Einleitung Oktober I

Oct. I

Stiltingus, Joannes
Suyskenus, Constantinus
Perierus, Joannes
Byeus, Cornelius
Bueus, Jacobus
Ghesquierus, Josephus

Acta Sanctorum Octobris, ex Latinis & Graecis, aliarumque gentium Monumentis, servata primigenia veterum Scriptorum phrasi, collecta, digesta, Commentariisque & Observationibus illustrata a Joanne Stiltingo P. M., Constantino Suyskeno, Joanne Periero P. M., Cornelio Byeo, Jacobo Bueo, operam conferente Josepho Ghesquiero e Societate Jesu Presbyteris Theologis. Tomus I, quo dies primus & secundus continentur.

Antwerp
Petrus Joannes vander Plassche 1765

[50], 705, [335] p.; ill.

ACTA
SANCTORUM
OCTOBRIS
Ex Latinis & Graecis, aliarumque gentium Monumentis, servata primigenia veterum Scriptorum phrasi,
COLLECTA, DIGESTA,
Commentariisque & Observationibus
ILLUSTRATA
A
JOANNE STILTINGO P. M.,
CONSTANTINO SUYSKENO,
JOANNE PERIERO P. M.,
CORNELIO BYEO,
JACOBO BUEO,
Operam conferente
JOSEPHO GHESQUIERO
E SOCIETATE JESU PRESBYTERIS THEOLOGIS.
TOMUS I
Quo dies primus & secundus continentur.

ANTVERPIÆ,
Apud Petrum Joannem Vander Plassche. MDCCLXV.

MARIÆ CAROLINÆ
REGIÆ PRINCIPI HUNGARIÆ, BOHEMIÆ, CROATIÆ, SLAVONIÆ, DALMATIÆ, HIEROSOLYMÆ,
ARCHIDUCI AUSTRIÆ,
DUCI BURGUNDIÆ, BRABANTIÆ, LUXEMBURGI, LIMBURGI, SILESIÆ, STYRIÆ, CARINTHIÆ, CARNIOLIÆ, COMITI FLANDRIÆ, HANNONIÆ, NAMURCI, TYROLIS, GORITIÆ &c.

Maria Carolina, Archidux Austriæ.etc.

Anni septuaginta jam elapsi sunt, SERENISSIMA ARCHIDUX, ex quo Opus nostrum de Actis Sanctorum sub Augustissimæ Domus Tuæ felicibus auspiciis ac munifico patrocinio incolume stetit, atque eo interim tempore in lucem prodierunt menses quatuor, nimirum Junius, Julius, Augustus & September, viginti octo volumina complexi, omnia ejusdem Augustissimæ Domus Principibus dicata, eorumque magnis Nominibus non minus in tutelam, quam in eximium decus & ornamentum insignita. Inchoamus nunc ultimum anni sacri trimestre, cujus primitias, tomum scilicet primum Octobris, qui totius Operis septimus supra quadragesimum est, ex Augustissimæ Matris Tuæ, SERENISSIMA ARCHIDUX, nostræ vero Clementissimæ Dominæ ac munificentissimæ Fautricis, nutu ad pedes Tuos venerabundi deferimus; certo confisi, fore ut, quod ex Materno munere non potest non Tibi esse gratissimum, ex avita quoque in Cælites pietate placido vultu animoque excipias volumen, quod mirabilia Omnipotentis Dei in Sanctis suis, præmiaque virtutum enarrat. Orta enim es iis Majoribus, iis Parentibus genita, apud quos virtus suo semper in pretio fuit, manetque suus Sanctis honor delatus; educata es in illa aula, in qua religio & pietas mirabili avitoque fœdere cum summa rerum potentia & majestate suaviter concordant. Nec vero nescis, quam validos ad virtutem stimulos Sanctorum exempla addant virtutis amantibus; quantum, inquam, ad æmulationem valeat eorumdem commemoratio, quæ & illius exercitium tum ipso plurimorum usu, tum pulchritudine sua, tum præmiorum magnitudine commendant. Patieris igitur, ut confidimus, SERENISSIMA ARCHIDUX, nos de more quædam hic ex eodem volumine debita cum veneratione delibare, quæque in eo prolixius exposita sunt, brevi quodam compendio perstringere. Solum duos primos Octobris dies percurrit, nec plures, quam viginti septem utriusque sexus, varii ordinis, variarumque regionum Sanctos Beatosque nominatim exhibet, præter manipulos Martyrum, qui in diversis orbis terrarum partibus fidem Christo Domino datam fuso sanguine suo probarunt. Ut ab Augustissimæ Matris Tuæ ditionibus ordiamur, Tornacenses in Flandria primo hujus mensis die celebrant Piatum presbyterum, apud Beneventanos quidem in Italia natum, sed qui seculo tertio æræ Christianæ, relicta patria, ad prædicandum divinum Euangelium in hodiernam Flandriam venit, & Tornacenses vicinosque a fœda inanium deorum superstitione ad unius veri Dei cultum & Christiana sacra adduxit, ac denique apostolicos labores glorioso martyrio coronavit. Corpus ejus Seclinii, quod Tornacensis diœcesis vicus est, ubi ille passus creditur, primo sepultum, alter Belgarum apostolus Eligius seculo septimo invenit, ac honorificentius pro meritis collocavit. Gandavum, altera Flandriæ Austriacæ civitas & caput, eodem die suum colit Bavonem, alio nomine dictum Alloynum, cui ipsa non parum suæ amplitudinis & splendoris debet. Eximia hujus viri humilitas & spontanea sui corporis afflictio in statu monastico, tanto mirabilius fulserunt, quanto ille illustriori stirpe natus, quanto majori potentia præditus, quantoque amplioribus fortunæ bonis instructus fuerat, ac molliori vitæ inter affluentes aulæ delicias assuetus vixerat. Creditur scilicet Bavo beatis Pippino Landensi ejusque conjugi Ittæ seu Idubergæ, ex quibus per sanctam Beggam filiam Carolovingica Francorum regum stirps procreata fuit, vel certe alterutri, sanguine junctus fuisse. Tam illustri generi pares opes, potestatem ac munia obtinebat in Hasbania, provincia seu comitatu Brabantiæ contiguo, ut nihil ei defuisse videatur eorum, quæ mortales solent in hac vita vehementer expetere. Verum hæc fortunæ bona, quibus aliquando male fuerat abusus, post mortem conjugis suæ in pauperum alimoniam divinumque cultum impendit, ac mundo penitus valedixit, clero primum, ac deinde monachis adscriptus in monasterio Gandensi, ubi arctæ inclusus cellæ, seu verius ergastulo, post stupenda humilitatis ac pœnitentiæ exempla migravit in cælum, tanto major se, quanto virtus præstat fortunæ opibus, quanto præcellunt æterna perituris, cælestia terrenis, divina humanis. Hinc coævus illi sanctus episcopus & martyr Livinus, & ipse quoque Gandensium patronus, Bavonem in epitaphio, quod ipsi conscripsit, sic allocutus est:
Qui patriæ rector, spes gentis, gloria regni,
      Magnorum primus qui modo magnus eras;
Non quia magnus eras, te gloria magna beatum,
      Sed contempta decus gloria magna facit.
Et vero meritis ejus respondit etiam in terris gloria miraculorum, cultusque insignis, maxime Gandavi, ubi cathedralem ecclesiam sibi sacram habet, qualem etiam habuit Harlemi in Hollandia, dum res Catholica ibidem integra stetit. nec falli potest nec fallere æterni Verbi promissio: Qui se humiliat, exaltabitur. In Materno quoque Belgio, SERENISSIMA ARCHIDUX, Villarii, quod Ordinis Cisterciensis abbatia est in Brabantia, seculo duodecimo floruit Godefridus, ad quam ille sanctioris disciplinæ desiderio incensus se contulerat ex Coloniensi S. Pantaleonis Benedictino monasterio, quamque vivens ac moriens illustraverat, hodieque sacris suis mortalibus exuviis beat. Mediolanensem in Insubria archiepiscopatum sancte strenueque rexit Thomas tempore Caroli Magni, cujus regiam prolem Giselam sacro fonte expiavit. Comensem in eodem ducatu Mediolanensi episcopalem cathedram seculo septimo tenuit Joannes, hujus nominis secundus, qui pro fide Catholica adversus Arianos præclare certasse legitur. Mediolani item quiescit corpus Diateriæ, virginitatis laurea donatæ. Hactenus de aliquibus Sanctis Beatisque Austriacarum ditionum, quorum gesta in hoc volumine exponuntur. E Galliæ Sanctis in eodem prolixe memorandus venit magnus ille Francorum apostolus Remigius, divino munere ex senibus parentibus natus, ut afflictam Ecclesiam Dei inopinata numerosæ gentis Francorum cum Rege suo Clodoveo accessione recrearet, totique Galliæ esset saluti. Ad Gallias quoque pertinet illustre par fratrum, Leodegarius & Gerinus, quorum ille episcopus Augustodunensis fuit, hic laicus comes, ambo natalibus ac virtute conspicui, ambo magnis muneribus in aulis Regum Francorum functi, ambo pro justitia & æquitate tuenda ab impotenti Majori domus Ebroïno multa dira passi & necati. Longior sim, si singulos Gallorum, aliarumque gentium Sanctos Beatosque, quorum acta hic tomus enarrat, vel brevi elogio commendare velim. Invenient in illo Heroës suos in Italia Romani, Veneti, Beneventani; in Hispania Ilerdenses, Ulyssiponenses in Lusitania, Herefordienses in Anglia; in Oriente Constantinopolitani, Antiocheni, Nicomedienses, Sebastopolitani, & Tomitani in Mœsia Inferiori. Sunt inter illos sanguine suo purpurati Martyres, sunt præstantes pietate ac doctrina Antistites, sunt virtutibus clari abbates, Presbyteri, Diaconi, sunt virgines ad cælestis Agni nuptias admissæ. Horum omnium seriem claudit Thomas, Herefordiensis episcopus in Anglia, ex illustri Cantiluporum familia natus, quem sua insignis eruditio, nesciaque assentationis virtus, & summa regni præclare ab eo gesta munia, duobus Angliæ regibus, ac bonis fere omnibus, magnis æque ac infimis, dum vixit, charum & venerabilem reddiderunt; sanctimonia vero trigesimo octavo post obitum anno innumeris clarum miraculis ex summi Pontificis decreto sanctorum Confessorum albo inscripsit. Porro, si quando Tibi, SERENISSIMA ARCHIDUX, libuerit illorum Acta legere, jucundam in iis virtutum varietatem invenies. Quamvis enim multæ virtutes sint omnibus Sanctis communes, sunt tamen etiam multæ, quibus alii aliis clarius fulserunt. Nimirum miraberis in his heroicam in divina fide constantiam, promissis, minis, tormentis, ipsa morte frustra impugnatam; in illis invictum animi in administranda justitia explendoque suo officio robur, quod nec adulatio, nec iniquæ preces, nec splendida oblata munera, nec reverentia optimatum, nec metus frangere aut emollire potuerunt. Docebunt alii in honorum culmine servare Christianam humilitatem, in prosperis modestiam, in adversis animi æquitatem inque Deum fiduciam, inter delicias temperantiam. Commendabunt alii castæ mentis splendorem, alii mansuetudinem in delinquentes, misericordiam in egenos; alii pietatem, alii munificentiam in Dei cultus augmentum, ac quæcumque demum virtutes nos mortales Deo gratos, hominibus charos, atque inter ipsas hujus vitæ calamitates quodam modo beatos reddere possunt. Si deinde mentis oculos ad præclare factorum præmia convertamus, accedent novi stimuli ad æmulandum ea, quæ cultoribus suis ineffabilem in cælis gloriam, debitamque venerationem in terris promerentur. Vere scilicet dixit Apostolus: Non sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis: vere item Vates regius: Nimis honorificati sunt amici tui, Deus: nimis confortatus est principatus eorum. Omittimus plura, quia novimus, nos sermonem habere ad ARCHIDUCEM AUSTRIÆ, cui & virtutis pretium & præmium dudum perspecta sunt, & studium ex avita pietate hereditarium. At nostrum certe est, Deum Ter Optimum Maximum, cujus gloria in Sanctis ejus celebratur, enixis precibus suppliciter rogare, ut Augustissimam Matrem Tuam, Reginam Apostolicam, cujus perpetua munificentia Sanctorum Acta vulgamus, una cum Augustissimo Fratre Tuo, afflicti Imperii solatio, Teque ac Serenissimis Fratribus ac Sororibus Tuis quam diutissime incolumem felicemque conservet, ad sui sancti Nominis gloriam, Ecclesiæ tutamen, Imperii splendorem, omniumque Augustissimæ Domus regnorum ac ditionum felicitatem. Ita ardentissimis votis precamur

SERENISSIMA ARCHIDUX

���SERENITATIS TUÆ ARCHIDUCALIS

Devotissimi Clientes
CONSTANTINUS SUYSKENUS
CORNELIUS BYEUS
JACOBUS BUEUS
JOSEPHUS GHESQUIERUS
���SOCIETATIS JESU.

SYNOPSIS TOMI PRIMI DE ACTIS SANCTORUM OCTOBRIS.

[Praefatio]

Cur tomus hic, qui totius Operis quadragesimus septimus est, biennio fere serius, quam alii soluere, in lucem prodeat, fecit acerba nobis mors Stiltingi ac Perieri, quorum Elogia damus. Ad calcem tomi subduntur Ephemerides atque Index Sanctorum ac Beatorum omnium, de quibus actum est in mensibus Julio, Augusto & Septembri, atque insuper alter Index in totius Operis nostri Tractatus præliminares. Quo consilio id factum sit, eorum collector Josephus Ghesquierus, nobis additus socius, docebit. De Sanctis Beatisque duorum primorum dierum Octobris (nam hos solos tomus ipse complectitur) quorum gesta referimus, in tres classes de more divisis hæc breviter annotamus eo ordine, quo sunt recensiti.

EX STATU ECCLESIASTICO.

Primus occurrit Piatus aut Piato, presbyter martyr, patria Italus, sed Tornacensium in Flandria apostolus. Dedimus Hymnum a Fulberto Carnotensi de illo scriptum, Actaque ab anonymo, non satis antiqua quidem, sed ceteris meliora & hactenus inedita. De possessione corporis illius, quod S. Eligius Seclinii in diœcesi Tornacensi invenit, cum Secliniensibus litigant Carnotenses. Constantinopoli floruit, obiitque Romanus diaconus, a sacris hymnis, quos plurimos composuit, cognominatus Melodus, ceteris gestis parum notus. Celeberrimus est Remigius Remorum antistes, qui Francorum gentem, baptizato rege Clodoveo, ad Christiana Sacra adduxit. Primigeniæ Vitæ jactura multas nebulas illius gestis offudit. Nec ad eas pellendas sufficit ejusdem Vitæ qualecumque compendium, eodem seculo VI, quo Remigius obiit, a celebri Venantio Fortunato compositum. Multo minus ad id valet Vita longe prolixior, seculo IX ab Hincmaro Remensi præsule scripta, fabulisque respersa. Utramque dedimus; sed posteriorem multis longisque sermonibus, ad Historiam nil pertinentibus, diminutam. Præterea dedimus varias corporis translationes & Appendicem de aliquot miraculis. De gestis quoque illius, chronotaxi ac gloria posthuma prolixe egimus in Commentario prævio. Presbyter fuisse creditur Vulgisus, cujus corpus honoratur in Francia in Firmitate Milonis. Hujus cultus certus est, gesta incerta. Non satis constat, an episcopus fuerit Wasnulphus Scotus, qui in Hannonia vitam monasticam egisse perhibetur. Corpus ejus quiescit Condati. Cultum Thomæ, Mediolanensis archiepiscopi, probavimus. Gestis illius, quæ pauca noscuntur, accensenda non est coronatio Caroli Magni ejusque filii Pipini, nec Ambrosianorum rituum per miraculum defensio. Modestus levita & martyr Romanus, cujus non nisi sublestæ fidei elogium habemus, colitur Beneventi propter corpus ejus seculo VI exeunte illuc allatum. Leudomerus vel Leodemirus Lemovicensis in Gallia fratri suo S. Elaphio in episcopatum Catalaunensem suffectus est. Vitam Leudomeri videtur scripsisse Stephanus, S. Urbani apud Catalaunos abbas seculo XI. Si hæc eadem sit cum illa, quam damus, emendatione eget. Fabulosa sunt Acta Sereni presbyteri, in prioratu Cellæ in Campania Galliæ culti; data tamen, ne frustra pro fabulosis habita dicantur. Latent etiam gesta Joannis, ejus nominis secundi episcopi Comensis in ducatu Mediolanensi, qui adversus Arianos strenue certasse dicitur. Multo plura certioraque novimus de Leodegario episcopo Augustodunensi ac martyre sub Majore-domus Ebroino. Duas ejus Vitas dedimus, unam auctore anonymo, monacho Augustodunensi, alteram Ursino, Priore ac forte abbate Locociacensi, utroque coævo. In Commentario prævio gesta Leodegarii ad chronotaxim reducta & gloria posthuma diligenter exposita sunt. Thomas Herefordiensis in Anglia episcopus, ecclesiæ suæ causam apud Apostolicam Sedem acturus, obiit in Hetruria. Caro ejus apud Urbemveterem in ecclesia S. Severi sepulta: ossa in Angliam ad sedem suam relata. Gesta præstantissimi Viri illustravimus ex apographo Romano processus canonizationis ipsius, ex quo etiam dedimus pro compendio Vitæ juratum testimonium Richardi de Sweinfeld, olim in obsequiis ejusdem, tunc vero in episcopatum successoris. Subjecimus etiam multa miracula ac beneficia in eodem processu relata. Joannes XXII Papa illum Sanctorum confessorum catalogo adscripsit.

EX STATU MONASTICO.

Corpus Virili abbatis honoratur in monasterio Legerensi S. Salvatoris in Navarra, sed gesta ejus latent, imo & ipsum, in quo floruit, seculum. Obscura etiam sunt acta Sulini abbatis, quem aiunt ex Cambria venisse in Armoricam & in diœcesi Macloviensi habitasse, ubi in vico sui nominis quiescit. Bavo, alias Alloynus, in Hasbania natus, genere opibusque clarus, sed mundi contemptu illustrior, post obitum unicæ conjugis suæ, ex qua S. Adeltrudem genuit, a S. Amando in ecclesia castri Gandensis attonsus in clericum est, ac deinde ibidem monachum professus, post admiranda pœnitentiæ edita exempla sanctissime obiit. Hæc aliaque multa in Commentario prævio illustrata suisque temporibus adscripta habes. Celeberrimi Viri tres Vitas dedimus. Primigenia auctorem habet anonymum, verisimillime monachum Gandensem, coævum, aut certe admodum antiquum. Secundam ex prima metricam fecit anonymus alter, non posterior seculo decimo. Tertiæ auctor est Theodoricus abbas Trudonopolitanus, qui seculo XI primam stilo expolivit, nec sine erroribus interpolavit. Amplam quoque materiam suppeditavit gloria illius posthuma, mox ab obitu ejus ad præsens usque tempus deducta, maxime apud Gandenses; quorum ille patronus est, & ubi ecclesiam cathedralem suo nomine insignitam habet, quam etiam habuit Harlemi in Hollandia. Subjiciuntur demum libri tres Miraculorum, seculo X conscripti. Menologia Græcorum docent, Michaëlem & triginta sex monachos passos esse prope Sebastopolim, pro qua alii Sebastam non recte reposuerunt. In Græcia floruit Theophilus monachus pro defensione sacrarum iconum a Leone Isauro relegatus. Beregisus in hodierna ditione Leodiensi natus & sub S. Trudone educatus Sarchinii, canonicus Regularis fuisse videtur. Apud Pipinum Heristallum & Plectrudem sacellani munere functus, ex eorumdem munificentia monasterium in Sylva Arduennensi (ubi nunc est monasterium S. Huberti titulo celebre) exstruxit, eique primus abbas præfuit. Vita data nequit multum auctoritatis habere. Circa finem seculi XII vel initio sequentis obiit Godefridus presbyter & sacrista monasterii Villariensis in Brabantia, Ordinis Cisterciensis, ad quod ex severioris disciplinæ desiderio se contulerat ex Coloniensi S. Pantaleonis monasterio Benedictino. Vita illius ex anonymo monacho Villariensi data est. Ilerdæ in Hispania Tarraconensi canonicus erat Berengarius, quando sacro Prædicatorum Ordini aggregatus fuit; in quo virtutibus splendens, ad ejusdem civitatis episcopatum electus est; idque muneris a Deo deprecans, ante consecrationem confirmationemque excessit e vivis. Gesta ejus ignorantur, corpus ibidem in ecclesia cathedrali honoratur. Ad hanc classem forsan referendus est Remedius aut Romedius, eremita, ut creditur, in diœcesi Tridentina, cultuque celebris. Difficile tamen dictu est, quis ille fuerit. Unus & alter putarunt, hoc nomine ibidem coli S. Remigium Remensem. Sed ex adjunctis hæc opinio nobis improbatur. Aliam conjecturam dedimus.

EX STATU SECULARI.

In hac classe fere omnes sunt martyres. Ulyssipone in Lusitania passus est Verissimus cum sororibus suis Maxima & Julia, quorum corpora ex veteri sua ecclesia ad novam intra civitatem transtulit Joannes II, Lusitaniæ rex. Usuardus Aretam cum Sociis DIV martyrio Romæ coronatum annuntiat. De numero locoque non satis constat. Ex solis item Martyrologiis notus est alter martyrum manipulus, ex quo certi sunt Priscus, Crescens, aut Crescentius, & Evagrius: ceterorum nomina ex Hieronymianis recensuimus. Forte prædicti Evagrii corpus translatum in Hispaniam est. De Fremerio aut Fermerio, ignoti temporis martyre, qui sui nominis abbatiam habet in diœcesi Vasatensi in Gallia, utcumque dubitari potest, an diversus sit a synonymis, aliis diebus alibi cultis. In Martyrologiis rursum recensentur Primus, Quirillus aut Cyrillus, Pitinus, Pontius, Leo, Gaianus, Secundianus aut Secundarius, alter Secundianus, Plato vel Platio & Leontius; quorum tres primi Antiochiæ passi sunt, reliqui forsan alibi. Incompertum est, an per innumeros martyres, qui cum Eleutherio Nicomediæ in Bithynia annuntiantur, non indicentur omnes, qui in persecutione Diocletianea ibidem coronati fuerunt. De Lizerio martyre Romano nihil novimus præter cultum Venetiis, quo ante annum CMXCVIII translatus fuit. Martyribus etiam accensetur vir illustris Gerinus, mandante Ebroïno, lapidatus. De hoc & fratre ejus S. Leodegario simul egimus.

EX SEXU FEMINEO.

Præter jam nominatas inter martyres solum tres hujus sexus, easque virgines, hic tomus complectitur. Germana in prioratu ab ea dicto prope Barrum ad Albam in Gallia culta, virginitati lauream martyrii addidit, a Wandalis, ut ferunt Acta, occisa. Euriela virgo dicitur fuisse soror S. Judicaëlis regis Armoricorum, coliturque in diœcesi Dolensi, in ecclesia parochiali illi sacra. Obscurior est memoria Diateriæ virginis, cujus corpus Mediolani quiescit in ecclesia S. Victoris, ad quam illud S. Carolus Borromæus transtulit anno MDLXVII.

FACULTAS R. P. PROVINCIALIS
SOCIETATIS JESU FLANDROBELGICÆ,
ET SUMMA PRIVILEGII CÆSAREI.

Cum Edictis Philippi II Hispaniarum Regis, deinde Serenissimorum Archiducum Alberti & Isabellæ, Belgii Principum, rursumque Philippi III, ac novissime Caroli II Regum, confirmatis 2 Decembris 1692, & 19 Julii 1694, Provincialibus Societatis Jesu, per Flandrobelgicam pro tempore futuris, potestas facta sit eligendi typographos & bibliopolas, qui, ad aliorum quorumcumque exclusionem, soli imprimere ac reimprimere, & vendere possint libros & Opera quælibet, rite approbata, curantibusque ejusdem Societatis Patribus edita aut porro edenda, sub consueto suæ Majestatis Privilegio, non aliter impetrando, quam in scriptis obtenta & præexhibita licentia prædicti Provincialis; idque sub gravibus pœnis, in contraventores aut aliter impressa importantes statutis, ut latius in ipsis patentibus litteris apparet: cum etiam sua Cæsarea Majestas idem valere voluerit in ditionibus, S. R. Imperio subjectis;

Ego infrascriptus Societatis Jesu per Flandrobelgicam Præpositus Provincialis, potestate ad hoc mihi facta ab Adm. R. P. N. Præposito Generali Laurentio Ricci, concedo Petro Joanni vander Plassche facultatem sic imprimendi, & per se aliosque vendendi infrascriptum Opus, ex more nostræ Societatis (quod hisce attestor) recognitum & approbatum; videlicet, Tomum primum de Actis Sanctorum Octobris, collectis & illustratis a Joanne Stiltingo P. M., Constantino Suyskeno, Joanne Periero P. M., Cornelio Byeo, Jacobo Bueo, Operam conferente Josepho Ghesquiero, Societatis nostræ presbyteris Theologis. In quorum fidem hasce, manu propria subscriptas, consuetoque nostri officii sigillo munitas, dedi Antverpiæ 28 Septembris MDCCLXV.

PETRUS WAUTYER.

SUMMA PRIVILEGII REGII.

Cæsareæ & Regiæ Apostolicæ Majestatis diplomate sancitum est, ne quis, præter voluntatem Constantini Suyskeni e Societate Jesu, ejusve ad illustranda Sanctorum Acta Adjutorum & Successorum, ullo modo imprimat vel recudi faciat, ex parte vel in totum, Tomos eorumdem, de argumento illo vel jam editos vel porro edendos; aut alibi excusos excudendosve invehat, venalesve habeat: qui secus faxit, confiscatione exemplarium, & aliis gravibus pœnis mulctabitur; ut latius patet ex litteris, Bruxellæ datis die XXVI Septembris anno MDCCLIII

Signat���J. H. Henricy.
Et ego Constantinus Suyskens Societatis Jesu, permitto Petro Joanni vander Plassche, ut Tomum primum de Actis Sanctorum Octobris, nostro permissu apud ipsum impressum, publicet. Datum Antverpiæ 28 Septembris MDCCLXV.

APPROBATIO
ORDINARII.

Adversus soliditatem Ecclesiæ Catholicæ super Petram ædificatæ portæ inferi non prævalebunt. Procul itaque aniles fabulæ, quibus potestas tenebrarum abutitur, ut indefectibilem Ecclesiam labefactare & Petri Naviculam, tamquam totidem fluctibus procellosis, obruere nititur, dum eas per indiscretos zelatores, ut veras & ab Ecclesia probatas venditare & promulgare non cessat: Novit enim Christiani Nominis hostis infensissimus, transfigurans se in Angelum lucis, per speciem pietatis incautos decipere, ut tamquam ad Religionem spectantes amplectantur & sustineant, quas vel mediocriter in historiis versati ut confictas fabulas dignoscunt; unde & heterodoxi desumunt argumenta, quibus aversionem ab Ecclesia sancta Dei suis instillent, eamque abominentur: inde talia ac tanta in acatholicis præjudicia, ut difficillimum sit (expertus loquor) illis persuadere, quod omnes probe instructi Catholici rejiciant fabulas illas, quales doctissimo Opere impugnavit R. P. Daniël Papebrochius, ejusque Socii Hagiographi, in hoc unum collimantes, ut undique eruderata illustrataque certæ antiquitatis monumenta publici juris faciant, qui vera a falsis, certa ab incertis secernentes protestantur, neque suis aliorumve relatis Commentariis aliud pondus tribui, quam sit historiæ ab hominibus errori obnoxiis scriptæ. Tomum primum mensis Octobris continentem duos primos dies eodem spiritu elaboratum a RR. PP. Joanne Stiltingo P. M., Constantino Suyskeno, Joanne Periero P. M., Cornelio Byeo, Jacobo Bueo, operam conferente Josepho Ghesquiero Societatis Jesu presbyteris, dignum censeo, qui cum præcedentibus 46 tomis lucem videat. Datum Antverpiæ 28 Septembris 1765

J. F. DE BRUYN S. T. L. Seminarii Episcopalis Præses, Cathed. Ecclesiæ B. M. V. Canonicus Graduatus, Pœnitentiarius, Examinator Synodalis, librorum Censor.

PROTESTATIO AUCTORUM.

Quod identidem protestati sunt decessores nostri in hoc de Actis Sanctorum Opere, se servatas velle Urbani Papæ VIII Constitutiones; neque suis, aliorumve hic relatis Commentariis aliud pondus tribui, quam sit historiæ, ab hominibus errori obnoxiis scriptæ: idem ante hunc primum tomum Octobris denuo protestamur.

