Propylaeum Mai

Maii Propylaeum

Henschenius, Godefridus
Papebrochius, Daniel
Baertius, Franciscus
Janningus, Conradus

Propylaeum ad Acta Sanctorum Maii, sub Felicissimis Auspiciis Innocentii XI Romani Pontificis Optimi Maximi et Caroli II Hispaniarum Indiarumque Regis Catholici, in Septem Tomos Digesta auctoribus Godefrido Henschenio et Daniele Papebrochio, operam et studium conferentibus Francisco Baertio et Conrado Janningo, Societatis IESU Flandro-belgicae Presbyteris Theologis

Antwerp
Michael Knobbarus 1685-1688

[30], 28, 55, 220*, 182*, 153, [9] p.; ill.

IN SUBTITULATAM UTRIVSQUE MAIESTATIS ROMANO-PONTIFICIÆ ET HISPANO-REGIÆ CONIUNCTIONEM
Hendecasyllabon E. V. O. S. J.

Nec nos imperii aut opum cupido,
Nec nos invidiæ impotentis iræ,
Nec cæcus furor aut superbus error,
Nec mentis dolus impiæ minister,
Nec vis, nec rabies cruenta belli,
Nec tristes furiæ, nec omnis Orcus,
Junctis agminibus furore juncto
Conspiret licet, & licet minetur,
Insurgat licet, omnibusque pugnet
Machinis licet, omnibusque telis,
Ullis dissidiis revellet umquam.
Quos arcte pietas fidesque prisca,
Et sincerus amor Deusque junxit,
QUIS NOS nostraque signa SEPARABIT?

PROPYLÆUM AD ACTA SANCTORUM MAII
SUB FELICISSIMIS AUSPICIIS INNOCENTII XI ROMANI PONTIFICIS OPTIMI MAXIMI ET CAROLI II HISPANIARVM INDIARVMQVE REGIS CATHOLICI
IN SEPTEM TOMOS DIGESTA
AUCTORIBUS
Godefrido Henschenio & Daniele Papebrochio,
operam & studium conferentibus
Francisco Baertio & Conrado Janningo,
Societatis IESV Flandro-belgicæ Presbyteris Theologis

ANTVERPIÆ,
Apud MICHAELEM KNOBBARUM, sub signo S. Petri
cum Privilegio & facultate Superiorum.

[Praefatio]

Propylæum hoc ante Tomum I religari curetur ab eis, quibus id integrum adhuc est; quibus non est, ii ipsum collocari jubeant ante quemtumque alium ex septem Tomis. Quod si pro majori commodo suo quispiam voluerit utramque Partem Conatus nostri Chronico-historici ad Catalogum Romanorum Pontificum, cum suo Apparatu suisque Indicibus, separare a Tomis Quarto ac Quinto, quibus ex nostra designatione præmittitur, & in unum volumen compaginare, ante omnes septem Tomos locandum; habebit aptißimum etiam locum, ubi Propylæum ipsum ponat, in fronte scilicet Tractatus illius.

SANCTISSIMO AC BEATISSIMO PATRI ET DOMINO INNOCENTIO UNDECIMO PONTIFICI MAXIMO.

Dum sacri contra Turcas fœderis fervet opus, in Apostolicæ Sedis, cui SANCTITATEM TUAM præsidere gratulamur, soliditate fundatum; audemus BEATITUDINI TUÆ sistere Acta Sanctorum Mensis Maji, defuncti nostri Magistri P. Godefridi Henschenii studio nostroque, Tomisseptem collecta, digesta, illustrata. Licet enim priores Menses quatuor, totidem Decessoribus Tuis, URBANO, ALEXANDRO, geminoque CLEMENTI fuerint oblati; atque adeo velut præscripto jam jure, ceteri exordine videantur ad Apostolicam Sedem deferendi (nam cui potius, cum ei de Sanctorum meritis judicare, & cuique congruos honores decernere unice competat?) sunt tamen huic Mensi perquam multa singulariter propria, quæ suadeant eidem Patronum optare SANCTITATEM TUAM, etiam absq; istis exemplis. Ut enim omnibus Ecclesiȩ Ordinibus auctoritate & dignitate præpolles, ita cunctis aliis sacri Anni partibus præcellentior hactenus est Majus Mensis, tam Sanctorum in eo explicandorum multitudine, quam numero duplicato Tomorum, ex quibus integratur: horum autem singuli præfixum habent Tractatum aliquem, Pontificiæ seu curæ seu historiæ propiorem. Siquidem Ephemerides Græco-Moschæ ante Tomū primum, per totius Anni cursum ex notioribus utrique Nationi Sanctis contextæ, earumdem Gentium reductioni præludunt, sub Tuo gloriosissimo Pontificatu sperandæ: Hodoeporicum sacrum Joannis Phocæ & Hierosolymitanorum Patriarcharum Chronologica Series, eo animum vocant, ubi collapsam Religionem Tuis auspiciis resuscitandam ominamur, ex felicissimis sumptorum Te auctore armorum principiis. Ut vero taceamus Archiepiscopos Mediolanenses, Tungrensesque ac Trajectenses Antistites, ante ultimam Maji partem deducendos, quid magis ad PETRI Successorem, INNOCENTIUM XI pertinet, quam omnium, quotquot inter utrumque supremam illam Sedem tenuerunt, ordinata successio? Atqui ut horum tempora, hactenus multiplici ambage confusa, digerere novo conatu tentarem, magnorum & amicissimorum mihi Virorum suasionibus impulsus, eosdem in limine quarti quintique Tomi, tamquam in Propylæo, compluribus vetustæ artis statuis exornato, disposuimus; variisque & curiosis Dissertationibus, eodem spectantibus, velut tabulis amœnius pictis, distinximus; ut in istis, per annorum, dierum, ac mensium calculos, scrupulosius supputatos, deducendis, lassatus Lectoris animus; ante has tantisper quasi respiraturus subsistat. Quid? quod uno hoc in Mense, decem omnino Romanorum Pontificum Sanctorum, quot simul alio in nullo, Acta veniant integre proponenda, Divorum videlicet ALEXANDRI, ELEUTHERII, URBANI, JOANNIS, PASCHALIS, qui omnes Primi ea appellatione fuerunt; LEONIS quoque ac BENEDICTI, tali nomine Secundorum; tum GREGORII VII, CÆLESTINI V, ac PII pariter V; quorum virtutes heroicæ & præclare gesta ac fortiter tolerata tam magnam habent similitudinem ad eximias eas dotes, quas in TUA SANCTITATE miramur, ut singulos seculo nostro in Ipsa revixisse gloriemur, nominatim PIUM V. Quamquam etiam hujus felicitatem, unico navali ad Echinadas prælio memorabilem posteris, longe supergressa est Felicitas Tui Pontificatus, quæ victoriarum Christianarum cursum exorsa solvendo Viennæ obsidionem, & hinc quidem sub Cæsareis Ducibus per utramque Hungariam, inde sub Invictissimo Poloniæ Rege per Podoliam atque Ukrainam, Mari autem Hadriatico atque Jonio toto Socialibus Venetorum classibus hostem terrens & urgens, pergit triumphos triumphis innectere; nec prius (uti speramus) conquiescet, quam quidquid cis Hellespontum ac Bosphorum est provinciarum, a Mahometica spurcitie expurgatum, una cum ipsa Constantinopoli, Cultui atque Imperio Christiano restituerit, numquam amplius Unioni Romanæ subtrahendum. Quid tamen dico, Conquiescet? Pulsos Europa Barbaros persequentur in Asia Principes Christiani, Tuis excitati monitis, adjuti opibus, benedictione muniti. Dum autem hæc fient, Cælo ac Terra plaudentibus; fulminatricem Clavigeræ Tuæ Potentiæ dexteram sentire pergent vitia: quæ Tu, PATER BEATISSIME, penitus exterminanda confide, fretus eo, cujus in sanctiori ista militia vices geris, Duce ac Capite Ecclesiæ CHRISTO; cui perennis inde gloria, Tibi merces æterna (sed o! sero) proveniat. Amplius aliquid cum neque apprecari valeat devotio nostra, neque optare TUA BEATITUDO, optimorum votorum hic finem facimus: &, una cum hisce septem Tomis, nos nostraque scripta ac sensa omnia, edita atque edenda in lucem, subjicimus censuræ Apostolicæ A. D. M. DC. LXXXV.

SANCTITATIS TUÆ
Humillime provoluti ad Pedes
Daniel Papebrochius
Franciscus Baertius & Conradus Janningus.
Societatis Jesu.

AD S.D.N. INNOCENTIUM XI PONTIFICEM MAXIMVM, CHRISTIANÆ REIPUBLICÆ PATREM, AUSTRIACOS, POLONOS, VENETOS, ALIOSQUE PRINCIPES CHRISTIANOS, SOLENNI FOEDERE CONJUNCTOS, CONCITANTEM IN TURCAS, ATQUE OPIBUS UNDIQUE CONGESTIS JUVANTEM.

Decus Pontificum, Paterque Patrum,
Amor Christiadum, Timor Scytharum,
Immensi Gregis Altor atque Custos,
Et Sanctissime Pastor, Innocenti;
Huc aures animumque verte, curis
Oppressum gravibus: juvat levare
Æternos facili Lyra labores.
      Musa Te mea, Te referre gestit,
O nostri Pater Orbis Innocenti,
Major Cæsare, Regibusque major.
Audax Musa quidem, tamen fidelis;
Impar Musa quidem, tamen parata,
Tamen prompta Tuas per ora laudes
Et transmittere posteris triumphos.
Non hanc syllaba contumax retardat.
Nomen versibus Innocentiorvm
His includere, non coacta, novit.
      Gaudete Hendecasyllabi: impotentem
Hujus Nominis, hujus incapacem,
Sit audax licet & licet diserta,
Invidens Elegia se fatetur.
Heroum numeri, impares ferendo
Succumbunt oneri: nec æmulatrix
Pindari, licet eloquentioris,
Oda grande valet referre Nomen.
      Tu Reges stabili obligare pace,
Tu dextras sociare Christianas
Ardes, fœdere sanctiore vinctas.
Tibi se Venetus, tibi Polonus,
Tibi se Austria vindicata debet.
Tu classes reparas, jugoque vastum
Durisque Oceanum eximis catenis.
      Tu pugnas precibus, Deumque nobis
Unus concilias. Viden' fugatos
Tandem, Strigonio valere jusso,
Turcos cedere? Pontifex fugavit.
      Turci Te trepidant, Tibi precanti
Feroces acies & arma cedunt:
Tuæ plus querimoniæ flagrantes,
Et suspiria blanda, mixta votis,
Plus, quam brachia cuncta nostra, possunt.
      Nec solis precibus timendus hosti es,
Nec sola pietate bella vindex
Sacra conficis. Undequaque longo
Aggestum studio profundis aurum;
Si res dura ferat, paratus Aris
Ipsis detrahere, approbante Cælo.
At, Te Præside, nil timemus Aris:
At, Te Vindice, vasa plura Divis
Dantur sospitibus; nitentque gemmis,
Quas gestavit Arabs & Indus, Aræ.
      Tu stipendia militi ministras:
Tu foves Venetos, foves Polonos,
Foves Austriacos, foves Cosaccos:
Armas Allobrogem, incitas Etruscum:
Laudas Bavarici fidem Ducatus,
Gallos ad sacra vocibus Paternis
Urges fœdera, provocas Iberos,
Impellis Melitamque Januamque.
      Tuis auspiciis Vienna moles
Ridet barbaricas, & arcet hostem.
Tuis auspiciis vetus receptum
Gaudet Strigonium, immemor malorum
Quæ sub Odrysiis tulit Tyrannis.
Tibi se Vicegrada reddit ultro:
Tibi Vaccia cedit, atque Pæstum.
Et regni caput ipsa Buda, tanta
Heu! cur gaudia distulere Divi?
Heu! cur pœnitet irriti laboris?
Ah, ne pœniteat. Redite Budam,
Redite Austriadæ: graves phalanges
Pertinacibus admovete muris.
Crebra grandine verberate turres
Tormenti ignivomi; impias, superbas
Solo sternite, mœnibus revulsis.
Jam Cælum favet, annuitque votis.
Tantum ostendite bella: Buda vestra est.
Anni præteriti novis sinistras
Pensabunt Superi moras triumphis.
      Vestra est arx Novariniana, vestra est;
Vestra est Agria; Regia Alba, vestra est;
Vestra est Hungaria, omnis ora vestra est.
Fugit Tekelius, caput rebelle.
Sed nec, quo fugiat pedemque figat,
Exspes atque ope destitutus omni,
Et nulli miserandus, est azylum.
      An vano rapior furore Vates?
An fingunt sibi, quæ volunt, amantes
Ipsi somnia? Ludimurne rursus?
Non vano rapior furore Vates.
Non ludor. Deus incitat furentem,
Et Vatis movet ora concitati,
Et per me populis futura pandit.
      Nostra est Podolia, omnis ora nostra est.
Janus agmen agit Scythis tremendum;
Regum maximus ille Janus, ille
Terror Bistonidum, ille victor, illud
Belli fulmen: adest: pavete Turcæ.
Turcæ, Janus adest: Scythæ, migrate.
Ad Jani fugiunt subacta nomen
Ipsis agmina restitura Divis.
      Nostra est Moldavia, omnis ora nostra est:
Nostra est Walachia, omnis ora nostra est.
Solis terrificus minis subactas
Janus ducit Jazygum catervas.
Servit Dacia, servit omnis ora.
      Bellis denique Gallicis Iberus
Liber, Christiadum juvare causam
Communem parat arduo labore,
Exhausto Americæ feracis auro,
Conducta undique militum caterva.
Junget Carolvs arma, Cæsarique
Nec terra deerit comes, nec alto.
Classis jam Oceanum volat per omnem,
Qua Crete recipi Cyprusque possit.
      En Cælum favet; ite, Marte freti
Secundo; favet æquor, ite Iberi,
Et Creten reparate: Turca pallet
Joannis memor, Actiæque cladis.
Pontifex vocat: ite, Creta vestra est.
Ad primam fugiet tremens carinam,
Jovis Barbarus Insula relicta.
Jam stravit Venetus viam, Insulisque
Hinc atque hinc domitis, ovans superbit.
Agnoscat Dominos Rhodus Priores,
Et vicina Cyprus, caputque belli
Longinqui Syria, & superba merces.
Invictis procul hinc abactus armis
Europam fugiat Tyrannus omnem.
Vix tutas Asiatici recessus,
Colchisque ultima præbeant latebras.
      Ite, & Hungaricas referte lauros,
Queis terris amor est ciere Martem:
Ite, quo Leopoldvs urget: ite.
Hoc interritus auspicante, Divos
Hoc præbente suos, suamque sortem,
Victor Carolvs arcium ruinis
Insultat. Mora nulla: claustra latam
Pandunt rupta viam; diesque reddit
Una aut altera, quæ negabat annus
Olim, tractus inutili labore.
Ducit Carolvs agmen, inclytorum
Genus Lotharidum, nec arte belli
Invictis Proavis minor, nec usu.
Sed & Bojica Maximilianus
Trahens agmina, concitatiori
Jam Sponsus rapitur per arva cursu
Rursus Hungarica, & relata gestit
Ostentare novæ trophæa Sponsæ,
Ac dignus Socero Gener videri,
Augusto Socero Gener propinquus.
      Quidquid Sarmata bellicosus armis,
Germanus, Venetusque subjugabit;
Quidquid vincet Iber, tuum Innocenti est.
Nil Janus sine te, nec æmulator
Jani Carolvs, aut uterque possit;
Quamvis Bavaricis uterque turmis
Ad pugnam sociatus augeatur.
Quamvis adsit utrique Cæsar ipse.
Tuo numine pugnat hic & ille;
Tuo numine vincit hic & ille.
Et soli tibhi vincit hic & ille.
Lauros Hungaricas Polonicasque
Tuis destinat hic & hic capillis,
Posthac non nisi laureatus ibis;
O Patrum Pater! o Amor bonorum
O nostri Decus Orbis, Innocenti!

Accinebat
EMMANUEL VAN OUTERS S.J.

DANIELIS PAPEBROCHII CONATUS CHRONICO-HISTORICUS AD CATALOGUM ROMANORUM PONTIFICVM, CUM PRÆVIO AD EUMDEM APPARATU GODEFRIDI HENSCHENII ATQUE PETRI POSSINI, AS. PETRO USQUE AD PASCHALEMII DE DUCTUS ANTE TOMUM QUARTUM DE ACTIS SANCTORUM MAII

ILLVSTRISSIMO AC REVERENDISSIMO DOMINO D. LAURENTIO CASONO S.D.N. INNOCENTII PAPÆ XI
A SECRETIORIBVS NOTIS ATQVE LATINIS EPISTOLIS ET CARDINALIVM COETUI QUEM CONSISTORIALEM APPELLANT SECRETARIO, ILLUSTRISS. AC REVERENDISS. D. AUGUSTINI FAVORITI,
Viri auctoritate ac gratia & politiori litteratura florentissimi, deque Sanctorum Actis quoad vixit optime meriti,
CONSOBRINO ET IN OFFICIIS SVCCESSORI,
Daniel Papebrochius e Societate IESV.

Illustriss.e ac Reverendiss.e Domine

Si æris alieni nexus, moriente creditore, non solvunt civilia Jura; multo minus patitur gratitudo, beneficiorum memoriam simul cum vita Benefactoris aboleri: fortius enim animorum vincula adstringuntur, quam corporum. Quamdiu igitur in Te, dignissimo Consobrino ac Successorre suo, vivet Avgvstinvs Favoritvs, & quamdiu Casona Familia stabit, manebit mea erga Hanc Tuumque Nomen obligatio: quia ipso commendante eidem insertus jure hospitii, adhuc jucunde æque ac gratanter memini caritatis, mihi & P. Henschenio in Domo Tua paterna exhibitæ, cum Roma in Belgium redituri Hetruriam lustraremus, anno Domini MDCLXI. Sed & Tu vicissim, post Neomagensem pro pace conventum regressus ad Urbem, voluisti recordari quantulicumque mei obsequii, Tibi & Ablegato Sabaudico hic Antuerpæ præstiti: postea etiam dignanter professus, quod amplissimis illis meritissimisque titulis, in quibus Favorito successisti, addi quoque eum desideres, quo nos ille sibi obstrinxerat, Patroni; quasi Te non satis crederes ejus ex asse heredem, nisi scribentes Sanctorum Acta etiam tibi eodem nomine haberes obligatos. Primis enim ad me litteris mandasti, ut jure hospitii tecum semper agens, Favoritum in Te adhuc viventem agnoscerem. Perlectis deinde eorum Thesibus Libellisque, qui suas origines, mihi non satis probari visas, ægre tulerunt, & silentii tenendi constantiam identidem objiciunt ut contumeliam, sapienter rescripsisti; Minime decere virum gravem, euangelicamquo disciplinam in sanctißimo instituto professum, tam inanibus tricis disputationibusque distineri, quæ conterminis Belgio hæreticis risum excuterent, dum totius Ecclesiæ causa agitur, expurgando Sanctorum gesta a fabulis, quæ in ea irrepserunt priorum temporum credulitate. Quanti apud me ponderis fuerit istud Tuum prudentissimum consilium, suffragiis Eruditorum ex omni ordine ac natione virorum passim confirmatum, quivis intelliget vel ex hoc præliminari de Pontificibus Romanis Tractatu, animum advertens frequentissimis, quæ in decursu se offerebant, occasionibus refutandi Librariolos obgannientes; si tanti erant faciendi, ut propter eorum vitilitigationes augenda esset Parergis pluribus præsens Lucubratio, etiam absque talibus jam prolixior. Hanc vero cur Tuæ potissimum censuræ subjiciam, Tuo inscribam nomini, causam accipe. Viderat cum adhuc viveret Favoritvs ὁ Μακαρίτης, operam a me positam in explicanda Patriarcharum Hierosolymitanorum Chronologica serie, visamque probaverat: cum autem ex Romanorum Pontificum vetustioribus Catalogis, ante Aprilem ab Henschenio productis & quadamtenus illustratis, pridem esset persuasus, circa hos quoque haud parum studii utiliter collocandi superesse, ut Sedis cujusque tempora habeantur accurate definita; indicavit per nostrum P. Petrum Possinum, sibi Romæ familiarem, optare se, ut huc prius stylum verterem, quam Patriarchatuum Alexandrini & Antiocheni pene obliteratam historiam niterer e pulvere suscitare, sicut promisisse videbar. Rem ergo, Eruditioribus non paucis desperatam, illo hortante aggressus; postquam conatu haud pœnitendo visus sum eo perduxisse, quo a tenuitate mea adduci posse spem faciebant multa ineditorum hactenus monumentorum, propriarumque per annos sedecim observationum præsidia; cui potuissem prius repræsentare perfectam, quam qui suscipiendi operis suasor præcipuus fuerat? Eodem autem hæc quoque ratio accedere poterat, quod ipso in Limine, sive Apparatu ad hunc Conatum prævio, inducendi erant Favoriti ipsius dilectissimi duo, interque se (dum alteri vita manebat) amantissimi, opinionibus tamen diversissimi, Henschenius inquam & Poßinus prænominati, pro sua cujusque decertantes sententia. Henschenius quidem, ex ea quam hic consequi studio mortales possumus ambigua prorsus rerum notitia (jam enim certiorem, ut confidimus, intuetur veritatem) persuadere nitens, ut salutiferæ Crucifixionis annum credere velimus ipsum fuisse, qui Coss. duobus Geminis insignitur, & communem Christianorum Æram annis quinque prævertit; Poßinus vero, in contrarium tendens, pro eadem communi Æra manuntenda, quasi eam omnino deficiat nihil, quo minus justa sit, qualem totis seculis duodecim credidimus. Neque, duobus istis sic comparatis, formidasset Favoritus invidiam periculosi arbitrii, quo vel defuncti læderetur fama, vel gratia periclitaretur viventus. Non erant illi disceptaturi affectibus, rixosis utique disceptatoribus & oppido molestis, sed meris rationibus; itaque animati comparituri singuli, ut alter alteri optaret victoriam cedere, si salva posset veritate. Quidquid audito utroque Amicus communis judicavisset, grave accidisset nemini. Ad hæc contingit sæpe, ut in supputatione temporum, præsenti Conatu instituta, fundetur discrimen, reperiendum inter Decretales Bullasque, Pontificiam auctoritatem nomenque ex vero præferentes; & alias complures, sub tanti tituli quamvis ementiti reverentia diu impune toleratas, nunc vero passim apud peritos proscriptas a dicendo in historia Ecclesiastica testimonio. Ecquis vero de talibus cognosceret potius, quam cujus proprium munus erat præmeditari epistolas, ad præcipua mundi Capita ab Apostolico Culmine dirigendas, & Actorum Consistorialium scripto consignare tabulas? Verum quod mentis proposito me decuit præstituere, non sic etiam ad effectum deducere licuit, interveniente Favoriti morte: Amicis tanto acerbiori, quanto longius aberat a grandiori ætate, cujus maturitas lenire vulgo solet jacturam decedentium, cum annum vitæ dumtaxat nonum supra quinquagesimum ageret, ipso in flore virilis plenitudinis. Senserunt ergo luxeruntque eum quotquot noverant, seque ei affectibus obligaverant. Sed hos luculentius nemo testatus est, quam præcipuus quoad vixit æstimator virtutis ejus, idemque operis nostri Mæcenas munificentissimus, Celsissimus Princeps Ferdinandvs Fvrstenbergivs, erecto defuncti exuviis & memoriæ in Basilica Liberiana Monumento, quod nulli Pontificiorum ibidem monumentorum pretio aut elegantia cederet, cum hujusmodi Epitaphio.

D. O. M.

AUGUSTINO FAVORITO ZARZANENSI,
HVIVS BASILICÆ CANONICO,
Qui illustri ingenio, excellenti doctrina,
augusta & Sedis Apostolicæ majestate digna eloquentia,
& imprimis Latinæ orationis copia, nitore ac gravitare;
Carminum etiam gloria
florentissimis veteris ævi Scriptoribus æmulus;
per octo & viginti annos in Palatio claruit.
ALEXANDRO VII, CLEMENTI IX ET X,
AC INNOCENTIO XI
ab Epistolis,
atque in Cardinalium Cœtu, quem Consistorialem appellant, a Secretis fuit;
ab eodem Innocentio,
nunc Ecclesiam sancte & feliciter administrante,
gravissimis negotiis admotus,
curarum molem invicta constantia,
fortitudine, fide, ac integritate
sustinuit:
prisca sanctimonia,
& honorum ac pecuniæ, ceterarumque rerum caducarum contemptu,
& omni Christiana virtute,
maxime vero caritate erga pauperes,
quibus vivus & valens quidquid paucis contento supererat assidue distribuebat,
veras divitias, insontem claritudinem, felicitatem & gloriam
invenit.
FERDINANDUS
Dei & Apostolicæ Sedis gratia
Episcopus Paderbornensis & Monasteriensis,
S.R.I. Princeps, &c. Liber Baro de Furstenberg,
Amico intimo,
cui vivo, propter incredibilem ejus abstinentiam nihil unquam largiri potuit,
mortuo cum luctu mœrens hic posuit.
Vixit annos LVIIII, menses X, dies X.
Obiit anno MDCLXXXII, die XIII Novembris.

Non licuit Principum optimo, Amicorumque fidelissimo, tamdiu saltem vivere, quoad perfectum opus nuntiaretur: nam & ipsum æque immatura & acerba mors, anno vitæ LVI nobis sustulit, V Kalendas Julii, post septimum a Favoriti obitu mensem. Licet Vobis conjunctam utriusque in monumento pulcherrimo memoriam quotidie intueri, spirantemque muto in marmore viri præstantissimi vultum recognoscere. Mihi aliud non suppetit in tanta distantia regionum, quam ut eodem mea dirigam pro defuncto vota; dum meum hunc tenuem Conatum, quem Favorito dicandum destinaveram, ad Te defero, dignissimum ejus Consobrinum, quin etiam in Officiis Successorem; veluti ea ratione qualemcumque gratiam reddere possim Benefactori mortuo, quam viventi malueram exhibere. Etenim nomen dumtaxat videmini commutasse, non personam; & redivivum in Te habere Favoritvm, Romanæ Curiæ, nobisque Amicis ejus gratulamur. Attamen, ut cetera similes sitis, unum quiddam est in quo (salva utriusque pace) Vos inveniri cupio quam dissimillimos. Annos Ille omnino viginti & octo, in eodem gratiæ & auctoritatis gradu, quatuor ex ordine Romanis Pontificibus adstitit, rara inter Palatinos felicitate, quibus ferme usuvenit cum Dominis mutare fortunam: Tibi vero contingat opto, non modo nullos a mutanda fortuna suscipere timores (quos facile Tua virtus superaret) aut a mutato Domino experiri luctus (quos tali eventu etiam optimus quisque debet assumere) sed uni Innocentio XI, Optimo Maximoque Pontifici, ad tempora etiam productiora, non minus constanti, quam fideli deservire obsequio. Tantum perge, qua cœpisti benevolentia, nostra respicere ac fovere studia, honorando in suis Sanctis Deo & Veritati vindicandæ consecrata.

PROTESTATIO ET PRÆMONITIO AD QVARTVM ET QVINTVM TOMVM MAII
Ac præviam de Romanis Pontificibus tractationem; deque Supplemento Generali, ad totum primum sacri Anni Semestre faciendo post Junium absolutum.

Vrbanianam, circa Sanctorum nomenclaturas, Vitas, Miracula, Constitutionem observare professus jam sæpius, reque ipsa adeo comprobatus, ut non desint qui me nimiæ hoc in genere severitatis arguendum putent; idem tamen rursus profiteor, non pro me solum, sed etiam pro Sociis, mihi posthac collaboraturis in hoc studio colligendi & illustrandi Sanctorum Acta; videlicet nolle nos cuipiam, per hæc scripta nostra, religiosioris cultus adscriptum amplius, quam per Apostolicæ Sedis Decreta sacrosancta liceat; neque aliam hic collectis fidem petere, quam pure humanam errorique obnoxiam, nisi quibus Auctoritas humana major, & ut talis per Ecclesiam Romanam agnita, suffragatur. Quod autem hinc consequens censuerunt Decessores mei, BOLLANDVS atque HENSCHENIVS, ut erroribus quibuscumque & quacumque occasione sibi obrepentibus, in tanta rerum & historiarum tam variarum multitudine, veniam postularent, & instructionem a melius informatis, promitterentque correctionem, suo quamque tempore faciendam; id quam non in speciem dumtaxat, & postulaverim, & promiserim ipse, ii solum possunt ignorare, qui Aprilem & Majum, totos a me recognitos & magna ex parte compositos menses, numquam legerunt. Etenim sæpiuscule, tum ibi, tum in his duobus Maji Tomis, anticipavi tempus præstandæ correctionis, contra quam faciendum putabant Decessores mei; contenti plerasque ejusmodi excipere adversariis, in spem faciendi aliquando SVPPLEMENTI GENERALIS, vel impreßionis novæ totius operis, post medium scilicet aut integrum seculum absolvendi. Ego vero considerans, quantum id excedat angustos vitæ terminos, uni homini sperandæ; nec volens totum illud, quod in jam editis addendum, mutandum, corrigendum vel tradiderunt ipsi, vel egomet observavi, vel alii denique suggesserunt, committere memoriæ, diligentiæ, ac fidei posterorum; censui ejusmodi SVPPLEMENTVM conficiendum, mox atque absoluto Iunio completum fuerit sacri Anni Semestre; simulque colligendos INDICES GENERALES pro Tomis omnibus, tunc ultra viginti futuris; & prius etiam quam deni essent, præbentibus usum satis difficilem Indicum, per tot volumina dispersorum. Hoc consilium, ætati meæ necdum senilis, & valetudini ab aliquot annis per Dei gratiam satis firmæ non improportionatum, insuper strenuorum duorum Sociorum fiducia fultum, atque ab HENSCHENIO antequam moreretur vehementer probatum, & ut exequerer sedulo commendatum, cum eo mortuo pluribus indicassem; unus inter alios repertus est REV. ADM. D. CLAVDIVS CASTELLANVS, ad Divæ Virginis Parisiis Canonicus, qui, non paucorum quorumdam Sanctorum Vitas (uti jam fecerant aliqui) sibi sumeret ex causa peculiari recognoscendas; sed totum ab initio opus foliatim revolveret, & quidquid vel correctione vel illustratione egere judicabat, annotaret in chartam nobisque transmitteret, multum ipsi eo nomine obligatis. Equidem vix ausim sperare futuros multos, qui tantum sumere laboris velint; talemque ejus diligentiam exæquare, nedum superare contendant: non tamen fuerit improbum votum optantis, ut saltem in singulis Regionibus & Profeßionibus, Vrbibus atque Cætibus particularibus, inveniantur vel pauci, qui pro Sanctis ad se suosque propius attinentibus soliciti, suæ erga illos obligationi faciant satis; eoque spectantia curent legere; & num quid addendum, demendum, vel mutandam, dispicere; nosque de singulis amanter fidenterque monere; neminem, qui id obsequii nobis præstiterit, absque grati animi profeßione dimissuros; nedum alicui vitio versuros quod se a nobis dissentire in re quapiam indicaverit; modo eo sit animo, ut ferre poßit, quod ipso audito non in unam semper conveniamus sententiam, neq; id suam interpretetur injuriam. Hoc si obtinuerimus, quanto præstantius ad Dei Sanctorumque honorem, quanto ad historicam veritatem exactius evadet opus universum! Quam multi, aut inter Prætermissos relati, aut nec relati quidem, dignum suis meritis locum recipient; quo nunc carent, quia vel de iis nihildum innotuit nobis, vel defuit publici Cultus idonea confirmatio! Talis enim Cultus nisi ostendatur, non solet nobis esse satis, quod scriptor quispiam, aut etiam plures, vel populariter præsumpta ex pietate licentia, indulgeat cuipiam appellationem SANCTI vel BEATI. Multa etiam errata tali ratione emendabuntur haud dubie, in locis, temporibus, personis, ex incidenti commemoratis; quæ tot in libris non esse pauca, satis intelligimus ex numero deprehensorum per nos ipsos, jamque in adversaria relatorum. Eos tamen qui de hujusmodi nos dignabuntur instruere, præmonitos velim, ne cum accipienda statim per litteras gratiarum actione (hanc enim numquam patiemur desiderari) exspectent illico responsum ad singula. Fieri enim potest, ut non æque nobis probentur ipsorum omnia: & experientia docuit, ejusmodi ad singula respondendi sedulitatem alio non servire, quam ad emittendum funem contentionis, quem reciprocando magnum semper dispendium quietis & temporis, sæpe etiam amicitiæ fiat.

POTENTISSIMO MONARCHAE CAROLO SECUNDO HISPANIARUM INDIARUMQUE REGI CATHOLICO.

Illa vere Austriaca Pietas REGIÆ MAJESTATIS TUÆ, coram Augustissimo, nec ab ipsis quidem Angelis digne satis adorando, EUCHARISTIÆ Sacramento, ad infima quȩque ministeria dimittentis sese; cujus admiratio totam primum Madritensem civitatem; tum, didita late fama rei gestæ, Hispaniam universam, atque inde Orbem Christianum implevit stupore; nos quoque, minimos omnium Vasallorum Tuorum, intimius quam dicere possimus affecit. Itaque relatricem tantȩ Virtutis Epistolam, Teutonice reddidisse, Belgisque omnibus legendam proposuisse non contenti; Chalcographicam quoque & Poëticam advocavimus in subsidium, ut oculis simul & auribus, prosa & versu, subjecta facti præclarissimi notitia, vivaciorem sui speciem imprimeret animis. Opportune autem notitia rei, XX Januarii actæ, ad nos pervenit, quando jam manu tenebatur calamus, exaraturus formam Epistolæ, qua REGIÆ TUÆ CLEMENTIÆ, Acta Sanctorum Maji, offerremus, sub Vestris Sanctissimique Domini nostri INNOCENTII Papæ XI auspiciis, hoc septennio edita atque edenda in lucem, donec septimum Tomum impleverint. Etenim id facturos quærere non oportuit unde ordiremur: quia ceteræ omnes laudes Tuæ, quantumvis multæ maximæque, quasi nullæ nobis videbantur præ ista. Ut vero præsumeremus laborem hunc nostrum & Magistri defuncti, Godefridi Henschenii, ad SACRÆ MAJESTATIS TUÆ Solium præsentare; animos Ipsa nobis fecit, quando tam benigno vultu excepit S. FERDINANDI Regis Castellæ ac Legionis Acta, ex voluntate Decani atque Capituli Hispalensis singulari volumine accurate explicata per unum ex nobis, & in septimo Maji Tomo accuratius denuo proferenda. Quomodo enim non adveniret gratus in comitatu plusquam mille quingentorum Sanctorum nominatorū (quam multorum in Majo habentur res gestæ, simili fide diligentiaque conquisitæ) qui solus accedens, gratissimus accidit CLEMENTIÆ TUÆ? Habemus nihilominus hoc ipso in limine, ad Thronum MAJESTATIS TUÆ Introductorem eumdem, qui ad SUÆ SANCTITATIS Pedes etiam nos deduxit; Venerabilem Dei servum, Petrum Georgium Odescalcum, nihilo minori Titulo Tuum, quam Illius. In Tua quippe Insubria & Civitate Comensi natus, in eademque ad Alexandrinam primum Cathedram ex præsentatione PHILIPPI II promotus, deinde ad Viglebanensem Episcopatum translatus nutu PHILIPPI III, Gloriosissimæ utrimque memoriæ Avorum Tuorum, ibidem laudatissimam vitam felici morte conclusit, corporisque sui depositum reliquit. Tantis porro tamque multis Patronis subnixi, coram Rege, qui, ipse insigni sanctimonia pollens, Sancta quæcumque digne novit æstimare; reverenter quidem, sed tamen fidenter, nos nostraque omnia prosternimus ante Thronum Tuum Augustissimum; orando ac supplicando, ut inter amplissimi Imperii, per orbem utrumque extensi, gravissimas curas, dignetur SACRA MAJESTAS TUA etiam cognoscere, quid operis Tuo in Belgio Tuaque in urbe Antverpiensi, ab annis quinquaginta quinque, moliatur minima nostra Societas Jesu. Est illud jam fere ad medietatem deductum Tomis sedecim bene magnis; paulatimque absolvendum speratur, aliis etiam pluribus futuris, per eos quos ipsa nobis successive substituet, ad Dei Sanctorumque honoremque, & publicam universalis Ecclesiæ utilitatem; quibus augendis, cunctas maximæ Tuæ Potentiæ vires, omnesque animi devotissimi affectus impendere agnosceris; nullam pacem volens, nisi quæ illuc serviat; nec bella detrectans, cum opus fuerit, ad tuendam causam Religionis. Utrumque ut MAJESTATI TUÆ vertat bene, votis omnibus optabant, quotquot extabant uspiam fideles subditi Tui; nunc vero optabunt etiam ardentius, cum viderint Sanctos, Sanctorumque Sanctissimum sic a Rege suo coli; ut ipsos quoque, exemplo instructos suo, faciat ad veram Sanctitatem conniti, æmulatione laudabili. RUDOLPHI HAPSPURGII, unde Austriaci Cæsares, ac deinde Hispani Monarchæ genus ducunt, similis Tuæ Pietas erga Eucharisticum Numen, inter silvarum solitudines, procul ab hominum conspectu exercita, Romanum illi Imperium contulit firmavitque in posteris: eadem, innumero coram populo, patenti demonstrata campo, Tuum Tibi conservet & augeat. Cumque tanta Virtus diu fulserit terris, completo sanctissimæ vitæ curriculo, Sanctis omnibus deducentibus (ut D. FERDINANDO illi supra memorato accidisse narrat vitæ historia) transferatur ad cælos, æternum istic rutilatura. Sed olim ista; nec prius quam, Superis bene faventibus, videas, Augustam domum, Prole valida cummunitam; luxata hinc inde jura Monarchiæ Hispanicæ, restituta in integrum; perdomitos fidei Catholicæ hostes, Turcas, Saracenos, Hæreticos, Infideles; Pacem denique Ecclesiæ universæ constitutam; uti vovent M. DC. LXXXV.

SACRÆ MAJESTATIS TUÆ
Clientes & Vasalli omnium minimi
Daniel Papebrochius,
Franciscus Baertius & Conradus Janningus,
Societatis IESV.

RUDOLPHI HABSPURGII
Erga Sanctissimam Eucharistiam Religio
CAROLI SECUNDI HISPANIARUM INDIARUMQUE REGIS CATHOLICI
Novo exemplo repræsentata Madriti,
Anno Domini MDCLXXXV, XIII Kalendas Februarii. Ex Epistola Hispanica, tertio post die Antverpiam data.

Actiones quædam tam illustres sunt, ut minio aurove depingi potius, quam communi tinctura mereantur describi. Talis fuit ea, quæ Hispanicam Aulam in stuporem rapuit nudius tertius, tam eximiæ religiositatis exemplo edita a Rege ac Domino nostro, vere Catholico, prorsus ut videatur Pater æternus, ipsam Filio suo unigenito in strenam anni novi ineuntis reposuisse, ex æterno suo arcanoque consilio, ipsum inter homines identidem novis honoribus extollendi; omnibus quidem sua dignitate inferioribus, ejusmodi tamen, ut nova veteribus semper præcellant, dubiumque faciant, an secuturi post anni majus aliquid digniusque visuros se possint sperare.

Dies XX Februarii, glorioso Martyri S. Sebastiano sacer, tam serenus a nubibus, a ventis quietus, a sole amœnus illuxit Regiæ huic Madritensi urbi, ut cælum videretur compensata velle paucis horis prægressa plurium noctium algidarum frigora. Tam grata aëris temperatissimi opportunitas elicuit in campos, ad serenitatem auræ captandam, quidquid erat Rhedarum Nobiliumque; aliis Pardum versus viam tenentibus, aliis per S. Bernardini portam sine numero sese effundentibus, inter quos fuit etiam Rex ipse. Forte contigit ut eadem hora, a S. Marci Vicariali ecclesia, intra Martinianæ Parochiæ terminos constituta, egrederetur Sacerdos cum Venerabili Sacramento, Viaticum administraturus pauperi cuidam olitori, graviter ægrotanti, in vico a Micis-calentibus nomen nacto. Ibat ille, superpelliceum indutus quidem, sed injecto tectum pallio, & Clericello uno dumtaxat ad lumen præferendum comitatus; quemadmodum usus fieri patitur, quoties vel locorum distantia, vel infirmorum urgens necessitas prohibet instructiorem pompam adornari. Ita per S. Bernardini portam egressus, compendium simul quærebat viæ pediti aptioris, simul & occursum vitabat equorum hominumque tam multorum, quot ea hora tractum illum occupabant, sola inclinati humiliter capitis reverentia, ex eo quem occupabant loco, salutantium transeuntem, ne quam oblectationis eo tempore quæsitæ moram paterentur. Sed omnibus religiosior Rex (cujus Rhedæ propinquior erat Sacerdos, quando secundum villam Floridam, per consitas ibi cupressos, decussanda ei publica via erat ituro in locum designatam) cognoscensque hunc tali in habitu gestare penes se aliquid Christianorum mysteriorum, quæsivit, Sanctissimumne, an vero sacrum Oleum deportaret. Ut autem respondit, Sanctissimum: continuo ejiciens sese e Rheda, humoque stratus, adoravit Dominum suum. Deinde consurgens, &, præter Regiæ suæ Majestatis usum, Mercedis compellatione honorifica Sacerdotem cohonestans (veluti qui se conservum crederet habentis secum communem utriusque Dominum; nec æquum censeret, tali jam fungentem ministerio, eodem quo Vasallos loco habere) Sacerdotem, inquam, Rex oravit in suam ut transiret Rhedam, & locum unde cesserat occuparet; Clerico mandans, insidere portellam, suisque eam manibus cum quanta potuit reverentia claudens. Tum ipse nudo vertice, & galerum altera manu tenens, altera portellam apprehendens, sequi ex latere Rhedæ pedes, quousque veniretur in locum jacentis infirmi. Ibi rursum Rex portellam aperuit, Presbyterumque cum Domino, velut pedissequus, retro assectans, ingressus ad decumbentem est: & mansit genuflexus nuda in humo, quoad usque officio suo functus esset Sacerdos; vix satis sui compos, præ admiratione tam excellentis Religionis, cum in Regio illo vultu legeret, quanta reverentia deberet ipse sacris Mysteriis operari. Peracto ministerio, quæsivit sua Majestas, quis status, quæ conditio infirmi esset: & bene instructus de singulis, congruam eo loci eleemosynam reliquit; spem insuper faciens elocandæ ad matrimonium filiæ, quam pupillam & omni orbam suffragio morte sua is erat relicturus. Hinc rursum itum ad Rhedam est, Presbyterque eodem quo antea modo intra eam locatus. Rex autem, secundariam alteram (quæ Status dicitur, & Regii corporis latricem solet vacua subsequi) ita conscendit & subsequi jussit, quomodo ipsummet foris in Palatia redeuntem assectari solent Nobiles sui. Vulgata hujus novitatis fama eodem contraxit magnam populi rhedarumque multitudinem; stupentibus cunctis, & ex terreno Rege discentibus, quomodo deberent Cælestem venerari. Ita omnis istæc pompa, per totam quanta est viam ducta usque in urbem est; ventumque ad Fontem Leganitorum, ubi Majestas sua in pedes desiliens, rursumque stratoris officio fungens, Rhedam qua Sacerdos vehebatur aperuit; adoratumque Sacramentum secutus, intra ecclesiam S. Marci deduxit, ea alacritate vultus, reverenti modestiæ admixta, quæ Angelica potius quam humana videbatur: & genu flexus non assurrexit prius, quam finita ceremonia Benedictionem Presbyteri excepisset cum ceteris, petens ut is pro se oraret. Tum demum ad suam se Rhedam recepit, inter festivos applausus creberrimi populi, devotis interpolatos lacrymis; quas spectaculi religiosissimi venustas, per affectum teneræ devotionis, exprimebat. Admirationi quippe in hoc actu erant; non solum supereminens tanti Monarchæ dignitas, coram cæli terræque Domino sese quanta poterat religione humiliantis; sed etiam decor ubique summus, observatus a sua Majestate, neque futuri occursus præscia, neque consilio cujusquam instructa, nec alio Ceremoniarum magistro usa quam interno dictamine Catholicissimi cordis sui, assueti spiritualem auditum adhibere suggestionibus certissimæ fidei de veritate nostrorum Sacramentorum. Fieri posthac poterit ut multas magnasque Regis nostri victorias Fama annuntiet; sed nescio an ullam allatura sit umquam Hispanicæ Nationi, Regi Deoque fidelissimæ, quæ tot benedictiones accumulet super caput illius, atque actus tam Heroici exemplum. Datum Madriti, XXIII Januarii MDCLXXXV.

AUSTRIACÆ PIETATIS,
prænarrato actu luculentius demonstratæ,
HYPOTYPOSIS
a R. P. Emmanuele van Outers Flandro-belga S. J. conatu Poetico adornata.

Austriadum pugnas alii, justosque triumphos;
(Victores seu terra tulit, seu gurgite vasto,
Oceanus, Reges alius dum amplectitur Orbis)
Quo decet ore, canant; & quo decet ordine, pandant.
Relligio mihi carmen erit: quando hinc sibi laudem
Præcipuam repetunt, & iturum in secula nomen.
      Nequidquam fœcunda auri se divite vena
Ingerit Americe, titulosque affectat inanes.
Nequidquam centum populi, responsa petentes
Austriadum & vultu venerantes supplice nutum,
Solicitant. Major rerum mihi nascitur ordo.
Carolvs hinc dici renuit. Communia magnam
Nil tangunt mentem veterum præconia Regum.
      Imperio late populos tenuisse superbo
Fortunæ, casusque fuit. Submittere Sceptra,
Seque, Suosque Deo, Regalem vincere fastum,
Hoc Virtutis opus: propria hæc victoria Regis,
Hoc solidum decus. Haud illud decerpere miles
Audeat, & pretium vultu jactare feroci
Sanguinis esse sui. Nil Consiliarius, aut Dux,
Expertus belli casuque exercitus omni,
Inde potet. Fortuna tacet, licet invida laudi.
      Quid sibi vult populi subitus stupor? Vnde per urbem
Concursus? Festo resonat cur Mantua plausu,
Mantua, magnorum Sedes celeberrima Regum?
Quo cupidam rapiunt, & quæ spectacula plebem?
      Et me pompa juvat: juvat ire, & discere causas
Lætitiæ, atque oculos mentemque explere tuendo.
In medium celeri cursu feror impiger agmen
Vndantis populi: mora nulla retardat euntem.
Huc oculos, atque huc defigo, & singula lustro
Mente avida. Subito nova res oblata stupentem
Detinet, & pompæ non enarrabilis ordo.
Regali vehitur curru, non divite cultu,
Nec tanto officio par majestate Sacerdos,
Arcanum gestans & inobservabile Numen,
Exigua quod se cereris sub imagine celat.
Fert puer accensam non magno lumine tædam.
Subsequitur Rex ipse pedes (reverentia vultum
Dejecit, sanctusque occulti Numinis horror)
Vertice nudato, lacrymisque fatentibus ignem
Regia quo fervent præcordia. Nullus amantem
Avocet, aut fastus causas obtendat inanes.
      Ipse Deus, qualis Superis quantusque videtur,
Desertis cæli templis cœtuque beato,
Si nostras talis terras tantusque revisat;
Haud alio cultu testari possit amorem
Rex pius, & præsens supplex agnoscere Numen.
      Mirantur populi, proceres mirantur: & omnes,
Exemplo Regis victi, solvuntur honestas
In lacrymas: omnes pompæ pars esse laborant.
Obsedere vias densa vicosque corona,
Spectandi studio, juvenes avidæque puellæ:
Decrepitique senes, facti novitate, trahuntur
Attoniti, gaudentque premi. Res nulla fatigat
Obnixos. Juvat ipse labor. Cognoscere tanti est,
Et Regem spectare pium, exemploque moveri.
      Ille, nihil turbam effusam populumque moratus,
Progreditur, funditque preces, & Numen adorat,
Defixis in terram oculis & supplice dextra:
Nil tamen inde minor. Talem Te, Carole, malint
Hispani vidisse Tui, quam clade superbum
Hostili, & merita redimitum tempora lauro.
Non ita lætetur Tua Gens, si, marte secundo
Elatus, captos traheres in vincula Reges,
Par Proavo, & versis lugeret Gallia fatis.
      Hæc est, hæc rari species & causa triumphi
Nobilior: palmæ hæc longe majoris imago.
Non pubes captiva, & tinctæ sanguine Regum
Exuviæ, cæsique Duces, aut oppida capta
Afficiant animos, aut fractis cornibus amnes,
Æquorave injectis Neptuno pressa catenis,
Ut victor Rex ipse sui. Reverentia Divum
Si patitur (certe patitur) cerne ora Tuorum,
Et mentes agnosce pias. Quæ gaudia vultu
Significant! quo non animorum certior index.
Cerne, precor: digna hæc est Rege & honesta voluptas.
Omnes, ecce, oculi Te, Rex figuntur in unum,
Lætitiæ testes: solus Tu lumina pascis
Omnia, Tu satias. Quin pasceris ipse vicissim?
Quæque Tuis præbes, ingentia gaudia, gustas?
      Hoc etiam prohibet rigida observantia Divum,
Et nostras audire preces. Immotus eodem
Hæret in obtutu: mortalia negligit ora
Atque oculos, præsente Deo. Gressu inde modesto
Urget iter; parvæ dum ventum ad limina sedis
Stramineamque casam. Custos hic pauperis horti
Ægram animam jam supremo languore trahebat,
Christiadum poscens avidis Sacra ultima votis,
Æternæ pignus patriæ mortisque levamen.
      Sistit equos, sistit lentas auriga quadrigas.
Rex manibus rhedam, famuli vice functus, amicis
Pandit, & egressum blando excipit ore Ministrum,
Deducitque intro, lectoque affunditur ægri;
Multa Deum pro se, proque ægro multa precatus,
Et pro commissis Superum sibi munere Regnis.
Nil casa, nil sordes, nil oris luridus horror,
Nil fœtor, morbi nil dira pericula terrent
Numinis inflammatum & Relligionis amore.
      Obstupuit subito aspectu conterritus æger:
Illudique diu vana se credidit umbra.
Porrigit admiranti Epulum cæleste Sacerdos,
Et sese indignumque iterum, indignumque vocanti,
Quem Deus, & quem Rex tanto dignentur honore.
      Unde amor & pietas tanta est communis utrique,
Et Majestatis supremæ oblivio, vilem
Ut visant animam, & tanto spem pignore firment?
Deficiens, ait: & grates Regique Deoque,
Quo potuit nutu atque incerto murmure, solvit.
      Carolus attollentem oculos, lucemque supremam
Quærentem cælo, suspirantemque reperta,
Muneribus verbisque bonus solatur amicis,
Contractis fugiens dum labris spiritus errat:
Et natæ (quoniam afflictum cura illa remordet
Una patrem) tutelam orbandæ suscipit ultro,
Et victum & justam dotem promittit egenti.
      Fortunata nimis tanto Tutore, Puella,
Desine Divorum fata incusare gemendo,
Et mortem plorare patris. Rex Carolus omnes
Dum partes genitoris agit, feliciter orba es.
      Quis voces vulgi interea, quis gaudia fando
Explicet, aut possit plausus æquare canendo?
      Hi pompæ causas scitantibus ordine narrant
Austriades de more ibat, fruiturus aperto
Prospectu camporum & tempestate serena.
Numquam intermissæ Regni, solatia, curæ
Debita nempe petunt. Cælestia sacra ferentem
Ut vidit casu procul, agnovitque Ministrum;
Desiluit curru citus, & mox poplite flexo
Pronus adoravit Numen, palmasque tetendit.
Inde Sacerdotem, pavidum & nil tale putantem,
Compellans ultro & summo dignatus honore,
Compulit invitum Regalem ascendere rhedam.
Ipse humilis, pedes Ipse, Deum comitatus ovantem est
Captivus, mentemque trahens sensusque revinctos;
Sæpe rebellantes vano conamine sensus,
Vincula rumpentes, indignantesque teneri.
Quo magis ingenium vinclis effræne repugnat,
Hoc magis Ille domat; sua per vestigia monstrans,
Quo deceat nos Christiadum Mysteria cultu,
Nos humiles venerari, & Sacra arcana vereri.
      Illi, Jessiden supra, memorabile factum
Laudibus extollunt; sacri dum Fœderis Arcam
Ductis concelebrat choreis, & carmina dicit.
      Pars clamat, victum insigni pietate Nepotis
Rudolphum. Generis cedant exordia magni
Ætati robustæ, & jam florentibus annis.
Privato vix major erat Rudolphus, ubi ingens,
Lapsus equo, specimen Divini ostendit amoris.
Carolvs Imperio quantumterraque marique
Vincit Avum, tantum Pietatem vincit Avitam.
      Pars memor Albinii (quem Roma antiqua, sacratum
Fastis, æterna transmisit ad æthera fama)
Comparat Albinio Regem, Austriadæque Quiritem.
Quis tamen Albinus? tanto cur nomine dignus?
Romanus civis, media de plebe Quiritum,
Excipit, uxore & natis descendere jussis,
Æternas curru Flammas Vestamque fugatam,
Dum conjurati cingunt Capitolia Galli.
      Albinio Regem, Austriadæ conferre Quiritem
Desinite, & laudem laude extenuare minori,
Albinius tantum Regi, Romanus Ibero,
Inclytus Heroi cedit, quantum impia vero
Vesta Deo. Pudeat minimis componere summa.
      Dum loquor, egreditur, puero præeunte, Sacerdos,
Vix memor officii, lacrymis suffusus honestis,
Attonitus victusque, sui: Reverentia Regis
Moverat insolita pietatis imagine mentem.
      Agglomerant populi: magis undique & undique vulgus
Densum humeris premit, atque magis: Regemque videre
Primi ardent, primi virtuti applaudere tantæ,
Et coram libare oculis. Arcere satelles
Nititur incassum turbam, & sedare tumultum.
      Interclusa via est: dum quisque irrumpere certat,
Et causam præbere moræ. Jam Carolvs adstat
Ante casam, cunctis manifesta in luce videndus,
Cælesti similis Genio, se major, & ore
Pulchrior humano. Divinus promicat ignis
Luminibus tacitis, & flamma accensa relucet.
Relligio tales oculis afflarat honores;
Majestas tanta est, & dignæ gratia formæ,
Et castigati tam rara modestia vultus.
      Omnibus erumpunt lacrymæ, sua gaudia fassis.
Deficiunt voces: oculos pius irrigat imber,
Suspensos tanta specie admonituque supremi
Numinis. Horrorem Rex injicit omnibus, illum
Quo premitur prior; affectumque inspirat eumdem.
      Fit via: decedunt: spatiis tantisper iniquis
Rex liber, currum rursus deducit ad aureum
Sæpe recusantem, dejecta fronte, Ministrum:
Et relegens iter omne, Deum comitatus ad alta
Templa triumphantem est, & lætis reddidit aris.
      Quis nunc ignavum sistat super æthera Vatem,
Sub pedibus nubes atque ignea tecta prementem?
Vt valeam Divorum audire & reddere voces,
Gaudiaque, & totum cantu vulgare per Orbem.
      Excelsis, intenti omnes, in nubibus hærent,
Despectantque solum, converso ad Regia vultu.
Mœnia, & accensam studiis cælestibus Vrbem.
Abreptas inopina tenent spectacula mentes,
Et seclo pietas haud unquam visa priori.
Gratantur Regi, Genti gratantur Iberæ,
Et Stirpem gaudent non degenerare superbam,
Ast dignis cælo magis inclarescere factis.
      Ante omnes magni Generis clarissimus Auctor
Exultat Rudolphus, & uno in Rege moratur,
Expenditque suæ Sobolis certissima signa,
Et seclis olim non inficianda futuris:
Quemque sibi præfert, prælatum audire, Nepotem,
Gestit, & antiquis Heroem Heroibus addi.
      Austriadum late series pulcherrima Regum
Circumstat, pascitque oculos, sua bella recensens,
Nec frustra exhaustos pro Relligione labores,
Tam sancta quos Prole Deus pensarit, in una
Vt Proavum studia & mores agnosceret omnes.
      Immortalem illic videas longo ordine Gentem:
Illic Albertos geminos, dum vita manebat,
Illustres bellis, quæ causa Deusque juvaret:
Illic Fernandos, & magnanimos Leopoldos,
Nulli armis quondam, nulli pietate secundos;
Rudolphumque, parem meritis & nomine Primo;
Matthiamque, Scythis domitis Turcisque ferocem;
Et geminum juxta Fredericum; omnesque Philippos,
Quos Reges Dominosque ultro coluistis, Iberi.
      Eminet Heroës inter fortissimus omnes
Carolvs, Herculeas ausus superare Columnas,
Et monstra æternis oppugnare omnia bellis.
Nominis hic magni Virtutumque altius effert
Heredem, & Divis & Cælo laudibus æquat.
      Adsunt & variæ, Generis laus altera, Divæ,
Multiplici partu & felici prole beatæ:
Nec magnos Lucinæ illas tolerasse dolores
Pœnitet, ut posses quondam, labentibus annis,
Carole, Tu nasci, magnæ spes maxima Gentis.
      Suspice (nos melior quoniam, & mortalia major
Omnia fastidis) cælestes suspice sedes,
Et cessura Tuis olim virtutibus astra.
Illic Majorum chorus ingens, ecce, Tuorum,
Tali Te Genito, tali Te Rege triumphant.
Submittunt tinctas uni Tibi sanguine lauros,
Et signa Imperii, & fasces sudore paratos,
Et Patriæ defensæ & Relligionis honores.
Tota Tibi jam nunc domus omnipotentis Olympi
Panditur: & cæli justa plus parte, recedit
Proxima turba Deo. Victum se quisque fatetur.
Te socium Divi, Te Sidera cuncta reposcunt,
Atque indignantur nostros curare triumphos.
Hoc dignum invidia tellus, hoc possidet unum.
      Perge tamen: neque nos, quamvis maturus Olympo,
Desere: sed terras Clemens miserare jacentes.
Innumeri circum populi Tibi brachia tendunt;
Et, ne tam Iuvenis Superos audire, vocantes
Ad sua regna, velis, concordi voce precantur.
      Nec Tu rejicies miseros, quibus omnis in uno
Rege salus & fortuna inclinata recumbit;
Nec Deus, Austriacis æterno fœdere junctus.
Perstabit semper fati inviolabilis ordo
Et series immota Tibi; neque fallere cuiquam est.
Vives, & perges vitiorum exscindere monstra,
Et pulchris late virtutem extendere factis.
Hic finis centum Regnorum, hic terminus esto.
      Interea hanc pompam Sanctorum Annalibus addi,
Omniaque inscribi victuris secula Fastis,
Rex, patere; & fidum non dedignare Clientem
Carole, noster Amor, Majorum Gloria, seræ
Posteritatis Honor, Decus immortale Tuorum.

SANCTÆ AC VENERABILIS MEMORIÆ SERVUS DEI PETRUS GEORGIUS ODESCALCUS
PRIMUM ALEXANDRINUS, TUM VIGLEBANENSIS EPISCOPUS,
Anno MDCXX die VII Maji pientissime defunctus;
INTRODUCTOR AD ACTA SANCTORUM MAII,
Primum Italice descriptus a Ioanne Baptista Sala; ipsius quondam Secretario, deinde Ecclesiæ Cathedralis Comensis Canonico Pœnitentiario, nunc vero ex ejusdem jam demortui autographo Latine traductus.

EX ITAL. IO. BAPT. SALA.

LECTORI AUCTOR.

Scripsi Vitam D. Petri-Georgii Odescalchi, primum Alexandrini per tredecim annos Eposcopi, deinde Viglebanensis ad annos circiter decem. [Iussus a successore postea Hydruntino Archiepisc. scribere,] Scripsi autem mandante Illustriss. D. Fr. Gabriele Adarzo, cum is adhuc esset Viglebanensis Antistes, nunc propter insignia sua merita ad Hydruntinum Archiepiscopatum, nutu Catholicæ suæ Majestatis, translatus. Etenim quia ipso Ecclesiam Viglebanensem gubernante, imo & coram intuente, compluribus mirandis signis testari dignatus erat Deus, quam carum in sua gloria habeat verum istum Servum suum; officii proprii esse credidit ille, talis Decessoris memoriam commendare posteritati curando ut exemplares ejus virtuosȩque actiones scripto traderentur, ab idoneo plurium earumdem teste. [tamquam defuncto familiaris,] Talem quærenti, meam aliqui tenuitatem suggesserunt; ut qui extremo sexennio domestica ejus familiaritate usus eram. Quapropter jam dictus Præsul Como transiens, ubi tunc agebam, quam potuit instantissime istud operis faciendum injunxit. Equidem non fui ausus recusare obsequiū, tanto tamque dilecto mihi Patrono debitum, recusandoq, incurrere notam ingratitudinis. Quapropter, licet per ætatem aliosque defectus, parum habilem me credebam exhauriendo istiusmodi mandato; non prȩsumpsi, eidem obniti, detrectando commonstrare reapse, quam vivaciter impressam memoriæ servaverim imaginem benedictæ illius Animæ; attenta prȩsertim obligatione mea multiplici erga optimum Patrem, præter cetera multa in me collata beneficia, [habitusq; ut filius, non audet recusare:] dignati tam amanter excusare juventutis meæ minime levia errata. Patrem dixi: talem enim se jugiter erga me gessit, quin & professus est semper, litteris ad me datis subscribere solitus, tamquam Pater amantißimus.

Cum primum ascitus in familiam ejus, mirari cœpissem, quas oculis videbam in eo, virtutes; [quare, petitis etiam aliunde documentis instructus,] atque imprimis diligentiæ Pastoralis solicitudinem, in regenda Ecclesia sibi commissa, & ardentissimum ejusdem amorem erga Deiparam Virginem Mariam; cœpi etiam cogitare, ex Dei gloria bonoque publico facturum, quisquis tot insignes dignissimi Prȩlati actiones prohiberet occultas remanere, efferretque in lucem. Quare cum minus cognitum haberem vitæ totius ab eo actæ cursum, rogavi Doctorem Jacobum Taronem, nunc Valentinum ad ripas Padi Canonicum, qui eidem ministraverat, primum Romæ in minori Prȩlatura, deinde Alexandriæ jam Episcopo ordinato; ut mihi scriptum traderet quidquid notatu dignum sciebat. Fecit is promptissime quod rogaveram, & relationem bene longam contexuit; quæ, una cum ceteris a meipso notatis, annorum multorum spatio mihi inter manus mansit, nihil minus quam de ea evulganda cogitanti; donec mandatum supra laudati Antistitis adegit illuc animum applicare. Tum vero curavi ut ad priorem instructionem, [(quorum auctores nominat)] mediante eodem Illustrissimo Domino, accederent a Reverendiss. Domino Scalia, nunc Episcopo Alexandrino, quȩcumque aliæ indidem possent haberi notitiæ informativæ, pro eo tempore quo istic Episcopus fuerat D. Petrus-Georgius. Missæ autem mihi fuerunt hujusmodi instrumenta tria; primum, desumptum ex Annalibus ejusdem civitatis, compositis per Abbatem Hieronymum Ghilini; alterum, subscriptum manu propria Michaelis Colli, Archidiaconi Cathedralis ibidem Ecclesiæ, tamquam testis oculati; tertiumque, similiter subsignatum, a Christophoro Ravelli, Canonico S. Petri in ecclesia ejus Abbatiali & Collegiata Alexandriæ, unius e primis Clericis in Seminario istic per Odescalcū fundato. Cetera desumpsi partim ex scriptis penes me asservatis, partim egomet vidi, vel ex ipsius ore accepi; ingenue aliquando confessi, quod vitæ suæ totius rationem accuratiorem mihi dedisset, [opus aggreditur:] quam ulli unquam Confessario suo. Atque hæc dicta sunto ad certiorem reddendum Lectorem de veritate eorum, quæ scripturus sum stylo quam possum purissimo minimeque fucato, ne quæsitus curiose verborum ornatus obfuscet dignitatem actionum, per se & absque illis æstimandarum.

Hactenus Auctor, antea protestatus de observantia Vrbani VIII Constitutionibus Decretisque deferenda; proinde nequaquam mentis meæ est, [& profitetur Vrbani 8 Decretis inhærere.] inquit, ei de quo scripturus sum aliquam Sanctitatis opinionem inducere, vel inductam augere; sed rem totam Apostolicæ Sedis judicio integram relinquens, aliam nullam fidem postulo quam pure humanam. Quod si quid vel in minimo prȩscriptos limites excesserim, id totum pro non scripto haberi volo, ut qui sim ac mori velim obedientissimus Ecclesiæ Romanæ & Catholicȩ filius, cui soli competit ut appelletur Magistra veritatis. Ita ille: ego vero similis observanti. e studio nolui concedere rogantibus Comensibus, per quos exemplar Vitæ acceperam, atq; imprimis amantißimo hujus operis nostri Primo Aloysio de Tattis, Congregationis Somascha Præposito, atque Annalium Comensium novißimo Conditori, ut ipsa ad diem VII Maji collocaretur ratione quacumque; sed jam tum in animo habens præsentem mensem, quandocumque vel totus vel majori parte absolutus haberetur, [quod etiam hic factum.] offerre S. D. N. Innocentio XI, Odescalco etiam ipsi, licet ex alia familia (septem enim ejusdem nominis eadem Comensis civitas numerat, nihil nunc habentes commune inter se, præter patriam & personarum claritatem atque insignia gentilitia) cesui idoneum illum fore Introductorem, per quem ad Sacratißimos illius Pedes invenirem accessum, & in oculis gratiam. Quod si tali modo Romanæ Curiæ distinctius cognita virtus Præsulis, omni veneratione dignißimi, sacræ Pontificis Summi menti cogitationes inspiret altiores, de eodem aliquando in Sanctorum numerum referendo; felicem equidem fortunatumque me credam, qui tanti momenti negotio promovendo occasionem aliquam dare, vel adminiculum quantumvis leve potuerim addere. Vnum moneo, in pauciora capita divisum a nobis hoc opusculum esse quam diviserit Auctor, ea numerans usque ad XXVI; quem numerum etiam in margine notatum inveniet Lector.

CAPVT I.
Genus, nativitas, & vita Petri Georgii usque ad Episcopatum.

CAP. I.

Magni voluminis multæque eruditionis opus foret, antiquitatem & nobilitatem familiæ Odiscalchæ scribendo explicare; [Patria Comum.] quando etiam nunc eadem habet personas tam multas, virtute ac pietate prȩstantes, ut omnes pro meritis suis laudare negotium esset eloquentiæ excellentioris. [Avus erga Capucinos,] Ego initium pono in Bernardo Odescalco, avo Domini Petri-Georgii. In isto emicuit integritas vitæ, singularis pietas, & zelus ardens Religionis Catholicæ. Primus in civitatem Comensem induxit Patres Cappucinos; & collata cum duobus Nobilibus Comensibus opera, Conventum S. Bonaventuræ eisdem fabricavit, unum ex primis locis, quæ prȩdicto Ordini in Statu Mediolanensi obvenerunt. Patribus quoq; Societatis (teste eorumdem historico Sacchino libro 5 § 91, [Iesuitas,] Domum ad habitandum commodavit primo, deinde donavit Bernardus Odescalcus, e regione scholarum sitam. Beato insuper Hieronymo Æmiliani, Congregationis Somaschæ Auctori, auxiliata est illius caritas; nam in Vita illius, per Augustinum Turturam scripta, legitur lib. II cap. XII, quod per Hieronymum, Comi morantem, brevi excitata sint duo pauperum derelictorum loca, adnitente imprimis & opus egregie adjuvante Bernardo Odescalco, [Somaschos munificus:] e primaria civitatis nobilitate viro, & Thomæ Odescalchi olim Mediolanensis Senatoris patre, qui Christiana liberalitate inter ceteros Hieronymi cœpta firmavit & auxit, tantumq; de spiritu ejus hausit, quod se & sua denique omnia impensa pauperibus voluerit, eoque mortuo bona supellectilis pars distrahenda fuerit ut creditoribus fieret satis.

[2] [ob zelum Catholica religionis] Pietati singulari eximium Religionis zelum Bernardus junxit, pro qua solicite vigilans detexit quamdam Hȩreticorum Vallis Tellinæ machinam, in totius Italiæ perniciem dolose comparatam. Curaverant illi, in extremo quodam vallis ipsius loco, cui nomen Puscianum, libros nonnullos hȩretica doctrina fartos imprimi: eorumque duodecim cistas impleverant, & tamquam alterius generis merces ad varios direxerant mercatores. Hujus fraudis indicium cum ex ipsa Tellina valle delatum fuisset Comum ad Bernardum, continuo detulit ad Inquisitorem Fr. Michaëlem Gislerium, postea Papam Pium V. Nec mora, in ipsa Comensi Ripa pestiferas merces attinuit detexitque Inquisitor, [detegit fraudes hæreticorum & Inquisitorē juvat,] & magno cum periculo vitæ opposuit sese volentibus eas promovere per alias ex ordine civitates, nomine sacri Officii libros omnes sequestrans. Hoc casu viriliter se Bernardus pro defensione Inquisitoris exposuit, propriaque in domo occultum & a populari furore protectum habuit, quoad palam facta est omnibus fraus perduellium hæreticorum. Quapropter Inquisitor præfatus, postquam ad Cardinalatus dignitatem, ac denique ad Papatum ascendit, Bernardum semper carum habuit, ejusque filium Paulum Ecclesiasticæ dignitati admovit. Antonius Galutius in Vita Pii V, lib. 1, Cap. 2 ejusdem rei sic meminit: Ad eam rem opera usus Bernardi Odescalchi, Comensis Patricii: [eique postea Pio V carus.] qui a propinquis suis eas valles incolentibus de rebus hæreticorum omnibus certior fiebat. Is erat e Sodalitare Crucis ejus civitatis, vir pius & apud sanctæ Inquisitionis Præfectos valde gratiosus. Fuit autem vir magnæ prudentiæ & propterea electus a civitate sua Orator ad Carolum V Imperatorem, tum ut Coronam ei Bononiæ acceptam gratularetur, tum ut negotia quædam in publicæ rei bonum cum eodem tractaret.

[3] [Pater Senator Mediolan.] Bernardo inter alios filios fuit Joannes Thomas postea Legum Doctor, magnæque æstimationis: qui semper exercuit munera præcipua in Republica Bononiæ Auditorem Turrionis egit: Mediolani autem, postquam civitas in dominium transiit Hispanorum, primus ex Comensibus promotus est ad Senatoriam in ea dignitatem. [carus Cardd. Borromæis.] Ibi S. Carolo singulariter carus, eximio plane munere locupletatus ab eodem est, vase inquam crystallino, in quo sacer Dominicæ Crucifixionis clavus usque ad diem istum servatus fuerat. Idem Ticini magno in pretio habitus fuit a Cardinali Friderico Borromæo, studiis istic vacante, dum ipse eamdem civitatem regeret cum dignitate Potestatis. Porro, præter commune seculi istius judicium, de doctrina & integritate Joannis Thomæ, habemus luculentissimum Stephani Lambertenghi testimonium, super Statut. Mediol. glossa 7 verbo Consensus num. 75 sic scribentis, Thomas Odescalcus, Regius Senator, dignißimus vir atque integerrimus ac doctißimus.

CAP. II.

[4] Ex prædicto Thoma & Catharina Miglia, natus Cremonæ fuit noster Petrus-Georgius, [Cremonæ natus Petrus-Georgius,] cum istic ille ageret Potestatem: atque a sacro fonte levatus fuit per D. Emanuelem de Luna, Gubernatorem Cremonensem; & D. Ludovicam Bergaminam, Comitissam. Intellexi vero constanter dici, baptizatum esse a D. Nicolao Sfondrato, tunc Cremonensi Episcopo, postea Gregorio Papa XIV: quamquam in libro baptismali istorum temporum, nulla baptizatoris fiat mentio, solumque scribatur: Die quinta Augusti Petrus Georgius filius Ill. Domini Jurisconsulti Thomæ Odescalchi, patrino Ill. D. Emanuele de Luna, matrina Comitissa Bergamina. Videtur autem quod eadem Virgo, [baptizatur festo S. Mariæ ad Nives,] quæ diem istum memorabilem reddidit miraculo nivium, quibus signavit locum ædificandi sibi Romæ templi in Esquilino; similem tunc gratiam contulerit infantulo, ut non solum mons cordis ejus ipsi consecraretur; sed vivum etiam templum efficeretur, in quo semper resplenderet flamma amoris erga ipsam, & juge caperet incrementum. Dici non potest quanta cum solicitudine educaretur a patre filius, non solum primus, sed etiam unicus, litterisque & pietate imbueretur.

[5] Ad hanc quod attinet ei tanto cum affectu se applicuit filius, obsequens paternis monitis, ut mores ejus demiratus Annibal Roccamonata, Pȩdagogus pueri, quique ministerio ejus exinde adhæsit usque dum factus Episcopus est, [ita deditus pietati a pueritia,] ipsi etiam Viglebrani serviens; ut de devotis pueri sibi commissi actionibus breviculum scriberet; quod cum in arculam quamdam reposuisset, eo mortuo, & nemine quid esset observante, delatum est in domum consanguineorum ipsius Annibalis: quare nihil aliud referre exinde possum, quam quod Doctor Vincentius Taronus in quodam scripto mihi relicto utatur his verbis. [ut pædagogus actiones ejus scripto notaverit,] Legi res multas memorabiles in scriptura quadam D. Annibalis de Domino suo, ubi continebantur plurimi actus & eventus ejus, a prima juventute usque ad promotionem Episcopalem. In litteris quoque tantum profecit puer ingeniosus, quantum demonstrant ejus sermones & libri quos prælo dedit, elucente ubique doctrina ejus non minus quam pietate.

[6] Talis cum esset tamque bene institutus puer, omnem successionis spem in eo collocatam habens pater, [a nuptiis alienus,] non diu cunctatus est requirere eidem parem indole & nobilitate uxorem sed cum experiretur ipsum alieniorem a statu conjugali, non parum necesse habuit laborare, ut ipsum ei persuaderet. Dixit autem mihi Dominus Episcopus, quod ipso aliquando dormiente in cubiculo vicino cameræ patris sui, hic summo mane consurgens de strato, illumque vigilare inveniens usque adeo exarserit propter obstinationem ejus in proposito, [cogitur sponsam accipere:] ut denique victas genitori manus dederit. Tunc statim firmatus est matrimonialis contractus inter adolescentem & virginem quamdam de domo Guizzarda ex nobilioribus familiis Vallis Tellinæ. Cumque ad celebrandas commodius nuptias transtulissent sese Domasum, Comensi lacui adsitum oppidum, in febrem incidit Petrus-Georgius. [sed hujus morte solutus a nexu,] Voluit nihilominus pater, ut ad oblectamentum sponsa agerentur choreæ, similibus in nuptiis solitæ celebrari: ipse vero mihi dixit, quod tripudiantibus aliis, præ febrili rigore subsiliebat tremebundus in lecto. Mox, autem ut cœpit a febri convalescere, ægrotare vicissim exorsa est sponsa, & matrimoniale vinculum morte sua subsequente dissolvit. Haud diu post, novam filio conditionem quærens pater, cum vellet Ticino, ubi Potestatem agebat, Mediolanum proficisci, ad contractum stabiliendum; infirmatus etiam ipse Deo animam reddidit.

CAP. III.

[7] Illius obitu liber Petrus-Georgius, ad id effectui mancipandum quo se impelli divinitus sentiebat, [assumit habitum Clericalem Romæ,] & Romam una cum D. Paulo Odescalco patruo suo profectus, habitum induit Clericalem. Excellebat patruus iste rara, non solum integritate vitæ, sed etiam doctrina, & prudentia, tali, ut ejus opera usi Pontifices summi sint ad maxima quæque munia. Fuit enim Referendarius & Decanus utriusque Signaturæ, & a Paulo IV constitutus Auditor generalis Cameræ Apostolicæ: [sub disciplina patrui, insignis Prælati.] a Pio similiter IV Visitator generalis Status Ecclesiastici & Gubernator Piceni: a Pio V creatus Episcopus Pennensis & Atriensis; missusque ad Regem Catholicum Nuntius, sæpius etiam Legatus ad varios Italiæ Principes: quin etiam mandatum eidem ab eodem est, ut suo Pontificis nomine benedictionem impertiretur confœderatæ contra Turcas classi; tanto Prȩsule dignus Nuntius, & cujus, aliena licet vice, benedicentis meritis utcumque adscribi possit generositas illa cunctorum animis inspirata, quæ tam gloriosam peperit Christianis victoriam. Destinatus præterea Genuam fuit, ad pacificandum illius Urbis Nobilitatem, prout magna cum sui commendatione effecit.

[8] Sub tanti Prælati disciplina Petrus-Georgius obtulit se Romanæ Curiæ ministerio: cui suam probans virtutē & dexteritatem, primum factus est a Sixto V utriusque Signaturæ Referendarius, [creatur Vtr. Sign. Referendarius,] Abbreviator Parci majoris, & Protonotarius Participantium. Cujus muneris occasione, fuit, licet omniū Protonotariorum Collegarum junior, assumptus ad formandos processus pro Canonizatione S. Didaci, ab eodem Pontifice celebrata: de cujus Sancti etiam laudibus, corā prædicto Sixto totoque Collegio Cardinalium, pronuntiavit elegantissimam orationem; postea etiam Vitam scripsit, [perorat in causa S. Didaci,] eamdemq; tum ipsi Pontifici obtulit, tum in Hispaniam destinavit ad Regiam istic Majestatem: exinde ipsi Sancto specialiter constanterque devotus. Nec frustra suam illi impendit operam, sed mercedem nimine pœnitendam retulit. Cum enim Episcopus Viglebanensis existens, Mediolani hospitaretur in monasterio S. Angeli Patrum Zoccolantium; & compositis ad quietem Patribus ac familiaribus suis, se transtulisset ad ecclesiam visitaturus altaria (prout jam morem sibi fecerat, observatus etiam a Religiosis rigidas sæpe disciplinas orationi conjungere) cumque a Capella S. Francisci transiret ad oppositam capellam S. Didaci, [per eum deinde servatus a lapsu.] invisibili manu sustentatus fuit, ne præcipitaret in sepulcrum, quod media in ecclesia, qua transeundū ipsi erat, recens fuerat fabricatum, atque ut opus siccaretur patens relictum, inscio ejus rei Episcopo: quare, cognito deinde periculo, liberatorem quoque suum lætus agnovit, & debitas eidem retu it gratiarum actiones.

[9] Gubernatorem deinde Firmanum dixit Gregorius XIV: [Gubernator Firmi Banditos exterminat.] cujus civitatis statum tranquillum conservavit; vigilantia sua & administrandæ justitiæ promptitudine, repurgans provinciam sibi concreditam a relagatis quos Banditos vocant, universæ Ecclesiæ Patrimonium infestantibus; cladesq; eis notabiles intulit, ipse contra eos progressus sæpius. Quadam etiam vice captum Nepotem famosissimi exulum Ducis Marci Schiarræ, fecit in carcere decollari; ne forte in executione sententiæ tumultus aliquis oriretur in populo, [repellit munera,] postea vero truncum cadaver per urbis vicos jussit spectandum circumduci in carpento. Eo in regimine contigit ut quidam ejus familiarissimus, oblata grandi pecuniȩ summa, solicitare ipsum præsumeret ad relaxandum in aliquo rigorem justitiæ: sed ita exceptus est a Petro Georgio jussusque facescere, ut numquam ei permissum fuerit pedem intro ad ipsum ferre.

[10] Nihilominus peracto sui muneris anno, cum successorem accepisset, vocatus est in suspicionem, [evadit insidias vitæ suæ positas,] quasi quosdam equos frumento onustos, qui prȩtendebantur ad fiscum devenisse, indebite relaxasset. A qua suspicione dum se purgat, & dies aliquot ultra constitutum discessui suo tempus Firmi subsistit; Marcus Schiarra, qui mortem nepotis vindicaturus insidias ipsi tetenderat, in una per quam transiturum sciebat silva; ratus consilium suum fuisse detectum, & proprio suo capiti metuens, inde recessit, iterque expeditum reliquit: quod suum discrimen, & liberationis causam divinitus præordinatam postea intelligens, gratias Deo egit. Clemens deinde VIII extraordinarium Legatum destinavit Odescalcum ad Dominos Helveticos, pro componenda quadam prætensione notabilis valde summæ, [Helvetios Legatus pacat.] causa subsidiorum militarium Gregorio XIV in usum Francicæ confœderationis præstitarum, a Camera Apostolica, ut dicebant, sibi adhuc debitæ. Quare profectus Comum, nec multum in ditionem eorum se inferens, dexterrime totam rem composuit; effecitque ut libentissimis animis contentos se fore pollicerentur, soluta quarta parte summæ prætensæ, cum maxima satisfactione Pontificis, qui Publico in Consistorio Nuntium suum desuper collaudavit.

CAPUT II.
Episcopatus Alexandrinus susceptus, ordinata familia, Seminarium institutum.

CAP. IV

Vixdum Romam redierat Odescalcus, quando Cardinalis Octavius Paravicini ipsum annos ægre triginta natum, [Renuntiatus Episcopus Alexandrinus,] de consensu Pontificis, transtulit Episcopatum Alexandrinum; cujus possessionem mox ejus nomine adivit Antonius Arnutius, Cathedralis ecclesiæ Archidiaconus, cum incredibili gaudio totius civitatis, notissimas habentis præclaras hujus Prælati qualitates, conjunctam scilicet cum insigni sanguinis nobilitate integritatem vitæ, & famam doctrinæ minime vulgaris. Ille autem sacris Ordinibus omnibus initiatus, primum Missæ sacrificium obtulit in ecclesia S. Petri de Montorio, ad ipsius Sancti altare: deinde XXIX Maji anno MDXCIX, Alexandriam versus iter instituit. [in itinere ad Sedem suā] Ubi Lericem pervenit, conscendit navigium Genuam tendens; sed turbato mari coactus terram repetere, exscendit Sestri, ripæ Orientalis oppido.

[12] Hic dum malaciam operitur, resumendæ navigationi idoneam, & per littus obambulat; vidit piscatorium lembum, a cujus epibatis cum requisivisset quam copiosam fecissent capturam, responderunt illi, propter inclementiam maris nihil se capere potuisse, neque etiamnum sperare. Ille nihilominus, [tempestuoso mari copiosam piscationem facit] oblato unius jactus pretio, suadere cœpit ut fortunam tentarent; ægreque persuasit, cum piscatores & laborem suum & illius pecuniam perditum iri protestarentur. Statuto tamen pretio potius ut præsentem Prælatum recrearent, quam quod aliquid putarent capiendum, tantam mox attraxerunt piscium copiam, ut ei colligendȩ soli non sufficientes, coacti fuerint lembum alterum in littore stantem vocare auxilio. Ipse vero bonam capturæ partem, una cum pecunia, dimittens utrisque naviculariis; ex altera portionem honestam misit Patribus Dominicanis, vicinum littori monasterium habentibus, Potestati etiam loci, & vectoribus qui sua in navi erant; præter istud quod ipse cum familia absumpsit vel in viaticum reservavit. Res autem illa non solum piscatoribus miraculo fuit & Patribus Dominicanis, sed omnibus etiam usum aliquem istius plagæ habentibus, utpote numquam visa istis in locis, minus autem mari sic agitato.

[13] Genuam appulsus prohibitus est propter suspicionem pestis in Pedemontio detectæ, terram capere: interveniente tamen D. Archiepiscopo Centurione, impetrata exscendendi licentia fuit. Itaque receptus hospitium sumpsit in ædibus Papirii Odescalchi: opportunus autem istoc in casu (qui dum extricaretur opus erat aliqua mora temporis) accidit piscium captorum commeatus, quem ferebant. Genua deinde Boscum appulit Antistes, septem passuum millibus Alexandria dissitum, [Alexandriā appulsus] ubi ad conventum Patrum Prædicatorum divertit; & nonnullorum visitationibus quam secretissime admissis, Alexandriam advenit sub vesperam in Vigilia Corporis Domini. Sequenti mane solatus est urbem instituta solennissima processione: proxima vero Dominica gregem suum alloquens bonus Pastor, [oretenus & per litteras gregē suum alloquitur:] occasione Indulgentiarum sibi in hanc functionem primam concessarum, & contagionis haud procul Alexandria Annone detectæ, exhortatus est omnes de suggestu, ut ad eumdem actum fructosius celebrandum quam optime & religiosissime se compararent. Per epistolam deinde Pastoralem absentes totamque diœcesim suam salutavit, & propter pestem imminentem constituit expositionem Sanctissimi per horas quadraginta, in præcipuis omnibus civitatis ecclesiis; ubi ipsemet aderat Communionem distribuens, faciens etiam adhiberi musicam & conciones in prædictis ecclesiis. Tantus autem fuit supplicantium fervor, novi sui Episcopi exemplo stimulatus; ut exorari se passus Deus, pestilentiæ flagellum a tota civitate ac diœcesi Alexandrina abstinuerit.

CAP. V

[14] Porro cum quærat Apostolus, si quis domui suæ præesse nescit, [ordinem domi suæ optimum instituit:] quomodo Ecclesiæ Dei diligentiam habebit? placet narrando exponere formam regiminis, qua usus hic Prælatus est, tam circa seipsum quam circa domesticam familiam. Surgebat ergo sub auroram a somno, & tam mane quam vesperi signum nola dabatur, convocans omnes in capellam; ubi una cum ipsomet orationi vacabant mentali vocalique, secundum modum ab eo descriptum, deinde etiam prælo vulgatum, sicuti fuerat in Provincialibus Synodis Mediolani constitutum. Finita oratione & Missa celebrata, quam nullo umquam die prætermittebat, audiendis causis studioque se dabat. [crebro jejunat:] Præter jejunia Adventus & Quadragesimæ ac Vigiliarum ab Ecclesia præscriptarum, toto reliquo anno servabat abstinentiam omnibus diebus Lunæ, Mercurii, Veneris, & Sabbati. Carnem insuper macerabat, vegeta præsertim ætate, ciliciis ac disciplinis, sed quam poterat secretissime. Cibis plerumque utebatur communibus: quando habebat tractandos hospites, quod sæpe contingebat (amabat enim, post functiones quascumque publicas, aut cantatum solenniter Sacrum, retinere ad prandium assistentes sibi Canonicos aliosque) curabat ut servaretur decor, invitatorum conditioni aptus; seque & ipsos tractabat aliquanto lautius: quemadmodum etiam fieri volebat in præcipuis anni festivitatibus, in quibus familiam suam adhibebat mensæ, propriis manibus distribuens suam cuique portionem. Potus autem tam erat parcus, [modestiam vestitus sectatur:] ut tertiam bibendi vicem raro excederet: condimentum vero mensæ primarium libri sacri erant, & quidem circa finem vitæ non nisi de Virgine Deipara tractantes. A vestitu ejus omnis aberat superfluitas vanitasque, ex lana communi, nullo addito serico. Et exterior quidem habitus totus decens erat nitidusque, uti & cetera quæ dignitatem ejus spectabant omnia: ast subtus utebatur indumentis tam tritis vilibusque, ut quando mutare ea cum novis cogebatur, nulli exinde usui possent esse. Addit Taron; quod numquam eum viderit utentem manicis aut chirothecis, neque adjutore ullo ad induendas exuendasque vestes utebatur. Parietes etiam conclavium investes tenebantur, duobus exceptis, quæ in hospitum usum tapetiis satis communibus obduxerat; quæ autem ipsius propriæ habitationi serviebant, ornabantur aliquot Sanctorum imaginibus, lectumque ac mensam habebant laneo panno levidenso instratam.

[15] In familiam nemo admittebatur cujus non esset probata virtus quicumque autem in ea erant seculares, mane ac vespere communi intererant orationi, sicut dictum esse supra, Missam quotidie audiebant, idque ordinarie in capella. Prima quaque Dominica mensis & festivitatibus majoribus, [familiæ curat Catechismum exponi,] de manu ipsiusmet Prælati communicabant: & post orationem vespertinam, faciebat eisdem omni Dominica, per domesticum Presbyterum aliquem, coram se exponi doctrinam Christanam; cujus materia ex illius præscripto sumebatur de Catechismo Parochiali, quem sic explicari cupiebat, ut quamvis idiota rem capere posset. Procul a domo ista exulabat sermo omnis vanus, nedum obscœnus; quod si tale famulorum etiam infimo per inadvertentiam elaberetur satis hoc erat causæ ut dimissionem commeruisse judicaretur. Quolibet mense singulos accersebat ad examen particulare; [avertit scandala,] & post commendatam cuique animæ suæ curam, interrogabat, numquid bene ei esset in omnibus, quoad victum vestitumque & cetera; deinde num quid advertisset in domo exempli minus boni, num quæ inimicitia, consuetudo prava, vel simile quidpiam domi glisceret. Hac diligentia efficiebat, ut pax & disciplina domi suæ servaretur, unde ipsi obsequium diligens, civitati exemplum, omnibus ad Episcopum accedentibus satisfactio proveniebat. Felices enimvero Domini, quibus contigit ministrari a famulis, Dei timore præditis! nec minus fortunati famuli, quibus in suis patronis obtigit speculum virtutum Christianarum! Ne qua autem inter domestica ministeria confusio subnasceretur, definivit ea quibusdam a se scriptis regulis: [regulat disciplinam.] quibus non solum docebat, quid quisque in genere circa seipsum deberet observare, sed etiam cum respectu ad cujusque officium; itaque cognoscentibus distincte universis obligationem suam, ordinate ac plene omnia, & cum pace communi agebantur.

CAP. VI

[16] Composita, sicut dixi, familia, ad res Ecclesiæ suæ ordinandas applicuit animum, [excitat Seminarium Clericorum,] interque primas curas ei fuit, ad Cathedralis ministerium, juxta Concilii Tridentini Decreta, erigere Seminarium Clericorum, eo loco ubi stabat S Mariæ ab Ulmo Parochialis, annexa Episcopatus. Ibi jussit ædes fabricari perquam decentes, & octodecim Clericorum capaces, duodecim scilicet ordinariorum & supernumerariorum sex: quibus non solum Rectorem providit idoneum, sed etiam Magistrum bene in Theologicis versatum, nec non in litteris humanioribus omnique virtute instructum. Augustinus Galea hic fuit Genuensis, Loani natus, postea meritis suis provehentibus factus Theologus Cathedralis. Addidit musicæ artis doctorem, a quo etiam organa pulsare discerent & fidibus ludere, atque ad omnem ecclesiasticam functionem habiles redderentur. [& bonis legibus instruit:] Tum etiam bonæ eorumdem educationi prospexit scriptis ordinationibus, secundum quas regularentur tempora somni orationis, refectionis, recreationis, scholarum & cetera necessaria. Istæ ut observarentur exactius, primum grandi in tabula charactere eleganti describi illas fecit, quam & sui nominis subscriptione firmavit; deinde curavit ut horologium ibidem erigeretur, quod præter horarum indicium etiam fungeretur vice excitatoris, atque ita exercitia singula suo quæque tempore obirentur.

[17] Ipse vero Seminarium illud omni hebdomade visitabat, numquam id prætermittens, & aliis non paucis vicibus, [ac veluti pater curat in spiritualibus,] frequenter per se assistens lectionibus repetitionibusque ordinariis. Postquam autem Deiparæ Lauretanæ ecclesiam ædificavit, voluit ut omni sabbato primo mane, mox ut aperiebatur porta civitatis, eo se conferrent omnes, audituri Missam istic sibi a suo Magistro dicendam, ut ita illis instillaretur specialis erga magnam Parentem devotio. Extraordinarius porro affectus ipsius erat erga eosdem, quos non solum consueverat Clericos suos, verum & filios nominare; utque eorum sibi obligaret animos, non raro submittebat eisdem aliquid lautioris edulii, cordis vere paterni indicium, quo suavius excitarentur ad studium virtutum ac litterarum: quo autem a ceteris distinguerentur, habitum violaceum ipsis præscripsit. [& corporalibus.] Quin etiam aliquando cum illis manducabat familiariter in communi refectorio: cumque instituebantur horarum quadraginta comprecationes in ista ecclesia, somnum quoque ibidem capiebat; ut certius cognosceret de observatione regularum suarum, ac pietate Clericorum, & bono regimine Seminarii.

CAPUT III.
Cura reformando Clero & Diœcesi visitandæ impensa a Petro Georgio.

CAP. VII

[18] Inde conversus ad reformandum Clerum, nihil magis solicitus quam ut Ecclesiasticos omnes videret secundum statum suum vivere, [Clero reformando intentus totus,] mox a fundato Seminario ita rei isti applicuit animum, ut facile cognoscerent omnes, decretum firmiter ipsi esse, omnes in viam perfectionis reducere. Etenim factus ipse exemplar veri perfectique Episcopi, vel solo aspectu suo cunctos officii admonebat, ut suam ad formam componerentur: statimque ut Alexandriam intravit, non aliud propositum sibi esse ostendit, quam Dei gloriam ejusque servitium & animarum salutem. Itaque noluit a D. Laura Colli, [recusat quantumcumque exigua munera,] cognata Præpositi Plebis Corigensis, recipere capsam lintea veste plenam; a D. Canonico Cantore Cathedralis suæ, vasa quædam argentea; a Capitulo Quargentano, armariola scriptoria Majolicensia duo, quibus Odelscalchæ gentis insignia studiose inserta erant. Quamvis enim acceptaret omnia sibi sic oblata, ut protestaretur se donatoribus eo nomine obligatum; mox tamen ea restituebat, volens puras manus ab omni munere conservare. Neque solum id servabat ipse, sed etiam observari inviolabiliter voluit ab omni familia sua quoad vixit. Atque pauca hæc sufficiant pro mille allis exemplis istiusmodi, satisque sit addere, quod ab Aromataria monasterii S. Claræ Alexandriæ recusaverit acceptare ampullam atramenti, eamdemque abstinentiam tenuerit cum ceteris Alexandrinæ & Viglebanensis diœcesis Sanctimonialibus.

[19] [exemploque præit ad Psalmodiā] His aliisque documentis manifeste patuit, quis esset sui regiminis finis, quamque non intenderet sibi vel consanguineis thesaurizare; sed animas dumtaxat lucrari Deo; seque consumere instar lucernæ, positæ supra candelabrum gradus Episcopalis, dissipandis tenebris avaritiæ & corruptorum morum, subintroducta Euangelicæ perfectionis luce; indefessus & quasi centimanus in exercitio curæ Pastoralis. Omni Dominica, tam Alexandriæ, quam Viglebani, intererat ipse cum Canonicis Matutinæ psalmodiæ, sedens in Sede Episcopali in choro; [Dei verbū,] omnibus autem festivitatibus etiam Officiis ceteris præsens aderat, nec non prædicationibus, tam per festa eadem quam per Quadragesimum. Accidit autem aliquando Prædicatorem, ipso quo pulpitum erat aditurus tempore, infirmari; cum ille, ne jejunum verbi divini populum abire oporteret, petita stola conscendit Cathedram, dixitque ad concionem, mirantibus omnibus: idque in aliis similibus defectibus plus semel fecit.

[20] Omni sabbato, vigiliisque & festis Deiparæ, [& Laudes B. M.] cum esset Alexandriæ, accedebat vesperi ad Antiphonam quæ de illa canebatur in ecclesia; & Viglebani ad Salve. Aderat autem istic cum tanta devotione tantoque decore, & cuncta tam majestuose peragebat in ecclesia; ut tamquam res plane singularis ab ipsis etiam secularibus notaretur, omnesque intuentes ad devotionem provocaret. [invigilat observantiæ Rituum] Discebant ab eo Ecclesiastici modum celebrandi religiosius Missam, silentium tenendum in ecclesia, reverentiam compositionemque in choro: in quo si notabat aliquem incuriosum ceremoniæ alicujus, puta in assurgendo de sede, vel inclinando capite; sub digressum e choro moneri eum faciebat, aut etiam mulctari si culpa gravior videbatur. In ultimo Episcopii Viglebanensis conclavi fenestra est cancellata, prospectum habens in chorum Canonicorum: ad quam cum sciretur sæpe se applicare Episcopus, observaturus qua devotione perageretur Officium, unus eorum applicavit ipsi istam Hymni sacri strophen, qua dicitur,

Speculator adstat desuper, qui nos diebus monibus,
Actusque nostros prospicit, a prima luce in vesperam.

[21] Factus ergo norma Cleri, ut facilius omnes ad devotionem induceret, [instituit Congregationes Clericorum,] studebat exhibere omnibus paternæ viscera affectionis: quatenus facti capaces ejus quam ab ipsis expetebat observantiæ religiosioris, eamdem non tam adstricti auctoritate Superioris deferrent, quam filialis affectus vicissitudine spontanee exhiberent. Sic dispositis subditis, primo instituit Congregationem specialem Clericorum, cui Spirituales Patres Rectoresque & Officiales delegit bonitatis eximiæ, quos mutabat identidem, secundum cujusque merita metitus & officia. Huic assistebat, exhortationes ipse faciens ad congregatos, aut alios qui facerent idoneos adducens. Quandoque instituebat spirituales cum ipsis conferentias, modumque docebat eliciendi ex Euangelio currenti motiva opportuna: alacritatem serio id agentium excitans, etiam præmiolis propositis, quibus devotio foveretur. Hinc fiebat ut inciperent bene administrari Ecclesiæ, cum eæ jam non committerentur aliis, quam qui disciplina ecclesiastica probe essent imbuti. Utebantur omnes decenti habitu, vivebant recollecti ac modesti, nemo conspiciebatur vagus per fora aut plateas; sed occupati studiis aut Dei servitio, civitatem totam ædificationis bonæ perfundebant odore.

[22] [observat eorumdem mores in publico;] Huc facit quod Viglebani frequens esset ad fenestram quamdam, ultimam in porticu palatii; unde, quantumvis eminus, patet tamen prospectus in aream quæ ante Cathedralem expanditur, idque præsertim temporibus iis quibus istoc loci solent cives convenire in circulos, aut obambulando tempus fallere. Quod si ibi videbat Ecclesiasticum aliquem, qui se confabulantibus jungeret, moramque cum iisdem traheret; siquidem cognosceret eum, poteratis certissimo expectare monendum se ne id amplius faceret; quod si nequibat hominem discernere, mittebat qui quæreret diligenter. Nec caruit successu sperato vigilantia talis, quæ omnes reddebat circumspectos persuasosque, minime convenire, ut personæ ecclesiasticæ invenirentur circa officinas aut in plateis otiosi. Curavit etiam extirpare abusum longioris capillitii & cincinnorum. Cumque apud contumaciorem quempiam minus proficerent paterna monita ut eos sibi tonderi faceret; decrevit adhibere potestatem superioris & judicis, [tonsuram commendat,] cæsariemque ejus prolixam publice resecandam mandare: quo consilio id evicit, ut cognoscerent omnes, vel dimittendum sibi habitum Clericalem, vel ita vivendum sicut decebat ministros Ecclesiæ.

[23] Instituit præterea Congregationem Parochorum quot mensibus habendam, [Instituit Congregationem Parochorum] ubi resolverentur casus conscientiæ, secundum decreta Provincialium Synodorum: & huic volebat etiam intervenire Clericos Seminarii, quotquot erant in Sacris, & alios Presbyteros civitatis. In hac autem Congregatione, æque ac in illa Clericorum, exhibebantur testimonia de personis ministerio Ecclesiarum appositis, circa vitam eorum & mores, doctrinæ Christianæ frequentiam, Sacramentorum usum, aliaque similia; multum urgente Episcopo observationem decretorum eo conditorum; & deprehensis negligentibus imponebatur mortificationis aliquid, diligentiores econtra referebant pium quodpiam munusculum. Ibidem etiam legebatur ordinarie aliquid vel ex decretis Tridentinis aut Provincialibus, vel ex Auctore gravi, tractante ex professo ea quæ spectant officium Parochorum ac Clericorum. Et huic lectioni subjungebat plerumque ipse pro zelo suo id, quod judicabat utile, ut penitus comprehenderent excellentiam dignitatis, ad quam a Deo vocati erant, & obligationis annexæ pondus.

[24] Ut cognosceret quod quisque talentum haberet ad agendum cum populo de cathedra, [instruit Prædicatores,] jubebat quandoque ab aliquo eorum sermonem institui: & animans eos quos singulariter dotatos inveniebat, non patiebatur ceteros minus excellentes cadere animis, sed stimulabat ut quam melius possent applicarent se exercitio tam utili; solitus dicere, præsertim gerentibus curam animarum, sufficere ovibus si vocem sui Pastoris audiant. Indefessus porro in cunctis functionibus Pontificalibus, [obit crebro Pontificalia,] & tam frequens erat, ut passim diceretur Viglebani, D. Odescalcum plura paramenta solum attrivisse, quam septem ejus decessores Episcopos. Quoties Pontificalem Missam celebrabat, addebat eidem sermonem ad populum, conceptibus rationibusque tam efficacibus fartum, ut mihi aliquando dixerit Prædicator quidam minime vulgaris, expresse adveniens ut D. Odescalcum audiret concionantem; eatenus neminem præter ipsum fuisse, qui sibi persuadere aliquid dicendo potuerit Quis autem non firmiter statuisset vivere ex officio veri Ecclesiastici, cui ob oculos versabantur quotidiana sui Prælati exempla, gregi suo facti norma. [Synodos celebrat,] Denique ad firmius radicandam stabiliendamque disciplinam, convocabat quotannis diœcesanam Synodum: & trium sic habitarum Acta fecit imprimi, cum opusculo quo Parochis præscribebatur modus publicandi populo festos dies, & quidquid aliud annuntiandum plebi Concilia præcipiunt aut Pontificum Bullæ.

CAP. VIII

[25] Ab ordinando Clero ad visitandam diœcesim se convertit, [diœcesim visitat,] omnium necessitatibus certius prospecturus, tam intra quam extra civitatem; & per se cogniturus, quis esset status ecclesiarum singularum. Visitationem cujusque loci præcedebat decretum indicium que temporis, quo illuc venturus Episcopus esset, siquidem extra civitatem locus erat. Idem si populosior, prima vice intrabat eum vestitus Pontificaliter, vocatamque ad concionem plebem conscenso pulpito mox salutabat, exhortans omnes ad Eucharistiæ & Chrismatis sacramenta suscipienda. Hospitio Parochi dumtaxat utebatur, inviolabiliterque observatum volebat, ut nihil sibi apponeretur in mensa præter jusculum unum & alias scutellas duas. Somnum capiebat in stramentis, sic tamen ut bonam noctis partem orando traduceret studendove. Cum sacrum Chrisma conferret Castellatii (qui locus frequens est, [sacramenta ministrat,] atque in duas distinctus parochias, quarum alteram Patres Augustiniani, alteram Servitæ administrant) rusticorum præsentium quidam appropians ei qui ungebatur, elata manu impegit alapam, dicens, Recordare, Recordare. Displicuit Episcopo actionis illius importuna præsumptio, eamque judicans procedere ex ignorata Sacramenti dignitate, lotis subito manibus ascendit in suggestum, populoque explicuit mysterium percussionis, adhiberi in tali actu solitæ, & quam reverenter ea excipi debeat: quod plurimum plebi isti profuit, nec minus quam pœna inflicta temerario isti.

[26] Ovilium insigne oppidum lustrans, invenit plebem totam divisam in factiones, [pacem reformat,] cum paulo ante ibidem esset etiam Archipresbyter trucidatus. Non tamen prius inde recessit, quin compositis odiis tam pacatam relinqueret, ac si nihil ibi turbarum fuisset: & mulier quædam, armis potens incentrixque discordiarum, cum flecti numquam potuisset, paucos intra dies miserabiliter obiit. Omni diligentia curabat rescire, utrum in iis quæ visitabat locis essent scandala aliqua, vel publica peccata aut consuetudines perniciosæ, quamque sedulo frequentarentur Confessio, Communio, Doctrina Christiana; & cunctis curabat opportuno remedio providere. Super omnia autem solicite inquirebat in vitam moresque Ecclesiasticorum, [beneficia curata cum delectu confert.] præsertim animarum Curam habentum; cujusmodi Beneficium si vacare contingeret, nihil prætermittebat quo persona eligeretur præsenti necessitati aptior. Quam in rem satis fuerit retulisse quod de ipso scribit Abbas Ghilini. Numquam, inquit ille, curam animarum divisit cum aliquo, cujus non haberet omnino perspectam integritatem doctrinamque sufficientem: atque hoc ei tam sancte firmiterque propositum erat, ut eo in genere æstimaretur inexorabilis; certumque erat, apud eum frustra adhibendam quantumcumque potentis intercessoris commendationem, qui solum intuebatur virtutis doctrinæque meritum in eo cui esset Beneficium conferendum.

CAP. IX.

[27] Dixi supra, Odescalcum imprimis fuisse solicitum ut Parochi attenderent tradendæ doctrinæ Christianæ; [doctrinæ Christianæ attendit,] quodque etiam domi propriæ eam curabat explicandam, nequis ejus remaneret ignarus. Sed quia minus dixi, pro magnitudine solicitudinis quā adferebat tam sancto exercitio; addo quæ fecerit ad ipsum promovendum. Viglebani constituerat unum ex domesticis suis Sacerdotem, qui in Cathedrali Catechismum exponeret. Hic ut primus in loco præsens adesset statim ac domum Missa celebrata rediverat, illatiq; erant in mensa cibi, ministrabant ipsi portionem suam, ut sumpto quantocius prandio de mensa surgere, atque in ecclesiam posset confestim redire. Tum personaliter visitabat loca, tam Alexandriæ quam Viglebani, ei rei isti destinata: quam ejus sedulitatem ut explicem commodius, utar verbis Archidiaconi Colli. Continuo, inquit, & indesinenter urgebat Doctrinæ Christianæ tractationem, & quandoq; adibat ecclesias in quibus tradebatur, ipsa exercitii illius hora; tantaque cum caritate & benevolentia explicationi intererat, ut etia negligentissimos obligaret ad istic comparendum, & fidei Christianæ rudimenta percipienda. Ita ille. Fecit prȩterea ad conservationem incrementumque rei tam salutaris regulas, circa hoc observandas in unaquaq; parochia, quarum typis vulgatarum exempla etiamnum Alexandriæ habentur.

[28] [patres matresque familias sui officis admonet.] Quia vero ad officium Patrum familias imprimis attinet filios instruere in fide Christiana, aut committere ubi illam doceantur, jubebat Viglebani bis in anno convenire omnes patres matresque familias; & sermonem ad eos de cathedra instituens, explicabat eisdem obligationem circa istud suam; tum etiam ad hoc, ut cum Dei timore viventes ipsi, liberis suis eumdem curarent inculcare; caverentque suis illos exemplis pervertere, Iudis, incontinentiæ, societati pravæ dediti. Apparebat autem fructus ex ejusmodi adhortationibus multiplex, cum zelantis publicū bonum Pastoris oratio alte descenderet in animos illorum, vivamque obligationis tantæ imaginē depingeret viva Episcopi vox. Nā suis in actionibus omnibus exinde magis circumspecte se habebant, ne quod forte scandalum præberent liberis; & singulari diligentia invigilabant eorumdē instructioni & educationi. Alexandriæ autem reperit Congregationem, talem in finem expresse institutā ex patribus familias, quolibet mense in quaq parochia solitis convenire super isto negotio: quorum convētus visitabat indentidē, exhortationes in iis ipsemet habens: singulariter autē præsentiā suam exhibebat cœtui, in Cathedralem convenienti ad sacellum S. Josephi: cujus regimini regulas aliquas fecit imprimi.

CAPUT IV.
Publica pietas erga Venerabile, sanctam Crucem, Sanctorumque Reliquias, varie aucta a Petro Georgio.

CAP. X.

[29] Ordinatæ istum in modum Ecclesiæ, curam subjunxit ejusdem ornandæ particularibus quibusdā devotionibus, [Instituit expositione Venerabilis,] velut totidem pretiosis monilibus. Atq. incipiens ab eo quod est omnium pretiosissimum, nec tantum monile, sed thesaurus coacervatarū gemmarum, gratiarum inquam divinarū, nobis in hac vita relictus a Christo, Sanctissimum scilicet Eucharistiæ Sacramentum; religionem erga ipsum studuit promovere devota illius expositione. Instituit (verba sunt Archidiaconi Michaelis Colli) devotionē quadraginta horarum, bis instaurandam mense quolibet (ineunte videlicet & dimidio mense) per vices in una ecclesiarum civitatis: [bis quot mensibus in una ecclesiarū urbis:] & assistebat ipse eidē actioni tam religiose & constanter, ut numquam se pateretur desiderari; utraque hora, matutina vespertinaque, præsens communi ibidē precationi. Ordinaverat autem ut bis de die ad concionem populi verba fierent, unum ex dictis sermonibus sibi servans: ad quē maximo cum affectu concurrebat omnis populus, præsertim Nobilitas, tam propter suavem ejus dicendi modum quo auditorem emolliebat, quam propter opinionem haud vulgaris ejus sanctitatis apud omnes receptam. Post celebratam ibidem Missam sacra impartiebatur Communione trecentas aut quadringentas personas, [ipsi eidem semper præsens] divinum istum cibum de manu ejus præstolantium: quod si deesse contingeret qui aures præberent confitentibus, suas ipse præbebat promptissime. Ita Archidiaconus; cujus verbis addo, quod ejusmodi expositionem Sanctissimi comitabatur ut plurimum musica, apta populari frequentiæ alliciendæ.

[30] Refert etiam Christophorus Rivelli, quod similiter instituit exponendum Sanctissimum in supradicta civitate cunctis Dominicis; [imo & Dominicis omnibus,] quodque hujusmodi decretum inveniatur impressum, hodieque etiam observetur prædicta devotio, tam Dominicarum quam quadraginta horarū. Imo in Adventu, Quadragesima, & Quatuor Temporibus anni, omni etiam Feria quarta, sexta & Sabbato faciebat vesperi exponi Venerabile cum musica: quam expositionē sequebatur prædicatio & cantabatur Miserere. In quatuor autem Temporibus solebat Præsul ex faldistorio, ante altare majus collocato, breviter ad præsentes dicere. [& alias sæpe;] Ad hanc autem tam frequentem expositionem mandandam, movebatur singulari illa, qua ipsemet erga Sanctissimum ferebatur, devotione & reverentia, ut etiam ipse illud gestaret frequenter. Eadem etiam impellente curabat, ut ad processiones, [& ipse illud circūgestat.] in quibus erat circumserendum, præsertim in festo Corporis Domini, instruerentur plateæ omnes quam speciossime ac sumptuosissime; ipseque tunc illud portabat discalceatus, per totam quam longa erat viam; per Octavam vero assistebat omnibus officiis in Cathedrali. Cumq; idem Sanctissimum tertia quaq; Dominica expositum staret Viglebani, ad illud se conferebat cum universa familia sua, una hora ante vesperum, [curat nitorē in sacristiis servandum,] genuflexus assistēs. Erat etiam tam studiosus servandi nitoris, omni ea in re quæ ad usum ecclesiæ, & potissimum ad Missæ sacrificium, pertinebat; ut sæpius improvisus ingrederetur sacristias; & supellectilem mundam concinnamq; reperiens, multum lætaretur; negligentiam vero, si quam deprehendisset, acribus verbis castigaret; quandoque etiam, cum defectus gravior erat, ad pœnitentias injungendas procederet.

[31] [Item expositionem ligni sanctæ Crucis;] Quia autem ins isto divinissimo mysterio recolitur memoria Passionis Dominicæ; curavit insuper, ut memoria eadem gratanter recoleretur, propter sanguinem nostræ redemptionis, in ista Passione effusum, Propterea tam Alexandriæ quam Viglebani instituit expositionem & adorationem ligni sanctissimæ Crucis Domini nostri cum mox narranda solennitate. [ad quam ut secure Viglebani procederet] Sed prius quam huc veniam, docendus mihi lector est, quod in sacristia quadam Cathedralis Viglebanensis, cui Thesaurus est nomen & ubi servantur argentea vasa omnia & ornamenta Pontificalia, donata a Francisco II Duce, quando Viglebanense oppidum in civitatem erexit, fundataque ecclesia Cathedrali ornavit; ibi inter alia vasa sacra & lipsanothecas argenteas, quorum numerus & modus optime declarant magnanimitatem generosi illius Principis, una capsula est, mole minima, sed pignore intus contento pretiosissima; particula, inquam, ligni, mensuram digiti auricularis æquans. Hanc esse de vera Christi Cruce, traditione quidem antiqua tenebatur, & verisimile faciebat Auctor doni Dux ipse Franciscus; [particulæ ibi inventæ nec satis certæ] quia tamen nulla de eo extabat scriptura, non audebat religiosissimus Præsul publicæ venerationi exponendam permittere, donec rationem ad id commodam hujusmodi reperit. Habitabat Viglebani D. Philippus, Infans Africæ & Princeps Maroccensis, sic dictus, quia ad fidem Christi conversus, patrinum in baptismo habuerat Philppum II, Hispaniarum Regem. Hic post baptismum Romam profectus, ad exhibendam Christi vicario Paulo V. reverentiam, inter alia sacra dona, [aliam certiorem jungendam impetrat,] etiam Sanctissimæ Dominicæ Crucis partem valde notabilem acceperat. Curavit igitur pius Antistes, tantum ex illa impetrare ab eodem Principe, quantum sufficiebat ut, in transversum prioris partis collocatum, Cruculam efformaret, itaque securam redderet adorantium religionem. Tum ordinavit solennitatem, hoc qui sequitur modo peragendam.

[32] In diem tertium Maji, publicari fecit instituendam processionem: [& 3 Maji solenniter circumfert.] deinde apparatis rite, tam plateis qua transeundum erat, quam ecclesia Cathedrali ipsiusque majori altari, post Missarum solennia Pontificaliter peracta, pompam duxit per civitatem; qua regressa, & sancta Cruce super aram principem locata, subiit in suggestum, & solita sua facundia ac devotione sermonem habuit ad confertissimum populum. Postea in locum ecclesiæ secretum se recepit, ubi in orationem se dedit, jejunus usque ad vesperam: interim dum quavis hora a variis Prædicatoribus iterabatur dictio, per mediam horam continuanda, & oratione alterius dimidiæ horæ interpolanda. Fuerunt igitur eo die auditi sermones omnino decem, horis sic partitis, ut unaquaque earum parochiæ singulæ, mutuo sibi succedentes, assisterent, cum suis Parochis & numero justo Disciplinatorum. Vesperi autem cum tota denuo civitas convenisset, nova instituta per ecclesiam processione, dataque benedictione, repositum sacrum lignum est solennitasque finita.

[33] [idem fecerat Alexandriæ] Jam supra dixi, quod Alexandriæ similem antea eodemque ritu devotionem instituerat; occasione scilicet particulæ similis, pridem in ea ecclesia asservatæ; cujus custodia, sub novem clavibus, totidem nobilium civium familiis erat concredita; sed absque ea veneratione & cultu, quem ipse judicabat tam pretioso pignori convenire: ideoque ibidem parem per omnia ordinaverat festivitatem, quæ ab Alexandrinis solita cum pietate & promptitudine suscepta, anniversaria religione tali quoque die peragitur. Ut autem non solum die ista Crux honoraretur & sacræ Passionis recoleretur memoria, [& varias Crucis congregationes instituerat,] varias Sanctȩ Crucis Congregationes Alexandriȩ instituit, faciens collocari Cruces ipsas aut tabulas, expressum coloribus Crucifixum referentes, in capitibus platearum & locorum frequentiorum, ubi omni vespere congregata vicinia insimul faciebat orationem, ab ipso ordinatam. Utque ejusmodi institutio perpetua foret, nec possent, Cruces amoveri; fecit emi partem murorum in quibus depicti erant; & regulas certas imprimi, [earumque perpetuitati consulit:] a prædictis Congregationibus observandas, quemadmodum videre est in Synodo anni MDCVIII. Dictæ etiam Congregationes omni feria sexta ante Ave Maria procedebant ad visitandam Sanctam Crucem. Deinde ad imprimendam profundius animis subditorum recordationem Passionis, voluit ut iisdem sextis feriis, post Ave Maria in meridie, speciale signum daretur tinnitu campanæ, ad renovandam memoriam Passionis; & majoris instructionis causa jussit imprimi libellos precum atque punctorum meditandorum, qui ipsi quoque leguntur libro Synodorum inserti.

[34] [sacras Reliquias ornat,] Nec prætermisit promovere devotionem erga Sanctos, eos præsertim quorum Reliquiæ aut Corpora habentur Alexandriæ. Ad ecclesiam namq; Deiparæ Lauretanæ, a se fundatam, misit per Clericos Seminarii multas variorum Sanctorum Reliquias inclusas bustis, brachiis aut cruribus, sculptis & inauratis. Annus autem MDCI, quemadmodum notat in suis Annalibus Abbas Ghilinus, fuit imprimis memorabilis Translatione SS. Baudelini & Valerii, Protectorum civitatis Alexandrinæ, facta die nona Septembris. Fuerant eorum corpora annis ab hinc quadringentis condita intra ecclesiam ipsimet S. Baudelino consecratam: quia tamen zelantissimus Pastor majorem iis venerationem optabat, [& transfert corpora SS. Baudelini & Valerii.] extrahi ipsa de priori loco fecit; & solennissima instituta processione, cui ex omni. circum regione innumeri homines affluxere, per ornatissimas tapettis aulæisque plateas, circumferri sub. Baldachino, quod a Legum Doctoribus portabatur, sequente ipsomet in Pontificalibus Episcopo, & Potestate cum Officialibus ac Deputatis ad regimen. Sic illa demum relata ad eamdem ecclesiam, intra priores suas capsas reclusa separatim fuerunt; corpus scilicet S. Baudelini, in ea capella, quæ Patrum Dominicanorum hac in urbe residentium usibus servit; S. Valerii in altera, quæ hodie spectat ad Dominicum & Joannem Stephanum Balianos, Nobiles Alexandrinos.

CAPUT V.
Deiparæ cultus a Petro-Georgio promotus erectis restauratisve ecclesiis, peregrinatione in Cream, libris editis.

CAP. XIII.

[35] Inter alias egregii hujus Prælati virtutes eminebat singularis erga beatissimam virginem Mariam devotio, [Zelosus pro honore Deiparæ] quapropter hic in unum colligam affectus illius demonstrationes illustriores, tam in variis, quæ ejus honori erexit, ædificiis; quam aliis operibus piis, ad illius honorem dum vixit exercitis. Ad ædificia quod attinet, anno MDCII D. Episcopus noster, die XXV Novembris, S. Catharinæ Virgini ac Martyri sacro, [anno 1602 fundat Alexandriæ Domū Lauretanam] dedit initium sanctæ Domui ad similitudinem Lauretanæ, in loco ad medium dumtaxat milliare distanti a civitate, extra portam Astensem, solenni positione primi lapidis marmorei, cui nomen ipsius & numerus anni, mensis atque diei insculptus erat: quem circa tot voluit poni lateres, quot erant Canonici sui, inscripto cujusque nomine; nec non alios, pro numero Clericorum, tam Seminarii quam familiæ suæ. Deinde deputavit certos homines qui intenderent operi, lustrans illud ipsemet quotidie, donec absolveretur, secundum mensuram ac formam quam Laureto ipse attulerat, una cum transsumpto Virgineæ statuæ exemplo, quod quam simillimum sculpendum curaverat, & anno MDCV die XIX Maji, expositum in Cathedrali solenniter benedixerat, [eaque solenni sacræ imaginis collocationæ dedicata,] postera die designato loco collocandum; quemadmodum & factum est, deducentibus sacram imaginem viginti duabus Congregationibus Disciplinatorum, cum universo Clero, non solum seculari sed etiam regulari.

[36] Memini ipsum mihi dixisse, quod in ea processione designati Angelico habitu pueri, bini ac bini deferebant omnem altaris supellectilem, crucem, candelabra, libros, pallia, & cetera, quibus subito instructa stetit ara: ad quam sacrum solenne cum cecinisset Episcopus, idem insignem mox sermonem habuit de laudibus Beatæ Virginis, exhortans omnes ad conferendas eleemosynas in usum ecclesiæ circumducendæ, cujus jam factum initium habebatur. [insignem ecclesiam circum fabricari curat,] Fuerant autem ordinati Clerici, qui finito sermone per populum illum quasi infinitum discurrerent, oblata colligentes; & horum tanta fuit copia, ut facile agnoscere Episcopus posset, hanc sibi mentem inspiratam ab ipsamet Virgine, quæ non esset inchoatum opus dimissura imperfectum. Utebatur tamen etiam ipse consueta diligentia, quatenus non solum ecclesiam absolveret, sed etiam habitationem designatam Patribus Jesuatis, quibus pium istum locum deinde commendavit. Duos enim ex primaria Nobilitate civitatis delegit, [ex eleemosynis sedulo corrogatis:] qui oppidatim circumeuntes diœcesim, magnam pecuniæ ac frumenti vim ad istum finem attulerunt. Quin etiam cito illuc allata apparuit calcis, laterum, lignorum vis ingens, quantam vix aliquis credere possit. Decrevit autem Episcopus quotannis instaurandam solennitatē prædictam, cum Indulgentia plenaria eum in finem obtenta, qua occasione larga similiter eleemosyna corrogabatur a quatuor Clericis Seminarii, inter populum partitis. Quin etiam messis tempore ad portas urbis constituerat duos, qui reciperent offerendas a redeuntibus ex agro spicas in usum fabricæ: tantusque erat fervor etiam pauperiorum, ut nullus non aliquid largiretur.

[37] Hunc in modum perductus est pius iste locus ad eum, [quam ipse omni Sabbato visitat,] quem hodie videre est, statum: quem quam gratum Deipara habuerit, satis demonstravit numerus gratiarum, istic miraculose relatarum, de quibus conditi processus habentur. Dicit autem Archidiaconus Colli, quod Episcopus, suo cives exemplo moturus ad frequentandam hanc ædem, instituerit omni Sabbato, qualiscumque demum tempestas foret, illuc egredi. Movit hoc ita paulatim universos, ut prædictis diebus Sabbati, utcumq; permittentibus transitum lutosis ibidem viis, magna incolarum accolarumque copia eodem se conferret, desiderantium de manibus Episcopi sanctam ibidem Communionem suscipere. Prius autem quam dicta sancta domus extrueretur, fecerat elegantibus picturis ornari fornicem ecclesiæ majoris, [sæpe etiam noctis.] omni hebdomade opus per se lustrans, & dirigendis pictoribus diligenter intendens. Hactenus D. Archidiaconus, cujus relationi libens adjunxero, quod post delatam illuc sanctam Statuam, notatus fuerit pluries per noctem illuc, egredi uno solo famulo Annibale comitante, cum laternula: qui & referebat, discalceatis pedibus iter istud solitum Episcopum emetiri, totamque noctem ibidem orando traducere.

CAP. XIV

[38] Anno etiam MDCV fundavit Alexandriæ extra portam Marengam ecclesiam alteram, [Anno 1605 fundat ædē S. M. de Bethleem,] quæ dicitur S. Mariæ de Bethleem, inter ipsam portam & flumen Bormidam: quæ propter structuræ elegantiam & loci capacitatem multum commendabilis, commendabilior tamen redditur reprȩsentatione Stabuli, ad similitudinem tugurii ejus, in quo Christus nasci dignatus fuit (quemadmodum etiam factum videtur in devotis illi sacri montis Verallensis capellis) addito intra ipsum Stabulum altari ad Missam dicendam. Solebat Episcopus ipse hanc adducere causam ædificatarum talibus locis ecclesiarum; quod cum frequens populus spatiatū consueverit civitate egredi, voluerit illi sic præbere occasionem excursiones istas fructuose & meritorie faciendi, extructis iis locis, in quibus recordarentur beneficiorum, per Verbi incarnationem ibi repræsentatam acceptorum divinitus.

[39] [& aliam B. M. a Sanitate exornat.] Insuper resuscitavit Præsul Odescalcus devotionem, quæ jam elanguerat, erga B. Virginem Mariam, a Sanitate cognominatam, extra muros Alexandrinos in hortis suburbanis; collocata ibidem pictura pulcherrima, sumptibus Antonii Mariæ Preda; qui etiam pretium imaginis Lauretanæ solverat: quam deide ecclesiam erexit in Parochialem; quod & fecit in aliis per diœcesim ecclesiis, simplicem dumtaxat Capellaniam habentibus; videlicet ad Portam-novam, septem milliaribus distantem ab urbe; nec non in Castelloferreo, quod novem milliaribus distat. In aliis quoque diœcesis ecclesiis veterem formam simili de causa muravit. Inter cetera autem pia Odescalchi opera prætermittere nequeo, quin meminerim ejus, [transfert conventum Orphanarū;] quod fecit pro orphanis puellis S. Marthæ. Manebant hæ in loco, non minus remoto ab urbe, quam incommodo ad suam ordinariam functionem, quæ erat deducere mortuos ad sepulturam; unde non leve etiam ipsarum personis emergebat periculum. Huic malo occursum volens Episcopus, fabricavit eis conventulum loco magis securo; quod multam deinde utilitatem pauperculis istis attulit. Denique renovavit Alexandriæ Academiam Immobilium, [restaurat Academiā Immobiliū:] cujus jam ipsa pene memoria perierat: assignans conventibus Academicorum aulam in proprio suo palatio, quem circum appensa erant Academicorum symbola, dato iis Principe Annibale Guasco, viro litteratissimo: deque communi assensu omnium Protector perpetuus lectus est ipsemet Episcopus: post cujus translationem perseveravit Academia ista usque ad tempora belli Astensis.

CAP. XV

[40] Non satis habuit Odescalcus, erecta Alexandriæ Lauretanæ ædis similitudine; [peregrinatur ad B. V. de Crea in Monte-ferrato] dare etiam exemplum voluit Deiparam honorandi, frequenti ecclesiarum ejus visitatione. Itaque decretum habens peregrinationem suscipere ad sanctissimam Dominam nostram de Creain Monte-ferrato, iter in hunc modum apparavit. Invitavit Antonium Amuccium, Cathedralis suæ Archidiaconum; & Joannem Albertum Invitiati, ejusdem ecclesiæ Canonicum; cum duobus Patribus Canonicis Regularibus S. Mariæ de Gastello, & P. Priore S. Stephani de Borgolio Servita ac socio, ut se comitarentur; additis familiarium aliquot, ut simul omnes essent tredecim. Hi ad iter expediti, [cum sociis duodecim] sub XXIII horam diei cujusdam Martis prȩcedentis Quatuor-tempora ante festum Corporis Domini, convenientes in sanctam Domum Lauretanam Alexandriæ, post brevem orationem definitamque peregrinationis suscipiendæ regulam, ut scilicet exclusa omni vana cogitatione sanctis dumtaxat Meditationibus & laudibus Marianis intenderent, in viam se dederunt, cantantes hymnum Ave Maris stella: iterq; prosequentes semper pedites, inter hymnorum, letaniarum ac psalmorum modulationes, pervenerunt Quirgentum.

[41] [in continuo fere jejunio & oratione,] Hic recepti a Capitulo & populo, deducti in ecclesiam sunt; unde post orationem ante majus altare factam, omnes ad cœnam in domo Curati sumendam ablegavit Episcopus; ipse vero in ecclesia remanens, subiit cryptam, salutaturus corpora Sanctorum Dalmatii, Primi & Feliciani, istic reposita. Post cœnam redivit familia ad sui Prȩlati obsequium, qui eadem dimissa in suum se cubicellum recepit, ad preparatum sibi stratum; sumptoque panis & aquæ modico, noctem transegit: mane autem sequenti Missam celebravit, & Vinialem versus abiit, cum suis, in duos choros partitis, atque Canonicas horas cum Officio de Diva alternatim recitantibus. Cum autem ventum esset ad amœnum aliquem locum, [piis medicationibus & colloquiis interpolata:] & quieti nonnulli captandæ idoneum, proponebat meditandum punctum aliquod de Passione Domini; & post moram temporis interrogabat singulos, quid circa propositum sibi punctum essent meditati Inter hujusmodi colloquia ventum est Vinialem, ubi capto apud Patres Servitas hospitio, statim se contulit ad visitandam ecclesiam & altare Virginis: auditaque ibidem Missa, comitatum quidem dimisit ad prandium, ipse vero reductus in cameram pane & aqua contentus fuit. Deinde post modicam quietem, actis pro hospitio gratiis, sub horam XXI diei resumpto itinere, recitarunt Vesperas; atque inter solita exercitia Cream appulerunt. Hujus loci sacrum montem cum primum habuerunt in conspectu, dimissi in genua, eum salutarunt per Salve Regina.

[42] Fornellum ad pedem montis appulsi, remissis ad talos quas succinxerant vestibus, nudipedes omnes, post primæ capellæ S. Eusebio dicatæ visitationem, [ubi receptus noctem pientissime agit,] cœperunt bini & bini subire collem, cantantes Letanias Hymnosque de Diva; donec pervenientes ad ecclesiæ valvas, ibidem a Patribus recepti fuerunt. Ab adoratione Sanctissimi, itum continuo est ad capellam Deiparæ: ubi facta oratione, sacrum illud simulacrum devote contemplatus, osculatusque pedem S. Margaritæ, valedixit Patribus, & jussa se ad cœnulam recipere familia (erat enim feria quarta Quatuor temporum) ipse mansit in ecclesia, orationē producens coram sacra imagine; ac tandem ad monasterium se recepit; laudataque apparata sibi collatione, & actis gratiis, reduxit sese, solito pane & aqua refocillandus. Noctu deinde, non sine admiratione Patrum, cum iis comparuit ad Matutinas (id quod solitus erat facere quoties hospitabatur in monasteriis) nullo suorum id sentiente. Mane facto Missam dixit, & familiaribus suis sacram Communionem impertiit; [uti & diem sequentem.] visitatisque omnibus sacris illius montis sacellis, reversus ad monasterium, ad consuetam refectionem se recepit, non admissis qui sibi fuerant parati cibis, quantumcumque a Patribus & Archidiacono suo rogaretur.

[43] Impensus reliquus dies est lustrandis monasterio & ecclesia; [inde regrediens excipitur Cazortii,] postero autem die, post prȩsentiam suam iterum ad matutinale officium exhibitam, atq; post dictam Missam, devotionemq; finitam, egit debitas Patribus gratias; & inter recitationem horarū Canonicarum versus Viarigium proficisci cœpit. Cazortium advenienti obviam se dederunt multi viri Nobiles, nomine Octavii Castellarii, cum Rectore ecclesiæ aliisq; Sacerdotibus ipsum expectantis extra oppidum, ubi ab omnibus magno cum jubilo fuit exceptus, deductusque ad ecclesiam. Peracta devotione, cum inde egrederetur; secreto admonitus est, inter preȩdictum Octavium & quemdam ejus fratrem, eodem in oppido commorantem, gravissimas inimicitias trahi ab annis jam quatuordecim, magno cum vulgi scandalo totiusque loci notabili damno: quod autem deterius erat, neque D. Tullius Caretti Episcopus Casalensis, [a Comite Castellario,] neque Præses Scotia, neque Senator Murra, neque aliæ personæ principales ullæ, potuerunt quidquam ad reconciliationem sæpe tentatam proficere. Pluribus opus non fuit ut Odescalcus ad ejus domum invitatus acquiesceret, cum tam singulari multæ hilaritatis satisfactionisque testificatione, ut bonus Octavius totus liquesceret solatio; unde inter agendum gratias, pro exhibito sibi honore, protestabatur facere velle quidquid a se postulasset hospes tam gratus.

[44] Acceptavit oblationem ille: interrogavit tamen, utrum ex animo, [& quidquid peteret facere pollicitū,] an per ceremoniam id protestaretur. Octavio autem affirmante quod ex animo, idque reapse probatum iri si quid imperare dignaretur; Ergo, inquit Episcopus, hanc unam mihi gratiam, per Dei & Virginis amorem, peto, ut velis reconciliari fratri tuo. Excusabat Octavius gravitatem injuriarum, a fratre receptarum; & dignitatem plurium gravium personarum, quibus id antea negaverat, nec jam poterat iis insciis tale quid facere. Sed non admittens excusationem Episcopus: Ego, inquit, istorum omnium Dominorum personam sustineo, in meque recipio iis facere satis, declarando rem totam ipsorum causa actam esse; [jubet cum fratre in gratiam redire;] tantum impleret ille quod promiserat, facturumque iterato confirmaverat; cum unica ea res esset, ex qua maximam erat capturus voluptatem; quamque non solum ab eo peteret, sed etiam oraret; rem utique licitam & honestam, imo obligationis certæ ex debito hominis Christiani. Igitur, ne fidem semel datam falleret; alias ægre non ferret, si continuo excederet domo ipsius. Serio agi videns Octavius, & emollitus efficacissima oratione supplicantis Præsulis, expandit brachia in amplexum; & potius quam talem hospitem a se expelleret quidlibet paratus agere, acquievit reconciliationi faciendæ, aliud nihil postulans, quam ut frater profiteretur, displicere sibi quæcumque contra ipsum fecerat dixeratque. Hæc autem existimata fuit nova ac singularis Deiparæ gratia: si enim deveniendum fuisset singillatim ad ea quæ inter ipsos contigerant, haud facile fuisset repertus finis.

[45] Tunc amplexu stringens Octavium Episcopus, congruas eidem egit gratias: monitoque de omnibus illius fratre, reconciliationis cupientissimo, [quo impetrato,] eumdem fecit accersiri. Introductus is ad præsentiam fratris, data quam fuerat postulatus satisfactione, amplexū dedit recepitque, non sine mutuis lacrymis protestantium quod fraterno deinceps amore inter se victuri essent. Admirationem adstantibus tenerumque lætitiæ spiritualis sensum movit tam felix tamque insperatus successus: tantoque totius populi gaudio exceptus est pacis restauratæ nuntius, [hilaris cum iisdem mensæ accumbit.] ut quidam ad pulsandas campanas accurrentes, signum communis exultationis dederint, quo cunctis innotuit reconciliatio fratrum. Tum itum ad mensam est, solutumque ab Episcopo jejunium, eatenus observatum, sedentibus hinc inde fratribus hilariterque convivantibus. Post prandium vero & actas Deo gratias eædem etiam actæ fuerunt Deiparæ Virgini, cujus intercessioni acceptum ferebatur tantum bonum: atque ita Alexandriam hilaris Episcopus rediit.

CAP. XVI

[46] Nihil non machinari diabolum diebus antecineralibus, [Ad licentiā Bæc hanalium corrigendam,] ut per crapulam, incontinentiam, ludos & jocos ab omni generaliter populo offendatur Deus, notum satis est. Ei tamen se opposuit qua valuit Odescalcus, & cum Alexandrinam ecclesiam regeret, & cum deinde Viglebani prȩsideret; excogitans spirituales quasdam conversationes, quæ & oblectatione servirent, & animos diverterent ab ejus temporis periculosa relaxatione. Designavit scilicet ecclesias quindecim, quæ vel Deiparæ essent dicatæ, vel aliquam insignem Imaginem aut Confraternitatem Ordinemve religiosum haberent. Inter has divisit totidem Rosarii Mariani mysteria, repræsentanda a Dominica Sexagesimæ usque ad Dominicam Quinquagesimæ, [instituit devotas repræsentationes mysteriorū Rosarii:] hoc modo. Procedebat ad designatam ecclesiam chorus musicorum; quo interludente, recitabatur ibidem, ab uno aut pluribus Angelis, poëma aliquod vulgare, de eo quod repræsentabatur mysterio. Tum sequebatur eidem appositus sermo, cui inserebatur invectiva aliqua contra licentiam Bacchanalium, & invitatio ad spiritualem recreationem ab Episcopo institutam. Unaquæque autem ecclesia dabat operam, ut apparatu numerosi luminis, aut alia quapiam inventione nova, curiositati faceret satis simul & devotioni serviret. In oppidis ubi copia non est plurium ecclesiarum & concionatorum, neque musicæ, Curatus aut alius Sacerdos quispiam convenienti plebi prȩlegebat aliquid, pertinens ad mysterium, aut ipsum vocaliter reprȩsentabatur; tum subdebantur Letaniæ B. Virginis. Fuitque tam promptis populorum animis, tantoque concursu recepta hæc pia institutio; ut ipsi etiam operarii diurni partirentur vices inter se, quibus possent intervenire devotioni Rosarii.

[47] Quando deinde Viglebani Odescalcus fuit, [eodem componit discursus 15.] cupiens magis magisque stabilire hunc usum, composuit quindecim discursus de Beata Virgine; in quibus legere est ipsius affectum erga illam, quantumque desideraret ejus, honorem quocumque sibi possibili modo promovere. Neque frustratus est intento suo: siquidem quicumque opus istud noverunt, pariter consentiunt, legi a nemine posse, quin amorem erga Deiparam concipiat. Facit eo maxime Discursus undecimus, seorsim etiam imprimi curatus, in eorum gratiam, quibus commodum non est majus opus emere. Hic collectæ leguntur sexaginta tres devotiones erga Virginem, & unicuique additur miraculum, quo illa ipsam sibi esse gratam monstravit. Librum deinde dedicavit Paulo V, sperans a sua Sanctitate obtinere exhortatorium Breve, [quorum 11 colligit 63 devotiones erga B. V.] directum omnibus Episcopis, ad sequelam talis instituti cum illicio plenariæ Indulgentiæ. Quin etiam cogitabat de eodem in linguam Latinam vertendo, ut quam plurimis aliis nationibus devotio illa fieret communis; atque exemplaria mittere ad quoscumque Antistites, non solum ut usum illum reciperent, sed etiam ut sibi mittere dignarentur delineationes atq; origines omnium miraculosarum in unaquaque diœcesi Imaginum Deiparæ, ex quibus æri incisis designabat componendum volumen grande. Sed ipsa Virgo, [designat opus grandius de ejus imaginibus.] a qua petebat prȩmium hujus sui laboris Paradisum, hunc ei prius obtinuit, quam absolveret necdum imprimi cœptum, prout in fine hujus Vitæ dicetur. Plura omitto referre de hoc instituto, cum ipse amplam omnium rationem reddat in Præfatione ipsius libri, ac postea ubi præscribit modum ejus exercendæ in urbibus oppidisque. Si quis tamen de istis plenius cupit cognoscere, legat ultimum quod prælo subjecit opus, cui titulus Institutum devotionis ad honorandam beatissimam Virginem Mariam.

CAPVT VI.
Viglebanensis Episcopus factus Diœcesim ordinat Sacellum Deiparæ aliud fundat, aliud restaurat, utrumque insigni cum solennitate.

CAP. XVII

[48] Contigit interea Ecclesiam Viglebanensem, quæ est de jure Patronatus suæ Catholicæ Majestatis, suo viduari Pastore, [Ad Viglebanensem Ecclesiam translatus an. 1610,] per mortem D Marsilii Landriani. Ad hanc licet aspirarent multi, genere & meritis insignes; agente tamen Comite de Fuentes Gubernatore Mediolanensi, cui Odescalchi dotes notissmæ erant, prȩlatus ille omnibus est a Rege, qui etiam noverat illum, & magni faciebat. Placuit supra modum ejusmodi promotio Viglebanensibus omnibus, nec minus displicuit Alexandrinis, tam digno Præsule se privari gravate ferentibus. Anno tamen MDCX, Dominica præcedente festum S. Ambrosii civitatis & Cathedralis Patroni titularis, Pontificaliter Viglebanum ingressus receptusque fuit, maxima cum demonstratione honoris & observantiæ. [pro cujus regimine 8 Congregationes ordinat:] Continuo autem applicuit animum ad acquirendam notitiam illius novæ suæ Diœcesis: & postquam fecisset eadem omnia, quæ notavimus ad ingressum ejus in urbem Alexandriam, mox ad bonum regimen Ecclesiæ ac Diœceseos sequentes Congregationes instituit: primam, super bono regimine Ecclesiæ; secundam, super visitandæ Diœcesis officio; tertiam, super administratione Seminarii; quartam, super Ceremoniis; quintam super regimine Sanctimonialium; sextam, super operibus piis; septimam, super casibus conscientiæ difficilioribus, ad quam deputati serviebant etiam examini Ordinandorum; ultimam denique, super causis civilibus & ecclesiasticis, præsertim criminalibus. Unicuiq; autem Congregationi assignavit sex perosnas, virtute & doctrina prȩstantiores, ut plurimum Canonicos; quibus jungebat Superiores Ordinum Religiosorum, aliosque Doctores ecclesiasticos, prout congruum magis existimabat, & Congregationis ipsius qualitas exigebat, ipse singulis solitus intervenire.

[49] Lustrata deinde diœcesi, anno MDCXI die prima Aprilis primam Synodum celebravit; aliam, anno MDCXIII die nona Maji; [tres Synodos celebrat,] tertiam, MDCXVII duodecima similiter Maji: in quibus omnibus palam apparuit, quantam haberet experientiam tractandarum animarum, qualisque esset zelus ejus ad promovendam Ecclesiasticam disciplinam, splendorem ac decorem sacrarum ædium, devotionis augmentum, reformationem morum in popolo, observatiam sacrorum Canonum & Conciliorum, tam generalium quam provincialium. Nihil diligentiæ prȩtermittebat, qua efficere posset, ut quicumque fungebantur officio aliquo ad suum regimen pertinente, sive ii seculares sive ecclesiastici forent, eidem toto studio conatuque incumberent; atque ut in omnibus unus ipse laboraret, singulis præscribebat modum formamque in officio tenendam. Præterea bis quotannis convocabat omnes Confessarios, [quotannis bis convocat Confessarios:] tam seculares quam regulares; quibus exponebat obligationem suam, ut in tanto munere quam prudentissime versarentur, ad exterminandos publicorum vitiorum pravarumque consuetudinum abusus. Ad concedenda insuper facultate Confessiones audiendi, fecerat imprimiinst ructiones speciales, pro civitate oppidisque; & tam hic quam ibi exponendis ad id Sacerdotibus, aliisque omnibus olim admissis, jubebat earum exemplar tradi, ut eos moneret officii sui, & commodi aut necessitatis publicæ.

[50] Invenio prȩterea regulas particulares, eo jubente impressas, [singulis officiis proprias regulas scribit:] alias pro prædicatoribus urbanis, & pro forensibus alias: quibus postquā suum eis officium commendasset, monuissetque intendere emendationi peccatorum in genere; distincte explicabantur ea quæ iis in locis specialiter gliscebant, ad quæ singuli destinabantur. Sanctimonialiū, Confraternitatum & Ecclesiarum forensium Capellanis suas quoque composuerat regulas & circa doctrinam Christianam observationemque festorum conceperat alias speciales. Addebat monita pro audiendis cum fructu Missis atque sermonibus, circa frequentem usum Sacramentorum, reverentiamque habendam ecclesiis, & potissimum sanctissimæ Eucharistiæ. Exhortabatur ad quasdam devotines erga Beatissimam Virginem suscipiendas, præsertim Rosarii. Commendabat etiam pietatem erga Custodem Angelum, Sanctumque Tutelarem. Præterea monebat unumquemque, ut si in executione mandatorum suorum difficultatis aliquid inveniretur, vel aliud ab iis diversum magis profuturum judicaretur, ne omiterrent certiorem se facere, quatenus vel id fieret quod magis ex bono publico erat, vel sublata difficultate commodius obtineretur intentus fructus. Omni autem cum suavitate tractabat eos, qui erant in curanda salute animarum occupati, quo animarentur ad laborandum alacriter in vinea Domini; & ipse, tamquam omnium primum mobile, erat omnium norma atque exemplum subeundorum ea causa laborum.

C. XVIII

[51] Quemadmodum vero Alexandriæ fecerat, ad promo vendum Deiparæ cultum; sic & Viglebani varias in ejus honorem ecclesias & altaria vel restaurare vel ædificare curavit. Inter alias autem, [Deiparæ ecclesias fundat aut restaurant:] ejus diligentiæ debet Viglebanum, devotum sacellum Dominæ nostræ, de Vineis dictum, quod inter vineas haud procul ab urbe situm sit, sub nomine Virginis Elisabetham cognatam visitantis. Ibi inter columnas altaris loculus inauratus conspicitur, in quem transferri fecit vetustam statuam magnæ Matris, parvulum filium amanter pectori adstringentis, interim dum ille populo videtur benedicere. Steterat hæc olim in quodam Cathedralis ecclesiæ sacello, sicut & alia quædam in pariete picta: cumq; sacellum istud suburbanum, [in quarum unam translaturus relictam ex sacello destructo statuam.] opere prorsus magnifico exædificatum fuit, primum quidē in pervigilio Assumptionis solennissima supplicatione instituta, prædictam statuam de capella sua in Cathedralem transtulit. Postea die absolutis Vesperis, ducta, per urbem pompa est, qualem numquam alias illa viderat; cum in pulcherrimum theatrum, e regione portæ principalis in area ante ecclesiam erectum, cujus summitas in modum cæli adornata Sanctissimæ Trinitatis Personas habebat, in throno majestatis supremæ residentes, inducti Sanctorum Angelorumque chori, progredienti e templo pompæ occurrerent, & Divam vario carmine salutarent; [insignem pompam instruit.] indeque ordinatim descendentes cum Duce suo Gabriele, Angeli, Patriarchæ vero atque Prophetæ, Adamum Davidemque secuti; Apostoli denique, Martyres, Confessores, Doctores ac Virgines, in suas quique classes distincti, processionem præcederent: quæ plenius esset describenda, cum insigni insolitoque totius actionis apparatu, nisi peculiari libello, ea de re impresso, id fecissem. Mirum autem accidit; primo, quod cum eo tempore vel maxime arderent in regione bella, nihil tamen incommodi tanta in multitudine evenit: deinde, quod cælum, unde primo mane pluvia timebatur, deinceps nebulis obtectum mansit, opportune ad refringendos, qui alias intolerabiles fuissent, mensis Augusti calores. Porro sequenti Dominica, cum jam loco suo aptata staret statua, picta vero imago subtus eam, primam istic Missam cantavit Episcopus: itaque finita solennitas est, incredibili cum satisfactione civium advenarumque, quibus diu nullus festivior dies illuxerat, omnique ex parte ornatior.

CAP. XIX

[52] Similiter effecit Odescalcus ut restauraretur Ædis Lauretanæsimilitudo, [Ædem Lauretanam] quæ jam inde ab anno MDXXIV, ad avertendam pestilentiam erecta, ex revelatione facta cuidam Dominico, Franciscanæ Regulæ Tertiario; deinde post octennium Patribus tradita Cappucinis, & ab iisdem anno MDLXVIII in consuetam Ordini formam redacta; denique, ipsis circa MDCIV alio transgressis, desolata ac pene destructa jacuerat. Pius enim Præsul, qui circa annum MDCXVIII curaverut, ut in meliorem statum reduceretur ecclesiola quædam alia, septem Deiparæ doloribus dicata; [restituere intendens,] etiam Lauretanæ isti restituendæ animum appicuit. Jam fabrica aliquo usque promota erat, & operarii insistebant labori promovendo; quando me Antistes Mediolanum misit, ad curandam statuam Marianam Lauretanæ similem, de qua deinde sub diem XIX Julii anni MDCXIX scripsit in hæc verba: Ne prætermittas curare ut statim sculpturæ adhibeantur manus, necesse est enim quamprimum absolvere sanctam hanc domum. Dicimus necesse esse, propter revelationem ea de re factam hoc modo.

[53] Laborantibus cœmentariis in extruendo illius ædis muro, die Lunæ præterito, quidam octodecim annorum juvenis ex adjutoribus sedebat ante sanctam domum manducans, alii autem duo fabri rediverant in civitatem. Cum ecce puero adstitit subito persona ignota, in habitu Cappucinorū, [jubetur opus propere absolvere,] absque mantello, in veste quæ videbatur nova, & fune satis grosso adstringebatur, ex qua dependebat Corona: facies autem erat extenuata vehementer, & barba modica atque subrufa. Hic interrogavit puerum, ecquis istic fabricabat. Dominus Episcopus. reposuit puer. Tum alter, Ubi vero est Magister tuus? In civitatem ivit, ait iste, comparaturus aliqua huc necessaria. Tandem ille; Dicas, inquit, Magistro tuo, & hic significet Episcopo, curandum esse ut quam primum perficere curet structuram hujus ecclesiæ: quod nisi faciat, sinister aliquis eveniet casus: de quo ne possit postea queri, sciat se fuisse præmonitum: tu vero ne cuncteris magistro tuo referre quæ audisti. Conterritus juvenis, tum propter subitam apparationem illius Cappucini, tum propter minacem modum loquendi; eumdem, mox conversum ad latus sinistrum sanctæ domus, sequi cœpit; sed neminem prope vel circa reperit, quantumvis diligenter lustraret omnia. Dicit autem quod Cappucino humeros avertente, viderit in dorso ejus grande discoloris panni frustum, [per apparitionem S. Francisci.] quale solent gestare Cappucini: crediturque apparitio vera esse ipsiusmet S. Francisci, volentis hunc suum locum honorari. Cras legitime examinabitur res tota; interim vide an hujusmodi admonitio sit contemnenda: cum dici possit Deus id imperare. Fac igitur quantum potes, ut statua quam primum elaboretur. Hactenus epistola, tota scripta manu Episcopi propria, quam etiamnum servo penes me. Ipse vero, cum instante me intellexit opus finitum haberi, venit personaliter Mediolanum, ut sacram statuam perveheret Viglibanum.

[54] Atque hic Lector notet reverentiam, cum qua ardens ille amator Deiparæ solebat negotia illius tractare. Voluit ipse in propria rheda conducere statuam ad navim, [destinatam eo statuam ipse advehit Mediolano,] quæ parata stabat extra portam Ticinensem, itura in Biagrassum. Postquam autem ipsam in media rheda collocari fecisset, eamdem ibi suis manibus tenebat erectam: in navi vero reponi eam fecit supra mensulam, aptatam in modum altaris, cum luminaribus accensis, ante quam decantabantur Psalmi, & recitabatur Rosarium aliæque laudes Virginis, donec veniretur Biagrassum. Hic humeros ipse suos supposuit imagini, in proximum Zoccolantium conventum deportandæ; ubi nocte ea hospitium cepit, imagine Mariana intra ecclesiam decenter collocata cum cereis, usque in diem sequentem arsuris. Sequenti die recepit eamdem in rhedam suam, sicut antea fecerat Mediolani, & Viglebanum devectam collocavit in palatio, cum luminaribus & incenso, ubi frequentissime eamdem salutabat; mire gaudens, habere in propria domo statuam dilectissimæ Matris suæ, cui posset identidem exhibere reverentiam.

[55] Jam absoluta erat ædiculæ totius fabrica, restabat altare construendum; cui cum opus sit petris, [ad altare eidem struendum res sacras adhibet,] sabulo, calce, aqua ad comiscendum cæmentum, vide obsecro quantam curam singulis adhibuerit devotus Prælatus. Dicebat; cum ipsa Virgo purissima & sanctissima sit, congruum videri, ut nihil nisi sanctum & mundum operi ejus admoveretur. Itaque petras & terram conferri fecit in eam rem, tum quas ex Hierusalem sanctisque ibi locis attulerant Patres Zoccolantes, tum quas ipse fecerat comportari, præsertim Barbassina, ubi sanctus Petrus Martyr cæsus fuit, unde complures terræ copnini allati sunt; & vasa aquæ similiter multa ex fontibus miraculosis, scaturientibus infra altaria Beatæ Virginis. Mediolani, Caravaggii, in Rho, & alibi. Magnum etiam vas aqua plenum adduci fecit Torno, oppido quinque milliariis distante a civitate Comensi, ubi asservatur unus ex clavis Dominicis, & servit aquæ benedicendæ; ipse vero eidem sacro ferro devotus, religiose asservabat in suo scriptorio armariolo purificatorium, quod adhibitum fuerat illi post intinctione tergendo. Habebat etiam integrum laterem ex pariete ejus cubiculi in quo natus erat S. Carolus, indeque acceperat, quando fuit conversum in ecclesiam, invitatus ipse a Cardinali Frederico ad præsentiam consecrationi isti, exhibendam. Similiter ex variis altaribus, antehac destructis, congregaverat lateres aut petras; & quidquid operi recens adhibebatur, id prius benedixerat, Stolam rite indutus. Ad hæc cœpit etiam ipsemet, suis manibus & invitatorum ad opus pium Sacerdotum, Canonicorum, Cappucinorum, subigere & temperare calcem, cæmentumque conficere; aquas prȩdictas affundens terræ, quam dixi e sacris locis allatam.

[56] Cum vero jam omnis materies præparata sic esset, deportataque in locum ubi erat construendum altare, [ejus primum lapidem religiose ponit,] suis ipse manibus primum illius lapidem collacavit, illum scilicet laterem, quem ex natali S. Caroli loco attulerat; itaque Sacerdotes alii consequenter prosecuti sunt reliquam altaris fabricam, magistris cæmentariis non alio fine assistentibus, quam ut laborantes dirigerent: noluerat enim permittere ut aliis quam consecratis manibus fieret altare, supra quod in honorem Deiparæ sacrificandum esset corpus & sanguis filii ejus. Finito opere, instituta solennissima processio est, die VIII Septembris, nascenti Virgini dicata; quæ ut ordinatior esset, composuerat Alphabetum encomiorū B. Mariæ Italica lingua, hac fere forma, quatenus singula licet Latine reddere. Allegrezza (.I. Lætitia) Paradisi; Bellezza (.I. Pulchritudo) Angelorum, Contento (.I. solatium) Patriarcharum, Desiderium Prophetarum, Exemplar Apostolorum, Fortitudo Martyrum, Gloria Confessorum, Honor Virginum, [tandemque collocat statuam cum devota processione.] Indrizzo (.I. Directio) personarum Religiosarum, Lux Contemplativorum, Majestas Activorum, Norma Viduarum, Ornamentum Conjugatorum, Protectio Instorum, Quies Tentatorum præsertim Pœnitentium, Refugium Tribulatorum, Securitas Peregrinorum, Tutela Pupillorum, Victrix Inferni. Sub hisce encomiis, per pueros personatos prælatis, sequebantur pueri puellæque, in varias & congruas cuique titulo classes Sanctorum Sanctarumque divisi: quibus deducentibus & sequente Episcopo ceterisque, deducta in locum præparatum est statua: & finita est solennitas, cantata ibidem Pontificaliter Missa.

CAPVT VII.
Rigor Petri Georgii in urgenda disciplina, & decretis ac juribus Ecclesiæ vindicandis.

CAP. XX

[57] Quantumcumque pius ac zelosus Pontifex omnibus omnia fieri niteretur; [Clerious Episcopo refractarius,] non tamen ita dextere agere cum singulis potuit, quin aliquorum tam ecclesiasticorum quam secularium contradictiones incurreret, sub prætextu majoris boni apparentis, ejus spirituali regimi se opponentium. Ecclesiasticus quidam Viglebanensis, eo colore quod quædam Decreta Synodorum Provincialium Mediolanensium ac nominatim septimæ, cujus executionem Odescalcus urgebat, non essent Viglebani recepta, adversari Prælato suo cœpit, &, ut erat vehementioris naturæ, nonnullos in eamdem secum sententiam traxit. Itaque deliberavit Romam ire, causam istic contra Episcopum acturus. Verum cum res tota innotuisset Mediolani Cardinali Archiepiscopo Frederico, ipsa & pœna emendatus, hora qua inde in viam daturus se erat, illius jussu comprehensus atque in carcerem deductus est. Ibi cum culpam suam agnovisset, liberum quidem recipere optabat Antistes; sed non ita facilis fuit Cardinalis, cujus pariter causa agebatur. Necesse ergo fuit, ut, post plures detentionis dies, ipsemet Episcopus intercessor accederet pro suo pœnitente; qui deinde reversus, non solum amanter habitus est, sed variis etiam favoribus cumulatus. Habebat illum secum ad celebrandum Natalem: si hospites ei esse domi sue peregrinos sciret, mittebat eo vina aliasq; delicias: demum quacumq; occasione monstrabat eidem signa peculiaris affectus, [ab eodem cumulatur beneficiis,] ad stuporem omnium: ex quibus Carolus Restonis, Prepositus & prima Dignitas in Capitulo, dixit aliquando; Qui vult amanter haberi ab Episcopo, oportet ut ei fuerit quandoque inimicus. Visa est mihi res eidem non reticenda: ille vero respondit: Memento me Episcopum esse, qui debeam in omnibus bono esse exemplo, præsertim in dilectione inimicorum. Atq; hoc satis sit isto in genere, ut persuadeatur lectori, columbam sine felle Odescalcū fuisse.

[58] Desiderabat autem non solum communem in civitate pacem, [Paci inter cives servandæ Congregationem ordinat.] sed etiam particularem uniuscujusque in sua familia: quem in finem ordinavit Congregationem specialem, cui in singulis parochiis tres Nobiles præfecit, invigilaturos num uspiam subnasceretur aliquid litigii aut controversiæ, sive ex prætensione aliqua reali, sive ex alio capite. Ne autem pacificatio tardaretur defectu arbitri, cognituri rationem, si qua esset ex alterutra parte, vel quæstio ad conscientiam spectans; unicuique parochiæ deputavit Doctorem ecclesiasticum, pro eo quod rationis erat; & Patrem Superiorem Barnabitarum, pro eo quod conscientiam attinebat. Ipse vero litigantibus interponebat sese, tam dextere tamque suaviter, ut plerumque sequeretur optata concordia. Adeo id male habuit nonnullos, quibus sola ars erat piscari in turbida; ut prætendentes id aliud non esse, quam falcem mittere in messem alienam, seque constituere judicem causarum, ad Episcopalem jurisdictionem non pertinentium; ad disturbandum opus tam sanctum tamque utile publico, ausi sint etiam ad Regios ministros rem deferre, sed frustra.

[59] Quidam ex Disciplinatis, qui præter aliorum consuetudinem assumpserant sibi usum recitandi majoris Officii, ut majorem Clericalis quasi professionis speciem prȩseferrent, [Laicos sacra quædam usurpantes excommunicat:] præsumpserant etiam argenteam Crucem fabricandam curare, eamque in publicis processionibus efferre, ut Clerus solet. Cumque primum amice, deinde juridice moniti, nihil ad se spectare monitionem crederent; demum Episcopo necesse fuit excommunicationē in eos, velut contumaces, fulminare. Adeo acriter id pupugit istos, pene dixeram Indisciplinatos, ut ministros Regios ipsumque Gubernatorem contra Episcopum appellarint; ea via sperantes jurisdictioni ecclesiasticæ subducere semetipsos. Verum Odescalcus & Ministros Regios ipsumq; [appellantes ad Regium Senatum,] Prȩsidem & omnem Senatum de re tota edocuit: ut autem melius cognoscatur & ipsius diligentia, & Disciplinatorum male fundata causa, liceat mihi eam ipsam epistolam, quam Senatui scripsit, huic Capitulo inserere.

[60] Cum in Synodo Provinciali septima constitutum habeatur, sitque a S.D.N. Romano Pontifice confirmatum, ne Confratres recitent Officium majus, sed contenti sint recitando minori B. Mariæ Virginis: & loco deferendæ Crucis supra hastile, portent imaginem Crucifixi; cumque sua Sanctitas, sub gravi præcepto & in virtute obedientiæ, mandet Episcopis, ut ejusmodi Synodale Decretum exequantur; [scripta insigni epistola confutat:] conatus sum obligationi meæ facere satis circa Disciplinatos hujus civitatis. Postquam autem pluries eos rogavi amanter, omnibusq; paternis officiis erga ipsos usus sum frustra, quin potius ipsos indies experirer contumaciores; coactus fui transire ad prȩcepta, eorumq; executionem sub pœnis censurisque mandare. Recurrerunt illi quidem Romam, sed prohibiti nihilominus fuere cœpta prosequi, donec illuc citati per suum Procuratorem fecissent satis; causaq; de eorummet consensu revocata ad me, mihiq; remissa est. Verumtamen persistentibus illis & continuantibus usum majoris Officii, cum nuper etiam in quadam processione comparuissent cum Crucibus (id quod vetitū iis fuerat sub pœna excommunicationis) necesse habui ea de causa interdictum declarare oratoriū unum, propter recitationem prȩdictam; & aliquos, qui Cruces extulerant, excommunicare. Nunc intelligitur reos istos solicitare & sperare auxilium protectionemque Excellentissimi Senatus; & sub hac fiducia persistunt in sua inobedientia.

[60] Verum nec debeo nec possum timere, ne tribunal tā æquum protegat Confratres istos, in causa tam aliena ab omni ratione. [ostendens quam justis de causis Confraternitatibus inhibeatur,] Quantum enim majus Officiū attinet, cum illud sit ordinatū pro personis ecclesiasticis, in eoque recitentur Euangelia & Orationes minime congruentia secularibus; non convenit eadem publice ab ipsis in ecclesia pronuntiari aut cani. Eo autem minus id convenit, quo plures errores nati sunt ab illis in eo committi: cum recitatio vel cantus majoris Officii multam attentionē intelligentiamque requirat rubricarum, quæ in prȩdictis personis inveniri non potest, utpote majori ex parte idiotis & rusticanis. Certas reddo Illustrissimas Dominationes vestras, me particulari diligentia usum, ut cognoscerem quomodo in ea recitatione se haberent; multosque ac graves errores, quos committunt deprehendisse. Quinimo eorū nonnulli, dum se putant convenire ad Deum laudandum, [recitatio publica majoris officii,] videntur eū deridiculo habere. Et seculares quidam mihi affirmarunt, quod cū aliquando illorum Officiis intervenissent, non potuerint continere risum, propter insulsum modum recitandi quo utebantur. Prȩterquā quod id repugnet ipsorum Regulæ, prȩcipienti Officium Deiparæ Virginis; observantiæ que universali Confraternitatū omnium aliarum, non solum Mediolani & in tota hac Provincia, sed etiam alibi. Sunt & aliæ multæ rationes, propter quas Synodus juste ac prudenter inhibuit recitare Officium majus; & hic etiam Viglebani Oratoria quȩdam recitant Officium B. Mariæ, atque ita deficit conformitas.

[61] Ad Cruces quod spectat super hastili, eæ tantur ab Ecclesiasticis: communis autem usus Disciplinatorum habet deportare Crucifixos; id quod etiam magis convenit cum habitu humilitatis & pœnitentiæ, [& usus Crucis super hastili,] quam profitentur; cum econtra Crux super hastili indicium sit potestatis ecclesiasticæ. Ob quas causas, itemque ut sit differentia inter ecclesiasticum & secularem; etiam in signis exterioribus, visum est sacro Concilio ejusmodi Cruces prohibere Confraternitatibus. Adeo ut Illustrissima Dominatio sua cum Excellentissimo Senatu (cui, si opus sit, rogo ut hanc communicare dignetur ex mea parte) optime possit cognoscere, utrum mereantur Confratres in tali causa ipsorum protectionem. Quin potius confido de multa ipsorum religiositate & prudentia, quod, [& exinde magis etiā a Gubernatore honoratur.] intellecta facti veritate, auctoritatem suam interposituri sint, ut ipsi ad obedientiam se convertant, & ad implenda mandata suorum Prælatorum, qui nihil cupiunt quam ipsorummer utilitatem spiritualem. Hinc obligatus manebo vobis, quorum manus deosculans, omnibus veram felicitatem apprecor. Petiit nihilominus Gubernator, ad eorum instantiam, ut se conferret Mediolanum: sed loco se non movit Episcopus, nisi post sex menses; quando sibi placuit, propter alia urgentissima negotia, eo ire. Huc ubi appulit, mox, sicut alias solebat facere, ad salutandum Gubernatorem se contulit Tum vero qui minus bene ipsi volebant, fore existimabant ut male reciperetur: sed contrariū omnino accidit. Sua enim Excellentia præ eo quam alias consueverat, ipsi obviam processit, humanissimeque eum tractans, in digressu deduxit ultra consuetum sibi terminum, ad magnam confusionem æmulorum. Ita prudentes Principes, usu ipso docti qualitates personarum, eos quos constantes etiam contra seipsos experiuntur, pluris postea facere solent, neque patiuntur se a male affectis abduci extra limites decori.

[62] [Mortarienses rationem sacra pecuniæ reddere detrectantes,] Non minores offendit difficultates Mortariæ, cum istud oppidum visitaret, in recognoscendis locorum piorum rationibus: quas qui reddere tenebantur, omni industria procastinabant exhibere ephemerides suas, mille quæsitis prætextibus; negantes insuper Episcopo reddere rationem procurationis suæ. Quia autem solent istiusmodi homines, quæsito colore aliquo fallaci, recursum habere ad Regios ministros, reddendo eis ipsos Prælatos suspectos, quasi nitantur suæ jurisdictionis limites, ultra quam par sit, promovere; etiam isti ad Excellentissimum Senatum detulerunt querelas: qui cum desuper scripsisset Episcopo, responsum is in hæc verba dedit. Dum visitarem Mortariense oppidum, oblata mihi est epistola, scripta ab Excellentissimo isto Ordine, ut supersederem processu, contra Communitatem istam instituto, in materia procurationis, cujus ratio reddi debet tempore visitationis. Quando epistola ista mihi tradita fuit sub vesperam diei lunæ, jam declaraveram excommunicatos Consules, [excommunicat nō obstante ecrū appellatione;] necdum tamen affixæ schedulȩ erant, quod primum factum est post meum discessum die Mercurii: dixi autem latori epistolæ, non ultra esse tempus intercessioni hujusmodi. Ad id porro motus fui: quia certum est, Episcopo visitanti exhibendam Procurationis gestæ rationem, & circa personas eo obligatas habendam rationem consuetudinis: hæc autem eo loci obtinet ut rationes reddantur a Communitate; ita enim usitatum ibi fuit, ex quo Viglebanum fuit Episcopalis Sedis prærogativa ornatum: estque etiam conforme ei quod in aliis multis locis observatur, quemadmodum ipsemet inveni in diœcesi Alexandrina, cum ibi essem Episcopus. Talis autem consuetudo tanto magis valere debet in oppido Mortariensi, quanto Presbyteri pauperiores & mercenarii omnes sunt, ubi nullum Beneficium est præter Præposituram quod unquam venit in partem istiusmodi expensarum. [post suaviora remedia frustra tentata:]

[63] Nihil prætermisi possibilium mediorum ad obtinendum ibi quod æquum erat, adeo ut etiam ea de re egerim cum Domino Senatos Præside bonæ memoriæ, & cum D Senatore Taverna, cui cura negotii istius commissa fuerat ut ipsum cum quiete terminarem; & ipse videbatur ostendere quod hujus meæ Ecclesiæ jus satis agnosceret. Videns tamen duritiam illius populi, & ulteriorem moram omnem conjunctam esse cum notabili animarum damno; atque gravari conscientiam meam, si diutius differem visitationem, totis sex annis non factam, qua locus eget quam qui maxime, non potui non procedere ad resolutionem istam; sed quanto cum animi mei dolore, novit Deus. Etenim omnes personis ipsius oppidi amans affectu vere paterno, non possum non sentire censurarum plagas, inflictas dilectissimis filiis. [factumque Senatui excusat.] Sed obligatur Episcopus jus procurationis cognoscendæ tueri modis quam potest promptissimis & efficacissimis, eo quod materia non patiatur moram, quemadmodum satis novit prudentia istius Excellentissimi Senatus. De qua præsumo, quod ubi de conservandis hujus Ecclesiæ juribus agitur, quæ etiam ipsa ad jus Patronatus suæ Majestatis attinet, semper approbatura sit omnem justam resolutionem ea causa sumptam. Atque hic finiens, & devoto affectu manus vestras deosculans, precor Dominum, ut semper vos conservet, & crescere in sua sancta gratia faciat. Quomodo autem prophetia Odescalchi supra immorigeros, tam Mortarienses quam Viglebanenses, impleta fuerit, dicetur inferius.

CAPUT VIII.
Quo loco Petrus-Georgius fuit apud Prælatos Ecclesiæ, & Regios Ministros.

CAP. XXI

[64] Quam erat retinens juris sui Odescalcus, tam erat observans alieni. [Arbiter assumitur inter Cardin. Borromæum & Tavernam,] Quapropter Cardinali Frederico Borromȩo sanctæ memoriæ maxima erat familiaritate conjunctus, eique plurimum deferebat: & ille vicissim, per litteras & verbotenus, conferebat cum ipso omnia majora sui regiminis negotia: adeo ut arbitrio ejus committeret controversiam, quam habebat cum nepotibus Cardinalis Taverna, super bonis mensæ Archiepiscopalis. Taverna quoque tantum prȩsumebat de integritate Odescalchi, ut tantumdem fecerit etiam ipse: imo statim atque pervenit ad Episcopatum Novariensem, expedivit a se Nobilem quemdam expresse, qui illum suo nomine salutaret, declararetque singularem animi sui voluptatem ex tali vicinia. [ab iisque varie honoratur:] Borromæus insuper simul cum ipso se consolabatur in iis affictionibus, quas ambo patiebantur, pro tuenda jurisdictione ecclesiastica, dicens ei hæc formalia verba: Habeamus patientiam, Domine, vult enim Deus ut feramus Crucem hanc usque ad mortem. Invitavit etiam Odescalcum Aronam, consecraturus ibi in ecclesiam cubiculum, ubi natus fuerat S. Carolus; quando autem is aderat Mediolani, impendebat eum faciedis pro se Ordinationibus aliisque functionibus Pontificalibus; frequentius tamen in visitanda parte diœcesis, sciens quam utilis esset ejus præsentia illis quæ visitabat locis.

[65] [In Synodo Mediol. jubetur primus cœtum alloqui,] In Mediolanensi Synodo septima elegit eumdem Borromæus, qui in illo consessu Episcoporum sedecim & Cleri primus verba faceret, corā Senatu, Magistratu & Ministris Regiis totaq; civitate. Auditus vero fuit non solum cum voluptate sed etiam cum admiratione tanta, ut cum deinde res esset relata Gubernatori Comiti de Fuentes, cui optime nota erat facundia Odescalchi multum se excusari voluerit, quod interesse non potuisset; petieritque, ut prius quam Mediolano discederet, coram se diceret vice altera. Visa opportuna occasio huic rei est solennis Translatio sanctarum Reliquiarum, [quoditerum facit in Translatione Reliquiarum.] quas Joannes Baptista Castaldi impetraverat faciebatque in varias ecclesias distribui, portantibus eas processionaliter Episcopis: itaque placuit Sermo tunc habitus, ut Castaldus rogarit quatenus eum imprimi pateretur, tamquam devotionis & eruditionis plenissimum. Verū ipse, qui rem non habebat ad verbum extensam, sed solum in scheda summatim notatam, cetera consuetæ sibi eloquentiæ commiserat, non voluit petenti in hoc morem gerere.

[66] Veniente Mediolanum Cardinali Odoardo Farnesio, voluit idem Borromæus, ut, qui tunc etiam Mediolani aderat, Odescalcus secum in lectica procederet, [Cardinal. Borromæo & Farnesio impeditis,] ad illum salutandum. Ecce autem dum veniunt ad palatium, ubi hospitabatur Farnesius; adest veredarius, nuntians obiisse D. Carolum a Basilica Petri, Episcopum Novariensem; rogansque ut Eminentia sua dignaretur præsentia sua exequias dicti Præsulis cohonestare. Displicuit omnibus mors tanti viri, sed quia Borromæus non poterat propter præsentem Farnesium Mediolano discedere, unanimiter Cardinales ambo in prȩsentem pariter Odescalcum verterunt oculos, [adest exequiis Episcopi Novariensis,] eumque oraverunt, ut isto caritatis officio pro se fungeretur. Cum ergo idem etiam Farnesius seorsim rogasset, & pro visitationis labore assumpto egisset gratias, dimisit eum a se sub horam tertiam, & ad suam ipsius rhedam deduxit abeuntem. Qui nihil cunctatus in viam se dedit, ac mane postero mature adfuit: seque solum Episcopum in ista functione videns, competenti processit in pulpitum, & suavissimo eloquio funebrem pronuntiavit orationem. Sumpserat thema, Requiem æternam &c. demonstravitque, curam Pastoralem, Episcopo impositam, unam ex laboriosissimis esse quæ alicui possint in hac vita injungi; [& orationē funebrem pene ex tempore habet.] quia exercetur in procuranda Dei gloria per salutem animarum, præ cunctis hujus mundi thesauris pretiosarum, & quibus maxime insidiatur dæmon. Narravit deinde labores defuncti in regimine commissæ sibi Ecclesiæ, cui totum seipsum impenderat; pedes videlicet itineribus, visitando toties diœcesim; manus, tot libris scribendis & functionibus faciendis; linguam, prædicationibus; & cetera omnia corporis membra, fatigationibus assiduis. Nunc vero cum apparebat a Domino datam requiem illis omnibus, tantopere in Dei causa exercitis; sperandum rationabiliter videri, quod etiam animæ ejus æterna requies obtigisset, quæ corpori unita cum ipso tam utiliter laboraverat. Quia autem nominabatur Carolus, & S. Carolo Patrono suo olim ministraverat; addebat, quod sicut hunc fuerat imitatus in labore Pastorali, animarum zelo, & probitate exemplaris vetæ; præsumendum quoque esset, quod cum eodem requie fruatur eadem. Fuit cum omnium Novariensium stupore auditus orator, quem sciebant præparandæ diction aliud tempus non habuisse, quam noctem itineri impensam.

[67] [Vicinis Episcopis libenter se impendit] Quoniam autem mentionem fecimus sepulturæ, Episcopo illi defuncto impensæ; addamus etiam aliud caritatis opus, viventi datum. Multum ille & frequenter impediebatur podagra, affixus lecto: itaque vice quadam Viglebanum misit cum Canonico Dolci ducentos & amplius ordinandos ex sua diœcesi, quibus omnibus Odescalcus promptissima caritate manus imposuit, addita ad eorum solatium oratione latina ex faldistorio. Fuit etiam invitatus a D. Gambara, Episcopo Dertonensi cæco, ad solennem Translationem Reliquiarum Corporumque sanctorum, in veteri Cathedrali detectorum, occasione fulminis, quod supra ipsam cadens totam destruxerat: Missamque celebrans, omnem illum populum cum Episcopo suo recreavit eleganti panegyri.

CAP. XXII

[68] Longissime differebatur fama virtutum ejus, [in causa gravi utiliter agit apud Paulum V.] quæ etiam movit aliquos, ut ad ipsum notabiles quasdam personas destinarent, opem ejus imploraturos, apud tunc regnantem Paulum V, in negotiis maximis & sanctæ fidei propagationem concernentibus. Audivit eos benevolentissime Odescalcus; & quoad negotium propositum, cum omni diligentia quærens in veritatem rei, prius quam ipsa suæ Sanctitati repræsentaretur, suggessit quidquid utile atque opportunum existimabat, ad felicem exitum consequendum. Postea vero misit alium quemdam expresse, licet sub diverso prætextu, ad Pontificem: qui considerata qualitate negotii, pro sua gravitate & prudentia, non solum annuit ut daretur effectui, sed etiam media eodem disposuit. Interim tamen ad meliorem vitam transiit Odescalcus, cum magno optimi Pontificis sensu: qui sicut talenta ejus habebat cognita, ita vehementer doluit non posse tanti momenti negotium ipso mediante perduci ad finem.

[69] [Maximi fit a Cardinalibus,] Jam diximus quantam de eo æstimationem habuerint Cardinales Borromæus atque Taverna: nunc addo, nihilo minorem fuisse eam, quam alii quoque Cardinales conceperant; qui post consuetam subscriptionem semper in epistolis propia manu addebant aliquid peculiaris demonstrationis erga ipsum. Satis erit unum ex omnibus retulisse Cardinalem Aldobrandinum, nepotem Clementis VIII, sic subscribentem, Januarii anno MDCXX: Admodum recens apud me est memoria nostræ antiquæ amicitiæ & meritorum vestrorum. [& Gubernatoribus Regiis,] Præter Comitem de Fuentes, qui ipsi promotionem ad Episcopatum Viglebanensem curavit, omnes alii Gubernatores Status Mediolanensis similiter eumdem maximi faciebant. Scio autem quod Marchio de Inoyosa eo sit usus, in summæ consequentiæ negotio, pro obsequio suæ Majestatis Catholicæ, nec cuiquam fidendo, nisi maxime familiari. Dux Feriæ ejusque conjux parem semper opinionem de eo præ se tulerunt, & hæc cupiebat quam frequentissime ab Odescalco visitari, quoties Mediolani erat, ut posset cum ipso agere de rebus spiritualibus, cum sua maxima consolatione nec minori fructu. Quapropter Dux ipse eum impendit, ut Ducissæ suaderet frequentius egredi de Palatio, unde solum bis integro anno prodierat, semel ut corpus S. Caroli, alias ut Hospitale majus viseret; insigni certe mulieribus, prȩsertim istius qualitatis, exemplo modestiæ.

[70] D. Petrus de Toleto, in precando felicia festa gaudebat ipsum aliquando prȩvertere, [ceterisque officialibus, togatis & militaribus.] cum admiratione Episcopi non exigua. D. Alfonsus de Idiaquez; qui primum fuit Magister equitum generalis in hoc Statu, deinde rediit Castellanus Mediolanensis, atque Magister-Campi generalis cum jure successionis in Gubernationem; tantopere Odescalcum amabat æstimabatque, quod Viglebani residens gauderet eum identidem visitare, & vicissim ab eo visitari. Regressus autem Mediolanum ad prædicta munia administranda, cum esset in castro, audiretque D. Odescalcum venire ad se; progrediebatur obviam de cubiculo, usquequo ipsi occurreret propriotemque sibi factum stringebat amplexu brachiorum, cum omni testificatione affectus & reverentiæ. Simili ratione eidem afficiebantur Prȩsides Senatoresque, & primarii quique Officiales, tam togati quam militares. Quadam autem vice, cum copiæ Vercellas ducendæ essent, tanta fuit erga illū devotio Ducum militumque, ut non prius in campum vellent prodire, quam ejus benedictionem suscepissent. Quapropter necesse fuit ad mensam cui accumbebat eos intromittere, ut suæ satisfacerent Religioni. Denique officia, quæ habuit in Curia Romana, satis ostendunt, quo loco apud summos Pontifices fuerit.

CAPVT IX.
Petri Georgii sanctitas divinitus varie declarata: ejusdem erga omnes benignitas.

C. XXIII

[71] Sed & ipse Deus, quanti faceret labores ab Odescalco sua causa toleratos, ostendere volens, [Prophetiæ dono instructus,] dono prophetiæ eumdem ornavit, quo multa futura prædixit; ac nominatim vindictam Viglebanensibus imminentē, propter eorum erga ipsum inobedientiam. Quod ut certius Lectori innotescat, placeat ei accipere ipsamet verba, quæ mihi per epistolam scripsit, manu propria, Illustriss. D. Fr. Gabriel Adarzus, Archiepiscopus Hydruntinus, sub die X Januarii MDCLVIII; ubi post alia quædam, spectantia Vitam D. Odescalchi, & suo loco relata, hæc subjungit. Nihilo minus explicite scribendum est, quod multi recognoverint D. Odescalcum variis in occasionibus dotatum spiritu prophetiæ. Paucis autem mensibus ante mortem suam, quadam die de pulpito dixit, id quod multorum animis in civitate Viglebanensi alte hæret infixum, magnoque cum dolore auditum fuit. Prædicans scilicet de culpa inobedientiæ & contumaciæ, quam ostenderant in causa Confraternitatum, ita dixit; Iudicatis me esse molestum vobis, qui vere non sum, [immorigeris Viglebanensibus prædicit,] nimisque vos premere præcipiendo inutilia. Vtilia utique sunt, filii, quæ a vobis desidero fieri, & non potest non esse utile vobis illud, in quo vestra exercebitur obedientia. Majores nostri Episcopi hanc volucrunt a successoribus præcipi, & a vobis exhiberi. Pareamus Concilio omnes, ut meritum sit commune; ego in intimando, vos exequendo. Simus uniti sub jugo obedientiæ, quod est suave onusque leve. Non recalcitremus contra stimulum, quoniam durum est nobis, dicentque Angeli, [diuturnam Sedis vacationem,] Numquid adhæret vobis sedes iniquitatis, qui fingitis laborem in præcepto? Si autem me exhortantem non audiveritis, timeo, timeo, imo video vos tradendos in desideria cordis vestri, cariturosque Pastore & ululaturos; & utinam non verificetur in vobis, Parvuli petierunt panem, & non erat quifrangeret eis.

[72] Ita autem revera contigit. Mortuo enim sancto Episcopo, annis aliquot vacavit Sedes. Deinde venit D. Franciscus Romerus, Archiepiscopus Lanzianensis; [prout contigit,] qui paucis annis resedit, & defectu sanitatis transiit Neapolim, ubi mansit mensibus aliquot, intentus curandæ valetudini; postmodum in Hispaniam rediit, actisque ibidem circiter sex annis obiit. Tunc Episcopatus collatus fuit Illustrissimo D. Julio Guitierez, Archipresbytero Scalæ & Oeconomo Apostolico atque Regio hujus Status; qui absque culpa sua totis novem annis mansit expers Consecrationis, propter accidentia varia, quæ una supra alia & tam inopinata evenerunt, ut solummodo videantur divinitus præordinata fuisse, ad castigandos Viglebanenses & complendam prophetiam sancti sui Prælati. [variis electis sed mox ablatis,] Consecratus autem Episcopus Guiterius ad suam Ecclesiam venit, sed novem solum mensibus eam rexit; obiitque, magno sui relicto desiderio & dolore de tam subita jactura, hominis usquequaq; excellentissimi. Post ejus mortem rursum duobus annis vacavit Sedes, quibus exactis nominavit sua Majestas ad eam Cardinalem Dongium: sed prius quam hic consecraretur, occupavit eum Innoventius X, aliamque Ecclesiam ei commisit; atque ita rursum vacavit Sedes altero biennio, donec ad eam venit an. MDCLIV mense Aprili Illustrissimus D. Fr. Gabriel Adarzus; in cujus solenni introitu compositi fuerunt multi versus, quibus significabatur commune gaudium, judicantium jam cessasse divinam ultionem, quam prænuntiaverat D. Odescalcus, dicendo ipsis, quod in pœnam suæ inobedientiæ carituri essent Prȩlato multumque eum desideraturi. O utinam jam cessaverit omnino, [spatio annorum 27.] & non ultra protrahatur flagellum! Nam quem Veglebanenses receperant læti anno IIV, dolent amissum, ad Archiepiscopatum Hydrunti translatum; adeo ut a VII Maji anni XX usque ad hunc mensem Aprilis anno LIV, quo intravit in ecclesiam istam D. Fr. Gabriel Adarzus, id est annis XXXIII, non habuerit Viglebanum in Palatio suo Episcopos residentes, ad summum inter omnes sex annis completis, & caruerunt Prælato plusquam XXVII annis interpolatim & discontinue. Et ipsi Viglebanenses recognoscunt hoc malum ab Illustriss. Odescalco fuisse comminatum & prædictum, & timent ne diutius protrahatur.

[73] Potest Dominatio vestra etiam dicere, quod hodiedum æstimetur Sanctus, [Suscitatur puer aquis suffocatus,] tam in civitate quam in tota diœcesi: eo quod tanta sint prodigia & mirabilia, quæ Deus operatur per ejus intercessionem. Specialiter autem, quod resuscitaverit puerum, viginti septem ab hinc mensibus suffocatum in rivo quodam, ablatumque violentia aquȩ decurrentis ad octoginta passus, unde decidit sub rotam molendini circumacti: quapropter D. Episcopus Fr. Gabriel decrevit, ad instantiam Capituli & civitatis, petitionemque Fiscalis sumendam informationem, de gratiis quas Deus est operatus inter fideles, implorantes auxilium prædicti Venerabilis D. Odescalchi, ut ea Romam mittatur. Testificatur autem D. Fr. Gabriel, quod cum multi ipsi dixissent, de sepulcro præfati D. Odescalchi procedere odorem suavissimum, quamvis corpus sub terra sit inclusum arcæ, lapidibus & calce obtectæ, ac deinde tabulis ligneis, quibus terra ad sesqui ulnam profunda incumbit; ipse D. Fr. Gabriel ad locum sepulturæ accessit, [odor cælestis percipitur ex sepulcro,] eo tempore quo nemo in ecclesia aderat, non habens in suo comitatu nisi famulum unum & sacristam; jussitque amoveriscamna supra sepulcrum posita: & prostratus in terram applicuit nares cuidam rimulæ, in una petrarum inventæ, & fragrantiam plane cælestem percepit. Exurgens itaque, mandavit denuo scamna sellasque reponi, sicut antea steterant.

[74] Hactenus manu propria D. Episcopus Adarzus, ad quorum illustrationem libenter adjunxerim, tumulum, [quod anteæ graviter oluerat.] in quo repositum fuit corpus Odescalchi & etiamnum requiescet, ipsomet dum viveret mandante effossum fuisse ante altare Deiparæ Virginis, intra capellam, quam in Cathedrali fabricandam curavit, pro aliquo cui devotio suggereret, ut istic vellet sepeliri ante prædictum altare: cumque adhuc vacuus maneret tempore mortis ejus, ipsimet sepeliendo electus est. In eodem sepulcro reposita fuerunt intestina, me præsente exempta, collectaque intra urnam testaceam, eorumque loco fartus est venter spongiis & myrrha. Quando autem compositurus eram corpus intra capsam, minimum tertio ingressus sum tumulum, thure eum suffumigans, ad dissipandum fœtorem, qui ex eo aperto existebat, totaque ecclesia se diffuderat: quare dum a multis jam annis dicitur cælestis quidam odor inde existere, judicet quilibet ecqua esse possit illius causa.

CAP. XXIV

[75] Tanta erat apud omnes æstimatio bonitatis ejus, tamque nota universis ejusdem affabilitas, nec minus evidens desiderium incensum quoscumque juvandi, ut ad eum in suis necessitatibus nemo non fidenter recurreret consilium vel auxilium requisiturus, upote certus haud frustra id sibi futurum. [Magna comitate omnes quovis tempore excipere solitus,] Novi ego magnæ conditionis personam, cui cum casus perquam mirabilis obvenisset, uno dumtaxat fido sodali comitatus, media nocte, ne cognosceretur, Episcopium adiit, Odescalchi alloquium postulans. Suspecta familiaribus erat ignoti hominis tali hora accessus: quapropter non nisi multa cum cautione introducendum sibi putaverunt. Verum mox ut in Episcopi præsentiam venit, subito ei se manifestavit; & ipse, dato familiaribus signo, innuit ne ultra quærerent aliquid; auditumque dimisit quam secretissime potuit. Ego vero qui postea cognovi, [urgenti & secretæ necessitati medetur:] urgentissimum illum casum extitisse, fidenter lectori assevero, gravissima scandala inde exoritura fuisse, si pro sua singulari prudentia consiliique præsentia promptum remedium ei non tulisset Odescalcus.

[76] D. Alphonsus Pimentelius, Magister equitum in Statu Mediolanensi, Eques ipse, qualem cuncti norunt, nobilitate, magnanimitate, & bonitate eximius; cum vice quadam Viglebano transiens festinanter ad exercitum, non posset ejus diuturniori colloquio, uti assueverat, gaudere; noluit tamen eo insalutato sine benedictione discedere. Itaque sciens Episcopum eo ipso matutino tempore occupari supplicatione ducenda, [& amico morienti assistit per se.] conatus est eum ubi ubi posset reperire: atque obvium in publica quadam platea nactus, coram omni populo se provolvit in genua, neque assurgere prius consensit, quam benedictionem adeptus foret. Quando autem idem Eques postea revertit plumbea glande vulneratus in obsidione Vercellensi, ex quo vulnere etiam obiit; præsentiam suam jugiter eidem exhibuit, assistens atque consolans, & ad bene moriendum disponens, præbito etiam per se sacro Viatico, quoadusque expiravit.

[78] Quid vero de pauperibus dicam, & quam præsens in ejus caritate auxilium haberent consiliumque viri & feminæ, pusilli & magni, infirmi ac sani, tribulati & quacumque necessitate pressi, cujuscumque essent conditionis? Atque hinc extitit universalis ille mœstissimusque planctus per totam Viglebanensem civitatem, [hinc tantus in ejus funere planctus civitatis.] cum ad sepulturam efferretur; quitantam in admirationem rapuit Episcopum Casalensem, exequiis ipsius intervenire dignatum, ut diceret, quod civitas ipsa recte posset vocari Civitas flentium. Lacry mabantur enim omnes, eo quod viderent mortuum non solum Episcopum, Pastorem, ac Patrem suum, verum etiam refugium universorum. Quin & in ipso justitiæ vindicativæ exercitio exerebat se caritas erga proximum. Presbyter quidam, [Etiam in puniendis reis benignus,] scandalosæ omnino vitæ, qui sub protectione cujusdam Magnatis confidebat impune prosequi effrænem libidinem, post multas frustra adhibitas correctiones ab Episcopo, tandem jubente eo datus in carcerem erat. Hic ad extremam mendicitatem redacto, ex ipsa domo Episcopali subministrabantur multa gratis: cumque tam ipsa captivitate quam exhortationibus soliciti pro eo Præsulis ad pœnitentiam rediisset: accersivit Odescalcus quemdam ejus fratrem secularem, pridem ab illo dissidentem, propter propudiosam & ecclesiastico indignam licentiam; voluitque ut reconciliatus ipsum denuo in domum reciperet, sub certa ad victum pensione: quod autem supererat de fructibus Beneficii ejus, mandavit consignari cuidam mercatori, [uni eorum optime prospicit in futurum.] unde accipi posset quo vestiretur, ne porro cum dedecore status & Ordinis sui, pannosus incedere pergeret: itaque ordinatis omnibus permisit exire de carrere, valde emendatum exterius interiusque. O veram delinquentes puniendi formam! Ex hoc autem casu conjectura potest fieri de aliis similibus infinitis.

[79] [Eleemosynas large & prudenter dispensat:] In Eleemosynas porro particulares domi ejus distribuebatur, quotidie post prandium, certa quantitas panis: si quid autem pecuniæ ex causa aliqua, inter manus vel in camera ejus, remanserat, totum cedebat egenis primo obviis. Scribit autem Taro, quod cum aliquando non nisi ducatus unicus domi inveniretur, ejus dimidium dari jusserit pauperi peregrino, eleemosynam petenti. Pecuniam vero, quæ inter prædicandum colligebatur, consignabat Canonico cuidam, erogandam iis qui schedam a manu sua afferrent: seorsim enim accersitos ad se pauperes interrogabat ipse, quo certius distinctiusque sibi constaret de cujusque indigentia, & quod collectæ deerat supplebat de suo. Sed & erga infirmos totus caritas erat, [infirmos quoscumque prompte visitat:] ad quos cum invitabatur pro danda iis benedictione cum Indulgentia in hora mortis, veniebat promptissime, quantumcumque forent pauperes, atque ipsos per se consolabatur. Nec solum hoc faciebat, quotidie dum quis infirmabatur domi suæ eum adiens; sed vidi aliquot, quod senis octonisque vicibus uno die reviseret, propriis quandoque manibus medicinas porrigens. Nulli autem expensæ volebat parcitum, qua eis subveniretur. Quod si periculosus morbus erat, conspexi ego ad unius ægroti curam accersiri ab ipso omnes medicos civitatis (tres illi erant) quin & quartum aforis advocari, quem domi suæ excipiebat, ut continue assisteret infirmo, præter medicamentorum pretium, etiam mercedem ei solvens de suo. In ipsa autem eorumdem visitatione, tantam monstrabat affectus teneritudinem, reaptando lectos, & variis commoditatibus ipsorum prospiciendo, ut confunderentur ægri & obstupescerent præsentes ad tantam demissionem: quemadmodum ipse ego non solum vidi, sed & in propria persona expertus subinde sum.

CAPUT X.
Singularis Petri Georgii devotio erga Deiparam.

CAP. XXV

[80] Quamquam omnis vita hujus sancti Prælati aliud non esset, quam exercitium continuum variæ erga Christi Matrem devotionis, & perpetua procuratio honoris ejus; restant tamen multa, minutim notanda in hoc argumento. [praxes 63 ipse sibi reduit familiares;] Cum enim in suo Discursu XI de instituto devotionis istius, eam in rem notasset sexaginta tres praxes ipsam exercendi, eas omnes ipse in usum verterat quatenus erat possibile. Ac primo quoties per Rubricas licebat, Sacrum de Diva faciebat: quoties sermonem habebat ad populum, inserebat ei quidpiam illuc spectans. Super mensam plerumque prælegebantur ei libri de eadem materia. In itineribus, post recitatum Rosarium Officiumque, ordinarius ejus sermo erat de Maria. Si ex causa aliqua sibi commissa proveniebat quidpiam sportulæ nomine, id continuo inferebatur in truncum eleemosynarium, expositum ante altare Deiparæ. Si veniebat in locum ubi esset ejusdem vel ecclesia, vel sacellum, vel imago aliqua miraculis celebris; ante omnia procedebat ad eam visitandam dictaque Missa honorandam: ut vero inter visitandum parochias commoditatem haberet in tali quapiam sacrificandi (si ea forte distabat longiuscule a loco ubi pernoctaverat) surgebat ante auroram, eoque se conferebat, ut ad horam, visitationis functionibus designatam, mature adesset; sæpe prius reverterns quam familia tota surrexisset.

[81] [omnes ecclesias Virgini sacras Romæ visitat.] Anno MDCIII quo Romam ivit, statim atque illuc appulit requisivit, quot ibi ecclesiæ essent consecratæ in nomen Deiparæ: intelligens autem viginti duas numerari, ordinate processit ad singulas, & in singulis Missæ sacrificium obtulit. [jubet orari pro se ut in illo affectu semper proficiat.] Per nobilem virum, senem ac fidum sibi, curavit vetulæ cuidam, infirmæ ac pauperi, cui nomen esset Mariæ, de habitatione provideri. Familiari cuipiam suo Ordinem conferens Presbyteratus, injunxit eidem, ut, in prima quam dicturus esset Missa, peteret ipsi gratiam a Deo tam ardenter amandi ipsius matrem, quantum subinde alii exardescunt in amorem mulierum: & quia occasionem habuit scribendi eidem Sacerdoti forte absenti, subjunxit Epistolæ hæc fere verba: Nondum sentimus in nobis inflammatum illum amorem erga Virginem, quem cuperemus: proinde ne cesses in vestris Sacrificiis rogare Deum, ut mihi hanc gratiam faciat: quia ignis, quantumcumque luculentus, numquam dicit, Sufficit. Omnibus secum agentibus commendabat devotionem erga eamdem. Cum aëris captandi causa egrediebatur domo, in rheda aut pedes, terminus exspatianti propositus semper erat aliqua illius ecclesia, capella, vel oratorium. Habuit aliquanto tempore in uno conclavium domus suæ statuam illam Marianam, quam cum descripta superius solennitate postea curavit collocandam supra altare ipsi dicatum in Cathedrali Viglebani: adistud autem conclave sæpius itabat, noctu præsertim, quanda familia cubitum se receperat, ibique insistebat orationi & flagellando corpori, quin & cereos sæpe faciebat ardere.

CAP. XXVI

[82] Cum absolveret ultimum opus suum; de Instituto devotionis ad honorandam Virginem; in ultimo ejus discursu, [absolvens ultimum opus de devotione ergæ B. V.] eam petiit gratiam a Maria, tam ardenter pro eadem obtinenda supplicavit, tam prompte fuit exauditus; ut res omnino digna videatur, cui devotus Lector advertat animum. Ita ergo scribit: Recipe, Benignissima, pusillum hoc munus, quod offertur Tibi: &, ut es gratissima, gratias ac dona nobis repende. Nos parva Tibi damus, tu reddes nobis grandia, & digna magnitudine vestra. Si tuis intervenientibus precibus desiderarem impetrare vitam prolixam, parum id foret; si postularem honores opesque temporales, quantumcumque hæ maximæ, isti primi essent quos habet mundus, etiam parum; [petit per eā veniam delictorum] si peterem quidquid pulchrum, bonum, ac pretiosum in creaturis reperitur, etiam parum. Volo a te petere grandia, & amplitudini tuæ proportionata. Quæ autem ista? Culpas nostras exorando excusa. An gratiæ & dona spiritualia? Veniam peccatorum meorum impetra. Excusa quod timemus, quia tu es spes unica peccatorum. Per te speramus peccatorum veniam; & in te, Beatißima, est expectatio nostrorum præmiorum. Tu quæ es anchora suprema reorum, excusa defectus meos apud Deum, quorum causa versor in continuo timore judiciorum ejus magnorum. Per te spero ejusmodi indulgentiam: in te, Beatissima, spem repositam habeo præmiorum æternorum. Sis mihi nominatim advocata fidelis in vita & in morte. Gratiam mihi impetra in præsenti, [& vitam æternam] & gloriam in altera.

[83] Effice ut recipiar in paradisum, tecum gavisurus in æternum; ut postquam contemplatus gaudia tua, tuisque doloribus fuero compassus in terra, tuæ fiam particeps gloriæ in cælo. Devotio proposita in quindecim mysteriis, terminatur in mysterio ipsiusmet gloriæ: finis ergo & hujus præsentis & alterius cujuscumque laboris mei sit acquisitio ejusdem gloriæ. Desideravi ego ut mediante devotione ista honorareris in terris; nunc autem opto interventu patrocinii tui pervenire ad honores cælestes. Obtuli tibi coronam compositam ex quindecim rosis, tu mihi impetra coronam distinctam cælestibus gemmis. Ad majestatem Reginæ pertinet, habere famulum coronatum. Obtuli tibi brevem imperfectamque laudationem, vellem autem semper perfectius perfectiusque apud Superos te laudare. Prædicavi magnalia tua coram hominibus, nunc cuperem te collaudare coram Angelis ac Beatis omnibus. Hæc summa desideriorum meorum: ad hoc premium adspiro, [& cum tali petitione librū finiens,] hoc solum ambio, aliam mercedem nullam volo, nullam postulo, o Mater gratiarum. Equidem indignum me novi qui istud impetrem, sed tu es digna quæ obtineas: concedatur tuo merito, quod juste negaretur demerito meo.

Nil datur, hoc si non detur, licet omnia dentur:
      Si datur hoc unum, tunc datur omne bonum.

Hanc talem & tantam gratiam ut consequar, flexis humi genibus, corde sursum elevato; linguam affectui, mentem calamo jungens, quam possum humillime pro eadem tibi supplico. Suscipe, o benignissima, o dilectissima Domina, orationem meam: præsenta illam dilecto filio tuo: effice ut eidem gratiose subscribat, brevi hoc, sed efficaci ac pleno energiæ verbo, Amen.

[84] Ego, qui, sicut primum totius operis exemplum scripsi, [dimisso secretario solus ipsam affectuose recitat.] sic illo dictante addidi etiam extremam istam clausulam; cum dimissus ab eo egrederer ex Musæo ejus, audivi illum movere sedem. Ergo curiositate motus, ut viderem quid demum acturus esset; per conniventis ostii rimam observavi, quod ingrederetur in cubiculum suum, ubi dormire solebat. Mox autem vidi prostratum in genua, coram imagine Deiparæ marmorea, stante in excavato pariete supra reclinatorium: ibique opus illud manu tenens ac Virgini offerens, de scripto eamdem orationem iteravit; cujus effectum etiam cito obtinuit, per gratiosum & desideratum, Amen: Siquidem paucos intra dies infirmatus, vitæ suæ cursum finivit.

CAPUT XI.
Morbus, Obitus, Sepultura Petri-Georgii.

[85] [Medicis cito ei moriendū dicentibus] Morbus Godescalchi extremus, fuit duplex tertiana continua, ex abundantiori pituita, quam studiorum contentio tantam accumulaverat intra stomachum, ut nullis medicamentis evacuari ea potuerit: quantumlibet conniterentur non solum medici civitatis, sed etiam peritissimi quique ex civitate Papiensi: qui cum accersiti ad eum venissent, dixerunt, paucas admodum vitæ horas superesse ægroto. His auditis, continuo apprehendi tabellam Deiparæ, accedensque exhibui, rogans ut jam dignaretur opere ipso exercere, quod docuerat alios in hora mortis faciendum; recurrendo ad Virginis patrocinium, ejusque auxilium implorando, in hoc ultimo & tam periculoso transitu: indicans etiam medicos judicare conveniens esse, ut sese disponeret ad suspiciendum Viaticum; atque hoc dicto, cum prosequi ulterius verba non possem supereffundentibus se lacrymis, egressus sum de cubiculo. Ille vero confestim me revocans, interrogavit, num timerem ne cito moreretur. Respondi non aliū me haberet timorem quam medici incusserant, [Viaticum suscipit:] dicendo paucas vitæ horas superesse. Ast ille rursum, quod ad Communionem quidem attineret, promptissimum ad eam se esse, inquiebat; de cetero ne solicitus essem, Quia (ipsa ejus verba refero) non moriemur tam cito, sed habebimus tempus ut fruamur solatio. Patris nostri Confessarii. Erat hic quidam Pater Doria, ex Ordine Zoccolantium, qui morabatur Alexandriæ: ad quē licet expeditus esset nuntius velox, non tamen adesse poterat nisi die sequenti. Nihilominus quia medici censuerant ipso vespere moriturum, festinatum est in præbendo ei sacro Viatico. [Canonicos suos extremum alloquitur:] Ergo non nihil temporis dari sibi petiit, quo se ad tantum Sacramentum suscipiendum appararet, solusque relinqui. Interim convocatum est Canonicorum Capitulum, coram quo devotissime Corpus Christi velut moriturus suscepit. Eadem occasione habuit ad eosdem perquam devotum sermonem, cunctisque affirmavit, quod licet nonnulla sententiarum disparitas sibi cum ipsis intercessisset; numquam tamen omiserit paterno affectu eosdem uti solebat prosequi. Deinde commendavit ipsis quam instantissime potuit servitium divinum, & sedulam pro Ecclesia curam; idque cum verbis tantæ teneritudinis, ut ex omnium oculis ubertim prorumperent lacrymæ.

[86] Non tamen, sicut prædixerant medici, ita evenit, ut ipso die moreretur: [vivit tamen ut prædixerat,] quin potius vesperi notabiliter melius habere cœpit, nocte autem sequenti tam placide dormivit, ut iidem medici, mane regressi, mutata sententia, cœperint etiam sperare de servanda illi vita. Interim advenit qui desiderabatur Pater Confessarius: ego nihilominus, quia dies iste erat febris recurrentis deterior, rogavi ut in alterum meliorem differret consolationem quam ex eo volebat capere. Non, inquit ille, sed hodie id agamus, [usque in adventū Confessarii sui:] dum tempus habemus. Neque vana præsagitio ea fuit: sequenti enim die increvit morbus, & ipse cœpit letargo corripi: a quo cum singulis fere ternis aut quaternis horis expergisceretur, revocabat semper ad se Confessarium, postulabatque identidem reconciliari, voce semper libera claraque utens: [videtur præsentem habuisse Deiparam,] idque fecit ter quaterve. In hoc autem statu me alloquens dixit: Nihil formides, Joannes Baptista: præsentem enim habemus personam, quæ nos vult juvare in hora mortis. Non possum ego nisi pie credere, personam istam fuisse Deiparam sanctissimam, quæ de auxilio suo securum esse jusserat; licet ipse præ humilitate noluisset eam nominare. Invaluit denique tantum sopor letalis, ut numquam ultra expergisceretur; [& moritur 7 Maji inchoato jam festo S. Michaelis.] quare collata eidem est extrema Unctio, præsentibus multis Religiosis, die septima Maji; & circa horam quartam intrantis octavæ reddidit spiritum creatori suo. Fuerat Præsul semper devotissimus erga S. Michaelem, cujus piæ affectionis ego conscius, dixi non moriturum nisi in ipso sancti Archangeli festo, quemadmodum & evenit. Principio hujus suæ infirmitatis die quadam inventa est lampas, quæ ante Sanctissimum accensa pendebat in Cathedrali, collapsa in terram: id quod habitum fuit citæ mortis prænuntium.

[87] Intellecta mors illa a cunctis fuit cum eo doloris sensu, [Licet mandasset condi in æde Lauretana,] quem merebatur Episcopus, semper creditus non sibi vivere, sed Deo, atque ad honorem Deiparæ, splendorem Ecclesiæ, commodum spirituale ac temporale proximorum. Testamento mandaverat sepeliendum se in ecclesia Virginis Lauretanæ, quam (prout dictum supra est) restaurari fecerat: sed ad extraordinariam Capituli instantiam indulserunt consanguinei, ut in Cathedrali conderetur, justis Canonicorum rationibus adversus extremam voluntatem prævalentibus. Ego tamen, ut aliquatenus facerem dispositioni ipsius satis, ad ȩdem Lauretanam cor detuli, quod, dum corpus aperiretur, in bursam Ormuzini panni violacei condideram: & hanc reposui intra arculam lariceam bipartitam, ponens in altero loco fidem authenticam talis depositi: [sepelitur tamen in Cathedrali cū libro suo de Diva,] hæc autem capsula postea fuit condita post altare istius sanctæ domus Lauretanæ. Ad exequias celebrandas fuit rogatus D. Scipio Paschalis Episcopus Casalensis, qui cum omni promptitudine functionem istam explevit. Orationem funebrem, quæ deinde typis mandata prodiit, recitavit Pater Fr. Petrus Martyr Minutii ex Ordine Prædicatorum. Quia vero sæpius mihi vivens dixerat, quod volebat sepeliendo sibi supra pectus poni librum, quem ultimum composuerat de Instituto devotionis Marianæ; ejus, licet necdum integre impressi exemplar, unum aptavi statim, juxta desiderium ejus, posuique intra sandapilam. Auctori contumulandum.

[88] Finitis exequiis depositum est cadaver in sepulcro novo, [ante ejus aram a se erectam:] quod vacuum reperiebatur ante aram Deiparæ, quodq; effodi fecerat pro eo qui ex particulari affectu istic voluisset primus sepeliri: & ibidem requiescit etiam nunc, ut supra dictum est. Erat perfectæ staturæ beneque dispositæ, colore vivo, facie tam pulchra, hilari ac devota, ut raperet animos omnium se intuentium: oculis claris atque modestis, ore subridenti, barba & crine, cum moriebatur, nonnihil tendentibus ad canitiem. Anno deinde MDCLVIII sequentia composui Epitaphia; quorum primum collocatum est in Cathedrali Viglebanensi, supra columnam Presbyterii, [eidem postea ponitur Epitaphium geminum.] vicinam organo, obversamque capellæ Virginis matris; alterum supra defuncti sepulcrum cum insigniis Odescalcorum, quæ purissimo in marmore exculpi fecit D. Doctor Raymundus Odescalcus, ex proximis defuncti consanguineis unus: qui cum viventem semper observasset, etiam mortuum voluit ea devotissimi affectus testificatione prosequi. Porro cum Taro in fine scriptionis suæ dicat, quod Multa alia fecit & dixit, quæ non sunt scripta in libro hoc: faciam & ego locum aliis, scripto meo adjuncturis quidquid deinceps comperietur de hujus sancti Antistitis actis; quamvis nullam pretermiserim diligentiam, ad colligendam omnem possibilem notitiam eorumdem, ad Dei honorem Virginisque sanctissimæ: quibus sit laus & gloria per secula seculorum, Amen.

EPITAPHIVM
D. O. M.

PETRO GEORGIO ODESCALCO,
PATRITIO NOVOCOMENSI,
THOMÆ REGII SENATORIS FILIO,
ECCLESIÆ PATRI ET FAMILIÆ LVMINI.
HIC
VTRIVSQ; SIGNATVRÆ REFERENDARII,
PROTONOTARII PARTICIPANTIVM,
LITTERARVM APOSTOL. CORRECTORIS,
FIRMI GVBERNATORIS,
AD HELVETIOS LEGATI,
MVNERA FELICITER OBIVIT.
EPISCOPVS ALEXANDRINVS,
POSTMODVM VIGLEVANENSIS,
VBIQVE EXTRVCTIS ARIS, SCRIPTIS CODICIBVS, PIISQVE INSTITVTIS,
EXIMIÆ PIETATIS
IN DEVM, DEIPARAM, ET SANCTOS
GLORIOSA EREXIT MONVMENTA.
PASTOR ET PATER
SEMPER VIGILANS ET PIVS,
INTER PIORVM LACRYMAS,
NVMQVAM SATIS LACRYMATVS,
VT CÆLO DIVTIVS VIVERET
CITIVS TERRIS OBIIT,
NONIS MAII, M. D C. XX.
DEVOTI ANIMI TESTIMONIVM
PARENTI OPTIMO
I. C. RAYMVNDVS ODESCALCVS

P.
Supra sepulturam.

MARIAM VIRGINEM,
QVAM VIVENS
PETRVS GEORGIVS EPISCOPVS
MIRIFICE COLVIT,
HIC EIVS OSSA DEPOSITA
VENERANTVR.

APPENDIX.
De quibusdam memorabilibus ante & post mortem D. Odescalchi.

Ex iis quæ vitæ tempore acciderunt, primo referam id quod Canonicus Ravellius in suis informationibus narrat, [Aqua ablutionis sacrificalis sanatur puer confectus variolis,] ipsius illius verbis, quoniam omni fide mihi digna videntur, utpote viri perquam familiaris in domo Episcopi. Ita autem scribit: Quodam mane in Episcopium venit mulier, dum Antistes ad Missam se parabat, habens in brachiis filium deformatum variolis usque ipsos oculos, quos aperire nequibat; ita ut potius frustum tostæ carnis quam creatura humana videretur. Petebat illa magna cum instantia aquam ablutionis manuum ejus, ante, in medio, & sub finem Missæ, porrigens eo in finem vasculum ex argilla Majolicensi. Hanc cum accepisset, domumque tulisset, nescitur quo instinctu, credi tamen potest quod affectu devotionis, lavit ea oculos, faciem, & corpus infantis: qui continuo aperuit oculos, cœpitque toto reliquo corpore ita melius habere, ut intra paucos dies omnino sanus apparuerit; & ipse scriptor eum vidit annos jam sedecim natum.

Auriga quidam Cæsaris Rho, nepotis ipsius Odescalchi, [item maleficio impeditus ab usu uxoris:] maleficio impediebatur ab actu conjugali: cum autem magnam concepisset de sanctitate Episcopi opinionem, curavit, mediante me, habere aliquid aquæ ab ipso benedictæ; per ipsam, ut mihi asserebat, liberandum se sperans. Ego, licet non sine difficultate, ipsam ei obtinui; & ille eam bibit, bibendamq; uxori porrexit; ex eoque tempore liberos se eo impedimento senserunt Dederunt etiam ex ea bibere cuidam filiæ suæ male habenti: & hæc etiam mutato statim colore, omnis molestiæ expers mansit.

Statim a morte Odescalchi, narravit mihi Mater Antonia Maria Ribera, [quod vivus promiserat,] Superior monasterii Ascensionis Viglebani, mulier excellentis, non solum nobilitatis, sed etiam spiritus, casum sequentem. Emerat monasterium istud fundum quemdam horto suo contiguum, quem ea accessione ampliare volebant. Adiverat locum D. Odescalcus, visurus an muri essent æque alti ac alii, quantum requirebat clausura: verum quia prius obierat, quam ipsa usa esset licentia dejiciendi murum intermedium, oretenus dumtaxat sibi facta, vehementer anxiabatur; eo quod materia inde proventura valde egeret, dubitaret autem an concessa facultas non expirasset cum concedente: sed nec electus adhuc erat Vicarius Capitularis, [per miraculum efficit mortuus.] ad quem posset recurrere. Ergo ad defunctum se convertens ait: O anima benedicta, quam credere me convenit jam receptam in cælum; tu, quæ tanta cum caritate semper occurristi necessitatibus monasterii hujus, etiam in præsenti perplexitate succurre mihi apud Dominum Deum. Hæc cum dixisset, abiit ad Missam audiendum, ac postea in cellam suam sumptura quidpiam medicinæ. Interim misit Vicariam suam ad portam carrorum, positam in eadem maceria; ut præsens istic adesset nescio cui rei agendæ. Quæ mox ut eo appulit, percepit haud procul a se jaci lapidem: dumque attonita circumspicit quis eum jecerit, nemine vel eminus comparente, vidit ultro cadere murum illum totum, remanente sola porta ubi stabat cum modica parte vicina. Maxima autem consideratione dignum fuit, quod ruina facta sit eam in partem, ubi monasterio erat utilior futura, licet in eam non inclinaret, sed nec inclinari quidem facile posset, uti referebant ipsæ Matres.

[Cappucinus ex Febri moribundus,] Subjungam hic aliam Epistolam D. Adarzi, qua mihi significat, quid se prȩsente acciderit, consideratione minime levi dignum. Hanc, inquit, eo scribo Dominationi vestræ ut præbeam occasionem significandi mihi qualiter valeas (opto enim ut plene) & quo in statu sit Vita D. Odescalchi quam scribis. Ut autem majori cum fervore procedas, volo Tibi referre quid Viglebani acciderit, dum adhuc essem Mediolani. In conventu Cappucinorum Viglebaniensium æger maligna febri tenebatur Frater Circator monasterii laicus, dictus Fr. Augustinus, extra spem vitæ; utpote jam munitus Viatico, & mox extremam Unctionem suscepturus. Ego, qui bono isti Religioso haud mediocriter afficiebar, ad eum visitandum ivi, in festo S. Antonii Patavini sub vesperam: cumque aliquamdiu collocutus essem cum P. Guardiano in horto, [sumpta aqua in Odescalchi vomine benedicta,] dixi quod cuperem infirmum videre. Rogavit ille ut ne irem, quia jam moriebatur. Perstiti nihilominus in proposito, voluique ascendere, sicut & feci; atque intravi ad Fr. Augustinum, interrogans qui valeret: ipse vero nihil respondebat & solum fixis oculis me intuebatur. Videns autem eum in summo gradu febrilis æstus vehementer sitire; suggessi P. Guardiano, ut ei potum adferri juberet. Allata ergo ei est aqua, & exhibita infirmo quantitas trium circiter unciarum, quam benedixi dicens: Fr. Augustine, In nomine Dei, & Virginis matris suæ, ac D. Odescalchi, bibe hanc aquam. Bibit Frater, & in terminis mihi dixit: Grande obsequium mihi præstitisti. Tum Guardianus pulsum arteriæ exploravit, & dixit, multo melius infirmum habere; idem fecerunt dixeruntque P. Vicarius, [subito convalescit;] & P. Infirmarius cum alio Patre, qui fuerat in seculo medicus. Paulo post interrogavi infirmum, utrum placeret ipsi rursus aqua potare. Respondit, Omnino; allataque est media circiter quantitas prioris, cui similiter benedixi, iisdem usus verbis. Statim autem atque eam gustavit æger; Jam, inquit, persanatus sum. Iterum ergo P. Guardianus cum supradictis Patribus tentarunt pulsum ejus, dixeruntque liberatum esse omni febre. Porro cum secunda vice aquam ægro porrigerem, suggessit infirmo Guardianus, promitteret qua primum vice egrederetur e conventu, visitare sepulcrum D. Odescalchi, id quod libenter facturum se vovit. Recuperata sanitate surgens de lecto, rogavit instanter P Guardianum, liceret sibi spatiari foras ad captandam auram. Negabat primum Guardianus facultatem, dicens, quod promiserat primum iter facere ad sepulcrum D. Odescalchi. Verum tanta fuit postulantis importunitas, [ob dilatum deinde votū relapsus,] ut ei fecerit potestatem eundi quo vellet cum assignato socio: ivit autem ad ecclesiam a Domina septem dolorum dictam, modice distantem a monasterio Cappucinorum. Verum cum domum reverteretur, tanti mox eum invaserunt dolores, ut cogeretur referri in lectum, seque mortuum diceret. Continuo ad jacentem accurrens P. Guardianus, monuit intelligere quam salubriter ipsi consuluisset, suadens ut prius factum a se votum compleret; formulamque præivit, quam verbatim subsequens veniam a Deo postularet: & cessaverunt una cum verbis dolores. [iterumque sanatus illud statim exolvit.] Proximo autem die processit ad visitandum sepulcrum, atque inde ad me veniens, ista omnia mihi narravit. Jamque informationes desuper confectæ habentur, & interrogati medici asseruerunt, impossibile fuisse, ut subito auferretur tota febris: cessaverat enim in instanti; id quod maxima consideratione est dignum. Hæc autem referre tibi volui ad solatium tuum, tum etiam ut Deo gratias reddas, atque ad prosequendum cœptum laborem scribendi Vitam defuncti, magis magisque animeris: confido enim futurum ad Dei gloriam minime vulgarem ipsiusque Sancti Episcopi.

Scripta erat hæc Epistola Mediolani, die XXI Augusti MDCLII; additaque erat altera ad ipsum eumdem D. Adarzum, Viglevano scripta, & sic nuntians. Multi hic sunt infirmi, & moriuntur multi: quotidie etiam videntur quasi infinita miracula fieri interveniente D Odescalco: [Item alius ad contactū pileoli.] Canonicus autem Crux, casum mihi alias narravit perquam rarum. Virum quemdam dicto D. Canonico notum invaserat febris: cumque ipse Canonicus aliquando esset piscatum egressus extra portam Vallis, factus eidem homini obviam, interrogavit eum quomodo valeret: cui iste respondit, redire sibi febres omni die. Ergo, inquit Canonicus, eamus haud procul hinc ad Dominam nostram de monte Carmeli, suggessitque ut recitaret ter Pater-noster & ter Ave-Maria in honorem sanctissimæ Trinitatis, rogando D. Odescalcum, ut sibi impetraret id quod esset ex majori Dei honore & obsequio: imposuit etiam capiti ejus pilcolum, quem ipse Canonicus ab eodem D. Odescalco acceperat. Quarto post die iterum viro prȩdicto factus obviā, interrogavit quomodo exinde valuisset; ille vero respondit, quod ex ea hora qua pileolum istum habuit capiti impositum, numquam rediit ad cum febris. Totum vero istud hic retuli, quia scio quod Illustriss. Dominatio sua gratanter ca sit intellectura de nostro illo Beato.

[Apparatus P. Godefridi Henschenii ad Chronologiam Pontificiana]

MONITIVNCVLA AD LECTOREM

Cum placuisset Michaëli Cnobbaro, suis & typis & sumptibus hos libros imprimenti, Propylæum hoc, sic imprimendum curare, ut seorsim etiam vendi posset; quia nonnullos futuros credebat, qui destituti commoditate aut voluntate totius operis perlegendi vel sibi comparandi, curiosius tamen ea requirerent quæ extra ordinem a Nobis tractantur; necessarium fuit ex Aprili ac Majo nonnulla recudi sub titulo Prævii Apparatus. Hoc cum ita jussissem fieri, ut nonnulla, quæ fuerat Auctor correcturus si vixisset, ipse ex ejus mente mihi nota corrigerem; visum mihi est eadem sic recognita, non ingrata futura etiam illis, qui empta haberent volumina nostra omnia: ideoque non curavi ea in communi omnibus exemplis editione auferre, sed nec apte potui. Nihil tamen majoris momenti mutatum vel additum volui, quod, hisce notis [ ] sejunctum a reliquo contextu, non posset Lector curiosus secernere. Addidi autem, de eodem quod Henschenius tractaverat argumento, illius opinioni contrarias Epistolas tres nostri P. Petri Possini; & dissertationem meam unam, ex jam dicti Possini opere quodam acceptam de Christi Genealogia: ut non minus Ecclesiasticæ quam Euangelicæ Historiæ, id est, vitæ ipsius Christi series hic inveniretur ordinata.

PROLOGVS AVCTORIS
De vetustioribus Catalogis Mss.
ROMANORVM PONTIFICVM.

[Mense Aprili occurrunt Natales Pontificum Sanctorum] Præmisimus Actis Sanctorum mensis Aprilis tractatum de serie & succeßione Summorum Pontificum Romanorum, qui primis aliquot seculis Ecclesiam recerunt, eamque martyrio aut vitæ sanctitate exornarunt. Incitarunt nos ad illud studium, tum antiqui Catalogi eorumdem, quos hic damus; tum potißimum dies natales plurium, in eum mensem cadentes; quorum ætates ac res gestæ non satis liquide definiri & tractari poterant, absque decessorum successorumq; exacta notitia, quam cum dictis Catalogis dare intendebamus, ut veritas undequaque stabilita clarius ob oculos poneretur. Ex his, quos dixi, ad Aprilem spectantibus, [Cleti,] primo Christi seculo floruit S. Cletus, a Principe Apostolorum & primo Pontifice Petro cum SS. Lino & Clemente ordinatus Episcopus, creditusque post hos Ecclesiam rexisse: qui a successore suo Anacleto, contra quam senserunt Eusebius & plures alii, necessario est cum hisce Catalogis distinguendus. Post hos autem duos traditur, usque ad tempora S. Euaristi, superfuiße S. Clemens; sed privatus, aut Apostolicus Episcopus, id est nulli Cathedræ adstrictus. Seculo secundo vixerunt, & jam dicto mense coluntur, SS. Sixtus I, Anicetus & Soter. Inter memoratum Euaristum & hunc Sixtum, [Sixti.] præfuit Ecclesiæ S. Alexander: cujus Acta sincerißima videntur universam decessorum & successorum Pontificum chronotaxim posse firmißime stabilire. Eamdem corroborant S. Hermes urbis Romanæ Præfectus, & Quirinus Tribunus, aliique ad X Aprilis relati, ab eodem Alexandro conversi & martyrio coronati sub Aureliano Comite; qui ab aliis Judex, Princeps, & Imperator compellatur: & cujus facinora a variis ad Aurelianum Augustum, sesqui seculo serius imperantem, fuerunt perperam translata. Successerunt Sixto I Telesphorus & Hyginus; de quibus actum est tomo primo Ianuarii, sed quomodo tunc agi a nobis potuit, qui sanctæ antiquitatis succum necdum imbiberamus; nunc vero edocti melius, magisque exercitati ad veri falsique discrimen percipiendum, amota ista vellemus omnia, & quæ hic indicabuntur sola eorum loco substitui.

[2] Hygino successorem damus S. Anicetum, cui S. Pius subrogatus, fuit annis aliquot verus Pontifex, [Aniceti,] ante per annos circiter septem SS. Hygini & Aniceti Episcopus Vicarius quo etiam modo fuerunt Episcopi Vicarii Linus, S. Petri Apostoli; Sixtus, S. Alexandri, carceri inclusi; Stephanus, S. Lucii in exilium acti; & aliorum alii. Imo qui Liberio, sub Constantio Imperatore in exilium acto, præfuit S. Felix II, inter Pontifices Romanos ab Ecclesia numeratur. quamvis non sederit post dicti Liberii mortem. Seculo autem Christi septimo, cum S. Martinus Papa esset ab Exarcho Theodoro Calliopa captus & in exilium ablegatus, mandante Constante Imperatore, in ejus locum constitutus est S. Eugenius, qui prius fuit S. Martini Vicarius, ac dein verum Pontifex, & inscriptus Martyrologio Romano.

[3] [Soteris;] Pio Pontifici succeßit S. Soter: in cujus Actis, XXII Aprilis illustratis, demonstramus eum annos circiter novē præfuisse, atque anno Christi CLXXI vita functum esse. Cardinalis Baronius, quia aliter de annis decessorum senserat, coactus tempus Sedis ad non integros quatuor annos contrahere, ejusq; obitum anno CLXXIX aßignare; Si quis, inquit, certiorem de annis Soteris invenerit chronographiam, qua tamen Cletus e numero Romanorum Pontificum non ejiciatur, nec litterarum Martyrum Lugdunensium sincerum testimoniū contemnatur, haud inviti assentiemur. Hæc Baronius: cujus desiderio speramus a nobis factum satis solidissima & commodissima methodo, chronographiam istam petendo ex ipsis S. Soteris Actis, nec non ex successione S. Eleutherii, cujus anno VII mota est apud Lugdunenses persecutio, cum hujus Pontificis virtus satis ubique innotuisset. Imo successio Cleti ab Anacleto distincti, contra nuperos Græcizantes, optime propugnatur. Postea, in persecutione Diocletiani, paßi sunt mense Aprili SS. Cajus & Marcellinus Pontifices.

[4] Eusebius lib. 7 Historiæ Ecclesiasticæ cap. 32 asserit, Cajum & Marcellinum sua ætate vixisse. [Caji] Sed, quod vehementer obstupescendum est, ita aberrat, ut videatur ultro voluisse a veritatis tramite recedere. Caij decessor Eutychianus sedit annos octo, cui vix decem menses concedit Eusebius: dein inertißima segnitie, SS. Marcellinum & Marcellum ejus Successorem, [Mærcellini] in unum eumdemque hominem constat; aut certe, ob nominis similitudinem, Marcello omisso, successores S. Marcellini statuit Chronico SS. Eusebium, Melchiadem & Silvestrum, sub quo suum Chronicon finit. Quare Eusebio cum suis sequacibus amandato, in iis quæ sunt Romanæ Ecclesiæ, majorem esse adhibendam fidem ejus alumnis, quam ceteris, censemus cum Baronio, in Notis suis ad XXVI Aprilis, quo coluntur SS. Cletus & Marcellinus, quos Eusebius a successoribus Anacleto & Marcello non distinxerat.

[5] [Præ libro Pontificali] Latinis igitur potius quam Græcis circa Romanos Pontifices inhærere cum haberemus constitutum, diuturna ac magna solicitudine indagavimus quoscumque de Summis Pontificibus tractatus, ab ejusdem Ecclesiæ alumnis antiquioribus conscriptos; & anno MDCLX Romam appulsi, hac de re cum viris magis eruditis egimus. Commendabant aliqui Librum Pontificalem, ex quo Vitæ Pontificum editæ sunt ab Aloysio Lipomano tomo tertio Vitarum Sanctorum Priscorum Patrum, usque ad S. Felicem 11 & tempora Constantii Imperatoris, quæ & in tomis Conciliorum, saltem usque ad tempora S. Gregorii Magni, allegantur, & post modum ex Anastasio Bibliothecario alijsque auctoribus continuantur, ac paßim in Annalibus Ecclesiasticis laudantur. Lucas Holstenius, Bibliothecæ Vaticanæ tunc Custos (quem nobis Alexander VII Pontifex Maximus, [& Catalogo Ms. Palaimi,] ut virum eruditum & hominem pium, commendabat) obtulit Catalogum Summorum Pontificum, ex antiquissimis membranis Palatinis Vaticanæ bibliothecæ descriptum. Hunc Catalogum ipsi transcripsimus deductum usque ad Stephanum III Papam, sive ad tempora Pipini & Caroli Magni Regum Francorum; eumque constitueramus aliquando aliis Catalogis minimo charactere excusum, subjungere. Verum quia ibi non indicantur Consules Romani, vix posset ille alium usum habere, quam ut ex crebris ejus etroribus disceremus, quam parum fidendum sit computui annorum, cui Consules aut anni Imperatorum desunt. Alium Catalogum reperimus in illustri bibliotheca Reginæ Sueciæ, contentum in codice membraneo valde magno sub numero 58, [probatur alius ex Ms. Reginæ] quem, usque ad Felicem IV & tempora Iustiniani Imperatoris deductum, descripsimus, & hic damus; sed loco dumtaxat secundo, quia post studiosam longamque meditationem judicavimus, primum locum & majoris characteris prærogativam deferendam alteri, notæ longe optimæ Catalogo, qui penes nos pridem fuit, deductus usque ad initium Liberii Pontificis & tempora Constantii Imperatoris, sive annum Christi CCCLIV, uti ex adjuncto ibidem Catalogo Consulum (qui in Constantio Augusto VII & Constantio Cæsare desinit) manifestum redditur.

[6] [In hoc Consules designantur:] Perplacet opusculum, tum ob summam antiquitatem, tum ob methodum scribendi, qua tempora singulorum Pontificum per Consules, qui tum Reipublicæ Romanæ præfuerunt, accurate designantur: quam Regiam viam esse docet ex Patribus Baronius, in Præfatione ad Annales suos Ecclesiasticos; & ad annum LXIX num. XXXVI ita concludit: Tempora annumerata per Consules libentioribus sunt accipienda auribus, cum ceteris illa frequentior, liberalior, & verior noscatur esse chronographia, atque in usum frequentiorem accepta, quæ a Fastis deducta est Consularibus. Certe quidem cum vetera monumenta in antiquis scriptoribus interdum invenimus esse Consulibus consignata, magno afficimur gaudio, perinde ac si in tenebris oberranti fax aliqua exoptata præfulgeat. Hæc Baronius: qui tamen facem illam pro primis Pontificibus sibi non curavit accendere: quod nos in Vita S. Soteris aliorumque Sanctorum Pontificum Actis mense Aprilis, ut supra indicatum est, relatis, facere conati; ad eamdem facem alias quoque controversias dirimimus, quemadmodum Baronius seculo tertio & sequentibus facit sæpißime: cujus rei exemplum unicum adduxisse satis erit.

[7] Sub Iulio 1 Pontifice, cujus Vitam elucidavimus XII Aprilis, [& per hos controversiæ dirimuntur,] fuit Synodus centum & sexaginta Episcoporum Romæ collecta, imperantibus (ut Acta Synodalia sub initium habent) Constantio & Constante anno quarto, sub die XIX Kalendarum Octobrium, Indictione sexta, & sub finem additur, Data Kalendis Novembris, Feliciano & Maximiano viris clarissimis Consulibus. Baronius anno CCCXXXVII num. LXVII, primo in locum Maximiani substituit Titianum, qui isto anno collega Feliciani fuit: ac deinde sibi loquitur. Quod autem spectat ad Synodum dictis Consulibus annotatam, cum triplici & inter se diversa chronographia signetur, mendum in notas numeri irrepsisse facile est intelligere. Primum enim anno quarto dictorum Augustorum, rursum Indictione sexta, atque demum nominatis Consulibus ponitur eadem Synodus celebrata. Si igitur moveatur controversia, quænam harum trium chronographia fidelior habenda sit; mea quidem sententia notatis Consulibus potius inhærendum existimaverim, illa potissimum inter alias ratione persuasus, quod facilius sit in notas numeri errores illabi, quam in ipsa nomina, quod omnes puto justissime concessuros. Hinc enim est quod mos inolevit, ut cum vel anni Imperatoris vel Indictionis, in legibus ab Imperatoribus latis, mentio haberetur, Consulum quoque nomina adderentur: eam nimirum ob causam, ut Fastorum soliditate, annorum Imperatorum numerus vel Indictionis semper integer servaretur; vel si librariorum vitio corrumperetur, ex notatis Consulibus restitui perfacile posset. Hæc Baronius, quæ in dictis Romanorum Pontificum Calogis necessario sunt observanda: quod subinde ipsa Imperatorum nomina vitio librariorum aut sciolorum, qui perversam habebant chronologiam, sint immutata, & restituenda ex Fastis Consulum ibi relictorum, quos nescivit imperitia illorum immutare.

[8] His positis progredientes, ad Auctores dicti jam primarii Catalogi perquirendos, pro numero partium illius diversarum, ipsos quoque censemus distinguendos. Prima completur cum S. Urbano Pontifice, anno CCXXX martyrium passo. In hac priore parte nulli Consules bis repetuntur, quamvis sub iisdem, [Hujus pars prior deducta usq; ad S. Pontianum,] sub quibus sedere inceperunt quidam, fuerint vita functi aut martyrio coronati eorum decessores: [sed ejus Pontificatui, qui potiorem anni partem vel incipiens vel finiens tenuit, relinquuntur. Exempli causa: S. Alexander dicitur fuisse temporibus Trajani, a Consulatu Palmæ & Tullii usque Æliano & Vetere. Creatus is est & ordinatus anno CVIII cum Coss. Gallo & Bradua: sed quia hunc annum decessor Evaristus tenuit usque ad XXVI Octobris, huic illi relinquuntur; & in designando initio Alexandri primi nominantur Palma & Tullius]. Deinde Ælianus & Vetus fuerunt Consules anno CXVI, quos ultimos toto anno habuit Alexander, & superfuit usque ad diem III Maji anni CXVII, quo Consules erant Niger & Apronianus: qui tamen non attribuuntur S. Alexandro, sed soli S. Sixto ejus successori: interim Acta antiqua S. Alexandri habent, post hujus mortem, nutu Dei, eodem anno, defunctum esse Trajanum, quod certum est contigisse in Cilicia X die Augusti, Nigro & Aproniano Consulibus. Hujus partis (si non scriptor, scribendæ certo auctor) videtur posse statui S. Anterus Papa, [auctore forsan S. Antero.] qui gesta Martyrum diligenter a Notariis exquisivit, & in ecclesia recondidit. Sedit is solum uno mense in suo Pontificatu, videturque gesta (& quidni potißimum Summorum Pontificum?) exquisiviße necdum Pontifex, sub S. Pontiano successore S. Vrbani. Imo Acta SS. Vrbani & Callisti hujus decessoris videri a S. Antero scripta, dicemus XXV Maji, quo colitur S. Vrbanus; & X Maji, quo coluntur SS. Calepodius Presbyter, Palmatius Consul, Simplicius Senator, aliique Martyres, quorum res gestæ in Actis S. Callisti continentur.

[9] Secunda ergo Pars inciperet a dicto Pontiano, & in hac paßim majora Pontificum elogia referuntur, iidem Consules repetuntur, dies ordinationis & mortis Pontificum aßignantur. [altera pars plures auctores habet, finiturque in Liberio.] Et hæc Pars [quatuor succeßive auctores videtur habuisse, nonnulla styli diversitate dignoscendos, quorum primus cum S. Felice finiverit, secundus tres hujus successores adjecerit, Marcellum & Eusebium, quartus a Melchiade usque ad Liberii initia scriptionem continuaverit, floruerit autem sub hujus decessore Julio:] in cujus Elogio, præter morem in prioribus Elogiis servatum, habetur accurata basilicarum ab eo extructarum narratio: ex qua XII Aprilis ad hujus S. Iulii Vitam confirmamus hujus Catalogi eminentem soliditatem. Liberii vero tempore hunc veterem Indiculum Romanorum Pontiicum contextum fuisse, etiam aßerit Dionysius Petavius lib. 5 Rationarii temporum cap. 5, qui eum penes se habuit. Post obitum Liberii constitutus est Pontifex Romanus S. Damasus, qui rogatus a S. Hieronymo, Gesta Pontificum, quæ potuit reperire in suæ Sedis studio, ad eum direxit, [si qua fides epistolis, quæ sub utriusque nomine præfixæ habentur in nonnullis Mss. Catalogis Pontificalibus: [Nihil quidem tale ad Hieronymum Damasus misisse probatur] de quibus, licet ad multo posteriora tempora continuatis, ea verba intelligentes plerique, quasi eatenus saltem auctorem haberent Damasum, fecerunt ut Damasi liber de Romanis Pontificibus paßim allegetur a scriptoribus superioris ætatis, ex quibus Ptolomæus Lucensis, usque Damasum, inquit, Chronica summorum Pontificum vigorem recipiunt Damaso scribente. Frequens communio litterarum & librorum inter hunc & Hieronymum faciebat non omnino incredibiie videri, hunc ipsum antiquiorem Catalogum petitum ab Hieronymo, eique a Damaso mißum fuisse: sed quæ ad hoc probandum proferuntur Epistolæ, decurrunt stylo tam hiulco & inculto, ut jam pridem viri aliqui eruditi, & nuper Clarissimus Schelstratius, in primo suo illustrandæ Antiquitatis conatu utramque censuerit, auctoribus tam cultis quales ambo isti sancti fuerunt, non convenire, & ipsi etiam quod a Damaso Hieronymus requisivisse supponitur argumento minus quadrare. [(utriusque enim ea de re epistolæ putantur suppositiæ esse)] Nec vero ante hujus vetustissimi Catalogi exemplaria eas epistolas reperit Henschenius, sed ante posteriorem Catalogum, qui usque ad Felicem IV pertingit, & non uno loco deprehenditur interpolatus. Nullam etiam earum rationem habendam putavit Martius Milesius Sarazanius I. C. Romanus, Vitam & opera S. Damasi Papæ a se collecta Edens anno 1638, licet præ oculis haberet proferretque alias, quibus Damasus ab Hieronymo petit Psalterium Græcæ fidei reddendum, & hic eidem quod petierat mittit. Illas igitur satis est in nostro Aprili legi, unde eas jam mallemus expunctas].

[10] [sed invenitur a Cuspiniauo sparsim editus hic Catalogus] Redeo ad præfatum antiquiorem Catalogum, atque indico quod eum habuit Ionnes vir eruditus Cuspinianus, & inseruit Commentario suo in Aurelii Cassiodori Consules, incipiens a Consulatu duorum Geminorum, in quo, imperante Tiberio Cæsare, passus est Dominus noster Jesus Christus (quem locum in Digreßione nostra ad idem Proœmium late explicamus) & finit cum Pontificatu S. Iulii Pontificis, ut supra indicavimus. Eumdem habuit in antiquis membranis Nicolaus Fabricius, Peiresci Dominus & Senator Aquensis, uti testatur Antonius Capellus de Cœna & Paßione Christi cap. 5. [ab Onuphrio sæpius citatus] Onuphrius Panvinius in Commentario in librum secundum Fastorum, incipit citare Damasum in Vitis Pontificum a Consulatu Saturnini & Scipionis, quando S. Linus creatus est Episcopus & Vicarius S. Petri, & prosequitur usque ad finem dicti libri & Pontificatum S. Julii sive finem præfati Catalogi. Verum quia immiscet Consules, quorum in aliis Catalogis, libro Pontificali & apud Anastasium nulla fit mentio, opinamur illos aut ex Catalogo præscripto, quem habuerit, excerptos esse, aut ex Cuspiniano desumptos. [& per Bollandū Bucherio communicatus.] Apographum nostrum communicavit olim Ioannes Bollandus noster Ægidio Bucherio, qui illud edidit in Commentario suo in Canonem Paschalem Victorii: sed is non parum fuliginis ipsi adjecit, dum Catalogum illum (quem confusiorem & vitiosum judicabat) non satis æstimavit: dixit tamen reliquorum Catalogorum fontem videri, & posse studio industriaque aliorum depurari, atque ad rigandam veteris historiæ siccitatem adhiberi: quod nos hoc tractatu conamur præstare, & judicio eruditorum hominum subjicere, ut quod sincerißimum æstimarint, seligant.

[11] [Vitæ Pontificum in altero Catalogo] Alter Catalogus, quem ut dixi, ex Ms. Codice Reginæ acceptum secundo loco damus, ex priore Consules habet desumptos, sed subinde non satis exacte: in hoc tamen est utilis, quod aliquot locis lacunæ prioris Catalogi præclare ex eo suppleantur. Ast hic in iis quæ a temporibus S. Damasi ad Felicem IV & tempora Justiniani Imperatoris traduntur, non habet Consules, præterquam in Joanne I & dicto Felice IV, quando vixit auctor [postremus, nam plures fuisse jam diximus] & voluit imitari auctorem primi Catalogi. Postea apud Anastasium ratio consulum nulla habetur: ideo in reliquis dirigenda sunt tempora per epistolas Pontificum & Concilia sub iis habita, in quibus Consules indicantur; item per Consules apud Prosperum, Marcellinum Comitem, Victorem Tunnenensem attributos initio Pontificatus variorum Pontificum: in quibus tamen auctoribus major diligentia requiritur [quippe qui inter se non concordant & sibimetipsis aliquando contradicunt].

[12] Porro historia, in dictis Catalogis contenta, latius explicatur non solum in Libro Pontificali, [& aliis codicibus, deductæ.] quem ante indicavimus, sed etiam in aliis codicibus Mss. de Vitis Pontificum ad Stephanum III & Pipinum ac Carolum Magnum Reges Francorum deductis: neque illæ in altero codice Marquardi Freheri, & alio pervetusto Bertiniani monasterii, ac tertio Parisiensi a Philippo Labbæo indicato ulterius deductæ habentur. Continuavit eas Anastasius Bibliothecarius usque ad Nicolaum Papam siue annum DCCCLXVII; & Guilielmus Bibliothecarius aliique, usque ad obitum Martini V sive annum MCCCCXXXI, & sic continuatas habemus in illustri codice nostro. Has, prout inscriptæ sunt, citamus MSS. Gesta Pontificum. [quorum unus usque ad Martinū quintum] Hisce Gestis supra indicatæ epistolæ SS. Hieronymi & Damasi præponebantur, eodem modo quo ante secundum Catalogum. Post dictas epistolas hic inserebatur titulus. In nomine Domini incipit series Pontificum Romanorum, qui in Sede B. Petri Apostoli ab ipso usque ad hoc tempus sederunt. Finit autem cum obitu & sepultura Martini V addita hac clausula; Cessavitque Episcopatus diebus XII. [Antea tamen in Gregorio XII agens de Gabriele Condelmerio addit, qui postea Eugenius Papa] modernus dictus est, utique post mortem Martini: quin etiam in Innocentio VII meminit Nicolai V post Eugenium ordinati; idque absq; ulla characteris diversitate, ut sub Eugenio scriptus primum liber, sub Nicolao rescriptus videatur, prout nos eum habemus]. Vixit eo tempore Iacobus Zenus, Patricius Venetus, vir in rebus agendis clarissimus, [Diversus ab eo quē Iac. Zenus scripsit sub Paulo 2] & in omnibus scripturis tam humanis quam divinis disertissimus & doctus, qui his temporibus, ad agitandum ingenium, de Vitis omnium Pontificum Romanorum librum eleganti sermone conscripsit. Ita Iacobus Philippus Bergomensis lib. 15 Supplementi Chronicarum Brixiæ anno MCCCCLXXXV excusi. Est dictus Zenus creatus Episcopus Bellunensis & Feltrensis in Provincia Marchiæ Tarvisinæ XXVI Aprilis anni MCCCCXLVII, & postea Episcopus Patavinus anno MCCCCLX renuntiatus. Obiit autem, teste eodem Bergomensi, anno a Natali Christi MCCCCLXXVI, id est annis novem antequam in lucem prodiret Supplementum Bergomensis, quod passim circa Vitas Pontificum a Iacobo Zeno scriptas sequuntur Trithemius, Eysengrenius (asserens optima fide expositas) Gesnerus, Possevinus, Vossius & plures alii. [Hujus ergo opus esse Ms. nostrum diu fuimus suspicati, subinde etiam asseruimus. Sed conjecturæ primum diffidere nos docuit præcitatus Martius Milesius Sarazanus, S. Damasi elogium ex Zeno transcriptum exhibens, aliquanto quam nos habeamus contractius: deinde eidem prorsus renuntiavimus, docti genuinum Zeni opus extare in Bibliotheca Vaticana; & compositum quidem esse sub Paulo I, adeoque post annum MCCCCLXIV quo is creatus est, sed non perduci ultra Clementem V anno MCCCXIV vita functum.]

PROOEMIVM PRIORIS CATALOGI.
De anno & die mortis Christi.

[Prologus]

Imperante Tiberio Cæsare passus est Dominus noster Jesus Christus, duobus Geminis Consulibus, VIII Kalendas Aprilis: & post ascensum ejus Beatissimus Petrus Episcopatum suscepit. Ex quo tempore per successionem dispositum, quis Episcopus, & quot annis præfuit, vel quo imperante.

EXERCITATIO I.
An recte statuatur Christus passus duobus Geminis Consulibus, & VIII Kalendas Aprilis.

[1] Admirandus plane videtur cum hoc Proœmio consensus vetustiorum Patrum & Scriptorum, attestantium, quod hic dicitur, imperante Tiberio Cæsare, passum esse Dominum nostrum Jesum Christum, duobus Geminis Consulibus, VIII Kalendas Aprilis. Est hic dies XXV Martii, ad quem late deduximus sacram Christi crucifixi memoriam, ex triginta & pluribus antiquis Martyrologiis, quorum vetutißimum S. Hieronymo tribuitur. [Dies 25 Martii alibi est examinatus,] Vbi etiam ad eumdem diem referuntur figuræ Christi crucifixi: ut sunt Michaël Archangelus, de dracone triumphans; Adamus creatus, lapsus, mortuus; Abel justus, primus Martyr; Melchisedec, Rex & Sacerdos; Isaac, a Patre Abrahamo immolatus; Israëlitæ, mare Rubrum transgressi. Imo sanctus Latro, cum Christo crucifixus, ad diem XXV Martii etiam hodierno Martyrologio Romano est inscriptus. Idem dies ibidem confirmatur ex Tertulliano, Augustino, Beda. [hic de Consulatu Geminorum agitur.] Henricus Philippi, in Quæstionibus Chronologicis de Annis nati & passi Christi Salvatoris cap. 19, addit illustres scriptores SS. Thomam & Antoninum & alios triginta, asserentes Christum XXV Martii passum: imo ait, Marianam sentire temeritati proximum, velle hanc sententiam labefactare. Alphonsus Salmeron, tom. 1 Prolegomeno 38, fere sub finem, ait, inter tractatus Ioannis a Turrecremata manuscriptos unum se invenisse, qui inscribitur, In quinque conclusiones Episcopi Abulensis, de mandato Papæ examinatas. Prima inter eas damnata hæc erat: Dominum Jesum passum anno ætatis tricesimo tertio currente. Secunda, nequaquam vigesimo quinto Martii, sed tertio Aprilis mortuum. Sed his obiter indicatis, placet hoc loco addere aliquot antiquorum, in variis regionibus degentium, testimonia de Christo crucifixo duobus Geminis Consulibus, dicto XXV Martii & feria sexta, quod aliis proximis annis non congruit: idque eo tantum fine, ut sua huic de Summis Pontificibus Catalogo debita consistat auctoritas, relicta aliis libertate ulterius rei veritatem inquirendi.

[2] Primus itaque prodeat antiquus Tertullianus, qui floruit circa annum Christi ducentesimum & sequentes, & quem S. Cyprianus ob miram doctrinam suum Magistrum appellare solitus est. [Hunc adstruunt Tertullianus in Africa,] Hic libro contra Iudæos ita disserit: Christi passio perfecta est sub Tiberio Cæsare, Consulibus Rubellio Gemino & Rufino Gemino, mense Martio, temporibus Paschæ, VIII Kalendarum Aprilium, die prima azymorum: quo Agnum ut occiderent ad vesperam, a Moyse erat præceptum. Hæc Tertullianus in sua cum Iudæis concertatione. Succedat Severus Sulpitius, [Severus Sulpitius in Gallia,] S. Martini discipulus, qui suam historiam usque ad Consulatum Stiliconis sive annum CCCC deduxit, traditque libro secundo, Dominum crucifixum esse Fusio Gemino & Rebellio Gemino.

[3] At præ reliquis majoris ponderis testimonium confert S. Augustinus, qui lib. 2 de Doctrina Christiana cap. 28 asserit, ignorantiam Consulatus, quo natus est Dominus & quo passus est, nonnullos coëgisse errare. [S. Augustinus in Africa,] Hunc ergo lib. 18 de Civitate Dei cap. 54 indicat, dum ista scribit, elapsis triginta annis post Consulatum Theodori Manlii; adeoque scimus, annum Christi fuisse quadringentesimum vigesimum nonum, eumque ante obitum ipsius Augustini penultimum, quando dicto Capiti, re bene discussa, ne & ipse aberraret, ista interserit: Mortuus est Christus duobus Geminis Consulibus, octauo Kalendas Aprilis: resurrexit tertia die, sicut Apostoli suis etiam sensibus probaverunt. [Victorius Aquitanus in Gallia] Hæc ibi S. Augustinus. Vixit eodem seculo Victorius Aquitanus, qui Canonem Paschalem anno quadringentesimo quinquagesimo scripsit, eumdemque his verbis auspicatur: Crucifixio Christi, duobus Geminis Ruffino & Rubellio. Habebat Hispania eodem tempore virum eruditum, Idatium in Gallæcia Episcopum, [Idatius Episc. in Hispania,] qui Chronicon deduxit usque ad annum quadringentesimum sexagesimum septimum. Huic attribuitur Consulum descriptio, accuratius a Philippo Labbe sub initium tomi primi Bibliothecæ novæ excusa, in qua traduntur ista Rufo & Rubellione Consulibus passus est Christus. Post Idatium sequitur in eodem tomo Chronicon integrum Prosperi Aquitani, & pag. 44 sub finem in Auctario, ista leguntur: [Prosper Aquitanus in Gallia,] Usitatior traditio habet, Dominum nostrum decimo quinto anno Tiberii Cæsaris, duobus Geminis Consulibus, crucifixum. Similes Catalogos antiquos Consulum Romanorum allegat Cuspinianus in Commentario Consulum Caßiodori, [antiqui Catalogi Consulum,] in quibus dicitur passus Dominus Jesus Christus Consulibus duobus Geminis. Omittimus Euangelium Nicodemi, quo utebantur Gnostici apud Irenæum lib. 2 cap. 28, in quo dicebatur passus Christus sub Pontio Pilato; anno quinto decimo Imperii Tiberii Cæsaris, [Euangelium Nicodemi,] sub Consulatu Rufi & Rubellionis. Concludat Georgius Cedrenus historicus Græcus, qui cum Græcis suis assentiens retulisset, ad annum XIX Tiberii passum esse Christum, sub finem adjunxit: [Romani apud Cedrenum in Græcia,] Exactius tempus salutaris istius supplicii a Romanis est notatum; evenisse nimirum Geminis Consulibus: innuens apud plurimos Latinos, ad sua usque tempora, hanc perseverasse sententiam, tamquam Ecclesiæ Romanæ. Consensus aliorum antiquorum infra proferetur.

[4] Eamdem sententiam nuper asseruit, ut certiorem & constantem Ecclesiæ Catholicæ traditionem, [& Anton. Capellus, cum approbatione Romana.] Antonius Capellus, Franciscanus Conventualis, in libro de Cœnä Christi suprema, deque præcipuis Vitæ ejus capitibus, edito Parisiis anno MDCXXV, cum approbatione Vincentii Martinelli socii Magistri sacri Palatii Apostolici, & Nicolai Riccardii Ordinis etiam Prædicatorum Sacræ Theologiæ Magistri & Regentis collegii S. Thomæ super Minervam; qui, mandante eodem Magistro sacri Palatii Apostolici, legit, & auream dissertationem appellavit, præ singulari eruditione, pietate insigni, robusta etiam ratione agendi pro vindicanda Sanctæ Romanæ Ecclesiæ antiquitate & traditione, dignam quæ communem lucem adspiciat, maximo litterariæ Reipublicæ emolumento. In hoc ergo libro cap. 5 plura lector reperiet, quæ hanc sententiam confirmant.

[5] En, quod in Proœmio propositum est, scilicet passum esse Christum duobus Geminis Consulibus VIII Kalendas Aprilis, partim probatum XXV Martii ad Sacram memoriam paßionis Christi, partim cœptum hic confirmari, quod plenius fiet sequentibus Exercitationibus. Feriam hebdomadæ sextam fuisse, in confesso apud omnes est. Vnica ab aliquibus difficultas apprehenditur, quasi non fuerit a Iudæis dies decima quarta mensis Nisan requisita, non concurrente plenilunio astronomico. In hoc autem quantopere aberrent, quærentes id quod minime tunc observabatur, docebit nos Ioannes Kepplerus præstans Astronomus, in Eclogis Chronicis anno MDCXV Francofurti excusis, pag. 90 contra Reusnerum & Calvisium ita loquens: In prima controversia de Paschate hæret uterque in Astronomia, [Quærentes Plenilunium quo Christus passus sit,] velut mus in pice. Mirum fatum. Ipse Astronomus ceteros non Astronomos abstraho ab Astronomia in actione hujus causæ. Probandum est legitime, Judæos tam bene fuisse Astronomice doctos, quantam hodie cognitionem afferunt ad hanc causam. Ego contrarium affirmo, priscos illos Judæos, usque ad Christi fere tempora, in usu Kalendarii nihil ultra vulgi captum sapuisse. Et pag. 64, Valde igitur, inquit decepti sunt nostri Astronomi, his ultimis centum quinquaginta annis, qui, ex sua perfecta Astronomia, pleni-lunia ad Christi tempora; ex Pleni-luniis, festa Judæorum; ex his & concursu Feriæ, annum Passionis ausi sunt determinare alium, quam veteres, ætati Christi proximi, tradiderunt. Si hodie quis, omisso computo Ecclesiastico aberrante, ex Astronomia perfecta, accommodatis decretis Nicænis quæ jactantur, computaret Paschata superiorum seculorum, is celeberrime aberraret ab usuali Paschate, & vix unquam justum historiæ annum assequeretur. Ita Kepplerus, verißime, & ad propositam difficultatem accommodatissime. [cum judæi cyclo corrupto uterentur,] Hinc nostro adhuc tempore, quando Pascha ex præcepto Synodi Nicænæ celebratur Luna XV, XVI, XVII, tunc qui non admiserunt correctionem Gregorianam Kalendarii, anno MDLXXXII cœptam, celebrant Pascha Luna astronomica XXII, XXIII, XXIU, & quandoque integra Lunatione, ut vocant, serius. Ita anno MDCLXXIV, quo hæc primum prælo parabantur, quando nos celebravimus Pascha die XXV Martii, Luna XVII, tunc qui dictam correctionem non admiserunt, suum Pascha celebrarunt mense Aprili; non tamen XXII Aprilis, quem XII appellarunt, quamvis esset Luna XVI, sed hebdomade integra serius, die XXIX Aprilis, illis XIX, & Luna astronomica XXIII, quod absurdum esse ipsi fatentur. Quidni etiam, e sententia Keppleri, aliquot diebus post verum pleni-lunium celebrarint suum Pascha Iudæi; & sic Christum in horto comprehensuri, venerunt cum laternis & facibus, quæ alias minus necessariæ fuissent: cui tamen argumento minus inhærere volumus.

[6] S. Epiphanius, cum Hæresi 70 § 2 dixisset, Pascha ante celebrari non posse, quam æquinoctium confectum sit, addit, Judæos ilud nequaquam observasse, apud quos depravata ac perturbata erant omnia. Et Constantinus Magnus, [non potuerunt veritatem attingero.] epistola ad Ecclesias ex Synodo Nicæna data, (quæ refertur pag. 465 editio nis Luparææ tomo 2 Conciliorum) de Iudæis ait, quod ne hac quidem parte veritatem perspiciant: quippe qui ut plurimum aberrantes, non modo errorem non corrigunt, sed in eodem anno alterum Pascha celebrant. Imo Beda, Paschasinus Episcopus Lilybitanus, Mariana & Serrarius, a Bucherio in tractatu de Paschali Iudæorum cyclo cap. 5 citati, volunt Iudæos veteres Pascha indixiße, non ex cursu Lunæ, sed ex Neomeniæ cyclo. Addunt alii, apud Moysem nullam pleni-lunii mentionem fieri, sed solum præscribi diem decimam quartam mensis primi. In simili antiquitate multum eruditus est Samuel Petitus, a cujus calamo habemus quatuor tractatus Parisiis excusos, scilicet Leges Atticas ab eo collectas, digestas & commentario illustratas; Miscellaneorum libros novem & observationum libros tres, in quibus varia veterum loca illustrantur & explicantur; & Ecloga, Chronologica, in quibus de variis anni Iudæorum, Samaritarum, Græcorum, Macedonum, Syromacedonum, Romanorum typis, cyclisque veterum Christianorum Paschalibus disputatur. In his Eclogis lib. 1 cap. XI scribit, Christum passum duobus Geminis Consulibus anno Æræ vulgaris XXIX, quo mensis Nisan cœpit die XI Martii feria sexta: ergo dies XIV Nisan fuit die XXIV Martii, feria quinta. Eo die Pascha celebravit Dominus, & sequenti die XXV Martii feria sexta passus est, quo ipso die vesperi plerique Judæorum, certe illorum Primores & Pontifices, Pascha celebrarunt. Hæc latius ibidem Petitus explicat. Petitum sequitur & exponit tabulis expansis Ioannes Voßius in Dissertatione de tempore Dominicæ paßionis cap. 16, Et hoc modo sciverunt antiqui Patres & Scriptores, ex similibus tabulis & continua majorum traditione, Christum passum primo die azymorum feria sexta, VIII Kalendas Aprilis, & duobus Geminis Consulibus, & consequenter censuerunt tunc habitam esse Lunam XV civilem, licet Astronomica non esset: quod paßim reliqui in sua sententia debent admittere. Addatur & id quoque, quod palam est, veterum Mathematicorum tabulas a Metone olim fuisse correctas, Metonis deinde a Calippo, Calippi ab Hipparcho, Hipparchi a Ptolomæo, & Ptolemæi rursus ab Affleganio esse emendatas. Quas, ceu male tornatas, denuo ad incudem vocat Alphonsus Rex Castellæ; & has, velut mancas & impolitas. Copernicus reddidit limæ. Istas demum Copernici Tycho Brahe elimavit: idemque alii hactenus præstare conantur: ut non temere proverbialis teneat sermo, facilius omnia Horologia, quam Astrologos conciliari posse. Quare propter Mathematicorum calculum aut οὐρανικὰ φαινόμενα velle a doctrina antiquorum Patrum, unanimi consensu tradita, desciscere, non videtur viri sapientis & eloquium mysticum profitentis; maxime in rebus Iudaicis, quod, ut Petavius lib. 12 de Doctrina temporum cap. 12 observat, Judaicus cyclus haud accurate lunaribus vestigiis institerit, sed nonnumquam longius aberrarit.

EXERCITATIO II.
Quomodo reliqua vita Christi dictæ sententiæ sit adaptanda.

[7] A Controversia de anno mortis Christi totam vitæ ab eo inter mortales ductæ seriem dependere, nemo est qui non videat. Hinc ab omnibus etiam iis, qui alias ab hic proposita sententia opiniones sunt amplexi, solicite laboratum, ut Euangelicæ historiæ contextum cum sua probarent consistere. Id quomodo etiam in antiquiori hac sententia præstari poßit, aggredimur explicare. Venerabilis Beda, libro de temporum ratione cap. 5, Habet, inquit, ni fallor, Ecclesiæ fides, Dominum in carne paulo plus quam triginta tres annos usque ad suæ tempora Passionis vixisse. [Ob annos Vitæ 33 & 3 Menses,] Imo Christum mansisse in hac vita annos triginta tres, ex Apostolorum traditione, testatur codex Ms. Florentinus Bibliothecæ Medicææ tempore Honorii I Pontificis exaratus. Supra laudatus Henricus Philippi profert cap. 5 hujus sententiæ asseclas, [ac mortē relatam ad an. 29 Æræ vulgaris] præcipuos viros, plures quam triginta. Hos ergo annos & menses eidem tribuimus: & quia Consulatus duorum Geminorum ex accuratiori calculo convenit cum anno Æræ vulgaris vigesimo nono, arbitramur ante initium hujus Æræ annos omnino quinque adjiciendos esse cum ante citato Capello, quos & Kepplerus innuit addendos. At Deckerius, Petavius, Bucherius, Senescallus, aliique, annos quatuor adsciscunt. Baronius ad duos annos prævenit: ad unicum Onuphrius: qui tamen postremi duo annum primum Christi nati ab Epocha Æræ vulgaris non separarunt. [huic sunt præponendi anni 5] Vt autem dictos quinque annos probemus clarius, deductionis hujus initium ab anno ante vulgarem Æram octavo sumemus, additis cujusque anni Consulibus Romanis: sic enim etiam ea intelligentur, quæ ante Incarnationem Verbi & Christi Nativitatem gesta, ad Euangelicam quoque historiam pertinent. Consules ergo erant

M. Marcius Censorinus,
C. Asinius Gallus.

[8] Vt Rex pacificus veniret, cujus vultum desiderabat omnis terra, [Bella sublata,] sublata fuerunt cuncta per orbem Romanum bella. Dictis enim Consulibus asserit Caßiodorus in Chronico, Germanos omnes, inter Albim & Rhenum, deditos Tiberio Neroni: qui, attestante Dione lib. 55 cum Velejo Paterculo (hic autem cum Tiberio vixit, militavit, præfectura, quæstura, legatione & prætura functus) omnes Germaniæ partes victor peragravit. Tum vero Augustus nomen Imperatoris accepit & Tiberio communicavit, ut ait prædictus Dion. Pace autem constituta terra marique, Iani Quirini portæ tertia vice fuerunt clausæ: [Ianus clausus,] quas, uti ex Tacito deducit Paulus Orosius lib. 6 cap. 22 adversus Paganos ad Augustinum, quietissimo semper obseratas otio ipsa etiam rubigo consignavit.
Tib. Claudius Nero,
Gn. Calpurnius Piso.

Annus hic primus pacis universalis censetur; [S. Ioa. B. conceptus,] quando Gabriel Angelus missus ad Zachariam eidem nuntiavit concipiendum S. Ioannem Præcursorem Domini.
D. Lælius Balbus,
C. Antistius Vetus.

[9] [Christus incarnatus,] Attulit hic annus tempus acceptabile & diem salutis, diem XXV Martii, quando misso iterum ad terras Gabriele Angelo in civitatem Nazareth ad Virginem Mariam, æternus Dei Filius de Spiritu sancto incarnatus, [stella in Oriente visa:] & homo factus est. [Baptista natus:] Quo tempore, ne illud gaudium apud solam Deiparam Virginem consisteret, arbitramur stellam apparuisse in Oriente, qua excitati & gaudio repleti Magi iter appararunt & susceperunt. Tempus hoc infra ex infanticidio constabit. Impletum dein est tempus Elisabeth pariendi, & peperit die XXIV Iunii Ioannem Baptistam. Quibus mysteriis ab Euangelista Luca narratis, additur exiisse edictum a Cæsare Augusto, ut describeretur universus orbis. Erat tunc & nullo alio anno sequente Syriæ Præses, (uti ex Iosepho lib. 16 Antiquitatum Iudaicarum cap, 17 liquet) C. Sentius Saturninus, [orbis de scriptus] qui ante annos tredecim fuerat cum C. Lucretio Vespellone Consul creatus; & postmodum, ut infra dicetur, iterum Consul fuit. Ab hoc autem actum esse Censum, docet Tertullianus lib. 4 contra Marcionem cap, 19. Sed & census, inquit, constat actos sub Augusto tunc in Iudæa per Sentium Saturninum, apud quos genus ejus, [census a Sentio Saturnino exceptus.] Christi scilicet Salvatoris, exquirere potuissent Iudæi. Idem antea cap. 7 dixerat, esse Censum istum, Dominicæ nativitatis testem fidissimum, quem Romana archiva custodiunt, Hæc ibi. At quomodo a Luca dicatur hæc descriptio prima facta a Præside Cyrino, tangit plane omnes, quocumque anno ipsum dicant contigisse, cum circa hoc tempus non reperiatur Cyrinus, sive Quirinus, Præses Syriæ fuisse. Verba præfata sic Græce efferuntur: Αὐτὴ ἡ ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο ἡγεμονεύοντος τῆς Συρίας Κυρινίου, ubi Ioannes Georgius Herwartus in nova Chronologia cap. 241, tradit, positivum πρώτη vim habere compararivi προτέρα, respectu genitivi ἡγεμονεύοντος: atque hoc sæpe in sacra Scriptura & apud S. Lucam fieri ostendit, ut sensus sit hujusmodi: Hæc est descriptio prior, [quomodo descriptio Cyrino tribuatur?] & diversa ab ea, quam postea, ut infra dicetur, instituit Augustus, cum Cyrinus esset Syriæ Præses. Hæc Herwartus, & cum eo plures. Imo τὰ πρῶτα, etiam testimonio S. Hieronymi, pro prioribus dumtaxat accipiuntur: ut cum Lucæ II v. 26 de immundo spiritu, qui assumptis septem spiritibus immundioribus se revertitur, ita habetur, καὶ γίνεται τὰ ἔσχατα τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου χείρονα τῶν πρώτων, quæ verba etiam habentur Matthæi 12 v. 45, & utrobiq; ita transferuntur: Et fiunt novissima hominis illius pejora prioribus, cum ad verbum esset, pejora primis. Ita Matthæi 21 v. 36 πάλιν ἀπέστειλεν ἄλλους δούλους πλείονες τῶν πρώτων, S. Hieronymus ita vertit, Iterum misit alios servos plures prioribus, cum præcise verteretur, plures primis. Alia triginta exempla legi possunt apud Herwartum. Alii vocem ἡγεμονεύοντος latius sumunt, & sic S. Iustinus hunc Cyrinum appellat Judææ ὲπίτροπον, Procuratorem. Rebellarant anno præcedenti Hamonadenses in Cilicia, ad quos domandos missus Quirinus, eos expugnavit, & ad quatuor millia virorum in vicinis urbibus collocavit. Quid si tunc Legatus aut Procurator missus in Syriam, tulerit mandatum Census exigendi, quod executus fuerit Sentius Saturninus; ipse autem Romam reversus Æmiliam Lepidam uxorem ab Augusto accepit? Vt ut sit, ob hunc Censum ibant omnes, teste Luca, ut profiterentur, singuli in suam civitatem. Ascendit autem & Joseph in civitatem David, [Christus nascitur,] quæ vocatur Bethleem, ibi Jesus Christus Salvator noster secundum carnem natus est die XXV Decembris. Nam, ut S. Augustinus lib. 4 de Trinitate cap. 5 habet, sicut a majoribus traditum suscipiens Ecclesiæ custodit auctoritas, octavo Kalendas Aprilis conceptus traditur, quo & passus. Natus autem traditur, octavo Kalendas Januarii. Quam traditionem accurate observamus.
Augustus Cæsar XII,
L. Cornelius Sylla.

[10] [Circumcisus est Christus ipsis Kalendis Ianuarii, dein 11 Februarii in templum delatus, & a Simeone in ulnas acceptus; inde (ut recte S. Augustinus & alii sentiunt) Bethleemum relatus, ubi Iosephus jam aliquod domicilium fixerat…Interim hoc eodem anno Sentio Saturnino Præsidi Syriæ succeßise Quintilium Varum indicat Iosephus lib. 17 Antiquit, [circumcisus, præsentatus,] cap. 7: & hoc approbante Antipater filius Herodis in vincula est conjectus. Sub finem dicti anni; Ecce Magi ab Oriente venerunt Hierosolymam; & ab Herode mißi in Bethleem, intrantes domum, non stabulum, invenerunt puerum, in sinu matris, non infantem positum in præsepto, sicut Pastores ipsa nocte Natalis Dominici; [adoratus defertur in Ægyptum: occiduntur infantes:] & procidentes adoraverunt, Natalis ejusdem Anniversario die XXU Decembris. Illis autem per aliam viam regreßis, & Christo in Ægyptum ablato, videns Rex quia illusus esset a Magis, misit in Bethleem, & occidit pueros a bimatu & infra; secundum tempus apparere incipientis Stellæ, quod exquisierat a Magis, elapsis ab ejusdem Stellæ ortu mensibus XX & uno die XXVIII vel XXIX Decembris, quorum alterutro cædem illam recolunt,] in suis Fastis antiquis Latini, Græci, Syri, Arabes, Ægyptii.
C. Calvisius Sabinus II,
L. Passienus Rufus.

[Herodes moritur:] Herodes æger seditiosos aliquos Iudæos jußit vivos comburi, uti cap. 8 dicti libri 17 describit Iosephus, addens eclipsin Lunæ eadem nocte contigisse: quæ verba Græce sic exprimuntur Καὶ ἡ σεληνη δὲ τῇ αὐτῇ νυκτὶ ὲξέλιπεν Kepplerus asserit, hanc eclipsin Lunæ contigisse tribus horis ante Solis ortum XIII Martii, & fuisse digitorum pene sex, & annis duobus sequentibus nullam fuisse eclipsin ante Pascha: quo fit ut ab hac eclipsi, mortem Herodis prægressa & tam signanter indicata, maximum robur accedat chronologiæ ei quam proposuimus. [Archelaus regnat;] Occiso dein filio Antipatro, superfuit Rex Herodes quinque diebus, ante Pascha mortuus. Assentitur cum Kepplero Petavius, qui hoc eodem anno post dictam eclipsim (cujus exactum epilogismum exhibet) Herodem vita functum scribit, lib. 2 de doctrina temporum cap. 1, & lib. 13 ad hunc annum & lib. 4 Rationarii temporum cap. 22, Mortuo Herode, Archelaus filius ejus, post sedatam quæ in Paschate exorta fuerat seditionem, Romam est profectus, ut ex patris testamento regnum ab Augusto obtineret. Ibi Cajum Cæsarem, Augusti nepotem & filium adoptivum, in concilio primum locum tenentem vidit: uti prosequitur cap. 11 Iosephus. Ante finem autem hujus anni Cajum Cæsarem fuisse in provincias profectum, neque Romam reversum, ex Paterculo, Suetonio, & aliis Romanis historicis constat. Interim Archelaus, accepta dimidia parte regni Herodis, Ethnarcha ab Augusto constitutus, in Iudæam rediit.
Cn. Cornelius Lentulus,
M. Valerius Messalinus.

[Christus, relatus ex Ægypto degit Nazarethi.] Christus monente Angelo in terram Israel relatus est ex Ægypto: cujus mysterii memoria inscripta est Martyrologis Romano ad diem VII Ianuarii. Verum quod Archelaus regnaret in Iudæa, timuit Iosephus eo ire, & admonitus secessit in partes Galilææ (ubi Herodes Antipas, Archelai frater, imperabat Tetracha) habitavitque in civitate Nazareth, & ab educatione Nazarenus cognominatus est.
Augustus Cæsar XIII.
M. Plautius Silvanus,
���suffect. C. Caninius Gallus.

Cossus Cornelius Lentulus,
L. Calpurnius Piso.

ÆRA CHRISTI VULGARIS.

[11] Ita vocamus Æram, quæ etiamnum fluit, & ad initium cujus aptantur passim a Chronologis aliarum quarumvis Ærarum numeri. Et hæ quidem, quæ ab Epocha passim notiori fluunt, haud ita magnam habent, ut reducantur, difficultatem: difficilius ordinatur Æra annorum a Mundi creatione: hanc tamen & illas, uti ex usu, nunc recepto æstimantur, sic percurre, ut anno I Æræ vulgaris habeatur

Annus Æræ Constantinopolitanæ a condito, ut putant, orbe	5509
Annus Periodi Iulianæ, a Scaligero inventæ,	4714
Annus Urbis Romæ conditæ, e computu Varronis,	754
Annus Olympiadis, CXCV	1
Annus Julianus, in hac quæstione ab aliquibus adhiberi solitus, cœptus a quarto Consulatu Iulii Cæsaris Dictatoris.	46
Annus Æræ Hispanicæ	39
Imperii Augusti Cæsaris	44
Regnorum Archelai, Herodis Antipæ, & Philippi	5

Ab his annis initio vulgaris Æræ sic numeratis facile est & procedendo descendere usque ad hunc nostrum annum Christianæ Æræ 1685 & retrocedendo ascendere, Fluebat cum initio dictæ Æræ

Ætatis Christi annus sextus, quo & aliis tribus sequentibus, Consules erant
C. Iulius Cæsar,
L. Æmilius Paulus.

P. Vinicius Nepos,
P. Alfenius Varus.

L. Ælius Lamia,
M. Servilius Gemma.

Sex. Ælius Carus,
C. Sentius Saturninus II.

Caius Cæsar ab Augusto ex Syria evocatus, in Lycia moritur. Corpus Romam revexit Quirinus. Tiberius cum Germanico & Agrippa adoptatur.
L. Valerius Mesalla,
C. Cornelius Cinna.

Æmilius Lepidus,
Aruntius Nepos.

Archelaus supradictis Consulibus & anno principatus decimo, secundum Iosephum cap. ultimo lib. 17, a fratribus accusatus, trans Alpes relegatus est, & Iudæa, quæ illi parebat, in provinciæ formam redacta est. Tunc in Syriam missus est Quirinus seu Cyrinus Præses, [Archelao pulso Cyrinus exigit censum.] ut jura populis redderet, ac bonorum Censum institueret. Et hæc est descriptio a Iosepho lib. 18 cap. 1 indicata: respectu cujus, descriptio, ob quam SS. Iosephus & Deipara Bethlehemum abierunt, a Luca Euangelista appellatur prima, & ab aliquibus prio hac censetur.
Q. Metellus Creticus,
L Licinius Nerva

Christus, [Christus invenitur inter Doctores.] relegato jam Archelao, & cessante metu, qui Iosephum & Mariam coëgerat in Galilæam secedere, adscendit Hierosolymam, & inventus est in templo, sedens in medio Doctorum, audiens & interrogans eos: & reversus cum parentibus Nazarethum, erat subditus illis. Lucæ 2.
M. Furius Camillus,
Sex. Nonius Quintilianus.

P. Sulpitius Camerinus,
C. Poppæus Sabinus.

[12] Tiberius Cæsar bellum Dalmaticum confecerat, sed intra quinque dies hujus belli consummati nuntiatum est de clade in Germania accepta; in qua Quintilius Varus, nuper, [Varo cæso Tiberius tuetur limites.] nuper, cum Herodes moreretur, Præses Syriæ, jam Germaniæ Præfectus, cum tribus legionibus ab Arminio Germanorum Duce circumventus & oppressus est. Hinc Tiberius Cæsar de sua victoria triumphum agere non potuit, sed cum novo exercitu ad Rhenum profectus, limites Imperii Romani firmavit. Ita Dio & alij.
P. Cornelius Dolabella,
C. Iunius Silanus.

Tiberius Cæsar, ob rem Romani Imperii contra Germanos præclare gestam, teste Paterculo perpetuus Romani Imperii Patronus habitus.
M. Æmilius Lepidus,
T. Statilius Taurus.

Lege per Consules lata, provincias cum Augusto communiter administravit Tiberius, teste Suetonio, &, ut Tacitus loquitur, filius & collega imperii: [incipit æram Imperii cum Augusto administrati] & a Germania in Urbem post biennium ingressus, triumphum quem distulerat egit. Dedicavit & Concordiæ ædem, item Pollucis & Castoris suo fratrisque nomine de manubiis. Quæ fere eadem cum indicatis Consulibus referuntur apud Dionem lib. 56. Apud Paterculum vero qui aderat, cap. 121 ista leguntur: Eadem & virtus & fortuna subsequenti tempore ingressa animum Imperatoris Tiberii fuit, quæ initio fuit: qui concussis hostium viribus, classicis peditumque expeditionibus, cum res Galliarum maximæ molis, accensasque plebis Viennensium dissensiones, coërcitatione magis quam pœna, mollisset; & Senatus populusque Romanus, postulante patre ejus, ut æquum ei jus in omnibus provinciis exercitibusque esset (etenim absurdum erat non esse sub illo, quæ ab illo vindicabantur; & qui ad opem ferendam erat primus, ad vindicandum honorem non judicari parem) in Urbem reversus, jam pridem debitum, sed vindicatione hostium delatum, ex Pannoniis Dalmatiisque egit triumphum. Hæc ibi. Ab hoc ergo anno, saltem labente, sive ad aliquot menses progresso, principium Imperii Tiberii Cæsaris, nondum Augusti, sed simul cum Augusto regnantis, sumendum est: cujus annum XV ab Evangelista Luca cap. 3. prædicatione Ioannis Baptistæ & baptismo Christi celebrem, infra referemus. De hac prima Tiberii Imperii epocha consulendi Capellus indicato cap. 5, Herwartus cap. 284, & Bucherius lib. 3 Belgii Romani cap. 3.
Germanicus Cæsar,
C. Fontejus Capito.

C. Silius Nepos,
L. Munatius Plancus.

Sex. Pompejus,
Sex. Apulejus.

[13] Augustus in Campaniam profectus, Nolæ, die XIX Augusti, vita & Imperio functus est: cui tunc ex integro subrogatus Tiberius, Imperium solus ædministravit. Et hinc ducitur initium annorum, secundum quos traditur Christus ab antiquis Patribus & scriptoribus mortuus anno XV Tiberii Augusti, Geminis Consulibus: sic ut hujus secundæ Æræ Tiberianæ annos oporteat auspicari a die XIX Augusti, & ideo singulos eorum, ut bifariam dividendos, duplici notabimus numero. [Christus proficiebat sapientia & ætate & gratia apud Deum & homines, Luc. 2:]
Drusus Cæsar fil. Tiberii,
C. Norbanus Flaccus.

T. Statilius Sisen. Taurus.
L. Scribonius Libo.

C. Cælius Rufus,
L. Pompejus Flaccus.

Tiberius Augustus III,
Germanicus Cæsar II.

M. Junius Silanus,
L. Norban. Balbus Flaccus

M. Valerius Messala,
M. Aurelius Cotta.

Tiberius Augustus IV,
Drusus Cæsar fil. Tiber. II.

Quirinus seu Cyrinus, in Euangelio memoratus, mortuus est: cujus sordidam & præpotentem senectam describit Tacitus lib. 4 Annalium.
C. Sulpitius Galba,
D. Haterius Agrippa.

C. Asinius Apollo,
C. Antistius Vetus.

S. Cornelius Cethegus,
L. Vitellius Varro.

C. Lentulus Isauricus,
M. Asinius Agrippa.

[14] Pontius Pilatus succedit Grato Valerio Præses Iudææ. Agebant in Principatu suo annum XXIX Herodes Antipas, Tetrarcha Galilææ (cujus postea jussu S. Ioannes Baptista capite plexus & Christus illusus) & Philippus frater ejus, Tetrarcha Itureæ & Trachonitidis regionis; cum Lysania, Abilinæ Tetrarcha. Factum est autem verbum Domini super Ioannem Zichariæ filium, prædicantem baptismum pœnitentiæ &c. Luc. 3, cui est hic Tiberii annus XV, at Tertulliano XII.
Cn. Cornel. Lentulus Getulicus,
C. Calvisius Sabinus.

Christus baptizatus a Ioanne VI Ianuarii, Deminica die, annorum ætatis quasi triginta, id est, triginta & dierum tredicim. Post jejunium antem quadraginta dierum incepit se impendere prædicationi.
M. Licinius Crassus,
L. Calpurnius Piso.

Secundus annus prædicationis Christi.
Ap. Junius Silanus,
P. Silius Nerva.

Tertius annus Prædicationis Christi.
C. Rubellius Geminus,
C. Fusius Geminus.

Lazarum Christus suscitat. Ingreditur Hierosolymam, Dominica Palmarum XX Martii. Vltimam cum discipulis cœnam sumit feria quinta XXIV Martii, & die XIV mensis Nisan. At die XXV Martii, feria sexta in Parasceve primo die azymorum, natus annos triginta tres & menses tres, pro redemptione generis humani in Cruce mortuus est.

[Die autem XXVII victor a mortuis resurrexit, ascendit in cælum V Maji, misit Spiritum sanctum XV ejusdem. Deinde, anno verosimiliter ad finem vergente, Visus est plusquam quingentis Fratribus simul, de quibus 1 Cor. 15, 6, fortassis eos animans ad imminentem persecutionem. Deinde visus est Jacobo, scilicet Fratri-Domini, creans illum æquali cum duodecim potestate Apostolum, sicut postea Paulum. Denique XXVI Decembris lapidatur a Iudæis Stephanus; Iacobus die sequenti XXVII, secundum Hieronymianum Martyrologium, ordinatur Episcopus Hierosolymorum.
C. Cassius Longinus.
M. Vinitius Quartinus.

Facta mense Ianuario persecutione, visus est Christus Apostolis omnibus, jubens fortassis Hierosolymis remanere toto adhuc biennio, aut Barnabam in numerum Apostolorum recipi; & XXV ejusdem mensis, apparente in via Christo, convertitur Paulus. Sejano Romæ ponuntur statuæ.]
Tiberius Augustus V,
Ælius Sejanus.

Tiberius Imp. Christum inter Deos honorandum proponit. Impedit cum Senatu Sejanus Consul, qui interficitur. Res infra explicatur.
C. Domitius Ahenobarbus,
A. Vitellius Nepos, eiq; suffectus.
Furius Camillus Scribonius.
Ser. Sulpitius Galba,
L. Cornelius Sulla.

S. Paulus venit Hierosolymam videre Petrum. Deinde hic Cathedram collocat Antiochiæ.
Paulus Fabius Priscus,
L. Vitellius Nepos.

[15] Philippus, Herodis Antipæ frater, diem suum obiit, anno Tiberii Principatus vigesimo, cum ipse præfuisset triginta septem annis Trachonitidi & Gaaladitidi ac Batanææ, vir perpetuo modestus, & amator quietis & otii. Ita Iosephus lib. 18 Antiquit cap. 6, numerando scilicit annos Præfecturæ ab obitu patris Herodis Ascalonitæ, mortui in Paschate anno quarto ante Æram vulgarem. Hinc dicto anno Æræ labentis XXXIV, in Paschate, elapsi erant dicti anni triginta septem (in textu Græco ἑπτὰ καὶ τριάκοντα) & fluebat adhuc annus Tiberii vicesimus usque ad diem XIX Augusti: qui Tiberius ditionem ejus attribuit provinciæ Syriæ.
C. Cestius Camerinus,
M. Servilius Rufus.

Herodes Antipas est devictus in bello ab Areta Rege, cujus filiam in uxorem sumptam repudiarat, ut Herodiadem duceret. Iosephus cap. 7.
Q. Plautius Plautinianus,
Q. Papinius Galienus.

Cn. Aceronius Proculus,
C. Pontius Nigrinus.

Moritur Tiberius Imper. XXV Martii; cum a morte Augusti regnasset anno XXII, menses VI, dies XXVIII, Clemens Alexandrinus tribuit illi annos viginti sex, menses sex & dies viginti novem. Consule lib. 1 Stromatum: sed hi anni computantur a tempore, quo simul cum Augusto imperavit, scilicet ab anno Æræ vulgaris XI, ut etiam S. Lucas ejus annos computavit. Tiberio successit Cajus Caligula, filius Germanici. Hic Herodem Agrippam, filium Aristobuli, captivum Romæ, liberavit; donavit illi Tetrachiam Lysaniæ; & imposito capiti ejus diademate, Regem creavit. Iosephus historicus nascitur.
M. Aquilius Julianus,
P. Nonius Asprenas.

Herodes Antipas spoliatur Tetrarchia Galilææ, & cum Herodiade mittitur Lugdunum in exilium: ipsa autem Tetrarchia ejus donatur Herodi Agrippæ, Iosephus cap. 9.
Cajus Caligula Cæsar II,
L. Apronius.

Pontius Pilatus in multas incidens calamitates, propria se manu interficit. S. Hieronymus in Chronico.
C. Caligula Cæsar III,
Suff. L. Gelius Poplicola.
M. Cocceius Nerva.

[Hic ponit Henschenius Divisionem Apostolorum, & initium Petri Romæ]
Cajus Caligula Cæsar IV,
C. Sentius Saturninus.

[Hic annus plura paria Consulum habuit, inter suffectos autem vero similiter primus fuit a seipso nominatus]
Tib. Claudius Aug. I

Hic post Caligulam, occisum XXIV Februarii, Imperator, Herodi regnum paternum auxit, addita ad Galilæam Iudæa & Samaria. Ios. lib 19 cap. 4.
Tib. Claudius Aug. II
C. Cæcina Largus.

[Hoc anno Romam venisse Petrum scribit Eusebius, ibique XXV annis sedisse, usque ad ultimum Neronis, sed certum est Neronem anno suo XI, vulgaris Æræ LXV excessisse Roma, nec revertisse ante autumnum an. LXVII; proinde Petrum, qui eo Romæ præsente crucifixus est, non habuisse sic annos, qui prætenduntur, XXV]

[16] Anno Vespasiani secundo, vulgaris Æræ anno LXX, excisa Hierosolyma est, annis XLII post Christi Passionem, ut passim Patres tradunt & infra fusius explicatur. Solenne namque fuit antiquis scriptoribus calculos annorum supputare a Christi Passione aut Resurrectione, aut etiam (quod id coincideret) a Consulatu duorum Geminorum Ita Severus Sulpitius a tempore Domini Crucifixi & Consulatu Geminorum usque ad Consularum Stiliconis, sive annum CCCC, enumerat annos CCCLXXII, & nostram Chronotaxim confirmat. Similiter in antiqua supputatione (quam Cambdenus, repertam in nonnullis Ninii exemplaribus, edidit ante Britanniam a se illustratam in Apparatu de Anglo Saxonibus) numerantur anni a duobus Geminis Fusio & Rebellio usque ad Stiliconem, & sic deinceps usque ad Anglo-Saxonum adventum in Britanniam. Eodem modo a S. Gregorio Turonensi, ad calcem Historiæ Francorum, numerantur anni a transitu maris Rubri usque ad Resurrectionem Domini, & a Resurrectione Domini usque ad transitum S. Martini. Apud Canisium tomo 2 Antiquarum Lectionum, Anonymus auctor Chronici, ab Exordio mundi ad XIII Alexandri Imperatoris deducti; lib. 1 cap. 17, A Passione Christi, inquit, usque ad hunc annum, qui est XIII Alexandri, anni CCVI, quot scilicet a Consulatu duorum Geminorum ad annum XIII Alexandri fluxerunt.

EXERCITATIO III.
Dicta sententia confirmatur e rebus post Christi passionem gestis.

Vides, benevole Lector, usitatiorem traditionem (ut loquitur Prosper Aquitanus) haberi, Dominum nostrum, decimo quinto anno Tiberii Cæsaris, duobus Geminis Consulibus, crucifixum: quod, indicata duplici epocha Tiberii, [Anno XV Tiberii passum Christum] ostendimus optime cum sacra Scriptura convenirē. Hunc eumdem decimum quintum Tiberii annum semel iterumque indicat S. Hieronymus, explicans caput IX Danielis Prophetæ de septuaginta annorum hebdomadis; ubi in quæstione difficili antiquiorum Scriptorum sententias profert; [confirmat apud S. Hieronymum] ac primo Iulium Africanum, qui septuaginta hebdomadas Danielis finit ad annum quintum decimum Tiberii Cæsaris, quando passum esse Christum, & compleri hebdomadas septuaginta, juxta lunarem Hebræorum supputationem, asserit. [Iulius Africanus,] Alter auctor a S. Hieronymo citatur Tertullianus, contra Iudæos ita scribens: Imperii Tiberii decimo quinto anno patitur Christus, annos habens quasi triginta tres cum pateretur. Eosdem annos & menses tres Christum natum fuisse, cum pateretur, nos quoque diximus. Simili modo Clemens Alexandrinus lib. 1 Stromatum, [item Clemens Alexandrinus] annum decimum quintum Imperii Tiberii cum tempore, quo passus est Christus, componit. Et hi tres intra ducentos annos post passionem Christi vixerunt. Iungatur illis Firmianus Lactantius, qui sub Constantino Magno floruit, Crispi Cæsaris filii ejus constitutus Magister. [& Lactantius.] Hic lib. de Vera sapientia cap. X. Sub Herode, inquit, Judæorum Tetrarcha, anno decimo quinto Imperii Tiberii Cæsaris, Judæi Christum cruci affixerunt. Idem caput XIV Zacharias, inquit, adolevit Darii & Alexandri ætate, annis quingentis ante annum decimum quintum Imperii Tiberii Cæsaris, quo Christus crucifixus est. Hæc ibi.

[18] Sed progrediamur ad res illustriores, gestas post Christi paßionem. [Tiberius Imp. Christum inter Deos honorandum proponit] Occurrit primo, quod Tiberius Imperator voluerit Christum inter Deos honorari, sed ab Ælio Sejano ac reliquo Senatu impeditus, ipsum Sejanum cum variis Patriciis interfecerit jam tum Consulem anno XXXI, cum post Geminos Consules laberetur secundus annus. Totam historiam præclare describit Paulus Orosius adversus Paganos, præfixa ad S. Augustinum præfatione; & libro VII capite IV ista habet: Postquam passus est Dominus Christus atque a mortuis resurrexit, & discipulos suos ad prædicandum dimisit, Pilatus, Præses Palæstinæ provinciæ, [ob miracula in nomine ejus facta.] ad Tiberium Imperatorem atque ad Senatum retulit de passione & resurrectione Christi consequentibusque virtutibus, quæ vel per ipsum palam factæ fuerant, vel per discipulos ipsius in nomine ejus fiebant; & de eo quod certatim, crescente plurimorum fide, Deus crederetur. Tiberius cum suffragio magni fayoris retulit ad Senatum, ut Christus Deus haberetur. Senatus, [cum jam Romæ habitarent Christiani,] indignatione motus, cur non sibi prius secundum morem delatum esset, ut de suscipiendo cultu prius ipse decerneret, consecrationem Christi recusavit; edictoque constituit exterminandos esse Urbe Christianos; præcipue cum & Sejanus, Præfectus Tiberii, suscipiendæ religioni obstinatissime contradiceret. Tiberius tamen edicto accusatoribus Christianorum mortem cominatus est … plurimos Senatorum proscripsit, & ad mortem coëgit. Viginti sibi Patricios viros consilii causa elegerat, horum vix duos incolumes reliquit, [eosque impedire niteretur Sejanus Consul,] ceteros diversis causis necavit: Sejanum Præfectum suum, res novas molientem, interfecit. Hæc Orosius, quibus consonant, quæ Tertullianus scribit in Apologetico adversus Gentes capite V: Tiberius, inquit, cujus tempore nomen Christianum in seculum introivit, annuntiatum sibi ex Syria Palæstina Christum, quod illic veritatem illius divinitatis revelaverat, detulit ad Senatum cum prærogativa suffragii sui: Senatus, quia non ipse probaverat, respuit: Cæsar in sententia mansit, comminatus periculum accusatoribus Christianorum. Hæc ibi, ad quæ annotat Pammelius, eamdem historiam legi apud Eusebium, lib. 2. cap. 2. Nicephorum, Orosium, Cedrenum, posteriores denique historicos omnes: quibus fidem non adhibere tam probatis scriptoribus, vanum foret. Eusebius scribit, a Pilato indicatam Christi resurrectionem, miracula, eumque Deum haberi. His positis, traditur Sejanus suscipiendæ religioni Christi obstinatißime contradixisse. Porro veritus Tiberius no Sejanus ad ipsum Imperium aspiraret, curavit illum per Senatum condemnari, & Consulem cum magna ignominia occidi die XVIII Octobris anni XXXI; cum pluribus, [post passionem Christi anno 2] ut apparet, mensibus ante impedivisset consecrationē Christi a Cæsare propositam, & constituisset Christianos Vrbe propelli. Quibus omnibus ut spatiū temporis justum detur, & conversi ab Apostolis Iudæi aliique e Syria Romam venerint, secundum post Ascensionem Christi decurri annum arbitramur; & ex anno dictæ cædis confirmamus, duobus Geminis passum esse Christum: de anno autem illo, constare potest ex Cornelio Tacito, Dione Caßio, aliisque paßim, narrantibus potentißimi hominis subitam eversionem.

[19] Interim vero dum Romæ Tiberius Imperator addictus esset Christo Domino & Christianis, eisdem in Palæstina maxime oberant Iudæi; a quibus comprehensus Stephanus, cum diceret, se Iesum a dexteris Dei stantem videre, lapidibus obrutus obdormivit in Domino Protomartyr. Hujus morte in Actis Apostolorum relata, additur cap. VIII; Facta est autem in illa die persecutio magna in Ecclesia quæ erat Hierosolymis, & omnes dispersi sunt per regiones Judææ, & Samariæ, præter Apostolos. Hæc ibi: ob quæ verba Baronius ad calcem anni XXXIV movet quæstionem, cur Apostolis, quorum causa turbæ omnes a Judæis fuerant conciratæ, Hierosolymis manere concessum fuerit: & apte respondet, id non nisi miraculo & illius tantum virtuti tribuendum, qui statuit mare quasi in utre, & posuit terminos ejus arenam exiguam. Opus, inquam, Christi Salvatoris, qui Apostolis dedit implere quod jusserat, ut inter infensissimos hostes ad duodecim annos, quemadmodum habet Apollonii traditio, versarentur. Hæc pluribus Baronius. Apollonius iste Vrbis Romanæ Senator fuit, sub Commodo Imperatore circa annum Christi CLXXXV martyrium passus, cujus Acta damus die XVIII Aprilis. De hoc Eusebius, l. 5 hist. Eccl. c. 18, [Divisio Apostolorum anne 12 a Christi passione] narrat, quomodo Cataphrygas confutaverit: & enumeratis iis quorum mentionem fecit, sub finem ista habet; Meminit Thraseæ, qui circa hæc tempora Martyr fuit. Ad hæc, tamquam ex veterum traditione, refert: Dominum Apostolis suis præcepisse, ne intra duodecim annos Hierosolymis discederent, id est, ne ultra Syriam & vicinas ditiones abirent. Quæ ultima sunt verba ipsius Apollonii, non S. Thraseæ Martyris, ut aliqui censent. Colitur S. Thraseas V Octobris. Celebratur autem Divisio Apostolorum in pluribus Ecclesiis, & variis Martyrologiis inscribitur ad diem XV Iulii. Apostoli namque ante in Syria & aliis vicinis Palæstinæ ditionibus Evangelium Christi annuntiarant; & tunc peregre illis per orbem dispersis in omnem terram exivit sonus eorum & in fines orbis terræ verba eorum. [facta an. 40] Facta porro est divisio Apostolorū anno Æræ vulgatæ quadragesimo, cum laberetur tunc post Ascensionem Christi annus duodecimus, quod jam statutæ chronologiæ magnam addit confirmationem.

[20] Disceßit tunc S. Petrus Apostolorum Princeps ad Principem orbis urbem Romanam, ibique primam Ecclesiæ universæ Cathedram collocavit: [Cathedra S. Petri Romæ, ad 25 annos.] in quæ, testimonio omnium, ut infra ad ejus elogium dicetur, sedit annos quinque & viginti, scilicet usq; ad annum LXV, quo eum martyrio coronatum infra demonstramus. Tunc etiam S. Iacobus Apostolus, filius Zebedæi & frater Ioannis Evangelistæ, potuit discessisse in Hispanias, [Discedit in Hispan. S. Iacobus Zebedæi,] ut communis Hispanorum traditio habet: ac potuit tam ipse quam S. Petrus, ob occurrentes causas circa annum XLIII reversus fuisse Hierosolymam, quando Herodes Agrippa, ut affligeret quosdam de Ecclesia, occidit Iacobum fratrem Ioannis gladio: videns autem quia placeret Iudæis, apprehendit & Petrum, volens post Pascha producere populo. [an. 45 occisus Hierosolymis.] Hæc anno XLIII contigisse infra in elogio S. Petri probamus; cumque sic potuerit S. Iacobus ad tertium usque annum in Hispaniis substitisse, fit ut etiam in hac parte, quæ aliis tam difficulter probatur, non laboremus. Alter Iacobus, Alphæi filius, ex duodenario Apostolorum numero, ab illis in dicta Divisione sejunctus, Gazæ, Eleutheropoli, Ostracinæ, & in vicinis Ægypti, Arabiæ, ac Palestinæ locis, imo & in Perside, Evangelium Christi annuntiavit, [S. Iacobus Alphæi Crucifixus Ostracinæ.] ac tandem cruci affixus Ostracinæ Martyr occubuit. Verum quia tam hujus quam aliorū Apostolorū tempus martyrii non fuit a scriptoribus cum anno Passionis collatum, non potest inde statuta chronotaxis confirmari vel infirmari. Tertius autem Iacobus, filius Cleophæ & Mariæ frater Domini, & sicut Paulus ita & ipse Apostolus appellatus, a Duodecim, die XXVII Decembris ordinatus est Episcopus Hierosolymitanus, labente anno Æræ vulgaris XXIX duobus Geminis Consulibus, [S. Iacobus Cleophæ frater Domini Episcopus Hierosolymis.] quo fuerat Christus in cruce passus XXV Martii: ad quem diem martyrium ejus celebratur in pervetustis Martyrologii Hieronymiani apographis, item apud Rabanū atq; Notkerum, & in quam plurimis antiquis variarum Ecclesiarum Fastis sacris. S. Hieronymus, de Scriptoribus Ecclesiasticis, suum de eo Elogium ita concludit: Triginta annos Hierosolymis rexit Ecclesiam, id est usque ad septimum Neronis annum. Aptißime secundum nostram chronotaxim. Nam annus VII Neronis, phrasi Romanorum a Ianuario annos incipientium usitatißima, convenit in annum Æræ vulgaris sexagesimum; dum primus Neronis, licet non integre regnarit, cum anno LIV absolvitur. S. Iacobus autem anno LIX die XVII Decembris annos Sedis explevit triginta, & superfuerunt circiter tres menses usque ad Pascha sequentis anni sexagesimi, quo Hierosolymis e pinnaculo templo dejectus, [occisus an. 60] fullonis ligno percussus, martyrium complevit. Reliqua de utroque Iacobo Alphæi, & Iacobo Cleophæ filio habentur jam edita ad Kal. Maji. Possunt etiam a curiosis hujus quæstionis indagatoribus legi laudatio S. Iacobi Alphæi Apostoli auctore Niceta Paphlagone, & Commentarius rerum gestarum S. Iacobi fratris Domini per Simeonem Metaphrastem, qui uterque tractatus extat apud Franciscum de Combesis tom. 6 Bibliothecæ Patrum concionatoriæ ad Kal. Maji.

[21] Plura etiam sunt in Actis SS. Petri & Pauli, quæ chronotaxim de Paßione Christi, duobus Geminis Consulibus peracta, confirmant, & infra in elogio S. Petri proferuntur: [Synodus Hierosolymis habita anno 47.] in primis Synodus Hierosolymitana habita anno Christi XLVII; a conversione S. Pauli (quæ contigit proxime post passionem Christi) anno XvII, & biennio antequam Roma pellerentur Iudæi. Sed vel maxime elucet veritas dictæ chronotaxis, dum SS. Petrus & Paulus traduntur, occisi anno post Passionem Christi XXXVII; quia illorum martyrium contigit Consulibus Nerva & Vestino, [SS. Petrus & Paulus occisi anno 65.] anno Æræ Christianæ LXV, præsente tunc Romæ Nerone Imperatore; qui anno sequenti discessit in Græciam, nec reversus est Romam nisi aliquot ante mortem mensibus, & inde fugiens seipsum IX Iunii interfecit, cum necdum XIV Imperii annū absolvisset. Atq; hæc de S. Petro Apostolo, primo Pontifice Romano: quem istis Consulibus obtisse confirmant, quotquot in Sede sua habuit successores, & maxime proximi, Linus, Clemens, Cletus, Anacletus, Evaristus, Alexander, & alii: proindeq; stabiliunt prælaudatā sententiā de Christo in cruce passo, duobus Geminis Consulibus anno Æræ vulgaris XXIX. Ad singulorū autem elogia confirmatur temporū ipsis assignatorū ratio, ex veterrimis Ecclesiæ Romanæ monumentis; puta ex Catalogis, Vitis & Gestis Summorum Pontificum, manu exaratis & prælo cusis, ex pervetustis generis utriusq; Martyrologiis & Breviariis variarū Ecclesiarum & Actis Sanctorum. Porro arbitramur in iis omnibus quæ ad Romanos Pontifices pertinent fidem majorē adhibendam Romanæ Ecclesiæ alumnis quam ceteris, uti monet ad XXVI Aprilis Baronius, contra Eusebium, qui Cletum & Marcellum Pontifices omisit, aut certe ab Anacleto & Marcellino non distinxit.

[22] Excidiū urbis Hierosolymitanæ contigit anno secundo Imperii Vespasiani & septuagesimo Æræ Christianæ: [Hierosolyma excisa an. 70] fuga autem atq; dispersio Iudæorum facta est in Sabbato die octava Septembris; de quo excidio hisce Exercitationibus addimus, observari a Dionys. Petavio l. 12 de Doctrina temporū c. 12, quod Clemens Alexandrinus, Origenes & alii quidā ex antiquis, Hierosolymitanæ urbis excidiū collocent anno quadragesimo secundo a Passione Christi, nimirū quod anno Tiberii decimo quinto, secundum posteriorem hujus Æram, Geminis duobus Consulibus passū esse putent Dominū. Inter alios antiquos est S Hieronymus in Sophoniæ c. 1 v. 17. Verba Origenis contra Celsum l. 4 sunt ista: τεσσάρακοντα γὰρ ἔτη καὶ δύο οἶμαι, ἀφ᾽ οὗ ἐσταύρωσαν τὸν Ἰησοῦν, γεγονέναι, ἐπὶ τῶν Ἱεροσολύμων καθαίρεσιν Nam quadraginta duo anni, ut reor, intercesserunt inter Iesu Christi crucē, & eversionē Hierosolymorum. Et hæc sufficiant, ut ostendatur dicta sententia optime cohærere cū tota serie vitæ Christi, & rebus post ejus paßionē peractis. Advertat porro lector nullā aliorum sententiā a nobis data opera refutari, sed solū nos proposuisse consensum antiquiorum Patrum & hujus primarii Pontificii Catalogi; quantamq; is habeat commoditatē ad Evangelicā historiā universā absq; ulla violenta torsione explicandā. Suam cuique opinionē relinquimus, quam si probabiliorem poßint argumementando facere, libenter dimittemus disputata hactenus, & majoris certitudinis certiorisq; veritatis lucem undecumque oblatam gratanter excipiemus: in eumque finem præcipuas aliorum opiniones paucis suggerimus, ob quas ab receptissima duorum Geminorum Consulum, sub quibus passus traditur Christus, nomenclatura recesserint, primum Græci deinde etiam Latini.

[23] Eusebius Pamphilus in annum Tiberii Cæsaris XV offendens, neq; Epochā illius duplicē supra expositā discernens, [Serius Christum passum tradunt Eusebius 3 annis.] & tres solidos annos Christi prædicationi tribuens; passionē ejus assignavit ad annum Tiberii XVIII, Consulibus Persico & Vitellio. Verum Vitellio in Magistratu mortuo suffectus est Furius Camillus Scribonius, quem una cum Cn. Domitio Ahenobarbo Consulatū geßisse tradunt Tacitus & Dio Cassius. Ast Eusebius unū annū in duos perperā dividens, Ahenobarbū cum Apruntio in annum sequentem rejicit, eisque ad tertium annum subdit Galbam & Syllam: quos Tacitus, Dio aliique indicant immediate successisse Cn. Domitio & Camillo Scriboniano: unde apparet quam obscuram horum temporum notitiam habuerit Eusebius. [Epiphanius 2 aut 1 anno.] Alter e Græcis est S. Epiphanius, qui hæresi 51 c. 32, nulla habita ratione anni Tiberiani XV, annum ætatis Christi trigesimum primum signavit Consulatu duorum Geminorum, & annum sequentem XXXII Consulatu Rufi & Rubellionis, cum magna inscititia hos a duobus Geminis statuens diversos; & annum XXXIII (quo per dies LXXIV inchoato passum asserit Christum XIII Kal. Aprilis) signavit Consulatu Vinnicii & Longini Cassii, qui revera duos Geminos immediate sunt secuti. Et sic, Epiphanius attribuit Paßioni Christi proximum post Consulatum Geminorum annum, aut ex perverso compatu secundum, quem tertium statuerat Eusebius.

[24] Apud Latinos, usque ad tempora Dionysii Exigui Abbatis Romani, videtur sensus omnium fuisse, Christum duobus Geminis Consulibus passum. De hoc auctore, Beda lib, [Post Æram vulgarem a Dionysio Exiguo constitutam,] de Ratione temporum c. 45 ista scribit, Primo decemnovenalis circuli versu, temporum ordo præfigitur: quem Græci calculatores a Diocletiani Principis annis observavere. Sed Dionysius venerabilis Abbas Romanæ Urbis, & utriusque linguæ, Græcæ videlicet ac Latinæ, non ignobili præditus scientia, Paschales scribens circulos, noluit eis, sicut ipse restatur, memoriam impii persecutoris innectere, sed magis elegit ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi annorum tempora prænotare: quatenus exordium spei nostræ notius nobis existeret, & causa reparationis humanæ, id est passio Redemptoris nostri, evidentius eluceret. Ita Beda: qui epocham Dionysianam relinquens; Æram Christianam a Kal. Ianuarij anni sequentis auspicatur. Hos postmodum ceteri secuti sunt, sed dißimiliter aliquantulum, alij ab Angelica Salutatione sive Paschate ipsam sequente, alii ab ejusdem in carne nati die primo, alii cum Beda ab octavo (ut qui idem esset anni Romani initium), alii a Paschate nativitatem sequenti exorsi annos numerare; donec tandem apud omnes prævaluit ultimis hisce seculis modus is, qui omnium commodissimus erat, & suasit Christi annos Romani anni initio a Kal. Ianuarii ducto aptare. Paulina c. 6 l. 13 indicat, præsidente Eugenio IV Papa, creato anno MCCCCXXXI, adhortante Blondo Foroliviensi, Pontificii collegii a secretis Notario, in bullis atque rescriptis Pontificalibus scribi primum cœpisse hanc annorum supputationem, atque a chronographis acceptam usui suo accommodasse, relicta viris eruditis libertate hujus rei veritatem ulterius indagandi. Hanc nos Æram vulgarem annorum Christi dicimus, licet aliquot ante illam annos Christus natus statuatur.

[25] Eodem cum dicto Dionysio seculo vixit Caßiodorus, qui in Chronico ad annum DXX deducto, Tiberio Cæsare V… Consulibus ista scribit: [Cassiodorus 2 annis serius Christum passum asseruit.] His Consulibus Dominus noster Jesus Christus passus est, VIII Kalendas Aprilis: & defectio Solis facta est, qualis antea vel postea nunquam fuit. Gesserunt Consulatum Tiberius Cæsar V & Ælius Sejanus anno Æræ vulgaris XXXI. Idem his novissimis temporibus asseruerunt Deckerius, Petavius, Bucherius, Seneschallus, aliique: sed subductis aliter astronomicis calculis, pro VIII Kalendas Martii, X Kalendas salutiferæ Passioni destinarunt. Cuspinianus, mendum in Cassiodoro suspicatus, ad Cn. Domitium & Camillum Scribonianum, a Cassiodoro præteritos Consules, confugit; atque his Consulibus anno Æræ vulgaris XXXIII passum Christum, velut ex ipsius Caßiodori mente, statuens, eum fecit cum Eusebio concordare: quem etiam annum assumpsit Cardinalis Baronius, & annum XXXIV statuit Æræ vulgaris: sed ne perpetuo dissentiret a communi chronologia, postmodum duos annos prætermisit. Iacobus Grandamicus in Chronologia sacra, & Philippus Labbe in Compendio Chronologico Historiæ sacræ & profanæ, asserunt Christum Incarnatum & natum Consulibus Cornelio Lentulo & Calpurnio Pisone; & sic annos Christi nati ab annis Æræ vulgaris non distinguunt, passumque addunt, cum Tostato (cujus sententiam fuisse damnatam supra insinuavimus) anno ætatis & Æræ vulgaris trigesimo tertio, die tertio Aprilis, Sulpicio Galba & Cornelio Sulla Consulibus. Favet plenilunium, [alii 5 annis.] in feriam sextam conveniens. Verum sic triennio ante Christum natum, ut supra ostendimus, fuisset e vita sublatus Herodes: quod nullo modo dici potest: & tamen clara deductio rerum ab Herode gestarum, apud Iosephum, Dionem, aliosque nullo modo permittit ejus interitum initio communis Æræ propius admovere. Hæc omnia deducta esse eo fine supra diximus, ut Catalogo antiquo, quem pergemus explicare sua consistat auctoritas, relicta aliis libertate, rem ulterius disputandi.

Hanc libertatem, & ab Henschenio & a me cuilibet oblatam, rogatus assumere utrique amicissimus Petrus Possinus, Societatis pariter nostræ apud Tolosates in Gallia; ternas in contrarium scripsit Epistolas, ad manu tenendam vulgarem Christianorum Æram: quas in hunc locum conferendas censui, quo certius Lectori constare possit quam partem eligat in quæstione momenti tanti, totiusque Historiæ Ecclesiasticæ basi ac fundamento. Quæ autem occasione easdem petierim acceperimque, placeat obsecro prius discere.

AD R. P. PETRI POSSINI S. I.
Epistolas Chronologicas tres de anno Nativitatis, Baptismi ac Mortis Christi, diversam ab Henscheniana sententiam adstruentes.

DANIELIS PAPEBROCHII PRÆFATIUNCULA.

Anni jam duo propemodum effluxerunt, quod quarti quintique Tomi Majalis impressione necdum vehementer promota, [Quando & qua occasione scriptæ hæ epistolæ.] Typographo tamen præsumente se posse & ipsos & reliquos Maji tomos absolvere ante æstatem anni MDCLXXXIV, sequentem in hoc Propylæo Chronico-historicum Conatum ad Præla detuli Tomo quarto præliminariter adjungendum, uti hactenus a me factum erat in Martio, Aprili, ac tribus prægressis Maji Tomis. Detuli autem illum ad præla eo animo, ut totus haberetur impressus prius quam cogerer a me dimittere ad tertiæ Probationis consueta inter nos exercitia P. Franciscum Baertium, Collegam meum; cujus præsentiam mihi necessariam rebar, ad felicem in opere tam difficili & tot tricis implicato successum obtinendum. Et datum quidem tali impressioni initium fuit statim a Paschate anni MDCLXXXIII: sed multis magnisque intervenientibus causis factum est, ut tractatus adeo pridem excudi cœptus, non nisi post utriusque Tomi Acta impressa absolveretur. Adhuc autem sub manibus typothotarum erat illius Præfatio, qualis infra legitur initio Partis 3 Propylæi hujus, cum ad me Parisiis perferuntur Eruditi in ordine Prædicatorio viri opera aliquot, quorum priori tomo ventilantur quæstiones hic in titulo propositæ; itemque R. P. Petri Poßini Dissertationes duæ in Matthæum: ambæ autem primo aspectu persuaserunt, aliquantam moram indicere prælo, & interim ipsa Sanctorum Acta, id est primarium opus meum promovere, donec utriusque illius scriptoris argumenta cognoscerem aliquatenus, atque conferrem cum iis quibus Henscheniana sententia, eatenus certior mihi visa, nitebatur. Nec longa exploratione opus fuit, ut statuerem, Romanum S. Petri Pontificatum, vel nullam vel exiguam habere cum prædictis Quæstionibus connexionem, prout mox ostendi Dissertatione ea, quæ nunc in ordine secunda est. Quia tamen videbam prædictum Parisiensem ita pro communi sententia stare circa Christi mortem, ut circa ejusdem nativitatem proxime accederet ad sententiam Henschenii, ea in parte ubi ipsa firmior videbatur; nolui statim totam deseruisse videri; sed ultra mensuram propositi argumenti egressus in gratiam Magistri tam cari, composui etiam Dissertationem primam, qua viam sternerem ei cui forte placeret media istæc via. Ita resumpta, quam studium istud interpolaverat impreßione, porro pergere præla jußi, ne tractatio de Pontificibus statim a principio allideretur ad scopulos disputationis interminatæ minimeque necessariæ. Intendebam enim, si progredientes lentius operæ (quemadmodum accidit, per supervenientes mox Belgio calamitates communes) spatium mihi justum darent, vel per me ipsum discutere quæstionem universam; vel si minus id possem, aliis occupatus, ipsum P. Possinum exorare ut id faceret pro me. Hoc postremum cum successisset, recudendaque esset aliis ex causis pagina 6, quædam in Henscheniana Exercitatione corrigenda indicavi, & simul Poßinianas Epistolas hic requiri jussi.

EPISTOLA I.
Negans alteri anno, quam XXXIII vulgaris æræ, posse Christi mortem aptari.

Petis a me novissimis Litteris, XXX Junii Antverpia Tolosam datis, ut (quoniam quadam Epistola, paulo ante ad te scripta, significassem, haud adhærere me sententiæ τοῦ Μακαρίτου Nostri Godefridi Henschenii, in Prologomenis I. Tomi Aprilis vestri propositæ, qua Christum affirmat) VIII Kal. Aprilis Coss. duobus Geminis passum ne gravarer totum meum circa hoc sensum exponere. Facio quod jubes, ita hinc protinus exordiens.

[2] Annus quo gessere Consulatum C. Rubellius Geminus [Annus 29 non convenit] & C. Fusius Geminus, fuit citra ullam dubitationem Æræ Christi vulgaris XXIX annorum qui Juliani dicuntur LXXIV, a morte Augusti & orsi statim ab ea imperare Tiberii XV, per menses quatuor & dies undecim inchoatus; denique Periodi Julianæ MMMMDCCXLII, numerans cyclum solis X cum lit. Dom. B, Cyclum vero Lunæ XI. Talem in annum nego posse conferri (salva fide quam Evangelio debemus) Passionem & mortem Christi. Sic sentiendi causas habeo argumenta tria, quæ singillatim ordine tractabo.

[3] I. Quia quintus decimus Tiberii, Lucæ memoratus, fuit ipse annus notatus consulatu Geminorum: [ob tres causas.] Ergo is idem esse non potuit, quo passus est Christus: cum manifeste Christi Passio saltem triennio posterior sit prædicatione Baptistæ, anno isti a Luca imputata. II. Quia Consulatu Geminorum insignitus annus certissime caret iis characteribus, quos partim non necessarios aliqui, partim omnino requisitos Evangelistæ assignant vero anno Passionis. Ergo is talis non fuit. III. Denique quia sese offert annus a Consulatu Geminorum longe diversus, qui præterquam quod notas omnes in se luculenter exhibet, ab Evangelistis anno Passionis inditas, etiam testimonio indubitatissimo signi cælestis, & prophetiæ perillustris irrecusabili suffragio, verus & unicus Passionis annus manifeste ostenditur: Ergo alius ab eo non est quærendus.

[4] Primum argumentum sic formatur. Quintus decimus annus Tiberii, [I, quia eo anno fuit baptizatus Christus.] a Luca memoratus, insigniente Prædicationem Joannis Baptistæ, etiam illis auctoribus, quos pro se Henschenius allegat, Christi Prædicationē unico anno perperam finientibus, ab Augusti decessu numeratus, incidit in Consulatum Geminorum: Ergo idem esse non potuit σταυρώσιμος, Christi crucifixione insignis: utique cum ex omnium Evangelistarum unanimi affirmatione compertissimum habeatur, a Joannis Baptistæ prædicatione, & hanc aliquot intervallo mensium secuto Christi Baptismo, ad ejusdem Passionem & necem saltem triennium intercedere.

[5] Vidi, quin & penitus introspexi, diuque momentis omnibus expendi, quid his opposuerit Henschenius. [Henschenio dicenti id factum an. 25,] Ait, Annum Quintum decimum Tiberii, memoratum a S. Luca, non anno XXIX Æræ Christi vulgaris, aut Consulatui Geminorum competere, sed retro in quadriennium submotum stare: quippe qui principium numeri trahat ab anno Æræ vulgaris undecimo, quo Coss. fuere M. Æmilius Lepidus, & T. Statilius Taurus. Ab hoc enim cœpisse imperare Tiberium, adsciscente ipsum in Collegam Augusto: qui quatuor deinceps annis commune Imperium cum eo gesserit, donec anno demum Æræ Christi vulgaris XIV Coss. duobus Sextis, Pompejo & Apulejo, Augustus, die mensis cognominis XIX moriens, Principatum Tiberio in solidum reliquit: [qui fuerit Tiberii Cæs. an. 15, respondetur,] unde idem Tiberius, anno post hunc decimo, Æræ vulgaris XXV, respondente Consulatui Cn. Lentuli Isaurici, & M. Asinii Agrippæ, vere quintumdecimum numerare annum Imperii cœperit. Cui anno propterea recte congruit quod Lucas refert: Factum est verbum Domini super Ioannem Zachariæ filium in deserto; & venit in omnem regionem Iordanis prædicans &c. Paucis post mensibus, eodem currente Tiberii anno, sed Æræ vulgaris inchoato mox sequenti XXVI, & novo ineunte Consulatu Cn. Cornelii Lentuli Getulici, & C. Calvisii Sabini, Christus, annum ætatis XXX a XIII diebus iniens, a Joanne baptizatus VIII Idus Januarii, post XL dierum jejunium, prædicationem inchoavit. Qua in tertium annum producta, Consulibus denique Geminis, anno Æræ vulgaris XXIX in crucem actus est. Hæc sic speciose structa, num solida sint, arietatio probabit.

[6] [honores ei habitos ante quædriennium] Ajo contra I. Basim, cui ea moles inædificatur, caducam esse. Quadriennis enim anticipatio initii annorum, quibus imperaverit Tiberius, vana fictitiaque est. Pura fuit & singulari semper defixa capiti Monarchia Romana, ad exemplum Dictaturæ Sullæ & Julii Cæsaris, a momento saltem Victoriæ Actiacæ usque ad Adrianum Imperatorem. Quod autem allegatur ex Suetonio, Tacito, & Velleio de Honoribus extraordinariis Tiberio habitis, quadriennio ante obitum Augusti, [non recte assumi pro communicatione Imperii.] tantum probat, designatum tunc fuisse Tiberium in successorem Imperii. Ut ergo designati Consules more Romano Magistratum non inibant nec Fastos signabant ante Kalendas Januarias sequentes, post redactos in ordinem decessores: sic nec Tiberius putandus est ante Augustum decessorem defunctum, desponsi dudum Imperii usum & titulum sumpsisse. Hinc nullus illorum temporum Græcus aut Latinus, vel Historicus vel Chronographus, Tiberii annos ab alia numerat Epocha quam Augusti morte, ut monstrant qui eos exscripserunt Christiani vetustissimi Chronologi Africanus & Eusebius: quibus consentiunt illi ipse Veteres Tractatores Christianarum rerum, quorum magnopere auctoritate Adversarii confidunt, dum ita Christum passum Coss. Geminis, anno Tiberii XV affirmant, ut simul diserte fateantur, unicum se annum Christi Prædicationi (revera ramen & certo, saltem triennali) concedere. Quare viderint, quam vere Clementem Alexandrinum, Tertullianum, & si quos alios, in suis numerent; quos clare cernimus, & Consulatum Geminorum cum Tiberii XV (utique non nisi ab Augusti obitu ducto) componere; & eatenus tantum Coss. Geminis passum Christum velle, quatenus falso & contra manifestam Euangeliorum assertionem sentiunt, Christum eodem quo baptizatus est anno vitam mortalem in Cruce finivisse: quod æque utrumque cum Henschenius respuat (nam & Tiberii XV quadriennio anticipat; & Christi Prædicationis tres annos agnoscit) non plus sane istis gloriari fautoribus, quam Ego ipse possum.

[7] Ex his patet, vanum, confictum, nulli veterum notum aut probatum usum istum esse annos Tiberii ab Epocha, [Sed ejus annos solū numerandos ab obitu Augusti.] quadriennio præcedente mortem Augusti, ducentem. Fingamus tamen dicis causa, duas olim fuisse usitatas annos Tiberii computandi rationes; priorem a fine Augusti, quam omnes adhibent Chronographi; abstrusiorem alteram, quadriennio majorem. An est credibile S. Lucam, adeo prudentem & Dei Spiritu instinctum Historicum, consignandæ certe ac clare Baptistæ Prædicationi, hanc miram, reconditam & raram, præ illa priore celebri, notissima, perillustri delegisse? Dissimulare hic non debeo, visum sibi virum quemdam doctum meo me posse hoc loco jugulare gladio. Ait nempe: me quoque in dissertatione de Danielis Hebdomadibus, Annum Artaxerxis Longimani vicesimum, a Nehemia cap. 11. [Dissimile nimium esse exemplum Artaxerxis] Libri sui memoratum, non a morte Patris ejus, sed a quadam assumptione in consortium Regni, qua Xerxes multis ante suam mortem annis filium collegam adsciverit, numerasse. Quidni enim (addit) pari exemplo potuerit. Henschenius memoratum a Luca quintum decimum Tiberii, non ab Augusti obitu repetere, sed ab anno retro quarto, quo Augustus Tiberio collatis illustribus titulis usque ad sui æqualitatem videri potuit eum provehere studuisse? Respondeo: inter rem utramque latum & multiplex observari discrimen. Primum enim Augusti ævo nullus apud Romanos erat usus adsciscendi successores Collegas Imperii: apud Persas, ubi Xerxes & Artaxerxes regnabant, non usus solum ejus rei, sed & lex quædam erat, qua Patres declarare filios Reges ante suum decessum certis in occasionibus adigebantur. Deinde, cœpisse reipsa imperare ante Augusti finem Tiberium, nemo illorum temporum dixit Historicus: regnare orsum Artaxerxen longe ante Patris obitum, disertissime affirmarunt Thucydides & Charon Lampsacenus, Historici celebres ejusdem ævi: & ex iis sumptum comprobarunt, Cicero, Nepos, & Philostratus. Denique, si qua fuit Regum Persidis ætate inter Chronologos discrepantia, aliis annos succedentium Filiorum a Parentum decessu numerantibus, aliis annos insuper quibus una cum Patribus regnassent in summam pariter imputantibus; fuisset Nehemiæ causa peculiaris in Artaxerxe, cui erat Minister Domesticus Pincerna, eam partem amplectendi, [& saltem apud Lucam valere non posse,] quam magis & honorificam & placitam Hero suo sciret; commemorandi nimirum decus ejus quasi privatum, assumptionis in Collegam a Patre, adhuc vivo & victuro. Quocirca, si, ut Augusto Phædrus, ut Ciceroni Tiro, ut multo posterius Adriano Imperatori Phlegon, ita & Cæsari Tiberio aliquis fuisset Libertus Eruditus, qui libros in lucem emitteret; tali per omnes concedendum arbitrarer, ea Heri sui Imperii annorum utcumque non aliis consueta numeratione uti, qua decus ejus velut domesticum officio Clientis & Familiaris profiteretur. Num esse ulla similis Lucæ potuit excusatio, in hoc contra torrentem Historicorum Chronologorumque nitendi? Hæc cuncta, in mea illa dissertatione certissimis comprobata testimoniis, quisquis æquus Arbiter legerit, næ illum equidem confido judicaturum, a prolepsi annorum regni Artaxerxis, ad similem Tiberii Principatus anticipationem in Lucæ Historia, nullam trahi posse legitimam consequentiam.

[8] At quorsum hactenus conjecturis nitor ad suadendum, Lucam XV Tiberii annum ab Augusti obitu numerasse? cum hoc idem ipse S. Evangelista, [qui annū 15 Tiberii componit cum Procuratione Pilati,] pene manifeste declaret: dum quam adhibet Æram annorum Tiberii, non qualemcumque, si plures forent, sed eam singulariter se testatur exprimere, in qua ejus annus XV cum Pilati Procuratione Judææ concurrat. Sic enim diserte scribit Evang. Cap. XI. Anno quintodecimo Imperii Tiberii Cæsaris, procurante Pontio Pilato Iudæam &c. Age vero, quando cœpit procurare Judæam Pilatus? Plane non ante annum Æræ Christi vulgaris XXVII: scribit siquidem Josephus in hunc modum Antiquitatum lib. XVIII cap. V. Vitellius, Marcello amico ad Procurationem Iudææ misso, Pilatum jußit Romam proficisci, responsurum apud Cæsarem ad objecta per Iudæos crimina. Ita ille decem annis exactis in sua Provincia, (græcæ Origines sic habent: δέκα ἔτη διατρίψας ἐν Ἰουδάια) cum necesse haberet parere vitellio, ad urbem iter suscepit: [anno suo 10 vulg., æræ 37 Romam revocati,] quo priusquam veniret, vita exceßit Tiberius. Hæc Josephus: e quibus verbis tandem liquet, cessisse Iudææ Procuratione Pilatum transacto in ea decennio, anno Æræ vulgaris XXXVII: tali enim anno Tiberium mortuum constans omnium affirmatio est. Et quia dies obitus Tiberii notatur XVII Kal. Aprilis, apparet discessum e Iudæa Pilati contigisse Martio ineunte, quando nondum pervenisse in Iudæam potuerat nuntius eventus tam insignis. Ergo non prius quam anno Æræ Christi vulgaris XXVII, per duos jam menses inchoato, capessivit Pilatus Iudææ Procurationem. Ac, quod est inde manifestissime consequens, nondum annis Æræ Christi vulgaris XXV aut XXVI Iudææ Procurator esse cæperat. Est igitur evidens, quem annum Lucas vocat quintum decimum Tiberii Cæsaris, [adeoque primum cœpta an. 27.] qui fuerit Baptistæ prædicatione insignis, in Æræ Christi vulgari numeratus XXV, non fuisse illum, cujus caput numeri duceretur a quadriennio præcedente obitum Augusti: cum non qualemcumque quintumdecimum Tiberii annum Lucas memoret, sed talem qui cum Pilati Procuratione Iudææ concurrat: qualis solus ille est, qui a morte Augusti principium numeri trahit.

[9] [2 Argum. contra annum 29 facit character feriæ 6, concurrentis cum 15 Nisan,] Alterum Argumentum e tribus prius propositis, quo impugnatur conjunctio Consulatus Geminorum cum Passione Christi, breviter hac forma concluditur. Nullus Characterum Chronicorum, quos P. Henschenius partim ex suo sensu, partim ex Euangelistarum affirmatione concordi, confert in annum, quo Christus est passus; quadrat in Consulatum Geminorum. Ergo annus quo Coss. ambo Gemini fuere nequit, vel ex ipsis P. Henschenii principiis, fuisse verus Passionis annus. Probatio Antecedentis Mathematica Demonstratione conficitur. Est enim ad calculos evidens, Annum, cui nomen dederunt Coss. C. Rubellius & C. Fusius, ambo Gemini cognominati, fuisse annum in Periodo Juliana MMMMDCCXLII, quo manifestum est fuisse numeratum Cycli quidem solaris annum X, Cycli vero Lunaris sive aurei numeri annum XI, cum Littera Dominicarum indice B. Atqui ex comparatione & concursu Cyclorum amborum evidenter patet, isto anno Pascha Iudaicum, sive diem XV mensis Hebraici Nisan dicti, quali oportuit pati Christum ex Euangeliis, fuisse XVI mensis Romani Aprilis; feriam autem non sextam; sed septimam, hoc est sabbatum: Igitur ille annus certissime caruit characteribus in eo a P. Henschenio requisitis. En etenim ipsius verba num. 1. Exercitationis 1. pag. V. Passum esse Dominum nostrum Iesum Christum duobus Geminis Coss. VIII Kal. Aprilis, hic est Martii XXV. Tum sub finem ejusdem Paragraphi, sive numeri 1; Characteres ejus anni ex sua opinione proprios brevius colligens, ponit: Christum Crucifixum duobus Geminis Coss. die XXV Martii, feria sexta. Characteres igitur, sive notæ distinctivæ & individuæ anni quo Christus est passus, ex P. Henschenio sunt, dies XXV Martii in XV mensis Nisan incidens, & dies Hebdomadis Veneris dictus, sive Feria sexta. Cum ergo, ut dixi, mathematice monstretur, isto anno Consulatus Geminorum, nec XV Nisan incidisse in XXV Martii, sed in XVI Aprilis; & in feriam, non sextam, sive diem Veneris, sed septimam, hoc est sabbatum; clare patet, quod demonstrandum erat, annum quo Coss. ambo Gemini fuere, characteribus ab ipso P. Henschenio requisitis caruisse.

[10] [cui frustra obtenditur vitiatos fuisse Iudæorum cyclos.] Non me latet, quo scuto nostrum hoc telum excipiant Adversarii. Ajunt, per ea tempora Cyclum, quo Judæi utebantur in suo rite celebrando Paschate, fuisse corruptum. Unde hoc habent? Nam æquales aut affines illius ævi Auctores Judæi ambo, Iosephus & Philo, plane contrarium affirmant: & quam passim notatam in Euangeliis videmus, nimiam etiam & superstitiosam, Sacerdotum, Scribarum & Pharizæorum diligentiam, in minimis etiam ritibus & ceremoniis sacræ suæ disciplinæ usurpandis & mordicus tenendis, ea idem facile suadet. Intelligitur, inquiunt, ista Cycli corruptio ex loco quodam Epiphanii. Primum trecentis annis posterioris scriptoris: loco deinde tam perplexo, tam ambiguo, ut postquam in eo sanando & ad saltem tolerabilem reducendo sensum, diu multumque Keplerus, Petavius, Bucherius sudarunt, fateri cogantur, vix se quidquam exsculpere sani potuisse. Tali ergo, tam dubio, tot nominibus recusabili testimonio, credetur res tam inopinata? Nimirum, eo commodum quo Christus est passus anno, adeo insuetam, prorsusque insuspicabilem intervenisse perturbationem in rationibus temporum, qua factum sit, ut nec mensis, nec dies, nec feria constaret; æquinoctii quoque verni observatio, proram alioqui (quod ajunt) puppimque faciens in definitione ac constitutione Paschalis festi, funditus negligeretur; denique ut XVI Aprilis dies, totis duobus & viginti retro diebus, in XXV Martii regrederetur, feria vero sexta in locum sabbati succederet. Hæc quæso si tam enormis labes contra Dei legem inolevisset, Christus, qui minores longe defectus sacræ disciplinæ solitus esset reprehendere, tacitus transmisisset? Euangelistæ vero etiam approbassent? An non enim, cum scribit Lucas capite XXII, Venit dies Azymorum, in qua necesse erat occidi Pascha, ἐν ᾗ ἔδει θύεσθαι τὸ πάσχα, non tantum rem ita factam; sed rite ac legitime ut oportuit patratam indicat?

[11] [Christum 25 Martii aut saltem eo mense passum] Hisce, igitur, quæ sine fundamento, sine idoneo auctore allegata, eodem jure, eadem facilitate qua proferuntur, repelluntur, tamquam futilibus omissis, ad tertium argumentum procedamus. Id tamen priusquam tracto, velim observari, e characteribus anni, mensis, aut diei Passionis, alios esse arbitrarios, alios necessarios. Arbitrarios voco, quos aliqui e populari opinione, divinæ Traditionis falsam famam habente, ipsi affigunt: necessarios autem dico eos solos, quos Euangelistæ diserte commemorant. Hujus ultimi generis sunt: Pascha Iudaicum, sive XV Mensis Nisan, & feria sexta, Parasceve Sabbati, in eamdem XV Nisan diem incurrens. Prioris generis arbitrariorum & falsorum est, quod σταυρώσιμος ἡμέρα Crucifixionis Christi dies, numerata vere fuerit XXV mensis Romani Martii: id quod etsi multi veterum, ut certum, tenuere; tamen ejus asserti vanitas nunc clare comperta est, & mathematicis demonstrationibus palam evicta, ab Alfonso Tostato Episcopo Abulensi, [non misi ex fallaci traditione præsumitur.] a Paulo Middelburgensi, a Petavio, & aliis innumeris. Nec magis solidum est, quod non pauci censent, Passionem, si minus die Martii XXV contigerit, omnino saltem intra Martium mensem evenisse: id enim irrepsit in opinionem vulgi creduli, ex eo quod plerique Latinorum Patrum veterum, Mensem Hebræorum Nisan, cujus die XV Christum exspirase certum est, quasi latine interpretando Martium vocarent; quia cum Romano Mense Martio iste plerumque mensis Hebraicus concurrit, numquā tamen (ut scholæ loquuntur) adæquare. Nam cum Hebraicus mensis lunaris sit, semper a Novilunio exordiens, & numquam ad XXXI (quot Martius numerat) diem perveniens, non poterit Nisan Romano solari mensi integre exacteque congruere, novilunia vel plenilunia, adulto sæpe aut desinente orbe menstruo, referenti. Sepositis igitur insuperque habitis ejusmodi characteribus arbitrariis, exploremus censeo, in quem vere annum necessarii duo, diei XV Mensis Nisan, & Feriæ sextæ, Passionis & Mortis Christi Characteres covneniant, ut eum sine dubitatione ulla σταυρώσιμον , hoc est, Christi nece insignitum agnoscamus.

[12] [3 Argum. Quia soli anno 33 quadrant. necessarii Characteres;] Ad hoc igitur agendum, & opera eadem ad tertium simul intorquendum argumentum, contra conjunctionem anni Passionis cum consulatu Geminorum, hinc protinus accingor. Annus numeratus Æræ Christi vulgaris XXXIII, Consulatu Ser. Sulpitii Galbæ & Lucii Corn. Sullæ notatus, qui fuit Periodi Julianæ MMMMDCCXLVI, habens Cycli solaris XIV cum litera Dominicali D Cycli lunaris XV, ex concursu Cyclorum ostendit diem XV Nisan incidisse in diem III Aprilis; qui dies ex lit. Dominicali D deprehenditur incurrisse in feriam sextam: possidet ergo notas omnes ab Euangelistis inditas anno σταυρωσίμῳ, cui crux Christi & Passio comperat: & aliunde solus idem est inter annos octo continuos, spatium explentes intra quod necesse est Passionem contigisse, qui characteribus hisce sit præditus. Ergo is ipse annus Passionis est, & frustra quæratur alius. Præsertim cum duobus aliis indiciis, nihilominus illustribus, talis ostendatur.

[13] [Quibus adstipulantur tenebræ notatæ a Phlegonte] Prius est horrenda & plane mirabilis solis Eclipsis, contra omnem naturæ ordinem, in Plenilunio patrata; cujus meminerunt Euangelistæ, scribentes, Christo in crucem sublato, solem fuisse obscuratum & tenebras esse factas super universum terram. Talem autem solis defectionem Phlegon Libertus Adriani Augusti, Chronographus insignis, testatur accidisse anno IIII Olympiadis CIIIII, quod tempus exactissime congruit in mensem Aprilem anni Æræ Christi vulgaris XXXIII, cujus anni ætate inchoatus est primus annus Olympiadis CIII. Alterum est vaticinium famosissimum Hebdomadum LXX, [& 70 Hebdomades Danielis.] perscriptum libri Danielis cap. IX, quod verum esse non posse, nisi anno quarto Hebdomadis septuagesimæ, qui est prorsus idem iste in Æra Christi vulgari XXXIII, Christus fuerit occisus, manifeste ostendo in mea de LXX Hebdomadibus Dissertatione, quam habetis. Non fuit igitur Passionis annus, Consulatus Geminorum; sed quintus ab illo Consulatus, Galbæ & Sullæ: veraque est & exacta Æra Christi annorum vulgaris, incipiens a Kalendis Januariis, quibus Christus octiduo ante natus est & circumcisus. Nam tunc nasci Christum, trimestri ante obitum Herodis Magni, debuisse, ut impleretur Jacobi Patriarchæ Prophetia Gen. XLIX edita, sat valide probavi alia dissertatione de Genere ludaico Herodis. Hic desino, confidens, me per hæc effecisse quæ jussisti. Vale mi Reverende & optime Pater. Scribebam Tolosæ, VI Idus Augusti anno Christi CⅠƆⅠƆCLXXXIII.

Hactenus prima illa Possini Epistola, qua, sicut præfatus sum, argumentis Natalis Alexandri impulsus jam ante animus, plene concessit in communem sententiam, quoad postremam partem de anno mortis, tamquam longe verisimiliorem Henscheniana, tantumque non certam. Cum autem primo adductum pro ea argumentum viderem potissime demonstrari ex Iosepho, indicante tempus quo Iudææ Procurationem Pilatus gessit; eodemque scribente videretur Herodis obitus Æræ communis initium longe prævertere, non potui non favere prædicto Alexandro, contra eamdem communem sustinente, citius natum esse Christum, adeoque diutius vixisse inter mortales quam annis XXXIII. Placuit igitur super hac nova opinione, ejusdem Poßini sententiam exquirere: qui conatus est desiderio meo altera Epistola facere satis, in citandis numeris Paginarum Alexandri usus Editione 1, non vero 2 auctiori, quod notare oportet.

EPISTOLA II.
Confirmans contra Natalem Alexandrum, Christum anno præcise trigesimo, ut vulgaris Æræ, sic & ætatis suæ, baptizatum fuisse.

[Possinus, laudato Alexandro,] Non illibenti mihi, haud operosum, quin & jucundum negotium injungis, Pater, invitans ad legendas Lucubrationes R. P. Natalis Alexandri, Eruditi hominis, & non una dote commendabilis scriptoris. Percurri semel, iterum, sæpius; penitusque introspexi tres ejus Quæstiones de Annis totidem Christi, Nati, Baptizati, Mortui. Harum alteram & tertiam, quod ad capitale punctum attinet, nempe concursum æræ vulgaris cum Baptismo & morte Christi, pleno suffragio in quantumvis transcribo laudem. Quædam iis duntaxat ad τὸ κρινόμενον injecta sparsim πορίσματα displicent. In Prima multum est quod excipiam. Dum horum rationes exequor, ad longiusculam te legendi patientiam compara: Tibique quo interim tentaberis tædium imputa, cujus causam, jubenda scriptione necessario prolixa, volens conscivisti. De duabus postremis, rem brevius transigendam, prius aggrediens, paucis expedio.

[2] Docte ac eleganter in harum priore demonstrat P. Alexander, [non probat initio prædicantis Ioannis & Christi baptismo annum interjici:] baptizatum sine dubio dici debere Christum, aliquanto post inchoatam prædicationem Joannis Baptistæ: cujus exordium, quod a S. Luca defigitur anno Quintodecimo Tiberii Cæsaris, numeri hujus initium necessario ducendum a morte Augusti, illustribus & ἀναντιῤῥήτοις evincit argumentis. Hactenus recte. Illud non probo, quod pag. 202 obiter inducit, callide obrepens ad suam adstruendam de Christo, anno ætatis XXXIV baptizato, sententiam: solidum interjiciendum annum inter initium Prædicationis Ioannis & Baptismum Christi. Nego enimvero. Tu ede, unde id conficis? Capessit ex professo probationem istius Propositionis pag. seq. nihil tamen adducens aliud, nisi hoc: Inter vocationem S. Ioannis & baptismum Christi, multa intercessisse quæ spatium saltem unius anni postularent, probabiliter colligitur ex Euangelio Luc. III. Sic verbis totidem P. Alexander. Contra ego. Quid probabile, quid non; & inter ipsa probabilia, quid plus minusve sit verisimile, prudentiæ, opinor, definitur arbitrio. Ad hoc te tribunal vador. Cedo, quid affers, quio tua, quam mea contraria probabilior decerni debeat opinio? En verba S. Evangelistæ: Anno quintodecimo Imperii Tiberii Cæsaris… factum est verbum Domini super Ioannem Zachariæ filium in deserto: & venit in omnem regionem Iordanis, prædicans baptismum Pœnitentiæ. Mox quibusdam adjectis de concursu populorum ad baptismum Joannis, tum de argumentis concionum ejus; versu demum XXI ejusdem III Capitis subjungit: Factum est autem cum baptizaretur omnis populus, & Iesu baptizato & orante, apertum est cælum. En quæ interponat S. Lucas, inter initium Prædicationis Baptistæ, & Baptismum Christi: egressum multorum e Pagis & Urbibus Judææ ad novitatem istam spectandam Joannis prædicantis; eoque audito, suasum & ministratum a venerabili Oratore baptismum usurpantium; cui se ad extremum turbæ ipse Iesus admiscuit. Quid, per omnium ex æquo bonoque de rebus æstimantium fidem! quid, inquam, hic est cui non recte, more humano consummando vel trimestre solummodo spatium judicetur abunde sufficere?

[3] [sex menses indulget:] Ego tamen alterum tantum supererogo: & Christum, item ut Joannem, existimans observare studuisse, in suis quemque publice fungendi commisso ipsis munere primordiis, tricenariæ principium ætatis, in veteribus Prophetis (prout de Ezechiele constat) teneri solitum; inchoasse ambos arbitror Prædicationes suas anno ineunte trigesimo vitæ ipsorum; ac propterea, Ioanne, qui sex mensibus Christo erat senior, a Kalendis mensis Julii, anno ab ortu ejus ineunte trigesimo, prodire ac dicere ad populum exorso; Jesum pariter simili expectata epocha ætatis propriæ, ubi se principio Januarii sequentis ætatem auspicari tricenariam sensisset, suam exequi palam, baptismo suscepto, Missionem cepisse. Velim audire, quid his plausibile queat opponi: cum nihil proferatur; jure meo concludo, falsam istam & incredibilem assertionem esse. [Negat ὡσεί, fere, admittere annos 4 supra 30,]

[4] Lego præterea, nec laudo, in eadem II Quæstione pag. 205, P. Alexandrum, dum respondere conatur testimonio S. Lucæ, elidenti assertionem, qua ponit, baptizatum Christum XXXIV ætatis anno, contendere, in Euangelistæ verbis particulam quasi, Græce ὡσεί, liberam dare facultatem lectori quatuor annos superaccumulandi summæ indicatæ; idque ut evincat, allegare Matthæi locum ex Cap. XVII ubi ait: Christum post sex dies futuram suam Transfigurationem prædixisse; cum tamen rem eamdem narrans Lucas scribat, Transfigurationem contigisse μετά τοὺς λόγους τούτους ὡσεὶ ἡμέραις ὀκτώ: post hoc sermones quasi (sive, ut habet vulgata Editio) fere diebus octo. In quo miror illum non vidisse, per id demonstrari contrarium ejus quod ipse vult: nempe, non ad augmentum, sed ad diminutionem potius, apud Lucam particlam ὡσεὶ valere: idque innuentem Vulgatæ auctorem, non quasi, sed fere ibi loci posuisse pro ὡσεὶ; quod hoc ultimum adverbtum manifestius exprimat quiddam deficiens a plenitudine rotundæ summæ. Profecto enim illic S. Lucas, adjunctione τοῦ ὡσεὶ, innuit, de numero completo dierum octo, detractas velle se duas dierum geminarum partes, primæ unam, octavæ alteram: quas inter, sex solidi a Matthæo memorati dies fluxerint. Quis enim non videt fore, ut haud vere posset Lucas affirmare ὡσεὶ ὀκτὼ ἡμέρας, quasi aut fere octo dies, fuisse interjectos inter Christi Sermonem & Transfigurationem, si revera tres quatuorve insuper, hoc est undecim aut duodecim interfluxissent?

[5] Debilis etiam mihi videtur & perfunctoria responsio, quam P. Alexander adhibet ibidem pag. 208 ad Canonem XI Concilii Neocæsareensis, [& Canonē Neo Cæsariensem tali sententiæ adversari ostendit,] in Palæstina celebrati anno Domini CCCXIV, in hæc verba formatum: Presbyter ante annos triginta non ordinetur: Dominus enim Iesus Christus in anno trigesimo & baptizatus est, & cœpit docere. Hactenus Canon: ad quem P. Natalis: Respondeo, sensum concilii Neocæsareensis esse, quod Christus ante annum trigesimum baptizatus non fuerit, non vero quod anno præcise trigesimo adierit ad baptismum, ita ille. Facilis valde sit, qui sibi per hæc satisfactum contrarius Disputator annuat Enimvero cui non statim appareat, quam inconvenienter decerneretur a Concilio, idcirco quod Christus non ante annum trigesimum baptizatus fuisset, etiamsi baptismum suscepisset non nisi quarto demum post anno; tamen ut æquum debere sanciri, virum quemlibet, simul attigerit annum trigesimum, sine dubitatione promovendum ad Sacerdotium, gratia illi facta annorum quatuor illam summam excedentium; per quos etsi Christus expectaverit, baptismum differens, tamen quadriennio prius quam Christo par sit meris hominibus repræsentari apicem Sacerdotalis Ordinis: quasi non potius decuerit, talium differri evectionem ad eum gradum, aliquot annis, aut saltem mensibus post illam vitæ annorum summam, qua Christus, a conceptu primo virtute omni ac divina sapientia præditus, ad baptismum accessisset. Hæc qui prudens citra præjudicium æqua judicii lance perpenderit, næ huic confido persuassimum fore, Patres Concilii Neocæsareensis, dum ita sanxerunt, sine ulla dubitatione credidisse, non quadriennio post trigesimum; sed, ut diserte exprimunt, in anno ipso trigesimo, Christum & fuisse baptizatum, & cœpisse prædicare.

[6] Percutit denique me graviter illud, ab eodem P. Alexandro Quæst. III pag. 221 in Conclusione secunda positum: [sensumque totius antiquæ Ecclesiæ.] Christus mortuus est anno ætatis suæ XXXIII inchoato. Quippe vehementer abhorrens ab omni primorum Ecclesiæ seculorum sensu; in id passim incumbente, ut Christi vitam universam quam minimum ultra trigesimum annum extenderet; adeo ut eam non pauci conati sint intra istam præcise metam includere; vi etiam Euangeliis illata, dum ad hoc compingunt in annum unicum totam Christi Prædicationem. At errore longe contrario ævi nostri homines, quia Josepho & Dioni, illi Judæo, huic Ethnico, ambobus a Christi & Herodis ætate plus uno seculo distantibus, inconstanter loquentibus, & certo corruptis, plus quam Euangelio deferunt, ultra hos terminos nimium fidenter eruperunt; Christum, cum est mortuus, propiorem fuisse quadragenario ausi fingere. Sed id confutabo mox uberius. Hic satis erit legi sapientissimam S. Patris Epiphanii sententiam, inter ista extrema justum medium indigitantis. Sic is scribit Hæresi LI Num XXIII εὑρίσκεται ἐν τῷ τριακοστῷ τρίτῳ ἔτει τῆς ἐνσάρκου παρουσίας πάσχων ὁ μονογενής. Compertum est, anno trigesimo tertio suæ in carne præsentiæ, passum Vnigenitum. Hæc una, proba, sana, omnibus qui recte sapiant tenenda sententia est: prout magis ex modo dicendis apparebit.

[7] [Istis præmissis transit ad caput Quæstionis,] Venio enim tandem ad caput Controversiæ, quæ mihi proprie hic cum P. Natali est, prima ejus Quæstione tractatum: in qua ersi agatur, non de anno quo passus, sed quo natus est Christus: tamen quia ex constitutione anni Christi vere natalis, unice pendet determinatio σταυρωσίμου, hoc est, definitio Controversiæ hujus, quoto Christus ætatis mortalis anno crucem subierit; non falso autumem, nec vane pollicear, tertiam a P. Alexandro propositam Quæstionem, in primæ quam idem præmisit discussione decidendam.

[8] Antequam autem rem capesso, paulisper hærere juvat in Prolegomenis, [firmanda que communem sententiam,] sive (ut Politicis hodie usitato verbo utar) in Præliminaribus, quæ P. Alexander suo huic Tractatui præstruit. Ibi memoriter enumeratis variis Patrum Ecclesiæ veterum de anno Christi Natali sententiis, non omittit ordine suo inserere optimam omnium, sic scribens pag. 162. Epocham nativitatis Christi, fixerunt anno Iuliano XLVI Æræ nostræ vulgaris I, Iulius Africanus in Fragmento quod Petaviu, recitat Lib. 8 Auctarii, Cap. 4; Panodorus Monachus Ægyptius, qui Arcadii Imperatoris ætate floruit, teste Syncello in Chronographia; Dionysius Exiguus, qui ab hoc anno suam Incarnationis Christi Æram orditur; Beda, Lib. de Temporum ratione Cap. 45. Ita Natalis; qui & hic quatuor quintum addere potuit S. Epiphanium, propter locum a me supra num. 6 descriptum. In his mirari subit, cum eam sic propositam sententiam rejecerit, quæ & antiquitate & gravitate Auctorum facile cunctis ceteris antistat. Quod non ægre, opinor, fatebitur qui perspexerit, nullum e tota Ecclesiastica vetustate in rebus Chronologicis (quam artem ex professo factitabat) peritiorem & diligentiorem haberi Iulio Africano, scriptore secundi seculi. [quatuor testibus in tali argumēto versatissimis & Epiphanio subnixam.] Huic qui consentiunt alii tres, &, quem ego adjungo, Epiphanius, an non tales omnium consensu sunt, qui maxime idonei vel testes vel judices in hac utique causa censeantur? Panodorus in Ægypto nutritus, ubi rationes temporum accuratius quam alibi uspiam subducebantur; & ad idipsum otio abundans ob professionem vitæ monasticæ: Dionysius Exiguus, exercitatissimus in hac Palæstra disquirendorum & ordinandorum temporum, & unum id tota fere vita solum agens. Denique Beda, quo nemo uberius, diuturnius, laboriosius, de rationibus, Ærarum, Epocharum, universaque illa subtilitatis ærumnosissimȩ Computorum exquisitione commentatus est. An non hinc idoneæ cernuntur causæ, cur, in tali dumtaxat argumento, isti quatuor (maxime adjuncto ipsis quinto S. Epiphanio) cur, inquam, isti quinque Ecclesiastici Scriptores præferri aliis, etiam Patribus, debeant: idcirco quod SS. Patres, præcipue intenti dogmatibus declarandis, interpretandis Scripturis, vitiis insectandis, constituendæ disciplinæ, Hæresibus confutandis, ad Chronologicas quæstiones fere non nisi obiter, interdum & ex occasione descenderint? præsertim cum illorum quinque sententiam universus a mille annis Christianus Orbis eo ipso se amplecti declaraverit, quod Æram sive Incarnationis sive Nativitatis (quæ vel in unam ambæ conflantur; vel, si discretæ sunt, in unam coincidunt, facili detractione vel adjectione novem mensium, quibus solis posterior a priori disjungitur) usu hodieque durante fixoque immutabiliter tenet.

[9] Verum, omissis admirationibus, quæ speciem querelarum habent; quod suscepimus, agamus. Disceptemus, [Adversariique conclusionem negans,] inquam, legitimo & probo more cum P. Alexandro, propugnatore sententiæ, quæ Christum natum ponit, quinto retro prius anno, quam ejus natalem Æra vulgaris signet. Inter Leges æqui certaminis una est, ut paribus commissi Æmuli prælientur armis. Cum duæ sint usitatæ hodie altercationum eruditarum formæ, altera presse ac dialectice argumenta stringentium, altera liberius dilatantium allatarum momenta rationum: Ego, etsi ex longo insueveram huic posteriori; tamen ad priorem, quam Adversario plus placere video, accommodare me conabor; & non diducta, digitis extensis, manu; sed in pugnum compressa, ut Zeno ajebat; hoc est, conclusionibus & syllogismis nude propositis, singillatim per partes rigore Scholastico probatis, contra irruentem pari modo pugilem excipiam. Est P. Natalis Alexandri in I Quæst. Dissertationis II unica his verbis formata Conclusio, pag. 163. Christus natus est anno Iuliano XLI, desinente ante Æram vulgarem V, Imperii Augusti XL, a contracto Exercitu, seu a morte Cleopatræ XXVI, Regni Herodis XXIV a morte Antigoni, vel XXXVII a concesso sibi Regno, Vrbis Romæ conditæ DCCXLIX, Olympiadis CXCIII anno IV, a diluvio MMMXLIV, a Mundi creatione MMMM, Coss. Augusto Cæsare undecimo, sive duodecimo, & Lucio Sulla secundo. Hanc Conclusionem ego falsam pronuntio. Veram probat P. Natalis hoc Syllogismo.

[10] Christi natalis mortem Herodis anno ferme integro antevertit. [distinguit majorem,] Atqui Herodes mortuus est anno Iuliano XLII ante Æram vulgarem IV. Ergo Christus natus est anno Iuliano XLI, ante Æram vulgarem quinto. Ita P. Natalis. Ego Majorem propositionem non simpliciter admitto: subest enim ei falsi quidpiam; quatenus affirmat, necessario dicendum, Herodem Christo nato superstitem uno saltem anno, eoque integro fuisse. Id enim nego ex Euangeliis inferri: & demonstrare paratus sum, trimestre, aut ad summum quadrimestre spatium abunde sufficere, ad recte ac verisimillime componenda quæcumque scribunt Euangelistæ, circa concursum Nativitatis & Infantiæ Christi, cum adhuc durante Herodis regno.

[11] Minorem vero plane in solidem totam pernego, falsissimamque esse ajo. [negat minorem, qua asseritur Herodes mortuus quadriennio citius:] Probat eam solicite P. Alexander paginis sex & triginta, a 64 ad 201, unam admodum adducens, & variis intorquens machinis auctoritatem Judæi Historici Josephi. Quare si eum arce ista dejecero, & liquido demonstravero, nullum ad fidem certam poni sat firmum fundamentum posse in testimonio Josephi, una spongia deleturus mihi videor quidquid tot chartis Adversarius illevit. Nec tamen nunc dicam, adigi summa necessitate Fideles omnes, ad agnoscendam Flavii Josephi pessimam fidem, in suppressione Cædis Infantium, Herodis jussu patratæ in Bethlehem & finibus ejus. [& dissimulatis quæ in illius historia peccat Iosephus,] An enim ignorare potuit rem omnium illo ævo celeberrimam & decantatissimam? aut cum illam sciret, cur vel uno versu cursim transigere omisit? qui exempla crudelitatis Herodis, infinitis partibus minus insignia, diligentissime collecta congestaque passim accumulat. Nec repetam, quod manifeste alias ostendi, Dissertatione de Genere Herodis, Josephum in Herodis genere mentitum scientem volentemque: in eo redargutum non solum a coævis Herodi Scriptoribus summæ fidei; sed etiam a se ipso, vi magna veritatis consciæ, tamquam fidiculis, adacto ad ingenue fatendum quod improbe negarat. Non denique iterabo, quæ multa veris fulta documentis affirmavi pag. illius dudum editæ Dissertationis 34 & 35, de fluxa in universum, merito suspecta, justeq; recusabili Scriptoris illius auctoritate. Hæc, inquam, in præsens cuncta prætermitto: & ad unum id quod hic agitur me restringens, hunc contra Minorem Syllogismi, a P. Alexandro propositi, & ejus probationem Syllogismum formo.

[12] Propositio asserens Herodem mortuum anno XLII Juliano, & Christum natum XLI, quinquennio ante principium Æræ vulgaris, [duo contra eū probanda assumit:] præcipuum fundamentum habens in testimonio Josephi, deberet ut falsa rejici, si ostenderetur; primo, contrariam sententiam, ajentem, Herodis mortem anno Juliano XLVI accidisse, quam Christi ortus sub anni Juliani XLV finem nati præcesserit, non minus inferri ex testimoniis Josephi: secundo, alia testimonia Josephi ejusdem, quæ P. Alexander pro se allegat, nihil illi prodesse.

At qui utrumque id clarissime demonstrati potest.
Ergo falsa & rejicienda est ea sententia.

Major est evidens. E partibus Minoris duabus, priorem sic probo.

[13] Scribit Josephus lib. XIV Antiquitatum cap. XV, Antipatrum, Herodis patrem, bene meruisse de Julio Cæsare, expeditionem in Ægyptum movente, [I ex Iosepho, ut eum ipse Alexander corrigit,] statim post prælium Pharsalicum: & in ejus remunerationem meriti factum a Cæsare Antipatrum Ἐπίτροπον, Procuratorem Judææ. Addit cap. XVII, Antipatrum, vi hujus acceptæ Generalis in Judæam Præfecturæ, subdelegasse peculiarem gubernationem Galilææ, quæ erat una ex Provinciis Judææ, filio suo Herodi νέῳ παντάπασιν ὄντι· ιέ γὰρ αὐτῷ ἐγεγόνει μόνα ἔτη; Valde adhuc juveni: nam annorum tantum quindecim ætatis erat. Idem porro Josephus sæpe profitetur, multis locis inculcans, [vixisse Herodem usque ad an I æræ vulgaris.] Herodem septuagenarium esse mortuum. Ad calculos jam eamus. Bellum Ægyptium certissime a Julio Cæsare confectum est, anno Urbis Romæ conditæ DCCVII. Non potuit ergo præfici Herodes Galilææ ante annum Urbis Conditæ DCCVIII. Igitur, si anno Urb. Con. DCCVIII Herodes quindecim erat annorum, idemque postea septuagenarius obiit, vixerit oportet post initam Galilææ Præfecturam annis LV: qui si addantur anno Urb. Cond. DCCVIII, efficiunt annū a Roma condita DCCLIII. Fuit hic annus Augusti LIV, Julianus LVI, quo dici necesse erit Herodem fuisse mortuum. Res incommoda P. Alexandro, qui mortem Herodis ponit, ut ex ejus supra descripta Conclusione patet, anno XLII Juliano: hoc est, annis totis anterius quatuordecim. Quare is pag. 189 libenter assentitur Dekerio, Keplero, & Petavio, contendentibus, in paulo ante recitato Josephi loco mendum in notas numerales irrepsisse: legendumque, non ut Josephi codices hodie habent, ιέ, hoc est, quindecim; sed, κέ, hoc est, viginti quinque annorum fuisse Herodem, quando Galilææ a patre præpositus est. Admitto id Ego quoque: & hinc usque ad septuagesimum & ultimum Vitæ Herodis annum, XLV annos expletos numerans, devenio ad annum Urb. Cond. DCCLIII, Julianum XLV, quo Christum pono natum, juxta Æram vulgarem, Herode adhuc ad menses aliquot anni Juliani XLVI superstite. Idque suffragante mihi Josepho, prout ab ipso P. Alexandro emendatus est: qui tamen Pater, ex aliis testimoniis Josephi, confecisse se putabat; necessario conferendam Herodis mortem in annum retro quintum; hoc est, Julianum XLII. Non minus igitur mihi, imo multo magis, hoc quidem loco, mihi, inquam, Æram vulgarem tuenti; quam P. Alexandro, eam impugnanti, Josephus favet.

[14] En alterum Josephi testimonium pro nobis evidens. [nec non ex aliis ejus locis, inter se collatis;] Scribit ille lib. Antiq. XIV, cap. VIII, captam a Pompejo fuisse Hierosolymam, Antonio & Cicerone Coss. die jejunii tertia, Olympiade CLXXIX. Et post XXVII annos, eadem anniversaria recurrente jejunii die tertia, captam eamdem Urbem a Romanis duce Sosio, Olympiade CLXXXV, Agrippa & Gallo Coss. Tum addit ejusdem libri cap. XVIII, post secundam hanc Hierosolymæ Sosianam cladem, vixisse in regno Herodem annis XXXIV, & tunc septuagenarium mortuum: quod idem repetit lib. XVII. cap. VIII & X. Ex his sic ratiocinor. Natus est Augustus, ex Suetonio & aliis, anno quo Consules fuere Antonius & Cicero, quo anno Pompejus Hierosolymam cepit. Igitur anno quo consules fuerunt Agrippa & Gallus, quando Sosius iterum Hierosolymam cepit, numerabat Augustus vitæ annos XXVII, quandoquidem, ex Josepho, anni XXVII intercesserunt inter captam primum per Pompejum, & eamdem iterum per Sossum expugnatam Hierosolymam. Atqui, ab hac eadem Sosiana expugnatione Hierosolymæ, annos XXXIV explevit Herodes regnando, ut Josephus ait, & tunc est septuagenarius mortuus. Addantur anni XXXIV ad XXVII ætatis Augusti; apparebit, Herodem obiisse, dum Augustus ageret LXI vitæ annum. Quia vero Augustus anno ætatis XVIII Imperium est auspicatus, a nece Avunculi Julii Cæsaris; sive, ut. P. Alexandrer loquitur, a conducto Exercitu: si XVIII e LXI deducantur, constabit, anno Imperii Augusti XLIII desiisse Herodem vivere. At commodum hic ipse annus est Julianus XLVI, quo, in hypothesi nostra & Æræ vulgaris, ponitur mortuus Herodes. Ergo Josephus æque saltem nobis ac Adversariis favet. Hactenus dictis abunde probatam confido priorem meæ Minoris partem. Alteram deinceps non minus luculenter demonstratum eo.