ELOGIUM REVERENDI PATRIS JOANNIS STILTINGI HAGIOGRAPHI SOCIETATIS JESU, ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΤΟΥ,
Auctore Jacobo Bueo ejusdem Societatis presbytero.

AUCTORE J. B.

CAPUT I.
Stiltingi natales, studia, gesta in Societate, donec Museo Hagiographico nomen dedit.

[Ereptum anno 1762 evivis P. Stiltingum,] Quanta sit rerum temporumque vicissitudo, si quis alius, luculente nos docuit annus a parta Salute MDCCLXII Museo nostro sic luctuosus, ut nullus magis. Continuandis Sanctorum Actis solita contentione, industria, fructuque Bollandiani Patres corpore juxta ac animo vegeti insudabant; cum geminum, idque gravissimum Museum Antverpiense vulnus accepit; alteterum quidem, cum P. Joannes Stiltingus Musei senior, alterum vero cum P. Joannes Perierus annis jam pluribus in eodem pariter pulvere præclare versatus, paucorum mensium intercapedine, sic disponente Providentiæ divinæ arbitrio, in vivis esse desierunt. Ea sunt de Opere nostro utriusque merita, ut, si utriusque virtutes, resque præclare gestas præter morem institutumque Majorum nostrorum silentio prætereamus, de ingrati animi vitio, nec injuria, arguamur; & tum nobis ipsis, tum ceteris, quibus propositum fuerit eorum vestigia ingredi, defuisse videamur. Suum enim id, propriumque habent viri magni, ut exemplis suis incendant eos, qui audiunt, & ad imitationem sui vehementer impellant. Patris igitur Stiltingi imaginem expressurus, primum quidem ejus natales, studia, gesta in Societate, donec Antverpiensi Museo nostro nomen dedit, expediam; tum labores Hagiographicos; postremo labores ceteros, ac, quibus maxime virtutibus fulserit, ex eorum potissimum relatione, qui ejus usi sunt familiaritate & consuetudine, ea, qua potero, fide declarabo.

[2] Itaque patriam habuit P. Stiltingus Vico-durum seu Batavo-durum Ultrajectinæ provinciæ oppidum ad dextrum Rheni cornu, [anno 1703 mundo dedit Vico-durum; is Megæ primum,] eo loci situm, ubi, mutato nomine, Rhenus Lecca audit; diem vero natalem XXIV Februarii anni supra millesimum septingentesimum tertii, parentes genere honestos, religione Orthodoxos, morum probitate conspicuos. Nihil hi habuere antiquius, quam ut Orthodoxæ fidei præceptis, quantum per ejus licebat ætatem, mature imbueretur, ad quorum normam deinceps vitam moresque componeret; quæ quam probe percepta habuerit, vitæ reliquum abunde declaravit. Cum autem jam id attigisset ætatis, ut esset, qui majora aggrederetur, visum iis est, filiolum suum huc sua sponte currentem humaniorum litterarum studiis admovere. Suos quidem habebat Batavia litterarios ludos, in quibus liberalibus quibuscumque artibus poterat erudiri: at non inani habebant in metu parentes, ne quam in fide aut moribus labem rudis adhuc simplexque puerulus heterodoxorum contubernio & consociatione susciperet; satiusque ducebant, si eas academias adiret, ubi citra fidei morumque discrimen fas illi esset virtuti eruditionique vacare. Sublimioris igitur cum eruditionis, tum virtutis fundamenta jacturus consilio imperioque parentum profectus est Megam (Brabantiæ oppidum ad lævam Mosæ ripam) ubi Franciscanæ familiæ Patres erudiendæ juventutis suscepere provinciam. Horum labore atque industria factum est, ut brevi insignem fecerit in utraque progressum, ut mox dicenda satis aperient. Atque hic primus ad eximiam, quam provectiore ætate consecutus est, eruditionem, gradus fuit.

[3] [tum Antverpiæ politiori litteraturæ incubuit:] Agebatur annus hujus seculi vigesimus, cum non mediocri politioris litteraturæ supellectili instructus Antverpiæ domicilium fixit, reliquum ibi humaniorum studiorum cursum confecturus. Hic gymnasii nostri alumnis adscriptus non vulgaris ingenii multiplex specimen præbuit. Ea pollebat docilitate ingenii, ea tenacitate memoriæ, ut, quæ excipiebat seu Latini seu Græci sermonis præcepta, & celeriter arriperet, & firmiter fideliterque retineret. Si quid captu arduum perplexumve occurrebat, perrumpebat id omne labore perpetuo; laborem autem amor studiumque litterarum sublevabat. Qua ex re id consecutus est, ut non sibi dumtaxat proficeret, magnique fieret inter æquales, sed exemplo etiam atque incitamento commilitonibus esset. Quoties in arenam litterariam prodiit (prodiit autem sæpe) raro victus, plerumque victor inde discessit, quod quidem Antverpiensis nostri gymnasii fasti non obscure testantur. Itaque huic nemo condiscipulorum anteferebatur, nemo, vel pauci pares habebantur. Accedebat egregia indoles, in operibus pietas, in actionibus modestia, in verbis circumspectio. Effulgebant in adolescente accurata legum scholasticarum observantia, ad capessenda moderatorum imperia expedita voluntas, ceteræque virtutes, quæ hujusmodi ætatem commendant in primis: atque adeo non injuria bonis omnibus, ac moderatoribus potissimum, in amore erat & pretio.

[4] Emenso jam prope humaniorum litterarum curriculo, [admissus in Societatem anno 1722,] quam præ ceteris vitæ rationem modumque arriperet, apud sese sedulo dispicere cœpit: intelligebat nimirum, quanti ad Christiane pieque vivendum intersit, quo vitæ instituto utaris. Id vero satagebat in primis, ne in tanti momenti negotio quidpiam temere leviterque aggrederetur, qui moliri nihil, nisi quod divini arbitrii normæ congruum conveniensque perspiceret, sibi constitutum habebat. Ergo Dei voluntatem rimari attentius, animi maculas expiare frequentius, Christianæ pietatis officiis enixius incumbere, Deumque obtestari vehementius, sibi ut palam faceret, quam expediret semitam legere, quo vitæ genere uti, ut ad æternæ salutis portum securius perveniret. Ut sensit, arcanis quibusdam sese stimulis ad capessendum Euangelicæ perfectionis iter commoveri, vocarique in Societatem nostram, nihil ultra moratus, paruit illico vocanti Deo, atque ut in eam admitteretur, expetiit. Nota erat Societatis in Belgio moderatoribus adolescentis indoles, nota virtus, notæ denique sive animi sive corporis dotes ceteræ, quibus ornatum esse, oportet, cui cum perfectioni propriæ, tum alienæ saluti incumbere, decretum sit. Talis vero cum & esset & haberetur, factus facile voti compos, & Societatis nostræ tyronibus adscriptus est anno Domini MDCCXXII: religiosam vero militiam exorsus Mechliniæ mense Septembri, die XXX, felicibus sane auspiciis.

[5] Etenim, abjecta ceterorum omnium cura, [peracto Mechliniæ tyrocinio,] humanaque omnia infra se posita esse, existimans, mox animum religiosæ vitæ exercitationibus officiisque ita adjecit, eoque brevi progressus est, ut vel tum intelligi facile posset, ad quam sublimem virtutis gradum temporis esset productione venturus. Nihil æque in deliciis habebat, ac vel meditari cælestia, vel precibus vacare, vel cum æqualibus, quoties erat colloquendi facultas, pia miscere colloquia. Nihilo quoque segnius cetera omnia, quæ muneris sui erant, explebat. Superiorum pendebat a nutibus, majorum reverens, cedens æqualibus. Idem sui semper similis, morum gravitatem religiosa comitate temperabat. Desidiam oderat angue pejus; si quid nactus erat a quotidianis occupationibus otii, ut ne inutiliter id tereret, quærebat in otio negotium: aut enim illustrandis ad captum puerilis ætatis fidei Christianæ dogmatibus operam navabat strenuam, aut adhortationem parabat rudibus puerorum animis accommodatam; qua in re ejus solertia atque industria enituit mirum in modum, eumque retulit fructum, ut, quoties hisce de rebus coram pueris disserebat, vehementer eorum animos commoveret tum ad virtutis amorem, tum ad odium fugamque vitiorum. His aliisque id genus exercitationibus traducto tyrocinii biennio, Deo sese & Societati votorum religione obstrinxit.

[6] [repetitis humanioribus litteris & audita philosophia,] Creverat interim cum ætate ingenium; cum ingenio, discendi sciendique cupiditas, iisque jam erat virtutibus septus, ut tempore remissa, sed animo retenta cum amicissimis sibi Musis tuto posset instaurare commercia. Itaque partim repetendis politioribus litteris, partim excipiendis philosophorum placitis solidum triennium dedit: illis quidem annum unum, his vero biennium. Sic autem in utrisque more suo versatus est, ut, quam de se pridem spem existimationemque excitarat, non modo non fefellerit, sed superaverit etiam, maxime cum horridos philosophiæ dumos vepresque calcavit. Incredibili tenebatur adipiscendæ eruditionis desiderio; quidquid ad hanc comparandam facere, existimabat, avidissime arripiebat, volvebat, revolvebat & intimo mentis sinu recondebat. Obvias subinde difficultates non prius missas faciebat, quam eas videret plane exhaustas. Erat præterea temporis admodum parcus, laboris amans, studiosus audiendi, veritatis adeo diligens, ut hanc unice præ oculis haberet & privatim studendo, & colloquendo in congressibus, & disputando in pulpitis. Sagax & accuratus in arguendo, in refutando subtilis & solidus; quod publica de universis philosophiæ partibus, quam non sine nominis sui commendatione habuit, disputatione reliquit abunde testatum.

[7] [studiosam juventutem sexennio docait.] Haud multo post superioribus placuit, ut, quam privatim sibi hactenus dederat, eamdem quoque ad erudiendam studiosam juventutem operam studiumque conferret. Injunctum sibi munus non gravate suscepit, explevitque sexennio, industria summa fructuque. Quo enim erat politioribus litteris instructus uberius, eo copiosiorem earum intelligentiam in discipulorum suorum animos derivabat. Quos egregiam in studiis operam ponere animadvertebat, cumulate laudabat; amicis contra admonitionibus, moderatisque, si opus erat, increpationibus socordiam ceteris excutiebat. Nihil illi potius erat, quam ut ii, quorum curam sollicitudinemque susceperat, non minus pietate, morumque probitate, quam litterarum cognitione præstarent, nihilque ab iis fieret, quod esset præter honestum aut decorum. Huc collimabat potissimum, huc omnis cura spectabat. Quod autem mireris maxime, inter tot exercitationes ingenii, mentisque curricula, Græcis in litteris plurimum studii quoque consumpsit; quo in genere eruditionis jam tum excelluit adeo, ut sui admirationem injiceret omnibus. Accessit & alius, isque non modicus a Patribus Hagiographis labor; quorum monitu (statuerant enim jam tum, illum sibi collegam adjungere) veterum historiarum, maxime ecclesiasticarum monumenta pervolvit: qua in re quanta usus fuerit diligentia atque solertia, aliquot post annis patuit, cum illustrandi Sanctorum Acta initium fecit.

[8] Sexenni docendi munere rite perfunctus, majora ut aggrederetur, [Inde disciplinis Theologicis eruditus tyronibus nostris magister datus;] ætatis ingeniique maturitas postulabat: missus itaque Lovanium studiis Theologicis incumbere cœpit, & tanto quidem impensius, quanto & hæc ceteris antecellere, & arctius cum animorum salute conjuncta esse, cernebat. Hic ita sese perpetuo gessit, ut partam jam pridem famam non conservarit modo, sed domi forisque, privatis, publicisque disputationibus auxerit etiam, maxime vero inculpata innocentia morum, integerrimæque vitæ modo atque constantia; de qua neque studiorum varietate, neque rerum gerendarum multitudine, nec alia quavis causa, quoad vixit, dimoveri potuit umquam. Quin imo a suscepta anno Salutis MDCCXXXVI, die XXII Septembris, sacerdotii dignitate, accuratiore, quoad licuit, usus est vivendi norma, retinuitque perpetuo. Confecto Theologiæ cursu, collegii Mechliniensis Rectori designatus est socius, quo tyrones nostros religiosæ vitæ rudimentis imbueret, & ad omne institueret virtutis officium. Qua porro dexteritate, qua prudentia, quibus virtutibus pollere, necesse sit, qui munus adeo grave atque præclarum digne, cum fructuque obeat, quotusquisque est, qui non facile capiat? Brevi quidem temporis spatio, at non sine multa prudentiæ laude, meritaque omnium approbatione impositam sibi provinciam administravit.

[9] At non minus utilem P. Stiltingi operam fore censebant PP. Bollandistæ promovendis Sanctorum Actis, [at mox continuandis SS. Actis admotus est circa finem anni 1737.] quam fingendis instituendisque tyronibus: quippe in quem omnia, quæ ad id muneris necessaria sunt, videbatur congessisse natura: in his ingenium acre & perspicax, judicium prudens atque maturum, facilis tenaxque memoria, eruditio insignis & multiplex, latera valida & firma, animus denique studiorum, solitudinis, laboris amantissimus. Nec aliud superiorum de illo judicium erat. Illorum itaque rogatu, horum vero jussu atque imperio Mechlinia Antverpiam evocatus, ad Bollandi Museum accessit ad finem vergente anno Domini MDCCXXXVII aut proxime sequentis initio. Solemnem vero quatuor votorum professionem emisit anno MDCCXL, mense Februario, die 2. Quam cumulate autem præconceptam de se opinionem atque exspectationem impleverit, quantamque operam Museo contulerit, testantur lucubrationes de Actis Sanctorum per quinque lustra, infatigabili studio, constantique labore ac diligentia & per decem omnino operis Bollandici tomos eruditissime conspersæ: quas referre singulas (ducentæ enim & quinquaginta fere sunt) longum foret & injucundum: satis habuero, si præcipuas paucis passim attigero.

CAPUT II.
Lucubrationes ejus Hagiographicæ.

§ I. Quid contulerit operæ in mensem Augustum.

[Felicibus auspiciis S. Bartholomæ: Apostoli,] Hagiographicis P. Stiltingi laboribus initium dedit Tomus V Augusti; cujus frontem occupat S. Bartholomæus Apostolus: hujus Acta commentario prolixo satis & erudito illustravit: & primo quidem agitatam jam pridem inter eruditos quæstionem discutit, num S. Bartholomæus Apostolus idem sit, qui Nathanaël Joan. I a Philippo ad Christum adductus. Probabilior illi visa affirmantium sententia; quam variis iisque non contemnendis rationibus, e litteris sacris atque profanis, diversarumque gentium monumentis operose collectis non modo tuetur & munit; sed & secus sentientium argumenta dissolvit. Hinc ad Sancti natales, doctrinam, vocationem, virtutes, aliaque nonnulla progreditur. Tum de variis, quibus Christi fidem intulit, regionibus copiose disputat, de prædicationis ordine, de modo palæstraque martyrii. Antiquiores, qui S. Bartholomæum scriptis suis celebrarunt, auctores in medium profert, singulorum ætatem, quantum fidei quisque mereatur, exponit, a falsis vera secernit. Gloriam sancti Apostoli posthumam, & varias sacri corporis translationes fuse prosequitur. Celebrem Romanorum Beneventanorumque de Sancti corpore contentionem ita tractat, ut, quamvis rem ipse relinquat in medio, diversarum tamen partium momenta rationesque proponat, quid firmum, quid infirmum sit, moneat, viamque pandat ineundæ concordiæ. Sparsas denique quaquaversum Sancti reliquias, patrata prodigia, collata mortalibus beneficia non accurate minus, quam prolixe recenset.

[11] Partem ejusdem Tomi bene magnam implent Acta S. Ludovici Galliarum regis vere Christianissimi juxta ac maximi, [& S. Ludovici Francorum regis] rebus præclare gestis, fidei zelo, vitæ sanctitate, qua patet terrarum orbis, celeberrimi, opera studioque P. Stiltingi illustrata. Quantam vero huic adornando commentario adhibuerit diligentiam atque accurationem, ut taceam, res ipsa loquitur. Adisis, lector, commentarium ipsum, & non modo præcipua rerum capita, sed & minutissima quæque, quæ quidem in antiquioris sinceriorisque notæ scriptoribus invenit, concinne digesta, exquisite illustrata, suisque annis studiose annexa deprehendes. Quod ne quis a me tantum dictum existimet, eruditorum Trivultianorum liceat proferre de hac lucubratione judicium: quorum verba ad annum 1743 articulo 85 Latine reddita sic habent: S. Ludovicum inde ab ortu ejus usque ad stabilitum toto orbe Christiano cultum (P. Stiltingus) ordinatim persequitur. Quotquot de illo scripserunt, evolvit historicos, &, critices face prælucente, discussit. Nulla eum (Stiltingum) præterit actio vitæ ejus seu privætæ seu publicæ, nullus regni eventus; virtutes, miracula, canonizationem, translationes reliquiarum, monumenta in ejus honorem erecta accurate recenset atque describit, quin & numismata, eo regnante cusa, æri incidi jussit, eorumque explicationem adjungit. Simus plus æquo prolixi, si, quæ discussit, omnia persequamur, inter quæ multa sunt & nova & momenti non levis. Imo talia, iisdem testibus, ut eorum ope nova confici possit S. Ludovici Vita, qua nulla sit hactenus editarum exactior.

[12] Alterum præterea Sanctum regia Francorum stirpe oriundum Tomus idem complectitur, [aliorumque SS. gesta describit Tomo V Augusti;] nimirum Gregorium ecclesiæ Ultrajectinæ rectorem; cujus etiam Acta, stirpem, patriam, ætatem, gesta, tempus obitus, aliaque erudite accurateque digessit. S. Gregorium Ordini suo Benedictino vindicare conatus est Mabillonius. Præclaro Ordini, inquit P. Stiltingus, virum sanctissimum non invideo, neque nego, rationes esse, quæ id suadeant; eum tamen alii dissentiant, pro instituto nostro examinandum est, an id omnino persuadeant. Mox singula Mabillonii argumenta lectorum oculis subjicit, quæ partim refellit, partim incerta esse, ostendit: quod sane non contradicendi libidine, sed veritatis inquirendæ studio, ut par erat, præstitisse eum, cum verba mox citata satis produnt, tum prodidit ipse numero 35 ejusdem commentarii, quo nec Henschenium nostrum, ubi eum credidit aberrare a vero, refutare neglexit. Gesta S. Eusebii sociorumque Martyrum Romanorum, S. Victoris episcopi Cenomanensis in Gallia, S. Patriciæ virginis Constantinopolitanæ, S. Hunegundis virginis in Veromanduis, Alexandri martyris Bergomi in Italia, Theodori I episcopi Octodurensis vel Sedunensis, B. Margaritæ Faventinæ, & B. Villanæ Bottiæ eidem Tomo inserta, ejusque laboribus digesta tacitus prætereo: unde interim colligere pronum erit, qua ubertate doctrinæ, quo ardore & impetu animi promovendæ Sanctorum gloriæ se dederit, cujus hæc fuere laborum exordia, hæ primitiæ.

[13] [parique successu,] Quo pede Tom. V Augusti cœperat, eodem Tomo VI ejusdem mensis illustrare Sanctorum Acta perrexit. Numerantur eo Tomo commentarii fere quadraginta, qui omnes P. Stiltingi curis vigiliisque debentur. Agmen ducit sylloge historica de S. Narno episcopo Conf. Bergomi in Italia. Cultus quidem Sancti certus, sed gesta incerta, antiquorum monumentorum inopia: maluit igitur, missis recentioribus scriptoribus, ex Officio Proprio (quamvis nec illud incastigatum dimittat) Vitam S. Narni compendiose proponere, quam incerta pro certis obtrudere. Nonnihil plus difficultatis attulit S. Rufus episcopus M. Capuæ in Italia cultus, de quo gemina inter eruditos controversia est: alteram proponit his verbis: An revera Rufus alter Capuanam rexerit ecclesiam, illeque ab altero Rufo, (diacono, Carponii socio, die XXX Aug. ibidem culto) videatur distinctus? Alteram vero sic: An Rufus episcopus diversus sit a Rufo Patricio, quem S. Apollinaris convertit ad fidem Christianam? Perpensis, libratisque utrimque rationibus, ita statuit, ut, S. Rufum & episcopatum Capuanum tenuisse, eumdemque fuisse, qui Rufus patricius, probabile sit: alium autem esse a Rufo Carponii socio, non una ratione defendat. Tomis in Ponto SS. Martyrum Marcellini tribuni & uxoris ejus Manneæ & filiorum Joannis, Serapionis & Petri, inquit Martyrologium Romanum ad diem XXVII Augusti: atqui non Pontum, sed Ægyptum, non urbem Tomitanam, sed Oxyrynchum, aliumve locum huic vicinum Martyres illos fuso pro Christo sanguine decorasse, ex ipsis Actis P. Stiltingus ostendit. S. Licerium quemdam, Carinensem seu Carensem primo in Hispania episcopum, at Ilerdam deinde una cum sede translatum, atque hunc alium fuisse a S. Licerio Consorannensi in Novempopulania episcopo, Hispani nonnulli putavere, quibus adulterina Dexteri Julianique opera imposuerunt. Dionysius vero Sammarthanus S. Licerium, a S. Glycerio Consorannensi item præsule, qui concilio Agathensi anno DVI subscriptus legitur, secernit: sed solide utrosque refutat Auctor noster pag. 45 & seq. Plura hujusmodi e tenebris hoc tomo Stiltingus eruit, diligentissimeque disputavit.

[14] Singulari tamen laude dignus videtur in primis, [numerosa] quem de S. Cæsario Arelatensi episcopo scripsit, commentarius. Exhibet hic Vitæ sancti Præsulis auctores, cultum, illustria, quibus Cæsarium clarissimi viri ornarunt, testimonia; Trithemii Saussayique, quorum ille S. Cæsarium monachis Benedictinis adnumerat, hic vero geminum ejusdem nominis & sedis antistitem comminiscitur, confutatos errores; præcipua Vitæ capita chronologice in ordinem digesta, suppletis etiam aliunde iis, quæ desiderantur in Actis. Præterea quibus sanctioris vitæ præcepta institutionesque conscripserit, quibus sive ad vindicandam ecclesiasticam disciplinam, sive ad exstirpandas Pelagianæ hæresis in Gallia reliquias laboribus perfunctus fuerit, quo tempore naturæ debitum solverit, quæ ad posteros scripta transmiserit, quæ demum postremæ suæ voluntatis monumenta reliquerit, eodem illo commentario copiose eruditeque disseruit. Quod autem ad Sancti scripta attinet, lectoris attentionem diligentiamque meretur, quod num. 36 & seqq., legitur, nimirum non usque adeo certum esse, scripsisse Cæsarium librum de Gratia & libero arbitrio, quem Fausto Regiensi nominatim opposuerit, & ab Arausicani concilii capitulis diversum, ac quidem neotericis plerisque hactenus visum est. Sancti quoque Syagrii, alterius ecclesiæ Gallicanæ luminis, partim e Breviario Augustodunensi, partim e variis scriptoribus ob aliorum monumentorum penuriam gesta collegit multa circumspectione atque cautela. Si enim Breviario credimus, S. Syagrius & reginæ Brunechildis frater fuit, & Desiderii Viennensis antistitis cognatus, & a Gregorio Pontifice Romano ad Anglorum conversionem in Angliam missus, quæ tamen omnia Stiltingus probat & solido fundamento destitui & a veritate aliena.

[15] S. Syagrium proxime excipit S. Ætherius Lugdunensis episcopus. [commentariorum serie,] Quæritur hoc loci, illene, an Virgilius Arelatensis Augustinum Anglorum apostolum consecrarit episcopum? Locum quæstioni Beda dedit lib. 1 Historiæ ecclesiasticæ cap. 27 ita scribens: Interea vir Domini Augustinus venit Arelas, & ab archiepiscopo ejusdem civitatis Ætherio, juxta quod jussa sancti patris Gregorii acceperat, archiepiscopus genti Anglorum ordinatus est. Verum Virgilius Arelatibus, Ætherius vero Lugdunensibus, eruditorum consensione, tum temporis præerat. Erroneum igitur est aut urbis, aut episcopi Augustinum consecrantis nomen. Neutram quidem sententiam certam esse, erratum tamen in urbis, non in episcopi nomine, P. Stiltingus existimat; mentem porro suam iis rationibus firmat, ut ad partes suas æqui lectoris animum vehementer alliciat. Labore non minus impigro opus fuit de S. Hermetis gestis acturo; quorum ab Actis S. Alexandri Pontificis, unde petenda erant, antiquitas pendebat & auctoritas: hæc autem a Joanne Pearsonio Tillemontioque multis argumentis impugnata videbat. Tillemontium Bailletus sequebatur: Sollerius quoque, Henschenio licet invito, Tillemontii rationibus acquieverat. Examinanda igitur adversariorum argumenta suscepit, eoque progressus est, ut eorum vanitatem detexerit, & adversariorum non solum retuderit, sed in ipsos etiam, ubi res ferebat, tela retorserit.

[16] [præsertim de S. Augustino ecclesiæ doctore.] Justæ molis commentarium de S. Augustino ecclesiæ doctore P. Cuperus inchoarat: huic, cum vivendi scribendique finem ille fecisset, extremam manum P. Stiltingus admovit. Annorum seriem ad prima episcopatus Augustini tempora deserere Cuperus cœperat: huc itaque regressus Stiltingus reliqua Augustini gesta partim temporum, partim rerum ordine subtexuit; ac primum quidem sancti Doctoris scripta nonnulla in medium profert, & quo tempore, qua occasione composita sint, docet. Tum concilia, quibus interfuit, controversiam cum S. Severo episcopo Milevitano, adventum Albinæ, Piniani & Melaniæ in Africam, Sancti responsa ad varia quæsita, mirabilem sanationem Pauli & Palladiæ coram Augustino factam, pium ejus obitum, aliaque non pauca refert, addita pag. 353 gestorum brevi & accurata chronotaxi. Hisce subjicit incerta quædam, quæ de Sancto in terris etiam tum versante a posterioribus scriptoribus circumferuntur. Hinc ad elogia progreditur, quibus ornata fuit Sancti seu virtus, seu eruditio. Deinde de Sancti cultu, de translationibus corporis, de loco, in quo corpus fuit depositum, de Sancti apparitionibus, beneficiis, sparsis in varia loca reliquiis disserit: postremo antiquorum quorumdam, quæ de Sancto ostenduntur, & passim incerta sunt, monumentorum discussione commentarium claudit.

[17] [variisque Galliæ Sanctis tonium VI Augusta locupletat.] Geminus præterea eodem tomo commentarius occurrit, in quo solita P. Stiltingi elucet industria & accuratio, rorumque ad historiam Gallicanam pertinentium peritia. Alter S. Fiacrii, alter S. Agili primi Resbacensis abbatis gesta complectitur; de quibus Trivultianorum judicium attulisse sufficiat. Ad annum 1745 tom. 3 pag. 1584 & seq. ita habent: Articuli de S. Agilo primo Resbacensi abbate, & de S. Fiacrio, cujus adeo celeber cultus est cum in Hibernia, patria ejus, tum in Gallia, ubi potiorem vitæ partem traduxit, obiitque, ad Gallicanam historiam non parum utilia continent, in iisque collegit P. Stiltingus, in ordinem redegit, & illustravit facta bene multa, quæ non sine animi voluptate legentur. Idem denique, qui S. Ludovici Francorum regis gesta tam operose descripsit, beatæ quoque Elisabethæ seu Isabellæ sororis ejus germanæ, sanctæ virginitatis laude, quam regio ortu illustrioris, Vitam ab Agnete de Harcourt contubernali ejus Gallice scriptam Latine reddidit, variisque monumentis illustravit. Waddingus aliique religiosam vitam fuisse professam, affirmant, refragantibus aliis: examinatis utrotumque rationibus pondus suum inesse, fatetur, sic tamen, ut negantium opinioni gravitatis & ponderis plusculum tribuat. Quam in mensem proximum contulerit operam, videamus.

§ II. Quid maxime præstiterit tomo 1 & 2 Septembris.

[Neque minor adorrando] Primus mensis Septembris tomus non ultra diem tertium ejusdem mensis extenditur. Multus quoque in eo Stiltingi labor apparet. Primus, cujus gesta hoc tomo discussit, S. Priscus M. est, Capuæ cultus die 1 Septembris: hujus quidem de cultu satis constat: at alia non pauca sunt, de quibus dari posset dubitandi locus; num S. Priscus ille paterfamilias fuisse vere asseratur, in cujus domo Christus pascha sibi parari fecit, & discubuit una cum discipulis? Num martyr fuerit, atque episcopus? Num prima ecclesiæ Capuanæ institutio S. Prisco, an S. Rufo, de quo ad XXVII Augusti egit, tribuenda sit? Quæ omnia commentarii prævii § 1 discussit. Breviarium Capuanum, quod hunc Priscum cum Prisco episcopo Africano confudit, alteri paragrapho materiem dedit. Quid uni, quid alteri competat, distinxit, observatisque nonnullis de templo Dianæ Tifatinæ, de via Albana & Aquaria, populares aliquas de S. Prisco traditiones adjecit. Varias § tertio corporis inventiones & translationes enarrat. Primæ quidem inventionis narrationem Michaël monachus in Sanctuario pag. 143 & seqq. historiam texuit, at quæ P. Stiltingo mirabilis magis, quam credibilis apparuit: huic igitur aliam aliunde substituit, quæ ut minus mira est, ita & magis ad veritatem videtur accedere. Posterioris autem inventionis, quæ sub initium hujus seculi contigit, instrumenta subnectit.