[15] Illa sic habet. Testimonia Josephi, quæ P. Alexandrer affert pro sua sententia, [2. Iosephi loca contraria ipsimet, non exigere nisi triennium,] Herodis mortem anno Juliano XLII defigente (unde sequitur, Christum esse natum quinquennio ante initium Æræ vulgaris) nihil ipsi prosunt. In hujus probationem hunc formo Syllogismum.

Si ex testimoniis Josephi quæ pro sua sententia P. Alexander allegat, non inferatur Herodem obiisse anno XLII Juliano, eclipsi Lunæ a Josepho notata insignito: sed anno XLIII Juliano, in quo nulla Ecclipsis Lunaris contigit, ejusmodi testimonia nihil illi prosunt.

Atqui res ita se habet.

Ergo vera & certa est meæ Minoris pars altera, affirmans, Josephi testimonia, quæ pro se P. Alexander allegat, nihil illi prodesse.

Major hujus secundi mei Syllogismi videtur evidens. Minorem in hunc modum probo.

[16] Sententiæ suæ, Herodis mortem anno Juliano XLII defigentis, fundamentum profert P. Natalis Alexander Josephi locum lib. XVII Antiqu. cap. X, [sic autem amittit eclipsim Lunarem assertam,] quem sic recitat in fine pag. 164 & initio sequentis: Defunctus est Herodes post detrusum regno Antigonum anno XXXIV, ex quo autem a Romanis Rex declaratus est anno XXXVII. Ex his Josephi verbis ratiocinans P. Alexander, ita subjungit pag. 165. Atqui Herodes Rex salutatus est a Romanis circa autumnū anni Iuliani 6 … & tertio post anno, hoc est anno Iuliano nono, devicto interfectoque Antigono, rerum potitus est. Igitur ab hoc anno Iuliano nono 34, vel a sexto illo 37 numerandi sunt anni, quorum ultimus est, annus Iulianus 42. Ita ibi P. Alexander. Experiamur an recte calculos ponat. Addantur anno Juliano sexto anni XXXVII, ultimus collectæ summæ sine dubio erit non XLII Julianus, sed XLIII: similiter adjungantur anno IX Juliano anni XXXIV extremus pariter erit XLIII.

[17] Non hic tam parens paralogismus tam oculato scriptori citra consilium excidit. Vidit P. Alexander, annum, quo est Herodes mortuus, a Josepho disertissime affirmari insignem fuisse Eclipsi lunari, luculenta, [Totius argumenti summaria complexio.] in Judæa clare visa. Talis autem nulla prorsus contigit toro anno Juliano XLIII, ut certissime constat ex Tabulis astronomicis. Fuit autem una satis conspicua, iisdem Tabulis expressa die XIII Martii anno Juliano XLII. Quare ad hunc annum detorquere, modica vi addita, numeros opportuit, & annum XLII mordicus tenere. Sed quid faciat, cum hunc illi evidentia omnium maxima, nempe Mathematica & numeralis extorqueat; neque ipsum ad XLIII, quo ratio numeri trudit, transire sinat defectus Deliquii lunaris, trimestri fere spatio ante mortem Herodis signatissime a Josepho positi? An non hinc restat manifestissime probatum, quod mea Minor affirmabat: Testimonia, quæ P. Alexander Natalis ex Josepho pro se contra Æram vulgarem allegat, nihil illi prodesse?

[18] Ex his summatim contrahens sic colligo: cum Æra Christi vulgaris ab annis mille, consensu Christianarum omnium gentium in usum publicum recepta, Christum ponens natum anno XLV Juliano desinente, Circumcisum Kalendis anni Juliani XLVI (unde caput Æræ procedit) superstite adhuc Herode ad menses circiter quatuor. Hæc, inquam, Æra cum habeat Auctores, antiquissimos, gravissimos, summos artifices putandorum & ordinandorum Temporum, supra num. VII nominatos; adstipulatorem quoque Patrem sanctissimum & eruditissimum Epiphanium, cujus verba sunt descripta num. 6. Cumque juxta illam omnia quæ vel scribuntur in Euangeliis, vel ex Traditione veteri habentur, egregie consistant; & inter cetera cum ea præclare constet Mors Herodis, Christo nato ad quadrimestre superstitis, prævia Eclipsi Lunari magna, in Tabulis astromicis ad XXIX Decembris anni Juliani XLV conspicue apparente, cui omnia quæ Josephus notat de Eclipsi Lunæ mortem Herodis præcedente, & præsagisse credita, exacte conveniunt: manifestum videtur, debere nos eam hodie amplecti ac tueri, præsertim si contra eam nihil validius afferatur quibusdam testimoniis Josephi, quȩ Adversariis nihil prosunt; cum alia nos ejusdem Auctoris testimonia proferamus, nobis clare suffragantia. Atqui rem sic se habere hic a me scripta ineluctabiliter evincunt. Ergo tenenda cunctis est Æra Christi vulgaris. Multa quæ his adderem se sub calamum ingerebant. Sed quia per hæc exhausisse propemodū videor mandatum litteris tuis ante hunc mensem datis, XI Octobris impositum, ne obsequio nimio fiam importunus, verbum non addam. Vale Pater optime, mei memor, præsertim ad aram. Scribebam Tolosæ XII Novembris anno MDCLXXXIII.

His acceptis solum restare videbatur, ut Henschenianæ sententiæ præcipua quædam munimenta, hactenus Poßino intacta, Æræ tamen communi valide in speciem obsistentia, tollerentur de medio. Quare eumdem tertiis interpellavi litteris, quibus rogabatur tria potißimum capita respondendo dissolvere, prout fecit, decimo post secundam Epistolam mense: nam nec ego multo citius rogaveram, moras longiores quam cupiebam trahente in prosequenda impreßione Typographo, propter difficultates temporum, librario Belgarum cum exteris commercio infestorum superiori anno si unquam, per quæ etiam coactus fuit posteriorem Maji partem dimidiare utpote tanti temporis decarsu sic auctam, ut tribus Tomis absolvi non amplius posset. Responsum autem Eruditißimi Viri hujusmodi Epistola explicatum fuit.

EPISTOLA III.
Respondens tribus, ex Henscheniana Exercitatione assumptis, contra vulgarem Æram argumentis.

Circa duas ad Te, volentem poscentemque, dudum scriptas a me Dissertatiunculas pro veritate Æræ Christi vulgaris; [Tribus Henschenii argumentis responsurus,] quas ais, non sine successu isthic visas: scribis X Augusti Anni hijus MDCLXXXIV, cupere Te, & quosdam tecum; ut, si possim, diluam argumenta tria, quæ nonnullos adhuc non nisi ægre avelli sinunt a complexu contrariæ sententiæ, verum Christi natalem in quinto ante initium Æræ vulgaris anno defigentis. Primum horum, ut indicas, ducitur a Censu Saturnini. Alterum, a consessu C. Cæsaris in primo loco, cum Romam venit Archelaus Regnum ex Testamento Patris petiturus. Tertium, ex morte Sejani, anno XXXI, quem tamen Orosius dicit, Edicto constituisse, ut Christiani exterminarentur. His totidem verbis argumenta in tua Epistola proponuntur.

[2] Quibus antequam adæquatissimas, ut Scholæ loqui amant, & nuspiam dissimulantes difficultatem, solutiones oppono; [quanti Auctorem faciat cum honore præfatur,] placet amoliri a me quamdam irreverentis & inofficiosæ audaciæ speciem, ex eo fortasse cuipiam suspicandam, quod jam tertio venire videar contra voluntatem ac sententiam nostri Henschenii τοῦ μακαρίτου, cujus memoriam esse omnibus debere venerabilem æqui pariter & iniqui consentiant. A quo equidem adeo vel negando, vel in dubium vocando remotus sum; ut ultro profitear, in ejus Viri præstantis meritoque laudatissimi, studiis, ingenio, doctrina, industria, religione, admirandis prædicandisque nemini me omnium concedere: sed nego, illum exegisse aut expectasse umquam a sui cultoribus Pythagoræam credulitatem ad quidquid ipse sensisset: quin & eum scio, pro sua insigni modestia, & ingenti veritatis amore, plenam semper suis Auditoribus aut Lectoribus fecisse potestatem, excogitandi contra si quid possent, [seque non nisi data sibi ab eo licentia usurum,] & ubi satis explorassent, proferendi quidquid suis etiam scitis ac placitis adversum feliciori forte inquisitione reperire potuissent. En quid in Diatriba Præliminari ad Primum Aprilis Tomum, postquam hanc ipsam, de quinquenni anticipatione Natalis Christi supra caput Æræ vulgaris opinionem, quam potuit efficacissime probasset, Exercitatione demum tertia, Pag. XIII, subjungat: Suam cuique opinionem relinquimus, quam si probabiliorem poßint argumentando facere, libenter dimittemus disputata hactenus, & majoris certitudinis certiorisque veritatis lucem undecumque oblatam gratanter excipiemus. Tali ejus, tam diserta, tam ingenua, virumque decente vere magnum, præscriptione velut auctoratus, securior accedam ad agendum quod jubes.

[3] Primum argumentum, ductum e Censu Saturnini, totam suam (si quam habet) vim accipit a duplici Tertulliani testimonio. [& allatis locis 2 Tertulliani, priorem sibi obesse negat;] Utrumque legitur Libro contra Marcionem IV, prius capite VII, his verbis: De Censu denique Augusti, quem testem fidelißimum Dominicæ Nativitatis Romana Archiva custodiunt. Alterum extat cap. XIX totidem his litteris: Sed & Census constat actos sub Augusto nunc in Iudæa per Sentium Saturninum, apud quos genus inquirere potuissent. In priore loco nihil esse quod stabilitæ a me sententiæ incommodet, manifestum arbitror. Nam Census ibi memoratus Augusti, sine dubio is ipse est, quem, ut S. Lucas docet, jussu Augusti Cyrinus egit in Judæa, quando B. Maria Bethleemi Christum peperit: quod contigisse anno XLV Juliano desinente, die XXV Decembris, quo solo septiduo præcessit Kalendas Januarias anni XLVI Iuliani, primi Æræ vulgaris, Dissertationes duæ meæ priores satis, ni fallor, efficaciter adstruunt: Tertulliano nihil hactenus dicente quod his quidquam obstet. Nam & Ego Censum Augusti, per Cyrinum actum in Judæ, fidelißimum testem Dominicæ nativitatis agnosco & admitto.

[4] Alter nonnihil præfert infensum mihi, quatenus Censum, Augusti jussu actum, non, ut Ego, [non admissuro alterū, si adversetur Lucæ:] Cyrino, sed Sentio Saturnino videtur tribuere. Quod si revera est, nec vereor, nec cunctor, me illi Adversarium objicere; magno utique suffragatore fretus Luca Euangelista; qui clarissime Censum, sive Ἀπογραφὴν Descriptionem, Edicto Augusti præscriptam, cujus occasione Josephus cum Maria uxore prægnante Nazaretho Bethleëmum migravit, factum ait primam sub Præside Syriæ Cyrino, ἡγεμονεύοντος τῆς Συρίας Κυρηνίου, Euang. Luc. cap. 2 Omnino nefas est quemquam dubitare Christianum, quin, si quando Auctor Canonicus, cum scriptore quantævis alioqui dignitatis, non tamen Canonico, committitur; ei palmam auctoritatis deferri oporteat, qui Spiritu instinctus sancto ac Deo dictante scripsit, præ alio qui humani solum ingenii sensa litteris expressit. Quin ajo, ne ipsum quidem, si revivisceret, Tertullianum recusaturum Euangelistæ credere, Censum, cujus occasione Christus Bethleëmi natus est, a Quirinio, sive, uti scribit, Κυρηνίῳ Cyrenio, actum affirmanti.

[5] Plus dicam, & dicto fidem adstruam. Existimo Tertullianum, cum id posterius comma ex cap. XIX libri IV contra Marcionem chartæ illevit, [sed negat adversari:] de Censu a Luca memorato, de quo egerat priori sententia e libri ejusdem capite VIII, minime cogitasse: quod hisce indiciis affirmo. Cap. VII de Censu agit singulari: Cap. XIX Census pluraliter exprimit. Cap, VII Saturnini non meminit. Cap. XIX hunc memorat Censuum Actorem sub Augusto. Cap. VII Censum vocat eum de quo loquitur, fidelißimum testem Dominicæ Nativitatis. Nihil tale de Saturnini Censibus Cap. XIX memoratis affirmat. Nec sane ad ejus tunc propositum Cyrenianus ille census faciebat. Non enim de Christi Natali erat illic ipsi cum Marcionitis lis: sed de Matre ac Fratribus Christi, quos ait Lucas cap. VIII, 20. Stetisse foris quærentes eum videre. [loco enim 2 agi de censibus, quibus censi Mater ac Fratres Christi;] At Iesum respondisse nuntiantibus id sibi: quæ est Mater mea? aut qui sunt Fratres mei? Marcion ex eo inferebat: Christum non esse natum. Reddo Tertulliani verba id demonstrantia: Venimus ad constantißimum argumentum omnium qui Domini Nativitatem in Controversiam deferunt. Ipse, inquiunt, contestatur se non esse natum, dicendo: Quæ mihi Mater; aut qui mihi Fratres? Ut istam Hæreticorum arguriam elidat, subjungit mox: Nos contrario dicimus: Primo, non potuisse illi annuntiari, quod mater & fratres ejus foris starent, quærentes videre eum, si nulla ei mater, & fratres nulli fuissent: quos utique norat qui annuntiaret, vel retro notos, vel tunc ibidem compertos, dum eum videre desiderant, vel dum ipse nuntium mandant. Subjicit deinde ac refellit cavillationem Hæreticorum, qua vim infringere istius argumenti conabantur, aientes; illos qui nuntiarunt Christo prædicanti, matrem ejus ac fratres foris esse, non hoc ex vero, aut ex sensu proprio fecisse. sed totum id finxisse tentandi gratia. Contra istud effugium Tertullianus excipit. Primo, solere Euangelistas, cum quid tentandi causa Christo dictum referunt, idipsum annotare: quod adductis testimoniis evincit. Deinde sigmentum istud evertit, negans ullam habere potuisse, qui talia Christo dixissent, ejus per hæc tentandi causam, sic continuo subdens: Et tamen ex abundanti causas tentationis expostulo: [unde constare possit vere hominē natū qui istos habuerit,] cui rei tentaverint illum per nominationem Matris aut Fratrum? Si ut scirent, natusne esset, an non; quando de hoc fuit quæstio, quam ex tentatione discuterent? quis autem dubitaret natum, quem videret hominem? quem audisset, se filium hominis professum? quem de conspectu omnis humanæ qualitatis dubitarent Deum aut filium Dei credere, Propheten facilius existimantes, licet magnum aliquem, utique tamen natum. Etiamsi in exploratione nativitatis tentandus, quodcumque aliud argumentum tentationi competisset, quam per earum personarum mentionem quas potuit etiam natus non habere. Dic mihi, omnibus natis mater advivit? omnibus natis adgenerantur & fratres? non licet patres magis & sorores habere, vel & neminem? sed & Census constat actos nunc in Iudæa per Sentium Saturninum, apud quos genus ejus inquirere potuissent. Adeo nulla constitit ratio tentationis istius. Hæc tam multa ideo descripsi, quia ex his confido æquum & prudentem Lectorem evidenter agniturum, in secundo Tertulliani loco, non agi de illo Censu, quem in priori vocaverat fidelißimum testem Dominicæ nativitatis, quo nimirum Christus ipse recens natus Bethleemi descriptus sit: sed de aliis anterioribus per Sentium Saturninum actis, quibus Genus ejus: hoc est, mater & fratres ipsius majores natu censeri potuissent, de quorum statu & qualitate tunc disceptabatur: prout mihi quidem, spero & aliis quoque satis attentis, indubitanter persuadent verba, præcedentia mentionem istam Censuum in Judæa per Sentium Saturninum actorum.

[6] Non fugit, nostrum Petavium τὸν πάνυ, cap. VIII libri XII de Doctrina Temporum, ut suam nostramque sententiam de Extraordinario censu Quirinii, [Eum vero quo a Cyrino census ipse Christus] a tribus Ordinariis & celebribus, quot ab Augusto habitos Suetonius scribit, diverso, sententiam cum Tertulliani auctoritate conciliet, existimasse, Quirinii Censum ideo Saturnino tribui, quod dum is Præses esset Syriæ, a misso in Judæam pecultari jussu Augusti Quirinio sit actus; unde contigerit functionem Extraordinarii Ministri, Ordinario & majori assignari Magistratui. Verum præter quam superflua ista cautio deprehenditur ex eo, quod alios quidem Centus anteriores Tertullianus Saturnino imputet, minime autem quem Cyrinus, Luca teste, fecit, ob quem editus in lucem Bethleemi Christus est, prout superius evicisse me confido: etiam existimo, quando is Census est actus, jam desiisse Saturninum præesse Syriæ. Cur ita opiner facit, [negat commune quid habere cum Saturnino,] quod apud Josephum lego, libr. Ant. XVII cap. VII, quando Antipater filius Herodis Roma rediit, evocatum ab Herode adfuisse Hierosolymis Quintilium Varum, successorem jam paulo antea Saturnino missum ab Augusto: ἐτύγχανεν δὲ ἐν Ἱεροσολύμοις μετὰ τοῦτον τὸν καιρὸν Ὄυαρος Κυἳντίλιος, διάδοχος μἐν Σατορνίνῳ τῆς ἐν Συρίᾳ ἀρχῆς ἐπεσταλμένος, ἥπωνιδὲ αὐτός τε σύμβουλος Ἡρώδῃ περὶ τῶν ἐνεστηκότων αὐτῷ δεηθέντι. Forte adfuit Hierosolymis per hoc ipsum tempus Varus Quintilius, successor quidem Saturnino in Syriæ Præfectura missus, profectus autem eo ipse rogatu Herodis, ut ei esset arbiter in consilio super instantibus tunc rebus. Nec vero primus ille fuit in Provinciam ingressus Vari: quasi Roma primum Antiochiam (quæ sedes erat Syriæ Præsidis) tendens, Hierosolyma ex itinere tunc primum diverterit. [jam sua Syriæ Præfectura defuncto,] Nam clare indicat Josephus, oratum eum ab Herode, causam Antipatri jam tractari cœptam decidere volente, ut ne gravaretur ad se venire Antiochia, ubi paulo ante Syriæ Præsidis a Saturnino decedente acceptum Magistratum cepisset exercere. Ait enim infra eodem capite Josephus, Varum arbitrio perfunctum, confestim se recepisse Antiochiam; ubi scilicet residere consueverat. Quod indicio est, eum aliquanto antea possessionem illic Præfecturæ Syriæ decedente Saturnino inivisse. En Josephi verba: τότε δ᾽ ἐξαναστὰς ἀπήει τοῦ συνεδρίου καὶ τῇ ἐξῆς ἐπ᾽ Ἀντιοχείας· οὗπερ. δὴ καὶ τό πλεῖστον ἦσαν αὐτῷ αἱ διατριβαὶ διὰ τὸ Σύροις τοῦτο βασίλειον εἶναι Tunc (convicto, [& præsidente eidem Quintilio Varo.] ut putabat, per venent intercepti vim probatam, cogitati parricidii Antipatro) statim egressus e Synedrio, postridie Antiochiam profectus est: ubi scilicet plerumque morabatur, quod illic esset Syrorum Regia. Ex serie rerum gestarum, quam inde digerit illo & sequenti capite Josephus, manifeste patet, intercessisse ab hoc de Antipatro judicio usque ad Herodis obitum, menses saltem sex. Cum autem Herodes obierit circa Pascha, hoc est, mense Martio aut Aprili, necesse est Judicium de Antipatro fuisse habitum mense circiter Octobri anni præcedentis mortem Herodis, qui fuit Julianus XLV. Oportuit ergo Quintilium Varum, uno saltem aut altero prius mense, nempe Septembri vel Augusto, Saturnino successisse. Cum autem ex Euangelio adjuncta Ecclesiæ Traditione certum sit, Censum Judææ a Cyrino actum, cujus occasione Christus in Bethleem natus est, mense Decembri celebratum; evidenter constat, hunc extraordinarium Cyrini Censum, Sentio Saturnino, tamquam tunc Syriæ Præsidi, imputari nequivisse.

[7] Non erit abs re hic obiter occurrere opinioni, facile primo aspectu Lectori oborituræ ex verbis Euangelii, de Cyrino, quasi jam tunc Syriæ Præside, [Addit hunc primū censum a Cyrino actum potestate extraordinaria,] quod Lucas ἀπογραφὴν descriptionem illam factam dicat ἡγεμεύοντος τῆς Συρίας Κυρηνίου Præside Syriæ Cyrino. Quamquam non respuo quod viri Eruditi probabiliter disputant, & idoneis testimoniis fulciunt, tam Latinam Præsidis, quam Græcam ἡγεμόνος appellationem Extraordinariis quoque nec supremis comunicari Præfectis: puto tamen ad præsentem usum sufficere observationem vocis πρώτη prima Non enim Lucas absolute ac simpliciter dicit: αὑτὴ ἡ ἀπογραφὴ ἐγένετο ἡγεμούεντος τῆς Συρίας τοῦ Κυρηνίου Hæc descriptio facta est Præside Syriæ Cyrino: sed πρώτη, prima facta est. Vox prima respectum signat ad secundā cum jam is esset ordinarius & supremus Syriȩ Prȩses, actam. En quid Josephus cap. 1 lib. XVIII Antiq. post narratam Archelai depositionem, & exilium in Galliam de hac secunda Quirinii descriptione scribat: Quirinius Senator Romanus, [ordinaria vero alium decennio posteriorem.] per omnes honorum gradus ad consulatum usque provectus, & in primis clarus a Cæsare (Augusto) mittitur in Syriam ut jura Populis redderet, facultatesque censeret omnium. Paulo post: Ipse Quirinius in Iudæam venit jam contributam Provinciæ Syriæ, ut percenseret facultates ejus Regionis Civium. Vides secundum Censum a Cyrinio actum in Judæa, non ut priorem, extraordinaria & quasi subalterna potestate; sed auctoritate ordinaria supremi, qualis tunc fuit ab Augusto constitutus, ἡγεμόνος τῆς Συρίας, Præsidis Syriæ. Respectu Census hujus secundi, ab eo Præside Syriæ acti, denominatur ille, decennio anterius actus, Primus: & nihilominus idem dicitur actus a Præside Syriæ: non quod is, cum primum Censum egit, esset Præses Syriæ: sed quia talis fuit quando secundum fecit: & quia hinc absolutam appellationem traxit Syriæ Præsidis, etiam primus ab eo Præside Syriæ actus vere dicitur, more loquendi probo & vulgato: quali (exempli causa) Historici Rerum Persicarum dicunt, Dario Histaspis Regi Persarum duos fuisse filios; priorem Artobazanem, alterum Xerxen; nullo illos ideo culpante, quod Patrem Artobazanis absolute Regem Persarum vocent; cum tamen Darius illum genuerit antequam Rex Persarum esset. Hactenus dictis confido me abunde Quæsito tuo primo satisfecisse, demonstrando, Ex mentione per Tertullianum facta Censuum Saturnini, nihil contra meam sententiam, quæ Christum ponit vere natum sub finem anni XLV Juliani, & circumcisum Kalendis Januariis anni XLVI, unde Caput Æræ Vulgaris ducitur, præjudicii trahi.

[8] Secundi Quæsiti solutione, ad quam me hinc accingo, [Negat Archelaū ante an. 33 regnum patris petiisse:] perfungar, si possim, brevius; &, ut spero, dilucidius. Id nascitur ex eo quod Josephus scribit Lib. XVII Ant. Cap. XI, profectum Romam paulo post mortem Herodis patris Archelaum, ut ab Augusto impetraret confirmationem Testamenti paterni, quo ipsi Regnum Judææ legabatur, obstantibus quibusdam; auditum, dum pro se in tali negotio diceret, in cœtu Amicorum convocato ab Augusto, in quibus erat Cajus Agrippæ & Iuliæ Augusti filiæ filius, ab ipso adoptatus, designatusque successor, primum in concessu locum tenens. Verba Josephi sunt: συνῆγεν (ὁ Σέβαστος) ἐπὶ παρακωχῇ γνωμῶν τοὺς φίλους σὺν οἷς καὶ Γά̈ιον, τὸν Ἀγρίππου μὲν καὶ Ἰουλὶας τῆς αὐτοῦ θύγατρος ἣον, ποιητὸν δέ αὐτοῦ μεγάνωρα, πρῶτον δὲ καθεδούμενον παρέλαβε. Hoc quæso in quem annum conferri commodius potest, quam in XLVI Julianum, primum Æræ Communis, quo consulatum idem Cajus gerebat. Nam eo anno ab Urbe Roma condita DCCLIV Consules in Fastis notantur, hic idem C. Iulius Cæsar, & L. Æmilius Paulus. Hoc eodem anno mortuus est Herodes mense Martio; Aprili, sequente Archelaus ivit Romam; ibique dato sibi ad causæ cognitionem concessu selecto, primam in eo post Augustum tenere sedem Cajum, ejus anni Consulem, & destinatum Augusti successorem vidit. Quid ibi contrarium assertæ a me sententiæ est? quid non etiam illi favens illamque adstruens?

[9] Video quo nitantur qui hæc nobis objiciunt. Magnopere ostentant testimonium Dionis, [Id quidem ex Dione videri fatetur,] Lib. LV res gestas anno retro sexto, Juliano XL, Urbis Conditæ DCCXLVIII, quo Coss. fuere C. Antistius Vetus & D. Lælius Balbus, ita memorantis, ut iis accensere videatur C. Cæsaris profectionem in Armeniam; unde cum numquam redierit Romam, non potuisset Romæ ab Archelao reperiri post mortem Herodis anno Juliano XLVI. Qui sic disputant; errori manifesto Dionis suum inexcusabiliorem accumulant. Quomodo enim non mendum evidens in Chronologia sit, ponere missum in Orientem Cajum Cæsarem, sex totis prius annis, quam is Consulatum Romæ iniret, quod accidisse anno Juliano XLVI, Urb. Cond. DCCLIV. Fasti publici testantur? cum ex consensu Historicorum constet, eumdem C. Cæsarem, quinto suæ in Oriente commorationis anno, [sed manifeste corruptū ostendit:] diem suum in Cilicia obiisse. Unde consequens foret, eum non solum absentem creatum fuisse Consulem, sed etiam mortuum. Ac Dioni forte indulgere veniam quis posset, suspicando, aut per injurias temporum, quales multas ejus Historia passim lacunis hians perpessa cernitur, aut per exscribentium incuriam, vel imperitiam, vel audaciam, in ejus librum irrepsisse labem istam: excusare tamen ab imprudentia palmari vix quisquam illos poterit, qui maluerint, adhærendo sic labenti Dioni aut corrupto concidere; quam aliorum, veterum & ipsorum, ac gravium, monitu exemploque, lapsum ejus indicantium & vitantium, in recta via stare.

[10] Vellejus Paterculus; Historicus fidei & accurationis passim laudatæ [Quia constat ex Velleio Paterc. Cajum Cæsarem, corā quo res acta,] idemque Dione totis saltem ducentis annis antiquior (edidit enim Historiam suam sub Tiberio: & quæ scripsit de Augusti actis, spectasse dum gererentur, oculis suis potuit) diserte consignat Consulatui Augusti Cæsaris XIII, cum Collega suffecto Canino Gallo, quæ multa de Augusto Dion in Consularum Antistii & Balbi quinquennio priorem congerit. Nempe, Magnifica spectacula edita Gladiatorii muneris, Naumachiæ, Dedicationis splendidissimæ Templi Martis; tum detectam Juliæ Augusti filiæ libidinem effrænem: post quod demum C. Cæsar Consul in Orientem missus est. Fuit is annus; ut idem Vellejus exerte notat, ante Vinitii Consulatum, cui opus istud suum, eopse anno edens, dicabat, trigesimus: qui Vinitii Consulatus cum anno Juliano LXXV, Urb. Cond. DCCLXXXIII, [fuisse Consulem anno 33,] fastis publicis hodieque extantibus signetur, manifestum est, ignominiam Domus Augustæ, per adulteria Juliæ vulgata, pertinere ad annum XLIV Julianum, & quidem desinentem; cujus partem potiorem antecedentem spectacula quæ dixi occupassent. Inde, cum id negotium lente tractum sit, multis & longis habitis inquisitionibus & quæstionibus adversus adulteros filiæ Cæsaris; plerisque horum morte tandem vel exilio mulctatis; de pœna quoque ipsius Juliæ, ex sententia Senatus a Cæsare rogata; non videtur Juliæ relegatio in Insulam ante postremos menses anni Juliani XLV contingere potuisse. En alterum ejus rei probatum quoque ac satis antiquum testem. Macrobius, vir & ipse, non minus quam Dion, Consularis, [nec prius accusatā ejus matrē doce Macrobius:] Theodosii Majoris ævo Romæ scribens, Saturnalium Lib. 11 Cap. V ait: Juliam, antequam Augusti patris gratiam perderet, ætatis annum XXXVIII attigisse: quare, cum eam ipse Dion Lib. XLVIII clare doceat editam in lucem esse Coss. Lucio Martio & C. Sabino, An. Urb. Cond. DCCXV, adjunctis XXXVIII annis, fit annus Urb. Cond. DCCLIII, qui Iulianus XLV est. Non igitur ante hunc rea peracta Iulia est: atque adeo aberravit a vero late Dion, dum Iuliæ ignominiam ac pœnam sex retro annis anticipat.

[11] Vides profecto, Pater, quam mihi reformidanda non sit affirmatio Iosephi de reperto ab Archelao Romæ Cajo Cæsare, [ipse vero anno isto menses circiter 6 Romæ mansi] primum in selecto Consilio Avi Augusti consessus locum tenente: cum e contrario illa, ut dixi, præcipuam meæ sententiæ probabilitatem adjungat. De portationem igitur Iuliæ in Insulam, auctoribus Velleio & Macrobio, in postremos menses anni Iuliani XLV confero. Ægritudinem animi, ex isto ipsi molestissimo negotio contractam, consolari statim Augustus studuit, designatione in anni mox secuturi Consulem, Nepotis Caii, in filium & Imperii successorem adoptati. Sub idem tempus die XXV Decembris natus est Christus, & Kalendis inde novi Anni Iuliani XLVI, qui idem primus est Æræ vulgaris, circumcisus Iesu nomen accepit: [ideoq; Archelaū audire commode potuit.] qua eadem die possessionem Consulatus iniit Cajus: in eaque illum nova dignitate Romæ fulgere aliquot mensibus Pater voluit; magnifice ostentare postea illum Orientalibus Imperii Romani partibus parans. Defunctus interim Herodes est, mense circiter Martio ejusdem anni XLVI Iuliani, & Archelaus Herodis filius, testamento ejus Regni heres scriptus, cum conditione, si Augustus annueret, quam primum expedire se potuit, ad tam necessarium Cæsaris assensum impetrandum, Romam summa velocitate navigavit. Appulsus eo sub initium Maji, auditusque in consilio, primum ibi occupantem sub Augusto locum Cajum vidit: quippe & declaratum a quatuor jam mensibus Consulem, & filium ex nepote adoptatum ab Augusto, prætereaque successorem Imperii ab eodem designatum. Quid in eo, non dicam infensum meæ sententiæ; sed, non usquequaque accommodatissimum ad rationes meas cernitur?

[12] Nisi forte quis causetur, non esse verisimile, destinatum ab Augusto Cajum ad expeditionem in Parthos, [Monstratur cur eum tamdiu Romæ detinuerit Augustus,] ultra quatuor a Consulatu inito menses Romæ desedisse. Quid ita vero inverisimile id sit, cum in universa Romana Historia passim occurrant exempla profectorum etiam serius Consulum, ad expeditiones momenti vel maximi? Certe nefas erat eos exire paludatos, nisi peractis Latinis feriis; quæ plerumque mense Martio, aut Aprili celebrabantur. Quid quod, non sola, nec fortasse vera causa itineris Cajo fuit, ex mente Augusti Bellum Parthicum. Augustus anno Imperii XLIV, in senium jam vergens; eoque stimulatus. solicitudine successionis tam opimæ Imperii terrarum in heredes sui sanguinis transmittendæ, id agebat omni arte ac conatu, contra non ignoratam Liviæ uxoris voluntatem, quacum tamen vivere concordissime volebat, ut sensim prolem ex se natam iis ad prærogativam successionis in Imperio, honorum rerumque gestarum ac famæ præsidiis muniret, quibus hæc aliquando posset prȩvalere privignis Neronibus, dudum bello claris & ætate adultis. Hoc animo excogitavit hunc Consulatum Caji, duorum e Iulia natorum majoris, destinationemque ejus in bellum Parthicum, omnium apud Romanos famosissimum: [ac deinde ad Parthicū bellum dimiserit:] ex quo, quicumque successus, prout sperari fas erat, prosperi, facile adæquaturi ac superaturi essent Germanicorum & Drusorum adeptam victoriis illustribus gloriam. Tali proposito intentus prudens senex, existimandus utique est, quam plausibilissimam sui filii, tunc incipientis produci, speciem Italiæ primum totique Occiduæ parti Imperii, aliquot mensium mora Romæ in splendida functione Magistratus amplissimi ostentare voluisse: ut sic eumdem quasi solem in aliud velut Hemisphærium, Asiam, emitteret: quem & illic expectari, præmissa venturi fama curarat, eo legato aliquanto anterius Quirinio, viro spectatissimo & Familiæ Cæsarum fido; quem & Censum in Iudæa extraordinarium agere jusserat, quique Cajo posterius in Orientem appulsuro, moderator & consiliorum auctor destinarus ab Augusto fuerat. His, ni fallor, in fumum exhalata vanescit exceptio ultimo producta.

[13] Supermetior jam dictis in cumulum considerationem, meo quidem sensu, sapientem atque laudabilem, Iacobi Grandamici nostri, Auctoris harum rerum optimi, e cujus vulgaris scriptis, si quis has meas tres Dissertationes profecisse plurimum autumet, næ is me idipsum ultro fatentem ac grate prædicantem habeat velim. Is ergo divinæ Providentiæ ductum illustrem in quadam hic eminente comparatione votorum & actuum Cælestis & Terrestris Imperatorum observat. [Item quam apte ejus adoptatio cum Christi nativitate concurrat.] Uterque sub tempus idem propriam prolem promovere in Orbis Imperium studebat: Deus Pater suum ab æterno genitum Verbum, ex integerrima natum Virgine octavo Kal. Ianuarii, ipsis inde Kalendis nomine Iesu insignitum, Mundo imperaturum ostendit. Eodem die Consulatum auspicatus Cajus Cæsar, Augusti ex nepote adoptivus filius, matre progenitus adulteriis infami, omen designati tetrarum Imperatoris tulit (falsum quidem & mendax, nam quadriennio extinctus inglorius periit) interim dum Iesus, tacitis nec interruptis uspiam auctibus, ad supremum, quod hodieque duraturum æterno ævo possidet, rerum omnium Regnum profecit.

[14] Procedo ad tertium Argumentum, quo probari Christum passum ante Æræ vulgaris XXXIII, quidam putant; inde vim trahente, quod Tertullianus, [3. Negat credibile esse quod Sejanus se opposuerit Tiberio,] & ex eo Eusebius. Paulus Orosius, Cedrenus, & Nicephorus scripserunt: Tiberium, Pilati litteris comperta Christi Resurrectione a mortuis, referendum suo nomine ad Senatum curasse de divinis ei honoribus decernendis: Id senatu aspernato, consiliis maxime Sejani tunc Consulis, ob talem repulsam inflammatum ita vehementi Tiberium, Sejano necem Senatoribusque permultis decrevisse. Hactenus narratio, quæ fabulane sit, an vera historia, disquiri jure posset. Tertullianus, qui unus fundus est (nam Eusebius, Orosius, aliique ex eo hausere) jactarum in vulgus rumorem qualemcumque, melioribus pro causa, quam Apologetico tractabat, inserere argumentis, e Rhetorum arte, ad cumulum potuit. Erant primis Ecclesiæ seculis Christiani, qui fingere ac mentiri pro Religione pium crederent. Hi multos libros, magnis veterum nominibus insignes a se suppositos, sparserunt; ut magna hodieque, nec injusta, querela multorum est. Talium aliquis forte superstruxit memoriæ vulgatæ interitus tragici Sejani sævitiæque in Senatores Tiberii, figmentum istud, a facile credulis cupide arreptum; cujus qualemcumque usum in suam rem præsentem Tertullianus non neglexerit. Nam alioqui, [volenti Christum inter Deos referre,] quomodo credibile sit, statim a Resurrectione Christi adeo persuasum de ejus Divinitate fuisse Pilatum, ut repente scriptis ad Tiberium litteris, seni ei, cauto, callido, nec nimium religioso, fidem fecerit mysterii quod ipsi Apostoli, ipsi Discipuli, visis etiam signis ingentibus, non nisi ægre ac tarde crediderunt? fidemque tam plenam, ut is confestim ad Senatum de eo Divis aggregando retulerit? Quam vero causam habere potuit Sejanus in re tali adversandi Principi, cujus e nutu pendebant ejus omnes status ambitionisque rationes? quæ nihil sane connexum cum Christi consecratione habebant. Crederem (& in hoc mihi sperarem nonnullos assensuros, ex iis qui morum Sejani eam informassent ideam, quæ ex Historicorum huic æqualium, Taciti præsertim ac Suetonii, scriptis exhibet sese) si ei Tiberius significasset, cupere se, ut Crocodilus, cultus ab Ægyptiis, a Senatu Romano, jure Romanæ divinitatis donaretur; privilegio pari ei quo serpens Epidaurius, Senatus consulto accersitus e Phrygia, cultum, sedem, & templum in Tiberis Insula jam pridem obtineret; Sejanum, quo erat animo & genio, libenter obsecuturum studio Cæsaris, spe fundandæ semper magis stabiliendæque potentiæ, unico innixa fulcro Tiberii gratiæ; cujus, utpote morosi & irritabilis hominis, perdendæ aleam se jacere, ista desiderii ejus ac studii frustratione, non poterat nescire. Quale præterea est; quamque, ut lenissime dicam, non pronum creditu, quod ex Orosio refers, Edicto constituisse Sejanum, ut Christiani exterminarentur! [aut quod constituerit Christianos persequendos,] Mira res? Christiani Romæ fuerunt uno statim aut altero a Christi Resurrectione anno: cum in Judæa ipsa & Syria (ubi duodecim Apostoli & septuaginta Discipuli Christum prædicabant, mirabilibus prodigiis passim edendis fidem a se dictis adstruentes) non nisi multis posterius annis esse cœperint; quando nimirum, ut ait Lucas, Act. XI, 26. Primum cognominati sunt Antiochiæ Christiani. Iam ergo fallo tribuitur S. Petro gloria, Christianismi Romam importati sub Claudio: qui jam illic nomine ac numero stabilitus, multis annis ante finem Tiberii, fuisset. Iam ergo errant & fallunt memoriæ omnes receptissimæ, ac pro indubitatis habitæ tot seculis, Tabularum Ecclesiasticarum, dum primam a Romanis Idololatris Persecutionem Christianismi Neronianam numerant: quam tamen plus annis triginta præcessisset anterior Sejani Edicto indicta; Sejana ideo, vel Sejaniana nominanda. Sed cur, quæso, nec Suetonius, nec Tacitus, nec Dion, [ea de causa fuerit a Tiberio necari jussus.] in causis, quas late disserunt, necis Sejani, odiique in eum Tiberii, memorant offensionem e recusata Christi relatione in numerum deorum Romæ cultorum? Equidem, qua sunt illi tres diligentia, in sensibus, moribus, affectibus, verbis quoque & actis minimis Tiberii notandis, crederem nec istud ejus pro Christi gloria inceptum, aut latere ipsos, aut ab iis dissimulari potuisse, si umquam fuisset: præsertim cum ex his duo, maxime priores, quod e scriptis eorum constat, infensissimo in Religionem Christianam animo fuerint. Quare ambos, in perscrutandis & infamandis Tiberii vitiis attente curiosos & acerbe disertos, credibile non est neglecturos occasionem culpandi Principis, populo exosi; super cetera crudelitatis, rapacitatis, infandæ libidinis, quæ late persequuntur, crimina, etiam impietatis & sacrilegii, consciti quodammodo, violanda, quantum in ipso fuit, Romana Religione, per conatum admiscendi ei accersitam procul barbaram, ipsorum judicio vanissimam, superstitionem.

[15] Placet tamen, ne videar astu declinare quod frangere nequeam telum, [Vt tamen ista dentur, occisum esse ait, non anno 31;] ultro id factum pro vero transmittere. Sit sane, ut volunt. Statim a Christi Resurrectione motus Pilati litteris Tiberius apotheosin ei decerni a Senatu Romano cupierit nequidquam (quippe Sejano in contrarium nitente) unde in Sejanum & Senatores multos gravis ab irritato tali repulsa Tiberio ultricis iræ procella ingruerit: quid tum postea? Ergone propterea oportuerit ante annum XXXI Æræ vulgaris mori Christum & resurgere? Minime gentium. Nec enim audiendos qui dicunt, Sejani catastrophen illo anno contigisse, ex ipsis qui pro hoc citantur testibus, comprobo. Fuit annus Æræ Christi trigesimus primus, in Lulianorum ordine LXXVI. Urb. Cond. DCCLXXXIV, quo Coss. fuere Tiberius Augustus V & Ælius Sejanus. Non erupisse tali anno in Sejanum Tiberii odium, clarissime docet Dion Cassius lib. LVIII duobus locis. Primo pag. 717 (utebar editione Henrici Stephani anni 1592) ubi ait: Sejanum jam Exconsulem, adhuc incolumem, & specie præcipui favoris apud Tiberium solita cum maxime florentem, pœnituisse quod non in Consulatu aliquid tentasset. Hoc est, non conatum exprompsisset invadendi Imperii, quod jam dudum machinabatur. Verba Dionis sunt: μετεγίγνωσκεν ὅτι μηδὲν ἐν τῇ ὑπατείᾳ ἐνεώχμωσεν. Deinde pag. sequenti aiens, Nævium Serrorium Macronem, Prætorianis cohortibus Præfectum, a Tiberio clam missum ad perdendum Sejanum, arcana mandata communicasse cum Memmio Regulo, tunc Consule; [sed Memmio Regulo Cosnon quidem ordinario,] nam Collega ejus Sejano favebat: τὰ ἐπεστάλμένα οἱ (ὁ Μάκρων) Μεμμίῳ Ρηγούλῳ τότε ὑπατεύοντι (ὁ γὰρ συνάρχων αὐτοῦ τὰ τοῦ Σηἳανοῦ ἐφρόνει) ἐπεκοινώνησε. Ex his manifeste patet, non fuisse illo anno Consulem Sejanum. Quæramus quo anno fuerit consul Memmius Regulus. Frustra id quidem in Fastis fiet: ubi totis annis circa hæc triginta, nec retro, nec prorsum, in dyade Consulum reperitur id nomen. Non enim fuit iste Regulus Consul ordinarius, sed suffectus. Quando autem & cui? Opinor Servio Sulpitio Galbæ: qui anno a Sejani Consulatu tertio, Æræ Christi vulgaris XXXIII Iuliano LXXVIII, Urb. Cond. DCCLXXXVI, Consulatum ordinarium gessisse signatur in Fastis cum Luc. Cornelio Sulla. Non toto autem anno perstitisse Galbam in Consulatu, sed sex tantum mensibus, docet nos Suetonius in ejusdem Galbæ postea Imperatoris Vita, sic scribens de illo cap. VI. Consulatum per sex menses ordinarium geßit: suffecto ei videlicet in posterius semestre Memmio Regulo. Nec abhorret ab hac conjectura, quod L. Cornelius Sulla, [verum Suffecto pro Sulp. Galba an. 33.] quem collegam ultimis anni sui mensibus habuit in Consulatu Memmius Regulus, hic a Dione indicatur, fuisse Tiberio suspectus favoris in Sejanum. Nam præterquam, Familiæ Corneliorum & Cæsarum numquam bona & fida concordia coaluerunt, ex quo Iulius Cæsar, auctor claritatis domus Cæsareæ, ægre Sullæ Proscriptoris gladium effugit, uti Suetonius narrat in Vita Iulii cap. 1; etiam hic ipse Galbæ primo Collega Cornelius Sulla, bis rereperitur fuisse accusatus conjurationis adversus Cæsares; & cum prius periculum propitia sorte declinasset, secundo succubuisse, jussu Neronis occisum. Vide Tacitum hæc testantem Annal. XIII & XIV. Indigitant hæc nobis veram Epocham exicii Sejani, ultimos menses anni Æræ vulgaris XXXIII, quo passum nos Christum indubitanter credimus, & resurrexisse mense Aprili. Qua de re a Pilato scriptæ litteræ ad Tiberium pervenire potuerunt mense Majo aut Iunio. Indeque cuncta cetera facile sequi, quæ nobis objiciuntur immerito, cum nostræ sententiæ novum firmamentum adjiciant.

CONSULTATORIA EPISTOLA
Ad eumdem R. P. Petrum Possinum,
Super anno Christi trigesimo apud Lucam, & Euangelicæ Historiæ principio exinde ordinando.

[Quæritur an salva veritate omniū per tres epistolas demonstratorum,] Quam ad me dedisti, Pater amantissime & eruditissime, Epistolam ultimam, licet ineunte Octobri scriptam, vix ante Februarium hujus anni MDCLXXXV accipere merui, variis ex causis inter Parisiensium amicorum manus retentam diutius; adeo ut jam fere inciperem formidare, ne non satis mature adveniret properanti ad finem partis primæ Chronologici hujus mei conatus, cui adjunctam cupiebā una cum prioribus duabus. Nam licet istis Epistolis plenissime exhausisses quidquid litterarii laboris tibi injuxeram, ea quam ipse dederas fiducia usus; doluissem tamen deesse tam illustre Corollarium, quale postrema ista Dissertatione sperabam. Tanto igitur ea advenit gratior, quanto longior expectatio magis accenderat desiderium. Nulla proinde mora interposita, tuum istum vere triplicem funiculum, quo Communis Æræ Christianæ auctoritas firmissime adstringitur ne vacillet, adnexui operi jam metam spectanti. [sustineri nequeat Christi annus 30, fuisse completus cum baptizaretur.] Hoc dum ago, nonnulla adhuc mihi occurrit ratio, qua, salvis fere iis omnibus quæ solidissimo ratiocinio affirmasti, videor posse, saltem ut probabilem, sustinere sententiam, pridem mihi placitam, secundum quam in meis ad Ephemerides Græcomoscas observationibus statui, nati in terris Christi Anniversarium diem ipsum esse, quo eumdem Bethleemi adoraverunt Magi duce Stella, jam inde a mensibus viginti & uno, aut etiam tribus, videri ipsis in Oriente cœpta; secundum quod tempus, ab iisdem Magis intellectum, occidi Herodes infantes jusserit a bimatu & infra, ipse peractæ cædi vix totis tribus mensibus superstes: juxta quem calculum baptismus Christi contigerit anno ætatis ejus XXX expleto, mors vero ætatis ejusdem XXXIV per tres menses inchoato. Qua de re obsecro, ut, velut Discipulum consultabundum cum Magistro, Tecum aliquantisper discurrentem audias; & si aliud nihil, occasionem saltem accipias, Euangelicam Christi nascentis historiam pari felicitate illustrandi, qua apud me affirmasti, communem sententiam de anno ejusdem morientis: eaque elucidandi, quæ possint in ultima Maji parte legi, quando angustiis temporis ad hanc editionem reliqui nunc prohibeor responsum expectare.

[2] Ordior ab eo Lucæ loco, qui solus, vel nullus, definire potest id de quo dubito: [textu Græco Lucæ id non vetante,] Et ipse Iesus, cujus baptismum jam retulerat Euangelista, erat incipiens quasi annorum triginta. Καὶ αὐτὸς ἦν ὁ Ἰησοῦς ὡσεὶ ἠτῶν τριάκοντα ἀρχόμενος. Ea verba, absque commate ante ἀρχόμενος sumpta, quomodo videntur sumpsisse vulgaris Æræ auctores, ut intelligatur Iesus tunc annum ætatis trigesimum ingressus, haud dubie rem conficerent: quamvis enim particula ὡσεὶ (ut tu optime nosti) sit ut plurimum dubitativa (affirmative enim diceretur ὡς unde istud Ioannis, δόξαν ὡς μονογενοῦς, gloriam quasi unigeniti) adeoque idem valeat quod circiter, sive plus minus; satis tamen illius indifferentiam videretur determinasse Euangelista, ad defectum potius, quam ad excessum, si vere τὸ Incipiens, ἀρχόμενος, ad annorum numerum retulit. Quæro ergo utrum omnino dicendus sit eo retulisse. Non ita existimavit Martyr Ignatius, vel quisquis sub ejus nomine composuit Epistolam ad Trallianos, ubi ait, Christum expletis tribus annorum decadibus esse baptizatum. Sed nolo auctoritate incerta niti, ideoque abstineo etiam verbis Iustini Martyris, in Dialogo cum Tryphone dicentis, quod Iesus triginta plus minus annis mansit, priusquam veniret præco ejus Ioannes. Ipsis me verbis adstringo, & Græcæ linguæ scientissimum interrogo; [sed potius suadente:] satisne Græca constructio sit ἀρχόμενος ἠτῶν τριάκοντα, incipiens annos triginta pro ἠτοῦς τριακοστοῦ annum trigesimum; mihi nec Latine sic loqui placeret, nedum dicere incipiens annorum triginta. Ast vero utraque in lingua clara constuctio fit absque voce ista, Erat annorum quasi triginta. Quo igitur istud ἀρχόμενος, Incipiens? Fallor, si non ipse se explicat Euangelista, primo Actorum ubi ait de Iesu, Intravit & exivit inter nos Iesus incipiens (ἀρξάμενος) a baptismate Ioannis usque in diem qua assumptus est: & rursum cap. X Verbum … incipiens (ἀρχόμενον) a Galilæa post baptisma quod prædicavit Ioannes. Quid autem incipiens? Utique intrare & exire inter discipulos suos; sive (quod initio dixerat, & forsan magis apte eo de quo agitur loco intelligetur) facere & docere. Ad hunc autem sensum obtinendum, ut idem valeat quod, Erat Iesus, cum inciperet (facere scilicet & docere) quasi annorum triginta, aprius in Græco textu postponitur li ἀρχομενος, quam præponitur in Latino τὸ incipiens, cum id eo loco utcumque dubium sensum faciat, non item quando postponitur.

[3] [itaq; commodior sequela Euangelii haberi.] Hæc mihi si concesseris, & τὸ incipiens permiseris tantsper seponi e textu, velut ad nostram quæstionem impertinens; haud difficulter concessurum etiam Te confido, quod indefinitam locutionem deceat quam minime opus est ampliare: proinde de eo qui trigesimum annum ætatis suæ diebus dumtaxat tredecim excessit, rectius intelligi quod dicatur annorum quasi triginta; quam de alio, cui inreger pene annus; deest ad ætatem istā, quamdiu scilicet nihil magnopere in contrarium obsistit: multo autem magis quando per talem explicationem & sensum laxatur spatium, intra quod, non item in multo contractiori, ea omnia commode & citra perturbationem ullam digerantur, quæ vel Euangelistæ de Christo, vel Historici de Herode narrant. Videamus ergo an ultimum præstare possit acceptio prior; sic enim suavius enervabitur vis præjudicii, quo alias præpollet opinio communior quam defendis; non facile flectendus in contrarium, si eam porro velis sustinere, insuper habitis difficultatibus, quæ (quantumcumque magnæ mihi videantur) non sunt tamen etiam me judice prorsus insuperabiles; & omnino forent tolerandæ, quando certum esset, spatium amplius concedi non posse, quocumque etiam proposito commodo. Quia autem jam pridem tibi consilium est Euangelicum textum doctis tuis Dissertationibus illustrare, patere ut etiam ad reliqua eo contenta mysteria excurrat oratio, oboriturum ex chronologicis tricis fastidium piæ nec inutilis meditationis sapore conditura.

[4] Ponamus igitur anno Juliano XLIV, ante Epocham Æræ Communis secundo, [Sic ut stella cœperit videri in Ianuario an. 44 Iuliano,] die XXV Martii, quando missus est Angelus Gabriel ad Mariam, vel XXIII Ianuarii, quando Iosephi & Mariæ desponsationem nuper accepimus recolendam, potius ex aliqua congruentia temporis, ab Annuntiationis die nec remoti nimium, neque justo propinquioris, quam alia aliqua auctoritate: Ponamus, inquam, cœptam a Magis conspici in Oriente Stellam, aut juxta Henschenium XXV Martii, aut potius die XXIII præcedentis Ianuarii, siquidem per suam desponsationem Virgini jus acquirebatur, ad Regnum Iudaicum, in patrui simul ac mariti sui caput devolutum, transferendum in eum, quem ipsi paritura erat filium, si non naturalem, certe legitimum; [exeunte Martio Virgo visitarit Elisabetham,] quemadmodum ex tuo, Pater Reverende, eruditissimo Diallactico Theogenealogico alias dedici docuique. Dum autem eam Stellam, sic ut infra dicam, observant illi; Hierosolymis Nazarethum ducta Virgo, post duos continentis matrimonii menses, conceperit Verbum ex se carnem factum die XXV Martii. Tum invitante Paschalis festi proxime celebrandi religione, cum Iosepho regressa Hierosolymam, cum bona illius venia, in comitatu notarum sibi e Zachariæ familia personarum, ad idem festum advectarum, excurrerit in Montana Iudææ, [mense Iunio reducta sit a Iosepho in Nazareth] solis VIII P.M. distantia Hierosolymis; visitatura Elisabeth, mansuraque apud eam, quousque ad Pentecosten revertens Iosephus, veniret ipsam reducturus domum; ignarus interim arcani ineffabilis, quod fuerat Spiritus sanctus in sponsa sua operatus. Ut vero revertit, atque etiam ipse venit in domum Zachariæ; credibile est Elisabetham, quæ divinorum magnalium pridem conscia erat, eoque nomine in ipso Mariæ ingressu fuerat ei gratulata, non absimili gaudio hospitem suum perfusum voluisse, aut saltem subobscure dixisse aliqua, ex quibus paulatim veniret ille in conceptæ prolis notitiam, quam virgineus pudor cunctabatur ei communicare. Quare is, suæ continentiæ conscius, nec facile mysterium capiens, quod omnem humanum superabat intellectum, elegerit diutius ibi manere; specie quidem fruendæ hospitalitatis suavissimæ, revera autem visurus quo res evaderet, & animo anceps quid consilii caperet, si vere prægnantem sponsam comperisset. Ad hoc porro nequaquam opus est cum Hieronymo concipere, quod licentia pene maritali futuræ uxoris omnia noverat; paulatim enim intumescens sacro pondere fœtus uterus, proditurus ultro erat eam, quam primo suo ingressu fuisse a cognata matrem Domini salutatam, poterat inaudivisse. Jamque tertius mensis graviditatis certiorem illum reddebat de veritate conceptus, quem credere eatenus formidarat: quapropter, cum pater haberi nollet ejus quam non genuerat prolis, nec sponsam traducere, de cujus sanctitate, comperta sibi, nihil audebat nisi honestum præsumere; cogitavit occulte dimittere eam, id est, inscia illa Nazarethum redire, indeque clam mittere libellum repudii. Sed ne faceret prohibuit Angelus, monens ne timeret accipere Mariam conjugem suam: quia de Spiritu sancto erat, quod conceperat.

[5] Tum vero, priusquam impleretur Elisabeth tempus pariendi, ad quod non decebat manere ibi Virginem, [exeunte Decembri venerit in Bethleem, ubi peperit Christum] cum hac redierit Nazarethum circa XX Junii; ubi nati paulo post Joannis, & mirabilium eam nativitatem secutorum nuntium lætus acceperit, ac reliquum fere annum manserit, donec exiit edictum a Cæsare Augusto, per quod Bethleemum cogeretur proficisci. Hic XXV Decembris Deipara Unigenitum suum peperit, & pannis involutum reclinavit in præsepio, quoniam deerat locus in diversorio. Sed hunc fecisse cito debuit adventus Pastorum, Angelico monitu ad visendum infantem recens natum accurrentium, & quæ viderant audierantque annuntiantium. Quomodo enim paterentur Bethleemici cives diutius in stabulari antro permanere puerperam, de qua tanta sibi prædicabantur magnalia? Utut sit, novo anno ineunte circumcisus ibi Puer est; & postquam, ibidem etiam, [an. Iul. 45 circumcisum & præsentatum in templo.] impleti sunt dies purgationis Mariæ, quadraginta videlicet, secundum Legem, tulerunt illum in Hierusalem ut sisterent eum Domino… Et ut perfecerunt omnia, reversi sunt in Galilæam, in civitatem Nazareth. His deinde verbis Tatianus, seculi 2 scriptor insignis, Harmoniæ Euangelicæ Auctor & in omni historia versatissimus, subrexit narrationem de adventu Magorum, ex Matthæo hinc ordiente, prætermissis omnibus iis quæ usque ad annum XII retulerat Lucas; sicut hic e converso prætermittit quidquid deinde sequitur ex Matthæo, usque ad reditum ex Ægypto. Sed quoniam idem Lucas Cap. IV, narrato Christi baptismo & jejunio, simili fere qua supra phrasi utitur, dicens, [Inde parentes ejus regressi sint Nazarethum,] Et consummata omni tentatione… regressus est Iesus in virtute spiritus in Galilæam; cum tamen ex Ioannis I constet, multa & magna intercessisse, quæ ille omittit; dubium hoc loco nascitur, utrum revera Hierosolymis in Nazareth immediate sit itum, an vero solummodo post reditum ex Ægypto; maxime cum oporteat Bethleem reducere matrem & puerum ante fugam.

[6] Equidem eo propendeo, ut tamdiu textus Euangelicos secundum rigorem verborum accipiā, quamdiu alius clarior textus non cogit contrariū facere: & satis causæ invenio, cur Parentes Christi, propositū habentes sedem capere Bethleemi (quemadmodum inde colligo, quod rediens ex Ægypto Josephus, [ut familiolam transferrent in Bethleem,] propter regnantem in Iudæa Archelaum timuit eo ire; iturus alias, utique ad domicilium ibi jam ante fixum) causæ, inquam, satis invenio, cur convenerit, imo oportuerit eos prius reverti Nazarethum. Nempe ut Iosephus, a sua istic domo & possessiuncula verosimiliter aliqua raptim cum sponsa egressus, urgente Edicto ut Bethleemi profiterentur; longius posthac & forte in perpetuum abfuturus, disponeret omnia ad migrationem, distracta quæ transvehi non poterat supellectile, domoque & agellis elocatis. Causam quoque Bethleemum commigrandi non unam concipio: nam persuadeo mihi, non tam pauperem fuisse Mariam ut passim Concionatores meditantur, utpote honesta in fortuna natam; si verum est, quod parentes ejus, annuorum proventuum partem tertiam sibi servare contenti, alias duas partiri fuerint soliti inter templum & egenos; item, quod Anna mater ejus, Joachimi conjux, fuerit filia Sacerdotis, unde & domum Hierosolymis ipsa habuisse, & agros maritus ac pascua dicitur; Iosephum autē Mariam credo versatos satis in Scripturis, Messiam spectantibus & vulgo decantatissimis, [ubi credi possunt nō nullas habuisse possessiones.] ut scirent illum e Bethleem exiturum apud Isaiam promitti. Cum ergo viderent, Deo sic mirabiliter ordinante, factū esse ut is ibi nasceretur, quin & agnosci utcumque cœpisset, Pastoribus annuntiantibus; ipsique Bethleemitici vicini, tum amabili hospitum suorum conversatione, tum spe futuræ aliquando amplitudinis suæ capti, multis verisimiliter institissent ut stabile apud se domicilium figerent; eumque in finem forsitan offerentur eæ ipsæ ædes, quæ olim fuerant Joachimi & Heli pluriumque progenitorum, quas & contingere potuit necdum venditas, sed solum elocatas aliis esse; quare non potuissent commoveri, ad Nazarenam commorationem, familiæ suæ peregrinam, commutandam cum Bethleemitica, tanto commodiori ad omne tam spirituale quam corporale solatium, prope Hierosolymam & Templum, ubi & Simeonem justum & Annam Prophetissam habituri essent, mysterii grandis conscios. Et hæc quidem illi cogitare poterant, humano modo res soliti æstimare & gerere, nisi cum diviniore impulsu alio agebantur. Deus autem eo hæc disposuerit, ut ibi haberet eos, ubi adoraretur puer Iesus a Magis, requirereturque ab Herode, & unde foret in Ægyptū brevior transitus.

[7] Neque absonum videatur, quod familiæ Christi facultatulas aliquas (licet non magnas, [certe nihil suadet omnia abdicasse] nec tanto generi pares) præsumam fuisse. Nullam indecentiam, sed congruentiam multam in hoc reperiet, quisquis, sepositis præjudiciis, ad sacram Christi Historiam adverterit animum: & fabrilis professio non excludit omnes omnino facultates; præsertim cum apud Iudæos tunc temporis nemo non aliquod opificium disceret, sicut patet in Paulo, artem schenopegiæ tractante, licet alias litterato & non ignobili. Præterea nulla necessitas cogit, Euangelicæ paupertatis exemplum, in Christo aut parentibus ejus, [ante Christi prædicationem.] statuere ante illius Baptismum; post quem primum cœpit facere & docere, tum alia multa, Iudæis nova; tum vendere omnia & dare pauperibus, ad habendum thesaurum in cælis. Hoc primam fecisse Deiparam, mortuo Iosepho jam viduam, libenter dixerim; nec enim par est ratio pro abdicatione bonorum in prima juventute facienda, quæ pro voto virginitatis, cujus illa vexillum creditur etiam ante pubertatem erexisse; uti facile quivis per se intelliget.

[8] Ceterum prima agnoscendi prædicandique Messiæ, velut jam nati, initia, per Pastores in Bethleem, perque Simeonem & Annam in Templo, dixerim non magnum strepitum fecisse, sicuti non magnum dabant de se fulgorem; propter plebejam conditionem personarum, ad quarum notitiam pertingebant istiusmodi dicta factaque. Quod si eorū quidpiam in aures oculosque venit potentiorum ac superborum Principum populi, Ministrorum templi, Herodianæ aulæ asseclarum, pro somniis ea deliramentisque habuerint dormitantium rusticorum & senum fatuorum, nec digna putaverunt de quibus ad Herodem Regem referret aliquis, [Exeunte an. 45 advenerint Magi,] aliunde satis ægrum animi, seque rideri crediturum tam insulsis humana æstimatione futilibusque narrationibus, quales in superstitiosa plebecula Judæorum, ut spargebantur quotidie, sic facile contemnebantur, & contemptæ evanescebant citius, quamdiu nullum ciebant notabilem motum. Ast vero cum Magi ab Oriente venerunt Hiesolymam, dicentes, Vbi est qui natus est Rex Iudæorum? vidimus enim Stellam ejus in Oriente, & venimus adorare eum; audiens id Herodes Rex, turbatus est, & omnis Hierosolyma cum illo: & congregans omnes Principes Sacerdotum & Scribas Populi, sciscitabatur ab eis, ubi Christus nasceretur. Quando autem venerunt illi? Cum natus esset, Iesus in Bethlehem Iuda in diebus Herodis Regis, inquit Matthæus. Tantumdem dicere potuisset, si vel decennis jam puer fuisset. Nihil ergo hinc habetur præsidii ad sustinendum, [& Puerum adorarint die anniversario nativitatis suæ,] quod vel XIII die a Christi Nativitate, vel mox a Præsentatione in Templo, Magi venerint. Dixi ego, & (siquidem liceat) pergam libenter dicere, ipso anniversario Natalis die factam Adorationem Magorum; quia tali die recolit eam universus fere Oriens, nocturna diurnaque officia inter duo ista mysteria sic dispertiens, ut nox nascenti, dies adorato Christo in solidum tribuatur.

[9] [conformiter ad mysterii istius picturas:] Proinde rem hoc modo factam concipio. Anno XLV Juliano exeunte, die autem XXII vel XXIII Decembris, advenerint Magi Hierosolymam; tum unus alterve dies transierit ipsis in aula Herodis, dum examinantur studiose ipsi, consulunturque Sacerdotes & Scribæ; die autem XXV Bethleemum dimiserit eos Herodes, non sine comitatu aliquo; specie quidem honoris & ducatus, revera autem explorandi causa & explorata mox referendi. Ibi inventus sit, non jam infans pannis involutus, sed puer anniculus, in gremio matris ludens, adeoque pro captu illius ætatulæ aptus ad hospites peregrinos blando risu excipiendos, oblataque munera parvularum manuum injectu jucunde palpanda; non in Stabulo, sed in Domo, ut expresse habet sacer Textus. Hanc ætatis differentiam etiam Græcorum libri rituales, præcipuorum mysteriorum figuris æque ac nostrates insigniti, ipsis exprimunt imaginibus, quales, ex Menæis jam semel productas, iterum repræsentare non fuerit importunum.

[10] Quin & Occidentalis Ecclesia, primi moris eatenus retinens, in tertia Missa legit Euangelium de Magis; de quibus tamen solennius agendum instituit in die Epiphaniæ; sicut & de primo miraculo in Cana; quamvis una cum ecclesia Orientali tecolat mysterium Manifestationis præcipuæ, in baptismo factæ & antonomastice Epiphania nominatæ. Non tamen quasi uno die omnia tria facta sint: apparet enim ex S. Maximo, nullam ejusmodi traditionem in Ecclesia fuisse, quantum cumque id nunc vulgo pro traditione habeatur; & certum est, Nuptias in Cana Galilææ factas esse, tertio quartove post baptismum mense. Itaque, sicut ex usu Occidentalis Ecclesiæ, unico cultu tria mysteria confundente, nihil certi haberi in nostram rem potest; ita rectissimo judicio sequemur in istis Ecclesiarum Orientalium consensum: quem eatenus etiam probare Occidentales videntur, quatenus in recolenda paulo post Natalem memoria puerorum, ab Herode interfectorum, cum iisdem consentit.

[11] [idq; blennio apparentis stellæ jam fere completo,] Convenit porro genio Herodis, politice prudentis non minus quam sanguinarii, talis qualem supra dixi solicitudo, custodiæ Magis adjungendæ: nec verisimile mihi est, satis habuisse simulare voluntatem inventum Regem etiam per se adorandi. Sed quantumvis cautum fefellit Dei providentia, misso Angelo, qui in somnis & Magos moneret per aliam viam reverti in regionem suam, & Josephum tollere puerum ac matrem ejus, & fugere in Ægyptum: quod utrumque eadem ipsa nocte factum est, ut adveniente die speluncarum latebris se tutati sint, frustratique exploratores, orto mox mane ad insequendum egressos. Ex his ad se reversis die XXVI Decembris illusum se Herodes intelligens, cepit crudele confilium: furori tamen fraudem admiscens more suo, verosimiliter simulaverit, quasi nihil dubius & valde lætus de nato jam Bethleemi Messia, honorem ei haberi vellet, curareque omnes ejusdem fere ætatis ibi natos, pueros simul sumptu regio educandos; [Herodes jusserit occidi pueros a himatu & infra,] & ideo adduci cunctos ad certum locum imperarit, a bimatu & infra, secundum tempus apparentis Stellæ quod exquisierat a Magis; neque illos tantum sed & ceteros ex omnibus finibus Bethleē. Quos tamen fines non magnos debemus nobis fingere, sic ut ipsā Hierosolymam imo & Montana Judææ complectantur, sicut faciunt qui numerum occisorum augere volunt, ipsumque Ioannem Baptistam vocant in consortiū periculi, a quo eum mater Elizabeth in speluncam fugiens liberarit: sed debemus eos ab ortu & septemtrione perquam exiguos concipere, qua scilicet fines Benjaminicæ tribus oppidum respicit, laxiores autem versus meridiem & occasum, atque ad unam circiter leucam extensos. Ea res facile diem XXVII & VIII occupavit; ut verosimilius sit collectorum ea fraude unum in locum parvulorum cædem primum patratam fuisse die XXIX, secundum Orientales; licet Occidentales, Natalis Dominici celebritatem augustiorem facturi continuatione festorum, diem XXVIII præelegerint. Favet huic explicationi, quod Eugesippus quidam, in tractatu de distantiis sacrorum locorum, inter Symmicta Allatiana secundo, sub annum MXL scripto, ex incolarum traditione dicat, Innocentium, jussu Herodis occisorum, partem maximam, contra meridiem secundo milliario a Bethlehem, secundo a Thecua, sepultam quiescere.

[12] Nunc vero quod ad bimatum attinet, ejus definiendi causam, ex tempore apparentis Stellæ sumptam, [quæ fuit receptior in Palæstina opinio:] adeo manifeste dicit Euangelista; ut, nisi præjudicio occupatus animus ad tempus contrahendum adstringi se existimet, dubitare nequeat, quin ab initio cœptæ conspici in Oriente Stellæ, usque ad cædem infantium, biennium circiter elapsum sit. Et hoc in Palæstina tam certum habebatur, ut S. Hieronymus, Chronicon Eusebii istic vertens & interpolando augens, atque indidem natus ibique educatus Epiphanius, Salaminæ in Cypro Episcopus, non satis exploratum habentes quam non longo post occisos infantes tempore vixerit Herodes, integro post natum Christum biennio differant adventum Magorum. Qui vero annum, quem eidem Christo nostra addit opinatio, recusaret admittere; magnas inter angustias temporis hæreat necesse est, non solum ex hoc capite, quod fateri debebit, longe majus tempus, quam erat opus, [sitque aptior ad historiam Herodis,] determinatum ab Herode fuisse; sed etiam gravibus illis ipsius morbis, ante mortem extremo circiter Martio obitam, vix quatuor aut sex hebdomadarum tempus inveniet; siquidem non poterit ante Februarium proximum a Christi nativitate cædem prædictam patratam concipere.

[13] Josephum de istis audiamus lib. 1 de bello Iudaico. Hic cum cap. XX prolixe scripsisset, de accusato, convicto, & vinculis tradito Antipatro, ac mutato testamento. (Quæ omnia ratione quam optima censes, Pater, acta fuisse per autumnum extremi istius anni) caput sequens sic exorditur: Morbus autem ingravescebat, [morborum Iliadem passi ante mortem,] quod cum senectus pariter ac mœror urgebat, & annos jam septuaginta natus erat, & filiorum cladibus animum adeo habebat afflictum ut nec bona quidem valetudine quidquam jucunditatis admitteret. Acriorem autem faciebat ægritudinem, quod Antipater viveret: hunc enim, non obiter aut aliud agens, sed cum convaluisset, cogitabat occidere. Ad has etiam calamitates accidit ei populi quidam tumultus… quo Rex commotus, magnitudine quidem iracundiæ morbum superavit; atque in concionem procedens, seditiosos compescuit, ægre exoratus ut solos auctores excarnificare satis haberet… Hinc tamen totum ejus corpus, morbo occupatum, variis doloribus differebatur. Nam febris quidem non mediocris erat: prurigo autem intollerabilis habebat omnem corporis superficiem: aßiduis quoque vexabatur coli tormentis, & pedes velut ex intercutis vitio tumuerant. Quin & inflatio ventriculi, putredoque virilis membri vermiculos generans, ac præterea creber anhelitus & interruptus, nec non membrorum omnium contractio eum fatigabant; ut qui hæc ad Divinitatem referrent, [quibus denique extinctus fuit exeunte Martio, anno Iuliano 46;] ultionem esse dicerent Sophistarum (quos scilicet, ob seditionem concitatam in Aquilæ aureæ dejectione, vivos incendi fecerat) rectius meo judicio facturi, si tot innocentium Puerorum dixissent eam fuisse vindictam. Denique cum narrasset Josephus, quomodo, tentatis frustra per Calirrhoës aquas remediis, corpus ejus iisdem ita dissolutum sit, ut etiam lumina quasi mortuus revoluta torqueret; & quomodo Hierichunte decumbens, ibidem Salomæ sorori mandatum dederit de mactandis quam primum expirasset omnibus Judææ Primoribus, seque ipsum frustra esset conatus cultello occidere, & legatos recepisset afferentes Roma potestatem pro arbitrio de Antipatro statuendi, (quod & mox fecit, novo ejus ad evadendum e vinculis conatu irritatus) ac rursus testamentum mutasset; concludit dicens, quod, post interitum filii quinque diebus exactis, moritur.

[14] Hæc ideo placuit referre fusius, ut clarius appareret, quam difficile creditu sit, ea omnia (quæ tamen adventu Magorum oportet dicere posteriora fuisse) concludi posse intra quinque aut sex hebdomadas, quot scilicet superessent, si solum hi venissent in Februario. At vero in nostra opinione, [cœperit antem sic ægrotare ipso die infanticidii, Luna eclipsim patiente.] quæ XXIX Decembris necatos Infantes suggerit, longe commodius sese habent singula. Nam & ipsa nocte secutus lunæ defectus, solito grandior, mortem ei visus est præsagisse: & dici poterit illa morborum Ilias, quæ supra narrata est, tanta irruisse in tyrannnm, ut agere cum Magis tam composite tamque ordinare, quemadmodum egisse narratur, non potuisset:: nisi antea venissent, nec enim ex Euangelio apparentia ulla est, vel eos ad decumbentem sic Regem admissos, vel consultationem cum Sacerdotibus ante lectum institutam. Denique ex eo quod suggero Stellæ apparentis initio, non nisi XXVI dies supererant ad complendum biennium, quod requiritur, ne vis Euangelio inferatur alieniori acceptione verborum, præter genuinum & cuilibet obvium eorum sensum.

[15] [Augusti de illo jocus,] Macrobium fortassis mihi objicies, libro II Saturnalium Cap. IV narrantem, quod cum audisset Augustus, inter pueros, quos in Syria Rex Iudæorum intra bimatum jußit interfici, filium quoque ejus occisum, ait; Melius est Herodis porcum esse, quam filium. Hinc enim aliquis sic posset arguere: Nullus hic alius quam Antipater signari potest: neque enim filium bimum aut bimo minorem, Bethleemi aut in ejus finibus natum, Herodes tunc habuit: sed hæ ambæ tragœdiæ, quod in idem tempus inciderint, in unius famæ præconium mixtæ, occasionem talis dicti Angusto dederunt. Si ergo nulla ratione Antipatri cædes potest ultra quinque dies mortem Herodis prævertisse, & Herodes obiit exeunte Martio, nec poterit pariter cædes Infantium nisi mense Martio imperata fuisse. Si te ita acciderit cogitare, [a Macrobio male aptatus infant icidio;] obsecro, animum reflectas ad Sejanum, cui Orosius, ex fama nequaquam tolerabiliter mendaci, causam mortis fuisse scripsit, impeditum Christi cultum, indictamque Christianis persecutionem. Nam Tertullianus, qui primus Orosianæ narrationis fons est, haud diu post annum ducentesimum scribens, minus differt ab ætate Sejani, quam ab ætate Herodis Macrobius, seculo IV exeunte florens. Nec tam disparata inter se sunt, Sejanus solitus adulari Tiberio, eidemque in una re quapiam contradicens; quam infans bimus, & grandis jam ætatis vir, qualis erat Antipater. Ut nihil dicam de jam probata (ut quidem videtur) temporis differentia; aut etiam de loci diversitate, [spectarit necē illatam filiis duobus, & tertio inferendam.] in qua facile ignosceretur famæ, de longinquo advenienti. Permitte igitur, ut tibi respondeam; fabulatorem quempiam in duas tragœdias supradictas contulisse Augusti dictum; aptius ut ego quidem existimo prolatum ab eo (si prolatum est) quando idem Imperator, qui Herodi postulanti facultatem capitale supplicium statuendi in præstantissimos ipsique Cæsari carissimos adolescentes, filios suos, Alexandrum & Aristobulum, tamquam tentati parricidii reos, eamdem invitissimus concesserat; rursum postulabatur ipsam dare, contra eorum accusatorem Antipatrum, æque filium Herodis, ab ipsoque Augusto similiter declaratum successorem Regni: tunc autem istud Augusti dictum, non solum Antipatri, sed & Infantium cædem præcessisset.

[16] [Huic deductioni nihil magni pere obstat:] Nihil porro ex sacra profanaque historia occurrit mihi, quod ejusmodi opinioni adversetur. Nam quod sancti Patres, nusquam ex professo in curam explicandæ Chronologiæ intenti, solumque ut casus ferebat oblata Euangelii loca hinc inde attingentes, & verosimiliori, ut poterant, sed perfunctorio prorsus ratiocinio conciliantes, in ejusmodi cogitationes, quales protuli, numquam venerint; non magis eis obesse debet, quam id obesse velis tuo isto præstantissimo Commentario, quo Christi Genealogiam nobis explicuisti, [non Hebdomades Danielis;] plaudentibus omnibus, quibus innotuit, Eruditis. Constat etiam tibi tua de septuaginta Hebdomadibus Dissertatio, tota enim illa Prophetia spectat annum; tum eum quo Prædicationem exorsurus, tum eum quo occidendus esset Christus; non eum quo erat nasciturus. De oraculo vero morientis lacobi, promittentisque non defecturum Sceptrum de Juda neque Ducem de femore ejus, donec veniret qui mittendus erat; non diffiteberis, credo, id æque fuisse adimplendum, si vel decem annis citius natus fuisset Christus quam obiit Herodes. [non Patriarchæ Iacobi oraculum,] Dici etiam potest, imo debet, istam Sceptri Ducisque ablationem, intelligendam esse paulatim factam, initiumque habere anno Juliani XLII, ante Æram vulgarem IV, in morte prædictorum Alexandri atque Aristobuili, legitimorum Heredum tam ipsius Herodis quam Assamonæorum Regum; quemadmodum finem habuit in Archelao, anno ejusdem vulgaris Æra VI, quando is a fratribus accusatus & regno privatus, [non aliud quidquā.] Regium quoque titulum secum extulit e Judæa. Denique pulcherrima illa cogitatio Bonamici tui (quem virum & ego maximi facio) nihil de suo splendore deperdit. Si enim non est natus Christus Rex Iudæorum & cælestis monarcha futurus, eodem tempore quo Cajus Cæsar ab Augustos avo designatus est Consul Romanorum & terreni successor Imperii; eodem tamen tempore ut talis agnitus est & adoratus a Magis, totisque Hierosolymio proclamatus; quin & annuntiatus regnis Orientis per eosdem Magos in propria reversos; & quacumque patebat Romanorum Imperium diffamatus, per tot Infantium crudelem stragem. Hanc tamen supra modum exaggerari jam superius monui, quasi ad plura millia numerus occisorum excreverit; non considerantibus iis, qui sic loquuntur & sentiunt, quam exiguum oppidum Bethleem fuerit. Neque prodest quod non in sola Bethleem, sed & in omnibus finibus sæviisse dicatur persecutoris gladius; hi enim aliud mihi non videntur significare, quam districtum seu territorium Bethleemiticum, extra muros ejus ad unum alterumque milliare extensum & non amplius; in spatio autem tam exiguo, nonne multum fuerit, si centeni aliquot infta biennium nati reperti sint? Exiguum certe exigui oppidi convenit fuisse territorium, paucos scilicet circum vicos, in quibus nati censeri poterant ad Bethleemum spectare, & crudeli mandato esse obnoxii.

[17] Exspectabit nunc a me forsitan aliquis, ut, quando ante Nativitatem Christi integro pene anno apparuisse Stellam dixi; [Omissis causis biennalis moræ non verisimilibus,] nec nisi vertente se rursum anno, Magos Hierosolymam advenisse; reddam tam longæ moræ ratione congruam. Quid enim? An ex regione adeo remota venerint, vel ex tam dissitis locis sese aggregarint ad invicem, vel tantus erat faciendus apparatus itineris, aut denique tanta tarditas inerat ad obsequendum vocationi divinæ, ut fere biennio opus fuerit? Nihil horum. Ex una Chaldæa (in qua præcipue vigebant astrologiæ studia, & quæ respectu Hierosolymæ Orientalior est, nec nisi ducentis leucis dissita, ut eas hebdomadis quatuor commode emetiri quis pedes, paucioribus etiam possit vectus camelo vel dromedario) omnes reor advenisse: quoniā in regionem suam reversos singulariter ait Textus sacer; neque magno comitatu vel apparatu instructos mihi imaginor, quidquid alii dicant, Scripturarum oracula de Gentium plena conversione litteraliter intelligentes de Magis; ideoque hisce illatum primitiis aptari solita in sensu accommodatitio, de iisdem primario dicta præsumentes; nec animadvertentes, id falsi argui ex ipso Magorum tam occulto recessu, ut nec vestigia quidem deprehendere Herodis emissarii potuerint, ipsis totum diem in spelunca, quæ etiamnum monstratur, latentibus. Nihil igitur prædictorum pro causa allegaverim. [& notitia prophetiæ Balaam,] Satis mihi ad solutionem quæstionis est, quod neque Stellæ isti inscriptum legerint, cujus rei index esset; neque sciatur ipsos id statim, revelante intus Deo, didicisse; sed permissi sint velut Astrologi ejus motum & cursum diutius observare, quo denique superveniens revelatio acrius stimularet ad requirendum eum, cujus tam singularem nuntium tam diu fuerant cum admiratione contemplati. Nam quod dicuntur Balaami Madianitæ fuisse posteri, qui procul a Syria in Chaldæam delati, illuc secum detulerint aliquam notitiam oraculi ab eo editi de Stella ex Jacob oritura; cujus intellectus per tot secula tam certus inter Magos servatur sit, ut ad primum novæ Stellæ aspectum sciverint eam esse de qua iste prophetaverat, & quidem indicem nati Regis Judæorum, id totum speciose magis quam vere dici existimo, uti & alia multa de ipsis, plenissima fabulis, quas apud Hermannum Crombachium nostrum legat qui volet.

[18] Opinor ego, opinionem meam libenter cessurus alteri, æque aut magis verisimilem proferenti, in sublunari aëris regione per modum cometæ incensum phænomenon, [dicentur diu occupati fuisse observando stellæ motu,] quod omni nocte communi motu cum Lunæ cælo oriens occidensque, proprio quodam motu deferri videbatur, nunc in hanc, nunc in illam partem, & semper imminere verticaliter loco, aut directo in illum procurrente radio ipsum notare, ubi contingebat agere Virginem, aut parituram Christum aut jam enixam: quo in motu proprio, ab omnibus alias observatis phænomenis diverso, cum aliquid præter naturam agi videretur; curiosius in eum cœperint intendere Chaldaici Astrologi, per varia suæ professionis collegia sparsi; & per deputatos eam in rem aliquos, metiri & describere sibi cæli loca, ex quibus Stella illa despiciebat terrā, cum esset in puncto elevationis suæ. [pro suo instituto ac more,] His autem observationibus ultro citroque conferendis & communicandis cum multum temporis absumeretur, itidem ut inter nostros solet Astrologos fieri; tota regione illa magna haud dubie movebatur expectatio videndi finis, ac tandem etiam cognoscendi, quid illa veluti lingua cæli indicatum Deus vellet, quod esset ipso exitu declarandum. Interim Judæi, credo, nihil ista curabant; curvæ in terras animæ, & cælestium phaseon observandarum tunc eo minus curiosi, quo magis ab idololatria abhorrebant, a qua non esse satis remotum istud Chaldæorum studium eo facilius opinabantur, quod omnis prisca colendæ Cælestis Militiæ superstitio inde ortum haberet. Sic, cum ad petitionem ægrotantis Ezechiæ Isaias reduxisset umbram, per lineas quibus jam descenderat in horologio Achaz, retrorsum decem lineis, sole utique retroacto; non legimus ea re magnopere commotos Iudæos, qui soli causam nosse poterant: legimus autem Paralip. II cap. XXXII, advenisse mox legationem Principum Babylonis, ut interrogarent de portento quod acciderat super terram, an scilicet vere, sicut fama ferebat, [revelatione denique] id factum esset ad preces Isaiæ.

[19] Sic præparatis ex longa observatione animis, & parentibus Christi tandem Bethleemum regressis, cum proposito ibidem commorandi, mense circiter Novembri desierit apparere Stella; [divina edocti quod indicaret,] Deoque placuerit Archimagorum uni aut tribus, per somnum revelare (sicut postea quoque in reditu fecit, forte solitis jam pridem consilia ex somniis capere) vel alia quapiam ratione declarare, quid eo signo voluisset indicatum; simulque significare voluntatis suæ esse, ut novum Regem suis illi muneribus honorarent. Tali autem motui continuo obtemperantes illi, vel soli tres, vel paucis aliis in societatem assumptis, cum omni diligentia venerint Hierosolymam civitatem Regiam, supra quam putaverint ultimo visam Stellam: nec enim in tanta locorum duorum vicinia, distingui præcise poterat e tam longinquo respectus ad urbeculam modicam exterisque ignotam. Cum vero didicissent ubi invenire deberent id de quo interrogabant, Bethleemumque procederent; ecce Stella, quam viderant in Oriente, antecedebat eos; [venisse Hierosolymam;] non jam evecta altius, sed infra nubes de lapsa; usque dum veniens staret supra ubi erat puer. Hoc autem non soli illi viderint, sed etiam omnes circum accolæ, ac nominatim viæ duces & comites Herodiani: qui deinde quod viderant Regi suo renuntiantes, rem minime dubiam fecerunt videri tyranno: cumque nec Puer nec Magi invenirentur amplius, ad ferale decretum contra infantes suaserunt prosilire. Scio vulgariter dici, & multorum Sanctorum Patrum fuisse opinionem, quod usque Hierusalem comitata Magos Stella, [indeque in Bethleem.] ibi primum præcedere ipsos desierit: sed nihil simile indicant ipsi, cum ajunt, vidimus Stellam ejus in Oriente; qui, si fuisset aliud istud, dicere potius debuissent, deduxit nos Stella ejus ex Oriente huc: & rursus digressis ab Herode dicenda fuisset apparuisse Stella, quæ deduxerat eos ex Oriente.

[20] Occasione hujus tam mirabilis Stellæ, placet simile quidpiam referre ex Vita sanctæ Principis Ioannæ, filiæ Alfonsi V Lusitaniæ Regis, [similis fere stella an. 1472 visa in Lusitania,] in Averiensi Ordinis Prædicatorii Cœnobio mortuæ anno MCCCCXC, prout ex publica oculataque totius oppidi fide illud scripsit ipsius coæva & domestica, Soror Margarita Pineria, in hunc modum: Anno Domini MCCCCLXXII, mense Martio, cœpit supra hoc monasterium Averiense apparere cæleste signum, perquam evidens ac manifestum; videlicet quod, postquam sol occubuerat, monstrabat sese ingens Cometa, per modum stellæ, quæ etiam turbato aëre, cæloque obscurato ac pleno nubibus, ceteris stellis nusquam apparentibus, semper tamen conspiciebatur, luce integra refulgens usque ad auroram, fixaque continuo supra Conventum, nec umquam inde moveri solita, ubi sub noctis principium videndam se dederat; videlicet supra domitorium, aut potius supra locum in quo postea D. Infanta ædes fabricandas curavit; specialiter vero supra eam partem, quæ hodie manuum labori destinata, nomen inde retinet; alias autem supra partem, quæ modo servit pro sacristia. A prædicto autem Cometa sive Stella tendebatur grandis & clarus radius, ac bene largus, [supra monasterium Averiense,] nisi quod sub finem nonnihil restringebatur: qui radius egrediens ex ipso Stellæ centro, & totius cæli spatium permeans, pertingebat usque ad crates monasterii, absque ulla sui diminutione vel accretione affixus & lucidus. Quandoque vero, cum supra sacristiæ locum apparebat Stella, radius inde progrediens circuibat per cælum a cratibus usque ad dormitorium; alias autem ipsa quidem Stella manebat supra prædictum dormitorium, radius vero circumducebatur usque ad sacristiam; atque ita semper cernebatur, modo ab una, modo ab altera parte, ne una quidem nocte deficiens a Completorio usque ad Auroram, quando subito disparebat, quemadmodum noctu etiam subito solebat apparere. Magnam admirationem cunctis intuentibus adferebat tam admirabile & inusitatum prodigium, erantque variæ variorum de illo opiniones: cum enim tale nihil nostris temporibus umquam esset conspectum, credebatur effectus causæ omnino miraculosæ esse; notabaturque ab omnibus hora, qua videri incipiebat ac desinebat; nec non mutatio, quam faciebat de nocte in noctem, modo ad unam, modo ad alteram monasterii partem sese offerens oculis… Ipsa nocte diem XXX Julii sequente, quæ adventum Dominæ in oppidum excepit, Stella illa non comparuit, aut tunc aut postea, uti neque radius ab illa procedens; unde cunctis certo datum est intelligere, lucem illam fuisse divinitus destinatam, ad præsignandum mentis puritatem bonique exempli splendorem, quo perfusura locum Domina erat.

[21] Hactenus Vita, ex veteri Lusitano Latine reddita, & pro supplemento diei XII ubi prætermissa fuit, ad aliquem ultimorum Tomorum danda. Hinc concipere aliquis possit formam Stellæ, qualis ultimum apparuit Magis Bethleemum euntibus, suo quem tunc jaciebat radio attingere visa locum, [cum nonnulla tamen differentia] in quo puer erat; caput autem eo versus promovere tantum, quantum illi procedentes appropinquabant oppido. Alias dispar valde ratio fuit Stella utriusq; sicut etiam dispar erat finis. Averiensis enim; solis incolis data pro signo, ideoque modice elevata; extra oppidum vix aut ne vix quidē videtur conspici potuisse: Christi vero nuntia, vocandis procul positis Magis destinata, sublime prorsus erigi debuit; ut curiosis oculis cognitu facilis esset, tamquam nova nec alias apparens, & nubilo cælo subduci oculis æque ac aliæ. Hæc habui, Pater optime, quæ ternis Tuis eruditissimis reponerem; non tam quid ipso actu fuerit, quam quid potuisset fuisse explicans: neque Chronologiam, recte constitutam a te, mutatam cupiens; sed dumtaxat consultans, teque interrogans, utrum Ἀκολουθία Euangelica non possit commodius obtineri, intelligendo Lucam de anno trigesimo, ante tredecim dies recens completo, quam solum per dies totidem inchoato. Antverpiæ, Pridie Kalendas Maji MDCLXXXV.

Totus tuus in Christo
Daniel Papebrochius.

DANIELIS PAPEBROCHII DISSERTATIO THEOGENEALOGICA
De Christi Parentumque ejus & Consanguineorum atq; Affinium stemmate
Ex Tomo 3 De Actis Sanctorum Martii Pag. 9 & seqq.

[Prologus]

[Post annorum Christi Chronologiam examinatam] Si operæ pretium fuit, in prægreßis tribus Henschenii exercitationibus totidemque Poßini Epistolis, seorsim exhibere Lectori cognoscenda fundamenta, quibus antiquior de anno Dominicæ Paßionis & (quod consequens erat) Nativitatis sententia firmari vel infirmari potest; non poterit non esse hominibus pie curiosis gratum intelligere, & ulterius promotam cognoscere rationem, quam in Martio tenui, ad Euangelistas Lucam & Matthæum in Genealogia Christi conciliandos inter se, nec id videbitur a suscepto argumento alienum. Etenim iidem Catalogi Veteres Romanorum Pontificum, qui cujusque principia exitusque definiunt, etiam hoc passim docere noscuntur, quo quisque patre natus sit. Pertinet igitur ad eū qui exposuit Chronologiā summi Æternique Pontificis Christi, etiam Genealogiam ejusdem illustratam exhibere, [apte exhibebitur ejusdem Genealogia,] quatenus per Iosephum, virum Mariæ, potius quam per hujus patrem Ioachimū, in illum fluxit Regale Sacerdotium, velut in promissum Patribus Messiam. Igitur ex Commentariis meis de S. Iosepho, Patre Christi, non solum Putatitio, sed etiam Legali (quod præ carnali generatione apud Iudæos valet) ad diem XIX Martii initio tertii Tomi deductis, ea excerpam & recudi faciam, quæ inter prima horum meorum studiorum rudimenta de illius Genealogia deduxi, approbatione eruditorum maxima: quorum unus noster R. P. Guilielmus Becanus p. m. in Academia Lovaniensi publicus sacræ Scripturæ per annos plurimos explanator, tanti doctrinam illam, sibi novam, fecit; ut non dubitaverit eamdem mihi, suo olim discipulo, acceptam referre, & successoribus sequendam relinquere.

[2] Non eram tamen ego appellandus Auctor inventi illius, [juxta mētem Ioan. Bessoni,] quod num. 23 expressis verbis præfatus fueram, non esse meum, sed R. P. Ioannis Bessoni, in lucubrationibus super Cantica ad Versum 13 Cap. 1; cujus primas ea de re cogitationes latius deduxit exposuitque R. P. Petrus Possinus, in Diallactico Theogenealogico, post primam Græcorum Patrum in Matthæum Catenam: quod ne semel dictum cuiquam excideret, iterum num. 41 id ipsum inculcaram. Facile est, etiam impari valde discipulo, Magistrorum inventis addere probationi, aliquid aut claritatis; hoc an fecerim alii æstiment, brevitatem certe argumento isti dedi, resectis curiosissimus quæstionibus multis, quas idem Poßinus eruditißime tractat, partim principali doctrinæ confirmandæ adductas, partim spectantes prosapiam peculiarium nonnullorum, inter Christi proavos numeratorum. Addidi quin etiam, [a Petro Possino explicatam,] ut suus cuique in isto argumento honos constaret; quod omnes & singulas resolutiones prædicti Diallactici amplexus est atq; in synopsim redegit R. P. Ioannes Baptista Cancellottus, S. D. N. Alexandri VII quoad vixit Confessarius, in Apparatu ad suos Annales Marianos. Porro ne Lectorem confundat numerorum diversitas, nolo hic (quod alias res exigere videretur) novos illos inducere, sed usurpabo eosdem, qui servantur in Martio; eamdem item Paragraphorum partitionem, secundum positos istic titulos. Omissis ergo tribus primis Paragraphis, [accepta ex Martio nostro.] quorum uno continentur Acta Vitæ S. Iosephi, ex Euangelistis Matthæo & Luca, atque honorum tituli in iis fundati; Secundo illustrantur ejusdem Cultus & festum, inter Græcos & alias Orientis Ecclesias; Tertio, Festum & officia propria in Ecclesia Latina; istis, inquam omissis, sit nobis hic primus, qui ibi est,

§ IV. Iosephi & Mariæ Matrimonium ex Lege necessarium, quo in gradu consanguinitatis contractum?

[22] [Inter alia fidei de Christo obscura puncta] Spiritus sancti œconomia est, inspergere res credendas dubitandi causis, ut trans obtentum velum nitens penetransque credulitas, non ignava victoria præmium auferat. Id cum in loco ac tempore nati ex divina promißione Messiæ, tum maxime in ejus Genealogia licet cernere: quem quidem ex Abrahami semine & Davidis stirpe descensurum nota erat paßim & ubique prædictio; sed huic quomodo sua subsisteret veritas, tum maxime obscurum fecerunt Euangelistæ Lucas atque Matthæus, cum expansa generationum serie & quasi tabularum fide, eamdem videbantur clare demonstratam voluisse proponere. [est Genealogia a Iosepho ducta.] Nam præterquam quod alter naturalem, legalem alter Genealogiam texat, cum unus a Davide ad Iosephum descendit per Salomonem, alius generationes ad caput reducit per Nathanum: quid est hoc, quod genus nobis Iosephi explicent? cum Iosephus, abstrahendo a lege & præcise spectatus ut Mariæ sponsus; erga Christum, solius Mariæ filium, habuerit sese sicut vitricus ad privignum. Quam autem certum est, avos proavosque vitricorum nullo prorsos modo ad Genealogias privignorum pertinere, tam certum esse debet eos, qui vel a Luca vel a Matthæo numerarentur solius Iosephi, non etiam Mariæ progenitores, ad id quod ipso titulo Matthæus manifeste, Lucas implicite totius operis instituto promittit, [per eamdē ipsius & Mariæ tribum non satis explicanda,] generationem videlicet Iesu Christi, facturos omnino nihil; adeoque occasionem præberi adversariis veritatis, aut Euangelistas mendacii, aut fidem nostram falsitatis arguendi. Occurrere quidem paßim Patres una ferme oratione omnes; ex eadem tribu Mariam cum Iosepho fuisse, indeque constare communem esse Genealogiam amborum: a justitia enim laudari Iosephum, quam minime tenuisset si contra præceptum Legis, aliunde quam e tribu patris sui uxorem duxisset. Hic autem non alia lex potest adferri, quam quæ occasione filiarum Salphaad lata, intelligenda est de solis puellis, hereditates paternas in solidum cernentibus, & reciproce ad eos solos se viros extendit, qui talibus puellis proxima agnatione jungebantur, ut ex Scripturarum historiis pluribus manifestum est.

[23] [nisi in gradu proximo.] Quare nihil ea responsione Sancti Patres effecere, nisi velut res ex veteri traditione certa haberetur, casum Legis prædictæ in B. Maria contigisse: quæ unica Ioachimi proles atque heres debita fuerit Iosepho, agnato tam propinquo, ut idem omnino esset, & esse intelligeretur, Mariæ vel Josephi genealogiam texere. Qua autem ratione idem? [Mariæ patruum fuisse Iosephum] Hoc vero, tamquam vulgo tunc notum, in populari conscientia relinquentes, scriptis suis intexere divinitus prohibiti Euangelistæ sunt, in quo scrutando posterorum conflictaretur diligentia, fides exerceretur. Variis variam ineuntibus viam, quos unusquisque legere apud Interpretes ac videre poterit, præ ceteris nobis placet viri e nostra Societate doctißimi, Petri inquam Poßini opinio, minime vulgaris hactenus: quam ab R. P. Ioanne Bessono in Lucubrationibus super Cantica ad Versum 13 capitis 1 breviter propositam, latius deduxit exposuitque in Diallactico, post primam Græcorum Patrum in Matthæum Catenam: ubi omnibus undequaque expensis perpensisque, concludit, utrumque Euangelistam Genealogiam Christi per Iosephum non aliter texuisse, nisi quatenus iidem prorsus omnes qui Josepho, Mariæ quoque majores fuerunt: unde Patres legitimam consequentiam a genealogia Josephi ad Mariæ genealogiam, adeoque ipsius Iesu, duci voluerunt. Id autem aliter fieri non potuit, quam si vel eodem uterque fuerit patre prognatus (quod cogitare vetat initum inter utrosque matrimonium) vel hæc illius ex fratre neptis, ipse patruus ejus. Quemcumque enim alium cognationis gradum fingas, unam aut plures personas induces, ad Genealogiam Christi nihil pertinentes, qui non ex Josepho, sed ex sola virgine carnem traxit. Ex quo justißime confuit Poßinus, Sanctos Patres ea, quam diximus, responsione sibi præjuisse ad dicendum, B. Mariam ex Iosephi fratre natam esse, etsi id nemo explicaverit.

[24] Sane ex attenta meditatione Scripturarum (verba Poßini sunt totam disputationem concludentis) & antiquæ politiæ Judaici populi, [probatur ex usu Hebraorū,] comperisse mihi videor; fuisse in usu Hebræorum genus quoddam singulare tutelæ legitimæ aut adoptionis conjugalis; qua officii cujusdam, æstimatione communi constituti, vinculo adstringebatur quisque patruus, pupillam neptem, præmatura morte patris orbam relictam, domum suam ducere, sibique aut filio suo despondere; interim dum adulta postmodum ætate celebrari possent nuptiæ. Longe repeti moris hujus exempla poterant, inde usque ab Abrahamo, Hebræorum generis auctore, fratreque ejus Nachore; qui pupillas virgines, a fratre ipsorum Arane relictas, Iescham, alio nomine Sarai, & Melcham, curandas susceperunt. Verum habemus recentius efficaciusque argumentum simul & exemplum instituti hujus, libro Estheris perscriptum cap. XI his verbis: Erat vir Iudæus in Susan civitate, [& Mardochæi exemplo:] vocabulo Mardochæus … qui fuit nutritius filiæ fratris suæ Edissæ, quæ altero nomine vocabatur Esther, & utrumque parentem amiserat, pulcra nimis & decora facie; mortuisque patre ejus ac matre, Mardochæus eam sibi adoptavit in filiam: quod ex Hebræo acceptum verbotenus, sed a Rabbinis in nostro intellectum & explicatum sensu, LXXII Interpretes venerabilis ac sacrosanctæ auctoritatis sic Græce reddiderunt: ἐν δὲ τῷ μεταλλάξαι αὐτῆς τοῦς γονεῖς, ἐπαίδενσεν αὐτὴν ἑαυτῷ εἰς γυναῖκα: defunctis autem ejus parentibus, erudivit eam sibi in uxorem.

[25] [ut non obstante castitatis voto,] Vt eximia plane ac singulari ratione, sicut Esther Mariæ, quæ ab humano conjugio ad divinas traducta nuptias vitam & libertatem generi suo contulit; ita Mardochæus figura fuerit Iosephi, qui non nisi duplici necessitate atque officio, tum obedientiæ tum caritatis adductus, vim attulit quamdam concepto prius ac religione veti firmato proposito, virginitatis ad extremum spiritum non solum servandæ, sed etiam profitendæ; eatenus scilicet, ut Virginem in domum suam sustineret accipere, sponsaliaque & nuptias cum ea celebrare, ad conjunctionem carnalem, nisi expreßius juberet Deus, numquam processuras, ob simile Beatæ Virginis votum, eidem fortasse divinitus revelatum. Dici certe nihil plausibilius potest, ad conjugium tali voto posterius excusandum, quam ut ex tempore emißi voti neceßitas inciderit improvisa conjugii ineundi, quæ ex æquo utrumque obstringeret, [nuptia fuerint utrimque necessariæ,] si Legem vellent, ut profecto volebant, observatam. Eadem ratio majorem Iosephi, hactenus cœlibis ætatem, ab omni creditam antiquitate, ponit extra suspicionem quamcumque incontinentia, alias in vulgi animos facile descensuram: &, quod caput est, facit ut Genealogica series ab Euangelistis prolata, neque superfluis abundet nominibus ad Virginis filium nihil pertinentibus, ueque destituatur necessariis. Etsi enim Virginis pater Ioachim reticeatur, [& vera Christi Genealogia:] est tamen qui eum gradum impleat Ioseph, non tamquam gener aforis accitus, sed vice patris domi repertus; eosdemque omnes Christo adscripturus majores, quos ei adscriberet expreße positus in serie Ioachim.

[26] Quæ in aliorum sententiis non ita se habent. Nam qui gratis Heli volunt esse Heliachim, [quorū alterutrum deficit in sententiis aliorum.] & utrumvis idem cum Ioachimi nomine, hunc autem Iacobi Fratrem, ut ex iis prognati sponsi patrueles inter se fuerint: ii quemcumque eorum, Iosepho aßignent patrem, extraneum unum in Christi Genealogiam inducunt: plures autem si altius nos velint ascendere, ut ad communem consanguinitatis radicem perveniatur. Cornelius a Lapide super Lucam, rem omnem expedire se credit, si Iosephi patrem, & matrem Mariæ Annam germanos fecerit: ita ut Lucas paternum Mariæ genus deduxerit: maternum Matthæus, quod ipsi fuerit cum Iosepho commune. Magnum nobis Cornelii nomen est ac merito venerabile: quod tamen pace illius dictum sit, uti ratio abhorret credere, quod Lucas naturalem in aliis omnibus generationem secutus, in ipso principio pro filio filiave posuerit generum: sic inanis jactantiæ merito argueretur Matthæus, qui vanam regiorum nominum pompam, ex qua Christo nihil juris ad regium Dævidis stemma esset, protulerit Iudæis, Meßiam Davidicarum benedictionum heredem, secundum legitimam succeßionem expectantibus & postulaturis. Quis enim ignorat Iudaicas mulieres, quas, nisi paternæ substantiæ essent sine fratre heredes, nulla lex vetabat in alienam familiam enubere, omni prorsus jure paterno eo ipso cedere quo sic enubebant? Adeo ut Anna nupta Ioachimo, orta ex familia, ut supponitur, non regia, non potuerit natam ex eo conjugio filiam in patris sui inferre familiam, nisi ea ex Ioachimi domo emißa: ad quod faciendum nulla sane, quod oporteret, lex cogebat. Nam quæ potest proferri lex, quæ pupillas heredes proximo materni avi consanguineo obligabat? cum inde manifesta poßeßionum confusio deberet enasci, quam vitatam omni ratione leges volebant.

§ V Josephi Genealogia duplex apud Matthæum & Lucam, & Christi ex utraque processio.

[27] [Non Matthæus Iudæis scribens,] Alter hic nodus, est, a jam dicto Poßino non infelici conjectura solutus: cui quidem plurimi Sanctorum Patrum Interpretumque præivere, dicentes, ab Euangelistarum altero carnalis generationis servari ordinem, ab altero legalis succeßionis rationem haberi. Sed plerique eorum temere Africanum secuti (a quo alioqui in utriusque lineæ conjunctione desciscunt) nec rationi nec Scripturis satis conformiter videntur adscripsisse Matthæo, ejus quæ secundum naturam est generationis seriem, Lucæ vero alterius quæ secundum legem succeßionis. Etenim Matthæum, [sed Lucas gentium Euangelista] qui Iudæis Hebraice scribebat, omnia jura ex legis præscripto metientibus, æquius erat hoc facere quam Lucam, cujus Euangelium Græce conscriptum, ad Gentes potius instruendas dirigebatur, Iudaicarum ceremoniarum legumque non adeo curiosas, aut prorsus ignaras. Verum ne Spiritui sancto præscribere hac in parte videamur, potius quid factum sit, quam quid fieri convenerit inquiramus; utrumque autem commode assequemur, utriusque seriei generationes cum Poßino expendentes, easque cum irrefragibili Scripturarum testimonio conferentes.

[28] Quid igitur Lucas? Cum in principio seriei suæ, [carnalem Christi genealogiam texit,] a Christo sursum ascensurus, filium eum dixisset Ioseph; expreße addidit, ut putabatur, ne naturalem quis generationem suspicaretur. Putabatur autem, propter conjugium Iosephi cum Maria; quod esse neptis cum patruo suo, velut vulgo notum supponens, atque ideo nihil dubitari quin hujus avus esset, qui pater illius generatione carnali; absque ulla deinde restrictione sic porro ad ceteros ex ordine recensendos absolute progreditur; qui fuit Heli, qui fuit Mathat: atque ita de reliquis. Nisi enim hi carnaliter fuerunt ex invicem procreati, ultra Christum extendas oportet istud, ὡς ἐνομίζετο; & porro eodem pede concipias Euangelistam pergere, quoties alicui majorum Christi duplex est pater; legalis alius, alius naturalis. Hoc autem non facit Lucas, sed omnino contrarium, in Obedo; cujus tamen patrem Boozum, libri Ruth cap. 5, audimus palam in concione profitentem: Testes vos estis hodie, quod Ruth Moabitidem, uxorem Mahalon, in conjugem sumpserim, ut suscitarem nomen defuncti in hereditate sua, ne vocabulum ejus de familia & fratribus & populo deleatur. Obed ergo, ex eo conjugio prognatus, Mahaloni, imputandus fuisset secundum legem; nisi naturæ ordinem tenuisset Lucas, & tam vere Josephum filium Heli dicere voluisset, quam vere Obed fuit Boozi, quamvis legaliter filius Mahalon: nec potest alius ullus gradus assignari, in quo legis, non naturæ rationem habuerit Lucas.

[29] Econtra vero Euangelista Matthæus, ubicumque series naturalis deficit, juris sequitur successionem: [Matthæū sequi repromissionis seriem,] & crebris potest exemplis ostendi, τὸ genuit ab eo vel simpliciter vel metaphorice accipi, ut sit idem quod, babuit in Davidicæ familiæ principatu, & benedictionibus, in ordine ad Messiam Davidi atque ante ipsum Abrahamo datis, successorem. Hoc enim videtur innuere solennis illa propositio: Liber generationis Iesu Christi, filii David, filii Abraham. Qua de re vide accurate disputantem Poßinum, cap. 10, ubi ostendit, videri concessum Abrahamo jus habendi unum semper in terris, usque ad Christum natum, qui se repræsentaret, repromissionis de Messia ex se nascituro heres. Qui quidem universim is fuerit, qui erat inter fratres ordine nascendi primus (nisi revelatio particularis interveniret; ut in Iacobo, Iuda, Davide, & Salomone accidit) idemque recta linea per naturalem generationem propagatus; [per legales successiones continuatam,] usque dum Salomonis & Salomonidarum peccatis exigentibus factum est, ut hic ab initio sic provisus ordo turbaretur: stante tamen & suum finem per viam legalis succeßionis obtinente, primario Dei proposito & promißionis fide, ut in sequentibus declarabitur. Ex quibus hoc quoque consequetur, aut Euangelistarum neminem naturalem prorsus tenere ordinem, quod est absurdum: aut tenere Lucam: qui propterea ad Adamum usque provehatur, cum in Abrahamo sistat Matthæus, ut primo capite repromissionis divinæ, secundum quam natus Messias prædicabatur Iudæis, parum curantibus Abrahami antecessores, qui ipsis erant cum multis aliis gentibus, ac demum cum hominibus omnibus communes.

[30] Ad probandum porro id quod jam diximus de Matthæo, ipsum scilicet serie naturali deficiente, [ostenditur in Ezechia,] ad legalem recurrere, primo quidem demonstrat Poßinus, sanctißimum Regem Ezechiam non fuisse impiißimi Achaz naturalem filium: demonstrat, inquam; evidenter ex Scriptura docens cap. 53 & 54, omnibus evasionibus occlusis, filium Achazi dici non posse Ezechiam, nisi credatur natus fuisse ex novennis pueri petulanti supra ætatem libidine, & quidem fornicariä: quis enim illi ætatulæ legitimam uxorem junxerit? Achazo autem regnanti non nisi unicum fuisse filium, [Achaz sint liberis mortui successore,] eumdemque per sacrilegum furorem in honorem idoli Moloch holocausto consumptum esse, ex eisdem Scripturis haud difficulter colligitur. Vt proinde apud Isaiam cap, 14 merito lætari Philisthæa potuerit, quoniam sine liberis moriente Achazo, comminuta fuit virga percussoris sui, Osiæ videlicet, qui ex Regibus Iudææ primus cœperat Philistæos affiligere, & cujus nunc posteritas in Achaz deficiebat. Sed eam lætitiam temperat Propheta: quia de radice colubri egrediens regulus, id est, de eadem stirpe regia ex qua Osias processit (velut coluber per terram repens, & in destruendis extruendisque munitionibus omnem victoriarum fructum consumens) egressurus esset Ezechias; qui velut alatus serpens celeritate maxima longe lateque perniciem spargeret per omnes Philisthææ ditiones. Ipse enim, ut dicitur 4 Regum 18, percussit Philisthæos usque ad Gazam & omnes terminos eorum, [ex proxima agnatione.] a turre custodum usque ad civitatem munitam. Cujus autem filius? Id quidem in obscuro est, satis tamen Scriptura indicat, Osiæ, consensu ac studio populi evecto in regnum, plures fuisse fratres: nisi enim fuissent, ut quid ita expresse & præter morem popularis favoris sacræ meminissent historiæ? Sin autem altius adscendendum, Iosaphatum saltem omnino constat alios sex filios, nominatim 2 Paralip. 21 expressos, genuisse. Demum undecumque natus, si filius non fuit Achaz, quod non fuisse ostenditur; dubitari non debet quin jure successionis, parte regiæ stirpis extincta, successerit Ezechias, per cognationum gradus sceptro vicinior: quod satis est ad intentum nostrum.

[31] Alterum legalis successionis a Matthæo relatæ exem plum, sed naturali admixtum, habemus versu II, ubi dicitur: [2 in Iechonia legaliter fratre] Iosias autem genuit Iechoniam & fratres ejus in transmigratione Babylonis. Nempe Ioackimo, Iosiæ post Iohanan præmortuum primogenito, Babylone extincto, filius ejus Iechonias in cernenda avi Iosiæ hereditate, patruis suis Sedeciæ & Sellum fiebat æqualis: qui proinde hic fratres Jechoniæ videntur dici: nisi latius nomen fratrum accipere malis, pro proximis quibusque ex communi avo Iosia consanguineis, [patruorum suorem,] qui omnes in transmigratione Babylonis extincti sunt: videlicet eo jam partim abducti partim, dum abducerentur; cum filiis Sedeciæ, qui fuerat fratri suo Ioakim substitutus in regnum a Nabuchodonosore, occisi sunt in Reblatha. Post transmigrationem vero Babylonis, id est, postquam jam omnis populus cum Principibus suis abductus esset in Babylonem, ibidem Iechonias genuit Salathiel.

[32] Quomodo autem genuit? Rex quidem Euilmerodach, ipso anno quo regnare cœpit, [3 in Salathiele solū legati filio Iechoniæ.] captivum Regem levavit de carcere, & posuit thronum ejus super thronum Regum qui erant cum eo: quis tamen negare audeat impletam terribilem istam Dei comminationem, de Iechonia Hieremiæ 22 pronuntiatam? Hæc dicit Dominus: Scribe virum istum sterilem: non quia nullos genuerit filios (paulo enim superius propagati ab eo seminis & in captivitate morituri fit mentio) sed quia non erit de semine ejus vir, qui sedeat super solium David, & potestatem habeat ultra in Iuda: quod profecto minime fuisset impletum, si Iechoniæ ex filio nepos fuisset Zorobabel, diuturnus & felix gentis Iudaicæ, in sedes patrias restitutæ, Princeps; multoque minus si per hunc Christus ipse, cujus regni non erit finis, omnium priorū promißionum optatißimum complementum, ex Jechoniæ semine per naturalis generationis seriem fuisset propagatus, ut volunt ii, qui Matthæum faciunt talis seriei auctorem.

§. VI Repromissiones divinæ a Salomonidis ad Nathanitas translatæ: ex his Christi parentes secundum utramque lineam.

[33] Extincto sine liberis, ut dictum est Iechonia, Salomonidarum postremo, [A Salomonidis ad Nathanitas transit repromissio,] in vanam brevemque spem Iudæis Babylone captivis paulo ante mortem suam rursus ostenso, prorsus Salomonica stirps exaruit, &, quemadmodum S. Brigittæ revelatum fuit, non est completa in Salomone promissio; sed ab illius posteris transiit ad posteros Fratris ejus Nathan, ex eadem Bethsabæa nati post Salomonem: a quo Nathane carnalis generationis lineam ad Salahtielem usque deductam pete sis ex Luca: & conclude, Matthæum in eo ejusque posteris legalem dumtaxat succeßionem spectasse. Atque huc facit totus Psalmus LXXXVIII, in quo Prophetico spiritu David istam Principatus, a Salomonidis ad Nathanitas una cum promißione sibi de nascituro ex se Messia facta translati, commutationem miserabiliter deplorat, postquam ita magnifice extulisset, Misericordias David fideles, [qua de re est Psalmus 88] hoc est, Dauidi absolute & irrevocabiliter addictas; quales cum sperasset eas quoque fore, quæ fuerant in Salomonem traductæ, nec sibi persuasisset paternæ indignationis flagella, filiis peccantibus intentata, usque ad commutaionem Christi processura; rursum sibi facta juramenta repetit: & quasi non intellexisset, Deum de se Davide uno dixisse Misericordiam autem meam non dispergam ab eo; sed eam in aliquo filiorum ejus implebo, nulli nominatim obstrictus, & pro cujusque meritis erga singulos me habiturus; ita dolenter exclamat: Tu vero repulisti & despexisti, regiam scilicet stirpem, eatenus a Salomone deductam: Distulisti Christum tuum, sive alio transtulisti. Deinde cetera persequens, [Christi commutationem prædicens:] quæ sunt in urbis excidio & Salomonidarum interitu lamentabilia: Ubi sunt, inquit, misericordiæ tuæ antiquæ Domine?.. Memor esto opprobrii servorum tuorum … quod exprobraverunt inimici tui … commutationem Christi tui.

[34] Gentiles videlicet insultabant post mortem Jechoniæ Iudæis, [ita Iacobi filius legalis Ioseph,] eatenus arbitratis spem suam in Salominidis completum iri, nunc eam demum apparere vanam: sed minime vanam fuisse, quamvis aliter atque ipsi crediderant accipiendam, & in Nathanidarum succeßione complendam agnoscit, divinæ voluntati in fine psalmi acquiescens Propheta, dicendo: Fiat, fiat. Exinde tamen difficilior fuit Iudæis certa illa atque infallibilis Messiæ ex Davide expectatio: quæ difficultas obscuritasque tunc etiam crevit, quando in morte Jacobi, qui S. Josepho atque adeo etiam Mariæ Virginis pater legalis aßignatur, defecit principalis illa per Abiud ducta Zorobabelidarum propago; &, ut ad veros repromißionis heredes perveniretur, per carnales generationes a Reza, altero Zorobabelis filio, descendendum fuit ad posteritatem Heli: [Iosephi Christus fuit,] idque præmortuo Ioachimo, ut proinde eo omisso post Iacob immediate fuerit Ioseph nominandus, vir Mariæ, non qualiscumque; sed, ut Attici dicunt, ἐπιδικαζόμενος, cognationis proximæ jure sumptus ex præscripto Legis: quo sensu viri nomen videri non potest a genealogia alienum, utpote gradum unum constituere idoneum. Eo enim fiebat, ut vice patris Christo Josephus esset, in eumque, etiamsi nullum cum Virgine matre fuisset matrimonium, solius agnationis jure, tamquam ni legalem filium, omne jus sibi acquisitum refunderet. Quia Christus, mediante matre ex Spiritu sancto fœcundata, adeoque nihil peregrini sanguinis in genus suum inferente, tam vere fuit filius legalis Josephi, quam vere mediante eadem matre & Ioachimo carnalis erat filius & beres Heli, qui idem & Mariæ ævus & Iosephi genitor fuit.

[35] Ita fere Poßinus, a quo relictam Iudæis difficultatem in perquirendo herede Jacobi, [Iacobus autem iste primus maritus ejus mulieris] Abiuditarum ultimi, videor mihi posse lævigare, adducendo relictæ ejus uxori Bethleemitam Heli, patrem Joachimi; ex quo altero ipsius Heli matrimonio procreandi filii, non conserentur esse ipsius, sed Iacobi: hujus, non illius, futuri heredes. Qui quidem Heli, priori suo filio Joachimo, jam forfitan conjugato aut certe familiam per se ducere apto, relinquens quas habebat in Iudæa facultates; intellecta Jacobi morte, per quam offerebatur sibi tamquam proximo, non tam hereditas quam benedictio amplior, propriorque spes suscitandi ex ejus relicta Meßiæ, transire festinaverit in Galilæam, accepta tamen prius ex Templi archivis juris sui proximitatisque probatione; cum qua receptus Nazarethi, [unde proximus illius heres Heli, pater Ioachimi, genuit ipsum Ioseph] defuncti viduam, adhuc iuvenculam, desponsarit sibi; manens in ipsius Iacobi domo, cum istic sibi natis liberis, quorum primus Iosephus fuerit, Mariæ Virginis Sponsus divinitus destinatus. Hoc posito Nazarethanis, & ceteris qui rem vellent examinare Iudæis, minime ignotum esse poterat, quo titulo prætenderet Christus se esse, qualem per miracula probabat, filium David, non qualemcumque, sed istum quem expectare jußi erant. Quare nihil obest quo minus Nathanæel, Legis peritus, sciensque in Nazareth haberi tales Jacobi (ut dicebantur) filios & familiam, non dubitanter interrogaverit, sed positive asseruerit, [quæ res potuit & debuit fuisse notissima Iudæis.] quod ex Nazareth potest aliquod boni esse. Si autem dubitavit, ideo solum dubitaverit, quia noverat in Michea scriptum; Et tu Bethleem terra Iuda, nequaquam minima es in principibus Iuda, ex te enim exiet Dux qui regat populum meum Israël, & tamen paßim credebatur & dicebatur Iesus Nazarenus aut Iesus de Nazareth; solum autem domesticis paucis notum erat eum fuisse natum in Bethleem Iuda. [de Iesu tamen recipiendo dubiis quia ipsis annuntiabatur a Nazareth.] Nec absimile vero mihi videtur, duodennem Iesum, quando invenerunt eum parentes sui in medio doctorum, audientem & interrogantem illos; inter alia quæ ipsos interrogando potius quam aliquid affirmando docuit, etiam istum scrupulum ipsis exemptum voluisse, quærendo num propter istud apud Micheam oraculum, Messias necessario esset expectandus ex Bethleem, eo tempore quo familia Iacobi Abiuditæ tota in Galilea erat, & tamen aliunde constabat Messiam vel advenisse, vel mox adfuturum; eaque interrogatione effecisse, ut cognoscerent, satisfactum oraculo fore, si quoquo modo natus in Bethleem Meßias, aliunde fortassis quam ex Bethleem annuntiaretur, sicuti postea factum est, prædicantibus Apostolis Iesum a Nazareth.

[36] Quidquid horum sit (neque enim nostra magni refert, quam certo notum Iudæis fuerit, [Itaq; nascituro ex Maria Messiæ] ex Iacobi istius posteris expectandum Meßiam) dico ex præmißis consequi, Iosephi cum Maria nuptias, non fuisse absolute necessarias inserendo in succeßionē regni Iudaici Christo, nisi quatenus opus erat, ut legitimus Nepos Iacobi esset & crederetur. Dico, esset & crederetur; quia licet propter nuptias istas erat Iesus, [necessariū fuit illius cum Ioseph conjugium] filius, ut putabatur, Ioseph, secundum carnem, & hic illius Pater vocaretur, non tamen revera sic erat, utpote non ex voluntate catnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo conceptus; ideoque Mariæ quidem filius, legitimus simul ac naturalis (illegitimum enim dumtaxat facit copula illegitima) non tamen idem Iosephi filius fieri legitimus sive legalis poterat, nisi per legiti mas matris suæ cum illo nuptias, quæ mater per easdem nuptias fiebat quasi filia Iosephi, apta heredem illi procreare. Quod nisi fieret, Iosephus nullum filium neque naturalem neque legalem relinqueret, & sic debuisset jus præmogenituræ legalis ex lacobo, in eaque fundata spes procreandi Messiæ, devolvi ad germanum Iosephi fratrem si quis erat; erat autem, ut infra apparebit, germanus Cleophas, tum alios aliunde liberos habens, tum ex Maria, Mariæ Christiparæ Consobrina & nepte Ioachimi, Iacobum Fratrem Domini, cujus causa hæc tractatio instituitur. Fuerunt insuper eædem nuptiæ etiam ob alias urgentes causas ordinatæ a Deo; quarum capitales duæ hæ; ut extra suspicionem fornicariæ copulæ virginei conceptus mysterium poneretur, [licet etiam aliis de causis provisum.] interim dum miracula comprobarent, Dei filium Messiam citra virilem concubitum & potuisse gigni, & reapse absque eo genitum fuisse. Deinde ut servaretur lex de conjugiis τῶν περικλουριτίδων paternas hereditates in solidum adeuntium, qualis erat Ioachimo Maria. Quam legem usque ad conscientiam valuisse, ac ejus neglectum culpæ imputandum, satis indicant, ex libro Tobiæ cap. 3 juxta LXX Interpretum editionem Græcam, illa septimum viduæ & adhuc virginis Saræ verba: Unigenitia sum patri meo, filium præter me non habenti qui possit ei succedere; neque fratrem aut ex fratre natum nepotem, cui me uxorem servem: quasi subinferens, culpæ sibi verti non posse, quod nullum ejusmodi habens, aliis nubere consensisset, adeoque nec imputandam sibi tot virorum cædem, quasi propter legis prævaricationem occisorum, ad avertendam injuriam, proximo, cui se servare obligaretur, cognato talibus nuptiis irrogandam.

[37] Porro, ut unde digressa est eo revertatur oratio, fundamentum adstruendæ filiationis istius egalis Christi ad Iosephum est jus quoddam, [Fundamētum filiationis legalis,] ut vocant, repræsentationis, in Iudaica republica constitutum, & etiam nunc inter dispersionis reliquias perseverans: ob quod Hebraici Iuris periti, communi effato seu axiomate negant fieri posse, ut in sua gente aliquis absque certo herede moriatur: quia fieri non potest, quin sursum ascendendo, perveniatur ad unum quemdam, qui habeat in vivis aliquem ex se recta generationis carnalis linea descendentem, a quo poßit repræsentari in ordine ad herciscundam hereditatem: quæ si defectu propaginis naturalis provolvi porro nequeat, non habens in quo consistat, necessario in caput revolvitur, usque dum inveniat aliquem quadam juris fictione superstitem, qualis in præsenti casu fuit Christus, per Mariam & Iosephum ascendens ad Iacob, patrem Iosephi legalem, per Mariam vero & Ioachimum ad Heli, ipsius etiam Iosephi patrem carnalem. Et hoc est cur dicat Iosephus Historicus, libro adversus Appionem, [ob quod cura Iudæis Genealogiarum tanta] Iudæos tam diligentes religiososque fuisse hac in parte, quod non Sacerdotibus quibuslibet per varia loca & fana dispersis, ut Ægytii Chaldæique sed uni generi, uni templo, defixo Hierosolymis, ministrantibus Aaronis posteris, ipsique adeo principi eorum, summo Pontifici curam singularem divino instituto præscripserunt, custodiendæ in arcanis litteris memoriæ rerum, tum publice gestarum, tum privatas quidem familias ac personas attinentium, sed quarum successiones nosse interesset publice. Quas litteris ne everso a Chaldæis templo interiisse quis existimet, lib. 1 Esdræ caput 11 legat, ubi Sacerdotum quorumdam quorū de genere dubitabatur, Genealogia quæsita dicitur (utique in ærario aut chartophylacio sacro, Babylonem cum reliqua captivitate traducto, indeque remigrantibus Iudæis relato) eaque non inventa, ejecti sunt de Sacerdotio: a gumento inquit. Poßinus, manifesto, omnium familiarum censum ibi diligentem esse solere, saltem Sacerdotalium & Regiarum: eamdemque adhuc durare diligentiam norunt omnes, qui gentem norunt.

[38] [ex quibus Christum Matthæus ostendit.] Talium ergo tabularum fide probaturus Matthæus, Christum, qui se Messiam dixisset probassetque tanta signorum evidentia id ipsum habere, quod illi potißimum spectabant & requirebant, veram ac legitimam a Davide succeßionem; id quod intendebat est perfectissime assecutus, omnes Iudaici juris apices Spiritu sancto dirigente observans, Ideoque vix dubitamus, quin Ochosiæ, Ioasi & Amasiæ Regum nomina, ideo prætermiserit, quia in dictis tabulis ea desiderabantur, per quamdam veluti excommunicationis, quam viventes incurrerant, sententiam ex iisdem Sacerdotali expuncta judicio ignominiæ caussa; quomodo deinde est in Ecclesia usurpatus mos nomina Episcoporum mortuorum, qui macula graviori notati fuissent, e sacris Diptychis expungendi: quod etiam in Ioakimo Iechoniæ patre, & aliis forte nonnullis valuerit. Cur autem istos potius quam alios æque ac magis impios eraserint e fastis Sacerdotes, docte solideque discutit Poßinus cap 30, & 45. Cujus doctrina ut facilius capiatur, eccum tibi Genealogicum schema a Davide ad Iosephum, hinc secundum legem ex Salomone, inde secundum naturam ex Nathane ductū, donec series utraque, in Zalathiele & Zorobabele concurrens atque ab his rursum divisa ad invicem redeat in Davide. Nam qui volunt duos prænominatos. Zalathielem inquam & Zorobabelem, alias apud Matthæum esse quam qui sunt apud Lucam, nullo id probant argumento: nec dubitamus quin Zorobabel natura filius Zalathielis fuerit, licet 1 Paralip. 3 dicatur filius Phadaiæ, patrui fortaßis sui aut fratris natu majoris, absque heredibus ex se prognatis mertui, cui proinde Zorobabel filius legalis fuerit: cujusmodi succeßiones, quatenus ad supplendum naturalis seriei defectum fuerunt assumptæ a Matthæo, notare voluimus *** asteriscis: ceteras recta | lineola signavimus.

SCHEMA GENEALOGICUM JOSEPH FILII DAVID, ET JESU CHRISTI FILII DAVID
secundum ordinem
LEGIS���������NATURÆ
ex Matthæo���������ex Luca.
DAVID FILIUS ABRAHAM

Salomon	Nathan
Roboam	Mathathas
Abias	Mennas
Asa	Meleas
Iosaphat	Eliakim
	Ionas
Ioram	Ioseph
† Ochosias	Iudas
† Ioas	Simeon
† Amasias	Levi
Osias	Mathat
Ioathan	Iorim
Achas	Eliezer
	Iesus
Ezechias	Her
Manasses	Elmadan
Amon	Cosan
Iosias	Addi
† Ioakin	Melchi
Iechonias	Neri
SALATHIEL
ZOROBABEL
Abiud	Resas
Eliacim	Ioannas
Azor	Iudas
Ab anno primo reducti per Zorobabelē e Babylone populi Israelitici usque ad Christum numerantur paßim anni DXXXVI: quibus cum non sufficiant generationes novem, quot apud Matthæum dumtaxat numerantur; consequens est, ut intermedii aliquot (incertum quot & quo loco inserendi, & forte non omnes naturali serie prognati) ex sacris templi libris expuncti fuerint, ob similem caussam, ob quam signati † superius Reges tres, ac denique Ioakin Iechoniæ pater, fuerunt ex iisdem erasi, ideoque a Matthæo, solos illos respiciente, in recensendis Christi progenitoribus omißi.	Ioseph Semei Mathathias Mahath Nagge Hessi Nahum Amos Mathathias
Sadoc	Ioseph
Achim	Iannes
Eliud	Melchi
Eleazar	Levi
Mathan	Mathat
Iacob	Heli
IOSEPH	Ioachim
MARIA
IESUS

[39] Exposita porro, ut diximus, ista secundum Legem genealogia, Matthæus, tamquam rem facilem Iudæis, [Iacobi oraculum declaratur] juris sui minime ignaris, ipsismet examinandum reliquit, quomodo succeßiones illæ legales per generationes carnales & proximæ consanguinitatis jura necterentur: ut qu satis haberet ostendisse ex ipsorummet tabulis, factas Abrahamo & Davidi promißiones ad Christum pertinere: adeoque implevisse Deum id quod promiserat Geneseos 49. Non auferetur sceptrum de Juda, & Dux de femore ejus, donec veniat qui mittendus est. Vti enim adhuc durat sceptrum in Francia post tertiam regiæ stirpis mutationem, imo & in Anglia etiam postquam illic rerum potiti sunt extranei penitus Nortmanniæ Duces; ita duravit sceptrum in Iuda, quamdiu Iudaicus populus Reges ac Principes habuit, a quibus, uis legibus regeretur, ex quacumque demum tribu aut natione ii vel assumpti vel intrusi essent. Horum autem postremus fuit Archelaus, statim post mortem patris mulctatus a Romanis dimidia parte regni, quod ipso deinde pulso, [quoad regnum politicum,] in Tetrarchias sectum est quadrifariam: & relicta est extra sortem Iudæa, Romanis Præsidibus reservata. Atque hoc dictum sit in communi hactenus opinione, qua Herodes, dictus Alcolonita, postremo regnantis in Iudæa stirpis auctor, creditur, ut cognomento, sic etiam genere Alienigena & Idumæus fuisse; nihil ad Jacob, nihil ad Judam pertinuisse. Nam sæpe laudatus Poßinus noster, edita nuper Dissertatione erudita, demonstravit contrarium; [non ante Messiæ advenium auferendū a Iuda] allegans ex Iosepho Nicolaum Damascenum, Antipatro Herodis patri familiarißimum, diserte affirmantem, quod prædictus Antipater fuit genere Judæus, ex primis ortus Judæorum, qui e Babylone in Iudæam venerunt. Nec vero apparet qua veri specie tueri se potuisset Herodianorum hæresis, credi volentium ipsum esse promissum Iudæis Messiam, licet nequaquam natum ex Davide, si neque ad tribum Iudæ, neque ad aliam aliquam Israeliticam ille spectabat: cum Deuteron. XVIII expresse dixerit Moyses, Prophetam de gente tua & de fratribus tuis, sicut me, suscitabit tibi Dominus Deus tuus. Addit & alia argumenta, nequaquam futilia, ut quod Costobarus, Idumeæ Princeps & Herodis levir ipsique carißimus, clam id agens per Cleopatram apud Antonium, ut liceret Idumæis excutere Iudaicæ Legis jugum, quod Assomonæi Principes imposuerant, atque ad ritus avitos redire, passus repulsam sit: excusante Antonio, haud se posse fidelißimo sibi Herodi tantum dolorem inurere; indicio satis claro, quod tam Antonio quam Costobaro constaret, [ex cujus stirpe demonstratur fuisse Herodes] Herodem vere Iudæum esse, atque adeo ægerrime laturum istam Iudaicæ Legis imminutionem. Infert ergo Poßinus, quod Herodes & a Patribus & ab Historicis solum Idumæus dicatur, quia in Idumæa, dum istic pater suus Antipater Proregem ageret, natus & educætus fuerit, sicut Paulus Tarsensis, Barnabas Cyprius appellantur, veri nihilominus Iudæi: deinde palmari Iosephi testimonio contra ipsummet Iosephum, alibi aliter loqui visum, rem conficit ex lib. 20 Antiqu. cap. 6, ubi narrat, quomodo extitit Cæsaream inhabitantium Iudæorum acris, contra Syros ibidem degentes, [licet a loco Natali dictus Ascalonita.] contentio, de æqualitate in jure civitatis. Siquidem Iudæi primarum in hac parte sibi arrogabant, ea freti ratione, quod Urbis Conditor Herodes Rex de ipsorum fuisset genere. Id porro Syri de Herode quidem ita esse fatebantur, ceterum allegabant, quæ nunc Cæsarea vocaretur, antea Turrim Stratonis fuisse dictam, quo tempore nullus ejus civis Judæus erat.

[40] Non igitur ablatum fuit Sceptrum de Iuda, quamdiu Herodes iste vixit; ablatum est autem ipso post Christi nativitatem extincto & filio Archelao non nisi in partem succedente, [Davidicis duabus primariis familiis terminatis in Christo,] ac deinde prorsus abdicato. Non etiam ablatus fuit (sicut supra ostendimus) usque ad natum Meßiam, Dux de femore Iuda, id est Tribus a Iuda deductæ caput, Principatum illum Israëlitici populi hereditarium transmissurus ad successorem, eumque suum, si non & naturalem, saltem legalem filium; ablatus est autem temporalis iste Principatus nato eo, qui æternum poßideret eumdem. Quod ut certius constaret Iudæis, scirentque se alium a Christo frustra expectaturos; primum quidem effecit Deus ut primariæ duæ Davidicæ Domus familiæ in Christo terminarentur, omnibus earumdem familiarum proximis ipsi Christo heredibus in ipsum ut Messiam credentibus, nec alium expectantibus. Supererant quidem ex Davidis domo familiæ plures aliæ, una cum Christo nascituro recensitæ Bethleemi; sed exustis atque deperditis in Hierosolymitanæ urbis templique excidio Genealogicis istis tabulis, ex quibus jus unius præ altera probari debuisset, [aliis vero excisis a Vespasiano] incerta erat omnis earum inter se de primatu contentio. Hanc vero etiam majori ex parte Vespasianus dispescuit, si vera est fama, apud Eusebium lib. 3 cap. 12 relata, quod post expugnatam civitatem, eos qui a Davide genus ducerent, perquiri jussit (facile autem erat ex ipsis Census facti sub Augusto libris familias singulas invenire) ne quisquam apud Judæos ex regia stirpe superesset; eaque ex causa gravissima rursus persecutio Judæis illata fuit: quam præfatos Cleophæ ex Iuda filio posteros, cum majore illius filio Simeone, credo non aliter evasisse, quam merito & titulo professionis suæ, omnem venturi Regis spem mentionemque abominantis. Iterum tamen sub Trajano nova persecutione suscitata, nec ipsi quidem Simeoni est parcitum, licet Episcopo Christianorum & centum viginti annos nato.

[41] Neque dicas, quod per repræsentationem jam explicatam, quamdiu Iudæi erunt ex Iuda carnaliter propagati, [ablatus est etiam ducatus Tribus Iuda addictus Davidi.] tamdiu necessario inveniendus sit aliquis, qui a Iudæis, Christi Resurrectionem & perpetuitatem in ea fundatam nolentibus credere, habeatur Dux & caput in familia Iuda: & Davidis, quamvis prorsus extincti, eodem jure heres sit, quo Christus Salomonis: quia talis non esset futurus de semine David, adeoque non eodem cum Christo, sed simili dumtaxat jure tueretur causam suam. Nec de qualicumque Ducatu intelligenda est Patriarchalis benedictio, sed de eo qui simul cum regno esset sumpturus exordium in Davide, & æternandus in Messia, ex ipsius Davidis semine toties tamque solenniter promisso. Quod nisi jam factum credere velint pervicaces, ne falso quidem nunc poßint faciendum sperare, si vera est opinatio nostra de extincta penitus Davidis Domo & familiis singulis inde deductis. Pertinuit certe ad divinam providentiam, tollere Iudæis omni ratione spem illam, quam potuissent in alio quocumque Davidicæ stirpis ramo collocare. Quod si forte ex hodiedum viventibus alii (nemo enim est in illa toto orbe dispersa gente, qui non nominet tribum ex duodecim unam, fortaßis etiam & familiam certam, [cujus certos posteros alios non facile ostēdent Iudæi.] ex iis quas olim fuisse nobiles tenet ipsorum traditio) si forte, inquam, hodiedum aliqui pretendant genus ducere ex Davide, illis numquam Iudæus sapiens certam fidem habebit; cum non possit ignorare, quam impossibile talibus sit, demonstrando evincere prætensam originem; & ut eam possint demonstrare, numquam tamen poterunt definire, ut antea, quis sit successioni proximior: tam multis toto orbe sparsis, qui similiter se jactem a Davide descendere.

§ VII. Eorum qui Fratres Domini vocantur in Euangeliis, Sanctique Præcursoris cum eodem Domino consanguinitas vel affinitas.

[42] Nazarethani cives, nati apud se Christi doctrina & miraculis increduli, [Fratres ac sorores Christi quomodo dicti, varii varie explicant,] invidentiæ suæ & pervicaciæ colorem aliquem daturi, ita inter se contemptim quærunt Matthæi XIII, Unde huic sapientia hæc & virtutes? Nonne hic est fabri filius? Nonne mater ejus dicitur Maria, & fratres ejus Jacobus, & Joseph, & Simon, & Judas, & sorores ejus nonne omnes apud nos sunt? unde huic ergo omnia ista? & scandalizabantur in eo. Eadem omnia quoad substantiam, sed brevius nonnihil, habes Marci VI. Hinc variæ apud varios extiterunt sententiæ. Et impius quidem Helvidius blasphemando præsumpsit detrahere Deiparæ titulum semper Virginis, ac si post Christum, de Spiritu sancto conceptum & salvis pudicitiæ claustris effusum in lucem, suo cum Iosepho matrimonio usa, istos ei liberos genuisset. Paulo tolerabilius insaniverunt nupturientes Græculi, qui Iosephum Mariæ coniunxerunt jam viduum, & plurium ex priori thoro liberorum parentem. Nonnulli denique apud Latinos omnia expedita sibi fore existimarunt, si S. Annæ, Christi aviæ, [ineptius aliqui:] plures maritos junxissent, ex quibus natæ sint illæ quæ passim Sorores Matris Jesu vocantur; unde factum ut earum filii, consueta Hebræis phrasi, vocentur Fratres: quorum etiam numerum liberaliter augent, addendo eis Ioannem & Iacobum filios Zebedæi, ex matre, ut volunt, Salome. Ne autem incertum maneret, qua ratione ad Christum suus Prodomus spectaret, ignorantes quid de eo traderent Græci (quibus tamen ipsis magna fides habenda non erat, congruæ vetustatis auctoritate destitutis) Emerentianam quamdam commenti sunt, quæ Stolano nupta, Annam Mariæ & Ismeriam Elisabethæ matres pepererit: quod cum secuti illi essent qui S. Augustino Sermones ad Fratres de eremo, & S. Cyrillo Alexandro nescio quid de ortu S. Annæ supposuerunt; tot paßim sectatores ex neotericis habuerunt, ut pudeat pigeatque recensere eruditos alias viros, clausis veluti oculis eidem fabellæ adhærescentes. Sed de his alias, malim ego nomina ignorare, quam fingere, aut sine idoneo teste obtrusa acceptare.

[43] Virginem vixisse Iosephum ac mortuum esse, tota post Hieronymum tenet Ecclesia Latina: [Systema novum hic proponitur,] Virginem autem vixisse, non quomodocumquo, sed deliberato animi in omnem vitam proposito, voti quoque religione firmato, quale etiam ante matrimonium conceperat ipsamet Deipara, satis probari videtur ex hujus tam plena asseverationis certißimæ interrogatione, Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? minus utique valitura, si integrum Josepho fuisset matrimonio legitime contracto uti, & sponsæ suæ qualecumque votum irritum facere jure suo contrario. Agit hac de se plenius noster de Iosepho Commentarius § VII, quo tractantur Sanctorum Christi parentum desponsatio & continentiæ votum; pro quo, istic satis legendo & minus ad nostrum nunc argumentum faciente, supposui hic Paragraphum alium, reique, mox fusius explicandæ, præmitio Genealogicum Systema.

SYSTEMA CONSANGVINEORVM CHRISTI, PRINCIPALE EX PARTE IOACHIM SEU POTIUS IOSEPHI.

Ex his conjugiis filiæ aliquot, Sorores Iesu dictæ a Nazarenis.

SYSTEMA SACERDOTALE EX PARTE ANNÆ

[44] Phænomenorum cælestium rationem reddituri, & cursus siderum descripturi Astrologi, [non ut certum,] varii varia constituunt stystemata; non quasi præsumant definire quomodo naturam condiderit Deus; (sciunt enim hunc eumdem, qui a nobis cernitur, motum superaëreorum corporum, ab omnipotentißima Dei sapientia modis diversis, licet a nobis necdum intellectis, condi potuisse) sed quod, in eo quem ipsi excogitarunt statu rerum, putent se posse explicare omnia, quæcumque in isto suo argumento objiciuntur difficilia: creduntq; se verum Systema reperisse, saltē quoad nos; licet aliud forte Deus constituerit, eosdem omnes effectus habens, quod illi ex & in suo Systemate se putant deprehendere, Idem ego hic tento, dum constat quod nexus affinitatis vel consanguinitatis poßit inter duas personas reperiri ex variis capitibus varius, [sed ut aptius ad omnia concilianda.] ut de singulis statuamus aliquid, in quo Euangelii loca omnia vel verificentur reipsa; vel verificata fuissent, si is quem concipio nascendi ordo obtigisset personis, de quibus est quæstio; non repudiaturus, si quid alteri æque verosimile occurrerit; & hæc ipsa etiam retractaturus, mox atque ostensum fuerit esse in his aliquid, quod historiæ Euangeliæ minus congruat.

[45] Supponendo ergo, tamquam certum, Mariæ Deiparæ nullos fuisse, [quo supponuntur omnes ex Iosepho] non dico filios aut filias præter Jesum, sed neque proprie dictos Fratres aut Sorores, quorum liberis Iesus fuisset Consobrinus, ipsi que in latiori acceptione ejus Sorores ac Fratres. [vel Annæ fratribus aut sororibus nati.] Iosephum quoque statuendo virginem obiisse, restat ut illi fuerint prognati ex aliquo Josephi & Joachimi, vel etiam Annæ, Fratre aut Sorore; ne in requirendis consanguinitatis titulis longius abeamus quam ipsa verba necessario important. Istis suppositis, primum statuo, Iacobum, Hierosolymorum Episcopum primum ejusque fratrem Ioseph, cujus alias in Euangeliis nulla notitia, Fratres Domini cognominatos, præ ceteris, ex eodem patre Cleopha quomodumq; genitis, habuisse aliquid, quo proprius Dominum contingerent quam illi; [Iacobus & Ioseph ex consobrina Deiparæ,] non a patre (sic enim omnes æquales fuissent) sed a matre, quæ fuerit proxima soror seu consobrina Deiparæ, nata ex hujus Patruo vel Amita, cujus nomen Scriptura non expresserit, a nobis autem ut alia similia signatur per litteram N. Cui autem non dico Avunculum vel Materteram, Annæ fratrem aut sororem? Idem sane foret… Sed quia Aaronici generis, non Davidici, fuisse existimo Annam; nollem Cleophæ Davidicæ familias viro, ex alia familia uxorem jungere, nulla causa ad hoc cogente. [a quibus per sua cognomenta distinguēdi Simon & Iudas Apostoli] Vt autem Iacobum & Iosephum nominarunt Nazarethani blasphematores, ita similiter ab iis nominatos Simonem & Iudam, alias Thaddeum, statuo ex alia simili Deiparæ Sorore, Maria Iacobi a marito cognominata, proceßisse, diversosque ab ejusdem nominis aliis filiis Cleophæ. Istorum unum, si ideo Cananæum cognominatum velis, quod fuerit ille sponsus in Cana, æd cujus nuptias invitatus cum matre & discipulis Christus, aquam vertit in vinum; nolim equidem repugnare. Ambos autem a Cleophæ filiis jam dictis diversos esse, suadent diversißima cognomenta; quorum accurata apud Euangelistas observatio, non æstimari debet fortuito, sed studiose adhibita, ad personas distinguendas, sicut alibi in mulieribus quoque Euangelicis observamus. Vbi pro regula observo; nomen genitivi casus, alteri masculino nominitivi casus absolute additum in Scripturis, specificare filium; feminino vero, uxorem vel filium; numquam matrem, fratrem, aut sororem. Ita numquam inuenies Mariam Iesu; sed bene, Mariam Ioseph; numquam Iacobum Ioannis; sed bene, Iacobum Zebedæi. Igitur juxta hanc regulam recte distinguetur Maria Iacobi, tamquam hujus uxor, a Matre Iacobi & Ioseph; & Iudas Iacobi, a Iuda fratre Iacobi. Quod autem Euangelistas attinet, ii in nominandis ad crucem & sepulcrum præsentibus, alii aliorum defectus supplent; & singuli nominant certo mulierem aliquam, ab altero præteritam: ut consequens minime sit, eam quæ dicitur Maria Cleophæ, alias Iacobi & Ioseph Mater, eadem esse quæ alteri est Maria Iacobi, & sic habentur Mariæ duæ, ex diversa matre aut patre Matris Iesu consobrinæ, & diversi ex iis liberi, utrimque in gradu propinquiore Fratres Domini per matres.

[46] Statuo II, ex Hegesippo antiquißimo & Apostolicis temporibus proximo scriptore apud Eusebium, [& ex Iosephi fratre Cleopha,] Cleopham ipsum fuisse fratrem Iosephi, adeoque & Ioachimi; &, quod consequens est, uxoris etiam suæ, ex qua Iacobum Adelphotheum genuit, patruum vel avunculum. Quia tamen Cleophas æque ac ipse Ioseph, natus erat ex ea quæ fuerat Iacob, ut supra diximus, sine liberis mortui, ideoque secundum legem æstimabatur & appellabatur filius, non Heli, sed Iacob; & quia mos est Iudæis, legalis potius quam carnalis propagationis rationē habere; ideo fit, ut liberi ejusdem Cleophæ, aliunde quam ex Maria suscepti, puta Symeon sive Simon Hierosolymorum secundus Episcopus; tum Iudas, qui se fratrem Iacobi nominat, [& aliis Cleophæ uxoribus alii,] velut dignitate, etsi non ætate potioris; denique Cleophas junior, Christi redivivi consortio versus Emauntem dignatus in specie peregrini; & plures aliæ forsan eorum sorores, ex priori aliquo Cleophæ matrimonio; fit, inquam ut isti omnes, affines Christi potius quam consanguinei fuerint habiti, nec nisi ratione communis sui fratris Iacobi.

[47] Statuo III eumdem Cleopham (antequam duceret Mariam, Deiparæ Sororem, [ex prima Symeon Ep. Hieros. 2.] ex eaque Iacobum & Iosephum juniorem gigneret, duas habuisse uxores, ex quarum prima genuerit Symeonem, alias Simonem, successorem quidem fratris sui Iacobi Adelphothei, eo tamen (ut infra apparebit) annis minimum tredecim seniorem natu; & Iudam, scriptorem Canonicæ Epistolæ, diversum a Iuda Iacobi, scilicet filio, ex duodecim Apostolis uno. Istam porro Epistolam si velimus opinari directam ad fideles Iudæos, Hierosolymis sub Iacobo Episcopo manentes, inter quos subintroierant ex contribulibus plures Euangelium adulterantes (quod sane contextus totus credibile reddit) facile intelligemus, [& Iudas auctor Epistolæ Canonicæ;] quomodo scriptoris frater Iacobus, eamdem epistolam in Ecclesia suis prælegere solitus, occasionem dederit eam inter scripta Canonica recipiendi, etsi Auctor Apostolus non fuerit, sicut nec fuerunt Lucas & Marcus, quorum tamen Euangelia in Canonem Scripturarum divinitus inspiratarum Ecclesia recepit. Altera Cleophæ uxor, [ex secunda Sabæ fratris relicta uterque Barsabas, Iudas & Ioseph.] viventi forsan priori superinducta, non ex libidine, sed lege cogente, fuerit mater Iudæ & Iosephi Barsabarum, id est, filiorum Sabæ, non natura, sed lege; siquidem Sabbam statuere velis (quod statuere nihil omnino vetat) fratrem germanum ipsius Cleophæ; qui illi absque liberis defuncto fuerit coactus suscitare ex vidua relicta filios, in nomen patrui, tamquam patris, ituros, secundum consuetudinem Iudæorum.

[48] [Anna autem probatur ex Augustino] Hoc modo habetur Systema Domus & familiæ David, Christum concernentis, satis commode & absque ulla personarum confusione dispositum, ut mihi quidem videtur. Restat ut alterum Systema componamus Domus & familiæ Aaron; quatenus Christus, qui erat futurus secundum legem filius Ioseph, eoque Davidici regni verus successor; secundum carnem ex Maria sumptam, genus etiam duceret ex Sacerdotibus, non per Avum (sic enim oportebat eum, non solum legaliter, sed & carnaliter esse filium David) ergo per aviam, filiam Sacerdotis alicujus Aaronici, & quidem præcipuæ unius Vicis: per Vices enim ministerii distinguebantur familiæ Sacerdotales, Non mea hæc sed D. Augustini ratiocinatio est, lib. 2 de Consensu Euangelistarum cap. 1, [fuisse ex filiabus Aæron,] Mariæ genus Sacerdotale probantis ex Luca, insinuante quod cognata ejus esset Elisabeth, quam dicit de filiabus Aaron. Nihil namque hoc argumentum efficeret, si sola affinitas, & non etiam consanguinitas matre ejus Annam Sacerdotali generi innexuisset. Igitur, si, prout idem Augustinus ait, firmissime tenendum est, carnem Christi ex utroque genere propagatam, & Regum scilicet & Sacerdotum, in quibus personis apud populum Hebræorum etiam mystica unctio figurabatur, id est Chrisma, unde Christi nomen elucet; eadem firmitudine tenendum erit, etiam Annam fuisse de filiabus Aaron, Sororem unius Sacerdotis de Vice Abiæ, & Zachariæ Sacerdotis amitam. Neque objiciatur Iustitia Joachim, quæ eum vetuisset aliunde quam ex tribu sua & familia uxorem ducere: jam enim ostensum est, talem nullam legem Iudæis fuisse; & Leviticæ tribui, nullam sortem in terra promißionis habenti, liberum fuisse nuptui dare & accipere ex & in quacumque tribu, modo nulla inde timenda esset posseßionum confusio, uti non erat ex matrimonio Annæ.

[49] Cur autem Zachariæ amita Anna potius quam ipsius Elisabeth? cum hæc Mariæ vocetur Cognata, non autem Cognati uxor. Respondeo quod, [amita Sacerdotis Zachariæ & hujus; uxor S. Elisabeth] licet vocabula Cognatus & Cognata, quodque eis in Græco textu respondet ὁ καὶ ἡ συγγενής, ex vi primæ institutionis, atque secundum purioris latinitatis proprietatem, debeat significare ex eodem genere natos, atque adeo non affines, sed vere ac stricte consanguineos: tamen ex usu vulgari, usque modo in Italia perdurante, cognata dicitur, non quæ alias vocatur consobrina, sed quæ fratris seu consobrini uxor est aut Mariti soror, Glorem Latini dicunt; cui in masculino genere respondet Levir, id est Sororis seu Consobrinæ maritus, vel uxoris frater. [dici cognatam Mariæ quia nupta ejus consobrino.] Hinc in Actis S. Cæciliæ Virginis ac Martyris, legitur illa sponsi sui Valeriani fratrem Tiburtium sic allocuta: Hodie te fateor meum esse cognatum, quia amor Dei te fecit esse contemptorem idolorum. Quod autem Lucas, in hac, non alia significatione utatur voce συγγενὴς, eamque sic intellexerit interpres, reddens eam Latine Cognata; videtur ex eo satis probari, quod idem Euangelista de consobrinis agens Fratres & Sorores appellet, non Cognatos aut Cognatas; & sic Jacobus Episcopus dicatur Frater, non Cognatus Christi. Porro, examinata tandem & omnem in partem versata hac materia, correctum velim, si quid alibi antea dictum a nobis minus conforme præmißis Systematis: quibus, licet multa nova & nemini priorum distincte exposita contineantur; nullum tamen timeo a novitate doctrinæ præjudieium apud æquos lectores; quando æque nova est, & nihilominus probata illa, quæ Mariæ patruum credi Iosephum fecit.

[50] [Ad neutram tribum spectasse videntur filii Zebedei.] Ad filios Zebedæi, Ioannem & Iacobum, quod attinet, nullum vel eminus reperio apud Euangelistas vestigium alicujus affinitatis vel consanguinitatis; & Theodoretus Episcopus Cyri, explicans illud Psalmi LXVII, Principes Iuda Duces eorum, Principes Zabulon & Principes Nephthalim; illud inquam, ad litteram explicans; Ex his inquit tribubus ceteri Apostoli originem traxerunt: & illi qui vocantur Fratres-Domini ex tribu Iudæ: Petrus autem & Andreas & Iacobus & Ioannes & Philippus ex Bethsaida fuerunt; Matthæus & Iacobus dicti sunt habitasse Capharnaum; Simon Zelotes Cananæus appellatus est: omnia autem hæc loca Galilææ sunt, Zabulon autem & Nephthalim ibi suam habuerunt sortem. Non est quidem prorsus efficax ea argumentatio; quia paßim dicuntur Iudæi, [sed ad Zæbulon vel Nephthalim;] e captivitate Babylonica reversi, promiscue habitasse, non solum suæ, sed etiam aliarum Tribuum sortes, pridem abductis Israeliticis decem, nec ita solenniter regreßis, vacuas. Sic ipsi Fratres Domini, æque ac parentes Iesu, dicuntur habitasse Nazarethi; neque quia Simon Apostolus a Cana Galilææ originem traxit, putamus eum ab illorum numero sequestrandum: aliquid tamen causæ est, ut, cum istos omnes dederimus tribui Iuda, ceteros, de quibus id non constat, neque positiva aliqua ratione redditur verisimile, duabus aliis tribubus in Psalmo nominatis relinquamus.

[51] Adde quod Zebedæus pauper omnino piscator erat, cui præter naviculam & retia nihil posseßionis sancti Patres relinquant: Maria autem, [fueruntq; multo tenuioris conditionis,] in utriusque parentis fortuna, si non amplißima, honestiori tamen nata dotataque venerit in manus Iosephi; fabri quidem, sed usu potius quam absoluta neceßitate: siquidem Iudæis, uti constat ex Paulo, etiam nobilißimis & satis alias opulentis, moris erat opificium aliquod & discere & exercere. Vt autem ex fundis hereditariis legalis sui patris Iacobi, divisis inter ipsum & uterinos fratres Cleopham Sabamque, nihil ad Iosephum pervenisset quam domus Nazarethana; credendus est tamen, [quam Ioseph, licet faber;] non omnino inferior, adeoque humana æstimatione non indignus sponsa sua fuisse. Hæc autem patris ac matris unica ex asse heres, non potuit non mediocriter dives fuisse; si verum est, quod de iis traditur, consuevisse ipsos proventuum annorum partem unam dicare templo, alteram largiri pauperibus, tertia sufficiente ipsis ad sustinenda familiæ onera; unde & hortos & pascua possedisse referuntur, & Anna etiam domum Hierosolymis, quæ in templum conversa hodieque permanet; in qua domo forsitan & nata & educata Maria fuit, mater saltem tunc habitaverit, quando filia in templo oblata vivebat. Ejusdem etiam Virginis honestiori præ vulgo fortunæ favet, quod inter sacras Deo virgines recepta fuerit; quas omnes nonnisi genere ac fortuna præstantes fuisse par est credere. Itaque divino potius consilio, [& Maria, satis ampliter dotata,] quam parentum paupertate, natus in stabulo Christus, receptum mox aliqua in domo Bethleemi reperit, ubi inveniretur a Magis; dicique potest ipsummet Christum Euangelicam paupertatem tum primum professum opere, quando eam cœpit docere verbo; & a vocatis ad suum discipulatum exigere, [quoad filius docuit dimittere omnia.] ut venderent quæ habebant omnia darentque pauperibus: quod consilium mox amplexa Deipara sit, oblatis ultro eleemosynis deinceps victura cum Filio.

PONTIFICES ROMANI

I. S. PETRVS APOSTOLVS.

§ I Elogium ex Catalogo priore, absoluto Liberii Papæ tempore.

Petrus annis viginti quinque, mense uno, diebus novem. Fuit temporibus Tiberii Cæsaris, & Caji, & Tiberii Claudii, & Neronis, a Consulatu Vinicii & Longini, usque Nervæ & Vestini. Passus autem cum Paulo die tertia Kalendas Iulias, Consulibus supradictis, imperante Nerone.

§ II Elogium ex altero Catalogo, tempore Iustiniani Imperatoris conscripto.

Beatissimus Petrus, Antiochenus, filius Joannis, provinciæ Galatiæ, vico Bethsaida, frater Andreæ, & Princeps Apostolorum. Primum sedit Cathedram Episcopatus in Antiochia annis decem. Hic Petrus ingressus in urbem Romam Nerone Cæsare, ibique sedit Cathedram Episcopatvs annos viginti quinque, menses duos, dies tres. Fuit Temporibus Tiberii Cæsaris & Caji, & Tiberii Claudii & Neronis. Hic scripsit duas epistolas, quæ Canonicæ nominantur & Euangelium Marci, quia Marcus auditor ejus fuit, & filius ejus de baptismo. * Post omnem quatuor Euangeliorum fontem, quæ ad interrogationem Petri firmata sunt, dum alius Græce, alius Hebraice, alius Latine consonent. Hic martyrio cum Paulo coronatur. Hic fecit ordinationes tres, Presbyteros decem, Episcopos tres, Diaconos septem, per mensem Decembrim: qui & sepultus est via Aurelia in templo Apollinis, juxta palatium Neronianum in Vaticano, inter * Zetarium triumphale, tertio Kalendas Iulii.

[Annotatum]

* lege trium

EXERCITATIO IV.
De tempore Sedis & præeminentia S. Petri, ab Ascensione Christi usque ad diem martyrii.

[26] In Proœmio hujus Catalogi relatum est, passum fuisse Dominum nostrum Jesum Christum duobus Geminis Consulibus, [Post Christi passionē & Ascensionē anno Æræ vulgaris 29] VIII Kalendas Aprilis. Cujus rei certitudo stabilita est Exercitatione triplici jam proposita: in qua diximus, ex principiis positis, videri Christum pro redemptione generis humani incarnatum, & in utero virgineo sacratißimæ Mariæ Conceptum esse XXV Martii; die autem Decembris pariter XXV natum, D. Lælio Balbo & C. Antistite Vetere Consulibus; & consequenter quinque integris annis Æram vulgarem prævenimus. Deinde quia Christus annos triginta tres ac menses tres in hac vita mansit, statuimus cum antiquis Patribus, eumdem (ut jam diximus) duobus Geminis Consulibus, XXV Martii, Feria sexta in Parasceve, in cruce mortuum fuisse; & die XXVII ejusdem Martii, Feria prima, jam Dominica dicta, resurrexisse. Annus is est Æræ vulgaris vigesimus nonus. Tunc, ut dicitur in citato Proœmio, [S. Petrus Episcopatū suscepit 4 annis in Oriente,] post ascensum Christi Beatissimus Petrus Episcopatum suscepit, sed nulli certo loco adstrictum: qualem quatuor annis adscribit illi in Oriente codex Ms. Anastasii Bibliothecarii, inter libros Cardinalis Mazarini olim adservatus: & significatur ejus supra alios Apostolos præeminentia, & potestas a Christo collata, pascendi ejus oves & agnos. Princeps ergo Apostolorum constitutus, apud alios peroravit de aliquo in locum Iudæ proditoris sufficiendo, & in duodecimum Apostolum eligendo: ubi præmißis precibus sorte electus est Matthias. At post effusum in die Pentecostes supra discipulos Spiritum sanctum, habita publice concione convertit circiter tria millia; deinde claudum in porta templi speciosa sanavit, atque Ananiam & Saphiram morte punivit. Quo adhuc anno post septem Diaconos electos, S. Stephanus pro fide Christi Protomartyr, die XXVI Decembris est lapidatus.

[27] Acceßit annus Æræ vulgaris tricesimus, quo Consulatum gesserunt C. Cassius Longinus, [qui Consules anni 30 tribuuntur:] & M. Vinicius Quartinus, cui Consulatui in citato Catalogo adscribitur initium Episcopatus S. Petri, ob duplicem causam; scilicet, ut, ob majorem erga Christum reverentiam, totus duorum Geminorum Consulatus illi etiam post ascensionem relinqueretur, licet adderetur Petrum tunc Episcopatum suscepisse. Altera causa, necessario notanda, est, ut juxta modum procedendi, in priore parte hujus Catalogi semper observatum, sicut supra monuimus, iidem Consules numquam repetantur. Anno ergo Æræ vulgaris trigesimo, cum post magnam exortam persecutionem dispersi fuissent fideles; Saulus, deinde Paulus vocatus, qui devastabat Ecclesiam, [an. 33 cum Paulo agit Hierosolymis,] Domini Christi in via Damascena apparentis increpatione conversus est. Qui post tres annos a sua conversione, adeoque anno Æræ vulgaris trigesimo tertio, venit Hierosolymam videre Petrum, ut ipse Paulus in suæ ad Galatas Epistola cap. 1 v. 18 testatur. Quo etiam anno, eum, ex Anastasio Bibliothecario de Vitis Pontificum, colgimus collocavisse Cathedram sui Episcopatus in Antiochia, atque ibidem septem annos sedisse. [& Cathedram Antiochiæ collocat,] In cujus rei memoriam solennitas Cathedræ Antiochenæ quotannis celebratur XXII Februarii. Hos autem septem Cathedræ hujus Antiochenæ annos, non ita quis accipiat, ut in ea urbe ejusve diœcesi permansisse Petrum velit; sed permittat ipsum eodem tempore varias regiones, Syriæ potißimum, peragrasse, & plurimos variis locis constituisse Episcopos, uti ad diem ejus natalem XXIX Iunii latius erit ostendendum.

[28] [dein Romæ anno 40] Elapso septennio Cathedræ Antiochenæ, substituto ibidem S. Euodio, primam Ecclesiæ Christianæ Cathedram in Vrbe Romana, Sede Imperatorum & orbis capite, collocavit, anno Æræ vulgaris quadragesimo: a quo anno inchoandi in Catalogo citato sunt anni viginti quinque Sedis hujus. [& sedit 25 annis.] Et hi viginti quinque anni habentur in altero mox proferendo Catalogo, uti & in Ms. Palatino, sed a nobis omisso, item in Pontificali Romano, & apud Anastasium Bibliothecarium in manu exaratis & prælo cusis codicibus, nec non apud Luitprandum, Abbonem & alios rerum Pontificiarum scriptores, ac tandem in Mss. gestis Pontificum ad Martinum V deductis. Hi autem anni viginti quinque deducuntur a dicto anno vulgaris Æræ quadragesimo, usque ad sexagesimum quintum, & Consulatum Nervæ & Vestini, quo etiam obiisse hunc primum Pontificem cum hoc Catalogo ostendemus. Memoria Cathedræ Romanæ solenni quotannis cultu renovatur ad diem XVIII Ianuarii: quam cum tenuit, non mansit aßiduus Romæ aut in ejus districtu, sed totam sibi ut supremo Pontifici subjectam Ecclesiam, per totum Romanum Imperium dispersam, assumpsit curandam; ejusque præcipuas regiones, atque inter eas etiam Palæstinam, & potißimum Hierosolymam subinde visitavit. Interim Cajo Caligula Imperatore, qui anno XXXVII Tiberio successerat, a Chærea & aliis conjuratis, [Sub Herode Agrippa] IX Kalendas Februarii anni XLI interempto; subrogatus est patruus ejus, Tiberius Claudius: qui Herodi Agrippæ, filio Aristobuli, regnum ampliavit, addita Samaria & Iudæa. Hic cum tertio anno Iudæam obtineret, ab Angelo percussus interiit, anno XLIII aut initio sequentis.

[29] Hujus Herodis & Claudii Imperatoris tempore, ingens fames, ab Agabo Propheta prædicta, invaluit, anno vulgaris Æræ XLII; [vinctus Hierosolymis ab Angelo liberatur:] quando SS. Paulus & Barnabas stipem collectam portarunt Hierosolymam. Qua re in Actibus Apostolorum Cap. XI relata, additur Capite sequenti, quomodo Herodes Agrippa, ut affligeret quosdam de Ecclesia, occiderit Iacobum fratrem Ioannis gladio. Videns autem quia placeret Iudæis, apprehendit & Petrum, volens post Pascha producere eum populo: sed is Angelico eductus est auxilio. Quod arbitramur factum anno XLIII. At, prout Cap. XV in iisdem Apostolorum Actibus narratur, orta Antiochiæ seditione, propter Iudæos ad Christum conversos, [iterum inter est Synodo Hierosolymitanæ] qui volebant Gentes itidem conversas circumcidi; Paulus & Barnabas Hierosolymam profecti sunt; ubi facta conquisitione, post audita SS. Petri & Iacobi suffragia, communi decreto statuerunt, Gentes conversas non obligari lege Moysis.

[30] Tempus hujus Synodi optime potest colligi ex Epistola S. Pauli ad Galatas, ubi primo, ut supra diximus, scripsit se post annos tres, scilicet a sua conversione, venisse Hierosolymam videre Petrum, anno scilicet Æræ vulgaris XXXIII. Deinde post annos quatuordecim iterum ascendisse Hierosolymam cum Barnaba, ut cum Petro & aliis Apostolis de suborta dissensione ageret. Quod proinde contigit anno XLVII: & sic, teste S. Hieronymo in Caput 2 Pauli ad Galatas, a prima hujus conversione, [anno 47,] quæ contigit anno Æræ vulgaris XXX, numerantur anni septemdecim. Sentiunt quidam cum Baronio plures, illud Concilium habitum, cum Iudæi essent Roma pulsi: sed ex ipsis Apostolorum Actibus & peregrinationibus Pauli interpositis, quæ adhuc Capite XV & tribus sequentibus narrantur, contrarium colligitur. Fuerunt autem teste Orosio lib. 7 c 6 anno Claudii IX, Christi XLIX, [biennio ante, quam Roma pellerentur Iudæi.] expulsi per Claudium Roma Iudæi. Sed num simul expulsi fuerint Christiani, dubitat Orosius. Fueritne tunc Romæ S. Petrus; & si fuit, manseritne in Vrbe; aut si disceßit, quonam versus iter instituerit, plane latet. Paulus sesquianno Corinthi substitit.

[31] Postmodum cum S. Petrus videret Romæ Ecclesiam recte constitutam, velletque majori cum libertate alias quoque regiones lumine fidei illustrare; S. Linum, quem a morte habuit successorem, [S. Linum Vicarium statuit anno 56,] ordinavit Episcopum & constituit sibi Vicarium. Tempus indicat idem antiquus Catalogus, infra in Lino proferundus, dum aßignat Consulatum Q Volusii Saturnini & P. Cornelii Scipionis, qui illam dignitatem gesserunt anno LVI. Hujus Ordinationis meminerunt etiam Acta SS. Petri & Pauli ex Græcis translata, & a Lipomano & Surio ad XXIX Iunii edita his verbis. [peregrinatus per varias regiones,] Cum Petrus non diu apud Romanos mansisset, & sancto baptismate multos regenerasset, & Ecclesiam constituisset, & Linum Episcopum ordinasset, venit Tarracinam, in qua Epaphroditum Episcopum ordinavit. Hæc in dictis Actis, ex quibus solis S. Epaphroditus Terracinensibus vindicatur, Martyrologio Romano ad diem XXII Martii inscriptus. Indicantur deinde in iisdem Actis variæ S. Petri peregrinationes per Ægyptum, Africam, Hispaniam, Britanniam. Advertit autem Eusebius, lib. 2 Historiæ Ecclesiasticæ cap. 22, Neronem, [Nerone sub initium benigno,] circa initia Imperii, clementius se gessisse, & defensionem pro fide nostra benigne suscepisse: adeo ut tunc per totum Imperium videatur Christiana religio ac vera fides fuisse late diffusa & propagata. S. Dionysius Episcopus Corinthiorum, cujus Acta illustramus ad diem VIII Aprilis, quique cum discipulis Apostolorum potuit vixisse, in sua ad Romanos & S. Soterem Papam Epistola asserit, SS. Petrum & Paulum in urbem suam Corinthum ingressos, sparso Euangelicæ doctrinæ semine eos instituisse; & in Italiam simul profectos, cum Romanos similiter instituissent, eodem tempore martyrium pertulisse.

[32] Eusebius deinde loco paulo ante citato subjungit; Cum Nero postea ad teterrima quæque facinora prorupisset, [postea sæviente in Christianos.] Apostolos quoque cum ceteris sævitiam ejus expertos. Variæ hujus persecutionis causæ proferuntur, quarum primaria fuit Urbs Romana, anno LXIV Consulibus C. Lecanio & M. Licinio incensa; ac videbatur, teste Tacito lib. 15 Annalium, Nero condendæ urbis novæ, & cognomento suo appellandæ, gloriam quærere, & sic jussum incendium credebatur. Ergo abolendo rumori subdidit reos, & quæsitissimis pœnis affecit, quos, per flagitia invisos, vulgus Christianos appellabat. [Post incensā Romam anno 64 cœpta persecutione] Pereuntibus addita ludibria, ut ferarum tergis contecti, laniatu canum interirent; aut crucibus affixi, aut flammandi in usum nocturni luminis uterentur. Hæc aliaque Tacitus. Suetonio cap. 16 dicuntur afflicti suppliciis Christiani, genus hominum superstitionis novæ ac maleficæ. En tempus cœptæ persecutionis anno sexagesimo quarto, [ob Simonem Magum extinctum,] ejusque motæ primam causam. Acceßit in Apostolis altera, ob Simonem Magum devictum, atque e volatu a S. Petro in terram dejectum & extinctum. Additur & tertia causa in Actis Græcis ante indicatis. Imbuerat S. Petrus fide Christiana duas feminas, [& feminas baptizatas] Imperatoris Neronis pellices, quæ deinceps pudice vivere statuerant (Similia ibidem ex S. Chrysostomo, de aliqua ejus pellice ad fidem a S. Paulo conversa, narrantur) quapropter impudicißimus Nero furebat adversus omnem Ecclesiam, & maxime hos Apostolos; utpote auctores pudici propositi, quod hæ feminæ, in Christum credentes, conceperant ac tenebant.

[33] Habemus igitur annum persecutionis, in Christianos cœptæ, fuisse Imperii Neronis X, Æræ vulgaris LXIV, quo plurimi Christiani martyrio coronati meruerunt memoriam, Martyrologio Romano inscriptam, ad diem XXIV Iunii. S. Leo Papa sermone primo in Natali S. Petri & Pauli, videtur dictis Martyribus Apostolorum Principes præponere aut saltem adjungere, dum ita scribit: Duo ista præclara divini germina seminis in quantam sobolem germinarint, beatorum millia Martyrum protestantur, qui Apostolicorum æmuli triumphorum, urbem nostram purpuratis & longe lateque rutilantibus populis ambierunt, & quasi ex multarum honore gemmarum conserto uno diademate coronarunt. Hæc ibi. Verum anno persecutionis secundo Apostolos coronatos, [passus cum S. Paulo 29 Iunii an. 65] expresse docet Catalogus supra relatus his verbis: Passus est Petrus cum Paulo die tertia Kalendas Julias, Consulibus supra dictis, Nerva & Vestino, imperante Nerone. Is est annus Æræ vulgaris sexagesimus quintus, & a Paßione Christi trigesimus septimus: quo, ob detectam in ipsum Neronem conspirationem, plurimi occisi fuerunt; inter quos C. Piso conjurationis caput, Lutanus poëta, Seneca philosophus, & Vestinus Consul, pro quo substitutus fuit Cerealis Anicius.

[34] Omnia hæc late prosequitur, dicto lib. 15 Annalium Cornelius Tacitus, qui postea lib. 16 hoc epiphonemate totam istam tragœdiam concludit: Tot facinoribus fœdum annum etiam Dii tempestatibus & morbis insignivere: dein post indicatos anni sequentis LXVII, Consules C. Suetonium & L. Telesinum, atque post pauculas res narratas, finit Annales: ut cogamur ex Dione & Ioanne Xiphilino reliquas Neronis actiones cognoscere. [neque potuit postea, absente Nerone in Græcia,] Ex ipsis autem liquido constat, illum a dicto anno usque ad ultimos menses vitæ suæ, Roma abfuisse, neque potuisse martyrio SS. Petri & Pauli adesse, si, quod alii volunt, occisi fuerint anno XIII aut XIV Imperii, & die XXIX Iunii. Xiphilinus ergo in epitome Disnis post nominatos dictos Consules Suetonium & Telesinum, describit adventum Tiridatis, qui ex Oriente advenerat, petiturus regnum Armeniæ. Subjungit dein iter Neronis in Græciam, qui flagrans cupiditate ludorum eo profectus est cum citharœdis & militibus, citharas & theatralia instrumenta ferentibus. Annum vero sequentem insumpsit Nero in magna insania, & quascumque personas etiam muliebri ornatu assumpsit, in Olympico certamine currum agitavit, & in omnibus urbibus, in quibus ludi agerentur, certavit. Voluit etiam Isthmum Peloponnesi perfodere, [& Isthmū perfodere tentante,] & evocavit eo ex omnibus provinciis multa hominum millia. Vespasianus, qui cœpto tunc Iudaico bello præerat, post partam contra Taricheas victoriam die VIII Octobris, anno Neronis XIII, ad Isthmum sex millia lectißimorum juvenum submisit, ut Iosephus, qui contra Vespasianum pugnarat, scribit lib. 3 Belli Iudaici cap. 19. Consulto etiam Delphis oraculo Apollinis, ut Suetonius scribit, senectam Nero sibi & miram felicitatem speravit. Interim cum multæ Romæ conspirationes contra eum exurgerent, Helius Præfectus Vrbis, frustra per litteras monitum ultro adivit, & ut hieme sequente rediret procuravit. Neapoli, cum esset Romam venturus, [qui reversus an. 68] audivit defectionem Galliarum XXI Martii, ac dein submotis Consulibus Silio Italico & Galerio Turpiliano, seipse Consulem creavit, quasi hac ratione Gallias debellaturus; imo omnem Senatum veneno tollere proposuit; [se 9 Iunii interfecit.] sed desperans de successu, & ab omnibus desertum se videns, fugit, atque seipsum IX Iunii interfecit.

[35] Paßi ergo recte indicantur SS. Petrus & Paulus, Nerone Romæ præsente, Nerva & Vestino Consulibus, anno Æræ Christianæ LXV; Neronis, si spectetur tempus Imperii cœptum, anno XI, qui XII solet haberi, licet solum proximo Octobri esset inchoatus. [Præterea habetur annus post paßionem Christi trigesimus septimus, quem requirit S. Hieronymus de Scriptoribus Ecclesiasticis in elogio S. Pauli, nec non, Honorius, Isidorus, Nicephorus & alii: sed ut supra ex S. Augustino monuimus, ob ignorantiam Consulatus, quo Christus passus est, coacti fuere aberrare aliqui. Dum enim serius Christum dixissent passum, & vellent S. Petrum in vivis retinere usque ad dictum annum XXXVIII, etiam hujus mortem serius ponere debuerunt. Nos autem, quia cum S. Augustino & aliis dicimus, passum Christum duobus Geminis Consulibus, id est anno Æræ vulgaris vigesimo nono, annum ab hinc trigesimum septimum inchoatum invenimus, dum S. Petrum passum dicimus Nerva & Vestino Consulibus, sive anno LXV Æræ vulgaris.] Atque hoc modo, potuit Petrus tenuisse Cathedram in Oriente annis quatuor, Antiochiæ septem, ac Romæ viginti quinque, ut supra ex Ms. Mazarinico diximus. Hunc martyrii annum confirmant successores in Pontificatu, Linus, Clemens, Cletus, Anacletus, Euaristus, Alexander, aliique de quibus deinceps acturi sumus; & ex quibus omnibus (ut supra in primo Prologo diximus) constat Eusebium de tempore, quo quisque Pontifex sedit, fidem non mereri: qui duos, scilicet Cletum & Marcellum, magna cum socordia omisit, & aliis ex mera conjectura ordinavit tempus Sedis: ut merito ab eo dissentiat Baronius in morte S. Petri, & deinceps fere per trecentos annos.

[Hactenus Henschenius, qui deinde singulorum Pontificum elogiis suas Annotationes subjungit. Hæ in Aprili legi possunt: nobis, certiora jam nactis principia, ad cujusque Pontificatus primum ultimumque diem definiendum, nihil opus est eas nunc repetere: sed utriusque Catalogi verba consequenter exhibemus, pro fundamento futura ei quam probare conabimur Chronologiæ. Dabimus nihilominus adhuc duas Exercitationes, Henschenii eisdem Annotationibus permixtas, nobisque valde necessarias, ne eadem cogamus repetere: unam de S. Clemente, alteram de S. Alexandro, servatis iisdem quibus in Diatriba præliminari ante Aprilem distinguuntur numeris, ne horum discrimen confusionem adferat alterutram impreßionem forsitan citaturis. Quin unam etiam eamq; ultimum desumemus ex Commentariis, ad dies XXII Aprilis initium positis.

SS. LINUS ET CLEMENS.

II Linus annis duodecim, mensibus quatuor, diebus decem. Fuit temporibus Neronis, a Consulatu Saturnini & Scipionis usque Capitone & Rufo.

Linus natione Italus, regionis Tusciæ, patre Erculano, sedit annos undecim, menses tres, dies duodecim. Fuit autem temporibus Neronis, a Consulatu Saturnini & Scipionis, usque Capitone & Rufo Consulibus. Martyrio coronatus. Hic ex præcepto B. Petri constituit, ut mulier in ecclesiam velato capite introiret. Qui & sepultus est juxta corpus B. Petri in Vaticano, IX Kalendas Octobris.

III Clemens annis novem, mensibus undecim, diebus duodecim. Fuit temporibus Galbæ & Vespasiani, a Consulatu Trachali & Italici, usque Vespasiano VII & Tito.

Clemens natione Romanus, de regione Cælio monte, ex patre Faustino, sedit annos novem, menses duos, dies decem. Fuit temporibus Galbæ & Vespasiani, a Consulatu Trachali & Italici, usque Vespasiano VII & Tito… Hic fecit septem Regiones dividi Notariis fidelibus Ecclesiȩ, qui gesta Martyrum solicite & curiose unusquisque per Regionem suam diligenter perquirerent, & fecit duas Epistolas. Hic fecit Ordinationes tres, Presbyteros decem, Diaconos duos, Episcopos per diversa loca quinque, per mensem Decembrim. Obiit Martyr tertio Trajani, qui sepultus est in Græcia VIII Kalendas Decembris.

EXERCITATIO V.
De Ordinatione, Pontificatu, Abdicatione & tempore obitus S. Clementis.

[39] [S. Clemens laboravit cū S. Paulo,] Cardinalis Baronius, cum in suis Annalibus ad annum LXIX late de S. Clementis Pontificatu disseruisset, ista num. XLIII sub finem habet: Si in ordine & tempore primorum Romanorum Pontificum quempiam errare contigerit, in multos alios errores ferri omnino cogetur. Prudenter ergo hæc exercitationis causa proposita volumus, atque, ut cum discretione a benevolo lectore excipiantur, rogamus. S. Paulus in sua ad Philippenses Epistola, e vinculis Romanis scripta, capite IV commendat Clementem cum ceteris adjutoribus, qui secum laboraverunt in Euangelio. Eum etiam nonnulla Acta S. Petri, quæ sub Lini nomine feruntur, comitem hujus Apostoli fidelem fuisse, ac veritatem totius prædicationis agnovisse, tradunt proptereaque ab eo Episcopum ordinatum. Confirmantur ista ex Actis Græcis SS. Petri & Pauli supra indicatis, in quibus hæc de S. Petro habentur. [quin & cū S. Petro:] Romam reversus ordinavit Clementem ἀπαναινόμενον, καὶ τήν προτασίαν παραιτούμενον, recusantem & illam præeminentiam non admittentem: quem idoneis rationibus persuasum ac confidere admonitum, in Cathedram divinorum eloquiorum sublimavit. Qua id formula S. Petrus fecerit, tradunt Mss. codices Anastasti Bibliothecarii, Regius, Mazarinicus & alter Freheri cum Mss. Gestis Pontificum in elogio S. Petri his verbis: Petrus vero sentiens diem mortis sibi imminere, Clementem Episcopum consecravit, [ab hoc Episcopus ordinatus,] eique Cathedram & Ecclesiam omnem disponendam commisit, dicens: Sicut mihi ligandi & solvendi tradita est a Domino meo Jesu Christo potestas, ita & ego tibi committo. Addunt dicta Acta Græca: Cum fureret adversus Christianos Nero Imperator, & varii comprehenderentur, parcitum fuisse Clementi, ut qui esset de cognatione Cæsaris.

[40] [non post hunc rexit Ecclesiam,] S. Hieronymus, lib. 14 Commentariorum in Isaiam Prophetam, ætatis & corporis imbecillitate confectus, uti testatur in Proœmio ad lib. 10, ad caput LII sub finem, ista de Christo & Clemente scribit: Qui cum dives esset, pro nobis pauper factus est, & credentibus dixit. Discite a me quia mitis sum & humilis corde. De quo & Clemens, vir Apostolicus, qui post Petrum Romanam rexit Ecclesiam, scribit ad Corinthios; Sceptrum Dei Dominus Jesus Christus non venit in jactantia superbiæ, cum possit omnia, sed in humilitate, &c. Hunc ergo Petri successorem Clementem, non solum virum Apostolicum, sed etiam Apostolum appellat Clemens Alexandrinus lib. 4 Stromatum, ejusdem verba ex citata ad Corinthios Epistola allegans. Idem Hieronymus, cum olim junior, in Chronico & libro de Scriptoribus Ecclesiasticis, ex sententia Eusebii, [sed successit Lino,] & S. Clerum inter Pontifices non recensuisset, & secundum indicasset Linum, tertium Anacletum, & post hunc quartum Clementem; seipsum corrigit, dicens, plerosque Latinorum secundum post Petrum putare fuisse Clementem. Vbi per Latinos videtur potuisse intelligere ipsum vetustiorem Catalogum Pontificum quem hic damus. Quia autem S. Linus XIII anno Neronis Martyr occubuit; & hunc annum perperam alii martyrio SS. Petri & Pauli adscribebant, non æstimarunt iis qui hæc credebant, rationem habendam exigui temporis, quo S. Petro superfuisset Linus: imo in Actis Græcis, S. Linus ante mortuus scribitur fuisse, quam S. Clemens a S. Petro ordinaretur Episcopus. Verum inter Pontifices, cum universa Ecclesia, retinemus S. Linum: juxta cujus certißimam traditionem, Optatus Milevitanus lib. 2 retexens Romanorum Pontificum Catalogum, sic exorditur: Cathedra unica, quæ est prima de dotibus, sedit prior Petrus, cui successit Linus, Lino successit Clemens &c. Eodem modo enumerat Pontifices Romanos S. Augustinus epistola 165.

[41] Mortuo ergo S. Lino XXIII Septembris anni LXVII, [anno 67 occiso,] S. Clemens, jam ante a S. Petro ordinatus Episcopus, suscepit administrationem Ecclesiæ, & proximum annum integrum habuit in suo Pontificatu, Consulibus supra designatis, C. Silio Italico & M. Galerio Trachalo Turpiliano, & gubernavit Ecclesiam annos IX, menses XI, dies XII, usque ad annum LXXVII, cujus tamen anni Consules tribuuntur successori Cleto, qui tunc fuit in Pontificem assumptus; & Consules supra notantur, [& præfuit usque ad annum 77.] Imperator Vespasianus VII & Titus Cæsar V, qui anno LXXVI Rempublicam administrarunt. Imperatores in Catalogis aßignantur Galba & Vespasianus, ubi sub nomine Galbæ censentur etiam Otho & Vitellius; quod hi tres solum sesquianno regnarint. Quo etiam modo Eusebius lib. 3. Histor. Eccl. cap. 5, Cum Galba atque Otho, inquit, anno dumtaxat & sex mensibus regnassent, Vespasianus Imperator renuntiatur: omisso Vitellio, qui Vespasianum præceßit. Memorati in utroque Catalogo Consules, cum Galba & Vespasiano Imperatoribus, nominantur etiam apud Anastasium Bibliothecarium, in omnibus editis & ineditis codicibus; item in libro Pontificali & Mss. Gestis Pontificum; apud Luitprandum etiam, & in antiquis Ecclesiæ Romanæ Breviariis supra allegatis.

[42] Collocavimus in secundo elogio aliquot puncta, quia videntur hæc verba [martyrio coronatus] ibi loco non suo perperam intrusa, & temere ab aliis descripta, & melius absunt a Mss. Gestis Summorum Pontificum ad Martinum V deductis: [abdicato Pontificatu vivit Episcopus Apostolicus, usq; ad an. 100:] quandoquidem sub finem elogii iterum dicatur, tertio anno Trajani Martyr obiisse VIII Kalendas Decembris. Annus is est Christi centesimus. Quid ergo de viginti & tribus annis interpositis dicendum? Asserunt varii S. Clementem, a S. Petro Episcopum ordinatum, recusato Pontificatu Romano, ipsum non suscepisse nisi post obitum SS. Lini & Cleti. Quidni potius dicamus; S. Clementem anno LXXVII abdicasse Pontificatum, & Episcopum Apostolicum, nulli: Sedi affixum, reliquo vitæ tempore vixisse? Godefridus Vendelinus, in suo Commentario ad S. Clementis Epistolas, hanc controversiam ita dirimit: Anno LXXVII, cum Romæ inter fideles orta esset (qualis postea Corinthi) magna dissensio super honore Pontificatus; Clemens, ne quasi ex testamento Petri successisse videretur, ac ne posteris hæc Principatus ambitio perniciosi exempli haberetur, ultro se Pontificatu abdicavit. Porro videtur illud ipse Clemens innuere in epistola ad Corinthios, supra a Clemente Alexandrino & S. Hieronymo laudata, ubi in posteriore parte epistolæ ista habet: Si propter me seditio, contentio, & schismata orta sunt, emigrabo, abibo quocumque volueritis. Certe S. Epiphanius Hæresi 27, quæ est Carpocratianorum, [epistolam nomine Ecclesiæ scribit ad Corinthios:] asserit a nonnullis tradi, S. Clementem ab omni administratione vacasse, & eum in quadam epistola scripsisse, Recedo, exeo, bene stabiliatur populus Dei, nonnullis hoc modo consulens; nam in quibusdam Commentariis ita scriptum reperimus. Hæc Epiphanius. Hoc ergo modo S. Clemens, relicta Ecclesiæ universalis administratione, reliquam vitam peregisset, dum succeßive Pontifices Romani præerant SS. Cletus, Anacletus, & Euaristus: cujus tempore, jam plenus dierum & meritorum, Clemens obiisset Martyr, anno (ut diximus) Trajani tertio, Æræ vulgaris centesimo. Interim epistolam (ut asserit Eusebius lib. 3. cap 16) ab omnibus uno consensu receptam, eximiam prorsus & mirabilem, nomine Ecclesiæ Romanæ ad Corinthiorum Ecclesiam scripsit, cum apud eos gravis exorta esset dissensio.

[43] Videntur etiam assertæ opinioni favere præmemorata Acta antiqua SS. Nerei, Achillei & Domitillæ, in quibus isti duo Clementem invitant, ut S. Domitillæ, suæ consanguineæ, velum virginitatis imponat. Licet, inquiunt, gloria tua tota in Domino nostro Jesu sita sit, & non de humana, [Missus in exilium aliis dicitur a Domitiano, aliis a Trajano,] sed de divina dignitate glorieris, quasi tunc ab omni administratione abstractus sibi viveret. Ablegata est non diu post in exilium S. Domitilla, cum dictis Eunuchis, ad insulam Pontiam jussu Domitiani, hujus anno XV, Christi XCV; quo S. Anacletum Martyrem obiisse, constabit ex infra dicendis in ejus elogio. An tunc etiam S. Clemens in exilium actus sit a Domitiano, dubitari posset, quia id Græci in Menologio Basilii Imperatoris & magnis Menæis adstruunt, idemque Trajano adscribitur in Ms. Synaxario Græco Collegii Ludoviciani Societatis Iesu Parisiis; cui consentiunt Acta Latina, ex quibus Beda in Martyrologium suum ista transtulit, IX Kalendas Decembris, Romæ natale S. Clementis Episcopi, qui jubente Trajano, missus est in exilium trans Pontum maris. [Sub hoc mersus in mari] Ubi multis ad fidem vocatis per miracula & doctrinam ejus, præcipitatus est in mare, alligata ad collum ejus anchora. Sed recessit mare orantibus discipulis per tria millia, & invenerunt corpus ejus in arca saxea in templo marmoreo, & anchoram juxta. Hæc ibi. At locus trans Pontum maris est Taurica Chersonesus, [ad Tauricam Chorsonesum.] de qua egimus VII Martii, ad Acta SS. Ephræm, Basilei & Sociorum Episcoporum, ibidem martyrio coronatorum. Corpus S. Clementis inde Romam transtulit S. Cyrillus Slavorum Apostolus, uti ad hujus & S. Methodii fratris Acta a nobis memoratur IX Martii. Demum hæc laus S. Clementis est, quod is primus gesta Martyrum, per Notarios, ad id a se constitutos, solicite & curiose perquiri jusserit, sicuti post eum SS. Anterus & Fabianus Papæ etiam præstiterunt.

ALII PONTIFICES IV.

IV Cletus annis sex, mensibus duobus, diebus septem. Fuit temporibus Vespasiani & Titi & initio Domitiani, a Consulibus Vespasiano VIII & Domitiano VI, usque Domitiano IX & Rufo.

Cletus natione Romanus, de regione Vico Patricii, patre Æmiliano, sedit annos duodecim, mensem unum, dies undecim. Fuit autem temporibus Vespasiani & Titi & Domitiani, a Consulatu Vespasiani VIII & Domitiani VI, usque Domitiano IX & Rufo Consulibus. Martyrio coronatur. Hic ex præcepto B. Petri viginti quinque Presbyteros ordinavit in Urbe Roma mense Decembri: qui etiam sepultus est juxta corpus B. Petri in Vaticano, VI Kalendas Majas.

V Anacletus annis duodecim, mensibus decem, diebus tribus. Fuit temporibus Domitiani, a Consulibus Domitiano X & Sabino, usque Domitiano XVII & Clemente.

Anacletus, natione Græcus de Athenis ex patre Antiocho, sedit annos duodecim, menses decem, dies tres. Fuit autem temporibus Domitiani, a Consulatu Domitiani X & Sabini, usque Domitiano XVII & Clemente Consulibus. Hic memoriam B. Petri construxit & composuit (dum Presbyter factus fuisset a B. Petro) ubi Episcopi reconderentur: ubi tandem & ipse sepultus est. Hic fecit Ordinationes duas, Presbyteros quinque, Diaconos tres, Episcopos per diversa loca septem: & cessavit Episcopatus dies quindecim.

VI Evaristus annis tredecim, mensibus septem, diebus duobus. Fuit temporibus novissimis Domitiani & Nervæ & Trajani, a Consulatu Valentis & Veri usque Gallo & Bradua.

Evaristus, natione Græcus, Antiochenus, ex patre Juda de civitate Bethleem, sedit annos novem, menses decem, dies duos. Fuit autem temporibus Domitiani & Nervæ & Trajani, a Consulatu Valentis & Veteris, usque Gallo & Bradua Consulibus. Hic Titulos in urbe Roma divisit Presbyteris, & septem Diaconos ordinavit, qui custodirent Episcopum prædicantem propter stylum veritatis: Hic fecit Ordinationes quatuor, Presbyteros septemdecim, Diaconos novem, Episcopos per diversa loca quindecim. Qui & sepultus est juxta corpus B. Petri id Vaticano VI Kalendas Novembris, & cessavit Episcopatus dies novemdecim.

VII Alexander annis octo, mensibus duobus, die uno. Fuit temporibus Trajani, a Consulatu Palmæ & Tulli, usque Æliano & Vetere.

Alexander, natione Romanus, ex patre Alexandro, de regione Caput-Tauri, sedit annos decem, menses septem, dies duos. Fuit autem temporibus Trajani … usque Æliano & Vetere. Hic passionem Domini miscuit in prædicatione Sacerdotum. Martyrio coronatur cum eo Euentius Presbyter & Theodolus Diaconus. Hic constituit Aquam sparsionis cum sale benedici in habitaculis hominum. Hic fecit Ordinationes tres, Presbyteros sex, Diaconos duos, Episcopos per diversa loca quinque, per mensem Decembris: qui & sepultus est via Nomentana, ubi decollatus est, ab urbe Roma milliario septimo, V Nonas Maji, & cessavit Episcopatus dies triginta septem.

EXERCITATIO VI
Confirmatio Chronologiæ, in hisce Catalogis fundatæ, ex Actis S. Alexandri Papæ.

Ad Illustrandum SS. Lini, Cleti, Anacleti & Euaristi memoriam, in subjunctis cujusque Elogio Annotatis, progreßi sumus ex Vitis Pontificum, per Anastasium, Luitprandum, aliosque collectis, & ad antiqua Breviaria collatis, [Acta illustria martyrii S. Alexandri,] quod propria eorum Pontificum Acta non reperiantur seorsim conscripta: qualia habemus de S. Alexandro, illustria & ob suam antiquitatem veneranda. Edidit ea Surius, sed stylo, ut præfatur, modice mutato. Extant ea primævo stylo in bibliotheca Vaticana in membranis, optima manu, litteris grandiusculis, ante annos, quantum apparet, facile sexcentos ex arata; & codex numero 1191 insignitur. Nos eadem habemus, ex variis & admodum præclaris codicibus Mss. desumpta, edituri ad diem tertium Maji, scilicet ex Trevirensi Imperialis monasterii S. Maximini, Rebdorfiensi Canonicorum Regularium in diœcesi Eystettensi, Audomarensi Ecclesiæ Cathedralis, duobus codicibus nostris, ac tribus Serenißimæ Christinæ Reginæ Sueciæ: eademque paßim extant in aliis Mss, quæ omnia non lubuit annotare. Extant etiam a Ionino Mombritio, ante annos circiter ducentes, ex Mss. Italicis edita; & ex aliis Mss. Germanicis, inseruntur Historiis Sanctorum, anno 1485 Coloniæ, & anno 1487 Lovanii excusis, sed hinc inde contracta. Hæc placuit præmonere, quod in Annalibus Ecclesiasticis ad annum CXXVII dicantur sua antiquitate mendosa: quia in dictis Annalibus erat Pontificatus S. Alexandri a tempore per Acta signato valde remotus, quasi anno secundo Hadriani Imperatoris esset creatus, & anno ejus decimotertio martyrium passus. Verum sub Trajano & creatus & passus est.

[48] Consules, teste Baronio in Præfatione nostra citato, optime controversias dirimunt. [Tempus Sedis,] Et hi in creatione Alexandri erant A. Cornelius Palma & C. Calvisius Tullus, anno Christi CIX, Trajani Imperatoris XII. Ast ultimo integro anno ejusdem S. Alexandri, erant Consules Æmilius Ælianus (aliquibus Velianus, [ex Catalogis ac Vitis Pontificum,] seu Helianus) & L. Antistius Vetus, anno Christi CXVI, Trajani XIX, post quem annum vixit S. Alexander, & fere carceri inclusus, usque ad diem III Maji anni sequentis; & sic ab anno CIX & die II Martii, præfuit Ecclesiæ annos octo, menses duos, diem unum, recte in priore Catalogo indicatos. Iam, quia cardo totius controversiæ vertitur in ultimo pari Consulum, observandum est, illud in utroque hic dato Catalogo reperiri, item apud Luitprandum & Anastasium, in omnibus codicibus; editis & ineditis, in libro Pontificali, [& Actis propriis.] in Mss. Gestis Pontificum. Hinc ergo ad prædicta Acta S. Alexandri transimus: in quibus dicitur eodem anno, post mortem S. Alexandri, nutu Dei defunctus Trajanus Imperator, scilicet elapsis tribus mensibus & septem diebus, cum ex Oriente rediturus in Italiam, vivere desiit in Cilicia

[49] [occisus jussu Aureliani missi a Trajano.] Verum ulterius ipsa Acta consideremus: in quibus, relata plurimorum ad Christum conversione, additur: Unde cum hæc ejus opera ad Trajanum Priucipem venissent, misit, ex Asia quo profectus erat, Aurelianum Comitem utriusque militiæ, de Seleucia Isauriæ, ad interfectionem omnium Christianorum. Et sub finem, Aurelianus jussit Eventium & Theodolum decollari, Alexandrum punctim per tota membra transfigi. Hæc ibi in omnibus supra citatis codicibus Actorum, quibus adstipulantur antiqua Breviaria Romana Mss. & excusa anno 1479, 1490, 1522 & 1524, quæ penes nos habemus. Consentit genuinum Martyrologium Bedæ (quod remur in Ecclesia Romana olim recitatum, prout auctum reperitur in codice Vaticano ecclesiæ S. Petri) ubi legitur: Alexander punctis creberrimis per tota membra peremptus, sub Aureliano Judice, tempore Trajani Principis. Eadem suo Martyrologio inscripsit Rabanus, & latius deducunt ex citatis Actis, tum Ado, qui asserit passum sub Trajano Principe, Judice Aureliano; tum Notkerus, qui jubente Trajano Principe ab Aureliano Comite utriusque militiæ. Vsuardi exempla variant. Aliqua enim illustria Mss. habent sub Aureliano Principe, & eadem verba leguntur apud Bellinum, anno 1498 excusum secundum morem Romanæ curiæ; itemque apud Molanum in secunda & tertia editione Vsuardi. Maurolycus tradit, passum Trajani tempore sub Aureliano Comite. In Breviario Romano jußu Pii V edito, dicitur Trajano Imperatore rexisse Ecclesiam.

[50] Eisdem S. Alexandri Actis, unis & solis, debent notitiam sui Martyrii, [Aureliani Comitis dignitas & tituli:] S. Quirinus, Vrbis Romariæ Tribunus; S. Hermes, Præfectus; & hujus soror, S. Theodora; tunc paßi sub Trajano Cæsare Augusto, & Aureliano, Comite utriusque militiæ in Isauria, ad interfectionem omnium Christianorum misso, cui omnis Senatus ita famulatus est, ut ipsum Principem crederent esse Trajanum. Erat utriusque militiæ Comitatus, summus honoris & dignitatis titulus, qui ad tempora Arcadii & Honorii duravit: & sic in Notitia Imperii tunc facta recensentur duo viri spectabiles, Comites rei militaris per Ægyptum & Isauriam, sub quorum dispositione erant variæ legiones & ministri Imperatorum. Hanc ob causam videtur dictus Comes Aurelianus variis titulis honoratus; & appellatus Judex, Præfectus, Præses, Princeps, Imperator. In Lexico Hesychii, Κόμης est, ἄρχων, ἡγεμών, Comes idem, qui Princeps & Dux: & apud Suidam, Κόμης ὁ λαοῦ ἄρχων, Comes est Princeps populi. Erant olim Imperatores dicti, qui aliis, Præfecti copiarum & Duces exercituum habebantur: & Appianus (qui eodem quo hic Aurelianus Comes tempore vixit, testatur lib. 2 Bellorum civilium, Imperatoris nomen suo tempore dari solitum Ducibus exercituum, post victoriam cæsis hostibus reportatam, Hinc commoda jam explicandi ratio datur, quomodo supra apud Vsuardum legatur. S. Alexander cum sociis sub Aureliano Principe passus; & XXX Martii, S. Quirinus sub Aureliano Imperatore martyrii coronam consummasse. Quæ verba aliquibus interpositis sic explicat Molanus in 2 & 3 editione: Sub Aureliano [Comite utriusque militiæ & Trajano] Imperatore. [sub eo tunc passi S. Quirinus.] At simpliciter Quirinum passum sub Trajano Imperatore scribunt Ado & Notkerus; Petrus vero de Natalibus, in persecutione Trajani, sub Aureliano Comite utriusque militiæ: Maurolycus, Felicius, Canisius, Trajano imperante, sub Aureliano Præfecto. Eodem modo sunt explicandi Ado & Notkerus, [Hermes,] dum asserunt S. Hermetem a S. Alexandro Papa conversum, & sub Aureliano Imperatore passum. verum melius Comes scribitur, [& Theodora hujus soror.] in Martyrologio anno 1490 Coloniæ & Lubecæ excuso; & a Canisio, sub Trajano Imperatore passus. Simili modo ad Kalendas Aprilis intelligendi Vsuardus, Ado, Notkerus, Bellinus & alii, asserentes, S. Theodoram, sororem S. Hermetis, martyrizatam sub Aureliano Principe aut Imperatore. Verum iterum melius, in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ dicto anno 1490 excuso, Aurelianus Comes appellatur.

ALII PONTIFICES VII

VIII Sixtus annis decem, mensibus tribus, diebus viginti uno. Fuit temporibus Hadriani, a Consulatu Nigri & Aproniani, usque Vero III & Ambibulo.

Sixtus natione Romanus, ex patre Pastore, de regione Via-lata, sedit annos decem, menses duos, diem unum. Fuit autem temporibus Adriani… usque Vero & Angulo, martyrio coronatur. Hic constituit ut ministeria sacrata non tangerentur, nisi a ministris. Hic constituit ut quicumque Episcopus evocatus fuerit ad Sedem Romanam Apostolicam; rediens ad parochia msuam non susciperetur, * nisi confirmata salutationis plebe ad Sedem Apostolicam.. Hic constituit, ut infra actionem Sacerdotis, incipiens populus hymnum decantaret Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth &c. Hic fecit Ordinationes tres, Presbyteros undecim, Diaconos tres, Episcopos per diversa loca quatuor. Qui etiam sepultus est juxta corpus B. Petri in Vaticano III Nonas Aprilis, & cessavit Episcopatus menses duos.

[Annotatum]

* Corrige nisi cum Formata salutationis plebi per S. A, directa: quid autem sint Formatæ, alibi quære.

IX Telesphorus annis undecim, mensibus tribus, diebus tribus. Fuit temporibus Hadriani, a Consulatu Titiani & Gallicani usque Cæsare & Balbino

Telespor, natione Græcus, ex anachoreta, sedit annos undecimum, menses sex, dies viginti unum. Fuit autem temporibus Antonini & Marci. Hic Constituit ut septem hebdomadis jejunium celebraretur Paschæ: martyrio coronatur. Hic fecit ut Natali Domini nostri Jesu Christi noctu Missæ celebrarentur, & in ingressu sacrificii hymnus diceretur Angelicus, Gloria in excelsis Deo &c. tantum noctu Natalis Domini. Hic fecit Ordinationes quatuor, Presbyteros duodecim, Diaconos octo, Episcopos per diversa loca quatuordecim, per mensem Decembris: qui etiam sepultus est juxta corpus B. Petri in Vaticano, IV Nonas Januarii: & cessavit Episcopatus dies sex.

X Hyginus annis duodecim, mensibus tribus, diebus sex. Fuit temporibus…

Yginus natione Græcus, ex Philosopho de Athenis, sedit annos quatuor, dies tres, menses sex. Fuit autem a Consulatu Magni & Camerini, usque Orsito & Prisco. Hic Clerum composuit, & constituit Gradus, & fecit Ordinationes tres per mentem Decemb. Presbyteros quindecim, Diaconos quinque, Episcopos per diversa loca sex: qui etiam sepultus est juxta corpus B. Petri in Vaticano, III Kalend. Januarii, & cessavit Episcopatus dies tres.

XI Anicetus annis…a Consulatu Gallicani & Veteris, usque Præsente & Rufino.

Anicius, natione Syrus, ex Patre Joanne, de vico Amisa, sedit annos undecim, menses quatuor, dies tres. Fuit autem a Consulatu Gallicani & Veteris, usque Præsente & Rufino. Hic constituit, ut Clericus comam non nutriret. Hic fecit Ordinationes quinque per mensem Decemb. Presbyteros octo, Diaconos quatuor, Episcopos per diversa loca octo, qui etiam sepultus est juxta corpus B. Petri in Vaticano, XII Kalend. Maji: & cessavit Episcopatus dies VI.

XII Pius annis XV, mensibus IV, diebus XX. Fuit temporibus Antonini Pii, a Consulatu Clari & Severi usque duobus Augustis. Sub hujus Episcopatu frater ejus Hermes librum scripsit, in quo mandatur contineturque, quod ei præcepit Angelus, cum venit ad eum in habitu Pastoris.

Pius, natione Italus, ex patre Rufino, frater Pastoris, de civitate Aquileia, sedit annos octedecim, menses quatuor, dies tres. Fuit autem temporibus Antonini Pii, a Consulatu Clari & Severi… Sub hujus Episcopatu frater ipsius Hermes librum scripsit, in quo mandatum continetur, quod præcepit Angelus Domini, cum venit ad eum in habitu Pastoris, & præcepit ei, ut sanctum Pascha die Dominica celebraretur. Hic fecit Ordinationes quinque per mensem Decembris, Presbyteros octodecim, Diaconos undecim, Episcopos per diversa loca duodecim: qui etiam sepultus est juxta corpus B. Petri, V Idus Julii. Cessavit Episcopatus dies quatuordecim.

XIII Soter annis novem, mensibus tribus, diebus duobus. Fuit temporibus…

Soter, natione Romanus, ex patre Concordio, de civitate Fundis, sedit annos novem, menses sex, dies viginti unum. Fuit temporibus Severi, a Consulatu Rustici & Aquilini usque Cethego & Claro. Hic constituit ut nulla Monacha pallam sacratam contingeret, nec incensum poneret intra sanctam Ecclesiam. Hic fecit Ordinationes tres per mensem Decembrem, Presbyteros septemdecim, Diaconos octo, Episcopos per diversa loca undecim, qui sepultus est juxta corpus B. Petri, X Kalendas Maji. Cessavit Episcopatus dies undecim.

XIV Eleutherius annis… Fuit temporibus Antonini Commodi, a Consulatu Veri & Erenniani, usque Paterno & Bradua.

Eleuther, natione Græcus, ex patre Abundantio, de oppido Nicopoli, sedit annos quindecim, menses tres, dies duos. Fuit temporibus Antonini & Commodi usque Paterno & Bradua. Hic accepit epistolam a Lucio Britanniæ Rege, ut Christianus efficeretur per ejus mandatum; & hoc obtinuit, ut nullus [cibus] repudiaretur a Christianis, maxime fidelibus, quem Deus creavit, qui tamen rationabilis sit. Hic fecit Ordinationes tres per mensem Decembris, Presbyteros undecim, Diaconos septem, Episcopos per diversa loca quindecim; qui sepultus est juxta corpus B. Petri, VII Kalendas Junii. Cessavit Episcopatus dies septemdecim.

EXERCITATIO VI.
De legatione Martyrum Lugdunensium ad Eleutherium Papam, cum annis novem Soteris concilianda.

Evsebius, libr. 5 Historiæ Ecclesiasticæ, persecutionem sub Antonino vero in Gallia motam descripturus, [Mortuo Sotere,] indicat tempus primo per Pontifices Romanos, & sic incipit Proœmium dicti libri: Igitur Sotere, Romanæ urbis Episcopo, post octavum Episcopatus annum, vita functo; duodecimus (imo, decimus tertius) ab Apostolis Eleutherus in ejus locum succedit. Deinde idem tempus certiori vulgo nota describit his verbis: Quo tempore agebatur annus decimus septimus Imperii Antonini Veri, tunc violentior mota est persecutio, & potißimum, ut Cap. 1 prosequitur, in Gallia, in qua duæ præceteris insignes præstantesque urbium matres celebrantur, Lugdunum & Vienna. Annus XVII Imperii Antonini Veri incidit in annum Christi CLXXVII, [excitatur anno 177 persecutio Lugduni:] quando paßi sunt Lugduni secunda Iunii, SS. Photinus Episcopus, Sanctus Diaconus, Sancti alii quamplurimi, cum illustri heroina Balbina, quorum mox Acta martyrii ad Ecclesias Asiæ ac Phrygiæ fuerunt transmissa Eusebio, & ab hoc suæ historiæ inserta, latius ad dictum diem secundum Iunii illustranda. Notæ erant his Martyribus virtutes S. Eleuterii Papæ, & ideo illorum aliqui S. Irenæum, tunc temporis adhuc Presbyterum Ecclesiæ Lugdunensis, commendarunt memorato Pontifici per epistolam, [quæ coegit Baronium abbreviare tempus Soteris,] & catalogum priorum Martyrum expresserunt: de qua epistola agit Eusebius cap. 4.

[2] Hic hærebat aqua Cardinali Baronio, ut initio insinuavimus. Videbat Photino mortuo Episcopum suffectum esse Irenæum, &, ut multum differret eam succeßionem, non tamen ultra annum CLXXIX audebat procedere: Soteris autem initium non potuerat in suo calculo invenire ante annum CLXXV. Si ergo si annos VIII cum Eusebio tribueret, videbat fieri non posse ut ad Eleutherium Irenæus fuerit destinatus: quippe qui, eo calculo posito, solum cœpisset Ecclesiam regere anno CLXXXIII. Ergo coactum se videns ad annos solum quatuor, minus diebus duodecim, Soteri reiinquendos, ut hic potuisset obiisse saltem anno CLXXIX, & Eleutherii substituti fama in Gallias penetrasse; Si quis, inquit, certiorem de annis Soteris invenerit Chronographiam, [ut locum faceret Eleutherio] qua tamen Cletus e numero Romanorum Pontificum non ejiciatur, nec litterarum Martyrum Lugdunensium sincerum testimonium contemnatur; haud inviti assentiemur. Retinemus nos Cletum in numero Romanorum Pontificum, & ab Anacleto alium dicimus, uti ad ejus Acta XXVI Aprilis illustrata, apparet; idque facimus secuti eosdem auctores, ex quibus tempus Sedis S. Soteris jam stabiliemus. Præterea litterarum Martyrum Lugdunensium testimonium cum omni veneratione admittimus. Imo hoc testimonio nixi, arbitramur necessario S. Eleutherium, a morte S. Soteris, ante motam in Gallis persecutionem, aliquamdiu præfuisse Ecclesiæ, ut potuerint ejus virtutes innotuisse Christianis Lugdunensibus; qui deinde ob fidem in carcerem conjecti, ad eum epistolam miserunt, rogantes ut pax & concordia Ecclesia conservaretur, Τῆς τῶν ἐκκλησιῶν εἰρήνης ἓνεκα πρεσβεύοντες, uti legitur apud Eusebium lib. 5 Historiæ Ecclesiasticæ cap. 3 sub finem; & cap. 4 indicatur, litteras hasce Romam fuisse delatas a S. Irenæo.

[3] Nihilominus relinquimus Soteri, non solum octo, sed ipsos integros novem annos, menses tres, [in quo non laboramus,] duos dies; quia cum Catalogo nostro tenemus, decessorem ejus obiisse anno CLXI, Duobus Augustis Consulibus; quibus successerunt anno CLXII illi, quos primos Soteri idem Catalogus tribuit, Q. Junius Rusticus & Vettius Aquilinus. Sedisse autem Soter dicitur usque ad Cethegum & Clarum, qui fuerunt anno Christi CLXX: & sic suffectus Soteri Eleutherius, jam septimum in Pontificatu annum agebat, quando mota est supradicta in Galliis persecutio. Porro illa duo paria Consulum memorari in Vita S. Soteris, testatur Onuphrius in Commentario suo in librum 2 Fastorum, [quia ab anno 162 ad 170 plenos 9 annos invenimus,] ad annum Vrbis conditæ 915 & 923. Videtur autem S. Soter, ultra hos Consules, vixisse ad diem XXII Aprilis anni sequentis CLXXI quando Consules fuerunt Septimius Verus, sive Severus, & Herennianus, quibus Consulibus adscribitur initium Pontificatus S. Eleutherii successoris. Sedit ergo in suo Pontificatu S. Soter annis novem, ab anno Christi CLXII usque ad XXI aut XXII Aprilis, anni CLXXI. Item novem anni referuntur in altero Catalogo, qui seculo Christi sexto confectus est; nec non in tertio, qui est seculo octavo concinnatus, atque ad Stephanum III Papam deductus: [passim & ubique receptos.] neque ulterius Vitæ Romanorum Pontificum in altero Ms. Freheri, & Ms. pervetusto Bertiniani monasterii continuantur. Postea Anastasius Bibliotecarius ad Nicolaum Papam sive annum DCCCLXVII prosecutus est Vitas Pontificum, easdemque Guilielmus Bibliothecarius & alii auxerunt usque ad Martinum V Papam sive annum MCCCCXXXI: ab omnibus autem anni novem Pontifici Soteri aßignantur, uti etiam magno consensu fit apud Luitprandum de Vitis Pontificum Romanorum, item in libro Pontificali, & antiquis Breviariis Romanis manuscriptis & excusis anno 1479, 1490, 1522, & 1524, quæ penes nos habemus: ac demum in Breviario jussu Pii V edito, in quo omissa paria Consulum, sub quibus Soter Pontificatum incepit & absolvit; quæ in aliis Breviariis & reliquis tractatibus, maximo iterum consensu, memorantur hisce verbis: Fuit a Consulatu Rustici & Aquilini, usque ad Cethegum & Clarum. Hactens in Aprili Henschenius, ad XXII diem istius mensis, verbis partim iisdem, partim ex eadem sententia scriptis; immutandus enim nonnihil eorum ordo fuit, supplenda quædam, resecanda plura, ut ex duobus ibidem Commentariis, de S. Sotere deque SS. Epipodio & Alexandro, Martyribus etiam Lugdunensibus, anno CLXXVIII paßis, commodus unus in rem præsentem contextus haberetur.

RELIQUI PONTIFICES IV.
In prima parte vetustioris Catalogi.

XV Victor annis novem, mensibus duobus, diebus decem…

Victor, natione Afer, ex patre Felice, sedit annos decem, menses duos, dies decem. Fuit temporibus [Commodi, Pertinacis, & Severi] Cæsaris, a Consulatu Commodi V & Glabrionis, usque Laterano & Rufino. Hic constituit, ut Pascha die Dominica celebraretur, sicut Pius. Hic fecit sequentes Cleros: martyrio coronatur. Constituit ut necessitate faciente, ubi inventus fuisset, sive in flumine, sive in mari, sive in fonte aut stagno (tantum Christiana confessione declarata credulitatis) efficeretur integer Christianus, quicumque hominum ex gentilitio veniens ut baptizaretur. Fecit concilium, & interrogatio facta est de Pascha, vel de die prima cum Theophilo Episcopo [Cæsareæ] de luna. Hic fecit Ordinationes duas, Presbyteros quatuor, Diaconos quinque, Episcopos per loca duodecim: qui sepultus est juxta corpus B. Petri, V Kalend. Augusti: & cessavit Episcopatus dies undecim.

XVI Zephyrinus annis… a Consulatu Saturnini & Galli, usque Præsente & Extricato.

Zephyrinus, natione Romanus, ex patre Abundantio, sedit annos septemdecim, menses sex, dies decem. Fuit temporibus Severi & Antonini, a Consulatu Saturnini & Gallicani usque Præsente & Stricato Consulibus. Hic constituit præsentiam omnibus Clericis & laicis fidelibus, sive Clericus, sive Levita, sive Sacerdos ordinaretur. Et fecit constitutum de Ecclesia, ut patenas vitreas ante Sacerdotes in Ecclesia ministri portarent: dum Episcopus Missam celebraret, ante se haberet Sacerdotes omnes adstantes, sic Missæ celebrarentur; excepto cum jus Episcopi interest, ut tantum Clerus sustineret: omnibus præsentibus, ex ea consecratione, de manu Episcopi, jam coronam consecratam acciperet Presbyter, tradendam populo. Hic fecit ordinationes quatuor per mensem Decembris, Presbyteros quatuordecim, Diaconos septem, Episcopos per loca tredecim: qui sepultus est in cœmeterio suo, juxta cœmeterium Calixti, via Appia: & cessavit Episcopatus ejus dies quinque.

XVII Callistus, annos quinque, menses duos, dies decem. Fuit temporibus Macrini & Heliogabali, a Consulatu Antonini & Adventi, usque Antonino III & Alexandro.

Callistus, natione Romanus, ex patre Domitio, de regione Urbe Ravennatium, sedit annos quinque, menses duos, dies undecim. Fuit temporibus Macrini & Heliogabali, a Consulatu Antonini… & Alexandri. Hic martyrio coronatur. Hic constituit jejunium die Sabbati ter in anno fieri, frumenti, vini & olei, secundum Prophetam, quarti mensis, septimi & decimi. Qui sepultus est in cœmeterio Calepodii, via Arelia, milliario tertio, pridie Idus Octobris. Hic fecit Ordinationes quinque per mensem Decembris, Presbyteros quindecim, Diaconos quatuor, Episcopos per loca septem. Quievit Episcopatus dies quinque.

XVIII Urbanus annos octo, menses undecim, dies duodecim. Fuit temporibus Alexandri, a Consulatu Maximi & Æliani usque Agricola & Clementino.

Urbanus, natione Romanus, ex patre Pontiano, sedit annos octo, menses decem, dies duodecim. Hic ministeria sacrata argentea constituit, & patenas argenteas viginti quinque; posuitque etiam Clericos. Hic sua traditione multos convertit ad baptismum, etiam Valerianum sponsum S. Cæciliæ: & multi martyrio coronati sunt per ejus doctrinam. Hic fecit Ordinationes quinque per mensem Decembris, Presbyteros octodecim, Diaconos sex, Episcopos per loca septem. Qui sepultus est in cœmeterio Prætextati via Appia, quem sepelivit B. Tiburtius XIV Kalendas Junii, & cessavit Episcopatus dies triginta.

I CATALOGI PARS II.

[Prologus]

De hac divisione egimus in Prologo nostro; & continuo ex stylo ac modo procedendi, apparebit, non solum manifesta partis utriusque diversitas; sed etiam singularum, in quas ipsam dividimus, Sectionum.

SECTIO I.

XIX Pontianus annos quinque, menses duos, dies septem. Fuit temporibus Alexandri, a Consulatu Pompejani & Peligniani. Eo tempore Pontianus Episcopus & Hippolytus Presbyter exules sunt deportati in insulā nocivam Sardiniam, Severo & Quintiano Consulibus. In eadem insula discinctus est IV Kalend. Octobris, & loco ejus ordinatus est Anteros XI Kalend. Decemb. Consulibus supra scriptis.

Pontianus, natione Romanus, ex patre Calpurnio, sedit annos octo, menses quinque, dies duos, martyrio coronatur temporibus Alexandri, [sedit] a Consulatu Pompejani & Peligniani. Eodem tempore Pontianus Episcopus & Hippolytus Presbyter exilio sunt deputati ab Alexandro iu Sardiniam insulam Bucinam, Severo & Quintiano Consulibus. In eadem insula maceratus, & afflictus fustibus, defunctus est tertio Kalend. Novemb. Hic fecit Ordinationes duas, Presbyteros quinque, Diaconos quinque, Episcopos per loca sex: quem B. Fabianus adduxit navigio, & sepelivit in cœmeterio Calisti via Appia, die depositionis ejus IX Kalend. Decemb.

XX Anteros mense uno, diebus decem Dormit III Nonas Januarii, Maximino & Africano Consulibus.

Anterius, natione Græcus, ex patre Romolo sedit annos undecim, mensem I, dies XII, martyrio coronatur temporibus Maximini & Africani Consulum. Hic gesta Martyrum diligenter a Notariis exquisivit, & in ecclesia recondidit, propter quod a Maximo Præfecto Martyr effectus est. Hic ordinavit unum Episcopum: qui sepultus est in cœmeterio Calisti via Appia IV Nonas Januarii, & cessavit Episcopatus dies duos.

XXI Fabianus annos quatuordecim, menses undecim, dies decem. Fuit temporibus Maximini & Gordiani & Philippi, a Consulatu Maximini & Africani, usque Decio II & Grato. Passus XIII Kalend. Februarii. Hic regiones divisit Diaconibus, & multas fabricas per cœmeteria fieri jussit. Post passionem ejus Moyses & Maximus Presbyteri & Nicostratus Diaconus comprehensi sunt, & in carcerem missi. Eo tempore supervenit Novatus ex Africa, et separavit de Ecclesia Novatianum et quosdam Confessores, postquam Moyses in carcere defunctus est: qui fuit ibi menses undecim, dies undecim.

Fabianus, natione Romanus, ex patre Fabio, sedit annos quatuordecim, mensem unum, dies undecim, martyrio coronatur. Fuit autem temporibus Maximini & Africani usque Decio II & * Quadrato, & passus est XIII Kalend. Februarii. Hic regiones divisit Diaconibus, & fecit sex Subdiaconos, qui septem Notariis imminerent, ut gesta Martyrum fideliter colligerent. Post passionem ejus Moyses & Maximinus Presbyteri & Nicostratus Diaconus comprehensi sunt. Eodem tempore Moyses in carcere defunctus est, qui fuit ibi menses undecim, & sic multi Christiani fugerunt. Hic fecit Ordinationes quinque per mensem Decemb. Presbyteros viginti duos, Diaconos septem, Episcopos per loca quatuordecim, qui sepultus est in cœmeterio Calisti via Appia, XIII Kalend. Feb. & cessavit Episcopatus dies sex.

[Annotatum]

* al. Grato

XXII Cornelius annos duos, menses tres, dies decem, a Consulibus Decio II et Decio, usq; Gallo et Volusiano. Sub Episcopatu ejus Novatus extra Ecclesiam ordinavit Novatianum in urbe Roma, et Nicostratum in Africa. Hoc facto, Confessores, qui se separaverunt a Cornelio, cum Maximo Presbytero, qui cum Moyse fuit, ad Ecclesiam sunt reversi. Post hoc Centumcellis expulsus, ibi cum gloria dormitionem accepit.

Cornelius, natione Romanus, sedit annum unum, menses duos, dies tres, martyrio coronatur. Hic temporibus suis, rogatus a quadam matrona, corpora Apostolorum Petri & Pauli de Catacumbis levavit noctu: primum quidem corpus B. Pauli acceptum, B. Luciana posuit in prædio suo via Ostiensi, juxta locum ubi decollatus est. B. Petri Apostoli accepit corpus B. Cornelius Episcopus, & posuit juxta locum ubi crucifixus est, inter corpora Sanctorum, in templo Apollinis, in monte aureo, in Vaticano Palatio Neronis, III Kalendas Julii. Post hoc factum fecit Ordinationem unam, Presbyteros septem. [Qui etiam decollatus est ad templum Martis: cujus corpus noctu collegit B. Luciana, & sepelivit in crypta juxta cœmeterium Calisti, via Appia, in prædio suo, XVIII Kal. Octob.] & cessavit Episcopatus dies sexaginta sex.

XXIII Lvcius annos tres, menses octo, dies decem. Fuit temporibus Galli & Volusiani, usque Valeriano III & Gallieno II. Hic exul fuit & postea nutu Dei ad Ecclesiā reversus. [Decessit] tertio Nonas Martii, Consulibus supra scriptis.

Lucivs, natione Romanus, ex patre Porfirio, sedit annos tres, menses tres, dies tres. Fuit temporibus Galli & Volusiani usque ad Valerianum III & Gallicanum. Hic in exilio fuit: postea nutu Dei incolumis ad Ecclesiam reversus est. Hic præcepit, ut duo Presbyteri & tres Diaconi in omni loco Episcopum non desererent, propter testimonium Ecclesiasticum: qui etiam a Valeriano capite truncatus est II Nonas Martii. Hic fecit Ordinationes duas per mensem Decemb. Presbyteros quatuor, Diaconos quatuor, Episcopos per loca sex: qui etiam sepultus est in cœmeterio Callisti, via Appia. Cessavit Episcopatus dies triginta.

XXIV. Stephanvs annos quatuor, menses duos, dies viginti unum. Fuit temporibus Valeriani & Gallieni, a Consulatu Volusiani & Maximini usque Valeriano III & Gallieno II.

Stephanvs, natione Romanus, ex patre Julio, sedit annos quinque, menses quinque, dies duos: martyrio coronatur. Fuit temporibus Valeriani & Gallieni & Maximi, usque ad Valerianum III & Gallienum II. Hic constituit Sacerdotes & Levitas vestes sacratas in usum quotidianum non uti, nisi in ecclesia. Hic fecit Ordinationes duas per mensem Decembris, Presbyteros quinque, Diaconos quinque, Episcopos per loca duos; sepultus in cœmeterio Calisti, via Appia, III Nonas Augusti. Cessavit Episcopatus dies viginti duos.

XXV Sixtvs annis duobus, mensibus undecim, diebus sex. Cœpit a Consulatu Maximi & Glabrionis, usque Tusco & Basso, & passus est VIII Idus Augusti. [Et Presbyteri præfuerunt] a Consulatu Tusci & Bassi usque in diem XII Kalendas Augusti, Æmiliano & Basso Consulibus.

Xistus, natione Græcus, ex Philosopho, sedit annum unum, menses decem, dies viginti quatuor. Martyrio coronatur. Fuit temporibus Valeriani & Decii. Truncati sunt capite cum B. Xisto VI Diaconi, Felicissimus, Agapitus, Januarius, Magnus, Vincentius, Stephanus VIII Idus Augusti: & [Presbyteri] præfuerunt a Consulatu Maximi & Gravionis, usque ad Consulatum Tusci & Gravionis XIII Kalend. Augusti. Quo tempore fuit magna persecutio sub Decio [cœpta] & post tres dies passi sunt Laurentius ejus Archidiaconus, & Claudius [Subdiaconus], Severus Presbyter, & Romanus Ostiarius, & Crescentius Lector. Hic fecit Ordinationes duas, Presbyteros quatuor, Diaconos sex, Episcopos per loca duo. Sepultus est in cœmeterio Callisti, via Appia. Nam VI Diaconi ejus, in cœmeterio Prætextati, via Appia, VIII Idus Augusti. Beatus vero Laurentius, via Tiburtina, in crypta, in agro Verano, IV Idus Augusti: & cessavit Episcopatus annos duos.

XXVI. Dionysivs annis octo, mensibus duobus, diebus quatuor. Fuit temporibus Gallieni ex die undecimo Kalendarum Augusti Æmiliano & Basso Consulibus, usque in diem septimum Kalendas Januarii, Consulibus Claudio & Paterno:

Dionysius, ex monacho, cujus generationem reperire non potuimus, sedit annos quinque, menses duos, dies quatuor. Fuit temporibus Gallieni, ex die undecimo Kalendas Augusti, Æmiliano & Basso Coss. usque in die VI Kalend. Ianuarii, & Consulatu Claudii & Paterni. Hic Presbyteris Ecclesias dedit & cœmeteria; & parochias & diœceses constituit. Hic fecit Ordinationes duas per mensem Decemb. Presbyteros octo, Diaconos tres, Episcopos per loca undecim. Sepultus est in cœmeterio Calisti via Appia, quinto Kalendas Ianuarii: & cessavit Episcopatus dies quinque.

XXVII. Felix annis quinque, mensibus undecim, diebus viginti quinque Fuit temporibus Claudii & Aureliani, a Consulatu Claudii & Paterni, usque in Consulatum Aureliani II & Capitolini.

Felix, natione Romanus, ex patre Constantio, sedit annos quatuor, menses tres, dies XXV; martyrio coronatur. Fuit temporibus Claudii & Aureliani, a Consulatu Claudii & Paterni, usque ad Consulatum Aureliani & Capitulini. Hic constituit super sepulcra Martyrum Missas celebrari. Hic fecit Ordinationes duas per mensem Decemb. Presbyteros octo, Diaconos tres, Episcopos per loca undecim. Sepultus est in cœmeterio suo,. via Aurelia, milliario secundo, III Kalend. Iunii: & cessavit Episcopatus dies quinque.

PARTIS II, SECTIO II.

XXVIII Eutychianvs annis octo, mensibus undecim, diebus tribus. Fuit temporibus Aureliani, a Consulatu Aureliani III & Marcellini, usque in diem VII Idus Decembris, Caro II & Carino Consulibus.

Eutychianvs, natione Tuscus, ex patre Marino, sedit annum 1, mensem 1, diem 1. Fuit temporibus Aureliani, a Consulatu Aureliani III, & Marcellini, usque in diem Idus Decembris, Caro II & Carino Coss. Hic constituit fruges super altario benedici. Hic per loca trecentos sexaginta duos Martyres sepelivit. Hic fecit ordinationes quinque per mensem Decemb. Presbyteros quatuordecim, Diaconos quinque, Episcopos per loca novem: qui & sepultus est in cœmeterio Callisti, via Appia, VI Kalend. Augusti, & cessavit Episcopatus dies octo.

XXIX. Cajvs annos duodecim, mensibus quatuor, diebus septem Fuit temporibus Cari & Carini, ex die XVI Kalendas Januarii, Consulibus Caro II & Carino, usque in X Kalendas Maji, Diocletiano VI & Constantio II Consulibus.

Cajvs, natione Dalmata, & ex genere Diocletiani Imperatoris, ex patre Gajo, sedit annos undecim, menses quatuor, dies duodecim. Fuit temporibus Cari & Carini, ex die XV Kalend. Ianuarii, a Consulatu Cari II … Hic fugit persecutionem Diocletiani, in cryptis habitans, & Confessor quievit. Hic fecit Ordinationes quatuor, per mensem Decemb. Presbyteros sedecim, Diaconos septem, Episcopos per loca quinque: sepultus est in cœmeterio Callisti, via Appia, X Kalend. Maji. Cessavit Episcopatus dies undecim..

XXX. Marcellinvs annis octo, mensibus tribus, diebus viginti quinque. Fuit temporibus Diocletiani & Maximiani, ex die pridie Kalendas Julias, a Consulibus Diocletiano VI & Constantio II, usque in Consulatum Diocletiani IX & Maximiani VIII. Quo tempore fuit persecutio, & cessavit Episcopatus annos IV, mensibus sex, diebus viginti quinque.

Marcellinvs, natione Romanus, ex patre Projecto, sedit annos octo, menses quatuor, dies quindecim. Fuit temporibus Diocletiani & Maximiani, ex die Kalend. Iunii, a Consulatu Diocletiani V & Constantii II, usque Diocletiani VIII & Maximiani VIII; quo tempore fuit persecutio magna, ita ut, infra triginta dies, quindecim millia hominum promiscui sexus, per diversas provincias, martyrio coronarentur. * [De qua re ipse Marcellinus ad sacrificium deductus est ut thurificaret, quod & fecit: & post paucos dies pœnitentia ductus, ab eodem Diocletiano, propter fidem Christi, cum Claudio & Quirino & Antonino capite sunt truncati & martyrio coronantur. Iacuerunt corpora sancta in platea dies viginti quinque, jussu Diocletiani, ubi Marcellus Presbyter noctu collegit corpora Sanctorum, & sepelivit via Salaria in cœmeterio Priscillæ, in cubiculo quod patet usque in hodiernum diem; quod ipse præceperat pœnitens, dum traheretur ad occisionem, in crypta juxta corpus S. Crescentionis, VI Kalend. Maji.] Hic fecit Ordinationes duas per mensem Decembr. Presbyteros quatuor, Diaconos duos, Episcopos per loca quinque: & cessavit Episcopatus annos sex, menses sex, dies viginti quinque, persequente Diocletiano Christianos.

[Annotatum]

* Ab Interpolatore perperā adjecta, infra rejiciuntur.

PARTIS II, SECTIO III.

XXXI. Marcellvs, anno uno, mensibus septem, dies viginti. Fuit temporibus Maxentii a Consulatu [Maximiani Herculei] X & Maximiani [Galerii] VII, usque post Consulatum X & VII.

Marcellvs, natione Romanus, ex patre Marcello, sedit annos quatuor. Fuit temporibus Maxentii, a Consulatu Maxentii IV & Maximi usque post Consulatum. Hic fecit Ordinationes per mensem Decemb. Presbyteros viginti quinque, Diaconos duos, Episcopos per loca viginti unum. Sepultus est in cœmeterio Priscillæ, via Salaria, XVI Kalend. Februarii. Cessavit Episcopatus dies viginti.

PARTIS II, SECTIO IV.

XXXII. Evsebivs, menses quatuor, dies sedecim, a XIV Kalend. Majas usque in diem XVI Kalendas Septembris.

Eusebivs, natione Græcus, ex Medico, sedit annos VI, mensem unum, dies tres. Fuit temporibus Constantini*. [Sub hujus tempora inventa est sancta Crux Domini nostri Iesu Christi v Nonas Maji. Hic baptizatus est Iudas Quiriacus.] Hic fecit ordinationes tres, Presbyteros tredecim, Diaconos tres, Episcopos per loca quatuordecim. Hic Sepultus est in cœmeterio Callisti, via Appia, VI Nonas Octobris. Cessavit Episcopatus dies sex.

[Annotatum]

* Fabulosa interpolatio refutatur 3 Maji.

PARTIS II, SECTIO V.

XXXIII Miltiades annis tribus, mensibus sex, diebus * novem, ex die sexto Nonas Julias, a Consulatu Maximiano VIII solo, quod fuit mense Septembri, Volusiano & Rufino, usque in III Idus Januarii Volusiano & Aniano Coss.

*

Melciades, natione Afer, sedit annos tres, menses sex, dies septem, ex die Non. Iulii a Consulatu Maximini VIII usque ad Maxentium II, qui fuit mense Septembri Volusiano & Rufino Coss. Hic constituit nulla ratione die Dominica aut quinta jejunium quis de fidelibus ageret, quia eos dies Pagani, quasi sacrum jejunium, celebrabant. Et Manichæi inventi sunt in urbe ab eodem die. Hic fecit ut oblationes consecratæ per Ecclesias ex consecratu Episcopi dirigerentur, quod declaratur fermentum. Hic fecit Ordinationem unam per mensem Decemb. Presbyteros quatuor, Diaconos tres, Episcopos per loca undecim: & cessavit Episcopatus dies quindecim.

[Annotatum]

* al. octo.

XXXIV Silvester annis viginti uno, mensibus undecim. Fuit temporibus Constantini, a Consulatu Volusiani & Anniani, ex die pridie Kalendas Februarii, usque in diem [pridie] Kalendarum Januariarum, Constantino & Albino Coss.

Silvester, natione Romanus, ex patre Rufino, sedit annos viginti tres, menses decem, dies undecim, temporibus Constantini … & Volusiani; ex die Kalendarum Februarii, usque in diem Kalend. Ianuarii, Constantio & Volusiano Consulibus. [Hic in exilio fuit, [Etiam hæc videntur ab Interpolatore adjecta,] in montem Soractem persecutione Constantini concussus: & postmodum rediens cum gloria baptizavit Constantinum Augustum, quem curavit Dominus pro baptismo a lepra.] Hic fecit constitutum de omni Ecclesia. Hujus temporibus factum Concilium cum ejus consensu in Nicæa Bithyniæ, & congregati sunt Sacerdotes, trecenti septemdecim Episcopi Catholici, & quorum chirographus cucurrit; alii imbecilles ducenti octo: qui exposuerunt fidem integram, sanctam, catholicam & immaculatam; & damnaverunt Arium, Photinum, & Sabellium vel sequaces eorum. Et in urbe Roma congregavit Episcopos ducentos septuaginta septem, & damnavit Calistum & Arium & Photinum: & constituit ut Presbyterum Arianum non susciperet, nisi Episcopus loci designati: & chrisma ab Episcopo confici, & privilegium Episcopis [dedit] ut baptizatum consignent propter hæreticam suasionem. Hic constituit, ut nullus laicus crimen Clerico inferret. Hic constituit, ut Diaconi Dalmatica uterentur, palla linostima lævæ eorum regerentur. Hic constituit, ut nullus Clericus propter causam quamlibet in curiam introiret, nec ante Judicem cinctum causam diceret, nisi in ecclesia. Hic constituit, ut sacrificium altaris non in ferico, neque in panno tincto celebraretur, nisi tantum in lineo: sicut corpus Domini nostri Jesu Christi in sindone linea sepultum est, sic Missa celebraretur. Hic constituit, ut si quis desideraret in Ecclesia militare aut proficere, ut esset Lector ad annos triginta, Exorcista dies triginta, Acolythus annos quinque, Subdiaconus annos quinque, Custos Martyrum annos quinque, Diaconus annos quinque, Presbyter tres, probatus ex omni parte, etiam foris qui sunt, testimonium habere bonum & sic ad Ordinem Episcopatus ascenderet; nullum majoris vel prioris locum invadere, nisi ordinem temporum cum pudore cognosceret, omnium Clericorum votiva gratia, nullo omnino Clerico vel fideli contradicente. Hic fecit Ordinationes sex per mensem Decembris, Presbyteros quadraginta quatuor, Diaconos triginta sex, Episcopos per loca sexaginta quinque. Eodem tempore fecit Constantinus Augustus basilicam in palatio Sessoriano, ubi etiam de ligno sanctæ Crucis Domini nostri Jesu Christi auro & gemmis conclusit. Eodem tempore fecit basilicam S. Laurentii. Eodem tempore fecit basilicam sanctorum Martyrum Marcellini Presbyteri & Petri Exorcistæ. Sepultus est B. Silvester via Salaria, in cœmeterio Priscillæ, milliario tertio ab urbe Roma, pridie Kalend. Januarii. Cessavit Episcopatus dies octo.

XXXV Marcus menses VIII, dies XX. Fuit temporibus Constantini, Nepotiano & Facundo Consulibus; ex die XV Kalendas Februarii, usque in diem Nonarum Octobrium, Consulibus supradictis.

Marcus, natione Romanus, ex patre Prisco, sedit annos duos. Fuit temporibus Constantini, Nepotiano & Secundo Consulibus, ex die Kalendarum Februarii, usque in diem Kalendarum Octobris. Hic constituit ut Episcopus Ostiensis, qui consecrat Episcopum Urbis, pallio uteretur, vel ab eodem Episcopo Urbis Romæ consecraretur. Hic fecit Ordinationes duas per Decembrem, Presbyteros quindecim, Diaconos sex, Episcopos per loca septemdecim. Sepultus est in cœmeterio Balbinæ, via Ardeatina, pridie Nonas Octobris: & cessavit Episcopatus dies viginti.

XXXVI Julius, annos quindecim, menses duos, dies sex. Fuit temporibus Constantis, a Consulatu Feliciani & Titiani, ex die VIII Idus Februarii, in diem pridie Idus Aprilis, Constantio V & Constantio Cæsare Consulibus. Hic multas fabricas fecit, basilicam in via Portuensi, milliario III; basilicam in via Flaminia milliario II, quæ vocatur Valentini; basilicam Juliam, quæ est regione VII, juxta forum Divi Trajani; basilicam trans Tiberim, regione XIV, juxta Callistum; basilicam in via Aurelia, milliario III ad Callistum.

Iulius, natione Romanus, ex patre Rusticio, sedit annos quindecim, mensem unum. Fuit temporibus Constantini, [a Consulatu] Feliciani & Maximiani. Hic fecit Ordinationes tres per mensem Decembris, Presbyteros octodecim, Diaconos octo, Episcopos per loca octo: sepultus est in via Aurelia, in cœmeterio Calipodii, milliario III, pridie Idus Aprilis. Cessavit Episcopatus dies viginti quinque.

XXXVII Liberius fuit temporibus Constantii, ex die XI Kalendas Junias, in diem … a Consulibus Constantio V & Constantio Cæsare.

—

FINIS CATALOGI PRIMI,
PROSECUTIO ALTERIUS.

Liberius, natione Romanus, ex patre Augusto, sedit annos quinque, menses tres, dies tres. Fuit temporibus Constantii usque ad Constantium Augustum VII. Hic exilio detruditur a Constantio, eo quod noluit hæresi Arianæ consentire, & fecit annos tres. Et congregati Sacerdotes, & cum consilio eorum Liberius, ordinaverunt in loco ejus Felicem Presbyterum Episcopum, venerabilem virum. [Et fecit Concilium Felix, & invenit duos Presbyteros consentientes Constantio Augusto Ariano, nomine Ursatium & Valentem, & damnavit eos in Concilio quadraginta octo Episcoporum.] Post paucos dies zelo ducti Ursatius & Valens, rogaverunt Constantium Augustum, ut revocaret Liberium de exilio, [ut unam tantum communionem participaret excepto rebaptizare.] Qui Liberius consensit præcepto Augusti, ut unam participationem conveniret communionis. Tunc revocaverunt Liberium de exilio. Eodem tempore Constantius una cum Ursatio & Valente convocaverunt aliquos, qui ex fæce Ariana erant, & misit & revocavit Liberium de cœmeterio S. Agnæ, ubi sedebat. Et ingressus Romam in ipsa hora Constantius, fecit Concilium cum hæreticis; simul Ursatius & Valens: & ejecit Felicem de Episcopatu, qui erat Catholicus, & revocavit Liberium. Ab eodem die fuit persecutio in Clero, ita ut intra Ecclesiam Presbyteri & Clerici necarentur. Qui Felix depositus de Episcopatu, habitavit in prædiolo suo a die III Kalendas Augusti. Ingressus Liberius in Urbem IV Nonas Augusti, consensit Constantio hæretico; [non tamen rebaptizatus est, sed consensum præbuit.] Fecit Ordinationes duas, Presbyteros novemdecim, Diaconos quinque, Episcopos per loca octo. Sepultus est in cœmeterio Priscillæ via Salaria V Idus Septembris. Cessavit Episcopatus dies quinque.

XXXIX

Felix natione Romanus, ex patre Anastasio, sedit annos tres [Hic declaravit Constantium hæreticum, & rebaptizatum secundum. Hic martyrio coronatur.] Hic fecit basilicam in via Aurelia, milliario ab Urbe secundo, ubi & requievit. [Hic fecit Ordinationem per mensem Decemb. Presbyteros XXI, Diaconos quinque, Episcopos per loca XVIII. Qui etiam capite truncatur, tum multis Clericis & fidelibus, occulte juxta muros Urbis, ad latus formæ Trajani, III Idus Novembris: & exinde rapuerunt corpus ejus nocte Christiani cum Damasco Presbytero, & sepelierunt in basilica supradicta XVI Kalend. Decemb. Cessavit Episcopatus dies XXXVIII.]

✠ Verba omnia quæ in Elogiis Liberii & Felicis vides [] reclusa, non esse genuina sed ab Interpolatore adjecta, demonstrabit. Dissertatio nostra X, quæ Felicis hujus martyrium merum esse figmentum probabit, ex libello Faustini & Marcellini Presbyterorum schismaticorum: asserunt enim, quod Felix totis septem annis post regressum Liberii vixerit suo in prædiolo, haud omissuri, ad constandam invidiam Catholico Clero, a quo per schisma sese adjunxerant, exaggerare crudelitatem adversus Felicem exercitam, si quid simile revera accidisset. ✠

XL

Damasus, natione Hispanus, ex patre Antonio, sedit annos septemdecim, menses duos, dies undecim … Fecit basilicas duas, unam ad viam Ardeatinam, ubi requiescit. Hic accusatus in crimine de adulterio, facta Synodo purificatur a quadraginta quatuor Episcopis, qui damnaverunt Concordium & Callistum Diaconos accusatores, & jactaverunt de Ecclesia. Hic fecit Ordinationes quinque per mensem Decemb. Presbyteros XXXI, Diaconos XI, Episcopos per loca LI. Sepultus est in Basilica sua III Idus Decembris, cum matre sua & germana. Cessavit Episcopatus dies XXXVI.

XLI

Siricius, natione Romanus, ex patre Tiburtio, sedit annos XV, dies XXXV. Hic constitutum fecit de Ecclesia, & direxit per provincias. Constituit, ut sine consecrato Episcopi loci cuilibet Presbytero non liceret consecrare. Hic constituit hæreticos sub manus impositione reconciliari. Hic fecit Ordinationes quinque, Presbyteros XXXI, Diaconos XV, Episcopos per loca XXXII. Sepultus est in cœmeterio Priscillæ, via Salaria, VII Kalendas Martii. Cessavit Episcopatus dies XX.

XLII

Anastasius, natione Romanus, ex patre Maximo, sedit annos * III, dies X. Hic constituit, quoties Euangelia recitantur, Sacerdotes non sederent. Hic fecit Ordinationes duas, Presbyteros quinque, Diaconos quinque, Episcopos per loca undecim. Sepultus est ad Ursum Pileatum, V Kalendas Maji. Cessavit Episcopatus dies XXI.

XLIII

Innocentius, natione Albanensis, ex patre Innocentio, sedit annos quindecim, mensem unum, dies XXI. Hic constituit Sabbato jejunium celebrari, ideo quia Sabbato Dominus in sepulcro positus est, & discipuli jejunaverunt. Hic fecit Ordinationes quatuor per Decembrem, Presbyteros XXX, Diaconos XII, Episcopos per loca LIV. Sepultus est ad Ursum pilcatum V Kalendas Augusti. Cessavit Episcopatus dies XXI,

XLIV

Zosimus, natione Græcus, ex patre Apronio, sedit annum I, menses II, dies II. Hic constituit ut Diaconi lævam tectam haberent de palliis linostimis, & ut per Parochias cereus benedicatur. Hic fecit ordinationem unam per mensem Decembris, Presbyteros X, Diaconos III, Episcopos per loca VIII. Sepultus est juxta corpus B. Laurentii, via Tiburtina, VI Kalendas Januarii. Cessavit Episcopatus dies XXI.

XLV

Bonifacius, natione Romanus, ex patre Jocundo Presbytero sedit annos * III, menses VIII, dies V. Hic sub contentione cum Eulalio ordinatur: & fuit dissensio in Clero menses VI dies XV. Et facta Synodo deponitur Eulalius sub aliis Episcopis, quia juste non fuerat ordinatus: & ex consensu omnium sedit Bonifacius Præsul, & constitutus Eulalius in civitate Neptina Episcopus. Hic constituit ut nulla mulier vel monacha pallam sacratam contingeret aut lavaret, aut incensum poneret in ecclesia, nisi Minister, nec servum Clericum fieri. Hic fecit Ordinationem unam per mensem Decemb. Presbyteros XIII, Diaconos IV, Episcopos per loca XXXV. Sepultus est in cœmeterio S. Felicitatis via Salaria, VIII Kalendas Novembris. Cessavit Episcopatus dies IX.

XLVI

Cælestinus, patria Campanus, ex patre Prisco, sedit annos VIII, menses X, dies XVI. Hic fecit ut Psalmi centum quinquaginta deberent ante sacrificium psalli, quod ante non fiebat, nisi tantum Epistola Pauli Apostoli & sanctum Euangelium, & sic Missæ celebrabantur. Hic fecit ordinationes tres per mensem Decemb. Presbyteros XXXII, Diaconos XII, Episcopos per loca XLVI. Sepultus est in cœmeterio Priscillæ via Salaria, VIII Idus Aprilis. Cessavit Episcopatus dies XXI.

XLVII

Xistus, natione Romanus, ex patre Xisto, sedit anuos VII, dies XVIII. Hic a quodam Basso incriminatus, accusatur. Ex præcepto Valentiniani Augusti, cum magna examinatione facta Synodo, purgatur a LIV Episcopis, & ejecit Bassum a communione. Hic fecit Ordinationes, Presbyteros XXVIII, Diaconos XXII, Episcopos per loca LII. Sepultus est via Tiburtina, in crypta ad S. Laurentium. Cessavit Episcopatus dies XXI.

XLVIII

Leo, natione Tuscus, ex patre Quintiano' sedit annos XXI, mensem I, dies XIII. Hic fecit constitutum de Ecclesia. Hic invenit duas hæreses, Eutychem & Nestorium, & per rogatum Marciani Augusti, orthodoxi Principis, ex hujus præcepto factum est Concilium sanctorum Episcoporum in Chalcedone Orientis, in basilica sanctæ Martyris Euphemiæ; & congregati CCLXVI Sacerdotes; & aliorum chirographus cucurrit CCCCV Episcoporum: qui condemnaverunt Eutychem & Nestorium. Et post dies XLII iterum in unum congregati cum chirographis, qui præsentes fuerunt, exponentes fidem CC Episcopi, cum Augusto Marciano piissimo, qui fidem suam una cum Augusta Placidia * publice ante conspectum sanctorū Sacerdotum Episcoporum declaravit, ubi iterum damnatus est Eutyches. Et postmodum rogat Imperator Marcianus, simul cum Episcopis XLV, & misit Sacram, rogans Leonem Papam, ut fidem expositam fideM Catholicæ & Apostolicæ ei dirigeret. Beatus vero Leo direxit tomum, & firmavit Synodum sanctam. Hic fecit epistolas multas, exponentes fidem Catholicam rectam, quæ hodie in archivio Ecclesiæ Romanæ tenentur, & decretalem quam per universum mundum spargens seminavit. Hic fecit ordinationes quatuor per mensem Decembrem, Presbyteros octoginta unum, Diaconos triginta unum, Episcopos per loca centum septuaginta quinque. Hic constituit ut monacha non acciperet velaminis capitis benedictionem, nisi probata fuerit in virginitate sexaginta annorum. Sepultus est in basilica B. Petri tertio Idus Aprilis. Cessavit Episcopatus dies VI.

XLVIII

Hilarus, natione Sardus, ex patre Crispiniano, sedit annos quinque, menses tres, dies decem. Hic fecit decretalem & per universum Orientem direxit, & Epistolas de fide Catholica. Hic fecit Ordinationem unam per mensem Decembrem, Presbyteros quindecim, Diaconos quinque, Episcopos per loca viginti duos. Sepultus ad S. Laurentium in crypta, juxta corpus B. Xisti. Cessavit Episcopatus dies decem.

XLIX

Simplicius, natione Tiburtinus, ex patre Castino, sedit annos quindecim, mensem unum, dies sex. Hic constituit ad S. Petrum & ad S. Paulum & ad S. Laurentium hebdomadas, ut Presbyteri manerent, propter baptismum & pœnitentiam petentibus: de regione prima, ad S. Paulum; de regione tertia, ad S. Laurentium; de regione septima, ad S. Petrum. Sub hujus Episcopatum venit relatio de Græcia ab Acacio, qui fuit Episcopus Constantinopolitanus, & adfirmabat Petrum Alexandrinum Eutychianum hæreticum facta petitione ab Acacio. Tunc fuit Ecclesia exequens. Tunc Simplicius Præsul damnavit Petrum Alexandrinum, de quo Acacius innumerabilia crimina adfirmabat. Eodem tempore rescripsit Timotheus Catholicus & Acacius, dicentes, Quia vere in mortem * Presbyteri Catholici Petrus esse mixtus. Tunc Papa Simplicius dissimulans, numquam scripsit Acacio, sed damnavit Petrum. Hic fecit Ordinationes per mensem Decembrem tres, Presbyteros quinquaginta septem, Diaconos undecim, Episcopos per loca octoginta duos. Sepultus est ad B. Petrum V Nonas Martii, & cessavit Episcopatus dies quinque.

L

Felix, natione Romanus, ex patre Felice Presbytero, sedit annos VIII, menses XI, dies XV. Sub hujus Episcopatum iterum venit relatio a Patribus Græciarum, Petrum Alexandrinum revocatum ad communionem ab Acacio. Tunc venerabilis Papa Felix, mittens Defensores ex constituta Synodo Sedis suæ, damnavit Acacium cum Petro. Post annos tres, iterum venit relatio ab Imperatore Zenone, ut penitus rediret Acacius. Tunc Papa Felix fecit Concilium, ex [cujus] consensu misit duos Episcopos Misenum & Vitalem, ut si invenirent complicem Petri Acacium, iterum damnarent; si non, offerret libellum pœnitentiæ. Qui dum introissent in civitatem Constantinopolim, corrupti pecunia data, supradictis Episcopis non fecerunt secundum præceptum Sedis Apostolicæ. Venientes vero Romam ad Sedem Apostolicam, fecit Papa Felix Concilium, & excommunicatione facta in Concilio, invenit eos reos, & ejecit Misenum & Vitalem Episcopos a communione. Tunc Misenus Episcopus non se tacuit corruptum per pecuniam: cui Concilium concessit tempus pœnitentiæ. Hoc vero factum temporibus Odoacri Regis. Hic fecit Ordinationes duas per mensem Decembrem, Presbyteros viginti octo, Diaconos quinque, Episcopos per loca triginta unum. Sepultus est apud B. Paulum. Cessavit Episcopatus dies quinque.

LI

Gelasius, natione Afer, ex patre Valerio, sedit annos quatuor, menses septem, dies septem. Fuit temporibus Theoderici Regis & Zenonis Augusti. Hic suggestu Synodi, cum fletu sub satisfactione libelli purgatum, Misenum Episcopum revocavit. Hic fecit Sacramentorum Præfationes cauto sermone, & Epistolas fidei elimato sermone. Hic fecit Ordinationes per mensem Decembrem, Presbyteros triginta duos, Diaconos duos, Episcopos per loca sexaginta septem. Sepultus est apud B. Petrum XI Kalendas Decembris. Cessavit Episcopatus dies sex.

LII

Anastasius, natione Romanus, ex patre Petro, sedit annum unum, menses undecim, dies viginti quatuor. Hic fecit ordinationem unam per mensem Decembrem, Presbyteros duodecim, Episcopos per loca octo. Sepultus est apud B. Petum in Vaticano, XII Kalendas Decembris, & cessavit Episcopatus dies quinque.

LIII

Symmachus, natione Sardus, ex patre Fortunato, sedit annos quindecim, menses sex, dies viginti quinque. Hic fuit temporibus Theoderici hæretici & Anastasii Eutychiani Augusti. Hic amavit Clerum & pauperes, bonus, prudens, humanus, gratiosus: & cum eo ordinatur Laurentius, sub *intentione Episcopi. Ex qua causa separata est aliqua pars Clericorum vel Senatorum, alii cum Symmacho, alii cum Laurentio: & facta * intentione hoc constituerunt pariter, ut ambo Ravennam peterent ad judicium Regis Theodorici. Qui dum pervenissent, hoc judicatum æquitatis invenit, ut qui prior ordinatus fuisset, vel ubi pars maxima consentiret, ipse sederet in Sede Apostolica: quod tunc æquitas in Symmacho invenit & cognitio veritatis: & fuit Præsul beatus. Et eodem tempore Papa Symmachus fecit Synodum, & constituit Laurentium in Noceria civitate Episcopum, intuitu misericordiæ. Post annos vero quatuor, zelo & dolo ducti aliqui ex Clero & aliqui ex Senatu, incriminant Symmachum, & subornant testes falsos, quos miserunt Ravennam ad Regem Theodoricum hæreticum; accusantes B. Symmachum; & occulte revocant Laurentium Romam, & fecerunt schisma, & separaverunt se ab invicem, & pars aliqua a communione Symmachi, mittentes relationes Regi; & petunt a Rege Theoderico Visitatorem Sedis Apostolicæ Petrum Altinatem. Eodem tempore B. Symmachus congregavit Episcopos centum viginti quinque: & facta Synodo purgatur a crimine falso, & damnatur Petrus Altinas invasor Sedis Apostolicæ, & Laurentius Nocerinus. Tunc ab omnibus Episcopis & Presbyteris & Diaconis & Clero redintegratur Sedi Apostolicæ B. Symmachus, cum gloria, apud B. Petrum sedere Præsul. Fecit Ordinationes in urbe Roma quatuor mense Decembri, Presbyteros quadraginta septem, Diaconos quindecim, Episcopos per loca centum quinquaginta septem. Sepultus est apud B. Petrum, sub die XIV Kalendas. Augusti, in pace. Cessavit Episcopatus dies tres.

LIV

Hormisda, natione Campanus, ex patre Justo, de civitate * Frisione, sedit annos VIII, dies XVI. Hic Episcopatus auctoritate, ex constituto Synodi, misit in Græciam secundum humanitatem Sedis Apostolicæ: & reconciliavit Græcos, qui obligati erant sub anathemate, propter Petrum Alexandrinum & Acacium Constantinopolitanum. Hic Papa perrexit ad Regem Theodoricum Ravennam; & ex Concilio Regis direxit Ennodium Episcopum Ticinensem, & Fortunatum Episcopum Catanensem, & Euantium Presbyterum Urbis, & Vitalem Diaconum Urbis, euntes ad Anastasium Augustum, ut sub libelli satisfactione [Græci] revocarentur: [sed] nihil egerunt. Item secundo misit Hormisda Ennodium & Peregrinum Episcopos, & Pollionem Subdiaconum Urbis: & portaverunt Epistolas fidei, & contestationes secretas numero XIX, & libellum per quem redirent. Quod si noluissent epistolas suscipere, contestationes per civitates spargerent; in quo noluit consentire Anastasius Augustus, eo quod erat in hæresi Eutychi consentiens. Voluit itaque eos per remunerationem corrumpere. Illi autem, contempto Principe, nullatenus consenserunt accipere pecunias. Furore accensus Imperator ejecit eos per locum * periculosum, & imposuit eos in navi sub periculo mortis, cum Magistriano & Perfectiano, Heliodoro & Demetrio; & hoc dedit in mandatis Imperator, ut nullam civitatem ingrederentur. Illi vero secretius suprascriptas epistolas fidei XIX, per manus Monachorum Catholicorum, posuerunt per omnes civitates. Quæ tamen epistolæ susceptæ (non sunt) ab Episcopis civitatum; qui consentientes Anastasio Augusto hæretico, timore eas Constantinopolim direxerunt in manus Anastasii. Furia ductus, Anastasius, Papæ Hormisdæ inter alia sacra, hæc scripsit dicens: Nos jubere volumus, non nobis juberi. Percussus divino ictu Anastasius interiit. Sumpsit itaque Imperium Iustinus orthodoxus, & mittens ad Sedem Apostolicam * [petiit ut redintegraretur pax Ecclesiarum]. Tunc Hormisdas, cum consilio Regis Theodorici, direxit Germanum Episcopum Capuanum, & Ioannem Episcopum, & Blandum Presbyterum, & Felicem Diaconum Sedis Apostolicæ, & Dioscorum Diaconum. Quos is suscepit, munitos ex omni parte fidei, una cum libello, quomodo redirent Græci ad communionem Sedis Apostolicæ. Qui venientes juxta Constantinopolim occurrit illis multitudo Monachorum & Illustrium virorum, in quibus Iustinus Imperator & Vitalianus Magister militum, simul a Castello Rotundo quod dicitur, usque in civitatem Constantinopolim, cum gloria & laude, ingressi sunt, una cū Grato illustri. Ingressi itaq; in civitatē, suscepti sunt a Iustino Augusto orthodoxo cum gloria. Omnis itaq; Clerus Constantinopolitanus; una cum Ioanne Episcopo sentientes eo quod gratiæ suscepti sint, incluserunt se intra ecclesiam majorem, quæ vocatur sancta Sophia, & Concilio facto mandaverunt Imperatori, dicentes; Nisi nobis reddita fuerit ratio quare damnatus est Episcopus civitatis nostræ Acacius, nullatenus consentimus sedi Apostolicæ. Et facto Concilio, simul cum Justino Augusto, in conspectu omnium illustrium, tunc Legati sedis Apostolicæ elegerunt ex suis Dioscorum Diaconum ad reddendam rationem. Qui ita exposuit culpas Acacii, ut etiam omnes, simul cum Justino Augusto, acclamarent dicentes: Et hic & in æternum damnetur Acacius. Eodem tempore jussis Iustinus Augustus, accepta veritate, ut sine aliqua dilatione facerent libellum ad omnes qui in Regno Justini erant, ut redeant ad communionem sedis Apostolicæ: quod etiam factum est, & concordaverunt ab Oriente usque ad Occidentem, & cucurrit pax Ecclesiæ: qui textus libelli hodie archivio reconditus retinetur. Hic invenit Manichæos, quos etiam discussit examine plagarum, quorum codices incendio consumpsit ante fores basilicæ Constantinianæ. Hujus temporibus Episcopatus Africæ reordinatur, post annos septuaginta quatuor quod ab hæreticis fuerat exterminatus tempore persecutionis. Eodem tempore venit Corona aurea, cum gemmis pretiosissimis, donum a Rege Francorum. Hic fecit Ordinationes, Presbyteros… Episcopos per loca…sepultus est apud B. Petrum VII Idus Augusti. Cessavit Episcopatus dies VI

LV

Ioannes, natione Tuscus, ex patre Constantio, sedit annos duos, menses octo, dies quindecim, a Consulatu Maximi usque ad Consulatum Olibrii. Hic vocatus est a Rege Theodorico Ravennam: quem Rex rogans misit in legatione Constantinopolim ad Justinum Augustum, virum religiosum, qui summo amore religionis Christianæ hæreticos extricavit; nam summo fervore ecclesias Arianorum in Catholicas dedicavit. Exinde voluit [Rex] totam Italiā gladio perdere. Tunc Joannes venerabilis Papa egressus cum fletu & mugitu ambulavit, & viri religiosi Exconsules Patricii, Theodorus, Importunus, Agapitus, & alius Agapitus, hoc accipieñtes in mandatum legationis, ut redderentur ecclesiæ hæreticis in parte Græciarum; quod si non fuerit factum omnem Italiam gradio perderet. Iustinus autem Augustus cum ei, simul & Senatoribus tantis & talibus Exconsulibus & Patriciis Urbis Romæ [occurrisset], omnem concessit petitionem, & propter sanguinem Romanorum reddidit hæreticis ecclesias, secundum voluntatem Theodorici Regis hæretici, ne Christiani; maxime Sacerdotes, ad gladium mitterentur. Tunc vero, beatissimo Ioanne Pontifice sed & viris illustribus positis Constantinopoli, Rex Theodoricus tenuit duos Senatores, Exconsules & Patricios, gladioque interfecit Boëthium & Symmachum, quorum etiam corpora abscondi præcepit. Venientes vero supradicti viri cum Ioanne Episcopo, post omnia per ordinem acta (Agapito Patricio defuncto in Græcia) suscepti sunt a Rege Theodorico cum dolo & grandi odio: quos gladio voluit punire; sed metuens indignationem Iustini Augusti orthodoxi non fecit, tamen omnes in custodia maceravit. Ita ut B. Ioannes Papa, in custodiæ afflictione maceratus, deficiens moreretur: qui defunctus est Ravennæ cum gloria XV Kalendas Iunii, in custodia Regis Theodorici. Post hoc nutu Dei omnipotentis, quadragesimo octavo die postquam defunctus est Ioannes Episcopus in custodia, subito Theodoricus Rex interiit, a Divinitate percussus. Hic Ordinationes fecit per loca. Cessavit Episcopatus dies decem.

LVI

Felix, natione Samnita ex patre Castorio, sedit annos quatuor, dies quatuordecim, a Consulatu Mavortii usque ad Consulatum Lampadii & Orestis, a die IV Iduum Octobris. Hic fecit basilicam SS. Cosmæ & Damiani in urbe Roma, juxta templum Urbis Romæ. Obiit temporibus Athalarici Regis: qui sub die III Iduum Octobris sepultus est apud S. Petrum. Hic fecit Ordinationes duas, Presbyteros quinquaginta duos, Diaconos quatuor, Episcopos per loca viginti novem. Cessavit Episcopatus per dies III.

[Annotata]

* lege IV

* imo IV

* corrige Pulcheria

* Anast. Proterii, idque verius

* Anast. contentione forte contentione Episcopii.

* Iterum Anast: contentione.

* Anast. Frisilone videtur legendū Frusinone in Latio.

* Anast. per posterulam al. per posticulum.

* hac suppleta ex Anastasio.

DANIELIS PAPEBROCHII
E SOCIETATE IESV
CONATVS CHRONICO-HISTORICVS AD CATALOGVM ROMANORUM PONTIFICUM
PARS PRIOR
A SANCTO PETRO
VSQVE AD GELASIVM II

BHL Number: 8393

Continet prior hæc Pars Pontifices omnino centum sexaginta, ita ut Parti posteriori solum octoginta duo relinquantur. Causa divisionis, tali potius loco quam alibi faciendæ, patebit ex Præfatione ad eamdem Partem posteriorem: Indicem vero Pontificalem ordine Alphabetico digestum, utrique Parti communem Indicemque Materiarum atque Dissertationum, huic operi sparsim interpositarum, require post alios Indices quinti Tomi, unde eos accipere poteris quicumque totum hoc argumentum seorsim ab Actis voles in unum volumen coordinatum habere.

PRÆFATIO
De hujus tractationis occasione ac scopo, servanda Baronio reverentia, & quorumdam jurgiis silentio prætereundis.

Cvm ante hos circiter decem annos, Præliminarem suā ante Acta Sanctorum mensis Aprilis Diatribam ad veteres Pontificum Romanorum Catalogos, recognoscendam præloque aptandam, mihi traderet piæ mem. Magister meus, R. P. Godefridus Henschenius: Accipe, inquiebat, [Ex fundamentis in Diatriba Henscheniana positis,] Testamentum hocce meum, quod tibi tuisque post me adjutoribus facultatem præbeat de Romanis Pontificibus, iis qui ante sextum seculum vixere, certius expeditiusque statuendi, quo quisque tempore sedere cœperit desieritque, subsidio antiquiorum Catalogorum, quos paucis visos, nemini vero digne æstimatos, hac mea, extrema fortaßis, opera tibi trado illustratos. Accepi ego, a tantæ tamque diuturnæ in sacra historia experientiæ viro commendatum mnemosynon, velut talentum, non datum, sed creditum, & fidei meæ commissum. Oculo autem in id semper fui exinde intentus, ut ejus usum mihi aliisque expeditiorem redderem; utque ea, quæ ille indefinita reliquerat plurima, determinarem accuratius, ex verosimiliori singulorum Epocha ducendo etiam mensium ac dierum numerum, & quis cuique Natalis seu primus in cathadra, quis Funebris extremusque dies fuerit

[2] Rebar equidem, semel per illum posito tam bono Pontificiæ Chronologiæ fundamento, posse & antiquas ejus ruinas molimine non magno reparari, & ipsas coagmentari cū succedentium seculorum serie, quam in Annalibus Baronianis stare satis solidam, [orsus deducere perfectam Pontificatuū chronographiā,] neque novæ curæ egere existimabam. Sed utrobique præconcepta opinione falsum me tunc primum cognovi, cum aliquo usque progressus in opere, coactum me vidi revolvi ad caput, viamque relegere, plus una vice; propter nova quæ interdum se offerebant rerum temporumque criteria, neque Henschenio neque ulli priorum animadversa. Quæ dum exploro, & crebra ad opus applicatione fidelia esse cognosco, oportui resingere identidem quidquid absque iis, velut absque amußi antea construxeram. Res enim Chronologicæ sic fere se habent, sicut catenæ; quarum si annulum unum moveris, [negotium opinione difficilius reperi,] proximos etiam & quandoque omnes commoveri necesse est; ac sæpe, propter unum alterumve diem, deficientiem abundantemve, longam priorum sequentiumque seriem revocari ad examen. Ad ulteriora deinde progrediens secula, ubi prona mihi promittebam omnia, propter eruditißimi Annalium ecclesiasticorum Conditoris prægressam diligentiam; deprehendi majoris momenti rebus historiisque ita fere impensam ab eo operam totam, ut, quamvis istic etiam multa optime solideque constituta haberentur ad Chronologiam pertinentia, sicubi tamen illius ordinandæ instrumenta idonea deficiebant, ea haud admodum solicite perquisiverit Auctor; de ingressu exituque plurimorum contentus simpliciter retulisse, quæ vel apud libri Pontificalis scriptorem (Damasum multi errando crediderunt) vel apud Anastasium Bibliothecarium reperiebat; [quodque nequiret recte peragi,] securus, quam ea commode hærerent inter se vel potius desperans reperire viam, eorum agnitos errores corrigendi, vel ad concordiam revocandi dissona nimium testimonia.

[3] Hic vero, quod ex Diatriba Henscheniana nosse jam cœperam, certius quotidie clariusque agnovi, fieri scilicet nequaquam posse, [nisi plane recendendo a Baronio.] ut hanc historiæ Ecclesiasticæ partem pertractaret aliquis, quin ubique fere subduceret calculos a Baronianis diversos; quod ingentia Scriptoris plane eximii merita nota habentibus ut tolerabile videretur, verebar equidem. Memineram etenim Ioannis nostri Deckerii Velificationem seu Theoremata, de anno ortus ac mortis Domini, Græcii edita anno MDCV, usque adeo displicuisse nostræ tunc Societatis Generali Præposito R. P. Claudio Aquavivæ, [Hoc autem facere formidanti,] quod de illis longe aliter quam Baronias statuerent, ut nec ipse, nec qui succeßit ei Mutius Vitellescus, paßi sint unquam in lucem venire tres eruditißimos ejusdem Auctoris de eodem argumento Tomos Theologicarum mixtim & Chronologicarum Dissertationum, in Christi Theanthropi Natalem, seu de primario ac palmari divinæ at humanæ Chronographiæ vinculo, iidemque etiam hodie apud nos delitescunt. Quamvis autem multis post annis Dionysius Petavius in Gallia, in Belgio Iacobus Tirinus & Ægidius Bucherius, ex disciplina Deckerii fuerint permißi suis quique in operibus Chronologiam Euangelicam ordinare; factum id est, cum jam inter Eruditos satis ubique conveniret de insufficientia Baronianæ sententiæ. Non idem adhuc evenerat succeßioni Pontificiæ ab eo traditæ, & doctißimi illi quos dixi viri vix ausi fuerant eam delibare. Quæ autem conatui meo viam stravisse videbatur Diatriba Henscheniana, cum ultra medietatem sexti seculi se non extenderet, ac nudum fere Catalogorum veterum conspectum præberet; utcumque cum plausu excepta etiam Romæ fuerit, non tamen securum me reddere poterat, æque feliciter id mihi cessurum, per omnes pariter duodecim scriptoris Illustrißimi Tomos circumlaturo sententiam. Hærebam ergo animi anxius, [metum exemit P. Possinus,] nec satis poteram apud me ipsum constituere, expediretne vel cœpta prosequi, vel producta ad finem in lucem emittere; donec R. P. Petrus Possinus, Societatis nostræ post Orlandinum atque Sacchinum Historiographus, vir ab omnigena eruditione Romanæ Vrbi toti notißimus, cognita solicitudine istac mea, & exploratis doctiorum virorum sententiis, metum per epistolas non unas excußit, commemorans quid cum præcipuæ doctrinæ hominibus hac super re tractasset: quarum epistolarum unum alterumne specimen hic quæso ut liceat exhibere.

[4] Rusticabatur ille Tusculi per autumnum anni MDCLXXVIII, cum meas forte acciperet excusatorias, quo minus fidenter id agerem quod posse videbar; quando eodem appulit purioris, aëris captandi causa, [ex sententia Card. Riccii, affirmans,] Illustriss. Michael Angelus Riccius, tum quidem Consultor Congregationum S. Officii, Rituum, & Indicis, Secretariusque Congregationis de Indulgentiis, atque Pontifici æstimatus imprimis, nuper vero ab Innocentio Papa XI sacro Cardinalium adscriptus Collegio, sed eo in gradu, quem invitißimus susceperat, non diu superstes. Hunc conveniens Poßinus, cum meo nomine ageret gratias, pro variis monumentis ad Acta Sanctorum instruenda ultro communicatis; & is quædam alia reperisse diceret, ipsi tradenda cum simul Romam redivissent; Inde prono cursu ad opus (ut crebro solebat) commendandum progressus, cum multa per honorifica congereret; Ecquid, inquit Poßinus, etiam probas, quod Patres, dum Vitas Sanctorum illustrant, plerumque proferunt aliqua historiæ emendandæ accommodata? Ut de ceteris taceam, [id omnes Romæ Eruditos optare,] circa obitus ingressusque Ponfificum multa illi annotant, haud parum ab hactenus creditis diversa, qualium specimen jam videris in quadam ad Aprilem Præfatione: habereque ipsos audio longe plura ejus generis, adeoque posse conficere integrum ad hunc diem Pontificum Catalogum, cum veris & bene probatis decessionis successionisque cujusque eorum Epochis; sed retardari a tali opere vulgando, [& salvo Baronii honore futurum.] metu ne quosdam offendat crebrior a Baronii sententia discessio. Ille vero ad ea: Atqui vana quidem, meo judicio, & nihil panica formido talis est. Satis illi sæpe testati sunt, quanti Baronium faciant; nec justa unquam ulli oborietur suspicio, invidere ipsos illius gloriæ: quin & proferre quæ ipsum fugerint, imitari potius sit diligentiam illius & votis obsecundare, quam ulla ex parte debitæ ipsi a cunctis reverentiæ deesse. Audeant igitur, me quidem auctore, & quidquid collectum habent ejusmodi argumenti quamprimum in lucem publicam effundant; magnam inituri ab Eruditis gratiam, sine admixtione ullius a quamlibet piis invidiæ.

[5] His aliisque ex tali tantoque viro auditis Antuerpiamque perscriptis, [Idem urgere D. Io. Lucium,] in Vrbem Poßinus rediit; ubi mox eum convenit D. Joannes Lucius, editis de Regno Dalmatiæ atque Croatiæ libris aliisque eo spectantibus monumentis celebris vita jam functus etiam ipse. Qui cum causa consulendi Henschenium de sua quadam conjectura scriptum aliquod obtulisset, quod nobis destinaretur; Venerandus ille Senex, inquit idem Poßinus, & assidua cum Eruditis Urbis conversatione sensus publici apprime conscius, extremo mecum sermone tam ardenter incubuit, ut quæ nova lumina circa obitus successionesque Pontificum Romanorum emonumentis non antea visis hausistis, quamprimum ederetis; ut sibi videri diceret, ad id vos officio quodam & conscientiæ obligatione cogi. Cumque merum qui vos moraretur exponerem, dejerabat terrorem esse panicum, modo id fiat cum congrua significatione venerationis erga Baronii memoriam. Respondi ego; Ista amanter prudenterque suggesta, optimo seni nostro Henschenio eatenus dumtaxat probari posse, quatenus properanti ad prælum Majo mora nulla injiceretur. Quod ipsum in occasionem eadem rursus suadendi trahens jam sæpe dictus Poßinus, penultima Decembris cœpit amica curiositate interrogare, ecquid splendidi plausibilisque argumenti Præfationum loco, paratum haberemus in tomos Maji singulos, ut factum in Martio atque Aprili; & digitum in id quod cupiebat intendens, Video, inquit, in limine Aprilis vestri marmor idoneum struendæ magnifice Portæ speciosæ Majo vestro. [& optissime fieri ante Majū posse,] Extat ibi delibatio chronologiæ Romanorum Pontificum, e monumentis serius repertis emendatæ: delibatio, inquam, & specimen quasi merum. Nam præcipua scribentis opera consumitur tribus Exercitationibus, pereruditis quidem, sed parum admodum ad veram seriem successionesque Pontificum facientibus, utramlibet tandem in partem definiantur spinosæ istæ & horribilibus obseptæ difficultatibus quæstiones, de anno nascentis ac morientis Christi. At Pontificum vel ineuntium vel desinentium veræ Epochæ, certioribus & nondum visis ad indubitabilia monumenta testimoniis aut indiciis defixæ, res essent quam Summates (qui fere primas solum paginas nuncupatorum sibi voluminum legere solent, intima ne cognoscant curis negotiisque prohibiti) in Prolegomenis perlibenter decurrerent, quam Eruditi cupide scrutarentur, quam omnes avide spectarent. Ergo quod potestis, ne gravemini promere, integram plenamque illustrationem historiæ Pontificiæ, a mendis quibus scatet innumeris repurgatam.

[6] At enim periculum est, ne, Romæ præsertim, multos offendat crebra, nec evitabilis hoc agentibus, discessio a sententia Baronii. [citra ullius offensæ periculum,] Cur hoc metuatur, si nec in re nec in hominum opinione talis formidinis umbra ulla residet? Quis non videt nullam esse culpam Eminentissimi Historiæ ecclesiasticæ Patris, non vidisse, quæ nondum extabant dum ipse viveret, monumenta? Quod sensum spectat Romæ degentium, scripsi alias quid Illustriss. Michael Angelus Riccius, quid D. Joannes Lucius mihi de hoc dixerint, non ex sua ipsorum solum, [atq; faventibus Oratorii Rom. Patribus.] sed & omnium qui hic degunt Eruditorum, quibus sunt familiarissimi, sententia. Patrum Oratorii Romani, inter quos vixit scripsitq; Baronius, non alia, pro ipsorum sapientia & æquitate dispositio mentis. Id heri mihi diserte confirmavit R. P. Leander Coloredus, cui novissime Congregatio sua partes imposuit provehendæ ulterius continuationis Baronianæ, post Odoricum τὸν Μακαρίτην. Equidem arbitror adeo non ista re maculandam Baronii memoriam, ut potius expetendum ejus causa volentibus sit, si quid ei defuerit postea repertum, non ab hæreticis vel aliter infensis insultabunde ostentari (quod, si a vobis omittatur, fiet) sed a benevolis & impense faventibus, cum ejus defensione ac laudum prædicatione, produci.

[7] Ita tunc quidem instabat Possinus; sed Henschenius, jam fere octogenarius, cum intelligeret eorum quæ postulabantur nihil ita paratum haberi a me, [Mortuo Hēschenio qui ad Iunium differri volebat,] ut cœptis perficiendis limandisque quantum necesse erat non requireretur adhuc multum temporis studiique; adeo non assensit suadenti, ut nec ad aures quidem ulterius admittere vellet sermonem de re, qua supra vires gravandum me credebat, si curandæ impreßioni tum vel maxime ferventi intentus, & simul supplendis illustrandisque trium ultimorum tomorum Actis occupatus, eo insuper onere gravater, cui ipse per ætatem jam parum admodum posset succurrere; quodque ut bene sustineretur, requirere judicabat hominem totum, & quidem non unum. Cum autem non desperaret fieri posse, ut ante obitum suum videret totos sex Maji tomos absolutos a prælo, si modo unum id ego curarem; omnino mandavit deponerem e manibus Tractatum istum, commodius mensi Iunio reservandum, ante cujus tres Tomo, (nec enim plures futuros apparebat, licet ad sex excreverat Majus) dividi ille perquam apte posset, & solus totidem Propylæa constituere.

[8] Interim amicis, præsertim Parisinis suadentibus, emissa in lucem est Maji pars prima, sane perquam feliciter. Vix enim effluxerat mensis unus ab editione, [& parte 2 Maji lentius prodeunte,] accelerata totis meis ac typographi nisibus, (etiam cum exclusione diei XVII, qui ad quinque priores dies additus tertium Tomum facturus erat parem secundo ac primo) cum hominem, alias adhuc vegetum ineunte autumno anni MDCLXXX paralysis corripuit prostravitque; & simul aperuit quam utile fuerit dimidii Maji emittendi cosilium. Factum porro eadem ex causa est, ut nec illis quibus supervixit undecim mensibus, nec etiam altero dimidio anno deduci commode ad prælum potuerit pars secunda Maji, cui restabant etiamnum perficienda prolixiora pleraque, ex Græca & aliis linguis non Latinis, Acta. Vt autem iisdem absolutis mature resumeretur impreßio, videbatur omnino non posse absolvi per æstatem anni LXXXIII, sicut fuerat cogitatum; [datum est tempus absolvendo operi;] adeo multa nec opinata Typographo supervenerunt impedimenta, quæ eum coegerunt properare lentius. Licuit per has quasi inducias cogitare de audiendis iterum eorum precibus, qui Pontificiam Chronologiam postulabant quantocius, uti fecisse se profitetur Eruditißimus Pater Antonius Pagi, Ordinis Minorum Conventualium in Provincia antehac Provincialis, in Prolegom. num. 2 ante Dissertationem suam Hypaticam, quam hisce jam prælo paratis accepi, anno MDCLXXXII Lugduni editam. Ergo denuo eam in manus sumpsi; ac propter oblata noviter, ut dixi, criteria quædam, totum a capite redorsus negotium, ad hanc quam vides molem opus adduxi, per limina posteriorum trium Tomorum Maji dividendum, nisi hoc etiam amici dissuasissent, & simul totum legere ante unum eorum maluissent.

[9] Ceterum libens fateor, quod illud ne nunc quidem commissurus luci fuerim, si non P. Franciscus Baertius, a morte P. Henschenii adjunctus mihi Socius, dum Conradum Ianningum, P. Danieli Cardono suffectum ad tempus, Romæ detinent Theologica studia, [edendoq; in lucem;] suscepisset in se omnes & singulos annorum, dierum, ac mensium numeros, litterarum item Dominicalium, ac Paschalium circulorum characteres, identidem recurrentes, revocare ad scrutinium diligens & accuratum; sine quo sperare humanitus non poteram, quod exerrans calamus aut memoria fallens non subinde peccaret aliquid, etiam iis in locis ubi alienos errores nitor corrigere. Quantamcumque enim a se gratiam sperare me jubebant homines cordati & eruditi; videbam tamen, nihilo minus quam accidisse sibi testatur Baronius in Appendice ad Tomum X, [Licet prævideatur parata obtrectatio,] etiam mihi paratos esse non solum monitores (quos tamquam insignes benefactores colendos mihi censeo; sed etiam alios, qui (ut ait ille) seipsos adversariorum loco constituunt, dum nostra infenso animo carpunt, &c. Nam quomodo meo alicui errori parcerent, qui etiam menda manifeste typographica (sine quibus liber nullus editur, quantamcumque vigilantiam correctioni impendas) tamquam malæ sanæ mentis argumenta exagitant? En tibi unum alterumve exemplum intemperantis istius dicacicatis.

[10] [omnem carpendi ansam captantium.] In Appendice ad primum Tomum Maji reperitur annus MCLIV, male compositus cum rebus gestis circa Ansedanum in Lusitania conventum, a Canonicis Regularibus ad Prædicatores translatum, Commendam loci tenente D. Emanuele de Sousa, regnum administrante D. Catharina pro nepote Sebastiano, Provincialatum vero suorum gerente Vener. P. Ludovico Granatensi. Singula nomina lectorem, in historia seculi superioris non omnino rudem, monere poterant, in anni numero sphalma esse typographicum, atque pro C substituendum D: fuit tamen cui cavillari luberet, & velut cum somniante agere, ac quærere, quomodo filius fuerit ante patrem, & ordo Dominicanus ante S. Dominicum. S. Prochori, unius ex LXX Discipulis Christi, cultus apud Coptos, notatus in margine fuerat ad eam Appendiculam, quæ de ipso est Tomo 1 Aprilis pag. 910. Contigit ut post ultimam a me factam ejusdem folii recognitionem, jubente Henschenio ponerentur ad Appendiculam præcedentem lineæ paucæ; quarum causa ut sequentia omnia loco mota nonnihil sunt, sic etiam moveri eodem debebat, quæ textui respondebat marginalis synopsis: mota autem per socordiam typothetæ non est: & sic verba illa, Cultus apud Coptos, spectantia ad S. Prochorum, inveniuntur nunc apposita loco quicum nullam habent connexionem. Hoc primo intuitu notare quivis non cæcus poterat, & tantillum dimittens oculos videre paulo inferius locum quo ista spectabant. Sed oculos paßio nulla habet. Vnus quidam eorum quos dixi, satis & abunde habere se credidit, quo augeret Elenchum errorum & falsitatum Papebrochii (mirare religiosi scriptoris modestiam) & quoniam volebat dictum interpretari ad sui contumeliam cujusdam Sancti, tota quidem pagina illa nusquam, sed tamen in præcedente nominati, An non scomma? inquit, An idoli loco habet? Infamia Copti colebant idola, canum, felium &c. an hoc vult? Sic autem temere jactum semel convitium, mox in aliorum nihilo moderatiorum libellos transiit paginasque implevit. Quid igitur, si S. Petrum cultum habere apud Romanos dicam, [quia etiam tales non nihil prosunt.] scomma id fuerit, quia nempe Romani, adhuc gentiles, infamia Bacchi ac Veneris idola colebant? Commiserationem ista, non iracundiam homini sensato moveant; sequamur nos prælaudati Baronii citato supra loco consilium prudens; convertamus in nostrum lucrum aliena dispendia, & si quid vane objectum, confutemus; si quid ostendatur erratum, corrigamus; si quid obscurum, elucidemus; insuper & si quid addendum devenerit in manus, pariter adjiciamus.

[11] Fiet hoc a nobis (nisi alius magis proprius locus citius aliquid retractandum suadeat) in copioso totius semestris primi Supplemento, quod post Iunium absolutum paramus. Interim revertor ad Baronium, & quod ante Tomum 1 Martii in Vita Bollandi num. 41 scripsi, hic iterum dico: Fidenter sæpe, sed semper reverenter, a sententia magni illius Auctoris recedimus, [Igitur cum omni quæ debetur Baronio reverentia,] idque absque ulla ipsius nota vel injuria factum accipi volumus. Fatemur enim fieri posse, ut magni alicujus gigantis humeris insidens quantumvis pumilus, prospiciat longius aliquanto, & quæ ipsum latent intueatur: idque nunc etiam fieri facilius, propter tot antiquorum monumentorum millia, partim a nobis recens inventa collectaq;, partim ab aliis in lucem eruta, postquam Baronius desiit Ecclesiasticam historiam per Annales digerere; quæ ille si videre potuisset, rectius utique certiusque judicasset. Etenim sæpissime accidit, ut in historia aliqua seu quæstione facti occurrant nodi quidam diu inexplicabiles, qui eruderato aliquo veteri testimonio facillime postea resolvantur. Quod cum Catholici ac Religiosi scriptores verecunde faciunt, ipsis quoque quos sic refutant honor suus manet, & heterodoxis occasio tollitur seipsos tumide extollendi, velut super alienorum errorum a se factas ruinas, si quod Chronologicum σφάλμα deprehenderent. Sic ego ante hos sedecim annos, sic iterum hodie intelligi volo nomen Baronii usurpare, velut viri omni encomio majoris, nec unquam sine honoris præfatione nominandi, nisi id affectationis superstitiosæ plusculum haberet, neceßitatis vero nihil, præmonito semel (ut hic fecimus) Lectore; per quem deinceps nobis liceat simpliciter in decursu appellare Baronium, sic ut nominasse laudasse sit, etiam istic ubi corrigitur; cogitando semper quod, ut ait ipse, Nihil cum oritur statim perfectum est, neque in longa ac perdifficili via illæso semper pede conceditur incedere. Nusquam autem ei usuvenit offendere sæpius, quam in Pontificum succeßionibus ordinandis.

[12] Annos ille quidem minime paucos, totumque primi sui Tomi laborem, [conabor perficere rem,] statuendis Christianæ Chronologiæ principiis impenderat, & omnes difficultates perrupisse credebat, initium vulgaris Æræ trahendo ad duos retro Consulatus, præterquam eatenus factum erat; ast eo successu, cui Chronologi Eruditiores omnes postea indoluerunt, nemine qui sequendum id sibi putaret invento, omnibus autem ad annos vel duplo plures prævertendam æram communem censentibus, vel omnino nullos adsciscendos: quin etiam ipsemet, ubi ad Imperium Probi Soterisq; Pontificatum pervenit, ne continuo pergeret a sensu communi dißidere, utrumque contrahere plus æquo coactus, nec obscure professus est, cuicumque alteri chronotaxi haud difficulter se subscripturum, salvis quas ponebat, quasque Henschenius postea servavit, conditionibus. [ab ipso fere desperatam;] Tum vero tamquam irrito conatu fatigatus, languidius cœpit Pontificiæ succeßionis funem contexere, ut supra dixi. Postquam autem etiam Anastasius Bibliothecarius, quo præcipue nixus fuerat, ipsum destituit, ante finem seculi noni subsistens; magnas ubique tenebras reperit, quarum discutere tentavit alias, alias nec tentavit quidem; optavit tamen consurgere aliquem qui omnes dißiparet. Id præstitisse me non ausim præsumere, quin potius aliis superesse adhuc reor multam materiam gloriosi non minus quam fructuosi laboris: ideoque huic tractatui, pro titulo Chronographiæ Pontificiæ, qui primus se offerebat quærenti, nomen feci Conatus Chronico-historici. In hoc si scopum non attigero, [libenter cessurus certiora docturo.] alterque feliciori id faciens successu, meos, si quos invenerit, errores corrigat; adeo non feram id ægre, ut cum animi gratulatione sincera cessurus ei palmam sim; eademque promptitudine illi assurrecturus, qua eruditißimi Patris Ioannis Mabillonii de re Diplomatica opus excepi, & postquam legeram approbavi, licet in non paucis contrarium eis, quæ in argumento eatenus intacto, optima quidem voluntate, sed impari ad rem tantam instrumenti necessarii copia, obiter delibavi, occasione Trevirensis cujusdam figmenti. Quamvis enim istud satis eversum sit lucubratiuncula prædicta, assentiente ipsomet Mabillonio ad lucem tamen dignioris istius justique operis illa sic mihi ipsi viluit, ut in ea nihil fere amplius inveniam quod placeat, quam quod ex dubiis istic a me fortuito motis tam insignis Commentarius nasci potuerit, ab eo qui rem ex professo pertractavit. Equidem sic existimo, neminem turpiter vinci, ubi gloriosum fuit certare; si tamen certasse dici poßint cum alio, quam cum ipsius argumenti obscuritate originaliumque diplomatum defectu; nemine tum adhuc invento qui speraret inveniri aliquam methodum posse, ad verifalsiq; discrimen faciendum inter diplomata vetera, etsi constaret multa esse inter ea sublestæ fidei, saltem quoad historiam, pro qua sola satagebam. Libenter interim restituo San-Dionysiano archivio, quam læsisse inconsultius videor, reverentiam; sub ea quam Mabillonus offert cautela ut quædam istic inveniri non negentur vel omnino falsa, vel interpolata, vel dubia, tum primæ tum secundæ stirpis; quia, bonus ac simplex erat Dubletus, qui quodlibet incidit in manus, sine dolo malo in publicos oculos producit.

[13] Nunc Regulas, quibus Conatum istum meum constringendum putavi, [Tenendæ quædam regulæ circa diem mortis a sepultura distinguendum,] ne per incertum vagaretur, paucis accipe. Primum cum Henschenio statui, certiores nullas esse temporum notas ac minus facile a librariis vitiabiles, quam quæ per Consules Romanos definiuntur, quales pro primis tribus seculis suggerit apud eumdem antiquior Catalogus, usque ad Liberium Papam deductus. Statui deinde dies illos, quos cujusque Pontificis Sepulturæ adscribit posterior seculi VI Catalogus ac deinde Anastasius Bibliothecarius, non esse dies Obitus, imo nec Sepulturæ uno alterove post obitum die factæ, nisi pro tredecim primis; in ceteris vero ante Silvestrum aut etiam aliquamdiu post, esse dies Elevati solennius corporis in aliqua Romanarū cryptarum; in reliquis vero Translationis, a Basilica Lateranensi ad Vaticanam, sæpe diu post Obitum successorisq; Electionem & Ordinationem celebratæ: quamvis tales dies, quibus scilicet erant Diptycho Vaticano adscripti illi, nulla habita ratione diei vere obitualis, assumpserint postea Martyrologi medii ævi, cum singulos adscripsere Sanctorum Fastis. Interim veram diē Mortis, pro antiquioribus quidem existimavi certius peti non posse quam ex vetustißimo Martyrologio, quod S. Hieronymi esse credimus, aut saltem ejus ætate collectum; pro ceteris vero, indicia historica alia studiose observamus, prout ex decursu apparebit. Porro a die Mortis sic definito, per aßignata cuique annorum, mensium ac dierum spatia, nisus ad initia Pontificatuum singulorū pertingere, in magna sæpe numerorum discrepantia pro codicum MSS. varietate, eos numeros aliis prætuli, per quos retrogradiens perveniebam ad Dominicam diem, qua fuerit Pontificalis Ordinatio, coram collecta quanta potuit fidelium plebe, ipsis etiam in persecutionibus, [diem Ordinationis in Dominica faciendæ,] celebrata. Persuasus enim eram, talis diei ad istum actum observantiam ab Apostolica traditione fluxisse; & in ista persuasione confirmabar Symmachi Vrbis Præfecti testimonio, de electo Pontifice Bonifacio scribentis, quod eo in Patriarchium Lateranense inducto, expectatus fuit dies consuetus quo posset ordinari. Ordinatus namque fuit ipso quo Symmachus scribebat die IIII Kal. Januarii seu XXUIIII Decembris anno CCCCXUIII: & hic dies tunc Dominicus erat. Vidi deinde Constantinum Pseudo-papam, per vim intrusum in Patriarchiū ipsa qua Paulus Papa ejus nominis primus obierat Dominica, factumq; Clericum, feria autē sequenti Subdiaconum atque Diaconum, non ausum tamen Ordinationi Episcopali suscipiendæ ingerere sese, nisi in Dominica proxima: & alia similia loca plura in Anastasio subinde notavi, cui succedens in vitis Pontificum scribendis Guilielmus, Bibliothecarius etiam ipse, cum ordinationem Hadriani II peractam in Dominica asserit, factum id ait secundum morem.

[14] Atqui ab Ordinationis Episcopalis die numerandum tempus cujusque Pontificatus, non a die Electionis; neque hunc, sed illum habitum esse Natalem; tam multis in decursu operis demonstrabitur exemplis, [ab hac, non ab electionis die Pontificatus inchoandos;] ut certius nihil haberi poßit. Tantum enim aberat ut ante characterem Episcopalum cum Ordinatione susceptum, primis duodecim cum dimidio seculis, Pontificem faceret sola electio, & in Patriarchium Lateranense ipso electionis die facta introductio (quod credens Baronius, verorum Pontificum numerum Stephano uno post Zachariam electo, sed numquam consecrato, ideoque ab aliis omnibus præterito, auxit) ut nequidem primum in Clero Romano locum is teneret, si erat ex gradu inferiori assumptus. Patet hoc ex Epistola, quam post Severini Papæ mortem & Joannis IV electionem anno DCXL Episcopis, Presbyteris, Doctoribusque seu Abbatibus Scotiæ scripserunt, Hilarius Archipresbyter & servans locum Apostolicæ Sedis, Joannes Diaconus & in Dei nomine Electus, item Joannes Primicerius & servans locum Apostolicæ Sedis, & Joannes servus Dei Consiliarius ejusdem Apostolicæ Sedis, velut penes quos, Sede Vacante, jus vicarium resideret secundum gradus sui ordinem. Tempus ergo cessantis Episcopatus (ut Catalogi loquuntur) sive (ut nunc loquimur) vacantis Sedis, [Observando interim] a Morte unius ad Ordinationem alterius supputabit, quisquis ex usu illorum temporum, quibus scripti Catalogi sunt, loqui volet, eosque recte intelligere. Nihil interim horum observandum sibi Baronius sciens, quid mirum si male semper exorsus est, & quid mirum, si inter scriptos diversimode numeros, definiendis Pontificatuum atque Interpontificiorum spatiis, nequiverit discernere quosnam reciperet ut verosimiliores, quosnam rejiceret ut alteratos librariorum socordia, quam nimis quam facile intercurrere alioqui notißimum ipsi etiam erat; unde nec solet iis multum fidere, quotiescumque aliunde affulget spes aliqua certioris criterii. Alia ejusmodi plura, a nobis per decursum hujus scriptionis observata, inveniet Lector; agnoscetque, non eodem stylo continuatos semper fuisse Catalogos; sed, prout varii auctores prosecuti eos sunt, sic & stylum in nonnullis mutari: [variatum subinde stylum Catalogorum veterum;] cujus varietatis haud obscura vestigia etiam in Anastasio Bibliothecario videre est, sunt autem accurate notanda, ne in multis labaris. Hinc cum initio XII seculi, quo cœperunt electi Pontifices ab ipso suæ Electionis die numerare annos Pontificatus sui, mutavi etiam ipse stylum, atque cum stylo phrasim, indigetando tempus Sedis vacantis: quia cessante usque ad diem Ordinationis seu Coronationis Episcopatu, Sedes tamen censebatur impleri per installationem factam ipso die electionis: qua de re pluribus agitur ante Pontificatum Gelasii II sub annum MCXUIII.

[15] Multas quoque Epistolas, Romanorum Pontificum falso inscriptas nominibus, doctrina alioqui & sententia veraces ideoque non agnitas; diu illusisse credulitati Christiani orbis, ipsisque ecclesiastici Iuris compilatoribus, quin etiam Nicolao Papæ I ejusque deinceps Successoribus, necnon Conciliis tam generalibus quam particularibus, [notando etiam Decretales quibusdam Pontificibus affictas,] succincte simul & distincte docuit Ecclesiæ nostræ Antuerpiensis decus, nuperque ad Præfecturā Bibliothecæ, Vaticanæ, patria plaudente, Romana urbe mirante evocatus, D. Emmanuel a Schelstraten, Antiquitatis illustratæ parte 2 Dissert. 3, cap. 5, ubi videre licebit, quanta eæ in veneratione omnibus olim fuerint, quam autem nunc viles historicis habeantur, & quibus ex causis. Quæ causæ licet apud Baronium & Bellarminum Cardinales, Antonium Augustinum Tarraconensem & Petrum a Marca Parisiensem Archiepiscopos, Philippum Labbæum, & Gabrielem Cossartium novißime compilatorum Conciliorum editores, videri poßint; juvat tamen earumdem Epistolarum convictiones, quatenus Chronologiæ a nobis constituendæ repugnant, interserere huic Tractatui; in quo subinde necesse erit alias quasdam fictiones, [& si qui forte iis obrepserunt errores,] historiæ Ecclesiasticæ nostrique operis perturbativas, notare: propterea quod his sustinendis ita subinde Pontificum quorumdam prætexatur auctoritas, quasi ipsis totique Ecclesiæ injurius sit, quisquis eas audet in dubium revocare.

[16] Non ita sensit Illustrißimus Augustinus Favoritus, quatuor succeßive Pontificum in scribendis ad viros Principes arcanis litteris & Consistorialibus Dominorum Cardinalium Actis Secretarius, nuper quidem mortuus, sed adhuc in dignißimo nepote ac successore suo Laurentio Casono superstes; cui cum anno MDCLXXX scripsissem, quanta eo nomine esset in Belgio concitata tempestas contra tum editos a me libros, [in causis puri facti historico subjectis judicio,] imo contra Societatem nostram universam mei unius causa, non sine minis querelarum ad usque summi Pontificis tribunal deferendarum; ipse XUII Decembris, visa jam prima parte Maji, nostrisq; ad Hierosolymitanos Patriarchas Parergis prolixe apud P. Poßinum laudatis, in hunc modum rescripsit: Gratulor tibi, quin imo Ecclesiȩ universȩ, successus prosperos operis de Vitis Sanctorum, in quo sane juvando ac promovendo debent boni omnes pro viribus allaborare. Ego non deero occasionibus illi suffragandi: atque interim significavi Sanctitati suæ, quam injuste de vobis querantur Religiosi nonnulli viri: qui si ad Pontificem querelas detulerint, ne illi rem sibi esse sentient cum Principe, acri hominum & negotiorum æstimatore. Potes Patri Possino mandare, ut, ubi res tulerit, mihi significet quid facto opus sit: omnia enim curabo diligenter, percupidus bene merendi de tam præclaro opere.

[17] Erat tunc Pontifex, idem qui nunc est, eritq; (si valeant bonorum preces) in annos multos, [certus hoc Romæ non displiciturū.] S. D. N. Innocentius Papa XI, optime intelligens, in iis quæ fidē aut mores non spectant, nec a Theologis vel Canonistis, sed ab Historicis sunt discenda, nihil sibi facultatis competere humana majoris; nec indignabitur, si quibusdam Decessorum suorum Brevibus subinde dicatur contineri quid piam, non alia quam qua suggestum a supplicantibus est accipiendum fide. Vtinam illi, qui pro auctoritate Pontificiorum quorum cumque verborum tantum præseferunt zelum, eamque trahunt quo ipsa trahi nec potest nec vult; quam ab aliis præpostere exigunt deserendam illis reverentiam, deferrēt ipsi in iis rebus, in quibus statuere aliquid, & fideles omnes etiam sub gravibus pœnis obligare, non solum potest, sed etiam vult!. Religiosius observaretur Urbani VIII Constitutio, circa formam & habitum sacrarum imaginum, quæ incipit, Sacrosancta Tridentina Synodus, severißime prohibens die XV Martii MDCXXXXII, ne quis cujuscumque gradus, qualitatis, ordinis &c. ausit, imagines D. N. Jesu Christi, & Deiparæ Virginis Mariæ, ac Angelorum, Apostolorum, Euangelistarum, aliorumque Sanctorum & Sanctarum (atque adeo etiam Prophetarum) quorumcumque, sculpere aut pingere, aut antehac sculptas aut pictas & alias quomodolibet effictas tenere leu publico aspectui exponere, aut vestire cum alio habitu & forma, quam in Catholica & Apostolica Ecclesia ab antiquo tempore consuevit, nec etiam cum habitu particularis alicujus Ordinis Regularis. Sed missa istæc facio: & securus de æquitate judicis, nihil gratiæ cujusquam contra veritatem æquitatemque cessuri, pergo tum defunctorum amicorū eruditißimorum votis tum aliorum haud imparis doctrinæ Curialium plurium etiam viventium desideriis facere satis; & qualem Illustrißimus Favoritus optare se postea significavit, Romanorum Pontificū seriem texere. Haud tamen (quod fortasse quidam vellet, satis autem superque est in Hierosolymitanis fecisse semel, nullo idoneo ad ea hactenus comparente responso) Non inquam etiam hic intexam inanißimarum objectionum refutationes. [Præteritis autem quorumdam jurgiis,] Suavius enim, & fortaßis ad animos componēdos efficacius erit, alio in argumento, nihilq; ad querulos istos spectante, legendum offerre quam multis, omnium aut pluriū judicio nunc falsis, rudiori autem seculo creditis ut veris, assentiri & mordicus inhærere necesse nos foret, si eodem quo ipsi ratiocinandi modo uti, seu potius abuti deberemus. Habebit nihilominus etiam hic Tractatus digreßiones quasdam prolixiores, sed tales omnes, quæ cum ipso quod conor elucidare argumento Chronologico sic connexæ sint, ut vel ex eo sponte fluant, vel illud sine ipsis satis nequeat videri explicatum.

[18] Et primo quidem consilium fuerat Conatum hunc meum in Martino V terminare, [producetur usque ad præsentem Pontificem] quousque scilicet extendebant sese in nostro sæpius laudato Codice manuscriptæ Pontificum Romanorum Vitæ. Animadvertens deinde easdem Vitas haud infeliciter continuatas a Ioanne Stella Presbytero Veneto, sed continuationem hanc jam pene haberi & videri desiisse, opus cum illo protraxi usque ad Julium II: eoque consilio ad prælum detuleram jam inde ab anni prioris Augusto. Cum ecce, post impressos duodecim primos ad Soterem Pontifices, causis quibusdam supervenientibus cogor citius quam constitueram dimittere a me ad tempus Socium, consuetis Societati nostræ probationibus præparandum ultimæ solennium apud nos votorum quatuor Professioni: qui licet fuerit intra non multos menses mihi redditus, Acta tamen S. Ferdinandi Regis Castellæ as Legionis, [suggerendo varia, in Annalibus Ecclesiasticis ad Clementem 7 usque præterita,] rogatu Hispalensis Capituli seorsim imprimi cœpta, & propter præteritæ hiemis insuetum diuturnumque rigorem lentius promota, sic occupabant prælum, ut non nisi post Pascha resumi Chronologiæ hujus impreßio potuerit. Interim venit mihi in mentem cogitare, quod cum Observationes nostræ & intextæ eisdem Dissertationes, Annalibus Ecclesiasticis, opera eruditißimorum virorum Cæsaris Baronii atque Oderici Raynaldi usque ad obitum Septimi Clementis deductis, sic aptari possent, ut qui illis recognoscendis supplendisque dare vellent operam (quod sciebam nonnullos meditari) nostro hoc quasi spicilegio instructiores redderentur; gratum iisdem facturum me quoad singulorum Pontificatuum epochas, si & ipse eodem usque progrederer; ubique suggerendo aliqua, magnis illis viris & in tam copiosa segete mentenda occupalis, inobservata. Sic autem progresso visum denique est non convenire, ut dimißis qui supererant Pontificibus viginti ultimis, non integram omnium seriem darem.

[19] [deinde solas Epochas annorum Pontificalium definiendo,] Quid igitur? An falcem mitterem in messem alienam; & amicißimi mei R. P. Leandri Coloredi, in continuandis prædictis Annalibus desudantis, deflorarem argumentum, quasi non satis habens quod laborem in proprio? Nolui profecto, neque debui, imo nec potui. Nudam darem nomenclaturam, notato cujusque principio ac fine? Exile id nimium nimisque jejunum; & jam cœperam observare, sæpius variasse usum Curiæ ad hæc nostra tempora, in signandis Bullis Brevibusque Papalibus, quorum ingens copia offerebatur in Bullariis. Hæc ergo diversitas, sicut utiliter fuerat notata in Pontificalibus seculo XVI prioribus, sic non videbatur negligenda in iis qui supererant tam paucis; cum ea res commoditatem habere quotidianam posset; & a me cœpta, ab aliis porro continuari ac perfici, etiam istic ubi idonei instrumenti defectu definire non potui (ut potui in plerisque) utrum a die Ordinationis ac Coronationis suæ Pontificalis anni innovandi regulam tenuerit aliquis, an vero a die primæ Electionis. Vnum id igitur, velut ad Chronologiam Pontificiam, etiam modernam, præcipue faciens (& tamen a nemine hactenus observatum) addere ad Nomenclaturam volui, itaque finem facere suscepto extra ordinem operi sed non prorsus alieno a cura illustrandi Acta Sanctorum: quæ cum ad omnia pertineant tempora, [& oput ante tomum 4 & 5 Maji. bifariam dividendo.] etiam proxime lapsa, omnia quoque pendent ex Pontificia Chronologia, tamquam filo ipsa inter se continuante. Tali porro ratione prolixior jam Commentarius, quam ut in limine Tomi unius commode poßit explicari totus, bifariā dividitur: sic ut pars ejus prior, quæ veteri stylo Catalogorum antiquiorum inhærens, Pontificatuum spatia metitur a die Ordinationis seu Coronationis, occupet frontem hujus Tomi quarti; altera, diem Electionis pro Epocha Chronologiæ Pontificalis habens, juxta receptiorem exinde in Catalogis Epitaphiisque usum, ponatur ante Tomum quintum sequentem.

[20] His prænotatis, incipio cum P. Henschenio a primo ac præcipuo Ecclesiæ Capite Christo Jesu, [Qua ratione hic aliquando allegati sint libre P. Natalis Alexandri.] cujus Vicarii sunt Romani Pontifices, Petri successores. Sed ecce, ipso tempore, quo, utriusque Tomi impreßione jam ferme absoluta, pagina hæc, in duobus ultimis numeris mutanca iterato destinatur ad prælum; perfertur Roma gravißimum Sanctißimi Domini Nostri Decretum, publicatum istic an. MDCLXXXIV die X Iulii, quo Libri quidam, Auctore Natali Alexandro, Fratre Ordinis Prædicatorum, in sedecim volumina distributi (præter alios in quatuor opuscula divisos) & a primo usque ad duo decimum seculum inclusive editi, sub titulo, Selecta Historiæ ecclesiasticæ Capita, a S. D. N. Innocentio PP. XI motu proprio & ex certa scientia ac matura deliberatione, deque Apostolicæ potestatis splenitudine, damnantur ac reprobantur, ac legi seu retineri prohibentur; ipsorumq; librorum omnium & singulorum impressio, descriptio, lectio, retentio, & usus sub gravißimis pœnis in decreto contentis, omnino interdicitur. Ne quis igitur, duos hos Tomos in lucem venire videns post hujusmodi Decretum, & nihilominus in eis dictos libros subinde absque scrupulo allegatos reperiens, observantiam Apostolicorum mandatorum, quam ante singulos Tomos profitemur, eo in casu desideret; monitum lectorem velim id prius quam tale Decretum conderetur Romæ, procul inde in Belgio esse absque malo dolo factum; & quidem in iis dumtaxat argumentis, quæ sola si Auctor ille tractasset, non putamus incursurum fuisse Sanctæ Sedis indignationem tam grarem. Interim etiam sic impressa pro non impreßis haberi cupio; & Pontificiæ voluntati in omnibus atque per omnia morem gestum desiderans, e sexto septimoque Maji Tomis, jam jam ad prælum postulandis, expungo quæcumque alia loca, dictorum librorum mentionem facientia.

JESUS CHRISTUS PONTIFEX IN ÆTERNUM.

Iesus Christus, conceptus de Spiritu sancto, XXU Martii, natus de Maria Virgine XXU Decembris, anno ante vulgarem Æram a Kal. Januarii inchoandam sexto; expletis vitæ annis XXXIII, mensibus III, crucifigitur sub Pontio Pilato Præside Judæȩ, Romano Imperatore Tiberio, Duobus Geminis Consulibus, XXU Martii, anno XXIX vulgaris: Æræ tertio die resurgit a mortuis, & quadragesimo post ascendit in cælum u Maji, relicto in terris Vicario Petro ejusque successoribus: a quo in Apostolica Romana Sede fluit series summorum universalis Ecclesiæ Pontificum. Alii volunt immediate ante communem Æram natum, ipso autem ætatis suæ an. XXXIII, per tres menses dumtaxat inchoato, mortuum III Aprilis, & XIIII Maji assumptum in cælos quod, præ priori veterum plurium sententia, nobis quoque verisimilius est.

[1] [Priorem sententiam conatus demonstrare Henschenius,] Qvam recepta tertio quartoque Christi seculo opinione, fere per omnem Ecclesiam Occidentalem (sub ea etiam comprehendendo Africam) creditum fuerit dicto Geminorum Consulatu, mense ac die, passum esse Christum, & quam commode exinde retrocedatur per universam illius vitam, usque ad humanæ salutis initium, diem inquam Incarnationis Dominicæ, aliaque illam prægressa historiæ etiam secularis puncta; conatus fuit explicare, & nonnullorum virorum eruditorum judicio visus est demonstrare P. Godefridus Henschenius, Exercitatione prima & secunda ante Catalogos veteres antiquorum Pontificum, quos Lector consulat. Sed pag. X velim benigne corrigat errorem typothetæ, qui ubi expansam in margine annorum singulorum tabulam, prout occasio ferebat dividere debuit, atque eam a prima ad secundam columnam transferre; easdem in capite secundæ columnæ notas eodemque ordine posuit, [in sua ante Aprilem Diatriba;] quo posuerat in capite primæ columnæ: quas tamen oportuisset prosequi, sicuti circa medium primæ columnæ jam quadamtenus fuerant mutata, hoc modo:

Primæ columnæ initium & finis, cui sic respondere debet initium columnæ 2.

[2] [in eadem voluit deinde mutari aliquid, circa adorationem Magorum.] Est etiam Pag. VIII aliquid quod Auctor mutatum optavit, postquam ea legerat probaveratque, quæ ante 1 Tomum Maji ad Ephemerides Græco-Moscas fueram commentatus, die VIII Ianuarii & XXV ac XXVIIII Decembris, de Adoratione Magorum, cæde Innocentium, & fuga in Ægyptum. Itaque ante annum primum ætatis Christi, & quintum ante æram vulgarem omnia hæc refer, velut sub finem ejusdem primi anni facta, cum Christus esset secundum ætatis annum recenter ingressus.

[3] [& postremas Christi apparitiones.] Visis etiam quæ in Chronologia Patriarcharum Hierosolymitanorum dixi, circa apparitionem Christi, Jacobo Adelphotheo factam, & commemoratam I Cor. 15, 6; veluti post Ascensionem Domini ad cælos, imo post Pentecosten; in eamdem mecū venit sententiam, ut verosimillimum esse crederet, eas omnes quas ibi Paulus commemorat Apparitiones, exceptis fortasse duabus primis, ejusdem posterioris temporis esse; adeoq; diversißimas ab iis, quas memorant Euangelistæ, factas per dies XL post Resurrectionem. Certe illi plusquam quingenti fratres, quorum istic fit mentio, incommode dicuntur simul convenisse ad Dominum videndum in Monte Galileæ; quo solos undecim adducit Matthæus: neque etiam dixerim fuisse eos in Monte Oliveti, ubi rursum soli undecim, cum Maria tamen & mulieribus, videntur adfuisse. Et vero quomodo illi istic plusquam quingenti fuissent, qui post Ascensionem, collectis quotquot poterant aliis, ad subrogandum unum loco Iudæ, solum erant turba hominum, virorum scilicet & mulierum, fere centum viginti? Ergo sub Consulatu duorum Geminorum expunges tres ultimas lineas, & Postea anni sequentis historiam isti sententiæ aptabis.

[4] Sequens dissertatio procedit ex hypothesi, de anno XXXIII Æræ vulgaris, quo Christus obierit: [Possini de quæstione sequenti Epistolæ ad finem requirendæ.] utrum autem ex hinc sequatur eudem fuisse etiam XXXIII ab Incarnatione & Nativitate Domini, indecisum relinquit. Illa autem jam impressa, geminam ab eruditißimo Poßino nostro accepi Epistolam, oppositam conciliationi per ipsam Dissertationem tentatæ; quam una cum alia priori, cujus hic aliqua facta mentio, inveniet Lector post Pontificatū Paschalis II, cum quo pars prima nostri hujus Catalogi terminatur.

DISSERTATIO I.
De annis ante vulgarem æram quinque, componendis cum verosimiliori sententia de anno XXXIII mortis.

Exercitatio Henscheniana III ante Aprilem, duas præcedentes confirmat a rebus, post Paßionem gestis; ostenditque antiquos plures, qui numeratis ab ea annis rerum illustrium memorias quasdam consignarunt, a se stare. [Non obstantibus Henschenii argumentis,] Hæc ille cum sic esset commentatus, ita suæ acquievit sententiæ, ut crederet eam, saltem ex auctoritate, firmißimam esse, quidquid alii paulo antea in Gallia (quorum tamen lucubrationes non viderat) pro communis Æræ rectitudine asserenda cœperant disputare. Cum vero unius eorum Iacobi Grandamici opus accepit, sub titulo Chronologiæ Christianæ recusum Parisiis anno 1668; viditque eum, omnibus auctoritatibus illis susdeque habitis, etiam Iosephum, Dionem, & alios a dicenda circa Herodis mortem sententia excludere, tamquam pluries a vera temporum ratione exerrantes; vicißim non magni faciendum sibi credidit, quod Grandamicus opponebat ex astronomicis rationibus: [pergunt hodie eruditi plures sustinere,] cum ipse Henschenius earum esset minus peritus, & jam semel ex Epiphanio persuasus, Iudæos illas nonnisi perturbatas habuisse. Interim quotquot nunc fere habet Gallia istiusmodi disciplinarum scientes viros (habet autem plurimos) judicant, convicentes esse Grandamici demonstrationes; qui autem eas minus capiunt, in eamdem tamen sententiam haud difficulter coguntur ratione historica, petita ex Phlegonte, Hadriani Cæsaris Liberto, circa annum CL scribente, & apud Philoponum dicente, quarto anno Olympiadis ducentesimæ secundæ (quem esse annum æræ vulgaris XXXIII apud omnes in confesso est) factam solis defectionem, [passum esse Christum an. 33 æræ vulgaris 3 Aprilis.] omnium quæ ante innotuerint maximam; & noctem hora diei sexta talem, ut stellæ in cælo apparuerint: quem locum ex ipsomet Phlegonte allegant etiam Eusebius, Hieronymus, alique contra Gentiles, pro Christi divinitate in morte ejus ostensa; nihil dubitantes, quin is agat de tenebris, tunc præter ordinem naturæ factis in plenilunio per horas omnino tres, cum naturales eclipses fiant in conjunctione solis ac lunæ, neq; diu durent, neque totum prorsus diem auserant, &c.

[2] Huc accedere volunt aliqui profundioris speculationis ac studii demonstrationem aliam ex hebdomadibus Danielis; secundum quas annum vulgaris æræ XXXIII ipsum esse, quo ibi, [Quod licet non conficiatur ex Hebdomadibus Danielis,] tamquam septuagesimæ hebdomadis medio id est quærto, prædicitur Christus occidendus, succedenteque sacrificio digniori novæ Legis, defectura figuralis hostia veteris Testamenti. Hoc novißime conatus est demonstrare, Dissertatione erudita super Matthæi XXIV ℣. 15, P. Petrus Poßinus. Sed non video quomodo ea ratione demonstrari quidquam efficaciter poßit pro vel contra alterutram sententiam; dum ipse Dissertationis illius auctor denique fatetur, ex anno quo mortuus est Christus definiendum esse, unde sumendum sit hebdomadum istarum initium. Licet enim ex Propheta constet, numerandas illas ab exitu sermonis ut iterum ædificetur Jerusalem, & licet ipse demonstret, hunc sermonem, a tribus diversorum Regum edictis pro restauratione solius templi valde diversum, esse litteras quas Nehemias (uti scribitur lib. 2 Esdræ cap. 2) anno vigesimo Artaxerxis Regis obtinuit ad Duces Regionis trans flumen, ut traducerent eum donec veniret in Judæam; & ad Asaph Custodem saltus, ut daret ipsi ligna quibus tegere posset portas Templi, turres Domus, & muros Civitatis; constat tamen æque certo, annum istum vigesimum non esse numerandum, ut paßim historici profani numerant, ab anno IIII Olympiadis LXXUIII, quando mortuo patre Xerxe solus regnare Artaxerxes cœpit, anno ante æram vulgarem CCCCLU; quia sic Christi mors deberet differri ad annos octo ultra XXXIII; [propter incertum initium Artaxerxis cum patre regnantis,] sed quærendum aliud regni principium, ejus scilicet quod communiter cum patre geßit. Dum autem hoc constat, nec constat quoto anno ante obitum patris Artaxerxes iste regnare sic cœpit; nihil præter incertam conjecturam Poßino restat, qua definiat fuisse Regem a patre dictum, octavo potius, quam duodecimo ante dictum obitum anno; quod tamen necesse est, ut sciamus, mortem Christi, quæ prædicitur futura anno abinde CCCCLXXXUII (hic enim est medius hebdomadis LXX ) anno potius XXXIII quam XXIX vulgaris æræ contigisse. Nam quod pro priori numero assumitur, Artaxerxem solum natum patre jam in Regem coronato, & ætatis annum saltem XUI egisse quando assumptus in regni consortem est; utrumque per solam conjecturam dicitur, proinde nequit certam ullam conclusionem fundare, cum & prius esse natus idem Artaxerxes potuerit, & duodennis etiam coronari. Quandonam ergo coronatus sit scire deberemus, retrogradiendo a morte Christi ad initium hebdomadum septuaginta, [verosimilis tamen est.] & ab hoc initio per annos viginti ad initium Artaxerxis, non illud vulgo notum externis scriptoribus, sed magis domesticum, eoq; Nehemiæ atque Esdræ Artaxerxis domesticis, aliisq; in Perside natis familiarius. Ceterum ut ista via conficiatur nihil; ea tamen quæ supra notavi, quæque alia aliunde adduntur multa, talia sunt, ut pervicacem esse oporteat, qui non fateatur iis se moveri; præfidentem, qui omnia dissolvere posse credat.

[3] Natalis Alexander, inter Selecta historiæ Ecclesiasticæ capita, quæ suscepit Dissertationibus eruditis illustranda, [Vtramque sententiam nititur quidam conciliare,] videns hinc sese constrictum teneri, ne ante annum vulgaris Æræ XXXIII Christum mortuum fateretur; inde, ne Herodem statueret obiisse nisi anno ante æram vulgarem quarto; novam & nemini auditam hactenus sententiam adduxit in medium, ut Christum diceret obiisse, anno ætatis suæ XXXUII inchoato; annum XXXUIII numeraturus, si cum Henschenio posuisset Christum natum, integro anno ac tribus mensibus prius quam moreretur Herodes, [asserendo natum quidem ante æram vulg. Christum, sed an. 33, mortuum,] quod congruentius videtur dicturus fuisse. Sed quid faciet illis verbis Lucæ, asserentis, quod Christus, quando incepit se manifestare, post susceptum a Ioanne Baptismum, erat quasi annorum triginta; si is anno XXIX æræ vulgaris jam erat ingressus ætatis suæ annum XXXIII, aut etiam XXXIIII? Respondet particulam ὡσεὶ, Quasi, idem valere, quod Circiter, seu Plus minusve, & utrimque habere lætitudinem, majorem minoremve, pro ratione numeri cui additur majoris vel minoris: Christum autem, extremo vitæ suæ anno, quadragesimo quam trigesimo propriorem videri debere, cui Iudæi dixerint, quinquaginta annos nondum habes. Idem observat, persuasionem illam, quod Christus mortuus esset mense Martio, ex eo ortam videri; [3 Aprilis, qui proximo anno fuerit 23 Martii,] quod Apostoli primique Christiani, primum Pascha anno vertente celebraverint XXU Martii, cum biduo ante, ipsa Parasceve Paschæ Iudæorum, recoluissent memoriam Paßionis Christi; hujus autem anniversarii Paschalis memoriam Græcos in suis Menæis usque hodie conservare, idemque in Occidente nostro Hispanos ac Gallos plures antiquitus tenuisse. Ast alii, considerantes Christum esse mortuum feria UI, & annum Duorum Geminorum habuisse litteram Dominicalem B, assumpsisse videntur diem XXU, [præ quo alii elegerint 25 ejusdē.] tunc cum dicta feria concurrentem, idque eo libentius, quod tunc quoque incarnatum Christum fuisse scirent; nihil interim soliciti, quam id bene vel male cum Iudaico ejusdem anni Paschate conveniret.

[4] Ceterum non fuit mens Henschenii (nec porro mea est) in hanc quæstionum multiplicium perplexitatem altius se inferre; satis habuit magnam primi Catalogi antiquitatem & auctoritatem lectoribus suis proponere, & ostendere quam apte inter se cohæreat proposita istic Chronologia; [Nobis satis est si anno 65 mortuus sit Petrus.] yuæ si forte a vero deviet, in primo anno Petri per Consules Geminis proximos designando, non potuerit tamen errasse in ultimo, aliunde certius demonstrabili. Acturus igitur de S. Petri Pontificatu, postquam ejus Chronologiam utrique sententiæ de anno mortis Christi aptavero, in Dissertatione subjungenda de exordio constitutæ, primum apud Antiochenos, deinde apud Romanos Cathedræ; tale ponam Pontificiæ Chronologiæ reliquæ fundamentum, ut quamcumque circa Christum sententiam teneas, in Petro tamen mecum & cum Henschenio debeas convenire; nec altera repugnet alteri quoad Cathedram Romanan, quomodocumque de Antiochena statueris. Tota enim differentia in eo consistet, quod prout serius citiusve passum Christum dices, ita plures paucioresve habiturus sis annos, medios inter dimißionem unius & assumptionem alterius Cathedræ, quos annos prædicando Euangelio Ecclesiisque ordinandis Apostolus impenderit.

[5] Interim non dißimulaverim, Grandamici sententiam, quoad annum Crucifixionis, [Fatemur tamen verosimilius annum 15 Tiberii a morte Augusti numerari,] præ altera longe verosimiliorem mihi videri. Quantumcumque enim ad hanc tuendam apta sit duplex annorum Tiberii Epocha, ab Henschenio exposita: dum tamen constat, priorem illam, neque Romanis scriptoribus neque externis fuisse usurpatam in designandis temporibus, omnes autem Fastos Imperium illius solum ordini ab obitu Augusti; ægre mihi possum persuadere, quod Lucas Euangelista, hortatu Apostoli Gentium Pauli, pro Gentilibus, Græcis potißimum ac Romanis, Euangelium scribens, volensque initium Prædicationis Ioannis chronico charactere insignire, notando annum XU Tiberii; pro anno, quem primo auditu omnes erant intellecturi cadere in Consulatum Duorum Geminorum, voluerit notare alium, quadriennio anteriorem, sub Consulatu Lentuli & Asinii, de quo nemo esset cogitaturus, nisi expresse moneretur, aliter quam vulgo soleant annos numerari, scilicet a tempore per patrem communicati Imperii. Hoc enim quid fuisset aliud, quam lectores inducere in periculum præsens id ignorandi, quod Euangelista videbatur velle notißimum esse, totiusque historiæ a se scribendæ basim?

[6] Posset quidem prætendere aliquis, quod sicut Hispanicæ Provinciæ semel apud se inducto usu Æræ propriæ, [(etsi non desit prætextus ad eumdem a communicato Imperio deducendum)] in honorem Augusti assumptæ, XXXIX annis ante vulgatam nostram, eamdemque constantißime retinuerunt per quatuordecim sæcula: ita Iudæi, post depositionem Archelai, proprio jam Rege destituti cujus annos numerarent, ad nuntium communicati ab Augusto cum Tiberio Imperii, per adulationis excessum, propriam Æram sibi constituerint, solique usurpaverint cum Lucas scriberet. Sed hoc facilius diceretur quam probaretur, nullo talis consuetudinis Iudaicæ vestigio apud scriptores extante; attento insuper quod Lucas non scripserit Iudæis. Alioqui huc faceret, tum Persarum exemplum, quibus illa gens diu servivit; tum alia quædam in Scriptura sacra: puta de Ieroboam Rege Israel & Ioachin Rege Iuda, quorum anni ex duplici epocha fluunt, dum 2 Paralip. 25 & 4 Regum 14 dicitur Amasias Rex Iuda obiisse anno XIU Ieroboami, & mox sequenti capite 15 filius ejus Azarias succeßisse anno XXUII ejusdem Ieroboami; Ioachin vero affirmatur 4 Regum 24, decem & octo annorum fuisse cum regnare cœpit: 2 autem Paralip. 36, annorum dumtaxat octo: quam discrepantiam explicant Interpretes, Cajetanus, Salianus, Cornelius, & alii, per annos quos iidem Reges communes habuerint cum patribus suis.

[7] Tali autem explicationi, etiam Tiberio aptandæ, fortaßis favet, quod Lucas non designet annum τῆς βασιλείας (qua voce plerumque utuntur scriptores Græci, quando agunt de Imperatoribus Romanis, Augusti successoribus) sed τῆς ἡγεμονίας; estque ea vox, æque ac vox ἡμεμὼν, inindifferens ad qualecumque imperium, & de Provinciarum Præsidibus ordinarie dicitur; quemadmodum mox idem Lucas subjungit, ἡγεμονεύοντος τοῦ Ποντίου Πιλάτου τῆς Ἰουδαίας, Procuranie Pontio Pilato Iuæeam: vel Iudææ Præsidente: & in hoc sensu etiam apud Tacitum dicitur, quod Tiberius, lege per Consules lata, provincias cū Augusto communiter administravit: quod Græce, ἡγεμόνευκε diceretur: adeo ut ex vi verborum non necessario debeat locus intelligi de summo absolutoque Imperio.

[8] Mallem tamen (sicut jam dixi) credere, quod Euangelista voluerit ut annorum numero, per totum Romanum Imperium æqualiter & uniformiter intelligendo; [maxime si tenere etiā liceat annos 5, æræ vulg. prævios.] sicut intellexit Interpres vulgatus, quando absolute vertit, Imperii. Quod si posito sic anno, minime obscuro dubioque, etiam liceat nihilominus mortem Herodis eo anno relinquere, quo relinquendam suadent omnes historici, quibus sententia altera nititur; facile apparebit, quomodo alii circa natalem annum Christi, alii circa mortualem erraverint, quæ est nova Natalis Alexandri sententia, sed partibus conciliandis perquam commoda. Hi enim, quibus notum erat, quo anno mortuus esset Herodes, in cujus diebus Christum natum adoratumque a Magis Matthæus asserebat: cum legerent Christum manifestari cœpisse dum esset annorum quasi triginta, consequens esse censuerunt, ut mortuus fuerit in Consulatu duorum Geminorum, parum curantes de annis Tiberii. Isti vero, quibus hi erant notiores magisque in oculis, inde retro gradientes per annos triginta, eo natum dixerint, quem modo numeramus Æræ Christianæ primum, nihil curantes de Herode. Error autem hic tanto excusabilior fuerit, quanto de annis ab Incarnatione numerandis minus cogitatam erat usque ad Dionysii Exigui tempora, id est ad medietatem seculi UI, cum omnes ubique Christiani satis haberent moribus ac religione a Gentilibus discerni, reliquis vero convictus civilis mediis nequaquaquam affectarent sequestrari; ideoque sicut legibus, ponderibus, mensuris eisdem, sic & notis temporum uterentur, quia contrarium facere factiositatis potius quam pietatis fuisset.

[9] Post Nicænum nihilominus Concilium, quo Paschalium Circulorum ordinandorum atque Romano Pontifici mittendorum cura Alexandrinis in Ægyto Episcopis commissa fuit; incertum quando, [Anno 33, favet usus inscribendi cereos a Passione Christi,] diu tamen ante Dionysium Exiguum, videri potest publice introductus in Ecclesia usus annorum a Paßione numerandorum. Testatur enim Beda lib. de ratione temporum cap. 45, Fratres, qui Romæ fuerunt anno juxta Dionysium DCCI, in Natali Domini, in cereis S. Mariæ scriptum vidisse, & inde descripsisse hoc modo; A Passione Domini nostri Jesu Christi anni sunt DCLXUIII. Quod licet ipse eo adducat, ut probet Romanam Ecclesiam, ubi tempus Dominicæ Passionis populis in memoriam revocat annuatim, semper adnotare numerum annorum, [non plane conformit calculo Dionysiano,] tribus & triginta annis minorem, quam ab ejus Incarnatione Dionysius posuit (in quo decipitur, quia Dionysius ab Incarnatione incipiens, totis XXXIIII annis prævertit tempus Paßionis) videtur tamen id probare quod intendunt ii, qui anno vulgaris Æræ XXXIII passum Christum sustinent. Etenim inscriptio cerei, quam Fratres isti viderunt, non pro eo Dionysiano anno, quem tunc numerabant, fuisse videtur; sed pro sequenti, quem nos a proximis Ianuarii Kalendis auspicamur; quique retrotrahendo diem ad menses tres, tunc vere secundum istam sententiam numerari poterat DCCI a Paßione; siquidem congruum erat, ut ante initium anni explicaretur ratio festorum pro anno sequente, qui proinde inscribebatur cereo, toto isto anno legendus.

[10] Cum igitur Dionysius, in sua de Paschatis ratione Epistola, sic loquitur: [adeoque antiquior illo,] Quia vero S. Cyrillus primum Cyclum ab anno Diocletiani CLIII cœpit (est hic nobis CCCXVII) & ultimum in CCXLIIII terminavit (qui nobis est DXXXI) nos a CCXLUIII anno ejusdem Tyranni potius quam Principis (id est DXXXII) inchoantes noluimus circulis nostris memoriam impii & persecutoris innectere; sed magis elegimus ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi annorum tempora prænotare. Cum, inquam, sic loquitur Dionysius, nec a Passione Domini, sed ab Incarnatione tempor, prænotare intendit; apparet eos, qui annum a Paßione Monachis Anglis visum, cereis S. Mariæ inscripserunt, ipso ecclesiastici anni exordio, id est in Natali Dominico, pro proxime inchoando anno civili; non fuisse in hoc secutos ritum & calculum, quem Dionysius fuerat conatus inducere; sed quem acceperant a majoribus, adeoque eum diu antea usum saltem Romæ receptiorem fuisse: quidni ab ætate Cyrilli, aut etiam multo citius cœptum? Nam Cyrillus (ut apparet ex verbis Bedæ) annis Diocletiani Circulos suos adaptaverat; illi autem acceperant a majoribus inscribere eisdem annos, numeratos a Paßione, id est Redemptione humani generis, credo ob eamdem causam, ob quam postea elegit Dionysius ab Incarnatione, tamquam a salutis nostræ principio, exordiri. Ab istis porro cereis, quibus ita quotannis inscribebatur vel appendebatur index festorum cujusque anni, a Dominica Septuagesimæ procedentium & leges Paschæ sequentium, existimo proceßisse ritum eorumdem in Paschate consecrandorum. Licet enim eum Prudentii Poëtæ ætate, id est seculo V, notum fuisse negent hæretici, nolentes de eo intelligere ipsius Hymnum, cui titulus, Ad incensum cerei Paschalis; quia alia Mss. solum habent, Ad incensum lucernæ: ipsum tamen Hymnum legenti apparet, [sicut & cōsecratio Cerei Paschalis.] non de quocumque cereo vel lucerna agi, sed de eo qui propriis ceremoniis consecratus Christum, & peractæ ab eo redemptionis humanæ mysteria, eorumdemque in veteri lege figuras representat. Etsi enim ei hodie non videatur competere, ut dicatur tinctus pacifici chrismatis unguine, sicut canit Poeta, infiguntur tamen eidem adhuc quinque grana Incensi benedicti, in titulo nominati. Quidni autem in ejus benedictione olim etiam fuerit adhibitum Chrisma, sicut hodieque adhibetur in beneditione Fontis baptismalis? idque tunc primum cessarit, cum Cerei benedicendi jus, quod primitus a Matricibus ecclesiis seu Cathedralibus usurpatum Zozimus Papa ad omnes Parochiales extenderat, communicatum fuit aliis quibuscumque ecclesiis non parochialibus, & jus usurpandi Chrismatis non habentibus.

[11] Atque hæc dicta sunto occasione Cereorum, quibus inscribebantur antiquitus anni a Paßione Domini, a qua per triennium & tres fere menses retrocedendo, venitur ad initium prædicati a Ioanne Baptismi, descriptum a Luca. Et eatenus quidem recte se habuerit illa qualiscumque traditio ecclesiastica, in supputatione annorum; [Majorem Christi cum baptizaretur ætatem quam annorum præcise 30,] vacillare autem primum cœperit, cum Dionysius eam voluit usque ad Christi Incarnationem extendere, per solos triginta annos, quasi Lucas absolute dixisset, totidem & non plures habuisse Christum, cum baptizaretur. Plures autem cum habuisse (quod nos libentius diceremus cum P. Natali, quando in anno mortis oporteret omnino recedere ab Henschenii sententia) confirmat etiam S. Irenæus, scribens lib.2 contra heres. cap. 39 quod jam in ætatem seniorem declinabat Christus quando docebat, sicut inquit, [ex S. Ioannis discipulis accepit S. Irenæus.] omnes Seniores testanrur, qui in Asia apud Joannem discipulum Domini convenerunt, idipsum tradidisse eis Joannem … Quidam autem non solum Joannem, sed & alios Apostolos viderunt, & hæc ab eis audierunt, & testantur de hujusmodi relatione. Ipse quidem Irenæus, qui cum Senioribus istis egisse junior potuit, indicatum sibi ab illis declivium in ætatem seniorem pro suo interpretatus arbitrio, eique aptans verba Iudæorum. Quinquaginta annos nondum habes (quod, inquit, de eo dicitur qui jam quadraginta annos excessit, quinquaginta autem nondum attigit, non tamen multum a quinquagesimo abstitit) illud a quadragesimo aut quinquagesimo anno orditur, talemque ætatem habuisse Christum sensit, quod recipere non possumus. Sed si hominis ætatem, quam ille dividit quadrifariam, bifariam partiaris, in juniorem senioremque; cum eam septuaginta annis Regius Psaltes circumscribat, profecto qui annum XXXU agens aut superans prædicabat, & anno XXXUIII moriebatur recte dicebatur jam in ætatem seniorem declinare: nec plus potuerunt illi Ioannis discipuli significatum voluisse. Sic autem non erit opus dicere, quod Apostoli (quos omnes aut plerosque oportet concipere suo magistro juniores) omnes etiam aut plerique infra trigesimum annum vocati sint ad munus Euangelicum, prout consequens esset si tricenarius dumtaxat erat Christus quando eos vocavit.

[12] Nunc quoniam Effigies quoque eorum, de quibus agimus, Pontificum Typographo placuit exhibere, sicut eas primus æri incidi curavit Ioannes Baptista de Cavalleriis, hujus ad illas Præfationem hic accipe, simulque consilium disce quo collectæ editæque fuerunt.

AD PONTIFICVM EFFIGIES PRÆFATIO
IOANNIS BAPTISTÆ DE CAVALLERIIS.

Ad confirmandam Catholicæ & Apostolicæ fidei veritatem, quantum momenti adferat legitima Romanorum Pontificum successio, ab ipso Divo Petro Apostolo, cui gregis sui pascendi curam Christus Dominus concredidit, [Romanorū Pontificum continua series,] ad hæc usque tempora nostra continuata, vel inde, Christiane Lector, animadvertere potes, quod hostis generis humani diabolus, per membra sua schismaticos & hæreticos, in hoc unum, omne studium suum confert, ut fundamentum hoc, in quo Christus Ecclesiam suam ædificavit, subruere & ex animis fidelium penitus extirpare possit. Scit enim serpens ille callidus, se tum demum circa Ecclesiæ naufragia atrocius grassaturum, si quando gubernatorem sublatum, & pulcherrimum ordinem Ecclesiæ conturbatum animadvertit. Ceterum divina illa bonitas & sapientia, [validum adversus hæreticos telum,] quæ præsidio suo nunquam Ecclesiam destituere solet, inter tot labentium temporum varietates & difficultates, id sanctorum Patrum vigili cura studioque perfecit, ut veluti per manus traditam, integram eorum seriem haberemus, qui post Divum Petrum Apostolorum Principem, Ecclesiæ Dei, ductore Spiritu sancto, ita præfuerunt, ut & sanam a Christo Apostolisque traditam doctrinam illibatam conservarent; & fratres suos in fide confirmantes, hæreticorum errores, quibus plurimorum mentes fascinare diabolus numquam intermittit, everterent ac condemnarent. Qua quidem in re singularem Salvatoris nostri providentiam, & in promissione Petro Apostolo facta veritatem manifeste exhibitam admirari licet; quod cum in plerisque Ecclesiis, quæ ab Apostolis erant fundatæ, Episcoporum continua series sæpius interrupta defecerit, sola Romana Ecclesia tam excellenti divinæ gratiæ privilegio dotata videatur, ut in tantis tyrannorum persecutionibus portæ inferi adversus eam prævalere non potuerint; & fides Petri, pro qua Christus ut ne deficeret oravit, in successoribus Petri, perpetuo salva & nullius erroris labe contaminata, viguerit. Hinc videre licet priscos illos sanctos Patres, cum pro veritate contra falsas hæreticorum opiniones decertarent, ab ipsis Apostolis deductam Romanorum Episcoporum successionem, tamquam validissimum arietem, destruendis illorum erroribus admovisse; & hanc demum certissimam fidei regulam eos judicasse, quæ cum visibili Pastore & Christi in terris Vicario per omnis consentiret.

[2] Quoniam autem quod sunt hominibus in litteris versatis Scripturæ, hoc sunt idiotis picturæ; non modo per illas, [ad instructionem rudiorum etiam coloribus expressa,] sed & per istas, pii majores nostri rudioribus insinuare voluerunt, quos veræ fidei duces & magistros sequi, quorumque vestigiis insistere potissimum deberent. Atque hac maxime de causa, in templis Deo dicatis, quæ in hac alma Urbe venerandæ antiquitatis memoriam retinent, sanctorum Pontificum seriem, multis in locis, coloribus expressam reliquerunt; ut vel hac etiam ratione populos in fide confirmarent, & quam doctrinam illis traderent, nimirum eam quæ ab Apostolis eorumque successoribus ubique diffunderetur, omnibus palam facerent. Hæc ego mecum expendens, & quorsum impietatis devenerint perdiri quidam homines, qui a patre suo diabolo edocti, omnes machinas, ad obnubilandam hanc præclaram in Ecclesia Dei lucem, adhibent, diligentius considerans; ut & ipse pro modulo meo aliquid adferrem, ac in Ecclesiæ gazophylacium, tot clarorum virorum, qui perpetuam hanc Pontificum Romanorum successionem scriptis suis egregie defenderunt, thesauris refertum, cum illa paupere vidua, duo minuta immitterem; Pontificum imagines conquirere, & conquisitas in lucem proferre constitui: rem sane arduam & cum primis difficilem aggressus: quæ tamen, per Dei gratiam, adeo non infeliciter cessit, ut licet magnum laborem suscepissem, non tamen nisi re plane perfecta conquiescere potuerim.

[3] Multas enim Pontificum effigies, post eas quæ pridem opera F. Onuphrii Panvinii in publicum prodierunt, [ex vetustis monumentis studiose collecta,] studiose conquisitas, partim ex sepulturis, picturis, & musivis antiquis, partim ex numismatibus excerptas, in unum collegi; reliquas autem ex Basilicis sanctorum Petri & Pauli, diversisque in Urbe Ecclesiis depromendas curavi; ea potissimum ratione ductus, ut cum tibi, Christiane Lector, vivas imagines repræsentare non possem; saltem eas exhiberem, quas a multis retro seculis, in antiquioribus urbis Romæ Ecclesiis depictas cernere licet, ut sic antiquitatis nihilominus speciem aliquam, vel in ipsa habitus ratione videre, & ea te oblectare posses. Probabile enim est, quamvis seculum illud politioris picturæ fuerit expers, in effingendis tamen ejus generis imaginibus, Romæ præsertim, traditionem quamdam secutum fuisse. Nam absurdum videri non deber, in ipso crescentis Ecclesiæ initio, non defuisse multos, qui quod studium in colendis dæmonum idolis antea nefarie ponebant, hi postmodum sacro Baptismatis fonte abluti, illud ad propagandum verum veri Dei cultum, qui in Sanctis suis pie colitur & honoratur, laudabiliter converterint; & ad devotionem excitandam, [non gratis conficta hic proponitur:] eorum imagines, qui pro Christo gloriosam mortem oppetere non dubitarunt, apud se religiose asservaverint: illorum autem maxime, quos vel dignitate Ecclesiastica, vel vitæ sanctimonia, vel miraculorum magnitudine, ceteros superare videbant. Imaginum certe in Ecclesia Dei usum antiquissimum, & ab ipsis Apostolorum temporibus deductum fuisse constat: quo tempore, cum artes istæ passim in urbe floruerint, haud obscure conjectari possumus, eos qui Sanctorum Martyrum aut Pontificum imaginibus asservandis studebant, naturalibus potius lineamentis expressa, quam fictitia aliqua eorum effigie, fuisse delectatos. Hæc & id genus alia, ubi diligentius tecum, benigne Lector, consideraveris, bona spe sum, quod diligentiam hanc nostram non improbabis, qui venerandæ antiquitatis memoriam, quantum licuit, edito hoc libello conservare, omnisbusque palam facere studuimus, Romanorum Pontificum successionem, quam nostri temporis hæretici impudenter oppugnant, ita apud nos integram vigere, ut non modo nomina, genus, & patriam singulorum, sed etiam effigies ipsorum, ad vivum expressas ostendere possimus. Bene vale, & labore hoc nostro felix fruere.

[4] Hactenus Auctor, qui utinam etiam curavisset docere posteros, [ideoq; fidem aliquam merentur effigies hæ,] quibus in locis ac monumentis singulæ effigies spectari potuerint, addito de cujusq; vetustate judicio. Interim pro eo, proque iis quos est secutus pictoribus vel sculptoribus, istius seriei, meam equidem nolim obligare fidem, effigies singulas æque certa referre lineamenta eorum, quorum inscribuntur nominibus: quin potius suspicor, tum ante S. Silvestrum, tum postea fuisse non paucos, quorum variis ex causis abolita memoria nequiverit in tabulas aliter referri, quam per usurpatam permissamque pictoribus simili casu licentiam. Quamdiu tamen discernere nequimus inter veras fictasque, fiat hæc gratia antiquitati, ut quales accepimus tales tradamus. De Onuphrio autem, viro religioso, Ordinisque Augustiniani professore ac sacræ antiquitatis reverentißimo; deque Ioanne Baptista (cujus etiam antiquarum Vrbis Romæ statuarum libri duo habentur excusi Venetiis anno 1579) qui Serenißimo Principi D. Andreæ S. R. E. Card. de Austria Pontifices suos dedicans, commemorat Ioannem & Antonium Cavallerios, suos consanguineos, quorum alter ipsi Cardinali, alter ejus Serenißimo Parenti Ferdinando Archiduci, Maximiliani Cæsaris Nepotis, a Confeßionibus sacris fuit; de Onuphrio, inquam & Ioanne Baptista præsumamus, fide optima edidisse quas invenerunt imagines. Displicet tamen, [si paucas exceperis:] quod ibi post Zachariam Papam inveniantur duo Stephani; cum eorum tantum unus ordinatus, adeoque solus fuerit in numerum Pontificum relatus. Primus Baronius utrumque posuit, & contra totius antiquitatis fidem nominavit Tertium, qui aliis Secundus est; itaque ceteros consequenter numero uno auxit. Hujus suggestionem secutus Thomas Treterus, Canonicus S. Mariæ Trans-tiberim, in Compendiariis gestis Romanorum Pontificum (quibus, velut Onuphrii supplemento, usus Cavallerius fuisse intelligitur ex Bulla Privilegii, ipsi a Gregorio XIII conceßi) neceßitatem Baptistæ imposuit ejus imaginem aliquam comminiscendi, quæ in antiquis nulla erat. Idem suspicari poterimus de nonnullis, eodem expreßis habitu, quo antiquiores ante Silvestrum: id enim præter morem medii ævi erat, quo omnes pingebantur induti Planetam sacrificalem id est Casulam, vel Cappam choralem, quam Pluviale appellant.

[5] Causa autem cur Typographo, effigies illas, magno sumptu a se curatas, huic tractatui inserendas offerenti, [& merentur in hoc opere conservari,] consensum præbuerim, potißimum fuit; quod animadverterim easdem, tum Romæ tum alibi identidem sculptas atque resculptas, a primi illius Cavalleriani prototypi lineamentis magis magisque deflectere; confundique ab ignaris hominibus insignia quædam Pontificalia, & ad hodierni temporis formas aptari, præter historiarum fidem; ac nominatim circa tiaras. Cum enim has constet simplici coronamento omnes instructas fuisse usque ad Bonifacium VIII, qui ipsum duplicavit; primum vero Urbanum V, [quales in prototypo sunt.] addidisse tertium circulum, sicuti erudite notavit Nicolaus Alemanni, in Dissertatione Historica de Parietinis Lateranensibus a Francisco Card. Barberino restitutis pag. 129; cumque Cavallerius, id satis accurate observaverit: in iis tamen quas nuper accepimus Pontificum figuris, Romæ excusis anno MDCLXXU, nullas duplicis coronamenti tiaras spectamus; triplici vero jam inde a tempore Alexandri III, annis fere ducentis citius quam conveniat: & periculum est, ne progressu temporis longius serpat depravatio, cui fideliori hac imitatione prototypi consultum volui. Abstineri autem jußi a tesseris gentilitiis, quas satis liberaliter & audacter addunt aliqui, etiam multis seculis prius, quam eæ essent excogitatæ, sumptas ab hodierno usu antiquiorum in Italia familiarum, inter quas Pontifices pene singulos dividunt. Explodit hanc vanitatem merito scriptor Italus R. D. Aloysius de Tattis in suis Annalibus Novocomensibus, cujus verba legi possunt ad XXII nostri Maji, ubi de Eusebio Episcopo Comensi pag. 166. Primus ejusmodi tesseris usus fuisse scitur prædictus Bonifacius VIII, gente Cajetanus: [scuta gentilitia cur nulli addita] secuti subinde, sed inconstanter, alii, qui quidem nobilius nati erant: ceteri denique omnes easdem sibi delegerunt: quæ licet exprimi potuissent pro ultimis hisce seculis, nolui tamen subire aleam invidiosi delectus.

[6] Præterea animadvertens nostrum P. Augustinum Oldoinum monumenta sepulcralia quorumdam Pontificum, [sed monumenta sepulcralia adhuc inedita,] quæ quidem etiamnum Romæ supersunt integra, vel ob renovandam Basilicam Vaticanam destructa in parietibus Vaticanarum cryptarum exhibentur depicta, satis accurate studioseque collegisse, novißime Ciacconium edendo; eorum vero quæ in reliqua Italia, Gallia, atque Germania, istis ubi Pontifices quidam mortui sepultique sunt locis, inveniuntur, exiguam habuisse rationem; dedi operam per interpositos amicos, ut ea vel omnia vel pleraque nanciscerer, & æri similiter incidenda curavi, præteritis quæ jam Oldoinus ediderat.

[7] Ecce autem, dum hæc Præfatio imprimitur, momento temporis, indicatur & promittitur mihi Leodio, a Patribus nostris Anglis, Italice impressa Chronologia summorum Pontificum, continens eorum effigies, nomina, patrias, annos & dies quibus electi fuerunt, cum eorumdem vitis, ac tempore vacantis Sedis, & quid sub unoquoque Pontificatu memoria dignius gestum sit, a S. Petro usque ad Urbanum VIII, recognita & expurgata a R. P. Mag. Joanne Brandi de Salome, Doctore Theologo tertii Ordinis S. Francisci, Romæ apud Franciscum Corbelletti MDCXXVII, ex qua si quid forte in decursu profecerim, non omittam Lectori indicare.

PRIMUS PONTIFEX ROMANUS
S. PETRUS APOSTOLUS.

Petrus, ante vocationem Simon, ex patre Jona seu Joanne, de Bethsaida Galilæus, a Christi Ascensione in cælum die u Maji, anno XXIX; vel die XIIII Maji, anno XXXIII, Vniversalis Ecclesiæ primus Pontifex, eamdem rexit usque ad annum LXU; crucifixus Romæ sub Nerone, XXUIIII Junii, expletis in supremo illo gradu annis XXXUI, mense I, diebus XXU; vel annis XXXII, mense I, diebus XUI: Romæ vero, saltem ab anno L, annos XU, menses U, dies XII.

[1] Primo indicatos Pontificii universalis terminos Henschenio definiunt Consules anni XXX, [Anni extremi definitio certa;] Vinitius & Longinus, atque anni LXU, Nerva & Vestinus. Postremi ex Cæsarea historia tam certi redduntur, ut nihil haberi certius poßit: multos tamen decepit Eusebius, sedisse Petrum affirmans usque ad annum ultimum Neronis, quia sic fortaßis legerat apud aliquem, qui annum, cum intelligebat, quem Romæ ultimum Nero egit, postea digressus in Græciam, nec amplius reversus in Vrbem; sed in Campania manu propria interemptus die UIIII Iunii anno vulgaris æræ LXUIII, Imperii sui XIIII, inchoato a XIII die Octobris; Quod autem non potuerit Nero, aut isto, aut sequenti anno, Apostolum crucifigendum mandasse, patet, quia hic antea ipso inspectante Simonem Magum ex aëre in terram præcipitavit; & Paulus, abstractis ab hominis impuri contubernio mulieribus aliquot illustribus, iram ejus in Christianos vehementius incendit; quæ omnia Neronis in urbe præsentiam requirunt.

[2] [primus pendet ex anno mortis Christi.] Quod Pontificatus universalis initium attinet, nemo est qui dubitare poßit quin illud a Christi in cælos Ascensu peti debeat; ejus autem durationem, uti ex notatis Consulatibus satis notam, non curavit Auctor primi Catalogi definire. Hoc deinde facientes posteriorum Catalogorum auctores ex Eusebii sententia, sed cum respectu ad solam Romanam Cathedram, omißisque Consulibus, addiderunt aßignatis ab illo ejusdem Sedis annis XXU menses II, [Spatium Romanæ Sedis imperite expressum.] dies III; sane per quam insulse: cum a die XUIII Ianuarii, quo festū Romanȩ Cathedræ Ecclesia recolit, usq; ad XXUIIII Iunii, fluxerint menses U dies X. Anni autem XXU prægreßi nequeunt vere reperiri, nisi anno XL Romam adducas Petrum: quod non convenit cum sententia ipsius Eusebii, dicentis anno II Claudii (qui est vulgaris XLII) Romam primum abiisse, dum sic loquitur: Petrus secundo Claudii anno, ad expugnandum Simonem Magum Romam pergit, ibique viginti quinque annis Cathedram Sacerdotalem tenuit, usque ad ultimum annum Neronis.

DISSERTATIO II.
De Sede S. Petri Antiochena & Romana, ac utriusque initio.

[1] Qvam certum est, utramque Sedem constituisse ac tenuisse Petrum; [Verba Catalogi 2 & Anastasii de utraq;,] tam difficile est certo definire, quo anno utramque occupare cœperit, & quot annis tenuerit. Neutrum, ut jam dixi, indicat antiquus Catalogus: solumq; dicit, quod Petrus fuit temporibus Tiberii Cæsaris, & Caji, & Tiberii, Claudii & Neronis. Secundus, defectum illum suppleturus, Primum, inquit, sedit Cathedram Episcopatus in Antiochia annis decem. Hic Petrus ingressus in urbem Romam, Nerone Cæsare; ibique sedit Cathedram Episcopatus annos viginti quinque. Fuit temporibus Tiberii &c. eademque transcribit sic verbotenus Anastasius, nisi quod pro decem annis Antiochenæ Sedis, habeat constanter in omnibus exemplaribus annos septem. [ac Ms. Maz de quadriennio ambas prægresso,] In uno autem ejus exemplari, quod fuit Cardinalis Mazarini, hæc in margine scripserat aliquis, quasi Anastasii defectū supplere vellet: Dominus noster Jesus Christus, I summus Pontifex, nascitur XIII anno Imperii Augusti. Annis XXXIII, mensibus III in hoc * numero vixit. Trigesimo anno baptizatus, reliquum tempus prædicavit. Post ejus Passionem anno sequenti, tenuit Petrus Apostolus in partibus Orientis Cathedram annis IIII; deinde anno Domini XXXUIII venit Antiochiam, ubi sedit annos UII, dies UIII: deinde venit Romam, ubi sedit annis XXU, menses UII, dies UIII. Hæc describere volui, non quia magnæ auctoritatis sint (manifestum enim est vitium in anno Augusti, qui ex mente Auctoris notari debuerat XLIIII, & vita Petri protrahitur usque ad annum Domini LXXI) sed quia occasionem dederunt Henschenio quatuor annos vagi per Palæstinam Episcopatus adducendi in suam chronologiam. Nec sane paucioribus annis videtur in Palæstina relinqui posse Petrus, [quod probatur.] quando Paulus dicit se post tres annos a sua conversione venisse Hierosolymam illum videre, tamquam ibi commorantem. Non tamen aut hos quatuor, aut illos septem plenos sumpsit Henschenius: quia Petrum Romam adduxit anno XL, utique ineunte (nam Cathedræ Romanæ institutio recolitur XUIII Ianuarii) & a Majo anni XXIX, usque ad Ianuarium anni XL, solum habentur anni X, menses UIII.

[2] [non item quod divisio Apostolorum facta sit an. 12 a Passione,] Mirum est autem quomodo putaverit, in eodem spatio temporis inveniri posse annos illos XII, saltem inchoatos, ante quos exactos, ex Apollonii Martyris testimonio, tamquam veterum traditioni innixo, scribit Eusebius lib. 5 cap. 18, Dominum Apostolis præcepisse, ne Hierosolymis excederent. Vt enim ad salvandam traditionem istam frustra se torsit Henschenius, pro Hierosolymis totam Palæstinam substituens; ita frustra sunt, qui eodem nituntur, ad negandam S. Iacobi prædicationem in Hispania, quia is occisus fuerit Hierosolymis anno XXXXIII, quando a Christi morte, obita anno XXXIII vel XXXIIII solum effluxerant anni X vel UIIII: Si enim auctoritas illa subsisteret, corruerent etiam anni XXU, qui ex eodem Eusebio adscribuntur Romani Petri Pontificatui. Est ergo vel Apollonii vel ipsius Eusebii error hic evidens, [sed bene quod post biennium.] annos duodecim pro duobus scribentium; quia non multo pluribus videntur Apostoli substitisse Hierosolymis, quando Paulus Apostolus, post tres annos a sua conversione, id est post annos quatuor a morte Christi, venisse se Hierosolymam ait videre Petrum, & mansisse apud eum diebus quindecim, aliorum autem Apostolorum vidisse neminem, præter Jacobum Fratrem Domini. Est ergo hic aliquid quod in Diatriba sua correctum Henschenius vellet, si viveret.