[19] Hinc ad S. Terentiani episcopi & Flacci MM. gesta progressus est. Stabilito S. Terentiani cultu, [tomo 1 Septembris] de loco martyrii disputationem instituit. Tuderto Umbriæ oppido martyrium Sancti Romanum Martyrologium adscribit: contra Florentinius Tudertinæ in Tuscia civitati id adscribendum, omnino existimat. Illustrissimus vero Franciscus Maria de Aste in Disceptationibus ad Martyrologium Romanum dubius hæret: at dubitandum non esse, quin Tuderti in Umbria martyrium subierit, Stiltingus autumat, datis, cur ita sentiat, rationibus, disjectisque contrariis. Dertonæ quoque sancti cujusdam Terentiani die 1 Septembris festivitas celebratur, reliquiæque servantur: idemne sit, qui Tudertinus, dubitavit Ughellus. Dubia res Stiltingo quoque visa esset, nisi, quæ affert, monumenta dubitationem omnem exemissent. Varia deinde S. Terentiani Acta enumerat, quæ quamquam suis nævis non carere, agnoscat, Tillemontio tamen non acquiescit omnem iis fidem abroganti. Prælo præ reliquis digna visa sunt ea, quæ ex Ms. Emin. Card. Franc. Barberini desumpsit, collato cum tribus aliis & editione Mombritii. Historiam vero translationis brachii Teanum noluit prælo subjicere, non quidem quod neget, brachium S. Terentiani aliquando eo translatum fuisse, sed propterea quod ea contineat, quæ & fidem excedant, & ipsis Teanensis ecclesiæ traditionibus adversentur.

[20] [ejus labor fuit:] Commentarii, quem de SS. Sixto & Sinicio exaravit, hæc fere sunt præcipua capita. Primum ducto a cultu utriusque exordio, translatas utriusque, variisque locis divisas reliquias recenset, quibus Sanctorum succedunt elogia. Tum in Actorum fidem ætatemque inquirit, quæ haud adeo contemnenda ostendit, ac Marlotus existimat. De tempore, quo missi sunt in Galliam Sancti non una est eruditorum opinio, aliis anno a Christi natalibus XLVI, imperante Tiberio, aliis ante medium seculi 2 vel circa annum Domini CCLVIII, aliis denique circa annum CCLXXXVIII id contigisse, censentibus. Opinioni postremæ consonant Acta, eamque Stiltingus nervose propugnat. Demum Baronii Martyrologium Romanum Martyrum numero Sanctos adscribit, cui Saussayus Tullensis episcopus suffragatur: at martyres fuisse cum Marloto Stiltingus negat ex Actis, Flodoardo, ipsaque traditione Remensium. Qui ceteros Stiltingi commentarios hoc tomo sparsos pervolvere voluerit, eadem ubique laboris indefessi argumenta, multos variorum confutatos errores, multa accurate observata, ingeniose discussa, & erudite illustrata inveniet, quæ recensere singula, non necesse est: indictos tamen, quos de S. Firmino episcopo confessore Ambiani in Gallia, & de S. Stephano Hungariæ rege simul & Apostolo commentarios edidit, abire non sinam.

[21] Pauca sunt, Trivultianorum judicio ad annum 1749 tom. 2 art. 48, [testantur id in primis ea,] Sanctorum Acta, quæ plus facessiverint hagiographis negotii, quam S. Firmini. Egregia quidem Viri sanctitas patet; sed pauca de gestis ejus exarata; pauciora, quibus tuto credi possit, monumenta. Geminum quidem Actorum S. Firmini exemplar Ms. in promptu erat, sed anachronismis, aliisque vitiis inquinatum, quæ Stiltingi aciem non effugere. Ad manum quoque habebat ecclesiæ Ambianensis Breviaria anno 1550 & 1555 impressa, Vincentium Bellovacensem, & Petrum de Natalibus in Catalogo Sanctorum: sed antiquiora monumenta requirebat. Actis S. Firmini martyris Ambianensis pariter episcopi, in quibus S. Firmini confessoris mentio fit, nihil invenit antiquius: sed & horum fidem Tillemontius impugnabat, utpote sibi non cohærentium, & S. Firmini M. mortem modo sub Diocletiano, modo sub Decio & Valeriano collocantium. At, inquit Stiltingus, verisimile non est, Actorum scriptorem, cujus gravitatem vel ipse Tillemontius agnoscit, in re tam clara tam aperte sibi contradixisse. Citat quidem præses Decii & Valeriani decreta: at, monente Stiltingo, eadem dici poterant sub Diocletiano, præsertim priusquam hic sub regni finem feralia decreta adversus Christianos promulgaverat: neque enim imperatorum morte lata in Christianos decreta exspirabant, sed eorum solum intermittebatur exsecutio, poterantque iis postmodum uti provinciarum præsides, & utebantur interdum. Nec de utroque imperatore vivente (Decio & Valeriano) auctoris verba exponi possunt, cum uterque simul non imperarit. Atque ita præcipuum Tillemontii argumentum infregit.

[22] Itaque S. Firmini martyris Acta satis vindicata credidit, [quæ de S. Firmino confessore] ut, quæ ad S. Firminum Conf. pertinebant, ex iis excerperet, atque lectori ob oculos poneret; quibus Bellovacensis & Petri de Natalibus subjecit elogia, & Ambianensis Breviarii lectiones. Continent prædicta elogia notas aliquot chronologicas, sed vagas & vix sibi cohærentes, & in speciem contrarias: quapropter earum explicationem quoque adjecit: ex quibus denique brevem vitæ chronotaxin utcumque confecit, refutatis Sigeberto & Morlierio Sancti obitum justo serius collocantibus. Gloriam Sancti posthumam explicare aggressus, celebrem illam, quæ, superiori seculo ad finem vergente, agitari cœpta est, de possessione corporis S Firmini controversiam late discussit. Brevem rerum gestarum seriem accipe, quam apud Stiltingum fuse probatam explicatamque invenies. Ecclesiam, primum B. M. Virginis, postmodum S. Acheoli dictam, S. Firminus condidit, in eaque sepultus est. Sub initium seculi VII in exstructam a se SS. Petri & Pauli nomine cathedralem ecclesiam S. Firmini Conf. corpus transtulit S. Salvius Ambianensium præsul: quæ cum anno 1218 incendio periisset, Everardus novam, quæ & hodiedum visitur, B. M. Virginis nomine cathedralem basilicam moliri cœpit: ecclesia autem S. Firmini aut eodem igne consumpta est, aut huic novæ locum cedere debuit, instaurataque deinceps fuit eo, quo nunc cernitur, loco. Servatum hactenus in cathedrali S. Firmini corpus anno 1279 novæ thecæ solemniter imposuit Cardinalis Simon, Nicolai III in Gallia legatus.

[23] [disseruit,] Neque tum, neque diu post in dubium vocatum fuit, quin S. Firmini Conf. corpus ecclesia cathedralis possideret; eamque opinionem monumenta plurima, celebrata jam pridem translationis festivitas, corpusque ipsum quotannis circumferri solitum omnium animis alte impresserat: dum tandem anno 1697 vehementer oppugnari cœpta est; ex quo nempe in ecclesia S. Acheoli canonicorum regularium reformatæ congregationis Gallicanæ detecti sunt tumuli aliquot, quorum uni (ut quidem videbatur aliquibus) inscriptum erat S. Firmini nomen, & ossa aliquot humana inclusa, quæ S. Firmini Conf. esse, ut vehementer expetebant ita & facile crediderunt. Itaque spargi in vulgus rumores, apertam, vacuamque repertam esse in cathedrali S. Firmini lipsanothecam, vocari in dubium Salviana translatio, scribi etiam ultro citroque permulta, aliis pro S. Acheoli ecclesia, aliis pro cathedrali acriter decertantibus. Neque cito finem habitura videbatur controversia, dum tandem anno 1715 Petrus Sabatier Ambianensis antistes thecam S. Firmini in cathedrali aperuit, Sancti corpus cum authentico depositionis instrumento invenit, litemque decidit. Porro litem hanc ita Stiltingus discussit, ut magnis eum Trivultiani laudibus efferant, & rem demonstrasse, agnoscant: mirantur tamen omisisse edictum episcopi Ambianensis datum anno 1715, 2 Aprilis, quo prætensum S. Firmini in ecclesia S. Acheoli tumulum claudi jussit, legique vetuit, dum corrigatur, S. Firmini Vitam a Bailleto conscriptam. Verum illud haud magnopere desiderabatur: patebat rei veritas, causam esse finitam, unusquisque intelligere poterat; unicus hic erat Stiltingo præfixus scopus, ut ad commentarii calcem videre est. Si qui, inquit, deinde adhuc reclamaverint, pertinaciam illi suam ostenderunt, sed necessitatem nobis non injecerunt ea ulterius demonstrandi, quæ patuerunt luce clarius.

[24] Jam inde a priscis temporibus nihil heterodoxis fuit antiquius, [& de S. Stephano Hungariæ rege, cujus non modo Acta,] quam ut Romanæ Ecclesiæ gloriæ, quoquo modo possint, detrahant. Vidit & hoc seculum Godofredum Swartzium, qui conversæ ad Christi fidem Hungariæ laudem Latinis invidens, ad Græcos transferre conatus est, edito anno 1740 libello, cui titulus: Initia religionis Christianæ inter Hungaros ecclesiæ Orientali adserta. Vitam S. Stephani Hungarorum regis cum hac opinione pugnantem opponis? nihil illa Swartzium terret: quippe quæ, auctore Swartzio, plus quam duobus seculis ab ætate S. Stephani distet, quæ monstrosa & absurda sit. Verum, inquit Stiltingus, vidit ille hallucinationes, monstra, absurda, ubi nihil hallucinationis, nihil monstri, nihil absurdi. Quod ne temere dixisse videatur, singula heterodoxi scriptoris asserta diligenter excussit, excussa dissolvit. Vitam S. Stephani ad Colomannum non Haliciæ, ut Swartzio placet, sed Hungariæ regi scriptam esse sub initium seculi XII a Carthuitio episcopo, qui S. Stephano ætate suppar fuit, multimodis probat; nec ea de re dubitandum esse, existimat: exaratam tamen a Carthuitio Vitam non esse omni ex parte erroris expertem, ultro fatetur. At adeone graves errores illi atque incredibiles, ut omnis abroganda sit Actis fides? adeone frequentes, ac Swartzius clamat? ait quidem ille, sed ait tantum. Velitatur hactenus Stiltingus, mox pleno marte pugnabit.

[25] Viguisse in Pannonia, vicinisque provinciis, [& gentis Hungaricæ conversionem,] quæ hodiernum Hungariæ regnum constituunt, primis Ecclesiæ seculis Christianam fidem, nemini dubium esse potest: sed variis barbarorum incursionibus varias quoque experta est vicissitudines, quas auctor noster enumerat. Primus ex Hungarorum principibus post exstinctam ibi Christi fidem, eamdem amplexus est Geysa, S. Stephani pater: sub hoc posita sunt fidei initia licet rudia & imperfecta, a Stephano deinde perfecta. Quæ omnia fuse deducta apud Stiltingum legere est, uti & quæ fuerit genti Hungaricæ fidei suscipiendæ occasio, qui primi illius præcones, nempe Piligrinus Laureacensis præsul, S. Wolfangus, Ratisbonensis deinde episcopus, & S. Adalbertus. Secus Swartzio visum est, qui prius Hierotheum monachum Græcum multos Hungarorum ad Christianam religionem traduxisse, contendit, quem nimirum Gylas Hungarorum dux Constantinopoli baptizatus secum in Hungariam duxerit; atque hinc Swartzius verum Hungaricæ conversionis initium numerandum esse, existimat; nixus Græcorum aliquot scriptorum testimoniis; quorum auctoritatem ambitiosius prædicat. Verum multa peccare, & fidenter magis, quam solide loqui Swartzium, pluribus Stiltingus evincit: Græcorum vero auctoritatem levis esse admodum hac in re momenti & ponderis asserit, luculentasque assignat dicti rationes; ac tandem concludit, religionem Christianam in Hungaria non esse cœptam a baptismo Bulosudis & Gylæ, seu quod ille baptismus prorsus sit fictitius, seu quod ficto animo sit susceptus, seu denique quod illi fidem constanter professi non sint.

[26] [datamque a Sede Romana Hungariæ regibus coronam solide vindicat;] Defunctus hoc certamine Stiltingus, de S. Stephani anno natali, baptismo, successione in ditionem paternam, conversione, fundatione episcopatuum, atque monasteriorum, rebus bellicis, contractisque nuptiis fuse simul & erudite disserit. Obtenta a Stephano dignitas regia novæ cum Swartzio contentionis materiem præbuit. Constans in primis est Hungarorum traditio, coronam regiam a Silvestro II Pontifice Romano S. Stephano fuisse collatam: ut novo regi, ejusque successoribus prædicta corona rite redimitis crux anteferretur in signum apostolatus, idem Pontifex pariter indulsit. Stephanus vero se regnumque suum S. Petro obtulit. Si Swartzium audias, regni Hungarici corona non Pontificis Romani, sed Græci imperatoris donum fuit: nec aliunde etiam crucem Hungari acceperunt: sanctum vero Stephanum se suaque S. Petro obtulisse, fabula fabularum omnium levissima est. Sed ita heterodoxis plerisque comparatum est, ut id omne, unde Romanæ Ecclesiæ amplitudinis aliquid dignitatisque accedit, invido dente arrodant, & cavillari sæpe malint, quam solida ratione pugnare. Haud ea fuit Stiltingo agendi ratio: quam enim sententiam propugnandam suscepit, summorum Pontificum, ipsorum Hungariæ regum, aliorumque testimoniis ita confirmavit, ut quemlibet facile convincat, modo animum habeat a temeritate pertinaciaque alienum: Swartzii vero argumenta & conjecturas fideliter retulit, diligenter excussit, valideque protrivit.

[27] [sed cetera etiam ad sanctum Regem pertinentia fuse persequitur.] Hisce altercationibus tandem expeditus, explicandis ceteris sancti Regis gestis accingitur, quanta nimirum instituendis per Hungariam episcopis, qui novellam Christi vineam excolerent, usus sit diligentia atque delectu; quæ bella gesserit; quas condiderit, ditaritque variis locis ecclesias atque monasteria; quarum potissimum virtutum exercitationi incubuerit; qua fuerit in Virginem Matrem pietate, cujus tutelæ regnum suum in primis addictum voluit; quæ, ut recte pieque regnum administraret, filio monita, quas subjectis leges dederit; quæ denique moriens specimina pietatis ediderit, quibus & alia non pauca immiscuit, lectu scituque dignissima. Sancti regis obitus summo dolore universam affecit Hungariam, & in ecclesia Albæ regalis beatæ Virgini dicata, quam ipse exstruxerat, magno honore sepultus est. Annos quinque & quadraginta effluxisse, ferunt, quibus sacris ejus exuviis nullus habitus est ecclesiasticus honor. At circa annum 1083 corpus ejus, jubente summo Pontifice, honorifice elevatum est. Celebritati adfuit S. Ladislaus Hungariæ rex, S. Stephano sanguine junctus. Patrata ea occasione prodigia Stiltingus profert, observatque ad Sancti gloriam, eum summi Pontificis solemni decreto, seu formali, ut aiunt, canonizatione Sanctorum albo fuisse insertum, quod regum antea obtigerat nemini. Demum exposito Sancti cultu in Hungaria primum cœpto, ad exteras deinde nationes, ac tandem per totam Romanam Ecclesiam propagato, aliisque nonnullis prodigiis commentario suo finem imposuit. Sunt & alii hoc tomo Stiltingi commentarii singulari elogio digni; sed hisce longius non immorabor, & ad tomum 2 Septembris propero.

[28] Præfixa huic dissertatio est de conversione & fide Russorum, [Illius quoque sunt tom. 2 Septembris de conversione & fide Russorum dissertatio,] eo fine a P. Stiltingo exarata, Ut ex ea utcumque colligi posset, quinam ex iis, quos Russi pro Sanctis habent, certo fuerint Catholici, qui contra de schismate suspecti aut certo schismatici videantur. Sunt, qui Russos & a schismaticis ad Christiana Sacra conversos, & schismatis lue vel a suæ conversionis exordio infectos fuisse, existiment. Sunt, qui Russos omnes usque ad postrema fere secula schismatis suspicione liberare voluerint, ut & Papebrochius noster in Præfatione ad Ephemerides Græco-Moscas, datas ante tomum 1 Maii. Neutra erroris expers opinio est: nam neque Catholici omnes, nec omnes fuere schismatici. Impulit ea res Stiltingum, ut, quod non satis examinarat Papebrochius, ad accuratius examen ipse revocaret, vel maxime, quod ad diem V Septembris de SS. Borisi & Hlibi principum Rhutenorum Actis disputandum sibi esse, cognosceret. Itaque primo de tempore susceptæ a Rhutenis Christi fidei, deque Vladimiro principe, præcipuo conversionis adjutore disseruit. Tum Catholici, schismaticine fuerint Constantinopolitani patriarchæ, cum primum Rhutenis Christiana fides illuxit, qua potuit, sagacitate indagavit. Tertio, num Rhutenorum metropolitæ Romanæ Ecclesiæ uniti fuerint, quantum licuit monumentorum penuria, servato seculorum ordine, inquisivit. Quæ de sanctitate Alexii & Petri Kioviensium metropolitarum ad XII Februarii Henschenius, & Jonæ ad XV Junii Papebrochius scripsere, Stiltingus, re attentius perpensa, pro expunctis habet, cum de eorum fide Catholica, vel apud Catholicos cultu haud satis liqueat; nec nisi certis testatisque de causis fas sit cujuspiam sanctitatem fidelium venerationi exponere.

[29] [de Moyse Propheta,] Sanctorum, quorum tomo 2 Septembris Acta describuntur, ut antiquissimus, ita & ordine primus est Moyses Hebræorum dux & legislator. Amplam certissimamque explicandis illius gestis divini codices suppeditavere materiem: ex hoc igitur purissimo intaminatæ veritatis fonte Stiltingus derivanda Moysis gesta, in ordinemque redigenda censuit; obscura vero, accito sanctorum Patrum, aliorumque divinarum Litterarum interpretum subsidio illustranda suscepit. Ut ut multa sunt, quæ hinc hauriri possunt, non omnia tamen vel Scriptura, vel Patres, vel interpretes Moysis gesta complexi sunt: itaque quæ de his apud auctores quoque profanos leguntur, in medium attulit, sed separatim; ne sacra profanis, certa miscerentur incertis. Duorum in primis rationem habuit, Philonis, & Flavii Josephi, utriusque Judæi, quos & a S. Hieronymo in Catalogo scriptorum ecclesiasticorum laudatos & magni semper habitos fuisse, sciebat. Si quid vere & probabiliter dicunt, licet in Scriptura non expressum, pro merito laudat; si fabulose, explodit; si cum sacris Litteris male cohærens, refutat. Notæ sunt passim variæ de Moyse quæstiones, de quibus jam diu a Theologis & interpretibus disceptatum est; nec has reliquit intactas. Tempus quoque scripti Pentateuchi inquirit, disputatque de scriptis aliquot aliis Prophetæ affictis; quibus demum Moysis Vitam, auctore S. Gregorio Nysseno, more nostro divisam, & notis illustratam adjecit.

[30] [de S. Rosalia & S. Bertino insignes commentarii, quibus & alii non pauci accedunt.] Quo celebrius est per orbem Christianum S. Rosaliæ virginis nomen, eo majore cura studioque illius augere gloriam studuit commentario non minus accurato, quam prolixo, quem separato etiam volumine edidit. Discussio quoque Actorum S. Bertini abbatis sudore illi non minimo stetit. De scriptoribus Actorum S. Bertini multa Mabillonius asseruit: non modo discussit illa Stiltingus, in multisque correxit, sed etiam, quo Acta Sancti conscripta sint tempore modoque, exposuit. Deinde de illius natali loco & tempore, genereque disseruit. Demum Sancti gesta, virtutes, gloriam posthumam fuse discussit. Acrem vero, quæ hoc seculo inter clerum cathedralis ecclesiæ S. Audomari & S. Bertini monachos exorta est, controversiam non attingere maluisset, nisi aliud suscepti Operis nostri ratio exegisset. De S. Zacharia propheta quoque commentarium scripsit, quem non sine fructu legent sacrarum litterarum studiosi. Ceteros, quibus hunc tomum locupletavit, commentarios non enumero, in quibus eruditionis & sagacitatis plurimum sedulus & attentus lector inveniet, habetque non modo Judæa, Sicilia, Belgium, sed & Italia, Gallia, Ægyptus, Persia, Russia, aliæque orbis regiones descripta Sanctorum suorum gesta.

§ III. Quid III & tribus sequentibus tomis.

[In tomum III Septembris] A Dornando tomo III Septembris haud minori adjumento fuit. Testatur id in primis, quæ tomi frontem occupat, de tempore natali S. Gregorii Nazianzeni dissertatio. Præscriptam sacerdotibus seculo IV continentiam Bailletus, Tillemontius, aliique impugnarunt. Sententiæ porro suæ exemplum S. Gregorii Nazianzeni, paterni episcopatus tempore nati, non parum roboris adferre, putaverunt. Hoc igitur adversariis telum extorquere præsenti dissertatione conatus est, partim refutando congesta a Tillemontio argumenta; partim stabiliendo propriam de tempore, quo natus est S. Gregorius, sententiam; partim denique Græcorum versuum, quibus potissimum Tillemontius nititur, ambiguam significationem enucleando, & aptiorem illis interpretationem tribuendo. Tillemontii autem ratiocinia discussit potius, quam aliorum, tum quod ab his nihil additum iis, quæ Tillemontius habet, quod quidem alicujus sit ponderis, invenerit, tum quod ille Papebrochii hac de re judicium haud satis sincere retulerit. Quod si fortasse animosius disputare videatur, justa de causa id se facere, arbitratus est. Video enim, inquit num. 60, rem mihi esse cum viro, qui noluit solo rationum pondere concertare, ac verum indagare; sed dissimulando præcipua nostræ sententiæ argumenta, suaque cum aliis comparando, prævalere.

[32] Idem quoque per tomi decursum variis testatum fecit commentariis, [egregiam quoque] quorum nonnullos attingo. S. Evurtii plerique antiqui Fasti meminerunt. Vita quoque ejusdem manuscripta exstat, at non satis probata neotericis, quorum nonnullis omnino repudianda videtur, tum ob multiplices, quibus obnoxia est, difficultates, tum ob auctorem quatuor circiter seculis Sancto posteriorem: variis quidem illam fabulis inquinatam, Stiltingus haud diffitetur, at non omnia, quæ in illa leguntur, sine discrimine abjicienda esse, contendit: fieri porro potuisse, ut fuerit multo citius conscripta, quam quidem in animum sibi neoterici induxerunt. De tempore, quo Aurelianensem Evurtius rexit ecclesiam, dubitatur, num Constantini Magni tempore, item num concilio Valentino interfuerit; & quis Evurtium in episcopali sede proxime exceperit, S. Aniano nonnullis id tribuentibus. Sedisse Constantini tempore Evurtium, neque huic S. Anianum proxime successisse, probabilius Stiltingus autumat, quorum, uti & aliorum, ad hunc Sanctum spectantium accuratam reddit rationem. Lucernam & oleum quoque sapit commentarius, quo S. Clodoaldi presbyteri gesta descripsit. Monachis hunc Mabillonius aliique adscripserunt: verum variis de causis longe probabilius, & antiquis scriptoribus conformius Stiltingo apparet, eum solo presbyteratu insignem sanctitatis culmen ascendisse. S. Adriani etiam & Sociorum martyrum Acta Græce conscripta Latinitate donavit, fortiterque defendit adversus nimiam Tillemontianæ censuræ severitatem, Sanctique cultum & miracula late exposuit.

[33] [symbolam confert;] Etsi rerum gestarum magnitudine, virtutumque præstantia celeberrima semper fuerit S. Pulcheria imperatrix & virgo, & optime de Orientali imperio merita, nemo tamen Græcorum fuit, qui ejus vitam litteris consignandam susceperit. Defectum hunc Stiltingi diligentia supplevit: quæcumque enim sive in Epistolis S. Leonis, sive in Conciliis, quæ S. Pulcheriam miris laudibus extulerunt, invenit, sedulo collegit, ordineque disposuit. Historicos præterea & veteres, & recentiores, qui sanctæ Imperatricis laudes attigerunt, inter se contulit, correxitque, ubi id ratio exigebat. Hisce adminiculis Sanctæ genus, consecratam Deo virginitatem, in formando ad pietatem Theodosio fratre curam, in administrando imperio industriam, illata impietati & hæresibus bella, sortis vicissitudinem, illibatam vel in ipso matrimonio castitatem, virtutes, piaque opera ubertim explicuit, votumque adjecit, ut optime meritæ de Ecclesia Virgini cultus celebrior decerneretur, quod tanti Benedictus XIV fecit, ut in litteris suis Apostolicis anno 1752 ea de re datis, cum Patris Stiltingi votis, tum aliorum precibus annuere sese voluisse, non obscure prodiderit. De S. Paphnutio episcopo confessore plura disputanda habuit, quam narranda. De fide illius, quasi idem esset, qui Paphnutius quidam monachus schismatis Meletiani fautor, dubitavit neotericus scriptor: sed Viri sanctitatem Stiltingus egregie vindicavit. Idem quoque Paphnutius in Concilio Nicæno legi de sacerdotum diaconorumque continentia se opposuit, si scriptoribus heterodoxis, quibus hac in re & e Catholicis aliqui suffragati sunt, credimus: sed fabulam esse, e Patribus, probat, qui paulo post Concilium Nicænum floruerunt.

[34] E tomo IV Septembris satis habuero, vel unum citasse, [uti & in tomum IV, edito maxime de S. Chrysostomo commentario.] quem ad diem XIV ejusdem mensis de S. Joanne Chrysostomo Ecclesiæ doctore edidit, commentarium, mole minus, quam rerum multitudine & gravitate insignem; cui concinnando ipsa sancti Doctoris scripta frequenter impressa materiem in primis præbuerunt. Proximum sancto Doctori locum tenuit Palladius episcopus, scriptor sincerus, & Sancto familiaris. Socratem quoque, Sozomenum, & his accuratiorem Theodoretum consuluit, qui rerum gestarum partem vel ipsi videre, vel ab iis, qui viderant, haurire potuerunt. Sed & aliorum præterea scriptorum, qui, S. Chrysostomi ætate, doctrina & sanctitate excelluere, usus est testimoniis: recentiorum vero labores & studia sic adhibuit, ut secundum antiqua monumenta examinarit singula. Denique qua quisque fide & auctoritate polleret, adjecit. Quod vero ad gesta virtutesque S. Chrysostomi attinet, nihil omisit eorum, quæ merito desiderare quisquam possit. Qualis fuerit ante baptismum, qualis post baptismum, qualis in monastica & anachoretica vita, qualis in ordinibus sacris, qualis demum quantusque in episcopatu, summa accuratione describit. Frequentissimas, quas sive Antiochiæ sive Constantinopoli habuit homilias, commentarios in libros sacros, immensam litterarum, præsertim quas exsul scripsit, multitudinem, peculiaresque tractatus, quos pro varia rerum opportunitate, zelique sui magnitudine S. Chrysostomus exaravit, non enumeravit modo Stiltingus, sed etiam volvendo revolvendoque tot illius lucubrationes, ad ordinem & tempus, quo singulæ scriptæ fuerunt, ingenti sane labore revocavit; brevique compendio chronologico ad commentarii calcem Sancti tum gesta, tum scripta lectorum oculis concinne presseque subjecit.