[3] [Nonprobantur etiam anni 25 Sedis Romanæ,] Ipsum autem XXU annorum spatium Romani Pontificatus, pro quo stabiliendo istic impegit Henschenius, quamvis paßim & ubique legatur in Catalogis, primo & vetustiori posterioribus, ac veluti pro traditione habeatur in vulgo; nullum tamen aliud videtur habere fundamentum, quam hallucinationem Eusebii circa annum morientis Christi; & nescio unde sumptam notiam de anno II Claudii, quo Romam profectus sit Petrus: inter hunc enim & ultimum annum Neronis videbantur tot anni posse interjici. [ab Eusebio male definiti,] Porro subverso semel fundamento auctoritatis Eusebianæ circa hoc punctū, ecquid supererit causæ ex Scriptura vel Patribus, quo prohibeamur isti exorbitanti numero etiam integrum decennium subtrahere? An forte obstare putabitur prima S. Petri Epistola, quam constat Romæ scriptam esse præsente Marco? quia hunc Eusebius dicit III Claudii anno directum esse Alexandriam; & quia hujus discipulos asserit Hieronymus, in libro de Scriptoribus, ideo laudatos a Philone fuisse, quod hic sub Imperatore Claudio legatione altera pro Iudæis fungens sicut ante sub Cajo. Romæ (ut dicitur) est locurus cum Apostolo Petro, ejusque ibi amicitias habuit? Vt hæc omnia demus ad secundum Claudii annum pertinere, solum tamen conficient, quod revera Petrus isto anno (ut scribit Hieronymus) Romam excurrerit, [sumpto initio ab an. 2 Claudii:] & inde Epistolam istam scripserit; non autem quod ibi jam tunc habuerit Cathedram constitutam. Imo eam ibi tunc nondum habuisse, verosimile mihi facit ejus præsentia Hierosolymis sequenti mox anno, ubi circa Pascha captus ab Herode, & in vincula est conjectus: item quod Paulus, post annos a sua conversione quatuordecim (ita enim intelligere malim, quam a primo ejus post triennium Hierosolymam adventu) cum Petro, Ioanne, Barnaba, & Iacobo in concilium veniens, adhuc in Syria Petrum repererit, cum eoque venerit Antiochiam.

[4] [quo si Romam venit Petrus,] Dicam igitur, Petrum quidem Romam venisse II anno Claudii (quæ res Eusebium deceperit) sed prævalente apud Imperatorem gratia Simonis Magi, qui ejus jussu jam etiam ut Deus Romæ colebatur, erecta inter duos pontes ara Simoni Deo Sancto; mox rediisse in Syriam; ibique mansisse, quoad divino admonitu (si Metaphrasti credimus) vel sua propria sponte, iterum Romam revertit. Causa autem illuc revertendi eadem esse poterat, quæ Iudæis ceteris exeundi; Edictum scilicet Claudii, contra eos anno XXXXIX promulgatum. Licet enim dubitet Orosius, an cum Iudæis expulsi quoque ab Vrbe fuerint conversi ad Christum ex Romanis Gentiles; nulla tamen ratio id suadet credere. Iustum autem fuit, [non tamen videtur ibi Cathedram posuisse ante an. 50,] ut ii qui palam noti erant Christiani indigenæ, advenarum magistrorum jam destituti præsidio, alicujus Apostolici viri, sed Gentilibus minus noti quique latere posset, præsentia confirmarentur. Hoc vero periculum ceteris animosior ac principalior Petrus in se susceperit eo libentius, quod congruum videbatur, ut mundi caput Roma etiam primam Cathedram Episcopalem haberet; satis autem tutum se credere poterat divino munimine, adversus Claudium, quantumcumque Iudæis infensum. Itaque opinari volo, sub initium anni quinquagesimi Romam advolasse Apostolum, & mense Ianuario ibidem Cathedram sibi & successoribus suis constituisse.

[5] [quando dies 18 Ian. incidit in Dominicam;] Placet vero hic annus vel ideo magis, quod litteram Dominicalem habens D, habuerit XUIII Ianuarii in Dominica. Quia enim mox infra apparebit, ex consuetudine plurium consequenter seculorum, Ordinationes Episcoporum, præsertim Romanorum, semper in Dominica aut saltem in festo solenniori celebrari; hujusmodi observantia, cujus initium nullum ostenditur, credi potest ab Apostolica institutione fluxisse, ipsumque Petrum ejus in semetipso fecisse exemplum. Et sane cum Ordinationes illæ primis seculis, etiam inter persecutiones factæ, [in Ordinatione successorum postea observatam,] ex Cleri electione & Populi acceptatione penderent; rectißime ad easdem designabatur dies, quo populus ab opere feriatus consueverat ad sacra, vel in cryptis peragenda, convenire. Hæc porro res nemini hactenus (quod sciam) animadversa, mirum quam utilis in hoc Tractatu futura sit, ad exerrantes identidem numeros revocandos in viam; & ex pluribus, quos varia Mss. varios offerunt, eligendos unos præ aliis. Nec grave erit, etiam pro Cathedræ Antiochenæ initio, annum simili nota commodum invenire. Si enim per litterarum Dominicalium seriem retrogradiaris, habebis annum XXXIX, quo eadem littera D fecit ut XXII Februarii, Cathedræ istius festo insignis, etiam Dominica fuerit. Hinc vero progrediens per septem annos, a Catalogis & S. Gregorio Magno assertos; pervenies ad annum XXXXUI, habentem litteram Dominicalem B, quo fuerit ordinatus successor Euodius; fortaßis die XXIX Maji; ut Apostolus supra septem annos, [sicut & 22 Febr. an. 39 pro initio Cathedræ Antioche-] etiam tres menses & dies octo ibidem sederit. Provinciæ autem, quas dicitur objisse Apostolus, Ecclesias ordinando iisque Episcopos consecrando (sicut habet Commentarius de peregrinationibus Apostolorum apud Surium) facile triennium istud requirunt; nemo autem nos cogit illum intra sex septemve menses Antiochia Romam adducere.

[6] [& 29 Decemb. quo ordinatus Iacobus præ an. 33.] Hæc vero Chronologia istud quoque habebit commodi, quod sic non solum invenientur anni duo, quibus Hierosolymis manserint Apostoli alii priusquam in diversas regiones dispergerentur (etiam in ea sententia quæ Christum passum dicit anno XXXIII) sed insuper anni IIII, nescio unde accepti, & adscripti vago S. Petri per Orientem Episcopatui. Nec enim necesse erat manere ipsum constanter Hierosolymis, licet illic frequens esset; quandoquidem ibi, jam inde a XXUII Decembris, ejusdem quo Christus crucifixus est anni, proprius Episcopus habebatur Iacobus. Dies autem prædictus, in eadem pro anno XXXIII sententia, similiter Dominicus fuit; non item in sententia Henschenii, Consulatui duorum Geminorum Ordinationem Iacobi adscribentis. Sed levia hæc sunt, præ eo commodo quod præbet talis Chronologia de initio utriusque Cathedræ, ad librum de Actibus Apostolorum aliasque affines historias apte ordinandum, [nisi hoc retrahere malis ad an. 29.] quocumque demum anno mortuus Christus dicatur. Si enim cum Ordinatione Iacobi omnia retrotraxeris quæ Antiochenam Cathedram spectant, sic ut hæc constituta fuerit anno XXXUI; solum amittes Dominicam, quæ fuerit ejus initium (quod pro hac Sede minus curandum, quam pro Romana) & inter utramque habebis longius intervallum temporis, prædicationi Euangelicæ ordinandisque Ecclesiis per eas omnes regiones impensum, [Tabella Chronol. Henschenii quo modo sub finem corrigenda & augenda.] quæ deinde Romano Patriarchatui & hinc sumpto Constantinopolitano fuerunt succensitæ.

[7] His ita deductis, videtur operæ pretium fore, si tabula Chronologica, inserta Exercitat. 2 Henschenianæ, pro parte ultima nonnihil augeatur corrigaturque hoc modo:

✠ Ser. Sulpitius Galba.
L. Cornelius Sulla.

S. Paulus venit Hierosolymam videre Petrum. Alii hoc anno Christum passum dicunt.
Cn. Aceronius Proculus.
C. Pontius Nigrinus.

Moritur Tiberius &c. Iosephus historicus nascitur. Petrus Antiochiæ Cathedram collocat. 22 Februarii.
C. Caligula Cæsar III.
Suff. L. Gellius Poplicola.
M. Cocceius Nerva.

Petrus relicto Antiochiæ Euodio Romam migrasset, si vere ibi annis XXU sedit: quod non probatur.
C. Caligula Cæsar IV.
C. Sentius Saturninus.

Interfecto Caligula VIIII Kal. Februarii, succeßit Kalendis ipsis Tiberius Claudius, qui translato in se ejusdem anni Consulatu, primum se Consulem dixit; morem secutis postea etiam aliis, ut proximis Kalendis a sua assumptione Consulatum ordinarium assumentes, secundum numerarent. Quin etiam idem Claudius instituit, ut bimestres solum Consulatus essent, sicut in sua Dissertatione Hypatica cap. 1 num. 2 docet P. Antonius Pagi. Hoc anno Claudius Herodi Agrippæ amplificavit paternum regnum, additis ad Galilæam Iudæa & Samaria. Quidni & S. Iacobus frater Ioannes fuerit tunc profectus in Hispaniam?
Tib Claudius Aug. II.
C. Cæcina Largus.

Orta fame, quam Agabus prædixerat Act. XI, Paulus & Barnabas collectam stipem Hierosolymam portant, nisi id potius factum sit anno XXXVIIII. Petrus (si Eusebio creditur) Romam tendit contra Simonem Magum; sed ei, summam Claudii gratiam adepto, prævalere pro tunc nequiens Apostolus, in Syriam rediit; a plerisque creditus Cathedram Romæ collocatam reliquisse, quod nobis modo non probatur.
Tib. Claudius Aug. III.
L. Vitellius II.

Herodes occidit Iacobum Fratrem Ioannis gladio, videns autem quia placeret Iudæis apposuit ut apprehenderet & Petrum, volens post Pascha producere eum populo. Act. XII.
Tib. Claudius Imp. IV.
L. Vitellius III.

Petrus, commodiori calculo, Antiochiæ Episcopum Euodium instituit; & eo onere expeditus, tradit se totum prædicationi Euangelicæ atque Ecclesiarum per Asiam Europamque ordinationi.
A. Vitellius postea Imp.
L. Vipsanius Poplicola.

Q. Pompejus Longinus Gallus.
Q. Verannius.

Edicto Claudii Roma pelluntur Iudæi, teste Orosio.
C. Antistius Vetus.
M. Suillius Rufus Nervilianus.

Petrus ad confirmandos Christianos ex Gentilibus, qui Romæ erant destituti Magistris, illuc se confert, nihil veritus edictum; ibique Cathedram supremi Pontificii collocat 18 Ianuarii.
C. Asinius Marcellus.
M. Aciolus Aviola.

Moritur Claudius: succedit ei adoptivus Nero 13 Octobris.
Nero Claudius Imp. Aug.
L. Antistius Vetus.

Q. Volusius Saturninus.
P. Cornelius Scipio.

Linus a S. Petro, ad visitandas Ecclesias egresso, ordinatur Vicarius, juxta Catalogum Pontificium.
C. Lecanius Bassus.
M. Licinius Crassus.

Nero, post incensam urbem, persecutionem suscitat in Christianos: redit ad famam nuntii atrocis Petrus.
P. Silius Nerva.
C. Julius Atticus Vestinus.

Petrus cruce, Paulus gladio consummant martyrium, jussu Neronis tunc Romæ presentis XXVIIII Iunii.
C. Suetonius Paulinus.
L. Pontius Telesinus.

Nero, post multum sanguinem, etiam domesticorum, fusum abit in Græciam; vivus Romam non rediturus.
C. Silius Italicus.
M. Galerius Turpilianus.

Nero, Romam revertens, suorum defectionem intelligit Neapoli, atque in fuga seipsum interimit VIIII Iunii. ✠

[6] Hactenus satis fuerit supplevisse tabulam, ab Henschenio propositam in fine Exercitationis 2: quæ porro ibidem sequuntur num. 16 sic immuta.
✠ Ser. Sulpitius Galba Imp. II.
Titus Vinius Rufus.

Occisis Galba & Vitellio, Imperium assumit Vespasianus I Iulii, relicto in obsidione Hierosolymitana filio Tito.
Fl. Vespasianus Imp. II.
Titus Cæsar Vespasianus.

Hierosolyma exscinditur, anno post Christi paßionem secundum communem XXXUII; secundum Catalogos XXXXII, ut plures numerant. Solenne autem fuit antiquis scriptoribus calculos annorum supputare a Christi Passione aut Resurrectione &c. ut pag. XI ante tomum I Aprilis col. 1.

Pag. XII sub finem, corrige sphalma memoriale: & ubi SS. Petrus & Paulus dicuntur occisi post Passionem Christi elapsis annis XXXUII, lege, anno post Passionem Christi XXXUII.

Et pag. XUI num. 35 linea 6, ubi consequenter continuatur idem sphalma, post verbum inchoaturus, sic prosequere:

✠ Præterea habetur annus post Christi Paßionem trigesimus septimus, quem requirunt S. Hieronymus & Honorius in scriptoribus ecclesiasticis ad elogium Pauli; Isidorus item in libro de Vita & morte Iustorum novi Testamenti, & Nicephorus Callistus lib. 1 cap. 36, aliique: sed ut supra ex S. Augustino monuimus, ob ignorantiam Consulatus, quo Christus passus est, coacti fuere aberrare aliqui. Cum enim Christum serius dixissent passum, & vellent S. Petrum in vivis retinere usque ad annum postea XXXUII, etiam hujus mortem serius ponere debuerunt. Qui autem, cum S. Augustino & aliis dicunt passum Christum Geminis duobus Consulibus, id est anno vulgaris æræ vigesimo nono, annum abhinc trigesimum septimum inchoatum inveniunt, dum S. Petrus passus dicitur Nerva & Vestino Consulibus, sive anno sexagesimo quinto vulgaris æræ.

[8] Hæc habebam retractanda in Henschenianis lucubrationibus, quoad Chronologiam S. Petri; cujus Romæ initium qualecumque posueris, non magni refert ad ea quæ prosequimur; modo circa annum mortis, de quo dubium ultra moveri posse non videtur, [Rom. Pontificum sedes, pluriū brevis,] post hac conveniamus. Quod ad confirmationem vulgaris opinionis de annis XXU dicitur Romano Pontifici accini in die Coronationis suæ, Non visurum annos Petri, non docet quidem Ordo Romanus in ritibus ea occasione servari solitis, qualem habemus impressum Venetiis anno MDLXII; sed neque hodierna praxis, aut aliquis quem legerim auctor: verum tamen esse hactenus probavit experientia, siquidem de supremo Ecclesia universalis Pontificatu est quæstio. Tantum enim abest, ut annos XXXII vel XXXUI in eo excesserit aliquis, [nullius ultra annos Petri producta.] ut in toto numero quem hactenus numeramus ducentorum quadraginta quatuor Romanorum Antistitum, nonnisi septemdecim inveniantur exceßisse annos XU, Romanæ Petri Cathedræ aßignatos a nobis: ex iisque soli quatuor annum XX superarunt, scilicet Silvester & Hadrianus sui nominis primi, Alexander III & Urbanus UIII: qui autem XXU superaverit, unicus hactenus repertus est Benedictus XIII, a verorum Pontificū Catalogo expunctus a plerisque: contra quem hoc etiam nonnulli observant, quod ab assumpto Papali titulo vixerit ultra annos XXUIII, præter eorum consuetudinem in quibus ea dignitas citra controversiam fuit. Pridem vero Auctor antiquus Vitæ S. Monæ Episcopi Mediolanensis, mortui anno circiter CCXXXXUIIII, & tamen crediti quatuor dumtaxat ante se habuisse decessores, quando Ecclesiam Romanam regebat S. Fabianus, qui post Apostolos vigesimus numerabatur; pridem, inquam, antiquus iste Auctor monet, pensandum occultum & investigabile Dei judicium, qui … illis prolixiora vitæ curricula contulerit, summos vero primates & duces spiritualis certaminis, quanto fortius in procinctu Christianæ fidei dimicantes, tanto ad cæli palatium ocius properantes, victrici laurea redimitos, secum perenniter regnare concesserit. Neque enim aliter, inquit, decuit, quam ut in tam præcellenti Pontificalis gratiæ throno, vicissim continuatimque sibi succedentes Ecclesiæ totius Rectores, universum suis orbem monumentis replerent; e quibus & certandi audaciam, & prædicandi constantiam, triumphi quoque reportandi fiduciam ceteri sumerent Ecclesiarum Principes & Magistri.

[9] Licet autem Romani Pontifices, ab annis pluribus quam octingentis, in more habuerint, [Iidem quomodo ex SS. Petri & Pauli Auctoritate se agere dicant,] Petri & Pauli auctoritatem in iis omnibus allegare, quæ faciunt ex Pontificalis potestatis plenitudine: licet etiam Paulus recte dici poßit Episcopus Romanus cum Petro fuisse, sicuti erudite ostendit Petrus de Marca in singulari Exercitatione, de singulari Primatu Petri, nuper in lucem data; eorum tamen nomina hic non composuimus: quia utriusque auctoritas non ex æquo (sicuti recentior quidam somniavit, aut potius blasphemavit) neque eodem modo in eorum successores Romanos Pontifices fluxit: sed Episcopalis quidem, ab utroque; a Petro autem singulariter Apostolica, conjuncta cum prærogativa supremi Capitis. Et hoc quidem jure divino penes unum solum necessario statui, Catholicorum omnium est consensus: plures autem unius Ecclesiæ Episcopos esse, ita tamen ut unus aliis præmineat, adeo non est veteris Ecclesiæ disciplinæ contrarium, ut usque ad Nicæni Concilii tempora, quibus abrogatum id est, duravisse videatur. Certe ad Ephesios scribens Paulus, non unū, sed plures eorum Episcopos alloquitur, dicens: Attendite vobis & universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei. Ad quem locum apte sic scribit de Marca: Antiquum illud Presbyterium ex pluribus Episcopis conflatum erat, [juxta sententiam Petri a Marca.] sic exigente temporum ratione, ut mutuis auxiliis suffulti, ad propagandam in suburbanas regiones fidem sufficerent, ita tamen ut unus ceteris præemineret; quod ab Apostolis ipsis introductum; qui tandem solos quoque Presbyteros secundi Ordinis, ad conflandum Presbyterium, seu mavis Ecclesiæ Senatum, adhibuerunt. [Act. 20, 28,] Distinguit ergo hic auctor pro Apostolorum ætate duplicis ordinis Presbyteros, sicuti sequentia deinde tempora distinxerunt Sacerdotes; quorum uni scilicet Episcopi ordinati, alios quoque poterant ordinare; alii non item; cum hac utriusque nominis differentia, quod Sacerdotis nomen olim frequentius usurparetur pro primis, dictis alias Episcopis & Pontificibus; Presbyteri vero nomen, magis ordinarie pro secundis.

[10] Porro quod in secundo tertioque Catalogo Petrus dicatur Antiochenus, [Petrus cur dictus Antiochenus?] intelligendum est sicuti Matthæi IX V. I dicitur, quod Iesus transfretavit lacum Genezareth seu Mare Tiberiadis, & venit civitatem suam, id est Capharnaum; non quod ibi natus, sed quod ibi tunc habitaret, sicut Antiochiæ commoratus erat Petrus, priusquam Romam migraret.

[Annotatum]

* an mundo?

DISSERTATIO III.
De tribus Episcopis a S. Petro pro urbe Roma ordinatis, & Vicariis Pontificalibus tam ipsius quam aliorum Successorum.

Illustrißimus atque eximius Dominus Emmanuel a Schelstraten, primo litterariarum suarum lucubrationum partui, cui Antiquitas illustrata titulum fecit, præfixurus seriem Chronologicam Romanorum Pontificum usq; ad S. Silvestrum, [Rem aliis desperatam,] etsi maximi faceret P. Henschenium, non potuit tamen inducere in animum, ut Chronologiam propositam ab ipso, seriem Consulum in Catalogis expressam secuto, sufficere sibi crederet; sed desperato per hanc viam exitu, & alia nulla meliori reperta, maluit in illa serie singulos singulorum Pontificum annos expandere sextupliciter, secundum Catalogos & auctores varios, ut quæ dicturus deinceps erat possent singuli, ad eam quam mallent, quamque meliorem judicarent. Chronologiam applicare, Agnoscit ille primum Catalogum, quo præcipue Henschenius nititur, omnium Catalogorum antiquissimum esse, [nec beneficio fastorum Consulariū satis explicabilem visam,] & fontem videri ex quo alii omnes originem ducunt … atque ut magnum antiquitatis monimentum merito ab Henschenio publicatum, utpote ex quo secundus Catalogus (ac deinceps alii cum Anastasio Bibliothecario ac sequacibus) Consules suos mutuarit; qui si ubique indubitabiles essent, nihil posset haberi in tota ecclesiastica historia certius. Sed Consules ipsos plerisque locis confusos vitiatosque esse credidit Bucherio; tum quia additus cuique Pontifici annorum, mensium, at dierum numerus aliquando major est, quam inter aßignata cujusque initio ac fini Consulum paria poßit interjici; tum quia sæpius Consules unius Pontificatus miscentur cum Consulibus alterius Pontificatui aßignatis; unde provenit, quod Henschenio frequenter recurrendum sit ad Vicariatus, ut quo tempore prædecessor adhuc sedebat verus Pontifex, ibi & successori aßignaretur Vicariatus. Hunc vero modum explicandi prædictam difficultatem, licet fateatur Schelstratius esse valde aptum ad justificandos Catalogorum defectus, seu veros seu apparentes; putat tamen in S. Stephano, quem S. Lucii Vicarium aliquamdiu fuisse Henschenius statuit, nullo modo valiturum; manifestam autem perversitatem esse in eo, quod Clemens Cleto, Anicetus Pio in ipso ordine præponantur.

[2] Equidem fateor, etiam in hac, quam primus Henschenius calcare docuit, via, nonnulla occurrere offendicula, sed ea tam insuperabilia esse non credo, ut rem omnino faciant desperatam: [una cum Vicariatibus ab Henschenio observatis,] confidoque futurum, ut cum hunc meum Conatum viderit vir illustrißimus idemque modestißimus, non parum promotum esse cognoscat; ipsique aut alteri, eamdem post me viam remetiri volenti multo faciliorem redditam, & omnino spem esse, ut viri eruditi paulatim amoliantur ac lævigent quidquid ego reliquero difficultatis asperitatisve. Fateor præterea, assertorum ab Henschenio Vicariatuum nullum esse indicium apud antiquos, nisi quoad Sanctos Linum, Clementem & Cletum; nec deesse qui hos a Petro ordinatos, aut saltem Vicarios fuisse negent. Sed si utrumque probare potuero, saltem ut perquam simile vero; vix dubito quin verosimilia futura sint cetera inde deducta. Cumque tali verosimilitudini accesserit, distinctius cognita Consulatuum congruentia singulorum, & quam non incommode ii plerumque applicentur annorum, mensium ac dierum numeris in primo Catalogo notatis, multo magis crescet verosimilitudo quæsita, eoque pertinget spero, ut moderata ingenia, nec summam certitudinem requirentia ubi sciunt haberi talem non posse (præsertim in argumento ab aliis desperato) velint & valeant acquiescere.

[3] S. Petri Elogium in secundo Catalogo Henscheniano sic habet. Hic fecit ordinationes tres, Presbyteros decem, Episcopos tres, Diaconos septem, per mensem Decembrim. Omnes hi pro urbe Roma intelliguntur consecrati: nam quod ad vocem Episcopos auctor libri Pontificalis addit, per diversa loca, merito contemnitur: quis enim ignoret, ab Apostolo Petro longe plurimos per diversa loca, id est, pro diversis locis, ordinatos Episcopos. Sciolus igitur aliquis phrasim, [probant tres Episcopi a S. Petro ordinati,] Auctori Catalogi 2 in sequentibus paßim usurpatam, hic quoque crediderit applicandā. Sciendum est interim, in neutra Catalogi I parte ullam fieri mentionem Ordinationum: unde autem eas acceperit Auctor fere sesquiseculo prioribus posterior, quem deinde alii descripsere, incertum est. Verosimile tamen puto, earumdem anteriorem aliquam notitiam extitisse, & forte ante finem seculi I scribi cœptam. Vt ut sit, de tribus Episcopis a Petro ordinatis, pervulgatus extitit antiquitus sermo, teste Epiphanio hæresi 27 cap. 6; quamvis id ille opinando potius quam asseverando dicere maluerit, Auctor libri Pontificalis, nihil hæsitans, ita scripsit: Hic, scilicet Petrus, ordinavit duos Episcopos Linum & Cletum, [ex pervecusta opinione,] qui præsentialiter omne ministerium Sacerdotale in urbe Roma populo vel ad se venientibus exhiberent; Beatus autem Petrus orationi populum erudiens vacabat… Hic B. Clementem Episcopum consecravit, cui & Cathedram vel Ecclesiam omnem disponendam commisit, dicens: Sicut mihi tradita est a Domino meo Jesu Christo potestas ligandi solvendique, ita & ego tibi committo … Post hanc dispositionem martyrio cum Paulo coronatur.

[4] Miratur Schelstratius, hanc quæstionem ventilans, quomodo præstantißimi viri hoc de Clemente credere potuerint, haustum ex epistola ipsius nomine velut ad S. Iacobum Fratrem-Domini scripta, [Linus, Cletus, Clemens:] quam nemo dubitare poßit supposititiam esse, tum aliis ex capitibus, tum evidenter ex eo, quod S. Iacobus anno Neronis VII juxta Eusebium (cui hic saltem credendum) mortem obierit ante Petrum, & tamen epistola post mortem hujus scripta fingatur. De Lino autem & Cleto asserit idem Schelstratius, vel a Petro omnino ordinatos non esse, vel ordinatos esse pro aliis civitatibus. Verum uni Sedi ordinatum Episcopum, ad alteram, etiam supremam traduci, adeo primis octo seculis insolens Romanis fuit, ut cum sub finem seculi IX gravißima ex causa Ostiensis Episcopus Formosus ad Pontificatum fuisset evectus, maligni homines satis causæ se habere crediderint, non tantum ut persequerentur vivum, sed etiam ut defunctum, veluti Apostolicæ Sedis invasorem, indignißime tractarent. Non præsumamus igitur tale exemplum datum fuisse in ipsis Matris Ecclesiæ incunabulis. Alterum non modo gratis negatur factum, [quod etiam conveniens valde fuit:] sed multimodis ostendi potest fuisse conveniens, ut tantæ urbi non sufficiens solus per se Petrus, & quidem longiori tempore in prædicando nationibus Euangelio abfuturus subinde (uti persuadebunt quæ de illius excursionibus vulgo tradita ex antiquis scriptoribus ad XXVIIII Iunii colligemus) institueret relinqueretque pro se Vicarios, Episcopali charactere insignes. Tandem nec sequitur, fictitiam esse Ordinationem Clementis a Petro factam, quia fictitia est quæ illius Ordinationis meminit epistola; cum vera & aliunde certa Ordinatio potuerit occasionem præbere ejusmodi Epistolæ confingendæ, sicut alias sæpe factum docent tot supposititiæ Decretales, quibus veri Canones inseruntur.

[5] Quare, non dixerim quidem cum Henschenio, Linum & Cletum ideo ordinatos a S. Petro, [& multas habebat utilitates.] ut sibi succeßi ve succederent in Pontificatu; sed primo quidem, ut vicaria opera intra extraque civitatem sublevarent ipsum, ordinandis per varia loca Episcopis, & per ipsam Romanam diœcesim omnis gradus Clericis; deinde ut sua, cum res exigeret, absentis vice exhiberent populo ministerium omne Sacerdotale, id est Episcopale; tertio, ut se mortuo non haberet opus Romana Ecclesia, ei quem Pontificem sibi elegisset, Ordinatores peregrinos quærere; quod quanti esset periculi post Marcellini Papæ excessum præcipue apparuit; quando, propter persecutionis immanitatem, non potuit successor ordinari nisi post annos quatuor Sedis vacantis. Adeo ut non solum utiliter, sed pene etiam necessario provisa fuerit, & exemplo S. Petri, tempore persecutionis præsertim, usurpata Ordinatio Episcoporum Vicariorum; qui quatenus nulli Sedi adhuc adscripti erant, sed aliis ad Euangelii prædicandi usum subordinati, [Erant illi primum Episcopi Euangelici,] vocantur ab Henschenio Episcopi Apostolici: sed, quia Apostolici titulus, summo Pontifici Romano magis est proprius, rectius fortaßis vocarentur Episcopi Euangelici,

[6] Tales ergo per mensem Decembrem (quo mense Ordinationes faciendas videntur ex Apostolica traditione Romani Pontifices accepisse) per triduanum istius mensis jejunium, conveniente ad communem comprecationem populo, tres ordinaverit Petrus; non simul, sed succeßive, prout crescens paulatim fidelium in urbe ac suburbiis numerus suadebat augeri eorum æque ac Presbyterorum & Diaconorum numerum. Postea vero idem Petrus digressurus ab urbe, & forte numquam reversurus ad eam amplius, proposuerit populo, ut eligeret futurum non solum Vicarium, sed (quo modo nunc appellamus) Coadjutorem cum jure succeßionis; [ex quibus electus a Clero & populo Vicarius Linus,] adeo ut sic electus Linus jam tunc inceperit censeri & vere esse Romanus Episcopus, non tamen supremus nisi per inthronizationem, mortuo Petro faciendam: unde factum sit ut Vicariatus solius Lini sub Petro cum Pontificatu confusus notetur in Catalogo, non item aliorum duorum; quia scilicet ad hoc non fuerunt vivente Petro a Clero populoque recepti. Cum autem postea Petrus, spectata præsentiori Ecclesiæ neceßitate, Clementem præferens Lino, ei tradidisset succeßionem, uti fertur; merito id recusavit, & juri cuicumque hinc sibi nato renuntiavit Clemens, ob eam quam infra dicemus causam; sicque Clero ac populo libertas mansit ejus, quem antea ad hoc elegerat, collocandi in Apostolicam Sedem. [& huic a Petro postea prælatus Clemens, Lino cessit.] Itaque in Lino (quod & de aliis proportionate intelligo) tres quasi Ordinationes concipio: primam Episcopi Euangelici, pro urbe Roma, quæ illum faciebat ex principalioribus membris primi in illa ecclesia Presbyterii, quod etiam fuerunt, post similem Ordinationem, Cletus & Clemens; secundam, in Vicarium cum jure succeßionis, quæ ipsum faciebat totius Presbyterii caput post Petrum, etiam supra Cletum atque Clementem, anno LVI die II Maji (& hujus solius ratio a Catalogis habetur, nec fiebat nisi urgente aliqua neceßitate, puta ob Pontificis absentiam longiorem, captivitatem, morbum vel exilium) tertiam Pontificalem, præhabito novo Cleri populique consensu, quam a secunda non distinxerunt Catalogi veteres. Tali porro distinctione bene intellecta, facile intelligi videtur, cur plerique ex consequentibus Pontificibus, solum inveniantur extremis vitæ annis aut mensibus accepisse Vicarios, tales scilicet qui eo ipso censerentur Romani Episcopi & futuri Pontifices, licet iidem antea diu forsitan fuerint ordinati Episcopi ad opus Euangelii, aut etiam Vicarii, sed mutabiles ad nutum ejus qui ipsos assumpserat Pontificis.

[7] Pars bona omnium hactenus dictorum lucis & confirmationis non parum accipient ex præcitato Epiphanii loco Hæresi 27 cap. 6, [Locus Epiphanii huc faciens,] quem vel ideo totū juvat hic transcribere: Romæ primum omnium Petrus & Paulus Apostoli pariter & Episcopi fuerunt: inde Linus, tum Cletus, post hunc Clemens Petri & Pauli synchronus. Neque vero miretur aliquis, quod ante ipsum, qui Petri & Pauli æqualis erat, aliquis in Pontificiam dignitatem successerit: iisdem enim & ille temporibus vixit. Utrum autem adhuc superstitibus Apostolis a Petro Ordinationem Episcopalem susceperit, & sese abdicans ab administratione cessaverit (ita enim in quadam Epistola scripsit; Recedo, exeo, instet populus Dei: nonnullis hoc videlicet suadens, quibusdam Commentariis id scriptum habentibus) an potius secundum Apostolos ab Episcopo Cleto sit constitutus, liquido non constat. Quamquam vel hac quidem ratione poterant, viventibus adhuc Apostolis, Petro scilicet ac Paulo, Episcopi alii surrogari; quod iidem illi prædicandi Euangelii gratia in alias urbes regionesque profectionem susciperent, carere autem Episcopo Roma non posset: siquidem Paulus in Hispaniam pervenit, Petrus vero Pontum & Bithyniam sæpe numero peragravit. Ac fieri sane potuit, ut primum Clemente constituto, cum is defugeret (si ita tamen contigit, quod ego opinando potius quam asseverando dixerim) postea Lino Cletoque mortuis (qui duodecim annorum spatio sigillatim Episcopatum obtinuerunt, post Apostolorum Petri Paulique necem, quæ in duodecimum annum Neronis incurrit) tum demum Episcopatum capessere sit coactus.

[8] Ad hunc porro locum annotanda sunt quædam. I. Vtrumque Apostolum pariter Romanum Episcopum, nominari. [expensus & correctus.] II Clementem ab Epiphanio ordinatum dici ante Linum & Cletum, sed hoc opinando potius quam asseverando. Neque nos de eo statuere quidquam, solum dicere, si prius Episcopus fuit a Petro ordinatus Clemens, non tamen nisi circa finem vitæ ab eo fuit designatus Pontifex futurus. III. Vt verosimilius & quasi necessarium ab eo statui, quod discedentes alio Apostoli Episcopum Vicarium unum aut plures Romæ relinquerent. IV. Non liquido ipsi constare, an eorum unus fuerit Clemens: de quo forte non dubitasset, si primum antiquißimumque Catalogum potius quam Eusebii Chronicon præ oculis positum habuisset. V. Ex hoc capite ignoscendum ei esse, quod Clementi præponat Cletum; sicuti ex eodem capite factum ignoscimus, quod Cletum ab Anacleto, non distinxerit. VI. Neronis annum XII, ipso quidem quo Apostoli cæsi sunt anno initium sumere mense Octobri, sed rectius scribendum fuisse XI: interim tamen censuisse Epiphanium, eam cædem non posse ad annum XIIII differri. VII. Ignotam Epiphanio fuisse suppositam Clementi epistolam ad Iacobum, alioqui ex ea potius argumentum sumpsisset quam ex alia ad Corinthios, obtorto ut dicitur collo huc protractum. VIII. Eumdem Epiphanium, allegando præcitata illius ad tumultuantes Corinthios verba, solum indicatum voluisse, quam verosimiliter credi poßit, Clementem pro majori Ecclesiæ bono id fecisse, quod suasit postea aliis; non autem similem utrimque statuisse causam, [Cur Clemens cesserit Lino?] sicuti statuit Vendelinus, magnam inter fideles super Pontificatu dissensionem.

[9] Observo denique Epiphanium agere de sola illa ceßione, quam post Petri mortem Clemens fecerit, de qua sic egregie Natalis Alexander Hist. eccles. Dissert. 13: Licet Clementem a B. Petro ordinatum tradant quam plurimi, non sequitur quod Romanam Sedem immediate post illum conscenderit. Designatus quidem fuerat a S. Petro Romanæ & universalis Ecclesiæ Episcopus, sed ad exempli perniciem devitandam, Clero (ut credere par est) consentiente, singulari Spiritus sancti afflatu jure suo cessit… Enimvero pessimum exemplum præberi animadvertebat, si ex vi ordinationis & designationis de se factæ a S. Petro (quantumvis justa esset) exerceret Pontificium: quia futurum prævidebat, ut si Pontifici liceret sibi designare successorem, plures in Cathedram Petri subvecti, sed Petri vestigia non secuti, revelationem carnis & sanguinis, non sancti Spiritus afflatum attenderent … sicque summum Ecclesiæ Sacerdotium ab ordine Melchisedech in ordinem Aaronis descenderet; [cur præ hoc eum Petrus successorem optarit?] nec dignatio cælestis gratiæ faceret Antistitem, sed carnalis successio generaret Sacerdotem. Suspicor autem causam ob quam Petrus, præterito Lino, suo jam pridem Vicario in spem succeßionis lecto, ipse auctoritate propria successorem designarit Clementem, non solum fuisse præcipua ejus merita; sed etiam, quod Romani generis nobilitate sublimis, plus gratiæ & auctoritatis collaturus videretur, ad compescendos Gentilium contra Christianos furorem nuper excitatum; Clementem econtra vel ideo magis ab eo gradu abstinendum tunc sibi credidisse, quod cum Nero nec intimis amicis neque summis capitibus parceret, ipse eo facilius esset in tyranni ac ministrorum ejus oculos odiumque incursurus, quo majori esset inter Christianos nomine conspicuus.

[14] Porro ut hujus lucubrationis facilior usus sit, exhibeo tam nostram quam Baronianam Chronographiam expansam in tabula, [Synopsis Chronographica,] ubi Baronianis numeris additus * asteriscus, significat eos inter se non convenire, spatiumque Pontificatus istius majus minusve esse quam patiantur notati in Annalibus dies primi ultimique. Talis erroris palpabile prorsus exemplum est in Vitaliano Papa, qui dicitur creatus ultima Augusti DCLU, mortuus XXUII Ianuarii DCLXUIIII, sedisse tamen annos quatuordecim & menses quinque minus diebus quatuor, qui ad Ianuarium anni DCLXX ducerent. Notaturusvero in Margine numeros annorum, mensium atque dierum, [Tempus Pontificatuum qualiter hic notandum in margine.] quibus unusquisque Pontifex sedit; non eos notabo quales in contextu Synopseos noto, & notandos Catalogi proponunt, sic ut tempus Pontificatuum confundatur cum tempore Vicariatuum; sed illud seorsim supputabo a tempore summæ potestatis susceptæ, ceu die Institutionis Pontificalis, quem nunc Coronationis nominaremus; usque ad diem mortis seu abdicationis, si quando ea ante mortem facta est, uti factam putamus a SS. Clemente, Fabiano, & paucis aliis.

SYNOPSIS CHRONOGRAPHICA ROMAN. PONTIFICUM

INSTRUCTIO BIBLIOPEGI
Circa ordinem Tabularum Partis primæ.

Pag. 6	Jesus Christus Pontifex æternus.
10	1 Petrus, 2 Linus, 3 Clemens, 4 Cletus
16	Synopsis Chronographica.
20	5 Anacletus, 6 Euaristus, 7 Alexander, 8 Sixtus
22	9 Telesphorus, 10 Hyginus, 11 Pius, 12 Anicetus
26	13 Soter, 14 Eleutherius, 15 Victor, 16 Zephyrinus
28	17 Calixtus, 18 Urbanus, 19 Pontianus, 20 Anteros
34	21 Fabianus, 22 Cornelius, 23 Lucius, 24 Stephanus
38	25 Sixtus II, 26 Dionysius, 27 Felix, 28 Eutychianus
40	29 Cajus, 30 Marcellinus, 31 Marcellus, 32 Eusebius
46	33 Melchiades, 34 Silvester, 35 Marcus, 36 Julius
50	37 Liberius, 38 Felix II, 39 Damasus, 40 Siricius
60	41 Anastasius, 42 Innocentius, 43 Zosimus, 44 Bonifacius
62	45 Cælestinus, 46 Sixtus III, 47 Leo, 48 Hilarus
66	49 Simplicius, 50 Felix III, 51 Gelasius, 52 Anastasius II
68	53 Symmachus, 54 Hormisdas, 55 Joannes, 56 Felix IV
76	57 Bonifacius II, 48 Joannes II, 59 Agapetus, 60 Silverius
82	61 Vigilius, 62 Pelagius, 63 Joannes III, 64 Benedictus
88	Effigies S. Gregorii Magni ejusque parentum Gordiani & Silviæ.
92	65 Pelagius, 66 Gregorius, 67 Sabinianus, 68 Bonifacius
94	69 Bonifacius IV, 70 Deusdedit, 71 Bonifacius V, 72 Honorius
98	73 Severinus, 74 Joannes IV, 75 Theodorus, 76 Martinus
102	77 Eugenius, 78 Vitalianus, 79 Adeodatus, 80 Donus
106	81 Agatho, 82 Leo II, 83 Benedictus II, 84 Joannes V
110	85 Conon, 86 Sergius, 87 Joannes VI, 88 Joannes VII
116	89 Sisinnius, 90 Constantinus, 91 Gregorius II, 92 Gregorius III
120	93 Zacharias, 94 Stephanus II, 95 Paulus, 96 Stephanus III
124	97 Hadrianus, 98 Leo III, 99 Stephanus IV, 100 Paschalis
128	101 Eugenius II, 102 Valentinus, 193 Gregorius IV, 104 Sergius II
136	105 Leo IV, 106 Benedictus III, 107 Nicolaus, 108 Hadrianus II
140	109 Joannes VIII, 110 Martinus II, 111 Hadrianus III, 112 Stephanus V
144	113 Formosus, 114 Bonifacius VI, 115 Stephanus VI, 116 Romanus
141	117 Theodorus II, 118 Joannes IX, 119 Benedictus IV, 120 Leo V
150	121 Christophorus, 122 Sergius III, 123 Anastasius III, 124 Lando
158	125 Joannes X, 126 Leo VI, 127 Stephanus VII, 128 Joannes XI
160	129 Leo VII, 130 Stephanus VIII, 131 Martinus III, 132 Agapetus II
162	133 Joannes XII, 134 Leo VIII, 135 Benedictus V, 136 Joannes XIII
168	237 Benedictus VI, 138 Donus II, 139 Benedictus VII, 140 Joannes XIV
170	141 Bonifacius VII, 142 Joannes XV, 143 Gregorius V, 144 Silvester II
178	145 Joannes XVII, 146 Joannes XVIII, 147 Sergius IV, 148 Benedictus VIII
182	149 Joannes XIX, 150 Benedictus IX, 151 Gregorius VI, 152 Clemens II
188	153 Damasus II, 154 Leo IX, 155 Victor II, 156 Stephanus IX
196	157 Nicolaus II, 158 Alexander II, 159 Gregorius VII, 160 Victor III
200	161 Urbanus II, 162 Pascalis II, Constantinus, Helena
208	Absis oratorii S. Nicolai.
210	Pallii, Consularis, Imp. & Pont. specimina.

EMPTORI TYPOGRAPHUS

Habes ordinem Tabularum ad Operis ornatum a me designatarum, similemque distributionem invenies ante alteram hujus Conatus partem: quod si earum acceßione, non omnino necessaria, nolit aliquis aggravari sibi librorum ipsorum vel molem vel pretium, licebit eosdem emere absque imaginibus Pontificum a Cavalerio olim editis, & jam etiam in novo Ciacconio novoque Bullario extantibus. Rem insuper totam sic ordinavi, ut is cui magis placeret Pontificalia hæc a Sanctorum Actis abjungere, & distractam ante duos Tomos Chronologiam in unum volumen compaginare, facere id non incommode poßit, itaque tres Tomos minus spissos pro grandioribus duobus habere.

LECTORI AUCTOR
De Appendice Addendorum & Corrigendorum requirenda post Appendicem secundam hujus Primæ Partis.

Cvm impoßibile fuerit ut in tanta multitudine numerorum, hunc Conatum Chronico-historicum implentium, non aliquando vel Nobis vel Typothetis obreperet unus pro alio, & falleret etiam attentißimos, nedum aliquando ad alia distractos; a numeris autem tota pendeat Chronologiæ probatio; Lectorem hic instantius rogatum velim, ut, si in hujus Tractatus usu numquam velit decipi, laborem sumat sua ipsius manu corrigendi numeros, quos corrigendos partim in Appendice secunda Partis hujus primæ monebimus, partim post Indicem Alphabeticum Nominum Pontificalium ad calcem Tomi V; vel saltem cum dubium quid aut erroneum animadverterit, non præjudicet, sed requirat an id forte non sit ibi adnotatum: aliis benigne ignoscat, nosque admoneat, ut emendemus, saltem in primi Semestris promisso alias supplemento.

II S. LINUS.

Ab an. 65 ad 67, annis 2, m. 2, dies 17.
Bar. a 69 ad 80 an. 11, m. 2, dies 23.

Linus, natione Tuscus, Patre Herculano, ordinatus a Petro Episcopus anno LUI, in Dominica UIIII Maji, ejusdem per annos novem Vicarius, summus vero Pontifex post illius Martyrium anno LXU peractum, a die forsan UII Julii eademque Dominica, fuit temporibus Neronis, & post annos II, men II, d. XUII, obiit anno LXUII, XXIII Septembris, cum Ecclesiam qua Vicarius qua Pontifex rexisset annis XI, menses IIII, dies XU: & vacavit Episcopatus dies XUII.

[1] Annum Ordinationis seu Institutionis prioris, & annum mortis, signant Consules Saturninus & Scipio, Capito & Rufus: inter quos primus Catalogus vetustiorque recte partitur tempus gesti quomodocumq; Romani Episcopatus, modo juxta secundum Catalogum anni undecim sumantur, non recte in primo scripti duo. Interim apparet occasio erroris, quo Eusebius Epiphaniusque & alii abducti annos XI vel XII Lino, post mortem Apostolorum, adscripserunt.

[2] Cessantis Episcopatus spatia nusquam primus Catalogus notavit: [Interpontificia quomodo notata.] inveniuntur illa in secundo & deinceps in aliis, incipiendo ab Anacleto. Anastasius Bibliothecarius incipit ea signare in ipsius Lini successoribus. Credibile est hoc cœptum fieri seculo saltem quarto: & Catalogorum illa notantium auctores cum ipsa non invenirent expressa monumentis litterarum, præsertim pro primo & secundo seculo, eadem ex sua calculatione definivisse: sed hic corrupti pluries numeri, eique in variis exemplaribus varii, non possunt certum præbere ductum. Aliunde igitur ii melius definientur, videlicet ex verosimiliter constituto mortis & ordinationis die, uti jam cœpimus. Ergo hic notavi dies XUII, quibus opus fuerit ad inducendum successorem Clementem ut Pontificatum susciperet, quod fecerit secunda Dominica Octobris post Lini mortem Feria IIII obitam. Plus temporis interjicere si vis, licet: longior post Clementis Abdicationem Vacatio facile se patietur, non tantum hebdomade una alterave, sed etiam mense integro & amplius decurtari.

III S. CLEMENS.

Ab an. 67 ad 76, abdic an 9, m. 2, d. 10.
Bar a 93 ad 102, an. 9, m. 6, dies 6.

Clemens, natione Romanus ex patre Faustino, ordinatus a S. Petro Episcopus, & ante mortem designatus successor, tum quidem prudenter recusavit onus, deinde vero suffectus est Lino anno LXUII, in Dominica XI Octobris. Fuit temporibus Galbæ & Vespasiani annos IX, menses II, dies XII: post quos abdicavit Pontificatum anno LXXUI, XXII Decembris: & cessavit Episcopatus mensem I, dies XXIIII: ipse vero supervixit Episcopus euangelicus, prædicationi soli intentus, usque ad finem primi seculi, factus sub Trajano Martyr in Chersoneso XXII Novembris; indeque post plura secula Romam relatus ad ecclesiam sui nominis.

Catalogi veteres relinquunt Lino, Consules anni LXUII, utpote majorem ejus anni partem occupanti, & primos postea novos Consules ænni LXUIII aßignant Clementi, [Consules hunc Pontificatum notantes.] quamvis jam inde a præcedenti Octobri Pontificatum exorso: qui porro progrediens, per annos UIIII, menses II, ac dies XII, pervenit usque ad Decembrem anni LXXUI, quo Consules fuerunt, ibidem pro ultimo Clementis anno notati, Vespasianus VII & Titus. Verum pro XI mensibus, quos habet primus Catalogus, accepi ex secundo menses II, & retinui dies XII a priori aßignatos.

[2] [Quomodo postea Clemens Cleto postpositus in Canone Missæ?] Succeßionis ordo idem tenetur a S. Augustino & Optato Milevitano: Hieronymus autem, qui junior Eusebium in Chronico erat secutus, tertiumque a S. Petro Clementem fecerat; senior deinde, agens de eodem in libro de Scriptoribus, fatetur quod plerique Latinorum secundum post Petrum putent fuisse Clementem. Nondum ergo in Canone Missæ ad Commemorantes nominabatur Clemens post Clerum; adeoque nullum est hinc sumptum argumentum: sed solum sequitur, commemorationis istius auctorem vel amplificatorem Damasum vel Gregorium, fuisse Hieronymi vivi aut mortui auctoritate inductum, ut sequeretur Eusebium cum Orientalibus; hac fortaßis sola causa motis, ut Clementem postponerent Cleto; quia non videbant, quomodo hic alias potuisset ad Trajani tempora pervenisse, sub quo Martyrium pertulisse omnis antiquitas testabatur.

[3] Abdicandi causam Vendelinus conjectat aliquam in Ecclesia dissensionem, similem Corinthiacæ, [Cur iterum Clemens abdicarit?] cujus causa illuc scribens Clemens, suadebat, ut si quis esset inter eos strenuus, misericors, & caritate plenus; diceret, Si propter me seditio, contentio & schisma orta sunt, emigrabo; abibo, quocumque volueritis; & quæ a plebe mandantur faciam; solum Christi ovile, cum constitutis supra se Presbyteris, in pace degat. Quæ verba videtur Epiphanius accepisse tamquam prolata in persona propria hæresi 27 cap. 6; cum recte intellecta, non hanc, sed priorem a morte Petri ceßionem confirment; ut qui idē fecerit ipse, quod aliis, videlicet Corinthiis, postea suasit. Quod ad ultimam Ceßionem attinet, licet ejus nullum clarum ac distinctum extet in antiquitate testimonium, satis certa tamen nobis videtur, ex communi auctorum omnium veterum consensu, de morte sub Trajano obita, quæ absque ejusmodi ceßione nequit cum Catalogis conciliari. Ipsa autem secunda Ceßio facile persuadebitur ei, qui satis fuerit persuasus de prima; indicat enim animum alienum a summo gradu, & unice cupientem Euangelio prædicando vacare.

[4] [Affictæ ei epistolæ,] Qui circa annum Christi DCCC, sub nomine Isidori Mercatoris (alii legunt Peccatoris) sanctum Hispalensem Antistitem intelligi volentes, more plurium Episcoporum usitato in Conciliis humili istoc titulo usum, consarcinavit Decretales Epistolas, veteribus ante Siricium Pontificibus nonnullisque post eum supponendas, quales Riculfus Episcopus Moguntinus ex Hispania attulit, Galliisque communicavit, [etiam ad S. Iacobum pridē mortuum,] tandem auctore Binio inserendas Collectionibus Conciliorum Generalium, sed ultimæ Labbeanæ non sine censuris quas merentur; qui, inquam, Decretales istas consarcinavit, veritus ne forte Linus obiisset ante S. Petrum, nullas ei affingere ausus est, sicut nec postea Clero, eumdem ab Anacleto non distinguens; initium vero in Clemente fecit; & ex quinque quas eidem jam Romanæ Ecclesiæ Præsuli affinxit, duas primas inscripsit Jacobo Fratri Domini, & Episcopo Episcoporum, regenti Hebræorum sanctam Ecclesiam Hierosolymis, qui tamen ante Petrum obierat, ut supra dictum est.

[5] Sunt qui existimant, quod Hincmaro Remensi Episcopo, iisdem Epistolis tandem acquiescere coacto, primus, qui de illis dubium postea movit, [an primum a Wicleffo censuratæ?] fuerit Wicleffus, hæresiarcha turpißimus, inter cujus Propositiones a Concilio Constantiensi damnatas hæc XXXUIII fuit; Decrerales Epistolæ sunt apocryphæ, & seducunt a Christi fide: & Clerici sunt stulti, qui student iis. Ast verosimile est, eum de omnibus omnino Decretalibus ita locutum; merito autem in eo damnatum, etiam quoad supposititias illas, quatenus eas a fide seducere dixit; cum circa fidē moresque nil doceant, quod ab optimis auctoribus acceptum non sit; sicuti licebit videre in margine Labbeanæ editionis, post incredibilem diligentiā in conquirendis fontibus adhibitā a Davide Blondello; heterodoxo illo quidem & Centuriatorum Magdeburgensiū partes tenente contra nostrum Turrianum, [laudatus Blondelli circa eas labor:] frustra eas defendere conatū; cui tamen hoc nomine libenter se debitores agnoscunt Scriptores Catholici, pro eo quo tenentur veritatis studio, etiā a Wicleffo gratanter suscepturi correctionē inveterati erroris, si primus is imposturam detexisset. Nam illæ Epistolæ, ut ait Labbæus, adeo deformes videntur perspicacibus viris, saltē hodie, ut nulla arre, nulla cerussa aut purpurisso fucari possint. Rejecit eas fidenter Baronius, & ad annum 530 num. 5 stomachabundus: Eant, [censura Baronii.] inquit, procul a fidelium cœtu, qui in Ecclesiam, non habentē maculam neque rugam, ejusmodi conantur inferre quisquilias; longeq; longius a Catholico orbe, qui, quæ corruere videntur, mendaciis suffulcire nituntur: nam super solidum fundamentum firmamque perram structa est, semper manens, numquam casura sincera fides.

IV S. CLETUS.

Ab an. 77 ad 84, annis 7, m. 2, dieb. 11.
* Baron. a 80, ad 93, and. 12, m. 7, d, 2.

Cletus, natione Romanus, Patre Æmiliano, dudum a S. Petro Episcopus Euangelicus ordinatus, vacantem Clementis cessione Cathedram ascendit anno LXXUII, die XUI Februarii, in Dominica: eamque tenuit temporibus Vespasiani & Titi, nec non initio Domitiani, per annos UII, menses II, dies XI, usque ad XXUI Aprilis, anni LXXIIII, quo Martyr obiit: & cessavit Episcopatus diebus XII.

Post mortem Clementis vacasse Sedem mensibus IU, diebus X, [Cur ordinatio ejus tam diu dilata post cessionē Clementis.] ponit Baronius, nulla verosimili tantæ moræ allata causa: cum nuntius mortis ex Chersoneso Romam perferri potuerit duplo breviore tempore. Quin igitur liceat nobis, inter ejusdem quā tenemus abdicationem & institutionem Cleti, menses fere duos interjicere quibus disceptatū sit, validane & acceptanda esset renuntiatio Clementis; nihilo forsan solicitius eidem se opponente Cleto, quam ille humilius petebat in simplicē Episcopi Euangelici, quem antea tenuerat, gradum reponi. Spatium autem istud tanto fiet brevius, quanto serius post Linū facies Clementem succedere, habito semper respectu ad Dominicas, quibus & institutionem & renuntiationem congruit coram populo factas fuisse.

[2] Hactenus autem non solum primus sed etiam secundus Catalogus abstinet Interpontificii tempus notare; notavit tamen Anastasius, non quale apud antiquos reperit, sed quale videtur ex suo sibi calculo formavisse: ut scrupulo nobis nulli ducamus ab eo recedere, & procedere ex nostro Itaque inter Cletum & Anacletū ponimus dies XII, quia hi commode nos adducunt ad Dominicam. [Vnde aliqui dent Cleto annos 12?] Non tamen prohibemus vacationem vestringi ad dies u, ut proxima a Cleti obitu Dominica assumptus sit Anacletus, jam antea, ut mox dicetur, ordinatus Vicarius. Porro pro annis UI vel XII, quos habent Catalogi, posui UII, Consulibus id exigentibus: & ad menses II, primi Catalogi, addidi dies XI, ex Catalogo secundo. Isti autē anni XII, quos habet secundus Catalogus, videntur accepti ab iis, qui Cletum ab Anacleto non distinxerunt, & alterutri attribuerunt annos XII, uti eos tribuit Cleto Epiphanius, Anacleto Eusebius. Porro primus Catalogus Cleti Pontificatum circumscribit Consulibus Vespasiano UIII & Domitiano UI, qui notant annum LXXUII; eumdem antē finit cum Consulatu Domitiani & Rufi: quia, qua ultra illum Cletus vixit, longe minor pars fuit sequentis anni; & ideo istius anni Consules potius adscribendi erant successori, quandoquidē propositum erat non iterare nomina Consulum. Dicitur autem in Catalogo 2, quod Cletus ex præcepto Petri viginti quinque Presbyteros ordinavit in urbe Roma, id est, urbem in totidem parochias distinxit, cum scilicet adhuc esse; Petri Vicarius, eo quo supra diximus modo, absque jure succeßionis.

[3] Fertur S. Cletus, in Epistolis suis, primus omnium usus illis verbis, [Non instituit ut litteris adderetur Salus & Apost. Benedictio,] Salutem & Apostolicam benedictionem: quod absque ullius veteris auctoris testimonio scriptum a Martino Polono in Chronico, & a Ioanne Stella in Vitis Pontificum; indeque transcriptum a Polydoro Virgilio ac Genebrardo & Bernardino Ferrario, hactenus in Breviario Romano, sicut illud Pius V edi jußit, legitur patienter, sed non ideo probatur. Non probantibus autem haudquaquā indignatur Romana Curia, sed audit eos gratiose; & laudat studium bene merendi de re Christiana, detegendis, si qui videntur obrepsisse, erroribus; licet non statim (nec enim convenit) admoveat correctioni ab iis optatæ manum. Quam moderationem utinam particulares etiam Ecclesiæ & Religiosorum cœtus tenerent; neque mox atque in suis Breviariis, ab Ecclesia similiter approbatis ut prætendunt, seu verius toleratis, aliquid notatur correctione dignum, quiritarentur, tum sibi tum Romanis Pontificibus sacræque Congregationi Rituum intolerabilem fieri injuriam: quod sane faciunt, tanto majori cum indignitate, quanto minori cum rigore expenduntur Romæ sic oblata Officia, atque ad unius dumtaxat Cardinalis relationem permittuntur seu approbantur, quam quæ pro totius orbis Catholici usu excudi jubentur, nec tamen eruditorum censuræ subtrahuntur, velut ambiguitati nulli obnoxia. Existimant eruditi hæc ætate viri, Gregorium VII induxisse in morem, qui postea obtinuit, ut salutem & Apostolicam benedictionem impertiretur, quibus litteras daret. Ego in Propylæo ante 2 Tomum Aprilis num. 105 dixi, [sed hoc primo cœptum est sub Leone 9, aut Ioanne 19.] Leonem IX, annis XX priorem fuisse, in eo more stabiliter assumendo. Sed & Joannem XIII reperi, qui modo salutem in Christo & visitationem, modo Christianam salutem & Apostolicam benedictionem, modo Apostolicam benedictionem & salutem imperitiens, mihi tunc videbatur initium aliquod tali formulæ dedisse seculo Christi decimo, quo ultra medietatem producto sedit. Ast nunc me docet Mabillonus, in suo illo de re Diplomatica præclaro opere, quo tenuem conatum meum longe superavit, multoque certiora veri falsique in ea dignoscendi principia dedit, etiam Joannem V, & Sergium I, quorum originarias minimeque suspectabiles Bullas profert, seculo UII, salutem & Apostolicam benedictionem, quandoque præmisisse-Antiquiora exempla si quis invenerit, haud difficulter recipiam; modo maneat, quod ante Leonem IX vel saltem Gregorium VII formula ista non fuerit stabili usu recepta. Cleto autem tale quid potuisse affingi eo est mirabile magis, quod litterarum ab eo scriptarum nuspiam ullum vestigium extet, nedum ejusmodi formulæ ab eo institutæ; quam mox ab hominum memoria exolevisse, & multis demum seculis post resuscitatam, credat qui potest de rebus ante annos MDC gestis aliquid credere absque idoneæ vetustatis teste.

V S. ANACLETUS.

Ab an. 84, ad 95. annis 11, m. 2, d. 5.
* Baron, a 103, ad 112. an. 9, m. 3 d. 10.

Anacletvs, natione Græcus de Athenis, ex patre Antiocho, fuit temporibus Domitiani, jam inde ab anno LXXXIII, die XI Maji, in Dominica ordinatus, Cleti, fortassis jam tum captivi, Vicarius; eique suffectus Pontifex, anno LXXXIIII in Dominica, die UIIII mensis similiter Maji; rexit Ecclesiam universam, qua Vicarius qua Pontifex, * annos XII, menses II dies III, usque ad XIII Julii Feria II, anni LXXXXU. Et cessavit Episcopatus dies XII.

[1] Anacleti Vicariatum exigit annorum XII numerus inter Consulatus Domitiani X & Sabini, atque Domitiani XUII & Clementis comprehensuq; [Probatur ejus Vicariatus sub Cleto,] ipsi, ab utroq; Catalogo, imo etiam aliis omnibus aßignatus; cui ex Anastasio aliisque, menses II, pro X ibidem expreßis, substitui Henschenius maluit: quod ideo libentius tenuit, quia ad alios UIII menses retrotrahendo Anacleti Ordinationem, veniretur ad XI Septembris anni LXXXII, quæ Feria IIII hebdomadæ fuit, non Dominica. Tali die ut etiam posset Successor dici ordinatus, notatos in 2 Catalogo dies Vacationis XU, mutavi in XII; quoniam facillime a socordibus librariis commutantur U & II. Posui tamen prædictum Vicariatum sub dubio, eo quod primi qui Anacleto tribuuntur Consules, Dominitianus X & Sabinus, solum denotent annum, quo ille succeßis Cleto; sicuti annum quo obiit, signant Consules Domitianus XVII & F. Flavius Clemens, Clementis, olim Papæ & adhuc viventis, frater fortaßis aut aliter consanguineus, quod spectabilē nobilitatē ejus, superius a nobis assertā, confirmat.

[2] Ceterum Anacleti Vicariatum vel ideo teneremus libentius, quod eo posito minus mirum sit, ipsum non fuisse, [indeq; nata confusio unius cum altero.] distinctum a Creto, non solum apud Græcos, sed etiam apud SS. Irenæum, Augustinum, Optatum Milevitanum. Ceterum distinctionem tam hi Catalogi quam alibi a nobis producta antiquißima Martyrologia tam certam videntur facere, ut dubio locus superesse ægre poßit. Dubitat tamen, imo absolute negat distinguendos Natalis Alexander, peritiorum, ut ait, judicio subnixus. In his Hadrianus Valesius est, Eusebii illustrator, [Alii Anencletum scribunt.] eoque in ejus omnes sententias justo proclivior: qui etiam ad cap. 13 lib. 3 observat, Græcis omnibus Ἀνέγκλητον, Irenæo Anencletum dici, qui paßim Latinis aliis Anacletus est. Plura in eamdem sententiam habet noster Halloix, ubi de S. Irenæo, quem consulat cui id operæ pretium erit.

VI S. EVARISTUS.

Ab an. 95 ad 108. annis 13, m. 3 d. 1.
* Baron, a 112, ad 121. an. 9, m. 3.

Evaristvs, natione Græcus Antiochenus, ex patre Juda de civitate Bethleem, fuit temporibus novissimis Dominitiani, & Nervæ, & Trajani, anno LXXXXU, primum Anacleti creatus Vicarius XXU Martii, in festo Annuntiationis Dominicæ, tunc Feria IIII, ante Dominicam Passionis; deinde eidem subrogatus successor die XXUI Julii in Dominica, præfuit, qua Vicarius qua Pontifex, * annos XIII, menses UII, dies II usque ad XXUI Octobris anni CUIII: & cessavit Episcopatus UIIII diebus.

[1] Relictis Anacleto Consulibus anni LXXXXU, quia majorem ejus partem vixit, [Consules ei assignati,] aßignantur Euaristo primi Consules anni sequentis Valens & Verus, ultimi autem Gallus & Bradua. Interpontificium dierum XUIIII, ex secundo Catalogo ab Anastasio aliisque transcriptum, restrinxi ad UIIII, ut Successoris ordinatio caderet in Dominicam; neque sane circa jam pridem ordinatum Vicarium debebat plerumque longa esse deliberatio. [dies Vac. Sedis.]

[2] Quod attinet Decretales Euaristo suppositas; Prima quidem ad omnes Episcopos Africæ, data UIIII Kalendas Aprilis, Valente & Vetere Viris Clariss. Coss. falsitatis convincitur ex loco bene longo Ithacii seu Idacii Clari ad Warimarum Arianum, huic epistolæ intexto; [Decretales suppositæ.] cum Idacius iste anno CCCLXXXUI floruerit: secunda vero, omnibus per Ægyptum Dominis conglutinatis Fratribus, data Kalend. Novembris, Gallo & Bradua Viris Clariss. Coss. in simili deprehenditur plagio, dum tacito auctoris nomine proponit prolixum alium locum ex 1 Epist. Clementis Papæ, juxta Latinam ejus interpretationem a Rufino editam, annis circiter trecentis post mortem Euaristi, cujus nomine inscribitur.

VII S. ALEXANDER.

Ab an. 108 ad 117. annis 8 m. 5. d. 29.
* Baron. a 121 and 132 an. 10, m. 5, d. 20.

Alexander, natione Romanus, ex patre Alexandro, fuit temporibus Trajani, primum Evaristi Vicarius ordinatus anno CUIII, die 1 Octobris in Dominica; deinde ejusdem successor die V Novembris, quæ similiter Dominica erat; & ita qua Vicarius, qua summus Pontifex sedit annos UIII, menses UII, dies II, non computando diem mortis * martyrio obitæ III Maji, III mensibus & UII diebus ante mortem Trajani Imperatoris anno CXUII; & cessavit Episcopatus XXUII diebus.

[1] Relictis, ut antea, decessori Euaristo Consulibus anni CUIII, Alexandri initio aßignantur Consules anni sequentis Palma & Tullus; [Tempus Sedis,] accipimus autem ex secundo Catalogo menses UII, dies II, potius quam ex primo menses II, diem I, ne cogamur Sedem vacantem relinquere inter Euaristum & Alexandrum plus quam quatuor integris mensibus. Facillime autem potuit librario numerus unus excidere, quem in alio accuratiori ecgrapho magis integre scriptum invenerit Auctor secundi Catalogi, in eo solum exorbitans, quod (ut suum nescio quem calculum impleret) ex UIII annis fecerit X. Verum quidem est quod, pro mensibus II numerando menses UII, [Vicariatus,] oporteat Alexandrum fuisse Vicarium institutum ante obitum Euaristi: sed persecutionis tempore quale tunc erat, adeo non potest id mirum videri, quin econtra debeat convenientißimum judicari: ideoque idem mox iterum faciemus, sic optime numeros Catalogorum cum die Obitus & Consulum nominibus conciliantes. Consules autem functi magistratu anni CXUI fuerunt Ælianus & Vetus: post quos in alterum annum, cujus Consules Successori relinquuntur, [& vacantiæ.] vixit Alexander adhuc quatuor mensibus, id est minori parte anni. Interpontificium quod Catalogus ex eoque Anastasius ad dies XXXUII extendunt, denario uno decurtavi, ut Successor poßit in Dominica ordinatus fuisse.

[2] Quia hujus Pontificis extabant antiquitus descripta Acta, [Acta sincera.] in quibus dicitur, quod ejus ac sociorum Natalitia celebrantur quinto Nonas Maji; ideo absque ulla diversitate idem dies notatur, tam in Hieronymiano Martyrologio, quam in Pontificali Catalogo 2, & aliis hunc secutis; quod iterum in S. Sixto, de cujus Natali constabat ex Actis S. Laurentii, ob eamdem causam notare poteris. Acta quidem illa Baronio ad an. 132 videntur sua antiquitate mendosa, mirumq; est tanto antiquitatis æstimatori hoc potuisse excidere, cum menda, non libraria, sed historica indicium esse soleant ætatis longius remotæ a tempore quo actum est aliquid. Sed causam tam iniquæ censuræ imo neceßitatem ei fecerant illa ipsa Actorum verba, quibus nostra Chronologia nititur, diciturque, sub Trajano Imperatore & Aureliano Comite utriusque militiæ Alexander punctim per tota membra transfixus, & eodem anno mortuus Trajanus esse. Nempe anno decimo Hadriani, qui Trajano succeßit, [Interpontificium,] mortuum credebat Alexandrum: non potuit igitur ea ut sincera recipere, quæ tam enormi intervallo distabant a calculo suorum Annalium. Omnem adversam suspicionem satis amolitus est Henschenius suo ad illa Acta Commentario: sed corrigi debet, quod ille ex meo tunc sensu, numeris primi Catalogi inhærente, sumpsit Interpontificium quadrimestre; pro eoque substituendus, juxta numeros secundi Catalogim, Vicariatus Alexandri, probabilior mihi nunc visus.

[3] Ex Decretalibus eidem Alexandro suppositis, priores duas redarguunt Consules Trajanus & Ælianus, [Decretales affictæ.] nusquam totis Consularibus Fastis conjuncti, ut impudentis plagiarii furta dißimulem: tertia vero, omnibus divino Sacerdotio fungentibus data Kal. Maji, Æliano & Vetere Coss. etsi contra fastos & Chronologiam non peccet, seipsam tamen prodit in loco Micheæ, ex Hieronymi versione accepto: quod vitium omnibus illis figmentis commune est, æque ac stylus ubique idem, & valde alienus a pura adhuc primorum seculorum aureoque proximorum Latinitate.

VIII S. SIXTUS.

Ab an. 117 ad 127. annis 9, m. 10, d. 4.
* Baron. a 132 ad 142 an. 9 m. 10, d. 8.

Sixtus, natione Romanus, ex patre Pastore, fuit temporibus Hadriani, ordinatus primum Vicarius Alexandri, XIIII Decembris in Dominica, anni CXUI, eo deinde sublato successor die XXXI Maji, quæ anno CXUII similiter Dominica fuit, prima post Pentecosten. Rexit autem Ecclesiam, * qua Vicarius qua Pontifex, annos X, menses III, dies XXI, * usque ad III Aprilis anni CXXUII: & cessavit Episcopatus, mensem. I, dies XXUIIII.

[1] Spatium regiminis, a primo Catalogo signati, non nisi per Vicariatum servari poterat, [Vicariatus.] & servatur commode, si cum secundo Catalogo Anastasioque & aliis eum secutis, nec non cum Martyrologio Flori, dicatur mortuus & sepultus Sixtus III Nonas Aprilis. Vnde autem liber Pontificalis cum Vsuardo, Adone, aliisque posterioribus Martyrologis, acceperint VIII Idus Aprilis, fateor me ignorare: [dies obitus, non 6, sed 3 Apr.] quia tamen tali die eum habet etiam Romanum Martyrologium, ideo de ipso ibi egimus, nihil in alterutram partem præjudicando, sed utrimque testimonia proferendo.

[2] Cum autem Pontifex factus est Sixtus, Consules erant aßignati in Catalogis Niger & Apronianus: & quoniam non nisi minorem partem anni CXXUII percurrit; ultimi Consules ejus nominantur, qui præcedentem annum notabant, Verus III atque Ambibulus.

[3] Decretales duæ Sixto suppositæ notantur Hadriano & Vero Coss. per summam eas fabricantis temeritatem, [Decretales fictæ.] qui nex Fastos quidem inspicere curavit, ut saltem par aliquod Consulum inde acciperet, quod inveniri posset, & colorem aliquem dare infelici figmento.

IX S. TELESPHORVS.

Ab an. 127 ad 138, an. 10, m. 7, d. 4.
* Baron. a 142, ad 154, an. 11 m. 8, d 28.

Telesphorvs, natione Græcus, ex Anachoreta, fuit temporibus Hadriani, primum ordinatus Sixti Vicarius III Octobris, Feria IIII anno CXXUI, deinde illius successor II Junii die Pentecostes anno CXXUII: rexit autem Ecclesiam, qua Vicarius qua Pontifex, * annos XI, menses III, dies III; defunctus anno CXXXUIII U Januarii: & cessavit Episcopatus dies UII.

[1] Annum CXXUII indicant nobis Consules Titianus & Gallicanus: annum vero CXXUII (post quem solum U dies Telesphorus vixit) Cæsar & Balbinus. [Vnde nomen Antonini pro Hadriano?] Quomodo autem in primum Catalogum loco Hadriani irrepserit nomen Antonini Macrini, pro quo in secundo Catalogo legitur Antonini & Marci (quod secutus Anastasius aliique) ignorare me fateor. Nam Hadrianus vixit post Telesphorum usque ad XII Iulii; Antoninus vero, adoptatus ab Hadriano XXU Februarii ejusdem anni, neque Macrini cognomen habuit, neque Collegam Imperii Marcum sed hunc & ejus fratrem Verum adoptavit cum titulo Cæsarum.

[2] [Ordinatio in carcere extra Dominicam.] Quod autem ex præscripto annorum, mensium ac dierum numero sequatur, Telesphorum ordinatum esse Episcopum Vicarium Feria IIII, argumento nobis est, Ordinationem illam factam esse in carcere a Sixto jam captivo, & supponere possumus ad hoc electum a populo propositumq; fuisse Dominica præcedenti: quod idem valere potest in aliis Vicariis, a Pontifice captivo similiter in carcere ordinatis, iis potißimum quorum Ordinatio non diu præceßit Ordinatoris martyrium, sicut accidit in mox sequentibus Hygino, Callisto, Alexandro.

[3] Afficta Telesphoro epistola eadem peccat, quæ duæ illæ superius sub decessoris Sixti nomine notatæ: [fictæ Decretales.] subscribitur autem Antonino & Marco Coss. qui non fuerunt ante annum CXXXX; & ex Epistola Damasi ad Illyricos non pauca mutuatur, sicut videre licet in novißima earumdem editione Labbeana ad marginem notatum.

[4] Vitam ejus a Zegero Paulo conscriptam ab Actis Sanctorum Ianuarii abesse cur optaverit Bollandus, facile apparet eamdem legenti: [Vita quomodo edita in Ianuario.] in Elogio autem Henschenii explicabo, quomodo & quatenus mensis ille imprimi cœperit, prius quam hic socius accederet operi; cum nempe Bollandus aliud non habebat propositum, quam collectas undecumque Vitas dare; nihil minus tunc cogitans quam illam accuratioris studii diligentiam & operosum singula examinandi laborem, qualem deinde post socii prædicti accessum, eo suadente & viam præeunte, statuit adhibere, faciendis Notis Commentariisque, a quibus eidem auctoritas omnis apud Eruditos venit, haud ægre ignoscentes tantæ rei principio rudiori, veraque a falsis, verosimilia a magis dubiis non satis discernenti. Hoc vero non debui (sicut optant aliqui) dißimulasse; quia totius operis interest id sciri; ne (quem admodum vulgo solet) præjudicium ei creet imperfectio illa priorum dierum, quæ in progressu fuit tam egregie compensata. Neque mireris si in Appendice Additionum, Retractationum & Annotationum suum istum de Vita illa sensum dißimulavit Bollandus: quando hoc aliud non fuisset quam tenero adhuc novelloque operi concitare tempestatem, initiis illis nequaquam tolerabilem futuram. Satis habuit de eo, quod corrigi absque strepitu jam amplius non poterat tenere silentium, cautiusque in talibus postea agere; sicut fecit & ipse & Henschenius, & facere etiam volui ego, fecissemque, si licuisset per eos, quorum maxime intererat non moveri hunc lapidem offensionis, neque publice neque privatim utilis.

X S. HYGINVS.

Ab an. 138 ad 150, annis 11, m. 11, d. 30.
* Baron a 154 ad 158, an. 3 men. II, d. 29.

Hyginvs, natione Græcus, ex Philosopho de Athenis, fuit temporibus Antonini Pii, primum ordinatus Telesphori Vicarius, anno CXXXUI, UI Octobris, Feria UI; deinde successor anno CXXXUIII, XIII Januarii in Dominica; rexit Ecclesiam, qua Vicarius qua Pontifex * annos XIII, menses III, dies UI, quorum forte ultimos octo in carcere captivus egit, & vixit usque ad XI Januarii anni CL: cessavitque Episcopatus dies UII.

[1] Consules, anni CXXXUIII, qui primi Hygino adscribuntur, [Vicariatus ejus,] sunt Magnus & Camerinus; ultimi, quorum Consolatui solum XI diebus supervixit, Orfitus & Priscus. Et hic satis certos nos faciunt de XIII annis ipsi attribuendis, licet Catalogus secundus & alii deinceps, atque etiam Græci post Eusebium, solum quatuor annos ei relinquant. Quod autem tam pauci ipsius anni ab istis numerentur, existimamus propter captivitatem octennalem factum; cujus calamitatis initio Vicarium jam ante ordinatum forsan habuerit; & huic circa annum CXXXXUI sublato, substituerit alium. Sed de priori illo Vicario cum plus quam conjectura haberi nequeat, nolim aliquid asseverare; de Pio, vel (si mavis) Aniceto, ad Vicariatum Pontificalem assumpto, mox agemus.

[2] Vacantis Episcopatus dies III, paßim notatos in Catalogis, produxi ad UII, ut institutioni Pontificali Successoris Dominicam invenirem. Suppono enim coram populo, saltem in cryptis collecto, factam: [Vacatio Sedis,] de quo solicitus non fui in Ordinatione Hygini ipsius, quem supposui, in Dominica quidē postulatum a populo in ecclesia collecto, sed consecratum privatim in carcere a Telesphoro, ut primum potuit accessus impetrari iis quos interesse oportebat, & libertas ab interpellatione Gentilium pretio custodibus præbito obtineri.

[3] Porro suppositæ Hygino Epistolæ, ut aliis vitiis multis laborent, non peccant tamen in Chronologiam, [Epistolæ fictæ.] subscriptum exhibentes Consulatum Magni & Camerini: hi enim (ut vidimus) primum illius annum signant. Ridiculum tamen se præbet Auctor, quod volens fictas a se Epistolas Consulum nominibus adnotatis quasi authenticare; eos ut plurimum acceperit ex Catalogis, in quibus tamen notantur solum primi & ultimi, quasi Pontifices nesciverint scribere nisi primis ultimisque suæ Sedis annis.

ANAMNESIS
De Cleto & Anacleto, in multorum opinione eodem; & de tertio post S. Petrum loco, dando S. Clementi.

Cvm quadam ex causa recudenda hæc pagina sit; eadem occasione monitum Lectorem velim, sub isto quem proposui titulo justam Dissertationem dari ad calcem hujus primæ Partis.

NODVS HISTORICVS
Circa duos proximos Hygini Successores.

Hactenus inoffenso pede proceßisse videmur, ductum sequentes Consulum, in Catalogis Pontificiis concorditer ubique notatorum: hic vero nodus prorsus difficilis ac pene inexplicabilis occurrit. [Implexa quæstio an Aniceto prior Pius vel contra.] Si enim Catalogos sequimur, lisque inhærentes Hieronymum. Augustinum, Optatum Milevitanum; dimittendum erit nobis auctorum coævorum, atque adeo hac in parte irrefragabilium, SS. scilicet Irenæi & Hegesippi testimonium, ut Pium postponamus Aniceto: si illos cum Eusebio duces recipimus, amittimus filum Consulare. In tanta perplexitate ambiguus hæsi, fateor, diu multumque, & me in omnem partem torsi. Tandem tamen incidit ancipitis consilii Divinatio, quæ nodum non solvere, sed scindere videatur; bis gemino Consulum pari inter duos Pontifices aliter digesto, sic tamen ut eorumdem nomina serventur intacta, & Pius præponatur Aniceto, levi facta mutatione in antiquißimo omnium Catalogo, unde confusio in ceteros omnes velut ex fonte profluxisse potuit. Prius tamen quam illam proponā, placet Magistri mei Henschenii, nihil temere ausi, sententiam explicare enucleatius.

XI S. ANICETVS.
Iuxta Catalogos & Anastasium.

Ab an. 150 ad 154. an. 4, m. 3.

Anicetvs, natione Syrus, ex patre Joanne, de vico Amisa; fuit temporibus Antonini Pii; ordinatus die XUIIII Januarii, in Dominica anno CL, usque ad XUII Aprilis, anni CLIIII: adeoque sedit annis IIII, mensibus III, & cessavit Episcopatus dies XUIII.

[1] Primus antiquißimusque Catalogus, jam loco non uno corrosus, ab Hygino Pontifice X, usque ad XUII Callistum, [Hujus ordinis auctores,] sicut in Hygino, Sotere, Victore amisit nomen Imperatoris, sub quo quisque eorum sedit, quod tamen facile est supplere; sic in Aniceto, Eleutherio, ac Zephyrino amisit spatium temporis quo sederunt, haud paulo majori cum incommodo, nec æque facile ex aliis reparando. Ergo Aniceto juxta Henschenium definirem eum numerum annorum ac mensium, qui ab altera Dominica post Obitum Hygini, [& secundū hos tempus Sedis.] in sabbato mortui, exurgere potuit usque ad diem Mortis propriæ. Hunc vero licet secundus Catalogus notet XII Kalendas Maji, scribendum tamen esse uti scribunt Anastasius aliique XU Kalendas, persuademur ex die Cultus.

[2] Sed quid esse dicemus, quod secundus Catalogus annos XI, menses III vel IIII, dies III eidem aßignat? An fortaßis ita olim scriptum, [Vnde huic anni 11 assignati,] etiam in antiquiori Catalogo erat? Si non erat, dicam cum Henschenio, quod iidem qui Hygino octo annos detraxerunt, ipsos in suo calculo invenientes deficere, addiderunt successori. Sin antiquior iste numerus est, a die XUII Aprilis anni CLIIII retrocedam per annos XI, menses III, dies III, ad XIII Ianuarii, anno CXXXXIII cadentem in Dominicam, qua fuerit Anicetus creatus Hygini Vicarius, triennio citius quam id etiam crearetur Pius: atque hanc dicam fuisse causam, cur mortuo Hygino, cum ad Pontificis Electionem procederetur, fuerit prælatus Pio, id ipsum forsitan enixius roganti.

[3] Quod autem post ordinatum Anicetum, etiam Pium ordinaverit idem Papa Hyginus; causam suspicabor fuisse illius etiam captivitatem exilium vel fugam, [& cur prælatus Pio ante ipsum ordinato Vicario?] a qua tamen ante mortem Hygini rediverit: vix enim poteris aßignare aliam causam præferendi; Pio jam ordinato alterum necdum ordinatum. De Pii Ordinatione, anno CXXXXUI facta mox dabimus testes Consules cum antiquo Catalogo: cur similis probatio non habeatur pro Aniceto requirenti, nihil forte commodius occurret quod opineris, quam id minus necessarium visum esse in immediato, quam mediato Hygini successore.

[4] Interpontificii dies XUII post mortem Aniceti ex Ms. nostro nonnullisque exemplaribus Anastasianis excepi; [Consules Aniceto attributi,] cum alibi solum III, UII, vel XU legerentur. Consules, qui primum ejus in Pontificatu annum signant, fuerunt Verus & Gallicanus; qui ultimum. Præsens & Rufinus: & his magistratu defunctis supervixisset ille usque ad Aprilem. Epistolam autem Decretalem fingere quidam volens sub ejusdem nomine, [& Decretalis.] quasi directam universis Ecclesiis per Galliæ provincias constitutis, in subsignandis Consulibus Gallicanum & Ruffinum conjunxit, errore satis ridiculo.

XII S. PIUS.

Ab an. 154 ad 161. annis 7, m. 1, d. 6.

Pivs, natione Italus, ex patre Rufino, frater Pastoris, de civitate Aquileia, fuit temporibus Antonini Pii, anno CXXXXUI, XXI Februarii in Dominica Sexagesimæ, Hygini Vicarius ordinatus: eodemque in munere etiam sub Aniceto ministrans, hoc defuncto, summus Pontifex factus est, anno CLIIII, die UI Maji, in Dominica: & sedit, qua Vicarius qua Pontifex, annos XU, menses IIII, dies XXI, usque ad XI Julii quo colitur, mortuus, anno CLXI: & cessavit Episcopatus, menses VIIII, & dies XIIII.

[Consules Pio attributi.] Non dubito quin magnum Lectori scrupulum injiciet hæc tam diuturna vacatio Sedis, quam referre tamen poßis in persecutionis fervorem & defectum ordinati mature Vicarii. Hac autem responsione tantisper admissa, circa Consules, quibus hæc nititur chronologia, observo, quod primæ Ordinationis annum in Catalogis signent Clarus & Severus; ultimum vero duo Augusti, per quos sic conjunctos nullo modo liceret Pium præponere Aniceto. Sub prioribus autem fingitur Decretales aliquas edidisse Pius, tamquam Apostolicæ Sedis Archiepiscopus, vel hinc arguendas falsi, si id non satis facerent loca transcripta ex Codice Theodosiano.

DIVINATIO
Ad Pium sic præponendum Aniceto, ut notari a Catalogis Consules quadamtenus serventur.

Hegesippus, hujus omnino temporis scriptor, quem Hieronymus in libro de Scriptoribus cap. 22 ait, [Id faciendum suadent coævi duo Hegesippus & Irenæus.] omnes a Passione Domini usque ad suam ætatem ecclesiasticorum actuum historias composuisse, ab Eusebio allegatus lib. 4, cap. 21, sic loquitur: Cum essem Romæ, mansi ibi usque ad Pontificis Aniceti tempora, cujus tum quidem Eleutherus Diaconus erat: huic successit Soter, quo morte extincto, Eleutherus munus Episcopale capescit: ubi, quo modo inter Anicetum interseri Pius poßit, vix apparet; nisi fatearis, Hegesippum, vivente adhuc Aniceto regressum in Orientem, illius Successores obscuro solum relatu cognovisse; quod ægre quisquam obtinebit ab homine, qualem me profiteor, reverentißimo auctoritatis coævæ; in tali præsertim argumento, cujus notitia vix ullo terrarum intervallo videtur posse obscurari, quamdiu adhuc recens est factum. Clarius tamen adhuc loquitur S. Irenæus, Episcopus Lugdunensis in Gallia, Italiæ tam vicina, ibidem anno CCI martyrio coronatus, cujus in lib. 3, cap. 3 hæc sunt verba: Hyginus, post Pius, post quem Anicetus.

[2] [& transpositionē prius simplicem,] Pro his auctoribus tentandum est aliquid, quod an divinando mihi successerit, eruditi Lectoris judicio relinquitur. Peto igitur ut mihi liceat veteris ac primi Catalogi verba, quæ nunc ita leguntur,

Anicetvs… a Consulatu Gallicani & Veteris, usque Præsente & Rufino;

[duplicatam esse transpositione Consulum:] Pivs… a Consulatu Clari & Severi usque Duobus Augustis.

Peto, inquam ut hæc verba liceat hoc modo invertere:

Pivs… a Consulatu Clari & Severi, usque Præsente & Rufino.

Anicetvs… a Consulatu Gallicani & Veteris, usque Duobus Augustis.

Hac mutatione permissa, videor mihi posse sic ordinare omnia, ut continuata succeßione Pontificum Vicariorumque, etiam in his duobus & consequenti Sotere, eo loco ubi alias requireretur Interpontificium plus quam semestre, pauci dies sufficiant, quibus Sedes vacaverit.

[3] Quod si interroges, qui fieri potuerit ut in Catalogis Pontificiis omnibus sic inverteretur ordo, non solum Pontificatuum, sed etiam Consulatuum hoc in loco; & tantos, [quæ quomodo potuerit induci in Catalogum,] quos supra nominavi, Doctores ducere in errorem; licet difficile sit singulorum in similibus sphalmatum causam indicare, & plerumque sufficere debeat veritatem eis oppositam nosse: quia tamen (ut supra dictum est) librariorum socordia facilius numeros turbat quam verba, præsertim nominum propriorum; excogitanda est ratio quæ difficultatem hanc minuat.

[4] Concipiamus ergo Catalogum, qui bipartitus est, sic fuisse confectum, ut, qui parti priori usque ad XUIIII Pontificem Pontianum, partis alterius primam sectionem subjunxit usque ad Eutychianum XXUIII, invenerit per librarii negligentiam Pii & Aniceti Pontificatus simpliciter commutatos; adscriptis tamen utrique Consulibus iis, [ab auctore partis 2, divinandū proponitur.] quos Divinatio nostra nobis suggerit. Inde nihil dubitaverit, quin vere post Anicetum sedisset Pius; cumque videret sic non posse consistere, quod Anicetus, Duobus Augustis; Pius, Præsente & Rufino Coss. vivere desierint; putaverit Consulibus ultimis utrimque mutatis (nam de prioribus non debuit laborare, conscius styli veteris, quo Vicariatuum tempus adjungitur tempori Pontificatus) putaverit, inquam, salva futura omnia, ultimis utrimque Consulibus mutatis. Meliorem explicationem conciliationemque partium, usque adeo discrepantium, si quis suggerat; prompte eam sequar: nunc ex jam præsumpta, & quadamtenus probata correctione, duos in controversiam adductos Pontificatus, sic digero.

XI S. PIUS.
Iuxta Hegesippum, Jrenæum, & alios.

Ab an. 150 ad 153. annis 3 m. 5. d. 21.
* Baron. a 158 ad 167 an. 9, m. 5, d. 28.

Pivs, natione Italus, ex patre Rufino, frater Pastoris, de civitate Aquileia, fuit temporibus Antonini Pii, ordinatus S. Hygini Vicarius anno CXXXXUI, XXI Februarii in Dominica; successor vero anno CL, proximo vel octavo post mortem illius die, puta XII vel XUIIII Januarii, similiter in Dominica, sedit temporibus Antonini Pii, qua Vicarius qua Pontifex, * annos UII, menses IIII, dies XX, usque ad XI Julii anno CLIII, & cessavit Episcopatus diebus IIII.

Qvi mortem Pii jam retulerat ad Consulatum duorum Augustorum, non poterat non numerare annos XU (nam XX scriptos errore amanuensium fuisse, [Vnde anni 15?] monstrat utriusque Consulatus intervallum) menses autem diesque invariatos reliquit, sicut invenerat. Cur autem secundi Catalogi Auctor dederit Pio annos XUIII, menses IIII, dies III, & Vacanti Sedi dies XIIII, non est opus disquirere: quando licet priori Catalogo, ut majoris antiquitatis sic & fidei, inhærere, non computato extremo die.

XII S. ANICETUS.

Ab an. 153 ad 162. annis 8, m. 9, d. 2.
* Baron. a 167 ad 175. an. 8 m. 8, d. 24.

Anicetvs, natione Syrus, ex patre Joanne, de Vico Amisa, fuit temporibus Antonini Pii, anno CXXXXUIIII, XU Decembris in Dominica, capto aut aliter impedito Vicario Pio, factus & ipse pro eodem Vicarius Hygini; quo in munere ministrans, etiam sub Hygini successore Pio, factus est successor anno CLIII XUI Julii etiam in Dominica: atq; ita qua Vicarius qua Pontifex, rexit annos XII, menses IIII. dies III, usque XUII Aprilis anni CLXII: & cessavit Episcopatus diebus UIII.

[1] Qvot annos attribuerit Aniceto primi Catalogi Auctor, ne legere poßimus, erasi numeri fecerunt; sed apparet, quod positis semel aliis quam oportuerit Consulibus ultimis, [Chronologia turbatis Cōsulibus turbata.] relictisque ut erant mensibus IIII, diebus III, non plures quam III anni numerari potuerint, qui alias fuerant numerandi XI, finiendi post Consulatum Duorum Augustorum: cui quia solum superfuit Anicetus usque ad XUII Aprilis, minori scilicet anni CLXII parte, hujus anni Consules, non Aniceto, sed Successori Soteri adscribuntur.

[2] Secundus Catalogus, cujus jam sæpe meminimus, tempore Iustiniani Imperatoris seculo VI confectus, non solum notat, quo die quisque obiit, sed etiam quo loco sepultus fuerit. Dicit autem de S. Anacleto, quod cum Presbyter factus fuisset a Petro, volens utique gratam beneficio vicem jam Pontifex reddere, memoriam B. Petri construxit & composuit, [Non videtur recte dici sepultus ad S. Petrum.] ubi Episcopi sepelirentur (sub terra videlicet, in Vaticano, ubi jam antea sepulti fuerant Linus & Cletus) ac postea dicuntur Anacleti Successores decem proximi, præter Alexandrum, sepulti juxta corpus S. Petri in Vaticano. Sed vereor ut hoc satis certum sit; nam corpus unius eorum, scilicet hujus Aniceti, in cœmeterio Callisti depositum fuisse, non solum tradunt Florus, Rabanus, Anastasius; sed etiam ibidem repertum fuit anno MDCIIII sub Clemente VIII, donatumque Duci Altaempsio, in cujus domestico sacello Romæ nunc honoratur. Videri igitur poßit auctor Catalogi istius, ex sua conjectura, eos omnes juxta S. Petrum conditos credidisse, quorum sepulturam non reperiebat alteri loco adscriptam, quæ conjectura eum aliquando fefellerit.

DISSERTATIO IV.
De die Natalis seu Depositionis veterum Pontificum, notata in Hieronymiano Martyrologio, distinguenda a die Elevationis, seu Cultus, seu Translationis, sub nomine Sepulturæ notata in secundo Catalogo, & apud Anastasium.

Petierat a Magno Gregorio Eulogius Alexandrinus Cunctorum Martyrum gesta, quæ piæ memoriæ Constantini temporibus ab Eusebio Cæsariensi collecta erant. Hæc sanctus Pontifex, dum in Romanis Bibliothecis diligenter perquisita ignorare fatetur, Nos inquit, pene ex omnium Martyrum per dies singulos passionibus collecta in uno Codice nomina habemus, atque quotidianis diebus in eorum veneratione Missarum solennia agimus: non tamen in eodem volumine, [Ex Martyrologio Romano cujus S. Gregorius meminit,] quis, qualiter sit passus indicatur; sed tantummodo nomen, locus, & dies passionis ponitur; unde fit, ut multi, ex diversis terris atque provinciis, per dies, ut prædixi, singulos cognoscantur martyrio coronati. Est hoc Hieronymianum Martyrologium, cujus antiquißimo exemplari Epternacensi plurium usi decessores mei in Ianuario ac Februario, in reliquis deinde mensibus fidentius eo nixi sunt, post quam illud cum aliis quatuor exemplaribus Mss. collatum, Annotationibus & Dissertationibus eruditis illustratum prodiit Lucæ, [& auctor nominatur S. Hieronymus,] opera amicißimi hospitis nostri Francisci Mariæ Florentinii. Auctorem hic requirens, neminem invenit cui tale opus cum majori verosimilitudine tribueret, quam ipsum, cujus nomini adscribitur, Hieronymum, Eusebii copiosißimis collectaneis ad ejusmodi lucubrationes usum. Idem etiam verosimile ex eo redditur, quod ultimus Romanorum Pontificum in eodem commemoratus sit S. Bonifacius, plane coævus Hieronymo, cujus non solum Depositio, sed etiam Ordinatio hic exprimitur.

[2] Interim plerique eorum, quorum non fuit celebrius martyrium festivumq; in populo, aliis prorsus diebus in isto Martyrologio notantur depositi, [alii dies Depositionis notati quā nunc serventur,] alio dicuntur sepulti in secundo nostro Catalogo: qui supra nomina Consulum atque Principum (quæ primus expreßit) & annorum, mensium ac dierum numerum (quem suo arbitratu non raro refinxit Auctor secundi) post quædam etiam singulorum acta, Ordinationumque a singulis celebratarum calculum, designat locum ac diem Sepulturæ, in quo etiam haud raro contingit ipsum differre a Martyrologio, alium locum indicante, qui primæ Sepulturæ procul dubio fuerit. Cum igitur viderem haud difficulter posse Chronologiam cujusque Pontificatus ordinari, [videntur verosimiliter esse proprii,] habito anno ac die mortis singulorum; & annum certum redderent Consules, ex primo Catalogo in omnes post scriptos fideliter translati; solum restabat dispiciendum de die, standumne esset vetustiori Martyrologio, an recentiori usui, fundato in auctoritate secundi Catalogi, tanto post S. Hieronymum scripti. Fecerunt hoc ultimum, non solum Cardinalis Baronius, cui Hieronymianum istud opus ignotum fuit, sed etiam Henschenius; multum profectum esse existimans, quod primos ultimosque annos opera sua haberet lector definitos, neque magnopere solicitus de minoribus circumstantiis, ad dirigenda recte tempora plurimum nihilominus facientibus: quare ejus cœpta, eatenus imperfecta, porro nisus extendere, coactus nonnumquam fui ab ejus quæ tunc erat sententia leviter discedere, ipso non solum id non ægre ferente, sed etiam applaudente hortanteque ut pergerem.

[3] Quamvis autem vetustatis gratia Hieronymianum Martyrologium præ Catalogo secundo commendaret; [quia ex coævis melius confirmantur:] non illa tamen sola causa me movit, cur huic illud præferrem: sed etiam convictio multiplex ex aliorum coævorum auctoritate. Ita S. Innocentiū mense Martio, non Augusto obiisse constabat ex Paschasini Lilybætani epistola ad S. Leonem; Liberium, exeunte, non ineunte Septembri defunctum, monstrabant coævi Marcellinus atque Faustinus. Qui autem dubitare possem quin eorum saltem, quibuscum vixit, Pontificum Obitus certius notasset Hieronymus, quam alius quispiam? Cogitanti autem, qui factum esset, ut istius secundi Catalogi auctor, istic ubi certum diem non determinaverat festivitas major, [& Catalogus notavit dies translationis potius quam mortis:] vel eum notaverat prior Catalogus (sicuti factum videbimus parte 3) semper fere, & magno quidem plerumq; temporis intervallo, discrepet a Martyrologio; cur item Sepulturæ (ut appellat) diem notare maluerit, quam diem mortis investigare; utriusque rei hæc causa verosimilior occurrit. Prima quidem, quod ipsius Auctoris ætate moris esset Pontificum nomina in Vaticano Necrologio describere ad illum diem, quo solennes exequiæ fuerant in Vaticana Basilica celebratæ; etsi eæ ex causis variis diu aliquando dilatæ fuissent, corpore defuncti remanente in ecclesia vel sacrario Lateranensis Patriarchii, usque dum in tumulum alibi operosius paratum illud solenni pompa deduceretur. Nam ante Leonem V nemo legitur in Laterano sepultus: & antiquorum Romanorum usus, saltem ad quatuor aut quinque prima secula servatus, tenuit, ut defunctorum corpora efferrentur extra urbem, ibique juxta Viam aliquam publicam conderentur.

[4] Porro cum cessantibus persecutionibus, & hortante exemploq; præeunte Constantino, Basilicæ per Vrbē plures extruerentur, [hic vero primum instituti sunt in pace ecclesiæ,] & sepulcra Martyrum splendide ornarentur; dies quo corpora Romanorum sub Gentilibus Pontificum vel elevata honestius, vel alio translata sunt, specialiori memoria digni visi fuerint, & sacris ecclesiarum fastis adscripti. Hos vero, ut notatos reperit, sic transcripserit prædicti secundi Catalogi auctor; unde eos accepit libri Pontificalis, Baronio paßim laudati, collector; ex hoc vero collectores innovatoresque Martyrologiorum post Bedam; ac deniq; Romani Breviarii ante secula non multa ordinatores; itaque in hodiernū tempus, exceptis (ut dixi) paucis, veteres fere omnes Romani Episcopi alio coluntur die, quam dicendi sunt obiisse, si præcipuam Hieronymo fidem qualem meretur concedimus. Atq; utinam priorum tredecim Pontificum nomina in ejus Martyrologio reperirentur; vix enim ambigo, [ad sic translatorum annuum cultum.] quin eadem ratione qua ceteri, illorum quoque dies mutati habeantur, præterquam SS. Petri, Clementis & Alexandri, quorum extabant Acta, nequaquam permittentia verum eorum Natalem venire in oblivionem, aut in prædicta Martyrialium nominum farragine delitescere inobservata, etsi Martyrologium istud vetus quotidie recitaretur. Quia tamē aliud nunc non possum, eorum Chronologiam illis quos Catalogus secundus expreßit diebus alligatā reliqui; ex nunc vero aliam viam ingredior, Hieronymum sequens.

XIII S. SOTER.

Ab an. 162 ad 171. an. 8, m. 11, d. 28.
* Baron. ab 175, ad 179. an. 3, m. 1, d. 19.

Soter, natione Campanus, ex patre Concordio, de civitate Fundis, anno CLXII, XUIII Januarii in Dominica, ordinatus Vicarius Aniceti, Successor vero XXIII Aprilis, similiter in Dominica; fuit temporibus Antonini & Veri, regens Ecclesiam qua Vicarius qua Pontifex annos UIIII, menses III, dies U, usque ad XXII Aprilis anni CLXXI, * quando in cœmeterio Callisti via Appia sepultus est; postea vero a Sergio II ad ecclesiam SS. Silvestri & Martini in montibus translatus: & cessavit Episcopatus, mensem I, dies XI.

Consules Soteri aßignantur (non quidem in antiquiori Catalogo, unde abrasi, sed in secundo, quo translati ex primo) priores, Rusticus & Aquilinus; posteriores vero, quorum magistratui usque ad Aprilem ille supervixit, Cethegus & Clarus; exacteque habentur anni IX, menses III: sed dies U, non II pono, ut potuerit prima ejus Ordinatio in Dominicam cadere. Interpontificii etiam diebus XI notatis a secundo Catalogo, mensem I, præpono; quia sic commodius pervenitur ad initium sequentis Pontificatus in Dominica collocandum.

[2] Baronius, aquam hic sibi hærere agnoscens (ut in viam quadamtenus redeat unde longius abierat) Soteri solū tribuit annos IIII, minus dies XII, [Ad innovādam chronologiam positæ a Baronio conditiones, impletæ ab Henschenio.] eumque mortuum statuit anno M. Aurelii Antonini XUII, vulgaris Æræ CLXXUIIII: haud invitum tamen se assensurum ei profitetur, qui certiorem de annis Soteris invenerit chronographiam, qua tamen Cletus e numero Romanorum Pontificum non ejiciatur, nec litterarum Martyrum Lugdunensium sincerum testimonium contemnatur. Vtrumque Henschenius præstitit in Aprili, eoque sibi libertatem paravit, recedendi a Baronio, cum omni respectu & reverentia, tam in præcedentibus quam consequentibus Soterem Pontificibus.

[3] Antiquorum Catalogorum partem habuisse præ oculis debuit, qui hujus & sequentium aliquot Pontificum Decretales commentu, tam apte legit Consules, quos ipsis subscriberet: at eos non habuerunt, qui ipsas ideo accusarunt falsi, quin notabantur Consulibus in annum CLXII & CLXX congruentibus. Non desunt tamen alia, propter quæ iis salvandis parum juvare poßit in Consulatu signando con delirasse, puta SS. Leonis & Martini Pontificum verba istic usurpata.

XIV S. ELEUTHERUS.

Ab an. 171, ad 185. an. 14, m. 3, d. 4.
* Baron. a 179, ad 194, an. 15, d. 23.

Elevthervs, natione Græcus, ex patre Abundantio, de oppido Nicopoli, anno CLXXI ordinatus Episcopus III Junii in Dominica; fuit temporibus Antonini & Commodi; & sedit annos XIIII, menses III, dies IIII, usque ad annum CLXXU *; mortuus UI Septembris, depositus Via Salaria, & postea translatus juxta S. Petrum in Vaticano, die XXUI Maji, quando colitur: & cessavit Episcopatus annum I, dies IIII.

Extritis in primo catalogo numeris annorum, per Consules primos (Severum & Erennianum) ultimosque (Paternum & Braduam) non invenimus nisi annos XIIII, licet paßim Catalogi alii habeant annos xu: & servatis quos Catalogi secundi ecgraphum habet mensibus III, addimus dies, non II, vel U, ut Anastasius vel Catalogus; sed dies IIII, ut ordinatus Eleutherus hic fuerit etiam in Dominica. Interpontificii autem spatium metimur ex die qua Romæ via Salaria, natalem S. Eleutheri, Episcopi notat Hieronymianum Martyrologium, usque in diem, qua indidem & ex notatis Consulibus colligimus Victorem successorem ordinatum.

XV S. VICTOR.

Ab an. 186 ad 197. an. 10, m. 5, d. 10.
* Baron. a 194, ad ad 203, an. 9, m. 1, d. 21.

Victor, natione Afer, ex patre Felice, fuit temporibus Commodi, Pertinacis & Severi; ordinatus XI Septembris, in Dominica anno CLXXXUI; sedit annos X, nienses UII, dies X; depositus XX Aprilis, anni CLXXXXUII *, translatus ad corpus S. Petri in Vaticanum XXUIII Julii: & cessavit Episcopatus menses XIII, dies XXI.

[1] Annorum præscriptum numerum, & in Catalogo secundo atque ab Anastasio notatum (licet ecgraphum primi Catalogi solum habeat annos UIIII) exigunt Consules primi, Commodus V & Glabrio, secundi Lateranus & Rufinus: menses autem II, muto in UII, ut minus Inter pontificium præcesserit, & in Dominicam Ordinatio ceciderit. Depositionis diem Hieronymus sic notat: Romæ Depositio Victoris Episcopi.

[2] Causa tam diuturnæ ante & post Vacationis, non potest alia concipi, quam quod nullus datus fuerit Eleuthero & Victori viventibus Vicarius, [Causa diuturnæ vacationis.] cum Ecclesia tunc alta pace frueretur, adeoque illius creandi causa nulla urgeret. Interim (ut fit) cessante persecutione refrixerat verosimiliter fervor caritatis inter Romanos fideles, succreverantq; nonnulla zizania ambitionis æmulationisque Christiana plebe jam minus patienter externos Pontifices ferente & Romanum poscente; Clero econtra liberam sibi electionem permitti volente, aut etiam ipse Clerus inter se discors super hoc puncto erat.

XVI S. ZEPHYRINVS.

Ab an. 198 ad 217. an. 19. m. 6, d. 10.
* Baron. a 203, ad 221, an. 18, d. 18.

Zephyrinvs natione Romanus, ex patre Abundantio, fuit temporibus Severi & Antonini; ordinatus anno CLXXXXUIII, XI Junii in Dominica, sedit annos XUIIII, menses UI, dies X, usq; ad XX Decembris anni CCXUII *, sepultus postea vel elevatus in cœmeterio Calixti via Appia XXUI Augusti quando colitur: & cessavit Episcopatus dies u.

[1] Consules qui ante ordinatum Zephyrinum magistratum inierant, Saturninus & Gallus; quiq; eumdem tenebant cum obiit, Præsens & Extricatus; certos nos reddunt de annis Pontificatus XUIIII; [Ratio temporis.] licet secundus Catalogus (nam primus hic corrosus est) scribat solum annos XUII. Hieronymianum Martyrologium ad XIII Kal. Januarii sic habet, Romæ Zephyrini Episcopi: quem supponens proprium esse Mortis diem, Augustum mensem factæ postea Translationi adscribo.

[2] Iu secundo Catalogo legitur, & ab Anastasio aliisque transcribitur, quod Zephyrinus fecit Constitutum de ecclesia, [Constitutum Zephyrini.] ut patenas vitreas ante Sacerdotes in ecclesia ministri portarent: dum Episcopus Missam celebraret, ante se haberet Sacerdotes omnes adstantes, sic Missæ celebrarentur; excepto cum jus Episcopi interest, ut tantum Clerus sustineret, omnibus præsentibus: ex ea consecratione de manu Episcopi jam consecratam coronam acciperet Presbyter, tradendam populo. Omnia hæc obscura satis sunt: videntur tamen explicari quadamtenus sic posse,

I. Vt patenæ vitreæ, [explicatum quoad Patenas vitreas,] quæ jubentur in ecclesia præserri Sacerdoti, vel Eulogias contineant, vel etiam particulas ad populi Communionem consecrandas, quales paulo post a S. Urbano Papa factæ argenteæ, ab aliis etiam aureæ; ad eum scilicet usum, ad quem nunc serviunt nostra quæ vocamus Ciboria. Quare non recte Binius ad vitreos calices hoc loco nos revocat.

II. Sic componatur altare, ut sacrificans Episcopus Clerum ante se habeat circum altare, populum a tergo, nisi ubi & quando ex speciali jure contrarium fieri debet. [posituram altaris,] Ad quem duplicem usum sic composita videmus Bafilicarum Romanarum altaria, inter chorum & navim templi, ut si ex una parte quis celebret, populo dorsum vertat; si ex altera (quod soli Pontifici licere nunc dicitur) facie semper versus ad populum, necesse non habeat se convertere cum dicit, Dominus vobiscum, habeatque Clerum sibi a tergo quasi ministrantem totum.

III. Vt de manu consecrantis Episcopi, non Diaconus aliquis, sed Presbyter acciperet tradendam populo consecratam coronam: quo loco agi de ipsa Eucharistia populo exhibenda persuasum mihi est. Panis enim, qui ante consecrationem nominabatur Corona oblationis, [& Coronā consecratā.] post eamdē vocatur hic Corona consecrata. Prioris Appellationis testimonium habemus apud S. Gregorium lib. 4 Dialog. cap. 55, ubi Presbyter obsequenti sibi in balneo animæ istic purgandæ, vivum qualis esse videbatur hominē ratus, duas oblationum coronas quas secum attulerat, obtulisse dicitur gratitudinis ergo: illa vero negans sibi licitum vesci eo pane qui Sanctus erat, petiisse ut ipsum panem pro se omnipotenti Deo offerret, eum scilicet in Missa consecrando, ita se a peccatis solvendam piaculari illo sacrificio: cur autem vocetur Corona divinet alius.

[3] [Ejusdem defensa fides.] Mirum est porro, quomodo Tertullianus, in Montanistarum prolapsus hæresim, præsumpserit laudare Zephyrinum, ut eorum approbatorem. Sed consuetam hæreticorum fraudem, Romanorum Pontificum approbationes mentientium, etiam in hoc retigit confutatque Natalis Alexander sec. 3 Dissert. 1.

XVII S. CALLISTUS.

Ab an. 217 ad 222. an. 4. m. 9, d. 3
*Baron. a 221, ad 226, an. 5, m. 1, d. 12.

Callistvs, natione Romanus, ex patre Dometio, fuit temporibus Macrini & Heliogabali, & initio Alexandri, ordinatus a S Zephyrino in carcere XUIIII Julii, in Sabbato, anno CCXUII, successor autem ejusdem institutus XXUI Decembris in festo S Stephani, feria UI: sedit qua Vicarius, qua Pontifex, annos u, menses II, dies X, usq; in XXUIII Septembris anno CCXXII: * sepultus in cœmeterio Calepodii via Aurelia XIIII Octobris, quando colitur: & cessavit Episcopatus dies XXI.

Dies mortis assumitur ex Actis, quæ habentur, & dicunt, quod corpore Sancti in puteum præcipitato, & superinjectis ruderibus cumulato, post dies decem & septem veniens Asterius cum Clericis noctu ad puteum, levavit corpus B. Calisti Episcopi, & sepelivit in cœmeterio Calepodii via Aurelia pridie Idus Octobris: quæ causa est ipsum tali die colendi, & inscribendi Hieronymiano Martyrologio his verbis: Romæ via Aurelia in cœmeterio Calepodii Calesti Episcopi: Propter hoc tamen non debemus formidare, ne aliorum etiam, quorum Acta non extant, dies notati in dicto Martyrologio, non sini vere eorum mortuales, sicut hic supponimus. Tempus porro supra indicatum notant Consules novi primo ipsius anno, Christi vero anno CCXUIII, Antoninus & Adventus; nec non; ultimi, sub quibus martyrium pertulit, Antoninus, non III, sed IIII Consul, & Alexander.

XVIII S. URBANUS.

Ab an. 222 ad 231. an. 8, m. 7, d. 5.
* Baron. a 226, ad 233, an. 6, m. 7, d. 4.

Vrbanvs, natione Romanus, ex patre Pontiano anno CCXXII, XIII Junii, Feria u, ordinatus in carcere a Callisto Vicarius, eidemque suffectus Pontifex in Dominica XX Octobris, temporibus Alexandri; rexit qua Vicarius, qua Pontifex, annos uIII, menses XI, dies XII, martyrio coronatus * XXIIII Maji, sepelitur in cœmeterio prætextati Via Appia XXU, ejusdem mensis, anno CCXXXI, & cessavit Episcopatus dies XXX.

Novi quos Urbanus post Callisti mortem habuit Consules anni CCXXIII, aßignantur a Catalogis Maximus & Ælianus: & cum Consulibus anni CCXXX, quibus usque in Majum supervixit, confirmant tempus tam Vicariatus, [Sepultura.] quam Pontificatus supra definitum. Acta diem Martyrii indicant, tertium post XII Kalendas, id est IX Kalendas Junii, ac sepulturam UIII Kalendas: idque in Cœmeterio Prætextati via Appia. Verum hinc postea in oppositam prorsus Vrbis partem translatum corpus fuisse videtur, cum in Hieronymiano Martyrologio ad UIII Kalen. Junii sic legatur Via Nomentana milliario octavo Natalis Urbani Episcopi. Est autem ibi locus, ubi Petrus baptizabat, ad Nymphas dictus, ubi etiam SS. Papiam & Maurum sepultos in eorum Actis legimus, agitque de eo Cœmeterio Aringus Romæ subterraneæ lib. 4, cap. 20.

Hic finitur antiquioris Catalogi Pars I.

Hactenus sumus secuti ductum primi antiquißimique Catalogi, sic contexti ut numquam iidem Consules bis nominentur; Pontificumque annos ex eo sic digeßimus, ut si prior in suo ultimo anno transcendisset mensem Iunium. intelligeremus successori ejus solum adscribi primos Consules, [Mutatus stylus in notandis Consulibus,] proximo anno Magistratum ingressos; sin autem infra Iulium esset mortuus, tunc anni præcedentis Consules claudere censeremus Pontificatum istum, ut sequentis initium notari posset Consulum illorum nominibus, sub quorum magistratu major anni primi pars erat decursa. Post hac in eodem Catalogo manifeste mutatur stylus, tum aliis in rebus (quas facile primo intuitu est observare) tum maxime in forma notandorum Consulum: sub quibus dum prior Pontificatus finitur & inchoatur subsequens, tam in fine unius quam in principio alterius, [distinctionē arguit hujus & sequentis partis:] eadem nomina repetuntur. Prior Pars, finita in Pontiano, merito creditur sub eodem fuisse conscripta, adeoq; haud temere maximam ei auctoritatem conceßimus, quiscumque demum ejus fuerit Auctor: qui si non fuit S. Anterus, postea Papa, (sicut Henschenio visum est posse per verosimilem conjecturam dici) fuit saltem illius æqualis. Quod sequitur a Pontiano usque ad Liberium, uno secundæ Partis nomine comprehendit Henschenius: sed ego ejusdem vestigia relegens, uti facile est alienis inventis addere aliquid accurationis majoris, [quæ etiam varios habet Auctores.] sic haud magno superaddito studio deprehendi varios succeßive Auctores etiam reliquorum; & hanc, quam secundæ Partis Sectionem I voco, solum usque ad Eutychianum per annos XXXXU pertexi; ut ejus major etiam quam prioris auctoritas esse videatur, tamquam a teste prorsus coævo atque per omnia oculato descriptæ. Patebit hoc, quando in Eutychiano videbimus novam novi Auctoris diligentiam, notantis primum ultimumque diem cujusque Pontificatus. Interim beneficio hujus secundæ Partis, quiscumque eam, composuerit, ex hinc progredimur tanto certius, quanto distinctius invenimus Consules nominatos.

PARTIS II, SECTIO I.

XVIIII S. PONTIANUS.

Ab an. 231 ad 235. annis 4, m. 3, dieb. 5.
* Baron. a 233, ad 237, an. 4, m. 4, d. 27.

Pontianvs, natione Romanus, ex patre Calpurnio, fuit temporibus Alexandri ordinatus Urbani Vicarius XXU Julii, in Dominica, anno CCXXX; eidemque suffectus Pontifex, anno sequenti XXIIII Junii, Feria quidem UI, sed Natali Joannis Baptistæ solenni: & exul in Sardinia insula se abdicavit, XXUIII Septembris, anno CCXXXU, * cum rexisset Ecclesiam qua Vicarius, qua Pontisex, annos u, menses 11, dies IIII: & cessavit Episcopatus mensem I, dies XXIIII: ipsius vero corpus, martyrio coronati XXX Octobris, fuit Romam relatum a S. Fabiano, ibique colitur die depositionis suæ posterioris in cœmeterio Callisti via Appia, XUIIII Novembris.

[1] Tempora hæc ultro fluunt ex designatis in Catalogo Consulibus, [Tempus sedis per Consules:] primis quidem Pompejano & Peligniano, Magistratum auspicatis initio anni CCXXXI (quos adhuc scripsisse potuit more suo Auctor primæ Partis) secundis vero, Cum reliqua historia post additis a Continuatore, Severo & Quintiano. Solum pro diebus UII, quos notat Catalogus, ponimus IIII, numeris pro similitudine characterum facillime inter scribendum alterabilibus, ut fuerit in Dominica Pontianus ordinatus.

[2] [Renuntiatio ex Catalogo I probata.] Renuntiationem Pontificatus nobis indicant hæc verba: In eadem insula discinctus est IIII Kalendas Octobris, & loco ejus ordinatus est Anteros: nec enim nunc amplius placet conjectura, pro discinctus suggerens legendum defunctus; cum secundus Catalogus expresse Pontianum dicat desunctum III Kalendas Novembris. An autem eodem anno? Nihil est quod contrarium cogat dicere, sed nec quod magnopere suadeat id affirmare. Vt ut sit, ordinatus fuerit Anteros, non XI, sed x Kalendas, si id in Dominica factum est: & Depositio Pontiani Romæ debuit celebrata fuisse, non UIIII, sed XIII Kalendas Decembris. Corrigendi sunt igitur errores numerorum istorum in Catalogis. Anastasius non assuetus diem Mortis Sepulturæque distinguere (quod tamen post hac sæpius faciendum erit) Obitus quidem diem eumdem non tacuit, sed tacuit diem Depositionis: quod autem in illius exemplaribus editis eidem præponatur, Anteros, manifestum est vitium Librariorum: cum hic, ibi æque ac alibi, legatur loco Pontiani ordinatus.

[3] Hieronymianum Martyrologium nusquam distincte meminit hujus Pontificis, utpote peregre mortui, solum ad XIII Augusti ibi legitur, Romæ natale SS. Ypolyti Martyris, Pontiani Episcopi, Luciani, Cornelli, Cassiani, Calesti, cum sociis eorum, quod nullo modo videtur huc spectare.

DISSERTATIO V.
An inter SS. Pontianum & Anterum locus esse possit Cyriaco Vrsulano? deque argumenti negativi in ejusmodi quæstionibus efficacia.

Non sola Hierosolymitanorum Episcoporum Series perturbata reperitur intruso fabuloso quodam Cyriaco, Crucis Dominicæ monstratore, tempore Eusebii Papæ, ac deniq; sub Juliano martyrium passo, qui hac ratione totis quinquaginta annis Sedem illam tenuisset, suppreßis tot aliis quos interim istic scimus præfuisse: sed etiam Romanorum Pontificum Chronologiæ, ejusdem nominis alius inter Pontianum & Anterum immiscetur, qui fere biennio sederit. Inter utrumque hoc solum discrimen est, quod Hierosolymitanus ille vetus seculi quinti figmentum sit, annis fortasse vix centum post Iuliani mortem natum; Romanus primum nominari cœperit nongentis & pluribus annis post ætatem SS. Pontiani & Anteri, [Ex revelationibus B. Elisabethæ Schonaugiensi attributis,] quando S. Elisabetha Schonaugiensis anno Incarnati Verbi MCLVI divinitus (sicut prætenditur) meruit edo ceri, non solum quo tempore passæ sint undecim mille Virgines, verum etiam qui pater S. Ursulæ, quæ cognatio ejus, quantis religiosis tam laicis quam ecclesiasticis personis Collegium Virginum fretum fuerit; & qui & quomodo etiam ipsi cum sacris Virginibus Martyrium pertulerunt. Dicit enim quod quidam Papa Urbis Romæ, Cyriacus nomine, decimus nonus post Petrum, [sub annum 1156 innotuit hic Cyriacus ut Pontiani successor.] passus sit. Fuit siquidem iste Pontiani Papæ successor, & rexit Ecclesiam anno I, mensibus X: & sic in loco suo virum Sanctum, qui Anteros dictus est, ordinavit: & cum undecim millibus Virginum discedens Sedem suam reliquit. Nam & ipse de Britannia natus plures consanguineas in sanctarum Virginum numero asseritur habuisse: & quia Sedem Apostolicam invito Clero reliquit, nomen ipsius de Catalogo Romanorum Pontificum idem Clerus erasit. Ipse tamen secure hoc fecit: quia divinitus sibi fuerat revelatum, cum eisdem Virginibus martyrii palmam se percepturum. Passum est autem sanctum Virginum collegium, juxta præfatam Narrationem, circa annum incarnati Verbi CCXXXVII.

[2] Hactenus Robertus Autißiodorensis in Chronico, usque ad annum MCC perducto: & his conformia ex eadem Narratione consequenter lego apud scriptores seculi XIII, [passim receptus a scriptoribus 12 & 13 seculi,] videlicet Albericum Abbatem trium Fontium in simili chronico ad annum CCXXXUII & UIII (nisi quod pro X mensibus, ponat hebdomadas XI) Vincentium Bellovacensem, lib. 20 Speculi historialis cap. 40; Thomam Cantipratanum, lib. 2 de Apibus cap. 53 parte 6; Martinum Polonum in Chronico, & Iacobum de Voragine in Legenda; quibus & aliis paßim, citra scrupulum talia tunc recipientibus, nec dubitantibus quin ea sic forent ut prætendebantur isti sanctæ Virgini divinitus revelata, summæ denique auctoritatis pondus & cujusdam veluti canonizationis prærogativam addidisse visus est Auctor Glossæ ordinariæ, in 6 Decretalium lib. 1, [ac tandem a Glossa Ordinaria in 6 Decr.] Tit. 7, de renuntiatione, quem Baldus appellans Carocium veritatis; eique adhȩrendum esse docens, promittit quod secundum eum procedendo, in æternum non etrabitur. Glossator iste (Ioannem Andream fuisse dicunt) Addit. 2 ad Titulum prædictum, volens irrefragabili, ut opinabatur, exemplo demonstrare, licite ac valide fieri posse renuntiationem Papatus. Datur autem, inquit, certum exemplum de Cyriaco Papa, de quo legitur, quod cum Ursula & undecim millibus Virginum martyrizatus est. Scribitur enim de ipso, quod sibi quondam revelatum est, quod esset cum illis Virginibus palmam, martyrii recepturus. Tunc congregatis Clero ex Cardinalibus, coram ipsis renuntiavit dignitati & officio. Sed iste Cyriacus in Catalogo Romanorum Pontificum non denominatur, quia creditum fuit per Cardinales, quod non propter devotionem, sed propter oblectamenta Virginum Papatum dimisisset. Ita meis ipse oculis legi in editione Parisiensi anni MDXLXI, eademque allegantur ab alio ex editione Lugdunensi anni MDLIII.

[3] Talia cum jam inde ab anno MCCCXXX in omnibus studiorum Vniversitatibus prælegerent Magistri, audirent discipuli, [Scholisque omnibus,] inter certißima Iuris Canonici decreta; quid attinet nominare celebres omnis profeßionis conditionisque scriptores, etiam Archiepiscopali & Cardinalitia dignitate præcellentes, qui seculis immediate sequentibus, cum colligendis undecumque Sanctorum historiis multa opera cœpit impendi, secernendis vero perquam exigua, certum istud (ut Glossator appellabat) exemplum incunctanier protulerunt laudaveruntque? Et quoniam partitis quaquaversum Vrsulanarum Virginum reliquiis, longe lateque propagatus etiam fuerat earum cultus, simul cum earumdem Legenda, ecclesiasticis Legendariis inserta; postquam his, propter prolixitatem sepositis, successerunt quæ appellantur Breviaria; antiquiora hujus generis pleraque nihil quidem habent de Cyriaco, [nec non in Breviariis, etiam Romanis.] quia veteris Legendæ priorem dumtaxat particulam exhibent, quantum uni tribusve Lectionibus satis erat; ubi vero solennior cultus vel plures vel prolixiores lectiones adhibend as suasit, etiam de illo referunt præcitata. Sic Romanum apud nos Breviarium, anno MDXXII excusum Venetiis, cum totis novem de ipsa Paßione Lectionibus ac reliquo Officio proprio, in earumdem Lectionum sexta, narrato Virginum Romam appulsu, dicit, quod ad earum adventum Papa Cyriacus valde lætatus, cum ipse esset de Britannia oriundus, eas summo cum honore suscepit, cum omni Clero & Populo. Angelus autem Domini apparuit Papæ in ipsa nocte, monens eum ut cum eis iret & palmam perciperet Martyrii. Quod apud se celans, coram omnibus Cardinalibus, ipsis licet reclamantibus, & dicentibus non decere Papam post quasdam mulierculas abire, Papatui resignavit … & Lectione VII … Secutus est autem ipsum Vincentius Cardinalis, & Jacobus de Britannia Patriarcha Antiochenus &c. Allegatur etiam aliud anni MDL Breviarium, paulo aliter ordinatum, ubi similibus fere verbis res eadem dicitur; quodque renuntiavit, cum anno uno rexisset Ecclesiam & mensibus circiter tribus, nonus decimus post Petrum Apostolum.

[4] Verumtamen videtur Romanis ea narratio perquam dubia atque suspecta semper fuisse: nam Bonifacius Papa VIII, auctor sexti Decretalium; [sed ab his cito expunctus,] cujus (utpote Cælestino V renuntiante promoti) maximi intererat, rem adeo inusitatam, multumque an licita esset disputatam, exemplis pluribus confirmare; neminem invenit quem nominare vellet, præter S. Clementem, licet alioqui (sicut vidimus) nominatißimæ tunc essent quæ prætenduntur revelationes. Cum autem Venetum illud, quod dixi, Breviarium Romæ comparuit; licet in eo nihil haberetur de expuncto Cyriaci nomine (res profecto incredibilis & exemplo carens, si non etiā impoßibilis) adeo narratio universa displicuit, [relicta sola commemoratione S. Vrsulæ & Sociarum.] ut mox expungi jussum sit totum S. Ursulæ Officium, pro eoque vetus S. Hilarionis restitui ad XXI Octobris; uti apparet in eo quod habemus, summa cum diligentia emendatum & castigatum, & in alma Venetiarum urbe expensis D. Lucæ Antonii Juncta Florentini (ejusdem qui excuderat primum illud anni MDXXII) impressum anno MDXXIV. Hic tamen in Kalendario adhuc inveniebatur primo loco notatum nomen Undecim millium Virginum: ast in eo quod Joannes Soter excudebat Coloniæ, anno MDXXXUI, omnibus Clericis atque Presbyteris, juxta exquisitam atque laudabilem sacrosanctæ Sedis Apostolicæ ordinationem, per totam Christianitatem indifferenter commune, ubi Lectiones tam de tempore quam de Sanctis, vel e sacris dumtaxat litteris vel ex probatissimis sunt desumptæ auctoribus, [expunctu: denique etiā ex Glossa,] nec mentionem quidem Virginum invenias. Quomodo autem in Breviario præcitato anni MDL (quod non vidi) rursus compareat etiam Cyriacus, equidem nescio: hoc scio non diu sic comparuisse, solamque S. Vrsulæ ac Sociarum Virginum Commemorationem, absque ulla propria Lectione deinceps fuisse retentam. Glossam quoque veterem, quæ usque ad annum MDLIII Cyriaci renuntiationem servaverat, Gregorii XIII jussis correctam evanuisse.

[5] Quid autem mirum, si sagacioribus Romanis, adeo peregrina & primis decem seculis ignota historia, suspecta plurimum fuerit? quando inter ipsosmet Colonienses, [nec ipsismet Coloniensibus omnibus creditus,] sepositis præjudiciis paternisque traditionibus verum animi sensum proferre ausos, non defuerunt, qui saltem Cyriacum Papam expungendum judicarent? Vnus pro omnibus sit, Coloniæ Agrippinæ natus, Wernerus Rollevinck, ibidemq; mortuus anns MDXX. Hic in Fasciculo temporum, quem usque ad annum MCCCCXC perduxit, postquam egisset de S. Pontiano: Nota, inquit, quod in quibusdam Historiis habetur, quod Cyriacus immediate successit Pontiano, & Papatum dimisit ut cum Virginibus martyrio coronaretur: sed temporis ratio hoc non permittit. Ita ille, ex solis quæ tunc habere poterat Catalogorum Pontificiorum monumentis. Quid vero dicturum fuisse putamus, si antiquum hunc nostrum Catalogum habuisset, & recte digestos Consulares Fastos, & in illo ab hujus ipsius temporis auctore scriptum legisset, quod Pontianus Episcopatus in Sardiniam deportatus est Severo & Quintiano Consulibus, ibique discinctus IV Kal. Octobris, & loco ejus ordinatus Anteros XI Kal. Decembris, utique intra unum eumdemque annum CCXXXU, quibus illi Consulatum gesserunt? Prudenter profecto fecerunt Breviariorum Coloniensium tam veterum quam recentium collectores, quod Vrsulanæ historiæ epitomen, satis ægre fidem obtinere natam, non putaverint injecta Cyriaci mentione gravandam apud Ecclesiasticæ Historiæ vel leviter peritos.

[6] [Baronii de eodem sententia,] Baronius, licet in sua chronotaxi, citra Consulare filium ducta, Pontiani mortem differat usque in annum CCXXXUII; Cyriacum tamen velut monstrum eliminat ab Historia Ecclesiastica, hisce verbis: Non audiendi penitus recentiores quidam, qui post Pontianum introducunt Cyriacum quemdam Pontificem, cujus nulla prorsus extat mentio in serie Romanorum Pontificum, vel apud Optatum Milevitanum, vel Augustinum, vel Cresconium, aliosve Indices Vaticanos; nec apud Græcos, ut Eusebium, Nicephorum, vel alios; adeo ut ne digna quidem sit, quæ pluribus confutetur, sententia; quippe quæ nulla penitus nitatur ratione vel testimonio antiquorum. Hoc modo cum aliis infinitis locis argumentetur eruditißimus Annalium parens, [in argumento negativo fundata;] velim scire quibus oculis ista legerint, qui quoties eo ratiocinationis genere cominus urgeri se sentiunt, difficultatem omnem se devorasse putant, si per contemptum dixerint, Argumenta istæc negativa esse quibus concludatur nihil, straminea, infantilia, sagittas parvulorum, idque sine delectu, sine discrimine, quocumque casu; præripiendo eruditis hominibus certißimum quod haberi potest ratiocinium, ad veritatem secernendam a falsitate in rebus antiquis, ubi de facto vel traditione quæritur.

[7] Stramineus ergo secundum istos argumentator Baronius, infantes Patres, Concilia, Doctores, quotquot, etiam in causis fidei, nedum in historicis quæstionibus, sic fuerunt [quali etiam Patres ut convincenti,] ratiocinati. Specimen ex infinitis unum detur alterumve. Gregorius Nyssenus Orat. I contra Eunomium. Unde hanc affirmandi audaciam quis habet ut dicat, ipsum Dominum, qui est omnis creaturæ opifex & conditor, non esse increatum? Ex qua divinitus inspirata voce? Quis Apostolus, quis Euangelista talem emisit vocem? Quis Propheta, quis Legislator, vel Patriarcha, vel quis alius eorum qui a Spiritu sancto afflati & instructi fuerunt? Catholici Præsules, in Collatione cum Severianis & Acephalis, Constantinopoli habita anno DXXXII, oppositos sibi ab illis Dionysii Areopagitæ nomine codices hoc repudiant argumento: [quando negatio est universalis,] Illa testimonia, quæ vos Dionysii Areopagitæ dicitis, unde potestis ostendere vera esse, sicut suspicamini? Si enim ejus erant, non potuissent latere B. Cyrillum. Quid autem de B. Cyrillo dicimus? quando & B. Athanasius, si pro certo scivisset ejus fuisse, ante omnia in Nicæno Concilio de consubstantiali Trinitate, eadem testimonia protulisset adversus Arii diversæ substantiæ blasphemiam? Si autem nullus ex antiquis recordatus est ea, unde nunc potestis ostendere, quia illius sint, nescimus.

[8] Plura exempla qui volet collecta videre, adeat Ioannis Launoyi Parisiensis Theologi Dissertationem de vi negantis argumenti; [toties usi inveniuntur;] si tamen Dissertatio dici debet, in qua nihil disputatur, concluditur nihil, nisi quod ex sola coacervatione scriptorum omnis generis, in quæstionibus fidei vel historiæ ecclesiasticæ sic ratiocinantium, ultro fluat id, quod in Dedicatoria præfatus erat, eos qui sine ullo discrimine rejiciunt abnutivum omne argumentum, tamquam si nihil difficultatis in eo possit esse; non intelligere quomodo intelligendus sit canon ille, quo ex negativis nihil concludi statuitur. [ut extremæ insensibilitatis sit eo numquam moveri,] Id quod adeo certum atque evidens est sensato cuivis, ut is, qui istam Launoyi scriptiunculam excutiendam suscepit magistellus Carnutensis, ipso statim initio & ante omnia observet, rejiciendas non esse quaslibet argumentationes negativas, neque temere cum aliqua opponitur exclamandum, ex negativis nihil concludi: quia Scriptores sacros, ipsa Concilia, & Ecclesiæ Doctores bene multos, qua antiquioris, qua medii, qua recentioris ætatis, inficialibus argumentis usos fuisse, satis superque compertum habemus, cum eæ præsertim res agitantur, quæ in facto, usu, & traditione consistunt. Itaq; Cyriaci Pontificatum etiam ipse inter fabulas reputat, juxta regulam quam statuit sibi his verbis: Tunc in rebus historicis alicujus erit momenti negativa ratio, cum ex generali gravium, litteratorum, diligentiumque scriptorum, qui ingenii severitati quamdam prudentiam adjunxerint & ad eligendum & ad judicandum, quique sese invicem per multa secula (si de rebus valde antiquis agatur) subsecuti sunt, reticentia formatur: & alibi. Tunc in materia fidei firmissimum est inficiale argumentum, [quod cum generale est aliis videtur firmissimum,] quando ex generali Scripturæ sacræ, Divinæ aut Apostolicæ traditionis, sacrorum Conciliorum & Ecclesiæ Doctorum silentio depromitur. Non existimo hominem, haud satis alioqui constantem sibi nec raro contrarium, adeo excidisse sibi, ut voluerit negativo argumento plus roboris in quæstione fidei quam historiæ inesse. Nihil ergo in hoc discrepat a Launoyo, mentem suam brevius illo, nec minus clare sic explicantem in Dedicatoria: Vt res ex seipsa spectetur, nec admittenda nec rejicienda est quævis abnutiva ratiocinatio: in iis autem quæ ex conditione facti, ex usu & traditione pendent, si quadret in omnem penitus subjectam materiam, firmissima judicari debet; si non quadret (quia potest magis & minus quadrare) aliquando probabilitatis habet aliquid, aliquando nihil, idque sæpius: quo in discrimine regula nulla possit certa constitui, sed quidquid est totum viri sapientis & æquanimi judicio relinquatur, ex quo recte & apposite ratiocinandi leges omnes manarunt.

[9] Quamvis enim in rigore Dialectico non sequatur: Non est scriptum vel dictum, ergo non est factum: [& saltem valet ad fidem suspendendam in quæstione facti,] (nec enim minus fuisset a Christo suscitatus Lazarus, licet hoc Ioannes æque ac alii tres Euangelistæ tacuissent, tacuissent etiam Apostolorum discipuli, & his ætate proximi omnes) recte tamen sequitur: Hoc vel illud caret congruæ antiquitatis & auctoritatis testimonio, ergo factum esse non est prudenter credibile; sicut non esset credibilis resuscitatio Lazari in universali omnium eorum silentio, qui rei gestæ vel interfuissent ipsi vel ex præsentibus accepissent, post centum, ducentos, nedum post septingentos aut mille annos simpliciter asserta; tunc enim locum habet illud Baronii: Quod a recentiori auctore de rebus antiquis sine alicujus vetustioris auctoritate profertur, contemnitur. [absque congruæ antiquitatis teste propositi.] Tanto autem fit certior & evidentior ex argumento negativo demonstratio, quanto notitia facti, de cujus credibilitate controvertitur, ad plures pertingere & a pluribus scripto consignari debuisset, propter insignem sui claritatem: qualis est Romani Pontificatus assumptio, resignatio, vel mutatio; ut est in casu nostro, ubi & scriptor habetur, ipso quo Pontianus discinctus est Anterusque ordinatus anno, Catalogum ab alio collectum prosequi incipiens pro proximis quadraginta annis; eumque secuti tot alii; quos non est credibile non rescituros aliquid de Cyriaco fuisse, etiam illo tacente, si umquam in rerum natura extitisset.

[9] Accedit, quod qui eum primi extulerunt in lucem, eas junxerint circumstantias, quæ faciendæ fidei adeo nihil prosunt, ut potius obsint vehementer. Tale est, quod Romanæ Vrbis ac Europæ pene totius Curiæque Pontificiæ is proponatur sub Pontificatu Cyriaci status, qualis sere est hodie, plenus Regibus, Principibus, Ducibus Christianis; & quidem cum titulis Angliæ, Burgundiæ, Brabantiæ, Constantinopolis; liberrimoque per loca sacra discursu, Cardinalibus quoque & Patriarchis; quorum unus Jacobus, natione Britannus septem annis ecclesiam Antiochenam rexerit; visendique gentilis sui Cyriaci causa Romam advectus, [qualis non est sepulcralis titulus S. Cyriaci,] factus sit itineris Coloniensis socius; & tumulandis cæsorum per Hunnos corporibus sic operam dederit, eo quo post ceteros vixit triduo, ut præcipua quæque nomina saxo insculpserit, prout a Gerlaco Abbate Tuitiensi ad B. Elisabeth perscripta fuisse prætenduntur; de Cyriaco autem nominatim sic. S. Cyriacus Papa Romanus, qui cum gaudio suscepit sacras Virgines, & cum eisdem reversus martyrium suscepit. Ecqua obsecro hic umbra antiquioris styli, [quem Iacobus Patriarcha Antioch. sculpsisset statim ab ejus martyrio.] & ad seculum Christi tertium referibilis? Quis autem Jacobus iste, ignotus Antiochenorum Episcoporum Catalogis, æque ac Cyriacus Romanorum? Idem, inquis, qui Eusebio aliisque Zebennus, vel Zebinus, cui Nicephorus sex annos tribuit. Audio: sed idem Nicephorus, successori ejus Babylæ Martyri sub Decio solum aßignat annos tredecim, proinde succeßisset is Zebenno primum anno Christi CCXL, Zebennus vero ordinatus Modesto & Probo Coss. id est anno Christi CCXXUIII, sedisset annos duodecim integros. Incerta igitur ea ratiocinatio est, & incertior longe conjectura, [Nihilo certius idem creditur esse Zebennus,] qua in unam personam constantur gemina tam diversa nomina: & quidem ut in Antiochenam Cathedram inducatur homo Britannus, ex alieno Patriarchatu advena, absque ullo vetusti exempli suffragio.

[11] Neque levior difficultas est circa eum, quem sibi Cyriacus renuntians suffecisse successorem dicitur. Nam B. Verenæ, [quam pro eodem sumitur Anterus & Hilarus.] quæ prætenditur Elisabethæ revelasse renuntiationem ab illo factam, quodque is non prius ab urbe regressus sit quam ipsius consilio alter ei nomine Anterus substitutus est, contradicit Anonymus, similem sibi factam revelationem prætendens, & asserens, quod B. Cyriaco subrogatur in Summum Pontificem Hilarius. An etiam hic dicetur binominis, nullo teste, auctore nemine? Expedita responsio, inquit, Hermannus Crombachius, in Vindiciis Vrsulanis pag. 553, idem qui Latina voce Hilarivs, Græco & genuino nomine Anteros nominatur: nam Græca vox Ἀνθηρός Latine idē quod Floridvs, seu Hilarvs vel Hilarivs significat. Miror responsi promptitudinem, sed mallem laudare soliditatem. Græce enim Ἀντέρως apud Eusebium & alios scribitur, quod est Amor reciprocus, & penultima brevi hactenus semper dictus est Anterus vel Anteros non Antherus: unde Nicolaus Maniacutius in metrico Pontificum Catalogo, ad Alexandri III Pontificatum, in quo desinit, proferendo, relatis XUIII decessoribus Pontiani, sic porro canit:

Post hos succedit, Papatus in arce locatus,
      Hinc Pontianus, hinc Anterus, hinc Fabianus

[12] Porro tam multis istiusmodi responsis scatet opus Crombachii, [Non ausim ego talia B. Elisabethæ adscribere.] ut verear ne quam tuendam suscepit causam, difficiliorem longe reddiderit; de qua licet nihildum valeam velimve definire, rem integram successoribus servans in Octobrim; de ipsis tamen qui prætenduntur revelationum libris, non possum non judicare, mera esse figmenta; a quibus quidem conatus sum B. Hermannum Steinfeldensem liberare, ad diem VII Aprilis; nunc autem observo Anonymum præfatum, pro ævi sui consuetudine, nomen proprium exprimere, per initialem litteram N. non H. adeoque ab Hermanno esse diversißimum, fortaßis Nicolaum. An autem etiam B. Elisabeth, quam Frater N. secutum se profitetur, poßit credi falsa alienæ fictionis invidia gravari videbimus ad XUIII Iunii. Certe cum recordor Actorum S. Suiberti in Cæsaris insula non procul Colonia per tantam fingendi licentiam consarcinatorum, quantam horror sit vel leviter designatam a Bollando nostro illa refutante videre ad I diem Martii; cogor vereri, ne Suibertinis ac Tuitiensibus monachis certamen fuerit, utri plura fingerent, hi sub nomine B. Elisabethæ divinitus inspiratæ, isti sub titulo S. Marcellini coævi ac discipuli: quidlibet profecto toleraverim potius, quam pro cælestibus revelationibus talia suscipiam.

[13] Interim placet illud Augustini lib. 1 de mendacio ad Consentium cap. 1. Quæstionem istam tam solicite tractabimus, ut quæramus cum quarentibus; utrum autem aliquid inveniamus, [Sed pergam quærere certiora, cum S. Augustino,] nihil nobis temere affirmantibus, lectori bene attendenti satis indicabit ipsa tractatio… in quasi ullus error est, cum ab omni errore veritas liberet, atq; in omni errore falsitas implicet, numquam errari tutius existimo, quam cum in amore nimio veritatis & rejectione nimia falsitatis erratur: qui enim severe reprehendunt, hoc nimium dicunt esse: ipsa autem veritas fortasse adhuc dicat, Non est satis. Sanctus quoque Martinus, ad altare a superioribus Episcopis constitutum cuidam (ut credebatur) Martyri, [& S. Martino.] de quo tamen nihil certi constans sibi majorum memoria tradidisset, grandi se scrupulo permoveri ostendit; & aliquamdiu a loco illo se abstinuit; nec derogans religioni, quia incertus erat; nec auctoritatem suam vulgo accommodans, ne superstitio convalesceret, sicut in ejus Vita cap. 8 narrat Severus Sulpitius. Ipse Crombachius, modestior, quam ut evidentiam argumenti negativi contra Papatum Cyriaci ausit velitque contemnere; licet fateatur eosdem omnes qui pro illo stant, sic loqui ac si is verum supremumque Pontificatum geßisset; solum petit, ut saltem Pontiani in exilium relegati Vicarium fuisse patiamur. Sed neque hoc possumus, constricti auctoritate Catalogi, [Quin neque credere possum Pontiani Vicarium Cyriacū fuisse,] ipso tempore cœpti continuari, affirmantisque, quod Severo & Quintiano Coss. id est anno CCXXU, Pontianus & deportatus in insulam, & in eadem III Kal. Octobris discintus est; & loco ejus ordinatus Anteros Consulibus suprascriptis, XI Kal. Decembris. Idem de Antero postea dicit, quod sedit mense uno diebus X, & dormit III Nonas, Maximino & Africano Coss. id est CCXXUI: succeßitque iisdem Consulibus Fabianus.

[14] Satis autem videtur ridiculum, quod Maximinus (aliis Maximus) & Africanus, Consules anni præfati, trahantur ad annum aliquem posteriorem, si non ut Ordinarii (nam alii nominantur in Fastis) saltem ut Suffecti: quodque non solum primus (qui utique etiam Imperator erat) sed etiam secundus donetur titulo Principis, velut Collega in Imperio. De utrisque autem simul dicatur, quod cum explorassent iter Sanctarum, quo perrecturæ erant, miserunt cum festinatione legatos ad quemdam cognatum suum nomine Julium, [aut Maximinū Imp. ejus ac Virginum necem,] qui erat Princeps gentis Hunnorum, hortantes eum ut educto exercitu suo persecutionem Sanctis inferret, ac deleret eas. Quasi Maximinus, qui mox a sua evectione ipsoque anno CCXXXUI persecutionem fecit adversus Ecclesiarum Sacerdotes, tam Romæ per se quam alibi per edicta sua, ut scribit Eusebius; timuisset Romæ & sine milite copioso aggredi imbellem ejusmodi turbam: & opus habuisset barbarico exercitu, nescio unde evocando Coloniam, quo iter institui intellexerat. Barbarus quidem Maximinus erat, Gotho patre, matre Alana, rusticanis hominibus natus in Thracia; ex pastore ovium miles Romanus, [Hunnis Coloniæ patrādam commendasse.] ex milite autem citra Senatus suffragium ab exercitu acclamatus Imperator: sed hujus cognato Iulio (si quis fuit unquam ei cognatus hoc nomine) quis nisi temere parem felicitatem detulerit inter Hunnos, apud Meotidem paludem longe a Thracia commorantes, & integro post hæc seculo ac primum duce Attila in Romanum Imperium progressos. Ferrei capitis ac stomachi sit oportet, qui hæc omnia sustinere atque concoquere sic posse se credat, ut ea pro divinis revelationibus suscipiant alii, & nefas putent vel dubitare.

[15] Non est tamen culpandus Hermanni Crombachii, viri omnino optimi & mihi quoad vixit amicißimi, zelus; quo etiam illa, quæ de Breviario Glossaque expuncta circa Cyriacum diximus, defendere ut vera conatus est. Recte enim ac vere sentiebat, ex istiusmodi Ecclesiæ dispositione nequaquam sequi, erroneam esse opinionem quæ Coloniæ retinebatur; & qua subversa, videbat vacillare fidem sepulcralium, de quibus egimus titulorum, & revelationum earum quas desuper putabatur habuisse B. Elisabetha. Ne tamen vel in hoc argui posset, [non reprehendo tamē quod ex punctam Glossā tueri velit aliquis:] consulendum sibi credidit Petrum Marionum, Iurisprudentiæ titulo inter Romanæ Vrbis Advocatos ab annis nunc quinquaginta celeberrimum; unde etiam responsum accepit, a nostro scopo non alienum, & pag. 121 integre ab eo productum in hæc verba: Non crederem Glossam Joannis Andreæ idcirco minime allegari posse, quod e corpore Juris Canonici erasa fuerit, cum minime appareat summi Pontificis auctoritate fuisse improbatam. Nam Gregorius XIII, in priori constitutione, quæ in ipso Decreti a Gratiano compilati vestibulo occurrit, verbis utitur… ex quibus apparet, non fuisse intentionem summi Pontificis, ut Glossæ Catholicorum virorum, quamvis erroneum aliquid continentes, de medio tollerentur; [nec enim hoc Ecclesia prohibet;] cum satis esset, brevi aliqua nota apposita, lectorem de recta sententia admonere; id quod videmus in pluribus locis Decreti, tam respectu Glossæ quam ipsius Gratiani, factum fuisse. Verum ut concedamus ab illa sententia appellari posse, & Joannem Andream in locum, unde fortassis nimis rigide rejectus fuerat, esse reponendum; non habebit tamen ejus Glossa (de Cyriaco scilicet) eamdem vim & efficaciam, quam reliqua ejus scripta obtinent, quæ de Juris Pontificii quæstione tractant, maximam scilicet apud omnes… sed eam quam habent Jurisconsulti, de aliena professione tractantes, qualis est historiarum cognitio, quæ, pro temporum conditione, non potuit ad Joannem Andreæ, nec ad ceteros ejus ætatis, exacta pervenire.

[16] Non poterat ipsamet Iurisprudentia aptius respondere in Historicorum favorem, [sicut neovetat sustineri quæ jussit expungi e Breviario;] qui non existimant Pontificia auctoritate se constringi, ad habendum pro canonizato quidquid quomodocumque probatum improbatumve Romæ fuerit. Nec sane quia ex lectionibus de S. Brunone, ad instantiam Academiæ Parisiensis, expuncta est occasio conversionis vulgo jactata, desinit religiosißimus Patrum Carthusianorum Ordo eamdem adhuc ut veram tueri; & Ioannes Columbi noster in capite suorum Opusculorum ponere non dubitavit Dissertationem de eo argumento; doctam sane, sed in qua non satis æquus Adversario suo, nec considerans quo de argumento disputetur, accusat eū irreverentiæ in Apostolicam Sedem, quod illam damnati Canonici anastasim, nunc quidem expunctam, olim tamen in Romano Breviario lectam probatamque, subinde ausit appellare Fabulam. Quasi vero Breviariorum collectoribus & recognitoribus historiarum illis contentarum quidquam detrahat, quod ut homines humanis opinionibus ducti, potuerint aliquid ut verum recipere, quod posterior atque eruditior ætas plane ut fabulosum explodit.

[17] Neque adeo peregrinum videri cuiquam debet, si magnis rationibus adductus aliquis (uti adducti fuerunt illi qui prædictam anastasin primi vocarunt in controversiam) contra totius unius Ordinis sensum veniat circa ejus originem. Numquid enim (ut alios prætereā) Sanctus ille Cyriacus, initio hujus Dissertationis nominatus, desinit esse modis omnibus fabulosißimus, quia Crucigeri per seculorum priorum ignorantiam cœperunt dicere, [aut econtra quæ aliquando in eo fuerint, haberi pro fabulis.] eum fuisse Fundatorem sui Ordinis; licet certum aliis videatur, eos primum venisse in censum religiosorum Ordinum, sub imperio Latinorum in Syria; & vere Sanctus Hierosolymorum Episcopus Cyriacus, longe antiquior Crucis inventione demonstretur? Satius igitur fecisset, Columbus si animo & calamo temperans rem suam egisset; ostendissetque prædictam anastasin non primum audiri & credi cœptam (uti Adversarius dixerat) tribus fere seculis post mortem S. Brunonis, quando ipsam scripto consignavit Ioannes Gerson anno MCCCCXX, sed testes habere, quos in prima appellat pagina, ex Ordine Carthusiano ab anno MCCCXCI, LXXXIII & XIII, imo MCCXCUIII & MCL, sic ut ultimus solum XLUIIII annis distet a morte Sancti Fundatoris, obita anno MCI. Ita agendum aliis quibuscumque, cupientibus in historica quæstione movere veritatis amatorem ad prudentem assensum: non advocandus Deus e machina; nec si quid forte erravit Pontifex aliquis fastuose jactandum, maxime in ea re quæ notitiam ejus enormi excedit temporis intervallo; multo minus exigendum ut Papalia omniaverba in summo quem aliquis forte pretendere potest intelligantur rigore; sed gratia habenda iis qui tolerabili aliquo sensu eorum conantur salvare veritatem, quando rigor ille teneri nequit; hæc enim summa est quæ illis tali casu debetur reverentia.

XX S. ANTEROS.

Ab an. 235 22 Novembris, ad 3 Ian. 236.
* Baron. a 3 Dec. ad 3. Ianuar. 238.

Anteros, natione Græcus, ex Patre Romulo, fuit tempore Maximini, ordinatus anno CCXXXU, XXII Novembris in Dominica: sedit mensem 1, dies XIII, usque III Januarii, anni CCXXXUI *, sepultus in cœmeterio Callisti via Appia: & cessavit Episcopatus menses XI, dies UII.

[1] Tam diuturnam Vacationem fecerit persecutio, quæ sævißima fuerat excitata, [Causa longioris Vacationis.] Alexandro Imperatore a militibus occiso, circa medium mensis Martii anno CCXXXU; tum enim quasi sublato obice (nam ipse post mortem Vrbani faverat Christianis) crudelitas Gentilium sese exeruit, præsertim Romæ sub Præfecto Maximo, novi Imperatoris Maximini edictis stimulato: cui etiam Præfecto potius quam absenti Alexandro, adscripserim Pontiani exilium, si hic illo vivente fuerit in Sardiniam deportatus, uti verosimile facit Catalogus, dum Alexandro tribuit relegationem istam. Sed & hic, quantumvis alias benignus in nostros, motus tamen fuisse potuit calumniosis Præfecti delationibus, suggerentis quod plebs Romana Christianorum incrementis ac libertate pene publica vehementius irritata, in seditionem esset convertenda, nisi ablegato saltem illorum capite placaretur.

[2] Dedimus ad XIIII Maji, Acta S. Pontii Senatoris Romani, circa annum CCLVII, Cimellæ in Alpibus maritimis martyrizati, descripta ab ejus alumno & comite Valerio, omnium oculato teste, [Pontificatus brevitas:] prout ea ab exceptoribus pecunia redemisse se ait; nec ætatem mentiri persuadet accurata Pontificum Imperatorumque notitia, qualis in non coævis paßim solet deficere. Ibi num. 6 dicitur, quod in ipsis diebus, quibus in Senatum cooptatus fuit Pontius, sanctus Papa Pontianus gloriosa morte migravit ad Dominum: post quem Anteros præfuit Ecclesiæ mense non amplius uno. Catalogus quoque notans initium Anteri sub iisdem Consulibus, sub quibus in Sardiniam deportatus est Pontianus; martyrium vero, sub Consulatu Maximini & Africani; Chronologiam stabilit, certosque nos reddit, annos XI vel XII, qui ei a secundo Catalogo & Anastasio tribuuntur, esse expungendos, ut temere adjectos. Nisi opinari quis velit, Anterum jam olim fuisse ordinatum Episcopum Vicarium Urbani Papæ, sed prius quam hic caperetur captum etiam aut relegatum fuisse, unde factum sit, ut ejus loco ordinaretur Pontianus, primum Vicarius, deinde Pontifex. Anteri autem nusquam meminit Hieronymianum Martyrologium, nomine fortaßis per librariorum socordiam corrupto aut omisso: quapropter cogimur diem sepulturæ notatum a 2 Catalogo pro die mortis accipere, quæ fortaßis eodem die contigit, si Martyr, ut paßim creditur, ille obiit.

[3] Inter pseudepigraphas Isidori Mercatoris consarcinationes, sub nomine Anteri, habetur Decretalis Epistola, ad Episcopos Provinciarum Bæticæ & Toletanæ, [Decretalis conficta.] de mutatione Episcoporum, data XII Kal. Aprilis, Maximiano & Africano viris clarissimis Consulibus, id est sesquimense post mortem ipsius Anteri, sicut ex dictis constat. Neque ad illam a convictione imposturæ eximendam juvare potest Auxilius, qui Formosi Papæ ordinationem defensurus seculo IX exeunte, in capite libri I ponit auctoritatem inde acceptam, qua dicitur, non transire de civitate in civitatem, neque de minori civitate ad minorem; qui hoc non suo libitu, non ambitu, non propria voluntate facit; sed aut vi a propria Sede pulsus, aut necessitate coactus, aut electione aut exhortatione Sacerdotum aut populorum ad aliam civitatem transfertur & inthronizatur. Etenim a viris eruditis ostensum est, compilationem illam, quamvis falsum nomen Isidori præferat, fratris scilicet S. Eulogii, qui Moguntiæ aliquamdiu peregrinus sive exul vixit; esse tamen verum seculi ejusdem fœtum, circa annum DCCC, sub Riculfo Episcopo Moguntinensi ex Hispaniis allatum, & per Germanos Romanorum captantes gratiam studiose vulgatum; cui diffidere nesciens Auxilius iste, ante omnia usus est tam opportuno in rem suam loco, exemplisque ibi productis Eusebii & Felicis; quorum primus, de quadam parva civitate, Apostolica auctoritate, Alexandriam; secundus, de civitate ad quā ordinatus erat, communi Episcoporum & reliquorum Sacerdotum ac populorum consilio, translatus sit Ephesum, ambo ignoti antiquioribus.

XXI S. FABIANVS.

Ab an. 236 ad 250. an. 13, m. 1 d. 10.
* Baron. a 238, ad 253, an. 15, d. 4.

Fabianvs, natione Romanus, patre Fabio, fuit temporibus Maximini & Gordiani & Philippi, ordinatus anno CCXXXXUI, XI Decembris in Dominica; seditque annos XIII, mensem I, dies X; martyrio coronatus XX Januarii anno CCL *: & cessavit Episcopatus annum I, menses III, dies UI.

[Cultus cum S. Sebastiano.] Sepultus est, inquit secundus Catalogus, in Cœmeterio Callisti via Appia XIII Kal. Februarii, nec ab hac die alia mortis dies requirenda videtur: quandoquidem ad eamdem Hieronymianum martyrologium ipsum sic habeat, & quidem primo loco Romæ in cœmeterio, Fabiani Episcopi & Sebastiani: cujus posterioris, eodem die annis XXXU post Fabianum sub Diocletiano martyrizati, tanta fuit celebritas, ut licet sancti hujus Pontificis nulla extarent Acta, conjuncta tamen utriusque commemoratio & forte etiam aliquando corpora, utriusque parem venerationem reddiderit. Postea tamen a Sergio Papa II translatum corpus, sive pars ejus est ad ecclesiam SS. Silvestri & Martini in montibus.

[2] Antiquior Catalogus annos Sedis XIIII, menses XI, [Tempus Sedis.] dies X numerat: sed annum unum detrahendum docent Consules; iidemque jubent ut pro XI mensibus sumamus unum, qui solus habetur in 2 Catalogo. Fuerunt autem priores, & eodem quo Fabianum ordinatum diximus Decembri magistratum finiverunt, Maximinus & Africanus; posteriores, Decius II & Gratus, eumdem iniverunt ipso Ianuario quo ille ad palmam venit. Neque suspecti hi esse possunt æque ac numeri, cum sicut jam sæpe notavimus in numeris facile sit errores obrepere scribentibus, in nominibus non item.

[3] Henschenius, quo mensium numerum utcumque salvaret, censuit successorem Cornelium ordinatum circa IIII Junii, [Vacatio plus quam anni I probatur.] anni CCL, cum post martyrium S. Fabiani Sedes vacasset mensibus IIII, diebus XU. Sed IIII Iunii in feriam III, non in Dominicam eo anno convenit: & sicut recte observat Schelstratius, in gravi illa sub Decio persecutione, cujus initio passum Fabianum tenemus, Sedem ultra quatuor menses vacasse indicant litteræ Cypriani ad Clerum Romanum & hujus ad illum responsa, utique nuntiis ultro citroque ter quaterque mißis, in quibus aliisque a Clero Romano actis annus facile totus elapsus esse potuit, sicut etiam Card. Baronius censuit ad an. 253 num. 87. Nihil tamen istam diuturnitatem cessantis Episcopatus efficacius probat, quam ipse primus Catalogus, quando dicit, quod post passionem Fabiani Moyses & Maximus Presbyteri & Nicostratus Diaconus comprehensi sunt, & in carcerem missi: quo tempore supervenit Novatus ex Africa, & separavit de Ecclesia Novatianum & quosdam Confessores, postquam Moyses in carcere defunctus est, qui fuit ibi menses undecim, dies undecim. Atqui Epistola Cypriani 16, ad eosdem necdum schismate divisos scripta est ante creationem Cornelii, & quidem, cum eorum patientia revertentis anni volubilem circulum victricis gloriæ dignitate transgressa esset; unde idem Baronius num. 28 etiam notat, eatenus pace & unitate concordes, in creatione Cornelii primum schismate fuisse divisos causa Novatiani. Est porro loco Annalium jam citato operæ pretium legere, quam multa eo tempore egerit, scripserit, decreverit Clerus, pro incumbente tunc sibi Ecclesiæ universalis cura: miraberis enim tam multa uno anno fieri potuisse, adeoque non longum videbitur tempus huic vacationi constitutum.

[4] Quod Epistolas Fabiano suppositas attinet, una Kal. Julii, Maximino & Africano Consulibus data, [Decretales fictæ,] ordinationem ipsius quinque mensibus prævenit; altera, Africanum & Decium Consules nominat, nusquam simul inveniendos in veris Consularibus Fastis.

XXII S. CORNELIUS.

Ab an. 251 ad 252. an. 1, m. 3, d. 10.
* Baron. a 254, ad 255.

Cornelivs, natione Romanus, fuit temporibus Decii & Volusiani cum Gallo regnantis, ordinatus XXUII Aprilis, in Dominica anno CCLI; atque cum vixisset in Pontificatu annum 1, menses III, dies X, Centum-cellis gloriosam dormitionem accepit U Augusti, anno CCLII *; indeque relatus, sepultus est juxta cœmeterium Calisti XIIII Septembris quando colitur: & cessavit Episcopatus dies LXU.

[1] Primi Consules Decius II & Decius, cum secundis Gallo & Volusiano satis probant, recte etiam hic ex fide Catalogi 2, [Dies cultus.] sumptum annum I pro II, quos notabat Catalogus prior: quod diem, locum, & modum Mortis attinet mox plenius declarabitur. Quia autem peregre mortuus Cornelius erat, ideo Romana Ecclesia Depositionis apud se factæ diem pro Natali semper habuit; & sic inscriptus reperitur Cornelius Hieronymiano Martyrologio, & quidem primo loco post Exaltationem S. Crucis, postea fortaßis adjunctam, Romæ in Cœmiterio via Appia Natalis Cornelii Episcopi.

[2] [Interpontificii spatiū.] Interpontificii tempus ex secundo Catalogo acceptum die uno imminuimus, quia ejus auctor videtur extremum Cornelii voluisse comprehendere; nec volumus ipsum strictius intelligendo amittere Dominicam pro institutione successoris. Observo etiam ab eodem auctore, in definiendis vacationibus, eisdem plerumque adnumeratum videri ipsum mortis diem; & hoc etiam ut plurimum fecisse Baronium, quoties institutionem successoris ordinat secundum dies Vacationis notatos in libro Pontificali, quem sibi præ oculis præcipue ponit post Anastasium.

[3] Restat ut notes, neutros ex prædictis Consulibus, nec ullum quod in fastis reperiatur par Consulum subnotari Epistolis Cornelio mendaciter attributis, [Decretales fictæ.] quando finguntur datæ Decio & Maximo Consulibus, quorū ultimus nonnisi secundo post Decii mortem anno Magistratum iniit.

DISSERTATIO VI.
De loco, modo, ac tempore, quo obiit S. Cornelius.

Paßim quidem creditur sanctus Pontifex, Romæ ante templum Martis, una cum Cereali ejusque familia fustibus occisus: & quia constat Centum-cellas relegatum fuisse, [Fingitur Romæ cæsus sub Decio,] putatur inde ob communicationem litterarum cum S. Cypriano retractus ad Imperatorem Romam esse, & Cereali ad custodiam traditus. Sed quantumvis antiqua ea persuasio fuerit, ex auctoritate 2 Catalogi, quem Beda, Ado, Anastasius sunt secuti; videtur tamen prævalere iis omnibus debere auctoritas antiquioris Catalogi.

[2] Nec obsunt S. Cornelii quæcumque Acta; hæc enim tum aliis multis laborant vitiis, [cui eum superfuisse dicit Cyprianus.] tum eo imprimis, quod & exilii imperati & mortis Cornelio irrogatæ auctorem faciant Decium: a quo nihil omnino passum Sanctum, Dei ipsum tuentis potentiæ adscribit S. Cyprianus in Epist. 52, occisis Deciis & superstite adhuc Cornelio scripta ad Antonianum: ubi illum laudans, Quanta, inquit, in suscepto Episcopatu virtus? quantum robur animi? quanta firmitas fidei? Sedisse intrepidum Romæ in Sacerdotali cathedra eo tempore, [Fuit tamen sub eo ad quidvis ferendum paratus,] cum tyrannus infestus, Sacerdotibus Dei fanda & infanda comminaretur; cum multo patientius & tolerabilius audiret levari adversus se æmulum Principem, quam constitui Romæ æmulum Sacerdotem… Etiamsi majestas Domini protegentis & bonitas Sacerdotem, quem fieri voluit, factum quoque protexit: tamen Cornelius, quantum ad ejus devotionem pertinet, passus est quidquid pati potuit: & tyrannum, armis & bello postmodum victum, prior Sacerdotio suo vicit.

[3] Adde quod postquam ab urbe disceßit Decius, contra Gothos pugnaturus, quo bello sub finem anni CCLI periit; & postquam in carcere Moyses obiisset, die XXU Novembris, quando colitur; Cornelius, [ac tandem relegatus Centum-cellas.] quasi respirante per mortem tyranni Ecclesia, factus audacior. Synodum plusquam sexaginta Episcoporum Romæ celebrare non timuit. Hæc porro ejus fiducia, æque ac litterarum ex Africa venientium frequentia, ad Gallum Imperatorem deferri potuit; eique, ut suspicax est omnis nova potentia, seditionem minari visa, causam deinde dare comprehendendi Cornelii; & cæsis quos baptizarat militibus, relegandi Centum-cellas; ubi consolatorias Cypriani acceperit ante mortem, ærumnis in carcere Romano toleratis verosimiliter acceleratam.

[4] Quia autem corpus Romam relatum, eodem loco conditum fuit, ubi Cerealem & socios antea tumulaverat B. Lucina; factum videtur ut quorum fuit conjuncta confeßio ac deinde sepultura, eorum unus fuisse crederetur exitus, per martyrium uno die ac loco toleratum. Videtur autem & illorum paßio & Cornelii expulsio ad initium Martii pertinere: hoc enim suadet dies III Nonas Martii, apud Anastasium, quo dicitur Cornelius omnia bona ecclesiæ tradidisse Stephano Archidiacono, quasi jam ad mortem damnatus, quæ tamen ipsi sit in exilium commutata. Ex his autem liquet correctione aliqua egere S. Hieronymum, primo in Vita Pauli Eremitæ, ubi ait, quod sub Decio & Valeriano persecutoribus Cornelius Romæ & Cyprianus Carthagine felici cruore damnati sunt: & rursum in libro de Scriptoribus, ubi dicit de Cypriano, quod Passus est sub Valeriano & Gallieno Principibus, eodem die quo Romæ Cornelius, sed non eodem anno.

[5] Initium hujus Pontificatus ad mensem Aprilem pertinere Baronius censet: quia Paschali tempore posteriorem fuisse electionem, [Pontificatū inierat mense Aprili,] Majo autem priorem, suadent ante & post acta. Fuit anni CCLI Pascha celebratum XXIII Martii; ab hoc die quantum removenda sit Cornelii electio, non potest nisi per conjecturam definiri: quam in debili Catalogi 2 auctoritate debilem plane, donec alia melior ratio occurrat, possumus quomodocumque collocare. Dicitur ibi inter Fabianum & Cornelium cessavisse Episcopatus dies UI. [mortuus 5 Augusti.] Hunc numerum si retineas, & defectum suppleas additione unius anni ac trium mensium, uti faciendum ostendimus; a die XX Ianuarii, quo passus est anno CCL Fabianus; pervenies ad XXUII Aprilis, quo creatus sit anno sequenti Cornelius. Hinc porro per ann. I, menses III, dies X, quibus is sedit progrediens, pervenies ad diem V Augusti, quo Centum-cellis idem obierit.

[6] Ast XIU Septembris colendum Cornelium antiquiora omnia Martyrologia præscribunt. Fateor: Sed dies hic acceptus est ex Actis, unde & secundus Catalogus accepit, [depositus Romæ 14 Septemb.] ubi dicitur sepultus S. Cornelius in Crypta juxta Cœmeterium Callisti, Via Appia, XUIII Kalendas Octobris. Hoc autem omnino verum existimo. Cum enim extra Vrbem obierit Cornelius, consequens fuit (sicut supra dixi) ut Corporis juxta urbem depositi dies magis solennis ad posteros haberetur, & fastis adscriberetur. Fuerit igitur facta sancti Corporis Translatio, Centum-celis Romam, quadragesimo post Sancti mortem die; & nihil obstabit, quo minus censeri poßit S. Cornelius ordinatus die XXUII Aprilis. Atque ita probata nostræque chronographia aptata manet Baronii sententia, quoad mensem initi Pontificatus.

XXIII S. LUCIUS.

Ab an. 252 ad 255. an. 2, m. 4, d. 23.
* Baron. a 255, ad 257. an. 1 m. 4, d. 14.

Lucivs, natione Romanus, ex patre Porphyrio, fuit temporibus Galli & Volusiani, ordinatus Cornelii relegati Vicarius, fortasse Centumcellis anno CCLII, XXIII Junii, feria quidem tunc IIII, sed in carcere vel exilio, ubi Dominicæ ratio habenda non erat: eidem vero successor suffectus X Octobris in Dominica, rexit Ecclesiam, qua Pontifex. qua Vicarius, annos II, menses UIII, dies X, usque ad IIII Martii, quando obiit anno CCLU, & sepultus est in cœmeterio Callisti Via Appia: cessavit Episcopatus diebus XXXXI.

Tres quidem annos, præter jam dictos dies ac menses, habent omnes Catalogi: sed evidens, quamvis Antiquum & ideo universale mendum, redarguunt pari ubique consensu notati nec tertium annum Lucio dari permittentes, [Tempus sedis:] Consules, primi, Volusianus & Gallus; secundi, Valerianus III & Gallienus II. Interim suppositionis convincitur quæ extat sub nomine ejus Decretalis, data Kal. Aprilis Gallo & Volusiano Coss. quia tunc necdum erat ipse ordinatus, [Decretalis ficta:] ne quidem ad Vicariatum. Mss. quædam Anastasiana apud Florentinium, Natione Tuscum de civitate Luca ex patre Lucino scribunt; unde is factum putat, ut postea Vmbaldus Allucingus Lucensis anno MCLXXXI creatus Pontifex, Lucii III nomen optaverit.

[2] Diem Mortis, a primo Catalogo tam distincte notatū, secutus in suo Martyrologio Hieronymus ad IIII Nonas Martii, [dies mortis.] post Natalem Martyrum DCCC vel DCCCCC, Romæ, inquit, depositio Julii Episcopi. Verum librariorum esse errorem, & legendum Lucii, ex Vsuardo & ceteris probari potest, nec non ex antiquißimo ad Bedam genuinum supplemento Divionensi.

[3] Inter pontificium autem dierum XXX, quod habet secundus Catalogus; undecim diebus augendum docet tempus sequentis Pontificatus, sic & non alias recte ordinabile.

[4] Baronius miratur, quomodo sub Valeriano ac Gallieno martyrio affectus S. Lucius dicatur: [Martyrium sub Valeriano,] De tempore enim indubitatam fidem facit Dionysius, inquit, Episcopus Alexandrinus: qui cum his ipsis temporibus vixerit, ad rerum gestarum veritatem probandam, instar omnium esse debet; imo unum eum ceteris prætermissis auscultare debemus. Hic autem absque aliqua ambiguitate testatur, Valerianum permultis ab exordio Imperii sui annis de Christianis optime meritum. Quamobrem nihil est quod ad Valeriani Imperium Lucii Martyrium, quod furente persecutione Cypriano auctore factum esse constat, referre jure possimus: præsertim si Eusebio assentiamur dicenti, ipsum vix octo mensibus sedisse. Hæc Baronius ad annum 257, more suo & annos Imperatorum & nomina Consulum biennio retardans, usque dum ad Probi tempora veniens, illam duorum annorum excrescentiam corrigat duorum Consulatuum extinctione. Sed uti ipse non credit Eusebio de octo mensibus, ita nec nos eidem Eusebio credimus de tempore occisi Lucii.

[5] Quod autem Baronius irrefregabile putat testimonium Dionysii, & revera tale esset, si inveniretur; [jam inde ab an. 250 Christianorum hoste,] id ego apud Eusebium lib. 7, cap. 9, ubi Dionysii verba referuntur, non invenio; sed solum quod Valerianus, quamdiu erga Sanctos Dei mansueto erat animo, nemo fuerit ipso benevolentior: postquam autem se in cujusdam magorum Principis tradidit potestatem, nemo etiam crudelior extiterit. Quamdiu autem mansuetudo Valeriani duraverit cum nec eminus quidem indicet Dionysius; non recte Baronius de permultis Imperii annis id intellexit, quod nec de primis quidem Imperii diebus necessario debet intelligi: potest enim ille in illius Magi potestatem se tradidisse sub Imperio Decii aut etiam citius, eique ad persequendos Christianos operam haud vulgarem navasse, ut ideo, teste ipsomet Baronio ad finem anni 253, utriusque nomine dicta sæpius sit Decii & Valeriani persecutio. [vivente adhuc Decio.] Cumque Decius in procinctu adversus Gothos Senatui arbitrium detulisset eligendi Censoris, omnium suffragiis electus Valerianus sit, tamquam amicus bonorum, inimicus tyrannorum, hostis criminum, hostis vitiorum (inter quæ vel præcipuum censebatur fidei Christianæ profeßio) dici potest Valerianus regressus Romam ad munus illud quam severißime exercendum. Quinimo ad X Maji & Acta SS. Alphii, Philadelphi & Cyrini diximus, eum jam inde ab initio Decianæ persecutionis, id est ab anno CCL fuisse illius incentorem & ministrum præcipuum. Non itaque nos premit iste Dionysii locus, qui Valerianum, una cum ipsomet Illustrißimo Baronio, agnoscimus hostem Christianorum ante mortem Deciorum, id est ab anno saltem CCLI, sub cujus finem hos interfectos dicimus; biennio autem post Valerianum exorsum imperare, id est in fine anni CCLIII, qui & Consulatui ejus primo adscribitur, adeo ut Lucius tertio demum ejus Consulatu, Christi anno CCLV fuerit Martyr factus, & satis sit temporis quo Valeriani mens mutari potuerit, etiamsi concederetur (quod nec a Baronio quidem concedi potest) initio Imperii sui benignus erga Christianos fuisse.

[6] Quæ vero objici possent ex Baronio, ad serius inchoandum Valeriani Imperium, [Solvitur objectio ex Tribunatibus Decii.] de anno tertio & quarto Galli ac Volusiani, quibus biennium dumtaxat tribui solet, nituntur inscriptionibus manifeste corruptis. Nam si secundus Tribunitiæ eorum Potestatis annus in aliquibus earum recte componitur cum secundo Consulatu; necessario fallere dicendæ sunt inscriptiones aliæ, quæ cum eodem secundo Consulatu componunt III & IV annum dictæ Potestatis, uti recte observavit Labbæus noster in Epitome chronologica.

XXIIII S. STEPHANVS.

Ab an. 255 ad 257 an. 2, m, 3, d, 19.
* Baron. a 257, ad 260, an. 3, m. 3, d. 22.

Stephanvs, natione Romanus, ex patre Julio, S Lucio in exilium ejecto, Vicarius ejus ordinatus XIII Februarii in Dominica anno CCLIII successor vero ejusdem institutus anno CCLU, die u Aprilis similiter in Dominica, temporibus Valeriani & Gallieni, rexit Ecclesiam qua Vicarius qua Pontifex, annos IIII, menses u, dies XXI, usque ad II Augusti, quando Martyrio coronatus est anno CCLUII *, sepultus in cœmeterio Callisti via Appia, postea autem a Paulo I, translatus ad ecclesiam SS. Stephani & Sylvestri nunc dictam S. Silvestri de Capite. Cessavit Episcopatus dies XX.

[1] Primi Consules Volusianus & Maximus recte signant annum, quo Vicarium Lucii ordinatum statuimus Stephanum; sed quia secundi notabantur Valerianus III & Gallienus II, [Ratio alteratæ circa Stephanum sententiæ:] atque adeo idem annus quo mortuus fuit Lucius, censuit Henschenius, vix quinque integros menses Pontificem fuisse Stephanum; & pro eo quod in primo Catalogo ei tribuebantur anni IIII menses II, dies XXI, credidit intervendos numeros dicendosque annos II, menses IIII. Verum (ut recte observat Schelstratius) S. Stephanum ultra quinq; menses contra rebaptizantes egisse ut verum Pontificem, clamat Cypriani auctoritas, dum hac in re eum egisse insinuat tamquam Episcoporum Episcopum; uti & Firmiliani testimonium, de Petra Ecclesiæ fundamentali, in qua eum gloriari solitum manifeste declarat. Addo, ejusdem Firmiliani Epistolam datam esse, cum fere vigesimus secundus annus esset a morte Alexandri Imperatoris, ut notat Baronius ad an. 258 num. 46: ea autem accidit anno CCXXXU; & post istam Epistolam cœpit inter Stephanum & Cyprianum Carthaginensem, Dionysium Alexandrinum, aliosque vehementius agitari controversia de valore Baptismi ab hæreticis collati; non potuit itaque anno CCLU extinctus fuisse Stephanus.

[2] Quid ergo? An desperabimus, cum eruditißimo Schelstratio hujus Pontificatus chronologiam obtinere per Consules? Neutiquam profecto; sed servatis eorum nominibus, mutabo numeros facillime exerrantes, [& mutati in Catalogis numeri Cōsularis.] & ubi Acta S. Stephani ex iisque Catalogi notant Valerianum III & Gallienum II, scribam Valerianum IIII & Gallienum III; & habebo annum, quo martyr coronatus sit Stephanus, CCLUII: habebo etiam præter annos IIII primi Catalogi, pro mensibus II, menses u, in secundo Catalogo rectius notatos, quam in primo; & additis ex primo diebus XXI, constitutam habebo Chronologiam, tempusque sufficiens iis omnibus rebus, quæ a Stephano ut summo Pontifice acta esse Historia ecclesiastica docet. Hac porro ratione conveniremus cum Baronio, annum quo occisus est Stephanus aßignante Consulatui prædicto, si recte is Consules ordinatos habuisset, & per suam exerrantem Chronotaxim non distulisset Valerianum IIII & Gallienum III usque ad annum CCLX. De die Mortis controversia nulla est, quin idem sit qui Sepulturæ Stephano datæ in Cœmeterio Callisti via Appia: unde etiam Hieronymus in Martyrologio ad IIII Nonas Augusti primo loco, Romæ S. Stephani Martyris: ubi credo ex Auctoris mente legi debere, Episcopi & Martyris.

[3] Ejusdem Stephani, primum Vicarii, deinde Pontificis summi gradum, in ejus epistolis, nisi supposititiæ essent, liceret observare: [Decretales suppositæ.] dicitur enim quod earum unam ad Hilarium scripserit, u Kalend. Maji, Valeriano & Gallieno Consulibus, solum ut simplex Episcopus (utique anno CCLIU) Nonis autem Aprilis, iisdem Valeriano & Galieno, sed Consulibus illo II, hoc III, tamquam jam sanctæ Apostolicæ & universalis Romanæ Ecclesiæ Episcopus, omnibus per diversas provincias constitutis Episcopis. Verum chronologia nostra non debet istiusmodi figmentis probari quorum exordia, e S. Leonis Papæ epistolis sumpta, satis sunt detegendæ imposturæ. Interpontificium porro invariatum servamus, sicut illud in Catalogo 2 notatur.

[4] De Translatione corporis supra notata agit in libello, quem de ipsa ecclesia edidit, Ioannes Giacchetti Serranus; ipsiusque Pauli I Bullam allegat datam Indictione XU, quæ fuit anno ejus UI, Christi DCCLXII, ubi dicit se dictam ecclesiam in utriusque Sancti honorem noviter construxisse, [Translationes corporis.] in domo quæ sibi parentali successione obvenit; & corpora ex neglectis per Longobardorum impugnationes cœmeteriis transtulisse; S. Silvestri quidem XUIII Iunii, & S. Stephani XUII Augusti: eorumque postea partem Sergius II transtulisse potuit in ecclesiam SS. Silvestri & Martini de montibus. Interim ex iis quæ publice imprimuntur novellis (gazettas vocant) anno MDCLXXXII cum admiratione didicimus, triremes Magni Ducis mense Iulio ad nundinas Messanenses solvisse cum multa nobilitate, eo consilio ut in reditu Tranum Apuliæ urbem appellentes, secum advehant prædicti S. Stephani Pontificis corpus; quod & factum esse, postea intelliximus, atque ex voluntate ejusdē Magni Ducis Pisas delatum, ad ecclesiam ejus. Hanc ibi jam inde ab anno MDLXI, instituto a se Ordini Equestri ejusdem S. Stephani extrui fecit Dux Cosmus, peculiariter Sancto isti devotus, postquam anno MDXXXVII die ejus festo II Augusti, in ipso sui regiminis principio, ad Montem-murlum rebelles subjugaverat. Hactenus divinare nequeo, quomodo vel quando corpus istud Tranenses acceperint sed hac occasione spero de utraq; Translatione pleniora nos accepturos monumenta, tum etiam quibus argumentis putetur ipsum Stephani I esse.

XXV S. SIXTUS II.

Ab an. 257 ad 258. m. 11, d. 15.
* Baron. a 260, ad 261, m. 11, d. 13.

Sixtvs, natione Græcus, ex Philosopho, temporibus Valeriani & Gallieni primum ordinatus Vicarius S. Stephani, anno CCLUI, in Dominica, XXXI Augusti; eidemque suffectus Pontifex anno CCLUII, die XXIII Augusti, similiter in Dominica; sedit qua Vicatius, qua Pontifex, annum 1, menses XI, dies UII; martyrio coronatus anno CCLUIII, UI Augusti; sepultusq; in cœmeterio Callisti via Appia: & cessavit Episcopatus menses XI, dies XUII.

[1] Acta & dies habentur ex Actis S. Laurentii, post triduum X Augusti, sicut Sixtus prædixerat, martyrio celeberrimo coronati: ex quibus eumdem ante omnes sumpsit Hieronymus, [Ratio temporis:] scribens in suo Martyrologio, & quidem primo loco, Romæ in cœmeterio Calisti via Appia natalis Xisti Episcopi. Annum vero vulgaris æræ, pro hujus Pontificatus initio ac fine supra expressum, accuratißime notant Consules primi, Maximus & Glabrio; secundi, Tuscus & Bassus; & ideo pro annis II, quos habebat primus Catalogus, ex secundo sumpsi annum I, ne contra hujus secundæ partis stylum cogar aßignatum ejus regimini tempus inchoare ante Consules nominatos, sicuti faciendum fuisset ex stylo primæ partis, numquam bis nominantis eosdem Consules.

[2] [successoris legendi dilatio longa,] Singulariter autem hoc loco notanda primi Catalogi verba sequentia; Et Presbyteri præfuerunt a Consulatu Tusci & Bassi usque in diem XII Kal. Augusti, Æmiliano & Basso Consulibus anni CCLUIIII, quando scilicet XXII Iulii electus Episcopus est S. Dionysius, & vel statim vel proxima Dominica, tunc in XXIIII Iulii cadente, consecratus.

[3] Quæres autem cur idem non notetur, accidisse post martyrium SS. Anteri, Fabiani, Felicis & Marcellini; cum etiam tunc totis UI, XI, & XU, ac denique XXXXII mensibus Sedes vacarit. [& dilationis tantæ causa.] Responsio aptior non occurrit, quam, semper quidem moris fuisse, ut, si nullus esset electus consecratusque Vicarius, Presbyteri regerent, usque dum celebraretur novi Pontificis electio, qui postea cum esset opportunum consecraretur: sed hac vice singulariter contigisse, ut propter rabiem persecutionis istius, quæ sub Decio cœpta continuabatur a Valeriano, totis undecim mensibus nequiverit Clerus in Cœmeteriis vel alibi ad electionem convenire post Sixti mortem, sicut haud diu post mortem Anteri, Fabiani, Felicis & Marcellini convenisse præsumitur.

[4] Ex tunc autem non dicebantur soli Presbyteri regere, sed Electus cum Presbyteris, sicuti in S. Gregorio Magno aliisque deinde pluribus certa auctoritate comprobabitur, [Electi potestas ante Consecrationem.] quorum etiam habentur Epistolæ cum titulo Electi Romanæ Ecclesiæ Episcopi, usque ad diem Consecrationis; quæ sicut Gregorio propter alias causas totis UII fere mensibus post Electionem est dilata, sic causa persecutionis, ideoque deficientium qui Electum consecrarent Episcoporum, factum hic credi debet, ut Anteri, Fabiani, Felicis & Marcellini decessores, licet pridem Electi fuerint, tam sero tamen sint consecrati.

[5] Ridiculus porro hic esset fabricator Sixtinæ inter Decretales Epistolæ, dum eam datam scribit Valeriano & Decio Coss. nisi appareret deceptum fuisse ab auctore secundi Catalogi, sicut ab eodem deceptus est Anastasius, [Decretales suppositæ:] ut scriberet Sixtum rexisse Ecclesiam temporibus Valeriani & Decii, quo tempore fuit magna persecutio. Ipsum vero Catalogi Auctorem decepit, præposterus quidem, sed usitatus loquendi modus, quo vocabatur persecutio Valeriani & Decii, quæ sub Valeriano cœpta, fuerat a Decio continuata. Porro duo illi numquam simul fuerunt Consules, nisi fortaßis Decius anno CCLI Consul cum filio Decio juniore movens in Gothos, in gratiam Valeriani, rogatu Senatus instituti Censoris ad persequendos Christianos, Magistratu cesserit eumque in Valerianum transtulerit, jusseritque scribi Valeriano & Decio Coss.

[6] Hoc autem vel inde credibile fit, quod in Fastis accuratioribus annus notetur Coss. Valeriano II & Gallieno, atque ita deinceps, nusquam tamen inveniatur Consulatus Valeriani primus; [unde in eis Valeriano junctus Decius?] utique quærendus inter Suffectos per anni decursum, quales frequentißimi fuerunt, altero vel utroque Consulum (qui Kalendis Ianuarii magistratum inierant notabanturque soli in fastis) moriente vel abdicare jusso. Notat autem vir eruditißimus Antonius Pagi in sua Dissertat. Hypathica part. 1 cap. 1, num. 2, tria Nundina suffectorum Consulum fuisse usitata, imo jam inde a Claudio Augusto sex Nundinis creatos bimestres Consules Verum a solo primo Consulum Nundinio seu Collegio qui & Consules Ordinarii appellantur, annus accipiebat titulum in Fastis aliisque scripturis publicis, saltem ordinarie. Ceterum errorem commissum ab Auctore Catalogi, in Decii tempore adnotando Pontificatui Sixti agnoscunt Baronius & ceteri omnes, ut non sit opus eum pluribus refutare.

XXVI S. DIONYSIUS.

Ab an. 259 ad 269. an. 10, m. 5, d. 3.
* Baron. a 261, ad 272, an. 11 m. 3, d. 14.

Dionysivs, ex Monacho, cujus generatio non reperitur, fuit temporibus Gallieni solius & Claudii, anno CCLUIIII, a die XXIIII Julii in Dominica, usque in XXUI Decembris anni CCLXUIIII *, sepultus biduo post in cœmeterio Callisti via Appia, cum sedisset annos X, menses U, dies III: & cessavit Episcopatus dies u. Corpus S Paulus Papa videtur transtulisse ad ecclesiam, a SS. Stephano ac Silvestro primum deinde & Dionysio nuncupatam, vulgo S. Silvestri de capite.

[1] Primus Catalogus initium ac finem hujus Pontificatus tam accurate determinat, sicut & alios præcedentes, ex die XI Kalendarum Augusti usque in diem UII Kalendas Januarii, [Dies mortis.] ut dubitari nequeat quin mense Decembri sanctus Pontifex obierit, licet in Hieronymiano Martyrologio XIIII Septembris, post relatos Romæ S. Cornelium Episcopum & Saturum, addatur, Et depositio S. Dionysii Episcopi & Confessoris. Puto autem, quia mors inciderat in festa Natalitia, institatum fuisse, quando corpus elevatum fuit, ut Elevationis seu novæ Depositionis tali die factæ annua memoria potius, quam obitæ Mortis dies proprius inscriberetur Romani istius antiquißimi Martyrologii tabulis. Diem tamen Ordinationis rescribo, non XI, sed IX Kal. Augusti, ut habeatur Dominica qua facta sit: & ex diebus IIII solum retineo dies III; nisi quis malit pro UII Kalendas Januarii legere UI, ut Sanctus obierit XXUII Decembris.

[2] Pro tempore Pontificatus annos quidem octo solum habet Catalogus prior, posterior U dumtaxat; Ms. nostrum UI, [Tempus sedis:] Anastasiana pleraque exemplaria II: sed numerorum errorem certo corrigunt Consules, per quos non alii quam indicati anni notantur; primi, Æmilianus & Bassus; secundi, Claudius & Paternus; tunc vero jam numerabatur Claudii hujus annus 1, cœptus a XXI Martii: & hujus successor Aurelianus solum sumpsit Imperium Martio sequenti. Similiter ubi scribebantur menses II, reposui, U, quia hoc requirunt Kalendæ Augusti & Januarii, inter quas Pontificatus hic clauditur.

[3] Putat tamen Baronius, Aureliani Imperio adscribendam mortem Dionysii, propter Epistolam Antiochenæ Ecclesiæ, tempore Aureliani datam ad illum, [mors male dilata:] ut censet Eusebius. Sed ipsa Epistola Aureliani non meminit; poterit ergo etiam hæc conjectura de tempore Aureliani, ceteris Eusebii circa res Romanas hallucinationibus absque scrupulo adnumerari.

[4] Multo minus Baronianæ opinioni suffragari potest, quæ sub Dionysii nomine conficta est Decretalis Epistolæ, [Decretales affictæ Dionysio,] tum quia ipsa nullius est fidei, tum quia notatur data Aureliano & Basso Coss. IU Nonas Februarii, qualis Consulatus nusquam invenitur. Licet vero auctor pro Valeriano scripsisset Æmilianum; mensis tamen Aprilis qui adscribitur, ordinationem ipsius Dionysii diu præceßit, ut vidimus. Huic autem Epistolæ similis est alia, nisi quod felicior fuerit fictio, in notanda data IU Idus Septembris Claudio & Paterno Coss. Verum eosdem Consules initio sequentis Felicis adscriptos inveniens idem Compilator, [& successori Felici.] nihil referre censuit, quo anni mense dandas sub ejusdem Felicis nomine Epistolas comminisceretur, sed, ut fors tulit, primam Nonis Junii, tertiam Nonis Februarii ejusdem Consulatus adscripsit, cum ille dumtaxat postridie Nonas Junii dici poßit ordinatus, & quidem solum Vicarius.

XXVII S. FELIX.

Ab an. 270 ad 274. an. 3, m. 11, d. 22.
* Baron. a 272, ad 275, an. 2, m. 4, d. 30.

Felix, natione Romanus, ex patre Constantio, temporibus Claudii & Aureliani primum ordinatus Vicarius exeunte anno CCLXUIII, die XXUIII Decembris; deinde ipsis Kalendis Januarii anno CCLXX successor Dionysii, sedit qua Vicarius, qua Pontifex annos U; menses XI, dies XXU, usque ad XXII Decembris anni CCLXXIIII *: sepultus in cœmeterio suo via Aurelia, ac postea a a Felice Papa II elevatus in ecclesia, ipsius nomini ibidem erecta XXX Maji, quando colitur: & cessavit Episcopatus dies XU.

[Ecclesia S. Felicis Via Portuensi, quomodo ab aliis adscribatur Viæ Aureliæ?] Sepultum in cœmeterio via Aurelia milliario II, III Kalendas Junii, habet Catalogus secundus, eodem modo quo idem in Felice II postea scribit, quod fecit Basilicam via Aurelia, milliario ab urbe secundo, in qua & sepultus sit; cum constet hanc Ecclesiam ab aliis poni via Portuensi, ad quam etiam ducens Porta habebat nomen S. Felicis. Non aliter autem potest hæc contradictio explicari, quam quod Via Aurelia, concurrerit cum Via Portuensi, istic ubi stabat S. Felicis ecclesia, ut ea nunc huic, nunc illi adscribatur. Nec enim concipi possunt errasse Romani scriptores, quales fuerunt Auctores Catalogorum & Anastasius ex una, ex altera parte S. Hieronymus & mox infra allegandus Æthicus, viarum Romanarum peritißimi. Sed ex diversis portis ductæ Viæ sic ut altera, scilicet Aurelia Centum cellas, altera Portuensis eo tendat unde nomen accipit, quomodo concurrere uspiam potuerint, explicatu impoßibile foret, consideranti tabulam quam suo Latio illustrato Kircherus noster præfixit; nisi succurreret Raphael Fabrettus, in nuper editis Dissertationibus de Aquis & Aquæductibus veteris Romæ. Hic enim Dissertationi 3, præmittit chartam topographicam, qua Vrbs & pagi circumpositi continentur: in eaque distinguit viam Aureliam duplicem, Novam unam, quæ in Portuensem nusquam potuit incurrisse; alteram, simpliciter dictam Aureliam, quæ ab alio longe principio, ad eumdem tamen Centum-cellarum terminum ducta, ab Ortu in Occasum Viam Portuensem, quæ a Borea in Meridiem procurrit, intersecare debuit, si hujus principium duxeris ab ea porta quæ olim S. Felicis nunc S. Pancratii dicitur, sicut & ipsamet Ecclesia; juxta quam Fabrettus facit vias istas decussari. Quod autem suburbana S. Pancratii Ecclesia, supra cœmeterium S. Calepodii sita, eadem fuerit quæ olim S. Felicis dicebatur, censet Octavius Pancirolius, in ejus descriptione; nusquam illam quidem appellans nomine S. Felicis, sed ex Anastasio eam laudans ut a Felice I conditam, a II amplificatam: quod de alia quam de qua agimus nequit intelligi: est autem milliario ab Urbe secundo. Sed hæc antiquitatum Romanarum scrutatoribus ulterius relinquo discutienda.

[2] Ad tempora hic notata venio: ac primo XXX diem Maji appello diem elevati corporis, vel si mavis dedicatæ Basilicæ: [Tempus Vicariatus & Sedis.] qui deinde præ die Mortis seu Depositionis primæ cœperit populo festivus haberi, sub Imperatoribus Christianis. Dies Episcopatus XXU sic sumo ex primo præcipuoque Catalogo, ut cum iis componam annos quos ille habet quinque, menses undecim: qui cum haberi nequeant post obitum Dionysii, propter ultimo notatos Consules anni CCLXXIIII Aurelianum II & Capitolinum; restat ut Felix illius fuerit integro uno anno Vicarius, eumque annum habuerit cum decessore communem, atque insuper dies quatuor ultimo anni CCLXUIII: cujus tamen anni Consules non exprimantur, quia tantillum spatium non merebatur ut ideo alii Consules nominarentur. Hac autem ratione recte post obitum Dionysii, adscriptum XXUI Decembris, & dies U Sedis vacantis, repertos in secundo Catalogo, ipsis Kalendis Ianuarii anni CCLXX, suffectus Pontifex Felix, rexerit Ecclesiam adhuc annos III, menses XI, dies XXII. Succeßio autem ista tam accelerata credibilem magis facit prædictum Vicariatum.

[3] Henschenius noster, simile quid de Vicariatu suspicatus, putavit annos U, menses XI, dies XXU, sic inveniendos, si Vicarius ordinatus Felix UI Iunii, [Obitus anno 274.] vixisset usque ad XXX Maji anni CCLXXU, post ultimo illi aßignatos Consules. Sed neque hoc patitur stylus Catalogi in hac secunda sui parte, non reformidans eosdem nominare Consules in fine unius Pontificatus, quos habebit primos initio sequentis, ut apparet in ultimis Dionysii iisdemque primis Felicis Consulibus: & magis etiam tali conjecturæ obslat mors Imperatoris Valeriani, obita post ipsius Felicis mortem mense Martio, anni jam dicti CCLXXU. Quod autem animum huc non reflexerimus, nec ipse, nec ego illius lucubrationem recognoscens, fecit cura servandi diem XXX Maji pro vero Natali. Sed neque placebat anno CCLXXIIII ita mortuum Felicem dicere, ut post ejus obitum vacasset Sedes totis UII mensibus. Verum neutrum erat necessarium, si tunc scivissemus, veros antiquorum Pontificum Natales non esse ex Catalogo secundo vel die annui cultus sumendos, [die 22 Decembris,] sed ex Hieronymiano id est veteri Romano Martyrologio, ubi ad XXII Decembris ita legitur: Romæ via Portuensi depositio S. Felicis Episcopi.

[4] Via autem Portuensi, ut supra dixi, fuisse Ecclesiam S. Felicis testatur Æthicus pervetustus Auctor, in sua Cosmographia Tiberis cursum describens, apud Aringum lib. 2 cap. 18, [Ecclesia prædicta cur ab aliquibus attributa Felici 2,] & sic de eo loquens: Ingressus per Divi Apostoli Petri Portam, juxta Ostiensem quæ est Divi Pauli, & viam Portuensem quæ est Felicis Martyris, urbem egreditur. Celebrem profecto oportet fuisse Ecclesiam, quæ etiam nomen dedit uni Portarum Romanarum: ideoque merito dolerent Bosius & Aringus nullum ejus vestigium reperini, nisi S. Pancratii ecclesia eisdem inædificata videretur, locusque nomen dumtaxat mutasse. Ast mihi neutiquam videtur credibile, quod illi sentiunt, hæc intelligi posse de Felice II, cujus & fictitium Martyrium esse infra docebo, & satis debebo laborare ut sancte probem obiisse, ab Arianis electum & consecratum contra Liberium; mortem vero ejus in diem XXUIIII Iulii incidisse, auctores plane coævi Faustinus & Marcellinus testantur.

[5] Imo dubitari potest an corpus illud, quod ab ecclesia illa desolata videtur in urbem fuisse translatum ad ædem SS. Cosmæ & Damiani, [æque ac geminū nunc Romæ corpus?] quodque sub Gregorio XIII circa annum MDLXXX ibidem in arca marmorea est repertum, cum titulo dicente, id esse Corpus S. Felicis Papæ & Martyris qui damnavit Constantium; potest, inquam, dubitari, an tale corpus non sit potius hujus primi, atque indubitabiliter Sancti Felicis Papæ & Martyris. Crescit autem ratio dubitandi ex eo, quod ex tempore Gregorii Papæ VII, quando Benedictus Cardinalis restauravit ecclesiam S. Pudentianæ, ibidem cum aliis Reliquiis positum esse legatur corpus:

Martyris & Papæ Felicis, honore secundi.

sicut habet marmorea vetus tabula, apud Onuphrium Panvinium in libello de 7 Ecclesiis pag. 268.

[6] Alterutrum certe primi Felicis esse debet, ejus cujus Portuensi Via depositum corpus, erecta desuper ecclesia honoratum, verosimiliter a Felice II, [quorum alterum fuit primi,] prius quam in Romanum Episcopatum ab Arianis intruderetur, cum adhuc Diaconus esset: in quam ecclesiam postea etiam hujus Secundi, in vicino suo prædiolo mortui, corpus collocatum a Damaso, ambiguam fecit appellationem, cum & Patroni & Conditoris idem nomen esset. Quia autem Primi atque indubitabiliter Sancti, & Pontificis, & Martyris Felicis nulla extabant Acta, [conditi in ecclesia quā struxit secundus,] extabat autem Paßio Secundi (fabulosa illa quidem, sed tamen seculo VI verißima credita) hinc factum dixerim (quod in pluralitate corporum uni Sancto attributorum dici solum potest) ut quisquis ex eadem ecclesia corpus alicujus Felicis accipiebat, potius Secundi, utpote per sua Acta famosioris, quam Primi habere se crederet: ex ipsis enim sepulcralibus titulis satis apparet, illorum auctores Actis inhærentes ita scripsisse. Quia tamen voluit Deus, ut eo præcise tempore, [etiam ipse ibi tumulatus.] quo maxime agebatur de Felice II e numero Pontificum, imo & Sanctorum expungendo, reperiretur corpus, quod illius, non Primi, notam qualemcumque habebat; pie præsumi potest hoc esse revera Secundi corpus, Primi autem id quod translatum est ad S. Pudentianam.

[7] Idem qui istius Inventionis ad annum CCLXXUII num. 50 meminit Baronius, [Baronii chronologia circa hunc Pontificem.] videns quod sequentis Pontificatus initium ultra jam dictum annum CCLXXU differre non posset; necesse habuit Felicis Episcopatum restringere ad annos II, menses U, uno minus die; & hoc nullo cujusquam veteris auctoris exemplo, nulla alterius generis probatione allata faciens, nisi quam habuit ad Dionysium in tempus Aureliani protrahendum; tacite scilicet nobis annuens, quod palam fecerat in Sotere, ut si salva auctoritate epistolæ Antiochenæ ad illum scriptæ, poßimus plus temporis Felici relinquere, id fidenter faciamus, ut facimus, adnumerato etiam tempore Vicariatus juxta stylum Catalogorum.

PARTIS II SECTIO II.

[Prologus]

Novum posthac deprehendo Auctorem, qui Catalogum Pontificium inveniens pertextum usq; ad Eutychiani initium, [Sectionum reliquarum Auctores tres vel quatuor coævi.] istud uti repererat ita reliquit, nihil addens: sed eumdem conclusurus, non fuit contentus solos exprimere Consules, sub quibus is obiit, verum mortis quoque signavit diem. Num post nomina Consulum Aurelinia & Marcellini, hac quidem vice tantum subjungit, usque in diem UII Idus Decembris, Caro II & Carino Coss. deinde sic progreditur, primum ultimumque diem nominans hac formula, ex die … usque in… donec veniatur ad gravem illam persecutionem, in qua vel captus Auctor, vel in exilium relegatus, aut fuga dilapsus usque ad tempora Melchiadis Papæ, aliis quibuscumque, volentibus Catalogum Pontificium pertexere, libertatem reliquit, id quo vellent modo faciendi; & sic alius, in Marcello, alius in Eusebio stylus invenitur: post quem iterum, vel idem qui tertiam partem cœperat, vel alius sed stylum eumdem tenens, perrexit scribere usque ad Liberium: & sic rursum habemus annos LXXUIII ab auctoribus plane coævis pertextos.

XXVIII S. EUTYCHIANUS.

Ab an. 275 ad 283. an. 8, m, 11, d. 3.
* Baron. a 275, ad 283.

Eutychianvs, natione Tuscus, de civitate Lunæ, ex patre Martino, die UI Januarii feria IIII, in festo Epiphaniæ ordinatus, anno CCLXXU, fuit temporibus Aureliani & Probi & Cari: sedit annos UIII, menses XI, dies III, martyrio coronatus UIII Decembris anni CCLXXXIII *: & sepultus in cœmeterio Callisti via Appia, unde postmodum ossa Lunam, ac denique Sarzanam sunt translata: & cessavit Episcopatus diebus UII.

Annos hic signatos pulcherrime firmant, qui tunc Magistratum gessere, [Tempus Sedis.] Consules primi, Aurelianus III & Marcellinus; secundi, Carus II & Carinus: pro die autem UII Idus Decembris (quem habet primus Catalogus, ut Eutychiani martyrio illustratum) notavi UI Idus; correctionem sumens ab usu Ecclesiæ, commemorationem ejus anniversariam celebrantis; idque eo libentius, quod sic retrogradiendo ad Ordinationem ipsius, veniatur ad festum Epiphaniæ, solitum devotione maxima fidelium etiam sub cryptis degentium celebrari. Correctionem probat Hieronymianum Martyrologium, ubi similiter ad UI Idus Decembris primo loco scribitur Romæ Euticiani, & incuriosis librariis excidisse videtur titulus Episcopi, alias addi solitus.

[2] Catalogus 2, & hunc secutus Anastasius aliique, notant UI vel UIII Kalend. Augusti, quasi tunc primum sepultus in cœmeterio Calixti fuisset Eutychianus. [Translatio Corporis.] Occasionem dederit Elevatio vel Translatio aliqua ibidem facta tali die, seculo V, sub Innocentio I, cum is eo loci ædificavit insignem S. Sebastiani Basilicam ad Catacumbas, super platoniam sub qua SS. Petri & Pauli corpora diu jacuerant: interim tali exemplo confirmatur, quod dixi, de die Natali aliunde quærendo. Ipsum corpus olim in patriam Lunam relatum, nunc invenitur atque a nobis honoratum & anno MDCLXII inspectum fuit Sarzanæ, urbe vicina, quæ Lunæ penitus desolatæ destructæque in honore Cathedrali succeßit.

[3] Quia tamen Tuscus dicitur Eutychianus, Strabo autem lib. 4 & Pomponius Mela lib. 2, hic Claudii, iste Augusti ætate scribentes, [Patria utrū Luna, an Luca?] Lunam non attribuunt Tusciæ sed Liguriæ; ideo Franciottus, in suo de Sanctis Lucensibus opere, agens de martyrio S. Romani, cujus corpus S. Eutychianus creditur Lucensibus donasse; suggerit, in nominanda urbe patria antiquum subesse mendum, cujus beneficio Lunenses hujus Sancti Pontificis corpus obtinuerint, quod potius Lucensibus, unica solum litterula diversis, debebatur. Quin etiam ait extare in Lucensi Archivio antiquum instrumentum (quod sane probatum oportuerat, ut de antiquitate judicium fieret) quo Pontifex hic dicitur natus in Castello Montis-magni prope Sclavam, quod intra territorium, non Lunense, sed Lucense est, solis X. P. M. distans ab urbe. Ego neutri urbi præjudicatum volo: maximi tamen apud me momenti est, ut esse debet, divisio Provinciarum, a Strabone & Pomponio indicata: nec puto absque testimonio recipiendam mutationem limitum, quæ facta sit ante hoc tempus.

[4] Hic porro in viam nobis redit Illustrißimus Annalium Parens Baronius; utque redire poßit, [Baronii regressus ad veram chronologiam.] annos Probi Imperatoris UII ad U restringit, eo securius, quod videbat circa eosdem annos variari ab auctoribus; simul etiam erasit ex fastis anni CCLXXUII & UIII Consules, Probum & Paulinum, atque Probum II & Rufum; pro quibus retinendis certat Bucherius in Canonem Paschalem Victorini, cap. 31 finiente. Sed de Fastorum (ut nunc habentur) sinceritate, nemo Eruditorum hodie dubitat.

XXVIIII S. CAIUS.

Ab an. 283 ad 296. an. 12, m. 4, d. 7.
* Baron. a 283, ad 296, an. 12 m. 4, d. 5.

Caivs, natione Dalmata, ex genere Diocletiani Imperatoris, ex patre Caio, fuit temporibus Cari & Carini, Diocletiani & Maximiani, ordinatus Pontifex in Dominica XUI Decembris anno CCLXXXIII; seditque annos XII, menses IIII, dies UII, usque ad XXII Aprilis; quando obiit in cryptis latitans, anno CCLXXXXUI *; & sepultus est in cœmeterio Callisti via Appia, cessavitq; Episcopatus menses II, dies UII.

[1] Decima Kalendas Maji, quo Caji Pontificium finit primus Catalogus, etiam in Hieronymiano Martyrologio, [Dies mortis] post Natalem S. Philippi in Hierapoli, sic legitur: Romæ in cœmeterio Calisti S. Gai, vel Gagi Papæ. Quod autem secundus Catalogus alium nullum diem notet, indicio mihi est Elevationem corporis vel Dedicationem Ecclesiæ propriæ (quales dies in isto Catalogo fere observantur) anniversario Paßionis die factam fuisse; istius vero Ecclesiæ restaurandæ nostro hoc sæculo occasionem præbuit corpus inventum anno MDCXXII.

[2] [& ordinationis. Baptizati Thebæi.] Initium Pontificatus in eodem primo Catalogo notabatur a XUI Kalendas Januarii. Sed vel hic erratum a librario est, detractione unitatis; vel ejusdem additione, in numero dierum UII præter annos XII & menses IIII, Sedi Caji attributorum, Hi enim a X Kalendas Maji, retrotracti perveniunt usque ad XUII Kal. Ianuarii: qui dies cum anno CCLXXXIII Dominicus fuerit, patet ratio cur priori numero potius quam posteriori correctionem adhibendam esse statuerimus. Interim ex die mortis indubitato, videmur satis certo progredi posse ad sequentes Pontificatus.

[3] Ad Acta ab Henschenio in Aprili collecta addi velim, quod S. Cajus Thebæos, ex Oriente accersitos, cum Duce suo S. Mauritio Romæ baptizarit, quæmvis eorum martyrio, per Eucherium Lugdunensem Episcopum descripto sub medium sequentis seculi, Marcellini Papæ nomen infarserit aliquis; quod multam perplexitatem historicis attulit, scientibus, Maximianum Diocletiani Collegam anno CCLXXXIII triumphasse de Bagaudibus, contra quos evocati Thebæi fuerant. Fortaßis autem in dicto Martyrio, ad XXII Septembris illustrando, aliud nihil peccatum sit, quam quod Pontificis titulus per anticipationem addatur Marcellino, qui illos revera baptizarit, sed jussu Caji, & adhuc Romanæ Ecclesiæ Presbyter in aliquo Vrbis Titulo.

[4] Quæ Cajo & decessori ejus Eutychiano adscribuntur Decretales, Consulibus quidem hinc sumptis satis apte subscribuntur: sed communi eo laborant inter se vitio, quod ex Leonis Papæ Epistolis loca integra, in iisque etiam unum habeant ex libris Hilarii de Trinitate, [Epistolæ huic & successori affictæ.] ab ipso Leone nominatim allegati, ibi vero consueto silentio dißimulati. Sic etiam suppositas Marcellino epistolas meridiana luce clarius coarguit epistola 65 Hormisdæ, pro exordio assumpta.

XXX S. MARCELLINVS.

Ab an. 296 ad 304. an. 8, m. 3, d. 25.
* Baron. a 296, ad 304, an. 7. m. 11, d. 23,

Marcellinvs, natione Romanus ex patre Projecto, fuit temporibus Diocletiani & Maximiani ordinatus Pontifex, anno CCLXXXXIII, die XXX Junii, Feria III propter persecutionem; sedit annos UIII, menses III, dies XXU, usque ad XXIIII Octobris * anni CCCIIII; colitur XXUI Aprilis, quando forte elevatum est corpus ejus in cœmeterio Priscillæ, ubi fuerat sepultum; & cessavit Episcopatus annos III, menses UI, dies XXIII.

Hvjus sancti Pontificis Natalis nuspiam invenitur in antiquißimo omnium, cujus jam sæpe meminimus, Martyrologio; atque ex hoc defectu magis confirmatur sententia Florentini, asserentis ipsum esse genuinum S. Hieronymi fœtum, [Confusio Eusebii circa Marcellinum & Marcellum.] Eusebiana collectanea secuti. Si enim illud Romæ scriptum ab initio fuisset, aut ex alio fonte quam Eusebiano, non deesset iste: sed cum Eusebius nescivisset distinguere Marcellinum, a successore Marcello, hujus solius etiam meminit; & Hieronymo, in Palæstina scribenti, occasionem dedit eumdem similiter prætereundi.

[2] Porro in Catalogo primo clare descriptum hujus Pontificatus initium ex die pridie Kalendas Julias, Diocletiano VI & Constantio II Coss. per numeros annorum, [Tempus Sedis & diei mortis.] mensium atque dierum ibidem expressos, adeo certo ducit ad diem mortis a nobis indicatum, Diocletiano UIIII & Maximiano UIII Coss. & ab hoc rursum die, per vacationis præscriptæ tempus, tam commode pervenitur ad initium Successoris Marcelli, ut secure omnino progressuri videamur, licet S. Marcellinus, tamquam sepultus XXUI Aprilis, adeoque ut vel tunc vel paulo ante mortuus, colatur ab Ecclesia, utpote tali die inscriptus Martyrologiis Bedæ ipsumque sequentium, alium (uti credimus) fontem non habentibus, nam illum textum, de quo ipse Baronius, ipsum alias propugnans quoad lapsū pœnitentiamque Marcellini, fatetur num. 23, non esse in eo ubi quis turo pede consistat, quod in multis vehementer depravatus esse videatur.

[3] [Vacatio Sedis perquā longa:] Ex die autem quo obiit Marcellinus usque eum quo Marcellus cœpit, inhærendo annis per Consules notatis, conficimus, Episcopatum cessavisse, annos non IU, ut scribitur in ecgrapho Catalogi 1; non etiam UI ut habet Catalogus 2; vel UII, ut Liber Pontificalis; sed III annis: & facile fuit transcribentibus inter se variare numeros, III in UI, vel forsan rotunde scriptos annos IIII in UII. At sicuti jam sæpe monui, non facile fuit, nisi dedita opera, nomina Consulum alterari. Interim insolita, & nusquam alibi usurpata Auctoribus primi Catologi diligentia, in notando annos, menses, ac dies cessantis Episcopatus; arguit hic plane insolitum quid accidisse, quo tempore fuit persecutio, ab eodem Catalogo indicata. Soli autem menses UI, dies XXU, quos expunctis annis retinuit Baronius, quid obsecro habent in Ecclesiastica historia, ab ipso hactenus deducta, tam insolens, ut ita studiose notari meruerint?

[4] [quia licet Constantius in Britannia favebat Christianis,] Varia ille congerit ex suo computu argumenta, quæ nihil attinet hic attingere, cum satis sit nostram stabilire chronologiam, ut illa ultra evanescant. Quærit porro ad an. 304 num 26, quæ tam diuturnæ cessationis causa esse potuit, cum Maximiano persecutore se abdicante, Constantius Christianis favens liberas mox acceperit Imperii habenas. Sed ecce, hujus suæ objectionis oblitus, & sequentem annum 305 inchoans a Martyrio SS. Ianuari & Sociorum, contra se pio nobis respondet; quod, Quantum libet Constantius Imperator Occidentalis orbis regimen administraret; in extremis tamen mundi partibus ipso agente, in Britannia scilicet aliisque oris Occiduis, res Italiæ ex Galerii Maximiani sententia regi potius videbantur: quamobrem ejusdem Constantii filius Constantinus, quod ab eodem Galerio Maximiano appeteretur insidiis, coactus est veloci fuga sibi consulere. Romæ deinde anno CCCUII Imperium sumpsit Maxentius, [Romæ tyrannidem exercebant Galerius & Maxentius.] Maximiani Herculii filius, nihilo minus quam pater in Christianos sævus: atque ita, quæ sub Diocletiano & Maximiano exarserat persecutio, Romæ continuata est usque in annum CCCX. Mirum proinde non fuit, quod extinctis omnibus aut fere omnibus Latii, Hetruriæ Vmbriæ, ac Piceni Episcopis, tamdiu expectandi fuerint, qui defuncto, nec ordinatum Vicarium relinquenti Marcellino, Successorem consecrarent. De hujus autem Vacationis diuturnitate tanto dubitamus minus, quanto clarius agnoscimus Auctorem qui Appendiculam istam attexuit creato jam Marcello, ipsius tamen Marcelli Pontificatum non descripsit (existimans forte id commodius ab alio quocumque post mortem illius faciendum) fuisse illi synchronum. Vetus Glossa in 6 Decret. tit. de Renuntiatione, ut eam Romano Pontifici licere probet, assumit quod Marcellinus renuntiavit Papatui, cui substitutus fuit Marcellus. Sed hæc Glossa, nescio unde sumpta, expungi æque merito potuisset, ac illa de fabuloso Cyriaco, ad sequendam S. Vrsulam renuntiante, expuncta est.

[5] Quia tamen non dubitamus, quin haud adeo diu post Marcellini mortem electus Marcellus fuerit: & Baronius Pontificatus quosque auspicatur a die Electionis, [Sola tamen Ordinatio Marcelli non Electio dilata videtur.] non autem a die Ordinationis Episcopalis (a quo tamen annos suos usque in hodiernum diem plerique Pontifices in signandis litteris bullisque auspicantur) videri possumus hac in parte non nisi quoad modum loquendi discrepare. Libenter enim ei concessero, etiam posita illa quam dixi sævißimæ persecutionis diuturnitate, convenire alicubi Clerum saltem semel sub terra potuisse ad celebrandam electionem, neque multis mensibus ad id opus fuisse: ideoq; puto nihil hic notari de diuturno Presbyterorum regimine, sicuti, tamquam de re insolita, notatur post mortem Sixti II, cum totis undecim mensibus fuisset Ecclesia etiam absque Electo. Restat ergo solum reddere rationem, cur Interpontificii dies XXU, qui præter annos & menses jam dictos notantur in Catalogis, contraxerimus ad XXIII: Ratio autem est, quod ab initio Marcellini usque initium Marcelli, numeratis annis, mensibus, ac diebus, inveniebantur duo dies abundare; quos malui detrahere ex Interpontificii spatio, circa numerum annorum manifeste vitiato, quodque similiter in numero dierum posset vitiatum fuisse; quam ex tempore, Pontificatui Marcellini attributo, nec aliunde vitii suspecto. Denique observandum restat in Successore Marcello mutari stylum antiquioris Catalogi, eumque resumi qui fuerat ante Euthychianum: ut merito hæc censeri debeat nova Partis secundæ Sectio.

[6] Porro quæ de Maracellini lapsu apud antiquos inveneramus, dedimus XXVI Aprilis: & quoniam ea valde suspecta esse eruditis multis viris sciebamus, [Retractatio de lapsis Marcellini.] gavisus sum in appendice ad Tomum 3 invenisse probabilem aliquam eadem defendendi rationem, quam istic proposui, abreptus præjudicio quod adferebat tot seculorum præscriptio, quibus tradita illa & contra sentiente nemine credita fuerunt. Postea vero ad ejusdem opinionis prima initia ac fundamenta examinanda progressus, talia esse deprehendi, & contradictionibus tam manifestis implicita, ut vehementer debeat vacillare fides ejus quæ illis nititur opinionis, quantumvis antiquæ & inolitæ. Sit igitur, ad ante dictorum correctionē, sequens Dissertatio, viris eruditis ad examen proposita.

DISSERTATIO VII.
De S. Marcellini Papæ lapsu & pœnitentia, unde orta & an vera opinio?

Ipso quo Marcellinus Pontifex creatus est anno, reverso ex Africa Maximiano, & in honorem Diocletiani Thermas abeo nominandas extruere aggresso, recruduit contra Christianos persecutio, [Marcellinus an. 297 fustibus cæsus,] militibus præsertim ad opus mancipatis. Pro quibus aliisque cum fidenter & publice Imperatorem interpellasset Marcellinus, postquam SS. Papias & Maurus ab eo baptizati, ideoque plumbatis cæsi, spiritum emisissent XXIX Ianuarii; & S. Apronianus, Præfectus carceris, decollatus esset II Februarii anni CCXCVII; iratus Maximianus prȩcepit, ut fustibus cȩderetur & expelleretur Marcellinus Episcopus. Bella deinde alia atque alia in diversis orbis partibus emersere: quibus dum occupati Imperatores Roma absunt frequentius, relanguit subinde persecutio, numquam plane intermissa; potueruntq; liberius aliquanto Christiani Romæ agere, & Marcellinus officio suo, saltem in latebris & cryptis fungi: adeo ut etiam Ordinationes duas ibidem eum celebrasse dicat 2 Catalogus.

[2] Hoc in statu Romæ res manserunt usque ad annum CCCIII, [renovata acrius an. 303 persecutione,] quando Diocletianus & Maximianus, felicem rerum suarum progressum & bellorum successum adscribentes Deorum suorum favori, Christianum nomen penitus abolendum decrevere, persecutionique instandum per seipsos; Orientem Diocletiano sibi purgandum assumente, Maximiano Occidentem. Publicata ergo sunt adversus Christianos edicta, die XXUI Februarii, sicuti (contra quā alias statueram in S. Georgio) clare docuit Stephanus Baluzius, in chronologia Diocletianæa, edita post tom. 2 Miscellan. occasione librorum Lactantii Firmiani de Mortibus persecutorum. Paulo post promulgatum est edictum aliud, ut omnes ubique Ecclesiarum Antistites vincti in carceres truderentur. Cumque ii jam capiendæ multitudini, sacrorum præsertim Ministrorum, [præsertim contra Ecclesiarum Antistites & ministros,] Presbyterorum, & Episcoporum, nimium essent angusti; subsecutum rursum est edictum aliud, quo præcipiebatur, ut carceribus inclusi, siquidem sacrificassent, libere abire sinerentur; si vero id renuerent, tormentis gravissimis cruciarentur. Hinc jam vix iniri numerus eorum potuit, qui in diversis Provinciis Martyrium subierunt. Secundus Catalogus asserit, infra triginta dies quindecim millia hominum promiscui sexus coronata fuisse.

[3] Rei gestæ indignitatem & acerbitatem, prout Eusebius eam lib. 8 cap. 3 describit, ad clariorem post dicendorum intellectum, lubet hic transcribere: sic ergo loquitur: Tum vero quam plurimi Ecclesiarum Rectores, [(quando infiniti fere Martyres facti,] gravissima supplicia alacri animo perpessi, illustrium certaminum spectacula exhibuerunt: alii non pauci, fracti animis ac debilitati, primo statim impetu præ timore conciderunt: ex reliquis varia quisque tormentorum genera expertus est. His flagellis concisus, ille tormentis intolerabilibus & ungulis excruciatus, quibus in suppliciis nonnulli etiam miserrimo mortis genere interierunt: alii item alio modo certamen suum peregerunt. Hic, contrudentibus eum quibusdam, & ad impura ac nefaria sacrificia admoventibus, quasi sacrificasset, dimittebatur, tametsi revera minime id fecisset. Alius vero, cum neque prorsus ad aram accessisset, [multi humanum aliquid passi,] neque profanum quidquam attigisset, nonnullis tamen ipsum sacrificasse dicentibus, hanc calumniam silentio dissimulans, abscedebat. Hi semivivi correpti atque humeris gestantium sublati, projiciebantur ut mortui: illi humi jacentes per longissimum spatium pedibus trahebantur, & inter eos qui sacrificaverant computabantur. Alius vero clamabat, & contenta voce testabatur, se sacrificia repudiare; alius Christianum se esse vociferabatur, salutaris hujus nominis confessionem præseferens; alius item, se nec sacrificasse, [multi defectionis falso insimulati)] nec sacrificaturum unquam, affirmabat. Sed & hi a numerosa militum manu, pugnis in os cæsi ac silere coacti, genis omnique facie verberibus contusa, violenter expellebantur. Adeo pietatis hostes permagno utique æstimabant, si id quod voluerant, perfecisse saltem viderentur.

[4] Inter hæc Marcellinum, qui caput erat omnium, semper latere potuisse, vix est credibile: superfuisse tamen debuit (si huic parti Catalogi credimus, statim post Marcellini mortem scriptæ: quis autem discredere ei sine scrupulo poßit?) debuit, inquam superfuisse saltem usque ad XXIII Octobris anni CCCIV (quando jam pridem ex Italia discesserat Diocletianus, numquam rediturus) esto solum colatur S. Marcellinus XXVI Aprilis, quando forsitan anno sequenti translatus est, ad eum quem vivens elegerat suæ sepulture locum in crypta juxta corpus S. Crescentionis: interim paßim legitur Martyr obiisse jubente Diocletiano, Romæ præsente. Solum hoc per se potest sufficere, ut suspectum reddatur prætensum Marcellini martyrium. Ast pro Diocletiano substituendum Maximianum ait Cardinalis Baronius. Fateor equidem, in Paßionibus plurium Martyrum sæpe legi Diocletiani nomen scriptū, [dicitur a Diocletiano ad lapsum protractus,] ubi Maximianus scribi debuisset: sed addo vel hoc ipso indubitabiliter constare, ejusmodi Paßiones diu post rem gestam esse descriptas, ex traditione non satis fida potius quam certis monumentis: & talem dico fuisse istam S. Marcellini passionem, cui occasionem dedisse potuit aliqua ejus aut vero aut falso jactata imbecillitas, qualem aliis obrepsisse Eusebius scribit, aliis calumniose affictam fuisse. Nam si accepta fuisset ab oculatis testibus vel ex publicis judiciorum Actis, in quibus Maximiani nomen legi infallibiliter debuisset, nemo tam socors librarius est, qui illud in nomen Diocletiani commutasset, & hunc pro illo loqui fecisset.

[5] Ea eadem tam male fidei Paßione accepta est alia ejusdem lapsus & pœnitentiæ circumstantia, quam in 2 Catalogo brevius descriptam invenio, [& post publicam in Synodo pœnitentiam,] sed plenius in Mss. nostris Vitis Pontificum, his verbis: Et ipse Marcellinus ad sacrificium ductus est, ut thurificaret: quod & fecit. Et post paucos dies Synodo facta in provincia Campaniæ, in civitate quæ vocatur Sinuessa, se ore suo pœnituit coram CLXXX Episcopis, cum cinere in capite suo & cilicio vestitus, pœnitentiam agens, & dicens se peccasse. Tunc iratus Diocletianus tenuit eum, compellens ad sacrificium: ille autem clamabat dicens, Pœniteo cum lacrymis de priore ignorantia, quia graviter deliqui. Et cœpit blasphemare Diocletianum & idola dæmoniorum manufacta. Tunc ab eodem Diocletiano pro fide Christi cum Claudio, Cyrino, & Antonio capite sunt truncati & martyrio sunt coronati. [capite plexus, atq; 26 Aprilis sepultus.] Conjuraverat autem Marcellinus Marcellum Presbyterum, dum pergeret ad passionem suam, ut præcepta Diocletiani non impleret. Post hoc factum jacuerunt corpora sancta in platea, ad exemplum Christianorum, diebus XXXVI, ex jussu Diocletiani. Exinde Marcellus Presbyter collegit noctu corpora, cum Presbyteris & Diaconis, cum hymnis; & sepelivit via Salaria, in cœmeterio Priscillæ, in cubiculo claro, quod patet usque in hodiernum diem, quod ipse præceperat dum traheretur ad occisionem, in crypta juxta corpus S. Crescentionis, VI Kalendarum Majarum.

[6] Hactenus verba, ut ex ampliori aliquo Vitarum Pontificiarum, quam Anastasius habuit, [Synodus autem dicitur acta Synuessæ,] contextu transcripta, hoc solum dempto, quod pro Sinuessa, ex Platina Actisque Conciliorum restituta, legatur Fesanua, inauditum hactenus nomen: quo omisso, Luitprandus satis habuit Synodum in civitate Campaniæ actam dicere. Sed scriptum perperam nomen facile imputari librariis potest: nescio an & numerus Episcopotum ibidem collectorum, pro tali tempore prorsus incredibilis. Si enim in plena Ecclesiæ pace, Constantino Imperatore commeatum & sumptus necessarios præbente, multum fuit, ad Nicænum Concilium colligi potuisse Episcopos CCCXVIII; quis credet in tam sæva persecutione, tam prope urbem Roman, convenisse Episcopos CLXXX: ubi si sex vel octo adfuissent, cum aliquo Presbyterorum numero, multum sane debuisset censeri. Si autem propter Marcellini vulgatum, [ab Episcopis 180, numero pro tunc incredibili,] ut supponitur, lapsum convenerat Synodus; quantum quæso intercedere debebat temporis, ut res ubique innotescere, conspirare ad Synodum contra Pontificem lapsum cogendam Clerus Romanus, Episcopi ipsi possent undequaque convenire? Et credet aliquis fragilitatis istius lapsum, si quis fuit, non prius quam ista fierent reparatum a Marcellino? Ego sane existimo hunc, si, ut homo, peccavit aliquid; coram proprio Clero & uno alterove ex vicinis aut forte tunc Romæ præsentibus Episcopis, confessum culpam ejusque pœnitentiam esse professum, in cryptis Romæ; Synodum, foris conventuram, expectatam ad unum vel amplius annum (quod sane consequens foret, pro tanto congregatorum & majori convocatorum numero) non facile credam.

[7] Atque hinc æstimabit Lector, quid judicii ferendum sit de Actis, [qui ad 300 augentur in Actis Synodi plane fabulosis,] sub nomine Concilii Sinuessani vulgatis, ubi ad trecentos augetur numerus Episcoporum; adeo ut nequiverint simul congregari in locum unum, sed quinquageni ac quinquageni succeßive conventum haberent, & quasi ore omnium trecentorum sua quique vice sententiam ferrent. In his autem Actis narratur, quomodo Marcellinus Christianorum Episcopus, & Urbanus quidam Capitolii Pontifex, de thurificando altercati inter se, convenerint, una nocte simul se sistere Diocletiano & Maximiano (quasi vero hi simul Romæ fuerint) tum ab Urbano deceptus Marcellinus inductusque in templum, visus fuerit ab octodecim testibus thus mittere in ignem; ad quorum relationem convocata Synodo, comparuerit coram ea Marcellinus; factumque excusare volens nec valens, cum nemo damnationem ejus auderet pronuntiare, dicentibus cunctis, quoniam prima Sedes non judicabitur a quoquam, scripsit ipse & subscripsit damnationem suam primus omnium; subscribentibus contra ipsum & tres ejus Presbyteros ac Diaconos duos, trecentis Episcopis, triginta Presbyteris, Diaconibus tribus, X Kalendas Septembris, Diocletiano VIII & Maximiano VII, id est anno CCCIII. Quo audito Diocletianus, cum esset in bello Persarum, miserit Romam iratus, & multos Episcopos ad martyrii coronam traxerit. Hæc autem narrantur cum circumstantiis & formulis tam peregrinis, ne dicam fatuis, ut nequeam animo comprehendere, qua ratione potuerint ista Acta in compilationibus Conciliorum absque debita censura tolerari.

[8] Ego Romanæ Ecclesiæ prærogativis additum potius aliquid, si poßit, quam detractum velim; illam tamen, [falso asserentibus nullo casu Papam a quoquam judicandū.] qua hic prætenditur prima Sedes non judicari a quoquam, eo acceptam sensu, quasi persona Pontificis, qua homo singularis est, nullius judicio subjaceret, non modo falsa est, sed ab ipsamet Ecclesia positive rejecta in Canone, Si Papa, dist. 40, sumpto ex verbis S. Bonifacii Moguntini Archiepiscopi & Martyris, ubi statuitur, ut Papa judicetur a nemine, nisi fuerit a fide devius; quis autem magis ab ea devius quam idololatra, qualem nobis faciunt Marcellinum, qui ejus lapsum tuentur, haud sane prudenter allegantes lapsum S. Petri? Nec enim hic cum Christum negavit Pontifex erat, sed primum id factus est post Christi Ascensionem, licet antea designatus, quando Magistrum suum confessus est Christum filium Dei vivi. Prudenti porro atque erudito Lectori relinquo sigillatim expendendas ponderandasque particulas omnes insulsæ relationis illius. An autem & quantum Marcellinus peccaverit, non definio: solum dico, tota illa Acta commentitia esse; &, si peccaverit aliquid Marcellinus, id abunde diluisse ea ærumnarum tolerantia, quam tali loco ac tempore ab eo exercitam necesse est credere, ut vel ideo merito reputetur inter Martyres.

[9] Porro si etiam martyrium per capitis rescißionem jussu absentis Diocletiani aut præsentis Maximiani consummavit Marcellinus, [Quomodo autem, si post lapsum martyr factus esset Marcellinus,] qua ratione id potuit ignorasse Augustinus de tali persona, cujus lapsu (& is forsitan per calumniam confictus) si totam, ut debuit, conturbavit Ecclesiam; æquum fuit diligentia quam potuit maxima vulgari quaquaversum pœnitentiam ejus, insigni martyrio coronatam; ut communi omnibus scandalo communiter opponeretur majoris ædificationis exemplum. Tale autem nihil factum supponit Augustinus, cum in libro de unico Baptismate cap. 16 sic respondet Petiliano: Quid jam opus est ut Episcoporum Romanæ Ecclesiæ, quos incredibilibus calumniis insectatus est, objecta ab eo crimina diluamus: Marcellinus, [utrumque ignorasset Augustinus?] & Presbyteri ejus Melchiades & Marcellus & Silvester, traditionis codicum divinorum & thurificationis ab eo crimine arguuntur. Sed numquid ideo convincuntur aut convicti aliqua documentorum firmitate monstrantur? Ipse, sceleratos & sacrilegos fuisse dicit; ego, innocentes fuisse respondeo. Quid laborem probare defensionem meam, cum ille nec tenuiter probare conatus sit accusationem suam.

[10] Verum quidem est quod Augustinus, peculiariter descendens ad defensionem Melchiadis, qui potißimum impetebatur, ostendat id ei numquam antea, cum maxime opus fuisset, a Donatistis exprobratum, de ceteris autem taceat: manet tamen, quod ut minimum de iis ignoraverit; & manet difficultas quomodo ignorare potuerit lapsum summi Pastoris, tam memorabili pœnitentia reparatum: manet etiam quod Augustini tempore, post Carthaginensem tamen Collationem, in qua altum silentium de lapsu illo; rumor aliquis primus a Petiliano temere jactatus fuerit, non tam Marcellini, quam Melchiadis accusandi ergo; deinde ampliatus ab ejus partiariis Donatistis, omni modo satagentibus, ut hujus contra se latam sententiam elevarent, & nullius ponderis esse suaderent. Quem rumorem ut falsus in Melchiade & Compresbyteris ejus fuerit, asserente id Augustino; verum fuisse in Marcellino, eodem Augustino id non expresse negante, credere non debeo, nisi fortiori aliqua auctoritate convincar quam sit eorum, quos, Acta procul dubio commentitia secutos, secuta deinceps est posteritas reliqua, nulla discußione eorumdem Actorum præmissa. In his fuisse Auctorem Catalogi 2 crederem, nisi aliis quoque manifestißimis fabulis interpolatum eum invenirem, quibus omnibus fidem adhibuisse ægre mihi persuadeo: cum videam exemptis interpolamentis istis contextum totum optime sibi cohærere, itaque auctorem excusari posse.

[11] Hactenus fueram de hoc argumento commentatus jam inde ab anno MDCLXXUIII; cum suspenso Tractatus hujus tunc edendi consilio, tempus mihi dedi secundis tertiisque curis eumdem elimandi, [Natalis Alexander insuper expendit,] qui jam ultra seculum XII processerat; & ex Romanis archivis expectandi subsidia quædam, infra suo loco proferenda. Interim prodierunt Parisiis Fratris Natalis Alexandri in selecta Historiæ ecclesiasticæ Capita Dissertationes, quarum viginii sunt pro seculo III, ubi Conclusionem I, qua Marcellini lapsus commentitius esse definitar, concludit, quærens Cur Donatistæ, qui omnem verterunt lapidem in tot Conciliis & Collationibus, ut unum Cæcilianum traditionis arguerent; Marcellini Pontificis lapsum ac thurificationem sæpius non prodiderunt ac probaverunt? & subjungit: [Domatistarum Carthagine ea de re silentium;] Certe in celeberrima illa mandato Pontificis facta Collatione Carthagine, Catholicos inter & Donatistas, cum sese paratos jactitarent hæretici ad convincendum traditionis Melchiadem Romanum Pontificē, & prolixa admodum acta legi petivissent; nihil in eis quo reus probaretur penitus inventum est, ut refert Augustinus in Breviculo Collationis diei tertiæ cap. 18, & libro post Collationem edito cap. 12 & 13. At, si vere lapsus esset Marcellinus, ibi lapsum ejus objicere non omisissent, ad facessendum negotium Melchiadi, qui ejus Presbyter fuerat; sicut ex persona Felicis Aptungitani Cæciliano moverunt quæstionem, quod ab eo fuisset ordinatus, qui fuerat sacro rum librorum traditor.

[12] Hinc ad secundam conclusionem suam transiens Alexander, ut probet Concilium Sinuessanum supposititium ac plane fictitium esse, varias illius expendit circumstantias, a nobis dißimulatas, quarum III est, quod in Actis istius Concilii Marcellinus dicitur introductus a Diocletiano in templum Jovis, [& in Actis prætensi Concilii Sinuessani,] Vestæ & Isidis, sacrificasse Herculi, Jovi, & Saturno. Istud porro verosimile non est, cum cuique Numini proprio in templo nuncupata fuisse vota & oblata sacrificia, omnia Antiquitatis monumenta habeant.

IV. Ferunt istiusmodi Acta, Marcellini condemnationem ad Diocletianum esse perlatam, [inter alias eorum ineptias,] cum esset in bello Persarum; quod apertæ convincitur falsitatis, cum biennio antequam se Imperio abdicaret Diocletianus (abdicavit autem uti demonstrat Baluzius, Kalendis Maji anni CCCV) de Persis profligatis cum Maximiano Collega suo Romæ triumphum egerit.

V. In Actis illis habetur, multitudinem Christianorum ad templum Idolorum perrexisse, [arguit quod Christiani dicantur turmatim accurrisse ad lapsum Marcellini spectandū,] ut de rumore qui sparsus erat contra Marcellinum certiores fierent, & testimonium contra ipsum ferre possent, si eum viderent idolis sacrificantem. At in ista narratione multa sunt quæ veri speciem nullam habent. I, quod tempore persecutionis, quo fidei Christianæ professores delitescebant, tot Christiani catervatim prodierint in publicum. II, quod ad templum idolorum accesserint, sacrificii aut thurificationis sacrilegæ futuri testes, quibus sacrificia & quosvis impiæ superstitionis ritus spectare nullatenus licebat, ut constat ex Tertulliano passim in libro de spectaculis, sed maxime cap. 13: ubi postquam præmisit Christianos abstinere ab idolothytis ex horrore idolatriȩ, hȩc addit: Si ergo gulam & ventrem ab inquinamentis devitamus, quanto magis augustiora nostra oculos & aures, ab idolothytis voluptatibus abstinemus, quæ non intestinis trāsiguntur, sed in ipso spiritu & anima digeruntur, quorum munditia magis ad Deum pertinet quam intestinorum. Quod si spectacula adire Christianis non licebat, quia ex idololatria constabat universa eorum paratura, ut ait Terrullianus, quanto magis ipsis erat illicitum sacrificia ipsa, falsis exhibita numinibus, spectare?

VI. Acta illa referunt LXXII testes adductos fuisse in mediam Synodum, [quod testes fuerint 72,] qui Marcellinum sacrilegæ thurificationis convincerent, & nihilominus dixisse ipsi universam Synodum, Tu eris judex: ex te enim damnaberis & ex te justificaberis, tamen in nostra præsentia. Et post depositionem dicitur, Ore suo condemnatus: Nemo enim, inquit aliquis ex fictitiis istis Patribus, umquam judicavit Pontificem, nec Præsul Sacerdotem suum; quoniam prima Sedes non judicatur a quoquam. Quæ si vera essent, quam ob causam tot prolata essent adversus Marcellinum testimonia? quorsum necessarii testes ad convictionem rei, qui judicari a nemine mortalium potest, & cujus standum judicio sit etiam in propria causa?

VII. Ad quid mysticus ille LXXII testium numerus?

VIII. Quam bella libræ occiduæ, LXXII solidis constantis, ad LXXII testium numerum allusio! quam nitida elocutio, Quoniam in septuaginta duorum libra occidua in reparationem resurgit annus! Ænigma certe quod nullus Oedipus solveret.

VIIII, Quam congruum primævæ Ecclesiæ moribus, [quod rem publice actā negaverit in Concilio reus:] ut ad testimonium ferendum contra Pontificem admittatur publicus adulter! quod tamen factum in Actis prædictis legitur.

X. Verosimile non est, quod Marcellinus, qui palam in templo tanta spectante multitudine thus adolevisse fingitur Herculi, Jovi, Saturno, admissum a se in totius Romanæ civitatis luce facinus inficiari ausus esset: quod tamen Acta præfata testantur.

XI. Pontificem Romanum illo ævo purpura fuisse indutum, nemo sibi facile persuadebit. Porro id supponunt Acta Sinuessana, in quibus unus testium quærenti Marcellino, quo die ipsum thurificantem vidisset, respondisse fertur; Quo die exuisti purpuram & induisti coccum, & gaudebat super te Diocletianus; & quos paulos ante negabas, eis ante ejus tribunal thurificabas.

[13] Addit deinde adhuc alia Alexander, ac denique sibi objicit auctoritatem Nicolai Papa I, [& respondetur objectioni ex auctoritate Nicolai, & Breviarii Rom.] ad Michaelem Imperatorem scribentis, & Breviarii Romani eadem reserentis quæ ille de lapsu Marcellini ac responso Synodi. Et de Breviario quidē respondet, non censeri debere exploratæ & inconcussæ auctoritatis quæcumque ei sunt inserta: quod illius tot locis antehac factæ correctiones sic probant, ut spem faciant non displiciturum sacræ Rituum Congregationis Præsidibus, quisquis bona ductus ratione alias subinde adhuc suggeret. Ad Nicolaum quod attinet, eum bona fide allegantem quæ suo tempore referebantur ut certo vera, nunc tamen repudiantur ab Eruditis ut certo falsa, non putat commisisse aliquid quod Pontificiæ dignitati probro verti magnopere poßit: alioquin enim tanto justius eidem objiceretur Marcellini thurificatio, quanto gravius foret Pontificem aliquem thus obtulisse, cum idololatris; quam in alicujus rei narratione erravisse, cum vulgo hominum ceterorum, etiam optimorum. Quid autem cunctabimur fateri, in recipiendis Sinuessani Concilii supposititiis Actis, errare potuisse Nicolaum? cum in eadem epistola ad Michaelem paulo ante, inveniamus similiter allegata Acta cujusdam pseudo. Concilii Romani, sub Sixto III, in causa Polychronii Hierosolymitani Episcopi; quem nullum umquam in rerum natura fuisse ad annum 433 agnoscit demonstratque Baronius, & ex nostro de illius Sedis Episcopis Tractatu liquet. Is tamen post suam restitutionem sedisse dicitur adhuc annos septem & menses sex; auditus autē in judicio fuisse, Valentiniano septimum & Avieno Consulibus, id est anno X post mortem Sixti. Hæc aliaque cum expendisset Cardinalis Baronius, & quasi objecisset sibi, Acta ea ut legitima citata a Nicolao Romano Pontifice, & a Petro Damiani, atque ab aliis postea recentioribus, de illis minime dubitantibus; tandem concludens, Libenter equidem audirem, inquit, si quis esset (quod idem de Sinuessanis Actis a me dici existima) qui eadem Acta veritati in omnibus redderet consentanea, aut saltem aliqua ex parte verisimilia. Licet enim in his plurimum laboris insumpserim, nihil præterea sum consecurus, nisi ut impossibile esse repererim, ad veritatis lineam eadem revocari aliquo modo posse. Ast, inquies, idem Baronius, qui & ipse Sinuessana Acta in priori sua editione Romana habuerat de suppositione suspecta, in secunda Antverpiensi conatus est suspicionem detergere, eaque verosimilia facere: non autem id fecit in causa Polychronii. Fateor, sed eatenus tantum id conatus est (ut apparet ex Appendice ad annum 302 post X Tomum) quatenus utcumque satisfaciat vehementißimis virorum doctißimorum querelis, de Martyrologio atque Breviatio Romano, quod ista in Ecclesia recitanda contineant; suadeatque Ecclesiam Romanam, quæ ante octingentos annos ita publice lecta reperit, quamvis sibi valde molesta, haud adeo vane leviterque ista hactenus legenda reliquisse. Atqui in hoc libenter Baronio subscribimus: quæ tamen hactenus abolita non sunt, aliquando abolenda non dissidimus, cum scilicet inter omnes convenerit de eorum falsitate. Dicimus autem Baronium, non nisi paucas ex multis objectionibus solvendas suscepisse, idque languide satis & parum efficaciter per dißimillima valde exempla. Quod autem ait de tempore octingentorum annorum, quibus ita lecta in Ecclesia fuerint; id neque certo aliquo documento probat; nec ut probaret, sufficere posset fidei indubitatæ Actis Sinuessanis asserendæ: cum similiter aut etiam diutius tolerata in Actis S. Silvestri, aliorumque nonnullorum, nunc sine scrupulo examinentur, & fide indigna judicentur. Vtrum autem Romana Ecclesia morem assumpserit legendi Sanctorum Acta sub Matutinum Officium, ante annos plures quam quadringentos aut quigentos, equidem dubito vehementer; adeoque privati solum usus, non publici, erant si qua antea extabant in Romanis Basilicis Paßionalia vel Legendaria.

PARTIS II, SECTIO III.

XXXI S. MARCELLUS.

Ab an. 308 ad 310 an. 1, men. 7, dies 30,
* Baron a 304, ad 309, an 5 m. 2, d. 25,

Marcellvs, natione Romanus, ex patre Marcello, fuit temporibus Maxentii, ordinatus Pontifex anno CCCUIII, die XUIII Maji, Feria III Pentecostali, sedit annum I, menses UII, dies XXX, usque ad XUI Januarii anni CCCX*: & cessavit Episcopatus menses III: ipse vero sepultus fuit in cœmeterio Priscillæ via Salaria.

Primo Catalogo inhærens S. Hieronymus in suo Martyrologio, [Dies mortis.] vel ante ipsum Eusebius in Collectaneis, diem XUI Ianuarii sic exorditur: Romæ via Salaria in cœmeterio Priscillæ, depositio Marcelli Episcopi & Confessoris. Adeoque celebris mansit Romæ hujus diei memoria, ut cum erecta postmodum esset sub ejus nomine nova Romæ ecclesia, in ipsa Lucinæ quam dedicaverat domo, eoque illatum ejus corpus, illius anniversario id factum esse videatur; quo fiat ut idem dies etiam in secundo Catalogo notatus inveniatur.

[2] Vterque annus, primus scilicet & ultimus Marcelli, ex primo Catalogo, [Ratio temporis.] suppletis defectibus, habentur notati a Consulatu [Maximiani Herculei] X & Maximiani [Galerii] VII usque [iterum] post Consulatum X & VII: ubi τὸ iterum necessario addendum, ut habeatur annus CCCX. Est autem, ut supra dixi, alius hic stylus, dum dies primus ultimusque tacetur.

[3] Secundus Catalogus eidem annos IV aßignat: Anastasius & Auctor Ms. nostri annos U, [Errores notati.] menses UI, dies XXI, & credi possent voluisse Marcelli Pontificatum ordiri a die, quo eum Clerus Romanus elegit in locum defuncti absque Vicario Marcellini, nisi simili exorbitantia Eusebio Marcelli Successori iidem tribuerent annos UI, mensē I, dies III, cujus tamen Pontificatum constat fuisse brevißimum. Nihilo levius iidem Auctores in signandis Consulibus exerrarunt, dum scripserunt a Consulatu Maxentii IV & Maximi, usq; ad vel usque post Consulatum. Maxentius enim se IV Consulem solum sine Collega dixit an. CCCXII, quo alii nominabant Coss. Constantinum II & Licinium II: primum autem Consulatum cum Romulo usurpavit eodem anno, quit fuerat utriusque Maximiani Consulatu X & VII cœptus notari, id est eodem quo nos Marcelli Ordinationem posuimus CCCUIII.

[4] Interim Consulatus Maxentii & Maximi (usurpatur autem nomen Maximi pro nomine Maximiani, [Decretales suppositæ.] uti in Consulibus Victorii sæpe est videre) subscribitur Decretalibus sub nomine Marcellini fabricatis: sed frequentia earum plagia, in margine a nostro Labbæo notata, manifestius detegunt imposturam, cui alioquin satis essent Consulares Fasti, tali Consulatu nusquam notati.

[5] [Epitaphium] Epitaphium Marcello scriptum a S. Damaso Papa, atque ex Andrea du Chesne relatum, sed non satis intellectum a Bollando in Ianuario, videtur hic regustandum.

Veridicus Rector, * lapsus quia crimina flere
Prædixit miseris, fuit omnibus hostis amatus.
Hinc furor, hinc odium sequitur, discordia, lites,
Seditio, cædes: solvuntur fœdera pacis
Crimen ob alterius, Christum qui in pace negavit
Finibus expulsus patriæ, * feritate tyrannus.
Hæc breviter Damasus voluit comperta referre,
Marcelli ut populus meritū cognoscere posset.

Hic notat Bollandus: Nulla alibi (quod sciam) mentio exilii Marcelli. Sed nec hic etiam ulla; quia Marcellus hic non dicitur, Finibus expulsus patriȩ. Quis ergo? [explicatum.] Idem qui Christum in pace negavit, ob cujus crimen soluta pacis fœdera, qui deniq; feritate tyrannus fuit; quod non intelligens imperitus librarius, commodiorem sensum facturum se credidit si scriberet, Tyranni. Voluit ergo Damasus significare, quod quia Marcelli ad pœnitentiam hortantis, & mala reipublicæ alioqui incubitura prænuntiātis prædicatio odium commune ipsi attulit. secuti sint ii quos narrat effectus, ac denique bellum civile inter Constantinum & Licinium: quem Licinium primo quidem cum Constantino Christianum videri voluisse, demonstrat ex Eusebio Baronius ad an 314 num. 12; & sæpius victum a Constantino tandem in Gallias relegatum, ex Ioanne Nicomediensi Presbytero coævo discimus in Vita S. Basilei Episcopi Amaseni, a nobis data ad XXUI Aprilis.

[Annotata]

* lapsos

* tyranni.

PARTIS II, SECTIO IV.

XXXII S. EUSEBIUS.

Anno 310, m. 5, d. 11.
* Baron. a 309, ad 311, an. 2, m. 7, d. 16.

Eusebivs, natione Græcus, ex parte Medico, fuit tempore Maxentii, ordinatus anno CCCX, XUI Aprilis in Dominica: sedit menses U, dies XI, defunctus XXUI Septembris *: sepultus vel elevatus in cœmeterio Callisti via Appia II Octobris: & cessavit Episcopatus dies XI.

Habet quidem antiquus Catalogus, prout est transcriptus a nobis, menses quatuor, dies sedecim, a XIU Kalend. Majas usque in diem XUI Kal. Septembris. [Errores correcti.] Sed cum manifestum hic appareat vitium numerorum, legendum credidi menses quinque, dies duodecim, a XUI Kalend. Majas usque in diem UI Kal. Octobris. Hunc enim verum esse Depositionis diem, persuadet Hieronymianum Martyrologium his verbis ipsum exordiens: Romæ via Appia in cœmeterio Callisti, depositio S. Eusebii Episcopi. Quod igitur in secundo Catalogo legitur sepultus UI Nonas Octobris, de die Sepulturæ aut Translationis intellige, præ qua tamen festivus manserit dies Mortis. Et hic etiam invenitur in tribus pervetustis Romanis Martyrologiis, Bedæ contextum supplentibus (Vaticano scilicet, Barberino, & S. Cyriacæ) ubi ad UI Kal. Octobris dicitur Romæ depositio S. Eusebii Episcopi & Confessoris, & idem etiam Ado habet. Fabulam de inventa hujus Pontificis tempore Cruce, elogio secundi Catalogi insertam, refutatam invenies in Actis nostris die III Maji.

[2] Quia autem, uti supra, loco expuncti Maxentii non additur Post Consulatum, [Mutatus Auctor.] ideo opinor nec Maxentium quidem hic a primo Auctore scriptum fuisse, adeoque diversum hunc esse ab eo qui de Marcello scripserat: itemq; ab eo, qui resumens accuratam secundæ Sectionis diligentiam, eamdem continuavit usque ad Liberium, primum ultimumque diem definiendo. Denique vacantis Sedis dies UI notatos in secundo Catalogo, converti in XI, ut haberem Dominicam, qua institutus fuerit Successor Melchiades.

[3] Baronius fatetur Eusebium historiographum, cui qua potest inhæret, solum UII menses huic Pontificatui dare; [Eusebii Historiographi negligentia.] ipse tamen mavult Anastasium sequi, & scribens annos II menses UII, dies XUI usque ad XUI Septembris, quia id magis conveniebat rationibus suis: cum nos putemus potius inhærendum Consulatuum notis, tamquam characteri temporum omnium certißimo & receptißimo. Quod ad Eusebium Cæsariensem attinet, esset ei, utpote hoc tempore viventi, deferendum præ ceteris, saltem quoad hosce Pontifices; nisi etiam in his tam negligenter versatum constaret, ut Marcellinum a Marcello non distinguens, in unam duas personas conflaverit: quod omnino stupendum, & vix credibile foret ab eo fieri potuisse, nisi oculis ipsis tenetur, simulque everteret omnem ejus in historia Pontificia auctoritatem.

[4] Porro quod Eusebii Pontificatui Consulatum nullum adscribant Catalogi, eo sit, quia præter tyrannum Maxentium, qui sibi soli III Consulatum arrogat, [Epistolæ spuriæ.] anno CCCX nullus Consul fuit, sed scribebatur, iterum post Consulatum X & VII; ne tamen spuriæ agnoscerentur epistolæ, quas sub Eusebii nomine habemus, placuit eas subscribere Constantino Consule. Sed hic primum Consulatum geßit anno CCCVII, secundum vero dumtaxat iniit CCCXII: quorum neuter annus Eusebio congruit. Nihilo melius exempla alia pro Constantino habent ejus patrem Constantium, quia hic sextum & ultimum Consulatum suum geßit anno CCCVI.

PARTIS II. SECTIO V.

XXXIII S. MELCHIADES.

Ab an. 310 ad 314. an. 3. m. 4. dies 9.
* Baron. a 311, ad 313, an. 2, m. 2, d. 7.

Melchiades, natione Afer, fuit temporibus Maxentii & Constantini, primum Eusebii Vicarius, a die II Julii anni prædicti CCCX, quæ fuit Dominica; eique mortuo suffectus est post dies XI VIII Octobris, similiter in Dominica: sedit qua Vicarius qua Pontifex annos III, menses UI, dies UIIII, usque ad X Januarii anni CCCXIIII * elevatus in cœmeterio Callisti via Appia, die X Decembris, quando colitur: & cessavit Episcopatus dies XX.

Hieronymianum Martyrologium die II Julii, post relatos alios Romæ, subjungit; & depositio Miltiades Papæ: [Dies mortis.] sed librariorum vitio factum credimus, ut pro voce Ordinatio, legatur Depositio: nam antea die X Januarii in eodem Martyrologio scriptum fuerat. Et depositio Miltiadis Episcopi. Atque hinc correxi ecgraphum nostri Catalogi, in quo legebatur Miltiades, supra annos III menses UI, sedisse dies UIIII, usque in diem III Idus Januarias, & pro III Idus substitui IIII. Secundus Catalogus nec locum nec diem sepulturæ, notari ab eo alias solitæ, habet; quod non Auctori sed transcribenti imputandum credo, cum Anastasius clare dicat, quod Melchiades (sic enim scribunt recentiores) sepultus est in cœmeterio Calixti via Appia, in crypta, III Idus Decembris, quo die hodieque colitur; neque dubitandum quin ea sit dies Elevationis vel Translationis, forte ad ecclesiam S. Silvestri in Campo-Martio, ubi hodie esse corpus dicitur.

[2] Annum Obitus clare notant Volusianus & Anianus Coss. non æque clare etiam initium signat Maximianus UIII solus, [Ratio temporis,] qui Magistratum istum iniit anno CCCXI. Causa tamen hunc nominandi fuit, quod erasis jubente Constantino tribus Consulatibus Maxentii, tamquam tyranni; annus, quo primum ordinatus Melchiades est, vacare videretur; ob quam etiam causam ad nomen decessoris Eusebii nullus notatur Consulatus: necdum enim usu cœperat frequentari, quod exolescente Consulum majestate postea frequentißimum fuit, ut nominato ultimo Consulatu, vacantes post eum anni scriberentur, iterum, tertio, quarto &c. post Consulatum N. N. Apparet autem quod Eusebius Pontifex in seipso expertus longioris cessationis periculum, & gravius antea incommodum ex vacatione tot annorum ac mensium post obitum Marcellini; optimum censuerit in usum revocare Antecessorum morem, jam fere exoletum ab annis quinquaginta, ordinandi sibi adhuc viventi, ex Cleri ac populi voto, Vicarium successorem, propter persecutionem Maxentii. Apparet etiam idem vel similis qui in Eutychiano cœperat stylus, cum resumuntur nomina Consulum, & additur, ex die VI Nonas Julias usque in III Idus Januarii.

[2] Cessavit Episcopatus XX dies post Melchiadis mortem, quæ X Ianuarii adscribitur. Interim Decretalibus Pontificum, [Decretales affictæ.] a Pseudo-Isidoro consarcinatis, miscetur una sub illius nomine ad omnes Hispaniæ Episcopos, data Kalendis Martii, Volusiano & Rufino Viris Clarissimis Consulibus, quando scilicet a diebus fere quinquaginta Melchiades obierat: ut vel hinc impostura pateat, non minus quam ex Scripturis juxta Hieronymi versionem allegatis, & prolixo fragmento sumpto ex Eucherii homilia de Pentecoste, Eusebio Emisseno paßim, sed falso tributa; cujus auctor a quibusdam perhibetur Faustus, orator certe antiquus & Gallica eloquentia pollens, sed Melchiade multo junior: qui tamen locus Labbeum movit in nova Conciliorum editione, ut lectorem doceret, aurum latere plurimum in sarcinis Mercatoris, insignia scilicet veterum Patrum testimonia, tacito auctorum nomine transscripta.

[3] Priusquam transeo ad S. Silvestrum, finem imponens primæ ætati Christianæ Ecclesiæ, quam sub Ethnicis Imperatoribus egit; [Non omnes Pontifices usque ad Hyginum,] placet hic, ex Onuphrii Panvinii Additionibus ad Platinam, Annotationem haud inidoneam nostro argumento subjungere; & simul causam reddere cur Martyrii titulum non dederim variis, quibus posteriores quidam Catalogi eum dare videntur, nonnullis etiam Breviaria ipsa & Martyrologia recentiora. Sic ille habet ad Pontificatum Hygini: A S. Petro Apostolo usque ad Telesphorum, omnes Pontifices, ob Christi confessionem capitis pœnas dedisse Damasus auctor est (huic nempe cum vulgo adscribebat Onuphrius librum Pontificalem) Vulgo etiam traditur, omnes quotquot deinde fuerunt Episcopos Romanos, usque ad S. Silvestrum, martyrio vitam finisse: quod (salva semper veritate) a veteribus historicis traditum non reperio: quin etiam non semper quæstiones capitis in Christianos exercebantur. Trajanus rescripto suo inquisitionem in hos fieri prohibuit. Hadrianus, Pius, [multo minus usque ad Silvestrum,] & Marcus neminem, quod Christianus esset, in jus vocari voluerunt; ut ex ipsorum rescriptis, quæ ad huc extant, constar. Et quamquam populorum vel Præsidum rabie ejusmodi Decreta, quæ Christianis favere videbantur, sæpe infringerentur, & ipsi in Christianos atrocissime desævirent; non tamen perpetua erat persecutio, nec semper crimen capitale censebatur Christiani nomen. Hyginus & Pius in optimi Principis Antonini Pii tempora inciderunt: quem & persecutiones in nos cohibuisse, & Christianis æquum fuisse refert, in Epitome Dionis, Xyphilinus. Martyrii insuper eorum nulla in Damasi libro mentio est. Insuper extat in Bibliotheca Pontificis Vaticana vetustissimus liber, ante sexcentos annos in membrana scriptus, in quo omnes Romani Pontifices usque ad Silvestrum II exarati sunt, ab accuratissimo quodam scriptore collecti. [fuere Martyres.] In his ante Silvestrum Papam Anacletus, Eleutherus, Zephyrinus, Anterus, Dionysius, & Miltiades aperte & clare Confessores, reliquorum vero pars Martyres appellantur: sunt etiam aliqui, qui neque Martyris neque Confessoris adjectionem habent. Porro autem omnes hi Pontifices forte vocantur Martyres, quod, etsi violenta morte non decesserint, multa tamen pro Christi confessione a furente plebe & iniquis magistratibus, qui perpetuum in Christianos odium retinebant, passi sint.

XXXIIII S. SILVESTER.

Ab an. 314 ad 335. an. 21, m. 11, d. 1.
*Baron. ab an. 314 ad 335, an. 21, m, 10, d. 1.

Silvester, natione Romanus, ex patre Rufino, ordinatus Pontifex XXXI Januarii, quæ fuit Dominica, anno CCCXIIII, sedit annos XXI, menses XI, diem I, usque, ad XXXI Decembris, anno CCCXXXU*: sepultus in cœmeterio Priscillȩ via Salaria, indeq; a Paulo Papa I, translatus ad ecclesiam S. Silvestri de Capite nunc dictam: Cessavit Episcopatus dies XUII.

Tempora definiunt utrimque nominati Consules, Volusianus & Annianus, atque Constantinus & Albinus, ex die pridie Kalendas Februarii usq; [Ratio temporis.] in diem pridie Kalendarum Januariarū, sicut expresse notat primus Catalogus, non satis feliciter transcriptus ab aliis. Nullum autem alium Sepulturæ diem præter diem Mortis aßignat auctor secundi Catalogi: semper enim prævaluit iste, qui & in Martyrologio Hieronymiano post Martyres Cartaginenses atque Romanos, sic legitur, Et depositio S. Silvestri Episcopi.

[2] Quod in eodem secundo Catalogo dicitur, in exilio in montem Sorractem in persecutione Constantini percussus, [Acta apocrypha.] & postea rediens cum gloria baptizasse Constantinum Augustum, quem curavit Dominus pro baptismo a lepra, examinavimus & reprobavimus ad diem XXI Maji quo colitur Constantinus Sed & ipse Baronius, qui ista propugnat, Acta S. Silvestri depravata esse agnoscit. Natalis Alexander seculo 4 pag. 18 Apocrypha, ut revera sunt, sine scrupulo appellat, & totam illam fabulam strictim refutat: cui si quis hic iterum objiceret Nicolai Epistolam & Breviarii Romani Lectiones; responderet Alexander eadem, quæ supra ad fabulam de lapsu & pœnitentia Marcellini.

[3] [Interpontificium.] Interpontificii dies nec est, nec erit difficile definire, (quiscumque demum numerus in Catalogo 2 aliisque, vel apud Anastasium notetur) quamdiu definitum tam certo habebimus, ut nunc habemus, diem quo quisque ordinatus atque defunctus est. [Translatio,] Translatio prædicta certa nobis est ex bulla ipsius Papæ Pauli superius in S. Stephano allegata: neque credibile est Sergium Papam II, restaurata ecclesia SS. Silvestri & Martini in montibus, plusquam partem eo detulisse.

[4] [Cur primus cum tiara pingatur Silvester?] Quoad imaginem Silvestri hic notaverim, ab antiquo illam pingi cum tiara in capite, quod decessores ejus omnes nudum præferunt. Causam ex opinione vulgi refert Iacobus, S. Georgii ad velum aurem Cardinalis, XIX Maji lib. 2 de Coronat. Bonifacii VIII, ℣. 150 sic canens:

Hoc Romana tenens quondam fastigia Cæsar,
Imperitans mundo, magnus pietate monarcha,
Constantinus Apex statuit, dum primus in orbe
Fonte sacro purgatus Herus, proprium sibi regnum,
Seu phrygium, manibus Silvestri in vertice pressit,
Officiumque humilis gessit stratoris, ab ipso
Mundatus lepra, monitus per somnia Princeps.

Sunt hæc (uti apparet) sumpta ex famoso, quod extat sub nomine Constantini edicto, cujus textum supposititium esse nec ipse quidem negat Baronius, qui donationum eo contentarum substantiam nititur veram probare: numquam autem magis conspicuam se exhibet styli, Constantiniano ævo indigni, barbaries, quam hac in parte, ubi de Phrygio Papali agitur. De auctore figmenti istius variant conjecturæ, mihi nulla proprior vero videtur quam Natalis Alexandri, censentis, suppositum esse ab Isidoro Mercatore cum aliis Epistolis pseudepigraphis veterum Pontificum. Convenit siquidem rationi temporis quo primum venumdari cœperunt Isidori merces. Laudat illud eodem tempore Hincmarus; stylum denique & characterem plane squallidum scribendi, quo Isidorus iste usus est, ad amussim refert. Interim sicut Leo IX, Ivo, Gratianus, quia auctoritatibus inde sumptis in rem suam usi sunt, fictionis ignari, impostores judicantur a nemine; ita calumnia mera est, viris eruditis impingere, quod Romanos Pontifices faciant Impostores, quoties quid arguunt imposturæ, quod illorum aliquis quomodocumque videtur in suis Bullis Brevibusve laudasse.

[5] Omißis fabulis dici posse videtur, quod constituta per Constantinum ecclesiastica pace, Silvester vel propria electione, vel ipsius mandato, [an ut signo libertatis adeptæ?] Pileum sumpserit Romano more, symbolum libertatis; eumque aureo phrygio seu diademate ornatum inferne, qua caput tangit; ad significandum Regale Sacerdotium, Sacerdotum omnium Principi collatum a Christo: cui prædictus Bonifacius VIII alteram coronam imposuit, exprimi eo volens utriusque regni corporalis ac spiritualis prærogativam, Pontifici competentem. Triplicis denique coronamenti tiaram, ante annos circiter trecentos, assumpsisse legitur Urbanus V, numeri mystici forsitan causa.

DISSERTATIO VIII.
De magna tabula Basilicæ Lateranensis in Urbe, & adscriptis in ea S. Silvestro Indulgentiis aliisque similibus.

Qvid Silvester Papa ad ornatum Basilicarum Romanarum, suo tempore & suasu structarum, contulerit, fusißime prosequitur Anastasius; [Tabula] sed nec hic nec alius fide dignus historicus, antiquus aut novus, meminit plenariæ Indulgentiæ quam omnibus ad Lateranensem Basilicam venientibus largitus ille sit, per hæc verba dicta ad Constantinum, ibi (ut prætenditur) baptizatum: Dominus meus Jesus Christus, qui te mundavit a lepra & purificavit te fontis baptismo, per suam misericordiam mundet & purificet omnes huc venientes sine peccato mortali, & auctoritate Apostolorum Petri & Pauli atque nostra sit eis remissio omnium peccatorum, [Indulgentiæ, quam in Laterano Silvester concessisse,] quocumque tempore anni. Allegatur quidem magna tabula, pendens ex columna secunda a latere dextero Basilicæ, sed etiam dicitur, immediate in eadem subjungi, Item S. Gregorius, qui hanc ecclesiam consecravit, post destructionem ejusdem factam per hæreticos, confirmavit Indulgentiam positam per Silvestrum Papam ante dictum. Si quid historicæ criseos haberent, qui, ut suas quasdam opiniones confirment, nituntur hominibus etiam eruditis suadere, quod formulæ Indulgentiarum, certas ecclesias visitantibus concedi solitarum jam inde a seculo XIII, [& S. Gregorius dicitur confirmasse,] eo longe fuerint antiquiores; & fidenter dicunt, quod istæ & aliæ similes formæ, de anno uno aut pluribus & totidem Quadragenis, inceperint a temporibus Apostolorum, eoque Tabulam istam allegant, si tales inquam historicæ criseos haberent aliquid, Appendicem saltem istam supprimerent silentio, quando nihil potest efficacius esse ad demonstrandam temerariam simplicitatem ejus, qui ipsam Tabulam describendam curavit, quam adeo abnormis ab omni veri specie sabula. Nam quinam unquam fuerunt hærerici, qui basilicam Lateranensem destruxerunt? aut quis Gregorius eamdem legitur consecravisse?

[2] Iulius Cæsar Rasponus, Basilicæ istius Canonicus, de ipsa & Patriarchio eidem adjuncto quatuor libros scripsit, [in consecratione Basilicæ illius a se restauratæ;] atque Alexandro VII dedicatos edidit anno MDCLVI. Hic libro 1 cap. 5 docturus, Quinam aut restituerint Lateranensem Basilicam aut aliquid in eo ædificaverint; ipsum Caput sic orditur: Post Constantinum primus S. Leo senior in Basilica Constantiniana, uti habetur ex Anastasio Bibliothecario, Cameram fecit, quam Onuphrius, Panvinius existimat esse porticum eam rotundam, quæ extat hodieque post absidam Canonicorum. Ceterum a Leonis primi Pontificatu, [vel inde probatur falsa, quod nullus Gregorius ante XI quidquā ibi fecerit;] usque ad tempus Hadriani primi, nihil ego apud scriptores reperi de Lateranensis ecclesiæ structura, deque ruina ejus aut reparatione: ipse autem Hadrianus, ut idem Anastasius auctor est, pene collapsam una cum porticibus ac fontibus restituit; trabesque majores ad quindecim, veteribus amotis, novas reposuit. Sic ille, fuse deinde & authentice docens, quinam & quid præstiterint post Hadrianum alii; nec inter eos comparet Gregorius ullus, usque dum veniatur ad Gregorium XI, aliis paßim & merito dictum XII, anno MCCCCUI assumptum, qui antequam Pontifex crearetur hujus Basilicæ Archipresbyter fuerat, & portam ejus quæ est versus septentrionem extruxit elegantissimis marmoribus, postquam ex Gallia in Urbem Curiam Pontificiam reduxerat.

[3] Ab eodem Raspono cap. 4 recensentur ea quæ ex antiquis monumentis, inscriptionibus, & diplomatibus de dignitate hujus Basilicæ habentur, ubi etiam Leonini versus inveniuntur verbotenus, [quare nec tabulæ verba allegat Rasponus;] qui Constantinianæ lepræ & baptismatis meminerunt; fidei licet & antiquitatis non magnæ: non tamen allegatur hæc Tabula. Quid ita? Animadverterat vir prudens si integra exhiberetur, ut ceteræ illius Capitis documenta, mox incursuram in oculos manifestam fictionem. Cautius ergo agendum sibi sentiens lib. 2 cap. 14. De Indulgentiis ecclesiæ Lateranensis, ipsæ verba quidem Sancto Silvestro superius adscripta recitat; de facto autem Gregorii locuturus, non dicit quod ecclesiam consecravit post destructionem ejusdem factam per hæreticos (uti legebatur in Tabula quam allegat) sed propriis verbis rem emolliens ait, quod violatam & fœdatam ab hæreticis denuo consecravit. Deinde verosimilitudinem aliquam rei tam inauditæ circumdaturus, addit; [nec eidem, de Gregorio 2 a se intellectæ,] Existimo autem hunc fuisse Gregorium secundum. Etenim Anastasius Bibliothecarius a Leone Isaurico Imperatore sive ab ejus ministris ecclesias Romanas fuisse pollutas tradit, & abolitas sacras imagines, misso non semel in urbem tam Paulo Patricio quam Eutychio, ut Gregorium Pontificem adversantem eorum actionibus interficerent. Lego & relego Anastasium in Gregorio II, & multas Cæsareanorum fraudulentas contra cum molitiones invenio; invenio etiam mandatum, ut vel imagines tolleret, vel gradu dimoveretur: sed nihil invenio quo vel per umbram verosimile fiat laterem unum, nedum imaginem sacram, loco motam fuisse, non solum Romæ, sed vel in tota Italia, excepto fortaßis Exarchatu Ravennati. Cognita enim Imperatoris hæresi, ita ad omnia invigilabant tam Romani quam ceteri per circuitum populi, ipsique Longobardi, ut deprehensi insidiatores identidem periclitati de vita fuerint; populi autem novum voluerint Imperatorem, loco hæretici jam manifesti, creare, nisi Pontifex obstitisset, contentus Vrbem suam Italiamque puram ab hæreticorum sordibus præservare.

[4] Porro ipse Rasponus, relaturus verba Silvestro adscripta, satis insinuat, [magnam fidem habet:] ambiguam admodum eorum apud se esse fidem; solaque figmenti vetustate moveri se, ut illud, alibi præteritum, hic non omnino prætereundum censeat. Non enim ea refert, nisi sub hac cautela: Si quid fidei antiquissimo Archivii nostri Codici ac Tabulæ, quam Magnam appellamus, pari antiquitate venerabili habendum sit. Atqui nihil fidei habendum esse utrique, tam manifeste mendaci, mecum credo sentiet, quisquis hæc quæ proposui consideraverit, fortaßis nec antiquitatem utriusque, tam speciose exaggeratam, ultra seculum unum credet extendi. Vt nihil de hypothesi dicam, id est, de Constantiniano baptismo, cujus vacillantem hoc tempore inter Eruditos fidem, non opus est hic magis concutere; cum id abunde factum sit ad diem XXI Maji. [& vera nulla meretur.] Opus etiam non est hic tangere generalem illam thesim, qua quidam magni nominis, mihique imprimis venerandi Scriptores sustinent, eum quem alibi negavimus, usum & formam Indulgentiarum, ex more fuisse veteris ante seculum XI Ecclesiæ. Fiet hoc aptius Dissertat. XVI. Hic, ad levandos piorum ænimorum scrupulos, dico; tam diuturnam tolerantiam Apostolicæ Sedis, sub cujus oculis tum in Lateranensi tum in aliis nonnullis antiquißimis Ecclesiis manent exposita monumenta Indulgentiarum, velut a S. Silvestro eas visitantibus concessarum, sufficientem videri, ad supplendum quemcumque juris ac facti defectum. Quamvis enim nequeat efficere Pontifex, ut a Silvestro datæ sint, quæ datæ non fuerunt; facere tamen potest, ut eæ revera istic nunc obtineantur, æque, ac si ab ipso Silvestro promanassent.

[5] Idem intellige de Indulgentiis quæ in Basilica S. Sebastiani extra muros sic inveniuntur in lapide posituræ atque sculpturæ recentis nostramq; [Idem dici potest de lapide ad S. Sebastianū,] ætatem non excedentis, his verbis expressæ: In hoc loco, qui dicitur ad Catacumbas, corpora SS. Apostolorum Petri & Pauli aliquamdiu jacuerunt: ob quorum venerationem eadem singulis diebus concessa est Indulgentia, quam S. Silvester Papa, in ecclesiis ipsorum Apostolorum est elargitus: eamdemque successores ejus in festis Duplicibus & in Quadragesima duplicarunt. Romanus Basilicæ Vaticanæ Canonicus, sub Eugenio III & circa medietatem seculi XII ipsam describens, exorditur ab ejusdem & Basilicæ Paulinæ ædificatione, suasu Silvestri Papæ facta a Constantino Augusto, & Caput illud primum sic concludit: Quas itaque Basilicas B. Silvester Papa una die, [supponente Indulgentias in Vaticana concessas a Silvestro,] ad honorem Jesu Christi filii Dei & ejus Genitricis & beatorum Principum Apostolorum Petri & Pauli, quia una die coronati sunt, solenniter consecravit, convocatis Episcopis & Sacerdotibus & turbis fidelium per universum orbem. Nihil simile apud Anastasium aut antiquiorem aliquem legimus, ideoque non credimus istam convocationem per universum orbem vere factam esse; prodest tamen hæc ab eo præmitti, ut intelligamus minime parcum futurum Auctorem in exaggerandis Basilicæ suæ magnalibus, quæcumque corradere poterit. Cum autem de Indulgentiis ab eodem Silvestro istic conceßis nihil dicat, numquid non merito concludere possumus, nihil de iis adhuc cuiquam tunc in mentem venisse?

[6] Agit tamen ille Cap. 2 de Remissione dedicationis hujus Basilicæ, sed ita ut indicet primam, eo loco pro tali die concessam Indulgentiam, datam esse, cum jam Italiæ partem Lombardii tenerent; [quia quæ hic antiquissimæ sunt meminerunt Lombardorum.] quorum scilicet nomen non nisi aliquam multis post S. Silvestrum seculis Romæ innotuit, ac ne Anastasii quidem tempore sic usurpabatur, tunc enim adhuc dicebantur Langobardi vel Longobardi, anno primum DLXVIII in Italiam Duce Alboino transgreßi. Sed Canonicum ipsum-met audiamus. Quia solennitas (Dedicationis scilicet) maxima est, maximam remissionem Apostolica providentia omnibus ad eam devote venientibus condonavit. Quæ videlicet remissio Apostolica providentia sic tripartito distinguitur, ut Romanis & circumadjacentibus, unius anni; Tuscis, Lombardis, & Apulis, & ceteris mare non transeuntibus, duorum annorum; sed & his qui maria transmeare noscuntur, trium annorum maneat remissio peccatorum. Similis eademque remissio facta probatur in hac B. Petri Basilica in Cœna Domini, quando consecratur ibi Sanctum Chrisma; in Ascensione Domini similiter. Auctorem talis Indulgentiæ Pontificem utinam nominare potuisset! [Has nonnihil auxisse dicitur Calistus II,] interim nihil est quod suadeat XI seculo anteriorem fuisse. Cœpta autem semel tali principio gratia, magnis paulatim acceßibus aucta fuit: nam (si verum est quod apud Baronium ait seculi XVI scriptor Maffeus Vegius, in antiquis monumentis Basilicæ S. Petri) beatæ recordationis Calistus Papa II (ordinatus his fuit anno MCXIX) altare B. Petri, quod nimia vetustate & lapidum percussionibus quodammodo violatum videbatur, optimis marmoribus vestivit & decoravit: & in festo Annuntiationis B. Mariæ cum toto Concilio lapidem altaris satis honorifice & devote consecravit: in qua videlicet consecratione (ut invenimus in libris nostris scriptum) fecit remissionem trium annorum annualiter ad eam venientibus.

[7] Et hactenus quidem pauci habebantur dies, ejusmodi Pontificia largitate commendati; procedentibus annis & crescente facilitate concedendæ Indulgentiæ, tantum crevit dierum numerus, ut nullus omnino dies relinqueretur, quo non aliquam Remißionem obtinere possent Basilicam Vaticanam visitantes: quarum summam circa annum MCCXC colligens Nicolaus IV, apud Onuphrium Panvinium in libello de VII ecclesiis pag. 55, suam de iis Bullam sic orditur: Sicut ad nos, tam ex scriptis antiquis in Basilica ipsa repertis, [magis deinde auxit Nicolaus 4,] quam ex Seniorum Canonicorum ejusdem Basilicæ relatione pervenit, Prædecessores nostri omnibus vere pœnitentibus & confessis, ad præfatam ecclesiam venientibus reverenter, videlicet in nativitate Domini … septem annorum & septem quadragenarum: & ab Octavis Pentecostes hinc ad festum ipsius B. Petri … die quolibet trium annorum & trium quadragenarum … a principio Quadragesimæ usque ad festum Paschæ, quolibet die, nec non & in festivitatibus Nativitatis B. M…unius anni & quadraginta dierum; & reliquis singulis anni diebus, quandraginta dierum remissiones suorum peccaminum concesserunt; quas Remißiones, sic per partes, perque dies sigillatim enumeratas, Nicolaus ipse ratas & gratas habens, [sed nemo eorum Silvestri meminit.] easdem auctoritate Apostolica approbat; &, ut Christi fideles, ad ipsam basilicam venientes, reddantur de acquirendis talibus remissionibus certiores … de novo, inquit, remissiones hujusmodi misericorditer elargimur. Has autem teste præcitato Panvinio, Bonifacius VIII, Clemens VI, Urbanus VI, Nicolaus V, & alii Papæ confirmarunt & auxerunt. Ad Panvinium refert sese, qui postea idem argumentum tractavit Paulus de Angelis, in notis ad Romanum Canonicum: atque hæc omnia eo colligere placuit, ut appareat eminem antiquorum fuisse, qui Indulgentias Vitacanæ Basilicæ enumerans, Silvestri meminerit.

[8] Vt autem ad ecclesiam S. Sebastiani revertar, tractat de eadem prælaudatus Panvinius, [De Basilica S. Sebastiani nihil tale sciebat Onuphrius, circa an. 1566 scribens,] & pag. 99 sic expresse loquitur: Sunt in hac Basilica maximæ Indulgentiæ & remissiones peccatorum, ut ex scriptis tabellis apparet: harum deinde duas profert, unam ad altare S. Sebastiani, alteram supra ostium cœmeterii Callisti, absque ulla utrobique mentione S. Silvestri: aliam vero istic tabellam nullam novit, ex qua præsumi poßit sculptus esse lapis, qui nunc ibi spectatur. Cum autem Onuphrius ista scripserit circa annum MDLXVIII, plura scripturus de Indulgentiis loci si plura scivisset, præsumere possumus, novitium istud esse figmentum, aut certe non multo antiquius ipso in quo nunc versamur seculo.

[9] [uti nec de tabula Lateranensi.] Idem porro argumentum formari potest etiam contra præsumptam Codicis ac Tabulæ Lateranensis vetustatem: siquidem nec hujus meminit Panvinius, alias eam non prætermissurus, qui non omisit tabulam ligneam, aræ maximæ appensam recensque conscriptam, in qua descripta sunt nomina Sanctarum Reliquiarum; neque rigidus censor futurus, qui pag. 108 non dubitavit sic scribere, In Basilicæ Lateranensis anniversario dedicationis die, ex Romanorum Pontificum concessione, magnæ Indulgentiæ concessæ sunt, Romanis quidem & finitimis annorum M, Tuscis & Transpadanis MM, Transalpinis MMM, quæ indulgentia eadem ibidem est Fer. V in Cœna Domini. Eas omnes Indulgentias Basilicæ Lateranensi confirmarunt & auxerunt Alexander IV anno MCCLX & Bonifacius VIII Papa anno MCCC. Confer hæc cum verbis Romani Canonici; cumque ad instar Vaticanæ Indulgentiæ istam Lateranensem distingui videris, judica utrum verosimile sit, ea ætate, qua summa in Vaticano Indulgentia erat annorum VII (sicut patet ex bulla Nicolai IV, annis XXVII post Alexandrum IV creati) pro Laterano fuisse auctam illam millecuplum; & utrum hoc sibi persuaderi sivisset Panvinius, si rigidius singula examinasset; vir sane eruditus, sed defunctus ætatis suæ anno XLI; adeoque, si vixisset diutius, adhuc multum adjecturus ad veri falsique discernendi facultatem, quæ longo dubitandi usu acquiritur.

[10] His ita positis, ut dubitari merito poßit an lapis & tabula, de quibus hic egimus, [Idem lapis etiam meminit festorum Duplicium,] multo sint antiquiores annis centum; frustraneum videtur monere Lectorem, quod appellatio duplicium festorum primum videatur seculo XIII incepisse. Quotquot enim de Officiis ecclesiasticis scripserunt, & ante annos centum simul impreßi habentur Coloniæ, videlicet Ordo Romanus, Isidorus Hispalensis, Albinus Flacus, Amalarius, Rabanus Maurus, Walafridus Strabo, Berno Augiensis, Yvo Carnotensis, atque Micrologus (ultimi autem duo florebant anno MLXXX) ejusmodi appellationem ignorant; solumque sciunt Solennitates, Dominicaliaque & Ferialia festa distinguere; [appellatione antiquioribus ignota.] festa autem Sanctorum, quæ quidem sunt IX Lectionum, ad modum Officii Dominicalis; quæ vero trium, ad modum Ferialis jubent ordinari. Primus qui hactenus invenitur Duplex appellasse, fuit Bonifacius VIII in 6 Decret. lib. 3, tit. 22 nonnullos Prædecessorum suorum, qui aliquorum festa Sanctorum sub duplici ordinaverunt Officio celebranda, imitari intendens. Vnde hoc saltem habetur, a Silvestri ætate longißime, remotos intelligi debere, qui affictas ei Indulgentias prætenderentur pro Duplicibus duplicavisse: quod nec Nicolao quidem IV in mentem venit sacere, Vaticanas Indulgentias confirmanti.

XXXV S. MARCUS.

An. 336, m. 8, d. 20.
* Bar. m. 7 d. 21.

Marcus, natione Romanus, ex Patre Prisco, fuit temporibus Constantini, ordinatus XUIII Januarii anno CCCXXXUI, in Dominica & festo Cathedræ S. Petri Romæ, sedit menses UIII, dies XX, usque in diem UII Octobris, * quo etiam colitur, elevatus die UI Octobris, in cœmeterio S. Balbinæ via Ardeatina; inde vero translatus Florentiam ad ecclesiam S. Laurentii. Cessavit Episcopatus menses III, dies XXUIIII.

Primus Catalogus tempus notat his verbis, quæ nostra probant: [Causa Vacationis diuturnæ post obitū Marci.] Fuit Nepotiano & Facundo Coss. ex die XU Kalendas Februarii usque in diem Nonarum Octobrium iisdem Coss. Causam diuturnioris Vacationis haud facile aliam excogitaveris, quam quod Constantino Imperatori, tam bene de universa Ecclesia merito, & tunc Constantinopoli in ædificanda Apostolorum Basilica occupato, deferendam Romanus Clerus censuerit factam a se Electionem, ejusque super ea expectandum consensum, priusquam ad Electi Ordinationem procederetur: & hoc forte exemplum etiam valuisset in favorem posterorum, nisi hi in hæresim Arianam prolapsi, eo se præbuissent ipso statim principio indignos. Postea certe, cum usu invaluit ut Constantinopoli peteretur Electorum confirmatio, pluribus mensibus vacasse Sedem Apostolicam inveniemus.

[2] [Dies mortis.] Hieronymianum Martyrologium, diem UII Octobris sic orditur: Romæ via Appia depositio S. Marcelli & Marci Episcopi, ubi, si non frustra geminata sunt nomina (quod vehementer suspicor) videri potest indicari aliqua S. Marcelli Translatio, necdum aliunde nota, ob causam supra relatam. Secundi Catalogi Auctor, ex eoque Anastasius & alii, cum dicunt de S. Marco, quod sepultus est in cœmeterio Balbinæ via Ardeatina, pridie Nonas Octobris; videntur notare aliquam corporis elevationem, eo loco factam pridie recurrentis Natalis. Post hunc plus quam XX diebus, ab eodem secundo Catalogo aßignatis, vacasse Sedem, liquet ex initio sequentis Pontificatus accuratißime notato.

[3] Marco Papæ affictam ad S. Athanasium Epistolam, in qua de LXX capitulis Concilii Nicæni ad Silvestrum mißis (ne Silvestri quoque Pontificatus absque figmento ejusmodi transiretur) refutavimus in Vita S. Athanasii num. 138. Hic solum indico, [Epistolæ fictæ.] eam Epistolam veros quidem habere Consules, sub quibus sedit Marcus, sed datam scribi VIII Kalendas Novembris, id est XVIII diebus post ipsius mortem.

XXXVI S. IULIUS.

Ab an. 337 ad 353 an. 16, m. 2, dies 7.
* Bar. a 336 ad 352 an. 15 m. 5, d. 17.

Iulius, natione Romanus, ex patre Rusticio, fuit temporibus Constantii, ordinatus VI Februarii, in Dominica, anno CCCXXXUII; sedit annos XUI, menses II, dies UII, usque in XII Aprilis, quo colitur; defunctus anno CCCLIII, * sepultus via Aurelia in cœmeterio Calepodii, indeque postea translatus ad Basilicam sui nomine sive S. Mariæ trans-Tiberim. Cessavit Episcopatus mensem I, dies X.

Sic etiam Hieronymianum Martyrologium, post Martyres Pergamenos, [Dies mortis.] Carpum Episcopum & socios; Romæ, inquit, in cœmeterio Calepodii tertio miliario depositio Julii Episcopi; cum quo convenit secundus Catalogus, tunc sepultum more suo scribens; nec alius dies cujuscumque alterius cultus invenitur: forte quia corpus illud non ita cito loco motum fuerit. Postea tamen ad ecclesiam S. Mariæ trans Tiberim, una cum corporibus SS. Callisti & Cornelii Pontificum atque Calepodii Presbyteri translatum illud fuisse scimus; tempore verosimiliter Innocentii Papæ II, circa annum MCXXXX: hoc enim testari videtur absis, musivo opere picta jussu ejusdem Innocentii, ecclesiam istam restaurantis, quod musivum vide sis in ipso Innocentio II.

[2] Consules supra notati, primi, Felicianus & Titianus; secundi, [Ratio temporis.] Constantius V & Constantius Cæsar, omnino exigunt ut augeatur annorum numerus, qui solum XU notabantur in ecgrapho nostro: similiter ex UIII Idus Februarii, in diem pridie Idus Aprilis (assumptis utrimque extremis) præter menses II, numerantur dies, non UI, sed UII, quod hic sequimur.

[3] [Epistolæ affictæ.] Extant in operibus Athanasii, inde ad Concilia traductæ, genuinæ Julii pro S. Athanasio Epistolæ, Consule nullo signatæ, quia id forte Romanis Pontificibus necdum in usu erat. Eas cum ignoraret fabricator Decretalium, de quibus sæpius, nefas duxit tam illustre argumentum, quale Athanasii historia suggerebat, prætermittere quin ei manum injiceret: consarcinavit igitur ex variis Latinorum scriptorum aut Latine redditorum fragmentis epistolas duas, ad Orientales, tamquam Kalendis Octobris & Novembris datas, Feliciano & Maximiano Coss. ex vitiato Anastasio acceptis, ejusdem autem farinæ est Epistola Orientalium ad ipsum Julium, quæ inter urrasque media collocatur.

XXXVII S. LIBERIUS.

Ab an. 353 ad 366 an. 13 m. 4, diem 1.
* Bar. a 352 ad 367 an. 15 m. 4, d. 1.

Liberius, natione Romanus, ex patre Augusto, ordinatus XXIII Maji, anno CCCLIII, in Dominica, Ecclesiæ præfuit usque in diem XXIII Septembris, anno CCCLXUI, temporibus Constantii, Juliani, & Joviniani; complexusque universim annos XIII, menses IIII, diem I; *& cessavit Episcopatus dies UII: ipse vero sepultus in cœmeterio Priscillæ via Salaria, inde translatus fuit XXIIII Aprilis, fortassis in Basilicam Liberianam.

Hic nos destituit primus optimusque Catalogus, post quam Liberii initium notasset, [Catalogo I hic deficienti,] a Consulibus Constantio U & Constantio Cæsare, ex die X Kalendas Junias in diem …spatio scilicet vacuo relicto, ad diei numerum notandum, quando Pontifex moreretur. Vbi lego X Kalendas Junia, pro XI, quod nostrum ecgraphum habet: quia etsi de primo secundoque seculo dubitare vellet aliquis, aut etiam de tertio, utrum Ordinationes Episcopales & Institutiones Pontificales fuerint semper factæ in Dominica, aut aliqua primarum Solennitatum; dubitari id non potest de seculo in quo versamur IIII, quando videmus eas omnes Ordinationes, quibus expresse suus dies in Catalogo additur, planißime in Dominicas cadere; quod est magnum firmamentum Chronologiæ, fundatæ in Consulatibus a Catalogo prædicto notatis; cum in alia omni supputatione nihil ejusmodi valeat inveniri.

[2] Quod porro ad finem Liberii attinet, deficientis principalis Catalogi vicem abunde supplent coævi scriptores, schismatici licet, [succurrunt Marcellinus & Faustinus Presbb.] in suo precum libello; mendacißimo quidem in iis quæ schisma ipsorum spectant; quoad tempora vero, quorum vitiatio nihil poterat malæ causæ prodesse, omni acceptione dignißimo; Faustinus, inquam, & Marcellinus, Presbyteri partis Vrsini adversus Damasum, inter alia præfantes; Octavo Kalendas Octobris, Gratiano & Daglaifo Coss. (hic est ipse annus CCCLXUI) Liberius humanis rebus eximitur, qui deinde, non V Idus Septembris (ut habet secundus Catalogus) sed V Idus Octobris, id est XI die, credi potest solennibus exequiis tumulatus in cœmeterio Priscillæ via Salaria, post expulsum Vrsinum seu Vrsicinum Antipapam, quia id citius fieri non potuerat.

[3] S. Hieronymus in suo Martyrologio, ad diem UIIII Kalendas Octobris supra notatum, ultimo loco, Romæ, inquit, depositio S. Liberi Episcopi: expresse addens titulum Sancti, quod alias ei in Pontificum Natalibus rarum, posthæc tamen frequentius, pro usu scilicet illius temporis, quo omnes Episcopi, etiam viventes, dicebantur Sancti, sicut nunc Pontifices vocantur Sanctissimi. Sequuntur Wandelbertus in suo Martyrologio metrico, & eamdem lectionem confirmant vetera ad genuinum Bedæ Martyrologium additamenta ex Mss. Vaticano & S. Cyriacæ. Quare non solum in Supposititio Beda,[Cultus in Mrolliis.] sed in ipso etiam Marcellini & Faustini libello, auderem nono pro octavo Kalendas legendum substituere. Iterum vero refertur nomen ejusdem S. Liberii in veteri Ms. Barberino, pictoque Aventini montis Kalendario ad UIII Kalendas Maji, una cum S. Benedicto Papa II; verosimiliter occasione communis utrique Translationis, curatæ a Sergio Papa II circa annum DCC.

[4] Græci in suis Synaxariis Mss. nec non in Menæis excusis, [itemq; apud Græcos & Coptos.] recolunt eumdem Liberium, ut Sanctum, XXUII Augusti, cum honesto elogio; in quo, laudata ejus constantia atque exilio, dißimulatur ejus lapsus; solumque dicitur Romanorum precibus victus Constantius, Throno suo eum restituisse, ἐν ᾧ γενόμενος καὶ τὸ λειπόμενον τὸ ζωῆς αὐτοῦ καλῶς καὶ θεαρέστως βιώσας, ἐν Κυρίῳ ἀνεπαύσατο, in quo residens, & vitæ reliquum laudabiliter secundum bene placitum Dei transigens, obdormivit in Domino. Denique Liberii nomen etiam Martyrologio cuidam Coptico, ad VI Octobris, inscriptum reperitur.

Hic finitur primus Catalogus, & progreditur secundus ad annos CLXXVI.

[1] Cvm primo Catalogo extinguitur nobis quasi lumen solare, [Catalogus 2 hinc omittit notare Consules,] illo præcise tempore, quo velut ad plenam chronologiæ meridiem provectum erat, præter Consules, cuique Pontificatui ineunti exeuntique aßignatos, etiam diem desiniens, a quo & in quem unusquisque duravit; unde facillimum fuit prægreßis centum annis, non solum Interpontificiorum singulorum spatia numerare, sed etiam corrigere quidquid forte in numeris annorum, mensium, ac dierum peccavit oscitantia librariorum. Ex tanta luce prolapsuris in tenebras pene nocturnas, relinquitur solus secundus Catalogus, ultra primum per annos CLXXUI ductus ab auctore, tam fideli, ut non fuerit ausus ex proprio calculo adscribere Consulatus, solis contentus annorum, mensium, ac dierum numeris, quales repererat ab antiquis notatos, qualesque a librariis facillime depravari jam sæpe inculcatum a nobis est.

[2] Huic incommodo accedit, quod cum satis vicina suæ ætati scribenti, [estque ex apocryphis nonnullis interpolatus;] magna valde fides haberi potuisset; sciolus aliquis præsumpserit interpolare textum, ex apocryphis Sinuessanæ Synodi, inventæ Crucis, atque SS. Silvestri & Felicis mox nominandi Actis: quæ interpolamenta nesciens a contextu genuino discernere Anastasius, ceterique post eum Pontificiæ historiæ scriptores, fecerunt, ut turpißimæ & aniles fabulæ fere in veritates indubitabiles transierint ante non multa secula; quando, abolitis diffusæ prolixitatis Legendariis & Homiliariis, composita ordinætaque primum fuerunt Lectionum de Sanctis & de Tempore ad Matutinum recitandarum Breviaria; eumque usum amplexa etiam Romana Ecclesia, [quæ inde in Breviaria transierunt,] Breviarium quoque componi sibi fecit; quod, propter commendationem Tridentini Concilii & præli multiformis commoditatem, factum est omnibus ferme Ecclesiis multisque Religiosis Ordinibus commune, abrogatis, quæ diœceses pene singulæ sigillatim sibi scribi & imprimi fecerant, Breviariis aliis.

[3] Sed difficile fuit, in tanta veterum historiarum & apocryphorum multitudine, [etiam Romanum,] Breviarium istud sic ordinare, ut non multa perquam incerta irreperent, ex male jam vulgatis receptisque opinationibus; quædam etiam successu temporis communi Eruditorum consensu proclamarentur falsa. Quapropter variorum Pontificum cura in id incubuit, ut ea saltem tollerentur mutarenturve, quæ maxime in oculos incurrebant, reliquis tamdiu relictis Eruditorum disputationi & examini, donec Apostolicæ Sedi videretur iterum mutare aliquid; sicuti in particularibus quibusdam casibus etiam hoc seculo nonnulla mutata scimus; plura mutanda credimus, præsertim circa Sanctos, quando totum hoc opus, non absolutum dumtaxat per omnes menses, sed etiam iterato studio fuerit recognitum. [non ideo dissimulanda, quia adhuc ab Ecclesia tolerantur.] Nimia profecto simplicitate peccant, qui scandalizantur, quoties audiunt aliquid ex jam olim creditis, & juxta Breviarii præscriptum hodiedum recitandis, in disputationem adduci. Id enim si male nunc fieret, factum etiam male fuisset ante hac, in iis quæ postea mutata expunctaque fuerunt: nec via patuisset ad veritatem, stante irrefragabili quam tales Breviario tribuunt auctoritate. Nec minus nimiæ morositatis sunt arguendi, qui cum aliquid audiunt paßim ab Eruditioribus reprobari, indignantur id non statim auserri de medio; nec animadvertunt, ad mutationes, quantumcumque justas, non nisi lentißime procedere Ecclesiam.

[4] [Lectiones de Sanctis Pontificibus] Quod ad Lectiones de vita Antiquiorum Pontificum attinet, eæ, saltem usque ad Felicem IV (qui cœpit anno DXXUI) sumuntur ex Libro Pontificali, quem identidem allegat Baronius; deinde vero ex Anastasio Bibliothecario, in multis dictum librum secuto. Postquam vero idem Cardinalis Baronius, Annalium Ecclesiasticorum opus, plurimis fidelium commoditatibus utilißimum & adversus hæreses præsertim laudatißimum, ultra medietatem perduxerat sub fel. record. Clemente Papa VIII, a quo fuerat donatus Purpura; idem Congregationi Sacrorum Rituum præsidere cum Collegis jussus, facile persuasit, Breviarium, anno MDLXUIII jussu Pii V recognitum, [ad Baronii Chronologiū quomodo aptatæ?] nova correctione egere. Hæc, ut in multis felix atque utilis fuerit, minus id fuisse videtur circa veteres Romanos Pontifices Sanctos, dum antiquæ de ipsis Lectiones ad novam ipsius Baronii chronologiam aptantur, quæ melius ut erant relictæ fuissent: quemadmodum liquere potest ex Bollandi Henseheniique Commentariis ad eorum Vitas, qui in primos quinque anni Menses cadunt: cum ea tamen qua decuit erga Illustrißimum Auctorem reverentia; quam & ego ubique salvam cupio; non ideo magnum quid me esse existimans, quia ipsius aliorumque doctißimorum brachiis humerisque sublatus, paulo ulterius fortaßis quam ipsi prospiciam.

[5] Porro (ut ad propositum a satis longa digreßione redeam) pro ablata nobis meridiana claritate, [Vnde posthac sumenda Consulū nomina?] modicam faculam accendere conati sunt, nobiles sexto seculo Chronographi duo, Marcellinus Comes & Prosper Aquitanus; qui ambo Eusebiani Chronici continuatorem Hieronymum, in anno Christi CCCLXXUIII desinentem, prosecuti sunt simili fere stylo, Prosper usque ad annum CCCCXXXXU, Marcellinus usque ad DXXXUIII, & curaverunt Consulum nomina cuique novo Pontificatui assignare. His accedit lucerna fidelior, nota, inquam, ejus diei quo obiit quisque sequentium sex Liberii successorum, non adnumerando iis Felicem, cujus qualiscumque Episcopatus, totus sub Liberii Pontificatu clauditur. Lucerna, inquam, sub modio Hieronymiani Martyrologii hactenus abscondita, quæ utinam posset ad plura secula prorogari!

XXXVIII S. FELIX II.

Ab an. 355 ad 358.

Felix, natione Romanus, ex patre Anastasio, Archidiaconus Liberii, hoc in exilium deportato Episcopus ordinatus ab Arianis, anno CCCLU; deinde, cum consilio Liberii, vero aut ficto, susceptus a Clero Romano, sedit annos plus minus tres, usque in diem XXUIIII Julii, anni CCCLUIII, mortuus & sepultus in prædiolo suo XX Novembris, anno CCCLXU: [Obiit an. 365, 20 Novembris.] corpus vero translatum postea in ecclesiam, ab ipsomet conditam sub nomine Felicis I, translatum postea intra urbem, repertum denique est in ecclesia Sanctorum Cosmæ & Damiani.

Rationem temporis certam nobis reddunt iidem qui supra Marcellinus & Faustinus in Præfatione, [Abdicatus 30 Iulii.] cum, narrata gemina Felicis expulsione ab Vrbe, subjungunt, Post annos octo, Valentiniano & Valente Coss. X Kalendarum Decembrium, defunctus est Felix. Diem vero Abdicationis ejus accipere, sine magno scrupulo, licet ex Catalogo, quamvis turpiter interpolato, qui in Liberio ait, quod Felix, depositus de Episcopatu, habitavit in prædiolo suo, a die III Kalendas Augusti.

[2] Quod neque Optatus Milevitanus, neque Augustinus, Romanorum Pontificum succeßionem hæreticis objectantes, Felicis meminerint, sed immediate faciant Julio Liberium, Liberio Damasum succedere, [Augustino & Optato cur preteritus?] ad quæstionem mox examinandam nihil in alterutram partem (meo quidem judicio) facit: cum in Liberii Pontificatu Felicis qualiscumque Episcopatus includatur, sicut jam dixi. Et hoc animadvertens auctor Catalogi, post primi defectum nunc antiquißimi, videtur Liberio annos X, menses IIII, dies III dedisse, annos III Felici relicturus; sed librariorum errore factum esse, ut vitium irreperet in numeros nostri ecgraphi, quos magis integre descriptos invenerit Anastasius, nisi quod facili lapsu pro mensibus IIII legerit UII.

DISSERTATIO IX.
De S. Felicis Episcopatu Romano.

Dissertationi huic certißimum fundamentum præstruere videntur, [Marcellinus & Faustinus Presbb.] mendacißimi alias contra Damasum Presbyteri, Marcellinus & Faustinus, ea narrantes, quæ in conspectu Vrbis totius gesta non potuissent, vel si voluissent, mentiendo corrumpere. Mendacißimos tamen eos dico, quantenus Cleri Romani consilium in suscipiendo Felice, perjurium scelestißimum sunt interpretati, eosdem deinceps non alio quam perjurorum notantes vocabulo; in odium Damasi, ab eodem Clero electi, qui antea Felicem susceperat; cum ipsi paucique alii, post Liberii reditum verosimiliter ordinati (unde nec cum Felice quidquam commune se habuisse jactabant, [in hac parte non suspectabiles,] nec hæreticorum communione umquam se fuisse pollutos) Ursinum elegissent. Infelices, quod ambitione excæcati non prospicerent, communionem cum Arianis etiam a Liberio susceptam fuisse, in eoque partes ambas fuisse æquales. Quod si Liberius culpam postea pœnitentia eluit, eluisse etiam supponendus est Felix, cum summa quiete, totis octo quibus supervixit annis, se continens in prædiolo suo. Sub hac cautela relationem ipsorum legendam exhibeo, quæ sic incipit.

[2] Temporibus Constantii Imperatoris, filii Constantini, durior orta est persecutio Christianorum ab impiis hæreticis Arrianis, [asserunt Liberii abducti comitem Damasum] annuente Constantio, qui & Athanasium resistentem hæreticis persecutus est, & ut damnaretur ab omnibus Episcopis imperavit: quod etiam metu Principis facere tentaverunt omnes ubique Pontifices, inauditum innocentemque damnantes. Sed Liberius Romanus Episcopus, & Eusebius Vercellensis, & Lucifer Calaritanus, & Hilarius Pictavensis dare sententiam noluerunt: hi ergo mittuntur in exilium pro fide servanda. Cum Liberio Damasus Diaconus ejus, se simulat proficisci, unde fugiens de itinere Romam rediit, ambitione corruptus. Sed eo die, quo Liberius ad exilium proficiscebatur, Clerus omnis, [ex itinere regressum suscepisse Felicem,] id est, Presbyteri, & Archidiaconus Felix, & ipse Damasus Diaconus, & cuncta Ecclesiæ Officia, omnes pariter, præsente populo Romano, sub jurejurando firmaverunt, se vivente Liberio Pontificem alterum nullatenus habituros. Sed Clerus, contra fas, quod minime decebat, cum summo perjurii scelere, Felicem Archidiaconum, ordinatum in locum Liberii, receperunt.

[3] Hactenus illi, ubi involuta quædam videntur posse explicari, & antiquorum omnium diversißimæ in speciem sententiæ circa Felicis Ordinationem sic componi, [ante ab Arianis sacrilege ordinatum,] ut gravißimo illi quod impingitur sceleri Clerus ac Damasus eximantur. Dico ergo & suppono verißimum esse, quod (sicut in Epistola ad Solitarios scripsit S. Athanasius) Epicteto ministro utens Constantius, pro abducto Liberio subrogaturus alterum, in locum Ecclesiæ Palatium suum succedere voluerit, & pro conventu populi ac jure comitiorum tres Eunuchos præsentes esse jusserit, tresque item * κατασκόπους (non enim tres Episcopos dixeris) ut ipsi Felicem quemdam Episcopum in Palatio crearent, dignum profecto talibus suffragatoribus. Ceterum populi omnes, cognita hæreticorum pravitate, non permisere eos ecclesiam intrare, proculque ab iis recesserunt.

[4] Non attinet quærere, diene Dominica facta hæc Ordinatio sit: mirum enim, [valide tamen:] si hujus habendam sibi rationem credidissent, qui Canonum omnium jura perverterunt. Tamen sicut collatus ab hæreticis Baptismus validus est, ita quin valida quoque sit Ordinatio, etiam Episcopalis, in qua essentialia Sacramenti servantur, pro nunc quidem nefas sit dubitare; dubitant pro primis seculis, imo & negant, ex recentioribus Morinus & Cabassutius; contra quos R. P. Ioannes Pollenter, S. I. sacræ Theologiæ Professor emeritus, in Mss. suis publice Dictatis conclusionem probat.

I Quod, licet per varia Conciliorum decreta in contrarium allegata, [quia Concilia & Canones id in speciem negantia,] dicatur quod ordinati ab hæreticis nihil acceperint, non sint Episcopi, non Presbyteri, sed Laici, imo jubeantur reordinari; pleraque tamen sic possunt intelligi, ut fictione quadam juris jubeantur id non censeri, cujus officio & privilegio fungi & frui vetantur. Rationes autem ita intelligendi sunt: I, quia non liquet quid illa Sacramenta reddidisset irrita, nullo concurrente defectu ex parte materiæ aut formæ: II, quod Ordines, quorum exercere munus non licet, quodammodo nulli sunt; & qui privilegio Clericali privatur, quodammodo laicus manet: [explicari possunt per fictionem juris,] III, quia moris erat in Ecclesia, ut non rite ordinati, quamvis valide, haberentur quoad honorem & exercitium Ordinis tamquam non ordinati, ut patet ex Innocentio I Epist. 18, ipsoque Concilio Nicæno & aliis apud Morinum: IV, quia nonnulli ex illis quorum Ordines erant declarati irriti, deinde ab Ecclesia permißi sunt Ordines exercere, nulla facta Sacramenti iteratione: ita præceperunt recipiendos, ordinatos licet ab hæreticis Nestorianis, Gregorius, a Monothelitis & Iconoclastis, Synodus VII; factumque scimus cum iis quos ordinaverant Donatistæ in Africa, & alibi alii. Photius, exempli causa a Synodo VIII declaratur nec esse nec fuisse Episcopus, [collatos ab hæreticis Ordines pro nullis haberi jubentis,] declarantur non esse Sacerdotes quos ipse ordinaverat, quin plures Pontifices declaraverunt ipsum esse laicum; & tamen Joannes Papa VIII, nulla præscripta reordinatione; sed aliis quibusdam conditionibus adjectis, recipit eum in gratiam pristinumque gradum, ut patet ex Epistolis ejusdem Joannis, ac specialiter ex 199, 200, 201 ad Basilium Imperatorem, ad Clerum Constantinopolitanum, ad ipsummet Photium datis. Neque plus quam dictum est hactenus conficitur, vel ex epistola Concilii Sardicensis ad Alexandrinam Ecclesiam apud Athanasium, vel ex Can. 4 Synodi II & VIII, vel ex Epistola Leonis Papæ I ad Rusticum Narbonensem Episcopum.

II Cum jubentur reordinari, qui servata quidem debita materia & forma, [nec reordinationem præcipiunt nisi ceremonialem,] sed contra præscripta Canonum, ordinati fuerunt; videri potest præcipi Ordinatio, non formalis & Sacramentalis, sed ceremonialis dumtaxat, qualem præscribit Toletanum IV capitulo 28. Episcopus Presbyter aut Diaconus, si a gradu suo injuste dejectus in secunda Synodo innocens reperiatur, non potest esse quod fuerat, nisi gradus amissos recipiat coram Altario, de manu Episcopi; Oratium, Annulum & Baculum; si Presbyter, Orarium & Planetam; si Diaconus, Orarium & Albam; si Subdiaconus, Patenam & Calicem, [aut pro majori securitate,] &c. Concilia autem atque Pontifices, cum plus præcipisse aute exegisse videntur, & repetitionem formalem ordinationis Sacramentalis; dici possunt, non definitive supposuisse priores ordinationes ab hæreticis fuisse invalidas; sed an essent validæ dubitavisse, & quod securius erat in hoc Sacramento servari voluisse. Et hoc nemini mirum videri debet, quandoquidem de ipsius baptismi ab hæreticis collati valore tanta fuerit inter Catholicos dubitatio, sub Pontificatu SS. Stephani & Cornelii.

[5] [Sic reordinatus videtur Felix,] His positis revertor ad historiam nostram: ac primum noto, haud satis certum videri, utrum, cum Felicem, ordinatum in locum Liberii, a Clero receptum, dicunt Marcellinus & Faustinus, intelligant primam illius ab Arianis factam ordinationem, vereque Catholicis merito execratam veluti nullam, etsi alioqui validam; an vero de nova ac saltem ceremoniali ordinatione loquantur. Postremum suadet fecundus Catalogus, in Liberio sic loquens. Et congregati Sacerdotes, & cum consilio eorum Liberius, [& quidem de consilio Liberii] ordinaverunt in loco ejus Felicem, venerabilem virum, Presbyterum & Episcopum; sic enim legendum puto, non autem ordinaverunt Felicem Presbyterum, Episcopum, venerabilem virum: nec enim antequam ordinaretur Felix Presbyter erat, sed solum Diaconus; adeoque (nisi per saltum promotum quis intelligat) succeßive eum ordinari oportuit, primo Presbyterum, deinde Episcopum, sicut etiamnunc fit in ordinatione Pontificum, incipiendo ab eo gradu qui primus Electo deficit. Quod autem attinet ad Liberii circa hujusmodi ordinationem consilium, id in variis exemplaribus varie exprimitur. Codices, unde sumpta editio Regia Anastasii, omnes sic habent, Et congregantes se Sacerdores cum consilio Liberii: Ms. nostrum & Codex Regius ad calcem dictæ editionis, Congregatis itaque Sacerdotibus cum consilio ejus, utique Liberii: duplex Codex Freherianus, ibidem ad calcem; Congregans Sacerdotes cum consilio ejus, vel, eorum Liberius. Sed ultima hæc lectio omnino non placet: significat enim ipsummet Liberium, priusquam Roma excederet, ordinasse Felicem, atque adeo prius quam hic ab Arianis sacrilegam ordinationem acciperet, ut ejus loco Pontifex esset

[6] Ceterum libens fateor, quod totus ille de Liberio & Felice locus in secundo Catalogo, [indicato per Damasum, Romam remissum,] & ex hoc translatus ab Anastasio aliisque, parum me commoveret; nisi refugeret animus, totum Clerum Romanum, cum iisque sanctißimum virum Damasum, execrabilis accusare perjurii, sicut impostores impudentißimi Marcellinus & Faustinus faciunt: ex quorum ipsismet verbis, ubi calumniantur quod Damasus fugiens de itinere, quo cum Liberio proficisci simulabat, Romam rediit ambitione corruptus, idoneam perplexo huic nodo solutionem videor mihi posse elicere. Ivisse enim Damasum cum Liberio credo; credo etiam ex itinere Romam rediisse: sed rediisse inscio invitoque Liberio, rediisse ambitione corruptum, non credo. Quid ergo? Censeo Liberium ipsummet, videntem serio ab Imperatore & Arianis agi, neque ullam sibi relinqui spem reditus quamdiu persisteret in proposito, in quo persistere usque ad mortem elegerat; mandasse Damaso, ut rediret, congregatisque Sacerdotibus prospiceret Ecclesiæ, luporum furori expositæ per absentiam suam; idque vel designando expresse Vicarium Felicem (quod vix crediderim, magis tamen sonant verba Catalogorum) vel liberam Clero electionem personæ remittendo; Clerus vero considerans præsentis confusionis miserabilem statum, nihil invenerit expedientius, quam dißimulata Felicis communione cum Arianis, eumdem ipsum assumere quem illi ordinaverant; quia publice constabat ipsum esse Nicænæ fidei etiam in illa communione tenacem; quod tamen Liberius ægre tulerit.

[7] Tale autem consilium duplici modo proficisci a Liberio potuit, scilicet, vel ita ut ultro abdicante illo, alius Pontifex eligeretur; vel more majorum, [si non ad Pontificem,] in persecutionibus frequentatißimo, jubente, ut pro se ordinaretur Episcopus Vicarius cum jure succeßionis, si mori ipsum in exilio contingeret. Ex his duobus modis minus placet primus, quia sic non fuisset amplius Pontifex Liberius, nec nisi sacrilege potuisset Sedem suam repetere, invito qui suffectus erat Felice; quin etiam hoc mortuo opus habuisset per novam electionem Clerique consensum in pristinam restitui dignitatē. Secundus modus istud commodi habet, quod, [saltem ad Vicarium ordinandū,] licet non faciat ut Felix Pontifex fuerit indubitatus ac certus, pro toto eo quo Liberius abfuit tempore; facit tamen ut valde excusabiliter & apparenter potuerit a Clero ipsi adhærente talis haberi, post lapsum Liberii Romæ nuntiatum. Post hunc enim poterat is civiliter mortuus censeri, quando etiam Pontificem a fide devium judicio Ecclesiæ subjacere ipsa tenet, ut supra vidimus. Numquam tamen Romanus populus persuaderi potuit, [in quē, Romano populo reclamante,] ut vel approbaret electionem Felicis, quem noverat communicare cum Arianis; vel Liberium crederet excidisse a fide: a qua revera eum non excidisse conatur probare Alexander Natalis, distinguens duplicem fidei formulam Sirmii propositam, quarum prima & a Liberio subscripta, fuerit in terminis Catholica, non item secunda.

[8] Nolim hic de lapsu Liberii disputare, quatenus ille processerit. Lapsum quadamtenus saltem esse dubitat nemo, & lapsum testificatur epistola ad omnes Orientales, qua fatetur se, [crediderit Clerus, post lapsum Liberii,] quoad Athanasium, quem juste ab illis damnatum cognoverit, eorum sententiis commodavisse consensum suum; eoque semoto, cum omnibus ipsis pacem & unitatem habere; & libenti animo suscepisse fidem, a pluribus Fratribus tractatam, expositam, & susceptam Sirmii, in nullo contradicendo; quæ profecto, satis esse potuerunt Romano Clero, scienti omnia Sirmii ad Arianorum voluntatem agi, ut, absque scrupulosa distinctione primæ secundæque formulæ Sirmii expositæ, lapsum in hæresim Liberium judicaret, sicut forte judicavit Hieronymus in Chronico, asserens, quod tædio victus exilii in hȩreticam pravitatem subscripsit. [Papatum devolutum fuisse.] Econtra de Felice possumus opinari, eum, proposita sibi a Damaso Cleroque conditione, quod eum essent Episcopum Vicarium assumpturi, si polliceretur, Athanasii condemnationi non subscripturum se (quod fortassis ab eo postulatum non fuit) & Nicænam fidem integram inviolatamque servaturum, conditionem esse amplexum, itaque ab iis reordinatum; cum autem a fide defecisse nuntiaretur Liberius, pro summo legitimoque Pontifice-agnitum fuisse. Iure an injuria, viderint alii, quando indecisam causam reliquit Ecclesia, suum Felici locum inter Romanos Episcopos relinquens. Nec video quid aptius concipi poßit ad excusationem, hinc quidem ipsius Felicis & Cleri totius Romani ipsi adhærentis, inde vero populi Romani illius communionem aversantis, quod neque de Liberii ad ordinandum Vicarium mandato aut consensu satis in principio constaret, neque postea de causa sufficienti ad Pontificatum illi abrogandum, quo vivente alium neminem suscepturos se omnes promiserant.

[9] Narrat porro Theodoretus lib. 2 cap. 17, quomodo elapso biennio Romam profectus Constantius, [Reposcentibus deinde Romanis redditur Liberius,] rogatusque a matronis Romanis Liberium restituere, ipsis primum responderit, urbem alio Pastore non egere, habere enim Antistitem idoneum qui illius curam gereret, Felicem videlicet. Sed cum illæ exponerent, quod nemo ex civibus Romanis ecclesiam ingrediebatur dum ille intus esset, eo quod libere communicabat cum iis qui fidem a Nicænis Patribus expositam labefactabant; flexus Imperator, Liberium redire ab exilio jussit; ambos vero, ipsum scilicet & Felicem, in commune Ecclesiam administrare. [Episcopatum simul gesturus cum Felice:] Hac vero Imperatoris Epistola in Circo recitata, inquit idem Theodoretus, cum eam idonea similitudine explosissent; omnes una voce acclamarunt, unus Deus, unus Christus, unus Episcopus; itaque reversus est admirandus ille Liberius, Felix vero recedens ad aliam urbem se contulit. Marcellinus & Faustinus eadem de re sic loquuntur. Post annos duos venit Romam Constantius, pro Liberio rogatur a populo, qui mox annuens ait; Habetis Liberium, qui qualis a vobis profectus est melior revertetur; hoc autem de consensu ejus, quo manus perfidiæ dederat, indicabat. Tertio anno redit Liberius, cui obvians cum gaudio populus Romanus exivit; [sed is a populo bis expellitur,] Felix notatus a Senatu & populo de Urbe propellitur; & post parum temporis, impulsu Clericorum qui perjuraverant, irrumpit in Urbem, & Stationem in Juli Basilica dare præsumit; quem omnis multitudo fidelium & Proceres de Urbe iterum cum magno dedecore projecerunt. Post annos octo… defunctus est Felix, & Liberius misericordiam fecit in Clericos qui pejeraverant, eosque in locis propriis suscepit.

[10] Hactenus ergo Felici adhæserant iidem qui ipsum assumpserunt, neque Liberio se adjungere curaverant, [Clerum tamen sibi adhærentem retinet,] propterea quod Felicem crederent verum Pontificem, lapso Liberio rite suffectum, deponi de Sede non posse, quoad viveret, nisi ultro cederet. Non ceßisse autem, ex hac Clericorum ejus ad extremum usque perseverantia apparet. Ait quidem Philostorgius lib. 4 num. 3, quod ipse reducto Liberio ad sua se recepit, Episcopi quidem dignitatem retinens, nulli tamen præsidens Ecclesiæ: sed hoc, de actuali præsidentia intellectum, non facit, ut censeri debeat jure etiam suo, seu vero seu putatitio, se abdicasse. Talis porro Clericorum cum Felice perseverantia, sicut laudem Damasi non obfuscavit; sic neque detrahit quidquam Sanctitati Felicis, [qui primum eo mortuo ad Liberiū rediit,] quod se pro Pontifice perrexerit gerere; commendationi vero ejus multum addit, quod tam longo tempore nihil moverit, ad recuperadam Sedem, quamvis occasio ad hoc non deesset, modo vellet iterum communicare cum Arianis; tunc scilicet, cum anno CCCLUIIII, conceptæ Arimini ab Vrsacio & Valente fidei formulæ subscribere recusantes Episcopos ecclesiis suis exturbavit Valens, ac primum omnium Liberium Episcopum Urbis Romæ. Ita scribit Sozomenus lib. 14 cap. 19, hanc ultimam Liberii vexationem accurate distinguens a prima, quam fuse narraverat cap. 11; simul etiam securos nos faciens, [pridem abstractum a communione Ariana.] quod haud ita diu post reditum Liberius, sciens aliter Romanæ plebi satisfieri non posse, Arianorum communioni renuntiaverit. Quod si hoc fecit Liberius, ipsorum Arianorum beneficio obstrictus, quanto promptius id fecisse credendus est Felix, tanta ab iisdem affectus injuria.

[11] Liberio mortuo recruduit schisma, quod per Felicis obitum extinctum videbatur. [Novum post mortem Liberii schisma,] Num (uti malitiose in suæ factionis favorem referunt Marcellinus & Faustinus) Presbyteri & Diacones, Ursinus, Amantius & Lupus, cum plebe sancta quæ Liberio fidem servaverat in exilio constituto, cœperunt in Basilica Julii procedere; & sibi Ursinum Diaconum Pontificem, in locum Liberii, ordinari deposcunt: perjuri vero in Lucinis Damasum sibi Episcopum, in loco Felicis, expostulant. Ursinum Paulus Tiburtinus Episcopus benedicit: Damasus post dies septem… Lateranensem basilicam tenuit, & ibi ordinatus Episcopus id egit… ut Ursinus, vir venerabilis, qui prius Pontifex fuerat ordinatus, cum Amantio & Lupo Diaconibus in exilium mitteretur… Presbyteros quoque numero septem detentos, per Officium nititur ab Urbe propellere. Dißimulant vafre a se primis factum schisma, [& schismaticorū fraudes in eo narrando.] qui quos in loca propria receperat Liberius, perrexerunt pro excommunicatis habere; & decem dumtaxat numero, longe majori partis alterius numero se opponere; in quibus ut minimum erant Presbyteri octodecim, ex viginti quinque Titulis, in quos Marcellus Papa initio seculi IV distinxerat Vrbem; præter Diaconos, quos æque convenit numero superiores tribus Vrsinianis fuisse; nec dubito quin pro uno Episcopo Tiburtino, cui nullatenus competebat Pontificem ordinare, ex parte Damasi convenerint Ostiensis, Portuensis, Sabinensis, Prenestinus, Tusculanus & Albanensis. Mendaciter quoque fingi existimo, quod ii qui cum vivente Liberio redierant in gratiam, ejus jam mortui Pontificatum abnegantes, non ipsi, sed Felici, successorem eligere, profeßi sint.

[Annotatum]

* exploratores

DISSERTATIO X.
Martyrium S. Felicis II, quam parum verosimiliter narretur credaturque.

Qvod ad mortem S. Felicis attinet, nullum ei certum annum aßignant qualicumque Acta apud Mombritium, [Acta apocrypha antiqua,] cui ineptus quispiam videtur B. Bonifacii Papæ & Martyris (qualis nullus umquam fuit) nomen ut auctoris appinxisse: sic enim is reperit, qui ipsa in magnam insulsamque extendit prolixitatem, sub ejusdem Bonifacii Papæ & Martyris titulo, qualia ex Archivio Basilicæ S. Petri jam olim nobis communicaverat Iacobus Sirmondus, & nuper denuo transcribi fecit æque noster Petrus Poßinus. Sum ea prorsus luce indigna, non solum quia Liberium proscindunt ut invasorem, æternaque idcirco morte damnatum; sed quia præter infulsam battologiam nihil habent substantiæ, quod apud Boninum non reperiatur. Nec mirum: tantum enim abest ut auctor fuerit, quem præfert titulus, Papa aliquis Bonifacius (quo nomine primus si scripsisset aliquid, esset fide dignißimus, utpote annis dumtaxat LU post Liberium ordinatus) ut omnino videatur longe posterioris temporis auctor, [& ab auctore sec. 11 amplificata sub nomine Bonifacii P. M.] & Hieronymo, Orosio, Gregorio quos allegat tanto posterior, quanto posterior iis est expressa mentio Angeli Custodis, vix soliti sic antiquitus nominari, ante omnes Sanctos occurrentis ad excipiendam Felicis animam. Ceterum ex Epilogo satis intelligitur, quod auctor, qui se Cacondulum vocat, id est Servum-inutilem, oratque pro Archipresbytero, fortaßis ecclesiæ instauratore Benedicto, Ecclesiæque Presbytero, qui scribere jusserat & scripta flammis abolere prohibuerat; non aliter usurpet in titulo nomen Bonifacii Papæ, quam ut sua opinione primi Auctoris apocryphorum quæ dixi Actorum: hæc vero quam fidem mereantur, circa vulgo jam creditum S. Felicis II Martyrium, restat examinandum.

[2] In pace sepultum Felicem dicit ejus Vita apud Anastasium. [contra fidem testium coævorum] Octavo anno post dejectionem suam X Kalendas Decembrium defunctum, simpliciter scribunt Marcellinus & Faustinus. Hi autem sicuti non omiserunt narrare, & forte non sine calumniosa exaggeratione, quomodo Felix post parum temporis a sua ejectione, impulsu Clericorum qui pejuraverant (ut scilicet ipsi calumniantur) irrupit in Urbem, & stationem in Julii Basilica trans Tiberim dare præsumpsit, iterumque cum magno dedecore projici meruit: sicut, inquam, id non omiserunt Marcellinus & Faustinus; multo magis, ad invidiam Damaso qui Felici faverat conciliandam, voluissent exponere, quomodo idem Felix; etiam post annos octo, profecto in Gallias Valentiniano Augusto, novas res moliri aggressus fuerit, seque & Clerum ac populum sibi adhærentem Imperialium ministrorum gladiis mactandos objecerit, [Sunt illa conficta a Luciferianis] reus tentatæ seditionis. Atqui nihil tale dicunt illi: nihil etiam istius aut sequentis seculi scriptores, Theodoretus, Philostorgius, Sozomenus, aliique, ubi depositi Felicis meminerunt. Vnde igitur antiqua penitusque inolita de Felicis Martyrio opinatio? Si mihi dicere licet quod sentio, ex simili, unde Marcellini Martyrium, officina. Illud fabricaverunt Donatistæ hæretici, Melchiadis Papæ famam conspurcaturi per infamationem Marcellini; hoc imputare velim Luciferianis schismaticis, per Liberii infamationem Romanorum omnium Pontificum eversam auctoritatem cupientium. Quia enim in hujus reditu persecutionem aliquam Clero motam constabat, ita ut intra ecclesiam Presbyteri & Clerici necarentur, sicuti habetur in Vita Liberii; visum est illis augere persecutionis atrocitatem cæde ipsiusmet Felicis: sed quam infelici commento tunc intelliges, cum ejus Synopsim ex Anastatio cognoveris. Sic ergo ille in Felice.

[3] Hic declaravit Constantium [filium Constantini] (lege Constantinum [filium Constantii] nam de hoc apparet esse sermonem) hæreticum & secundo rebaptizatum [ab Eusebio Nicomediensi juxta Nicomediam in Aquilone villa: [(quorum est epitome apud Anastasium & in 2 Catalogo)]] & [propter hoc declaratum, ejusdem Constantii Augusti, filii Constantini, præcepto] Martyrio coronatur, [& capite truncatur]. Hic fecit Basilicam via Aurelia, [cum Presbyterii honore fungeretur: & in eadem Basilica emit agrum circa locum, quem obtulit Ecclesiæ quam fecit,] milliario ab urbe [Romana] secundo. Qui etiam passus est [in civitate Corana] cum multis Clericis & fidelibus, juxta muros urbis, ad latus formæ Trajani, III Idus Novembris: & exinde raptum est corpus ejus noctu a Presbyteris & Clericis cum Damaso Presbytero, & sepultum est in basilica supradicta, XII Kalendas Decembris. Eadem iisdem verbis, sed istic ubi [] signavi decurtatis (ut appareant ex uno eodemque antiquiori fonte accepta) leguntur in 2 Catalogo, nisi quod ultima sic leviter mutentur: & exinde raptum est corpus ejus noctu a Presbyteris & Clericis cum Damaso Presbytero, & sepultum est in supradicta ejus Basilica, XVI Kalendas Decembris.

[4] Vides, Constantio (quem constat vita functum Juliano IV & Salustio Coss. anno CCCLXIII) imputari Martyrium Felicis, [& cædē Felicis Constantio adscribunt,] usque annum CCCLXV superstitis, juxta irrefragabile testimonium scriptorum coævorum, & quidem Romanorum Presbyterorum, ad Romanos Imperatores scribentium? Habes igitur fictionis totius æque manifestum elenchum, quam habueras contra Marcellini Paßionem, ex persona Diocletiani, ut Romæ existentis eo tempore, quo certum erat abfuisse. Satis hoc unum foret: persequamur tamen etiam cetera. [quasi Constantinum declararit hæreticum,] Hic declaravit Constantium, seu potius Constantinum, hæreticum & secundo rebaptizatum ab Eusebio Nicomediensi. Iam negavimus ad XXI Maji, agentes de Constantino Imperatore ut Sancto, eum ante finem vitæ baptizatum umquam fuisse: negavimus etiam baptizatum ab Eusebio, negavimus rebaptizationem Arianis tunc fuisse usurpatam; Constantium denique, loco patris hic substitutum a librariis, ab Euzoïo quidem Ariano baptizatum esse constat, sed Antiochiæ, primum & immediate ante mortem, anno CCCLXI, quarto anno post depositionem Felicis. Demus autem ab Eusebio, necdum se Arianum professo, baptizatum fuisse Constantinum; demus etiam tam indiscretum fuisse Felicem, ut eum baptismum propterea putaverit improbandum, quia postea manifeste patuit Eusebii illius hæresis: quis tamen prudens credat, hunc suum sensum ausum fuisse aperire contra defunctum, de tota Ecclesia optime meritum, honoratumque ab ea passim ut Sanctum, & ejusmodi declarationem palam evulgare, ea in urbe, quam ille fecerat Christianam, & tot Basilicis constructis exornaverat? Quæ autem fuisset hujusmodi declarationis utilitas? Si simpliciter dixisset auctor, quod Felix declaravit Constantium ipsummet hæreticum, quia scilicet Arianis palam studebat, dixisset aliquid vix credibile, respectu ejus temporis quo Romæ Constantius cum suis Arianis poterat omnia. Nunc vero omnem speciem tolerabilis mendacii excedit fabula.

[5] [& in Concilio 48 Episcoporum damnarit Vrsaciū & Valentem,] Similis alia apud Anastasium & in Catalogo 2, ex eisdem Paßionis Felicianæ Actis, Elogio Liberii ipsius inseritur, ab eadem (ut credimus) manu: Et fecit concilium Felix, & invenit duos Presbyteros consentientes Constantio Angusto Ariano, nomine Ursacium & Valentem: & damnavit eos in Concilio quadraginta octo Episcoporum. Primum Ursacius & Valens non fuerunt Presbyteri Romani, ut hic supponi videtur, sed Episcopi Pannonii, hic Mursiæ, iste Singidonis: similis vero error erratur in ipsis Felice ac Damaso, qui Presbyteri hic vocantur, cum fuerint dumtaxat Diaconi, uti ex Marcellino & Faustino nec non ex Theodoreto constat. Deinde vigilabatur intentißime in omnes Catholicorum Episcoporum, damnationi Athanasii subscribere recusantium, actiones: ac forte vix unus alterve in Italia supererat, ceteris in exilium actis, qui impiæ sententiæ non subscripsisset: quomodo igitur ad Concilium contra Arianos habendum convenissent Romam Episcopi quadraginta octo? Quomodo etiam Constantius, ad Episcoporum, etiam Romanorum, captivitates jam exercitatus, distulit usque in annum saltem LVIII istius seculi ultionem injuriæ tam publice suis Arianis illatæ? qui tamen Romæ fuerat mense Majo præcedentis anni.

[6] Quid autem de civitate Corana scribam, in qua martyrium passus S. Felix dicitur, [locum aute martyrii satis remotum notant.] indeque ad sepulturam delatus in Basilicam quam struxerat Via Aurelia? Est Cora antiquum in Hernicis oppidum, Velitris vicinum, distans ab Vrbe XXIU P. M. haud procul a via Appia, quæ ab Vrbe in Ortum tenditur, cum Aurelia ab eadem Vrbe porrigatur in Occidentem. Hoc intelligens Baronius, Cæras in Faliscis, XUI P. M. solum dißitas, eo libentius hic accepit, quod ibi S. Felicis Reliquiæ asservari dicantur, & Natalis solenni memoria celebrari. Litem decideret Forma Trajani, si alterutro reperiretur loco: sed litem, de lana (ut dicitur) caprina; quando jam monstratum est, non subsistere martyrium de quo agitur. Sive autem via Aurelia Basilicam ædificavit Felix, & istic a Damaso sepultus est; sive Portuensi, de quo supra; oportet eam Basilicam plane suburbanam fuisse, adeoque procul Cæritium civitate, & duplo longius a Corana. Vt ergo martyrium S. Felicis omnem apud me verisimilitudinem amisit: [Corpus an. 1582 inventum,] sic nihil invenio fidei propius, quam quod prædiolum illud, in quo privatam vitam Felix egit, fuerit juxta ipsam Basilicam in qua primum tumulatus est, & ex qua deinde post plura secula translatum fuit in Vrbem corpus ad Diaconiam SS. Cosmæ & Damiani, repositumque sub altari sub quo deinde anno MDLXXXII, pridie quo festum ejus annuum recurrit, inventum est. Verosimiliter enim dicetur ipsius conditoris esse, quod ibidem, ut supra ait Baronius, quasi miraculose revelatum fuit, in arca marmorea, cum hoc titulo. CORPVS S. FELICIS PAPÆ ET MARTYRIS, QVI DAMNAVIT CONSTANTIVM.

[7] Verum Titulus iste haud dubie acceptus est ex Catalogo Pontificali, qualē jam inde a seculi VI initio, cum istis figmentorum laciniis descriptum fatemur: [cum titulo Martyris, sed ex Actis sumpto.] quemadmodum ex eodem, bona similiter fide, accepit Vsuardus hoc elogium; Romæ via Aurelia natalis B. Felicis Papæ; qui a Constantio Augusto ob Catholicæ fidei defensionem a Sede sua dejectus & gladio necatus, gloriose occubuit. Dicatur sane & Sanctus, & Papa, & Martyr Felix; sed dicatur eo sensu quo alii plures Antecessores ejus in carcere vel exilio mortui: ita enim dici persuadet ejus cultus, in Martyrologio Vsuardi non eorum dierum aliquo, quo vel mortuus vel sepultus fuisse scribitur; sed quo S. Damaso aliisque sibi adhærentibus visus est præcipuam passus injuriam, privatione ejus Sedis quam triennio obtinuerat. Dicatur, inquam Sanctus Papa & Martyr Felix: singularis enim ipsius ad obitum usque per annos plusquam octo modestia, qua sese continuit in humili recessu, oblatis quas dixi recuperandæ Sedis occasionibus numquam usus, postquam id sine fidei Catholicæ periculo fieri non posse cognovit, omnem a grata posteritate venerationem commeruit. Nec est quod istam ei laudem quisquam vereatur adscribere, cum nec in tempore quo obiit falli potuerint Marcellinus & Faustinus, neq; causa appareat cur fallere voluerint. Constituto autē firmiter mortis istius anno, ruit omnis verosimilitudo martyrii undecumq; & quantacumque facta. Regnante enim Valentiniano nulla excogitari potest honesta causa mortis, quæ Martyrem fecisset; sed uti initio diximus, credi deberet ex mera ambitione Romam regressus, & in ipso rerum novandarum conatu oppressus justißimam pœnam incurrisse; quod omnem, quam pro eo servavit Ecclesia, venerationem subverteret.

XXXVIIII S. DAMASUS.

Ab an. 366 ad 384 an. 18, men. 2, dies 10.
* Baron. a 367, ad 384, an. 17 m. 2, d. 27.

Damasvs, natione Hispanus, ex patre Antonio, fuit temporibus Valentiniani & Valentis, Gratianique cum Theodosio magno imperantis, a I die & Dominica Octobris anni CCCLXUI, usque ad X Decembris anni CCCLXXXIIII *, per annos XUIII, menses II, dies X, sepultus in Basilica sua cum matre & sorore die XI sequenti, quo colitur, & cessavit Episcopatus dies XXU.

Hieronymus in Chronico, ubi Cletū ab Anacleto, Marcellinum a Marcello Eusebii exemplo non distinxerat; [Quomodo Damasus Hieronymo dicatur 35 a S. Petro.] & primum a Petro nominans Linum, ceteros consequenter numero eo designarat in quo Petrus non comprehenditur, Felicem autem ut intrusum prætermittebat; Damasus, inquit, XXXU videlicet a Petro, Romanæ Ecclesiæ Ordinatur Episcopus, qui nobis, Petrum atque alios tres adnumerantibus, est XXXUIIII. Marcellinus autem Comes, non satis Hieronymi mentem hic capiens, Mense, inquit Octobri Damasus Romanæ Ecclesiæ (exceptis Liberio & Felice) XXXU Episcopus, anno Pontificatus sui XUIII in Domino requievit: quo ostendit se Cletum ab Anacleto non distinguere; & ut Marcellum a Marcellino distinguat, ac nihilominus numerum in quo Hieronymus desierat servet, Liberium præsumit expungere e Catalogo, quod alius nemo tentavit. Hæc porro notare oportuit, propter Martyrologia & sanctos Patres, ad nomina Pontificum quandoque juxta Eusebii & Hieronymi calculum, in Romanorum Pontificum appellatione, definientes, quotus quisque post B. Petrum Romanam rexit Ecclesiam.

[2] [Dies mortis,] Ceterum nequeo dubitare, quin erraverit Marcellinus aut librarius ejus, mortuum Damasum scribendo in mense Octobri, quo fortaßis Ordinatio ejus alicubi notata legebatur: nam familiarißimus, Damaso Hieronymus in suo Martyrologio, post plures Martyres X Decembris relatos, Romæ, inquit, depositio S. Damasi Episcopi. Nec refert quod in eodem Martyrologio etiam dies 11 Iulii inchoetur ab his verbis, Romæ Damasi: legendum enim esse Romæ [in cœmeterio] Damasi, Processi & Martiniani, ex Adonis auctoritate & ex aliis rationibus demonstrat Florentinius.

[3] Interpontificii dies, qui XXXUI numerabantur in secundo Catalogo ad XXU restrinxi; [Interpontificium.] quia sic optime digeri videbatur initium & finis sequentis Pontificatus, alioqui satis conturbati, propter variantes in exemplaribus numeros, nec in ullo satis sanos.

DISSERTATIO XI.
De anno mortis S. Damasi, & quibusdam ei attributis epistolis.

Marcellinus Comes, Chronicon suum digestum per Consules, dum his aptare nititur finem Damasi, initium ejus invenerat a Hieronymo adscriptum, anno II Valentiniani & Valentis, [Annos Damasi Marcellinus biennio citius] quem cœperant numerare, senior a XXU Februarii, junior ab exitu Martii anni CCCLXU, uno utique anno citius quam obiit Liberius. Non animadvertit autem librariorum id culpa factum esse, haud satis accurate distinguentium marginales annorum Imperialium numeros, & numerum III pontentium e regione nominis Imperialis Valens, qui debuerat poni e regione tertiæ lineæ hanc præcedentis, quæ incipit, Romanæ ecclesiæ Episcopus ordinatus. Annos ergo Damasi, quos cum ceteris XUIII numerat jam dictus Marcellinus, finit in Consulatu Antonii & Siagrii anno CCCLXXXII, & utrumque extremum eidem pro anno imputat. Ad hoc porro faciendum videtur motus Marcellinus alio Catalogorum mendo, quo adscribebantur successori Siricio anni XU pro XII, additis XI mensibus & diebus aliquot, finiendi Honorio IIII & Eutychiano Coss. anno CCCLXXXXUIII. [finit quam Prosper:] Econtra Prosper, Siricii Successoris Pontificatum cœptum in Ianuario, Damasi mortem secuto, inchoat cum Consulatu Ricimeris & Clearchi anno CCCLXXXUII; & finit in eodem quo Marcellinus Magistratu. Neque hoc prorsus bene, cum fere totus hic annus fuerit relinquendus Damaso, si is annos XUIII sedit, & initium Siricii sequenti anno ponendum.

[2] [huic inhæremus cum Baronio:] In hac controversia Marcellinum sequi elegit Henschenius, & Damaso solum annos XUI reliquit: ego, ut XUIII annos retineam, non tam moveor argumentis Baronii (quamvis & his movear, ac ceteris paribus eum sequar libentius) quam quod videam Marcellinum hærere perplexum, dum neque annos XUIII diminuere audet, neque eos plenos potest invenire, quos tamen aliquot mensibus excessisse omnes fere Catalogi concorditer asserunt: [quia Marcellinus sibi non satis constat.] quodque etiam sic manifeste hallucinatum videam in Damasi Electione, uno anno citius quam par erat collocanda. Dixi, Fere, quia ecgraphum nostri secundi Catalogi solum habet annos XUII.

[3] Baronii argumentum primum sumitur ex Symmachi Præfecti Epist. 34 lib. 10, scripta Divis Augustis, Valentiniano, Theodosio & Arcadio, qui Arcadius solum factus est consors paterni Imperii anno CCCLXXXIII in hac autem Epistola Symmachus, de male tractatis Christianis accusatus, [Alioqui putamus ad an. 384 non cogere Præsecturam Symmachi an. 383 gestam:] innocentiæ suæ testem appellat Damasum Christianorum Episcopum, utique adhuc viventem. Sed incerta mihi est ejusmodi inscriptio: & editio Iureti, omisso Valentiniano (quem, utpote Mediolani regnantem primum ac potißimum oportuerat appellare) solum habet Divis Theodosio & Arcadio semper Augustis. Interim ipse Symmachus satis manifeste indicat alloqui se vel Gratianum vel Valentinianum juniorem, sub quorum Patre Valentini no seniore Vrbis Præfectura functus erat annis CCCLXIIII & LXU: ita namque ex Ammiani Marcellini libro 27, docet Gothofredus in Notitia dignitatum subjuncta Codici Theodosiano per ipsum illustrato. [nam is, sicut an. 365 eo functus est munere,] Dicit enim: Jam dudum Divus genitor Numinis tui præcipuo me honore dignatus, ille meritorum arbiter singularis, cujus Imperium cum moribus recepisti. Paternum sequere, tuum tuere judicium: qui Præfecturam sine ambitu meruimus, fine offensa ponamus. Cum autem ex Indiculo Præfectorum urbis apud Bucherium, a temporibus Gallieni usque ad annum CCCLV protracto, intelligamus, seculo IV æræ Christianæ, uno eodemque anno plures succeßive solitos Præfectos creari, qui anno CCCLI quinque omnino diversi nominantur; quis nos securos faciet, non ante annum CCCLXXXIIII eodem munere semel aut sæpius functum Symmachum? [potest eodem functus esse etiam an. 375 vel 382.] Nec refert quod aliarum vicium non meminerit agens de Symmacho Ammianus: haud quaquam enim profitetur omnes Vrbis Præfectos enumerare; sed prout occasio fert eorum facit mentionem. Nihil igitur prohibet etiam circa annum CCCLXXU mortuo Valentiniano Juniore, vel annum CCCLXXXII mortuo etiam Gratiano, & solo Valentiniano Juniore in Italia dominante Præfectum fuisse Symmachum. Ad Theodosium & Arcadium nihil pertinebat cognitio administrati a Symmacho muneris: & ideo dubium non est, quin titulus epistolæ præcitatæ spurius, vel additamento peregrino adulteratus sit.

[4] [Minus eodē cogit triennium Romæ actum ab Hieronymo,] Minus etiam premit secundum Baronii argumentum, sumptum ex Epist. 99 S. Hieronymi ad Asellam, ubi is ait, vixisse se Romæ pene triennium, priusquam Hierosolymam proficiscerentur Paula atque Melania; & quam ibi irreprehensibiliter imo laudabiliter vixerit indicans, Beatæ, inquit, memoriæ Damasus sermo meus erat. Dabo hoc de toto triennio intelligi: sed non dabo quod supponit Baronius, non ante annum CCCLXXXII Romam advenisse Hieronymum: quin imo biennio citius Paulam appulisse in Palæstinam, anno saltem CCCLXXXIII, demonstravi in Chronologia Patriarcharum Hierosolymitanorum; ut Damasus mortuus fuerit Decembri eum annum prægresso, paucis post eam mortem mensibus Roma cum Paula discesserit Hieronymus, jam pene triennium ibi versatus, atque adeo a Quadragesima anni CCCLXXX.

[5] [deniq; suspectus est Consulatus additus Epistolæ Siricii successoris.] Fortius stringere videtur argumentum Baronii tertium, sumptum ex Siricii successoris Epistola ad Himerium Tarraconensem Episcopum, data III Idus Februarii, Arcadio & Bautone Viris Clarissimis Coss. id est anno CCCLXXXU, sic enim incipit: Directa ad decessorem nostrum sanctæ recordationis Damasum Fraternitatis tuæ relatio, me jam in Sede ipsius constitutum invenit… & quia necesse erat nos in ejus laboribus curisque succedere, cui per Dei gratiam successimus in honore, facto, ut oportebat, primitus meæ promotionis indicio, ad singula consultationi responsum competens non negamus. Gravis sane Epistola est tota, veteris Scriptura loca juxta septuaginta Interpretes allegat, & plagiis, quibus Mercatoris aliæ merces scatent, nullis cuiquam suspecta redditur: suspecta tamen est subscriptio ex duplici capite. I, quia aliæ hujus Pontificis Epistolæ, aliunde erutæ, carent Consule; nec in prægreßis aliorum Pontificum germanis Epistolis, neque in iis quas Episcopi alii ad Romanos Pontifices imo & ad hunc Siricium dedere, notatur hactenus data diei vel Consulatus; ut omnino videatur necdum usus iste in signandis epistolis obtinuisse. II suspectus merito est communis utrique Consuli titulus: nemo enim ea ætate sic scripserit sed bene: Arcadio Aug. & Bautone Viro Clar. Coss.

[6] [tenetur tamen annus 384.] Quidquid tamen de his sit, malo credere, revera usque ad Decembrem anni a Prospero indicati vixisse Damasum, ob causam initio propositam, & suam Baronianis argumentis quantam habere possunt, salva certiori aliunde veritate, vim relinquere.

[7] [Hieronymi ad Damasum & hujus ad illum supposititiæ ante Catalogum Pontificium epistolæ:] Venio ad Epistolas, tamquam Hieronymi ad Damasum, Damasi ad Hieronymum, ab Henschenio præmissas antiquiori ac primo Pontificum Romanorum Catalogo, ad verosimile faciendum, quod ipsum a Damaso acceperit Hieronymus. De his, cum bona Magistri mei venia, libenter subscribo eruditißimo Schelstratio, asserenti, neque in iis utriusque Scriptoris stylum apparere, sed meram barbariem, transcribentium socordiæ haud facile imputabilem; neque hujusmodi Catalogum respondere potuisse desiderio petentis Actus gestorum, a B. Petri principatu usque ad Damasi tempora, quatenus eos sentiens, recognoscat, quis meruerit de Episcopis supradictæ Sedis martyrio coronari, vel siquis contra Canones Apostolorum excessisse cognoscatur. Sed neque Catalogus iste (ut palam est consideranti) implet fidem responsi, cum quo Damasus mittere fingitur Gesta Pontificum, quæ potuit reperire in suæ Sedis studio. Nihil enim minus hic habemus quam gesta: & talia ut summum exhibet Catalogus secundus, cui, ut est in libro Pontificali descriptus, [alia æque spuria ad Episcopos Africæ.] auctoritatem addere volens ineptus quispiam, epistolas istas fabricavit, infelici commento. Manet interim Catalogo primo, prout a nobis est explicatus in suasque distributus partes, nihilo minus pretium, quam si a Damaso missus Hieronymo fuisset.

[8] Porro qui S. Damasi opera collegit & edidit Martius Milesius Zarazanius, inter Epistolas octavam ponit, quam is dederit Stephano Archiepiscopo Concilii Mauritaniæ & universis Episcopis Africanæ provinciæ, sub hisce titulis, nulli alteri ejus Epistolæ prænotatis, Damasus, servus servorum Dei atque per gratiam ejus Episcopus sanctæ Catholicæ Ecclesiæ Urbis Romæ: in quibus νοθείαν facile deprehendet, qui noverit ante Martinum I vix semel iterumve inveniri aliquem qui servum servorum Dei se scripserit: magis vero ipsam arguit, Data Flavio & Stilicone. VV. CC. Coss. cum Flavius Stilico unus vir sit, qui anno CCCC cum Aureliano, & CCCCU cum Anthemio Consulatum geßit, annis XXUII & XXXII post mortem Damasi.

[9] Restat liber Pontificalis, seu Pontificale, quod Damaso ut auctori pridem fuit adscriptum, [uti & liber Pontificalis,] dicente Ptolomæo Lucensi apud Milesium pag. 21 Usque Damasum Chronica summorum Pontificum vigorem recipiunt, Damaso scribente. Hanc opinionem secuti Sabellicus, Panvinius, aliique, sub ejus nomine paßim citant elogia, quæ nunc tomis Conciliorum inserta, ad cujusque locum leguntur: sed eorum continuatio, usque ad Sabinianum, successorem S. Gregorii, ejusdem cum priori parte styli, clamat ejusdem quoque esse auctoris; sive hic Anastasii Bibliothecarii primus conatus fuerit, quem deinde accuratiori resumens studio ad sua usque tempora in majus opus produxerit; sive alius ab eo seculi UII scriptor, Anastasio antiquior. Damasi certe non esse uno consensu viri omnes eruditi nunc sentiunt: nec puto opinionis ejus, qua illi adscripta fuerunt Pontificum Chronica, aliud esse fundamentum, quam commentitias ac supra rejectas epistolas.

XL S. SIRICIUS.

Ab an. 385, ad 398, an. 13, men. 10 dies 22.
* Baron. an. 13, m. 1, d. 14.

Siricivs, natione Romanus, ex patre Tiburtio, fuit temporibus Valentiniani Junioris, Theodosii, Arcadii & Honorii, a Vigilia Epiphaniæ eademq; Dominica, u Januarii, anno CCCLXXXU; usque ad XXUI Novembris anni CCCLXXXXUIII; per annos XIII, menses X, dies XXII *, sepultus in cœmeterio Priscillæ via Salaria XXII Februarii: & cessavit Episcopatus dies UIII.

Annum hujus Pontificatus primum, Consulatu Arcadii & Bautonis insignem, correctis Prosperi & Marcellini calculis, sumo ex jam definito ultimo anno Damasi; [Ratio temporis.] & Siricii annos, paßim notatos XU, muto in XIII, quibus additos in Catalogo nostro dies XXXU, conflatos puto ex numero mensium & dierum, omisso per socordiam librarii verbo menses, male auctorum: atque illos X relinquens, quos Anastasius sumpserat XI; & pro XXU residuis legens XXII, pervenio, præcise ad diem Depositionis, signatum in Martyrologio Hieronymiano.

[2] Dies hic juxta antiquißimum Epternacense exemplar sic inchoatur; [Dies mortis] Romæ depositio Sirici Episcopi. Ad quem diem Martyrologii illius illustrator Florentinius insignem habet Exercitationem, qua Sanctitatem Siricii asserit contra Baronium; qui licet illum invenerit in veteri S. Cyriaci Martyrologio, unde hodiernum Romanum pluribus Sanctis auxit; neglexit tamen, multa in ipso non laudanda suggerens, quæ Florentinius accurate discutit, & ad extremum adducit epistolam 8, lib. 10 S. Ambrosii, blandiri nescientis, qua respondet perscriptæ sibi ab illo Ioviniani damnationi, [& vera sanctitas.] & ait: Recognovimus litteris Sanctitatis tuæ boni Pastoris excubias, qui fideliter commissam tibi januam serves, & pia solicitudine Christi ovile custodias, dignum quem oves Domini audiant & sequantur.

[3] Annum porro Siricii ultimum Prosper & Marcellinus, jam pariter gradientes, faciunt Successoris primum: cujus creationi licet Catalogus noster dies XXXUI, [Dies sepulturæ,] Anastasius XX præmittant, invenio tamen UIII sufficere. Denique in varietate codicum, adscribentium sepulturæ Siricii UII; vel UIIII Kalendas Martii, elegi UIII; quia tali die de eo inter Prætermissos prolixe egit Bollandus noster; si autem UIIII Kalendas malis, fuerit sepultura hæc facta in Dominica, quod minus probo.

[4] Vt autem promptius credas, facillime fieri potuisse, ut Pontificum solennes exequiæ in Vaticano, [ejusq; diutius differendæ causa.] non tantum sicut hic ad unum mensem, sed etiam ad plures differrentur; observatum velim, quod Romani Pontificet, jam inde ex quo Constantinus Basilicam Lateranensem fundavit, habitare soliti sint in Patriarchio (ut vocabant) Lateranensi: ubi tamen eorum nemo sepulturam habuit ante Leonem V anno DCCCCUII. Quoties porro accidebat (quod accidebat sæpißime) ut neque promptum esset ea qua par erat pompa, statim efferre defuncti Pontificis corpus, ad Vaticanum aut alibi, in tumulum, sæpe primum a morte parari cœptum; neque congruum tamdiu corpora retinere extra locum, sacrificiis pro defuncto offerendis aptum; proximum fuit ut in Lateranensi Basilica, Palatio contigua, tantisper illa deponerentur, cum temporaria aliqua ceremonia, usque dum iis in locum designatum transferendis Successori Pontifici otium tempusque suppeteret, commoda aliqua die, quæ pro sua maxima solennitate ad memoriam posterorum deinceps adnotatur (ut credimus) in hoc Pontificum Catalogo.

[5] De seculo quo facta Translatio corporis ex cœmeterio Priscillæ via Salaria ad ecclesiam S. Praxedis in montibus, [Translatio corporis ad ecclesiam S. Praxedis.] conjectura fieri potest ex Anastasio, asserente hanc ecclesiam, ex parte ruentem, ab Adriano Papa renovatam, & a Paschali Papa, cum mitura prævideretur, in alium translatam locum, & in meliorem quam dudum fuerat statum erectam fuisse. Ab alterutro igitur factam Translationem, seculo UIII vergente ad finem aut IX adolescente, verosimile est: eamdemque ætatem aut etiam majorem sapit hoc ejus Epitaphium, a Ludovico Iacob in Bibliotheca Pontificia descriptum.

      Liberivm Lector, mox & Levita secutus,
Post Damasvm, clarus totos quos vixit in annos,
Ponte sacro magnus meruit sedere Sacerdos, [Epitaphium,]
Cunctis ut populis pacem tutam * solidaret.
Hic pius, hic justus felicia tempora fecit:
Multos horribiles defensor magnus ut ausus
Regi subtraheret, defendens Ecclesiæ * aulam
Misericors, largus meruit per secula nomen,
Ter quinos populum in annos qui rexit amore:
Nunc requiem sentit cælestia regna potitus.

[6] Annos regiminis ter quinos, ex vulgatis tunc Catalogi secundi exemplaribus sumptos esse præsumimus; si enim posset aliquis persuadere ipso Sepulturæ primæ tempore compositos esse versus, [Vnde in eo anni 15 Pontificatus?] eadem opera persuaderet nobis veram esse Marcellini Comitis de Damaso sententiam; deque numero annorum, ejus Pontificatui ab illo tributorum, detrahendos esse annos duos, & Siricio relinquendos. Ceterum corruptum misere versum 4, in cujus fine legebatur apud Ludovicum, pacem tunc solidam daret, in genuinam (ut reor) formam restitui levi correctione. Versus etiā 6, 7 & 9, reductis in ordinem metro congruum verbis, reformavi, unde eos librarius sic detorserat, ut nulla species versuum esset, ita legi faciens.

Defensor magnus multos ut horribiles ausus,
Regi subtraheret Ecclesiæ aulam defendens
Ter quinos populum qui rexit in annos amore.

[7] [Libertas ecclesiastica a Siricio defensa.] Ausus vero illos, Siricii auctoritate repressos, credo spectare ad immunitatem ecclesiasticam, per Stiliconem Honorii Imperatoris tutorem anno CCCLXXXXUI Mediolani graviter læsam, uti ad annum istum num. 1 narrat Baronius ex Paulino in Vita Ambrosii. Licet enim injuriam tentatam tunc, vindicaverit Deus, immißis in sacrilegos bestiis amphitheatri ad preces Ambrosii; credibile tamen est ab hoc admonitum de re tota Siricium, apud Stiliconem jam pœnitentem facti institisse, ut Honorium induceret ad azyli ecclesiastici jura Decretis Imperialibus confirmanda; quæ tamen in Codicem Theodosianum relata non sint, cum sufficeret Lex jam antea lata ab Imperatorum parente Theodosio, Arcadio II & Rufino Coss. anno CCCLXXXI. Sed Siricio mortuo, ipso quo obiit anno, instigante Eutropio Eunucho, die XVI Kal. Augusti, Honorio IIII & Eutychiano Coss. atrocior multo sanctio prodiit ab Arcadio Constantinopoli, jubens ad ecclesiam confugientes extrahi, quam ejus condendæ suasor mox in sese ipso expertus est anno sequenti.

[8] Ad Epistolas Siricii Papæ quod attinet, de earum una supra egimus, [Epistolæ ipsi falso adscriptæ,] diximusque expreßione Consulum auctam videri. Vt autem tali expreßione, quæ ab originali credi potest omnino abfuisse, amittit Epistola illa, alioquin proba, laudem integræ undequaque sinceritatis; sic eadem laude novo titulo justius privatur ultima, ad Episcopos Africæ, data Romæ in concilio Episcoporū octoginta, sub die VIII Idus Januarii, post Consulatum Arcadii Augusti & Bautonis Virorum Clarissimorum Consulum id est anno CCCLXXXUI. Insolens enimvero formula, eoque difficilius recipienda, quod annus per priorem Consulatum signetur, quo tamen anno Magistratum illum inivisse sciebantur Honorius N. P. (Nobilißimus Puer, Theodosii Imperatoris secundo-genitus anno CCCLXXXIIII natus) & Fl. Euodius: quanto enim major fuit hujus Consulatus lætitia per Imperium, tanto minus debuerunt hæc nomina sileri. Neque dubites utrum Romæ sciri tam cito potuerit, quinam Constantinopoli declarati fuerint Consules; cum soliti fuerint pluribus mensibus antea nominari & publicari, qui erant cum novo anno Magistratum inituri; ex eoque die glorioso Designati Consulis titulo honestari. Accedit quod ultimæ hujus Epistolæ locus non unus inveniatur postea in epistola Innocentii Papæ: [uti & alia ad Episcopos Asros,] & quod articulus VIIII plane videatur supposititius, utpote præter formam præcedentium octo articulorum, qui brevissimi sunt, longo sententiarum ambitu descriptus, in hunc modum. Præterea quod dignum est & pudicum suademus, ut Sacerdotes & Levitæ cum uxoribus suis non coëant, quia in ministerio divino quotidianis necessitatibus occupantur. Concepto in hunc modum decreto, quod plusquam satis esse debuerat, accumulantur & expenduntur Scripturæ, quin & refelluntur quæ possent contra objici: interim vero iteratur obsecratio his verbis: Qua de re hortor, moneo, rogo, tollatur hoc opprobrium, quod potest jure etiam gentilitas accusare. Numquam arbitraria fuit in Romano Patriarchatu, ad quem etiam Africa pertinebat, continentia Sacerdotalis, ut adhortatione, monitione, supplicatione fuerit impetranda; quare Epistolam illam non modo in subscriptione, sed in ipso etiam textu interpolatam esse censeo per ejusmodi lacinias, veris fortaßis Siricii Papæ responsis attextas.

XLI S. ANASTASIVS.

Ab an. 398 ad 401. an. 3, d. 10.
* Baron. a 398, ad 402, an. 4, m. 1, d. 13.

Anastasivs, natione Romanus, ex patre Maximo, fuit temporibus Arcadii & Honorii, a die U Decembris & Dominica II Adventus anni CCCLXXXXUIII usque in XIIII Decembris anni CCCCI *, per annos III, dies X: & sepultus ad Vrsum-Pileatum atq; a Sergio II translatus ad ecclesiam SS. Silvestri & Martini in montibus, colitur XXUII Aprilis: cessavitque Episcopatus diebus XUII.

Consules, a Marcellino & Prospero nominati, Honorius IIII & Eutychianus, signant hujus Pontificatus initium: cujus annos & dies suggerit antiquus Catalogus, [Dies mortis 14 Decemb.] ducentes ad eumdem diem, quo Martyrologium Hieronymianum, post relatos Antiochenos Martyres, nunc quidem sola hæc verba habet; Et S. Anastasii sed olim plus habuisse, legique potuisse, Et Romæ S. Anastasii Episcopi, tanto certius mihi persuadeo, quo ex pluribus Anastasiis ibidem relatis nemo est alius, in quem suspicio cadere poßit, quod fuerit Romanus Episcopus; nec tamen ullatenus verosimile est, omissum hunc ab Hieronymo suo coævo fuisse.

[2] Si porro sequenti Pontifici, præter annos & dies in quibus omnes conveniunt, [ratio interpontificii:] dandi solum essent menses I, aut II; oporteret vacuam-Sedem relinquere totis X. aut UIIII mensibus; cujus rei cum nulla appareat justa causa, mutavi & auxi numerum dictorum mensium; atque ita satis mihi est Interpontificium dierum XUII.

[3] Extat hujus Pontificis germana Epistola una, ad Joannem Hierosolymitanum Episcopum, sed sine Consule, ut hactenus censemus in usu fuisse: quam, inquit Labbæus noster, compone cum duabus præcedentibus, [epistolæ confictæ:] sub ejusdem Anastasii nomine in tomis Conciliorum, & senties aliter olere catulos. Stylus certe diversißimus est, & ut eas excusare conetur Binius, aut saltem non totas reprobare audet; fatetur tamen adulterinam esse Datam, qua primæ subnotantur Arcadius & Bauto Viri clariss. Coss. II anno CCCLXXXV, annis scilicet tribus antequam Anastasius Pontifex fieret; secundæ Theodosius VII & Palladius Viri Clariss. Coss, qui fuerunt anno CCCCXUI, annis nempe XIIII post Anastasii mortem. Adde quod prima Epistola pro magna parte sumpta sit ex Leonis Papæ Epistola 2: & quod cunctis Germaniæ & Burgundiæ Regionis Episcopis data illa fingatur, tot scilicet annis citius, quam Burgundia suum haberet nomen a Burgundionibus, de quibus Hieronymus in Chronico ait, quod Anno Valentiniani IX (est is Christi CCCCXXXIIII) eorum octoginta ferme millia, quot numquam antea ad Rhenum descenderunt, Regem habentes Gundicarium; unde intelligas eos qui teste Prospero, Lucio Consule, id est anno CCCCXIII, partem Galliæ propinquam Rheno obtinuerunt, non adeo numerosos fuisse, ut nomen Regno facere potuerint, quod accessu plurium paulatim Provinciarum, per dicti Gundicarii successores acquisitarum, factum fuit Amplißimum, & Burgundiæ nomen accepit; ut dictum ad Acta S. Sigismundi, primi inter eos Regis Christiani, anno DXXIIII Maji.

[4] [Translatio & Epitaphium.] Ludovicus Iacob in Bibliotheca Pontificia aliquod ejusdem Anastasii Epitaphium habet, unde intelligitur, eum de cryptis cœmeterii prædicti sublatum translatumque fuisse ad vestibulum alicujus ecclesiæ: quam fuisse ecclesiam S. Silvestri in montibus indicat Bibliothecarius in Sergio II: ipsum vero est hujusmodi:

Limina nunc servo, tenui qui culmina Sedis,
      Hic merui tumulum Præsul Anastasivs.
Presbytero genitus, delegi dogmata vitæ,
      Militiæque Dei natus in officiis;
Pontificum casto famulatus pectore jussis,
      Obtinui magnum nomen Apostolicum.

XLII S. INNOCENTIUS.

Ab an. 402 ad 416. an. 14, m. 11, d. 21.
* Baron. a 402, ad 417, an. 15. m. 1, d. 10.

Innocentivs, natione Albanensis, ex parte Innocentio, fuit temporibus Arcadii & Honorii & Theodosii Junioris, a Kalendis Januarii festo Circumcisionis anno CCCCII, usque ad XXI Decembris anni CCCCXUI *, per annos XIIII, menses XI, dies XXI; sepultus ad Vrsum Pileatum XXUIII Julii, quando colitur, translatus autem a Sergio II ad ecclesiam SS. Silvestri & Martini in montibus & cessavit Episcopatus dies XU. [Reficitur data epistolæ pro anno sequenti.]

[Ratio temporis & obitus an. 416] Initium hujus Pontificatus, apud Marcellinum & Prosperum signant anni supranotati Consules, Arcadius V & Honorius V. Finem accipio ex die XII Kal. Ianuarias, qua in Hieronymiano Martyrologio notatur, Romæ depositio S. Innocentii Episcopi. Cum autem constet Successorem creatum fuisse saltem ante finitum Martium anni CCCCXUII; necesse est ut præcedenti anno obierit Innocentius, adeoque Episcopatus ejus non fuerit annorum XU & mensium aliquot, sed XIIII. Quia tamen ad complendum alterum annum solum deerant dies X, plerique videntur rotando numero scripsisse annos XU; quos servatos cupientes Catalogorum Auctores, ex XI mensibus, unum solum putaverint retinendum.

[2] Nec obstat, quæ prætenditur, Epistola Innocentii ad Concilium Milevitanum, quatenus illa dicitur data UI Kalend. Februarii Honorio Aug. & Constantio V. C. Coss. id est anno CCCCXUII; quia ejusmodi Datæ, præter reliquarum Innocentii Epistolarum morem, quibusdam ejus Epistolis additæ eo tempore, quo ceteræ ad ipsum etiam ex Conciliis directæ inveniuntur scriptæ sine Consule, multum nobis de suppositione suspectæ sunt, etsi ipsæ Epistolæ probæ alioqui viderentur & germanæ. Talis certe est nota temporis addita rescripto præcedenti ad Concilium Carthaginense, seu I, seu II, habitum anno CCCCXI & CCCCXVI quasi datum foret VII Kalend. Februarii post Consulatum Honorii Aug. 11 & Junii Quarti V. C. Theodosius enim Iunior Consulatum II geßit anno CCCCVII & Junium Quartum, neque tunc, neque alias unquam Collegam habuit. Non video igitur, quod ex sic temere & mala fide adjectis Consulatibus statui aliquid in Chronologia poßit.

XLIII X. ZOSIMUS.

Ab an. 417 ad 418. an. 1, m. 11, d 12.
* Bar. an. 1 m. 4, d. 7.

Zosimvs, natione Græcus, ex patre Apronio, vel Abramio, fuit temporibus Honorii & Theodosii Junioris, a die UI Januarii in Sabbato festo Epiphaniæ anni CCCCXUII, usque in diem XUII Decembris * anno CCCCXUIII: per annum I, menses XI, dies XII, sepultus juxta corpus B. Laurentii via Tiburtina, XXUI vel XXUII Decembris: & cessavit Episcopatus dies XI.

Primum Pontificatus hujus annum ponit Marcellinus, sub Consulatu Honorii XI & Constantini II, [Ratio temporis,] qui cum Chronologia nostra melius convenit, quam Consulatus præcedens; sub cujus exitu mortuum fortaßis Anastasium inveniens Prosper, consequens credidit, ut sub eodem ordinatum Successorem statueret. Nescio autem quomodo Marcellinus Zosimo dederit annos III: ceteri omnes in anno I conveniunt, eique addunt menses & dies aliquot. Ecgraphum quidem nostrum mensem I, dies II; Prosper, menses UIIII, dies UIIII; Anastasius, in unis exemplaribus, menses UIII, dies XXU; in aliis, menses III, dies XII; Ms. nostrum menses III dies XI. In hac tanta diversitate nihil est quod eligas, quando nec maximus quidem ex aßignatis numerus mensium sufficit; dum inveniuntur epistolæ illius, hactenus a nemine vocatæ in controversiam, una quidem data XI Kal. Apriles, Honorio XI & Constantio II Coss. universis Episcopis per Gallias & septem Provincias constitutis; [quoad numeros correcta:] ultima vero ad Episcopos per Byzantium constitutos, XUI Kalendas Decembris, Honorio XII & Theodosio UIII Coss. Itaque ex omnibus præfatis calculis nihil mihi videtur commodius, quam secundi Catalogi numeros librariorum socordia defectuosos supplere, addito utrobique denario. Sic a certißime noto ordinati successoris Natali XXUIIII Decembris, per dies vacationis XI ab Anastasio & Auctore Ms. nostri descriptos, veniemus ad XUII Decembris, quo Zosimus obierit; indeque ad festum solennißimum Epiphaniæ, quo fuerit ordinatus. Ceterum mirandum & dolendum est, quod Zosimi Episcopi nomen exciderit ex Hieronymiano Martyrologio: omissum enim ab ipsomet collectore non est credibile; & quos alios Zosimos hic plures nominat, omnes fuerunt Martyres, nec ullus eorum Romæ adscribitur. Noster quidem Catalogus dies vacationis numerat XXI, sed merito suspectus vitii est numerus, post sex continuos Pontificatus quinquies idem recurrens. Locum & diem Depositionis seu Sepulturæ solennis Anastasius suggerit hic & deinceps, quem secuti in Sanctis Martyrologi sunt: quod porro dictum puta in simili casu cum Auctor alius non allegabitur.

[2] Quantum vero aberraverit Baronius, Zosimi initium differens usque ad XUIIII Augusti ejus anni, [correctionis necessitas ex Epistola Pachasim.] cujus principio creatum nos dicimus; demonstratur ex Epistola Paschasini Lilebytani Episcopi, S. Leonem sic alloquentis: Tempore recordationis Domini mei prædecessoris vestri Zosimi, anno Consulatus Honorii Augusti XI & Constantii II, cum declinaretur ne X Kal. Maji dies Paschæ teneretur, celebratum est die UIII Kalendas Aprilis. Epistolam hanc accuratißimo studio emaculavit notisque illustravit Paschalis Quesnel, in nova operum S. Leonis editione; descriptus autem supra locus, verbis nonnihil diversus, sensu tamen idem, lectus a Baronio in Chronico Mariani Scoti aut alibi, quomodo non incurrerit in oculos ipsius ad talia attentißimi, & mentionem illius Epistolæ simili occasione facientis, satis mirum est.

[3] [Interpontificii probatio.] Idem Baronius, consuetus Sedis Vacationem in novi Episcopi Electione terminare, cum Romani Pontifices (ut alibi dixi) solerent a suæ Ordinationis die exordiri annos Pontificatus, non amplius una die, non undecim, Sedem vacasse ait, idque ex Symmachi Epistola demonstrari putat. Sed hæc tantum dicit, Eulallum, de exequiis prioris Episcopi adductum ad ecclesiam Lateranensem, electum esse; ibique per biduum substitisse, ut expectaretur dies consuetus quo posset solenniter ordinari. Quæ verba, uti ad illius sententiam parum aut nihil faciunt, ita diei Dominicæ vel aliter festivæ expectandæ consuetudinem, quæ nobis pro regula fuit hactenus eritque deinceps, egregie confirmat; quod & facient similes aut etiam clariores auctoritates nonnullæ, ex Anastasio Biliothecario suo loco observandæ.

XLIV S. BONIFACIUS.

Ab an. 418 ad 423 an. 4 m. 8 d 7.
* Bar an. 4 m. 9 d. 27.

Bonifacius, natione Romanus, ex patre Secundo Presbytero, fuit Temporibus Honorii & Theodosii Junioris, a die XXUIIII Decembris, Dominica ultima anni CCCCXUIII, contra quem ordinato eadem die ab aliis Eulalio, fuit schisma per menses VII die XU, usque ad XII Augusti sequentis, quando reprobata Synodaliter ordinatione Eulalii, confirmatus Bonifacius, fuit indubitatus Pontifex, usque ad IIII Septembris, CCCCXXIII, * per annos universim IIII, menses UIII, dies UII; sepultus in Cemeterio S. Felicitatis via Salaria XXU Octobris: & cessavit Episcopatus dies XI.

Ornaverat scilicet ipse vivens sepulcrum S. Felicitatis, in ejusque cœmeterio oratorium fecerat: quare credibile est ibidem & sepeliri voluisse, exindeque tali die colitur: & ibi hactenus videtur requiescere: nam qui in Vaticano quiescit Bonifacius, est potius, hujus nominis secundus. Epitaphium ejus hoc recitatur.

Sedis Apostolicæ primævis miles ab annis,
      Post etiam toto Præsul in orbe sacer, [Epitaphiū.]
Membra beata senex Bonifacius hic sua clausit,
      Certus in adventu glorificanda Dei.
Mitis adunavit divisum Pastor ovile,
      Vexatos refovens hoste cadente greges.
Iram supplicibus miti de corde remisit,
      Debellans cunctos simplicitate dolos.
Egit ne sterilis Romam consumeret annus,
      Nunc orando fugans, nunc miserando, famem.
Quis re, sancte Pater, cum Christo nesciat esse,
      Splendida quem Rectum vita fuisse probat?

[2] [Certa dies ordinationis, 29 Dec.] Est autem undequaque certißima hujus Pontificatus Chronologia: nam ipso geminæ Ordinationis die, IIII Kal. Januarii, reperitur signata Epistola Symmachi, absque mora informare Imperatorem studentis de eo quod actum fuerat, idque in favorem Eulalii; & eodem die in Martyrologio Hieronymiano, inconsueta alias diligentia, sic scribitur ultimo loco. Et Romæ Felicis & Bonifacii Episcopi de Ordinatione, quæ verba sane constructioni, & Hieronymo non indignæ, sic reddere velim: Et Romæ Felicis & Bonifacii Episcoporum die ordinationis eorum. Nam & S. Felicem Papam I tali die ordinatum fuisse vidimus; & quia felicißimi ominis erat eadem ordinari Bonifacium, propterea singulariter id creditum est perpetua dignum memoria.

[3] [confirmationis, 12 Augusti;] Similiter certa satis est dies confirmati Bonifacio Pontificatus a Synodo, quandoquidem supplicatio Papæ Bonifacii ad Honorium Augustum, jam inde a X Kal. Iulii Ravennæ agentem, pro extinguendo per ejus providentiam schismate (quod Eulalii, licet pridem ejecti, causa adhuc vigebat) Kalendis Juliis invenitur data: nec multum est, si post rescriptum Imperatoris mensis unus insumptus fuerit, antequam evocati ad Synodum Episcopi Italici convenirent. Quapropter ubi nostrum ecgraphum antiqui Catalogi solum habet UI menses schismatis, ex Anastazio & Ms nostro fidenter rescripsi UII. Annum vero CCCCXUIII indubitabilem nobis reddit proximus Consulatus Monaxii viri clarissimi subscriptus ipsius Bonifacii Epistolæ ad Episcopos Galliæ: cui Consulatui Bonifacii Ordinationem etiam Prosper præmisit; ut curandum nobis non sit, quod Marcellinus ad postsequentem Consulatum eam differat.

[4] Quoad annum denique & diem mortis, conveniunt in aßignatum a nobis annum, [obitus 4 Septembris] qui in eumdem Cælestini successoris initium conferunt Marcellinus & Prosper, nominatis Consulibus Aselepiodoto & Mariniano: diem vero definit Hieronymianum Martyrologium, & simul Romanorum Pontificum nominandorum finem facit, II Nonas Septembris, hic verbis, Romæ, in cœmeterio Maximi, via Salaria, depositio Bonifacii Episcopi. Atque ita extinguitur nobis etiam fax ista, meridiani jam solis æmula, dum primum ultimumque diem suggerit ejus de quo tractandum erat Pontificis. Palpandum igitur post hac aliquamdiu erit, [Chronologia ex Epistolis PP. firmanda.] viam quærendo inter Consularia nomina, a Marcellino & Prospero signata, spatiaque Pontificatuum & Interpontificiorum notata ab auctoribus Catalogorum; dum neque incertis nimium numeris fidere omnia audemus; & idem Sepulturæ, cui inhærendum Baronius Henscheniusque crediderant, deprehendimus nihil habere cum Mortis die commune. Auxilium tamen aliquod dare incipient Pontificum Epistolæ, post hac satis certæ, suisque Consulibus ac die mensis notatæ.

XLV S. CÆLESTINUS.

Ab an. 423 ad 432 an. 8 men. 10 dies 17.
* Bar. an. 8 m. 5, d. 3.

Cælestinus, patria Campanus, ex patre Prisco, fuit temporibus Theodosii Junioris & Valentiniani III, a die XUI Septembris, eademque Dominica, anno CCCCXXIII. Sedit annos UIII, menses X, dies XUII, usque in diem I Augusti anno CCCCXXXII *; sepultus in cœmeterio Priscillæ via Salaria UI vel UII Aprilis, quibus diebus notatur in Martyrologiis; postmodum a Paschali Papa, post annum DCCCCXUII, translatus ad ecclesiam S. Praxedis: & cessavit Episcopatus dies U.

Creatum post dies IX Sedis vacantis omnes Catalogi & Codices consentiunt (excepto libro Pontificali qui habet dies XX) Neuter autem numerus in Dominicam ducit, [Tempus Sedis.] ideoque pro IX posui XI. Quinque etiam Anastasii exemplaria MSS. & nostrum conveniunt in numero annorum, mensium, atque dierum; a quibus Catalogus noster unum solum diem detrahit. Post mortem vero ipsius Cælestini solum U dies Vacantia pono, quia ad ordinandam chronologiam iidem abunde sufficiunt, ut successor (quod necessarium esse mox apparebit) obierit ante finem Iulii. Illius annum primum signant Consules, communiter notati a Marcellino & Prospero, Asclepiodotus & Marinianus; ultimum, quem habuit communem cum Successore, Valerius & Actius; sub quibus etiam ultima Cælestini Epistola data legitur Idibus Martii; ulteriores aliæ desiderantur, dum primæ Successoris litteræ notantur datæ XU Kal. Octobris, iisdem Consulibus.

XLVI S. SIXTUS III.

Ab an. 432 ad 440 an. 7 mem. 11 dies 18.
* Bar. an. 7 m. 11, d. 1.

Sixtus, natione Romanus, ex patre Sixto, temporibus Theodosii Junioris & Valentiniani III, ordinatus UII Augusti anni CCCCXXXII in Dominica, Sedit annos UII, menses XI, dies XUIII vel XUIIII; usque ad XXIIII vel XXU Julii, anni CCCCXXXX *; sepultus via Tiburtina in crypta ad S. Laurentium XXUIII Martii, quando inscribitur Martyrologiis, & cessavit Episcopatus diebus XXXXIIII vel XXXXU.

Diem Sepulturæ, deficientem in Catalogo nostro & Anastasianis plerisque ac Ms. nostri exemplaribus, [Dies sepulturæ 28 Martii:] unus Card. Barberini Codex suggerit, sed non sine antiquo teste, videlicet Adone: qui, sicut & interpolatores Vsuardi, eum debuerunt in Pontificalibus Catalogis vel Anastasio reperisse; & hoc sequitur in hodierno Romano Baronius: in Annalibus vero Tom. 6 Allegat Prosperum, quasi is dicat in Chronico Kalendis Aprilis obiisse Sixtum. Ast nihil tale reperit Pontacus Episcopus Vazatensis, [& tempus Sedis,] ejusdem Chronici illustrator. Ego, ut apte cuncta digererem, videns Sixto solum annos UII attribui a Catalogo nostro, a Prospero vero & Marcellino annos UIII; pro ultimo anno sumpsi XI menses, eosdemque quos Catalogus & Prosper notabant dies XUIII, vel secundum plura Anastasii exemplaria XUIIII: itaque potui ipsum perducere usque ad exeuntem Iulium; & ordinationem Leonis in Septembrem differre; quod omnino necessarium esse ex tempore Mortis, aliunde certius quam ex Sepulturæ die definiendo, probabimus.

[2] Testatur Prosper, quod Valentiniano & Anatolio Coss. id est anno CCCCXL defuncto Sixto Episcopo, quadraginta amplius diebus Romana Ecclesia sine Antistite fuit, [Interpontificium] mirabili pace atque patientia adventum Diaconi Leonis expectans. Ex quo apparet quam merito suspectus nobis sit numerus XXI aut XXII dierum Interpontificii, toties hoc tempore iteratus, per socordiam, ut existimanus, librarii, transcribentis antiquum Catalogum, quem deinde secutus Anastasius est.

[3] Hic porro mihi objici nolim Concilii cujusdam Romani Acta, [Acta Synodi Rom. Coss. adscriptis vitiata.] Coss. Valentiniano V & Anatolio, Pontificique Sixto adscripta, & UI aut UII Kalendas Septembres finita, quando non amplius in vivis fuisset Sixtus, juxta nostrum calculum dies circiter XII prius vita functus. Ista namque Acta additis temere Consulum nominibus esse obscurata, cogimur ex Anastasianorum omnium exemplarium consensu judicare; quia illa dicunt litem & calumniam, a Basso Exconsule anni CCCCXXXI & Mariano, fuisse Pontifici intentatam, post annum primum & menses UIII a suscepto munere; adeoque in fine anni CCCCXXXIII vel initio sequentis. Sed hæc difficultas substitutis veris coram annorum Consulibus, ac mensis nomine mutato, quadamtenus tolli posset ab eo qui dicta Acta vellet pro legitimis habere.

[4] Minus excusabili mendo laborant Acta, de Synodali accusatione & expurgatione Polychronii, [alia prorsus spuria in causa Polychronii.] Hierosolymitani Episcopi, Romæ habita sub Pontificatu Sixti III, quæ extant, ut ab Archidamo Presbytero collecta. Nam, præterquam quod notent Consules anni CCCCL, quando jam a decennio Sixtus obierat; non potest excusari ipsius Polychronii persona, qui ab octo Apostolicæ Sedis Legatis reductus Hierosolymam, ibidem sederit an. UII & men. UI: cum in toto Hierosolymitanorum Episcoporum apud antiquos Catalogos tale nomen nuspiam inveniatur: ac ne in posterioribus quidem, quos nos undiquaque collegimus: ut nihil dicam de obsidione urbis Hierosolymitanæ, in qua bona Ecclesiæ distribuens pauperibus Polychronius, novæ contra se accusationi apud Pontificem locum dedisset, quamvis nulla talis obsidionis uspiam mentio fiat. Fortasse quæ postmodum simili in neceßitate fecit S. Sophronius, cujus nomen aliquatenus accedit ad Polychronium, commenti illius occasionem dederunt.

[5] Nonnulla Anastasii exemplaria, a Sixto III ad mox sequentem Leonem I transitum sic faciunt: A morte Silvestri usque ad hunc primum Leonem sunt anni nonaginta novem, menses quinque, dies viginti sex: [tempus a Silvestro ad Leonem.] quæ certo Anastasii verba non sunt, sed ineptum alicujus scioli interpolamentum. Quidquid enim sit de iis quos Anastasius ipse scripsit numeris, quosque ob codicum diversitatem difficile est ex ejus certa mente colligere; constat obiisse Silvestrum anno CCCXXXU, XXXI Decembris: nec est qui dubitet de Leone quin ordinatus sit anno CCCCXXXX; habemus ergo annos sex, supra eos quos Calculator iste subduxit, ut de mensibus ac diebus taceam.

XLVII S. LEO.

Ab an. 440 ad 461 an. 21, men. 1 dies 23.
* Bar. an. 20, m. 11.

Leo, natione Tuscus, ex patre Quintiano S. R. E. Diaconus, fuit temporibus Theodosii Junioris, Marciani & Leonis in Oriente, in Occidente vero Valeriani II, Aviti & Majoriani; electus XXUIII Julii, sedit a die Ordinationis suæ, VIII Septembris, eademque Dominica & Nativitati B. V. M. sacra, anno CCCCXL; usque ad XXX Octobris, anni CCCCLXI per annos XXI, mensem I, dies XXIII; sepultus in * Basilica S. Petri XI Aprilis, quando colitur; ad alium vero locum in eadem Basilica translatus XXUIII Junii, quando antiquius colebatur, prius tamen in Octobri; & cessavit Episcopatus dies XII.

Ipsa Ordinationis die, non autem in ejusdem Anniversario, habitum esse primum Sancti Pontificis Sermonem, nuper observavit Vir eruditus; [Ex I Serm. ejus] nec dubitare potest, quisquis hoc ejus initium consideraverit: Laudem Domini loquatur os meum: quia non verecundæ, sed ingratæ mentis indicium est, beneficia tacere divina; & satis dignum est, a sacrificiis Dominicæ laudis obsequium consecrati Pontificis inchoari: quia in humilitate nostra memor fuit nostri Dominus, & benedixit nobis: quia fecit mirabilia magna solus, ut præsentem me cerneret vestræ sanctitatis affectio, quem fecit necessitas longæ peregrinationis absentem. [habito ipso die Ordinationis;] Ago igitur Deo gratias, & semper acturus sum, pro ominibus quæ retribuit mihi. Vestri quoque favoris arbitrium debita gratiarum actione concelebro, evidenter intelligens, quantum mihi possint, reverentiæ, amoris, & fidei studia vestræ dilectionis impendere… qui tam sanctum de me… judicium protulistis… Honorabilem igitur mihi hodiernum diem fecit divina dignatio, quæ dum humilitatem meam in summum gradum provehit, quod neminem suorum sperneret demonstravit… qui mihi oneris est auctor, ipse mihi fiet administrationis adjutor: & ne sub magnitudine gratiæ succumbat infirmus, dabit virtutem, qui contulit dignitatem.

[2] Non convenit Anniversario ut dicatur in eo obsequium consecrati Pontificis inchoari: [non autem ejus Anniversario,] illa autem longa peregrinatio, quæ alia potest hic intelligi, quam qua abfuit in Galliis, missus a Sixto decessore ad Actium & Albinum Romanos Duces reconciliandos? Tum gratiarum actio pro sua electione, & imploratio divini auxilii, cum verbo præsentis temporis provehit; quid aliud quam recentem Ordinationem indicant? Vt quid ergo, inquies, dicit; recurrente per suum ordinem die, quo me Dominus Episcopalis officii voluit habere principium? Nonne hoc Anniversarium notat, sicut & titulus Sermoni illi præfixus? Titulum nihil moratur Auctor observationis prædictæ, cujuscumque alterius manu præfixum, qui verbis istis inductus fuerit, ut Anniversarium putaret indicari: recurrentem autem diem a sua electione dicit, quia scilicet ordinatus sit eadem hebdomadæ die, qua ante hebdomadas septem electus fuerat. [intelligitur electus in Dominica 28 Iulii.] Hinc vero colligimus, diem istam fuisse Dominicam, post mortem decessoris elapso triduo, atque adeo XXUIII Iulii. Auctor quidem Observationis pædictæ, tam Electionem quam Ordinationem factā censet Feria VI: sed non animadverterat Dominicæ diei ad Ordinationes Episcopales constantem ea ætate observantiam: causa autem definiendi Feriam VI eidem fuit, quia XXUIII Martii, diem Sepulturæ Sixti adscriptam ab Anastasio, eam credidit quæ primum funebre officium Electionēque mox secutam præceßit, nec de solenni in Vaticano Sepultura (Translationem alii dicerent) diu post facta, & tamen ab Anastasio notari solita non cogitavit; uti nec de Dominica, ad Ordinationes consueta expectari. Interim ex jam dictis manet, quod idem Auctor etiam alibi statuit, Electiones Pontificias plerasque, excepto casu schismatis, intra triduum aut quatriduum a morte prioris fuisse peractas; convenientibus ad easdem, statim ob officio funebri ad S. Ioannem Lateranensem persoluto, iis penes quos jus erat eligendi.

[3] Idem vir eruditus observat, quod & sequentibus exemplis pluribus post hac patebit (nam de præcedentibus cura non fuit Auctoribus Catalogorum notare, [cur ex Diacono potius quam Presbytero?] ex quo Cleri gradu quisque ad Pontificatum assumptus fuerit) pluries accidisse Diaconi, qualis Leo fuit, quam ut Presbyteri ad Ecclesiæ supremum regimen assumerentur. Primo, quia Diaconi Ecclesiæ res, non temporales tantum, sed etiam Diaconi Ecclesiæ res, non temporales tantum, sed etiam spirituales penitius noverant: est enim Diaconus Episcopi oculus & adjutor. Deinde, notiores erant omnibus civitatis ordinibus. Postea, cum haberent omnia in potestate, devinciebant sibi facile Clericorum animos. Denique ut plurimum plus dignitatis afferebant quam alii: siquidem Archidiaconi (qui nomine Diaconorum hic intelligendi) si bene se gessissent, ostenderant, omnibus se animi dotibus, ad animorum regimen utilibus, excellere.

[4] [Dies obitus 30 Octob.] Diem mortis (quem alioqui ab initio Novembris non longe posse removeri, nobis probabat initium Successoris, ex ejus Epistola certo cognitum) primus ex Kalendario; reperto in tom. 10 spicilegii Acheriani, & ante annos octingentos scripto, eruit Paschasius Quesnel, in Dissertatione de Vita ac rebus gestis S. Leonis Magni, ubi sic legitur III Kal. Novembris depositio S. Leonis Papæ: idemque fuse probat, incipiendo a veteri Romano Kalendario, sub medium seculi VIII scripto, [Translationis secundæ 28 Iunii] quod Translatio corporis B. Leonis IIII Kalendas Julii, a posteris quam pluribus scriptoribus perperam dicta Natalis, hujus primi Leonis sit non secundi (quamvis hic eodem die mortuus, nunc eodem solus colatur) quodque annua veneratio Primi ab initio affixa fuerit mensi Octobris, postmodum tamen translata ad mensem Aprilem: cujus diem XI quia multi Natalem Sancti vocant, putat ipse Ordinationis diem esse, [primæ 11 Aprilis,] eo modo quo is Pontificum Natalis paßim vocatur. Ego secundæ in Vaticano depositionis, uti etiam sæpe vocatur, diem esse censeo, ideo sepulturæ adscriptum ab Anastasio ex antiquioribus Catalogis. Cur Leonem hunc Græci colendum susceperint XUIII Februarii causam invenio, [apud Græcos 18 Februarii.] quod tali die signaverit sanctus Pontifex Epistolam, qua Chalcedonensem Synodum approbavit, Opilione V. C. Cos. id est anno CCCCLIII.

[4] In numero annorum unoque mense omnes consentiunt: & Consules Valentinianus V & Anatolius, a Prospero & Marcellino concorditer nominati, [Ratio temporis.] annum primum distincte signant: sicuti ultimum Dagalaifus & Severinus, ad successoris Hilari ingressum nominati a jam dicto Marcellino. Codices plerique numerant dies XIII, cum Anastasiani multi etiam habeant XXUI, facile in XXIII commutabiles. Hos præelegi, ut haberem Dominicam, in qua de more facta sit Leonis Ordinatio. Denique Interpontificii dies UII, quos habet liber Pontificalis, facile judicabis ex imperfecte scriptis XII nasci potuisse.

[6] Hic nos destituit Prosperi Chronicon: nec satis idoneus est, [Deficiente Chronico Prosperi,] qui solus nos dirigat, Marcellinus Comes, etsi ad centum annos ulterius progrediens. Cum enim Felici, post S Leonem tertio, cui ceteri non integros novem annos concedunt, undecim ipse dedisset, itaque cum eo longius quam par erat provectus esset; coactus fuit exerrare in ceteris, ac denique paulatim aliquid iis detrahendo redire in viam. Marius, Episcopus Lausanensis sive Aventicensis in Gallia, Prosperi Chronicon sic prosequitur, ut succeßionis Pontificiæ nullam habeat rationem, itaque is nos juvare non potest.

[7] Alter Prosperi Continuator in Africa, Victor Episcopus Tunnunensis, usque ad annum DLXU, secundum Consulares Fastos procedit quidem, [ejus continuator Victor Tunnunensis parū prodesse potest,] circa Romanos tamen Pontifices mire perplexus, eos non studiose digerere, sed temere in chartam videtur accumulare, haud satis servata temporum ratione. Sic ad Consulatum Leonis VI & Probini, qui aliis est Leonis IIII & Probiani, anno CCCCLXXI, nulla facta mentione de morte Leonis aut Hilari succeßione, scribit quod Romanæ Ecclesiæ Episcopus, post Hilarum, Simplicius ordinatur, post Hilarum Felix. Rursum cum, Anastasio & Rufo Coss. anno CCCCLXXXXII dixisset, [confusus nimis in digerēdis annis,] quod Felici succedit Gelasius, Gelasio Anastasius; hujus Pontificatum finit in Consulatu Anastasii Augusti solius anno CCCCXCUII, uno anno citius quam par fuerat; dicens, quod Anastasio Romano Episcopo mortuo succedit Symmachus, & ex alia parte Laurentius ordinatur. Rursumque sub Consulatu Justini Augusti & Apionis, anno DXXIIII ponit, quod Romanæ Ecclesiæ in Episcopatu, mortuo Symmacho, succedit Hormilda, quando jam ipse Hormisdas octenni Pontificatu defunctus pridem erat. Magis deinde exerrat ad annum DXXXUIII, Joanne V. Cl. Cos. scribens, Romanæ Ecclesiæ post Hormisdam Joannes, post Felicem Bonifacius, post Bonifacium alius Ioannes, & post Ioannem Agapitus Episcopus ordinatur.

[8] Ex his liquet, quod, qualescumque habuerit Consulares Fastos Victor iste (qui anno post Consulatum Basilii XV, Christi DLVI, variis exiliis pro defensione trium Capitulorum se multatum narrat, adeoque hoc tempore vivebat) non tamen valde distinctam habuerit rationem Romanorum Episcoporum, qui eodem ævo præcesserant, ut cujusque initia secundum annorum numeros posset sub proprio Consulatu notare. Sed, quod stupendum est, etiam Silverii, Vigilii ac Pelagii historiam (quæ sibi, propter fidei causam cui implicitus erat, [etiam Pontificum sibi coævorum.] debuisset fuisse notißima) perquam turbate explicat, nihil apte suis Consulibus applicans. Omittit deinde Joannem III ac Benedictum; & denique annum Justiniani Imperatoris XXXUII, qui cœpit in Aprili anni DLXIII, componens cum anno P. C. Basilii XXIU, qui est Christi DLXIII; eodem ponit ordinatum Pelagium: qui tamen secundum alios obiit anno DLUIIII, secundum nos vero saltem anno DLXI; & cujus ordinationem ipsemet retulerat ante quinquennium, sic ut hic videatur non ordinatum scripsisse, sed mortuum. Tales autem errores cum nequeant cadere in coævum scriptorem, omnino mihi dicendum videtur, numeros annorum P. C. Basilii, & Justiniani Imperatoris ab ipsomet auctore prætermissos, ab alio perperam prænotatos fuisse.

[9] Romanus Canonicus, tempore Eugenii Papæ III Basilicam Vaticanam describens, postquam egit de oratorio S. Mauritii, in quo Imperatores & Imperatrices ungi consuevetunt; [S. Leonis corpus sub altari cum aliis tribus positum a Paschali 2,] num. XI, Ante altare S. Mauritii, inquit, juxta aditum qui vadit ad S. Martinum, post S. Petrum, est oratorium S. Leonis Papæ IV: in quo (sicut sæpe a nostris majoribus accepimus, videlicet a D. Presbytero Centio Priore & D Christiano) sanctæ recordationis D. Paschalis Papa II, corpus B. Leonis Papæ I, & II, & III, & IV recondidit, sicut etiam multi nostrorum viderunt. Refert deinde dona, Vaticanæ Basilicæ a Leone I facta, rursumque ait: Hujus sanctissimum corpus requiescit in altari suo, quod est juxta aditum ut supra diximus, & iterum meminit aliorum trium sub eodem altari quiescentium. Sed prius quam hi istic componerentur, [antea a Sergio 2 translatum,] jacuerat S. Leo I ad ingressum Basilicæ, loco paulatim fere occultato inter aliorum Pontificum ibidem postea magnificentius collocatorum speciosiora sepulcra; quod indignum æstimans Sergius Papa, secundum Anastasium primus, transtulit corpus ad alium magis liberum locum, ubi solus coli posset; eumdem verosimiliter qui postea etiam aliorum duorum Leonum corpora excepit. Translationis istius a Sergio factæ testimonium habemus in Epitaphio, primum quidem apud Gruterum & in Appendice Baroniana ad Tom. 12, deinde vero haud paullo correctius ex Ms. Oxoniensi apud Quesnellium Tom. 2 pag. 351 hoc tenore.

[10]

Hujus Apostolici primum est hic corpus humatum,
      Quod foret & tumulo dignus in arce Petri.
Hinc Vatum Procerumque cohors, quos cernis adesse,
      Membra sub egregia sunt adoperta domo. [de congerie plurium aliorum sepulcrorum,]
Sed dudū, ut Pastor magnus Leo, septagregemq;
      Christicolam servans, janitor arcis erat;
Commonere tumulo quod gesserat ipse superstes,
      Ne lupus insidians vaster ovile Dei.
Testantur missi pro recto tramite libri,
      Quos pia corda colunt, quos mala turba timet.
Rugiit, & pavida stupuerunt corda ferarum,
      Pastorisque sui jussa sequuntur oves.
Hic tamen extremo jacuit sub marmore templi, [ab ingressu ad caput Basilicæ,]
      Quem jam Pontificum plura sepulcra tegunt.
Sergius Antistes, divino impulsus amore,
      Hunc in fronte sacræ transtulit inde Domus,
Exornans rutilam specioso marmore tumbam,
      In quo poscentes mira stupenda vident.
Et quia præmicuit miris virtutibus olim,
      Ultima Pontificis gloria major erit.

[11] Ioannes Mabillonus idem Epithaphium reperit in quodam Codice Virdunensi monasterii S. Vitoni, [idque non anno 703,] continente historiam Eusebii, in quo post versus Damasi referuntur quædam Epitaphia sub hoc titulo: Ista Epitaphia inventa sunt in ecclesia S. Petri, primum autem S. Leonis Magni est, jam relatum; & quidem cum additamento quodam Chronico, alibi non expresso: quod in Tom. 3 Analectorum ejus pag. 431 sic proponitur: Sedit in Episcopatu annos XXI, mensem I dies XIII. Depositus est III Idus… & iterum translatus huc a Beato Sergio IV Kal. Jul. Indict. I. Si stylum Epithaphii totius considere, ipsumque confero cum aliis similibus a Sergio II compositis, hunc quoque illius auctorem dixerim; non tamen ipsius Translationis, sed Sergium I; tum quia huic ipsam adscribit Anastasius, utique ex monumentis Ecclesiæ Vaticanæ sic edoctus; tum quia Beati titulus nomini additus, defunctum potius quam viventem indicare videtur. Sed difficultas est in numero Indictionis I: talem enim in toto suo quatuordecim fere annorum Pontificatu non habuit Sergius Primus in nostra Chronologia, Sergius vero Secundus ex calculo neminis. Mabillonus vult annum DCCIII intelligi: qui sane Indictione 1 notatus fuit: sed hujus anni Iunium Sergius I non attigit, [sed 689 vel 698.] defunctus anno præcedenti: annus autem DCLXXXUIII notabatur quidem Indictione I etiam ipse, & anno isto sedere idem Sergius cœpit; sed in nostra sententia cœpit solum XXII Novembris, inchoata jam Indictione II, cujus mensis Iunius pertinebat ad annum DCLXXXUIIII. Sicut igitur extritum in Codice Vitoniano fuit nomen mensis, quo Depositio seu prior Translatio facta fuerat; & in numero dierum, quibus Leo sedit, videtur omissus denarius unus; sic judicari potest extrita vel omissa littera in numero Indictionis, & reponendum II, vel potius XI, ut habeatur annus DCLXXXXUIII. Interim haud otiose dictum accipio, iterum translatus, ut ex Auctoris sensu intelligatur secunda ista fuisse Translatio, dicta tamen ex stylo Vaticani Necrologii Depositio.

[12] Dedimus ad diem XI Aprilis historiam aliquam reserati altaris supramemorati, [retectū anno 1580 & translatum 1607,] sub Gregorio Papa XIII anno MDLXXX; & translationis prædictorum corporum, factæ sub Julio II anno MDCUII; eaque occasione transcripsimus ex Vaticanæ Ecclesiæ monumentis ipsam formam, qua repertum est intra arcam adhuc integrum, sed exuccum corpus: addita etiam, qualis tunc curata fuit, delineatione ejusdem. Sed chalcographus, dum elegantiæ majorem gerit curam quam aßimilandi prototypi, diversum prosus a vero expreßit vultum; pedum etiam Palliique reliquias magis integras quam erant: quare operæ pretium censui eatenus correctam lamellam iterum adhibere. Cetera istic legi possunt.

XLVIII S. HILARUS.

Ab an. 461 ad 467, an. 5, men. 3, dies 10.
* Bar. an. 6 m. 9, d. 29.

Hilarvs, natione Sardus, ex patre Crispiniano, fuit temporibus Leonis in Oriente, Severi in Occidente imperantium, a die XII Novembris, in Dominica anno CCCCLXI, usque in XXI Februarii CCCCLXUII, per annos U, menses III, dies X; sepultus ad S. Laurentim in crypta, juxta corpus B. Sixti, X Septembris, quo colitur: & cessavit Episcopatus dies XI.

Agentes de S. Leone XI Aprilis, credidimus Natalem Hilari Successoris diem, [Cur olim rati ordinarum Hilarū 17 Novembris.] id est Ordinationis Episcopalis Anniversarium, fuisse XUII Novembris; eo quod tali die celebratum sit anno CCCCLXU Concilium quadraginta octo Episcoporum ipso præsidente, qui etiam in epistola UIII data III Nonas Decembris, ad Episcopos diversarum Provinciarum Galliæ, mentionem facit sententiæ a se latæ contra Hermem Narbonensis Ecclesiæ Episcopum, cum inquit: Præsidente Fratrum nostrorum numeroso Concilio, & ex diversis Provinciis ad diem Natalis nostri in honorem B. Petri Apostoli per Dei gratiam congregato, præsidentibus Fratribus & Coepiscopis nostris Fausto & Auxanio… id a nobis est pacis causa constitutum. Vbi, nihil dubitantes, quin verba, Præsidente & Præsidentibus; pro Præsente & Præsentibus obrepsissent, quia apparebat præsedisse ipsum S. Hilarum; eamdemque epistolam (nam Consules nulli aderant in editione Binii, quæ sola tunt ad manum erat) datam rati eodem tempore quo & Epistola II, ad Ascanium & universos Episcopos Terraconensis Provinciæ, data III Kalendas Januarii, Basilisco & Hermenirico Viris Clarissimis Consulibus, id est anno CCCCLXU, in qua similiter dicebatur, lectis in conventu Fratrum, quos Natalis mei festivitas congregavit litteris vestris: hæc, inquam, omnia inter se conferentes, omnino persuasimus nobis, & de Concilio, die XUII Novembris celebrato, in his epistolis agi; & eumdem diem indicari fuisse ipsi Pontifici Natalem.

[2] Neque vero etiam nunc ab hac sententia multum discedendum putamus, sed eatenus nobis illustrandam, [nunc ponamus 12 ejusdem?] quatenus opus est. Nam primum non dicitur ipso Natalis die factam esse Synodum, sed ab iis factam qui ad Natalem convenerant. Præcesserit ergo hilaritas diei istius seriam de negotiis ecclesiasticis consultationem, & sic dicatur hæc secuta, ut non in feriam UI cadat Ordinatio Episcopalis, sed in Dominicam. Prætereæ ex nova Conciliorum editione Labbæi nostri disco, Epistolam VIII datam esse GL. P. (id est Gloriosißimo Principe) Severo Augusto Consule, id est anno CCCCLXII, quando Consulatum in Oriente gerebat Imperator Leo II, in Occidente Imperator Severus solus ideo hic nominatus. Respicit ergo Epistola illa non ad jam dictam Synodum, cujus extant Canones, tamquam biennio post habitæ; sed ad alium similem conventum, simili occasione & tempore ante celebratum. Neque existimet aliquis non ideo sequi, quod etiam Synodus ipsa, cujus Canones extant, habita sit occasione Natalis; eo quod poßit illa esse diversa a conventu Natalitio cujus meminit Epistola VIII, & hic illam pluribus mensibus præceßisse. Continet enim sententiam, in Natalitio conventu latam, sicuti & prior Epistola: & cum sint ambæ datæ mense Decembris, consequens est conventum, in quo utraque lata sententia est, recenter fuisse habitum; adeoque Natalem Hilarii apte referri in XII Novembris.

[3] [Baronii error correctus:] Confirmans hoc idem Marianus Scotus in Chronico, II Idus Novembris ordinatū Hilarium Papam scribit, auctor alias in tam antiquis fidei non magnæ: sed hanc ei hic commodant Acta, quibus etiam motus Baronius fuit, ut Mariani teneret sententiam. Sed dum cœpta semel via progreditur, pergitque diem Cultus pro Mortuali accipere, primum quidem Catalogos arguit quod inter Leonem (quem XI Aprilis defunctum credit) & Hilarum solum VI dies Sedis vacantis notent: deinde statuit Hilarum obiisse X Septembris, adeoque sedisse annos UI, menses X, minus II diebus; calculo utique proprio. Anastasiani quidem Codices in numeris variant, & annos UII, menses III numerant: sed in annis convincuntur errare per designationem Consulum.

[4] Interpontificium mensium UII admittere Baronius cogitur, ne discedat a certius noto Hilarii Natali, [& Interpontificium contractum.] cum tantæ cessationis neque neceßitas, neque causa ulla verosimilis occurrat. Hinc apparet quanto aptius chronologia nostra quam illius procedat, quibus XI dies sufficiunt, temere a Catalogi transcriptore conversi in UI vel UII (sicut habet Ms. nostrum & quædam Anastasii exemplaria) in libro Pontificali rectius notati X.

XLIX S. SIMPLICIUS.

Ab an. 467 ad 483 an. 15 men. 11 dies 6.
* Bar. an. 15 m. 5. d. 10.

Simplicius, natione Tiburtinus, ex patre Castino, fuit temporibus Anthemii & successorum in Occidente, atque Odoacris Regis, Leonis item & Zenonis Augustorum in Oriente, a die U Martii Dominica II Quadragesimæ anni CCCCLXUII usque ad X Februarii anni CCCCLXXXIII, per annos XU, menses XI, dies UI *, sepultus ad B. Petrum II Martii, quando colitur: & cessavit Episcopatus dies II.

Marcellinus Comes hactenus recte hujus quoque Pontificis initium signat Puseo & Joanne Coss. sed rotundis dumtaxat numeris utens, [Ratio temporis.] & solum XU annos Simplicio adscribens, Successorem ei dat uno anno citius, quam id patiantur ipsius Epistolæ, datæ Idibus Juliis & UIII Idus Novembris, Severino V. C. Consule, id est anno CCCCLXXXII: quod fieri non potuisset, si supra annos XU solum sedisset ille, ut Anastasiana exemplaria excusa habent paucos dies; ut vero manuscripta & codex noster cum nostro Catalogo, mensem 1. Ergo præfixo, qui excidisse videtur, denario, usque in sequentem annum prorogo ei Pontificatum, nihil quo id vetetur (quod quidem videam) obstante: & Interpontificii dies U muto in 11, ut pro Successoris ordinatione Dominica habeatur: quod iterum post sequentem Pontificatum judico faciendum.

L S. FELIX III.

Ab an. 483 ad 492 an. 8, men. 11, dies 18.

Felix, natione Romanus, ex patre Felice Presbytero, Odoacris Regis temporibus & Zenonis Augusti, a Dominica Sexagesimæ anni CCCCLXXXIII, XIII Februarii; usque ad XXX Januarii anni CCCCLXXXXII, per annos UIII, menses XI, dies XUIII, sepultus ad B. Paulum XXU Februarii: & cessavit Episcopatus dies II.

Dies Sepulturæ nullus uspiam invenitur signatus: quare quod olim in Romano Martyrologio, [Dies obitus 30 Ianuar.] ante recognitionem factam sub Vrbano VIII, sic legebatur, die XXX Ianuarii, Romæ S. Felicis Papæ, qui pro fide Catholica plurimum laboravit, quodque Felici III applicavit Baronius, indicans iterum de eodem agi XXU Februarii, omnino putamus retinendum fuisse; nec ejus loco substituendum Felicem IV, & alterum illum diem Sepulturæ vel Translationis esse. Nam Felicem IV obiisse XXU Septembris, & sepultum XII Octobris infra docebimus. Nec me movet, quod in notis ad dictum diem dubitet Baronius, satisne certo ibi de Felici III agatur, cum iterum de eo agatur in Februario: utrumque vero ex antiquis Romanæ Ecclesiæ aut etiam Paulinæ Basilicæ monumentis in Martyrologium, quo illæ ante Baronium utebantur, venisse reor.

[5] [Martyrologio ad 25 Feb. insertus velut Quartus,] Ad XXU Februarii addebatur antiquitus ad nomen, Felicis Papæ quarti, quod S. Gregorii Magni attavus fuit &c. sed hoc recte Baronius correxit, scribens, tertii: non facit autem ut diversos esse credam, aut aliquid in Ianuario mutandum fuisse, ibique intelligendum Quartum, cui melius dies suus proprius aßignatus in Septembri. fuisset. Veterem in Februario errorem causaverat error Ioannis Diaconi, dicentis in Vita Gregorii, quod ejus atavus fuit quartus Felix, Apostolicæ Sedis Pontifex. Lapsus utique hic est memoriæ aut calami: nam (ut recte in notis ad Februarium prædictum observat Baronius) neque genus, neque ætas ferunt, ut Quartus Felix fuerit atavus Gregorii, ipso Pontificatum gerente nati, aut etiam ante; cum econtra anni LXXXXUIII, qui inter mortem Tertii Felicis & obitum Gregorii intercesserunt, non sint nimis longum tempus generationibus quinque explicandis. [propter errorem Ioannis Diac. in Vita Gregorii abnepotis.] Et rursum qui natione Romanus fuisse scitur, uti scitur fuisse Felix III, congruentius dicitur ejus Gregorii atavus, quem constat spectabili Senatorum (utique Romanorū) prosapia duxisse originem, quam Felix IV qui natione Samnis, fuisse dicitur, ex Vrbe Beneventana natus.

[3] Porro quoad spatium hujus Pontificatus, in numerandis UIII annis, mensibus XI, omnes conveniunt; variant in diebus: & in hac varietate sumpsi dies XUII a Ms. nostro & Anastasii Mss. exemplaribus quinque oblatos, eisque addidi ipsum diem mortis ut sint XUIII.

[4] [Confirmatio Pontificum quomodo ad Reges devoluta.] Sub hoc Pontifice Odoacer, Herulorum, Rex, Arianus quidem, sed Catholicis non modo non molestus, verū etiam benevolus atque beneficus, priores omnes suas laudes obscuravit, condita lege, prætextu pacis ecclesiasticæ conservandæ, qua Pontificis Romani electio sine consensu Regis rata esse vetabatur. Sed qui Ecclesiam subjugavit servituti, sub qua deinde diutius gemuit, suam ipse libertatem amisit, obsessus Ravennæ; regnumque eatenus gloriosum, & a mari Hadriatico usque ad Balthicum patens, cum Theodorico Gothorum Rege partiri in Italia coactus est; ac paulo post ab eodem occisus, Italiam Gothis tenendam reliquit: quorum Reges id, quod ipse sibi secerat, in Pontifices juris usurparunt. Hoc tamen non obstitit, quo minus, Pontifice mortuo, conveniret Clerus & populus statim ad Electionem, & Episcopum ordinaret, quam citißime poterat; ne scilicet a Rege prævenirentur: quod haud diu post, mortuis Felicis successoribus Gelasio & Anastasio, schismati formando occasionem dedit; dum constaret in Regis manu esse Ordinationem sic factam irritare. Hoc tamen ne faceret, prohibuit singularis Dei providentia, Rege barbaro, pro potiori parte suffragiorum & prioritate Ordinationis Romæ factæ, delatam ad se causam decidente in favorem Symmachi, sic ordinati a Romanis.

LI S. GELASIUS.

Ab an 492 ad 496 an. 4, m. 7, d. 7.
* Bar. an. 4, m. 8 d. 9.

Gelasius, natione Afer, ex patre Valerio, fuit temporibus Theodorici Regis & Anastasii Augusti, a die II Februarii, festo Purificationis eademque Dominica, anni CCCCLXXXXII; usque ad UIII Septembris, natæ Virgini sacram, anno CCCCLXXXXUI; per annos IIII, * menses UII, dies UII, sepultus XXI Novembris, apud B. Petrum, quo die inscriptus est Martyrologiis, & Præsentationem B. M. V. in templo Orientalis Ecclesia ab antiquo celebrabat. Cessavit Episcopatus dies UI.

Non est otiose prætermittendum, quod tam generosus Deiparæ propugnator contra Nestorium, quique eidem invenitur apud Anastasium ædificasse Basilicam, [Ordinatus, mortuus, sepultus festo D. Virginis.] in fundo Crispini via Laurentina, milliario ab urbe Roma XX, sic ultro ferente Chronologia, inveniatur ordinatus Episcopus, defunctus, & tumulatus tribus Deiparæ ejusdem festis. Hoc autem quia non puto casu, sed consilio divino accidisse; ideo magis confirmor in ea quam teneo ratione ordinandorum temporum: quod utinam ipsa Θεοτόκῳ favente porro pergat succedere. Eximias ipsius Gelasii laudes vide in epistola Dionysii exigui ad Iulianum Presbyterum, edita in Collectione Romana Holstenii ad calcem partis 1 pag. 268.

LII S. ANASTASIUS.

Ab an. 496 ad 498 an. 1, m. 11, dies 25.
* Bar d. 23

Anastasius, natione Romanus, ex patre Petro, fuit temporibus Theodorici Regis & Anastasii Imperatoris, a die XU Septembris, in Dominica eademque octava Natæ Virginis, anni CCCCLXXXXUI; usque in ipsum diem Natalem Deiparæ, UIII Septembris, anno CCCCLXXXXUIII, per annum I, menses XI, * dies XXU: & cessavit Episcopatus dies IIII: ipse vero sepultus fuit ad S. Petrum XUIII Novembris.

Interpontificii dies IIII (ex quibus Auctor Ms. nostri fecit UII & liber Pontificalis XX) habemus ex Anastasio Bibliothecario, [Baptismus Clodovæi.] per eosque ducimur ad Dominicam, commodam ordinando Successori. Baronius ad sequentem Pontificatum retulit baptismum Chlodovæi, primi inter Francorum Reges Christiani; non id facturus, si tunc in manibus fuisset ipsiusmet Anastasii ad eumdem Epistola, ea super re gratulatoria; quæ nunc in Labbeana Conciliorum editione habetur inscripta Cludoecho Anastasius, usuique erit ad 1 Octobris illustrandæ Vitæ S. Remigii, gentis Apostoli, a quo baptismus iste peractus fuit.

[2] Porro idem Marianorum festorum concursus in hoc quoque Pontifice, verosimile nobis reddit, [Concursus festorum D. V.] ipsum etiam fuisse Gelasio supparem in affectu erga cultum Deiparæ Virginis.

LIII S. SYMMACHUS.

Ab an. 498 ad 514 an. 15, m. 6, dies 25.
* Bar. m. 7, d. 27.

Symmachus, natione Sardus, ex patre Fortunato, fuit temporibus Theodorici Regis & Anastasii Augusti, a die XIII Septembris, anno CCCCLXXXXUIII, secunda Dominica mensis; usque ad UI Aprilis, anni DXIIII; per annos XU, menses UI, * dies XXU; sepultus apud B. Petrum XUIIII Julii: & cessavit Episcopatus dies UI.

Hos UI dies facile fuit a transcribente Catalogum veterem converti in III, [Interpontificii definiēdi ratio] eosque male Anastasius aliique auxerunt ad UII; cum præcise UI dies successorem Symmachi ducant ad Dominicam. Facile nihilominus potuit unius diei differentia ipsis etiam auctoribus obrepere, tum maxime, cum nocte moriens Pontifex, ipsam quoque insequentem diem videtur vacuam reliquisse, & Interpontificii spatio adnumerabilem: [in hoc tractatis servata.] quod tamen faciendum nobis non putamus, ut uniformiter progrediamur, sed quacumque hora diei alicujus naturalis, nocturna seu diurna, obierit Pontifex (de hoc autem constare nihil nobis potest in silentio antiquorum) ipsam diem Pontificatui ejus relinquimus. Interpontificium a die sequenti inchoantes, & terminantes ante diem qua Successor est ordinatus.

[2] [Dies mortis perperam notatus.] Nescio quis in libro Pontificali ex suo calculo hic præsumpsit inserere, quod Symmachus sedit a die X Kal. Decembris, usque in XIIII Kal. Augusti, hoc ipso indicans diem Sepulturæ a se confundi cum die Mortis. Spurium hoc vitulamen esse adeoque nullius auctoritatis, prodit uniformis totius libri stylus, ab initio usque S. Gregorium & finem seculi UI inclusive; ubi nuspiam definiuntur dies Pontificatum terminantes, nec alius quam Sepulturæ dies exprimitur.

LIV S. HORMISDAS.

Ab an. 514 ad 523 an. 9, d. 18.
* Bar. d. 10

Hormisdas, natione Campanus, ex patre Justo, de civitate Frusinone, fuit temporibus Theodorici Regis, Augustorumque Anastasii & Justini, a die XIII Aprilis, Dominica II post Pascha anni DXIIII, usque XXX Aprilis DXXIII, per annos UIIII, dies XUIII *, sepultus ad Beatum Petrum UII Augusti: & cessavit Episcopatus dies UI.

Catalogi nostri seu potius ecgraphi errorem, qui etiam libro Pontificali obrepsit, [Novennium Sedis.] ut corrigendum esse juxta concordem Anastasianorum omnium exemplarium consensum cum Marcellino Comite, & scribendos UIIII, luculenter probat Auctor Ms. nostri, nescio qua felicitate accurratius exemplar nactus ubi non minus quam in duobus sequentibus, Joanne & Felice, nominantur Consules ab Auctore coævo, hic tandem redeunte ad stylum primæ vetustißimæque partis Catalogi primi in S. Urbano desinentis non repetendo scilicet nominæ Consulum, sub quibus desiit unus, alter cœpit; sed semel dumtaxat singulos nominando. Sic autem scribit, Sedit Hormisdas annis UIIII, [Anni notati per Consules.] dies XUIIII. Fuit temporibus Theodorici Regis & Anastasii Augusti, a Consulatu Senatoris, id est ab anno DXIII, ad Consulatum Symmachi & Boëtii, id est annum DXXII: post quem sequenti anno adhuc vixerit Hormisdas, siquidem idem Ms. nostrum initium successoris ponit a Consulatu Maximi, id est anno DXXIII, usque ad Consulatum Olibrii, anno DXXUI; & Felicis IV a Consulatu Mavortii anno DXXUII usque ad Consulatum Lampadii & Orestis anno DXXX. Qui Consulatus, a coævo Auctore sic scripti, certißimum Chronologiæ fundamentum substernere videntur.

[2] Quod ad Hormisdæ Epistolas attinet, hic notatum velim, [Mendum in epistolis indicatum.] eam quidem quæ XLI in ordine est, ad Germanum & socios Constantinopolim legatos, jubens inter alia scribere, ubi aut sub qua festivitate Resurrectionis Dominicæ egerint diem (erat autem hæc Eutharico V. CL. Cos. id est anno DXUIIII, celebranda XXXI Martii) non recte signatam scribi UII Kalendas Majas; sed neque sequenti, qua miratur non venire responsum circa litteras a se directas Constantinopolim, quod crediderat se posse suscipere ante diem Ascensionis Dominicæ, occurrentis die UIIII Maji, bene subnotatur dies III Kalendas Maji. Prior enim ante Pascha data fuit, altera post Ascensionem, justumque intercedere debuit spatium, quo ire Constantinopolim litteræ & responsum ad eas venisse potuerit. Sub prima censeo legendum UII Kalendas Martias; sub secundis vero, III Idus Maji.

[3] Hincmarus in Vita S. Remigii, composita annis circiter CCCLX post mortem Hormisdæ, ex libro Pontificali, eadem qua Anastasius Bibliothecarius credulitate, [Alia ad S. Remigium conficta.] transcripsit, quod eodem tempore (Hormisdæ scilicet) venit Regnum, id est Tiara Pontificia unius ætate illa coronamenti, cum gemmis pretiosis, a Rege Francorum Clodovæo Christiano, donum B. Petro Apostolo: & nihil dubitans idem Hincmarus de hujus textus sinceritate, eidem consequenter subnectit epistolam, veluti ab Hormisda Papa scriptam ad S. Remigium, Clodovæi (quem Ludovicum vocat) baptizatorem, qua is Sedis Apostolicæ Vicarius constituitur per universum illius regnum. Verum obierat Clodovæus anno DIX, quinquennio citius quam Hormisdas Pontifex crearetur: & veteris Catalogi Auctor solum hæc verba habet: Eodem tempore venit corona aurea, cum gemmis pretiosissimis, donum a Rege Francorum: non addens quo. Regnum autem Francorum quadripartitum tunc erat in totidem Clodovæi filios, Theodoricum, Chlodomerem, Childebertum & Clotharium: qui cum omnes Hormisdæ supervixerint, non est facile istius doni auctorem nominare. Igitur Clodovæi nomen perperam intrusum est textui illi; & ipsa epistola, si non tota, eatenus saltem suspecta manet, quatenus Hormisdæ attribuitur.

LV S. IOANNES.

Ab an. 523 ad 526 abdicat post an. 2, m. 9, d. 16.
* Bar. tunc mortuum putat.

Ioannes, natione Tuscus, ex patre Constantio, fuit temporibus Theodorici Regis & Justini Augusti, a die UII Maji, Dominica III post Pascha anni DXXIII: sedit annos II, menses UIIII, dies circiter XUI, usque ad diem circiter XXII Februarii anno DXXUI; quando Constantinopoli redux, a Theodorico Rege conjectus est in carcerem Ravennensem; ejusque ærumnis maceratus, ibidem extinctus est die XUIII Maji, & sepultus Romæin Basilica S. Petri XXUII * Maji: itaque dicendus esset post suam Ordinationem vixisse, annos III, dies XII: & cessavit Episcopatus a die mortis ejus mensem I dies XXIII; mortuusque est interim Theodoricus, die XXXXUIII post obitum Joannis, id est UI Julii.

Hac ratione existimo optime conciliari tempora cum verbis antiqui Catalogi maximaque fide digni, [Tempus Sedis cur finiatur cum die captivitatis?] sed non satis intellecti ab iis, qui tempus captivitatis Abdicationisque injustæ non distinxerunt a die Mortis, & hanc confuderunt cum die Sepulturæ Romanæ, verosimilius non nisi post obitum successoris factæ. Si enim anno, immediate mortem Joannis secuto, facta fuisset sacri corporis translatio; non omisisset Auctor, eo tempore scribens, diem locumque annotare, sicuti postea eum notavit Auctor Libri Pontificalis, atque post eum Anastasius, unde ceteri diem cultus annui retinuerunt. Quia tamen nihil obest quo minus, [cur translatio post annos aliquot facta dicatur?] intra decem dies, Ravenna Romam deferri corpus potuerit, indulgente id Theodorico; quia etiam fieri potuit, ut verba hæc: Cujus corpus translatum der Ravenna sepultum est in Basilica S. Petri Apostoli VI Kal. Junii Olybrio Consule, id est ipso anno obitus DXXUI. Quia inquam fieri potuit ut hæc verba ipsius veteris Auctoris sint, & solum per socordiam librarii exciderint; ex eo quod unicum dumtaxat vidimus Ms. ideo non ausim certo affirmare longiorem transferendi corporis moram; licet non levem congruentiam videam in Bonifacio Papa II, origine Gotho, ac proinde apud Gothos gratioso, ut ipse fuerit auctor ejusmodi Translationis.

[2] Credibile est autem, quod Rex Barbarus, positum in vinculis Joannem Pontificatu abdicare se coegerit, vel ipsemet pro tyrannico imperio illum eo privatum denuntiaverit, ac Romano Clero scripserit, mandans ut eligerent alium, nominatimque illis designarit Felicem: quod cum illi facere constanter, recusassent, quoad viveret Joannes; ac ne deinde quidem vellent agere, sed prætenderent Electionem liberam esse debere; ortum sit schisma inter partes, quarum una diuturnioris vacationis tædio Regi obediendum sustinebat, quando jam licite pareri ipsi poterat. [nec nisi post Theodorici mortem susceptus Felix?] Cum vero etiam Theodoricus exceßisset e vivis, eaque mors Romæ esset nuntiata; & appareret, Regios ministros nepotem successorem facile impulsuros, ut paternum judiciū tueretur; tum vero omnes, facta ex neceßitate virtute, in Felicem, alias tanto gradu dignißimum, conspirasse. Hæc autem ut sic esse gesta appareat, lubet ipsam Athalarici Regis Epistolam, super ea re urbis Romæ Senatui directam, hic apponere.

[3] Gratissimo nostro profitemur [accepisse] animo, quod gloriosissimi Domini avi nostri respondistis in Episcopatus electione judicio. [gratanter id accipiente ejus nepote Athalarico.] Oportebat enim arbitrio boni Principis obediri, qui sapienti deliberatione pertractans, quamvis in aliena religione, talem visus est Pontificem delegisse, ut nulli merito debeat displicere: ut agnoscatis illum hoc optasse præcipue, quatenus bonis Sacerdotibus Ecclesiarum omnium religio pullularet. Recepistis igitur virum, & divina gratia probabiliter institutum, & Regali examinatione laudatum. Nullus adhuc pristina contentione teneatur: pudorem non habet victi, cujus votum contigit a Principe superari: ille quinimo suum efficit, qui eum sub puritate dilexerit: nam quæ sit causa doloris, quando hoc & in isto reperit, quod alteri in partem ductus optaverit? Civica sunt ista certamina, pugna sine ferro, rixa sine odio: clamoribus non doloribus res ista peragitur: nam etsi persona submota sit, nihil tamen a fidelibus amittitur, cum optatum Sacerdotium possidetur.

DISSERTATIO XII.
De quibusdam huic Joanni Papæ minus verosimiliter affictis.

[1] Paulus de Angelis, in Annotatis ad veterem descriptionem Basilicæ Vaticanæ, propter ea quæ de donariis hujus S. Joannis scribuntur in ejus elogio, ipsi quoque adscribit titulum, ibidem repertum: quem & Baronius in Addendis retulit, [Titulus in Vaticano cujus Ioannis sit non constat;] & Oldoinus in supplemento Ciacconii, his versibus conceptum;

Martyribus Christi Domini, pia vota Joannes
      Reddidit Autistes, sanctificante Deo.
Ac sacri fontis simili fulgente metallo,
      Providus Antistes nunc copulavit opus:
Quo quisquis gradiens & Christum pronus adorans,
      Effusasque preces mittat ad astra suas.

Verum fateor non videre me, quo argumento, Primi potius, quam Secundi, [neque quod hic fuerit natus Senis.] vel alterius posterioris Joannis Titulus iste munificentiam commendet. Æque incertum esse puto quod Jugurta Tomasius lib. 1 Hist. Senensis, Maccabrunus de Laudibus Hetruriæ, Petrus Castruccius Florentinus in Hebdomade historica, aliique ab Auctoribus Fastorum Senensium allegati, Joannem hunc Papam faciunt Senensem, ejusque natales in vico Fontis-blaudi statuunt. Viderint ipsi quomodo suam istam seu traditionem seniorum, seu juniorum inventionem verosimilem reddant.

[2] Idem porro qui pluribus aliis Romanis Pontificibus antiquis temere consarcinatas Decretales supposuit Isidorus Mercator sive Peccator, [Decretalis ipsi afficta,] etiam huic Sancto ausus est affingere unam, cum omni temporum ratione, & certiorum Auctorum relationibus pugnantem. Etenim datam finxit III Idus Junii, Maximo & Olybrio Consulibus: cum seorsim singuli Consules fuerint. Maximus anno DXXIII, quando III Idus Iunii adhuc vivebat Hormisdas Papa; Olybrius anno DXXUI, quando Joannes XUIII Maji obiit, adeoque ad III Idus Iunii vivendo non pervenit. Sed leve est istud; posset enim interpolatori alicui imperito adscribi tam male notatus Consulatus & dies: [dicit eum Constantinopoli ecclesias Arianorum consecrasse Catholicas,] substantiam ipsam videamus. Fingitur ergo, ut alia præteream, Episcopos adhortari Joannes, ut armentur gladio Spiritus sancti contra Arianorum perfidiam: & Ecclesias, inquit Arianorum ubicumque inveneritis, Catholicas eas divinis precibus & operibus absque ulla mora consecrate. Quia & nos, quando fuimus Constantinopoli, tam pro religione Catholica, quam & pro Regis Theodorici causa negotii, suadente atque hortante, Arianosque extirpante, piissimo atque Christianissimo Justino orthodoxo Imperatore, quascumq; illis in partibus eorū ecclesias reperire potuimus, Catholicas eas, Domino opem ferente, consecravimus.

[3] Et quamquam prædictus Theodericus Rex, eorum peste tactus intrinsecus, [cum potius fecerit ut illis redderentur,] & obvolutus extrinsecus, nos & omnem regionem nostram perdere, & gladio & igne consumere minetur, nolite tamen propterea deficere, sed viriliter in agro Dominico elaborare studete. Hæc ibi. At in Catalogo dicitur Justinus Augustus Ioanni omnem concessisse petitionem, & propter sanguinem Romanorum reddidisse hæreticis ecclesias, secundum voluntatem Theodorici Regis hæretici, ne Christiani, maxime Sacerdotes, ad gladium mitterentur. Quæ paucis apud Anastasium & in antiquis Breviariis ita leguntur: Joannes Papa & Senatores omnia meruerunt, & liberata est Italia a Theodorico Rege hæretico. Theophanes, ne Ariani ab hæresi sua per vim abducerentur. Paulus Diaconus lib. 15 Historiæ Miscellæ videtur hanc rem cum ista moderatione exponere. Postulant, inquit, ut Augustus suæ legationis seriem, quamvis esset injusta, libenter exciperet, Italiæque perituræ consuleret. Quorum fletibus Justinus permotus, eis quod petebant concessit, Arianosque sui juris reliquit. Joannes vero Pontifex revertens a Constantinopoli, cum quibus erat profectus, cum ad Theodoricum Ravennam venisset, Theodoricus malitia commotus, quod eum Justinus Catholicæ pietatis, defensor honorfice suscepisset, eum simul cum sociis carceris afflictione peremit.

[4] [Gregorii Turon. de eodem relatio,] Aliquod quidem fabulatori isti fundamentum præbuisse videtur Gregorius Turonensis; eodem seculo sexto, quo fuerat S. Joannes, extinctus, librum de Miraculis & gloria Martyrum scribens; dum cap. 40 de Ioanne Episcopo sic loquitur: Multi quidem sunt Martyres apud urbem Romam, quorum historiæ passionis nobis integræ non sunt delatæ, De Joanne tamen Episcopo, quoniam agon ejus ad nos usque non accessit scriptus, quæ a fidelibus comperi, tacere nequivi. Hic cum ad Episcopatum venisset, summo studio hæreticos execrans, Ecclesias eorum in Catholicas dedicavit. Quod cum Theodoricus Rex comperisset, furore succensus, quia esset sectæ Arianæ deditus, jussit gladiatores per Italiam dirigi, qui universum quotquot invenisse ut Catholicum populum, jugularent. Ita Gregorius, sed cum fateatur, solo relatu ita se audivisse, apparet eum accepisse Iustini Imperatoris factum, perperam confusum cum plane contrario facto Ioannis. Hinc, nulla etiam facta Constantinopolitanæ legationis mentione, narrationem suam sic prosequitur:

[5] Hæc audiens B. Ioannes, ad Regem ne hæc fierent, deprecaturus accessit. [minus accurata.] A quo cum dolo susceptum alligavit eum, & posuit in carcerem, dicens; Ego te faciam ne audeas contra sectam nostram amplius mussitare. Positus vero sanctus Dei in carcere, tantis attritus est injuriis, ut non post multum tempus spiritum exhalaret, obiitque in carcere cum gloria apud urbem Ravennam. Domini autem misericordia statim ultionem super Regem improbum irrogavit: nam subito a Deo percussus, plagis magnis exinanitus interiit, suscepitque protinus perpetuum gehennæ flammantis incendium. Sed etiam hæc ex S. Gregorio Magno accuratius inveniet Lector deducta ab Henschenio ad diem XXUII Maji, quo Acta ejus dantur.

LVI S. FELIX IV.

Ab an. 526 ad 530. an. 4, men. 2, dies 14.
* Baron, d. 18.

Felix, natione Samnita, ex patre Castorio, fuit tempore Athalarici Regis, a die XII Julii Dominica U post Pentecosten anni DXXUI, usque ad XXU Septembris anni DXXX; per annos IIII, menses II, dies XIIII; sepultus XII Octobris, verosimiliter ad S. Petrum: & cessavit Episcopatus dies III.

[1] In hoc Pontifice finit secundus ille Catalogus, quem ante tomum I Aprilis Henschenius edidit, [Erratum a transcribente Catalogum,] & quatenus tunc potuit cum priore antiquiorique illustravit, numeros in originalibus per litteras Romanas scriptos ad longum exprimens: quod nobis hic non putavimus faciendum, ut citius appareret quid & quam facile in iis alterari potuerit vitio transcribentium, videlicet U pro II & contra. Et sane librariorum socordia magna factum oportet agnoscere, ut in hoc ultimo Pontifice, in quo accuratio summa videbatur promitti, notatis non solum nominibus Consulum, sed etiam primo ultimoque die, plus turbatum fuerit in transcribendo. [omissione mensium 2,] Nam primo solum scribuntur anni IIII, dies XIIII; ubi interponendos menses II, clamat consensus Anastasianorum omnium exemplarium, Anastasium autem æque ac Auctorem Ms. nostri multum hoc Catalogo usum scimus. Eosdem menses II etiam habet Catalogus III, de quo infra, Anastasio antiquior. Eosdem denique requirunt termini utrimque notati a die IIII Iduum Iulii, usque ad IIII Iduum Octobris.

[2] Sed & hic novus se detegit transcribentium lapsus, cum constet a XII Iulii ad XII Octobris non perveniri per menses II, [designando diē mortis,] dies XIIII. Ergo pro IIII Iduum Octobris, legendum suggero UII Kalendas Octobris: & sic interjecto triduo vacantis Episcopatus, quod idem Catalogus aßignat, venietur ad diem XXUIIII Septembris, quæ anno DXXX Dominica fuit. Verum dum attentius considero singula, existimo ultimorum trium elogiorum scriptori id omnino accidisse in Felice, quod auctori primi Catalogi accidit in Liberio, ut solum scripserit: Felix, [& supplendo quæ auctor vacua dimiserat spatia,] natione Samnita, ex patre Castorio, sedit annos… a Consulatu Mavortii usque ad… … a die IIII Iduum Iulii usque in… Hic fecit Basilicam SS. Cosmæ & Damiani in urbe Roma juxta templum urbis Romæ. Suppleturus cetera Auctor erat quando Pontifex obiisset.

[3] Hoc autem fecerit is qui deinde addidit Pontificum duodecim sequentium nomina, numerumque annorum, mensium, ac dierum quibus unusquisque sedit, [conjecturā facta ex die sepulturæ.] usque ad S. Gregorii Decessorem Pelagium, id est usque ad extremos annos seculi UI; sed fecerit perquam infeliciter, scribendo usque in diem IIII Idus Octobris, quia hunc reperiebat Depositioni aßignatum, & pro sepultura notando III Idus. Id vero non attendentes Anastasius aliique, utrobique scripserunt IIII Idus Octobris. Interim notaverit ille annos IIII, menses II, dies XIIII, sicut antiquitus notatos reperit, nec attenderit, quam id parum esset ad terminum ex die Sepulturæ acceptum.

[4] Porro ex præcitata Regis Athalarici Epistola haberi videtur, quod Romani Cleri ac populi pars constantior, intellecta S. Joannis morte, elegerit alium, [Incertum an & quis contra Felicem electus sit:] pro quo obtinendo frustra apud Theodoricum institerit, aliis Regi obediendum censentibus; unde civica illa extiterint certamina, pugna sine ferro, rixa sine odio, clamoribus non doloribus peracta. Verū quis ille Electus fuerit, nulla possumus conjectura assequi: solum de Felice ait Catalogus 3, Ipse ordinatus est in quietem, id est, ad quietem Ecclesiæ obtinendam. Nominatur vero sequentis anni Consul Mavortius : quia (uti apparet) auctori hujus ultimæ partis consilium fuit, juxta stylum primi catalogi, [ejus initia cur Cos. Mavortio notata?] eosdem Consules non iterare: qui ergo Pontificatum Joannis finiverat cum Consule anni DXXUI Olybrio, necesse habuit primum sub ejus successore Consulem nominare anni DXXUII Mavortium.

[5] Fueritne hic Quartus Felix ullis Sanctorum Fastis unquam adscriptus, aliter quam sub errore Ioannis Diaconi, quo credidit S. Gregorii atavum ipsum fuisse, vehementer dubito; jam enim vidimus quam merito in Romanis Martyrologiis, post annum MDCXIII excusis, ad XXU Februarii mutatum id sit, substituto numero III. Quod autem non in solo numero, sed in ipsa persona quoque erraverit Ioannes, monstrat ipse dum addit, eumdem esse, qui Basilicam SS. Cosmæ & Damiani Martyrum via sacra juxta templum Romuli venustissime fabricavit. Ad diem autem XXX Ianuarii, quo de Quarto agere elegit Bollandus, in antiquioribus quidem usque ad editionem Gregorianam anni MDLXXXXUI inclusive nullus nominabatur Felix: [An hic Pontifex Sanctis adscriptus aliter quam ex errore?] postea Baronius simpliciter addidit (non indicato fonte ubi id hausit) quod usque hodie legitur, Romæ S. Felicis Papæ, qui pro fide Catholica plurimum laboravit: in Notis autem propendet ille, ut elogium istud Tertii Felicis (licet iterum in Februario recurrentis) potius esse credat quam Quarti: jam autem vidimus hunc esse diem quo obiit Tertius. Quod vero Pancirolius, in Thesauris absconditis urbis Romæ, opinetur hujus esse Reliquias in ecclesiis S. Thomæ & S. Sixti, mera est conjectura, adeoque ad cultum ejus probandum non sufficit; ut is in Ianuarii nostri recognitione fortaßis sit ad Prætermissos amandandus, nisi interim certius aliquid Roma adferatur. Manet tamen illius virtuti hoc adscriptum Epitaphium, a Bollando relatum ex Appendice antiquarum inscriptionum du Chesne; nec non a Baronio post tom. XI appositum addendis anno 530.

Certa fides justis cælestia regna patere,
      Antistes Felix quæ modo lætus habet.
Prælatus multis, humili pietate, superbis,
      Promeruit celsum simplicitate locum.
Pauperibus largus, miseris solatia præstans,
      Sedis Apostolicæ crescere fecit opes.

[6] Quæ sub nomine hujus Pontificis circumferuntur epistolæ, earum primam & secundam νοθείας vitio laborare merito censuit Labbæus noster: data enim utraq; fingitur Lampadio & Oreste Coss. prima Kal. Martii, [Decretales confictæ.] quando in vivis adhuc Felix fuit, secunda vero, XII Kal. Novembris, quando jam sedebat Bonifacius, & quidem mortuo Dioscoro certus Pontifex, ut constat ex Anastasio. Tertiam epistolam, quæ vulgo notabatur P. C. M. seu Boëtii V. C, vindicari a nota falsitatis putavit Sirmundus, ex suo Arelatensi Codice solum legi jubens, Post Consulatū Mavortii: quo facto notaretur annus DXXUIII. qui III Nonas Februarias Felicis adhuc secundus erat.

[7] Post Felicem alii UIIII Pontifices inveniūntur ab eo qui secundum Catalogum circa annum DLX transcripsit continuati hoc modo [Proximi successores,]
BONIFACIVS, sedit an. II, dies XXUI.
IOANNES sedit an. II, men. III, dies U.
AGAPITVS sedit menses XI, dies XUII.
SILVERIVS sedit an. I, men. U. dies XI.
VIGILIVS sedit an. XUI, men. UI, dies XXUI.
PELAGIVS sedit an. IIII, m. X, dies XUIII.
IOANNES sedit an. XII, men. XI, dies XUI.
BENEDICTVS sedit annos IIII.
PELAGIVS sedit an. X, men. II, dies X.

CATALOGVS III.
Ex antiquissimis membranis Palatinis Bibliothecæ Vaticanæ Cod. XXXIX Armario I ante Psalmos Pœnitentiales.

Qvandoquidem eruditißimus Schelstratius observarit, Anastasium Bibliothecarium ex primo Catalogo ita sumpsisse nomina Consulum, & ex secundo acta Pontificum ut numeros annorum, mensium, dierum atque ordinationum fere sumpserit ex tertio, cujus meminit Henschenius in Prolegomenis ad Aprilem num. 53; eoque dignum censuerit, quem, licet ab Henschenio ibidem rejectum, Seriei Chronologicæ, usque ad Silvestrum deductæ, insereret; ipsum hic integrum exhibere placet, priusquam transeam ad alios XXXUI Pontifices, ex Anastacio ad hunc Catalogum collato describendos: in margine autem notabo varietatem Lectionis Anastasianorum Codicum, de quibus infra agendum distinctius; tunc scilicet quando omnes omnino alium numerum habent, non vero cum aliqui ex ipsis Catalogo huic consentiunt; quos ea parte sinceriores vulgatis esse censebimus, propter hanc convenientiam.

Beatvs Petrvs Apostolus & Princeps Apostolorum, Antiochenus, filius Joannis, provinciæ Galileæ vico Bethsaidæ, frater. Andreæ, primum sedit cathedram Episcopatus in Antiochia annos UI, & in Romam ingressus sub Nerone Cæsare, ibique sedit annos XXU, menses II, dies IU. Hic scripsit duas epistolas, quæ Canonicæ nominantur, & Euangelium Marci: & ordinavit Episcopos III, Linum, & Cletum, & Clementem; & Presbyteros X, & Diaconos VIII.
LINVS, natione Italus, regionis Tuschiæ, patre Herculano, sedit annos XI *, menses III, dies XI *. Hic ordinavit Episcopos XU, Presbyteros XUIII.
CLETVS, natione Romanus, de regione Vico-Patricii, patre Emiliano, sedit an. XII, mens. I, dies XI. Hic ex B. Petri præcepto XXU Presbyteros ordinavit in Roma.
CLEMENS, natione Romanus de regione Cœlio monte, ex patre Faustino, sedit annos UIIII, menses II *, dies X. Hic ordinavit Episcopos XU, Presbyteros X, Diaconos * II.
ANACLETVS, natione Græcus de Athenis ex patre Antiocho, sedit an. XIIII *, men. II, dies X. Hic ordinavit Episc. UI, Presb. U, Diac. III.
EVARISTVS, natione Græcus, ex patre Judæo, nomine Juda, de civitate Bethlehem, sedit an. UIIII, mens. X, dies II. Hic ordinavit Episcopos U. Presbyteros UI, Diaconos II.
ALEXANDER, natione Romanus, ex Patre Alexandro, de regione Caput-Tauri, sedit an. X, * mer. UI, dies II. Hic constituit aquam Sparsionis cum Sale benedici. Hic ordinavit Ep. U, Presb. UI, Diac. II.
XYSTVS, natione Romanus, ex patre Pastore, de regione Via-lata, sedit an. X, * men. II, diem I. Hic constituit ut ministeria sacrata non tangerentur, nisi a ministris. Hic ordinavit Episcopos IIII, Presbyteros XI, Diaconos IIII.
TELESPHORVS, natione Græcus, ex Anachorita sedit * an. XXI, mens. III *. Hic constituit ut septem hebdomadas ante Pascha jejunium celebraretur, & in natale Domini in nocte ut Missæ celebrarentur, & Gloria in excelsis Deo caneretur. Hic ordinavit Presb. XII. Diac. UIII.
YGINVS, natione Græcus, ex Philosopho de Athenis, cujus genealogiam non inveni, sedit an. IIII, men. III, * dies IIII. Hic Clerum composuit & divisit gradus Ecclesiasticos. Hic ordinavit Episcopos UI, Presbyteros XU, Diaconos U.
PIVS, natione Italus, ex patre Rufino, frater Pastoris, de civitate Aquilea, sedit * an. XUIII, mens. IIII, dies III. Hic Angelo admonente præcepit Pascha die Dominico celebrari. Hic ordinavit Episc. XII, Presb. XIX, Diac. XXI.
ANICETVS, natione Syrus, ex patre Joanne, de Vico-Umisa, sedit an. * X, men. IIII, dies III. Hic constituit ut Clericus comam non nutriret. Hic ordinavit Episcopos IX, Presbyteros XUII, Diac. IIII.
SOTER, natione Campanus, ex patre Concordio, de civitate Fundis, sedit an. IX, * mens. UI, dies XII. Hic constituit, ut nulla monacha pallam sacratam tangeret, nec incensum poneret in sanctam Ecclesiam. Hic ordinavit Episc. XI, Presb. VIII, Diac. IX.
ELEVTHER, natione Græcus, ex patre Abundio, de oppido Nicopoli, sedit an. XU, men. III, dies II. Hic constituit ut nulla esca a Christianis repudiaretur, quæ rationabilis humanaque esset. Hic ordinavit Episcopus XU, Presbyteros XII, Diaconos UIII.
VICTOR, natione Afer, ex patre Felice, sedit an. X, mens. II, dies X. Hic constituit ut Pascha die Dominico celebraretur, sicut & Pius. Hic ordinavit Episcopos XII, Presbyteros IIII, Diaconos UII.
ZEPHERINVS, natione Romanus, ex patre Abundio, sedit an. UIII, mens. UII, dies X. Hic ordinavit Episcopos XIII *, Presbyteros IIII, Diaconos UII.
CALLISTVS, natione Romanus ex patre Domitio, de regione Ravennatium, sedit an. UI, men. II, dies X. Hic ordinavit Episc. UIII, Presb. XUI. * Diac. III.
VRBANVS, natione Romanus, ex patre Pontiano, sedit an. IIII, menses X, * dies XI. Hic ordinavit Episcopos UIII *, Presbyteros UI, Diaconos U.
ANTHERVS, natione Græcus, ex patre Romulo, sedit an. XII. mens. I, dies XII. Hic gesta Martyrum diligenter exquisivit. Hic ordinavit Episcopum I.
PONTIANVS, natione Romanus, ex patre Calpurnio, sedit an. IX, mens. U, dies II. Hic ordinavit Episcopos UI, * Diaconos U.
FABIANVS, natione Romanus, ex patre Fabio, sedit an. XIIII, * mens. XI, dies XI. Hic ordinavit Episcopos XI, *Presbyteros XXI, Diaconos UII.
CORNELIVS, natione Romanus, ex patre Castino, sedit * an. II, men. II, * dies II. Hic levavit corpora Apostolorum Petri & Pauli de Catacumbis. Hic ordinavit Episcopos UII, Presb. IIII, Diac. IIII.
LVCIVS, natione Romanus, ex patre Porphyrio, sedit an. III, mens. III, dies III. Hic præcepit ut duo Presbyteri & tres Diaconi Episcopum in omni loco non desererent. Hic ordinavit Episcopos UII, Presbyteros III, Diaconos IIII.
STEPHANVS, natione Romanus, ex patre Jobio, sedit * an. UII, mens. U, dies II. Hic constituit Sacerdotes & Levitas vestes sacratas in usu quotidiano non uti, nisi in ecclesia tantum. Hic ordinavit Episcopos III, * Presbyteros IIII, Diaconos U.
XYSTVS, natione Græcus, ex Philosopho, sedit * an. I, mens. X, dies XXIII. Hic ordinavit * Episcopos III, Presbyteros IIII, Diaconos UII.
DIONYSIVS, ex monacho, cujus generationem non potuimus reperire, sedit an. UI, mens. II, dies IIII. Hic Presbyteris ecclesias dedit, & parochias & diœceses constituit. Hic ordinavit Episcopos UIII, Presbyteros XII, Diaconos UI.
FELIX, natione Romanus, ex patre Constantio, sedit an. IIII, mens. III, dies XXU. Hic constituit supra memorias Martyrum Missas celebrari. Hic ordinavit Episcopos U, * Presbyteros UIII, Diaconos U.
EVTITIANVS, natione Tuscus, ex patre Marino, de civitate Lunis. Sedit an. I, mens I, diem I Hic constituit fruges super altare, & uvæ benedicerentur. Hic ordinavit Episc. IX, Presb. XIIII, Diac. U.
CAIVS, natione Dalmata, ex genere Diocletiani, ex patre Gagio, sedit an. XI, * men. III, dies XII. Hic Ordines Ecclesiasticos disposuit. Hic ordinavit Episcopos U, * Presbyteros XXUIII, Diaconos UIII.
MARCELLINVS, natione Romanus, ex patre Projecto, sedit an. IX, * men. IIII, dies UI. Hic ordinavit Episcopos U, Presbyteros IIII, Diaconos II.
MARCELLVS, natione Romanus, ex patre Benedicto, de regione Via lata, sedit an. U, men. UII, dies XXI. Hic constituit titulos in Urbe Roma propter baptismum & pœnitentiam. Hic ordinavit * Presbyteros XII, Diaconos II.
EVSEBIVS, natione Græcus, ex Medico, sedit an. II, men. I, dies III. Hujus tempore inventa est Crux Domini nostri Jesu Christi, & Judas baptizatus est. Hic ordinavit Episc. XIIII, * Presb. XIIII, Diac. III.
MELCHIADES, natione Afer, sedit an. IIII *. Hic constituit ut nulla ratione die Dominico aut U feria, jejuniis quis de fidelibus agerer. Hic ordinavit Episcopos XII, Presbyteros UII, Diaconos U.
SILVESTER, natione Romanus, ex patre Rufino, sedit an. XXIII, men. X, * diem I. Hic congregavit Episcopos CCCXUIII, & exposuerunt fidem Catholicam, & Chrisma ab Episcopo confici, & baptizatum confirmari. Hic Dalmaticas præcepit indui, hic Sacrificium totum in lineum pannum involvi. Hic ordinavit Episcopos LXU, Presb. XLII, Diaconos XXUI.
MARCVS, natione Romanus, ex patre Prisco, sedit an. II, men. UIII, * dies XXI. Hic constituit ut Episcopus civitatis Ostiæ, qui consecrat [Episcopum Urbis] Pallio uteretur. Hic ordinavit Episcopos XXUII, Presbyteros XXU, Diaconos UI.
IVLIVS, natione Romanus, ex patre Rustico, sedit an. XU, men. II, dies UI. Hic constituit ut nullus Clericus causam in publico ageret, nisi in ecclesia. Hic ordinavit Episc. IX, * Presb. XXUII, Diac. IIII.
LIBERIVS, natione Romanus, ex patre Augustino, sedit an. UI, men. III, dies IIII. Hic ordinavit Episcopos XIX, Presbyteros XUIII, Diaconos U.
FELIX, natione Romanus, ex patre Anastasio sedit an I, men. III, dies II. Hic ordinavit Episcopos XIX, Presbyteros XUIII, Diaconos IIII.
DAMASVS, natione Hispanus, ex patre Antonio, sedit an. XUIII, men. III, dies XI. Hic accusatus invidiose de adulterio, purgatus est a XLIIII Episcopis. Hic constituit ut Psalmi die noctuque in ecclesia canerentur. Hic ordinavit Episc. LXII, Presb. XXXI, Diac. XI.
SYRITIVS, natione Romanus, ex patre Tiburtio, sedit an. XU *. Hic ordinavit Episcopos XXXII, Presb. XXXI, Diac. XUI. Hic præcepit pœnitentibus ultimum Viaticum non negare.
ANASTASIVS, natione Romanus, ex patre Maximo, sedit an. III * dies X. Hic constituit, ut quando Euangelium recitatur, Sacerdotes non se erigerent, sed curvi starent. Hic ordinavit Episcopos XI, Presbyteros UIII, Diaconos U.
INNOCENTIVS, natione Albanensis, ex patre Innocentio, sedit an. XU, men. II, dies XXI. Hic constituit ut qui natus fuerit de Christiana denuo nasci per baptismum [debeat]. Hic constituit Sabbato jejunare, quia Dominus Sabbato in sepulchro jacuit, & discipuli Sabbato jejunaverunt. Hic ordinavit Episcopos LIIII, Presbyteros XXX, Diaconos * XI.
ZOSIMVS, natione Græcus, ex patre Abramio, sedit an. I, men. III, * dies XI. Hic multa constituit in Ecclesia. Hic ordinavit Episcopus UIII, Presbyteros X, Diaconos III.
BONIFACIVS, natione Romanus, ex patre Jocundio Presbytero, sedit an. III, men. UIII, * dies UII. Hic constituit ut nulla mulier aut monacha pallam sacratam lavaret, aut incensum in ecclesia poneret, nisi minister. Hic ordinavit Episcopos XXXUI, Presbyteros XIII, Diaconos III.
CÆLESTINVS, natione Romanus, ex patre Prisco, sedit an. UIII, men. X, dies XUII. Hic constituit ut Antiphona ante Sacrificium caneretur, quod non ante fiebat, nisi tantum epistola B. Pauli recitabatur, & sanctam Euangelium. Hic ordinavit Episcopos XLVI, Presbyteros XXII, Diaconos XII.
XYSTVS, natione Romanus, ex patre Xysto, sedit an. UIII, dies XIX. Hic incriminatus est post annum & menses UIII a quodam Basso, & cum LUI Episcopis purgavit se, & Bassus est damnatus. Hic ordinavit Episcopos LII, Presb. XXUIII, Diaconos XII.
LEO, natus Tuscus, ex patre Quintiano, sedit an. XXI, men. I, dies XIII. Hic congregavit Episcopos mille ducentos, qui exposuerunt fidem Catholicā, duas naturas in Christo, Deum & hominem. Hic ordinavit Episc. CLXXXU, Presbyteros LXXXI, Diaconos XXXI.
HILARIVS, natione Sardus, ex patre Crispino, sedit an. UI, mens. III, dies X. Hic sparsit Epistolas de fide Catholica per orbem Orientalem, & confirmavit tres Synodos, Nicænam, Ephesinam & Chalcedonensem. Hic ordinavit Episc. XXII, Presb. XXU. Diaconos U.
SIMPLICIVS, natione Tiburtinus, ex patre Castino, sedit an. XU, men. I, * dies UIII. Hic constituit ut ad S. Petrum, & S. Paulum, Sanctumque Laurentium Presbyteri manerent propter, pœnitentes & baptismum. Hic ordinavit Episcopos XXXUII, Presbyteros LUIII, Diaconos XI.
FELIX, natione Romanus, ex patre Felice Presbytero de titulo Fasciola, sedit an. UIII, men. XI, * dies XIX. Hic ordinavit Episc. XXXI, Presb. XUIII, Diac. U.
GELASIVS, natione Afer, ex patre Valerio, sedit an. IIII, men. UIII, dies XIX. Hic liberavit a periculo famis civitatem Romæ. Hic fecit tractatus & hymnos, sicut B. Ambrosius. Hic ordinavit Episcopus LXUII, Presbyteros XXXII, Diaconos II.
ANASTASIVS, natione Romanus, ex patre Petro, de regione quinta Caput-Tauri. Sedit an. I, mens. XI, dies XXIIII. Hic ordinavit Episc. XUI, * Presb. XIII.
SYMMACHVS, natione Sardus, ex patre Fortunato, sedit an. XU, * mens. UII, dies XXUII. Hic & Laurentius sub contentione uno die ordinati sunt, & Symmachus in Lateranis & Laurentius in Ecclesia B. Mariæ: & Symmachus confirmatus est in Sede secundum judicium Theoderici Regis: & Symmachus postea incriminatus cum LXU Episcopis se purgavit. Hic constituit ut omni die natalitiis Sanctorum Gloria in excelsis Deo, caneretur. Hic ordinavit Episcopos CXUII, Presbyteros XCII, Diaconos XUI.
HORMISDA, natione Campanus, ex patre Justo, de civitate Frisinone, sedit an. IX, * dies XIIII. Hic constituit Clerum & Psalmis erudivit. Hic ordinavit Episcopos LV, Presbyteros XXI.
IOANNES, natione Tuscus, ex patre Constantio, sedit an. II, men. UIII, * dies XUI. Hic in custodia afflictus moritur. Hic ordinavit Episcopus XU.
FELIX, natione Samnis, ex patre Castorio, sedit. an. IIII, men. II, dies XIII. Ipse ordinatus est in quietem. Hic ordinavit * Episcopus XIX, Presbyteros LU, Diaconos IIII.
BONIFACIVS, natione Romanus, ex patre Sigiboldo, sedit an. II, dies XXUI. Hic & Dioscorus sub contentione ordinati sunt, sed Dioscorus eodem tempore defunctus, Bonifacius Sedem tenuit.
MERCVRIVS, qui & IOANNES, natione Romanus, ex patre Projecto, de Cælio monte, sedit annos II, men. IIII, dies UI. Hic ordinavit Episc. XXI, Presb. XU.
AGAPIVS, natione Romanus, ex patre Gordiano Presbytero, sedit men. XI, * dies XIX. Hic ordinavit Episcopos XI, Diaconos IIII.
SYLVERIVS, natione Campanus, ex patre Hormisda Episcopo Romæ, sedit an. I, men. U, dies XI. Hic ordinavit * Episc. LXXXI, Presb. XLVI, Diac. XUI.
VIGILIVS …
PELAGIVS, natione Romanus, ex patre Joanne Vicariano, sedit an. XI, men. X, dies XUIII. Hic est ordinatus a duobus Episcopis & uno Presbytero. Hic ordinavit Episcopos XLIX, Presb. XXUI, Diac. IX.
IOANNES, natione Romanus, ex patre Anastasio, sedit an. XII, men. XI, dies XXUI. Hic ornavit & restauravit cœmeteria sanctorum Martyrum, & constituit per singulas Dominicas oblationes & luminaria ibidem agere. Hic ordinavit Episcopos LXI, * Presb. XXUI, Diac. XIII.
BENEDICTVS, natione Romanus, de patre Bonifacio, sedit an. IIII, men. I, dies XXUIII. Hic ordinavit Episcopos XXI, Presbyteros XU, Diaconos III.
PELAGIVS, natione Romanus, de patre Ungildo, sedit an. X., men. II, dies X. Eodem tempore tantæ pluviæ fuerunt, ut omnes dicerent, quia aquæ diluvii superinundarent: ac tales clades, quales a sæculo nullus meminit fuisse. Hic ordinavit Episcopos XLUIII, Presbyteros XXUIII, Diaconos UIII.
GREGORIVS, natione Romanus, ex patre Gordiano, sedit annos XIII, men. UI, dies X. Hic exposuit homilias XL, & Moralia Job, & super Ezechielem, Pastoralemq; & Dialogos, & multa alia fecit. Hic augmentavit in Canone, Diesque nostros, usque in finem Missæ, Anglosq; convertit ad Dominum nostrū. Hic fecit ut Missa super corpus B. Petri caneretur. Hic ordinavit Episcopos LXII, Presb. XXXIX, Diac. U.
SABINIANVS, natione Thuscus, de civit. Blera, de patre Bono, sedit an. I, men. U, dies UIII. Hic addidit luminaria in ecclesia B. Petri. Hic ordinavit Ep. XXUI.
BONIFACIVS, natione Romanus, de patre Joanne, sedit men. UIII, dies XXUIII. Hic ordinavit Epis. XXI.
BONIFACIVS, natione Marsorum de civitate Valeria, ex patre Joanne Medico, sedit an. UI, mens. UIII, dies XIII. Hic ordinavit Episc. XXXU, Diac. UIII.
DEVSDEDIT, natione Romanus, ex patre Stephano Subdiacono, sedit an. III, dies XXXIII. Hic dilexit Clerum multum. Hic ordinavit Episcopus XXIX, * Presbyteros XIX, Diaconos U.
BONIFACIVS, natione Campanus, de civitate Neapoli, ex patre Joanne, sedit an. U *. Hic constituit ut nullus traheretur de ecclesia. Hic ordinavit * Episcopos XXUIII, Presbyteros XXU, Diaconos IIII.
HONORIVS, natione Romanus, ex patre Petronio Consule, sedit an. XII, men. XI, * dies XUIII hujus temporibus levata est trabes in ecclesia B. Petri. Hic ordinavit. Episc. LXXXUIII *, Presb. XIII, Diac. XI.
SEVERINVS, natione Romanus, ex patre Avieno, sedit men. II, dies IIII. Hic ordinavit Episc. IIII.
IOANNES, natione Dalmata, ex patre Venantio, sedit an. I, men. IX, dies XUIII. Hic per omnem Dalmatiam & Istriam multam pecuniā misit ad redemptionem captivorum qui prædati erant. Hic ordinavit * Episcopos IIII.
MARTINVS, de civitate Tudertina provinciæ Tusciæ, sedit an. UI, mens. I, dies XXUI. Hic congregavit Synodum Episcoporum cu, & condemnavit Cyrum Alexandrinum & Sergium Pyrrhum & Paulum Patriarcham C. P. qui contra immaculatam fidem novitates innectere præsumpserunt, & sextam Synodum, conscribens confirmavit. Hic ordinavit Episcopos * XXUIII, Presbyteros XI *.
THEODORVS, natione Græcus, ex patre Theodoro Episcopo, de civitate Ierusalē, sedit an. UI, men. U, dies XUIII. Hic ordinavit Episc. XLUI, Presb. XXI, Diac. IIII.
EVGENIVS, natione Romanus, ex Patre Rufiano, seditan. II, men. IX, dies XXIU. Hic ordinavit Ep. XUI.
VITALIANVS, natione Signensis provinciæ Campaniæ, ex patre Anastasio, sedit annos XIU, mens. UI. Hic regulā ecclesiasticam atque vigorem ut mos erat omnino conservavit. Hic ordinavit Episcopos * XXUII, Presbyteros XXII, Diaconos I.
ADEODATVS, natione Romanus, ex Monachis, de patre Iobiano, sedit an. IIII, men. II, dies U. Hic ordinavit * Episc. XLUII, Presb. XXIU, Diac. U.
DONVS, natione Romanus, ex patre Mauricino, sedit ann. I, mens. U, dies X. Hic ordinavit Episcopos UI, Presbyteros X, Diaconos U.
AGATO, natione Sicula, sedit ann. II, menses UI, dies IV. Hic ordinavit Episc. XUIII, * Presb. IX, Diaconos III.
LEO IVNIOR, natione Sicula, de patre Paulo, sedit menses X, dies XUII. Hic constitutum fecit ut qui ordinatus fuerit Archiepiscopus nulla consuetudine, pro usu Pallii aut diversi officii, Ecclesiæ persolvere debeat. Hic ordinavit * Episc. XXI, Presb. XI, Diac. III.
BENEDICTVS IVNIOR, natione Romanus, sedit mens. X, dies XII. Hic ordinavit Episc. XII.
IOANNES, natione Syrus, de provincia Antiochia, ex patre Cyriano, sedit an. I, dies IX. Hic ordinavit Episcopos XIII.
CONON deest.
SERGIVS, natione Syrus, Antiochiæ regionis, ortus ex patre Tiberio in Panormo Siciliæ. Hic statuit ut tempore confractionis Dominici Corporis, Agnus Dei a clero & populo de cantaretur. Hic constituit ut diebus Annuntiationis Domini, & S. Mariæ, & S. Simeonis, quod Hypapante græce dicitur, Litaniæ, exeant. Hic ordinavit Episcopos XCVII, Presb. XUIII Diac. IU. Sedit annos XIII, men. UII *, dies XXIII.
IOANNES, natione Græcus, sedit an. III, mens. II, dies XII. Hic ordinavit Episcopos XU, Presbyteros IX, Diaconos II.
IOANNES, natione Græcus, de patre Platone, sedit an. II, mens. UI, dies XUII. Hic ordinavit Episc. XIX *.
SISYNNIVS, natione Syrus, de patre Joanne, sedit * an. UII, dies XU. Hic ordinavit * Episcopos LXIU, Presbyteros X, Diaconos II.
CONSTANTINVS, natione Syrus, de patre Joanne, sedit annis UII, dies XU. Hic ordinavit Episcopos LXIII *, Presbyteros X, Diaconos II.
GREGORIVS, natione Romanus, ex patre Marcello, sedit an. UI; menses IX, dies XI. Hic constituit ut in quadragesimali tempore quinta feria jejunium atque missarum celebrationes fierent, quod ante non agebatur. Hic ordinavit Episcopos CL, Presbyteros XXU, * Diaconos IIII.
GREGORIVS, natione Syrus, ex patre Joanne sedit an. X, men. UIII, dies XXU. Hic Græca Latinaq; lingua eruditus fuit; Psalmos omnes per ordinē memoriter retinens, & in eorum sensibus subtilissima excitatione limatus Hic ordinavit Episcopos LXXX, Presbyteros XXIII *, Diaconos III.
ZACHARIAS, natione Græcus, ex patre Policrono, sedit an. X, mens. III, dies XIIII. Hic ordinavit Episcopos LXXXU, Presbyteros XXX, Diaconos U.
STEPHANVS, natione Romanus, ex patre Constantino, sedit an. U, dies XXIU *. Ordinavit Episcopos XU, Presbyteros II, Diaconos II.
PAVLVS.
STEPHANVS deest.
ADRIANVS.
LEO.
STEPHANVS.
PASCALIS.

Ne quid porro subtraham suppellectilis nostræ antiquariæ, unde illustrari Pontificum historia poßit; addo membranam, ante annos (ut apparet) sexcentos descriptam ex alia vetustiori, finem cum Vigilio Papa accipiente, id est in anno DLU; ubi etiam finem accipiunt Nomina Apostolicorum, inter Analecta Mabillonii tom. 3 pag. 426 descripta, & inventa post collectionem quamdam Decretalium Canonumque, ultra annum DLXXI non extensam. Sed ut multa nomina vitiose istic scripta, sic & numeri valde diversi habentur a nostræ membranæ numeris. Nec minor diversitas occurrit in altera Corbejensi membrana, qua in eodem Analectorum tomo pag. 429 incipit de Episcopis Romanæ Ecclesiæ, & protrahitur usque ad Joannem VI; in eo sic finiens, ut ejus decessorisque Sergii I annos diesque omiserit annotare. Diversitatem utrobique repertam, sub indicio litterarum B C, quibus prior posteriorque membrana Corbejensis significetur; subtus apponemus; si forte alicui usui sit aliis, noster enim labor jam longius progressus erat, cum adferebantur, quam ut ex istis juvari nunc quidem poßit.

[Annotata]

* Anastas. a. XU

* d. XII.

* m. XI.

* D. XI.

* a UIIII.

* m. UII.

* m. XI, d. XXI.

* a. XI,

* d. XXII.

* d. UIII.

* a. XIX.

* a. IX.

* m. III d. XXI.

* P. XIII vel XV.

* D. IIII.

* d. XII.

* P. IX.

* P. UI.

* m. X.

* P. XXII.

* a. III.

* d. X.

* a. IV, m. II, d. X.

* P. VII,

* a. II.

* E. II.

* P. IX.

* m. IU.

* P. XXU,

* m. II, d. XUI.

* E. XXI. P. XXUI.

* P. XIII.

* m. UII. d. UIII.

* d. XI.

* d. XX.

* P. XUIII.

* m. XI d. XXU.

* m. II.

* D. XII. vel XU.

* d. XII.

* d. XXU.

* d. VII.

* d. XVII.

* P. XII.

* m. UI vel UIII.

* d. XUII.

* d. XXII.

* E. XXIX.

* d. XUIII.

* E. XUIII, P. XIU D. U.

* P. XXIX.

* P. XIU.

* d XIII.

* E. XXIX. P. XXUI.

* d. XUII.

* E. IXXXI. D. XII.

* E. XUIII. P. XUIII, D. U.

* E. XXXIII.

* D. U.

* E. XCUII.

* E. XIUI. P. XIU, D. U.

* P. X.

* E. XXIII

* m. VIII.

* E. XVIII.

* solū d. XX

* Episc. I.

* E. LXIV.

* P. XXXV.

* P. XXIV.

* d. XXVIII.

NOMINA APOSTOLICORVM
ex Veteri membrana nostra, collata cum gemino Ms. Corbejensi.

Beatus Petrus præfuit R. an. XXV, m. II, d. VII.
B sedit annos XX mens. II, dies III.
C deest Petrus.
Linus an. XI, m. III, d. XII. VI Kal. Dec.
C sedit annos XII, menses V, dies XII.
Cletus an. VII, m. I, d. x. VI Kal. Maji.
B an. XII, m. I, d. II. C an. VIII, m. II, d. V.
Clemens an. VIIII, m. II, d. x. VIIII Kal. Dec.
B an. VIIII, m. X, d. I. C an, VI, m. I, d. XIV.
Anacletus an. XII, m. I, d. VII. XVI Kal. Maji.
Deest B & C.
Evaristus an. XIII, m. VII, d. II.
B an. VIII, m. X, d. II. C an. XIV, m. III, d. XII.
Alexander an. X, m. VII, d. II. V Non. Maji.
B an. XII, m. VII, d. II. C an. VII, m.VI, d. VI.
Sixtus an. X, m. XIII, d. XXII, VIII Id. Apr.
B an. X, m. II. d. I. C an. XXV, m. II, d. I.
Telesphorus an. XI, m. III, d. XXII. Non. Jan.
B an. XI, m. I, d. XXI, C an. XI, m. III, d. XXVI.

x

Yginus an. IIII, m. III, d. VII. IIII Id. Jan.
B an. IIII, m. III, d I. C an. VI, m. III, d. IV.
Anicetus an. VIII, m. III, d. III.
B an. XI, m. IIII, d. II. C an. XI, m. IV, d. III.
Vtrobique autem præponitur Aniceto Pius.
Pius an. XI, m. IIII, d. XXI. IIII Id. Iulii.
B an. XVIII, m. d. I. C an. XVIII, m. IV, d.III.
Soter an. VIIII, m. III, d. XX. XI Kal. Maji.
B an. VIIII, m. II, d. XXI. C an. XIV, m. V, d. II.
Eleuther an. XV, m. IIII, d. V. VIII Kal. Iun.
B an. XV, m. III, d. II. C an. V, m. X, d. XXII.
Victor an. X, m. I, d. X. XII Kal. Maji.
B & C an. XV, m. III, d. X.
Zepherinus an. XVI, m. II, d. X. VII Kal. Sept.
B an. XVIII, m. VII, d. X. C an. XVIII, m. VI, d. V.
Calistus an. V, m. II, d. X. II Id. Octob.
B an. V, m. X, d. X. C an. V, m. II, d. X.
Urbanus an. VIII, m. XI, d. XII. VIII Kal. Iun.
B & C an. UIIII, m. I, d. II.
Antheros an. XII, m. I, d. XX. III Non. Ian.
B an. … m. I, d. XI. C an. XI, m. I, d. X.

XX

Pontianus an. V, m. II, d. II. XII. Kal. Dec.
B an. VII, m. X, d. XXII. C an. IX, m. V, d. II.
& utrobique præponitur Pontianus Anthero.
Fabianus an. XIIII, m. II, d. X. XIII Kal. Feb.
B concordat. C an. XIV, m. I, d. X.
Cornelius an. III, m. II, d. X. XVIII Kal. Oct.
B an. II, m. III, d. … C an. II, m. II, d. III.
Lucius an. III, m. III, d. III. IIII Non. Matt.
C concordat. B an. IIII. m. VIII, d. …
Stephanus an. IIII, m. II, d. XV. IIII Non. Aug.
B an. VI, m. I, d. … C an.…
Sixtus an. II, m. XI, d. VI. VIII Id. Aug.
B an. I, m. I, d. … C an. I, m. X, d. XXVI.
Dionysius an. II, m. III, d. VII. VII Kal. Jan.
B an. VIII, m. V, d. … C an. VI, m. V, d. I.
Felix an. II, m. X, d. XXV. III Kal. Jun.
B an. IIII, m. I, d. X. C an. III, m. I, d. XXV.
Euthicianus an. VIIII, m. X, d. IIII. Id. Dec.
B & C an. I, m. I, d. …
Gajus an. XI, m. IIII, d. VIIII. X Kal. Maji.
B desunt dies. C d. XII.

XXX

Marcellinus an. VIIII, m. II. d. XXV. VI Kal. Maji.
Hic persecutione Diocletiani ductus est ut thurificaret, quod & fecit: & post paucos dies pœnitens, ab eodem Diocletiano pro fide Christi Martyrio coronatus est, VI Kal. Maji. & cessavit Episcopatus an. VII, m. V, d. XXV.
Melius hæc absunt ab utroque Corbejensi.
Marcellus an. V, m. VI, d. XXI, XVI Kal. Febr.
B an. I, m. IIII, d. … C an. IX, m. IV, d. XVI.
Eusebius annis II, m. II, d. XXV.
B … m. … C an. VI, m. I, d. III.
Melciades an. III, m. VII, d. XXI. IIII Id. Jan.
B & C an. IIII, m. …
Silvester annis XXIII, m. X, d. XI.
B & C concordant, nisi quod in B desint dies & addatur Positio ejus Kalendas Januarias, pro Pridie Kalendas.
Marcus an. II, m. VIIII, d. XX. Non. Octobr.
B an. II, m. I, d. XX. C an. II, … d.X .
Julius annis XI, m. II, d. VI.
B an. XV, m. II, d. VIII. C an. XV, m. II, d. X.
Felix an. I m. III, d. II, alibi postponitur Liberio.
B … d. I. C Felix sedit. …
Liberius annis X, m. III, d. IIII.
B an. VI, m. IV, d. VIII. C an. VI, m. VI, d. IV.
Damasus annis XVIII, m. II, d. X. III Id. Decemb.
B an. XVIII, m. III, d. XI. C an. XVIII, m. III, d. XII.

XL

Siricius annis XV, m. XI, d. XXV.
B & C omittunt menses ac dies.
Anastasius annis II … d. XXV.
B an. III, d. XXI. C an. III, d. X.
Innocentius annis XV, m. II, d. XXI.
Concordant B & C, nisi quod C habeat, m. I.
Zosimus anno I, m. III, d. XXV.
B an. VII, m. IX, d. IX. C an. I. m. III, d. XI.
Bonifacius annis III, m. VIII, d. XIII.
Concordant B & C, nisi quoad d.VI.
Cælestinus annis VIII, m. I, d. VIIII.
B an. IX, m. X, d. XVII. C an.VIII, m.X, d. XVI.
Sixtus annis VIII diebus XVIIII.
Convenit B: sed C habet d. XVII.
Leo annis XXI, m. I, d. XXVIII.
B an. XX, m. I, d. XIII. C an. XXI, m. I, d. XIII.
Hilarus annis VI, m. III, d. X.
Convenit B: ast C an. VI, m. II, d. XII.
Simplicius an. XV, m. I, d. VII. Kal. Mart.
Mensis deest in B, in C solum sunt d. VI.

L

Felix annis VIIII, m. XI, d. XVII.
B an. VIII, m. V, d. XVII. C an. VIII, m. X, d. XVIII.
Gelasius annis IIII, m. VIII, d. VII.
B & C conveniunt, sed habent d. XVIII.
Anastasius an. II, m. XI, d. XXIIII.
B & C an.I , m. XI, & C solum d. XXIII.
Symmachus annis XV, m. VIII, d. XVIII,
B & C an. XV, m. VII, d. XVII.
Hormisda annis VIIII … d. XVIII.
B d. XVII. C d. XVI.
Joannes annis II, m. VIII, d. XVIII.
B an. II tantum. C an. II, m. IX, d. XVI.
Felix annis III, m. II, d. XVI.
B an. III tantum. C an. IV, m. II, d. XII.
Bonifacius annis II, diebus XXVII.
B tantum annos II. C d. XXVI.
Joannes annis II, m. IIII, d. VI.
Convenit C: sed B solum habet an. II.
Agapitus anno I, m. XI, d. XVIII.
B solum habet an. I. C an. IV, m.XI, d.XVIII.
Silverius anno I, m. VIIII, d. XI.
B solum habet an.I. C an.II, m.V, d.XXVI.
Vigilius annis XVIII, m. VI, d. XXVI.
B an. XIIII tantum. C an. XVII, m. VII.

Hactenus membrana nostra cum utroque Corbejensi Ms. quorum primum hic desinens hæc subjungit Ab Apostolica Sede Petri Apostoli usque Ordinationem Sancti Silvestri anni CCLVII: ubi videtur auctor scripsisse, vel scribere voluisse annos CCXLVII; idque ex sententia quæ mortem Apostoli refert anno Neronis penultimo Christi LXVII cum ordinatus Silvester sit anno CCCXIV. Membrana Porro Corbejensis posterior, sic ulterius continuatur.

CONTINUATIO MS. C.

Pelagius an. … m. X, d. XIX.
Johannes an. XII, m. XI, d. XXVI.
Benedictus an. IV, m. I, d. XXVII.
Pelagius an. X, m. II, d. X.
Gregorius an. XIII, m. II, d. X.
���Fiunt usque hic LXIII.

scilicet non numerato Petro, omißisque Cleto & Marcellino.

Savinianus sed. an. I, m. V, d. IX.
Bonifatius sed. an. … m. VIII, d. XXII.
Item Bonifatius an. … m. VIII, d. …
Deus-dedit an. III, d. XX.
Bonifatius an. V, m. X.
Honorius an. XII, m. XI, d. XVII.
Severinus an. … m. II, d. IV.
Johannes an. I, m. VIII, d. VI.
Theodorus an. VI, m. V, d. XVIII.
Martinus an. III, m. I, d. XXVI.
Eugenius an. II, m. IX, d. XIX.
Vitalianus an. XIV, m. VI.
Adeodatus an. IV, m. II, d. V.
Donus an. I, m. V, d. X.
Agatho an. II, m. VI, d. XIV.
Leo sed. an. … m. X, d. XVIII.
Benedictus sed. mens. X, d. XIII.
Johannes sed. an. … d. X.
Conon sed. mens. XI.
Sergius sed. an. …
Johannes sed…

Porro ex tribus jam indicatis membranis sola prima, scilicet nostra, ob causam prænotatam, [Anastasiani Codices varii.] una cum præcedenti tertio Catalogo usui nobis erit, ad dijudicandos numeros, per quam diverse in diversis Anastasii Codicibus signatos. Vtemur autem Anastasio editionis Regiæ Parisinæ, ex fide Codicis Velseriani, cum variis in margine lectionibus, ex Mss. Caßinensi & Barberino, notatis per litteras C. B. Ad calcem adduntur similes lectionum varietates, 1 ex duobus Codicibus Freherianis, notatis A. B. 2 ex Codicibus Mazarino, Thuano, Regio, notatis M. D. R. 3 denique ex alio Codice Thuano: quibus omnibus additum velim nostrum Ms. ecgraphum de Vitis Pontificum, usque ad Pontificatum Martini V. Intelligi etiam cupio, quod, cum aßignatis cuique Pontificatui vel Interpontificio terminis, nullus in subsequenti commentariolo Auctor apponitur, extra controversiam sint numeri annorum, mensium ac dierum, quia in omnibus vel plerisque exemplaribus concorditer inveniendi, nec aliunde suppetit confirmatio ponderis certioris.

LVII BONIFACIUS II.

Ab an. 530 ad 532 an. 2, d. 26.
* Baron dies 14.

Bonifacius, natione Romanus, ex patre Sigilbaldo, fuit temporibus Athalarici Regis & Justiniani Augusti, anno DXXX, XXUIIII Septembris, in Dominica sub contentione ordinatus cum Dioscoro, & hoc XIIII Octobris defuncto, communiter receptus XXUII Octobris in Dominica, confirmatus a Rege die X Novembris in Dominica. Sedit a die Ordinationis suæ annos II, * dies XXUI, usque ad XXIIII Octobris, anni DXXXII; sepultus anno aliquo sequenti in Basilica S. Petri XUII Octobris: & cessavit Episcopatus mensem I, dies XXIIII.

[1] [Ecclesiæ livertas circa Pontificis assumptionem,] Baronius ad annum 526 num. 74 prudenter notat, quod sub Theodorica Rege (ostendi ego quod sub Athalarico nepote illius) Romanus Clerus populusque coactus fuerit, designatum pridem a Theodorico Felicem suscipiendo, subire duram conditionem non habendi Pontificem, nisi quem Reges, iique Arriani, probassent. Accepisse tamen, inquit, tanta præsumptio noscitur moderationem illam, ut ex pristino usu Clerus eligeret Romanum Pontificem, quem tamen Rex suo assensu confirmaret: quam quidem ab Arianis Italiæ Regibus vendicatam sibi tyrannice auctoritatem, iis de medio sublatis, Orientalis orbis Imperatores sibi pariter arrogarunt: quod S. Gregorius valde ingemiscit. [magis restricta propter hoc schisma:] Addo ego occasione hujus schismatis aggravatam fuisse Ecclesiæ servitutem: initio enim liberum fuit Clero, electum a se Episcopum statim curare ordinandum, saltem ut Episcopum Vicarium, donec advenisset confirmatio; ut vel ex hac ipsa duplici Ordinatione Bonifacii apparet, facta haud dubie ante allatum aut etiam requisitum pro alterutra parte consensum: quandoquidem Dioscorus, jam aliquamdiu ordinatus, obierit XIIII Octobris, & etiam post mortem ejus schisma duraverit, iis qui ipsum ordinaverant adhuc decem dies suspendentibus consensum in jam factam alterius Ordinationem.

[2] Non est autem mihi dubium, quin uterque ordinatus mox ad Regem miserit pro confirmatione impetranda: suspensumque diu mansisset negotium, si fuisset de jure potiori disceptandum in Synodo, sicut factum Symmacho & Laurentio contendentibus: [in quo Electi ordinati ante consensum a Rege datum.] sed nuntiata citius Dioscori morte, nihil moræ dixerim fuisse in Rege, Ecclesiæ pacem unice curante, quin confirmaret alterum, idque etiam prius quam in eum consensisse, partem adversariam cognovisset; quod id expedientißimum esset ad terminandum schisma, si illud Romani vellent in longum protrabere, quodque a Gotthis genus duxisse Bonifacium verosimile faciat Gotthicum patris nomen. Dies igitur III vacantis Episcopatus ante prædictam Ordinationem, ex veteri Catalogo adhuc sumo: quos etiam habent Anastasiani codices quatuor, sicut & Ms. nostrum. Alii autem Anastasiani Codices vacationem ponunt mensis I, dierum XV, quos putamus inter Felicis mortem & Bonifacii confirmationem fluxisse. Atque hac ratione fortaßis possent vacatio Episcopatus & vacatio Pontificatus distingui, si ea res consequentiam habuisset. Non habuisse autem, cogor credere ex Pontificatu Agapeti, qui recte ordinari nequit, nisi Decessorem ejus eumdemque Successorem Bonifacii, serius consecratum statuamus quam post dies UI, quos habent Codices aliqui. In Mss. Caßinensi, Thuano, duplici Freheriano ac nostro, inveniuntur expreßi, menses II, dies XV: sed nimium id est, & sufficiunt mensis I, dies XXIIII: quæ non admodum magna mutatio est, nosque ad exitum desideratum cum Agapeto perducet.

[3] Quæ contra initium hujus Pontificatus, a nobis constitutum, obiici posset Epistola ad Cæsarium Arelatensem, vitiatam judicavit Labbæus, adjecto perperam die VIII Kalendas Februarias, [Epistolæ Bonifacii interpolata] Lampadio & Oreste Coss. quando usque ad Septembrim adhuc vivebat Felix, jubetque legi Post Consulatum Lampadii & Orestis. Sed si Epistolam ipsam admittimus, prout admittendam suadet Cyprianus in Vita S. Cæsarii lib. 1 sub finem; præstabit credere, eam repertam absque die & Consule; nec enim verosimile est, quod ad Epistolam Decessori suo missam distuterit respondere Bonifacius totis tribus mensibus. Idem ergo & diem & Consulatum temere adjecerit, qui sub Bonifacii nomine etiam confinxit Preces ejus & Justiniani Principis, [aut fictæ.] signans eas VIII Kalendas Octobris, Justiniano III & Oreste Coss. Nec enim cum Oreste, sed solus Consulatum III Justinianus geßit, idque anno DXXXIII, mortuo jam Bonifacio: cujus & alia Epistola, quasi ad Eulalium Alexandrinum scripta, sine mense ac Consule, etsi ex chronologia falsi convinci nequeat; convincitur tamen imposturæ, collata cum vera Hormisdæ Epistola LXIV ad Ioannem Miletanum de simili argumento quam ita transcribit, ut sola commutet nomina, quo deridendum se præbet Auctor; execrabilem vero, cum sanctißimo viro Aurelio Carthaginensi Episcopo, ea impingit, quæ sunt falsissima.

[4] Idem Pontifex anno DXXXI post Consulatum Lampadii & Orestis VV. CC. sub die VII Iduum Decembrium, in consistorio B. Andreæ Apostoli, [Synodus Romana sub eo habita.] præsedit Synodo ei, cujus Acta a præcitatis verbis exordientia Lucas Holsteinius primus eruit; eorumque veritatem, chronologica deductione præcedentium aliquot subsequentiumque Pontificum, confirmavit: non eamdem plane viam insistens nobiscum, eodem tamen tendens ac pertingens: quem sequeremur, nisi retinendos esse antiquorum Catalogorum numeros crederemus, qua licet; & in ordiendis Episcopatibus, quantum per eosdem numeros licet, habendam rationem diei Dominicæ, ad quorum neutrum ille advertit.

[5] Porro tam similis Primi ac Secundi Bonifacii fortuna, [Epitaphiū,] in eo quod uterque sub contentione una die cum alio ordinatus sit, dubium mihi facit, utrius credi debeat Epitaphium, quo defunctus laudatur, quod

Mitis adunavit divisum Pastor ovile &c.

Interim sub hac cautela relinquentes ipsum Primo, Secundo aptabimus alterum, a Romano Presbytero, tempore Eugenii III, repertum in Porticu dicta Pontificum:

Atria magnifici sunt membris plena sepulcri
Sedis Apostolicæ Bonifaci Præsulis almi.

Corrigendus porro Anastasius est, cum scribit, [Correcti Anastasius,] quod sepultus est Bonifacius sub die XUI Kal. Novembris consulatu Lampadii: & legendum Iterum Post Consulatum Lampadii, ut habeatur DXXXIII. Correctionem hanc verosimilem nobis facit Epitaphium a Mabillono tom. 3 Analectorum pag. 435 repertum in quodam Codice monasterii S. Vitoni, [& Baronius in anno mortis.] licet ita mutilum atque exesum ut quoad versus quidem vix aliquid sani elici potuerit (utinam tamen vel fragmenta dedisset, dubium supra propositum explicatura) quoad clausulam vero chronicam sic utcumque legibile visum, Sedit anno III, dies XXUI, depositus in pace XUI Kalendas Novembris, imper. Proconsul. Lampadio & Oreste viris clarissimis: ubi cum τὸ imper. Proconsul. nullum sanum sensum faciat, rationabili valde conjectura præsumitur, compendarias, notas IT̄ER. P. CONSVL. LAMP. ET OR. VV. CLAR. (quas notas Vitonianus librarius imperite extendit atque pro IT̄ER, credidit haberi IPĒR) sic fuisse extendendas; Iterum post Consulatum Lampadii & Orestis virorum clarissimorum.

[6] In biennio Pontificatus ita consentiunt omnes Codices, ut nihil dubitem triennium Codicis Vitoniani adscribere ceteris librarii oscitantis erratis. Baronius unum annum dumtaxat & dies II huic Bonifacio relinquit, a XUI unius Octobris ad XUII alterius Octobris numerandos, ut mori eum faciat anno DXXXI: huc enim se cogi credidit quia in titulo Eudoxiæ invenitur inscriptio, qua constare putat, eum hoc anno, videlicet post Consulatum Palladii & Orestis, successorem habuisse Joannem. Ergo solum tenet sub finem anni ordinatam Joannem, & positam inscriptionem: de die autem Ordinationis negat aliquid certi definiri posse. In has angustias eum cogunt non animadversæ litteræ IT. quæ præpositæ litteris P. C. faciunt, ut IT. P. C. LAMPADII ET ORESTIS VV. CC. quomodo ipsemet scribit Baronius, legi debeant; Iterum post Consulatum &c. alias invenisset notari sibi annum DXXXII, qui ei angustias omnes laxasset, ad integrum biennium Bonifacio relinquendum.

LVIII IOANNES II.

Ab an. 532 ad 535 an. 2, m. 4, d. 3.
*Bar.a 531 ad 535 an. 4 m. 6 d…

Ioannes, qui & Mercurius, natione Romanus, ex patre Projecto, Presbyter tit. S. Clementis, fuit temporibus Athalarici ac Theodati Regum & Justiniani Augusti, ordinatus anno DXXXII, XUIIII Decembris in Dominica, sedit annos II, menses IIII, dies III, usque ad annum DXXXU *, XXI Aprilis: & cessavit Episcopatus dies UII: ipse autem sepultus est in Basilica S. Petri XXUII Maji.

[1] Corrigendus hic rursum Anastasius, sepultum Joannem scribens post Consulatum iterum Lampadii, [Initium hujus Pontificatus,] qui solum esset annus DXXXII, quo is cœpit; & legendum Post Consulatum Paulini. Cetera, ut a nobis notata sunt, ita concorditer habentur ubique: nisi quod pro UII diebus vacantis post obitum Joannis Pontificatus, paßim legantur dies UI; quos oportuit uno addito augeri, ut successoris Ordinatio habeatur in Dominica. Quod autem non exprimatur uspiam prolixius tempus, [& breve Interpontificiū secutum.] verosimile mihi facit nullam omnino habitam fuisse rationem Regis, idque quia sperabantur pellendi tota Italia Gotthi per felicia Belizarii Ducis arma, Francorumque ex alia parte in ditiones Gotthicas irruptionem, contra quos occupatißimus & longe a Roma positus Rex Theodahatus, ægreque sese defendens, coactus fuit hoc ipso anno iis cedere totam Provinciam, & quidquid intra Alpes ac Rhodanum poßidebat: adeo ut credi poßit cœptum excuti ab Ecclesia jugum, quod mox Imperatores Græci durius tenaciusque adstringerent.

[2] Baronius, nihil certi inveniens quod dicere poßit de initio, [Ejusdem Pontificatus monumentum pro an, 532.] adeoque & de duratione hujus Pontificatus (quem putat ab Anastasio usque XXUI Iulii extendi) satis habet ostendisse, non ante annum DXXXV obiisse Joannem, & saltem ante finem anni DXXXI sedere cœpisse: quod ultimum jam refutavimus. Ipsa autem inscriptio, quæ Baronium fefellit, talis hodieque visitur in Basilica S. Petri ad vincula, teste Luca Holstenio, & huc mire facit:

✠ SALBO. PAPA. N. IOHANNE. COGNOMENTO. MERCVRIO. EX. SC̄E. EC̄CL. RŌM. PRESBYTERIS. ORDINATO. EX. TĪT. SC̄I. CLEMENTIS. AD. GLORAIM. PONTIFICALEM. PROMOTO. BEATO. PETRO. AP̄. PATRONO. SVO. A. VINCVLIS. EIVS. SEVERVS. P̄B. OF̄RT. ET. ĪT. P̄.C. LAMPADI. ET. ORESTIS. V̄V. C̄C. VRBICVLVS. CEDRINVS. EST.

Vbi Urbiculum, explico Orbiculum; & conjecto, significari mensam cedrinam, ibidem oblatam a Severo, Presbytero S. Petri ad vincula. Congruentiorem conjecturam, si alius suggerat, libenter amplectar. Ms. nostrum Mercurium simpliciter nominat, antiquus Catalogus Mercurium qui & Joannes; Anastasius, Joannem qui & Mercurius: & hoc magis placet. Vix autem dubitem quin more Romano, tunc necdum exoleto, utrumque ei nomen fuerit antequam Pontifex crearetur; sed prius, utpote Christianum, libentius usurparit.

[3] Baronius, ex Appendice antiquarum inscriptionum Duchesne ejusdem Joannis hoc Epitaphium a successore Agapeto compositum, habet in Addendis ad an. 535.

Mente pia vivens, Christi nutritus in aula,
      Et sola gaudens simplicitate boni;
Blandus in obsequiis, & puro plenus amore,
      Pontificum vitam jure quietis agens;
Qui gratus populis & celso dignus honore,
      Sumpsisti meritis Pontificale decus:
Commissumque tibi pascens bonitate magistra,
      Servasti cunctum sub bonitate gregem:
Pro quo rite tuum venerans Agapetus honorem,
      Præstitit hæc tumulo munera grata tuo:
Qui nunc Antistes Romana celsus in arce,
      Sedis Apostolicæ culmina sacra tenet.

LIX S. AGAPETUS.

Ab an. 535 ad 536 m. II, d. 20.

Agapetus, natione Romanus, ex patre Gordiano Presbytero, Clericus ad S. Joannem & Paulum, ordinatus anno DXXXU XXUIIII Aprilis in Dominica tertia post Pascha; fuit temporibus Theodahati Regis & Justiniani Augusti, per menses XI, dies XX; usque ad XUII Aprilis, quo obiit Constantinopoli anno DXXXUI; & corpus Romam relatum in loculo, sepultum est ad S. Petrum XX Septembris, quo colitur: cessavit autem post ejus mortem Episcopatus mensem I, dies XUIIII.

[1] Græci S. Agapetum colunt XUII Aprilis, quem esse verum mortis diem multo securius ipsis, [Obitus 17 Maji,] qui præsentes notaverunt, credimus, quam Anastasio, X Kalendas Maji, Constantinopolim progressum, & ibidem eodem die mortuum Sanctum scribenti. Narrat autem contentionem cum Justiniano, propter Anthimum Patriarcham hæreticum, quem & coram Imperatore convicit, & eodem annuente expulit excommunicatum, & omnia obtinuit quorum causa directus fuerat Constantinopolim a Theodato Rege; [profectio CP. 20 Feb.] post dies vero aliquantos ægritudine correptus defunctus est, non X, sed XU Kalendas Maji. Cum autem antea dicitur quod ambulavit Constantinopolim X Kalendas Maji, legere velim Martii: neque enim mensis I, dies XXU (quot inter XX Februarii & XUII Aprilis comprehenduntur) ejusmodi itineri, actisque præmemoratis, & quantumvis brevis, alicujus tamen temporis ægritudini nimis aut pauci aut multi sunt.

[2] Ista autem correctione Anastasio adhibita, salva manent omnia. Sic etiam vacante adhuc Sede, celebrata Synodus Constantinopolitana optime convenit cum nostra chronologia, [Synodus ibidē eo mortuo celebrata.] siquidem ea cœpta notatur Post Consulatum Flavii Bellisarii Indictione XIIII id est anno DXXXUI, UI Nonas Maji id est, XIIII die post obitum Agapeti: a dextera considentibus & simul audientibus, secundum jussum piissimi Imperatoris Justiniani NN. Episcopis ex Italiæ regionibus: prius quidem ab Apostolica Sede missis, postea vero assistentibus sanctæ memoriæ Agapeto, qui fuit Papa antiquæ Romæ huc advenienti… & simul audientibus Theophane & Pelagio Diaconis Apostolicæ Sedis, Mena & Petro Notariis, & quibusdam Diaconis Apostolicæ Sedis, qui comitati sunt Agapetum Papam antiquæ Romæ huc advenientem.

[3] [Baronii circa tempus hæsitantia.] Baronius sicuti affirmare non audet, quo die creatus Agapetus sit, ita nec de tempore, quo sedit aut obiit, quidquam certi statuit; solum pro certo ponit, initio anni DXXXV creatum, ultra annum in eo Pontificatu vixisse, & ante mensem Majum obiisse.

LX S. SILVERIUS.

Ab an. 536 ad 537 an. I, men. 5, dies II.
*Baron. a 536 ad 540 an. 4, men. 6.

Silverius, natione Romanus, ex patre Hormisda Episcopo Romano, fuit temporibus Theodati ac Witigis Regum & Justiniani Augusti, per vim obtrusus & ordinatus anno DXXXUI, UI Junii, Feria UI; deinde pacis causa Dominica proxima acceptatus a Clero, sedit annum I*, menses U, dies XI, usque in XUI Novembris, anni DXXXUII*, quando de Pontificatu depositus est detrususque in monasterium, ac postea missus in Pontiam insulam; ubi exilii ærumnis confectus, obiit & sepultus est die XX Junii, quando etiam colitur. Cessavit autem, post Silverii Depositionem, Episcopatus Romanus dies u.

[1] Dies solum XXIIII, inter Agapeti mortem & ordinationem Silverii, [Dies ordin. 6 Iunii.] interponunt edita Anæstasii exemplaria: sed hi non videntur sufficere ut Constantinopoli Romam perferretur talis nuntius. Igitur cum Codicibus Casinensi, Regio, atque Thuano, nec non cum Ms. nostro, mensem I pono, eique addo dies, non XXUIII (ut iidem) neque XXIIII, ut alii plures, sed XUIIII, qui facillime in XXIIII converti potuerunt. Non venitur sic quidem in Dominicam, qua potuerit ordinatus fuisse Silverius, sed in Feriam VI. Verum, in Ordinatione tam irregulari ac violenta, qualis Silverii fuit, nullam habitam rationem diei nemo mirabitur, proxima tamen Dominica die UIII Iunii dici poterit consensisse in eum Clerus ac populus, ut ex tunc verus Pontifex fuerit: sic autem inter Depositionem illius referendam ad XUI Novembris, & Vigilii Ordinationem habebuntur dies U magno Codicum omnium consonsu definiti.

[2] [Vnde aliqui 9 menses accipiant?] In nostra membrana & unico Freheriano Codice, pro mensibus U numerantur UIIII. Sed hi, si fundamentum habent aliquod, istud habent; quod, licet Silverius depositus fuerit quatuor mensibus citius, ordinatusque Vigilius (uti constat ex die Ordinationis suæ XXII Novembris, inferius probando) urbe tamen adhuc obsessa a barbaris, quibus illam tradere fingebatur voluisse Silverius, tutum non fuit ipsum inde educere & exportare in exilium, itaque retentus ibi sit in monasterio, ubi monachum induere coactus fuerat; donec soluta obsidione, Vigilius, qui eum quasi in fide sua susceperat, eduxit misitque in exilium, mense Martio sequentis anni, ad quod usque tempus aliqui ejus Pontificatum numerandum censuerint. Qua in tragœdia explicanda quoniam Annalium parens Baronius diversimode vacillavit, nesciens ubi pedem figeret, & quod Silverio principium daret (quia nusquam plus quam annum I, menses U, dies X, invenerat numeratos, & Pontificatum ejus usque ad XX Iunii, anni DXXXX putabat extendendum) totam quoque Anastasii relationem per se ruere credidit. Placet igitur hæc aliquanto tractare fusius.

DISSERTATIO XIII.
De Ordinatione & Abdicatione S. Silverii, atque Vigilii Subrogatione.

[1] Cvm Romæ nuntiata mors Agapeti fuit, pro eo Silverius levatus est, [Promoto a Gothis Silverio,] a tyranno Theodahato sine deliberatione Decreti: qui Theodahatus corruptus pecunia, talem timorem induxit Clero, ut qui non consentiret in ejus ordinationem gladio puniretur. Equidem Sacerdotes non subscripserunt secundum morem antiquum, neque decretum confirmaverunt ante Ordinationem. Jam autem ordinato sub vi & metu Silverio, propter adunationem Ecclesiæ & religionis, se subscripserunt Presbyteri. Ita Anastasius Biblioth. veram tamen causam violentiæ, [propter metum offensi Imperatoris;] tam præcipitis & non ante usitatæ, Theodahato fuisse existimo, non datam ei a Silverio pecuniam, licet id forte rumor sparserit; sed metum a Justiniano Imperatore, quem græviter offenderat, invadendo regnum Gothorum, contra ejus legitimum possessorem & Imperatoris clientem. Quia enim Siciliam jam occupaverat Belisarius, & timebatur proxime in Italiam cum exercitu trajecturus; cavendum sibi putavit Rex barbarus, ne Imperatoriæ partis studiosus aliquis ad Pontificatum elevaretur. Et ipse quidem post duos menses divino nutu, ab insurgentibus contra se subditis, una cum Regno, quod tam malis artibus conabatur stabilire, spoliatus etiam vita est, mense scilicet Augusto circiter medio, ac Vitiges Rex constitutus: Silverius vero culpam, si quam in aditu Pontificatus admisit, abunde eluit per ærumnas exilii, usque ad mortem causa fidei toleratas.

[2] Etenim (ut scribit Liberatus Carthaginensis Diaconus, hujus omnino temporis Auctor) Agapeto Constantinopoli mortuo, [Vigilius, Anthimi restitutionem pollicitus Augustæ,] Theodora Augusta, vocans Vigilium Agapeti Diaconum, profiteri sibi secreto ab eo flagitavit, ut, si Papa fieret, tolleret Synodum, paulo ante sub Menna celebratam, & scriberet Theodosio, Anthimo & Severo, de hæresi damnatis, & per epistolam suam eorum firmaret fidem, promittens ei dare præceptum ad Belisarium ut Papa ordinaretur, & dari centenaria septem. Lubenter ergo suscepit Vigilius promissum ejus, amore Episcopatus & amore auri; & facta professione Romam profectus est: ubi veniens, invenit Silverium Papam ordinatum: quin & Ravennæ reperit Belisarium, in eadem urbe sedentem eamque obtinentem.

[3] Verum hic ante omnia corrigendus est error, quem non Liberati, [serius Romā venit.] sed librariorum ejus esse persuadeor, qui Ravennam pro Neapoli scripserint: illa enim tunc vel maxime Gotthorum regia erat, & illuc se contulerat Vitiges, occiso post captam a Belisario Neapolim Theodahato; diffidens scilicet se Romā posse tueri, confidens vero quod eamdem, auctus Francorum viribus, facile recuperaret: quemadmodum reipsa sequenti anno ad illam cum numeroso exercitu rediit. Et ille quidem abiens, ut scribit Procopius, Silverium urbis Antistitem Senatumque ac populum… ut fidem in Gothos servarent, etiam juris-jurandi Sanctimonia obligavit… Romani vero, metu, ne quæ Neapolitanis evenerant paterentur, melius duxere Imperatoris militem intra urbem admittere, præcipuo ad id suadendum Silverio urbis Antistite… Receptaque est Roma sexagesimo anno, [Hac autem a Belisario recepta] mense eodem, postquam a barbaris insessa fuerat, cum undecimum imperandi annum ageret Justinianus, id est ipso anno DXXXUI mense Augusto: tali enim mense anno CCCCLXXUI Vrbem occupaverat Odoacer Rex Herulorum. Tum vero Belisarius, licet ea quæ diximus mandata pro Vigilio accepisset, tam recenti tamen Silverii erga Imperiales beneficio obstrictus, noluit, vel non ausus est quidquam contra eum moliri, quem sciebat tam gratiosum populo esse. Multo etiam minus oportet eum id ausum fuisse, cum anno DXXXUII, die XXI Februarii, Vrbs cœpta est a Vitige obsideri. Sed quoniam ea obsidio non fuit tam arcta, majori hujus anni parte, quin (usque dum portus etiam obsideretur) liberum obsessis esset, teste Procopio, & quæ vellent emittere, [rursumque a barbaris obsessa,] & quorum indigerent terra marique importata nancisci, supervenientibus (ut par est credere) novis identidem Augustæ mandatis, facile fuit inveniri testes, qui Belisario accusarent Silverium, sumpta occasione ex re præsenti, quasi cum barbaris conspirasset de tradenda iis Vrbe: qui ob hanc causam, mense Novembri, depositus & in monasterium retrusus est.

[4] Verum Anastasius ea narrans, quæ abdicationem Silverii præcesserunt, dum eadem ex duobus auctoribus bis describit, videtur asserere prius captam Neapolim fuisse, receptamque Romam, & IV Idus Decembris novis muris munitam, XI Kal. Martii, sequenti obsideri cœptam, atque post annum liberatam, quam reversus Neapoli Romam Belisarius (quasi is Roma recepta eo revertisset) a Silverio susciperetur V Idus Maji Indictione XV. Tum vero sic loquitur, ac si tunc primum Romam venerit Vigilius cum litteris Augustæ. Sed ipsa Indictio XV, adventui Vigilii adscripta, & annum notans DXXXUI, [currente adhuc an. 516] quo urbs Roma obsessa mansit usque in Martium anni sequentis; manifestum facit, eodem tempore (ut loquitur) hæc esse acta, quo illa, quæ prius distinctius narrarat; nec eatenus nisi semel Neapoli fuisse Belisarium; tunc scilicit, cum urbem cœpit, & post repressam militarem licentiam res ibi optime ordinavit; quemadmodum ex Procopio clare habetur, contra longe diversam narrationem Anastasii, scelera in urbis occupatione commissa a milite imputantis ipsi Duci. Itaque rem oportet sic gestam intelligas, ut post quartam Actionem Synodi Constantinopolitanæ, qua iterum confirmata est damnatio Anthimi XXI Maji, Augusta cum Vigilio cœperit agere de illo restituendo, irritandaque sententia Synodi. Hic vero mox, non expectato fine, festinaverit reverti Romam, Pontificarum ambiturus, mediante quam secum ferebat pecunia; eo etiam titulo, quod Bonifacius jam olim ipsum constituisset successorem, sui subscriptione chirographi ante Confessionem B. Apostoli Petri, uti in Bonifacii illius Vita narrat Anastasius: qua de re, ut contra Canones facta, licet reum se fuit confessus Bonifacius, ac ipsum Constitutum, in præsentia omnium Sacerdotum & Cleri & Senatus, incendio absumpsit; mortuis tamen intra quinquennium Bonifacio, Ioanne, Agapeto, Vigilius facile in spem venit id obtinendi, quo vivente Bonifacio aspiraverat. Et verosimiliter obtinuisset, si libertati suæ relictus Clerus potuisset differre Electionem Pontificis Agapeto substituendi, usque in reditum eorum qui fuerant cum illo profecti Constantinopolim, ibique eo jam mortuo celebrabant Synodum. Sed omnem Vigilii diligentiam prævertit festinata Ordinatio Silverii; quod ille videns, dißimulato propter quod venerat, curaverit se remittendum Constantinopolim cum titulo Apocrisiarii, & in itinere egerit cum Belisario Neapoli.

[5] Tum vero recepta Roma sit; ejusque receptionis nuntio Constantinopolim allato a Vigilii reditu, Augusta, consilio usa cum Vigilio Diacono, misit epistolas suas Romam Silverio Papæ, rogans & obsecrans, Ne pigriteris ad nos venire, aut certe revoca Anthimum in locum suum. Qui dum legisset litteras, ingemuit, & dixit: Modo scio, quia hæc causa finem vitæ meæ adduxit: sed fiduciam habens in Deo rescripsit; Domina Augusta, ego rem istam facturus numquam sum, ut revocem hominem hæreticum, in sua nequitia damnatum. Interim obsessa urbs Roma est; sed ita, ut Belisarii eam tuentu fortuna haud vane speraretur omnem Gothorum potentiam ibi contritura: & ipse Belisarius Idibus Maji Indictione XU, [in urbem licet obsessam remissus Vigilius est,] id est, anno DXXXUII in Palatium Pincianum migravit, tamquam opportunius rebus agendis. Reversus Constantinopoli Vigilius ibi eum reperit, renitentemque primo paulatim induxit ad implendam Augustæ voluntatem. Hæc enim indignata generoso responso Silverii, misit jussiones ad Belisarium Patricium per Vigilium Diaconum, ita continentes: Vide aliquas occasiones [invenias] in Silverium Papam, & depone eum ab Episcopatu, aut certe festinus transmitte eum ad nos: ecce ibi habes Vigilium, Archidiaconum & Apocrisiarium nostrum carissimum, qui nobis pollicitus est revocare Anthimum Patriarcham. Et tunc suscepit jussionem Belisarius Patricius, dicens: Ego quidem jussionem facio, [cum mandatis ad Belisarium de abdicando Silverio:] sed ille qui intercedit in necem Silverii Papæ, ipse rationem reddet de factis suis D. N. Jesu Christo. Et urgente jussione exierunt quidam falsi testes, qui & dixerunt, quia nos multis vicibus invenimus Silverium Papam, scripta mittentem ad Regem Gothorum; Veni ad portam quæ appellatur Asinaria juxta Lateranas, & civitatem tibi trado & Belisarium Patricium. Vides credo hæc durante obsidione concinnata: sed audiamus cetera.

[6] Audiens id Belisarius, non credebat: sciebat enim quod per invidiam hæc dicebantur: sed dum multi in eadem accusatione persisterent, timuit. Tunc fecit B. Silverium ad se venire in palatium Pincii, [qui proditionis falso accusatus,] & ad primum & secundum velum retinuit omnem Clerum: quo ingresso Silverio cum Vigilio solis, Antonina Patricia jacebat in lecto, & Belisarius sedebat ad pedes ejus. Et dum eum vidisset Antonina Patricia, dixit ad eum: Dic, Domine Silveri Papa, quid fecimus tibi & Romanis, ut tu velis nos in manus Gothorum tradere? Adhuc ea loquente ingressus Joannes, Subdiaconus Regionarius primæ Regionis, tulit Pallium de collo ejus, & duxit in cubiculum; & expolians eum, induit eum veste monachica, & abscondit eum. Tunc Sixtus, Subdiaconus Regionarius Regionis sextæ, videns eum jam Monachum, egressus foras nuntiavit ad Clerum, dicens; Quia Domnus Papa depositus est, & factus est Monachus: qui etiam audientes fugerunt omnes. Atque hæc facta esse oportet mense Novembri anni præsati: [retruditur in monasterium.] talis enim machinatio facile æstatem totam partemque autumni potuit occupare, dum eunt & redeunt Constantinopoli litteræ, commeatu nequaquam per obsidentes intercluso.

[7] Vigilius autem Archidiaconus suscepit Silverium in suam quasi fidem: & mox pro eo ordinatus Pontifex XXII Novembris, misit eum in exilium in Pontias, & sustentavit eum pane tribulationis & aqua angustiæ: qui deficiens mortuus est, & Confessor factus est. Hæc sic oportuit deducta exhibere, ut appareat, non bene a Cardinali Baronio induci posteriorem aliquem Belisarii excursum Neapolim, unde regressus anno DXXXUIIII Silverium loco suo moverit & Vigilium substituerit. Porro sicut Anastasii contextus non cogit Silverium retinere Romæ usque post solutam obsidiorem, ita nec in ea retinere diu post Ordinationem Vigilii. [& in Pontiam relegatur,] Vix tamen verosimile videri potest, quod in emittendo Silverio sic fuerit festinarum. Si enim hic casu aliquo interciperetur a Gothis, apparebat magnam æstimationis prærogativam eorum armis accessuram apud Italicos populos fuisse, cum in ipsorum castris liber conspiceretur Pontifex, quem Imperatorii a sua Sede indigne ejecerant, mentientes eum Monachum sponte factum esse, quia convictus erat urbem Gothis tradere voluisse. [anno veresimiliter 537] Illum autem Fame coactum mori, scribit Liberatus; & miraculis claruit ejusdem tumulus, quem hoc disticho inscriptum fuisse invenio apud Andream Duchesne, in Vitis Pontificum Gallice editis anno 1616.

Romanæ supremus apex Silverius ædis,
      Ossa sub hoc retinet mortuus extraneo.

[8] Existimat Cardinalis Baronius, Vigilium, nuntiata Silverii morte & secutis eam miraculis, [Pœnitentiā postea agentibus qui ipsum illuc miserant,] pœnitentia ductum renuntiasse male usurpato Pontificatui, & post dies u libera Cleri electione denuo assumptum. Sed gratis asseritur renuntiatio minime necessaria ei, cui causæ non deerant, in speciem justæ, ob quas poterat judicare ordinationem Silverii nullam fuisse; utpote contra Canones factam, nec per subsecutum Cleri consensum satis certo purgatam, cum neque hic totus liber videretur, sed metu extortus. Verosimilis tamen est pœnitentia de tam dure habito viro alias sancto, & hujus pœnitentiæ socium habere potuit Belisarium, hominem minime malum ac solo metu adactum ad ea quæ contra Silverium perpetravit: unde & creditur ædificasse ecclesiam, cui leoninis versibus (adeoque post plura secula) hic inscriptus titulus fuisse dicitur.

Hanc vir Patricius Vilisarius, urbis amicus,
      Ob culpæ veniam condidit ecclesiam.
Hanc idcirco pedem sacram qui ponis in ædem,
      Ut miseretur eum, sæpe precare Deum.

[9] Idem Baronius, integrum quadrienniū faciens durare Pontificatum Silverii, [& Vigilio interim se pro Papa gerente.] differt ejus mortem usque in annum DXL & XX Iunii; cui nos ut summum daremus annos II dies XIII. Sed malumus, juxta modum loquendi Catalogorum veterum, jam alibi observatum plus una vice, solum illud tempus numerare, quo Romæ sedit, licet per injuriam sibi irrogatam revera non desierit esset Pontifex. Quod autem eam injuriam non sit passus anno DXXXVII, patet ex Vigilii Ordinatione facta mense Novembris, idque ante datam ab eo Epistolam, ad Casarium Episcopum Arelatensem, circa eum qui fratris uxorem sibi matrimonio copularat, pridie Nonas Martias Flavio Joanne viro Clarissimo Consule, id est anno DXXXUIII.

[10] Affictæ autem eidem Silverio Epistolæ adversus Vigilium, servire ad Chronologiam non possunt; [Silverio contra Vigilium affictæ Epistolæ.] neque fidem facere prætensæ Synodo quatuor Episcoporum, qui sententiæ a Silverio latæ subscripserint. Proinde nullius momenti est, quod Silverius in ea fingatur dicere, se, Domino favente, tribus jam jugiter emensis temporibus Apostolicæ Sedi præsidere, in eamque Vigilium data pecunia invasisse. Fictionem vero arguunt etiam subscriptiones, quarum una notatur Principe Basilio, præter stylum notandorum tunc annorum; quod ineptus sarcinator sumpsit ex subscriptionibus annum DXL secutis, cum cœpit scribi P. C. Basilii V. C. Altera signata Justiniano V & Belisario VV.CC. Coss. æque monstrosa est: quia Justinianus, post IV Consulatum anno DXXXIV, nullum amplius geßit; & Belisarius semel dumtaxat Consul fuit, scilicet DXXXV.

LXI VIGILIUS.

Ab an.537 ad 555 an. 17, men.5, dies 16.
* Baron. a 540 ad 555, an.16

Vigilius, Silverii Archidiaconus, patria Romanus, ex patre Joanne, Consule, anni verosimiliter CCCCXCVIII, temporibus Justiniani Augusti & Vitigis Regis, loco Silverii injuste depositi ordinatus XXII Novembris, in Dominica die, anno DXXXUII, sedit annos XUII; menses u, dies XXUI; usque ad XUII Maji, anni DLU *, quando ex calculi doloribus obiit in Sicilia, postea sepultus Romæ ad S. Marcellum via Salaria, nunc in Vaticano quiescit: & cessavit Episcopatus menses X. dies XXUI.

[1] [Ejus ordinatio, illegitima,] Ingressum ejus fuisse illegitimum dubitari non potest: sed vitium correxit seria emendatio culpæ: nihil enim minus fecit quam se facturum impiæ Reginæ promiserat, fortiterque inhæsit decessorum exemplis, qui Anthimum hæreticum restituere noluerant, sic rescribens: Absit hoc a me, Domina Augusta: prius locutus sum male & insipienter: modo autem nullo modo tibi consentio, ut revocem hominem hæreticum & anathematizatum. Etsi indignus, Vicarius sum B. Petri Apostoli, quomodo fuerunt Sanctissimi Agapitus & Silverius, qui eum anathematizarunt. Vide seriam pœnitentiam pro commißis contra religionem & Silverium. Ad hanc autem motum crediderim audita fama miraculorum, [sed postea ratificata,] quibus Silverii mortem pretiosam in suo conspectu fuisse declarabat Deus; nec dubium quin Romanus Clerus, ex neceßitate consilium sumens, cognita Vigilii firmitate in rejiciendo Anthimo, Ordinationem ejus ratam habuerit.

[2] Hanc factam fuisse XXII Novembris, magno consensu omnium exemplarium, scribit Anastasius, cum asserit, Augustam, [contigit 22 Novembris.] satis superque stimulatam indignatione non præstiti a Vigilio promißi, & accedentibus Romanorum contra ipsum delationibus, misisse Anthemium Scribonem cum jußionibus, ut ubicumque inventum, præterquam in Basilica S. Petri, comprehenderet, comprehensumque imponeret navi, atque Constantinopolim perduceret; inventum autem esse in ecclesia S. Cæciliæ X Kalendas Decembris tradentem populo munera, erat enim, inquit ille, Natalis ejus dies. Quia tamen neque depositus tunc fuit, neque alius in ejus locum ordinatus (sicut Joanni I & Silverio factum) continuatur illius Pontificatus usque finem Vitæ, in Sicilia terminatæ post annos suscepti muneris fere septemdecim cum dimidio.

[3] Ad corpus quod attinet; cum Cœmeteria suburbana a Longobardis vastata desolataque jacerent, [Corpus in Vaticano,] eumdem Paulum Papam I, qui corpus S. Silvestri in urbem attulit, inde etiam accepisse Vigilii depositum, atque in Vaticana Basilica tamquam Sancti & Confessoris honorifice condidisse, verosimile est; etsi nullus ecclesiasticus cultus accesserit per celebritatem annui alicujus festi: quare nec titulum Sancti hactenus ei tributum invenio, vel nomen in aliquibus Martyrologiis. Ipsius translationis, a quocumque ea facta sit, documentum habemus apud Basilicæ prædictæ scriptorem Romanum Canonicum, tempore Eugenii III num.19, sic loquentem: Juxta sepulcrum D. Adriani IV est altare S. Silvestri Papæ, in quo, sicut accepimus, brachium ejus est reconditum. Requiescit etiam ibi Vigilius Papa, sicut a majoribus nostris accepimus, & etiam in pariete invenimus scriptum. Similiter in veteri ejusdem Basilicæ vestigio legisse se scribit Paulus de Angelis, in Annotatione super textum prædictum, Altare S. Silvestri Papæ, ubi Vigilii & Adriani IV sepulcra.

DISSERTATIO XIV.
De duplici Vigilii vexatione & Schismate Romani Cleri adversus eumdem.

[1] Divinæ justitiæ regula ex fundamentalibus una est, [Divinæ retributionis exemplum fuit Vigilius, eadem quæ fecerat passus.] ut qua mensura mensus quis fuerit, remetiatur ei. Hujus rigorem regulæ dupliciter in se expertus est Vigilius Papa, non tam in ultionem, quam in expiationem delictorum suorum. In exilium ejus causa deportatus est Silverius, maleque habitus a ministris Imperialibus; coactus & ipse est bis peregre proficisci, semel carcerem, bis alia multa indigna pertulit. Ordinari se contra Silverium permisit: elevatus contra ipsum (si non fallor) Pelagius est, licet non ordinatus. Denique Silverium, in insulam devectum, fame & ærumnis confici jußit; & ipse in alia insula, si non est veneno sublatus de medio, quod multis persuasum; cruciatibus saltem gravißimis calculorum confectus obiit. In hoc tamen dißimilis fuit ab eo Pelagius, quod neque causam schismati dedit, neque mortui Decessoris cadaver in extraneo solo dimisit; sed defuncti corpus duci curavit Romam, ubi fuit sepultum ad S. Marcellum in via Salaria in cœmeterio Priscillæ, ut testatur Anastasius: ex quo & cetera jam indicata, aggredior verosimilia reddere; salvo semper aliorum meliori de his judicio, cui hæc non a me definita, sed ulteriori discußione præcedente definienda propono per conjecturam, dißimillimas de Vigilio narrationes conciliaturam.

[2] Narrat Anastasius, quod Vigilius, postquam adeo generose responderat Augustæ, [Hic nolens Anthimum, ut pollicitus erat, restituere,] promissum de restituendo Anthimo retractans, fuerit apud ipsam, per se satis superque commotam, de gravibus criminibus accusatus. Hoc autem nemo mirabitur, qui considerabit quam carus populo Romano Silverius, adeoque ingrata eidem fuerit Vigilii subrogatio, auctoris ut credebatur malorum omnium. De Augusta autem, animi ferocis muliere, nec patienter ferre repulsam solita, mirum & prorsus incredibile foret, si Vigilio, a quo tam turpiter se videbat delusam, diceretur pepercisse illa, quæ non abstinuit a Silverio manus, nihil absq, Imperatoris consensu & Synodi Oecumenicæ sententia operato contra Anthimū. Vtrimq; igitur, [& a Romanis multum accusatus.] & ex parte populi, & ex parte Augustæ verosimillimum mihi est, quod ad comprehendendum Vigiliuū missus ab hac Romam Anthemius Scribo sit, & ab illo ad facinus persiciendum rogatus. Quamvis autem addat Anastasius, quod comprehensum deductumque ad navim plebs sequebatur, acclamans ut orationem ab eo acciperent, dataque oratione respondit, Amen: hoc tamen per amaram potius irrisionem, [abripitur Constantinopolim:] quam devotam religionem factum videtur. Mox enim ut viderunt Romani quia mota est navis, in qua sedebat Vigilius; cœpit omnis populus jactare post eum lapides, fustes, cacabos, & dicere: Fames tecum, mortalitas tecum: male fecisti Romanis, male invenies ubi vadis. Et quidam amatores ejus secuti eum sunt de ecclesia.

[3] His in hunc modum Romæ actis, secura jam Imperatrix quod volentem nolentem habitura Constantinopoli Vigilium esset; nec diffidens impetrare a præsente blanditiis vel terroribus, quod nequiverat persuadere absenti; videtur mitius agendum censuisse per nova ad Anthemium jussa. Itaque ingressus Siciliam Vigilius in civitatem Catanensem, [in itinere aliquanto mitius habetur:] permissus est facere Ordinationem per mensem Decembrem, Presbyteros & Diaconos: remisitque Romam Ampliatum, Presbyterum & Vice-Dominum suum, & Valentinum Episcopum ad S. Rufinam, alias Silvæ-candidæ dictum, ad custodiendum Lateranas & gubernandum Clerum: & valefaciens omnibus pervenit Constantinopolim in Vigilia Natalis Domini. Tunc obvius ei venit Imperator, & osculantes se cœperunt flere: plebs vero universa cum Clero psallebat ante eum, usque ad ecclesiam S. Sophiæ, Ecce advenit dominator Dominus &c. Per biennium autem fuerunt contentiones de Anthimo Patriarcha, [CP. advectus atque in sententia biennio perseverans,] quomodo promisisset eum in locum suum restituere; & cautionem manus suæ ei ostendebant, per quam promiserat eum in Ordinem suum revocare. Vigilius autem nullatenus voluit eis consentire: sed tota virtute magis desiderabat mori quam vivere. Tunc Vigilius Papa dixit, Ut video, non me fecerunt ad se venire Justinianus & Theodora, piissimi Augusti: sed Diocletianum & Eleutheriam inveni. Facite ut vultis: digna enim factis recipio.

[4] Ex his Anastasii verbis Eleutheriam Diocletiani uxorem nobis sumpsit Hadrianus Valesius, sed Baluzius, reperto editoque libro Lactantii de mortibus persecutorum, ad cap. ejus 15, evidenter convicit nullam Diocletiano conjugem preter Priscam fuisse; reperit autem in Colbertino Codice ita scriptum, sed Diocletianum & Decium vel Leuterium inveni. Quid autem si originaliter scriptum fuerit alterutrum, unde Leutherium aliquis fecerit aut Eleutherium: alius vero, ut aptior esset comparatio, virum in feminam commutarit? Sed ad Vigilium revertor: qui cum generose respondisset, [tandem carceri includitur] dedit alapam in faciem ejus quidam, dicens: Homicida, nescis quibus loqueris? Nescis quia Silverium Papam occidisti, & filium mulieris viduæ ad calces & fustes interfecisti?… Fecitque Theodora Augusta mitti funem in collum ejus, & trahi per totam civitatem usque ad vesperum. Tunc missus est in custodiam, & dabatur ei modicum panis & aquæ, Clerum autem Romanum qui cum eo erat miserunt in exilium, per diversa loca, ad metalla incidenda. Atque que hæc cœpta ineunte secundo anno Vigilii, [anno 540.] Christi DXXXUIII circa finem vergente, ad tantos excessus pervenerint (si vera sunt, ut omnino nobis vera videntur) ante finem anni DXXXX; nec ullam habuerunt connexionem cum iis, quæ ibidem Constantinopoli cum Vigilio gesta esse sciuntur, anno post istum UII & ex alia causa.

[5] Scio Cardinalem Baronium, & alios eum secutos, paßim mendacii arguere in prædictis Anastasium. Sed omnis eorum ratio nititur silentio Procopii & Liberati, nihil tale scribentium, & tamen accuratißime res illius temporis persequentium. Verum ea ratio si subsisteret, [Cur nihil de istis Procopius,] consequens foret, mendacium esse quidquid de Silverii abdicatione & exilio, non aliunde quam ex eodem Anastasio, habemus, nihil simile iisdem Auctoribus commemorantibus. Cum bona ergo tanti viri venia, [Liberatur,] nequaquam mirum mihi videri dico silentium eorum, de rebus ad suum argumentum non spectantibus. Nam ad bellum quidem Gothicum, in quo Silverii Procopius meminit solum quatenus opus erat, nihil spectabat causa Anthimi, cum eaque connexa depositio Silverii, & hæc quam descripsimus vexatio Vigilii: [Theophanes?] ad Liberati vero argumentum, de condemnatione trium Capitulorum, multo minus faciebat utraque, sed bene illa quæ posterius gesta mox dicemus. Iustius de Theophane miraretur aliquis, Chronologiam scribenti talia non occurrisse: & occurrisent credo, si Anthimi restitutio successum habuisset: sed ea non succedente, non adeo spectabat ad Constantinopolitanam historiam, quæ illi potißimum curæ fuit, quid frustra pro eo tentatum ab Augusta sit; quemadmodum neque narrare nobis idem Theophanes curavit, quem exitum & quando habuerit infelix Anthimus, satis habens ejus depositionem attigisse paucis pro sui instituti brevitate.

[6] Si quid ergo in alicujus scriptoris silentio circa Vigilium est mirandum, unum, [Mirū quod nihil de posteriori vexatione Anastasius:] & quidem valde mirandum est, quomodo Anastasius, tam operose prosecutus res a Vigilio factas & toleratas in causa particulari Constantinopolitanæ Ecclesiæ, tacere potuerit gesta & tolerata occasione trium Capitulorum, quæ universalem Ecclesiam atque imprimis Romanam difficili schismate conturbarunt. Quod autem magis etiam mirabile ac portentosum est, prima ultimaque Vigilii Acta sic in unam historiam conflavit Anastasius, ac si utraque æqualiter solum spectarent Anthimum. Hinc vereor ne quod de honorifica Vigilii susceptione supra dixit, ad posteriora spectet tempora; sicuti vix dubito, quin illuc spectet quod ibidem omisit de fuga ejusdem in ecclesiam S. Euphemiæ, ubi tenuit columnam altaris, a qua & abstractus est: hoc enim prorsus geminum ei est, quod postea factum scribit Theophanes, eodem Vigilio Constantinopoli ad ædem SS. Sergii & Bacchi fugiente, quæ æque ac illa S. Euphemiæ vicina Palatio erat, & forsan huic sic cohærens, ut nomina mutuo confunderentur. Ad ultima certe tempora spectat, quod Narses, victis barbaris & Roma recuperata, dicitur pro Vigilii Comitumque reditu interceßisse apud Imperatorem: licet ad priora spectet exilium, a quo restitui postulantur.

[7] Rebus autem temporibusque apud Anastasium sic confusis, non facile est ex ipsius verbis eruere, [ex quo interim colligitur,] quomodo & quando restitutus in libertatem Vigilius, ac Romam remissus sit. Si quid liceat divinare, dixerim, Anthimum divino judicio sublatum fuisse de medio, itaque factum esse, ut componeretur res tota, subeunte Augustam facti pœnitentia; præsertim intercedente S. Menna Constantinopolitano Patriarcha, haud parum gratioso apud Iustinianum, ipsique Augustæ jam minus inviso, quando non poterat amplius Anthimo suo illa prodesse. Imprimis vero juvisse credo supplicem Romani populi legationem, rogantis, [Anthimo mortuo & pro Vigilio orantibus Romanis hunc ipsis remissum,] ut si adhuc viveret Vigilius Papa, aut Presbyteri seu Diaconi vel Clerus, qui cum eo fuerant in exilium deportati, reverterentur. Huc enim omnino spectare puto, quod apud Anastasium sequitur, tamquam ad Narsetis interceßionem factum: Et mox misit jussiones suas Imperator per diversa loca, ubi fuerant in exilium deportati in Gypso (lego, Ægypto) & adduxit eos ante se dicens; Vultis recipere Vigilium, ut fuit Papa vester? gratias agimus: sin autem, hic habetis Pertum & Archidiaconum vestrum Pelagium, pro quibus manus mea erit vobiscum. Responderunt omnes, Imperet Deus Pietati tuæ, ut restituas nobis Vigilium: & quando voluerit eum Deus transire de hoc seculo, tunc cum vestris præceptionibus donetur nobis Pelagius Archidiaconus noster. Ex quibus verbis merito inferas, vel illius legationis caput fuisse Pelagium, [cum fructu insignis Conpassionis.] vel jam antea missum Constantinopolim, ut Sede per exilium Vigilii quasi vacante, Romanæ Ecclesiæ Apocrisiarium ageret: quo in munere ibidem videtur perseverasse saltem usque ad annum DXXXXIIII, quando ipso suadente promulgatum fuit Imperatorium, de quo mox, Edictum contra errores Originis. Ita hæc omnis tempestas in non exiguam cesserit Vigilii utilitatem, quem cum antea exosum haberent Romani, propter memoriam expulsi Silverii; nunc tamquam gloriosißimum Confessorem receperunt reduxeruntque in Vrbem, ac magno habuerunt in honore per annos quinque vel sex; usque dum nova causa ipsum iterum abstulit, & subsequens denique schisma omnium animos denuo alienavit, sicut nunc aggredior explicare.

[8] [Cū an. 545 Iustinianus Edicto suo 3 Capitula proscripsisset,] Conclamata fueret anno DXXXXIIII Origenis condemnatio: quod ægre ferens Theodorus Cæsariensis Episcopus, & Pelagio, Romanæ Ecclesiæ Diacono atque Apricrisiario apud Imperatorem, Synodique Chalcedonensis propugnatori acerrimo, atque præcipuo auctori condemnationis istius, ægre facturus; persuasit Imperatori, Acephalos Synodo adversantes posse revocari ad concordiam, si tria dumtaxat Capitula corrigerentur, per quæ Ibas, cum epistola sua & Theodori Mopsuesteni commendatione, receptus fuerat, ipseque Theodoretus Cyri Episcopus suæ Sedi restitui permissus, modo anathema diceret Nestorio, intactis scriptis quæ idem Theodoretus ediderat contra S. Cyrilli Anathematismos. Hac spe illectus Iustinianus, Edictum adversus illa Capitula evulgaverat anno DXXXXU; quod quia Chalcedonensis Synodi auctoritati detrahere videbatur, recipere recusantes Occidentales Africanique Episcopi, rogarunt Vigilium ne sua subscriptione firmaret, sicut Orientales Patriarchæ jam fecerant. Mediam autem viam elegit Vigilius, scilicet quæstionis per Synodum terminandæ: [Synodum in Sicilia coacturus Vigilius eo transit an. 546,] eique idoneam Siciliam arbitratus, quo ex Oriente æque ac Occidente possent Episcopi convenire, illuc se contulit; sed Imperatori persuadere non potuit, quin Synodum vellet haberi Constantinopoli. Annum igitur integrum moratus in insula, tentare voluit an coram positus plus efficeret; & anno DXXXXUII ad Regiam navigans, [deinde CP. anno 547.] illuc appulit XXU Ianuarii: suaque ibi auctoritate usus, primum Acephalos, quibus favebat Imperatrix, damnavit; deinde Mennam Patriarcham, quod subscribendi auctor Episcopis fuisset, a communione suspendit; post menses tamen quinque, rogante Imperatrice, ad eamdem recepit.

[9] Anno DXXXXUIII idem Vigilius permisit Synodum Orientalium convenire Constantinopoli: [& an. 548 etiam ipse ea damnat:] in qua cum esset discussa causa, ipse examinatis seorsim suffragiis, Iudicatum edidit XI Aprilis, quo tria Capitula. eatenus a se propugnata, damnavit; contestatus id se facere salva in omnibus Synodi Chalcedonensis auctoritate, speransque se posse probare Occidentalibus, quod unionis servandæ causa facerat, in quæstione, quam apparebat non prorsus fidei esse. Sed contrarium omnino accidit: Orientem vacillantem conservare volens ne caderet, Occidentem pene præcipitavit in lapsum. Siquidem ex defensoribus dictorum Capitulorum Africani duo, [cumque ideo ab eo separatus esset Clerus suus,] Felix & Lampadius, non modo ipsi a Vigilii communione abstinuerunt; sed sub prætextu tuendæ Synodi Chalcedonensis, abstraxerunt ab eodem Diaconos etiam ejus, Sebastianum & Rusticum; itemque Subdiaconos ejusdem & Notarios, Joannem, Gerontium, Severinum, Importunum, Joannem alium, atque Deodatum: qui datis quaquaversum litteris, Vigilium, ut hærecticum & cum hæreticis communicantem, ubique diffamarunt: eo magis, quod etiam librum conscripsisset Vigilius adversus tria Capitula: tandemque eo progressa res est, ut excommunicationis sententiam contra Diaconos suos & adhærentem iis Clerum proferre coactus Vigilius sit.

[10] His Romam perlatis, ubi animatißimi omnes erant pro tribus Capitulis, [tamquam ab excommunicato;] quasi iis subversis Chalcedonensis Synodus stare non posset, facile est cogitatione metiri quantopere omnium incensa sit ira. Itaque vero simile mihi est, quamvis id nemo expresse asserat, quod Romani, longius quam par erat abrepti, cum in eumdem articulum res adducta videretur, quo fuerat, Liberio hæreticorum communionem recipiente; censuerint Ecclesiam carere Pontifice, per excommunicationem, quam ipso facto incurrisse Vigilium judicabant, & liberum esse Clero eligere alterum; idque etiam reipsa fecerint, electo Pelagio, non tamen ordinato, quod scirent absque Imperatoris consensu irritam habendam Ordinationem, vellentque Vigilio pœnitentiæ locum relinqui; sicut etiam anno DL cavere voluerunt Africani Episcopi, ipsum excommunicantes. Moveor ad hoc opinandum, [videtur contra eum Romæ an. 549 electus Pelagius,] quod videam in antiquiori Catalogo atque variis Anastasii exemplaribus, puta Caßinensi, Freheriano & Thuano uno, nec non in Ms. nostro, Pelagio attribui, annos XI, præter menses X, dies XVIII, qui illi cum solis annis IIII ab aliis exemplaribus Anastasii tribuuntur. Istos autem XI annos si retro numeres ab anno DLXI, quo obiisse Pelagium probabile facient sequentium Pontificatuum atque Interpontificatuum tempora, [ideoque dictus præfuisse annis II.] usque ad ordinationem Gregorii Magni subducta; fuerit Electio schismatica Pelagii facta anno DXXXXUIIII vel sequenti, quando Vigilium Africani (ut dixi) excommunicarunt.

[11] Quin etiam videntur eo tempore Romani expunxisse Vigilii nomen ex serie Pontificum: [expuncto e diptychis Vigilis nomine.] unde & factum sit, ut illud etiam nunc desit in vetustis aliquibus Catalogis, qualis est Palatinus bibliothecæ Vaticanæ: & ideo quoque post mortem Vigilii, vigente adhuc Romæ schismate, nemini curæ fuisse videtur Depositionis ejus seu Sepulturæ diem ecclesiæ Vaticanæ registro inscribere, postquam illuc illatam est corpus. Hæc tamen per simplicem conjecturam Lector accipiat velim, ad explicandum, qua ratione videatur factum, ut Pelagio adscriberetur annorum pene duodecim tempus; cum certum sit multo paucioribus fuisse Pontificem. Hactenus quidem in hisce Catalogis insolens est alicujus Pontificatui adscribi tempus, [a pertinacibus 3 Capitulorum desensoribus.] quod inter Electionem & Ordinationem fluxit, quodque esset in Pelagio (quem ordinatum dicemus anno DLUI, XV Aprilis) annorum UI, mensium III, & dierum IIII: sed insolens etiam hactenus fuit, alicui sic abrogari Pontificatum (quod Vigilio factum conjectura nostra supponit) ut ejus loco non ordinaretur alius; id tamen cur factum non sit nec fieri potuerit, congrua (ut mihi quidem videtur) est reddita ratio. Ceterum perquam pertinaces trium Capitulorum defensores fuisse oportet eos, qui Vigilii nomen perpetuo voluerunt manere expunctum: ceteri enim non dubitarunt recensere eum (ut profecto oportuit) non solum pro tempore ante schisma elapso, verum etiam usque ad mortem: qui cum numerarent Pontificatus Pelagii annos dumtaxat IIII, menses X, dies XUIII (sicut scripsisse ipsummet Anastasium reor) erratum alii credentes in solo annorum numero, ex fide aliorum pro IIII supposuerint. XI, relictis ut invenerant numeris dierum ac mensium, quos alibi credo non fuisse expressos. Sed de his infra: nunc quomodo Vigilius Clerum Romanum ipsumque Pelagium revocaverit ad suam communionem, in eaque saltem usque ad annum DLII servaverit, restat explicandum.

[12] Intellecta ergo ille tanta Romani Cleri totiusque Occidentis perturbatione, [Vigilio aut retractante Iudicatum, cujus causa factum erat schisma,] primo quidem utrique parti indixit silentium de tribus Capitulis, usque ad futurum universale Concilium; deinde mandatum transgressos Orientales, novisque decretis editis exorbitantes a norma, & Pontificem cum toto Occidente in sententiam suam non ducere sed trahere satagentes, cœpit generosißime confutare. Tum vero ea ex causa multa patiens toleransque, facile effecit, ut innocentiam suam Romanus Clerus & Pelagius cognoscerent: unde eidem deinceps inhærentes priora acta omnia rescidisse videntur, atque ad Vigilii communionem una cum ipso Pelagio rediisse; [ad eum videtur se suosque reduxisse Pelagius.] adeo ut hic, subjectionis (ut credibile est) suo & Cleri nomine testandæ causa, etiam ad Vigilium in Orientem profectus sit: Pelagio certe internuntio postea apud Imperatorem est usus Vigilius, cum is postularet importune sententiam ejus super causa trium Capitulorum, in Concilio ad id ex Oriente & Occidente convocato tractanda: deinde mansit Constantinopoli idem Pelagius, usque ad reditum Vigilii in Siciliam.

[13] Sed hæc postea. Vigilius interim ab irato Imperatore, quod suum Edictum suscipientes a communione removeret, [Ille Imperatori diu reluctatus,] custodiæ tradi jussus est. Qui ad S. Petri in Hormisda ecclesiam confugiens, & ne inde per vim extraheretur defensus a populo; accepta securitatis fide, tum quidem ad aßignatas hospitio suo ædes Placidianas rediit, paulo post tamen, duobus scilicet ante Domini natalem diebus, Chalcedonem se recepit in ædem S. Euphemiæ; nec inde redire consensit anno mox sequenti DLII, sive ad honorificam legationem Imperatoris XXUIII Ianuarii ad se directam, sive ad expostutationes Petri Referendarii: sed die u Februarii, expedivit Encyclicam de suis calamitatibus; tantumque constantia sua effecit, ut Edictum tandem suum Iustinianus aboleverit, & tam Mennas Patriarcha quam ceteri factiosi Episcopi pœnitentiæ suæ libellos obtulerint. [annuit Synodum cogi ad causæ decisionem:] Interim mortuo Mennæ suffectus Eutychius a Vigilio Synodum postulavit, qua finirentur controversiæ: quod ea conditione Vigilius annuit, ut Græcorum ac Latinorum Constantinopolim congregandorum numerus æquaretur. Cum vero moræ impatiens Imperator, initio Maji jußisset convenire qui aderant Orientales; invitatus ut præsidere vellet Vigilius, constanter abnuit; permisit tamen ut causa trium Capitulorum tractaretur, prout factum per integrum mensem illum & initium Iunii. Actis autem ad se perlatis matureque expensis, [cujus examinatis suffragiis,] considerans Vigilius, damnatis tribus Capitulis salvam nihilominus undequaque manere fidem in Chalcedonensi constitutam; non quidem explicite approbavit Synodum illam, quæ non expectatis Occidentalibus acta fuerat; sed veluti proprio motu Constitutionem ad Eutychium scripsit, qua Augustini exemplo propria super tribus Capitulis scripta retractat, ipsaque tria Capitula anathematizat atque condemnat: unde factum ut Synodus illa, quam appellant Quintam, tamquam ab universali Ecclesia recepta & approbata, paßim habeatur pro Occumenica.

[14] Constitutionem illam seu Decretalem, hactenus ignotam Latinis, [ipse denique eam approbat scripta Decretali.] primus e Græco vertit & egregia Dissertatione defendit (prout in nova Conciliorum editione utraque nunc habetur) Petrus a Marca, postea Archiepiscopus Parisinus. Eamdem contra quorumdam dubitationem succincte asseruit Natalis Alexander, ostendere conatus, quod UI Idus Decembris, quando illa Decretalis signæta est, id est, sexto post Synodum quintam mense, vere dici potuerit, universum Orbem & Ecclesiam ad pacem revocatam fuisse, quasi hæc verba in dicta Decretali legerentur & justificatione egerent. Sed ipsam legens ac relegens, ea verba non reperio; proinde nec necesse habeo contra omnem versimilitudinem divinando asserere, Illyrici & Africæ Episcopos, prioris sententiæ pœnituisse, & communicatis cum Vigilio consiliis Orientalium communionem esse amplexos; eamque retinentibus Francis & Hispanis, partem tantum Italiæ Episcoporum ab ea descivisse. Quin potius censeo recruduisse in Italia schisma multo quam antea vehementius, [Hinc recrudescit schisma,] statim atque innotuit trium Capitulorum condemnationi iterum subscripsisse Vigilium. Ipsum vero Pelagium illius condemnationis nequaquam fuisse complicem, sed eidem qua potuit restitisse cum sociis, persuadet diuturnior Vigilii apud Constantinopolim mora. Profecto si sperasset illa, Romanis gratum futurum adventum suum, prima navigandi opportunitate usus fuisset: non est autem usus (nam adhuc anno DLIIII auctor dicitur fuisse Iustiniano promulgandi XIII Augusti Pragmaticam suam, uti notat Labbæus in Epitome Chronologica) nec nisi anno DLU in Siciliam renavigavit cum Pelagio & sociis. [Pelagio vigilii factum improbante.] Hos autem ne tunc quidem omnes consensisse, præsertim Pelagium, probat suspicio veneni, Vigilio per eam in Sicilia præbiti; ipsiusque Pelagii exilium, in quod fuit ab Imperatore relegatus, teste Victore Tunnunensi, paria sub idem tempus ob eamdem causam cum multis Africanis passo. Denique ex eo ipso, quod prædicta Vigilii Decretalis hactenus reperta non fuerit in ulla Latina Decretalium compilatione aut Pontificialium Epistolarum registro, certum mihi redditur, neutiquam receptam fuisse, sed rejectam ut hæreticam; imo nec Romam quidem umquam missam, nisi forte accusandi causa.

[15] Ex hactenus deductis porro liquet, quantum aberraverint a vero scriptores Latini, qui, [Tantum abest ut hac causa exiliū passus Vigilius sit,] Decretali illa non visa, secuti ambiguam Anastasii relationem, crediderunt hac vice relegatum cum Clero suo Vigilium, quia subscribere Synodo noluit, nec nisi ad preces Narsetis revocatum redditumque Romanis. Poterant certe intelligere, non remittendum fuisse Vigilium, nisi trium Capitulorum damnationi subscripsisset; hoc autem impetrato, nullum quo minus salva dignitate rediret impedimentum objiciendum ei ab Imperatore fuisse, nedum electioni Romanorum relinquendum, ipsumne habere Pontificem mallent, an Pelagium Imperatoris voluntati contrarium. Non poterat ergo talis oblatio Legatis facta ad hoc tempus spectare, cui ab Anastasio jungitur: &, si pro maturando Vigilii reditu adunatus Romæ Clerus rogaverunt Narsetem, ut una cum ejus suggestione rogarent Principem; [aut oblatus tunc Romanis Pelagius:] non potuerunt addidisse, si adhuc viveret, quem vivere ex tot actis publicis noverant: adeoque hæc conditio, addita dumtaxat fuit prima vice, quando de incarcerato vel exule dubium erat an viveret. Hac autem secunda vice, Narsetis (ut dixi) interceßio solum haberi potuit ad maturandum ejus reditum, qui nonum jam annum Roma aberat, cum maximo Vrbis Ecclesiæque incommodo. Narses enim primum in Italiam venit, atque eam a Barbarico jugo liberavit victo Totila, anno DLII. Suscepta autem relatione Narsetis vel cuncti Cleri Romani, lætus quidem haud dubie effectus est Imperator, & omnes Incliti ejus, eo quod requiem donasset Deus Romanis. Si tamen ea relatione motus remisit Vigilium (forte quia Romani, longioris orbitatis pertæsi, ipsum qualemcumque optabant recipere, sperantes quod suæ redditus libertati iterum retractaret quæ videbatur coactus fecisse) differenda illa erit usque in annum DLU, quando primum Imperator dimisit omnes cum Vigilio: [qui mortuo in Sicilia Vigilio anno 555,] & venerunt in Siciliam in civitatem Syracusanam, & ex multa afflictione calculi defunctus est Vigilius, ut ait Anastasius, translati quidem Romam corporis mentionem faciens, depositionis tamen diem nullum exprimens: præ quo tamen maluissemus signanter expressum inveniri diem mortis: hoc autem deficiente, initio ducto a XXII Novembris, per aßignatos Vigilio annos XUII, menses U. dies XXUI, pervenimus ad diem XUII Maji, anni DLU.

[16] Vacasse deinde Pontificatum menses III, dies U, cum Ms. nostro habent quinque Anastasiana Mss. alia solum XXUI dies numerant: sed neutrum probare possumus, cum Victor Tunnunensis, tunc vivens & scribens, diversis annis referat mortem Vigilii & ordinationem Pelagii, sic autem habet: [subrogatus est an. 556,] Post Consulatum Basilii V. C. anno XUII, Vigilius Romanus in insula Sicilia moritur… Post Consulatum Basilii V. C. anno XUIII Pelagius Romanus Archidiaconus, trium præfatorum defensor Capitulorum, Justiniani Principis persuasione de exilio redit: & condemnans ea quæ dudum constantissime defendebat, Romanæ Ecclesiæ Episcopus a prævaricatoribus ordinatur: qui fuit annis U, numero scilicet rotundo, ut paßim idem Auctor; quem in numerandis annis post Consulatum Basilii sic erravisse, ut significaret mortuum Vigilium anno DLUIII, & DLUIIII ordinatum Pelagium, non magis credo, quam quod idem, anno post quinto, ubi referenda mors Pelagii erat, scribere potuerit anno XXXUII Imperii Justiniani (qui esset annus Christi DLXIII) Pelagius Romanus Episcopus ordinatur: præfuit anno XI. Scripserit ille, [post longiorem morā,] non ordinatur, sed moritur: & indicatum voluerit eum Ecclesiæ præfuisse ex tempore excommunicati a Remanis Afrisque Vigilii. Quo modo autem factum sit ut anni post Consulatum ipsiusque Imperatoris apud Victorem tam perverse notati nunc inveniantur, equidem non capio: ab ipsomet Victore peccatum hoc esse, videtur mihi impoßibile. Itaque, iis ad debita tempora retrotractis, Vigilium obiisse dixerim post Consulatum Basilii anno XIIII; deinde Pelagium, ordinatum anno XU, mortuum anno XXXIII Justiniani, inchoando a mense Aprilis vel Augusti anni DXXUII. Moram etiam ordinando Pelagio attulisse debuit, quod (sicut Anastasius ait) tunc non erant in Clero qui poterant eum promovere: quia & monasteria & multitudo religiosorum & sapientium nobilium subduxerunt se a communione Pelagii, dicentes, quia in morte Vigilii Papæ se immiscuit ut tantis pœnis affligeretur. [fugiente tamen ejus communionem populo,] Dum ergo non esset Episcopus, Ostiensis videlicet, qui eum de more ordinaret; inventi sunt duo Episcopi, Joannes de Perusia & Bonus de Ferentino, & Andreas Presbyter de Ostia: & ordinaverunt eum Pontificem. Atque hoc est quod vetustior Catalogus ita explicat. Hic est ordinatus a duobus Episcopis & uno Presbytero. Ad diluendam autem infamiam prædictam, Narses & Pelagius, consilio inito, data Litania a S. Pancratio, cum hymnis & canticis spiritualibus venerunt ad S. Petrum Apostolum: ubi Pelagius, tenens Euangelia & Crucem Domini super caput suum, in ambonem adscendit, & satisfecit cuncto populo & plebi, quia nullum malum peregisset contra Vigilium. Hoc autem facto nemo fuit qui dubitaret eum pro legitimo Ecclesiæ capite habere; [donec sese de morte Vigilii juramento expurgasset.] nisi forte adhuc aliqui supererant in urbe, quales extra urbem erant plurimi, etiam Episcopi, qui defensioni trium Capitulorum pertinaciter inhærentes, ab unione ipsius Pelagii & totius sere Romanæ Ecclesiæ, Synodum quintam tandem cum illo recipientis, subtrahere sese maluerunt, quam Capitulorum abrogationi consentire.

LXII PELAGIUS.

Ab an. 556 ad 561, an. 4, m. 10, dies 18.
Bar. a 555 ad an. 359.

Pelagivs, Vigilii Archidiaconus, natione Romanus, ex patre Vicariano, tempore Justitiani Augusti, electus in schismate anno DXXXXUIIII, & legitimus Pontifex consecratus anno DLUI, XIII Aprilis in Cœna Domini; sedit annos IIII, menses X, dies XUIII; mortuus anno DLXI *, die II Martii, a prima qualicumque Electione anno XI, sepultus in Basilica S. Petri IIII Martii: & cessavit Episcopatus menses U, dies XUIII.

Annos XI quomodo numerare potuerint aliqui, jam diximus: [Dies obitus notatus vulgari numero.] quoad spatium Pontificatus supra nominatum consentiunt exemplaria cetera omnia. Initium ejus, retrogradiendo a die Obitus, in Cœnam Domini cadit; qua ordinationem fieri Episcopalem potius quam ipso Paschatis festo, magis congruum fuit. Diem Depositionis IIII Nonas Martii solum expressum invenimus sub Epitaphio de quo infra: diem vero Mortis, & quidem inusitata hactenus phrasi, scribit Anastasius in omnibus exemplaribus, præterquam in Ms. nostro sic: qui etiam obiit II mensis Martii; antehac in signando die mensis semper usus divisione Romana, & pro II Martii, dicturus UI Nonas Martias. Cum autem deinceps sæpius contingat vulgariori isto & commodiori modo tempora notari in Anastasio, operæ pretium fuerit animadvertere, hoc potißimum seculo, etiam apud Latine scribentes, variari cœpisse phrasim. Interim dies Obitus tam expresse notatus, securos nos reddit de veritate chronologiæ, per numeros in Catalogis aßignatos.

[2] Porro ingentia Pelagii elogia continet ejus epitaphium, cujus intuitu ab aliquibus credo Sanctum vocari, etsi nullum cultus ecclesiastici ei aliquando exhibiti reperiatur vestigium. [Titulus Sancti,] Verosimilius ex illo Epitaphio inferas, posteriori aliquo seculo, puta XI, sub Sergio Papa III, hujus & aliorum variorum Pontificum, in Vaticano tumulatorum, sepulcra marmoribus & titulis ornata fuisse. Sergii certe istius ætatem ac stylum referunt versus, ut patebit eos cum aliis istius Pontificis conferenti: itaque ipsum hic accipe.

Terrenum corpus claudant hæc forte sepulcra,
      Nil sancti meritis derogatura viri.
Vivit in arce poli cælesti luce beatus,
      Vivit & hic cunctis per pia facta locis.
Surgere judicio certus, dextramque tenentem,
      Angelica, partem, se rapiente manu.
Virtutum numeret titulos Ecclesia Dei, [fundatus in epitaphio.]
      Quos ventura utinam secula ferre queant.
Rector Apostolicæ fidei, veneranda retexit
      Dogmata, quæ clare constituere Patres.
Eloquio curans errorum schismate lapsos,
      Ut veram teneant corda placata fidem.
Sacravit multos divina lege Ministros,
      Nil pretio faciens immaculata manus.
Captivos redimens, miseris succurrere promptus;
      Pauperibus numquam parca, negare sibi.
Tristia participans, læti moderator opimus,
      Alterius gemitus credidit esse suos.

Hic requiescit Papa Pelagius, qui sedit annos IIII menses X, dies X & UIII, depositus IU Nonas Martii: juxta quæ verba sepultum dixi IU Martii. [an in eodem expressus dies sepulturæ?] Vereor tamen ut hoc verum sit, & suspicor Epitaphii auctorem vel transcriptorem IU invenisse vel legisse loco UI. Etenim deprehendo in Epitaphiis SS. Gregorii & Bonifacii IV, aliisque eadem ætate compositis, depositum dici pro mortuo: & sic ignotus maneret dies quo Pelagius I sepultus fuit, sed absque ullo Chronologiæ Pontificalis, a tali die nusquam pendentis, incommodo.

[3] Baronius mensem & diem, quo creatus est Pelagius ignorari professus, satis habuit initiū Pontificatus ejus ponere anno DLU: [Baronii hæsitatio.] sed ejusdem morte relata ad annum DLIX, annum istum ipsius quintum numerat: hoc enim suadebat Epitaphii clausula supra posita, quam etiam ipse recitat: dißimulavit autem annotare, quod juxta numeros ibi expressos debuisset cœpisse Pelagius anno DLIU, XU Aprilis, nam id suæ Chronologiæ repugnare satis videbat. Ceterum quando jam sæpe contigit sæpiusque continget, aut eruditißimi viri nec unquam satis laudandi Baronii chronologiam a me proponi confutandam, sine præfatione reverentiæ: aut ipsius nomen absque alio honoris titulo compellari; iterum moneo, hoc brevitatis dumtaxat causa fieri. Absit enim ut contumeliam ei facere velim, cujus doctrinæ Ecclesiam totam tantum credo debere, quantum alteri fortasse nemini.

LXIII IOANNES III.

Ab an. 561 ad 574. an. 12, m. 11, dies 23.
Baron. a 559, ad 572, an. 12 m. 11 d.17.

Ioannes, natione Romanus, ex patre Anastasio viro illustri, tempore Justiniani Augusti ordinatus XXI Augusti, in Domi nica, anno DLXI *, sedit annos XII, menses XI, dies XXIII; obiit anno DLXXIIII; die XII Augusti; sepultus ad S. Petrum XIII Julii; & cessavit Episcopatus menses X, dies III.

Spatium Pontificatus idem hic quod in omnibus Mss. nisi quod pro XXUI vel XXUII diebus, [Ratio temporis.] notatis in Anastasio, scripserim XXIII, quia id aptius est, ut per aßignatum Interpontisicium veniatur ad Ordinationem Successoris, in Dominica faciendam. Ratio autem longioris Vacationis, quam mensium III dierum XXU vel XXUI, paßim notatorum ab Anastasio, patet ex præcedentibus & consequentibus.

[2] Baronius ab anno DLUIIII ad DLXII, hunc Pontificatum sumens, licet Pelagium obiisse dixisset II Martii, & vacantis Sedis menses III dumtaxat, dies XXU numerasset; tamen ac si legisset menses IIII, Joannis hujus initium retulit ad XXUII Julii loco Junii: & huic sphalmati (quod alias mendo typographico adscribi potuisset) consequenter inhærens, dum ejusdem Iulii diem XIII, sepulturæ adscriptum, intellexit de morte, non invenit totum tempus Sedis, ab Anastasio notatū, sed annos XIII minus diebus XIU, id est annos XII, menses XI, dies XUII.

LXIV BENEDICTUS.

Ab an. 575 ad 579, an. 4, men. 1, dies 28.
Baron. a 572, ad an. 577.

Benedictvs, nuncupatus a Græcis Bonosvs, natione Romanus, ex patre Bonificio, tempore Justini Junioris, ordinatus anno * DLXXU, XUI Junii, eademque Dominica II post Pentecosten; sedit annos IU, menses I, dies XXUIII; obiit XII Augusti anno DLXXUIIII, sepultus in Basilica B. Petri in secretario, sub die XXX mensis Julii: Cessavit Episcopatus menses III, dies XIII.

Causam ante Benedicti Ordinationem vacantis ultra X menses Sedis, [Ratio temporis.] in Barbarorum, Italiam undique incursantium, frequentiam referas licet. Annos Pontificatus IU suggerunt Appendix ad Catalogum Reginæ, & Catalogus Palatinus in Vaticana, atque cum Ms. nostro Anastasiani Codices, Caßinensis, Barberinianus, uterque Freiherianus, Regius, Mazarinianus, Thuanus; contra excusa exempla, solum tres annos numerantia. Similiter pro diebus XUIII, quos hæc ponunt, XXUIII suggeruntur in Catalogo Palantino, Ms. nostro, Freiheriano utroque codice, ceterisque prænominatis, & hi bonam nobis chronologiam faciunt, uti successus docebit. Si tamen pro diebus X cessantis, post Benedictum Episcopatus, quos numerant Anastasiani codices omnes, & Auctor codicis nostri, liceat mihi scribere dies XIII, ut in Dominicam cadat Ordinatio Successoris. Baronius a XUI Maji anni DLXXIII orditur, propter obitum Joannis XIII Iulii attributum & ad ultimam Iulii DLXXUII, usque numerans, invenisse etiam ipse putat an. IU, menses I, dies XXUIII; sed hic memoriæ lapsus est, excusatu facilis; essent enim men. II, d. XU.

LXV PELAGIUS II.

Ab an. 579 ad 590, an. 10, m.2, dies 10.
Bar. ab an. 577, ad an. 590 an. 12, m, 2, d.27.

Pelagivs, natione Romanus, ex patre Winigildo, temporibus Tiberii Constantini & Mauritii: ordinatus XXUI Novembris, anno DLXXUIIII in Dominica, sedit annos X*, menses II, dies X Obiit anno DLXXXX, IIII Februarii; sepultus ad S. Petrum die UII ejusdem mensis, & cessavit Episcopatus menses UI, dies XXUIIII.

Notat Anastasius ordinatum esse absque jussione Principis, eo quod Longobardi obsiderent civitatem Romanam, & multa vastatio ab eis in Italia fieret. Cum igitur jußio talis non soleret nisi post duorum ut minimum mensium spatium adferri, quid minus poterant Romani quam alterum fere tantum expectare priusquam ad ordinandum Electum suum precederent? Nescimus porro quamdiu duraverit Romanæ urbis obsidio, aut quando fuerit inchoata; hoc scimus, [Interpontificium longius, Italiā vastantibus Longobardis.] Longobardos anno DLXXU iterato repulsos a Gallia fuisse, nec ultra eam illis tentatam legi; adeo ut videantur ab illa ex peditione abducti per feliciores suos contra Italiam successus, quos potuerunt jam inde ab anno DLXXUII Romam usque promivisse, & tota vagantes Italia usque ad annum DLXXX infesta omnia habuisse, atque imprimis cavisse ne Constantinopolim tuto commearent nuntii, suppetias militares acceleraturi.

[2] Quod sepulturam ad S. Petrum attinet, hæc Pelagio fuerit præter morem accelerata, [Causa acceleratæ Depositionis.] intra tertium ab obitu diē, quod minime liceret corpus peste extincti inhumatum servare, in ecclesia Lateranensi depositum; quoad usque, celebrata Electione vel etiam Ordinatione succesoris, id facere liceret majori cum otio & digna Pontifice pompa. Quamvis autem fas sit credere, instauratas eidem postea fuisse exequias solenniores: is tamen dies, quo fuerat ad Vaticanam Basilicam corpus delatum, mansit inscriptus istius Ecclesiæ Ephemeridibus seu Anniversariis, indeque in Catalogos translatus est.

[3] Baronius, qui Successores Vigilii justo citius inducendo in Apostolicam Sedem annos duos amiserat, [Solum 10 non 12 annos dandos Pelagio,] videbatque Pelagium hunc omnino vixisse usque ad annum DLXXXX, ipsos eidem adjunxit, repugnantibus omnibus exemplaribus Anastasianis cum nostro Ms. Repugnat etiam antiquior illis Palatinus Catalogus, atque hoc ipso Catalogo multo vetustior Appendix XII Pontificum post Catalogum secundum, in hoc eodem Pelagio desinens, expresseque notans, quod Pelagius sedit annos X, menses II, dies X. Ne autem dubitari poßit, quin sub S. Gregorio, Pelagii hujus Successore, scripta sit Appendix ista, facit hæc post nomen Pelagii clausula: [probat istius omnino tēporis scriptum.] A B. Petro usque nunc fiunt anni CCCCXLIU & mensis I, dies UI excepto intervallo Episcopatus. Finis. Si hosce numeros ita subduxit collector, sicuti in suo Catalogo sigillatim ad singulos Pontifices scripserat; sua eum vehementer fefellit supputatio: nam saltem juxta ecgraphum nostrum colligerentur anni DUII, præter menses & dies Interpontificiis aßignatos. Melius in Anastasio excuso post hunc Pelagium similis additur clausula. A morte S. Silvestri, usque ad hunc primum Gregorium, fuerunt anni CCXLUI, hoc enim verißimum est, cum obierit Silvester anno CCCXXXU exeunte, & Gregorius sit ordinatus anno DXC, longe ultra dimidium provecto.

[4] Ex talibus autem clausulis potest confici, nullam tunc adhuc certam fuisse Æram Christianam in usu, quamvis eam, quæ a Christi Incarnatione appellatur, jam ab annis quinquaginta fuisset excogitata a Dionysio exiguo Abbate Romano: [Necdū tunc usurpabatur Æra ab Incarnatione Christi,] alias enim non voluisset Auctor annorum calculos a morte S. Petri subducere: Quare merito censuit Labbæus noster, in novißima Conciliorum editione, de ea quæ nunc habetur Pelagii II ad Ioannem Constantinopolitanum Epistola, quod nefas sit eam separare a subdolis Isidori mercibus, quo nomine & aliæ quædam sub ejusdem Pontificis nomine reprobantur. Nam præter stylum, qui in alterius deperditæ locum confictam ipsam esse docet, [addita cuidam suppositiæ Pelagii epistolæ,] idem convincitur hoc ipso, quod dicatur data Kalendis Martii anno Domini DLXXXU, Indictione U: hoc enim in tali Epistola eo absurdius est quo scribebatur Constantinopolim, ubi nemini adhuc cogitatio inciderat (quantunt quidem scimus) de annis Dominicæ Incarnationis numerandis. Cum autem id ibi cœptum est fieri, cœptum est cum notabili a Latinis diversitate; ut nova scilicet Christiana æra, cum alia ab Orbe condito usitatiori quadamtenus in numeris extremis concordaret.

[5] Datam qui tunc subscribebant Epistolis, solum exprimebant Indictionis & Imperii annos, [stylo diversæ ab aliis genuinis.] qualis est illa Pelagii ad Aunarium Autißiodorensem, a Labbæo nostro ex sua Mss. Bibliotheca inserta Conciliis, & data pridie Kalend. Novembrium, imperante Domno Mauricio Tiberio Imp. Augusto, anno U, Indictione U, id est anno DLXXXUI. Quæ autem antea extabat ad eumdem Epistola aliæ, data III Nonas Octobris, imperante Domno Tiberio Constantinopoli Augusto anno UII, videtur esse quoad hanc clausulam mutila, itaque legenda, Imperante Domno Mauritio Tiberio (nam decessor, qui simpliciter Tiberius dicebatur, solum regnavit annis IU) Constantinopoli Augusto anno UII, Indictione UII, ut intelligatur annus vulgaris æræ DLXXXUIII, quando XIII Augusti & XXIU Septembris initium acceperat annus tam Imperii quam Indictionis septimus. Sed de Epocha annorum Mauritii, qui volet accurate cognoscere, adeat Caput V, Exegeßis nostræ I Præliminaris ante tomum 3 Martii, ubi discet duplicem æram Mauritianam distinguere, Imperii scilicet & Consulatus, initi anno II Imperii, prout apparet manifeste in Chronico Constantinopolitano; quod vulgo, sed perperam, Alexandrinum nunc appellant post Gretserum, & Fastos Siculos Scaliger vocaverat. Eamdem autem distinctionem agnoscit & sequitur etiam Antonius Pagi, in eruditißima sua Dissertatione Hypatica, alias etiam nobis laudata. Cantellius noster in mox laudando libro Part. 2 Dissert. 1, cap. 8 putat hunc Pelagium primum fuisse qui Imperatoris nomen & annos epistolis suis adscripserit: quod non vacat nunc examinare operosius.

[6] Baronius Pelagii II Pontificatum exorsus XI Novembris anni DLXXUII, defunctum eum statuit UII Februarii, quo scilicet non mortuus, sed sepultus est. Certe Gregorius Turonensis ait, quod medio mense undecimo (Ianuarius is erat, sicut Leo in Sermone de Iejunio decimi mensis eo nomine Decembrem intelligit) adveniens clades, quam inguinariam vocant, primum omnium Pelagium Papam perculit: quæ cum intra paucos dies correptos extingueret, satis est si ad initium Februari vivum, [Tempus mortis & sepulturæ.] juxta numerorum in Catalogis designatorum ductum, retineamus. Natalis Alexander duo disticha recitat tamquam ei pro Epitaphio posita, allegans Romam subterraneam Aringhi lib. 2 cap. 8: ubi ista quidem disticha leguntur, sed Epitaphio Pelagii I inserta, ut divinare nequeam, quo errore huc sit abreptus Natalis. Præter menses UI Interpontificii, dies XXUIII numerat Codex Mazarinianus & Ms. nostrum; quos aliis, XXU dumtaxat numerantibus, præferendos, ex initio S. Gregorii patet, imo addito die uno augendos.

LXVI S. GREGORIUS.

Ab an. 590 ad 604, an. 13, men. 6, dies 10.
Bar. d. 9.

Gregorivs S. R. E. Diaconus septimus & Constantinopoli Apocrisiarius, natione Romanus, ex patre Gordiano, tempore Mauritii Imperatoris, ordinatus III Septembris Dominica die anno DLXXXX, sedit annos XIII, menses UI, dies X, defunctus XII Martii anni DCIU, sepultus in basilica B. Petri Apostoli ante secretarium: & cessavit Episcopatus menses U, dies XUII.

Nihil hic notandum occurrit, quod non sit a nobis plene explicatum in Martio: [Cultus antiquissimus.] & Baroniana Chronologia, certißimis utriusque festi, quo Ordinatio & Mors Gregorii annue colitur, inclusa terminis, nec ad unum quidem diem potuit exerrare. Solum noto prædictum cultum jam statim a morte Sancti frequentatum fuisse, non item occasione alicuus Translationis (uti in plerisque factum initio vidimus) institutum. Coluntur enim nunc plerique non ipso quo mortui fuerunt die, sed quo ex tali occasione in libro Pontificali legebantur depesiti. Ast vero SS. Petrus, Clemens, Alexander, Urbanus, Sixtus II, Marcellus, Silvester, & si qui alii quorum & exstabant Acta & memoria festiva ab initio & semper habita fuit, illo die depositi ab Anastasio dicuntur, non quo sepulti, sed quo mortui fuerunt: & hoc etiam huic S. Gregorio contigit.

[2] Cavallerius effigiem hujus sanctißimi Pontificis uti invenit in illa quam præ oculis habuit picturarum serie, sic exhibuit, mento raso vultuq; rotundo: utrumque contra certiorem ejus descriptionem, quam ex picturis antiquis habemus in Vita scripta per Ioannem Diaconum lib. 4 cap. 83, 84, & 85, ubi etiam Patris ac Matris forma his verbis exprimitur: In Gregoriani monasterii atrio, jussu Gregorii, juxta nymphæum, duæ iconæ veterrimæ artificialiter depictæ usque hactenus videntur: [Ex antiquis picturis datur forma patris Gordiani,] in quarum altera beatus Apostolus Petrus sedens conspicitur, stantem Gordianum Regionarium, videlicet patrem Gregorii, manu dextera per dexteram nihilominus suscepisse. Cujus Gordiani habitus, castanei coloris planeta est, sub planeta dalmatica, in pedibus caligas habens: statura longa, facies deducta, virides oculi, barba modica, capilli condensi, vultus gravis. In altera vero mater Gregorii sedens depicta est Silvia, candido velamine a dextero humero taliter contra sinistram revoluto contecta, ut sub eo manus tanquam de planeta subducat, & circa pectus sub gula inferior tunica pseudolactinei coloris appareat, quæ magno sinuamine super pedes defluat, duabus onis ad similitudinem dalmaticarum, [matris Silviæ,] sed latioribus omnino distincta: statura plena, facies rotunda quidem & candida, sed senio jam rugosa, quam ipsa quoque senectus pulcherrimā fuisse significat: oculis glaucis & grandibus, superciliis modicis, labellis venustis, vultu hilaris, ferens in capite matronalē mitram, candentis brandei raritate nimbatā, duobus dexteræ digitis signaculo Crucis se munire velle prȩtendens: in sinistra vero patens psalterium retinens, in quo hoc scriptum est: Vivet anima mea, & laudabit te, & judicia tua adjuvabunt me. A dextero vero cubitu, usque ad sinistrum circa scapulas, Versus ascendens reflectitur, qui ita se habet: GREGORIVS SILVIÆ MATRI FECIT.

[3] Sed & in absidicula post Fratrum cellarium, Gregorius, ejusdem artificis magisterio, in rota gypsea pictus ostenditur. Statura justa & bene formata, facie de paternæ faciei longitudine & maternȩ rotunditate ita medie temperata, [ipsiusque Gregorii:] ut cum rotunditate quadā decentissime videatur esse deducta: barba paterno more subfulua & modica: ita calvaster, ut in media fronte gemellos cincinnos rariusculos habeat, & dextrorsum deflexos: corona rotunda & spatiosa: capillo subnigro & decenter intorto, sub auriculæ medium pendente: fronte speciosa: elatis & longis, sed exilibus supercilis: oculis pupillas furvis, non quidem magnis sed patulis: subocularibus plenis: naso a radice vergentium superciliorum subtiliter directo, circa medium latiore, deinde paulo recurvo, & in extremo patulis naribus præminente: ore rubro, crassis & subdividuis labiis, genis compositis, mento a confinio maxillatum decibiliter prominente. Colore aquilino & vivido, nondum, sicut ei postea contigit, cardiaco. Vultu mitis, manibus pulchris, teretibus digitis, & habilibus ad scribendum. Præterea planeta super dalmaticam castanea, Euangelium in sinistra, modus Crucis in dextera, pallio mediocri, a dextro videlicet humero sub pectore super stomachum circulatim deducto, deinde sursum per sinistrum humerum post tergum deposito: cujus pars altera super eundem humerum veniens, propria rectitudine non per medium corporis, sed ex latere pendet: circa verticem vero, tabulæ similitudinem, quod viventis insigne est, præferens non coronā. Ex quo manifestissime declaratur, quia Gregorius, dum adhuc viveret, suam similitudinem depingi salubriter voluit, in quo posset a suis monachis, non pro elationis gloria, sed pro cognitæ districtionis cautela frequentius intueri, ubi hujusmodi distichon ipse dictavit:

Christe potens Domine, nostri largitor honoris,
Indultum officium solita pietate guberna.

Ibi etiam tempore jam Petri Archidiaconi & Joannis Oeconomi, Saturninus monachus dextra lævaq; B. Gregorii, effigies sanctorum Apostolorum, quemadmodum modo videntur, depinxit. Quo scilicet loco nonnumquam divinitus candela succenditur, & in ejusdem similitudinis effigie pro regimine sui monasterii sæpe B. Gregorius præsentatur.

[4] Hactenus Ioannis Diaconi verba: quæ ut commodius intelligerentur, placuit a Clarißimo & Ornatißimo viro Balthasare Moreto, Balthasaris filio, [Ex istis vero simile fit,] accipere commodatam æream lamellam, in qua sculptas habebat Gregorii Parentumque effigies, sumptas a supra memoratis vetustis exemplaribus. Quamquam enim ille ipsa sit usus in excudendis Annalibus Baronianis inter omnium manus versantibus; sunt tamen circa habitum mihi notanda aliqua. Annalium Conditori minus observata. Ac primo quidem non displicet conjectura ejus de Gordiano Patre, quem Regionarium appellat Ioannes, non ita accipiendum, [non solum Patrē fuisse Diaconū Regionarium,] ut intelligatur Præfectus Regionis alicujus Vrbanæ fuisse, quæ erat dignitas secularis, Capo-Rione nunc vulgo dicta: sed esse titulum Ecclesiasticum, atque adeo Gordianum, de consensu uxoris, Clero adscriptum, fuisse unum ex septem primi Ordinis Diaconis, qui Regionarii appellantur. Id sane suadet Dalmaticæ, quam æque ac filius indutus videtur forma. Sed huic Baronianæ conjecturæ similem additā velim de Matre, quæ & ipsa credi poßit in ordinem recepta Diaconissarum, [sed & Matrem Diaconissam.] quarum Dalmaticæ in hoc fuerint a Dalmaticis Diaconorum diversæ, quod hæ ad latera apertæ, istæ, nodis udstrictæ fuerint, uti ad dexterum Silviæ genu apparet. Certe & illa (ut Ionnes appellat) matronalis mitra, nullam similitudinem habet cum secularium matronarum cultu, in vetustis Romanæ antiquitatis nummis sæpe occurrente sicut nec mitra Episcopalis; ut mirum censeri non debeat, si usus earum dumtaxat fuerit pro Ordine ecclesiastico utriusque sexus ad inventus, eique proprius.

[5] A Dalmaticis transeo ad Planetas. Hanc in sua effigie Gregorius manifeste cernitur esse indutus. Vides autem eam, nullos uspiam angulos habentem, ut habet suprema vestis patris sub manu dextra; sed rotundam totam, [A planeta Sacerdotali filii.] & ab humeris ad genua per rectas plicas perpendiculariter defluam, nisi quatenus id impediunt manus, ad exercitium sui efficii extentæ, extra vel subtus eam. Ast nullas ejusmodi plicas rectas in amictu parentum videre est, sed ab ipso initio transversales, uti in veterum Romanorum togis, ab humero ad humerum superne ductis, videre est. Accuratius igitur credo locuturum fuisse Ioannem, si Gordianum & Silviam, non Planeta sed Toga indutos descripsisset. [distinguendæ sunt parentum togæ.] Planetas enim Sacerdotibus privative proprias esse, nemo est qui dubitaverit hactenus; multo minus, qui eam Diaconißis communicaverit. Quod si Silvia Planetam induta non est, multo minus eam indutus est Gordianus, cujus superior amictus si explicaretur, videtur in quatuor angulos extendendus fuisse, licet unus eorum dumtaxat appareat, sicut jam monui; in ceteris simillimus est amiculo Silviæ, nisi quod hic minus laxior quam iste videri poßit. De Caligarum & Calceorum discrimine nihil est quod dicam: hos enim apparet sua pelle totum pedem involvere, ut faciunt ii quibus hodique utimur, supra pedem adstricti; cum istæ loris quibusdam adstringerentur ad calcem, unde eadem lora superne per tibiam circumvoluta ad usque poplites ducebantur, totamque tibiam obtegebant: unde istud Angeli ad Petrum Act. 12 Calcea te caligas tuas.

[6] Carolus Macer in auctiori fratris sui Dominici Hierolexico, ad vocem Baculus Episcopalis, haud multum absimilem S. Gregorii effigiem proponit hac forma: Hanc se Macer accepisse profitetur ex monumentis Alfonsi Ciacconii, sed cujus antiquitatis ea sit non dijudicat. Ex picta ad aurem columba facile est intelligere, non esse Sancto vivente expressam imaginem; & ex tabula nihilominus ad verticem expressa, datur causa opinandi, ex originali vetustiori acceptam ab eo qui non intelligeret, prædictam tabulā signum esse personæ tunc cum ipsa pingebatur viventis. Sitne tamen Scriptore Vitæ Ioanne antiquior, non ausim desinire; ipse enim lib. 4 cap. 70 testatur, quod, jam ante sua tempora, id est ante seculum X, consuetudinaliter Spiritus sanctus in specie columbæ super scribentis Gregorii caput depingitur; sicut scilicet illum viderat Sancti ipsius Diaconus Petrus, eoq; mortuo prædicaverat. Interim arctior etiam quam in Baroniana imagine Pallii forma hic apparet; Planetæ, strictior; ex Crucis vero Patriarchalis seu Pontificalis norma haud absurde colligas, illam eatenus & forte diu post adhuc simplicem fuisse. Ceterum ex hactenus deductis apparet, quam non immerito formidaverim, post Præfationem ad Effigies Pontificum num. 4, ne sæpius ingenium suum secuti pictores fuerint, quam certum ullum monumentum. [Imaginum Pontificiarū Cavallerii notata incertitudo.] Nam & Pallium, quo S. Silvestrum & multos exinde successores ejus, amicit Cavallerius præter usum antiquitatis est, nec alia ejus forma quam quali hic induitur Gregorius facile invenietur ante seculum XII; uti nec ejus qua S. Anastasium a S. Silvestro septimū ac plures deinde ex antiquis videmus indutos apud eumdem Cavallerium, scilicet ramosa instar Y, quemadmodum plenius explicabitur in Appendice ad hanc primam partem. Similiter dixerim redendarum barbarum usum non fuisse a Pontificibus receptum, nisi admodum sero; primusq; in Oldoini Ciacconio sic rasus in veteri suo monumento spectatur Innocentius IV anno MCCLIIII defunctus. Si tamen satis antiquum monumentum illud est: ut non esse docet triplex coronamentum, nisi hoc dixeris postea additum. Eodem tamen seculo etiam Honorius IV rasa barba exprimitur, & longe antea Leo III in Triclinio Lateranensi.

[7] Casinense Bullarium, Venetiis editum anno 1650, initium sumit ab insigni figmento, quod ait in Sublacensi archivio haberi. Ibi scribere dicitur Gregorius Episcopus, [Afficta Gregorio Bulla,] servus servorum Dei, reverentissimo ac prudentissi-Honorato, Presbytero & Monacho atque Abbati venerabilis monasterii sancti Confessoris ac Patris Benedicti & sanctæ Virginis Sororis ejus Scholasticæ, quod ponitur in Sublaco: omittuntur quæ huic scripsisset Gregorius: sed ipse sic concludens inducitur: Ego Gregorius, sanctæ Romanæ ecclesiæ Præsul, scripsi Vitam B. Benedicti, [pro Regula S. Benedicti,] & legi Regulam quam ipse Sanctus manu propria scripsit; laudavi eam & confirmavi in sancta Synodo, & per diversas partes Italiæ; & ubicumque Latinæ litteræ legerentur, præcepi ut diligentissime observarent, quicumque ad conversionis gratiam accessuri essent usque ad finem mundi. Et confirmo duodecim monasteria, quæ ipse Sanctus construxit &c. cur istud &c. nonne primum hoc adeoque insigne privilegium totum legi merebatur?) Scriptum per manum Benedicti Scriniarii S. R. E. mense Majo Indict. 12, Pontificatus Domni Gregorii in sacratissima Sede B. Petri Apostoli anno quarto. Recte se habent Indictio & annus Pontificatus: [aberrat a vero ejus stylo.] sed initium & finis quam longe distant a stylo Gregorii! Hunc quidem Regestorum collector nobis invidit, omißis formalitatibus solam epistolarum substantiam describens, sub ejus ad quem diriguntur nomine; habemus tamen eumdem fideliter expressum a Venerabili Beda lib. 1 Hist. cap. 28 & 29 in epistolis, quas Reverendissimo & sanctissimo Fratri Virgilio Arelatensi, & Augustino Cantuariensi Coepiscopo Gregorius, servus servorum Dei scripsit, sub Data die decimo Kalendarum Juliarum imperante Domino nostro Mauritio Tiberio piissimo Augusto anno decimo nono, post Consulatum ejusdem Domini nostri anno decimo octavo, Indictione quarta. Et similiter subsignabatur, quæ cap. 23, præmittebatur, absque initiali formula; ad Augustini socios, Data die decima Kalendarum, Augustarum, imperante … anno XIU, post Consulatum … XIII, Indict. XIU.

[8] Notat autem vir eruditus, totis octo primis seculis, nulli Romanorum Pontificum in usu fuisse ut nomen suum præponeret ejus nomini cui scribebat. [Nominis proprii locus ante Epistolas necdum situs.] Cœptum ait id variari seculo primum IX, sub Gregorio II, III, IV, & Leonem IV fecisse exemplo suo ut posteris idem usus stabilis maneret. Id si verum esset, falsi argueret etiam illas constitutiones, quæ ibidem habentur consequenter sub nominibus Theodori & Zachariæ Pontificum. Verum dum hæc imprimenda essent, accipio nostri Petri Iosephi Cantelii tomum de Historia Metropolitanarum urbium, ubi pluribus exemplis demonstratum invenio, parte 2 Dissert. 3 cap. 1, jam inde a tempore S. Leonis I apparere, pro indifferenti habuisse Pontificum veteres, præponerentne an postponerent nomen suum ejus cui scribebant nomini. Quin etiam observat; Ciceronem, sive Tironi sive Cæsari Pompeiove scriberet, nomen suum quasi certa lege semper præposuisse ejus nomini cui scribebat; ne soli majori olim credas licuisse nomen suum primo loco scribere. Itaque hac ex parte nihil detrahatur Constitutionibus prædictis, si aliud peccent nihil, quod expendendum relinquo Francis, S. Benedicti corpus sibi arrogantibus, contra quam ibi dicitur. Manet interim, quod antea dixi, ab insigni uno, si non & pluribus, initium sumere Bullarium istud.

[9] Vidit hoc doctißimus Angelus de Nuce Abbas Casinensis: ideoque in suis ad S. Benedicti Vitam & Chronicon Caßinense notis cavit illius mentionem facere, cum agit de Sublaco, de Vita Benedicti, deque ejus Regula. Contempsit illud etiam, nec nominare dignatus est Mabillonus, ante Acta Sanctorum Benedictorum eadem tractans, in prolixa ad opus præclarum Præfatione. Nempe certis verisque testimoniis, ipsius quoque S. Gregorii, commendatißimam Regulam, sciebant viri sapientißimi, non egere ficta ejusmodi laude; quos utinā omnes ii imitarentur, quibus subinde detrahuntur falsa & Eruditis hominibus stomachū moventia, ut vera decora appareant in luce majori. Id si facerent, non ita, velut pro aris ac focis, inveherentur in nostros conatus; nec tam pervicaciter sibi putarent propugnandum, quidquid nimia majorum simplicitas quocumque modo in lucem protulit de sua origine; [Affictæ Gregorio Indulgentiæ Stationariæ;] non etiam talia ponerent in capite Privilegiorum suorum, neque canonizata omnia esse putarent, si alicui Pontificum, benigne inclinato ad illa sibi confirmanda, curæ non fuit quam severißime excutere singula: quod imprimis probare potest Indulgentiarum Stationariarum confirmatio, facta a Bonifacio VIII, ac si earum auctor fuisset noster S. Gregorius: idque hic etiam foret refutandum, nisi commodius fieret Dissertatione XUIII, occasione Indulgentiarum Sergio II affictarum.

[10] In Breviario, secundum usum Romanæ Ecclesiæ impresso Venetiis, inter prævias ad ipsum Rubricas, & quædam pro juvenum Clericorum instructione parerga, præparatoriasque ad Sacrum dicendum orationes, [Item oratio de 5 vulneribus Christi.] etiam hujusmodi una habetur, velut composita a S. Gregorio.

      Ave Manus dextra Christi,
Perforata plaga tristi,
Nos ad dextram jube sisti,
Quos per dextram redemisti.
      Ave Palma Jesu læva,
Sic confixa plaga sæva;
Nos ab ævo mortis leva,
Quam produxit mater Eva.
      Ave vulnus dextri Pedis,
Ædem mentis sæpe lædis,
Dum ad eam sæpe redis,
Esto nobis spes mercedis.
      Ave plaga lævæ Plantæ
Qua virtutum crescunt plantæ;
Nos ab hoste supplantante
Contuere, post & ante.
      Ave Latus lanceatum,
Unde fluxit flumen gratum;
Præbe-nobis conducatum,
Ad æternæ vitæ statum.

Singulis strophis subjungitur, ex voluntate Auctoris (ut præfertur) dicendum Pater noster, additurque ℣. Vulneratus est propter iniquitates nostras; & ℞. Attritus est propter scelera nostra; atque Collecta, Concede quæsumus, omnipotens Deus, ut dignissima vulnera dilectissimi Filii tui Domini nostri Jesu Christi cordibus nostris imprimantur, mentesque nostras illustrent, & in tuo sancto servitio faciant amore ferventes. Per eumdem &c.

[11] Quam pie ac devote composita sunt hæc omnia, tam certum nunc erit vel modice versatis, [quæ ut Gregorii VII esse concederetur;] nihil in iis esse quod stylum Gregoriani ævi sapiat, & potius ad seculum XIII vel XIU referendum non sit. Vt tamen quis sustinere vellet, propter Breviarii, qualiscumque reverentiam, Gregorio si non Primo, saltem Septimo, Sancto etiā dicto, & seculo XI ea posse ad adscribi; nemini tamē probaret, quod fertur Auctor, eas preces devote legentibus quingentos annos dedisse. Iam enim Dissertatione 8 num. 7 vidimus, quam primis illis ejusmodi largitatis seculis parci fuerint Romani Pontifices, & quod Nicolaus IV, ducentis & amplius annis post Gregorium VII, Basilicæ Vaticanæ attributas a suis Decessoribus Indulgentias quam latißime extendens, septem annos septemque quadragenas non excesserit: [non probarentur tamē et additæ Indulgentiæ enormes,] nec scio an vel tempore Gregorii XII, initio seculi XU, eo usque excreverit Pontificum liberalitas. Quod si in istis quingentis annis excessus est, quanto grandior excessus erit in aliis, quæ ibidem præmittuntur, septem orationibus? Legitur enim de iisdem, quod quicumque eas in statu gratiæ existens dixerit devote, ante imaginem Pietatis, cum septem Pater noster & septem Ave Maria, lucrabitur quinquaginta sex millia annorum indulgentiarum, quæ a tribus summis Pontificibus datæ fuerunt; videlicet, primo a B. Gregorio, quatuordecim millia; secundo, a Papa Nicolao V, quatuordecim millia, anno Domini MCCCCXLIX; tertio, a Papa Sixto IV, qui has Indulgentias duplicavit anno Domini MCCCCLXXIU. Et sic sunt in summa quinquaginta millia annorum. Nec adhuc satis, quia (si fas est credere) Innocentius VIII (mortuus est hic annis XXX ante impreßionem Breviarii) addentibus duas ibidem sequentes orationes duplicavit Indulgentias antedictas. Sentiant, [imo fictitiæ.] de his quidquid velint alii: ego nihil dubito quin meræ imposturæ sint omnia, primum in volanti aliqua incerti auctoris charta miserrimo isto seculo XUI ad quæstum protrusa, deinde in hunc Breviarii apparatum absque legitima auctoritate vel Romanæ Curiæ conscientia adjecta, proindeque consultißime a Romanis Pontificibus factum esse post Tridentinum Concilium, ut facultas imprimendorum Breviariorum restringeretur ad exemplar quod Romæ excusum foret. Interim dolendum, [veræq; pietati damnosæ,] res optimas atque adfovendam pietatem aptißimas, una cum memoria fictitiarum istarum Indulgentiarum, fuisse abolitas: tollendus enim abusus fuerat, sed usus relinquendus, neque propter adjuncta zizania eradicandum triticum. Iuverit interim hæc notasse, contra eos qui ferre nequeunt, quod aliquis subinde examinandum sibi putet, quam vere datæ sint, quæ antiquitus datæ præsumuntur Indulgentiæ, nec tamen originaliter proferuntur. Non promovent ista, sed destruunt pietatem; eaque intentione existimo dæmonem talia suggerere hominibus, alias non malis, zelumque habentibus sed non secundum scientiam: & ideo divino prorsus consilio instituta sacra Rituum Congregatio, istiusmodi spuriæ pietatis abortivis abolendis intendit.

[12] Ceterum ad convincendum eos, qui sumpta es sic impresso Breviario occasione, prædictos Pontifices, [nec consentaneæ parcitati,] præsertim ultimos Sixtum & Innocentium tam indiscretæ profusionis vellent reos teneri; sufficere possunt, quæ habentur in Missalibus anno MDXI, per Iacobum Mareschal in Belgio (nisi fallor) & anno MDXIX Cæsaraugustæ in Hispania excusis, ubi proponitur Trentenarium Missarum S. Gregorii, secundum usum Romanum, in S. Sebastiano celebrari solitarum, quod quicumque dixerit vel dici fecerit obtinebit tres annos & tres quadragenas Indulgentiarum, per Domnum Innocentium Papam datarum, utique Innocentium VIII, tam recenti tunc adhuc memoria, ut qui ipso verosimiliter adhuc vivente Romæ impreßit exemplar, quod alii secuti sunt, necesse non putaverit nominis numerum addere. Exigitur autem pro Indulgentia tam moderata, non solum ut dicantur Missæ triginta mox specificandæ: sed, primo debet Sacerdos, qualibet die, qua ipse est celebraturus, invocare gratiam Spiritus sancti, [qua Pontifices usi erga dicentes vel curantes Tricenariū Gregorii,] & deinde dicere Nocturnum illius diei: deinde septem Psalmos pœnitentiales, cum precibus & sequentibus orationibus: postea vero quam celebraverit, dicat Vigilias mortuorum: & hoc omni die cum magna devotione & suorum peccatorum confessione: aliqui vero dicunt totum Psalterium (prout scilicet per ferias ordinatum jacet in Breviario) usque ad Psalmum, Dixit Dominus, in Vesperis de Dominica, & jejunant omni die. Et in omnibus prædictis Missis fit secunda oratio pro defuncto vel pro defuncta. Denique sequuntur orationes tres dicendæ omni die celebrata Missa Trentenarii, secundum usum prædictæ Romanæ Ecclesiæ.

[13] Dicuntur autem Missæ illæ, S. Gregorii, non quia ipse tali ritu ac ordine, quo præscribuntur, dicendas instituerit, cum penultima notetur de ipsomet S. Gregorio: sed quia exemplum dedit defunctos juvandi sub isto Missarum numero, secundum quod in Vita per Ioannem Diaconū descripta legitur num. 16 lib. 1, de Fratre proprietario, cui impendenda a ceteris suffragia per triginta dies suspendi jusserat Sanctus: [a posteris institutum ejus exemplo,] quibus elapsis, cœpit Gregorius misericorditer ei compati, ejusque cum gravi mœrore supplicia pensare, & si quod esset ereptionis ejus remedium, inquirere. Tunc evocato ad se eodem Specioso, monasterii sui Præposito, tristis dixit: Diu est, quod Frater ille Justus, qui defunctus est, in igne cruciatur. Debemus ei aliquid caritatis impendere, & ei in quantum possumus, ut eripiatur, adjutorium nostrum accommodare. Vade itaque, & ab hodierna die continuis triginta diebus offerre pro eo. Sacrificium stude, ut nullus omnino prætermittatur dies, quo pro absolutione illius salutaris Hostia non mactetur. Qui protinus abscessit & paruit. Gregorio autem alia curante, atque evolutos dies minime numerante, idem Frater, [defunctum Fratrem sic liberantis e purgatorio.] qui defunctus fuerat, nocte quadā fratri suo Copioso per visum apparuit. Quem ille cum vidisset, inquisivit, dicens: Quid est frater? Quomodo es? Cui ille respondit: Nunc usque male fui, sed jam modo bene sum, quia hodie communionem recepi. Quod idem Copiosus pergens, protinus indicavit in monasterio Fratribus. Fratres vero solicite computaverunt dies, & ipsum diem invenerunt fuisse, quo pro eo tricesima oblatio fuerat impleta: cum & Copiosus nesciret, quid pro eo Fratres auctore Gregorio agerent: & Fratres ignorarent, quid de eo Copiosus vidisset. Uno igitur eodemq, tempore dum agnoscit ille oblationem, isti audiunt somnium, trigesimumq; diem cognoscunt: concordante simul visione & sacrificio res aperte claruit, quia Frater, quem sub animadversionis sententia Gregorius mori permiserat, per salutarem Hostiam a supplicio liberatus esset.

[14] Abest hodie a Missali Romano ritus iste, non ideo tamen improbatus creditur: multique Fideles, præsertim in partibus inferioris ac superioris Germaniæ, ejusmodi tricenarium, cum propria vel aliena præsertim defunctorum causa anguntur, curandum sibi petunt vel testamento legant. Cum autem aliquoties jam contigerit varios Sacerdotes ex me requirere, quomodo talibus possent ac deberent facere satis; placet earumdem Missarum designationem, quamquam ejus Auctorem nequeam indicare, ex antiquis istis Missalibus hic apponere. [Tricenarii illius ordo ex antiquo Missali.]
Prima debet esse de Dominica prima Adventus.
II de Nativitate Domini.
III de S. Stephano Protomartyre.
IV de S. Joanne Euangelista.
V de Innocentibus.
VI de Epiphania.
VII de Octava Regum.
VIII de Purificatione B. Mariæ.
IX de Septuagesima.
X de Dominica I Quadragesimæ.
XI de Dominica II Quadragesimæ.
XII de Dominica IV Quadragesimæ.
XIII de Annuntiatione B. Mariæ.
XIV de Dominica Palmarum.
XV de Cœna Domini.
XVI de Resurrectione Domini.
XVII de Ascensione Domini.
XVIII de Festo Pentecostes.
XIX de Festo Trinitatis.
XX de Dominica I post Pentecosten.
XXI de Dominica II post Pentecosten.
XXII de S. Joanne Baptista.
XXIII de SS. Petro & Paulo.
XXIV de S. Maria Magdalena.
XXV de S. Laurentio.
XXVI de Assumptione B. Mariæ.
XXVII de sancta Cruce.
XXVIII de sancto Michaële.
XXIX de S. Gregorio vel de omnibus Sanctis.
XXX de Mortuis.

Vtrum autem Innocentiana Indulgentia hunc Ritum observantibus etiamnum poßit obtineri, definiet S. Congregatio Rituum; an vero in Basilica S. Sebastiani perseveret eadem consuetudo, non vacat modo examinare.

LXVII SABINIANUS.

Ab an. 604 ad 606, an. 1, men. 5, dies 9.
Bar. ad 605, m. 5, d. 19.

Sabinianvs, S. R. E. Diaconus & Constantinopoli Apocrisiarius, natione Thuscus, ex patre Bono, tempore Phocæ Imperatoris, ordinatus XXX Augusti Dominica die, anno DCIIII; sedit annum I, menses U, dies UIIII, usque ad UII Februarii anni DCUI, sepultus ad S. Petrum die XXII Februarii: & cessavit Episcopatus menses XI, dies XXI.

Mirum est quomodo hic Baronius dicat, Sabinianum, eodem quo creatus est anno defunctū: quodque in hoc consentiunt omnes veteres atque etiam Græci. Omnia certe Anastasii exemplaria, uti & Catalogus Palatinus ex Vaticana illo antiquior, præter menses & dies annum notant; nec Græcos si qui sint, quos quærere non vacat, hic putamus audiendos, cum juxta ipsiusmet Baronii præceptum, in iis quæ sunt Ecclesiæ Romanæ, major sit adhibenda fides ejus alumnis quam ceteris: quod & ipse successus probabit, modo mihi liceat pro diebus XXII vel XXUI Sedis vacantis, quos post Sabiniani mortem Catalogi habent, dies XXI scribere: tunc enim habebimus commodum sequentibus Pontificatibus ordinandis initium.

[2] Laudat Sabinianum Anastasius, quod Ecclesiam de Clero implevit; quod in ecclesia B. Petri Apostoli luminaria dedit; [Explicantur ejus virtutes,] quod, cum esset in civitate Romana fames gravis, facta pace cum gente Longobardorum jussit aperire horrea Ecclesiæ, & venumdari frumentum populo, pro solido uno (vel tredecim, ut habent alia exemplaria) modios tritici triginta: denique, ut ex Manlio in epitaphiis Vaticanis refert Aringus, Romæ subterraneæ lib. 2 cap. 8:

Hic hominum vitia blando sermone removit;
      Nec culpis judex, sed medicina fuit.

Verum quia nonnulla exemplaria Anastasii videntur de pretio frumenti habuisse, [figmento quodam obscuratæ.] quod Sabinianus pro modio solidos triginta exigeret, fabulam aliquis excogitavit, qua propter tenacitatem a suo Decessore S. Gregorio per noctem apparente increpitus, percussusque in capite, non multo post obiisse fingitur. Nihil tale quisquam antiquorum, de Vita & miraculis S. Gregorii scribentium, nequidem Ioannes Diaconus, qui tamen finem lib. 4 ejusmodi vindictæ exemplis, per 12 capita deductis, implevit. Mirum proinde est fabulæ isti, a Sigeberto temere relatæ, fidem adhibuisse Baronium: qui etiam eo trahit, quod Sabiniano defuncto, ut ait Anastasius, funus ejus evectum est per portam S. Joannis, & ductum est foras muros civitatis per pontem Milvium, ad ecclesiam Vaticanam: quod ille præter morem factum esse putat, ad avertendam a corpore injuriam, ab irato populo metuendam, si per mediam urbem funus duceretur: cum aliæ multæ causæ hujus novitatis, eæque cum aliqua Sabiniani laude conjunctæ, possent a benigno conjectatore excogitari.

[3] Hic gradum tantisper siste, Lector, & mecum incipe considerare, novæ cujusdam lucis, in Pontificiæ chronologiæ utilitatem, ex hinc efferre sese incipientis radium; & judica, an eo indice nequeamus discernere quo fere tempore quisque Pontificum electus sit, [Ex die Depositionis solennis notata ab Anastasio] licet diu post Electionem ordinatus, idque pro toto hoc septimo ac sequenti seculo. Quamvis enim ejus temporis nulla inveniatur ratio a Scriptoribus habita, sed Catalogorum Auctores eosque secutus Anastasius, in dimetiendis Pontificatuum spatiis, solius Natalis, id est, Consecrationis habuerint rationem: cogor tamen non omnino diffidere de tempore illo, saltem per verosimilem conjecturam, præter propter inveniendo: postquam scilicet animadverti, defunctorum Pontificum Sepulturas seu Depositiones solennes, quales designantur in Catalogis, ab ultimo cujusque die diversißimi, non jam amplius differri ultra dies ordinatorum successorum prout ante hac sæpe; sed fere constanter eosdem prævertere. Sic Sabinianus præmemoratus, & (sicut dixi) mortuus UII Februarii, invenitur sepultus XXII, totis XI mensibus citius quam ordinaretur Successor Bonifacius, non propter tarditatem electionis a Clero Romano factæ (quis enim id credat) sed propter neceßitatem expectandæ confirmationis ab Imperatore Constantinopolitano. Ita etiam factum deinceps video usque finem Anastasiani Catalogi, indicantis nobis Depositionum istarum solennium dies: soli duo (videlicet Bonifacius V & Gregorius III) habent sepulturæ suæ aßignatum diem post diem ordinatorum successorum, ex causa quam non sit facile divinando assequi.

[4] Ista animadversione præmissa, si quæras, cur ita ordinarie dilata fuerit solennis ista Pontificum Sepultura ad unum, duos, aut plures menses; [videmur nobis colligere tempus Electionis immediate prægressæ.] nihil verosimilius mihi occurrit quod respondeam, quam quod Clerus Romanus, Pontifice mortuo statim defunctus extemporaneæ depositionis Officio in Basilica Lateranensi; hoc circiter tempore consuetudinem sibi fecerit, mox inde procedendi ad tractandam futuri Pontificis Electionem; qua citius seriusve peracta, citius etiam seriusve curata fuerit a jam Electo mortui Decessoris solennis Depositio, interim dum ab Imperatore expectatur responsum super illius Ordinatione. Nostro in Belgio usus monasticus habet, ut novus Abbas, proxima post Benedictionem susceptam idonea Feria, solennes exequias peragat defuncti Decessoris usque eo dilatas. Idem fortaßis in aliis etiam Provinciis pluribus usurpatur: certe æquißimum est, ut prima cura Successorum sit Decessoribus reddere quod debebatur. Quidni autem simile quidpiam in mores Ecclesiæ inductum fuerit, seculo in quo versamur septimo? scilicet ut noviter Electus Episcopus mox curaret exequias Decessoris celebrandas; non tamen per se, qui sæpe necdum Presbyter erat; sed per Ostiensem Episcopum aut alium similem, ad quos tunc pertinebat Electionem, non quidem facere suffragando, verum dirigere suffragia colligendo. Cum ergo post hac sciemus, quis dies Sepulturæ cujusque Pontificis apud Anastasium definiatur; videmur nobis habituri diem, circa quem facta sit Electio Successoris, idque peto ut mihi post hac liceat in Chronologiam referre, non ut certum, sed ut verosimillima conjectura subnixum.

LXVIII BONIFACIUS III.

An. 607 a 29 Ian. ad 20 Octob.
*Bar. an. 606 a 15 Febr. ad 12 Nov.

Bonifacius, natione Romanus, ex patre Joanne S. R. E. Diaconus, Constantinopoli antea munere Apocrisiarii functus, electus circa XX Februarii, anno DCUI, tempore Phocæ Imperatoris, otdinatus anno DCUII, die XXUIIII Januarii in Dominica; sedit menses UIII, dies XXII, usque ad XX Octobris, anni DCUII *, sepultus XII Novembris, in ecclesia B. Petri: & cessavit Episcopatus menses X, dies IIII.

Varii varie scribunt cognomen Patris, Cataaudiocem, Cataaudiacem, Catadiocem, Cataadiocem; Ms. nostrum etiam Cataadicem vel Adiocem: [Cognomen patris,] sed, licet vox Græca videatur, veram tamen lectionem ex hujus linguæ radicibus nemo facile elicuerit: quare mihi aliquando incidit suspicari, Joannem istum fuisse Cappadocem, quod olim ab aliquo depravatum, nesciverit Anastasius restituere. Vetustior eo Catalogus omni abstinet argumento. Apposite autem notat Baronius, eo quod ab Imperatoribus penderet successus electionis, tales plerumque designatos hoc tempore, qui Apocrisiariorum munere aliquando perfuncti, gratiose sperabantur approbandi.

[2] [ejus decretū circa modū & tempus eligendi Episcopi. munus Apocrisiarii,] Notabile est hujus Pontificis decretum in Synodo Episcoporum LXXII, coram Presbyteris Romanis XXXIV, Diaconis & omni Clero in ecclesia S. Petri editum, sub anathemate, ut nullus, Pontifice vivente aut Episcopo civitatis suæ, præsumat loqui de Successore aut partes sibi facere, nisi tertio die depositionis ejus, adunato Clero & filiis Ecclesiæ: tunc Electio fiat, & quem quisque voluerit habebit licentiam eligendi. Id quin a longo tempore ita fere in Romana Ecclesia observaretur vix dubito: & Depositionis nomine intelligo ex hujus temporis usu ipsum diem mortis, post quam mox corpus defuncti ponebatur in palatina ecclesia Lateranensi, & ibi tertio die celebrabantur exequiæ; non solennes, ut in Vaticano, quando ad sepulturam perpetuam funus efferebatur (hoc enim sæpe fiebat post plures menses aut etiam annos) sed primæ ac fere extemporales, a quibus immediate procedebatur ad locum in quo facienda erat electio Successoris, quam denique, post allatum Imperatoris assentientis aut Exarchi Ravennatis decretum, sequebatur Electi Ordinatio. Hac autem voce uti malumus, quam Creationis, utpote nimis ambignæ, cum Eligi & Creari idem esse videantur.

[3] Ejusdem Bonifacii crediderim esse Epitaphium, in Appendice ad Annales Baronii atque alibi minus recte tributum Primo, nec fere alteri quam huic Tertio applicabile, [Epitaphiū,] propter brevitatem Pontificatus, quam indicare videntur ultima verba: quare tria postrema disticha hic accipe:

Hoc sita sunt Papæ Bonifaci membra sepulcro
      Pontificale sacrum qui bene gessit opus;
Justitiæ custos, rectus, patiensque, benignus,
      Cultus in eloquiis, & pietate placens.
Flete ergo mecum Pastoris funera cuncti,
      Quo tædet citius his caruisse bonis.

Idem arbitror invenisse Mabillonium in alibi jam citato Codice Vitoniano, [annus mortis,] cujus meminit Tom. 3 Analectorum pag. 431; sed scriptura ita exesa ac mutila, ut vix quidquam sani inde confici potuerit. Erat autem ibi, præter versus Epitaphii, hujusmodi etiam clausula Chronica. Hic requievit Bonefatius, qui sedit menses UII dies XXXII (ubi fortasse legendum requiescit: in diebus saltem abundat denarius) Depositus pridie Idus Novembris, imperante domno pp. anno UI, Indict. XI. Videtur scribi aut legi debuisse ph, ut haberetur nomen Phocæ Imperatoris, cujus annus sextus in fine erat, & inchoata Indictio XI anno nostro vulgari DCUII.

[4] Rotundo numero usi aliqui, videntur Bonifacio octo menses Pontificatus dedisse; quod cum in Catalogos plerosque transiisset, & nihilominus dies XX, XXII vel etiam XXUIII numerarentur, excrevit justo major numerus. [Tempus Sedis.] Nobis placet prædicto Epitaphio inhærere, licet propterea necesse sit Interpontificii tempus, ubique uniformiter definitum mensibus X diebus UI, biduo imminuere & legere menses IV. Baronius a XU Februarii, ad XII Novembris, Pontificatum hunc protendit.

LXIX S. BONIFACIUS IV.

Ab an. 608 ad 615 an. 6, men. 8, dies 14.
*Baron. a 607 ad 614 d. 13.

Bonifacius, natione Marsorum, de civitate Valeria, ex patre Joanne Medico, electus paulo post initium Novembris DCUII, tempore Phocæ Imperatoris, ordinatus anno DCUIII, XXU Augusti in Dominica; sedit annos UI, menses UIII, dies XIIII, usque ad UIII. Maji, anni DCXU*; sepultus ad B Petrum XXU Maji, quando colitur: & cessavit Episcopatus menses UII, dies XXUI.

Baronius, exorsus initium Pontificatus hujus numerare a die XUIII Septembris anni DCUII, extendit eum usque ad ultimam Maji, [Electio ejus male adscripta 29 Augusti.] anni DCXIIII; cum sedisset, inquit, annos UI, menses UIII, dies XIII. Aringhus lib. 2 cap. 8 ad ejusmodi initium constituendum motum Baronium credit, quodam Bonifacii hujus Epitaphio, per Manlium relato; ubi post alia de Pantheo Christianis ritibus consecrato, legitur:

Cujus natalis solennia cum celebratis,
Primis Septembris fert hæc lux quarta Kalendis.

His autem relatis eumdem Baronium Aringus laudat, quod oculatus historicarum rerum arbiter, ac lynceus veritatis perscrutator, caute admodum lectorem monet, ex eo quod mensis September sepulcrali titulo inseritur, non ad obitum ejusdem, sed ad diem qua summus Pontifex renuntiatus est referendum esse, quæ Natalis utique dies antiquitus dici ac celebrari consuevit. Habet ista Baronius post Tom. 9 suorum Annalium in Addendis & emendandis Tomo suo 7, secundum quæ Bonifacius hic electus fuisset XXUIIII Augusti: cum tamen ipse ad annum DCUII die decima octava Septembris creatum eum dixerit, hæc autem dicto anno cadebat in Feriam II hebdomadæ.

[2] Ego perturbatum duorum ultimorum distichorum ordinem in eum quem primitus habuisse credo statum reducens, neque Bonifacii Quarti, neque Octavi, ordinati die XXIII Ianuarii, Natalem hic intelligo, non etiam diem consecratæ ritu Christiano Basilicæ (hæc enim recolitur annue XIII Maji) sed ipsiusmet Aræ, quam posterior Bonifacius dedicavit, prior pro tumulo accepit, sive, [ex male intellecto altaris titulo.] ut appellamus usitatius, Dedicationem Altaris. Totum autem Epitaphium seu potius Titulum ita lego

Gregorio Quartus jacet hic Bonifacius almus,
Hujus qui Sedis fuit æquus Rector & Ædis:
Tempore qui Phocæ cernens templū fore Romȩ,
Delubra cunctorum fuerant quæ dæmoniorum,
Hoc expurgavit, Sanctis cunctisque dicavit.
Octavus titulo hoc Bonifacius ossa repetta,
Hac locat, erecta Bonifaci nominis ara:
Cujus Natalis solennia qui celebratis,
Primis Septembris fert hæc lux quarta Kalendis.

[3] Verum Epitaphium (quod ex eodem Manlio ibidem Baronius & ex Paronio Aringus recitant) damus ad diem XXU Maji, [Obitus 8 Maji contigit.] quo colitur: Ejus extremam clausulam accipe: Hic requiescit Bonifacius junior, qui sedit annos UI, menses UIII, dies XII. Depositus est UIII Idus Maji, imperante Domino Heraclio, anno ejus U. Vbi facili lapsu, ex semitrito lapide, sumptum esse XII pro XIIII mihi persuadeo: & simili aliquo errore factum esse, quod in vetustiori Catalogo, quem Anastasius secutus est, solum inveniuntur dies XIII, qui retrocedendo a die UIII Maji, numquam adducentur ad Dominicam, adeoque suspecti debent esse mendositatis. Interim ex hoc Epitaphio noto, quam certum sit, diem Sepulturæ ab Anastasio paßim notatum (præterito Depositionis, id est, Obitus die, secundum hujus ætatis phrasim) perperam a Baronio assumi pro regula terminandorum Pontificatuum, quam tamen hic non tenuit, sed usque ad finem Maji Bonifacium IV vivere fecit.

[4] [Interpontificium.] Interpontificii tempus, quod paßim in impreßis Anastasii exemplaribus deest, invenitur in tribus ejusdem Mss. Regio, Mazarino, atque Thuano, nec non apud Auctorem Ms. nostri, sed pro XXII diebus paßim notatis, addo unum, & numero dies XXUI ex uno codice Freheriano, ubi addito denario legebantur perperam XXXUI: sic enim commode venitur ad sequentem Pontificatum, IIII Ianuarii in Dominica inchoandum.

[5] Franciscus Hallerius Parisiensis D. Theologus, quoddam Bonifacii IV decretum, qua parte renuntiationem Episcopatus tangit apud S. Petrum Damianum, nescio quo ejus loco, dicitur refellere bis negativis argumentis: [Decretum ejus fictitium.] Quod illius Decreti non meminerint in Decretorum suorum libris Ivo Carnotensis & Anselmus Lucensis; quod non meminerit Gregorius Presbyter in Polycarpo suo: quod non meminerint Baronius & Binius cum Bonifacii IV decreta referunt: quod ipse Damianus decretum istud non laudaverit, cum vel maxime laudare debuerit, quando scilicet renuentibus Nicolao II & Alexandro II, abdicare se Episcopatu, & pœnitentiam acturus eremum repetere voluit: quod ab ætate Bonifacii aliena sint, quæ in ista Decreti plagula tanguntur. Poterunt hæc fuse legi ab iis qui habent librum ejus seu vindicias censuræ Facultatis Theologicæ Parisiensis, mihi non visas: putavi tamen operæ pretium vel ex alio talia indicare, quoniam Doctor iste de Institutionibus Dialecticis etiam elucubrasse librum dicitur, proinde optime novisse debuit, quantam vim in quæstionibus facti habeat argumentum negativum, cum allegatur eorum silentium, qui loqui si potuissent, voluissent.

LXX S. DEUSDEDIT.

Ab an. 616 ad 19 an. 3 dies 23.
* Baron ab 614 ad 617 an. 2, men. 11, dies 27.

Deusdedit, natione Romanus, ex patre Stephano Subdiacono, Presbyter Cardinalis SS. Joannis & Pauli in titulo Pammachii, electus circa XX Maji, anno DXU, tempore Heraclii Imperatoris, ordinatus anno DCXUI, IIII Januarii in Dominica, sedit annos III, dies XXIII; obiit XXUI Januarii, * anno DCXUIIII: & cessavit Episcopatus menses XU: ipse autem sepultes est ad S. Petrum UIII Novembris, quo recentiori instituto a Romana Ecclesia colitur.

Baronius, posito inter Bonifacium & Deusdedit mensium V, dierum XII Interpontificio, orditur hunc Episcopatum a XIII Novembris, anni DCXIU: & tribus ejus annis non modo dies nullos addit, sed detrahit quinque, ut finire poßit UIII Novembris, anni DCXUII. Deinde post mensem unum, dies XUI, eodem adhuc anno, XIU Decembris, substituit Bonifacium V: eoque allegat Bedam, quasi is lib. 2 cap. 7 dicat, Iste Bonifacius post Deusdedit Ecclesiæ præfuit, anno Incarnationis Dominiæ sexcentesimo decimo octavo. Ita scilicet habet Coloniensis editio, quæ Baronium torsit, fecitque ut integram annum Sabininiano auferret. [Ex mendoso in Beda numero.] Sed accuratiores editiones, ac nominatim Cantabrigiensis anni 1643, ex tribus Mss. Anglicanis, juncta versioni Saxonicæ Alfredi Regis, & novißima Parisiensi anni 1681 ex vetustißimo Ms. S. Maximini Trevirensis & aliis pluribus Gallicanis, expresse habent, sexcentesimo decimo nono. Sciens autem Beda anno isto obiisse Deusdedit, & huic succeßisse Bonifacium V, facile aut dißimulare aut etiam ignorare potuit longius solito Interpontificium: cujus tamen statuendi neceßitatem ipsemet nobis facit, cum ad finem usque anni DCXXU & ultra profert scriptas a Bonifacio Epistolas, quem tamen non integro sexennio sedisse constat.

[2] Dies XXIII supra annos III accipimus ex Mss. Casinensi, Regio, Mazarino, Thuano & nostro, licet in editis Anastasii exemplaribus XXIIII notentur, quia id commodius est ad inveniendos Interpontificii menses XU. Interpontificium autem mensis unius, dierum XU aut XUI, [Interpontificium mensium 14] quod paßim notatur, nimis arctum esse, non ideo tantum credes, quia Constantinopoli petenda erat jußio Principis, quæ plures menses paßim requirebat (uti ex prægreßis & post secutis Ordinationibus patet atque patebit) sed maxime, quia anno DCXIX (uti narrat Theophanes) Chaganus Rex Abarum, ingenti cum exercitu progressus in Thraciam, parum abfuit quin Imperatorem Heraclium, spe pacis componendæ extra muros Constantinopoleos cum magnifico comitatu elicitum, in suam redigeret potestatem; hoc autem dimißis omnibus trepide in urbem refugiente, pleraque Thraciæ oppida circum Constantinopolim subegit idem barbaras, & diripuit, nec nisi sequenti anno pacem humiliter rogatus Imperio conceßit. Interim tantæ calamitatis & perturbationis fama in Italiam perlata, facile potuit suspendere negotium deferendi ad Cæsarem decreti de Electione facta a Clero, aut missos cum eo remorari in via, aut denique perductos Constantinopolim ibi sustinere, donec absoluta essent urgentiora Abaricæ pacis & Persicæ expeditionis negotia, gravißime Heraclium prementia. Concipi autem satis commode potest, quomodo socors librarius quispiam ex antiquioribus, pro mensibus XU, dies XU scripserit, quibus alii deinde saltem mensem unum præponendum putaverint. Eadem autem ordinandi Successoris dilatio causa esse potuit, cur sepultura defuncti solennis in Vaticano usque in Novembrim protracta fuerit, & tunc demum facta, cum cito adferendi a Regia Decreti spes omnis recisa esset, nisi forte etiam ultra annum est dilata.

[3] Quod extat apud Gratianum decretum hujus Pontificis, ex illo Baronius recitat; meritoque rejicit alia addita, [Ficta sub ejus nomine Epistola ad Gordianum Hispalen.] quæ habentur in Epistolæ cujusdam fragmento. Sed ea Epistola, si penitius inspiciatur, saltem pro majori parte & quoad inscriptionem, invenietur esse conficta; scribitur enim ad Gordianum Hispalensem Episcopum; & clarum est quod S. Isidorus, qui æra DCXLVIII, sive anno vulgaris æræ DCX, subscripsit decreto Gundemari Regis, tamquam Hispalensis Ecclesiæ Provinciæ Bœticæ Metropolitanus Episcopus, adhuc in vivis fuerit æra DCLXXI; anno DCXXXIII, quando Concilio IV Toletano subscripsit primus, Isidorus in Christi nomine Ecclesiæ Spalensis Episcopus Metropolitanus: adeoque nullus est locus Gordiano, qui tempore Deusdedit Papæ Hispali sederit. Gonsalvus Davila, in suo Tomo 2 Theatri Ecclesiarum utriusque Castellæ; comminiscitur aliquod S. Isidori exilium, quo durante Gordianus intrusus Sedem occuparit. Nugæ. Nihil tale in Vita Sancti (quam IV Aprilis dedimus) Lucas Tudensis, vel Mariana, vel alius bonus Auctor. Gratianum ficta inscriptio decepit, non hic tantum, sed quoties ei usu venit Pontificum veterum Decretales allegare, Pseudo-Isidori imposturas cognitas non habenti.

LXXI BONIFACIUS V.

Ab an. 620 ad 626 an. 5, men. 10. dies 13.
* Baron. ab 617 ad 625 an.7, m. 10, d. 1.

Bonifacius, natione Campanus, de civitate Neapoli, ex patre Joanne, Archipresbyter in titulo S. Xysti, tempore Heraclii Imperatoris ordinatus anno DCXX, in Dominica, XXUII Aprilis, sedit annos U, menses X, dies XIII, obiit anno DCXXUI, XI Martii, sepultus ad S. Petrum XXU Octobris & cessavit Episcopatus menses UI, dies XUI.

Menses X, in omnibus Anastasii exemplaribus omissos, restitui, non tantum chronologiæ causa, de qua mox: sed etiam & necessario propter expressam auctoritatem Epitaphii: [Epitaphium vetus probat ejus menses 10.] quod ne compositum forte credas longo post tempore, ideoque errori obnoxium; facit ipsum ejus initium, a recenti adhuc luctu sumptum, cujus alia serius posita meminisse non solent: sic enim recitatur in Appendice antiqu. Inscriptionum pag. 1165 num 20:

Da mecum gemitus, singulti Roma, doloris
      Plena, Sacerdotis luctibus egregii.
Cur? quoniam * flere soler mens acta periclis,
      Plesque orbata piis insuper officiis.
Hic vir inaccessis tenuit contraria factis
      Hæc documenta, bonis motibus apta suis.
Mitis in adversis positus rebusque secundis,
      Omnia grata ferens, altera pressa tenens.
Prævenit, ne nota forent, delicta viritim,
      Orta tamen secuit cum pietate gravi.
In commune bonus, Bonifacius inde vocatus,
      Propria lucra putans publica subsidia.
Munificus, sapiens, castus, sincerus, & æquus,
      Ista beatorum sunt pia suffragia.
Nam vidualis apex, pupillorumque phalanges,
      Cæcorumque ehorus dux tibi lucis erit.
Infremuit post fata suis mors saucia telis,
      Respiciens meritum vivere posse virum.
Culmen Apostolicum quinque & bis mensibus annis
      Rexit, & ad magni culmen honoris abit.

Id est, Rexit quinque annis & bis quinque mensibus.

[2] Alterum Epitaphium, ab Honorio successore positum, testatur quod vixerit annis LXXIII, & ex his in Presbyteratu egerit annos XL, solennes autem ad Vaticanum exequias diu dilatas fuisse, forte ad an. DCXXVII aut ultra; sic enim oriditur in jam dicta Appendice loco citato

Cur * titulata diu torpuerunt jura sepulcri,
      Et populi nullus perstrepuit gemitus?
Segnities non culpa fuit, si forte requiris:
      Nam dolor inclusus plus lacerare soler.
Pande dolor gemitum, meritisque quiesce beatis,
      Ut libeat summi gesta referre Patris.
Hic vir ab exortu Petri est nutritus olivo, [Aliud ex quo de 73 annis vitæ constat.]
      Sic meruit Sancti Pastor adesse gregis.
Simplicitas, sapiens, vivax: solertia, simplex,
      Serpentina, fuit simplicitate vigens.
Cumque quater denos compleret Presbyter annos,
      Sera senectutis mens tamen alma fuit:
Culmen Apostolicum coluit, tres ferme per annos
      Perfectum * numerum terque quaterque gerens.
Hoc sibi pro meritis successor Honorius amplis
      Marmore construxit munus epitaphii.

[3] Baronius, qui in Sabiniano annum unum amiserat, & Pontificatum hunc anno DCXVII, XXIV Decembris exorsus erat; obiisse Bonifacium V statuit anno DCXXV, XXV Octobris, cum sedisset annos VII, menses X, diem I. Movet Baronium Bedæ auctoritas: [Baronius ab anno 617 incipiens hunc Pontificatum,] qui cum lib. 2 cap. 9, acturus de conversione gentis Nordbanhumbrorum, occasione matrimonii inter Eduinum eorum Regem Paganum, & Ethelburgam Cantuariorum Regis filiam Christianam, de gentis illius Apostolo S. Paulino Eboracensi Episcopo dicit: [an recte ex Beda colligat finiendū anno 625,] Ordinatus est autem a Justo Archiepiscopo, sub die XII Kalendarum Augustarum, anno ab Incarnatione Domini DCXXV: & sic cum præfata Virgine ad Regem Eduinum, quasi comes copulæ carnalis, venit; sed ipse potius toto animo intendens, ut gentem, quam adibat, ad agnitionem veritatis advocans, juxta vocem Apostoli, uni viro virginem castam exhiberet Christo. Pergit deinde, ex eodem Beda & Bonifacii Papæ epistolis, ostendere Baronius, quomodo his rebus cognitis Bonifacius eidem conversioni adlaborarit; indeque colligit, saltem usque in Octobrem anni DCXXV eum vixisse.

[4] Sed profecto, si rem consideres, mensium III spatium, quod inter Paulini ordinationem & obitum Bonifacii juxta Baronii sententiam interceßisset, [& non potius ex eo sequatur annus 626?] angustum nimis est rebus ante litteras scriptas gestis. Nam cum mißi ad Pontificem ex Anglia nuntiassent, non tantum Athelvaldum Anglorum Orientalium Regem esse factum Christianum; sed etiam ejus sororem Ethelburgam, conversionis sociam, Regi Eduino matrimonio junctam, serio instare promovendæ conversioni suæ gentis; deque Eduino ipso requirens Pontifex, hun nihilominus in cultura idolorum persistere intellexisset, Regi & Reginæ scripsit, quas Beda recitat & Baronius ex eo transcribit litteras, hanc laudans & adhortans, istum invitans & terrens. Quis autem non videat post ordinationē Paulini peractam XXI Iulii in Dominica, facile elapsum mensem Augustum, prius quam ducta in Northumbriam virgo, solennia nuptialia celebrata, eaque omnia essent peracta, quæ novas sequuntur nuptias, quæque importunum fuisset seriis de Religione mutanda solicitationibus interpolare. Tum vero aliquamdiu frustra Paulinus & Ethelburga apud Eduinum laborarit, priusquam de Regis pertinacia, deque Reginæ incessabili opera in fidei causa recte potuerit Pontifex informari. Quare, sicut nullo modo verosimile est ante Novembrem anni DCXXU scriptas esse Epistolas, ita nihil est quod eas cogat scriptas dicere diu ante Quandragesimam anni DCXXUI quando Pascha fuit XX Aprilis: quo die prolem enixa est Regina, Rex autem vulneratus, paulatim effectus est capax audiendi sermonis, in quem demum circa Pentecosten consensit, cum magno suo totiusque gentis suæ bono: baptizatus deinde anno DCXXUII in Paschate quod fuit XII Aprilis.

[5] Interpontificii menses UI habent Anastasiani Codices omnes præter Ms. nostrum, [Interpontificii ratio.] ubi solum ponuntur dies XUI; pro quibus in Anastasianis tribus leguntur XIII, facili ut apparet lapsu: dies autem XUI magis probo quam XUIII, quos alia habent exemplaria, quia faciunt Successoris Ordinationem cadere in Dominicam: quam ad ejusmodi actus solitam observari, ad Romanæ Ecclesiæ exemplum, etiam alibi; jam vidimus in Paulino Eboracensi, ex Beda.

[Annotata]

* an? diu flere

* an? dilata

* id est denarium ut simul sint an. LXXIII

LXXII HONORIVS.

Ab an. 626 ad 638 an. 11, men. 11 dies 17.
Baron. an. 12, m. 5.

Honorius, natione Campanus, ex patre Petronio Consule, ordinatus tempore Heraclii Imperatoris anno DCXXUI, XXUIII Septembris in Dominica, sedit annos XI, menses XI, dies XUII: obiit XIII Septembris, anni DCXXXUIII, sepultus ad S. Petrum die XII Octobris: & cessavit Episcopatus annum I, menses UII, dies XUII.

In hanc Interpontificii longioris moram (cujus mox ad initium Successoris rationem dabimus) omnes codices consentiunt; [Ratio unius anni detracti.] nec minus in numerum annorum XII, oportet tamen alterutro loco abundare annum: neque enim ultra DCXL potest differri Electio Successoris. Consultius igitur esse existimo, annum istum detrahere Pontificatui Honorii; facillime enim fieri potuit, ut rotundo numero plurimi scripserint annis XII ipsum sedisse, quando ad eorum integritatem solum deerant dies XU: quibus nihilominus alii additos volentes menses XI, dies XUII, annum istum superfluum chronologiæ induxerint.

[2] Baronius a XIII Maji, exorsus hunc Pontificatum, & finiens XII Octobris, iisdem quibus nos annis; annos quidem XII reperit, sed menses XI invenire non valens, iis solum additos voluit menses quinque minus tribus diebus (uno dicere debuerat) idque patere ait ex Synodalibus Actis Romani Concilii sub Martino Papa: quæ quomodo pro ista Chronologia stare videantur, necdum comperimus. Interim tam ipsi quam nobis adversatur Epistola, [Epistola ejus ad Epp. Epiri data Ind. 15, non 14.] inserta Romanæ Collectioni Lucæ Holstenii pag. 248, ex Collectione Canonum Cardinalis Deusdedit facta seculo XI, circa tempora Gregorii Papæ VII. Hæc enim Epistola ad Episcopos Epiri, fertur data Idibus Decembris Indictione XIU, quæ cœpit mense Septembri, anni DCXXU. Sed observo, in eadem Collectione dicti Cardinalis, cui Epistola ista facit libri 3 caput 188, pro capite 189 poni epistolam aliam ad Sergium Subdiaconum, quæ legitur data IU Idus Junias Indictione XU. Suspicor igitur scioli alicujus, dictam Canonum Collectionem transcribentis, culpa factum, ut in prima Epistola non legatur etiam Indictio XU, cujus Decembrem habuit Honorius mensem sui Pontificatus tertium; cum Junius, in eadem Indictione sequens eidem esset mensis nonus. Iste vero in anno communi solitus nominare prius Iunium quam Decembrem, crediderit consequens esse ut Epistola data mense Decembri, ante Iunium Indictionis XU, data esset Indictione præcedenti XIU; quia existimarit Indictiones æque ac civilem annum a Ianuario inchoandas, cujus contrarium certißimo constat ex Registro Epistolarum S. Gregorii.

[3] Notabile ad commendationem Honorii est Epitaphium, quod in Appendice antiqu. Inscriptionum pag. 1165 num. 11 tale legitur; ostenditque eum fuisse S. Gregorii Papæ discipulum: sicut vicißim Honorii alumnus fuit, qui hoc ei scripsit.

Pastorem magnum laudis pia præmia lustrant; [Epitaphium ab alumno positum.]
      Qui functus Petri hic vice, summa tenet.
Effulsit tumulis nam Præsul Honorius istis,
      Cujus magnanimum nomen honorque manet.
Sedis Apostolicæ meritis nam jura gubernans,
      Dispersos revocat, optima lucra refert:
Utque sagax animo divino in carmine pollens,
      Ad vitam Pastor ducere novit oves.
Istria nam, dudum sævo sub schismate fessa,
      Ad statuta Patrum teque monente redit.
Judaicæ gentis sub re est perfidia victa,
      Sic unum Domini reddis ovile pium.
Attonitum patriæ solers sic cura monebat,
      Optata ut populis esset ubique quies.
Quem doctrina potens, quem sacræ regula vitæ
      Pontificum pariter sensit habere decus.
Sanctiloqui semper in te commenta Magistri
      Emicuere, tua tamquam animata manu.
Nam qui Gregorii sancti vestigia inisti,
      Dum sequeris cupiens & meritumque geris;
Æternæ lucis, Christo dignante, perennem
      Cum Patribus sanctis posside jamque diem. [fortassis Dono Papa,]
His ego Epitaphiis merito tibi carmina solvi,
      Quod Patris eximii sim Bonus ipse memor.

Hactenus ille; an Bonus nomine? an vero Donus? qui anno DCLXXUI factus Romanus Pontifex, hoc ei carmen panxerit: quemadmodum Honorius ante decessori suo Bonifacio?

[4] Tanta Honorii Papæ laus haud parum obfuscata postmodum est, quando ad calcem Actorum Synodi UI Oecumenicæ, [Causa Honorii circa Monothelitas ambigua.] inter damnatos hæreticos Monothelitas, apparuit Honorii Papæ nomen: quod genuinis Actis fraudulenter attextum a Græcorum Conciliabolo quodam, post solutam Synodum Actaque ab Agathone Papa approbata habito, probare nititur amicus noster Franciscus Marchesius, Romani Oratorii Presbyter, in Vindiciis ejusdem Honorii, quas appellavit Clypeum fortium, editas anno 1680. Alii econtrario, damnatum a Concilio illum fuisse contendunt. Omnes tamen (qui quidem orthodoxi sunt) negant ejus Epistolam, quæ in crimen vocatur, quasi nascenti Monothelismo fomentum præbuerit, ulla hæreseos labe maculatam fuisse; solum culpant lentitudinem ejus ac timiditatem in Sergii Constantinopolitani errore, mox atque innotuit, palam ac manifeste damnando. Exemplum certe secuturis post se Pontificibus reliquit, quo discerent, neque honori suo neque ecclesiasticæ tranquillitati recte consulere, qui sperant nascentes hæreses indicto partibus utrimque silentio posse compesci. Silentium enim, quod a Catholicis servatum cupiunt hæretici, ipsi minime tenent: tantoque tunc nocentius, quanto tectius virus suum spargunt, quasi ipsiusmet Apostolicæ Sedis tolerantia tantum non approbatum id sit.

[5] Hujus Papæ Honorii Epistola, ad Honorium Cantuariensem Episcopum, [An usus annis ab Incarnatione?] extat apud Bedam lib. 2 cap. 18, tamquam Data III Idus Junias, imperantibus piissimis Dominis nostris Heraclio anno XXIIII & Consulatus ejus annos III; sed & Heraclio felicissimo Cæsare, id est filio ejus, anno III, Indictione UII, id est anno Dominicæ Incarnationis DCXXXIIII. Sed recte observat Mabillon, lib. 2 de re Diplomatica cap. 25 num. 5, particulam id est, utrobique notare, ea verba explicationis solum causa fuisse a Beda addita; adeoque auctoritatem hanc esse inefficacem, ad probandum quod Romani Pontifices ea ætate usi fuerint annis Incarnationis; eoque minus, quod (sicut ait) nulla Pontificum Romanorum rescripta hanc notam habent, nisi longo post Honorium tempore. Et ille quidem usque ad Leonem IX, [Hi saltem sec. 8 cœpti adhiberi.] quadringentis annis posteriorem Honorio, usum hunc differt: sed recte observat Cantellius noster P. 2 Dissert. 1 Cap. 8 seculo saltem UIII cœptum induci: quandoquidem Pelagii II Bulla quædam fingatur data Kalendas Martii, anno Domini DLXXXUII; atque hæc fictio auctorem habeat Mercatorem, illum, qui plurimas alias confinxisse arguitur: hic vero Adriano I sit suppar aut major; nec potuerit de anno Domini notando cogitasse, nisi ejus rei usus jam aliquis in nonnullorum Pontificum litteris fuisset. Senior etiam Leone IX est Joannes XIII, cujus Epistola ad Landulfum Beneventanum data notatur Anno Dominicæ Incarnationis DCCCCLXIX, & Privilegium pro Virdunensi Episcopatu anno ab Incarnatione Domini DCCCCLXXI.

LXXIII SEVERINUS.

An. 640 a 1 Maji ad 4 Iulii.

Severinus, natione Romanus, ex patre Labieno, Electus ante XII Octobris, anni DCXXXUIII, aut sequentis, tempore Heraclii Imperatoris; ordinatus 1 Maji, anno DCXL, Feria quidem II, sed festo S. Philippi & Jacobi sacra; Sedit menses II, dies IV: proinde obiit IU Julii, ejusdem anni, sepultus ad S. Petrum II Augusti, & cessavit Episcopatus menses IIII, dies XXUIII.

Causam vacantis tam diu Sedis, ante Ordinationem Severini, [Ejus ordinatio propter Ecthesim Heraclii ad 19 menses dilata,] facile est intelligere ex epistola Cyri Monothelitæ Episcopi Alexandrini ad Sergium Patriarcham Constantinopolitanum, ejusdem hæreseos consortem, qua significatur Heraclii Imperatoris Ecthesis, per Isacium Patricium & Exarchum Italiæ destinata, quam profiteri deberet Severinus sanctissimus, qui Deo adjuvante ordinatur Romæ. Non enim dicit, qui ordinatus est; sed, qui ordinatur; differente scilicet decretum suum Imperatore, donec consensum Severini elicuisset. Sed hoc excusante nihil se posse pro summa potestate agere, permissa tandem Ordinatio est; qua facta, ceciderunt a spe sua impii, mentiti in caput proprium. Nec enim suscepta est omnino aut admissa secundum vanam eorum spem: magis autem condemnata est & anathematizata ab Apostolica auctoritate, huc transmissa pessimæ & præsumptæ novitatis Ecthesis, inquit Martinus Papa in Concilio Lateranensi.

[2] [eam Baronius anno 639 adscribit,] Baronius quia ex Actis constat, Ecthesim illam sub nomine Imperatoris a Cyro conscriptam fuisse per XII Indictionem, id est anno DCXXXIX; consequens esse putat, ut hoc eodem anno ordinatus sit Severinus, imo & mortuus; quandoquidem sequenti anno Joannes successor Ecthesim illam & simul Monothelitarum hæresim collecta Synodo anathematizavit, sicut putat apud Theophanem legi. Ignoscendus error; quoniam enim verus Theophanes nondum prodierat in lucem, ejus ipsißima verba credidit haberi in Historia Miscella Pauli Diaconi. [deceptus parum sincero contextu Theophanis.] Sed nihil de hac re verus Theophanes: nisi ad annum Heraclii XXI Christi DCXXX totam Monothelismi historiam sub unum aspectum ponens; quam alio transferens Paulus Diaconus, annum ipsius Ectheseos nihilo magis exprimit; sed solum post narratam Heraclii mortem, liberorum ejus succeßionem, consecrationem Pauli loco Pyrrhi (quarum rerum initium Theophanes ad Indictionem XIV finem ad XV refert) subdit de Joanne Romano Præsule; quem proinde non oportet ante Indict. XIV, sive ante Septembrē anni DCXL, ducere in Pontificatum. Ecthesis autem quam iste Joannes damnavit, scripta eo qui dicitur anno, exeunte XII Indictione; potuit solum missa fuisse cum jam Constantinopolim perlatus esset nuntius de electione Severini, facta ejusdem anni mense Septembri, inchoante Indictione XII, & sic tota nostra Chronologia cum allatis a Baronio fundamentis concordatur. Nescio autem in quo Anastasii exemplo legerit ille, Severino tribui menses XI: consentiunt enim in eo quem notavimus mensium ac dierum numero Codices omnes Mss. & quotquot impressos vidimus: cum quibus definimus Severini Pontificatum, cui Baronius nullum certum initium ponit.

[3] [Festum SS. Philippi & Iacobi.] Quod ad diem Ordinationis attinet, ipsas scilicet Kalendas Maji, eum jam tunc Romanis fuisse festivum, non temere præsumpsi; sed didici ex veteri Romano Kalendario, quod Ioannes Fronto illustravit, ante nongentos annos scriptum, nec non ex libris Sacramentorum, Kalendario illo vetustioribus & nuper Romæ vulgatis. Nec mirum: jam enim integrum fere seculum effluxerat, quod Pelagius Papa I SS. Philippo & Jacobo cœperat Basilicam struere, quam successor Joannes III consummavit, uti ex Anastasio scimus.

LXXIV IOANNES IV.

Ab an. 640 ad 642 an. 1, m. 9, d. 18

Ioannes, natione Dalmata, ex patre Venantio Scholastico, electus ante II Augusti, post mortem Heraclii sub ejus filiis, ordinatus III Decembris, anni DCXL, Dominica die; sedit annum I, menses IX, dies XUIII; obiit proinde XX Septembris, DCXLII; Sepultus ad B. Petrum XII Octobris: & cessavit Episcopatus menses I, dies XIII.

Hvjus Joannis confirmatio pronior & expeditior fuisse potuit sub novo Constantis Iunioris Imperio, cui satis negotiorum fuit in eo stabiliendo contra Novercam Martinam, ut se non immisceret ecclesiasticis rebus ultra quam par erat. [Confirmatio Imperialis an peti tantisper desierit;] Quia tamen ægre fieri potuisse videtur, ut tantillo tempore iretur redireturque Constantinopolim, quantum est dierum XXXXIII, & Romanis justa causa fuit Heraclii filios tamquam paternæ impietatis hæreseosque tenaces prætereundi; suspicatus aliquando sum nullam petitam confirmationem fuisse, nec alia de causa dilatam aliquamdiu ordinationem Electi, quam ut certius Ecclesiæ prospiceretur contra imminentem a Monothelitis tempestatem: quæ etiam causa ipsammet electionem impeditiorem potuerit lentioremque fecisse. Breviora enim Interpontificia fere omnia usque ad Oecumenicam sextam Synodum, in qua Monothelitæ damnati, & Orientalis Occidentalisque Ecclesiæ, propter Ecthesim Heraclii divisæ, rursum unitæ fuerunt, verosimile mihi faciebant orthodoxos Ecclesiæ filios tantisper excußisse jugum Principum hæreticorum.

[2] [aut potius citius sit impetrata,] Ita ego olim: sed postea incidi in viri eruditi Commentarium, ubi alia longe causa expeditioris posthac Confirmationis traditur; scilicet quod penes Exarchos Ravennates ejus rei potestas esse cœperit hoc tempore, qui sub annum DLXUII a Justino Juniore instituti, ut Italiam qualitercumque in obedientia Imperatoris contra Barbaros retinerent, tantam paulatim acquisiverint potentiam, ut omnia pro Imperatoribus agerent, etiam Pontifices confirmando: id quod post Heraclii mortem, turbatis Constantinopoli quam maxime rebus inter ejus filios, facillime potuerunt evincere, & quasi proprium sibi facere, prætextu incommodorum Ecclesiæ Romanæ obvenientium ex longiori mora viduitati ejus prospiciendi. Antiquæ certæ formulæ, quas vidimus, annis non pluribus quam quadraginta post Joannis Pontificatum collectas, nullam nisi obscuram faciunt mentionem Imperatoris, [quia solum ab Exarcho Ravennate petenda?] sed Decretum de Electo Pontifice cum libello precum pro consensione ita deferunt ad Exarchum, ac si res tota ex ipsius unius nutu perderet, inquit ille, totaque in ipsum Imperialis potestas traducta esset; rogantur etiam Archiepiscopus Ravennas, Iudicesque; & Apocrisiarius Pontificius, ibidem velut in Curia ipsa Imperiali residens, ut operam suam, non apud Imperatorem, sed apud Exarchum interponant pro celeri expeditione negotii. Exarchorum autem potestas, seu verius tyrannis, qua freti Archiepiscopi Ravennates tandem etiam Romano Pontifici pares se facere præsumpserunt, duravit usque ad annum DCCLII (quando Eutychius, eorum postremus, ab Aistulpho Longobardorum Rege pulsus fuit) eisque, velut Imperatoriam potestatem repræsentantibus, tam Roma quam reliqua parebat Italia, quatenus per barbaros, potiorem ejus partem obtinentes, licebat. Eorumdem quoque Exarchorum industria factum existimo, [unde deinceps tot Græei ac Syri Pontifices.] vel etiam Imperatorum Græcorum, minus jam Romæ se posse dolentium, ut ex Syria, Græcia, ac Thracia multi Romam dirigerentur, doctrina atque prudentia excellentes, eosque in Romanum Clerum adscribi facerent, qui Pontificatum quandoque consecuti vacillantem in Italia dominationem Græcorum sustentare niterentur. Et illi quidem intentum suum ut Cantellius noster observat quadamtenus consecuti sunt, ut ex Italis pauci, plurimi ex aliis per hæc tempora electi sint (nam Joannes V Syrus fuit, Conon Thrax, Sergius Syrus, Joannes VI & VII ambo Græci, Sisinnius & Gregorius III Syrus uterque, Græcus etiam Zacharias, unus Gregorius II Romanus) potiori tamen fine suo frustrati sunt; si quidem iis omnibus quos numeravi exteris nihil fuit antiquius, quam & tueri Sedis Romanæ jura, & Græcorum Imperatorum Exarchorumque consilia ac fraudes illudere.

[3] Prius autem quam ordinaretur Joannes, rescripsit ad quæstionem Scotorum de Paschate, [Bar. a 639 ad 641 Ioannē ponit. an 1, m. 9, dies 6.] decessori suo Severino directam, uti testatur Beda lib. 2 cap. 19 nullum annum exprimens: proinde Baronius cum dicit eum scribere, id factum anno DCXXXIX, procedit in sua jam refutata hypothesi de morte Severini: ex qua etiam Joannem statuit obiisse anno DCXLI, cum sedisset annum I, menses IX, dies VI, XII Octobris, ita ex Anastasio se scribere professus, apud quem ubique menses IX, dies XUIII leguntur.

[4] Ejusdem Joannis IV ac deinde Sergii I Privilegia vidisse se ait Mabillonus, lib. 2 de re Diplomatica cap. 14, [Plumbearū bullarum hoc seculo initium.] & cuique extare suam plumbeam bullam, in Divionensi S. Benigni cœnobio: eoque refellit Polydorum Virgilium, Bullarum plumbo signatarum initia referentem ad Stephanum III & Hadrianum I. Addit tamen, quod Dominicus Raynaldus, Bibliothecæ Vaticanæ Custos, longe antiquiorem eam institutionem facere nitatur, allegando S. Silvestri Bullam plumbeam, in archivo Aretino reperiendam; & Leonis I atque Gregorii Magni consimilia diplomata, asservata in archivo Castri S. Angeli, vetustissima in papyro ex frutice confecta; pro quibus ipse Mabillonus respondere non audet, sed examini testium oculatorum æstimanda relinquit. Sane, ut de Gregorio verum id sit (nempe huic ætati propinquo) de Silvestro & Leone, tanto antiquioribus, merito quis dubitaverit. Testantur autem pariter Raynaldus & Mabillonus, in vetustioribus illis usque ad Joannem XIII, aliud nihil impressum plumbo cerni, quam Pontificis nomen in antica, & in postica Papæ vocabulum.

[5] Tandem in imagine hujus Joannis apud Cavallerium, non debet inanimadversum præteriri singulare illud, [Tiara in imagine monstrosa.] ne dicam monstrosum, capitis ornamentum, quod nescio quis pictor primus excogitavit; in unum compaginans Tiaram usus recentioris, & quidem superne coronatam, atque Mitram Episcopalem bicornem, fere similem hodiernæ; nisi quod inferne circumeat eam Regale Phrygium seu Diadema, de quorum singulorum veteri forma atque origine dicetur aliquid in Appendice ad hanc primam Partem, quo Lectorem remitto: atque dico, Joannem IV, si usus aliquando Tiara est, eadem pura ac simplicißima usum fuisse, qualis in Cavallerii imaginibus nulla, plurima in absidibus musivi operis, seculo XII ac XIII erectis, infraque repræsentandis.

LXXV THEODORUS.

Ab an. 642 ad 649 an. 6 m. 5 d. 18
Baron. ab an. 641 ad 149 an. 7, men. 5, dies 20.

Theodorus, natione Græcus, ex patre Theodoro Episcopo, de civitate Hierosolyma, electus ante III Novembris, imperante Constante, Heraclii ex filio Constantino nepote, ordinatus III Novembris in Dominica, anno DCXXXXII, sedit annos UI, menses U, dies XUIII, mortuus anno DCXXXXUIIII, XX Aprilis, sepultus est ad S. Petrum XIIII Maji: cessavit autem Episcopatus dies LIIII.

[Episcopatus patris incertus,] Inter Sanctos refertur hic Pontifex in duplici Ms. Martyrologio Florentino, tertioque impresso, uti dicitur inter Prætermissos ad XIIII Maji. Cujusnam vero civitatis Episcopus pater ejus fuerit, non possumus divinare: nam qui hoc seculo Hierosolymæ nominatur Theodorus, non fuit Episcopus, sed Presbyter dumtaxat, obtinens locum ejusdem honorabilissimæ Sedis; quemadmodum ante eum Stephanus Dorensis, & Sergius Joppensis Episcopi, arrogantes sibi Locum-tenentiam Throni Hierosolymitani, non Episcopatum, jam inde a S. Sophronii morte vacantem. Accedit quod iste Theodorus floruerit anno DCLXXX, atque adeo Theodoro Papæ diu superstes fuerit.

[2] [Interpontificium.] Interpontificium eo mortuo LII dierum statuunt Anastasiana omnia exemplaria, quos malim LU primitus scriptos credere; & quidem sic, ut ipse dies, cujus initio mortuus ille fuerit, adnumeretur, atque ita solum placet scribere LIIII; sic enim, & non aliter, venitur ad Dominicam, qua sit Successor ordinatus.

[3] Baronius, supponens Joannem obiisse XII Octobris, ex tempore designati ab Anastasio Interpontificii concludit consequens esse, [Baronii Chronologia,] ut Theodorus ei subrogatus sit Pontifex XXV Novembris: & rursum ex eo quod sepultus dicatur pridie Idus Maji (quasi hoc idem sit quod ex vita tunc migrasse) ultra dictos annos & menses, dies XX attribuit ejus Pontificatui.

LXXVI S. MARTINUS.

Ordinatus anno 649, avectus anno 653, exul obiit anno 655.

Martinus, de civitate Tudertina Provinciæ Tusciæ, electus ante XIIII Maji, ordinatus XIIII Junii, in Dominica tertia post Pentecosten, anno DCXLIX. Ad hunc sub calumnia tentatæ proditionis ejiciendum missus a Constante Juniore Theodorus Calliopa, jussionem Principis exhibuit XVII Junii, ipsumque captivum cepit XIX ejusdem mensis Feria IU, adeoque anno DCLIII. Tum ductus in Græciam, variis moratus est locis, ac nominatim Naxi annum integrum: ubi videtur Depositionis suæ excepisse sententiam die UI Augusti, anno DCLIIII, & consensisse ut Eugenius Vicarius ordinaretur: eodemque anno Constantinopolim appulit XUII Septembris, & in carcerem raptus, die LXXXXIII captivitatis, Feria UI, adeoque XIX Decembris ejusdem anni, adductusque in judicium; in alio rursum carcere fuit diebus LXXXU, proinde ad XIII Martii, anni DCLV. Inde translatus est in domum Sagolabæ Scribæ, post biduum deportandus in exilium, sic ut in Cœna Domini, adeoque die XXUI Martii, præternavigarit Pharum, & XU Maji, pervenerit Chersonem: ibique in magnis ærumnis vivens, uti gemina ejus Epistola inde data testatur, obiit Confessor in die S. Euphemiæ XUI Septembris, Indictione XIU * recenter inchoata, adeoque anno DCLV. Sedit igitur usque in tempus dati pro Eugenii Ordinatione consensus annos U, mensem I, & dies aliquot: universim vero a die Ordinationis suæ usque ad diem mortis numeravit annos UI, menses III, dies III Colitur a Græcis ipso quo obiit die, solennius tamen in Aprili die XIII aut XIU, quod eo mense deportatus in Chersonem sit, ubi & depositus dicitur XUII Septembris. Ejusdem relatio Constantinopolim & Depositio in Blachernis commemoratur XX Septembris, Romæ autem, quo postea delatum est corpus ad ecclesiam sui nominis, SS. Silvestri & Martini in Montibus, XII Novembris.

Habentur hæc omnia, usque ad signum * partim ex Epistolis ipsius Sancti, partim ex Commemoratione eorum, [Vnde & quā certo de his constet contra chronotaxim Baronii?] quæ sæviter & sine Dei respectu acta sunt a veritatis adversariis, in Sanctum & Apostolicum, novum revera Confessorem & Martyrem, Martinum Papam Romæ, per epistolam cujusdam Christianissimi, directam his qui sunt in Occidente, seu Romæ & in Africa, orthodoxis Patribus: ex quibus cum expresse constet de anno mortis, per mensem & Indictionem; de anno autem comprehensionis Romæ factæ, per concursum diei & feriæ; de tempore item quo devectus in exilium, per diem Cœnæ Domini, biduo post dies geminæ captivitatis simul sumptæ CLXXUIII recurrentem; mirum est quomodo Baronius comprehensionem quidem ad scripserit anno DCLI, exilium autem anno DCLII, & mortem DCLIU; Pontificatui ejus aßignans annos UI, men. III, dies XII, quia, propter mortem Theodori cum die sepulturæ confusam, orsus erat ejus tempus a die I Iulii.

[2] Catalogus Palatinus in Bibliotheca Vaticana, omniaq; Anastasii exemplaria Pontificatū Martini definiunt annis UI, mense I, diebus XXIU quos ego non dubito esse sic scriptos ab iis qui depositionem Martini sciebant fuisse invalidam: id tamen fecerunt illi contra usum antiquorum Catalogorum, [Pontificatus gesti spatiū.] qui ultra qualemcumque depositionem nullius Pontificatus tempus notabant; & Ordinationes qualescumque, etiam vivente vero Pontifice factas, adscribebant ejus tempori qui sic erat ordinatus. Sed factum bene, quod pariter non mutaverint numerum mensis unius qui additus ad U annos (quos solos credam scripsisse eos qui tunc Romæ vivebant, & Pontificum Catalogos continuabant) & diebus XXUI in XXIU mutatis deducit nos in diē UI Augusti anni DCLIIII, quo præsumere placet indicatam Martino, [an eo se tandem abdicarit?] insula Naxo adhuc existenti fuisse abdicationem suam, cui tamen non consenserit nam ipsum vel sponte vel coacte abdicasse Pontificatum præsumere vix patitur historia eorum quæ passus Constantinopoli est, ubi post alias contumelias, suscipientes eum carnifices, exuerunt exterius ejus Pallium Sacerdotalis stolæ: quod videtur intelligendum de Pallio Pontificali, eatenus reservato. Postea tamen verosimiliter abdicavit.

LXXVII EUGENIUS.

Ab an. 654 ad 657, an 2, men. 8 dies 25.

Eugenius, natione Romanus, de regione prima Aventina, Clericus a cunabulis, ex patre Ruffiniano, tempore Constantii Imperatoris, ab invito verosimiliter Clero, declaratus pro Electo, vel potius pro absentis Martini Vicario, anno DCLIII, mense Junio, die circiter XXIII; postea, eodem ex insula Naxo verosimiliter annuente, anno DCLIIII, UII Septembris in Dominica, ac tandem ex verosimili ejusdem Martini cessione, facta anno DCLU, circa Pascha verus Pontifex, sedit universim annos II, menses UIII, dies XXU; defunctus anno DCLUII, XXXI Maji, sepultus est ad S. Petrum II Junii: & cessavit Episcopatus mensem I, dies XXUIIII.

Ipse S. Martinus in epistola II, quam mense Septembri paulo ante mortem ex Chersone dedit, ad quemdam sibi carissimum de exilii sui calamitate, mirans se ita negligi a Romanis, [Martino vivente & consentiente ordinatur,] ut ne de victu quidem ipsi curando soliciti sint; incertusque odione an timori id debeat imputare; Verum tamen, inquit, Deus, qui omnes vult salvos fieri & ad agnitionem veritatis venire, per intercessiones S. Petri stabiliat corda eorum in orthodoxa fide, & confirmet contra omnem hæreticam & adversariam Ecclesiæ nostræ personam, & immobiles custodiat; præcipue Pastorem, qui eis nunc præesse monstratur: quo in nullo prorsus deviantes vel declinantes aut dimittentes eorum, quæ in conspectu Domini & Sanctorum Angelorum ejus in scriptis professi sunt, usque ad pusillum quidpiam, una cum humilitate mea coronam percipiant justitiæ orthodoxæ fidei, de manu Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi. Non lupum, sed Pastorem; non invasorem Sedis alienæ, sed legitime præsidentem, & precum suarum communione dignum æstimat Eugenium Martinus.

[2] Hinc nobis verosimile fit, quod in Insula Naxo commorans Sanctus, libellum Romanorum acceperit, quo se constare in orthodoxa fide profitebantur, & quidquid tolerandum foret, numquam pro eo se ordinaturos quemquam nisi ipse annueret. Quod cum annuisset ille, priusquam Constantinopolim veheretur, libera Cleri suffragatione, fuerit Eugenius ordinatus Episcopus Vicarius die UII Septembris in Dominica, anno DCLIU: [an. 654, 7 Septembris.] eoque respectu in quibusdam Anastasii Mss. exemplaribus atque apud Ms. nostri auctorem cessavisse Episcopatum an. I, men. II, dies XX, computandos a XUII Iunii quo primum declarata fuit depositio Martini per Theodorum Calliopam: esto exemplaria alia dicant cessavisse solum dies XXUIII: quiæ forte post Martini discessum ex Italia, coactus Clerus ad electionem procedere, invitus invitum in Sede Petri & Lateranensi Palatio collocarit: qui tamen constanter renuerit Ordinationem illicitam consummare, sed Martini consensum expectaverit.

[3] Baronius existimans obiisse Eugenium die II Iunii anno DCLU, & credens quod non nisi post Martini mortem, [Baronii calculus.] priori anno obitam ex ejus sententia, potuerit sedisse legitime, accedente Cleri consensu; affirmat eum menses dumtaxat III, dies XXIII Romanæ Ecclesiæ Pontificem præfuisse. Ego post Sedis annos II, menses UIII, acceptos ex Anastasio, dies XXU scripsi pro XXIIII: quia sic commodius sequuntur cetera, extremum diem computanda quem alii videntur neglexisse.

LXXVIII S. VITALIANUS.

Ab an. 657 ad 671, an. 14, men. 5, diem 1.

Vitalianvs, natione Signiensis Provinciæ Campaniæ, de patre Anastasio, electus ante II Junii, DCLUII, tempore Constantis Imperatoris, ordinatus XXX Julii in Dominica, sedit annos XIU, menses U, dies I, obiit anno DCLXXI, XXX Decembris: sepultus ad S. Petrum XXUII Januarii quo colitur: & cessavit Episcopatus menses II, dies XIII.

Paßim quidem Catalogi præter annos XIIII, menses UI, nullos dies numerant qui ad finem Ianuarii mortem Vitaliani differrent. [Tempus sedis.] Sed errorem ex eo obrepsisse existimo, quod initio scriptum fuerit m u, d. I, extritoque d fuerint conjunctæ litteræ u & i, factumque sit UI.

[2] Baronius Pontificatum Vitaliani exorsus anno DCLU, ultima Augusti & obiisse credens XXUI Ianuarii anni DCLXIX; definit eidem annos XIU, men. U, [Bar. a 655 ad 669, an. 14, men. 4, dies 26.] minus dieb. IU.

LXXIX ADEODATVS.

Ab an. 672 ad 677, an. 5, men. 2. dies 5.

Adeodatvs, natione Romanus, ex monachis, de patre Jobiniano, electus ante XXUII Januarii, DCLXXII, imperante Constantino Pogonato, & ordinatus XIU Martii in Dominica, sedit annos U, menses II, dies U, obiit anno DCLXXUII, XUIII Maji, sepultus ad S. Petrum XXUI Junii: & cessavit Episcopatus menses IU, dies XU.

Omnia quidem Anastasii exemplaria, & Auctores Anastasium secuti, Adeodati Pontificatui annos dumtaxat quatuor aßignant: [Anni quatuor apud Anastasiū,] hoc autem credibile est fecisse Anastasium, quia sic reperit in Catalogo veteri, quem supra dedimus descriptum, annis circiter LXXX post mortem Adeodati. Oportet tamen, ut vel hic, vel in alterutro duorum subsequentium Pontificum, annis notandis irrepserit error, dum constat Dono solum sesquiannum, Agathoni biennium & semis dari; & hunc tamen vixisse fere usque ad finem anni DCLXXXI. Hoc animadvertens Baronius, qui in Martini morte & Eugenii succeßione annos duos perdiderat: non dubitavit Adeodato annos UII & Agathoni nihilominus adhuc unum dare: quem quoad Adeodatum secutus etiam ipse aliquando sum in commentario antehac a me scripto ad usum nostri P. Cornelii Hazart, vernacula Belgarum lingua vulgaturi primam partem Triumphi Pontificii.

[2] Movebat me, quod Eugenium statim a captivitate Martini per vim ordinatum credens cum Baronio, consequenter crederem Eugenium Martino supervixisse anno non multum plus quam medio. [non ad septem,] Sic autem motum me facile in Baronianam correctionem inclinavit auctoritas Anastasii ab eo allegata, cujus vadem videbatur præstare Sigebertum in chronico. Sed rem propius inspiciens, & percurrens tot undique conquisita Anastasiana exemplaria, ad quæ exacta est ultima editio Regia; ac neque in veteribus editionibus, neque in ulla variantium editionis istius novißimæ lectionum, numerum annorum UII reperiens: considerans autem quod Sigebertus, Pontificum sibi succedentium nomina referendo, non addat quanto quisque sederit tempore: sed in margine tam hic quam alibi dumtaxat habeat notatos temere annos Christi (juxta quos tum alia multa circa Pontifices varios turbantur, tum Vitalianus solum sedisset annos decem) non magni faciendum credo, quod videatur Pontificatum Adeodati extendere ad septennium.

[3] Nobis satis est quinquennium Adeodato dari, ea lege, [sed ad quinque extendendi.] ut si decessorum ejus alteri poßit annus unus addi, supra numerum annorum qui eisdem in ipsomet Anastasio assignantur, Vitaliano scilicet tredecim & duo Eugenio, posset Adeodatus annis IIII manere contentus; & tunc ordinatus hic fuisset anno DCLXXIII, VIII Martii, Dominica III Quadragesimæ, obiissetque XUII Maji, & cessavisset Episcopatus menses IIII, dies XUII. Interim ut, jam dixi, apparet neceßitas evidens hoc circiter tempore addendi annum saltem unum per conjecturam, quod alias haud libenter sic facio; ut salva habeatur reliqua ex Catalogis & Anastasio profluens Chronologia.

[4] Extat inter Concilia Galliæ, a nostro Iacobo Sirmundo edita, tom. 1 pag. 507 Rescriptum Pontificale, [Adeodati pro Turonensi S. Martini monasterio,] quo dilectissimis Fratribus, universis Episcopis in Galliæ partibus, Adeodatus declarat, quod, licet mos atque traditio S. R. Ecclesiæ plus non suppetat a regimine Episcopalis providentiæ religiosa loca secernere; exemptionem tamen quam Ægericus, religiosus Presbyter & Abbas monasterii S. Martini Turonensis, pro eodem suo monasterio petiit, concedendam duxerit, postquam Crotberti Turonensis Ecclesiæ Præsulis libertatem, hoc est liberam dispensandi licentiam scripto concessam comperit, … & aliorum, per Gallicanam provinciam constitutorum Antistitum, ad id consensum præbentium, subscriptiones supter annexas inspexit. Hujus Rescripti partem dumtaxat legens apud Baronium, nec satis certus adeo antiquas esse monasteriorum exemptiones a visitatione Episcopali &c, quam hic indicatur, cum dicitur, id plus non suppetere, hoc est, in usu amplius non esse; & in eodem fragmento identidem inveniens titulum Religiosi Abbatis; opinatus sum, eum titulo Abbatis Secularis opponi, [Privilegiū sincerum.] atque adeo figmentum aliquod recentius istud esse, ad ea tempora referibile, quibus res monastica Abbatibus non monachis commendari cœpit. Verum eo nunc integre viso, animadverto, Religiosum hic non aliter dici, ac nunc diceremus Reverendum: & apud Mabillonum de re diplomatica lib. 1 cap. 4 dubitationem omnem de exemptionum vetustate pluribus exemplis dissolutam inveniens, eidem Turonensi monasterio libenter gratulor tam vetustum Privilegium, & quidquid in contrarium definivisse videor in Propylæo Aprilis num. 127 cupio retractatum; non solitus cuiquam rationabili objectioni negare justitiam, quam sinceritas atque veracitas postulant ab eo, qui seposito alio quocumque respectu solam veritatem sectari profitetur, etiam contra qualemcumque suam priorem sententiam; sicut sæpenumero non solum professus sum, sed reipsa feci, ac porro faciam, animo æque discere ad docere parato.

[5] Quod in editis Anastasii exemplaribus post hunc Pontificatum additur, nec invenitur in Mss. A tempore ordinationis Gregorii, id est a XIII Septembris anni DXC, usque huc, id est usque ad sepulturam Adeodati, sunt anni XCU menses U, dies XIU; ab imperita prorsus manu est: [Anni ab ordinatione S. Gregorii usque huc erronee subducti.] cum ultra aliorum terminos progreßi cum hoc Pontifice (quem Baronius anno DCLXIX subrogatum Vitaliano IX Aprilis, facit sedisse annos UII, menses II, dies XXUI, ut perveniat ad XXUI Iunii anni DCLXXUI quando mortuum credit) non tamen plus inveniamus, quam annos LXXXUI, menses IX, dies XIIII.

LXXX DONVS.

Ab an. 677 ad 679, an. 1, m. 5, dies 10.
Baron. ab an. 676, ad 678.

Donvs, natione Romanus, ex patre Mauritio, electus ante XXUI Junii, DCLXXUII imperante Constantino Pogonato, ordinatus IIII Octobris die Dominica; sedit annū I, menses U, dies X; obiit DCLXXIX, XIII Martii; sepultus ad B. Petrum XI Aprilis: & cessavit Episcopatus menses II, dies XU.

Hic dum electus esset, inquit Anastasius, necdum scilicet ordinatus, apparuit stella a parte orientis, [Stella prodigiosa tempore Interpontificii prægressi.] a galli cantu usque mane per menses tres: cujus radii cælum penetrabant: in cujus surgentis visione omnes provinciæ & gentes mirabantur: quæ post in semetipsam reversa disparuit: pro quo & maxima mors a parte Orientis subsecuta est. Convenit hujus stellæ ortus in tempus Interpontificii quod signavimus a XUIII Maji ad III Octobris.

[2] Sed difficultas est, quomodo mors Doni conveniat in annum DCLXXIX, quandoquidem Divalis sacra, initio Concilii VI Oecumenici posita, directa ad Donum sanctissimum Papam senioris Romæ, contradita vero Agathoni Papæ sanctissimo ac beatissimo ejusdem antiquæ Romæ, [Divalis ad Donū scripta, & Agathoni tradita;] eo quod idem Donus de præsenti vita decessisset; scribatur data pridie Idus Augusti Constantinopoli indictione UI, id est anno DCLXXUIII. Movit ea res Baronium, movit & me quondam, ut cum eo ad unum annum anticiparem prædictam succeßionem, quamvis in nomine mensis appareret vitium: quocumque enim die anni mors statuatur, præcesserit tamen Idus Augusti mensibus ut minimum IU, per quos eam ignoratam fuisse Constantinopoli tam est impoßibile; quam incredibile quod Agatho, absque jußione & scitu Exarchi Imperialis, fuerit ordinatus.

[3] Ast nunc animadverto Appendicem istam, data &c. subjunctam inscriptioni, nec haberi in Græco, nec in veteri Latina versione, juxta editionem Parisinam anni MDXXIU, sumptam ex Codice Bellovacensi, cui ad calcem Concilii prædicti additur: Scriptus est hic codex temporibus Domini Sergii, sanctissimi ac beatissimi Papæ, [olim Data caruit, quæ postea inepte adjuncta chronologiā turbavit.] & in Patriarchio sanctæ Ecclesiæ Romanæ reconditus. Quod igitur nec in Græco nec in vetusta Latina versione legitur, quomodo postea accesserit, nescio; neque videtur mereri fidem, & veluti ineptum glossema alicujus scioli a margine transiisse ad textum credi potest. Mihi certe jam amplius non obest, quo minus Divalem istam censeam scriptam esse anno DCLXXIX Indictione UII, in confinio Februarii Martiique, & perlatam in urbem post Doni mortem, electoque mox Successori traditam. Qui statim atque ordinatus est, directis in omnes Occidentis sibi subjecti provincias litteris, super negotio fidei, quod tractandum proponebatur, jußit celebrari Synodos Provinciales, earumque sententias perscribi in urbem; ubi etiam ipse iisdem acceptis habiturus esset, quam cito licuisset, Synodum Episcoporū Italicorū, prout anno sequenti fecisse docebimus.

LXXXI S. AGATHO.

Ab an. 679 ad 681, an. 2, m. 6, dies 3.

Agatho, natione Siculus, ex Monachis, electus ante XI Aprilis anno DCLXXIX, & ordinatus die XXIX Maji, in Dominica, imperante Constantino Pogonato; sedit annos II, menses UI, dies III; obiit anno DCLXXXI, die I Decembris, sepultus ad S. Petrum X Januarii feria UI sequentis anni, quo die colitur. Venerantur eum Græci cum titulo Thaumaturgi XX Februarii: cessavit autem Episcopatus menses X, dies UII.

Baronius, initio Agathonis ad annū DCLXXUIII relato, [Cur ea mors in an. 682, dilata ab aliis?] nullum certum statuens mensem aut diem, nullum quoque certum tempus durationis Pontificatus ejus definit. Mortuum autem illum credens X Ianuarii, idque videns non posse quadrare in annum DCLXXXI, quo toto usque ad Septembrem duravit Synodus Oecumenica VI, Agathone vivente terminata, cogitur hujus mortem differre usque in annum DCLXXXII; adeo ut secundam ipsum sederit Agatho, præter annos III, menses ut minimum IU: & deinde vacaverit Sedes usque ad XU Augusti anni DCLXXXIII; de qua succeßione infra. Nunc quod Agathonem spectat, id agamus: prius tamen notari velim, ex longioribus post Agathonis & Leonis obitus Interpontificiis, haud vane colligi, quod Constantinus Imperator, haud paulo ad rem attentior quam Decessores sui, Exarchis ademerit ad seque retraxerit potestatem Electos Romæ Pontifices confirmandi; quam tamen ante mortem iterum remisit, in infra dicetur in Benedicto II.

DISSERTATIO XV.
De Pontificatu Agathonis, & Synodo œcumenica VI sub eo celebrata, fraudulenterque relato inter damnatos nomine Honorii Papæ.

Hvjus Pontificatus anno primo adhuc currente, Christi vero DCLXXX, celebrata videtur Romæ CXXU Episcoporum Italicorum Synodus, [Post Synodum Romæ celebratam principio anni 680,] pro negotio Legationis Constantinopolim dirigendæ: cujus post Doni mortem, ad quem Divalis Epistola fuerat directa, integro fere anno tardantis, justa proponitur excusatio, quod numerosa nostrorum Occidentalium multitudo usque ad Oceani regiones extenditur… dum in medio gentium tam Longobardorum quam Sclavorum, nec non Francorum, Gallorum, & Gotthorum atque Britannorum plurimi esse noscuntur: quorum sententias synodaliter audiendas expectare oportuit, ut a generalitate totius Concilii nostra Occidentalium suggestio fieret; ne si tantum pars quod agebatur cognosceret, partem lateret; uti scribit Romana Synodus. Et his similia indicans Pontifex in Epistola sua, ad alias tam diuturnæ protelationis causas, adjicit corporales ægritudines suas, in quibus vivere nec libet nec licet assiduis ægrimoniis laborantem; quibus omnibus factum sit, quod non parvus temporum cursus elapsus est, priusquam Imperiali mandato fieri posset satis: nec enim parvus temporum cursus, in tam optati executione præcepti, videri debet annus circiter integer, qui a scripta Constantinopoli Divali usque at Legatorum appulsum videbatur elapsurus.

[2] Opportune autem electos a Synodo & Pontifice Legatos, & congruis utrimque litteris instructos, hortatus est Agatho ad piissimæ Tranquillitatis vestigia properare; quia ineunte mox æstate, ipsa jam nominata Indictione UIII, [& ante exortam pestē profecti Legati,] ut scribit Anastasius, mense Junii die XUIII non XXVIII (quod librariorū incuria irrepsisse monet Calvisius) luna eclipsim passa est, & mortalitas major atque gravissima subsecuta mense suprascripo, Julio, Augusto & Septembri in urbe Roma. Sed hæc dum intus forisque grassatur, jam pridem Constantinopoli versabantur Legati, eadem Indictione UIII, die X Martii, illuc appulsi. Siquidem proxime subsequens Dominica, qua eos Imperator in Blachernas solennißima pompa deduxit, [appulerant Constantinopolim 10 Martii,] fuit dies XUIII mensis teste Anastasio: id autem, toto tempore Synodi inchoationem prægresso, non contigit nisi mense Martio. Erravit igitur Anastasius, quando adventum Legatorum adscripsit diei X Novembris Indictionis Nonæ, quo mense & Indictione satis constat, die istius mensis UII, celebratam primam Synodi Actionem, iisdem Legatis præsidentibus.

[3] Nihilo tamen minus erravit, quisquis alteri Imperatoris prænominati Divali, post Legatorum adventum datæ ad Georgium Archiepiscopum Constantinopolitanum, imperando ei ut congreget omnes, [quo mox convocata Synodus,] qui ad ejus sanctissimam Sedem pertinent, sanctissimos Metropolitas & Episcopos, ad Regiam urbem: erravit, inquam, quisquis Divali isti, præter quam in Græco veterique Latina editione habetur, adjecit hæc verba: Data quarto Idus Septembris Constantinopoli, imperante Domino piissimo perpetuo Augusto Constantino Imperatore, anno XXUIII & post Consulatum ejus XII. Cum enim Synodus cœpta sit, Imperantibus a Deo coronatis serenissimis Dominis Flaviis, Constantino quidem piissimo & a Deo decreto magno Principe, perpetuo Augusto Imperatore, anno XXUII, & post Consulatum ejus a Deo instructæ mansuetudinis anno XIII, [per litteras, non in Septembri,] Heraclio vero & Tiberio a Deo conservandis ejus fratribus anno XXII, die UII Mensis Novembris, Indict. IX; & hac ratione consequenter notentur omnes Synodi Actiones; necesse est, ei qui Divali prædictæ addidit datam, errorem obrepsisse, in componendis annis Imperii & post Consulatum.

[4] Deinde ex tam male conjunctis characteribus male infertur annus Datæ Divalis, ab anno DCLXXX diversus; ut propterea dicantur anno uno citius Constantinopolim appulisse Legati. Denique si hi jam appulerant a Martio mense præfati anni; incongrue differtur indictio Concilii ad menses fere UI; meritoque creditur indictum illud esse mense Aprili; ut qui undique erant conventuri, [sed Aprili datas,] menses saltem UII haberent ad disponenda in suis Ecclesiis omnia, longiori absentiæ necessaria. Cœptæ enim Actiones UII Novembris Indictionis IX, uti dixi, continuatæ sunt usque XUII Septembris Indictionis X: [duravit a 7 Novembris ad 17 Septembris alterius,] universim autem numerantur Actiones XUIII, quæ admodum perturbate attinguntur ab Anastasio: quod satis est hic indicasse, cum verus earum ordo certius ex ipsis Concilii Actis habeatur.

[5] Solum noto, quod toto Concilii tam diuturni tempore nihil mutetur in conjunctione tot ærarum; primam autem & secundam earum esse Imperii, per Constantem patrem Constantino primogenito sub annum DCLIU, & quinquennio post duobus aliis filiis communicati; tertiam vero sumi post Consulatum perpetuum, depositum patre moriente, XU Iulii anno DCLXUIII: adeo ut videatur Imperator, commodi majoris causa, ad unam communem epocham, mensi Octobri affixam, revocasse omnes illas æras, ne multiplicitas pareret confusionem in Actis publicis. Cur autem Octobrim elegerit, non alia mihi occurrit causa, quam quod eo mense cœperint ex decreto paterno Imperii ejus anni scribi omißis annis Consulatus. Versio quidem Latina, Actione IX die UIII Martii, incipit notare annum Constantini XXUIII, & sic deinceps prosequitur: sed nihil in Imperio fratrum, [Indictione 9 & 10 inchoata.] nihil in anno Post Consulatum notando mutans, suspectam nobis reddit diligentiam interpretis, in sola prima æra differentiam facientis, ne non satis certo fundamento id fecerit; cum annus post Consulatum similiter videatur mutari debuisse in Actione XUI, quæ fuit die X Augusti celebrata. Sed factū bene, quod cum distinctior notitia trium istarum Ærarū non suppetat, accurate fuerit a transcribentibus tam Græce quam Latine observata mutatio Indictionis IX in X, Actione XUII, die XI Septembris: quo fit ut prioribus illis non egeamus.

[6] Finita Synodo, & plerisque Episcoporum ad sua digreßis, qui superfuerunt quinquaginta quinque Patres, velut totam Synodum adhuc repræsentantes, cum Georgio Patriarcha Constantinopolitano dictarunt Synodicam ad Agathonem epistolam, [Deinde scribitur epistola ad Agathonem;] quæ tamen in veteri Latino codice, cujus supra meminimus, non reperitur: ac verosimiliter missa Romam non est: quia priusquam expediri possent Legati ad reditum, nuntiata Constantinopoli fuit mors Agathonis, die I Decembris Romæ obita: cui testimonium novum sancitæ per Oecumenicam Synodum fidei additur ab Epitaphio, quod in Appendice antiqu. Inscriptionum pag. 1266, nu. 3 tale legitur:

Pontificalis apex virtutum pondere fultus
      Ut jubar irradiat, personat ut tonitru. [paulo post mortuum, & ab unione confecta laudatum,]
Quæ mox hic peragit doctrinæ fomes & auctor,
      Format enim gestis, quæ docet eloquiis.
Dum simul æquiparet virtus & culmen honoris,
      Officium decorat moribus, arte gerit.
Præditus his meritis Antistes summus Agatho,
      Sedis Apostolicæ fœdera firma tenet.
En pietas, en prisca fides: Insignia patrum
      Intemerata manent nisibus, Alme, tuis.
Quis vero numeret morum documenta tuorum,
      Formula virtutum cum tua vita foret?

[7] Præter eam quæ fuerat ad Agathonem scripta Epistola quæque Constantinopoli remansit, compositum eodem tempore est Edictum fidei, [scribitur etiam edictū fidei cum epistola ad Synodum Rom.] Christo dilecto populo omni habitanti in Occiduis partibus, una cum exemplari divinæ Jussionis Domini Constantini, directæ ad Synodum Apostolicæ Sedis antiquæ Romæ cui sua manu subscripsit Imperator, Legimus: sed quod additur Data X Kalendas Januarias Constantinopoli Imperiali Domo, piissimo perpetuo Augusto Constantino anno XXIX … Indict. X, deest in Græco: ab interprete vero additum videtur, & a transcribente vitiatum. Indictio enim X a Septembri anni DCLXXXI inchoata male componitur cum anno Imperii XXIX, [ex quibus prior suppressa propter mortem Agathonis.] qui solum debuisset scribi XXUIII. Plane enim existimo scriptam esse hanc Iußionem eodem tempore, quo scripta Epistola ad Agathonem; ut quemadmodum Legati non solum a Pontifice, sed etiam a Romana Synodo attulerant litteras distinctas; sic ad utrosque distinctas referrent: prout factum fuisset, nisi nuntiata mors Agathonis eas quæ ad ipsum erant suasisset supprimere, commutandas cum aliis ad Successorem dandis, quamprimum ille ordinatus esset: qua de re mox infra.

[8] Quod autem ad Electionem Successoris pertinet, eam credibile est non fuisse dilatum; sed tertio mox die post temporariam Agathonis in Laterano depositionem (quemadmodum universim faciendum Bonifacius III decreverat) convenisse Clerum, [Pro eo electi mox Leonis Ordinatio,] & electo Leone, suum de eadem Electione Decretum misisse Constantinopolim: quod eo potuit appulisse mense Ianuarii. Id cur statim approbatum non sit, nullam antiqui scriptores rationem indicant: verosimillima tamen est Baronii conjectura, suggestum Imperatori fuisse, ut non prius Electum Romanum confirmaret, quam Romana Ecclesia, cujus exemplum totus Occidens secuturus esset, Synodum VI approbasset. Dum autem colliguntur Acta & transcribuntur, alia quædam videtur injecta remora, quidquid pro unione Ecclesiarum factum erat, subversura, nisi epiikia tandem usus Leo cum suis, de summo jure potius cedendum aliquid censuisset, [diu dilata] quam rigide contranitendum pro re, fidei integritatem non concernente: quemadmodum in causa trium Capitulorum simili epiikia usam Ecclesiam Romanam in confesso est. Res a nemine testata, sed ex post factis colligenda, ideoq; variis variorum sententiis agitata, mihi videtur sic se habuisse.

[9] Silentium de una aut duplici Christi voluntate tenendum edixerat Papa Honorius, [propter quæstionem de Honorio motam,] & cum Sergio Constantinopolitano Patriarcha Monothelita communicarat per litteras; in quorum utroque quam fuerit excusabilis, Baronius explicat, neque Catholicus quisquam est bonus qui dubitet, quin extra culpam eum fuisse crediderint sui successores. Mala tamen in Oriente opinio de eo invalescebat, ubi Monothelitæ ipsius se nomine, quamvis falso, tutabantur: adeo ut Patriarchæ Theodorus Constantinopolitanus & Macarius Patriarcha Antiochenus, eorum hoc tempore Coryphæi, Constantino Imperatori, pro unione satagenti, multam instantiam fecerint, ut ejiceretur Vitalianus Beatissimus de diptychis (qui scilicet Monothelismo palam adversari cœperat) asserentes Honorium memorari in illis: [quem sibi vendicarant Monotholitæ.] se autem non acquiscere ut memorentur qui postmodum fuerunt Patriarchæ in sancta Romana Ecclesia, donec conquisitio & satisfactio fiat verborum, de quibus contenditur inter utrasque Sedes, uti Constantinus scribens ad Agathonem exponit; certus interim utrosque habere pro Orthodoxis, nec Vitalianum expungendum concedere, donec quæstio controversa de fide fuerit definita, ad quod submitti Legatos petit.

[10] Ad hæc prudenter Agatho cum Romana Synodo, Legatos quidem misit, [Nam licet ea mota non sit in Synodo,] tractaturos de fide, juxta instructionem iis datam; de Honorio autem & Vitaliano clam fortasse monuit tenendum silentium; palam autem satis innuit, de alterutro nihil male sentiendum, cum in Epistola ad Imperatores data exponens Romanæ Ecclesiæ fidem, concludat, quod hæc est vera fidei regula, quam in prosperis & in adversis tenuit ac defendit Apostolica Christi Ecclesia: quæ per Dei omnipotentis gratiam a tramite Apostolicæ traditionis numquam errasse probatur, nec hæreticis novitatibus depravata succubuit: sed ut ab exordio fidei Christianæ percepit ab auctoribus suis, Apostolorum Christi principibus, illibata fide tenus permanet, secundum ipsius Domini Salvatoris divinam pollicitationem.

[11] [postea tamen Honorii nomen fraudulenter insertum fuit,] Cum tali instructione talibusque litteris Constantinopolim advenientes Legatos, ad communionem recipere noluit Patriarcha Theodorus, ideoque dejectus de Sede sua est; & pro eo constitutus Georgius. Sub hoc Synodus rite ac quiete celebrata, probata Agathonis fides & epistola, Monothelitarum hæresis cum suis auctoribus & propugnatoribus nominatim damnata, & ceteræ Actiones continuatæ sunt, sine ulla Honorii aut Vitaliani mentione, ac sic fortaßis etiam terminatæ. Nam quod inter Anathematismos finales Actionis XUII nunc legatur, Honorio hæretico anathema, & Actione XUIII in Sermone Prosphonetico, dicatur Concilium, una cum aliis superfluarum vocum adinventoribus, ab ecclesiasticis septis procul abjicere & anathemati merito subjicere Honorium, qui fuit Romæ Præsul, utpote qui eos in his secutus est; id postea mala fide locis iis intrusum fuisse eo minus dubitari potest, quo certius constat Romanos Legatos Actionibus istis omnibus & singulis subscripsisse: qui sane nen permisissent indicta vel indiscussa causa, Honorium hæreticis admisceri.

[12] Fraudis Honorio injuriosæ, auctorem, credibile est eumdem illum fuisse, [auctore Theodoro ex Patriarcha:] qui antea solum illum ex hujus seculi Pontificibus probabat, Theodorum. Hic scilicet damnatos Monothelitas videns, reditumq; in Sedem simulata pœnitentia captans, Imperatori suggeßit, ferendum non esse, ut tot Constantinopolitanis Patriarchis damnatis. Honorio parceretur: ita scilicet probare voluit quam serio hæresim dimisisset, ejus damnationem solicitando, quem antea tantis efferebat laudibus; revera autem in Romanam Ecclesiam regestum volens dedecus, quod per ejus Legatos sibi suisque olim complicibus impactum dolebat.

[13] Cum igitur describenda essent Acta, non potuit quidē Honorii damnationem ita eis inserere quemadmodum de ceteris ea istic habebatur, [qui deinde effecit ut in epistola Synodica & Edicto Imperiali,] quorum causa fuerat ventilata:in collectione tamen nominum execratorum, facile potuit Honorii nomen inserendum suggerere: idemq; facere in Synodica ad Agathonem, inter Sergium & Cyrum collocando Honorium. Et hæc quidem clam facta Legatos latere potuerunt: sed non potuit latere Edictum Imperiale, dum ibi quoque inter damnatos Græci scripserunt Honorium, qui fuit antiquæ Romæ Papa, horum hæreseos in omnibus fautorem, concursorem, atque confirmatorem. Ea namque verba sic edita & publicata esse, [sic etiam scriberetur:] in Actisque Romam transmißis descripta, dubitari non sinit vetus ille Bellovacensis codex, qui vel ipse Sergii Papæ tempore descriptus fuit vel ex illo transcriptus, absque Epistola quæ Constantinopoli mansit inscripta Agathoni; & altera, quæ diu post allata est inscripta Leoni.

[14] De his autem moniti Romani per suos Legatos, non mirum si cunctati fuerint recipere Synodum: [quod recipere cunctati Romani,] sed hoc mirum ac mirißimum, quod nullum uspiam extet indicium aliud justi ex hac causa doloris, quam dilata Leonis Ordinatio, non tantum usque ad mensem Iulium & reditum Legatorum (quorum unus ex parte Synodi Romanæ erat Ioannes Episcopus Portuensis, de jure ad ordinandum Pontificem requisitus) sed etiam usque ad anni ejusdem Octobrim (Baronius diceret, Usq; ad Augustum sequentis anni) intra quod tempus apparet ultro citroque agi adhuc semel aut bis potuisse, pro confirmatione expedienda Hæc vero si aliter impetrari non potuit, quam dißimulando tandem injuriam Romanæ Ecclesiæ in Honorio factam; ne illa deterior longe fuit servitus, a Constantino, pio alias Imperatore, imposita, quam qua secundum postulationem Agathonis ab eodē relevata est, pecuniaria scilicet quantitas, quȩ solita erat dari pro Ordinatione Pontificis facienda.

[15] Præ amore tamen ecclesiasticæ pacis etiam illam servitutem toleratam fuisse, non tantum suadet ipsa Actorum sic corruptorum facta in Latinum traductio promulgatioq; (nullo ad Honorii excusationem addito verbo) ipsiusque Leonis Pontificale rescriptum, [tandem pacis causa dissimularunt,] quo post Sergium, Pyrrhum, Paulum, Petrum, Constantinopolitanæ Ecclesiæ subsessores magis quam Præsules, etiam anathematizat & abominatur Honorium, qui Apostolicam Ecclesiam, non Apostolicæ traditionis doctrina lustravit, sed profana proditione immaculatam fidem subvertere conatus est. Quomodo autem conatus? An falsa docendo? Absit: sed ut summum vera non fortiter sustinendo, neque summo quo poterat rigore utendo. Culpa hæc erat mere personalis: [velut ad fidem non spectans.] quæ sicut non potuit Sedem Apostolicam maculare; ita quia eam sic exaggerabant Orientales, ut absque ejus castigatione non videretur unio ulla successura, dici potest non injuste damnata, pro eo statu rerum, qui tunc erat cum judicati Monothelitæ sunt; licet pro eo tempore, quo vivebat Honorius, reprehensione careret. Si aliam quis inveniat viam, qua neque Latina versio prima, sic edita, neq; Leonis rescriptū sic de Honorio locutum doceatur, eam tanto libentius sequar, quanto studiosius exquisivi.

LXXXII S. LEO II.

[Prologus]

Ab an. 682 ad 648, an. 1, m. 7, dies 5.

Leo, natione Siculus, ex parte Paulo, electus ante X Januarii anno DCLXXXII, sub Imperio Constantini Pogonati, XIX Octobris in Dominica ordinatus; sedit annum I, menses UII, dies U; obiit XXIII Maji anni DCLXXXIU, sepultus ad S. Petrum XXUIII Junii, quando colitur: cessavit Episcopatus menses XI, dies XX.

Anastasiani codices omnes, contra quam nos, notant post mortem Agathonis Interpontificii annū I, menses UII, dies U; Leonis vero Pontificatui adscribunt solum menses X, [Conversis Interpontificii & Pontificii spatiis,] dies XUII; eaque ratione in tota Pontificum Romanorum serie vix quidquam, in priscis recentisque memoriæ scriptoribus, occurrit intricatius, initio, gestis, atque obitu Leonis Papæ II, uti in novißima Conciliorum editione, post hujus Leonis vitam, animadvertit eruditißimus noster Philippus Labbe: a quo præmonstratam viam, sed non usquequaque complanatam inveniens (neque enim huic scriptori contigit observare diem Obitus a die notatæ Sepulturæ diversum) deprehendo, quod simplici duarum chronotaxeon istarum conversione, omnia liquida fiant & expedita.

[2] Nam primo Divalis ad Leonem, missa (ut habetur Græco-latina in fine Actionis Synodicæ XUIII) mensis Decembris XIII, [Leo, vere jam Papa; acceperit Divalem Iustiniani,] Indictione XI (sic enim legendum, non X; ἐνδεκάτῃ non δεκάτῃ adeoque anno DCLXXXII exeunte, missa fuerit Leoni, jam vere (uti habet titulus) sanctissimo & Beatissimo Archiepiscopo veteris & clarissimæ urbis Romæ & Oecumenico Papæ: quod factum esse non potuisset, si vacasset Sedes post mortem Agathonis mensibus XIX. Secundo, sic vere hujus Papæ Leonis temporibus, die, XUI mensis Aprilis (uti scribit Anastasius & probant Astrologi Calvisius aliique) Indictione eadem XI, sed jam Christi anno DCLXXXIII, Luna eclipsim pertulit, post Cœnam Domini, quæ in prædictam diem tunc occurrit, & nocte pene tota in sanguineo vultu laboravit, [sub eoque fuerit grandis eclipsis a Theophane asserta.] nec nisi post Galli cantum cœpit paulatim dilimpidari, & in suum reverti aspectum. Hæc autem eclipsis similiter excluderetur a Pontificatu Leonis, si hic solum fuisset ordinatus in æstate anni jam dicti: ipsa autem circumstantia diei XUI Aprilis, cum Cœna Domini concurrentis, probant evidenter alium hic annum intelligi non posse, & Astrologicæ rationes idem confirmant.

[3] Vix dicere possum quantum hæ duæ difficultates, posito XIX mensium Interpontificio, prorsus ineluctabiles, me torserint, priusquam de Interpontificii & Pontificii spatiis commutandis incidisset cogitatio. Baronius, Leonem anno DCLXXXIII, XU Augusti ordinatum decernens, anno sequenti XXUIII Iunii obiisse concludit: quæ sententia, quibus laboret difficultatibus, quibus nostra nitatur fundamentis, & qua via salvari hæc, istas explicari posse credamus, nihil magnopere in chronologia variando, docebit sequens Pontificatus.

[4] Piæ memoriæ Lucas Holstenius, Bibliothecæ Vaticanæ Custos, cui anno MDCLX oculos religiose clausimus, extrema Catholici Sacerdotis erga morientem officia implente P. Godefrido Henschenio, inter cetera quæ in nostrum adventum paraverat operi instruendo subsidia, ex variis Mss. desumpta, tradidit etiam nobis Sermonem, quem ab hoc sancto Pontifice habitum die suæ Coronationis existimabat, ob causas infra explicandas; quique, si recte expendatur non parum ad hujus temporis historiā facere poßit. Quare eum, in nova Patrum Bibliotheca (quo alias spectaret potius) non inveniendum, hic dandum putamus: præmittendam tamen, quam huc quoque spectare opinamur, Relationem de ejusdem concordi Electione, quam inter antiquas Formulas Mss. idem Holstenius ajebat reperiri; viderique directam ad Constantinum Imperatorem ejusque conregnantes fratres Tiberium atque Heraclium, quorum nominibus omnes Synodi sextæ Actiones prænotantur. Cui viri eruditißimi judicio inhærentes, pro litteris Ill. Ill. scriptis in formula, ut aliis ea posset applicari, substituam nomina Agathonis & Leonis.

RELATIO DE ELECTIONE AD PRINCIPES.

Cum non sine divinæ misericordiæ nutu sit, ita post mortem summi Pontificis, in unius electionem omnium vota concurrere & convenire consensum, ut nullus penitus inveniretur qui discors posset existere: necessarium est ut serenissimis ac piissimis Dominis petitionis unitæ famulanter debeamus preces effundere, quos certum est & de subjectorum suorum gaudere concordia, [Indicatur concors omnium electio,] & clementer unitati postulata concedere. Obeunte itaq; beatissimæ recordationis Papa nostro [Agathone], in electionem [Leonis], venerabilis Apostolicæ Sedis Archidiaconi, omnium Deo volente declinavit assensus: propterea quod ita ab ineunte ætate sanctæ idem Ecclesiæ militavit, atque sic se in omnibus solerter exhibuit, ut Ecclesiastico regimini non immerito, divina suffragante gratia, sit præponendus, Prȩsertim cū talis olim fuerit instituti, ut etiam prædicti beatissimi [Agathonis] Pontificis assidua conversatione sua, ad tantorū meritorū insignia, [propter eximias Electi dotes,] quibus idem sanctȩ recordationis Antistes fuisse cognoscitur adornatus, fecerit Christo adjuvante profectū, ut verbis suis desiderantes ad superna gaudia animos semper accēderit; & quidquid boni in illo amisimus, in hoc nos invenire indubitabiliter cōfidamus. Ideoq; lacrymabiliter cuncti famuli supplicamus, ut Dominorum pietas servorum suorum obsecrationes dignanter exaudiat; & concessa pietatis suæ jussione, [& jussio ejus ordinandi petitur.] petentium desideria, pro mercede Imperii sui, ad effectum de Ordinatione ipsius præcipiat pervenire: quatenus per sacros Clementiæ suæ apices sub Pastore eodem constituti, pro vita Imperioque serenissimorum Dominorum nostrorum, omnipotentem Dominum & beatorum Apostolorum Principem, cujus Ecclesiæ dignum ordinari Gubernatorem conceditis, jugiter exoremus.

[2] Qui hæc in Formularium a se collectum transcripsit sub titulo, Relationis de Electione ad Principem, ut ei consequenter aptaret contextus, initio ac fine numerum pluralem in singularem mutaverat; initio quidem scribens, serenissimo & piissimo Domino … quem certum est; sub finem vero, ordinari Gubernatorem concedis; sed in medio bis relinquens Dominorum suorum, satis indicat omnia originaliter in plurali scripta extitisse. Fuisse quidem Leonem hunc, Archidiaconum, ut præfertur, nec asserit nec negat Anastasius; uti nec concordem omnium in ejus Electione consensum: [Vnde præsumatur is fuisse Leo?] sed prius præsumere suadet frequentior usus, quem supra indicavi, quando contrarium non habetur; posterius, eximia Leonis virtus. Quamquam autem subsequens ejus in sua Ordinatione Sermo, indicet discordias minime leves eamdem prægressas, gratis eas quis traxerit ad ipsam Electionem, in easque refuderit causam diuturnioris Interpontificii: cum aliæ longe verosimiliores & hujus & illarum causæ peti poßint ex Honorii damnatione, post factam Electionem nuntiata; siquidem ad Electionem processum ex more fuerit, tertio post mortem Agathonis die. Putanti tamen pro hoc tempore invenisse se alium, quem præmissa Relatio potius spectet, nolim pro conjectura cujuscumque pertinacius obluctari: de sequenti vero Sermone fidentius consenserim asserenti, eum Leonis omnino esse.

SERMO IN DIE ORDINATIONIS.

[1] Hodiernæ diei festi jucunditas invitat nos, dilectissimi, vestram in Christo fraternam humili voce exhortari concordiam: quatenus tam alacer vestræ devotionis concursus, [Invitans ad spiritualem lætitiam fideles,] non ad favorem hominum, sed ad laudem potentissimi proficiat Creatoris: qui dum votis vota ubertim accumulat, gaudiis cælestibus nostræ humilitatis gaudia amplificare dignabitur. Quis namque, ut ait Propheta, loquetur potentias Domini? vel, Quis digne poterit magna & mirabilia ejus opera enarrare? [Ps. 105, 2, Ecli. 17, 8.] Neque hoc mea merita, carissimi, quæ nulla sunt, sed vestræ Christianitatis vota apud Altissimum promeruerunt, quod in me indignum desuper [fluxisse] cernitis exultantes; ut nimirum Omnipotens de terra inopem & de stercore pauperem sublimaret, prærogativam Sacerdotii concederet, [in hac sua promotione,] dispensatoremque suæ constitueret familiæ. Quapropter, carissimi, hujus diei præclara solennitas, geminam, apud vestram Deo placitam caritatem, per hunc meæ mediocritatis sermonem, compulit persolvere functionem.

[2] Et primum omnium quidem condecet paterno affectu meos dulces deposcere natos, [eorum pro se preces petit,] ut pro meæ fragilitatis inopia Christum Dominum convenienter deprecemini, ut hoc officium pietatis, quod largiente Domino vestris precibus indeptus sum, suorum intercessionibus Apostolorum concedat inculpabiliter adimplere; quatenus non de culmine Præsulatus temeritatis pœna condemner; sed de fideli officio ac sedulo pietatis ministerio, in die adventus Domini, merear, una cum animabus mihi creditis, immarcescibilem gloriæ percipere coronam. [& ad redintegrandā concordiam hortatur:] Deinde alia mihi, dilectissimi, pro vobis est amplissima caritatis adhortatio; quatenus siquis vestrum adversus aliquem habuit vel habet huc usque querelam, meæ obsecrationis interventu, propter eum scilicet qui auctor pacis & caritatis est, invicem relaxetis; donantes vobismet ipsis, secundum Apostolicam exhortationem, sicut Deus in Christo donavit nobis, ut non, quod absit, quolibet argumento a satana, inimico pacis dissensionisque auctore, circumveniamur. [Col. 3, 13, 2 Cor. 2, 11.] Finiantur, quæso, simultates & discordiæ, ut non regnet in vestro casto corpore odii fomes, sed pax & caritas quam diligit Deus, ut sitis obedientes filii Patris vestri qui est in cælis. Scriptum quippe est, Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur: & iterum, Pacem sequimini & sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum. Dimittite, inquit Dominus in Euangelio, & dimittetur vobis. In hoc, ait, cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si dilectionem invicem conservetis: ut pax Dei, quæ exuperat omnem sensum, custodiat corda vestra & intelligentias vestras, in Christo Jesu Domino nostro. [Mat. 5, 9, Hebr. 12, 24, Luc. 6, 37, Ioa. 13, 35, Phil. 4, 7.] Quatenus, sicut meæ exiguitatis promotione lætitiæ gaudia vobis hodie cumulavit Altissimus; ita profecto, & mihi de vestræ unanimitatis & pacis concordia mentis jucunditas uberius multiplicetur, ut condecenter pari assensu hymnum Domini cum sanctis Angelis, ante venerabile Apostolorum Principis corpus, possimus concordi modulamine, etiam cum interno mentis assensu, alacriter exclamare; Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonæ voluntatis.

[3] Quibus præmissis, carissimi, ad illud singulare spei nostræ remedium, meæ humilitatis alloquium, [inde ad fidei professionē transiens,] summopere currit, ad quod vestrum desiderium, per afflatum Spiritus sancti, indesinenter esse solicitum atque attentum in meis oculis habeo conspectum: illaque meæ humilitatis professione, ad vestram ædificationem, libenter invitor depromere, quæ a me inhianter, suspensis auribus fervore catholicæ atque orthodoxæ fidei, Christianæ religioni dedita vestra devotio, per meæ ministerium linguæ, convenienter cupit audire. Propterea Christianæ simul & Euangelicæ doctrinæ discipuli, paternæque traditionis per Dei gratiam æmulatores, & orthodoxæ fidei sectatores existentes, ea, quæ per sanctos Apostolos hujusque Apostolicæ Sedis Præsules prædicanda suscepimus, ita nos condecet, ad vestræ salutis ædificationem, mente devota, proprie ac veraciter, in conspectu totius Ecclesiæ, libera profiteri voce.

[4] Credimus in unum Deum, Patrem & Filium & Spiritum sanctum, Trinitatem inseparabilem. Patrem scilicet, ex quo omnia; Filium, per quem omnia; Spiritum sanctum, in quo omnia. Patrem quidem ingenitum, [confitetur Deum unū & trinum,] Filium autem ex Patre genitum, Spiritum vero sanctum nec genitum nec ingenitum, sed de Patre Filioque procedentem. Unam sanctæ Trinitatis essentiam, unam virtutem, unam dominationem, unam naturalem voluntatem atque operationem. Trinitatis nomine credentes, baptizati sumus: credendam fideliter prædicamus. Unum igitur sanctæ Trinitatis, hoc est Deum-Verbum, qui natus est de Patre ante omnia secula, eumdem in ultimis temporibus descendisse credimus, incarnatum esse de Spiritu sancto, & de semper virgine beata Dei genitrice Maria inhumanatum: consubstantialem Patri secundum deitatem, & consubstantialem eumdem nobis secundum humanitatem: de Patre quidem natum sine tempore & æterne, [& unam Christi in duplici natura personam,] de matre autem absque semine in tempore: unde & duas ejus nativitates prædicamus, & unum eumdemque Dei filium eumdemque hominis filium, ex duabus & in duabus naturis, hoc est divina & humana, incondita & condita, impassibili & passibili, in unam personam atque substantiam concurrentibus, & in sua proprietate inconfusis & immutabiliter iisdem naturis manentibus, ex quibus incessabilis adunatio facta est, & Deus unitus, mediante rationali anima, carni, quam de sancta & immaculata Virgine assumpsit. Quare vere ac proprie Θεοτόκον, id est Dei genitricem, sanctam semperque Virginem prædicamus, eo quod unum eumdemque Deum & Dominum nostrum Jesum Christum genuit, non in duas personas duosve filios partitum, sed eumdem, deitate quidem impassibilem, passum autem carne, crucifixum & sepultum carne, resurrexisse & ascendisse in cælos carne, unde numquam divinitate discessit sedentem ad dexteram Patris in eadem carne, & ita venturum judicare vivos & mortuos, & sic semper in eadem carne mansurum. Propterea detestamur eos atque condemnamus, quicumque ante adunationem duas naturas & post adunationem unam Christi naturam errantes asseverant; nec non eos qui, in duas personas vel duos filios unum Christum Dominum dividentes, blasphemant. Nos igitur in omnibus sequentes sanctarum quinque Synodorum instituta, nec non & probabilium Catholicæ Ecclesiæ Patrum atque Doctorum traditiones, confitemur atque prædicamus unitas duarum Christi naturarum proprietates; ita nihilominus, ut duas naturales voluntates atque operationes unius ejusdemque Domini nostri Jesu Christi fateamur.

[5] Ad hæc quoque profitemur etiam cuncta Decreta Pontificum Apostolicæ Sedis prædecessorum meorum, [suscipit decreta Martini Papæ aliorumque Pontificum,] præsertim quæ a sanctæ memoriæ Martino universali Papa, ad confirmationem prædictarum quinque Synodorum, definita sunt atque decreta, in omnibus custodire, maxime quæ adversus novas promulgata sunt quæstiones, quibus zizaniorum scandala huc atque illuc disseminata sunt. Quorum sanctorum Patrum & Apostolicæ Sedis Pontificum auctoritate muniti & freti, quæ vel synodice susceperunt vel prædicaverunt, sine aliqua diminutione, suscipimus & prædicamus: simili modo quæcumque damnaverunt, cum suis auctoribus & sectatoribus, sub anathemate damnamus. Profitemur etiam nos, secundum illa quæ a prædecessoribus nostris statuta sunt, numquam aliquid novi contra Catholicam & Apostolicam fidem suscepturos, nec talia temerarie præsumentibus, si opportunum fuerit etiam mori, Dei gratia nos corroborante, consensum præbituros. Ad hæc vero suscipio & veneror definitionem, quam Deo auspice fecit sancta & universalis ac magna sexta Synodus, quæ nuper in regia Constantinopoli urbe, in qua & Apostolicæ Sedis Legatos præsidere manifestum est, quæ & per decretum Christianissimi ac piissimi a Deoque coronati Constantini Principis congregata est: & quæ suscepit, suscipio; [& novissimam Synodum 6,] & quæ vel quos abjecit, abjicio; similiter & quos anathematizavit atque damnavit, anathematizo & damno. Et hanc denique, dilectissimi; orthodoxæ atque Apostolicæ fidei normam in omnibus tenentes, atque spiritualium Patrum, lucidissimis veluti seculi luminaribus, sacris inhærentes doctrinis oportet nostræ humilitatis religiosam devotionem, quæ eorum magisterio, illustrante superna gratia, corde concepimus, ore etiam libere confiteri: ut in die adventus Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi a dexteris consistentes, illam desiderabilem de Euangelio mereamur vocem audire dicentem; Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi. [Mat. 25, 34.]

[6] His igitur prælibatis, oportet nos, dilectissimi, ad hoc sacratissimum ac venerabile beati Apostolorum Principis corpus fixis genibus, [orat pro Imperatore,] Dominum Jesum Christum impensius exorare, ut fidelissimum ac Christianissimum Romanum a Deo constitutum Principem, cum vita & victoria, Religionis cultu pollentem, longævæ ætatis curriculis in suo sancto timore custodire & conservare, longe lateque regnantem pacifice, dignetur; una cum fidelissimis atque fortissimis Romanæ reipublicæ Italiæ exercitibus, rebelles inimicos imperii, præviantibus beatissimis Apostolorum Principibus, subjugare ac prosternere; non mucrone ferri, [& exercitu.] sed prudentiæ consiliis & absque dispendiis florentissimi exercitus, sua virtute dignetur: [quatenus] de eorum feritate, tam in Regiam urbem quam circumquaque adversantium, laudabiles decurrant triumphi: ut omnis sexus & dignitas de ejusmodi victoriis exultantes, uno ore Deo nostro & Domino Jesu Christo dignas invitentur laudes & gratias persolvere; cum quo est Deo Patri Spirituique sancto gloria per omnia secula seculorum. Amen.

[7] Hactenus Sermo ille: quem quidem manifestum est, habitū esse post absolutā anno DCLXXXI die XUI Septembris sextam Synodum; [Cur Leonis potius quam Benedicti hæc esse opinemur?] prius autem quam moreretur Constantinus Imperator, defunctus anno DCLXXXU mense etiam Septembri; sed utrum Leoni, an Benedicto successori ejus potius conveniat, difficile est divinare: utriusque enim Ordinationem æque fere diuturnum præceßit Interpontificium: nec magnum est fundamentum dijudicandi, quod discordiæ, quas ad concordiam revocandas suadet novus Pontifex, Leonis Pontificatum præcesserint potius quam secutæ sint. Suspicionis tamen aliquanto fortioris ansam pro Leone facit, quod damnatio Honorii, Synodi Actis ut dixi inserta & Romæ nuntiata, non potuerit non magnam turbationem causare, dum alii recipiendam suaderent, negarent alii, Imperator autem nollet Electum confirmare nisi Synodum, sicut mittebatur, reciperet: post mortem vero Leonis minor est apparentia alicujus dißidii.

LXXXIII S. BENEDICTUS II.

Ab an. 685 ad 686 m. 10, dies 12.
Baron. ad an. 684 ad 685 m. 8, dies 10.

BENEDICTUS, natione Romanus, ex patre Joanne, sub Imperio Constantini Pogonati, electus ante XXUIII Junii, anno DCLXXXIIII; ordinatus XIU Maji in Dominica, DCLXXXU; sedit menses X, dies XII; obiit anno DCLXXXUI, XXU Martii: & cessavit Episcopatus menses II, dies XU: ipse vero sepultus est ad S. Petrum UIII vel XU Maji.

[1] Baronius, quia UIII Maji, de morte intellexit; & antea statuerat creatum esse XX Augusti; Pontificatui ejus menses solum UIII, dies X adscripsit: finivit autem, sicut exorsus erat, uno anno citius quam nos: quia pro Interpontificii mensibus XI, ante initium Benedicti, dumtaxat unum numeravit; & quidem Anastasio, in cujus nullis exemplaribus id reperitur, allegato.

[2] Causam tam longæ moræ aliam non invenio, quam gravem ac diuturnam fortaßis Imperatoris grandævi infirmitatem, quæ publicis negotiis expediendis minus habilem reddebat; & eumdem anno demum DCLXXXU mense Septembri, Indictionis XIU inchoatæ, e vivis sustulit.

[3] [Recipit Divalem pro libertate ordinationis Pontificiæ.] Porro prius quam moreretur Constantinus, ab eo suscepit Benedictus Papa Divales jussiones, ad venerabilem Clerum & Populum atque felicissimum exercitum Romanæ civitatis; per quas concessit, ut persona qui electus fuerit ad Sedem Apostolicam e vestigio absque tarditate Pontifex ordinetur. Verum hujus privilegii usu frustrata videtur fuisse Romana Ecclesia, quamdiu sub Græcis Imperatoribus fuit: nam usque ad regnum. Longobardorum in Italia & Zachariam Papam, quarto post decessoris obitum die ordinatum, nemo fuit cujus Ordinationem non processerit sex hebdomadarum ut minimum Interpontificium, plerumque autem mensium duorum & amplius: ut videatur Justinianus Junior, patri succedens, nullam habere voluisse talis privilegii rationem; sed inhæsisse ei, quod idem Constantinus pater suus sub Leone dederat, ut relevaretur quantitas, quæ solita erat dari pro Ordinatione Pontificis facienda: sic tamen ut si contigerit electionē fieri, non debeat Electus ordinari, nisi prius generale decretum introducatur in urbem Regiam, secundum antiquam consuetudinem, & cum Imperatoris conscientia & jussione debeat Ordinatio provenire. Idem tamen etiam cavisse videtur & providisse, ut quæ fuerat petendi posterioris privilegii causa, scilicet annua fere Sedis vacatio post obitum Agathonis & Leonis, tolleretur de medio; statuens (quod ex post factis colligitur) ut decretum Electionis, mox ut facta fuisset, Imperatoris nomine Exarchus Italiæ subsignaret: unde alia haud leviora prioribus emerserunt incommoda; licet deinceps usque ad Zachariam prædictum, infra tertium ab obitu Pontificis mensem Successoris Ordinatio facta semper sit.

[4] Interim Benedicto, brevis temporis Pontifici, [Ejus Epitaphium.] compositum Epitaphium est, quod in Append. antiqu. Inscriptionum pag. 1166 num. 4 sic legitur:

Magna tuis, Benedicte Pater, monumēta relinquis,
      Virtutum titulos, o decus atque dolor!
Fulguris in speciem mentis splendore coruscas,
      Plura sed exiguo tempore cœpta fluunt.
Cuncta Sacerdorum præstantia munia comples,
      Et quo quisque bono claruit, unus habes.
Quippe quod a parvo meritis radiantibus auctus,
      Jure Patrum, solium Pontificale foves;
Non hoc ambitio rapti tibi præstat honoris,
      Indolis est fructus, quam comitatur honos.
Et quia solerter Christi regis agmina Pastor,
      Percipe salvati præmia celsa gregis.

LXXXIV IOANNES V.

Ab an. 686 ad 687 an. 1, dies 11.
Bar. ab an. 685 ad 686.

Ioannes, natione Syrus, ex provincia Antiochia, ex patre Cyriaco, S. R. E. Diaconus, sub Imperio Justiniani Junioris, electus initio Maji, & ordinatus X Junii die Dominica, anno DCLXXXUI; sedit anno I, dies XI; obiit anno DCLXXXUII, XX Junii; sepultus ad S. Petrum II Augusti, & cessavit Episcopatus menses II, dies XUIII.

[1] [Ratio temporis.] Ad hunc Divalis a Justiniano Imperatore data XIII Kalendas Martias, anno ejus II & post Consulatum an. II, Indictione XV, certum facit non obiisse illum anno, ut Baronius statuit, DCLXXXUI, sed usque ad UII superfuisse: alioquin in duratione Sedis cum Anastasio & nobiscum pene facit. Observatio illa doctißimum Baronium latuit; æque ac illa qua probamus, Obitus diem a die notatæ apud Anastasium Sepulturæ distinguendum: hinc autem fit quod Joannem hunc die II Augusti mortuum statuens, XXII Iulii ordinatum dicat. Quod ad dies quibus ultra annum Joannes, pleraque Anastasii exemplaria dies IX, Mazarinianum X, Barberinianum XI notat, in qua diversitate majorem sumpsi numerum, quia sequentis Pontificatui ordinando aptiorem.

[2] Divalis prædicta nuntiabat Joanni, quod cognoscens Imperator quomodo Synodalia Acta, [Ad eum scripta Divalis, de Actis Synodi 6 ad Palatium translatis,] eorumque definitio, quam & instituere noscitur sanctum sextū Concilium, in Regia urbe apud quosdam Judices remanserunt, adduxit Sanctissimos ac Beatissimos Patriarchas, cum suæ Beatitudinis Apocrisiario, & sacratissimum Senatum ac Deo amabiles Metropolitas & Episcopos, qui in Regia urbe commorantur &c. & jussit præfatas Synodalium gestorum chartas in medium adduci, & coram supradictis omnibus lectionem eorum fieri, omnesque diligenter audientes signare eas fecit: & quomodo auditorum universitas in ipsius Imperatoris manibus eas præbuit chartas tenendas, ut debeat ipsas inviolatas conservare, ut non sit licentia in quolibet tempore his, qui timorem Dei nolunt habere, aliquid corrumpere aut submutare, ab his quæ inserta sunt prænominatis synodalibus gestis. Nova hæc versipellis Theodori fraus fuit: qui ejurati Monothelismi obtentu reductus in gratiam Imperatoris defuncti, [eo mortuo tradita est successori.] ab eoque post mortem Georgii Patriarchæ, sub quo celebrata Synodus fuerat, in Thronum Archiepiscopalem restitutus; cum inaudisset queri Romanos de Honorii damnatione, præter Synodi mentem Actis infarta, conatus est depravatum a se contextum hac ratione quasi canonizare, prætexens solicitudinem, nequis aliquid sorte imposterum depravaret, quasi vero id jam non esset factum Ceterum Divalis ista non nisi Joanne mortuo Romam perlata, ejusque successori Electo tradita fuit sicut testatur Anastasius.

[3] Hujus Joannis V, & paulo post Sergii I Privilegia, San-Dionysiano monasterio concessa, [Bullæ ejus scriptæ in papyro Ægyptia,] in dubium revocaveram; quia in cortice arboris scripta haberi, tum ea tum alias plures aiebat Dubletus; arborum autem cortices adeo diu desitas usurpari credebam, ut scriptorum in iis monumentorum vix ullas censerem extare reliquias, singulari studio asservatas; maxime cum adeo tunc parabilis simul & commode ad usum, nec non ad durabilitatem factæ essent membranæ, ex pellibus ovinis vel hœdinis. Verum sicuti nec per somnium quidem mihi venit in mentem cogitare, Papyrum Ægyptiam (non utique detractam ex arboribus, sed arundinibus adnascentem) nominari a Dubleto Cortices arborum: sic neque intendi umquam illius usum ad exoleta istæc tempora ablegare. Quinimo in ea semper opinione fui, [quam aliqui cortices arborum improprie vocant] chartam qua nunc utimur lineam, ideo a Germanis, Belgis, Gallis, Papier, ab Hispanis Papel vocari, quod in Ægyptiæ papyri locum usumque succeßisset, idque non adeo pridem, quandoquidem lineæ inventionem non adeo vetustam esse opinabar.

[4] Quia tamen Ægyptiam numquam videram, texturam ejus longe subtiliorem esse credebam, quam quæ posset ætatem ferre; ideoque non putabam adhibitam ad usum scribendorum diplomatum, sicut ob eamdem causam nec hodie adhibetur charta linea ad majoris momenti scripturas publicas. Nunc vero cum ex Mabillono intelligo, [an etiam in libro arboreo aliquæ?] San-Dionysiana istæc Privilegia, in Ægyptia papyro esse scripta; ejusque texturam nihilo magis subtilem fuisse, quam fuerit textura ex libro arboreo (quo nomine intelligitur membranula tenuis inter truncum & corticem) facile ignosco Dubleto & Francis, appellationes illas confundentibus; & mirari desino tam multas allegari antiquas chartas usque ad seculum XI, quæ papyrea cum sint, tamen vocentur Cortices arborum. Quamquam nec has (ex quibus hodieque videmus flores haud invenustos confici, sicuti ex lino vel serico) adeo cito ac putabam a scriptura abdicatas fuisse oporteat, si vere corticea charta est, in qua descriptam Nicolai I Bullam haberi, inter Bibliothecæ Vaticanæ monumenta, mihi asserit Illustriss. Schelstratius, ejusdem Bibliothecæ nunc Præfectus. [Figmentum Atrebatense.] Ceterum his in gratiam San-Dionysiani Archivii sic retractatis, quia id æquitas & sinceritas postulat, inconcussa manent quæ in eodem Propylæo nostro num.194 & seqq. dicta sunt contra Atrebatensis chartæ, a Baldrico productæ & Joanni V adscriptæ, insulsißimum si quod uspiam est figmentum, licet ex multis a me contra illud objectis, vacillet fortaßis punctum unum alterumve: quare nec pro eo excusando laboravit Mabillonus, uti nec pro aliis magis ex professo a me censuratis; de nonnullis etiam judicium meum palam secutus.