[35] Tomo vero V Septembris cujusvis status Sanctos aut Beatos illustravit: [Tomo vero V Septembris] Beatum in primis Desiderium ex abbate Casinensi ad Pontificiæ dignitatis apicem evectum, qui Victor III appellari voluit. Inchoatum de hoc Pontifice commentarium a P. Urbano Stickero P. M. Stiltingus ad umbilicum adduxit. E purpuratorum vero Patrum numero B. Ludovici Alamandi Arelatensis archipræsulis gesta descripsit. Variorum præterea episcoporum gloriam scripto promovit, puta, Mamiliani Panormitani in Sicilia Albini Lugdunensis in Gallia, Sinerii Abrincensis, Ferreoli Lemovicensis, Methodii inter Orientales episcopos doctrina, scriptis & martyrio illustris, aliorumque, quos prætereo. Mamiliani quidem Acta haud satis probatæ sunt fidei, ex iis tamen probabiliora selegit: neque etiam talia sunt, ut Mamilianos geminandi, prout e recentioribus nonnemini visum est, necessitatem injiciant. Albinum nobilissimis Romanis familiis adscripsit Severtius & Martyrum numero: neutrum fundate satis. Diversine sint Sinerius & Severus, Abrincensis uterque in Normannia episcopus, Claudius Castellanus dubitavit; sed levis est utrumque confundendi ratio. S. Philotei quoque presbyteri e Græcorum maxime Fastis gesta collegit, qui a miraculis thaumaturgi apud Græcos nomen invenit. Accedit & S. Justinus pariter presbyter: hic modo Confessoribus, modo Martyribus insertus legitur; pertinet autem ad Martyrum classem.

[36] [cujusvit] Stiltingi præterea hoc tomo stylum exercuere SS. Rithbertus & Sevoldus, BB. Reginaldus, Rolandus de Medicis, & Gandolphus Ordinis S. Francisci confessor; & hi quidem vitæ monachalis aut anachoreticæ instituta complexi sunt. SS. Rithbertus & Sevoldus abbatiam S. Walarici in Picardia exornarunt; cujus hic alumnus, ille verisimiliter abbas fuit. Paucis quidem de utroque disseruit, sed cogente monumentorum penuria. B. Reginaldus eremita in ecclesia Melinæensi prope Flexiam in provincia Andegavensi colitur: nullum is, qui exstet, nactus est Vitæ scriptorem. Ætas Beati & gesta incerta sunt; certior translatio corporis, cultus & præstita clientibus beneficia. Dedit ista Stiltingus, prout accepit. B. Rolandus de Medicis Borgoni in Pallavicina ditione vitam duxit anachoreticam; cujus quidem non meminere Martyrologia, cultus tamen indubitatus est; Acta vero descripsit auctor synchronus & fidelis; miracula quidem alium habent auctorem; sed priori non minus fidelem. B. Gandolphum de Binasco a patria dictum mundo Italia peperit, cælo transmisit Politium, oppidum Siciliæ celebre, ubi plurimis miraculis vivus mortuusque increbuit. Vitam Beati sexaginta circiter ab obitu ejus annis conscripsit Jacobus de Narnia Cephalæditanus episcopus. Prodigia quoque, quæ variis temporibus edidit, litteris consignata leguntur: quibus de cultu, reliquiis & miraculis recentioribus appendicem P. Stiltingus adjecit.

[37] [status] Suos etiam status secularis Sanctos habet, de quibus bene mereri studuit; scilicet de SS. Narcisso & Crescentione martyribus Romanis, quorum Martyrologia varia, & Acta S. Laurentii meminerunt. Ceterum omnia fere, quæ ad ipsos spectant, incerta sunt. De S. Ferreolo Viennensi in Gallia martyre, S. Juliano martyri Brivatensi amicitia, militia & fide Christiana conjunctissimo. Brivatene, an in Viennensi vicinia martyrium consummarit, discrepantibus Actis, versatur in dubio: neque SS. Valeriani, Macrini & Gordiani exploratior est palæstra martyrii. Sancti quoque Nicetæ martyris gesta commentatus est, cujus Acta Græca ex codice Ms. bibliothecæ regiæ cum antiqua versione subinde correcta edidit: fuit hic natione Gothus, & apud Græcos Moscosque maxime celeber. SS. Maximi, Theodoti & Asclepiodotæ Acta Ms. Medicæum regis Francorum suppeditavit, eaque Stiltingus Latina fecit. Si non eodem scripta sint anno, quo coronati sunt Martyres, certe haud multo post, fidemque merentur, etsi ab ignoto auctore profecta. Porphyrii martyris Græci maxime Fasti meminerunt. Sub Juliano apostata pro fide Christi occubuit, at martyrii locum Græca monumenta non exprimunt: contigit tamen id verisimiliter anno 362 in aliqua imperii Orientalis urbe, & forte Constantinopoli. His denique adde S. Satyrum confessorem, S. Ambrosii fratrem, cui morum similitudine & sanctitate, quam sanguine propinquior fuit. Defuncti virtutes Ambrosius ipse laudavit.

[38] Idem denique variarum, quas vel eximia sanctitas, [Sanctos illustrat.] vel fusus pro Christo sanguis cælitibus inseruit, feminarum Acta illustravit: alia e Græcis, alia e Latinis, alia ex utrisque eruit monumentis. De nonnullis earum e P. Stiltingo pauca delibo. Sanctæ martyres Sophia & Irene diebus variis memorantur a Græcis, sed a Martyribus synonymis, de quibus agit ad diem XVIII Septembris, verisimiliter aliæ. S. Agathoclia in Oriente passa a Joanne Tamayo in Martyrologio Hispanico Octogesæ in Illergetibus Hispaniæ, falso annuntiatur. Marcianopoli in Mœsia sub Antonino S. Melitina martyrium subiit; at cum plures seculo 2 & III fuerint hujus nominis imperatores, martyrii tempus ad amussim definiri nequit. S. Camellam Castellanus perperam Ordini Cisterciensi adscripsit. S. Euphemiam tum in Oriente, tum in Occidente gentes plurimæ celebrarunt, non anno 307, sed 303 vel 304 martyrii laurea redimitam. Acta ejus Græca reliquis omnibus præferenda, & præcipiti nimis quorumdam censura damnata e Græco sermone in Latinum fideliter transtulit. Sancta quædam Euphemia colitur Auriæ in Gallæcia, sed a sancta hac Euphemia Chalcedonensi forte non diversa. Imperatoriæ dignitatis gloriam S. Richardis servatæ in ipso matrimonio virginitatis splendore, & vitæ sanctitate superavit. Virtutibus, miraculis, scriptisque propheticis seculo XII celebris in primis fuit S. Hildegardis virgo, sororum Ordinis S. Benedicti magistra, cujus gesta ex Actis jam editis, ex Mss., & ex ipsius Sanctæ lucubrationibus copiose descripsit.

[39] [Multa tom. VI Sept. de Fratribus Domini,] SS. Jacobum, Judam & Simonem Fratres Domini appellatos ab homonymis Apostolis diversos esse ad I Maii & alibi Henschenius tradidit. Quod in dubiis usu venire solet, suos nacta est sequaces, suos item adversarios Henscheniana opinio. Intererat Actorum S. Matthæi, quæ illustrare Stiltingus cœperat, aliorumque Sanctorum, quorum aut edita modo sunt Acta, aut in decursu Operis nostri edentur postmodum, ut certi aliquid, si fieri posset, hac de controversia constitueretur. Itaque operæ pretium se facturum credidit, si quæstionem hanc ab ovo rursum examinaret, edita super ea dissertatione, quæ tomi VI Septembris initio præfixa est. Porro expensis diligenter partis utriusque rationum momentis, ad eorum accessit opinionem, qui Fratres Domini Jacobum, Judam & Simonem duodecim Apostolorum numero exclusos volunt. Divinarum potissimum Litterarum & SS. Patrum auctoritate decertat, ac adversariorum argumentis accurate respondet. Norat quidem, Latinis plerisque medio ævo suam non arrisisse sententiam: at cum fabulosa Apostolorum Historia, quæ Abdiæ Babylonii nomine circumfertur, innixi maxime fuerint, haud tanti ponderis apud illum fuit eorum auctoritas, ut a sua discederet opinione, quam & sacris Litteris & SS. Patribus magis consonam judicabat. Nihilo magis ipsum movit S. Isidori Hispalensis Opusculum, tum quod illud haud satis certo Isidori sit, tum quod non pauca contineat, quibus historica veritas refragetur.

[40] [& S. Matthæo disserit;] Præter Sanctos varios, quorum res gestas e Græcis potissimum Fastis eruit, insignem hoc tomo edidit de S. Matthæo Apostolo pariter & Euangelista commentarium. S. Matthæum XXI Septembris Latini colunt, Græci, Mosci, Armeni, Ægyptii, Æthiopes XVI Novembris. Sancti elogium Menæa habent, sed ut prolixum, ita & multis fabulis commentisque respersum. Acta vero in plurimis codicibus conscripta sunt, sed multis pariter fœta figmentis. Brevia quidem atque jejuna sunt ea, quæ Metaphrastes edidit, minus tamen fabulosa: quam ob rem ea typis vulgavit, uti & ea, quæ e codice Latino bibliothecæ Vaticanæ describenda curavit, quamvis & illa multa contineant, quæ fidem excedant. Translationis quoque Ms. quamdam Historiam multiplicis erroris & anachronismi damnatam, typis indignam censuit. De S. Matthæi rebus gestis atque virtutibus pauca veteres prodiderunt. Sancti sobrietatem e Clemente Alexandrino laudat; & collectum ex sacris Litteris S. Hieronymi opera elogium profert: obedientiam vero, candorem & humilitatem ex eodem Hieronymo, Basilio & Chrysostomo. Varias quoque ad Sanctum spectantes controversias discutit. SS. Matthæum & Jacobum Alphæi Græci existimant fuisse fratres; quorum sententiam a neotericis ait ratione haud satis idonea repudiari. Multis denique disserit de Sancti Euangelio Hebraico idiomate primum conscripto, ac deinde in Græcum verso, prædicatione, martyrio, gloria posthuma.

[41] Pari diligentia S. Theclam, Pauli discipulam, [quique commentitia Sanctorum gesta explodit,] martyrem virginemque in primis celebrem illustravit. Prima illius Acta, licet insulsa & fabulosa, quidam in Asia presbyter S. Paulo affinxit. Eodem pariter vitio, quæ Ernestus Grabius edidit, Acta Græca laborant. Frustra post Baronium Grabius SS. Patrum auctoritatem allegat, ut iis fidem conciliet: habent enim falsa non pauca veris immixta; hæc Patribus placuerunt, non fabulæ, quarum Stiltingus compendium exhibet. Sanctæ Historiam duobus libris quoque complexus est Basilius Seleuciensis in Isauria episcopus, quorum alter de gestis S. Theclæ est, alter de miraculis. Illum prælo dare Stiltingus noluit ob fabulas in eo contentas: ex hoc vero Sanctæ beneficia & miracula nonnulla recensuit. Vitam S. Theclæ a Basilio conscriptam esse, negat Vossius, quem, judice Stiltingo, Tillemontius recte refutat. Mitto ea, quæ de Thecla Metaphrastes & Nicetas David Paphlago scripserunt, quia nec illa satis probatæ sunt fidei. Itaque e sanctorum Patrum assertionibus Sanctæ gesta utcumque contexuit. Magnis eam laudibus Epiphanius, Ambrosius, Gregorius Nyssenus, Hieronymus, Methodius aliique extulerunt; quibus licet reclamantibus, S. Theclam merum esse figmentum, scribit Ittigius Lutheri discipulus, sed a Stiltingo merito vapulat. Martyrii titulum S. Theclæ nullus merito deneget; an in ipso certamine mortem obierit, necne, haud satis constitutum est: præplacet Stiltingo eorum sententia, qui Sanctam post ignem ferasque superatas incruenta morte sublatam tradunt. Quamdiu conversioni suæ superfuerit, non constat; unde ejus obitum fixit seculo 1 aut sub initium secundi. Ceterum multa quoque habet de Sanctæ cultu, ecclesiis, miraculis, sparsisque per Germaniam, Italiam & Galliam reliquiis.

[42] [idem eorum innocentiam,] Quemadmodum commentitia Sanctorum gesta atque elogia sæpenumero proscripsit Stiltingus, ita & muneris sui esse, merito credidit, eorumdem tueri innocentiam, si quando falsorum criminum rei agantur; quod in S. Liberio Pontifice Romano maxime præstitit. Præclara hunc multa tum ante, tum post exsilium suum gessisse, & fortiter potentissimis Ecclesiæ Catholicæ hostibus Arianis restitisse, nemo inficias ibit: at Arianæ hæresi, injustæque S. Athanasii damnationi subscripsisse passim dicitur, exsilii tædio victus: id vero Stiltingus negat, sat certum esse, conaturque evictum dare, Liberium nec Arianæ impietati manus dedisse, nec Athanasii damnationem suo umquam calculo approbasse. Quid igitur? Nonne Liberii lapsum Hilarius, Athanasius, Hieronymus & ipsiusmet Liberii litteræ abunde testatum faciunt? Magna hic laudari nomina, ait Stiltingus, sed nomina tantum: etenim quæ ex Hilario citantur, ab inepto calumniatore potius, quam ab erudito episcopo profecta videntur. Spuria similiter sunt, quæ ex Athanasio & Hieronymo ad probandum Liberii lapsum proferuntur. Quod ad Liberii litteras attinet, sunt eæ numero quatuor, quibus lapsum suum Liberius, si vere illius sint, profitetur: at instituto singularum diligenti examine, Stiltingus non obscura in illis sibi visus est deprehendisse falsitatis indicia. Eas porro opinionis suæ rationes commentario suo complexus est, quæ eruditi lectoris attentionem solertiamque mereantur.

[43] [prodigiaque male oppugnata defendit.] Hisce accedit de S. Januario Beneventano episcopo, ejusque sociis Martyribus prolixa lucubratio; cui adornandæ adjumento non modico fuit cum pia & munifica excellentissimæ civitatis Neapolitanæ liberalitas, tum eruditissimorum virorum diligentia, qui documenta colligendi negotium susceperunt. Quanto ea steterit Stiltingo labore, abunde prodit, rerum controversiarumque multitudo atque varietas; in quibus tractandis ita versatus est, ut nihil prætermiserit diligentiæ, nihil præ oculis habuerit, præter inventionem defensionemque veritatis. Non defuit tamen ex eruditorum Neapolitanorum numero vir egregius, cui non pauca eorum, quæ Stiltingus asseruit, displicuerunt: videri ea possunt in Actorum Bononiensium S. Januarii & Sociorum Martyrum vindiciis repetitis, quas Neapoli Cl. Alexius Symmachus Mazochius edidit anno 1759. Vidit, expenditque illas Stiltingus: nihil tamen sibi immutandum censuit, si pauca excipias, quæ in Supplemento tomi VIII Septembris pag. 783 correxit. Nec dubito, quin eadem pariter sinceritate correctionem pluribus adhibuisset, si quidem plura a se orta esse peccata, compertum cognitumque habuisset. Ceterum vindicias vindiciis non oppono: judicio suo æquus lector utatur, cujus arbitrio rem omnem Stiltingus ipse permisit. Prodigiosam sanguinis S. Januarii ebullitionem non solum accurate descripsit, verum etiam adversus heterodoxorum, quos luculentum adeo pro fide Catholica testimonium male habet, cavillos pie valideque defendit.

§ IV. Quid duobus postremis Septembris & 1 Octobris.

[SS. Cleophæ & Firmini,] Nihilo segnius conficiendo tomo VII Septembris incubuit: ejus in primis est de S. Cleopha Christi discipulo commentarius: S. Cleopham Fasti Latini juxta ac Gæci laudarunt, colitque ut martyrem Ordo Teutonicus. Gesta Sancti fere incerta sunt, præter ea, quæ in Euangelio cap. 24 Lucas expressit. Apparuisse Christum Cleophæ eunti in Emmaus Lucas & Marcus indubitatum faciunt: at quoniam apparitioni huic alteram quoque continuo adjiciunt, Apostolis Hierosolymis factam, ad quos Cleophas cum socio sese receperat; quæritur, num & huic adfuerit Cleophas? Non id quidem Stiltingo videtur. De cognatione Cleophæ cum S. Josepho, Beata Virgine, & Christo Domino major est inter eruditos disceptatio; qua de re multa Stiltingus. Proximas S. Firmini episcopi martyris illustrandis gestis curas impendit. Varia illius Acta recenset, inter se comparat, in eorumque ætatem inquirit. Est quidem in illis, quod in vitio sit; sic tamen, ut omni probabilitate destituta non autumet: quæ autem minus probabilia credidit, in Annotatis assignavit. De tempore, quo Sanctus natus, quo martyrio coronatus, controversia est: natum quidem circa medium seculi III, passum vero scribit sub Diocletiano circa annum 290. S. Firminum Præsulum suorum catalogo Pompelonenses & Ambianenses inseruere: Ambiani quidem Sanctus sedem fixit, vitamque beata morte finivit: at nulli singulari ecclesiæ consecratus fuit. Ita jam pridem Bollandus censuit, cujus argumenta Moretus, teste Stiltingo, aut dissimulavit, aut irrito labore dissolvere studuit. De Sancti per Galliam, Navarram, Hispaniam cultu & gloria posthuma multa quoque disseruit.

[45] Eusebii Pontificis Romani sanctitatem Martyrologia non pauca testantur: [Eusebii Pontificis,] haud æque exploratus est dies obitus, quem modo XXI Junii, modo XVII Augusti, modo XXVI Septembris, modo 2 Octobris fuisse, varii Pontificum catalogi prodidere: sed Martyrologia maxime antiqua in diem XXVI Septembris conspirare, Stiltingus observat, iisque standum arbitratur. S. Eusebio Pagius Melchiadem modo anno 310, modo 311 successisse, scribit, at anno 310 & Pontificatum suscepisse Eusebium & una cum vita reliquisse, magis Stiltingo probatur. Ceterum paucissima hujus Pontificis gesta innotuerunt: quæ vero apud Anastasium de illo leguntur, partim incerta, partim falsa pronuntiat: inventam esse illius tempore Domini nostri Jesu Christi crucem, auctori nostro fabula est, a Papebrochio non immerito refutata jam pridem. Sanctam quoque Sabinam ab Eusebio Pontifice baptismum suscepisse, quod in Actis ejus apud nos tom. 2 Januarii pag. 944 & 945 legitur, apertius fabulosum ait, quam ut multa refutatione indigeat. Idem quoque de tribus epistolis, S. Eusebii nomine vulgatis, & apud Labbeum tom. 1 Conciliorum col. 1381 & seqq. impressis, judicium tulit, nimirum quas S. Eusebio affictas esse, probarunt alii, & eruditi passim agnoscunt; quidquid sit de decretis nonnullis, quæ ejus pariter nomine circumferuntur. Documentum certius de gestis S. Eusebii est epitaphium, quod Sancto Damasus Papa scripsit, ediditque Baronius tom. 3 in Addendis ad annum 357, sed quod S. Eusebio presbytero minus probabiliter attribuit. Colitur præcipue Eusebius in Vaticana, Lateranensique basilicis.

[46] [Joannis Marci,] De S. Joanne Marco tum Acta Apostolorum, tum variæ S. Pauli Epistolæ mentionem faciunt. Natum hunc Hierosolymis atque educatum esse, verisimile Stiltingus putat, ita ut & videre Christum, ab eoque discipulorum suorum numero aggregari potuerit; ambiguumque sit, Christine, an Apostolorum discipulus fuerit. Abiisse illum una cum Paulo & Barnaba Antiochiam, indeque in Cyprum; sed ab eis deinde recessisse, & Hierosolymam esse reversum, Apostolorum Acta testatum faciunt. De causa discessus nihil certi habetur: causas tamen assignant varii varias, at meris conjecturis nihilo meliores. Certum interim est, eum postmodum cum Barnaba Cyprum repetiisse, ac Paulo etiam fidem Romæ prædicanti adjutorem exstitisse. Colossensibus quoque aliisque Asiæ Minoris populis fidem Christi annuntiasse dignitate episcopali auctum, Stiltingo valde credibile est, quamquam, quis Apostolorum hanc ipsi contulerit, obscurum sit atque occultum. Idemne sit S. Joannes Marcus Barnabæ consobrinus & S. Marcus Euangelista, an alius, disputant eruditi, aliis alia opinantibus. Stiltingus, re mature expensa, sic statuit, ut utraque quidem sententia probabilis sit, at neutra certa, liberumque cuilibet relinquat, sentire, quod voluerit. Ad hæc S. Joannem Marcum cum Joanne Seniore sive Presbytero confudere nonnulli: verum hoc nomine non alius Stiltingo videtur, quam Joannes Apostolus, designari.

[47] SS. Cosmam & Damianum martyres insigni semper honore prosecuta est cum Occidentis, [Cosmæ & Damiani,] tum Orientis Ecclesia. Certaminis sui socios habuere SS. Anthimum, Leontium, & Euprepium, sed hos nominis sui celebritate longe superarunt. Nihilominus plura de illis investiganda habuit, quam pro certis enarranda Stiltingus. Antiqua in primis Latinorum Græcorumque monumenta scrutatus est, indeque Sanctorum elogia, variosque, quibus annuntiantur, dies excerpsit. Tum Actorum ordinem fidemque discussit: horum quidem aliqua pro fabulis habuit; verum Tillemontio Acta prorsus omnia, etiam, quæ non vidit, improbanti, assentiri haud potuit. Quod autem ad Sanctos ipsos attinet, de his Menologium Basilianum ad XVII Octobris ita habet. Tria sunt Sanctorum Anargyrorum (id est, argento abstinentium) paria, qui & iisdem Cosmæ & Damiani nominibus appellati fuerunt, & medicinæ artem tractaverunt & Anargyrorum cognomen habuerunt; nimirum par unum Confessorum in Asia, alterum Martyrum in Cilicia, tertium similiter Martyrum, qui Romæ lapidibus obruti martyrii palmam adepti sunt. Huic Græcorum opinioni recentiores eruditi aliquot accesserunt. Verum Stiltingus, assignata qualicumque erroris occasione, nullos præter Arabes Ægis in Cilicia passos, agnoscendos putat. Denique post definitam, quatenus licuit, martyrii epocham, excitata Sanctis templa, sparsas eorum variis locis reliquias, edita prodigia, cultumque per varias orbis plagas propagatum, cumulate descripsit.

[48] Seculo V sanctarum Virginum classem auxit S. Eustochium virgo Romana, [Eustochii virginis,] S. Paulæ filia, S. Hieronymi discipula, generis splendore, opum affluentia, virtutumque præstantia maxime nobilis. Quamquam S. Hieronymum laudum virtutumque suarum neque indisertum, neque infrequentem sit nacta præconem, antiquioribus tamen Martyrologiis insertam non legi, Stiltingus observat: meminere illius recentiora, sed variis diebus; quæ ceteris præstant, diem XXVIII Septembris illius festivitati assignant. Antiquo tamen in Palæstina, ubi finem vivendi fecit, cultu non caruit. Sanctæ Virginis natales & gesta ex Hieronymi operibus maxime collegit, quorum hæc præcipua capita. S. Eustochium nata circa annum 368, paterno genere Juliorum, materno vero Scipionum Graccorumque progenies. Primum quidem S. Marcella, dein vero S. Hieronymo usa est vitæ magistris. Virginitatem a teneris unguiculis coluit, ornavitque perpetuo. Circa annum 385 una cum S. Paula Urbem deseruit, matremque in Palæstinam comitata est, vitæ reliquum in Bethleëm traductura annos vix nata XVII. Quam deinde in deliciis habuit unice, perennis fuit sanctæ matris imitatio, exercitatioque virtutum. Litterarum Hebraicarum perita, multaque pollens sacrarum Scripturarum cognitione auctor S. Hieronymo fuit, ut varios in Scripturam commentarios exararet. Post carissimæ matris obitum, exstructi ab illa virginum monasterii curam suscepit, gessitque præclare lustris facile tribus, ac demum circa annum 419 meritorum plena mortalem cum immortali vita commutavit.

[49] [& Fausti Regiensis Acta potissimum digerit;] De S. Fausto Regiensi in Gallia episcopo ad diem XVI Januarii jam paucis Bollandus egerat, cum coli illum in ecclesia sua die XXVIII Septembris, intellexit, atque in hunc diem S. Faustum translatum voluit; cujus desiderio non modo Stiltingus paruit, sed Sancti etiam gesta multo uberiore stilo, quam Bollandus, exposuit. Id autem sategit in primis, ut ab hæreseos labe Fausti doctrinam vindicaret, sanctitatemque defenderet adversus nonnullorum insultus. Multi sane Faustum semipelagianismi reum, vel suspectum saltem habuerunt. Ex Opere Fausti de Gratia & libero arbitrio congessit multa Suarezius noster de divina Gratia part. 1 prolegom. 5, cap. 5, quæ semipelagianismum sapere videantur: verum illa Stiltingus, aut non recte a Suarezio intellecta, aut sensu probe Catholico exponi posse, contendit, variasque ipsius Fausti assertiones adducit, quæ semipelagianorum erroribus videantur plane contrariæ. Damnatos fuisse Fausti libros in Concilio Arausicano 2 in Historia Pelagiana Norisius censuit, licet illius cultum & sanctitatem agnoscat. At nihil in Concilii Arausicani canonibus, quod quidem Faustum feriat, Stiltingus invenit. Immitior in Faustum Tillemontius, qui non semipelagianismi dumtaxat illum arguit, sed doli etiam atque superbiæ, atque adeo indignum judicat, qui sanctitatis titulo decoretur: sed nec hunc Stiltingus missum fecit absque responso.

[50] [denique exaratis de S. Michaële ceterisque Angelis] Tomus Septembris VIII postremus est eorum, qui, vivo Stiltingo, in lucem prodierunt, in quo elucubrando indudustriam suam, operamque indefessam non magis desiderari passus est, quam in ceteris. Diem XXIX Septembris S. Michaëlis, ceterorumque Angelorum honori Ecclesia præcipue consecratum voluit. Horum gesta e sacris cum Veteris, tum Novi Testamenti voluminibus, e sanctis Patribus, e Vitis Sanctorum, rerumque ecclesiasticarum scriptoribus operose collegit, sciteque digessit. Multiplex est SS. Angelorum cultus, perque Orientis & Occidentis oras longe lateque diffusus. Celebres in primis sunt SS. Michaël, Gabriël, Raphaël, Angelique sive privatorum hominum, sive urbium regnorumque Custodes, de quibus proinde disseruit multa seorsim. Varias Angelorum apparitiones, præsertim S. Michaëlis sive in Chonis, sive in monte Gargano, sive in monte Tumba, qui modo Mons S. Michaëlis dicitur, earumque Acta profert, quæ quamquam non ita sint ad veritatem exacta, ut nulla emendatione indigeant, fidei tamen non sunt adeo profligatæ, ut præcipua rerum capita merito revocari in dubium propterea possint. Ecclesias quoque SS. Angelis variis locis erectas, fidelium peregrinationes in eorum honorem institui solitas, aliaque non pauca recenset & scitu digna, & fovendæ augendæque mortalium erga beatas illas mentes pietati ac venerationi accommodata quam maxime; quo potissimum spectat multitudo illa beneficiorum pene innumera, quibus sæpenumero clientes suos complexæ sunt, quæque suis digesta seculis Stiltingi commentarius exhibet.

[51] Ut odium veritas, ita sæpe virtus invidiam parit: [& de S. Hieronymo insignibus commentariis] sensit id S. Hieronymus Ecclesiæ doctor, vir omni laudum genere summus. Habuit enim, cum viveret, habetque hodiedum adversarios, qui integerrimi Doctoris dictis factisque labem aliquam inferre studuerunt, hodieque student. Quid vero causæ eorum plerosque eo impulerit, aliorum considerationi relictum Stiltingus voluit: haud ita tamen sive ab hæreticis, sive a Catholicis adversus S. Hieronymi mores doctrinamve prolata neglexit; quin suis ea locis commemorarit, examinaritque singula. Post evoluta autem S. Hieronymi Opera, nec non neotericorum de eodem scripta, non invenit ullam post baptismum in sancto Doctore maculam, nullum ejus dictum aut factum, quod nequeat defendi ut laudabile, aut certe excusari ut bona intentione commendandum. Ubi vero factum aliquod subinde occurrit, unde arripi utcumque posset Sancto obtrectandi occasio, justas illius rationes assignare conatus est. Cum autem nulla exstet Sancti Vita aut satis antiqua aut accurata, ejus gesta atque virtutes, cum ex ipsismet Hieronymi Operibus potissimum collegit atque digessit, tum ex Augustino, Paulino, Theophilo Alexandrino, Innocentio Papa, Sulpicio Severo in Dialogis, Prospero in Chronico, aliisque pluribus vel sancto Doctori coævis, vel certe ab illius ætate haud magno temporum intervallo disjunctis. Plura in hujus commentarii laudem non addo, quod & prolixior sit, & ipse sese æquo prudentique lectori meritissimo commendet.