LXXXV CONON.

Ab an. 687 ad 688 m. 11, d. 23.

Conon oriundus, ex patre Thracesio, educatus apud Siciliam, postmodum Romam veniens, ad Presbyterii honorem devenit, electus ante II Augusti, anno DCLXXXUII, sub Imperio Justiniani Junioris; ordinatus est autem Pontifex UIII Septembris in Dominica, & festo natæ Virginis. Sedit menses XI, dies XXIII; obiit XXX Augusti, anno DCLXXXUIII, sepultus ad B. Petrum XXXI Septembris, vel XXII Octobris: & cessavit Episcopatus menses II, dies XXI.

[1] Dies Interpontificii XXIU habent Codices tres, Regius, [Interpontificium.] Mazarinianus & Thuanus; alii vero notant dies XXIII; præquibus XXI amplector, ad initium sequentis Pontificatus in Dominica statuendum.

[2] Baronius XXUIII Octobris, anno DCLXXXUI (cum nondum scilicet scripta esset Divalis, [Baronii calculus.] de qua, anno primum DCLXXXUIII destinata, jam egi) creatum Cononem statuens, anno DCLXXXUII, XIII Octobris eum scribit obiisse; quo die notatam Sepulturam ejus (quam ipse pro die Mortis sumere solet) hactenus non reperi; sed bene XXII Octobris, in Ms. Barberiniano, Freheriano minori atque Thuano.

[3] [Cononis Apocrisarii CP. quid passi?] Nicolaus Papa I in Epist. UIII ad Michaelem, exprobrat Imperatoribus Græcis, quod diversarum hæreseon morbis languentes, medicinam ab Apostolica Sede porrectam projecerint, dum tantȩ salutis oblatæ ministros aut spiritualiter occiderunt, participes sui erroris effectos, sicut tempore reverendæ memoriæ Cononis Papæ contigit, qui post sextam Synodum extitit; aut corporaliter occiderunt illos, sibi non consentientes, sicut sub venerabili Papa Gregorio factum est, qui post sextam Synodum etiam fuit. Vnde intelligitur aliquid tunc innovatum a Justiniano, agente verosimiliter Theodoro restituto Patriarcha, & conceptum contra Romanam Sedem odium propter damnatos Monothelitas exerente, quacumque data occasione: quod tamen quid fuerit distincte non invenitur notatum. Nisi sorte memoria lapsus est Nicolaus, eique Conon obrepsit pro Sergio: quod mihi admodum verosimile est, ex iis quæ sub eo facta sciuntur.

[4] Hujus Cononis vel sequentis Sergii Profeßionem fidei ipso Electionis die editam esse, [Hujus vel sequentis Sergii] putabat Lucas Holstenius prælaudatus, quam ipse nobis similiter ut illam Leonis [] tradidit, descriptam ex vetustißimo eodem Formulario, quamque Cardinalis Baronius ad annum 869, non nisi multipliciter interpolatam & usui seculi IX accommodatam, edidit. Vt autem hoc quoque talis amici beneficium nobis collatum poßit perennare si necdum alibi inveniatur, ipsū hic propono, Omissum ibi est nomen profitentis, & nomen mensis ac numerus Indictionis, quia scilicet debebat servire pro formula, eorumque loco substitutæ litteræ Ill. sicut modo pro talibus solemus substituere litteram N, qua etiam Baronius utitur. Ipse contextus hujusmodi est.

[5] In nomine Domini Dei Salvatoris nostri Jesu Christi. Indictione Ill. mense Ill. Ego Ill. (si Conon fuit, erat Indictio XU, mensis Junius, dies verosimiliter mensis XXIII: si Sergius fuit, erat Indictio I, mensis September, [ipsa die Electionis professio facta S. Petro,] dies verosimiliter II) misericordia Dei Presbyter & Electus, futurusque per Dei gratiam humilis Apostolicæ Sedis Antistes, tibi profiteor beate Petre, Apostolorum Princeps (cui claves regni cælorum, ad ligandum atque solvendum in cælo & in terra, creator atque redemptor omnium! Dominus Jesus Christus tradidit, inquiens; Quæcumque ligaveris super terram erunt ligata & in cælo, & quæcumque solveris super terram erunt soluta & in cælis) sanctæque tuæ Ecclesiæ, quam hodie tuo præsidio regendam suscepi; hanc veræ fidei rectitudinem (quam Christo auctore tradente, per successores tuos atque discipulos, usque ad exiguitatem meam perlatam in tua sancta Ecclesia reperi) totis conatibus meis usque ad animam & sanguinem custodire; temporumque adversitates cum tuo adjutorio toleranter sufferre; [de servanda fide orthodoxa,] tam de sanctæ & individuæ Trinitatis mysterio, quæ unus est Deus; quam de dispensatione, quæ secundum carnem facta, unigeniti Filii Dei, Domini nostri Jesu Christi; & de ceteris Ecclesiæ dogmatibus, sicut in universalibus Conciliis, & Constitutis Apostolicorum Pontificum probatissimorum, atque Doctorum Ecclesiæ scriptis sunt commendata; item, quæcumque ad rectitudinem vestræ nostræque orthodoxæ fidei, a te traditæ, respiciunt, conservare; Sancta quoque universalia Concilia, [secundum 6 Concilia generalia,] Nicænum, Constantinopolitanum, Ephesinum primum, Chalcedonense, & secundum Constantinopolitanum, quod Justiniani piæ memoriæ Principis temporibus celebratum, usque ad unum apicem, immutilata servare; & una cum eis pari honore & veneratione sanctum sextum Concilium, quod nuper, Constantino piæ memoriæ Principe, Agathone Apostolico prædecessore meo convenit, medullitus & plenius conservare; quæque vero prædicaverunt, prædicare; quæque condemnarunt, ore & corde damnare: diligentius autem & vivacius omnia decreta prædecessorum Apostolicorum nostrorum Pontificum, quæque synodaliter statuerunt & probata sunt confirmare & indiminute servare; & sicut ab eis statuta sunt, in sui vigoris stabilitate custodire; quæque vel quosque simili auctoritatis sententia condemnaverunt vel abdicaverunt, simili auctoritatis sententia condemnare; [disciplina & ritibus antiquis,] disciplinam & ritum Ecclesiæ, sicut inveni & a sanctis præcessoribus meis traditum reperi, illibatam custodire; & imminutas res Ecclesiasticas conservare, & ut indiminute custodiantur, operam dare: nihil de traditione, quod a probatissimis prædecessoribus meis servatum reperi, diminuere vel mutare, aut aliquam novitatem admittere; sed ferventer, ut vere eorum discipulus & sequipeda, totis viribus conatibusque meis tradita conservare ac venerari: si qua vero emerserint contra disciplinam Catholicam emendare; sacrosque Canones & Constituta Pontificum nostrorum, [Canonibus & decretis,] ut divina & cælestia mandata custodire; utpote tibi redditurum me sciens, de omnibus quæ profiteor, districtam in divino judicio rationem, cujus locum divina dignatione perago, & vicem intercessionibus tuis adjutus impleo. Si præter hæc aliquid agere præsumpsero, vel ut præsumatur permisero, eris mihi in illa terribili die divini judicii depropitius. Hæc conanti & diligenter servare curanti, in hac vita corruptibili constituto, adjutorium quoque ut præbeas obsecro, [ut qui de omnibus rationem reddet,] ut irreprehensibilis appaream ante conspectum Judicis omnium, Domini nostri Jesu Christi, dum terribiliter de commissis venerit judicare, ut faciat me dextræ partis compotem, & inter fideles discipulos ac successores tuos esse consortem. Quam professionem meam, ut supra continetur per Ill. Notarium & Scriniarium me mandante conscriptam, propria manu subscripsi: & tibi, beate Petre Apostole & Apostolorum omnium Princeps, pura mente & conscientia devota, corporali jurejurando sinceriter obtuli.

Subscriptio. Ego qui supra Ill. indignus Presbyter, Dei gratia Electus hujus Apostolicæ Sedis Romanæ Ecclesiæ Episcopus, [propria manu subscripta.] hanc professionem meam, sicut supra continetur, faciens jusjurandum corporaliter, tibi, beate Petre Apostolorum Princeps, pura mente & conscientia obtuli.

LXXXVI S. SERGIUS.

Ab an. 688 ad 702 an. 13, men. 8, dies 24.

Sergius, natione Syrus, Antiochiæ regionis, ortus ex patre Tiberio in Panormo Siciliæ, S. R. E. Presbyter titulo S. Susannæ, Justiniano Juniore regnante, electus anno DCLXXXUIII circa XX Septembris vel Octobris, ordinatus XXII Novembris in Dominica; sedit annos XIII, menses UIII, dies XXIIII; obiit anno DCCII, XIIII Augusti; sepultus ad B. Petrum UIII Septembris, quo colitur, Indictione XU sub Tiberio Augusto: & cessavit Episcopatus mensem I, dies XXIII.

Indictionis annus tam expresse notatus egregie nostram Chronologiam confirmat: cum enim hunc Latini mutent XXIU Septembris (uti expresse docet Auctor, [Hinc incipit novus Anastasio auctor.] Chronici Centulensis Tom. 4 Spicilegii Acheriani pag 476, & Binius in Notis ad Concilium Romanum sub Iulio; constatque ex nonnullorum Pontificum Epistolis, paulo ante vel post dictam diem notantibus exeuntem vel novam Indictionem) apparet, quod UIII Septembris Indictionis XU ad annum DCCII, non vero ad sequentem pertineat. Simili autem modo prosequitur novus hic Auctor, quem Anastasius transcribit, post Joannem VI, annotare diem, Indictionem, & nomen Imperatoris: & continuantur hoc stylo Vitæ Pontificum per quatuor successiones, usque ad Gregorium III: a quo alii deinceps aliique easdem vitas prosequuntur, usque ad eas quas ipse per se scripsit Anastasius, incipiens in Stephano V.

[2] [Baronii calculus.] Baronius, XXUI Decembris creatum Sergium, constare ait ex Anastasio: ita scilicet ille collegit ex die Sepulturæ, post Sedis Romanæ annos XIII, menses UIII, dies XIU, quos solos habet Baronius, nescio ex quo scripto acceptos: nam si a die UIII Septembris, per designatum tempus retrocedas, pervenies ad XXUI Decembris. Quoad annum, hic quoque necesse est a nobis dissentiat, qui inter Leonem & Benedictum decem menses amiserat; in viam & ultra rediturus per annos III, quos proximo Pontifici dabit.

[3] Corrigendus interim Anastasii textus, quo dicitur Sergius Electus, post septennium quam fuerat a sanctæ memoriæ Leone Pontifice in titulo S. Susannæ, qui ad duas domos dicitur, Presbyter ordinatus; legendumque Post quinquennium. [Post 5 annos Presbyterii factus Pontifex,] Ordinationem enim unicam, uti ex ipso Anastasio constat, fecit Leo XXUII Iunii, anni scilicet DCLXXXIII, unde progrediendo per annos, menses ac dies, Pontificiis Interpontificiisque mediis ab eodem Anastasio designatos, non nisi quinquennium conficere poteris.

[4] Hujus temporibus Justinianus Imperator Concilium in Regia urbe jussit fieri, [recusat sub scribere Canonibus Concilii Trullensis seu Quinisexti,] inquit Anastasius, anno scilicet DCXCII, quod recentiores quidam, a loco in quo habitum fuit Trullense (scilicet a rotunda Palatii aula) alii Quini-sextum vocant, quia Canones in eo conditi esse prætenduntur, quos Quinta ac Sexta Synodus condere prætermiserant, quæstionibus fidei decernendis intentæ. In eo & Legati Sedis Apostolicæ convenerant, & decepti subscripserant, inquit Anastasius: compellebatur autem & ipse Sergius subscribere: in quem finem Capitula Synodaliter definita, & in sex Tomis descripta, atque a tribus Patriarchis & ceteris Præsulibus qui convenerant subscripta, manuque Imperiali confirmata, in locellum, quod Græco latina voce [Σκεῦον] Scebum-charrale (non Scebrum carnale, aut nescio quid, secundum depravatos codices) vocitatur, in Urbem ad confirmandum, vel in Superiori loco subscribendum Sergio Pontifici, utpote capiti omnium Sacerdotum, direxit Imperator: sed nullatenus acquievit Sergius; pro eo quod quædam Capitula extra ritum ecclesiasticum fuerant annexa. Extant Canones illi cum suis subscriptionibus: quarum initio, post subscriptionem Imperatoris per cinnabarim (quod Coccineum colorem interpretatur Hesychius) vacat Locus Sanctissimi Papæ Romani. Nusquam au tem apparent subscriptiones Apostolicorum legatorum, quos propterea Baronius censuit Orientales Episcopos fuisse Legati seu Vicarii Apostolici titulo, Sedibus suis quasi hereditarie adnexo, ornatos. Sed cur hi non addidissent se in tali qualitate subscribere, uti paßim Legati Apostolici solent?

[5] [quamvis id fecissent Apocrisiarii sui,] Dixerim igitur, subscripsisse quidem Aprocrisiarios Sergii, Roma Constantinopolim ad Synodum directos; sed eorum subscriptiones, ipsis id postulantibus, tantisper suppressas fuisse in exemplaribus, ad usum Ecclesiarum quarumcumque descriptis, donec Sergius subscripsisset. Forte etiam, quia Concilio non præsederant, uti sibi alias competebat; indignum sunt rati sua nomina ad calcem spectari, ubi dumtaxat scripta fuisse videntur; aut denique deceptio, quam notat Anastasius, in eo sita fuit, quod promiserint Græci subscriptiones, quas solius Imperatoris reverentia vel metus extorquebat, nequaquam vulgandas, & in hoc fidem eis non servaverint Græci. Ad hos Canones spectat, quod sub initium Iustintani sic scribit Theophanes, [illi autem primum editi sunt an. 708.] Sciendum, quod instar hominum delirantium nugentur aliqui, post quartum ab hinc annum factos esse Synodi quos celebrant sextæ Capitulares Typos: ut enim in plerisque mendacia effutire deprehenduntur, ita & in istis nihil sani verique asserere. Accurata quippe temporum ratio & designatio sanctum universale sextum Concilium, verum Monothelitarum excidium, Imperatoris Constantini, pronepotis Heraclii, anno XII celebratum affirmat, anno a Mundi conditu sexies millesimo CLXXII; ipsumque Constantinum annos postea quinque imperasse: hoc vero e vivis sublato, Justinianum ejus filium monarchiam tenuisse annis decem: ejecto Justiniano, Leontium tyrannide potitum annos tres: post hunc Tiberium, qui etiam Absimatus, annos septem regnasse: ejectumque prius Justinianum, denuo restitutum, annos sex: adeo ut ex ipsis editis Concilii Typis comperiamus, editos eos esse anno secundo Justiniani Rhinotmeti, altera vice regnantis, Id est anno Christianæ æræ DCCUIII, quod pergit Theophanes ex ipso Canonis III argumento probare.

[6] Interpontificii tempus (quod in omnibus Anastasii exemplaribus reperi circumscriptum mense I, [Interpontificium mensis 1, d. 22.] diebus XX additis tribus, ad dies XXIII extendi, ne nulla causa apparente, discederetur a Dominica in Ordinatione Successoris; & æstimans hanc licentiam supplendi aliquoties verosimilem defectum, concedendam mihi in serie tam prolixa, cujus Auctori Anastasio aliquem errorem aliquando obrepsisse tam non est mirum, ut potius mirandum sit non multo pluries id deprehendi. Correctionem autem hic factam confirmabunt sequentes Pontificatus.

LXXXVII IOANNES VI.

Ab an. 702 ad 704 an 2 m. 2 d. 14

Ioannes, natione Græcus, electus ante UIII Septembris, anni DCCI vel DCII, & hoc ultimo, ordinatus UIII Octobris in Dominica, sedit annos II, menses II, dies XIIII, fuit autem temporibus Tiberii Augusti; obiit XXI Decembris, anno DCCIU; & sepultus est ad B. Petrum Apostolum… & cessavit Episcopatus mensem I, dies XUII.

[Ex tribus annis ejus Pontificio adscriptis, cur tollatur unus?] Tres annos habent omnia Anastasii exemplaria; cumque eumdem numerum inveniam etiam in nostro ecgrapho Palatini Catalogi, usque ad hoc seculum producti; nihil dubito, quin ipsum sic invenerit Anastasius, in eo quo usus est exemplari. Vnum tamen annum abundare, per antiqui librarii incogitantiam, probat sepultura decessoris, UIII Septembris Indictione XU exeunte facta, id est, anno DCCII; aliaque successoris, cui dies XIII Novembris cum Indictione UI, id est anno DCCUII, adscribitur. Nam, inter hanc Indictionem inchoatam & istam pene finitam, dumtaxat interjici possunt Indictiones integræ quinque: quas abunde explet hujus & sequentis Joannis biennium duplex, cum mensibus atque diebus utrique Pontificio & antecedenti Interpontificio adscriptis. Damus autem huic Joanni, præter annos II, menses II, non solum dies XII (ut habent excusa Anastasii exemplaria nonnullaque Mss) aut XIII (ut habent Codices Regius, Mazarinus atque Thuanus) sed XIIII; ut & ipse fuerit in Dominica ordinatus, & ceterorum consequenter Pontificum plurium Ordinatio a Dominica non recedat.

[2] Non mireris autem, quod Anastasius, transcribens Auctorem novum continuandarum Vitarum, [& cur in Anastasio prætermissū tempus Sepulturæ,] tam bene ex orsum in præcedenti Sergio, præter sepulturæ diem, notare Indictionem & Imperatorem; idemque continue facientem in sequentibus quatuor Pontificibus; quin etiam nova addita in hoc Joanne diligentia, ad imitationem primi antiquißimique Catalogi, in principio addentem, quod fuit temporibus Tiberii Augusti; non, inquam, mireris quod Anastasius non etiam descripserit consequenter Sepulturæ diem, Indictionem & Imperatorem, sicut ea addidisse Auctorem istum omnino credo. Videbat nempe Anastasius ea non convenire cum perperam scriptis tribus annis Pontificatus, de quibus tamen non audebat dubitare. Itaque eo loco ubi puncta notavi, censeo scriptum fuisse antiquitus, Indictione III, Tiberio Augusto: Sepulturæ autem diem omissum divinando supplere neque licet neque libet; solum dico, eam videri factam in Ianuario vel Februario anni DCCU.

[3] [Baronii calculus,] Baronius, cœpta semel via progrediens; & annorum trium quem invenit numero simpliciter adhærens; absque ullo ad jam memoratas Indictiones respectu, anno DCCI, XXIX Octobris creatum esse hunc Joannem, & X Ianuarii DCCU mortuum esse decernit: quod ut facere posset videtur XI menses Interpontificii, post Leonis mortem notatos, denario sublato reduxisse ad unum. Idem libentius etiam ipse fecissem, quam annis tam concorditer ubique numeratis unum fere detrahere, si ea ratione potuissem sequentium Pontificatuum exordia invenire in Dominica: sed ea ubique deficiente, per menses vero XI ubique inventa, dubitare non potui; quin vitium potius esset in tempore Pontificatus alicujus quam in spatio Vacationis.

LXXXVIII IOANNES VII.

Ab an. 705 ad 707 an. 2, m. 7, d. 17

Ioannes, natione Græcus, patre Platone, ordinatus anno DCCV, UIII Februarii, in Dominica; sedit annos II, menses UII, dies XUII: fuit autem temporibus Tiberii Augusti & Justiniani dudum Imperatoris: obiit XXIU Septembris, anni DCCUII; sepultus ad B. Petrum, ante altare oratorii sanctæ Dei Genitricis quod ipse construxit, XUIII Octobris Indictione UI, Justiniano Romanam rempublicam gubernante: & cessavit Episcopatus menses III

Ecce ut UI Indictio, XXIU Septembris, anni DCCUII inchoata, [Hujus in refutandis Canonibus Trullen pusillanimitas,] & per sequentem annum cursura probet nostram chronologiam; itemque mutatio Imperii facta sub hoc Pontifice anno DCCU ipsis Kalendis Martii. Restitutus autem in pristinam dignitatem Justinianus, a præscißis dum ejiceretur naribus postea Rhinotmetus dictus, Tomos, quos antea sub Domno Sergio Apostolicæ memoriæ Pontifice Romam direxerat, in quibus diversa Capitula Romanæ Ecclesiæ contraria scripta inerant, per duos Metropolitanos Episcopos demandavit; dirigens per eos & Sacram, per quam denominatum Pontificem conjuravit, ut Apostolicæ Ecclesiæ Concilium aggregaret, & quæque ei visa essent stabiliret, & quæ adversa renuendo excluderet. Sed hic, humana fragilitate timidus, hos nequaquam Tomos emendans, per supra præfatos Metropolitanos direxit ad Principem: post quæ non diu in hac vita duravit. [an occasionē dedit fabula de Ioanna Papissa?] Ita Anastasius, Quid autem si illius hæc pusillanimitas, viro indigna Apostolico, dicacibus Romanis occasionem dederit eum feminea Joannæ Papissæ appellatione dehonestandi? Alii Joanni VIII contra Photium prætensum Patriarcham Constantinopolitanum Schismatisque auctorem segnius agenti, notam illam inurere malunt; & hanc esse occasionem fabulæ, infra latius perstringendæ post nomen Benedicti III.

[2] Baronius, per triennium Joanni VI concessum, quoad annos Christi tandem nobiscum conveniens; cum I Martii, hunc Joannem VII creatum dixisset, mortuum asserit XUIII Octobris.

LXXXIX SISINNIUS.

A 15 Dec. an. 707 ad 13 Ianuar.

Sisinnius, natione Syrus, ex patre Joanne, electus ante XUIII Octobris, anno DCCUII; ordinatus XXU Decembris, ipsa Natalis Dominici die eademque Dominica; sedit diebus XX, temporibus Justiniani Imperatoris Augusti: & repentina morte defunctus, obiit XIII Januarii, anno DCCUIII, sepultus ad B. Petrum UII Februarii Indictione UI: & cessavit Episcopatus mensem I, dies XIX.

[Interpontificii dies 19.] Hos Interpontificii dies XIX, habent tria exemplaria Mss. Anastasii, scilicet Regium, Mazarinum & Thuanum, uti & Ms. nostrum: qui cum nos recta perducant ad Dominicam, sequenti Pontificatui ordiendo opportunam, hoc anno DCCUIII bissextili; præferendum hanc lectionem censeo ei, qua alibi dies XUIII vel XXUIII aut XXIX inveniuntur numerati.

[2] [Baronii calculus.] Baronius, de more retro numerans, a die UII Februarii anni DCCUIII (quem putat mortualem Sisinnio fuisse) exordium ejus ponit XUIII Ianuarii.

[3] Pancirolius libro de Ecclesiis Romanis asserit, corpus S. Sisinnii, [Corpus ubi] quod in ecclesia SS. Silvestri & Martini in montibus haberi putatur, esse S. Sisinnii Diaconi & Martyris: cum S. Saturnino Romæ paßi XXUIIII Novembris. Sed juxta tabulam ea de re sculptam, de qua infra pluribus, esset illud Sisinnii Papæ, a Sergio Iuniore istuc allatum: quem tamen alibi nusquam invenimus pro Sancto habitum.

XC CONSTANTINUS.

Ab an. 708 ad 715 an. 7. dies 15.

Constantinus, natione Syrus, ex patre Joanne, electus ante UII Februarii, anno DCCUIII, ordinatus in Dominica IU Martii, sedit annos UII, dies XU: fuit temporibus Justiniani, Philippici & Anastasii Imperatorum: obiit XUIII Martii, anni DCCXU: sepultus ad S. Petrum IX Aprilis, Indictione XIII, Anastasio Augusto: & cessavit Episcopatus dies XL.

Baronius a UII Martii, quo creatum Constantinum credidit, [Sedit annis 7, successor] solum annis 15,] ad IX Aprilis, quo putat mortuum anno DCCXIU, numerat Pontificatus ejus annos UI, mensem I, diem I. Huic quoad annorum numerum aliquando assensus sum. Cum enim vel Constantino vel ejus successori Gregorio appareret annum unum detrahendum, ex iis quos exprimunt edita Anastasii exemplaria; malebam Baronii auctoritati cedere liberam elegendi facultatem: maxime cum pro Gregorio allegaret quædam, quorum tunc non ita prompta mihi erat solutio. Nunc non modo tria exempla Anastasii reperi, Freherianum videlicet Majus & Thuanum cum Ms. nostro, ubi non XUI anni sed solum XU Gregorio tribuuntur; sed etiam evidentem pro Constantino rationem; & contrarii argumenti solutionem: nihil igitur cunctabor mutare sententiam.

[2] Ratio est, quod in nova Conciliorum editione nostri Labbæi inveniatur Græco-Latina Epistola Sanctissimi Archiepiscopi Constantinopolitani Joannis, [vixit enim post dejectū Bardam anno 714] ad Constantinum Sanctissimum Papam Romanum Apologetica, propter ea quæ tempore tyrannidis Bardanæ mota sunt adversus sanctam & Oecumenicam sextam Synodum. Atqui Tyrannus Bardas, qui se Philippicum dici voluit, secundum Theophanem occisus dumtaxat est pridie Pentecostes, anno Æræ Alexandrinæ DCCU: & in exegesi præliminari, ad 3 Tomum Martii, cap. 3 toto, demonstravi (propter quintum annum Phocæ, in Theophanis Chronographia præteritum, ac demum in Constantino Copronymo per additionem unius anni supernumerarii suppletum) plerosque inter medios sic esse componendos cum annis vulgaris Æræ, ut hæc, pro spatio illo, novem annos numeret supra Alexandrinam; ut proinde, qui ibi est annus DCCU, nobis sit DCCXIU; etsi alias solum censendus esset DCCXIII.

[3] Hæc cum essent a nemine observata, mirum non fuit Baronium, qui verum Theophanem numquam vidisse potuit, [usque in an. 715 ante depositionē Ioannis CP.] sed solum excerpta ejus in Historia Miscella Pauli Diaconi; cum crederet, non nisi consuetam octo annorum differentiam hoc loco accipiendam, existimasse quod primus annus Artemii, qui Anastasius dictus est, inchoaretur a Pentecoste anni DCCXIII. Hoc interim posito, sequebatur, Constantinum Papam anno DCCXIU obiisse; quandoquidem constet ex Anastasio, ipsius successorem Gregorium etiam a jam dicto Joanne Constantinopolitano Synodicas accepisse: qui tamen Joannes anno II Anastasii Sede sua ejectus, successorem accepit S. Germanum. Sed si ipse Theophanes publici juris fuisset, quando scripsit Baronius, vidisset hic Germani translationem e Cyzicena Metropoli Constantinopolim adscribi Indictioni XIII (quæ utique fuit anno DCCXU) & diei X Augusti, quando Anastasius a XXUII Maji (tali enim die fuerat anno priori Pentecoste coronatus) jam numerabat anni sui secundi, mensem III.

[4] [cujus litteræ ad Constantinū, redditæ sunt ejus Successore.] Quod porro Joannis Constantinopolitani litteras ad Gregorium II missas attinet; vehementer ambigo an illæ sint diversæ ab iis, quas habemus directas ad Constantinum: dici autem Gregorio missas, quia Constantino defuncto die XUIII Martii, eas suscepit Gregorius, post dies XL ordinatus anno DCCXU. In Propylæo antiquario ante 2 Tom. Aprilis, parte 1 num. 131, expenditur & supposititia esse convincitur, quæ sub nomine Constantini in Vita S. Egwini apud Capgravium extat Epistola, in favorem monasterii Eveshamensis in Anglia condendi, ex voluntate duorum Regum Kenredi & Offæ, pro anno DCCIX: quod hic satis est indicasse, ne quem, eam forte in Conciliis lecturum, offendat insolens ætati stylus & anistoriæ frequentes, tum in ipsa epistola tum in diplomate, sub dictorum Regum nominibus, per summam quoque fingendi licentiam, fabricato.

XCI S. GREGORIUS II.

Ab an. 715 ad 731 an. 15, men. 8, dies 21.
Bar. ab an. 714 ad 731 an. 16 m. 8, d. 20.

Gregorius, S. R. E. Diaconus, natione Romanus, ex patre Marcello, electus anno DCCXU, ante UIIII Aprilis, ordinatus XXUIII ejusdem in Dominica, sedit annos XU, menses UIII, dies XXI. Fuit autem temporibus Anastasii, Theodosii, Leonis, atque Constantini Augustorum: obiit XUII Januarii, anno DCCXXXI; sepultus ad S. Petrum XI Februarii, vel potius XIII, quando colitur, Indictione XIU, Leone & Constantino Imperatoribus. Cessavit Episcopatus dies XXXU.

Annos XU accepi ex Ms. nostro, nec non ex Ms. Thuano ac Freheriano Majori, [Ratio temporis.] ut dixi: eos probat utraque Indictio, qua tam ipse quam Decessor mortuus scribitur. Menses porro UIII, dies XX, ex editis Anastasii exemplaribus sumere malui, quam duobus vel quatuor additis secundum Manuscripta augere dierum numerum, nedum ex aliquibus accipere menses UIIII, dies XI; quia cum his, per aßignatum ubique conformiter Interpontificium dierum XXXU, venitur ad diem idoneum Ordinationi sequenti, & sic omnia recte progrediuntur.

[2] [Capitulare a Gregorio signatū an. 3 Anastasii:] Extat in Conciliis generalibus Pontificis hujus Capitulare quoddam, datum Idibus Martii, imperante Domino Augusto Anastasio, a Deo coronato magno Imperatore, anno tertio eius, scilicet Imperii, pro quo ineptus quidam scripsit Pontificatus: nam ut bene observat Mabillonus lib. 2 de re Diplomatica cap. 25, seculo primum nono cœperunt Pontifices, omißis Imperatorum annis, eatenus semper notatis, Pontificatus sui annos substituere (maxime cum illi erant propter investituras excommunicati) sicut constantißime fecit Gregorius VII, quem ceteri deinceps omnes secuti sunt. Quid? quod Anastasius Imperator ad annum Gregorii II tertium non pervenit, exauctoratus & monasterium ingressus anno DCCXUI? Alii anno uno citius exauctoratum ponunt, & Labbæus in Synopsi Chronologica anno II Anastasii signatum Capitulare statuit. Verum istius anni mense Martio, necdum in nostro calculo Pontifex erat Gregorius. Interim corrigendus ex seipso Theophanes: [hujus tempus definitur.] qui cum mortem Philippici succeßionemque Anastasii posuisset in Pentecoste, narrat quomodo anno ejus secundo Indictione XIII mense Augusto, id est anno Christi DCCXU, ab Ecclesia Cyzicena ad Constantinopolitanum Patriarchatum traductus fuerit S Germaus: & tamen codem anno exauctorationem Anastasii describens dicit, quod solum imperavit annum unum & menses tres. Hic ego libenter numeros converterim, ut legatur imperasse annos tres mensum unum, a die IIII Iunii, anni DCCXIII; usque Iulium anni DCCXUI, quando ei succeßit Theodosius: & huic similiter exauctorato, anno DCCXUII, Martii XXU Leo Isauricus. Certe nihil est in toto contextu Theophanis, nec etiam alibi, quod isti Theodosio plus quam dimidium annum cogat relinquere: salva autem manet Capitularis prædicti Data. Vtinam æque facile salvari posset veritas Privilegii quod San-maximiano Abbati dicitur Gregorius hic conceßisse apud Zyllesium, [Bulla Gregorio afficta.] in mense Januario Indictione XII: puta anno Christi DCCXXUIIII: sed plura ejus Privilegii sunt vitia quam ut sincerum credi poßit, licet in Chronologiam non peccet: qua de re vide Propylæum Aprilis num. 106.

[3] Hic Gregorius, inquit Anastasius, Quadragesimali tempore, [Decernitur jejunandum Feria 5 per Quadragemam] ut in quinta feria jejunium atque Missarum celebritas fieret in ecclesiis, quod non agebatur, instituit. Ita pravam consuetudinem, quæ alicubi invaluerat tali die non jejunandi, abrogatam censuit Joannes Bollandus noster; cujus sunt Notæ ad Vitam. Sed Reinoldus Dehnius, etiam noster, ex Austria me monuit, litteris Vienna datu XU Iulii MDCLXU, non pravam consuetudinem istud fuisse, sed optimam pro tempore prægresso Legem, cujus auctor fuerit Melchiades Papa, tam ista feria quam Dominica die jejunium prohibens; ut inter jejunium Christianorum & Gentilium, veraciter credentium, atque infidelium & hæreticorum, vera & non falsa discretio habeatur. Equidem jam monui supra in Melchiade, ex Isidori Mercatoris adulterinis mercibus Decretalem istam esse: ea tamen lex Melchiadis fuisse putatur: antiqua certe fuit. Confirmavit enim eam, inquit Dehnius, S. Gregorius I, [veteri Melchiadis decreto abrogato,] dum Romanæ Ecclesiæ ceremonias ordinans, singulis Quadragesimæ feriis Officia sua & Missas peculiares tribuit, solam autem feriam quintam Dominicali Officio celebrari jußit.

[4] Insignis Walafridi Strabi locus, & Anastasium cum toto hoc argumento valde illustrans, habetur Cap. 20 libri de Rebus Ecclesiast. Quia vero Melchiades, [causa cessante,] trigesimus tertius ordine Romæ Præsulatum agens, statuit ut nulla ratione Dominico aut quinta feria jejunium quis fidelium ageret (Pagani enim his diebus quasi jejunia frequentabant) ideo B. Gregorius, in dispositione Officiorum anni, infra Quadragesimam, quintam feriam vacantem dimisit: ut, quia festiva erat Dominica, etiam Officio diei Dominicæ celebris haberetur. Quæ quinta feria, [ob quam hic eam jusserat haberi ut Dominicā:] quoniam postmodum cœpit ut ceteræ jejuniis applicari; Gregorius junior statuit eam Missis & orationibus esse solennem (id est suas sibi soli habere proprias Missas, uti ceteræ per Quadragesimam Feriæ habent) & undecumque colligens ejusdem diei augmentavit Officia.

[5] Video, inquit ad hæc Dehnius, verba Walafridi, quintam feriam vacantem dimisit, [& propriæ ipsis Missæ ordinantur:] negotium facessere Allatio de Missa Præsanctificatorum num. 13, sed sine causa. Sensus enim non est nisi iste, Gregorium primum jussisse, ut quinta Feria vacaret, id est, ut proprio Officio & Missa careret; cumque Feriæ ceteræ suo singulæ Officio instructæ essent, ipsa celebriori illis præcedentis diei Dominicæ Missa fieret. Ceterum colligo hinc in Sacramentario Gregorii Magni, Orationes ad Ferias quintas Quadragesimæ, ut certo Gregorii I non esse, sic forte Gregorii Junioris esse: de quibus tamen Angelus Rocca, in suis ad eum librum scholiis, cum alia Gregorium Magnum auctorem non agnoscentia diligenter annotaret, monere nos omisit. Verum ista fusius prosequor in variis Lectionibus nondum editis, Treugam Domini, in Gallia olim feriis quintis sexta & Sabbato celebrari solitam, defendens contra Baronium, qui Annalium Tom. XI ad annum 1034 eam oppugnat. Hactenus Epistola Dehnii pia mem. ut amicitiæ & doctrinæ illius istud hic extet monumentum, dum liber variarum Lectionum, ab eo paratus luci, expectat manum obstetricantem, a qua post mortem Auctoris sui producatur in publicum: sed hoc ut fiat aliquando sperare vix ausim, eo quod R. P. Nicolaus Avancinus, biennio post Dehnii mortem Rector Græciensis olim institutus, in relicta ab eo litteraria monumenta diligenter inquisiverit, nihilque invenerit nisi mera schediasmata, nullum inter se ordinem habentia, & solum ad institutiones linguæ Græcæ atque pridem ab eo cogitatum Lexicon novum pertinentia: uti idem Provincialis Austriæ anno MDCLXXUIII ad me scripsit, qui nunc Aßistens Germaniæ manet Romæ, sub Generali P. Carolo de Noyelle feliciter electo die U Iunii MDCLXXXII.

[6] Baronius credens Gregorium II, die XXII Maji anni DCCXIU creatum, XI Februarii mortuum, anno DCCXXXI; Pontificatum ejus definit annis XUI, mensibus uni diebus XX.

DISSERTATIO XVI.
De Jussione Exarchi Italiæ, ad Electi Ordinationem hoc Interpontificio ultimum postulata.

[A morte Constantini Progonati,] Post Constantini Pogonati mortem acceleratas magis fuisse Ordinationes Pontificias, ut verbis parcam, probant ipsa Interpontificiorum spatia, in Synopsi ad caput hujus tractatus explicata: quæ enim vix peragebantur pluribus mensibus, quando Constantinopoli expectanda erat Imperatoris Iußio confirmans Electionis Decretum exinde minori quam bimestri mora invenientur expeditæ. Causam attigi, datam ab Imperatoribus vel ultro usurpatam ab Exarchis Ravennatibus potestatem res etiam maximas disponendi per se: [Ex archis Italiæ maxima potestas mansit,] ad quam confirmandam multum etiam faciebat diuturnitas istius Magistratus. Vt enim vir eruditus observavit, spatio centum & triginta annorum quo Exarchatus extilit, non plures quam decem & octo functi eo munere sunt, quorum octavus Isaacus, ærarii Ecclesiastici sub Honorio Papa direptor, viginti quinque annos dominatus est; Theodorus Calliopas, S. Martini persecutor, triginta quinque aut etiam sex. Adde quod Exarchi copiosum contra barbaros exercitum habebant in potestare, quodque facile poterant contra ipsum Imperatorem, si quid ab eo timebant, inito cum istis fœdere se tueri. Hoc argumentum fuit aliquando sermonis inter supra laudatum Holstenium nostrumque Henschenium, dum huic, Romæ; isti, inter mortales esse licuit: placuitque Holstenio ad eorum, quæ invicem dixerant confirmationem, [etiam ad Electorum confirmationem.] adducere sua quædam excerpta e veteri Ms. per modum Formularii digesto, intra seculum quidem nonum ac decimum, sed exemplis iis instructo, quæ ex usu octavi seculi, in quo versamur, petita pleraque videri possent. Talia certe erant illa, quibus ostendebatur, quid & quibus, mortuo Pontifice & electo Successore, scribendum erat: omnia autem (si unicum excipias paradigma Relationis Principi faciendæ, quod ad Leonis secundi Pontificatum retulimus) dirigebantur Ravennam, eo modo ac stylo, ac si ex unius Exarchi potestate res illa pependisset. Petiimus ergo, & ab humanissimo viro facile impetravimus eorum describendorum facultatem.

[2] Primum cui titulus, Nuntius ad Exarchum de transitu Pontificis, hanc habebat inscriptionem: Domino excellentissimo atque præcellentissimo, & a Deo nobis longæviter in Principalibus ministeriis feliciter conservando, [Horum ultimo Eutychio,] Ill. Exconsuli, Patricio, & Exarcho Italiæ, Ill. Archipresbyter, Ill. Archidiaconus, Ill. Primicerius Notariorum, servantes locum Sanctæ Sedis Apostolicæ. Vbi nota litteras Ill. in Sacramentario Gelasiano, apud Francos exarato ante annos nongentos nuperque excuso Romæ, integre scribi per Ille, Illius, Illum &c. unde videas, Pronomen generale supponi pro nomine cujusque proprio, eo modo quo nunc scribimus litteram N pro generica voce Nomen; ad hoc ut qui legit substituat singulare illius nomen de quo est sermo. Ita S. Bernardus Serm. 1 de S. Victore Antiqui in epistolis suis sic scribebant, Ille Illi salutem. Quapropter (si vera sunt quæ infra dicturi sumus ad probandum quod sequentia spectent ad mortem Gregorii II & Electionem Gregorii III annumque DCCXXXI) Exarchus supra ad Ill. nominandus, fuit ipse ille Eutychius, qui post Exarchi Pauli cædem directus in Italiam, ad Imperatoris Copronymi hæresim, quam iste inducere nequiverat, stabiliendam; non solum spe sua frustratus est, sed tandem etiam imperio excidit, anno DCCLII ab Aistulpho Longobardorum Rege tota Italia pulsus. At quomodo Exconsul? Docet enim in Dissertatione sua Hypatica Pagius, quod Flavius Basilius Junior, anno DXLI, ultimus privatorum fuit, [Exconsuli] qui Consulatum Ordinarium gessit annoque nomen dedit; idque constat ex Fastis, non nisi annos P.C. id est, Post Consulatum Basilii numerantibus usq; ad annum DLXUII. Deinde scribi cœpit Justino Juniore Augusto primum solo Consule, ac deinde anni post Consulatum ejus, itaque de ceteris Imperatoribus usq; ad Constantinum Pogonatum, qui hoc etiam addidit, ut annos Imperii numerans a tempore quo illud secum pater suus communicarat, quemadmodum etiam postea communicavit fratribus ejus Tiberio & Heraclio; cum titulus Imperatoris jam tribus communis vilior ei videretur, cœpit a morte patris numerare annos Consulatus sui, quasi cujusdam supremæ Dictaturæ; quod secuti exinde posteri ejus sunt. Dicendum autem videtur, quod abrogato Consulatu ordinario, qui anno nomen dabat, non plane disierit usus creandorum quandoque extra illum ordinem Constantinopoli Consulum, quemadmodum etiam Romæ videtur quotannis creatus Consul, pro sola dumtaxat Vrbe: talis enim infra numeratur inter deputatos ad Exarchum, pro deferendo Electionis Decreto; & alibi leguntur Consules civitatum etiam aliarum. Constantinopoli ergo Vrbanus Consul, non universalis pro toto Imperio, fuerit Eutychius, prius quam in Italiam remitteretur, ad resumendum, quo tantisper cesserat, Exarchi officium. Ad hunc autem quomodo mors Pontificis scripta fuerit nunc legamus.

[3] Quamvis non sine gravi voce & vere flebili gemitu, a Deo servatæ Excellentiæ Domini nostri, per has nostras innotescimus humiles syllabas, [nuntiatur mors Gregorii 2;] Dei judicio, cujus dispensatione universus regitur orbis, ab hac luce fuisse subtractum Dominum [Gregorium] Sanctissimum nostrum Pontificem, cujus cuncti vere, & (si dicendum est) etiam lapides ipsi fleverunt exitum. Die enim [decima septima] instantis mensis [Januarii] obiit. Pro cujus consternati, ut diximus, funere, omnes grandi tristitiæ premimur mole, ad solam Christi Dei nostri cordis oculos miserationem attollentes, ut ipse dignatur subvenire desperatis, & suæ providere dignum Rectorem Ecclesiæ, a quo fundata est, qui etiam est pollicitus non ei prævalere portas inferni. [Mar. 16, 18] Post divinum auxilium ad vestram Excellentiam, Domine excellentissime, & a Deo nobis multis temporibus concedende, omnes habemus fiduciam. Ecce eventum lugubrem indicavimus, quia ad nostram consolationem humanum alibi non habemus confugium. Ex hinc die tertio, id est XX Ianuarii, sub funebri officio quod defuncto solvebatur, subita conspiratione omnes elegerunt Gregorium alterum, conditumque mox est ipsius Electionis Decretum, in Lateranensi archivore ponendum, hoc tenore.

[4] [& decretum novæ Electionis] Inter cetera quæ summæ Divinitatis consilio disponuntur, Pontificalis promotionis sublimitas, ipso, a quo procedit omne quod bonum est, prædestinante ac largiente conceditur. Nimirum novit humanis rebus providentia divina succurrere, & mœrentium fletus ac gemitus in exultationem convertere; ut qui nuper consternabantur afflicti, postmodum appareant nimium consolati. Canentis enim sunt dicta, quæ sanctus Spiritus de templo Prohetalis cordis insonuit; Ad vesperum demorabitur fletus, & ad matutinum lætitia. [Ps. 29, 6 & 11.] Qui & iterum gratias referens Deo, beneficiorum ejus magnificentiam canit, & dicit; Convertisti planctum meum in gaudium mihi, conscidisti saccum meum, & præcinxisti me lætitia; ut cantet tibi gloria mea, & non compungar. Ipsi enim est cura de nobis, ut Vas * electionis & veræ fidei monet integritas: quippe quæ sunt tristitiæ ad gaudia miserando perducit. [1 Can. 5, 7] Quod & nobis exiguis & peccatoribus, opem de ejus misericordia præstolantibus, dignatio cælestis exhibuit. Etenim Pontificalis memoriæ [Gregorio] de præsentibus curis ad æternam requiem evocato, ut assolet humanis rebus accidere, magna nos tristiarum moles obstrinxerat, proprio dispensatore frustratos. [miro omniū consensu factæ,] Sed non diu in afflictione persistere consueta Dei nostri benignitas sperantes in se dereliquit: triduo enim nobis exiguis in oratione manentibus, ut omnium mentibus cælestis dignatio demonstraret, quem dignum ad successionem Apostolicæ vicis jubeat eligendum; ejus gratia suffragante & omnium animis inspirante, in uno convenientibus nobis, id est cunctis Sacerdotibus, Proceribus Ecclesiæ & universo Clero, atque Optimatibus & universa Militari præsentia, seu Civibus honestis, & cuncta generalitate Populi istius a Deo servatæ Urbis, si dici est, a parvo usque ad magnum, in personam [Gregorii], Sanctissimi hujus sanctæ Apostolicæ Sedis Romanæ Ecclesiæ Presbyteri, Deo cooperante & beatorum Apostolorum annisu, concurrit atque consensit electio. [de Gregorio] Cujus Deo amabilis viri tantum meruit apud omnium conscientias bonæ & pudicæ conversationis perfectio, ut nullus in ejus electione dissideret, ac nullus abesset, nullusque seipsum subtraheret: quem nempe ad hoc Apostolicæ vicis officium incomparabilis atque indeficiens Dei nostri providentia destinatum habuerat. Quomodo [enim non & humanis mentibus unanimis] consonantia conveniret in id, quod procul dubio in Dei præsentia tenebatur affixum?

[5] [infertur archivio,] Cujus & Decretum solenniter facientes, & desideria cordium circa ejus electionem manuum subscriptionibus confirmantes, profitemur, ipsum Deo amabilem nostrum Electum, castum, pudicum, sobrium, ac benignum, & in omnibus piis operibus esse perfectum, atque orthodoxæ fidei & Sanctorum Patrum traditionis defensorem & fortissimum observatorem. Hunc omnes, ut profecto mitissimum virum, pro ejus suavissima ac bonæ voluntatis constantia, unanimiter nobis elegimus Pastorem atque Pontificem. Unde, ob ejus piæ conversationis integritatem, immensas Redemptori nostro laudes referimus, consona cum Propheta canentes voce: Magnus es, Domine Deus noster, & magna virtus tua. [Ps. 148, 5, Ps. 105, 2] Quis enim loquetur potentias tuas, Domine, & auditas faciet omnes laudes clementiæ tuæ? Quoniam vota petentium te exaudiens, pium nobis contulisti Pastorem, qui sanctam tuam universalem Ecclesiam, & cunctas Dominicas ac rationales sibi commissas oves regere atque gubernare, te Domino Deo & Salvatore nostro protegente, valeat. Hoc vero Decretum a nobis factum subter, ut præfatū est, manibus propriis roborantes, in archivo Dominico nostræ sanctæ Romanæ Ecclesiæ, scilicet in sacro Lateranensi scrinio, pro futurorum temporum cautela, recondi fecimus, in mense [Januario] Indictione [decima quarta.]

[6] Ill. Humilis Presbyter sanctæ Romanæ Ecclesiæ, huic decreto, [signatum ab omnibus,] a nobis facto in [Gregorium] Sanctissimum Presbyterum, consensi & subscripsi. Addit autem qui non diu post talia collegisse videtur: Similiter totus Clerus, Optimates, & Milites seu Cives subscribunt. Hi autem quomodo? cum Laici essent? Profecto, ex illius temporis usu, jam ab olim durante, secundum quod Leo Magnus Epist. 89 statuerat: Qui præfuturus est omnibus, ab omnibus eligatur. Non ergo solius assensus præbendi causa, ferendique de Electi probitate testimonii, sed ut vere eligerent censendi sunt convenisse, qui pari qua Clerici formula subscribebant, ut patet ex subscriptione ejusdem Decreti ad Exarchum mittendi, cui eisdem omnino verbis, primum Clerici, tum Laici subscribunt singuli, Huic Decreto a nobis facto, … subscripsi.

[7] Quod autem Gregorium III hæc spectent, ex Presbytero, unanimi omnium voluntate, Electum, & iis quæ istic laudantur virtutibus præditum facile intelliges, si Anastasium legas, sic ejus laudes ordientem, & modum quo Electus est describentem, iisdem fere quibus Decretum conceptum erat verbis: Gregorius … vir mitissimis & valde sapiens, [& concordans cum relatis ab Anastasio de Gregorio 3.] in divinis Scripturis sufficienter instructus, Græca Latinaque lingua eruditus, Psalmos omnes per ordinem memoriter retinens, & in eorum sensibus subtilissima exercitatione limatus; lingua quoque in lectione polita exhortator omninm bonorum operum, plebique florentissime salutaria prædicans, otthodoxæ fidei æmulator ac defensor fortissimus; paupertatis amator, & erga inopum provisionem, non solum mentis pietate, sed etiam studii labore solicitus; captivorum etiam redemptor, orphanis quoque ac viduis largiter necessaria tribuens… Deo favente pervenit ad sacrum ordinem Presbyteratus. Quem virum Romani, seu omnis populus a magno usque ad parvum, divina inspiratione permoti, subito eum, dum ejus Decessor de hoc seculo migrasset, dum ante feretrum in obsequio sui Antecessoris esset intentus, vi attollentes in Pontificatus ordinem elegerunt. Nescio quid clarius haberi poßit.

[8] Verum qui Decretum, pro formula posteris futurum, in Codicem retulit; illud signavit quasi mense Novembris, [Quomodo adscriptus eā November cum Editione an, 737,] Indictione quinta scriptum: mensem credo & annum notans quo codicem scripsit; puta DCCXXXUII. Nam præter ipsos quibus hæc applicamus, Gregortus II & III, toto octavo seculo nullus Pontifex mortuus mense Novembri est, nullus concorditer electus est, nullus etiam quinta Indictione, præter Sisinnium anno DCCUII, in quo tamen nihil reperias quod huc trahi poßit. Simili ejusdem scriptoris licentia factum velim credere, ut in consequentibus epistolis, post hujus ejusdem Gregorii III electionem scriptis, & ut paradigmatis loco serviant in codicem transcriptis, pro Presbytero legatur Archidiaconus Electus, ex voto forsitan ipsius scribentis, Archidiacono alicunde obnoxii, eique Pontificatum tali modo conferendum optantis. Quamvis enim Gregorius II Archidiaconus ante Electionem suam fuerit; [& postea Archidiaconus pro Presbytero.] & ideo Vir eruditus crediderit, illas litteras ad ipsum, non vero ad Successorem spectare; dum tamen illæ Imperatorum simul plurium meminerunt (qui unicus dumtaxat Anastasius fuit cum eligeretur iste) apparet ipsas rectius traduci ad Gregorium III, Electum quando Constantinus & Leo, pater ac filius, communiter imperabant. Ad hæc miraculum tam citæ & extraordinariæ in electoribus concordiæ, ita quadrat Tertio; ut Secundo nulla verisimilitudine applicetur. Itaque ipsas epistolas proferamus, & loco, Ill. Archidiaconi ponamus nomen Georgii Presbyteri.

[9] Primam, cujus causa hæc potißimum attigimus, Exarcho, iisdem quibus supra titulis, scribunt Presbyteri, Diaconi & famularis universus Clerus, [Decreto illo ad Exarchū misso,] Axiomatici etiam, id est, in dignitate civili constituti, seu Exercitus & Populus Romanæ urbis supplices, ipsumque Decretum, ut supra jacet, transcribentes hoc modo: Novit humanis rebus providentia divina succurrere; iisdem quibus supra verbis, usque ad num. 5, unde sic prosequuntur atque concludunt: Cujus & Decretum solenniter facientes, & desideria cordium circa ejus electionem manuum subscriptionibus confirmantes, per harum latores, Ill. sanctissimum Episcopum, Ill. venerabilem Presbyterum, Ill. Notarium Regionarium, Ill. adæque Subdiaconum Regionarium, [per 9 illustres Legatos,] Ill. & Ill. viros honestos, cives & de florentissimo atque felicissimo Romano Exercitu, Ill. Eminentissimum Consulem, seu Ill. & Ill. viros magnificos, Tribunos militiæ, confamulos nostros, direximus; supplicantes atque communiter impensissime exorantes, a Deo conservandæ Præcellentiæ vestræ consuetam bonitatem, piis votis concurrere: quia talis a nostro famulatu concorditer electus est, in quo (quantum ad hominum scientiam respicit) nullius macula reprehensionis apparebit. Et ideo supplicantes quæsumus, ut, inspirante Deo celsæ ejus Dominationi, [rogatur is ob graves causas,] nos famulos voti compotes celeriter fieri præcipiat: præsertim cum plura sint capitula, & alia ex aliis quotidie procreentur, quæ curæ solicitudinem & Pontificalis favoris exspectant temedium. Provinciales vero curæ, vel quæcumque subinde sunt causarum utilitates, perfectæ auctoritates censuram expectant. Propinquantium quoque inimicorum ferocitas (quam nisi sola Dei atque Apostolorum Principis per suum Vicarium, hoc est Romanæ urbis Pontificem, virtus aliquando vero flectit & morigerat hortatu) singulari interventu indiget: cum hujus solius Pontificalibus monitis, ob reverentiam Apostolorum Principis, parentiam offerant voluntariam: & quos non virtus armorum humiliat, Pontificalis increpatio cum observatione inclinat.

[10] Cum hæc ita sint, iterum atque iterum impensius, præcelse & a Deo servate Domine, [ut cito jubeat ordinari Electum,] supplicamus, ut celerius, Deo operante vestrisque præcordiis inspirante, Apostolicam Sedem de perfecta ejusdem Patris atque Pastoris nostri Ordinatione adornari præcipiatis, utpote per gratiam Christi ministerium Imperialis fastigii feliciter atque fideliter peragentes: quatenus & nos exigui famuli, desiderium nostrum maturius impleri cernentes, incessabiles Deo & Imperiali Clementiæ, atque eximiæ ac Deo placitæ Dominationi vestræ gratiarum actiones valeamus exolvere; [pro Imperatoribus & ipso oraturum,] & cum promoto Apostolicæ Sedis Pontifice, spiritali nostro Pastore, juges preces effundere, pro vita atque incolumitate perfectisque victoriis tranquillissimorum atque Christianorum Dominorum nostrorum [Constantini] & [Leonis] magnorum, victorum, Imperatorum; ut Regalibus eorum virtutibus omnipotens Deus multiplices concedat victorias, & de subjectione omnium gentium Christianam rempublicam faciat triumphare; deque restituta plenius Romani Imperi: prisca devotione lætitiam cordis impertiat. Scimus enim, quod oratio ejus, quem ad Pontificalis dignitatis culmen Dei nutu eligimus, divinam omnipotentiam suis precibus flectet & complacabit, & optatæ felicitatis incrementa Romano Imperio præparabit, vestramque a Deo custodiendam Potestatem ad dispensationem hujus servilis Italicæ Provinciæ, nostrumque omnium famulorum præsidium & subventum, longævis armorum actis conservabit.

[11] Hinc sequebantur Clericorum & Laicorum subscriptiones ut in Decreto, nihil differente utrorumque formula. In quibus forsan mirabitur aliquis quod cum sermo sit de Constantino Copronymo ejusque filio, [quamvis Iconomachis,] Iconomachis; Romani, qui sub Gregorio II. recens (ut præsumitur) defuncto, fuerant maxime animati contra illos & subnixi Pentapolensi ac Venetiarum exercitibus propter illorum hæresim contra Exarchum suum Paulum insurgentibus, cum omni Italia (sicut narrat Anastasius) consilium inierant, ut sibi eligerent Imperatorem & Constantinopolim ducerent; fecissentque nisi compescuisset tale consilium Pontifex, sperans conversionem Principis: mirabitur quis, inquam, quomodo zelo si illi pro Ecclesia & fide orthodoxa, tam honorifice nunc compellent, tum impiissimos Principes, tum ipsorum Exarchum nihilo illis meliorem, [diu tamen patienter toleratis:] seque iisdem tam humiliter subjiciant. Civilis scilicet urbanitatis hæc fuerunt officia, a quibus, ne quidem post celebratam sub Gregorio III contra Iconomachos Synodum cessatum est: dum etiam hic æque ac Prædecessor suus, mißis identidem commonitoriis satagebat, si qua via ruentes in exitium Principes revocare posset, & conculcatam ab iis sacrarum imaginum venerationem restituere. His porro cum nihil proficeretur, & prævalentibus ubique Longobardis Exarchi Eurychii penitus eviluisset auctoritas; contempta ea prorsus fuit, in electo post Gregorii obitum Zacharia consecrando statim ac Dominica illuxit, absque ullo ad Exarchum recursu. Et hæc est causa cur nullo modo poßit præcedens Epistola trahi ad Zachariæ Ordinationem, quamvis hunc ab eo opere effecto laudet Anastasius, quod sibi de Electo Gregorio promiserant Romani, quodque hic magnanimiter conatus fuerat, reducendis ad officium Longobardis immortuus.

[12] Sed redeo ad Gregorii III Electores, qui dum Exarcho scribentes optant ut sibi Deus, noviter Electi Pontificis precibus exoratus, [quos optant modeste corrigi.] de restituta plenius Romani Imperii prisca devotione lætitiam impertiat, satis indicant aliquid in ea collapsum a se lugeri: tanto autem submißius sibi agendum censuerunt, quanto minus æquas aures precibus suis præbendas sciebant. Quapropter super eadem causa etiam ad Archiepiscopum Ravennæ (Joannes hic erat, zelo Catholicæ religionis satis fervens) scripserunt Archipresbyter, Archidiaconus & Primicerius Notariorum, servantes locum Apostolicæ Sedis, ab ipsis Decreti sui verbis ita exordientes. Inter cetera, quæ summæ Divinitatis consilio disponuntur, Pontificalis promotionis sublimitas, ab ipso, a quo procedit omne bonum, [Rogatur etiam Ravennæ Episcopus,] prædestinante ac largiente conceditur. Quod quia ita dubium non est, sanctæ & paternæ Beatitudini vestræ indicare curavimus, quod Pontificalis memoriæ Domno [Gregorio] de præsentibus curis ad æternam requiem evocato, consueta Dei benignitas tristitiarum molem, quæ nos de præteriti dispensatoris frustratu ad paululum obstrinxerat, abstersit atque inlinivit. Etenim ne diu ictus afflictionis nos sauciaret, providum ac Deo placitum Apostolicæ vicis successorem condonare dignata est. In unum quippe post triduum, ut moris est, convenientibus nobis.,… in personam amatoris vestri ac oratoris, Domni [Gregorii] sanctissimi [Presbyteri], electionis vota contulimus: in cujus Deo debitæ electionis [successu] nullus, gratia sancti Spiritus illustrante, defuit, [(cui similiter mors & electio indicantur)] sed omnium vota concorditer convenerunt: inque ejus Sanctitatis persona decreta solenniter facientes, per harum portitores Sanctissimum Episcopum Ill. &c… ad præcelsi & a Deo servati filii vestri Exarchi vestigia demandavimus; impensius obsecrantes, ut celerius, Deo hujus animam inspirante, hanc Apostolorum Principis Sedem (præsertim pro diversis imminentibus, & ad subventum Provinciæ exigentibus, simul & ad Imperiale servitium respicientibus) de perfecta Ordinatione Electi Apostolicam Sedem adornet: quatenus insit in Apostolicæ Sedis specula, qui & Christi regat Ecclesiam, gregemque rationabilium salubriter dispenset ovium, & pro stabilitate a Deo decreti Romani Imperii, longævaque sospitate ac temporum prosperitate prædicti eximii Domini Exarchi indesinenti prece exoret.

[13] Elabora itaque quæsumus, sanctissime ac beatissime Pater; ut cum harum portitoribus, veneratoribus & filiis vestris, [ut Legatis apud Exarchū faveat.] apud præfatum Dominum Exarchum impigrius intervenias; vicem gratiæ propriæ beato Petro fautori tuo reddens, totisque nisibus imminens, ut optatæ Ordinationis, Deo jubente, acceleretur negotium: quatenus de Præsularibus paternæ vestræ Beatitudinis adminiculis, & hæc Apostolica lætetur & exultet Ecclesia, & nos gratiarum actiones agamus, & caritas denominati Domini nostri Electi futurique Apostolici Pontificis opulentius erga vestram Præsularem Sanctitatem dilatetur. His adjiciuntur etiam ad Judices Ravennæ singulos eisdem formulis insertæ litteræ, cum inscriptione, Domino eminentissimo & nobis in Christo Fratri, Ill. Consuli; aliæque inscriptæ Dilectissimo Fratri Ill. Presbytero & Apocrisiario; ut solicitudinis in re tanti momenti appareat exuberantia, [Idem rogantur ut faciant,] qua simul etiam disceremus, nihil a Constantinopoli minus habuisse Ravennam, quantum quidem ex parte Sedis Romanæ attinebat, quæ ibi suum etiam Apocrisiarium tenebat; idque jam tanto opportunius ad conservandos fideles, Exarchatui subditos, in fide orthodoxa; quanto id jam minus licebat Constantinopoli, absolutum istic dominatum tenente hæresi. Litterarum ad Consules sigillatim singulos, sed eodem exemplo datarum, hic tenor erat.

[14] Si benefacta peculiaribus impensa negotiis digna minime vicissitudine defraudantur; [Consules Ravennates,] nullus profecto est qui dubitet, quin ea quæ pio intuitu peraguntur, æternæ vitæ remuneratione rependantur. Quæ cum ita sint, licet inclitæ Eminentiæ vestræ propositum documentis pluribus agnoscamus, totis nisibus spirituali Matri huic sacro-sanctæ Apostolicæ Dei Ecclesiæ utilitatibus ad concurrendum suffragati; fraterna tamen dulcedine hortari atque poscere congruum duximus, ut convenientibus harum portitoribus Ill. & Ill. quos cum decretalibus paginis & cum impensa supplicatione, pro celeri promotione oratoris vestri ac amatoris Domini nostri [Gregorii Presbyteri] & Electi, apud præcelsum & a Deo servatum Domnum Exarchum destinavimus, cum eis conveniat, & ad precandum de optatis apud prænominatum Domnum Exarchum subveniat. Ut cum effectu, Deo propitio, eis qui missi sunt remeantibus, & de vestræ a Deo servatæ Eminentiæ bonitate præfato Domino nostro Electo nuntiantibus, non solum affectiorem ejus Sanctitatem erga Eminentiam vestram efficiant; verum & boni ministerii merces atque vicissitudo ab ipso Apostolorum Principe, cui specialiter concurritis, & in præsenti vita multiplicetur, & in regnis cælestibus rependatur.

[15] Apocrisiarium quod attinet, fuerat ille quidem, æque ac Exarchis, statim atque obierat Pontifex, per expeditos publici cursus ministros monitus de re tota; fortaßis etiam fama præcurrente personam Electi cognoverat (neq; enim solennis tot personarum illustrium Legatio ita celeriter expediri & proficisci poterat, [& S. R. E. Apocrisiarius Ravennæ.] ut non insumerentur ei duæ saltem hebdomadæ, ex diebus XXXU quos inter unius Gregorii mortem & alterius ordinationem scimus interceßisse) conveniens tamen erat ad ipsum quoque aliquid litterarum ferri. Tales ergo, breviori quam potuit fieri forma, ad eumdem ab iisdem datæ inveniuntur: Dudum dilectissimam Fraternitatem vestram obitum sanctæ memoriæ Domni [Gregorii] Pontificis agnovisse satis scimus: cui post transitum, ut moris est, die tertia convenientibus nobis, id est Clero, Axiomaticis etiam, & generali Militiæ ac civium Universitate, in personam Domni [Gregorii] sanctissimi [Presbyteri] Dei gratia suffragante, electionis vota contulisse nos, indicamus. Cujus & solenne Decretum facientes, subscriptione omnium roboratum, apud eximium & a Deo servatum Domnum Exarchum, per harum portitores Ill. & Ill. direximus: cum quibus dilectissima Fraternitas vestra conveniat, & pro celeri promotione Pontificalis Ordinationis deposcenda, apud denominatum Domnum Exarchum interveniat: ut valeant ii qui missi sunt, Christo comite, cum effectu ad nos repedare; & de prosperis nuntiis Apostolicam Christi Ecclesiam omniumque nostrorum animos magnanimiter relevate.

[16] Vtinam nunc extaret vel inveniatur aliquando formula Iußionis, qua Electum ordinari Exarchus præcepit; [Sic impetrata jussione,] aut alicujus earum quæ Constantinopoli mittebantur, quando illa inde expectanda erat! Ea dum adhuc quæritur, relegat qui volet Athalarici Gotthorum Regis rescriptum, supra propositum ad Pontificatum Joannis I: quod tamen non est mandatum de Felice successore ordinando, sed congratulatio de eodem feliciter ordinato, & per hoc reddita spe concordiæ ac pacis. Nunc beneficium Holstenianum absolvamus, explicato ex formulis iisdem ritu Ordinationis Pontificalis, post allatam Iußionem exoptatam: qui talis describitur. Psallunt secundum consuetudinem. Procedit Electus de Secretario cum cereostatis septem, [ordinatur ritu consueto Pontifex,] (credo ad significanda septem Spiritus dona Electo mox conserenda) & venit ad Confessionem S. Petri. Tunc Episcopus Albanensis dat Orationem primam (fuit hic in ordinatione Gregorii III verosimiliter Andreas, pro anno DCCXXI subscriptus Romanæ Synodo; vel Tiberius, notus anno DCCXXXXIII) deinde Episcopus Portuensis (puta Georgius, prænominati Andreæ in subscribendo socius) dat orationem secundam. Postmodum adducuntur Euangelia & aperiuntur, & tenentur super caput Electi a Diaconibus. Tunc Episcopus Ostiensis (fortaßis Theodorus dictus, [a tribus Episcopis,] & apud Vghellum notus ex actis Synodalibus pro anno DCCXXXXV) consecrat eum Pontificem. Post hæc Archidiaconus annectit ei Pallium: deinde ascendit ad Sedem, & dat Pacem omnibus Sacerdotibus, & dicit, Gloria in excelsis Deo.

[17] Servantur hodiedum omnes iidem ritus, sed multipliciter aucti; de quibus vide Commentaria nostra in opus Iacobi Cardinalis S. Georgii ad Velum aureum, lib 2 de Coronatione Bonifacii VIII, facta sub finem seculi XIII, post Vitam S. Cælestini Papæ V, ab eodem Iacobo versibus constrictam, die XIX Maji. Prædictas vero tres Orationes ex Pontificali, Venetiis sub annum MDLXI excuso, accipe.

I. Deus qui adesse non dedignaris, ubicumque devota mente invocaris; [tres super eum Orationes recitantibus.] adesto quæsumus invocationibus nostris: & huic famulo tuo N. quem ad culmen Apostolicum commune judicium tuæ plebis elegit, ubertatem supernæ benedictionis infunde: ut sentiat, se tuo munere ad hunc Apicem pervenisse.

II. Supplicationibus nostris, omnipotens Deus, effectum consuetæ pietatis impende, & gratia Spiritus sancti famulum tuum N. perfunde: ut qui in capite Ecclesiarum, nostræ servitutis ministerio, constituitur, tuæ virtutis soliditate roboretur.

III. Deus, qui Apostolum tuum Petrum inter ceteros Apostolos primatum tenere voluisti, eique universæ Christianitatis molem super humeros imposuisti; respice quæsumus propitius hunc famulum tuum N. quem de humili cathedra violenter sublimatum, in thronum ejusdem Apostolorum Principis sublimamus: ut sicut profectibus tantæ dignitatis augetur, ita virtutum meritis cumuletur: quatenus Ecclesiasticæ universitatis onus, te adjuvante, digne ferat; & a te, qui es beatitudo tuorum, vicem meritam recipiat. Per Christum Dominum nostrum. Amen.

[Annotatum]

* imo Petrus

XCII S. GREGORIUS III.

Ab an. 731 , ad 741, an. 10 m. 8, dies 20.

Gregorivs, S. R. E. Presbyter, natione Syrus, ex patre Joanne, electus ante XIII Februarii anni DCCXXXI, & ordinatus XXII ejusdem feria quidem V, sed festo Cathedræ S. Petri idonea huic actui: fuit temporibus Leonis Isauri & Constantini Copronymi Imperatorum annos X, menses UIII, dies XX: obiit X Novembris anni DCCXLI, sepultus in Basilica B Petri XXUIII ejusdem mensis, quando colitur: & cessavit Episcopatus dies UIII.

[Ratio temporis.] Pleraque Anastasii exemplaria eosdem dies XX Pontificatus habent, præter annos ac menses, ubique fere concorditer numeratos; & nonnulla, Interponticii dies dumtaxat quatuor, quos Codices duo, Thuanus ac Mazarinianus, octo faciunt: qui aptius nos ducunt ad sequentem Pontificatum; quam dies IIII, aut alius quiscumque aliorum numerus.

[2] Baronius, a XUI Februarii exorsus hunc Pontificatum, eumque extendens usque in XXUIII Novembris, [Baronii calculus,] fuisse ait annorum X, menses IX, dies XII: & hic numerus in Barberino Codice invenitur, ceteris omnibus repugnantibus.

[3] Ad hujus Gregorii res gestas pertinet, quod Romanus Presbyter habet in descriptione Basilicæ Vaticanæ. [Altare S. Gabinii erigit,] In choro Canonicorum est altare seu potius oratorium B. Mariæ matris D. N. Jesu Christi, in quo oratorio beatæ recordationis Gregorius Papa III recondidit … Reliquias … inter quas, ut a nostris majoribus accepimus, recondidit corpus S. Gabinii Presbyteri, cujus altare mansit ibidem usque ad nostra tempora. Nam tempore D. Eugenii Papæ III quando ejus præcepto ereximus istud altare ibi, duo altaria ibi erant: altare videlicet S. Gabinii, ad quod Sardinia & Corsica tributum annualiter mittebant; & altare B. Mariæ semper Virginis, quod prænominatus Gregorius Papa III fecerat & consecraverat.

[4] Deinde de sepultura ejusdem sic loquitur idem Romanus Canonicus: Hic igitur summus Papa Gregorius III, [sepultus in Vaticano.] requiescit in loco illo, ubi nunc felicis recordationis B. Eugenius Papa III requiescit: ubi etiam ad honorem ejusdem Gregorii Papæ fuit erectus arcus, optimo musibo depictus, & permansit arcus ille usque ad tempora Domni Eugenii III Papæ: de quo habemus in Epitaphio ejusdem Gregorii hunc versū:

Tertius hic Papa Gregorivs est tumulatus.

Requiescit etiam in eodem sepulcro, ut audivimus, Petrus, Diaconus B. Gregorii I Papæ, ad quem fecit librum Dialogorum.

[5] In Breviario Romano veteri, quod habemus Venetiis excusum anno MDXXII, inter prolegomena, numquam (ut ego quidem censeo) Romæ probata invenitur quædam satis devota Oratio ad Christum crucifixum, [Affictæ ei Indulgentiæ.] sub hujusmodi Rubrica. Scribitur quod Gregorius III dedit devote dicentibus, post Corporis Christi elevationem, vel alicubi coram Crucifixi effigie, sequentem Orationem, tot annos Indulgentiarium, quot fuerunt vulnera in corpore Christi, ad instantiam Reginæ Angliæ. Et Sixtus Papa IV scribitur anno MCCCCLXXIII die III Julii, Pontificatus sui II, istam Orationem multum privilegiasse. Aliquis forsitan, excusare hæc volens, diceret, errorem irrepsisse in numero Nominis, & pro Gregorio III accipiendum XIII; annis LXII dumtaxat seniorem Sixto IV. Sed hunc ostendemus ab ea largitate, quæ in eodem Breviario plane enormis ei tribuitur tantum abfuisse, ut intra quinque ac septem annos Indulgentiæ fere se continuerit, etiam in gravißimis occasionibus: quomodo igitur potuisset approbasse & multum privilegiasse sive auxisse illam indefiniti numeri remißionem, Gregorio cuicumque adscriptam?

XCIII S. ZACHARIAS.

Ab an 741 ad 752, an. 10, m. 3, dies 14.

Zacharias, natione Gtæcus, ex patre Polychronio, ordinatus tempore Constantini Copronymi & Leonis filii ejus anno DCCXLI, die XUIIII Novembris in Dominica, sedit annos X, menses III, dies XIIII, defunctus anno Bissextili DCCLII, Indictione V, die III Martii; sepultus in Basilica S. Petri XU ejusdem mensis, quando etiam colitur: & cessavit Episcopatus dies XU.

Dies XIIII Pontificatus habent pleraque Anastasii exemplaria, [Ratio temporis.] quæ sequi malumus, quam ubi dies XX vel nulli habentur. Pro diebus autem Interpontificii, mortem Zachariæ secuti, qui paßim XII numerantur, scribo XU, quia sic commodißime ducor ad sequentem Pontificatum, & facillime convertuntur II ac U.

[2] Baronius, octavo die ab obitu Gregorii III ordinatum Zachariam existimans, [Baronii calculus.] adeoque in ejus calculo die VI Decembris, cum eodem quem nos designamus annorum ac mensium, sed dierum dumtaxat X numero, pervenit usque ad XU Martii, quem nos tenemus non mortualem, sed sepulcralem diem (uti ab Anastasio appellatur) fuisse.

[3] Extant hujus Pontificis indubitabiles sinceræ & integræ epistolæ plures ad S. Bonifacium Moguntinensem Episcopum, ex quarum stylo optime quis judicabit, solitum fuisse, ejus ad quem scribebat nomini nomen suum postponere, tempus autem datæ epistolæ uno eodemque modo signare, [Discrimen Epistolarum ejus ad S. Bonifacium] hoc videlicet: Reverentissimo & sanctissimo Fratri Bonifacio Coepiscopo Zacharias servus servorum Dei … Data Kal. Aprilis, imperante Domino piissimo Augusto Constantino a Deo coronato magno Imperatore anno XXIIII, Imperii ejus anno II Indictione XI, uti legitur sub Epistola I, & sic consequenter sub aliis pro ratione datæ. Paucæ quædam, in quibus præponitur nomen, plerumque etiam mutilæ sunt in formula datæ, aut ea carent, ut appareat collectores vel transcriptores suo istic libitu variasse aliquid, neque ex talibus credibile fiat variasse aliquando Zachariam, & nomen suum primo loco posuisse. Hoc tamen fit in duplici Bulla, quæ sub ejus nomine habetur in Bullario Casinensi, Omnibus Ecclesiæ Catholicæ filiis, & Omnibus in Christi sanguine redemptis: subnotantur autem ambæ modo tunc prorsus insolito sic: [& bullarū Casinensiū.] Scriptum per manus Leonis Notarii Regionarii atque sciniarii S. R. E. in mense Februarii, per indictionem subscriptam X, & mense Januario per Indictionem subscriptam I. Quantamcumque igitur vetustatem præ se ferant quæ in Casinensi Archivo monstrantur originalia, ægre fidem facient eorum, quæ istic asseruntur, historiam Casinensem spectantia, de Dedicatione ecclesiæ per ipsummet Pontificem facta, inspectis corporibus SS. Benedicti & Scholasticæ, ac festivitatibus eorumdem aliorumque ibi tunc institutis. Mirum est autem quomodo Angelus de Nuce asserat, primum Privilegium datum esse Aquini, cum id in ipso non legatur: qui autem legerit Vitam Zachariæ apud Anastasiū primaque ejus acta per X & XI Indictionem, & credet quod ordinatus sit XXII Februarii ejusdem Indictionis X; multo magis laborabit ut credat, statim a sua Ordinatione excurrisse in Campaniam, & ante finem mensis ea egisse quorum Bulla meminit; quando ei in Piceno, Vmbria & Tuscia tantum negotii fuit cum Rege Longobardorum ejusque Ducibus, in ipsis sui Pontificatus initiis prosequenti ea quæ fuerat ante Electionem exorsus, momenti longe gravißimi omnia, pro recuperatione tot oppidorū, Ecclesiæ Romanæ ereptorum.

[4] Lucas Castellinus, in opere de certitudine gloriæ Sanctorum Canonizatorum, daturus sub finem Catalogum eorumdem, Præludio 3, Ritum solennis Canonizationis, quo, licet aucto, [Eidem perram adscripta Canonizatio S. Kiliani & sociorū,] utitur Ecclesia Romana, non contentus ex vulgato errore plurium, recipientium pro vera epistolam adscriptā S. Luidgero de Canonizatione S. Suiberti, hanc imputasse Leoni III; multo etiam antiquiorem illum conatur ostendere, Quia, inquit, S. Burcardus Herbipolensis Episcopus, qui sedere cœpit anno DCCL, anno sequenti impetravit a Summo Pontifice Zacharia canonizationē B. Kiliani Episcopi, & Colomani Presbyteri, & Totuani Diaconi, qui pro justitia sanguinem feliciter fuderunt anno DCLXXXIIII. Sed in libris de Vita S. Burchardi quos allegat, nulla Canonizationis alicujus petitæ aut impetratæ fit mentio; solum dicitur Pontifex, locum sepulturæ eorum, quem intellexerat continuis coruscare miraculis, dignum censuisse quem Episcopali dignitate ornaret. Qualis autem & a quibus sit facta eorumdem Canonizatio indicant in Epitaphio eorum hi versus, rudi minerva sic descripti:

Septingenteno quinquagesimoque secundo
A Bonifacio, Burkardo consociato,
Hi sunt sublati, rite quoque canonizati.

Ita auctor seculi XIII aut XIU, usitata quidem ævo suo phrasi canonizatos dicit, sed non ab aliis quam a sanctis duobus Episcopis Bonifacio Moguntino & Burchardo Wirtzeburgensi; idque per elevationem corporis de tumulo, ad quam opus tunc fuisse licentia Romani Pontificis gratis præsumeretur: nec alia ejus temporis Canonizatio fuit, imo neque sequentis etiam post annum millesimum, quando tamen jam inceperat Sedes Apostolica pro talibus consuli, ut infra videbimus.

[5] Nihilo plus facere ad intentum Castellini potest prætensa Canonizatio Trudperti Martyris, [uti & canonizatio S Trudperti Stephano 2,] ex familia S. Ruperti Episcopi Ratisponensis, accepta ex hujus historia apud Canisium, tamquam facta anno DCCLXX a Stephano Papa III, qui Baronio dicitur IV. Quam enim fabulosa tota ea historia sit, & indigna in aliquam considerationem venire, ostendi ad XXUII Martii, inter prima mea hujus studii conamina, sub nomine Bollandi laudata a D. Phœbæo Tharsensi Archiepiscopo, in quodam tractatu Ms. cujus pars transcribitur post Acta Canonizationis SS. Petri de Alcantara & Mariæ Magdalenæ de Pazzis Romæ edita pag. 357. Qui tamen D. Phœbæus, nostra auctoritate Castellinum refutans, ejusque Catalogum (revera plurimis erroribus plenum) haud magni faciens, recipit Canonizationem S. Suiberti prænotatam, quasi etiam hanc non refutasset Bollandus, in eodem Martio ad S. Swiberti vitam die XXUI § 7, & 8 prævii Commentarii, vere ab ipso elaborati. Excusabilior hic fuit summus Bollandi æstimator Alexander VII, qui pro Canonizatione S. Thomæ de Villa-nova, [& S. Swiberti Leoni 3.] a se facienda anno MDCLVIII (utique decennio citius quam mensis iste, Bollando ipsoque jam mortuis, Clementi IX dedicatus publicaretur) perorans in Consistorio semipublico ad Cardinales & Episcopos, asseruit (sicut idem Phœbæus testatur pag. 340) Primam Canonizationem majori cum solennitate peractam fuisse a Leone III, instantibus Carolo Magno & Hildebaldo Archiepiscopo Coloniensi, salutis anno DCCCIIII, præviis Missarum solenniis per præfatum Archiepiscopum peractis, ac narratione eorum quæ de vita & miraculis beati Swiberti coram expressa fuerant, pronuntiatione Pontificis, & subsecutis cantu Hymni Te Deum laudamus, & elatione corporis Canonizati. Equidem nihil dubito, quin si Epistolam, unde hæc sumpta apud alios invenerat sapientißimus Pontifex, ipse postea legere potuisset ut est a Bollando, examinata, optavisset ista numquam a se dicta; haud tamen credidisset, refutatione ista quidquam detractum suæ Pontificiæ auctoritati: neque enim hac uti se putabat, cum in argumento pure historico ea protulit, quæ plurimi ante ipsum alii in tali occasione.

STEPHANVS ELECTVS.

Stephanvs Presbyter anno DCLII, die UI Martii electus a cuncto populo, & in Patriarchium Laternense immissus Feria II post Dominicam II Quadragesimæ, ibi biduo mansit tertio autem postquam a suo surgeret: somno, & sedens familiares causas disponeret, subito dum sederet alienatus obmutuit, & sequenti die defunctus est, Feria UI, id est X Martii.

Hactenus Anastasius, Stephanum hunc, utpote numquam ordinatum, inter Pontifices non numerans; sicut nec alius quisquam ante Baronium. Primus hic ceteros ejusdē nominis uno deinceps gradu submovit, & quem alii omnes appellant Secundum, [Non computatur,] ipse facit Tertiū & sic consequenter. Moris quidē erat Electum statim a sua electione induci in posseßionem Patriarchii, prout ex Vitus Stephani III & Benedicti III ab Anastasio descriptis liquet: sed quod is non prius esset aut vocaretur Pontifex quam ordinaretur, liquet ex electione Archipresbyteri Petri post mortem Joannis V, quæ sine dubio legitima fuit, quippe a Clero præcipue pendens, [quia numquam fuit ordinatus:] neque per militarem tumultum irritabilis. Nusquam tamen ille inter Pontifices numeratur, quia scilicet numquam processum est ad ejus Ordinationem. Similiter nec ad Stephani Presbyteri Ordinationem processum esse ex Anastasio intelligitur; non debet igitur numerum Pontificum augere.

XCIV STEPHANVS II.

Ab an. 752 ad 757, an. 5, d. 28.

Stephanvs, S. R. E. Diaconus, natione Romanus, ex patre Constantino, tempore Copronymi & Leonis, anno DCCLII electus ante XU Martii, ordinatus XUIIII ejusdem, in Dominica IV Quadragesimæ, sedit annos U, dies XXUIIII; mortuus anno DCCLUII die XUI Aprilis; sepultus ad S. Petrum XXUI ejusdem: & cessavit Episcopatus mensem I, dies U.

[1] Unicus Freherianus Codex dies Pontificatus habet XXUIIII, aliis unum minus scribentibus: unicum tamen illum sequimur, quia apte ducit ad sequentis Pontificatus exordium, compositus cum altero Freheriano & Thuano Ms. mensem unum, dies U Interpontificio aßignantibus, ubi alii codices solum habent dies XXXII.

[2] Baronius, ejus Episcopatum cum die sepulturæ XXUI Aprilis terminans, [Baronii calculus.] nec plures quam nos annos ac dies numerans, supponit fuisse electum die XXX Martii, cum alter ille Stephanus ex ipsius calculo & opinione factus esset Pontifex die XXUII ejusdem; existimatque propter brevitatem temporis, quo sedit; dumtaxat factum esse, ut a pluribus dimitteretur in serie Romanorum Pontificum. Dicere debuisset ab omnibus, aut alios nominare qui illum in ea collocarunt; exempla etiam quærere aliorum ex simili causa dimissorum; nec enim desunt quibus paucißimorum dierum Pontificatus fuit, quorum tamen neminem præteritum scimus.

[3] [Epitaphiū,] Illius porro quem nos cum tota antiquitate Secundū, non Tertium vocamus, Stephani Epitaphium est, non autem alterius prius Electi, quod Romanus Canonicus in Vaticanæ Basiliæ descriptione refert sic scriptum. Subjacet hic Stephanus, Romanus Papa, Secundus. Interpontificii post ejus mortem dies solum XXXII numerant varia Anastasii exemplaria & cum iis Ms. nostrum, [Sedis vac. d. 35.] melius XXXU scripsissent, & sic distincte habet Ms. Barberinianum mensem I, dies u. Hi enim ad Dominicam ducunt. Causa tam longi præter neceßitatem ullam Interpontificii, schisma fuisse dicam, ab iis conflatum, qui, ægrotante adhuc Stephano, seceßionem fecerant cum Theophylacto S. R. E. Archidiacono. Hi tamen, aliorum numero & constantia victi, dißipati sunt denique, sicut Anastasius narrat; ac tum primum videtur ad Electionem processum esse.

XCV S. PAVLVS.

Ab an. 757 ad 767, an. 10, m. 1.

Pavlvs, S. R. E. Diaconus, frater Stephani Papæ II, natione Romanus, ex patre Constantino, anno DCCLUII, electus ante XXUI Aprilis, ordinatus XXII Maji, tempore Copronymi & Leonis, in Dominica post Ascensionem; sedit annos X, mensem I, mortuus XXI Junii, anno DCCLXUII: translatus ab ecclesia S. Pauli ubi obierat ad basilicam S. Petri mense Septembri, colitur nunc XXUIII Junii: & cessavit Episcopatus anno I, mense I, diebus XUI.

[1] Designatum a nobis mortis diem confirmat Anastasius, [Dies mortis.] quando narrat quomodo ipso die per vim inductus in Lateranense Palatium quidam Constantinus, fuerit a coacto ad id Georgio Prænestino Episcopo Clericus ordinatus; alio vero die illucescente feria II Subdiaconus atque Diaconus, & adveniente Dominico die Pontifex: mortuus ergo fuerat in Dominico Paulus: quod fuit XXI Iunii.

[2] Porro trium fere mensium spatio ejus funus inhumatum permansisse scribit Anastasius, adeoque facta fuerit Translatio mense Septembri; [cultus antiquus 27 Ianuarii.] post quam miraculis eum claruisse scribit Petrus de Natalibus lib. 3 cap. 30: erravit autem quando credidit XXUII Ianuarii, primo sepultum illum fuisse in S. Pauli Errandi occasionem dedere antiqua nonnulla Martyrologia, quibus adscriptum est ejus nomen tali die: sed error convincitur ex Anastasio. Potuit autem talis cultus occasionem habuisse; quia crebrescentibus miraculis ad sepulcrum (de quibus tamen alibi nihil legi) & sedatis tumultibus, successor ejus Stephanus III, tali die celebraverit ejus exequias, eatenus neglectas. Qui enim Translationem Sepulturamq; curaverant omnes Romani cives & aliæ nationes, quamvis cum Psalmodiæ honore id fecerint, officia tamen Cleri tum vel maxime tumultuantis explere non potuerant. Fuerat autem collocatum corpus juxta altare B. Mariæ, ubi illud jacere scribit Romanus Presbyter; qui antea de ipso B. Mariæ oratorio, per Paulum extructo, agens, super ejus sepulcrum scripta ait hæc verba: Hic requiescit Paulus Papa. Ita ille sub Eugenio III, id est, circa annum MCL opus illud suum contexens; quod habemus tempore Innocentii X annotationibus Pauli de Angelis illustratum, ac dicitur novo titulo descriptio Basilicæ Vaticanæ veteris & novæ

[3] [Baronii calculus,] Baronius, qui ordinationem Pauli contulit in diem XXUIII Maji, quia volebat ejus mortem in XXUIIII Iunii differre: videns illum a Petro de Natalibus inter Sanctos numeratum, quasi sepultum UI Kalend. Februarii, videtur existimasse, quod ex quadam hallucinatione Petri sumptus sit mensis Januarius loco Junii: [hodiernus 28 Iunii.] & sic absque ullo auctoris vetustioris exemplo ad dictum XXUIII Iunii Paulum inscripsit hodierno Romano Martyrologio.

[4] Scripsit hic Paulus varias ad varios epistolas, quarum decem in Collectione Conciliorum omni temporis nota carent; duæ, co ipso quod illam habeant, sed diversam a vera, totæ redduntur suspectæ de suppositione; scilicet Privilegium expeditum in favorem Ecclesiæ Ravennatensis, [Quædam Pauli epistolæ suspectæ.] cujus subjectioni restituitur S. Hilari Galeatense monasterium, Non. Febr. Imp. Domno Piiss. Augusto Constantino a Dëo coronato Imperatore an. XL & Pacis (imo P. C. id est post Consulatum) ejus anno XX, sed & Leone majore Imp. ejus filio anno UII Ind. XII; alterum scriptū Icontio seu Leontio Abbati monasterii SS. Stephani atq; Silvestri, quod se fundasse Papa dicit, Datum IU Nonas Junii, Imperante Domino Constantino Augusto, a Deo coronato magno Imperatore, anno XLI, ex quo cum patre regnare cœpit, & post Consulatū ejus anno XXI, Indictione XIV. Etenim Indictiones istæ notant annos DCCLIX & DCCLXI: & cum his annis fere concurrit duplex Constantini Copronymi æra: sed Paulus biennio antequam prior, & quadriennio ante quam posterior Bulla data scribitur, e vivis abierat. Quod si di xeris litteras quidem sinceras esse, sed numeros Indictionis vitiatos a transcribentibus, nolim porro contendere: teque ad Mabillonium remittens, solum moneo meam circa talia censuram non ultra se extendere, quam ut sic corruptas Bullas nemo citra cautelam recipiat; maxime si justa suspicio sit, non casu sed de industria corruptionem factam studiosa alicujus chronotactici characteris omißione vel additione.

CONSTANTINVS II PSEVDO-PAPA.

Ab an. 767 ad 768, an. 1, men. 1, dies 2,

Nepesini Ducis filius, ex Laico Pseudo-pontifex, vitio ordinatus anno DCCLXUII, XXUIII Junii in Dominica, sedit annum 1, mensem 1, dies 11; expulsus XXIX Julii, anno DCCLXUIII, Ponrificalibus exutus UI Augusti, & post aliquantos dies excæcatus.

Constant hæc omnia ex Anastasio, & simul apparet quod schisma hoc non fuerit tale, quale Cononis Electionem præceßit, quando Petrum Archipresbyterum Clerus; Exercitus vero Theodorum Presbyterum volebat Pontificem; [Etiam schismatice ordinandus,] aut quale mox secutum fuit, discordante inter se Clero, utrum Paschalis Archidiaconus, an Archipresbyter Theodorus esset ordinandus; nec denique quale nuper extiterat, divisis contra alterutrum factionibus, quarum alia pro Paulo stabat, alia pro Theophylacto Archidiacono (Hæ enim turbæ, quia non processerunt ad schismaticam Ordinationem, vix debent schismatis nomine appellari) sed fuisse verum ac persectum schisma, propter violentam Ordinationem Pseudo-papæ Constantini, factam proxima post Pauli mortem Dominica, uti testatur Anastasius.

[3] Hæc porro Dominicæ expectatio, in tam præcipiti violentia, [Dominicam expectavisse notatur.] fundamentum Chronologiæ hujus nostræ solidissime confirmat. Sequitur autem mox novum ad idem stabiliendum exemplum, post Constantini expulsionem. Cum enim alia die Dominica Waldipertus Presbyter, aliquantos Romanos congregans, Philippum Presbyterum Papam acclamandum curasset; electionemque hanc irritam fecissent alii, eadem die, expulso Philippo; & Stephanum tituli S. Cȩciliæ Presbyterum rite curavissent eligendum; [uti & sequens Stephanus.] non ordinarunt eum sequenti die aut alia feria, sed totam hebdomadam expectaverunt, ne quid non rite ageretur: Sicque alia die Dominica antedictus beatissimus Stephanus consecrationem accepit Pontificatus, ut scribit Anastasius.

[3] [Interpontificii ratio.] Placuit ei, quem Anastasius secutus est, Auctori, pro tempore vacantis Sedis notare annum 1, mensem 1, quibus scilicet Sedem tenuit intrusus Pseudo-papa, neglectis diebus quæ inter mortem Pauli & schismaticam Constantini Ordinationem; nec non inter ejectionem hujus, & canonicam Ordinationem Stephani III intercesserunt: & hoc in omnibus Anastasii exemplaribus nec non in Ms. nostro invenitur observatum. Interim ex ipsomet Anastasio apparet dierum a nobis additorum ratio, qui simul sumpti fuerunt dies XUI.

[4] Expulso autem seu fuga dilapso Constantino XXIX Iulii, [Philippus non annumerandus Antipapa.] sequenti mox Dominica eademque ultima dicti mensis die, seditios aliquot ablatum ex S. Viti monasterio Philippum Presbyterum proclamarunt Pontificem, atque in Palatium Lateranense induxerunt; sed eodem die inde expulsus etiam ipse, & cum magna reverentia ad suum reversus monasterium, non auget numerum Pseudo-paparum, quia numquam Ordinationem suscepit. Altera autem die id est 1 Augusti, electus quidem Stephanus legitime est, sed non nisi die Dominica sequenti Consecrationem suscepit Pontificatus, ut ait Anastasius: tanta erat hujus diei observantia, etiam tali tamque perturbato tempore.

XCVI STEPHANUS III.

Ab an. 768, ad 772, an. 3, m. 5, dies 28.

Stephanvs, natione Siculus, Presbyter S. Cæciliæ, ex patre Olivo, tempore Constantini Copronymi & Leonis, electus anno DCCLXUII vel sequenti ante XXUIII Junii, ordinatus autem UII Augusti anno DCCLXUIII in Dominica, sedit annos III, menses U, dies XXUIII; obiit DCCLXXII, III Februarii, sepultus ad B. Petrum: & cessavit Episcopatus dies U.

Baronius ex suo calculo statuens creatum Stephanum nonis Augusti sive U die mensis (qui tamen non altera dies post Dominicam, [Baronii calculus.] sed Feria VI fuit) Defunctum ait Kalendis Februarii, post dies octo a nece Sergii, per quem expulsus Constantinus & Stephanus præcipue fuerat promotus. Sed neutrum legitur in Anastasio, nec mortis nec sepulturæ diem notante, expresse autem asserente, quod Sergius in monasterium Clivi-Scauro deportatus, & postmodum in cellarium Lateranense deductus, illic usque ad transitum prænominati Pontificis extitit.

[2] Cantelius noster Part 2 Dissert. 2 cap. 2, studiose agens de Supposititia Constantini Magni Donatione, tam ambiguis eruditorum judiciis agitata; cujus auctorem hominem Græcum recentiorem Baronius fuisse censuit; alii Ioannem Diaconum, & quidem ex consensu tum Pauli Pontificis, [Donatio Constantini fictitia,] tum Pippini Regis; utrorumque sententiis verosimili ratiocinio confutatis, suam denique conjecturam hanc profert, non absimilem vero: Aistulphus Longobardorū Rex Ravenna ceterisq; exarchatus urbibus potitus, in Pontificiā ditionem irrumpit anno DCCLII, extrema quæq; Romanis minitans, nisi se suaq; dedant. Missi a Stephano semel atq; iterum de pace ineunda legati, sed conditiones pacis ab eo aut non admissæ aut violatæ. Misit Constantinopolim Pontifex ad Imperatorem Grȩcū, ut cladem ab urbe exitiumq; prohiberet, sed frustra; nihil a Græcis auxilii datum. Hoc in Urbem ut allatum est, omnia plena erant timoris & metus: Tū aut Joannes Diaconus, qui paulo post ad Pipinum est missus, aut alius nescio quis Donationem illam procudit. Fingendæ vero duplex causa potissimum fuit: altera, ut populum, qui & officii specie & pietatis facile ducitur, ad refutandos Aistulphi impetus erigeret; [qua occasione & quo auctore,] altera, ne quis e Proceribus Romanis augendæ potentiæ studio cieret in Urbe tumultus tyrannidemq; affectaret: ipsi enim e publica re fore visum est, si summa rerum penes unum esset Romanum Antistitem. Mininum tamen esse præsidii in supposititia Donatione ratus Pontifex, ad Pipinum contendit in Galliam: Aistulphus a Pipino acie victus est: Ravenna ceteraque Exarchatus oppida tradita Stephano. Hæc opinio verane sit an secus, tuum esto lector judicium. Belle sane cum omnibus quæ ad eam donationem pertinent consonant omnia, nec iis quibus aliæ laborat vitiis. Nec Adrianus in Capitulis Angliramo datis, [cusa hoc tempore.] nec Nicolaus in Epistola ad Michaëlem Imperatorem hujus Donationis meminerunt; puduit scilicet sanctissimos Pontifices hujusmodi commentis tueri jura sua, quæ tot Francorum Regum edictis sacra esse & rata noverant. Potuit tamen illius meminisse Hincmarus, potuit & Leo IX, quorum uterque Constantini esse falso putavit; quod ille procul abesset ab Urbe, hic multo post vixerit: potuit & aliquanto post inter collectas a Mercatore Epistolas inseri. Nulla inde sive malæ fraudis nota aut Stephano Pontifici, aut Pipino inuritur, quibus insciis conficta est: unde quidquid in ea vitii est, non Romanis Præsulibus, sed Joanni Diacono adscribit Otto III. Præterea stylus ipse quo contexta est, totiusque scriptionis color, an non prodit eam, quam dixi, ætatem, qua nationum exterarum colluvies, voces, ab usu Romano abhorrentes, in Latiū invexerat? Hactenus Cantellius, pauca & levia quæ possent obsici rationabiliterdiluēs.

[3] Interpontificio, Stephani hujus obitum secuto, pleraque Anastasii exemplaria dies UIII, [Interpontificii ratio.] Ms. nostrum etiam UIII adscribit, & interim ipsi Pontificatui illius, supra annos & menses prænotatos, tribuunt dies XXUIII vel saltem XXUII. Cum ergo alteruter numerus minui debeat, ut successoris Ordinatio in Dominicam cadat, quam hæc ætate adeo sancte vidimus observatam; vacantis Sedis solum dies U posui, liberum tamen unicuique relinquo detrahere aliquot dies ipsi Stephano, ut longius Interpontificium habeatur, modo ne ultra proximam Dominicam differatur sequens Ordinatio; quod fiet si Stephanus obiisse dicatur XXX Ianuarii, & mensis in quarto suo anno sexti die XXIIII, pro quo facile XXUII obrepsisse potuit.

XCVII HADRIANUS I.

Ab an. 772 ad 795, an. 23, m. 10, dies 17.

Hadrianvs, S. R. E. Diaconus, natione Romanus, ex patre Theodoro, Constantino Copronymo & Leone imperantibus, ordinatus anno DCCLXXII, die UIIII Februarii in Dominica; sedit annos XXIII, menses X, dies XUII; obiit imperante Constantino Irenes filio anno DCCLXXXXU, XXU Decembris, Indictione IIII; fortassis UII Januarii, sepultus in Basilica B. Petri Apostoli: & vacavit Sedes dumtaxat die I.

Hic jam fere nobis convenit cum Baronio, qui XXUI Decembris mortuum Hadrianum credit, quia pleraq; [Ratio temporis,] Anastasii exemplaria sepultum eum dicunt UII Kalendas Januarii, & ipse sepultum intelligit mortuum. Equidem mox dicam vocis illius sensum apud Anastasium mutari post hunc Pontificatum; ut post hac intelligi mortuus Pontifex debeat, quo dicetur sepultus: id tamen hic etiam factum non potest sustineri, nisi pro XUII diebus Pontificatus legas XUIII, quod nuspiam invenitur; velisque Leonem festo S. Stephani, electum esse, eodem quo Hadrianus obiit die, quod non videntur dißimulaturi auctores Catalogorum fuisse. Ergo in festo Nativitatis mortuum Hadrianum, in die S. Stephani electum Leonem, & sequenti S. Ioannis (quæ Dominica erat) ordinatum dicimus; adeoque necdum agnoscimus eo die quemquam mortuum, quo sepultum Anastasius dicit. Non dißimulaverim tamen sepulturam tam solennem, ut præ die mortis ex antiquo usu fuerit consignata litteris, [Interpontificii & sepulturæ.] ægre factam videri postridie obitus: quapropter non omnino negligendum censeo, quod Codex Thuanus unus Hadriani sepulturam conferat non in UII Kal. Januarii, sed UII Idus Junii, ubi si legas UII Idus Januarii (facile enim Jan. in Jun. converti potuit, non item Kal. in Id.) habebis congruam sepulturæ solenni diem UII Ianuarii, XIIII a morte, & proximam post festum Epiphaniæ nulloque majori Officio impeditam, quod mihi vehementer placeret: Quamquam nec ipsa dilatio solennis sepulturæ usque in sextum mensem multum habeat incredibilitatis.

[2] Romanus Canonicus in Basilicæ Vaticanæ descriptione, qualis erat tempore Eugenii III, [Sepulcrum in Vaticano,] postquam descripsit oratorium S. Leonis Papæ IV num. 12 sic progreditur, Juxta hoc est oratorium & fuit altare S. Hadriani Martyris: & est sepulcrum beatæ recordationis D. Hadriani Papæ primi: de quo habetur hoc Epitaphium:

Hic Pater Ecclesiæ, Romæ decus, inclitus auctor,
      Hadrianus requiem, Papa beatus, habet. [cum Epitaphio:]
Vir, cui vita decus pietas lux, gloria Christus;
      Pastor Apostolicus, promptus ad omne bonum.
Nobilis ex magna genitus nam gente parentum,
      Sed sacris longe nobilior meritis;
Exornare studens devoto pectore Pastor
      Semper ubique suo templa sacrata Deo;
Ecclesias donis, populos & dogmate sancto
      Imbuit, & cunctis pandit ad astra viam.
Pauperibus largus, nulli pietate secundus,
      Et pro plebe sacris pervigil in precibus.
Doctrinis, opibus, muris, erexerat arces,
      Urbs, caput orbis, honor, inclita Roma, tuas.

[3] Eidem sepulcro exornando, ipse etiam Carolus Magnus, tamquam filius patri, insigne composuit Epitaphium: quod procul dubio ibidem aliquando pependit, Romani autem Canonici ætate non legebatur amplius: quare, licet etiam relatum a Baronio, juvat hic attexere.

Mors cui nil nocuit, Christi quȩ morte perempta est, [Carolus Magnus.]
      Janua sed vitæ mox melioris erat;
Post patrē lacrymans Carolus hæc carmina scripsi:
      Tu mihi dulcis amor, te modo plango, Pater.
Tu memor esto mei: sequitur te mens mea semper:
      Cum Christo teneat regna beata poli. [aliud pangit, tamquā filius patri,]
Te Clerus, populus, magno dilexit amore:
      Omnibus unus amor, optime Præsul, eras.
Nomina jungo simul titulis, clarissime, nostra:
      Hadrianus, Carolus; Rex ego, tuque Pater.
Quisque legas versus, devoto pectore supplex;
      Amborum, mitis, dic, miserere, Deus.
Hæc tua nunc teneat requies, carissime, membra,
      Cum Sanctis anima gaudeat alma Dei.
Ultima quippe tuas donec tuba clamet in aures,
      Principe cum Petro surge videre Deum; [optans eum in judicio extremo sequi.]
Auditurus eris vocem, scio, Judicis almam,
      Intra nunc Domini gaudia magna tui;
Tum memor esto tui nati, te, Pater optime, posco:
      Cum patre, dic, natus pergat & iste meus.
O pete regna, Pater felix, cȩlestia Christi,
      Inde tuum precibus auxiliare gregem:
Dum sol ignicomo rutilus splendescit ab arce,
      Laus tua, sancte Pater, semper in orbe manet.

[4] Huic Epitaphio, sicut a Baronio refertur, additur, quæ ad rem nostram potißimum facit, hæc Chronologica clausula: Sedit beatȩ memoriæ Hadrianus Papa annos XXIII, menses X, dies XUII: obiit UII Kal. Jan. quæ verbæ Romæ addita credo; ubi, quin mortuus sit adeoque & sepultus dubitari non potest, quia constat altero quo obiit die Electum successorem & tertio ordinatum esse. Errarunt ergo nominis identitate decepti Nonantulani illi monachi, [Nonantulensium circa eum error.] qui Hadriani Papæ, in suo monasterio sepulti, mortem & miracula describentes, ei aptarunt Vitam & gesta Hadriani I, tam prosa quam carmine, in iis quæ extant apud Vghellum monumentis, dandis ad UIII Iulii: quem errerem corrigentes posteri venerantur sub altari suo majori collecatum corpus, tamquam corpus Hadriani Papæ III, quem certo constat in Æmilia peregre mortuum esse & sepultum.

[5] Extat in Appendice antiqu. Lect. pag. 1163 Hadriani simul & Caroli insignis memoria, anno ut videtur DCCLXXIU scripta, cum prima vice Romam venit Carolus; quæ quia disquisitioni historicæ suggerit aliquid, hactenus a nemine animadversum, ipsam hic placet transcribere.

Cælorum Dominus, qui cum Patre condidit orbem, [Votum ejus pro Carolo Rege,]
      Disponit terras, Virgine natus homo:
Utque Sacerdotum Regumque est stirpe creatus,
      Providus huic mundo, curat utrumque geri.
Tradit oves fidei Petro Pastore regendas,
      Quas vice Hadriano crederet ille sua:
Quin & Romanum largitur in urbe fideli
      * Imperium famulis, qui placuere sibi:
Quod Carolus mire præcellentissimus hic Rex
      Suscipiet, dextra glorificante Petri:
Pro cujus vita triumphisque hæc numera regia
      Obtulit Antistes, congrua rite sibi.

Pontificatum istic, ubi * Imperium posui, legit Collector antiquarum lectionem. Ast hoc neque cum veritate consistit, neque Grammaticæ leges (ut de Poëticis taceam) componere sinunt cum relativo pronomine quod. Substituenda igitur vox alia est, quæ salvet utrasque: [cum indicio Imperii eidē destinati.] alia autem non occurrit aptior, quam vox Imperium: non quasi vel prophetaverit Poëta, de re post sexennium dumtaxat futura, aut prophetare se fingens post annum DCCC ista primum scripserit: sed quia revera actum ab Hadriano fuerit, de resuscitando Occidentali Imperio in persona Caroli; neque actum tantum, sed & decretum ac publice notum; licet ex causis supervenientibus eo vivente peractum nihil sit.

[6] Porro ex eo quod absque ullo intervallo temporis, mortuo Hadriano suffectus statim Leo sit, [Figmentum de investituris Carolo concessis.] evidenter concludes, falsißimum esse Sigeberti assertum ad an. 773, ex eodemque vel simili fonte per coævum Sigeberto Gratianum, relatum in Decreto dist. 63 cap. Hadrianus, iisdem fere verbis, scilicet quod Hadrianus cum universa Synodo tradiderunt Carolo jus & potestatem eligendi summum Pontificem & ordinandi Apostolicam Sedem…insuper Archiepiscopos & Episcopos per singulas Provincias ab eo investituram accipere definivit, & ut nisi a Rege laudetur & investiatur Episcopus a nemine consacretur; & quicumque contra hoc decretum ageret anathematis vinculo innodavit. Apparet cujus furfuris ea sint: quem qui plenius voluerit excussum videre, Natalem Alexandrum legat in Hadriano sec 8 pag. 51 & seqq. ubi ex ipsiusmet Hadriani ad Carolum litteris, anno DCCLXXUII datis discet, in speciali causa Ravennatis Archiepiscopi tale quid petenti Regi negatum esse.

XCVIII LEO III.

Ab an. 795 ad 816 an. 20, men. 5, dies 16.

Leo, S. R. E. Presbyter, natione Romanus, ex patre Azuppio, imperante Constantino filio Irenes, ordinatus XXUII Decembris, festo S. Joannis Euangelistæ & Dominico die, anno DCCXCU; sedit annos XX, menses U, dies XUI; obiit XI Junii, Indictione IX, anno DCCCXUI, sepultus in ecclesia S. Petri: & cessavit Episcopatus dies X.

[Leonis & Caroli imago expressa in triclinio Lateranen.] Translati a Leone in Carolum Magnum Imperii monumentum insigne, ad ea quæ Bellarminus collegit testimonia, addidisse se credit Nicolaus Alemanni, libro de Parietinis Lateranen. a Francisco Card. Barbarino restitutis, quod in triclinio Leoniano, musivo (ut vocant) seu tessellato opere expressum cernitur ut hic vides. Ego vero existimo, hanc picturam aliquanto prioris esse temporis; factamque occasione splendidißimorum munerum, [non Imperii collati, sed vexilli antea donati monumentum:] quæ misit Leoni gratulabundus Carolus anno DCCXCUI, per Angilbertum dilectum Abbatem suum, uti Annales Francorum referunt, postquam ab eo, suam Ordinationem missa legatione significante, acceperat Claves confessionis S. Petri & vexillum Romanæ urbis: hanc enim solam vexilli mißionem actio illa exprimit, & titulus Regis, non Augusti vel Imperatoris. Cetera quibus idem Alemanni in festis Natalitiis anni DCCXCIX & coronatum a Leone & unctum Carolum probat, apud eum legi possunt. Ex iis ad nostram rem & ad suspectanda falsi nonnulla diplomata, in quibus vel Pippinus Rex, vel alii ante eum Francorum Reges, appellantur Imperatores, facit, quod Ludovicus Iunior, Caroli pronepos scribit ad Basilium Græcorum Imperatorem his verbis: Francorum Principes primo Reges, deinde Imperatores dicti sunt: ii dumtaxat, qui a Romano Pontifice ad hoc oleo sancto perfusi sunt: in qua etiam Carolus Magnus abavus noster, unctione ejusmodi per summum Pontificem delibutus primus & Christus Domini factus est.

[2] Reliquas dicti emblematis partes, accurate explicatas & scriptorum antiquorum locis illustratas, vide apud prædictum Auctorem. Vnum in similibus veterum picturis observandum noto, videlicet S. Petro, tamquam in cælis jam æternum Beato, diadema circum caput pingi rotundum; est enim circulus æternitatis symbolum: [in quo notabilis diversitas diadematis rotundi & quadrati.] Leoni autem & Carolo, post caput poni quadratam pilam, tamquam adhuc viventibus, adeoque mutationi obnoxiis; sed tamen in petra quæ Christus est firmatis, ad constantem fidei virtutisque tenorem exprimendum. Lubet autem in hujus observationis jam ante in S. Gregorio delibatæ majorem confirmationem exemplum addere, ex vetustißimo codice Caßinensi, ante annos saltem septingentos descripto, ubi hæc miniata invenitur imago, repræsentans Joannem Abbatem, cum cujus jussu codex ipse descriptus est, ut adhuc viventem, ante S. Benedictum, Levitico seu Diaconali schemate expressum, cum rotundo diademate, æternæ felicitatis, mortuo pridem acquisitæ, symbolo.

[3] Quoniam autem ad picturas deflexit oratio, non possum, utpote rem ad hæc tempora pertinentem, omittere, quod vir eruditißimus mihique dum vixit amicißimus Joannes Lucius, [mutatio sinistræ in dexteram ut honoratiorē facta sub Leone.] communicavit observatum a se: scilicet in ecclesiis antiquis Romæ superstitibus, ante annum Domini DCCC confectis, inter imagines sacras operis musivi digniorem locum obtinere eas, quæ ad sinistram sitæ sunt: quæ autem tempore Leonis Papæ tertii confectæ fuerunt e contrario dextram pro digniori habere: posteriores autem denuo antiquo more pro digniori sinistram: sicque continuatum esse usque ad Pontificatum Nicolai Quarti, anno MCCLXXXUIII electi, cujus tempore iterum locus dignior dextræ delatus sit, & ab inde continuatus usque ad hodiernum diem. Cumque Leonem Tertium antiquum morem perperam mutasse credendum non sit, neque causam vel occasionem aliquis referat, duæ afferuntur conjecturæ, inquit Lucius. Prima: Quod sicuti Leo, a Græcis animo alienatus, Imperium, ipsis inconsultis, Francis detulit; ita quoque locum digniorem sinistræ, communem cum Græcis (quem hodie usque servant) mutare voluerit. Secunda: Quod cum idem Leo ad Carolum Magnum in Germaniam progressus fuerit, ejusque ope in Sedem suam restitutus sit, hunc morem, dextræ digniorem locum deferendi, apud Francos repererit; ipsisque gratificaturus, ut Ecclesiam Romanam cum Occidentalibus sibi obsequentibus conformaret, mutaverit antiquum morem. [imaginibus fixis notata,] In qua re quia non est attendendus mos, qui in incessu vel congressibus inter viventes pro diversitate temporum & nationum observatus ab auctoribus refertur; vel imaginum mobilium, quæ pro arbitrio disponi possunt; sed sculptarum vel pictarum, quæ fixæ temper eodem ordine conspiciuntur; ideo petebat prædictus Ioannes Lucius informari, an aliquis Auctor describat quo ordine sacræ imagines in Ecclesiis Galliæ, Germaniæ vel Hispaniæ circa tempora Caroli Magni dispositæ erant; vel an Ecclesiæ aliquæ illorum temporum reliquæ sint; in quibus, si sacræ imagines non extant, Regum saltem vel Principum sculptæ vel pictæ reperiantur, ex quarum dispositione dignosci queat, qualis mos fuerit dictarum regionum.

[4] [constans esse cœpit ab anno 1088.] Eruditis earumdem regionum viris id libenter hic proposui disquirendum, ut hunc conatum curiosum amici officiosißimi etiam post mortem ejus promoveam, quando ipse nihil huc faciens hactenus reperi, præter eruditam unam observationem Caroli Macri in additionibus ad Hierolexicon Dominici fratris verbo Bulla, ubi ille notat Capita SS. Petri & Pauli, in ciborio Basilicæ Lateranensis, etiamnum sic asservari, sicut ea impressa exhibebimus ad Pontificatum Urbani V qui ea sub annum MCCCLXIU reperit & argento includenda curavit, videlicet Paulum a dextris Petri. Quod tamen ad tempus Nicolai IV pertinet, quo honoratior locus, dextræ primum datus a Leone III, & a successoribus ablatus, denuo sit eidem dextræ redditus; id non ita verum est quin verum sit quod etiam multo citius in sigilli Pontificii plumblo cœperit denuo apparere, vel nomen, vel imago S. Petri a dextris. Etenim Ciacconius in Vitis Pontificum, ab Urbano II sic exorditur eorumdem sigilla repræsentare: fuit autem Urbanus iste creatus anno MLXXXUIII, ducentis annis ante Nicolaum IV; nec postea quidquam mutatum reperio. Leo vero ipse non tam videtur instituisse ut Petrus a dextris collocaretur, quam ejus solius, clavem humero gestantis imaginem impreßisse sigillo; pro quo alii aliud signum accepere, plerique tamen (usque ad Alexandrum II inclusive qui obiit anno MLXXIII) usurparunt ejusdem S. Petri effigiem, clavem a cælesti manu porrectam accipientis.

XCIX STEPHANUS IV.

Ab an. 816 ad 817 m. 7 diem 1.

Stephanus, S. R. E. Diaconus, natione Romanus, ex patre Marino, imperante Ludovico Pio in Occidente, Leone Armeno in Oriente, ordinatus XXII Junii in Dominica, anno DCCCXUI; sedit menses UII, diem I, obiit XXII Januarii, anno DCCCXUII, sepultus in ecclesia S. Petri: & cessavit Episcopatus Romanus dies II.

Nvlla, quæ prodierint hactenus, vidimus exemplaria Anastasii, in quibus notetur dies mortis: diem tamen UIII vel IX Kalendas Februarii, [Non obiit 24 vel 25,] sub ejus nomine definit Baronius, quasi sic diversimode legerit; veremur autem ne fallente memoria, putaverit legisse apud Anastasium, quod in quibusdam Francorum Annalibus, Aimoini Chronicon continuantibus, legerat. Tales nos habuimus præ ceteris accuratiores, ex Monasterio Bertiniano transcriptos, qui Andreæ du Chesne, Historiæ Francorum Scriptores edere volenti, submißi a Bollando, a filio ejus Francisco sunt inserti Tomo 3 istius operis. In his solum dicitur, quod Stephanus Papa, tertio postquam Romam venerat mense (scilicet reversus e Gallia) circiter UIII Kalendas Februarii diem obiit: cui Paschalis Papa Successor Electus, post completam solenniter Ordinationem suam, munera & excusatoriam Imperatori misit epistolam; scilicet insinuans (ut est in Vita ipsius Ludovici) non se voluntate ac ambitione, sed electione & populi voluntate huic succubuisse potius quam insiluisse dignitati. Itaque non cunctamur solos duos Interpontificii dies recipere, [sed 22 Ianuarii.] ad quos omnia Anastasii exemplaria illud restringunt, & ut in Dominica fuerit ordinatus successor, Stephanum mortuum credere XXII Januarii, sive XI Kalendas Februarii, ut solos UII menses integre expleverit, non computato die quo obiit, quemque hic solemus computare. Istis UII mensibus dum quædam Anastasiana exemplaria præponunt annos UII, a Ms. nostro & duplici Freheriano refelluntur; sed multo efficacius ab Annalium scriptoribus, ipsarumque rerum a Decessore & Successore gestarum ordine.

[2] [Decretum ejus suspectum de impostura.] Quod sub hujus Stephani nomine apud Gratianum habetur Decretum Distinct. 23 cap. Quia Sancta, statuens ut Electus præsentibus Legatis Imperialibus consecretur, merito suspectum Baronius habet, ne figmentum schismaticorum sit, ut alia plura; cum anno mox sequenti Imperator constituisse legatur; Eum quem divina inspiratione, uno consilio & una concordia, sine aliqua promissione, ad Pontificatus ordinem elegerint, sine aliqua ambiguitate & contradictione more canonico consecrari; solum autem requisiverit, ut cum consecratus fuerit, Legati ad ipsum vel ad successores Reges Francorum dirigantur: qui, inquit, inter nos & illum amicitiam & caritatem & pacem socient, sicut temporibus piæ recordationis Domni Caroli attavi nostri, sive Domni Pipini avi nostri, vel & Caroli genitoris, consuetudo erat faciendi. Addit Natalis Alexander, ad confirmationem Baronianæ suspicionis, Florum Magistrum, qui circa annum DCCCXX scribens de Electionibus Episcoporum, ait: In Romana Ecclesia usque in præsentem diem cernimus, absque interrogatione Principis, solo dispositionis divinæ judicio & fidelium suffragio, legitime Pontifices consecrari.

C PASCHALIS I.

Ab an. 817 ad 824 an. 7, m. 3, d. 17.

Paschalis, natione Romanus, ex patre Bonoso, sub eisdem quibus decessor Imperatoribus, ordinatus anno DCCCXUII, die XXU Januarii in Dominica; sedit annos UII, menses III, dies XUII: obiit anno DCCCXXIU, die XI Maji: sepultus in ecclesia S. Praxedis: & cessavit Episcopatus ejus dies IIII, in mense Junio, Indictione II, id est usque ad U diem mensis Junii.

[1] Menses & dies prædictos habet Ms. nostrum, cum Barberiniano, Regio, Thuano, ac Mazeriniano Mss. cum alibi menses U, [Ratio temporis] dies XUI legantur: qui non ita commodum habent exitum. Baronius priorem lectionem secutus, quia credidit Stephanum obiisse IX vel UIII Kalend. Februarii, U earumdem Kalendarum creatum facit Paschalem, & mortuum pridie Idus, id est XIU Maji.

[2] Idem Baronius, XIU Kalendas Junias sive XIX Maji, [& Interpontificii.] creatum Successorem putat, nulla habita ratione verborum a nobis ex Anastasio relatorum, fortaßis propter menda quibus illa vitiarunt antiquiores librarii, dum forte descripserunt, dies quatuor in mense Jan. Indict. I. Sed facile fuit pro Jun. obrepere Jan. & I pro II: [Dissensio super eligendo successore.] phrasis autem ipsa non ita facile potuit alterari, qua clare videtur significari usque ad quintum alicujus sequentis mensis diem dilatam successoris Ordinationem. Hoc etiam facile persuadebunt turbæ, subortæ ex discordia factionum, per quas, sicut scribitur in gestis Ludovici Imperatoris, duo per contentionem electi fuerunt: Eugenius tamen Presbyter, vincente Nobilium parte, subrogatus est & ordinatus. Non meminit contentionis hujus auctor Vitæ ah Anastasio transcriptæ; eoque ipso satis probat, no fuisse hoc veri nominis schisma, quamvis etiam post Ordinationem unius e duobus Electis dissensiones duraverint, adversa parte recusante Pontificem agnoscere Paschalem; adeo ut cum XXIU Iunii, Quirinus Subdiaconus, unus ex Paschalis defuncti ad Imperatorem legatis, attulisset Imperatori nuntium Ordinationis cum dicta contentione peractæ; necesse hic judicarit, filium unum Lotharium Romam mittere ad res componendas; atque electionum Pontificiarum tranquillitatem imposterum stabiliendam.

[3] Quod ad sepulturam attinet, hanc ei in ecclesia S. Petri datam, legimus quidem in Anastasio: [sepultura Paschalis ad Præxedem;] sed Romanus Presbyter, in illius ecclesiæ descriptione, inter Pontifices ibi sepultos, Paschalem non numerat: & Ludovicus Iacob in Bibliotheca Pontificia asserit, quod in ecclesia S. Praxedis, apud monachos Vallis umbrosæ, legit sequentem inscriptionem, supra magnam tumbam ad ingressum sacelli sacræ columnæ D. N. Jesu Christi appositam.

S. PASCHALIS PP. I.

Est ea fortasse temporis longe posterioris inscriptio; & hodie non invenitur amplius (uti post diligens examen comperi) fidem tamen facile traditioni dabit de corpore istic non tantum jam quiescente, sed ab initio ibidem, & quidem de suprema ejus voluntate deposito, qui legerit apud Anastasium, quomodo dictam ecclesiam jamjam casuram a fundamentis renovarit, multis Sanctorum corporibus a se requisitis inventisque ditarit, fundatoque ad eam Græcorum Monachorum monasterio auxerit, plurima ei conferens prædia, & posseßionum loca, urbana vel rusticana. Dici autem potest, vel Anastasium vel ejus transcriptores, abreptos diuturna consuetudine adscribendi Pontificum sepulturas ecclesiæ S. Petri, hic aberrasse, plus scribende quam legerant apud antiquiores.

CI EUGENIUS II.

Ab an. 824 ad 827 an. 3, men. 2, dies 23.

Eugenius, natione Romanus, ex patre Boemundo, S. R. E. Archipresbyter, tituli S. Sabinæ, imperantibus Ludovico Pio & Michaele Balbo, ordinatus anno DCCCXXIU, die U Junii in Dominica; sedit annos III, menses II, dies XXIII; obiit XXUII Augusti, anno DCCCXXUII: & cessavit Episcopatus dies IIII: ipse ad S. Sabinam sepultus videtur.

[1] Baronius, qui Pontificatum ejus inchoarat XIX Maji, [Mos veniendi ad Electionem nevi, 3 die post mortem defuncti,] non potuit eum extendere ultra XI Augusti; & nullum vacantis Episcopatus inveniens annotatum tempus, existimavit vix una die dilatam Successoris creationem: quæ argumentandi ratio si subsisteret, idem esset de omnibus deinceps consequentibus dicendum, post quorum mortem nulla determinatur vacatio, negligentibus eam notare iis qui Pontificum Catalogum prosecuti sunt. Quia igitur Lotharius Ludovici filius, Romæ existens, sub exilii pœna edixit (sicut Constitutionis ejus verba refert Sigonius) ut ad electionem Pontificis nemo audeat venire, neque liber neque servus, qui aliquod impedimentum inferant, exceptis illis tantum Romanis, quibus antiqua fuit consuetudo concessa per Constitutionem Sanctorum Patrum eligendi Pontificem; existimo ex vi hujus decreti, legitimo tempore, id est statim ab exequiis temporariis vertio post mortem Eugenii die celebratis convenisse ad novi Pontificis electionem eos quorum id jus erat; proximaque Dominica ordinatum qui fuerat electus.

[2] Moram certe aliquam innuit Anastasius, cum ait, quod omnibus quæ circa Electum explenda erant rite ac veneranter peractis, magna sobrietas, magna in totius sexus & ætatis populo lætitia mansit (utique per dies aliquot Electionem secutos) ejusque Consecrationis die sereno jam illucescente, cum lumine, [proxima deinde Dominicæ consecrandi Electum.] jam dictum Antistitem ad B. Petri Apostolorum Principis ecclesiam a Palatio deducentes omnes pariter Romani, majestate divina auxiliante,in alto throno summum consecravere Pontificem. Hanc porro formam tertia post mortem Pontificis die peractisque exequiis conveniendi ad novi Electionem, & proxima post hanc Dominica procedendi ad Electi Consecrationem, deinceps credemus observatam, quoad usque magna aliqua ratio cogat longius Interpontificium definire: ubi enim per conjecturam agendum est, non video regulam aptiorem ullam, cui poßimus chronologiam aptare.

[3] Ritum seu verius superstitionem Probationis per aquam habet Mabillonus Tom. 1 Analect. ex Remigianis membranis, [Affictū Eugenio ut Institutori examem per frigidam.] seculo IX exaratis, ex iisdemque credit institutorem ejus fuisse hunc Eugenium II. Sed Alexandro Natali videtur jure merito incredibile, quod ille id instituerit, ut sic probandi communicentur dicendo, Corpus hic & Sanguis D. N. Jesu Christi sit vobis ad probationem hodie, idemque institutione hujusmodi cavere voluerit, ut inposterum nulli liceat super Sanctum altare manum ponere, neque super Reliquias vel Sanctorum corpora jurare. Sed neque crediderim verum esse, quod hoc judicium atque examinationem Domnus Apostolicus, quiscumque demum, misit in Franciam, ut non violarentur sacra altaria Sanctorum, licet id habeat Codex aliquis Antißiodorensis; tum ob causam jam dictam, tum quia credibile non est ullum Romanum Pontificē hoc in genere minus circumspectum fuisse, ne dicam minus religiosum, quam fuit Imperator, qui anno DCCCCXXIX a Missis suis interdici mandavit, ne ulterius fiat examen aquæ frigidæ, quod hactenus faciebant.

[4] Non numeratur hic Pontifex a Romano Presbytero inter eos, [Sepultura ejus apud S. Sabinum?] qui Vaticanam Basilicam sui corporis deposito honestarunt; neque id si fuisset, tacuisset Anastasius, qui sua fere videtur ex ejusdem ecclesiæ monumentis compilasse. Itaque conjectura ducor haud parum verosimili, quod qui tempore sui Presbyteratus tenuit ecclesiam S. Sabinæ Martyris, positam in Aventino monte, eamque dispensante Deo post Pontificalem sibi attributam gratiam ad meliorem cultum perduxit, & picturis undique decoravit, atque ibidem ciborium (id est ingens tabernaculum supra altare & corpus Sanctæ Martyris) ex argento purissimo obtulit; ibidem etiam voluerit tumulari, exemplo decessoris in æde S. Praxedis similiter sepulti. Esto utrumque Vaticano adscribat Aringus lib. 2 Romæ subterraneæ cap. 8.

[5] Pleraque Anastasii exemplaria, unico Barberiniano excepto, pro tribus, quatuor annos aßignant huic Pontificatui: [Tempus Sedis.] sed errorem recte notavit Baronius, quem dicere poßis ex alio fluxisse errore, quo mors Paschalis adscripta fuerat Indictioni I, id est anno DCCCXXIII. Verum præter Anastasii mentem mendum istud irrepsisse in ejus Catalogum, non tantum persuadeor ex annorum numero, quos ipse attribuit eidem Paschalis: sed etiam ex Vita Sergii II, ubi illius decessores omnes, sub quibus adolevit floruitque, commemorantur: & expresse dicitur, quod Eugenius, cum in Pontificio tribus perdurasset annis, Valentinus Sedis ipsius Pontifex consecratur. Quod autem Augusto mense decesserit Eugenius, attestantur etiam Bertiniani Annales, hoc tempore scribi cœpti, & anno DCCCLXXXII absoluti.

[6] Hic demum certo occurrit illa notabilis mutatio styli apud Anastasium, quam supra insinuavi, [Mutatio styli.] ut intelligi debeat vere dies mortis qui nominatur ab illo; licet, cœptæ semel phrasi insistens, pergat appellare diem sepulturæ. Etenim cum dixisset Leonem ordinatum in festo S. Ioannis, id est XXUII Decembris, sedisse autem annos XX, menses U, dies XUI; non potuit post memoratam sepulturam, eidem in Basilica S. Petri datam, subjungere uti solebat, pridie Idus Junii, id est diem ipsum XII Iunii, quo Pontificatus finem accepit, nisi hic fuerit dies mortis. Ergo sine scrupulo mortuos Pontifices sequentes dicemus eo die, quo sepultos dicere Anastasius videtur: ipsum autem Sepulturæ diem, tamquam post hac annotari desitum, taciti etiam præteribimus.

CII VALENTINUS I.

Anno 827 dies 40.

Valentinus, natione Romanus, ex patre Petro, de Regione Via-lata, S. R. E. Archidiaconus, Pontifex ordinatus I Septembris in Dominica, anno DCCCXXUII; iisdem quibus supra nominantur imperantibus, sedit dies XL, mortuus X Octobris: & cessavit Episcopatus mensem II, dies XXU.

[1] Eamdem hujus Pontificatus brevitatem confirmant præcitati Annales Bertiniani his verbis: [Ratio temporis.] In Eugenii locum Valentinus Diaconus a Romanis Electus vix unum (id est vix amplius quam unum) mensem in Pontificatu complevit: quo defuncto, Gregorius Presbyter Tituli * S. Marcelli Electus, sed non prius ordinatus est, quam Legatus Imperatoris Romam venit, & Electionem populi, qualis esset, examinavit.

[2] Degebat tum temporis Imperator, uti ex iisdem Annalibus constant, in Gallia, circa Compendium, Carisiacum, ceteraque his vicina Palatia usque ad hiberni temporis initium conversatus: [Interpontificii longioris causa.] non est igitur credibile mandatum istud ab eo profectum post intellectam Valentini Electionem; prius enim quam ipse eam intelligeret, poterat Consecratio Romæ facta fuisse. Dixerim potius, Valentinum, haud diu post Consecrationem, cœpisse mortaliter ægrotare, ita ut valetudinis desperatæ nuntius ad Imperatorem perlatus fuerit illo adhuc vivente; qui continuo suis Romæ ministris mandarit ut illo moriente & successore Electo, intimarent Clero ac populo Romano, voluntatē suam de suspendenda Consecratione, quoud per Legatum ad hoc missum eam examinasset: atq; ita, quamvis cessantis Pontificii tempus apud Anastasium non exprimatur, facile credi poterit, tempus vacationis designatum a nobis cum respectu ad sequentem Pontificatum, quem incipiendum putamus U Ianuarii sequentis anni.

[3] Porro novus Auctor, qui vitam Successorum duorum scripsit, ut sunt apud Anastasium, [Novi auctoris stylus hic diversus, & omissi dies.] annos dumtaxat integros numeravit, nulla habita paucorum qui eos excedebant dierum ratione (quis enim credat, præcise in sui Natalis recursu mortuum Pontificem non unum, sed geminum, & hoc consequenter?) Stylo etiam a prioribus Vitis diverso usus, non videtur dictos annos notasse in principio (ubi tamen Anastasius eos etiam posuit, ut eadem qua ceteros Pontificatus formula etiam hos ordiretur) sed in fine, hac phrasi. Qui beatissimus Pontifex, postquam Sedem Romanam & Apostolicam annos sexdecim gloriosissime rexit, ex hac luce subtractus ad æternam migravit requiem, Gregorius scilicet; Sergius vero, postquam… annos tres. Non dubitabimus igitur eos dies ipsis addere, quos verosimili conjectura, ex certo Leonis IV initio ducta, cum respectu ad Dominicas quibus utrumque consecratum æstimamus, omissos opinamur.

[4] Baronius XI Augusti creatum Valentinum existimans, mortuum credit XX Septembris, [Sepultura incerta.] & nescio ex quo Auctore sumpsit vacantis Sedis dies solum III. Quo autem loco sepultus fuerit nullo hactenus indicio compertum est: nec datur facultas conjectandi, quamdiu etiam ignoratus Titulus, quem Archidiaconus tenuit.

[Annotatum]

* Anast. Marci

CIII GREGORIUS IV.

Ab an. 828 ad 844 an. 16, dies 7.

Gregorius, natione Romanus, ex patre Joanne, S. R. E. Presbyter tit. S. Marci Confessoris atque Pontificis, imperantibus Ludovico Pio & Michaele Balbo; ordinatus anno DCCCXXUIII, die U Januarii, in Vigilia Epiphaniæ eademque Dominica; sedit annos XUI, dies UII: obiit anno DCCCXLIIII, XI Januarii, sepultus in Basilica B. Petri: & cessavit Episcopatus dies XU.

[1] Hvnc vacationis terminum licet Anastasiana exemplaria edita reticeant, [Brevis interpontificii ratio,] habemus tamen in duplici Freheriano duplicique Thuano Ms. nec non Regio ac Mazariniano atque in Ms. nostro: cumq; idem nos commode deducat ad sequentis Pontificatus, initium aliunde certum, eum sine cunctatione recipimus; putamusque Romanos accelerata Ordinatione Sergii, post Gregorium Electi, cavere voluisse, ne in consequentiam traheretur ab Imperatore Lothario, quod pater ejus fecerat post mortem Valentini Papæ, suspendendo Ordinationem hujus Gregorii, donec examinasset ipse per Missos suos quam rite fuisset Electus. Factum autem displicuisse Imperatori, idemque mandatum severius fuisse renovatum, infra dicemus post mortem Sergii.

[2] Baronius, qui præcedentes Pontificatus omnes nimiū acceleraverat, & Gregorium mox suffecerat Valentino, & quidem die XXIIII Septembris, [a Baronio ad m. 4, d. 16 gratis protracti.] anno DCCCXXUII; eodem quoque die revertente, post annos XUI, mori eum facit, Sedemque vacare usque ad X Februarii sequentis, id es per menses IIII, dies XUI, nullo tantæ dilationis auctore vel argumento allato. Quare hic ab ejus sententia sine scrupulo discedimus. Interim annum succeßionis mox secutæ confirmant Annales Bertiniani, dum scribunt an. DCCCXXXXIIII, quod Gregorius Romanæ Ecclesiæ Pontifex decessit, cui succedens Sergius in eadem Sede constituitur.

[3] Quod hic Gregorius anno DCCCXXXIII montes transierit, [Iter Gregorii trans Alpes.] pacificaturus Ludovicum Pium Imperatorem & filios ejus, cum eoque egerit in campo magno, qui est inter Argentariam & Basileam, ex Thegano coævo novimus; & quomodo post breve colloquium, Imperatorem quidē Pontifex honoravit magnis & innumeris donis; postquam vero uterque rediit ad tabernaculum suum, misit ei Imperator Regalia dona, mox autem narratur quomodo patrem filii captivarint; ut nulla sit apparentia quod in hoc tempus quadrent verba cujusdam historici Fragmenti Tom. 1 Analectorum Mabillonii pag. 52 quæ sic habent. Tempore Ludovici Pii de Roma ad Palatium Aquisgranense venit Gregorius IV, habuitque ibi concilium de fere omnibus Prælatis Orientalibus & omnibus Occidentalibus. Itaque veritatem hujusmodi Concilii valde incertam esse existimat Mabillonus, nec est facile illant aliunde stabilire, pro alio tempore.

CIV SERGIUS II.

Ab an. 844 ad 847 an. 3, diem 1.

Sergius, natione Romanus, ex patre Sergio Regionis quartæ S. R. E. Archipresbyter, ejecto ex Lateranensi Palatio ejus invasore Joanne Diacono, imperantibus Michaele Theophili & Lothario Ludovici filiis, ordinatus XXUII Januarii, anno DCCCXLIU, in Dominica: sedit annos III, diem I, defunctus XXUII Januarii, anno DCCCXLUII: sepultus ad S. Petrum & cessavit Episcopatus menses II, diex XU.

[1] Godefridus Viterbiensis de hoc ait: Iste Papa fuit primus qui nomen suum mutavit, [Male fingitur hic nomē mutasse:] & sequentes omnes idem fecerunt: sed fallitur. Primus enim fuit Octavianus, qui nomen Joannis XII assumpsit, integro post hunc Sergium seculo. Baronius primum exemplum datum ait a Sergio III, qui reverentiæ causa abstinuerit a proprio Petri nomine: sed de Sergio IV verius id dicitur, ante quem tamen sub finem seculi X mos ille invaluerat.

[2] Diem mortis, a nobis notatum, confirmant Annales Bertiniani, cum ajunt ad jam dictum annum: Sergius Romanus Pontifex VI Kalendas Februarii defungitur, [Probatur obiisse 27 Ianuarii,] & Leo in ejus locum eligitur. Interpontificii tempus, in editis Anastasii exemplaribus deest: sed in duplici Freberiano, Ms. Thuano uno, atque in codice nostro, inveniuntur menses II, dies XU: quos tenemus, ut perveniamus; ad diem XII Aprilis, quo fuit ordinatus Leo itaque hic, juxta adscriptos ejus Pontificatui annorum, mensium ac dierum numeros, obierit XUI Kalendas Augusti, quemadmodum de eo scribit, non jam alius, sed ipsemet tunc Romæ florens Anastasius.

[3] Cardinalis Baronius hoc ejus Epitaphium profert, jam olim inventum in altari S. Xysti, [Epitaphiū.] quod erat ante ecclesiam S. Martini in introitu Basilicæ B. Petri juxta ferratam, ornatum a Paschali Papa I, post deprædationem cœmeterii S. Calixti.

Sergius en junior Præsul & plebis amator
      Hoc tegitur tumulo, qui bene pavit oves.
Spes patriæ mundique decus, moderator opimus,
      Divinis monitis non fuit ille piger;
Romanos Proceres non tantum famine verbi,
      Rebus at humanis, nocte dieque, fovens.
Utque Leo sanctus, Damasus quoque Papa benignus,
Hic ritum tenuit instituitque gregem.
Egentem semper studuit recreare catervam,
      Proque poli ut caperet cælica regna libens.
Jam jam pro tanto tundamus pectora palmis
      Pastore amisso, vivat ut axe poli.
Nectitur ecce piis Fabiano & compare Xysto
      Præsulibus, quorum spiritus astra tenet.

[4] Idem Baronius, diei X Februarii, ut dixi, adscribit initium hujus. [rejicitur Baroniis calculus.] Sergii; utque eum perducat ad XII Aprilis, immediate suffecturus ei Leonem, supra annos tres, mensem ei unum addit (menses II, dies III, dicere debuisset) & quidem citato Anastasio, in cujus tamen nullo exemplari ejusmodi mensis nobis comparet, sed bene Interpontificium quod diximus: Leonem autem XII Aprilis ordinatum fatemur, sed pridem electum.

[5] Dicit quidem Anastasius, quod necdum is, qui subito obierat, [Interpontificium m. 2, dies 15,] Pontifex ad sepulturam debitam fuerat deportatus, & ecce omnes a novissimo usque ad primum, una voce unaque concordia, Leonem venerabilem Presbyterum sibi futurum Pontificem flagitarunt, & in Lateranense palatium cum solitis ceremoniis deduxerunt. Item, quod de novi electione Pontificis congaudentes, cœperunt iterum non mediocriter contristari, eo quod sine Imperiali auctoritate non audebant futurum consecrare Pontificem: periculumque Romanæ urbis maxime metuebant, ne iterum, ut olim, aliis ab hostibus obsessa fuisset; [licet urbs premeretur a Saracenis,] & quod hoc timore & futuro casu eum sine permissu Principis Præsulem consecraverunt. Sed addit idem, hoc eos fecisse, fidem illius, id est Principis, sive honorem post Deum, per omnia & in omnibus, conservantes. Nempe uno alterove mense post recessum Saracenorum, qui Sanctorum Petri & Pauli ecclesias funditus fuerant deprædati, sub extremos Sergii Papæ dies; alii Mauri ac Saraceni (ut habent Annales Bertiniani) Beneventum invaserant, & usque ad Romana confinia populabantur; & sub idem tempus ex Galliis nuntiabantur continuæ clades, eisdem per Danos Aquitaniam infestantes illatæ. Fieri igitur facillime potuit, ut dum vel exspectatur itineris tutioris opportunitas, vel nuntii ad Imperatorem mißi aut ab hoc remißi Legati; metu, captivitate, aliisve casibus in itu vel reditu impediuntur, effluxerint isti duo menses; quibus cum diebus XU elapsis, crescenteque indies periculo novæ obsidionis, ad consecrationem Electi procedendum sibi pataverint Romani, sub protestatione, quod ea re in nullo læsam vellent fidem & honorem Imperatori debitum.

[6] Vnde autem ejus offendendi metus hic, si eodem usi fuissent jure quo ad consecrationem Sergii processerant, [propter renovatum a Lothario Ludovici mandatum.] intra paucos ab ejus electione dies? Quia scilicet (ut Annales Bertiniani expresse dicunt) Sergio in Sede Apostolica ordinato, Lotharius filium suum Ludovicum Romam cum Drogone Mediomatricorum Episcopo direxit, acturos ne deinceps, decedente Apostolico, quisquam illic præter sui jussionem, Missorumque suorum præsentiam, ordinetur Antistes: quod & peregisse dicuntur. Non est itaque valde impudentis mendacii reus Sigebertus (uti putat Baronius) quod Ludovicum Romam missum ait ad confirmandam Sergii Electionem; licet Ado aliam causam alleget, ut Rex Italiæ creatus a patre, Imperatoris nomen sortiretur. Vtraque enim ratio consistere potest, ut vere secundum Adonem jam tunc Pontifex fuerit Sergius, quando coronam imposuit Ludovico, utpote prius a Romanis Imperatore inconsulto ordinatus; & tamen Lotharius eum suo nomine confirmare prætenderit, ne videretur ceßisse juri, quod senior Ludovicus pater suus fecisse videbatur, & novo mandato assertum ipse volebat: quod mandatum mortuo Sergio, visi omnino fuissent contempsisse Romani, nisi saltem tanto expectarent tempore, quanto alias ante Gregorii Ordinationem ex simili mandato expectaverant.

DISSERTATIO XVII.
De corporibus seu reliquiis Sanctorum, in ecclesia SS. Silvestri & Martini a Sergio II Romæ collocatis, & Indulgentiis ab eodem (ut prætenditur) ibidem concessis; itemque de Stationariis, S. Gregorio attributis.

Extat unica, sed perquam insignis hujus Pontificis epistola, [Drogonem Ep. Metens. trans Alpes Vicarium suum facit Sergius.] quam I Pontificatus anno datam esse probat Labbæus noster. In hac consultum cupiens quieti & bono regimini Ecclesiarum, per trium Regum Caroli Magni Nepotum simultates mirum in modum labefactatis, ipsorumque inter se concordiam restaurare; eo rum patruum, Drogonem, Metensem Episcopum, constituit Apostolicum trans Alpes Vicarium, & causas omnes jußit ad eum primitus atque immediate deferri, priusquam ad se recurratur: neque est in tota epistola quidquam quod suspectam eam cuiquam reddere queat. Vtinam possemus idem affirmare de quodam Marmore, [Quæ in ecclesia SS. Silvestri & Martini est tabula,] quod in ædificata quondam ab eodem Pontifice ecclesia SS. Silvestri & Martini in montibus licet videre, in hemicyclo absidis e latere dextero; quodque ad annum 847 num.; laudat Baronius, tamquam contineat verba eo tempore scripta, quo nihil certius haberi posset, si verum esset. De eo lapide interrogatus Eruditissimus Schelstratius, [sculpta saltē ante secula 2 vel 3,] eumdem & alia similia veteris scripturæ atque sculpturæ monumenta studiosius anno MDCLXXXIII scrutatus, mihi asseruit XXU Iulii, omnino antiquum esse, quippe cujus inscriptio, non pedibus attrita (nec enim lapis humi jacuit umquam, sed sub altari erectus stetit, priusquam eo ubi nunc est transferretur) sed diuturnitate sola temporis exesa sit, ut patet intuenti, contexta litteris Latino-gothicis, quales videre est in quodam lapide ad S. Balbinam, ante annos circiter CCL, aliisque duobus in Capitolio positis tempore Bonifacii VIII ante annos plures quam trecentos: qualesque fere ii sunt quibus est inscriptus Boppardiensis lapis, semel iterumque propositus in opere nostro ante Tomum 2 Aprilis, & 3 Maji: proinde censuit fieri posse ut marmor istud sculptum sit ibique positum, saltem ex eo tempore, quo ecclesia, olim a Græcis monachis possessa, & anno MCCLXXXXIIII tradita RR. PP. Carmelitis, novum cultum recepit, horum studio restaurata innovataque. Pro majori antiquitate illius qui judicaret, nullo quidem id fundamento facturum aiebat, ægre tamen convincendum falsitatis, propterea quod certum sit ejusmodi characteres etiam prius in usu fuisse. Quid autem si præsumere vellet aliquis, eo lapide, ante annos CC vel CCC sculpto, innovatum fuisse vetustiorem alium, ipsius Papæ Sergii II ætate positum?

[2] Id cum ex ipso lapide, quamvis coram adesset, dijudicari nequeat, aliunde petendem discrimen est: & hoc opportune suggerit Anastasius in Vita hujus Pontificis, quoad Sanctorum corpora, fere eadem habens quæ sunt in lapide; sic ut vel hic ex illo, vel ille ex ipso ea sumpserit, utrum autem factum sit utriusque inter se collatio doceat est necesse. [de corporibus illuc translatis a Sergio] Lapis sic habet. Temporibus Domini Sergii Junioris Papæ, recondita sunt in hoc sacro altari corpora Beati Silvestri & Martini Pontificum. Item corpora Beatissimorum Fabiani, Stephani & Soteris Martyrum ac Præsulum. Adsunt etiam corpora Asterii & Sanctissimæ filiæ ejus. Nec non corpora Sanctorum Ciriaci, Papiæ, Mauri, Largi, Smaragdi & Sociorum. Item corpora Sisinnii, Anastasii, & Innocentii Pontificum; una cum Sanctis Episcopis Quirino & Leone; pariterque Artemio, Sisiano, Pollione, Theodoro, Nicandro, Crescentianoque, Martyribus. Cum quibus adhuc reposita fuerunt corpora Beatarum Soteris, Paulinæ, Memiæ, Julianæ, Quirillæ, Theopistis ac Sophiæ Virginum & Martyrum: nec non Beatæ Quiriacæ viduæ, Beatæque Justæ, [Indulgentiisque concessis,] cum aliis multis utriusque sexus, quorum nomina Deo soli sunt cognita: quorum corpora sacro altari, illud ipsis dedicans, collocavit. * Sunt autem hæc Sanctorum corpora translata de cœmeterio Priscillæ via Salaria: & dictus Pontifex concessit singulis, ad hanc ecclesiam venientibus, in festivitatibus istorum Sanctorum tres annos & tres quadragenas de vera Indulgentia. Hactenus lapis iste: nunc Anastasium Bibliothecarium audiamus, de illis ipsis Sanctorum corporibus seu corporum partibus loquentem: sic autem habet.

[3] Igitur… beatissimus Papa, pia devotione solicitus, pro desiderabili dilectione SS. Silvestri & Martini, ecclesiam, [pro prima parte cum Anastasio convenit,] quæ Sancto eorum fuerat nomini consecrata… in meliorem pulchrioremque statum a fundamentis perfecit… & ad honorem omnipotentis Dei, ejusdem beatissimi Silvestri Præsidis corpus, cum Beatissimo Fabiano, atque Stephano, & Sotere Martyribus ac Pontificibus, simulque Asterio Martyre, cum sacratissima filia ejus, Sanctoque Cyriaco & Mauro, Largo & Smaragdo, atque Anastasio & Innocentio Pontificibus; una cum Sancto Quirino ac Leone Episcopis, pariter Artemio [Sisiano, Pollione, Theodoro] Nicandro, Crescentiano Martyribus; cum quibus Beata Sotere, atque Paulina nec non Memmia, Juliana & Quirilla, Theophiste, Sophia, virginibus atque Martyribus; &, Beata Quiriaca vidua, cum aliis multis, quorum nomina Deo soli sunt cognita, utrosque sub sacro altari dedicans consecravit. Eadem eodem modo habentur in plerisque tam excusis quam Mss. exemplaribus; sed horum tria, puta Regium, Mazarinum, Thuanum cum Ms. nostro, initio multum contracta, sic leguntur. Ipse itaque Beatissimus Pontifex ecclesiis quam plurimis innumerabilia contulit bona. Ecclesiam denique Sanctorum Silvestri & Martini, quæ vetustate emarcuerat, a novo refecit: atque ibi cum corporibus Sanctorum Pontificum Silvestri & Martini multa alia recondidit, videlicet Fabianum atque Stephanum Martyres & Pontifices, simulque Asterium Martyrem cum sacratissima filia ejus &c. … quorum nomina Deo soli sunt cognita: ibique multa obtulit dona post consecrationem ipsius ecclesiæ.

[4] Prior textus, ut magis initio integer est (utpote lineas duodecim implens, prius quam ad Sanctorum enumerationem veniatur) ita etiam sincerior mihi esse videtur; utrumque tamen proferri oportuit, ut libertas lectori relinqueretur per se statuendi; primo, uter textus sincerior atque integrior sit; secundo, utrum Anastasius præ oculis habuerit antiquiorem aliquam scripturam vel sculpturam (uti debuit habuisse, si eadem sit ea, saltem quo ad verborum invariatum contextum cum ista quæ nunc in lapide legitur) an non. Hæc autem scriptura ab Anastasio, uti clarum est, dissert in sequentibus punctis. [imo illo videtur esse integrior sinceriorq;] I Pontificibus non Martyribus præponit Sisinnium, quem Pancirolius dicit solum fuisse Diaconum, quemque non habet Anastasius. II Ad nomen Quiriacæ viduæ additum habet nomen Beatæ Justæ, quam fuisse matrem S. Silvestri credit Antonius Philippinus ibidem Prior in libello de ipsa ecclesia, quia ita legitur in ejusdem Sancti Legenda apocrypha, quæ habetur sub falso nomine Eusebii Cæsariensis. Ioannes autem Zonaras, auctor (ut censet Allatius) Vitæ, quæ apud Lipomanum & Surium habetur ex Græco sub nomine Metaphrastis, fatetur, quod quinam fuerint magni illius viri parentes, & a quibus sit in lucem editus, veteri libro de eo tractante, in quem ipse incidit, non fuit declaratum, qui liber prisce admodum & simpliciter est compositus: fons tamen (ut apparet) etiam Latinæ Legendæ fuit, æque ac illa lutulentus. Sed quidquid de Justa illa sit, saltem istic posita tamquam Sancta; cum facilius sit ut transcribendo omittatur aliquid ab oscitantibus librariis, quam addatur, præsertim in congerie nominum propriorum; hactenus videmur posse in favorem istius lapidis judicare, ex ipso vel ex ipsius prototypo potius sumptum esse Anastasii contextum, quam contra; sicut enim in hujus exemplaribus multis desiderantur nomina Sisiani, Pollionis atque Theodori, sic in istis, & ceteris omnibus ad quæ fuit editio regia excusa, potuerunt omissa fuisse, per similem librarii antiquioris vel ipsiusmet Anastasii festinationem, nomina Sisinnii atque Justæ.

[5] Verum qua post * sequitur pars altera inscriptionis, non potest cum Anastasii contextu de antiquitate contendere; nec etiam præsumi desumpta esse ex antiquiori scriptura, [sed pars altera de cœmeterio,] quam Anastasius transcripserit, quamque auctores ejus qui nunc extat lapidis voluerint innovatam, dato quod eam ex Anastasio non acceperint: utpote repugnans toti Anastasianæ historiæ, & aliunde certius cognitæ veritati. Dicit enim hoc Additamentum, quod prænominatorum Sanctorum corpora sunt translata de cœmeteri Priscillæ via Salaria. [unde allata sint corpora, fictitia est:] Atqui asserit Anastasius corpora SS. Fabiani, Stephani, Soteris via Appia in cœmeterio Callixti fuisse sepulta; Sisinnii, ad B. Petrum Apostolum; Anastasii & Innocentii in cœmeterio ad Ursum pileatum. Præterea quod SS. Cyriaci Largi & Smaragdi corpora, [cum alibi pleraque sepulta fuerint,] via Salaria sepulta, S. Marcellus Papa in prædium Lucinæ via Ostiensi transtulit die UIII Augusti, Romano Martyrologio attestante, idque translatione tam solenni, ut licet eadem postea in Urbem delata, in Diaconia S. Mariæ in via lata recondita fuerint; iste tamen dies hodieque festivus perseveret, præ ipso die Martyrii eorum. Papias & Maurus via Nomentana in cœmeterio ad Nymphas primum conditi sunt, ut dictum a Bollando XXIX Ianuarii: de ceteris quærere supervacaneum arbitror, quando de SS. Silvestro & Stephano, quorum solus prior Via Salaria in cœmeterio Priscillæ vere primum sepultus fuit, uno fere ante hunc Sergium seculo, [& SS. Silvester atque Stephanus translati a Paulo I in urbem,] scribit Paulus I, quod ex cœmeteriis suburbanis, per Longobardos funditus demolitis, assumpta inde eorum corpora collocavit in ecclesia, quam noviter in eorum honorem & nomina construxit intra mœnia: ubi anno MDLXXXXUI etiam subtus confessionem altaris majoris reperta est una capsa terræ coctæ, desuper cooperta duabus tabulis marmoreis, ac etiam sub dicta arca, inter duas tabulas pariter marmoreas, in quibus locis subtus altare indicatur fuisse reposita corpora SS. Silvestri, Stephani & Dionysii Pontificum & Martyrum.

[6] Sunt istæc monumenta non primæ translationis, factæ a Paulo, [quibus forte Sergius addens corpus S. Dionysii,] sed secundæ alicujus, cum, illuc illato etiam corpore S. Dionysii, novum fortaßis & magnificentius altare constitutum ipsis tribus est. Id autem fuit ante tempus Nicolai primi, ibidem in inferiori Sanctoque Dionysio proprie dicata ecclesia Electi Pontificis, decem annis post Sergii Junioris mortem: adeo ut verosimiliter conjectare quis poßit, ipsummet Sergium secundæ translationis auctorem fuisse; eaque occasione (sicut etiamnunc facere Episcopi assolent) segregasse sibi partes aliquas notabiles dictorum Silvestri & Stephani, quas collocaret in vetustiori illis ecclesia, sub titulo Equitii primitus consecratæ, & a se ex fundamentis restaurari cœpta. De S. Martini Papæ corpore aliud nihil possum conjectare, quam illud Constantinopoli fuisse allatum a Græcis monachis, [illorum aliquas Reliquias acceperit,] Iconomachorum Imperatorum fugientibus sævitiam, qui ab illis conculcanda Sanctorum pignorum pretiosiora abstulerunt, & in his Caput S. Ioannis Baptistæ; unde postea contigit ut ecclesia S. Silvestri, Catapaulum ante dicta, successu temporis vocata sit S. Silvestri de capite. [jungendas corpori S. Martini CP. allato, a Græcis monachis,] Duravit autem persecutio illa toto fere octavo seculo; quo tempore etiam corpus S. Gregorii Nazianzeni simili ratione Romam allatum fuit ad ecclesiam S. Mariæ in Campo Martto, unde ea secundum suum nomen traxit: idemque accidisset ut puto veteri S. Silvestri titulo, si in ipsum illatum fuisset S. Martini Papæ corpus. [& in novū ecclesiam transferēdo.] Sed quia juxta erat ecclesia B. Martini, ab Hadriano I nuper utcumque restaurata, hæc potius visa est convenire advenis, Sancti Synonymi corpus ferentibus. Cum autem istud ibi mansisset usque dum Sergius post annos LXX, pro gemina minori, majorem uram ecclesiam a fundamentis struxit sub utroque nomine; eorum nominum secundum, veteri novoque Patrono commune, ambiguum apud aliquos fecit, utri Martino esset ecclesia primario dicata.

[7] [Indulgentiarum etiā, quales ibi notantur, usum] His de cœmeterio, quoad primam auctæ infeliciter inscriptionis partem, præmißis; haud ægre obtenturum me crederem, etiam alteram ejusdem inscriptionis partem de Indulgentiis pari infelicitate fuisse conditam, nisi noster Sfortia Pallavicinus, S.R.E. Cardinalis, dignam censuisset, qua Indulgentiarum talium antiquitatem (si verum fateri volumus) justo majorem, tueretur lib. 2 cap. 5 Historiæ Concilii Tridentini. Sed cum omni quam scriptori eximio defero reverentia, ingenue fateor, nihil solidioris probationis in isto lapide me videre, quam in epistola Leonis III de Canonizatione S. Suiberti pariter ab eodem Cardinali allegata, cujus supra meminimus, laudantes judicium Sanfelicii Apostolici Nuntii de eadem; qui vel inde potißimum ipsam arguit falsitatis, quod commemorat pluries Indulgentias, [esse sub-ista formula seculo II vetustiorem] a Leone concessas festum diem colentibus aut ecclesiam S. Suiberti visitantibus. Quandoquidem, inquit, Indulgentiarum usum, hodie in ecclesia frequentem, non comperio ante Urbanum II, qui anno MLXXXXUI proficiscentibus ad expeditionem Hierosolymitanam Indulgentias, seu pœnitentiarum alterius speciei relaxationem concessit: licet harum institutum (diversimode tamen) ab ipsis Ecclesiæ incunabulis viguerit; nempe per libellos Martyrum durante Ecclesiæ persecutione, deinde per redemptionem pœnitentiarum, juxta antiquos Canones Burchardi, Yvonis, & Romanum Pœnitentiale. Similia habet Alexander Natalis sec. 9 parte 1 cap. 1.

[8] Præivisse tamen Urbano videntur, quoad Indulgentias sacra quædam loca visitantibus concedendas, [nemo probabit;] Pontifices aliqui; sed non multo antiquiores, eodemque XI seculo. Nam in Codice Ms. Lucensis Ecclesiæ, inter Vaticanæ Bibliothecæ libros servato, invenio quod Alexander II, anno MLXX, peracta ejusdem ecclesiæ solennißima dedicatione, concessit, [ipsam vero formulam vix ante sec. 12.] ut octo dierum spatio dedicationis memoria perageretur annis singulis, concessa Indulgentia pœnitentiæ. Nihil tam antiquum reperire potuit (si prædictam fictitiam inscriptionem excipimus & quasdam SS. Silvestro atque Gregorio similiter affictas Indulgentias) Cardinalis Baronius; licet eo animo scrutatus omnia, ut ecclesiasticorum rituum vetustatem probaret contra hæreticos. Deest tamen adhuc auctoritati præfatæ, specificatio ipsius Indulgentiæ: & hanc primum invenio apud ipsum Baronium ad annum 1030, ubi Honorii Papa II Bulla recitatur de consecratione ecclesiæ Casæmarii, data ipsius Abbati Rainerio, III Nonas Februarii Pontificatus anno II, qui fuit annus Christi MCXXUI, ubi inquit; ut ipsius ecclesiæ dedicatio veneranda singulis annis devotius celebretur, universis qui ad celebritatem consecrationis ejusdem infra novem dies devote convenerint, de illius pietate confisi qui est peccatorum remissio, de injunctis pœnitentiis annum unum misericorditer relaxamus. Hæc tunc erat Indulgentia maxima: postea cœperunt alii, ad annorum numerum ampliorem, etiam adjungere Quadragenas, quarum meminit præfata inscriptio.

[9] Cum ergo S. Thomas, in 4 Sententiarum dist. 20 qu. 1 art. 3 agens de Indulgentiis, [Neque juvant Indulgentiæ Stationum,] post hæc verba, sicut quando Papa dat, ut qui vadit ad unam ecclesiam habeat septem annos de Indulgentia, addit; cujusmodi etiam Indulgentiæ a B. Gregorio in Stationibus Romæ concessæ sunt; & ante ipsum Guilielmus Antissiodorensis, postea Parisiensis Episcopus, lib. 4 Summæ tract. 6 cap. 9; dicendi sunt absque historico examine secuti errorem vulgi, [adscriptæ S. Gregorio per vulgi errorem,] ideo attribuentis S. Gregorio (utique primo ejus nominis) Indulgentias Stationum, multis post seculis institutas; quia ipse, teste Ioanne Diacono in Vita ejus lib. 2 cap. 18, Stationes per Basilicas vel beatorum Martyrum cœmeteria, secundum quod hactenus, id est usque annum DCCCLXX circiter, Plebs Romana quasi eo vivente certatim discurrit, solicite ordinavit, sive suos cuique definivit dies. Atque in hoc, eodem plane processum est modo a populo rudi, quo processerunt illi, qui, quod suo ævo fieri videbant, cum altaria a Pontifice consecrarentur, etiam crediderunt aut credi ab aliis voluerunt factum a suæ ecclesiæ conditore Sergio, lapidem istum seculo forsan XIII sculpentes. De quibus judicium nostrum cum bono fundamento auctoritateque sincere proferentes, ad illorum qui talibus præsident informationem, parati Ecclesiæ judicio stare; non putamus nos a viris cordatis cum Wicleffo & Paulo Suavi condemnandos suspectosve habendos de hæresi. Sed neque D. Thomæ quidquam nos credimus detraxisse, dicendo, ipsum cum suo duce Guilielmo Antissiodorensi, absque historico examine, in talibus secutum esse vulgi errorem. Cur enim id nobis æque non liceat ac P. Natali Alexandro Dominicano? qui Selectorum historiæ Ecclesiasticæ Capitum Tom. 1 Dissert. 2 Conclus. 1 agens de argumento similiter historico, id est de anno Nativitatis Christi; cum sententiæ suæ contrariam S. Thomæ auctoritatem sibi objecisset, pag. 219 respondet, quod S. Thomæ institutum non fuit expendere quæstiones chronologicas & historicas, unde pronum fuit ut a vera temporum & historiæ ratione recederet.

[10] [ab antiquis Scholasticis receptum, sine examine.] Idem responderim objicientibus quandoque nobis Suarem aliosque Societatis nostræ, nominis quidem maximi Theologos, sed Historicos sæpe infelices; quoties occasio aliqua illos in tale argumentum impegit, contentos referre quidquid quærentibus primum se obtulit: quapropter nec allegavit eos Henschenius, cum ad Vitam S. Guilielmi XIU Februarii ageret de origine & Ordine Guilielmitarum; nec ego in talibus soleo ejusmodi scriptorum auctoritate meam confirmare sententiam, vel contra sentientium pondus solicite elevare; sed ipsos requiro & examino assumendæ vel rejiciendæ opinionis fontes, ex quibus illi hausisse debuerunt quidquid in alterutram partem dixerunt. Cur autem in Historicis quæstionibus adstringere nos velit aliquis ad Theologorum, & summi inter eos semperque venerandi D. Thomæ sententiam; quando Thomas Cardinalis Cajetanus, alterum illud Thomisticæ Scholæ columen, in Theologicis quæstionibus ex facto pendentibus Doctores sacros pro regula habendos sibi non existimat? Nam in opusculo de Indulgentiis, definiturus quid sint; loquitur cap. 7. Non parva præterea intelligentia opus est ad evidentiam habendam de pœnitentia, a qua absolvit Indulgentia; dum sacri Canones non nisi de injuncta mentionem faciunt, Doctores autem ad injunctas & non injunctas extendunt. Et licet Doctorum opinio, quam esse secutum se dicit D. Thomas, magni facienda sit: quia tamen hujus rei veritas ex facto pendet, & in facto consistir, & sacri Canones solum de injuncta faciunt mentionem; ideo tenendo certum, & dimittendo incertum, definita est Indulgentia, quod est Absolutio a pœna injuncta. Vbi Cajetanus, argumentum formans ex silentio Canonum contra ipsummet D. Thomam & prægressos eum Doctores, evidenter demonstrat, quam vim inesse credat argumento negativo universali, quod nonnulli, assumptis male quorumdam auctorum locis, de negatione partiali intelligendis, explodunt ut stramineum neque pili faciendum.

[11] Plus ponderis habet, quod Cardinalis Bellarminus (qui cum hæreticis disputans, [Respondetur contrariis] ad insignem Theologicarum rerum scientiam, minime vulgarem addidit antiquitatis Ecclesiasticæ cognitionem, æque ac Baronius) vulgari tunc opinioni subscribat etiam ipse, in tractatu de Indulgentiis, earum in hac de qua agimus forma dandarum antiquitatem probans cap. 3, iis omnibus auctoritatibus, quas ut insufficientes rejiciunt alii. In illis autem est etiam hic, de quo agimus, lapis, tamquam si propter antiquitatem litterarum in eo nulla fingi possit suspicio fraudis. Libro autem 2 cap. 6 ab Alexandro III enumerans Pontifices, quos constat Indulgentiam taliter elargitos, sic loquitur: neque mirum videri debet, si auctores antiquiotes non multos habemus, qui harum rerum mentionem faciant, quoniam plurima sunt in Ecclesia quæ solo usu sine litteris conservantur. Hoc quidem nemo dubitat, uti nec de ipsa remißione pœnarum peccatis debitarum, quin eas ex thesauro meritorum Christi atque Sanctorum solvendi potestatem habuerit, variisque modis exercuerit Ecclesia: [Bellarmini fundamentis.] sed quod eam potestatem sub ista exercuerit forma, in favorem piorum locorum quorumdam, a fidelibus juvandorum aut visitandorum, negamus exemplis ullis stabiliri posse, quæ sint seculo XI antiquiora.

[12] Memoriæ Romanæ, quibus id constare Bellarminus ait, facile probantur omnes non solum posterioris esse temporis; sed etiam falsitatis convincuntur in iis quas continent circumstantiis. De Lateranensi Tabula, cujus fidei sit, jam explicuimus Dissertat. VII; nec fideliores censeri possunt aliæ quæcumque Indulgentiarum a S. Silvestro institutarum memoriæ, adeo obscuræ, ut hactenus eas collegaverit nemo. S, Gregorium agnoscimus Stationum auctorem; sed qui hoc nos docuit Anastasius, de Indulgentii tacuit. Cetera omnia antiquitate sua vincere videtur lapis Sergio II imputatus; sed ultimæ quibus inscribitur lineæ, quam temere ad memoriam translatorum corporum sint adjectæ, vidimus. Suibertinam Vitam, quanta est, fabulam esse, ostendit Bollandus: nec quidquam adfertur aliud, quod non sit longe posterioris ævi. Manet igitur, cum bona Bellarmini semper mihi honorandi venia, comprobatum, quod is de quo agimus usus doceri nequeat seculo XI prior fuisse; sine litteris autem propagatum per tot secula, quot a S. Silvestro ad seculum jam dictum XI fluxerunt, gratis assumitur, & absque ulla pietatis jactura historice negatur. Non autem etiam negatur æque gratis, [Expenditur Silentium Anastasii,] atque asseritur. Anastasius enim Bibliothecarius, omnia Romanarum ecclesiarum archiva scrutatus, ut, quid quisque Pontifex cuique earum suo tempore contulerit beneficii, quam minutißime explicaret, etiam quoad colorem donariorum, numerum, pondus, formam; potestne præsumi rationibiliter fuisse silentio præteriturus sacrarum Indulgentiarum, tanto quam alia quæcumque donaria pretiosiorem thesaurum, tantoque utiliorem fidelibus & temporum hominumque injuriis nullis obnoxium, æternaque memoria auctoris digniorem? Profecto si earum ulla uspiam indicia reperisset, non dicam grandibus consignata saxis omniumque aspectui exposita, sed vel occultißimis archiviorum angulis delitescentia auxissent ea insigniter opus, talia ex proposito præcipue tractans. Vixerunt autem Anastasius, quique et succeßit Guillelmus, Bibliothecarius etiam ipse, fere usque ad finem seculi IX.

[13] Aliud argumentum æque negativum, sed nihilominus adstringens, & quemcumque non pertinacem intellectum convincens, peteretur ex Cancellariæ Pontificiæ Formulariis, si quæ frequenti ejus direptioni incendioque superessent: invenirentur enim pro omni quidem alterius cujuscumque gratiæ expeditione præscriptas habere formulas, [& antiquarum formularum:] nullas autem pro Indulgentiis. Sed ejusmodi Formulariorum (quæ quidem publicam auctoritatem habuerint, videnturque ab Yvone Carnotensi parte 4 Decreti cap. 132 Libellus Diurnus appellari) nullum hactenus est inventum seculo XI antiquius: si tamen etiam illius & proxime sequentium seculorum inveniatur aliquod. Ast Lucas Holsteinius, ut supra vidimus, unum, privata saltem diligentia collectum, nec usquequaque contemnendum, reperit; unde tum alia quædam, tum Dissertationis XV argumentum sumpsimus; vidimus autem Caput VII idemque ultimum continere, sicut habebat titulus, Diversa privilegia Apostolicæ auctoritatis, concessa Monasteriis, Diaconiis & Xenodochiis: erant vero formulæ diversæ XXII, quarum penultima sic exorditur: [de privilegiis locorum sacrorum,] Dum magna nobis cura insistit pro stabilitate omnium locorum sanctorum cogitare, ut eorum devotissimæ commoditatis proficiat integritas; convenit certe Nos pro ecclesia III. maximam gerere solicitudinem, ne minus illic luminariorum concinnatio habere videatur. Confirmantur deinde fundi ad lumina alenda constituti. Quod autem huc spectare etiam posset, & seculo XU maxime in usu fuit, ut ad sarta tecta, luminaria, supellectilem, manus porrigentibus adjutrices Indulgentias aliquas largiretur Pontifex, quodque maxime ad intentum finem fecisset, si alicui eatenus venisset in mentem, ejus in farragine tanta nulla invenitur formula. Similiter Caput ibidem V. De præceptis summi Pontificis ad Episcopos suæ ordinationis, [dedicationibus eorumdē & Reliquiis] de locis sacris atque reliquiis, horum petitiones, & illius responsa continet, de dedicandis ecclesia, oratorio, altari baptisterio, vel eisdem cum post ruinam vel incendium restaurantur, deque recondendis vel transferendis Sanctorum corporibus vel reliquiis. Apparet autem quod cum formulæ eo spectantes colligerentur, nulli Episcopo vel Abbati, aut alteri talis loci Rectori in mentem venerit, ad promovendum tam pium opus, [absque mentione indulgentiarum.] vel ad augendum concursum fidelium pro tam solenni actione, Indulgentias postulare aut Pontifici concedere; si enim venisset, fieri vix poterat, ut tali occasione non peterent & impetrarent; si autem hoc fieret, in ipsis formulis id haberetur, habetur autem ejusmodi nihil.

[14] Quod porro ad Indulgentias Stationarias attinet (ab his enim huc digreßi sumus) has, nescio a quo, sed non ante seculum XI primo institutas, cum vulgus cœpisset (sicut dixi) ad ipsarum Stationum auctorem S. Gregorium Magnum referre; [Nec obest quod vulgarem de Stationariis opinionem,] eumque errorem ut certam veritatem arripuissent Scholastici veteres, ad tradendam methodice Theologiam magno cum Ecclesiæ commodo felici intendentes conatu, magnamque ex eo laudem jure optimo consecuti; quid mirum, si disciplinis ipsorum informatos Pontifices, etiam in eo puncto (quod alioqui non Theologicum, sed Historicum erat) sua auctoritate pertraxerint, eo tempore, quo nemo adhuc applicabat animum eruderandis antiquitatibus ecclesiasticis, sacrarumq; ceremoniarum originibus illustrandis. Ergo Bonifacius Papa VIII, Pontificatus sui anno III Christi MCCXCVIII, non dubitavit in hunc modum scribere: Frequenti considerationis indagine perlustramus, [Bonifacius 8 confirmarit,] & intra claustra pectoris solicita meditatione discutimus, qualiter Doctor optimus Ecclesiæ sanctæ lumen B. Gregorius, dum adhuc in terris gereret vices Christi, Patriarchalibus & aliis ejusdem urbis ecclesiis primo (prout tradit antiquitas) & alii postmodum Romani Pontifices … de Apostolicæ Sedis liberalitate munifica, diversorum tenorum Stationarias Indulgentias concesserunt. Ita ille, nullas quidem in particulari specificans (ut ait Pompeius Vgonius in Discursu suo generali prævio ad Historiam Stationum Romanarum) sed omnes generaliter confirmans, sub quacumq; forma aut tenore datas, novasque addens pro tota Quadragesima; confirmat autem (sicut apparet) ut primo concedi cœptas a B. Gregorio, sicut tradit antiquitas: quæ tamen (ut vidimus) aliud non tradit, quam Sanctum illum ordinasse ipsas Stationes; nisi Antiquitatis nomine intelligamus, uti nunc paßim intelligit Curia, spatium circiter centum vel ducentorum annorum, quo errorem istum Romæ cœpisse facile concedemus.

[15] Interim ex Confirmatione illa Bonifacii, errorem quoad factum Gregorii involvente, discimus, Pontifici, etiam frequenti considerationis indagine aliquid perlustranti, [sed probat intalibus posse errare Pontificem,] & intra claustra pectoris solicita meditatione discutienti, in iis quæ pure historica sunt, obrepere posse quidpiam, cujus falsitas non obsit principali ipsius intento, quod in casu nostro est, fideles certos reddere de obtinendis Indulgentiis Stationariis, qualitercumque propositis, supplendo scilicet (quod facere proculdubio potest) omnem juris factique desectum. Atque ita cassum manet, quod nonnulli adversum me totis nisibus intorquent, telum, ad manu tenendam antiquitatem quarumdam Indulgentiarum, Ordinis sui Ecclesiis (ut prætendunt) concessarum, & per consequens earumdem Ecclesiarum veram in Europa existentiam, pro eo tempore, quo neque sic solitas dari Indulgentias, neque tales Ecclesias extitisse, ut minimum, verosimilius est. Quod enim eas, quomodo prætendebantur haberi, confirmaverint ætatis nostræ Pontifices quidam, Gregorius XIII & Clemens X, approbantes Summarium Indulgentiarum, [non tamen frustrari intento suo principali,] a diversis summis Pontificibus concessarum fidelibus visitantibus Ecclesias prædictas; non facit, ut omnes illæ sic vere, ut prætenditur, antiquitus sint concessæ; & extiterint quæ extitisse negantur ecclesiæ; sed ut vere nunc habeantur, quæ antea non habebantur quidem, haberi tamen credebantur, Indulgentiæ. Neque mirum est quod Pontifices in hujusmodi sic agere potuerint, imo & voluerint; quia omnes illæ gratiæ quarum confirmatio petebatur, respectu hodiernæ largitatis, exiguæ omnino erant neminique invidiosæ, utpote cum nullius præjudicio conjunctæ. Talibus autem contingere solet ut nemo facile contradicat; nisi tunc forte, quando in consequentiam adducuntur ad controversias historicas decidendas, cum præjudicio verosimilioris aliunde opinionis.

[16] Ceterum non obstantibus iis, quæ supra disputavimus de Pontificum in rebus historicis fallibilitate, manet manebitque, quod, ubi cetera paria sunt, Bullis, Brevibus, Constitutionibus, Decretis eorumdem summorum Pontificum, & cum proportione etiam, [Debitæ austem iis reverentiæ non detrahitur,] Eminentissimorum Dominorum S.R.E. Cardinalium &c. etiam extra casum & materiam fidei aut morum salutarium emanatis, maximam, saltem intra lineam auctoritatis humanæ, universi Catholici debent deferentiam, fidem, ac observantiam. Et hanc servant, qui nihil eorum quæ istic dicuntur, aut vera esse supponuntur, in dubium revocant, nisi moti magnis & quemcumque rationabiliter movere natis, antea autem minus consideratis aut eatenus prorsus ignoratis rationibus & auctoritatibus. Magis autem eamdem reverentiam servant, cum id quod dixi facientes cavent, iis, quibus nihil opus est, [singularum fundamenta examinando,] creare invidiam vel notam apud simpliciores, atque dißimulando qui & quanti fuerint aliquando, in eo quod controvertitur puncto, vulgari errore abducti; ipsam talis erroris originem scrutantur ac refellunt; cum id abunde satis sit. Hoc autem nos fecisse probant ipsæ objectiones, nobis identidem factæ, quia ad auctoritates istas nusquam directe respondebamus, judicantes id nec conveniens nec necessarium esse.

[17] Dum vero definitionibus prænotatis proxime subjungit quidam, de Historiis, quæ a summis Pontificibus aut sacra Rituum Congregatione in divino Officio post ejusdem recognitionem proponuntur, quod eo ipso tamquam canonizatæ habendæ sint; maxime si antiquæ fuerint, id est ultra centum annorum: quodque Nullus in Breviariis error modo reperitur, hæc an & quatenus vera sint, viderint ii qui asserunt. Non asseruisset id sane Baronius, ex præcipuis Breviarii correctoribus unus, quique omnes de veteribus Sanctis Pontificibus Lectiones ei, quam verosimiliorem arbitrabatur ipseque instituerat, Chronologiæ aptavit, licet de illius soliditate non valde certus, sicut in Sotere ostendit. Quæ autem eo respectu mutavit, rursum erunt in antiquum reducenda statum, si nostra ab illius diversa Chronologia recipiatur. Quod si in iis, quæ proxime Ecclesiam Romanam spectabant, potuerunt ex Baronii unius auctoritate, errores qui antea non erant induci; quanto facilius potuerunt antiqui, necdum sufficienter convicti, remanere incorrecti? Quid autem? Numquid divini Officii partem non esse dicemus, æque ac Breviarum est, Romanum Martyrologium, quale post Primam legendum in choro præscribitur? Numquid illud pro ea quæ aderat facultate recognitum & correctum semel iterumq; non est? Scimus interium nullū esse Januarii ac Februarii diem, in quibus mensibus absque me Bollandus & Henschenius laborarunt (ut de aliis taceam) ubi non unus aut plures ejusdem Martyrologii errores, [erroris aliquid in iis retegendo.] arguuntur (tacito tamen sæpe illius nomine) quasi inventi in iis unde illuc translati sunt auctoribus. Hoc vero scivit, qui totos illos Menses a capite ad calcem prælegi sibi fecerat, cum Nuntius Apostolicus ad Rhenum esset, Alexander VII; adeo autem non improbavit, ut majorem æstimatorem ac laudatorem nullum, & qua poterat adjutorem, Pontificem alium hactenus non habuerint nostra Sanctorum Acta; habitura tamen se confidunt in eo qui nun feliciter regnat Innocentio XI, cujus pedibus judiciisq; subjicimus quidquid modo scribimus, vel antea scripsimus, aut scribemus posthac.

CV S. LEO IV.

Ab an. 847 ad 855, an. 8, men. 3, dies 6.

Leo, natione Romanus, ex patre Rodoaldo, Presbyter tit. Sanctorum quatuor Coronatorum, Imperantibus Lothario & Michaële prædictis, ordinatus XII Aprilis, Feria III Paschali, DCCCXLUII; sedit annos UIII, menses III, dies UI: obiit XUII Julii anno DCCCLU, sepultus in ecclesia B. Petri Apostoli, & Romano Martyrologio ad dictam mortis diem inscriptus: & vacavit Episcopatus mensem I, dies XU.

[Interpontificii ratio.] Nihil hic ambiguum vel apud aliquem controversum occurrit, præter tempus vacantis post Leonē Sedis, pro quo Ms. nostrū suggerit dies XU, Regius autem, Mazarinianus atq; Thuanus codex (ceteris nihil habentibus) insuper habet menses II. Horum unicum sufficere probatur ex Anastasio, quando initium Ianuarii sequentis anni, quo Tiberis exundavit, & die ejus sexto pervenit ad perticum S. Marci, vocatur ab eo mensis quintus consecrationis Benedicti. Bertiniani Annales, cum dicunt quod mense Augusto Leo Apostolicæ Sedis Antistes defunctus est, eique Benedictus successit, non præcise loqui, sed eum solum mensem videntur indicare voluisse, quo toto vacavit Apostolica Sedes.

[2] Romanus Presbyter tempore Eugenii Papæ III describit Basilicam S. Petri, [Sepultura Leonum 4.] & in ea agens de Oratorio S. Leonis IV Papæ: in quo, inquit, sicut sæpe a nostris majoribus accepimus, videlicet a D. Cencio Priore & D. Christiano, sanctæ recordationis D. Paschalis Papa II corpus, B. Leonis Papæ Primi, & Secundi, & Tertii, & Quarti recondidit: sicut etiam multi nostrorum viderunt. Hactenus ille, in talibus fidißimus ac certißimus Auctor.

CVI BENEDICTUS III.

Ab an. 855 ad 858, an. 2, men. 6, dies 10.

Benedictvs, natione Romanus, ex patre Petro, Presbyter tit. S. Calixti, dejecto tandem invasore & tyranno Anastasio, imperantibus Ludovico Juniore & Michaële III, ordinatus I Septembris in Dominica, anno DCCCLU; sedit annos II, menses UI, dies X, obiit X Martii DCCCLUIII; sepultus ante fores Basilicæ B. Petri: & cessavit Episcopatus dies XIIII.

Dominico die in diluculo, in basilicam B. Petri Apostoli, [Temporis ratio ex Anastasio,] ab Episcopis, Clero, Proceribus deductus est, & in conspectu omnium, Imperialibus Missis cernentibus, in Apostolica Sede, ut mos & antiqua traditio dictar, consecratus ordinatusque est Pontifex. Ita Anastasius, postea addens, quod in mense quinto Consecrationis hujus præclari Pontificis, id est, mense Januario, fluvius qui appellatur Tiberis alveum egressus est suum; & in hac lectione concordant omnia Mss. ad quæ editio Regia procusa vel collata est, nec in eorum ullo legi potuit numerus diei, quo prædicta innundatio contigit. Solumque ponitur die… Baronius alicubi die UI legit, indeque conclusit UI Augusti consecratum Benedictum, atque adeo post annos II, menses UI, dies X, obiisse die XUI Februarii: male utique supponens, non currentem, sed exactum mensem quintum censeri ab Anastasio; nec examinans an dies UI Augusti eo anno Dominicus fuerit, quod si examinasset invenisset Feriam III fuisse. Quod autem alii, inquit idem Baronius, Consecrationis ejus tempus, ex quo incipiunt anni Pontificatus numerari, [male collecta a Baronio.] rejiciunt ad III Kal. Octobris, non invenimus; cum prorsus his, quæ ex Anastasio hujus temporis scriptore recitavimus, adversentur. Miror sane, cum hæc lego, dicere Baronium a die Consecrationis numerari annos hujus Pontificatus: nec cogitasse idem æqualiter valere in omnibus Pontificatibus: prout Registra omnia Pontificalia testari possunt. Si enim id cogitasset unquam, longe aliam Chronologiam instituendam sibi intellexisset. Nihilo etiam minus miror, eumdem non cogitasse, quod tam multa quæ acta Anastasius narrat, fieri non patuerunt angusto XX dierum spatio, quot inter Leonis mortem & Benedicti Consecrationem in ipsius, calculo solum fluxissent.

[2] De hoc porro Pontifice agens Romanus Presbyter, in descriptione Basilicæ Vaticanæ qualis sub Eugenio III adhuc erat, Hic, inquit, requiescit juxta portam argenteam deforis, cujus hoc est epitaphium, modestiæ singularis indicium.

Quisquis huc properas, Christū pro crimine poscēs.
      Quam lacrymis dignus sit, rogo, disce locus. [Epithaphiū]
Hac gelida Præsul Benedictus membra quiete
      Tertius en claudit, quæ sibi reddat humus;
Quodque fores tectus servat sub tegmine saxi,
      Indignum sanxit se sociare piis.

[3] Joannæ Papissæ fabulam, quæ nonnullis Anastasii exemplaribus, [Fabula Papissæ perstricta.] etiam in Ms. nostro infarta legitur, explosam qui volet videre, habet inter Catholicos, Leonem Allatium, Philippum Labbeum, aliosque; inter heterodoxos, Davidem Blondellum: Similiter rem eamdem tractavit, atque etiam ad vulgi captum dilucide explicavit, nostra Teutonica lingua, P. Cornelius Hazart, ad calcem Triumphi Romanorum Pontificum de imposturis & calumniis hæreticorum: novißimus vero omnium Alexander Natalis, eleganter æque ac breviter. Nobis vel solius Anastasii textus sufficit: sic enim apud eum legitur. Ubi hac luce subtractus Leo occubuit, mox omnis Clerus cunctusque Senatus ac populus … Calisti titulo properantes… & Benedictum ex eodem abstrahentes … in Patriarchium Lateranense perducentes, Pontifacili solio, ut mos est … posuerunt … hisque peractis decretum componentes … invictissimis Lothario ac Ludovico destinarunt Augustis. Fuerunt autem res quietæ, dum Imperatorum expectatur responsum totis quinque hebdomadis; sed advenientibus Legatis, & Anastasium obtrudentibus, turbatæ ad dies paucos; rursumque desistentibus a conatu Legatis, compositæ ante finem hebdomadæ sextæ, & legitimæ desideratæque Consecrationis lætitia proximo Dominico terminatæ: ut ne vel unicus quidem dies inveniatur vacuus illi femineo monstro, quod impudens fabricavit scurrilitas, effrænis mentiendi adornavit libido, suscepit ignorantia, pervicacia defendit, contra evictiones innumeras & luce meridiana clariores.

CVII NICOLAUS I.

Ab an. 858 ad 867, an. 9, men. 7, dies 19.
Bar. m. 6, d. 20.

Nicolavs, natione Romanus, ex patre Theodoro Regionario, S. R. E. Diaconus, Imperantibus Ludovico Juniore & Michaële III ordinatus, XXU Martii festo Annuntiationis Dominicæ, feria UI ante Dominicam Palmarum anno DCCCLUIII: sedit annos IX, menses UII, dies XIX: obiit XII Novembris, Indictione I, anno DCCCLXUII, sepultus ante fores Basilicæ B. Petri: & cessavit Episcopatus mensem I, & diem I.

Priusquam moreretur Benedictus, Roma Ludovicus Cæsar discesserat, inquit Anastasius: & ejus transitum cum cognovisset, [Citæ Ordinationis causa.] concitus ad eam reversus est. Cum igitur Ms. nostrum, solum hac parte correctius exprimat tempus vacantis ante novam Ordinationem Sedis, idque dierum XU dumtaxat, annumerato etiam die quo obiit Decessor; probat (quod alioqui ex ipso Anastasii contextu videtur consequens) subitam fuisse Benedicti mortem, nec patrimonii Apostolici fines egressum fuisse Cæsarem, qui potuerit rediisse tam cito; & hanc ipsam itineris remetiendi brevitatem in causa fuisse, quod redire dignatus sit, alias per Legatum interfuturus Consecrationi.

[2] Sicut autem in nostro Ms. reperimus Interpontificii dies, sic definitionem ipsius Pontificatus, in nullis exemplaribus ad initium Vitæ sine aliquo errore descriptum, [Tempus Pontificatus,] accurate notatum ad finem vitæ exhibent tria Mss. Parisina, Regium scilicet, Mazarinianum, Thuanum, sub hac clausula: Et cessavit Episcopatus ejus, annorum IX mensium UII, dierum XIX. Pro quo tempore Baronius, ex vulgo editis ad initium notis, habet, an. IX, menses UI, dies XX; alii menses II, alii annos II: ipsa denique prædicta Mss. uti & Ms. nostrum, in principio ponunt annos UI, menses IX, dies XII. Marianus Scotus annos UIII, dies IX: quæ ingens confusio & depravatio numerorum, ex ista clausula ipsorumque rerum ordine apte corrigitur.

[3] Epitaphium, Nicolao Secundo male attributum, & huic Primo magis conveniens, ejusmodi nobis Baronius exhibet. [& Epitaphium.]

Conditur hoc antro sacræ substantia carnis
Præsulis egregii Nicolai, dogmate sancto
Qui fulsit cunctis, Mundumq; replevit & Urbem.
Intactis nituit membris, castoque pudore:
Quæ docuit verbis actuque peregit opime:
Sidereæ plenus mansit doctusque Sophiæ,
Cælorum claris quæ servat regna triumphis,
Ut regnet soliis Procerum per secula notus.

[4] Decretales epistolas, quas Beatissimi Papæ diversis temporibus ab urbe Romana pro diversorum Patrum consultatione dederunt, venerabiliter suscipiendas, mandaverat olim Gelasius Papa I; eas scilicet intelligens, quas dumtaxat & antiquitus sancta Romana Ecclesia conservans (uti loquitur Nicolaus hic I in Epistola 47 ad Galliæ Episcopos) nobis quoque custodiendas mandavit, [Quod decretales omnes indifferenter susceperit Nicolaus,] & penes se in suis archivis & vetustis rite monumentis reconditas veneratur. Tales haud dubie erant quas Dionysius Exiguus collegit, a litteris Siricii Papæ incipiens. Sed plus videtur voluisse Nicolaus, & veris illis indubitatisque Decretalibus etiam accensuisse omnes illas anteriorum Pontificum, quas veluti Romæ deperditas & in Hispania repertas, Isidoriana collectio insuper habet, seculo UIII exeunte vel ingrediente IX primum nominari & legi cœptas: sic enim pergit. Absit ut scripta eorum quoquo modo parvi pendenda ducamus, quorum videmus Deo auctore sanctam Ecclesiam, aut roseo cruore floridam, aut rorifluis sudoribus & salutaribus eloquiis adornatam. Nam quos alios habuit Romana Ecclesia Pontifices Martyres, [non potuit eas nequidē post annos 600 canonizare;] nisi eos sub quorum nominibus tunc circumferebantur, & paßim ab omnibus suscipiebantur ut veræ, Decretales Epistolæ, nunc autem convictæ tenentur suppositionis certißimæ? Quis interim hoc sciens dicere audeat, Decretales illas indifferenter omnes habendas pro canonizatis, quia omnes indifferenter laudavit Nicolaus; & quia easdem postea in Decretum Gratiani receptas, paßim laudarunt allegaruntque non solum Canonici juris Magistri in scholis, sed etiam Pontifices Romani in suis rescriptis & definitionibus; nihil quidem approbantes a fide aut moribus Ecclesiæ abhorrens, in eo tamen quod facti erat & historiæ omnino errantes? sed citra culpam. Quis enim a Romanis Pontificibus, in quanticumque momenti negotio, majorem exigat distinctioremque rerum præteritarum scientiam, quam sua cujusque ferebant tempora? aut cur debuerunt illi dubitare de factis, de quibus tunc nemo dubitabat? Talia vero erant Baptismus Constantini a Silvestro susceptus, Thurificatio Marcellini Papæ cum responso Concilii Sinnessani, ac denique absolutio Polychronii Hierosolymitani Episcopi, de quibus alibi egimus, quæque similiter a Nicolao allegantur, contra Photium abdicationemque Ignatii, & pro asserenda suprema Romanæ Ecclesiæ auctoritate, fidelibus orthodoxis aliunde certißima. Quare non magnopere peccaverit, quisquis alteri cuicumque Pontifici simile quid accidisse dixerit, non dijudicando factum decretumve Pontificis, sed, examinando veritatem exempli, quo factum statutumque aliquid asseritur.

[5] Profecto si Sardicense Concilium, ipsis etiam Græcis irrefragabile, [multo minus propter indulgentias,] & sanctorum Pontificum Cælestini, Leonis seu Gelasii instituta, in S. R. E. archivis indubitanter recondita, adversus Ordinationem Photii non allegasset Nicolaus; sed eorum loco usus solum esset auctoritatibus Sanctorum Martyrum atque Pontificum Evaristi, Alexandri atque Xysti, quatenus eorum Decretalia scripta vere haberi tunc credebantur, nihil egisse nunc censeretur, gratisque Photio ac partiariis ejus intonuisset hæc verba, Si Decreta Romanorum Pontificum non habetis, de neglectu atque incuria estis arguendi; si vero habetis & non observatis, de temeritate estis corripiendi & arguendi. Proinde æque aut magis gratis eadem ostentantur in fronte cujusdam Appendicis, ad terrorem incutiendum iis, quibus nuda nomina Stephani V, Leonis IV, Adriani II, Sergii III, Alexandri II, quorum scripta nec falsa umquam exhibita fuerunt, [alieno tempori per conniventiam adscriptas,] nec vera exhiberi potuerunt, nequaquam sufficiunt, ut quas prætenduntur dedisse Indulgentias recipiam velut certißimas, & humana saltem fide, quanta potest optare, subnixas, propter meram conniventiam Clementis X, Pauli V, Gregorii XIII, aut ipsius etiam (si credere lubet) Sixti IV; ideo solum, quia illis non venit in mentem nomina istæc expungere, vel dubitare de certa satis scientia suggerentium ipsa. Non potest sex vel septem seculorum inconcussa credulitas nunc canonizare laudatas ante annum DCCCLXUII a Nicolao I Decretales, nec efficere ut Eruditi pro canonizatis eas habeant, eorumque esse auctorum credant, quibus adscribuntur, licet ad disciplinæ ecclesiasticæ causam tantopere faciant; & dicemus, quod alicujus Ordinis antiquitas seu historia, quia nititur Indulgentiis nullius consequentiæ & tam inverosimiliter allegatis, [canonizabitur historia ipsis innixa:] pro canonizata habenda sit? quodque Catholici universi eidem, saltem intra limites humanæ historiæ, parilem proportionaliter debent deferentiam, fidem, observantiam, quam Bullis, Brevibus, Constitutionibus, Decretis &c. Summorum Pontificum &c? Vt quid autem additur, Saltem intra limites humanæ historiæ? Numquid hoc non est evertere totum, quod prima fronte strui videbatur? Cum enim nulla humana historia, etiam quatenus in Bullis Brevibusque attingitur plus habeat auctoritatis ac fidei, quam ea sint unde habentur primum testimonia ac fundamenta, si hæc probentur aut falsa esse, aut jure suspecta, vel aliunde insufficientia, quid illam juvant Bullæ ac Brevia; maxime quæ mere recitative procedunt? Quid iis prodest simplex temporis longioris credulitas, quando pro falsitate contra veritatem nulla datur præscriptio?

[6] Sed redeo ad Catalogum Pontificium, qui quatenus ad Anastasio Bibliothecario continuatus habetur, in Nicolao deficit ex judicio Onuphrii Panvinii, licet ille adhuc dicatur floruisse usque ad annum DCCCLXXUII. [Anastasii Catalogum hic finitum,] Dimissum vero ab eo opus ad suum usq; tempus continuavit Guilielmus, itidem Bibliothecarius. Sed hæc continuatio utinam extaret integra! Nunc ex ea supersunt dumtaxat illustria duo fragmenta, de Vitis Hadriani II & Stephani V bonam partem continentia. Defectum supplebit nobis insigne Ms. in nostro Musæo asservatum, [continuant Guilielmus,] cujus Auctor scriptas nobis reliquit Pontificum vitas usque ad Martinum V, sive annum Christi MCCCCXXXI: non sicut Platina, qui proprio stylo ac marte Pontificalem historiam contexuit usque ad annum MCCCCLXXII; prout etiam fecit Ioannes Stella, Sacerdos Venetus, usque ad Julium II & annum MDIII pregressus: sed invariato stylo antiquorum, Anastasii opus continuantium quorum primus nobis ignotus sequentium duorum Pontificum vitas descripsit; reliquas post annos trecentos addidit quidam Petrus Bibliothecarius, in Paschalis II Pontificatu, post annum MXCIX, [Petrus, Pädulphus,] ea narrans, quæ vidit & quorum pars magna fuit, idque in prima persona: ex quo apparet ejus laborem a Martino II usque ad præfatum Paschalem II, multo sincerius transcriptum haberi in Ms. nostro, quam fuerit transcriptus, [& alter Petrus:] ab eo quem habuit Baronius in Vaticana Bibliotheca Pontificiæ historiæ continuatorem; unde iisdem quidem verbis pleraque, sed tamen in tertia persona habet: ut ex eo non poßit tam certo cognosci Auctor, quam ex Ms. nostro, cui etiam subservivit continuatio Pandulphi Pisani usque ad Innocentium III circa initium seculi XIII, atque alius Petrus, Continuator Pandulphi, usque ad Urbanum V sive annum MCCCLXII.

[7] Est autem Petrus in plerisque tam siccus & jejunus, donec ad sua perveniat tempora; ut sæpe aliud nihil habeat, [hujus stylus.] quam nomen & patriam ac durationem Pontificatus; diem autem Mortis atque Interpontificii spatia nec semel quidem nominet. Atque utinam saltem numeros annorum, mensium, & dierum, quibus unusquisque Apostolicæ Cathedræ præsedit, ita fideliter transcriptos vel invenisset ipse vel Auctori Ms. nostri tradidisset, ut hos saltem tenere semper & sequi possemus! Sed quemadmodum vitiatos numeros quandoque potuit invenisse, sic & ipse in eisdem fuisse a posteris vitiatus, prius quam ad Auctoris Ms. nostri manus veniret.

[8] Adhibebimus igitur etiam alios aliquando in subsidium, eos scilicet qui Pontificum nominibus, [Alii scriptores Catalogorum quatenus hic adhibiti.] spatium quoq; regiminis adscripserunt, quales sunt Hermannus Contractus, Marianus Scotus, Gotfridus Viterbiensis. Primus anno MLIU floruit, secundus obiit anno MLXXXVI, tertius integro seculo post secundum superfuit. Idem fecerunt, Anonymus auctor Compilationis Chronologicæ usque ad annum MCCCCLXXIV deductæ, Illustrium veterū scriptorum tomo insertus a Ioanne Pistorio; & Wernerus Rollewinck in Fasciculo temporum, usque ad annum MCCCCLXIV protracto. Qui omnes aliique Chronicarum scriptores usui nobis erunt; ut quando procedendum ex conjecturis erit, inter differentes numeros, seligamus eos unde commodior chronotaxis exurget, conformiorque certioribus monumentis, quæ hinc inde sese offerent; & intra quæ, tamquam terminos a majoribus constitutos, & nulla ex causa revellendos, contineri debebunt conjecturæ nostræ; tanto majorem verosimilitudinem habituræ, quanto & præscriptos ab aliis numeros servabunt melius, & ad prædictos terminos attingent felicius. Interim liceat tantisper hic, juvandi amici causa, respirare.

DISSERTATIO XVIII.
De lingua Slavonica in Sacris, apud Bulgaros Moravosque recepta hoc tempore; & Apostolicæ Sedis ea de re judicio.

[1] Dissertationis hujus occasionem & argumentum præbuit mihi exspectatißimus Societati nostræ, præsertim Belgicæ adventus R. P. Philippi Couplet, [Occasione novi Missalis Sinensis,] mei quondam in Theologia Lovaniensi condiscipuli, ex Sinis in Vrbem Procuratoris pro nova ibidem Christianitate; inter alia istic conducibilia futura, etiam persuasam sacræ Rituum Congregationi cupiente approbationem Missalis Romani, litteris Sinensibus eo fine excusi, ut quotquot iisdem litteris utuntur gentes, tam intra quam extra Chinam, puta Iapones, Coreani, Cocincinenses, Siamenses, aliique sua quique lingua Missas ex eo poßsint celebrare, sublata neceßitate, illic pene insuperabili, addiscendæ primitus linguæ Latinæ. Etenim id intelligens, recordatus continuo sum, simili in causa actorum Romæ sub Nicolao præmisso, qui Slavoniæ Apostolos Cyrillum atque Methodium ad se venire jusserat, allatumque ab iisdem S. Clementis Papæ corpus acceperat. [explicatur quomodo sub Pontifice Hadriano 2] Recordatus sum etiam, quomodo ejusdem Nicolai successori Hadriano & Cardinalibus ejus peregrinum acciderat, quod intelligerent prædictos Apostolicos viros præsumpsisse licentiam Canonicarum Horarum Missarumque Officia, proprio conversarum a se nationum idiomate, celebrandi. Referuntur ea ad IX Martii, in eorumdem Sanctorum istic editis Actis secundis, & pro anno DCCCLXUI sic narrantur pag. 22, Tom. 2, dicti Mensis.

[2] Apostolicus & reliqui Rectores Ecclesiæ corripiebant B. Cyrillum, cur videlicet ausus fuisset in Slavonica lingua Horas Canonicas statuere. [actum sit de Psalterio & Missali Slavonico,] At ille humiliter respondens dixit: Attendire vos, Fratres & Domini, sermonem Apostoli dicentis: loqui variis linguis nolite prohibere. Secutus ergo Apostolicam doctrinam, [linguam], quam impugnatis, institui. At illi dixerunt: Quamvis Apostolus loqui variis linguis persuaserit, non tamen per hoc, in ipsa quā statuisti lingua, divina solennia, voluit decantari. Cum autem propter hujusmodi institutionem plus & plus apud eos cresceret altercatio; B. Cyrillus dictum Davidicum protulit in medium dicens: Scriptum est enim: Omnis lingua lauder Dominum: & si omnis spiritus laudando magnificat Dominum, cur me prohibetis sacrarum Missarum solennia & Horarum Slavonice modulari? Si quidem si quivissemus illi populo aliter aliquando cum ceteris nationibus subvenire in lingua Græca vel Latina, omnino quæ reprehenditis non sanxissem: sed quia idiotas viarum Dei totaliter eas reperi & ignaros, solum hoc ingenium almiflua sancti Spiritus gratia cordi meo inspiravit, per quod etiam innumerum populum Deo acquisivi. [eorumque usus approbatus:] Quapropter, Patres & Domini, cogitate consultius, si institutionis meæ normam hanc expediat immutare. At illi audientes, & admirantes tanti viri industriam & fidem, studiosa deliberatione præhabita, statuerunt, supradicto ordine & sermone, in illis partibus quas B. Cyrillus Deo acquisierat, sicut statuerat, Canonicas horas cum Missarum solenniis ita debere deinceps celebrari. Hactenus Vita illa: nec alia conditione ordinati fuerunt, quos secum adduxerat ex discipulis suis S. Cyrillus, & dignos esse ad honorem Episcopatus suscipiendum censuerat (uti dicitur in alia eorumdem Vita) quam ut Slavonice sacra facerent ipsi, & aliis deinde ordinandis Presbyteris facienda traderent. Eadem omnia quæ supra, ac pene iisdem verbis, leguntur in Lectionibus veteris Breviarii Olomucensis, in festo prædictorum Sanctorum.

[3] Joannes Papa VIII, anno DCCCLXXX, Epistola 247 ad Sfentopulchrum, gloriosum Comitem Moraviæ, scribens, inter alia sic ait… Nec sanæ fidei vel doctrinæ aliquid obstat, [quem & Ioannes 8,] sive Missas in Slavonica lingua canere, sive sacrum Euangelium vel Lectiones divinas novi & veteris Testamenti, bene translatas & interpretatas, legere, aut alia horarum Officia omnia psallere: quoniam qui fecit tres linguas principales, Hebræam scilicet, Græcam & Latinam, ipse creavit & alias omnes, ad laudem & gloriam suam. Consequenter autem apud Baronii Continuatorem Odoricum Raynaldum, ad annum Christi MCCXLVIII num. 52, extat Innocentii Papæ IV epistola, [& Innocentius 4 confirmarunt.] ad quemdam in Slavonia Episcopum, data Lugduni IV Kal. Aprilis anno Pontificatus V hisce verbis: Porrecta nobis tua petitio continebat, quod in Sclavonia est littera specialis, quam illius terræ Clerici se habere a B. Hieronymo asserentes, eam observant in divinis Officiis celebrandis. Unde ut illis efficiaris conformis, & terræ consuetudinem, in qua existis Episcopus, imiteris, celebrandi divina secundum prædictam litteram a nobis licentiam postulasti. Nos igitur, attendentes quod sermo rei, & non est res sermoni subjecta; licentiam tibi, in illis dumtaxat partibus ubi de consuetudine observantur præmissa, (dummodo sententia ex ipsius varietate litteræ non lædatur) auctoritate præsentium concedimus postulatam.

[4] Apparet litteræ nomine, non solos characteres intelligi, [Auctorem Slavonicæ versionis Hieronymū esse,] sed insuper & præcipue linguam characteribus talibus expressam, scilicet Slavonicam, agi autem de textus Latini in ipsam versione. Hanc quod a S. Hieronymo habere se assererent Clerici Slavonici, ex ignorantia temporum manifesta natum errorem indicat. Vt enim non dicam, quod aliunde jam habeamus, institutionis talis auctorem fuisse Cyrillum prænominatum, quadringentis quadraginta annis Hieronymo posteriorem; ipse S. Hieronymus, licet in Dalmatia natus sub annum CCCLVI, puer tamen ad studia Romam missus, numquam amplius in patriam rediit: atque ut rediisset, & in civium suorum gratiam facere aliquid voluisset, non potuisset Slavonicam versionem condere, istic inutilem futuram. Siquidem Slavi, quoad vixit Hieronymus, in intima latuerunt Scythia, primum inde egreßi, Dalmatiæque, [error quidē fuit,] Illyrico & Pannoniis infusi sub Imperio Iustiniani Senioris, annis circiter triginta aut quadraginta post mortem Hieronymi, anno CCCCXX vita functi. Excusabilis tamen Clericorum istorum error, inde natus videtur; quod Cyrilli versio, facta esset secundum vulgatam probatamque in Patriarchatu Romano Hieronymi versionem Latinam. Licet enim Græcus esset Cyrillus, Slavoniam tamen, in qua prædicabat, sciebat antiquitus juris esse Romani; [sed ad causam impertinens.] adeoque Ecclesiæ Romanæ aptare se voluit quatenus poterat, eidem redditurus gesti a se muneris rationem: quare etiam Hieronymianæ versionis nomen fortaßis in titulo legi voluit Sanctus, quod Clericos illos deceperit. Verum ut hi decepti, etiam Pontificem traxerint in errorem facti, non ideo tamen minus firma manet principalis ratio, quæ Innocentium movit ad postulatam gratiam concedendam, quod sermo rei, & non est res sermoni subjecta; conveniatque Episcopum ei cui præficitur Clero conformem effici, & terræ consuetudinem imitari.

[5] Eadem epikia usa erga Ruthenos est Ecclesia Græca, postquam eis per missos Constantinopoli prædicatores Christi fidem tradidit cum Græcis ritibus exercendam: [Græci etiam Ruthenis indulserunt linguæ suæ usum,] quod factum esse sub annum millesimum, quando Constantinopolitana Ecclesia optime unita erat Romanæ, ante tomum 1 Maji ad Ephemerides Græco-moscas docui. Sua enim ut littera sic & lingua propria (quæ ipsa quoque Slavonica est) agere permißi sunt, atque etiam nunc sic agunt omnia, non tantum schismatici sub Moscorum Dominatu, sed etiam Catholici sub Rege Poloniæ. Neque dubito quin si Reges Daniæ ac Sueciæ aliique Principes Septentrionales, apud quos cum hæresi Lutherana usus invaluit Missam patria lingua celebrandi; subjecta sibi regna & provincias vellent ad Catholicam unionem reducere, salva licentia hactenus usurpata; hæc eis relinquenda esset ab Apostolica Sede, pro tanto bono libenter toleratura conditiones longe etiam graviores, modo eæ non officiant integritati ac puritati veræ fidei.

[6] Quod si istis in partibus, ubi olim Latina in lingua Sacra fiebant, [idemque videtur Sinensibus indulgendum,] eademque lingua etiam nobilitati ac clero notißima, est permitti posset usus Teutonicæ, propter faciliorem reductionem vulgi; quanto id potius videbitur indulgendum Sinis, Iaponiis, aliisq; cultißimis nationibus, Latinam penitus ignorantibus, nec eam nisi difficillime docendis? Iudicium plurimorum virorum sapientium est, nullas tyrannorum persecutiones suffecturas in Iaponia fuisse, si fundata istic felicißime Ecclesia per se subsistere potuisset, nec eguisset Episcopis Sacerdotibusque ex Europa advehendis, interim cum sic advecti diu nequibant Latere, & ne de novo inveherentur alii haud difficulter prohibebatur. Avertat Deus, ne idem aliquando contingat in China! Ne contingat autem videtur caveri posse, si Latinæ linguæ prius morose operoseque discendæ, neceßitate sublata, & incerti post annos plures successus difficultate, ad Episcopalia ac Sacerdotalia munia assumantur indigenæ, ætate provecti, virtute probati, prudentia consummati, & congruam in communi provinciis omnibus lingua litteraturam adepti, tradita sibi sacra patrio idiomate celebraturi, aliisque a se institutis successoribus ita celebranda transmissuri, sicut fecerunt prædicti Discipuli Sanctorum Slavoniæ Apostolorum, Slavi ipsi & Latinarum Græcarumque linguarum ignari.

[7] Non est meum præscribere Sacræ Congregationi de Fide propaganda, quibus mediis uti debeat ad Gentium conversionem; licet tamen in commune consulere, & cum omni qua par est subjectione proponere, quid Romanis Pontificibus olim ea in re probatum fuerit; [& exemplis Apostolorū subnixum,] quidque plurium maximarumque regionum albarum ad messem vota postulent, explicare. Hoc ergo etiam dictis addiderim, annuntiandi Euangelii exemplum præstantißimum datum ab Apostolis videri; quibus in totum mundum dispartiendis, non hoc conceßit Deus, ut sua Galilæa lingua loquentes intelligerentur ab iis ad quos venirent populis, sed econtra audiebat unusquisque eos loquentes lingua sua in qua nati erant. Illi vero ecclesiarum a se constitutarum regimen deinde partientes inter discipulos, quos unaquaq; in provincia studio singulariori informarant, alio atque alio proficiscebantur prout se dabat occasio; tantumdem etiam ibi facientes, neque necesse habentes expectare sibi ex Palæstina successores. Providerat quidem Divina Sapientia, ut potentißimis duobus Imperiis Græcorum Latinorumque in unam coactis Monarchiam, Ecclesia Christiana, intra hujus terminos primum potißimumque fundanda, [quamvis in Imperio Romano Latina & Græca fere sufficerent.] duabus dumtaxat linguis egere istic videretur. Quia tamen non eadem Græcæ, quæ Latinæ, fuerat in sui propagatione felicitas; necesse fuit ut Syris, Persis, Ægyptiis, Armenisque patriarum linguarum etiam sub externo dominatu retinentioribus, earumdem usus relinqueretur in sacris, qualis hodiedum perseverat. Iis autem qui extra Monarchiæ Romanæ fines per Asiam atque Africam latißime diffundebantur populis, multo magis oportuit similem usum relinqui, sicut & factum esse constat a S. Thoma & ab aliis, qui forte inter ipsos fidem prædicaverunt, Apostolicis viris; quod in nostram usque ætatem testantur Christianismi reliquiæ, apud Abyßinos in Æthiopia, & Thomæos ad Meliaporem in India, idiomate patrio sacra factitantes.

[8] Quod autem, sic propagata plantataque in præcipuis omnibus veteris orbis regionibus fides, apud tam multas nationes lapsu temporum vel omnino extincta, vel per schisma fuerit dilacerata aut hæresibus inquinata; id sane non debet isti linguarum diversitati magnopere adscribi quasi propter eam difficilis fuerit communicatio cum Romana Ecclesia, [neque hinc metuendum schisma, Græcanico simile,] unde oportuisset omnes tamquam a capite vegetari: sed imputandum est partim longinquitati locorum, partim regnorum ac rerum publicarum conversionibus ex beneplaciti divini inscrutabili judicio permißis: adversus quarum causas, enormia scilicet populorum peccata, quam debile præsidium sit unius cujusdam idiomatis communicatio in Sacris, lugubri satis argumento monstrant Ecclesiæ Orientales pleræque. Nec enim illis quidquam profuit familiaris cunctis usus Græcæ linguæ Latinis nequaquam ignotæ, quo minus inter se & a Sede Romana identidem dißiderent. [quod nec rituum quidē diversitati imputandū.] Quin neque in diversitatem rituum, qua Christi sponsa, varietatibus amicta, velut polymita veste refulget, infelicitatis istius invidiam conjecerim cum aliquibus, censeo tamen ut ad rituum mutationem, cogenai non sunt, qui ab olim assueverunt diversis ac propriis nec minus sanctis; sic iis qui noviter ad nos accedunt non alios ritus esse proponendos quam quibus Romana Ecclesia utitur, modo ii ad illorū mores prudenter aptentur modica alteratione permissa iis in rebus, a quibus non dependet valor & forma Sacramentorum, & offendiculum nasci posset.

[9] Quæret hic forsitan ex me aliquis qui fieri potuerit ut Picti Hibernique primum, deinde Anglosaxones in Britannicis insulis, tum plurimæ ad Septentrionem nationes, [Qui factū ut in Occidente Latina lingua fere susfecerit ad sacra,] fuerint ad fidem Christianam institutæ ab hominibus Latina solum lingua utentibus non potuerint autem vel Græci inter Syros, Persas, Ægyptios aliosque jam sibi subditos, vel Romani inter Græcos ceterosque cum ipsis devictis populos, sic stabilire suam ipsi linguam. Respondeo, causam mihi videri, quod primo nominatæ gentes nullum vel exiguum omnino studium ponebant in liberalibus artibus linguaque expolienda, totæ intentæ exercitio armorum. Dedignantibus ergo Romanis earumdem sermonem addiscere nec nisi Latine agentibus publice privatimque, barbaris vero Romanas elegantias e contrario affectantibus, prævalebat etiam gentis dominatricis lingua; versa autem postmodum fortuna, Romanoque Imperio per Gothos, Francos, Wandalos, Saxones, Longobardos, aliosque id genus barbaros diviso; victores ipsi in devictorum mores cultiores non detrectabant quadamtenus transire (unde natæ sunt hodiernæ ex Latina depravata in Italia, Hispania, Gallia vulgares linguæ) quem admodum olim Græcis quoque sub Alexandro Magno evenisse novimus, ut patriorum morum simplicitate dimissa in Persarum habitum fastumque ac linguam declinarent, quotquot in Perside sedes fixerunt: idemque etiam nunc evenit Tartaris, Sinici Imperii occupatoribus.

[10] Ast longe aliter actum in altera versus Orientem Monarchiæ Romanæ parte: ut enim a Græcis ad Romanos, [in Oriente pluribus opus fuerit] non e converso, descenderant artes; sic ipsimet Romani Græcam linguam æstimabant præ sua, quare nec conati sunt ea abolita Latinam inducere: sed Græcam ipsimet discebant studiosius, & Alexandriam, Antiochiam vel Athenas, litterarum Græcanicarum studiis celebres urbes, mittebant liberos erudiendos. Græci similiter, licet Syriam, Persidem & Ægyptum imperio obtinerent suo, tamen quia Gentes illæ priores ipsis fuerant in artibus litterisque excolendis, ideo ipsas non potuerunt totas traducere in linguam suam; sed sub ipsis, æque ac postea sub Romanis, linguæ illarum nationum fuerunt saltem a vulgo coservatæ, non solum in politicis rebus sed etiam in sacris: hæc enim sua quæquæ linguæ perrexerunt facere, & quatenus Christiana fides adhuc manet pergunt Syriaca in Palæstina, Armena in Armenia, Coptica lingua in Ægypto uti. Multo autem magis id fecerunt alii cultiores versus Orientem, quando ad eas transiit Christi fides, ut supra dixi. Hæc porro tota ratiocinatio etiam nunc pro Sinensibus, Iaponiis &c. militat: utpote ingeniosissimis, nec unquam persuadendis ut exteram aliquam linguam suæ existiment præponi debere.

CVIII HADRIANVS II.

Ab an. 867 ad 872, an. 4, men. 11, dies 12,
Bar. m. 10, dies 17.

Hadrianvs, natione Romanus, ex patre Talaro post-Episcopo, Regionis tertiæ, Presbyter tit. S. Marci, Imperantibus Ludovico Juniore & Basilio Macedone, ordinatus XIU Decembris in Dominica, anno DCCCLXUII; sedit annos IU, menses XI, dies XII, obiit XXU Novembris, DCCCLXXII: & vacavit Episcopatus dies XUIII.

Gvilielmus quidem rotundo numero scribit sedisse Hadrianum annos quinque: quos etiam Marianus Scotus per numeralem litteram scriptos reperiens, [Ratio temporis.] pro U legit II, satis facili exerratione. Sic in Marino I, ubi alii solum habent menses II, ipse legit U, & in Christophoro convertens numeros, pro mensibus IU, legit UI. Ms. autem nostrum, accuratius inveniens notatum tempus in breviori ejusdem Hadriani Vita, in uno dumtaxat corrigendum nobis fuit, quod pro annis IU notaverit U, additis mensibus diebusque prædictis: in quo librarium esse mendum, convincitur ex Annalibus Bertinianis prænotatum annum sic concludentibus, Adrianus Papa moritur, & Joannes Archidiaconus Romanæ Ecclesiæ XIX Kal. Januarii in ejus locum substituitur: atque ita habetur tempus cessantis post Hadriani mortem Episcopatus: quod breve fuisse non miraberis, si in iisdem Annalibus legas, Ludovicum Imperatorem tunc fuisse in Campania; juramento adstrictum non recedendi inde, priusquam Adelgisum Beneventanum Ducem devicisset.

[2] Idem Imperator, teste Guilielmo, cum de Electione Hadriani lætus, [Libertas Electos suos consecrandi Ecclesiæ confirmata,] ejus consecrationem ardentißime cuperet provenire; amare se dixit, reddi quæ ablata fuerant, non auferri ab ecclesia Romana vel deperire quidpiam. Nec plus dixisse videtur quam fecisse Ludovicus: observo enim, anno XIII post hujus Hadriani mortem, in Stephani V Vita legi, quod nulla interposita mora, proximo post suam Electionem die Dominico fuerit consecratus; præsente quidem tam Electioni quam Consecrationi Joanne Ticinensi Episcopo, ut Misso Caroli Imperatoris; sed honoris potius quam juris causa: nec enim aliter Consecrationi quam Electioni interfuit; ad hanc autem Missos seu Legatos Imperatorios, quamvis forte in urbe essent, jus nullum habere ut vocarentur, ipso facto in Hadriani Electione professus est Clerus; quando dolentibus ad eam se non invitatos respondit, quod non Augusti causa contemptus, sed futuri temporis hoc omissum fuerit omnino respectu; ne videlicet Legatos Principum in Electione Romanorum Præsulum mos expectandi per hujusmodi fomitem inolesceret. Qua ratione accepta, illi omnem suæ mentis indignationem medullitus sedavere.

[3] Quidquid tamen sit de Ludovico, certum est ex Sigonio, quod sub ejus filio Carolo Crasso, [Chronologia hic dirigit.] difficilibus bellis occupato, Hadrianus ultimo sui Pontificatus anno, impellentibus Romanis, insignia duo decreta fecit, unum pro libertate eorum, ut Pontifex designatus consecrari sine præsentia Regis aut Legatorum ejus possit: alterum pro dignitate Italiæ, Ut moriente Rege Crasso sine filiis, regnum Italicis Principibus, una cum titulo Imperii, traderetur. Liberam ergo deinceps, non tantum Electionem, sed & Consecrationem Pontificum aliquamdiu habituri, credemus, tertia ab obitu prioris Pontificis die ad novi Electionem convenisse eos quibus jus suffragii erat; nec ultra proximam Dominicam expectasse, ut Electum suum consecrandum ad S. Petri ecclesiam adducerent. Quæ res in prænotata Catalogorum brevitate mirificam facilitatem conferet ordinandæ imposterum Chronologiæ.

[4] Baronius, nescio unde accipiens Pontificatus annos IU, menses X, dies X, Kalendis Novembris mortuum Hadrianum scribit: alii alios habent mensium ac dierum numeros, quibus non vacat immorari: cum ea diversitas prolixius dumtaxat Interpontificium reddere poßit, nulla ad id cogente neceßitate. Qui gesta hujus Pontificis scribenda susceperat Continuator Anastasii Guilielmus Bibliothecarius, videtur ea fine mutila reliquisse: quo fit ut nulla sepulturæ ejus habeatur notitia. Solum opinari possumus, alibi quam intra vel juxta Basilicam S. Petri humatum; cum Romanus Canonicus nullam istic invenerit ejus memoriam.

CIX IOANNES VIII.

Ab an. 872, ad 882, an. 10, dies 2.

Ioannes, natione Romanus, ex patre Gundo, S. R. E. Archidiaconus, imperantibus Ludovico Juniore & Basilio Macedone, ordinatus XIU Decembris in Dominica, anno DCCCLXXII; sedit annos X, dies II; defunctus anno DCCCLXXXII, XU Decembris sepultus ante ecclesiam Vaticanam juxta portam judicii: & cessavit Episcopatus dies UII.

Hvjus Pontificis gesta in collectione nostra Manuscripta sic habentur, ab auctore verosimiliter coævo descripta. [Vita ex Ms.] Hic beatissimus Papa, pro utilitate omnium Ecclesiarum, & præcipue Gallicanæ, Arelatem maritimali itinere devectus est: ubi Leo Abbas in præsentiam ejus veniens, contra Guilbertum Nemausensem Episcopum conquestus est. Monasteriū enim S. Petri, in quo quiescit corpus B. Ægidii in finibus Gothiæ, in valle Flaviana, quam vallem Flavius quondam Rex B. Ægidio donavit, & S. Ægidius exinde donationem integriter Romanæ Ecclesiæ & D. Papæ Benedicto fecerat, & ubi in venerationem Principum Apostolorum Petri & Pauli monasterium ædificaverat; [In Provincia examinans privilegium monasterii S. Ægidii,] præfatus Guilbertus Nemausensis Antistes prȩdictum monasterium quadam temeritate invadens, eidem Leoni Abbati abstulerat: deinde præceptum ex Rege Francorum exceperat, in quo ut firmitate credens, Romanū Pontificem adiit, & super hoc auctoritatem Apostolicā, quasi de suis, surtim exquisivit. Sed sanctæ recordationis D. Nicolaus Papa, licet hujus fraudis esset ignarus, divino tamen Spiritu plenus, omnes de hoc legem quærentes excusare sategit. Sed D. Joannes Papa, cū monumenta chartarum ejusdem monasterii requireret, Privilegiū quod Romæ venerabilis Papa Benedictus S. Ægidio corporaliter tradiderat, ei oblatum est. Tunc D. Papa Joannes per Ducem Ravennatem, Advocatum suum, contra Guilbertum Nemausensem Episcopum ipsum monasterium quæsivit.

[2] Tunc ambarum partium Advocatis per fidejussorem ligatis, [monasteriū illud, Guilberto Nemausensi abjudicatū,] executore dumtaxat Georgio Sciniario & dicto Duce agente, voluit idem Guilbertus Episcopus per præceptum D. Nicolai piæ memoriæ ibi relectum, quod furtim quasi de suis ex Apostolica Sede fraudaverat; & præceptum quod ex quodam Rege Francorum falsum exceperat, in quo nec ulla firmitas subsistebat, defendere. Sed Dominus Papa omnes Episcopos & Judices Romæ vel Provinciales sub excommunicationis anathemate admonuit, de hoc rectam legem dicturos & facturos. Tunc Rostagnus Arelatensis Archiepiscopus, & Aribertus Ebredunensis Archiepiscopus, Walbertus Portuensis Episcopus, Paschalis Amerinus Episcopus, Radbertus Valentiæ Episcopus, Liuduinus Massiliensis Episcopus, Ictarius Vivariensis Episcopus, & alii Episcopi Provinciæ; & Judices, Joannes Dux & Dominus Ravennæ, Ardus, Adbertus, Guisalfredus, Arderadus, Godulfus, & alii nonnulli Provinciales Judices, ut præceptum lectum audierunt, [Ecclesiæ Romæ vindicat:] mox cognoverunt Apostolicam D. Nicolai censuram excusare de hoc legem quærentes; & dixerunt per illud præceptum hoc monasterium non posse defendi: judicantes statim ut præfatum monasterium Guilbertus Episcopus Domno Papæ redderet, & pœnam invasionis sibi componeret. Tunc ipsum Advocatum, Dominum & Ducem Ravennatem, Domnus Papa illuc transmisit, qui super hoc corporalem traditionem de omnibus rebus prædicti monasterii, tam intus quam extra, a præfato Guilberto Episcopo recepit.

[3] Deinde in Galliam transitum faciens, anno Incarnationis Dominicæ DCCCLXXUIII, [celebrat Trecense Concilium 888] XU Kalend. Septembris, Indictione XI, anno Pontificatus sui in sacratissima Sede B. Petri sexto, apud Trecas civitatem, in provincia D. Ludovici Serenissimi Regis, Concilium permaximum celebravit. Hujus etiam temporibus floruit Anastasius, Romanæ Ecclesiæ Bibliothecarius, qui tam Græco quam Latino eloquio pollens, septimam universalem Synodum de Græco in Latinum ipso jubente transtulit. Transtulit etiam de Græco in Latinum Passionem S. Petri Alexandrini Archiepiscopi, & Passionem S. Acacii sociorumque ejus, & Vitam S. Joannis Eleemosynarii.

[4] Hactenus Anastasii Continuator anonymus in nostro Ms. ubi Rex Ludovicus, in cujus provincia Concilium celebratum dicitur, Balbus est; quique ibidem Trecis, non Imperator (ut recentiores credunt) quamvis Imperium Occidentis per mortem Caroli Calvi patris vacaret, sed Rex dumtaxat Franciæ a Joanne est coronatus. Audiatur ingenue id agnoscens solideque comprobans Iacobus Sirmundus noster, Tom. 2 Conciliorum Galliæ pag. 688 in Notis ad pag. 486. [& Ludovicum Balbum Regem coronat non Imperatorem:] Ludovicum Balbum jam superiore anno Regem coronarat Hincmarus Archiepiscopus, nunc iterum a Papa coronam expetiit, exemplo Pippini abavi sui, quem a Bonifacio Archiepiscopo primum, deinde iterum a Stephano Papa Regem coronatum meminerat. Sunt autem qui Ludovicum a Joanne coronam hoc loco, non Regni, sed Imperii suscepisse putent: inde enim Ludovicum Balbum inter Imperatores plerique numerant, tum nostri tum externi scriptores: quod mirum certe mihi falsumque semper visum est: cum Joannes ipse Papa, in epistola 47 & in aliis quas ad Ludovicum postea scripsit, ipsum Regem, non Imperatorem vocet: in epistola 71 ad Ludovicum & Carolomannum, Ludovici Balbi filios Caroli Calvi nepotes, Carolo eorum avo Imperatoris nomen tribuat, Ludovico patri nomen Regis; Imperatorem haud dubie appellaturus, si Imperator fuisset: eodemque modo Hincmarus, in epistolis quarum meminit Flodoardus, fratres istos Reges, Ludovici Regis, non Imperatoris, filios nominet. Quid quod Ludovici ipsius Balbi, ut alia omittam, Diploma extet pro Ecclesia Nivernensi IU Idus Septembris, hoc est triduo post coronationem istam, Trecis datum, in quo non alium se quam Regem vocat his verbis, Ludovicus misericordia Dei Rex. Rex ergo fuit, non Imperator: Imperatoris vero titulum, antiquis ignotum, alii postea temere affinxerunt. Sic ille.

[5] [an. 889 iterum agit contra Guilbertum:] Quæ de causa Guilberti in eodem nostro Ms. dicuntur ad Festum S. Ægidii I Septembris illustranda venient: hic solum noto, quod prædictus Guilbertus haud diu se continuerit in officio, sed dimissa repetendo causam dederit Joanni scribendi Epistolam 191, XUIII Kalendas Julias Indictione XII, datam Rostagno Archiepiscopo Arelatensi, Sigibodo Archiepiscopo Narbonensi, Rotberto Archiepiscopo Aquensi, conquerens de Giberto (sic enim ibi vocatur) quod monasterium super eumdem a Papa acquisitum temere invaserit, omnesque res ipsius monasterii per suos homines distribuerit, & ipsius monachos inde contra sacras regulas omnino expulerit: quare eum synodaliter conveniri, & si monita contempserit excommunicari jubet. Alia quædam ejusdem Joannis VIII acta lege sis in Labbeana Conciliorum editione, ex nescio quo Levita, cujus librum Serarius ediderit necdum mihi visum; sed qui (ut legenti apparet) nihil de tempore Ordinationis aut Mortis habent, adeoque nihil conferat ad Chronologiam, quam hic potissimum tractamus, solum autem quædam Joannis decreta colligit.

[6] Plurimis hujus Pontificis epistolis, quæ ad ducentas triginta proferuntur in corpore Conciliorum, [ejus epistolæ] novißime etiam aliis tribus auctæ, addi deberet adhuc ex Tomo 3 Spicilegii Acheriani pag. 463 Privilegium, Eudoni Venerabili Abbati Vizeliacensi cœnobii omnique Congregationi ejusdem monasteriis, ad confirmationem immunitatum ejus, datum per manum Walperti, humillimi Episcopi Sanctæ Portuensis Ecclesiæ, III Kalendas Octobris, anno UI ejusdem Domni Joannis Papæ VIII, Indict. XII; scriptum vero per manum Georgii, Notarii Regionarii & Scriniarii S. R. E. Quæ Indictio, incepta mense Septembri, anni DCCCLXXUIII, & composita cum anno Pontificatus adhuc UI, probat non nisi anno ad finem vergente Natalem ipsius Joannis recurrere: sicut reipsa eum Decembri adscripsimus.

[7] Epitaphium ejusdem tale legitur apud Baronium:

Præsulis Octavi requiescunt membra Joannis, [Epitaphiū,]
      Tegmine sub gelido marmorei tumuli
Moribus (ut paret) fulsit; quia nempe beatus,
      Comptusque altisonis actibus & meritis,
Judicii custos mansit, pietatis amicus,
      Dogmatis & vatii plurima verba docens.
De segete ac Christi pepulit zizania sæpe,
      Multaque per mundum semina sudit ovans.
Prudens & doctus verbo, linguaque peritus,
      Solertem seseque omnibus exhibuit.
Et nunc cælicolas cernit super astra phalanges,
      …,…

[8] Baronius, cum XU Decembris mortuum Joannem nobiscum statuisset, [Tempus Interpontificii.] tertio post die electum ait successorem Marinum U Kalendas Januarii. Debuerat XU Kalendas scripsisse, idque postea satis animadvertit; sed videns corrigi id non posse immota sequentium Pontificatuum serie, per meram ut apparet conjecturam deinceps a se ordinata; jubet in Appendice, pro tribus diebus, quibus Sedes vacasset, legi tredecim. Ego in his tenebris nihil certius invenio quod sequar, quam ut Electio saltem facta non sit ante tertium a morte Decessoris diem; supposito autem ardenti populi contra Photium studio, quo properatum ad Marini Electionem vult Baronius, credere possum mox secutam Electionem; adeoque non vacasse Episcopatum nisi ad proximam Dominicam, juxta ea quæ supra diximus.

CX MARINUS I SEU MARTINUS II.

Ab an. 882 ad 884 an. 1, men. 2. diem 1.
Bar. d. 20.

Marinus, natione Gallisanus, ex patre Palumbo Presbytero, S. R. E. Diaconus & pro novella Slavorum Ecclesia, per S. Methodii mortem Pastoris egente, ordinatus Episcopus Apostolicus, nullius adhuc certæ Sedis, forsitan in Septembri, anni DCCCLXXXII; mortuo Joanne assumitur & inthronizatur Pontifex Romanus, XXIII Decembris in Dominica, Imperantibus Carolo Crasso & Basilio Macedone: sedit annum I, menses II, diem I, defunctus circa XXIII Februarii, anno bissextili DCCCLXXXIU: & cessavit Episcopatus dies UI.

[Prior ejus Episcopatus nulli Sedi adstrictus,] Dvbitat Baronius cujus Sedis Episcopus fuerit: ego vero existimo nullius fuisse: alias eædem omnes difficultates, quæ Formosi ordinationem aliquibus fecerunt videri nullam, eo quod fuerit ante Portuensis Episcopus, etiam Acta Marini suspecta reddidissent iisdem, quod nemini nisi schismaticis Græcis venit in mentem disputare. Postulaverant eum sibi Archiepiscopum Bulgari ab Hadriano Papa II, sed non obtinuerant: mortuo autem apud Moravos S. Methodio, ejus nationis Apostolo, qui post prædicatam Slavonicæ genti Christianam fidem anno DCCCLXUIII Romano advenerat cum corpore S. Clementis, & Episcopus ordinatus illuc regressus fuerat; credibile est de alio Episcopo prospiciendum novellæ plantationi fuisse Joanni Papæ. Hic ergo, cui in causa Photii remißius agenti gravis haud dubie erat fervens Marini zelus, visum fuerit convenientißimum in eam expeditionem ordinare virum, jam pridem inter Bulgaros probatum: Marinus autem minime durum putaverit, ab ingratis in Curia contentionibus, ad fructuosiores in Slavorum ceu Moravorum gente labores demigrare.

[2] Ad hanc igitur mißionem consecratus, nec tamen continuo illuc profectus; propterea sorte quod Græci, qui Bulgariam sibi subjecerant, [utpote Apostolicus ad partes Gentilium,] etiam idem in Slavoniam tentarent, aut alia ex causa, commoratus sit Romæ usque ad obitum Joannis: post quem Clerus populusque Romanus, contra Photium animatißimus, eumdem ejus adversarium præcipuum, tamquam ad hoc divinitus jam ordinatum Episcopum, voluerit habere Pontificem; sicut & habuit, utpote nulli Sedi adstrictum eatenus: quemadmodum moris erat ad munus Apostolicum ordinare Episcopos pro gentibus Barbaris, multo prius quam Ecclesiis ibidem ordinatis beneque constitutis, certi apud eas Episcopatus designarentur; uti apud Anglos seculo UII, sub Gregorio Magno; seculo autem UIII, sub Carolo item Magno, inter Saxones factum constat.

[3] Apud Luitprandum ac Ms. nostri Auctorem & in aliis Catalogis, [forte trimestri præcessit electionem.] paßim tribuuntur Marino præter annum I, menses U. Hos quia salvis sequentium Pontificatuum certioribus spatiis, in morte Formosi IU Aprilis, anno DCCCXCUI terminandis, invenire non possumus integros; cogor credere, errorem antiquitus obrepsisse numero, sic ut U scriptum sit pro II; vel certe Marinum Papam dici sedisse menses quinque, quia sui Episcopatus tempus exorsus sit a die Ordinationis suæ, quamvis ad nullam certam Sedem adstrictæ & ideo posui ordinatum forsitan in Septembri, præcedente suam ad Pontificatum Romanum Electionem & Coronationem.

[4] [post quam anno 883 data bulla Solenniacensis.] Vt ut sumas, in primum ejus annum cadit Privilegium, Solenniacensi in Lemovicibus monasterio datum, unicum hactenus quod extat monumentum regiminis ejus, cum hac in fine clausula, Scriptum per manum Zachariæ Scriniarii S. R. E. mense Majo Indict. I. Bene valete. Pridie Idus Junias per manum Valentini Episcopi Portuensis, regnante in perpetuum Domino Deo nostro, anno Pontificatus Domni Marini universalis Papæ primo, Indictione I. Annus enim hic fuit Christi DCCCLXXXIII. Quod autem clausula illa fuerit secundum usum istius ævi, adeoque ipsum Privilegium non debeat ex hoc capite videri dubium, probari potest aliis hujus ævi exemplis, nominatim vero per epistolam XI Hadriani II, ad Actardum Namneticensem Episcopum, datam anno DCCCLXUIII; & aliam Joannis VI, datam anno DCCCXCII; hanc quidem per manus Stephani Scriniarii sacri Palatii, & Joannis Episcopi Nepesinæ Ecclesiæ & Bibliothecarii sanctæ Sedis Apostolicæ; illam per manus Zachariæ Scriniarii S. R. E. prænominati, & Anastasii Bibliothecarii Sanctæ summæ Sedis Apostolicæ: interposita utriusque subsignationi, tamquam a Notariis & Cancellariis respective factæ, formula superius etiam sic posita, Bene valete.

[5] Verum nomen hujus Pontificis Marinus fuit, uti & alterius qui centum post hunc annos Sedem Apostolicam tenuit, Marinus II: quia tamen Martinos eos appellaverunt posteri; & eum, qui Secundus hujus nominis erat, seculo XIII exeunte dixerunt Quartum, & sic deinde Quintum, placuit morem eumdem saltem notare in titulo.

[6] Baronius, cum initium Marini affixisset XXUIII Decembris, Pontificatum hunc sic restringit, [Electio vero non est facta nisi die 3 a morte decessoris.] nescio quo auctore nisi propria conjectura, ut supra annnm unum, menses nullos, sed solum addat XX dies, finiens cum XUIII Ianuarii; post quem diem biduo dumtaxat vacaverit Sedes. In quo videtur non recordatus Constituti, quod ad an 606 sub nomine Bonifacii III ipse edidit, prohibens sub anathemate, ut nullus vivente Pontifice aut Episcopo civitatis suæ, præsumat loqui de successore aut partes sibi facere, nisi tertio die depositionis ejus, adunato Clero & filiis Ecclesiæ: tunc Electio fiat. Et sic videmus Anastasium loco non uno clare testari, quod Romani redeuntes ab exequiis defuncti Pontificis, utique tertio die mortis celebratis, receperint se ad locum faciendæ Electioni destinatum: qua sæpe eodem die facta, inductoque in Lateranense Palatium & solium ibidem Pontificium Electo; expectata fuerit proxima Dominica ad Ordinationem faciendam, & Ordinatum collocandum in Sede S. Petri. Cum igitur nulla hic ratio sit, quæ persuadeat ordinem illum non fuisse observatum, neque Pontificatus inchoari debeat a die Electionis, sed Consecrationis; æquum est ut dicamus, non nisi circa XXU Februarii conventum esse ad Electionem successoris, nec ante I Martii Ordinationem peractam.

[7] Marianus Scotus, Leonis IV Pontificatum biennio citius quam par erat finiens, & successoris Benedicti III nihilominus inchoans biennio serius; [Mariani Scoti oscitantia notata.] vacanti apud se quadriennio explendo opportunam credidit fabulam Papissæ, scripsitque ad annum DCCCLIU, quod Leoni successit Joannes, mulier, annis II mensibus U, d. IV. Ita autem progrediens, & Marini Pontificatum protrahens in annum DCCCLXXXUII, porro præcipitat Chronologiam, subjungens Marino Agapetum, qui anno I sederit: & sequacem invenit Sigebertum Gemblacensem, qui tamen notavit, hunc in aliquibus libris non inveniri. An autem invenitur vel in paucis? Unus ex antiquioribus hactenus nobis Marianus apparuit, in tota Chronologia tam supine negligens, ut in aptandis ad Christi annos Pontificatibus sæpe non adverterit ad annorum numeros, cuique Pontificatui a se attributos; quare ad hoc solum eo utimur, ut videamus, quanto tempore invenerit ipse unumquemque sedisse, non vero ad quem æræ Christianæ annum singulorum initia finesque retulerit.

CXI S. HADRIANUS III.

Ab an 884 ad 885 an. 1, m. 4, d. 8

Hadrianus, natione Romanus, ex patre Benedicto, imperantibus Carolo Crasso & Basilio Macedone, ordinatus I Martii in Dominica, anno DCCCLXXXIU; sedit annum I, menses IIII, dies UIII; obiit anno DCCCLXXXU, UIII Julii; quo colitur Nonantulæ, ubi sepultus est: & cessavit Episcopatus dies XUI.

Diem mortis notavit Baronius IX Martii, postquam, nullo Auctore citato, [Ratio temporis] dedisset Hadriano annum I, menses III, dies XIX, exorsus a die XX Ianuarii, quæ anno DCCCXCIU etiam Dominica fuerat. Equidem quoad diem standum puto traditioni Nonantulanæ Abbatiæ, sub cujus altari corpus quiescit coliturque ut Sancti, UIII Iulii. Menses certe quatuor habet Luitprandus, ætati illi vicinißimus, Marianus item Scotus & Ms. nostrum, neglecto dierum excedentium numero; quos facile quivis admiserit octo adjici posse; nisi forte quis credere malit, initio mensis mortuum tali die coli, quia tunc fuerit corpus in ecclesiam istam illatum. Quod si urgens aliqua ratio suaderet, menses, non IU, sed III tantum superaddendos anno (uti alii plerique Catalogi habent post Gotfridum Viterbiensem) tunc dicerem Hadrianum ordinatum U Aprilis, solum dies IU habuisse supra annum & tres menses; possetque Marinus dici, duobus dumtaxat mensibus, ante suam evectionem ad Romanam Sedem, fuisse Episcopus ordinatus, & obiisse circa finem Martii, atque ita Sedisse ultra annum unum, menses tres & dies aliquot.

[2] Quod ad Interpontificii tempus attinet, nullum notavit Baronius: sed cum haud procul ab urbe Mutina constet obiisse Hadrianum, [& Interpontificii.] facile apparet octo vel decem dies absumi potuisse ac debuisse, priusquam mortis hujus nuntius perferretur Romam per æstivos calores. Hinc vero, ut mox itum ad suffragia sit, puta die XUIII Iulii aut etiam serius, apparet Ordinationem Electi fieri non potuisse ante XXU Iulii, ut ex more Dominica expectaretur.

[3] Guilelmus Bibliothecarius locum, in quo obiit Hadrianus, vocat Villa Vuissachara, [Locus mortis,] super fluvium Scultiunum: & hunc in Æmilia esse notat Baronius. Strabo Scutanam nominat: & hoc nomen fluvius ille hodieque retinet teste Blondo: Leander Panaram vocari ait. Utrumque nomen habent chorographicæ tabulæ Ioannis Antonii Magini, Scultenna o vero Panara f. ad cujus sinistram ripam, pari fere a Mutina atque Bononia intervallo, sed Mutinæ proprius intraque Mutinensim districtum, jacet oppidum Spina Lamberti vulgo Spilamberti dictum, fortaßis a Lamberto Italiæ Rege atque Imperatore, annis post Hadriani obitum pluribus quam centum, cum antea Longobardica voce diceretur Vuilzachara id est Willæ vel Willonis ager; infra quem, ad ejusdem fluvii ripam dexteram, ad X m. p sita est Nonantula, ubi sepultum diximus. Causa autem discedendi ab Vrbe Pontifici huic fuisse videtur ingens a Saracenis metus, contra quos auxilia petita per seipsum maturaturus, iter susceperit in Germaniam; sed morte præventus in via sit. Illi vero sequenti mox anno vastaverunt Campaniam, & Casinense Monasterium S. Benedicti die IIII Septembris exusserunt.

[4] [Sepultura Nonantulæ, ubi habetur pro Hadriano I.] Quin autem Nonantulæ sepultus hic Hadrianus sit, dubitari non debet, licet antiquiores ibidem Monachi existimarint se habere corpus Hadriani I, ejusque Actis (ut supra notavimus) carmine ac prosa subtexuerint, quæ sciebant de obitu & miraculis sui Sancti. Condonandum enim est mediorum seculorum ignorantiæ, quod ex pluribus Hadrianis elegerit eum, qui fuit primus & celeberrimus. Boni siquidem viri, cum meminissent legissentve, Hadrianum suum obiisse cum iret ad Regem, nemo eis occurrit prius quam Carolus Magnus, Rex Francorum & Longobardorum, Hadriani I amantißimus.

[5] Idem qui supra Marianus, Hadriani Pontificatum finiens anno DCCCXC, [Successor fictitius.] succedere ipsi facit Basilium quemdam annos IIII, & sic sequens Stephanus differtur usque annum DCCCXCIIII, novem annis serius quam oportet: de quo, uti & de Agapito, post Marinum intruso apud eumdem Marianum, ut diximus, ejusque sequacem Sigebertum, recte notat Onuphrius, quod iis, stante historiæ veritate & temporum, locus in hac serie esse non potest.

CXII STEPHANUS V.

Ab an. 885 ad 891 an. 6, dies 14.

Stephanus, natione Romanus, de Regione Via lata, titulo SS. Quatuor Coronatorum Presbyter, Imperantibus Carolo Crasso & Basilio Macedone ordinatus, anno DCCCLXXXU, XXU Julii in Dominica; sedit annos UI, dies XIIII; defunctus DCCCLXXXXI, UII Augusti: & vacavit Episcopatus mensem I, dies XI.

Annos illos UI Pontificatus haud dubie scripsit auctor Vitæ, [Ratio temporis.] quam utinam integram haberemus! & de eisdem certum nos facit Epitaphium, cum Ms nostro & Mss. Regio, Thuano ac Mazarino, licet alia quædam perversis litteris numeralibus solum IU scripserint; quæ ipsa tamen cum Ms. nostro concordant quoad dies XIIII, ubi prædicta tria Mss. mutata littera, habent UIIII. Menses UII interponunt exemplaria Anastasii excusa: sed eos non possumus recipere. Interpontificii vero tempus ex conjectura determinamus, quantum nobis satis fuit ad successorem inthronizandum eo die, quem exigit dies mortis aliunde certius cognitus, de quo infra.

[2] Epitaphium reliquit nobis Romanus Canonicus; qui describens atrium vetus ecclesiæ S. Petri, [Epitaphiū,] ubi est altare SS. Simonis & Iudæ Apostolorum; inter aliorum Pontificum sepulcra, suo adhuc tempore extantia, etiam hujus Stephani monumentum posuit, sic inscriptum:

Accedis quisquis magni suffragia Petri
      Cælestis regni poscere Clavigeri;
Intentis oculis, compuncto corde, locellum
      Conspice perspicuum, quo pia membra jacent.
Hic tumulus Quinti sacratos continet artus,
      Præsulis eximii, Pontificis Stephani:
Bis ternis annis populum qui rexit & urbem,
      Et gessit Domino quæ fuerant placita.
Succepit tellus consumptum pulvere corpus,
      Æthera sed scandit spiritus almus ovans.
Unde peto cunctis venientes dicite fratres,
      Arbiter omnipotens, da veniam Stephano.

[3] [a coævo scriptum.] Nescio quid sapiat, qui non judicat hoc Epitaphium statim a morte compositum fuisse: & huic accedit Ms. nostrum, quod ut intelligas fideliter Auctorem ejus transcripsisse, ut reperit apud illius ævi Scriptorem, addit quod ille addiderat, ut solent ii qui seriem quampiam ad sua usque tempora perduxerunt. A morte S. Gregorii Papæ usque ad hunc Stephanum sunt anni CCLXIIII menses II. Vitiosus quidem calculus, cum numerandi fuerint anni CCLXXX, menses UII: sed (sive hic error auctoris fuerit, perperam tempora supputantis, juxta annorum numeros, quos antea in nonnullis Pontificatibus repererat vitiose notatos, sive alterius cujuscumque, eum transcribentis) index tamen manifestus est ætatis, qua vixit is, qui Pontificatum Stephani V Anastasiano Catalogo apud Auctorem Ms. nostri subtexuit.

[4] Baronius, quoad sex annos Episcopatus, nobis cum consentit: [Baronii calculus.] sed uti nullum inveniebat modum determinandi hujus Pontificatus initium, ita nec fini mensem vel diem aßignat; contentus agere de eo & de succeßione Formosi in fronte anni DCCCXCI: eodemque deinceps stylo usus toto hoc seculo & usque ad finem fere seculi sequentis, nullius initio aut fini diem aliquem determinat, satisque habet annum utcumque definivisse.

CXIII FORMOSUS.

Ab an. 891 ad 896 an. 4, m. 6, d. 17
Bar. an. 5.

Formosus, ex patre Leone, Episcopus Portuensis, tempore Arnulphi ac Widonis Regum Germaniæ atque Italiæ, & Leonis Sapientis in Oriente imperantis, ad Romanam Ecclesiam regendam translatus, & inthronizatus anno DCCCLXXXXI, XUIIII Septembris in Dominica; sedit annos IIII, menses UI, dies XUII; obiit IIII Aprilis die Paschæ, anno DCCCLXXXXUI: & cessavit Episcopatus dies UI.

[Formosum, olim a Ioanne Papa depositum,] De hoc Formoso, in Vita Hadriani II, narrat Guilielmus Bibliothecarius, quod, tempore Nicolai Papæ, una cum aliis directus ad Bulgaros, iisdem Apostolicæ Sedi subjectis Romam redierit cum Regio Legato: quo Archiepiscopum sibi ordinari Marinum Diaconum postulante, aut alium e Cardinalibus; cum Marinus Constantinopolitanam Legationem suscepisset, Bulgaris missus Silvester quidam, ab iisdem magna sub velocitate remissus, detulit litteras, pro Formoso Portuensi Episcopo remittendo importunissime deprecantes. Poterat ea res Apostolico Formosi zelo testimonium dedisse posteris, si non apud Joannem Papam vocatus in suspicionem gravißimorum criminum, sententiæ hujusmodi fuisset subjectus. Formosum, Portuensem Episcopum, qui a beatæ memoriæ Domno prædecessore nostro Papa Nicolao in Bulgarorum patriam destinatus, noviter in Christo regenerati Regis animos suis calliditatibus vitiavit, ut terribilibus juramentis eum sibi obstrinxisse testatus sit, ne se vivo quemlibet Episcopum a Sede Apostolica suscepisset; seque eidem terribilibus nihilominus juramentis, ut ad eum quantocius reverti debuisset obstrictum fuisse professus sit; quique a nobis proficiscendi istuc licentiam, litteras, & necessaria adjutoria impetravit: quoniam jam dudum per ambitionem a minori Ecclesia in majorem, videlicet sanctam Sedem Apostolicam, prosilire conatus plurimos sibi consolatores effecit: & nunc per repertam hypocrisim retrorsum rediens, sine licentia vel conscientia nostra, propriam parœciam deseruit, Urbe discessit; & contra salutem rei publicæ dilectique filii nostri Caroli, a nobis electi & ordinati Principis, cum suis fautoribus conspiravit: nisi amodo intra decimum diem, id est III Kal. Maji præsentis nonæ Indictionis (anno DCCCLXXUI) præsentiam suam nobis satisfaciendo monstraverit… omni ecclesiastica Communione privatum esse decernimus.

[2] [adjuratumque ad suā Ecclesiā aut Romam non reatre,] Quid egerit tanto rigore constrictus Formosus, utcumque intelligitur ex cap. 20 libri 2, quem de ejus Ordinatione scripsit Auxilius, ad Leonem Nolanæ Ecclesiæ Episcopum, questum se violentas pati oppressiones, ut Episcopale Sacerdotium, quod olim a Papa Formoso susceperat, quasi nihil sit, irritum faceret. Hoc libros anno 1655 inseruit suo de Ordinationibus operi Ioannes Morinus, & operæ pretium fuerit ab Historiæ Pontificiæ studiosis legi. In dicto ergo cap. 20 libri 2, dialogico schemate inter Infensorem & Defensorem scripti, Infensor obiicit, quod Formosus se coram Episcopis proprio ore damnavit, & idcirco depositus fuit. Respondet autem Defensor … quia cum se proprio ore damnavit, non veraci professione, sed magno timore perterritus, interroganti se, quamvis non inculpabiliter, satisfecit. Ita tamen quod, sicut ibidem Infensor præmiserat, quando depositus est, mediantibus sacrosanctis Euangeliis jurejurando conclusit, ut Romuleam urbem nullatenus ingrederetur, suumque Episcopatum nullo modo reciperet. Sed respondebat Defensor dicendo, Væ illis, qui tale juramentum ab eo extorserunt. Revera enim nihil aliud in eo deprehendi, nisi ut limina Apostolorum Petri & Pauli numquam adoraret, numquam ad reconciliationem accederet, suumque Episcopatum numquam reciperet. Proinde concludit, obligari eum non potuisse tali juramento, quod fuerit cruentum & nefarium: & sicuti verum est quod Apostolica auctoritate depositus fuerit, [anathemate & juramēto solverat Marinus.] ita verum est quod Apostolica auctoritate reconciliatus extiterit, atque in integrum restitutus, per Marinum scilicet, Bulgaricæ quondam Legationis socium, tum alia Joannis Papæ in favorem Photii acta rescindentem, tum etiam hæc, quæ contra Formosum erant; sive quod revera innocentem eum comperisset in quibus fuerat accusatus, sive quod justo severiorem pœnam ei impositam existimaret; & quidquid fuerat culpæ sexennali suspensione & exilio humiliter tolerato, abunde expiatum ab eo, qui juxta propriæ manus rescriptum (ut scribit Sigebertus) tamdiu in laicali Communione perseverarat.

[3] Vt ut sit, reversus Romam Formosus magna ibidem in auctoritate fuit, [Idem postea ad Romanā Sedem legitime translatus,] sub Marino, Hadriano & Stephano Pontificibus, & his denique suffectus est: arguentibus quidem nonnullis quod (ut dicit Infensor apud Auxilium cap. 22) humanæ laudis cupidus, propriam relinquens uxorem, alienam abstulit; videlicet relicto Episcopatu, his qui ordinandi erant Apostolicam abstulit Sedem: sed Defensore econtra reponente; Utrumnam humanæ laudis cupidus Apostolicum Thronum conscenderit, incertum est, ideoque solius Dei judicio relinquendum: attamen universa Romana civitas & omnes circumpositæ regiones præcipuæ sanctitatis eum fuisse commemorant, exceptis admodum paucis, qui eum infamare non erubescunt. Ceterum quod in ejusmodi translatione alienam uxorem non abstulerit, probabilibus exemplis (quæ usque ad sedecim ex antiquitate petit Auxilius) clarescere ait. Idem deinde cap. 26 evidenter probat, quod quando Formosus inthronizatus est, non id quo Episcopus erat iterum acceperit; sed augmentum Apostolicæ dignitatis, quod non habebat, suscepit. Cum enim respondisset ad argumentum adversarii, a manuum impositione, quasi numquam iterabili, acceptum; ostendissetque idem valere in eo, qui Presbyter cum sit per manuum impositionem factus, rursum accipit manus impositionem, ut ceteris præponatur & Episcopus appelletur; eoque non iterum Presbyter consecratur, [non ordinari sed inthronizari solū debuit;] sed potius in ejusdem manus impositione augmentum Episcopalis ministerii, quod non habet, accipit: tandem concludens; Interrogavimus, inquit, qui præsentes fuerunt, quando Formosus inthronizatus est: sed dixerunt, falsissimum esse quod in illa translatione Formosus manuum impositionem acceperit: sed quemadmodum in itinere ambulantes precibus effusis Deum exorant; ita & nos, Gubernatorem omnium exorantes, deduximus eum ad Apostolicam Sedem, ibique inthronizavimus eum, dantes congruam Orationem.

[4] Atque hæc de Formosi initiis dicta sunt. De anno ac tempore mortis habemus certißimum testimonium Annalistæ Fuldensis, [quod ex die obitus, in Paschate anni 896,] hoc ipso anno scribentis nec ultra DCCCC pertingentis. Hic post relatum Arnulphi Imperatoris a Formoso coronati recessum ab Vrbe (mense ut videtur Martio anni DCCCCLXXXUI, non U, sicut propter inversam unius anni historiam, deficiente solio, perperam nunc legitur) atque post reditum ejusdem Arnulphi festinatum in Bavariam, quo appulit in Majo; cetera ejus anni gesta describens, subjicit quomodo interim Romæ Formosus Papa defunctus est, die Sancto Paschæ, in cujus locum consecratus Bonifacius, vix XU dies supervixisse reperitur. Eadem verba transcribuntur ab Interpolatore & Continuatore Hermanni Contracti, usque ad annum MLXUI pertingente, nisi malimus credere cum Christiano Vrtisio libri editore, ipsummet Hermannum, relambendo suum istud Chronicon, auxisse & correxisse. [intelligitur factum,] Huic ergo tam certo testimonio videmur recte adaptasse nostram Chronologiam, Pontificatui Formosi aßignando annos IU, sicuti hos ei aßignarunt Hermannus Contractus, Gotfridus Viterbiensis & Compilatio Chronologica. Nam si cum Ms. nostro, Mariano Scoto, Stella, Platina annos U oporteret ei dare, deberemus unum annum Marino detrahere; & sic Marinus non multo plus quam bimestris fuisset Pontifex, nec potuisset dedisse Privilegium, quod monasterio Solenniacensi datum nemo hactenus dubitavit.

[5] [non mense Decembri.] Quod etiam prædictus Formosus non potuerit vixisse usque ad XIIII Decembris, ut vult Baronius, nescio unde talem diem mutuatus, manifeste demonstratur, ex epistola Stephani VI, eodem ipso anno DCCCXCUI data ad Arnustum Episcopum Narbonensem, sub hac clausula: Scriptum per manum Nicolai Scriniarii S. R. E. in mense Augusto Indict! XIV. Bene valete. Datum XIII Kal. Septembris, per manum Stephani Episcopi sanctæ Ecclesiæ Nepesinæ, Arcarii sanctæ Sedis Apostolicæ, imperante Domino piissimo Augusto Arnulfo, a Deo coronato maguo Imperatore, anno primo: quæ omnia annum prænotatum Æræ vulgaris notant. Neque ad producendam longius Formosi vitam juvare potest Adami Bremensis auctoritas, collata cum tempore Synodi Triburiensis, anno DCCCXCU mense Maji celebratæ: qui enim dicit secundo post eam anno obiisse Formosum, etiam dicit celebratam fuisse Synodum anno UII Adelgari Archiepiscopi, quæ tamen celebrata est anno ejus UI adhuc currente, quippe qui solum factus Archiepiscopus est, secundum ipsummet Adamum, anno DCCCLXXXUIII post mensem Iunium, quo obiit S. Rembertus decessor ejus, cujus Acta ad diem IIII Februari dedimus. Non est autem Adami (qui uno post hæc seculo scripsit) in suæ historiæ initio tanta auctoritas, ut Annalibus Fuldensibus opponi poßit.

[6] Porro a die IIII Aprilis anni DCCCLXXXXUI retrocedendo per annos IIII, menses UI, [verum Septembri anno 801,] a Mariano Scoto Ms. nostro, Stella, Platina, aßignatos, & dies XUII; venitur ad Dominicam a nobis designatam: qualis non haberetur, si cum Hermanno Contracto, Gotfrido Viterbiensi & Compilatione Chronologica menses UII numerarentur: sed veniretur in Feriam U, & breve dierum paucorum Interpontificium defineretur. Atqui observatam consuetam diem esse, & eas præceßisse turbas quæ facile potuerint mensem unum absumere, [post unius mensis vacationem.] persuadet testis pene oculatus Luitprandus; cum causam simultatis inter Formosum Papam & Romanos hanc fuisse ait, quod Formosi prædecessore defuncto, Sergius quidam Romanȩ ecclesiæ Diaconus erat, quem Romanorum pars quædam Papam sibi elegerat: quædam vero pars non infima nominatum Formosum Portuensem Episcopum, pro vera religione divinarumque Scripturarum & doctrinarum scientia, Papam sibi fieri anhelabat. Dum ergo in eo esset ut Sergius Apostolorum Vicarius ordinari debuisset (utique consueto & Dominico die) ea quæ Formosi partibus favebat pars, cum non mediocri tumultu & injuria Sergium ab altari expulit, & Formosum Papam constituit. Ob eamdem vero servandæ Dominicæ causam ab XUIII diebus, qui paßim notantur, abstulimus unum. Quod siquis malit Interpontificio prædicto unam alteramve hebdomadam detrahere, priori Interpontificio eas addat licet, & tantumdem retrahat Stephani præcedentis Ordinationem ac mortem: aut tale quid faciat in Marino, inter quem & Joannem solum notare dies UI nulla auctoritas cogit.

[7] In Tomis Conciliorum extat Epistola, quam Fratribus & filiis in Christo omnibus Episcopis Angliæ Formosus scripsisset, quasi audito nefandos ritus Paganorum partibus istis repullulasse, [Ejus ad Episcopos Angliæ Epistola,] ipsosque tenuisse silentium, ut canes mutos non valentes latrare; gladio separationis a corpore Dei Ecclesia eos ferire deliberaverit; nisi Pleimundus Dorobernensis Archiepiscopus, intimavisset tandem evigilasse, & semina verbi Dei olim venerabiliter jacta in terra Anglorum cœpisse renovare: in quibus hortatur habere perseverantiam; jubet absque mora substitui alium, cum quilibet Sacerdotum ex hac vita migraverit: &, sicut ex scriptis B. Gregorii… in Dorobernia civitate Metropolim Sedemque primam Episcopalem constat esse regni Anglorum; sic Pleimundo prænominato, Doroberniæ sive Canterberiæ Archiepiscopo, ejusque successoribus legitimis, eamdem dignitatem confirmat. Hæc Epistola, [Eduardi regno perperam adscripta,] accepta ex Cantuariensis ecclesiæ Tabulario, sequitur ad historiam conventus Synodalis Episcoporum, habiti sub Edwardo Rege, quem mox secuta sit septem novorum Episcoporum Ordinatio anno DCCCCU: inde autem accepit Malmesburiensis quæ ad priorem annum habet lib. 2 cap. 5. Polydorus Virgilius, videns non recte componi tempora Formosi & Eduardi, quorum hic primum regnare cœpit anno DCCCCI, annis utique UII post illius mortem; loco Formosi substituit Joannem IX. Sed & hic nostro calculo obiit ipso anno seculari; Leonem ergo V substitui mallet Spelmannus, qui ex nostro quoque calculo tunc revera sedebat. Econtra Cossartius, si mutandum est aliquid, suggerit æque aut magis in nomine Regis inducendam mutationem, & pro Edwardo substituendum Alfredum, potius quam in nomine Pontificis, quod supponitur ipsi Epistolæ prætitulari. Ego hoc omnino tenendum putarem, nisi vehementius suspicarer, [videtur esse merum figmentum.] Epistolam illam merum esse figmentum seculi XI, quo inter Cantuariensem & Eboracensem Archiepiscopos fuit de hujus ad illum subjectione contentio, nolente Eboracensi Cantuariensis Primatum agnoscere, sed ei æqualem per omnia se ferente, ut videre est ad Vitam S. Landfranci XXUIII Maji. Interpolatam saltem Epistolam eam esse ostendit Canteberiæ nomen, velut vulgatius & causa explicationis additum vetustiori nomini Doroberniæ: ætate enim Formosi istud necdum in usu erat, uti nec nomen Cantuariæ; sed dicebatur Cantwaraburga, uti videre est apud ipsummet Alfredum Regem, in ejus Saxanica versione Bedæ. Quis autem zelus iste fuisset, ne dicam furor, propter simplicem officii cujuscumque neglectum, tempore bellicis tumultibus inquieto facile excusabilem, omnes integri unius regni Episcopos, ne semel quidem monitos, excommunicatos velle, uti voluisse fingitur ipso exordio Epistolæ Formosus?

CXIV BONIFACIUS VI.

An. 896 ab 11 Apr. ad 25 Aprilis.
Bar. a. 897

Bonifacius, natione Romanus, ex patre Adriano, Presbyter depositus, manu populari intrusus, sub tempore Arnulfi & Leonis Imperatorum, ordinatus XI Aprilis, Dominica in Albis; sedit dies XU; mortuus vel depositus XXU Aprilis: & cessavit Episcopatus dies UI anno DCCCXCUI.

[Per vim ordinatus,] Annales Fuldenses, hoc tempore scriptos, jam testes istius brevitatis audivimus. Synodus quoque Romana sub Joanne IX, anathemate feriens eos, qui de gradu ecclesiastico Synodice ejectum & non canonice restitutum ad altiora provehere præsumerent, prout, inquit, de Bonifacio, primo de Subdiaconatu, postmodum de Presbyteratu deposito, popularis manus agere præsumpsit; etsi promotionem improbet ut illegitimam: non tamen negat factam promotionem aliquam, adeoque & Ordinationem, per Episcopos, scilicet vi coactos. Sicuti igitur non exclusimus a numero Pontificum qualitercumque ordinatos, ita nec possumus probare quod eum excluserit Baronius, nec etiam credere, quod non sit ordinatus in Dominica.

[2] [incertum an mortuus, an depositus.] Quod enim Platina dicat biduo dumtaxat vacasse Sedem, ex propria dicit conjectura: sicut & singularis est in eo, quod dies ei XXUI aßignet. Quod autem XII annis superfuisse postea dicat, non ab ipso solum, sed etiam Gotfrido Viterbiensi videtur asseri: nisi forte in hoc per librarium sphalma anni pro diebus scripti sunt. Luitprandus Ticinensis, proximi seculi scriptor, lib. 1 cap. 8 is qui post Formosi mortem constitutus est, expellitur, inquit. Expulsum Annales Fuldenses non negant: diu tamen postea vixisse vix crediderim, tum quia podagrico morbo correptus erat, tum quia nulla ejus postea invenitur memoria: si autem adhuc annis XII vixit, oportet fateamur ipsummet ratam habuisse dejectionem suam, proinde ejus vitam non impedire, quo minus successores ejus veri Pontifices fuerint.

CXV STEPHANVS VI.

Ab an. 896 ad 897 an. 1, m 3, d…

Stephanus, natione Romanus, ex patre Joanne Presbytero, ordinatus tempore Arnulfi & Leonis Imperatorum anno DCCCXCUI, II Maji, Dominica quarta post Pascha, sedit annum I, menses III; defunctus circa initium Augusti anno DCCCXCUII: & vacavit Episcopatus usque ad XI Septembris: & ipse sepultus fuit ante ecclesiam S. Petri.

Hermannus Contractus & Gotfridus Viterbiensis, supra annum dumtaxat numerant mensem unum, [Ratio temporis.] & huic addunt dies, prior XIX, posterior XU: pluralitatem tamen sequimur, aßignando menses tres, prout faciunt, Rollewinck, Ms. nostrum, Stella, Platina. Tempus autem hic aßignatum stabilitur privilegium hujus Stephani, confirmans aliud Joannis VIII, de quo supra, in favorem Abbatis & monasterii Vezeliacensis: invenitur enim Tomo; Spicilegii Acheriani pag. 463, scriptum per manus Samuel, Notarii & scriniarii S. R. E. mense Januario Indict. XV; & Datum X Kal. Februarias, per manum Samuelis Notarii & Scriniarii S. R. E. Imperante Domino nostro Landeberto, piissimo Augusto a Deo coronato magno Imperatore, Indictione XV, id est anno DCCCXCUIII.

[2] Addit Ms. nostrum, quod Hujus tempore ecclesia Lateranensis ab altari usque ad portas cecidit. [Non vere dicitur ante fuisse Episcopus Anagninus,] Sigebertus Gemblacensis in Chronico asserit, quod Stephanus fuerit primum a Formoso Papa Episcopus Anagninȩ ecclesiæ ordinatus: quod & Stella & Platina tenent: sed præter omnem veri similitudinem. Quam enim juris speciem contra defunctum Formosum, in iis quæ egit, prætexere potuisset; qui non alio titulo eum damnavit, quam quod Episcopus Portuensis cum esset, ambitionis spiritu Romanam universalem Sedem usurpavit? uti ipsum exprobrasse defuncto, extumulato, & in judicium protracto, scribit Luitprandus; perperam licet Sergium pro Stephano nominans. Injuria autem id objectum fuisse excusat Synodus sub Joanne IX, quia necessitatis causa de Portuensi ecclesia Formosus, pro vitæ merito, ad Apostolicam Sedem provectus est. Itaque irritans acta prioris Synodi, in quo propterea fuerat damnatus Formosus, celebratam tamen fuisse dicens, tempore piæ memoriæ sexti Stephani Papæ, satis indicat, de hujus Stephani vero Pontificatu non fuisse dubitatum.

[3] Baronius, cum eodem anno DCCCXCUII exorsus Stephani Pontificatum, [aut usque ad an. 900 vixisse.] eumdem protrahit usque ad postrema tempora anni DCCCC, nititur auctoritate Privilegii cujusdam, conceßi monasterio S. Vincentii ad fontes Vulturni, ad cujus finem hæc verba leguntur, Scriptum per manum Andreæ Scriniarii S.R.E. mense Septembri, Indict. IV. Datum per manum Stephani Primicerii, anno Pontificatus Domni Stephani sexti quinto. Quam sint depravata istius monasterii monumenta, [ob bullam varie depravatam.] saltem quoad numeros in subscriptionibus expressos, pluribus exemplis in progressu patebit: quare nequit in iis chronologia ulla fundari adversus consensum antiquorum. Ac primo plane dubito an in originali, si qua olim extitit, Bulla exprimatur nomen Stephani Papæ cum addito sexti: hoc enim non fit in certiori ejus bulla, Vezeliacensi monasterio data, cujus modo meminimus; nec primis novem seculis ullus Pontifex scitur suo nomini addidisse numerum: quod autem Leoni IV id affinxerint aliqui, non meretur amplius considerari. Deinde, quoniam subsequentium hujus appellationis Pontificum omnino nullus pervenit ad quintum sui Pontificatus annum, existimo obrepsisse auctori Chronici, ut inveniret aut legeret U pro II. Is vero Stephanus, cujus annus II concurrit cum IU Indictione, finienda cum XXIU Septembris anni DCCCCXXXI, Stephanus VIII, non VI fuit. Vt autem Privilegium istud vere Stephani Sexti fuisset, deberet pro IV indictione substitui XIV, & annus Pontificatus primus pro quinto: ita datum esset anno Christi DCCCXCUI.

[4] Certior hujus Pontificis memoria invenitur inter Monumenta Vaticana, [Acta ejus contra Formosum reprobata,] a Romano Presbytero descripta sub Eugenio III nonnihil correctius, quam ea post sub Alexandro pariter III transcripsit quidam Manlius, a Baronio laudatus. Est autem Epitaphium post decimum a morte annum ei positum a Sergio Papa III, in quo, ab ejusdem secum genii & sententiæ successore, circa causam Formosi ea laudatur fecisse, quæ melior sententia sub Joanne IX irrita declararat & fecerat; & ob quæ Fuldenses Annales sic de eo scribunt, in Bonifacii locum successit Apostolicus, nomine Stephanus, vir fama infamandus, qui antecessorem suum Formosum, inaudito more de sepulcro ejectum, & per advocatum suæ responsionis depositum, foras extra solitum sepulturæ Apostolicæ locum sepeliti præcepit.

[5] Laudem ergo non erat hic Stephanus, nisi a simili accepturus: accepit autem, sicut dixi, [laudata in Epitaphio a Sergio Papa,] a Sergio III sub hac forma.

Hoc Stephani Papæ requiescunt membra sepulcro,
      Sextus dictus erat ordine quippe Patrum.
Hic primum repulit Formosi spurca superbi,
      Culmina qui invasit Sedis Apostolicæ.
Concilium instituit, præsedit Pastor, & ipse
      Lege satis fessis jura dedit famulis.
Cumque Pater multum certaret dogmate sancto,
      Captus, & a Sede pulsus in ima fuit.
Carceris interea vinclis constrictus in imo,
      Strangulatus nervo exuit & hominem;
Post decimumque Deo regnantis transtulit annum
      Sergius huc Papa, funera sacra colens.

Romanus legerat, diem regnanti; Manlius, a Baronio forsan ex sola conjectura correctus, Post decimumque regens Sedem eum transtulit annum.

[6] Clariorem sensum dedisse me puto mutatione leviori: quod autem præcipue inde assumo, [ex quo interim stabilitur chronologia.] est confirmatio communis sententiæ adversus Baronium: qui cum in finem anni DCCCC protrahat Pontificatum Stephani, & Sergium cogatur mortuum scribere initio anni DCCCCX, nemo in ejus sententia invenire poterit annos decem a morte Stephani, post quos ejus ossa Sergius idem translulerit: cum in nostra chronologia liquida sit & expedita calculatio, & Sergius anno Christi DCCCCUIII, sui Pontificatus secundum nos III vel IIII, eam translationem celebraverit. Non caret autem utriusque culpa, quæcumque contra Formosum commissa, excusatione aliqua, pro illo tempore non prorsus rejicienda, uti infra ad Sergii Pontificatum videbimus. Ex eodem Epitaphio corrigitur Cæsar Rasponus, Stephanum hunc cum titulo Septimi, juxta Baronium, adnumerans Pontificibus in Laterano sepultis, & quidem in eadem qua ipse Sergius urna.

CXVI ROMANVS.

Ab an 897 ad 898 m. 4, dies 23.

Romanus, natione Gallisanus, ex patre Constantino, imperantibus Berengario & Leone, ordinatus XI Septembris in Dominica, anno DCCCXCUII; sedit menses IU, dies XXIII: obiit initio Februarii, anno DCCCXCUIII: & vacavit Sedes usque ad XII Februarii.

Menses solum III habent Rollewink, Stella & Platina: sed antiquitatis prærogativa valent, qui scribunt quatuor, [Tempus Sedis.] scilicet Marianus Scotus, Hermanus Contractus, & Godfridus Viterbiensis (manifestum enim sphalma est, cum apud hunc anni leguntur pro mensibus) ac denique Ms. nostrum. In numero dierum Autores iidem differunt, cum XX, XXI, XXXIII scribunt: ego, numerum exprimens quem reperi in Ms. nostro, dico initio Februarii obiisse, non tamen ita cito, ut credam Successorem ei ordinatum prima ejus mensis Dominica, quæ erat dies U; sed secunda, quæ tunc cadebat in diem XII.

[2] Baronius de hoc Pontificatu nihil omnino habet: solum ex errore prænotato ad initium anni DCCCI, dicit, [Baronii calculus.] quod defuncto Romano Pontifice, subrogatus est Theodorus II; quæ chronologia ex jam dictis & infra dicendis satis refutatur.

CXVII THEODORUS II.

An. 898 a 12 Februarii dies 20.

Theodorus, natione Romanus, ex patre Photio, imperantibus Berengario & Leone, ordinatus XII Februarii, anno DCCCXCUIII, in Dominica; sedit dies XX; obiit III Martii, & cessavit Episcopatus usque ad XII ejusdem mensis.

Dierum viginti numerum habent Marianus Scotus, Hermannus Contractus, [Tempus Sedis] Rollewinck, Ms. nostrum, Stella, & Platina, atque cum his Baronius: quare in tanto ceterorum consensu non audiendus Viterbiensis, qui annum unum; multo minus compilationis Chronologicæ Auctor, qui annos octo eidem adscribunt.

[2] De ejus Actis nihil habemus, nisi hoc solum apud Auxilium lib. 2 cap. 4, [Formosi Acta restituta] quod eos, quos Stephanus Papa secum in ecclesia vestiri prohibuit (quia scilicet fuerant ordinati a Formoso, quem ipse damnarat, velut si revera in Laicorum ordinem per suam depositionem redactus, non nisi sacrilege Ordinationes quascumque celebrasset) Papa Theodorus, [corpus in Basilicam Vatic. relatum,] qui utique de Formosi Ordinatione non fuit, & vestiri & suum agere officium præcepit: ejusque corpusculum, quod pertinaciter ejectum fuerat, cum exultatione ad Apostolicam tumbam reduxit. Hæc autem Apostolica tumba, quæ potest intelligi alia, quam Basilicæ Vaticanæ crypta, in quam moris erat defunctorum Apostolicorum, id est Pontificum Romanorum deferri corpora, nisi ipsi aliter extrema voluntate ordinassent?

CXVIII IOANNES IX.

Ab an. 898 ad 900 an. 2, dies 5.
B. aban. 901 ad 905 an. 3, dies 45.

Ioannes, natione Romanus Tiburtinensis, ex patre Rampaldo, Lamberto & Leone imperantibus, ordinatus anno DCCCXCUIII, Dominica II Quadragesimæ, XII Martii; sedit annos II, dies XU: obiit XXUI Martii, anno DCCCC: & cessavit Episcopatus usque ad UI Aprilis: ipse vero sepultus est ante ecclesiam S. Petri ante portam Guidaneam.

Notabilis valde est hujus Pontificis modestia, & erga Stephanum decessorem, [Absque decessoris injuria] qui multa minime probanda egisse videbatur, reverentia. Cum enim in ea quæ novißime prodiit epistola ad Clerum & Populum Lingonensem, ipsis redderet Argrinum Episcopum, quem unanimiter expetierant, & pro quo, per subreptitiam auctoritatem prædicti Stephani, ab Anschario Comite obtrusum sibi quemdam Theobaldum querebantur; restituimus eum vobis Canonice, inquit, non sententiam prædecessoris nostri Stephani Papæ reprehendentes, sed utilitatis ac necessitatis causa Canonice in melius commutantes, quemadmodum prædecessores nostros de multis egisse in promptu habemus. [pro ecclesia Lingonensi scribit anno 899.] Idem profitetur in epistola ad Carolum Regem Francorum, videlicet Simplicem. Scripta est autem epistola utraque per manum Samuel Notarii & Scriniarii S. R. E. in mense Majo Indictione II, id est anno DCCCXCIX: atque ita ineluctabiliter probatur chronologia nostra contra Baronium, qui solum anno DCCCCI cœpisse Joannem putavit, & usque in annum DCCCCU per annos III, dies XU sedisse: quos tres annos alibi nusquam notatos reperio.

[2] Epitaphium hujus Joannis tale adsertur.

Ecclesiæ specimen, clarissima gemma bonorum,
      Et mundi Dominus; hic jacet eximius. [Epitaphium indicat tres ejus Synodos,]
Joannes, meritis qui fulsit in ordine Nonus,
      Inter Apostolicos quem vehit Altitonans.
Conciliis docuit ternis qui dogma salutis
      Observare, Deo munera sacra ferens.
Temporibus cujus novitas ablata maligni est,
      Et firmata fides quam statuere Patres.
Qui moriturus eris, lector, Dic: Papa Joannes
      Cum Sanctis capiat regna beata Dei.

[3] Ex tribus Conciliis, a quorum celebratione laudatur in isto Epitaphio, [quarū una rescindit acta contra Formosum] duo solum ad nostram transierunt notitiam; unum Romæ, in quo penitus abdicavit Synodum, tempore piæ recordationis sexti Stephani Papæ celebratam, in qua venerabile corpus Formosi venerandi Papæ, de sepultura violata, per terram tractum est; & quasi ad judicium ductum, judicari & damnari præsumptum est. Alterum fuit habitum Ravennæ coram Lamberto Imperatore: quem cum infra probaturi simus intra primum Joannis IX annum e vivis esse sublatum; consequens est ut vel anno DCCCXCUIII vel saltem primis mensibus anni sequentis habita fuerit etiam postrema Synodus. Baronius interim ab earum numero videtur numerum annorum accepisse.

[4] Consideratione porro dignus est X Canon Romani Concilii, & multum ad Pontificiam historiam faciens: ostendit enim quomodo fieri potuerit, [Tranquillitati Pontificiarum ordinationum consulitur.] ut adeo cito, sicuti diximus, processerint succeßiones decem præcedentes; & quam merito dixerimus in Hadriano II, sub ipso restitutam Ecclesiæ fuisse libertatem celebrandæ Ordinationis, proxima post Electionem Dominica. Sic autem Joannes loquitur, tali libertati renuntians, velut pro eo tempore noxiæ & portam aperienti multis violentiis. Quia Sancta Romana Ecclesia, cui Deo auctore præsidemus, plurimas patitur violentias Pontifice obeunte: quæ ob hoc inferuntur quia absque Imperatoris notitia & suorum Legatorum præsentia Pontificis fit Consecratio, nec Canonico ritu & consuetudine ab Imperatore directi intersunt Nuntii, qui violentiam & scandala in ejus Consecratione non permittant fieri; volumus ut id deinceps abdicetur; & constituendus Pontifex convenientibus Episcopis & universo Clero eligatur, expetente Senatu & populo eum qui ordinandus est: & sic in conspectu omnium celeberrime electus ab omnibus, præsentibus Legatis Imperialibus, consecretur.

[5] [Sed frustra propter turbas Imperii.] Vtile consilium pro ista temporum corruptela, qua ii qui factionibus & clientelis potentiores Romæ erant, potiores quoque se credebant debere esse in Electione Pontificum. Sed brevi sublatus e vivis Lantbertus, ut jam insinuavimus, ad futuri Pontificis Consecrationem auctoritate sua concurrere non potuit; nec ante ultimos menses anni DCCCC habuit Italia Imperatorem, cui tale jus posset competere. Qui autem tunc coronatus fuit Ludovicus Bosonis filius, haud diu gradum tantum tantum tenuit: & sic lex, alias utilis, numquam reducta in opus, evanuit conticuitque usque ad Ottonis primi Imperium. Igitur Romanis, nec obligatis Missum Imperatoris expectare, qui nullus erat (obierat enim præcedentis anni fine etiam in Germania Arnulfus, qui contra Widonem olim coronam obtinuerat) multumque solicitis ne occuparentur impedirenturve a Sergio, in vicina Tuscia exulante, & Adelberti Marchionis favore subnixo; nulla causa fuit, quo minus stato die ad Electionem, & proxima post hanc Dominica ad Electi sui Ordinationem procederent. Accedit quod Interpontificia brevia statuenda nobis sint, ne Sergium in suo detineamus exilio, notabili ultra septennium numero mensium vel dierum.

CXIX BENEDICTVS IV.

Ab an. 900 ad 904 an. 4 m. 6, d. 15

Benedictus, natione Romanus, ex patre Mammolo, imperantibus Berengario iterum & Leone, ordinatus UI Aprilis in Dominica Passionis, anno DCCCC; sedit annos IU, menses UI, dies XU: obiit XX Octobris, anno DCCCCIU: & cessavit Episcopatus usque ad XXUIII ejusdem mensis.

Librarius, a quo habemus Ms. nostrum, cum scripsisset vocem Annos, [Ratio temporis,] oblitus fuit addere numerum: quinque scripsit Marianus Scotus; Rollewinck, Stella, & Platina solum tres: medium tenentes Hermannus Contractus & Gotfridus Viterbiensis quatuor numerant: & hoc exigit ratio sequentium Pontificatuum. Menses & dies ubique fere iidem numerantur.

[2] Baronius, nihil præcise definiens, Benedicti initium ponit anno DCCCCU, [probata ex epistolis.] & finem anno DCCCCUII; ac deinde subjungit Epitaphium infra dandum ex Manlio. Nunc insuper habentur duæ ejus Epistolæ, confirmantes sententiam Decessoris in causa Angrini Electi Lingonensis quarum prima dicitur scripta per manum Sergii S. R. E, Scriniarii, in mense Augusto Indictione III; & data II Kalendas Septembris, per manum Leonis Dei pietate Primicerii Sanctæ Sedis Apostlicæ, anno Domni Benedicti Papæ I. Similiter & secunda, scripta dicitur II Kalendas Septembris, Indictione III: atque ita egregie confirmatur Chronologia nostra, qua primus September, quem in suo Pontificatu habuit Benedictus, confertur in annum DCCCC.

[3] [Epitaphiū] Epitaphium Romanus Canonicus, & ex eo Manlius, tale recitat.

Membra Benedicti hic Quarti sacrata quiescunt,
      Pontificis magni, Præsulis eximii:
Qui merito dignus Benedictus nomine dictus,
      Cum fuerit largus omnibus atque bonus.
Hic generis decus, ac pietatis splendor opimus,
      Ornat opus cunctum, jussa Dei meditans.
Prætulit hic generale bonum lucro speciali:
      Mercatus cælum cuncta sua tribuit,
Despectas viduas nec non inopesque pupillos,
      Ut natos proprios, assidue refovens.
Inspector tumuli, compuncto dicito corde:
      Cum Christo regnes, O Benedicte, Deo.

CXX LEO V.

Anno 904, d. 40.
Bar. an. 907.

Leo, Forensis fuit, natione Ardeatinus, de loco qui appellatur Priapi imperantibus Ludovico Bozonis & Leone, ordinatus DCCCCIU, XXUIII Octobris in Dominica, sedit dies XL; defunctus UI Decembris: sepultus in ecclesia Lateranensi: & cessavit Episcopatus tantum biduo.

Primus hic Romanorum Pontificum sepulcrum sibi legisse in Lateranensi Basilica dicitur a Cæsare postea Cardinali Raspono, [Sepultura in Laterano.] ejusdem ecclesiæ tunc cum scriberet Canonico, in opere de Basilica & Patriarchio Lateranensi sub Alexandro Papa VII. At in ruinis tunc jacebat illa, sub Stephano VI collapsa, ut diximus. Credibile est igitur Leonem, quia in Patriarchii Lateranensis carcere mortem obierat, non tam istic legisse quam accepisse sepulturam jussu Christophori successoris, communi Pontificum sepultura illum non dignantis: locus autem sepulturæ nominatur, in dextero hujus basilicæ latere, ad initium navis minoris, prope murum.

[2] Hermannus Contractus & Gotfridus Viterbiensis, ob temporis brevitatem, Leonem V nec nominant quidem, fuisse tamen satis indicant, [Tempus Sedis:] quando postea Leonem VI, appellant. In isto autem XL dierum numero ceteri omnes consentiunt, præter Marianum Scotum, qui dies LVII numeravit; & Ms. nostrum, in quo diebus XL auctor annum I præposuit: sed refellitur prior, aliorum consensu; posterior eo quod sequetur encomio Sergii III, quo hic dicitur, evecto Joanne IX anno DCCCLXXXXUIII septennio exulasse antequam fieret Pontifex, quad proinde factum est anno DCCCCU.

[3] Stella, secutus auctorem, qui Leonis patriam ignorabat, ita loquitur: Sedit tantummodo diebus XL: [dejectio violenta.] quo quidem die ab ejus Presbytero Christophoro, familiari, dominandi cupiditate allecto, cum maxima seditione capitur & in vincula conjicitur: qui videns se honore spoliatum, & a maxime familiari, cui multa contulerat beneficia, dolore animi paulo post obiit. Hinc est quod nihil dubitem, quin eadem violentia coacti Episcopi fuerint, nulla prævia Electionis forma, consecrare eumdem Christophorum, proxima, quæ captivitatem Leonis sequebatur Dominica: captivitas autem illa in nostro calculo cadebat in Feriam V hebdomadæ, & ideo dixi, cessasse Episcopatum solum biduo.

CXXI CHRISTOPHORUS.

An. 904, men. 6, ad 905.
Bar. 907, men. 7

Christophorvs, natione Romanus, ex patre Leone, imperantibus prædictis Ludovico Bozonis & Leone, qualitercumque ordinatus, IX Decembris in Dominica, anno DCCCCIU, sedit menses UI: hic de Pontificatu dejectus est, & monachus effectus, initio Junii anno DCCCCU.

Neque hunc nominant Hermannus & Gotfridus præcitati, fortaßis quia verum Papam non crediderunt: tolerantia tamen Cleri potest defectum Electionis liberæ supplevisse, & sic inter Pontifices retineri Christophorus: [Sepultura in Vaticano.] qui verosimiliter in monasterio expiavit culpam, violenta Pontificatus invasione contractam. Certe corpus ejus in Vaticana ecclesia sepultum fuisse Romanus Presbyter & Manlius crediderunt, ambo huc referentes Epitaphium, tamquam illius foret, sic scriptum:

Hic pia Christophori requiescunt membra sepulti.

[2] Vnicum hujus Papatus qualiscumque monumentum extat apud Lucam Acherium tomo 6 Spicilegii pag. 415, universis Episcopis Galliarum directum, in favorem monasterii Corbejensis & confirmationem privilegiorum ejus, Scriptum per manum Sergii Scriniarii S.R.E. in mense Decembri, Indict. VII, imo VIII, imperante Domino nostro piissimo Augusto Ludovico, [Epistola firmans chronotaxim.] a Deo coronato Imperatore. Correctionem in numero Indictionis adhibitam, a nobis necessariam, probat ratio temporis fundata in epitaphio Sergii: quo solidius nitimur, quam opinatione Baronii, Christophori Pontificatum producentis usque in annum DCCCCUIII. Hinc tamen factum est, ut qui Corbejense istud Privilegium e præcitato Spicilegio transcripsit inserendum novæ editioni Conciliorum, illud Labbæ nostro tradiderit in numero Indictionis mutatum, sic ut pro UII legatur XI in quo sane fidelitas transcribentis requiritur.

DISSERTATIO XIX.
Successio & Chronologia Regum & Imperatorum Italicorum, post mortem Caroli Crassi seculo IX & X.

[Ex auctoribus coævis & Regum diplomatis scimus,] Ludovici Imperatoris nomen, a Christophoro Papa præfatæ ejus epistolæ subscriptum, occasionem nobis, imo neceßitatem offert, de Decessoribus Successoribusque ejus agendi accurratius: quoniam quæ de hoc argumento in Annalibus suis tradit Cardinalis Baronius, longißime abducunt ab ea via, quam in Pontificia Chronologia tenendam nobis proposuimus. Historiam ipsam eleganter deducit Luitprandus Ticinensis Diaconus, postea Cremonensis Episcopus, qui anno DCCCCLXX, id est proximo rebus ipsis quas tractat, imo eodem seculo, in Lombardia floruit: sed absque annorum distinctione Chronologica. Hunc ejus defectum quadamtenus supplevit Regino, monachus Prumiensis in Germania inferiori, eodem plane tempore quo res gerebantur vivens ac scribens usque ad annum DCCCCUII. Sit ergo ex utroque & ipsorummet Principum diplomatis contexta hæc Exercitatio, tamquam Pharus fluctuanti per incertas auctorum conjecturas Chronologiæ proposita.

[2] Obiit Imperator idemque Francorum Rex Carolus Crassus anno DCCCLXXXUIII, die XII aut XIII Ianuarii, tempore Stephani Papæ V. Huic successurus Wido seu Guido, [vacante post mortem Caroli Crassi Imperio,] Lamberti Ducis Spoletini filius, ad capessendum Franciæ Regnum prosiciscitur; cum Berengario, Foro-julii Duce, pactus de relinquendo ei Italiæ Regno. Sed a Francis; qui Odonem Regem sibi constituerant, non receptus, haud credidit sese obligari pacto, quod inierat cum Berengario, quin potius qua ratione eum expelleret ab Italia modis omnibus satagebat. Mortuo interim Stephano Papa VI, Romanoque & Theodoro Successoribus ejus intra menses circiter sex sublatis de medio, cum Sergium quemdam electum ipso quo ordinandus erat die expulisset adversa factio, [a Formoso coronati Imperatores sint an. 891 Wido,] ab eadem assumptus Formosus est. Hic Widonem coronavit Imperatorem Indictione X, scilicet ineunte, idest post XXIU Septembris anni DCCCXCI, uti scripsit ipse Formosus Fulconi Remensi Archiepiscopo, Widonis consanguineo, teste Flodo ardo hist. Rem. lib. 4 cap. 2; Lantbertum quoque filium Widonis, anno secundo Patris ipsius, novum Imperatorem factum esse designans.

[3] Cum igitur apud Ughellum tomo 2 Italiæ sacræ col. 122 legis Diploma, D. Vidonis Sereniss. Imperat. in favorem Mutinensis Ecclesiæ Datum X Kal. Decembris, Indictione decima, [& an. 893 Lantbertus ejus filius,] anno Incarnationis DCCCXCII, regnante Domino Vidone in Italia anno Regni ejus quarto, Imperii primo, intelligas annum censeri Italico seu Pisano more, id est non a Kalendis Ianuarii (sic enim adhuc dicendus, fuisset annus LXXXXI) sed a festo Incarnationis Dominicæ præcedenti. Item cum apud Sigonium legis a Lantberto Imperatore datum ecclesiæ Mutinensi prædictæ diploma, pridie Kalendas Octobris, anno DCCCXCUII, anno sui Regni septimo; intellige pariter Widonem, prius etiam quam Imperator fieret, Regis titulum communicasse cum filio; [Rex a patræ dictus ante biennium.] sicuti post biennium cum eo communicandum curavit titulum Imperatoris. Ac denique cum apud Reginonem invenies, quod Guido, qui Italiam regebat & Imperatoris tenebat nomen, moritur: & quod, Lambertus filius ejus Regnum obtinuit, & Romam veniens, Diadema Imperii a Præsule Sedis Apostolicæ imponi sibi fecit: aut apud Luitprandum lib. 1 cap. 10, quod Widonis fideles, eo defuncto Berengarium metuentes, ejus filium Lantbertum Regem constituunt: ea sic intellige, ut qui vivente patre nudum gesserat titulum, eo mortuo rem ipsam habere cœperit; & Romam profectus se fecerit denuo coronari a tunc adhuc vivente Formoso, vel saltem confirmari.

[4] Dum ista in Italia agebantur regnabat, in Germania Arnulfus Rex, de quo Regino scribit ad annum DCCCXCIU, quod valido cum exercitu Longobardorum terminos intravit … pervenit autem usque Placentiam: [deinde Arnulfus, non an. 894,] inde conversus per Alpes Penninas Galliam intravit, graviterque attrita regione inter Juram & Montem Jovis, Wormatiam venit. Quia autem intellexerat Regino, Widonem Imperatorem, dum ex Italia abeuntis Arnulfi vestigia carpit, mortem obiisse, relatæ jam Arnulphi expeditioni mortem ejus subjunxit: & post alteram expeditionem longe clariorem ac famosiorem anni DCCCLXXXXUI, mortem Lantberti, & ingressum Ludovici, ejus qui Bosonis filius dictus, postea factus est Imperator. Sed posito semel male principio, necesse fuit singula ad biennium integrum præcipitari.

[5] Etenim obiit Wido anno solum DCCCXCUI; quando (ut ait idem Regino) Arnolfus secundo Italiam ingressus Romam venit, [sed 896.] & urbem Romanam armis cœpit. Tunc enim Berengarius, videns se, copiis longe inferiorem, Widoni non posse resistere: Arnulphum, qui sua eminus arma ante biennium ostentando toti Italiæ formidabilem se reddiderat, multis pollicitationibus contra Widonem evocarat. Hic autem dum se fuga latebrisque & arcibus paucis tuetur, toto pene exutus regno; Romani illi Proceres, qui Formosum jam inde a tempore Ordinationis suæ, propter ejectionem Sergii, haud æquis viderant oculis; contra eum suis privatum patronis, Widone scilicet atque Lamberto, cœperunt agere insolentius contumeliosi usque; quo factum, ut aliunde non sperantum auxilium petierit ab Arnulfo; dicit enim Regino, quod hic cum consensu summi Pontificis urbem cœperit, quodque civitatem ingressus, a Formoso Apostolicæ Sedis Præsule cum magno honore susceptus est, & ante Confessionem sancti Petri coronatus, Imperator creatur.

[6] Hujus rei monumentum, quo certior Reginoni fides hic constet de anno, extat apud Ughellum tom. 3, [Arnulfo Italiam deserere coacto & mortuo Guidone,] Italiæ sacræ col. 706; Privilegium scilicet, quod Amiatino prope Clusium monasterio dedit Arnulfus, divina favente clementia Imperator Augustus… Kal. Martii, anno Incarnationis Domini DCCCXCUI Indict. XIU, anno Regni in Francia (id est Germania Francica) nono, in Italia tertio; addere potuisset & Imperii primo. Dum autem victricia arma, sed sacrilegiis infamia, ideoque Divis hominibusque execrata, circumfert per omnia Widonis exauctorati oppida & castella, ejusque uxorem Firmi obsidet; hujus opera veneno potatus, tantum non extinguitur, mortuo jam Romæ Formoso: iterque retro relegens, non sine contemptu & ignominia, maxime post quam ipsi a quo fuerat promotus Berengario necem eum moliri compertum fuit, ad sua rediit; vestigia ejus premente Widone, jam viribus animisque auctiore. Hoc vero in ipso sequendi conatu ad Tarum fluvium mortuo (uti refert Luitprandus) resurgere cœpit Berengarii Regnum.

[7] Cum enim Lantbertus, sui jam juris factus, Maginfredum, Mediolanensem Comitem, qui sibi quinquennio rebellis extiterat, non solum urbem, [Coronam Imperii extorquet Berengarius:] in qua erat, Mediolanum scilicet, defendens; verum etiam vicina loca, Lantberto servientia, depopulans,… post paulo, jussisset capitis damnari sententia, per sæpe antea auditus illud Psalmographicum ruminare, Cum accepero tempus ego justitias judicabo; terrorem cunctis Italiensibus non minimum incussit: unde & Legatos Veronam dirigunt, & Regem Berengarium ad se venire, Lantbertum expellere petunt. [Ps. 74, 3.] Venit igitur ille, seque Imperatorem coronari fecit, si non a Stephano VI, qui omnia Formosi acta resciderat, in quibus ipsa etiam Lantberti Coronatio; certe ab ejus Successore Romano. Verum elationem ejus cito repreßit Lantbertus, relata insigni victoria de ejusdem genero Adalberto Tusciæ Marchione & Hildebrando Comite, præcipuis adversæ partis Ducibus, Joanne IX Romanam jam Sedem obtinente.

[8] Hic porro sicut in Synodo Romæ habita, Formosi Acta restituit, Stephani nulla esse decrevit: [quod irritū esse, solamq; Lantberti unctionem valere,] sic artic. 6 de Imperio disponens, Unctionem, inquit, sacri Chrismatis in spiritualem filium nostrum, Dominum videlicet Lambertum, excellentissimum Imperatorem actam, perpetua stabilitate dignitatibus decoratam, firmam & in æternum stabilitam esse, sancto suffragante spiritu decernimus. Illam vero barbaricam Berengarii, quæ per subreptionem extorta est, omnimodis abdicamus. Talis sententia contra Berengarium pro Lantberto lata, [an. 898 declarat Ionnes 9.] novis & maximis turbis involvit Ecclesiasticum statum, quorum causa, ad Synodum Ravennæ coram ipso Lantberto celebrandam, eodem anno vel sequentis initio egressus Pontifex, in ea petiit tum alia quædam, tum ut impietatis, quas per territoria sua viderat in tractationibus, deprædationibus, incendiis, rapinis, & violentiis ab eo diligentissime inquirantur & legaliter emendentur; itemque ut Augustali Decreto omnimodis & synodaliter prohibeantur iliicitæ conjunctiones, quas Romani & Longobardi simul & Franci, contra Apostolicam & Imperialem voluntatē facere præsumpsere in territoriis B. Petri. Quibus omnibus prætextum dare potuit violenta ejectio Sergii, post Theodori Papæ mortem electi, ordinato in ejus locum Joanne: cujus proinde Pontificatus in controversiam trahi poterat; ipsaque Lantberti Coronatio, ut a non legitimo Papa facta, reputari nulla.

[9] Sed nihil horum facere Lambertus potuit: etenim anno DCCCXCIX non valde provecto sublatus e vivis est, quemadmodum probatur evidenter ex supracitata Benedicti IV Bulla, [Post Lambertum, extinctum an. 899,] in causa Angrini Lingonensis, data II Kal. Septembris Indictione III, id est anno Christi DCCCC, & anno II post obitum Lantberti Imperatoris Augusti. Vivebat quidē post Lantbertū adhuc Arnulfus, & Imperatoris titulo utebatur; utpote dumtaxat mortuus anno DCCCXCIX, III Kal Decembris uti scribit Regino, sed postquam ab Italia exceßit dissolutus paralysi, qua & contabuit, nulla amplius ratio ejus habebatur apud Italos & Francos. Berengarius vero, quo machinante (uti postea ipse confessus est) Hugo Maginsridi Mediolanensis filius, in ultionem mortis paternæ, Lantbertum, in venatione solitarium fuste capiti impacto mactarat, ut mortem credi posset ex equo lapsus obiisse; Berengarius, inquam, Regis titulo contentus vivebat: & hujus etiam æmulum mox habuit Ludovicum, Bosonis filium, tamquam juri Regni Italici propinquiorem, evocatum ab Italis, ipsoque Berengarii genere Adalberto. Bosonis enim Soror Carolo Seniori sive Crasso nupserat, unde Marianus Scotus ad annum DCCCLXXX vocat eum fratrem Caroli; & ipse Boso, ducta conjuge Ermengarda, Ludovici olim in Italia regnantis filia, post Ludovici Balbi excessum Rex Provinciæ coronatus, ex ea hunc Ludovicum genuerat: qui vocantibus temere credulus, in ipso Italiæ ingressu obvium sibi habuit reconciliatum cum Adalberto Berengarium, a quo in summas redactus angustias, eidem jure-jurando promisit, quod si se dimitteret, quibuscumque pollicitationibus accitus, amplius in Italiam non veniret.

[10] Ipso quo Lantbertus obiit anno cœptam hanc contentionem scribit Regino, multaque deinceps certaminum discrimina succeßisse, [Ludovicus Bosonis F. an. 900 coronatur.] reverso contra fidem datam in Italiam Ludovico: qui demum victor Berengarium fugavit, & Romam ingressus, ibique a summo Pontifice coronatus, Imperator appellatus est. Factum id sub Benedicto IV, post Augustum quidem anni DCCCC, quo data est ejus Bulla superius allegata, cum nullus adhuc in Italia haberetur Imperator; ante finem tamen ejusdem anni, quemadmodum probat monumentum duplex ex monasterio Nonantulano; unum apud Sigonium, solo tempore tenus sic indicatum, Anno adhuc in Italia primo, Papiæ Kalendis Junii anno nongentesimo primo; alterum integre productum ab Vghello, tomo 3 Italiæ sacræ col. 602, ex Bergomensis Ecclesiæ tabulario, cui subjungitur signum Domni Hludovici serenissimi Imperatoris Augusti: & post recognitionem Arnulfi Notarii, factam ad vicem Liutardi Episcopi & Archicancellarii, additur; Datum X Kal. Junii anno Incarnationis Dominicæ DCCCCI, Indict. IV, imperante Domno Hludovico Serenissimo Imperatore in Italia. Actum Vercellensi civitate.

[11] Iamque sub imperio Ludovici, totum Berengarii regnum obtinentis, jactata tot mutationibus Italia videbatur quietura, cum ille, cernens nullum esse aut posse nocere, [quem Berengarius Veronæ interceptum oculis privat,] ultra quam oportebat de securitate præsumens, ea quæ pacis & quietis sunt cœpit cogitare; absolutoque exercitu cum per paucis Veronam ingressus est, adhortante Adelardo præfatæ urbis Episcopo. Cives autem hoc Berengario, summa cum festinatione, notum fecerunt, qui eo tempore in Bojaria exulabat. Ille nil moratus, contractis undique copiis Veronam pervenit, atque improvidum virum dolo cœpit, & captum luminibus privavit. Siquidem cives, qui partibus ejus favebant, portas civitatis ei aperientes, eum nocturno tempore intra muros receperunt; & sic insperate & absque præmeditatione, Ludovicus, non solum regno, sed etiam oculis privatus est. Hæc Regino ad annum DCCCCIU, cum præmisisset, [anno 904 vel 905:] quod eo anno Ludovicus Berengarium de Italia expulerat, atque omne illud regnum sibi subegerat. Cum autem non insolitum sit Reginoni sub uno contextu unoque anno referre res inter se connexas, quamvis in alterum annum protractas; non absurde quis fecerit neque contra mentem Reginonis, si catastrophen Ludovici differat in annum DCCCCU; atque ita supra memoratæ Christophori Papæ Epistolæ, in causa Angrini Lingonensis (quarum occasione hanc Dissertationem instituimus) scriptæ mense Decembri Indictionis, non UII (tunc enim necdum Sedem occupaverat Christophorus, in eaque adhuc sedebat Benedictus IV) sed VIII, id est anno DCCCCIU exeunte, præceßissent totis octo mensibus Ludovici ruinam. Si tamen etiam posteriorum annorum adferrentur exempla, quibus Sergius IV in suis epistolis usus fuerit nomine Ludovici Imperatoris, dicendum foret; hunc, quamvis regno oculisque privatum, a Romanis tamen non fuisse abdicatum; & sic nihil causæ haberetur, ob quam ejus infortunium differri deberet ultra annum DCCCCIU. Accedit quod propter errorē in numero Indictionis commissum, non satis certa sit epistolarum Christophori sinceritas.

[12] Berengarius, porro, Principibus Italicis ad officium redeuntibus, satis quieto potitus est regno: putatque Sigonius, [& ob navatam Ecclesiæ operam an. 915 denus coronatur.] haud exiguam Ecclesiæ operam navasse in expugnando Gariliano, munitißimo Saracenorum castro; ipsisque inde profugis & ad pugnam compulsis, mense Augusto anni DCCCCXU, ad internecionem cædendis. Vt ut sit, haud levibus officiis promeruisse videtur, ut (mortuo forsitan Ludovico cæco) ipse, cui solus deerat Imperatoris titulus, potestas vero pridem obtigerat, jam dicto anno per Joannem Papam IX ungeretur & coronaretur Imperator. Annos ergo Imperii ab hoc principio numerans, & proximo anno Papiæ agens, signabat diplomata (quorum unum allegat Sigonius) sub anno Regni seu XXIX, Imperii vero adhuc primo Kalendis Decembris, in gratiam ecclesiæ Cremonensis. Idem allegat alterum, Modoëtiæ scriptum, sub anno Regni sui XXXI, Imperii vero IU, UII. Kal. Octobris.

[13] Berengario autem intra annum XXXUI Regni sui, Christi DCCCCXXIII moriente, Imperatorum nomen in Italia desiit; cum biennio ante mobiles Itali, ac Berengarium fastidientes, & (ut ait Luitprandus alia occasione lib. 1 cap. 10) geminis semper uti Dominis volentes, [Post Berengarium Reges dumtaxat fuerunt,] quatenus alterum alterius terrore coërceant; Rodulsum Burgundiæ Regem Veronam invitaverunt, & schisma in regnum Italicum induxerunt. Anno deinde DCCCCXXU accersiverunt e Provincia Hugonem Comitem Arelatensem, natum ex Bertha, & fratrem uterinum Widonis Tusciæ Marchionis, ex eadem Bertha & Adelberto postea procreati; eumque dixerunt Regem: quo titulo & filius Lotharius usus est usque ad annum DCCCCXLIX. Tum Berengarius II, ex Berengarii I filia Gisila & Adelberto Eporegiæ Marchione procreatus, cum filio suo Adelberto regnavit: contra quos denique, [usque ad coronationem Ottonis an. 962.] dira tyrannide Italiam opprimentes, Ottho primus in Italiam invitatus a Joanne Papa XIII, tyrranis subactis & Saracenis Fraxineto pulsis, Imperii nomen ac titulum in suo capite feliciter restaurari commeruit, Natalitiis festis anni DCCCCLXII.

[14] Hæc ad confirmandam prægressorum Pontificum succeßionem, & sequentium ordinandam, necessario deducenda fuere, atque ex authenticis singulorum Imperatorum instrumentis probanda, ne in perpetiis tenebris hujus ætatis (quam seculum ignorantiæ appellant Eruditi) cogamur palpando oberrare cum Baronio, fallacibus quibusdam luminibus abducto a rectæ Chronologiæ tramite. Etenim Lantberti Imperium, per Coronationem Arnulphi pro extincto & abrogato habens, [Solvitur ratio quæ Baronio suasit obitū Lantberti differre in an. 910,] primum exorditur ab anno, quo Ludovicum excæcavit Berengarius: quasi hic tum demum a Ioanne Papa IX declaratus tyrannus fuerit in Synodo Romana, & Lambertus, in quem libera vota Romani Pontificis conspirassent, legitimus judicatus Imperator: qui etiam in ipsius sententia usque ad annum DCCCCX vixerit. Id autem sequi putat ex Luitprando, cum ait, quinquennio illi adversatum fuisse Maginfredum Mediolanensem Comitem, cum antea idem Imperator aliquantisper pulso Berengario imperasset. Sed hæc omnia ex clarioribus Romanorum Pontificum Epistolis refutantur, satisque apparet Luitprandum accuratius legenti, Berengarium sæpius fugatum fuisse; ac primum a Widone ante annum DCCCXCII: qui prius etiam quam esset Imperator, Regni consortem adoptaverit filium, Lombardiam ei administrandam committens; quo in regimine juvenis Rex, ac deinde cum patre Imperator, passus adversarium Maginfredum, de eodemque sumpsit ultionem, mox ut tempus & potestatem habuit mortuo patre; & hac severitate avertit a se animos Italorum, atque ad Berengarium revocavit.

[15] Iam quod idem Baronius ad annum DCCCXCII, quo constat Imperatorem factum esse Widonem, addat, ipsum quindecim annis prius Imperiali titulo in signandis Diplomatis uti solitum; etsi eo adferat exemplum petitum ex Chronicis monasterii S. Vincentii ad fontes Vulturni, non tamen fidem nobis facit. Iam enim supra in Stephano VI animadvertimus, quam male transcripta & collecta fuerint Diplomata illa; quod idem huic factum esse potuerit. Cum enim notaretur charta, data Idus Novembris Indictione X, quæ eadem Indictio currebat ipso anno quo Wido Imperator coronatus est, sed finiebatur mense Septembri; pronius nihil fuit, quam ut sciolus scriptor, audax æque ac imperitus veræ Chronologiæ titulum Imperatoris Augusti divina Clementia, supponeret pro titulo Ducis seu viri illustris. Hic tamen titulus, anno DCCCLXXUI exeunte & Indictione X inchoata, [& Widoni titulum Imperatoris dare ab an. 876.] solum competebat Widoni, quando ei credi potest natus filius Lantbertus, cujus causa tertio post pueri nativitatem die facta est Leoni Abbati donatio ibi expressa. Parum utique fuit solicitus ille scriptor, ut quæreret, an saltem in Novembri Indictionis X Imperator fuerit Wido, quod non fuit: aut, an jam Imperatori primum natus sit filius, quod verum nec est, nec esse potuit. Alias enim hic moriente patre solum fuisset annorum quinque, qui tamen dicitur tunc fuisse apud Luitprandum lib. 1, cap. 10, Elegans juvenis, adhuc ephebus, minusque bellicosus, hæc autem de viginti saltem annorum homine debent intelligi: qui necdum conjugatus quidem sit, ideoque dicatur adhuc ephebus; habuerit tamen ætatem bello aptam, sed exiguam ad illud propensionem in ipsis occasionibus monstrarit, ut potuerit minus bellicosus judicari. Atque his motum credo Baronium, ut annis XV citius, quam Chronici Collector videatur æstimasse, Diploma illud diceret a Widone signatum: sed in hoc recte sentiens, debuisset consequenter titulum Imperatoris, adeo præpropere usurpatum, de vitio suspectum habere. Quanta enim & quam certa auctoritate opus foret, ut prudenter crederetur aliquis in Italia, viventibus Carolo Calvo, Ludovico Balbo & Carolo Crasso, coronatis a Pontifice Imperatoribus, sese scripsisse Imperatorem per totos quindecim annos, sine corona, sine unctione.

CXXII SERGIUS III.

Ab an. 905 ad 912, an. 7, men. 3, dies 16.

Sergivs, natione Romanus ex patre Benedicto, S.R.E. Presbyter, deposito Christophoro tempore Berengarii Regis & Leonis Imperatoris, ordinatus anno DCCCCU, IX Junii in Dominica, post UII annos, menses III ab Electione facta anno DCCCXCUIII, UI Martii; sedit annos UII, menses III, dies XUI: obiit XXIU Septembris, sepultus in restaurata a se Lateranensi Basilica, anno DCCCCXII: & cessavit Episcopatus usque ad IU Octobris.

Ughellus tom. 1 Italiæ Sacræ col. 106 ex registro Gregorii IX profert Privilegium ab hoc Sergio, datum Hildebrando Episcopo Silvæ-candidæ, Scriptum per manus Melchisedech, Protonotarii Sedis Apostolicæ, [Initiū ejus male alicubi anticipatum:] in mense Majo Indict. UIII: datum Kal. Junii, per manus Theophylacti Cancellarii Sedis Apostolicæ. Anno Deo propitio Pontificatus Domni Sergii summi Pontificis & Universalis Tertii Papæ in sacratissima Sede B. Petri Apostoli tertio, in mense & Indictione supradicta. Indictio ista UIII notaret annum DCCCCU, cujus mense Majo currente necdum Pontifex erat Sergius, nedum agebat annum in Sede Petri tertium. Sed subreptitium vel saltem interpolatum additione istius clausulæ esse Privilegium hoc, persuadent tituli Protonotarii & Cancellarii, Romanæ Curiæ hoc seculo non usitati ad ejusmodi subscriptiones; & perperam notatus annus Pontificatus tertius, loco primi, quem Indictio UIII manifeste signat.

Quantum autem hic peccatur anticipando initium hujus Pontificatus; tantum exerravit Baronius differendo, dum extra metam abreptus cum Pontificibus præcedentibus, initium Sergii hujus in annum DCCCCUIII contulit, [ætus postea melius agnita a Baronio,] exemplo forsitan Sigeberti, qui illud composuit cum anno DCCCCUII. Hoc tamen idem postea Baronius improbavit in Appendice ad Tomum 10. Cum enim ad annum Christi DCCCCUI aliud nihil dixisset, quam quod is annus rerum gestarum nulla face perspicuus, penitus remansit obscurus, hæc addi jubet, quod ex post additis monumentis haud mediocrem lucem accepit, qua temporum offusam caliginem, quæ irrepserat ex antiquorū scriptorum inopia, procul expellat; & manifestetur Sergium II hoc anno sedisse Pontificem, non autem Benedictum, quem tamen usque sequentem annum sedisse dixerat, alterum deinde annum Leoni Christophoroque adscribens, prius quam Sergium Pontificem faceret.

[3] Vetus inscriptio in Append. antiqu. inscriptionum pag. 1162 num. 2 unde hanc insperatam lucem accipere se putavit Baronius, ita habet. Hic S. Primi Martyris corpus venerandum in Christo humatum quiescit: [ex veteri inscriptione,] quod Deo dignus Sergius Papa Junior, Eremberto illustri viro concessit ab urbe Roma. Cum hymnis ac laudibus, spiritualibusque canticis dum esset translatum; quem inter Sanctos ejus spiritus teneat principatum, in multis virtutibus & signis est declaratum. Reconditum est corpus B. Primi Martyris cum Reliquiis S. Feliciani, anno Incarnationis Domini nostri Jesu Christi DCCCCUI, Kal.Augusti Indictione UIIII, ordinante Domno Angilberto Archiepiscopo an. XXIII. Passio Sanctorū * UI Id. Jun. Gratias agimus Baronio, qui nobis talem lucē indicavit; magis tamen quod nobis hac erroris confeßione ingenua declaraverit, velle se sua quæcumque asserta exigi ad fidem antiquotū monumentorum: quibus si inveniantur adversari, cupiat ipse primus esse ad inducenda quæ scripserit, quamvis propterea oporteret invertere totum Chronologiæ a se quomodocumque constitutæ ordinem, uti hic præcipit faciendum in Sergio & Decessoribus ejus. Nemo igitur nos arguat ut injurios Baronio, dum aliquid in ejus laudatißimis Annalibus corrigendum monemus, sed ex ejus mente ac voluntate fieri id intelligat, cum omni quæ scriptori vere Eminentißimo debetur reverentia.

[4] Quandoque bonus dormitat Homerus, inquit ille: idem Baronio, etiam dum evigilare videtur, hic accidit: neque enim pro Sergii III Pontificatu tanta lux illa est, [sed ad probationem inefficaci, cum agat de Sergio 2, con 3.] quanta ei visa. Nam Sergii Junioris nomine semper intelligitur Sergius II, cujus etiam notum est insigne studium circa cultum sacrarum Reliquiarum, quarum plurimas ex cœmeteriis produxit decentißimeque collocavit. Angilbertus etiam Archiepiscopus, cujus anno XXIII facta dicitur translatio, Sergio II, non III coævus fuit. Certo igitur erratum est a transcribente in numero annorum Christi, & annus DCCCCUI, quando currebat Indictio IX, positus pro anno DCCCXLUII, quando eadem recurrebat Indictio. Simili transcribentis errore factum etiam videtur, ut pro Angilberti Archiepiscopi anno XUIII, qui usque ad Iulium prædicti anni & Indictionis extendebatur, quemadmodum demonstrabimus in Chronologica Archiepiscoporum Mediolanensium serie, inveniatur notatus annus XXIII, facili unius litteræ U in X conversione. Plenius id explicabitur ad diem IX Iunii, quando prædicti Sancti Primus & Felicianus coluntur: nunc satis est demonstrasse, eorum translationem ad Sergii III tempora nequaquam pertinere: quod varii Mediolanenses Scriptores intelligentes, vitiosæ illi transcriptioni centenarium unum detraxerunt, & legi jubent DCCCUI, tantum peccantes defectu, quantum prior descriptor excessu.

[5] Is qui antea Baronium a tramite vero abduxit Sigebertus, ad annum DCCCCUII Sergii III initium ponens; in eo quem is ad Pontificatum attulit Ordine nominando, [Acta male confusa cum Actis Stephani 6,] nihilo exerravit levius; quando scripsit, a Formoso Episcopum ante factum, quem Acta Synodalia dicunt solum fuisse Presbyterum. Et vero quomodo alias potuisset Formosi promotionem judicasse nullam, quia ab Episcopatu Portuensi fuerat assumptus, si ipsemet etiam Episcopus erat cum assumebatur? Porro ex his quæ dicit, sequitur Luitprandum memoria lapsum lib. 1, cap. 7 totamque hic Pontificum confudisse historiam, quando scribit Sergium ante Formosum fuisse electum, sed repulsum; eumdemque ejecto Formosi successore invasisse Sedem, & defuncti corpori in judicium adducto ea fecisse, quæ constat facta esse a Stephano, ex ipso quod huic Sergius posuit Epitaphio.

[6] Prima autem Sergii & unica electio atque ejectio (nec enim audiendi qui propter Luitprandum easdem duplicant) clarißime describitur in eo titulo, qui ipse est positus paulo post celebratam Synodum, [Ex titulo ipsi posito scitur,] qua Stephani VI adversus Formosum Acta restituta, Joannis vero IX abrogata sunt. Titulus autem in Vaticano positus, & a Romano Presbytero, tamquam Sergii I Epitaphium foret, sub ejus nomine perperam descriptus, hujusmodi est.

Limina quisquis adis Papæ metuenda Beati,
      Cerne Pii Sergi excubiasque Petri: [post Theodorum electus 7 annis exulasse,]
Culmen Apostolicæ Sedis is, jure paterno
      Electus, tenuit, ut Theodorus obit.
Pellitur urbe Pater, pervadit sacra Joannes,
      Romuleosque greges dissipat ipse lupus:
Exul erat patria septem volventibus annis,
      Post populi multis Urbe redit precibus.
Suscipitur; Papa sacratur: Sede recepta [ac denique ordinatus esse Pontifex:]
      Gaudet: amat Pastor agmina cuncta simul.
Hic invasores, Sanctorum falce, subegit,
      Romanæ Ecclesiæ, judiciisque Patrum.

[7] Luitprandus, de ejusdem expulsione agens: descendit, inquit, Sergius in Tulciam, quatenus Adelberti potentissimi Marchionis auxilio juvaretur, [exularat autem in Tuscia.] quod & factum est. Sigebertus dicit quod ad Francos se contulit. Et revera videntur ipsi Tusci eo tempore vocitati fuisse Franci, forte quia Adelbertus & alii ejus terræ Proceres omnes a Francis genus ducerent. Sic Joannes Papa Nonus, apud Lantbertum Imperatorem, Ravennæ in Synodo quæstus videtur, quod illicitas conjunctiones Romani & Longobardi simul & Franci contra Apostolicam & Imperialem voluntatem facere præsumebant; in quibus verosimiliter agebatur de ipsius Joannis depositione & Sergii restitutione: Romanos autem ad eum revocandum motos credo indignitate gravißimi sceleris, contra innocentem Leonem ab ingratißimo domestico perpetrati. Cum igitur & prima Sergii ad Pontificatum Electio verosimiliter legitima fuerit, [Pontifex ab incontinentia notatus,] certe minus violenta quam Promotio & Consecratio Joannis; & Christophorus manifestus invasor alienæ Sedis, ejusque crudelitate coactus esset Leo in carcere mori (si enim vixisset, pro eo restituendo haud dubie laborassent Romani, potius quam pro Sergio recipiendo) non sunt tam mala Sergii hujus principia quam credidit Baronius; nec pudendi fuissent progressus, si non eos infamasset Mauroziæ nobilis scorti amor, ex qua jam ipse Papa (sic enim fertur) filium genuit, Ioannem, postea ejus nominis Papam Vndecimum.

[8] Cetera Sergii acta aut excusabilia, aut etiam laudabilia sunt. [cetera non malus fuit, etiam cum laudavit Stephanū 6,] Tam enim excusari potest laus ab eo impensa Stephano, in iis quæ contra Formosum egit; quam ipse Stephanus severitati illi suæ, omnium posterorum judicio nimiæ, prætexere potuit zelum in speciem justum propter novitatem exempli, a Formoso in Romanam Ecclesiam inducti, præter, imo contra Canonum præscripta. Nam Ecclesiæ Orientalis exempla, quibus Formosi defensores utuntur, Romanæ probata non fuerunt cum fierent; & Gregorii Nazianzeni inthronizationem, propterea quod alium videretur Episcopatum geßisse, improbans S. Damasus, substitutum eidem deposito acacium pro vero habuit Patriarcha. Auxilius quoque ille, qui Ordinationes a Formoso factas scriptis libris defendit, [quia Formosi causa non erat tunc indubitabilis,] etsi ex obliquo conatur verosimile reddere ejus, quantumvis a Ioanne VI depositi & ad laicorum Communionem redacti absolutionem, ac deinde Electionem ex alio Episcopatu ad Romanum legitimam fuisse; unum tamen & præcipue intendit, ut probet, Ordinationes a quocumque vere ordinato Episcopo, quamvis deposito, quamvis etiam hæretico factas, validas esse, neque magis ordinari denuo ejusmodi debere, quam denus baptizari, eos qui sic forent baptizati, sed solam illis reconciliationem sufficere. In hoc ergo excedens Stephani zelus, non secundum scientiam, sed secundum conscientiam esse potuit in re tum primum controverti cœpta, & apud viros etiam probos ambigua. Denique ipse Ioannes, excusans Formosi promotionem titulo neceßitatis, & Ordinationes ab eo factas ratas haberi jubens, atque in suum gradum restitui, qui eo moti fuerant tamquam laici a laico ordinati; decernit tamen statuitque, ut in exemplum id nullus assumat, præsertim cum sacri Canones id penitus interdicant, & præsumentes tanta feriant ultione, ut etiam in fine laicam eis prohibeant Communionem: & addit: quippe quod necessitate aliquoties inductum est, necessitate cessante in auctoritatem sumi non est permissum.

[9] Iam quod Invasores Romanæ Ecclesiæ, puta Ioannem IX, Benedictum IV, Leonem V atq; Christophorum, [eumque & successores potuit pro intrusis habere Sergius:] Sanctorum Patrum falce judiciisque Synodice subegit, sive resecuit Sergius, atque extra Pontificum legitimorum numerum haberi jußit (id enim videntur verba tituli supra positi sonare) in eo erravisse potuit, peccasse non item: quippe qui mortuo Theodoro crederet se legitime electum, atque adeo aliorum se vivente factas in Sedem inductiones nullas & irritas esse. Quod vero Platina scribit, Christophorum e monasterio tractum, in vincula conjectum esse a Sergio, æque sine fundamento scribit, quam quod idem Sergius, rebus confirmatis Gallias profectus, Lotharii gratia fultus, qui tum regnabat, in Italiam redierit, & Christophorum arctiore custodia revinxerit: quodque ea, quæ contra Formosum egisse dicitur, [quædam etiam temere ei impinguntur.] non sine errore, a Lothario facere sit compulsus, quia Formosi opera a Gallis in alienigenas translatum Imperium erat. Nullus enim hoc ævo in Galliis Germaniisve regnavit Lotharius: nec est qui ejusmodi profectionis in Gallias meminerit, sed quos Francos Regino vocavit, eos debere Tuscos intelligi, jam supra ostendimus.

[10] Porro sicut nullum certum est crimen quod objici Sergio poßit, præter incontinentiam; ita certa ejus laus est, quod Basilicam S. Joannis, quæ appellatur Constantiniana, quæ temporibus Domni Stephani VI ceciderat; [Laudari potest saltem a restauratione ecclesiæ Lateran.] a solo reædificavit, & diversis donis & ornamentis ditavit; sicut ex utraque parte parietum litteris exaratum usque hodie legi potest (inquit Petrus Bibliothecarius in nostro Ms.) ante colomnas æreas quæ sunt coram altari. Primo Pontificatus ejus anno hanc reparationem factam putat Cæsar Rasponus, ejusque monumentum aliud ait extare hodieque, in carminibus opere musivo descriptis, intra absidem seu frontem ejusdem ecclesiæ, quæ sic subjicit lib. 1, cap. 5.

Augustus Cæsar, totum cum duceret Orbem,
Condidit hanc aulam Silvestri Chrismate sacram:
Jamque salutifera lepra mundatus ab unda,
Ecclesiæ sic sedem construxit primus in orbem
Salvatori Deo, qui cuncta salubriter egit,
Custodemque loci paudit te, sancte Joannes.
Inclinata ruit senio volventibus annis.
Spes dum nulla foret vestigia prisca recondi,
Sergius ad culmen perduxit Tertius ima,
Cespiteque ornavit ingens hæc mœnia Papa.

Supra fores in parte ecclesiæ interiori, inquit idem Rasponus, itē ex opere musivo hæc carmina legebantur:

Sergivs ipse Pius Papa, hanc qui cœpit ab imis,
Tertivs explevit istam, quam conspicis, aulam.

[11] Hoc fæcto in eamdem ecclesiam transtulisse videtur Stephani a se laudati ossa, in eodemque tumulo sepeliri voluisse: [ubi & sepultus est;] sic enim de eo Rasponus loquitur, in Laterano sibi sepulturam elegit, cum Basilicam hanc instau asset, terræ motu concussam & labefactatam tempore Stephani Papæ VII (imo VI) & juxta Leonis (scilicet V) tumulum humatus creditur, in cujus urna etiam ossa ejusdem Stephani sepulta sunt: communi forsitan honorata Epitaphio, quod modo non extat, imo pridem extare desiit.

[12] Ad ejusdem Sergii commendationem & Pastoralis curæ testandam solicitudinem addi potest, quod cum anno DCCCCIX Trosleium prope Augustam Suessorum, sub Remensi Archiepiscopo Herivæo convenissent Episcopo Provinciales undecim; curaverit eis significari, [& a zelo contra errores Photii.] in partibus Orientis adhuc errores blasphemiasque cujusdam vigere Photii in Spiritum sanctum, quod non a Filio nisi a Patre tantum procedat blasphemantis, & ideo inquit Herivæus, hortamur vestram Fraternitatem, ut, secundum admonitionem Domini Romanæ Sedis, singuli nostrum, perspectis Patrum Catholicorum sententiis, de divinæ Scripturæ pharetris acutas proferamus sagittas potentis, ad confodiendam belluam monstri nascentis, & ad conterendum caput nequissimi serpentis. Quæ verba verosimiliter accepta sunt ex ipsa epistola Sergii, cujus exempla crediderim non tantum ad hanc Synodum, sed paßim ad alias Ecclesias omnes fuisse directa: ut si ea sola quæ extant Sergii monumenta considerentur, non modo non debeat Pseudo-papa vocari, sed inter Pontifices de Ecclesia bene meritos numerari, esto suam ipse famam incontinentiæ macula inquinarit.

[13] Sedi ejus annos UII, menses III cum Hermanno Contracto, Rollewinck, Ms nostro & Stella aßignavimus: dies XUI Ms. nostrum, & Rollewinck habent, Stella solum XU: sed Hermannus XXIII, [Temporis ratio.] idque etiam secuti Gotfridus Viterbiensis & Platina, rotundo numero quatuor menses posuerunt: præter quos solus Gotfridus annos sex dumtaxat ei adscribit: Baronius vero tantum tres, quia ejus initium adscripserat anno DCCCCUIII, & mortem ejus aßignabat anno DCCCCX, id manifeste consequi ratus ex iis quæ de Joanne X dicenda habebat. Nihil autem pro isto anno habuit, nisi auctoritatem Chronici Caßinensis, quo dicitur triennio ante quam Saraceni ad Gariglianum delerentur anno DCCCCXU, Sedem fuisse a Joanne invasam, id est anno DCCCCXII. Nos autem auctoritate Chronici, post ducentos primum annos scripti, non movemur ad evertendam Catalogorum fidem, & Joanni isti (quem ipse Baronius, ex Flodoardo coævo, fatetur, depositum anno DCCCCXXUIII) plures annos quam XIU tribuendos.

[Annotatum]

* an. V id.

CXXIII ANASTASIUS III.

Ab an. 912 ad 914, an. 2, men. 1, dies 22.

Anastasivs, natione Romanus, ex patre Luciano, tempore Berengarii Regis & sub initium Constantini Porphyrogenetæ Imperatoris ordinatus anno DCCCCXII, IIII Octobris. Dominica die, sedit annos II, mensem I, dies XXII: obiit anno DCCCCXIU, XXU Novembris, sepultus in Basilica S. Petri: & vacavit Episcopatus usque ad IU Decembris.

Marianus quidem, Ms. nostrum, Rollewinck, & Stella rotundo numero menses duos signant; sed Hermanni Contracti antiquior & accuratior calculus, nobis visus est præferendus: nec audiendus Gotfridus Viterbiensis, cum solum numerat mensem I, omißis diebus; [Ratio temporis.] aut Platina, qui dicit secundo anno sui Pontificatus mortuum Anastasium. Baronius anno DCCCCX exordiens Anastasii Pontificatum, eumdem finit, ubi nos incipimus anno DCCCCXII, eidemque annos 11, menses 11 tribuit.

[2] Hunc minime pœnitendum Pontificem, reperimus laudatum in Epitaphio suo, quod Romanus Canonicus recitat, & ex Manlio suo Baronius, his verbis:

Vatis Anastasii requiescunt membra sepulcro,
      Sed numquam meritum parvula claudit humus.
Rexit Apostolicam blando moderamine Sedem,
      Tertius existens ordine Pontificum. [Epitaphiū.]
Ad Christum pergens, peccati vincula sperat
      Omnia clementer solvere posse sibi.
Undique currentes hujus ad limina templi,
      Ut præstet requiem poscite corde Deum.

CXXIV LANDO.

Ab an. 914 ad 915, m. 4, d. 22.
Bar. ab 912.

Lando, natione Romanus Sabinensis, ex patre Tamo, sub Berengario Rege & Constantino Porphyrogeneta imperante, ordinatus anno DCCCCXIU, IIII Decembris in Dominica: sedit menses IU, dies XXII, obiit XXU Aprilis anni DCCCCXU: & vacavit Episcopatus usque in XXX ejusdem mensis.

[Permisisse dicitur,] De hoc aliud non scimus, nisi quod (tacito tamen nomine) Luitprandus lib. 2 cap. 13 ipsum designare videatur, quando agens de Theodora, Mauroziæ in Sergio III prænominatæ sorore, narrat, quomodo dum illa impudenter versatur cum Ioanne, Petri Ravennatis Archiepiscopi ad Papam legato, [ut Ioannes Theodoræ amasius Arshiepiscopus Ravennas fieret:] mortuus est Bononiensis Episcopus, & Joannes iste ejus loci electus: paulo autem post, ante hujus Consecrationis diem, nominatus Ravennas Archiepiscopus mortem obiit; locumque ejus Joannes Theodoræ instinctu, priori Bononiensi Ecclesia deserta, ambitionis spiritu inflatus, contra sanctorum Patrum instituta, sibi usurpavit: Romam quippe adveniens, mox Ravennatis Ecclesiæ ordinatur Episcopus. Modica vero temporis intercapedine, Deo vocante, qui eum injuste ordinaverat Papa, defunctus est.

[2] Hæc ultima verba Landonem haud dubie spectant, quidquid sit de Joannis ad Ecclesiam Bononiensem Electione, cui potius Anastasius decessor annuisse credetur. Fuisse autem Romæ Joannem cum moreretur Lando, non modo ex præmißis Luitprandi verbis, sed etiam ex consequentibus fit verosimile: sic enim immediate subjungit: Theodoræ autem mens perversa, ne amasii rarissimo concubitu uteretur, ducentorum milliarium interpositione, [quem illa mox curavit Papam eligendum.] quibus Ravenna sequestratur a Roma; Ravennensis hunc Sedis Archiepiscopatum coëgit deserere, Romanumque (proh nefas!) summum Pontificium usurpare. Quod sane non videtur consecutura fuisse, nisi præsens Romæ adfuisset Joannes. Nam si Ravenna hic vocandus & expectandus fuisset, quod facile dimidium mensem absumpsisset, nulla tanta concipi posset tali in urbe mulieris unius potentia, quæ tamdiu cohibuisset Romanos a novo Pontifice eligendo ordinandoque: & ideo ad proximam solum Dominicam a morte Landonis, dilatam Joannis inthronizationem etiam libentius dixi.

[3] Apud Ferdinandum Vghellum mirabilis hoc loco in Episcopis, tam Bononiensibus quam Ravennatibus, [Bononiensiū & Ravennatium Epp. successio confusa apud Vghellum,] est confusio, Nam in Bononiensi Sede ait floruisse Petrum, anno DCCCCIX, indeque translatum ad Ravennatem Ecclesiam anno DCCCCXXUII: in Ravennatibus autem ait, Petrum (eum scilicet de quo tacito nomine Luitprandus) electum anno DCCCCIU, annum fere integrum sedisse, eique suffectum Joannem, antea Bononiensem Episcopum (quem & confundens cum Joanne XI, Mauroziæ ac Sergii filium facit) cui successerit anno DCCCCXIII Constantinus, & huic Petrus Bononiensis item Episcopus anno DCCCCXXIII.

[4] Dixerim ego Alambertum, anno DCCCXCI creatum Bononiensem Episcopum, [hic explicetur.] usque ad Anastasii III Pontificatum superfuisse: cui decedenti suffectus sit Joannes Theodoræ amasius; qui dum Ravennæ expectat Ordinationis suæ diem, obierit is a quo ordinari debebat Archiepiscopus nomine Petrus; non Bononia advectus, sed ex ipso Ravennate Clero sub annum DCCCCIU suffectus Joanni Traversario. Tum vero Joannes, nondum Bononiensi Ecclesiæ consecratus, ambiverit in Ravennatem Archiepiscopum eligi, & Romam consecrandus discesserit. Dum autem ibi moras apud amicam trahit, etiam post Consecrationem acceptam, mortuus sit Lando; eique substitutus Joannes, curaverit loco suo Bononiensibus quidem Petrum alium substituendum, Ravennatibus vero Constantinum: quo mortuo circa annum DCCCCXXIII vel XXUII, accersitus sit a Bononiensi Ecclesia prædictus Petrus. Hic vero si adhuc in vivis fuit, seque Episcopatu ultro abdicavit post annum DCCCCLXX, & Synodum Ferrariæ celebratam; oportebit dicere, eum in Episcopali gradu perseverasse plusquam annos LVI, priusquam ei succederet Honestus, celebratus in Vita S. Romualdi.

CXXV IOANNES X.

Ab an. 915 ad 928, an. 13, m. 2 dies 3.
Bar. ab an. 912, ad 928.

Ioannes, natione Ravennas, ex patre Joanne, primum Bononiensis Episcopus electus, tum Archiepiscopus Ravennas consecratus. & mox Romanus Papa inthronizatus, regnante Berengario & imperante Constantino Porphyrogeneta, anno DCCCCXU, XXX Aprilis, Dominica III post Pascha, sedit annos XIII, menses II, dies III; depositus & conjectus in carcerem, II Julii anno DCCCCXXUIII: sepultus in basilica Lateranensi: & cessavit Episcopatus usque ad UI Julii.

Qvæ de exitu hujus Pontificis dicta sunt, quoad annos quibus depositus mortuusque est, certißimam fidem habent ex Flodoardi Remensis Chronico, [Leonis Ostiensis error circa Ioannis initium.] sub annum DCCCCLUI finito. Initium ejusdem Baronio dubium fecit Leo Marsicanus, Chronici Caßinensis auctor; qui deinde factus Ostiensis Episcopus vixisse probatur ab Vghello usque ad annum MCXU: sed ea auctoritas magna non est pro seculo de quo agimus X, credique potest Leo vitiatos hic secutus calculos, ut alibi non raro, in recentiorum æque ac vetustiorum Pontificum temporibus ad historiam suam applicandis: quemadmodum non uno loco notat Abbas Caßinensis Angelus de Nuce, postea Archiepiscopus Rossanensis in suis ad istud Chronicon Commentariis; ac nominatim ad caput 3, ubi de Bonifacio Papa, & rursum cap. 54, ubi Adelpertum Abbatem, anno DCCCCXXXIU ordinatum, fuisse dicit temporibus Stephani septimi, ante quinquennium mortui. Sumpserit igitur Leo tres annos pro tribus mensibus, quibus Garilianensis de Saracenis victoria obtenta est, post ingressum Joannis in Sedem Romanum, ipso anno DCCCCXU Indict. III, mense Augusto.

[2] Numerum annorum, mensium & dierum, a nobis aßignatum, [Ratio temporis.] concorditer notant Gotfridus Viterbiensis, Wernerus Rollewinck, Stella & Platina: qui quia aptissime nos ducunt ad Pontificatum Marini II, ex ejus bulla certo cognoscendi; non possumus adhærere Hermanno Contracto atque Ms. nostro, auctiori numero annos XIIII, menses II, dies XU notantibus.

[3] Deponendi Joannis auctor fuit Wido Tusciæ Marchio, impellente conjuge sua Marozia, [Depositionis auctores & causæ.] Sergii Papæ quondam scorto, Theodoræ æque impudentis mulieris filia: quæ sorori itidem Theodoræ succedens in principatu Vrbis, ejus amasium non poterat non odisse. Stimulos utrique addebat insolentia cujusdam Petri, apud Pontificem fratrem omnia moderantis, & Romanis Principibus perquam invisi: quam occasionem nactus Wido, post mortem Alberici patris sui, qui Theodoræ causa Joannem foverat, non caruit gratioso apud doctos indoctosque prætextu exauctorandi ipsius Joannis: quippe qui ex Ravennati Archiepiscopatu assumptus, eodem jure poterat censeri incapax Romani Pontificatus, quo Formosum, quia Portuensis Episcopus antea fuerat, ad summam Sedem promoveri valide potuisse negaverant Stephanus VI & Sergius III; cujus postremi acta omnia pro suo affectu salva volebat Marozia, fortaßis & pro affectu filium suum evehendi ad Papatum, quod tamen hac vice ei non successit, nec etiam sequenti. Prius autem quam in vincula conjiceretur Joannes, sub oculis ejus occisus Petrus frater fuit.

[4] Ipse vero præsumi potest non malum habuisse exitum, sicuti nec male suum administravit Episcopatum. [finis non malus.] Nam & primis Sedis suæ annis, cum ex pluribus delictis conscientia sauciatus, animi dolore languesceret; inter alia salutis suæ remedia illud excogitavit, ut nomine suo legatum mitteret Compostellam, ad venerandum corpus Jacobi Apostoli: cui & litteras dedit ad Silenandum loci illius Episcopum, ut juges preces pro se funderet apud eumdem Sanctum Apostolum, ut propitius sibi esset in hac vita & in hora exitus sui: pro qua, siquid purgandum adhuc superfuisset, ærumnæ carceris & degradationis ignominia abunde potuerunt suffecisse; accedente præsertim etiam crudeli morte. [Sepultura.] Dicebatur enim ut ait Luitprandus, quod non multo post sui fratris cædem cervical super os ejus posuerint, sicque eum pessime suffocarint. Hujus, corpus ut ait Cæsar Rasponus, in porticu ante fores Basilicæ jacuit, intra duas portas priores versus meridiem, nemine scilicet curante illud transferre in Vaticanam Basilicam.

CXXVI LEO VI.

Ab an. 928 ad 929 m. 6, dies 15.

Leo, natione Romanus, ex patre Christophoro Primicerio, sub Hugone Italiæ Rege & imperante apud Græcos Constantino Porphyrogeneta, ordinatus anno DCCCCXXUIII, proxima post Joannis depositionem Dominica UI Julii: sedit menses UI, dies XU, defunctus XX Januarii, & sepultus ad S. Petrum DCCCCXXIX: & cessavit Episcopatus usque ad I Februarii.

Solus Marianus Scotus menses UII, dies XU numeravit. Hermannus Contractus invertens ordinem, [Tempus Sedis:] & Leonem faciens Landoni succedere, mensem I, dies XXU ei adnotavit. apud Gotfridum vero Viterbiensem, etiam fœdior error obrepsit, ut rotundo numero anni UII, pro totidem mensibus, signati inveniantur. Ceteri cum Ms. nostro, accuratius notant menses & dies.

[2] Nescio porro unde acceperit Baronius, quod etiam ipse, ut Decessor Joannes, detrusus in carcerem defunctus est. [mors pacata & vita laudata.] Flodoardus, in margine citatus, non nisi solius Joannis, hanc calamitatem paßi, meminit. Stella de vita ejus ac morte sic loquitur: Vir bonus fuit, qui nihil tyrannicum in vita præ se tulit; imo revocare ad concordiam cives, temeritate ac stultitia priorum Pontificum adhuc tumultuantes, componereque res Italicas, pacare externum hostem, propulsare barbaros ab Italiæ cervicibus conatus est. Sed dum in his laudabilibus operibus versaretur, sexto Pontificatus sui mense moritur, & in B. Petri Basilica sepelitur.

[3] De hoc tamen nihil in ejusdem Basilicæ descriptione Romanus Presbyter; unde colligitur, nullum ei ibidem positum fuisse monumentum, cujus adhuc memoria extaret tempore Eugenii III, sed humili ac communi Sepultura mandatum terræ esse.

CXXVII STEPHANUS VII.

Ab an. 929 ad 931 an. 2, men. 1, dies 12.

Stephanus, natione Romanus, ex patre Teudemundo, Hugone regnante & Constantino imperante, anno DCCCCXXIX, I Februarii in Dominica, sedit annos II, mensem I, dies XII: obiit XII Martii, sepultus ad S. Petrum DCCCCXXXI: & cessavit Episcopatus usque ad XX ejusdem Martii.

In Ms. nostro notantur dies XU, sed merito prævalet consensus plurium, Hermanni Contracti, Stellæ & Platinæ: quibus annumerandus videtur Rollewinck, eo quod apud eum dies II, [Ratio temporis.] pro XII videantur per oscitantiam scripti. Ceteri dierum numerum neglexerunt exprimere.

[2] [Acta ejus.] Vita Stephani, inquit Stella, mansuetudinis ac religionis plena fuit: moriens autem in B. Petri Basilica sepelitur, sed nullo quod ad posteros duraverit monumento. Si vera sunt, quæ ex Ioanne Majoris monasterii monacho sumpta male applicantur Stephano, successori Leonis VII, quod profectus in Franciam apud Turonas in dicto monasterio Abbatem Hugonem consecrarit, & patrem ejus Eudem sive Odonem monastico habitu donarit, ipsique loco contulerit varia Privilegia; deberent ea de hoc Stephano intelligi, cum ad Hugonem illum, ut Abbatem, extet Breve Leonis VII infra allegandum.

CXXVIII IOANNES XI.

Ab an. 931 ad 936 an. 4, men. 10, dies 15.

Ioannes, natione Romanus, ex patre Sergio Papa, Hugone regnante & Constantino imperante, ordinatus XX Martii, anno DCCCCXXXI, Dominica Lætare; sedit annos IU, menses X, dies XU, obiit in carcere anno DCCCCXXXUI, III Februarii, sepultus in ecclesia Lateranensi: & cessavit Episcopatus usque ad XIU ejusdem.

Dies hosce XU, ab aliis neglectos, accepi ex Rollewinck & Platina: Stella XX posuerat. Sepulturam indicat Cæsar Rasponus, [Tempus.] ubi ait ejus ossa in eadem urna, qua pater Sergius, ecclesiæ ipsius restaurator, condita credi.

[2] Præter juventutem annorum circiter XXU, tanto immaturam muneri, [Fuit hic Pontifex alieni semper arbitrii.] & natalium infamiam, nullo alio notabilis probro videtur fuisse, sed nec aliquid geßisse laude dignum: quippe qui numquam sui juris fuit, sed partim in matris vitricique potestate, partim in custodia fratris Alberici. Mortuo enim Widone, senioris Alberici filio, cui Maurozia juniorem Albericum pepererat; cum illa Hugoni Regi, Widonis defuncti uterino fratri, nupsisset, dotemque incestus attulisset Dominium Romanæ urbis; & novo vitrico minus commode aquam infudisset magnanimus juvenis; impactæ sibi ab eo alapæ contumelia provocatus, excitata in populo seditione, Hugonem ab urbe expulit, Joannem Papam fratrem suum sub custodia detinuit, matrem quoque suam Mauroziam clausam servans, & Romam contra Hugonem Regem tenens, sicuti Missi Remenses, apud Flodoardum, Roma redeuntes & Pallium Artaldo Præsuli suo deferentes, narraverunt anno DCCCCXXXIII. Imago ejus inter Pontifices Cavalerii alia invenitur in editione anni 1580; alia in posteriori anni 1587 per Ciccarellum accurata, cum Italico historiæ Papalis compendio: credo id Ciccarellum sine causa non mutasse: tantam eam tamen fuisse non credimus, ut propterea mutanda sculptura sit, prius curata quam istam alteram editionem acciperemus.

[3] [Bulla aliqua Ioannis correcta.] Ejusdem Pontificatus monumentum aliquod invenitur Tomo 3 Spicilegii Acheriani pag. 463, Privilegium scilicet confirmativum ejus, quod a Joanne VIII datum, a Stephano VI renovatum Abbati & Monasterio Vizeliacensi indicavimus supra, Aimoni Abbati scriptum, per manum Andreæ Scriniarii S. R. E. in mense Januario, Indictione UI: datum vero UI Idus Januarii, per manum Gregorii, Deo amabilis Sacellarii Sanctæ Sedis Apostolicæ, anno III Deo propitio, Pontificatus Domini nostri Joannis summi Pontificis & universalis XI Papæ in sacratissima Sede beatorum Apostolorum. Sed aliquis hic obrepsit error vitio transcribentis: ut enim cum antecedentium & consequentium Pontificum Bullis, ex ejusdem monasterii archivo productis, non pugnet hæc Bulla (nam de nostra chronologia, quæ idem exigit, nihil dico) vel legi debet Indictio UII, ut habeatur annus Pontificatus III, vel notari annus Pontificatus II, ut retineatur Indictio UI.

[4] Addit Petrus Bibliothecarius in Ms. nostro, quod hujus Joannis tempore, primo anno, [Fons sanguinis Germa.] fons sanguinis largissime fluxit in civitate Januensi, forte demonstrans ejus cladem imminentem: nam eodem anno Sarracenis ex Africa venientibus capta fuit, & hominibus ac thesauris evacuata.

CXXIX LEO VII.

Ab an. 936 ad 939 an. 3, m. 6, d. 10

Leo, natione Romanus, Hugone regnante & Constantino imperante, ordinatus anno DCCCCXXXUI, XIU Februarii, in Dominica Septuagesimæ; sedit annos III, menses UI, dies X: obiit XXIII Augusti, anno DCCCCXXXIX; sepultus in Basilica B. Petri: & vacavit Episcopatus usque ad I Septembris.

Decem istos Pontificatus dies, prætermissos ab aliis, Marianus Scotus, [Tempus,] Wernerus Rollewinck, Stella & Platina suggesserunt: postremi etiam duo, sepulturæ locum.

[2] Profertur autem in Spicilegii Acheriani Tomo 3 pag. 375 hujus Papæ epistola, [Epistola,] ad Hugonem Francorum Principem & monasterii Turonensis Abbatem, ac novæ Conciliorum editioni inseritur, per manus Theodori Notarii & Scrinarii S. R. E. in mense Januario Indict. XI, Ludovico Francorum Rege: id est anno Christi DCCCCXXXUIII.

[3] Eadem Epistola docet, quam insigni zelo curaret his Pontifex sacrorum locorum cultum & reverentiam. Siquidem intelligens, quod nulli umquam feminæ intra ambitum monasterii, [plena zeli religiosi,] etiam sub tempore Paganorum, permittebatur accessus; idque translato illo in urbem jam non observari; negligentiam in hoc coarguit Hugonis, obsecrans ut curam adhibeat, quatenus per totum veteris muri ambitum, usque ad viam quæ juxta latus Basilicæ Aquilonare vergit, nulla deinceps femina licentiam habeat commorandi, sed nec intrandi quidem: siquis vero de ministris hoc Apostolicum interdictum neglexerit, aut aliqua femina intrare præsumpserit, tamdiu excommunicatus vel excommunicata sit, quousque promissa emendatione absolvi mereatur.

[4] [& Decretalis.] Eruta etiam recenter est & Conciliis addita, egregia illius Decretalis circa varios abusus, quos adversus veterum rituum puritatem obrepsisse apud Gallos & Germanos, ex Gerardo Laureacensi Archiepiscopo Pallii accipiendi causa Romam profecto, intellexerat; ipsa vero sic incipit: Si instituta ecclesiastica, ut sunt ab Apostolico tradita, integra vellent servare Domini Sacerdotes, nulla diversitas in ipsis Ordinibus & Consecrationibus haberetur. Sed dum unusquisque non quod traditum, sed quod sibi visum fuerit, hoc existimat esse tenendum; inde diversa in diversis Ecclesiis aut teneri aut celebrari videntur, & fit scandalum populis.

[5] Discrete igitur & benigna cum interpretatione intelligendum, quod scribit de Leone hoc Stella, [uti & alia ejus acta.] cum esset remissus vir, nihil memoria dignum post se reliquisse. Nam, ut cetera præteream, ad non parvam commendationem ejus facit, quod Ottonis Imperatoris Bulla aurea, de qua infra, ad Pontificum irrationabiles erga populum sibi subjectum asperitates retundendas, statuat, ut is qui deinceps Canonice electus fuerit, priusquam consecretur, talem faciat promissionem, pro omnium satisfactione atque futura conservatione, qualem, inquit Otto, Domnus ao venerandus spiritualis Pater noster Leo sponte fecisse dignoscitur: quod non de alio quam hoc Septimo intelligi potest: quem Flodoardus Dei servum appellat: ejusque interventu factum est, quod Hugo Rex frustra Romam capere nisus, pacta tandem pace cum Alberico, dans ei filiam suam conjugem, ab obsidione destitit, uti scribit idem Flodoardus.

CXXX STEPHANUS VIII.

Ab an. 939 ad 943 an. 3 men. 4, dies 15.

Stephanus, natione Germanus, Hugone regnante & Constantino imperante, ordinatus I Septembris in Dominica, anno DCCCCXXXIX; sedit annos III, menses IU, dies XU; obiit XU Januarii, anno DCCCCXLIII; & cessavit Episcopatus usque XXII ejusdem mensis.

Hic cum Pontificatum suscepisset, ita Romanorum seditionibus vexatus est, [Non fuit Ottone adnitente Electus.] ut nil memoria dignum ab eo geri potuerit: quia ab eis tam turpiter mutilatus tamque ignominiose mulctatus fuit, ut quoad vixit in publicum prodire non fuerit ausus. Ita Stella, ex antiquiori (ut mihi quidem videtur) Auctore, quemque præ oculis forte habuit scriptor Pontificalis libri a Baronio laudati. Quod tamen hic velut eodem ex libro scribit, Ottonis Regis opera Electum Stephanum, nationis autem exteræ odio permisisse Albericum, ut ita ab impiis laniaretur; id usquequaque probare non possum; cum Otto Rex Germaniæ eatenus nihil juris habuerit in Italia, neque ei electioni se immiscere potuerit, bellis domesticis occupatißimus, & longius absens quam ut nuntium de morte Leonis acciperet ante Electionem successoris: nisi fingere velimus duobus vel tribus mensibus vacasse Sedem.

[2] Marianus Scotus pro IIII mensibus, solum III habet: sed vincitur consensu ceterorum, uti & Baronius, qui ex suo Codice Vaticano pro diebus XU solos U transcripsit: alioqui in annis succeßionis plane nobiscum convenit.

CXXXI MARINVS II alias MARTINVS III.

Ab an. 943 ad 946 an. 3, men. 6, dies 14.

Marinus, natione Romanus, Hugone regnante & Constantino imperante, ordinatus XXII Januarii, anno DCCCCXLIII, in Dominica; sedit annos III, menses UI, dies XIIII: obiit IIII Augusti, sepultus ad S. Petrum DCCCCXLUI: & vacavit Episcopatus usque ad IX ejusdem mensis.

Vir, inquit Stella, mansuetissimus atque placabilis, qui, [Ejus virtus.] omissis bellorum contentionibus, totum se religioni dedit, templa restaurans pauperesque mira pietate fovens, & tandem moriens in B. Petri Basilica sepelitur.

[2] [Initium an. 943 ex epistola propria] Extat in Tomo 3 Spicilegii jam sæpe citati, Widoni Vezeliacensi Abbati concessum ab hoc Pontifice testimonium, chronologiam hanc nostram confirmans; & probans, sequi nos debuisse auctores, qui Joanni X annos solum XIII aßignabant, Ipsum enim est scriptum per manus Azzonis, Scriniarii S. R. E. in mense Februario Indictione I: datum II Nonas Februarii per manum Benedicti, Episcopi & Bibliothecarii S. Sedis Apostolicæ: anno Deo propitio Pontificatus Domini nostri Marini, summi Pontificis & universalis Papæ, in sacratissima Sede B. Petri Apostoli anno I, mense Februarii, Indict. I. Simile Privilegium, Danieli Solenniacensi Abbati concessum, ab Vghello Tom. I col. 133 refertur cum hac clausula, Scriptum per manum Zachariæ Scriniarii S. R. E. mense Majo, Indictione I, bene valete. Datum pridie Idus Junias, per manum Valentini Portuensis Episcopi. Regnante in perpetuum Domino Deo nostro, anno Pontificatus Domini Marini universalis Papæ I, Indictione I.

[3] Tenebant tunc quidem Italiæ regnum Hugo & filius ejus Lotharius: coronam tamen Imperii numquam obtinuerant, ideoque nullam eorum rationem hic habitam vides, sed formulam Christo regnante adhibitam: de cujus formulæ antiquitate majori quam putent aliqui, [Christo regnante signatis.] videri potest eruditus tractatus Ioannis Beslii, post Historiam Comitum Pictavensium & Ducum Aquitaniæ pag. 123 & seqq.

CXXXII AGAPETUS II.

Ab an. 946 ad 956 an. 9, men 7. dies 10.

Agapetus, natione Romanus, Lothario regnante & Constantino Porphyrogeneta imperante, ordinatus anno DCCCCXLUI, IX Augusti in Dominica; sedit annos IX, menses UII, dies X; mortuus DCCCCLUI, XUIII Martii; sepultus in Basilica Lateranensi: & cessavit Episcopatus usque ad XXIII ejusdem mensis.

[Spatium Sedis.] Mensuram Pontificatus hujus accipimus ex consensu plurium, Hermanni Contracti, Gotfridi Viterbiensis, Ms. nostri, Stellæ, Platinæ, nam quod in Ms. nostro, X anni leguntur, ex eodem fonte profectum credo, unde & Marianus Scotus eos accepit, alicujus scilicet librarii errore: in mensibus enim & diebus convenit Ms. nostrum cum aliis: nec quoad menses dissonat Gotfridus, rotundo numero menses UIII scribens. In diebus major differentia est, dum apud Hermannum in exemplari uno dies XXIII leguntur. Sed cum aliud ejus exemplar rotundiori numero exprimat annos ferme X, non constat satis de Hermanni sententia. Placet itaque etiam quoad X dies, plures sequi. Baronius anno eodem quo nos creatum & uno anno citius mortuum Agapetum statuens, nescio quo modo numeret illius annos decem, menses & dies decem, & opinor errore calami annos decem pro novem obrepsisse.

[2] Stella in Basilica B. Petri sepultum, ait: contra Cæsar Rasponus lib. 1 cap. 18 Pontificibus in Laterano tumulatis Sepultura. eum annumerat, [Sepultura.] tanto fide dignior quanto signantius exprimit situm tumuli, pone sepulcrum Lucii II, qui inter hunc Agapetum & Sergium III medius jacuerit.

[3] Ioannes Giacchetti Serranus, describens ecclesiam S. Silvestri Capite, scilicet Ioannis Baptistæ, [Bulla ejus & successoris.] istic (ut creditur) servato, pag. 10 indicat, ibidem haberi hujus Pontificis Bullam, datam anno Pontificatus UIIII Indictione XIII, quod cum chronologia bene convenit: non item quod addit de alia successoris Joannis XII, quasi ea data sit anno Pontificatus UII, Indictionis XU: numquam enim is talem Indictionem numeravit, nisi Pontificatus sui anno I.

CXXXIII IOANNES XII.

Ab an. 956 ad 963 an. 7, men. 8, dies 13.

Ioannes, natione Romanus, antea Octavianus, urbis Patricius & Clericus, ex patre Alberico Patricio, Ottone I regnante & Constantino imperante, ordinatus anno DCCCCLUI, XXIII Martii, Dominica Passionis: sedit annos UII, menses UIII, dies XIII, usque ad U Decembris, anni DCCCCLXIII: & post bimestre exilium revocatus, ante finem Februarii, anno DCCCCLXIIII, non longo vixit tempore, mortuus XIU Maji: sepultusque est in Basilica Lateranensi, & cessavit Episcopatus usque ad XXIX Maji.

De hoc Flodoardus ad annum DCCCCLIU sic loquitur: Albrico Patricio Romanorum defuncto, [Ordinatio præcipitata.] filius ejus Octavianus, cum esset Clericus, Principatum adeptus est: qui etiam postea, defuncto Agapito, suggerentibusque sibi Romanis, Papa urbis efficitur. In quo cum præcipiti ardore actum credam, præcipitatam quoque Ordinationem credens, proxima ab obitu Agapeti Dominica eam a Clero extortam censui, vix quinque diebus interjectis Hinc porro Pontificatus ejus spatium mensus sum usque ad eum diem, quo ipse in Synodo, post reditum celebrata, XXUI Februarii Indict. UII, id est anno DCCCCLXIU, latam fatetur suæ depositionis sententiam, & Leonem Electum qui suo loco ordinaretur.

[2] Annorum numerum, a nobis expressum, habent Marianus Scotus & Wernerus Rollewinck: [Tempus Sedis,] eumdemque numerum verosimiliter legeremus apud Gotfridum Viterbiensem, nisi hic secutus librarium fuisset, cui pro UII exciderat scribere IIII: qualiter etiam depravatam scripturam Stella præ oculis habuisse debuit. In dierum aut mensium numero diversa scribunt singuli, ut eorum ratio haberi non potuerit. Hermannus Contractus annos UIII, menses IU; Ms. nostrum annos UIIII, [& dies obitus.] menses III habet, & his addit Platina dies U: quæ eo facere possent, ut intelligeretur vixisse Joannes post reditum suum usque in Iunium vel Iulium anni DCCCCLXIU aut LXU. De anno mortis dubium foret, si non expresse assereret Regino, quod Joannes obiit II Idus Maji. Nunc Vitam ejus, ut a Petro Bibliothecario in Ms. nostro descripta legitur, hic accipe.