[52] [aliisque nonnullis tom. 1 Octobris,] Præ manibus PP. Hagiographis erat tomus 1 Octobris, cum summo eorum luctu Stiltingus e vivis excessit. Atque utinam non hunc modo perductum ad fidem, sed & plures alios Viro de Sanctis & Museo nostro optime merito, vitaque longiore dignissimo videre licuisset! Lucubrationes jam aliquot de Sanctis ad diem 1 Octobris hoc tomo relatis paratas prælo habebat; quas inter non postremus est, qui de S. Piato presbytero martyre & Tornacensium Apostolo inscribitur commentarius. Frequens quidem illius in Martyrologiis mentio fit, at non eodem ubique loco annuntiatur. Corpus S. Piati a S. Eligio Noviomensi Tornacensique episcopo inventum esse Seclinii, liquet, magnificeque reconditum: at de inventionis tempore non ita inter omnes convenit. Figi nequit ante mortem Dagoberti regis, teste Stiltingo, nec ante regnum Clodovei II, cujus anno tertio episcopali dignitate primum fulsit Eligius. Acta S. Piati haud admodum vetusta sunt; edidit tamen vetustiora; quæ quamquam Actis SS. Luciani & Jonii in multis consonent, de S. Piato tamen primitus conscripta videntur. Sancti episcopatus, quem anonymus aliquis asseruit, idoneis non evincitur argumentis. Sancti palæstra verisimiliter Seclinium fuit, aut ejus vicinia; annus vero, quo sub Diocletiano martyrium subiit, non 299, aut 303 aut 304, sed 287. Passum autem esse Kalendis Octobris, Acta habent, Martyrologique consentiunt. Gestasse Sanctum per aliquot milliaria amputatum sibi caput, fabula est non ita pridem inventa. Certus celebris Sancti cultus; corpus autem Carnoti integrum incorruptumque servari, quod Rouillardus ait, Stiltingus haud credit ob servatas alibi etiam non paucas Sancti reliquias.

[53] [S. Francisci Actis illustrandis immoritur.] Neque huic tomo, qui Operis nostri supra quadragesimum septimus est, Stiltingi ulterior labor industriaque defuisset, nisi plura majoraque meditantis conatus mors intempestiva abrupisset. Ut enim erat rerum providus, promovendisque Sanctorum Actis unice semper intentus, opus magis arduum momentique permagni Hagiographis imminere, intelligebat: illustranda nimirum erant tomo proximo ad diem IV Octobris S. Francisci Ordinis Seraphici fundatoris Acta, rerum tractandarum multitudine gravitateque fœcunda, & crebra eruditorum disceptatione famosa. Itaque, relicta hujus tomi absolvendi sociis cura, eo cœpit vires omnes nervosque intendere, ut rem arduam pro dignitate tractaret, illustraretque commentario, quam maxime posset, numeris omnibus absoluto. Jamque, evoluta labore improbo immensa pene auctorum monumentorumque mole, delineatam animo non modo habebat prolixi commentarii materiem ordinemque, sed partem etiam litteris consignatam, cum divinæ Providentiæ placuit eum ad laboriosæ piæque vitæ æterna præmia, uti confidimus, evocare, magna quidem Actorum nostrorum jactura atque dispendio.

CAPUT III.
Labores Stiltingi reliqui, virtutes, pius obitus.

[Laboribus Stiltingi litterariis rei domesticæ,] Et hi quidem labores ejus fuere litterarii, quibus nullus dubito, quin apud bonos omnes, & amantes Sanctorum gloriæ perennem laudem sit consecutus. At non eo solum nomine vivet apud nos, vigebitque perpetuo optimi Viri memoria. Quid enim de ceteris, quibus rem nostram non parum promovit, laboribus dicam? Quid de rei nostræ domesticæ cura & administratione, quam annis pluribus gessit? Quid de itineribus, quæ suscepit & longa & difficilia? Quid de famæ nostræ, si quando perperam temereve læsa videbatur, conservandæ tuendæque sollicitudine? Tantum operæ in re domestica posuit, ut tantum litterariæ dare potuisse, mireris. Sic administrabat utramque, ut neutram ulla ex parte negligeret. Si qui faciendi erant in rem litterariam sumptus, liberalis erat & largus; si quid in suum aut sociorum usum privatum, commodumve nimium pene parcus; si quid forte reliquum erat, quod posset pauperibus erogari, pene effusus; sic tamen cautus, ut lateret, nisi quorum id scire intererat. Quidquid hoc pacto sublevandis egenorum necessitatibus & ærumnis esset impensum, non detrimento, sed lucro apponendum esse, rerumque omnium moderatori Deo fidendum, dictitabat. Sic denique in omni rei familiaris administratione usuque se gessit, ut esset religiosæ paupertatis memor, cultorque perpetuus. Quod si Sanctorum Opus superioribus annis summa celeritate provectum est, id Stiltingi curis magna ex parte referri debet acceptum.

[55] [supellectilis litterariæ] Supellectilis autem litterariæ augendæ causa Galliam, Italiam, Germaniam, Hungariam peragravit: bibliothecas, quas licuit, perscrutatus est: monumenta discussit, descripsit, collegitque permulta, quæ illustrandis Sanctorum Actis videbantur fore utilia. Longum foret viros principes, eruditosque enumerare, a quibus eo itinere honorifice exceptus est, habitusque liberaliter. Viennæ Austriæ cum esset, Augustissimam Romanorum imperatricem Mariam Teresiam (quam utinam Deus Romani imperii, orbisque Austriaci universi bono diu multumque servet incolumem) non modo affari licuit, verum etiam ut Mæcenatem munificentissimam venerari: unde immortalibus beneficiis, quibus præpotenti pientissimæque Austriacæ Domui nos æternum obstrictos profitemur, cumulus novus accessit. Pari benevolentiæ significatione ad summi Pontificis Benedicti XIV colloquium non semel admissus, imo & vocatus est Romæ; qui, quo erat, in eruditos viros amore, hunc etiam in nos (licet immeritos) Opusque nostrum non obscure testatum voluit. Jam pridem quidem paternum Pontificis in nos animum ex ipsius litteris exploratum habebamus: at quem verbis ante ostenderat absens, coram reipsa luculente probavit. Etenim non modo bibliothecam Vaticanam adeundi copiam fecit, sed multa etiam suo jussit ære describi, quæ usui nobis fore, eruditissimus Pontifex non ignorabat; quo nomine perennes illi, ut par est, grates habemus. Per annum fere ea peregrinatio tenuit; quo jam prope finito, in Belgium rediit anno MDCCLIII mense Julio, unde discesserat anno MDCCLII mense Septembri. Reducem una cum P. Constantino Suyskeno itineris socio sanum & incolumem, qui domi remanserant collegæ, summa lætitia & gratulatione exceperunt.

[56] [& Musei famæ insignis cura accessit:] Quam denique de conservanda tuendaque Musei fama sollicitus fuerit, id specimen habe: sparsus fuerat hinc inde in vulgus rumor, Benedictum XIV summum Pontificem tanti amplius haud facere Sanctorum Acta, quanti illa fecerat ante; deferbuisse illius in Hagiographos Antverpienses amorem; nec illorum labores perinde, ac olim, gratos habere. Æquum non videbatur (nec erat) Stiltingo ejusque collegis, ut Musei qualicumque famæ tot tantisque decessorum suorum sudoribus partæ hujusmodi rumores detrimentum afferrent. Nec vero pro nihilo putanda erant gravissimi, in iisque rebus versatissimi Pontificis auctoritas atque judicium; quippe qui in evolvendis perscrutandisque Sanctorum Actis & Historiis partem bene magnam trivit ætatis, nostroque in Opere perlegendo multus fuit. Prodierat interim tomus Septembris tertius, cujus exemplar suo collegarumque communi nomine Pontifici offerendum, unaque indicandum Stiltingus curavit, quæ de mutata ejus opinione spargerentur in Belgio. Quæ ut Pontifex intellexit, rei insolentiam vehementer admiratus, fabulæ (uti illam Pontifex ipse appellat) fontem detexit, datisque ad Hagiographos humanissimis litteris, nebulam omnem, quam Actis nostris, quos nominare non necesse est, tentarant offundere, penitus dissipavit. Legi illæ possunt tomo IV Septembris, cui præfixæ sunt. At nec his contentus egregius Pontifex ea denuo ad Operis nostri commendationem litteris suis Apostolicis, quibus augustæ virginis Pulcheriæ memoriam annuo festo recolendi tum Canonicis Regularibus Lusitanis, tum Societatis nostræ sacerdotibus ubique terrarum degentibus copiam fecit, ea, inquam, illis inserta voluit, ut legi illa tom. IV Septembris pag. 778 a curioso malim, quam a me minus fortasse verecunde recitari. Quo illud effectum est, ut Sanctorum Actis, unde eorum famæ diminutio merito timeri poterat, splendor major affulserit. Hæc autem dum memoro, nolim, quis ita interpretetur, quasi aut ostentationis causa, aut cuipiam insultandi libidine dicta sint: id enim unice ago, ut meritam illam illi laudem tribuam, cujus, ut ita faciam, merita suo jure requirunt.

[57] Plane igitur magni fuere Stiltingi labores, [Quibus virtutibus] quos in rem nostram sive litterariam, sive domesticam contulit: nec tamen horum magnitudini virtutum ejus magnitudo concessit; de quibus & in superioribus jam dictum subinde aliquid est, & porro dicetur. Ordior autem ab impenso orationis studio, unde virtus omnis, quam in religiosi instituti viro desideres, velut capite & fonte promanat. Ut igitur sese summo mane proripiebat e lecto, mox ad preces, divinorumque mysteriorum meditationem corpore animoque convolabat, in iisque præscriptum legibus nostris tempus accuratissime adimplebat. Hic recte secusve factorum rationem a se exigebat ipse severe: hic vitandorum defectuum, hic exercendarum contra virtutum leges sibi ferebat; hic piis in Deum animi motibus indulgebat; hic omnem in Christi vitam mentis aciem intendebat, ut ad illius exemplar mores suos actionesque componeret. Hinc nihil in gestu dissolutum, nihil leve aut inconsideratum in verbis, nihil in omni actione admittebat, quod aut ad modestiæ leges non esset exactum, aut a religiosa gravitate alienum. Hinc consecuta pariter est constans quædam stabilisque tranquillitas animi, rebus suis semper intenti & secum versantis assidue. Quo in munere constanter adeo atque religiose versatus est, ut præscriptum orationi tempus rebus aliis non modo non impenderit, sed ne contraxerit quidem, quantacumque ejus humeris negotiorum multitudo molesque incumberet.

[58] [Stiltingus] Confecto hoc quotidianæ orationis penso, sacris operaturus templum adibat: quod ut rite faceret, omnem animi vim cogitationemque, quoad poterat, una cogebat; ea porro decentia & gravitate, eo pietatis ardore rem divinam faciebat, ut facile appareret, quibus agitaretur intus in animo motibus, similesque in adstantium animis suscitaret. Peracto Sacro, eo mox ibat, ubi suspiriorum suorum testem, præter Deum, haberet neminem. Quamquam autem illi liberum esset, qua vellet, hora ad aras progredi, certum tamen, quo id ageret, ipse sibi præscripserat tempus, observabatque summa accuratione quotidie. Nec minus illi solemne erat, statis pariter diei articulis ecclesiasticarum precum pensa persolvere, nec umquam, nisi forte perraro, & urgenti de causa a suscepto semel more institutoque discessit: tanta in Viro erat muneris obeundi diligentia, tanta vitæ actionumque constantia. Quoties precibus sive publicis sive privatis erat in commune vacandum, aderat inter primos. Paulo antequam e vita discederet, aberat forte domo, cum essent publicæ in templo nostro preces indictæ; licet autem justa illi esset absentiæ causa, nihilo secius illis interesse, decrevit. Itaque, ut primum domum redeundi copiam nactus est, huc ille festinus advolat, & sudore madens illico ad templum properat communibus precibus adjuncturus & suas: at Viro pietas magno stetit. Etenim calori succedens subito frigus ita ejus turbavit valetudinem, ut numquam deinceps se recte habuerit, fueritque nonnullis injecta suspicio, hoc mali fuisse principium, cui haud diu post, sanus tamen hactenus vegetusque, succubuit. Gesta sunt hæc in omnium oculis: quantum vero orationi ab hominum conspectu remotus otii studiique tribuerit, novit ille, qui unus omnia novit.

[59] [maxime] Enimvero qui sic diem auspicabatur, reliquam diei partem necessum erat pari cum laude transigere, virtutumque specimina edere pene perpetua, cujus hæc erant consequentium actionum fundamenta, hæc omnis vitæ morumque exempla. Et sane quotaquæque virtutum est, ut paucis multa complectar, quam e re nata exercere, neglexerit? Sermo illi moderatus & parcus, qui fere vel doctrinam vel pietatem saperet. De se demisse, de ceteris præclare & loquebatur & sentiebat, ut in illo cum doctrina & eruditione singulari animi alta demissio, cum summa laude & æstimatione summa modestia de palma contenderent. Pacis erat ad scrupulum amans, id unice satagens, ne quemquam verbo factove offenderet: nullus, qui læderet; si læderetur, ad veniam facilis; collati beneficii immemor, memor accepti; negligens sui, studiosus aliorum; fuci nescius, sincerus amicitiæ cultor; fide viva, spe firma, charitate incensus, legum præceptorumque nostrorum observantissimus. Mitto pietatem in Deum sub Eucharisticis speciebus latentem, quem adorationis causa visebat sæpissime; pietatem in Virginem Matrem, quam in deliciis habebat unice; pietatem in cælites ceteros, quorum promovendo pro viribus cultui, curas, vigilias, labores, industriam, cogitationemque omnem, se denique totum impendit. Difficile enim esset, omnia persequi.

[60] Est tamen, quod quo modo Societatis nostræ hominibus maxime proprium esse oportet, [effulserit,] nec in Stiltingo desideratum est; ita silentio id præterire, nefas habeo. Fuerunt nempe nec infimæ notæ viri, quibus cum propter eruditionem multiplicem, tum propter virtutis excellentiam non modo in honore erat, sed quibus etiam in rebus ad animæ salutem pertinentibus ejus uti consiliis esset in votis, eumque suæ arbitrum conscientiæ vehementer optarent. Neque vero id semper abnuit vir Deo plenus, proximique salutis amantissimus. Quamquam enim ægerrime a studiis sese pateretur avelli, videre tamen eum subinde collegæ, nec sine admiratione videre, mirabili patientia, & charitate per dies etiam plurimos huic negotio incumbentem. Neque solius Antverpiensis civitatis ambitu Viri zelus potuit contineri: fuit enim cum in pagum quemdam aliquot ab ea urbe milliaribus dissitum statis temporibus soleret excurrere: virginum illic monasterium erat, quibus qua sacris exhortationibus, qua salutaribus monitis, qua consiliorum prudentia plurimum profuit: confitentibus aures dabat, torpentes excitabat, currentibus ad virtutem calcar addebat, singulis Deo placendi serviendique modum tradebat, earumque conditioni accommodatarum suggerebat documenta virtutum. Nec desunt hujus generis alia: sed e multis pauca ista sufficiunt, ut facile quivis intelligat, quam strenuam fuisset huic quoque officii nostri non infimæ parti operam navaturus, nisi alio superiorum voluntate & nutu mentem convertisset & studia.

[61] [piusque ejus obitus] Lustra jam quinque abierant, ex quo Stiltingus per Operis nostri æquor passis velis & impetu continenti decurrebat, cum celerem juxta ac secundum studiorum ejus cursum vis morbi repentina retardavit, imo repressit omnino. Corpore hactenus fuerat macilento quidem, firmo tamen & robusto, laborumque supra eorum, qui Virum non penitus noverant, opinionem patienti. Perturbari ejus valetudo cœperat eo, quem paulo ante diximus, casu. Huic qualicumque malo, licet principio tum ipsimet, tum aliis quoque minus periculosum videretur, mature tamen itum est obviam: verum, reluctante incassum arte medica, incrementum sensim id cepit & vires; cui gravissimi alvi dolores subinde accessere, eoque tandem prorupere vehementiæ, ut contortis implicatisque visceribus (ut quidem visum est medicis) obstructisque naturæ superfluorum meatibus, his, quæ intro sumpserat, viam omnem, exitumque præcluserint. Difficili morbo pro medicorum judicio varii generis admota fuerunt medicinæ subsidia: at pervicax malum, elusa medicorum industria, irritos reddidit quoscumque conatus, Virumque optimum per acerbissimos dolores ad extrema deduxit.

[62] [declaratur.] Luctus interim mœrorque omnium animos occupavit: hi sodalis multo sibi charissimi, illi conjunctissimi secum amici, Patres Hagiographi dilectissimi studiorum præsidis, singuli Viri boni & eruditi vices ferebant ægerrime. Unus ipse ex omnibus vultu sibi, animoque constabat immotus, seque ad ineundum æternitatis iter eadem, qua semper vixerat, animi tranquillitate parabat. Universas vitæ noxas iterum iterumque confessus, extremis morientium præsidiis voluit tempestive muniri; quibus in corona nostrorum rite nec sine singularis pietatis affectu susceptis, mira in Deum fiducia vitæ necisque arbitro se suaque commisit. Cum morte luctanti nihil erat in mente, nihil in ore, nisi divinum. Hinc, si qui ipsum accederent, ut pia & salutaria sibi cogitata suggererent, efflagitabat identidem: Me enim, inquiebat, ad hæc vires deficiunt; vos, quæso, opem auxiliumque afferte; & eo quidem pietatis motu, ut pro verbis gemitus lacrymasque adstantibus vel invitis extunderet, redderetque pene elingues. Tandem malo victus, & recte factorum conscientia fretus sic diem morte confecit extremum, quasi e misero quodam calamitosoque exsilio ad desideratam jam dudum beatamque patriam profecturus abscederet. Itaque non minus moriens, quam sanus vegetusque, quibus convixit, exemplo fuit; qui licet ex oculis nostris ereptus sit, cælitumque jam, ut merito sperare nos jubet spectata Viri virtus, sociatus ordinibus, nulla equidem meritorum ejus atque virtutum ex animo nostro memoriam obliterabit oblivio, dies nulla delebit.

ELOGIUM REVERENDI PATRIS JOANNIS PERIERI HAGIOGRAPHI SOCIETATIS JESU, ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΤΟΥ,
Auctore Cornelio Byeo ejusdem Societatis presbytero.

AUCTORE C. B.

CAPUT I.
Perieri natales, studia in seculo, ingressus in Societatem & quæ in ea gesserit, antequam Hagiographis adscriberetur.

[Perierus anno 1762 e vivis ereptus,] De rerum humanarum vicissitudine, quam annus post Christum natum MDCCLXII, P. Joanne Stiltingo & P. Joanne Periero, viris de Museo nostro, deque universa eruditorum republica optime meritis, brevi paucorum mensium intercapedine prosperrimum inter Bollandiani Operis cursum improviso e vita sublatis, luculentissime nos docuit, nonnulla hic præludii seu inductionis loco possem non inepte præfari. Verum ne, quod alii, cum de viris inopina morte e vita ereptis scriberent, sæpius fecere, iterum hic faciam, incongruum id existimo planeque supervacaneum. Nec itidem rem magis necessariam præstem aut utilem, si scriptionis, qua P. Joannis Perieri Vitam omnem, seu potius summa Vitæ capita complexurus sum, rationem in antecessum reddidero; hæc enim non alia est, quam quæ pervulgata passimque est obvia in omnibus prope Elogiis, quibus Majores nostri collegis suis seu decessoribus, vita functis, pro laudabili suo instituto parentarunt. Itaque, his aliisque non necessariis omissis, rem ipsam aggredior; tria tamen hic, lector hagiophile, te velim præmonitum; primo quidem, nihil me allaturum; quod non compertum exploratumque habeam; deinde vero brevitatis, cum sola sæpe prolixitas animum legentis a legendo avocet, rationem maxime habiturum; ac tertio denique non commissurum, ut res vulgares pluribusque communes, quantumcumque laudari dignas, immodico (sic enim exaggerationi potius quam exactæ veritati studuisse, forte appaream) verborum ornatu extollam.

[2] Cortracum, non ignobile nec inamœnum Flandriæ ad Lisam oppidum, patriam nactus est P. Joannes Perierus; diem natalem vigesimam nonam Augusti anni MDCCXI; [Cortraci natus est, ibique litteris humanioribus dedit operam,] parentes honestos, Joannem Perier & Margaretam vander Straete. Memoria felici, ingenio acri scientiæque non uni acquirendæ aptissimo fuit instructus; serius tamen ad studia litteraria accessit: annum quippe jam agebat ætatis decimum quintum, cum primum politioribus litteris animum in gymnasio Cortraceno sub disciplina nostrorum cœpit excolere. At quanto tunc exstitit ætate provectior, tanto maturius, magisque roboratum attulit ad studia ingenium, tantoque in his uberiores ac constantiores, diligentia comite, fecit progressus. Mox in tribus grammatices ac deinde in humanitatis & eloquentiæ classibus, uti vir Societatis nostræ fide dignissimus post Fastos gymnasii Cortraceni rogatu meo consultos me docuit, condiscipulis suis primas, idque in singulis prope concertationibus menstruis, præripuit. Nec tantum ingenio & doctrina, sed & virtute plurimum excelluit, adeo ut quicumque (sunt autem superstites adhuc plures) novere P. Perierum, cum litteris humanioribus Cortraci navaret operam, raram in Deum & Sanctos pietatem integerrimosque mores, quibus tunc enituit, unanimi voce hodieque prædicent.

[3] [quas in Societatem admissus, tyrocinio finito, repetiit, auditaque Philosophia,] Hac eximiæ virtutis præstantisque ingenii existimatione annos quinque integros in palæstra litteraria exegerat, jamque in ea agebat octavo mense rhetor annum sextum, cum, ecce, nec tamen indecoro pulvere sordidus (socios enim in prima Dialectices concertatione superarat victor) subito e stadio, nondum expleto cursu, mense Maio anni MDCCXXXI, nescio qua de causa, excessit. Exin amanuensem egit apud civilium causarum procuratorem seu notarium publicum, donec perfectioris vitæ desiderio incensus, in Societatem nostram admitti, instanter expetiit, votique factus est compos. Accidit id anno MDCCXXXII, cujus mense Octobri, die decima quinta, tyrocinium Mechliniæ alacri magnoque animo ingressus, in jaciendis solidis religiosæ vitæ fundamentis integrum de more Societatis nostræ biennium posuit. Quo exacto, solitisque Deo & Societati nuncupatis votis, humaniores litteras, quas in seculo didicerat, repetiturus, Hallas Deiparæ moderatorum jussu concessit. Inde post annum evocatus Antverpiam, philosophorum placita excepit eo progressu, ut primo collectas ex Logica & Metaphysica, ac deinde ex tota Philosophia theses solenni publicoque certamine (qui honor probatis tantum subtiliorisque ingenii philosophis solet deferri) propugnare jussus fuerit.

[4] Cursum philosophicum tam feliciter emensus, [studiosæ juventuti sexennio tradidit, post quod Theologiæ incubuit,] lectissimam nec infrequentem juventutem politioribus studiis erudiit, in id sedulo intentus, ut una cum doctrina pietatem, virtutisque amorem tenellis adolescentum animis alte imprimeret. Difficili hoc laboriosoque munere summa omnium tum nostrorum, tum externorum approbatione in gymnasio nostro Antverpiensi per sex omnino annos continuos strenue defunctus, Lovanium missus est, ibique in utilissimam rerum divinarum scientiam incubuit annis quatuor. Horum tertio, die scilicet vigesima quarta mensis Septembris anni MDCCXLVI, sacerdos Mechliniæ consecratus est; quarto vero, post theses primum argumenti, ad pauciora asserta restricti, non sine ingenti nominis sui commendatione publice defensas, etiam excerptas ex universa Theologia summo omnium applausu solemniter defendit, sicque gloriosam studiis Theologicis coronidem imposuit, hagiographicis deinceps daturus operam; ad quæ qua occasione Antverpiam fuerit revocatus, dicendum nunc est.

[5] Jam a medio circiter anno MDCCXLVII Museo nostro valedixerat P. Joannes Veldius, [hujusque absoluto cursu, ad Museum] ad lucrandas Deo infidelium animas in Americam, quo eum jam pridem vota sua ferebant, quoque tamen, utpote die XXV Augusti ejusdem anni e vivis ereptus, non pervenit, superiorum nutu destinatus. Quærebant ergo Hagiographi novum Operi suo promovendo adjutorem gnavum, industrium, sedulum, iis demum ornatum dotibus, quas ad vastissimum de Actis Sanctorum Opus felici cum successu continuandum requiri, suo ipsimet usu, propriaque experientia didicerant. Lustratis mente singulis provinciæ nostræ domibus, juniorumque præsertim sacerdotum capacitate expensa, unus ex omnibus electus est Perierus, accitusque dicto anno MDCCXLVII Antverpiam, mox se totum Actis Sanctorum considerandis, preloque parandis adeo strenue alacriter que impendit, ut deinceps a susceptis semel hagiographiæ studiis ægre videretur avellendus; ab his tamen tantisper secedere novum Hagiographum brevi compulit tertia probatio.

[6] [hagiographicum accessit.] Ad hanc enim, expleto Theologiæ cursu, plerique e nostris more Societati usitato mitti debent, anno fere integro restauraturi spiritum, si quid forte nimia studiorum contentione aliave ratione deferbuisset; pio ergo huic mori facturus satis, ipso anno, quo hagiographis accesserat, MDCCXLVII Liram missus est Perierus; at spectata satis Viri virtus necessariaque Museo Antverpiensi auxiliaris opera id effecit, ut post mensem, peractis illic spiritualibus sancti Patris nostri Ignatii exercitiis, ex moderatorum voluntate redierit Antverpiam; inchoata hagiographiæ studia prosecuturus; in quibus quam utiliter feliciterque tum ante, tum post solemnem quatuor votorum professionem, quam ibidem anno MDCCL, die 2 Februarii emisit, labore non interrupto desudarit, docent lucubrationes summa industria, rara eruditione, sedulitate indefessa ab ipso elaboratæ, ad quas ut sermonem nunc convertamus, rerum series requirit.

CAPUT II.
Lucubrationes ejus in sex ultimis Septembris tomis.

[Sanctos temis septem,] Quamquam Perieri, spectato brevi quindecim prope annorum spatio, quod solum Actis Sanctorum illustrandis immatura morte e vivis sublatus impendit, lucubrationes sint numero non paucæ, ad eam tamen copiam non ascendunt, ut, quod aliis, qui de sociis aut decessoribus hagiographis e vita post labores longe diuturniores ereptis concinnarunt elogia, nonnumquam accidit, omnino hic vereri debeam, ne, si singulas debita cum laude enumerem, lectori parum voluptatis, plurimum vero afferam fastidii. Ut nihilominus brevitati, quam sectaturum me, spopondi, sedulo, etiam ubi minus necessarium est, studeam, præcipuas dumtaxat, easque vel mole grandiores, vel exquisitiori eruditione refertas, additis fere iis, quæ viri vel doctrinam vel industriam maxime commonstrant, paulo fusius recensebo; quod vero spectat ad reliquas, has etiam, aut certe plerasque, uno saltem alterove verbo generatim attingam. Tomi, quibus omnes universim comprehenduntur, numero sunt septem. Horum sex priores Septembrem, binis aliis tomis prævie inchoatum, terminant; posterior vero incipit Octobrem: primus adeo omnium, a quo scribendi duxit initium, Septembris est tertius, qui dies quinque, septimam nimirum & quatuor subsequentes, complectitur.

[8] E Sanctis, quos in hoc tomo illustravit Perierus, [ac præcipue quidem tertio Septembris SS. Madelbertam, Sergium,] prima occurrit S. Madelberta virgo, abbatissa Malbodiensis, die septima Septembris culta. Hæc Sancta S. Aldegundi, materteræ suæ, ætate non multum exstitit inferior. Hinc, quæ de ambabus istis Sanctis memoriæ prodiderunt auctores, adeo sunt implexa, ut prima fronte simul consistere non posse videantur. Isthæc inter se ratione vero non absimili apte componit, atque insuper annum Sanctæ circiter emortualem, qui controvertitur, solidis argumentis ostendit. S. Madelbertæ accedit S. Stephanus Diensium episcopus, de cujus cultu antiquo & hodierno, anno & die emortuali, solemni canonizatione sæpius tentata nec secuta, erudite disserit. Die sequenti præter brevem de S. Belina virgine & martyre Syllogen, doctum elaboravit Commentarium Vitæ & Miraculis B. Seraphinæ viduæ & abbatissæ præfixum, in quo immemorabilem, qui celebre Urbani VIII decretum præcesserit, Beatæ cultum egregie propugnat. Ad diem IX SS. Hyacinthum, Alexandrum & Tiburtium martyres ex solis Fastis sacris elucidatos exhibet, commentationeque sat prolixa, in qua dubium, doctrinamne, an judicii æquitatem magis prodat, Acta S. Sergii I Papæ & confessoris complectitur. Post locum Sancti hujus natalem, qui a nonnullis Antiochiæ in Syria perperam signatur, Panormi in Sicilia solide stabilitum, difficultatem discutit longe maximam. Inter eruditos de anno, quo Pontifex ordinatus sit Sergius, aliis pro anno 687, aliis contra pro anno 688 decertantibus, acriter disceptatur. Expensis, libratisque utriusque opinionis momentis, rem adeo implexam pronuntiat, ut neutram partem, quantumvis etiam pro alterutra stet Papebrochius, possit amplecti.

[9] Die decima binos contexuit Commentarios, quorum altero S. Verani, [Veranum, Adelphium, aliosque nonnullos,] Venciensium episcopi, altero S. Thomæ, abbatis Farfensis, gesta explanat. Eruditorum alii Veranum faciunt Lugdunensem archiepiscopum; alii contra Venciensi cathedræ hunc Sanctum ita alligant, ut ne umquam quidem ad Lugdunensem translatum admittant. Re mature discussa, posteriorum opinioni, utpote longe probabiliori, merito adhæret. Ex anno, quo monasterium Farfense a S. Thoma restauratum statuitur, & ex ætate Faroaldi, Spoletini ducis difficultas oritur non modica. Hanc ratione non una dilucide dissolvit, mortemque Sancti, quam nonnulli anno 706 innectunt, serius differendam ostendit. E Sanctis, qui undecima Septembris die coluntur, SS. Prothum & Hyacinthum MM., & S. Adelphium, abbatem Romaricensem, confessorem illustrandos accepit. SS. Prothi & Hyacinthi cultu antiquo & celebri, translationeque non una probatis, varias, quæ de Sanctorum reliquiis inter se dissident, civitates enumerat, aptamque, qua hæ in concordiam adducantur, rationem assignat. Brevi Commentatione de S. Adelphii Actis, illustri prosapia, anno natali & emortuali præmissa, mox duplicem Vitam, contractiorem unam, diffusiorem alteram, eruditis utramque Annotationibus instructam, subjungit. Tum antiquum & hodiernum Sancti cultum, translationes reliquiarum varias, totamque gloriam posthumam scite & accurate pertractat. Atque hæ lucubrationes, si Elogium de P. Joanne Pinio, hagiographo emerito, XIX Maii anni MDCCXLIX vita functo, contextum addideris, labores omnes litterarios exhibent, quos Perierus, hagiographis necdum diu adscriptus, tertio Septembris tomo elaborando impendit.

[10] [quarto SS. Maternum] Gnavam quoque operam, eamque perutilem, contulit tomo quarto. Quamvis enim in hoc, præter brevem de S. Philippo, martyre Alexandrino, tractatum, & Commentarium de S. Amato, abbate Habendensi seu Romaricensi, non admodum prolixum, binæ dumtaxat aliæ, quas elaboravit, lucubrationes occurrant; harum tamen partim accuratione, partim mole, Sanctorum, quos illustravit, paucitatem compensat. Prima in S. Materni episcopi, altera in S. Notburgæ, ancillæ virginis, Actis discutiendis elucidandisque versatur. Ambæ simul sumptæ paginas implent plus centum. Tempus, quo S. Maternus prædicandi Euangelii causa in Germaniam & Gallias missus sit, amplam ancipitemque diu præbuit eruditis disputandi materiem. Alii missionem illam ad primum æræ Christianæ seculum referunt, alii contra ad tertium aut etiam quartum rejiciunt. Gravem hanc controversiam Perierus in prolixo paragraphorum XXII Commentario, quo Sancti Acta collegit & digessit, minime dimisit intactam. Argumenta ambarum partium accurate, nitide, dilucide, fideliter proponit, ac tandem, examinatis singulis ac perpensis, ad opinionem, quæ S. Materni missionem seculo tertio aut etiam quarto illigat, merito accedit. Æquo animo id non tulit scriptor percelebris: cum missione S. Materni primam Euangelii in Germania & Galliis prædicationem a Periero, quod tamen ab hoc nuspiam sit, ad tertium usque vel quartum æræ Christianæ seculum differri existimavit, hancque opinionem, dissertatione sat prolixa typis edita, confutavit. At scriptorem hunc, utut eruditum, Perierus brevi, quod rationes graves longiori locum non darent, nervosoque simul responso, Appendici ad tomum V Septembris inserto, a capite ad calcem falso, ut vulgo aiunt, inniti supposito demonstrat, sicque suum ab impacta erroris nota Commentarium strenue vindicat.

[11] In hoc porro reliqua S. Materni Gesta pari ubique accuratione prosequitur, [& Nothurgam,] intemperantiorem Launoyi, qui Trevirensem episcopatum Sancto abjudicat, crisim erudite redarguit, varios scriptorum errores refellit, fabulas explodit, veritati consona confirmat, nihilque prætermittit, quod a quoquam desiderari merito posse videatur. Nec minori eruditionis & accurationis laude S. Notburgæ, ancillæ virginis, Acta commentatur. Antiquitatem Tabulæ, quæ gestorum Sanctæ Synopsim exhibet, validis rationibus adductis, contra impugnatores strenue tuetur; auctores varios, qui libris seu Mss. seu excusis Sanctam illustrarunt, ordinate enumerat, nonnulla de loco ejus natali & emortuali apposite disputat, ac tum Vitam breviorem atque insuper aliquot Vitæ fusioris Fragmenta, doctis Annotationibus adjectis, lectori hagiophilo proponit. Proxime succedit gloria posthuma, quam in duas partes partitur. Priori cultum Sanctæ in æde sacra Ebenensi antiquum & hodiernum; posteriori hunc ad alia loca sacra diffusum propagatumque scite simul & prolixe explanat. Opus hoc seorsum etiam ab Actis Sanctorum in forma minori vulgavit, illustrissimoque domino Josepho Antonio Ignatio S. R. J. comiti a Tannenberg prævia eaque pereleganti, qua meritissimas hujus laudes celebrat, oratione inscripsit; a quo qua comitate quave benevolentia fuerit acceptum, tum ipsiusmet oblati litterarii munusculi præstantia, tum innata illustrissimo Viro humanitas, raraque in S. Notburgam pietas divinandum neutiquam relinquit.

[12] Tomo V eruditos Perieri labores Actis suis illustrandis accepere impensos Valerianus & Leontius martyres, [quinto S. Thomam a Villa Nova,] Einbetta, Vorbetta & Villbetta virgines, Aichardus abbas Gemeticensis, Luthardus comes, Eugenia abbatissa & Thomas a Villa Nova archiepiscopus, de quibus omnibus vel Syllogæ summa cura contextæ, vel Commentarii erudite elaborati, auctoris æque ingenium ac studium produnt. Certe quidem has inter lucubrationes nulla se offert non præstans, non illustris; quæ tamen S. Thomæ a Villa Nova res gestas & Gloriam posthumam evolvit, principem sibi locum non immorito vindicat, idque sive molem, sive modum, quo elucubrata est, spectes: mole implet paginas prope ducentas: eo vero modo adornata est, ut ad absolutam ejus perfectionem nihil auctor desiderandum relinquat. In Commentario, quem Actis edendis de more præmittit, generis nobilitatem, quam nonnulli perperam negant, Sancti parentibus invicte asserit, difficultates chronologicas nec leves nec paucas dissolvit, liti perquam implexæ, qua an Sanctus mane, an vesperi obierit, controvertitur, componendæ viam aperit; verbo, quidquid in exacta eruditaque Commentatione apte annotari, tractari, examinari, elucidari pro instituti nostri ratione potest aut porro debet, id omne sedulo annotat, tractat, examinat, elucidat. Tum binas dat Vitas breviores, alteram a Joanne Mugnatonio, episcopo Segobricensi, Sancti amico familiari, litteris mandatam, alteram ex Actis canonizationis contextam; quibus deinde subjungit & tertiam, multo diffusiorem, quam ex idiomate Hispanico in Latinum, devoratis tædiis laboris plane ingrati prope infinitis, pari fide & accuratione convertit. Præclarum Opus claudit gloria posthuma, quam qua sedulitate, qua accuratione pertractet, melius docebit ipsa inspecta auctoris lucubratio, ad quam propterea, ne sim prolixior, lectorem curiosum remitto, atque ad tomum VI progredior.

[13] [sexto SS. Projectum, Joannem Prandotham,] Huic typis apparando præter breviores collectiones quatuor seu Syllogas, ex Martyrologiis aliisque Fastis sacris erutas, quibus res ad Dionysium, Privatum & forte etiam Dorotheum martyres, ad Glycerium seu Clicerium, episcopum confessorem, Marcum confessorem & Amam virginem spectantes industrie juxta ac operose recenset, Commentarios omnino quindecim, doctrina non vulgari refertos, studio impigro contexuit. Hos inter alii occurrunt contractiores, diffusiores alii. Contractioribus, quidquid de Joanne, Alexandro & Septimio, episcopis martyribus, Rustico, episcopo confessore, Terentio, Paxentio, Albina martyribus, Silvano, Silvestro, Petro Acotanto, Constantio confessoribus, Rodena, Lutrude virginibus memoriæ proditum invenit, sedulo simul laborioseque discussit; diffusioribus vero, quos hic solos, utpote reliquis præstantiores, pluribus commemoro, Projecti & Joannis Prandothæ, episcoporum confessorum, Geremari abbatis, Florentii presbyteri confessoris, Dalmatii Monerii, item confessoris, gesta accurate sciteque evolvit. Joannes Prandotha, vigesimus primus Cracoviensium episcopus, qui anno MCCLXVI e vivis excessit, jam a seculo decimo quinto Cracoviæ affici incepit & ad seculum usque septimum decimum porro affici perrexit cultu Sanctis proprio: hunc occasione bullæ, quam de cultu Sanctorum Urbanus VIII Papa anno MDCXXV edidit, perperam a Cracoviensibus abruptum, Perierus ante omnia, nec immerito, contendit. Tum illustre Beati genus, promotionem ad episcopatum, amorem justitiæ, constantiam in vindicanda ecclesiæ suæ injuria, resque ad beatum usque obitum præclare gestas dilucide exponit. S. Projectus, Imolensis episcopus, paucis admodum Fastis sacris inscribitur. Attamen post Acta, quæ ei affinguntur, sedulo discussa, majorique ex parte merito rejecta, cultum Sancti ecclesiasticum variis probatis, quibus honoratus fuit, translationibus, aliisque venerationis publicæ productis indiciis, certum efficit atque indubitatum.

[14] Geremari abbatis Acta, quamvis antiquum & forsan fere æqualem habeant auctorem, [Geremarum, Florentium & Dalmatium Monerium,] una atque altera difficultate chronologica laborant. Utramque felici conatu Perierus expendit, ac tum Sancti patriam, illustre genus, annum natalem, gestorum chronotaxim, cultum plane insignem, binas reliquiarum translationes, dubium, majorine eruditione, an accuratione, recenset. Florentius, presbyter confessor, seculo V floruit. Post locum Sancti emortualem solide probatum, Acta typis edenda maturo examine scrutatur, eaque tandem, momentis singulis æqua lance expensis, suspecta esse admodum, non absque ratione pronuntiat. Tum varias monasteriorum, Glonnensis scilicet & Salmuriensis, quæ nomini suo & patrocinio in ducatu Andegavensi jam a multis retro seculis consecrata Sanctus habuit, ad seculum usque duodecimum vicissitudines, pluresque harum occasione peractas S. Florentii translationes fuse prosequitur. Post hæc de Sancti reliquiis Salmuro Royam & Roya iterum Salmurum vi translatis, orta hinc cives Royenses inter & monachos Salmurienses lite, amica hujus, sacris pignoribus inter partes divisis, secuta tandem compositione aliisque ad Sancti cultum non minus prope spectantibus, aptissime disserit, ac demum ipsa dubiæ fidei Acta una cum Sermone a Marbodo, Redonensi episcopo, in S. Florentii Vitam concinnato, subjungit. Acta Dalmatii Monerii confessoris, quæ auctor coætaneus litteris mandavit, Gerundæ in Catalonia Hispaniæ provincia, codici pergameno valde antiquo inserta, a Patribus Dominicanis hodieque servantur. Horum descriptum exemplar, quod cum Majoribus nostris communicatum fuerit, inter litterariam, quam copiosam habemus, supellectilem Perierus haud invenit, datisque etiam in Hispaniam litteris, acquirere nequivit. Non propterea tamen, quam de Beato meditabatur, lucubrationem omittendam differendamve diutius censuit. Scriptores recentiores non paucos labore impigro excussit, & quidquid hi notatu fideque dignum a B. Dalmatio gestum ferunt, studiose collegit, scite digessit, doctoque Commentario perite intexuit.

[15] [septimo SS. Annemundum,] Nec suam deinceps in illustrandis Sanctorum Actis industriam minus probavit. Tomo VII Septembris inserti exstant Annemundus, episcopus martyr, Lupus, Aunarius, Vigilius, Aderitus, Ceraunius, Bonfilius, Silvinus, Alodius, episcopi confessores, Herculanus, Florentinus, Hilarius martyres, Deodatus, Eberhardus confessores, Maria de Cervello, vulgo de Socos, Hiltrudis & Lioba virgines, de quibus omnibus vel Syllogas ex antiquis monumentis collectas, vel Commentarios eruditis observationibus undequaque instructissimos confecit. Inter Syllogas, utut breves, nulla se offert, quin acre auctoris ingenium prodat; inter Commentarios vero, utut omnes præstantes, prolixitate tamen ceteris eminent, nec eruditione cedunt, quos de Annemundo, Aunario episcopis, Florentino & Hilario martyribus, Maria de Cervello, Lioba virginibus contexuit. Annemundus, Lugdunensis episcopus, qui hoc nomine vel alio parumper diverso a Gallis scriptoribus constanter nuncupatur, Dalfini appellationem apud Anglos fuit olim unice sortitus. Partim hinc, partim ex corrupto Bedæ textu recentiores nonnulli auctores seculo proxime elapso duos ex uno perperam finxerunt Lugdunenses episcopos. Errorem hunc, quem jam pridem in Vita S. Bathildis reginæ detexerat Bollandus, variis iisque firmissimis rationibus adductis, primo quidem Perierus penitus convellit, ac tum teterrimam cædis Sancto illatæ labem, quam Beda & Eddius Stephanus, vulgari eoque falso rumore decepti, S. Bathildi, utpote Galliarum regni tunc administratrici, attribuunt, a sanctissimæ hujus Reginæ memoria plenissime abstergit, quæstioneque, qua an Annemundus cum Sigoberrando episcopo, sub Bathilde pariter occiso, idem sit, disquiritur, sedulo expensa, negantium in opinionem, ut probabiliorem, merito concedit.

[16] [Aunarium, Mariam de Cervello,] Duplicia S. Aunarii seu Aunacharii, episcopi confessoris, Acta circumferuntur. De his non idem omnes sentiunt eruditi. Variorum opiniones Perierus profert, rationes ponderat, suumque ita attemperat judicium, ut memoratis Actis nec omnem auctoritatem abroget, nec nimiam attribuat. Examinatam hoc modo geminorum, quæ editurus erat, monumentorum fidem proxime excipit illustre Sancti genus, patria, tempus nativitatis & aditi episcopatus, virtutes, gesta, tota denique vitæ series, obitus, sepultura, corporis translationes aliaque bene multa cultus, a fidelibus S. Aunario delati, argumenta indubia, quibus omnibus tam scite docteque investigandis, atque investigavit Perierus, plurimum sane laboris ac industriæ fuisse afferendum, nemo unus ibit inficias, qui nostram scribendi normam habuerit perspectam. Varia a scriptoribus, quæ ad B. Mariæ de Cervello, vulgo de Socos, gesta pertineant, documenta laudantur, & tamen unius dumtaxat mendosum apographum post iteratos conatus licuit nancisci. Hinc in explanandis ordinandisque Beatæ gestis difficultates non paucæ. Has nihilominus, in subsidium vocatis, quæ ad veterum monumentorum fidem censuit exacta, recentiorum assertis, Perierus, quantum fas fuit, labore impigro perrupit.

[17] Non parum quoque negotii ei facessivit, quem de SS. Florentino & Hilario martyribus inscripsit, [Florentinum, Hilarium & Liobam virginem,] Commentarius in sex paragraphos divisus, quorum quinque priores totidem fere diversas dissertationes ex materia sua non mediocriter laboriosas, non incongrue appellari posse, fatebitur, quicumque animum adverterit ad occurrentes in his de episcopatu S. Florentino & diaconatu S. Hilario affictis, de tempore & loco martyrii deque reliquiarum translationibus difficultates implexas, quas ut apte dissolveret, nulli operæ aut studio pepercit. Tantopere insudandum non fuit, ut S. Liobæ virginis Actis Commentarium præmitteret. Habent hæc auctorem a Sanctæ ætate non admodum remotum, rerumque, quas litteris mandavit, alienis adjumentis apprime gnarum. At quanto hic planiora Perierus offendit omnia, tanto laboravit ardentius, ut lucubrationem numeris omnibus absolutam & ad ultimum, ut aiunt, usque apicem enucleatam concinnaret. Adisis tomum ipsum, & felicem, quo id præstitit, mirabere successum.

[18] Tomum VIII maxime exornant tres Perieri lucubrationes, [octavo SS. Leodowinum, Felicem de Meda] quas de S. Leodowino, archiepiscopo Trevirensi, S. Simone, comite & monacho, ac de beata Felice de Meda, virgine & abbatissa, solita sua industria & accuratione perfecit. Præmisso Actorum, quæ de Leodowino exstant, examine, de Sancti parentibus, illustri genere, & episcopatu Trevirensi nonnulla docte observat. Tum Leodowinum non fuisse simul Treviris, Remis & Lauduni episcopum, quod nonnulli olim perperam asseruere, multis argumentis & veterum testimoniis evincit. Stupendum, quod de Leodowino narrant biographi, miraculum ratione non una reddit suspectum, annum, quo Sanctus circiter obiit, assignat, cultum Treviris ex Officio Ecclesiastico demonstrat, geminam dat sublestæ fidei Vitam, totumque tandem Opus miraculorum relatione, ex auctore anonymo deprompta, absolvit. De solo natali Felicis de Meda, virginis abbatissæ, controversia est: hoc alii Medæ, alii contra Mediolani statuunt. Litigantium momenta exhibet Perierus, iisque absque partium studio expensis, neutram opinionem amplectitur; Beatam, utpote sive Medam, sive Mediolanum nacta sit patriam, in territorii Mediolanensi natam, Mediolanensem non inepte appellari posse, solita sua judicii æquitate pronuntiat. Gesta Felicis litteris consignarunt scriptores non pauci. Hos inter non infimum locum obtinet Augustinus Gallucius, qui anno MDCXXXVII Italico idiomate librum edidit in tres partes divisum, quarum priori Vitam Beatæ complectitur. Hanc, quod oratoriis ornamentis & excursibus a re tractanda alienis nimium abundet, operæ pretium non judicavit Perierus Latine redditam recudere. Gesta nihilominus singula, quæ de B. Felice continet, lectorem in Commentario fideliter edocet, uti etiam aliorum auctorum asserta, quæ memorari digna censuit. Ut porro qualemcumque cohærentem rerum gestarum seriem suppeditet, Commentario subjungit Latinum, doctis Annotatis illustratum, Vitæ compendium, quod manuscriptum Pisaurensium Corporis Christi monialium abbatissa seculo proxime elapso cum Majoribus nostris curavit communicandum.

[19] [& S. Simonem comitem & monachum illustravit.] Simon comes & monachus, qui e tribus Sanctis, Perieri industria in hoc tomo diffusius illustratis, commemorandus restat, amplam præbuit prolixo concinnando Commentario materiem. Ab aliis Sancti, ab aliis Beati titulo donatur; Perierus cum pluribus Sanctum appellat, annuoque cultum festo & Officio demonstrat. Sex sunt scriptores coævi vel suppares, qui Sancti, qua genere & potentia, qua rebus fortiter ac pie gestis illustrissimi, memoriam scriptis celebrarunt. Guibertus abbas, qui illos inter computatur, Acta Simonis præcipua in compendium contraxit, quod in ipso lucubrationis suæ limine lectori hagiophilo Perierus exhibet. Per decursum vero insignis plane Commentarii, cui unius dumtaxat de Sancti gestis lucubrationem subdit, verba reliquorum quinque & testimonia, ubi ad confirmandam illustrandamve Comitis sui Historiam apta existimat, in medium profert. Memorata enim mox lucubratio, quam edit, non ita omnia ad Simonem spectantia ad amussim & dilucide recenset, quin plura discutienda relinquat, operosæque commentationis necessitatem injungat. Nec patriam Sancti notat, nec annum natalem, aut emortualem; parentum quidem nomina exprimit, additque, unde conjicias & genere illustrissimos & opibus potentissimos fuisse; sed nec titulos, nec dignitates adjungit, ex quibus specialem familiæ notitiam acquiras: subticet præter alia non pauca, an fratres habuerit, vel sorores, ut nescias, an proles parentum fuerit unica, an filius primogenitus, vel quo pacto solus, uti insinuat, eorum hereditatem adierit. Omnia hæc vel veterum monumentorum ope, vel dictorum quinque aliorumve scriptorum auxilio diligenter discutit, explanat, luceque ut plurimum donat Perierus. Quas autem, ut id faceret, intricatas difficultates perrumpendas, quasve densas tenebras dissipandas habuerit, brevitatis studio non expono. Dixisse sufficiat, Perierum hic, si umquam alias, ingenii sui vim in obscuris & dubiis examinandis egregio prorsus specimine probasse.

CAPUT III.
Reliqui Perieri labores, tum litterarii, tum alii, virutes, obitus.

[Tomo 1 Octobris Acta S. Bavonis] Primus hic Octobris tomus insignem quoque exhibet Perieri lucubrationem, Actis S. Bavonis, celeberrimi Gandensium patroni, illustrandis consecratam. Rerum a Sancto gestarum chronotaxis laboriosi Viri studium & industriam hic plurimum exercuit. Theodoricus, Trudonopolitanus abbas, primigeniam S. Bavonis, alias Alloini, Vitam, ab auctore anonymo coævo, aut certe pervetusto, sermone minus culto conscriptam, stylo ornatiori, seculo XI exeunte, expolivit; at variis simul, qui incautos posteros diu decepere, erroribus, præsertim chronologicis, conspersit. Tenuerunt hi ad seculum usque proxime elapsum, quo demum cum ad exactam sanæ criseos trutinam expensi essent & detecti, Theodoriciana minori in pretio haberi lucubratio, suusque Sancti gestis, quem hæc mire perturbatum effecerat, ordo chronologicus cœpit restitui. Id vel Vitæ vetustioris e tenebris tandem, ad quas politiori Theodorici Opere fuerat damnata, in lucem denuo prolatæ subsidio, vel aliorum veterum documentorum ope ab eruditis non paucis laudabili sane conatu tentatum; at, quod in rebus obscuris & dubiis usuvenit, non idem ab omnibus contigit sentiri. Nulli hic labori, nulli operæ parcit Perierus, varias variorum opiniones de anno, quo perfecte ad Dominum se convertit & quo obiit S. Bavo, operose exponit, easque maturo instituto examine, vel refellit, vel, proprio adjecto calculo, pro rei merito confirmat. Tum quid ipsemet de re tota existimet, subjungit, difficultatemque non unam, quæ ex vetustiori Sancti Vita potest objici, variis responsis, iisque aptissimis, scite diluit.

[21] [illustravit, Actisque SS. Leodegarii & Gerini illustrandis se paravit.] Nec minori labore & industria ei constitit gloria Sancti posthuma. Hanc, post Vitas tres diversas, quarum una est metrica typis, quod sciam numquam vulgata, Commentario prævio subnexas, doctisque de more Annotationibus munitas, diligenter explanare aggreditur. Eum in finem, pari ubique eruditione & accuratione adhibita, omnes olim factas Sancti translationes, ab antiquioribus ducto initio, suis quasque epochis innexas, miracula ante & post obitum patrata, Officium ecclesiasticum una cum mutationibus in id invectis, varias antiqui S. Bavonis Gandæ monasterii vicissitudines, ac quidquid demum ad cultum, Sancto a fidelibus delatum, utcumque spectat, fusissime recenset, ut hac sola pertractanda materia paragraphos omnino decem, eosque sat prolixos, adimpleat; hi vero cum reliquis amplissimæ lucubrationis partibus paginas occupent plus centum. Atque hæc quidem ingentem hujus molem commonstrant; at quid de Operis præstantia & eruditione dicamus? tantam eam esse arbitrati sumus, ut id, separata a primo hoc Octobris tomo editione multiplicatum, veriti non simus illustrissimo ac reverendissimo Domino Maximiliano Antonio vander Noot ex baronibus de Carloo XV Gandensium episcopo, totique ornatissimo juxta ac eruditissimo S. Bavonis Gandensi capitulo, Auctoris, jam vita functi, vice inscribere. Porro aliæ, quas Perierus tomo primo Octobris typis apparando contexuit, lucubrationes memorandæ non restant. Acta quidem SS. Leodegarii & Gerini illustranda susceperat, jamque varia, quæ in monumentis scriptoribusque non paucis annotata sparsim repererat, chartis memoriæ levandæ causa more nobis usitato commiserat, Commentario concinnando post usui futura; verum hunc vix bene inceptum, immatura simul inopinaque morte superveniente, alieno labore perficiendum elucubrandumque reliquit.

[22] [Rei nostræ domesticæ aliquamdiu curam gessit.] Habes jam, lector hagiophile, labores Perieri litterarios eo modo propositos, quo saltem utcumque intelligas, quam bene de Museo nostro hagiographico sit meritus, quamque merito dubitandum non sit, quin ingentem nomini suo famam apud eruditos omnes, Sanctorum gloriæ amantes, compararit. Verum non tantum scribendis elucidandisque Sanctorum Actis, sed & alia insuper opera Museo nostro sese non inutilem probavit. Anno MDCCLII mense Septembri supellectilis nostræ litterariæ novorum documentorum adjectione locupletandæ causa P. Joanne Stiltingo P. M. & P. Constantino Suyskeno in Galliam, Italiam, Germaniam peregre profectis, rei nostræ domesticæ curam, administrationemque, quod onus alias Stiltingi humeros premebat, in suos Perierus suscepit, hancque provinciam anno fere integro, quo dicti ejus collegæ, utpote ante annum MDCCLIII mense Julio in Belgium non reversi, peregrinati sunt, tam sedulo tamque industrie administravit, ut dubium non sit, quin rem nostram familiarem non minus quam litterariam promoturus strenue fuisset, si umquam id officii diutius gerendi necessitas ei fuisset injecta. Nec putes, qui tam scite solliciteque litteris reique familiari curandis sese dabat, animæ suæ salutis vixisse immemorem.

[23] Hanc ut sedulo curaret, religiosi & sacerdotis officio nuspiam deerat; [virtutumque plurium] atque in primis quidem, ut ab eo, quod sacerdotis est, exordiar, in recitandis Horis canonicis ad scrupulum erat exactus, unice satagens, ne quid, utut leve, vel contra præscriptam ritibus ecclesiasticis normam, vel contra institutum Officii ordinem committeret. Qua vero quotidiano Horarum canonicarum penso sollicitudine faciebat satis, ea pariter in explendis, quæ a germano Societatis religioso pium nostrum Institutum exigit, omnes animi, corporisque vires, verbo, se totum impendebat. More in Societate nostra præscripto, quarta omnes post mediam noctem hora de somno excitantur, ut deinde post horam mediam, salutato ut plurimum prævie Numine sub speciebus Eucharisticis latente, rerum divinarum meditationi integro unius horæ spatio unice vacent. Perierus ne piissimæ huic, unde vitæ religiosæ præcipue pendet perfectio, Regularum nostrarum ordinationi umquam deesset, promptissime se sive hieme sive æstate ad excitatoris vocem e lecto proripiebat quotidie, destinatumque orationi tempus, ne minima quidem ejus neglecta particula, divinorum mysteriorum consideratione, quantum quidem fieri id poterat, sedulo implebat. Hinc in Viro virtutum, cum harum veluti fons & origo sit oratio, ubertas non parva.

[24] [cultor sedulus] Altam animi demissionem cum doctrina & eruditione, modestiam cum laude & nominis sui æstimatione conjunxerat. Fidem vivam, spem firmam, charitatem in corde fovebat incensam. Pacis erat amans quam maxime, cui servandæ nutriendæque assidue intentus, sedulo cavebat, ne quemquam facto verbove offenderet. Tenerrime in Deum, Virginem Deiparam Sanctosque affectus a levissimis etiam, sine quibus tamen hæc vita non ducitur, conscientiæ labeculis abhorrebat, hisque illam sacra exomologesi frequenter purgabat; cui interno animæ nitori eam, cum sacris operaretur, externam adjungebat vultus totiusque corporis compositionem, ut omnibus rei divinæ adstantibus facile innotesceret, quo intus in Deum pietatis ardore, qua sacri mysterii veneratione teneretur. Quoniam autem statuta hora ad aras faciebat quotidie, præfinitum tempus ita accurate servabat, ut numquam eo, ne quid inde populo ecclesiam nostram frequentanti crearetur incommodi, vel serius vel citius ad altare accederet. Prona adeo erat omnibus, etiam externis, gratificandi voluntate. Nec minus propense, si quando id rogaretur, bona in rebus implexis suggerebat consilia, quorum insignem prudentiam felix sæpenumero eventus probavit.