[3] Hic fuit tempore primi Ottonis, Imperatoris primi Germanorum. (deesse hic porro videntur multa, [Vita a Petro Bibliothecar. scripta.] circa promotionem ejus & varia in Pontificatu acta, sic enim, quasi narrationem concludens, prosequitur auctor) Iste denique infelicissimus, quod sibi peius est, totam vitam suam in adulterio & vanitate duxit. Cujus temporibus Otto Imperator Romam veniens, ab eo honorifice susceptus est. Cum quo ipse Imperator multum decertans, ab errore & nequitia sua nequiit eum revocare. Consilio itaque cum suis fidelibus inito, iterum Romam venit, quatenus eumdem protervum & sceleratum Pontificem, cum suis Archiepiscopis atq; Episcopis recordaret, ut a tali & tanto scelere resipisceret. Sed ipse iniquus, statim ut de Imperatoris adventu audivit, Campaniā fugiens, ibi in silvis & montibus more bestiæ latuit. Tunc omnes Romani, uno consensu unaq; voluntate, Clerici atque laici, rogaverunt Imperatorem ut Sanctæ Matri ecclesiæ dignum Pontificem & pium Rectorem tribueret. [Ordinatio Leonis,] Factaque postulatione atq; petitione, universus populus tale a Domino Imperatore accepit responsum: Eligite qui dignus sit, & ego libentissi ne eum vobis concedam. Statimque a cunctis tam Clericis quam laicis electus & expetitus est Leo vir venerabilis, Protoscrinius summæ Sedis Apostolicæ ex patre Joanne item Protoscrinio summæ Sedis Apostolicæ, natione Romanus, de Regione quæ vocatur Clivo-argentarii, vir strenuus & omni honestate prȩclarus, & consecraverunt eum Romanum Pontificē, mense Decembris in Lateranensi Palatio: qui fecit Ordinationem in eodem mense, Presbyteros UII Diaconos II: & sedit annum I, menses III.

[4] Ipso deniq; vivente iniquum consilium a Romano populo expertum est, [& expulsio.] quemadmodum Dominum Leonē foras ejicerent; & sceleratum illum, qui in Campaniæ partibus latitabat, reducerent: quod & factum est: unde maxima fames & ingens persecutio in hac civitate Romana devenit. Dei itaque opitulante clementia, prædictus Dominus Leo sanus & illæsus [evasit] ab hac civitate: & ubi Dominus Imperator cum suo exercitu in partibus Spoletanæ civitatis erat, advenit. Qui honorifice a Domino Imperatore susceptus est, statimque armavit milites, munivit custodes, & contra Romanorum nuntios maximas insidias præparavit. Qui cum venisset in Reatinā civitatem, Romani nuntii ante suam præsentiā venerunt, [Ioannis obitus,] qui ei mortem sceleratissimi Joannis nuntiaverunt, & de electione Benedicti Diaconi rogaverunt. Sed nihil ab eo obtinere potuerunt, taleq; ab eo responsum acceperunt. Quando dimisero ensem meum, tunc dimittam ut Dominum Leonem Papam in cathedra S. Petri non restituam.

[5] Nuntii vero reversi, sine consensu & voluntate Imperatoris, [Benedicti ordinatio] eumdem Benedictum Diaconū in Romanum Pontificem [ordinaverunt]. Quod audiens Dominus Imperator magis in furore & ire exarsit: undique circumvallavit civitatem Romanam, per diversas civitates & oppida cœpit deprædari, incendere atque vastare & funditus dissipare; & in tantam penuriam & captivitatem eam adduxit, ut modius furfuris venumdaretur triginta denariis. Coangustati autem & afflicti Romani, [& depositio] & tam pessimum malum sufferre non valentes, innocentem Benedictum Imperatori tradiderunt, & Dominum Leonem in Romanam & Apostolicum Sedem susceperunt, spondentes ei obedientiam & Domino Imperatori, super corpus B. Petri Apostoli: dimisit enim eis quanta & qualia perpessus est, & ita Dominus Imperator ab hac civitate Romana in partibus Galliæ recessit.

[6] [Ottonis I coronatio a Ioanne facta,] Primus Ottonis, adhuc Regis dumtaxat, adventus in Italiam incidit in annum Christi DCCCCLXII, teste Reginone, & quidem, uti fuse descripsit Luitprandus, Joanne Papa per Legatos supplicante, quatenus per eum eximeretur a tyrannide Berengarii II; Legatio autem illa missa fuerat ante biennium. Pretium viæ atq; operæ in debellandis Ecclesiæ adversariis fuit Corona Imperii, Ottoni collata a Joanne; cui vicißim novus Imperator per Bullam auream Romanæ Ecclesiæ jura omnia confirmavit, & libertati Pontificiæ Electionis sic consuluit, ut simul etiam prospexerit indemnitati subditorum, vetans Electum consecrari priusquam promißionem fecerit, qualem Leo (videlicet VII) sponte fecerat. Autographum ipsum, aureis litteris exaratum, asservatur Romæ in castello S. Angeli: [ejusdē Bulla aurea.] & additur in fine, Anno Dominicæ Incarnationis DCCCCLXII, Indictione V, mense Februario, XIII die ejusdem mensis, anno vero Domini Ottonis in victissimi Imperatoris Imperii [I Regni] XXUII, facta est hæc pactio feliciter: Vbi verba duo supplevi, verosimiliter ex transscribentis inadvertentia hic omissa: neq; enim credibile est Imperii & Regni annos in hoc principio confusos fuisse, cum in aliis Ottonianis bullis, quarum unam in Propylæo ad 2 Tomum Aprilis exhibuimus, ii anni accurate distinguantur.

[7] Aliud insigne Joannis XII monumentum extat in Lateranensi olim Secretario, per ipsum extructo; [Secretarii ab ipso structi monumentum in Laterano,] & nunc in sacellum S. Thomæ Cantuariensis converso, supra portam; ubi scilicet ipse cum Cardinalibus & Clero sacris se induebat vestibus, post persolutas Horæ sextæ preces processurus ad aram: quo simul & annus DCCCCXL continetur, quando fabrica illa absolutionem accepit; & sacrificalis Casulæ forma, babitusque Diaconalis & Clericalis pulchre exprimitur: quare operæ pretium visum est, ipsum ex Raspono rursus æri incisum hic exhibere.

[8] Idem Cæsar Rasponus lib. 2 caput 14 sic exorditur. Innumerabilis propemodum est spiritualiū thesaurorum omnis generis omnisque præstantiæ copia, quibus hanc Ecclesiam eximia summorum Pontificum liberalitas ac indulgentia locupletavit; [Indulgentiæ a Ioanne 12 concessæ quales.] ne quid a fidelibus ejus cultus venerationisque studiosis, eorum quæ ad promerendam peccatorum suorum veniam expiationisq; post obitum subeundæ remissionem pertinent, aliunde sit requierendum. Quidquid enim insignis atque præcipui, vel ad mercedam justorum vel ad solatium pœnitentium, Apostolica dispensatione umquam obtinuit, aut longinqua S. Jacobi Compostellani peregrinatio, aut periculosa Hierosolymorum Sepulcrique Dominici adoratio, seu quid aliud usquam sanctimonia ac religione visendum adorandumque est, id omne veteres Romani Pontifices ad augendam hujus Basilicæ veneratio ē certatim ei detulere; præcipueque Joannes XII, collabentis ejusdem ædificii restaurator, ac Bonifacius VIII. Quibus quidem adeo multa visa sunt Indulgentiarum reliquorumque spiritualium privilegiorum hic attributa beneficia, ut numerum inire opus humana virtute sublimius judicarint. Verum hæc omnia generatim & sine ulla dierum & operum ad hujusmodi gratias spectantium mentione. Operæ pretium profectio esset ipsa Bullarum verba videre, si placuisset Raspono ea dare legenda: quod autem non dederit ut alias solet, haud caret aliqua suspicione ambigui sensus, in ipsis si exhiberentur facile notandi. Interim observo istā communicationem privilegiorum. peregrinationibus Hierosolymitanæ aut Compostellanæ attributorum, non posse nisi a Bonifacio VIII esse, cum primum seculo XII innotuerint Indulgentiæ eas obeuntibus addictæ. Ad Joannem omnino spectare debet, quod ejus Bulla nullam mentionem faciat dierum operumve, unde confirmatur (quod alibi diximus) necdum tunc usitatas fuisse determinatas certorum dierum ac carenarum Indulgentias: an autem generales termini tales sint, ut in iis deprebendi poßit rudimentum aliquod ejus qui sequenti seculo magis explicare se cœpit usus Indulgentiarum, docere nos ipsa deberet Bulla, quam vel ideo plurimum optavi videre, sed obtinere necdum potui exemplar.

[9] Porro sepultum Joannē ait Rasponus, in ipsa porticu juxta fores Basilicæ Lateranensis: quod facile credidero: [sepultura,] non item ejus esse Epitaphium quod recitat, multis magnæ virtutis laudibus plenum, præsertim ab unitate ecclesiastica pulso schismate reformata quapropter etiā Augustis carus extiterit. Certius de eo credemus Canonico Romano, dicenti esse ipsum Joannis XVIII, in Vaticano sepulti; quod & Epitaphii istius verba innuunt, & Augustorum pluralis numerus, Duodecimo non conveniens; cujus tempore solus imperabat Constantinus Porphyrogenneta, exauctorato jam pridem cum filiis Romano socero & Imperii collega.

CXXXIV LEO VIII.

Ab an. 963 ad 965 an. 1. men. 4.

Leo, natione Romanus, S. R. E. Protoscriniarius, regnante Otthone I & imperante Nicephoro Phoca, ordinatus proxima post Synodum habitam contra Joannem Dominica, UI Decembris, anni DCCCCLXIII: expulsus ante XXUI Februarii, anno DCCCCLXIU; receptus a Romanis fame subactis, post XXIII Junii; Pontificatus titulum partim Romæ, partim in castris apud Imperatorem, atque iterum Romæ gessit, annum I, menses IU: defunctus anno DCCCCLXU, initio Aprilis.

[1] Præter annum I Pontificatus, menses IIII retineo cum Mariano Scoto, [Tempus Sedis,] Wernero Rollewinck, Stella & Platina; quamvis Hermannus Contractus, Gotfridus Viterbiensis, & Ms. nostrum solum III numerent. Idem Viterbiensis annos II habet, quod errori librarii imputandum dixero.

[2] Gerbertus Remensis Archiepiscopatus invasor, in Actis Remensis Synodi a se vel suo jussu scriptis, [Successionis ordo.] Leonem identidem appellat Neophytum, credo quod sacrorum Ordinū expers vixisset usque ad suam intrusionem. Ita certe Neophyti nomen acceptum fuisse, jam inde a tempore S. Gregorii Magni docet ejus Epistola III libro 7. Sicut tunc, id est in primitiva Ecclesia, Neophytus dicebatur qui initio in Sanctæ fidei erat conversatione plantatus: sic modo Neophytus habendus est, qui repente in Religionis habitu plantatus, ad ambiendos honores sacros irrepserit: & Hincmarus Remensis, Neminem ex laicis Neophytum, id est, noviter attonsum & sine disciplina, vel non per tempora constituta ad Ecclesiasticos gradus provectum, Episcopum eligatis. Cumque hoc vitiū æque ac simonia & concubinatus, paulatim invaluisset, laudat Gregorium VII Hugo Flaviniacensis, quia de Sanctuario Dei Simoniacam & Neophytorum hæresim, & fœdam libidinosæ contagionis pollutionē, volebat expellere. Neque vero absonum est, si Protoscriniarii dignitas, non multū a Cancellarii dignitate diversa, penes personas laicas eo tempore fuerit, quales erant etiam ipsi Scriniarii sive Notarii Apostolici, quibus ille præerat. Placet autem Gerbertum audire, ubi infelicem Ecclesiæ hoc tempore conditionem, & qualiumcumque Pontificum succeßionem describens sic loquitur. Vidimus Joannem, cognomento Octavianum, in volutabro libidinum, etiam contra eum Ottonem, quem Augustum creaverat, conspirasse: quo fugato, Leo Neophytus in Pontificem creatur: sed Ottone Cȩsare Roma discedente, Octavianus Romam redit, Leonem fugat, multaque cæde Primorum in Urbe debacchatus cito moritur. Cui Benedictum Diaconū, cognomento Grammaticum, Romani substituunt. Eum quoq; Leo Neophytus, cum suo Cæsare non multo post aggreditur, obsidet, capit, deponit, perpetuoque exilio in Germaniam dirigit. Ita ille, inquiori quidē in Romanam Sedē animo, cui causam suā probare nequiverat; veraci tamē eatenus calamo, quatenus ordinem succeßionis modumque declarat.

[3] Baronius, aliiq; recentiores, paßim excludunt Leonem hunc a numero legitimorum Pontificum: [An fuerit versus Pontifex?] neque sane id esse potuit, quoad vixit Joannes. Sed cur non poßimus credere, Benedictum, virum utique humilem & sanctum, in Romana Synodo depositionis suæ sententiam, licet injustam, ratam tamen habuisse, ne contranitendo nihil nisi malum sibi, Ecclesiæ vero scandalum accerseret? Sentiat unusquisq; de Leone ut volet: nobis consultius videtur ejus saltem nomen eo ordine ponere, quo antiqui omnes ponendum censuere, suoque usu comprobavere sequentes ejusdem nominis Pontifices. Etsi enim fortaßis verus Pontifex non fuit, sub ejus tamen nomine & numero confecta extabant Acta, quæ ne cū alterius Actis confunderentur, debuit sese alius Leonem IX dicere: quod & alios paßim fecisse videbimus. Qui autem id facere noluerunt scriptores, in iis qui postea nomen Joannis habuerunt, mirum quantum conturbant Lectorem suum aut nescientem aut non recordantem, quod alius nominis numerus in Pontificiis brevibus & veterum scriptis usurpetur, alius ex recentium quorumdam calculo, unius Baronii judicio se aptantium, invectus sit. Extat porro Leonis VIII, præter alia alibi apud Vghellum Tom. 5 col. 45, Privilegium Rodaldo Sanctæ Aquilejensis Ecclesiæ Patriarchæ, datum, in sacratissima æde Petri Apostoli Idibus Decembris, anno Pontificatus Leonis primo, Imperante Otthone anno II, id est, octavo susceptæ ordinationis Pontificalis die.

[4] Est autem hoc loco notatu digna observatio eruditißimi viri Ioannis Beslii, [Aquitani in schismate, pro Papa notant Salomone regnante.] post Historiā supra citatam Pictaviensium Comitum & Ducum Aquitaniæ pag. 136, suggerentis, Aquitanos cum vellent anno Regni conjungere annum Pontificatus, in hujus temporis perplexitate, cum tres pariter viverent Papæ dicit, scribere maluisse nomen Salomonis, sivē ut significarent, Deum esse cujus suprema sapientia Ecclesiā regat & Apostolicam Sedem conservet, sive alia quamcumque ex causa, movente Aquitaniæ Ducū Cancellarium ad hujusmodi formulam usurpandam. Ita in chartulario S. Hilarii Majoris Pictavis reperiri ait diploma, Datū mense Martio Feria III, luna XXIU, Lothario Rege, Salomone regnante, anno DCCCCLXIU. Cum autem posthac Benedictus & Bonifacius, uterque VII, unitatem Ecclesiæ iterum distraxissent, aliud legi, Datum mense Junio, regnante Lothario Rege, anno D.N. Jesu Christi DCCCCLXXIU, Salomone Papa: ac deniq; contendentibus de Papatu Gregorio V & Joanne XVI, tertium quoque haberi, Datū mense Februario, regnante Hugone Rege, anno ab Incarnatione Domini Jesu Christi DCCCCXCUI, Salomone Papa. Vbi nota Aquitanos, qui primum seculo X sub Guilielmo III cœperunt annos æræ Christianæ ad publicorum instrumentorum subsignationes adhibere, id fecisse more Gallico, & tale est inter Probationes prælaudatæ historiæ productum pag. 284, Datum mense Januarii, regnante Lothario Rege anno DCCCCLXIX, Indictione XIII, quando nos DCCCCLXX numeraremus; unde intelligas tertium diploma ex præcitatis, spectare ad annum DCCCCXCUII, a Ianuario incipiendum.

CXXXV BENEDICTUS V.

Ab an. 964 ad 965.

Benedictus, natione Romanus, S. R. E. Diaconus, regnante Ottone & imperante Nicephoro anno DCCCCLXIIII, ordinatus XXIX Maji in Dominica I post Pentecosten, saltem ultra diem XXIII Junii verus Pontifex: & rursus, postquam in Saxonia exulantis restitutionem Otto decrevit uno fere anno post: atque ita sedisse dicitur universim menses II, usque ad U Julii, quo obiit Hamburgi in Saxonia, anno DCCCCLXU, translatus Romam sub Ottone III anno DCCCXCIX, Post ejus obitum vacavit Episcopatus usque ad I Octobris.

[1] Platina inter Joannem & Benedictum tantum XII dies numerat: [Bimestre ejus quomodo numerandum?] sed potuit fuisse deceptus ab aliquo, qui II descripserat pro u: nimis enim expresse Regino dicit, quod Joannes II Idus Maji rebus humanis excessit, nec credibile est ante Dominicam ordinatum esse Benedictum. Ab hoc autem die, usque diem depositionis suæ, non est integer mensis: est ergo verosimile, bimestre eidem adscriptum compleri per mensem & amplius quo vixit anno sequenti, post reditum ei ab Ottone decretum. Quod confirmat opinionem nostram de assensu per eum præstito in suam depositionem, quando sine Imperatoris consensu factam Ordinationem Synodus invalidam judicavit. Potuit certe vir Sanctus, ut dixi, quamvis injuste depositus, noluisse ut sua causa schisma fieret; ideoque abdicasse, quod citra gravius malum non poterat retinere. Nullam ei imaginē dederat Cavallerius, quem verum Pontificem fuisse non existimabat: sed dederat unam Stephano, Electo post Zachariam, quem ad numerum facere non rabitramur, totius antiquitatis exemplum potius quam Baronium aliter facientem secuti. Typographus ergo, nesciens quomodo Benedictum V exprimeret, & habens supernumerariam Electi istius imaginē sculptam, hanc illius loco substituit ne nullam poneret; quod ei indulgendum censui.

[2] [Exilium & mors Hamburgi.] Adamus Bremensis in chronica sic de eo scribit lib. 3 cap. 6: Reversus in patriam Adaldagus, Archiepiscopus Hammaburgensis, duxit in comitatu suo Benedictum Papam ordinatum, sed ab Ottone Imperatore depulsum: quem ille in Hammaburg custodiæ mancipari præcepit: Archiepiscopus vero magno cum honore usque ad obitum eum detinuit. Nam vir Sanctus literatusq; fuisse dicitur: quo & dignus Apostolica Sede videretur a populo Romano, nisi quod per tumultū electus est, expulso eo quem ordinari prȩceperat Imperator. Igitur apud nos in Sancta conversatione vivens, aliosq; sancte vivere docens, cum jam Romanis poscentibus ab Cȩsare restitui debuisset, apud Hammaburg in pace quievit: cujus transitus III Nonas Julii contigisse describitur. Ita editio Francofurtensis anni 1609, per Erpoldum Lindebrogium curata. Baronius in alia editione quarto Nonas legit. Regino, quamvis in Benedictum iniquior, non dißimulat tamen, [Divina ultio depositionem secuta.] quod Imperator, celebrata B. Joannis Baptistæ nativitate, in cujus Vigilia urbem cœperat, & Sanctorum Apostolorum festivitate, Roma revertens, infeliciori quā speraverat omine in redeundo est fruitus: nam tanta exercitum ejus pestis & mortalitas invasit, ut vix vel sanus quis a mane usque in vesperam se victurū speraverit. Dithmarus vero Episcopus Merspurgensis in chronico, quod usque ad annum MXUIII perduxit, agnoscit pœnā fuisse violentiæ, contra Domnum Apostolicum Benedictum exercitæ, quem nullus absque Deo judicare potuit. Idē dicere de Joanne XII potuisset, quamvis scelesto.

[3] [Corpus Romam relatum.] Postea vero ad annum DCCCCXCIX hæc, rursum de eo scribit jam citatus Dithmarus: Raco, Electus Bremensis Archiepiscopus, Romam proficiscens ordinandus, jussu dilecti Senioris sui, Ottonis videlicet III, ossa Papæ Benedicti (sicut ipse prælocutus est) de Hamburg Romam reduxit. Namque Pater venerabilis, Domnus inquam Apostolicus, dum in exilio esset in Christi servitio studiosus, & adhuc Aquilonaris hæc pars optata pace gauderet: Hic, inquit, fragile corpus meum debet resolvi: & post hȩc omnis ista regio hostili gladio desolanda, ferisque inhabitanda relinquetur, & ante translationem meam non videbit indigena pacem firmam: quandocumque vero domi resideo, Apostolica intercessione Paganos quiescere spero. Mirum est igitur nullam ejus uspiam Romæ superesse memoriam, vel saltem ex scripto alicujus sciri, in quam ecclesiam delata sacra ossa fuerint: quod tamen non officit certitudini testis, loco & tempore tam propinqui: & dum alia ecclesia, nulla exprimitur, supponere possum ad Decessorum suorum communem sepulturam, id est, in Apostolicam tumbam esse depositum, sicuti supra de Theodore II legimus.

[4] Translationem prædictam ignoravit Albertus Krantzius in sua metropoli, lib. 2 cap. 4 & lib. 3 cap. 20 ac sequentibus, refutans fabulam de Benedicto Papa IV, [Martyrium eidem affictum,] una cum aliis multis in urbe Hamburgensi Martyrium passo a Wandalis, tempore Ludovici Pii. Hanc enim fabulam natam ostendens occasione tumulati ibidem Benedicti V, lib. 2 ait, ipsum in choro majoris ecclesiȩ tumulo eminenti conquiscere; & lib. 3 dicit, quod in choro Hamburgensis ecclesiæ cernitur tumulatus, extructo postea eminenti sarcophago: allegat etiam sæpe inscriptionem sepulcri, quæ testetur animi dolore confectum in pace quievisse, cum Imperatatore placato revocandus in patriam ad Pontificatum duceretur. Hoc indicio admonitus, rogavi nostrum ibidem nunc Sacerdotem, R. P. Henricum Isaac, [a Krantzio refutatum] zeli Apostolici Mißionarium, ut ipsum tumulum mihi delineandum, & Epitaphium fideliter exprimendum curaret. Fecit is benigne quod rogabatur, misitque imaginem hic appositam, ubi exprimitur asaroti seu levigati operis tumulus, paulo plus quam pedem unum communi extans pavimento, neque multo latior quam pedes tres, septem vero cum dimidio longus: in cujus superficie spectatur effigies Episcopi, in actu benedicentis baculoque Pastorali prementis caput draconis sub pedibus strati; in limbo subtus currente, ad caput quidem pedesque visuntur a Benedicto prædicti tumultus bellici, ex uno vero latere mysteria Annuntiati, Prædicantis, Crucifixi & Iudicantis Christi; ex altero ejus duodecim Apostoli. Constat universum lateribus coctis, ea materia inducta nitentibus, quam Tacitus, libro de Morthus Germanorum, Glesum ab iis vocari ait (unde hodie Gleysesteenen, Gleyse potten, Gleyse-schotels dicuntur) qualibus laterculis nobis & parietes & pavimenta ut splendeant obducere meris est. Figuris color albus, fundo viridis: duodecim autem ejusmodi lateres ejusmodi lateres totam cœnatophii superficiem componunt. Epitaphium charactere vetusto, sed optime distincteque, spectabili totius asaroti limbum circumiens, hoc legitur. Benedictus Papa, qui de Sede Apostolica per violentiam amotus, & post cum revocaretur, obiit Hamburgi anno Domini DCCC quadragesimo primo, quinto Nonas Julii, & sepultus est hic.

[5] Ceterum ex erroribus chronologicis, quibus scatet hoc Epitaphium, non diem, non annum, aut denique seculum ex vero referens, sed ad Ludovici Pii tempora assurgens, [cujus occasio sumpta ex cœnotaphio hic expresso,] satis apparet, non prius constructum fuisse hunc tumulum, quam exoleta jam memoria translati Romam corporis temporisque, quo vere obiit Benedictus Hamburgi exul. Error autem sic temere commissus in tempore, fundamentum dedisse potuit prædicta fabulæ ex Quinto Benedicto facientis Quartum, & ex Confessore Martyrem, [sed plurium calculis reprobato.] occasione plurium Martyrum ibi olim cæsorum ab infidelibus, in quorum comitatu fingitur fuisse Benedictus, ad eos convertendos huc Romam cum multa societate profectus. Volavit, inquit Crantzius nænia in parietes, picturis commissa; efferuntur statuæ, de ligno excisæ, velut Martyris pro Christo cæsi. Petrus Lambecius vir clarißimus, postea Cæsareus Viennæ Bibliothecarius, secundo Originum Hamburgensium libro, qui necdum ad nostras manus pervenit, dicitur figuram ejusdem cœnotaphii repræsentare sub finem: in primo autem libro quem habemus pag. 37 & sequentibus, numerum annorum, suis ut profitetur oculis visum, corrigendum esse prolixe probat: & dubium, inquit, nullum est quin legendum ibi sit DCCCCLXU: deinde censet ab annis trecentis vel quadringentis, vel extructum vel renovatum esse, sive negligentia sive ἀνιστορησίᾳ istis seculis familiari: [& ante 3 vel 4 secula facto.] mox autem ad fabulam prædictam de Benedicti Martyrio confutandam transit. Eumdem lapidem versandum sibi etiam sumpsit Otto Sperling erudita (ut intelligo) Dissertatione, anno 1673 Kilonii edita, quam similiter necdum vidimus, sub hoc titulo, Monitum Hamburgense-Benedictinum, seu de inscriptione & tumulo Benedicti V Pontificis Romani.

[6] Baronius videtur existimare, Benedictum, statim ab ipso obitu suo cœpisse ab Hamburgensibus coli velut Martyrem, propter ea quæ passus est dira & contumeliosa; uti sancti Martyres iidemque Pontifices, [Fuit id commode intellectum a Baronio.] Pontianus atque Martinus, in exilio vita functi: tradunt enim nonnulli, inquit Krantzius, eumdem, priusquam Imperatori dederetur, a Leone execratum & omnibus ecclesiasticis ministeriis solenniter degradatum & exordinatum fuisse. Quia autem ver exilii historia notam aliquam videbatur inurere Ottoni, ideo putat idem Baronius datam esse occasionem aliam causam Martyrii fingendi. Et huc fortaßis conferri potest, quod Asculana Cathedralis Ecclesia in Piceno habeat statuam pectoralem argenteam veteris operis, cui litteris antiquis in scriptum legitur: Caput S. Benedicti Martyris & PP. de quo tamen nullum ibi officium fit, non apparet autem cujus Papæ id esse poßit, nisi hujus. Quidquid sit, dum apud Chrysostomum Henriquez, in Fasciculo Sanctorum Ordinis Cisterciensis lib. 2 pag. 59, fatetur R. P. Gaspar Rinckens, Carmelitarum Antverpiensium Prior, [Eidem temere injectus habitus Carmeliticus,] se vidisse antiquam Benedicti Martyris imaginem, ubi idem Pontifex in habitu Carmelitarum & pectore transfossus aspicitur, dum inquam id ille fatetur Chrysostomo; fatetur etiam nobis, Ordinem suum eodem fundamento, quo Sanctos Dionysium atque Telesphorū Pontifices sibi adscivit, id est nulto; adscivisse sibi illum, de quo Hamburgi narrabatur, fabula; in eoque errore perseverasse, usque dum Ioannes Palæonydorus priori sigmento substituit aliud, nihilo minus paradoxum (quod tamen etiam nunc mordicus tenent Carmelitani Speculi recudendi auctores, quia Possevinum nostrum aliosque nonnullos ei vident adstipulatos) & de Benedicto XII credi voluit, [æque temere transfertur in Benedictum 12,] quod fuit primo Doctor Theologiæ Ordinis Carmelitarum, deinde assumptus in Abbatem in ordine S. Benedicti anno MCCCXXXIV. Sed amente amentior sim, si non potius credo ipsimet Benedicto XII, de se sic scribenti: Hujus quoque Ordinis (de Cisterciensi loquitur) ab adolescentia nostra perseveranter jugum sustulimus, & in eo alumni effecti, per temporum curricula diuturna crevimus, tam in illo quam extra illum, successivis Prælationis honoribus.

[7] Bonus Henriquez, unum curans ut suis Cisterciensibus totum vindicet Benedictum XII, pacandis Carmelitis offam (ut sic loquar) objicit, iisque Benedictum V relinquit, de eo intelligi patiens hoc epitaphium, a Possevino relatum; & Duodecimo, Avenione coronato ac sepulto, Ordinemque Cisterciensem a juventute professo, neutiquam applicabile: Hic jacet Benedictus, quem Carmelus protulit, Casinus aluit, Vaticanus coronavit. Recitat illud Possevinus noster, [auctoritate alicuius epitaphii,] tamquam in æde Divi Petri ætate sua legeretur. De quo cum nihil habeat Canonicus Romanus, antiquas Basilicæ Vaticanæ inscriptiones seculo XII colligens, neque Appendix Antiquarum inscriptionum nescio quo Manlio auctore identidem allegata a Baronio, veluti sub hujus seculi XUII initium primum edita in lucem; verosimile fit vel tale nihil in Vaticano unquam lectum fuisse, sed Possevino id esse ab aliquo impositum, vel eatenus fuisse neminem, qui crediderit Epitaphium istud esse alicujus Romani Pontificis. Si in rerum natura fuit aliquando Benedictus quidam, profeßione Carmelita arte poeta, huic dixerim a Pontifice quopiam, bonarum artium fautore, [nihil ad Pontifices pertinentis.] annuam super Caßinense monasterium pensionem aßignatam, ac tandem lauream Poëticam in Vaticano datam, Et sic esset facilis intellectus Epitaphii istiusmodi, si vere ullum aliquando extitit: nobis satis est ostendisse, nihil ipsum facere ab historiam Romanorum Pontificum, relicta Carmelitis libertate divinandi de eo, quem Auctor Epitaphii, si non ex cerebro suo finxit, vere potuit significasse.

[8] Quod ad Interpontificium attinet, vacasse Sedem post Benedictum dicit Platina dies XX vel XXX: quod cum dici nequeat cum respectu ad abdicationem Benedicti, [Interpontificii ratio.] (post hanc enim ne ad unum quidem diem vacavit Sedes) sed intelligi debeat per respectum ad mortem; præsumere libet, excidisse Platinæ numerum mensium duorum, cui addi debuerint dies, non XXX, sed XXV, atque ita pervenietur ad 1 Octobris, quæ Dominica fuerit: & habebitur congruum tempus quatuor mensium omnibus rebus digerendis, quæ inter Leonis VIII obitum & Joannis XIII ordinationem interceßisse constat. Tota autem ratio temporis confirmabitur in obitu ipsius Joannis, qui non sinit eum ante Octobrem fuisse ordinatum. Nunc solum adverto, eo tempore quo nondum ordinata erat, ut nunc, veredariorum per dispositos equos commeantium opportunitas, omnia fuisse per missos expressos peragenda: hi autem primum Roma in Germanium ad Otthonem debuerunt venisse, tum ab hoc mitti Hamburgum ad revocandum Benedictum; indeque reverti ut mortuum nuntiarent, ac demum cum Legatis Cæsareis redire Romam; quo per æstivos calores non datur accessus nisi cum præsenti mortis discrimine. Quid ergo abs re dicimus, cum putamus non potuisse ad Consecrationem novi Pontificis procedi ante Septembrem finitum?

CXXXVI IOANNES XIII.

AB an. 965 ad 972, an. 6, m.11 dies 6.

Ioannes, natione Romanus, ex patre Joanne Episcopo, ipse Episcopus Narniensis, coronatus 1 Octobris in Dominica imperantibus Otthone & Constantino, anno DCCCCLXU sedit annos UI, menses XI, dies UI: obbit UI Septembris anni DCCCCLXXII, depositus in Basilica S. Pauli a dextris ingressus: & cessavit Episcopatus usque ad XXII Septembris.

Epitaphium etiamnum legi in prædicta S. Pauli Basilica, cum subjecto eis die atque anno Depositionis seu Obitus, [Chronologiæ, sub Epitaphio signatæ, ratio,] testatur Baronius ipsumque sic recitat:

Pontificis summi hic clauduntur mēbra Joannis:
Qui prudens Pastor persolvens debita mortis,
Istic præmonuit moriens sua membra locari;
Quo pietate Dei resolutus nexibus atris,
Inter Apostolicos cælorum gaudia metat,
Plaudat, & exultet sociatus cœtibus almis.
Dicite corde pio relegentes carmina cuncti,
Christe, tui famuli misertus scellera purga,
Sanguine qui sancto redemisti crimine mundum.

Hic vero summus Pontifex Joannes in Apostolica Sede sedit annos septem: depositiones ejus dies VIII Idus Septembris, ab incarnatione Domini anno DCCCCLXXII.

[2] Vides hic annos rotundo signari numero: ad confirmandam autem Chronologiam nostram facit instrumentum de erectione Beneventani Episcopatus, per hunc Papam facta, prout ex originali ipsum accuratißime edidit Vghellus tom. 8 col. 92, [ex ejus Brevi.] Scriptum per manum Stephani Scriniarii S. R. E. in mense Maji Indict. XII. Post ipsius vero Joannis Sanctæ Catholicæ & Apostolicæ Romanæ Ecclesiæ XIII Papæ, manu propria factam subscriptionem, & signum Domni Ottonis piissimi Imperatoris, atque subscriptiones viginti trium Episcoporum, ac septem S. R. E. Cardinalium additur: Datum VII Kalen. Junii per manum Guidonis Episcopi sanctæ Silvæcandidæ Ecclesiæ & Bibliothecarii sanctæ Sedis Apostolicæ, anno Pontificatus Domini nostri Joannis XIII Papæ quarto, Imperatoris Otthonis Majoris UII & Minoris II, Indictione supra dicta XII, anno Dominicæ Incarnationis DCCCCLXIX.

[3] [Acta ex Ms. nostro confirmata.] Acta ejus in compilatione Ms. nostri sic enarrantur: Hic comprehensus est a Rofredo Campaniano Comite, cum Petro Præfecto & adjutorio vulgi populi, qui vocantur * Decarcones: recluserunt que eum in castello S. Angeli; & exinde eum extrahentes mandaverunt eum in Campaniam in exilium: mansitque in exilio menses X & dies XXUIII. Opitulante autem misericordia Dei interfectus est Rofredus Comes, a quodam Joanne, cum filio: & reversus est Joannes Papa Romam in suum honorem. At ubi deveniens Romam Otto Imperator audivit quanta fecerant Romani prædicto Joanni Papæ, comprehendit Romanorum Consules, & ultra montes direxit in exilium: de vulgi populo, qui vocantur Decarcones, duodecim suspendit in patibulis: Petrum autem Prȩfectum, per quem omnia mala perpetrata sunt, in potestatem Papæ dedit. [Pœnæ de ejus hostibus sumptæ.] Qui prædictus Joannes Papa fecit ei abscindi barbam, & per capillos capitis sui eum suspendit in caballum * Constantini, ad exemplum omnium, ut videntes deinceps metuerent talia facere. Expoliatum autem miserunt eum super asinum, ex adverso, caput ejus ad caudam asini, & posuerunt utrem in capite ejus pennatum: similiter & in coxis ejus duos utres, & tintinnabulum ad collum asini. Et sic per totam Romam flagellatus & ludibrio habitus, missusque in carcerem, per multa tempora maceratus est: & postea ad Imperatorem dederunt, & ultra montes direxerunt. De Roffredo vero Comite & Stephano Vestiario, quia mortui erant, jussit Imperator effodere sepulcra eorum, & ossa eorum foras projici.

[4] Auctor Appendicis ad Regionem exilium Ioannis ad annum DCCCCLXUI, ad sequentem vero refert reorum suplicium. Fortaßis contra hunc quoque assumptus prætextus fuerit, quod, cum Episcopus Narniensis esset, [Rebellionis causa.] causarentur perduelles fieri non potuisse Pontificem Romanum. Insignem vero Pontificii hujus memoriam quotannis Ecclesia facit in Lect. UI pro S. Petri ad Vincula Kal. Augusti, narrans miraculum anno DCCCCLXIX patratum interventu Ioannis Papæ, sacra Vincula applicantis Comiti cuidam, ex familia Ottonis Imperatoris, ab hoc ad illum misso, ut liberaretur a spiritu qui eum misere divexabat.

[5] [Interpontificium dierum 15.] Stella & Platina paulatim incipiunt notare dies vacantis Sedis, & hic quidem notarunt dies tantum XIII: sed cum de die constet, quo mortuus Ioannes, nec verosimile sit mutatum aliquid in observatione Dominicæ, quam post hac etiam plurima certißima exempla probabunt; velim credere, antiquioris Catalogi, non auctori, sed transcriptori accidisse, ut pro XUI legeret ac scriberet XIII, his includendo ipsum diem quo mortuus est Papa, quemadmodum deinceps sæpius usu veniet. Itaque ad XII Septembris Sedis vacationem extendo.

[Annotata]

* an. Decarchones .I. Decuriones,

* imo Antonini.

CXXXVII BENEDICTUS VI.

Ab an. 972 ad 974, an. I, men. 6, d…

Benedictvs, natione Romanus, ex patre Ildebrando, imperantibus Otthone 1 & Joanne Tzemisce, ordinatus XXII Septembris in Dominica, DCCCCLXXII: sedit annum I, menses UI: obiit circa finem Martii, anno DCCCLXXIU: & cessavit Episcopatus diebus paucis usque in Aprilem.

Continuator Catalogi in Ms. nostro: Iste comprehensus est, [Benedicti captivitas.] inquit, a quodam Cencio, Theodoræ filio, & in castellum S. Angeli retrusus, ibique strangulatus, propter Bonifacium, quem miserunt vivente eo Papa, forte Papam. Centius autem sic compendio dictus, videtur esse Crescentius ille, cujus Epitaphium a Baronio profertur ad an. 996 num. 11, ubi dicitur,

Eximius civis Romanus, Dux quoque magnus,
Ex magnis magna proles generatus & alta, [Quis auctor injuriæ?]
Ioanne patre, Theodora matre nitescens.

Hic in pœnam sacrilegi istius facinoris immisso divinitus morbo castigatus, ad S. Bonifacii factus est monachus: Theodoram autem & Ioannem haud immerito eos hic intelligit Baronius, quorum supra turpem amorem vidimus in Apostolicæ demum Sedis erupisse infamiam, Ioanne ad summum Pontificatum provecto:nec enim natalium talium dedecus Crescentio, eorum filio, viam præcludere poterat ad summos in Romana Vrbe gradus, opibus maternis paternaque dignitate suffulto.

[2] Hermannus Contractus, in correctiori & locupletiori operis sui exemplari, [Succedit ei Benedict. 7'] quod post recognitionem & emendationem ab Auctore factam repertum est in monasterio S. Georgii in Hercinia silva, indeque cum prioris operis textu ex Sangallensibus Mss. antea vulgato simul editum, inter alios Germanicæ historiæ Scriptores illustres an. 1585 Francofurti; Hermannus, inquam Contractus ad annum DCCCCLXXIU ita habet: Romæ Benedictus Papa, a Romanis criminatus, strangulatur, & eo vivente Bonifacius Papa ordinatur: sed post annum & mensem expulsus Constantinopolim petiit: & Benedictus VII, Sutriæ Episcopus, Papa CXXXUIII, sedit annis IX.

[3] Neuter scriptor uspiam meminit Doni: quem tamen inter Benedictum VI & prædictum Bonifacium VII collocant Marianus Scotus, [non tamen immediate,] Gotfridus Viterbiensis, Wernerus Rollewinck, Compilatio Chronologica, Stella & Platina. Onuphrius autem Panvinius, nolens illum præterire, nec tamen audens eum post Bonifacii ejectionem inducere in Sedem, præposuit eum Benedicto VI: & hoc secutus est Baronius aliique post eum. Vtinam ipsius Doni extaret epistola aliqua, certa Indictione & die signata! explicaret illa difficultatem omnem. Ego existimo pauciorum silentium non posse plurium assertioni officere: ideoque tenere malo ordinem quem omnes ii tenuerunt, qui Donum inter Pontifices numerarunt: & credo Bonifacium ordinatum esse I Martii, hæc enim eo anno Dominica erat. Atque hoc respectu fortaßis Viterbiensis Benedicto supra annum solum dat menses quinque, non computato eo quem egit in carcere.

[4] Postquam vero de hujus morte constitit, censeo collectos bonos, quibus displicuerat vis ei illata, [sed Post Donum 2.] quique intelligebant Pontifici viventi alium legitime superordinari non potuisse, animis viribusque resumptis ejecisse Bonifacium, atque ad Canonicam legitimi Pontificis electionem ordinationemque Doni II proceßisse, initio Aprilis. Cur autem hic omissus fuerit a duobus initio nominatis Scriptoribus, quis divinabit? Fortaßis, posito jam in ordine Bonifacio, superfluum judicaverint ponere Donum, qui contra eum fuit ordinatus. Nos tempus, quo etiam Bonifacius iste verus Papa fuit, infra reperturi, hic, eum tantisper ut Antipapam ponimus, deinde Donum.

BONIFACIVS VII ANIPAPA.

Bonifacius, antea Franco, hac vice dumtaxat sedit mense uno, quo vixit in carcere Benedictus VI, sacrilege ordinatus 1 Martii anno DCCCCLXXIIII in Dominica; mortuo autem Benedicto mox expulsus, fugit Constantinopolim: de quo plenius post sequentes Pontifices tres.

Porro sicuti Octavianus electus, in ordine Pontificum CXXXIII, assumpsit nomen Joannis; ita hic proprium Franconis nomen, convertit in Bonifacium: credo quod utrumque nomen prorsus gentile non satis convenire videretur Vicario Christi: quod tamen Latine vel Græce reddi potuisset Liberius vel Eleutherius.

CXXXVIII DONVS II.

Ab an. 974 ad 975, an. 1, m. 6, dies…

Donvs, natione Romanus, imperantibus Otthone 11 & Joanne Tzemisce, anno DCCCCLXXIIII, ordinatus initio Aprilis, puta die u, Dominica Palmarum, sedit annum 1, menses UI; defunctus mense Octobri anni DCCCCLXXU, & sepultus ad S. Petrum: & cessavit Episcopatus usque ad XIX Decembris.

Hic, inquit Stella, & iisdem fere verbis Platina, Benedicto Pontifici suffectus, [Ejus laus.] multæ modestiæ & integritatis vir fuit: & propterea nulla injuria affectus, neque ignominia notatus: qui tandem moriens in B. Petri Basilica sepultus est.

[2] Imperium Romanum hoc tempore tenebat Otto 11, anno DCCCCLXUI in festis natalitiis a Joanne XIII coronatus Imperator coram patre: [Eo murtuo,] a cujus morte, anno DCCCCLXXIII, UII Maji obita, annus agebatur tertius, quando obiit Donus. Hoc autem defuncto videntur Romani, factionibus variis implicati circa electionem successoris, Bonifacianis satagentibus pro ejus reductione, legendi Pontificis arbitrium detulisse Imperatori; seu potius ab eo petivisse Legatos, qui Electioni faciendæ præsentes, turbas, quæ futuræ timebantur, [Pontificatus S. Majolo offertur & recusatur,] impedirent. Tali igitur occasione factum fuerit, ut S. Majolum ex Burgundia ad se venire petierint Ottho Iunior ejusque mater S. Adaleidis, deque eo ad Pontificatum promovendo studiose consultarint; uti in ejus vita ad XI Maji ex Ms. data narrat Nalgoldus. Cum autem hic excusari se petiisset impetrassetque, Mißi Romam Legati cum mandatis sunt, [unde longius interpontificium factū] ut quem dignißimum libera electione censuisset Clerus, eum quiete ordinandum curarent: quibus in itionibus reditionibusque & Legatorum & S. Majoli, facile potuit impendi spatium decem hebdomadarum, quale inter Doni mortem & Successoris Ordinationem fluxisse arbitramur.

[3] Baronius, nullo sententiæ suæ allegato auctore (hunc autem scimus primum acsolum eatenus fuisse Onuphriū) post Joannis XIII mortem collocat trimestrem Doni Pontificatum anno DCCCCLXXII, [Ordo successionis turbatus ab aliis.] eique XIU Kalendas Ianuarii (ut putat) defuncto, substituit Benedictum VI, cui strangulato successerit anno DCCCCLXXIU Bonifacius invasor, Sedemque tenuerit annum unum ac mensem unum; verum uti tyrannus non nominetur ab antiquioribus, anno autem sequenti LXXXU fuerit expulsus a Benedicto VII. Nobis hæc probari non possunt, propter contrarias antiquiorum assertiones, probatas ac proferendas: quinam autem sint illi qui Bonifacium excluserint a numero Pontificum, hactenus ignoro: tantum enim abest ut fecerint aliqui eorum quos novimus; ut econtra quidam Donum omiserint, sicut vidimus.

CXXXIX BENEDICTUS VII.

Ab an. 975 ad 984, an. 8, m. 6, dies 23.

Benedictvs, natione Romanus, Sutrinus Episcopus, ex patre David, propinquus Alberici Romani Consulis, imperantibus Otthone 11 & Basilio ac Constantino Fratribus, inthronizatus XUIIII Decembris in Dominica, anno DCCCCLXXXIU; sedit annos UIII, menses UI, dies XXII: obiit x Julii anno DCCCCLXXXIU: sepultus in ecclesia, sanctæ Crucis in Hierusalem dicta:& cessavit Episcopatus mensem 1, dies UI, vel menses III, dies UIII.

Epitaphio ejus mox dando hæc nota subditur: D.X. M. id est die decimo mensis, IVLII-IN APOST. SEDE RESIDENS IX AN. ABIIT AD CHRISTVM INDICT. XII. Hinc Gotfridus Viterbiensis & Ms. nostrum annos UIIII sedisse Benedictum scribunt, numero scilicet rotundo, cum verba Epitaphii legi poßint, Residens anno nono: [Tempus sedis.] quibus ex Mariano Scoto, Wernero Rollewinck, atque Platina addo menses UI, rursumque notatos a Mariano dies XX, suppleo ad XXII, ut coronatio facta sit in Dominica. Sicuti autem justum annorum numerum excedentes Marianus & Wernerus, numerant, præter dictos menses, annos X; sic defectu peccat Hermannus Contractus, solum UII annos scribens. Res tota claret ex Indictione XII, quæ cum anno Christi DCCCCLXXXIU concurrit. Effigies Benedicti VII & Benedicti IX tales & eo ordine vide, quales & quo Ordine Cavallerius dedit: quamvis enim ordinem mutaverit posterior editio Ciccarellæ, apparet tamen sculptoris incuria aliqua id potius esse factum, quam deliberato & fundato Ciccarellæ judicio.

[2] Epitaphium qui composuit, insulsus & egenus Poëta, ex Sergii III & Stephani VI epitaphiis mutuatus aliquot versus, ita illud exorsus est, ut refert Baronius, quomodocumque potuit illud transcribens ex lapide corroso, posito in æde sanctæ Crucis in Hierusalem.

Hoc Benedicti Papæ requiescunt mēbra sepulcro,
      Septimus existens ordine quippe Patrum. [Epitaphiū, statim a morte positum,]
Hic primus repulit Franconis spurca superbi,
      Culmina qui invasit Sedis Apostolicæ.
Cumque Pater (Benedictus) multum certaret dogmate Patrum
      …declarat in Synodo nullam fuisse ordinationem
…sacrilegi Franconis, quod forte Donus nō fecerat: unde
      Gaudet Pastor ovans, agmina cuncta simul.
Hicce monasterium statuit, Monachosque locavit,
      Qui laudes Domino nocte dieque canunt.
Confovens viduas, nec non inopesque pupillos
      Ut natos proprios assidue refovens.
Inspector tumuli compuncto dicito corde,
      Cum Christo regnes, o Benedicte, Deo.

[3] Erit fortaßis qui, ex reliquiis vestigiisque abrasorum vel extritorum versuum quadamtenus suppleat hiatum relictum a Baronio; sensum interim supplevi ut potui, [a Bonifacio 7 ab olitō,] qualem res exigere videbatur. Et sic quidem, uti jam retuli, videtur Epitaphium istud primitus sculptum fuisse, sed a regresso Romam Francone, omniaque ut volebat disponente (deposito, ut mox dicetur, Benedicti successore Joanne XIV) erasum abolitumque totum. Postea vero, cum illud restituendum mandaret Joannes XV, idem Poeta judicaverit vel alius nihilo cultior illo, post duo priora disticha, addenda alia duo disticha, quæ etiam continerent injuriam Joanni XIV factam hoc modo, sicut legere Baronius potuit.

Qui Dominumq; suum captivum in castro habebat; [sub Ioanne 15 restitutū & auctum,]
      …
Carceris interea vinclis constrictus in imo,
      Strangulatus ubi exuerat hominem.

CXL IOANNES XIV.

Ab an. 984 ad 985, men. 8.

Ioannes, antea Petrus Episcopus Papiensis, defuncti Otthonis II Imperatoris Archicancellarius, Otthone III regnante, imperantibus Basilio ac Constantino Fratribus, coronatur XUII Augusti vel XUIIII Octobris utrovis Dominico, anno DCCCCLXXXIIII: capitur a Romanis & castro S. Angeli includitur mense Novembri, vel circa finem anni aut initio sequentis; exauctoratur vero, cum sedisset menses UIII, anno DCCCCLXXXU, circa XUIII Aprilis, ante Dominicam in Albis, vel post medium Junium: & quadrimestri ærumna fameque maceratus, moritur XX Augusti ejusdem anni DCCCCLXXXU: in proxima Vaticana Basilica verosimiliter sepultus, absque titulo & honore.

Hac ratione videntur mihi posse conciliari, quæcumque a variis perquam varie de Joanne, & successore ejus seu tyranno Bonifacio, [Tempus sedit tam Ioannis,] dicta inveniuntur. Nam Joannes quidem sic fuerit, quod ait Stella, post assumptum Pontificatum mense tertio captus a Romanis, & in castello S. Angeli diligenti custodiæ mancipatus. Sic (quod ait idem, & consentiunt fere omnes) Benedicto VII fuerit immediate subrogatus, nec nisi mensis I dierum UI spatio Sedes vacaverit, alias vacatura toto dimidio anno. Sic (quod nemine discrepante habent omnes) sederit solum menses UIII. Sic (quod ait Ms. nostrum) famis inopiam sustinuerit per IIII menses: & intelligetur primum simpliciter in custodia habitus; post Pontificatum vero ei abrogatum, curante qui suffectus erat Bonifacio, fame mori coactus, aut denique occisus XX Augusti. Quod autem ad Bonifacium pertinet, eadem ratione verum fuerit (quod Hermannus contractus ait, [quam invasoris Bonifacii, uno] ut ætate proximus, ita auctoritate primus) quod Romam rereversus undecim mensibus invasam Sedem occupavit, partim scilicet ut Vicarius, partim ut Pontifex: quod Joannem, non comprehenderit quidem ipse, sicut Ms. nostrum habet; sed ante a suæ factionis hominibus comprehensum (accepto de ea re nuntio regressus Constantinopoli) post aliquot menses in negotio disponendo consumptos, denique deposuerit, coacta forsitan ad id pseudo-Synodo Episcoporum vicinorum, idque eodem prætextu quo Formosus & Joannes XIII judicati fuerunt Pontificatum Romanum tenere non potuisse, quia fuerant alterius Ecclesiæ Episcopi, hic Narniensis, iste Portuensis. Sic denique Bonifacius solum mensibus IIII supervixerit Joanni, quod in Ms. Vaticano legisse se ait Baronius.

[2] [aut altero modo definitum.] Quia autem in antegreßis legebatur Bonifacius mensem I sedisse, dejecto scilicet Benedicto, VI; id alii conjungentes cum mensibus XI, ab Hermanno Contracto indicatis, converterint in annum I: alii vero non sic intelligentes (uti auctor Ms. nostri) scripserint Annum I, menses XI: quos menses Martinus Polonus contraxit ad quinque, Gotfridus vero Viterbiensis & Wernerus Rollewinck atque Ioannes Stella, expuncto anno, pro XI mensibus scripserunt UI, additis diebus x vel XII. Hi tamen soli menses UI, cum aliquot diebus, sic etiam salvari possent, si posito inter Benedictum VII & Joannem XIV Interpontificio mensium III & dierum UIII, hic inthronizatus fuerit XUIIII Octobris in Dominica, captus in Decembri absente adhuc Bonifacio, vel eo jam præsente in Ianuario; arctius haberi cœptus mense Aprili, depositus vero primum mense Junio, eique absolute substitutus Bonifacius XIU Iunii in Dominica, sederit menses UI, dies X vel XII, usque ad XXIII vel XXU Decembris.

[3] Ejus olim extabat Epitaphium in Basilica S. Petri, juxta sepulcrum Joannis VIII, quod primus in lucem Baronius sic protulit, nescio ex quibus membranis acceptum: nam Romanus Canonicus illud suo tempore non invenit.

Præsulis eximii hic requiescunt membra Joannis,
      Extiterat dictus qui antea quippe Petrus:
Sedem Papiæ blando moderamine rexit.
      …
Imperatori dulcis fuit atque præcharus.
      …
Commissum populum Romanum moribus ornans
      … [dies mortis,]
Eloquio cunctis præsertim dulcis amicis,
      Subjectis populis pauperibusque pius.
Defunctus est Joannes Papa mense Augusti die XX.

Porro mutandi nominis, non ea causa fuit quæ Octaviano & Franconi paulo ante prægreßis, sed alia, plena reverentiæ erga Apostolorum Principem: [Mutationominis.] ob quam etiam successorū nemo, postquam mutandorum Pontificibus nominum consuetudo invaluit, Petri nomen sibi arrogare præsumpsit. Est autem res omnino admiratione & consideratione digna, quod cum Petri nomen, jam inde a Constantini Magni ætate, fuerit Romaæ frequentatum (ut constat ex Romanarum Synodorum subscriptionibus) ad hæc tamen usque tempore nemini contigerit, cui Petri nomen obtigisset, etiam Petri successorem fieri in Apostolica Sede; quod nescio an mero casui poßit adscribi.

CXLI BONIFACIUS VII.

An. 9853 m. II.

Bonifacivs, natione Romanus, antea dictus Franco, ex patre Ferrutio, S. R. E. Diaconus, dejecto Benedicto VI sacrilege ordinatus, anno DCCCCLXXIIII, I die Martii Dominica I Quadragesimæ, post primum mensem Sedis invasæ pulsus, fugit Constantinopolim: indeque rediens, Sedem denuo invasit anno DCCCCLXXXU mense Januario, seditque ex tunc menses XI, partim ut invasor, partim ut successor Joannis XIV in carcere mortui, usque ad finem fere anni, quando obiit; post mortem fœde concisus raptatusque, & sepultus in Basilica Lateranensi: cessavitque Episcopatus usque ad XXU Aprilis anni sequentis DCCCCLXXXUI.

Avctor Collectionis in Ms. nostro nomen Bonifacii hujus in ordine Pontificum collocavit post Benedictum VI, [Primum Antipapa an. 974,] ratione Ordinationis tunc qualitercumque usurpatæ: Gotfridus Viterbiensis, Wernerus Rollewinck, Compilatio Chronologica, Stella & Platina, post Donum. Nemo tamen omnium quidquam addit, ex quo intelligatur, quod moriente Dono non fuerit ille manseritque Constantinopoli, usque post mortem Benedicti VII, quando fretus pecunia, ex distracto ibidem ecclesiæ S. Petri thesauro collecta, [post Ioannem 14 verus Papa.] ad res novandas rediit in Italiam. Itaque Hermannus Contractus eum dicto Benedicto VII subjungit: nos vero Joanni XIV: nec eum a serie Pontificum putamus expungendum. Etsi enim vi primæ Ordinationis suæ non fuerit verus Pontifex, potest id tamen factus censeri post mortem Joannis, per tolerantiam Cleri, quæ pro consensu habita suffecerit ad valorem Actorum, ab eo ut Romano Pontifice celebratorum.

[2] De ejus exitu in Ms. nostro hæc leguntur: Repentina morte interiit: & in tanto odio eum habuerunt sui, ut post mortem ejus cæderent eum, [Mors infelix,] & lanceis vulnerarent, atque per pedes traherent, nudato corpore usque in campum ante Caballum Constantini: ibique projecerunt eum atque dimiserunt: ubi mane venientes Clerici, & videntes eum ita turpiter & cum dedecore jacentem, cȩsum, & laceratum, collegerunt & sepelierunt. Cæsar Rasponus de Basilica Lateran. lib. I, cap. 18, in eadem jacere inquit, Bonifacium septimum: sed incerto loco, quia tumulus vel in ædis incendio consumptus vel alio translatus sit: dicamus potius, quia nullus ei erectus fuit.

[3] Gerbertus, Remensis Archiepiscopatus, sicut dixi, invasor, quasi personæ indignitas dignitatem Pontificiam exinanire, & ceteros toto orbe Episcopos ejus jurisdictioni posset subtrahere, [& digna gemini parricidii merces.] Bonifacii hujus indignißimam revera intrusionem non ipsi Ecclesiæ, sed tyrannis Christi sponsam opprimentibus imputandam, sic explicat: Succedit Ottoni Cæsari Cæsar Otto, … succedit Romæ in Pontificatu horrendum monstrum (scilicet Benedicto VI) Malefacius, cunctos mortales nequitia superans, & jam prioris Pontificis sanguine cruentus. Sed etiam hic fugatus, & in magna Synodo damnatus est. En tibi confirmationem Synodi a Benedicto VII celebratæ, & ex Epitaphio superius indicatæ, nec aliunde notæ. Porro Bonifacius, sive (ut eum Gerbertus appellat) Malefacius, post obitum Divi Otthonis II qui contigerat UII Decembris DCCCCLXXXIII, imo & post obitum Benedicti VII intra octo menses secutum (ut Donum prætermissum non mireris) insignem virum Apostolicum Petrum, Papiensis Ecclesiæ prius Antistirem, dictum Joannem XIV, data sacramentorum fide, ab arce urbis dejicit, deponit, squallore carceris affectum perimit bis jam particida, & eo quem vidimus exitu dignus, non tamen pro ultimis quibus sedit mensibus necessario expungendus e Pontificum numero.

IOANNES, F. ROBERTI, ELECTVS.

An. 986, men. 4.

Ioannes, filius Roberti, natione Romanus, post mortem Bonifacii VII electus, & in Palatium Lateranense inductus, ante finem anni DCCCCLXXU, regnante Otthone III, imperantibus Basilio ac Constantino fratribus, illud absque Consecratione Episcopali tenuit mensibus IIII, defunctus vel exauctoratus post diem XX Aprilis, anno DCCCCLXXXUI.

Hvnc Joannem, cum suis IIII mensibus, fortasse non integris, nobis suggerunt Marianus Scotus, Gotfridus Viterbiensis, Wernerus Rollewinck, Auctor Compilationis Chronologicæ, [Qui eum referant?] atque Martinus Polonus: Romanum autem omnes faciunt, & post Joannem XIV, ac Bonifacium VII, ab eorum aliquibus prætermissum, nominant. Quod autem Hermannus Contractus, Ms. nostrum ac Stella, eum non noverint; & qui post hac sequitur Joannes alius, nulla illius habita ratione numeretur in Bullis suis Decimus-quintus, plane mihi persuadet eum numquam fuisse consecratum, [cur videatur nunquā ordinatus fuisse?] ideoque a Baronio prudenter fuisse præteritum, neque inter Romanus Pontifices collocandum, nisi quatenus notitia ejus ad Chronologiam spectat. Onuphrius Panvinius, qui anno MDLUII Platinam recognovit, eique addidit Chronicon Pontificum Romanorum; & Ioannes Ciacconius, initio hujus seculi scribens; Roberti filium nominant, eosque sequitur Claudius Robertus, in Catalogo Pontificum, Galliæ ejus Christianæ præfixo. Idem mihi quoque sequi, libet, etsi unde acceptum sit nesciam. Ciacconius ipsum ponit post Joannem XV, & qui huic acciderunt casus, sub tyrannide Crescentii, illi attribuit. Econtra Ioannes de Columna apud S. Antoninum tit. 16, cap. I art. 17, illum IIII mensium (ut æstimat) Pontificem dicto Joanni XV præponit, & vocat decimum quartum.

[2] [Male confunditur cū Ioanne 14 aut 15,]Quam autem est certum, Joannem vere XIV, eum esse qui obiit in carcere, mensium UIII ut minimum Pontifex; tam etiam est certum, quod Ioannes XV annis fere X sederit, quodque inter hunc & successorem ejus Gregorium V interjici nequeant menses IIII. Restat igitur, ut inter Bonifacium VII & Joannem XV, quos inter spatium UI mensium fluxit, Ioannes iste fuerit; non computandus in numero Pontificum, quia non erat (sicut dixi) ordinatus, toto fortaßis Clero se ei opponente.

[3] Hic vero licet interim agere ut Pontifex non potuerit, egerit ut Electus, [invisus Clero.] & quidem avare atque acerbe: unde de eo (non autem de Ioanne XV) velim intelligere, quod huic perperam adscriptum in Ms. nostro legitur, Iste exosos habuit Clericos, & Clerici eum odio habuerunt: & merito: quia omnia, quæ habere & acquirere poterat, parentibus suis distribuebat. Stella certe hæc adscribit illi, qui solum IIII mensibus rexit, etsi eum etiam ipse Decimum quintum vocet; æque male ac Platina illum, qui vere est Decimus quartus, assumptus ex Episcopatu Papiensi.

[4] Nam quis vere dicendus sit Decimus quintus dubitare non possumus, cum habeamus apud Vghellum tom. 1, col. 134 privilegium ejus, [Quis vero fuerit Ioannes 15.] scriptum in favorem Ecclesiæ Portuensis, per manus Stephani Scriniarii sacri Palatii mense Iunio: cui subscribitur, Datum UII Kal. Iulii, per manus Ioannis Episcopi Nepesinæ Ecclesiæ, & Bibliothecarii S. Sedis Apostolicæ, anno Pontificatus Domini Nostri Ioannis, Sanctissimi decimi quinti Papæ UII, Indictione U, id est anno Christi DCCCCXCII, idem ergo hic dicitur Decimus quintus, cujus hic numeratur annus UII: proinde nequit poni alius Decimus quintus, qui solum quatuor menses sederit.

CXLII IOANNES XV.

Ab an. 986 ad 996, an. 10, d. 6,

Ioannes, natione Romanus, ex patre Leone Presbytero, de regione Gallinæ Albæ, sedit annos X, dies UI, regnante Otthone III, imperantibus Basilio & Constantino fratribus, a die XXU Aprilis anni DCCCCLXXXUI, quando fuit in Dominica coronatus, usque ad XXX Aprilis, quo obiit anno DCCCCLXXXXUI, forsan sepultus in Vaticano: & cessavit Episcopatus usque ad diem XUII Maji.

In numero annorum X Scriptores omnes conveniunt; sed menses UI addunt Gotfridus Viterbiensis, Stella & Platina; [Tempus Sedis,] UII Hermannus Contractus, Ms. nostrum, & Martinus Polonus; Wernerus autem Rollewinck menses X, ac dies UII. Expungendos menses, solumque dies UI vel; UII retinendos, evidenter convincit certius aliunde cognitus dies quo obiit Ioannes XIV: cujus mortem saltem quarto post mense secuta est mors Bonifacii VII, sub finem anni, & initium Gregorii V, mense Majo, ante festum Pentecostes, quo Otthonem III (ut infra constabit) coronavit Imperatorem: adeo ut impoßibile sit invenire menses UI, ne dicam plures, quos supra annos X habuerit Ioannes hic, etiamsi expungerentur ex Chronologia IIII Menses Ioannis Roberti, quos interseri debere, cum poßint, probavimus.

[2] Baronius, incertus quot menses Ioanni huic tribueret, aliquos tamen ei concedendos putans, ejus Pontificatum exorsus est anno DCCCCLXXXU, & dies XII addidit, finiendos cum die UII Maji, [Baronius deceptus Epitaphio, quod non ipsius,] quo mortuum notari in suo Epitaphio credidit Manlio illud describenti ex monumentis Ecclesiæ S. Petri, ubi in Oratorio S. Mariæ sepulcrum Joannis habeatur. Sed fidelior atque antiquior Manlio testis Romanus Canonicus, in illius Oratorii descriptione nos docet, in Oratorio isto sepultum jacere, non Joannem Pontificem, sed Joannem Cardinalem Presbyterum tit S. Anastasiæ: qui integro post hunc Pontificem seculo floruit. Hoc, ut cetera tacerent, [sed Ioannis Card. est.] probaret stylus Epitaphii rhytmicus, hoc seculo necdum ad talia usupari cœptus, paulo autem post secutis temporibus fere ordinarius. Idem inibi expressa probaret Burgundia patria, quæ Ioanni Pontifici Roma fuit. Sed Manlius pro Burgundia, legit bene gaudia, absque ullo sensu: quod ut Baronium decepit, ita nos docet, Manlio isti, in iis ubi a Canonico Romano differt, nihil aut parum credere, utpote conjecturis suis nimium indulgenti cum antiquitatis injuria. Ipsum vide.

Clauditur hoc tumulo venerabilis ille Joannes,
Qui legis sacræ diffundere noverat amnes,
Egregius doctor: verbis quæcumque docebat,
Moribus & vita, tribuens exempla, gerebat.
Hunc a Canonici districto jure rigoris
Non timor aut lucrum, non gratia flexit amoris.
Det Deus æternum cælorum lumine pasci,
Cui dat Roma mori, dederat Burgundia nasci.
Quando vir iste obiit, si vis cognoscere verum,
Septima lux Maji fuit isti meta dierum.

[3] Hæc dum nihil faciunt ad eum de quo agimus Ioannem Papam XV, relinquitur nobis libertas de die mortis ejus aliter statuendi. Necesse est porro, ut fateamur, Epitaphium quidem nullum haberi, sepulturam autem verosimilius datam Ioanni esse, ubi Decessorum plerisque, videlicet in basilica Vaticana S. Petri. Vitæ epitomen hanc recitat Stella, utique ex antiquis monumentis: [ejus fuga & reditus.] Fuit vir tanto magistratu dignissimus: utpote imprimis in re militari exercitatissimus, & insigni doctrina clarissimus, quique & nonnulla edidit librorum volumina. Attamen a Crescentio, urbis Romæ Consule, sibi imperium vindicare conante, & seditionibus & aliis perturbationibus agitatus, in Etruriam, ut ejus cupiditati cederet, exulatum abiit. Sed Crescentius cognita Pontificis indignatione, qua iratus Otthonem Cæsarem contra se cum exercitu in Italiam vocavit; ipsius Pontificis cognatos atque amicos, qui in urbe remanserant, ad Pontificem rogatum mittit, ut omissa accersendi Otthonis cura, ad Urbem cum potestate redeat. Precibus suorum itaque permotus Joannes, ad Urbem, procedente obviam Crescentio cum universo populo, venit: & Pontifice introducto Crescentius cum universis seditiosis Pontificis pedibus provoluti veniam petiere; atque ita ad concordiam redacti vitam simili quiete usque in finem perduxere.

[4] Hæc Stella: sed vereor, ne ambigua aliqua scriptionis compendiariæ nota deceptus, pro re litteraria, in qua exercitatissimus fuerit Joannes legere se crediderit & commendari in eo experientiam rei militaris, [Ioannis excellens litteratura,] nihil magnopere conferentis ad dignum Pontificem faciendum; sed neq; expectandæ a filio Presbyteri, quem scilicet, etiam ante susceptos sacros Ordines cum in matrimonio viveret, & filium istum gigneret, præsumere debemus in toga potius litteratum, quam in sago armatum egisse. Insignem autem Ioannis doctrinam qua fuerit tanto Magistratu dignissimus; negat quidē Gerbertus, jam bis nominatus, Remensis Ecclesiæ invasor, ausus blasphemando contra eū, a quo fuerat deponi jussus, sic interrogare præsentes in Concilio Remensi Episcopos; Hunc in sublimi solio residentē, veste purpurea & auro radiantem, quid esse censetis? [temeræ a Gerberto Remensi negata:] Nimirum, si caritate destituitur, solaque scientia inflatur & extollitur, Antichristus est in templo Dei sedens; si autem nec caritate fundatur, nec scientia erigitur, in templo Dei tamquam statua, tamquam idolum est; a quo responsa petere, marmora consulere sit. Negat, inquam Ioanni scientiam Gerbertus; & ignorantia inquit, in aliis Sacerdotibus utcumque tolerabilis, in Romano, cui de fide, vita, moribus, disciplina Sacerdotum, deque universali Ecclesia judicandum est, intollerabilis videri potest. Sed qua certitudine illam neget, satis declarat inquiens; cum hoc tempore Romæ nullus pene sit (ut fama est) qui litteras didicerit. Quam enim falsa ea fama esset, si qua erat, præclare S. Abbo Floriacensis Abbas, Gerbertum confutando demonstravit, sic eum aggressus.

[5] De hoc te ipsum appello, Gerberte, quod, velis nolis, [eamdem coacto agnoscere in ipsius Legato,] fateri cogaris, id quod Synodo posteriori Remensi actum est, ubi Leo Apostolicæ Sedis Legatus, Abbas monsterii S. Bonifacii in Urbe, tecum disserens, quantumlibet propriam causam agente, Archiepiscopatus Remensis, quem possidebas injuste, ferventissimus disputator existens; te reddidit prorsus elinguem, & vinculis fortissimorum enthymematum vinctum, etiam te Sacerdoralibus vestibus, quas male indueras, spoliavit. Tuo didicisti tunc damno, si, qui sunt Romæ, litteras scirent. Quanta illum oportuit imbutum fuisse scientia, cum non adversus te solum dimicans, sed adversum omnes Episcopos qui huic priori Remensi Synodo interfuerunt, & Canonum plaustra in eamdem Synodum invexerunt, disputans, omnes confutaret? Qua dicendi eum oportet præditum esse arte, qui tot Episcopos palinodiam cogeret recantare, a sententia Regis divilleret, & in suam volentes atque consentientes adduceret? Sane quidem haud erat viri non doctissimi tanta præstare. Hæc S. Abbo, non solum eo facientia, ut credatur haud dißimilem ministro suo fuisse Pontificem; sed etiam ut noverimus, [viro disertissimo,] quemnam spectet epistola ejusdem Abbonis, extans lib. Miscellaneorum Baluzii pag. 409, scripta L. sancti Bonifacii carissimo carissimorum Abbati: Ait enim quod cum ambos Remis positos, in ista scilicet Synodo, caritas conglutinaret labiis privatæ collocutionis, tot oratorios rivos, tantos sanctæ Scripturæ favos, bono zelo fulminea lingua ejus eructavit, coram & secreto; ut exclamans compellar, inquit, dicere, Diffusa est gratia in labiis tuis propterea benedixit te Deus in æternum. Et prosequitur: Ergo ad talia rutilantium verborum fulmina, coactus sum deinceps ubique confiteri, vos tonitruum esse Spiritus sancti, qui super Apostolos in linguis igneis descendit; qui etiam vos ardentem romphȩam, ad secandos improbos de templo suo, septem donis gratiarum decenter elimavit.

[6] Non est ergo hic Abbas L, ut in Præsatione sensit vir alias eruditißimus, Fuldensis in Germania monasterii, ubi S. Bonifacius Episcopus & Martyr requiescit, [Leone S. Bonifacii de Vrbe Abbate,] Abbas; multo minus Lambertus; ejusdem monasterii Camerarius (quem aliquando factum Abbatem nulla istic monumenta probant) sed S. Bonifacii Martyris Romæ; uti vel ex ipsa patet Abbonis epistola, gratanter commemorans, quomodo ejus incomparabilis bonitas ad cetera officia etiam hoc adjecit, quod si ipsum Abbonem urgeret super aliqua re domestica voluntas, corroborare privilegia Floriacensis monasterii per Romanæ auctoritatis stylū Apostolicum, fore se in omnibus & per omnia fidelissimum collaboratorem. Romæ commorari solitum credas qui hæc promiserit: [ad quem, non ad Ab. Fuldensem est epistola Abbonis,] magis autem si legas explicantem Abbonem quomodo illuc veniens affectus sit absentia ejus, quo intercedente prædicta se confecturum fuisse sperabat: quemque eo postea rediisse intelligens, eidem per S. P. Benedicti monachos (utique Caßinenses, Roma transitum habentes) scribit, rogans ut perficeret, quæ coram promiserat. Non etiam possum id quod ait Abbo, quando magnifica Principis Apostolorum membra supplex adii, Romanam ecclesiam digno viduatam Pastore, heu proh dolor! inveni; non possum, inquam, cum prælaudato Baluzio id sic intelligere, quasi auctor non voluerit indicatū, se Romam venisse vacante per Ioannis mortem Sede; sed Joannem, suo judicio, non fuisse ea dignum. [circa Ioannem male intellecta a Balusio.] Qui enim primum nosse Leonem cœperat anno DCCCCXCU, in Synodis habitis IU Nonas Junii & Kalendis Julii; quid mirum est, si Romanum iter (cujus causa præcipua fuisse videtur Arnulfi restitutio, aliquamdiu frustra solicitata apud Regem) distulerit usque in Aprilem anni subsequentis? itaque mortuum revera Joannem invenerit, nec expectandam successoris electionem putaverit, urbe per Crescentii factiones turbata, absenteque Leone, fortaßis propter easdem turbas?

[7] Notabile est autem, ad commendationem sequentis Pontificis, quod subjungitur. Nuper autem audivi nuntium, qui me lætificavit super aurum & topazium, erectum esse Apostolicum decus per quemdam Imperialis sanguinis virum, [Ex eadem habetur laus successoris,] totum virtutibus & sapientia præditum,… Ipse autem, idem Spiritus, inquit ad Leonem Abbo, qui inspiravit omnis eloquentiæ florem Gregorium, scilicet Magnum; inspiret hujus suæ sanctæ Romanæ Ecclesiæ venerabilem Apostolicum Gregorium V; vobisque concedat ut sitis eidem ipsi dulcissimus a Secretis, ad consolidandam dejectionem Apostolicæ auctoritatis. Idem quod Gregorio tunc erat, verosimiliter etiam Joanni fuerat ipse Leo; eaque occasione factum sit, ut S. Adalbertus, Pragensis Episcopus ac postea Martyr, [cujus etiam Secretarius Leo iste fuit.] cujus Acta illustravimus XXIII Aprilis, Romam advectus anno DCCCCLXXXIX, & a Joanne Pontifice permissus monasticam ibi vitam amplecti, prædictum S. Bonifacii monasterum sit ingressus, insigni tunc disciplina florens sub istiusmodi Abbate: quem suspicari poßis etiam ex Saxonia aut saltem ex Germania fuisse oriundum, eoq; & cariorem tunc Gregorio, & antea ad susceptionem Adalberti proniorem.

DISSERTATIO XX.
De solennium Canonizationum initiis atque progressibus.

Qvando loco jam plus quam uno declaravimus, Epistolam, quæ circumfertur sub nomine S. Luidgeri, de Canonizatione S. Suitberti facta a Leone III purum ac merum esse figmentum: nec minus fidenter rejecimus illa anteriores Canonizationes, S. Kiliani & Sociorum atque S. Trudperti, [Prima de qua constet fuit S. Vdalrici an. 983] a Luca Castellino attributas Zachariæ Pontifici ejusque successori Stephano II; non est nobis prætereundum hoc loco, licet tum in Baronii Annalibus, tum in Conciliorum tomis obvium, exemplū Canonizationis solennis a Romano Pontifice celebratæ, quia primum de quo nequeat dubitari; Sancti scilicet Vdalrici Augustani Episcopi vita hac mortali functi anno DCCCLXIII die II Iunii. Hujus actionis tota solennitas in eo constitit, uti ex ipso Canonizationis Decreto habetur, quod anno DCCCCLXXXXIII Conventus est factus in in Palatio Lateranensi pridie Kalendas Februarii, residente Joanne sanctissimo Papa cum Episcopo & Presbyteris, adstantibus Diaconibus & cuncto Clero: [in Synodo Lateran. ad id collecta,] quod surgens reverendissimus Luidolphus Augustæ Episcopus petiit, ut omnibus Episcopis & Presbyteris ibi residentibus legeretur libellus, quem præ manibus habebat, de vita & miraculis venerabilis Udalrici, sanctæ Augustanæ Ecclesiæ dudum Episcopi; & quod libitum fuerit decerneretur: quod, eisdem perlectis & receptis, [ectis vita & miraculis,] communi consilio decreverint omnes memoriam illius affectu piissimo, devotione fidelissima venerandam, anathemati subjectis iis qui decreto refragari præsumpserint, observatoribus vero ejusdem benedictione cumulatis; quod decretum ipsum, omnibus Archiepiscopis Episcopis & Abbatibus in Gallia & Germania commorantibus mittendum, scriptum est per manus Stephani Notarii Regionarii & Scriniarii S. R. E. in mense Februario Indictione sexta, anno DCCCCLXXXXIII: quod subscripserint primum Pontifex hoc modo: [suo scribentibus Papa & aliis.] Ego Joannes, sanctæ Romanæ Catholicæ & Apostolicæ Ecclesiæ Episcopus, huic decreto a nobis promulgato consensi & subscripsi; tum, Joannes, Episcopus sanctæ Anagninæ Ecclesiæ subscripsi, & sic alii tres Episcopi deinde, Bonizo Archipresbyter & Cardinalis S. Luciæ consensi, itaque octo alii Presbyteri Cardinales; denique Benedictus Archidiaconus, & alii tres Diaconi: additoq; quod Hi omnes consenserunt & subscripserunt, signantur omnia, hac solenni formula, Data tertio [Nonas] Februarii, per manum Joannis Episcopi sanctæ Nepesinæ Ecclesiæ & Bibliothecarii sanctæ Sedis Apostolicæ, anno Pontificatus Domini nostri Joannis sanctissimi Papæ XV octavo, & Indictione sexta.

[2] Si quis attulerit antiquius exemplum & æque certum postulatæ per extraneos Pontificiæ ditioni Episcopos ab Apostolica Sede canonizationis alicujus, [Nempe eo seculo cœperunt pro talibus etiam externi Romam appellare.] libenter suscipiam: neque enim existimo nullum extitisse: puto tamen hujus rei initium non esse a seculo, de quo agimus, decimo valde removendum. Interim apparet non esse rejiciendum quod tom. 2 Monastici Anglicani pag. 125 legitur post Paßionem SS. Wulfadi & Ruffini, licet alioqui fabulosißimam, quomodo Edgaro Principante atque Pontificantibus SS. Dunstano Cantuariensi Archipræsule & Erchewaldo (imo Ethelwaldo) Wentoniensi Episcopo … studebant plures religiosa devotione patriæ suæ Sanctos exaltare, pia solicitudine vitas illorum investigare, summique Pontificis auctoritate ipsos canonizare. Quamvis autem non fuerit locorum Ordinariis, præsertim Archiepiscopis & Primatibus, diœceses suas visitantibus aut in Synodo propria residentibus, [ad quod antea videntur obligati fuisse soli Episcopi suburbicarii,] sublata libertas, qua fuerant usi jam inde ab initio Christianitatis, primum Martyribus, deinde etiam Confessoribus impendendi honorem Canonizationis, nomina eorum recipiendo in Diptycha, sub eorumque invocatione ecclesias vel oratoria cum altaribus ad sacrificandum erigendi; corpora de prioribus sepulcris elevandi, aliaque similia, in quibus tunc censebatur Canonizatio consistere, faciendi; vehementer tamen suspicor ejusmodi facultatem, si aliquando fuit penes eos Episcopos qui erant Ordinationis Pontificiæ, sive suburbicarios (ut alii appellant, quia sub Vrbis Vicario Pontificio constituti, suam ordinationem immediate suscipiebant ex Pontificia auctoritate & gratia) suspicor, inquam ejusmodi potestatem, si penes eos aliquando fuit, pridem ademptam ipsis fuisse.

[3] Causam ita suspicandi habeo, quod licet inter formulas Diurni Pontificii ista ætate collectas, nulla reperiatur quæ huc faciat; [soliti Romā in rebus multo minoribus recurrere,] doceatque illos quid agendum sit, quando in eorum diœcesibus contingeret aliquem ex vita functis, cum magna in vulgo opinione Sanctitatis, divinis illustrari miraculis, quibus ostenderetur dignus Sanctorum cultu: ex iisdem tamen formulis patet, nequidem circa veteres probatosque a majoribus Sanctos eorumve Reliquias aliquid ipsos innovare potuisse absque licentia Apostolica Etenim Capite 5 de sacris locis & Sanctorum Reliquiis, titulo XVI de recondendo corpora Sanctorum, indicanti suis in partibus corpus alicujus Beati (utique veteris) noviter fuisse repertum, quodque genitor ejus in basilica quam noviter ædificavit idem corpus statuit collocandum, petenti autem ut eadem ecclesia solenniter debeat consecrari; respondet Pontifex, ex ordinaria in talibus formula; Si in tua, Frater carissime, parochia memorata constructio jure consistit, nullumque corpus ibi constat humatum, percepta primitus a præfato viro donatione legitima, quæ in luminariis ejusdem basilicæ digne possit sufficere, eamdem ecclesiam convocatis aliis Confratribus & Coëpiscopis nostris tibi vicinantibus, stude solenniter dedicare; quatenus devotionis suæ, in consecratione quam postulat, potiatur effectu. Ex duabus additis conditionibus patet ratio primæ; ne scilicet alieno juri, si quod habet alius, creetur præjudicium: [& ex Diurno Pontificio responsum accipere:] an similiter sentiendum de secunda, ideo nempe adjectam esse, ne præjudicetur Sancto cuipiam alteri, ibidem antiquitus humato, in cujus nomine potius consecranda ecclesia sit, divinet qui potest. Sequenti porro titulo XUIII, de Basilica N. martyris, quæ post ruinam alterius juxta ipsam constructa est, Episcopo petenti facultatem ejusdem dedicandæ, & ut de prædictis ruinis ad novam basilicam, in honorem ejusdem Martyris dedicatam, ipsæ ejus Reliquiæ transferantur; Pontifex concedit dedicandi locum prædictum licentiam: sed & Reliquias cum honore debito transferendi, atque in ea quæ noviter constructa est Basilica consecrandi. Atque hæc sufficere reor ut credamus, eos quorum potestas, in rebus tanto minoribus quam est Canonizatio novi Sancti, tantopere restricta fuit, ut sicut ex aliis formulis constat, etiam ad cujuscumque oratorii vel baptisterii consecrationem egerent licentia petita ab Vrbe; nihil circa illam facere potuisse per se, sine tali licentia.

[4] Interim mirum manet nullas inveniri formulas, quibus eis, [in quo tamē Diurno nihil invenitur de Sanctis canonizandis,] saltem in ordine ad faciendam ab ipso Pontifice novi alicujus Sancti Canonizationem committitur informatio sumenda de sanctitate & miraculis, vel quibus eamdem ultro offerentibus respondetur; cum tales occasiones defuisse non potuerint. Mirum etiam, in toto Anastasiano opere, ubi non rara fit mentio antiquorum Martyrum, per Romanos Pontifices ad varias urbis ecclesias translatorum; nullum apparere vestigium cultus cujuscumque decreti alicui Confessorum, ex tam multis qui ab initio ecclesiasticæ pacis, sub Constantino Magno, per proxima quinque secula, venerationem publicam fidelium meruerunt, tam Romæ quam alibi intra Ordinationis Pontificiæ limites, & reipsa etiam obtinuerunt ac poßident usque in hodiernum diem. Libera hic cuique manet conjectandi libertas: ego quod Clarißimus Marcus Velserus, in suis ad Monumenta Augustana observationibus, inculcat, [uti nec apud Anastasiū, quia id agi solebat in Synodis,] velim meo quoque Lectori occurrere, Nos hujus generis suspiciones, uti cogitantibus in mentem venere, verosimilitudinis causa, nequaquam ad necessitatem persuadendi afferre. Igitur Anastasiani de talibus silentii, donec alia verosimilior adducatur, ratio fuisse potuit; quia ejusmodi causarū definitio fiebat in Synodis, quas annue unam aut plures Romani Pontifices celebrari coram se faciebant (nam nec harum ulla etiam habita fuit ratio ab eodem Anastasio) & quia ejusmodi Synodorum Acta vix scribebantur; sed, ut in iis sola voce decernebantur multa, sic etiam approbabatur populorum religio erga eos, [nec erat ex quotidie accidentibus.] quorum annuntiata Synodo sanctitas & miracula fuerant. Cum autem vel supra eorumdem tumulos excitanda essent oratoria, vel ipsa corpora levanda de sepultura priori & sub altari collocanda, verosimile est id intra prædictos Pontificiæ Ordinationis limites factum non fuisse absque resciptis, qualia jam vidimus in usu fuisse circa Reliquias Sanctorum veterum; quod autem eorum formulæ nullæ modo inveniantur, ideo acciderit, quia res ista non fuerit ex ordinariis & quotidie occurrentibus certoque recurrentibus, quas Diurni ratio solas fere postulabat; unde factum sit, ut hæ, non illæ, fuerint per ejusmodi collectiones servatæ.

[5] Vt autem in Romana Provincia Suburbicarii quos dixi Episcopi a Romano Pontifice, [Alibi res antea fiebat in Synodis provincialibus:] sic alibi alii minores Antistites a suis Primatibus & Archiepiscopis censeri possunt in eodem negotio dependisse; & his vel visitantibus subordinatas sibi ecclesias, vel Synodos Provinciales celebrantibus, vel etiam Regium Comitatum pro illius ævi more sectantibus simul pluribus, decretas aut etiam peractas fuisse plures Sanctorum corporum elevationes depositionesque sub altari; quarum decreta nulla nunc inveniuntur, quia nulla forsitan scribi solita; memoria tamen ab Actorum auctoribus conservata fuit; sæpe etiam, in demoliendis restaurandisque altaribus istiusmodi actio, inventa est lapidi, plumbo vel pergameno insculpta inscriptare. Hoc autem tamdiu duraverit, donec magis magisque invaluit usus, etiam apud extraneas Italiæ nationes, recurrendi pro talibus ad Sedem Romanam: ad quam denique solam hujusmodi declarationes vel assensum pertinere jure optimo sancitum est: eo quod jubere ut quis a tota Ecclesia pro Sancto habeatur, ad eum tantummodo spectat, qui jus habet proponendi toti Ecclesiæ quid credendum agendumque sit in iis quæ sunt religionis, uti procul dubio est Sanctorum Canonizatio.

[6] Quandonam porro vel a quo sancitum id primo fuit? Laudatus alibi a nobis D. Phœbæus, [cujus potestas ad Sedē Apost. restricta videtur esse,] Alexandrum Papam III nominat, quia sub ejus nomine in 3 Decretalium per Bonifacium VIII collecto, tit. 45 de Reliquiis & Venerat. Sanct. cap. Audivimus, præcipitur, Ne liceat aliquem pro Sancto absque auctoritate Romanæ Ecclesiæ venerari. Sed revera id ibi non præcipit Alexander. [non aliquo Decreto Alexandri 3,] Quid ergo? Quibusdam diabolica fraude inductis, ad venerationem hominis, in potatione & ebrietate occisi, more infidelium frequentandam ut Sancti, præcipit, ut illum non præsumant de cetero colere: & rationem addit, Cum etiamsi per eum miracula fierent, non liceret ipsum pro Sancto absque auctoritate Romanæ Ecclesiæ venerari. Hæc vero loquendi forma decretum non facit, sed factum & vulgo notum supponit. Quid autem si pro decreto fuerit sola seculorum duorum triumve consuetudo, [sed antiquiori consuetudine vim legis habente;] ut maxime rationabilis, sic facillime recepta, vimque legis obtinens? Hujusmodi conjectura, si vera est, multas evaderat difficultates, alioqui subnascituras ab exemplis seculi X vel XI celebratarum a solis Episcopis prout antea Canonizationum: nec enim consuetudo aliqua, & quidem tam universaliter recepta, ut esse pro lege censeatur, paucis annis inducitur. Erat autem absolute inducta ante Alexandrum III, ut jam notavimus, seculo Christi XII; idque expreßius etiam agnoscunt Archiepiscopus Vienniensis in Gallia & suffraganei ejus anni MCCXXXI, postulantes a Gregorio IX Canonizationem Stephani Diensis Episcopi, anno MCCVIII defuncti; quia nemo, quantacumque meritorum prærogativa polleat, ab Ecclesia Dei pro Sancto, ut ajunt, habendus aut venerandus est, nisi prius per Sedem Apostolicam ejus sanctitas fuerit approbata.

[7] Quod ad Ceremonias in Canonizationibus observandas attinet, [qua antea etiam inductum erat rem tractari in Conciliis,] hæ quoque succeßive accesserunt actui judiciali, ab Ecclesia in talibus exercendo. Prima & antiquißima est, quam supra insinuavi & indicat Alexander Papa III, anno MCLXI, in decreto de Canonizatione S. Eduardi Regis Angliæ, excusans quod Anagniæ existens, ipsum solus per se expediat, quamvis negotium, tam arduum & sublime, non frequenter soleat nisi in Conciliis solennibus de more concedi. Pronuntiabatur autem sententia ab ipso Pontifice alta voce, hac vel simili formula. Ad laudem & gloriam omnipotentis Dei Patris & Filii & Spiritus sancti, & gloriosæ virginis Mariæ, & beatorum Apostolorum Petri & Pauli, & ad honorem Ecclesiæ Romanæ, Beatissimum N. quem Dominus glorificavit in cælis, venerantes in terris, de consilio Fratrum nostrorum & aliorum Prælatorum, in Catalogo decrevimus Sanctorum annotandum, & festum in die obitus sui celebrari. [coram magna multitudine,] Hac formula in Canonizatione S. Francisci Seraphici ordinis Patriarchæ anno MCCXXUIII usum Gregorium IX testatur Krantzius lib. 7 Metrop. cap. 45 & lib. 8 Saxoniæ cap. 4. Acta est autem res Aßisii, in conspectu maximæ multitudinis, quæ de diversis regionibus confluxerat; & statim Cardinales, inquit ille, Te Deum laudamus incipiunt, & populi in laudes voces depromunt. Papa de solio descendit, & cum Cardinalibus Sanctum corpus levavit de tumba, mira omnium alacritate. Quando vero hoc fieri non poterat, ut plerumque non poterat, scribebatur Prælato ejus loci ubi corpus erat: sicut Alexander III pro S. Thoma Cantuariensi, scrisit Priori & Monachis Cantuariensis Ecclesiæ, Discretioni vestræ Apostolica auctoritate mandamus, quatenus corpus ejus devote & reverenter, facta solenni processione, aliquo solenni die, congregato Clero & populo, in altari honorifice recondatis; aut ipsum in aliqua decenti capsa ponentes, prout convenit, elevetis in altum.

[8] Primum autem in aula Concilii, tali ex causa celebrati, solebat sententia pronuntiari; [ac tandem in ecclesia,] deinde ad majorem solennitatem inductum est, ut vel in area ante ecclesiam patenti id fieret, vel intra ipsam ecclesiam. Istud habemus ex Vita S. Petri Martyris, data XXIX Aprilis, ubi num. 42 legitur, quod eum Innocentius IV … anno Domini MCCLIII, IX Kalend. Aprilis … apud Perusium in platea ecclesiæ Fratrum Prædicatorum, adstante sibi Cleri Populique ac Religiosorum Nobiliumque ac Magnatum frequentia … cum solennitate non modica & mirabili cereorum ardentium multitudine, & eximio sacrarum vestium apparatu, Sanctorum Martyrum Catalogo statuit adscribendum. Alterum, videlicet ut in ecclesia ipsa pronuntiaretur sententia, ideo potuit placuisse, ut eodem statim loco inchoari posset Te Deum laudamus: unde de Canonizatione S. Stanislai Episcopi Martyris, ab eodem Pontifice eodemque anno UIII Septembris Aßisii celebrata, in Actis a Longino conscriptis lib. 3 num. 13 dicitur ea facta, omnibus lætantibus, ardentesque cereos, ut ecclesiam continenti incendio ardere putares, gestantibus; dum scilicet Missam celebrabat Pontifex, qua expleta ambonem ascendens pronuntiavit sententiam. Omnibus autem rite perfectis, Cantico Te Deum laudamus a summo Pontifice inchoato, & a Clero universo ad finem expleto, facta est generalis candelarum in homines utriusque sexus distributio.

[9] [Ad majorē solennitatē cœpit Honorius 3 Indulgentiam dierum aliquot dare.] Qui Epistolam de Canonizatione S. Suiberti composuit, finxit etiam quod Leo Papa III obtulit ecclesiæ Werdensi spirituales Indulgentias cunctis fidelibus, celebrantibus festum S. Swiberti Episcopi & ad divina confluentibus. Ita scilicet in usu erat cum istæc comminisceretur impostor audax: qui autem tali occasione vere largitus sit aliquas Indulgentias, hactenus nullus invenitur a D. Phœbæo ante Honorium III, qui in litteris Canonizationis S. Laurentii Archiepiscopi Dublinensis, datis Reate anno MCCXXU, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad ecclesiam S. Mariæ de Augo, ubi corpus ejus feliciter requiescit, in die solennitatis ejusdem gloriosissimi Confessoris vel infra Octavas, cum devotione accesserint, ejus orationum suffragia petituri, viginti dies de injunctis sibi pœnitentiis misericorditer relaxat. Gregorius IX, in Canonizationibus S. Antonii de Padua, Spoleti anno MCCXXXIII, & S. Dominici anno XXXIU, ecclesias ubi quiescunt similiter visitantibus annum unum indulsit: & mox anno MCCXXXU, S. Elisabeth adscribens Sanctorum Catalogo, annum unum & quadraginta dies. Deinde Innocentius IV, infra quindenam sequentem festum S. Petri Martyris, [Gregorius 9 indulsit annum unum,] visitantes ecclesiam ejus voluit quadraginta dies lucrari anno MCCLIII; sed Clemens IV, rursum tempus restrinxit ad dies infra Octavam, Indulgentiam vero ampliavit, & statuit dies centum, intuitu S. Hedwigis a se Canonizatæ. [plures alii,] Magis eamdem gratiam extendit Calixtus III, in litteris de S. Vincentii Ferrerii Canonizatione a Pio II expeditis anno MCCCCLUIII, quando in die festo conceßit septem annos & totidem Quadragenas: quibus Sixtus IV, in Canonizatione S. Bonaventuræ anno MCCCCLXXXII, [ac denique plenarium.] adjecit Dominicis singulis per annum dies centum. Cœpto sic semel angeri annorum numero, Leo X, ad corpus S. Francisci de Paula, anno MDXIX aßignavit quadraginta annos & totidem quadragenas; ac denique Hadrianus VI, in Canonizatione S Bennonis, anno MDXXIII, solennitati ejus præsentibus Indulgentiam plenariam dedit.

[10] Ceremoniæ sacræ, in ejusmodi actionibus observari solitæ, [Ritus sacri in Canonizatione SS. observandi] primum descriptæ reperiuntur, teste Phœbæo, in Ceremoniali antiquo, quod vetustißimo Ordini Romano succedens in usu fuit usque ad Leonem X; sub quo Marcellus, Electus Archiepiscopus Corcyrensis, modernum Ceremoniale edidit. In illo autem aßignatur Rubrica, De modo qui communiter servari consuevit in Canonizatione Sanctorum. Quærens autem, quo tempore ordinatum Ceremoniale istud fuerit, verius putat, quod sub Clemente VI, anno circiter MCCCXLUII; quia in Bibliotheca Vaticana reperitur Ms. Codex, sub eodem Pontifice exaratus, signatus num. 4757, unde putat cetera postmodum exemplaria accepta esse. [cur absint ab Ordine Rom. vetustissimo?] Si porro quæras, cur eæ antea non fuerint etiam Ordini Romano insertæ; dicam, existimare me, quia prius quam Sanctorum Canonizatio cœpisset inter sacrorum solennia fieri (quæ antea fiebat in aula Concilii ad ipsam collecti) nihil ea res spectabat ad Ordinem sacrorum. Postquam autem spectare eo cœpit, auctore forsitan Alexandro III (qui primum omnium dicitur inter Missarum solennia peregisse Canonizationem S. Thomæ Cantuariensis) scripto quidem earum ordo mandatus fuisse debuit, sed scripto particulari tamdiu servari potuit, quoadusque abolito Ordinario antiquiori, succederet Ceremoniale, quod dixi.

[11] Denique observat Phœbæus, Canonizationem S. Rochi, anno MCCCCXIIII factam a Patribus Constantiæ congregatis, [Vexillorum in Canonizationibus origo.] universalisque Concilii (quod tamen tunc nondum erant) nomen sibi auctoritatemque arrogantibus, dum adhuc in tres partes scissa Ecclesia erat; observat, inquam, ex Notis Baronii ad Martyrologium Romanum Phœbæus, prædictam Canonizationem hoc peculiare habuisse, quod Sancti noviter canonizati imaginem, solenni pompa, omni comitante populo, per urbem detulerunt Patres. Putat autem, quod inde vexillorum usus in Canonizationibus, eorumque solennis processio, initium sumpsit; quamvis tunc id factum fuisse constet ad arcendam pestiferam luem, quæ per totam urbem grassabatur, impetrata a Deo S. Rochi intercessione, non sine insigni miraculo, sanitate, votis omnium expetita.

CXLIII GREGORIUS V.

Ab an. 996 ad 999 an. 2, m. 9, d. 2.

Gregorius, antea Bruno, natione Saxo, ex patre Ottone Marchione Veronensi, ordinatus XUII Maji, in Dominica anno DCCCCXCUI, regnante ac mox coronato Imperatore Ottone III, Constantinopoli vero Basilio & Constantino fratribus; sedit annos II, menses UIIII, dies II; defunctus XUIII Februarii, anno DCCCCXCIX; sepultus in Vaticana S. Petri Basilica: & cessavit Episcopatus usque ad II Aprilis.

Baronius, cum eo quod refutavimus, argumento, mortuum Joannem hunc statuisset die UII Maji; [Ordinatus 17 Maji:] post mensem, inquit, unum dies sex, in locum ipsius, mense Junii, subrogatur Gregorius V, adeoque die XIIII Iunii. Sed nimis serum id esse cognovisset vir studiosißimus, si tunc extitisset, quod annis XXX post ejus mortem, primum in lucem prodit Tomo 3 Francicorum insertum Chronicon Hildensheimense, uno post hæc seculo scribi cœptum, nec perductum ultra annum MCXXXUII. Ibi namque legisset, Otthonem III corona Imperii a Gregorio, redimitum proximo solenni Pentecostes (quod eo anno, habente Pascha XII Aprilis, fuit XXXI Maji) adeoque Gregorium ipsum coronatum fuisse, Dominica aliqua præcedenti ejusdem mensis Maji. Idem certißime probaret, si in notis chronotacticis ad longum expreßis esset usquequaque sincerum Decretum Gregorii ejusdem ad Herluinum Cameracensem in favorem Arnulfi, contra Remensis Cathedræ invasorem Gerbertum, ab ipsomet Gregorio ordinati, quasi Scriptum per manus Petri, [eodem mense decretum signat,] V Regionis Notarii & scriptoris S. R. E. mense Majo & Indictione nona … anno I Pontificatus Domni Gregorii summi Pontificis & universalis Ecclesiæ Papæ, Imperii vero Domni Ottonis Tertii Imperatoris anno undecimo. Sed hoc decretum in ipsa numerorum extensione vitiatum fuisse a transcribentibus apparet ex anno Imperatoris undecimo, loco primi perperam scripto & Indictione IX loco X.

[2] Omissa itaque probatione non prorsus secura, prædicti Chronici verba audiamus. Anno DCCCCXCUI Indict. X Joannes Papa obiit. Unde Imperator in Italia positus, rumore incitatus, præmissis quibusdam Principibus, publico consensu & electione, [post coronatum in Pentecoste Otthonem 3,] fecit in Apostolicam Sedem ordinari suum nepotem, Dominum Brunonem Ottonis filium, qui Marchiam Veronensem servabat, imposito nomine Gregorii: a quo & ipse proximo solenni Pentecostes Imperator & Patricius consecratur. Habitoque cum Romanis placito, quemdam Crescentium, quia priorem Papam injuriis sæpe laceravit, exilio statuit deportari. Sed ad preces novi Apostolici Imperator omnia remisit. [deinde a Romanis pulsus, ad eum in Franconiam fugit.] Sed non multo post Imperatore Urbe excedente, idem Crescentius Dominum Apostolicum, nudum omnium, Romana Urbe expulit. Imperator in Francia hiemavit. Hodie Franconiam dicimus. & Pontificem eo acceßisse indicat Stella, cum ait, quod in Etruriam primum, deinde in Germaniam confugit ad Ottonem. Prius tamen (ut habet idem Chronicon) Anno DCCCCXCUII Papa Ticini, adunato complurium Episcoporum Concilio, præfatum Crescentium anathemate perculit. Contra quem sibi prospectum Crescentius volens, sicut Stella narrat, Urbis portas ac mœnia quam diligentissime obfirmare fecit, ac molem Adriani minivit, quod deinceps ea moles non Adriani, sed Crescentii arx, appellata est.

[3] Epitaphium, unde de die obitus nobis constat, tale recitat Romanus Canonicus, [Vita ejus Epitaphio explicata,] ipsumque ex Manlio suo etiam habet Baronius:

Hic quem tegit humus, oculis vultuque decorum,
      Papa fuit Quintus nomine Gregorius:
Ante tamen Bruno Francorum regia proles,
      Filius Ottonis de genitrice Judith.
Lingua Theutonicus, Wangia doctus in urbe:
      Sed juvenis cathedram sedit Apostolicam,
Ad binos annos & menses circiter octo,
      Ter senos Februo connumerante dies.
Pauperibus dives, per singula sabbata, vestes
      Distribuit, numero cautus Apostolico.
Usus Francisca, vulgari, & voce Latina,
      Instituit populos eloquio triplici.
Tertius Otto sibi Petri commisit ovile; [adnotato die mortis.]
      Cognatis manibus unctus in Imperium:
Exuit & postquam terrenæ vincula carnis,
      Æquivoci dextro constituit lateri.
            Decessit XII Kal. Martii.

Æquivocum ejus intellige S. Gregorium Magnum, qui fuit Sepultus ante Secretarium, inter columnas Porticalium, inquit Romanus Presbyter: [Locus sepulturæ.] alibi autem de hoc Gregorio V agens, Requiescit ante Secretarium, inquit, juxta Pelagium Papam, scilicet ejus nominis Primum, de quo similiter dixerat; sepultus est ante Secretarium B. Petri.

[4] Ceterum, quando ex dictis jam constat, totis novem mensibus supra annos duos sedisse Gregorium; [Tempus Sedis.] apparet quo sensu Poëta, versui suo serviens, scripserit menses circiter octo, quatenus scilicet octo est medium inter septem & novem: non autem sic ut solum intelligantur pauci dies octavo mensi vel defuisse vel superfuisse, qui tamen maxime obvius & familiaris talis locutionis sensus fuisset. Hinc igitur merito excusandi veniunt auctores fere omnes, qui simpliciter Gregorio adscripserunt menses octo; quemadmodum post illos etiam faciens Baronius, credidit se illius Ordinationem recte differre in mensem Iunium. Gravius errarunt Gotfridus Viterbiensis & Wernerus Rollewinck, qui solum menses UI; Stellaque & Platina, qui menses U scripserunt. Accuratißimus autem hoc loco Hermannus Contractus; Venerabilis, inquit, Papa Canonicam disciplinam separare satagens, sedit annis II, mensibus UIIII.

[5] [Electorum 7 institutio ab illo non est,] Huic Pontificatui adscribunt aliqui institutionem Collegii septemviralis Electorum Germanicorum, & quidem quasi ejus rei auctor fuisset Otto III, desperans prolem, in quam Germaniæ regnum, jusque obtinendæ a Romano Pontifice coronæ Imperialis, transferret. Sed erat hic (ut recte notat Alexander Natalis Disset. 17 ad hoc X seculum) annos dumtaxat sex supra viginti natus, uxoremque duxerat ex qua sperare liberos poterat. Electores autem post eumdem agnoscuntur paßim omnes Imperii Principes populique, uti in eadem Dissertatione per ordinem probatur in secutis postea electionibus usque ad seculum XIII; quando Septem Electorum notitia prima invenitur apud Albertum Stadensem ad annum MCCXL. Vnde rursus refelluntur, qui ad Lugdunense Concilium, anno MCCLXIU celebratum, referunt illam numeri restrictionem. Manet tamen quod Innocentius III & Clemens V docuerunt, [sed ad sec. 13 pertinet.] ipsique Electores Nicolao III scribentes anno MCCLXXIX agnoverunt, scilicet quod jus eligendi Imperatorem, a Sede Apostolica quodammodo emanarit, quatenus illa, usu potius quam constitutione aliqua, se obligavit ad eum coronandum Imperatorem, qui fuerit rite Electus Germaniæ Rex, per quam Coronationem primum inter Principes Christianos locum teneat, atque Ecclesiæ Defensor ex officio sit & agnoscatur.

IOANNES XVI ANTIPAPA.

Ab an 997 ad 998 men. 10.

Ioannes, antea Philagathus, natione Græcus ex Calabria, patria Rossanensis, ex Cassinensi Monacho, & forsan Abbate Nonantulano, sub annum DCCCCLXXXII factus Placentinus Episcopus, seu (ut ipse scribebat) Archiepiscopus; corrupto pecunia Crescentio Romano, qui anno DCCCCLXXXXUI Gregorium Papam, mox a recessu Imperatoris ab Italia, urbe expulerat, in ejus locum substitutus anno LXXXXUII mense Majo, sequenti autem mense Martio, occupatæ sedis decimo, tempore Quadragesimæ, oculis, lingua, naso truncatus, deprecante pro eo S. Nilo ægre vitam servavit, haud diu post mortuus, & in Laterano sepultus.

Constant hæc partim ex Chronico Hildenisheimensi, partim ex Vita S. Nili, [Post baptizatos anno 973 Ottonē 3 & Gregorium 5,] patria Rossanensis: qui inter causas deprecandi pro eo allegavit, quod iste Philagathus, tam Imperatorem Otthonem III, quam Gregorium Papam V ex fonte baptismatis suscepit. Quærendum est nobis, quomodo & quando. Lego igitur in dicto Chronoco, quod anno DCCCCLXXII, XUIII Kalendas Maji Octava Paschæ, Ottoni Imperatori Juniori venit Imperatrix Romam de Constantinopoli… & eodem anno Otto Junior cum Seniore venit de Italia, ac sequenti anno DCCCCLXXIII Quidelingaburg, ibique celebraverunt Pascha X Kalendas Aprilis: & illuc venerunt ad eos Legati Græcorum, Beneventanorum, Ungariorum, Bulgariorum, Slavorum, Danorum cum Regiis muneribus; gratulaturi credo de nato illis nepote ac filio, Ottone III, quem etiam in eo tot Legatorum conventu baptizatum verosimile est.

[2] Illorum Legatorum unum fuisse Philagathum non crediderim; sed ab Imperatrice, Græca, [cum illius matre venerat in Germaniam, Abbatia Nonantulana, donatus:] & Monachis pro Græcorum Principum more plurimum uti solita, Caßino transeunte cognitum, adamatumque propter linguæ Græcæ peritiam, patris spiritualis loco esse eidem cœpisse, atque deductum in Germaniam, cum titulo Abbatis Nonantulani. Nec enim apparet quo alio jure potuerit sibi jam Episcopus Placentinus Abbatiam istam, in alia diœcesi id est Mutinensi sitam, Romanæque Sedi immediate subjectam, vindicare, uti Vghellus asserit eum fecisse, ex instrumento (ut videtur) anni DCCCCLXXXUIIII. Sic ergo Imperatorum Compater, & Imperatricis ac Principis filii Pater Spiritualis promotus fuit ad Ecclesiæ Placentinæ Cathedram; sed non ideo minus frequens in Aula aulicisque negotiis, in quibus missum Constantinopolim suspicor, quando prædicto anno LXXXIII Theophanu Imperatrix, mater Regis, Romam perrexit, ibique Natalem Domini celebravit, uti dicitur in Chronico præcitato. Porro Roma Constantinopolim ab eadem missus, cum titulo Legati Regii, ibidem adhuc videtur fuisse cum Pontifex crearetur alter ejus filius spiritualis Bruno, [tum Episcopus Placentinus & CP. Legatus Regius,] Otthonis Veronensis filius & Imperatoris cognatus, dictus Gregorius. Hujus autem juventutem (annum enim XXIIII forte necdum compleverat) despiciens Crescentius, & contra Canones intrusum prætexens, facile eum nudum omnium urbe Romana expulit. Expulsus autem Gregorius, sequenti anno, Ticini, adunato complurium Episcoporum consilio, præfatum Crescentium anathemate perculit. Interea Joannes Placentinus Episcopus, Constantinopoli remeans, & Romam intromissus, Apostolicam Sedem factione Crescentii invaserat (Stella ait, quod grandi pecunia Constantinopoli allata corruperat illum) unde ab universis Episcopis Italiæ, [unde Romā regressus, fit Antipapa,] Germaniæ, Franciæ & Galliæ excommunicatur. Imperator quoque ut Romanorum sentinam purgaret, Italiam perrexit. Anno vero DCCCCLXXXXUIII prædictus invasor Joannes, ab Imperatore cæcatus & truncatus deponitur, & Crescentius decollatus cum duodecim suis ante urbem suspenditur. Hactenus Chronicon istud, quæ in sua ad Cadalaum similiter Antipapam epistola 2, sequenti seculo confirmans S. Petrus Damiani, & ad illum terrendum exaggerans; postquam Joannem etiam ex eo gravasset, quod cum imperatrice, quæ tunc erat, obscœni negotii dicebatur habere mysterium; addit quod vulgus Romanum, jam pœnitens defectionis suæ, [meritoque supplicio plectitur,] & zelo ultionis actum, oculis, auribus, naribusque præciderunt eum (licet alii id ipsi Imperatori tribuant) mox autem ante & retro conversum in asello gloriosum equitem posuerunt, tenentemque sui vectoris caudam in manibus, per publicam urbis viam, hæc ut caneret impulerunt: Tale supplicium patitur, qui Romanum Papam de sua Sede pellere nititur.

[4] Auctor Vitæ S. Nili, ex parte Imperatorem excusans, magis gravat Gregorium, [(quod tamē non impune auctoribus cessit)] tamquam traductionis illius auctorem, postquam adducto ante se Sacerdotales vestes lacerasset suis manibus: deinde subjungit pœnam, a Sancto sene illis prædictam, quod quem Deus ipsorum tradiderat manibus, adeo inclementer habuissent; & pœnituisse quidem Imperatorem facti, ejusque expiandi causa in montem Garganum peregrinatum; de Pontifice vero audivisse se ait Auctor, quod etiam ipse non multos post dies e numero vivorum exturbatus sit quasi tyrannus, & effossis sibi oculis, quos pendentes ad genas ferebat, ea pompa sepulturæ mandatus. Falsum hunc de Gregorio V rumorem fuisse, merito per marginalem notam indicavit, qui Græcolatine Vitam istam edidit, interpres Io. Matthæus Caryophilus Archiepiscopus Iconiensis; putatque ex eo natum, quod Pseudopapæ ipsi accidit: Revera tamen cito ille vita atque Papatu excidit; & Imperatori, intra triennium quo supervixit, multa evenerunt adversa, ac mors denique sine liberis obtigit; ut in iis impletum fuerit istud Psalmi LIU, Viri sanguinum non dimidiabunt dies suos: quod eis, alioqui bonis, speramus ad purgationem profuisse. Interim licet Joannem in Germania mortuum Vghellus dicat, magis opinor intra dies paucos Romæ ex vulnerum dolore extinctum, ibique tumulatum.

[5] [& sepelitur in Laterano] Vbi autem? Existimo quod in Laterano, & quidem hoc addito Epitaphio:

Hic tumulus, [falso] qui Præsulis dicitur esse
      Summi: Joannes hic quoque dictus erat.

Refert illud, pede uno mutilum (quem per conjecturam supplevi) Cæsar Rasponus, tamquam ex schedis archivi Lateranensis acceptum; aitque multos putare quod sit Joannis XIV, sed hunc in Vaticano sepultum fuisse vidimus: idemque verosimilius æstimamus de Joanne XV. Quis autem credat laudatißimum istum, & ab iniquo Crescentio tantopere vexatum Papam, post decennem Pontificatum adeo simplex duorum versuum Epitaphium habuisse, quodcumque demum verbum adjicias ad integrandum metrum? Econtra, addita voce falso, convenientißimum illud est Pseudopapæ, neglectim humato nec majori honore digno. Tempus autem quo Sedem occupavit definimus fuisse mensium X, sequendo Gotfridum Viterbiensem, Martinum Polonum, Wernerum Rollewinck, Stellam & Platinam.

[6] Martinus Polonus, Rollewinck, & Stella, propter Joannem filium Roberti quem numeraverant nominis sui Decimum quintum, [numeratus in ordine Ioannes 16.] eum qui revera talis fuit & dicitur, appellantes Decimum sextum, hunc nominarunt Decimum septimum. Platina vero, qui Joannem XII, post Leonis VIII Antipapæ bimestrem Sedem, gradui pristino restitutum, tamquam a seipso diversum, nominaverat Decimum tertium, reliquos numerans consequenter, Antipapam Joannem censuit Decimum octavum, itaque progressus est. Sed quam certo constat decessorem immediatum Gregorii Decimum quintum in suis Bullis subscribi; tam certo scimus, quod qui Gregorio post Silvestrum succeßit (uti infra videbimus) Decimus septimus numeretur in Bulla Vaticanæ ecclesiæ data, & sic deinceps; idque optima ratione. Licet enim non fuerit umquam verus Pontifex hic Joannes XVI, tamen extabant sub eo nominis numero sparsæ toto orbe, pro occasionum diversitate, epistolæ ac bullæ: quæ ne cum veri deinde Pontificis Actis confunderentur, si hic quoque diceretur XVI, necesse habuit Silvestri successor permittere, ut vocaretur Joannes XVII. Hoc vero etiam nos sequemur, ne si cum Baronio & recentioribus paßim velimus, expuncto Pseudopapa, imminuere numerum, perpetuo nos contingat adversari publicis ac privatis eorumdem ac sequentium temporum Actis Romanæque Curiæ Stylo, propter prædictam causam non excludentis a numero eos qui falso nomen Papæ gesserunt.

CXLIV SILVESTER II.

Ab an. 999 ad 1003 an. 4, m. 1, dies 11.

Silvester, natione Aquitanus, antea Gerbertus, a Remensi Archiepiscopatu, ut male occupato, auctoritate Joannis XV depositus, & anno DCCCCXCUIII mense Aprili, ad Archiepiscopatum Ravennensem per Gregorium V receptus; denique Romanus Pontifex coronatur, Imperantibus Otthone III & Basilio ac Constantino fratribus, uno post anno, qui fuit Christi DCCCCXCIX, II Aprilis in Dominica Palmarum; sedit annos IIII, mensem I, dies XI; defunctus anno MIII, XII Maji: sepultus in Basilica Lateranensi: & cessavit Episcopatus dies XXIU.

Aquitanum dixit Ms. nostrum, Gallicum Stella & Platina, Francigenam Epitaphium. Est autem notabilis imprimis locus Chronici Auriliacensis ad annum MCXXUIIII finiti, [Genus ejus:] ubi de Raimundo, ejus loci Abbate quarto hæc leguntur Tom. 2 Analectorum Mabillonii pag. 241 Curat erudiendum Gerlentium, adolescentem obscuro loco natum: & quia ingenio erat vafer, præclarus in litteris evasit. Hic impetrata licentia, propter aviditatem scientiæ, multa circumibat regna, & ad notitiam Imperatoris pervenit: qui eum Remis statuit Episcopum, deinde Ravennæ, postea in summum Pontificē evexit: ubi nomen Gerlentii pro Gerberto positum variis conjecturis campum aperit, quibus non lubet immorari. Majoris ad rem nostram momenti est Epitaphium præcitatum, ipsi a Sergio IV successore positum; quod licet jam relatum a Baronio, lubet tamen hic integrum transcribere.

Iste locus mundi Silvestri membra sepulti
      Venturo Domino conferet ad sonitum. [Epitaphiū:]
Quem dederat mundo celebrē doctissima virgo *
      Atque caput mundi, culmina Romulea.
Primum Gerbertus meruit Francigena Sedem
      Remensis populi, metropolim patriæ:
Inde Ravennatis meruit conscendere summum
      Ecclesiæ regimen nobile, fitque potens:
Post annum Romam mutato nomine sumpsit,
      Ut toto Pastor fieret orbe novus.
Cui nimium placuit, sociali mente fidelis,
      Obtulit hoc Cæsar Tertius Ottho sibi.
Tempus uterque comit clara virtute Sophiæ, [triplex promotio;]
      Gaudet & omne seclum, frangitur omne reum.
Clavigeri instar erat cælorum, Sede potitus
      Terna, suffectus cui vice Pastor erat,
Iste vicem Petri postquam suscepit, abegit
      Lustrali spatio spicula. Morte sui
Obriguit mundus; discussa pace, triumphus
      Ecclesiæ nutans dedidicit requiem.
Sergius hunc loculum miti pietate Sacerdos,
      Successorque suus compsit amore sui.
Quisquis ad hunc tumulum devexa lumina vertis,
      Omnipotens Domine, dic, Miserere sui.
      Obiit anno Dominicæ Incarnationis MIII, Indict. I, M. Maji. D. XII.

Ipse, Helgaldo Floriacensi coævo teste in vita Roberti Francorum Regis, in triplicem suam promotionē hoc versu luserat:

Scandit ab eR Gerbertus ad eR, post Papa viget eR.

[2] De Sepultura illius apud Cæsarem Rasponum hæc leguntur pag. 75. In porticu ante fores Basilicæ conditus fuit Silvester secundus, ex cujus marmoreo sepulcro, cum non esset humido loco situm, [sepultura aquam stillans;] nihilominus sereno etiam cælo aquæ guttatim manabant, non sine plurium admiratione. Hujus postea sepulcri tabula marmorea, tumulo effosso, intra Basilicam, citra minorem ejus portam, ubi nuper erat effigies sanctissimi Crucifixi, collocata fuerat Recitat deinde Rasponus jam expositum Epitaphium, eidem tabulæ inscriptum, excepta linea ultima chronographica, inter illam loco aptandā forsitan sublata: ac denique addit, quod anno MDCXLUIII, dū pro ecclesiæ reparatione nova jacerentur fundamēta, [corpus anno 1648 repertum:] repertum fuit Silvestri ejusdem cadaver in marmorea capsa, palmis duodecim sub terram defossum, integrum, Pontificiis vestibus amictum, brachiis in crucis modum conformatis, capite sacro tiara obtecto: sed confestim loco motum, aëre permeante, in cineres resolutum fuit: e quibus tamen, fortassis ob aromata quibus corpus conditum fuerat, suavis odor fragravit: neque præter argenteam crucem & Pontificalem annulum, aliud incorruptum remansit.

[3] [tempus Sedis,] Tempus Sedis fuisse lustrale spatium, id est quinquennium, dicit Epitaphium: & sic etiam Hermannus Contractus rotundo numero annos quinq; scripsit: alii annos IIII solum scribunt, quibus addit Ms. nostrum menses UI, U Gotfridus Viterbiensis. Sed XUIII Februarii, quo Decessor; & XII Maji, quo ipse Silvester noscuntur obiisse ex Epitaphiis ejusmodi numerum omnino respuunt, & ultra quadriennium non nisi unum mensem relinquunt. Necesse est igitur, ut ex Epitaphii sensu dicamus, IX menses anni DCCCCXCIX pro anno numerati, & U menses anni MIII similiter pro anno Accuratius autem notatum tempus invenerint Marianus, Rollewinck, Stella & Platina, unum solum mensem addentes quadriennio pleno, cum diebus aliquot. Dies Ms. nostri auctor XII, Platina X scripsere, alii solum UIII; nos autem maluimus dies XI notare, quia licet pridem ante ordinatum Episcopum non oportuerit denuo ordinari, non tamen ad Coronationis in Vaticana Basilica faciendæ solennitatem crediderim præteritam fuisse Dominicam, ex antiquo circa talia usu. Sedis post ejus mortē vacantis tempus accipimus ex Ciacconio: Baronius supponit Gregorio absque mora substitutum Silvestium, & in obitu solum generice notat Pontificatus annum quintum inchoatum ei fuisse.

[4] Calumniam Silvestro II impactam ab hominum mendacißimo Bennone, centum annis ab obitu. & a Martino Polono improvide renovatam, atque ab hodiernis hereticis Pontificii nominis hostibus sæpe decantatam Gretzerus noster argumento negativo, sed efficaci, sic refutat in Examine Mysterii Plessæani cap. 43. Silvester II, [Calumnia Bennionis contra Silvestrum, argumento negativo refutata.] ante Pontificatum Gerbertus, erat ille nimirum qui ejecto Arnulfo Remensem Archiepisco patum occupaverat, vit Plessæo valde bonus & pietate conspicuus, quamdiu renitente Apostolica Sede alienam Sedem occupavit. At ubi tandem mortuo Gregorio V, Gerbertus ad Cathedram Petri evectus est, jam magus & necromanticus esse cogitur, velit nolit, eamque in rem citantur scriptores, Silvestro omnes posteriores: quorum (ut in fabula de Joanne Papa) ita & in commento de magia Silvestri, dux & antesignanus est Martinus Polonus in Chronico. Bennonem enim, qui figmēti hujus primus auctor est nec S. Antoninus, nec Vincentius, nec Platina, nec Erfordienses viderunt (ut equidem mihi persuadeo) ex Bennone autem forsitan & Malmesburiensis illud hausit, de quo nihil prorsus vetustiores annalium Scriptores, Dithmarus, Rodulsus Glaber, Helgaldus, Lambertus, Marianus Scotus, & alii. Hæc Gretzerus: cui quis credat negativum omne argumentum stramineum videri? unus hic pro multis sit, qui pari fide allegantur contra argumenti negativi efficaciam: expendantur loca singula & invenientur alio prorsus in casu illud rejicere.

[5] Mabillonus præcitato Tom. 2 Analect. pag. 215 agit de variis illius scriptis, [Sermo ejus ad Episcopos.] post ejusdem Epistolam de sphæræ constructione ad Constantinum Monachum Floriacensem, sub titulo Gerberti Scholastici: Deinde ex Ms. Thuanæo producit Sermonem Girberti Philosophi, Papæ urbis Romæ, qui cognominatus est Silvester, de informatione Episcoporum; ubi qualitates, ab Apostolo requisitæ in Episcopis, pulcherrime exponuntur; majorique cum energia, quam idem fecerit Auctor prolixioris Vitæ S. Richardi Episcopi Cicestrensis, editæ a nobis ad diem III Aprilis; quod pro isto mense juverit notasse. Hic vero satis sit indicasse, statim in principio apparere, quod Sermo iste sit alicujus, saltem ad Archiepiscopalem gradum evecti: nam profitetur, prædicandi necißtatem sibi impositam, qui Gregem Christi alendum nutriendumque suscepit; metuendumque sibi væ, si claustra humanæ imperitiæ per claves illas regni cælorum, quas, inquit, in beato Petro Apostolo cuncti suscepimus Sacerdotes, minime reseraverit: unde…(pergit) non jam ad subditum loquar vulgum, quos jugiter monere soleo, sed ad ipsos jam prædicatores vulgi mea convertam verba; & meis conservis, velut obediens servus, id est Episcopus Sacerdotibus, audaciter prædicare salutis munia non retardabo… Audite me beatissimi Patres, &, si dignum ducitis, sanctissimi Fratres. Hæc tamen omnia non voce, sed scripto tradita fuisse, liquet ex co, quod libelli prolixitate coarctari se dicat, alloquens Episcopos a suo Archiepiscopo simoniace ordinatos: nihil tamen addit, quo eum cum scriberet plus quam Archiepiscopum extitisse certum fiat, etsi verosimile videri id aliquatenus posset, pro assumpta omnes Episcopos alloquendi auctoritate. Ceterum oportet eum, qui hæc scribere ausus est, ipsummet a Simoniæ labe mundißimum se credidisse.

[Annotatum]

* Distichon hoc explicet qui potest.

CXLV IOANNES XVII.

An. 1003 m. 4, d. 26.

Ioannes, qui dicebatur Sicco, natione Romanus, de Regione Viveretica seu Biberatica, anno MIII, regnante S. Henrico & Imperantibus Basilio ac Constantino, ordinatus UI Junii in Dominica, sedit menses IU, dies XXUI, defunctus MIII, XXXI Octobris: sepultus in monasterio S. Sabæ: & cessavit Episcopatus usque XIX Martii, anni MIU.

Anno MIII Pridie Kalend. Novembris, obiisse hunc Pontificem scribit Ciacconius, [Ratio temporis.] quod credimus in ipsa S. Sabæ ecclesia aut monasterii monumento quopiam sic scriptum reperisse; indeque melius definitum tempus Sedis, quamvis Stella & Gotsridus Viterbiensis rotundo numero menses U numerarint, Hermannus vero Contractus annum unum: eo scilicet modo, quo successori (quem nemo ultra quinque annos & semis sedisse ait) annos sex tribuit Baronius; huic Joanni concedens, menses U & dies aliquot, eidem XII Kal. Decembris eodem anno creatum successorem ait: cujus chronologiæ nullam hactenus invenire potuimus rationem.

[2] Vghellus Tomo 1 Italiæ sacræ col. 72 allegat Bullā, quā Joannes XVII ecclesiȩ Vaticanȩ indulsit an. MIII ubi Joannem dici XVII, [Quæ turbæ ejus mortē secutæ.] non ex arbitrio Vghelli, sed ex stylo Curiæ, probat mox integre ab eo prolata subscriptio sequentis Joannis, cū expresse addito numero Decimi octavi, uti tunc moris erat ad longum istum numerū scribi. Vtinam tamen eamdē Bullam aut ejus saltē subsignationē integre protulisset. Vtinam & plura extarent alia quibus hujus temporis caligo discuteretur, & intelligeretur, quæ & quantæ turbæ, Silvestri Papȩ obitum secutæ fecerint, ut Ecclesia, eatenus in pace triumphans, requiē dedisceret, uti in ejus Epitaphio indicat Successor Sergius. Existimandum est, Ottone III mortuo initio anni MII, cum ejus successori S. Henrico Bavariæ Duci, per integros XII annos, non vacaret Romam venire, ad suscipiendam Imperii coronam; difficillimas extitisse factiones in electione Pontificum, maxime post mortem Joannes XVII, Godefrido Hugonis Tusciæ Marchionis filio ex una, Comitibus Tusculanis ex alia parte sese immiscentibus Electioni faciendæ; ita ut hac ratione facile dilata esse potuerit Ordinatio ultra IIII menses.

CXLVI IOANNES XVIII.

Ab anno 1004 ad 1009 an. 5 men. 4.

Ioannes, qui dicebatur Fasanus, natione Romanus, de regione secus Portam Metroni, Regnante S. Henrico & Imperantibus Basilio ac Constantino, ordinatus Dominica III Quadragesimæ XUIIII Martii, anno MIIII, sedit annos U, menses IU; defunctus XUIII Julii, anno MUIIII: sepultus in Vaticano: & vacavit Episcopatus usque ad 11 Octobris.

[Initium,] Qvod non multo serius, quā jam diximus, potuerit fuisse ordinatus hic Joannes, liquet ex Privilegio ejus, concesso ecclesiæ SS. Cosmæ & Damiani ad Micam-auream, quod allegat Vghellus Tom. 1 col. 72 Datum IU Kal. Aprilis, per manus Gregorii Bibliothecarii S. R. E. atque Episcopi sanctæ Ostiensis Ecclesiæ, anno Deo propitio Pontificatus Domni Joannis summi Pontificis & universalis octavi decimi Papæ in sacratissima Sede B. Petri Apostoli II, in mense & Indictione supradicta III, id est anno Christi MU.

[2] [& tempus Sedis,] Hermannus Contractus, uti jam dixi, inchoatos annos pro integris sumens, UI annos ei adscribit: & sola litteræ numeralis obscuritate factū videtur, ut Gotfridus Viterbiensis, aut ejus librarius, III pro UI videre se putarit. Marianus Scotus & Wernerus Rollewinck, rotundo similiter numero annos U scripserunt: inter quos mediam viam viderentur ostendisse Stella & Platina; menses IU exprimendo, nisi solū annos IU scripsissent. Dum aliud tamen nihil certius occurrit quod sequamur, admittimus illos menses IU, eosque componentes cum annis U, Pontificatum hunc extendimus cum Baronio & Ciacconio usque ad XU Kalendas Augusti anni MIX, quo obiisse scribunt Joannem, utinam & ex antiquiori auctore probarent.

[3] [ac dies obitus,] Potuit tamē ea notitia jam olim hausta fuisse ex Epitaphio, cum illud adhuc integrum esset ante tempora Eugenii III: nam sub hoc Papa inventum est primis duobus versibus mutilum, ac verosimiliter etiam linea ultima, tempus Sedis mortisque notante. Sic autem a Romano Presbytero describitur, ut cum ipse cujusdam Joannis Papæ esse dicat, verosimiliter ex indiciis nominis, in primo versu necdum integre extriti, & ex unione Græcæ Latinæque ecclesiæ per ipsum curata, intelligatur esse hic XVIII.

[4] Versus, qui legi tunc integre atque describi potuerunt, inter Portam argenteam & Portam Romanam, [fortassis ex Epitaphio.] videlicet in Porticali, sunt hujusmodi.

…
      …
Quam solers Domino placuit, quam mente fideli,
      Præsul Apostolicus, orbis & omne decus:
Hic statuit tumulo claudi sua membra sub isto,
      Hæc eadem sperans ut sibi reddat humus.
Ardua qui fulsit cunctis per sidera cæli,
      Augustis carus, gentibus, & tribubus:
Doctrinis comptus sacris & dogmate claro,
      Per patrias sancta semina fudit ovans.
Nam Graios superans Eois partibus, unam,
      Schismata pellendo, reddidit Ecclesiam.
Principis hinc Petri sed quisquis tendis ad aulam,
      Dic supplex, idem regnet ut arce poli.

Augusti hic indicati erant Constantinopolitani Imperatores, Basilius & Constantinus fratres: [Græcum schisma sublatum.] sub quibus unitam se invenisse cum Romanis Constantinopolitanam Ecclesiam anno MIX, testatur apud Baronium Petrus Episcopus Antiochenus, in epistola quam anno MLIU scripsit ad Michaelem Cærularium, sic loquens: Cum Constantinopolim quadraginta quinque ab hinc annis venissem, inveni tempore beatæ memoriæ Patriarchæ Domini Sergii, prædictum Papam Joannem in sacra Missa, una cum aliis Patriarchis sanctissimis, relatum.

[5] Annos istos XLU si præcise sumas, oportet ut anno MIX, quemadmodum statuimus, adhuc in vivis fuerit Joannes: post cujus mortem mensibus ferme tribus vacasse Episcopatum fateri cogit initium sequentis Pontificis, [Interpontificium fere trimestre.] citius vix invenibile. Dilationis autem causa videtur fuisse penes Romanos, Tusculanorum Comitum jugum pertæsos, atque ad libertatem recuperandam adspirantes; quod videnbatur fieri non posse, quamdiu haberetur Pontifex, ex eorum vel familia vel nutu electus. Illis vero sic contendentibus, tertia factio Regiorum (in Italia potentißimorum, ex quo Longobardici Regni Coronam anno MUI Papiæ susceperat S. Henricus Germaniæ Rex) obtinuisse videtur, ut non invitis Tusculanis Romanus civis eligeretur, qui esset factionis nullius, sed solius boni publici studiosus.

[6] Baronius vacationem non agnoscit longiorem quam unius mensis & XIII dierum, post quos pridie Kal. Septembris fuerit creatus successor: licet ultima dies Augusti, non Dominica, sed feria IIII eo anno fuerit.

CXLVII SERGIUS IV.

Ab an. 1009 ad 1012 an. 2, m.9, dies 12.

Sergius, natione Romanus, ex patre Martino, antea Petrus Episcopus Albanensis, coronatus II Octobris in Dominica, anno MUIIII, regnante S. Henrico, imperantibus Basilio & Constantino, sedit annos II, menses IX, dies XII; defunctus XIII Julii anni MXII, sepultus in ecclesia Lateranensi: & cessavit Episcopatus dies UI.

[Varii variorum calculi:] Præsignatum tempus Pontificatus suggerunt Ms. nostram & Ciacconius, quod rotundo numero annorum III fuisse dicit Gotfridus Viterbiensis, Hermannus vero Contractus (per enormem excessum, librariorum errori imputandum) annorum ferme XII aut annorum XI, dierum XII. Placet prior sententia, potius quam Ioannis Columnæ apud S. Antoninum, menses UII dumtaxat numerantis, cum Martino Polono; aut Stellæ, ponentis menses UI; aut Platinæ, omißis mensibus, solum numerantis dies XU supra annos II. Placet autem ea sententia, ne cogamur longum Interpontificium hoc loco ponere, nulla id suadente neceßitate, & propter rationes mox deducendas.

[2] Cæsar Rasponus, de Basilica Lateranensi lib. 1 cap., 18, Non longe ab introitu, inquit, & ab oratorio S. Thomæ, quiescebat Sergius Papa quartus, cum hoc elogio

Quisquis ad hæc tendis sublimia limina, lector,
      Et caperis tantæ nobilitate domus;
Intentis oculis aulæ percurrere raras
      Desine materias, arte juvante manus. [Epitaphiū]
Lumina cum gressu pendente arguta coërcens;
      Respice solicitus, quid velit hic titulus.
Hic tumulata jacent Pastoris membra sereni,
      Quem decus Ecclesiæ contulit Omnipotens:
Pauperibus panis, nudorum vestis opima,
      Doctor & egregius qui fuit in populo.
Jura Sacerdoti, lætas dum videt aristas,
      Cœtibus æquavit naviger Angelicis.
Albanum regimen lustro venerabilis uno
      Rexit: post summum ducitur ad Solium:
In quo mutato permansit nomine, Præsul
      Sergius, ex Petro: sic vocitatus erat.
Ductus mente pia, Jesu, dic, parce Redemptor:
      Utque vicem capiat, dic, Deus, hunc habeas.

[3] Sequebatur deinde notula chronica; quæ si legentium oculis satis clare patuisset, [Tempus Sedis verosimilius definitur.] non fuisset apud Baronium, Ciacconium, Rasponum descripta tam diversimode: nunc omnes in plerisque numeris variant, quare non possumus ex ipsa formare chronologiam: sed ex chronologia aliunde stabilienda, putamus eam sic legi debuisse.

Qui sedit annos II, & menses UIIII, & dies XII; obiit mensis Julii die XIII, Indictione X, anno Dominicæ Incarnationis MXII.

[4] Vbi corrigitur primo Rasponus, legens annos XI, qui manifestißimus error est. [Obitus mense Iulio, non Majo, anno 1012,] Deinde ex Ms. nostri & Ciacconii & Rasponi consensu corrigitur Baronii lectio, quæ solum habet menses VIII. Tertio corriguntur dies XIII, quos solus habet Baronius. Quarto pro mense Majo (quem Baronius omisit, quia suo tempore ex residuis litterarum vestigiis nemo potuit eruere, quemque proinde fateri oportet per meram conjecturam postea descriptum ab aliis fuisse) pono mensem Julii, quia video facillime fieri potuisse, ut tres primæ hujus nominis litteræ, quadantenus apparentes, scilicet IV, speciem aliquam facerent litteræ M, indeque factum sit Maii pro Julii. Pro numero diei XII, qui ponitur a Raspono, sed similiter Baronii tempore non legebatur clare, ideoque omissus fuit, lego diem XIII, ut Coronatio Sergii cadere potuerit in Dominicam. Quinto retineo Indictionem X cum Baronio, qua autem ratione alius postea putaverit se videre XII, non intelligo; nam tunc certo Pontifex erat Benedictus, imo & per totam Indictionem XI. Denique pro anno MXIII, licet apud Baronium, Rasponum, Ciacconium descripto, pono MXII, Indictioni X convenientem, tam enim facile potuerunt illi omnes accipere finale punctum, pro nota unitatis, non integre comparentis; quam id in numero dierum XIII, loco XII, fecit Baronius supra.

[5] Non placet autem quod hic ad componendam Indictionem X cum anno MXIII suggerit, fuisse eo tempore, [probatur ex Indict. 10,] qui annos a festo Incarnationis inchoarent, novem scilicet mensibus citius quam nos soleamus, ut scriptus in Majo annus MXIII nobis tantum sit MXII. Valere hoc posset si in Etruria juxta Stylum Pisanum positum fuisset hoc Epitaphium: nunc eum morem valuisse Romæ non modo non probat Baronius: sed ipsemet suggerit contrarii moris exempla, cum describit Epitaphium Silverstri II ab hoc Sergio positum: & Ioannis Canaparii, ex viro nobilißimo & opulentissimo ad SS. Alexium & Bonifacium monachi facti, titulum sepulchralem cum hac clausula. Ab Incarnatione D. N. Jesu Christi anni sunt mille IIII, obiit mense Octobri, die XII, Indictione III: ex quibus patet annos sic Romæ solitos numerari, ut cum Majo vel Martio anni MXIII non poßit alia Indictio quam XI componi. Quid quod ipsomet anno MXII, cujus mense Majo mortuum Sergium Baronius statuit, [ejusque & successoris Bullis.] invenerit ipse inter Bibliothecæ Vaticanæ monumenta, & integre extat apud Vghellam Tom. 7 col. 528 ejusdem Sergii diploma de Pallio, concesso Michaeli Archiepiscopo Salernitano sub hac clausa, Scriptum per manus Joannis Scriniarii S. R. E. in mense Junio Indictione X — Datum XU Kalendas Julii per manum Gregorii, Episcopi & Bibliothecarii Sanctæ Sedis Apostoliæ, anno Domino propitio, Pontificatus Domini Sergii quarti Papæ in sacratissima Sede B. Petri Apostoli tertio, Indictione decima. Ob hanc ergo auctoritatem censuit Baronius certum esse, quod anno MXII non vero XIII (uti habent Marianus Scotus, Hermannus, & Sigebertus) mortuus sit Sergius; idemque potest confirmari ex successoris Bulla, ab eodem allegata, qua Octavus annus Pontificatus mense Decembri componitur cum Indictione III, adeoque cum fine anni MXIX, ut oporteat, Benedictum sedere cœpisse ante Decembrem anni XII.

CXLVIII BENEDICTUS VIII.

Ab an. 1012 ad 1024 an. 11, men. 11, dies 21.

Benedictus, natione Tusculanus, ex patre Gregorio Comite Tusculano, antea dictus Joannes Episcopus Portuensis, coronatus anno MXII, XX Julii in Dominica, Imperantibus Basilio & Constantino, & mox etiam S. Henrico coronato, sedit annos XI, menses XI, dies XXI: obiit X Julii, anno MXXIU, sepultus in Basilica B. Petri: & cessavit Episcopatus dies UIII.

Qvod ad parentem Benedicti Gregorium attinet, eum fuisse Comitem Tusculanum satis convenit inter auctores; [Ejus pater Comes Tusculanus.] quando Albericum hujus nostri Benedicti & successoris Joannis XIX fratrem, Romanum Consulem, appellant etiam Comitem Tusculanum: proinde frater fuit Alberici, eumdem Comitatum mortuo patre tenentis. Ipsemet Episcopus Portuensis fuit, ut scribit Platina; priori vero nomine Joannes, uti docet Vghellus Tom. 1 col. 135; adeoque primas tenebat inter Episcopos Pontificali electioni præsidentes Nihil igitur mirum, si tanta auctoritate pollens, & tam potenti fultus auxilio, nec non favore factionis Regiæ Tusculanis a Sergio conciliatæ subnixus, prævaluit alteri, quem Romani Electum maluissent: quod tamen prodesse ei non potuit, quo minus eodem quo ordinatus fuit anno coactus sit cedere factioni populari, seque recipere in Germaniam.

[2] Ditmarus in fine lib. 6, facta memoria Joannis cognomento Phasani: [Profectus ipse in Germaniam] huic, inquit, succedebant Sergius atque Benedictus, ambo præclari & consolidatores nostri. Papa Benedictus Gregorio cuidam in Electione prævaluit: ob hoc iste ad nativitatem Dominicam ad Regem in Palithi venit, cum omni paratu Apostolico, expulsionem suam omnibus lamentando innotescens. Librum deinde 7 sic orditur: Decursis a Dominica Incarnatione post millenarii plenitudinem numeri annis XIII; & in subsequente anno, [adducit & ungit Imp. S. Henricū,] secundo mense ac hebdomada tertia, anno autem regni ejus tertio decimo & die Dominica ac UI Kalendas Martii, Henricus Dei gratia Rex inclitus, a Senatoribus duodecim vallatus, quorum sex rasi barba, alii prolixa mystace cum baculis, cum dilecta suimet conjuge Cunigunda, ad ecclesiam S. Petri, Papa expectante, venit: & antequam introduceretur ab eodem interrogatus, si fidelis vellet Romanæ patronus esse & defensor Ecclesiæ, sibi autem suisque Successoribus per omnia fidelis, devota professione respondit: & tunc ab eodem inunctionem & coronam cum contectali sua accepit. Natalem Domini, a quo annos auspicantur Chronica Germanorum, ante nostri anni MXIII initium, [an. 1014:] in Palidi egerat S. Henricus, uti scribit Chronicon Hildensheimense: totum autem illum annum in apparatu itineris Romani, expediendisque quæ illud hactenus fuerant remorata negotiis, impensum intelligo; præmisso interim cum auxiliis congruis Papa: quem haud difficulter receptum a Romanis existimo, ex adfuturi mox Regis metu ad pœnitentiam versis. Quia autem Benedicti æmulus Gregorius verorum hoc nomine Pontificum seriem non interpolavit, sicuti fecit Joannes XVI de quo supra; ideo non existimo ausos factiosis, absente Benedicto, ad schismaticam Electi sui Ordinationem procedere, vel certe a Regiis generose id probibentibus fuisse impeditos: quare nullum etiam hic schisma agnosco.

[3] [cœpisse autē an. 1012 probatur ex Bullis.] Interim ex Ditmaro confirmatur Chronoligia, qua statuimus anno MXII ordinatum fuisse Benedictum. Idem, probat diploma in Bibliothecæ Vaticanæ monumentis repertum a Baronio, ad Amatum Iuniorem Salernitanæ Ecclesiæ Archiepiscopum, Scriptum per manus Stephani Notarii regionarii & Scriniarii S. R. E. mense Decembri, Indict. III. Datum UI Kalendas Januarii, per manus Benedicti Episcopi Portuensis & Bibliothecarii S. A. S. anno, Deo propitio, Pontificatus Domini Benedicti Sanctissimi VIII Papæ octavo, Imperante Domini piissimo Imperatore Augusto Henrico VI, Indict. III, mense Decembri die XXUI. Hoc diploma cum spectet ad annum MXIX, oportet eodem anno ante hiemem mutatum fuisse annum Benedicti septimum in octavum: sic enim conciliari debet cum eo prius aliud, quo Amati decessori Benedicto anno MXUI Pallium missum Baronius indicat, estque Scriptum per manum Benedicti Notarii regionarii & Scriniarii S. R. E. mense Aptili Indict. XIU, & Datum UII Kalendas Maji, per manus Petri Episcopi Ecclesiæ Prænestinæ & Bibliothecarii S. R. E. Indict, XIU, anno, Deo propitio, Pontificatus Domini nostri Benedicti summi Pontificis & universalis VIII Papæ in sacratissima Sede B. Petri Apostoli quarto, Imperii Domni Henrici Imperatoris Augusti anno III, Indict XIU, mense jam dicto Aprilis die UII.

[4] Marianus Scotus annos XII rotundo numero aßignat Benedicto huic: Hermannus cum quadam restrictione habet annos ferme XII: Gotfridus Viterbiensis, [Obiit triduo ante S. Henricum Imp.] & Ioannes Stella annos XI menses XI ponunt: omnibus autem illis accuratiores Wernerus Rollewinck, & auctor Ms. nostri insuper addunt dies XXI: atque ita obitus Benedicti (quem sine auctore scribit Baronius obiisse III Kalendas Martii, nos vero usque ad X Julii superfuisse tenemus) præceßit mortem S. Henrici Imperatoris, defuncti XIII Iulii, solo triduo. Hoc ipsum vero (scilicet quod Pontifex ante Imperatorem obierit) videntur supponere Hermannus Contractus & Marianus Scotus, eodem quo nos ordine utriusque obitum referentes. Errat igitur insigniter Stella, & Stellam secutus Platina, cum scripserunt, quod Benedictus, defuncto Henrico Cæsare; cujus in omnibus defensione utebatur, e Sede sua pulsus est: verum postea inita cum inimicis concordia, pulsoque adulterino Pontifice, in urbem cum dignitate regressus est, pauloque post mortuus. Videntur autem illi prima ultimaque Benedicti hujus tempora inter se confudisse.

[5] Mirum est qua ratione Baronio, asserenti, obiisse Sergium XXIII Maji, exciderit dicere de successore Benedicto ad annum 1024, eum non annos XI, ut habet Hermanius, sed XII sedisse, [Tempus Sedis.] usque ad penultimam Februarii; cum inter Majum anni MXII & Martium anni MXXIIII solum poßint interceßisse anni XI menses UIIII. Propius nos ad XII annos accedimus: quippe quibus ad eum numerum explendum solum desunt dies X.

CXLIX IOANNES XIX.

Ab anno 1024, ad 1033, an. 9 m. 3, d. 19.

Ioannes, natione Tusculanus, ex patre Gregorio Tusculano Comite, frater Benedicti VIII, hactenus laicus regnante Conrado II & imperante Constantino Porphyrogenneta solo, ordinatus XIX Julii in Dominica, anno MXXIU; sedit annos IX, menses III, dies XIX: obiit UI Novembris MXXXIII: & cessavit Episcopatus mensem I, dies II.

Qvamvis de eo dicat Hermannus Contractus, quod ex Laico Papa factus sit; & Stella quod nullis initiatus Sacramentis, [Ejus, licet ante Papatum laici, laus.] id est Ordinibus sacris, Pontificium munus suscepit; exemplo in Romana Ecclesia necdum viso, ut eligeretur aliquis, qui nec Clericus quidem esset; id tamen, si ceteræ virtutes eo gradu dignæ non defuerint, haud magis verti eidem in vituperium debet, quam S. Ambrosio, quem adhuc Catechumenum, ex Præfecto urbis Imperiali, Deus ipse Episcopum eligi & ordinari jußit, aperto miraculose insantuli ore, ad Ambrosium Episcopum enuntiandum. Attestatur autem eidem Stella, quod vita ejus mirifice ab omnibus laudata fuit. Hoc tamen ei non profuit, quo minus eum Romani seditionibus & apertis præliis plurimum vexaverint: a quibus tandem Conradi Cæsaris auctoritate & potentia liberatus fuit.

[2] Hunc ille Romæ Imperatorem coronavit anno MXXUII in festo Paschæ, [Coronatus ab eodem Conradus Imperat.] coram Canuto, Daniæ, Norwagiæ, Angliæque, nec non Rudolfo, Burgundiæ, Regibus: liberatus autem ab eo fuit anno MXXXIII. Cum enim, ut scribit Rodulphus Glaber, die III Kalendarum Julii sexta feria, luna vigesima octava, facta esset eclipsis seu deliquium solis, ab hora ejusdem diei sexta usque in octavam nimium terribilis… eadem die, videlicet Natali Apostolorum in ecclesia B. Petri, quidam de Principibus Romanorum conspirarunt in Papam Romanum, cupientes illum interimere; sed minime valentes, a Sede tamen propria expulerunt: sed tam pro hac re quam pro aliis insolenter patratis Imperator illuc proficiscens, propriæ Sedi restituit. Quæ res cum moram aliquam temporis requirat, cogimur fateri, Joannem, ultra novem annos, sedisse mensibus minimum tribus (quos forte auctor Ms. nostri reperit, sed pro III perperam scripsit UI) his autem si addamus dies XIX, loco IX, quos suggerit Stella, venietur ad UIII Novembris seu UI Idus, quo diem obiisse liquet Baronio: qui deinde, supponens ipso die creatum successorem num. 6 appellat antiquas Vaticanas series Romanorum Pontificum, quæ id doceant. Vtinam earum ipsamet verba nobis dedisset. Interim ex talium Catalogorum usu supponere libet, solum Joannis diem mortualem ibi notatum inveniri, & hunc tenemus ut certum, quamdiu certius aliunde nihil offertur.

[3] Extant varia hujus Pontificis & nominis monumenta, quibus probari poßit XIX hunc Joannem dictum fuisse, propter adnumeratum ceteris Pseudo-papam Joannem XVI; itemque confirmari quod ejusdem respectu decessores proximi appellati sint Decimus septimus, & octavus; sed minime audiendos qui propter Joannem Roberti numerum adhuc augent, & hunc de quo agimus appellant Vigesimum. Istorum monumentorum unum valde notabile extat apud Vghellum tomo 1 col. 108, privilegium scilicet Petro Silvæ Candidæ Episcopo, scriptum per manum Georgii Notarii Regionarii atque Scriptoris S. R. E. in mense Decembri, Indictione X; atque post subscriptionem Præsulum & Cardinalium nominatorum viginti, datum XUI Kal. Januarii per manus Benedicti Episcopi Portuensis & vice Peregrini Coloniensis Archiepiscopi, Bibliothecarii sanctæ Apostolicæ Sedis, anno Pontificatus Domni nostri Ioannis, summi Pontificis & universalis XIX Papæ in sacratissima Sede B. Petri Apostoli tertio, mense Decembri, Indict. X, Christi scilicet anno MXXUI exeunte. Nec minus notabile est etiam alterum Privilegium, initio Septembris ad eamdem Indictionem, sed ad annum Christi sequentem pertinentis tom. 5 col. 48 Popponi Patriarchæ Aquilejensi concessum, in præjudicum Patriarchatus Gradensis, scriptum per manus Ioannis Cardinalis & Cancellarii vice Petri Diaconi, mense Septembri Indictione decima. Datum per manus Bossonis Episcopi & Bibliothecarii S. R. E. in mense & indictione suprascripta, in Sacratissima Sede B. Petri Apostoli anno quarto, Deo propitio Pontificatus Domini Ioannis summi Pontificis & universalis noni decimi Papæ. Ast quod idem Vghellus habet tom. 1 col 140, datum Benedicto Episcopo Portuensi, quatenus notatur Indictione III, corrigi debet: quia talem in suo Pontificatu numquam numeravit Ioannes, sed bene XIII, respondentem anno MXXX.

[4] Defuncto Joanni suffectum Theophylactum nepotem, extra controversiam est. Absque ulla dilatione id factum, [Interpontificium unius mensis.] plerique supponunt. Ego non dubito, quin saltem Dominica proxima fuerit ad consecrationem ejus expectata: hæc autem fuisset XI Novembris. Quia tamen Ms. nostrum annis, quos tribuit Benedicto IX, quosque finiendos docebimus XXIX Aprilis anni MXLIU, adnumerat menses IU, dies XX; puto Sedis vacationem prorogari posse ad integrum mensem & dies II, qui facile effluxerunt, priusquam defuncti Pontificis frater electorum animos eatenus expugnaret largitionibus suis, quatenus opus fuit ut coempta per nefas suffragia in favorem filii, omnimodis ad tale munus inepti, superarent justam refragationem meliorum & saniorum.

CL BENEDICTUS IX.

Ab anno 1033, ad an. 1045, an. 11, m. 4 dies 20.

Benedictvs, natione Tusculanus, [filius Alberici Comitis, antea dictus Theophylactus], supradictorum Benedicti & Joannis Pontificum nepos, [imperantibus in Occidente Conrado II, in Oriente Romano & Zoë, ordinatus IX Decembris in Dominica anno MXXXIII, post undecimum suæ sedis annum] expulsus est de Pontificatu [circa Natalem Domini anni MXLIU, propter spurcissimam & scandalosissimam vitam]: & constitutus est in Apostolicam Sedem [III Kalend. Januarii in Dominica] Joannes Sabinensis Episcopus, cui imposuerunt nomen Silvester: qui injuste tenuit Cathedram Pontificalem dies LXIX, [usque ad UIII Martii MXXXXV]; & ejectus inde prædictus Benedictus recuperavit & tenuit Pontificatum mensem I, dies XXI: & ille ipse [cum sedisset annos XI, menses IU, dies XX] eum dedit Joanni, Archi-canonico S. Joannis ante portam Latinam, patrino suo, IIII Kal. Majar cui imposuerunt nomen Gregorius: qui etiam Pontificatum tenuit annum 1, & menses UIII, præter dies XI; & per Imperatorem legaliter eum perdidit, & ductus extitit in Transalpinis partibus anno MXLVI.

Ita verbotenus fere auctor nostri Ms. exceptis verbis quæ [ ] inclusa vides, [Tempus Sedis,] Chronologiæ explicandæ ergo fere adjecta, paucisque mutatis, quorum reddenda hic ratio. Ac primum quidem, quia a Benedicto IX immediate progredi volebat Auctor transcriptus in nostro codice, ad Clementem II, non annumeratis seorsim Silvestro atque Gregorio, eorum totum tempus inclusit Pontificatui Benedicti; quia hic, etiam post resignationem istam ultroneam, non desiit identidem resumere nomen, & partem saltem bonorum ecclesiasticorum ut Pontifex retinere; ut colligitur ex Dialogis Desiderii Abbatis, postea Victoris Papæ III, narrantis quomodo Rex Henricus solicitus fuerit pro statu Ecclesiæ componendo, quæ tres simul Pontifices habere videbatur. Hinc factum ut loco XI annorum, quos usque ad voluntariam abdicationem definire oportuerat, anni XII notarentur in Ms. nostro: & sic videntur etiam antiqui plures Catalogi annos XII dedisse Benedicto, quos Leo Ostiensis & alii reperientes in principio post nomen ex more scriptos, etiam exactos crediderunt ante intrusionem Pseudo-silvestri.

[2] Hunc autem cum idem Desiderius dicat, quod tribus non amplius mensibus Romæ usus est Cathedræ sessione, quando cum dedecore pulsus ad suum Episcopatum reversus est, [& exilii,] dies XLIX in Ms. nostro repertos verti in LXIX. Cur autem maluerint auctores, quos auctor codicis nostri cum hoc errore transcripsit, numerare dies LXUIIII, quam menses duos & dies aliquot, causa aßignari potest ratio peculiaris Februarii mensis, solum XXUIII dies numerantis, quando Bissextilis non est, uti non fuit anno MXLU. Sic autem per mensem I, dies XXI, quos reductus in Sedem Benedictus habuit, usque ad voluntariam ceßionem, venitur ad IIII Kal. Majar. sed hoc non satis distincte scriptum inveniens Ms. nostri librarius, expreßit III Januar. Cum hac autem correctione per annum I, menses UIII, minus dies XI, quos Gregorio adscribit idem Ms. nostrum, venietur ad tempus Sutrinæ Synodi, in qua ipse se abdicavit, vel saltem in sui abdicationem consensit, uti mox apparebit.

[3] Glaber Rodulfus, hoc ipso tempore vivens ac scribens, de hoc Pontifice agens, intercedente thesaurorum pecunia, puer ferme decennis electus extitit, inquit: [An fuerit puer ordinatus?] lib. 4, cap. 5, ac mox, Fuerat, inquit, ordinatus quidam puer annorum circiter duodecim contra jus fasque, quam scilicet sola pecunia auri & argenti plus commendavit, quam ætas aut sanctitas. Dubitat nihilominus de hac tum exigua ætate Baronius, tum quia ex Adamo Bremensi lib. 2, cap. 50, constat eum hoc ipso anno Pallium conceßisse Hermanno Archiepiscopo Hammaburgensi; tum quia S. Petrus Damiani testatur, ab exordio suæ creationis usque ad finem semper luxuriis inquinatum, quod non videtur impuberi adhuc puero convenire. Sed uti nihil cogit initiū creationis apud S. Petrum Damiani accipere in summo verborum rigore; sic nec opus est credere, quod per se exercuerit Pontificalia munia. Existimo certe clariori opus esse contradictione, ut auctor, rem scribens suo tempore notißimam, propter exempli abominabilis novitatem, notabiliter exerravisse credatur in ætate Benedicti definienda.

SILVESTER III ANTIPAPA.

A 30 Dec. ad 8 Martii 1045.

Silvester, antea Joannes Episcopus Sabinensis, Laurentii filius, Imperantibus Henrico II & Constantino Monomacho, expulsoque Benedicto IX illegitime coronatus, anno MXXXXIIII in Dominica XXX Decembris; sedit dies LXUIIII, ejectus a Benedicto præfato, die UIII Martii anno MXXXXU; ac deinde in Sutrina Synodo absolute depositus circa finem anni MXXXXUI.

Ad hunc, in suam regressum Ecclesiam, omnino videtur spectare id quod Vghellus in Episcopis Sabinensibus tom. 1 Italiæ sacræ col. 182 habet ex Ms. Farfensi Chronico, [Hic regressus ad sua vexat Farfense Monasterium an. 1052,] ad annū MLII. Temporibus Leonis Papæ, scilicet III, Joannes Sabinensis Episcopus, qui insidiabatur monasterio Farfensi, pro decimis & oblationibus mortuorum, maxime pro ecclesia S. Angeli in Toncia, de qua olim fecerat iniquam conventionem cum Domno Ugone Abbate, qui eamdem ecclesiam S. Angeli tenuit & possedit in dominium hujus monasterii: quam conventionem ideo diximus iniquam, quia temporibus Domni Hadriani I Pontificis Ildebrandus Dux per suum Prȩceptum monasterio concessit. Hæc omnia ignorabat præfatus Ugo Abbas, utpote alienigena, & prædictam concordiam ab Episcopo suscepit nesciens. Itaque prædictus Episcopus insurrexit post hoc, & ad eamdem ecclesiam S. Angeli armata manu perrexit, & altare amovens destruxit, & Reliquias ex illo abstrahens secum asportavit. [& destructo altari quodam aufert Reliquias,] Sed cum inde ad Episcopatum reverteretur, subito cælo optime serenato, orta est aquæ, grandinis & fulguris maxima tempestas. Quo viso Episcopus secessit a via in quemdam locum, ubi dicitur Area, & moram aliquantam ibidem cum Reliquiis fecit. Accidit tunc grande miraculum: in ipso loco, ubi Reliquiæ manebant, nihil pluviæ vel grandinis cecidisse. Cessante vero tempestate rediit ad Episcopatum cum magno pavore. Altera autem die cum hoc audiret Domnus Bernardus Abbas Ortanus, elegit quemdam Episcopum, qui tunc forte hospitabatur in hoc monasterio de ultramontanis partibus, & collectis Abbatiæ viris & fidelibus militibus, cum maximo honore reædificare studuit ipsum altare, magnis & præcipuis ibi conditis Reliquiis. Super quam rem prædictus Episcopus Sabinensis Ecclesiæ valde condoluit: [ob quod castigatus easdem refert.] & quia altare ipsum destruxerat & Reliquias asportaverat, ipsa nocte percussus est, & unum totius corporis latus obstupescens quoad vixit periit. Post hoc veritus & pavens super hoc, & nimis dolens pro ædificatione quam Domnus Abbas noster fieri studuerat, ad eumdem locum perrexit: & abstractis inde novis quas invenit Reliquiis, priores illic honorifice recondidit. De ipsis vero novis Reliquiis in suo Episcopio altariolum construens, consecravit: & denuo in Domnum Abbatem in Synodo proclamationem fecit.

[2] Existimat quidem Vghellus, hunc Joannem a Leone suffectum ipsi quondam Silvestro, [An ab eo distinguendus alius Ioannes Sabinensis?] ab eoque diversum esse: sed qui ab olim prædictam fecerat iniquam conventionem, in favorem Ecclesiæ Sabinensis; utique ejus jam Episcopus erat, etiam ab olim, quod longius omnino tempus significat, quam annorum duorum, Porro ex dictis colligo, vel majores illos quinque Episcopos, qui nunc constituunt primum ordinem Cardinalium, magis absoluto jure quam alios Suburbicarios usos fuisse, circa loca sacra suarum diœceseon & Reliquiarum translationem; vel rigorem observantiæ veteris, quam formulæ in Diurno præscriptæ supponunt, languidum omnino fuisse, cum ista Joannes faceret. In eo autem quod hic sibi duxerit scrupulo, occasionem dedisse, ut eo ubi aliæ Reliquiæ jacuerant loco novæ substituerentur; subolfacio aliquid usui ecclesiastico contrarium, cui cautū in Diurno voluerit Pontificia formula, ita permittens loco aliquo reponi corpus sanctū nuper inventum, si nullum corpus ibi constat humatum; ut supra notavi.

CLI GREGORIUS VI.

Ab anno 1045, ad 46, an. 1, m. 7, d. 20.

Gregorivs, antea Joannes Gratianus dictus, Archipresbyter S. Joannis ad portam Latinam, imperantibus Henrico III & Constantino Monomacho, ultro cedente Benedicto, ordinatus XXUIII Aprilis in Dominica, anno MXLU; sedit annum 1, menses UII, dies XX; abdicavit ultro sese anno MXLUI in Sutrina Synodo, XUII Decembris: & cessavit Episcopatus dies UII.

Expresse Auctor Ms. nostri tempus definit, ut diximus, annum I, menses UIII, minus dies XI: neque quoad menses dissentit Desiderius in Dialogo, [Tempus Sedis ex Bulla probatur,] rotundo numero menses UIII definiens, omissa scilicet restrictione. Sed quod apud eumdem Desiderium legeretur, abdicatio Gregorii facta, cum annis duobus mensibus octo Sacerdotium administrasset, id propter auctoris vetustatem diu me solicitum atque perplexum habuit: donec apud Vghellum tom. 3, col 84 inveni ipsius Gregorii Privilegium, Rolando Florentinæ Canonicæ Præposito indultum cum his clausulis: Scriptum per manum Joannis Scriniarii & Notarii nostri Lateranensis Palatii. Bene-valete. Datum XII Kalendas Martii, per manus Petri Diaconi Bibliothecarii & Cancellarii sanctæ Apostolicæ Sedis, anno Pontificatus Domni Gregorii Papæ Sexti primo, Indict. XIU, id est anno Christi MXLUI.

[2] Ex tali clausula Privilegii jam indicati tres eruuntur in rem nostram veritates. [non multo longius sesqui anno fuisse,] Prima, quod Gregorius hic Sextum se, non septimum scripserit, quo Otthonis Frisingensis vel librariorum ejus infra notandus error corrigitur: Secunda quod recte posuerim eum non III Januariar. sed IIII Kal. Majar. auspicatum esse Pontificatum suum: tertia eaque præcipua, quod in Februario anni MXLUI adhuc ei curreret annus ejusdem Pontificatus primus: adeoque omnes pariter erravisse, qui sedisse Gregorium scripserunt annis II, mensibus U, UI vel UII, & solos Hermannum Contractum & Gotfridum Viterbiensem, annum I recte adscripsisse illi cum aliquot mensibus.

[3] Ex horum mensium diversis numeris numerum ampliorem sumo a Martino Polono & Platina; dies autem, [sed anni 1, m. 7, d. 20.] ab aliis omnibus prætermissos propter illius temporis confusionem, addo de meo; quia Sutrinam synodum non puto ad Gregorii depositionem proceßisse ante XUI Decembris, dicit enim Leo Ostiensis, quod hoc facto Imperator exultans, Romam cum omnibus ipsius Concilii Episcopis venit, non nisi XXII P. M. distantem, & in ecclesia B. Petri Apostoli congregato Clero populoque Romano, quid Sutrii gestum esset exposuit: de hinc de ordinando Romanæ Ecclesiæ Pontifice tractari communiter cœpit. In quibus, urgente ad finem intentum Rege, non multi dies poni potuerunt; cum ad ordinationem mox Electi non fuerit Dominica expectata, sed ipsa Dominicæ nativitatis die, tunc in feriam V cadente, celebrata sit Coronatio Clementis II. Quod autem addit idem Leo, hunc de gente Saxonum Episcopum Babenbergensem esse electum, eo quod Romæ non reperiretur idoneus: hoc, inquit Baronius, velamentum fuit fraudis & adinventus prætextus, quo eligeretur peregrinus: nam quis magis idoneus ipso Gregorio, quem viri sanctissimi atque doctissimi ejus temporis summis laudibus prædicarunt?

DISSERTATIO XXI.
Qua ostenditur legitimum Papam, nec ullo modo Simoniacum, fuisse Gregorium; neque potuisse deponi, nisi ultro cessisset.

Verum Pontificem fuisse vix quisquam nunc dubitat; & S. Petrus Damiani, litteris gratulatoriis ad eum datis, [Ingressus ejus ad Pontificatum Italis fere indubitatus,] maximam suam de ejus promotione lætitiam testatur, quia de Apostolica Sede bona semper audire avidis desiderii faucibus sitiens, largum præconii ejus poculum multis propinantibus bibebat; sperabatque, cessante commercio perversæ negotiationis, Ordinationes Episcoporum deinceps Canonice & citra simoniam processuras. Desiderius sive Victor Papa laudat eum verbis mox referendis. Hermannus Contractus in accurationi sui operis exemplari, e regione antiquioris editionis expresso in altera editione anni 1585, cum ad annum MXLIV scripsisset, Romani Benedictum Papam pro sceleribus suis expellunt, & quemdam Silvestrum Papam CL temere constituunt: quem tamen Benedictus Papa postmodum quorumdam auxilio expellit: ipseque suæ Sedi redditus, sponte a Papatu discessit, & Gratianum nomine, Gregorium Papam CLI pro se ordinari permisit; ad annum deinde MXLVI sic scribit: Henrico Regi cum expeditione in Italiam venienti, Gratianus Papa, quem Romani expulsis prioribus statuerant, Placentiæ obvians, honorifice suscipitur: qui tamen postmodum apud Sutriam in Synodo non invitus Pastorale officium deposuit. Pro quo Suidgerus Babenbergensis Episcopus, nimium reluctans, omnium consensu eligitur. In tempore hujus Apostolici innumerabiles terræ motus & maximi in Italia sunt facti: & hoc fortassis ideo, quia idem Apostolicus non canonice subrogatus est Antecessori suo, non canonice deposito: videlicet quem nulla culpa deposuit, sed simplex humilitas ab officio cessare persuasit.

[2] Ast Desiderius seu Victor in Dialogis, narrato Benedicti post Silvestri expulsionem regressu; Cum, inquit, Benedictus se a Clero simul & populo propter nequitias suas contemni conspiceret, [Regi & suis visus illegitimus,] & fama suorum facinorum omnium aures impleri cerneret; tandem reperto consilio (quia voluptati deditus, ut Epicurus magis quam ut Pontifex vivere volebat) cuidam Joanni Archipresbytero, qui tunc in Urbe religiosior ceteris Clericis videbatur, non parva ab eo accepta pecunia (Ms. nostrum in Leone IX mille libras denariorum Papiensium fuisse ait, Benno mille quingentas numerat) summum Sacerdotium relinquens tradidit: ipse vero in propriis se castellis recipiens urbe cessit. Interea Joannes, cui Gregorius nomen inditum est, cum duobus annis & octo mensibus Sacerdotium administrasset, Henricus Rex, qui tunc Germaniæ, Pannoniæ & Italiæ imperabat, ad suscipiendam de manu Pontificis Imperialem Coronam, quatenus deinceps Augustus appellari posset, Italiam ingressus, Romam adiit urbem.

[3] Sed antequam Urbem ingrederetur, plurimorum Episcoporum, nec non Abbatum, Clericorum quoque ac religiosorum monachorum in Sutrina Urbe Concilio congregato, [a Sutrina quoq; Synodo reprobatus,] Joannem, qui Gregorius dictus est, missis ad eum Episcopis, ut de Ecclesiasticis negotiis maximeque de Romana Ecclesia, quæ tres simul tunc Pontifices habere videbatur, ipso præsidente tractaretur, venire rogavit. Sed hæc de industria agebantur: jam enim dudum Regio animo insederat, ut tres ilios, qui injuste Catholicam Sedem invaserant, cum consilio & auctoritate totius Concilii juste depelleret; & unus, qui juxta Sanctorum statuta Patrum Dominico gregi solicite præesset, Clero & populo eligente, ordinaretur. Prædictus igitur Pontifex, exoratus a Rege ceterisque Pontificibus, Sutrium, ubi Synodus congregata erat, allectus spe quod aliis depositis sibi soli Pontificatus confirmaretur, gratanter perrexit, Sed postquam eo ventum est, & res agitari ac discuti a Synodo cœpta est, agnoscens se non posse juste honorem tanti Sacerdotii administrare, ex Pontificia Sella exiliens, ac semetipsum Pontificalia indumenta exuens, postulata venia, Summi Sacerdotii dignitatem deposuit.

[4] Cur autem non juste? An quia consentiente & verosimiliter urgente Romano Clero, [veluti Simoniacus.] pecuniam Benedicto dederat? Bona certe fide id egit, tum ipse tum Clerus, esto Simoniam commiserit Benedictus. Videri enim iis potuit, injuria Ecclesiæ juste redimi quantovis impendio; ut cedente, qui per vim dejici non poterat, indignißimo homine, dignum illa haberet Pontificem. Quod autem aliter censuerit Synodus, solum facit, ut ingressus Gregorii in Pontificatum, principio indubitatus Romanis, exteris pluribus, [ipso humiliter cedente.] tanto post contrarium sentientibus, factus sit dubius, atque ipsimet etiam Gregorio: qui proinde maximam est laudem commeritus ultronea ceßione, per quam factum, ut omnino indubitatus suffectus sit Pontifex; etsi nonnullis (in quibus Hermannus Contractus) non satis justa fuerit visa sententia Synodi: quod enim huic defuit, supplevit consensus Gregorii, non ignoratus Hermanno.

[5] Otto Frisingensis, Hermanno, usque ad annum MLIV scribente, proinde in his quæ dicta sunt potiori longe teste, [Frisingensis minus solida de his relatio,] junior annis circiter centum, quia usque ad annum MCXLVI suum Chronicon perduxit, prædicta omnia sic exponit lib. 6 cap. 23. Circa idem tempus pudenda confusio Ecclesiæ Dei in urbe Roma fuit: tribus ibi invasoribus, quorum unus Benedictus dicebatur, Sedem illam simul occupantibus, atque ad majoris miseriæ cumulum divisis simul cum redditibus Patriarchiis, uno ad S. Petrum, altero ad S. Mariam majorem, tertio id est Benedicto in Palatio Lateranensi sedente, flagitiosam & turpem vitam (ut egomet in Urbe Romanis tradentibus audivi) duxere. Hunc miserrimum statum Ecclesiæ religiosus quidam Presbyter, Gratianus nomine, videns, zeloque pietatis matri suæ compatiendo animadvertens, præfatos viros adiit, eisque a Sede sancta cedere pecunia persuasit, Benedicto redditibus Angliæ, quia majoris videbatur auctoritatis, relictis. Ob ea cives præfatum Presbyterum, tamquam Ecclesiæ Dei liberatorem, in summum Pontificem elegerunt, eumque mutato nomine Gregorium * septimum vocaverunt. Quod audiens Rex procinctum movit in Italiam. Porro Gratianus, Regi apud Sutrium occurrens, ad lentendum ipsius animum diadema pretiolum obtulisse dicitur. Quem Rex primo, ut decuit, honorifice suscepit: postmodum autem collecto Episcoporum conventu, a Pontificatu pro nota Simoniæ cedere persuasit: eique Suidegerum Babenbergensem Episcopum, qui & Clemens, consensu Romanæ Ecclesiæ substituit. Hunc Gratianum Alpes transcendentem, secutum fuisse tradunt Hildebrandum, qui postmodum summus Pontifex factus, ob ejus amorem (quia de Catalogo Pontificum semotus fuerat) se Gregorium VII vocari voluit, & sicut in Lucano habes:

Victrix causa Diis placuit, sed victa Catoni:

Ita & huic Hildebrando, qui semper in ecclesiastico rigore constantissimus fuit, causa ista, in qua sententia Principis & Episcoporum prævaluit, semper displicuit.

[6] Hactenus Otto, non ex iis quæ apud coævos scriptores legerat, sed quæ post annos centum narrantibus Romanis audiverat; [immerito coævis scriptoribus prælata.] proinde non existimo quod Baronius, si verba Hermanni Contracti eique coævi Desiderii Abbatis legere majori cum attentione potuisset, prælaturus eis fuerit auctoritatem Ottonis, errorisque redarguturum eos qui ante Gregorium VI alium non agnoscunt quam Benedictum, & qui ejus Pontificatum mensibus tribus non integris interpolavit Silvestrum; Joannem autem Archipresbyterum non distinguunt ab eo, quem Benno ejusdem ævi scriptor appellat Joannem Gratianum. Hoc tamen ejus cognomen, quo solo usi sunt S. Petrus Damiani & Hermannus Contractus, occasionem quibusdam dedit confundendi eum cum Gratiano monacho, qui centum post hæc annis Bononiæ in monasterio SS. Felicis & Naboris composuit Decretum, in quo, sicut Labbæus noster habet, discordantes invicem Canones in concordiam studuit revocare ex sanctorum Patrum scriptis, Romanorum Pontificum sanctionibus & epistolis, legibus etiam secularibus non omissis, ipsum opus per Distinctiones, Causas, Quæstionesque disponens; apte omnia, nisi quod fictitias Decretales a veris nescivit distinguere, iisque locum dedit in jure Canonico. Hoc tamen ex earum reprobatione nihil patitur: quia Pontifices, Gratiani istius Decretū eatenus necdum corrigentes, reliquerunt omnia in eodē quo paßim habebantur auctoritatis gradu.

[7] Daturus ad XXU Maji Vitam præfati Ildebrandi dicti in Pontificatu Gregorii VII, explicabo quomodo is ab hoc suo Decessore ex monasterio ad Clerum Romanum translatus, [Non emisse sed redemisse Ecclesiam dicendus,] eumdem postea deduxerit ad ipsum, in quo religiosiorem disciplinam junior hauserat, Cluniacense monasterium: ubi etiam verosimile nobis esse diximus, quod pro eodem, post substituti Clementis mortem, in Romanam Sedem restituendo solicitus Ildebrandus, jam Prior Cluniacensis, Wermatiam ad Cæsarem se contulerit; itaque ei & noviter electo Leoni IX notus factus, jussus sit sequi Romam, relicto Cluniaci Gregorio VI, jam iterum Joanne Gratiano: cujus ibidem paulo post sepulti miramur nullum superesse monumentum. Interim valde erravit qui Leonis istius elogium texens, quale in Ms. nostro legitur; ad laudem ei tribuit, quod præfatum Gregorium, qui Archicanonicus ecclesiæ S. Joannis portæ Latinæ fuit, & Papatum Romanum pecuniam dando (videlicet mille libras denariorum Papiensium) a Benedicto nepote Benedicti Tusculani emit, de Papatu Romano ejecit. Non enim dejectus est, sed ipse se ultro abdicavit Gregorius; & Papatum non tam emit quam redemit pecuniam dando: nec alium per Italiam de eo sensum fuisse usque ad tempus Sutrinæ Synodi, patet ex gratulatione S. Petri Damiani: [S. Petro Damiani gratulante;] qui si audivisset Simoniace ingressum in Sedem Romanam fuisse Gregorium, aut aliter quam per Canonicam electionem, gemuisset potius quam jubilando scripsisset, Lætentur cæli, & exultet terra, & antiquum sui juris privilegium se recepisse sancta gratuletur Ecclesia. Conteratur jam mille-forme caput venenati serpentis, cesset commercium perversæ negotiationis: nullam jam monetam falsarius Simon in Ecclesia fabricet; nulla Giezi, præsente providi doctoris absentia, furtiva dona reportet … reprimatur avaritia ad Episcopales infulas anhelantium, evertantur cathediæ columbas vendentium nummulariorum.

[8] Extra Italiam tamen alia longe fama sparsa fuerat, & hæc verosimiliter movit Brunonem Episcopum Tullensem, [Nec videtur reprobandus fuisse,] postea Leonem quem dixi IX præcipuæ apud Henricum Regem auctoritatis, ut eunti in Italiam comes hoc faciendum suaderet, quod Sutrina Synodo convocanda propositum habuisse vidimus; idemque Bruno verosimiliter fuit caput eorum, qui negabat Papatum a Gregorio juste posse retineri. Nempe sic comparatum a natura est, ut homines probi, quo longius abesse nituntur a vitio, in oppositam partem ferantur vehementius, quandoque etiam ultra æquitatis limites, tum maxime cum illi necdum definiti habentur; quemadmodum eo tempore, quo Simoniaca pestis libere & sine fræno vagabatur, per omnes conditiones ac status, nemo solicitus fuerat anxie quærere quis vere Simoniacus esset contractus, quis non. Mihi Gregorii factum videtur & potuisse & debuisse extra culpam haberi: sic enim rem actam existimo. Videns Joannes-Gordianus quod Benedictum, jactationis Vrbanæ & dignitatis nimium sibi gravis tæderet, eumdem impulerit, ut sub pacto præsentis alicujus pecuniæ, vel certæ pensionis annuæ, veletiam utriusque, ex bonis ecclesiasticis percipiendæ, cum Romano Clero transigeret de Papatu in eorum manus consignando in ordine ad liberam Electionem: atqui ita nihil suo privatim nomine, nihil sibi egerit Joannes-Gratianus. Dixerim autem non nisi illa pactione jam constituta, electum esse eum ipsum qui tam salutaris consilii auctor fuerat: atque ita dici, quod Benedictus in Gregorium transtulerit summum Sacerdotium, & ipsum suo loco ordinari permiserit.

[9] Quia autem mille libræ Papienses, ut Ms. nostrum; aut etiam mille quingentæ, ut Benno, homini, qualis Benedictus erat, potenti & Comitis Tusculani filio, [attenta æquitate pensionis Benedicto concessæ.] exigua fuit summa; censeo annuam fuisse, & ex proventibus Angliæ solvi decretam, uti habet idem Frisingensis. Quidquid autem tunc alii cum Henrico judicarint; nunc certe, constituto liquidius Canonico jure, nemo est qui Simoniæ arguat eum qui ex justa causa suadet resignationem Beneficii, faciendam sub pacto pensionis annuæ, ex ipsius Beneficii, fructibus præstandæ, ad sustentationem ejus F qui Beneficium resignat in manus Episcopi sive Ecclesiæ. Alii tamen aliter factum acceperint, & parati fuerint in Sutrina Synodo contra Gregorium judicare: contra quem nisi hoc titulo actum esset, nihil vel per umbram fuit ob quod de alio substituendo cogitaretur. Quare qui Gregorium excusare nituntur, faciendo eum diversum, a Joanne, qui a Benedicto dicebatur Pontificatum emisse, evertunt totum novæ Electionis fundamentum, ideoque non videntur audiendi.

[Annotatum]

* imo sextum.

CLII CLEMENS II.

Ab anno 1046, ad 47, m. 9, dies 16.

Clemens, natione Saxo, antea Babenbergensis Episcopus Suidigerus dictus, tempore Henrici III & Constantini Monomachi anno MXLUI [in ipso Natalis Domini die, Apostolicæ Sedi CLII ex more consecratus est: qui mox ipsa die Henricum Regem, cum conjuge sua Agnete, Imperiali benedictione sublimavit] Sedit mensibus IX, diebus XU, vel XUI, obiit anno MXLUII, IX vel X Octobris, & [ad Episcopatum suum Babenbergam reportatus tumulatur]: vacavitque Sedes usque ad UIII Novembris.

Leo Ostiensis post novem menses defunctum ait, sed ultra montes: [Tempus Sedis,] quod alius nemo: imo Hermannus Contractus (cujus ex posteriori & meliori exemplo verba transcripsimus [] inclusa) expresse dicit, Clemens qui & Suidegerus Papa, in Romanis partibus, nono mense promotionis suæ diem obiens, ad Episcopatum Babenbergam reportatus tumulatur. Prius autem sic scripserat: Clemens, qui & Suidegerus, [Anniversarium 9 Octobr.] Papa, VII Idus Octobris obiit. Ob hanc porro auctoritatem factum puto, quod (sicut ait Ioannes Cygnæus, Episcopi Bambergensis Consilii aulici Actuarius) Anniversarius ipsius in festo S. Dionysii (quo die quotannis ex privilegio Leonis IX Bambergensibus nundinas celebrare permissum est) solennis habetur. Accepi a Gamansio nostro ipsius Bullæ partem, [Ius Pallii ejus causa concessum Bambergensi.] dignam ad memoriam Clementis Papæ huc referri, sic enim habet: Leo Episcopus, servus servorum Dei, Hartwico Babenbergensis Ecclesiæ venerabili Episcopo, perpetuam in Domino Jesu Christo salutem… Pallium itaque ad Missarum solennia celebranda Fraternitati tuæ transmittimus; & quod Antecessoribus tuis numquam ante concessum, Tibi primo concedimus, rogatu filii dilectissimi nostri Imperatoris Henrici, & pro veneratione Antecessoris nostri piæ memoriæ Domini Papæ Clementis, primum ejusdem Sedis Episcopi, ibidem in Christo quiescentis; & pro memoria Henrici Imperatoris primi, præfatæ Ecclesiæ constructoris benignissimi: quo tibi ter in anno uti permittimus, salva auctoritate Dominæ Metropolitanæ Moguntinæ Ecclesiæ, scilicet in die sanctæ Resurrectionis, & in Natalitiis Apostolorum Petri & Pauli, & in solennitate S. Dionysii; eo quod tunc anniversarius dies celebratur Domini Papæ Clementis supra memorati: hancque diem Apostolica auctoritate statuimus celebrem esse per totum Episcopatum &c. Data… Januarii, anno D. Leonis Papæ quarto Indictione XV. Hac autem ratione Clementi dandi essent supra menses IX, non solum dies UII (quos habent Rollevinck, Stella, & Platina) sed omnino XV. Nostrum vero Ms. dies XUI habet, qui ad X Octobris pertingerent; quo etiam die obiisse legitur in hoc ejus Epitaphio R.mus in Christo Pater & Dñus D. Suiderus a Mayendorf, Saxo, 2 Episcopus Bamb. postea summus Pont. Clemens 2dus dict9, obiit Romæ 10 Octob. Ao. 1047. Potior sine dubio auctoritas hæc esset, si antiqua & certa: sed quia nova est, non audeo contra antiquiorem antiquitatem definire quidquam, diemque indecisum relinquere malo.

[2] Ceterum hæsisse me fateor, cum ex una parte vetus esse monumentum intelligerem, ex altera legerem Epitaphium nullis antiquitatis notis insignitum. Scripsi ergo ad R. P. Augustinum Borler, [sepulcrum vetus, sed inscriptio nova.] Collegii nostri Bambergensis, anno MDCLXXVIII Rectorem, ut ipsius tumuli lapidisque impositi delineationem mihi curaret. Misit ille primo qualem Pontificio suo triumpho P. Cornelius Hazart inseruit: cujus ectypon cum vidisset, dictus Pater, valde abludens a vero (quia figurarum ductus obscuros longe aliter sculptor acceperat quam erant) aliam novam accuratioremq; submisit, quam hic spectandam per omnia quatuor latera exhibeo. Idem vero Pater per Epistolam suam insuper me docuit, tumulum quidem antiquum esse (quod ipsa ruditas sculpturæ etiam in delineatione monstrat) sed lapidem novum, prout ex Romanarū litterarū forma, eo ævo non solum apud Germanos, sed & apud Romanos exoleta, nec multo plus quam ab annis centum restitui paulatim cœpta cognosci potest. Recentiora etiam sunt Suiderus pro Suidigero, Bambergensis pro Babenbergensi, zyfræ in numeris, aliaq; similia, sed imprimis familiæ additum nomen, & nescio unde sumptum, quandoquidem cognominum usus tunc vixdum ullus Germanis erat in publicis scripturis; adeoque ex sola traditione haberi post tot secula potuerit, Mayendorffiam familiam ad Suidigeri Episcopi majores genus suum referre. Addebat Epistola, ex seniorum narratione haberi, hæreticos hostes, cum rerum Bambergæ potirentur, spe inveniendi thesauri alicujus, reserasse tumbam, ossa dißipasse, lapidem quo claudebatur fregisse vel avexisse: sed non impune; omnes enim, qui sceleris participes fuerant, actos in rabiem esse: hoc autem seculo repositum lapidem novum ex simili marmore, sed cujus integritas atque color diversus diversam ætatem satis indicent.

[3] Dolendum profecto, quod cum isto lapide perierit vetus Epitaphium, versibus fortaßis circum oram descriptum; neque ipsum dumtaxat, [explicatio figurarum in ea sculptarum,] sed etiam effigies tanti viri, quam eidem insculptam fuisse verosimile mihi est. Placuit tamen ad aliquod jacturæ solatium, ipsius tumbæ cælaturam æri incidere, servandam memoriæ posterorum: cujus quidem latus dexterum gemina habet ex veteri ac novo Testamento victoriæ finalis Symbola, priscorum Christianorum monumentis haud inusitata; Sampsonis videlicet leoninos rictus divellentis; & Mulieris Apocalypticæ Draconi fauces elidentis. Alterum latus habet tres præcipuas Pontificis ibidem conditi virtutes, Iustitiam, Temperantiam, Largitatem: quibus & de duplici morte victoriam, in priore latere expressam retulerit, & Christum judicem meruerit invenire placatum: qui ad caput cum romphea exprimitur, terrarum orbem, vincente per crucem Agno salvatum, sinistra complexus. Ad pedes videre videor Angelicam revelationem, factam alicui Saracenorum Principi (quantum quidem ex capitis integumento colligitur) fortaßis de viri ejus morte, cujus jam in cælo gloriosi meritis ac precibus movendi essent Christiani Principes, quadraginta post annos, ad Terram sanctam de manibus infidelium eruendam. Alia si cui occurrat felicior conjectura, huic ego meam libens cedam; multoque libentius certiori explicationi, ex historiis sacris aut profanis petitæ. Interim quod superest mensuram tumbæ hujus accipe, quæ talis est, ut paulo plus quam dimidium pedem elevata a pavimento, longitudine septem cum dimidio pedes, altitudine duos cum quadrante, latitudine ternos quadrante uno minus, extimis limbis suis complectatur; adeo ut interior cavitas unius tantum, sed proceri, sit capax.

[4] Præcitatus Cygneus, ait, quod Suidigerus Bambergensem Ecclesiam ab omni jugo Archiepiscopali exeruit, & multis præclaris privilegiis & immunitatibus adauxit, quorum instrumenta adhuc servari, [Bullæ duæ.] & in Annalibus, si quis eos condat, producenda credo: alibi interim duo extant Pontificatus hujus monumenta; unum in favorem Archiepiscopi Ravennatis apud Vghellum tom. 2, alterum continens Salernitani Episcopatus in Archiepiscopatum evectionem, apud Baronium & Binium: utrumque, teste Oldoino, aut saltem postremum, Scriptum per manus Joannis scriniarii & Notarii sacri Lateranensis Palatii, & datum XII Kalendas Martii per manus Petri, Diaconi & Bibliothecarii & Cancellarii sanctæ Apostolicæ Sedis, anno Domini Clementis secundi Papæ primo, indictione decima quinta. Ad hujus quoque Pontificis Acta attinet, quod II Maji ante Vitam S. Wiboradæ num. 1 notavit Henschenius ex Burchardo Sangallensi, seculi XII scriptore, quod Notpertus Abbas S. Galli, adminiculante etiam Henrico Imperatore & conjuge ejus Agnete, obtinuit apud Domnum Apostolicum Clementem II, recitata Vita B. Wiboradæ ejusque miraculis; de tamdiu neglecta re ab ipso Papa redargutus; quatenus ipsam, præsente Theodorico Constantiensi Episcopo canonizaret, & pro Sancta habenda præciperet, & anniversarium ipsius diei solennizandum institueret.

BENEDICTVS IX ITERVM.

Abdicat 1048.

Benedictvs, tertio reversus in Pontificatum, tenuit eum menses UIII, dies X, id est a festivitate Sanctorum quatuor Coronatorum [UIII Novembris Dominica die anno MXLUII] usque ad festum S. Alexii, [XUII Julii anni MXLUIII.

Hæc ad verbum, præter pauca [] inclusa Ms. nostrum, tam accurate, ut ab Auctore ejus ævi sic esse scripta vix poßis ambigere: qui tamen alterum extremorum non computans, solum numeravit dies IX, alias X habitutus, Baronius & Ciacconius aliique Benedictum hoc loco non aliter describunt, quam violentum Apostolicæ Sedis invasorem. [Ejus regressus, licet forte non violentus,] Quod minus certum mihi videtur: aliis enim absque Imperatoris consensu nihil agere volentibus & uno circiter mense in ea contentione acto, potuit absque alia vi prævaluisse eorum factio, qui, reformationis a Gregorio & Clemente cœptæ metu, Benedictum restitutum cupiebant; itaque is receptus fuisse ab universo Clero; Imperatore factum saltem ad tempus, dißimulante, cum ejus causa nollet exercitum in Italiam ducere, domesticis implicatus turbis, a Theodorico Marchione sibi rebellante, & Gotifredo Lotharingiæ Ducatum armis vindicante, uti apud Hermannum Contractum videre est.

[2] Quia tamen ea factio, quæ Benedicti restitutionem evicit, [cur creditus illegitimus;] Simoniacorum aut Simoniacis faventium fere fuit, nec sine largitionibus res verosimiliter peracta est; merito a plerisque creditus fuit regressus Benedicti non fuisse legitimus. Neque velim contrarium sustinere: dico tamen posse alicui videri eum hac quoq; vice, æque ac priori, verum Papam fuisse, & pro tali ab Italis habitum. Putem etiam magnam morum emendationem promisisse, sub eaque spe receptum a Romanis; sed cum assuetus vitiis in eadem revolveretur, excitatum zelum S. Bartholomæi Crypto ferratensis, ut hominem manifeste Simoniacum & luxuriosum, & quem Pontificiarum curarum fastidium haud leve præseferre apparebat, induceret ad aliquem respectum animæ suæ, salvandæ per dimißionem Pontificatus: sic enim in illius Vita, ad 11 Novembris danda, a Pancratio discipulo & Cryptæ ferratæ Præposito scripta, legitur:

[3] Qui tunc temporis, quo scilicet egregia Bartholomæi sanctitas clarescere manifestius cœpit, Apostolicæ Sedi præerat, cum juvenis esset (quod utinam Deus avertisset) voluptatibus deditus, [& improbatus S. Bartholomæo Cryptæ-ferratæ Abbati:] humanæ fragilitati se dedit. Sed cum tandem ab hoc malo resipuisset, & male gestorum solutionem & veniam sibi quæreret, B. Bartholomæum sibi fore mediatorem agnovit, & intercessorem illum, sibi futurum decrevit. Quapropter advocavit illum, majori qua poterat veneratione & honore: huic rem totam aperit, & opportunum remediū quærit. Bartholomæus vero non est Throni celsitudinem veritus, non dignitatis præstantiam respexit, neque munera & honores (quod plerique spiritualium medicorum facere solent) sed mali gravitatem: & propterea opportunam mali abscissionem illi tradens, ita inquit: Non licet tibi sacra facere, sed potius abstinere, & Deum placare, quem peccando irritasti. Ille vero neque tardans, neque procrastinans, sed quam primum deposita Sede instar privati hominis se habebat. His consonans auctor Canonis sacri, in die festo recitandi, sic canit, Ode IX, Præsidem Romæ Episcopum, Pater, ut cognovisti supplantatum, sapientissimis tuis verbis induxisti, ut renuntiaret throno, & eum cum vita solitaria commutaret.

[4] Veriorem sincerioremque conversionem hæc indicant, quam in abdicatione apparuit, qua Pontificatum antea Gregorio ceßit. Hæc enim ex motivo minus laudabili provenit, quantum quidem ex Auctoribus eam describentibus scimus. Itaque de secunda hac abdicatione poterit tota res commodius intelligi, [cujus suasu serio pœnitens.] quam secuta sit emendatio, & (quantum ex Canone apparet) etiam secessus ad solitariam vitani, in proprio aliquo juxta Cryptam-ferratam castello agendam, sub directione sancti sui præceptoris. Felix ille si in bene cœpto pœnitentiæ cursu perseverasset! Sed ex post secutis intelligitur, mutabilitate sibi consueta rediisse ad ingenium, mortuo verosimiliter Bartholomæo, ejusque Vita jam descripta. Nam & Glaber dicit, quod, intercedente thesaurorum pecunia, primum electus extitit a Romanis: a quibus exinde frequenter ejectus ac inhoneste receptus, nulla potestate viguit: & Benno, qualiscumque fidei, hujus tamen temporis Auctor, asserit eum perturbasse, [licet postea reversus ad vomitum,] post Leonis obitum, Romanam Ecclesiam, id est post dimidiatum Aprilem anni MLIIII, utique regressum tentando. In hoc autem conatu infeliciter mortuum possumus credere cum Baronio, quandoquidem nulla ejus post annum prædictum mentio fiat amplius: cui reo damnationi fuerit subjectus post mortem, legi potest apud S. Petrum Damiani, & ex hoc apud Baronium, aliosque.

[5] Quod porro Benedictus non fuerit a Sede sua violenter expulsus hac vice, sed volenter cesserit; verosimile etiam fieri potest ex eo, quod idem dies, qui ei dicitur nunc fuisse in Pontificatu ultimus, a Ciacconio & aliis dicatur fuisse primus successoris, scilicet XVII Iulii idemque Dominicus: ut omnino videatur legitime ac simul facta esse & Benedicti abdicatio & installatio Gelasii. [successori per Imperatorē misso Papatum consignavit.] Neque obsunt præcitata verba, quibus dicitur, quod Benedictus, neque tardans neque procrastinans, quam primum deposita Sede instar privati hominis se habebat. Intelligendum enim est quam primum voluntatem relinquendæ Sedis indicasse Clero populoque, sed ex hujus voluntate tamdiu in ea perstitisse, donec ab Imperatore (cujus arbitrio rem deferre placuerat ad turbas evitandas) submitteretur alius rite eligendus & consecrandus: quæ res cœpta agi verosimiliter circa Pascha, VI Aprilis celebratum (quo tempore peccatores non prorsus desperati facilius solent ad pœnitentiam commoveri) protrahi potuit usque in Iulium: siquidem Imperator, post Pentecosten, XXIX Maji Soloduri in Helvetia celebratam, per Franconiam abiverat in Saxoniam, unde ex suo comitatu misit Episcopum Brixiensem, de quo mox. Interim nulla extant Benedicti hujus Acta, ex quibus poßimus discere, quomodo sui Pontificatus tempus tunc numeraverit.

CLIII DAMASUS II.

An. 1048, dies 23.

Damasvs, natione Noricus, antea Poppo Episcopus Brixinensis seu Sabionensis, imperantibus Henrico III & Constantino Monomacho, coronatus XUII Julii in Dominica MXLUIII; sedit dies XXIII, defunctus UIII Augusti, sepultus in ecclesia S. Laurentii extra mutos: & cessavit Episcopatus usque ad XII Februarii anni MXLIX.

Hermannus Contractus de eo sic loquitur: Sequente Julio (post Iunium scilicet anni MXLUIII quo obierat Hermanni Abbas Bernhardus) Poppo Brixiensis Episcopus, [Missus ab Imperatore,] ab Imperatore electus, Romam mittitur: & honorifice susceptus, Apostolicæ Sedis Papa CLIII ordinatur: sed paucis diebus exactis defunctus, & ad S. Laurentium extra urbem sepultus est. Leo Ostiensis similiter ait lib. 2, cap. 81, Benedictus, iterum in Pontificatum reversus, per octo circiter menses illum retinuit, [moritur Preneste;] donec ab Imperatore transmissus ex Germania Damasus, Brixenorum Episcopus, illi in Papatu successit: qui etiam post viginti tres dies apud Preneste vita decessit. Ciacconius, animi causa & ad fugiendos urbanos æstus illuc eum se contulisse hariolatur: quidni potius causa ecclesiasticorum jurium restaurandorum; vel certe, quia ipsos Iulii mensis calores advectus in urbem, mox cœperit habere male; judicatumque sit mutationem aëris necessariam esse periclitanti de vita.

[2] Ms. nostrum in Catalogo, cum dixisset, natione Noricus, addit, qui alio vocabulo Bagnarius dicitur; ex quo vel alio simili textu Platina, cognomento Bagniarium fecit. Æstimo, aliam antiquorum ita scribentium mentem fuisse, [an cognomento Bagniarius?] & intelligi voluisse, quod qui antiquiori voce & Italis notiori Noricus, Germanis dicatur Bajoarius, uti nunc Bavarus: sic enim idem auctor agens de Nicolao II, fuit, inquit natione Allobrogus, quod alio nomine Burgundion dicitur. Baronius ex Brixinensi, fecit Episcopum Brixiensem, quæ valde diversa sunt. Invenit etiam qui Aquilejensem Patriarcham fecerint, & hos secutus est Wiguleius Hundius in Metropoli Salisburgensi atque Ciacconius: sed manifestißimo errore, nato ex sola homonymia. Nam Poppo Aquilejensis Patriarcha, [an antea Patriarcha Aquilejensis?] quod videre est apud Vghellum, obiit anno MXLIU, Pontificatus sui XXUIII, Aquilejæ tumulatus in Patriarchali Basilica, uti testatur Epitaphium, quod recitat idem Vghellus: eidem autem suffectus frater suus Eberardus, anno MXLUII Romano Concilio interfuit, sub Clemente II. Refutari porro non merentur, qui Martinum Polonum secuti, jam dictum Clementem, & hunc Damasum traducunt ut invasores Apostolicæ Sedis, ideoque cita morte sublatos volunt.

[3] Sunt etiam qui veneni, a Benedicto IX propinati, suspicionem admisceant. Et hunc iterum Romanæ Sedi incubuisse, donec mitteretur Tullensis Episcopus Bruno, censet Baronius. Sed cum id nullus antiquorum dicat, [an Benedictus 9 iterū Sedem invaserit?] non debet ex tam levi fundamento revocari in dubium, quod de illius pœnitentia ad tempus diximus ex vita B. Bartholomæi. Potuit tamen tam cita duorum ex Germania Pontificum mors, Imperatorem, peius aliquid fortaßis de Romanis suspicatum, lentiorem reddidisse ad nominandum successorem, accedentibus præsertim negotiis aliis: atque ita res esse dilata usque ad mensem fere Decembrem, & in Wormatiensibus demum Comitiis peracta. In quo sane magis festinandum fuisse credo, si vere extitissent eæ Romæ turbæ, quas Benedicti regressum violentum præcedere & subsequi oportuisset.

CLIV S. LEO IX.

Ab an 1049 ad 1054 an. 5, m. 2, dies 8.

Leo natione Theotonicus, ex patre Hugone, Imperatoris Conradi consobrino, antea dictus Bruno, Tullensis Episcopus, Wormatiæ anno MXLUIII Papa designatus, iterumque Romæ electus liberrime anno MXLIX, II Februarii, consecratus XII, prima Dominica Quadragesimæ; sedit annos U, menses II, dies UIII, obiit & colitur XIX Aprilis, MLIU: sepultus in ecclesia S Petri: & cessavit Episcopatus usque ad XIII Aprilis anni sequentis.

Ad fabulas, quibus, annis post hæc ducentis & pluribus, [Ejus Electio] Pontificiam historiam aspersit Martinus Polonus, referas licet, quod dicat Imperatorem, cum Romani ex quadam prava consuetudine petiissent ab eo Pontificem sibi dari, & nullum Theutonicorum ad hoc ut reciperet posset inducere, Episcopum Tullensem, virum simplicem, ad hoc inclinavisse. Neque enim de alio potius videtur cogitasse Imperator quam de Brunone, tantæ nobilitatis, prudentiæ & sanctitatis viro: neque credibile est Theutonicos Episcopos omnes, cita Clementis & Damasi morte sic fuisse consternatos, ut inter eos nemo inventus fuerit, qui, si eligeretur, Romanus Pontifex fieri vellet. Quam autem arguit pravam consuetudinem, si prava fuit (quod tali rerum statu fuisse non videtur sed ad magnum Ecclesiæ commodum spectasse, ideoque & Romani a Ciacconio putantur juramento tunc obstricti fuisse, ne sine Imperatoris consensu Pontificem ordinarent) si prava inquam fuit, consuetudo non fuit; solum enim præcesserant exempla duo, ad consuetudinis appellationem nequaquam sufficientia.

[2] Vitam scripsit Wibertus ejus Archidiaconus, quam una cum Appendice miraculorum, a coævo etiam auctore & Desiderio Abbate Casinensi scriptorum, [Vita scripta,] illustratam vide in nostro Aprili; cui hoc solum addo, sententiam a Leone in favorem Dominici Gradensis latam, qua ei Primatus relinquitur supra Episcopos Istriæ & Forojulii (quam Dandulus in historia Veneta ex eaque Baronius referunt ad annum ML, Vghellus ad Synodum Vercellensem eodem anno habitam) spectare potius ad Synodum Romanam, anni MLIII, Indictionis UI, idque ex ipsis Leonis verbis liquere. Adde etiam prædictis, quod ex supra allegata ejus Bulla in favorem Hartwici Babenbergensis Episcopi pro Clementis decessoris memoria, data mense Januario Indictionis XU, Pontificatus anno quarto, id est anno Christi MLII, appareat, non ante Februarium inchoari annum Pontificatus, alioqui fuisset numerandus annus quintus, si is citius cœpisset.

[3] Hermannus Contractus, qui paucis solum mensibus Leoni supervixit, [mors.] aut ejus Continuator usque ad annum MLXUI, ita de Leonis morte scribit: Dominus Papa, cum apud Beneventum divino intentus servitio diu demoratus, Romam ægrotans reversus esset; invalescente indies languore, glorioso exitu, cunctis prius benedicens & admonitis valedicens, sanctoque Petro peccata sua confessus, & devote se illi commendans, XUI (imo XIII) Kalendas Majas obiit, & in Basilica S. Petri, juxta sepulcrum Sancti Papæ Gregorii sepultus, miraculis claruisse memoratur.

[4] Continuator Catalogi in Ms. nostro sic eum laudat. Hic a Deo Electas Pontifex, ex Tullensi Ecclesia assumptus, [encomium ex Mss.] ad urbem devenit Romanam, secum deducens Hildebrandum, qui cum Papa Gregorio ad partes illas jerat… Hic ejusdem Hildebrandi consilio omnia in itinere & in hac civitate fecit: cui postea ad regendum ecclesiam S. Pauli Apostoli tradidit, pro quadam visione quam viderat; videlicet quia B. Petrum in prædicta visione hilarem videbat, Beatum quoque Paulum tristem & turbulentum erga se prospiciebat. Prædictus quoque Pontifex largus, pius, innocens, benignus, amator justitiæ, & plebis ferventissimus gubernator, divinarumque Scripturarum indeficiens perscrutator, vigiliis & orationibus semper intentus fuit. Qui etiam sua admonitione & prædicatione omnes Normannos & Francigenas [excitavit] ad destruendam eorum superbiam, qui in partibus Apuliæ commorabantur. quoniam superbia eorum in tantum excreverat, quod totam terram in suo posuerant dominio, & B. Petri Vicarii nihil ibi juris aut dominii retinebant. Quo denique victoria facta & tota terra suo dominio reddita, ad urbem rediens Christi Confessor, XIII Kalendas Majas migravit ad Christum.

[5] [Zelus contra Simoniacos.] Coævus auctor, qui morti præsens etiam miracula a se visa describit, uti ea dedimus ex varius Mss. inter extrema verba sic præcatum Leonem ait: Magne Deus, humani generis redemptor, qui per Apostolos tuos Petrum & Paulum Simonis perfidiam de alto [cadere] præcepisti, invocato tuo nomine: sicut eos exaudire dignatus es, ita exaudire dignare me servum tuum: & ad te converte Theophylactum, & Gregorium, & Petrum, qui in toto mundo Simoniacam hæresim solidaverunt; & ita fac eos cognoscere viam veritatis, ut derelinquant etrorem suum, & ad te, mitissime Deus, revertantur. Cœperat ergo jam tum novas iterum res moliri Theophylactus (neque enim modeste agente eo tali deprecatione fuisset opus) & quæ perperam egerat Pontifex, eadem rursum acturus si gradum pristinum recuperasset, hanc minime vanam solicitudinem incusserat Leoni; socios (ut videtur) pravorum consiliorum habens Gregorium & Petrum, quos crediderim & olim in Curia Benedicti IX præcipuos fuisse, omnisque Simoniacæ nundinationis auctores; & a Gradu suo per Gregorium VI aut ipsum Leonem depositos, non desiisse sua facta tueri, ut divino juri nequaquam adversantia.

[6] Sacrum corpus primo juxta sepulcrum S. Gregorii Papæ conditum, [Translatum corpus anno 1606, 18 Ianuarii.] deinde propter miracula sub proprio altari; postea, inquit Aringus lib. 2 Romæ Subterraneæ cap. 8, in Vaticanæ Basilicæ demolitione repertum, erat miræ proceritatis, a capite nimirum ad pedes longitudine novem palmorum constans: quod quidem in novam Basilicam translatum est, & sub altari absidis, quæ ad meridiem respicit, in plumbea quadam arca, altera pariter cypressina circumdata, conditum fuit, hac ad perennem sanctissimi viri memoriam addita inscriptione: Corpus S. Leonis Papæ Noni, virtutum & miraculorum gloria insignis, sub altari Mortuorum, sito in Basilica Vaticana, inter portas Argenteam & Ravennianam, die XI mensis & anni infrascripti, intra marmoream arcam repertum; cum ea pars ecclesiæ rueret, Pauli V Pont. Max. jussu in novum templum processionali pompa delatum, hac sub ara ritu solenni collocavit Euangelista Palliottus, tit. S. Laurentii in Lucina Cardinalis Cusentinus, dictæ Basilicæ Archipresbyter, anno Domini MDCUI, ejusdem Pauli Pontificatus primo, die XUIII Januarii, festo Romanæ Cathedræ S. Petri.

[7] Mabillonus lib. 2 de re Diplomatica Cap. 24, quærens, quis Pontificum primas inceperit Bullis suis adno tare annum Incarnationis, [Sub eo inductus in Bullas annus Incarnationis,] censet Leonem hunc IX fuisse: certe nullum Pontificium diploma sibi visum ait, ante id tempus tali calculo notatum, quod sincerum videretur, quidquid dicat Aventinus, usum illum a Paschali I deducens. Si autem verum est, Leonem eo in genere primum fuisse, id inde factum putat, quod tum ipse esset ex genere Imperatorum Germaniæ, qui annos Incarnationis usurpabant; tum Tulli fuisset Episcopus, ibique eo calculo frequenter in litteris usus; tum denique Cancellarium haberet Tullensem Primicerium, eidem calculo assuetum. Sic ergo sub autographa Bullæ, pro Mettensi S. Arnulphi cœnobio, scriptum legi testatur Mabillonus. Data V Id. Octob. per manus Udonis, Sanctæ Apostolicæ Sedis Cancellarii & Bibliothecarii & Tullensis Primicerii, [& Indictio, incipientes a Natali Domini.] anno Domini Leonis IX Papæ I, Indict. II, anno vero Dominicæ Incarnationis MXLUIIII. Vbi etiam notat τὸ Incarnationis, idem valere quod Nativitatis: alias enim incipientibus annum a XXU Martii præcedentis, jam numerabatur annus ML: & Indictionem non innovari mense Septembri, ut præcedentibus seculis omnibus factum fuerat (sic enim scribi debuisset Indictio III) sed una cum anno protrahi usque ad Dominicum Natalem: unde hic etiam videtur constitui posse initium Indictionum, quas vocant, Pontificalium, una cum anno Ecclesiastico incipientium, quidquid dicat Ciacconius in Isagoge, asserens, in Concilio Constantiensi primum observari cœptum commune istud annorum Indictionumque initium.

[8] At, inquies, si istæc ita se habent, & Leo IX aliique post illum Incarnationis annos suis Bullis apponi faciebant; quid Paulo Middelburgio Episcopo Forosemproniensi, sub initium seculi præcedentis scribenti, [non autem sub Eugenio 4] in mentem venit, ut lib. 13 Paulinæ suæ cap. 6 affirmaret, præsidente Eugenio IV, adhortante Blondo Foroliviensi, Pontificii Collegii a secretis Notario, in Bullis atque Rescriptis Pontificalibus annorum a Christi Incarnatione supputationem scribi primum cœpisse? Movit hæc auctoritas Ciacconium in Isagoge sui operis, movit etiam me in Propylæo Apri, suspectasque fecit interpolationis omnes ante Eugenium Bullas sic notatas, quia non credebamus viro tali obrepsisse, ut id ita scriberet asseveranter, nisi ex ipsius Blondi certißimo testimonio id habuisset. Malo tamen hanc Regulam abdicare ut falsam, quam fidem abrogare Mabillono, tot autographarum Bullarum a se conspectarum, nullaque ex parte suspectabilium testimoniis moto ad aliter statuendum. Id vero eo libentius facio, quod post Aprilem editum cognoverim omnium fere nationum historicos, [qui ut summum extendit eum usum etiam ad Brevia.] qui Pontificias Bullas producunt integras, aliquas tales habere Eugenio longe antiquiores: durum autem esset opinari, nationes illas universim conspirasse in istud additamentum, sinceris alias & genuinis Privilegiis subjungendum, cum periculo eorumdem in suspicionem falsi inducendorum. Notatu porro dignum est, quod observavit Mabillonus; Bullas seu Constitutiones Pontificias, Bullatas sigillo Papali, quæ præferunt voces in perpetuum, expressas ut plurimum Monogrammatice, colligatis inferne duabus litteris

hoc modo:

pro quibus seculorum posteriorum usus habet verba Ad perpetuam rei memoriam, paßim subnotata inveniri anno Incarnationis; Epistolas vero, & quæcumque in forma Brevis ut loquuntur sub annulo Piscatoris expedita, rarius eumdem calculam habere. Cum autem nunc habeant eum indifferentur tam Bullæ quam Brevia, quid ni dicamus hoc esse quod Blondo suadente Eugenius induxit, quodque eatenus non semper fiebat? [an. 1445.] Certe hic Pontifex in Constitutione sua anno Dominicæ Incarnationis MCCCCXXXXU, septimo Idus Junii, Pontificatus anno quinto decimo signata, quæ incipit, Sicut prudens pater familias, cujusque copiam se nactum Mabillonus ait, informans Notarios, hoc solum eis videtur inculcare, ut sint diligentes in scribendo litteras in bona forma, & virgulent, & sequantur & studeant stylum Cancellariæ. antiquum & laudabilem in omnibus servare; tantum abest ut aliquid novi atque antea prorsus inusitati instituerit.

[9] Fuerit porro operæ pretium videre apud Meurißium in Episcopis Mettensibus pag. 354, [Testium Bullis subscriben lorū initium.] ipsum quod supra allegavimus Privilegium, Warino ejusque successoribus in Abbatia S. Arnulphi datum, postquam Leo Monasterium istud, rogatu præfati Abbatis Warini, in memoriam B. Joannis Euangelistæ ac prænominati S. Arnulfi Confessoris Christi, quinto Idus Octobris Christo consecraverat. Nihil istic omittitur, quod ad augendam vel Abbatis dignitatem, vel loci majestatem commodumque, vel festivitatem Dedicationis annue celebrandæ poßit conducere, præter Indulgentias, quarum scilicet istiusmodi occasionibus tunc adhuc nullus usus erat. In eodem privilegio Lector inveniet initium quoddam subscribendorum Pontificiis litteris testium, quod superioribus seculis solum fiebat quando ejusmodi litteræ in Synodo Episcoporum signabantur: hoc tamen in ista Dedicatione factum est occasione saltem Synodi, paulo ante Mettis celebratæ, unde remanserant Episcopi aliquot qui subsignare etiam possent. Simili etiam occasione Romanæ alicujus Synodi, sub Benedicto VIII, possumus factum credere, ut apud Diagum in historia Comitum Barcinonensium pag. 152 inveniatur Fundatio Bisuldunensis Episcopatus, Bullata in mense Januario Indictione decimaquinta, id est anno MXUII, atque ab octo Episcopis signata VII Kalendas Februarii. Teste autem Mabillono lib. 2 cap. 20 maxime hic usus invaluit (qui etiam hodie in Bullis solenniter signatis obtinet) a Pontificatu Urbani II, ex quo tempore, quod antea non fiebat, subscribere cœpit etiam ipse Pontifex, hac formula ✠ Ego N. Catholicæ Ecclesiæ Episcopus subscripsi: tum Cardinales ex ordine sic ✠ Ego N. Basilicȩ duodecim Apostolorum Presbyter Cardinalis subscripsi, & ita consequenter alii.

[10] Denique notabile est, quod hic idem Pontifex, illam clausulam Benevalete, [Benevalete additum signo Papali.] a Romanis Pontificibus usurpatam saltem a tempre Caroli Magni, in Monogramma redegerit, prout illud exhibet Mabillonus tab. L ex autographo Remigiano ad Herimarum Abbatem, Dat. III Non. Obtobr. per manus Petri Bibliothecarii ac Cancellarii Sanctæ Apostolicæ Ecclesiæ, anno Domni Leonis Noni Papa I Indict. IIII, in Septembri anni MXXXXIX inchoata. Ipsos temporis illius ac Paschalis II characteres operæ pretium fuerit in prædicta Tabella contemplari: hic sigillum Leonis cum ipso monogrammate accipe, forma tamen duplo contratiori quam est in originali membrana.

CLV VICTOR II.

Ab anno 1055 ad 57 an. 2, m. 3, d 16.

Victor, natione Noricus, antea Gebehardus dictus, Episcopus Aistettensis, Imperatoris Henrici III consiliarius in timus & proximus consanguineus, Constantinopoli imperante Theodora Constantini Perphyrogenetæ filia, coronatus Romæ anno MLU in Cœna Domini, XIII Aprilis; sedit annos II, menses III, dies XUI: obiit XXUIII Julii MLUII, in Tuscia, fortassis sepultus Florentiæ in Cathedrali: & cessavit Episcopatus dies U.

Martinus Polonus ad alias suas fabulas adjicit de Victore, [Ab invito Imperatore] quod etiam hic timore Imperiali factus est Papa. Multum, & forte nimium dixisset, si dixisset arbitrio. Audi Leonem Ostiensem lib. 2 cap. 90. Defuncto sanctæ memoriæ Papa Leone, Hildebrandus tunc Romanæ ecclesiæ Subdiaconus, ad Imperatorem a Romanis transmissus est; ut, quoniam in Romana Ecclesia persona ad tantum officium idonea reperiri non poterat, de partibus illis, quem tamen ipse vice Cleri populique Romani in Pontificem elegisset, adduceret. Quod cum Imperator fuisset assensus, & Gebehardum Aistettensem Episcopum Hildebrandus, ex industria & consilio Romanorum, expetivisset, tristis super hoc valde Imperator effectus est: nimis enim illum carum habebat. [petitur & impetratur,] Et cum eumdem sibi omnimodis necessarium Imperator assereret, & alium atque alium huic officio magis idoneum indicaret: Hildebrando tamen, ut alterum reciperet, persuaderi nullatenus potuit. Erat enim idem Episcopus, super id quod prudentia multa callebat, post Imperatorem potentior ac ditior cunctis in regno. Hunc ergo Hildebrandus, invito licet Imperatore, invito etiam eodem ipso Episcopo (propter quod utique postea dictus est monachos non amasse) Romam secum adduxit: eique Victoris nomen imponens, Romanum Papam cunctorum assensu constituit, cum jam ferme a transitu Papæ Leonis annus elaberetur. Ex quibus etiam intelligitur quæ fuerit causa tam diu vacantis Sedis, [contra molitiones depositi pridē Benedicti.] cujus partem in Tusculanorum Comitum, pro Theophylacti restitutione satagentium liberamque Electionem Romæ faciendam impedientium, haud ægre retulerit prudens lector. Ille vero finem vivendi fecit, prius forte quam Stephanus eligeretur, æternum damnandus juxta ipsiusmet revelationem a S. Petro Damiani descriptam, sicut jam supra indicavimus.

[2] [Tempus Sedis.] Hermanni continuator primus de Electione hæc habet anno MXLIU. Conventus ab Imperatore Moguntiæ factus est (credo circa Natalem Domini, ex more Regibus Germaniæ pridem usitato) in quo Gebehardus, Eistettensium Episcopus, ab Episcopis electus Romamque missus, ibique honorifice susceptus, in cœna Domini Papa ordinatus, Victoris II nomen accepit. De obitu vero Lambertus Schafnaburgensis sic loquitur ad annum MLUII, Rex natalem Domini, Ianuarium anni prædicti prægressum, Ratisponæ celebravit, præsente adhuc Victore Papa: qui exinde, confectis mediocriter, prout tunc copia erat, regni negotiis in Italiam regressus, U Kalendas Augusti migravit ad Dominum. Chronologiam, nemini hactenus dubiam, confirmat ejusdem Papæ Privilegium, Humberto Silvæ Candidæ Episcopo scriptum, per manus Gregorii Notarii & Scrintarii S. R. E. in mense Maji, Indictione X, & datum UIII Idus Maji, per manus Aribonis Diaconi anno III Domini Papæ Victoris II Indict. XI, id est anno Christi MLUII.

[3] Leo Ostiensis lib. 3 Chronici Caßin. cap. 8 citatur a Baronio, [mortis & sepulturæ locus.] quasi dicat defunctum Florentiæ & sepultum Victorem; nihil autem simile habet Leo; sed hoc dicit de ejus successore Stephano; & Victoris nullum monumentum invenitur Florentiæ, memoria apud Scriptores nulla. Pro Baronii tamen opinione argumentum haud leve sumi posse videtur, ex præfati Leonis Ostiensis lib. 2 cap. 97, ubi dicitur, quod Bonifacius Albanentis Episcopus, festinus a Tuscia rediens, obitum Romani Pontificis, Victoris scilicet, Urbi nuntiavit: in Tuscia autem si obiit Victor, quid ni Florentiæ, saltem sepultus? ubi vero potius quam in Cathedrali?

CLVI STEPHANUS IX.

Ab anno 1057 ad 58 men. 7, dies 27.

Stephanus, natione Lotharingus, antea Junianus Fridericus Cardinalis S. Chrysogoni, Electus in festo S. Stephani Papæ, & postridie festo inventionis S. Stephani Protomartyris III Augusti, eodemque Dominico die anno MLUII consecratus Pontifex, sedit menses UII, dies XXUII; defunctusque Florentiæ MLUIII, XXIX Martii, in ecclesia Cathedrali juxta tumbam S. Zenobii sepultus est; & post dies UI sacrilege ordinatus est Benedictus X: cessavit autem revera Episcopatus menses X, dies I.

[Occasio festinæ successionis.] Mors Henrici, Imperatoris II, Regis Germaniæ III, obita Augusto præcedenti, libertatem Romanis præbuit vacante Imperio, maturandæ & suo arbitrio faciendæ Electionis & Consecrationis: cujus modum ac tempus prolixe describit Leo Ostiensis lib. 2 cap. 97 & ex Leone Baronius; exequiarum autem eidem a sui Ordinis monachis Florentiæ privatim curatatum, invenitur hujusmodi monumentū, nunc ad palatium Magni Hetruriæ Ducis translatum. D. O. M. Stephano Papæ IX olim Juniano Friderico, [funus Florentiæ curatum a Monachus:] Gozelonis Lotharingiæ Ducis filio, Apostolicæ Sedis Cancellario, monacho & Abbati Casinensi, Cardinali tit. S. Chrysogoni, Pontifici Opt. Max. Pio, Felici, sanctitate & miraculorum gloria illustri, Gothifredus Hetruscorum Dux, ut defuncto fratri domi suæ & inter proprios amplexus, quas potest caritatis suæ vices rependat, non sine lacrymis parentat. Monachi Abbatiæ Florentinæ in ædibus ad Divi Joannis Baptistæ efferunt, & justa solvunt. IU Kalendas Aprilis, MLUIII. Ita Placidus Puccinelli in Chronica Abbatiæ Florentinæ, ubi credit singulariter actas exequias, quarum in hæc inscriptione mentio.

[2] Ego vero dubitare vix poßim, quin hæ exequiæ, licet a monachis curatæ. [corpus incorruptum an. 1357] factæ sint in ecclesia Cathedrali tertio post XXUIIII Martii die, ibique positus lapis iste. Cum autem vetus S. Ioannis Baptistæ ecclesiæ destrueretur, & nova S. Reparatæ quam hodie S. Mariæ floridæ vocant conderetur, alio translatus lapis iste sit, anno scilicet MCCXCIU aut saltem anno MCCCLUII, quando reserata tumba, corpus inventum est incorruptum cum suis ornamentis Pontificalibus, uti testatur in jam citato opere Placidus pag. 17. De hac inventione Matthæus Villani, frater Ioannis, plenius tractat lib. 7 Chronicæ cap. 91; additque, repertum esse mense Augusto, juxta altare S. Zenobii, cum unius ex majoribus pilis jacienda essent fundamenta: repertum autem esse in monumento proprio versus Boream, agnitumque attestantibus litteris urnæ insculptis ea esse Ossa Stephani Papæ IX natione Lotaringi, Quæ reverenter collecta, [nunc ubi sit ignoratur.] conservata fuerint apud Calonacios, donec iis fieret honorifica sepultura. Sed hæc an umquam facta sit ignoratur, aut quid deinde sacris oßibus factum sit. Nam quod hodie ostenditur Monumentum, & ipsius esse vulgo creditur, esse D Antonii Vrsi Episcopi Florentini, anno MCCCXXI mense Iulio vita functi, docuit me Illustriss. Antonius Magliabechius, testante id Vrso familiæ insigni super tumulum expresso: cui tumulo per heredem curato nullam additam inscriptionem testatur Vghellus, unde pronius fuit circa ipsum errari. Extat apud eumdem D. Magliabechium Ms. Chronica, in qua confirmatur quod Stephanus hic ante Pontificatum fuerit Benedictinus monachus & Abbas Casinensis; expreßius autem Antonius Scipio Placentinus inter elogia Abbatum Casinensium, quorum is fuerit XXXUI, addit, quod a Leone IX creatus Cardinalis, eo mortuo pileum cucullo mutaverit, & post biennium, scilicet anno MLUII, abdicanti Prælaturam Petro suffectus, dum confirmandus se confert Florentiam, a Victore non solum Abbas sed Cardinalis etiam denuo esse jussus sit, dumque ad suos reverti festinat e Tuscia, tetractum ex itinere ut Victori succederet: atque ita solum decem mensibus Abbatem fuisse. Petrus Boninsignius, Historiæ suæ Florentinæ lib. 1 natum Bramante ait, Brabantiam forte scribere voluit, quæ veteris Lotharingiæ pars aliqua est.

[3] De die mortis quin fuerit XXIX Martii, nemo dubitaret, cum ita dicat Leo Ostiensis; [Anniversarium 29 Martii,] & eum exigat numerus dierum XXUIII, qui apud Wernerum Rollewinck & in Ms. nostro Stephano tribuuntur supra menses UII; nisi scrupulum injicerent verba Epitaphii, ambigua quo referenda, & prima fronte potius intelligenda de die solennium exequiarum, tertio ut minimum die post mortem. Verum Ordinatio Pseudo Papæ, paucis post Stephani mortem diebus facta, nec tamen citius quam U Aprilis, cogit fateri, Epitaphii auctorem voluisse in fine, absque ullo ad priora respectu, indicatum verum diem mortis, non sepulturæ. Certe miraculorum, quibus defunctus claruit, mentio patitur, aut etiam exigit, ut scriptura ista sculpta sit aliquamdiu post diem mortis, imo & sepulturæ: dies autem notatus is, qui anniversarii faciendi debebat memoriam renovare; solebat enim eo ævo, atque etiam nunc solet, anniversarium recoli ejus diei quo quis obiit, non quo sepultus fuit. Porro miraculis brevi cessantibus, videtur etiam cessasse apud Florentinos veneratio Stephani, eoque factum ut non nominetur inter Sanctos Ecclesiæ Florentinæ Patronos. Ceterum non possum dißimulare scrupulum mihi subortum circa S. Stephani Papæ corpus, quod Trano Apuliæ urbe nuper translatum in Hetruriam & Pisis collocatum diximus; ne scilicet istud non sit Primi istius nominis, quod se habere adhuc Romani credunt, sed hujus Noni. Cum enim anno proximo ab inventione prædicta, teste Scipione Ammirato, Capitanei Florentini, ecclesiastici zeli prætextu, legem tulissent, ut si quis aliquam publici muneris partem gessisset qui Gibellinus fuisse probaretur, capite aut grandi mulctaretur pecunia (uti multis istic nominatis accidit, cum vel levißima accusatio sufficeret) potuerunt in his fuisse Calonacii prædicti, & cum nuper invento corpore, nec adhuc relato ad ecclesiam in Apuliam aufugisse; idque cum S. Stephani Papæ dici audirent Tranenses, cœperint paulatim credere esse Primi, quem solum ejus nominis Sanctum noverant. Atque ita nunc relatus Florentiam Nonus, sub alieno nominis numero recuperaverit cultum, in Hetrura amissum sub numero proprio: quod divinæ dispensationis opus profecto censeri posset, nec minori felicitati imputandum, quam si Stephani vere Primi corpus istud esset. Sed hæc ulteriori discußioni relinquo, nihil asserens.

DISSERTATIO XXII.
De Legatione Stephani ad Imperatricem, & reconciliatione Mediolanensis Ecclesiæ schismaticæ ei tributa.

Priusquam Florentiam proficisceretur Pontifex, ex quodam imminentis sibi mortis præsagio, [Legatio ad Imperatricē missa,] congregatis intra ecclesiam Episcopis civibusque Romanis, Clero & populo, hoc sub districti anathematis excommunicatione statuerat, ut si eum de hoc seculo migrare contingeret, antequam Hildebrandus Romanæ Ecclesiæ Subdiaconus, qui cum communi omnium consensu mittebatur, ab Imperatrice rediret, Papam nullus eligeret, sed Sedes Apostolica usque ad illius reditum intacta vacaret. Ita Petrus Damiani, ad Henricum Episcopum Ravennatem scribens de schismatica successoris electione. Legationis mittendæ ad Agnetem, Henrici tertii viduam, quarti matrem. causam Cardinalis Baronius num, 17 hanc aßignat, quod jugi ægritudine confectus ac moribundus Pontifex, sciret haud posse diu vivere; post mortem autem suam Ecclesiæ Romanæ optavit esse consultum, mittendo Hildebrandum. Non defuit Baronio argumentum in quo hanc suam conjecturam fundaret: dicit enim Leo Ostiensis lib. 2 cap. 95, [non a moribundo,] quod Stephanus, post quatuor menses quam in Augusto anni MLUII Casini fuerat, id est circa initium anni MLUIII, gravi languore detentus & ad extrema fere deductus, potestatem fecerit Casinensibus Abbatis eligendi.

[2] Sed contra conjecturam illam idem Ostiensis mox facit, cap. 99 haud obscure indicans, quod idem Stephanus, post suum istum morbum, & post tam præsens periculum vitæ, restitutus fuerit integræ sanitati Narrat enim, quomodo Florentiam sit profectus, [sed bene valente;] eo quod disponebat fratri suo Duci Gotifredo apud susciam in colloquium jungi, eique, ut ferebatur, Imperialem coronam largiri; demum vero ad Normannos Italia expellendos, qui maximo illi odio erant, una cum illo reverti: eumque in finem mandarat Præposito Casinensi, ut omnem Ecclesiæ ejus loci thesaurum, in auro dumtaxat atque argento, festinanter sibi & quam posset latenter per seipsum deferret, multo potiora in brevi se retransmissurum promittens. Non sunt hæc hominis moribundi consilia; qui licet thesaurum mox intactum remiserit, divinitus terrefactus priusquam Roma excederet, dehinc tamen in Thulciam properans, non multo post subito languore depressus, Dei judicio apud urbem Florentiam obiit. Ecce ut hic non jugi ægritudine, sed subito languore, correptum extinctumque dicat Ostiensis, Dei autem judicio, quia thesaurum S. Benedicti vel cogitaverit ad usus profanos transferre, licet alias vir Sanctus; & ad cujus sacratissimum corpus, meritis ejus intervenientibus, plurima Christus signa ostendit.

[3] Non igitur, ad decernendam totius Ecclesiæ nomine & voluntate legationem istiusmodi, Pontificem movit præsagitio proximæ suæ mortis. [non causa Electionis,] Addo quod nec voluntas efficiendi, ut quieti futuræ post eam Electionis libertatique consuleretur. Non certe hanc probat missa post mortem ejus altera legatio, qua, ut Lambertus Schnaffnaburgensis ait, Romani Principes ad Regem miserunt satisfactionem, se scilicet fidem, quam patri dixissent, circa Pontificum Electionem consecrationemque, filio quoad possent servaturos; eo autem animo vacanti Romanæ Ecclesiæ Pontificem usque ad id tempus non subrogasse, sed ejus magis super hoc expectare sententiam; orantes sedulo, ut quem ipse velit, transmittat: nihil ejus ordinationi obstare, si quis non per legitimæ ordinationis ostium, sed aliunde, ascendisset in ovile ovium. Quibus verbis Benedictum invasorem Sedis Apostolicæ notantes, verosimile quidem nobis faciunt, ejusmodi satisfactionem respondere querelæ, de Stephano citra recursum ad Regiam consecrato, quod suum filiique contemptum Imperatrix vidua interpretata fuerit: sed ex nullo capite apparet quod ea querela Romam allata fuerit vivente Stephano; multo minus quod hic voluerit, nascituris a regia indignatione incommodis occurrere mittendo Hildebrandum, & futuræ Electionis arbitrium offerre mulieri pueroque.

[4] Econtra jam vidimus longe alia consilia Stephanum agitasse animo, quando statim post missum Hildebrandum Tusciam petiit. Nec vero erat quod amicum ullum factum responsumve ab iis expectaret, [sed ex causis longe aliis,] quorum consiliarii Henricum Imperatorem defunctum, tanto inflammaverant odio contra ejus fratrem Gothifredum, ducta in uxorem Beatrice Tusciæ Comitissa jam tota Italia præcipuum effectum, ut nimiam ejus invidiosamque potentiam modis omnibus subversam volens, etiam fratrem S R. E. Cancellarium & Archidiaconum, postea Stephanum Papam, a Victore Papa tradi sibi in mortem petierit, quam ille ægre evadere tunc potuit factus Casini monachus. Proinde credibile fit, nihil gravius sensisse Agnetem, quam quod is potissimum fuisset factus Papa; quem illa familiæ Cæsareæ credebat offensißimum. Stephanus e contra, quanto minus sibi a Regiis metuebat, fraterna fretus potentia; quantoque liberior erat ab eo nexu, quo illis obstringebantur, quotquot Romanum Pontificatum illorum favori retulerant acceptum; [& propter investituras, quas damnabat Stephanus,] tanto etiam credi potest fidentius liberiusque Ecclesiæ jura tuenda suscepisse, verumque esse quod in elogio ejus in Ms. nostro solum præcipuumque notatur, quia primus propter Investituram cœpit declarare hæreticum Imperatorem Henricum.

[5] Hoc ergo cum Romæ in Suffraganeorum Episcoporum Cardinaliumque conventu mature discussum, & firmiter constitutum haberetur; crediderim præcipuum Legationis prædictæ argumentum fuisse Investituras, ut harum usurpatum jus cum hæresi conjunctum esse declararet Hildebrandus; denuntiaretque Imperatrici, quod filius ejus numquam esset a Papa suscepturus coronam Imperialem, nisi ei juri renuntiaret ipsa ejus nomine. Quin imo præsentiens eo non cessuros Germanos, Regisque sui pupillarem ætatem excusaturos, cogitarit de Imperio transferendo in fratrem, cujus potentia nunc centra Normannos, deinde contra Teutonicos uteretur, [abrogatasque volebat.] si pertinaciter recusata Investiturarum dimißione, coronam vellent vi extorquere. Cum ergo res tanta ageretur (quæ tamen tota posset evanescere, si eo qui cœperat Pontifice moriente, sufficeretur aliquis, animo minus forti constantique præditus) magnæ fuit prudentiæ Legati reditum expectandum decernere, neve ante eum ad Electionem procederetur: ut ex responso quod is afferret, sumi possent consilia centiora. Quid autem putas retulisse Hildebrandum, nisi querelas adversum Cardinales S. R. Ecclesiæ & civitatis Principes, non sine minis? His ergo moti plerique, mortuo Stephano jam languidiores, placandam sibi putaverint Regiam, ea quam Schaffnaburgensis refert fidei contestatione, & humili subjectione, in ipsius Electionis negotio, in quo jus suum negligi præcipue queri videbatur Majestas Regia, & quod vacante Sede præ aliis omnibus curandum erat.

[6] Addit ad Stephani Commendationem Stella, quod statim ubi Pontificatum iniit, [Subjectio Mediolanensis Ecclesiæ huic Papæ tributa,] curavit ut Mediolanensium Ecclesia, quæ a Romana ducentis ferme annis se subtraxerat, prima inter alias eam majorem superioremque cognosceret: quæ etiam nunc usque maxima cum obedientia perseverat. Sed errat, non solum cum Mediolanensem id ait fecisse primam, quod certißimum est ab omnibus in Occidente Ecclesiis semper factum fuisse, si paucas exipias, quæ sese ad modicum tempus subtraxerunt temporibus variis: verum etiam quia id quod ab aliquo antiquiori scriptore, commodiori verosimiliter phrasi, scriptum repererat de Joanne XIX, applicarit Stephano IX. Etenim sub illo Mediolanensem ecclesiam tenuit Heribertus seu Aribertus, vir omnino sanctißimus, consecratus anno MXU, & mortuus anno MXLU; [videtur pertinere ad tempus Ioannis 19;] cujus corpus post decem menses integrum, cum summo vigore, ferulam dextra portante, oculis apertis, videntibus universis repertum fuit: & cujus effigies parva & antiqua ex ære ducta, ad pedes posita imaginis Salvatoris cruci affixi, inter utriusque pedis clavos, repræsentatur ab Vghello Tom. 4 col. 146 amicta Pallio Archiepiscopali. Hoc autem mihi argumento est, primum hunc fuisse, qui usum petendi Roma Pallii, in signum subjectionis, per annos fere ducentos prætermissum, renovarit anno X Episcopatus sui, Christi MXXU.

[7] Etenim rebellionis istius auctorem Sigonius, Blondus, Ripamontius, aliique faciunt Engelbertum, [quando Pallium, quod Engelbertus petere neglexerat,] anno DCCCXXUII creatum Archiepiscopum mense Iunii, quando XXUII Augusti obiit Eugenius II; & quando post Valentinum, unius solum mensis Pontificem, suffectus Gregorius IV, perpetuum fere adversarium passus est Lotharium, Lombardiæ & Italiæ Regem, propterea quod ejus patri Ludovico Pio, contra rebelles filios impense faveret. Hac ergo fiducia neglexerit Pallium petere a Romano Pontifice Engelbertus, primum Imperatoris Patris, deinde Regis filii auctoritate suffultus, injuriam dißimulante Gregorio, ne Lotharium gravius irritaret Cumque ea pervicacia longo viginti octo annorum quibus præfuit tractu, velut in jus præscriptum transisset; videntur successores Episcopi simili modo potius abstinuisse a Pallio, quam illud cum subjectionis profeßione peterent. Nec enim verosimile mihi est eo usos esse auctoritate propria: hæc enim manifestior fuisset culpa, quam potuisset a Romanis Pontificibus tacite ferri. Conatur quidem Puricellus ejusmodi defectionem Angelberti totque successorum explodere ut commentitiam: sed ejus rationes aliud non evincunt, [post an. 200 iterū petiit Heribertus.] quam eam non fuisse positivam, ut aiunt, quæ vere schismaticos constitueret; sed mere negativam, sitam in omißione nuda petendi Pallii: & hac ipsa post annos circiter ducentos correcta ab Heriberto, permansit obedientia Mediolani, saltem quoad eam populi partem, quæ in fide & unione Romana constans permansit post Heriberti mortem, contra Simoniacos quosdam, subinde intrusos ab Henrico Rege, ac deinde Imperatore schismatico, per quos in ipsa Mediolanensi Ecclesia factum est schisma.

BENEDICTUS X PSEUDOPAPA.

Ab anno 1058 ad 59 men. 9, dies 20.

Benedictus, natione Romanus, ex patre Guidone, antea Joannes Episcopus Veliternensis, regnante Henrico IV, Isaacio Comneno imperante ab Archipresbytero Ostiensi sacrilege coronatus, U Aprilis in Dominica Passionis, anno MLUIII, sedit menses IX, dies XX; depositus XXIU Januarii, anno MLIX, & impetrata præsumptionis venia jussus est apud S. Mariam Majorem manere, Sacerdotali privatus officio, Mincius exinde cognominatus.

Videndus Leo Ostiensis lib. 2 cap. 101 & lib. 3 cap. 13, ex eoque rem gestam transcribens Baronius: quibus prætermißis, noto tempus usurpatæ Sedis, sic ut descripsi, definitum reperiri in Ms. nostro, eoque nos a prima post Stephani obitum Dominica deduci ad XXIU Ianuarii: quo Sutrii in Synodo ad id collecta Benedictus illegitimus declaratus sit, Nicolaus ad Pontificatum Electus. Et quidem, statim ab audita Romæ Stephani morte, promotum esse qualitercumque Benedictum, [Romæ Electus, mox ut ibi audita mors Stephani,] patet ex eo, quod monachi, qui priorem fuerant Florentiam comitati, hoc defuncto & tumulato ibidem, redituri Caßinum, per Romam regredi formidarunt, utique propter famam promoti jam Benedicti: & adnitentibus ac deducentibus Florentinensibus per Marchias revertendo, ut dicit Leo cap. 100 lib. 2, juxta ejusdem lib. 3 cap.9, appulerint Casinum, ipso die quo istuc pervenit nuntius Desiderii Abbatis, Constantinopolim legati, significans eum tempestate prohibitum apud Barium morari: ad quem proinde mißi de communi consilio nuntii, ipso Palmarum Dominico, id est XII Aprilis, circa vesperam advenerunt Barium; ubi jam stabat in procinctu Desiderius, asserentes defunctum Apostolicum, seque ad revocandum illum festinanter transmissos ab universis Fratribus.

[2] Coævus uti videtur auctor, continuans, Pontificum Vitas in Ms nostro, de Benedicto sic loquitur. Hic expulsus & depositus fuit ab Archidiacono, qui vocabatur Hildebrandus, [contra fidem discedenti Hildebrando datam:] de Papatu suo: quoniam eo tempore, quo Stephanus prædictus Papa migravit ad Christum, Romæ non erat, sed ipse extra urbem ierat, præcepto Episcoporum & Cardinalium; omnes ei dantes pacem & fidem, quod si Papa, antequam ipse rediret, ex hac luce subtractus esset, ipsi nullo modo se de Electione intromitterent, donec ipse ad Urbem remeasset. Cum vero in partibus Tusciæ apud Florentiam esset, audivit de morte Papæ, secumque deduxit ejusdem civitatis Episcopum qui vocabatur Gerardus. Regressus itaque Romam invenit sicut sibi relatum fuerat, cœpitque quærere ab Episcopis & Cardinalibus, si bene promissionem quam fecerant observassent. Quidam se non defendentes dicebant: Non bene factum est; [qui ideo curavit eligendum Nicolaum] & nostro consilio, quod factum est, non fecerunt: quidam vero quod fecerant defendebant, quoniam bonus, sapiens, humilis, castus, benignus, & quidquid boni in aliquo reperitur monstratur in illo: & ideo quod fecimus bene credimus fecisse. Sic denique contentione inter illos diu persistente, nullo modo animum Archidiaconi ad hoc quod fecerant, propter sacramentum, flectere quiverunt; sed quando major pars Clericorum & laicorum cum Archidiacono erat, deposuerunt & ejecerunt prædictum Benedictum de Papatu suo, & elegerunt Papam Gerardum Florentinum Episcopum, cui imposuerunt nomen Nicolaus.

[3] Hunc porro sic leviter nominatum transiliens noster Auctor, velut intrusum; solo spatio temporis quo in Papatu vixit definito, progreditur ad Alexandrum II Nicolai successorem; hoc ipso & studiosa veritatis obumbratione satis indicans, se ex eorum parte stetisse, qui Benedictum susceperant, & velut legitimum tutati erant. Etenim constat ex S. Petro Damiani, [Cardinalibus senas evocatis;] qui sacrilegæ Ordinationi suum Portuensis Episcopi officium negarat, imo a suo Presbytero ordinatum cum adhærentibus omnibus excommunicatum declararat; quod Ioannes iste, Cardinalibus Episcopis reclamantibus, obsistentibus, & terribiliter anathematizantibus, nocturno tempore cum armatorum turbis undique tumultuantibus inthronizatus est … ita stolidus, deses, ac nullius ingenii, quod credi potuerit nescisse pro se pervadi Petri venerabilis arcam, indeque acceptam pecuniam per regiones, andronas vel angiportus in populum erogari, ad eum in obedientia Benedicti retinendum. Constat ex eodem, ordinatorem Benedicti, non solum hominem fuisse indoctum, sed quia sibimet sui Episcopi privilegium usurpavit, juxta Canones a gradu Presbyterii deponendum. Constat denique Episcopos & Cardinales plerosque ab urbe in diversa fugisse celebrandi Paschatis causa; deinde convocatos ab Hildebrando Senas convenisse, ad faciendam Electionem Canonicam, quam Henrico Regi confirmandam offerrent. Præterea, non est credibile, Hildebrandum tunc primum cognovisse de Pontificis morte, cum apud Florentiam fuit, aut intellecta Benedicti intrusione mox Romam advolasse cum Gerardo.

[4] [cum consensu Regis] Quid ergo? Cum Cardinalibus Romæ degentibus per epistolas missosque occultos egit Hildebrandus, donec tandem plerisque in suas partes prudenter inductis, adnitentente potißimum S. Petro Damiani, & adjuvante comminatoria Regis Henrici epistola, convenerunt Senas, ubi conspirantibus in Gerardum suffragiis, expedita in Germaniam est legatio excusatoria, de qua supra egimus ex Schaffnaburgensi; qua accepta, & habita cum Primoribus deliberatione, Rex Gerardum, Florentinum Episcopum, in quem & Romanorum & Teutonicorum studia consenserant, Pontificem designat, Romamque per Godefridum Marchionem transmittit. Ita Benedicto, qui sine Regis & Principū jussu Sacerdotium usurpaverat, reprobato, Gerardus, qui & Nicolaus, Pontificatum obtinuit. Hæc Lambertus, non obscure significans, per Stephani mortem majori cx parte sopitas fuisse controversias, [& auxilio Godefridi Ducis coronandum,] quæ inter Romanam Regiamque Curiam vertebantur; cum illinc cura amoliendi schismatis, inde pupillaris ætas Regis suaderent pacem utrimque servandam, admisso etiam in eam Gothefrido Duce, jam potentiore, quam ut contra eum prævalere se posse sperarent Regii: nam & hunc reconciliatum fuisse persuadet cura instituendi Pontificis eidem demandata. Eodem fere modo quo Lambertus, narrans rem gestam Leo Ostiensis, ait lib. 3 cap.13, quod Hildebrandus, ab Imperatrice reversus, cum invasam a pessimis hominibus Ecclesiam comperisset, Florentiæ substitit; suisque litteris super hoc Romanorum meliores conveniens, eorumque ad omnia consensum recipiens, mox adnitente Gotfrido Duce, Gerardum Florentinum Episcopum in Papam elegit, simulque cum ipso & Duce Romam mense Januario venit, ubi præfatus Electus a Romano Clero & populo Apostolica Sede inthronizatus & Nicolai nomen adeptus est.

[5] Nicolaus Aragonensis Cardinalis apud Baronium, in gestis Pontificum a se collectis; Celebrata, inquit, in pace Electione Senis die forsitan IX Maji, quando S. Nicolai Barium in Apuliam translatio recolitur (nam ab hoc eventu factum credo, ut Nicolai nomen Electus optaverit) & assensu Regis allato circa autumnum (hoc enim suadet ratio temporis & nuntiorum ultro citroque missorum moræ) dictus Pontifex cum Archidiacono & Cardinalibus consilium habuit, [ultro cedente Benedicto,] ut pro causa jam dicti Velitrensis intrusi apud Sutrium Synodum celebraret; ad quam non solum Episcopos Tusciæ & Lombardiæ, sed & Magnum Godifridum & Guibertum Cancellarium convocare deberet. Quod absque dilatione factum est. Prædictus autem Mincius, ubi Nicolaum Papam, cum Personis quæ apud Sutrium convenerant, in Synodo residere cognovit; Sedem, quam invaserat, conscientia remordente, reliquit (puta XXIU Ianuarii in Dominica, quo magis publica & ad scandali remedium notior esset ceßio) & in domum propriam remeavit. Quod factum postquam Nicolaus Pontifex rei veritate cognovit, consilio cum Fratribus habito ad Urbem una cum eis, non cum potentia, sed tamquam bonus & humilis Pastor accessit. Unde auctore Domino factum est, quod a populo & clero digno honore susceptus, juxta consuetum ordinem a Cardinalibus in Sede Apostolica positus est. Transactis autem paucis diebus, memoratus Mincius ad præsentiam Nicolai Papæ veniam petiturus accessit, & ad ejus vestigium procidens, violentiam se fuisse perpessum asseruit, sed invasionis crimen & perjurii reatum non negavit. Ex propria igitur confessione digna factis recipiens, Episcopalis & Sacerdotalis officii depositionem incurrere meruit.

[6] Quoniam autem ad S. Mariæ Majoris Basilicam, quæ ex quinque Patriarchalibus Romæ ecclesiis una est, [& ad S. Maria majorem manere permisso.] permissus fuit habitare Benedictus iste X (ubi & sepultum jacere in terra, inter altaria Præsæpis & D. Hieronymi, testatur ex veteri Ms. Sirletus Cardinalis, apud Paulum de Angelis in istius Basilicæ descriptione pag. 157) hinc fortasse natum est, ut cum in ore vulgi versaretur aliquid de tribus qui simul titulum Pontificis hoc ævo gerebant, scilicet Benedicto IX, Silvestro II & Gregorio VI, dictus fuerit eorum unus suum ibi habuisse Patriarchium, prout post centum annos audivit narrari Ottho Frisingensis. Vulgus enim facillime confundit nomina, & cum nominibus tempora. Istum porro de Benedicto X locum Nicolai Aragonensis, in quo Gerardus, etiam ante suam ordinationem identidem vocatur Nicolaus Papa & Pontifex per prolepsim haud inusitatam scriptoribus, integrum hic placuit transcribere ex Baronio, ut specimen præberem auctoris sane accurati, & coævorum scriptorum monumenta verosimiliter secuti, cujus opus integram Romæ in Vaticana extat bibliotheca. Floruit autem seculo XIU ultra medietatem provecto sub annum MCCCLII ex Ordine Prædicatorū & Provincialatu Aragoniæ ad Cardinalatum assumptus, a quod ad XXU Maji, dabimus Acta S. Gregorii VII.

CLVII NICOLAUS II.

Ab an 1059 ad 61 an. 2. m. 4, d. 26.

Nicolaus, natione Burgundus, antea Gerardus Episcopus Florentinus, Electus Senis, & annuente Rege Pontifex declaratus IX Decembris MLUIII; Romæ deinde inthronizatus regnante Henrico IV, Isaacio Comneno imperante, XXXI Januarii anno MLIX, in Dominica; sedit annos II, menses IU, dies XXU; defunctus Florentiæ XXIIII Junii MLXI, & sepultus ibidem in ecclesia S. Reparatæ: cellavit autem Episcopatus menses III, dies U.

[Tempus Sedis varie definitum ex varie respectu;] Spatium Pontificatus definivi cum respectu ad diem Coronationis seu Inthronizationis Romæ factæ, ipsiusmet Nicolai stylum in hoc secutus, prout infra apparebit: eos autem qui propter annos duos & semis, quos in Pontificatu peractos a Nicolao scribit Leo Ostiensis lib. 3 cap. 20, numerant annos II menses UI, dies XUI, uti faciunt Auctor Ms. nostri & Rollewinck (quibus accenseri possent Stella & Plantina, correcto errore quo annos tres pro duobus scripsere) credo sic loqui cum respectu ad diem quo suæ electionis confirmatione accepta a Rege, cœpit Pontificale munus exercere, Italiæ Lombardiæque Episcopos convocando ad Synodum, quem diem videmur posse statuere IX Decembris MLUIII, ita ut mortuus fuerit XXIU Junii. Hunc enim diem, non sua propria, [Obiit die 25 Iunii,] sed antiqua vetusti auctoris phrasi indicat in Episcopis Florentinis Vghellus, dicens col. 93. quod Gerardus, tam etsi ad summum Pontificatum, ascendisset, dum tamen vixit Ecclesiam Florentinam gubernare perrexit; decessit vero Florentiæ, se convolvente Junio die UII, anno MLXI.

[2] Vbi nota stylum Notariatem Hetruscorum, menses bifariam dividentium, [convolvente se mense die 7.] sic ut primi quindecim dies numerentur ab initio mensis, quem vocant intrantis; alii retrogado ordine a fine mensis quem vocant exeuntis, sive ut hic scribitur se convolventis: convolvitur enim quodammodo mensis, dum numerandi initium sumitur a fine, sic ut dies trigesimus mensis sit primus exeuntis seu convolventis se mensis, vigesimus nonus secundus & sic consequenter. Vtinam Vghellus, ut alibi solet, ita quoque notitiæ istius auctorem nominasset. Interim habemus eidem sententiæ faventem Baronium, cum mense Junii in fine ipsius obiisse Nicolaum scribit.

[3] Diximus supra, Synodum Sutrii videri collectam Ianuario, ad ejusque famam motum Pseudepapam seipsum abdicasse XXIU Januarii: ut autem ex Italia Lombardiaque justus Episcoporum numerus conveniret, uno ut minimum mense præceßisse debuit Synodi indictio; [exorsus Pontificatum numerare non a 10 Decembris,] neque hæc facta præsumi debet nisi post allatum ab aula consensum Regis. Merito ergo censui videri hunc allatum X Decembris, ut ab eo potuerint scriptores præfati annos II; men. UI, dies XUI numerasse. Nos tamen eos non sequimur, certi quod ipse Nicolaus annos Pontificatus sui solum cœperit numerare a die suæ Inthronizationis Romæ XXXI Ianuarii. [sed a 26 Ianuarii,] Etenim habemus apud Baronium & Vghellum privilegium, monasterio S. Felicitatis datum Florentiæ UI Idus Januarii anno ab Incarnatione D. N. Jesu Christi MLUIIII (ex stylo scilicet Florentino quo annus ultra Ianuarium protenditur usque XXU Martii) per manus Humberti, [ut probat Bulla anno 1060, 8 Ian. data.] Sanctæ Ecclesiæ Silvæ-candidæ Episcopi & Apostolicæ Sedis Bibliothecarii, anno primo Domini Papȩ Nicolai II Indictione decimatertia, qui fuit vulgaris æræ MLX, quando, si die UIII Ianuarii adhuc numerabatur annus primus, consequens fit, ejus initium non posse haberi ante IX Ianuarii præcedentis.

[4] [Ius Electionis restrictum ad Cardinales,] Putat vir eruditus, occasione Electionis hujus, a solis Cardinalibus factæ Senis, abrogatum fuisse jus quod Clero Populoque Romano universim eatenus fuerat ad illam concurrendi & suffragia conferendi; eamque potestatem sic contractam deinceps remansisse; confirmantibus id postea & in perpetuum valere jubentibus, Alexandro III, Gregorio X, & Clemente V. Quomodo igitur in Chronico Casinen. lib. 3 cap. 13 dicitur, quod Hildebrandus reversus ab Imperatrice, cum comperisset invasam a pessimis hominibus Ecclesiam, Florentiæ substitit; suisque litteris super hoc Romanorum meliores conveniens, eorumque ad omnia consensum recipiens, mox, annitente Gotfrendo Duce, Gerardum Florentinum Episcopum in Romanum Papam elegit, simulque cum ipso & Duce Romam mense Januario venit; ubi præfatus Electus a Romano Clero & Populo Apostolica Sede inthronizatus est? [sic tamen ut ea esset consensu populi firmanda:] Numquid vero jus Cleri & Populi adhuc integrum exprimitur etiam clarius ab ejusdem Chronici auctore Petro Casinensi lib. 4 cap. 2, ubi dicitur quod Episcopi, dispersi post Victoris III mortem, tandem rursum undique coadunati, miserunt litteras Romanis Clericis & Laicis S. Petri fidelibus, ut quotquot ex eis possent prima hebdomade Quadragesimæ Terracinam venirent; quotquot vero non possent, assensum suum in persona quam ipsi concordi voto eligerent, propriis litteris repræsentarent? Respondere videtur Angelus de Nuce, in Notis ad hunc ultimum locum, id ideo factum, quia periculum schismatis suberat; & ideo hoc ultimo casu scriptum similiter fuisse universis circumquaque per Campaniam, Principatum atque Apuliam manentibus Episcopis atque Abbatibus, quos tale jus habuisse nemo dixerit. Quod autem ad Cardinales solos (quorum etiam aliqui tunc fuerint minorum Ordinum, cum nunc ut minimum sint Diaconi) quod, inquam, ad Cardinales pertitinuerit Electio hoc tempore, ad Populum nuda Electi approbatio, probat Decretum de Electo Gregorio VII conceptum hoc modo: Nos Sanctæ Romanæ Catholicæ & Apostolicæ Ecclesiæ Cardinales, Clerici, Acolythi, Subdiaconi, Diaconi, Presbyteri, præsentibus venerabilibus Episcopis, Abbatibus, Clericis & Monachis consentientibus eligimus &c. Sed & ab hoc jure Clerus Cardinalibus inferior, Populusque deinde exclusus fuit, [sed & hoc paulatim ei ablatū est.] occasione suæ contra Innocentium II contumaciæ, in Electione Cælestini II: sed rursum admissus, si non in Electione mox secuti Luci II, saltem in proxima Eugenii III: nam & hunc Ottho Frisingensis Communi voto Cleri & Populi Electum ait Quid autem postea Alexander III in contrarium statuerit, vellem ipsis ejus verbis discere. Certum tamen esse puto, quod circa hoc tempus vel paulo post, desierit omnino Clerus inferior Populusque audiri: nam qui postea nominantur Gregorius X & Clemens V, non tam ordinasse videntur ut soli eligerent Cardinales, quam supposuisse id juris ipsis solis esse, quando ordinaverunt leges Conclavis, in quo illi soli and Electionem faciendam clauderentur.

[5] [Interpontificium trimestre.] Vacantis Sedis tempus, post mortem Nicolai, explicans Leo Ostiensis lib. 3 cap 21, post tres circiter menses creatum Successorem ait. In hoc autem secutus est S. Petrum Damiani, asserentem, tres plus minus menses intercurrisse, ex quo sanctæ memoriæ Papa Nicolaus occubuit, usque ad Kalendas Octobris, cum iste successit. Causam moræ, & neceßitatem Ordinationis, cum ea protraheretur, absque Regis consensu faciendæ, legere quilibet apud Baronium poterit ex S. Petro Damiani & aliis.

CLVIII ALEXANDER II.

Ab an. 1061 ad 73 an. 11 m. 6, d. 22.

Alexander, natione Mediolanensis, ex patre Anselmo, dictus ipse Anselmus & Lucensis Episcopus, in Sede S. Petri coronatus in Dominica, XXX Septembris MLXI, regnante Henrico IV, Constantino Duca imperante, sedit annos XI, menses UI, dies XXII; defunctus anno MLXXIII, XX Aprilis; sepultus XXII ejusdem in ecclesia B. Petri Apostoli: & cessavit Episcopatus menses II, dies UIIII.

Catalogi, paßim metientes tempus vacationis a morte decessoris ad Electionem successoris, [Ratio temporis,] plerumque hoc loco tres dies numerant, sed comprehenso utroq; extremo: nam ex Decreto, quo Electus successor Gregorius VII declaratur ipse XXII Aprilis, constat eum fuisse diem tertium a morte Alexandri; & ex ejusdem Gregorii, dum solum Electus esset, Epistola ad Guilielmum Papiensem Episcopum, data III Kal. Julii (quam sequitur alia jam ordinati cum salute & Apostolica Benedictione ad Manassem Remensem Archiepiscopum, aliæque Deinceps Pontificaliter inscriptæ) concluditur, Interpontificium fuisse, quale dixi, mensium II & dierum IX.

[2] [aus,] Laudatur hic Pontifex a Prosecutore Catalogi in Ms. nostro, quod a primævo juventutis suæ castus, humilis, largus, benignus, mansuetus fuit. Plures ejus laudes legere qui volet, habet Annales Ecclesiasticos. [sepultura.] Stella & Platina in Lateranensi ecclesia sepultum aiunt, & hos sequitur Rasponus, nullo adducto quo id confirmet Epitaphio vel monumento.

[3] Mabillonus lib. 2 de re diplomatica cap. 24; cum docuisset (uti jam diximus) cœptos hac ætate a Romanis Pontificibus numerari annos Incarnationis, operæ pretiū esse judicavit etiam monere, quod anni isti communiter initiū sumerent a Kal. Januarii, atque adeo confundi solerent cum annis a Nativitate Christi, quamvis ii non nominarentur: quæ res quoniam majoris momenti est, ipsam exemplis sequentibus confirmat. In Metropoli inquit, Salisburgensi legitur Bulla Alexandri II, his Chronicis affecta notis, Data Lateranis XII Kal. April … anno ab Incarnatione Domini MLXX, [Anni Incar. Dominicæ a Kal. Ianuarii cœpti.] Pōtificatus vero Domini Alexandri Papȩ II nono, Ind. VIII. Data est quatriduo ante Annuntiationē, & tamen more nostro vulgari comparat annum ab Annuntiatione MLXX cum Indictione VIII; cum dicendus fuisset annus MLXIX, si anni initium ab Annuntiatione trimestri spatio dilatum esset; aut annus MLXXI, & mensibus novem Nativitatem, Pisanorum ritu, prævenisset. Idem calculus servatur in diplomate Urbani II apud Chiffletium; Datum Turonis… XIII Kal. April. Ind. III, Incarnationis Dominicæ anno MXCVI, Pontificatus autem Domini Urbani secundi Papæ VIII: & in alio Paschalis II, Datum Laterani… IX Kal. April. Ind. IX, Inc. Dominicæ anno MCXVI, Pontificatus Domini Paschalis secundi Papæ anno XVII. Ad hæc Bulla Callisti II habetur Data XV Kal. Martii, Ind. XIII, Inc. Dominicæ anno MCXX, Pontificatus autem Domini Callixti secundi Papæ anno II. Item ejusdem aliud diploma eo spectat, Datum Laterani XIII Kal. April. Ind. XU. Inc, Dominicæ anno MCXXII Pontificatus… anno IIII. Denique (ut alia aliorum Pontificum diplomata omittantur) sic legitur in litteris Innocentii II apud Perardum: Datum Cluniaci VI Id. Febr. Ind. X, Incarnationis Dominicæ anno MCXXXII, Pontificatus vero Domini Innocentii Papæ secundi anno II.

[4] Observat nihilominus idem eruditißimus Mabillonus, prælaudati Callixti Papæ quasdam inveniri Bullas, quarum annus more Pisano novem mensibus præveniat Christi Nativitatem, Kalendasque Ianuarii annum nostrum vulgarem inchoantes; quasdam etiam Paschalis II, quæ (quod mirum) integro anno easdem Kalendas prævertunt, dum scribuntur datæ XUI Kalendas Martii, Indict. X, Incarnationis Dominicæ anno MCIII, Pontificatus autem Domni Paschalis Papæ secundi anno III, quæ non nisi in annum nostrum MCII possunt cadere: quas & alias multas curiositates huc spectantes in præclaro isto opere lector inveniet.

HONORIVS ANTIPAPA.

Assumptus 1061,

Cadvlvs, cum nomine Honorii II ex Episcopatu Parmensi assumptus a Schismaticis, die XXUIII Octobris MLXI, Romanam Urbem & Sedem anno MLXII, XUIII Aprilis invadere frustra nisus, & condemnatus in Synodo Osboriæ sive Osnabrugi celebrata per S. Annonem Archiepiscopum Coloniensem MLXII, XXUII Octobris; deinde in duobus Conciliis Romanis, hoc & sequenti anno factis, & potissimum in Synodo Mantuana; Vaticanam nihilominus Basilicam occupavit anno MLXIV: sed ut ibi se coronari faceret tempus non habuit, mox expulsus a populo; ægreque in castello S. Angeli salvatus, & inde fugam pecunia redimens, perseveravit sese pro vero Pontifice gerere, licet a nemine fere reciperetur: quoad sub annum MLXU, aut serius, vitam infeliciter terminavit.

Historiam hujus imperfecti schismatis sic prosequitur Continuator in Ms. nostro: Non multis evolutis diebus, postquam (Alexander) hujus Cathedræ gubernationem suscepit, Romani, quorum mala consuetudo semper fuit, eum odio habere cœperunt. [sed numquam coronatus.] In tantum denique crevit malitia eorum, quod apud potentiam Teutonici Imperatoris, sive Regis, obtinuerunt quod ipse per nuntios suos Cadulum Parmensem Episcopum Romam super Alexandrum misit. Qui Cadulus mense Aprilis die XIU, Romæ cum suo apparatu appropinquans, magnam cædam de prædictis Romanis, tam de amicis quam de inimicis fecit: hoc vero factum fuit anno Dominicæ Incarnationis MLXII Indictione XU. Qua dicti Imperatoris & Romanorum malitia non diu persistente, Alexander in suo permansit Episcopatu cum gloria, laude & honore. Infelix vero Cadulus cum magno dedecore repedavit ad propria. His vero peractis, multo post vivens tempore, Christi Confessor, universæ viam carnis ingrediens, quievit in pace, & X Kal. Maji sepultus est in ecclesia B. Petri.

[2] [Acta ejus nulla.] Nulla uspiam Pseudo-papæ hujus Acta vidi; nec si extarent aliqua eorum ratio habenda fuisset sequentibus sub eodem Honorii nomine Pontificibus; cum satis ubique constaret Cadulum, nec per vim quidem, in sede Petri collocatum fuisse.

CLIX GREGORIUS VII.

Ab anno 1073, ad 1085, an. 11, m. 10, dies 26.

Gregorivs, antea Hildebrandus S.R.E. Archidiaconus, natione Thuscus ex Patre Bonizo, regnante Domino nostro Jesu Christo anno clementissimæ Incarnationis MLXXIII, Indictione & Luna XI, X Kal. Maji, Feria II, die III sepulturæ Domini Alexandri bonæ memoriæ electus, consecratus est XXX Junii: sedit annos XI, menses X, dies XXUI, anno MLXXXU, XXU Maji defunctus Salerni, & in ecclesia S. Matthæi ibidem sepultus, ubi & colitur. Cessavit autem Episcopatus annum I, menses XI, dies XIII.

Tempus Electionis notavi ipsis quibus Decretum inchoatur verbis, quod æque ac totam sancti hujus Pontificis Vitam, a Bernardo Bernriedensi conscriptam, [Dies electionis,] tomo 6 Maji illustratam invenies, cum notitia incorrupti corporis & præsentis venerationis in eadem Ecclesia, quæ duplex ejus festum solennißime celebrat die IU & XXU Maji, Prior sacer est Translationi Reliquiarum ejus ad Sacellum S. Michaelis Archangeli, in novum sub ara ipsa sacra monumentum. Ipsius vero rei gestæ memoria hujusmodi sculpta legitur in marmore: Gregorio VII Soanensi Pont. Opt. Max. [Tumulus,] Ecclesiasticæ libertatis vindici acerrimo, assertori constantissimo: qui dum Romani Pontificatus auctoritatem adversus Henrici perfidiam strenue rutatur, Salerni sancte decubuit A. D. MXXCV, VII Kal. Junii Marcus Antonius Columna Marsilius, Bononiensis, Archiepiscopus Salernitanus, cum illius corpus, post quingentos circiter annos, [veneratio corporis.] sacris amictum ac fere integrum reperisset, ne tanti Pontificis sepulcrum memoria diutius careret

M. P.

Factum id esse anno MDLXXXVIII aliunde didicimus, pleniusque docebimus ad ipsa Acta; ubi & Officium dabimus sub initium hujus seculi a Ioanne Beltraminio Archiepiscopo compositum; & agemus de Capite ac Brachio incluso elegantibus Hierothecis; deq, alio osse, de licentia Gregorii XIII Soanensibus concesso.

[2] Leo Ostiensis lib. 3 cap. 65 in Chronico Casinensi & alii, qui propter electionem, III die post obitum Alexandri factam, tres solum dies vacantis Episcopatus scripsere, huic Pontificatui consequenter dederunt annos XII, mensem I, dies III. & hunc stylum in aliquot antecedentibus consequentibusque Pontificibus observant auctores Catalogorum, ex quo scilicet jam usitatius esse cœperat, ut ad Romanum Pontificatum assumerentur, qui antea alibi Episcopi fuerant, & Ordinatione nova non egabant, sed solum Coronatione.

[3] Ceterum non existimo hunc Pontificem in ordiendis sui Pontificatus annis aliud initium habuisse quam majores sui, etsi ad manum non sint Bullæ Majo & Iunio mense una cum anno Pontificatus signatæ, quibus id patere deberet: nam in registro Epistolarum anni quidem Indictionis, sed non Pontificatus notantur. De die interim Ordinationis constare satis certo potest, [Dies Ordinationis,] ex Epistola XII & XIII inter se collatis. Nam qui primam scripserat III Kal. Julii, tamquam in Pontificem Romanum Electus; secundam datam II Kal. Julii orditur, velut jam Episcopus, servus servorum Dei. Dies denique mortis notatur in Vita num. 102 idem esse, qui Urbani prædecessoris sui festivitas extitit, id est XXU Maji, quando ipsa S. Urbani Papæ & Martyris Acta explicuimus. [& mortis.] Mabillonus lib. 2 cap. 25 notat, præcipuum ac fere primum fuisse Gregorium hunc, qui Pontificatus sui Indictionisque annos notare contentus, omiserit notare annos Imperatorum, quorum nomen ob Investituras cœperat esse invisum; cum antiquiores prius quidem solum annum Indictionis & Imperii notare sint soliti, cui medio ævo alii annum sui Pontificatus aut etiam Incarnationis apponere cœperint. Sed Cantelius noster pag. 177 multa multorum anteriorum Pontificum diplomata extare ait, in quibus nulla sive Imperatoris sive Imperii fit mentio. Nec enim, inquit, ea apposita est nota a Clemente II in Privilegio Ecclesiæ Salernitanæ, nec a Leone IX in diplomatibus de corpore S. Dionysii, deque privilegiis monasteriorum tum Corbejensis tum Cluniacensis. Omissa etiam est a Victore II Stephano IX, & Alexandro II. Ex his tamen amplius non sequitur, quam annis XXX ante hunc Gregorium id cœptum usurpari quod animadvertisse haud parum juvenit ad veri falsique discrimen faciendum, maxime cum alia quoque criteria accesserint.

CLEMENS ANTIPAPA.

Intrusus an. 1080.

Guibertvs, unde Ghibellinorum perniciosa factio nomen traxit, ex Henrici Regis Cancellario, Archiepiscopus Ravennæ ordinatus ab ipsomet Gregorio Papa, schisma contra eumdem excitat: atque in pseudo-Synodo Brixiensi eidem illegitime deposito sacrilege substitutus sub nomine Clementis, anno MLXXX, XXU Julii, coronationem execrabilem suscipit Romæ in basilica S. Petri anno MLXXXIII, ut volunt aliqui, Feria VI ante Pentecosten die XXUI Maij; secundum alios vero anno MLXXXIII, Feria VI ante Dominicam Palmarum XXXI Martii, quando in ipso Ascensionis festo, vicissim Henricum IV Imperatorem coronavit, & a variis Pontificibus successive anathematizatus, pervicax in scelere obiit anno MCI.

[quomodo annis 23 Ecclesiam turbarit.] Plura de eo videri possunt in Annalibus ecclesiasticis, quorum auctor Card. Baronius, explicants quomodo Domnizo coævus Poëta in Vita Mathildæ de eo dicat, quod

per viginti tres annos denique, Christi
Ecclesiam nisu toto turbarat iniquus;

monet, non esse hujus temporis initium ponendum in anno, quo est electus pseudo-Pontifex; sed sumendum ab eo tempore, quo cœpit Gregorio sese opponere anno MLXXVIII, ad Romanam citatus Synodum & obedientiæ jugum excutiens, scilicet biennio prius schismaticus quam Antipapa.

ALBERTVS ANTIPAPA.

Albertvs, Guiberto suffectus, ipso electionis suæ die captus, & reclusus apud S. Laurentium.

THEODORICVS ANTIPAPA.

Theodoricvs, sacrilegum titulum tenuit diebus centum & quinque: captus deinde, & in Cavense monasterium retrusus.

MAGINULFUS ANTIPAPA.

Maginvlfvs, Præstigiis magicis frustra confidens, exul moritur, eodem anno quo Gibertus aut proximi sequenti.

Sola eorum nomina recitat Baronius: quod autem de iis scimus amplius, id debetur ei, qui Paschalis II vitam scripsit, infra ex Ms. nostro dandam: interim credibile est eos consueto jam pridem more nomen mutavisse, ipso die assumptionis suæ, quamvis ignoretur quale sibi assumpserint: sed nec magni refert id nesciri.

CLX VICTOR III.

An. 1087, m 4, d. 7.

Victor, ex Principibus Beneventanis primum Monachus, deinde Abbas Casinensis & S.R.E. Presbyter Card. nomine Desiderius, diu multumque reluctatus, electus tamen anno MLXXXVI, in die Pentecostes XXIV Maji, & tandem ordinatus anno MLXXXVII, IX Maji Dominica post Ascensionem Domini, imperantibus Henrico IV & Alexio Comneno, sedit menses IV, dies VII, defunctus Casini XV Septembris anni ejusdem MLXXXVII, tumulatus in Capitulo: & cessavit Episcopatus usque ad XII Martii MLXXXVIII.

Totam vitæ ejus seriem eleganti Epitaphio complexi sunt monachi Casinenses, quod, quia Chronologiæ multum continet, hic attexo:

Quis fuerim, vel quid, qualis, quantusque, doceri [Epitaphiū.]
      Si quis forte velit, aurea scripta docent.
Stirps mihi Magnatum, Beneventus patria, nomen
      Est Desiderius, tuque Casine decus.
Intactam sponsam, matrem, patriamque, propinquos
      Spernens, huc propero, monachus efficior.
Abbas dehinc factus, studui pro tempore totum,
      Ut nunc aspicitur, hunc renovare locum.
Interea fueram Romana clarus in urbe
      Presbyter ecclesiæ, Petre Beate, tuæ.
Hoc senis lustris minus anno functus honore,
      Victor Apostolicum scando dehinc solium.
Quatuor & semis vix mensibus inde peractis,
      Bis sex lustra gerens, mortuus hic tumulor.
Solis Virgineo stabat lux ultima Signo,
      Cum me sol verus hinc tulit ipse Deus.

[2] Triduo ante mortem suam, consultantibus de futura electione Cardinalibus, tres Gregorius VII proposuerat: quorum primus Desiderius, [Hugonis Lugd. contra eum epistolæ,] alter Hugo Lugdunensis Archiepiscopus: qui quo magis serio constanterque reluctari a suscipiendo Pontificatu nitebatur Desiderius, eo propriorem se tantæ spei esse existimans, cum præter opinionem intellexit quod Desiderius Pontificatū acceptasset, vehementißime commotus est animo, atque Comitissæ Mathildi scripsit epistolam, quæ in Labbæana editione Conciliorum prodiit, excepta ex Chronico Virdunensi. Ejus epistolæ absurditates nonnullas Triumpho Pontificio P. Cornelii Hazart inserendas suggeßimus, & plures facile reperiet quivis, in historia ecclesiastica vel mediocriter versatus. Notabilis autem imprimis est objectio sumpta a laude, quam mortuo Athoni Mediolanensium Archiepiscopo dederit Victor, quamvis per Gregorium VII excommunicato, sententiam subscribente ipsomet Desiderio. Confunditur enim Atho, vir vere sanctus, cum Theobaldo schismatico & Simoniaco: quem Rex Henricus Archiepiscopum fecerat loco Gotifredi æque schismatici, & populi orthodoxi odium diutius sufferre non valentis. Sed ipsum Hugonem tam intemperantis scripti haud diu post pœnituit, uti apparet ex Epistola ad eamdem Comitissam scripta, quæ ibidem extat, quaque protestatur, se, utcumque fuerit erga Victorem affectus, quod fere dißimulat, non tamen ab ejus & Ecclesiæ Catholicæ communione descivisse.

[2] Eamdem epistolam Hugonis Chronico suo Verdunensi Flaviniacensis Abbas Hugo inseruit: ac deinde gentili suo nimium favens & credulus, [& fabula de ejus morte sparsa per Gallias.] ex rumusculis post mortem Victoris in Gallia sparsis scripsit, quod cum Missas apud S. Petrum diceret, infra Actionem judicio Dei percussus est: & quamvis tarde, cognoscens se errasse, seipsum deposuit: & accitis Fratribus de monte Casino qui secum aderant, præcepit se illo deferri; & in Capitulo, non ut Papam, sed ut Abbatem sepeliri. Interim constat ex Leone Ostiensi lib. 3 cap. 73, quod non sit Romæ aut infirmatus aut mortuus: sed concilium Beneventi celebrans, in eodem graviter infirmatus, post actum per tres dies concilium, festinanter Casinum rediit… atque post diem tertium feliciter emigravit ad Dominum XVI Kal. Octobris, anno Dominicæ Incarnationis MLXXXVII, cum præfuisset in monasterii regimine annis XXIX, menses IV, dies XVI; in Sede vero Apostololica, ab ipso suæ electionis exordio, anno uno; sacrationis menses IV, dies VI. Quia autem sub Missa dicebatur correptus morbo, atrocior quoque alius sparsus est rumor, quem S. Antoninus, Stella, Caranza, aliique nonnulli arripuerunt, quasi obiisset præbito sibi in calice veneno per Henrici Imperatoris ministros; quod non audens asserere Platina, satis habet suspicionem veneni agnoscere.

[3] Sacrum tanti viri corpus ab antiquo sepulcro ad sacellum D. Bertharii translatum est anno MDXV. Instaurata scilicet nuper veteri basilica, novoque sacello in honorem ejusdem sancti Martyris erecto & augustius adornato, [Translatio corporis 1666.] magnifica molitione atque pietate Reverendiss. Hippolyti Saltarelli, reposita ibidem fuerunt ad dexteram Lipsana Desiderii seu Victoris, ad sinistram vero sancti Abbatis Apollinaris, impositis super tumulos onychinos utriusque plasticis signis, opere inchoato sub regimine Ampliss. Abbatis Anastasii Perroni, anno vero MDCLXVI ad umbilicum perducto quarto Nonas Februarii: quo die, convenientibus undiq; populis, sacrorum pignorum translatio solenni pompa rite est celebrata. Ita Angelus de Nuce, in suis super Leonis Chronicon Notis.

CLXI URBANUS II.

Ab anno 1088 ad 99, an. 11, m. 4, d. 18.

Vrbanvs, natione Gallus, ex oppido Castellionis quod est supra Marnam in Archiepiscopatu Remensi, antea Otho Episcopus Ostiensis, Pontifex creatus Terracinæ anno MLXXXVIII, XII Martii, festo S. Gregorii Papæ & Dominica II Quadragesimæ, imperantibus Henrico IV & Alexio Comneno; sedit annos XI, menses IV, dies XVIII; defunctus XXIX Julii MXCIX: sepultus in Basilica S. Petri; & cessavit Episcopatus dies XV.

In Necrologio Abbatiæ Molismensis notantur Nonis Junii, [Parentes,] Eucherius & Isabellis, pater & mater D. Papæ Urbani. Elogium in Ms. nostro, ex auctore perquam antiquo, multa alibi non legenda continens, hoc accipe.

[2] Vir strenuus fuit, & divinis scripturis eruditus atque ecclesiasticis traditionibus imbutus, & in earum observationibus constantissimus perseverator: ob quas virtutes inter tres, quos Gregorius VII sua in morte dignos Pontificatu nominarat, [Elogium ex Ms.] unus hic fuit; & Victor Papa moriens Episcopos & Cardinales adstantes tantum non adjurarat, ut eum Pontificem electum vellent, prout maxima cum concordia factum, quam primum dispersis vacavit ad Electionem convenire Terracinæ. Audierat iste præclarus Pontifex, prædecessorem suum Gregorium Papam prædicasse Ultramontanis, [Expeditio transmarina sub eo cœpta,] Hierosolymam pro defensione fidei Christianæ pergere, & Domini sepulturam e manibus inimicorum liberare: quod facere minime potuit, quia persecutio Henrici Regis nimium eum undique urgebat. Quod vero prædecessor ejus facere non potuit, ideo a Deo electus, Dei gratia fretus, implevit; ad partes illas videlicet Ultramontanas properans, quatenus ad liberandum sepulcrum Domini venirent, ipseque cum eis esset properaturus. Reversus itaque Romam, concursusque populi eum sequens, penitus dictum Pontificem secum ducere non potuerunt, quoniam tota Dei Ecclesia pergere illum cum eis non permittebat. Sed aucti benedictione ejus atque absolutione peccatorum suorum accepta, sub eo Principe & B. Petro militaverunt. Victoria itaque facta, [ad Nicæam Bithyniæ], Deo & B. Petro ejusque Vicario totus mundus laudes reddere cœpit.

[3] Eodem vero anno [scilicet MXCV], quo iter ad eripiendum sepulcrum gens illa arripuit, stellæ visæ sunt de cælo cecidisse: atque Joannes Paganus [de quo alibi nihil] qui multa mala Romanis fecerat, [Ioannes Paganus punitus,] decollatus est, caputque suum Romæ deductum: ita miserabiliter ille infelix in sterquilinio & sepultura asinorum est sepultus. Temporibus istius Pontificis A. [Arnulphus] qui ab uno tantum Catholico Episcopo fuerat consecratus, assentientibus quibusdam aliis Episcopis, sed manum non imponentibus, quod schismarici essent & a Romano Antistire excommunicati; & post electionem Canonicam a Rege baculum sumpserat [anno MXCIII], per Legatum Sedis Apostolicæ sponte depositus est. Cumque mox mutato habitu in cœnobio vixisset sanctissime, [investituræ correctæ.] necessitate cogente, per D. Urbanum Papam ad Episcopatum redire præceptus & compulsus, ei atque Romanæ Ecclesiæ Sacramentum pro more Episcoporum juravit [anno MXCV]. Cui post Pallium suppliciter petenti a Domino Urbano Papa, cum his verbis, per Herimannum Presbyterum Cardinalem transmittitur: Pallium Fraternitati tuæ, præter consuetudinem Romanæ Ecclesiæ, quæ nulli hoc dignitatis genus nisi præsenti concedit, tuis litteris exorati, ex Apostolicæ Sedis benedictione transmittimus.

[4] Hoc tempore Tolefanus Archiepiscopus Bernadus Romam ad D. Urbanum Papam venit, eique pro Episcoporum more juravit, Palliumque & Privilegium accepit, [Primas Hispaniæ institutus,] regnisque Hispaniarum Primas institutus est. Tunc etiam in Gallicia omnis diœce sis S. Jacobi ab omni officio est excommunicata, eo quod S. Jacobi Episcopus in Regis carcere positus fuerat. Hoc tempore Henricus Suessionensis Episcopus Romam sponte veniens, qui a Rege Francorum Philippo investituram acceperat, judicio Domini Papæ Episcoparum in ipsius manibus refutavit: cui postea necessitate cogente nolenti atque recusanti idem Episcopatus per D. Urbanum restitutus est, & pro Episcoporum more juravit, & Episcoporum præter solitum istud adjecit: Excommunicatis ab hac Sede, & me sciente, communicabo minime. Consecrationibus eorum, qui investituram accipiunt Episcopatuum vel Abbatiarum de laica manu, me sciente, non interero. Sic me Deus adjuvet. Tunc etiam de Beluacensi Episcopo idem actum est.

[5] Iste almus Pontifex quemdam factum Diaconum a Guilberto, reordinavit: quod videns se minime bene fecisse, damnavit ne aliquis deinceps faceret: [reordinationes reprobatæ.] illi autem cui manum imposuerat sub interminatione præcepit ne ad sacrum Ordinem ascenderet, quod & factum est. Qui sex Concilia celebravit, unum apud Clarum-montem [anno MXCV, cui ex tota Hispania, utpote Schismatica, interfuit unicus S. Oldegarius, Episcopus Barcinonensis, [Concilia celebrata,] in cujus Vita num. 40 ex Diago indicavimus, summam Actorum in Concilio per ipsum delatam Barcinonē servari in utroque Archivio, Regio scilicet & Capitulari; quod hic iterum noto, quia operæ pretium facturum censeo qui istic servata conferre dignabitur cum editis in Labbæana Conciliorum collectione, & quæ insuper invenerit publici juris facere.] Alterum apud Guardistallum Longobardiæ [ignotum Conciliorum editoribus], in quo fecit Præfationem B. Mariæ Virginis; aliud vero apud Melfiam, [pius obitus.] & alterum Romæ in ecclesia B Petri; aliud apud Trojam in Apulia, & aliud apud Placentiam [& hoc quidem ultimum, Claromontano supranominato prius, eodem anno habitum est, cetera anno MLXXXIX adscribuntur, secutumque est illa Trojanum alterum, & alia Romana duo] In quibus Conciliis quidquid prædecessor suus Gregorius de stabilimento Ecclesiæ fecerat, & ipse firmavit. Qui fecit ordinationes quam plurimas, Diaconos, Presbyteros, Episcopos per diversa loca.

[6] Iste præclarus Pontifex, beatam vitam ducens, suo tempore bene regendo, contra hæreticorum dogma suas opponendo doctrinas, multas sustinuit persecutiones: & ad ultimum satis hanc Romanam Ecclesiam deliberavit, quoad Christi Confessor & athleta apud S. Nicolaum in carcere, in domo Petri Leonis, IV Kalend. Augusti animam Deo reddidit: atque per trans Tiberim, propter insidias inimicorum, in ecclesia B. Petri, ut moris est, corpus ejus delatum est, & ibi honorifice humatum. Meminit hujus sepulchri Romanus Canonicus, ut quod positum sit juxta Oratorium S. Adriani, & sua adhuc ætate fuerit satis pulchrum.

[7] Horum aliquid indicat Baronius ad an. 1099 num. 24, [Quis auctor vitæ apud Baronium?] allegans Vitæ auctorem coævum ex Codice Vaticano. Sed in eo codice vel non prorsus primigenia phrasi habentur omnia, vel si idem est textus (necdū enim eum invenire potuerunt, qui quærendum sibi nostri causa susceperant) Auctoris illius verba, dum suis Annalibus aptat Baronius, mutavit; uti apparet in Vita sequentis Pontificis, ubi in tertia persona habentur, quæ noster Auctor de se dicit in prima; ut hoc quoque titulo nostrum Ms. faciendum sit pluris, omninoque operæ Pretium videatur plura ex illo deinceps transcribere integre, quando ad clariorem historiæ lucem accedentibus nobis minus jam erit in Chronologia laborandum.

[8] Romanus Canonicus, agens de oratorio S. Hadriani, ait juxta esse sepulcrum Domini Urbani Papæ secundi satis pulchrum: [Sepulcrum.] nulla facta alicujus Epitaphii mentione, quod rebus adhuc turbatis omissum, postea neglectum fuisse videtur: potentes enim in urbe erant qui factionem Guibertinam sustinebant, adeo ut etiam non dubitaverint Synodum ibidem celebrare schismaticam, uno fere anno ante mortem Urbani: qui deinde plures ipsis munitiones eripuit ac nominatim Castrum S. Angeli. Tandem tamen aliquis eidem sepulcro, sito in transversa navi ad dexteram absidis, uti refert Aringus, inscripsit breve, sed nobile hoc elogium, Urbanus II, auctor expeditionis in infideles.

[9] In Bullario Casinensi extant hujus Pontificis Bullæ duæ pro Cavensi monasterio, [Ejus apud Casinenses Bulla,] quibus subscribitur, Datum Salerni, per manus Joannis S. R. E. Diaconi Cardinalis XIX Kal. Februarii Indictione quinta, & octavo decimo Kalendas Octobris quinta decima Indictione; utrobique autem, anno Dominicæ Incarnationis millesimo nonagesimo secundo, Pontificarus Domini Urbani Papæ secundi anno quinto. In posteriori recte se habent omnia; in priori excusare posses librariisque imputare errorem quintæ Indictionis, positæ pro quinta decima: sed non convenit annus Pontificatus quintus, qui anno MLXXXXII primum cœpit numerari mense Martio, ut vel mutandus mensis Januarius sit, vel dicendus annus quartus. Quæ ibidem sequitur tertia ejusdem Urbani Bulla, narrat prolixe, quo modo de existentia corporis S. Benedicti in monasterio Casinensi certificatus fuerit Pontifex, tum miraculosa sui curatione, tum apparitione ipsius Sancti; ea deinde sic progreditur: Ob quam rogamus & obsecramus in Domino Jesu, qui pro nostra salute incarnari & mori dignatus est, & ex auctoritate B. Petri Apostolorum Principis, cujus vice Romanæ Ecclesiæ præsidemus, & in virtute Spiritus sancti expresse præcipimus; [definiens existentiam Corporis S. Benedicti ibidem,] ne quis ulterius falsam Patris Benedicti Translationem celebrare præsumat. Contradictoribus hujus nostri Apostolici constituti divinum judicium intentantes, & anathematis vinculo innodantes. Bulla hæc, ubi aut quando data sit, studiose reticetur in Bullario, solumque ponitur Dat. &c. Baronius ad an. 1088 num. 7 accepit ecgraphum, sic finitum: Dat. Capuæ Kal. Aprilis per manus Joannis Cardinalis, Indictione decima tertia, anno Domini millesimo nonagesimo tertio, Pontificatus Domini Urbani Papæ secundi anno nono: in iisque verbis non levia de impostura signa contineri judicat; tum quia constat Urbanum anno nono sui Pontificatus fuisse in Galliis, immoratum conciliis celebrandis; [suspecta Baronio,] tum quia nulla est cohærentia in appositis temporum notis, tum denique quod Venerabilis Petrus Cluniacensis Abbas paulo post hæc ediderit Hymnum, canendum in Translatione S. Benedicti in Gallias. Lauretus, in proprio de hac quæstione libello, ut a discordantibus temporis notis se expediat, primum negat in originali Bulla legi quæ habet Baronius; sed datam ait esse, anno MLXXXXII, Vrbani IV, Indict. XIV; deinde utrumque numerum posteriorem jubet corrigi, & legi annum V Vrbani, Indictionem XV. Quis putet Lauretum credere, quod Bulla ista originalis sit, quam ipsemet fatetur correctionis egere?

[10] Mabillonus cui ex adverso non deerant quas opponeret pro Floriacensibus, corpus S. Benedicti sibi arrogantibus, [& contrariis aliorum Bullis refutabilis,] Bullæ, primum Alexandri II, scribentis Guilielmo Venerabili Abbati Floriacensis monasterii, ubi venerabile corpus B. Benedicti requiescit; deinde Eugenii III, scribentis Macario Abbati Floriacensis monasterii … in quo, sicut Romanorum Pontificum testantur Privilegia, gloriosi confessoris Benedicti corpus requiescere creditur: & Clementis III, centum dierum Indulgentias largientis iis, qui ecclesiam istius monasterii in honore S. Benedicti dedicatam, in die Natalis ejusdem Sancti & Translationis ipsius visitaverint (pro quibus centum diebus novißime plenariam Indulgentiam conceßit Clemens VIII) ac denique Vrbani V, pro loco Montis-pessulani, in quo Monachus fuerat, jubentis sibi mitti partem vel circa capitis, & unum os brachii dexiti ejusdem Sancti, cujus corpus in isto Floriacensi monasterio requiescere dicitur: hæc, inquam omnia Brevia pro se habens Mabillonus, quæ & ipsa originalia esse prætenduntur, & nihil adjunctum habent unde merito poßint suspecta reddi, [prudenter præteritur a Mabillono,] sicut habet Casinensis ista Urbani II; in Dissertatione tamen prævia ad historiam Translationis præfatæ. Sec. 2 Benedict. pag. 338, prudenter supersedendum sibi judicavit argumentis inde petendis; sed agendum ex solis antiquorum scriptorum domesticorum externorumque testimoniis, inter se collatis; quod, inquit facimus, non litterarum nostrarum robori diffisi, sed ab odiosis falsi nominis elogiis abhorrentes. Huc autem venire cogitas, qui in materia historica, [exemplo aliis imitando.] aut alia simili ad judicium Pontificium non spectante, omnia & singula Pontificum verba valere vult. Quamvis enim nemo ignoret Catholicus, quam firma sint quæ ex illorum Bullis petuntur, modo, sicut ait, Mabillonus, ex certa scientia datæ ac legitimæ sint: quamdiu tamen alterutrum dubitari potest (sicut in talibus quæstionibus, præsertim circa res antiquas, quarum certa probatio nulla suppetere potuit post fluxum plurium seculorum, ejusmodi probationes nescientium, dubitari semper potest) prudentius eæ non allegantur. Si enim allegentur, necesse est, ut qui aliunde certam causam dissentiendi habere se credit, vel legitimas esse neget ejusmodi Bullas, & sæpe evincat, cum confusione eas allegantium; vel demonstret non esse ex satis certa scientia profectas, quod maluisset non dicere, nisi coactus fuisset: quorum alterutrum si altercationem generat, penes eum est culpa qui coëgit.

CLXII PASCHALIS II.

Ab anno 1099, ad 1118, an. 18 m. 5, d. 5.

Paschalis, natione Flaminiæ Provinciæ, patriæ Bledæ, ex patre Crescentio, matre Alfatia, Ragingerius sive Rainerus dictus, Presbyter Cardinalis tit. S. Clementis, ordinatus MXCIX, XIV Augusti in Dominica, imperantibus Henrico IV & Alexio Comneno, sedit annos XVIII, menses V, dies V: mortuus XVIII Januarii, MCXVIII: sepultus in Basilica Lateranensi XX Januarii; & vacavit sedes dies XII.

[Praefatio]

[Ratio temporis,] Hermanni Contracti Continuator, finiens cum primo hujus Pontificis anno, præcedenti quo creatus est, sic scribit: Romæ venerabilis Papa Urbanus, hujus nominis secundus, postquam sedem Romanam XI annos, menses V gubernavit, post multas tribulationes, tandem IV Kal. Augusti de hac luce migravit. Post cujus obitum Dominus Paschalis, qui & Regingerus, in ordine CLXII Papa, ordinatur: & hoc ex divina revelatione factum ubique divulgabatur. Ordinatus est autem a Clero & populo, post decessum sui prædecessoris die XVI: & Nativitatem Domini Romæ cum magna pace celebravit. Dicitur autem hic Pontifex Provinciæ Flaminiæ, quatenus Tuscia Suburbicaria, [Patria.] in qua proculdubio Bleda est, antiquis Blera, 24 P. M. Roma distans, ad sinistram viæ Flaminiæ jacet. Historiam ejus, quamvis prolixam, ut a coævo auctore P. scripta extat in Ms. nostro, legere placeat.

VITA
Auctore Petro Pisano coævo ex Ms.

Hic puer monachus factus [Cluniaci], philosophantium artibus eruditus, pro monasterii sui causis agendis, [Ex Cluniacensi monacho,] ab Abbate sibi injunctis, vigesimo suæ ætatis anno Romam venit: quem & monastici ordinis sui gravitas, & morum honestas, & solertis ingenii circa commissum prudentia, Domino Gregorio, qui summi Pontificatus monarchiam Catholica soliditate tunc regebat, notum fecit: & vidit eum, & expertus est: placuit, retinuit certis temporibus, in templo S. Clementis in Urbe Presbyterum consecravit. Quanta huic postmodum bona successerint, in sequentibus audietis.

[2] Domino Urbano Papa magnanimo defuncto, Ecclesia quæ erat in urbe Pastorem sibi dari expetiit. Ob hoc Patres Cardinales, [Presbyter Cardin. S. Clementis,] Episcopi, Diaconi, Primoresque urbis, Primiscrinii & Scribæ Regionarii, in ecclesia S. Clementis conveniunt. Hic cum de multis agitur, subito de hoc commodius placuit. Quod compertum viro bono displicuit, volensque vitare fugit, latuitque. Sed non diu potuit invisus humano latere consilio, quem in multorum salutem divini Numinis gratia revelare disposuit. Invenitur, trahitur in conventum, & convenitur, de fuga arguitur a Patribus. Fugere, inquit ille, me magis oportuit, Patres, quam inæqualis sarcinæ pondus immoderata animi præsumptione subire: nec decebat me Sacerdotem illius honoris cingulo accingere, cujus oneris vinculo involutus succumberem. Non sic, ajunt Patres, non sic facias oportet: sed illuc tua se debet cohibere intentio, quo divini intuitus cognoveris se infigere sapientiam. Ecce te in Pastorem sibi elegit dari populus Urbis, [invitus electus ad Pōtificatum,] te eligit Clerus, te collaudant Patres, denique in te solo totius Ecclesiæ quievit examinatio. Divinitus ista proveniunt: divinitus hic congregati in nomine Domini, te ad summi Pontificatus apicem & eligimus & confirmamus.

[3] Sic eo diu renitente a Primiscriniis & Scribis Regionariis mutato nomine ter acclamatum est, responsumque: Paschalem Papam S. Petrus elegit. His aliisque laudibus solenniter peractis, chlamyde coccinea induitur a Patribus (Nempe violaceus sive ceruleus color tunc adhuc solum cernebatur in habitu Cardinalium: uti ex vetustis monasterii sui Casinensis picturis docet Angelus de Nuce, in notis ad Leonis Chronicon lib. 3, cap. 66, ubi Desiderius electus in Pontificem, cappam rubeam inducere consensit: atque hæc est quæ hic) Chlamys coccinea dicitur) & thiara capiti ejus imposita, [installatur,] comitante turba cum cantu Lateranum vectus, ante eam portam quæ est ab Australi plaga ad Basilicam Salvatoris, quam Constantinianam dicunt, adducitur: equo descendit, locaturque in Sede quæ ibidem est. Deinde in Patriarchale ascendentes palatium, ad duas curules devenit. Hic baltheo succingitur, cum septem ex eo pendentibus clavibus & septem sigillis: ex quo sciat se secundum septiformem Spiritus sancti gratiam Sanctarum Ecclesiarum, quibus Deo auctore præest, regimini, in claudendo aperiendoque, tantam rationem providere debere, quanta solennitate id quod intenditur operatur. Et locatus in utrisque currulibus (Sedes Eburneas esse explicationis causa additur in Ms. Vaticano, quarum ut usum intelligas melius, juverit legere eruditum Valerii Chimentelli commentarium de Honore Bisellii Romanis usurpato) data sibi ferula in manu, per cetera Palatii loca, [& ordinatur.] solis Pontificibus Romanis destinata, solus jam Dominus, vel sedens vel transiens, electionis modum implevit, die altero, mensis sexti XIV, die primo (id est Dominico) consecrandus in Pontificem.

[4] Consecraturi Pontificem Pontifices, cum frequentia populi plebisque Basilicam B. Petri adeunt, quorum nomina sunt, Oddo Ostiensis, Mauritius Portuensis, Galterius Albanensis, Bozo Lavicanus, Milo Prenestinus, Otto Nepesinus: & inter Missarum solennia, loco & termino quo decuit, manum sibi imponunt. Primus in consecratione Oddo Ostiensis, qui ad hoc utitur Pallio, & benedixit & linivit cum Chrismate. Catholice igitur a Catholicis & orthodoxis Episcopis in Pontificem consecratus, translato in se Pallio, expletisque quæ restabant Missarum solenniis, cum plenitudine laudum, cum ingenti applausu populi plebisque, cum alacritate Patrum ac devotione, Dominus Paschalis Papa II coronatus in urbem rediit, a Basilica scilicet Vaticana S. Petri: quæ quia cum tota Leonina civitate trans Tiberim in Hetruria est, ne nunc quidem urbi accensetur, sed ad eam ex Burgo S. Petri ituri, dicunt se ire Romam, uti sæpe ipsemet audivi.

[5] Dum hæc Romæ agerentur Albertus Episcopus Aletrinus, quidquid affuturum esset per oraculum vidit. Religioso cultu quædam persona sibi apparuit, quæ, interroganti quis Domino Urbano succederet, [Res tota absenti Episcopo Aletrino revelatur,] respondit, Rainerius. Ut quid? inquit. Propter fidem & constantiam, ait ille, elegit eum Dominus. Et iterum, Putasne, inquit ille, vivet? Vivet ait, sedebitque (& ostendit id scriptum) quater quaterni ternique. Episcopus, sciturus rem, Romam venit: quem ut vidit inthronizatum & Papam, Quod vidi, inquit, Deo gratias, video: & tu quantum vives, videas. Et ait, Quater quaterni ternique. Hoc numero decem & novem annorum tempus exprimitur: [& annis 19 sessurus prædicitur.] nam cum tot dies, hebdomades, & menses eo superstite jam transierint, vitam ejus ad totidem annos perduci per Dei gratiam expectamus. Robur autem & successus ejus, in his quæ Dei sunt hominumque, multiplicabatur atque crescebat devotione solenni, spe meliori, gratia certa. Cuncta prospera, cuncta salubria in urbe inveniebantur: quies pro tumultu, pax pro bello, pro seditionibus concordiæ gratæ indissociabilesque connectebantur. Omnes gaudebant, & cælitus eum advenisse clamabant, & merito dominari dicebant debere, qui statum urbis, mores hominum, copias egestatesque cognoverit. Is multorum hominum saluti publice privatimque providere cœpit: omnibus erat amabilis, ab omnibus diligebatur, ut tanto affectu in Pontificio quisque sibi applauderet, quanta familiaritate in Sacerdotio cuique fuerat conjunctus.

[6] Jamque instabant causæ, multiplicabantur consilia, densioribus turbis hinc inde plebs populusque ad eum confluere cœpit, [Omnibus eum contra Antipapam juvantibus,] in aurem loqui, nova afferre nunc certa, certiora undique nuntiare. Providendum sibi nunc quisque commodius cœpit existimare: turpe sibi nunc merito videri debere dicebant, hæresiarcham Guibertum, ab ecclesia toties in capite damnatum, gloriosæ memoriæ Domino Gregorio, Urbano magnanimo, & Victori religioso, prædecessoribus suis, miræ virtutis Pontificibus, diu acriterque adversatum, machinari: atque pati eum se non posse clamabant omnes. Et Patres, Si pecuniæ, inquiunt, desunt, auro argentoq; subveniemus. Dumque hujus depositio acriter urgeretur utrimque, Legati Rogerii Comitis in urbē veniunt, curiam intrant, & more Domini ex parte Comitis officiosissime Papam salutant; inclinatique ad pedes ejus posuerunt auri uncias mille. Id tam devote susceptum est, quam opportune mandatum. His auxiliis ad expugnandum prȩdictum hæresiarcham de superioribus collatis, audaciā adeptus Dominus Pontifex; Operari, inquit, jam, Deo gratias, magis quam consiliari possumus. Albæ erat Guibertus: [eumdem expellit,] dedit operam: expulit eum ab Alba. Defectio Albæ exterminavit eū ab Urbe, suosq; Obstitit homo dū potuit, prȩvaluit Deus cum voluit. Miser Guibertus, jam non Papa, quin nunquā Papa, dimissa Urbe, nec adhuc securus, in castellū se proripuit: & hic minus [tutus], & merito. Nam dum superbe Deum, quē in servis suis offenderat, fugere nititur; infelix subita morre præventus, diabolum, cui contumaciter servivit, invenit. Transitus, imo mortis illius diem scire existimo indignum fore mortalibus, ejusque memoriam in terris scribere, cujus nomen Deus in cælis de libro vitæ delevit. Hæresiarcha fuit: hic sibi sit titulus.

[7] Divino igitur judicio de medio sublato Guiberto, & Ravennas superbia cecidit, [ejusque tres successores.] & Romana respiravit Ecclesia: nec tamen incentori malorum diabolo defuit materia, qua & unitatem divideret & turbaret Ecclesiam. Duo statim eliguntur Papæ, alter post alterum. Et unus quidem eodem, alter vero post centesimum quintum electionis suæ diem a fidelibus captus; qui Albertus vocabatur, apud S. Laurentium retrudi; & qui Theodericus, apud sanctam Trinitatem in Cava eremiticam vitam addiscere, Patrum judicio adjudicati sunt: sicque dejecit eos Dominus dum allevarentur. Eligitur & tertius, Maginulfus nomine. Hic quia nigromantiæ fabulis simplicem populum, illos maxime qui conscientia scelerum vel ambitu futuri successus ad eum refugium fecerant, allicuerat, gravem in Ecclesiam calcem impressit. Sed dum auguriis filius, Pontificium adipisci nititur; quod ex diabolo dari non potuit, divinis destitutus auxiliis merito amisit: & Sacerdotium, quod sine Deo arripuit, tenere non licuit misero: amisit & urbem, ut exul gravi inopia miseriisque afflictus (corrosa, ut aiunt, lingua) vitam cum * carne finiret. Sic uno, altero, & tertio impiæ Sedi cedentibus, deficientibusque, confessis hæresim suam; quæ pie præerat [universis Ecclesia] in uno, qui erat Dominus Paschalis Papa, convaluit quievitque.

[8] Eo tempore Dominus Papa Civitatem Castellanam per suos aggressus, [recuperat loca Ecclesiæ adempta,] locum satis natura munitum, nutu Dei auxilioque in virtute obtinuit: parum post obtinuit & Beneventum. His diebus Petrus de Columna Cavas, oppidum de jure B. Petri, invaserat: sed dum aliena contumaciter retinere nititur, turpiter amisit & propria. Egressus Urbe Dominus Papa Cavas recepit: Columna & Zagarolum, oppida juris illius, sapienter expugnata, prudenter sunt capta. Ajunt & prodigia his annis fuisse. Mare locis quibusdam passibus viginti plus solito littus occupasse, quibusdam passibus plus minus centum in altum tumuisse: Cælum, papilionis in modum, zonis rubeis subrubeisque a superiori ad inferius insignitum apparuisse: Iris totum fere id comprehendit.

[9] In meridie per dies XXIX cometa apparuit, miræ potentiæ longitudinisque, ut quod superesset cæli quartam partem occuparet, & ante occasum solis cum sole appareret. [Corsorum familiam rebellem domat,] Sed & adhuc fumigat sceleratorum Æthna, Paschalicis superata virtutibus: tantoque frequentius interius æstuat, quanto solidius exterius compilatur: quoniam Corsorum [vici], videlicet Stephani & filiorum & fratrum ejus jam per Dominum Papam Paschalem omnes destructi erant. Qui Stephanus nimis in ira exarsit, Ecclesiam B. Pauli cum omnibus bonis apprehendit; omnesque reos sibi consociabat, sicque civitatem confundebat: nihil in Urbe tutum, nihil extra securum; fasque nefasque simul. His stimulis Primores Curiæ instigati, ecclesiam B. Pauli & oppidum quod Stephanus occupabat, clavibus Ulyssice expressis in ceram, & ad earum exemplar de ferro confectis, noctu dispositis insidiis, caute aggrediuntur: dumque illi interius negligunt, quod exterius timent; nostri exterius fingunt, quod interius machinantur; capta turri, patentibus portis, copiis introductis, sentiunt subito quod non suspicabantur. Utrimque pugnatum est acriter: illis interior turris & ardua porticus servabat vires, istis facilis ingressus & certa auxilia augebant audaciam. Mane Dominus Papa cum plenitudine civium oppidum aggressus, cepit quoque; & Stephanum sacrilegum ejecit: quem, quia monachus videbatur, illæsum abire dimisit.

[10] Hostibus Ecclesiæ sic exterritis, & urbe sedata ex parte, eo anno Dominus Papa in Tusciam apud Florentiam Concilium celebravit: in quo cum Episcopo loci de Antichristo, quia eum natum dicebat, [Concilia celebrat.] satis disputatum est: sed ob frequentiam populi, qui ob rei novitatē audiendā hinc inde confertim tumulatimq; confluxerat, nec Concilium finem, nec disputatio deliberationem habuit. In Longobardia etiam apud Guardastallum celebravit Concilium, in quo quidem de investituris, de hominiis & sacramentis Episcoporum, laicis exhibitis exhibendisque, certis capitulis statutum est. Sic pertransivit usque in Franciam, & Trecis Concilium celebravit: in quo multa quæ ordinanda erant, ordinavit; & quæ abroganda erant, bona fide destruxit.

[11] Reversus itaque Dominus Papa, ut solet esse in absentia Principum, Urbem turbatam invenit: superiorem [scilicet] Maritimam per eum quem dimiserat Stephanum defecisse, [iterum rebellantes Corsos patitur & dissimulat,] & in sui ditionem attractam occupari. Crevit indulgentia malus: quia pietatis affectu mulceri [non] potest quo sit bonus, qui numquam desinit esse malus. Superbe scilicet armavit exterius, quæ turpiter intus perdiderat: Ponteclem & Montem-altum, oppida de jure B. Petri, copiis munivit & armis. Hæc Dominus Papa aggressus, alterum quidem cepit; alterum, ob impatientem in locis [istis] autumnum, depopulatis quæ extra erant, dimisit. His pavoribus simplices populi novas seditiones oriri, [atque in Apuliam abit:] antiqua bella resuscitari, alterum in nece alterius pasci existimantes; cum nihil eis timendum foret, ob latrocinia factionesque eo deficiente. Hæc æquo animo ferebat Dominus Papa, tum quia inæqualitas temporis tunc eum prohibebat, tum quia in Apuliam transire disposuerat. Ob hoc accitis fidelibus, Lavicano Episcopo, ecclesiarum curam; Petro Leonis & Leoni Frangipani, Urbem & urbana; Ptolomæo, cetera quæ extra Urbem erant B. Petri patrimonia & Principem Militiæ nepotem suum Galfredum, tuenda commisit: ipse dispositionis suæ articulo usus, transivit: moratusque ut debuit, quod decuit fecit, cum debuit rediit.

[12] In itinere erat, [quando] audivit in Urbe seditiones innumeras terribibilesque connecti: extra, Anagniam, [inde regressus, Albam obsidione liberat,] Prenestem, Tusculanum, ipsas etiam Sabinas defecisse: hujus defectionis caput roburque Ptolomæum fore: ascivisse sibi Petrum de Columna, Abbatem Farfensem: Romanorum copiam, Albam Maritimamque fidem servantium, hostilibus irruptionibus depopulatam: ipsum Ptolomæum submurmurasse [occupandam Albam] ne inde aditus pateret Domino Papæ redeunti ad urbem. Sed Dominus, qui B. Petri fide Ecclesiam solet tueri, reditum dedit prosperum. Accito Gajetano Duce Ricardo de Aquila, ut hujus itineris dux sibi foret, injunxit. Triduo post in Maritimis nos assecutus est, atque sic Dei & B. Petri auxilio [Albam] usque pervenit. Albæ vero Dominus Papa tanta devotione susceptus est, quanto desiderio expectatus: & soluto donativo, quod hereditariis militibus debebatur, Romam venit. Quos hic hostes, quos fideles sociosque invenit, [& hostes suos domat.] plene cognosci non potuit: dum vero cum suis consedere cœpit, omnes B. Petri possessiones recepit: inter quas cum magno labore & multa nece hominum Tyburtinum suscepit. Parum post Capitolium ascendit: Hic, inquit, Montalto & cetera B. Petri patrimonia de Stephani Abbatis manibus evellenda sunt: & ob pertinacem ejus superbiam, in propriam personam vindictam sine misericordia dignum est irrogare. Parvo igitur prælio, sed horrendo satis, captis domibus subversisque turribus adeo sunt exterriti, ut & patrimonia B. Petri & ceterarum ecclesiarum, quæ injuste usurpaverant, redderent; & obsides, tactis sacrosanctis Euangeliis, darent, se de perpessis nec vindictam sumere, nec ultra turpibus conditionibus Ecclesiam afficere. Victor igitur in toto Dominus Papa comprovincialibus pacem dedit, fidam satis solidamque: & suis erat quisq; contentus.

[13] Viguit autem pax, quoadusque exterminatorem terræ Henricum, [pacem habuit usque ad Henrici R. adventum,] Henrici filium, divinæ ultionis ira in Italiam traxit. Quid vero prædictus hostis Ecclesiæ in itinere operatus est, longum est per singula ambulare atque enuntiare: tamen in quantum possumus sub brevitate posteris significare curamus. Civitates multas & castra in itinere, dolo pacem ostendendo, subvertit; ecclesias destruere non cessavit; religiosos ac catholicos viros capere, quos invenire poterat; quos vero habere non poterat, a propriis sedibus expellere non desistebat. Sic impie agendo per Longobardiam & Tusciam usque pervenit. Cum vero Romam pervenit, quid mali in ea, [a quo fraudulenter occupante ecclesiam S. Petri,] quæ caput est totius mundi, operatus est, res ipsa clare demonstrat. Prius juravit, sed pejerare deinde minime dubitavit: quod facere potuit, non renuit: quod facere non potuit, non pro Deo sed hominum timore dimisit. Ut dictum est, cum cœpit civitati appropinquare, ubi admoniti erant Majores Urbis, uti moris erat, & Clerici a porta civitatis, quæ juxta Castrum S. Angeli sita est, usque ad Ecclesiam B. Petri, omnes planetis, cappis atque dalmaticis induti, eum ad processionem susceperunt. Majores vero, videlicet Cardinales, Episcopi & Presbyteri, cum Diaconis atque Subdiaconis ceterisque Ordinibus, cum Domino Papa Paschali, intra ecclesiam B. Petri expectaverunt. Proceres vero, videlicet Judices, Advocati, Scriniarii, omnes cum eo in comitatu venerunt, eamdem laudem ei ut alii ferebant referentes, atque dicentes, Henricum Regem S. Petrus elegit.

[14] Susceptus itaque a summo Pontifice non prius ecclesiā intrare voluit, quam eam suo jure suoq; dominio a suis fidelibus detineri vidisset. Deliberata est itaq; ei ecclesia, & omnes munitiones circumquaque sitæ: & in hac deliberatione obsides dedit, videlicet nepotem suum & alios Barones; ostendendo fidem servaturum, quam penitus male servavit. Dominum Papam Paschalem dolo & fraude, [captivus detinetur cum suis a 12 Febru.] cum Episcopis & Cardinalibus ceterisque ordinibus, & cum Proceribus quam multis, apprehendit: de aliis vero maximas strages fecit: Clericos vero, Archipresbyteros, Presbyteros expoliavit, planetas & thymiamata eis auferendo: & proprias vestes, ex quibus vestici erant, minime dimittebat, nec etiam subtalaria atque femoralia eis habere permittebat. Hæc vero acta sunt mense Februarii II Idus, anno Dominicæ Incarnationis MCXI Indictione IIII. Eodem namque die Dominica qua legebatur Euangelium, Assumpsit Jesus duodecim &c. & ait illis, Ecce ascendimus Hierosolymam & consummabuntur omnia quæ scripta sunt per Prophetas de Filio hominis, quoniam tradetur gentibus, & illudetur, & flagellabitur, & conspuetur. Ascensio ista descensio fuit: quoniā ut Dominus a malignis perpessus est injuriā, sic & iste a barbaris malitiose captus est Consummata sunt in Christo, quia a Prophetis prȩnuntiatū est eum passurum Hierosolymis: in isto, quoniam jam multis vicibus dictum erat, non iturum; si vero ivisset, non prius rediturū quam omnia quæ vellet faceret. Traditus fuit videlicet a suis, [ad 27 Aprilis,] & non ab extraneis: flagella multaq; opprobria diu ab eis perpessus est. A prȩdicto namque die, videlicet a II Idus Februarii usq, in V Kal. Maji, devotus Dei Pontifex multis affectus est cruciatibus: tamen ad ultimum, pro deliberatione Ecclesiæ & multorum captivorum qui cum eo detenti erant, quamdam cum prȩdicto exterminatore pacem composuit: sed [non] diu duravit.

[15] Discedente igitur eo, videlicet Henrico, Romā pax rediit: non illa quam insimul composuerant, quoniam minus boni continens erat: sed terræ pax est reddita, quia omnes possessiones B. Petri, [gaudet deinde novennali pace,] quas abstulerat, B. Petro sunt collatæ. Viguit autē pax annis plus minus novem, posteris vix credenda: quā profecto vidi tantam, quantam & timidus bubulcus exoptat, & audax perhorrescit latro, ut quisque locus depositum tueretur. Quid autem egregia Pisanorum industria & admirabilis pertinacia per eumdem Dominum Papam Balearibus insulis Efisæ & Majoricæ contulerit; quem apparatum, quas copias supplementumque, [& Pisanorū victoria in Balearibus.] quemve Legatum ipsi habuerint, quo Consule, sub quo Imperatore militaverint, cujus vexilli indicia secuti fuerint, quisve eorum fortiter [fecerit], quot navibus & quomodo ierint, quid naufragii quidve laboris in reficiendis ratibus passi sint; illud etiam gloriosum admirandumque subsidium quod non desperaverint; quomodo etiam evulsis captivis, direptis spoliis, subversis urbibus victores redierint, quia digno volumine comprehendere disposui, suo loco & suo tempori distuli.

[16] Hujus temporis Prodigia. Apud Mamistram terræmotus muros omnes domosque subvertit, majoremque partem hominum ruina involvit; [Post varia hujus temporis prodigia] quam dum miles quidam fugere nititur ad Antiochiam properans, subito hiatu terræ cum equo absorptus, prius est sepultus quam mortuus. Ibidem alio hiatu terræ bos interceptus, dum corpore inferius fluxit, cornibus superius hæsit. Romæ in Basilica Lateranis fulmen sacram turrim percussit, partem culminis & gallum æneum vento versatilem campanasque dejecit; & quassato angulo ejusdem Basilicæ, sepulcrum Papæ quod erat inferius omnino destruxit. Ædem S. Pauli ex tribunali, igne de cælo tactam, destruxit, ut & tecti plumbum conflaretur, & trabes visibiliter arderent; profecto arderet tota, nisi aqua & auxilio Apostolorum confluentes populi Urbis obstarent: monstrant indicia trabes. Beneventi bicipitem sine pedibus natum [audivi]. Romæ in porticu Gallæ vidi id quoque prodigium, Gloriosam nomine & virtute, Bonum filium, juvenem audacissimum, tunc gladium ferentem & hastam, in armo dextro cepisse: suscipiensque eum, Tune es ille, ait, nequam, qui virum meum interfecisti? & abstracto cultro de supparo, quem tenuit, evisceravit: volentibusque sumere vindictam, Ut quid ille, inquit, virum meum interfecit? Sic pro pœna gloriose [sumpta] gloriosa mansit.

[17] Anno XUII Pontificatus dicti Domini Papæ, anno pacis X, mense primo * XXUI die mensis, die transitus Domini, ira Dei de manu calicis ejus de terra ascendit. Petro Urbis Præfecto defuncto, homines scelerati, seditiosi, proni ad malum, privatis negotiis male, [mortuo Petro Præfecto Vrbis,] publicis pessime providentes, inconsultis Patribus Primoribus, puerum adolescentem in Urbis Præfectum eligunt: cujus modus, imo excessus hic est. Dum domi in cilicio pater Præfectus moritur, extra in gradibus filius Præfectus eligitur: patris cadaver ad ecclesiam ducitur, filii fastus ad loca Præfectoria destinatur: patri exequiæ funeris in ecclesia, filio laudes Præfectoriæ in atrio applaudunt: illi patrem Deo rationem redditurum in sepulcro deponunt, isti filium juraturum populo in ambonem ponunt & sublevant. Miserabilis casus utrorumque! Et tu exequias funeris pro comitiis filii perdidisti, [pro filio ejus substituendo] pater: & tu comitiorum applausum pro patris exequiis amisisti, fili. Concludat igitur qui vult, dicatque, malo patrem terminasse exitu, cujus in morte uxor gaudeat, lætetur filius, domus tota exultet filium principiis inchoasse nequam, cujus in comitiis mater laceratis crinibus plangat, filius scissis vestibus gemat, tota domus tristetur.

[18] Turbavit Dominum Papam totamque Curiam simul & patris mors, & excessus filii. Initoque consilio, Quia nostra, inquit, ante tempus occupant, merito & non sua in tempore perdunt. Vade P. * & tu Constantine, & ex omnibus quæ ad Præfecturam pertinent, ad Curiæ commodum, in testimonium hujus nostri venerabilis Diaconi, te investias. Parui jussis: in reditu tumultum insidiasque in Domini Papæ necem persensi: prividi auxiliis in subsidiis positis, [tumultuans Populus,] loco ac tempore egregie facturus: deinde sic sibi adfuturum fore denuntiavi. Jamque ille, cum tumultu populi plebisque, Constantinianæ basilicæ limen pede tetigerat; cum subito oleum consecrandum in Chrisma, jam infectum balsamo confectumque, fracto vase diffusum est. Turbari Patres, mirari Dominus: nec credebant prodigium, eo quod in prosperitate positi, nullius periculi casum affuturum timebant. Ac iterum alio oleo confecto, Dominus Pontifex, ad exequendum tantæ solennitatis mysterium, ad altare ascendit. Jamque ex tribunali sede Orationem, [Papæ inter sacra puerū offert, confirmandum in officio:] Deus a quo & Judas reatus sui pœnam & latro confessionis suæ præmium sumpsit, inceperat; cum illi puerum scissis vestibus, inter altare & tribunal, sibi opponunt, confirmari cum in Urbis Præfectum petunt. Cumque, ut ejus Domini moris erat, ob inceptum Officium respondere differret; irasci illi, magnis acclamare vocibus, Deum sibi testem facere, in vota jurare, ni responderit; aliterque si senserit, atrocis fati miserias eo die visurum. Tandem Dominus: Quid, inquit, confirmari eum in Præfectum petitis, quem nec nos digne dare, nec vos hodie honeste petere potestis? cum vos hodierni funeris exequiæ a comitiis merito subtrahant, & nos solennis diei charismata ab hujusmodi juste removeant? quibus peractis respondebitur digne. Et illi: Pro velle nostro nos dispositis utemur: tumultuantesque discedunt: fecissentque dispositis viam, nisi eorum, quæ ira tumuerat, nostrarum copiarum timore enervaretur audacia.

[19] Die altero, die Parasceve, cum omnium civium hujus Urbis, [qui iis tantisper dilatis videns tumultum crescere,] maxime vetusti moris sacra devotio per loca sancta, per Martyrum cœmeteria, per votiva solennia, pedibus discalceatis in urbe suburbiisque confertim diffunderetur; illi simplicem populum plebemque in factionis suæ charibdim sub armis jurare compellunt: itidem die magni Sabbati: die Paschatis gravius. Secunda feria eunti Domino ad Basilicam B. Petri, juxta radicem pontis Trajani, cum tumultu se puer ille opposuit, confirmari petiit. Quod quia adeptus non est, sequentis familiæ alios cepit, alios affecit injuriis. In reditu, coronato Domino Papa, ut ejus diei mos est, & Patribus solenniter procedentibus in curiam, ex Capitolio, strepitu, clamore, lapidibus eos prosequuntur. Nec adhuc satis: delegant post eum: nec antea vestes sacras eum exui licuit, quam respondere oportuit, sequenti Feria VI de confirmatione communi consilio deliberandum. At ille non contentus termino, eo die quæ restabant Præfectualia, a quibus potuit, in se compleri fecit. Feria VI in tantam exarsit audaciam, ut eorum domos subverteret, [Albam secedit:] quorum religio fidei in Dominum Papam perfide agere noluisset. Providens autem Dominus huic ruinæ absque multa cæde resisti non posse, in Albam secessit. Furor illius fautorumque in ecclesiam & domum Petri Leonis, quæ illam tueri videbatur, omnino conversus; nec posse pati nisi reverso eo suorum fulciretur auxilio. Reversus tanto copiosius Principibus Curiæ largitus est munera, quanto laboriosius suis bellicis sudoribus pro se subjiciendos fore cognoverat; Ptolomæo Ariciam, ceteris aurum, argentum, alterius supellectilis copiam.

[20] Hac spe boni auxilii, nostri securi, ad congrediendum cis Tiberim copias exponunt: [Interim ejus copiæ primum victrices vincuntur,] præsto fit prælium; & quasi Urbis totius milites cum nostris hereditariis paucis belli fortunam sortiti debuissent, magno ausu, sed subito nostri victores, illorum alios ad jusjurandi religionem in receptionem Domini reversuros adstringunt, alios & ipsum puerum secum captivos ducunt. Jam nostri ad Fumonem properantes Albam transierant; jam terram Ptolomæi uti securi, molles, dissoluti, inermes intraverant; Algidum jam devenerant: cum Ptolomæus veniens in eos, & captos abstulit, & capientes cepit, non veritus Dominum Papam, ob noviter susceptum beneficium triplicata jurisjurandi religione. Hac Ptolomæi perfidia in exemplum suscepta, perjurii contagium omnes fere infecit, adeo ut ob participationem consortibus sceleris, in urbe & ceteris hinc inde, perjurium nec infamia nec crimen haberetur. Execrabile dictu! horribile auditu! Hoc ausu, [passim omnes] hac indulgentia criminis Sarminetum, Nymphas, Tiberiam, & omnem Maritimam enormitas defectionis involvit, simul & totam Urbem: vix unus in multis, quem factionis reum vel dicta vel facta verosimilibus indiciis non demonstrarent. Ebullire tota machinis & tormentis, ea parte qua Capitolii rupes ædibus Petri-Leonis imminet contigue; ordinans quidquid armis, igne, manu inferri poterat: invidia magis quam ratio moliebatur: factumque ut solus ex parte pateretur in toto, quidquid undique ab omnibus poterat conferri in unum. Hujus tamen impetus fluctus cœpit tandem detumescere, vel divinis operibus, vel rusticanis, pro maturitate illius temporis, omnibus fere instantibus; ipsa etiam Curia, ob impatientem in locis istis æstatem, in Campaniam Maritimamque secessit.

[21] Altero namque anno Rex Henricus in Italiam rediit, [ad Henricū deficiunt;] manifestus hostis Ecclesiæ, tantoque infestior bonis ac religiosis, quanto benignior malis seditiosisque. Hujus consiliarii familiaresque, Abbas Farfensis, qui ob sacrilegium factionemq; ab Ecclesia bis ter in capite damnatus; Joannes maledictus, Ptolomæus, horumque fautores. Tunc simul atque Latium intravit, B. Petri fidelibus bellum injecit. Magna conatus est, famosa fecit, sed parva. Ob hujus victoriæ gloriam quam fecerat, videlicet quia apprehenderat quædam castra, populus plebsve Romana triumphum sibi instituit. Coronata Urbe, Rex & Regina per medium: magnus apparatus, parva gloria. Huic nullus Patrum, nullus Episcoporum, nullus Catholicus Sacerdos occurrit: fit ei processio, empta potius quam indicta. Iturus ad basilicam S. Petri navi transivit, non ponte. Trajectus coronari petiit: respondetur, in ea basilica a Papa vel Patribus coronandus coronari debet, aliter nequit: quod si velis, ab eis fore petendum. Fit consultum: delegat in hunc modum.

[22] Si divinitus datum fuisset, Patres conscripti, rerum publicarum statum digno moderamine gubernari, dignaque reverentia earum Rectores alter ab altero prævenirentur, [qui frustra coronari potens a Clero,] pax foret, nec Pontificalibus obesset orbis Imperator, sed alter alterius gloria fulciretur, gloria alterius gloria utriusque foret; & robur utrorumque, amorque utrorumque, timor omnium: totaque se converteret civitas: nos Patres, nos Consules, nos Primores, nos omnes boni urbis & orbis intuerentur; Gothi, Galli, Hispani, Afri, Græci & Latini, Parthus & Indus & Arabs aut timerent nos aut diligerent. Nunc autem, cum secus agitur, fit aliter: dimissis ceteris, invicem angimus, invicem angimur; ab omnibus merito hæc patimur, maledicimur, exterminamur. Convertimini igitur, & mei, licet peccantis, votum correctionemque suscipite: ne, dum per vos in me rigescit justitia; multiplicatis sceleribus in aliis, sine me qualiter rigescat non habeat. Ecce a patre Romanæ Ecclesiæ Domino Papa e Galliis in urbem coronandus adveni: eum abesse in infortuniis meis deputo: nunc autem a vobis id exposco. Tantoque id recipienti fiet gratius, quanto ut id mihi fieret gravius elaboravi. Solent accuratius excolere homines, quod diuturnis quæsitum periculis adinvenitur. Sit Pax. Et quidem erit, si velitis. Sine crimine loquor. Profecto sedatis ventis, quiescent maria. Hæc Rex.

[23] Ad hæc Ecclesia, quæ erat in Urbe: Inhonestum satis arbitramur ac indignum, Rex, [id sui juris esse negante,] ut aliquando nos dulcibus dictis convenias, quod felliris actibus indies circumvenire [non cessas]. Credisne credamus, Rex, te ad pœnitendum satisfacturumque advenisse; per quem acerba ira continuaque irruptiones barbaricas, rapinas sacrilegas, ordinationes execrabiles, exordinationes impias, seditionesque assiduas conflari fierique cernimus? Simul ac Latium intrasti, Rex, B. Petri fidelibus bellum injecisti: si non successit voto, id [debemus] Deo, non Regi. Age, qui sunt pro quibus agitur? Abbas Farfensis & Ptolomæus, uterque anathematizatus. Qui sunt contra quos agitur? BB. Petrus & Paulus. Quibus locis agitur? In eorum patrimoniis, in domo propria. Oblitus horum, Rex, illis ducibus audax audacter ecclesiam B. Petri intrasti: quibus Clericis [comitatus], quibus Patribus, cum quibus Episcopis? Quomodo silendum, quomodo agendum est? Adde, qui sunt, qui nunc ante ejus fores excubant: nonne seditiosi, nonne hæretici? Heu! heu! Expulsis Catholicis reverendam cunctis populis B. Petri ecclesiam per te hæretici occupant. Hæccine est via illa, Rex, qua pœnitens veniam merearis? satisfactio, qua Ecclesiæ conformeris? pax, qua bella quiescant, seditiones cessent, venti sedentur, mare detumescat? Profecto nisi conversus, immemor mali, aliter cum Deo senseris Rex, aliter Rex Regum cum Rege sentiet Deus. Comitiari cum excommunicatis, Rex, nosti nos nec debere nec posse; eo maxime cum contremiscat comitiis tuis interesse secundis, quicumque nostrum interfuit primis.

[24] Diffisus hinc Rex, accito Mauritio Bracharensi Archiepiscopo, [coronari se facit ab Archiepiscopo Bracarensi.] qui ob superbam levitatem curialis effectus, per biennium, extra Ecclesiam propriam, opulentissimo cultu & regio, hac & illac molliter & dissolute vagabatur, ante corpus B. Gregorii coronati se fecit, sicque ab Urbe comitiatus abscessit. In itinere erat: æque distabat ab Urbe & Sutrio: audivit Principem Apuliæ cum expeditis equitibus Campaniam intrasse, Pillumque ob defectionem ab illis depopulari. Fit consilium eos vel amoveri posse, si ante diem a regio exercitu incautis subveniatur. Nec mora: totum robur belli cum agilitate eo destinat. Et quidem succederet voto, ni quædam nobilis matrona ex Plumbinaria, dum sic properantem exercitum vidit, periculum quod timebat accito veredario affuturum Principi annuntiaret: sicque dum cavit uni, providit utrisque, ut duo tam feroces exercitus, jam fere contigui, alter in vicum Mauritii, in Acutæ arcem indemnis se alter conferrent.

[25] Dominus Papa celebrato Concilio, quod in partibus Apuliæ congregaverat, [Papa a morbo periculoso repente sanatus,] rediens in Campaniam, Pillum Pillanumque in maritimis, & oppidum S. Silvestri in sui ditionem convertit. Jamque autumnus instabat, cujus calore vel æstu exterius constipatus, interius dissolutus, uti senex & qui erat in castris debilior, in Anagniam se convertit: hicque adeo infirmitas eum oppressit, ut qui aderant medici morti eum magis quam vitæ adjudicarent. Sed auctor vitæ Deus vitam ejus produxit in longum: & dum dissolutis interius membris compaginis soliditatem injecit, exustis exterius fomenti robur diffudit: factumque est ut qui ante in lecto alterius auxilio suspensus vix sedere poterat, postmodum ante altare per se erectus Missarum solennia celebraret. Hac valetudine venit in Preneste, & B. Agapiti ecclesiam ibidem dedicavit. Nativitatis Domini vigilias Romæ, [Romam redit inopinatus,] Ordinis Missas, & Matutinum post Missam, & iterum Missam Processionemque, cum omni voto & solennitate ei diei debita, Octavas etiam & Epiphanias devotissime celebravit: & data licentia legatis Constantinopolitani Imperatoris, quos ibidem receperat, deliberaturus B. Petri Basilicam, in tantis hostibus, Romam in * portica venit. Ob cujus inopinatum adventum subitumque, tantus terror Ptolomæum & Præfectum invaserat, ut ante alter quam noller Dominus Papa pacem dare, pateret quod desperans de gratia, dimissis penatibus, in urbe latitare pararet.

[26] Jamque bonus Pontifex ad perficiendum quod inceperat, machinas & tormenta & quæque necessaria bello, incredibili agilitate, per biduum per suos parari fecerat. [ibidemque cito mortuus] Vicisse eum [potius] diceres quam victurum. Sed dum quod voluit fecit, Dominus vitam ejus, quam ob gratiam distulit, ob debitum terminavit. Biduo post reditum tanto arctius ob laborem itineris populique frequentiam infirmitas convaluit, quanto remissius ob quietem assiduitatis amœnitatemque obsequii ante defecerat. Vir Sanctus moriebatur & operabatur. Convocatis Patribus, ut in constantia fidei & sinceritate veri eum sequerentur, injunxit: in cautela doli ab his qui intus forent & extra, in executione Gibertinorum & enormitatis Teutonicæ: ut invicem se diligerent & invicem idem dicerent, & ipsum verum quem diligerent Deum in omnibus tenerent. Post hoc unctus Oleo sacro, facta Confessione, peractis in eo omnibus prout decuit Sanctum, psallendo cum psallentibus, nocte media, ut qui de tenebris properabat ad lucem, senex honestus, imo ipsa honestas, carnis debitum solvit XU Kalendas Februarii.

[27] [sepelitur in Laterano.] Corpus ejus balsamo infectum, & ut ordo habet sacris indutum vestibus, cum obsequiis debitis & honore digno, cum frequentia Cleri & populi, non cuilibet tanta gleba deportanda imposita est, sed ab ipsis Patribus honorifice est deportata in Basilicam Salvatoris, in Sede propria, in Patriarchio, in dextro latere templi, in mausoleo purissimi marmoris mirifico opere sculpto, XI Kalendas Februarii collocatus. Qui beatissimus quam plures fecit ordinationes per diversos menses, Presbyteros L, Diaconos XXX, Episcopos numero centum, consecravit ecclesias XX. Romæ ecclesiam S. Hadriam in Tribus-fatis, II anno sui Pontificatus, dedicavit: & ecclesiam S. Mariæ in regione Areolæ, in loco qui vocatur Monticelli, similiter consecravit. Verum etiam ecclesiam SS. Quatuor Coronatorum, quæ tempore Roberti Guichardi Salernitani Principis destructa erat, a fundamentis refecit atque consecravit, anno Pontificatus sui XUII, mense Januario die XX. Celebravit Concilium apud Guardastallum in Longobardia, aliud apud Trecas civitatem in Francia. Postea defuncto eo cessavit Episcopatus dies III. Sepulcri in Laterano positi meminit Cæsat Rasponus, eique locum aßignat versus oratorium S. Thomæ.

[28] Auctorem Vitæ, cujus nomen initiali dumtaxat littera P. scriptum invenimus, [Auctor Vitæ Petrus:] Petrum vocat Baronius: & est verosimile fuisse Petrum Pisanum quem Ciacconius appellat Papæ Scriptorem: pro cujus reconciliatione, eo quod Anacleto Antipapæ contra Innocentium Papam abhæserit schismaticus, laborandum S. Bernardo fuit. Hic Pisanus, uti dixi, de Pisanorum gestis scribere proposuerit, postea quidem Presbyter, tunc autem solum Cardinalis Diaconus; cum forte necdum Clericus esset Pandulfus, a cujus stylo, multum alias differenti, habebimus duorum sequentiam Pontificum Vitas. Differt autem in hoc etiam a jam memorato Petro Pisano (cum quo alioqui habet initialem nominis litteram P. communem) etiam patria, siquidem hanc eamdem verosimiliter habuit cum suo avunculo Hugone de Alatro. sicut in altera hujus lucubrationis parte videbimus.

[29] Quod Bullas hujus Pontificis attinet, Doubletus in Historia Sandionysiana pag. 475, [Bullis addi cœpta Capita Apostolorum.] primum Paschalem fuisse ait, qui plumbeis Bullis, solo Pontificis nomine antea notari solitis, in parte adversa imprimi fecerit SS. Petri & Pauli capita, cum media inter utrumque Cruce, sicut originaliter videre est apud Mabillonum pag. 447; quod tamen non statim secuti sunt posteri, cum Dominicus Raynaldus, Bibliothecæ Vaticanæ Custos, apud Cangium in Glossario, similia curiose scrutatus, neget se taliter signatas bullas antiquiores vidisse Hadriano IV, qui primum anno MCLIII sedere cœpit. Cur vero in iisdem Bullis imago Petri sinistram, Pauli dextram partem occupet, pluribus disserit Leo Ablatius lib. 1 de Consensu utriusque Ecclesiæ cap. 6.

[30] His ita observatis, liceat denique ad hujus Pontificis memoriam addere quoddam ejus Breve, [Canonizatio S. Petri Ep. Anagnini.] de canonizatione S. Petri Episcopi Anagnini, veluti ad Sanctorum historiam plurimum in commune faciens, datum Venerabilibus Fratribus Episcopis Anagniæ & aliis per Campaniam constitutis hoc tenore. Dominum excelsum habentes præ oculis, qui in amicis suis laudatur & benedicitur; & considerantes propterea strenuæ probatæque vitæ merita, quibus vir Sanctus, Petrus quondam Anagniæ Episcopus, de Regula monachorum assumptus, in Pastorali officio pure, simpliciter, solerti vigilantia & exemplo Deo deservivit; admirantes etiam miraculorum insignia, quibus Sanctum suum ante & post obitum Deus decoravit, prout per Brunonem Episcopum Signiensem fideliter annotatur, & usque ad nostra tempora decorare non desinit: auctoritate præsentium vobis licere volumus & mandamus, quatenus terrio Nonas Augusti, diem Natalem ejusdem Confessoris & Præsulis memorandi, Sanctorum Catalogo congrue celebrem, recolatis; quatenus in præsenti gratiam, & in futuro, opitulante divina clementia, piis ejus intercessionibus, mereamur gloriam sempiternam. Datum Signiæ II Nonas Maji, Pontificatus nostri anno X, Christi MCX: nec ulla alia hactenus, major solennitas, præ simplici ejusmodi declaratione, post auscultationem attentam vitæ & miraculorum, fide digna relatione collectorum, scitur fuisse adhibita.

[31] Brevis porro illius ecgraphum, sicut vel Anagnia missum est vel alibi ex originali transcriptum, [Nominis Pontificii numerus quomodo inveniatur ante aliqua Bullarum ecgrapha?] sic intitulat Baronius ad an. 1105 num. 14 Paschalis servus servorum Dei. An ideo credam in originali deesse vocem Episcopus, omnibus ante Pontificibus usitatam? Non credam; sed librario vel typothetico vitio elapsam opinabor. Quod si aliquis, omisso etiam Servus servorum Dei, explicationis causa ecgraphum Baronio dandum sic fuisset exorsus; Paschalis Papa secundus; sicuti apud Cherubinum Laertium in Bullario Tom 1 inveniuntur, Urbanus Papa quartus, Clemens Papa quartus, Bonifacius Papa Octavus prætitulati Bullis Canonizationum S. Richardi, S. Hedwigis, & S. Ludovici, itemque Gregorius Papa X epistolis ad Michaelem Palæologum ejusque Primogenitum Andronicum; an ideo aliquis sapienter credet, ullum Romanum Pontificem seculis illis, nomen suum scripsisse, cum addito, Papa Secundus, Tertius, Quartus &c. & omisisse usitatos alias sibi titulos, Episcopi & servi servorum Dei? Non existimo. Frustra hæc ergo mihi objicit Quidam; etiam in eo cavillans, quod interrogem, Quis eo tempore sic exorsus est Pontifex? Nam de initialis salutationis formula quærenti, impertinenter reponit exordia Bullarum Breviumque, in singulis pene variæ. Quis enim ignorat, propterea quod Curiæ & Scholarum stylus soleat ea indigitare per initialia verba, ut hic, Dominum excelsum, studiosius dicta initia variari? Vel igitur ostendi debet aliquis Pontifex, hujusmodi usus Salutationis formula, Leo Papa quartus omnibus fidelibus, vel si conceditur hæc non esse formula originalis, dicasque (quod etiam dici video, & recte dici posse admito) non haberi ipsiusmet Bullæ originalem contextum, sed solam ejus epitomen, cujus auctor, claritatis tantum causa, ad nomen Leo, addiderit Papa quartus; supererit adhuc quæstio de substantia facti, ex eo resolvenda, utrum credibile sit, quod Leonis istius ætate fuerint ea formæ solitæ concedi Indulgentiæ quales ibi notantur. Cujus contrarium cum satis clare jam alibi ostensum sit, probatum manet, quod caput erat quæstionis, videlicet falso eidem adscribi talem Bullam, sive in prætenso originali legatur, Leo Papa quartus, sive non.

[32] Hic finitur nobis Conatus Chronico-historici Pars prima: causam divisionis, & quidem in hoc Pontifice faciendæ, indicabit Præfatio ad Partem alteram. Interim exhibendo Pontificum imagines quaternas & quaternas, cogimur sistere in binario, sicut vides. Ne ergo loculi duo vacent, placet eos implere imaginibus SS. Constantini & Helenæ, a quibus amplitudo Pontificiæ Majestatis, [Cur hic positæ imagines SS. Constantini & Helenæ?] quoad externam & secularem potentiam, suum accepit principium; tum antea, sub Gentilibus Imperatoribus ac fere tyrannis, duram servitutem servivisset Ecclesia, obnoxia eorum sæpe iniquißimis legibus. Auctor libertatis fuit Imperator iste; non quidem primus Christianus (nam Philippos fuisse Christianos, sub S. Fabiano Papa, alibi est demonstratum) sed primus, qui publice Christum professus, idolatriam jußit ejus fidei cædere, Martyrum corpora honorifice condi, & super iis Basilicas atque Ecclesias erigi, datator ipse earumdem munificentißimus: qua in re adjutricem habuit matrem Helenam, Dominicæ Crucis inventricem. Ab hoc initio aucta paulatim potestate Pontificium, ad Iurisdictionem sacram etiam secularis acceßit. in ipsam Vrbem Romam & plures per Italiam provincias, post extinctum Regnum Longabordanum & abdicatum Græcis in Occidente Imperium: quod speciali Dei providentia & consilio factum, soli negant, qui invident, hæretici. Curavi ergo ut utriusque tales effigerentur vultus & habitus, qualem viventibus fuisse probatum est ex eorum nummis ad XXI Maji ærea lamella explicatis.

[Annotata]

* an. crimine?

* id est Martio

* Petre

* id est Lectica

APPENDIX.
De forma Pallii aliorumque Pontificalium ornamentorum, medio ævo mutata.

Joannes R. E. Diaconus, qui circa annum DCCCCLXXX quatuor libris complexus est Vitam S. Gregorii Papæ I, [Forma Pallii usque ad seculum II eadem,] lib. 4 cap. 84, indutum ex vetustis picturis repræsentat (ut supra vidimus) Pallio mediocri, a dextro videlicet humero sub pectore super stomachum circulatim deducto, deinde sursum per sinistrum humerum post tergum deposito: cujus pars altera super eumdem humerum veniens, propria rectitudine, non per medium corporis, sed ex latere pendet. Ex his verbis haud obscure colligitur, Pallium Pontificale seculi decimi, quo is scribebat, & latius fuisse quam istud Gregorii, & sua rectitudine, non ex latere, sed per medium corporis pendere solitum. Hujusmodi Pallium videre est in Lateranensis triclinii Musivo (quod ad Pontificatum Leonis Papæ III expressum habes) ita ut jam per medium corporis pendeat Petro pars illa, quæ Gregorio pendebat ex latere: aliud nihil magnopere mutatum seculo IX invenitur. [ex tunc mutari cœpta,] Formam prorsus aliam video seculo XII, quando anterior tenia, non a tergo per humerum circumducta, nec posterior similiter per humerum circumducta a pectore pendebat, in modum longioris teniæ ante ac retro innodatæ: sed eadem tenia utrimque bifida, sive duplex, in duas utrobique voluti assutas tenias desinebat.

[2] Specimen habes in alfide Transtiberina, quam vide sis ad Pontificatum Innocentii Papæ III anno MCXCUII ordinati in parte 2: [ut ex Musivis tum factis apparet:] hic vero imaginem accipe alterius absidis, ab Anastasio IV circa annum MCLIU exornatæ, quod opus ipse vivens absolverat, sicut istud vivens in choaverat sextus ante illum Callixtus II sub annum MCXX: quod utrumque demonstrat quadrata tabula, capiti apposita Cum autem non dubitaverit Anastasius iste, sex prædicti Callisti Decessores immediatos, honestare titulo Sancti eorumque caput circulo cingere radioso, æque ac antiquiores & indubitanter pro Sanctis habitos, Silvestrum, Anastasium, Leonem, Gregorium, ipsumque S. Nicolaum; Sacræ Rituum Congrationi considerandum relinquo, utrum id satis argumenti sit ad Alexandrum II, Victorem III, Urbanum II, Paschalem II, & Gelasium II, nostro de Sanctis operis inferendos sicuti eidem inferemus Gregorium VII, medium inter Alexandrum & Victorem prædictos; ita suadente ejus præsenti apud Salernitanos cultu.

[3] Quæri autem posset, Mitramne Episcopalem hic in capite ferat S. Nicolaus, [qualis II seculo forma Mitræ Episcopalis?] & talis etiam sit quæ spectatur in capite S. Silvestri aliorumque Pontificum; an vero Tiaram Pontificalem, quæ ideo sit etiam S. Nicolao imposita, ut meritorum ac sanctitatis paritas declaretur. Respondeo, postremum mihi videri. Mitræ enim Expiscopalus eo tempore humiliores longe erant, uti videre est in omnibus iis quæ in sacrariis ecclesiarum variarum asservantur, vel in antiquis picturis, ante secula tria vel quatuor, inveniuntur expressæ. Idem certe Abbas Cajetanus, qui nobis prædictam absidem delineatam exhibuit; ante vitam Gelasii II, a Pandulpho Pisano ejus familiari conscriptam, ejusdem Gelasii effigiem suprapositam, lignea forma expressam ibidem dedit, qualem in Codice Vaticano illius temporis ante prædictam Vitam reperit; quamque hic etiam juverit forma paulum contractiori dedisse, quoniam jam pridem impressa habetur pars tota secunda, ad quam potius ista spectabat. Ecce confirmatam Mitræ veteris genuinam humilitatem; ejusque cornua, sed multo quam, nunc obtusiora ac fere nulla: quin & in fluitantibus post cervicem Infulis agnosce earum veram originem, omnino talem qualem indicat Festus, Infulas definiens filamenta lanea, quibus Sacerdotes … velabantur: cui consonans, remque distinctius explicans Isidorus, lib. 19 cap. 30, Infula, inquit, est fasciola Sacerdotalis capitis, [Infularum] alba, in modum diadematis, a quo vittæ ab utraque parte dependent, quæ Infulam (sive Mitram) vinciant capitique adstringant. Quoniam vero Mitra, non Tiara, utitur Romanus Pontifex dum sacrificat, sacrificioque peracto populam benedicit de faldistorio seu sella Pontificali; & eo in actu noster Gelasius sua in imagine exprimitur; oportet ut manus altera id etiam teneat, quod tali in actu apprehendere solent Episcopi, [& Pedi in Italia,] Pontificale scilicet Pedum, cujus sola pars inferior & recta hic cernatur, potius quam Crucem, quæ præferri Pontifici, non ab eodem gestari solet. Formam autem veteris Cambutæ (sic enim appellabatur) optime expriment mox subjiciendæ S. Disibodi imagines. Quamquam operiosiorem quoque Romæ ea ætate subinde fuisse supremam curvaturam, demonstratur ex S. Nicolai Anastasiana imagine; nisi hanc aliquis velit subinde innovatam fuisse, itaque factum, ut Mitra & Pedum quibus olim humilioribus Sanctus insigniebatur, induerint formam recentiorem.

Absis Oratorij S. Nicolai In Urbe ab Anastasio Papa IV exornata

Apostolicum Venerandæ Memoriæ Monumentum, quod etiamnum extat in Abside Oratorij S. Nicolai Ep̄i, quinq; ab hinc Seculis a B. Callisto PP. II a fundamentis extructi intra Lateranense Patriarchium, nunc solo æquatum; has, ut uides, Sanctorum summorumq; Pontificum Imagines representās. Idque nunc tandem a Rmo P. D. Costantino Abbte. Caietano ad Maiorem Romæ Sedis Apcæ. Gloriā, e tenebris erutum, ac com̄entariis illustratum. 1638.

[4] [itemque in Germania.] Alexander Wilthemius noster piæ memoriæ, is qui Divæ Consolatricis sacellum, a suo fratre Ioanne Wilhelmo (nisi fallor) nostræ item Societatis Sacerdote, in conspectu Luxemburgensium mœniorum extructum anno MDCXXVII; mortuo intra novennium conditore porro curandum atque amplificandum suscepit; in eamque celebritatem adduxit, sedulitate & zelo suo, in qua illud superiori anno repererunt Franci, urbem obsessuri; quique mœroris sui, ex illius & patriæ destructione hausti, hoc solatium habuit octogenarius senex, & ab annis aliquot paralyticus; quod ipso Assumptæ Deiparæ festo translatus eo sit, uti confidimus, ubi neque luctus, neque clamor, neque dolor erit ultra: Pater, inquam noster Alexander Wilthemius, sæpe in hoc opere laudatus, laudandus sæpius, inter alia antiquitatis sacræ monumenta insigne quoddam ex ære inaurato, habuit sibi commodatum, quo liber de Vita S. Disibodi a S. Hildegarde conscriptus, eadem curante fuerat exornatus sub annum MCLXX. Ibi Sanctus iste, sexies exprimitur, cum humili valde Mitra, nec non cum Pallio Archiepiscopali; quamvis Hibernia, unde creditur seculo VII advenisse, nullos ea ætate habuerit Archiepiscopos. Istud porro Pallium est plane ex usu seculi XII, sed rudi expressum arte, sicut in triplici specimine apparet quod in sequenti columna conspicitur.

[5] Vides autem ut Archiepiscopale Pallium, quod olim aut lunatum, [seculo 12 Palliū aliter gestabatur,] aut ad modum V vel Y furcatum supra pectus ab humeris descendebat, iis incumbens; nucn affixum Planetæ, atque infra scapulas reductum in brachia, ambiat Præsulem per modum positi in plano circuli, eo fere modo, quo uno post seculo ipsum conformatum cernitur in sepulcrali statua Honorii IV anno MCCLXXXVIII sculpta, & jussu Pauli III ex ruinis Basilicæ Vaticanæ ad Basilicam Aræ-cæli translata: quæ quia egregie totum illius temporis habitum Pontificium representat, apponenda hoc loco visa est, inter figuras, ad hujus Appendicis illustrationem unam in tobulam coadunatas. Et tunc quidem retinebatur forma divaricatæ supra transversam lineam teniæ: quæ etiam certitur in juxta posita statua Bonifacii IX, anno MCCCCIV tumulati. Sed & istud paulatim observari desiit; ut probat positum in Basilica Lateranensi, æreum monumentum Martini Papæ V, anno MCCCCXXXI sublati e vivis, & inter duos istos repræsentati. Talem quoque formam reperio observatam in Palliis Pontificalibus, usque ad initium seculi XVI, in eo monumento quod Julius II sibi met ipsi viventi posuit circa annum MDX, in æde S. Petri ad Vincula. Exinde vero Pontifices omnes, in suis tam nummis quam statuis, videas Sacerdotalem dumtaxat stolam sub Cappa seu Pluviali indutos, [sec. 16 maluerunt Pontifices in Pluviali exprimi] quos interim crediderim inter Missarum solennia, ejusdem formæ Pallio uti cœpisse, cujusmodi aliis per Orbem Archiepiscopis mittebant, tenui scilicet fascia lanea humeros ambiente, cum modica ante pectus & post tergum lacinia, loco ejus quæ ultra genua propendebat latior multo ornatiorque. Nescio autem quis Pontificum fecerit initium procedendi in publicum cum larga Stola supra Mozettam sive Mantellum. [ac denique in sola stola.] Primus certe Alexander VII & post eum Clemens IX, atque Innocentius XI, omisso alio omni Pontificio ornatu, sic picti in nummis, sculpti in statuis, expreßi in imaginibus conspiciuntur.

[6] Vt autem ad absidem Anastasianam reflectam oculos, ex eadem observo, ipsius auctorem, [Barbirasiū quibus seculis usurpatum.] primum inter omnes sui seculi Pontifices, mento raso expressum conspici, exemplum sequentibus ex ordine pluribus, quorum extant monumenta usque ad Julium II qui barbam aluit, & varios exinde habuit imitatores. Non tamen Anastasius IV radendæ barbæ primus fecit exemplum: nam & Leonem III vidimus anno DCCXCVII barba rasa expressum, in Musivo triclinii Lateranensis a se constructi; quando jam abdicato penitus Græcorum in Italia Imperio, Barbirasium (sic Petrus Damiani appellat) Occidentali Clero Monachisque tunc commune, videtur Pontifici isti placuisse, præ intonsa barba, quam hodieque tam studiose nutriunt Episcopi omnes & Monachi Græci. At Joannes XII, pro anno DCCCCLX, rursum barbatus offertur nobis; idque fortaßis inductum fuit, quando Imperatores Germanicos respicere & venerari Roma cœpit, cui nationi cariores quam Francicæ ab antiquo Barbæsuæ fuere, tamquam virilis capitis præcipuum ornamentum.

[7] [Simplici initio Tiaræ] De Pontificia quoque Tiara retractandum hic quidpiam, postquam in S. Silvestro dixi, fieri potuisse, ut in signum libertatis, quam Ecclesiæ datam gratulabatur, Pileum assumpserit libertatis insigne; eique Phrygium sive Diadema inferne appinxerit; quod placuit pictoribus convertere in Coronam; licet Diadematis & Coronæ magna sit differentia, tam quoad formam quam quoad materiam. Errare eos, qui Constantini, Romæ baptizati, illudque suo capiti detrahentis, donum istud fuisse existimabant, jam alibi dixi: satis autem constat, nec ipsum quidem Constantinum Diademate usum quamdiu substitit Romæ, ubi Regium tam nomen quam insigne minus gratum erat. Ædificata Constantinopoli, primum cœpit secundum morem Orientalium uti diademate, [Phrygiū seu Coronam,] etiam gemmato. Quisquis autem Pontificum primus Tiaram assumpsit, sive S. Silvester, sive posterior alius; simplicem omnino, nec ullo Phrygio prætextam assumpsit. Nicolaus I anno circiter DCCCLX, circulum aureum, civilis potestatis insigne addidisse creditur ab aliquibus, cum jam Roma, Ravenna, aliæque tum Romani Ducatus tum Exarchatus civitates summo Pontifici ut Domino parerent; unde ejusmodi Tiara, [ante Nicolaum I additum fuisse oportet.] Regnum quoque dici cœpit. Ast, si verum est (quod ad amoliendum argumentum, ex Constantini fictitia Donatione ductum, assumpsit Otto III) Ioannis Diaconi ipsam esse figmentum, cum is floruerit integro ante Nicolaum seculo, eaque & Phrygii & Coronæ meminerit, fateamur necesse est, illa quæ istic indicantur, ut a Constantino concessa, pro majori saltem parte usitata Pontificibus fuisse seculo VIII: sic enim ibi dicitur; Sanctis Apostolis, Dominis meis beatissimis, Petro & Paulo, & per eos etiam Beato Silvestro Patri nostro, summo Pontifici & universali Urbis Romæ Papæ, & omnibus ejus successoribus Pontificibus… contradimus Palatium Imperii nostri Lateranense: deinde Diadema, videlicet Coronam capitis nostri; simulque Phrygium, id est Mitram; nec non & Superhumerale, videlicet Lorum quod Imperiale circumdare assolet collum; verum etiam & Chlamydem purpuream atque Tunicam coccineam, & omnia Imperialia indumenta.

[8] Hic mihi nota audaciam hominis, non solum Diadematis sive Coronæ Papalis initia referentis ad Constantinum; [Palliū vetustius per modum lori circumductum collo] qui illis, non tunc quidem, sed tamen postea aliquando est usus; verum etiam Superhumerale Lorum, id est, Pallium, quo quis unquam vel Constantinum vel aliquem ex vetustis Imperatoribus usum somniavit? Excute omnes Antiquariorum officinas, evolve Familias Byzantinas Cangii, omnis ætatis numismatibus jam inde a Constantini ævo illustratas. Primus ibi pag. 77 cum Loro (ut appellat Cangius) circum collum, id est in habitu Consulari sui temporis, occurrit Leo Magnus, anno CCCCLVII, seculo plusquam integro post Constantinum, exorsus imperare: tum paulatim alii aliique, forma tamen semper a Pontificalibus Palliis diversißima, uti videre licet in integro habitu Consulari, [confertur cū Diptycho Consulari,] quem refert Ordinarius anni DXVII Consul in Oriente Anastasius, non Augustus (uti male sibi persuasit Bucherius noster in fastis Consularibus ad Victorii Canonem Paschalem) sed Comes Domesticorum Equitum. Habetur ejusmodi titulus integer ex Diptychi sui inscriptione, cujus universam cælaturam ejusque explicationem, sub titulo Diptychi Leodiensis, Alexander Wilthemius prælaudatus pridem edidit, omnibus antiquariæ rei amantibus æstimatißimum opusculum, unde faciem unam in hanc nostram laminam transfero.

[9] Et ut omnes partes ornatus tam spectabilis intelligas distinctius, [exprimente omnem Consulis novi ornatum] quidque in eo fuerit cum Pallio Pontificio commune, quid diversum; audi Valerianum Augustum, in Vita Aureliani Imperatoris a Fl. Vopisco descripta, dicentem ipsi Aureliano, cum moturus in Persidem anno CCLIX Consulem designaret (quod tamen Valeriano a Persis capto, & Galieno patrias ordinationes parum curante successu caruit) audi, inquam sic loquentum Aureliano postea Imperatori Valerianum Cape Tunicam palmatam, Togam pictam, Subarmalem profundum, Sellam eboratam: nam te Consulem hodie designo, scripturus ad Senatum ut tibi deputet Scipionem, deputet etiam Fasces: hæc enim Imperator non solet dare, sed a Senatu, quando fit, Consul accipere. Fascibus, quas Lictores præferebant Consuli, locus in hac tabella non erat: Sellam eboratam satis eleganter expressam vides: vides & Scipionem, jam non simplici instructum Aquila, ut in vetustioribus Consularibus nummis, sed coronata, seu (ut est in formulis) Victoriali, Theodosiique ac Filiorum Honorii & Arcadii coimperantium imaginibus instructum: quod autem altera manus effert est Mappula, qua explicata Circensibus inthoandis signum dabat novus Consul, unde & invenies primam aut secundam Mappullam dici pro primo aut secundo Consulatu.

[10] Pretereo Calceos, seu verius Caligas, ut pote ad calces religatas, de quibus alibi: ad vestes venio; [imprimis Togam Palmatam,] ex quibus quæ infima apparet, omnibus communis, atque ad corpus & brachia adstricta Penula, non erat Consuli singularis: singularis erat Toga, palmata antiquis, hic variegato opere floridoque adornata, largis, ut ad dextrum brachium apparet, manicis: cui Togæ, ejusdem materiæ atque texturæ adhærens a tergo Subarmalis profundus, de sub axilla dextra emergit; primoque sinu trans humerum sinistrum circumvolutus per terga, & plicas suas paulatim explicans (Paludamentum antiquitas appellasset) dextrum per latus adducitur; & postquam ampliori sinu gremium implevit, extrema denique sui parte excipitur a sinistro brachio, deque eo pendet. Supra Tunicam & infra Subarmalem, [supra Tunicam & infra Subarmalem, in modum ] quod ex humero dextro ante pectus recto angustiorique tramite defluit, per modum Scapularis, credibile est similiter ex humero sinistro descendere, ut faciat formam Y quam etiam a tergo latere, ut sit caputque transmittat, verosimiliter judicat Wilthemi; atque adeo perquam simile esse Pontificali Pallio, quale seculo XII in usu fuisse Absides prænotatæ docent. Græci Omophorium, id est Superhumerale, vocabant; Monachi Scapulare appellant; ab Omophorio autem, per consuetam deficientis Græcismi aphæresim, Maphorium & Mafortium ac Mafortem dici haud absurde credas.