[25] [e vivis excessis.] Jam de eximia plane, qua religiosa vota ad minutissimos quosque apices observabat, accuratione quid dicam? quo minus de hac, ceterisque, quibus enituit, virtutibus plura edisseram, propositæ brevitatis limites impediunt. Unum tamen occurrit, silentio hic non prætereundum; quod quamquam laude dignum minime existimem, pudorem tamen Perieri plane virgineum, quem nisi simul cum adjuncta castimonia vix offendas, luculentissime commonstrat. Jam a pluribus annis hernia laborarat, eaque subinde erumpente, medicam omnem manum, ne, quas pudor occulit, partes cuipiam cogeretur detegere, constanti silentio a curando periculoso malo studiose removerat, quod hinc demum sæpius recurrens, corporique etiam cum variis aliis malis conflictato denuo obveniens, virum longiori vita dignissimum ad extrema deduxit. Ita malum, quod diu præ pudore non recte subticuit, die 23 Junii anno MDCCLXII P. Perierum sacris morientium præsidiis tempestive munitum e vivis summo omnium luctu sustulit, quem mox memoratarum aliarumque, quas hic sollicite exercuit, virtutum amplitudo æternum, ut speramus, in cælo viventium, quorum gloriæ illustrandæ se addixit, ordinibus inscripsit.

INDEX SANCTORUM AD TOMUM I OCTOBRIS.

A

Alexander cum Prisco. Vide Priscus

Aretha & Socii MM. forte Romæ ex Martyrologiis 29

B

Bavo, alias Alloynus, conf. Gandavi in Flandria. Comm. Præv. § I. Sancti memoria in Fastis sacris: Acta edenda 198. § II. Illustres natales: consanguinei genere & sanctitate conspicui 202. § III. Patria, tempus natale incertum, nomen baptismale, cognomen ejusque interpretatio 204. § IV. S. Adeltrudis legitima Sancti filia, an eadem cum Adeltrude 19 Martii culta? Patrem a vitiis avocat 207. § V. Tempus, quo Sanctus perfecte se convertit, perperam a variis assignari ostenditur 209. § VI. Chronologica gestorum Sancti distributio a Cointio & Pagio adstructa refellitur 213. § VII. Examinatur Mabillonii Henscheniique sententia de anno conversionis & mortis Sancti, isque anno circiter 654 mortuus statuitur 215. § VIII. Gesta Sancti a nativitate usque ad medium seculum septimum chronologice ordinari facilia: fundatio cœnobii Gandensis: an hæc & Gandæ amplitudo Sancto possit attribui? 217. § IX. Difficultas una atque altera de postremis Sancti gestis examinatur ac solvitur 220. § X. Quo in statu fuerit cœnobium, postea Bavonis dictum, cum eo primum advenit Sanctus, huncque prius clericum exstitisse, quam monachum 224. § XI. Veterum quorumdam de Sancto elogia 226. Vita auctore anonymo, ex Ms. S. Audomari vetustissimo, cum Ms. S. Bavonis item vetustissimo & editione Mabillonii collato 229. Pars I. Illustris Sancti prosapia, conjugium, morum immutatio, accessus ad S. Amandum 230. Pars II. Sanctus cellæ se includit, mortuum ad vitam revocat, mira edit pœnitentiæ ultro susceptæ exempla 232. Pars III. Sancti in dæmonem fortitudo, visiones cælestes, felix obitus, apparitio, miracula, sepultura 233. Vita metrica auctore anonymo, ex Ms. vetustissimo S. Bavonis. Prologus 235. Pars I. Sancti parentes, nuptiæ, conversio, accessus ad S. Amandum, miraculum suscitati mortui, vita durissima 236. Pars II. Sanctus novos cruciatus sponte suscipit, dæmonis tentationes superat, ad cælum aspirat, mortem suam prænuntiat, obit, apparet S. Gertrudi, miraculis claret, sepelitur 239. Vita tertia. Per Theodoricum abbatem ex Surio & duobus codicibus Mss. Prologus 243. Pars I. Sancti patria, parentes, conjugium, vitæ perfectioris propositum, virtutum sub S. Amando magistro exercitium ibid. Pars II. Vita solitaria, habitatio inter monachos Gandenses, mortui resuscitati miraculum, mira humilitas, incredibiles se cruciandi modi, relata de dæmone victoria 246. Pars III. Visiones cælestes, ægritudo, mors, apparitio, sepultura, miraculorum multitudo 250. Gloria posthuma § I. Cultus ab ipso obitu, ac seculo 8, corporis elevatio ejusque annua festivitas, monasterii Gandendensis restauratio, privilegiorum ejus confirmatio atque a S. Bavone nominatio; quid hujus Missa 253. § II. Reliquiæ Audomaropolim ac deinde Laudunum a monachis Gandensibus ob metum Normannorum fugientibus transferuntur: an hi in hujus suburbano S. Vincentii monasterio commorati sint; quæ sit Nigella, in qua habitarunt, & an in ea aliquæ fuerint S. Bavonis reliquiæ 257. § III. Monasterii Bavoniani, dum Normanni in Flandriam irrumperent, diuque post horum discessum, miserrimus status: quo anno id restauratum, monachique in Galliis exsules Gandavum cum reliquiis S. Bavonis sint reversi; particularum ex his & ex iis S. Pharaïldis Arnulpho comiti concessarum duplex translatio. Monasterii Gandensis reformatio, ejusque attributa Ordini S. Benedicti possessio. Bona monachis ablata, quando &, quibus adnitentibus, iis fuerint restituta 262. § IV. Cultus S. Bavonis seculo XI, translationes, miracula 268. § V. Cultus Sancti a seculo duodecimo usque ad decimum quintum, ejusque monasterii seculo decimo sexto vicissitudines 274. § VI. Corpus S. Bavonis anno MDLXVI ab hæreticorum furore feliciter servatur, posteaque, iisdem iterato sævientibus, amittitur 277. § VII. Reliquiæ S. Bavonis anno MDXCIV Gandavi adhuc superstites, aliis aliunde, præsertimque Aldenarda, acceptis augentur 279. § VIII. Cultus hodiernus S. Bavonis Gandavi, ejusque reliquiarum seculo præterito ac præsenti status 282. § IX. Cultus S. Bavonis Harlemi in Hollandia ecclesiaque ipsi ibidem exstructa 286. § X. Reliquæ ecclesiæ S. Bavoni dedicatæ, sacris ejus lipsanis ditatæ, cultuive addictæ 290. Miracula S. Bavonis tribus libris comprehensa, auctore anonymo, ex Ms. S. Bavonis vetustissimo. Prologus 293. Liber I. Gandæ situs & initia, monasterii Gandensis historia, compendium Vitæ S. Bavonis, ejusque reliquiarum usque ad medium seculum decimum translationes 294. Liber II. Varia Miracula a S. Bavone seculo decimo patrata 298. Liber III. Miraculorum

S. Bavonis continuatio 301

Beregisus abb. Andaïni in Sylva Arduennensi. Comm. præv. § I. Sancti memoria in Fastis sacris, cultus ecclesiasticus, Acta edenda 494. § II. Quo circiter tempore Sanctus natus sit, locus ejus natalis, parentes, educatio in monasterio S. Trudonis, promotio ad sacerdotium 498. § III. An Sanctus monachum in monasterio Trudonensi fuerit professus 500. § IV. Sanctus in comitatum Pipini Heristallii assumptus, eum delinquentem corripit; quo munere apud hunc principem fuerit perfunctus, & qua occasione locum ædificando monasterio ab eo impetrasse feratur 504. § V. Sanctus monasterium Andaïnense construit, quo circiter tempore id fecerit, & an monachos, an clericos ibidem instituerit 511. § VI. Sanctus vineas quasdam a Grimberto comite monasterio suo obtinet; an S. Huberto in convertendo ad fidem pago Arduennensi cooperatus sit, quo circiter tempore obierit & quis honor ei, velut Sancto, post mortem fuerit delatus 517. Vita, auctore monacho Andaginensi anonymo, ex Ms. Rubeæ-vallis ex secunda Hagiologii Brabantinorum parte desumpta. Prologus 520. Cap. I. Sancti patria, educatio, promotio ad sacerdotium, in aulam assumptio, apud Pipinum gratia, & occasio, qua ab eo locum ædificando monasterio accepit 524. Cap. II. Sanctus monasterium in saltu Arduennensi exstruit, cum canonicis, quos in eo instituit, Dei laudibus assidue vacat, S. Huberto in convertendis idololatris opitulatur, ætatisque admodum provectæ factus moritur 527

Berengarius conf. Ordinis Prædicatorum, Ilerdensis episcopus electus in Catalaunia. Sylloge. Beati sedes, gesta, cultus 537

C

Castus cum Prisco. Vide Priscus

Cotia cum Prisco. Vide Priscus

Crescens cum Prisco. Vide Priscus

Crescentius cum Prisco. Vide Priscus

Cyrillus cum Primo. Vide Primus

D

Demergotia cum Prisco. Vide Priscus

Denegothia cum Prisco. Vide Priscus

Diateria virgo Mediolani in Insubria, ex Martyrologio Mediolanensi 329

Digna cum Prisco. Vide Priscus

Digna altera cum Prisco. Vide Priscus

Donatus cum Prisco. Vide Priscus

E

Eleutherius & Socii MM. Nicomediæ in Bithynia. Sylloge 321

Eoprobus cum Prisco. Vide Priscus

Evagrius cum Prisco. Vide Priscus

Euprobus cum Prisco. Vide Priscus

Euriela virgo in Armorica 198

Eutropius cum Prisco. Vide Priscus

F

Faustinus cum Prisco. Vide Priscus

Fremerius aut Fermerius M. In abbatia S. Fremerii Ord. S. Benedicti diœcesis Vasatensis in Gallia 32

G

Gaianus cum Primo. Vide Primus

Gerinus cum Leodegario. Vid Leodegarius

Germana virgo M. in Prioratu S. Germanæ prope Barrum ad Albam in Gallia. Comm. præv. De cultu Sanctæ & Actis edendis 33. Acta, auctore anonymo, ex tribus codicibus Mss. 34

Godefridus presb. Ordinis Cisterciensis, Villarii in Brabantia. Comm. præv. Beati Vita, ætas, annuntiatio & translatio varia, memoria sacra 531. Vita, auctore anonymo cœnobii Villariensis asceta ex Apographo Rubeæ-Vallis. Cap. I. Godefridi ad Villarienses accessus, virtutis fervor, miracula, ipso vivo, patrata, Christi in illum favores 534. Cap. II. Godefridi cælestia dona, favor a B. Virgine, pia mors, miracula mortem subsecuta 535

Gothia cum Prisco. Vide Priscus

J

Januarius cum Prisco. Vide Priscus

Joannes ep. conf. Comi in ducatu Mediolanensi. Sylloge. Sancti memoria & gesta 353

Julia cum Verissimo. Vide Verissimus

L

Leo cum Primo. Vide Primus

Leodegarius ep. & Gerinus comes fratres MM. in Galliis. Comm. præv. § I. S. Gerini memoria in Fastis sacris, cultus ecclesiasticus & an ei titulus comitis conveniat 355. § II. Sancti Leodegarii in Fastis sacris antiquioribus & recentioribus memoria, Vitæ variæ, ex iisque duplex edenda 359. § III. Illustris Sanctorum prosapia exponitur 364. § IV. Quandonam natus sit S. Leodegarius, quo ætatis suæ anno diaconus ordinatus & an ante obtentum episcopatum fuerit monachus 366. § V. Sanctus ad aulam evocatur, ac dein creatur episcopus. Testamentum, quod condidisse fertur, examinatur 369. § VI. Canones aliquot synodi a S. Leodegario celebratæ: cui anno hæc affigenda, & an nationalis exstiterit 372. § VII. Examinatur, an, mortuo Clothario III, Leodegarius pro Childerico contra Theodoricum steterit, & an hic illo fuerit natu minor 375. § VIII. An S. Leodegarius major-domus Childerici II, an tantum consiliarius exstiterit, & quo anno hic, quove circiter mense in Austrasia ac deinde in Neustria & Burgundia regnare inceperit ac desierit 381. § IX. Sanctus excidit gratia Childerici, ab eoque pellitur in exsilium. Varia adjuncta utrumque hunc eventum comitata 385. § X. Sanctus quatuor circiter menses Luxovii exsulat, hincque deinde occidendus educitur, sed audita Childerici regis morte, incolumis servatur 390. § XI. Leodegarius post cædem Childerici protegitur a Burgundiæ optimatibus, pergit cum iis ad Theodoricum, eoque jam rege solenniter constituto, ad sedem suam episcopalem revertitur. Ebroïnus Luxovio egressus contra Theodoricum insurgit, variasque turbas ciet 394. § XII. Leodegarius Augustoduni obsidetur, comprehenditur, oculis orbatur, multaque alia jussu Ebroïni patitur 397. § XIII. Ebroïnus in majoratum-domus restitutus S. Gerinum occidi curat, & Leodegarium dire mutilatum Waningo tradit in custodiam, a quo Sanctus deinde Fiscamnum ducitur 403. § XIV. S. Leodegarius ad S. Sigradam matrem suam scribit epistolam, in cujus epocham hic inquiritur 406. § XV. Leodegarius ad aulam ex monasterio Fiscamnensi arcessitur, ut sacerdotali honore in synodo a Theodorico convocata privetur: qualis hæc exstiterit, & an in ea Sanctus de morte Childerici interrogatus & de gradu fuerit dejectus 410. § XVI. Sanctus Ebroïni jussu anno 678 occiditur, Sarciniique in Artesia terræ mandatur 416. § XVII. Sanctus post mortem miraculis inclarescit: horum famam impedire nititur Ebroïnus, infeliciterque anno 681 occiditur 421. § XVIII. Contentio de corpore S. Leodegarii, ejusque ad agrum Pictaviensem ac deinde ad novam ecclesiam Sancto exstructam translatio 425. § XIX. Antiquitas cultus Leodegarii ulterius probatur ex Missa, qua in antiquo Missali honoratur 428. § XX. Duo monasteria in honorem S. Leodegarii seculo VIII adolescente constructa aut dedicata 434. § XXI. Monasterium in diœcesi Lingonensi, aliudque in pago Portensi S. Leodegario consecrata 441. § XXII. Corpus S. Leodegarii a monachis S. Maxentii metu Normannorum pluries transfertur 443. § XXIII. Monasteria Ebroliense, Cogniacense atque alia S. Leodegario exstructa, ejusque corpus, excepta parte, quæ Pictavium transmissa fuit, in priori cum corpore S. Gerini reconditum 447. § XXIV. Cultus S. Leodegarii specialis antiquus & recentior apud Augustodunenses 452. § XXV. Cultus S. Leodegarii Atrebati, Pictavii, pluribusque aliis Galliarum & Belgii, uti etiam Germaniæ, locis 455. § XXVI. Plures caput S. Leodegarii sibi vindicant, & an alicubi hoc integrum existat 457. § XXVII. Aliæ S. Leodegarii reliquiæ variis in locis honoratæ 461. Vita, auctore monacho Augustodunensi anonymo & coævo, ex codice P. Ms. 16 cum quatuor Mss. apographis, Chesniique & Mabillonii editionibus collato. Prologus. Cap. I. Sancti natales, studia, archidiaconatus, episcopatus, injuriæ a malevolis acceptæ, accusatio apud regem, necis periculum, exsilium 464. Cap. II. Childericus moritur, magna exsurgit regni perturbatio, Leodegarius cum Ebroïno egreditur Luxovio, sedi suæ restituitur, Ebroïnum experitur inimicum, ab Ebroïnianis Augustoduni obsidetur, capitur, oculis orbatur, fameque necandus Waimiro traditur 468. Cap. III. Leodegarius & Gerinus ad aulam arcessuntur: hic Ebroïni majoratui-domus restituti imperio occiditur; ille dire mutilatus ad longiores cruciatus servatur, lingua abscissa, loquitur, multos convertit, ad consilium vocatur, dignitate privatur, tandemque necatur 474. Cap. IV. Sanctus post obitum miraculis inclarescit; horum famam dum impedire nititur Ebroïnus, tandem & ipse occiditur; Sancti gloria incrementum sumit, tres contendunt de ejus corpore episcopi, hocque Ansoaldo adjudicatum ad solum Pictaviense, ac deinde in novam ecclesiam Sancto exstructam transfertur 478. Vita alia, auctore Ursino, priore, aut forte abbate Locociacensi coævo, ex codicibus QMS. 5, PMS. 159 & duobus Mss. apographis inter se & cum editione Mabillonii, uti etiam cum Ms. Divit-Augiensi collatis. Prologus 485. Cap. I. Leodegarius apud avunculum suum educatur, diaconus ac deinde archidiaconus creatur, abbas efficitur, ad aulam evocatur, fit episcopus, regis gratia excidit, Luxovium secedit, hincque egressus, ab Ebroïno vexatur 485. Cap. II. Sanctus ab Ebroïnianis captus excæcatur, monasterioque per biennium fere inclusus, ad aulam arcessitur cum fratre suo Gerino, hocque occiso, variis ipse tormentis afficitur, iterumque post biennium fere ad aulam arcessitus, ac Chrodoberto custodiendus traditus, tandem etiam necatur 488

Leontius cum Primo. Vide Primus

Leudomerus vel Leodemirus ep. conf. Catalauni in Campania Galliæ. Comm. præv. § I. Sancti memoria in Martyrologiis ad geminos dies: cultus hoc die: Acta edenda: patria Lemovicensis: diaconatus susceptus & donatio facta ecclesiæ Catalaunensi 330. § II. Sancti in fratris episcopatum successio & sedis tempus: fabula de Brunichilde: prima sepultura beneficiis illustrata: corporis translatio: fabulosa oculi integritas refutata 332. Vita, auctore forte Stephano abbate S. Urbani, ex Ms. S. Victoris Parisiensis, collato cum alio Ms. 335

Lizerius M. Romanus, Venetiis in Italia. Sylloge Sancti cultus, ætas, martyrium 324

M

Martialis cum Prisco. Vide Priscus

Maxima cum Verissimo. Vide Verissimus

Michaël & Socii triginta sex monachi & MM. prope Sebastopolim in Armenia. Sylloge Critico-Historica 307

Modestus Levita M. Beneventi in Italia. Sylloge Critico-Historica 325

P

Pafficus cum Prisco. Vide Priscus

Passicus cum Prisco. Vide Priscus

Piatus vel Piaton presb. mart. & apostolus Tornacensium Seclinii in Flandria. Comm. præv. § I. Memoria Sancti in Fastis sacris: locus inventi a S. Eligio corporis, ubi modo ecclesia Sancto dicata: cultus ibidem, Tornaci, Carnoti, & in aliis locis 7. § II. Acta triplicia, quæ cum hymno Fulberti Carnotensis collata, aliis alia sunt meliora: nulla tamen satis vetusta. Ex his edenda vetustiora 10. § III. Sancti gesta ordine chronologico examinata usque ad mortem 12. § IV. Corporis sæpius translati præcipuam partem sibi attribuunt Seclinienses: reliquiæ nonnullæ aliis quoque locis servatæ 16. § V. Corpus integrum sibi vindicant Carnotenses: caput aliquando Seclinio ereptum eoque relatum: beneficia & cultus Sancti celeber tam Carnoti, quam Tornaci & Seclinii 19. Acta, ex Ms. Accincti monasterii, collato cum pluribus interpolatis 22

Pigra cum Prisco. Vide Priscus

Pitinus cum primo. Vide Primus

Platio cum Primo. Vide Primus

Plato cum Primo. Vide Primus

Pontius cum Primo. Vide Primus

Prepus cum Prisco. Vide Priscus

Primus cum Prisco. Vide Priscus

Primus, Quirillus, aut Cyrillus, & Pitinus MM. Antiochiæ. Item Pontius, Leo, Gaianus, Secundianus aut Secundarius, alter Secundianus, Plato aut Platio & Leontius MM. ex Martyrologiis 320

Priscus, Crescens aut Crescentius, & Evagrius: quibus verisimiliter addendi Denegothia aut Demergotia, Faustinus, Martialis, Januarius, Alexander, Euprobus vel Eoprobus vel Eutropius, Digna aut Pigra, Gothia vel Cotia, Saturnina vel Saturninus, Spes aut Speus, Castus, Primus, Donatus, Passicus vel Pafficus, Propus vel Prepus, & forsan altera Digna. Tomis in Mœsia Inferiore, ex Martyrologiis 30

Propus cum Prisco. Vide Priscus

Q

Quirillus cum Primo. Vide Primus

R

Remedius vel Romedius conf. in agro Tridentino. Comm. præv. § I. Sancti memoria in paucis Martyrologiis: ejusdem cultus in diœcesibus Tridentina & Brixinensi, reliquiæ, & beneficia aliquot illius patrocinio adscripta 36. § II. Caput Sancti, ad quod deinde etiam aliæ ejusdem reliquiæ accesserunt, ab aliquot seculis honoratum in monasterio Montis S. Georgii: eædem reliquiæ, exusto monasterio, novo ornatu Suazii donatæ & ad novum monasterium relatæ: vetus hymnus 39. § III. S. Remedii cultus in novo monasterio Sangeorgiano & in veteri paululum reparato: quid censendum de parte cranii in valle Anania asservata: reliquiæ aliæ Halæ ad Oenum: aliæ in Bohemia in sacello, a comite de Thun erecto 43. § IV. Vitæ Sancti nec antiquæ nec immunes a fabulis: seculum quo floruit; locus natalis & conditio: conjectura, an forte idem sit cum comite Jacobo, quem laudavit S. Vigilius Tridentinus: aliorum fabulæ 45. § V. Examinantur reliqua Bartholomæi Tridentini asserta, aliaque ab aliis præterea tradita 49. § VI. Expenduntur ac refutantur argumenta, quibus Castellanus & Tartarottus probare conati sunt, S. Remedium Tyrolensem esse S. Remigium Remensem antistitem 52. Vita auctore Bartholomæo Tridentino, ex Ms. monasterii S. Georgii in Tyroli 55

Remigius episc. Remensis Francorum apostolus Remis in Campania Gallica. Comm. præv. § I. Sancti memoria ad duos præsertim dies in sacris Fastis signata: in his nomen varie expressum: variæ ejusdem festivitates in Martyrologiis 59. § II. Primigenia S. Remigii Vita amissa: ejusdem Compendium aliquod, auctore Venantio Fortunato, edendum: Vitæ per Hincmarum scriptæ & dandæ censura: aliquot alia monumenta, præsertim de sacri corporis translationibus 62. § III. Sancti illustre genus, parentes, fratres & reliqua familia: ipsius nativitas a S. Montano prædicta: natale solum in Laudunesio: an ejusdem nutrix S. Balsamia? vita usque ad episcopatum 65. § IV. Vitæ chronotaxis, sive anni nativitatis, ordinationis episcopalis, durationis sedis, & obitus: electio ad episcopatum & consecratio illius 68. § V. S. Remigii eruditio & sanctimonia a SS. Sidonio Apollinare & Gregorio Turonensi commendata: discutitur historia energumenæ Tolosanæ per Sanctum liberatæ & vitæ redditæ 71. § VI. Francorum cum Clodoveo rege in Belgicas irruptio & victoria de Syagrio: ejusdem regis in S. Remigium benignitas; votum & victoria de Alemannis; conversio ad Christum, præcipuo instructore S. Remigio 75. § VII. Baptismi a S. Remigio regi Francisque collati tempus, solemnis apparatus & locus 79. § VIII. Hincmari aliorumque recentiorum narratio de sacra ampulla Remensi: antiquiorum de eadem silentium, ac neotericorum judicium 83. § IX. Refutantur alia argumenta pro Hincmariano asserto allata: opinio Mabillonii & Longuevallii satis probabilis proponitur 86. § X. Litteræ gratulatoriæ S. Aviti Viennensis & Anastasii II Papæ ad Clodoveum: S. Remigius illum per epistolam solatur de morte sororis suæ; per alteram salutaria monita eidem tradit: ejusdem regis benignitas in ecclesiasticos 89. § XI. Quid censendum sit de vicariatu seu primatu S. Remigii: alia gesta ejus pro conversione Francorum sunt obscura: aliqua etiam pro convertendis Arianis: concilium Aurelianense 1, eo forte suadente, celebratum 92. § XII. Episcopatus Laudunensis a S. Remigio erectus & fundatus: aliæ in Belgio sedes, datis episcopis, restitutæ 96. § XIII. S. Remigius S. Falconem, Trajectensem episcopum, Remensis ecclesiæ jura lædentem, acri epistola coërcet: gesta sua in causa Claudii presbyteri adversus tres Galliæ episcopos defendit 99. § XIV. Recensentur aliquot illustres discipuli S. Remigii: examinantur, quæ de gemina ecclesia ab eodem Remis exstructa dicuntur 102. § XV. Discutitur geminum S. Remigii testamentum, & pro Breviori contra prolixius pronuntiatur 106. § XVI. Beatus Sancti obitus, & sepultura in ecclesiola S. Christophori, quæ miraculis illustrata in insignem abbatiam excrevit: prima sacri corporis translatio, intra eamdem ecclesiam amplificatam facta 110. § XVII. Corpus repertum integrum elevatur ab Hincmaro: ab eodem transfertur Sparnacum; deinde ab aliis Orbacum: a Fulcone defertur in urbem Remensem: ab Heriveo primæ sepulturæ suæ ecclesiæ restituitur; paulisper deponitur intra civitatem 114. § XVIII. Novæ basilicæ Remigianæ ædificatio & per S. Leonem IX Papam dedicatio: synodus in eadem tunc habita: Sancti corpus ab illo in crypta depositum: Privilegia ab eodem concessa & solemne festum annuum indictum 117. § XIX. Magnificum sancti Francorum Apostoli mausoleum & lipsanothecæ argenteæ: corporis integritas seculo XVII confirmata: quales fuerint reliquiæ antiquitus in agro Nivernensi aliæque in abbatia Bercetensi in Italia honoratæ 121. § XX. Reliquiæ e Sancti dentibus, capillis &c variis in locis honoratæ: quid censendum de sacris ossibus, quæ velut ipsius essent, alibi assignantur: Florentiæ ecclesia ipsi dicata: vetustus ac recentior ejusdem cultus 125. Vita brevis, auctore Fortunato presbytero, postea episcopo Pictaviensi, ex Ms. codice Musei nostri collato cum aliis Mss. & editis 128. Vita prolixior fabulis respersa, auctore Hincmaro, archiepiscopo Remensi, ex insigni codice Ms. membranaceo Musei nostri. Præfatio auctoris 131. Vetus capitum partitio 133. Cap. 1. Sancti nativitas & nomen divinitus prædicta: illius parentes, studia litterarum & virtutum, vita solitaria, electio ad archiepiscopatum Remensem cælestibus indiciis comprobata 135. Cap. II. Sancti ordinatio & virtutes episcopales: innocentia vitæ prodigio passerum probata: auctoris exhortatio ad lectores 137. Cap. III. Energumenus simul & cæcus a S. Remigio curatus: vinum multiplicatum: vestigia ejusdem Sancti saxis impressa: incendium exstinctum: energumena post expulsum dæmonem mortua, vitæ reddita. Sacro oleo & chrismate divinitus accepto æger unctus & sanatus 140. Cap. IV. Francorum gentis origo fabulosa & sedes: Chlodovei regis tunc etiam ethnici de S. Remigio existimatio: ejusdem regis conjugium cum S. Chrotilde: victoria Tulbiacensis, & hanc secuta ejusdem cum gente sua ad Christum accessio & baptismus 144. Cap. V. Reliquæ gentis Francorum conversio, & in S. Remigium munificentia: episcopatus Laudunensis ab illo erectus, eique præfectus S. Genebaudus: hujus lapsus, pœnitentia, in officium restitutio & sanctitas 149. Cap. VI. Villæ S. Remigio a Chlodoveo donatæ: Sanctus inter orandum a cælitibus honoratus: aliæ possessiones ecclesiæ Remensi comparatæ: Chlodovei de Burgundionibus & Gothis victoriæ 152. Cap. VII. Reliqua ad Chlodoveum spectantia: Sanctus vicarius Pontificius in Galliis constitutus: episcopo Ariano loquelam adimit, pœnitenti reddit: rei frumentariæ providet: sceleratos divinitus castigat 156. Cap. VIII. Sancto mors imminens revelata: oculorum lumen ademptum & restitutum: ejusdem sanctus obitus & sepultura: lues inguinaria per illum cohibita: corporis translatio: injusti castigati: pulvis ecclesiæ adversus serpentes adhibitus 160. Cap. IX. Pœnæ injustis rerum ecclesiæ Remensis invasoribus divinitus inflictæ: gemina sacri corporis integritate sua conspicui translatio: auctoris epilogus 164. Testamentum S. Remigii ex Philippi Labbei Bibliotheca Mss. tom. 1 167. Translationes sacri corporis, auctore forte Rotfrido synchr., ex Ms. codice Prumiensi 170. Translationes, auctore Flodoardo, ex Historia ecclesiæ Remensis lib. 1, cap. 21 & 22, 173. Dedicatio ecclesiæ et translatio corporis S. Remigii, facta a S. Leone IX Papa, auctore Anselmo monacho Remensi synchrono, ex Mabillonii Actis Sanctorum Sæc. VI parte 1, 176. Cap. I. Nova S. Remigii basilica ab abbatibus Airardo & Theodorico cœpta, perficitur ab Herimaro: S. Bruno episcopus Tullensis, designatus summus Pontifex, spondet, sese illam dedicaturum, cujus rei gratia deinde Roma in Galliam revertitur 177. Cap. II. S. Leonis IX Papæ solemnis apud Remos adventus: S. Remigii corpus ab illo translatum; dedicata ecclesia, aliaque gesta ibidem: ejusdem erga S. Remigium devotio, etiam miraculo probata 181. Appendix de aliquot miraculis 185

Romanus Melodus diaconus conf. Constantinopoli. Sylloge ex Menologiis aliisque Fastis, maxime Græcorum 56

Romedius. Vide Remedius

S

Saturnina cum Prisco. Vide Priscus

Saturninus cum Prisco. Vide Priscus

Secundarius cum Primo. Vide Primus

Secundianus cum Primo. Vide Primus

Secundianus alter cum Primo. Vide Primus

Serenus presb. conf. in Prioratu Cellæ subtus Cantumerulam in Campania Galliæ. Comm. præv. Memoria in Usuardo, aliisque Fastis sacris, cultus, Acta qualia 337. Vita fabulosa, auctore anonymo, ex codice Ms. sacrarum lectionum Prioratus Cellæ subtus Cantumerulam. Cap. I. Clari Sancti natales, captivitas, pietas, humile officium, sacrarum litterarum studium, libertatis recuperatio 345. Cap. II. Sancti vita solitaria, peregrinatio & commoratio Romana, reditus in Galliam, varia miracula 348. Cap. III. Sancti morbus, obitus, sepulturæ locus, miraculaque in eo patrata 351

Spes cum Prisco. Vide Priscus

Speus cum Prisco. Vide Priscus

Sulinus abb. conf. in vico sui nominis, diœcesis Macloviensis, in Armorica. Sylloge de cultu & gestis 196

T

Theophilus mon. conf. in Græcia. Sylloge 492

Thomas archiëp. conf. Mediolani in Insubria. Sylloge Historico-critica. § I. Qualiscumque Beati veneratio probata 311. § II. Tempus episcopatus investigatur 312. § III. Examinantur asserta de gestis B. Thomæ 313

Thomas de Cantilupe episc. Herefordiensis in Anglia, apud montem Flasconis in Hetruria Pontificia. Comm. præv. § I. Locus sedis, ac olim præcipui cultus ejus: annuntiatio in Martyrologiis: Vitæ non edendæ: Processus canonizationis, ex quo compendium Vitæ & miracula danda 539. § II. Sancti illustres parentes, fratres ac sorores: natale tempus & locus: pia educatio: litterarum studia in Anglia, deinde Parisiis: accessus ad concilium Lugdunense: fit capellanus Pontificius: audit Leges Aurelianis 542. § III. Jus canonicum, quod Parisiis audierat, docet Oxonii; fit cancellarius universitatis, deinde regni Angliæ, & duorum regum consiliarius: Parisiis audit Theologiam, quam deinde docet Oxonii: fit denuo cancellarius universitatis: Lugdunum proficiscitur ad concilium 545. § IV. Beneficia ecclesiastica, quæ Sanctus ante episcopatum obtinuit, sancteque administravit: modus & tempus accepti episcopatus: corporis illius habitus & cultus: eximia castitas 549. § V. Sancti severa a cibis potuque abstinentia: castigatio corporis per cilicia, nocturnas vigilias & humi cubationes: lacrymarum donum inter sacrificandum: preces quotidianæ 553. § VI. Sancti mansuetudo in ferendis condonandisque injuriis & aliorum defectibus: studium concordiæ in aliis conciliandæ: misericordia in pauperes & infirmos 557. § VII. Sancti curæ & virtutes episcopales: justa severitas in delinquentes pervicaces: observantia sacrorum canonum: jura ecclesiæ Herefordiensis adversus comitem Glocestriæ vindicata 561. § VIII. Aliæ ejusdem lites gestaque pro possessionibus & juribus ecclesiæ Herefordiensis: initia dissensionis cum Joanne Peckhamo archiepiscopo Cantuariensi: secessus in Normanniam 564. § IX. Causæ discordiarum inter Joannem Peckhamum archiepiscopum Cantuariensem & suffraganeos suos: gesta officialis ejusdem contra S. Thomam, propter quæ videtur contigisse hujus supra dicta in Normannia commoratio 568 § X. Alia Sancti cum archiepiscopo suo controversia, de qua recitantur adversæ partis edita instrumenta, deinde examinanda 571. § XI. Exponitur prædictæ controversiæ initium & progressus: Sancti ad curiam Romanam profectio, invitaque adversa parte, honorificus ad Pontificem accessus 574. § XII. Supremus S. Thomæ morbus; pia mors, & hujus annus, mensis, dies ac locus: carnis ab ossibus separatæ sepultura a S. R. E. Cardinalibus in ecclesia S. Severi prope Urbemveterem honorifice peracta 577. § XIII. Sacrorum ossium translatio in Angliam & prima sepultura in ecclesia cathedrali Herefordiensi: altera eorumdem translatio intra ecclesiam ad novum tumulum, ac mox secuta veneratio 581. § XIV. Litteræ pro canonizatione illius ad Clementem V Papam datæ, qui commissarios constituit, quos de excommunicationibus in Sanctum, ut dicebatur, latis prius jubet inquirere: processus hic feliciter absolutus 584. § XV. Processus alter de vita, moribus &c inchoatus: præscripta forma juramenti a testibus præstandi: parata interrogatoria: auditi testes, & horum nomina 587. § XVI. Litteræ, in quibus commissarii Apostolici Clementi V Papæ rationem reddiderunt de omnibus in utroque processu a se gestis 592. § XVII. Sancti canonizatio facta per Joannem XXII Papam, cujus bulla recitatur: ejusdem insignes reliquiæ Audomaropoli in Artesia 596. Compendium Vitæ, ex processu canonizationis, ex codice Vaticano 4015. Cap. I. Sancti illustris familia, nativitas, educatio, litterarum studia, officia beneficiaque, virginea castitas, miraque in cibo potuque temperantia 599. Cap. II. Sancti pietas in celebrandis Missis; assiduitas in precibus & studiis sacris: fortitudo in vendicandis ecclesiæ suæ juribus: aditus ad episcopatum, in eoque administrando sedula cura 603. Cap. III. Aliæ Sancti virtutes: beata mors in Italia: ejusdem caro ibidem honorifice sepulta; ossa in Angliam relata, ac quinquennio post non sine prodigiis in honorabiliorem tumulum translata: fama sanctitatis & miraculorum 606. Miracula e. v Processu canonizationis. Pars I. Miraculum I. Puella quinquennis in vivario submersa, vitæ reddita 610. MIRACULA II ET III. Duo alii pueri submersi, resuscitati 614. Miraculum IV. Item alter puer, in fluvio submersus ad vitam revocatus 618. Miracula V, VI ET VII. Infans, contrito a rota capite, mortuus, vita donatus: duæ mulieres contractæ, ad Sancti tumulum membrorum usum consecutæ 621. Miracula VIII, IX ET X. Gibbus seu tuber colli ad Sancti tumulum confestim sublatum: elingui ibidem lingua data: puer, e lapsu mortuus, vitæ restitutus 625. Miracula XI, XII ET XIII. Nautæ præsentis periculo naufragii erepti: mulier phrenetica sanæ menti reddita: bis suspensus e patibulo, vitæ restitutus 631. Miracula XIV, XV, XVI ET XVII. Cæcæ mulieri visus redditus: suspensa in vivis servata: pueri, unus ex utroque, alter uno oculo cæcus, subito curati: contracta membris, erecta 637. Pars II Miraculorum. Varia miracula & beneficia variis collata 640. Pars III Miraculorum. Præfatio. Cap. I. Mortui & pro mortuis habiti, vitæ & sanitati restituti 645. Cap. II. Cæcis, luscis, contractis, claudis & paralyticis incolumitas concessa 649. Cap. III. Multi alii variis morbis & periculis conflictati, per ejusdem Sancti opem liberantur 652. Pars IV Miraculorum. Cap. I. Miracula ac beneficia anno MCCLXXXVII mensibus Aprili & Maio ad Sancti sepulcra impetrata 656. Cap. II. Continuatio miraculorum eodem anno MCCLXXXVII per Sancti opem impetratorum 660. Cap. III. Miracula continuata anno MCCLXXXVIII 664. Cap. IV. Miracula continuata annis MCCLXXXVIII & duobus sequentibus 668. Cap. V. Alia miracula eodem anno MCCXC per Sancti patrocinium impetrata 672. Cap. VI. Miracula continuata annis MCCXCI & MCCXCII 677. Cap. VII. Alia miracula vel beneficia impetrata annis MCCXCII, MCCXCIII & MCCXCIV 681. Cap. VIII. Continuata miracula & beneficia anno MCCXCV & sequenti 684. Cap. IX. Continuata miracula forte eodem anno MCCXCVI, annisque MCCXCVII, MCCXCVIII & MCCXCIX 688. Cap. X. Miracula & beneficia obtenta anno MCCC & duobus sequentibus 691. Cap. XI. Reliqua miracula & beneficia annis MCCCIII, MCCCIV & MCCCV impetrata 694. Appendix de Miraculis. Cap. I. Sancti vestes salubriter adhibitæ: Herefordiensis episcopus sanatus: phrenetica sanæ menti reddita: verrucæ mirabiliter sublatæ: cæco visus restitutus 696. Cap. II. Infans submersus redditus incolumis: puella fistulis & paralysi laborans, sanata: cæco visus restitutus: prodigium, quod, S. Thoma vivente, contigisse dicitur 701

V

Verissimus, Maxima & Julia MM. Ulyssipone in Lusitania. Comm. præv. De cultu, martyrio & ætate horum Sanctorum 26. Acta, auctore anonymo, ex editione Joannis Tamayi 28

Virilus abb. conf. in monasterio Legerensi S. Salvatoris in Navarra. Sylloge 195

Vulgisus conf. forte presbyter, in vico Troisnes, in provincia Insulæ Franciæ. Comm. præv. § I. Cultus Sancti martyrologis vix noti: corpus in Firmitate-Milonis: reliquiæ alibi: Vita Latina edenda: altera Gallica: ætas & presbyteratus 188. § II. Tempus translationis corporis obscurum: prioratus S. Vulgisi fundatus: lipsanotheca pretiosa: reliquiæ ex eadem exemptæ: Sanctus hic diversus a cognomine Lobiensi 191. Vita, auctore anonymo, ex Ms. Nicolai Belfortii, canonici Regularis monasterii Suessionensis S. Joannis in Vineis 194

W

Wasnulphus conf. Condati in Hannonia Sylloge 304

INDEX CHRONOLOGICUS.

SECULO III.

Hoc seculo natus est S. Piatus, apostolus Tornacensium 12 e

Eodem seculo S. Piatus prædicavit Tornacensibus 12 f, 13 a

Circa annum 287 martyrio coronatus est S. Piatus, Tornacensium apostolus 14 f, 15 a b c

SECULO IV.

Anno 303 passus est S. Eleutherius cum sociis Nicomediæ in Bithynia 321 c, 323 c d e

Probabilius anno 303, vel sequenti passi sunt Ulyssipone in Lusitania Verissimus, Maxima & Julia 26 b, 27 a b

Forte hujus seculi initio passus Romæ est S. Lizerius 324 a e f

Sub ejusdem seculi initium passus est S. Modestus levita 325 c, 326 d e f

SECULO V.

Circa annum 436 natus est S. Remigius, Remensis episcopus 70 e

Circa annum 458 S. Remigius ordinatur episcopus Remensis 70 e

496 Clodoveus rex Francorum cum suis baptizatur a S. Remigio, episcopo Remensi 79 & aliquot seqq.

Circa finem hujus seculi floruit Constantinopoli S. Romanus Melodus confessor 56 d e

Forte hoc seculo martyrio coronata est S. Germana virgo 33 a, 34 a

Sub finem hujus seculi vel inchoato sequenti institutus a S. Remigio est episcopatus Laudunensis 97 a & seqq.

SECULO VI.

Circa annum 532 mortuus est S. Remigius, episcopus Remensis 70 e, 110 d

Eodem seculo corpus S. Remigii, episcopi Remensis, in novum sepulcrum fuit translatum 113 c d e f

580 S. Leudomerus ordinatus est episcopus Catalaunensis 332 e f

Ante annum 589 obiit idem S. Leudomerus, episcopus Catalaunensis 333 a

591 corpus S. Modesti, levitæ martyris, Roma translatum fuit Beneventum 326 f, 327 a

Forte hoc seculo floruit in Francia S. Vulgisus confessor 190 c d e f

Hoc vel sequenti seculo obiit S. Sulinus abbas in Armorica 198 d

SECULO VII.

Verisimilius hujus seculi initio natus est S. Bravo, alias Alloynus dictus 206 a b, 217 d

Circa annum 616 natus est S. Leodegarius, episcopus Augustodunensis & martyr 366 c d e

Circa annum 631 apud Gandavum in Flandria erecta sunt monasteria Blandiniense & Bavonianum 219 b, 231 e

Circa annum 636 S. Leodegarius fuit ordinatus diaconus 366 e f, 367, 368 a b

649 Beneventi exstructa fuit ecclesia S. Modesti, levitæ & martyris 327 c

Circa annum 650 obiit S. Serenus, presbyter confessor 337 c

650 vel sequenti rebus mundanis valedicit S. Bavo 217 e, 220 & tribus seqq., 231 d

Circa annum 651 S. Leodegarius præfectus est Pictaviensi monasterio S. Maxentii 368 b

Circa medium hujus seculi inventum est corpus S. Piati, presbyteri Tornacensium apostoli 8 c & seqq., 9 a, 16 d e

Probabilius circa ejusdem seculi medium obiit S. Joannes, episcopus Comensis 353 b, 355 a

Circa annum 654 mortuus est S. Bavo 217 c & seqq., 218, 219, 235 d

Paulo post per S. Eligium elevatur ejusdem S. Bavonis corpus 254 b & seqq., 255 a & seqq.

660 vel sequenti S. Leodegarius ordinatus est episcopus Augustodunensis 369 e f

Hoc seculo provecto natus est S. Beregisus, primus abbas & conditor monasterii Andaïnensis 499 b & seqq., 500 a b c

673 S. Leodegarius episcopus Augustodunensis Luxovium pulsus est in exsilium 386 a b c

Eodem anno S. Leodegarius, episcopus Augustodunensis, suæ sedi restitutus fuit 395 b c, 397 f

674 S. Leodegarius, episcopus Augustodunensis, comprehensus ab Ebroïnianis, oculis orbatus & in Campaniam abductus fuit 398 e, 401 b & seqq., 402, 403 a

676 S. Leodegarius, episcopus Augustodunensis, exsecta lingua aliterque fœde laceratus fuit 403 e f, 404 a

Eodem anno S. Gerinus comes, ejusdem S. Leodegarii frater, lapidatus fuit 355 c, 403 f, 404 a b

678 S. Leodegarius, episcopus Augustodunensis exauctoratus fuit 410 c & seqq., 411 & quinque sequentibus

Eodem anno idem S. Leodegarius occisus fuit 355 c, 416 e f, 417 d e f, 418 a b c d e

681 Corpus ejusdem S. Leodegarii translatum fuit e pago Atrebatensi ad agrum Pictaviensem 425 e f, 426 a & seqq.

Probabilius anno 685 ejusdem S. Leodegarii corpus in novam ecclesiam translatum fuit 426 f, 427 a & seqq., 428 a & seqq.

Ante annum 696 fuit exstructum oratorium eidem S. Leodegario 452 c & seqq., 454 a b

Hoc seculo in Armorica floruit B. Euriela virgo 198 b

Eodem seculo vel sequenti Condati in Hannonia obiit S. Wasnulphus confessor 306 c

SECULO VIII.

Hoc seculo aliquot annis inchoato conditum est monasterium Andaïnense 514 f, 515 a b

Eodem seculo adolescente monasteria Morbacense & Mas-monasteriense S. Leodegario, episcopo Augustodunensi & martyri, dedicata fuere 434 c & seqq., 435 & quinque seqq.

Circa medium hujus seculi obiit S. Beregisus, primus abbas & conditor monasterii Andaïnensis 519 c d e

Circa ejusdem seculi medium obiit S. Theophilus monachus in Græcia 492 a, 494 b d e

Circa annum 755 B. Thomas ordinatus est archiepiscopus Mediolanensis 313 b c

781 Gisela, Caroli Magni filia, baptizata fuit a B. Thoma, archiepiscopo Mediolanensi 314 d e f

Verisimilius anno 782 vel 788 passi sunt in Armenia SS. Michaël & triginta sex monachi 307 b, 310 a b

Circa annum 783 obiit B. Thomas, archiepiscopus Mediolanensis 311 a, 313 b c

Eodem seculo aut sequenti monasterium Campellense vel Capellense dicatum fuit S. Leodegario, episcopo Augustodunensi & martyri 441 a b c d e

SECULO IX.

Anno 813 conflagravit monasterium Gandense S. Bavonis, & aliquot annis post restitutum fuit 256 a b c

Circa annum 817 corpus S. Beregisi illatum est in novam ecclesiam Andaïnensem 520 b c d

846 corpus S. Piati, Tornacensium apostoli, ex metu Normannorum translatum fuit Audomaropolim 16 f

Eodem anno corpora SS. Bavonis, Pharaïldis aliorumque ex Normannorum metu Gandavo translata fuerunt Audomaropolim 257 f, 258 a b c

848 corpus S. Wasnulphi ex metu Normannorum Condato translatum est Audomaropolim 306 d

Circa medium hujus seculi monasterium Offonis-villæ S. Leodegario, episcopo Augustodunensi & martyri, dedicatum 441 e f, 442 a & seqq., 443 a b

851 Monasteria Blandiniense, Bavonianum & Trunchiniense apud Gandavum a Normannis devastata fuerunt 258 c d

852 corpus S. Remigii, Remensis episcopi, in argenteum loculum solemniter translatum 114 a & seqq., 115 a, 165 d

853 corpus S. Bavonis Audomaropoli Laudunum translatum est 258 e f, 259 a

Post medium hujus seculi corpora SS. Maxentii & Leodegarii ex Normannorum metu transvecta sunt in Armoricam, deinde in Arverniam 444 c & seqq., 445 a & seqq.

882 corpus S. Remigii, Remensis episcopi, ex barbarorum metu delatum fuit Sparnacum, atque hinc Orbacum 115 c & seqq., 116 a b, 170 e f, 173 c

883 corpus S. Remigii, Remensis episcopi, in urbem Remensem translatum est 116 b c d e, 171, 172 a b c d, 173 c & seqq., 174, 175, 176 a

SECULO X.

Anno 900 corpus S. Remigii, Remensis episcopi e civitate Remensi ad suam suburbanam ecclesiam relatum est 116 e f, 117 a b c d, 176 a b

Forte initio hujus seculi corpora SS. Maxentii & Leodegarii ex metu Normannorum ex Arvernia Autissiodorum asportata fuerunt 445 a & seqq., 446, 447 a b

926 corpus S. Remigii, Remensis episcopi, ex falso Hungarorum metu in civitate Remensi depositum 117 d e

Circa annum 930 corpus S. Leodegarii (aut saltem major illius pars) Pictavium fuit relatum 448 c d e

937 Restauratum fuit Gandense monasterium Bavonianum 263 d e f, 264 a b c

Circa eumdem annum 937 corpora SS. Bavonis & Pharaïldis e Gallia Gandavum revecta sunt 264 c & seqq., 265 a & seqq.

940 corpora SS. Bavonis & Pharaïldis ad monasterium Bavonianum relata sunt 265 a & seqq.

961 Ebroïlense S. Leodegarii monasterium in Arvernia fuit conditum 449 b & seqq., 450 a b

Forte eodem anno 961 exstructum est monasterium S. Leodegarii ad Separim in diœcesi Santonensi 450 b c d e

980 Reliquiæ S. Landoaldi, Amantii, Adriani, Juliani, Vinciani & Adeltrudis ex Wintershoven translatæ sunt Gandavum 207 f

Hoc seculo exeunte, aut inchoato sequenti exstructum fuit monasterium S. Leodegarii in sylva Aquilina 450 e f, 451 a b c

SECULO XI.

Anno 1007 vel 1008 corpora SS. Livini & Brixii ex vico Holthem translata fuere ad Gandavense monasterium S. Bavonis 268 e f, 269 a b c

1010 translatum est corpus S. Bavonis 269 c & seqq., 270 a & seqq.

Circa annum 1035 conditum est S. Leodegarii puellare monasterium in Normannia 451 c d e f Circa annum 1041 exstructum est Cogniacense monasterium S. Leodegarii 451 f, 452 a

1049 a S. Leone IX Papa Remis dedicata est nova ecclesia S. Remigii, Remensis episcopi, & hujus corpus solemniter translatum 117 f, 118, 119, 120, 179 c, 183

1058 Inspectum translatumque est corpus S. Bavonis 272 c & seqq., 273 a & seqq.

Circa medium hujus seculi corpus S. Leudomeri, episcopi Catalaunensis, translatum fuit ad monasterium Omnium Sanctorum 333 d e

SECULO XII.

Anno 1143 aperta fuit arca corporis S. Piati, apostoli Tornacensium 17 c d e

Hoc seculo exeunte, aut ineunte sequenti obiit B. Godefridus, presbyter Ordinis Cisterciensis, Villarii in Brabantia 531 a & seqq., 532 a & seqq.

SECULO XIII.

Circa annum 1218 natus est S. Thomas de Cantilupe, episcopus Herefordiensis in Anglia 543 d

Circa annum 1222 elevatum fuit corpus B. Godefridi, presbyteri Ordinis Cisterciensis Villarii in Brabantia 533 a

Circa annum 1229 RR. PP. Prædicatores obtinuerunt domicilium Ilerdæ in Catalaunia 538 a b

1245 celebratum ab Innocentio IV concilium Lugdunense I, ubi tunc factus est capellanus Pontificius S. Thomas de Cantilupe, postea episcopus Herefordiensis 544 f, 545 a

1256 moritur B. Berengarius Ordinis Prædicatorum, electus episcopus Ilerdensis in Catalaunia 537 b, 538 f

1262 S. Thomas de Cantilupe factus est cancellarius universitatis Oxoniensis in Anglia 546 b & seqq.

1265 S. Thomas de Cantilupe fuit cancellarius regni Angliæ 546 f, 547 a b c

1270 translatum est corpus B. Godefridi, presbyteri Ordinis Cisterciensis, Villarii in Brabantia 533 a b

1273 S. Thomas de Cantilupe donatus est laurea magisterii sacræ Theologiæ in universitate Oxoniensi in Anglia 548 d e f, 549 a b

1274 vel præcedenti S. Thomas de Cantilupe iterum factus est cancellarius universitatis Oxoniensis in Anglia 549 b c

1274 profectus est S. Thomas de Cantilupe ad concilium Lugdunense II, ubi tunc a Gregorio X Papa factus est capellanus Pontificius 549 c d

1275 S. Thomas de Cantilupe ordinatus est episcopus Herefordiensis in Anglia 551 b & seqq.

1279 S. Tomas de Cantilupe, episcopus Herefordiensis interfuit synodo Rodingensi 567 a b

1282 S. Thomas de Cantilupe, episcopus Herefordiensis, in Italiam profectus est, causam suam coram summo Pontifice acturus 576, 577 a b c d e

Eodem anno die 25 Augusti S. Thomas de Cantilupe, episcopus Herefordiensis moritur apud Montem-Flasconis in Tuscia 577 f, 578, 579, 580 a b

Eodem anno die 30 Augusti caro S. Thomæ de Cantilupo, episcopi Herefordiensis, separata ab ossibus honorifice sepelitur 580 b c d e

Eodem anno ossa S. Thomæ de Cantilupe ex Italia translata sunt in Angliam 581 d e f

1287 ossa S. Thomæ de Cantilupe in honorationem tumulum translata sunt in ecclesia cathedrali Herefordiensi 581 d e f

SECULO XIV.

Anno 1305 Eduardus rex Angliæ aliique Clementi V Papæ supplicarunt pro impetranda canonizatione S. Thomæ de Cantilupe, episcopi Herefordiensis 584 e f, 585 a b c

1306 Clemens V Papa jussit processum instrui de virtutibus & miraculis S. Thomæ de Cantilupe, episcopi Herefordiensis 585 c & seqq., 586 a b

1307 confectus fuit processus canonizationis S. Thomæ de Cantilupe, episcopi Herefordiensis 586 e f, 587 & multis seqq.

1320 Joannes XXII Papa Thomam de Cantilupe, episcopum Herefordiensem, sanctorum confessorum catalogo adscripsit 596 d e f, 597, 598 a b c d

1373 ossa B. Berengarii Ordinis Prædicatorum, electi episcopi Ilerdensis, translata fuerunt 539 d

1379 erecta fuit capellania ad sepulcrum B. Berengarii Ordinis Prædicatorum, electi episcopi Ilerdensis 539 b d

SECULO XV.

Anno 1451 corpus S. Wasnulphi lipsanothecæ inclusum 306 f

1457 corpus S. Piati, Tornacensium apostoli, fuit ad varias civitates delatum 17 a, 21 f, 22 a

1458 inspectæ sunt Seclinienses reliquiæ S. Piati, apostoli Tornacensium 18 b c d

1459 Delatum Brugas est corpus S. Piati, Tornacensium apostoli 17 b, 22 a

1468 præceptum apud Augustodunenses fuit festum S. Leodegarii, episcopi Augustodunensis & martyris 453 c & seqq., 454 a & seqq.

1475 corpora SS. Verissimi, Maximæ & Juliæ martyrum Ulyssiponem translata fuerunt 27 e, 28 c

1497 inventum fuit corpus B. Thomæ, archiepiscopi Mediolanensis 312 d

SECULO XVI.

Anno 1500 insignes reliquiæ S. Bavonis donatæ sunt civitati Harlemensi, ibidemque honorifice cultæ 286 c & seqq., 287, 288 a b c d e

1520 Carnoti inspectæ sunt reliquiæ S. Piati, Tornacensium apostoli 17 e

1534 corpus S. Remigii, Remensis episcopi, in pretiosissimum mausoleum translatum est 121 a & seqq., 122 a b c

1536 Gandense S. Bavonis monasterium conversum fuit in collegium canonicorum Secularium 274 f, 275 a b c d

1540 Gandense collegium canonicorum S. Bavonis in urbanam ecclesiam translatum fuit 275 e f, 276 a & seqq.

1559 Gandensis ecclesia S. Bavonis in cathedralem erecta fuit 276 d f, 277 a

Eodem anno etiam alii episcopatus in Belgio erecti 276 f, 288 e f

1566 res sacræ Gandavi a Calvinistis impie dissipatæ sunt 277 c d

Eodem anno corpora S. Bavonis aliorumque Sanctorum in Gandensi castro deposita fuere 277 c d, 278 b c d

1567 inventum est corpus B. Thomæ, archiepiscopi Mediolanensis 312 d

Eodem anno corpus S. Diateriæ virginis a S. Carolo Borromæo translatum fuit in novam ecclesiam S. Victoris Mediolani 330 a

Eodem anno corpora S. Bavonis & aliorum Sanctorum e castro Gandensi in urbem relata sunt 278 d e

1578 corpora SS. Bavonis, Livini, aliaque sacra a Calvinistis Gandavi fœde dissipata 278 e f, 279 a b c d

Eodem anno res sacræ Harlemi a Calvinistis violatæ sunt 289 d e

1586 corpus S. Wasnulphi cum aliorum Sanctorum reliquiis in novam lipsanothecam Condati repositum fuit 306 d e f

1591 Carnoti inspectæ sunt reliquiæ S. Piati, Tornacensium apostoli 20 c d

1599 ossa B. Godefridi, presbyteri Ordinis Cisterciensis, aliorumque solemniter translata sunt Villarii in Brabantia 533 b c d

SECULO XVII.

Anno 1609 inspectæ sunt Seclinienses reliquiæ S. Piati, Tornacensis apostoli 17 f, 18 a & seqq., 19 a

1646 corpus S. Remigii, Remensis episcopi, conspectum est integrum 122 f, 123 a

1650 transpositum fuit in novam lipsanothecam argenteam corpus ejusdem S. Remigii, Remensis episcopi 121 e f

1668 brachium S. Thomæ de Cantilupe, episcopi Herefordiensis, depositum fuit in collegio Societatis Jesu Audomaropoli in Artesia 598 d e f, 599 a b c d

Oktober I: 1. Oktober