[11] Ita varia nomina rem pro diversitate personarum variam, [quæ fuit deinde etiam forma Pallii] sed origine & quadamtenus etiam forma eamdem significant: originem autem sumptam dico a veteri Romanorum Toga: quæ licet antiquioribus vestis rotunda fuerit, unico injectu totum corpus ambiens, ut olim Planetæ seu Casulæ Sacerdotales; sicut tamen hæ, ad commodiorem usum explicandorum brachiorum, paulatim excisæ ad latera, in hodiernam denique formam prorsus dißimilem abierunt, priori nomine remanente; sic & Consularis Toga, tandem ad formam Scapularis transierit, Togæ tamen nomen retinuerit, sitque Toga picta, quam supra Aurelianus mediam numerat inter Tunicam & Subarmalem. Hanc certe non nisi paulatim restrictam fuisse, ut Donationis Constantinianæ figulus Lorum appellare ex sui temporis usu potuerit, [æque ac ipsa Toga olim ampla sic paulatim restricti,] patet ex nummis Consularibus anteriorum seculorum, tum Constantini Magni ac filii Crispi tum patris ejus Constantii Chlori, quem ultimum hic etiam apposuimus, cum altero simili nummo, qui Leonis Magni Consulatu aliquo cusus fuit, primo fortaßis, quem is anno CCCCLVIII geßit. Quomodo autem idem habitus, inter Constantinopolitanos Imperatores, fuerit sub aliqua mutatione conservatus (postquam enim Imperatores, suppreßis Consulibus Ordinariis, perpetuum cœperunt genere Consulatum, indumenta quoque Consularia perpetuo gestanda assumpsere) vide in imagine Leonis Despotæ, imperante adhuc patre Basilio Macedone efficta, qui anno DCCCLXX factus est Imperator, & cognomentum Philosophi tulit, ob singularem in litteras humaniores & Philosophica studia propensionem: item in altera Michaelis Palæologi Comneni, qui anno MCCLXXXII obiit.

[12] [Ex illa defluens a tergo Subarmalis,] Vtramque in lucem produxit Eruditißimus Cangius; ego autem in Leonina considerans Subarmalem sinuosum, ejusdem cum Superhumerali contextus ac pene etiam latitudinis, diversi autem a contextu Tunicæ, inducor ut credam, contra quam sentit Wilthemius, Subarmalem ipsum, seculo saltem VIII, fuisse postremam & dorsualem ipsius Togæ Consularis partem: quæ ne longo sirmate post vestigia trahatur, retracta in partem anteriorem per dextrum latus brachio sinistro excipitur: in quo quidem servata sit similitudo cum Palliis Patriarchalibus Græcorum, nisi quod ea serpere permitterentur; unde factum, ut S. Germani Patriarchæ Omophorion pone incedens Anastasius calcare potuerit, sicut apud Zonaram in Copronymo legitur. Quamvis autem Subarmalis idem in Wilthemiano Consule ejusdem sit cum Tunica textus, & diversi ab Omophorio; [videtur ipsiusmet Togæ Sirma dorsuale fuisse:] adeoque verosimile fiat, quod hujus ille pars non fuerit, sed solum eidem a tergo affixus, quia multo latior & in principio sui corrugatus: nihil tamen video, cur, sicut postea, ita etiam tunc, non suppleverit vicem illius teniæ, quæ jam inde ab exordio dissectæ in lacinias angustiores Togæ seu Pallii, retro corpus defluebat usque in terram.

[13] Atque ita apparet, ejus, quod in civili Magistratu Toga, [& ad imitationē Togæ Consularis assumptum Pallium Patriarchale,] in ecclesiastico Pallium dicitur, unam eamdemque fuisse originem, progressum ac mutationem, in forma aliquantum dißimili. Nec absurde a Consulibus, in Republica Romana primis, præcellentem istum habitum mutuati Episcopi sunt, præsertim Romani, qui id in Republica ecclesiastica erant, quod isti in civili. Recte etiam concipietur, quod, sicut Episcopale Pallium, unico olim loro constans, ita circum scapulas obvolvebatur, ut pars una longior antrorsum, altera retrorsum deflueret: sic & factum sit in Toga Consulari, quæ fuerit Constantiniano ævo similis longo largoque baltheo, & circumducebatur per corpus, defluentibus hinc inde extremitatibus; cum hac tamen differentia, quod Pallium utrique scapulæ circumduceretur; Toga, ab humero sinistro sub axillam dexteram adduceretur, in eumdem sinistrum humerum reditura: item quod Consules defluentem a tergo partem colligerent antrorsum, non item Pontifices & Patriarchæ. Atque huc facit Ioannes Diaconus, in Vita S. Gregorii Magni lib. 4 cap 8, animadvertens, quod, [quod solitū simpliciter obvolvi] cum annis post obitum CXXV corpus ejus effoderetur, integris adhuc vestibus, pallium ejus, bysso candente contextum, nullis fuisse cernebatur acubus perforatum; sicque dignoscebatur circa scapulas obvolutum fuisse, non autem confixum, sicut vetustissimis picturis vel musivis ostenditur. Proinde multo serius in Pallium quam Togam Consularem, dimissa unus simplici lori seu panni forma, per sectionem inducta est alia, quæ huic denique formæ responderet: nec ante XI seculumadmittenda in Pontificum imaginibus sunt Pallia bifurcata. [postea etiam cœpit affigi Planetæ,] De usu Acicularum dubitare poßit aliquis an non fuerit Gregoriana ætate antiquior; eo quod supra corpus S. Leonis Papæ I, qui Gregorium præceßit plus quam integro seculo, cum anno MDCVII aperiretur arca, in medio pectoris conspiciebatur aurea una Spinula Pallii, infixa Planetæ. Verum hoc potius mihi est indicium alicujus anterioris translationis, nobis incognitæ, qua veteribus indumentis consumptis, novis indutum sit corpus mirabiliter integrum, Pallioque ad normam seculi X efformato indutum, quando acus adhiberi solitas indicat Ioannes.

[14] Restat ut de Cappa seu Pluviali, quo Cavallerius complures Pontifices induit, incipiens ab Innocentio I, [Pluviale seu Cappa,] sub annum CCCCII ordinato, dicamus pauca. Fuit illud (uti ipsamet demonstrant nomina) ex neceßitate, non ad magnificentiam, receptum ab Ecclesia; quando cœptæ institui Proceßiones aliæque functiones subdivales, in quibus Sanctorum Reliquiæ ab Episcopis Parochisque gestandæ erant, opportunaque videbatur hujusmodi vestis, contra pluviam quæ poterat obvenire; unde etiam habebat retro affixū capucium, capiti obtegendo comparatum: uti hodieque cernimus in bardocucullis nautarum, rusticorum & excubitorum militarium. Hoc vero capucium, in veteribus & a Carolo Magno Aquisgranensi ecclesiæ donatis Cappis, pro modulo capitis dimensum acuminatumque erat; licet nunc habeat formam tesserariæ parmæ, bene ample inseriusque rotundæ, manente adhuc, qui capucii acumen terminabat, flocco. Proinde, licet in Pontificum Romanorum electionibus post seculum XI inveniamus, moris fuisse, [nusquam in vetustioribus Pontificum monumentis apparet:] ut Electus Cappa rubea indueretur, sicque adoraretur ab Electoribus suis; numquam tamen invenies ullius veteris Pontificis imaginem, in Cappa expressam, nedum in tali qualem exprimit paßim Cavallerius. Cum ergo is profiteatur omnes dare, partim ex sepulturis, picturis & musivis antiquis, partim ex numismatibus excerptas; reliquas autem, quas ad vivum repræsentare non poterat, saltem eas exhibere, quas a multis retro seculis in antiquioribus Urbis Ecclesiis depictas cernere licet, ut sic antiquitatis nihilominus speciem aliquam vel in ipsa habitus ratione videre, in eaque te oblectare, Lector, posses; consequens fit, non adeo multa secula numerari posse, pro iis saltem picturis, quæ hodierni usus Cappis Pontifices amiciunt. Ratio autem cur recens Electum Cappa, potius quam alio quovis vestimento ecclesiastico, induendum Romani censuerint, hæc fuisse videtur; quod, [ea cur induatur Electus.] cum Pontifex ex quovis Cleri gradu deligi posset, nec conveniret adorationem Electi differri usque dum ad eos, qui forte deficerent, Gradus succeßive ascendisset; opportunißima omnium videbatur Cappa, commune Gradibus omnibus etiam inferioribus indumentum, sicuti videmus sæpe in Proceßionibus, etiam Cantores & Symphoniacos ecclesiæ, Cappas indutos procedere: rubea autem sive purpurea decebat Pontifices Electos, ob præcellentiæ dignitatem.

APPENDIX II.
Addenda, Mutanda, Corrigenda in hac Prima Parte.

Qvamvis Conatus hic Chronico-historicus, singulari cura & iteratis vicibus a nobis recognitus, & inter imprimendum studiosius etiam relectus fuerit, nulla tamen diligentia tam certa & constans esse potuit, ut subinde aliter occupatis distractisve non obrepserit sphalma aliquod, præsertim in numeris tam multiplicibus, quod postmodum impressa relegentibus ad Indices Tabulasque formandas, & singula denuo revocantibus ad calculos, in conspectum venit. Contigit etiam variis occasionibus nova quædam afferri lumina, argumento illustrando idonea, & assumpto magis confirmando opportuna, ac digna quæ non negligerentur: ea igitur hic consequenter habe.

Pag. 9 post num. 10 adde —

Interim, ad probandam ceremoniæ prænotatæ antiquitatem, libenter etiam Lectorem monuero, ipsam illam Paschalis Cerei Benedictionem, quam hodieque Diaconus canit in Sabbato sancto, Exultet jam Angelica turba cælorum &c. in Missali Gothico alteroque Gallicano, ante annos nongentos exaratis nuperque Romæ impreßis, verbotenus reperiri sub hoc titulo: Benedicto Cerei B. Augustini Episcopi, quam adhuc Diaconus cum esset, edidit & cecinit; estque solum productior longa Apis matris commendatione, nunc omissa; finit autem in solius Papæ Romani commemoratione, ad quam modo additur supplicatio pro Episcopo loci & Imperatore.

Pag. 13 Neronis tres ultimos annos sic scribe.

C. Luccius Telesius
	Æræ. Chr. 66
C. Suetonius Paulinus

Nero post multum sanguinem etiam domesticorum fusum abit in Græciam, non ante sequentis anni autumnum rediturus in Italiam.

L. Fonteius Capito
	Æræ Chr. 67
C. Julius Rufus

Nero reversus e Græcia (ut ait Suetonius) Neapolim albis equis introiit, ut mos est Hieronicarum: simili modo Antium, inde Romam: sed & Romam eo curru quo Augustus olim triumphaverat, scenicas coronas 1800 reportans.

C. Silius Italicus
	Æræ Chr. 68
M. Galerius Turpilianus

Græciam repetiturus Nero Neapolim abit, inde urgentibus aliis super alios nuntiis Romam pertrepidus redit, Consules ante tempus privat honore, atque in utriusque locum solus ipse Consulatum init; idque (ut ait Plinius in Paneg.) in Principatus sui fine, denique in fuga Neapolim versus extinguitur VIIII Iulii.

Pag. 26 In S. Eleutherio, lin. 4 pro, CLXXU, scribe (sicut scribendum monet Marginalis Synopsis) CLXXXU.

Ibid. In S. Victore lin. 5 post — XXUIII Julii — adde — quando colitur.

Pag. 33 In S. Fabiano lin. 2 pro CCXXXXUI (extrito denario superfluo juxta Synopsim Marginalem) lege, CCXXXUI.

Pag. 34 In S. Cornelio lin. 6 pro, XIIII Septembris, scribe, XUI Septembris.

Pag. 36 In S. Stephano lin. 4 — die U Aprilis — lege, XU.

Pag. 38 In S. Felice lin. ult. — die XU — lege, XIU.

Pag. 46 In Synopsi Marg. ad S. Melchiadem — m. 4, d. 9 — lege — m. 3 d. 3.

Pag. 47 De S. Silvestro num. 2 lin. 6 post — Constantinus — adde — Additum dumtaxat istic deductis velim judicium Eminentißimi Cardinalis Bona de toto hoc argumento, sicut ipsum accepi ab eruditißimo viro Claudio Castellano Canonico Parisiensi, superiori anno istis jam impreßis sic mihi scribente: Si D. Cardinalis Bona vixisset, jam forte haberemus Breviarium Romanum in multis reformatum: hoc enim maxime cordi habebat; & aliquando mecum deambulans per hortum monasterii S. Bernardi ad Thermas dixit, insupportabiles sibi esse Lectiones pro festo S. Silvestri: cumque reponerem, si Constantinus Romæ baptizatus non est, cur appellatur communiter Baptisterium Constantini? respondit, Quia ipsum construi fecit; quemadmodum ob eamdem causam Basilica Lateranensis Constantiniana dicitur. Neque hoc nostro primum seculo in dubium revocatur fides Actorum S. Silvestri: inventi enim etiam inter Latinos ab olim sunt, quibus Saltem lepra Constantini suspecta fuerit de fabulositate. Certe Goffridus Viterbiensis, sæpius nobis in hoc Conatu allegandus, qui seculo XII floruit, in Chronico parte 16 ita loquitur: Quod autem de lepra legitur, videtur apocryphum; quia in nullis libris authenticis neque in Chronicis legitur. Melchior etiam Canus Libro II cap. 5 Lepra Constantinum laborasse, apud idoneos auctores nusquam legi, inquit: & paucis interjectis de suo Cajetano, qui hoc ipsum negat: Habet hic, inquit, scriptores omnes veteris ejus ætatis, qui tacuerunt, non omissuri si scivissent; scituri omnino rem, si fuisset. Adeo nihili uterque fecit S. Silvestri Legendam, indeque sumptas Breviariorum Lectiones, quas utique non ignorabant usurpari in Ecclesia, & Legendam quidem etiam esse vetustam, ac Gelasio Papæ notam. Verum sic etiam nota ei fuerunt Scripta de inventione Crucis Dominicæ, & ideo solum, sicut & Actus Beati Silvestri, non omnino repudiata a Gelasio, quia nonnulli ea Catholici legebant. Inde tamen nemo recte intulerit, sinceriora ea tunc, quam nunc inveniantur, fuisse; sicut Actus Silvestri vult fuisse Baronius, eo solum argumento, quia, teste Gelasio, a multis in Urbe Romana Catholicis eos legi constabat. Neque plus efficit argmentum petitum a brevitate temporis, quod inter Silvestrum & Gelasium interceßit, non amplius utique quam sesquiseculum: si enim valeret, deberet etiam pro scriptis de Crucis Inventione valere, quod Baronius non admiserit. Fatemur ergo cum Poßino nostro Epist. 3 in Apparatu Henscheniano supra num. 14, quod erant primis Ecclesiæ seculis Christiani, qui fingere ac mentiri pro religione pium crederent, ut magna hodieque nec injusta querela multorum est: & a talibus putamus tam Actus quam Scripta prædicta emanasse; sed quia non officiebant pietati, indulgentiorem censuram tulisse a Gelasio.

Pag. 50 in S. Marco lin. 4 — menses UIII — lege — menses UIIII — & in margine pro — m. 8 — pone — m. 9.

Pag. 53 post S. Felicem col. 2 lin. 8 — annos III, lege — annos III eoque amplius.

Pag. 58 col. 1, num. 1 lin. 5 a fine — Consulatu Ricimeris & Clearchi anno CCCLXXXUII — lege — CCCLXXXIIII.

Ibid. Ad S. Anastasium col. 2 lin. 3 a fine — annis scilicet tribus — lege — tredecim.

Pag. 60 col.2 ad Commentarium de Siricio, adde ex observatione Cantellii nostri p. 2 dissert. 1 cap. 2 —

[9] Hactenus Romani Pontifices Episcopos sese simpliciter scripserant, in genuinis quæ quidem inveniuntur epistolis: primus (quod quidem sciatur) Papæ nomen sibi tribuit Siricius Papa, Orthodoxis per diversas Provincias scribens; illiusque exemplum secutus Leo Papa, universis per Siciliam constitutis in Domino salutem.

Pag. 61 Ad S. Zosimum, col. 1 lin. 2 — Honorii & Constantini — lege — Honorii & Constantii.

Pag 62 col. 2 ad Commentarium de Zosimo adde ex præcitato Cantellio loco eodem —

[4] Nomen Vrbis ad titulum Episcopi seu Papæ primus addidit Zosimus, Episcopus Urbis Romæ Hesychio Episcopo Salonitano salutem scribens, & post eum Bonifacius, Leo & alii: hic autem & Catholicæ Ecclesiæ titulum adjunxit: Cæsari Theodosio, religiosissimo & piissimo Augusto, Leo Papa Ecclesiæ Catholicæ Urbis Romæ.

Pag. 63 Ad S. Cælestinum col. 2 lin. 5 — Actius — lege — Aëtius.

Pag. 68 col. 2 post lin. 6 adde —

[5] Sanctus quidem Leo Imperatricem filiam appellaverat, scribens Gloriosissimæ & Clementissimæ filiæ Pulcheriæ, quod videri poterat arrogasse sibi intuitu sexus sequioris; sed Felix hic etiam Imperatorem ita compellasse invenitur, scribens Gloriosissimo & Serenissimo filio Zenoni. Exemplum secutus mox, Anastasio Imperatori scribens, Anastasius Papa: ac porro placuit ea, dilectionis plena & spirituali ipsorum etiam Imperatorum Patri convenientißima vox, absque ullius contradictione: ab Imperatoribus vero ad Reges in Occidente Christianos, eadem affectus teneri appellatio transiit, manetque in hodiernum diem.

Ibidem Pag. 68 Ad nomen S. Anastasii adde numerum II.

Pag. 69 Ad S. Hormisdam col. 1 num. 1 lin. 15 — id est ab annos DXIII — lege — DXIIII.

Ibid. In S. Joanne lin. ult. — UI Julii — lege — U Julii.

Pag. 82 Ad Vigilium in marg. — dies 16 — scribe — 26.

Pag. 84 col. 2 ante num. 15 post hæc verba — nisi forte accusandi causa — adde — Certe Iacobus Garnerius noster, vir dum vixit eruditißimus, omnino negabat Vigilii esse. Iosephus Cantelius item noster recusat inter Garnerium Socium suum & Archiepiscopum Parisiensem a Marca sedere arbiter; merito tamen ait videri mirum, si Vigilii est, nec Pelagium Pontificem, nec Gregorium Magnum illius umquam meminisse: argumento quidem negativo, sed in talibus perquam prægnanti.

Pag. 86 col. 1 lin. 19 — anno XXXIII Iustiniani, inchoando a mense Aprilis, vel Augusti anni DXXUII — adde omissa duo verba & lege — inchoando ejus Imperium a mense &c. — vel muta numerum anni & scribe, — DLUIIII.

Pag 87 ante Joannem III Commentario de Pelagio adde ut sequitur —

[4] Epistolarum ejus, prout in Conciliis editæ habentur, prima, velut ad Vigilium Episcopum nescio quem data, sed ex epistolis S. Leonis Ithaciique fragmentis consuta, imposturæ suæ tam evidentem præfert notam, [Epistola una afficta Pelagio;] dum fingitur data quinto Nonas Maji, Joanne & Narsere Viris Clarissimis Consulibus; ut nec ipse Binius, Mercatoris sui alias reverentißimus, id ausus sit dißimulare, jam ex Baronio doctus, quod vetera quæque hujus temporis monumenta ubique signata reperiuntur post Consulatum Basilii, qui usque vicies reperitur apud Cassiodorum repetitus. Quod si Narsetis vel aliorum Consulatus Fastis interpositus fuisset, certe non ab illo ultimo Consulatu Basilii tot anni post ejus Consulatum inscripti reperirentur: sed post Consulatum Narsetis & Joannis. Verum hoc notasse minoris nostra refert, quam corrigere numerum sub Epistola 6, vitiose redditum per zyfras, dum ea legitur data 15 Kalendas Mar. anno 15 post Consulatum Basilii viri Clarissimi: hoc enim nostræ Chronologiæ repugnat, qua censemus, [duorum corrigenda data.] non ante Aprilem anni istius (qui nobis est DLUI) ordinatum Pelagium. Observa igitur similem errorem repertum sub Epistola illa, qua Sapaudo Arelatensi Pelagius suas in Gallias vices delegat, ac si esset data III Nonas Februarii anno XV post Consulatum &c. quod ex Pithœano & Lirinensi Codicibus corrigens Sirmondus noster, & legi faciens anno XVI, ultimam eam collocat inter datas ad ipsum Sapaudum; itaque prima inter easdem fit data IV Nonarum Juliarum anno XV post Cons. sic incipiens: Quæ nobiscum Omnipotentis Dei gratia fuerit operata ad Caritatem tuam credimus fuisse perlatum … nos tamen præsentium portitorum occasione reperta. Quibus non aliud videtur attingi, velut jam nota res, quam ipsius Pelagii ad Apostolicam Sedem promotio, ante menses omnino paucos.

INDEX RERUM MEMORABILIUM

Parti utrique communis, requiratur post Indices Tomi quinti; ubi etiam supplebimus, si quid in hac prima Parte occurrerit addendum, mutandum, corrigendum ultra paginam 87, in qua Appendix hæc desinit, ne prælis mora injiciatur.

APPENDIX III.
De usu annorum Incarnationis in Cancellaria Pontificia diu vario, nostra ætate primum firmato, diversoque ab usu signaturæ Brevium.

His quæ ad correctionem pertinent expeditis, solvendum est debitum, [Bullæ stricte dictæ saltem nunc inchoant annos a 25 Martii.] ad finem Partis posterioris contractum, cum fui admonitus quod in Cancellaria vel Camera Apostolica annus non incipit a Kalendis Januarii, sed a XXV Martii, quo mysterium Incarnationis celebratur. Id quomodo cum Bullarii Tomis ultimis conciliarem, equidem non inveniebam; nunc autem iterum admonitus disco, Stylum istum, esse carum dumtaxat Constitutionum, quæ eduntur per Bullam, uti dicitur; non item earum, quæ in forma Brevis dantur, sub Annulo Piscatoris, ad supplicantium preces; vel alias Motu proprio, sine consuetis Bullarum solennitatibus expediuntur: nam in his annum inchoari constanter a Kalendis Ianuarii. Interim necesse habeo excusare, quod nomine Bullæ indifferenter, & more vulgi, usus sum in Decretis Rescriptisque Pontificiis appellandis. Quamvis enim non ignorarem, in rigore verborum aliud esse Bullam, aliud Breve, aliud Motum proprium, atque notabilem & multiplicem intercedere inter ea differentiam; hanc tamen nesciebam aliquo modo spectare ad rationem temporum ineundam, & ideo non putavi mihi distinctionem aliquam hic faciendam, sicut nec in Bullario fecerunt ejus Compilatores; sic illud appellantes, quamvis in ea collectione multo plura Brevia sint quam Bullæ stricte dictæ. Ad objectionem porro a me ex Bullario factam, sic mihi respondetur. Fieri poterit quod in Bullario appareat aliqua discrepantia quoad datas: [quomodo eæ cœptæ distingui a Brevibus,] & sic distinguendus erit annus Cancellariæ Apostolicæ, qui (saltem moderno tempore) incipit a XXV Martii, & Annus S. cretariæ Brevium, qui cum anno politico incipit a Kalendis Januarii.

[2] Equidem de moderno tempore, ipsis qui scire possunt ac debent nolim movere ulteriorem quæstionem: libenter tamen scirem, quam olim ita resumptus sit antiquus ille usus, ut sciatur, quo præcise tempore is debeat haberi pro regula. Ac primo noto Romanos Pontifices, postquam prætitulare sese cœperunt stabiliter Servos servorum Dei, & cum eo titulo nomen suum suis scriptis præponere hoc modo, N. Episcopus, Servus servorum Dei, eumdem modum tenuisse usque ad intium seculi XIV, quando Clemens V, Joannes XXII, Martinus V, Eugenius IV, Clemens VII, Paulus III, Brevibus nonnullis seu scriptis minus solennibus cœperunt præponere Nomen suum, cum titulo Papæ & numero nominis, hoc modo, Clemens Papa V. Quod quidem initio rarum & infrequens (uti colligitur ex Bullario) superiori seculo frequentari valde cœpit; [& hæc dari sub Annulo Piscatoris.] cum hoc tamen discrimine, usque in hodiernum diem durante, quod Bullas non incipiat Pontifex, nisi sub nomine suo cum titulis Episcopi & Servi servorum Dei; Brevibus vero ac Motibus propriis, a tempore Julii III, addatur ad nomen titulus Papæ cum numero nominis. Annis ante Iulium sexaginta, primus, quod equidem inveniam, Alexander VI cœpit litteras suas aliquas signare sub Annulo Piscatoris, ab insculpto Petri piscantis signaculo. Hunc Annulum fixus paulatim usus, & sub Iulio III plane sibi constans addixit solis Brevibus. Alexandri exempla ac porro aliorum extant apud Waddingum Tom. 8 nec non in Bullario Lateranensi. Ab illo ergo tempore conveniet Bullas Breviaque distinguere secundum istud principium. Bullarum autem rursus duo sunt genera, aliæ quidem a Pontifice & Cardinalibus solenniter subscriptæ; aliæ non item; de utrisque autem indifferenter procedit quæstio, quandonam eis cœperit Cancellaria Romana adscribere annum Incarnationis producendum ultra Kalendas Februarii ad XXV Martii sic ut id pro regula fuerit. [Stylus Cancellariæ producens annos usque ad 25 Martii,] Ordior autem post medium seculum XVI præteritum.

[3] Invenio ergo Pauli IV Brevia aliqua annum ad Incarnationis diem protrahere; invenio nihilominus, quod ejusdem Pauli Constitutio 19, quæ utique Bullata habetur, & ab ipsomet Pontifice ac triginta Cardinalibus propriæ manus subscriptione firmata, data dicatur anno Incarnationis Dominicæ 1559, quintodecimo Kalendas Martii, Pontificatus anno quarto; adeoque annum istic inchoari a Ianuario, qui alias dicendus fuisset, Pontificii annus quintus. Pii IV Constitutio 73, similiter Bullata similibusque subscriptionibus firmata, eumdem tenet stylum, ut habetur impressa, tamquam data anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo sexagesimo * quarto septimo Kalendas Februarii, Pontificatus anno quinto. Sed Cherubinus, dum notat in margine * tertio, nescio an significatum voluerit ita, in ecgrapho suo haberi, aut ex usu Cancellariæ haberi debuisse; adeoque facultatem nobis aufert ex ea quidpiam discernendi. Posteriori tamen Lectioni favet successor Pius V, qui licet solum Electus sit in Ianuario anni MDLXXI, primo Pontificatus sui anno & mense dedit nostræ Societati Bullam contra Apostatas, anno, ut scribitur, Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo sexagesimo quinto sexto decimo Kalendas Februarii: [superiori seculo necdum fixus erat.] & similiter in Bullario ejusdem Constitutio 119 ad Ordinis Humiliatorum extinctionem Bullata, ab ipsomet & quadraginta tribus Cardinalibus subsignatur, Anno Incarnationis Dominicæ millesimo quigentesimo septuagesimo, septimo Idus Februarii, Pontificatus anno sexto: quem annum non possumus habere, nisi eum protrahendo ultra mensem Februarium. Sed hujus Pontificis tam multæ sunt aliæ Bullæ, saltem minus solennes, prætitulatæ tamen Pius Episcopus servus servorum Dei, neque sub annulo Piscatoris expeditæ, in quibus inchoatur annus a Kalendis Ianuarii, ut primum exemplum adhuc rarum sub eo videatur fuisse; & tales sunt Bulla 29, 30, 33, 118 & 122, inter quas ultimas ponitur unica illa de Humiliatis, annum protrahens; cui addi posset Constitutio 31, data Anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo sexagesimo septimo, septimo Idus Februarii, Pontificatus anno tertio, numeris omnibus ita ad longum scriptis; nisi id dubium faceret Cherubinus in margine notans D. P. an. 2, id est, Data Pontificatus anno secundo, inter cujus anni Bullas etiam ipsam ponit.

[4] Similiter Gregorium XIII Bullam, qua Bajanos articulos damnavit, dedisse quarto Kalendas Februarii, [imo satis rarus sub Gregorio 13] anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo septuagesimo nono, Pontificatus sui anno octavo, asseruit Urbanus VIII, in sua famosißima Constitutione, damnante eosdem articulos & simul prohibente librum cui titulus, Angustinus Cornelii lansenii olim Iprensis Episcopi. Cumque pervicaciores ejusdem libri defensores prætexerent errorem Datæ, in ista Constitutione allegatæ; atque ita ipsammet Vrbani Constitutionem niterentur reddere de suppositione suspectam; responsum continuo iisdem est a perito styli Curialis, Cancellariæ Pontificiæ praxim esse annum producere usque ad festum Incarnationis, itaq; annū MDLXX, in Bulla Gregoriana, cum Pontificatus anno VIII componi qui alias fuisset notandus MDLXXI. Verumtamen aliud simile exemplum in toto hujus sat longi Pontificatus Bullario nullum quidem occurrit, sed in corpore Instituti Societatis nostræ habetur unum longe certißimum; confirmatio scilicet ipsius Instituti ac Constitutionum ejus facta anno Incarnationis Dominicæ MDLXXXII Kalendis Februarii Pontificatus anno XI. In ipso nihilominus Bullario ejusdem Bullæ; 26, 42, 8, annum a Kalendis Ianuarii ordiuntur.

[5] Sixtus V, similiter plurimas edidit Bullas, sic annum notantes: [& Sixto 5.] & quidem primo suo anno Bullam 17, 18, 22, 23 & 24, quarum penultima etiam solennis est, ab ipsomet & Cardinalibus viginti octo signata, anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo octogesimo sexto, Id. Februarii, Pontificatus anno 1: similes etiam aliis ejus annis inveniuntur, puta 75 & 101, ut quasdā minus solennes taceā. Nihilominus Tomo 3 Bullarii in Appendice Pag. 38 invenio Solennem valde Bullā, prohibentem alienationes officiorū seu jurium & emolumen torum officiis S. R. E. annexorum, idem Sixtus dederit anno Incarnationis Dominicæ 1589, 18 Kal. Februarii Pontif, anno 3; publicatio autem facta post dies tredecim, adscribitur anno a Nativitate Domini 1590 Indict. 3, die vero 28 mensis Januarii, Pontificatus anno V. Habet etiam Societas nostra ab eodem Sixto V facultatem, aggregandi primariæ Romanæ Sodalitati Scholarium Sodalitates alias per nostrum Generalem, cum communicatione Indulgentiarium illi concessuram, datam anno Incarnationis Dominicæ MDLXXXVI, [firmior in eo tenendo Gregorius 14:] utique ultra Kalendas Ianuarias protracto, Nonis Januarii, utpote Pontificatus anno secundo Eodemque modo Bullarium Casinense nu. 239 profert Constitutionem Gregorii XIV, velut datam anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo nonagesimo primo, Idibus Martii, Pontificatus anno primo Huic dum consonant ejusdem Bullæ 3 & 4 in Bullario, eodem Incarnationis & Pontificatus anno notatæ, Idibus etiam Martii & duodecimo Kal. Aprilis; [rursus tamē Clemens 8 fere a Kalendis Ianuarii cœpit.] nec aliunde quidquam adfertur quod probet Cancellariæ usum non fuisse annos protrahendi usq; ad festum Incarnationis; videremur nobis posse statuere quod ex tunc cœperit ea regula observari; nisi rursum sequeretur usus plane contrarius ejusdem Cancellariæ sub Clemente VIII; cujus cum plures inveniantur Bullæ, intra Kalendas Ianuarii & diem Incarnationis datæ, puta 18, 19, 20, 26, 39, 40, 55, 58 & 66, omnes tamen (præter unam 40, adscriptam anno millesimo quingentesimo nonagesimo quinto, pridie Kalendas Martii, Pontificatus anno quinto, sed Bullis ac Brevibus anni XCVI permixtam) omnes, inquam, auspicantur annum a prædictis Kalendis.

[6] Leo X nullas Kalendas Ianuarias vidit, in brevi suo dierum paucorum Papatu. Pontificatus etiam Pauli V, nihil suggerit quod huc faciat ante Pontificatus annum XV, qui in tomo 4 Bullarii Constitutione 17, data Idibus Januarii, suum istum annum componit cum anno Incarnationis Dominicæ 1619: sed cum manifesto vitio in nominando mense: nisi enim legatur Junii loco Januarii, adhuc currebat annus Pontificatus decimus quartus, cum Paulus solum electus sit anno MDCV mense Majo. Ita nobis ingressis seculum XVII eatenus nemo occurrit, qui dici poßit in Cancellaria firmasse usum, cujus firmati initium quærimus, quoad annum ultra Kalendas Ianuarias protrahendum: donec veniamus ad Gregorium XV. [Primus Gregorius 15 tenuit in Bullis suis constantis,] Hujus quidem Brevia omnia annum inchoant a Kalendis Ianuarii; ejus tamen, anno MDCXXI mense Februario electi, prima Bulla de Privilegiis Conclavisiarum data legitur anno Incarnationis Dominicæ MDCXX, utique sicut dictum est protracto, Idibus Martii, Pontificatus anno primo: eodemque stylo procedit Bulla 18, & quæ ordine temporis priores sunt hac, 19 atque 20, una ordinans Ceremonias Electionis Pontificiæ altera sanctorum Canoni adscribens S. Teresiam, ambæ adhuc adscriptæ anno seculi hujus XXI, quarto Idus Martii, Pontificatus autem anno secundo. His adde ex eodem Bullario Constitutionem 47 ac denique conclude, nunc saltem fixum fuisse usum, quem sub prægreßis Pontificibus toto seculo XVI instabilem fuisse ostendimus

[7] Placet tamen etiam subsequentium Bullas scrutari: sic autem inveniuntur Urbani VIII Constitutiones 10 & II, [quam secuti sunt Vrbanus 8;] signatæ undecimo Kalendas & pridie Idus Februarii, anno ejus 1, adhuc adscribi anno Dominicæ Incarnationis millesimo sexcentesimo vigesimo tertio, quo alias ipse creatus fuit VI Augusti. Sic rursum insignis Bulla confirmans, Gregorianam de Electione summi Pontificis, quinto Kal. Februarii, Pontificatus anno Tertio, tribuitur adhuc anno Incarnationis Dominicæ millesimo sexcentesimo vigesimo quintio. Similiter in Tomo V Bullarii invenitur Constitutio 7, signata anno Dominicæ Incarnationis MDCXXIII, undecimo Kalendas Februarii, Pontificatus anno primo. Et Constitutio 160, indicens sex decimas super omnibus fructibus ecclesiasticis Italiæ, bullatur ac subsignatur anno Incarnationis Dominicæ 1631, 14 Kal. Februarii, Pontificatus anno IX. Eodemque stylo procedunt aliæ ejus solennes Bullæ; ut de minus solennibus nihil dicam. Hæc si observare scivissent continuatores Bullarii, & ordinem temporis tenere, sicut conveniens erat; debuissent ejusmodi Bullas ponere post Brevia, toto illo anno vulgari data; quæ nunc inveniuntur male permixtæ Brevibus Ianuarii ac Februarii eumdem annum vulgarem inchoantium.

[8] Innocentis X Pontificatus, ut est in Bullario, nihil suggerit quod huc faciat. Alexander VII, [& Alexandro 7.] cautum volens ne qua loca Ecclesiastici status vendi aut gravari contingeret, anno Pontificatus sexto, 17 Kal. Februarii; & sex Decimas indicens super fructibus Ecclesiasticis in Italia & Insulis adjacentibus, Nono Kal. Martii, stylum jam fixum sequitur, & annum Incarnationis Dominicæ MDCLX vocat, qui in publicatione, post secuta, vocatur MDCLXI: inter cujus anni Brevia Tomo 6 Bullarii, jam sapientiores Collectores ejus, prædictas Bullas reposuerunt. Sequens Clementis IX Pontificatus, nihil habet in Bullario quod hic referri mereatur: nam B. Rosæ Limanæ Beatificatio, facta Pridie Kalendas Martii, Pontificatus anno primo, Dominicæ Incarnationis 668, facta est per Breve, & subsignatur Placet. Motu proprio. Et Clemens X, eamdem Canonizavit pridie Idus Aprilis, de quo tempore nobis quæstio non est. Solummodo in Appendice ad Tomum 6 Bullarii, istius Pontificis Constitutio 1 quæ data legitur anno Incarnationis Dominicæ 1670, Nonis Martii; Pontificatus anno primo evidenter probat continuationem anni præmonstratam, cum certum sit ipsum exeunte Aprili anii civilis 1670 primum esse creatum.

APPENDIX IV.
De ætate & auctoribus Prophetiarum B. Joachimo Abbati & S. Malachiæ Episcopo imputatarum circa successiones Romanorum Pontificum.

Ultra nihil habeo quod de Romanis Pontificibus doceam, nisi forte miretur aliquis, nec semel quidem nominatas a me, tantopere jactatas vulgo, de eorum succeßionibus Prophetias, [Prophetiæ sub nomine Abbatis Ioachim confictæ,] sub nomine B. Joachimi Abbatis Calabri, & S. Malachiæ Episcopi Hiberni. Primas, ut habentur ex variis Mss. sæpius impressæ per imagines symbolicas subjectaque singulis lemmata, operose defendere est conatus Gregorius de Laude Abbas Sagittariensis in opere ingenti, cui titulum fecit, B. Joannis Joachim, Florensis Ordinis Institutoris, Ergasiarum Alethia apologetica, sive mirabilium veritas defensa. Equidem non existimo quod opus istud ipsum, quod tractandum assumpsit, argumentum id est ob defensam Joachimi sanctitatem, Ecclesiæ Romanæ displicuerit: sed ob aliquam aliam quæstionem ex occasione dumtaxat ibi tractatam aliter, qua tractari eam huic tempori conveniebat. Puto tamen sub sancti illius Abbatis nomine plurima circumferri fictitia, in quibus nihil dubitem etiam numerare illas quindecim quasi præsagitiones, a Nicolao III, qui electus fuit anno MCCLXXXVIII, [forsitan ab Anselmo Ep. Marsicano,] usque ad Urbanum VI anno MCCCLXXVIII ordinatum; cujus severitas fortasse nimia, occasionem dedit ei Schismati, quod totis XX & amplius annis tantopere Ecclesiam conturbavit, electo contra eum Clemente, qui se dicebat Septimum ejus nominis.

[2] Pingitur ergo horribilis & alatus draco igni incubans, humano capite asininis auribus, coronatam tiaram (qualis est Veneti Ducis) gestans; cujus cauda in serpentem ensivomum desinens, novem stellas implicat, quasi detracturus de cælo; dum circa lunam aliæ adhuc octo splendent: & subjicitur: Hæc est fera ultima, aspectu terribilis, quæ detrahet stellas. Tunc fugient aves. & reptilia tantummodo remanebunt. Fera crudelis, universa consumens, infernus te expectat. Pluribus opus non esse reor, ut judices auctorem ex Schismaticis unum fuisse; qui Urbano voluerit odium invidiamque tali figmento auctam apud Italos, Fundani Comitis vel Ioannæ Neapolitanæ ad Antipapam transgressæ partiarius; nec forte vanum est nomen Anselmi Episcopi Marficani, quod exemplaria quædam referunt ut auctoris. Quisquis autem fuit, apparet eum memoriæ Bonifacii VIII perquam infestum fuisse. Et illi quidem non fuerit difficile, ex iis quæ cuique prospera adversaque acciderunt, quæque vulgo probata aut improbata egerunt, aliquid comminisci ad plausum; seipsum tamen turpiter prodidit, cum Ioachimi nomen assumens, omnes Pontifices triplici coronamento ornavit, etiam duodecim illos qui Urbanum V talis coronamenti inventorem, præcesserunt. Cur autem a Nicolao III incepit, non vero a proximo aliquo post annum MCCII, quo Ioachimus obiit, Pontifice, puta ab Honorio III? Vereor profecto ut notam satis ejus ætatem habuerit, cujus nomine abutebatur.

[3] Quæ deinde sequuntur quindecim alia ejusmodi Schemata, usque ad Innocentium VIII similis rursum farinæ sunt; [& ab alio continuatæ usq; ad Innocentiū 8.] eique sub quo fuerunt adinventa non parum blandiuntur ob compositam denique inter Vrsinos & Columnenses pacem susceptumque Zizimum, Bajazethi Turcarum Imperatoris fratrem, expressum sub figura Leonis coronati, sed fugitivi, ideoque comibus cervinis instructi: cui protegendo & restituendo ut omnes Pontificiæ potestatis vires offerre Pontifex significetur, pingitur capitis sui tiaram dextera apprehensam tenere elatam supra illus caput; initia autem ipsius Innocentii & factiones in urbe cruentæ, illiusque ad eas compescendas conatus, tandem effectum sortitus quidem, sed quoad ille viveret dumtaxat; sic indicatur. Bonam vitam invenisti ab ingloriatione (junior enim ab incontinentia notatus fuit, Pontifex autem castissime vixit) a virtute autem accepisti plus quam a fortuna: sed nequaquam virtuosam gratiam lucraberis: invidia enim contingent judicia sibi nocentia: non privaberis a sorte desuper. Veh! civitas sanguinum, universa mendacii dilaceratione plena: non recedet a te rapina, vox impetus rotæ & equi frementis. Ita mortalium nugacißimus, obscuritate affectata imponere conatus mundo, etiam obventura Vrbi Romanæ mala nisus est prophetare, non omnino salsus in successore Alexandro VI, cujus filius Cæsar Borgia Dux Valentinus, bellis gerendis & regulis Italicis opprimendis, tantum non totius Italiæ regnum obtinuit.

[4] Minus operose nugatus est is, qui S. Malachiæ nomen assumpsit, sed plus operis reliquit futuris post se Oedipis: [Insulsior alius tempore Sixti 5.] videtur autem scripsisse de præteritis usque ad Sixtum V, quem designat hoc symbolo: Axis in medietate signi: quia scilicet Leonem, unum ex Signis Zodiaci, pro insigni habet, trabe transversa velut axe transactum per medium: & sic cum aliqua allusione ad insignia, nomen, patriam, familiam profeßionem procedunt Sixti illius decessores, incipiendo a Cælestino II, qui creatus est anno MCXLIII; & quia Tipherno natus, quod est castrum ad ripam Tiberis situm, designatur hoc symbolo, Ex castro Tiberis. Rectius autem fabulator hic mensus est tempora, quam iste prior: cœpit enim ab aliquo Pontifice, cujus electio cecidit in ætatem S. Malachiæ defuncti primum anno MCXLVIII, ut habet in ejus Vita S. Bernardus: sed absque ulla alicujus ab illo relictæ prophetiæ mentione. An autem vel alius quispiam ejus meminit ante Urbani VII Pontificatum? Omnino nullus

[5] Arnoldus Wion Benedictinus, in opere quod Lignum Vitæ appellat, hoc potißimum satagens, ne quid undecumque acceptum præteriret, [de prægressis & secuturis commentus est aliquid,] quod ad Ordinis sui laudem trahi qualitercumque posset; lib. 2 inter Episcopos ad litteram D pertinentes nominans S. Malachiam, scripsisse fertur, inquit, & nonnulla opuscula, de quibus nihil hactenus vidi, præter quamdam prophetiam de summis Pontificibus: quæ quia brevis est, & nondum (quod sciam) excusa, & a multis desiderata hic a me apposita est. Incipit ergo eam proponere Wion hoc modo [editum ab Arnoldo Wion,].
Ex castro Tiberis.���Cælestinus II.��� Typhernas.
Inimicus expulsus.���Lucius II.���de familia Caccianemica.

& sic consequenter usque ad Sixtum V, post quem ultimus, cum addita symboli explicatione, refertur:

De rore cæli���Urbanus II, qui fuit Archiepiscopus Rossanensis in Calabria, ubi manna colligitur. Tum additis dumtaxat a Wione nominibus alii tres,

Ex antiquitate urbis.	Gregorius XIII.
Pia civitas in bello.	Innocentius IX.
Crux Romulea.	Clemens VIII.

Denique triginta quatuor reliqui futuri indicantur sine nominibus & additur: In persecutione ultima S. R. E. sedebit Petrus Romanus qui pascet oves in multis tribulationibus: quibus transactis civitas septi collis diruetur, & Judex tremendus judicabit populum suum. Finis

[6] [velut acceptum a Fr. Alphonso Ciaconio,] Subjungit Wion: quæ ad Pontifices, id est ad symbola Pontificum, adjecta, non sunt ipsius Malachiæ: sed R. P. F. Alphonsi Ciaconis Ord. Prædicatorum, hujus Prophetiæ Interpretis. Vnde is illam habuit? ex quo Manuscripto? quam antiquo? ubi inveniendo? qua side transcripto? Nihil horum quærere curavit Wion, nihil alii post eum illius pseudo-prophetiæ assertores. Quis autem iste Fr. Alphonsus Ciaconis? Vtique idem ille, qui Patrui sui, ejusdem secum nominis & Ordinis, sed Magistri titulo in eodem præminentis, opus insigne de Vitis summorum Pontificum & S. R. E. Cardinalium Romæ anno 1601 evulgavit, sex annis post editum Lignum Vitæ, & decem post obitum Urbani VII, qui ultimus explicatur. Quomodo autem hic talis neque patruo suo persuadere unquam potuit, [qui postea non est ausus fidem ejus inventi facere.] ut illius vellet meminisse in suo opere, nec ipse est ausus saltem ad calcem libri rem a Wione vulgari cœptam attexere, & variis ubique sermonibus exceptam propugnare aut stabilire? cum sine dubio fides ejus appellaretur a multis, eamque liberare moneretur. Nempe ad præsagium Urbani VII, torquens se ingenium Ciaconis ægre aliquid explicationis invenerat, tribus vero aliis nulla dabatur vel per umbram tolerabilis explicatio: quod idem reperies in iis qui hactenus secuti sunt. Si quis tamen singula velit expensa videre, adeat Francisci Carriere Chronologiam Pontificiam, ad cujus calcem, breviter quidem, sed in re tam futili satis abunde, id agitur. Puto autem quod si quis de secuturis quinque vel sex Pontificibus, experimenti causa, velit penes se comminisci aliquid, excogitaturus ea sit, quæ multo commodius valeant electis quandoque applicari, quam applicari poßint ea quæ habentur de Urbani VII successoribus usque modo, tanta opus est ad id violentia, quemadmodum curiosius examinanti patebit.

ANAMNESIS DE CLETO ET ANACLETO
In multorum opinione uno atque eodem, & tertio post S. Petrum loco dando S. Clementi.

Inter cetera antiquaria Monumenta, quæ in suos Analectorum libros contulit eruditißimus ac diligentißimus Ioannes Mabillonus, duæ sunt antiquæ Romanorum Pontificum Nomenclaturæ, [Receptior hodie in Gallia opinio,] seculo VI conscriptæ, cum quibus similem nostram Nomenclaturam contulimus post S. Felicis IV Pontificatum. In his cum tertius ab Apostolis numeretur Clemens (sicut eumdem etiam numerant, S. Ireneus, vix uno post eosdem seculo elapsos scribens, Eusebius & Epiphanius) & mox subjungatur Euaristus; vehementer confirmata Parisiis fuit opinio asserentium, non esse a Cleto distinguendum Anacletum, sed duobus nominibus unum eumdemque Pontificem designari; quem Irenæus Anencletum, Vetus Missale Gallicanum Ancletum, Eusebius & Optatus Milevitanus Anacletum, Epiphanius & Canon Missæ Cletum nominant. Adeo autem jam invaluit ea inter hodiernos istic Eruditos sententia, ut ex sola duplici unius nominis scriptione fluxisse putetur distinctio personarum, supposita ab Hieronymo, dum in libro de Scriptor. Quartum a Petro Clementem numerat, licet eamdem distinctionem teneant vetustiores duo Pontificum Romanorum Catalogi, indeque sumpta Martyrologia sed recentia; nam vetera omnia solum Cletū vel Anacletum habent, ad diem scilicet XXVI Aprilis. Equidem libens fateor, [unam personam duobus istis nominibus intelligens,] etiam primum antiquißimumque Catalogum, in hisce principiis, non ita certum esse, ut poßit fidem facere indubitatam, post animadversam in Aniceto & Pio difficultatem; sive id ex ignorantia Auctoris contigerit (quod vix credibile mihi in istis est) sive ex temeritate transcribentis. In Cleto autem & Anacleto distinguendis, nescio an non hæsitaverit Auctor, unusne an duo fuerint, ideoque nominibus istis adscriptos Pontificatus continuarit, proximum a Lino locum relinquens Clementi; quod etiam Optatus Milevitanus fecit, quo modo & plerique Latinorum secundum post Petrum putabant, fuisse Clementem, teste S. Hieronymo, ubi supra, licet ipse (ut dixi) contrarium teneat; socium aut forte Ducem habens, Auctorem Carminum adversus Marcionem, qui si ipse Tertullianus non est, est saltem eidem ætate suppar, Cletumque & Anacletum ut diversos præponit Clementi. Hæc vero secunda sententia, elisa prima, tamdiu tenuit, quoad usque prævalentibus rursum auctoritatibus eorum, qui Lino Cletum, Cleto Clementem substituebant; placuit Auctori Catalogorum secundi, tertiique, & quarti, quos secutus est Anastasius ceterique, viam inire mediam; & Cletum quidem Clementi præponere, postponere autem Anacletum. Inter has tam diversas sententias si liceat interponere conjecturam quamdam, numerando inter S, Petrum & S. Evaristum tres dumtaxat Pontifices cum majori ac potiori auctoritate; ita autem ponere unicum Cletum vel Anacletum, ut ejus unius geminus statuatur Episcopatus, quem suo novennio interpolaverit Clemens; numquid non dedero rationem, [Clementem facit tertiū a Petro;] cur hujus rei notitia, citius obscurata inter duriora istæc Ecclesiæ principia, fecerit ut mox posteritas dubitaret, secundusne, an quartus, an vero tertius a Petro numerandus esset Clemens? Tunc scilicet, quando plerisque jam convenerat Cletum & Anacletum dividere in personas duas; cum forte satis fuisset personam unam in duos distinguere Pontificatus, quorum alter Clementis Sedem præcesserit, [quod ita videtur posse cum veteri historia conciliari,] alter sit secutus. Rem, non firmiter a me asserendam, sed Eruditorum judiciis porro ventilandam, lubet distinctius explicare; atque, supposita tantisper, non affirmata, Cleti & Anacleti identitate, ex sacra profanaque ejus temporis historia verosimilem reddere. Pono ergo

I. Quod S. Lino per martyrium coronato, die XXIII Septembris, anno LXVII, [ut Lino succedens Cletus,] eodemque Neronis tunc Roma absentis penultimo, suffectus revera Cletus sit: qui sub pacifico prorsus Imperio Vespasiani ac Titi, cessante penitus persecutione priori, egregie multiplicans commissum sibi gregem, eumdem rexerit (sicut in primo Catalogo dicitur) annis sex, mensibus duobus, diebus septem, id est, a die Septembris XXVII (lubet namque accipere primam a Lini morte Dominicam, nulla jam apparente causa ulterioris dilationis) usque ad III Decembris anni LXXIII, a Consulatu Saturnini & Scipionis usque Domitiano II & Messalino: neque enim hoc loco me puto obligari ad eos Consules tenendos, quos Cleto Clementique, aßignant Pontificales Catalogi, quorum primum auctorem seculo III ineunte, credibile est Consules pro primo seculo non invenisse antiquitus cujusque ætati adscriptos; sed ex annorum cuique attributorum calculo, & eo quem tenendum proposuerat ordine Pontificum, ipsis adaptasse.

II. Lego apud Dionem Xiphilini, quod, cum multi excitati ex Stoica disciplina, [& anno 73 cum Philosophis coactus exulare,] multa ignominiose publice dissererent, prætextu Philosophiæ, atque ita multos occulte in varias sententias traherent; Mucianus Vespasiano persuasit, ut omnes qui essent ejus sectæ ex urbe expelleret; multa contra eos, per iram magis quam Philosophiam, effutiens. Itaque Vespasianus statim Philosophos, præter Musonium, ex urbe expulit. Factum id ipso anno LXXIII censet in Epitome Chronologica Labbæus noster, estque ex Dione verosimile, & commode venit in rem nostram, ut eo anno Cletum ponamus, non quidem occisum (hoc enim a Vespasiani mansuetudine longißime aberat) sed Vrbe pulsum, ut qui caput erat totius Christianismi. Hunc enim ceteris Philosophorum sectis ea ætate adnumerabant Gentiles; ob morum gravitatem observatam in Fidelibus, contemptumque voluptatum ac virtutis cultum, non distinguentes eumdem a Stoicorum disciplina. Neque refert, quod dici nequeant Christiani omnes isto edicto expulsi: nam neque omnes Philosophos sic expulsos dixerim, ut ea sententia ipsorum etiam discipulos auditoresque Romanos complecteretur. Solos sectarum Magistros significari a Dione intelligo, & sic ad unum Cletum & paucos fortaßis alios Christianorum doctores exteros pertinuerit tempestas, contra Philosophos excitata.

[se abdicarit Pontificatu,] III. Promulgato de Philosophis pellendis edicto, non audens in Vrbe subsistere Cletus, ex suggestione per Christianorum adversarios Principi facta verosimiliter nominatim jussus egredi; neque committendum sibi putans, ut Ecclesia tanta, quanta Romæ jam erat, maneret supremi Capitis providentia destituta; maluerit se abdicare Pontificatu, & jusserit alium pro se eligi. Quis autem potius eligeretur, quam Clemens, jam pridem in talem neceßitatem ordinatus a S. Petro?

IV. Facta fuerit Assumptio Clementis ipso anno LXXIII proxima post dictam ceßionem Dominica, [quem Clemens susceptum gesserit usque ad annum 83,] die U Decembris; factaque fuerit eo fidentius, quod ille prima inter Romanos nobilitate insignis, & Imperatoribus affinitate conjunctus, sperari merito poterat futurus extra invidiam suspicionem que turbarum concitandarum, & sua auctoritate facile effecturus, ut Christianorum Religio, ab illis Philosophosum sectis crederetur quam diversißima esse, itaque pax Ecclesiæ imperturbata maneret; prout revera mansit, quamdiu in vivis Vespasianus ac deinde filius ejus Titus fuerunt. Vix etiam dubitaverim, quin mortuo Vespasiano Titoque, Principe longe optimo, jam solo Imperium moderante, ausus sit Cletus saltem clam regredi in Vrbem; & obtenta deinde manendi licentia, id Clementi fuerit, quod ipse Clemens antea Cleto. Ita Clemens Ecclesiam rexerit (sicut habet primus Catalogus) annis novem, mensibus undecim, diebus duodecim, a U Decembris anni LXXIII usque ad XUI Novembris anni LXXXIII, id est a Consulatu Vespasiani VI & Titi III, usque Domitiano IX & Rufo.

V. Domitianus Imperator, post Titi fratris mortem, adeptus est dominatum anno LXXXI, XIII Septembris, moribus & ingenio dißimillimus, nisi quod etiam ipse, offensus Junii Rustici libertate, quod Pæti Thraseæ & Helvidii Prisci laudes edidisset, appellassetque eos sanctissimos viros, [quando cæso Fl. Sabino it. Cos. designato.] Philosophos omnes urbe Italiaque submovit. Idem vero, dedignatus in vilia sævire capita, Complures Senatores, & in his aliquot Consulares interemit, ac nominatim Flavium Sabinum, alterum e Patruelibus, quod eum Comitiorum Consularium die destinatum, perperam præco, non Consulem, sed Imperatorem pronuntiasset. Gesserat is Consulatum anno LXXXXII, una cum ipsomet Domitiano, qui eum sequenti rursum anno secum Consulem designari fecerit pro anno LXXIIII; sed eo succeßu, ut ipso Nundini Consularis die, id est Kalendis Novembribus, quibus ex more nominabantur anni futuri Consules, occidi jusserit.

VI. In Actis Sanctorum Nerei Achillei & Domitillæ, die XVI Maji illustratis, Sancti isti duo Eunuchi Clementi Episcopo dicunt, Scimus Clementem Consulem (fuit hic alter Domitiani patruelis, [patruo SS. Clementis & Domitillæ,] frater Sabini, Consul anno LXXXU) patris tui fuisse Germanum. Frater ergo Sabini & Clementis fuit etiam Faustinus, pater Clementis Episcopi, utroque etiam multo senior, sed forsan sub Nerone mortuus ante imperium Vespasiani affinis sui, ideoque nullo gesto Magistratu in historia notus. Quin ergo licebit opinari, occiso Sabino, datam Christianorum hostibus occasionem, Imperatori, ex quacumque levißimasuspicione prorumpenti ad cædes, suggerendi aliquid contra Sabini nepotem, Clementem Episcopum; [ipse Clemens etiam se abdicarit,] qui propterea vel in exilium actus sit, vel ultronea fuga præver tendam mortem, alio quam fidei titulo inferendam, putaverit; ideoque necessarium duxerit Pontificatum Cleto, a quo acceperat, resignare; & hunc mutato ex eventu nomine, Christiani cœperint appellare Anencletum vel Anacletum, id est, Revocatum in Sedem: pro eo quod alias dicturi fuissent, Iterum Cletus.

VII. Sic restitutus ille, ipso, in quo Clementis Pontificatum finiendum diximus, die XUI Novembris, [& Sedem resumpserit Cletus jam Anacletus,] anno LXXXIII, in Dominica; rexerit Ecclesiam annos XII, menses II, dies III, usque ad XVIII Ianuarii anno LXXXXUI, id est (ut phrasi Catalogorum utur) a Consulibus Domitiano X & Sabino, usque Domitiano XUII & Clemente, Consulibus exacti anni LXXXXU. Cœperat eodem anno Christianos persequi Domitianus, ad exemplum Neronis, apud Suetonium autem Cap. XV sic legitur de illo: Flavium Clementum, patruelem suum, contemptissimæ inertiæ… repente, ex tenuissima suspicione, tantum non ipso ejus Consulatu interemit. Dion, Fabium Clementem Consulem, etsi patruelis ejus erat, & Flaviam Domitillam (aliam utique a Sancta virgine, æque tamen Domitiani consanguineam) uxorem habebat, morte affecit, [Martyr primum factus initio persecutionis excitatæ a Domitiano anno 95.] illato ambobus crimine impietatis: cujus rei causa multi, qui in mores Judæorum transierant, damnati sunt, quorum pars occisa est, pars spoliata facultatibus: Domitilla solum in Pandateriam relegata. Habes tempus, habes causam, quibus mortuus Martyr Anacletus sit, utpote Caput eorum, qui in mores Judæorum transisse dicebantur, id est Christianismum profeßi; pro quibus etiam Tertullianus cap. 42 Apolegetici queritur, eos alio quoque injuriarum titulo postulari, & infructuosos in negotiis dici, sive (ut Suetonius loquitur) contemptissimæ inertiæ accusari. Prudenter autem Anacletus, de futuro Pontifice prospecturus Ecclesiæ, in ipso turbinis hujus novi principio, XXV Martii anni præcedentis LXXXXU Vicarium sibi ordinaverat Evaristum. Quid interim Clemens Episcopus?

VIII Hic quamdiu ex causis variis, nihil ad fidem spectantibus, in primarios quosque viros, etiam conjunctos sanguine, crudelitatem exerebat Domitianus, [Ordinatoq; Euaristo,] patienter tulerat abstineri ab Vrbe. Ast ubi de Religione agi vidit, spemque offerri pro ea moriendi; secutus magistri sui Petri exemplum, eodem reverti festinaverit, Evaristo laturus auxilium; & si quid huic quoque simile contingeret, viduatæ Pastore Ecclesiæ sua consulturus præsentia, aut fidem sanguine consignaturus. Fuerit fortaßis ad resumendum Pontificatum, ab ipsomet Evaristo invitatus; sed nequaquam consenserit; ita ut huc etiam trahi poßint illa SS. Nerei & Achillei ad ipsum verba (de dignitate nobilitatis secularis alias primario intelligenda) cum dicunt; Licet gloria tuo tota in Domino nostro Jesu Christi sit posita, & non de humana, sed divina dignitate glorieris. [Clemens ab velatam Domitillam iterum pulsus,] Provide autem cavit Clemens, ne Pontificatum resumeret: mox enim a reditu suo invitatus a Sanctis prædictis fuit, nomine Domitillæ Neptis Consulam Clementis ac Sabini ex sorore Plautilla, cupientis votum virginitatis suæ ejus manibus velamento sacrari; unde periculum suum prospiciens, iisdem respondit: Tempus est, ut video, in quo & mea & vestra & ipsius vocatio hac occasione ad martyrii palmam attingat.

IX Et in ipsis quidem atque Domitilla completa mox præsagitio fuit; Clemens autem, [tandē Martyr obierit sub Trajano an. 107,] novo solum exilio vel carcere mulctatus, in vivis mansit, usque ad tempora Trajani; anno LXXXXVIII primum ad Imperium promoti, annoque CVI persequi Christianos exorsi; quando ipse Clemens inter primos delatus (ut qui latere neutiquam posset) relegatusque in Chersonem est, ubi & martyrium postea consummavit, necdum forte octogenarius. Quod ad Domitillam attinet, hæc (uti ex dictis superius liquet) fuit consobrina Clementis, una cum matre & Eunuchis suis baptizata a S. Petro adhuc parvula; deinde ab Eunuchis eisdem persuasa, repudiato sponso Aureliano, virginitatem servare Deo; ac denique, cum propositi sui constantiam per decem aut plures annos probasset, essetque annum trigesimum supergressa, a reduce in Vrbem Clemente anno LXXXV postulaverit, votum virginitatis suæ ejus manibus velamento sacrari. Neque obest huic Chronologiæ, quod ex ea sequatur, Aurelianum, Titi Aurelii Fulvii, post annos tres designati Consulis, fortasse filiam aut ex fratre nepotem, etiam post tot annos & grandæva jam Virgine, tam importune institisse, ad concludendas appromissas sibi nuptias, interposita etiam Imperatoris auctoritate. Neque enim a Romanis ea ætate moribus discrepat, vagis amoribus indulsisse istiusmodi juvenem, etiam per decennium & amplius, fovendo interim spem conjugii, non exsatiandæ libidinis, sed status amplificandi causa concupiti; ac pertinaci contentione solicitasse ad nuptias, superadultam quidem, sed prænobilem Virginem, cui Cæsarea affinitas & opulenta hereditas lenocinabantur. Atque hoc obiter dictum sit, velut ad ipsius. Domitillæ Acta jam excusa prætermissum; ne cum Erycio Puteano, ejus Virginitatem revocante in dubium, ipsamque faciente uxorem Clementis Consulis, Actorum illorum fidem subverti patiamur.

X Istis ita positis, haud est difficile concepta, quomodo Cletum alii posteriorem Clemente, alii priorem eo numeraverint. Sed contra est:

I. Quod S. Ignatius, in Epistola ad Mariam Cassobolitem dicat, de ea se audivisse, cum ipsa Romæ apud beatum Anacletum Papam esset, [Solvuntur objectiones pro distinctione Cleti & Anacleti ex epistolis S. Ignatii,] cui nunc (cum scribebat scilicet Ignatius, paulo ante Paßionem, id est anno CVII) successit beatissimus Clemens Petri & Pauli auditor. Ad Trallianos autem, cum Sacerdotes laudasset, Diaconosque dixisset esse, qui purum & inculpatum ministerium illis exhibent; addit, ut Sanctus Stephanus B. Jacobo, Timotheus & Linus Paulo, Anacletus & Clemens Petro. Nolim hic de Ignatianarum Epistolarum fide auctoritateq; disputare. Henschenius noster, qui eas trifariam divisit, & quasdam earum certo veras, alias certo supposititias esse statuit; istam quidem ad Trallenses primæ claßi accensuit, alteram vero ad Mariam Cassobolitem reliquit in medio ad I Februarii, nihil certi inveniens quo eam vel affirmaret vel infirmaret. Ad diem autem XXVI Aprilis, agens de S. Cleto, ut Clementem prægresso, sed ab Anacleti persona distinguendo, idem Henschenius; cum num. 7 istæc Ignatii loca sibi objecisset, respondet, ea verba a posteris inserta dictis Epistolis, & deesse in genuinis Mss. Græcis, quæ nos reperimus Florentiæ in Bibliotheca Medicæa, quasque Epistolas indidem transcriptas edidit Isaacus Vossius, collatas cum antiqua versione, quam in tribus Codicibus Mss. repertam vulgaverat Oxoniæ Jacobus Usserius. Idem fortaßis S. Irenæi contextui accidit; nisi opinari malimus, tam hunc quam Ignatianarum Epistolarum Interpolatorem, scientes Anacletum vel Anencletum vocari a multis eum ipsum qui Lino successerat, nec intelligentes qua occasione nomen istud sic crevisset; existimasse, solius brevitatis causa fieri, quod Lini successor vocabatur etiam simpliciter Cletus. Hoc interim solum nomen mansit in Canone: quia jam semel positum non debebat mutari; non conveniebat autem eamdem personam bis ibi nominari, sicuti in Pontificiis quos prosequimur Catalogis, nec Joannes XII, nec Leo VIII, nec Benedictus V aut IX, bis nominantur; licet gestos ab iis Pontificatus interpolaverint alii, ipsis ad tempus violenter exauctoratis aut sponte cedentibus, æque veri Pontifices.

II. Qui secundo loco objici posset auctor Carminum adversus Marcionem, si non Tertullianus ipse, certe coævus Marcionistis, adeoque seculi tertii scriptor; ut fidem magnam mereatur, [ex auctore Carminum contra Marcionem,] ad Anicetum Pio postponendum, utpote Pontifices ætati suæ tam vicinos; non tamen probabit a Cleto distinguendum Anacletum, & utrique postponendum Clementem, nisi hunc faciat quartum a Petro, quod alius seculi II aut III nemo. Deceperit ergo cum, quod, cum antiquitus scriptum inveniretur, Cletus seu Anacletus, postea dici cœperit Cletus & Anacletus, factis jā ex uno duobus nominibus per eos, qui amplius capere non poterant, quomodo non essent diversi numero, quorum tempora fuissent Clementis Pontificatu interpolata; interim dum alii, in medio relinquentes quæstionem illam, malebant secundum a Petro locum Clementi dare; ut scopulum illum declinarent, eo quod viderentur sibi non posse dubitare, quin saltem Anacletus post Clementem sedisset; nec auderent ab hoc secernere Cletum. Nos vero, non personas distinguendo sed tempora, videmur illa utrique nomini haud incongrue aptavisse; & ex primorum Sanctorum Patrum mente, successores Petri, usque ad Euaristum, intra numerum tertiarium recte conclusisse.

III. Ad ipsam nihilominus personarum distinctionem tenendam, etiam hoc argumento movebatur Henschenius, quod in Catalogo posteriori, circa medietatem seculi VI exarato, [ex diverse nominatis in 2 Catalogo patre ac patria,] & ceteris post illum, Cletus quidem dicatur Natione Romanus, de Regione Vico-patricii, patre Æmiliano; postea vero Anacletus, natione Græcus, de Athenis, ex patre Antiocho. Non tamen ignoravit Henschenius idem, istum secundum Catalogum longe inferioris fidei esse, nec purum a figmentis etiam patentißimis; proindeque merito ei fuit timendum, ne qua isti quoque loco fraus subesset; nisi maluisset cedere præjudicio, quod apud ipsum fecerant Martyrologia & Breviaria, licet recentiora omnia. Ego autem, seposito præjudicio, noto tam Cleti quam Anacleti nomen Græcum esse, inusitatumque Romanis proprie dictis: sed uti Paulus, Tharsi in Cilicia natus, civem Romanum se dicebat propter commune suæ patriæ privilegium; ita quisquis natus Athenis erat, eodem Romanæ civilitatis privilegio gaudentibus, Romanus dici poterat. Nec etiam repugnat ei qui patrio nomine dicebatur Antiochus, additum fuisse Romano more secundum nomen Æmiliani; maxime si is, S. Paulum Apostolum Romam secutus cum filio, domum habuit in Vico-Patricii. Nunc quod ad diem Sepulturæ attinet, qui, in decem ex tredecim primis Pontificibus, eatenus solum accipitur quasi esset dies ipsius mortis, quatenus contrarium nequit probari, neque alius verosimilior suggeri) de Cleto quidem, in eodem secundo Catalogo dicitur; sepultus est juxta S. Petrum in Vaticano, VI Kalendas Majas; in Anacleto autem, Hic memoriam B. Petri construxit & composuit,… ubi Episcopi reconderentur, ubi tandem & ipse sepultus est. Diem hic prætermissum (forte quia ejus ut a Cleto diversi corpus nusquam inveniebatur, [atque etiam diverso die sepulturæ apud Anastasium.] adeoq; nec notari dies potuerat) Diem, inquam, ibi fortaßis studiose, non casu, prætermissum; supplent quidem exemplaria Anastasiana, notantque III Idus Julii; sed incertum manet, qua fide id factum sit; & relinquitur locus suspicandi, id appositum ab iis, qui volebant eum a Cleto distingui, nec solum illum absque die certo relinqui. Quod autem corpus secundi post Petrum Episcopi inventum fuerit sub nomine Cleti, potius quam Anacleti, eo retulerim, quod prius istud fuerit genuinum nomen, [Reformatis juxta prædicta Elogiis, fuissent] ideoque in sepultura notatum, potius quam posterius, sola vulgi usurpatione assumptum. Hactenus deducta si probaveris, Lector, jam sæpe dictorum Pontificum Elogia mutabis ut sequitur, & huic mutationi confirmandos subjectos Commentariolos intelliges.

III S. CLETUS SEV ANACLETUS.

Cletvs, natione Græcus, de Athenis, postea etiam dictus ANACLETVS, ex patre Antiocho, [Cletus a 67, ad 73, an. 6, m. 2, dies 7.] dudum a S. Petro ordinatus Episcopus, suffectus est sublato per martyrium Lino anno LXVII, proxima Dominica a morte illius, id est XXVII Septembris; Fuit temporibus Galbæ & Vespasiani annos UI, menses II, dies UII, usque ad III Decembris anni LXXIII, quando ex decreto Vespasiani contra Philosophos exiturus ab Urbe, renuntiavit Papatui.

IV S. CLEMENS.

Clemens, natione Romanus de Regione Cælio-monte, ex Patre Faustino, ordinatus a Petro Episcopus, paulo ante Passionem, anno circiter LXU; renuntiante Cleto, factus Pontifex U Decembris in Dominica anni LXXIII, fuerit temporibus Vespasiani ac Titi, atque initio Domitiani, annos UIIII, menses II, dies XII, usque ad annum LXXXIII, & diem XUI Novembris; quando elegit etiam ipse Pontificatui renuntiare, in carcerem vel exilium actus a consanguineo Domitiano, [Clemens a 73, ad 83, an. 9, m. 2, dies 12.] qui patruelem suum, & Clementis patruum, Sabinum Consulem occidi recens jusserat. Rediit quidem, cæso altero patruo Clemente Consule, in Urbem Clemens anno LXXXXUI, sed Pontificatum non resumpsit; occasione autem Consobrinæ Domitillæ a se velatæ, rursus in exilium vel carcerem actus, supervixit Episcopus Apostolicus, usque ad tempora Trajani; atque in persecutione, ab hoc mota anno CUI, relegatus est in Chersonem; ubi religata ad collum anchora præcipitatus in pelagus, Martyr obiit XXIII Novembris, corpus autem ejus, inde post plura secula relatum Romam est, ad ecclesiam sui nominis.

IT. S. CLETUS SEV ANACLETUS.

Cletvs, jam ANACLETVS, id est, REVOCATVS, cedente Clemente, anno LXXXIII, XUI Novembris, in Dominica, Pontificatum resumpsit, tenuitque tempore Domitiani adhuc annos XII, menses II, [It. Cletus a 83, ad 96,] vel X, dies III, usque ad XUIII Januarii vel Septembris anni LXXXXUI; Domitiano Christianos persequente factus Martyr: & translato postmodum corpore ad S. Petrum, colitur XXUI Aprilis sub nomine CLETI: cui alii sub nomine ANACLETI adscripserunt diem XIII Julii, forte ob novam Translationem. Cessavit Episcopatus post ejus mortem dies saltem quinque, vel duos, usque ad proximam Dominicam.

V ALIAS VI S. EVARISTUS.

Evaristvs, natione Græcus Antiochenus, ex patre Juda de civitate Bethleem, fuit novissimis temporibus Domitiani & Nervæ & Trajani, primum anno LXXXXU creatus Anacleti Vicarius, XXU Martii in festo Annuntiationis, tunc Feria IIII, ante Dominicam Passionis; [Euaristus a 96, ad 108.] deinde sequenti anno XIIII Januarii, vel XUIIII Septembris, in Dominica, subrogatus Successor; sedit universim, qua Vicarius qua Pontifex, annos XIII, menses UII, dies II, usque ad XXUI Octobris, quo colitur: & obiit, verosimiliter Martyr factus, anno CUIII, persequente Ecclesiam Trajano; quando & S. Ignatius Antiochenus Martyrium tulit, laceratus a bestiis XUII Decembris. Cessavit Episcopatus diebus UIIII.

Ad hæc in nostra Chronologia sic mutanda, &, quatenus congruentiora verisimilitudini videbantur, etiam probanda, magis poterit moveri Lector, si consideres vetustissima optimaque S. Alexandri Acta, in quibus passus sub Trajano dicitur; adeoque ante Augustum anni CXUII quo is obiit. Videbit enim, [Abdicatio Clementis non ponitur gratis as salvandam Cleti & Anacleti distinctionem,] per aßignata ei & Euaristo decessori tempora, ascendi usque ad annos novissimos Domitiani; proinde effici nullatenus posse, ut Clemens, quandocumque demum sederit; in supremo Pontificatu perseveraverit usque ad tempora Trajani, sub quo tamen passum esse constat, persecutione ab eo mota ad annum CUI. Non est igitur (sicut nonnullis videtur) Abdicatio Clementis ab Henschenio excogitata ideo dumtaxat, ut præsumpta Cleti & Anacleti distinctio stabiliatur fiatque verosimilior. Nam nisi Cletum seu Anacletum, post XI annos Lini, totis XX annis (quod nemo hactenus cogitavit) in Pontificatu relinquas, numquam adduces Clementem ad initium tertiæ persecutionis: tunc autem Euaristum & Alexandrum, contra certam fidem Actorum, suo loco movebis; tandemque cogeris cum Baronio, [sed est aliunde omnimodis necessaria.] satis prolixum Soteris Pontificatum, brevißimum facere. Multo minus cum Clemente ad Trajanum pervenies in calculo Eusebii, Cleto solum annos duodecim adnumerantis, & inde, usque ad Euaristum, Clementis dumtaxat novem. Sic enim solum pervenitur ad annum primi seculi XCUII; & novennium integrum deficiet ut initium persecutionis attingas. Neque proderit, cum eodem Eusebio, Apostolorum Paßionem usque ad ultimum annum Neronis distulisse, quamvis exeunte Iunio ipsum Romæ tunc non fuisse demonstretur.

Nunc vero etiam pro Vicariatibus, Dissertatione III indicatis, & hic quoque nominatis, respondeatur Eruditissimo cuidam Amico objicienti iis Concilii Nicæni decreta, tamquam rem absurdam caveri volentis, [Vicariatibus hic assertis,] Ἵνα μὴ ἐν τῇ πόλει δύο Ἐπίσκοποι ὦσιν, ne in civitate duo sint Episcopi, vel (sicut vertit Dionysius Exiguus) ne in una civitate duo esse Episcopi ptobentur. Hoc, inquiebat, ille, quomodo tam absonum videri potuit, si ejus rei adeo frequentia erant ipsamet prima in Sede exempla? Verum si Canonem istum paulo altius resumpseris, invenies de iis solum Episcopis agi, qui forent ordine & potestate æquales. Loquitur enim de Catharis, ad Ecclesiam recipi petentibus: ac primum quidem statuit, ut præmissa communis fidei profeßione, & promissa decretorum circa lapsos & digamos observantia; istic ubi soli ipsi inveniuntur, maneant in suo quique Ordine, post acceptam in Ecclesia Catholica manuum impositionem: [fidem non derogat Canon Nicænus.] si autem Catholicæ Ecclesiæ Episcopo vel Presbytero alicubi existente, accedant eorum aliqui; clarum est, inquit Concilium, quod Ecclesiæ quidem Episcopus Episcopi dignitatem habebit: qui autem apud eos qui Cathari dicuntur, nominatur Episcopus, Presbyteri honorem habebit, nisi forte placuerit Episcopo ipsum nominis honore censeri: si vero hoc ei minime placuerit, providebit ei aut Chorepiscopatus aut Presbyterii locum, ut in Clero prorsus esse videatur, ne in civitate duo sint Episcopi. Vbi clarum est solum caveri, ne duo sint potestate æquales: cum nominis Episcopalis usum, si Episcopo probaretur, etiam Catharis relinqui posse Concilium definiat. Erant autem Cathari, qui ita se, id est Puros, dicebant, numquam in persecutione lapsi & a secundis nuptiis abstinentes; unde elati in superbiam, seipsos a lapsorum & digamorum communione sequestraverant, sibique seorsim conventus & Episcopus instituerant: sed jam incipiebat eos facti schismatis pœnitere, optabantque recipi in Catholicam communionem, salvo cujusque Gradu, licet alioqui eum a Catholico Episcopo non recepisset.

CONATUS CHRONICI-HISTORICI AD CATALOGUM ROMANORUM PONTIFICUM
PARS SECVNDA,
A GELASIO PAPA II AD S. D. N. INNOCENTIUM XI.

BHL Number: 2675, 2676, 3662

APPROBATIO ORDINARII.

Equidem hunc Chronico-historicum Conatum R. P. Danielis Papebrochii Societatis Jesu Theologi, cum prævio & alias probato Apparatu, comprehensum volui ea laude, quam dedi ipsi Continuationi Actorum Maji, legenda ante ejus Tomum IV, cui Pars Conatus istius prior prȩfigenda designabatur, & pars Posterior Tomo V Actorum eorumdem. Nunc autem intelligo, & istorum & illius sic excrevisse molem, ut verosimiliter plures futuri sint, qui grandiorum voluminum molem usu incommodam aversati, Præliminaria istæc volent seorsim ab Actis, satis per se spissis, in unum Tomum colligere, distinctum ab illis, & toti Mensi præponendum. Faveo sane istiusmodi consilio, licet præter Auctorum primam intentionem suscepto. Ne igitur prædictis ita separandis Tractatibus propria & specialis mea Approbatio desit; hisce declaro, in Propylæo quidem inveniendam perfectissimam Prælati Ecclesiastici Ideam, Venerab. Petri-Georgii Odescalchi virtutibus, ut lineamentis, expressam; inter tricas autem Chronologicas istas reperienda multa, scitu utilia ac lectu jucunda; nihil vero quod sanæ fidei ac bonis moribus adversetur. Dabam Antverpiæ MDCLXXXV, XXVIII Maji.

ANTONIUS HOEFSLACH
Eccl. Cathedr. Canonicus Grad. Libr. Censor.

FACULTAS R. P. PRÆPOSITI PROVINCIALIS SOCIETATIS JESV, FLANDRO-BELGICÆ ET SUMMA PRIVILEGII CÆSAREI.

Cvm Acta Sanctorum, ad diem vigesimum & quatuor sequentes mensis Maji pertinentia, cura ac studio Godefridi Henschenii & Danielis Papebrochii, e Societate IESV, collecta, digesta, atque illustrata, tres dictæ Societatis Theologi legerint, Opusque laboriosum, eruditum, ac luce publica dignum judicarint. Ego infra-scriptus Societatis præfatæ per Flandro-Belgicam Præpositus Provincialis, potestate ad id mihi facta ab Adm. Reverendo Patre nostro Carolo de Noyelle Præposito. Generali, concedo Michaeli Knobbaert, Typographo Antverpiensi, facultatem eadem Acta excudendi.

Cumque Sacræ Cæsareæ Majestatis decreto cautum sit, ne qui libri, a Societate IESV conscripti, in Provinciis Romano Imperio subjectis excudantur aut venales proponantur absque ejusdem Societatis consensu; hisce declaro, eumdem Typographum isto privilegio legitime frui. In quorum fidem hisce, officii mei sigillo munitis, manu mea subscripsi. Actum Antverpiæ mense Ianuario MDCLXXXV.

ÆGIDIVS ESTRIX.

SVMMA PRIVILEGII
REGIS CATHOLICI.

Carolvs, Dei gratia Hispaniarum, Indiarumque, &c. Rex Catholicus, Archidux Austriæ, Dux Burgundiæ, Brabantiæ, &c. Serenissimus Belgarum Princeps, diplomate suo sanxit, nequis Acta Sanctorum mensis Maji, auctoribus Godefrido Henschenio, & Daniele Papebrochio Societatis JESV Sacerdotibus edita, præter voluntatem Michaëlis Knobbari proximis novem annis ullo modo imprimat, aut alibi terrarum impressa in has nostræ Germaniæ Inferioris ditiones importet, venaliave habeat: qui secus faxit, confiscatione librorum & alia gravi pœna multabitur, uti latius patet in litteris datis Bruxellæ XXIII Iunii MDCLXXIII.

Signat
LOYENS.

CONATUS CHRONICO-HISTORICI AD CATALOGVM ROMANORVM PONTIFICUM,
PARS SECUNDA
A GELASIO PAPA II, AD S. D. N. INNOCENTIUM XI, HODIE FELICITER PRÆSIDENTEM,
PRÆVIA AD TOMVM QVINTVM DE ACTIS SANCTORUM MAII.

Clarißimo atque Eximio Domino, D. Emanueli a Schelstrate, S. T. D. Bibliothecæ Vaticanæ Præfecto, &c. Daniel Papebrochius Societatis Iesu, optimorum studiorum, bono publico ecclesiæ Catholicæ susceptorum, progressum felicem & fructum copiosum vovet, precatur.

Patere, Clarissime atque Eximie Domine, ut inter Vaticanæ Bibliothecæ scrinia occupatum Te appellet hæc pars altera Conatus mei Chronico-historici, post priorum centum sexaginta duorum Romanorum Pontificum successionem decursam ante quartum Tomum Maji, in limine quinti principium sumens a Gelasio II. Non ut Te doceat aliquid, quod vel nescias, vel ex coacervatis eam in rem manuscriptis scire melius nequeas: sed ut ibi sub oculis Tuis versetur aliquando, ubi defectus ejus notare commodius possis, & ex monumentis ad manus tuas identidem recurrentibus supplere facilius. Hanc mihi fiduciam dat amicitia nostra, in communi patria interque communia studia firmiter coalita, antequam Te Romam evocaret S. D. N. Innocentii PP. XI modis omnibus observanda voluntas; eruditionis Tuæ fama, & Eminentissimorum Patronorum judicio, ac denique scientia propria moti, ad Bibliothecæ, toto orbe sacerrimæ atque instructissimæ, Præfecturam conferendam in Te, non minus inde profecturum ad elucubrationes proprias, quam collaturum ad conatus alienos. Licuit hoc mihi jam nunc aliquoties feliciter experiri: vita autem utrique comite, licebit porro in vasto nostro de Actis Sanctorum opere frequentius ostentare beneficia, quæ propensam Tuam ergo omne bonorum studiorum genus humanitatem rebus magis testentur quam verbis. Plura dicerem, præclarosque ingenii Tui fœtus, & quid ex iis profecerim ipse commemorarem: sed laudes, quas mereri maximas satis habes, audire cum nolis, parcam modestiæ Tuæ; tantumque rogabo, ut pergas facere, quod facis impense, fovens atque adjuvans studia nostra, illustrandis Sanctorum, uti cœpimus, Actis nonnihil conferentia ad explanationem Historiæ Ecclesiasticæ antiquioris recentiorisque, cui tantum luminis Ipse attulisti; eo majus nihilominus de Tua diligentia sperare nos jubens, quo instructiorem ad abdita quæque indaganda Te facit Præfectura istæc; quam ut diutissime geras, non mei unius, sed Eruditorum ubique omnium commune est votum.

SYNOPSIS CHRONOGRAPHICA ROMAN. PONTIFICUM
secundum novam a die Electionis Epocham, hactenus durantem:

ubi * notat, hujusne, an Coronationis Anniversario innovetur in Bullis annus Pontificatus.

Errata quædam corrigenda inveniet Lector ad calcem paginæ * 168: quibus addat velim, & benigne corrigat etiam hæc.

Pag. * 168 in Felice Antip. lin. 6. dies XIII, lege, dies XV.
Ibid. in Margine — dies 3., scribe, — dies 15.
Pag. * 127 ad Calixtum 3 in marg. — dies 3., scribe — dies 30.
Pag. * 160 ad Pium 5 in marg. — ad 71. scribe — ad 72.
Pag. * 162 in Clemente 10, lin. 6. Julii, lege, Junii.

PRÆFATIO
De mutatione styli, in hac altera Parte, circa mensuram possessæ & vacantis Sedis.

Nihil adeo in humanis constans est ac firmum, quod non aliquam subinde patiatur mutationem; [Notanda mutatio circa successionem Pontificum,] idque non solum in politico & ab hominibus instituto regimine, sed etiam ecclesiastico experimur. Siquidem etiam hoc, licet a Christo Dei filio ordinatum, pro varietate tamen temporum aliquam formæ suæ varietatem accepit, circa ipsos ejus Vicarios, manente tamen indivulsa semper Capitis supremi unitate. Etenim initio nascentis Ecclesiæ, primus Romanus Pontifex Petrus non incongruum, imo necessarium duxit, plures pro sola urbe Roma consecrare Episcopos; qui ipso vivente, sed ad prædicationem Euangelii diutius abfuturo, [qui tempore persecutionis prius fere ordinati Episcopi Vicarii,] Episcopalia obirent munia intra extraque Vrbem; mortuo autem sibi succederent, accedente tamen novo Cleri Romani populique consensu. Non transiit quidem ad posteros exemplum plures simul ejusmodi Episcopos consecrandi: quamdiu tamen Gentilium Imperatorum persecutionibus pressa Ecclesia, periclitabatur quotidie de subita orbitate incurrenda, per sui Pastoris captivitatem mortemve; tamdiu, sicuti vidimus, duravit consuetudo, unum saltem Episcopum Vicarium mature ordinandi in spem succeßionis: & quoties id neglectum fuit, diutius absque Pontifice Ecclesia fuit; deficientibus qui Electum consecrarent externis Episcopis. Tanti autem fiebat Episcopalis illa Ordinatio, licet non conjuncta cum suprema potestate, ut Auctores primi vetustißimique Catalogi, ab ejus die, non autem a die initi supremi Pontificatus, numerandos putaverint annos, menses, ac dies, quibus eorum quisque sedit.

[2] Sublatis persecutoribus facta sui juris Ecclesia, creandorum Vicariorum istiusmodi usum, [postea non nisi defuncto priore electi,] jam minime necessarium, abolevit, quo liberior electio foret. Et quamquam subinde sic Electo primas deferebat, etiam antequam ordinaretur, in Ecclesiasticis negotiis, sicut in S. Gregorio Magno aliisque nonnullis fecit extraordinaria aliqua de causa; Pontificem tamen non credebat se habere, prius quam ille ordinatus esset Episcopus. Et hunc secuti stylum hactenus, quantumcumque diu ante Electum, non adnumeravimus Pontificibus, priusquam ordinaretur: itaque ab horum numero exclusimus Stephanum illum, qui Electus post Zachariam, tertio post die necdum consecratus obiit; noluimusque cum Baronio ejusdem nominis suffectum mox alterum vocare Stephanum Tertium, [nec absque consensu Regio soliti ordinari.] sed Secundum, uti omnis retro antiquitas fecerat. In confiniis porro quinti sextique seculi, iidem Barbari, qui Imperium Romanum in Occidente conculcaverant, etiam Ecclesiasticam libertatem violarunt, auctore Odoaro Rege; quia hic Confirmationem factæ a Clero Electionis sibi posterisque Regibus arrogavit. Ac primo quidem ad sui Electi Ordinationem procedebant Romani, deinde offerebant Regi confirmandum quod secernat, ita ut rursum prius viderentur Episcopi, quam Pontifices esse: sed cum semel iterumque, duobus simul sub contentione electis ordinatisque, schisma conflatum in Ecclesia fuisset; utiliter constitutum est, ut Ordinatio differretur, donec Rex causam cognovisset. Hac occasione habere cœpimus Interpontificia longiora, maxime cum Decretum confirmatorium expectandum erat Constantinopoli: quod deinde jus, a Constantinopolitanis remissum, denuo arripuerunt Imperatores Occidentales post Carolum Magnum; & rursus antiquatum renovavit Ottho Primus.

[3] Denique mortuo Henrico III, & filio Henrico IV per Antipapæ suscitationem scindente Ecclesiam, ne illo extra communionem piorum facto, certoque non agnoscere quemcumque pars sana elegisset S. Petri successorem legitimum, [Hic consensus postquā requiri desiit,] ipsa vero orthodoxoque Capite careret; asseruit sese in libertatem, cœpitque simul eligere, simul creare Pontifices; ab eoque die æstimare, quanto quisqu; tempore sederit, & (quod consequens) quanto post cujusque obitum tempore Sedes Pontificia vacaverit. Quod cum Auctores tum Catalogorum tum Epitaphiorum Pontificiorum secutos inveniamus, congruum censemus, [cœpit initiū Pontificatus nominari a die Electionis,] iisdem nostram quoque aptari Chronologiam. Ideo qui antea veteri phrasi constanter diximus, quanto tempore cessavit Episcopatus; posthac utemur phrasi nova, dicemusque quamdiu vacavit Sedes. Cum enim ante ordinationem Episcopalem nemo vere ac proprie sit Episcopus, esto jurisdictionem Episcopalem exerceat, merito censetur cessare Episcopatus, quoad ordinatus fuerit is qui Electus erat. Et hoc secuti videntur Pontifices multi, quos invenimus, non obstante novo illo usu, diem Ordinationis suæ præ die Electionis pro suo Natali habuisse, eoque solitos transitum facere ab anno Pontificatus, primo v. g. ad secundum, uti ex eorum Registris docebimus.

[4] Novi porro, quem dixi, styli initium aliquod invenio in Ms. nostro, jam inde a morte Stephani IX, [primum inconstanter,] quem inconsulto Rege electum II die Augusti, & postridie ordinatum, ac XXIX Martii mortuum, sedisse dicit Ms. nostrum Menses VII, dies VIII, utique ipsum diem Electionis adnumerando. Alexandrium II postea, sub quo cœpit Ecclesiæ Henricus IV rebellare, dicit sedisse annos XI, menses VI, dies XXII: qui tamen haberi nequeunt incipiendo a die Coronationis, factæ in Dominica XXX Septembris, cum ipse obierit XIX Aprilis; nisi electum seu potius creatum dicamus die XXIX dicti mensis, ab indeque exordiamur ejus Pontificatum. Similiter & Alexandri successor Gregorius VII, creatus XXIII Aprilis, licet primum ordinatus XXX Iunii & mortuus XXV Maji, sedisse tamen dicitur annos XII, mensem I, dies III, aut potius IV, cui ab Ordinatione incipiendo solum dandi fuissent anni XI, menses XI, dies XXVI. Post hunc Victor II, multo quidem citius electus fuit quam ordinatus: sed quia electioni suæ toto fere anno assentiri distulit, non potuit Pontificatus ejus in inchoari nisi a die quo consentiens ordinatus fuit. Idem vero fuit electi & in sedem locati Urbani II dies: sed Terracinæ res acta est, adeoque absque ceremoniis, in plena perfectaque Pontificis installatione solitis ususpari. Has autem servatas invenimus quidem in Paschali II, die XIII Augusti in Sabbatho, sed mox altero die eoque hebdomadæ primo, id est Dominico, secuta Ordinatio facit, ut non sit operæ pretium unius diei causa quidquam mutare.

[5] Ast in Paschalis II successore Gelasio etiam II discrimen notabile, inter diem Electionis Coronationisque, conjunctum cum evidenti auctoritate Epitaphii, [postea constantius.] Pontificatus spatium metientis a die Electionis, novum stylum suadet in usum adducere. Etenim in Epithaphio, infra integre dando, expresse legitur, quod

— Rapuit mors atra virum, cum Pontificatus
Vix ageret primum Pastor venerabilis annum:

cui scilicet adhuc bina dies restabat, ut plenus haberetur. Creatus nempe XXXI Ianuarii unius, obiit XXIX Ianuarii alterius. Quod si ejus Pontificatus æstimandus esset a die Ordinationis factæ XXIV Februarii, non solum bina dies, sed mensis fere totus, integritati unius anni defuissent. Secundum priorem ergo calculum dicitur Gelasius tum in nostro Ms. tum paßim ab aliis, sedisse annum I.

[6] Ea porro, quam nunc explicui styli post hac tenendi mutatio, occasionem mihi dedit partiendi hic operis; quod, ante quartum tomum Maji ponendum, grandius jam evaserat, quam ut consistere totum commode posset in illius limine, quamvis is esset tribus diebus absolvendus. Neque eam divisionem puto improbabis, quando consideraveris dißimili nonnihil forma a priori procedere ipsam Chronographicam; quæ præceßit, Synopsim. Nunc suam Bibliopegus Instructionem accipiat.

INSTRVCTIO BIBLIOPEGI
circa ordinem Tabularum Partis secundæ.

Pag. 14	163 Gelasius II, 164 Callistus II, 165 Honorius II, 166 Innocentius II,
20	167 Cælestinus II, 168 Lucius II, 169 Eugenius III, 170 Anastasius IV,
24	71 Hadrianus IV, 172 Alexander VIII, 173 Lucius III, 174 Urbanus III,
30	175 Gregorius VIII, 176 Clemens III, 177 Cælestinus III, 178 Innocentius III,
36	179 Honorius III, 180 Gregorius IX, 181 Cælestinus IV, 182 Innocentius IV,
48	183 Alexander IV, 184 Urbanus IV, 185 Clemens IV, 186 Gregorius X,
56	187 Innocentius V, 188 Hadrianus V, 189 Joannes XXI, 190 Nicolaus III,
60	191 Martinus IV, 192 Honorius IV, 193 Nicolaus IV, 194 Cælestinus V,
68	195 Bonifac. VIII, 196 Benedictus XI, 197 Clemens V, 198 Joannes XXII,
86	199 Benedictus XII, 200 Clemens VI, 201 Innocentius VI, 202 Urbanus V,
Pag. 94	203 Gregorius XI, 204 Urbanus VI, 205 Bonifacius IX, 206 Innocent. VII,
108	207 Gregorius XII, 208 Alexander V, 209 Joannes XXIII, 210 Martinus V,
118	211 Eugenins IV, 212 Nicolaus V, 213 Calixtus III, 214 Pius II,
134	215 Paulus II, 216 Sixtus IV, 217 Innocent. VIII, 218 Alexander VI,
146	219 Pius III, 220 Julius II, 221 Leo X, 222 Adrianus VI,
156	223 Clemens VII, 224 Paulus III, 225 Julius III, 226 Marcellus II,
158	227 Paulus IV, 228 Pius IV, 229 Pius V, 230 Gregorius XIII,
160	231 Sixtus V, 232 Urbanus VII, 233 Gregorius XIV, 234 Innocentius IX,
161	235 Clemens VIII, 236 Leo XI, 237 Paulus V, 238 Gregorius XV,
162	239 Urbanus VIII, 240 Innocentius X, 241 Alexander VII, 242 Clemens IX,
162	243 Clemens X, Innocentivs XI.

CLXIII GELASIUS II.

[Praefatio]

Ab an. 1118 ad 19, m. 11, d. 29.

Gelasivs, natione Campanus, antea Joannes Cajetanus, S. R. E. Archidiaconus anno MCXVIII, imperantibus Henrico V & Joanne Comneno, XXXI Januarii creatus Romæ, & XXIV Februarii ordinatus Cajetæ, sedit menses XI, dies XXIX; defunctus Cluniaci XXIX Januarii anno MCXIX, ibique sepultus: & vacavit Sedes dies XV.

Diem mortis habemus ex Chronico Beneventano auctoris coævi, scilicet IV Kal. Februarii: cumque in Epitaphio mox dando dicatur bina dumtaxat dies defuisse integro Pontificatus ejus anno, [Ratio temporis.] consequens fit electum fuisse ultimo Ianuarii præcedentis anni. Denique quia Vitæ auctor, præsens vidensque, ordinatum dicit infra Kalendas Martias, quæ anno isto occupabant Feriam V; intelligo eam ceremoniam factam Dominica præcedenti, id est XXIV Februarii, eademque S. Matthiæ Apostolo sacra.

[2] Ex Chronico Cluniacensi habemus, quod Gelasius Papa Cluniaci sepultus sit, inter Crucem & altare, quod post crucem magnæ basilicæ est. Ejus hoc Epitaphium, veluti ex eodem chronico acceptum, [Epitaphium recens,] recitat Oldoinus noster hisce verbis. D. O. M. Gelasius II Pontifex maximus, Henrici IV Imperatoris, clades plurimas Italiæ inferentis, & Mauritium Bracharensem Pontificem esse contendentis, furorem timens, in Galliam cum meliori S. R. E. Cardinalium parte ad Ludovicum VI fugiens, cum Plagoniam appulisset, valetudinatius ex pleuriti factus, properante illi obviam Ludovico, Cluniaci moritur: & ibidem hoc in loco sepelitur, circa annum Christi MCXIX, & Pontificatus sui primo: cui mox Guido, Viennensis Antistes, Burgundiorum Ducis filius, in Pontificem Romanum, sub Callisti II nomine, a sacro Cardinalium cœtu, suffectus est.

[3] Sed Epitaphium hoc novæ prorsus compositionis, neq; hoc seculo antiquioris esse, nemo non videt. Pluris igitur faciendum, quod ibidem fortaßis antiquitus legebatur, & etiamnum habetur sub nomine auctoris Petri Pictaviensis monachi, hoc tenore.

Vir gravis & sapiens actu verboque, Joannes; [antiquum aliud,]
Cum prius ex Monacho pro multa strenuitate
Archilevita foret & Cancellarius urbis;
Præsule Paschali meritis ad sidera rapto,
Promeruit tandem sacram conscendere Sedem,
Dignus post primum GELASIVS esse SECVNDVS.
Sed quia Rege fuit non præcipiente levatus,
Horrendum fremuit Princeps: & filia dulcis,
More suo, profugum suscepit Gallia Patrem.
Si licuisset ei (pro certo credo) sub ipso
Virtus, & pietas, & honestas cresceret omnis,
Et pax Ecclesiæ toto floreret in orbe.
Jam rapuit mors atra virum, cum Pontificatus
Vix ageret primum Pastor venerabilis annum.
Bina dies jam restabat, cum Cluniacensi
Dormiit in proprio Romani juris asylo.
Hic igitur positus, dilectos inter alumnos,
Cum Patribus sanctis requiescit: & optat, ut orbis
Conditor & Judex veniat quandoque potenter,
Et cineres lapsos sub pristina membra reformet.
Felix inde nimis semper, Cluniace, manebis,
Quod Pater orbis Apostolicus, summusque Sacerdos
Ecclesiæ, Matrisque tuæ specialis, apud te
Transiit ad Superos, in te requiescit humatus.
Nec minus hinc etiam felicem credimus illum,
Cui dedit ipse pius magno pro munere Christus,
Ut monachi monachum, patrem quoq; pignora cara
Jugiter aspicerent, lacrymisque rigando sepulcrum,
Sacris in precibus specialem semper haberent.

[4] Miror porro, quomodo Martinus Polonus & Wernerus Rollevink Gelasio adscripserint, annos II, dies V; Gotfridus Viterbiensis, annum I, dies VI; Stella, annum I, menses V. Vitam illius accurate descripsit prælaudatus Pandulfus, Hugonis de Alatro, Cardinalis Presbyteri SS. Apostolorum nepos, tunc apud Pontificem vivens, & omnibus præsens: quam Baronius quidem pene integram Annælibus suis inseruit, sed (prout Annalium ratio exigebat) sæpius interrumpere debuit, quare opere pretium censui eam continua serie hic integram dare ex nostro Ms.

VITA
A Pandulfo Aletrino familiari composita.

Gelasius, qui & Joannes, natione Gajetanus, sedit anno uno. Hic a nobilibus juxta seculi dignitatem parentibus feliciter educatus, [In Casino educatus institutusque,] litterarum studiis pura mentis intentione est traditus: in quo parvo satis in tempore quæque sunt puerorum addiscens, ultra coævos suos omnia memoriæ commendavit. Hinc a sanctæ recordationis D. Oderisio Abbate petitus ad serviendum inibi, tamquam in monasteriorum omnium capite ac principio, est assignatus devote, & devotius a jam dicto Abbate susceptus, ac cum non paucis aliis regulariter conversatus. Ubi viris ad omnia peritissimis, quorum in monasterio non parva copia inerat, ad liberales artes addiscendas adjunctus; & ipsas, præ omnibus fere aliis diversarum regionum præclaræ indolis pueris, artes in brevi, [& monachus factus tempore schismatis Guibertini,] & monasticum ordinem plene addiscit; & per aliquantum tempus in monasterio Patris Benedicti sanctissimi irreprehensibiliter conversari curavit. Hoc tempore Romana Ecclesia non modicum consuetis tergiversationibus fatigata, fluctu plurimo laborabat. Siquidem Guilbertus quidam, olim Ravennatium dictus Archiepiscopus, homo litteratus & nobilis, & qui Deo forsitan placuisset nisi hoc piaculum fieret, ab Imperatore Teutonico Henrico Majore, contra Papam Gregorium, in ipsa Petri Cathedra & violenta est intrusione locatus, & non parvis temporibus tyrannice incubavit: qui præter innumera prava quæ gessit, quamdam suæ fæcis plantam adeo temerariam & sub vulpe quodammodo latentem reliquit, ut totus mundus hodie ejus poma mortifera mandere cogatur. Destruat illam ergo Omnipotens: de quo attamen invasore ingestis Papæ Paschalis est aliquatenus præhabitum.

[2] In diebus illis, non (sicut credo) absque Spiritus consolatoris oraculo, Fr. Joannes Gajetanus, jam adolescens, [Vrbano 2, adhuc Episcopo Portuensi carus,] monachus Casinensis, ab omni simul Catholica Ecclesia & Urbano Papa, qui præerat, in tantarum perturbationum auxilium ac consilium partemque solicitudinis est evocatus; ut sic tandem aliquando in summæ plenitudinem potestatis, divina suffragante clementia prout manifestabunt sequentia, levaretur. Gratia sit B. Petro, Apostolo Jesu Christi, qui tam probum juvenem, in primis quidem filium, sibique dignum postea adoptavit Vicarium. Ecce Dominus Urbanus, primum Ostiensis Episcopus, postea Papa Romanus (qui, veluti jam dictum est, Joannem Gajetanum accivit) irruente persecutione Alamannica in tantum miseriarum per Gibertum est adstrictus, [ejusdem dein Papæ Cancellarius,] quod, prætermissis aliis, a quondam famosissimo viro atque illustri Petro Leonis in insula Lycaonia, inter duos egregii Tiberis pontes, vix ab inimicorum insidiis sustentatus, matronarum Romanarum & aliquando muliercularum pauperum elëemosynis regebatur. Tunc Papa litteratissimus & facundus Fr. Joannem, virum utique sapientem ac providū sentiens, ordinavit, admovit [Curiæ], suumque Cancellarium ex intima deliberatione instituit; ut per eloquentiam sibi a Domino traditam, antiqui leporis & eloquentiæ stylum, in Sede Apostolica jam pene omnem deperditum, sancto dictante Spiritu, Joannes Dei gratia reformaret; ac Leoninum cursum lucida velocitate reduceret.

[3] Decedente itaque Papa de hac vita, successit illi Pascalis: cui Cancellarius ipse individua semper in infinitis adversitatibus caritate cohæsit, [ac postea etiam Pascali 2] ejusq; senectutis baculus in omnibus & per omnia perduravit. A quo sane Pontifice, inter alia sancta quæ fecit, Gregorium de Ciccano, Aldonem de Ferentino, Petrum Pisanū, Chrysogonum & Hugonem Pisanos, Hugonem de Alatro, Crescentiumatq; Domnum Saxonem de Anagnia, Gregorium Gajetanum, Scriptores suos omnes ac Capellanos, Presbyteros, Diaconos & Cardinales, cum non paucis aliis, in his & Ordinibus minimis, fecit certis temporibus promoveri. Romanos omnes Clericos, majores atque minores, Abbates & Abbatissas, sanctimoniales & Monachos, omnesq; insimul pauperes, & dulcibus refovebat sermonibus, & necessaria corporis, ipsis & multis aliis, de his quæ honeste acquirere poterat, ministrare studebat. Quanta vero in captivitate Teutonica, ab impio compatre suo Henrico tyranno pertulerit; [egregiorum operum & laborum socius,] qualiter eidem pater viduarum & orphanorum, nervo constrictus, in faciē ipsam restiterit, ex benefactis aliis quilibet studiosus advertat; cumq; Petrum alterum contra novū Simonem nominet. Diaconiam Romæ, quam S. Mariam in Cosmedim vulgariter nuncupant, sibi Cardinali Diacono a D. Paschali commissam, [quomodo] in auro vel argento, in libris seu paramentis, in domibus innumeris, in fundis atque casalibus, in religione prȩcipue, in quantum Roma patitur, super omnes alias inaltaverit, requirenti sagaciter luce clarius enitescet. Casinensi cœnobio, tum ob B. P. Benedicti ecclesiam & meritam reverentiam, tum quia in ipso monasticæ religionis habitum sumpserat, conversionis suæ primordia reducens ad animum, sanctamq; vitam Patrū inibi Domino servientium sedula mentis cogitatione pertractans, non tantum in his quæ ad Deum pertinent irremissius gubernare; verum etiam extra, contra repugnantes insidias malignantium, turrim inexpugnabilem semetipsum exponere omni conamine & omni nisu curabat.

[4] [eo mortuo accersitur ad electionem,] Interim autem Paschali Papa defuncto, Venerabilis Pater D. Petrus Portuensis Episcopus, qui Primatum post Papā per longa jam diutius tempora detinuerat; cumque eo omnes Presbyteri ac Diaconi & Cardinales, de eligendo Pontifice & in communi communiter & singulariter singuli pertractare cœperunt de D. Cancellario, in monasterio Casinensi commanenti. De his sic gestis modis omnibus inscio nuntius comparuit, qui Cancellarium ipsum, juxta quod acceperat in mandatis, ad Cardinales Romam cum omni faceret celeritate redire. Quid mora? Tristis Fr. Joannes, mortemq; tanti Patris voce porrectiori rememoratus, prout erat obedientiæ filius, paruit, mulā ascendit, maturatoq; itinere Urbem intravit, Fratres ac Filios commonuit, adjuravit. In crastinum vero, secundum quod condixerant, [convenerunt] Honorabilis Pater D. Portuensis, Centius Sabinensis, Vitalis Albanensis, Lambertus Ostiensis Episcopi, * Diviso S. Martini, Bonifacius S. Marci, Desiderius S. Praxedis, Petrus Pisanus S. Susannæ, Joannes de * Crema S. Chrysogoni, Saxo de Anagnia S. Stephani in Cœlio monte, Amicus S. Crucis, Sigizo S. Sixti, Amicus SS. Nerei & Achillei, * Joannes S. Cæciliæ, Deusdedit S. Laurentii in Damaso, Anastasius S. Clementis, Ranerius SS. Marcellini & Petri, Benedictus S. Petri ad vincula, Chunradus S. Pudentiane, N. SS. Joannis & Pauli, Theobaldus S. Anastasiæ, * Guirardus S. Priscæ, Guido S. Balbinæ, Gregorius S. Laurentii in Lucina, & sex alii Presbyteri Cardinales (nam Hugo de Alatro, Presbyter Cardinalis vigesimus * octavus, arcem Circæam pro Papa Paschali tenuerat, qui paulo post rediit) item Gregorius S. Eustachii, qui & Abbas S. Andreæ; Oderisius * Sangretanus S. Agathæ, qui postea Abbas Casinensis est effectus; Roscemannus S. Georgii; Henricus S. Theodori, qui & Mazariensis Decanus; Aldus SS. Sergii & Bacchi, Petrus Leonis SS. Cosmæ & Damiani, Comes S. Mariæ in Aquiro, [omnibusque in Palladio ad eam convenientibus,] Chrysogonus S. Nicolai in Carcere Tulliano, Stephanus S. Luciæ de Silice, Gregorius S. Angeli & octo alii Diaconi Cardinales; Nicolaus Primicerius cum schola Cantorum, Subdiaconi Palatii omnes, Archiepiscopi complures, sed & alii minoris Ordinis Clerici multi, Romani de Senatoribus ac Consulibus aliqui, præter familiam nostram.

[5] Hi omnes, vitantes scandalum, quod in hujusmodi electionibus pro peccatis nostris accidere (etsi secus, sicut postea probavit eventus, ac sint omnes rati, provenerit) credentes locum tutissimum, veluti qui Curiæ [vix] cedit, in monasterio quodam quod Palladium dicitur, infra Domos Leonis & Centii Frajapane pariter convenerunt, ut juxta scita Canonum de electione tractarent. In quo loco videlicet, post disceptationem diutinam ac voluntates diversas, [invitus eligitur.] nunc hæc nunc illa petentes, tandem aliquando communicato consilio, illo etiam mediante qui fecit utraq; unum, pari voto ac desiderio in hoc unū unamiter concordarunt, uti D. Joannem Cancellarium in Papam eligerent & haberent. Nec mora: captus ab omnibus, laudatur ab omnibus, approbatur nec non & ab Episcopis: quorū prorsus nulla est alia in electione Romani Pontificis potestas, nisi approbandi vel contra, & ad communem omnium, Cardinalium primū [deinde] & aliorum petitionē Electo manus solummodo imponendi. Sic invitus ac renitens D. Joannes Gajetanus hodie est in Papam, ut Gelasius, Spiritus sancti gratia mediante, electus, & ab omnibus communiter in summa Sede locatus, cunctis Dei magnalia collaudantibus.

[6] Hoc audiens, inimicus pacis atq; turbator, præfatus Centius Frajapane, [superveniente Centio tractus in vincula,] more draconis immanissimi sibilans, & ab imis pectoribus trahens longa suspiria, accinctus tetro gladio, sine mora cucurrit, valvas ac fores confregit, ecclesiam furibundus introiit: inde custode remoto Papam per gulam accepit, distraxit, pugnis calcibusq; percussit, & tamquam brutum animal intra limen ecclesiæ acriter calcaribus cruentavit; & latro tantum Dominum per capillos & brachia, Jesu bono interim dormiente, detraxit, ad domum usq; deduxit, inibi catenavit & clausit. Tunc præfati Episcopi, Cardinales omnes ac Clerici, & multi de populo qui convenerant, ab apparitoribus Centii modo simili vinciuntur, de caballis ac mulis capite verso præcipitantur, exspoliantur, & inauditis undiq; [accursu procerum ac populi liberatur,] miseriis affliguntur, donec aliqui semivivi ad domum tandē propriā remearunt. Malo suo venit, qui fugere non potuit. Facta autem hac voce convenit multitudo Romana, Petrus Præfectus urbis, Petrus Leonis cum suis, Stephanus Normannus cum suis, Stephanus de Petro cum suis, Stephanus de Theobaldo cum suis, Stephanus de Berizone cum suis, Stephanus Quatrale cum suis, * Bucca Pecorini cum suis, Bonesci cum suis, Berizasi cum suis; Regiones XII Romanæ civitatis, Transtiberini & Insulani, arma arripiunt, cum ingenti strepitu Capitolium scandunt, nuntios ad Frajapanes iterato remandant. Papam captum repetunt. Nil moræ territi Frajapanes, præsertim Dominus Leo, impietate subdola pius, Papam illico reddidit, pedes ejus amplexans clamat irremissius, Domine miserere: & sic pecccatis nimiis exigentibus, ut iterum Ecclesiam elatis cornibus ventilaret, evasit.

[7] Tunc sanctus Papa levatur, niveum ascendit, equum; [& inducitur in Palatium:] coronatur, & tota civitas coronatur: per viam sacram gradiens Lateranum ascendit, bannis insignibusque aliis eum præcedentibus pariter & sequentibus, juxta Romanum ritum moremque. Sedit itaque Papa, sicut videbatur, in pace: frequentabant eum Comites & Barones: & qui pro respōsis aliquibus veniebant, recipiebantur benigne; &, donec finito negotio pro quo cuncti convenerant accepta benedictione redirent, tamquam a patre filii benigne per omnia tractabantur: itaque Curia tota in pace habebat omnia, quæ per Dei gratiam possidebat. Rediere omnes illinc atque istinc extra Urbem morantes: rediit inter alios Hugo magnus ac nimium honorabilis a Circæa arce, quam ei, ob rabiem Teutonicam iterū præcavendam, ad omnia providus quondam Pascalis Papa homini nobili & illustri noviter commendaverat: quamquā Papa novus (quod utinam non fecisset! nam paulo post ultra modum pœnituit) reddi Terracinensibus per nuntios apicesque mandavit.

[8] Omnibus igitur undique congregatis, conferebatur ab omnibus, quando certis temporibus Papa & promoveri pariter & consecrari deberet: equidē Diaconus, [jamque ordinandus, superveniente Henrico,] non Presbyter erat. Sed antiquus hostis, ceu fecit olim in cælo, pacem tantam in longum nulla durare penitus ratione permisit. Nam dum hæc agerentur, quidam intempestæ noctis silentio ad dictum D. Hugonē Cardinalem directus est (ab uno videlicet, cui exinde non parva copia inerat, amicorū) qui & Henricum, dictum Imperatorem Romanū, armatū contra Papam in S. Petri Porticum diceret adventasse. Quid morer? nec opus est. Papa per Cardinalem prȩscivit: & (sicut, jam pene senio & infirmitate confectus, fugere tam repente non poterat) manibus adducitur famulorum: & sic caballo subvectus, ad domum Bulgamini nocte ipsa confugiens, latuit.

[9] Fugimus & omnes cum eo. Mane autem facto turbati omnes atque stupefacti (quia nec tute remanere in Urbe, neq; per terram, via undique spinis septa, fugere poteramus) fuit nempe consilium ut fugam caperemus per mare, [ægre evadit cum suis per mare,] quod & factum est: siquidem flumen Tiberim maturato intravimus, & per galeas duas ad portum usque descendimus. Cælum & terra & mare ubique, & pene omnia quæ in eis sunt, adversum nos conjurarunt: nam cælum gravem pluviam, grandines & tonitrua, coruscationes ac fulgura frequentabat: mare ac Tiberis tam duris tempestatibus Petri Vicario rebellabant, ut vix in portu vivi remanere possemus, nedum mare intrare. Sæva insuper jam per ripam Alamanorum barbaries tela contra nos mixto toxico jaciebant: minitabantur etiā nos intra aquas natantes * pinnaci igne cremare, nisi Papam & nos in eorum manibus redderemus: &, credo, capti essemus, si nox & ira fulminis illos non impedisset. Quid ad hæc, quid miserrimi facerent? Ceperunt, imo cepit D. Hugo Cardinalis & Presbyter Papam nostrum in collo, & ad castrum S. Pauli Ardeam de nocte sic portavit. Die vero altero in aurora rediere Teutonici, prædam de nobis facere gestientes. Juratum est eis tandem quia Papa fugisset, &, Deo tibi gratias, recesserunt a nobis.

[10] [Terracinā:] Interim retentavimus si mare adhuc valeremus intrare: Papam de nocte reduximus, cum eo non sine periculo marinos fluctus attigimus, & die tertio ripæ Terracinensi vivi vix applicuimus, & in quarto portū Gajetanum intravimus: ubi ab illis hominibus nimis honorifice & suscepti fuimus & benigne tractati. Discurrit fama per terram & per vicinias illas. Convenerunt Archiepiscopi, Sennes Capuanus, Landulfus Beneventanus, Alfanus Salernitanus, Maximus Neapolitanus, Riso Barisanus, Hubaldus Tranensis, Bajalardus Brundisinus, & quam plures alii de Apulia & Calabria, cum Guiliermo Trajano & diversarum regionum Episcopis, Gibaldus Abbas Casinensis, & Sigenulfus de Caveis cum Abbatibus aliis. [ubi solenniter ordinatus,] In prȩsentia quorum idem Dominus Papa, per manus Lamberti Ostiensis, Petri Portuensis, Vitalis Albanensis Episcoporum, cooperantibus Archiepiscopis & Episcopis multis, assistentibus aliis viris religiosis, & cum eis Guillermo Duce Apuliæ, Roberto Principe Capuano, Roberto de Aquila, aliisque Baronibus pluribus, qui tunc ei omnes fidelitatem fecerunt, existente Clero ac populo infinito, sancto dictante Spiritu, & effectus est Presbyter, & in Papam Gelasium infra Kalendas Martii consecratus: [ipse Ordines varios confert:] ubi Petrum Rufum Diaconum Cardinalem, Baronem Subdiaconum, & me Pandulfum Hostiarium (qui hæc scripsi) in Lectorem & Exorcistam promovit, & plures alios in minoribus gradibus ordinavit: Lætum nomine, Verulanum Episcopum, a D. Pascale Papa factum atq; depositum, suæ dignitati restituit; Chrysogonum Diaconum, Cancellarium fecit: ibique per totam Quadragesimam demorantes, festivitatem Paschalem Capuæ solenniter celebravimus.

[11] Nobis vero sic jam quomodolibet respirantibus, supervenere qui dicerent, [intelligit Romæ creatum Antipapam,] quod Gajetæ per susurrum primum senseramus, Henricum illum barbarum, quemdam Mauritium nomine Bracharensem Episcopum, quasi novum simulacrum, in loco Papæ struxisse: & sic illum intrusum Papam suum Gregorium nominasse. Ecce de recidivo vulnere recidimus in typum antiquum. Addidit nuntius inde, quod castrum prope turriculam, a Fratribus S. Andreæ detentum, idem barbarus obsideret. Resumpsit Papa vires: Duci Guillermo ac Principi Capuano Roberto aliisque Baronibus dedit firmiter in mandatis, ut omnes contra barbarum arma cito pararent. Dixit, & factum est. Paratur Papa ad reditum: redeunt Barones cum eo. Inde ad S. Germanum, videlicet Casinense cœnobium, devenimus: ubi Guillermum Ducem per dies aliquot expectavimus. Interim Laudo Dominus de Turricula, Oddo, Coctus ac Gisolphus fratres ejus cum eo, acriter cum Rege pugnabant: [& castrum Turriculæ obsessum,] faciunt contra machinas, vimina balistas & arcus. Ibi primum rete contra petrarias ab asturo illo tyranno, ad turres operiendas, damnum plurimorum & proficuū multis ingenium, exquisitum & inventum est. Ibi, mirabile dictu! canis, fidele animal, armico cuidam ipsorum Dominorum Castellulo, breves suspensas a collo, modo Turriculam intrans, modo de eadem ad Runcū festinato regrediens, alternatim illis Dominis, extrema multotiens quȩcumq; sibi dictaverant utens quodammodo ratione, fideliter quotidie reportabat,

[12] Venit Dux ad Papam interea: tum cœperunt reditū maturare. Quod Henricus persentiens, [Digresso deinde Henrico Romam clam redit:] infecto negotio ab Castello remotus est, & via ipsa qua venerat, irato sibi Domino, Alamaniam rediit, idolo quod plasmaverat in urbe relicto. Tunc Papa vellet multum, quam reddi nimis inconsulto prȩcepit, Circæam arcem habere. Igitur Dux & Princeps cum Baronibus rediere: Papa in propria, scilicet in Campaniam, veniente, sui eum non sine pretio receperunt: & ita pedetentim, magis peregrini quam domini, Romam, sicut Deus novit, intravimus. Latuit Dominus Papa, melius quam hospitatus est in ecclesiola quadam, quæ S. Mariæ in Secundo cereo dicitur, inter domos illustrium virorum Stephani Normanni, Pandulfi fratris ejus, & Petri Latronis Corsorum: ibique de imminentibus periculis, præsertim de intrusione Burdini, [ubi temere se exponens ad festum S. Praxedis,] cum tota scilicet Ecclesia diligentius conferebat. Cui quidam de Cardinalibus, Desiderius S. Praxedis, prope etenim erat festivitas (quod utinam non cogitasset!) ad cantandum in ipsamet ecclesia Missam simpliciter eum quodam vespere invitavit, sed nimium simplicius a Papa est concessum. Die autem crastina, etsi displicuerit multis, quia ecclesia esset in fortiis Frajapanum; freti tamen Stephani Normanni & Crescentii Gajetani, ejusdem Papæ nepotis, antiquis strenuitatibus, itum est & cantatum.

[13] Necdum adhuc celebratis Officiis, ecce cum non parva manu militum & peditum & aliorum procacium impii Frajapanes apparent, [denuo invaditur:] irruunt, lapides & spicula mittunt, nostros affligunt, multi pauculos atterunt. Resistit miles Normannus & Crescentius gloriosus cum eo: resistunt undique nostri. Jacula mandata remandant, ensis atteritur ense, lancea retusa retunditur;

Hinc pedites, illinc miles cadit undique stratis:
Undique pugna gravis. Papam cupit iste tenere,
      Iste tuetur eum; miles utrimque cadit.

Turba ruunt, pedites saliunt muros, capiuntur ex nostris aliqui, non tamen eximii. O quantus luctus omnium! quanta præcipue lamenta matronarum! quæ Papam solum, tamquam scurram, per campos, sacris pro parte vestibus restitutum, quantum equus poterat, fugientem viderunt. Hunc Crucifer sequitur: cecidit: muliercula quem tunc invenit, abscondit, sonipedem Crucemque recondit, & in sero reduxit.

[14] Jam quota parte diei acriter est ab utrisque pugnatum! Cum Stephanus Normannus, credens Papam in tuta fugisse, [& fuga elapsus,] taliter Frajapanes alloquitur: Quid, inquit, facitis? quo ruitis? Papa, quem quæritis, jam recessit, jam fuga elapsus est: numquid & nos perdere cupitis? Et quidem Romani sumus, similes vobis, & si dici liceat, consanguinei vestri. Recedite, rogo, recedite: ut & fessi pariter recedamus. Ad hanc itaque vocem nepos ejus Leo Frajapane gemebundus, audiens Papam liberatum, cum insano fratre Centio aliisque recessit: redierunt & nostri, non omnes. Interim Papa, utrobique petitus, demum intra campos, S. Pauli ecclesiæ adjacentes, fessus, tristis, & ejulans inventus est & reductus. Die illo prandium cum cœna fit unum: inter spem & metum animi cunctorum nutabant dolentes. Et quantum ad diem, per longa tempora memorabilem, consiliatum est: nox consilium dirimit.

[15] Sane die altero quique secundum libitum hæc & illa audentes, Papa post omnium sententias dixit: Viri fratres & filii, [decernit secedendum in Galliam.] sicut non longe malum est, ita non longo opus est nec novo sermone: sequimini patres nostros, quoniam valde bonum est antiquos sequi parentes: sequamur nihilominus Euangelium; quandoquidem vivere in ista civitate non possumus, fugiamus in aliam: fugiamus Sodomam, fugiamus Ægyptum. Veniet, crede mihi, veniet aliquando tempus, cum vel omnes pariter, vel quos Deus permiserit, flante Austro, redibimus, & tempora meliora redibunt. Ego coram Deo & Ecclesia dico, si unquam possibile esset, mallem unum Imperatorem quam tot: ubi unus nequam, saltem perderet nequiores, donec quoque de illo evidentem justitiam faceret Imperatorum omnium Imperator. Ad hoc omnes pariter una voce clamaverunt, Fiat sic; Fiat, jungentes tertio, Fiat. Singula itaque singulis, juxta modum omnium ac mensuram, omni tarditate seposita, Ecclesiæ ministeria personis assignata sunt & concessa. Venerabilis D. Petrus Portuensis Episcopus loco Papæ Vicarius constitutus: [Officiisque in suam absentiam ordinatis,] Cardinales aliqui ei sunt in auxilium sociati. Viro reverendissimo & sagaci, Domino & avunculo meo, Hugoni Cardinali Apostolorum, Beneventanæ Urbis custodia, prout postea videbimus, non sine Spiritus sancti oraculo, est commendata. Nam paulo post deficiente Papa, nisi ipse resisteret & mille modis sagaciter obviasset, Normanni illam hodie, & non Papa, tenerent. Nicolao seni Cantorum Schola conceditur; Petro dicto Præfecto, per quem Domino nostro sanctæ memoriæ Papæ Paschali plurima mala provenerunt, occasione ista (etenim aliter vix fecisset) Præfectura Urbis, nequam & indignissimo homini, stabilitur. Princeps & clypeus omnium pariter Curialium, Stephanus Normannus, collaudantibus omnibus Protector ac Vexillifer, in Dei Patris nomine, nimis efficaciter ordinatur, & ad Urbis custodiam cum jam dictis aptatur.

[16] Navibus interea pluribus & aliis pro tempore præparatis, quia per terram non poterat, nobis Beneventum jungentibus, Papa mare intravit, * atque post dies aliquot Pisas prospere applicuit. Exierunt cum eo Domnus Joannes Cremensis, Guido S. Balbinæ, & de Diaconis Cardinalibus Domnus Petrus Leonis, Gregorius S. Angeli, Rosæmannus atque Chrysogonus. [Pisas appellit,] Sed & de Romanis Nobilibus Petrus Latro & Joannes Bellus, frater Petri Præfecti, & quidam minores alii Clerici sive laici, præter ipsorum domesticos & custodes. Hi omnes cum Papa simul, honorifice satis atque solenniter ab innumera Cleri ac populi multitudine Pisis recepti sunt & tractati. Ubi idem Papa inter alia multa super verbo Psalmistæ, Dixi pronuntiabo adversus me injustitias meas Domino, & tu remisisti impietatem cordis mei, sermonem talem habuit, qualem certe vix faceret Origenes in carne. Ibidem igitur aliquamdiu commorans, quæque sui officii libertate plenaria tractans, mare iterum introivit, & sic ducente Domino portum S. Ægidii sanus cum suis omnibus & incolumis attigit: [inde in Provinciam,] ubi a venerabili Abbate Hugone ac illius monasterii Fratribus undecumque confluentibus cum maxima laude est & honore susceptus. Qualiter quoque inibi, quam bene, quam largissime ab eis fuerit diutius pertractatus, satis manifestum est. Illic omnes Episcopi atque monachi, nobiles atque ignobiles cujuscumque ordinis, pari modo conveniunt, quique pro suo modulo deservire parati. Abbas Cluniacensis D. Pontius adveniens, cum munusculis aliis, triginta equitaturas præparavit, decem vero Abbas S. Ægidii cum donariis aliis: cum quibus & cum aliis equitavit Dominus Papa per terram illam. In viciniis quoque illis, cooperantibus urbium vicinarum plurimis Episcopis, ecclesiam S. Cæciliæ de Stagello, ecclesiam S. Silvestri de Fillavo, S. Stephani de Tornaco dedicavit; & terminos lapideos infixit, quos absque maledictione perpetua, nulli unquam ad damnum vel loci vel alicujus rei transgredi quandoque licebit.

[17] Inde Papa ingrediens absque mora, per Podium in Franciam properavit: & inter villas alias, ubi fuit vice B. Petri susceptus, Cluniacense adiit monasterium: [ac denique Cluniacum,] in quo, juxta tanti loci potentiam & secundum quod Apostolicum virum condecuit [receptus est] omnesque bene & optime intrarunt cum eo: Archiepiscopi & Episcopi terræ, sed & Reges & Principes, tamquam si Petrum viserent, tam per se quam per nuntios, cum non parvis muneribus sedule eum frequentabant. Qui omnes unanimiter a tanto Patre ac Domino plenioribus brachiis caritatis amplexi, de lætis qui veniebant lætiores effecti, demum cælestibus ferculis medullitus epulati, redibant Tractabat vir sanctissimus, qualiter & his quos secum duxerat, & quos in urbe reliquerat, in omnibus & per omnia provideret. Et quidem multa jam ad libitum Domino juvante peregerat; cum jam quasi in portum fere se deductum congaudens, [ubi pleuresi correptus moritur.] subita passione correptus, quam a costa Græci pleuresin appellari jusserunt, suis ac multis Fratribus undique convocatis, facta Confessione ac sumpto Corpore cum Sanguine Redemptoris, & juxta formam monasticam strato terræ corpusculo, sancta illa anima carne soluta est, hinc ad cælum Petro duce conscendens. Corpus honorabiliter intra limen Cluniacensis cœnobii requiescit in pace. Amen. Quem Romani, qui aderant & qui Romæ remanserant, Clerus omnis ac populus, & defleverunt tunc, & quasi patrem justitiæ nolentes consolari deflebant: & cessavit Episcopatus dies XV, scilicet usque ad Creationem successoris: nam ejus Ordinatio non prius facta est, quam Roma rediissent, qui electionem illic approbandam eo pertulerant.

[18] Porro ex duabus hujus Papæ Epistolis apud Baronium, quarum altera pridie quam discederet ab Vrbe, Pisas indeque in Galliam navigaturus, data legitur Romæ, per manum Chrysogoni S. R. E. Diaconi Cardinalis, [Ratio anni & Indict. in bullis.] Kalendis Septembris, Indictione duodecima, anno Dominicæ Incarnationis MCXIX, Pontificatus autem Domini Gelasii Secundi Papæ anno Primo; altera apud Sanctum Ægidium VII Idus Novembris, iisdem Indictione & anno, intelligitur stylo Curiali tunc usitatum fuisse ut Indictio ab ipsis Kalendis Septembris inchoaretur, & annus more Pisano novem mensibus præverteret Kalendas Ianuarii. Ast ejusdem Epistola 1, post Antipapæ promotionem data Cajetæ ad Episcopos Galliæ, mendose subscribitur decima septima Kalendas Februarii, quando adhuc vivebat decessor Paschalis; ideoque recte corrigitur a Baronio, substituente mensem Aprilis.

[19] Alphonsus Ciacconius, Cardinalium quotquot potuit nomina primus aggressus colligere sub suo quæque Pontificatu; incipit in hoc Gelasio, distincte enumerare eos, qui cujusque Pontificis electioni interfuerunt, eo quo a Decessorum aliquo creati sunt ordine; primum Episcopos, deinde Presbyteros, tertio Diaconos. Sed per prolepsim intelligendus est hic auctor Episcopis concedere jus electionis, & eos Cardinalibus annumerare: cum neutrum illis hac ætate competeret, uti intelligitur primo ex hujus ipsius Pontificis Vita, valde expresse hoc testante: deinde ex epistola Petri Portuensis Episcopi ad Episcopos quatuor Innocentianæ partis contra Anacletum, ubi quod circa Pontificem officium sit Episcoporum suffraganeorum Romanæ Sedis iisdem fere, quibus hic Petrus, verbis explicat, [S. R. E. suffraganei Episcopi quomodo Cardinalibus accensi.] cum ait: Nec vestrum, sicuti nec meum, fuit eligere: sed potius electum a Fratribus (Cardinalibus scilicet) approbare. Atque ita in epistola quam ad sui justificationem direxerunt Lothario Romanorum Regi Fratres qui Romæ sunt, primum nomina sua scribunt Cardinales Presbyteri & Diacones universim vigintinquinque, deinde Petrus Senex Portuensis Episcopus… cum reliquis Romanæ Ecclesiæ suffraganeis, Subdiaconi omnes, Primicerius cum omni Schola Cantorum, Petrus Basilicæ Salvatoris quæ appellatur Constantiniana Archipresbyter,… cum reliquis Romanæ Ecclesiæ Archipresbyteris, & cum omni Clero Romano, Anastasius Abbas S. Pauli…cum reliquis Abbatibus. Vbi videt accurate servatum, cujusque ordinem, quoad Electiones: nam in subscriptionibus Synodalibus, & Pontificiorum Privilegiorum subsignationibus, videas semper priori loco nomina Episcoporum, utpote in sublimiori gradu positorum, deinde Cardinalium: & hunc ordinem etiam tenet Petrus eos recensens, qui ad hanc Electionem convenerunt.

[Annotata]

* Bar. Dōnizo,

* Bar. de Cervia.

* Bar. L.

* B. Gerardus,

* imo septimus nisi excidit aliquis.

* Ciacc. de Sangro B. Sacristanus,

* alias Buccaporcina

* an piceo?

* die 2 Septembr. juxta Chronicon Benevent.

GREGORIUS ANTIPAPA.

Intrusus an. 1118,

Mavritivs Bvrdinvs, natione Gallus, Episcopus Bracharensis in Lusitania, ab Henrico V, Germaniæ Rege, contra Gelasium II elevatus sub nomine Gregorii, anno MCXVIII, XIV Martii, feria IV, & verosimiliter coronatus XVII in Dominica, anno sequenti ad famam venientis Callisti Sutrium se recepit, unde post usurpatæ Sedis annos III, mensem unum, dies XV, anno MCXXI relegatus in monasterium Cavense ad pœnitentiam, denique in castro Fumonis obiit, ignobili sepultura conditus.

Tempus, quo intrusus est, indicat Gelasius Papa Ep. 1 sic scribens: Ille, scilicet Henricus, die post electionem nostram quadragesimo quarto, Mauritium Bracarensem Episcopum, anno præterito a Domino prædecessore nostro Pascali Papa excommunicatum, [relegatus 1121.] in matris Ecclesiæ gremium ingessit. Qui etiam cum per nostras manus Pallium accepisset, eidem Domino nostro & Catholicis successoribus, quorum primus ego sum, fidelitatem juravit. Cetera in sequentis Pontificis vita aliquanto prolixius explicantur: unde hic addo, ex Chronici Beneventani auctore coævo, diem quo Romam super Camelum captivus perductus Burdinus est, fuisse IX Kalendas Majas.

[2] Stephanus Baluzius Miscellaneorum suorum tomum 3 finit cum ejusdem Burdini vita, ex variis auctoribus erudite prolixeque collecta; ubi primo Mauritium nomine, familiæ cognomento Burdinum, [Vita a Baluzio scripta.] censet dictum; priori dumtaxat usum ex more Episcoporum, mox atque Episcopus factus est; posterius Romanis magis arrisisse, quia in eorum lingua joculare aliquid significabat. Verosimile etiam putat Usercæ, modico oppido in Lemovicibus, natum, ibidem monachum Benedictinum fuisse; unde nihil prius curarit quam monasterio illi confirmare & augere privilegia sua, statim ac Sedem Pontificiam & auctoritatem cœpit usurpare. Docet virum doctrina virtutibus & auctoritate apud Paschalem Papam insignem fuisse, prius quam schismati consensisset. Objecta etiam crimina satis efficaciter diluit; imo & in ipso Papatu, ex auctoritate Imperatoris suscipiendo, quadamtenus eum nititur excusare: certe inter scriptores antiquos nonnihil dubitatum fuisse de causa ejus demonstrat. Baronii atque Roderici Toletani varios circa eumdem errores chronologice solideque refutat, ac denique tragicam ejus dejectionem exponit, quam Callistus II in antiqua Camera Lateranensis palatii depingi curavit: ubi inquit Suggerius, ad tantæ ultionis memoriæ conservationem, sub pedibus Domini Papæ conculcatum depinxerunt: omnibus autem per encyclicas suas significavit datas ipso die Sutrii V Kal. Maji. Negat porro in monasterio Cavensi obiisse, sed ab Honorio II eductum anno MCXXIV; in arcem Fumonis translatum ait (eadem in qua postea S. Petrus de Murrone post depositum cum Cælestini V nomine Pontificatum, a Bonifacio VIII clausus vitam finivit) & esse ex recentioribus, qui (sed absque ullo veterum testimonio) scribunt, usque ad Eugenii III tempora vixisse. Ita ille de viro quem multum quilibet revereri (ut ait Malmesburiensis lib. 5) & pene adorare pro viva & magna industriæ specie debuisset, nisi tam famoso facinore enitescere maluisset.

[3] Idem Baluzius ex Pandulfo aliisque haberi putat, quod Gelasius electus fuerit VIII Kal. Februarii, id est, VII die post obitum Paschalis; [Ratio temporis.] adeoque intrusum pro eo Burdinum fuisse VII Idus Martias in sabbato. Septem dies videntur quidem sufficere potuisse, ut audita Casini Paschalis morte Romam accederet Ioannes: sed cum constet, non nisi post disceptationem diutinam, nunc hæc nunc illa petentes Cardinales, tandem aliquando concordasse ut D. Cancellarium Papam eligerent & haberent, standum auctoritati Epitaphii, collati cum Chronico Beneventano, unde sequitur, sub ipsas Kalendas facta electio Gelasii, atque adeo intrusio Burdini differenda ad XIV Martii; quam si Dominica proxima secuta est (uti secuta videtur) Coronatio sacrilega, non potest ea facta fuisse nisi die XVII, Dominica III Quadragesimæ.

CLXIV CALLISTUS II.

[Praefatio]

Ab an. 1119 ad 1124, an. 5, m. 10, d. 9.

Callistvs, natione Francus, antea Guido Archiepiscopus Viennensis, imperantibus Henrico V & Joanne Comneno, creatus Cluniaci anno MCXIX, * IV Februarii; coronatus ibidem, post reditum nuntiorum Roma, adulto Martio aut fortassis ipso die Paschatis, XXX ejusdem; præfuit Ecclesiæ annos V, menses X, dies IX; defunctus XII Decembris MCXXIV; sepultus in Laterano XIII ejusdem mensis: & vacavit Sedes dies III, seu verius XI vel etiam XV.

Conditio sub qua Calixtus acceptavit Pontificatum die IV Februarii, fecit ut is qui ordinatione Episcopali non egebat, vere ac plene ab illa die Episcopum Romanum se crediderit: quare in scribendis Bullis, hujus potius quam Coronationis diu post secutæ habuit rationem; sicut persuadent eæ quæ inter Epistolas ejus sunt, 3, 13 & 22, datæ, XV, VIII & V Kalendas Martii, omnes convenientes in eo quod sint expeditæ Indictione XIII, Incarnationis Dominicæ anno MCXX, Pontificatus autem Domini Calixti II Papæ anno secundo: qui adhuc primus debuisset nominari, si circa finem Martii præcedentis solum inchoatus censeretur Pontificatus. Sunt quidem inter easdem epistolas duæ quæ ambiguum id alicui facere possent, scilicet 17 & 12, quia datæ notantur anno Incarnationis MCXX Pontificatus I; idq; VI Idus Maji & II Kal. Julii: sed utrobique annotata Indictio XII, conveniens anno MCXIX, non XX, probat, non hunc, sed istum originaliter scriptum fuisse, qui erat Pontificatus primus, quomodocumque is inchoetur. Hoc tamen quia non sunt secuti ceteri deinceps omnes, ex Ordine Episcopali assumpti, sed plerique majorum more annos sui Pontificatus protrahebant usque ad anniversarium ordinationis suæ; ideo, quoties ex ipsorum Bullis demonstrare potero ab utro die quis duxerit initium annorum suorum, decrevi in Synopsi Chronologica, cujusque nomini subjecta, diem talem signare asterisco *, atque hic incipio. Vitam Pandulfus (uti sese ipse hic nominat) scripsit. sed quantum ex transcriptis apud Baronium possumus intelligere, copiosius quam extet in nostro Ms. eam tamen, uti apud nos est, ita hic damus, donec plenior contextus integer prodeat.

VITA
Auctore Pandulpho coœvo.

Calixtus II, qui & Guido, natione Francus, consanguinitatis lineam a Regibus Alemaniæ Franciæ atque Angliæ ducens, [Electus in Gallia,] præfuit Ecclesiæ annos V, menses… Hic a Cardinalibus, qui cum Papa Gelasio, jam Cluniaci sepulto, in Franciam venerant, dum esset Archiepiscopus Viennensis, in Papam Calixtum est electus. Qui se indignum iterato reclamans, idcirco modis omnibus resistebat, quia incertum habebatur a multis utrum Romæ ratum, factum hujusmodi teneretur. Propter quod vix cappa rubea amiciri sustinuit, donec nuntii redeuntes a Roma per D. Petrum Leonis (nam iste nimium laboravit in verbo, propter Diaconum filium suum Petrum Leonis, [Romæ confirmatus,] qui potissimum Franciæ [ad eundæ] peregerat causam) per Præfectum & Consules, per Clerum atque populum, una voce ac litteris electionem ipsam canonice vereque firmarent. Hoc igitur omnium subscriptionibus optime roborato, tunc Papa solenniter a Lamberto Episcopo Ostiensi & aliis quamplurimis in Dei nomine consecratus, simul cum omnibus Romanum iter incepit. Ventum est in Provinciam, in qua S. Juliani ecclesiam, [illuc redit,] cellam Psalmodiensis cœnobii, idem Papa nimium celebriter dedicavit. Inde per S. Ægidium Romam non multo post sanus & incolumis rediit.

[2] Ubi a dicto Petro Portuensi ejus Vicario, Cardinalibus Clero ac toto populo, [& pace facta cum Henrico Imperat.] cum tanta gloria est & honore susceptus, quanta diebus nostris nullus unquam fuit Præsul de Roma tractatus. Ibi aliquam diu commorans, Hugonem Cardinalem a Benevento vocavit. Idem D. Hugo Beneventum tenebat. Cum quo simul & aliis pariter per Campaniam & Casinense cœnobium ipsum adiit Beneventum, ubi fere ac Romæ fuisset gloriose receptus fuit. Venerunt ad eum illico Guillermus Apuliæ Dux, Princeps Capuanæ urbis Jordanus Comes, Rodulfus de Arcola, Jordanus Comes de Ariano, Robertus Comes de Locotello, & innumeri alii, qui eidem ibi hominium fidelitatemque fecerunt. His ita dispositis paulo post Romam per Maritimam rediit. Tunc a Spiritu sancto admonitus, Lambertum Ostiensem Episcopum, D. Saxonem Cardinalem Presbyterum S. Stephani in Cælio-monte, & Gregorium Diaconum S. Angeli, ut pacem in Regno & Ecclesia reformarent, ad Henricum Imperatorem in Alamaniam delegavit. Sed quid plus? Imo totum volo dicere verbo. Legati missi in scriptis pacem offerunt: & quemadmodum in Lateranensi palatio tabula privilegio repræsentat, pax ad velle Papæ ab Imperatore simul & recepta est, & perpetuo annuente Domino stabilita.

[3] Inde in Apuliam, legatis jam ad Urbem regressis, iterato descendit. [ad Apuliam tuendam infeliciter exit:] Nam Comes Rogerius de Sicilia tunc, nunc autem Italiæ Rex (ab anno scilicet MCXXX, quo titulum hunc ei Anacletus Antipapa conceßit) Calabriam & Apuliam ideo licenter intraverat, quoniam Guillermus Apuliæ Dux, ut acciperet Alexii quondam Imperatoris Constantinopolitani filiam, postea ea data non est) in uxorem, Constantinopolim iverat, & terram quæ ei competit Domino Papæ in eundo commiserat. Cumque jam dictus Comes arcem de Calabria, quæ * Miceforis dicitur, obsideret; Dominus Papa ad eum, ut ab obsidione cessaret, Domnum Hugonem Cardinalem direxit. Ivit Cardinalis, & infecto negotio rediit: Papa autem in Comitem tali omine surgit, quali & Barenses post eum, sicuti ipsi vidimus, erant insurrecturi: nam fere omnes Cardinales meliores quos habuit in temporibus illis, sed & magnum Hugonem Cardinalem nobilem & industrium, mortuos cum non paucis ex domesticis perdidit: & demum quidquid voluit ipse Comes Rogerius cum Papa semivivo peregit. Rediit ad Urbem in lecto: [Concilium Lateran. celebrat,] evasit: & illo anno nongentorum nonaginta septem Episcoporum sive Abbatum numero Lateranum Concilium celebravit: in quo vir Regali stirpe progenitus, fere jam deperditam mundo pacem restituit.

[4] Fecit ordinationes in Urbe Cardinalium & Episcoporum quamplures. Primo in Dominum Petrum Leonis, [Ordinationes facit,] Cardinalem S. Mariæ in Transtiberim, oleum fluxit; Domnum Crescentium SS. Marcellini & Petri, Amicum sanctæ Crucis, Guidonem, S. Balbinæ, Theobaldum S. Anastasiæ, Robertum S. Clementis, cum aliis Presbyteris Cardinalibus: sed & Diaconos Cardinales, Jonatham SS. Cosmæ & Damiani, Matthæum S. Adriani, Americum S. Mariænovæ, Angelum S. Mariæ in Dominica, Georgium qui & Tarquinus S. Sergii; Joannem Danferii, virum nobilem de Salerno, S. Nicolai de carcere Tulliano: Subdiaconos aliquot, meque Pandulphum usque ad Subdiaconatum ipse promovit: innumeros minoris officii Clerscos ordinavit. [ecclesias ornat,] Nemo hunc unquam vidit B. Petri Basilicam absque donis intrare, nec Missam inibi nisi primitus assignato dono cantare. Hic pro servanda pace turres Centii, domus [tyrannidis] & iniquitatis, dirui, & ibidem non reparari præcepit. Saxa optimæ fortitiæ a Mortaldo Comite emit, & honori S. Petri adjunxit. Cortinas multas & pallia, candelabra de argento, * campanas & pavimenta, fundos atque casalia B. Petro donavit, & multa per ecclesias alia beneficia contulit. Aquam ad Urbem reduxit: molendina cum vineis juxta lucum aptavit: ecclesiam S. Nicolai in Palatio fecit: Cameram ampliari & pingi, sicut hodie apparet, miro modo præcepit.

[5] Interea Burdinus in Sutrio prope Romam Ecclesiam persequi, peregrinos prædari, in Papam & in alios maledicta congerere, [Antipapam vincit,] quæque alia hujuscemodi poterat tam per se quam per alios facere non cessabat. Tunc Papa, fretus abunde, jamque ab omni parte securus, parat magnum exercitum: Joannem Cremensem Cardinalem S. Chrysogoni Sutrium contra Burdinum præmisit: ipse eum e vestigio sequitur. Demum Sutrii convenitur, pugnatur attentius: vincitur, capitur Burdinus: adducitur camelo subvectus. Ivit cum victoria Papa contra Gofredum, Landum & Raynaldum, Comites de Ceccano rebelles: & nisi Ranulfi Comitis de Airola intercessisset proditio, fecisset inde Papa qualem justitiam debuisset. [aliosque rebelles,] Non tamen sine pace custos pacis abscessit: Burdinum in Cavensi cœnobio trudi præcepit: Romam rediit, & in alta pace rediit & resedit.

Gaudebat mundus fieret dum Papa Secundus.

[6] Sed nulla potentia longa: nam fere antiqua Octaviani tempora redundabant. Jam Christus continue in mentibus fidelium * nascebatur, dum febris inopina proveniens Papam repente consumit, & caput nobis omnibus in solo Papa cecidit. Nec mora, confessus & ordinatus, omnibus ululantibus, obdormivit in Domino: & sic pacis pater cum ipsa pace recedit. Sepultus est Laterani juxta Dominum Paschalem in festivitate S. Luciæ, XIII Decembris: adeoque saltem XII ejusdem mensis mortuus. Quare tantæ auctoritatis teste, qualis hic est Pandulfus, id scribente, nequaquam audiendus est, quisquis apud Baronium scripsit quod Callixtus II moritur XIV Kalendas Januarii.

[7] Pandulfo testis accedit coævus auctor Chronici Beneventani, cum ait, [Dies mortis.] quod Papa Callistus duodecimo die stante mensis Decembris migravit ad Dominum, ubi τὸ stante, idem est quod alias intrante, opponiturque ei quod supra in Nicolao II dicitur se convolvente. Nec mireris, si XII die mortuus, XIII dicatur sepultus: propter periculum quod tunc temporis esse videbatur in mora faciendæ Electionis; ad quam tamen non solebat procedi nisi post defuncti sepulturam.

[Annotata]

* an Nicephori?

* id est solaria, tecta plana,

* id est Adventus erat inchoatus.

CLXV HONORIVS II.

Honorivs, patria Bononiensis, antea Lambertus Episcopus Ostiensis, imperantibus Henrico V & Joanne Comneno, intrusus in Sedem XVI Decembris MCXXIV, in eadem deinde rite confirmatus post VII vel XII dies, & coronatus proxima Dominica a dicta confirmatione, XXVIII Decembris vel IV Januarii sequentis; sedit universim annos V, mensem I, dies XXX; defunctus XIV Februarii MCXXX, sepultus in Basilica Lateranensi, & vacavit Sedes dumtaxat dies II.

Chronici Beneventani auctor Synchronus; juxta usum a Normannis e Gallia advectum in Italiam, annum MCXXIX protrahens usque Martium sequentis anni: [Dies obitus.] Eodem, inquit, anno Dominus Papa Honorius, medio mense Februarii viam universæ carnis ingressus est ad Dominum: quod (nescio an ex seipso, an vero ex aliquo veteri Ms.) XVI Kal. Martii interpretatur Baronius, & convenit cum succeßione sequenti. Interim hujus Pontificatus historiam a Pandulfo descriptam habeat Lector ex Ms. nostro; ubi eadem forsitan, æque ac superioris Pontificis Vita, contrahitur in epitomen.

[2] Hic de mediocri plebe Comitatus Bononiensium genitus, bene tamen litteratus, a D. Paschali receptus est, & in Episcopum Velletrensem promotus. [Ante constitutam electioni diem,] Religiosæ autem memoriæ Calixto Papa defuncto, omnes Patres de Curia, Cardinales & alii, præsertim Petrus Leonis & Leo Frajapane, pariter condixerunt, ut usque ad tertium diem, una simul exinde secundum scita Canonum pertractarent, interim nulla de electione mentio haberetur. Hoc idcirco potissimum Leo Frajapane statuerat, ut infra datum spatium, quod de Lamberto diutius cogitaverat, aliquando quietius perfiniret: nam totus ab hoc populus Saxonem Anagninum S. Stephani in monte Celio Cardinalem, futurum Papam petebant: quos ut deciperet aptius Leo Frajapane, idem simulabat. In sero autem prȩsenti idem Leo per nuntios unumquemque seorsum de Capellanis Cardinalium præmonet, ut mane summo, cum pluviali rubro sub cappa nigra retento, venirent; & ita, non ignorante Domino, eumdem suum Dominum inducerent. Istud vero ingenium propter hoc adinvenerat, quatenus singulos pro accipiendo de manibus ejus Papatu attentiores redderet, & saltem absque timore venirent. Etenim quidam factum Papæ Gelasio recordantes, convenire timebant.

[3] Tandem in crastinum ita illecti, Papam facturi conveniunt; & intra B. Joannis Basilicam, in ecclesiam quæ S. Pancratii dicitur, Episcopi & Cardinales intrarunt: ibique post verba aliquot, Jonathas, SS. Cosmæ & Damiani Diaconus, collaudantibus omnibus, ipso etiam D. Lamberto Episcopo, Theobaldum Cardinalem Presbyterum S. Anastasiæ, in papam Cælestinum cappa rubea cælitus induit. [violenter obtrusus,] Sed patitur Cælestinus: ego nescio, cur aliquando noluerit. Inceptum est te Deum laudamus gaudendo, Lamberto pariter nobiscum alta voce cantante in ecclesia. Non tamen dimidiato adhuc, Robertus impius Frajapane verti fecit in luctum citharam. Etenim ipse, cum aliquibus consentaneis suis & aliquibus de Curia, Lambertum Ostiensem Episcopum Papam acclamaverunt: deinde in Simiis, quæ ante oratorium B. Silvestri sitæ sunt, sine mora eum composuerunt. Unde licet maxima discordia & tumultus emerserit, tamen postea pacificatis omnibus, & ad concordiam redactis, in Papam Honorium sublimatur, Cælestino (ut alibi habetur) eodem quo electus est die, se abdicante.

[4] Baronius, ex quodam Codice Vaticano, quem optaremus inventum, [ultroque se abdicans, libere assumitur.] rem sic explicat distinctius: Sed quia electio Honorii minus canonice processerat, post septem dies in conspectu Fratrum, sponte mitram & mantum refutavit atque deposuit; Fratres, tam Episcopi quam Presbyteri & Diaconi Cardinales, videntes ipsius humilitatem, & prospicientes in posterum, ne in Romanam Ecclesiam aliquam inducerent novitatem; quod perperam factum fuerat in melius reformarunt: & eumdem denuo advocantes, ad ejus vestigia prociderunt; &, tamquam Pastori suo & universali Papæ, consuetam obedientiam exhibuerunt. Eadem iisdem verbis referens Wilhelmus Tyrius lib. 13, cap. 15, pro VII diebus legit XII: & ita solum fuisset confirmatus Honorius XXIX Decembris, quo ipso die seu IV Kalendas Januarii anno Pontificatus V, invenitur data Epistola ad Regem Daniæ. Cum autem saltem ab hac die, si non ab alio anteriori, annos sui Pontificatus numerasse Honorius dicendus sit, apparet dictam epistolam ad finem anni MCXXVIII scriptam esse; & minus recte fecisse Baronium, cum eam ad annum sequentem distulit.

[5] Honorii porro in Pontificatu acta paucis sic absolvit Pandulfus: Hic fecit ordinationes in urbe quamplures plurimorum Diaconorum & minorum Ordinum. [ejus mors & sepultura.] Petrum S. Anastasiæ, Comitem S. Sabinæ, Gregorium S. Balbinæ, Matthȩum S. Adriani, Hugonem S. Theodori, Guidonem S. Mariæ in Via-lata, & Episcopos aliquot extra vel infra urbem. Hujus temporibus Pontius quidam Cluniacensis Abbas, ab eo Romæ retentus, ibi defunctus est & in monasterio S. Andreæ sepultus. Non post multum tempus idem Papa, Laterani infirmatus ad mortem, ad dictum monasterii S. Andreæ se deferri jussit, ibique in pace defunctus est. Cæsar Rasponus in descriptione Lateran. Basilicæ lib. 1 cap. 18 addit, quod in Basilica Lateranensi intra urnam marmoream voluit tumulari: ibidem etiam eum sepultum aiunt Stella & Platina: hic vero subjungit, Nescio ego quid sibi velit marmor illud, suo nomine inscriptum, quo ante ædes S. Praxedis adhuc extat. Rem Platinæ ignoratam discere volui ex Tiberio Petraccio, Ordinis Vallumbrosani Abbate Pistorii, qui ejusdem sui Ordinis Procurator Generalis pluribus annis ad S. Praxedis commoratus fuerat: eoque digresso quæsivi etiam ex aliis, sed nemo hactenus ad S. Praxedem ejusmodi marmor invenire potuit, nedum ejus sensum explicare.

[6] Martinus Polonus, Domini Papæ, Innocentii IV, ut quidam dicunt, alicujus certe ex successoribus, [Gesta Pontificum a Martino Polono scripta,] Pœnitentiarius & Capellanus, ex Ordine Prædicatorum, non Cisterciensium; ad Archiepiscopatum, no Cusentinum in Calabria (ubi aliquem tunc hujus nominis fuisse nulla probant indicia) sed Gnesnensem in Polonia delectus a Nicolao Papa III; dum eo proficiscitur, Bononiæ in sui Ordinis conventu mortuus sepultusque est anno MCCLIX sub hujusmodi epitaphio: S. (id est Sepulcrum) Fratris Martini Archiepiscopi Provinciæ Poloniæ. Hic Romanæ suæ commorationis monumentum minime contemnendum reliquit, Opusculum ex diversis gestis & Chronicis summorum Pontificum & Imperatorum, per annos Incarnationis Domini, ab ipso Pontifice Jesu Christo & ab Octaviano primo Augusto sive Imperatore, per Pontifices & Imperatores descendendo usque ad Joannem XXI Papam inclusive; in una pagina ponendo Pontifices eo anno quo creati fuerint; in alia pagina econtra sub eisdem annis, eo anno quo quisque creatus fuit, ponendo Imperatores. Idem in Præfatione enumerat Auctores XI, quibus potißimum usus est, in quibus præter vulgo notos, & Gotfridum Viterbiensem sæpius citatum, prorsusque ignota Methodii & Gilberti Chronica, laudat Chronicon Richardi Monachi Cluniacensis, qui in Vita Venerabilis Petri Abbatis, hujus tempore dicitur floruisse, & scripsisse ab Adam usque ad tempora Frederici, scilicet Ænobarbi, [abhinc inserta Ms. nostro.] id est ultra annum MCLI, Laudat item Chronicon cujusdam Gervasii; sed hunc ignotum mihi esse æque ac alios priores duos fateri malim, quam eumdem facere cum Ricobaldo Ravennate, de cujus Pomerio (sic enim appellat) usq; ad annum MCCC perducto, pluribus agit Voßius in libro de Historicis Latinis. Etenim chronicon, quo Martinus est usus, multo prius editum legebatur. Vtinam vero, tam hoc Gervasii, quam istud Richardi haberetur, & quid ex iis Martinus sumpserit scire poßimus! Nam ipsius Martini Chronicon, paucis mutatis, additis, omißis, incipiendo ab Innocentio III, qui sequitur, totum fere in suum Ms. transtulit auctor codicis nostri. Fuerit tamen operæ pretium Ms. nostri contextum integrum dare, alias fortaßis usui futurum accuratiori Martini Poloni editioni. Hoc ergo deinceps fiet, non ut ex Martino, sed ut ex eodem Codice.

CLXVI INNOCENTIUS II.

Ab an. 1130 ad 1143. an. 13, m. 7, d. 8.

Innocentivs, natione Romanus, ex Patre Joanne de regione Transtiberim, antea Gregorius Cardinalis S. Angeli, regnante Lothario per ipsum deinde coronato Imperatore, Constantinopoli vero Comneno, creatus anno MCXXX, XVII Februarii, & sequenti Dominica XXIII mensis ejusdem ordinatus coronatusque, sedit annos XIII, menses VII, dies VIII, defunctus anno MCXLIII, XXIV Septembris, sepultusque in Laterano: & vacavit Sedes diem I.

Otto Frisingensis lib. 7 cap. 27 narrat, quomodo Innocentius adversus Romanos, Senatum restituere satagentes, [Ratio temporis,] laboravit usque ad mortem; sed invalescente populo, dum proficere nihil posset, lecto cubans, juxta quosdam de futuris visione sibi monstrata, in pace quievit; eique Cælestinus, vir religione & litterarum scientia præditus, cum magna unanimitate electus, successit. Ita ille absque ullius diei expreßione, quem tamen ab eo accepisse videtur indicare Baronius, ambigua nimium phrasi utens: indicat autem, nescio unde acceptum VIII Kal. Octobris: quo si vere obiit Innocentius, & eo præcise sedit spatio quod ex nostro Ms. accepimus, Episcopatum inivisse debuit XVII Februarii, sicut diximus, tertio die post obitum Honorii electus, & proxima Dominica fuisse consecratus. Neque contrarium habetur ex Chronico Beneventano, unius mortem & alterius electionem medio Februario adscribente: hæc enim phrasis aliquam latitudinem admittit, & ut minimum tres dies complectitur, ante ac post diem XV; quorum uno, sub noctem videlicet diei XIV, obiisse prior, & altero, die scilicet XVII, eligi posterior potuit summo mane, prius quam extra Palatium sciretur vacare Sedem, sicut infra dicitur factum esse, eoque occasio data constandi schismatis, electis uno eodemque XVII die, hinc Innocentio, inde Anacleto, tandem habito pro Antipapa. Melius igitur Ciacconius, cum quo facimus, statuit XIII Kalendas Martii creatum Innocentium: sed erravit cum X Kal. Martii Dominico die consecratum ait: littera enim Dominicalis eo anno fuit E, atque adeo Dominica primum haberi potuit VII Kal. Martii.

[2] His præmißis retinemus diem mortis a Baronio & Ciacconio indicatum, olim fortaßis lectum sub Epitaphio, quod in æde S. Mariæ trans Tiberim ab illo instaurari cœpta, & a fratre ejus Petro Episcopo Albanensi absoluta legebatur, postquam illuc ex Laterano illata ossa sunt: cujus quod legi potuit Epitaphii initium sic recitat Floravantes Martinelli. [translatio corporis an. 1148.] Hic requiescunt venerabilia ossa sanctissimæ memoriæ D. Innocentii Papæ II de domo Paparescorum, qui præsentem ecclesiam ad honorem Dei genetricis Mariæ, sicut est, a fundamentis sumptibus propriis renovavit… S. A. D. MCLII, ET AN. D. MCXLVIII: post quæ, aliaque nonnulla hic deficientia verba, verosimiliter addebatur spatium sedis, & dies obitus. Verum nec si adessent quidem hæc, & omnia integre legerentur, auderem Epitaphio tali indubitatam habere fidem; [non satis certo probatur ex Epitaphio olim interpolato,] nam ut litteras S. A. D. MCLII benigne corrigas, scriptumque fuisse putes, Sepultus anno Domini MCXLIII; ut etiam translationem oßium factam intelligere velis, Anno Domini MCXLVIII, quo possent trahi numeri ultimi; cui non merito suspecta sint verba illa. De Domo Paparescorum cum in nullius hactenus Episcopi, nedum Romani Pontificis Epitaphio inveniatur cognomentum familiæ? Quantumcumque igitur Martinello antiquus visus is lapis sit, vereor tamen ut probari poßit minus quam ducentis annis post Innocentii mortem positus, loco alterius vetustioris, & ex hoc cum isto additamento transumptus, numeris etiam per ignorantiam corruptis.

[3] Extat ille lapis etiamnum hodie, sed propter altitudinem situs, ac loci obscuritatem, characterumque vetustatem, nemini legibilis, qui scalas non admoverit. Neque id necessarium sibi credidit meo rogatu illuc ingressus Ianningus noster: invenit quippe sub exiguo illo ac vetustior, [nuperque renovato cum incremento elogiorum.] marmor aliud amplum, candidum quadratum, cui antiquius Epitaphium, quatenus legi potuit, inseritur; numeris anni obitualis non integre legitur, S. A. D. MCXL; multipicantur Elogia; tempus Sedis quoad annorum, mensium ac dierum numerum, idem ponitur quod a nobis; dicunturque Capitulum & Canonici, accepti beneficii memores, Parenti benemerentissimo, cultæ in Virginem pietatis monumentum restaurasse an. sal. MDCLVII.

[4] Certius quam istud sit, & undequaque sincerum Pontificis hujus monumentum habemus in abside prædictæ Basilicæ, opere musivo expressum, quod licet jam semel comparuerit X Maji ad Acta S. Calepodii Presbyteri eodem translati; placet tamen pagina versa iterum exhibere, propter adjunctam memoriam tum Calixti Papæ I, cujus primū etiam nomine dicebatur tum Cornelii Papæ, ibidem conditi, & Julii Papæ, a quo velut ab instauratore appellata quoque fuit Basilica Julia. Cur autem iisdem addatur S. Laurentius, haud facile causam aßignavero aliam a speciali Innocentii Papæ erga hunc Sanctum devotione: neq; enim ejus ibi Reliquiæ sunt, aut major quam alibi cultus.

[5] Porro continuatorum ex Martino Polono in Ms. nostro Elogiorum novum hic continuo notamus stylum novumque auctorem; quia tempus cessantis post cujusque mortem Episcopatus, hactenus Elogiis seu Actis subjunctum ipso in fine, ponitur sub initium statim post numeratos annos, menses ac dies Sedis: illoque indicato de ipso Innocentio II hæc adduntur: Hic perrexit ad Rogerium Ducem Apuliæ cum exercitu Romanorum: sed cum suis, cum quibus fugam cepit, captus est ab eo. [Antipapa Anacletus,] Hic condemnavit totam partem Petri Leonis cum ordinatione sua. Iste Petrus, Petri Leonis filius, a Cardinalibus paucioribus est electus, & Anacletus est dictus; hostiliter fecit aggredi castra & loca, in quibus se Innocentius cum Cardinalibus receperat. Sed quia sic nihil profecit, cum manu armata ecclesiam B. Petri adiit, & per violentiam habitam aureum crucifixum pendentesque coronas, cum toto thesauro auri & argenti & lapidibus pretiosis, spoliavit. Ciborium quoque, quod S. Leo Papa construxerat, destruxit. Hoc idem ad S. Mariam majorem, magno thesauro ditatam, & aliis Urbis ecclesiis fecit. [cogit Innocentium fugere in Frāciam,] Cum quo thesauro postquam pene omnes Romanos corrupisset, Innocentius Papa, nullum in Urbe subsidium habens, cum Cardinalibus in duabus galeis transivit in Galliam, & a Rege Francorum honorifice susceptus est. Postquam in Claromonte & Remis celebrasset Concilia, in reditu pacificatis omnibus Januensibus & Pisanis. Attendens quæ sibi & Ecclesiæ fecerant servitia magna, Januensem Episcopum, qui sub Mediolanensi fuerat Archiepiscopo, fecit Archiepiscopum & Primatem totius Sardiniæ. Post hoc coronato Laterani Lotherio Imperatore, ambo simul intraverunt Apuliam: & fugato Rogerio Siculo, qui Domino Papæ rebellis erat, Lotherius Christianissimus rediit Theotoniam; [hujus Romam reversi sepultura.] Papa Romam: ubi solenni celebrato Concilio, sepultus est Laterani in concha porphyretica, miro opere sculpta. Rasponus, loco jam sæpe citato: Post Cælestini sepulcrum, inquit, erat altare dicatum sanctis Quadraginta Martyribus, juxta quod sepultus est Innocentius II, in urna Porphyretica, olim in Adriani mausoleo collocata: quæ deinde urna, corrupta incendio basilica, extra ejusdem vestibulum posita est.

Ex abside Basilicæ S. Mariæ trans- Tiberim.

Versus hi supremi, in limbo subter imagines ducto et duos solum ordines habente, sunt medio loco.

IN QVA, CHRISTE, SEDES MANET VLTRA SECVLA SEDES
DIGNAT VIS DEXTRIS EST QVAM TEGIT AVREA VESTIS

HÆC IN HONORE TVO, PRÆFVLGIDA MATER HONORIS,
REGIA DIVINI RVTILAT FVLGORE DECORIS.

CVM MOLES RVITVRA FORET VETVS, HINC ORIVNDVS
INNOCENTIVS HANC RENOVAVIT PAPA SECVNDVS.

[6] Quod in Bibliotheca Cluniacensi col. 1196 extat hujus Pontificis Privilegium, SS. Facundi & Germani monasterio in Hispania datum Bononiæ, per manum Aymerici S. R. E. Card. Diaconi Cancellarii, [& bullæ.] Idibus Decembris, Indict. X, Incarnationis Dominicæ anno MCXXXIII, Pontificatus Domini Innocentii Papæ II anno III, vitiatum a transcribente fuit in numero Indictionis, quæ XI numeranda erat. Patet correctionis hujus neceßitas ex altero ibidem Privilegio, quod scribitur Petro Cluniacensi, datum in monte Tiburtino, per manum Gerardi S. R. E. Presbyteri Cardinalis ac Bibliothecarii, XIV Kal. Junii, Indictione V, Incarnationis Dominicæ anno MCXLII, Pontificatus vero Domini Innocentii Papæ II anno XIII.

ANACLETUS ANTIPAPA.

Occupavit sedem an. 7, m. 11, d. 22.

Petrvs, natione Romanus, filius Petri Leonis, Cardinalis SS. Cosmæ & Damiani electus a paucioribus anno MCXXX, XVII Februarii; & XXIII in Dominica assumpto Anacleti nomine consecratus; sedit annos VII, menses XI, dies XXII: obiit VII mensis Februarii anno MCCXXXVIII, in latebris sine pompa sepultus.

Occasionem schismatis nemo clarius quā Sugerius Abbas his verbis explicat: [Occasio schismatis nati anno 1130, 17 Februarii,] Venerandæ memoriæ summo Pontifice & universali Papa Honorio viā universæ carnis ingresso, cū Ecclesiæ Romanæ majores & sapientiores, ad removendū tumultū, consensissent, apud S. Marcum & non alibi, & non nisi communiter more Romano, celebrem fieri electionem: qui & assiduitate & familiaritate propinquiores Apostolici fuere, timore tumultuantium Romanorum illuc convenire non audentes, antequam publicaretur Domini Papæ decessus, personam venerabilem, Cardinalem de S. Angelo Diaconum Gregorium, summum eligunt Pontificem. Qui autem Petri Leonis parti favebant, ad S. Marcum, pro pacto alios invitantes, convenerunt: Dominique Papæ morte serius comperta, ipsum eumdem Petrum Cardinalem Presbyterum, multorum & Episcoporum & Cardinalium & Clericorum Romanorum nobilium consensu, votive elegerunt.

[2] Auctor vero Chronici Beneventani successum schismatis sic describit: Post Innocentium electum, die ipso ad horam tertiam Petrus Portuensis Episcopus, Petrum, filium Petri Leonis elegit pro Anacleto. Deinde Innocentii illius electionem damnantes, Anacleti Pontificis electionem confirmabant. Cumque Leo Frangens-panem qui partem Innocentii sequebatur, cœpit Romanos, [ejusque progressus.] cives & fideles suos & amicos, hortari, ut ejus faverent auxilio. Inde Leo, germanus præfati Anacleti, ærario aperto, totum fere populum Romanum rogavit, ut juxta vires fratris electionem tueretur: quod & factum est. Sicque ab utraque parte graviter civile bellum sævissimum inceptum est. Cætera huc spectantia apud Baronium lege: solum ad chronologiæ probationem, ex prædicto Chronico, accipe, quod anno MCXXXVII, stylo scilicet Normannorum, Anacletus, qui sub nomine Pontificatus advixit, septimo die stante mensis Januarii mortuus est: qui sedit annis VII, & mensibus XI & diebus XXII. Quæ verba dum allegat Baronius, pro nobis probat electionem Anacleti non esse factam XIV Februarii (ut ait ipse) sed XVII: totoque biduo celatam fuisse Innocentii mortem, donec scilicet in eligendum Successorem convenissent suffragia præsentium in Palatio Cardinalium, & tamquam vivo adhuc Pontifice, sed in horas moribundo, cuncta agentium, ad rem occultandam eis qui foris erant.

VICTOR ANTIPAPA.

Finis an. 1138, 29 Maji.

Gregorivs, natione Romanus, Presbyter Cardinalis Sanctorum Apostolorum, mortuo Anacleto suffectus a schismaticis anno MCXXXVIII, circa XVI Martii; & verosimiliter ordinatus Dominica proxima Passionis, die XX ejusdem mensis, sub nomine Victoris; post duos menses, die XXIX Maji, subjecit sese Innocentio cum sibi adhærentibus Cardinalibus.

Ciacconius, existimans Anacleto absque mora suffectum Victorem, ait eum sedisse menses V & diebus aliquot; sed Beneventanū Chronicon, anno proximo finitum, dicit, quod schismatici petitu & accepta a Rogerio Rege potestate successorem Anacleto subrogandi, medio mense Martio Gregorium Cardinalem Presbyterum, sibi Papam, imo invasorem constituerunt. Cui loco si addatur S. Bernardi Epistola 120, nuntiantis Gotifredo Lengonensi Episcopo, quomodo in Octavis Pentecostes, quæ tunc fuerunt XXIX Maji, complevit Deus desiderium suum, Ecclesiæ unitatem, urbi dando pacem; apparebit quod Victor iste duos ut summum menses cum dimidio sederit. In Chronico præfato solum dicitur quod hæresis illa & invasio pauco tempore regnavit. Diebus autem non multis evolutis, fratres prædicti Anacleti, tantam cognoscentes turbationem, in se reversi, Domino favente, cum prædicto Domino Innocentio Papa pacis firmamentum composuerunt; & ipsi & omnes Innocentii adversarii ad ejus fidelitatem conversi sunt; & sceleratus ille, qui sub Victoris nomine apparuit, vestem & mitram deposuit, & ad voluntatem Pontificis Innocentii pervenit. Auctor Vitæ S. Bernardi, Antipapam constitutum ait, non tam ex pertinacia schismatis, quam ut opportunius per aliquam temporis moram Papæ Innocentio reconciliarentur: quod sine mora per manum servi sui Bernardi Christus effecit: nam & ipse ridiculus Pontifex, Petri Leonis hæres, ad eumdem virum Dei, nocte se contulit: & ille eum, nudatum usurpatis insignibus, ad Domini Innocentii pedes adduxit. Quamdiu autem postea hic Gregorius vixerit, quomodo, quando & ubi mortuus vel sepultus sit, nusquam legi.

CLXVII CÆLESTINUS II.

Ab anno 1143, ad 44, m. 5, d. 13.

Cælestinvs, antea Guido dictus, natione Tuscus de castro S. Felicitatis, ex Presbytero Cardinali S. Marci, regnante Conrado III & imperante Manuele Comneno, electus an. MCXLIII, XXVI Septembris in Dominica, & verosimiliter proxima Dominica die III Octobris ordinatus coronatusque; sedit menses V, dies XIII; defunctus anno MCXLIV Bissextili, die IX Martii, & sepultus in Laterano Vacavit Sedes ad sequentem dumtaxat diem.

Continuator Catalogi in Ms. nostro, præter numerum annorum (scribendum erat mensium) & dierum supra aßignatum, [Vnde hæc sumpta.] patriamque & sepulturæ locum, nihil dicit: cetera habentur ex Ciacconio. Vaticanus Codex a Baronio laudatus dicit, quod defunctus est apud Palladium (an istic ubi nunc supra Minervam dicitur?) octavo Idus Martii.

[2] Nescio autem quid in mentem venerit Cæsari Raspono, ut indicans quod sepulcrum ejus in Laterano fuerit, ante altare dicatum Quadraginta Martyribus, velut pro insigni elogio adderet, [Male dicitur creatus sine populi suffragio,] quod primus absque populi Romani conventu atque suffragio Pontificatum adeptus est. Non hoc in eo laudat eique gratulatur Petrus Abbas Cluniacensis; sed quod Pontificem eum, non humanus fastus, non sibi providens humana cupiditas, non Romanus turbo, sæpe auditus, orbemque terrarum suo impulsu sæpe concutere solitus, effecit; sed adversa pacificans, diversa uniens, discissa redintegrans Spiritus… Quis autem inquit, non miretur a tempore Alexandri II Papæ, per Gregorium, Urbanum, Paschalem, Gelasium, Callistum, Honorium, Innocentium, summos Ecclesiæ Dei ac præclaros Pontifices, ecclesiasticam pacem pertransisse: sed in nullo præter vos quievisse. Agnoscit tamen eum, sine cujus nutu nec passer ad terram, nec folium cadit arboris, non sine certo inexhaustæ sapientiæ consilio, hanc pacem eorum primordiis subtraxisse, ipsius contulisse Non est igitur credibile, huic tam quietæ pacatæque electioni, ex parte populi defuisse id quod ad eam conferre ipse poterat aut solebat.

[3] Quid autem hoc esset quod conferebat Populus, explicat Petrus Damiani in epistola ad Cadolaum Pseudopapam, dum suæ creationis vitium, quæ nullam habuit electionis speciem, illi demonstrat, [quod in solo consistebat applausu,] eo quod electio illa per Episcoporum & Cardinalium fieri debeat principale judicium; secundo loco, jure præbeat Clerus assensum; tertio, popularis favor attollat applausum: sicq; suspendenda est causa, usque dum Regiæ Celsitudinis consulatur auctoritas, nisi periculum fortassis immineat, quod rem quantocius accelerare compellat. Vbi nemo intelliget comitialiter convocatum ad suffragia populum, id enim infiniti ambitus incertique fuisset; sed hunc Electionis fuisse ordinem, ut ea principaliter a Cardinalibus fieret, confirmaretur ab Episcopis (quos propterea Petrus, utpote Episcopus, præponit Cardinalibus, quamvis jam viderimus horum secundas dumtaxat fuisse partes ordine temporis) tum aperto Secretario, prodibant cum Electo Electores ad Clerum inferiorem in ecclesia præstolantem, inde populo turmatim expectanti ante atrium denuntiabatur Electus: nec unquam vidimus factum fuisse, ut Electioni cuicumque non assentiretur Clerus, non applauderet populus ipso quo enuntiabatur momento temporis. Tota difficultas erat circa consensum Regis: quem ipsum tamen non esse absolute necessarium ostendit Petrus; & si quid ad eum juris olim fuerat, ex mera Ecclesiæ indulgentia, id ætate Cælestini prorsus abolitum erat, per ipsorum Regum culpam, ea indulgentia contra ipsam Ecclesiam abutentium.

CLXVIII LUCIUS II.

Ab anno 1144, ad 45, m. 11, d. 4.

Lucivs, antea Gerardus, Presbyter Cardinalis, patria Bononiensis, ex patre Alberto, regnante Conrado III & imperante Manuele Comneno creatus X Martii, & consecratus XII ejusdem in Dominica Passionis, anno MCXLIV, sedit menses XI dies IV; defunctus XIII Februarii anno MCXLV, sepultus in Laterano, & vacavit Sedes ad sequentem dumtaxat diem.

Continuator Catalogi Martinus Polonus in Ms. nostro, post numerum mensium ac dierum, addit: Hic ante Presbyter Cardinalis sanctæ Crucis, [Ratio temporis,] totam illam ecclesiam & claustrum a fundamentis renovavit. Stella præterea subdit, Et initio Pontificatus nihil prætermisit quod ad expeditionem Hierosolymitanam putabat necessarium. Rasponus locum sepulcri in Laterano aßignat, inter sepulcra Joannis XI & Agapiti II.

[2] Baronius, quia alicubi legerat dies XIV supra menses XI, Pontificatum hunc extendit usq; ad XXV Februarii, eoque cogitur sequentem Pontificatum ad dies pauciores restringere. Nobis vero juxta Continuatorem in Ms. nostro liquida erit progreßio. Dies autem Lucii quatuor notantur etiam in Fasciculo temporum Rollewinck nec non apud Platinam. Stella, solus diversus a ceteris, dies IX scripsit pro IV, facili unius litteræ exerratione.

[3] Sub hoc aut præcedenti Pontificatu Romanæ Curiæ usu receptum fuisse ut anni numerarentur a XXV Martii Kalendas Ianuarias subsequenti, suaderi potest ex privilegio, [Annum Incarnationis notandi stylus mutatus in Curia.] quod in Bibliotheca Cluniacensi datum legitur Romaæ per manus Baronis (seu potius Bosonis) S. R. E. Subdiaconi XIV Kal. Februarii Indict. VIII, Incarnationis Dominicæ anno MCXLIV, Pontificatus vero Domni Lucii Pape II anno primo: quando a Kalendis Ianuarii annum inchoantibus, numerandus fuisset annus MCXLV. Et hic usus mox aliis successoris exemplis confirmabitur.

CLXIX EVGENIVS III.

Ab anno 1145, ad 53, an. 8, m. 4, d. 25.

Eugenivs, natione Pisanus, antea Bernardus Abbas S. Anastasii, Ordinis Cisterciensis, Romæ creatus Pontifex anno MCXLV, XIV Februarii, Rege & Imperatore prȩdictis, ordinatus in monasterio Farsensi in Dominica sexagesimæ XVIII Februarii, MCXLV, sedit annos VIII, menses IV, dies XXV; obiit Tibure VIII Julii, MCLIII: sepultus in Basilica S. Petri, & non vacavit Sedes nisi in diem sequentem.

Mortuo Lucio repente fuisse successorem electum, ob periculum imminens, testatur S. Bernardus: de ejus autem Ordinatione ex suo codice Vaticano, [Ejus ordinatio,] quem optaremus integrum videre, ita scribit Baronius: Electus, deductus est ad Lateranense palatium, & in Apostolica Sede secundum morem positus est, & nominatus Eugenius Papa III. Qui cum proxima die Dominica Consecrationis munus apud S. Petrum, sicut consuetudinis ordo poscebat & dispositum fuerat, deberet suscipere, præcognito Senatorum perverso consilio, quo ejus electionem violenter retractare disposuerant, nisi eorum voluntatem faceret, & usurpatum Senatum eis Apostolica auctoritate confirmaret; noctis silentio urbem cum paucis Fratribus exiit, & ad arcem Monticelli se in tutum recepit. Congregatis vero alia die cunctis Patribus, qui dispersi fuerant propter metum furentis populi, processit ad Farsense monasterium, in Sabinis positum, cum domestica familia: & Consecrationis gratiam in sequente Dominica, pro plenitudine sui Apostolatus, secundum morem Ecclesiæ, Domino auctore suscepit.

[2] In continuatione Martini Poloni apud auctorem codicis nostri, eadem res brevius, & reliqua Acta vitæ sic perstringuntur: Hic cum Abbas S. Anastasii esset, ex insperato apud Ecclesiam S. Cæsarii est electus a Cardinalibus; [receptio,] & propter metum Senatorum, qui contra voluntatem prædecessorum fuerant electi a populo, ad Farsense monasterium se transtulit: ibiq; vocatis ad se Cardinalibus & Prælatis munus Consecrationis accepit. Hunc, cum simplex fuerit, Deus mirabili gratia perfudit & eloquentia. Huic redeunti ad urbem Clerus & populus Romanus cum magna lætitia occurrit, cantans Benedictus qui venit in nomine Domini. [sepultura,] Hic a Rege Ludovico in Franciam vocatus, cum ipsum transmarina Cruce signasset, & Concilium celebrasset, Roman rediit. Hic obiit Tiburi, & per mediam urbem fere cum totius Cleri & populi turba, cum maximo luctu, ad ecclesiam B. Petri deductus, contra altare sepultus est.

[3] Scilicet in choro Canonicorum, intra oratorium B. Mariæ, ubi & Gregorius Papa III ejusdem Oratorii fundator sepulcrum habuit: [dies mortis.] in quo etiam sepulcro, inquit Romanus Canonicus S. Petri, desuper recondidimus venerabile corpus D. Eugenii Papæ III, octavo Idus Julii: & fecimus ei sepulcrum ex diversis lapidibus. Ex dicto autem die, quem potius mortis quam sepulturæ dicere oportuerat, ut claret ex epistola Hugonis Episcopi Ostiensis, plane consequitur ad numerum dierum XX (quos supra annos VIII, menses IV transcriptos habemus in Ms. nostro) addi debere adhuc alios V. Epistola vero, cujus modo memini, Abbatibus & Capitulo Cisterciensi scripta, ex Ms. Morimundensi in diœcesi Mediolanensi excepta, tota profertur a nostro Oldoino in suis ad Ciacconium Additionibus, atque inter alia habet hæc notabilia verba: Decus Ecclesiæ, pater justitiæ, amator religionis & patronus, qui superborum & humilium corda propria virtute calcaverat, qui super solium David & super regnum ejus sedebat, ut Ecclesiam sibi commissam, quam ad sublimem statum reduxerat, confirmaret & corroboraret: Pater, inquam, noster ac defensor, felicis memoriæ Papa Eugenius, trabea carnis exutus, octavo Idus Julii, carne immaculatus migravit ad Christum … Cujus exequiæ præter spem omnium (jam enim fere Senatum annihilaverat) præter morem consuetum, ita per biduum sunt a Clero & populo celebratæ, ut jam crederetis regnantem in cælis, qui mortuus in terris colebatur.

[4] Hac Epistola accepta, scripserunt Cistercienses Epitaphium, cujusmodi variis forsan locis composita sunt varia (nam sepulcro ejus aliquod revera insculptum fuisse, prohibet credere silentium Romani Canonici) reperitur autem apud Angelum Manrique parte 2 Cisterciensium Annalium pag. 224 ex auctore Chronici Belgici transcriptum his verbis.

Hic jacet Eugenius defunctus (cerne sepulcrum) [Epithapiū ex Chron. Belg. quale?]
      Cui pia cum Christo vivere vita fuit.
Pisa virum genuit, quem Claræ vallis alumnum
      Exhibuit, sacræ Relligionis opus.
Hinc ad Anastasii translatus Martyris ædem,
      Ex Abbate, Pater summus in orbe fuit.
Eripuit solenne jubar mundique decorem
      Julius, octavum sole ferente jubar.

Aliud haud paulo elegantius, & forsitan Romæ compositum, ac deinde cum miraculis in Galliam missum, mox proponemus.

[5] Prædicto Romano Presbytero, Felicis memoriæ B. Eugenius Papa III appellatur: & mox de Actibus ejus hæc adduntur. Hic sanctissimus Præsul Eugenius III Papa, quando celebravit primam Missam in B. Petri ecclesia, obtulit super venerabili altari ejus optimum Serantasmum (an ab Ante & Serico formatum vocabulum?) ad altaris ornatum: [liberalitas ergo ecclesiā S. Petri.] & semper cum veniebat celebrare solennia Missarum in hac sancta Dei & B. Petri Basilica, non vacua manu veniebat: sed satis devote offerebat, vel vestem super altare, vel optimam Casulam, vel aliud Papale donum. Condidit quoque privilegium, in quo concessit Canonicis hujus Basilicæ, quartam partem oblationis quæ venit in ecclesia B. Petri, præter oblationem S. Leonis IX Papæ. Ipsum Privilegium, in Annotationibus ad textum Romani, subjungit Paulus de Angelis: apud quem legi potest, inscriptum Dilectis filiis Bernardo Presbytero Cardinali S. Clementis & ecclesiæ B. Petri Archipresbytero, atque ceteris ejusdem ecclesiæ Canonicis, tam præsentibus quam futuris, canonice substituendis in perpetuum: subscriptum, ✠ Ego Eugenius Catholicæ ecclesiæ Episcopus subscripsi, & ita consequenter Conradus Sabinensis, Igmanus Tusculanus, Hugo Ostiensis, Episcopi, nec dum addito titulo Cardinalis, sed tamen ante Cardinales: hi vero simili etiam forma subscribunt Presbyteri Cardinales sedecim, Diaconi Cardinales septem; ac denique additur: Datum Romæ apud S. Petrum, per manum Bosonis S. R. E. scriptoris, quarto Idus Aprilis, Indictione I, incarnationis Dominicæ anno MCLIII, Pontificatus vero Domini Eugenii III Papæ anno nono.

[6] Dies IV Idus Aprilis, Indictione & anno Incarnationis prænotatis cadebat in Feriam V, [Anni ratio sub hoc Pontifice:] ante Dominicam Palmarum: non igitur præcedentem annum protrahebant usque ad Pascha, qui sic numerabant: protrahebant tamen usque ad XXV Martii seu Incarnationis Dominicæ festum. Hoc enim demonstratur gemino inter Epistolas Eugenii hujus Papæ exemplo: quorum alterum continetur Epistola 10, datum Signiæ per manus Bosonis S. R. E. Scriptoris VI Idus Januarii, Indict. XV, Incarnationis Dominicæ anno MCLI, Pontificatus vero Domni Eugenii Papæ III anno septimo; alterum Epistola 7 Romæ … Idibus Februarii, Indict. I, Incarnationis Dominicæ anno MCLII, Pontificatus … octavo: ubi notandi fuissent priori loco annus MCLII, posteriori annus MCLIII, nisi ultra Kalendas Ianuarii deberent anni, more jam supra notato, protrahi.

[7] Gofridus monachus, in Vita S. Bernardi Clarævallensis, lib. 5 cap. 2 circa finem, relato ipsius Sancti obitu & sepultura; Facta sunt hæc, inquit, eodem anno quo beatus Papa noster Eugenius III, ejusdem Patris sancti in sancta conversatione filius, ab hac luce, vel magis ab caligine, migravit ad lucem: cujus merita in ipsa, cui tam insigniter præfuit, urbe, miraculis pluribus illustrata coruscant. Hinc Kalendariis Cisterciensibus primum ad VIII Julii inscriptus est, cum titulo Beati; ac deinde etiam a Bucelino, [ejusdem miracula ex Mss.] sed ad diem IX, Menologio Benedictino: a nobis ad utrumque diem Prætermißis apponendus, propterea quod publicus ejus cultus neque nunc supersit ullus, neque olim fuisse probetur, sed intra privatam venerationem res tota stetisse. Itaque quod in opere nostro non licebit, ejus hic miracula damus, qualia Chrysostomus Henriquez in Fasciculo primus vulgavit ex Ms. Dunensi, & nos in Codice Reginæ 1644, post libros S. Bernardi de consideratione scripta reperimus, rursumque accepimus ex codice parvo sed antiquo monasterii Vrsicampi in Picardia; ubi eisdem præmittitur Epitaphium Eugenii III Papæ Romani, compositum a Gerardo de Lege; in cujus auctoris cognomine suspicor Leodium intelligi, quod medio ævo Legia, & vulgo Liege dicitur.

[8]

Urbis & orbis honor, sed jam dolor urbis & orbis;
      Rector in orbe potens, pulvis in urbe jacet.
Hoc in vase sacro pia pleni gratia fontis [& epitaphium.]
      Infudit gratis munera grata polo.
Magne Deus, dare magna potens, per te fuit illi
      Lingua docere fidem, rem dare docta manus.
Mores Angelici, devotio, finis honestus
      Hunc tibi dant famulum: da requiem famulo.

Deinde sub hoc titulo, Incipit de miraculis ad sepulcrum Domini Eugenii III Papæ Romani, notantur miracula septem; præfixa semper ad nomen appellatione Beati, cum præfatiuncula, præsentem ac videntem Auctorem declarante. Pauca de pluribus, quæ Dei operatione & virtute diebus istis facta vidimus, & visa vera probamus, sicut memoriæ sic & scribi digna judicamus. Dei enim virtutes quas audivimus, quas vidimus, non loqui non possumus, qui virtutibus laudem, qui laudi confessionem debemus.

I. Joannes quidam nomine, cognomine Ritinet, natione autem & civitate Castellanus, [sanatur contractus triennio,] manus & brachia, pedes cum cruribus, contractus fuit. Qui cum fide & devotione plenus ad sepulcrum Domini Eugenii III Papæ Dominum pro infirmitate sua fletibus & suspiriis multis precaretur; subito compunctionem fletus, gaudium; & infirmantis precem, sanitas experita subsecuta est. Hoc Canonicis Vespertinam horam canentibus publice factum & visum est ab omnibus. Hic passus erat tribus annis.

II. Alius quidam, Petrus nomine, de Castello Formello, manum sinistram debilem habebat & rigiditate extensam; ita ut ad nullum usum curvare eam vel flectere posset. [item alius mensium 5,] Sed & brachium dextrum sic contractum habuit, quod nec erigere nec movere illud valuit ad usum aliquem. Huic eodem die, & hora eadem, scilicet dum Vespertina laus agebatur, ante præfati Domini Eugenii sepulcrum, Dei misericordia ad integrum membra debilia restituta sunt. Hic passus fuerat, mensibus quinque, & sanatus est in Vigilia B. Apollinaris.

III In secunda die post hoc, puella quædam, nomine Romana, annorum ferme duodecim, [& puella,] cujus pater Retius, mater vero Clara nominata est; cum ad sepulcrum memoriæ Eugenii decubaret, plorans & ejulans & orans, sanitatem brachii contracti, & manus dextrȩ penitus inutilis curationem, crurum etiam & maxime tibiarum quas amiserat, & pedum similiter, non fraudatur a desiderio suo. In Matutinis namque, in festo sancti Apollinaris, operatione & virtute Spiritus sancti, ab infirmitate sua curata est, & officiis suis membra sunt reddita: ita ut & ambularet, & omnia quæ necessaria sunt faceret. Hæc nativitate fuit de Reviano.

IV. In eadem die puer quidam nomine Romanus, filius Saxonis & Beatæ matris ejus, de Regione quæ vocatur pons S. Petri, [ac puer sinistro latero captus:] ante sepulcrum Patris prædicti recubans, sanatus est. Infirmitas autem qua detinebatur hæc fuit. Sinistrum latus & manum sinistram maxime, quæ fere arida fuerat, amiserat, & sinistro pede claudicabat: a qua omnino modicum ante horam matutinalem sanatus est.

V. Quadam autem die quidam, Romanus genere, nomine Stabilis, cum jaceret in Choro nostro, [manu & brachio aridus,] apparuit in somnis Dominus Eugenius, dicens: Stabilis. At ille: Domine. Cui beatus Eugenius: Cognoscis me? Et respondit, Optime, Domine. Tu es Dominus meus Eugenius. Cui ille. Quare non visitasti me? Et respondit: Ubi possum visitare te, cum dicatur quod mortuus sis? Et ille apprehendens eum per manum, adducit eum ad sepulcrum suum, dicens; Si hic me quæsieris sine gratia non redibis. Qui mox, cum pulsaretur signum ad Nonam, surgens ad sepulcrum festivus accessit: promissamque a supra dicto Domino Eugenio gratiam cum lachrymis & suspiriis multis postulans, meruit per misericordiam Dei impetrare. Nam brachium sinistrum & manus, quæ per multos annos arida habuerat, quod ad nullum usum & utilitatem ea movere poterat, misericordia Dei & meritis Beati Eugenii, ita ex integro sanitati restituta sunt, quod ad omnem usum & utilitatem moveri possent, quasi nihil infirmitatis in brachio & manu aliquando passus fuisset. Et quod per multas expensas a medicis consequi non potuit, a Domino Jesu Christo, per merita supradicti sanctissimi Eugenii, consecutus est.

VI. Quidam Romanus, Todinus nomine, cum tertianas febres acriter pateretur; timens de morte, [febricitans] cum fiducia maxima ad sepulcrum prædicti Pontificis accedens, misericordia Dei & meritis beatissimi Eugenii sanitati integræ restitutus est.

VII. Quidam de quodam Castro quod vocatur Casa-Marni, [item alius,] per viginti annos a dæmonio crudeliter vexatus, ita quod nullatenus aliquam ecclesiam sine maximo sui miserrimi corporis detrimento & tribulatione intrare poterat, cum ecclesiam Apostolorum Principis intraret, cœpit clamare. Quo ducitis me? Qui tandem adductus est ad sepulcrum memorati viri Dei, licet invitus: & protinus liberatus est.

VIII. His septem miraculis in duplici Mss. repertis, ex suo Ms. Dunensi addit Henriquez lib. 1 dist. 6 cap. 11 octavum: Romæ quidam Presbyter erat, qui vitam reprehensione dignam agebat. Hunc ergo beatus Papa Eugenius, ut pravitatem suam desereret, admonere solebat: & aliquando etiam, culpis suis exigentibus, acrius corripiebat. Ille vero infaustus non solum monitis Sancti non acquiescebat, [Blasphemus in B. Eugenium punitus.] verum etiam malum pro bono reddens, quantum valebat Sancto Dei detrahebat, convitia ei ingerendo, & semper eum hujus rei causa odio habendo. Contigit ergo quadam die ut ad sepulcrum viri Dei, præ fama sanctitatis ac venerationis, præque miraculis, quæ per eum Dominus ibidem operatus est, multitudo magna populi cum pia devotione accurreret: inter quos & præfatus Presbyter, pellibus amictus novis, advenisse perhibetur. Cumque omnes Sanctum Dei, præ sanctitate vitæ suæ & miraculis quæ fiebant, glorificarent & vocibus extollerent; indignatus Presbyter ille suribundus, omnibus dixit: Putatis quod miracula Eugenius faciat? Non hæc facit Eugenius, sed Petrus Diaconus. Erat enim Petrus beatæ memoriæ S. Gregorii Papæ Diaconus: nam cum eo in suo conditus est Papa Eugenius sarcophago. Vix ille verba finierat: & ecce ultio divina repente blasphemum subsecuta est: nam lampas desuper pendens super eum cecidit; & effuso oleo super pelles, quas secum novas detulerat, vindice Deo, oculis omnium qui aderant confusibilem reddidit. Ille vero vindictam, Deo retribuente, super eum venisse sentiens, nimio pudore suffusus, subsannationem & derisum populi insultantis sibi non ferens, cum magna confusione latenter aufugit. Hactenus Mss. si quid amplius eruatur alias addi poterit.

CLXX ANASTASIVS IV.

Ab anno 1153, ad 1154, an. 1 m. 4, d. 24.

Anastasivs, antea Conradus Episcopus Sabinensis, natione Romanus de regione Saburræ, ex patre Benedicto, regnante Frederico Ænobarbo & Manuele Comneno imperante, creatus MCLIII, IX Julii, & coronatus XII ejusdem in Dominica; sedit annum I, menses IV, dies IV; defunctus MCLIV, II Decembris; sepultus in Basilica Lateranensi: & vacavit Sedes diem I.

Idem apud omnes annorum ac mensium numerus est: dies XXIV concorditer notant Rollevinck, Stella & Platina, quos tenemus potius quam XXVIII notatos in Ms. nostro: [Ratio temporis.] quia a die electionis IX Iulii, post menses IV, ducunt ad IV Nonas Decembris, quo obiisse Anastasium reperit in Ms. Vaticano Baronius. Quod autem in decessore Eugenio scribit auctor codicis nostri, vacasse Episcopatum eo mortuo dies II, correctionis eget, essentque numerandi dies III usque ad diem Coronationis, qui fuit XII Iulii. Cujus intervalli cum rationem non habuerit qui Anastasii Pontificatum adscripsit Catalogo, sed eum exorsus sit a die Creationis, patet diversorum auctorum manus Catalogo eidem pertexendo succeßive acceßisse. Simili modo cum in eodem Ms. nostro legitur, quod post Anastasii mortem cessavit Episcopatus dies XX, corrigendum & legendum est dies II.

[2] Hic fecit apud S. Mariam Rotundam novum Palatium: [Acta,] hic dedit ecclesiæ Lateranensi Calicem pulchri operis, ponderantem XX marchas, & plura alia; & ibidem in tumba porphyretica sepultus est. Hæc nec plura Continuator Catalogi in Ms. nostro: Ottonis Frisingensis Continuator ab anno MCXLVI ad MCCIX, aliud non dicit, quam quod Eugenius Papa, vir justus & religione insignis, ab hac luce transiens, Anastasio, homini veterano, & in consuetudine illius Curiæ exercitato, Sedem reliquit.

[3] De sepulcro ejus Cæsar Rasponus sic loquitur, in descriptione Basilicæ Lateranensis pag. 77, Ad lævam, prope portam sanctam juxta altare, quod erat S. Antonini Martyris, in tumulo porphyretico præclari admodum operis, jacebat Anastasius quartus Pontifex, qui eum tumulum, [sepulcrum ejus urna, credita olim fuisse S. Helenæ,] tempore Innocentii II a latronibus violatum expilatumque; & cineribus Divæ Helenæ Augustæ, quibus asservandis initio extructus est, orbatum; ex ejus antiqua extra urbem Basilica huc transtulerat sibique paraverat … sed hoc ejus sepulcrum, incendio depravatum, illud est quod jam post absidem & chorum Canonicorum spectatur: exuviæ autem D. Helenæ in alia elegantißima porphyretica arca apud Franciscanos ad Aram-cæli nunc creduntur servari; alii in Galliam translatas volunt ab Ecclesia SS. Petri & Marcellini, ubi eas Constantinus locaverit (quod tamen negare videtur Eusebius, & Constantinopoli tumulatam dicere) circa annum DCCCXXX ad Altum-villare, Ordinis Benedictini monasterium in ditione Remensi.

[4] Ex ejus epistolis, duodecim, quæ novæ Conciliorum editioni inseruntur, [Epistolæ.] sola ultima plenam exhibet quæ hic observari mereatur subsignationem; estque privilegium Raimundo Magistro Xenodochii civitatis Hierosolymitanæ expeditum quo Fratres S. Joannis Hierosolymitani, id est Hospitalarii, recipiuntur in tutelam Apostolicæ Sedis, datum Laterani per manum Rolandi S. R. E. Presbyteri Cardinalis & Cancellarii, XII Kalendas Novembris, Indictione IV, Incarnationis Dominicæ MCLIV, Pontificatus Domni Anastasii IV anno II, ubi, sicut vides, ut cum anno Pontificatus & Incarnationis conveniat Indictio, non IV sed II legi debet.

CLXXI HADRIANUS IV.

Ab anno 1154, ad 59, an. 4, m. 8, d. 28.

Hadrianvs, natione Anglicus, antea Nicolaus Episcopus Albanensis, electus IV Decembris anno MCLIV, coronatus V ejusdem in Dominica, sedit tempore Friderici Ænobarbæ & Manuelis Comneni, annos IV, menses VIII, dies XXVIII; defunctus I Septembris, anno MCLIX, sepultus in Vaticano in Basilica B. Petri, juxta sepulcrum Eugenii Papæ Tertii in optima concha: & vacavit Sedes dies V.

Rollevinck rotundo numero annos V; Stella annos IV, menses X Ms. nostrum, menses IX habent: sed tempus præcisius notant Kalendæ Septembris, quas morti ejus aßignat auctor Vitæ prolixioris a Baronio lectæ in Ms. Vaticano: [Ratio temporis.] ex quo etiam habemus, convenisse Cardinales in secundo die post mortem Eugenii, quando non sine divini dispensatione consilii factum est, ut in ejus personam unanimiter concordarent; &, Papam Hadrianum a Deo electum tam Clerici quam laici pariter conclamantes, cum invitum & renitentem in sedem B. Petri inthronizarent, non quarto Nonas Decembris (uti perperam transcriptum, cum ibidem antea legatur tali die mortuus Anastasius) sed Nonis Decembris, Dominicæ Incarnationis anno MCLIV Indictione III. Continuatores, quos antiquißimos habuit, Auctor Ms. nostri usque ad Gregorium X & annum Christi MCCLXXI ab æræ Christianæ annis in Pontificum electione exprimendis abstinent. Quare mihi persuadeo, illum Vaticani auctorem, a quo Baronius habuit Vitas Pontificum ab Honorio II usque ad prædictum Gregorium & deinceps continuatas, seculo XIII exeunte aut etiam XIV floruisse. Est autem & stylo cultior, & verbis prolixior, & in iis quæ vitam Hadriani priorem concernunt, ipsisque actis ejus in Pontificatu describendis multo accuratior, quam antiquior in codice nostro continuator: cujus tamen verba ex Baronio non transcribam, ne actum agam: solum ergo accipe quæ Ms. nostrum habet.

[2] Hic primum Episcopus Albanensis, in legatione Norwegiam est missus pro verbi Dei prædicatione. Ipse vero gentem illam barbaram in lege Dei diligenter instruxit: [Acta ex Ms.] post reditum, defuncto Anastasio est in Papam electus. Hic propter vulnerationem unius Cardinalium totam urbem, usque ad condignam satisfactionem, posuit sub interdicto. Hic Guillermum Regem Siciliæ, tamquam rebellem, excommunicavit: qui post absolutus, homagium Domino Papæ faciens, terram ab ipso suscepit. [Hic primus dicitur Papa fuisse, qui in Urbe-veteri cum sua Curia moram traxit]. Hic fecit gyronem * in Radicofano, & turribus munivit. Hic Castrum & multas possessiones circa lacum S. Christinæ a Comitibus comparavit. Hactenus Ms. nostrum, in quo verba de commoratione Vrbevetana, propter additam particulam dicitur, censui [ ] includenda, ut verbis coævi auctoris verosimiliter ab alio adjecta, & ex margine fortaßis translata in textum.

[3] Pleræque hujus Pontificis Epistolæ solo mensis die notatæ inveniuntur, [Data in quibusdam ejus Bullis corrigenda.] omittentibus formulas alias librariis qui Regestum collegerunt, ut fere solent: quæ tamen in ordine est XXX ad Ioannem Toletanum Archiepiscopum, Primatem illum constituens universæ Hispaniæ, quo firmius Privilegium sit, solennius quoque subnotatur, datum Beneventi per manus Rolandi S. R. E. Presbyteri Cardinalis, & Cancellarii, XIV Kal. Martii, Indictione IV, Incarnationis Dominicæ anno MCLIV, Pontificatus vero Domni Hadriani Papæ IV anno II. Sed annus II Pontificatus indicat transcribentem erravisse in notando Incarnationis anno, ac legi debere annum MCLV (nam huic respondet Indicto IV) & quidem more Florentino ultra Kalendas Ianuarias protensum, cum hodierno usu legeretur MCLVI: & sic alia ad Henricum Gradensem Patriarcham, epistola scilicet XXXIX, subsignatur Data Laterani per manum Rolandi S. R. E. Cardinalis Cancellarii, Idibus Junii, Indictione V, Incarnationis Dominicæ anno MCLVII, Pontificatus Domni Hadriani Papæ IV anno III. Privilegium etiam concessum Leonati Abbati monasterii S. Clementis de Insula Piscaria, quæ Casa-aurea vocatur, ejusque Fratribus tam præsentibus quam futuris, regularem Vitam professis, in perpetuum, quod extat to. 5 Spicilegii Acheriani, datum Laterani, per manun Rolandi S. R. E. Presbyteri Cardinalis, II Idus Martii, Indict. VI, Incarnationis Dominicæ anno MCLVIII, Pontificatus vero Domni Hadriani Papæ IV anno V: hoc inquam Privilegium, vitio aliquo non caret in numero: si enim recte scriptus est annus Pontificatus V, legi debebit Indicto VII, ut annus Christi numeretur stylo Florentino sitq; nobis MCLIX: quam anni rationem etiamnum duravisse probabunt exempla sub Urbano III proponenda.

[4] Asserit Ciacconis, Hubaldum Cardinalem Presbyterum S. Praxedis, ab hoc Pontifice factum esse Episcopum Ostiensem, eum scilicet qui postea fuit Lucius Papa III. Ita qui in Appendice Labbcana ad tom. 10 Concilior. col. 1852 epistolæ Anastasii Papæ IV, ad Episcopos & Abbates Provinciæ Burdegalensis, anno MCLIV subscriptus invenitur post Episcopos, secundus inter Presbyteros, [Episcopi Cardinalibus adnumerati.] Hubaldus Presbyt. Card. tit… Praxedis; anno MCLVIII, sub epistola Hadriani IV præcitata ad Leonatem Abbatem Casauriensem post Pontificem, loco inter Episcopos secundo, signat Habaldus Hostiensis Episcopus. Posset ergo credi Hadrianus suffraganeos Episcopos, quibus ex officio competit ordinare Pontificem, aggregasse Cardinalibus, atque sic factum; ut qui tempore Innocentii II & Anacleti Antipapæ, non nisi post Cardinales omnes subscribebant Electioni, uti supra vidimus; jam ante illos subscribere inciperent, constitueremque novam & dignitate primam Cardinalium classem, quemadmodum apparet ex subscriptionibus epistolæ, de Alexandri III electione scriptæ, apud Radevicum lib. 2 cap. 53, summatim dumtaxat recensitis, in quibus Hubaldus Ostiensis: quem tamen ut ab ordine Cardinalium non exivisse credam, certius optarem documentum. Et aliquam istius temporis subsignationem, ubi junctim appellenter Episcopi Cardinales, sicut paßim scribitur Presbyter Cardinalis, Diaconus Cardinalis. Interim vix dubitari potest, quin saltem ante finem hujus seculi ceperint Cardinales promoveri ad dictos Episcopatus, retento Cardinalis titulo. Ita in Supplemento gestorum B. Mariæ Ogniacensis, Venerabilis Jacobus dudum Acconensis Episcopus, nunc vero Tusculanus Prȩsul & Romanæ Curiæ Cardinalis, circa annum MCCXL, vocatur a coævo Canonico Cantipratensi; uti videbimus ad præfatæ Mariæ diem natalem XXIII Iunii; & longe antea pro anno MCLXXXIII in veteri marmore Mutinæ invenitur ecclesia consecrata, Cum sanctus Papa Lucius III Mutinam veniret cum decem Card. Theod. Portuen. Theobal. Ostien. Episc. Jo. S. Marci &c. ubi citra. controversiam duo jam dicti Episcopi Cardinalibus annumerantur; saltem ex usurpatione vulgi. Sciendum porro est titulum Cardinalis, qui primum seculo IX cœpit adhiberi ad significandam præcellentiā dignitatis in Clero Romano; antea communem fuisse cuicumque Presbytero vel Diacono, titulum aliquem sive ecclesiam ut proprie sibi addictam curanti, qui dicebatur eidem ecclesiæ incardinatus. Quin etiam si quem Episcopum contingebat ecclesia sua barbaris invadentibus spoliari, huic moris erat aliam proxime vacantem commendari tamquam ejus proprio Sacerdoti; qui ei etiam dicebatur Incardinari.

[ANNOTATUM]

* .I. ambitū murorum.

CLXXII ALEXANDER III.

Ab anno 1159, ad 81. an. 21. m. 11, d. 19.

Alexander, natione Tuscus, patria Soanensis, ex patre Rainutio, antea Rolandus Presbyter Cardinalis S. Marci & S. R. E Cancellarius, imperantibus Frederico & Manuele creatus VII Septembris, Feria II, pridie Nativitatis B. Mariæ Virginis; ordinatus ad Nymphas, in Vigilia S. Matthæi Dominica die XX ejusdem, anno MCLIX; sedit annos XXI, menses XI, dies XIX, defunctus XXV Augusti MCLXXXI; sepultus in Lateranensi Basilica: & vacavit Sedes dies III.

De die Creationis & Ordinationis hic aßignato constat ex Ms. Vaticano apud Baronium, quem consule: [Ratio temporis,] accuratißimam enim continet gestæ rei historiam. Tempus Sedis ex Ms. nostro accepimus; in numero dierum (qui solum IX scripti erant) supplentes defectum ex consensu ceterorum, scilicet Werneri Rollevinck, Martini Poloni, Stellæ, ac Platinæ. Hinc vero, item que ex initio successoris, refelluntur, qui apud Baronium scripserunt, XII Kalendas Octobris mortuum esse Alexandrum; neque rectius apud eumdem supputasse eos, qui VI Kalen. Septembris obiisse dixerunt. Quo tamen dato consistere nequit, quod absolute videtur asserere Baronius, sedisse Alexandrum annos XXII minus dies VII: sic enim debuisset cœpisse die XIX Augusti, quod omnino nequit sustineri. Duo ejusdem Privilegia extant in Bullario Casinensi, quorum data tertio Kal. Ferbruarii Indictione secunda Incarnationis Dominicæ MCLXVIII Pontificatus … X, demonstrant annum protrahendum esse usque ad ipsum diem Incarnationis.

[2] De Sepultura ejusdem lego apud Cæsarem Rasponum pag. 77, [sepultura.] quod Aliquanto superius portam, qua ibatur ad aulam Concilii, haud longe a veteri pulpito, ubi Epistola legebatur, in marmoreo tumulo jacuit Alexander III.

[3] Hic vicit quatuor schismaticos, Octavianum, Guidonem Cremensem, [Antipapæ quatuor extincti,] Joannem Strumensem, & Landonem. Primus fecit se vocari Victorem, secundus Paschalem, tertius Calixtum, quartus Innocentium: quorum tres Presbyteri Cardinales erant, qui per Papam excommunicati mala morte perierunt. Istius tempore maximum fuit schisma, & ejectus fuit Conventus S. Anastasii: & Abbas S. Pauli eumdem locum sibi [obtinuit] per Regem schismaticum, qui locus per eumdem Alexandrum est restitutus.

[4] [Acta Alexandri:] Hic Fridericum Imperatorem ad concordiam Ecclesiæ revocavit: qui tunc illos schismaticos, qui ejusdē Papæ invasores erant, manu mittebat. Hic duo Concilia ordinavit, unum Turonis, aliud Romæ. Fridericum Imperatorem, Emanuel Constantinopolitanum, Guillernum Siculum, atque Lombardos ad concordiam revocavit per XV annos. Sub ejus temporibus terræ-motus magni fuerunt per loca, ita quod civitas Antiochena cum Tripoli cecidit, atque Damascus cum multis aliis civitatibus. Tunc Cartaginensis civitas penitus eversa est, & plus quam XX millia hominum mortui sunt, & mare retrogradum versum est, & V millia hominum in Sicilia submersi sunt.

[5] [Res ejus tempore memorabiles.] Hujus tempore Mediolanenses cum Cremona & Placentia contra Papienses civitatem unam construxerunt, quam, ut famosior fieret, ab Alexandro Papa Alexandriam vocaverunt: & post petitionem Longobardorum dedit eis Episcopum, Papiensem vero Crucis & Pallii dignitate privavit, eo quod Frederico Imperatori tunc, [&] ab antiquo Regibus persecutoribus Ecclesiæ adhæsisset. Hic cum Romæ patrimonium S. Petri, præter Urbevetanam civitatem, Terracinam, Anagniam, & Aquapendente usque Cepanum, per Imperium & Schismaticos occupatum fuisset, in Franciam transivit: ibique celebrato Turonis Concilio per mare ad urbem rediens, cum Messanæ applicuisset, Rex Guillermus, non solum quia Papam, sed etiam quia Dominū a quo regnum tenebat recognoscens, eum debito honore prosecutus est. Ita Ms. nostrum.

VICTOR ANTIPAPA.

Ab anno 1159, ad 64, an. 4, m. 6, d…

Victor, alias Octavianus natione Romanus, Presbyter Cardinalis S. Cȩciliæ, schismatice ordinatus Romæ prima Dominica Octobris, id est die IV mensis, MCLIX, sedit annos IV, menses VI, & dies aliquot: defunctus Lucæ circa Pascha anni MCLXIV, quod XII Aprilis celebratum fuit: sepultus in monasterio extra civitatem, eo quod Canonici, tam majoris ecclesiæ quam Regulares S. Fridiani, elegerint potius sedibus suis expelli, quam schismatici cadaver apud se recipere.

Oldoinus in Necrologio Pontificio, ad XIII Aprilis, mortem ejusdem refert: & addit, quod Alexander Pontifex, alter David, persecutorem suum deflevit extinctum, [Memoria sepulturæ extra urbē,] & Cardinales de morte illius exultantes durius increpavit. Porro interrogatus de memoria aut loc sepulturæ, vir operis nostri amantißimus, Marius Florentinius Francisci Mariæ filius, ita rescripsit: Octavianum seu Victorem IV Antipapam apud nos extra civitatem sepultum, omnes nostri Chronologi & Historiographi asserunt; sed neque locum neque ecclesiam indicant. Nullum hodie extat monumentum, neque de ulla sepulcrali epigraphe apud nos & patres nostros memoria. Ego tamen conjicerem humatum in ecclesia SS. Philippi & Iacobi Apostolorum & S. Pontiani Martyris, extra muros civitatis, quæ tunc temporis erat Monachorum S. Benedicti; & postmodum, iisdem auctoritate Apostolica expulsis, concessa fuit Monachis Montis-Oliveti. Oliveti. Ad hoc opinandum ducor, & quod ecclesia illa extra civitatem esset, sed proximior mœnibus ejusdem; [cum ipsa SS. Iacobi Philippi & Pontiani ecclesia extincta videtur.] & quod Monachus fortasse ipsius Ordinis antea fuerit, schismaticus Papa. Ecclesia tamen illa olim diruta fuit, cum civitas nostra novis mœnibus & aggeribus muniretur & ampliaretur; aliqua ejus vice publicis sumptibus ædificata in urbe, quæ nunc S. Pontiani dicitur, atque ab Olivetanis Monachis religiose tenetur. Inter istas ergo mutationes perierit, si quod umquam extitit, infelicis Octaviani monumentum; nec mirum est tot inter mutationes etiam periisse memoriam.

PASCALIS ANTIPAPA.

Ab anno 1164, ad 1167.

Paschalis alias Guido, Patria Cremensis, Presbyter Cardinalis S. Mariæ Trans-Tiberim, tit. S Calisti, ordinatus circa Pascha anni MCLXIV; sedit annos III, menses IV plus minus: cancro extinctus anno MCLXVII mense Augusto, Romæ.

Baronius, qui mortem Paschalis usque in annum MCLXX differt, videtur niti Vita Ms. Alexandri Papæ. [Tempus mortis.] Verum hæc aliud nihil dicit, quam eodem tempore obiisse Paschalem quo venerat Legatio Constantinopoli ad Alexandrum: hujus autem legationis annum non videtur ex illa Vita accepisse, neque aliunde, sed ex mera conjectura: nullius enim auctoris allegat at testimonium. Interim habemus Otthonis Frisingensis continuatorē, Otthonem scilicet a S. Blasio ætatis huic supparis scriptorem (quippe qui scribere desiit anno MCCX) sic autem orditur Caput 21: Anno Dominicæ Incarnationis MCLXVII Paschali Papa defuncto (loquitur ex sensu Imperialium Alexandro adversantium) Calixtus ab his, a quibus prius Paschalis & Victor, substituitur, Alexandro in potestate sui usque adhuc consistente: & huic testimonio videmur stare securius posse. Oldoinus noster in præfato Necrologio, XXIV Augusti mortuum Paschalem ponit, non indicans unde hunc diem sumpserit; quare non audemus ei fidere: & malumus diem nullum mortis, quam incertum ex gratuita conjectura ponere.

CALIXTUS ANTIPAPA.

Ab anno 1167, ad 1178.

Calixtvs alias Joannes, ex Abbate Strumensi creatus Presbyter Cardinalis, Guidoni suffectus mense Augusto, anni MCLXVII; sedit annos X, & dies aliquot: & ab ipsomet Imperatore Friderico, Venetiis ad Alexandri Papæ gratiam recepto, desertus, ad ejusdem obedientiam Tusculi rediit anno MCLXXVIII, XXIX Augusti, & eodem anno infeliciter obiit.

Svnt qui a Victore Antipapa Episcopum creatum dicant, [An ex Cardinali Episcopus?] alii Albanum, alii Tusculanum: mallem scire quis & cujus tituli Cardinalem Presbyterum eam crearit: si tamen hoc ipsum probari poßit, probabitur eadem opera, jam tum in usu fuisse ut Cardinales Presbyteri ad Episcopatus S. R. E. suffraganeos promoverentur, retento titulo Cardinalium. Pœnitentiam illius nec minus chronologiam certißimam nobis facit apud Baronium Romualdus Archiepiscopus Salernitanus, [ejus seria pœnitentia.] tunc temporis vivens ac scribens. Marius Vipera non tantum in gratiam receptū ait, sed Archiepiscopum Beneventanū & illius urbis Præfectum constitutū, eodem tamen anno in hac dignitate obiisse.

INNOCENTIUS ANTIPAPA.

Anno 1187

Innocentivs antea Lando dictus, quis fuerit qualisve incertum est, brevis admodum temporis Speudo-papa.

Hic nomine quidem tenus notus scriptoribus aliis, videtur a paucis quibusdam schismaticis, [Diebus paucis.] qui in monte Albano substiterant, quando ad Alexandri obedientiam Tusculum regreßus est Guido, Clericis suis nonnullis comitatus, ex desperatione gratiæ ordinatus anno MCLXXVIII; assumptaq; male insignia Pontificia cito deseruisse, ut propterea non meruerit alibi nominari: quare nec Oldoinus ejus in Necrologio meminit.

NICOLAI MANIACVTII
Canonici Regularis Lateranensis, Ordinis S. Augustini Versus, de Romanis Pontificibus ad Alexandrum III.
ex veteri Ms. Archivii Lateranensis eruti ab Onuphrio Panvinio.

Si vis Pontifices Romanæ noscere Sedis,
Carminibus nostris perlectis scire valebis.
[1] Primo Papatus Petrvs est in Sede locatus.
Qui consederunt, Linvs, Cletvsque fuerunt.
His Clemens junctus, simili fuit ordine functus:
Hinc nutat mundus, sit quartus, sitne secundus.
Hinc Anacletvs præsedit, hinc Evaristvs:
Hinc Alexandro succedit ordine Xystvs.
[10] Hos juxta positus Telesphorvs est & Hyginvs.†
Additur Anicetvs, seu Præsul ordine Pivs.
Soter & Elevter, quibus est Victor quoq; junctus,
Quos Zepherinvs habet comites Martyrq; Calistvs.
Urbanvs, turbæ Christi prælatus in Urbe,
Post hos succedit, Papatus a in arce locatus.
[20] Hinc Pontianvs, hinc Antervs † , hinc Fabianvs,
Cornelivs, Lvcivs, Stephanvs, Xystvsq; secundus.
Hos rutilas juxta Dionysi, Sede verusta;
Felix Romanus, cui jungitur Evtychianvs.
[30] His Comites Caivs seu Marcellinvs † habentur:
Marcellvs nec non Evsebiys enumerentur:
Milthiades etiam: post quem, Silvester, haberi
Te Dominus Papam decrevit in ordine Cleri.
Marcvs, cui Jvlivs succedit, Liberivsque,
Felix & Damasvs. Cleri speculumque decusque.
Exule Liberio Felix in Sede locatur,
Martyriumque subit cum Liberius revocatur:
Quare Liberii Damasus successor habetur,
Sicut Hieronymi Chronica narrante docetur.
Postea Siricivm † numeramus Anastasivmque,
[40] Hinc, Innocenti, te, qui comitaris utrumque.
Post Zosimvm vero Bonifacivs enumeretur:
Hinc Cælestinvs cum Xysto consocietur.
Hos autem juxta Leo vir doctissimus extat,
Eloquium cujus quantus fuerit manifestat.
[50] Hilarvs hunc, & Simplicivs, Felixq; † sequuntur,
Post quos Gelasivs b Anastasivsque leguntur.
Symmachvs, Hormisdas rutilant, Præsulq; Joannes,
[Et Felix quartus, Bonifacivs atque Joannes,] c
Agapitvm cum Silverio † , tecumque Vigili,
[60] Pelagivm legimus Papali Sede potiri:
Hos meriti magni Papæ præmitto Joanni.
Papam post istum [Christi] numero Benedictvm.
Pelagivm Romæ Prælatum postea prome.
Hinc tu, Gregori, confortans cuncta, decori
Ecclesiæ Christi, sal atque lucerna fuisti.
Post te Bleranum civem lego Sabinianvm d
Hinc Bonifacivs & Bonifacivs annumerentur;
Devsdedit † & quintus Bonifacivs his socientur.
[70] Honorivm cum Severino, teque Joannes
Inter prædictos Cælestes e scribimus omnes.
Post hos Theodoro f Martinvm consociemus,
De quo quod fuerit per Græcos passus, habemus.
Additur Evgenivs, Præsul quoque Vitalianvs,
[80] Adeo g que-datvm cum Domno † suscipiamus.
Scribitur h hinc Agatho, Siculæ regionis alumnus;
Et copulatus ei, prudens Leo Papa secundus.
His adjungantur Benedictvs atque Joannes:
Et Conon tecum, Sergi, sextusque Joannes.
Hinc alio Papa gavisa est Roma Joanne,
Et te, Sisinni, genite genitore Joanne.
[90] Post † Constantinvm Gregorivs alter habetur:
Tertius hic etiam Gregorivs associetur:
Cui Zacharias, Stephanvs, Pavlvsque decenter
His Constantinvs i Stephanvs quoq; connumerētur.
Post Hadrianvm Leo tertius esse videtur.
Post Stephanvm quartum † Paschalis Prȩsulhabetur.
[100] Evgenivs vero Papa subscribitur isti,
Cujus successor tu, Valentine, fuisti.
Gregorivs quartus, & Sergivs, & Leo quartus:
Pontificem dictum post quos legimus Benedictvm.
Hinc, Nicolae, tuo tua gaudet Roma decore,
Cujus Hadrianvs post mortem fulsit honore.
Octavi viguit post hoc doctrina Joannis,
[110] A quo Marinvs † perpaucis præfuit annis.
Post k tantos Præsul subnectitur hic Hadrianvs,
Et Stephanvs quintus: genuit pater hunc Hadrianus.
Postea Formosvm Cathedram legimus tenuisse,
Inde Bonifacivm Papatum promeruisse.
Post Stephanvm sextum, Romanvm perlege tandem:
Et post Theodorvm, nonum subnecte Joannem:
[120] Cui, Benedicte Pater, Leo † recum connumeretur:
De titulo Damasi Christophorvs associetur.
Sergivs hinc rutilans Anastasio copulatur,
Et Lando vivens modice l super astra levatur.
Omnibus his tandem decimum conjungo Joannem.
Te Leo cum Stephano præcedit, Papa Joannes
[130] Cui Leo, post m Stephanvs † succedunt dogmate grādes,
Nec non Marinvs, Agapitvs atque Joannes.
Præsulibus quintus conjungitur his Benedictvs:
Cui Leo jungatur, Joannes n, & Benedictvs:
[140] Et Domnvs, nec non o Bonifacivs, & Benedictvs, †
Et decimum quartum post istos scribe Joannem
Et decimum quintum post istos scribe Joannem, p
Et decimum sextum post istos scribe Joannem.
Gregorivm quintum prius, & post scribe Joannem.
Post quem Silvestrvm prius, & post scribe Joannem.
Huic etiam nonum decimum subscribe Joannem.
Sergivs hinc quartus subnectitur & Benedictvs:
Restat vicesimus Joannes & Benedictvs:
Hunc nonum decimum depromunt scripta Joannem;
Quod cur evenerit, dabit hoc cognoscere carmen.
Quemdam Joannem si Mercvrivm vocitamus,
Istum q vicesimum, nonum decimum numeramus.
[150] Silvester † r cum Gregorio, Clemensq; secundus,
Cum Damaso rutilant: Leo s post, Victorq; secundus;
Stephanvs hinc nonus, nec non decimus Benedictvs;
Et succedit eis Nicolavs in ordine mixtus.
Alter Alexander, & Gregorivs copulantur t,
[160] Victor † , & Urbanvs cum Paschali comitantur.
Gelasivm mundo concessit postea Christus,
Cui decedenti successit Papa Calistvs.
Honorivs Cathedram post omnes hos decoravit:
Hinc, Innocenti [te] Papam Roma vocavit.
Post Cælestinvs, cælesti dogmate functus,
Chrismate lætitiæ fit præ consortibus unctus.
Lvcivs hinc, mundi cupiens resistere morbis;
Ast raptus statim, quia dignus non erat orbis.
Tertius Evgenivs, qui nunc præclarus habetur,
Donec vult vivat; demum super astra feretur. u
Sunt centum quinque nec non & septuaginta. x
[170] Quartus Anastasivs † mox Ecclesiam viduavit:
Quam sibi mos copulans Hadrianvs clarificavit.
Hinc licet invictum Papali Sede potitum
Scimus Alexandrvm, per secula commemorandum.

Sunt omnes centum, sunt octo & septuaginta.

ANNOTATA.

Hvnc Pontificium Catalogum, Eugenii Papæ III tempore exaratum, moxque continuatum usque ad Alexandrum III, publicandum sibi Onuphrius credidit; tamquam ad incorrupta nomina Pontificum rectamque seriem conservandam maxime facientem; & ad plura, de quibus supra, confirmanda aptissimum. Eget tamen correctione nonnulla, saltem, ut recusus Coloniæ est anno 1626, quod subsequentia Annotata monstrabunt, & simul illustrabunt siquid in eo obscurum posset lectorem offendere:

a Onuphrius Marce, ac si Pontificis nomen foret.

b Idem Pelagius.

c Hic versus exciderat, ideoque alium ex propria conjectura supplevi.

d

Et hic abundabat, quem expunximus:

Hinc Bonifacivm civem numero Sabinianum,

supponens errore librarii inductum ex geminatione prioris.

e Hactenus neminem reperi qui Honorium adnumeravit Sanctis; imo ex Pontificibus viginti quatuor, qui inter Sanctos Gelasium & Martinum sederunt, solum inveniunturocto, qui ut Sancti colantur.

f Onuphrio. Post hos Theodorvm Romæ Martinvm; ubi apparet, geminata perperam ultima ac prima duorum nominum syllaba, natum esse versum superfluum Romæ.

g Conjunctio hæc, interjecta ad sensum versumq; supplendum, deest eidem Onuphrio.

h Idem, Describitur, ubi redundat prima syllaba.

i Constantinum nemo alius seriei Pontificiæ inseruit, etsi violenter occupatam Sedem aliquamdiu tenuerit: metri autem ratio exigit, ut pro Enumerentur (quod habet Onuphrius) legatur Connumerentur; uti in paulo post sequentium duorum versuum fine atque initio pro, istis, cui, legendum est, isti cujus.

k Idem Onuphrius Præstantibus P. s. his: quæ versum non faciunt.

l Idem sub.

m Idem post Stephanum.

n Confundit hic Auctor duos Joannes XII & XIII.

o Ego Bonifacium præponendum Domno censeo.

p Annumerat hic Auctor Joannem filium Roberti, quem a Pontificum numero excludimus; & ideo sequentem vocat XVI, & sic consequenter usque ad XIX, quem ipse appellat Vigesimum: & hanc numeri discrepantiam ortam putat, quia Joannem II aliqui vocant Mercurium: sed sic fateri debet jam inde ab initio variatum fuisse in numerandis istius nominis Pontificibus: nos vero discriminis causam in eo collocamus, quod dictus Joannes Roberti ab aliis fuerit, ab aliis non fuerit Pontificibus adnumeratus.

q Onuphrius Justum.

r Nos pro Silvestro, quem Antipapam fuisse credimus, ponimus Benedictum IX, in hisce versibus præteritum.

s Onuphrius Rutilat Leo Victorque.

t Idem Copulatur, Comitatur.

u Idem tenetur.

x Non potest inveniri talis numerus per nomina hic notata, nec tamē dubitari quin scriptus ex mente Auctoris sit, post tres denuo adjunctos Pontifices rursus calculos subducentis, & numerantis centū septuaginta octo: Fortaßis sicut Constantinū Pontificibus adnumeravit, sic etiam adnumeraverat iisdē, sub contentione simul cum aliis ordinatos, Eulalium contra Bonifacium I; Laurentium contra Symmachum; Dioscorum contra Bonifacium II, Theodorum vel Theodoretum contra Cononem; Theophylactum contra Paulum: quorum nomina hisce quoque versibus illigata una cum suis versibus expunxerit is qui Codicem describendum curavit. Verum si ita actum est, cur omißi fuerunt anteriores duo, videlicet Novitianus contra Cornelium, & Ursicinus contra Damasum, a Schismaticis æque ordinati?

CLXXIII LVCIVS III.

Ab anno 1181, ad 85, an. 4, m. 2, d. 28.

Lucivs, natione Tuscus, patria Lucensis, antea Hubaldus Episcopus Ostiensis, imperantibus Frederico Ænobarbo & Alexio Comneno, creatus XXIX Augusti, & postridie in Dominica coronatus anno MCLXXXI, sedit annos IV, menses II, dies XXVIII, obiit Veronæ MCLXXXV, XXV Novembris: ibique sepultus est: & non vacavit Sedes nisi in diem sequentem.

Nescio ubi invenerit Baronius, quod Lucius creatus est Pontifex IV Kalendas Septembris, [Tempus Sedis.] & postridie ordinatus, nihil enim tale legitur apud Wilhelmum Tyrium vel Robertum de Monte quos allegat: quia tamen ex Epitaphio constat de die mortis, & auctor Ms. nostri supra annos IV numerat menses II, dies XXVIII, itaque præcise habetur initium a Baronio notatum, huic æstimamus stari posse. Apparet autem corrigendos esse Rollevinkium, & Platinum, qui solum XVIII dies numerant, & multo magis Stellam qui dies omisit ad numerare.

[2] Ioannes Franciscus Tinctus, lib. 5 de Nobilitate Veronensi cap. 2, sepultum ait Lucium in ecclesia Cathedrali, ante majus altare, [sepulcrum Veronæ,] in sepulcro marmoreo cum hujusmodi epitaphio, quod etiam in auctiori Ciacconio legitur, & quidem addita chronologica clausula quam Tinctus omiserat.

Luci, Luca tibi dedit ortum, Pontificatum
      Ostia, Papatum Roma, Verona mori.
Imo Verona dedit verum tibi vivere, Roma
      Exilium, curas Ostia, Luca mori.
      Obiit. S. Pater. D. D. Lucius. Papa. III:
            A. MCLXXXV. die. XXV. Novembris.

[3] Addit idem Tinctus (& similia habet ejusdem temporis scriptor Hieronymus de la Corte, [& translatio ad aliud monumentum:] Historiæ Veronensis lib. 6) ante annos aliquantos curatum esse a Matthæo Giberto Episcopo Veronensi (hic autem ab anno MDXXVII ibidem resedit usque ad MDXLIII) ut cum monumentum istud pro nova ecclesiæ & chori fabrica movendum loco suo esset, exuviæ Pontificiæ in aliud monumentum infra terram ante idem altare majus collocarentur, cum hac inscriptione

OSSA LUCII III. PONT. MAX.

Cui Roma ob invidiam pulso, Verona tutissimum ac gratissimum refugium fuit, ubi conventu Christianorum acto, dum præclara multa molitur, e vita excessit.

CLXXIV VRBANVS III.

Ab anno 1185, ad 87. an. 1, m. 10, d. 25

Vrbanvs, natione Lombardus, antea Vbertus Presbyter Cardinalis S. Laurentii in Damaso, imperantibus Friderico Ænobarbo & Isaacio Angelo, creatus XXVI Novembris, coronatus VIII Decembris in Dominica MCLXXXV; sedit annum I, menses X, dies XXV; defunctus Ferrariæ XX Octobris, anno MCLXXXVII, & non vacavit Sedes nisi in diem sequentem.

Martinus Polonus in Ms. nostro Lucii & quatuor successorum Pontificum seriem sic decurrit, ut singulis vix quatuor lineas concedat; [Ratio temporis.] indicato autem spatio quo sedit Lucius, addit, Et cessavit Episcopatus dies XIII; eo ipso significans, non prima, sed secunda post suam electionem Dominica consecratum fuisse Gregorium: cujus tamen intervalli rationem nullam habendam judicavit, dum hujus Pontificatus initium sumpsit a die Creationis. Ipsius de ea epistolam ex Rogerio Hovedeno recitat Baronius; in qua dum lego, quod defuncto Lucio & reverendissimo corpore ejus honorifice tumulato, habitus est a Fratribus de successoris electione tractatus; hinc quidem intelligo, hujus ætatis Pontifices sequenti mox obitum suum die tumulari solitos, ut sine mora posset ad electionem procedi; inde vero, attento cessantis Episcopatus tempore in Ms. nostro signato, dignum animadversione puto, quod Electione facta (quæ absoluta cum esset, verum absolutumque creabat Pontificem, statim ac facta) minus quam antea, dum hoc non esset, fuerit festinatum ad Ordinationem, si ea adhuc deerat, vel ad Coronationem solennem; sed apparatui faciendo tempus indultum.

[2] Addunt Continuatores præcitæti: Hujus tempore capta est Hierusalem a Saracenis: qui cum de transmarinis partibus tam flebilem rem audivisset, [Causa mortis.] præ nimio dolore obiit. Sepultus est Ferrariæ. Eamdem mortis causam aßignant Rogerius & Neubrigensis apud Baronium, & diem nominant XIII Kalendas Novembris; cum tristem nuntium perlatum ad Curiam dicant XV Kalendas, in die S. Lucæ Euangelistæ. Sed corrigendus Neubrigensis, a librariis corruptus, sic ut scribere videatur Urbanum, paulo ante quam tristis nuntius afferretur, ex hac vita substractum, & legendum paulo post.

[3] Sepultus fuit hic Pontifex in nova, quæ Ferrariæ anno MCXXXII primum absoluta fuerat Cathedrali: ubi post CXXVIII annos repertus, accepit ad dextram altaris majoris & egressum chori monumentum ex rubro marmore, [Epitaphium Ferrariæ.] quatuor columnis itidem marmoreis sustentatum, uti scribit in Compendio Historico illius civitatis Marcus Antonius Guarinus, & testatur Epitaphium tumulo tunc inscriptum. Hic jacet bonæ memoriæ Urbanus Papa Tertius, natione Mediolanensis ex gente Cribellorum, sepultus MCLXXXVI (imo VII) & revelatus MCCCV, die VIII mensis Augusti Indictione tertia, temporibus Fratris Guidonis Ferrariensis Episcopi, Joannis Archipresbyteri & Bonagratiæ Præpositi. Ecce autem ipsam monumenti Pontificalis ex rubro marmore constructi, [& monumentum an. 1305 positum.] ex eoq; atque ex medio templo ad eum ubi nunc est parietem translati formam, qualem mihi delineandam curavit nostri Ferrariæ Collegii per hos annos Rector R. P. Constantius Aimus; docens insuper, Epitaphium prædictum veteri & Gothico, ut appellant, charactere circumduci per supremum ipsius arcæ limbum; in quadam autem recentiori ejusdem reparatione (quando etiam potuit tertium coronamentum tiaræ acceßisse) placuit scripturam, nec conspicuam satis, nec amplius legibilem in eo quod parieti nunc adhæret latere, novæ formæ characteribus inscribere arcæ ipsius fronti, uti hic factum vides. Similiter dum repoliuntur columnæ, placuit supra inclusas sub laterculo albo Reliquias, quænam hæ essent Latinis notioribusq; jam litteris scribere, hoc modo: ad latus Euangelii, RELIQVIE SCTOR. GEORGII MRIS ET MAVRELII EP. ET MRIS: ad latus Epistolæ, RELIQVIE SCTOR. LAVRENTII MRIS ET GREGORII PP. ET CF. Est autem longitudo arcæ pedum V & digitorum II, profunditas pedum II ac digitorum III, altitudo uno alterove digito major: columnæ vero cum basibus & capitellis a pavimento usque ad arcam pedum omnino V.

[4] Quod de Romanæ Curiæ usu, in annis protrahendis usque ad XXV Martii, supra jam sæpe diximus, confirmationem accipit sub hoc Pontifice, ex ejus Bulla, [Stylus datæ sub hoc Pontificatu, idē qui sub prioribus, Florentinus,] qua expeditur Privilegium Guilielmo Moremundensis cœnobii apud Mediolanum Abbati, datum Veronæ, per manum Alberti S. R. E. Presbyteri Cardinalis & Cancellarii, VII Idus Januarii, Indict. V, Incarnationis Dominicæ anno MCLXXXVI, Pontificatus vero Domni Urbani Papæ Tertii anno II, ubi annus tam Pontificatus quam Indictionis, more nostro scribentibus inferunt annū MCLXXXVII. Ne autem, quia Veronæ signatum est Privilegium, id circo dubites utrum proprio Romanæ Curiæ stylo sic scriptum fuerit: adest ecce eodem tomo 4 Vgelli, ubi hoc allegatur col. 237, præcedenti col. 235 Mediolani in Palatio ipsius Pontificis, tunc adhuc Cardinalis & Apostolicæ Sedis Legati, [non Lombardicus.] coram eo & ab eo subscripta sententia Anno Dominicæ Incarnationis MCLXXXIV Indict. II die Mercurii, VIII mensis Februarii: ex qua liquet Lombardos, in quibus tunc etiam Veronenses, eo tempore inchoasse annos a Kalendis Ianuarii, uti nos modo facimus, quod etiam probari potest ex privilegiis ibidem productis col. 223 sub anno MCLXXIII, II die mensis Novembris, Indict. VII & sequentibus; addito alio, quod finitur col. 231 cum hac clausula, Acta sunt hæc anno Dominicæ Incarnationis MCLXXIV Indict. VII, regnante Friderico Imperatore Romanorum gloriosissimo, anno Regni ejusdem XXIII, Imperii vero XXI: datum in Episcopatu Papiensi in obsidione Roboreti, XIV Januarii, feliciter. Amen.

[5] Ceterum de hoc eodem Pontifice certant Vercellenses & Mediolanenses, [Vrbanus hic non fuit ante Vercellensis Episcopus,] utrorum Episcopis accensendus sit; neutris aliquod ejus apud se monumentum producentibus, quod Episcopus fecerit aut subsignarit. Sed inter Vercellenses nullum esse alicui Uberto vel Lamberto locum, ex ipsorum deductione satis demonstrat Vghellus. De Mediolanensibus dici potest, quod, si inter Algisium Archiepiscopum (quem anno MCLXXXIII adhuc in vivis fuisseconstat) & Milonem, eidem Ecclesiæ anno MCLXXXVIII a Clemente III confirmatum, interceßit aliquis Lambertus de Crivellis; non appareat quo fundamento hic dicatur idem, qui Ubertus Cardinalis & Legatus: cum non repugnet duos ex eadem familia simul Mediolani fuisse, alterum Lambertum Archiepiscopum, [sed neque Mediolanensis, verū alius ex eadem familia.] alterum Ubertum Legatum Apostolicum, qui & deinde Pontifex factus sit; sitque ob affinitatem nominis & identitatem cognominis cum priori confusus a nonnullis. Parum certe verosimilitudinis habet, toto tempore quo is Pontifex fuit vacasse Sedem Mediolanensem, ipso semper se gerente pro Archiepiscopo. Scio id dici contigisse Florentinæ, cum ejus Episcopus Gerardus factus esset Romanus Pontifex Nicolaus II: sed hic, etiam Romæ degens, propinquus erat Florentiæ, & sæpe ac diutius in hac commorabatur: nec debet extraordinarium unius Pontificis factum in exemplum trahi absque certa & evidenti auctoritate.

CLXXV GREGORIUS VIII.

An. 1187, m. I, d. 27.

Gregorivs, natione Beneventanus, antea Albertus, Presbyter Cardinalis S. Laurentii in Lucina, & S. R. E. Cancellarius, imperantibus Frederico Ænobarbo & Isaacio Angelo, creatus XXI Octobris, & XXV ejusdem in Dominica anno MCLXXXVII ordinatus Ferrariæ, sedit mensem I, dies XXVII, defunctus Pisis XVII Decembris: & vacavit Sedes diem I.

Avctor Brevis Chronici Pisani apud Vghellum to. 3 col. 889. [Obitus.] Gregorius Papa VIII ingressus Urbem Pisanam, receptus est ab eisdem Pisanis cum magno honore IV Idus Decembris, & mortuus est Pisis XVI Kal. Januarii. In Ms. nostro hoc de eo legitur: Hic zelando pro terra sancta ad diversas provincias mittit litteras; & facta pace inter Januas & Pisas, Pisis mortuus sepelitur, utique in ecclesia Cathedrali.

[2] Franciscus Maria Ceffinius, Eques S. Stephani & in Academia Pisana primarius Iuris civilis Professor, cujus beneficio ad XXIX Maji damus Vitam B. Bonæ Pisanæ, [Sepultura,] requisitus num quod istic hujus Pontificis monumentum superesset, nihil vetustum reperiri ait, præter brevem in antiquo Ms. notitiam, quam ex Italico sic Latinam facio. Anno MCLXXXVII assumptus fuit ad Pontificatum Gregorius VIII, qui cum Pisas venisset ut pacem conciliaret inter hanc civitatem & Genuensem, secundo mense Pontificatus sui animam Deo reddidit in hac eadem civitate Pisana: & fuit sepultus in Cathedrali, intra grandem ex candido marmore arcam, iis temporibus satis pulchram, in capella Deiparæ Incoronatæ, cum funebri pompa, qualem conveniebat mortuo Pontifici instrui a civitate, tunc potentissima: quæ arca, seu malis appellare tumba, hodie spectatur ad manum dexteram majoris ecclesiæ intrantibus per portam Regiam.

[3] Verum etiam hæc videri desiit, cum anno MDC conflagrasset templum: [incendio an. 1600 abolita,] nec ulla nunc ipsius, vel intus positi corporis notitia remanet. Sed ante hos XXIV annos Fabricæ Præfectus Campilia (Operarium vocant) Valerium Chimentellum, in jam dicta Academia Professorem, etiam de nostro opere tunc bene meritum, exoravit, Titulum ut conciperet, pro tempore inscribendum umbratili ex tela & tabulis monumento, donec marmoreum quod designabat conficeretur opus: manetque etiam nunc eodem in statu, quamvis Cajetanus, qui Fabricæ nunc præest, eadem consilia volvat animo, nec stimuli quotidiani desint a Ceffinio aliisque, dolentibus adeo segniter curari rem, civitati magno decori futuram.

[4] Titulus ille talis est: D. O. M. Gregorins VIII Pont. Max. de sancta urbe Jerusalem recuperanda solicitus, [novo titulo instaurata an. 1658.] summis viribus bellum adornat adversus perduelles. Pisanos Genuensibus conciliaturus Ferraria huc migrat, ut cives, maritimis copiis florentissimos Ecclesiæque fidelissimos, in sacram expeditionem mox sibi conjungat. Magnum facinus invidente morte, Pisis obiit XVII Kal. Ian. A. S. MCXIIIC, ingenti cum dolore Christianæ Reip. cui tantam gloriam prospiciens, dies solum præfuit LVII. Residua mortalitatis pignora, hoc ipso loco sepulta, Camillus Campilia Ædituus, ad redivivam memoriam functo posito lapide veneratur, A. D. MDCLVIII. Ita ibi, diem mortis in Chronico notatus prævertendo ad diem unum.

[5] Oldoinus in Necrologio Pontificio etiam ad alterum prævenit, & XVIII Kal. Ian. eligit, [Dies mortis.] fortaßis autem unius numeri omißione accidit ut apud Panvinium inveniatur, VIII Kalendas. Sed quid fiet Otthoni a S. Blasio, cujus hoc tempore viventis Cap. 30 Appendicis ad Frisingensem hæc sunt verba: Eodem anno, scilicet MCLXXXVII, Urbano Papa mortuo Gregorius successit, quo infra dies quasi decem defuncto Clemens substituitur? Respondeo, duarum vocum mutilatione locum corruptum videri, itaque legendum: quo infra medium quasi Decembrem defuncto, scilicet XVII die mensis ut dictum paulo ante est.

CLXXVI CLEMENS III.

Ab anno 1187, ad 91. an. 3, m. 3, d. 18.

Clemens, natione Romanus, antea Paulus Prænestinus Episcopus, creatus Pisis XIX Decembris, coronatus ibidem iisdem Imperatoribus, VI Januarii, in solenni festo Epiphaniæ, Feria IV, anno MCLXXXVIII, sedit annos III, menses III, dies XVIII; obiit V Aprilis, anno MCXCI, sepultus in basilica Lateranensi: & vacavit Sedes dies VI.

[Ejus electio & coronatio Pisis:] De hac succeßione ait Pisani Chronici præcitati auctor: XIV Kalendas ejusdem (Ianuarii) Dominus Paulus Prænestinus Episcopus, in ecclesia S. Mariæ Pisarum, majoris Ecclesiæ Pontificalem cathedram est adeptus, levatus ab hospitio S. Pauli de Ripa-Arni, & largiente Domino vocatus est Clemens Papa III. Quia autem notat auctor Ms. nostri, quod etiam scribit Baronius, cessasse Episcopatum dies XX, causam differendæ Coronationis Clementi fuisse crederem, quod eam voluerit in urbe Romana suscipere. Sed si voluit, impeditum alicunde fuisse oportet: constat enim Pisis eum substitisse ultra XVII Kalendas Februarii ex pluribus ejus Epistolis: prima autem quam Romæ dedisse invenitur, notata est III Idus Martii. Quid autem Romæ egerit in Ms. nostro ex Martino sic notatur. Hic ex patre Joanne Scholari, claustrum S. Laurentii extra muros ordinavit, & Laterani Palatium fecit altius, & puteum ante equum æreum fieri fecit.

[2] De die mortis certos nos reddit Rogerius Hovedenus, hujus præcise temporis scriptor, [obitus & sepultura Romæ.] cum ait: Mense Aprilis, IV Idus ejusdem mensis, Feria quarta, obiit Clemens Papa III: ubi quia dies mensis & feria hebdomadæ optime coveniunt, non moveor auctoritate Otthonis a S. Blasio annum MCXC huic morti aßignantis. De Sepultura apud Rasponum hæc verba leguntur: Clemens III in medio Basilicæ Lateranensis tumulatus erat, in marmorea urna, sigillis ornata, ante chorum antiquum Canonicorum, versus aulam Concilii.

[3] Notat hic Oldoinus noster, in suis ad Ciacconium Additionibus novis, quod licet Guibertus Ravennas, in nomen & Sedem Apostolicam a schismatico Imperatore intrusus, cum magno totius Ecclesiæ scandalo, [Titulus Tertii,] Clementis III titulum usurpaverit; nulla tamen illius ratio sit habita, quippe vero viventique Pontifici Gregorio VII sacrilege superinducti; ideoque hic de quo agimas dictus fuerit indubitanter Tertius. Quod, secus quam alias, fieri commode potuit; quia numquam a Clero Romano susceptus Guibertus iste, nulla nominis sui monumenta in archivio Ecclesiastico aut apud Apostolicos Notarios reliquit, quorum causa, ad vitandam confusionem, necesse esset Tertii nomen eidem quamvis Pseudo-papæ relinqui, hunc vero de quo nunc agimus Quartum vocari: [in epistolis & sigillo.] omnibus enim ubique orthodoxis constabat, vivente Gregorio nullum esse, nisi nomine falso, Clementem Papam. Hoc autem ita esse, ut diximus, patet ex hujus Clementis Bullis, quarum unam exhibet Vghellus tom. 4 col. 673, ita subscriptam: Datum Laterani per manum Moysi S. R. E. Subdiaconi, Vicemagentis Cancellarii, IX Kal. Julii Indict VIII, Incarnationis Dominicæ MCXC, Pontificatus vero Domini Clementis Papæ III anno III. Cum autem Guibertus nihil in schismate pie egerit, merito idem Oldoinus eidem abjudicavit sigillum plumbeum, CLEMENTIS PAPAE THERCII nomine ex una parte circumscriptum, ex altera vero verbis Christi, Petrum Pontificem instituentis, deque officii sui partibus instruentis hoc versu:

CORRIGE, PARCE, FERI, PETRE, PANDE, MEMENTO MEDERI.

CLXXVII CÆLESTINVS III.

Ab anno 1191, ad 98, an. 6, m. 9, d. 28.

Cælestinvs, natione Romanus, ex patre Petro Bobonis, antea Hyacinthus Diaconus Cardinalis S. Mariæ in Cosmedin, creatus XII Aprilis, consecratus die Resurrectionis, XIV ejusdem anno MCXCI; sedit annos VI, menses VIII, dies XXVIII, tempore Henrici VI & Isaacii Angeli Imperatorum. Obiit die VIII Januarii MCXCVIII, sepultus in basilica Lateranensi: & paucis solum horis vacavit Sedes.

De ejus ordinatione Rogerius Hovedenus ait: Clementi III successit Hyacinthus Diaconus Cardinalis S. Mariæ in Cosmedin, [Ratio temporis,] & in ipsa Vigilia Paschæ ordinatus est in Sacerdotem: & in die Paschæ, quæ in XVIII Kal. Maji evenit, in Romanum Pontificem consecratus est ab Octaviano Ostiensi Episcopo, & vocatus est Cælestinus Tertius. Addit auctor Ms. nostri: Hic secundo die Pontificatus sui, coronavit Henricum Imperatorem, hujus nominis V, Regem vero Germaniæ VI: & fecit Palatium apud S. Petrum. De morte ejus hæc Rogerius: Senio & gravi morbo confectus obiit Romæ mense Januarii, VI Idus ejusdem mensis, feria VI, VII anno Papatus sui: & Laterani sepultus est. Ita Rogerius, in hoc tamen corrigendus, quod anno MCXCVIII componat VI Idus Januarii cum Feria VI, quæ solum fuit V. Multo autem magis corrigendi alii, [locus sepulturæ.] qui huic Pontificatui præter annos VI adscribunt menses IX, dies XI. Auctor vero, Ms. nostri cum die II Pontificatus coronatum Imperatorem ait, (quod omnes dicunt factum Feria II Paschæ) satis ostendit se ad antiquam stylum reverti, inchoando Pontificatum a die Ordinationis Episcopalis, non a die Electionis: sed nos cœpto semel stylo recentiori insistimus: satisque habebimus sigillatim notasse, cum vel alios aliter supputasse invenerimus, vel ipsos Pontifices in Bullis suis annum in die Ordinationis mutasse, in quo fortaßis pauci recesserunt ab antiquo usu.

[2] Vtriusque actionis formam prolixe hic describit Baronius ex libro Centii Camerarii, unde ipsam transcriptam damus inter Acta S. Cælestini Papæ IV ad cap. 2 lib. 2 de Coronatione Bonifacii Papæ VIII; modo sufficiunt primæ ejus lineæ, quæ ad præsentem rem faciunt; aderat enim hoc tempore, [Ordo electionis & Ordinationis Pontificiæ ex oculato teste.] & fortaßis jam tum Camerarius erat Centius iste, postea Honorius Papa III. Sic ergo incipit: Mortuo Romano Pontifice & sepulto, id est in Lateranensi Basilica temporarie deposito, quod ipso die mortis plerumque factum ex præcedentibus intelligitur; omnes Cardinales ad propria revertuntur secundum antiquam consuetudinem. Secunda vero die, id est sequenti ipsum mortis diem, conveniunt in ecclesia Lateranensi; & Missa mortuorum cantata, omnes similiter secundum consuetudinem antiquam recedunt. Tertia autem die, iterum omnes in ecclesia congregati, & Missa sancti Spiritus ibidem primitus celebrata, tractant de Electione; & perscrutata omnium Cardinalium voluntate ab aliquibus de ipsis, in quem major & melior pars convenerit Cardinalium, ipsum Prior Diaconorum de pluviali rubeo immantat: idem Electo nomen imponit. Deinde describuntur ceremoniæ reliquæ, atque deductio & installatio in Laterano. Post hæc autem, ait idem Centius, in proxima die Dominica Electus … vadit ad ecclesiam B. Petri, & ante altare majus consecratur. Secundum hunc antiquißimum (ut vides) ordinem; intelligitur, unum ut minimum diem inter ponendum Decessoris morti & Successoris electioni, nisi extraordinario aliquo casu fuerit hæc præcipitanda: deinde expectandam fuisse pro Consecratione, aut saltem pro Coronatione (quando Consecrationis non egebat Electus, jam ante Episcopus) Dominicam diem; neque citra evidentem auctoritatem quidquam esse statuendum in colligenda ratione temporum, quod huic ordini adversetur.

[3] Iam quod ad sepulturam Cælestini attinet, locum indicat his verbis Rasponus: A porta sancta versus aram maximam & S. Mariam del Riposo quam vocant, erat sepulcrum Cælestini Papæ III, quamquam alii putant eum sepultum fuisse prope aram S. Salonini. Sed quis hic S. Saloninus, non solum Romano Martyrologio ignotus, verum aliis quoque vetustioribus fastis omnibus? Libenter hoc docebimur, & diem quo cultus in suo illo altari fuit. Quid si S. Domnioni & sociis Martyribus Salonitanis, quorum corpora circa Baptisterium Lateranense reposita diximus XI Aprilis, intra ipsam Basilicam dicatum altare commune hoc ab eis nomen habuerit, sed a vulgo corruptum, ut S. Salonini dictum fuerit, quod erat SS. Salonitanorum.

[4] Cum hoc Pontificatu finivit Ementißimus Cardinalis Baronius Annalium suorum tomum duodecimum, & Herculei plane laboris metam cum numero attigit; [Hic tomi Annalium 12 finiuntur,] nono Kal. Junii anno MDCVII ipsum offerens Paulo V, Pontifici tunc Maximo, & mox pridie Kalendas Iulii vita functus. Æstimationem ejus tantum abest ut apud me aliquatenus imminuerit infelicior quem habuit in ordinanda chronologia successus, quemque hic fui conatus supplere; ut plurimum auxerit tali proposito conjuncta neceßitas, totam ejus duodecadem (quod antea facere mihi numquam licuerat) cursim saltem evolvendi, simulque cognoscendi quadamtenus inæstimabile præclarißimi scriptoris meritum de re historica Christianaque universa. Omnino enim mihi evenit, quod Ianus Nicius Erythræus prima parte Pynacothecæ fatetur sibi contigisse, sic loquens. Cum in Baronii scripta mentem & cogitationem conjicio, plane vehementer exhorreo, neque satis assequi intelligentia possum; [quos nemo absque stupore legerit,] unde homini, in excipiendis confessionibus, in sermonibus habendis, in sacrosancto Missæ sacrificio faciendo, in Horariis precibus recitandis, in rebus suis naturæ ac necessitati tradendis occupato, tantum spatii contigerit, ut infinitam vim rerum ac varietatem, per infinitos pene libros dissipatam atque dispersam, colligeret, intelligentia comprehenderet, de unaquaque earum judicaret, ac denique litteris docte accurateque mandaret. Equidem quocumque cogitatione me flecto, nihil aliud comperio, nisi opus, Ecclesiæ imprimis necessarium, non potuisse nisi prȩcipuo divini Numinis instinctu, auxilio, atque adeo miraculo suscipi, expoliri atque ad absolutionem perfectionemque perduci. Multa partim levia; partim nugatoria, partim a veritate prorsus aliena, sive hominum injuria, sive ethnicorum persidia, sive hæreticorum fraude, in Ecclesiasticam historiam irrepserant; quæ ille, sua illa mirifica ad refellendum consuetudine usus, inscitiæ, fraudis, ac falsitatis coarguit & convicit.

[5] Ast supputatio temporum, inquies, quæ basis quædam historiæ est, certior rectiorque haberi potest. Potest nunc quidem (ut ego puto) post quam scilicet ejus melius ordinandæ subsidia undique se aperuerunt, [etiamsi chronologia nonnihil vacillet:] integro ex quo ille scribere cœpit seculo; sed hæc si tunc habuisset ille, nescio an quivis alius hanc historiæ partem felicius tractare valuisset. Quid autem ad eleganter sculptam ex marmore pretioso statuam, aut ære argentove solido fusam attinet, si artifex suus eam imposuit basi pro tempore lateritiæ; cui alius, terræ viscera scrutando profundius, inventam saxeam postea substitueret? aut quis contemnat margaritas, quia lineæ minus durabili quam sericeæ, sunt inductæ? Vnum est, in quo præstantißimi operis fortunam doleo; quod cum Auctor singulis pene tomis Romæ excusis multa addenda, corrigenda, mutanda succeßive subjecerit, quæ optabat in nova eorumdem editione suis quæque locis aptari atque inseri; [quosq; operæ pretium foret recudi, ex auctoris mente correctos & suppletos.] tantum in iisdem revidendis properaverint Antuerpienses Coloniensesque typographi, ut spatium sibi nullum indulserint curandæ rei tam necessariæ: triplici autem illa impressione sic multiplicata exemplaria sint, ut spes nulla affulgeat quartæ, in qua suppleri defectus ille poßit, auctoremque eximere censuris multorum. Multi enim, cum in contextu Annalium forte inveniunt aliquid, correctionis aut lucis plenioris indignum; non semper cogitant in Appendicibus id forsitan requirendum. Et in hoc utinam nec ipse aliquando hic defecerim! Ignosci certe mihi peto si factum est. Nostro enim operi tale quid evenit haud infrequenter, non solum apud malevolos (qui ut carpant liberius, vel nolunt videre correcta posterius, vel vidisse dißimulant) sed etiam apud amicos Lectores, nec tempore & otio tanto abundantes, ut tot tantaque volumina pervolvere poßint integre, nec tam felici semper memoria præditos, ut quæ forte uno loco legerint, statim referre ad alterum valeant.

[6] Vitam & virtutes eruditißimi viri simul ac sanctissimi, prolixo volumine prosecutus est idem, a quo Magistri & Institutoris ejus S. Philippi descriptam historiam damus, R. P. Hieronymus Barnabæus, Congregationis Romanæ cum vixit Præpositus: ex qua aliisque domesticis Patrum Oratorii monumentis excerpta est brevis illa Notitia, quæ præteritis annis Italice prodiit, de primis ac præcipuis S. Philippi Sociis. [Illos ex imperio S. Philippi Nerii scribens solus,] Hos inter Baronius tertium locum tenet, scilicet post Iuvenalem de Ancina Episcopum Salutiensem, pro cujus canonizatione haud pauca Romæ acta sunt, & Franciscum Mariam Taurisium Cardinalem. Quomodo autem ad scribendos Annales ecclesiasticos sit admotus imperio S Philippi, cujus precibus pridem in vivis servatus fuerat; inveniet Lector in Vita ipsius Sancti, num. 61 & 483. Porro quod de Notis ad Romanum Martyrologium respondit, a Præsule quodam Vltramontano rogatus, quam multos eo in opere adjutores habuisset, Torcular calcavi solus; de Annalibus quoque intelligi posse testabuntur ejus autographa volumina, etiamnum asservata in Bibliotheca Vaticana; neminem certe post se reliquit, qui viventi laborum particeps, eosdem mortuo illo prosequeretur. Illi autem, quantocumque dum viveret piorum plausu approbationeq; exciperentur, mansit tamen solida semper humilitas viro, inter studia solito identidem dicere, Domine ne auferas ab ore meo verbum veritatis.

[7] Veritatem enimvero (ut brevis Notitiæ Auctor loquitur) sincere constanterque amabat, [carissimam semper habuit veritatem,] etiam sibi contrariam: & cuicumque eam retegenti volebat bene; animo ad eamdem amplectendam & profitendam semper parato. Quotiescumque vel novo adhibito studio, vel alio suggerente cognoscebat ab ea se deviasse, retractabat continuo asserta priora, quemadmodum pluribus Annalium ejus locis videre est. In mente quippe habebat illa verba Ambrosii, quæ etiam Sixto V scripsit, Unumquemque fallunt sua scripta & auctorem prætereunt: atque ut filii etiam deformes delectant, sic etiam scriptorē indecores sermones sui palpant. Talis promptitudo nascebatur ei ex profunda animi demißione, qua proprio semper diffidebat judicio; sua autem pauperis Presbyteri conditione adeo vivebat contentus, ut cum præciso obedientiæ severioris mandato Clemens VIII eum coëgisset Cardinalitiam dignitatem admittere, [ab altioris gradus appetitu alienissimus.] iis quorum consilio id factum fuerat austerior & quasi suboffensus manserit; seque mox voto obligaverit, nihil umquam agendi, quo sibi aditus posset ad Papatum parari. Id quod post Leonis XI mortem reipsa declaravit, cum gravi contra illius scripta a Ministris Catholici Regis excitata tempestate, huic distulit se excusare per litteras, Ne viderer, inquit, Pontificia Sede vacante, auram captare Regiam ejusmodi internuntio litterarum, & ita sternere mihi viam ad gradus sublimioris conscensionem. Sed procul absit, ut me Regum favor, & non potius Regis Regum Christi gratia in thronum provehat altiorem. Domini est assumptio nostra, & Sancti Israël Regis nostri, a quo tantum exspecto (ipse scit) sedem illam perennem, quam promisit sequentibus se discipulis. Adeo ut ex illa parte compendii loco duxerimus, sentire de illa dispendium, ad quam excludendam esse etiam ipse debeam adjumento, ne hujus sentiam detrimentum; & gratias agere & bene precari magis iis qui obsistunt, quam qui favent. Ita illius epistolæ exordium, cujus ecgraphum Ms. servo, inter cariora P. Bollandi manuscripta repertum.

[8] Atque hæc, ex infinitis pauca, honori & amori Baronii danda putavi, [Succedens Raynaldus,] ubi Annalibus ejus valere jußis ad Continuatorem faciendus est transitus, quem anno MDCLX senem juvenis Romæ cognovi, eadem quæ præsignaverat ille vestigia religiose tenentem, & resumpta jam inde ab anno MDCXLVI impreßione, Annalium Tomum vigesimum, octavum vero Continuationis novæ, usque ad annum MDXXXIV, habentem sub prælo; nec non sub manibus Continuationis ejusdem accuratißimam Epitomen. His ego ad Julium usque II utens, deprehendi Auctorem, non solum Decessore suo eatenus fuisse feliciorem, [in quo felicior ipso fuerit.] quod tractanda habuerit tempora, quibus Epistolaris Pontificum historia, cui potißimum inhærere statuerat, integra magis ex Regestis haberi poterat; præter innumera interim edita librorum omnigenorum monumenta: sed etiam quod Chronologiam tenere potuerit usquequaque rectam; ut noster hac parte labor futurus inutilis fuisset, nisi operæ pretium æstimassem pertexi seriem incohatam, propter Ms. Codicem nostrum quo ille caruit, & varia quæ ad ipsius manum non pervenerunt rei utiliter agendæ instrumenta.

CLXXIII INNOCENTIUS III.

Ab anno 1198, ad 1216. an. 18, men. 6. dies 9.

Innocentivs, Natione Campanus, patria Anagninus, ex patre Trasimundo de Comitibus Signiæ, matre Clarina, antea Lotharius, SS. Sergii & Bacchi Diaconus Cardinalis, imperante Alexio Angelo, Occidentali vero Imperio vacante, creatus VIII Januarii MCXCVIII, consecratus est in festo Cathedræ S. Petri Antiochenæ XXII* Februarii, in Dominica II Quadragesimæ, sedit annos XVIII, menses VI, dies IX, defunctus XVI Julii anno MCCXVI Perusii, ibidemq; in ecclesia Cathedrali S. Laurentii sepultus: & vacavit Sedes diem dumtaxat unum.

Qvi res ejus gestas ipso adhuc vivente conscripsit, quomodo eas ex Veteri Collegii Fuxensis Ms. Bosquetus edidit: Celebrata est, inquit, ejus electio VI Idus Januarii, [Ratio temporis.] anno Incarnationis Dominicæ MCXCVII (ubi vides confirmatum usum Curiæ annos tunc numerandi more Florentino) & quia tunc Diaconus erat, dilata est ejus ordinatio in Presbyterum, usque ad sabbatum quatuor Temporum IX Kal. Martii: & sequenti Dominica, in qua tunc occurrit festum Cathedræ S. Petri, fuit apud S. Petrum in Episcopum consecratus, & in ejusdem Apostoli Cathedra constitutus. [Dies electionis.] Hactenus ille, qui si recte Electionem ejus adscripsit sexto Idus Januarii, de quo vix possumus dubitare; oportet uno omnia die acta esse, quibus secundum antiquam consuetudinem triduum impendendum fuisse supra docebat Centius; ita ut noctu mortuus Cælestinus sit, mane celebratæ exequiæ, eodemque mane ad Electionem progressum, quod eadem Acta sic explicant: Defuncto igitur Cælestino, cum quidam Cardinalium se contulissent ad Septa-solis, ut liberius ibi possent & securius de successoris electione tractare; ipse cum quibusdam aliis ad Basilicam Constantinianā voluit decessoris obsequiis interesse: quibus honorifice celebratis, ipse cum illis ad præfatum locum accessit: Missarumque solenniis in honorem sancti Spiritus a solis ibidem Cardinalibus celebratis … omnes tandem consenserunt in ipsum. Similia fere habet ipsemet in Epistolis de sua electione, quaquaversum postridie datis signatisque quinto Idus Januarii; in quibus præfatur, quod Cælestino, VI Idus Januarii viam universæ carnis ingresso, & in Lateranensi Basilica (sicut moris est) honorifice tumulato, Cardinales & ipse in unum secesserint, de substitutione Pontificis tractaturi: ut appareat, nec unius quidem diei moram fuisse interjectam: cum sequenti mox die, rei gestæ nuntiæ litteræ ab ipsomet signatæ potuerint expediri.

[2] Quod autem hic Pontifex, non ab Electionis, sed ab Ordinationis die orsus sit numerare sui Pontificatus annos, [Initiū Pontificatus,] patet ex Registro Epistolarum ejus, nuper per Stephanum Baluzium duobus tomis edito, ubi primi anni epistolæ pertingunt usque ad XI Kalendas Martii; imo earum una ad Regem Angliæ, perperam adscripta Nonis Martii, adscribenda nono Kalendas Martii: prima vero earum, quæ invenitur data anno secundo Pontificatus, signatur VI Kalendas Martii, & sic consequenter, etsi non semper suo ordine singulæ: cum prima in secundi anni Registrum relata, subnotetur VIII Kalendas Aprilis. Vrspergensis XVI Kalendas Augusti mortuum Innocentium scribit: Richardus a S. Germano XVII Kalendas: & hoc affirmat successor ejus Honorius prima sua Epistola, data VIII Kal. Augusti; [& dies mortis,] idque præcise convenit cum spatio Sedis supra notato. Idem sere exprimit ex Martino Auctor Ms. nostri, sed videtur diem mortis non connumerasse, ideoque solum dies XXIV scripsisse. Interim hoc suo computu iterum & manifestim nobis declarat, rediisse se in viam antiquam, Pontificatum Innocentii a die Ordinationis, non Electionis, auspicando. Nunc, ex eisdem Martino & Ms. nostro, aliquod rerum ab illo gestarum summarium accipe.

[3] Hic quantum fuit gloriosus, testimonium ejus opera perhibent veritati: [Actorum Synopsis ex Cod. Ms.] fecit enim hospitale sancti Spiritus, & renovavit ecclesiam S. Sixti. Composuit decretales, sermones, & libros de miseria & conditione humani generis, & multa alia gloriosa. Dedit universis ecclesiis Romæ unam libram argenti, pro singulis calicibus earum, non habentibus calices argenteos, tali pacto, quod vendere eos non possint. Hic etiam coronavit Ottonem, & deposuit, quia non servavit fidelitatem. Hujus tempore a Francis & Venetis capta est Constantinopolis, urbs de mundi majoribus, ac in magnificentia prima: cujus captionem etiam post plures dies plerique civitatis incolæ non credebant, tum propter civitatis fortitudinem, tum etiam propter antiquam quam habebant prophetiam: prophetatum siquidem erat, quod debebat capi per Angelum, & ita eam capi per hominem non credebant. Sed hostibus, per murum ubi erat depictus Angelus, intrantibus, se deceptos incolæ per æquivocationem Angeli cognoverunt. Hujus temporibus, Livonia pro parte conversa est ad fidem. Anno Pontificatus sui XVII, mense Novembris, in Basilica Lateranensi, quæ Constantiniana vocatur, celebratū est Conciliū generale pro subsidio Terræ-sanctæ, & statu universalis Ecclesiæ: in quo fuit cum Patriarchis, Archiepiscopis, Episcopis & aliis Prælatis summa MCCCXV. Tempore hujus Concilii consecraverunt ecclesiam S. Mariæ trans-Tiberim. [Sepultura Perusii.] Demum, cum propter subventionem Terræ-sanctæ, inter Pisanos & Januenses ac Lombardos pacem facere intenderet, in itinere ad hoc constitutus, Perusii est defunctus, ibique in ecclesia S. Laurentii tumulatus. Et cessavit Papatus per unum diem.

[4] Cæsar Crispolti, in libro cui titulus Perugia augusta p. 96, agens de Romanis Pontificibus in Cathedrali Perusina sepultis, scilicet Innocentio III, Vrbano IV, & Martino IV, ita loquitur: Horum trium corpora intra unam capsam hodie requiescunt, [ubi corpora ipsius & aliorum duorum,] supra ornatum armarium ipsius sacristiæ: quæ capsa cum esset aliquando aperta, vidi sȩpius corpora duo cum suis Mitris atque Planetis aliisque paramentis sacrificalibus antiqui moris, eorumq; digitos etiam nunc ornatos annulis suis. Et hæc quidem duo satis bene conservata erant: seorsim autem vidi alia multa ossa, intra linteum convoluta. Cumq; nulla adesset quæ discrimen doceret scriptura, videbatur relinqui locus conjectandi, quod hæc ossa forent Innocentii III, utpote omnium primi. Fuerint autem tria hæc corpora verosimiliter elevata, [elevata an. 1345,] de suis in quibus primum jacuere sepulcris, anno MCCCXLV; quando vetus Cathedralis destructa est, ut ejus loco exurgeret nova illa augustaque basilica, quæ hodie cernitur. Librum illum suum Crispoltus composuerat initio hujus seculi, cujus anno VI moriens ineditum heredibus suis reliquerat: qui vero evulgari eum anno MDCXLIX jußit, cognominis avo nepos, Cæsar Crispoltus junior, nihil in eo sibi mutandum putavit: quod sane hoc loco faciendum fuisse Oldoinus noster nos docuit, tum privatim per litteras, tum in suis Additionibus ad Ciacconium, ubi de nova prædictæ arcæ translatione, novem annis post mortem senioris Crispolti facta, sic loquitur: Nostris hisce temporibus Napoleo Comitolus, [& translata an. 1615] Episcopus Peruænus, Innocentii III sepulcro & aliorum duorum Pontificum, quorum ossa ex uno in alium locum transtulit, hanc apposuit inscriptionem. ✠ OSSA ✠ trium Romanorum Pontificum, qui Perusiæ obierunt, Innocentii III, Vrbani IV, & Martini IV, an. MCCXVI, an. MCCLXIV, an. MCCLXXXII, ab hujus templi sacrario huc translata an. MDCXV. Exarata est inscriptio illa litteris aureis, supra tabulam politam ex nigro marmore, quod limbus rubei marmoris includit, servitque pro basi marmoreæ similiterque rubentis urnæ, tria corpora continentis; quemadmodum monumentum hoc transmisit, cura sua delineatum, R. P. Andreas Asclepi, Rector nostri Perusini collegii anno MDCLXXXIII, significans hoc monumentum inveniri in capella sanctißimi Crucifixi.

OSSA.
TRIVM. ROMANORVM. PONTIFICVM.
QVI. PERVSIÆ. OBIERVNT.
IN̄OCEN. III. VRBAN. IV. MART. IV.
A. MCCXVI. A. MCCLXIV. A. MCCLXXXII.
AB. HVIVS. TEMPLI. SACRARIO.
HVC. TRANSLATA.
ANN. MDXCV

[5] Hic est ille Innocentius, qui anno Pontificatus sui VI exeunte, Christi MCCIV, Albertum Episcopum Vercellensem, Carmelitani Ordinis Legislatorem futurum, [Sub eo data Carmelitis Regula ab Alberto Hierosolymitano:] Patriarcham Hierosolymitanum nominavit, totis XXXIII annis serius quam Regulam sibi traditam credi voluerunt antiquiores Carmelitæ, usque ad annum MDCXXXIV in hoc errore defixi, sicut alibi ostendimus, productis ipsiusmet Stratii Generalis ad Aubertum Mireum litteris. Dum autem in re non adeo veteri, summique ad Ordinis statum momenti, qualis est Regula, sic erratum videmus, unius fortaßis hominis culpa, qui ex sua conjectura primus subscripsit Regulæ annum MCLXXI, quo ipsam faceret multo antiquiorem aliorum Ordinum Mendicantium Regulis (quod quia suæ favebat prætensioni, ceteri tamdiu nesciverunt habere suspectum, donec super ipsius Alberti cultu iis relinquendo cœptum est Romæ disceptari) Dum inquam, circa Regulam ipsam, tamdiu tamque constanter errasse illi se fatentur; cur obsecro tantopere indignantur nobis, non nisi timide sibi fidem adhibentibus in rebus multo antiquioris memoriæ, quas diu apud se firmiter creditas fuisse prætendunt?

[6] Habentur modo, sicut supra dixi, non solum Innocentii Papæ Acta & trium annorum Epistolæ a Bosqueto editæ, sed annorum omnino undecim Registra edita a Baluzio, [tamen inter plus quam 2500 epistolas ejusdem,] ab anno scilicet Pontificatus I, usque ad VI & a X anno usque ad ultimum; qui quidem annus X fuit Alberto, in Terram-sanctam appulso, ut summum tertius; quando necdum credimus ab eo datam præfatam Regulam, sed potius circa annum ab adventu sextum. In illis epistolis, quarum numerus ultra bis mille quingentas evadit, quam plurimæ sunt in Orientem datæ, ad Principes Ecclesiasticos & Seculares, ipsumque etiam Albertum, de minutißimis quandoque negotiis, ad omnis conditionis profeßionisque homines spectantibus: nec tamen ulla ibi mentio invenitur de Fratribus ad fontem sub obedientia Brocardi in Carmelo morantibus, [nulla occurrit ipsorum mentio.] quibus Regula data, nedum de aliis ullis ejusdem instituti alibi in Palæstina, ut prætenditur, manentibus. Quare hos istic tam late atque per tot monasteria, sub unius generalis Prioris obedientia, fusos tunc fuisse (ut de anteriori ætate taceam, deque Syrogræcis schismaticis monachis atque a Latinorum communione alienißimis) fuisse, inquam, tam late fusos in Palæstina Carmelitas, quam volunt, qui circa prædicta canendam palinodiam tanto cum strepitu a me exigunt, nescio cui cordato homini amplius probare se posse confidant; maxime si qui consideraverint, quam multis difficultatibus implicitæ esse soleant Ordinum quorumcumque vel condendorum vel reformandorum principia; quantosque libros impleant, quæ ejusmodi occasionibus eodemque ævo scripta actaque inveniuntur apud alios.

CLXXIX HONORIVS III.

Ab anno 1216, ad 1227. an. 10, m. 8.

Honorivs, antea Cencius, Diaconus Cardinalis S. Luciæ, & Cælestini Papæ III Camerarius, natione Romanus, patre Haymerico, postea sub Innocentio III Presbyter Cardinalis SS. Pauli & Joannis tit Pammachii, electus Perusii anno MCCXVI, XVIII Julii, regnante, quem ipse postea Imperatorem coronavit, Friderico II, consecratus XXIV Julii in Dominica ibidem in ecclesia S. Petri; obiit anno MCCXXVII, XVIII Martii, Pontificatus sui exacto anno X, mense VIII, sepultus ad S. Mariæ majoris ante aram Præsepii: & non vacavit Sedes nisi in diem sequentem.

Bernardus Guidonis, uno post hæc seculo scribens, apud Odoricum Raynaldum num. 18, an. 1216, ait quod vacavit Sedes per unam tantummodo diem, Perusinis causa electionis Papæ Cardinales coarctantibus. Sed ejusmodi dies, constituenda ex horis XXIV aut pluribus, [Ratio temporis.] inter unius mortem & alterius electionem interjectis, in nostro calculo non constituit diem particularem, distinctum a diebus mortis & electionis prædictæ, atque inter illos medium. Ms. nostrum, & Romanum aliud quo usus Raynaldus, mensibus VIII perperam adjungunt dies XXII, occasione (ut videtur) sumpta ab iis, qui, sicut ipse Pontifex in Bullis suis, ita Sedem veteri stylo ordiebantur a die Ordinationis; sed tunc solum debuissent scribi menses VII. Quod autem ipse Honorius in suis Epistolis (quarum Registra utinam aliquis vulgaret ex Mss. Romanis, sicut jam olim vulgatum habetur Registrum S. Gregorii, & nuper Innocentii III ut dixi, quod & de aliorum Pontificum Registris, quæ quidem in Camera hactenus asservantur, grande proculdubio votum est omnium studiosorum historicæ veritatis) quod, inquam, in suis Epistolis Honorius majorum stylum tenuerit, a die Ordinationis Episcopalis annos sui Pontificatus exordiens, inter alias probat lib. 7, epist. 37 apud Rainaldum an. MCCXXII n. 38, Dat. Later. XIV Kal. Augusti anno VI, [Pontificatus a die Ordinationis numeratus in epistolis ejus.] qui fuisset dicendus annus VII, si pridie, id est anniversario die suæ Electionis, cœpisset novum annum numerare. Et hunc stylum tenuisse Successores, debemus præsumere, quamdiu contrarium non probatur contrariis styli diversi exemplis. Esset autem ea res dijudicatu facilior, si in Registris horum temporum inveniretur adscriptus cuique Pontificatus anno etiam numerus Indictionis: sic enim promptum cuique fuisset conjugere justum Christi annum Quantum autem ex relatis apud Waddingum & Rainaldum Brevibus intelligere possumus, neglectæ hoc tempore a Registrorum Collectoribus Indictiones fuerunt: quas tamen invenire est in Privilegiis solenniter datis per manus Cancellariorum aut Vice-cancellariorum: ut est una sequentis Gregorii apud Vghellum tom. 1 col. 157, & alia Alexandri apud Raynaldum an. 1255 num. 56 &c.

[2] Illustria Pontificatus hujus monumenta, æri incisa, exhibet Oldoinus in novo Ciacconio; Absidem scilicet in Basilica S. Pauli, [Monumenta ejusdem.] opere musivo ornatam, ubi superior majorque figurarum ordo Christum habet sedentem in solio, prostrato ad pedum oscula Honorio, hinc Petro & Andrea inde Paulo & Luca adstantibus; inferior vero ordo Apostolos habet hinc inde senos; in medio vero sanctos Innocentes cum instrumentis Paßionis Christi, eadem inter duos Angelos adorantibus duobus utrimque genuflexis, quorum adduntur nomina sic expressa, IO. CAIETANVS ABBAS. SADENVLFVS SACRISTA. Additur Cornix sive Zophorus atrii ad ædem S. Laurentii in agro Verano, ubi in medio cernuntur expreßi S. LAVRENTIVS & HONORIVS PAPA. Tertio exprimitur ibidem stantis Honorii effigies, qualis inventa est in veteri æde S. Bibianæ ad Vrsum Pileatum cum hoc superscripto: FELICIS RECORDATIONIS DNVS HONORIVS PP. TCIVS. Denique valvæ æneæ bis geminæ, Lateranensis scilicet Basilicæ, quibus inscribitur, ✠ INCARNACIOIS DNICE ANNO MCXCVI PONTIFICAT9 DNI CELESTINI PP. III ANNO VI, CENCIO CAMERARIO MINISTRANTE, HOC OPVS FACTVM EST; & valvæ capellæ S. Ioannis Euangelistæ in fonte, cum his verbis insculptis, ✠ ANNO V PONTIF. DNI CELESTINI PP. III. CENCIO CARD. S. LVCIÆ EI9 DEM DNI PP. CAMERARIO IVBENTE, OPVS ISTVD FACTVM EST. quibus priores ejus tituli innotescunt.

[3] De die mortis obitæ XV Kal. Apriles, ut tacerent historici alii, [Dies mortis.] tam certos nos reddit successor Gregorius prima sua epistola apud Rainaldum, ut certiores fieri non poßimus. Interpontificium quale fuerit ex initio sequentis Pontificatus definiendum est. Rerum porro sub Honorio gestarum hujusmodi synopsim Auctor Ms. nostri ex Martino exhibet: Hic apud S. Laurentium foris muros, Petrum Antisiodorensem Comitem in Imperatorem Constantinopolitanum coronavit. [Synopsis Actorum.] Hic etiam ecclesiam S. Laurentii extra muros, & basilicam quæ dicitur Sancta sanctorum, renovavit. Decretales composuit. Hic in basilica S. Petri Fredericum, Regem Siciliæ, Imperatorem Romanorum coronavit. Hujus tempore Christiani Damiatam ceperunt: sed Saraceni, casu fortuito contingente, eam postea recuperaverunt. Hic Honorius Papa Fredericum, sibi rebellem & Romanæ Ecclesiæ adversarium comperiens, anathematizavit, atque Barones ab ejus fidelitate absolvit. Honorius Papa moritur, & Romæ in ecclesia S. Mariæ Majoris sepelitur: & D. Ugolinus Ostiensis Episcopus, in Papam electus, Gregorius est vocatus. Honorius primo anno sui Pontificatus Ordinem Prædicatorum confirmavit, B. Dominico, natione Hispano, procurante & illius inventore. Nam Innocentius Papa, qui durus in hoc fuerat, visione habita quod B. Dominicus Lateranensem Basilicam ecclesiam cadentem humeris suis sustentasset, confirmare deliberaverat, sed morte præventus non potuit.

CLXXX GREGORIUS IX.

Ab anno 1227, ad 1241, an. 14 m. 5, d. 3,

Gregorivs, antea Ugolinus Cardinalis Episcopus Ostiensis, natione Campanus, anno MCCXXVII, tempore Friderici II, electus XIX Martii, coronatus XXI ejusdem in Dominica IV Quadragesimæ, sedit annos XIV, menses V, dies III; defunctus anno MCCXLI, die XXI Augusti; sepultus in basilica Vaticana: & vacavit Sedes fortassis menses II, dies V.

Gregorius ipse, de sua Electione scribens, Honorio, inquit, [Dies electionis & coronationis.] Papa prædecessore nostro, XV Kalend. Aprilis, soluto debito carnis, de præsenti seculo nequam erepto, & in crastino juxta morem celebratis exequiis, & ipsius corpore ad tumulum deportato, una cum Fratribus nostris ad eligendum convenimus Successorem; & Missa, ut moris est, in honorem sancti Spiritus devote ac solenniter celebrata, post aliquantulum tractatum de substitutione Pontificis, omnes pariter ad imbecillitatem nostram quasi divinitus inspirati oculos direxerunt. Diem notat auctor Vitæ apud Rainaldum hoc modo: Defuncto piæ mem. Honorio III, sexta feria, hebdomade vero majoris Quadragesimæ quinta … in domo B. Gregorii, Gregorius ejus imitator assumitur. Incidit autem anno MCCXXVII, habente litteram Dominicalem C, dies XIX Martii in Feriam VI, hebdomadæ tamen non quintæ (ut perperam transcripsisse videtur Raynaldus) sed tertiæ. Porro signatur præfata Gregorii Epistola, Laterani X Kal. Aprilis Pontificatus anno I: ex qua clausula habetur coronatum Gregorium non esse vel V Kal. Aprilis (quod fortasse typographicum mendum primæ editionis Ciacconii, ad omnes postea editiones transiit inobservatum) vel in die Paschæ, ut idem Ciacconius habet, in hoc sibi etiam contradicens, quod electum dicit, altero post Honorii obitum, die & postea diem hunc vocat postridie S. Benedicti: dies enim XXII Martii, a morte Honorii quartus, & in feriam II hebdomadæ cadens, neque in Electionem neque in Coronationem Gregorii quadrat. Manet interim quod, sicut Martinus Polonus scripsit, iste Gregorius fuit electus, seu potius coronatus mense Martio, die IX post festum S. Gregorii, id est XXI, ipso festo S. Benedicti.

[2] De Actis ejus Martinus Polonus in codice nostro sic scribit. [Actorum synopsis,] Hic S. Elisabeth, filiam Regis Ungariæ, relicta Lanthgravii Thuringiæ canonizavit. Hic sententiam, quam Honorius prædecessor suus contra Fredericum Imperatorem fulminaverat, roboravit. Hic, cum Concilium Romæ celebrare nititur, & ab Imperatore viæ per mare & per terram arctarentur, duo Cardinales, & multi Prælati, Abbates, & Clerici, per mare ad Concilium venientes, per Pisanos Imperatoris fautores capiuntur. Hic Papa per Fr. Raymundum Ordinis Prædicatorum, Pœnitentiarium & Capellanum suum, ex pluribus voluminibus Decretalium compilavit volumen unum, mandavitque Doctoribus ubique eo uti. Hic Gregorius, cum ab Imperatore, qui tunc magna ex parte patrimonium Ecclesiæ occupaverat, in Urbe obsideretur; videns etiam pene omnes Romanos per pecuniam corruptos esse, excipiens Capita Apostolorum, & processionem a Laterano usque ad S. Petrum faciens, animos Romanorum sic revocavit, ut contra Imperatorem pene omnes Cruce signarentur. Quod Imperator, qui jam credebat se intraturum Romam, audiens timensque, longe ab Urbe recessit. Hic B. Dominicum, inventorem Ordinis Prædicatorum, Bononiæ sepultum & miraculis innumeris coruscantem, canonizavit.

[3] Hujus Pontificis gesta quædam ac monumenta Græco-latina vulgavit Romæ anno MDLXXXVII Gerardus Voßius, Præpositus Tungrensis ac S. Theol. Doctor Romanus: sed quæ nihil sint aliud quam Apostolicæ litteræ, videlicet I, de Primatu Pontificis Romani & unione Græcorum cum ecclesia Latina. II, [Epistolæ Græco-latinæ.] de duplici Gladio Pontificis Romani, deque lagatione Apocrisiariorum Gregorii ad Græcos. III, Apocrisiariorum Gregorii definitio, quod Spiritus sanctus a Patre Filioque procedat. Quæ licet ad rem nostram parum faciant, earum tamen hic volui meminisse, quod nuperæ Conciliorum editionis Auctores ignoraverint ipsas Græco-latine haberi potuisse. Illustrantur singulæ Notis ipsius Voßii, uti etiam Litteræ Canonizationis SS. Francisci, Dominici, Antonii Patavini, & Elisabethæ Hungaricæ, ad aliam operis nostri partem spectantes. Illis igitur omißis solumque obiter indicatis, lubet adjungere ejusdem Sanctißimi Pontificis Rescriptum anno MCCXXVIII, Pontificatus primo necdum integre expleto, missum Episcopo Alatrino, nescio an Joanni (quem Vghellus scribit vixisse anno MCCXXII) an autem ejus successori Jacobo, cujus memoriam facit idem Vghellus pro anno MCCXXXVI, indicans esse qui & Cardinalem & ipsius Pontificis affinem fuisse dicant. Nihil ejusmodi ex hoc Rescripto colligitur, digno tamen ex capitibus pluribus quod fiat juris publici, sicut ipsum ex authentica, quæ Aletrii servatur, copia transcripsit noster Conradus Ianningus, cum ecclesiam istam per ferias Autumnales devotionis causa visitaret; ubi ipsam illam sacram Hostiam, in qua miraculum factum, adoravit anno MDCLXXXIII; notavitque, eam in modum cylindri convolutam (ut solet in ore communicantium fieri) etiamnum rubri ac sanguinei coloris notas præferre per crystallum cui inclusa est. Rescriptum sic sonat:

[4] Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, venerabili Fratri Episcopo Alatrino salutem & Apostolicam benedictionem. Fraternitatis tuæ litteras recepimus, continentes, quod cum virgo quædam, ad suggestionem pravam cujusdam maleficæ mulieris, sacratissimum corpus Christi de manu suscipiens Sacerdotis, illud tamdiu tenuisset in ore, donec opportunitate captata, clam in panno ligasset; tandem post triduum, Corpus ipsum, quod in forma panis acceperat, in specie carnis invenit, sicut adhuc apparet inspicientibus manifeste. Unde cum utraque hoc tibi humiliter sit confessa, quæ sit eis pœnitentia injungenda, responso nostro postulas edoceri. Illi ergo primum gratiarum referimus, quas possumus, actiones, qui etsi omnia mirabiliter operetur, nonnumquam tamen innovat signa & immutat mirabilia, ut roborans fidem Catholicæ veritatis, spem erigens, & caritatem accendens, revocet peccatores, convertat perfidos, & confundat hæreticam pravitatem. Ideoq; Fraternitati tuæ per Apostolica scripta mandamus, quatenus virgini, quæ potius ex simplicitate quam ex malitia creditur deliquisse (præsertim cum credatur satis in confessione confusa) injungat pœnitentiam mitiorem: [Rescriptum circa abusas sacra Hostia.] alteri vero, quæ sui nequitia induxit alteram ad peccandum, præter alia (quæ tuo duximus arbitrio relinquenda) injungas, ut vicinorum Episcoporum præsentiam adiens, suum eis confiteatur in humilitate reatum, veniam humiliter flagitando. Datum Laterani, tertio Idus Martii, Pontificatus nostri anno primo.

In plumbo pendente legitur ex una parte:

GREGORIUS
VIIII

Ex altera nomina Principum Apostolorum initialibus litteris sic expressa.

SA. PA. SA. PE.

[5] Annos civiles huic etiam Pontifici usque ad festum Incarnationis ultra Kalendas Ianuarias protractos fuisse, [Anni ratio,] patet ex Constit. 30 Bullarii Casinensis: cujus autographum datum legitur Viterbii, per manum Guilielmi S.R.E. Vicecancellarii V. Kal. Martii Indictione VIII, Incarnationis Dominicæ anno MCCXXXVI Gregorii IX Papæ nono: quæ nostrum annum MCCXXXVII jam inchoatum notant.

CLXXXI CÆLESTINUS IV.

Anno 1241 ab Oct. ad Novemb. diebus 17.

Cælestinvs, antea Gaufridus, Cardinalis Episcopus Sabinensis, natione Mediolanensis, Friderico II Ecclesiam persequente, electus fortassis XXVII Octobris, anno MCCXLI, & coronatus III Novembris in Dominica; sedit diebus XVII; & obiit eodem mense, die forsitan XII, sepultus in Basilica S. Petri: & vacavit Sedes usque ad XXIV Junii, anni MCCXLIII.

Richardus, hujus temporis scriptor Italus, apud Raynaldum, de hac Electione ait, quod Fredericus, in Crypta-ferrata prope Romam positus, pro certo accepit de Gregorio Papa, [Mora & tempus electionis,] quod obierat Romæ XXI Augusti: de cujus licentia Cardinales omnes, qui extra Urbem fuerant, pro electione Papæ facienda ad Urbem rediverunt. Et postea, Mense, inquit Octobri Goffridus Mediolanensis in Cælestinum Papam eligitur. Matthæus Paris, scriptor & ipse ejusdem temporis, fusius prosequitur, quomodo Cardinales universim decem, primum in duas partes discedendo, quinq; ex iis Gaufredum elegerint, tres Romanum, quem similiter coævus Albertus Stadensis vocat Episcopum Portuensem, & Ciacconius atque Vghellus agnoscunt, [iteratæ:] allegatis pluribus ejus Actis. Verum quia Decretalis Alexandrina requirit, ut is solum debeat haberi Papa & acclamari, cujus Electioni duæ partes consenserint Electorum, mentibus & corporibus Cardinales dispersos fuisse dicit, infecto negotio. Illis deinde iterum convenientibus, ambo, inquit Albertus, cesserunt: & iterum Cardinales elegerunt unum, sed non de suo collegio; Romanisque requirentibus quis esset, nomen illius exprimere noluerunt. Sed hoc postremum fabulosum videtur, nisi forte id aliquando fuerit simulatum ab illis, ne faterentur actum esse nihil, arctiusque a populo adstringerentur. Tandem tamen, sicut habet Matthæus, post multas disceptationes & diversa schismata (inter quæ facile potuerunt sex vel septem hebdomadæ effluxisse) Cardinales jam pauci facti (id est animis, defecti) a tribulatione & dolore, Magistrum Galfridum Mediolanensem in Papam elegerunt, virum moribus præditum & scientia, [debilitas electi,] sed in ætatem senilem jam declinantem & debilitatum. Unde cum jam vix sexdecim diebus sedisset, præmatura morte præventus, naturæ debita persolvens, utinam non (ut dicitur) potionatus! Sedem Papalem, imo universam Ecclesiam reliquit desolatam.

[2] Richardus prælaudatus, Mense, inquit Novembri Cælestinus Papa Romæ apud S. Petrum obiit: & de Cardinalibus quidam eo insepulto de Urbe fugerunt, [& citus obitus mense Novembris,] & Anagniam se contulerunt. Interim Onuphrius Panvinius, eumque secuti Ciacconius & interpolatores sui, IX vel X Kalendas ita scribunt electum Cælestinum, ut consequens putent defunctum VIII Octobris, quod etiam in Necrologio suo Pontificio fecit Oldoinus. Potuit sane prima Electio prædicto die facta fuisse, sed ab hac (utpote voluntaria ceßione irritata) non debet inchoari Pontificatus; verum a secunda, quam ipso Octobri factam scimus, & quidem ultra dimidium provecto, ut obitus poßit cadere in Novembrim. Nolo per meram conjecturam mutare nomina mensium, servatoque dierum numero VIII Novembris mortuum dicere Cælestinum; electum autem die XXIII Octobris, [non Octobris.] & Dominica sequenti coronatum die XXVII: libenter tamen explicarem, quomodo Mattheus Paris dicat, post Gregorii mortem vacasse Sedem per annum & novem menses; Ms. vero nostrum menses XX dies XIV, utique usque ad creationem Innocentii IV, quasi hunc Cælestinum a Pontificum numero excludentes. Quod tamen tempus ut perfectum habeatur, oportet tempori ab illis expresso, non solum addi XVII dies Cælestini, sed integrum insuper mensem, qui fluxerit inter primam secundamque Electionem Cælestini ejusdem. Etenim a XXI Augusti quo Gregorius obiit, [Interpontificii prævii & sequentis ratio.] & XXIV Iunii quo electus fuit Innocentius, menses omnino XXII fluxerunt, & dies II, vel etiam VII, si usque ad Innocentii coronationem, XXIX Iunii factam, protrahas spatium. Quod igitur Parisius & Auctor codicis nostri scripserunt, videor mihi sic posse intelligere, ut qui superest mensis integer cum diebus XX vel XXV, dicatur fluxisse inter primam Cælestini Electionem factam post initium Octobris, & mortem secutam provecto ultra medietatem Novembri, quo toto tempore Auctores illi non censuerint vacasse Sedem, quam Cælestinus implebat. Hunc vero si dicamus, composito schismate, ab omnibus qui aderant Cardinalibus confirmatum exeunte Octobri, & I Dominica Novembris ejusdemque mensis III die fuisse coronatum; obierit ille circa XII Novembris. Et sic commode conciliabuntur omnia, quæ hactenus allegavimus, antiquorum Auctorum dicta: cessaverit vero Sedes ante ejus electionem menses II, & dies V; post obitum autem annum I, menses VII, dies XI.

[3] Contra facit quod asserat Ciacconius (sed, quantum hactenus potui scire, [Obiisse eum ante coronationem volunt aliqui.] primus) exceßisse Cælestinum e vivis ante Coronationem: & huic assertioni favere posset quod Matthæus Paris dicat, Vacasse Sedem per annum & novem mensibus. Auctor Ms. nostri menses XX, dies XXIV numerat: utique ab obitu Gregorii IX usque ad electionem vel Consecrationem Innocentii IV, plane ac si eorum medius Cælestinus non esset Pontificibus adnumerandus. Neque vero ulla ipsius invenitur epistola, de sua Electione data ad Principes & Prælatos, qualem priores posterioresque hoc seculo dedisse comperiuntur proximo aut tertio post suam Coronationem die, unde suum auspicabantur Pontificatum. Si autem vere dicebatur, quod indicat Matthæus, potionatum Cælestinum obiisse; potuit hæc potio ei fuisse præbita priusquam advenisset proxima post diem Electionis Dominica qua erat Coronatio facienda, itaque impediri ipse ne eam susciperet. Quia tamen hujusmodi nihil indicat Successor Innocentius, & solum ait, [sed minus verosimiliter.] quod Cælestinus Prædecessor suus, qui bonæ memoriæ Gregorio Papæ successerat, infra modicum temporis spatium, soluto carnis debito, ad Superos est, uti creditur, evocatus; & exequiis ejus in crastinum, ut moris est, celebratis, post vacationem diutinam, electus tandem ipse sit; non audemus Cælestino negare Coronam, quam ei defuisse nemo antiquior asserit; quamque ei ipsemet Fredericus Ecclesiæ hostis favebat, pendente adhuc schismate inter ipsum & Romanum, alterum Electorum; Cælestino congratulans, uti scribit Matthæus, alienus vero a Romano, tum aliis de causis, tum quia imponebatur ei, quod foverat dissidium inter Papam Gregorium jam defunctum & ipsum Imperatorem. Accedit quod annis post hæc quadraginta electus Pontifex S. Petrus de Morono, illius respectu dictus sit Cælestinus V.

[4] Ms. nostrum de hoc Cælestino ait, quod in ecclesia S. Petri sepelitur; [Sepultura in Vaticano,] utique sepultura temporaria & festinata, qualem ratio temporis permittebat; unde neque Paulus de Angelis, in descriptione veteris ac novæ Basilicæ, neque Paulus Aringus Romæ subterraneæ lib. 2 cap. 8 enumerans Pontifices in Vaticano sepultos, ullam ejus istic memoriam invenerunt. Vghellus tamen in suis ad Ciacconium Additionibus, ex Antonii Nigrini libro elogiorum familiæ Castillioneæ, profert Epitaphium, ad sepulcrum ejus in Vaticana Basilica tunc (ut arbitratur ipse) exaratum, quod ne injuria temporum deperderent Proceres Castellionenses in archiviis conservandum curarunt. Nempe, gente nobili Castiliona natum Cælestinum scripserat Ioannes Stella, initio seculi XVI, & ante Stellam Platina: eo scilicet tempore quo nobilitatem Lombardicam fere omnem insania quædam occuparat, ab adulatione sciolorum quorumdam nata, & in alias deinde Italiæ provincias propagata, [cui fingitur additum Epitaphium;] illustrioribus quibusque familiis adscribendi antiquiores Episcopos, quibus eatenus nemo sciverat cognomina dare. Hoc vero ne gratis omnino fieri videretur, inventi sunt etiam qui firmandæ ejusmodi opinioni supponerent instrumenta, ut quidem ipsi credi volebant, antiqua; sed novitatem suam ipso stylo, plerumque tam aperte præferentia, ut facile agnosci impostura poßit; maxime cum per ignorantiam veræ historiæ (uti talium auctoribus sæpe usu venit) admiscetur aliquid falsitatis, certiorum auctorum testimoniis, postea præter opinionem venientibus in lucem, repugnantis.

[5] Omnia hæc in eo quod diximus Epitaphio tam manifeste elucent, ut mirum sit Vghellum & Oldoinum, [sed detegitur impostura,] ad ea agnoscendæ refutandaque non advertisse animum. Ipsum interim accipe &, si talium usum habes aliquem, seposito respectu affectuque nationali, sincere dijudica, vetusne an novum hoc sit:

D. O. M.

Cælestino IV Castilionæo, Mediolanen. Pontifici Opt. Max. prudentia, doctrina, eloquentia, morum gravitate vitæque integritate insigni: qui cum multis legationibus sub Gregorio IX egregiam pro S.R.E. operam navasset, summo totius Reipublicæ Christianæ gaudio, Cardinalium omnium suffragiis, Pont. Opt. Max. pronuntiatus est: sed conceptam ex ejus Pontificatu lætitiam importuna mors publico mœrore desiderioque mox immutavit. Obiit VIII Id. Octob. ann. Salutis MCCXLI. Quam non concordes in ejus electione fuerint Cardinales, quamque ægre ad eum inclinari potuerint, [scriptoribus antiquis contraria,] tot saltem quot necessaria erant ad constituendum Pontificem vota, supra ex istius temporis scriptoribus vidimus. Horum præcipuus Richardus, isque in Italia scribens, electionem Octobri, mortem Novembri ad scribit: neque vero minus temporis requirunt illa quæ inter Gregorii mortem & Cælestini Electionem intercesserunt, quod secundum Epitaphium jam relatum unius solum mensis fuisset.

[6] Paulus Morigia ex Ordine Iesuatorum, Mediolanensis natu, unus ex præcipuis earum opinionum promotoribus, [multis & in nuper natis conjecturis fundata.] quæ Italis, hodie tam sunt caræ, non sine risu exterorum; anno MDXCV opus edidit de Nobilitate Mediolanensi: & lib. 2. cap. 1 agens de Pontificibus, patria Mediolanensibus, tertium inter eos Cælestinum IV, Castilionææ quidem familiæ, cum Stella Platinaque adscribit (cui eum ego detractum nolim, cum id verum esse poßit) sed diem mortis (sicut de aliis duobus fecerat, de aliis sequentibus idem facturus) hic tacuit, quia ignoravit. Primus Ciacconius, attenta die Electionis a Panvinio errabundo notata, quatuor post Morigiæ librum editū annis, eam invenitur sic determinasse, ut merito suspicari poßimus, Epitaphii auctorē solum illum habuisse præ oculis adeoq; illud compositum esse post initium hujus seculi: quod etiam facile stylus suadebit.

CLXXXII INNOCENTIUS IV.

Ab anno 1243, ad 1254. an. 11, m. 5, d. 14.

Innocentivs, antea Sinibaldus, Cardinalis Presbyter S. Laurentii in Lucina, natione Januensis de Comitibus Lavaniæ, imperante Frederico II excommunicato electus Anagniæ, anno MCCXLIII, die Nativitatis S. Joannis Baptistæ XXIV Junii; & die Apostolorum Petri & Pauli, XXIX ejusdem, Feria II, ibidem ordinatus; sedit annos XI, menses V, dies XIV; mortuus VII Decembris anno MCCLIV, & sepultus Neapoli in ecclesia Cathedrali: & vacavit Sedes dies XVII.

De diebus Electionis & Ordinationis testis omni exceptione major, iis quibus supra usi sumus verbis, producitur a Rainaldo Richardus. Neque ad dubium movendum circa diem Electionis sufficit Bullarii Casinensis Const. 35, [Dies ordinationis & mortis.] continens privilegium Sublacensi monasterio datum Assisii, Incarnationis Dominicæ anno 1152, decimo Kalendas Julii Pontificatus anno decimo. Suspecta enim & merito est eorum accurratio, qui pro Romanis numeris zyfras assumpserunt in transcribendo, quamquam & typothetis poßit imputari error. Præterea difficultate non caret, quod, ut concederetur biduo vel triduo citius, quam scribit Richardus, electum Innocentium; deberet tamen supponi a die Electionis inchoasse annos Pontificatus sui, quod in eo qui solum Presbyter erat cum eligebatur, necdum satis certis exemplis probatur. De die mortis, qui paßim dicitur fuisse festum S. Luciæ, dubitari non patitur idem Raynaldus, in fine tomi 13 Annalium verba successoris Pontificis, nuntiantis quomodo ipsemet sit electus, sic transcribens. Innocentio Papa prædecessore VII Idus Decembris, in regno Siciliæ in civitate Neapolis, de angusto & tetro carnis carcere, vocato ad spatiosum & lucidum cæli palatium, ut de multis laboribus, quos pro Ecclesiæ honore ac libertate constanter pertulit, mercedem quietis percipiat sempiternæ; ac deinde ipsius solenniter celebratis exequiis, ejusque corpore honorifice prout decuit tumulato, &c.

[2] Nescio quid exploratius haberi vel optari poßit circa alicujus Pontificis initium ac finem. Cum igitur Auctor Ms. nostri, Rollevinck, & Martinus Polonus, menses VI numerant; [hæc unde credita accidisse 13 Decembris?] intelligendi sunt dicere, quod obierit Innocentius sexto sui Pontificatus mense, supra annum XI inchoato. Consonat his Chronicon Cavense Ms apud Rainaldum his verbis: MCCLIV, VII Nonas Decembris (lege Idus: nec enim tot Nonas December habet) Obiit Innocentius Papa IV in civitate Neapoli: & secundo die obiit ibidem Stephanus Cardinalis: quorum corpora tumulata sunt in majori ecclesia prædictæ civitatis. Videtur tamen morbus, imo & mors Pontificis, a domesticis studiosius occultata fuisse; ac primum emanavisse, quasi tunc contigisset, die XIII Decembris: unde variorum scriptis traditum sit, obiisse eum in festo S. Luciæ. Hoc enim in errorem traxit Auctorem recentioris, de quo infra agemus, Epitaphii, & consequenter Ciacconium ejusque Interpolatores, & Oldoinum in Necrologio; nec eos tantum, sed etiam tunc viventem, D. Matthæum Spinellum, scribentemque Iuvenatii, non nisi centum millibus passuum a Neapoli dißito oppido, in Chronica mox proferenda: qui scribit quod morbus Papæ istic primum fuerit intellectus die X, & XIII allatum sit desperari de ejus Vita. Matthæus Parisius, tunc similiter in Anglia vivens & scribens, ex litteris successoris certius diem dicit, nisi quod pro VII Idus (quem etiam Stero habet) notarit VIII.

[3] Epigramma vetus, quod se restituisse merito gloriatur Archiepiscopus Annibal, annis post mortem Innocentii non multo pluribus quam quinquaginta vel sexaginta sculptum, tale fuit:

Hic Superis dignus requiescit Papa benignus,
Lætus de Flisco, sepultus tempore prisco. [Epitaphium vetus Vmbertus Archiep. posuit circa an. 1310.]
Vir sacer & rectus, sancto velamine tectus,
Ut jam collapso mundo temeraria passo
Sancta ministrari, Urbs quoque posset rectificari,
Concilium fecit, veteraque jussa refecit.
Hæresis elisa tunc extitit atque recisa.
Mœnia direxit, recte sibi credita rexit,
Stravit inimicum Christi, colubrum Fridericum.
Janua de nato gaudet, sic clarificato
Laudibus immensis: urbs tu quoq; Parthenopensis,
Pulcra decore satis: dedit hic sibi plurima gratis.
Hoc titulavit ita Umbertus Metropolita.

[4] Præfuit Ecclesiæ Neapolitanæ Umbertus ab anno MCCCVIII ad MCCCXX: a quo positum titulum, super antiquum fortasse sepulcrum, sed adhuc epigrammate vacuum, ita restauravit prædictus Annibal (qui ab anno MDLXXVIII ad MDXCV prænominatæ Ecclesiæ præfuit) ut monumentum totum novum fecisse videatur, [cui sub an. 1578 innovato,] quale in novo Oldoini nostri Ciacconio cernitur ære expressum. Nam in eo videre est Pontificias triplicis coronamenti tiaras, numisma etiam, in adjuncto aliunde numismatis typo, quale si uspiam extat, fictitium haud dubie esse apparebit, collatum cum numismate Honorii IV apud eumdem Ciacconium, ex Musæo equitis Gualdi. Scitur enim duplicis in tiara coronamenti primus auctor fuisse decimus quartus ab hoc Innocentio Bonifacius VIII: tertium vero addidisse dicitur Vrbanus V. Fliscæ etiam gentis scutum gentilitium tumbæ affixum cernitur, exemplo tunc necdum Episcopis noto, & per Bonifacium VIII prænominatum similiter introduci cœpto. Cetera tuis ipse oculis æstima; & lege vetustiori epigrammati, majori in tabula, subjectum titalum recentiorem, ut ex styli similitudine certius judicare poßis de illo Mediolanensi, cujus supra repudiavimus novitatem. Sic autem legitur.

D. O. M.

Innocentio IV Pont. Max. de omni Christiana Rep. optime merito, qui Natali S. Joannis Baptistæ anno MCCXLIII Pontifex renuntiatus, die Apostolor. [subjicitur recentius aliud.] Principi sacra coronatus, cum Purpureo primus Pileo Cardinales exornasset, Neapolim a Corrado eversam S. P. restituendam curasset, innumerisque aliis præclare & prope divine gestis Pontificatum suum quam maxime illustrem reddidisset, anno MCLIV, B. Luciæ Virginis luce, hac luce cessit. Annibal de Capua Archiep. Neap. in sanctissimi viri memoriam, abolitum vetustate epigramma restituit. Sepulcrum, quod innovatum seu potius novum conditum dixi, ex veteris fortasse sepulcri designatione, hujusmodi est. Supremo sub arcu sedet Deipara, filium in gremio tenens, genuflexo ad dextram Pontifici benedicentem; ipsa vero benigne aspicit flexum similiter a sinistra Cardinalem, quem credo esse Ottobonum Diaconum tit. S. Hadriani a patruo creatum, primique sepulcri conditorem: postea Hadrianum Papam V; cujus Viterbii epitaphium nescio quis alius similiter postea renovavit.

[5] Antiquius rerum ab eodem gestarum compendium, in Ms. nostro Catalogo, hoc reperio: Hic sedes Cardinalium, [Actorum Synopsis.] a multo tempore vacuas, de personis, ex diversis mundi partibus electis, reformavit. Hic post magnum tractatum de pace cum Imperatore, dum ipsius adversus Ecclesiam contumaciam perpendisset, clam per Januensium auxilia devenit in Gallias; & celebrans Concilium Lugduni, ipsum velut hostem Ecclesiæ condemnavit Imperio privando: curavitque Lantgravium Thuringiæ eligi in Regem Alemanniæ, & mortuo ipso Comitem Holandriæ. Hic Lugduni canonizavit Emundum Confessorem, Cantuariensem Archiepiscopum; & Assisii S. Stanislaum Cracoviensem Episcopum, [Annus in die Ordinationis mutatus.] qui ab iniquo Principe fuerat interfectus. Hic mortuo Friderico; Imperatore Apuliam cum magno exercitu ingreditur, sed post paululum Neapoli moritur. Hujus temporibus floruit, vita & scientia venerabilis, Ugo Cardinalis Ordinis, qui Doctor eximius perlucide totam Bibliam postillavit.

[6] Quamvis propter deficientes in Registris Pontificiis Annorum Christi & Indictionum notas, in textu originali solennium Bullarum requirendas, difficile sit ex sic truncatis plene discernere, annosne suos mutaverint Pontifices in die Electionis suæ, an vero in die Ordinationis; licet tamen in plerisque præsumere, donec contrarium constet, veterem illos morem tenuisse, & diem Ordinationis seu Coronationis suum plerosque Natalem appellasse. Interim de Innocentio certum possumus accipere argumentum ex Waddingo, apud quem in Regest. extat num. 15 ejus Bulla, data apud civitatem Castellanam VIII Kal. Julii, id est XXIV Junii, Pontificatus anno I, quando debuisset annus II inchoari, si annus mutatus ei fuisset in die suæ Electionis.

CHRONICON MS.
D. Matthæi Spinelli de Juvenatio, ad hunc & tres sequentes Pontificatus pertinens.

Dvm alia quædam pro hisce Commentariis quærit R. P. Bernardus Coccovaginus, in nostri Viterbiensis Collegii Bibliotheca, multis curiosis Mss. instructa, quæ una cum aliis suis omnibus libris Cardinalis Cobellutius Collegio isti legavit, moriens anno MDCXXVII, etiam Chronicon istud reperit ab anno MCCL usque ad MCCLXV: [Ex Ms. Collegii S. I. Viterbii erutum,] quod ejus esse cujus nomen prætitulabatur autographum, ille quidem non fuit ausus asserere, notavit enim annorum numeros Latinis litteris scriptos quidem omnes esse, eadem tamen manu etiam scriptum haberi ad calcem rerum memorabilium Indicem, cujus numeri per zyfras procedunt, quarum usus in Italia ægre credi potest adeo adhuc vulgatus fuisse. Verosimilius sane est, secundariam esse scripturam alicujus, qui contextum vetustiorem, cum iis quos reperit numeris latinis in novum transtulit codicem, eidemque ad usum commodiorem subtexuit Indicem, in quo, tamquam operi suo adhibuerit zyfras, usitatiores tum sibi. Hoc autem etiam eo potest apparere credibilius, quod ex autographo avulsum videatur fuisse sub finem folium; eoq; defectu non animadverso, omnia consequenter transcripta habeantur. Vt ut est: auctor ea scripsit quæ vidit, vel e propinquo audivit, cum agerentur: unde primum excerpta quædam, [cur hic Latine exhibeatur.] historiam Pontificiam propius spectantia, prædictus Coccovaginus transmisit; cumque placuisse intellexisset, addidit integrum Chronici illius contextum: qui quoniam etiam sic longus non est, nec alibi quod sciam reperitur, nisi articulatim discerptus apud Ioannem Antonium Summonte tom. 2 Historiæ Neapolitanæ lib. 3, non gravabor eumdem hic totum referre, ex Italico Latine redditum fideliter, ad cognoscendam distinctius impietatem eorum qui tunc Ecclesiam affligebant, Frederici, inquam, Imperatoris & nothi ejus Manfredi. Est autem Iuvenatium, ubi vivebat & scribebat Auctor, loci ipsius Syndicus sive Iudex, in territorio Bariensi oppidum littorale, inter Tranum & Barium.

ANNO DOMINI MCCXLVII.

Imperator Fredericus, [Fridericus Imp.] prælio victus in Lombardia, venit in Apuliam ad aucupium falconarium. Ad finem autem anni prædicti, cœpit militem colligere, traducendum, ut dicebatur, in Lombardiam.

ANNO MCCXLVIII.

Die XIII Martii, in civitate Tranensi, vir ex meliori nobilitate insignis, [Saracenorū in Apulia patronus,] cui nomen D. Simoni Rocca, cum haberet uxorem formosam, & domui suæ assignatum hospitem quemdam Saracenorum Capitaneum, nomine Cocam; ab eodem, in dictæ mulieris concupiscentiam accenso, noctu evocatus de camera, ostiumque aperiens, tam præcipitanter expulsus inde est, ut nec vestes quidem induere fuerit ei permissum, retenta intus ad barbari libidinem explendam muliere. Id cum mane innotuisset per civitatem, coacto confestim Senatu delegati sunt tres Syndici, cum D. Simone duobusque germanis Fratribus ipsius matronæ; [eorum dissimulat scelera,] qui attractis præ verecundia ante oculos cappuciis, accesserunt ad Imperatorem, Præsentini agentem; procidentesq; in genua factum narrarunt, misericordiam & justitiam postulantes. Ast ille D. Simoni dixit: Ubi intercessit violentia, nulla debet esse verecundia. Et conversus ad Syndicos: Ite, inquit, curabo ne tale quid amplius committatur: si de Regno natus fuisset reus, continuo jussissem eum capite plecti.

XX Ejusdem mensis die, venit Tranum Imperator, ut fabricam arcis inspiceret.

XX Aprilis, rescitum fuit, quod castri Bariensis Cavarettus (ita vocant Normanni publicorum carcerum inspectores, quorum erat decernere, arctiusne an laxius habendi captivi essent) intendebat vinctis dare effugiendi commoditatem: missus itaque illuc ab Imperatore D. Andreas de Capua, qui erat Advocatus fiscalis, transivit Juvenario cum duodecim balistariis.

XXIII, Facta est Barii justitia, me istic præsente; [severus contra Regnicolas,] & Cavarettus dissectus in patres quatuor cum decem ipsius castri famulis, Domino autem Guilielmo de Toco, & D. Leoni de S. Angelo, nec non cuidam Comiti Lombardo, cum duobus Florentinis, abscissum est caput; castellania vero ablata est a D. Petro Roccafolia, dataque Saraceno cuidam Nucerino.

VIII Junii, venerunt in Apuliam septem cohortes ex Saracenorum: quapropter viri nobiles multi, [illorum plures cohortes inducit:] qui uxores habebant formosas ac juvenes, ipsis & sibi metuentes, Trano Barioque emigrarunt in Sclavoniam (Ita nunc ab Italis appellatam Dalmatiam docet Ioannes Lucius, in opere de regno Dalmatiæ & Croatiæ) & D. Taddȩus de Sessa obtinuit D. Joanni de Juvenatio immunitatem ab hospitio præbendo.

XII, Expilatum fuit Bitectum, & fustibus cæsus Episcopus loci, Bario distantis octo p. m. de quo multis egimus ad XVII Aprilis in Vita B. Iacobi, ibidem celebris ex Ordine Minorum.

XXVIII, [& unius cædem ulciscitur acriter:] extinctus est tonitruo D. Zacharias, Medicus Polignianensis, qui ibat Andriam ad Imperatorem, inter Molfettam & Juvenatium.

I Septembris, D. Paluccius de Marra occidit Saracenum quemdam, & Barlettani cives eum salvarunt: quapropter duo ex illis in vincula conjecti sunt, oppidumq; mille Augustalibus mulctatum in pœnam.

Festo S. Lucæ, ingressus Barlettam est Princeps Tarentinus, filius Imperatoris, nothus scilicet Manfredus: qui acceptis bis mille Augustalibus, liberavit Barlettanos ab hospitandis Saracenis: hi vero iverunt Canosam, Saviellum, & Minerbinum.

V Novembris, fuit maximus terræ-motus.

ANNO DOMINI MCCXLIX.

Imperator filiam suam despondit Comiti Casertano, celebratæque sunt nuptiæ Andriæ: quæ est civitas mediterranea, Barletta & Trano urbibus maritimis distans 5 p. m. in territorio Bariensi.

XX Februarii, discesserunt Sarraceni, bellum illaturi ditioni Pontificiæ. [eosdē Pontificiæ ditioni immittit,] Eodem anno multiplicatæ locustæ vastaverunt campestria Apuliæ, Capitanatam, Basilicatam, & Calabriam.

III Novembris, venit D. Bernardus Caracciolus Rubeus, Justitiarius, in nostram terræ Bariensis provinciam. Hoc etiam anno collegit Imperator magnam pecuniam: fecitque ex Sicilia & Sardinia venire tam multas naves cum frumento, ut tumulus non valeret nisi duos Augustales. Eodem mense Novembri, ex Apulia in Siciliam abiit Imperator: idque non sine causa.

ANNO DOMINI MCCL.

XX Februarii, [& 17 cohortibus auget:] Vestiam appulit Imperator cum centum duabus triremibus: metatusque hospitia exercitui est in Callabria & Basilicata.

XVII Aprilis, in Calabriam venerunt septemdecim cohortes Saracenorum ex Barbaria, & hospitati sunt in Calabria atque Basilicara.

Mense Majo dicebatur, quod Imperator volebat in Lombardiam ire, venitque nuntius quod filius ejus Rex Sardiniæ, Entius, a Bononiensibus, quorum agrum populabundus ingressus erat, cæsus fuerit, captis aut trucidatis omnibus ejus sequacibus: ideoque dicebatur, quod Imperator hoc anno non esset ulterius perrecturus: alii vero dicebant, amore aliquo captū retineri.

Mense Augusto per omne Regnum constituta fuit collecta pecuniaria, [tributum enorme indicit Provinciis,] gravior quam alias, unquam, unius scilicet tari per singula capita.

In festo SS. Simonis & Judæ, Imperator venit ad castellum, Montis dictum.

V Novembris, Justitiarius ivit ad Imperatorem, ferens septingentas uncias auri, quas ex collecta conflarat. Imperator autem vehementer indignatus fuit, quia non plus collegerat; dixitque multa verba injuriosa. Justitiarius autem respondit; Domine, si tibi non placet ministerium meum, de altero tibi prospicias licet: quia oppida plane sunt depauperata. Et excanduit multo magis Imperator: seque convertens ad D. Taddæum, dixit, quod nisi ei parceret propter amorem D. Joannis, mergis eum objici juberet.

XII, Factus est Justitiarius in provincia Bariensi, frater Admiralii Siciliæ, qui erat Magister Portulanus (.I. Præfectus Portuum) & erat Saracenus.

XIV, Fuit proclamatum ut unusquisq; ad festum S. Andreæ collectam solveret, sub interminatione triremium.

Ipso die S. Catharinæ, [infirmatur,] Imperator Nuceriam versus iter arripuit.

XXIX, Intellectum fuit Imperatorem infirmari.

V Decembris, quotquot Juvenatio transitum habebant, dicebant Imperatorem pessime valere. Iuvenatium, distat 60 m. p, Nuceria seu Luceria Paganorum (sic dicta, quia Friderici permissu ipsam tenebant Saraceni) juxta quam ad 6 m. p. inter Apennini colles est castrum Florentinum, ubi obiit Fridericus.

IX, Sparsa est fama quod Imperator evasisset periculum.

XIII, [moritur.] Festo S. Luciæ, inventus est mortuus: vesperi autem præcedenti comederat pyra quædam, condita zaccaro; dixeratque, quod mane sequenti vellet surgere de lecto.

XVI, Venit epistola, quam scripserat Princeps Tarentinus, notificans oppidis de passu in passum mortem sui patris. [fertur Tarentum sepeliendus.] Baluzius lib. 1 Miscellaneorum suorū pag. 475 profert Epistolas duas Manfredi ad Regem Conradum, quarum prior affirmat quod Imperator, in ipsis mortis indiciis, præter dona mirifica & beneficia gloriosa, quæ in testamenti serie fidelibus gratanter indulsit, sacrosanctam Romanam Ecclesiam Matrem suam, in corde contrito, velut fidei orthodoxæ zelator, humiliter recognovit: & damna, quæ dudum Ecclesiæ, invitus forsitan vel potius provocatus, intulerat, integre restauranda sancivit. Quæ si vere extrema Frederici voluntas fuit, utinam eam implere curavisset Manfredus!

XXIII, D. Coletta Spinellus de Juvenatio, patruus meus, tamquam Syndicus oppidi egressus est; fueruntque ei in subsidium expensarum faciendarū, pro ipso & suo famulitio, dati viginti Augustales.

XXVIII, Transiit hac corpus Imperatoris, quod ferebatur Tarentum: & ego egressus sum ut viderem. Gestabatur autem in lectica, holoserico rubro operta, cinctum ducentis Saracenis peditibus, ordinaria corporis Regii custodia, & sex cohortibus equitum armatorum: qui omnes cum locum aliquem ingrediebantur, plangentes inclamabant mortui nomen: sequebantur autem eos Barones aliquot, vestiti lugubribus, & Syndici oppidorum.

ANNO MCCLI.

Die V Januarii, Comes Molisii, qui comitatus fuerat corpus Imperatoris, Tarento rediens, venit Bariū ad visitandum corpus S. Nicolai; & postea venit Juvenatium hospitandi causa, cum aliis Baronibus subfeudatariis suis. Et Dominus quidem Comes mansit in domo Mutii; in domo autem mea receptus fuit Princivallus de Sangro: in aliis vero domibus fuerunt hospitati D. Conradus Gambatesa, D. Leo de Montegano, D. Servius Ruffus, D. Bartholomæus de Castanea & Joannes Monticellus, universim Equites quadraginta septem: qui omnes splendide tractati sunt.

Princeps porro Tarentinus, [Manfredus Neapolim movet,] qui ad Regni gubernationem remanserat, statim ut cognovit mortem patris, movit Neapolim versus: cum autem pervenit ad Montem-Fuscolum (oppidum in ditione Beneventana, distans Neapoli p. m. 30) intellectum est quod Papa Innocentius IV miserat Neapolim & ad omnia oppida Baronum Regni, ne cui alteri quam Apostolicæ Sedi præstarent obedientiam, quia Regnum erat ad Ecclesiam devolutum: quapropter misit Princeps Comitē Casertanum, qui mentē Neapolitanorum exploraret.

Venit Comes Neapolim VII Januarii, cui cives in litteris Marzæpanis (id est in claris terminis, tamquam litteris untialibus, quales ad bellaria fiunt, ex zaccaro & polenta) responderunt tædio se affici tam diururni interdicti & excommunicationis: [& cives frustra per legatum solicitat.] proinde certum sibi esse nemini præstare obedientiā, nisi qui veniret cum investitura & benedictione Papali. Inde abiit Comes cum D. Stephano Jevoli Capuam, ut istic exigeret obedientiam: sed idem etiam Capuani responderunt.

Die XII Februarii, discessit Princeps Tarentinus a Monte-fuscolo, equitans per Regnum cum undecim Saracenis (fortaßis, cum undecim cohortibus Saracenorū) & trecentos ex illis reliquit in Principatu, ac totidem in Basilicata, per oppida quæ spectaverant ad jus familiæ Sanseverinæ: dicebatur enim quod Rogerio de S. Severino, qui solus ex gente illa erat super, annorū septemdecim adolescenti, Papa desponsaverat filiam Comitis Flisci, sanguine sibi conjunctissimam.

XX Maji, intellectum est Regem Conradum appulisse Veronam, ut possessionem Regni iniret. [R. Conradus in Italiā venit,]

XXVI Augusti, venit Rex Conradus cum classe Veneta, & exscensionē fecit Pescaræ ad montem S. Angeli: omnesque Barones regionis honoris causa ei occurrerunt: qui die XXIX venit Barlettam.

Mense Septembri, cum omnibus suis copiis progressus est contra Comites Aquinatem & Soranum, qui Pontificia vexilla extulerant: cumque in die S. Martini eos pessūdedisset, flamma ferroq; vastans eorum oppida, perrexit Capuam: quæ ut ipsi se traderet, factū est mediantibus familiis Leonissa & Jevolensi.

Primo die Decembris cœpit obsidere Neapolim.

ANNO MCCLII.

Die XI Januarii venit Nuntius Papæ, [Neapolim oppugnat,] ut apud Regem Conradum ageret in favorem Neapolitanorum; cui Rex jussit responderi, quod melius faceret curando homines vertice rasos.

XXV Aprilis, in die S. Marci, Rex Conradus statuit oppugnare Neapolim. Teutonibusque & Saracenis promisit trium mensiū stipendia, præbenda ei nationi quæ prior in urbem irrupisset: convenit autem inter eos, quod Saraceni aggrederentur civitatem ex parte Septentrionali, Teutonici vero ex parte Orientali. Venit deinde nuntius quod multi ex Saracenis occubuerint, nec pauciores ex Teutonicis: ab eoque die numquam amplius cogitarunt assultum facere.

Principio Maji, advenerunt triremes Siculæ, [fame premit.] & Neapoli cœptum est annonæ penuria laborari. Eodem mense satis multi Barones accesserunt ad castra.

In festo S. Joannis mense Junio, viri circiter quadringenti egressi Neapoli per cryptas quæ Puteolos ducunt, dispersiq per vicos, magnum annonæ subsidium intulerunt urbi: quod intelligens Rex Conradus, posuit custodias & passus omnes fecit pabulatoribus claudi.

Sub finem Septembris, civitas Neapolitana deditionem pepigit cum Rege Conrado, [eaque tandē dedita Regnum obtinet.] qui multos supplicio affecit, magnamque stragem edidit: & nisi milites Lombardi qui erant in castris, bonam partem civium conservassent, quotquot arma gestare poterant gladio fecisset interimi.

XX Octobris, D. Donatus Cadurcus, rediens Neapoli, dixit, quod Rex Conradus solo æquari fecerit muros urbis Neapolitanæ.

X Decembris, Rex Conradus ivit Barlettam: & ex tota provincia Bariensi itum est ad illum cum muneribus.

In Vigilia Nativitatis discessit, ivitque Amalfim, habiturusibi Parlamentum generale: & multi Barones illuc concurrerunt.

ANNO MCCXLIII.

Die XXIV Februarii, factum est parlamentum, & Comes Casertanus proposuit ut darentur Regi triginta millia unciarum auri. [indicit collectam pecuniariam,] Nec mora quin statim expedirentur exactores per oppida omnia; quæcumque autem tardabant solvere, continuo gravabantur hospitiis Teutonicorum vel Saracenorum.

Sequenti Aprili excisa sunt Asculum, Agreniū Cerenza, Guimuttum, [oppida plura vastat & moritur.] & Birectum: paucæ autem terræ evasissent exterminium, nisi Princeps Tarentinus remediū attulisset. Fodem autem tempore in morbum incidit Rex Conradus, & obiit intra quinq; dies, relinquens filium trimulum qui est in Alemannia.

In die S. Petri, mense Junio, ingressus Neapolim est Innocentius Papa, [Neapolim recipit Innocentius PP.] sumpsitque possessionem nomine Ecclesiæ, & scripsit Brevia Baronibus atque oppidis Dominii totius, ut venirent ad præstandam sibi obedientiam: tantum autem omnes tenebat tȩdium regiminis Sarracenorum & Teutonicorum, ut ad istius rei nuntiū universa Apulia exultaverit gaudio. Eo tempore eram ego annorum viginti trium, morabarque Barlettæ: utque viderem Curiam Pontificiam, ivi Neapolim cum D. Jessolino della Morra illuc tendenti, ad obedientiam Papæ pro Barlettanis profitendam.

XXVI Julii, appulimus Neapolim, & eodem ipso die D. Jessolinus osculatus est pedes Pontificis. [& auctor ad Curiā ejus accedit,] Invenimus autem in Curia Pontificia D. Comitem Fliscum nepotem Papæ, Richardum Asculanum, Comitem Fundanum, Comitem Celanensem. Comitem Landulfum de Aquino (Pater hic erat S. Thomæ Aquinatis, jam tunc in Ordine Prædicatorum agentis annum ætatis XXII) quem Rex Conradus expulerat, & alii plures Comites Longobardi: item Sinibaldus atque Oderisius de Sanguine (videtur esse locus, [ubi inter alios reperit Rogerium de S. Severino,] quem S. Petro de Murrone, scribens de vita propria, Castrum-Sangrum appellat) aliique Barones Aprutini: & D. Rogerius de S. Severino, caput egressorum a Regno.

Hic vero mihi occurrit notare, velut unam ex rebus memorabilioribus quæ contigerunt tempore vitæ meæ, [de quo narrat, quomodo in communi exitio familiæ,] fortunam istius D. Rogerii, quemadmodū eam mihi retulit Donatellus Statii de Matera, famulus ejus. Dixit ergo mihi, quod quando excisa fuit familia Sanseverinatium ad plana Canosæ, Aymarus de S. Severino cupiens salvari, Bisceliam versus tetendit, ut ibi inveniret navim qua egrederetur de regno. Recordatus autem Rogerii pueri novennis, convertit sese ad Donatillum, dixitque: Mihi sufficiunt comites duo: vade, Donatille, & vide si quo modo salvare possis filium istum. Donatillus igitur ivit Spezzarolum, & venit Venusiam circa horam octavam: locutusque cum Castellano mediantibus quatuor Augustalibus nonnullaque minori moneta, [a patris fugitivo servo clam subtractus morti,] statim accepit puerum: & nemine sociorum id observante, per posticum eduxit. Tum vero mutato illius habitu sedens ipse equo meritorio, imposuit puero saccum amygdalarum, ferendum post se: itaque via publica gradiens, loca tamen in quibus possent cognosci declinans, pervenit Gesualdum in vallem Beneventanam, ubi erat D. Dolphus de Gesuardo, patruus naturalis D. Rogerii. Hic autem viso Donatillo, statim dixit: Vade cito cum Deo, & apage hinc: nolo enim amittere facultates meas propter familiam Sanseverinam. Statim ergo Donatillus iter intendit Celanum versus, ubi erat Comitissa Maria Polyxena, soror D. Aymari de S. Severino: [& Celanū ad amitam ductus sit:] gradiebatur autem itineribus modicis, ne puerum fatigaret; nocte vero adveniente, ipsum imponebat equo. Porro cum venisset ad Morconense diversorium, eodem hospitii capiendi causa advenit Archipresbyter Beneventanus, & observavit quod puer (licet vilibus indutus ac laceris vestimentis) manducans ad mensam Dominorum, satis delicatus in cibo sumendo esset, nec vulgarem prȩ se ferret nobilitatem. Interrogavit ergo Donatillum, quis esset: eo autem respondente suum filium esse, Verumtamen, inquit Archipresbyter, similis tibi non est. Cui donatillus, Deceperit me forsan uxor mea. Post varias autem interrogationes, dum cubitum concederent, notavit Donatillus, quod pergeret Archipresbyter loqui de puero, timuitque ne sibi eum tolli juberet. Itaq; Deo ac fortunæ se commendantes, ingressi sunt cameram Archipresbyteri: eumque Donatillus per Deum oravit genibus flexis, ut infelicem collocaret in tuto, nec cuiquam de eo loqueretur. Tum pollicitus Archipresbyter nemini omnino se eos manifestaturum, [a qua Pontisici commendatus,] & bono animo esse jubens, in suum postridie currum assumpsit: cum iisque Celanum venit, & salvum puerum Comitissæ stitit. Erupit mox in lamenta mulier, viso nepote sic afflicto & lacero (jam enim ab octiduo intellexerat excidium) recreatumq; & novis indutum vestibus, ut erat matrona prudentissima, statim ad Pontificem misit in comitatu quatuordecim Equitum:eversa enim erat familia, quia partes Ecclesiæ tenebat. Motus autem grandi misericordia Pontifex, mandavit prȩberi mille florenos annue Donatillo, ad educationem pueri. Biennio post motiens Comitissa Celanensis, viginti quatuor florenorū millia D. Rogerior reliquit: Papa vero, [ejus nepti matrimonio jungitur.] duobus annis prius quam moreretur Imperator, despondit ei sororem Comitis Flisci, additis in subsidium mille unciis auri, ad sustentandum egressos a Regno, qui omnes ipsum habebant ducem, factum jam juvenem formosum, & habilem ad res magnas gerendas. Atque hæc omnia scripsi ex ore ipsius Donatilli, qui in præsentiarum moratur cum ipso D. Rogerio.

[Manfredus obedientiam Papæ jurat,] XXVII dicti mensis Julii, venit Princeps Tarentinus ad præstandam Papæ obedientiam: de quo omnes mirabantur, eo quod esset frater Regis Conradi, & dicebatur esse tutor filii ejus.

In die S. Mariæ ad Nives, Papa cecinit Missam Neapoli, in ecclesia S. Mariæ Majoris, magna cū pompa.

VIII Augusti, Papa comitia habuit, dimissæq; sunt per Provincias copiæ Papales: Princeps autem Tarentinius promittebat dimittere Teutonicos, si eis stipendia solverentur.

I Septembris, D. Maxentius Bocca Tranensis insultum fecit in D. Rayd Saracenum, Justitiarium Bariensem, inter S. Erasmi vicum & Vitrale: eumq; persecutus est ad tria & amplius milliaria, occisis tribus Saracenis de comitatu ejus: qui ipse salutem obtinuit, equi sui genorositate mediante.

[interimque rebelliones clam suscitat.] IV Septembris, Pontifex ad preces D. Rogerii misit in ditionem Bariensem Justitiarium D. Fredericum de Morra, & D. Brandinum Picinum, cum duodecim turmis equitum. Rogaverat etiam eum Princeps Tarentinus, ut mitteretur ad se Berardus Capecius Neapolitanus: sed noluit: & ego observavi, quod, quando D. Rogerius aliique exules occurrebant Principi, non discooperiebant ipsi caput. Ad finem Septembris, venerunt duo Capitanei Teutonici, stationem habentes in districtu Hydruntino; egeruntque cum Papa, & substiterunt usque ad festum. Dicitur autem quod Princeps Tarentinus utrumque solicitabat, secretoque suadebat Teutonicis ne paciscerentur cum Papa; Cardinalis vero Fliscus econtra, idemq; suadebat Papæ: spem enim conceperat totius Regni absque sanguine obtinendi, intercedente Principe: hic vero verba iis dabat, quia videbat Papam jam esse decrepitum, nec diu posse supervivere.

Festo Sanctorum omnium cantavit Papa Missam in Episcopatu: & die sequenti discessit D. Jessolinus, & omnes Syndici Bariensis Provinciæ, atque ego cum illis.

Factum est autem per D. Guilielmum de Marra-Serini, qui nobis comitem se junxerat, quod non fuerimus omnes occisi a grassatoribus, inter Avellinum & Cryptam Maxandram.

Nocte S. Catherinæ terræ motus fuit per omne Regnum.

In die Conceptionis Dominæ nostræ, D. Jacobus Savellus, Capitaneus copiarum Papalium, cecidit Saracenos Lucerienses, infra vicum S. Bartholomæi de Vado.

ANNO MCCLIV.

XIV Martii, transivit Princeps in Siciliam, ubi dicitur invenisse ingentem thesaurum, [lustrata Sicilia,] reconditum in arce Panormitana.

Sub finem dicti mensis, ad littus Molfettanum impegit triremis quædam Veneta, unde Almuz Saracenus, tunc Vice-Admiralius, magnas divitias extulit.

VI Aprilis, ingens fuit tempestas, & corruit campanile S. Nicolai Bariensis.

[in Apuliam redit.] Mense Majo, Princeps ivit in Capitanatam, secum ducens quatuor cohortes Teutonicorum.

Hoc anno telonium pecuarium ad quinque millia unciarum.

Mense Octobri, natus est Riccio filius triceps, & statim obiit.

[Intellecta Innocentii PP. morte,] Die X Decembris, dicebatur quod Papa infirmabatur. Imo ille jam obierat die VII, ut constat ex Encyclica Successoris; sed apparet mortem fuisse a Cardinali Flisco occultatā, propter circumstantias temporis periculosi.

XIII, Transiit aliquis per planitiem Melfitanam (media circiter inter Neapolim & Iuvenatium via) qui proficiscebatur in ditionem Hydruntinam, dicebatque se Neapoli reliquisse Papam a medicis desperatum; quo etiam die credibile est, evulgatam Neapoli mortem fuisse, quasi tunc primum obiisset; adeo ut electio successoris vix potuerit facta esse ante XV.

In die S. Thomæ Apostoli, Princeps Tarentinus in provincia Hydruntina adunavit omnes Teutonicos, [Neapolim movet,] qui venerunt Altamuram. Est autem hæc civitas Episcopalis in Bariensi provincia, media fere inter Neapolim & Hydruntum via. Eodem tempore D. Jacobus Savelli cum omnibus copiis venit ad D. Brandinum Ursinum, qui erat Cirignolæ; misitque D. Fredericum de Morra Neapolim ad Collegium Cardinalium. Sed postquam intellectum est Saracenos Nucerienses exivisse in campum, etiam ipsi Neapolim se receperunt. Vix autem discesserant, quando D. Znid, cum duabus cohortibus Saracenorum, cœpit etiam Neapolim tendere; & descendens usque Barlettam fecit extolli per totam provinciam Bariensem insignia Conradini: Trani vero jussit æquari solo domos familiæ a Rocca nominatæ, cujus gentiles fugerant in Sclavoniam. Princeps vero postquam exercitum collegisset cum Saracenis, [& exercitū Ecclesiæ fundit:] arripuit viam per Basilicatam, fuditque Princivallum Grimaldum Genuensem, qui istic erat cum copiis Ecclesiæ: intraque paucos dies obtinuit omnia oppida, quæ erant familiæ San-Severinatium. Neapolitani porro, qui cœperant alios muros ædificare post mortem Regis Conradi (obierat hic anno eodem MCCLIV, XXI Maji, filium relinquens Conradinum præmemoratum, cujus tutelam Manfredus sibi arrogabat) jusserunt apud se subsistere D. Jacobum & D. Brandinum cum suis copiis, usque dum electus esset novus Papa.

ANNO MCCLV.

Cardinales, qui annum integrum & menses aliquot discordes fuerant, [Eligitur Alexander 4.] creaverunt Papam Alexandrum quartum de Anagnia. Ipse tamen met in suis Encyclicis, II Kal. Ianuarii datis (quæ fallere nequeunt) ita loquitur: Felicis record. Innocentio Papa prædecessore nostro, VII Idus Decembris… de carnis carcere vocato… ejusque corpore… tumulato; Nos, tunc Ostiensis & Velletrensis Episcopus, & ceteri Fratres nostri, mox pro eligendo successore simul convenimus, dirigentes mentes ad Deum, ut Gregi suo Pastorem idoneum consueta misericordia largiretur. Cumque, ut moris est, Spiritus sancti suffragio postulato, singulorum vota diligenter exquisita fuissent, in Nos demum suum converterunt intuitū, direxerunt animos, & conceptus expressere, ac firmavere consensus; præeligentes indignitatem nostram ad tantæ officium dignitatis. Nullam hæc ut apparet longioris Interpontificii patiuntur moram: [unitis inter se Cardinalibus qui discordes fuerant,] quænam ergo illa tam diuturna discordia? non utique pro eligendo Papa (licet id primo intuitu videantur indicare verba) neque hoc patitur ipse Auctor, mox ea referens quæ hujus ipsius anni mense Februario egit Papa, sub finem anni præcedentis electus. Quænam igitur? nec enim potest nulla fuisse, de qua tam expresse loquitur Auctor, tunc vivens & scribens. Existimo, quod jam inde ab anno MCCLIII (quando, ut supra dictum est, [ab anno 1253.] mensis Iulii die XXVII Neapolim venit Manfredus, & obedientiam Papæ juravit) discordare inter se Cardinales cœperint, aliis ei credi volentibus, atque cum Cardinali Flisco sperantibus pacem cum Teutonicis haberi posse absque sanguine; aliis homini perfido ac versipelli non fidentibus: & quoniam Innocentio Papæ jam decrepito mors esse in januis cernebatur, utrosque divisos in factiones fuisse, pro designando successore, qui suæ esset sententiæ quam tamen discordiam, mox a morte Papæ cessare fecerit Manfredus, jam jam utrorumque cervicibus imminens, cū exercitu ad omnia occupanda suffecturo.

Hoc tempore & mense Februario, Capuæ morabatur Princeps, misitque ad solicitandos Neapolitanos ut ipsi se traderent; nec permittebat transferri annonam in urbem. Eodem tempore Archiepiscopus Fulginii a Papa legatus ad Principem venit, [Mittitur legatus ad Manfredū,] mandans sub pœna excommunicationis, ut reverteretur ab obedientiam Ecclesiæ ipse, & oppida omnia quæ occupabat. Ille vero respondit, Regnum nepotis sui esse. Legatum hunc fuisse Berardum ait Vghellus, [Bernardus, Fulginii administrator pro Episcopo;] nec causa est dubitandi; docet autem, Fulginatis Ecclesiæ fuisse Archidiaconum, & Episcopatus Administratorem dumtaxat, ab anno MCCXLIII ad LXIV; cum Fulginates, Ecclesiæ rebellantes, Episcopali dignitate carerent; abdicante se Ægidio eorum Episcopo, & ad regendam ecclesiam Nucerinam translato. Quomodo autem Berardus iste hic vocetur Archiepiscopus qui nec Episcopus quidem erat, non invenio explicatum. Dum tamen lego quod Alexander IV, XV Kalendas Februarii primi sui anni, Berardo confirmaverit collatam a decessore Administrationem Ecclesiæ patriæ; quodque idem similiter in Archiepiscopatibus Regni Neapolitani, Rhegiensi & Rossanensi, vacantibus designatos a suo decessore Antistites mox curaverit confirmandos (uti ex regesto Vaticano docet Vghellus) data eis facultate munus consecrationis accipiendi a quocumque maluerint Catholico Episcopo; [an tunc Archiepiscopus & cujus Ecclesiæ?] suspicor Tarentinum Archiepiscopatum (nam de Brundusino, Cusentino, Hydruntino, & Sanseverinate suspicio esse nulla potest) tunc quoque vacavisse, per mortem Henrici, ab Innocentio IV instituti & confirmati anno MCCLII. Quot enim annis sederit ille incertum sibi esse fatetur Vghellus; nec ante annum MCCLX quemquam referunt diptycha; & interim istius quoque Ecclesiæ administratio prædicto Berardo potuit committi, aut forte Archiepiscopus quoque institutus idem fuisse; sic tamen ut, ex usu vulgi, prioris Ecclesiæ Fulginatis titulus ei adhæserit, cum titulo Archiepiscopi confusus. Pergit porro Matthæus:

Tunc omnes qui Regno sponte excesserant se collegerunt, & miserunt ad Papam D. Rugerium Sanseverinum, D. Eliam Gesualdi, [Alexander pro Exulibus restituendis copias mittit,] D. Fredericum, & D. Onuphrium de Marra, D. Pandulfum Fasanellum & D. Aymarum ex familia Sanseverina, rogantes ut auxilio sibi esset, ad redeundum in domos suas. Papa autem confestim creavit Legatum Apostolicum Cardinalem Ubaldinum; jussitque conscribi militem per omnes ditiones Ecclesiæ. Princeps vero subito discessit Capua, transiitque in Siciliam, militi laturus stipendia,

Ad finem Aprilis ingressus est Legatus præfatus in Regnum, [Apuliam recipit.] multa cum turba, ut plurimum collectitiorum & relegatorum; quos jungens copiis armatorum Neapoli repertorum, duxit in Apuliam, atque obstante nemine venit usque Barlettam; quæ ei confestim obedientiam obtulit, & Pontificia vexilla explicavit.

XV Maji, transivit Trano, & Monopolim usque excurrit: cui præter Hostunum, quod a Teutonicis tenebatur, omnia Barriensis provinciæ oppida deditionem fecerunt.

XVII Junii, invasit exercitus Monopolim, Molam, Pulignianum, Barium, Molfettam, Tranum; rediitque Barlettam & inde in Campaniam, morbis grassantibus extenuatus.

In die S. Bartholomæi, eram Barlettæ, vidique ibi pulchrum conflictum: quia Anconitana quædam navis, quæ istuc advenerat frumento oneranda, expectabat ventum: [Auctor pugnam navalem conspicit,] superveneruntque triremes quatuor ad eam oppugnandam. Harum duæ Siculæ erant, & una earum D. Simonis de Vintemilia, tertia Surrentina D. Paulonis Donn' Orso, & quarta Puteolana D. Henrici Spatainfaccia. Circumdederant autem navim, eamque in magnum adduxerant discrimen; quia triremes Puteolana & Surrentina eidem se applicuerant tam stricte, ut ex epibatis undecim in illam transgressi puppim jam oppugnarent. Alii vero insiliebant, quando subortus vehementior ventus navim a triremibus expedivit; quæ remanserunt spe sua frustratæ, cum jactura, tam eorum qui insilierant in navim, quam qui insilientes ceciderunt in mare; paucique eorum, natare docti, salvari potuerunt.

Die sequenti, misit me D. Jezzolinus de Marra ad triremes, quæ in anchoris stabant juxta pharum Ofanti, [& pro amici filio redimendo laborat.] ut inde redimerem ejus nepotem filium D. Petrilli Acconciaoli de Ravello, cum epistola directa ad D. Joannottum Salvacossa, qui erat navarchus triremis Ischiensis, nec parum affinis illi. Neque stetit per D. Joannottum quo minus gratis captivum reciperem: sed aliarum triremium navarchi noluerunt, dicentes D. Petrillum esse divitem: proinde si filium recipere vellet, redimendos vicissim curaret D. Proculum Venutum Nobilem Puteolanum, & Josephum D. Marini, & Gerium Mastrum Judicem Surrentinum, qui capti erant in navi prædicta. Convenit ergo ut D. Petrillus Anconam mitteret celocem ad redimendos illos tres: quod ei stetit plus quam quadraginta unciis, quianon potuit omnes tres obtinere, nisi solutis in singula capita unciis decem.

Hoc etiam tempore rescitum fuit, advenisse in Siciliam nuntium, [Manfredus coronam assumit,] quod in Alemannia mortuus erat filius Regis Conradi: & Princeps Tarentinus fecit se coronari Panormi, appellarique Regem Manfredum.

XI Septembris, transivit Rex Manfredus in Calabriam, dimisitque magnam partem Teutonicorum qui erant in Regno: transiens autem per Calabriam ad Principatum, in omnibus oppidis per quæ iter erat multas partiebatur gratias, & complures Equites creabat.

[Salernum ingreditur,] In vigilia S. Matthæi, intravit Salernum velut Rex, & Saraceni distributi sunt per viculos suburbanos.

XI Die ejusdem mensis, Comes Jordanus transivit plana Amalfitana, ut Luceriam tenderet.

XIII, Venerunt D. Rogerius San-Severinas & Pandulphus Fasatella, missi a Neapolitanis, ut colligerent copias dispersas per provinciam Barriensem, traducerentque Neapolim, ac primum Barlettanas, tum ceteras omnes: sed noluit loco se movere miles, nisi prius acciperet stipendia debita.

Ad finem hujus mensis, Comes Jordanus discessit cum tribus millibus Saracenorum Luceriensium, & transiens Crepacorium, ibat ut circa montem S. Angeli se conjungeret Regi Manfredo, simulque accesserunt Nolam.

[Neapolim obtinet,] Principio Octobris, Rex Manfredus misit legatos Neapolim, ut ei se redderet.

Die VI, venit D. Donatillus, tulitque responsum Neapolitanorum, quod non possent amplius stipendia exercitui solvere, quia erant ad extremam paupertatem redacti: quoniam vero tam frigide agebat Papa, nolebant iterum devastari propter spem vanam, sicut eis acciderat tempore Papæ Innocentii.

Festo S. Lucæ, venit Barlettam nuntius de redditione Neapolis, quodque Rex promisisset omnes bene tractare.

Tunc omnes Regno egressi manserunt vehementer afflicti.

XXVI Octobris, omnes copiæ Papales & Regno egressorum convenerunt in campestribus Canosæ, [funduntur a Papalibus Saraceni.] discesseruntque per Capitanatam, & Florentinum ac Dragonaram solo æquarunt, cæsis quotquot ibi invenerunt Saracenis: Luceriam vero duobus assultibus oppugnarunt, sed capere eam non valentes egressæ sunt Aprutio.

[Manfredus Neapoli simulat pacē optare,] Festo SS. Simonis & Iudæ, factum est Parlamentum apud S. Mariam extra Barlettam, adfueruntque ibi omnes Syndici totius provinciæ, metuentes ne demum in ipsos reciderent omnes calamitates. Tunc allata est eis Neapoli epistola a D. Asprene Caracciolo Rubeo, qui erat ex parte matris frater D. Iezzolini de Marra, nuntiabatque, quomodo Rex Manfredus, ingressus solenni pompa Neapolim, creaverat ibi triginta tres Equites, jusseratque bono eos animo esse, eo quod volebat bonam concordiam cum Papa, & esse filius obediens Ecclesiæ. [pædagogi sui nepotes ornat,] Recordatus autem Archipresbyteri Caraccioli, qui fuerat pædagogus suus, quȩsivit quinam ex ejus familia superessent Neapoli. Intelligens porro duos superesse nepotes, accersitos ad se creavit Equites, cum provisione unciarum quinquaginta: unus eorum appellabatur D. Anselmus & alter D. Richardus. Denique scribebatur quod Rex volebat facere amnistiam generalem: unde epistola ista bonam spem cunctis indidit.

In festo Sanctorum omnium, iverunt Neapolim D. Coletta Canciajocus, & Notarius Stephanus Poppalettere, ad profitendam Regi obedientiam, tamquam Syndici Barlettani.

III Novembris, dicebatur quod Papa miserat omnes copias suas ad hibernandum in Campania Romana. [amnistiam publicat,]

VI, Publicatum Barlettæ fuit indultum generale, cuicumque egresso de Regno, cui pauci admodum alicujus notæ se crediderunt: ex omnibus enim nemo redivit præter Pauluccium de Marra.

XIV, Venit epistola a Notario Stephano, significans quod invenissent Regem valde gratiosum, quodque omnes benigne exceperat, volebatque ipso die celebrare festum S. Martini, ad quod invitati erant plurimi ex Neapolitanis.

Festo S. Andreæ, intellectum est quod Rex venisset Capuam & Sinuessam, [Fundanum Comitatum Ecclesiæ eripit.] fecitque in Comitatum Fundanum venite septem vexilla armatorum, itaque ademit Ecclesiæ Comitatum, quem ei donaverat Imperator Fredericus, flumen Garibianum pro limite statuens.

Eodem anno, Natalem Dominicum celebravit Theate, & per omnia oppida Aprutii creavit Equites

ANNO DOMINI MCCLVI.

Mense Januario venit Rex in Apuliam, ad venationem quam vocant Incoronatæ, quæ toto septennio celebrata non fuerat: [Venatur in Apulia,] conveneruntque ad eam plures quam quadringentæ personæ. Et voluit Rex ut quidquid venatu caperetur suum esset, captaque est multitudo ferarum quasi infinita.

Ad finem dicti mensis, venit Sipontum, decretumque est ut oppidum transferretur ab illo maligno aëre, in locum ubi modo consistit, & appellaretur Manfredonia.

In die Purificationis, fecit ingressum Barlettæ: egressique ei obviam sunt, cum palmis in manibus, ad septingentos, dicentes; Benedictus qui venit in nomine Domini.

[Conradini legatis se excusat,] XX Februarii, venerunt Barlettam legati a Regina, uxore Regis Conradi, atque a Duce Bavariæ: quos magno cum honore Rex suscepit.

XXIV, Dedit Rex Legatis publicam audientiam, quorum unus, perquam grandævus Abbas, orationem habuit, dixitque, Conradinum filium Regis Conradi vivere; quodque eum rogabant Regina & Dux Bavariæ, ut dimitteret Regnum orphano isti, sicut æquū erat: eos vero, qui attulerunt mendax nuntium de ejus morte, castigaret. Cui Rex sapienter respondit, Regnum orphano isti perditum fuisse; se autem illud manu armata vindicasse a potestate duorum Pontificum, quemadmodum notum erat omni mundo. Papam vero & Regnicolas nullo modo consensuros unquam, ut dominarentur Teutonici. Se tamen aliud non prætendere, quam ut sibi relinquatur Regnum ad vitam, morte sua rediturum ad Conradinum; Reginam porro recte facturam, mittendo filium educandum istic, & moribus Italicis imbuendum, habendumque a Rege filii loco.

I Martii, discesserunt Legati: cum quibus Rex misit equum generosum, donandum Duci Bavariæ, & quædam monilia Duci Scotiæ, ad valorem mille unciarum eoque amplius. Eodem die I Martii, donavit Rex officium Justitiarii D. Leonello Fajellæ Neapolitano, ingressumque fecit Barlettæ.

Eodem tempore, Rex creavit D. Marium Capecium, mari terraque Commissarium supra fabricam civitatis Manfredoniæ, [Manfredoniam extrui jubet,] quam extrui volebat: missumque est in Sclavoniam pro trabibus: & copia grandis calcis atque arenæ, saxorumq; & rerum aliarum convecta illuc est, adeo ut boves Apuliæ habuerint in quo occuparentur.

Eodem mense, Rex misit in Siciliam atque Lombardiam, accersens Astrologos duos, quia credebat eos stellarum conjunctionem apte capere posse: idque tantum, ut captarent momentum temporis, idoneum primæ petræ jaciendæ.

[& fabricā orditur.] Mense Aprilis in die S. Georgii, Rex personaliter venit, ad metationem murorum & platearum quadraturam ordinandam. Eodemque mense positus est primus lapis, & cœptum est fabricari ex parte Orientali, laborantibus in opere pluribus quam sexcentis hominibus.

[Absente in Sicilia Rege,] Majo sequenti, misit Rex Tarentum, transivitque in Siciliam, ubi dicebatur esse suspicio alicujus rebellionis, concitandæ in favorem Ecclesiæ.

XI Septembris, ad verba indeque ad manus venerunt D. Leonellus Fajella Justitiarius & Realtus Saracenus, qui erat Præfectus portuum; mansitque Justitiarius læsus in facie, & Portulanus vulnus grande habuit in capite: sic autem vulneratum misit Justitiarius captivum ad castrum montis S. Angeli.

[cognoscitur causa Iustitiarii, qui Saracenum vulnerarat,] XIII, Comes Casertæ, qui Neapoli manserat cum titulo Vice-regis, inde misit D. Andream de Capua Commissarium, ad formandum illorum processum. Cumque venisset Barlettam, accesserunt ad eum consanguinei Portulani, rogantes ut eum faceret vinculis eximi, ipsumq; etiam Justitiarium carceri mancipari. Sed D. Andreas respondit, nihil se facere posse, donec cognovisset penes quem culpa resideret contentionis istius: multisque Barlettanis examinatis & uno Saraceno, abiit. Quinto autem post die revertens, mandavit ut D. Taddæus de Sinuessa captivum adduceret Barlettam, curandum a vulnere: quod & factum est.

XXVI, Discessit D. Andreas, & exemplar processus formati misit ad Regem in Siciliam: [quod cognitori male cedit:] mansitque Realtus Barlettæ in carcere: ideoque publicatum fuit nullatenus culpandum esse Justitiarium, sed fuisse præsumptionem illius Saraceni, quem ajebant omnes non posse amplius tolerari.

XXVIII, Rescitum Barlettæ est, quod D. Andreas fuerit spoliatus a grassatoribus ad Turrim Mandræ, quodque quatuor balistarii atque tres famuli ejus ab iisdem fuerint cæsi fustibus. Pro certo autem habebatur eos fuisse Saracenos, qui vix indusium ipsi reliquerant. Statimque Barletta missæ sunt vestes & alia necessaria.

Octobri sequenti, ex parte Capitanatæ magna diligentia adhibita est ad cognoscendos auctores facinoris, nec pauci pecuarii Aprutini ea de causa torti fuerunt; sed nihil unquam resciri potuit.

[& illi jubentur reconciliari,] Primo Novembris, venit D. Marius Capecius, præpositus fabricæ Manfredonianæ; ostenditque epistolam mandantem, ut Justitiarius ac Portulanus reconciliarentur. Fecit ergo Portulanum, sicut erat, fasciis obligatum, equum conscendere: simulque iverunt Andriā, ubi erat Justitiarius: & pax confecta est.

Festum Natalis Dominici celebrans idem D. Andreas, divulgari fecit per omnia oppida, quod Rex primogenitam suam filio Regis Arragoniæ despondisset; proinde universi se præpararent ad dotem exolvendam.

ANNO MCCLVII.

Mense Januario, egressi sunt exactores tres, magna cum festinatione collecturi prædictam dotem: [Rex filiam Arragonio despondens,] quia dicebant, Aprili proximo adventuras triremes Catalanas ad accipiendam puellam, nomine Constantiam, ex priori Regis matrimonio cum Beatrice, filia Ducis Serviæ.

XIV Februarii, Justitiarius cum multa nobilitate Barlettana & Tranensi occupabatur in venatione circa locum Trinitatis, quando magnum accidit infortunium: quia Jezzolinus Rubeus Neapolitanus, nepos Justitiarii, currendo post leporem, fregit cervicem: eratque juvenis formosus & generosus.

XXVIII, Venit Bescavettus Saracenus, Justitiarius Aprutii cum duabus cohortibus Saracenorum, [prætextu dotis pactæ provincias exhaurit.] conducens Tarentum novem somas denariorum, deportandas in Siciliam. Tunc etiam D. Leonellus equitabat per provinciam pecunias colligens, & initio Martii accepit Tarenti quatuor millia & ducentas uncias auri; adeo ut diceretur, quod pro hisce sponsalitiis ultra medietatem lucratus sit; nec enim filiæ suæ dotem ampliorem fuisse quam trigesies mille unciarum: & tam ex Sicilia quam ex regno Neapolitano corrasit plusquam septuaginta millia.

Prima hebdomada Maji, nuntiatum est advenisse triremes Catalanas, pro auferenda puella in Hispaniam: quodque Reginæ displiceret affinitas illa, eo quod Catalani adeo male vestiti incompositique apparerent. Helena ea erat, filia Michaëlis Despotæ Thessaliæ, quæ deinde Beneventi capta a Carolo Rege, cum unico superstite filiolo Manfredino, apud illum in carcere obiit.

XXIV Maji, rescitum est quod triremes discessissent Panormo, & quod Rex veniebat de Sicilia in Calabriam.

Junio Mense, Rex in morbum Casertæ incidit, non absque gravi mortis periculo. Eodem tempore D. Jordano Pedemontano datum est Juvenatium cum titulo Comitis: [Iuvenatio Comitem,] dicebatur enim esse frater Regis consobrinus ex parte matris, Blancæ scilicet Lanciæ Longobardæ, ex qua Friderico Imperatori similiter nati Entius Rex Sardiniæ, Fridericus Princeps Antiochiæ, Henricus Rex Corsicæ, & Ricardus Civitatis, quam credo vocant Austriæ, in Foro-julio.

Septembri sequenti, venit D. Raynaudus de Grottis Justitiarius in provinciam Bariensem atque Hydruntinanam, quæ numquam alteri Justitiariæ subjecta fuerat: [Bariensi Prov. Iustitiariū præficit,] abiitque ad Leonellum, sequente eum bono nomine, ex munere (ut dicebatur) bene administrato: nam ejus tempore nullam violentiam pertulit provincia a Saracenis: quapropter ei submissæ sunt usque Neapolim, in donum gratuitum, plusquam decem unciæ auri.

X Octobris, venit Rex Foggiam ad venationem, & multi Nobiles Neapolitani eodem accurrerunt.

XXVII, Iverunt Syndici Barlettani ad offerenda ei munera, & multi alii aliarum Provinciarum.

Sequenti die, accidit gravis casus. Etenim coram ipso Rege Saracenus quidam, custodiæ Regiæ Capitaneus, D. Mazzeo Griffo Equiti Neapolitano pugnum impegit; [Neapolitanum Equitem, ob alapam Saraceno impactam,] qui reddita vicissim alapa copioso ipsum sanguine perfudit: itaque tam Saraceni Custodes corporis Regii, quam Neapolitani manus admoverunt armis; secuturumque erat gravissimum scandalum, nisi Barones qui Regem circumstabant medios sese interposuissent; fuerunt nihilominus læsi hinc inde aliquam multi. [manu truncari jubet.] Tum Rex, ut vidit sedatum tumultum, jussit ut D. Mazzeo amputaretur manus: quo intellecto confestim Neapolitani Nobiles accesserunt ad Regum, orantes ne vellet mutilatum virum nobilem, qui fuerat dignus ipsius Regis manu Eques creari, idque ad petitionem unius canis Saraceni. Dominus autem Liguerus Caracciolus, nomine omnium, longam ad Regem habuit orationem. Ille vero respondit, minus facere se non posse; pro amore tamen supplicantium largiri ut manus sinistra amputaretur.

Postero die quæsivit Rex, quomodo se haberet D. Mazzeus: responsumque est ei quod ex spasmo fuerit in periculo mortis. Tunc misit Rex qui eum visitarent, una cum dono centum Augustalium: Saracenum vero deposuit officio, & alterum custodiæ suæ Capitaneum creavir.

Dum autem ibidem Foggiæ Rex esset, misit qui fabricam Manfredoniæ inspicerent: [Manfredoniæ ingentē campanam fieri curat,] mandavitque ut fieret campana maxima, quæ per proviciam audiri posset ad milliaria quinquaginta; ut undique veniri posset ad succursum urbis, si forte eam invaderent inimici: erat enim habitatoribus infrequens civitas. Tum dixit, quod volebat ex omnibus majoribus oppidis totius Apuliæ tot familias oppidatim accipere, quot sufficerent ad constituendam civitatem ter mille focorum.

II Decembris, venit Barlettam, & multis ibi mensibus substitit, [Barlettæ choreas celebrat.] celebravit etiam ibidem Natalem Dominicum magno cum triumpho. Quotidie enim agebantur choreæ & omnis conditionis mulieres speciosissimæ eo confluxerant, quibus Rex largiebatur munera æqualiter omnibus, sic ut sciri nequiret, quænam ei præ ceteris placuisset.

ANNO MCCLVIII.

Mense Januario, misit Rex Comitem Jordanum Pedemontanum, cum octingentis lanceis, in Lombardiam, ad auxilium confœderatis suis ferendum.

[Sipontanos Manfredoniam transfert.] Eodem anno mense Martio, jussit Rex desolari Sipontum, mandans ut cives omnes transmigrarent Manfredoniam: ipseque eodem ivit, & voluit campanam quæ fusa jam erat, supra quasdam columnas erigi: sed quia non dabat sonum tam grandem quantus expectabatur, refundi eamdem fecit, adjecto copiosiori ære.

Nocte diei XXII Martii, accidit Barlettæ casus hujusmodi. D. Amelius de Molisio, Camerarius Regis, [Virginem a suo Camerario defloratam,] a fratribus puellæ cujusdam formosissimæ præ cunctis allis Barlettanis inventus est in lecto cum ipsa puella; fuitque retentus ibi (erat enim vacantiæ tempus) & advocato mox Justitiario sequenti mane deductus in carcerem. Tum pater fratresque querelam suam detulerunt ad Regem: qui jussit ut juvenis puellam sumeret in uxorem. Misit ergo D. Amelius qui rem significaret patruo Comiti Molisii: qui respondit, nequaquam uxorem istam acciperet, satis fore si ei daret ducentas uncias, tantumdem sese superadditurum. Acquieverunt conditioni oblatæ pater fratresque, ut pote ex infima pauperiorique conditione: sed Rex dixit, quod nollet puellæ isti perire fortunam, quam sua forma ipsi acquisierat. Itaque videns D. Amelius quod aliter non posset evadere carcerem, Rege in proposito persistente, eam sibi despondit. [vult ab codem haberi uxorem,] Rex autem suo sumptu nuptias celebravit, dixitque quod æstimabat eum æque bonum Equitē quam antea: feminas enim saccos esse, ex quibus quotquot nascebantur filii, interveniente amore, viri magni evaderent: deditque ei Alvaronē in Capitanata. Dicitur nihilominus quod Comes vehementer indignatus manserit: sed Rex eo actu se justificavit, multumque sibi adjunxit amorem subditorum, ac maxime feminarum. Aulici autem exinde continentiores multo fuerunt, tamquam septemplici nodo adstricti. Rex quoque sæpius egrediebatur noctu, captando aërem & cantando poëmata amatoria in comitatu duorum musicorum Siculorum, qui erant magni poëtastri.

[excipit Imperatorem CP.] IX Augusti, appulit Barium Imperator Constantinopolitanus, rediens Venetiis, ivitque Rex ut eum visitaret, magnas delicias ei faciens. Et statim jussit apparari ludum equestrem; cujus Duces fuerunt quatuor, Comes Biceari D. Loffredus Loffredi, D. Tancredus de Vintemilia, D. Joannes Aredus, & D. Conradus Spadafora.

Festo S. Bartholomȩi factum est hastiludium, fueruntque viginti duo qui fortunam experirentur; [eique ludos equestres instituit:] Bettuninus & Joannottus Saraceni, qui venerunt flavo & purpureo colore distincti; D. Robertus Piccinellus, D. Gottardus Saxo, D. Athanasius Podericus, D. Balardus Sigenulfus, D. Stephanus Brancaccius Neapolitani, omnes induti sagum nigrum & flauum; D. Rogerius Stellatus & D. Mazzeus a Porta, Salernitani; D. Cataldus & D. Jacobus Protentini, de Tarento; Rienzius Falconi, Gaspar Personæ, & Orlandus Maramonte, Hydruntini; Richardus de Leonissa, Guilielmus de Jevolis, Sarrus de Antiniano, & Petrus de Alenavolis, Capuani; Simon de Sanguine, Sacco de Monte-agano, Laurentius Tortus & Eleutherius de Valignano, Aprutini. Die III Decembris, venit Despota Moreæ, qui erat cognatus Regis Manfredi, & excensionem fecit Vestiæ: [de pace cū Pontifice tractat.] transivitque ad Papam, si forte inter ipsum & Regem posset pacem componere.

ANNO MCCLX.

Die IX Februarii, rediit D. Marinus Capecius, & dixit, quod Papa vellet in pacis conditionem adduci, ut Rex Manfredus bona erepta Regno egressis redderet, & a Regno expelleret Sarracenos. Rex autem Manfredus respondit, quod duplo plures accersere vellet: itaque fecit.

XXIII Maji, anni prænotati, ex Sclavonia in hæc littora irruit tam violenta tempestas ventorum, [Ingens procella.] ut toto eo quod inter Castellum & Tranum est spatio domus omnes fuerint nudatæ rectis: cucurritq; procella per omnem maritimam Principatus: quod in malorum præsagium acceptum est.

XXVI Maji, appulerunt Sarraceni Tarentum: impletaque iis est tota provincia Hydruntina & Bariensis. [Augetur numerus Saracenorū in Regno.]

XXIX, Ivit Rex Neapolim: & dicebatur quod erat tractatum de efferendis vexillis Ecclesiæ.

X Julii, venit Comes Cretariæ, deducens omnes Saracenos in Campaniam Romanam, ex mandato Regis Manfredi.

Mense Septembri, Rex ipse ivit in Romaniam, & omnia susdeque vertit.

ANNO MCCLXI.

Creatus est Papa Urbanus, natione Francus: qui subito declaravit alterius se stomachi esse quam fuerat Papa Alexander; [Vrbanus 4 creatus Papa,] misitque qui Regi mandarent, ut sine mora excederet e Statu Ecclesiæ. Hic fortaßis exciderunt gesta Annorum duorum.

ANNO MCCLXIV.

Die VII Aprilis, venit fama, quod D. Rogerius Sanseverinas, Capitaneus Egressorum a Regno, militem cogeret, ducturus eum ad servitium Papæ, nec modicum Regnicolarum concursum haberet.

Majo sequenti, Romani quidam, ex parte Manfredi, pepigerunt cum eo, [Cruciatam contra Māfredum evocat:] quod tradituri essent in manus ejus captivum Papam; sed fuerunt detecti, & Papa se subduxit Viterbium: ubi publicavit Cruciatam contra Regem.

Julio mense, descenderunt Franci Cruciati sub Comite Flandriæ, & fuderunt exercitum Ghibellinorum, amicorum Regis Manfredi in Lombardia.

I Augusti, Rex Manfredus reclusit Saracenos intra Regnum, & expectabat Francos ad confinia, mandans Baronibus venire cum armis & equis, sub pœna perduellionis.

Ipso die S. Bartholomæi, D. Jezzolinus egressus est Barletta cum septem equis: [ille vicissim,] & ego ivi cum eo.

Die sequenti, hospitati sumus, ad S. Severi, apud Comitem Gentilem de Sanguine, multumque humaniter habiti.

Mane die XXVIII Augusti, discessimus simul cum prædicto Comite, [Barones omnes ad arma vocat,] secum ducente viginti duos equos optime instructos, & vesperi divertimus Gambatesam.

XXIX, Gambatesa processimus in Campum-vasciū, fuimusque urbanissime excepti a Comite Molisii, & habuimus affatim deliciarum, ac veluti omnia bona mundi.

[cum quibus ipse auctor ad castra venit.] Mane sequenti equitavimus & prandimus in alio Comitis Molisini oppido, quod dicebatur Bovianum: & vesperi pervenimus Serguyam, comitantibus nos D. Andrea de Jevolis, & D. Bernardo de Carbonaria, & D. Colao de Monteagano, Baronibus Aprutinis, habentibus secum equos viginti quinque.

Ultima Augusti, hospitali sumus ad S. Germani.

I Septembris, pervenimus ad castra, posita in territorio Freselonensi: & eramus equites satis multi.

III Septembris, venerunt tres Nobiles, missi a Neapolitanis, rogaturi Regem ut faceret pacem cum Papa: [Neapolitani pacem frustra Regi suadent.] quia Neapolis manebat excommunicata, & nolebat Archiepiscopus ut diceretur Missa. Is autem qui verbum ferebat, nominabatur D. Andreas Fajella, & loquebatur cum magna auctoritate. Rex vero respondit, suam culpam non esse quod bellum gereretur; sed Papæ, qui ipsum volebat pellere Regno suo: se autem missurum Neapolim trecentos Saracenos, qui curarent per vim ut Missa diceretur: Presbyteros porro & Fratres qui recusarent, ad se mitterent in triremi. Omnes autem responderunt: Domine, ne miseris; non enim Neapolis volet hospitio suscipere Saracenos. Rex vero iratus est vehementer.

V Mensis, misit Rex Neapolim D. Loffredum de Loffredis: dicebaturque timere ne civitas rebellaret. Eodemq; die appulit Comes Flandriæ cum Francis, [Appellunt Franci,] & castra in conspectu castrorum nostrorū collocavit.

VI, Cohortes duæ Saracenorum abierunt ex castris, inieruntque horribilem conflictum cum equitatu inimico: nec ullus eorum vivus evasisset, [& acri velitatione Saracenos vincunt,] nisi Comes Falco Gesualdi, cum quatuor cohortibus gravioris armaturæ, processisset in eorum auxilium: ubi tandem inventi sunt occubuisse Saraceni triginta duo & Philippellus Caraffa Neapolitanus, Scutifer Comitis Falconis, aliique duo Milites Beneventani. Ipso autem vespere voluit Rex Comitem Falconem manere in tentorio suo.

[hinc metus incutitur Regiis,] VII, Rex convocavit Magnates omnes in suum tentorium, ad consultandum quid fieri oporteret, erant autem Comes Casertæ ex familia de Aquino, Comes Jordanus Pedemontanus, Comes Agnonis ex familia Carbonaria, Comes Falco Gesualdi, Comes Pandulfus de Grotta, Comes Bernardus Ruffus, Comes Bartholomæus Gesualdi, Comes Guillielmus Avellanus, & Comes Vintemiliensis, cum tribus Nobilibus Siculis & quatuor Capitaneis Saracenis. Hi omnes ingressi in consilium sunt. Nocte autem sequenti, fecit retrocedere Rex totum exercitum: transitoque Gariliano ibi jussit castra metari, & ipse in persona circuibat ea; munitiones ordinans, & custodias disponens ad singulos passus.

VIII, Advenit in castra Comes Molisii cum equitibus exercitatis sexaginta: [quamvis numero auctis,] eodemque die receptus est Comes Loriti, cum tribus Baronibus familiæ Caldoræ & sexaginta equis.

IX, Appulit ex Aprutio D. Conradus Aquaviva cum triginta sex equis. [recedunt nihilominus Franci:] Eodem die advenerunt D. Jacobus & D. Raimundus Capecii cum duabus cohortibus equitum: & nihilominus magnus erat timor in castris.

XI, Cum crederetur Comes Flandriæ vitentaturus transitum Gariliani, nuntiatum est quod retrocedebat Romam versus, id quod Rex Manfredus initio nolebat credere.

Diebus istis miserunt Romani ad Regem, qui orarent, ut deinceps sibi parcitum vellet.

XIV, Rex publice dixit, quod vellet Romanis favorem impendere.

XV, Omnes Barones qui erant in castris, receperunt se ad tentorium Comitis Molisii; concluseruntque protestari, quod non obligarentur de Regno egredi ad bellum Papæ inferendum, sed solum ad Regnum defendendum. Quo intellecto, fecit Rex modeste tractari ut Barones reciperent se in domos suas; sibi autē mutuo darent eam pecuniam, quam secum in expeditionem attulerant. Hujus autem tractatus mediator fuit Comes Casertæ: itaque est factum.

XIX, Unusquisque abiit in viam suam: & ipsi processerunt Romam versus, nos vero redivimus in Appuliam. Mense Octobri Papa Urbanus misit in Franciam, qui accerserent fratrem Regis, [Moritur Vrbanus & succedit Clemens,] ut veniret ad conquirendum regnum Neapolitanum: id quod statim innotuit: quia relegati ex Regno, qui apud Papam erant, id scribebant suis consanguineis. Paulo post mortuus est Papa Urbanus, & creatus est Papa Clemens, Francus etiam ipse.

ANNO MCCLXV.

[in cujus auxilium venit Carolus Andegavensis.] Sub finem Maji, rescitum fuit, quod Comes Provinciæ, nomine Carolus (paßim dictus Andegavensis) exercitum duceret in Italiam, ad servitium & honorem Papæ: quia Papa fecerat illum Senatorem Romanum. Tunc Rex Manfredus dejectus est animo, prævidens ruinam sibi imminentem.

[Manfredus econtra militem cogit.] XII Septembris dictum fuit quod exercitus Comitis Provinciæ terrestri itinere veniebat in Italiam. Conjectusque in vincula est D. Petruccius Toccus, quia dicebatur juvare egressos de Regno.

Sub finem Septembris, misit Rex Manfredus Comitem Jordanum, cum quadringentis lanceis sufficientique pecunia, ut colligeret Regis consœderatos ad resistendum Francis: cum iisque ibat D. Leonellus Ayossa, ducens pulchram cohortem Neapolitanorū equestris ac gravis armaturæ.

[Victo cæsoque Manfredo,] XVIII Octobris, equitavit [Manfredus] cum novem millibus Saracenorum versus Marchiam: & totum Regnum ei rebellavit.

Hic porro ingens occurit hiatus historiæ, transcribenti vel avulsis ex autographo foliis imputandus: quis enim credat auctorem huc usque progressum, nihil scripturum fuisse de ingressu Caroli Andegavensis in Vrbem Romanam, coronationeque in Regem utriusque Siciliæ.

ANNO MCCLXVI.

Hujus quoque anni pars prior deficit, quæ narrandus erat cruentus ad Beneventum conflictus partium, XXIV Februarii; quando Manfredus occubuit, urbs irrumpentibus una cum hoste fugiente Francis capta est, & sævitum in omnem ordinem, ætatem ac sexum. Non substitit autem diutius Beneventi Carolus, quam ut Pontifici victoriam nuntiaret per litteras. Nam ipso adhuc quo fuerat pugnatum

Die S. Matthiæ, discessit Rex Benevento, & vesperi hospitatus est Cerræ, quod est oppidum Comitis Casertani.

Sequenti die equitavit Neapolim versus: cumque pervenisset ad locum dictum Salicis, exiverunt in occursum ejus Equites omnes & populus Neapolitanus: Dominus autem Franciscus Loffredi obtulit ei claves civitatis, [Carolus Neapolim triumphabundus ingreditur,] fecitque pulchram orationem lingua Francica. Rex vero Carolus substitit ad audiendum eum, jussitque ut equitaret sibi ad latus. Dominus enim Franciscus noverat Regem, quia tempore Regis Franciæ Ludovici fuerat cum eo in bello Syriaco, faciens passagium contra infideles. Ut autem ingressi sunt Neapolim, ivit cum Archiepisc. Cusentino ad Cathedralem ecclesiam.

In eodem ingressu venerunt etiam quadringenti Milites Franci, omnes plumati pulchre ac decore vestiti; & venusta cohors Frisonum, speciosis similiter insigniis distinctorū: tum plus quā sexaginta Proceres Franci, torquibus grandibus aureis spectabiles: ac denique Regina invecta carpento, quod holoserico villoso cælestis coloris obtectum, totum liliis aureis conspargebatur, sic ut in vita mea non meminerim rem magis speciosam vidisse.

Postquam Rex fecerat orationem, accessit D. Franciscus Loffredi ex parte civitatis Neapolitanæ, [carceres laxat,] & petiit captivis gratiam fieri: mandavit autem Rex ut ii omnes liberarentur, qui jussu Regis Manfredi detinebantur: & prodierunt universi in atrium Castelli, ad pedes Regis deosculandos.

VII Martii, progressi sumus omnes Syndici Provinciæ Bariensis, & ego qui eram Syndicus Juvenatii.

[ordinat novos Iustitiarios.] Post festa Paschalia misit Rex Justitiarios novos per omnes provincias: & ipse egressus est Regno iturus ad Papam.

XII Maji, venit Justitiarius in provinciam Bariensem, D. Rainerus Buondelmonte, Florentinus.

Hæc æstate Rex favorem præbuit negotiis Papalibus & Florentinorum, humiliando partem Ghibellinam: [Advocatus a Gibellinis Conradinus,] quo facto grande sibi negotium concivit: quia Ghibellini miserunt qui Conradinum ex Alemannia accerserent.

ANNO MCCLXVII.

Principio hujus anni, filius Regis primogenitus nominatus est Princeps Salerni, & ut talis per Regnum equitavit.

Dominica Palmarum, Rex Carolus Romam rediit, ubi Papa ei dedit Rosam, faciens eum Vicarium Imperii: ob quod fuerunt festa per totum Regnum celebrata. Eodem die extitit ingens terræmotus, & corruit campanise Bariense, atque alia plura.

Ultima hebdomade Octobris, venatum in Apuliam venit D. Philippus, secundo genitus Regis Caroli.

Eodem anno venit Conradinus in Italiam: & Rex Carolus, qui erat in Francia, confestim redivit Neapolim, [in Italiam venit:] invenitque Reginam uxorem suam obiisse.

I Novembris, Rex fecit convocari omnes Barones & Syndicos provinciarum Regiarum ad parlamentum, pro die S. Catherinæ. Ipsoque die factum est parlamentum, & conclusum ut omnes Barones præpararent se ad sequendum Regem in bellum, atque ut populi solverent duas collectas.

Iisdem diebus dicebatur Neapoli, quod D. Petrus Pignatellus suadebat Regi Carolo, [parat se ad resistendum Carolus,] ut expelleret omnes familias ex stirpe Teutonica prognatas, tamquam suspectas in adventu Conradini. Noluit autem Rex, & D. Petrus magnam inde invidiam subiit, maxime apud Caracciolos, Ayossas & Putiolos, satis potentes in foro Capuano.

In die S. Stephani discessimus Neapoli cum D. Francisco Loffredi, eunte ad exercendum Justitiarii munus in provinciis Bariensi & Hydruntina: fuimus autem equites triginta sex: & in hoc itinere reconciliatus sum D. Francisco.

ANNO MCCLXVIII.

In capite anni pervenimus Tarentum, atque invenimus totam Provinciam in seditionē conversam: & D. Franciscus misit Petrillum Rombum, Oriam; [multi ab eo deficiunt,] & Falconetum Cotugnum, Conversanum; & Marcum de Dura, Castellanetam; ad conscribendum militem. Erant autem tres illi, viri nobiles. Monuit etiam omnes Capitaneos provinciarum Regiarum, ut solicite caverent aliquam proditionem.

IX Junii, D. Franciscus discessit Tarento, & abiit Altamuram.

Sequenti die, rescitum est, quod Comes Tricaricensis veniebat ex Capitanata cum multis armatis: mandavitque Capitaneis ut sibi occurrerent in provincia Bariensi: venerunt autem Quaratam.

Sequenti die Petrus Strambone venit, tulitq; nuntium quod Comes Tricaricensis fuderat Marcum de Dura sub Castellaneta, feceratque extolli in sex oppidis vexilla Imperialia Aquilifera.

[& Conradini vexilla extollunt.] Die Veneris scilicet XV Junii, D. Franciscus recepit se Andriam: per viam autem intellexit totam illam regionem esse in potestate rebellantium Regi Carolo . Paulo deinde post occurrimus Bonfilio Caracciolo, qui fuerat Capitaneus Andriensis, pulsus vero a civibus efferentibus vexillum Conradini. Recessimus ergo in Castellum Montis, ibique mansimus cum solis quindecim equis. Castellum porro istud carebat munitione, & ægre pro quatuor sociis suffecisset panis, vinum ac lecti; equis vero suppetebat nihil: & quamvis villivi habebant in areis fruges, satis incommode tamen habebamur ibi, quia omnes dormivimus super nudam humum.

In die S. Mariæ gratiarum, Comes Tricaricensis misit tubicinem, qui interrogaret D. Franciscum, utrum se ei vellet tradere; hic vero respondit: Vade, & dic Comiti, quod melius ex vexillo Conradini faceret stragulum equestre, & extolleret vexillum Caroli, veri atque legitimi Regis & ab Ecclesia probati.

[vario successu.] Nocte sequenti ad horam quartam, venit D. Petrus de Grottaliis: & dixit, quod D. Falconettus Cottunius aliique Capitanei copiarum nostrarum ingressi erant Bituntum, perquam male concordes.

Nocte sequenti ad primum somnum misit D. Franciscus Bituntum D. Fieramonte, filium suum primogenitum: ivitque hic solus cum Paulo Pacifico de Aversa.

XX Junii, accepit D. Franciscus litteras Barletta, quod D. Rogerius Sanseverinas cecidisset Robertum de Petra-palumba, & occidisset magnam copiam Rebellium, multosque captivos fecisset. Eodem die venit D. Fieramonte cum parte exercitus nostri, equitibus scilicet centum quatuordecim, peditibus quingentis, omnibus balistariis.

VI Augusti, F. Franciscus egressus est Castello, volebatq; ire ad colloquium Comitis de Leonissa: [& motu copiarum hinc inde,] sed videntes eum Syndici Andrienses, accusarunt D. Bonfilium Caracciolum, quod culpa ejus perdebatur oppidum, rogaveruntque eum ut veniret Andriam. Ivimus ergo istuc sub vesperam, & recuperavimus civitatem.

VIII, Ivimus Canosam in occursum D. Rogerii Sanseverinatis, qui erat Capitaneus generalis contra Rebelles, magnaque cum humanitatis demonstratione exceptus fuit D. Franciscus. Dominus autem Rogerius ducebat secum equites septingentos, magnumque numerum collectitii peditatus.

Vesperi fuimus Quarantæ: & D. Fieramonte pro magna gratia exoravit Patrem, [una cum ipso auctore,] ut mitteretur cum D. Rogerio in Basilicatam & Calabriam. Dominus autem Rogerius id gratum habuit, promisitque ipsum habereut filium.

Die Martis, inierunt viam Amalfim versus, quo se receperat Comes Tricaricensis: nos autē circuivimus per provinciam, recuperando oppida quæ rebellaverant.

In die S. Laurentii, D. Franciscus misit D. Bonfilium Caracciolum ad castra Regia, & ego eodem tuli bis mille sexcentas uncias: eramus autem viri octodecim, omnes in equis.

Ipso die medii Augusti advenimus in castra, quæ erant turbatissima: & D. Bonfilius locutus est Regi: quod ei satis caro stetit.

[forsan cæso in pugna 24 Aug.] Hactenus D. Matthæus, morte verosimiliter interveniente prohibitus reliqua subinde istius atque aliorum sequentium annorum plurium gesta, pari fide & diligentia pene quotidiana, annotare. Commissum est enim prælium, in quo forsitan Matthæus occubuit, die XXIV Augusti. Prælio isto victus fugatusque Conradinus, & cum socio expeditionis Frederico, ultimo in sua linea Austriæ Duce, florentißimo juvene, retractus ex fuga, cum eodem publice in foro Neapolitano, judicante Carolo, securi percussus est, XXVI Octobris anni MCCLXIX. Quæ tragœdia cum totis fere undecim mensibus secuta sit obitum Clementis Papæ IV, apparet evidens calumnia eorum, qui actionis tam inhumanæ, quæque indelebilem maculam inußit famæ Caroli, suasorem approbatoremque illum faciunt.

CLXXXIII ALEXANDER IV.

Ab anno 1254, ad 1261, annos 6, m. 5,

Alexander, antea Raynaldus, partia Campanus, de castro Gennæ in diœcesi Anagnina, ex Comitibus Signiæ, nepos Gregorii Papæ IX, antea Raynaldus Cardinalis, Episcopus Ostiensis & Velitrensis, anno MCCLIV electus Neapoli in die Natalis Domini, coronatus Dominica proxima, festo S. Joannis Euangelistæ XXVII Decembris; sedit annos VI, menses V, mortuus Viterbii anno MCCLXI, XXV Maji; sepultusque in ecclesia S. Laurentii: & vacavit Sedes menses III, dies IV.

[1] Mortuo Innocentio Papa, & advenientibus Neapolim a clade Foggiam accepta per Manfredum, Guillelmo Cardinali Legato & Bertoldo Marchione, [Terror ab imminente Manfredo victore.] tantus Cardinalibus & aliis de Romana Curia timor incessit, quod viso Legato & Marchione, omnes voluerunt de Neapoli recedere, & in Campaniam redire: ad magnam autem instantiam & reconfortationem Marchionis ipsius, secesserunt: & in unum collecti, ad electionem novi summi Pontificis, elegerunt Dominum Raynaldum, Episcopum Ostiensem, vocatusque est Papa Alexander.

[2] [Natus in castro Gennarum,] Paßim Anagninus dicitur fuisse Alexander, quia scilicet in Anagnina diœcesi natus: patria siquidem ejus Genna seu Gennæ dicebatur, vulgo Jenne, antiquæ Trebiæ Augustæ municipium, pertinens ad jus Abbatiæ Sublacensis, tribus & dimidio millibus passuum situm supra sacram specum S. Benedicti versus Septentrionem, in crepidine Anienis. Sic ipse ejus patruus Gregorius IX, in Brevi quodam, hunc suum nepotem vocat Raynaldum de Gennes: & sub quadam ejusdem pictura in monasterio Fossæ-novæ subscribitur, Alexander IV, natus in castro de Jennes. Hujus castri frequens est mentio in quadam Epitome Chronici Sublacensis, renovati & aucti per Cherubinum Mirtium Trevirensem, monachum Sublacensem anno MDCXXIV, propter varias quæ Abbatibus Sublacensibus fuerunt de illius Dominio disceptationes. Sic anno MLXXIX, Ioannes V Abbas Sublacensis dicitur recuperasse Castrum Gennarum ab Hildemundo, Ptolomæi Consulis Romæni germano, in eoque condidisse arcem fortißimam; sic anno MCLXV dicitur Philippus a Marano, supplex ab Alexandro III obtinuisse Gennam in feudum; id quod Auctor confirmat ipsius Alexandri III Brevi, dato MCLXXVI. Sic denique anno MCCXLIV idem castrum Gennarum confirmatur in feudum Philippo de Gennes. Idem porro Auctor cum dixisset, quod anno MCCLIV, electus sit Alexander IV, Rainaldus Anagninus, professione monachus Sublacensis, veniensq; Sublacum ibi dedit reformationis Bullam; Paucis, inquit, inde diebus se contulit ad castrum Gennarum, ad revisendum patrium solum. Hæc de patria nobis submissa Roma per nostrum Conradum Ianningum. Annos & dies electionis ac mortis Petrus Corettinus in Summa Chronologica de Episcopis Viterbiensibus, seculi hujus initio conscripta, explicat verbis inde mihi submißis:

[3] Alexander IV Anagninus, ex Comitibus Signiæ, Raynaldus Cardinalis Episcopus Ostiensis antea vocatus, Neapoli die Nativitatis Domini, [electus 25 Decembris Neapoli,] post obitum Innocentii IV, summus Pontifex eligitur. Tumultuante subinde Italia ob factiones Ecclesiasticas & Imperiales, quas Guelfas & Ghibellinas appellabant, Romanorumque dissidia moleste ferens, Anagniam se contulit: inde cum tota Curia Viterbium venit anno MCCLVII: hic enim pro loci commoditate, ad seditiones Italiæ componendas, Sedem habere statuerat. Palatium sibi elegit apud S. Franciscum, ubi nunc cœnobium ejusdem Ordinis est: [Viterbium transit an. 1257:] functiones autem suas in Cathedrali S. Laurentii ecclesia plerumque celebrabat. Plura etiam Alexander Viterbii gessit annis MCCLVII & MCCLVIII, ut Bullæ ibidem editæ testantur. Ecclesiam præcipue sanctissimæ Trinitatis, Ordinis Eremitarum S. Augustini, omnibus Cardinalibus suis assistentibus, solenniter consecravit: id porro indicat lapidea tabula ad ostium illius ecclesiæ. Sexta vero die Martii, Rosa Virgo Viterbiensis, sanctitate insignis ac innumeris clara miraculis, obdormivit in Domino: cujus corpus Pontifex, ne tumultus causa devotionis fieret in populo, [duas ibi ecclesias consecrat,] clam sepeliri jussit. Ultima Dominica Aprilis, ecclesiam pariter S. Mariæ ad gradus Ordinis Prædicatorum S. Dominici, extra mœnia ejusdem civitatis Viterbii consecravit. Ante Fratres, ipsius memoria in tabella marmorea cernitur. Benigne item erga Viterbienses agens, exemit & liberavit eosdem a solutione vectigalium apud Montem-flasconem & Portum Corneti. Extat Bulla sua, data Viterbii XVIII Augusti MCCLXXVIII. In ultimo Consistorio, hic habito die X Septembris ejusdem anni, quosdam fidei articulos declaravit, ut in suo diplomate legitur. Anagniam deinde petiit. [Anagniam abit 1258,] Cum autem Palatium S. Francisci nimis a Cathedrali distaret & angustum esset, Raynerius Gattus Viterbiensis, generalis Capitaneus, Pontificum commoditati ac patriæ splendori studens, Alexandro absente, Episcopale Palatium amplificavit, & in decentiorem formam redegit: quod Palatiū Papale dictum fuit, ut in ejus vestibulo lapidea tabula tradit. [in novum Palatiū regressus 1260 S. Rosā canonizat,] Absoluto novi operis ædificio, Alexander anno MCCLX Viterbium cum tota Curia reversus est: ibique residens, sanctæ Virginis Rosæ Viterbiensis, post decimum octavum sui obitus mensem, tres in Matutinis visiones habuit: cujus eloquio monitus, ejus corpus, ab æde S. Mariæ de podio, die IV Septembris ejusdem anni, ad sui nominis monasterium, solenni pompa transtulit; ac Virginem ipsam, pluribus præcedentibus miraculis, Sanctam esse, universo adstante Clero & Populo, declaravit. Anagniam postea Pontifex se contulit: & subeunte anno MCCLXI Viterbium remeavit: ubi die XXV Maji vita functus, in Cathedrali ecclesia sepelitur. Vtrumque confirmat Encyclica Successoris, electi (ut scribit ipse) Alexandro Papa prædecessore octavo Kal. Junii, videlicet in festo S. Urbani Papæ & Martyris, de carnis nexibus liberarato; & ad gloriam supernæ patriæ, sicut speratur, assumpto, ac ejus corpore, post celebratas solennes exequias, in Viterbiensi ecclesia, prout decuit, honorifice tumulato.

[4] His Viterbio acceptis adde ex nostro Codice Ms. sequentia: Hujus tempore Manfredus, filius naturalis quondam Frederici Imperatoris, gerens se pro pædagogo Conradini prædicti Imperatoris nepotis, ipso Conrado mendaciter publicato mortuo, sibi ipsi Coronam assumpsit: quod factum, quia in præjudicium Domini Papæ fuit, primo excommunicatur: post magnus exercitus contra illum, sed nihil proficiens, mittitur. [& S. Claram,] Hic canonizavit S. Claram, quæ fuit Ordinis S. Damiani. Hujus temporibus Principes Alamanniæ Electores, in duo se dividentes, quidam Regem Castellæ & quidam Ricardum Comitem Cornubiæ ad Imperium elegerunt; [duosque pestiferos libellos damnat.] quod schisma duravit multis annis Hic reprobavit duos pestiferos libellos, quia unus dicebat quod omnes Religiosi, etiam verbum Dei prædicantes, de collectis viventes, salvari non possint: alter vero asserebat, inter cetera erronea, quod Euangelium Christi & doctrina novi Testamenti neminem ad perfectum deduxit, & evacuanda erat post MCCLX annos: & in XL anno debet inchoari doctrina Joachim, quam conditor libri Euangelium æternum nominat, totam perfectionem salvandorum ei attribuendo. Dicebat etiam ibi, quod Sacramenta novæ Legis in LX anno evacuarentur: quæ omnia & auctoritas Apostolica & præteriti temporis experientia exufflavit. Clausula hæc manifestum facit, quod hæc vel non sint auctoris primi, vel ipse solum scripserit post dictos LX annos elapsos, id est, post annum MCCCXX.

[5] Miratus nullum ejus epitaphium vel aiiud conditi apud Viterbienses corporis monumentum produci, scripsi ad præfatum Bernardinum Coccovaginum, [Monumentum sepulcrale requiritur 1683,] a quo & præmissa accepi, & trium deinde Viterbii sepultorum Pontificum monumenta, suis locis danda: de Alexandri autem sepultura accipere nihil potui, quia nihil invenitur, præter nudam incertamque memoriam, ab annis circiter quadraginta, in quodam ipsius Ecclesiæ Cathedralis Ms. sic Italice adnotatam. Alexander IV de Comitibus Anagniæ, dictus primum Raynaldus Conti, obiit Viterbii XXV Maji MCCLXI, fuitque sepultus in ecclesia Cathedrali S. Laurentii in sacello Dominæ nostræ: ejusque tumba est sub terra, infra custodiam lapideam sacri Olei. Hoc indicio excitati Canonici, scrutandam prædicto loco terram censuerunt: prout factum est X Februarii MDCLXXXIII, præsentibus & fidem manu propria facientibus, Nicolao Nardini Canonico Pœnitentiario ipsius Cathedralis, [sed frustra;] Bernardino Coccovagini & Andrea Benincasa utroque Societatis Jesu, atque Antonio Camillo Cecchini similiter Canonico. Coram his retecto pavimento, fossa ad quatuor palmos humus nihil exhibuit præter exiguam tumbulam, terra & ossiculis cujusdam parvuli plenam; neque prosundius iri potuit, propter fornicem novæ cujusdam sepulturæ innixum loco ubi fodiebatur: hoc autem indicio fuit, quod ibi esse non posset tumba Papalis. Quia tamen ex uno latere retectum fuit quoddam subterraneum pavimentum, placuit ipsum sepulturæ illius novæ fornicem circa medium aperire, versus altare Deiparæ: discoopertoque inferiori pavimento, iterum effossa humus est ad quatuor alios palmos; & nihilo plus repertum quam antea; cum tamen apertura eo loco facta sit, unde facillime conspici potuisset capsa quæcumque, vel transversim posita versus Oleum sanctum, vel etiam in medio versus Presbyterium.

[6] De Ioanne Francisco Cardinali Gambara, Episcopo Viterbiensi ante annum MDLXX, [eo quod sub an. 1570 fuerit tota ecclesia restaurata,] scribit Ferdinandus Vghellus tom. 1 Italiæ sacræ col. 327 * quod Cathedralem exornavit, eamque ad meliorem architectonicæ artis formam traduxit; multasque Reliquias Sanctorum, quæ hac illacque sine decore jacebant, in ipsam intulit. Quis dubitare potest, quin idem Alexandri IV corpus, sicubi id inventum fuisset, curasset loco conspicuo decentique reponi? Suspecta proinde est prædicta Notula; sive ea intelligatur de tempore ipsius Auctorus, sive accepta dicatur ex eorum memoria, qui ecclesiam viderant ante reformationem a Gambara inductam. Est tamen ex altera parte difficile etiam creditu, vel tam humiliter sepultum fuisse Pontificem, absque ullo vel minimo tantæ dignitatis indicio, ut fundamenta capellarum molientes, totumque pavimentum vetus attollentes latere inobservatum po tuerit; vel ipsum Viterbio fuisse translatum alio, [& absque ullo sui indicio videatur fuisse tumulatus Alexander.] nulla uspiam talis translationis extante memoria. Id considerantes, quos ipsius inveniendi cupido tenebat, totam cum tribus Canonicis circumgyrantes ecclesiam, singulo angulos diligenter sunt perscrutati: sed & aperiri sibi fecerunt conclave quoddam, ultimæ capellæ adhærens, quod nunc Confratribus sanctißimi Sacramenti serviens, olim dicebatur Capella Beatæ Virginis fuisse. Sed neque hic spes ulla facta inveniendi quod requirebatur; cum recentioris illam esse operis docerent ibidem depictæ SS. Francisci, Bernardini, Petri Martyris imagines; & pavimentum esset novum, nova etiam parietum dealbatio; nec vestigium ullum sacri Olei istic aliquando servati.

CLXXXIV URBANUS IV.

Ab anno 1261, ad 1264, an. 3 m. 1, d. 4.

Vrbanvs, natione Gallicus, de civitate Trecensi, antea Jacobus Pantaleon Hierosolymitanus Patriarcha, electus Viterbii anno MCCLXI, XXIX Augusti, coronatus IV Septembris in Dominica, sedit annos III, mensem I, dies IV, defunctus Perusii II Octobris MCCLXIV; ibique in ecclesia Cathedrali S. Laurentii sepultus: & vacavit sedes menses IV, dies III.

Cessavisse post mortem Alexandri Pontificatum Ratio temporis, tribus mensibus & binis circiter hebdomadis, scribit Matthæus Paris; utique ad diem Coronationis tempus supputans, de qua Coronatione extat encyclica apud Rainaldum, Data Viterbii mense Septembri anno I, non addito die. Auctor codicis nostri Interpontificium extendens dumtaxat usque ad diem Electionis, solum menses III, dies IV numerat, Sedique tribuit annos III, mensem I, dies IV. Diem mortis, indicat Successor, electus, illo, VI Nonas Octobris, ut ait, vitam universæ carnis ingresso, [Synopsis Actorum,] & (sicut de largissima Dei pietate confidebatur) post labores ad præmium evocato; tantique Patris defuncti corpore, prout est juris & moris, cum honore & reverentia ecclesiasticæ tradito sepulturæ. De ejusdem Actis hoc solum reperitur in Ms. nostro: Hic duas ordinationes fecit, exercitumque Saracenorum, quem Manfredus in patrimonium Ecclesiæ miserat, per Cruce-signatos fugavit, & Comiti Provinciæ Carolo, Regis Franciæ [Ludovici fratri] regnum Siciliæ, ut a Manfredo detentore recuperaret, tradidit.

[2] Epitaphium a stylo illius ævi nihil abludens, vel ipse sibi vel alius pro eo tale composuit, [Vetus Epitaphium.] versibus similiter cadentibus quatuor, & indicantibus quomodo primum Archidiaconus Leodiensis (Laudunensem aliqui perperam scripsere cum Ciacconio) tum Virdunensis Episcopus, deinde Patriarchæ Hierosolymitanus existens, ad summum Romanæ Ecclesiæ Pontificatum assumptus, Urbani nomen sumpserit: quos versus primus nobis in sua Bibliotheca Pontificia exhibuit Ludovicus Iacob Carmelita hoc modo:

Archilevita fui, Pastorque gregis, Patri-archa.
Tū Jacobus: posui mihi nomē ab Urbe Mon-archa.
Nunc cinis exilis: tumuli post condor in-archa.
Te sine fine frui tribuas mihi, summe Hier-archa.

Sed Epitaphii hujus reliquiæ, vetustate consumptæ videri desierunt, postquam a priori tumulo ablatum corpus in unā arcam compositum fuit cum oßibus Innocentii III (ut supra dictum est) & postea nominandi Martini Papß IV

DISSERTATIO XXIII.
De Officio pro festo Corporis Christi, Vrbani IV jussu, per S. Thomam composito.

Viderat Vrbanus, cum Leodii Archidiaconus esset, maximas inter contradictionum procellas, institutam novam festivitatem Corporis Christi, ex revelatione facta B. Iulianæ Corneliensi; allaborante Venerabili Eva ad S. Martini ecclesiam Reclusa; [Qui ante an. 15 Leodii viderat institui festum Corporis Christi,] & utrique haud parum in pio cœpto urgendo faverat: Officium etiam proprium, quod ex Iulianæ directione Ioannes ejus Clericus composuerat, vehementer probarat. Anno abinde decimo quinto & amplius labente, cum circiter Quadriennium egisset in Romano Pontificatu; contigit ut Sacerdos, veniens Bolsenam, quod est oppidum non longe distans ab Vrbe-veteri, in qua Papa Vrbanus quartus tunc cum Curia Romana residebat, dum celebraret Missam, inter verba Consecrationis dubius in fide, vidit carneis oculis Hostiam in forma pietatis, & de ea sanguinem fluere in calice. Quo territus, dum conaretur occultare & cooperire de Corporali, [jam Pontifex & facto Bolsenæ miraculo motus,] apparuit mox forma pietatis in singulis partibus Corporalis: & ita coactus est populo assistenti miraculum patefacere. Quod ubi populus comperit, ad Vrbem-veterem properans, summo Pontifici mirabilia & stupenda quæ viderat nuntiavit. Stupente autem Curia per summum Pontificem (qui necdum oblivioni tradiderat, quæ in Leodio approbaverat, dum adhuc apud S. Lamberrum resideret) interveniente consilio & assensu Dominorum Cardinalium, deliberatum est, [ipsum ab universis celebrandum decernit,] quod festum Corporis Christi per universam Ecclesiam semel in anno solenniter, feria quinta post Octavas Pentecostes, in toto terrarum orbe celebraretur, & vocato B. Thoma de Aquino, quitum præsens aderat, præceptum fuit, ut Officium de tali festo, secundum usum omnium Ecclesiarum, componeret.

[2] [& Officium a S. Thomæ componi jubet:] Thomas autem, divinarum armarium Scripturarum, cujus mentem obedientiæ & omnium virtutum decor collustraverat, præceptum hoc libenter, breviter, atque insigniter complevit: in cujus rei testimonium, in foribus ecclesiæ Bolsenæ depictum est miraculum Sacerdotis celebrantis: depictus etiam est B. Thomas, sedens & scribens tamquam Doctor in cathedra, circumstante Curia: depictus est insuper Crucifixus, alloquens S. Thomam, coram se super genua adorantem, & dicens; Bene scripsisti de me, Thoma. Ita Ioannes Diestemius Blærus, ad S. Iacobi Leodiensis Prior Ordinis S. Benedicti, art. 8 Commentarii de Institutione Corporis Christi, sub annum MCCCCXCVI ab eo scripti; quæ, quoad Officium ex Urbani IV præcepto per S. Thomam compositum, dicuntur confirmari ex funebri Oratione, quam ejus socius, Fr. Raynaldus seu Reginaldus de Piperno, post mortem Sancti habuit, quamque optarem nancisci; & ex Breviario precum Canonicarum, quod S. Ludovico Regi Franciæ in usu fuisse creditur, & ante primam Lectionem 2 Noct hæcverba habere Sermo Fr. Thomæ de Aquino: consonant autem quæ Guilielmus de Toco annis post Sancti obitum quadraginta, scripsit in ejus Vita atque alii plurimi.

[3] His ita constitutis & compositis, non diu distulit Pontifex dilectam sibi Evam consolari nuntio optatißimo, per scriptum ad eam Breve, [Decretumq; mittens Evæ Reclusæ Leodiensi,] quod licet editum in Aprili post vitam B. Iulianæ ante sexennium quam ista fierent defunctæ; hic denuo tamen juvat repræsentare. Urbanus Episcopus, servus servorum Dei, dilectæ in Christo filiæ Evæ, Reclusæ S. Martini, salutem & Apostolicam benedictionem. Scimus, o filia, quod magno desiderio desideravit anima tua, ut solenne festum sacratissimi Corporis Domini nostri Jesu Christi institueretur in Ecclesia Dei, a Christi fidelibus perpetuis temporibus celebrandum: & ideo tibi significamus ad gaudium, quod nos ad corroborationem Catholicæ fidei digne duximus statuendum, [gratulator impletum ejus votū,] ut de tam admirabili Sacramento, præter quoridianam commemorationem quam de ipso facit Ecclesia, specialior & solenior memoria celebratur; certum ad hoc designantes diē, videlicet feriam quintam proximam post Dominicam festi Pentecoste proxime sequentem, ut in ipsa feria quinta devotæ turbæ fidelium, propter hoc, ad ecclesiam affectuose concurrant: sitque dies ille universis Christicolis nova festivitate jucundus, & ampla jucunditate festivus, prout in litteris Apostolicis, quas per universum orbem super hoc dirigimus, plenius continetur. Et scias, quod Nos hujusmodi festū, cum omnibus Fratribus nostris, Romanæ videlicet Ecclesiæ Cardinalibus, nec non cum omnibus Archiepiscopis & Episcopis ceterisque Ecclesiarum Prælatis, tunc ad Sedem Apostolicam commorantibus (ad hoc ut videntibus & audientibus de tanti festi celebritate salubre prȩberetur exemplum) duximus celebrandum. Magnificet igitur anima tua Dominum, & exultet spiritus tuus in Deo salutari tuo: quia viderunt jam oculi tui salutare tuum, [novūq; Officiū ei commendat.] quod paravimus ante faciem omnium populorum. Lætare insuper, quia omnipotens Dominus tribuit tibi desiderium cordis tui, & voluntate labiorum tuorum non fraudavit te cælestis gratiæ plenitudo. Et quia quaternum, in quo ipsius festi habetur Officium, tibi sub Bulla nostra per latorem præsentium destinamus, volumus & per Apostolica scripta tibi mandamus, quatenus quaternum ipsum cum devotione recipias, & ejus copiam personis illam petentibus exhibeas, liberaliter & libenter; & instes devotis supplicationibus apud illum, qui memoriale tam salutiferum de se ipso reliquit in terris, ut nobis ex alto tribuat gratiam, commissam nostro regimini Ecclesiam suam regendi utiliter, ad laudem & gloriam sui nominis, & salubriter gubernandi. Datum apud Urbem-veterem, sexto Idus Septembris, Pontificatus nostri anno quarto.

[4] [Huic Martinenses Canonici,] Officium illud obviis ulnis excepit Ecclesia Leodiensis, inquit noster Bartholomæus Fisen, in proprio hac de re libello cap. 66. Martiniani tamen Canonici… ita dumtaxat admiserunt, ut ex Officio, quod S. Julianæ auspiciis conscriptum ostendimus, & apud ipsos ad id usque tempus in usu fuerat; in secundis (ut loquimur) Vesperis, totaque item Octava ad Benedictus & Magnificat, retinuerint Antiphonas: in Horis vero minoribus Hymnos etiam Orationesque. Existimarunt enim futurum id olim argumento, solenne prius apud se hoc festum habuisse, quam Officium S. Thomas scripsisset. Putat idem Fisen id eos non fecisse, absque impetrata Pontificis assensione: [suum antiquius jungentes,] sed nisi hanc petendam judicaverint propter annexas novo festo Indulgentias, quasi ad eas obtinendas necesse foret Thomæum officium recitare; non video cur id supponi debeat pro ea ætate, qua Ecclesiæ singulæ arbitratu suo sua fingebant & refingebant Breviaria, quali libertate Gallicanæ Ecclesiæ etiam post Tridentinum Concilium adhuc utuntur, hoc ut summum caventes ne in consulta Apostolica Sede festum aliquod novum assumant.

[5] Sic unum ex gemino Officium compositum habent haud dubie membranæ illæ, [unum ex duobus faciunt:] tam Directorii quam Antiphonarii Martiniani antiqui, unde exhibuimus eas omnes partes, quas huc pertinere, & tamen in Romano Officio constat non inveniri. Neque vero pœnitet eas operosa R. P. Antonii (non Iacobi) Terilli indægine repertas fuisse, & in Appendice ad Acta B. Iulianæ revocatas ad lucem; quin etiam in Supplemento Aprilis addemus Antiphonas, & alia quædam postmodum reperta. Illis tamen denuo consideratis, collatisque ad potiores partes Romani Officii, nec non expensis iis quæ jam deduxi, mutata cupio, quæ istic, paulo quam par erat confidentius, dixi in favorem prioris Officii; quasi D. Thomas ex eo fere accepisset totum, quod Ecclesiæ obtulit ueiversæ legendum, mutato dumtaxat partium quarumdam ordine, suppleto defectu Hymni unius ad Matutinum, rescißis superfluis, & expolito ut sibi videbatur stylo: [quod aliorū exemplo accepi olim pro priori:] nam hæc omnia ordinandi verbo intelligi volui, certe debui voluisse. Movebant me auctoritates tum Codicis Ms. Rubeæ vallis, tum Chapiavillæi Canonici & Vicarii Leodiensis altorumque, asserentium, Vetus officium ipsorum ætate adhuc servari in nonnullis Tungrensis & Leodiensis urbis ac pluribus aliis diœceseos ecclesiis: & licet Ms. Rubeævallis aliam initialem Antiphonam nominaret; Directorium vero, quod habebam præ oculis, eamdem quam Romanum Breviarium, priori ista alio translata: hanc tamen solius Ordinis mutationem tanti non credebam faciendam, ut propterea censeri illa Mss. non poßent de uno eodemque loqui. Nunc vero, cum veterrimi illius ac prorsus invariati nullum uspiam potuerit inveniri exemplar, post multam a nostris ac Dominicanis Patribus adhibitam operam; vehementer dubito, an illi scriptores revera unquam aliud viderint, quam quod ex utroque, Romano scilicet & Leodiensi, conflatum diximus.

[6] Vt ut est, quidquid in prænotata Appendice dixi, in Supplemento ex præfatis mutabitur. Quod autem attinet ad alteram partem quæstionis, [nunc aliter sentio,] quæ videri posset remanere; utrum scilicet S. Thomas, Officium istud quod habemus componens, antiquius istud Leodiense non habuerit præ oculis, eoque non multum usus fuerit; etsi dicere posset fortaßis aliquis, D. Thomam haud adeo fastidiosum alienorum scriptorum æstimatorem fuisse, ut inde dedignaretur subinde convertere in rem suam quidpiam: contrarium enim patet saltem ex libello de erroribus Græcorum, quem ab Urbano Papa exhibitum sibi profitetur, quodque in eo quam plurima ad nostræ fidei assertionem utilia inveniens, considerans autem fructum ejus impediri posse, propter quædam in auctoritatibus Patrum dubia; proposuit primo dubia exponere, deinde ostendere quomodo ex eis veritas Catholicæ fidei doceatur & defendatur. [& vetus illud, a S. Thoma non contemnendum si vidisset,] Etsi, inquam, dicere posset aliquis, videri sibi verosimile, S. Thomam, si vetus illud Officium habuit, eo quadamtenus usum esse: attentis tamen circumstantiis loci, modi, ac temporis quibus is scripsit; fateor, nequidem mihi jam manere probabile, quod ipsum viderit hæbueritve præ oculis. Scripsit enim Vrbe-veteri, procul Leodio, occasione inexpectati miraculi, animis omnium propter expectationem novæ festivitatis ita accensis, ut moras longiores non paterentur, quemadmodum ex Ioannis Diestemii relatione colligitur. Sunt etiam qui dicant, idem muneris impositum S. Bonaventuræ fuisse, ut cujus duorum magis placuisset compositio eligeretur; [ab eo visum non esse exstimo:] & hunc visis Thomæ scriptis, lacerasse sua. Quis autem istis positis credat, Urbanum, annis jam duodecim absentem Leodio, ac prius Virdunensem in Lotharingia Episcopum, deinde Hierosolymitanum in Oriente Patriarcham, aut exemplar veteris Leodiensis Officii, si quod forte secum extulit, semper ita circumgestasse, ut ipsum tali occasione statim potuerit exhibere? aut illud, unde accersendum, fuisse expectaturum? quamvis sciret Leodiensis Ecclesiæ ritum diversißimū esse a Romano, & Sanctos Doctores duos haberet ad manū, qui absque Leodiensis Officii adminiculo possent totum novum citius meliusque componere, quam vetus ordinare & expolire; prout revera fecisse S. Thomam, docent utriusque Officii indubitabiles partes, inter se comparatæ.

Collatio, inquit Ambrosius in Epistolam 2 ad Timoth. cap. 2, inter Dei servos esse debet, non altercatio: ideoque R. P. Fr. Iacobus Quetif, [ea qua soleo facilitate,] ex ordine Prædicatorum vir doctißimus, idemque ex frequenti mearum lucubrationum lectione animum meum perspectißimum habens, uni veritati sic intentum, ut ea sibi proposita facillime soleat etiam contra prius asserta flecti; ostendit sibi displicuisse, quod Collega suus, adversus Appendicem præfatam scripturus quidpiam, odiosa Expostulationis, ad Generalem Societatis directæ, forma uti maluerit, quam placidæ Dissertationis mecum uno; quando res ea agebatur, quæ rationibus erat, non terroribus evincenda. Ego vero factum excusanti rescripsi, non eum esse me, quem titulus unus male lævigatus, aut stylus parum blandus moveat, jam pridem assuetum duriora pro veritate audire & ferre: [certius probata suscipiens.] rem ipsam inspecturum me propius, & quatenus probata mihi ex ratione solida fuerit probaturum. Illi ergo, causæ suæ bonitate freti & hanc contenti semel exposuisse, nihil ultra moverunt conquiescere parati, etiam usque in tempus faciendi post multos annos Supplementi. Et ecce citius & plus quam sperarunt ultro præsto, in eorumdem sententiam totus transiens, & paratus similem satisfactionem quibuscumque aliis dare, sicut jam pluribus casibus dedi, quando pro iis viderim veritatem stare. Contra hanc nihil nec possum, nec volo; hanc quisquis ad causam non attulerit multiplicatis quantumvis libellis schedisque famosis efficiet nihil, nisi ut tacitus compatiar incassum se torquenti, & causam pro qua pugnat ex mala pejorem facienti.

CLXXXV CLEMENS IV.

Ab anno 1265, ad 1268, annis 3, m. 9, d. 24.

Clemens, natione Provincialis, de villa S Ægidii, antea Guido Grossus, Cardinalis Episcopus Sabinensis, in Anglicana legatione absens electus, assensum suum Perusii præbuit quinto vacantis Sedis mense, anno MCCLXV, die VI Februarii; & Coronationem suscepit ibidem prima Dominica Quadragesimæ, eademque festiva Cathedræ S. Petri, XXII ejusdem Februarii. Sedit a die suscepti oneris Pontificalis annos III, menses IX, dies XXIV; mortuus Viterbii die XXIX Novembris MCCLXVIII, sepultus in ecclesia Prædicatorum. Vacavit autem Sedes annos II, menses X, dies XXVII.

[1] Vitam ejus hisce verbis descriptam invenio ex Martino Polono apud Auctorem Ms. nostri: quam ante omnia transcribere placet. Hic uxorem & liberos habens, primum fuit Advocatus famosus & Regis Franciæ Confiliarius. [Synopsis Vitæ.] Demum mortua uxore, propter vitam bonam & scientiam laudabilem, primum Podiensis Episcopus, & post Narbonensis Archiepiscopus, tandem Sabinensis Episcopus & Cardinalis efficitur. Sed cum post in Angliam, propter pacis reformationem, a Papa Urbano IV, Legatus missus, absens a Cardinalibus Perusii in Papam electus sit, vigiliis, jejuniis, orationibus & aliis bonis operationibus intentus, multas, quas tunc Ecclesia sustinebat tribulationes Deus suis meritis creditur extinxisse. Hic, cum Conradinus nepos Frederici Imperatoris, Regem Carolum, cui Pontifex regnum Siciliæ contulerat, debellaturus intraret, & plerique factum Regis Caroli pro desperato haberent; tum propter ipsius Conradini multitudinem, tum propter regni Siciliæ pene totius rebellionem; prædixit in publico sermone, factum Conradini tamquam fumum transiturum, & ipsum tamquam ad victimam Apuliam intraturum: quod & postmodum probavit rei eventus. Nam Conradinus post fugam captus fuit & decollatus, & factum ejus paucis diebus post tamquam fumus evanuit. Hic etiam Papa canonizavit Viterbii S. Edwigam, quondam Ducissam Poloniæ, miræ sanctitatis viduam: quæ inter alia commendabilia, cum canonizatio ejus per plures annos differretur, ipsa Procuratori in Curia Romana super eodem negotio, cum esset in tristitia, apparuit per visum; ac eum de expeditione negotii, & etiam de die expeditionis certificavit.

[2] Hactenus ex Martino Auctor Ms. nostri, qui quod apud hunc in margine sic legerat, [Mutatio styli in Chronica Martini Poloni.] Hic jam modus procedendi aliquantulum variatur, sic extendit: A Clemente prædicto præsens Chronica Stylum commutavit. Nam cum a principio per annos Domini cucurrerit (non ipsemet Auctor in nostro Ms. ubi tales anni hactenus vix notati, sed Martinis in opusculo suo, cujus pars hic transcribitur) & quilibet Pontifex positus fuerit anno sui introitus, nisi quando plures Pontifices uno & eodem anno defuncti fuerunt, & in eadem linea poni non potuerunt (tunc enim prædictus modus servari non potuit) [nunc] per annos Domini, non continuando sicut prius [ipsam Chronicam], sed distinctim ponendo statum cujuslibet Pontificis declaravi, sicut patet in Clemente & consequenter. Quæ omnia ipsiusmet Martini verba esse vix dubito, a transcriptoribus quidem eorum unde editio sumpta est exemplarium omissa atque summatim rejecta in marginem, ab eo vero quo Auctor codicis nostri usus est librario non satis integre transcripta, velut si spectarent ad Clementis elogium, de quo in excusis Martini exemplaribus legitur, quod anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo octavo mortuus est Viterbii, cum de aliis prioribus tale nihil legatur in textu, sed solum indicetur per zyfras marginales. Sensum subinde hiantem interjectis [] pauculis vocibus supplevi, ut vides, quod posthac sæpe faciendum erit præ oculis habenti Ms. unicum, elegantia litterarum majori quam cura exaratum.

[3] Cur acceptato, sicut dixi, Pontificatu VI Februarii, Pontificiā Coronationem distulerit suscipere Clemens usq; ad XXII ejusdem mensis, [Causa dilatæ Coronationis,] vix alia ratio potest excogitari, quam ipsius humilitas: interim præparari commode potuerunt quæ ipsamet die signatæ inveniuntur & datæ Perusii VIII Kalend. Martii anno I: quem ab ista die auspicatum eum in commutatione annorum suorum non dubitaverim. Notabilis est autem epistolarum Clementis una, ad Petrū Grossum nepotem suum, [Annulus Piscatoris.] data in die Perpetuæ & Felicitatis, id est VII Martii cum hac clausula: Non scribimus tibi nec familiaribus sub Bulla, sed sub Piscatoris sigillo, quo Romani Pontifices in suis secretis utuntur: ad quam clausulam monet Ciacconius (id quod alibi jam attigimus ex Mabillone) Sigilla duo designari; unum in sacris jussionibus publicis, quas Bullas vocant, idque plumbeum est; alterum in privatis ad quoscumque litteris: habet enim in annulo, Piscatoris effigiem, in navicula positi & retia laxantis, id est Petri.

[4] Petrus Correttinus, initio seculi hujus XVII scribens, ex cujus Summa Chronologica quamdam Alexandri IV, [Alia Clementis 4 Acta ex Petro Correttino.] Vitam dedimus, in Philippo XVII Episcopo Viterbiensi, de Clemente IV hæc habet: Guido Cardinalis Sabinensis, Clemens IV vocatus, ex Anglia rediens, in itinere nuntium suæ Creationis accepit. De Manfredi insidiis veritus, Religiosi mendicantis habitum indutus, clam Perusiam venit. Re cognita Cardinales illuc properarunt, ac honorifice Viterbium adduxerunt, ubi die XXIV Februarii ejusdem anni MCCLXV Consecrationis insignia recepit. Fuit quidem dies XXIV Februarii quia S. Matthiæ Apostolo sacer, æque ac XXII idoneus Pontificiæ Coronationi, convincitur tamenerravisse Correttinus, ex jam allegata Clementis Bulla data VIII Kal. Martii; nisi error fuerit transcribentis zyfram, & 24 pro 22 notantis. Pergit autem Correttinus elogium sic texere. Vir profecto fuit, religione, pietate, sanctisque moribus omnino laudandus. Viterbii sæpius conciones habebat, populumque in fide Catholica confirmabat. Carolum, Hierusalem & Siciliæ Regem, paulo ante a Cardinalibus Legatis coronatum, hic excepit. Bullæ ab eodem Pontifice Viterbii emanatæ, annis MCCLXV & MCCLXVI, gesta sua probant. Postero vero anno I. Kal. Aprilis, Pontificatus III, ut in ejus litteris legitur, Hedwigem Poliniæ Ducissam, multis miraculis illustrem, in ecclesia S. Mariæ gradus Viterbii solenniter in Catalogum Sanctorum retulit. Stephanum Hungarum, Cardinalem Prænestinum, Viterbii sub Clemente decessisse constat; ac unicum tantummodo Cardinalem Pontificem ipsum ibidem creasse Catalogus Cassinensium docet, Bernardum scilicet Aiglerium, Gallum, ejusdem Ordinis Abbatem, a Ciaccone prætermissum. Temporibus illis S. Thomas Aquinas, Ordinis Prædicatorum stella fulgens, atque Christianæ reipublicæ splendor, de Pontificis mandato conciones publicas universo populo Viterbiensi habuit in platea S. Mariæ novæ, ubi suggestum adhuc lapideum extat. Nonnulla alia Clementem Viterbii egisse, tum diplomata tum monumenta tradunt. Anno demum MCCLXVIII mense Septembris, die scilicet illa qua Carolus Siciliæ Rex Sedis Apostolicæ rebelles cecidit, dum in Cathedrali S. Laurentii Viterbiensi ecclesia Pontifex concionaretur, in extasim raptus divinoque spiritu afflatus, exclamavit, Ecclesiæ hostes fusos fugatosque fuisse. Die autem XXVIII Novembris ejusdem anni, in Domini mundanis curis solutus occubuit, & in prȩdicta S. Laurentii ecclesia tumulatus est. Corpus vero suum alio translatum videbimus.

[5] De eodem Clemente scribit S. Antoninus quod sepultus quidem est Viterbii, ubi tunc Curia residebat, [Sepultura,] in ecclesia Fratrum Prædicatorum, ubi ipsemet sibi elegerat sepulturam; sed de facto translatus est ad ecclesiam Cathedralem; ad voluntatem quorumdam. Postmodū, dictante justitia, per successorem Pontificem restitutum est corpus ipsis Fratribus, & ante capellam majorem in latere honorifice ut patet collocatum. Ea res in quodam ipsorum Patrum Prædicatorum Ms. Codice, sub annum MDCXV composito a Fr. Hyacintho de Nobilibus Dominicano, sic describitur, cum brevi virtutum in vita, & miraculorum post mortem memoria. Clemens Papa IV, vir vere sanctissimus. Hic Prædicatorum Ordinem intime dilexit, [a Viterbiensi Clero corpus sibi arrogante,] ac ejus habitus sub Pontificalibus vestibus induit. Est apud Leandrum Albertum & Sebastianum de Olmeda & Jacobum de Sufatto in sua Chronica. Cilicio ad carnem semper usus. Viterbii die XXII Novembris MCCLXVIII in morbum incidit: in ecclesia Gradensi corpus suum sepeliri mandavit. Die XXIX ejusdem mensis Novemb. miraculis coruscare cœpit: indeque populi, ejus sanctitate ac miraculis moti, ad ejus sacrum cadaver visendum, tangendum, & deosculandum confluere. Unde Presbyteri & Clerus Cathedralis in eorum ecclesia corpus dicti Sancti Pontificis, contra Patrum Pædicatorum voluntatem, tumulandum curarunt. Facta autem instantia per dictos Patres apud Reverendissimos Dominos Cardinales, ab eis ordinatum fuit, ut, quo interea fabricaretur sepulcrum, per Dominum Archiepiscopum Narbonensem, corpus in quodam loco tamquam in depolitum collocaretur. Presbyteri Cardinales inde eum auferentes, in eorum ecclesia tam inchoatum marmoreū sepulcrum quam corpus sanctissimi Pontificis detulerunt, [impedita aliquamdiu,] & illud prosequebantur. Cum autem Gregorii X necdum coronato, qui post biennium vacantis Sedis successit, a Cardinalibus S. Marci & S. Eustachii relatum esset, quod Canonici & Clerici, contra eorum jussa, corpus abstulissent; summus Pontifex Cardinali S. Angeli hujus causæ judicium commisit. Ipse autem Cardinalis, re cognita, Fratribus Prædicatoribus corpus sua sententia restituendum fore decrevit. Sed cum obedire nollent, dictus Pontifex sex Bullas direxit Cardinali S. Angeli, [septimo anno peragitur,] ut compelleret Archipresbyterum & Capitulum Cathedralis & Parochos per censuras ad restitutionem; & tamen multo labore, circa septem annis ab obitu dicti sanctissimi Pontificis, restitutum est, & in ecclesia Gradensi honorifice collocatum.

[6] Crediderim harum rixarum causa cessavisse miracula, cum iisque sublatam spem secuturæ forsan canonizationis, saltem minus solennis & popularis, qualis Successori Gregorio X apud Aretinos, & Urbano V apud Maßilienses obtigit. [apud Prædicatores.] Tumulum adhuc extare apud Prædicatores intelligens, ex additamentis Victorelli & Vghelli ad Ciacconium; ipsum, ab Oldvino nostro neglectum, Viterbii curavi excipiendum in chartam, oculisque per sculpturam exhibendum pro venerandæ antiquitatis memoria. Est ergo opus universum latum palmos XV, altum XXXI, & elegantibus musivis seu varii aureique coloris lapillis emblematice distinctum: in cujus summitate, sub capite S. Petri apparent sex lilia; quæ potius Francicæ originis indicium esse crediderim, quam scutum (ut vulgo putatur) gentilitium. Certe Ludovicus Iacob, in sua Bibliotheca Pontificia pag. 49 prolixe probat, Grossorum scuto imprimi Aquilam nigram in campo aureo. Ad latus marmoris, ex cæruleo fundo, sub Deiparæ sculpta imagine, eminentis, Epitaphium longum litterisque Gothicis (id est Teutonicis) alte incisum continentis, [Monumento addita memoria canonizationis S. Hedwigis,] flectit sæpius jam memorata Sancta; de qua ex altero latere ita legitur litteris fere Romanis: In hac sacrosancta ecclesia sancta Hedwigis, Poloniæ Ducissa, a sanctissimo Pontifice Clemente Quarto, hic tumulato, solenni ritu Sanctarum numero adscripta fuit, anno Domini MCCLXVII. Sequuntur autem duo versus, studiose (ut videtur) erasi, qui proinde legi non potuerunt: sicut etiam post verba, sub ipso arcus intercisi flexu sic scripta, Petrus Oderisii sepulchri fecit hoc opus, legi non potuit aliud quod sequebatur verbum, neque nota anni quo factum opus indicabatur. Similiter evanuerunt litteræ, minio ductæ, supra tumbam jacentis ad pedes Episcopi, [& sepulcrum nepotis Petri Grossi:] nisi quod initio videatur adhuc legi Petrus Grossus. Plus olim legit præcitatus Hyacinthus de Nobilibus, qui etiam ipse hujus monumenti delineationem libro suo inseruit, cum hisce verbis: Petrus Grossus de Sancto Ægidio… hic jacet, ait autem, quod Nepos ejus (scilicet Clementis) fuit, sed ab alio Pontifice, nescio cujus civitatis Episcopus creatus; certe non Cardinalis, quod quidem hactenus sciri poßit. Sed neque Gallia Christiana Sammarthanorum Fratrum, neque Italia sacra Ferdinandi Vghelli, quorum tomis singulis subjecti Indices Nominum atque Cognominum, ipsum adhuc uspiam nobis obtulerunt.

Clementis Papæ IV.
Viterbii in Eccłia
S. Mariæ ad grad9.
Ord: Præ:

[7] Epitaphium, quod capere integre tabella nostra non poterat, seorsim extendo.

      Lector fige pedes, admirans quam brevis ædes
Pontificem quartum Clementem contegit arctum.
En datur in cineres Petri successor & heres,
Cujus si memor es, non mundi gaudia quæres.
Hic Judex primum: quem sic successus opimum
Reddidit, ut (fertur) Miles probus efficeretur.
Taleque sortitus nomen, Jurisque peritus,
Virginis unius fuit unicus ipse maritus.
Qui viduatus ea, mox Christi sorte petita,
Aniciensis ita dignus fuit Archilevita.
Præsul ibi factus, post Archiepiscopus actus,
Pastor ut egregius Narbonæ præfuit auctus;
Utque Deo gratus vir, Cardinibus sociatus,
Papatus nomen clarum suscepit & omen.
Sic sublimatus, sic denique clarificatus,
Perficiendo gradus censetur ad astra levatus.
Annis sex denis octo cum mille ducenis
Transactis Christi, Clemens tumulo datur isti,
Aghios * quare, qui transis, corde precare,
Ut finalis ei dent gaudia summa diei. Amen.

[8] Secuti porro Interpontificii historiam prælaudatus Petrus Corettinus sic prosequitur. Sede vacante Jordanus Piruntus Cardinalis de Comitibus, Terracinensis, moritur: ceteri, decem & octo, nimium inter se discordes, [Vacante diutius Sede,] novi Pontificis electionem ad nonum usque mensem supra biennium protraxerunt: nondum enim conclavis usus invaluerat. Porro Cardinales Viterbii (ut alibi quoque consueverant) in Cathedrali ecclesia summo mane conveniebant, & comitiis peractis ad eorum domicilia revertebantur. Ita quoque Panvinius & Ciacconius tradunt. Cum igitur anno MCCLXX die XXV Maji, post decimum septimum Vacationis mensem, Cardinales ipsi, una cum Philippo Galliæ & Carolo Siciliæ Regibus, Guidone Montis-fortis Comite, aliisque Principibus, [coram Regibus Franciæ & Siciliæ in ecclesia occiditur Nepos R. Angliæ:] qui paulo ante Viterbium venerant, ut novi Pontificis electionem accelerarent, in eadem Cathedrali S. Laurentii ecclesia convenissent, sacrumque solenne celebraretur; Guido Montis-fortis, diabolico spiritu actus, in elevatione sanctissimæ Eucharistiæ, ense sacrilego evaginato, Henricum Cornubiæ Comitem, Henrici Regis Angliæ nepotem, qui & ipse reperiebatur in Curia, horribile dictu! transfixit, trucidavit, ac incolumis evasit. Tali tantoque execrabili scelere permoti Reges Viterbio recesserunt, & ad propria reversi sunt.

[9] Cardinales quoque rebus infectis abire cogitabant: Viterbienses autem suasu S. Bonaventuræ, qui tunc ibi degebat, duce Raynerio Gatto civitatis portis obseratis, [Cardinales Palatio inclusi a Viterbiensibus,] & Cardinalibus ipsis in Pontificium Palatium, prope Cathedralem (ut dicebatur) constructum, adductis, omnes ibidem incluserunt: sicque Conclave originem traxit, ut Panvinius etiam cum Ciacconio affirmant. Joannes interea Zranciogia, Cardinalis Episcopus Portuensis, quo novum monasterium apud ecclesiam S. Mariæ de Paradiso extra Viterbii mœnia jam erexerat, in Conclavi existens, Moniales Ordinis Cisterciensis primo loco introducendas nominavit, & litteras emanavit. Ceterum Raynerius Gattus Viterbii primarius Conclavis custos erat, ac alimenta necessaria Patribus quotidie subministrabat: qui pervicaciores nihilominus facti, ad alios sex decim menses electionem prorogaruut: quamvis Palatii ejusdem Conclavis tectum Viterbienses jussu Raynerii detexerint, ut incommodo ac tædio affecti electionem ipsam accelerarent. Edoctus fortasse Raynerius erat a Joanne Cardinali Portuensi, qui (ut Papyrius Massonus & Panvinius referunt) ad sociorum discordiam exprobrandam, Palatium, in quo electio fieri debebat, tecto & lateribus nudandum prædicabat. [ex suo Conclavi discoperto a civibus.] Quod sane fabulosum atque commentitium nonnulli existimarunt: sed ut veritas ipsa patescat, ejusdem Conclavis diploma, Henricum Cardinalem Ostiensem infirmitate gravatum inde extrahendi causa editum, & in hujus Communitatis Secretaria servatum, ad verbum registrare libuit.

[10] Nos miseratione Divina Episcopi, Presbyteri, & Diaconi sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalis, infirmitati Venerabilis Fratris nostri H. Ostiensis & Veletrensis Episcopi fraterno compatientes affectu: [emitti Cardinalē Ostituen. infirmum.] vobis Alberto de Monte-Bono Potestati, & Raynerio Sancto, qui pro Capitaneo Viterbiensi re geris, & communi Viterbiensi, tenore præsentium, sub debito fidelitatis, quo nobis & Ecclesiæ Romanæ tenemini, districte præcipiendo mandamus; quatenus, cum idem Episcopus juri & voci sibi competentibus in electione Romani Pontificis renuntiaverit coram Nobis, quantum ad præsentem vacationem dumtaxat, [mandant ipsius conclavis Custodibus.] volens, ut non obstante ejus absentia, sine ipso hac vice libere procedamus, ad providendum Romanæ Ecclesiæ de Pastore, ratam habiturus & gratam electionē seu provisionem, quam de Romano Pontifice, absque ipso & ejus requisitione, duxerimus faciendam; ac instanter petierit vobis mandari, ut de Palatio, in quo sumus inclusi, ipsum permitteretis exire; eumdem Episcopum de ipso Palatio statim egredi libere permittatis, nec ipsum de cetero aliquatenus detineatis invitū. Datum Viterbii in Palatio discooperto Episcopatus Viterbiensis VI Idus Junii, anno Domini MCCLXX Apostolica Sede vacante.

† † † † † † † † † † † † † † † † †

Quot scilicet hic Cruces vides, totidem appens sigilla sunt, absque alia nominum subscriptione, a quibus cum absit sigillum ipsius Henrici, patet cum illo octodecim Cardinales universim tunc fuisse.

[Annotatum]

* id est, Sāctos,

CLXXXVI B. GREGORIUS X.

Ab anno 1271, ad 1276, an. qm. 2, d. 15.

Gregorius, natione Placentinus, antea Theobaldus Archidiaconus Leodiensis, Viterbii anno MCCLXXI, I Septembris electus, absens in Palæstina, electioni assensum præbuit XXVII Octobris, exindeque censetur sedisse annos IV, menses II, dies XV, licet primum coronatus Romæ XXVII Martii, anno MCCLXXII, in Dominica III Quadragesimæ: obiit autem anno MCCLXXVI, X Januarii, sepultus Aretii: & vacavit Sedes dies X.

[1] [Ratio temporis.] De die electionis constat ex decreto Cardinalium, ad ipsum in Syriā misso: Acceptati seu initi Pontificatus dies, pendet a dierum ei supra annos IV aßignandorum numero, dum ex Ptolomæo Lucensi constat, quod mortuus est apud Aretium IV Idus Januarii, anno scilicet MCCLXXVI: quo etiam die ut Sanctus colitur ab Aretinis, ejus incorruptum corpus in sua Cathedrali servantibus, & pro solenni canonizatione satagentibus. nostrū MS. dies IV, Rollevinck & Stella X, Martinus XV numerat: & huic inhæremus, sed ex Stella assumimus menses II, [Stylus necdum coronati in bullis.] ut tantundem fere temporis itineri impenderint nuntii eundo in Syriam, & Gregorius veniendo in Italiam; dicitur enim Brundusium appellisse I Ianuarii, Viterbiumque ad Cardinales acceßisse X Februarii. Inde scribens ad regem Franciæ IV Nonas Martii, Ne mireris, inquit, quod Bulla non exprimens nostrum nomen est apposita præsentibus, quæ ante Consecrationis & Benedictionis nostræ solennia transmittuntur: quia semper ij, qui fuerunt in Romanos electi Pontifices, consuerunt, in bullandis litteris ante suæ Consecrationis munus, modum hujusmodi observare: & finiens signat, suscepti a nobis Apostolatus officii anno I, quod idem invenio in Bulla Felicis Antipapæ, necdum consecrati quin etiam Roma mihi scribitur, tali in casu usq; hodie servari eādem signandarum ejusmodi Bullarum formulam. Ipse vero Gregorius post Consecrationem suam signavit consuetas encyclicas Laterani IV Kal. Aprilis Pontificatus anno I; & deinceps die VI kalend. Aprilis mutatos annos Pontificatus nihil ambigo. Actorū synopsis in MS. nostro ex Martino hæc est.

[2] [Synopsis actorum.] Hic cum Archidiaconus esset Leodiensis, & devotionis causa ivisser ultra mare, ibidem existens, in Palatio Viterbiensi in Papam a Cardinalibus est electus. Hic fecit Ordinationem unam quinque Episcoporum Cardinalium, quam plurimum laudabilem, quia honestas & valentes personas assumpsit. Hic tertio sui Pontificatus anno, pro utilitate Terræ sanctæ, quam personaliter visitare intendebat, Lugduni solenne celebravit Concilium, in quo Græcorum & Tartarorum solennes nuntii interfuerunt, Græcique ad unitatem Ecclesiæ redire promittentes; in cujus signum Spiritum sanctum professi sunt a Patre Filioque procedere, Symbolum in Concilio solenniter decantando: nuntii vero Tartarorum, infra Concilium baptizati, ad propria redierunt. Numerus autem Prælatorum, qui fuerunt in Concilio, sunt quingenti Episcopi, Abbates & alii Prælati circa mille. Hic in Concilio multa bona instituit: videlicet pro subsidio Terræ sanctæ, pro electione summi Pontificis, & pro statu Ecclesiæ. Hujus tempore Rex Romanorum & Francorum, cum multis Baronibus, pro subsidio Terræ-sanctæ Cruce signati sunt. Hic Papa fuit experientiæ miræ in secularibus, nec intendebat pecuniarum lucris, sed pauperum eleemosynis. Mortuus est Aretii, [Cultus ut Sancti apud Aretinos.] & sepultus ibidem.

[3] Nescio quid causæ habuerit Bollandus noster, ut eum cujus diem obitus noverat a ducentis fere annis civiū Aretinorum decreto quasi festum celebrari, accensis ad tumulum facibus, poneret inter Prætermissos, donec Apostolicæ Sedis auctoritate in Beatorum aut Sanctorum Album referatur; cum appareat tantam cultus antiquitatem omnino facere casum exceptum a decretis Vrbanianis, quibus prior cultus nequaquam obrogatus, sed continuari permissus censeri debet. [& Ecclesia ei dicata.] Oldoinus noster ad Ciacconium addit, quod major Aretii Basilica extructa denuo, sancto Pontifici Gregorio X consecrata est, tamquam Patrono Urbis ac Divo Tutelari, & ab eo tempore, hoc est a ternis omnino seculis, ex Senatus præscripto notantur in libris rationum, cereorum libræ centenæ, offerendæ a Magistratu illius Urbis ad aram, ipso ejus anniversario die: plebi etiam injunctum ab Antistite fuit, ut cesset eo die ab operibus negotiosis. Nihil igitur dubitabo, in eo quod post Iunium meditor primi semestris supplemento, locum dare B. Gregorio Papæ X, & Vitam ejus, qualis in Historia Placentina tom. 2 pag. 343 ex vetustis Placentinæ Ecclesiæ membranis; prælo subjicere, & quidquid insuper de ejus miraculis vel jam editum vel ex Proceßibus Aretini suggerent, cum ceteris veteris continuatique cultus argumentis, sicut facimus de aliis similibus Beatis aut Sanctis, quorum solennis Canonizatio adhuc pendet suspensa, defectu non tam probationum, quam sumptuum hac ætate requisitorum. [Epitaphiū.]

[4] Interim Gregoriani apud Aretium monumenti, uti modo est, delineationem accipe; qualem nobis delineavit Ioannes Baptista Blondi Aretinus, de mandato D. Ioannis Baptistæ Capalli, Decani ecclesiæ illius, viri non solum ætate & dignitate, sed etiam sanctimonia venerabilis: quam apud alios quoque promovere editis opusculis nonnullis spiritualibus conatus est; [Monumentum.] quemadmodum significat mihi operis nostri studiosißimus Magliabechius, cujus suggestione curata a Decano res fuit. Est autem monumentum illud juxta sacrarium ad manum sinistram, & ante illud fovetur perpetuo ardens lampas. Figuris in fronte arcæ sculptis quatuor Euangelistas repræsentari, ad caput vero Deiparam Christumque adultum, ad pedes SS. Petrum & Paulum, idem Decanus nos postea docuit. Olim hoc quoque Epitaphium eidem insculptum legebatur.

Gregorius denus, virtutum luce serenus,
Dormit in hac arca, dignus Romæ Patriarcha
      Quem genuit Placenza, urbs Aretina tenet.

Ad ingressum vero ipsius capellæ, [Imago,] crate ferrea firma præmunitæ supra eamdem cratem spectatur effigies ipsius Pontificis, cum titulo, Gregorius X. P. M. Placentinus. Supra tabulam grandis coronis & inaurata procurrit, hoc monosticho inscripta.

Quam coluit pacem, nobis Gregorius oret.

Denique prope ipsum sepulcrum ingens alia tabula appensa cernitur, continens varia miracula, [miracula.] ad præsentiam sancti corporis, dum adhuc supra terram expositum staret, patrata, atque etiam postea, nunc minime referenda.

GREGORII PP. X.

CLXXXVII INNOCENTIVS V.

An. 1276, a 21 Ian. ad 22 Iunii.

Innocentivs, natione Burgundus de Tarentasio, antea Petrus Cardinalis Episcopus Ostiensis, electus Aretii anno MCCLXXVI, XXI Januarii, coronatus Romæ in Dominica I Quadragesimæ XXIII Februarii, sedit menses V, dies II; defunctus Romæ anno eodē, XXII Junii; sepultus in Laterano: & vacavit Sedes dies XVII.

Ipse in Encyclica, cujus datam a Rainaldo non exprimi perquam incommodum accidit, [Ratio temporis.] indicat per viam Scrutinii electum se fuisse, ipso festo S. Agnetis. Diem interim Coronationis ex Ciacconio sumpsimus, licet electus nihil moræ videatur interposuisse quin Romam accederet. Ibi, inquit Ptolomæus Lucensis, in S. Petro coronatus & consecratus. Inde se transfert ad ecclesiam Lateranensem, & ibidem infirmatur, ac XXII die Junii moritur, in magna gratia Collegii: ac præsente Rege Carolo, in eadem ecclesia honorifice sepelitur. De ejus tumulo miror nihil apud Rasponum legi. [Synopsis Vitæ.] De ipso ex Martino Polono sic scribitur in Ms. nostro. Hic a pueritia in Ordinem Fratrum Prædicatorum, Doctor in sacra Scriptura eximius efficitur: demum in Archiepiscopum Lugdunensem, & post in Episcopum Ostiensem, tandem in summum Pontificem assumitut. Hic, licet multa facere proposuisset, morte præventus nil notabile fecit.

CLXXXVIII ADRIANUS V.

An. 1276, a 10 Iulii ad 18 Aug.

Adrianvs, natione Genuensis, antea Ottobonus Diaconus Cardinalis S. Andreæ, electus Romæ anno MCCLXXVI, X Julii; sedit mensem I, dies IX, & antequam consecrari posset infirmitatus, obiit Viterbii XVIII Augusti, sepultus in ecclesia Fratrum Minorum: & vacavit Sedes dies XXVIII.

[1] De eodem ex Martino Auctor Ms. nostri: Iste Adrianus fuit nepos Innocentii IV, [Synopsis Vitæ.] & ab ipso in Cardinalem tituli S. Adriani promotus, a D. Clemente IV legatus in Anglia, pro guerra quæ ibi inter Regem & Barones exorta fuerat sedanda, missus fuit. Hic Papa factus, statim constitutionē, quam Papa Gregorius X in Concilio Lugdunensi de constrictione Cardinalium, ad accelerandam electionem summi Pontificis, ediderat, suspendit, proponens eam aliter ordinare: sed morte præventus, Constitutionem sic suspensam reliquit. Bernardus Guidonis apud Rainaldum, ex seniore scriptore Iordano, addit, quod obiit nondum promotus in Sacerdotem, nec coronatus, nec consecratus. Hoc tamen non eximit eum verorum Romanorum Pontificum numero, quando Electio, absoluta & nullius approbationis indiga, qualis hoc ævo fiebat. post quam acceptata est ab Electo, Pontificem constituit, secus quam primis X seculis.

[2] [Monumentum sepulcrale.] Oldoinus noster in arca marmorea conditum ait cum hoc Epitaphio: Hic requiescit corpus sanctæ memoriæ Domni Adriani Papæ V, qui prius vocatus est Octobonus de Flisco de Janua, tit. S. Adriani Diac. Card. Epitaphium istud etiamnum legitur litteris veteribus ac semilatinis, tres lineas implentibus. Nos ipsum Mausoleum æri curavimus incidendum, & Epitaphii litteras, cum loco proprio exprimi commode non possent, in utroque superne vacante angulo eadem forma effingi fecimus. Alioqui sculpendæ fuissent in illa marmorea tabula, quæ sub Tiara Clavibusque Papælibus continet insignia gentis Fliscæ, ut cernis; simulque discis, non recte dici, quod Bonifacius Papa VIII primus fuerit in ejusmodi gentilitiis insignibus usurpandis. Est autem Mausoleum, ut vides, satis simile ei quod Clementi IV positum exhibuimus, ejusdemq; magnitudinis & altitudinis: ubi jacet Marmoreus Pontifex Pluvialem cappam indutus; cujus fibula, rotundo ac radioso monili prætexta, Agnum Dei continet; in utraque vero ejusdem Pluvialis ora repræsentatur, tamquam Phrygionico opere, hinc digitum intendens Ioannes Baptista, cum his supra caput verbis, ECCE AGNUS; inde Deipara Virgo cum hisce litteris, E. MATER. Is qui recentiori memoria Mausoleum hoc repoliri fecit, in vacante supra Papalia insignia pariete, colore rubro, pingi jußit titulū, in cujus fundo albo litteris nigris hoc novi styli Epitaphiū legitur: Adrianus Quintus Pont. Max. Flisca e familia nobilissima Genuensi, mensis unius dierumque IX magistratum Pontificium gerens, diem Viterbii functus, hac honorifice sepultura donatur.

VICEDOMINVS ELECTVS

An. 1276, 5. Sept.

Vicedominus de Vicedominis, patria Placentinus, Gregorii X ex sorore Nepos, ex Archiepiscopo Aquēsi, Episcopus Cardinalis Prænestinus, electus Viterbii anno MCCLXXVI, V Septembris; obiit VI ejusdem mensis, sepultus Viterbii apud Fratres Minores.

Si extaret encyclica Joannes XXI, in ea de more legentes quomodo electus fuerit; intelligeremus verene præter illum aliquis mortuo Hadriano V suffectus, [Notitia electionis ex Chronica Ms.] & quo nomine dictus fuerit. Nunc solum habemus ex Historiæ Placentinæ auctore Petro Maria Campi, electum fuisse unum ex familia Vicedominorum Placentinorum; qui alius ab eo de quo agimus Gregorii X nepote esse non potest. Sic enim invenitur in Ms. quadam Chronica. Placentina, apud Auctorem prædictum: Sunt & in dicta civitate Placentiæ Vicedomini: quæ est magna domus & nobilis: nam de ista domo fuit unus Papa: qui non stetit in Papatu nisi per unum diem, & mortuus est Frater Minor. Hanc Chronicam, inquit, Petrus Maria, cum an. MDCXXVI Romam detulissem, & ostendissem tribus sacris historicis (videlicet Andreæ Victorelli, Lucæ Waddingo & Gabrieli Fabri, atq; variis Prælatis) fuit bene ponderata, & existimata fide digna.

[2] Quia tamen in aliis Placentinis Mss. mox allegandis nulla Papatus mentio invenitur, [personæ ex Annal. Ms.] existimo cum qui jam ante æger Romæ (ut dicitur) testamentum condiderat I Iulii, & Viterbium febricitans venerat, Electione sua (ut fit) magis alteratum fuisse, & assensum distulisse usque in crastinum, si forte morbus remitteret, spemque gerendi porro Pontificatus faceret: cum autem econtra videret se mori, loco Pontificalis Pallii petiisse & assumpsisse habitum Minorum, in eoque expirasse, nullodum sumpto Papali nomine: & hinc factum esse, quod non nominetur ab antiquioribus Catalogorum collectoribus. Annales Placentini Mss. satis accurate illum describunt, nescio quo modo ab iisdem verbis initio laudationis usi, a quibus incipit elogium Clementis IV in nostro Ms. Verba Annalium hæc sunt: MCCLXXVI obiit Vicedominus de Vicedominis, de Placentia, Episcopus Prænestinus Cardinalis: qui habuit uxorem & liberos, & famosus Advocatus fuit: qui mortua uxore, propter ejus vitam bonam & scientiam laudabilem, Clericus & Præpositus Grassæ efficitur, post Episcopus Aquensis: demum a Gregorio Papa X in dicto Cardinalatu promotus fuit: & in Ecclesia Fratrum Minorum in Viterbio sepelitur. Sunt autem vicini Episcopatus Grassa & Aquæsextiæ in Provincia.

[3] Idem qui, monumentum Joannis XXI delineavit & fabricavit artifex, hoc verosimiliter seculo, etiam hujus Vicedomini cœnotaphium simili forma extruxit: & litteris, similiter elegantiam hodiernam spirantibus, sic insculpsit epitaphium styli etiam recentioris:

Hic sortis, Lector, duræ sunt munera, Primi
      Iste Vicedomini continet ossa lapis. [Mausloæum.]
Successit Petro: dedit hunc prior Ordo Minorum:
      Electus, statim funera sacra tulit.

Vbi sicut gratis prœsumit auctor Epitaphii Vicedominū I, retento veteri nomine, vocandum fuisse, si consecrati eum contigisset; ita non magni faciendum quod credi velit, prius Ordinem Minorum amplexum esse, quam ad Apostolicam Sedem eligeretur. Ipsius Monumenti lineamenta hic accipe; & nostrum de novitate operis judicium, an probes, vide.

[4] Diem mortis, atque adeo electionis prægressæ, notat Diarium Ms. Majoris Ecclesiæ Placentinæ his verbis. Octavo Idus Septembris obiit D. Vicedominus, [mortis ex Diario Ecclesiæ Ms.] quondam Episcopus Prænestinus MCCLXXV, & reliquit huic Ecclesiæ anniversarium in die obitus, qui fuit die VI Septembris, ut in Archivio. Ex his porro duo mihi consequi videntur: primo, non nisi morientem suscepisse habitum Franciscanum; nam si id fecisset statim ac factus est viduus, ante alias suas promotiones, non tacuissent id Placentini Annales, tam accurate omnem ejus priorem statum describentes: atque ita manet, quod habet Ordinis Franciscani traditio, primum ex eo fuisse S. Bonaventuram, cui Cardinalatus obvenerit, etsi eadem creatione aut priori solus purpuram ab avunculo suo acceperit Vicedominus. Secundo sequitur nec Papam quidem vere fuisse, sed simpliciter Electum: electione autem mox refutata, haud debuisse eum a Catalogis vel ipsis etiam Annalibus commemorari, itaque ejus notitiam sola familiæ traditione fuisse conservatam. Non est autem ex dictis omnino certum, quod eadem Electio uno solum die præcesserit mortem, cum potuerint inter hanc, & diem resutatæ Electionis plures dies interceßisse: si tamen talis Electio aliquando facta fuit. R. P. Antonius Pagi, Ordinis Minorum Conventualium in Provincia Theologus, multum de ea dubitat: neque nos familiarum nobilium genealogiis solemus magnam fidem habere, citra documenta idonea, præsertim in rebus magnis, qualis est Electio ad Papatū: indulgentius tamen agere hic volui, conjectura usus, ad quam neminē puto adstringendū.

CLXXXVIIII IOANNES XXI.

Ab anno 1276, ad 1277, m. 8 d. I.

Ioannes, antea Petrus Juliani, Cardinalis Episcopus Tusculanus, natione Portugalensis, electus Viterbii XVI Septembris, anno MCCLXXVI, coronatus ibidem die XX in Dominica; sedit menses VIII, diem I, mortuus Viterbii XVI Maji, anno MCCLXXVII, & sepultus ibidem in ecclesia S. Laurentii. Vacavit sedes menses VI, dies VIII.

Epistolam quidem ejus, sub initium Pontificatus ad Regem Francorum scriptam, Oldoinus noster addidit Ciacconio, [Dies electionis & obitus.] sed diem datæ non curavit exprimere. Licet autem Idibus Septembris renuntiatum Ciacconius scribat, de tempore tamen Sedis ejus certißimo credimus tunc viventi, & historiam suam finienti, Martino Polono: addito irrefragabili de die mortis documento, quod ex Necrologio Vlisiponensis ecclesiæ tale profertur: Æra MCCCXV, XVII Kal. Junii, obiit Papa Joannes XXI, qui dedit Capitulo domus suas ad faciendum Anniversarium. Similiter corrigendus Ptolomæus Lucensis, cum circa finem Septembris assumptum scribit Domnum Petrum Hispanum: nisi intelligi velit de die Coronationis, quam factam oportet saltem XII Kal. Octobris: tali enim die Constitutionem Gregorii, ab Hadriano suspensam, ut nimis severam, relaxavit. Ab hac autem die Pontificatum ejus exorsus est, qui tumulo ejusdē hoc Epitaphium fecit insculpi: Joanni Lusitano XXI, Pontificatus Maximi sui mēse VIII moritur MCCLXXVII. Sed hoc Epitaphium vel novum vel innovatum esse mihi ostendit litterarum ipsarum forma perfectißime Romana, & triplex tiaræ coronamentum, ætate ista necdum inventum. Interim ejus quod hodie cernitur monumenti designationem hic vide.

[2] Martinus ejus Acta sic complexus est: Hic Pontifex Joannes, [Synopsis actorum.] Petrus antea dictus, in diversis scientiis famosus, primo Tusculanus Episcopus, tandem Romanus Pontifex efficitur: qui scientiarū florem & Pontificatus dignitatem, morū quadam stoliditate deformabat, adeo ut naturali industria carere videretur. In hoc quam plurimū laudabilis fuit, quod se tam pauperibus quam divitibus communem exhibens, multos egenos studium litterarum amplectentes fovit, & beneficiis ecclesiasticis promovit. Et cum sibi multū vitæ spatium & annos plurimos extendi crederet, & hoc corā aliis assereret; subito cum camera nova, quā pro se circa Palatium Viterbii ipse construxerat, solus corruit: & inter ligna & lapides collisus, sexta die post casum, Sacramentis omnibus Ecclesiasticis perceptis, expiravit: & ibidem in ecclesia S. Laurentii sepultus extitit. Cum autem expiraverit hic Pontifex XVI Maji, eo anno quo Pascha celebratum fuit XXVIII Martii, consequens est expirasse ipsa die Pentecostes. Ciacconius forte in Octava Pentecostes mortuum credidit, & ideo Sedi ejus supra menses VIII, dies etiam VIII aßignavit: erravit item quando ex male interpunctus Martini verbis, Joannis Petri geminum nomen eidem ante Pontificatum adscribit, eoq; putat nomen non mutasse, sed solum secundum omißisse.

[3] Gravius tamen idem erravit, quando hunc in aliquorum ipsiusque calculo solum Vigesimum, credidit Vigesimum primum dici dumtaxat, [Quo respectu dicatur XXI.] ab his qui fabulosam & commentitiam Joannam feminam numero Pontificum interferunt. Factum id enim non respectu illius feminæ (quæ purum putum sigmentum est, nullum habens in Pontificia historia fundamentum) sed respectu Joannis Filii Roberti, qui inter Joannem XIV & XV medius, & in numerando nomine neglectus a ceteris ejusdem nominis, usque ad Joannem XIX inclusive; postea, cum per annos CCXL nemo alius idem nomen resumpsisset, & jam paßim in Catalogis Pontificiis, illo Joanne filio Roberti cum ceteris relato excrevisset numerus, ita ut diceretur Joannes XVI, qui dum viveret vocatus semper fuerat XV, & ita de ceteris consequenter; contigit hunc vocari XXI; quod non putamus nunc recte commutari, cum exemplum postea secuti sint adhuc alii duo, seculo XIV & XV. [Martini Poloni conclusio.] Atque hic finiens Martinus Polonus, de sequenti Pontifice, sub quo ipsemet obiit, ita scribere cœperat. Nicolaus III, natione Romanus, anno Domini MCCLXXVIII, sedit annis… cetera additurus si supervixisset. Quæ deinde, cum ejus Chronica, ex Ms. Fuldensi, edita est Continuatio Anonymi usque ad Joannem XXII, unde accepta sit nescio: iisdem autem plerumque verbis procedit, quibus Ms. nostrum, sed hoc in multis productius longe est.

CXC NICOLAUS III.

Ab anno 1277 ad 80, an. 2, m. 8, d. 30.

Nicolavs, natione Romanus, de Domo Ursinorum, antea Joannes Card. Diaconus S. Nicolai in carcere Tulliano, electus Viterbii die XXV Novembris anno MCCLXXVII, consecratus & coronatus Romæ anno sequenti die IX Ianuarii, sedit annos II, menses VIII, dies XXX; defunctus Suriani prope Viterbium XXIII Augusti MCCLXXX; sepultus Romæ in Basilica S. Petri: & vacavit sedes menses V, dies XXIX,

[Dies electionis, coronationis,] In Festo S. Catharinæ electum sese, declaravit ipse in Encyclica, quam dedit Romæ apud S. Petrum XVIII kalend. Februarii anno I: ex qua diei nota etiam intelligimus, Ordinationem ejus factam Dominica præcedenti, id est ea quam diximus die; nisi forte in numero erravit Rainaldus, in talibus non semper accuratissimus, & XVII kalend. scribere debuit, ut ipsa Coronationis die fuerit signata Epistola. In Octava autē Assumptionis mortuum esse, scribunt Ptolomæus Lucensis & Bernardus Guidonis; forte quia tunc eum apoplexia corripuit, qua ipsa mox nocte exstinctus est: [Et obitus.] nam Clerus Basilicæ Vaticanæ anniversariam ejus memoriam renovat X kalend. Septembris, cum commemoratione prolixa acceptorum ab eo heneficiorum, quæ ab Oldoino nostro invenies addita Ciacconio. Fuerat autem tumulatus in Sacello S. Nicolai quod ipse fabricaverat: hoc vero cum postea Nicolaus V, circa medium seculi XV, restaurasset; videtur illius facta translatio, de qua in Martyrologio Basilicæ ejusdē sic recitatur XVII Kalend. Iunii, Eodē die facta Translatio corporis sanctæ memoriæ D. Nicolai Papæ III in monumēto novo. Vtinam hujus saltem (nam veteris reperiendi spes nulla) in prædictæ Basilicæ cryptis adhuc servata inveniatur memoria. [Synopsis Actorum ex MS.] Rerum ab & sub eo gestarum synopsin hanc ex MS. nostro accipe.

[2] Parum ante suam promotionem per aliquot dies, Tiberis Flumen in tantum excrevit suos transcendens alveos, quod cunctis cernentibus erat formidini: nam super altare B. Mariæ Rotundæ per quatuor pedes & amplius transibat. [Nicolai Ordinationes,] Hic Nicolaus unam ordinationem fecit, videlicet quinque Episcopos Prenestinum, Tusculanum, Ostiensem, Portuensem & Albanensem: quorum Prenestinus & Tusculanus fuerunt Seculares, Ostiensis & Portuensis Prædicatores, Albanensis vero Ordinis Minorum. Item duos Presbyteros, D. Gerardum tit. XII Apostolorum, & D. Hieronymum de Ordine Fratrum Minorum tit. S. Praxedis. Item duos Diaconos, Magistrum Jordanum Fratrem suum tit, S. Eustachii, & Jacobum de Columna tit. S. Mariæ in Vialata. Hic palatium S. Petri multum ampliavit, quam plurima ædificia ibidem faciens, [opera publica,] & juxta illud pratellum inclusit, & fontem ibidem fieri paravit; mœnibus & turribus Jardinum magnum, diversis arboribus decoratum, includendo. Hic Carolum Regem Siciliæ, nobilem Ecclesiȩ pugilem, a Vicaria Tusciæ, certis de causis quas prætendebat, amovit, ac se in Senatorem ad vitam (ut dicitur) eligi procuravit. Ac constitutiones faciens, tam de electione Prælatorum, quam de electione Senatoris Urbis, & Senatum ipsum fere per duos annos regi faciens, mortuus est in Suriano, Castro prope Viterbium: ubi Cardinales & Curiales in Viterbio morantes ad suum conspectum evocabat: celerique hora mortis præventus anno Domini MCCLXXX, [X] Kalen. Septembris decessit, & vacavit Sedes mensibus V, [Turbæ obitum consecutæ Romæ & Viterbii.] diebus XXII: imo XXIX.

[3] Post ejus mortem statim Hannibaldenses, quam cito ejus decessum sciverunt, convocata parte sua, Capitolii & totarum urbium, existentium sub custodia Vicariorum quos idem Nicolaus constituerat, partem dominii invitis Ursinis habuerunt. Itaque ex pacto inter eos habito, pro parte Hannibaldensium unus, pro parte Ursinorum alius, in Capitolio Senatoris officium exercentes, fuerunt constituti: sub quorum regimine multa homicidia, plurimæque dissensiones, & alia quam plurima mala habita, tam in Urbe quam in eius districtu, fuerunt perpetrata & etiam impunita. Viterbienses tunc, parum post obitum ipsius Papæ, D. Ursum, nepotem ipsius Papæ, ab officio Potestariæ turpiter amoverunt, licet absētem: & post hoc in obsessione castri Valeriani existentes, a D. Bertoldo fratre dicti Ursi, cum adjutorio Tudertionorum, fuerunt imbecilles debellati: ita quod, quasi sine bello defensionis, campum relinquentes ac tentoria, multi fugientes ex eis capti sunt, & aliqui interfecti. Eo tempore parabat navigium Petrus de Aragonia, de quo plenius dicetur.

[4] [Stylus in Bullis.] Videtur hic Pontifex a die electionis suæ numeravisse annos Pontificatus, siquidem in Registro ejus secundum ordinem temporis descriptæ sunt epistolæ; quæ enim ibi est anni ejus III epistola 20 apud Waddingū sub ejusdem nomine Bulla 28, præcedens Bullam 29 (quæ in registro est epistola 50, data Idibus Februarii) Signata habetur Nonis Ianuarii, id est, die V, quando solum numerari potuisset Annus II, si hic numeratus fuisset usq; IX Ianuarii anni MCCLXXX. Sed fateor suspectum mihi valde esse Ordinē Registrorum: quare huic a communi aliorum stylo exceptioni, inde sumptæ, non valde fido.

CXCI MARTINVS IV.

[Praefatio]

Ab anno 1281, ad 85, annos 4 m. I d. 7.

Martinvs, natione Gallicus; antea Simon tit. S. Cæciliæ Presbyter Cardinalis, electus Viterbii anno MCCLXXXI, XXII Februarii, consecratus & coronatus Urbeveteri XXIII Martii, Dominica IV Quadragesimæ; sedit annos IV, mensem I, dies VII; mortuus Perusii XXVIII Martii anno MCCLXXXV, ibique in Ecclesia S. Laurentii sepultus: & vacavit Sedes dies IV.

Iordanus quidam ejus temporis Historicus, sæpius ab Odorico Raynaldo allegatus, [Locus & dies coronationis.] cujus MS. extat in Bibliotheca Vaticana sub num. 1960. Hic, inquit, scilicet Martinus post ejus promotionē a Viterbio discedens, noluit ibidē consecrari; sed transtulit se ad Urbēveterem, & ibi consecratus fuit X kal. Aprilis: sunt autem hæc ipsißima ejus Vitæ verba, quam invenimus in MS. nostro, in qua omnes præmissæ notæ chronotacticæ reperiuntur: videturque idem omnino Auctor præmissa de Nicolao scripsisse: ipsam ergo Vitam, necdum alicubi vulgatam hic accipe. Floruit hoc tempore quidam Iordanus, Ptolomæo Lucensi Vir magnæ excellentiæ & innocentiæ, Frater Nicolai Papæ, ab eodem creatus Diac. Card. S. Eustachii, defunctus anno MCCLXXXVII: sed ne hunc credamus auctorem historiæ Martinianæ, prohibet Raynaldus; dum velut ab eodem Auctore citat etiam Nicolai Pontificis Vitam, ante cujus electionem mortuus fuerat Cardinalis Iordanus.

ACTA HUIUS PAPATUS
Jordano Auct. ante XII Maii MCCLXXXV
Ex nostris Mss. Vitis Pontificum.

Martinus IV, natione Gallicus, eligitur anno Domini MCCLXXXI, [Martini electio,] in die Cathedræ S. Petri. Hic vocabatur Simon tit. S. Cæciliæ Presbyter Cardinalis, fuitq; per Urbanum Papam promotus ad Cardinalatum: & per eumdem Urbanum primo, & secundo per Gregorium Papam X in Franciā missus Legatus: & per plures annos ibidem Legatus extitit. [& consecratio.] Hic sedit IV annos, mensem I, dies VI. Hic post ejus promotionem a Viterbio discedens, noluit ibidem consecrari; sed se transtulit ad Urbemveterem, & ibi consecratus fuit X kalend. Aprilis: & Ordinationem in Vigilia Resurrectionis Dominicæ proxime sequenti faciens, [Cardinales ab eo ordinati.] D. Gerardum tit: XII Apostolorum in Sabinensem, ac D. Hieronymum tit. S. Potentianæ Presbyteros in [Prænestinum, D. Bernardum Gallicum Arelatensem Archiepiscopum in Portuensem] Episcopos; D. Hugonem Anglicum tit. S. Laurentii in Lucina, D. Gervasium tit. S. Martini, D. Gaufredum Burgundū tit. S. Susannæ, D. Joannem Cholet tit. S. Cæciliæ. D. Comitem Mediolanensem tit. SS. Martyrum Marcellini & Petri [in Presbyteros Cardinales] D. Benedictum tit. S. Nicolai in Carcere Tulliano in Diaconum Cardinalem promovit.

[2] [Constituti Præfecti urbium,] Hic electus in Senatorem, de Domo seu Familia Regis ipsius, existentis in Urbe-veteri, sumpsit multos ad regendum tam Patrimonium, quam Cāpaniam, Marchiam & Ducatum [Spoletanum]: in Romandiolā vero destinavit Comitem Joannē de Apia, cum soldariis Francigenis fere octingentis, contra Guidonem Montis-feltri, qui terram Ecclesiæ in illis partibus occupatam detinebat. Qui Guido de civitate in civitatem malitiose se transferens, intra fortalitia se tuebatur; interdum prædam rapiens, ut exinde sequaces sui pascerentur. Eo tempore quadam die Dominica, per quemdam Latinum de Familia Regis & alium Urbe-vetanum, [Seditio Vrbe-vetana sopita.] fuit exorta dissensio magna inter gentem Regis & Urbe-vetanos: &, ut multi referunt, Renerus, tunc Capitaneus Urbe-vetanus, ad id satis videbatur præbere assensum, ut Rex & Gallici vituperium sustinerent & damna. Nam cum tumultus magnus haberetur per terram, & clamores validos emitterent Urbe-vetani, mortem ad Gallos exclamantes; Renerus, sæpe vocatus ut gentem illam refrænaret, fingebat se infirmum. Sed tamen cessavit dissensio, aliquibus hinc inde vulneratis & compluribus Urbe-vetanis interfectis, de Familia Regis uno tantum garcione moriente, cum de plurium morte nil sciretur.

[3] Demum æstate & hieme completis, mense Februarii, primo anno Pontificatus dicti Domni Papæ, eodem Domno Papa residente in Urbe-veteri, [Monstrum marinum captum.] piscis marinus in effigie leonis captus fuit, in illa plaga maris quæ sita est versus Montem-altum, & portatus est apud Urbem-veterem. Multitudo Curialium ad videndum hujusmodi monstrum (nec mirum) accedebat: quia pellis pilosa erat, pedes breves, cauda leonina, caput vero leoninum; aures, os, & infra dentes quasi leo referebatur, ita quod in ejus captione planctus horribiles emiserat: sicque multi prognostica futurorum exinde asserebant. Et ecce quod parum post in regno Siciliæ Panormitani, succensi rabie, Gallicos qui ibi morabantur omnes, [Vesperæ Siculæ.] tam mares quam feminas, & senes ac juvenes, in prædicti Regis contemptum occiderunt, &, quod detestabilius fuit, latus aperientes mulierum Latinarum prægnantium, quæ dicebantur a Gallicis concepisse, partus occidebant antequam nascerentur. Deinde Sicilia tota sic rebellans, [Hannibal densium & Vrsinorum dissidia.] Petrum Regem Aragoniæ in suum defensorem & dominum vocaverunt. Eodemque concursu temporis, inter Romanos fuit dissensio maxima: & paratis hinc inde aciebus suis, pars Ursinorum se transtulit in * Penestrum; Hannibaldenses vero, credentes se habere bellum cum eis campestre, se illuc transtulerunt cum Vicario Urbis, qui certis de causis eos fovebat & ab eis fovebatur; & vastarunt totam contratam usque ad muros Pænestræ, non sine multorum occisione in fortalitio se tenentes.

[4] [Pontificii ad Forolivium cæsi.] Itaque die Jovis II Kal. Maii, præfatus Joannes de Apia, contra Guidonem de Monte-feltri progrediens, burgum civitatis Forlivii cepit hostiliter: & per hanc diem & noctem sequentem ibi cum comitiva sua remanens, die crastina prima die Maii congregatis aciebus, otdinavit tres turmas militum, & unam peditum stabilivit in burgo, in facie civitatis Forlivii. Sed pars adversa [tam] per ipsam portam quam alias, diversimode suos emisit bellatores, ut plus astutia quam virtute [contra] dictum Joannem bellare [posset]. Sicque factus est hujusmodi conflictus, in quo cecidit Comes, nobilis pugil Ecclesiæ, fere cum quingentis Gallicis; ex adverso quam plures nobiles & ignobiles, [Saracenorum clades gemina:] fere mille quingenti. Tandem nocte superveniente, superstites ad suam partem [se retro] traxerunt, nulli Gallicorum vita cum capitositate attributa. Eodem [temporis] concursu inter Anglicos & Portugalenses durissimum bellum fuit. Tunc etiam in Tunitio magna Paganorum multitudo, per ipsius Regis Aragonum astutiam, inter fauces Montium oppressa fuit: & ibi occiderunt Pagani quam plurima millia, partis adadversæ forte tria millia. Tunc etiam Soldanus Babyloniȩ a Tartaris fugatus esse dicitur per octo diætas, & occisi sunt Pagani ultra quinguaginta millia: sed viribus & animis [resumptis] Soldanus dictos Tartaros Orientales fugans, circa triginta millia Tartarorum in hujusmodi fuga dicitur occidisse.

[5] Tunc temporis circa festum nativitatis B. Joannis Baptistæ, [Rebellio Romanorum & Perusinorum.] dictus Domnus Papa se transtulit apud Montem-flasconem: sed Romani parvipendentes eumdem, exercitu congregato circa Cornetum, eo vidente, vineas, hortos, & blada vastarunt; & exinde alias prædam facientes recesserunt. Perusini, contra inhibitionem Domni Papæ, super Fulginates exercitum facientes, quidquid extra muros civitatis fuit undique devastarunt; excommunicationis sententiam proinde promulgatam incurrentes. Parum post Princeps, Filius Domni Caroli Regis Jerusalem & Siciliæ, rediens de Francia in Apuliam, magna Militum comitiva secuta est eum, inter quos [Comes] Alenzonensis, frater Regis Franciæ, Comes Atrebatensis, Comes Boloniæ, [Conatus Francorum contra Siciliam irritos,] Comes de Domno-Martino, & Comes Burgundiæ venerunt, cum multis nobilibus; eodem Rege Carolo, de Siciliæ partibus, ubi fuerat in obsidione Messinæ & parum profecerat, jam reverso in Calabriam, & eo existente in plano S. Martini. Post hoc ipse Carolus & Petrus de Aragonia, qui jam Siciliam occupaverat & se fecerat in Regem Siciliæ coronari, [secuta mutua prævocatio Regū.] & propter hoc erat excommunicatus, & regno Aragoniæ & omni eo quod ab Ecclesia tenebat privatus, contra Domni Papæ inhibitionem, pactum taliter inierunt, quod eorum quilibet haberet centum Milites, quos vellet & posset, in plano Burdegalensi paratos ad pugnandum ad invicem centum contra centum, inter quos ipsi duo Petrus & Carolus computari debebant, prima die Junii anno Domini MCCLXXXIII; & victus esset perpetuo infamis, privatus honore & nomine Regio, & de cetero contentus esset uno solo serviente & cum eo solus incederet; & non veniens ad dictam diem sic paratus, pœnas similes & etiam perjurium incurrebat. Ad quam diem cum dictus Rex Carolus fuisset, ut debebat, multis præsentibus una cum Legato Sedis Apostolicæ, [sed absque effectu,] dictus Petrus non venit, ut promiserat. Quidam tamen dicunt, eum fuisse locutum, nocte præcedente diem statutam, associatum duobus sociis, Seneschallo Burdegalensi, in loco privato & remoto, prætendens quod, propter [Regis] Franciæ timorem ibidem præsentis, pactum servare non audebat.

[6] Hic ipse Collector sequentem parenthesim interserit. Auctor iste, partialiter loquens super isto negotio, non est credendus. [incertum utrius causa:] Nam verum fuit, quod propter Regem Franciæ ibi præsentem in defensionem Caroli, suo casu, & in offensionem Petri, cum duobus sociis tantum affuit, ter per campum currendo, semper clamando, Arago: & in præsentia Notarii publici, infinitis circumstantibus præsentibus eum videntibus, dixit: Ego sum Petrus Rex Aragonum, comparens ut promisi, neminem contrariorum inveniens, petens a vobis fieri publica instrumenta. Hæc est veritas & nulla alia. Ita ille, de quo alii viderint: Iordanus vero historiam cœptam prosequitur.

[7] Dum hæc agerentur, Domnus Papa destinavit Guidonem de Monte forti, virum strenuum, in Romandiolam, ut ejus præsentia confortarentur stipendiarii Domni Papæ. Quo illuc veniente, Guido de Monte-feltri statim terras & civitates occupatas per eum, [subactus Guido Mōtis-feltrii,] ut præscribitur, ipsi Guidoni nomine Ecclesiæ restituit, jurans se mandatis Ecclesiæ pariturum: & ad locum, per ipsum D. Guidonem de Monte-forti sibi statutum, se transtulit, ibique ad mandatum Papæ mansurum [se promisit]: sicque per terram Romandiolæ, ad ipsius Domni Papæ nuntia & præcepta [factum est] excepta civitate Urbinate: [cum reliqua Romandiola.] quam dictus Guido de Monte-forti post hoc aggrediens hostiliter, quidquid extra muros fuit vastavit, & in ejus adventu quinque castra cepit dictorum Urbinatium fortia, & habitantes in eis ad mandatum suum venire sunt compulsi. Eo tempore regnum Aragoniæ, per milites & stipendiarios Regis Franciæ, [Aragonia invasa a Francis,] cum auxilio cujusdam nobilis de Aragonia qui vocabatur Joannes Longi, invaditur, & multa castra occupara sunt, & multi de Aragonia ceciderunt; prædicto Petro absente & procurante sibi subsidium, qualiter posset Regnum ipsum, quo jam privatus erat, defendere.

[8] His quoque sic currentibus, Romani, more solito & in eis innato, [alienati] a regimine Urbis, quemdam Nobilem de Apulia, [Seditio Romanorum nova,] Vicarium Urbis, officium Senatoriæ gerentem, expellentes ab officio, carceribus mancipatum detinere præsumpserunt: succedenteque rumore populari, per aliquorum Urbis Nobilium instigationem, ut fertur, quemdam Romanum, nomine Joannem Turchi, fratrem D. Latini tunc Ostiensis Episcopi, in Capitaneum Vrbis & Reipublicæ Defensorem invocarunt: [denuo repressa.] qui licet parum rexerit, multos Romanos offendit; & domos Romanorum in pede Mercati, non sine vicinarum domorum spoliatione, dirui fecit. Romanis ad mandatum Papæ reversis, vice Papæ susceperunt duos Vicarios Senatoriæ, Hannibaldum Petri & Pandulphum de Sabello: sub quorum regimine quieti fuerunt Romani, quorum multi credebantur [cum] Petro Aragoniæ confœderationem inivisse.

[9] Post hoc præfato Rege Siciliæ de Franciæ partibus descendente per mare, se transtulit versus Apuliam: [Franci ad Neapolim lacessiti a classe Sicula,] cujus adventum scientes Siculi & Hispani, in Messanæ partibus fortiam per mare habentes, cum XXVII galeis armatis & munitis venerunt per mare Neapolim prope, ut sua sagacitate possent ibidem aliquos offendere ante Regis adventum. Et tandem per VII milliaria prope portum Neapolitanum existentes, multos proferebant clamores, & indicia faciebant, quibus moverent Gallicos ibi existentes ad pugnandum. Tandem Princeps Salernitanus, filius Regis Siciliæ primogenitus, qui, dimisso certis de causis Comite Atrebatensi in Calabria, illuc venerat, incitatus clamoribus hujusmodi, [infeliciter pugnant,] animositatis damnosæ sumens insolitam audaciam, cum suis bellatoribus galeas intravit: & præfatos inimicos aggrediens, pugnavit viriliter cum paucis galeis (XVII galeis de suis per fraudem nautarum revertentibus Neapolim) in quibus nobiles erant & strenui pugiles. Verum idem Princeps, cum suis secum remanentibus, debellatus fuit & captus, non sine magna occisione inimicorum suorum: sed quia viles erant galeotti & nullius nominis, non fuit æquale damnum ad Gallicos, [amisso Duce suo:] qui fuerunt ibidem interfecti, & aliqui capti: qui velut ignari præliorum maris, experti sunt quod non est ludus in mari. Sicque Princeps ductus fuit cum suis Messanæ, & carceris custodiæ mancipatus: & quarta die sequenti, patre suo veniente Neapolim, Neapolitanos, qui jam post captionem Principis spiritum rebellionis assumpserant, & fugarant Gallicos qui ibi aderant & spoliaverant, castigavit; & cum eos tuentibus ecclesiasticis, quasi inscius, a suis cruciari fecit. Tandem post multos eventus, qui plenius inferius describentur, Dominus Rex peracto exercitu, in Calabriam ivit, [cœptamque expeditionē sistere coguntur.] ubi Domnus Comes Atrebatensis viriliter se gesserat, ut Pharum transiret, cupiens Messanam civitatem obsidere. Sed quod conceperat tunc adimplere nequiens, multa vasa sua in portu Brandi, ne per flatus hiemales vastarentur aut caperentur ab inimicis, postmodum recludens; reliqua per mare, ut passagia custodirent, destinavit.

[10] Interea eo tempore Comes Rubeus, pater uxoris præfati Guidonis de Monte-forti, [Pontificii Ducis privatum bellum contra Comitem S. Floræ.] diem clausit extremum. Quo audito, ipse Guido, de licentia Domni Papæ, exercitum Ecclesiæ in obsidione relinquens Vrbinate, se transtulit in Tusciam, ut terram quæ sibi spectabat ex morte dicti Comitis, quam impetebat Comes S. Floræ, defensaret. Sicque eodem Guidone in præfata terra manente cum paucis sequacibus, comitiva Comitis Anguillariæ terram ipsam hostiliter invasit, ut ipsum D. Guidonem offenderet. Quod cum sciret idem Guido, cum paucis occurrere non tardavit: & quadam die fecit in prælio contra gentem ipsius Comitis Anguillariæ, sicut testatur eventus: nam ibi sagaciores Tusciæ & de amicitia ipsius Comitis Anguillariæ ceciderunt, quorum capti fuerunt aliqui & aliqui interfecti, ipso D. Guidone graviter vulnerato.

[11] Eodem tempore præfatus Domnus Papa, malitiam & nequitiam Reneri Capitanei Vrbevetani ultra sustinere non valens, exinde discessit, die Martis post festum S. Joannis Baptistæ, & secundo die castrum Bledis intravit: [Papa ex Vrbe veteri Perusium transit.] deinde gravitate corporis detentus, ibidem remansit usque ad diem Dominicam, propter festum S. Michaëlis. Tunc exiens dictum castrum, in die S. Francisci Perusium intravit : ubi cum ingenti gaudio & honore a Perusinis, qui jam venerant absolvi a sententia excommunicationis supradicta, fuit receptus.

[12] Eodem tempore Comes Toni *, qui remanserat in obsidione Urbinatum, in tantam dementis pravitatis prorupit audaciam, ut Guelphos de Urbe-veteri nobiliores & potentiores suppeditare totaliter videretur. Sed Guelphi sumptis viribus, & invocato D. Guidone de Monte-forti, qui eis ad hærebat, ipsum Renerum cum filiis suis, & tandem omnes Ghibellinos sibi adhærentes, ab Urbe-veteri turpiter, antequam dictus Guido festinans veniret, ejecerunt. His undique sic occurrentibus, parum post Rex Carolus infirmitate gravi concussus est; [Obitus Caroli R. Neapolitani,] licet se quasi non patientem pro viribus suis ostenderet, ut animati fortius, & exanimes sagacius animarentur, & [non deficerent], nequidem si Caroli infirmitas nota fieret, quam evadere cito sperabat. Ordinato deinde statu Regni primitus, communicatoque suorum prudentium consilio, salutarique Corpore Christi cum Unctione extrema susceptis, in fideli ipsius Christi nominis invocatione, die Dominica, VII die mensis Januarii, in Domino requievit.

[13] Post hunc idem summus Pontifex, audita præfati Regis morte damnosa, [& ipsius Papæ, volentis Francis succurrere:] lugubres voces, cum Catdinalibus & Perusinis, ut decuit, celebrans, ad celerem succursum præscripto Principi suisque heredibus, nec non & Comiti Atrebatensi strenuissimo (per cujus industriam, inclitæ probitatis animositate decoratam, Regnicolæ quam plures, potius timore quam fidelitate, præstabant Gallicis obsequium) impendendum, quamdam pecuniæ summam, fere centum millia librarum Turonensium, eidem Comiti destinavit. Et post parum, videlicet die Resurrectionis Domini, quæ fuit dies Annuntiationis Virginis gloriosæ, postquam celebrasset solitamque refectionem cum suis Capellanis sumpsisset, arripuit eum infirmitas occulta: ex qua licet se graviter pati diceret, ejus physici, morbum ignorantes, & tamen asserentes in eo nullum esse mortis indicium, die Mercurii proxime sequenti, circa noctis horam quintam, debitum exolvens conditionis humanæ, ad Dominum (ut certis opinatur indiciis) migravit. [hujus multa miracula,] Nam diversarum afflicti [morbis] passionum, & specialiter visus, auditus, & loquelæ ac ingressus, prostrati circa feretrum, in quo corpus ejus extitit sepultum, infra paucos dies, videntibus & adstantibus Clericis & laicis quampluribus, multi sanati sunt: nec adhuc quando, fuit hæc scriptura compilata, XII mensis Maji, cessabant ibi miracula. Vacavit sedes II diebus.

[14] Hactenus ille: qui licet videatur dicere, die Mercurii post Pascha, id est XXVIII Martii, [translato corpore fieri desita.] sicut & nos posuimus, obiisse Martinum, non tamen repugnat Encyclicæ successoris, 14 Kalen. Aprilis adscribentis eam mortem: dies enim XXIX Italis inchoatur post solis occasum, & obiit ille quinta hora noctis; quando alteri, diem naturalem æstimanti a media ad mediam noctem, adhuc æstimabantur ultimæ horæ currere diei præcedentis. Dolendum est quod miracula perscripta non fuerint, quodque in eamdem cum ipsius corpore arcam collocata Perusii postea fuerint, sicut dictum superius, decessorum ejus Innocentii III & Vrbani IV, pariter Perusii defunctorum ac sepultorum corpora, exoleto jam fortaßis qui ei antiquitus deferebatur religiosiori quam ceteris cultu, & refrigescente pietate cessantibus miraculis.

[15] Stylus Martini, in ordiendis Pontificatus sui annis a die Ordinationis, [Anni Pontificii initium.] videtur ex Regesto ejus apud Waddingum colligi, ubi anni ejus I Epist. 101 signata invenitur X Kal. Januarii, & 107, VI Idus Martii id est die X: si autem ex ordine Regesti haberi potest aliquid, oportet ut hæc posterior ideo censeatur ad annum 1 Martini pertinere, quia is solum cœpit annos numerare a XXIII Martii: nam si a XXII Februarii cœpisset, numerandus fuisset annus II. Hoc ignorans Waddingus invertit ordinem post tom. 2 Annalium suorum, quem hinc restituendum discas.

[Annotata]

* Prenesto

* an Todi? Ghibellini Vrbe-veteri pulsi.

CXCII HONORIUS IV.

Ab anno 1285, ad 87, an. 2, d. 2.

Honorivs, antea Jacobus de Sabello, Diaconus Card S. Mariæ in Cosmedim, electus Perusii II Aprilis anno MCCLXXXV, consecratus & coronatus Romæ XX Maji, Octava Pentecostes, sedit annos II, dies II, defunctus anno MCCLXXXVII, III Aprilis: sepultus est in Vaticano, & vacavit sedes menses X, dies VIII.

Ptolomæus Lucensis diem electionis, inventum in nostro Ms. & apud Martini Poloni continuatorem, utcumque ambiguum ponit, cum ait, Honorius IV in octavis Paschæ (id erat I Aprilis) alii dicunt die lunæ post Octavam, [Honorii Romæ Palatiū ad S. Sabinam.] in Cathedra Petri sedit: & addit: statim creatus in urbem se transfert, & in Monte Aventino juxta S. Sabinam magna fabricat palatia, & ibidem sedem Pontificalem constituit, totusque ille mons renovatur in ædificiis. Arguit factum Iacobus Cardinalis S. Georgii in Velabro lib. 1, v. 80, tamquam pessimi exempli in successore Nicolao, idem faciente ad S. Mariam Majorem. Existimo ego justo respectu id factum, ut urbs, diuturna Curiæ absentia haud parum desolata ac deformata, iis in locis instauraretur. Interim priusquam talia absolverentur aut etiam inchoarentur, coronatus & consecratus fuit Honorius. Diem nemo exprimit, sed ex Encyclica de sua electione, data Romæ apud S. Petrum VIII Kalendas Junii, Pontificatus anno I, videor mihi posse-colligere, Coronationem factam Dominica præcedenti, id est XX Maji in Octava Pentecostes. Diem mortis, obitæ in Cœna Domini post biennium ab electione, docet Pascha anno MCCLXXXVII, celebratum VI Aprilis.

[2] Laudavit illum Ptolomæus Lucensis, hujus omnino ætatis scriptor, quod fuit homo sapiens, nulli læsivus, sed suis bene prospectivus, multum autem podagricus. Martini Continuator ait, quod fuit impeditus corpore in manibus & pedibus. In die mortis omnes conveniunt: temporis autem ejus historiam hujusmodi invenio in nostro Ms. ab eodem forsan Iordano compositam, qui & sequentis Nicolai Vitam scripsisse Rainaldo dicitur: Eodem anno Domini MCCLXXXV, tempore quo solent Reges ad bella procedere, Rex Philippus Franciæ, [Acta sub ejus Ponteficatu:] cum filio suo Philippo Rege Navarræ, postea vero Franciæ, nec non cum Carolo filio suo, tunc Rege Aragonum nominato, & cum Joanne Gauleti Cardinali, collecto exercitu magno valde, & prædicata Cruce in toto regno Franciæ, & concessa Cruce-signatis plena Indulgentia omnium peccatorum, vadit contra Petrum Aragoniæ, accipere sibi Regnum; pervenitque ad Gironam, eamque obsedit, & cepit tempore æstivo. Volensque exinde contra Barcinonam [proficisci], epidemia gravis exorta in exercitu impedivit. Interim dum hæc geruntur, quædam pars exercitus Regis Franciæ, [Petri Aragoniæ & Caroli Frāciæ Regum mors.] obvium habuit Petrum de Aragonia: qui bellum campestre semper declinans, in insidiis & lateribus Gallicos oppugnabat. Et dum hinc inde pugnatur, idem Petrus fuit in bello vulneratus: & post paucos dies in lecto decumbens, obiit ex vulnere jam inflicto. Rex autem Franciæ, videns exercitum tanta ægritudine laborantem, redire cœpit cum gente sua: & in reditu infirmatus, obiit in Pirpiniano, pridie Nonas Octobris anno prædicto, regni sui XV, ætatis suæ XLII: delatumque fuit corpus Parisius, & in S. Dionysio tumulatum: cor vero ipsius, prout ordinaverat, in ecclesia Fratrum Prædicatorum est sepultum. Carolus vero præfatus regnum Aragoniæ non potuit obtinere: fuitque tandem processu temporis per Romanam Ecclesiam, & filium & heredem memorati Regis Petri de Aragonia, cum consensu Regis Franciæ Philippi & memorati Regis Caroli, concordatum & aliter ordinatum.

[3] [Pax inter eorum hæredes sancita.] Pax ea facta est anno MCCCII, sub Bonifacio VIII, inter Fridericum Petri filium & Carolum Valesium: cœptam autem historiam sic prosequitur Auctor in nostro Ms. Tempore Honorii IV Fratres Carmelitæ, mantellos barratos, ex albo & nigro seu griseo variatos, quos antea portabant, in cappas albas commutaverunt. Nos de illorum barratorum forma, seu barris circulariter circumeuntibus ipsos mantellos, multa alibi diximus; [Continuatio Actorum.] quo autem cogamur credere, non circulatiter sed perpendiculariter ductas barras istas fuisse, allatum hactenus nihil est, vel ex auctoritate vel ex picturis, contra æque magnam minusque suspectam auctoritatem & picturas a nobis allegatas: quibus suffragatur Annalium Ecclesiasticorum Continuator Odoricus Raynaldus, Villanii & S. Antonini verba transcribens. Pergit auctor: Eodem anno Rex Angliæ Eduardus venit in Vasconiam & in Cataloniam, pro liberatione Caroli, filii quondam alterius Caroli primi Regis Siciliæ, ipsum visitaturus: & cum Alfonso, tunc Rege Aragonum, de concordia tractaturus. Hic Honorius Papa obiit Romæ in die Cœnæ Domini, fuitque sepultus in die Parascevæ juxta Nicolaum III, in ecclesia S. Petri anno prætaxato, [Honorii sepultura & translatio.] & vacavit Sedes, a die Cœnæ Domini in hebdomada Sancta, usque ad festum Cathedræ S. Petri. Porro ex Vaticana Basilica ad ecclesiam S. Mariæ in Ara-cæli, jussu Pauli III Pontificis, translarum est Honorii corpus, & in sacello majorum conditum Mausoleo Marmoreo: cujus delineationem æri incisam videre licet in nostri Oldoini ad Ciacconium additionibus. Ejus spectabilißima pars est ipsummet Honorii sepulcrale simulacrum, ex ruinis basilicæ veteris Vaticanæ allatum, cum aliis fortaßis nonnullis marmoribus antiqui operis eodem spectantibus, & superimpositum arcæ item marmoreæ, in qua matris, ex Aldebrandeschis natæ, corpus primitus conditum fuerat: cujus etiam gentilitium scutum in tumbæ fronte spectatur inter Sabellicæ gentis insignia.

CXCIII NICOLAUS IV.

Ab anno 1288, ad 92, an. 4, m. 1, d. 13.

Nicolaus, antea Hieronymus, patria Asculanus, Cardinalis Episcopus Prænestinus, electus XXII Februarii, anno MCCLXXXVIII bissextili, Dominica II Quadragesimæ, coronatus XXV ejusdem, Feria IV festo S. Matthiæ; sedit annos IV, mensem I, dies XIV; mortuus XIV Aprilis anno MCCXLII, sepultus ad S. Mariam-Majorem: & vacavit Sedes annos II, menses III, dies II.

De hoc scribens sequenti seculo Henricus Rebdorfius; Bis electus, inquit, cum lacrymis resignavit, tertio compulsus omnibus Cardinalibus acquievit. [Dies electionis,] Narrat hoc ipse pluribus in sua Encyclica apud Raynaldum: in qua cum Dominica I Quadragesimæ convenisse ad electionem Cardinales dicuntur, nihil ego quidem mutandum censeo legendumque II, sed intelligo, electionem non fuisse completam per ipsius consensum, nisi die VIII. Porro cum dictam encyclicam verosimile sit more majorum datam esse, post celebratam Coronationem; existimo corrigendam, quæ apud Rainaldum impressa est, datam; atque pro VII Kalendas Martii, legendum VI, quod eo anno bis dicebatur, scilicet in Vigilia in ipsoque festo S, Matthiæ; quo die, id est biduo post diem Electionis, coronatum Nicolaum dicit Labbæus noster, & omnino credibile puto, [& mortis.] licet auctorem non inveniam. Diem mortis, unde spatium Pontificatus hujus definivimus, explicat idem, qui Martini IV vitam compendio scripsit, Iordanus: quam Vitam in nostro Ms. per incuriam librarii mutilam, ex Raynaldo videntur hoc modo integram facturi, addito, quem iste omiserat, hic vero solum sibi censuit transcribendum, loco.

[2] Nicolaus IV, natione de Marchia Anconitana de Escula civitate, [Acta hujus Pontificatus.] electus ad Pontificalem Cathedram, eam ascendit in festo Cathedræ S. Petri, anno Domini MCCLXXXVIII: seditq; annos IV & amplius, sicut fuit de festo Cathedræ S. Petri usq; ad Septimanam sanctam; vacavitque Sedes annis II & mensibus quasi III. Hic prius vocabatur Fr. Hieronymus, de Ordine Fratrum Minorum, quorum Minister fuerat generalis, & exinde Presbyter Cardinalis [S. Pudentianæ ac deinde Episcopus Penestrinus: postea Papa ad Cardinalatum promovit D. Neapolionem & D. Petrum de Columna, Generalem Minorum Fr. Matthæum de Aquasparta, [Creatio Cardinalium.] Fr. Hugonem Magistrum in Theologia Ordinis Prædicatorum. Domnus autem Hieronymus, dum esset Cardinalis, imminente electione summi Pontificis, clausis Cardinalibus in S. Sabina post mortem Honorii, ceteris propter infirmitatem locum fugientibus, solus ibi remansit & sanus.] Hic Nicolaus [cum Pontifex esset] anno Domini MCCLXXXIX, in fine mensis Aprilis, dum Letaniæ fierent S. Marci, Tripolis civitas capitur a Soldano & Sarracenis; fueruntque capti ibidem, & occisi, & alias captivati plures Christiani, & Christianitatis nomen & cultus deletus est. Eodem modo, fere biennio jam exacto a captione civitatis Tripolis, in festo S. Potentianæ Virginis, Achon civitas capitur a Sarracenis: [Amissio Terræ-sanctæ.] & capiuntur & occiduntur plusquam triginta millia personarum utriusque sexus. Causa autem hujus perditionis fuisse dicitur multitudo Dominorum, & diversitas Nationum, quæ ibidem faciebant contrarietatem voluntatum. Anno Domini MCCXCI Rodulphus Rex Alemanniæ moritur, sine benedictione Imperiali, & apud Spiram civitatem sepelitur, Regni sui anno XVIII [expleto]. Hic fuit in armis strenuus & Princeps providus.

[3] Nicolaus Papa obiit Romæ in Parasceve sancta, sepultusque fuit in S. Maria majore, terminante anno prædicto XCI. [Annus a Paschate numeratus Romæ hoc tempore,] Ecce hic annum non solum productum usque ad XXV Martii, more Florentinorum & plerorumque Tusciæ populorum, quod invaluerat cum Tusciæ Comites in Italia ac circa Romam possent omnia: sed more Gallico usque Pascha, quod invaluisse videtur per Gallicos Neapolitano regno potitos, Hoc tamen brevi cessavit. Nam Bonifacio VIII Neapolitanum regnum a Francis ad Aragones transferente, circa initium seculi XIV, mutatus etiam stylus in Romana Curia est, Aragonum exemplo: quos verosimile est, jam inde a principio Christianæ apud ipsos æræ, annos a Nativitate Domini una cum Hispanis ceteris, Anglis atque Germanis tenuisse. Hinc illud Concilii Coloniensis anno MCCCX celebrati statutum apud Cangium in Glossario: [paulo post a Natali Domini cœptus censeri,] Statuimus etiam ut ex nunc de cetero annus Domini observetur, & in Nativitate Christi innovetur quolibet anno, prout sacrosancta Romana Ecclesia id observat, quæ est omnium Ecclesiarum caput & magistra. Plura de hac materia vide apud eumdem eruditißimum scriptorem verbo Annus, ex cujus sententia non illibenter deinceps mutabimus aliqua in præcedentibus tomis nostris, aliter aliquando constituta.

[4] Porro annum a nativitate Domini inchoatum proprie eum esse, quem alii vocant Annum gratiæ, observat Scaliger. Duravitque hic usus usque ad Pontificatum Gregorii XIII: nam decessorem hujus Pium V invenio annos in Nativitate adhuc mutasse, cujus Bulla XXII in Bullario Cherubini, publicata dicitur Anno a Nativitate Domini MDLXVII, indictione X, die vero lunæ XXX mensis Decembris, Pontificatus anno I, qua omnia notant finem anni LXVI, apud nos ordientis a Kalendis Ianuarii. Ipse vero Gregorius apud eumdem, bullam suam VIII signat, Anno Incarnationis Dominicæ MDLXXII, III Kalend. Januarii, Pontificatus anno I: & publicatio ejus facta fuisse legitur, [& sub Gregorio 13 a Kal. Ian.] Anno a Nativitate Domini MDLXXIII, Indict. I, die vero XXI mensis Januarii; unde insuper disces, ex stylo Curiæ indifferenter usurpati Incarnationis & Nativitatis vocabula. Atque ita usque hodie eadem Curia perseverat facere, quod pro Galliis constituisse invenimus Carolum IX anno MDLXVII, qui teste Brouwero nostro in Annalibus Trevirensibus lib. 18 edixit, ut Gallorum veterum Regum more sublato, Januariæ Kalendæ annum deinceps aperirent. Et hoc ubique per Europam placuit susceptumque fuit, etiam (ut apparet) Romæ; etsi Treviris ac Senis, & aliis fortasse nonnullis in locis, Notariis & Scribis publicis necdum persuasum sit a stylo suo veteri ac jure recedere.

[5] De corpore Nicolai IV, Cardinalis Sirletus ita scriptum reliquit. Nicolaus IV jacet in terra prope portam minorem exeundo a Basilica versus S. Pudentianam, habetque injectum Epitaphium, quod ita legitur: [Nicolai humiliter sepulti epitaphium:]

Hic tumulus tumulat humilem, qui fascibus auctus,
      Sic moriens statuit ossa manere sua.
Hunc Franciscus alit; Cardo ut sit almaque Petri
      Sedes magnificat: gratia dia beat.
Quartus Papa fuit Nicolaus: Virginis ædem
      Hanc lapsam reficit; sitque vetusta, nova.
Petrus Apostolicus socium, Franciscus alumnum
      Protegat; Omnipotens, Matre rogante, beet.

Ita autem humiliter jacuit usque ad annum MDLXXIII, quando Felix Perettus Cardinalis de Montalto, [Monumentū an. 1573 positum.] postea Sixtus V, communis Ordinis & Patriæ intuitu (fuerat enim etiam ipse in Marchia Anconitana natus & Conventualtum cœtui aggregatus) postquam pavimenti æquandi causa, sublata quadam ejus parte, corpus repettum fuit prope cappellam S. Francisci, in quadam antiqua urna, cum sui nominis inscriptione & titulo; illud transtulit ad ingressum chori e regione organi, ad latus Euangelii; erexitque ibi egregium ex versicolore marmore monumentum, cum ipsius effigie Pontificaliter sedentis in Cathedra: cujus descriptionem & iconismum vide sis in Additionibus Oldoini ad Ciacconium; situm vero, tam veteris sepulcri, quam novi monumenti, require apud Paulum de Angelis, in Basilicæ prædictæ descriptione.

[6] Porro relata Nicolai morte, Ms. nostrum hæc subjungit: Anno sequenti Electores Imperii, tam Prælati quam Principes congregati, [Adolfi Nassovii electio.] elegerunt in Regem Alemmanniæ Adulphum quemdam Comitem de Naxove, virum quidem in armis strenuum, sed in patientia non multum. Quæ ad Interpontificii diuturnioris historiam spectant, ea exactißime descripta & notis illustrata invenientur in opere Metrico Iacobi Cardinalis S. Georgii de sequenti Pontifice, ad XIX Maji, qua de causa hic breviores etiam erimus.

CXCIV S. CÆLESTINUS V.

An. 1294, menses 5.

Cælestinvs, antea Fr. Petrus de Murrone, Eremita ex regno Neapolitano, prope Sulmonem oriundus, electus Perusii V Julii anno MCCXCIV absens, coronatus in ecclesia sui Ordinis prope Aquilam XXIX Augusti in Dominica; sedit menses V circiter; abdicavit Pontificatum XII Decembris, & supervixit usque ad XIX Maji anni MCCXCVI; vacavit autem Sedes post abdicationem ejus dies XI.

Wernerus Rollevinck, menses V, dies V sedisse Cælestinum hunc asserens, a die electionis Pontificatū haud dubie voluit auspicari: & hoc secuti etiam alii videntur, qui numero rotundo dimidiū circiter annum scripserunt. [Spatiū Pontificatus.] Ita etiam infra, post mortem Benedicti X, Sedes vacasse dicitur usq; ad V Iunii, quando scilicet facta est Electio procul absentis Clementis V, quia nempe accedens postea consensus Electi, censetur retrotrahi ad ipsum Electionis diem, ipsamque complere sufficienter, ut ex tunc dici poßit Ecclesia Pontificem habuisse: & hinc factum puto ut diem acceptati, Pontificatus, neque hic neque in simili casu alias, quisquam studiose notandum putaverit: de qua hac vice solum dicere possum, quod cum iter Perusia Sulmonem, cui adjacet mons Murronis, ad passuum millia circiter centum extendatur, ante dimidium Iulium non videatur perlatus nuntius iste fuisse. Cetera compertißima sunt; itaque hic solum attexam summarium historiæ in nostro Ms. repertæ, cujus auctor, si unus est, saltem post Petri Canonizationē vixit, uti constabit ex sequentibus.

[2] Cælestinus V, conversatione Eremita, natione de Terra-laboris, oriundus prope Sulmonem, eligitur VII * die Julii anno Domini MCCXCIV in Perusio, [Acta ex Ms.] ubi Cardinales se transtulerant post mortē Nicolai Papæ IV, fuitq; coronatus in Aquila civitate, in ecclesia S. Mariæ de Colle-madio, in festo Decollationis S. Joannis Baptistæ, seditque quasi anno dimidio. Ipse siquidem in Vigilia S. Luciæ cessit Papatus oneri & honori: & in sequenti Vigilia Natalis Domini, Benedictus Cardinalis in Papam eligitur & Bonifacius.

[3] Hic Cȩlestinus prius vocabatur Frater Petrus de Monte-murrone, [Petri discipuli a Damianitis,] de Ordine qui a plerisque dicitur S Damiani, sub Regula S. Benedicti Abbatis. Est tamen diversißimus Ordo, Congregatio sanctæ Crucis Avellanæ seu Fontis Avellani, cui, sub annum millesimum inchoatæ, præcipuam famam incrementumque dedit Prior suus post annos LXX, S. Petrus Damiani, de quo ad XXIII Februarii egimus; & hæc postea dicta Cælestinorum Congregatio. Quia tamen utraque sub Regula Benedictina Eremitici rigoris perfectionem æmulata est, facile fuit utriusque nomen in principio vulgariter confundi: [vulgo non distincti:] quemadmodum Clerici Regulares Societatis Iesu a Clericis Regularibus Theatinis, propter habitus institutique similitudinem magnam, neque olim a multis distincti fuerunt, neque hodiedum nomine distinguuntur apud Hispanos, & utrique vocantur Theatini. Interim ex illa ipsa æquivocatione apparet, perquam antiquum esse hujus compendii Ms. auctorem, & initii ejus Ordinis proximum, quem a S. Petri Damiani Ordine tunc adhuc tam male distinguebat vulgus. Pergit autem de Petro Auctor noster.

[4] Qui, scilicet Cælestinus, eremita degebat in magna austeritate vitæ, multos habens discipulos in illis circumvicinis partibus, [ejus mirabilis electio,] quibus ipse præerat tamquam Pater. Hujus electio fuit miranda: perstiterunt enim duobus annis & amplius Cardinales sic fixi atque divisi in voluntate & votis, quod in unum non poterant convenire. Tandem in hunc, cujus famam sanctitatis & odorem bonæ conversationis aliqui ex ipsis audiverant, tamquam in lapidem angularem oculos suos dirigentes, ex improviso prius in ipsum convenerunt, ipsumque communiter elegerunt in Perusio; miseruntque inde electionis suæ decretum ad ipsum, qui tunc erat in partibus Apuliæ seu Aprutii, in suo habitaculo colens Deum. Postmodum venerunt ad eum, fuitque in civitate Aquila consecratus. Deinde venit Neapolim, ubi cum suis Cardinalibus sedit, fecitque nonnullos Cardinales, inter quos fecit duos Cardinales de Ordine suo. Hic homo Dei, in rebus secularibus minus expertus, [abdicatio], theoriæ & orationi magis deditus fuit: elegit que abjectus esse in domo Domini & habitare secum. Unde, edita prius Constitutione, quod Papa Romanus possit Papatum resignare, ipse in conspectu Fratrum Cardinalium Papatus oneri & honori, deponens ibidem Papatus insignia, in Vigilia S. Luciæ in Neapoli resignavit: & se exuens Papalibus ornamentis, exemplum [dedit] humilitatis & abjectionis voluntariæ; unde non tam electionem suam quam resignationem mirati sunt universi. Quod si dicatur Miraculum, quia rarum est & insolitum orbi evenire, ejus miraculosa resignatio orbi proponitur in exemplum.

[5] Hic post cessionem fugere voluit, & redire ad eremum sicut prius: sed a Bonifacio comprehensus in fuga, reducitur & in custodia tenetur cautius. Qui quidem in hoc bene fecit, [custodia post fugam,] præcavendo quod sibi & Ecclesiæ accidere poterat scandalosum, si memoratus Domnus Cȩlestinus ab aliquibus deinceps pro Papa haberetur: quod ex pluribus, quæ tempore ipsius Bonifacii Papæ [facta] fuerunt, in depositione duorum Cardinalium & in regno Franciæ, verosimiliter timebatur (maxime quia aliquibus dubium videbatur, utrum Papa potuerit Papatui resignare) ex quo poterat schisma in Ecclesia generari, præsertim quia ipse [Bonifacius] erat pluribus odiosus. Supervixit autem uno anno, mensibus IV & diebus XXXVIII.

[6] Hic itaque Cælestinus, Fr. Petrus de Morrone & ante & post nominatus, tentus in custodia in castro Fumonis, [mors sancta,] moritur sabbato infra octavam Pentecostes, scilicet XIV Kalendas Junii, & in quodam monasterio sui Ordinis, quod dicitur S. Antonii de Ferentino, sepelitur anno Domini MCCXCVI. Iste vir sanctus fertur & creditur, in vita sua & post mortem, miraculis claruisse: de cujus canonizatione facienda postmodum apud magnos viros in Curia fuit sermo habitus & tractatus: fuitque propositum aliquoties in Consistorio coram [Cardinalibus] publice & privatim, tempore Clementis Papæ V: fueruntque conscripta miracula, & oblata examini ad hoc ipsum: fuitque postmodum canonizatus, & sub nomine S. Petri Confessoris Sanctorum Catalogo annotatus, [& canonizatio.] per Clementem Papam V, apud Avenionem III Nonas Maji in sabbato, anno Domini MCCCXIII, a transitu vero suo anno XVII: fuitque instituta ejus festivitas XIV Kal. Junii, qua transiverat de hoc mundo. Anno Domini MCCXCIV oritur discordia inter Regem Franciæ Philippum & [Regem] Angliæ Eduardum, in partibus maxime Vasconiæ, in qua plurimi perierunt.

[7] Corpus Sancti, Ferentinatibus ereptum a sui Ordinis Religiosis, translatum est ad Aquilanum monasterium anno MCCCXXVII; ibidemque hodie magno in honore habetur intra argenteam arcam: hæc vero clauditur marmoreo monumento: cujus hic primam frontem celatam exhibemus, beneficio D. Cælestini Guicciardini Abbatis & Procuratoris Generalis Cælestinorum in Urbe. Frons posterior, ejusdem figuræ est, nisi quod istic videatur Christus, medius inter SS. Maurum & Scholasticam, sicut hic Deipara sedet, media inter ipsum S. Petrum Cælestinum & S. Benedictum. Latera, quia angustiora sunt, carent statuis: crates autem reticulatæ, quales antrosum hic cernuntur, tales etiam posterius sunt; ubi etiam eædem aperiuntur, quoties opus est arcam vel ad proceßiones extrahi vel alias spectandam dari.

S. PETRI CÆLESTINI
Aquilæ in ecclesia sui Ordinis.

[Annotatum]

* imo V.

CXCV BONIFACIUS VIII.

Ab anno 1294, ad 1303, an. 8 m.9, d.18.

Bonifacivs, antea Benedictus Cajetanus, natione Campanus, de Anagnia, Presbyter Cardinalis SS. Silvestri & Martini in montibus, electus Neapoli XXIV Decembris anno MCCXCIV; consecratus & coronatus Romæ XXIII * Januarii MCCXCV in Dominica sedit annos VIII, menses IX, dies XVIII; mortuus XI Octobris MCCIII Romæ; sepultus in Ecclesia ad S. Petrum in Vaticano. Vacavit Sedes dies X.

Diem Coronationis, cujus Historiam prolixe descriptam a Cardinali S. Georgii damus cum Actis S. Petri Cælestini, fuisse eam quam dixi Dominicam, colligo ex Encyclica postridic Data Laterani IX Kal. Februarii, [Ratio temporis.] quam vide apud Raynaldum. Ab hac die, non vero a die Electionis, numerasse Bonifacium annos sui Pontificatus, discimus ex Bullæ, qua S. Ludovico, Ordinem Minorum professo, Vrbis Tolosanæ Episcopatum confert IV Kal. Januarii, anno Pontificatus I. Cum enim hoc factum esse exeunte anno Christi MCCXCVI omnes consentiant, debuisset Bonifacius annum III numerasse, si voluisset a die Creationis ordiri. Hinc etiam certum fit eas quæ apud Waddingum habentur num. 9 & 10, datæ IX Kal. Januarii, [Initium anni Pontif.] ipsisque Kalendis Januarii anno Pontificatus I. pertinere ad finem anni MCCXCV, quando alias nominandus fuisset annus II. Sed cum barum epistolarum prior inveniatur in registro num. 636 posterior num. 596, ista vero ad S. Ludovicum inter utramque media num. 630; patet non esse fidendum ei ordini quem Epistolæ in Registris habent, plane ut apparet fortuitum in multis. Porro Electionis ac Mortis dies, adeoque & spatium Pontificatus, ex Actorum synopsi habentur, quæ nostro in Ms. talis est.

[2] Bonifacius VIII, natione Campanus, de Anagnia civitate, fuit electus in Papam Neapoli in Vigilia Natalis Domini, [Bonifacii initia & Acta,] anno Domini MCCXCIV, suo prædecessore vivente: seditque annis VIII, mensibus quasi novem. Hic prius nominatus fuit Benedictus Gajetani, qui fuerat prius Diaconus Cardinalis ac demum Presbyter Cardinalis, fuitque Bonifacii nomine appelatus. Incepit autem via quadam singulari suam potentiam & Papalem suam magnificentiam ampliare: cujus prædecessor Cælestinus miracula operatus est in vita sua & post mortem; ipse vero Bonifacius Papa fecit mirabilia multa in vita sua, sed ejus mirabilia in fine mirabiliter defecerunt. Pontificatus sui anno I, [an.1295,] anno Domini MCCXCV statuit festa Apostolorum, & quatuor Euangelistarum, & quatuor Doctorum, scilicet Gregorii, Augustini, Ambrosii & Hieronymi, sub honore festi duplicis, ab omnibus universaliter celebrari. Eodem anno Adulphus Rex Alemanniæ Vicarium suum in Tuscia constituit & transmisit Joannem de Cabilone, quem Bonifacius Papa fauorabiliter recepit.

[3] [1296.] Anno Domini MCCXCVI fecit & erexit villam Apamiensem, in novam Civitatem, constituitque ibidem in Abbatia S. Antonini Canonicorum Regularium esse in perpetuum ecclesiam Cathedralem, D. Bernardum Saisseri Abbatem constituens primum Episcopum in eadem. Institutionis hujus Bullam, datam Anagniæ XVI Kal. Octobris Pontificatus anno I, videre licet apud Sæmmarthanos tom. 2 Galliæ Christianæ. Eodem anno cœpit processum facere contra Columnenses, [duo Columnenses Card. depositi.] occasione & causa, quia Stephanus de Columna thesaurum ejusdem Papæ fuerat deprædatus: deinde Domni Jacobus & Petrus de Columna, patruus & nepos, Cardinales, videntes contra se motum Papam, libellum conficiunt famosum contra eum: quem ad multas partes dirigunt, asserentes in eodem ipsum non esse Papam, sed solummodo Cælestinum: unde citati a Bonifacio Papa non duxerunt comparendum, & facti sunt contumaces. Ob quam causam tandem fuerunt per eum in Consistorio, tamquam schismatici, condemnati & privati Capellis rubeis, & omnibus beneficiis ecclesiasticis, & omni Cardinalatus titulo, commodo & honore. Insuper bona ipsorum & filiorum Joannis de Columna, videlicet Agapeti, & Stephani, & Sciarræ, fuerunt pariter confiscata in die Ascensionis Domini. Ipse Papa Constitutionem edidit decretalem ex tunc de Schismaticis, lib. VI Ad sustinendos &c. Prædicti vero Jacobus & Petrus de Columna, fugientes a facie Bonifacii persequentis eos, multo tempore latuerunt, donec ipse Bonifacius fuit mortuus & sepultus.

[4] [Acta an. 1297,] Anno Domini MCCXCVII, III Idus Augusti, idem Bonifacius canonizavit S. Ludovicum Regem Franciæ, & sanctorum Confessorum Catalogo annotavit. Eodem anno, scilicet V Nonas Martii, idem Bonifacius Papa fecit publicari VI librum Decretalium, quem per tres magnos & solennes viros fecerat compilari, plura nova constituens in eodem.

[5] [1298,] Anno Domini MCCXCVIII, Adulphus Rex Alemanniæ contra Albertum Ducem Austriæ exercitum congregat, & ejus sequaces pugnaverunt simul in qua pugna occiditur Adulphus, & sui in fugam convertuntur. Eodemque anno Electores Imperii, congregati in Aquisgrano Leodiensis diœcesis, in Regem Alemanniæ & Romanorum, elegerunt prædictum Albertum Ducem Austriæ.

[6] [1299,] Anno Domini MCCXCIX, Albertus prȩdictus Rex solennes nuntios mittit ad Curiā pro confirmatione electionis suæ: quam Bonifacius Papa, multis tunc compulsus, repulit, & ipsam dixit penitus esse nullam.

[7] [1300, Iubilæum actum.] Anno Domini MCCC Papa Bonifacius concedit plenam Indulgentiam omnium peccatorum, omnibus visitantibus limina Apostolorum Petri & Pauli Romæ, & facientibus ibidem quindenam infra annum ipsum. Statuit [etiam] quod eadem Indulgentia [impetraretur] in posterum in omni anno centenario, ab omnibus visitantibus eadem limina. Factusq; fuit maximus concursus populorum Romæ de toto orbe, de omni conditione, sexu & ordine, ad Indulgentiam supradictam. Eodem anno Papa excommunicavit omnes, qui impediebant illos qui ad Curiam Romanam veniebant.

[8] [Anno MCCCI …] Eodem anno corpus cujusdam nomine Armanni, quod ante annos XXXI, [1301,]tamquā Sancti in Ecclesia Ferrariensi extiterat veneratū, studio & mandato Inquisitorum hæreticæ pravitatis, fuit exhumatum pariter & combustum, tamquā hæretici & schismatici: & ejus ara, pretiosa satis, fracta fuit & publice destructa. Eadem hæc verbæ ex suo Iordano, cujus Ms. servetur in bibliotheca Vaticana, exhibet Odoricus Rainaldus in Annalibus, velut reperta sub nota anni a nobis præinserti: unde intelligo Ms. nostrum hinc inde contrahendo mutilatum haberi annosq; confusos: illud autem Iordani Ms. allegatur ut signatum num. 1960, & Oldoinus in Bonifacio verba quædam exinde sumpta adducit, ad docendum, quod Bonifacius Cælestinum jam abdicatum in custodia posuit, ad cautelam vitandi dissidii, quia aliqui mussitabunt quod cedere Papatui non potuit, ubi apparet phrasis a nostri Ms. phrasi satis diversa. Quod autem sequitur (quia Francis, annum usque ad Pascha pratrahentibus, actum adhuc dicebatur anno MCCCI) sub ejusdem anni nota hic etiam immediate subjungitur. Anno vero supradicto Philippus Rex Franciæ, [1302, Regis Fran. conatus contra Bonifacium,] considerans quod jacula prævisa minus feriunt, convocavit omnes Prælatos & Barones personaliter, omnesque comitatus Regni per procuratores idoneos, & ad se Parisius exegit venire, consilium & auxilium ab eis contra omnes homines petiturus; specialiter autem contra Papam Bonifacium intentio ferebatur: fitque rumor magnus in toto Regno, turbatio cordium, & confusio rerum. Fueruntque Bonifacio Papæ objecta crimina & titulus hæresis, suoque prædecessore vivente intrusio &ingressus illegitimus ad Papatum, & quod eidem non erat parendum: fitque contra ipsum Papam provocatio ad Concilium generale.

[9] Anno Domini MCCCIII Kalendis Novembris Romæ Papa Bonifacius celebravit Concilium, quod antea per annum & amplius convocaverat, in præsentia Prælatorum Regni Franciæ, [&hujus contra illū.] omniumque Doctorum Regnicolarum, tam in Theologia quam in Juribus canonico & civili, contra Philippum Regem Franciæ memoratum: coruscationibusque multis præviis contra Regem, nulla pluvia apparuit consecuta: defeceruntque ibi Prælati magni in Regno, quærentes quæ sua sunt, & sibi ipsis ad tempus tantummodo consulentes.

[10] Anno sequenti MCCCIII, Bonifacius movit litem contra Regem Franciæ, ipsumque excommunicat indirecte, quia non permittebat aliquem exire de regno ad Romanam Curiam libere, nec pecuniam asportare: [ac denique mors.] ob quam causam idem Papa Albertum, filium quondam Rodulphi, Ducem Austriæ, Regem Alamanniæ, cujus confirmationem ante repulerat, in Imperatorem confirmat, eidem subjiciens regnum Franciæ, sicut & alia regna. Eodem anno in Vigilia Nativitatis B. Mariæ Virginis, dum Bonifacius Papa Anagniæ, in patrio solo & civitate propriæ originis, cum sua Curia resideret, ubi tutus esse amplius merito crederetur, in gente sua & populo & natione; ibi, consciis aliquibus domesticis ejus, proditus fuit, captusque atque tentus; & thesaurus suus atque Ecclesiæ deprædatus & absportatus, non sine ignominia Ecclesiæ & dedecore grandi: Cardinales vero timentes, relicto eo, fugerunt, duobus exceptis, scilicet D. Petro Sabinensi & D. Nicolao Ostiensi Episcopis. Hujus captionis & sceleris vexillifer fuit Guiliermus de Nogareto, [Cui insultat auctor factiosus,] de S. Felice Tolosanæ diœcesis, cum pluribus civibus & consentaneis Columnensibus, ex quibus duos olim Cardinales decapellaverat. Super ipsum autem Bonifacium, qui Reges & Pontifices ac Religiosos, Clerumque & Populum horrende tremere fecerat & pavere, repente tremor, timor, & dolor una die pariter irruerunt; aurumque nimis sitiens, aurum perdidit & thesaurum. Ut ejus exemplo discant superiores Prælati, non superbe dominari in Clero & Populo; sed forma facti gregis ex animo & curam gerentes subditorum, plus amari petant quam timeri.

[11] Hic apparet Auctorem, factioni Columnensium haud parum obnoxium, [ejus constantiam reticens,] ea scripsisse, non quæ veritas, sed quæ paßio suggerebat; prætermisisse vero, quam magnanimiter se gesserit deprehensus sic præter expectationem Bonifacius, qui Pontificaliter indutus ultro se obtulit inimicis, quos etiam sola sui conspectus majestate cohibuit, ne in se manus extendere auderent. Deus autem mox digne facinus sacrilegum ultus, facto concursu civium, quos suæ perfidiæ pudere caperat, liberavit Papam, actis in fugam hostibus. Quare non possum hic præterire quod S. Antoninus ex Villanio narrat, videlicet, quod Cum per civitatem Maurianensem, [& sacræ personæ violatores divinitus pisnitos,] quæ est post transitum Alpium in Sabaudia, transiret nuntius, ista referens de capto Pontifice; Episcopus civitatis, qui erat religiosæ & castæ conversationis, hæc cum audisset, coram multis ait: Hoc novum dabit magnum gaudium Regi Franciæ; sed extrema gaudii luctus occupabit: nam propter tantum excessum, notabile judicium Dei irruet super eum & progeniem ejus: magnas ipse luet pœnas, adversa multa patietut, & plurimi infurgent contra eum & filios ejus: quod totum impletum est non multo post tempore, & hoc ideo quia scriptum est, Nolite tangere Christos meos. Nomen Episcopi quod præcitati Auctores reticent, suggerunt Sammarthani, [sicut prædixerat Episcopus Maurianensis.] quibus Ecclesiæ Manrianensis Episcopus XXV pro anno MCCCIII dicitur Aymonetus, vir pius & doctus; eique sufficitur Aymo de Miolano, cuidam compromisso subscriptus ad annum MCCCXXIX. Dubito ego an sint diversi: præcesserat enim mediante Amblardo Aymo I, synodo Viennensi ad annum MCCLXXXIX subscriptus, respectu cujus videtur successor Aymo II ab aliquibus diminutive dictus Aymonettus aut etiam scriptus (non tamen in ullis publicis instrumentis) quod diversum nomen videri fecerit: quo posito, viderit ille prædictionis suæ veritatem ad unguem completam.

[12] Bonifacius porro, sicut consequenter Auctor noster ait, de Anagnia Romam perductus, imo potius profectus; XXV die a captione sua in lecto doloris & amaritudinis positus, inter angustias spiritus, [Sepultura in Vaticano.] cum esset corde magnanimus, obiit Romæ v Idus Octobris: sequenti vero die fuit in tumulo, quem sibi vivens præparari fecerat, tumulatus in ecclesia S. Petri, anno Domini MCCCIII, Pontificatus sui anno IX. Tumulum illum fuisse crediderim juxta Portam Ravennianam, intra sacellum S. Bonifacii, ab ipsomet Bonifacio VIII ibi constructum ad lævam ingredientium, sicut hoc notatur in ichnographia Basilicæ veteris apud Paulum de Angelis. Stetit autem tumulus antiquus usque ad MDCV, [Inventio corporis post an. 300 integri.] quando Paulus V anteriorem quoque veteris Basilicæ partem, interioribus aliis jam pridem novo opere factis, demolitus, ut hanc quoque partem fabricaret, necesse habuit ipsum amovere: quæ occasione inventum est corpus post tria secula mirabiliter intergrum. Inventionis accuratam descriptionem, authentico instrumento consignatam, vide apud Rainaldum & Oldoinum: ipsum vero, novo alibi monumento erecto condiderunt Proceres Cajetani, cujus monumenti expressam imaginem exhibet utraque editio Ciacconii anno MDCXXX, & MDCLXXVII aucti, & Ioannes Rubei mox laudandus: sed intra absidem; non qualis alicubi extat vel extitit, sed qualem ingeniose excogitavit aliquis, ad eas omnes statuas, quæ variis in civitatibus ipsi, ut de illis optime merito, publicitus collocatæ fuerunt, sub unum aspectum collocandas: quod hic monendum fuit, ne quis levi oculo obiter rem intuens, totam revera putet ad Bonifacii monumentum pertinere. [ Monumenta translatum cum eodem,] De ipso interrogatus Ianningus noster, in hunc modum rescripsit: Monumentum Bonifacii VIII, quod cum aliis ejus statuis exhibet Oldoinus, est antiquum; vidique ipse in cryptis Vaticanis, in illa parte quæ ad frontispicium novæ basilicæ accedit propius. Corpus autem ejusdem ubi modo sit, varii interrogati respondent varia: certius videor colligere ex Turrigio, in libro de sacris cryptis Basilicæ Vaticanæ, eidem monumento denuo illatum modo condi.

[13] Exprimitur ibi ille cum duplici tiaræ Pontificiæ coronamento, quod primus adinvenit, quodque nunc triplex est, [Duplex tiara coronamentum ab eo institutum,] auctore ut alibi insinuatum Urbano V, qui post annos LX Bonifacio succeßit. Sed hanc, ad differentiam temporis non attendens Ioannes Baptista Cavallerius (cujus opera & studio Pontificum effigies primum prodierunt æneis figuris incisæ, quales typographus noster repræsentare hic voluit) etiam huic Bonifacio & successori ejus Benedicto XI triplex fecerat coronamentum; deceptus verosimiliter exoletis veterum picturarum coloribus, coronarnm numerum haud satis distincte retinentibus. Duplex tamen coronamentum signantißime reperit in imagine Benedicti XII, ad quam etiam jußimus Joannis XXII coronamentum conformari, & ex tiara Bonifacii hujus successorisque Benedicti tertium coronamentum abradi. Qui nobis easdem imagines nunc Roma mittunt, iterata sæpius celatura multiplicius deformatas, jam inde ab Alexandro III, annis CC ante Urbanum V, triplicis coronamenti tiaras induxerunt.

[14] Qui res gestas Bonifacii, partim illustratas, partim defensas legere volet, [Acta ejus edita & defensa libro proprio:] inspiciat Ioannis Rubei Benedictini insigne opus, Romæ editum anno MDCLI; ex quo discet, eum inter præstantiores Pontifices merito numerandum venire, longißimeque ab iis criminibus abfuisse, quæ calumniose ei affinxerunt adversarii sui. Certe quod abdicationem Cælestini & ingressum ad Pontificatum attinet, probatißima habemus coævorum qui eum purgant Auctorum testimonia, ac nominatim Iacobi Cardinalis S. Georgii; cujus de utroque Pontifice opera damus XIX Maji: ubi inter alia leges, quanta Cardinalium concordia electus fuerit, & quomodo nonnisi

— Lacrymans & molis pondera librans,
Assensit gestare jugum; jam doctus ab ante
Quis labor, & meritum Cruciet quæ publica cura
Pontificem. —

Idem testatur, quomodo conatus sit suadere Cælestino, ut de abdicando Pontificatu ne cogitaret. Sed hujus rei testis etiam fide dignior erit Ægidius Romanus, Augustiniani ordinis Generalis, si (quemadmodum dicitur) Columnensis etiam ipse fuit, adeoque propinqua consanguinitate attingens Columnas, infensißimos adversarios Bonifacii. Nam in libello de Renuntiatione Papatus, contra eos qui illicitam esse sustinebant, scripto, constanter asserit, comprobari posse ex pluribus tum viventibus, Dominum Bonifacium Papam VIII, tunc in minoribus existentem, persuasisse Domino Cælestino, quod non renuntiaret: quia sufficiebat Collegio, quod nomen suæ Sanctitatis invocaretur super eos: & pluribus audientibus hoc factum fuit.

[15] Acta porro Processus in Concilio Viennensi instituti, & sententiam pro innocentia accusati latam, [Maucleri pro ejusdem innocentia testimoniū.] Regisque Philippi pœnitentiam & absolutionem, Mauclerus, Doctor Sorbonicus, in opere de Monarchia parte 4 l. 7 cap. 18 satis dilucide explicat his verbis: Bonifacium ita in Domino mortuum, post novem annnos, scilicet anno MCCCXII, Clemens V, annuentibus trecentis Patribus, in Concilio Viennensi (ubi præsens aderat Rex Franciæ Philippus Pulcher) verum, Catholicum, nullaque labe pollutum fuisse pronuntiavit. Omnes malevolorum inimicorum calumnias, imposturas, opprobria, mendaciaque, in illius Pontificis famam honoremque contorta, qui illum atrocibus criminibus insimulaverant, ut Francorum Regi Philippo placerent, placendo illuderent, illusum blanditiis fallacibus fraudibusque deciperent, ipse Pontifex cum toto Concilio detestatus, execrationi subjecit. Omnes sacrilegos conspiratores, oppressores, detentores, captoresque hujus Bonifacii VIII, qui captum atrocibus opprobriis injuriisque sceleratissime læserant, simili execrationis anathematisque fulmine constrinxit, nisi quos gravissima pœnitentia, cum detestatione tantorum scelerum, plena contritione satisfactioneque, convertisset. Ipsi vero Regi Philippo, agnoscenti dissidiorum crimina contra Bonifacium VIII patrata, eaque per ignorantiam se commisisse, proditorie sycophantarum illusionibus calumniarumque falsimoniis perfidis illusum deceptumque profitenti, Clemens V ignovit…quæcumque Bonifacius contra eum ejusque regnum, velut in ultionem Pontificiæ læsæ majestatis, sub forma anathematis & interdicti fulminaverat … abrogavit, & ex tabulis Ecclesiæque Romanæ regestis expungi, unaque litura circumduci præcepit; postquam omnes famosos libellos, calumniarum imposturarumque codices, contra Bonifacii memoriam ausu sacrilego, conscriptos, ustulandos ardentibus mandari flammis imperavisset. Hactenus homo Gallus, eoq; minus suspectabilis.

CXCVI BENEDICTUS XI.

Ab anno 1303, ad 1304, m. 8, d. 15.

Benedictus, antea Nicolaus, Cardinalis Episcopus Ostiensis, Tervisiæ in Lombardia natus, electus anno MCCCIII, XXII Octobris; coronatus Dominica sequenti XXVII ejusdem mensis; sedit menses VIII, dies XV, mortuus Perusii VI Julii anno MCCCIV, ibique sepultus in ecclesia Fratrum Prædicatorum. Vacavit sedes menses X, dies XXIX.

[1] Notant omnes, in hujus Pontificis electione cœptam observari legem Gregorii X, quam renovarat Cȩlestinus V, confirmarat Bonifacius VIII, de novemdio interponendo inter Pontificis prioris mortem & conventionem ad conclave pro Successoris electione. [Dies electionis & coronationis.] Itaque ipse, postridie ingressus Cardinalium, ab iisdem electum se scribit in sua Encyclica XI Kalendas Novembris: hæc vero data legitur Kalendis Novembris Laterani, quem diem ideo officio huic delectam arbitror, ut fidelium preces implorans in terris, etiam in cælo omnium Sanctorum sibi conciliaret suffragia ad munus recte obeundum. Sed brevis fuit Pontificatus; in quo quam Deo placita fuerit anima ejus, declararunt edita ad ejus sepulcrum invocationemque miracula, quæ tomum 14 Annalium Ecclesiasticorum Rainaldi concludunt. Nos hic synopsim actorum ex Ms. nostro damus.

[2] Benedictus, natione Lombardus, de Tervisia civitate, fuit electus in Papam Romæ XI Kalendas Novembris, & coronatus ex more die Dominico sequenti … Hic prius erat vocatus Fr. Nicolaus, [Acta Pontificatus ex Ms. prima,] de Ordine Fratrum Prædicatorum. Hic Benedictus Papa denuntiavit excommunicatos, publice & in scriptus, auctores sceleris & captionis prædecessoris sui, nominatim & expresse Guillermum de Nogareto, & Sciarram de Columna, & quosdam alios nominatim, & generaliter omnes alios complices cum eisdem captionis & facinoris, quam ipse Benedictus Papa, tunc Cardinalis, fide viderat occulata. Hic Papa reconciliavit ad Ecclesiasticam unitatem, non tamen ad Cardinalatum restituit, Jacobum & Petrum de Columna, restituens illa quæ ipsorum fuerant, quæ Ecclesia tunc tenebat.

[3] Anno Domini MCCCIV post Palcha, Benedictus Papa recedit de Roma, & vadit Perusium cum Curia sua. [& ultima.] Hic simultatem & dissidium, quæ suborra fuerant inter Bonifacium Papam & Philippum Regem Franciæ sedavit, privilegia & libertates, quibus Regem privaverat Bonifacius prædecessor, eidem Regi restituit & concessit sicut antiquitus, in hebdomada Pentecostes, præsentibus Regis Nuntiis, Perusii in Consistorio, anno prædicto. Item ibidem edidit unam Constitutionem, quæ incipit, Quidam olim, in qua restrinxit pœnam Constitutionis Bonifacii, ut non vendicet sibi locum. [Mortui miracula,] Hic Benedictus obiit in Perusio [II] Non. Julii, sepultusque est in ecclesia Fratrum Prædicatorum ante altare, anno Domini MCCCIV: ubi hujusmodi monumentum ei positum.

BENEDICTI PAPÆ XI
Perusii apud Prædicatores.

Ibidem (ut elogii Auctor prosequitur) Divina virtus & bonitas, ejusdem Benedicti merita cœpit evidentibus miraculis declarare. Vacavit autem Sedes a prædicta die, per illum & sequentem annum, usque ad V diem mensis Junii, Cardinalibus existentibus inclusis, non valentibus eo tempore concordare, quamvis a Perusinis pluries arctati fuerint.

[4] Addit Rainaldus, ipsum quidem, sicut iusserat, nulla la pompa, [Mausolæū,] sepulcro humili tumulatum fuisse: postea tamen ab ipsius memoriæ cultoribus politissimo marmore sepulcrum elegans fuit excitatum, cum Epitaphio. Formam Sepulcri, alti Palmos Romanos triginta duos, lati quatuordecim, æri incisam exhibui, beneficio R. P. Andreæ Asclepii, nostrorum Perusiæ Patrum Rectoris, anno MDCLXXXII: qui & admonuit, intra excavatarum turbinatim columnarum volutas, cerni vestigia figurinarum Angelicarum, quinque in singulis; ipsas plerasque furto sublatas esse; in fronte autem tecti, Pontificiæ statuæ imminentis, videri imagines pectore tenus ductus Apostolorum quatuor Petri, Pauli, Ioannis, & Bartholomæi: quod hic indicandum fuit, si forte id minus perspicue sculptor expresserit in tam exigua forma. Epitaphium, Gothicis litteris incisum marmori ad latus sinistrum Mausolæi, nobisque transcriptum, legistur etiam in auctiori Ciacconio, totam vitæ seriem complectens hoc modo:

O quam laudandus, quam dulciter est venerandus,
Inclytus ille Pater! Prius extitit ordine Frater
Sancti Dominici, Christi vigilantis amici. [Epitaphiū.]
Lector, honoratus, Pius extitit ipse vocatus,
Effectus talis Fratrum quoque Dux generalis.
Post Ro. doctrinæ, post hæc fit Cardo Sabinæ,
Ostia, Velletri titulos sibi dant pia læti,
Perficit Ungariæ Legatus jussa Sophiæ.
Fit Pater ipse patris, caput Orbis, gloria Fratris,
Ex merito dictus re, nomine, vir Benedictvs,
Trevisii datus: hic primo sed Pontificatus
Anno decessit; sibi recte subdita rexit.
In nono mense is mortis prosternitur ense.
Hunc hominem sanctum reddunt miracula tantum:
Innumeris signis dant grata juvamina dignis.
Lector habi menti: currebant mille trecenti,
Quattuor appensis, dum transiit hic homo mitis
Mente: die sexta Juli sunt talia gesta.

[5] [Ratio temporis.] Fecit hic ultimus versus, ut cognoscerem errore amanuensium in Ms. Benedicti mortem aßignari Nonis Julii, idque corrigerem: quemadmodum expungere etiā debui, ne confusionē lectori parerent verba, quibus dicebatur quod sedit annis duobus mensibus quinque; phrasi utique nimis obscura. Sensus tamen eorum hic solum est, quod ex anno MCCCIII menses quinque ultimos, & ex sequenti quinque primos suo Pontificatu occuparit inchoando annum a mense Martio, uti patebit consideranti nomina mensium, in principio & fine distincte expressa. Error porro, quo Nonis, pro pridie Nonas, invenitur signata mors Benedicti hujus, transiit ad omnes pene scriptores Ordinis qui eum inter Beatos reponunt, ac nominatim Seraphinum Razzium in Vitis Sanctorum ac Beatorum Prædicatorū, & Dominicum Mariam Marchesiū in eorumdem Diario sacro.

CXCVII CLEMENS V.

[Praefatio]

Ab anno 1305, ad 14, an. 8, m. 10, d. 16.

Clemens, antea Betrandus Burdegalensis Archiepiscopus, natione Vasco, electus Perusii absens anno MCCCV, V Junii; coronatus Lugduni, XIV* Novembris in Dominica; sedit annos VIII, menses X, dies XVI; defunctus in Rocca-Mauri super Rhodanum anno MCCCXIV, XX Aprilis; sepultus Uzestæ, Vasatensis diœcesis vico: & vacavit Sedes annos II, menses III, dies XVII.

[1] [Historia Vacationis & electionis diversimode scripta.] Electionis hujus & Vacationis eam prægressæ Historiam, ex Ioannis Villanii, anno MCCCXLVIII defuncti adeoque ætate proximi, prolixiori narratione Italica, Latino sed contractiori stylo, nitide satis reddidit S. Antonius, & ex hoc eam tomo 15 Ecclesiasticorum Annalium inseruit Odoricus Raynaldus. Sed ab ea longe diversa est illa, quæ Italice legitur in capite Italici cujusdam libri, absque Collectoris, Typographi, ac loci nomine editi (nisi fallor) Lugduni, sub titulo Conclavium Pontificiorum, a Clemente V, usque ad Clementem IX, adeoque ab anno MCCCV ad MDCLXVII. Est autem liber editus, ipso quo postremus electus est anno, atque adeo annis XV post prædictum tomum Annalium. Collector quidem præseferi non nisi originalia Acta Conclavium dare, qualia reperire antiquißima potuit; valde tamen suspecta mihi est, non solum veritas. sed etiam antiquitas narrationis de Clemente, ideoq; non censui Latine reddendam. Cum enim Villanius, ex eoque Antoninus, Nicolao Cardinalis Pratensi tribuant præcipuas partes in toto hoc negotio, ad Regis Franciæ commodum dirigendo; Anonymus iste easdem tansfert in Petrum & Iacobum Cardinales Columnenses, a Bonifacio Octavo depositos; quos tamen Conclavi isti non adfuisse, sed tum adhuc exulasse, verosimilius est. Certe nec nominantur quidem in Decreto Electionis apud Odericum ex Miss. Vaticanis relato. Præterea idem Relator ait, Burdegalensem familiarißimum amicißimumque Regi Franciæ fuisse; cum econtra & longe verosimilius dicat Villanius, ideo electum a plerisque, quod ei ejusque fratri ob graves acceptas injurias infensus esse sciretur, nesciretur autem clam reconciliatus, tanta spe sibi per Regem facta, cui Pratensis rem indicaverat. Atque hoc satis sit, ad illus Relationis fidem suspectam babendam, uti meretur.

[2] Dies Electionis & Coronationis prænotasi habentur ex Actis Pontificatus mox dandis, quorum licet Auctor coævus fuerit, [Acta Papatus unde & qualia?] nolim tamen, in iis quæ Templarios spectant, polliceri ab eo certißimam veritatem; cum admodum variarint relationes istius temporis, pro vario cujusque affectu; multaque in gratiam Regis atque Pontificis affingere iis potuerit adulatio atque calumnia quæ tamen aliqui tormentis fracti de se confeßi sunt, alii constanter negaverunt. Rem itaque accurationi aliorum discußioni relinquens, priusquam ad extrema hujus Pontificis veniam; Acta illa prout in nostro Ms. inveniuntur hic transcribam, antecedenter notans, quod prætiosißimus ille Carbunculus, ex Pontificia tiara decussus in die Coronationis suæ, præsignasse mihi videatur nobilißimum Ordinem, sub eo ab Ecclesiæ corona detrahendum. Hic porro prænotatum velim, quod Diaria Stephani de Infissura, sæpius allegata ab Oderico Raynaldo, & existentia in Bibliotheca Vaticana sub num. 5294, initium sumant cum electione Clementis V: & per integrum seculum XIV ac totum fere XV subsequens procurrentia, pertingant usque ad an MCCCCXCIV; quæ succincta sua brevitate mereri videntur ut integra aliquando lucem aspiciant, quod aliis similibus opusculis pluribus optaverim.

ACTA HUIUS PAPATUS
Auctore Bernardo Guidonis Episcopo Lodevensi ex Mss.

Clemens V, natione Vasco, de loco Villendraut Burdegalensis diœcesis oriundus, ex patre Bertrando, de Milite [Clericus], fuit electus in Papam in Perusio in Vigilia [Pentecostes] quæ fuit Nonis Junii, [Absens electus,] anno Domini MCCCV. Hic prius vocabatur Bertrandus del Got, Episcopus Convenarum factus per Bonifacium VIII: exinde transtulit ipsum in Burdegalensem Archiepiscopatum, ubi sedit annis quasi sex. Cardinales, prout dictum est, arctati in conclavi Perusii XI mensis Januarii, [V mensis Junii] ipsum in summum Pontificem elegerunt. Recepto Burdigaliæ decreto suæ electionis, [Burdegala Lugdunum venit,] Clemens vocari voluit: de Burdigalia vero recessit in fine mensis Augusti, versus Lugdunum gressus suos dirigens, ubi Cardinales ad se vocat. Fuit autem coronatus solenniter in Lugduno, in ecclesia S. Justi, Dominica infra octavas S. Martini, in crastinum S. Bricii, ubi Rex Franciæ fuit præsens cum nobili comitiva.

[2] Cumque de loco coronationis, ut Pontifex procederet coronatus, cum comitiva Papali pariter & Regali, concurrentibus & comprimentibus se turbis, ut viderent tamquam Salomonem, [ubi coronatus dum procedit,] in suo diademate coronatum; depulsa maceria cujusdam muri non magni corruit prope Papam, ac eum circumstantes; ceciditque corona de capite ejus, & in casu avulsus fuit, carbunculus pretiosus, cujus pretium dicebatur sexmillium florenorum: & ipse Papa depositus est de equo, sed minime fuit læsus. [lapsu muri pene obruitur.] Fuerunt tamen duodecim de circumstantibus sic collisi, quod infra paucos dies obierunt: inter quos unus fuit major & præcipuus, Dux Britanniæ Joannes, qui sic collilus paucis diebus supervixit & diem clausit extremum. Frater vero Regis Franciæ D. Carolus, fuit graviter collisus, sed non lætaliter. [Creat Cardinales,] Ex quibus admirati sunt universi. Hic Papa Clemens fecit plures Cardinales de partibus Vasconiæ, Tolosæ, Cadurci, Lemovici, quam de aliis partibus, videlicet in Adventu Domini subsequenti: reposuit vero duos de Columna, quos Bonifacius deposuerat, restituitque ad dignitatem Cardinalatus.

[3] Anno Domini MCCCV Papa Clemens in mense Martii confirmavit regem Aragonum in regno Sardiniæ, dictusque Rex juravit Papæ fidelitatem pro dicto regno, [& Regem Sardiniæ instituit.] promittens sub juramento ascendere dictam insulam in mense Septembri tunc proxime sequenti. Eodemque anno Papa de Lugduno recedens, rediit Burdegaliam, transiens per Bituricam, Lemovicam & Petragoriam; seditque Burdigaliæ cum sua Curia anno illo. Eodem anno in festo S. Mariæ Magdalenæ, de mandato & ordinatione Regis Franciæ, fuerunt capti omnes Judæi ubique in regno Franciæ, quasi imperceptibiliter una die, & confiscata sunt omnia ipsorum quæcumq; potuerunt inveniri, fueruntque bona Regno expulsi, ulterius minime reversuri.

[4] Anno Domini MCCCVII, Clemens Papa cum sua Curia de Burdegalia vadit Pictavim, [Reges pacificare studet.] pro tractanda pace inter Regem Franciæ Philippum & Regem Angliæ Eduardum: stetitque in Pictavi Curia anno uno & amplius. Eodem anno in mense Julii obiit memoratus Rex Angliæ, vir in omni probitate famosus: cui successit in regno filius ejus, simili nomine Eduardus: qui eodem anno insequenti mense Februarii duxit uxorem, filiam Regis [Franciæ] nomine Isabellem. [Capiuntur omnes tota Gallia Templarii,] Eodem tempore res mira illis accidit temporibus, quæ futuris scribitur memoranda. In festo siquidem Eduardi Confessoris III Idus Octobris, capti primo Templarii ubique in regno Franciæ, ex ordinatione Regis & Consilii inopinare sane, mirantibus cunctis, audientibus antiquam Templi militiam, ab Ecclesia Romana nimis privilegiatam, uno sabbato captivari; causamque ignorantibus captionis tam repentinæ, exceptis paucis secretariis & juratis: quæ causa tandem detecta fuit & publice infamata, profana videlicet eorum professio, cum abnegatione Christi & exsputione super Crucem in opprobrium Crucifixi: fueruntque ex eis plures etiam de majoribus illius Ordinis, confessi suæ nefandæ professionis ritum tam abominabilem, tam execrabilem & nefandum, qui antea a nullo potuerat unquam sciri: plurimi autem ipsorum minime confiteri voluerunt, [Papa factā probante.] quamvis multi subjecti fuerint tormentis & quæstionibus. Demum Sedes Romana, cui factum incredlbile videbatur, & captionem prædictam ægre ferebat, effecta certior in Pictavi, ubi tunc Curia morabatur, Templariis nonnullis productis coram Papa & aliquibus Cardinalibus: ubi denuo confitentibus [illis], & confessiones factas ante a se cognoscentibus esse veras; ipsorum confessionibus intellectis, consequenter extitit ordinatum, ut ubicumque Templarii caperentur, & veritas prodiret in lucem.

[5] [Anno Domini MCCCVIII…,] Eodem anno fuit occisus Albertus Rex Alemanniæ, a nepote suo filio fratris sui: [Missa Legatio ad Regem Rassiæ.] cujus causa fertur, quia omnia dabat filiis suis, & de ipso parum curabat, quamvis esset filius primogeniti. Anno prætacto mittuntur nuntii & legati a Domno nostro Papa ad Regem Rasciæ, qui prius ad Papam suos nuntios destinaverat, innuens quod volebat se fidei & obedientiæ Romanæ Ecclesiæ submittere & subesse, & Regnum suum pertrahere ad hoc ipsum: fueruntque nuntii Papæ recepti a Rege debito cum honore: finis tamen intentus nullus fuit aut modicus subsecutus, quia ipse, matris suæ & fratris metu retractus, penitus nihil egit. Eodem anno Papa Clemens ad universa Christianitatis tam regna quam climata litteras Apostolicas destinavit, ut ubicumque Templarii caperentur, & contra singulares personas illius Ordinis per Diœcesanos, cum adjunctis sibi personis religiosis, inquisitio fieret super articulis redditis per ipsos; & judicarentur in singulis provinciis in Metropolitano concilio. Fuerunt insuper per Papam delegati viri spectabiles & insignes, in diversis partibus Christianitatis superintendentes, qui de toto Ordine inquirerent, ut possit illius reformatio debita, vel totalis dejecto fieri in proxime futuro Concilio Generali.

[6] Anno Domini MCCCVIII, in festo S. Catharinæ, Electores Regis Alamanniæ convenerunt in Franckfordia, & concorditer elegerunt Ducem Lucemburgensem, [Processus contra Templarios.] Henricum nomine, in Regem Alamanniæ & Romanorum: fuitque coronatus in Regem Alamanniæ Aquisgrani in festo Epiphaniæ Domini subsequenti. Eodem anno circa finem Augusti, Clemens Papa cum Curia sua recesserat Pictavi, declinavit se ad Sedem S. Bertrandi Confessoris, [Episcopi] diœcesis quæ dicitur Convenarum; ubi in festo S. Marcelli Papæ corpus sacrum S. Bertrandi Episcopi & Confessoris, [S. Bertrnadi elevatio.] cujus ipse fuit consors in nomine & successor in loco & sede, de loco quo prius erat, in capsam transtulit pretiosam, quam ad hoc idem Papa prius fecerat suis sumptibus fabricari: magnas quoque concessit Indulgentias visitantibus ibidem sacras sancti Confessoris Reliquias annuatim.

[7] Anno Domini MCCCIX, in Cœna Domini in Avenione, Clemens Papa magnum processum fecit contra Venetos & eo anathematizavit, & privavit consortio & commercio aliarum civitatum, & personas ac res eorum exposuit volentibus eos occupare; [Processus & bellum Papæ contra Venetos.] omnesqui Religiosos mandavit exire de Venetiis & de quibuscumque aliis locis suæ ditionis subjectis, quia Veneti Ferrariam civitatem contra Ecclesiam occuparunt. Fuitque missus Legatus a latere quidam Cardinalis Italiam festinanter, & subsecuta est hominum maxima strages: fuitque capta & recuperata Ferraria per Legatum in sequenti mense Augusti, in festo S. Augustini, non sine magno effuso sanguine Ferrariensium & Venetorum in prȩlio juxta Padum, captis & expulsis Venetis de castro Thebaldi quod conjungitur civitati; unde ipsam civitatem graviter oppugnabant: ipsumque castrum, cum burgo ac turri quæ est in capite pontis, ac pontem quem prius Veneti occupaverant & tenebant [recepit Legatus].

[8] Eodem anno venerunt solennes nuntii Regis Alamanniæ Henrici ad Papam apud Avenionem, [Confirmatur in regnū Henricus,] confirmationem electionis & coronam Imperii petentes: Papa vero electionem admisit & confirmavit in mense Julii subsequenti, volens ipsum nominari Regem Alamanniæ & Romanorum, & quod possit agere quæ Cæsaris erant: & coronationem Imperii promisit, tempus assignans ut a festo Purificationis ad duos annos Romam veniret, coronam Imperii ibi suscepturus. Eodem anno Idibus Septembris apud Avenionem Clemens Papa, ad instantiam Regis Franciæ & suorum, in publico Consistorio pronuntiavit, ut liceret prosequi volentibus procedere contra memoriam Bonifacii Papæ VIII defuncti, qui ab eisdem jam dudum de crimine hæresis extiterat diffamatus. Eodem anno V Idus Maji, per Archiepiscopum Senonensem cum suis Suffraganeis, [damnantur Templarii.] in Concilio provinciali Parisius coadunato, fuerunt sententiati & condemnati ex propriis confessionibus quinquaginta quatuor Templarii & relicti Curiæ seculari, tamquam impœnitentes super nefanda & profana professione sua: & alia die fuerunt quatuor alii similiter judicati. Item paulo post infra mensem, in alio provinciali Concilio, Silvanecti celebrato per Archiepiscopum Remensem cum suis Suffraganeis, fuerunt viginti alii Templarii simili de causa simili modo sententiati, & per Curiam secularem concremati.

[9] [Rhodus capitur ab Hospitalariis.] Anno Domini MCCCX, in festo Assumptionis Beatæ Virginis, exercitus Christianorum cum Hospitalariis obtinuerunt civitatem Rhodi, quæ est caput & metropolis totius regionis & insularum vicinarum: & ex tunc insula Rhodi & aliæ insulæ circumvicinæ redditæ sunt sub potestate & dominio Christianorum, Turcis penitus subjugatis. Sunt autē ibi multi portus, & patet ibi apertus transitus Christianis in Achon & Cyprum. Eodem anno filius Henrici Regis Alamanniæ cepit in uxorem filiam Regis Bohemiæ, quæ erat heres regni, unde & ipse factus est heres cum eadem. [Henrici expeditio Italica.] Eodem anno Henricus prædictus intravit Italiam, jura Imperii percepturus: & primo venit Taurinum, deinde ad civitatem Astensem, deinde Vercellis, postea Mediolanum, ubi in Epiphania Domini recepit coronam ferream de manu Archiepiscopi Mediolanensis, quam tamen debebat [accipere] in Modoëtia ab antiquo: sed hoc ex causa fecit Mediolani: & fecit Milites ducentos de diversis nationibus. Deinde requirit alias civitates Lombardiæ de homagio faciendo: Cremonenses vero & Laudenses subesse a principio noluerunt; sed paulo post, resistere non valentes; consenserunt. Brixienses vero diu & longe, usque ad sanguinem & stragem hominum, resistebant: & postmodum voluntati ejus se submiserunt, & civitatem reddiderunt, de quo finaliter doluerunt.

[10] [Concilium gen. Viennæ:] Anno Domini MCCCXI, III Kalend. Octobris, fuit per Clementem Papam, apud Viennam super Rhodanum, generale Prælatorum Concilium convocatum, fuitque prima Sessio Concilii inchoata XVII Kal. Novembris. Ubi Concilio residente summus Pontifex proposuit de rebus agendis; videlicet, de statu Ordinis Militiæ Templi, qui de nefanda professione graviter culpabatur; de Passagio transmarino, ad recuperationem Terræ-sanctæ; & generaliter de reformatione totius Ecclesiæ, & conservatione ecclesiasticæ libertatis; ut Prælati recogitarent super prædictis salubriter ordinandis, & circumspectione provida terminandis. Post prædictam vero Sessionem, inter colloquia & tractatus, deductum est tempus per totam subsequentem [hiemem]. Sequenti vero mense Martii, feria IV in hebdomada sancta XI Kal. Aprilis, summus Pontifex, [in quo decermtur extinctio Templariorum,] multis Prȩlatis cum Cardinalibus coram se in privato Consistorio convocatis, per porvisionis potius quam condemnationis viam, Ordinem Templariorum cassavit & penitus annullavit, personis ac bonis ejusdem Ordinis ordinationi suæ & Ecclesia reservatis. In sequenti vero mense Aprilis die III, anno Domini MCCCXII inchoante, fuit secunda Sessio celebrata, in qua prædicta cassatio Templariorum extitit per summum Pontificem, sacro Concilio approbante, publice promulgata, præsente Rege Franciæ, cui negotium erat cordi, ac D. Carolo fratre suo, & tribus liberis ejusdē Regis, scilicet Ludovico primogenito Rege Navarræ, & Philippo, & Carolo: sicq; annullatus est Ordo Templi, post annos circiter CLXXXIV quibus militaverat, impinguatus & dilatatus nimis, multisq; libertatibus & privilegiis Sedis Apostolicæ communitus.

[11] [eorumque bona aliis applicantur.] In eodem Concilio bona quondam Templariorum fuerunt applicata & concessa, cum certis conditionibus & pactis, Ordini Hospitalis S. Joannis Hierosolymitani, sicut ea Templarii prius possidebant ubiq; terrarum, exceptis regnis Hispaniæ, Castellæ, Portugalliæ, & Aragoniæ, & Majoricarum, pro eo quod propter bona quæ in dictis regnis habebant Templarii, tenebantur ipsi Contrafronterias Sarracenorū Granatæ in illis partibus militariter defendere ac tueri, sicut ibidem in Concilio propositum [fuit]. Verum non diu post, bona quondam Ordinis Templi, similiter sicut & alibi, habuerunt. De personis vero Templariorum sic extitit ordinatum, ut, quibusdā nominatim expressis dipositioni Sedis Apostolicæ reservatis, ceteri omnes judico & dispositioni Conciliorum relinquantur, ut cum eis per eadem Concilia procedatur; ita videlicet, quod illis, qui super erroribus exigente justitia fuerint absoluti, de bonis quondam Ordinis, unde juxta status sui decentiam sustentari valerent, ministretur. Inter alias autem Constitutiones, quæ fuerunt in dicto Concilio factæ, fuit una quæ incipit, Exivi de Paradiso, super declaratione seu interpretatione Regulæ Fratrum Minorum qui Spirituales dicebantur, & contra alteram [Ordinis partem] tumultuantes, alternis privatim & publice contendebant, & judicium Sedis Apostolicæ postulabant.

[12] Anno Domini MCCCXIII Clemens Papa celebrato Concilio revertitur Avenionem, [Canonizatur Fr. Petrus de Murrone,] ubi V die Maji in Sabbato, fuit Fr. Petrus Murrone, quondā Cælestinus Papa V, canonizatus, & sub nomine S. Petri Confessoris sanctorum Confessorum Catalogo annotatus per Clementem Papam V, Pontificatus sui anno VIII. Eodem anno Domini MCCCXIII in festo Pentecostes, Rex Philippus tenuit Parisius Curiam valde magnam Nobilium regni sui, [Regum conventus Parisiis,] in qua interfuit Rex Angliæ cum sua conjuge Isabella, filia ejusdem Regis Philippi: in quo festo idem Philippus Rex Ludovicum filium suum primogenitum Regem Navarræ, & alios duos filios suos Philippum & Carolum, accinxit baltheo militari. Item in eadem hebdomada tres præfati Reges, videlicet Philippus Franciæ, Eduardus Angliæ, & Ludovicus Navarræ, cum præfatis aliis duobus Regis Franciæ fratribus, [Crux ibidē ab eis suscepta,] Carolo Comite Valesii & Ludovico Comite Ebroicensi, cum aliis multis Nobilibus regni Franciæ Crucem suscipiunt transmarinam, per manus [D. Nicolai tit. S. Eusebii Presbyteri] Cardinalis, [qui] propter hoc ex parte Sedis Apostolicæ ad regnum Franciæ [destinatus, Crucem pro dicto Passagio publice in Regno] prædicavit.

[13] Anno prædicto in Vigilia B. Gregorii Papæ, Parisius Magister Ordinis quamdam Templi [combustus fuit], [Templarii exusti.] cum alio quodam magno ejusdem Ordinis Præceptore; qui tamen fuerant prius cum peritorum & Prælatorum consilio judicati ad agendam aliam pœnitentiam: sed audiens Rex Philippus & Curiales consilii sui, quod dicti Templarii confessiones suas revocabant, dicentes se falsa fuisse confessos, eosdem Templarios indilate perduci fecerunt ad locum supplicii & comburi, nullo alio judicio Ecclesiastico desuper expectato, quamvis ibi essent præsentes duo S. R. E. Cardinales. * Anno eodē in festo B. Benedicti Abbatis, scilicet XII Kal. Aprilis, in castro de Montillis prope Carpentoratensem civitatem, [Clementinæ promulgatæ.] in qua tunc Curia morabatur, Clemens Papa fecit coram se in Consistorio publicari Constitutiones, quas prius fecerat ordinari: ex quibus decreverat fieri librum unum, quem (sicut vulgatum fuit) volebat septimum Decretalium appellari, sicut fecerat sextum Bonifacius antecessor: cœpitque Clemens Papa exinde ægrotare … & sic liber ille non fuit missus ad Studia generalia, ut est moris, nec expositus communiter ad habendum; sed remanserunt Constitutiones illæ sic fere quadriennio in suspenso; donec postmodum per ejus successorem fuerunt publicatæ, & sub Bulla ad Studia generalia destinatæ.

[14] Hic Clemens Papa sedit annis VIII, mensibus X, diebus XVI, [Mors Pontificis,] a die creationis suæ usque in diem sui obitus computando. Obiit autem in nocte prȩcedenti diei sabbati subsequentis, quæ fuit XII Kal. Maji, Pontificatus sui anno IX, anno Domini MCCCXIV apud Roccham-Mauram, quod est Castrum Regis Franciæ super Rhodanum, in finibus Regni sui: fuitque inde portatum corpus ejus ultra Rhodanum apud Carpentoratensem civitatem, ubi Cardinales cum alia Curia residebant. [& sepultura.] Sequenti mense Augusto de Carpentorato transvectum fuit corpus in Vasconiam patriam suam, fuitque sepultum, sicut elegerat, in ecclesia S. Mariæ de Uzesta diœcesis Vasatensis, ubi paulo prius Canonicos instituerat seculares, in villula minus insigni, & satis sterili & exili. Defuncto Clemente Papa, Cardinales numero XXIII, qui apud Carpentoratensem civitatem cum alia Curia residebant, intrantes Conclave in Episcopali palatio pro electione summi Pontificis facienda, [Dispersio Cardinaliū.] cum ibidem aliquamdiu perstitissent, non valentes, suborta gravi & grandi turbatione inter familias eorumdem, ipsum circa festum S. Mariæ Magdalenæ concorditer exiverunt, statuentes tempus infra quod redire deberent ad eumdem locum, ad electionem summi Pontificis celebrandam. Sed subortis multis invicem quæstionibus, quæ stylo magis relinquendæ sunt quam scribendæ, illuc minime redierunt, sed in diversis civitatibus & villis dispersi sunt, steteruntque sic divisi loco & proposito annis amplius quam duobus. Hactenus non tam Ms. nostrum (ad signum *, nescio qua transcribentis incuria, omittens quæ ultima erant Clementis) quam Odoricus Rainaldus in Annalibus, allegato Codice Vaticano 3765. Nunc rursus ex Ms. nostro reliqua accipe.

[15] Anno Domini MCCCXIV, in Vigilia B. Andreæ, Sede Romana vacante, obiit Philippus Rex Franciæ, anno XXX regni, in castro de Fonte-Bliaudi; fuitque sepultus apud S. Dionysium, [Regū mortes,] cor vero ipsius apud Pusiacum in monasterio Monialium, quod ipse fundaverat dum vivebat: [cui successit in regno filius ejus Ludovicus, qui tum erat etiam Rex Navarræ]. In sequenti vero mense Aprilis, obiit uxor prima D. Ludovici Regis Franciæ, filia Ducis Burgundiæ, quæ ob crimen adulterii in privata tunc custodia tenebatur. Eodemque anno circa Natale Domini stella cometa apparuit, [Cometæ duo visi.] cursum suum per noctem faciens circa polum, caudam vero suam longam nunc versus Orientem, & aliquando ad alias partes protendebat: duravitque ad finem Februarii. Paulo post apparuit alia stella cometa in parte Orientali, sed minor quam alia videbatur.

[16] Anno Domini MCCCXVI Nonis Junii obiit Ludovicus Rex Franciæ, regni sui anno II, [Postumi Regis nativitas.] fuitque sepultus in ecclesia S. Dionysii, unicā filiam relinquens ex prima uxore; secunda vero Clementia, Domino concedente, gravida remanente & prægnante; gubernacula vero regnorum Franciæ & Navarræ, sub nomine non Regis sed Regentis, tenenda suscepit Philippus, germanus ejus, Comes Pictaviensis, si puer masculus nasceretur, usquequo ad intelligibilem ætatem annorum XIV pervenisset; si vero filia nasceretur, ipse Philippus Rex Francorum fieret & regnaret; & duæ filiæ Ludovici haberent & dividerent sibi regnum Navarræ & Comitatū Campaniæ: & hæc dicuntur fuisse pacta primo inita & firmata, [cita ejus morte conversa in luctum.] quamvis postea aliter fuerit ordinatum. Post hæc vero, die XIV mensis Novembris, Dominica die, memorata D. Clementia Regina peperit filium surum primogenitum Parisius, & Joannes vocatum est nomen ejus, in cujus nativitate multi sunt gavisi: sed gaudium cito transiit: nam VII die a nativitate ejus obiit, abiitque regnum sibi accipere sempiternum, & regnum Francorum præfato D. Philippo remansit.

[17] [Patria Clementis,] Hujus historiæ auctorem licet non nominet Collector nostri Ms. non dubitavi appelare Bernardū Guidonis, cujus fragmenta ab Oderico Raynaldo citata hic verbotenus reperiebantur, licet nondum viderim Chronicon ipsum, in quo ex Iordano supra laudato bonam partem descripsit, quantum ex similibus fragmentis cum nostro Ms. collatis colligere potui. Obiit autem Bernardus anno MCCCXXX, itaque non potuit pertexere totum quam ex eo dabimus sequentis Pontificatus historiam, triennio ulterius producendam. Ad Clementem quod attinet, ejus patria ab Italis scriptoribus in nostroque Ms. (perperam scripta Mihandran vel Michandrau) fuit Vilhandraud, haud multo plus a Vasatensi metropoli versus meridiem distans quam duabus leucis. Via autem circiter media versus Occidentem declinanti Uzesta occurrit, ubi ait Ciacconius adhuc videri sepulcrum Clementis marmoreum admirandique operis, octo conlumnis ex jaspide pulchre efformatum. Hoc indicio admonitus rogavi Collegii nostri Burdegalensis Rectorem P. Antonium Blanchard, [sepulcrum Vzestæ,] ut sepulcrum illud nobis delineandum curaret Tentavit is commendatum sibi negotium exsequi, sed ex loco pictoribus destituto aliud non potuit obtinere, quam solius tumbæ lapideæ, nigro marmore incrustatæ, accuratam dimensionem, hic subtus expressam, cum superpositæ ex albo marmore statuæ descriptione verbali, absque ulla mentione columnarum alteriusve ornatus circum vel supra ducti: cujus tumbæ altitudo (præter statuam quinque & semis pedes long am, altam unum) pedum omnino trium cum dimidio est, longitudo pedum octo & semis.

CLEMENTIS PP. QVINTI.

[18] Lapidis arcam operientis supremus & nonnihil acclinis limbus, inscribitur epitaphio, [Epitaphiū,] per circuitum tumbæ ducto, antiquis illius ætatis litteris, olim auro illitis, nunc eo exolero obscuratis, & parte una qua fractū limbū ostendunt, … non amplius legibilibus; unica in linea puncta post caput desuper jacentis statuæ initiū sumente, verbis hujusmodi: Hic jacet felicis recordationis Dominus Clemens Papa V, fundator ecclesiarum de Uzesta & de Vilhandraudo, qui obiit apud Rupem-Mauram Nemausensis diœcesis, die XX Aprilis, Pontificatus sui anno IX; portatus vero ad istam ecclesiam B. Mariæ XXVII Augusti, tunc proxime sequenti, anno Domini MCCCXIV & sepultus die… anno MCCCLIX.

[19] Nempe delatum Carpentoratensem in civitatem cadaver, dum ibidem diutius in ecclesia servatur, [litigium de corpore.] donec successor eligeretur, eodem fortuito incendio semiustum est, quo Conclave dissolutum fuisse intelligimus ex Iacobo Card. S. Georgii in suis Annotatis ad lib. 3 de Electione Cælestini V cap. 2 lit. q. Digreßis autem Cardinalibus litigatum est inter Canonicos Vzatenses & Carpentoratenses de corporis posseßione. Quod cum prioribus ex defuncti testamento esset adjudicatum, delatum quidem Vzestam est, ut dicitur in Epitaphio: sed quod testamento mandaverat sibi fieri monumentum, non nisi post annos XLV (si numeri impreßi non discrepant a sculptis) absolutum a Canonicis: quibus fortaßis cum defuncti consanguineis & heredibus, opulentißimam ejus gazam partitis, longe difficilius certamen fuerit pro sumptibus extorquendis, quam pro corpore fuerat cum Canonicis Carpentoratensibus. Ipsum vero sepulcrum quomodo anno MDLXXVII a Calvinistis fuerit sacrilege violatum spoliatumque, & invento corpore, si ustulationem levem excipias, externa specie integro, sed mox in cineres resoluto, ossa sint concremata, apud Ciacconium videri potest cum curiosis circumstantiis pluribus.

[20] De stylo, quem Clemens hic tenuit in ordiendis Pontificatus annis, a die Ordinationis suæ & non aliter, [Anni Pontificii initium.] securos nos facit facta per eum translatio Stephani Episcopi Portugallensis ad Episcopatum Vlisipponensem. Talis enim translatio, non ut facta, sed ut facienda, innotuit Capitulo Portuensi anno Christi MCCCXIV, ut patet ex data supplicationis inde ad Clementem directæ III Kal. Julii Era MCCCLII; ipsa vero translationis Bulla apud Waddingum in Regesto tom. 3 pag. 49, expedita notatur VIII Idus Octobris anno Pontificatus VIII, qui pridem finitus fuisset, si a die acceptati Pontificatus fuissent anni ejusdem in Bullis numerati. Quare tum in hoc tum in aliis forte pluribus corrigendus Waddingus, qui ad annum Christi MCCCXIII istam Bullam refert, ex ignorantia hujus principii.

CXCVIII IOANNES XXII.

[Praefatio]

Ab anno 1316, ad 1334. an. 18, m. 3, d. 28.

Ioannes, antea Jacobus Cardinalis Episcopus Portuensis, natione Aquitanus de Cadurco civitate, Lugduni electus anno MCCCXVI, VII Augusti; coronatus ibidem V * Septembris, in Dominica; sedit annos XVIII, menses III, dies XXVIII; defunctus Avenione anno MCCCXXXIX, IV Decembris, & ibidem sepultus in ecclesia S. Mariæ de Donis. Vacavit autem sedes dies XV.

Qvod hic Pontifex annos Pontificii numeraverit a die Coronationis suæ, [Initiū anni Pontificii a die Ordinationis.] nihil opus est verosimile facere ex ordine quem in Registro ejus habent plures epistolæ, intra VII Augusti & V Septembris datæ. Certius id constare potest ex ipsis ad quos earum aliquæ diriguntur, vel de quibus agunt personis. Talis est quæ ex Registri anni I parte 4, apud Waddingum habetur, ut ab hoc Pontifice data ante omnes quas accepit ex prioribus partibus; cum econtra sit in dicta parte 4 num. 3481, atque adeo inter ultimas illius anni, data scilicet Ladislao Archiepiscopo Colocensi in Hungaria XVIII Kal. Septemb. anno 1. Hic enim non signari Augustum ejus anni quo electus ipse Joannes est, sed sequentis anni MCCCXVII, patet ex mentione quæ in ea Bulla fit Raymundi bonæ memoriæ, tit. S. Potentianæ Presbyteri, cui dum viveret negotium istius Ecclesiæ idem Pontifex commisisse ait (unde convincuntur errasse, tam qui ante quam qui post Pontificatum Joannis obiisse Raymundum crediderunt) maxime quia per illam ipse dirigitur Pallium, utique non nisi a jam coronate Pontifice. Sic Bulla ejusdem Pontificis 102 apud Waddingum, qua XII Kal. Septembris anno Pontificatus VI, ab Episcopatu Vlisipponensi transfertur ad Conchensem Stephanus, non potest nisi ad finem dicti anni pertinere: quia ex Roderico Acun̄ia Archiepiscopo Vlisipponensi, scribente Annales suæ Ecclesiæ, constat, mutationem istam factam esse anno MCCCXXII, quando numerari debuisset VII Joannis, si fuisset a die Electionis inchoandus annus.

[2] In Bullario Casinensi pag. 41, ex impresso nescio quo, insigne figmentum sub hujus Pontificis nomine reperitur, sic exordiens: [Afficta illi enumeratio Sanctorum Benedictinorum &c,] Ego Joannes XXII extrahi feci de Sanctorum Catalogo omnes Sanctos & Prȩlatos monasteriaque de Ordine sanctissime Benedicti, qui ab ipsius tempore usque ad nostra fuerunt tempora. Invenimus autem ex Sanctissimo illius Ordine summos Pontifices viginti quatuor, Cardinales ducentos, Archiepiscopos septem millia, Episcopos quindecim millia, Abbates quindecim millia & septuaginta quatuor, quorum confirmatio spectat ad Papam: Sanctos canonizatos quinque millia quingentos & quinquaginta quinque, exceptis Martyribus … Horum autem aliquos recensenti occurrunt ii, qui in monasterio S. Vicentii apud Montem-Cassimum a Scodra Rege Christi Martyres sunt effecti; & Sancti Monachi mille & septingenti & sexdecim a Rege Josaphat mortui (an fortaßis in India?) in monteque Thabor & Monasterio Lirinensi, ubi martyrio coronatus dicitur S. Aygulphus Abbas, cum plurimis sociis suis, & quasi innumerabilibus monachis, a Saracenis Turcisque ac Josaphat Rege. Nomen Josaphat Indorum Regis, ex Ioannis Damasceni libro, seu forsan apologo, acceptum vix dubitem: Scodram Regem qui Campaniam depopulatus sit, necdum alibi legi; nec ejus vestigium ullum apparet in Chronicis Caßinensibus, usque ad Anacleti Antipapæ obitum annumque MCXXXVIII maxima diligentia conscriptis editisque. Pergit autem qualiscumque Ioannes & Monasteria, inquit, Ordinis ejusdem inventa sunt, Abbatiarum triginta millia, Præpositurarum quatuordecim millia, absque mulierum cœnobiis. Ut autem brevi cuncta sermone concludam, Romana Ecclesia per quingentos annos ab isto Sanctissimo recta est Ordine.

[3] Piget minutim expendere & refutare singula, quæ hoc tempore vel obiter retulisse & cavenda monuisse nimium foret, [ab aliis enormius postea aucta.] nisi identidem rudi plebi inculcarentur ab imperitis concionatoribus. Trithemius lib. 1 de viris illustribus Ordinis S. Benedicti cap. 4, istis non contentus, numerum adhuc enormius auget, dum ita scribit: Temporibus Joannis Papæ 22, ex Annalibus summorum Pontificum & Historiis veterum, reperti sunt de Ordine S. Benedicti, tam ex Monachis simplicibus quam ex Prælatis diversarum dignitatum, Sanctorum Catalogo inserti 15559. Nedcum tamen satis id aliis: nam Gabriel Bucelinus, in præfatione ad Menologium Benedictinum, Canonizatorum Ordinis a nonnullis istarum rerum peritioribus quinquaginta quinque millia & septingentos numerari, ait. Habeant illi sibi peritiam suam: mihi placet moderatißimi ac religiosißimi scriptoris Ioannis Mabilloni sententia, in Præfatione ad tom. 2 Actorum suorum sic scribentis. Quid attinet ementitos & fictitios Ordini Benedictino affingere honores, cum suo satis superque splendore illustretur? Næ illi ignavam & otiosam familiæ suæ expendunt operam, qui ejus decora immodicis efferunt elogiis: nec tantum perficere in ejus injuriam possent injusti contemptores aut vituperatores, quantum laudatores nimii & præcipites, qui dum laudibus sine delectu student, & vera falsis immiscent, etiam veritatem in discrimem adducunt; contingitque illis, ut nec vera dicentibus credatur. Vtinam vero, quem isti comminiscuntur, Sanctorum Catalogus Annalesque Pontificum revera unquam scripti fuissent, & in Romanæ Ecclesiæ Archivis repositi! quantam historiæ lucem attulissent illi! quoties ab antiquis scriptoribus allegati fuissent! quanto labori nobis atque parcendum foret!

[4] Bernardus Guidonis, anno MCCCXXXI vita functus, non potuit totam hujus Pontificatus historiam absolvere: [Vita unde sumpta.] eam tamen ex Ms. damus quatenus habere possumus; reliquam partem suppleturi ex Historia ecclesiastica Ptolomæi Lucensis, quæ similiter Ms. servatur Romæ in Bibliotheca Vaticana; unde jam alibi dedimus narrationem de S. Cælestino Papa V: & unde etiam ipsius Bernardi verbis interseremus aliqua, [ ] dignoscenda.

ACTA HVIVS PAPATVS.
Ex Mss. Bernardi Guidonis & Ptolomæi Lucensis, coævorum.

Ioannes XXII, de Caturco civitate oriundus, ex patre Arnaldo, [Cardinales conclavi pia fraude inclusi,] fuit electus in summum Pontificem VII Idus Augusti, in Sabbato, anno Domini MCCCXVI Lugduni, in convetu Fratrum Prædicatorum, ubi Cardinales erant XXIII numero (postquam ad Carpentoratum civitatem, ob gravem turbationem commotam, a conclavi, quod prius intraverant, exeuntes discesserant, & dispersi in diversis civitatibus & villis steterant annis amplius quam duobus) tandem congregati fuerunt & inclusi, diligentia & ingenio Philippi tunc Comitis Pictaviensis, germani Regis Franciæ Ludovici, cui successit in regno Francorum: qui ad hoc antea anno fere dimidio laboraverat multis modis, cum non possent in unum locum alias congregari. Et quadragesimo die ab inclusione ipsorum, [tandē hunc eligunt: qui coronatus,] quæ facta fuit in Vigilia Apostolorum Petri & Pauli, ipsis tamen quod includi deberent nescientibus pariter & invitis; tandem tractatu præhabito, in præfatum D. Joannem omnes consenserunt. Erat autem Cardinalis Episcopus Portuensis, & Jacobus vocabatur: sed Joannes inde vocatum est nomen ejus, fuitque coronatus Nonis Septembris, in Dominica prima ejusdem mensis, Lugduni in ecclesia majori. Lugduno vero circa finem mensis prȩdicti in Sabbato recedens, venit Avenionem II die Octobris in sabbato, ubi Curiam suam fecit prius publice proclamari, [Primo anno fecit unam ordinationem octo Cardinalium apud Avenionem XVI Kal. Januarii J.

[2] Ipse canonizavit & Catalogo sanctorum Confessorum annotavit Ludovicum Episcopum Tolosanum, [Canonizat S. Ludovicū Tolos. Ep.] filium quondam Caroli II Siciliæ Regis, VII Idus Aprilis, anno Domini MCCCXVII [quia ejus fuit magister, ex continua conversatione cum eo de ipsius sanctitate certior; puta quod ejus gesta & acta vir subtilis & indagnas, & oculis vidit & experientiæ manu contrectavit]. [deponit Episcopum Caturcen.] Item deposuit a Pontificali ordine & dignitate Episcopum Caturcensem, Hugonem Geraldi, ablatis ab eodem omnibus Pontificalibus insigniis, videlicet annulo, mitra, & cappa, cum Romana camisia & bireto; sicque relictus primo in simplici habitu Clericali, fuit adjudicatus perpetuo carceri IIII die Maji apud Avenionem: postmodum vero extitit, in forma a Jure tradita, actualiter degradatus per Cardinalem Episcopum Tusculanum: sicque degradatus fuit traditus Curiæ seculari, per cujus judicium fuit tractus publice, & in aliqua parte excoriatus, & demū combustus in mense Julii: quia, sicut dictū fuit, in mortem summi Pontificus fuit machinatus. [Eodem anno ad titulum S. Eustachii promovit D. Arnoldum de Via, suum ex sorore nepotem.]

[3] Eodem anno, tam in Julio quam Augusto, Cathedralem S. Stephani ecclesiam Tolosanam erexit in Archiepiscopalem Sedem, [Tolosanam Ecclesiam Archiepiscopalem facit.] [constituens] D. Joannem de Convenis, quem transtulit de Magalonensi Sede, in novam Metropolim Tolosanam: Episcopus vero Tolosanus sine Episcopatu remansit, cui postmodum de Regiensi Episcopatu idem Domnus Papa providit, quem noluit acceptare: diœcesim vero Tolosanam, quæ in redditibus Episcopalibus plurimum abundabat, in sex Episcopatus divisit, quorum Episcopi sunt Suffraganeï Tolosani sex: villasque in novas civitates erexit; videlicet villam de Rivis, villam & Abbatiam de Lomberiis, [ejusq; diœceses dividit.] villam de S. Papulo, villam de Vabro, villam de Mirapice, Episcopos ac Episcopales Sedes constituens in singulis earumdem: fueruntque consequenter, jussu & ordinatione summi Pontificis, diœceses certis terminis limitatæ. Item in Archiepiscopatu Narbonensi duos Episcopatus fieri ordinavit in eodem, sed paulo post Sedem inde transtulit ad Abbatiam de Electo; & secundum Episcopatum instituit infra annum, & sic Sedem ejus posuit in Abbatia S. Pontii: fueruntque limitatæ consequenter diœceses.

[4] Item Episcopatum Albiensem divisit in duos, Episcopalem Sedem instituens in Abbatia Monachorum apud Castras, [item plures novos Episcopatus instituit.] villam Castrensem in novam erigens civitatem. Item Episcopatum Agennensem divisit in duos; villamque Condomensem in novam erigens civitatem, Episcopalem Sedem posuit in Abbatia S. Petri de Condomo, fuitque consequenter diœcesis limitata. Item in Episcopatu Lemovicensi alium ordinavit fieri Episcopum, Sedemque Episcopalem posuit in Abbatia Tutellensi, novam ibidem erigens civitatem. In Episcopatu Petragoricensi in villa de Sarlato, modo consimili novam ibi erigens civitatem, in Abbatia instituit novam Sedem. Item in Episcopatu Claremontensi, in Villa S. Flori novam erigens civitatem, similiter instituit novam Sedem. Item in Ruthenensi Episcopatu alium ordinavit, Sedemque ejus posuit in Abbatia & villa de Vabro, eamdem erigens in novam civitatem. Item in Episcopatu Pictavensi duos Episcopatus alios instituit, [& Canonicatus.] Sedem propriam & diœcesim cuilibet designando: in Abbatia siquidem de Malesio Sedem esse constituit, & Malleacensis diœcesis appellatur: in villa vero de Lucione in Abbatia Sedem posuit, & inde Lucionensis diœcesis dicitur. Item in nonnullis villis de Tolosano, Carcacessio, Albigesio, & alibi, fecit & instituit ecclesias Cauonicorum secularium cum Dignitatibus & Præbendis, congruis redditibus singulis ecclesiis assignatis.

[5] Item in Pontificatus sui anno II, sub anno Domini MCCCXVII edidit declarationem rationabilem, cujus tenor incipit, [multa utili ter declarat & ordinat.] Sedes Apostolica, ad dubitationis scrupulum amovendum, quid sit censendum & tenendum quoad benefica vacatura, per litteras Apostolicas impetrata, in memoratis diœcesibus prius integris ac postmodum subdivisis; ac etiam quoad litteras Apostolicas, justitiam continentes in eisdem diœcesibus impetratas. Item edidit salubre statutum, cujus tenor incipit, Suscepti regiminis, circa perceptionem fructuum primi vel secundi vel etiam alterius cujuscumque sequentis anni Beneficiorum vacantium, rationabili moderatmine dividendam inter illos quibus dudum de consuetudine, privilegio, vel statuto applicabantur in totum, & illos qui Beneficia ipsa obrinent, ad quos alias de jure fructus ipsi spectare deberent; ut tam hi quam illi in fructuum perceptione participent, & ecclesiæ debitis servitiis non fraudentur. Item edidit sacram Constitutionem, cujus tenor incipit, Execrabilis quorumdam, contra execrabilem consuetudinem habendi ab uno in diversis ecclesiis & partibus plures Dignitates, Personatus, Officia seu Primatus aut diversa Beneficia ecclesiastica curam habentia animarum, per quam talium ambitio & cupido insatiabilis debito moderamine regulatur, & effrænata multitudo Statuto salubri refrænatur.

[6] [Clementinas evulgat.] Item anno eodem Domini MCCCXVII mense Novembri, fecit publicari, & sub Bulla sua ad generalia Studia destinari Constitutiones, quas D. Clemens prædecessor suus fecerat, tam in Viennensi Concilio quam ante & post, quæ nondum fuerant ad generalia Studia destinatæ, sed usque tunc fuerant in suspenso. Anno eodem, post gravem dissensionem quæ fuerat in Ordine Grandimontensi, dictum Ordinem reformavit, & plura utilia ad conservationem & bonum regimen dicti Ordinis instituit & ordinavit; [Grandimontenses componit.] ipsamq; domum Grandimontensem, quæ totius Ordinis noscitur esse caput, & quæ sub Priore & Prioratus nomine [sine] Abbatis electione ab initio regebatur, Abbatis dignitate & Abbatiæ nomine voluit insigniri; & quod Abbatis electio ad Conventum pertineat.

[7] Anno Domini MCCCXVIII in mense Augusti, idem Joannes Papa Archiepiscopatum Tarraconensem, [ordinat Episcopatus in Aragonia,] unicum in regno Aragoniæ, divisit, & constituit in eo duas esse Episcopales Sedes; Cæsaraugustam in Archiepiscopalem Sedem erigens, pro secundo vero sibi Suffraganeis Episcopis designatis ex illis undecim, quos prius Tarraconensis Metropolis obtinebat, sex tantum Suffraganeis illi reservatis.

[8] [Instituit Milites I. C.] Anno Domini MCCCXIX pridie Idus Martii, idem Domnus Papa instituit novum Ordinem Militum, qui dicerentur de Militia Jesu Christi, in regnis Portugalliæ & Algarbii, ad resistendum in illis partibus Sarracenis, pro defensione fidei & Christianorum, prout faciunt in partibus Rhodi Milites de Hospitali S, Joannis Hierosolymitani: principalis vero eorum Sedes est apud Sendanum, in Castro-marino Silvensis diœcesis, quod Castrum-marinum datum eis fuit per Regem Portugalliæ ad continuam residentiā: eisque Domnus Papa concessit & donavit etiam bona quæ Templarii possidebant in jam dictis regnis Portugalliæ & Algarbii, Rege Portugalliæ consentiente. Voluitque quod iste Ordo & Milites illius possent visitari, corrigi, & puniri per Abbatem monasterii de Alcobatia, Cisterciensis Ordinis diœcesis Ulixbonensis. Juramentum vero præstiterunt Regi Portugalliæ ac prædicto Abbati, ac in futurum præstare debent, prout ista & alia plura latuis continentur in litteris Apostolicis super hoc confectis. Item eodem anno veteram Abbatiam Montis-cassini S. Benedicti Abbatis in Episcopalem Sedem erexit, eidem de primo Episcopo suo tempore provisurus.

[9] Anno Domini MCCCXX Kalendis Maji, apud Avenionem canonizavit & sanctorum Confessorum Catalogo annotavit S. Thomam Herfordensem Episcopum, [Canonizat S. Thomam Herford.] a transitu ejus anno XXXVIII; qui fuit vir nobilis genere, nobiliorque vita & moribus, præditus scientia & doctrina, Doctor in Decretis & Magister in Theologia [miraculis claruit, ita ut etiam mortuos suscitaverit]. Item eodem anno in mense Majo, [Pax firmata inter R. Franciæ & Comit. Flandriæ,] fuit pax & concordia reformata Parisius, inter Regem Franciæ Philippum ex una parte, & Robertum seniorem Comitem & Civitates Flaodriæ ex altera. Comes Flandriæ homagium Regi personaliter [prætitit], & Civitates per procuratores idoneos, interveniente, pro majori fœdere, matrimonio filiæ Regis nomine Margaretæ, vix octennis, cum Ludovico primogenito Ludovici Comitis Nivernensis, filii primogeniti præfati Comitis Flandriæ senioris, in pactis inter cetera hoc adjecto, quod præfatus Ludovicus, primitus genitus Comitis Nivernensis, debeat succedere in Comitatum Flandriæ: nuptiæque celebratæ fuerunt Parisius in sequenti mense Julii: guerra vero, non sine magna sanguinis effusione, ac damnis & jacturis corporum & provinciarum permaximis, per annos plusquam viginti excanduerat. Ad executionem hujusmodi pacis non modicum laboravit D. Anselmus, Presbyter Cardinalis: qui ad illas partes hac de causa per præfatum Domnum Papam missus fuerat.

[10] Eodem anno Domini MCCCXX nova quædam pestis exorta est in regno Franciæ (& similis reperitur in Chronicis jam elapsis annis LXX contigisse) quæ ideo futuris temporibus scribitur memoranda, [Pastorellorū origo,] ut ex eventu præteritorum malorum pericula similia a posteris evitentur. Subito surrexit quædam congregatio hominum simplicium promiscui sexus, qui se Pastorellos vocare cœperunt, confitentes se zelum habere & animum transfretandi ad recipiendam Terrā sanctam; nullum habentes super se Ducem aut Principem, nec aliquem navigii apparatum. [institutum,] Crescebantque numero, & multiplicabantur quotidie paulatim; addebanturque ad illos inopes & alias vagi, viri & mulieres, velamen quærentes militiæ libertatem: euntesque ibant de loco in locum, petentes sibi præstari subsidium, sub specie pietatis, arte & genere mendicandi. Et dabantur eis victualia abundanter, insonuitque rumor eorum in toto regno Franciæ, & alibi extra Regnum: quibus favor populi non modicum præbuit incentivum, non dijudicans neque prævidens pericula, quæ in futurum contingere poterant; dicentibus simplicibus rem a Deo fieri, ut per eos excitaretur & promoveretur fieri generale Passagium transmarinum.

[11] [furor contra Iudæos,] Videntes autem Pastorelli turbam suam crescere quotidie & augeri … fueruntque inter eos nonnulli in malitia & astutia acriores: & ut eorum favor amplius cresceret in populo, & zelus aliqualiter appareret; communem fecerunt vocem, ut omnes Judæi, ubicumque reperirentur, qui nollent baptizari, interficerentur ab eis, nullo alio judicio præeunte, quod & opere compleverunt. Perquirentes autem Judæos in civitatibus, villis & castellis, nolentes baptizari absque omni judicio trucidabant, bona eorum surripientes & suis usibus applicantes. Factaque est strages Judæorum magna ab eis in regno Franciæ, & specialiter in provincia Burdegalensi & partibus Vasconiæ, in provincia Tolosana & in diœcesi Caturcensi & Albiensi; crevit enim in peius eorum numerus & dementia, quod etiam Communitatibus villarum & castrorum, & præsidentibus in eisdem, etiam Principibus & Prælatis divitibusque, terrorem incusserunt. Castrum quoque Verdum-Regis in diœcesi Tolosana, in quo Judæi confugerant, ut eos inde extraherent, obsidebant; & in ipsa civitate Tolosana suam væsaniam favente vulgo exercentes, Judæos una die subito trucidarunt, Regalis Curiæ & Consulum potentia non obstante. In ipsa quoque civitate Parisiensi signa suæ dementiæ erigentes, Præposito Parisiensi & servientibus Regalis Curiæ publice restiterunt, nec ab inceptis audacibus destiterunt.

[12] Sicque proficientes in peius, videntes nomen suum esse majoribus ad terrorem, [ac denique insolentia ubique formidata,] & favorem sibi a pluribus etiam personis gravibus exhiberi; amplius in malitia gloriantes, & mala malis accumulantes, profugi & latrunculi additi sunt ad eos; & facta est turba, turbans pariter & turbata, ita ut auderent invadere & prædari. Cœperunt autem vix tandem Præsidentes & Rectores Communitatum & locorum eis vias præcludere, & obsistere, & fortalitia contra eos claudere & munire. Sed nisi prudentia & potentia majorum obstitissent, procedebant versus Romanam Curiam apud Avenionem, ubi eorum fama per infamiam apud Domnum Papam & Cardinales advenerat, & a Prælatis & majoribus eorum insania timebatur plurimum; [& tandem repressa.] quia ubicumque venirent habebant fautores plurimos, qui rem a Deo fieri credebant aut se credere simulabant. Fuitque decretum postmodum per nonnullos ex eis, quod in Clerum & Religiosos, habentes divitias, insurgere & eorum bona surripere disponebant: sed præclusa est via eorum malitiæ ipso tempore autumnali, nec potuerunt ultra Carcassonam progredi, ubi capti fuerunt plurimi & suspendio elevati. Et deinde in territorio Tolosano plures capti sunt & suspensi, & alii aufugerunt & dispersi sunt, non compuncti: qui quasi in momento quasi cucurbita exorti sunt, sed ad solis radios arente radice aruerunt, & tamquam fumus evanuerunt.

[13] [Leprosorum conspiratio detecta,] Anno Domini MCCCXXI, agente Auctore & amatore salutis humanæ, fuit detecta ac deprehensa concepta nequitia leprosorum, qua contra sanos conspiraverant; videlicet omnes aquas, tam fluviorum quam fontium & puteorum, disposuerant pulveribus infectis & venenosis inficere, ut omnes sani aut leprosi efficerentur aut morerentur, & sic efficerentur domini totius Franciæ: sicque inter eos dividebant locorum dominationes, & sibi imposuerunt nomina Potentum, Comitum & Baronum, [& punita.] prout unicuique distributum erat inter eos dominium, si id quod conceperant eveniret. Fuerunt capti complures, qui confessi malitiam suam, præceptores & majores hujusmodi sceleris publice sunt combusti: alii vero in civitatibus, villis & castris, quotquot reperti sunt complices & culpabiles nequissimæ factionis, tam homines quam mulieres, in domibus suis conclusi cum omnibus rebus suis, fuerunt ignibus appositis a populo in pluribus locis absque alio judicio concremati. Tandem maturiori consideratione præhabita, reliqui omnes, qui superstites remanserunt & non fuerunt inventi culpabiles, reclusi sunt in locis ex quibus numquam egrederentur, sed ibi degerent & tabescerent perpetuo, ne possent nocere ac multiplicari, viris a mulieribus penitus separatis.

[14] [Minoritæ compositi.] Anno Domini MCCCXXII, apud Avenionem, D. Joannes Papa prædictus sententiam excommunicationis, dudum latam per D Nicolaum III contra quoscumque glossantes vel exponentes Constitutionem aliquam per ipsum editam super Regula Fratrū Minorū, quæ Constitutio incipit, Exiit qui seminat; ac contra determinantes in scholis seu prædicantes contra contenta in Constitutione prædicta, [confirmavit].

[15] [Canonizatio S. Thomæ de Aquino.] Anno Domini MCCCXXIII, apud Avenionem Papa Joannes canonizavit, & Catalogo Sanctorū annotavit, S. Thomam de Aquino Ordinis Prædicatorū, a felici ejus transitu de hoc mundo anno quinquagesimo decurrente. Hic siquidem fuit Doctor Ecclesiæ eximius, & multa notabilia & utilia scripsit in fide Catholica: nobilibusque ortus natalibus, videlicet de prosapia Comitū de Aquino, vita, moribus & scientia præclarus, miraculis plurimis coruscavit, prout in Legenda vitæ suæ sanctæ latius cōtinetur & scribitur.

[16] Item eodem anno pridie Idus Novembris, concertationi quorumdam, [Quæstio de paupertate Christi & Apostolorū.] asserentium quod Christus & ejus Apostoli nihil habuerunt in speciali vel etiam in communi, finem imponens, ad perpetuam rei memoriā perpetuo declaravit edicto, quod inposterum pertinaciter affirmare, Christum & ejus Apostolos nihil habuisse in speciali nec in communi, hæreticum sit censendum; assertionemque hujusmodi pertinacem, deinceps esse erroneam & hæreticam definivit; cum Scriptura sacra contradicat, quæ in plerisque locis ipsos nonnulla habuisse testatur. Item pertinaciter affirmare, quod Christo ejusque Apostolis, in his quæ ipsos habuisse Scriptura testatur, nequaquam jus utendi competierat, nec illa vendendi nec donandi jus habuerint, aut ex ipsis alia acquirendi deinceps, fuerit erroneum & hæreticum declaravit: cum Scriptura sacra testetur ipsos præmissa fecisse, [& fecisse] facere potuisse supponat; [econtra vero] talis assertio, usum eorum in præmissis suis evidenter concludat fuisse non justum, quod utique de Salvatore nostro sentire nefas est, & Scripturæ sacræ contrarium, & doctrinæ Catholicæ inimicum: prædictamque definitionem seu Bullam ad omnia Studia generalia destinavit.

[17] Anno Domini MCCCXXV, idem Domnus Papa reprobavit & finaliter condemnavit in publico Consistorio quamdam pestiferam Postillam, [libri duo pestilentes damnati,] quam Fr. Petrus Joannis, olim Ordinis Fratrum Minorum, de Serviliaco diœcesis Biterriensis, fecerat super librum Apocalypsis Joannis, tamquam continentem hæreticum & pestiferum dogma, contra unitatem Ecclesiæ Catholicæ & potestatem summi Pontificis Romani & Sedis Apostolicæ. Continebat enim plures articulos erroneos & hæreticos [Postilla ista]: ex qua sumebat originem & fomentum secta quȩdam pestifera illorum, qui Begulni sunt vulgariter appellati, qui se Fratres pauperes de tertio Ordine S. Francisci communiter nominabant: ex quibus fuerant plurimi, per judicium Prælatorum & Inquisitorum hæreticæ pravitatis tamquam hæretici condemnati, & relicti Curiæ secularis judicio, & combusti in diversis locis. Hic Papa Joannes plures Constitutiones edidit, utiles & salubres.

[18] Hic quoque contra Ludovicum Ducem Bavariæ, qui se pro Imperatore gerebat, [Petrus de Corbario a Ludovico Antipapa factus.] multos fecit processus per temporum debita intervalla, quibus duxit comperendinare. Sed [Ludovicus], pravo usus consilio, contra summum Pontificem Vicarium D. N. Jesu Christi, & contra Ecclesiæ unitatem & Sedem Apostolicam, multipliciter & barbare se erexit: & quemdam pseudo-antipapam Romæ fieri fecit, dictum Fr. Petrum de Corbario Ordinis Fratrum Minorum, anno Domini MCCCXXVIII, qui scindere nisus est & adhuc hodie nititur Ecclesiæ unitatem & tunicam inconsutilem D. N. Jesu Christi, utpote membrum Antichristi. Et quoniam adhuc debacchatur in pejus, & necdum venit finis malorum ipsorum, in præsenti latius scribere distulimus longiorem narrationis seriem, suo post tempore scribendam. Ita Bernardus Guidonis, anno MCCCXXXI, XIII Decembris vita functus, ut habent Sammarthani in Episcopis Lodovensibus, inter quos locum tenere cœperat jam inde ab anno MCCCXXIV. [Hic finit Bern. Guidonis.] Oportet tamen ut ille desierit scribere duobus circiter annis ante mortem, quandoquidem desinente eo adhuc Ecclesiam turbabat Pseudo-papa quem constat anno MCCCXXX hæresim & schisma ejurasse. Reliqua Pontificatus Acta dare potest Historia Ecclesiastica Ptolomæi Lucensis, ex Ms. allegata ab Oderico Raynaldo: licet enim illius breviores Annales, [cetera ex Ptolomæi Lucen. historia Ms.] qui habentur ex editione Lugdunensi, ultra annum MCCCII non pertingant, longius tamen producta historia est, scilicet usque ad annum MCCCXXXVIII, unde finem Joannis hujus accipe.

[19] Anno autem Domini MCCCXXXIII septimo Kalendas Augusti, in publico Consistorio, quod habuit Joannes Papa apud Avenionem in palatio suo, [Ioannes Passagiū prædicat eoque destinat decimas.] ad petitionem Philippi Regis Francorum, Passagium generale prædicavit, constituendo eum ducem illius exercitus: & decimas Regni sui sibi per sex annos concessit, in subsidium Terræ-sanctæ & Passagii prædicti. Ecclesiæ autem Romanæ per sex annos decimas universalis Ecclesiæ reservavit similiter pro Passagio, quod incipiendum disposuit a Kalendis Augusti per tres annos proxime subsequentes. In prædicto etiam Consistorio Petrus Archiepiscopus Rotomagensis, & Joannes Episcopus Morinensis, & Decanus Parisiensis, & Henricus Miles dictus de Algoria, habentes procuratorium sufficiens, in animam prædicti Regis juraverunt, quod iret in propria persona vel filius suus Rex Joannes, si causa legitima patrem impediret quod Passagium prædictum perficere non posset; & quod decimas prædictas, sibi per sex annos concessas, in alios usus non converteret, quam in subsidium Terræ-sanctæ, quam personaliter visitare juravit per Procuratores prædictos, ut supra est prælibatum. Eodem etiam anno cœpit movere quæstionem de Visione, [movet quæstionem de Visione beatifica,] in qua sibi Rex Francorum & Studium Parisiense restiterunt, una cum Magistris Theologiæ. Verum Papa tunc motus, in Consistorio fuit [protestatus], quod in prȩdicta quæstione nihil definiendo, sed recitando dixerat: & quod paratus esset revocare, si quæ erronea dixisset. Et plures Auctores pro & contra collegerat, quos fecit tunc legi in Consistorio quinque diebus, in anno Domini MCCCXXXIV, a festo Innocentum usque ad Epiphaniam Domini, & conclusit ut supra.

[20] Eodem anno MCCCXXXIV circa Quadragesimam, incepit tractare cum septem Cardinalibus, [tractat de novo Imperatore eligendo,] ex procuratione Regis Bohemiæ, quod Ludovicus, qui se Imperatorem intitulabat, deberet cedere; & quidam Henricus Dux Bavariæ, consanguineus prædicti Ludovici, deberet eligi in Regem & promoveri ad Imperium: quod tamen fuit contra Regem Robertum, qui ex hoc cœpit Papæ indignari: cui Rex Hungariæ favit cum Gibellinis tyrannis, qui jura Imperii usurpabant; & cum Guelfis, maxime Florentinis, qui super hoc impediendo suos ambasciatores, una cum ambasciatoribus Regis Roberti & Regis Hungariæ, ad Papam Joannem direxerunt, ne ipse creationi novi Imperatoris consentiret. Rex autem Francorum, una cum Joanne Rege Bohemiæ, laborabat ut eligeretur Henricus Dux Bavariæ, in Imperatorem promovendus.

[21] Item eodem anno Domini MCCCXXXIV in Vigilia Paschæ, dum Papa Joannes Officium celebrasset, [communicaturus Diaconū suum, amittit Hostiam:] & Communione facta vellet unum Cardinalem Diaconum, qui sibi ministraverat, communicare, Dominum scilicet Jacobum Gaytani; cum porrigeret sibi partem Hostiæ, & crederet se ori ejus imposuisse; ille respondit se nihil percepisse, & ideo per horam quæsita est pars illa hinc inde in sede Papæ ubi steterat: & tandem fuit inventa in plica casulæ Papalis, & data prædicto Cardinali. Officio autem finito, Papa dixit, se visibiliter vidisse quod Corpus Domini de manibus suis descendendo disparuit, & casulam videre non poterat ubi se reseravit: & Papa hoc pro miraculo habuit: & factum est hoc XVIII anno Pontificatus sui.

[22] Illo etiam anno, in Septimana sancta, expulsus fuit Dominus Ostiensis Episcopus Cardinalis de Bononia, [mittit frustra Legatos in Italiam,] & amissis quasi omnibus reversus fuit in festo Pentecostes. Reversus fuit etiam D. Joannes Gaytani Diaconus Cardinalis, post mortem Joannis Papæ & ante electionem Papæ Benedicti XII, qui fuit Legatus in Tusciam: & similiter ibi nihil profecit: sed ambo infinitum thesaurum expenderunt, [instituit festum Trinitatis,] & vacui recesserunt. Item prædictus Pontifex Dominus Joannes instituit, quod festum Trinitatis solenniter celebrari deberet singulis annis, Dominica post festum Pentecostes, licet Romana Ecclesia hoc festum antea singulari Officio non consuevit celebrare, ut extat de Feriis. Instituit etiam ut post Orationem Dominicam, [& preces contra hostes Ecclesiæ.] in Canone Missæ, in sua capella flexis genibus Sacerdos dicat Psalmum, Lætatus sum, cum aliquibus etiam certis Collectis, contra hostes Ecclesiæ. Et hoc etiam non fuit de antiqua consuetudine, quæ prohibet Dominicis diebus fieri publice genuflexionem, ut in Decretis patet.

[23] Anno autem Domini prædicto MCCCXXXIV, cum Papa Joannes duabus arduis causis valde diligenter intenderet, [Ejusdem arduis negotiis intenti,] scilicet creationi Imperatoris novi, in quo facto Rex Philippus Francorum, & Joannes Rex Bohemiæ filius Henrici Imperatoris sibi multum favebant; & determinationi quæstionis Visionis, an scilicet Sancti in patria haberent visionem essentiæ divinæ; & dum prædictis & aliis causis solicitus intenderet, & IV Nonas Decembris Consistorium mandasset, [morbus & ebitus,] ut aliquas provisiones quibusdam faceret, in nocte præcedente Nonis prædictis, post primum galli cantum, invasit eum morbus. Et omisso sic Consistorio, illa die IV Nonas Decembris nihil fecit: sed III Nonas die sequenti post Vesperas, fecit vocari omnes Cardinales qui erant in Avenione. Hoc dico propter Joannem Gajetani, qui non erat præsens tunc in civitate; & propter D. Napoleonem Romanum Diaconum Cardinalem, qui erat in Cardinalibus antiquior omnibus Cardinalibus; qui licet in civitate esset & vocatus per Papam, [post conditū coram Cardinalibus testamentū.] ipse tamen noluit venire, nec interesse exequiis nec testamento Papæ. Et præsumitur quod id ex eo fecerit, quia Papa in sua electione, quæ apud Lugdunum celebrata fuit, juravit se numquam ascensurum equum vel mulum, nisi iret Romam: quod & servavit: quia navigio ivit usque Avenionem, & pedes ascendit palatium, de quo postea, nisi intrando Ecclesiam Majorem quæ contigua palatio est, non exivit; & sic suum sacramentum servavit, quia post sacramentum præstitum, sicut fecit, numquam equitavit: unde prædictus Cardinalis sibi non favit. Sed Papa nihilominus coram aliis Cardinalibus disposuit rite & legitime testamentum suum, recommendans sanctam Ecclesiam & Nepotes suos Cardinalibus. Et sic II Nonas Decembris, post auditam Missam in aurora diei, & Communione percepta, orando migravit ad Dominum de hoc seculo, hora III & Dominica die, quæ erat tunc II Nonas Decembris. Sepultus est autem in ecclesia Cathedrali Avenione Nonis Decembris. Sedit autem annis XVIII, mensibus IV, minus duobus diebus: & vacavit Sedes XVII diebus (ubi ipse dies mortis & dies electionis secutæ vacationi adnumerantur) sed XIII Kal. Januarii elegerunt Cardinales, ut infra sequetur.

[24] Hujus tam diuturni Pontificatus ut negotia plurima, sic numerosæ fuerunt Epistolæ & Bullæ, [epistolarum ejus elegantia.] a Joanne, vel per seipsum dictatæ, vel ab aliis sub ejus nomine compositæ, stylo qui eruditißimum Pontificem decebat gravi, concinno, & magis fere quam ea tempora ferebant Latino. Harum vel paucas qui legerit attentius, nequaquam hæsitabit in repudiandis quibusdam barbaræ omnino stribliginis scriptis, quæ magno cum strepitu jactantur defensanturq; a certis hominibus, promovendæ pietatis zelo motis fortasse, nonnihil tamen etiam spectantibus, ut quasdam apud se præjudicatas opiniones sublimioris cujusdam auctoritatis testimonio fulciant, quibus cum satis ab aliis scriptoribus responsum sit, non est quod actum agere hic velim: nam iidem pari argumentorum soliditate discusserunt prætensas confirmationes quorumdam Pontificum, quoad Indulgentias illis scriptis contentas, quibus confirmationibus hoc solum effectum dici potest, ut tales Indulgentiæ tam vere nunc habeantur, ac si a Joanne datæ fuissent, non autem ut eas hic reipsa dederit. Singularis vero illa erga Deiparam Virginem devotio, cui promovendæ talia scripta subservire volunt, creditur adeo multis miraculis divinitus confirmata, tantaque fidelium approbatione est recepta, ut præsidiis tam incertæ, aut potius nullius fidei, omnino non indigeat.

[25] De ecclesia Cathedrali Avenionensi vulgo S. Mariæ des Doms dicta (quod Latine rectius fortaßis de Dumis vel Dominorum quam de Donis redderetur) in qua sepultus Joannes fuit, [Avenionensis Ecclesiæ initia,] multis agit in Historia Chronologica Præsulum Avenionensium Franciscus Nouguier, deque ejus origine, ex Bulla quadam Sixti IV anno MCCCCLXXV, resert hæc verba. Cum itaque, sicut accepimus, Ecclesia Avenionensis Ordinis S. Augustini (siquidem Canonicorum Regularium tunc erat, quos anno post quinto idem Sixtus a votis religiosis absolutos secularizari permisit) quæ inter ceteras Cathedrales Ecclesias illarum partium claret, a B. Martha, Jesu Christi Hospita, ad laudem ejus & gloriosæ Virginis [primum extructa] manu Dei (ut fama est & antiquorum habet relatio, & aliquorum Romanorum Pontificum litteræ attestantur) consecrata extitit. Non existimo quemquam esse, qui hujusmodi factis, sicut ea hic a Sixto asseruntur, [ex traditione vulgari ad S. Martham relata:] & asserta dicuntur a decessoribus ejus aliis, putet indubitatam fidem adhibendam; quique velit ab ista Avenionensium traditione, undequaque incertißima (quod probare alterius loci ac temporis est) consequentiam duci ad similes alias, simili occasione aut modo, ab eodem Sixto IV aliisve Romanis Pontificibus, attestatas. Nam ex talibus aliud ad quæstionem facti sequitur nihil, quam Sixti ætate (dum nimis quam enormiter neglectæ jacebant bonæ litteræ, & sacræ historiæ studium) ejusmodi narratiunculas nemine illas discutiente, fidem habuisse majorem, quam hodie impetrarent a viris eruditis; aut saltem auditas patientius, & indulgentius fuisse etiam a Pontificibus Romanis receptas, quam nunc audirentur reciperenturque, si proponerentur contradictorio judicio ventilendæ.

[26] In ista porro, a quocumque primum condita & consecrata Ecclesia, recentiori certe opere a seculis non ita multis instaurata, jacet Joannes, [ibi Ioannis 22 monumentū pulcrum.] in pulchro illo & su perbo monumento, ut ait præcitatus Nouguier, quod cernitur intra capellam, hodie dictam S. Josephi prope sacristiam. Est illud altum palmos triginta quinq, cum dimidio, latum tredecim, profundum sex: & jacentis quidem Pontificis statua ex candido marmore elaborata, reliquus ornatus partim saxei partim plastici est operis, juxta formam hic expressam.

IOANNES PAPÆ XXII.
Avenione in Cathedrali.

Iuxta appensum legitur compendium Actorum, recentiori opere, æque ac aliud Benedicti XII de quo infra, compositum, tenoris hujusmodi: Hoc in Mausolæo inhumatum fuit corpus felicis memoriæ Joannis XXII Pontificis Maximi, [& elogium vitæ appensum.] qui ante Pontificatum vocabatur Jacobus de Ossa Caturcensis, ex Episcopatu Foro-juliensi, in Avenionensi, a Clemente quinto Cardinalis vocatus anno 1312, ac demum Papa ad 7 * Kal. Aug. anno 1316, Avenionem e Lugduno, ubi coronationis insignia suscepit, Sedem Romanam transtulit, & in eadem urbe per decem & octo annos & aliquot menses commoratus est. Vir fuit firma corporis valetudine, parvus corpore, sed ingenio magnus & acer, doctrina & prudentia insignis, magnarum rerum appetens, & juris Ecclesiastici defensor acerrimus. Ludovicum Bavarum Imperatorem, jura ecclesiastica invadentem, excommunicavit, eumque contumacem absolvere noluit. Petrum de Corbaria Pseudopontificem, ab eodem Imperatore & suis electum, Romæ coronatum, & Nicolaum V appellatum, Avenionem adduci caute curavit, & pœnitentem ad misericordiam excepit. S. Thomam Aquinatem Theologorum Coryphæum, & alterum Thomam Episcopum Erfordiensem, item S. Ludovicum Ordinis Minorum, miraculis in vita & morte claros, in Sanctorum numerum aggregavit; aliaquc multa & præclara, summo Pontifice, viroque magnanimo, & infracto corde digna, in sui Pontificatus decursu peregit; ac tandem Dominica die, quarta Decembris, B. Virgini & Martyri Barbaræ sacra, post auditum Sacrum, & sacram Eucharistiam susceptam, orans & psallens, nonagenario major, obdormivit in Domino: qua die in multis ecclesiis & monasteriis, ab ipso fundatis, videlicet in ecclesia S. Agricoli, juxta cujus antiquum sepulchrum hic sepeliri voluit: Item in ecclesia B. Mariæ Villænovæ, & in Cathedrali Caturcensi S. Remigii, Carthusia Bonipassus, & aliis locis, anniversaria commemoratio solenniter quotannis tali die celebratur.

[Annotatum]

* corrige Idus.

NICOLAUS ANTIPAPA.

[Praefatio]

Ab anno 1328, ad 1330, an. 2 m. 4.

Petrvs de Corbario, agente Ludovico Bavaro prætenso Imperatore, a paucis ex inferiori Clero Romæ electus, assumpto nomine Nicolai V, anno MCCCXXVIII, initio Maji, post annos II, menses IV, ante pedes Joannis Papæ, anno MCCCXL, XXV Augusti, Avenione, sicut antea Pisis fecerat, ejuravit schisma, culpam fassus: receptusque in gratiam, supervixit in honesta custodia annos III, mensem I: defunctus Avenione anno MCCCXXXIII, mense Septembri exeunte, & sepultus apud Franciscanos.

Beatus Odoricus de Portu-Naonis, cujus Acta dedimus XIV Ianuarii, ipso quo Petrus de sua reconciliane agebat anno, ab longinqua XVI annorum peregrinatione regressus in Italiam, & sequenti anno mortuus; inter alia scripta dicitur breve Chronicon reliquisse, [Prior ejus vita laudata a B. Odorico,] ad hæc usque tempora, quod Ms. adhuc extet. Ex hoc Ciacconii interpolatori dicitur Petrus iste, inter minores laudabiliter ultra annos quadraginta conversatus, magnus Prædicator & Apostolicus Pœnitentiarius in Urbe; vir magnæ abstinentiæ, paupertatis Euangelicæ, & religiosæ obedientiæ, qui multos in viam salutis reduxit. Sed hæc ille ex fama sola scripserit, inter Imperiales audita Pisis quo appulit, & Vtini ubi obiit, atque per viam, dumtaxat; intimo alioqui dolore tactus, propter schisma & turbas, per Petrum in Ecclesia suscitatas. Sed alius ex eodē Minorum Ordine scriptor æque coævus, Alvarus Pelagius lib. 1 de Planctu Ecclesiæ cap. 37, ex certiori propriorique notitia, & schisma & auctores sic descripsit: Ludovicus Bavarus, [ab Alvaro Pelagiograviter accusata.] in Imperio intrusus, olim Dux Bavariæ, cum populo stulto & infideli & furioso, & Clero phantastico Romano adulante sibi, in furia Teutonica, & in insipientia sua & vindicta, D. Papam Joannem XXII, in cujus tempore scribo hunc librum, deposuerunt in Urbe, & sibi substituerunt de facto pseudo-religiosum de Ordine Minorum, Fr. Petrum de Corbaria: quem cognovi in Urbe, verum hypocritam, cum Conventualis essem ibi Romæ in Aracæli, decimantem mentam & anetum in quibusdam abstinentiis exterioribus & in aperto, & in abdito loculos compilantem, & inter mulierculas Romanas quasi continuo residentem & gloriam aucupantem: & (sicut mihi testimonium perhibuerunt Minister illius Provinciæ Romanæ & Custodes, tunc cum essemus in magno Concilio Romano, de facto ejus & aliorum qui Ecclesiæ & Ordini rebellaverant Anagniæ) minus habentem, scilicet in castitate; & sic fidem paupertatis & munditiæ, & obedientiæ, quæ sunt legis graviora relinquentem. De sepulcro ejusdem, num quid extaret, interrogatus R. P. Antonius Pagi, inter Minores Conventuales eruditione & scriptis clarus, respondit, nullum vestigium nunc superesse; non solum quia (sicut conjicere licet) communem cum ceteris nactus est tumulum: sed etiam quia sepulcra Cardinalium, aliorumque in ea ecclesia depositorum, eversa sunt & abolita initio hujus seculi, quando Chorus ligneus, qui ipsam ecclesiam nimis arctare credebatur, sublatus fuit.

ACTA HUIUS SCHISMATIS.
Ex Ms. Fuxensi Bernardi Guidonis apud Bosquetum.

Qvem supra vidimus Bernardum Guidonis in evectione Antipapæ suum terminasse Chronicon, eodem jam piuries forsan transcripto resumens calamum, [Vnde hæc accepta.] ipsumque prosequens, ultima hæc tempora reliquit posteris in Ms. Fuxensi, quod Franciscus Bosquetus nactus, inseruit Historiæ Romanorum Pontificum, qui e Gallia orti, in ea sederunt, ab anno MCCCV usque ad MCCCXCIV, ante annos quinquaginta Parisiis excusæ: unde, quia non omnibus obvius liber est, nonnulla in hanc Chronologiam transcribere placet.

[1] Hic [Ioannes] quoque contra Ludovicum Bavariæ Ducem, qui in contradictione in Imperatorem electus fuerat (sed ejus electio per Sedem Apostolicam, [Ludovicus a Ioanne excommunicatus,] sicut est moris & juris, non fuerat approbata) & pro Imperatore se gerebat, multos fecit processus per temporum debita intervalla, cum publicis & peremptoriis citationibus editis: qui non duxit comparendum, fuitque tandem per eumdem summum Pontificem privatus jure, siquidem sibi ratione talis electionis competierat aut competebat, nec non excommunicatus, & hæreticus & fautor & defensor hæreticorum adjudicatus. Qui Ludovicus, pravo usus malotum consilio, contra eumdem summum Pontificem, Vicarium D.N. Jesu Christi, & adversus Apostolicam Sedem & Ecclesiæ unitatem multipliciter & barbarice se erexit; veniensque Romam; quemdam Pseudo-antipapam Romæ fieri fecit, legibus & ordine perversis, & execratis orationibus execrari potius quam consecrari, sub anno Dominicæ Incarnationis MCCCXXVIII in mense Maji: cui Antipapato ipse Ludovicus reverentiam exhibuit tamquam summo Pontifici, & tamquam Papam manu tenuit & deduxit, in grave scandalum Ecclesiæ D. Jesu Christi.

[2] Præfatus Pseudo-antipapa fuit Petrus Raynaluccii de Corbario Reatinæ diœcesis, [qui dimissa conjuge olim factus Franciscanus,] de Ordine Fratrum Minorum: qui antequam habitum ejusdem Ordinis assumeret, uxorem habebat Joannam Matthæi de Corbario, cum qua cohabitaverat conjugaliter annis quinque; & rupto fœdere conjugali, ipsa vivente & invita, spreta fide conjugii ad Fratres Minores se contulit, & habitum eorum sumpsit, & B. Francisci Regulam est professus. Hic Petrus de Corbario, æterna miseria dignus, de secta Nicolaitarum, quam Joannes in Apocalypsi odibilem describit, spreta tam religionis quam Catholicæ fidei professione, profanæ & insanæ electioni in Antipapam manum dedit & animum, [eidem denuo adjudicatur,] & se Nicolaum quintum a suæ partis consortibus voluit nominari: cœpitque insinuando agere & se gerere tamquam Papam Romanum in ipsa Urbe, in opprobrium dictæ Urbis: fecitque Cardinales secum complices in vesania, & conatus est scindere Ecclesiæ unitatem, utpote minister & membrum Antichristi. Præfata autem Joanna uxor ejus ipsum repetiit in judicio coram Episcopo Reatino, oblato libello; pro qua Joanna contra prædictum Petrum per D. Joannem Episcopum Reatinum lata fuit sententia publice, servato juris ordine, penultima die mensis Novembris anno Dominicæ Incarnationis MCCCXXVIII, sicut in transumpto sententiæ plenius legimus contineri.

[3] Ciacconii Interpolator ait, invita quidem uxore factum esse divortium, sed Episcopo libellum divortii concedente; & suspicatur quod Ioanna, [post annos 40 divortii.] divitiis fortasse, quibus maritus splendebat, allecta, repetiit maritum, jam Pontificē locupletem, quem tot annis spreverat monachum mendicum. Existimo ego prætensas divorto causas fuisse, quæ illius temporis Episcopo visæ fuerint justæ, puta, adulterii vel similem quampiam ex parte Ioannæ; quæ magis in speciem quam reipsa doluerit ab eo separari, unde nec quidquam moverit per annos quadraginta; nec motura fuerit, nisi alii (hanc scilicet opportunam occasionem rati schismati disturbando, postquam jam discesserat ex Italia Ludovicus, vel saltem in contemptum adducendo Antipapæ) nisi alii, inquam auctores fuissent resumendæ causæ; quam facile obtinuerit, [Tempus sacrilegæ evectionis.] nemine pro Petro agente: qui revera se pro legitime soluto habere bona conscientia potuerit, isto posteriori judicio non obstante; sicut neque postea postulatus est umquam de resumenda uxore; sed nec resumere fuisset permissus, uti infra apparebit. In Ms. Vaticano ejusdem Bernardi, quod allegat Rainaldus sub nota numeri 2043, verbis aliquantum amplioribus, expresse notatur annus MCCCXXVIII, quem pro VII apud Bosquetum lecto substituimus, tota historia id exigente: sed quomodo ibidem inveniatur electio atque evectio. Petri facta circa festum Ascensionis Domini, dicto anno celebratæ XXI Maji, non capio, cum Ciacconii interpolator eam adscripserit III Idus Maji; idque exigat contestus Bernardi, qualem ex Ms. Fuxensi Bosquetus sic prosequitur.

[4] Prȩfatus itaque Fr. Petrus Rainalducii de Corbatio, a patre suo rustico & paupere sic cognominatus, postquam fuit per dictum Ludovicum Bavarum inthronizatus, [Roma Viterbiū egressus cum Bavaro,] sicut præmissum est, stetit in eadem Urbe Romana a Kal. Maji usque ad IV diem sequentis mensis Augusti, cum eodem Bavaro: qua die idem Bavarus compulsus Vrbem exivit cum suo Antipapa, gressus suos ad civitatem Viterbiensem tamquam fugitivi pariter ditigentes. Tandem per maritima cum multis infortuniis ad civitatem Pisanam pervenerunt, receptique fuerunt a Pisanis: [Pisis recipitur:] ubi dictus Petrus Antipapa resedit, & Curiam suam tenuit in Palatio Archiepiscopali; donec prædictus Bavarus, civibus Pisanis odiosus effectus, inde exivit. Qui idem dimisit Vicarium loco suo quemdam Tarlatum nomine: qui post discessum dicti Bavari de civitate Pisana, callide cogitans sibi appropriare dominium civitatis, de voluntate civium Pisanorum, qui erant de tyrannide Bavari graviter afflicti, cœpit tractare de pace, cū Potestate, ecclesiasticis & civibus Florentinis: [sed illo digresso,] & tunc dederunt commeatum prædicto Petro Antipapæ, ut inde recederet & abiret. Cumque peteret a prædicto Tarlato, ut sibi provideret de securo conducto, donec pervenisset ad Bavarum, qui adhuc erat in partibus Lombardiæ; negavit Tarlatus. [committit se fidei Comitis Bonifacii:] Et tunc prædictus Antipapa secretius dedit seipsum in manibus Bonifacii, Comitis novelli de Donoratico, Pisani; & ipse Bonifacius fecit eum de nocte occulte duci, cum quodam suo Anticardinali Fr. Paulo de Ordine Fratrum Minorum, ad unum castrum suum in maritima, quod vocatur castrum de Urgari, quod distat a civitate Pisana per XXV milliaria. Verum cum cives Florentini quacumque ex causa duxissent exercitum gentis suæ versus partes illas; dubitans & timens prædictus Bonifacius Comes ne hoc facerent, [a quo occultatus,] quia prædictum Antipapam scirent ibi latere, & quȩrerent ipsum Antipapā habere; fecit eum quanto potuit occultius reduci ad domum suam in civitate Pisana: ubi tenuit eum absconditum & occultū, usq; ad IV diem mensis Augusti, anno Domini MCCCXXX.

[5] Dum autem sic teneretur occultus per dictum Bonifacium, per quamdā personam cœpit paulatim negotium detegi, & secretius illis qui erant pro parte Ecclesiæ revelari: [de sua reconciliatione tractat,] & de manu Episcopi Lucani actum fuit cum præfato Bonifacio multis modis, ut ipsum detegeret & redderet. Qui a principio negavit penitus se ipsum eumdem habere: sed tandem, post multos tractatus habitos cum eodem & amicis suis, expositis sibi malis & periculis, quȩ, nisi ipsum detegeret & redderet, sibi & suæ domui imminebant; saniori usus consilio, acquievit ipsum reddere; & mandavit Domino Papæ, se eumdem Antipapam redditurū, juxta suum placitum & mandatum. Et tunc Dominus Papa per certum nuntium suas transmisit litteras Apostolicas Archiepiscopo Pisano & Præfato Episcopo Lucano, quatenus dictum Antipapam reciperent a Bonifacio prædicto; &, si certos articulos in litteris Apostolicis expressos abjuraret, & vellet redire ad Ecclesiæ unitatem, ipsum possent absolvere a sententiis excommunicationum quibus erat ligatus, quod & factum est. [eaq; obtenta transit Avenionem,] Sicque fuit positus in galea in portu Pisano, & traditus Clerico Domini Papæ, ad hoc destinato cum pluribus armatis & conducto securo, in Vigilia B. Dominici anno Domini MCCCXXX. Sicq; deductus est, tam per mare usque Massiliam, quā per terram; per provinciam Provinciæ transeundo, & errores suos in villis publice recognoscendo. Vbique autem in toto itinere ab omnibus populis, in villis & civitatibus, maledicebatur eidem Antipapæ.

[6] Perductus est igitur prædictus Antipapa, anno & mense immediate præscriptis, apud Avenionem ad præsentiam D. Joannis Papæ XXII & Cardinalium, [& publice veniam petit atque impetrat.] & coram eodem Pontifice & Cardinalibus, publice in Consistorio, pluribus adstantibus, confessus est & recognovit in judicio, ore proprio & in scriptis, & etiam cum publicis tabellionum instrumentis, errores suos devios in quibus inciderat. Hic ipsam Confeßionē, ex Pntificia Bulla desumptam, transcribit Bernardus, qualis scilicet exinde conscripta fuit VIII Idus Septembris: quæ confeßio, quoniam ab eodem perlegi non potuerat, potuerat, propter animi defectum consternationemque; iterumque eam aggressus similiter obmutuerat; denique die XVI mensis Septembris, in privato Consistorio, cum longiori rerum VI die Septembris ac deinceps gestarū commemoratione, & pluribus in fine articulis, [iterataque confessione recipitur in gratiam;] dictam Confessionem pertexuit, prout edita extat apud Rainaldum. Bernardus autem narrationem suam sic concludit: Quibus peractis præfatus Petrus fuit clementer & misericorditer susceptus ad pœnitentiam, positus in decenti custodia ad cautelam, ut probaretur an ambularet in tenebris vel in luce: ibique hodie quo hæc scripsimus tractatur ut familiaris, sed custoditur ut hostis. Addit Lucas Waddingus in Annalibus Minorum an. 1330 num. 7, quod in hac honesta & religiosa custodia vixit Petrus annos tres, mensem unum; & vita functus honorifice sepultus est in Ecclesia Minorum Avenione, in habitu Franciscano. Diem credo expreßisset epitaphium, si quod positum ei fuisset: [ignota obscuraque sepultura humatur.] nullum certe nunc invenitur in hodierna Fratrum Minorum ecclesia, quorum Guardianus anno MDCLXXXIII R. P. Possel, cum nostro P. Carolo Fabro, veteris ecclesiæ reliquias diligenter scrutatus, nec vestigium talis sepulcri potuit invenire, nec memoriam ejus in archivio.

[7] Prodiit Romæ anno MDCLXVII typis Iacobi Dragondelli, de licentiæ Episcopi Vices-gerentis & cum approbatione Magistri sacri Palatii Hyacinthi Libelli, [In disceptatione de auctore librorū de imitatione Christi,] Conjectura de libris de imitatione Christi eorumque auctoribus; ubi Conjectator, expensis quæ hinc inde ferventißime disputata Parisiis erant, a Benedictinis quidem pro Ioanne Gersen Abbate Vercellensi, qui ab anno MCCXXX ad XLV floruisse narratur; a Canonicis vero Regularibus pro Thoma a Kempis, cujus manu anno MCCCCLXI scriptum exemplum ipsimet habemus; tandem in eam se ait conceßisse sententiam, ut non unum, sed plures Auctores fuisse opinetur: ac Thomæ quidem Kempensi laudem relinquit Compilatoris, quartum vero librum adscribit indubitanter Ioanni Gersoni: de tribus prioribus libris in dubio relinquit, sintne attribuendi Ioanni Vercellensi (quem cum Ioanne Scoto Erigena, [nonnemo plures auctores sibi fingit,] sub annum DCCCXXXVII claro, male confundit) an Vbertino de Ilia Casalensi (qui anno MCCCXXV ex Franciscano Ordine ad Benedictinum transiit) vel Petro Corbariensi post abdicationem: & quoad Petrum nititur Mariano Florentino, qui in Chronico suo Ms. ipsi tribuit De imitatione Christi librum I,putatque Marianum istum floruisse anno MCCCCXXX. Sed vehementer errat: ad calcem enim Chronici, quod Romæ ad S. Isidorum servari ait, additur; Dionysius Puliniarius, in proœmio sui Chronici Provinciæ Tusciæ, refert Marianum obiisse anno MDXXIII, XX Julii in Ceppo, qui locus pius est, in quo pestilentia correpti curabantur.

[8] Potuerunt tam Ubertinus de Ilia, quam Petrus de Corbario, eodem titulo de Imitatione Christi scripsisse aliquid; [quorum unus fuerit Petrus de Corbario:] sed idem quod in manibus est alterutrius esse, solus titulus non probat, nullis extantibus sub eorum nomine exemplaribus eorum qui nunc cum præfato Titulo habentur librorum. Pro Vbertino nec congruentiam quidem mininam adfert Conjectator; pro Petro sic ratiocinatur: Legitur lib. 3 de Imitat. cap. 50. Quantum unusquisque est in oculis tuis, Domine, tantum est & non amplius, ait humilis sanctus Franciscus (nihil enim moror altercationem illam, an & quando Sancti nomen adscriptum deletumve fuerit) sed certo hinc conjicio Franciscanum fuisse scriptorem; quin & Papam ex his verbis lib. 1 cap. 22, Nemo est in mundo sine aliqua tribulatione vel angustia, quamvis Rex sit vel Papa. Absit a nobis tam certæ conjectationis præsumptio: pro Papa nihil hic plus video, quam pro Rege. Patriarcham Ordinis Minorum humilem Franciscum (si ita solum initio legebatur) quivis scribere potuit: si addebatur Sanctus, non solum id addere potuit Franciscanus aliquis, sedalius quilibet, etiam Ioannes Vercellensis; & hic imprimis, utpote recenti adhuc memoria Canonizationis, anno MCCXXVIII a Gregorio IX factæ.

[9] Si Ioannes Vercellensis auctor est operis (quod in judicio contradictorio bactenus Parisiis ventilatum & necdum plene definitum est) facile fuit & Vbertino & Petro, [post institutum festum Corporis Christi;] otium suum (quale hic in custodia copiosum habuit) impendere quatuor libellis de Imitatione contrahendis in unum, quæ tamen Epitome ad nos usque non pervenerit. Nescio autem quomodo pro alterutro faciat, quod in fine chartæ assumit Conjectator, festum Corporis Christi, ab Vrbano IV indictum anno MCCLXIV, fuisse a Clemente IV sancitum, a Ioanne XXII in Gallias propagatum. Cum enim lib. 4 cap. 10, auctor ostendisset, quod non sit de facili Communio relinquenda, tandem concludens ait, [sed hoc non ostenditur,] Qui aliter se non præparat, nisi instante festo vel consuetudine compellente, sæpius imparatus erit. Cum inquam, hoc ait Auctor, nec cogitasse quidem videtur de festo Corporis Christi, sed locutus de quovis Festo vel Dominico die, quibus communicare mos Religiosis erat, præter alios dies cuiq; Ordini & monasterio de consuetudine proprios. Nescio etiam quomodo idem Conjectator sibi persuadeat, quod æquus & candidus lector animadvertet in libris de imitatione Christi, stylum esse varium, nec tenorem ubiq; [sicut nec diversus stylus librorū singulorum.] eumdem servari, imo diversum esse eloquii vultum; cum hanc diversitatem hactenus nemo potuerit observare; hoc solo excepto, quod liber quartus procedat per formam Dialogi inter Discipulum & Salvatorem: sic autem etiam procedit tertius: nec tamen ipse admittet Gersonem tertii quoq; libri esse auctorem. Phrases alioqui in omnibus libris tam eædem sunt, ut diversitatem styli in ipsis quærere & nodum in Scirpo, prorsus idem esse videatur.

[10] Quod porro ad stylum attinet, qualis hic Petru nostro, quamq; a stylo librorum istorum diversus fuerit, utpote oratoriis & concionatoriis deductionibus assueto, facile intelligere est ex isntrumento & verbis Confeßionis suæ, quam in Secreto Consistorio prælecturus post alia præmissa. Cum, [Petri autem Stylus longe alius fuit:] inquit, fatigatus ex labore, debilitatus in vigore, & confusus ex rubore, confractusq; ex itinere, & timore [confusus], impeditus in clamore, extinctus in devotione, mortuus tandē in amore (eo quod dilexi dudū malitiā super benignitatem, & iniquitatem magis quā loqui æquitatem) justo Dei judicio obmutuerim evidenter, & sicut volui non potuerim omnia exprimere … ideo latius in præsenti Consistorio, resumptis cōfortativis viribus, postquā de benignitate & humanitate Sanctitatis vestræ apparuit, quoniam non ex operibus justitiæ quæ numquam feci actualiter, sed secundum magnam Dei & vestram misericordiam me salvastis, & operuistis omnia mea scelera & peccata, laborem meum oppressivum sednado pacifice, & vigorem perditum mihi restituendo integre, & dolorē afflictivum dulcificando consolative, ruboremq; confusivū laudabiliter removendo, ac timorem meum confortando viriliter, & clamorem meum raucū sanando celeriter, extinctamq; devotionem meam suaviter inflammando, & amorem meum mortuū vivificando; cum confidentia securitatis pacificæ & benignæ, errores & hæreses, ac omnia & singula scelera & delicta mea, iniquissima & nefanda, proponere confidi.

[11] Nemo mihi persuaserit Petrum, quamvis præmeditate atque de scripto hæc recitaverit, [fortassis & Thomæ Kempensis,] tali tamen in articulo sibi vim intulisse, ut aliter quam ex genio & ingenio suo orationem conciperet, cui nec eminus quidem simile aliquid in libris de Imitatione reperio. Alii porro judicent, an eorum operum quæ Thomæ Kempensis nomine citra controversiam præsignantur, ulla sit affinitas styli cum illis, quibus ipse, non ut auctor, in principio; sed ut descriptor, subscripsit in fine, eo fere modo quo alri aliis in locis, Finitus & completus anno Domini MCCCCXLI per manus fratris Thomæ Kemp. in monte S. Agnet. prope Zuvoll. [quem esse auctorem ex nostro cui nomen subscripsit exemplari,] Non libet mihi finalē causæ decisionē prævertere, contestata jam lite & adhuc pendente. Ingenue tamen fateor, neque P. Godefrido Henschenio neq; mihi unquā visum esse, quod efficax aliquod pro Thoma argumentum poßit ex Ms. sic subscripto haberi. Agnosco etiam, Idiotismos illos, quos cum Teutonica nostra lingua communes habet opusculum istud, quique nostris Henrico Sommalio & Heriberto Rosweido animos fecerunt, [& idiotismis quibusdam non bene concluditur:] ad ipsum tam certo adscribendum Kempensi, ex prædicta subscriptione nominis dumtaxat noto, nec viso umquam Codice Gerardimontensi, qui absque auctoris nomine ante annum MCCCC scriptus notabatur; agnosco, inquam, Idiotismos illos, æque aut magis spectare Italicam linguam, ex Latina formatam & veteri Longobardica, magnam cum Teutonica similitudinem habente. Si autem ea quæ Joannis Gessen sive Gersen Abbatis nomen, non suffixum, sed præfixum habent exemplaria revera sint (ut prætenduntur) nostro coætanea aut etiam antiquiora, imo eorum unū propria Abbatis prædicti manu scriptum fuerit, ut editioni Venetæ anni MDI adscripsit aliquis (fuisse autem illud potuit idem ipsum quod nunc est nostræ Aronensis domus, omnino perantiquum, & solum ex omnibus hactenus in causa productis membraneum) haud ægre assentiar sustinentibus, [Ioanni Gersen Abbati favet vetustas exemplarium.] libro rum prædictorum auctorem potius censendum esse Ioannem istum. Hoc vero concesso, non continuo credam totum decus detractum Thomæ; qui quam devotus religiosusque scriptor fuerit, satis ex aliis ejus operibus liquet: quin etiam anno MDCLXXII, non sine prodigiis repertum ejus corpus die XIII Augusti, sperare nos facit, fore aliquando ut religiosiori cultu eum liceat venerari quam veneraremur Auctorem libelli quantumcumque utilis atque pii.

CXCIX BENEDICTUS XII.

[Praefatio]

Ab anno 1334, ad 42, an. 7, m. 4, d. 6.

Benedictvs, antea Jacobus Presbyter Cardinalis tituli S. Priscæ, natione Tolosanus, de Savarduno, electus Avenione XX Decembris MCCCXXXIV, coronatus VIII * Januarii sequentis in Dominica, sedit annos VII, menses IV, dies VI; defunctus Avenione anno MCCCXLII, XXV Aprilis, sepultus in Ecclesia Cathedrali: & vacavit Sedes dies XI.

[1] Vitæ auctor Anonymus apud Bosquetum, fuit, inquit, electus die XVI mensis Decembris, [Electionis & coronationis dies.] die vero XX fuit coronatus: verum errasse convincitur ex eo, quod ultima hæc dies non fuerit Dominica, sed feria III, dies autem a nobis prænototos Ms. nostrum & Ptolomæus Lucensis confirmant. Quoniam autem illa ejus prolixior Vita satis extat apud Bosquetum, solum breviorem hic placet dare ex Ptolomæo Lucensi & quatuor ultimorum annorum acta ex nostro Ms. proponere, cui simile exemplar Rainaldus allegat in obitu Benedicti, tamquam in Bibliotheca Vaticana existens sub num. 2040: nostrum autem sic incipit: [ab hac initium anni Pontificii.] Benedictus XII, de partibus Tolosanis, electus est anno Domini MCCCXXXIV, XII (imo XIII) Kal. Januarii, & coronatus VI Idus Januarii anno Expectationis, Curita vocetur annus MCCCXXXV, hactenus non comperi, nec libet divinare: fidentius dixero, etiam hunc Pontificem more majorum initium annorum suorumm duxisse a die Ordinationis suæ: siquidem Bulla II apud Waddingum, pro construendo Minoritis Yvodii conventu, data VIII Kal. Decembris anno I, habetur in Registro ordine 911, estque ultima earum, quas, isto primo anno, Christi MCCCXXXV, Franciscanis datas, plures refert idem Waddingus.

ACTA PONTIFICATUS.
Ex Ms. Historia Ptolomæi Lucensis, in Codice Biblioth. Vatic. 3766.

[2] Anno Domini MCCCXXXIV, Idibus Decembris, Cardinales omnes includuntur numero XXIV, per Comitem Novalium in Palatio Avenionensi, in quo Papa Joannes decessit: [Electionis modus,] in Vigilia autem Thomæ Apostoli XIII Kal. Januarii, anno Domini MCCCXXXIV, Cardinales prædicti numero XXIV, elegerunt in Papam unum ex se, videlicet D. Jacobum, Presb. Card. tit. S. Priscæ, natum de provincia Tolosana, monachum Ordinis Cisterciensis, Magistrum Theologiæ, & vocatus est Benedictus XII. Qui in primo Consistorio quod habuit, scilicet XII Kal. Januarii, mandavit reparari ecclesiam Romanam S. Petri, [munificentia,]item ecclesiam Lateranensem & alias ecclesias, & palatia ibidem desolata, & ad fabricam donavit quinquaginta millia florenorum. Item ad subveniendum necessitatibus suorom Fratrum, Collegio Cardinalium donavit centum millia florenorum. Dixit etiam quod vellet pacem reformare in tota Ecclesia. [Indulgentiæ,] In die autem Nativitatis D. N. Jesu Christi, in publica Missa, quam celebravit D. Petrus Episcopus Prenestinus, fecit gratiam omnibus qui interfuerunt, septem annos & septem quadragenas de injunctis pœnitentiis; diebus autem Sanctorum Stephani & Joannis tres annos & tres quadragenas. Anno autem Domini MCCCXXXV Benedictus XII descendit de palatio, in quo electus fuit, [Coronatio,] & ivit affociatus cum Cardinalibus, ut moris est, ad locum Fratrum Prædicatorum VII Idus Januarii, & VI Idus Januarii in crastinum ibi coronatus est, per D. Napolionem Cardinalem Diaconum.

[3] Et V Idus Januarii reascendit suum Palatium: & petitiones sibi oblatas primo die post coronationem recipere recusavit: [laudabilia initia.]voluit enim nosse conditionē personæ supplicantis, & summam reddituum, & si impetrans ante fuerit Beneficiatus. Item IV Idus Januarii in Consistorio suo quod habuit, licentiavit omnes Prȩlatos & Curatos, ut post Festum Purificationes irent ad sua Beneficia; alioquin Juris remediis uteretur erga eos, nisi causam legitimam standi haberent in Curia, quam insuper scire volebat ab eis. Item a XI Kal. Februarii usque ad III Kal. ejusdem mensis vacavit circa petitiones Cardinalium expediendas. In Purificatione Beatæ Virginis primo anno Pontificatus sui celebrem fecit sermonem, & erat suum Thema: Ecce sponsus venit, Matthȩi XXV: in quo publice dixit, quod Sancti viderent clare essentiā Dei, contra opinionem prædecessoris sui, qui de hoc dubium fecerat, ut supra dictum est de eo. Item pridie Nonas Februarii fecit vocari omnes illos ad suum Consistorum, qui prædicaverunt opinionem sui prædecessoris, quod visio non esset essentialis Dei, volens scire ipsorum motivum. Item Rex Franciæ ad Papam misit suos Ambasciatores, & petiit Thesaurum Ecclesiæ pro passagio faciendo; sed Papa dare recusavit, nisi intraret mare, & passagium initiaret, & promissionem impleret, quam fecerat sub Joanne XXII.

[4] [variæ legationes anno 1335 exceptæ.] Anno Domini MCCCXXXV, IV Kal. Maji, venit Comes Ludovicus de Oetingen ad Papam Benedictum cum tribus Clericis, & Militibus, & Ambasciatis Domini Ludovici, qui se pro Imperatore gerebat; licet per D. Joannem Papam depositus & excommunicatus fuisset. Ipsis autem in Curia existentibus Ambasciatores Mediolanenses, & aliarum civitatum eis confederatarū Papæ obedientiam faciunt, & absolutionem obtinent a sententiis, quibus per Joannem fuerant irretiti; promittentes, se nunquam aliquem pro Imperatore recepturos, nisi prius per Papam esset appellatus. Item pridie Kal. Junii Benedictus Papa revocavit in Consistorio omnes Commendas, [quæstio de Visione Sāctorum expensa.] per suos prædecessores factas, exceptis Cardinalibus, quorom nondū Commendas revocavit. Insuper Legati Romanorum petebant instanter, ut iret ad Urbem: quibus respondit, se iturum, sed diem certū super hoc non assignavit eis. Item pridie Nonas hujus mensis Julii, Ambasciatores prædicti Domini Ludovici venerunt de Avenione, portantes quæ Papa petebat pro emenda suorū excessuum, quibus adimpletis sperabatur eorum concordia. Item pridie Nonas ejusdem mensis, scilicet sequenti die proxima, Papa Benedictus ivit ad Pontem Sorgæ, volendo ibi vacationes deducere, & habuit secum plures Magistros in Theologia: & coram illis & Dominis Cardinalibus, quibus placuit interesse, fecit legere librum, quem ipse Benedictus Papa composuit de Visione: & auctoritates ibi positas fecit per dictos Magistros examinari, an essent pertinentes: & ibi quæstiones Visionis examinavit. Mortuus est autem Dominus Joannes Caytani in Vigilia S. Augustini, Diaconus Cardinalis & Legatus, & sepultus est apud Fratres Minores in die B. Augustini. Eodem anno in mense Septembri, [Legatio Ludovici Bavari,] XI die ejusdem, iterum misit Dominus Ludovicus, qui se pro Imperatore gessit, prædictum Comitem de Oetingen, & Magistrum Ebrehardum de Thumenouven, Magistrum Marquardum de Randegge Canonicum Augustensem, & Magistrum Ulricum de Augusta Notarium suum, & Fratrem Henricum de Gyphingen, ad Papam Benedictum de concordia, cum pleno mandato omnia faciendi, quæ Papa petiit pro emenda: & intraverunt die prȩdicta similiter Avenionem. Et dum expectarent reversionē Papæ ad villā Avenionensem, Papa intellexit, quod quidam e suis familiaribus, tam clericis quam laicis, petitiones signabant ut Papa; & eas sic signatas, cum aliis per Papam signatis miscuerunt, & sic in Cancellariam transibant cum veris petitionibus; quas [inde auferri] mandavit Papa mense prædicto, circa festum exaltationis sanctæ Crucis.

[5] Item IV Kal. Octobris reversus est Papa Benedictus, associatus Cardinalibus & Ambasciatoribus prædictis. [absque effectu dimissa.] Item VII Idus Octobris in publico Consistorio, quod Benedictus super hoc habuit, propositum fuit per Dominum Marquardum de Randegge Canonicum Augustensis Ecclesiæ, qui unus fuit de Ambasciatoribus prædictis Domini Ludovici: & legatio talis fuit, qualiter petiit absolvi a Processibus factis contra eum per Joannem Papam, offerens se satisfacturum Ecclesiæ & Papæ. Super hoc respondit, se deliberaturum cum Fratribus suis, qualiter hoc produceret ad bonum finem; licet grande esset quod petebatur ab eo, quia in multis excessit prædictus Ludovicus. Sed per Benedictum Papam de absolutione prædicti Ludovici nil penitus fuit determinatum, & fuit thema proponentis; Eripies me a contradictionibus Populi, & constitues me in caput gentium P XVII. Item Dominus Eberhardus, filius Comitis de Oetigen, decessit sexto Idus Octobris anno primo Domini Papæ Benedicti. Item decimoquinto Kal. Januarii, Papa Benedictus revocavit omnes gratias, factas a suis prædecessoribus, illis qui nondum jus in re habebant. Item decimoquarto Kal. Januarii in publico Consistorio investivit procuratorem Regis Aragonum, de Regno Sardiniæ & Corsicæ, percepto ab eo homagio consueto.

[6] Anno Domini MCCCXXXVI, Pontificatus sui anno secundo, Benedictus Papa in publico Consistorio, [Definita Visio beatifica SS.] quod habuit in Palatio Avenionensi quarto Kal. Februarii, determinavit opinionem Visiones essentialis, videlicet quod Sancti in Patria tunc clare vident & gaudent illa Visione faciali, & eodem mysterio, de quo loquitur Paulus in Epistola sua, Tunc autem facie ad faciem; & contrarium sentientes puniri decrevit, ut hæreticos. Revocavit etiam Papa Benedictus Decimas Decimarum quibuscumque concessas, ex quo passagium vidit neglectum esse per Philippum Regem Francorum qui hoc juraverat, ut superius est dictum. Decrevit insuper, ut percepta de Decimis prædictis restituerentur ecclesiis, excepto Rege Francorum; & facta est prædicta revocatio anno Domini MCCCXXXVI, decimo septimo Kal. Januarii. Item anno Domini MCCCXXXVI, quinto Nonas Martii, Rex Philippus Francorum venit ad Papam Benedictum: [Colloquium Papæ & Regis Franciæ.] & ibi exclusis omnibus, solus cum Papa habuit colloquium super passagio, quod debebat incepisse Kalendis Augusti proxime præteriti, & sic remansit inexpletum, ex quo multa mala inferebantur Christianis per Saracenos, & maxime Armeniis: qui eodem anno fuerunt superati, & planiciem amittentes petebant montana, sperantes subsidium Ecclesiæ & Regis Philippi.

[7] Anno Domini MCCCXXXVII, Henricus Dux Bavariæ per Procuratores suos quos ad hoc misit, [Henrico Bavaro,] petiit Absoluto se absolvi a sententiis, quas incurrit communicando cum prædicto Ludovico: & Papa Benedictus anno Pontificatus sui tertio ipsum absolvit. Item anno prædicto, ultima die Januarii, iterato misit Dominus Ludovicus Dominum Robertum, filium Domini Rodulfi fratris sui, Ducis Bavariæ & Comitis Palatini, una cum Comite Conrado Juliacensi, [iterum Ludovicus absolvi petit,] ad Dominus Benedictum Papam: qui eos bene recepit die prædicta, qua ingressi fuerunt Avenionem, licet ante fuerunt cum Philippo Rege Francorum, & de illo venerunt die supradicta ad Papam Benedictum: qui Duci Bavariæ prædicto, III Kal. Aprilis, Dominica qua cantabatur Lætare, dedit Rosam post Missam, in qua quatuor consecravit Episcopos, & duos benedixit Abbates in sua Capella Avenionensi. Prima autem die Aprilis, venerunt Ambasciatores Domini Regis Franciæ ad eum super causa prædicta. [sed frustra.] Item III Idus Aprilis respondit prædictis Nuntiis, quod Dominus eorum non esset pœnitens; & idcirco ad præsens ipsum non posset absolvere; & sic nunquam absolvit eum Papa Benedictus XII, quia moriebatur sub anno Domini MCCCXLII. A tempore autem suæ creationis, videlicet Benedicti Papæ XII, usque ad annum VII completum, præter præmissa nihil dignum relatione fecit, nisi quod Capellam sui Palatii ampliavit, & quod turrim magnam conjunctam suo Palatio construxit, & quasi perfecit: quæ etiam ad sui similitudinem, magna & quadrata existit. Hactenus ille de Benedicto, cujus ultima Acta, omißis prioribus, in nostro Ms. sola leguntur hoc modo.

[8] Hic anno IV Pontificatus sui, in temporibus jejunii, ordinavit sex Presbyteros Cardinales, videlicet Ebredunensem, Album, Guilielmum Montisolivarum, [Acta alia Pontificis,] D. Gotium de Ariminis, D. Rotomagensem, Dominum de Rodes. Hic confirmavit atque roboravit sententias contra Ludovicum de Bavaria, asserentem se Romanorum Imperatorem. Hic constituit D. Luchinum de Vicecomitibus, tyrannum Mediolanensem & multarum aliarum civitatum & terrarum Pedemontii & Lombardiæ, in Vicarium pro Ecclesia Romana; tamquam Imperio vacante & ad Sedem Apostolicam spectante. Item simili modo D. Mastinum de Scala in Veronam & Vincentiam: item Dominos de Gonzaga in Mantuam & Reginam civitatem; item Marchionem Ferrariensem, in Mutinam, Constantiam, atque Argentinam. Anno illo Pontificatus sui prædicto, [Bellum inter Francos & Anglos.] guerræ mortales & crudeles incipiebant inter Reges, Philippum Franciæ & Eduardum Angliæ. Pro pace vel treuga inter ipsos ponenda duos Nuntios Cardinales dictus Papa transmiserat, sed modicum relevavit. Item suo tempore Rex Angliæ cum sua armata debellavit armatam Regis Franciæ, in die S. Joannis Baptistæ supra Sclusas portum Flandriæ, in quo bello mortui fuerunt circiter XXXIII millia Gallici, & Normanni amiserunt octingentas naves.

[9] Item dictus Papa fecit fieri totum magnum palatium, ubi ipse residentiam faciebat Avenione, [Laus Benedicti,] cum turribus circumcirca, atque viridario bene fabricato cum veronibus * circumcirca. Hic fuit homo durus & constans, magnus Magister in Legibus & Divinitate. Hic multum thesaurum Ecclesiæ congregavit. Hic nihil dare voluit alicui de suo genere vel consanguinitate. Iste vir non timebat quemquam, quamvis jus & justitia non observaretur ubique per universum. Hic nimis bonos dilexit, & malos odio habuit. Tandem anno Domini MCCCXLII, in die S. Marci Euangelistæ, [obitus,] Avenione, in palatio quod construi fecerat, ad Christum migravit: de cujus morte tota Curia ac Christianitas condoluit. Et sic sedit ab ejus electione annis VII, mensibus IV, diebus VI; a coronatione ejus sedit annis VI, mensibus III, diebus XVII; & vacavit Sedes diebus XI: sepultusque est in ecclesia Cathedrali Avenionensi. [sepultura,] Addit auctor Vitæ Anonymus apud Bosquetum: In qua adhuc jacet, in capella sibi specialiter fabricata, etiam miraculis coruscando. Dominus des Fergues, alibi nobis laudatus, in Indiculo Ms. Sanctorum ac Beatorum Avenionensium, eumdem Beatum nominat, nixus auctoritate Scriptorum Cisterciensium, & nobile sepulcrum appellat, in quo hodieque quiescit.

[10] Oldoinus noster ad Ciacconium hoc insuper ejus Epitaphium recitat. [Epitaphiū] Hic subsunt cineres & ossa Benedicti XII Pont. Max. qui fuit oriundus ex oppido Savarduno, diœc. Apamiensis in Comitatu Fuzensi, & appellabatur Fr. Jacobus Furnerius, Monachus Cisterciensis, Theologiæ Doctor eximius. Fuit primum Abbas Montis frigidi, inde Episcopus Mirapicensis, demum Presb. Card. tit. S. Priscæ, a Joanne XXII, cui immediate in Pontificatu successit, creatus. Vulgo Cardinalis Albus dicebatur: quem ob rei familiaris angustiam Cardinalium pene infimum, ob ejus vitæ integritatem, elegerunt in Vigilia S. Thomæ Apostoli, in conventu Fratrum Prædicatorum hujus urbis, ubi etiam Kal. Januar. per Neapolionem de Ursinis Diac. Card. coronationis insignia suscepit anno 1335. Vir fuit doctrina & vitæ integritate præstantissimus, virorum bonorum & doctorum valde studiosus: multa præclara statuit, ad morum & præcipue Cleri reformationem & ecclesiasticam disciplinam restaurandam spectantia. Sedit in Pontificatu annos septem, menses quatuor, dies sex, unica tantum habita sex Cardinalium, virorum præstantissimorum, creatione. Decessit in Avenionensi Palatio, quod ipse fabricari jusserat, ex tibiæ dolore, VII Kal. Maji anno 1342. Funus in præsenti Ecclesia magnifice curatum fuit, omnibus qui aderant ad tanti Pontificis necem collacrymantibus. [sed recentius positum,] Hoc verum antiquumque ejus epitaphium esse nemo mihi persuaserit: cum ab usu illius ævi stylus nimium discedat; ad hæc zyphræ in annorum notis, & error in die Coronationis manifeste redargutus ex co ævis, novitatem arguunt.

[11] His scriptis accipio a P. Carolo Faber accuratam Monumenti ipsius delineationem, [in pergameno ad partetem,] palmos octodecim alti, largi undecim, & quinque cum dimidio profundi, exceptam manu adm. R.D. Georgii Fallot Presbyteri Avenionensis: simulque disco, verißime judicasse me de epitaphi, minime antiquum esse, nec ullum toti monumento insculptum unquam fuisse: sed id quod supra ex Oldoino retuli, scriptum esse ab annis fortasse centum in pergameno, appensumque ad parietem juxta sepulcrum: in quo pergameno etiam sequentes notitiæ continentur. Hi vero duo Cardinales immediate sepulti, & ex ipsorum antiquis monumentis in hoc sacellum translati fuerunt. Primus, [cum notitia trium juxta sepultorum Cardinalium.] qui pro insigniis habet duos leones, fuit Mag. F. Helias de S. Heredio Gallus Ord. Minorum, Magnus Theologus, ab Innocentio VI tit. S. Stephani in Cæliomonte Cardinalis creatus, obiit Avenione 6 Idus Maji 1367: ad Minores primo sepultus, deinde (absoluto quod fieri jusserat mausolæo) in hanc ecclesiam translatus. Alter fuit Fayditus de Agri-folio Gallus, Episcopus Avenionensis, a Clemente VII in sua obedientia Presbyter Cardinalis creatus tit. SS. Silvestri & Martini in Montibus. Obiit Avenione 6 Non. Octobris 1391. Is vero qui jacet ante pedes Benedicti, creditur esse Bertrandus sive Bernandus, Episcopus Rutenensis Electus, tit. S. Cyriaci in Thermis ab eodem Cardinalis creatus, duarum Capellaniarum in hoc sacello fundator. Obiit Avenione sub Clemente VI anno 1344. Quorum animæ quiescant in pace. Amen. Possunt hæ notitiæ locupletando etiam posthac Ciacconio servire, quandoquidem Oldoinus noster iis caruerit: interim delineationem hic accipe.

BENEDICTI PAPÆ XII.

[12] Idem Oldoinus, ad convictionem eorum qui Carmelitam fuisse contendunt, tum alia adsert, tum ipsam ejus bullam integram ex Vghello acceptam, [Ipse se testatur ab initio Cisterciensem fuisse,] & postridie Corona tionis datam ad Abbatem Cisterciensem aliosque ejusdem Ordinis de sua evectione, ubi eos sic alloquitur: Nos igitur qui juventutis nostræ tempora in Ordine vestro peregimus, sub sanctæ obedientiæ imperio & observantia regulari; ac in eo effecti alumni, in dignitatis & administrationis gradu fuimus operosi &c. Ita etiam auctor Vitæ apud Bosquetum: In juventute sua sub habitu regulari & monastico decrevit Domino famulari: fuitque receptus & indutus in monachum in monasterio Balbonensi Ordinis Cisterciensis, diœcesis Mirapicensis: ubi postquam edoctus fuit in regularibus observantiis & claustralibus disciplinis, diutius circa studia litterarum insudavit, tam Parisiis quam alibi permanendo: in quibus adeo profecit, quod tandem fuit effectus sufficiens & notabilis Magister in sacra Theologia: deinde primo ad monasterium Montis-frigidi diœcesis Narbonensis, secundo ad Apamiarum, tertio ad Mirapicensem fuit promotus Ecclesias. Porro Apamiensem Episcopum factum anno MCCCXVII, indeque Mirapicensem anno MCCCXXVI probant Sammarthani: ut etiam ex Apamiensis Episcopatus præteritione argui poßit parum exacta cognitio rerum ad Benedictum pertinentium, in eo qui supradicto Epitaphio videtur voluisse totam ejus Vitam complecti.

[Annotatum]

* .i. maceria.

CC CLEMENS VI.

ACTA SVB HOC PAPATV.
Ex nostris Mss. Vitis Pontificum.

Ab anno 1342, ad 52, an. 10, m. 6, d. 30.

Clemens, natione Lemovicensis, antea Petrus Rogerii, ex Archiepiscopo Rotomagensi Presbyter Cardinalis SS. Nerei & Achillei tit. Fasciolæ, electus Avenione VII Maji anno MCCCXLII, coronatus XIX Maji in Dominica Pentecostes, sedit annos X, menses VI, dies XXX; defunctus Avenione anno MCCCLII, VI Decembris: sepultus in suo, ubi Abbas fuerat, Casæ-Dei monasterio: & vacavit Sedes dies XI.

Clemens VI, natione Lemovicensis, de quodam loco dicto Monstrio Lemovicensis diœcesis. Alii Malmonte loco natum scribunt: & Bernardus Guidonis patrem appellat Guilielmum Monstrium, [Patria Clementis:] Rosei-vici Dominum: sunt autem sub Tutelensi diœcesi in Lemovicibus loca vicina Maumont & Rozieres; sed Monstriū nusquam nunc invenitur. Hic primo vocatus Petrus Rogerii, postmodum monachus & Abbas cujusdam monasterii, nuncupati la Casa de Dio; postmodum Abbas Fiscanensis in Normannia, deinde Archiepiscopus Rotomagensis; deinde in Cardinalatum, & ultimate in Papatum vocatus. Hic largissimus fuit, [gradus per quos evectus:] atque in omnibus placidus & affabilis, nec non conversabilis. Hic sub MCCCXLII fuit electus Nonis Maji Avenione ad locum Prædicatorum: coronatus XIV Kal. Junii, seditque annis X, mensibus VI, diebus XXVIII, ab electione. Hic anno primo Pontificatus sui, temporibus jejunii Septembris, ordinavit Presbyteros Cardinales octo & Diaconos Cardinales duos, videlicet D. Tutellensem suum fratrem germanum, primo monachum Tutellensem; D. Guilielmum, suum nepotem ex parte sororis germanæ; [Cardinales creati.] Dominum de Guardia, suum consanguineum; Dominum de Turre, de Anagnia; Dominum de Nicosia, Archipresbyterum; Dominum Tomacensem, de Florentia; Dominum Boloniensem; Dominum de Chiartres, de Lemovicino, [qui fuit] postea Innocentius VI Papa; Dominum Ademarum Roberti, Lemovicensem: anno [autem] sequenti unum Presbyterum & unum Diaconum Cardinales; videlicet Dominum Lemovicensem, suum nepotem ex [parte] sororis germanæ, Diaconum Cardinalem; Dominum Atrebatensem, nepotem quondam [Domini Bertrandi Senioris Cardinalis] Autissiodorens, * Cardinalem Presbyterum.

[2] Hic concessit Romanis, rogantibus ut, sicut Bonifacius VIII concesserat eis, quolibet anno Domini centesimo indulgentiam & remissionem peccatorum visitantibus limina Apostolorum Petri & Pauli, [Iubilæum ad 50 annos adductum:] tantum obtinerent in quolibet quinquagesimo quoties eveniret. Hic instituit Episcopum Pragensem in Archiepiscopum Metropolitanum Bohemiæ. Postquam reconciliaverat Ecclesiæ prædecessor suus Dominos de Vicecomitibus Mediolanenses, [Temporalia curata.] ex quibus unum fecerat Archiepiscopum Mediolanensem, alterum in temporalibus Vicarium Ecclesiæ, licet esset tyrannus, & in pluribus urbibus Lombardiæ, hic etiam acceptavit eosdem. Hic etiam D. Eloisium * fecerat atque coronaverat [Regem] de regno Insularū perditarum, sed possessionem numquam habuit dum vixit.

[3] Hujus tempore fere omnes civitates, terræ, & castra Patrimonii S. Petri, [Italia per tyrannos ad defectionem inducta,] Marchiæ Anconitanæ & Romandiolæ se rebellaverunt Sedi Apostolicæ, & ipsius in illis partibus Rectoribus & Officialibus, & omnes devenerunt in manibus tyrannorum; videlicet Patrimonium in manibus Joannis de Vico, Præfecti Viterbii; Marchia, in manibus Dominorum de Malatesta & Galeotti de Arimino, Nolfii & Gelasii atque suorum fratrum, Nepotis Comitis Guidi de Montefeltro, D. Alogiti de Fabriano, Nepotum Burgaritii de Matalica, Ismudatii de S. Hieronymo, Nepotum D. Gentilis de Varano, Nepotis Mahoeli de Monte-Miliano, Nepotis D. Pangionis de Cingulo, Nicolai de Socareto, Filiorum D. Raimundi de Esio, & quam plurium aliorum tyrannorum; Romandiola vero, in manibus prædictorum de Malatesta, Francisci Sinibaldi Capitanei Forolivii, Domni Joannis de Manfredis de Faventia, & Bernardini de Polenta: quas provincias prædicti tyranni cum eorum sequacibus tenuerunt per multa tempora, ipso Papa vivente.

[4] Anno Pontificatus sui IV, Comes de Arbi Anglicus, cum ejus alligatis Vasconibus, [Anglorum progressus in Gallia:] guerram mortalem & durissimam, illo tunc manu potente, per Vasconiam, Petragoricensem & Pictavensem provincias fecerat, ferro & igne [omnes] pene illas partes devastando, Nec non simili modo Comes de Norotonia Anglicus, cum suis alligatis Brittonibus, in dicto Ducatu Britanniæ [præsumebat] faciendum. Hujus tempore & sub MCCCXLVI de mense Augusti, Rex Eduardus Angliæ, cum octingentis navibus bene munitis, ad guerram in Normandia applicuit; & viribus armorum villam * Cami, & innumerabiles villas, castra & loca in dicto Ducatu occupavit, ferro & igne devastans usque * Cloum prope Parisius: in quo loco dictus Rex Angliæ cum suo exercitu, per diem totam & noctem sequentem, castrametatus est. Per paucos vero dies sequentes, [pugna Cresciacensi victi Franci.] videlicet die Sabbati XXVI mensis Augusti antedicti, Rex Franciæ, una cum Rege Bohemiæ, & Rege Navarræ, & Rege Majoricarum, cum innumerabilibus Comitibus, Baronibus & Nobilibus, nec non comitatibus armotum, prælium cum dicto Rege Angliæ & suis gentibus habuerunt. Ultimate, permissione divina, dictus Rex Angliæ & suæ gentes bellum prædictum obtinuerunt, & dictus Rex Franciæ cum paucis apud Ambianenses est receptus. Dictus autem Rex Angliæ per duos dies postea subtus tentoria die noctuque, in loco qui dicitur Crescy, in quo fuit bellum commissum castra metatus est. In quo bello mortuus est Rex Bohemiæ, Dux Lotharingiæ, Comes de Lausano frater dicti Regis Franciæ germanus, Comes Flandriæ, & alii multi Comites & Barones atque Nobiles Francigenæ: nec non (ut dicitur) plusquam duodecim millia hominum Gallicorum in dicto bello ceciderunt mortui: de Anglicis vero pauci fuerunt mortui.

[5] Obtento bello prædictus Rex Angliæ cum suo exercitu versus villam Calesii iter assumpsit, [Calesii obsidio & deditio:] & dictam villam obsedit: & ibi personaliter ipse Rex, cum Regina & filiis atque suo posse, in dicta obsidione stetit per XI menses & XXVI dies; donec ex vi & compulsione famis dictam villam liberam ad suæ voluntatis mandatum habuit, invito illo tunc Rege Franciæ Philippo & suis gentibus. Item durante dicta obsidione, [Scotorum in Anglia clades.] gentes Regis Angliæ debellaverunt Regem Scotiæ & suas gentes in territorio Eboracensi: & dictus Rex Scotiæ vulneratus & captivatus est, atque conductus & positus in turrim Londiniarum: & hoc fuit de mense Octobri anno Domini MCCCXLVI. Item durante d. obsidione, gentes d. Regis Angliæ, quæ erant in Ducatu Britanniæ, habuerunt prælium cum Duce Britanniæ & suis gentibus: ultimate d. bellum Anglici obtinuerunt, & CCC milites de gentibus d. Ducis in d. bello mortui ceciderunt, & d. Dux vulneratus atque conductus in Anglia, est positus in turrim Londiniarum. Item in MCCCXLVI Comes de Arby, qui erat Locum-tenens d. Regis Angliæ in Vasconia, cum suis Vasconibus, nec non cum suis Anglicis quos de Anglia conduxit, habuit bellum de mense Octobris, cum Comitibus Baronibus & Nobilibus atque comitatibus pene totius illarum partium Linguæ-auxitanæ, [iterum cæsi Franci.] in quodam loco nuncupato Albarattia: ultimate d. Comes de Arby & suæ gentes d. bellum obtinuerunt. In quo bello mortui fuerunt, Comes D. Aymoneus de Pictavo, Comes & Capitaneus Francorum, cum multis aliis Nobilibus. Circa tria millia, inter mortuos & captivatos, de Francigenis in d. bello perierunt: item capti fuerunt Comes de Insula, D. Riconetus filius Comitis Pictavi, & quam plures alii Comites & Nobiles. Item dicti Anglici viribus armorum, post d. bellum, ceperunt civitatem Pictavensem, villam S. Joannis de Angelis, Tutellam, Bregejactum, & multas alias villas & loca; noctuque huc & illuc Anglici prædicti per illas provincias discurrentes, ferro & igne pene omnia consumentes, cum infinitis captivis & prædis in Burdegalensem [provinciam] se cum honore receperunt.

[6] Hic Papa miserat Delphinum Viennensem cum Crucesignatis ad partes ultramarinas, sed modicum relevavit Christianis. [Triennales inducæ inter Reges.] Item misit DD. Annibaldum & Neapoleonem Cardinales & D. Claromontensem Cardinalem, ad tractandum pacem vel aliquam treugam cum Regibus Franciæ & Angliæ & ipsorum regnis: qui Cardinales in tantum operaverunt, quod treugam inter dictos Reges & ipsorum regna ordinaverunt per tres annos: sed modicum fuit observatum, specialiter in Vasconia & Britannia. Hujus tempore fames validæ fuerunt fere per totum universum. [Mortalitas ingens.] Item annoquinto suæ Coronationis mortalitas terribilis & fortissima incepit per totum mundum, & duravit per tempora, ita & taliter quod de centum personis tam marium quam mulierum, & tam juvenum quam senum, vix supervixerunt in exitu d. mortalitatis sive epidemiæ decem personæ, in aliqua mundi parte pene quinque de centum. [Quædam acta Clementis,] Item hujus tempore inceptum fuit palatium novum, cum audientia nova & capella atque turribus, & quasi completum; nec non magna turris, quæ postmodum cremavit. Hic etiam canonizavit S. Yvonem, Presbyterum & Confessorem Britannicum, anno suæ Coronationis VI, XVI Kal. Junii. Item anno Domini ut supra, Pontificatus sui anno VII, ordinavit Dominum de Belloforte, suum nepotem germanum, in Diaconum Cardinalem.

[7] Hic ratificavit atque roboravit processum & sententias latas contra Bavarum: [Depositio Ludovici Bavari,] nec non vivente ipso ordinavit cum suis Fratribus Cardinalibus de creatione novi Imperatoris: quod & factum est, privato Archiepiscopo Moguntino, qui sæpedicto Bavaro hæretico adhærebat. Tunc Electores, [& electio Caroli,] ad quos electio Romanorum Imperatorum spectabat, de consensu Sedis Apostolicæ & voluntate, elegerunt atque nominaverunt in Regem Romanorum & Alamanniæ & pro Imperatore, D. Carolū * Tertium, filium Regis Bohemiæ: quam electionem d. Papa ratificavit & approbavit. Hic etiam D. Philippo Regi Franciæ & D. Joanni Duci Normanniæ de thesauro Ecclesiæ in eorum guerris, ut dicitur, mutuavit: [Bella externa.] aliqui dicunt quod donavit circa octo millia florenorum auri. Hic ditavit omnes Fratres, cujuscumque conditionis vel status essent, tam de beneficiis ecclesiasticis quam de thesauris atque officiis & divitiis mundanis. Hujus tempore Comes Haynoniæ pene cum omnibus suis Nobilibus mortui ceciderunt, in bello habito cum Fresonibus in ipsorum territorio. Item Leodienses habuerunt bellum cum Brabantinis, ubi circa decem mille Leodienses & mille Brabantini mortui ceciderunt in territorio Leodiensi. Tempore hujus Rex Hispaniæ debellavit Regem * Bellomarinum Sarracenum, nec non cepit per obsidionem villam * Seveliæ, supra quam fuerat subtus tentoria d. Rex Hispaniæ per duos annos vel circa.

[8] Hujus tempore D. Lucchinus de Vicecomitibus, tyrannus Mediolanensis, [Vice Comites Mediol. excommunicati & absoluti.] pene omnes civitates & terras Pedemontis occupavit, & paulo post moritur: & D. Joannes suus germanus, Archiepiscopus Mediolanensis, efficitur Dominus Mediolanensis & omnium terrarum occupatarum per suas tyrannides. Hic Papa ipsum Archiepiscopum & nepotes excommunicavit, propter occupationem factam per ipsos de civitate & comitatu Bononiensi & Pedismontis, & postea pro pecunia absolvit, nec non concessit ipsis d. civitatem pro XII annis futuris, [ut haberent] dominium & regimen nomine Ecclesiæ, solvendo XII millia florenorum anno quolibet Romanæ Ecclesiæ. Item simili modo concessit civitatem & districtum Ferrariensem Marchionibus de Est tyrannis, solvendo d. Cameræ anno quolibet X millia florenorū auri.

[9] Hujus tempore Rex Siciliæ & Apuliæ Andreas, frater Regis Ungariæ, [Occiso R. Andrea Neapolit. regnū invaditur ab Vngaris,] occiditur a suis domesticis de d. regno, consentientibus (ut dicitur publice) aliquibus Regalibus d. regni & Regina sua uxore Joanna: propter quam mortem pene totum Regnum fuit desolatum & destructum. Paulo post Rex Vngariæ, cum infinitis gentibus armorum, de consensu omnium Italicorum & Communitatum, atque aliquorum Nobilium de d. regno, d. regnum manu potenti intravit, & pene totum ad suas manus pervenit, capiendo Ducem Duratiæ & ipsum decollari faciendo: dictamque Reginam cum D. Loysio de Taranto, asserente suum virum esse, in Provinciam ex timore d. Regis fugavit: quod regnum Siciliæ & Apuliæ d. Rex obtinuit, [pax per Papam conciliatur.] & paulo post in Vngariam recessit, dimittendo in d. regno aliquos suos Capitaneos cum gentibus armorum. Item in d. tempore d. Papa Cardinales duos Legatos ex latere, unum in Italiam & alium in Vngariam, pro pace inter d. Regem Vngariæ & Reginam atque D. Loysium præd. fienda, transmisit, videlicet Poloniensem & Neapolitanum; qui Cardinales pacem inter ipsos posuerunt, & d. regnum Siciliæ & Apuliæ in manibus d. Reginæ & D. Ludovici, nomine Ecclesiæ Romanæ possidendum: & in possessionem posuerunt d. D. Ludovicum, in Regem per Archiepiscopum Bracarensem, ab Apostolica Sede Commissarium in hac parte, de d. regno coronatum.

[10] Hujus tempore Archiepiscopus Mediolanensis & tyrannus transmisit circa quinque millia * barbuta & tantumdem pedites, cum consensu & adjutorio nobiliorum Ghibellinorum de Tuscia, [Tuscia a Mediolanēsibus frustra tentata:] ad occupandum civitates & loca Tusciæ quæ erant in communi: sed ultimate modicum eis relevavit, & dictæ civitates pacem cum d. Archiepiscopo habuerunt. Hic anno IX sui Pontificatus, tempore jejunii de mense Decembri, ordinationem de infrascriptis Cardinalibus fecit, videlicet D. Ægidium Hispanum, Archiepiscopum Toletanum; D. Guillermum, Archiepiscopum Cæsaraugustanum; [nova creatio Cardinalium.] D. Raymundum, Archiepiscopum Tolosanum; D. Fratrem Pastorem, Archiepiscopum Ebredunensem; D…, Albiensem Episcopum; D. Nicolaum Capoctii, Romanum, Urgellensem Episcopum; D…, Appamiarum Episcopum; D. Raynaldum de Vrsinis Romanum, Protonotarium Papæ; D. Joannem de Carmagnia, Protonotarium; D…, Abbatem S. Dionysii; Dominum de Molin, Generalem Prædicatorum; D. Petrum, Autissiodorensem Episcopum.

[11] Hujus tempore Rex Philippus Franciæ moritur, & coronatus est primogenitus suus, nomine Joannes Dux Normandiæ de eodem regno. [Ioannes Philippo Patri apud Francos succedit:] Hujus tempore Guido Boloniensis Cardinalis, de consensu Papæ & suo motu proprio, ivit in Franciam suis expensis, ad tractandum pacem cum d. Rege & Eduardo Rege Angliæ: propter quem tractatum Dux Borboniæ, pro parte Regis [Franciæ; & Dux…] pro parte Regis Angliæ, venerunt Avenionem, tempore Innocentii VI, anno Coronationis suæ primo, ad perficiendum ea quæ ordinata fuerant per d. D. Cardinalem, circa d. pacem inter dictos Reges habendam: sed ultimate concordare non potuerunt; & discordes de Curia dicti Duces, [inter eum & Anglos frustra tractata pax.] cum eorum ambasiatoribus, ad eorum regna recesserunt: & hoc propter defectum Regis Franciæ, ut communiter dicebatur, illo tunc denegante ea quæ tractata, scripta & sigillata erant per ipsos, atque jurata in manibus & præsentia d. D. Cardinalis, de voluntate & consensu d. Regis Franciæ & sui consilii.

[12] Hujus tempore Rex Majoricarum ejectus fuit de regno suo & de Comitatu Rossillon per Regem Aragonum: [Baleares ab Aragoniis occupatæ.] qui Rex & Regina cum filiis suis Avenionem venit, & per plures annos in Curia cum competenti statu permansit. Et paulo post d. Rex Majoricarum cum suo posse civitatem Majoricarum manu armata intravit: sed resistere non potuit gentibus Regis Aragonum, captusque extitit per ipsos, & decollatus fuit, nec non sui sequaces perierunt in manibus Aragonum. Hujus tempore Rex Joannes de Francia fuit in Curia ad visitandum d. Papā: quem d. Papa honorifice recepit, [Colloquium Regis & Papæ.] & per tres dies bulla in forma pauperum apta fuit generalis. Hic non modicum minuit jura, jurisdictiones, libertates, thesaurum atque patrimonia B. Petri & Ecclesiæ Romanæ. Hujus tempore Pisani debellaverunt Florentinos super territorium civitatis Lucanæ, [Motus Italici.] & obsederunt dicti Pisani eamdem civitatem per octo menses: & fame compulsi eam detinentes, reddiderunt se Pisanis, & civitas fuit totaliter in eorum manibus.

[13] Hujus tempore quidam Nicolaus Rentii, de urbe Romana Notarius, [Nicolaus Rentii Romæ Tribunus,] sua industria & sine consensu d Papæ, sed motu ipsius & populi Urbis, factus est Tribunus & Dominus Urbis, regnavitque per aliquod tempus in Urbe. Prȩliavit illo tunc cum Columnensibus & eorum sequacibus ad portam S. Laurentii dictæ Urbis: quos debellavit, & mortui ceciderunt Stephanus de Columna, cum Joanne filio suo & tribus suis consobrinis, & aliis quam pluribus eorum sequacibus. Qui Tribunus post hæc aliqua prȩsumpsit contra jurisdictionem Ecclesiæ facere: propter quod d. Papa, cum consensu suorum Fratrum Cardinalium de Urbe, d. Tribunum suo officio exclusit, ipsumque fugavit de Urbe, acceptavitq; [illam] sibi. [Qui Nicolaus Rentii fuit] in Alamania apud Bohemiam, ubi captus extitit per nuntios Caroli, electi in Imperatorem Romanorum: & Avenionem d. Papæ conductus, captivatus extitit per tempora, & per suum successorem Innocentium relaxatus, & transmissus paulo post per d. Papam ad suum officiū reassumendum: quod & factum est ultimate. Paulo post per suos æmulos captus extitit in Capitolio, & ibidem trucidatus.

[14] Hujus tempore civitas Avenionensis empta fuit pro Ecclesia a Regina Joanna, [Civitas Avenion. Papæ venditur,] consentiente suo viro D. Ludovico de Tarento, postea coronato in Regem Siciliæ & Apuliæ de consensu d. Papæ & Cardinalium. Hic die VI Decembris in die S. Nicolai, anno Domini MCCCLII, Avenione in Palatio Apostolico, ad Christum migravit. Sepultus est in monasterio de la Casa di Dio Claromontensis diœcesis. Hæc eadem sic contineri in Cod. Vaticano 2040 persuadent nonnulla loca, [Ratio temporis,] ab Oderico Rainaldo ex eodem iisdem plane verbis usurpata: visa autem sunt digna quæ integre repræsentarentur suo illo genuino ac simplici stylo, potius quam Vita quæ erat apud Bosquetum, haud dubie recentior, cultior tamen pleniorque, sed & non pauca hic accuratius digesta omittens: corrigenda vero ubi dicit quod Clemens hic sedit annis X, mensibus VII, diebus V, quos apparet male esse supputatos ex die VII Maji usque ad VI Decembris, quos etiam dies Vita illa apud Bosquetum nobis nominat pro diebus electionis & mortis.

[15] Aliud Ms. Vaticanum, auctoris æque anonymi, allegat Rainaldus, signatum num. 3765, [Sepultura Clementis,] ubi de sepultura sic legitur: Corpus portatum fuit in ecclesiam B. Mariæ Virginis cathedralem, ubi stetit usque ad æstatem; deinde asportatum in monasterium Casæ-Dei, ubi pridem fuit Monachus, quinque Cardinalibus comitantibus ipsum, in capella ab ipso constructa compositum & tumulatum, cujus anima requiescat. De sepulcro apud Ciacconium genuinum hæc lego, in posterioribus editionibus iterata: Sepulcrum, in choro monasterii illius, quod ipse vivens Avenione a peritissimis artificibus fieri curaverat, ex candido & Pario marmore compositum erat, exornatumque variis imaginibus. Statua marmorea superposita tumulo visebatur, ante hæc pestifera bella, quibus Gallia pene deformata est, cum de religione inter Catholicos & Calvinianos decertaretur. [ejusq; olim memoria Parisiis:] Monasterium namque ipsum anno MDLXII cum obsideretur, milites Calviniani plusquam barbari templum diripiunt, statuam confringunt, sepulcrum violant, ubi ipse Clemens pene formidabilis jacebat: armati enim hominis staturam exhibere videbatur, quia singulæ corporis partes plumbo tectæ erant. Cadavere igitur nudato, nihil præter ossa & cineres repererunt, eaque in flammas sacrilegi misere. Etsi vero statua Clementis comminuta fuit, imago tamen ejus adhuc cernitur Lutetiæ Parisiorum in vitrea fenestra, quȩ prima omnium occurrit ingredientibus templum Sorbonicæ domus, ubi flexo genu & manus ad cælum tendens, supplici habitu Virginem sacram veneratur: id enim templum ejus ope & favore conditum est, itaque imago illa antiqui operis inscripta videtur. CLEMENS PP. VI PROVISOR HVIVS DOMVS.

[16] Hæc Ciacconius, [hæc periit,] superiori seculo XVI exeunte librum suum imprimens: nunc autem nihil ejusmodi amplius invenitur Parisiis, ubi veteris Sorbonici collegii nullæ prorsus reliquiæ supersunt; sed a fundamentis nova spectantur omnia, & in singulis tam ecclesiæ quā collegii fenestris Richelii Cardinalis fundatoris nomen monogrammatice expressum, nec aliud quidquam. [illa etiamnū superest,] Sed opera quam Parisiis frustra posuimus in requirenda, quæ nulla amplius extabat, fenestra; felicius ceßit in Casa-Dei, unde per R.P. de Fuxo Podiensis nostri Collegii Rectorem, obtinuimus subjectam delineationem extantis etiamnum tumuli, statuæque ea qua fuerat parte truncata redintegratæ. Et hæc quidem pedes quinque cum dimidio longa, est ex marmore albo, ex quo etiam plinthus inferior longus pedes novem; ipse vero tumulus, cum inferiori ac superiori tabula, totus ex nigro. Ita delineationi a se curatæ Prior loci subscripserat, addens, non obstante Calvinistarum furore, in chori medio tumbam stare; redingrandæ autem statuæ addi dumtaxat debuisse tiaram, [cum statua redintegrata,] manusq; & pedum extrema, quæ decussa fuerant omnia.

CLEMENTIS PAPÆ VI.

Nec minus crudeliter, inquit, corpus ipsum tanti Pontificis violarunt. Præcisum nempe caput, velut orbem lusoriū, diu agitatum, tandem flammis simul cum ceteris ossibus dederunt; sed pleraq; ignibus erepta, [& ossibus collectis ab igne.] corio cervino inclusa, in tumulum tandem illata sunt. Porro nulla inscriptionis nota superest; nec mihi satis compertum est, utrum aliqua olim extiterit: hoc unum citra dubium potest asseri, quod scilicet ex inferiori gradu marmoreo surgebant ante violatum tumulum variæ figuræ & ornamenta operis anaglyphi, ad altitudinem sesqui-pedis aut circiter.

[17] Albertus Argentinensis, hujus ævi scriptor, ad annū MCCCXLII notat, quod Hic Papa, [Rosæ gentilitiæ sigillo ejus additæ.] cum arma progeniei suæ haberent quinque Rosas, contra morem antecessorum totidem Rosas poni fecit in Bullis: quarum veriorem imaginem exprimens Ciacconii locupletator aliquis, crucem in bulla format, cujus singulis partibus inscriptæ Rosæ geminæ, cum ea quæ in centro communis est omnibus, ipsas non solum semel, sed bis quinque efformavit. Religiosior tamen exempli semel præbiti imitator fuisse videtur Urbanus, pro signo assumens in suis Bullis quinq; Cruces cruciformiter dispositas intra coronam querneam, civium servatorum symbolum; ut videre est in eodem auctiori Ciacconio. Ceteri communem fere morem tenuere: & primus ab illis post duo fere secula fuit Alexander Farnesius, qui anno MDXXXIV factus Pontisex Paulus III, innovavit aliquid, in gentis suæ Farnesiæ gratiam, nomini suo superscribi faciens sena lilia, & terna ex utroq; latere apponens.

[Annotata]

* imo Augustodunensis,

* 1. Ludovicū Cerda R. Insul. Fortunatarum.

* Cadomi.

* Saint Clou.

* alias quartum.

* l. Miromalinum,

* imo Algaziræ.

* .I. Galeatos.

CCI INNOCENTIUS VI.

[Praefatio]

Ab anno 1252, ad 62, an. 9, m. 8, d. 26.

Innocentivs, natione Lemovicensis, antea Stephanus Cardinalis Episcopus Ostiensis, electus Avenione anno MCCCLII, XVIII Decembris; coronatus XXX Decembris; sedit annis IX, menses VIII, dies XXVI; defunctus Avenione anno MCCCLXII, XII Septembris; sepultus apud Carthusianos Villæ-novæ prope Avenionem, & vacavit post mortem ejus Apostolica Sedes mensem I, dies XVIII.

Vaticanum Ms. apud Rainaldum sub numero 3765 Acta hujus Pontificatus sic finit. [Sepultura Innocentii PP. 6.] Post hȩc D. Innocentius, modicum decumbens, cum esset senio & ætate confectus, die XII mensis Septembris obiit, & XIV sepelitur in ecclesia D. Mariæ de Donis, ibique mansit usquequo translatus fuit. Translatus autem fuit (sicut testatur auctor Vitæ apud Bosquetum) ad domum Carthusiensem Villȩ-novæ, in qua vivens suam perpetuam elegerat sepulturam. Dabitur infra ipsius monumenti, nunc vacui, accurata delineatio, ex ipso loco accepta; cum lapide indice præsentis sepulturæ, aliisque memoriis eodem spectantibus.

ACTA PONTIFICATUS.
Ex nostro Ms. suppleta ex Ms. Vaticano 2040.

Innocentius VI, Stephanus nomine, natione Lemovicensis, de villa… ex patre… Hic primo Procurator, & judex postea fuit, nec non doctoratus in jure Canonico, postmodum Clericus & Episcopus Claromontanus; [Hujus promotio.] deinde Cardinalis. Et electus est in Papam per Cardinales anno Domini MCCCLII, die Martis XVIII Decembris, hora Tertiarum: & coronatus die Dominica penultima dicti mensis, Avenione in Apostolico palatio. Sedit annis novem, mensibus octo, diebus XXVI: & vacavit Episcopatus ejus mense una diebus XIX; ipso mortis die computato.

[2] Hic fuit vir justus & durus in concedendis Beneficiis & [circa] jura ecclesiastica. [laudabilia acta,] Subito post suam Coronationem multas reservationes, factas per Clementem prædecessorem suum suspendit, & constituit Prælatos & alios Beneficiatos, in Curia illo tunc morantes, unumquemque ad suum Beneficium personaliter applicare, & ibi residentiam facere sub pœna excommunicationis: quod & factum est. Hic diminuit expensas & familiares suos & etiam omniū Cardinalium. Hic ordinavit stipendia Auditorum sacri Palatii. Hic fortis & robustus ad recuperandum provincias, terras, & jura sanctæ matris Ecclesiæ, [possessiones Ecclesiæ recuperatæ in Italia,] quæ diu temporibus suorum prædecessorum fuerant per tyrannides occupatæ in partibus Italiæ, quas pene omnes ad mandata Ecclesiæ reduxit manu potenti. Hic ordinavit & transmisit anno primo suæ Coronationis D. Ægidium Hispanum Cardinalem in Legatū ex latere in istis partibus Italiæ ad recuperandum prædictas provincias, terras, & jura Ecclesiæ occupata per tyrannides: & facta est executio manu potenti per d. D. Cardinalem infra quatuor annos, cum multis laboribus & expensis thesauri Ecclesiæ. Hic anno II suæ Coronationis transmisit D. Petrum Ostiensem Cardinalem, ad coronandum D. Carolum Quartum, filium Regis Bohemiæ in Romanorum Imperatorem, quod & factum est.

[3] Anno primo suæ Coronationis die XXV Augusti, Januenses fuerunt debellati in Sardinia in mari per Venetos & Catalanos: in quo bello dicti Januenses XXXIII galeas perdiderunt. Hujus temporibus dicti Januenses cum omnibus eorum castris & jurisdictionibus, [Genuensiū victoriæ.] submiterunt se Archiepiscopi Mediolanensis tyrannidi: & post paulo dicti Januenses debellaverunt Venetos in mari magno, ubi dicti Veneti amiserunt XL galeas & alia navigia, nec non homines qui erant in dictis navigiis. Hujus tempore pax facta fuit inter dictos Januenses & Venetos, & exclusi fuerunt Catalani ab ista pace.

[4] Item sub MCCCLVI, de mense Junii, D. Thalayrandus Petragoricensis & D. Nicolaus Capoctii Cardinales, transmissi fuerunt in Nuntiis Apostolicis per d. Papam, [Legati pro pace inter Reges missi.] ad ponendam pacem finalem vel treugam fiendam inter Reges Joannem Franciæ & Eduardum Angliæ ipsorumque Regna. Qui Cardinales de mense prædicto de Curia recesserunt, [Cardinales creati.] & in regno Franciæ applicaverunt, continuando ipsorum diætas pro pace vel treuga, inter ipsos Reges & Regna ponenda. Item sub præd. anno d. Papa una Ordinatione, in die Veneris XXIII Decembris, ordinavit de infrascriptis Cardinalibus, videlicet de D. Petro, Archiepiscopo Rotomagensi; D. Francisco de Tuderto, Episcopo Florentino; Petro, Episcopo Pampelonensi suo nepote; Elia, Episcopo Uticensi; Fr. Guilielmo, Generali Ordinis Prædicatorum de Aragonia; Fr. Nicolao, Generali Ordinis Minorum, Lemovicensi. Item, eodem tempore & sub MCCCLVII; ordinavit D. Andoinum de Burgundia Abbatem Cluniacensem, [Ab. Cluniacensis Vicarius in Italia relictus.] in Rectorem & Gubernatorem omnium terrarum Ecclesiæ in Italia, dum d. D. Hispanus Legatus ibidem moram contraheret: & recessit de Curia die ultima Februarii, & sub die v d. mensis fuit ordinatus. De mense vero Augusti d. anni, d. Legatus, apud Berthenorium, totaliter vices suas in spiritualibus & temporalibus d. D. Abbati commisit: & in paucis diebus iter versus Tusciam cum suis familiaribus, & Dominis de Malatesta, de Arimino & aliis Nobilibus de Marchia & Romandiola, causa applicandi ad Curiam, assumpsit. Die vero lunæ XXIV mensis Octobris, hic in Curia, d. D. Legatus Ægidius, a D. Papa & omnibus Dominis Cardinalibus & morantibus in Curia, benevole est receptus.

[5] Hujus tempore & sub MCCCLVII, Dominus Raynaldus * de Servilia, dictus Archipresbyter de Veneria, oriundus de Petragoricensi Comitatu, ex tractu D. Amadei de Bantio, Dominus Raymundus de Bantio Comes de Avelino, D. Carolus de Pyterio, D. Garmotus de Aerzo, D. Bertrandus de Bidossio, & D. Joannes de Rubuffello, & fere omnes nobiles de Provincia, præter Cancellinenses & tres alias domos dictæ Provinciæ, fecerunt & ordinaverunt maximam partem equitum & peditum, unicujusque Christianæ nationis, qui fuerunt in summa circa quatuor millia hominum, & vocabatur Societas del acquisto: & coadunaverunt se in Lemovicino in Auvergnia, & per illas partes circa Rhodanum. Et sub die Jovis XIII Julii, de consensu Domini de Rossillon transiverunt Rhodanum: & applicaverunt, continuatis eorum diætis, in Comitatu * Veransensi, de consensu (ut publice dicebatur) d. Papæ & aliquorum Cardinalium de Lemovicino; nec non prȩdicta omnia [dicebantur] ordinata fuisse per D. Thalayrandum.

[6] Hic in nostro Ms. vacat integra pagina, quasi expectet aliunde suppleri. Supplementum speravi & petii ex Ms. Codice 2060 Bibliothecæ, Vaticanæ, [Mausoleum Villa-novæ] sed frustra quia nihil ibi amplius quā in nostro invenitur. Dabimus ergo quæ ex Carthusiæ Villa-novanæ Kalendario domestico describenda nobis curavit Domnus I.F. Maren Carthusianus, simul mittens ipsius pulcherrimi monumenti iconismum, quem & notavit altum esse palmos triginta quatuor & dimidium, latum octodecim cum dimidio, profundum vero sex cum dimidio, intra quod jacet ipse marmoreus: reliquum vero opus ex eo est lapide, quem Pernensem nominant, a loco unde eruitur in Comitatu Venaßino: marmorei etiam sunt statunculi, quibus satis multis hoc monumentum ornatur, ut videre est: non item æque facile divinare de singulis quorum Sanctorum sint. Positum est autem in sacello Sanctißimæ Trinitatis, hac forma.

INNOCENTII PAPÆ SEXTI
Villanovæ apud Carthusianos

Non tamen in hoc mausolæo jacet corpus, sed metu Hugonottarum, omnia quocumque penetrabant vastantium & Pontificio nomini infensißimorum, [& corporis sepulcrum.] ablatum fuisse significat prælaudatus Domnus Maren, litteris anno superiori XXVI Maji signatis ad P. Carolum Faber: collocatumq; ait intra craßitiem muri, prædictum sanctißimæ Trinitatis Sacellum ab altari majori separantis. Cessante autem metu non fuerunt iterum ad tumulum relata ossa, sed eidem parieti additum est marmor, alte exsculptum hoc modo.

In hoc lapide ad pedes Papalis statuæ, spectantur quæ a fronte spectari nequeunt insignia Pontificia, qualia apud Ciacconium videre est; ex altera vero parte leguntur hæc verba: Hic jacet Innocentius Papa sextus, primus fundator hujus domus, qul obiit anno Domini mini millesimo trecentesimo sexagesimo secundo, dic vero duodecima mensis Septembris: cujus anima requiescat in pace.

[7] Hic productis venio ad id cujus supra memini Villanovani Kalendarii monumentum, [Occasio fundatæ in Villa nova Carthusiæ,] his verbis conceptum. Fundationis hujus causa fuisse fertur visio quædam terribilis cujusdam sancti Eremitæ, ad quem Sanctissimus Papa Innocentius sextus, dum adhuc in minoribus constitutus, dictus Cardinalis Stephanus Alberti, anno videlicet MCCCXLIII, devotionis ergo visitaturus adveniens, invenit eum in extasim raptum: cumque pulsanti non aperiretur, irruentibus tandem famulis in cellam, quodam impetu excitatus, quasi homo de gravi somno consurgens, cœpit exclamare dicens, O mi! o mi! Ecce vidi mirabilia: conspexi dictu horribilia. Sciscitante autem Cardinale diligenter quæ intuitus fuerat, responsum hoc dedit; ductus mentis excessu ad infernum perveni, ibique animas, sicut nivem densissimam aërem obnubilantes, adverti in abyssum descendere; in purgatorium vero, velut nivem rarissimam; sed ad paradisum tres dumtaxat animas pervenisse, evelatum mihi est: illius scilicet Episcopi, illius Prioris Carthusiensis, ac illius viduæ Romanæ, singulos singulis designans nominibus. Cardinalis igitur cum maxima polleret prudentia, investigare volens visionis hujuscemodi veritatem, missis hinc inde nuntiis, certissime comperit, prænominatas animas eadem hora corpore solutas; sicque qui prius timuerat aliquantulum de nimio Carthusiensium rigore, maxime propter abstinentiam carnis perpetuam, amicissimus Ordinis factus propter illius sanctitatem, novam pro monachis Carthusianis procuravit fieri domum: quam, cum Ecclesiæ præesset regimini, opere complevit, sicut rei probat effectus. Eadem aliis verbis & contractius aliquanto leguntur in Fasciculo temporum Werneri Rollewinck, perducto usque ad annum MCCCCXC, unde etiam descripta pendent ad ejus mausoleum, una cum hujusmodi memoria dedicatæ ecclesiæ. Noverint presentes & futuri, quod Sanctissimus in Christo Pater & Dominus, Dominus sanctæ memoriæ Innocentius Papa Sextus, natione Lemovicensis, [& Indulgentiæ in die dedicationi concessæ.] fundator hujus monasterii, fecit consecrari hanc Ecclesiam, ipso ibidem tunc presente, una cum Collegio S. Romanæ Ecclesiæ, per Reverendissimum in Christo Patrem, Dominum Guidonem de Bolonia, Dei gratia Episcopum Cardinalem; ad honorem & memoriam Dei & beatæ Mariæ Virginis, Sanctique Joannis Baptistæ, ac S. Stephani Proto-martyris; anno Domini 1358, & die 19 mensis Augusti, quæ est dies præcedens festum S. Bernardi. Concessitque omnibus & singulis Christi fidelibus, die Consecrationis prædictæ devote ecclesiam ipsam visitantibus, quæ sunt in statu gratiæ vel erunt, infra octo dies proxime sequentes, singulis annis perpetuo per Bullam patentem septem annos & septem quadragenas dierum de vera Indulgentia. Etiam durantibus Octavis dictæ Consecrationis, concessit omnibus ipsam devote visitantibus, pro qualibet die, tres annos & tres quadragenas dierum Indulgentiæ. Summa annorum & dierum prædictarum Indulgentiarum sunt, triginta & unus annus & 25 dies.

[Annotata]

* al. Arnaldus de Servola Archipresb. de Verniis.

* an. Vinauscensi?

CCII B. URBANUS V.

Ab anno 1362, ad 70, an. 8, m. 1, d. 14.

Vrbanvs, natione Lemovicensis, antea Guillelmus Grimoaldi, Abbas S. Victoris Massiliensis, electus absens XXIII Septembris, misit Massilia subsignatum decretum electionis suæ XXVII Octobris, & Avenione inthronizatus XXXI ejusdem, consecratus & coronatus fuit sequenti Dominica VI Novembris MCCCLXII: sedit a die inthronizationis suæ, annos VIII, mensem I, dies XIX, defunctus Avenione XIX Decembris MCCCLXX; sepultus in Abbatia S. Victoris Massiliensis: & vacavit Sedes dies X.

Nostrum Ms. hoc ei elogium texit: Hic summus Pontifex, vir sanctus & eminentis virtutis habitus est, libertatis ecclesiasticæ fortissimus defensor & innocentissimæ vitæ. Veniens enim ad Italiam & Romam intrans, [Capita Apostolorum inventa,] capita Apostolorum Petri & Pauli, quæ ubi locata fuerant in memoria hominum esse defierant, invenit; & de altari Basilicæ Sancta Sanctorum in palatio Lateranensi, [ubi] condita erant, reverenter levavit, eaque auro & pretiosissimis gemmis ornavit: fabricatoque tabernaculo ceu ciborio marmoreo super altari ligneo, quod in Lateranensi ecclesia est, illa omnibus conspicienda & veneranda honorabiliter collocavit. Fecit etiam palatium in monte Flascone, prospectum habens ad lacum Vulsinum. Aliud item palatium in Vrbe-veteri magnæ structuræ fabricavit. Ex Italia deinde rediens Avenionem, animo tamen ad Italiam (ut ferebatur) redeundi, ibi defunctus est.

[2] De præmemoratis sanctorum Apostolorum capitibus, anno MDCLXXIII insignem libellum, [& novis argenteis thecis ornata,] magnoque nobis usui in Iunio futurum, vulgavit Ioseph Maria Soresinus, Lateranensis Basilicæ Presbyter Beneficiatus, ubi pag. 47 ipsius Vrbani, illorum conservationi prospicientis, Breve exhibet, datum apud Montem Flasconem V Kal. Augusti anno Pontificatus VIII, id est anno MCCCLXX. Ipsarum quoque statuarum, anni præcedentis nota inscriptarum (quas mille ducentarum marcharum argenti fuisse asserit dictum Breve, ac Margaritis & lapidibus pretiosis ornatas) iconismum exhibet. Sunt autem consideratione hic digna, ornamenta quidem Pontificalia omnia (quæ nescio an ad speciem aliquam vetustatis in idæa artificis formatam sic fuisse elaborata credam, an vero ex usu temporis illius) imprimis tamen Tiara, non alvearis in modum formaque ovali turbinata, sed instar coni acuminata: qualem in nullis ejus aut alterius ævi Pontificum monumentis reperio. Hoc tamen bene, quod triplici amiciatur coronamento, sicut hic Urbanus primus instituisse dicitur a Nicolao Alemanni, in Dissertatione historica de Parietinis Lateranensibus pag. 129. Aliquod tamen tertii coronamenti initium apparet in circulo illo, qui desuper quasi claudit secundam coronam in monumentis Joannis XXII, Benedicti XII, atque Innocentii VI.

[3] Sub lilio, ante pectus utriusque statuæ, pendet orbiculus disticho inscriptus: [cum indicio voluntatis commigrandi ad palatium Lateranense.] quod quidem distichon sic integre legitur ad S. Petrum,

Erigat ut propriam Sedem, in sua. Petre, redibit
      Huc, Vaticana Pastor ab arce Petri.

Soresinus tamen, omissa præpositione, In, perficiendo sensui necessaria, legit tua, quod obscuriorem etiam sensum facit. Existimo ego indicari, quod Urbanus, an. MCCCLXVII mense Octobri Romam reversus e Gallia, & eatenus in Vaticano Palatio commoratus, propositum habuerit migrandi ad Lateranenses ædes, conceptum anno MCCCLXVII Kal. Martii. Quando ad Lateranensem ecclesiam veniens, cum in Sanctis Sanctorum Missam celebrasset (ut habet Auctor Actorum ejus apud Bosquetum) Capita illa, quæ annis multis fuerant recondita, [& nota anni 1349,] & sub altari in quo Missam celebraverat servata, ascendens in amphitheatrum dictæ ecclesiæ, ad communem plateam prospectum habens, toti Romano populo sibi adstanti exhibuit. Et cum thecæ, in quibus pro tunc erant reconditæ, essent satis modicæ & parvi valoris, ex tunc alias novas & pretiosiores fieri ordinavit: quæ fuerunt sequenti anno perfectæ. Earum iconismum, licet ab aliis jam repræsentatum, placet tamen hic recudere, ut tam insigne Urbani Pontificis monumentum apud nos quoque reperiatur.

[4] Subtus S. Petri statuam verba hæc leguntur, Urbanus Papa V fecit hoc opus, ad honorem Capitis Beati Petri Apostoli, [ac dono Caroli V Franciæ Regis.] anno Domini MCCCLXIX. In infimo autem basis ipsius margine: Carolus, Dei gratia Rex Francorum, qui coronatus fuit anno Domini MCCCLXIV, donavit præsens lilium, ad honorem Capitis Beati Petri, quod est positum in pectore ejus: ex latere vero, Joannes Bartoli de Senis Aurifaber nomen suum legendum notavit. Similia autem fere verbotenus leguntur circa S. Pauli effigiem: sed distichon, pendenti ex lilio bullæ inscriptum, hoc est:

Cedit Apostolicus Princeps tibi, Paule: vocaris
      Nam Dextræ natus, Vas, Tuba clara Deo.

[5] Porro allegatum superius Ms. nostrum, post indicatum primum hujus Papæ nomen, patriam unde natus, & abbatiam unde fuit assumptus, sic in Elogii principio habet: In legatione ad Dominos de Vicecomitibus in Lombardia, electus est in Papam anno Domini MCCCLXII, [Dies electionis,] XIII mensis Septembris; sed scribendus erat dies XXIII: in Vita enim alia Ms. Vaticani 3575 dicitur, quod Cardinales, peractis exequiis D. Innocentii, more solito novem diebus, decima die se concluserunt, videlicet in die S. Mauritii, hæc autem est XXII Septembris. Similiter erravit librarius noster, Sedi ejus adnumerans annos octo, menses quatuor, dies… Nam licet ab ipsa electionis die, quæ utrum acceptanda esset vehementer ambigebant Cardinales, numerare quis velit; solum poterit menses II, dies XXVII invenire. Sed qui vitam decessoris scripsit, tempus vacantis Sedis usque ad diem inthronizationis supputavit. [Vita ejus triplex.] Extat duplex ejus Vita hactenus inedita in Mss. Vaticanis, citaturque a Rainaldo tamquam invenienda in codicibus 3575 & 4026, præter tertiam excusam apud Bosquetum. Prior docet diem ingressus Cardinalium ad conclave, sicut prædictum est; dies item appulsus in Galliam, inthronizationis, & consecrationis. Altera ex Archivo monasterii S. Victoris allata fuit, & piam ejus mortem describit. Tertia sic finit: Fuitque sepultus in ecclesia majori Avenionensi, demum transferendus ad monasterium S. Victoris Massiliensis, ubi vivens suam perpetuam elegerat sepulturam, magnis & stupendis miraculis coruscando: vacavitque Sedes XI diebus, ipso mortis die computato.

[6] Ciacconius addit, quod Gregorius XI ejus successor præcepit solenne sepulcrum, more Pontificum, [sepultura in S. Victoris Massiliæ.] in monasterio S. Victoris Massiliensis fieri: quodque post septemdecim menses Avenionensis sepulturæ, corpus in cineres & ossa resolutum, illuc fuit translatum, anno MCCCLXXII; & positum in capella S. Petri, juxta majus altare, Nonis Junii, ubi nunc requiescit: effigiesque ejus adhuc visitur, quæ obeso vultu & pendentibus genis eum fuisse demonstrat. Eadem transcribit in Annalibus Maßiliensibus, sub annum 1657 editis, Ioan. Bapt. Guesnayus noster, nescio quo errore aßignans morti ejus dein XIX mensis Maji: deinde Saussayum imitatus (qui Vrbanum cum longo elogio, [Articuli de miraculis post mortē.] sed minoribus litteris expresso, tamquam necdum Beatificatum, Martyrologio Gallicano inter Pios retulit) Ciacconii ulteriora verba sic clarius distinctiusque explicat. Laudatissimus omnium Pontifex, cujus extant plurima præclare gesta, tam in Vita ejus ab auctore illius temporis conscripta, quam in Articulis, quos tam monachi Massilienses S. Victoris, tum Petrus Olivarii Canonicus Aquensis, procurator Caroli Francorum & Ludovici Siciliæ Regum, aliorumque Principum atque Prælatorum, obtulere Clementi VII, qui Gregorio suffectus est in schismate: ut iis motus eum Albo Sanctorum Catholicæ Ecclesiæ inscriberet, cum multis fuisset ingentibusque post obitum miraculis a Deo illustratus, quæ magno numero eodem vitæ ejus Processu recensentur. Curavi istæc omnia posteris meis, Decembrem elaboraturis, describi.

[7] Iuvat nunc spectandum exhibere monumentum, quod hodieque extat, [Sepultura,] licet a parte inferiori peßime habitum maleque custoditum, sicut illud post multam instantiam nec sine sumptu, delineatum tandem accepi; simulque intellexi, totum opus unius generis saxo, eoque non valde pretioso, constare.

VRBANI PAPÆ V
ad S. Victoris Massiliæ

[8] Epitaphium, eidem sepulcro olim appensum, in Ms. Altempsiano Romæ hujusmodi legitur, referturque etiam in Additamentis ad Ciacconium: [Epitaphiū.]

      Hic quiescit Urbanus Pontifex in ordine quintus,
Summus divinitus Romanorum Præsul electus:
Auctor bonorum, lux, censor, normaque morum,
Speculum cunctorum, dogma duxque monachorū;
Bonorum director, malorum quoque corrector;
Justitiæ cultor, studiorumque reparator.
Nullius acceptor, direxit justitiæ libram.
Virtutibus fulgens cunctis, vera reddidit idem,
Atque Simoniam sui splendore fugavit.
Ecclesias nempe reparavit Romæ divinitus,
Apostolorumque capita mire recondidit.
Pauperes alendo Christi mandata complevit.
Hicque bonus Pastor ad fidem Christi reduxit
Græcorum Cæsarem, errorum caligine tectum.
Post tabores tandem multos desuperque vocatus,
Inter Fratrum manus illa fracta membra resolvens,
Christi Vicarius transivit ad astra beatus.
Quem Deus multum exaltat per signa sepultum:
Qualis enim fuerit signa tanta clare demonstrant:
Ad tumulum cujus languentum membra sanantur.
In multis aliis provinciis quoq; clare coruscat,
Nec non Italia ab ipso multum amata.
Miraculis late hæc in Hispania patent,
Ac in Bohemia, nobilique Francia tota.
Gaudet provincia Arelatensis jure vocata,
Per tanta signa meritis Urbani peracta.
Ergo mente pura te Urbano beato,
Pontifici summo, lector, devote commenda.
Anno milleno tercentenoque septuageno
Currente Domini, mensisque decima nona
Decembris erat dies, cum iste Beatus
Urbanus ad Christum transitu felici migravit.

S. Urbanus Papa assumptus fuit ad Papatum anno Domini MCCCLXII, V Novembris. Obiit in Avenione MCCCLXX, XIII Kal. Januarii. Translatum fuit sanctum Corpus ipsius, de Avenione ad sacrum cœnobium S. Victoris Massiliensis, & positum in capella S. Petri anno MCCCLXX, II Nonas Junii. Sedit in Papatu annis VIII, mensibus II.

[9] In eadem Bibliotheca Altempsiana inveni sequentem Antiphonam, de S. Urbano Papa V, [Vetus Antiphona & Orationes.] post informationem de Vita & miraculis; quæ forte etiam invenitur in Ms. Vaticano ubi eadem habentur; nec non in Ms. S. Martini Tornacensis sub litt. E Cod. 28, continente Antiphonas, Collectas & Sequentias per anni circulum.

ANTIPHONA.

O fugator Simoniæ, veræ cultor justitiæ: regulator monachorum, propagator clericorum, conculcator tyrannorum, & defensor oppressorum; Vrbane vir magnifice, qui rexisti mirifice, ora Deum qui te fecit, & Ecclesiæ præfecit, quod nobis det hic gratiam & in futuro gloriam.

℣ Salutate Vrbanum. ℞ Adjutorem nostrum in Christo.

ORATIO.

Deus qui B. Vrbani, Confessoris tui atque Pontificis, præclaræ vitæ merita multis modis mundo manifestas miraculis; concede, cunctis ejus memoriam agentibus, suarum effectum petitionum consequi salutarem, veniamque peccatorum in præsenti, & in futuro cælesti cum Christo gloria coronari, per D. N. J. C. Eadem Antiphona, ut dixi, est in Ms. S. Martin Tornancensis, sed diversus Versiculus & Collecta, quæ sic vi leguntur.

℣ Justus ut palma florebit,

℞ Sicut cedrus Libani multiplicabitur.

ORATIO,

Deus, qui pro reformatione universalis Ecclesiæ & dilatatione fidei Catholicæ, Vrbanum summum Pontificem miraculose fieri voluisti; præsta quæsumus, ut miracula quibus nunc fulget, ut pie credimus, sic multiplicare & manifestare digneris; ut qui summum Pastorem hujusmodi in terris sine mentis scrupulo veneramur & colimus, intercessorem summum habeamus in cælis. Per D. N. J. C.

CCIII GREGORIUS XI.

Ab anno 1370, ad 78, an. 7, m. 2, d. 27.

Gregorivs, natione Lemovicensis, antea Petrus Diaconus Cardinalis S. Mariæ-novæ, electus Avenione XXX Decembris anni MCCCLXX, consecratus & coronatus V Januarii sequentis in Vigilia Epiphaniæ, sed Dominica tunc die; sedit annos VII, menses II, dies XXVII; mortuus Romæ anno MCCCLXXVIII, XXVII Martii, & sepultus in ecclesia S. Mariæ-novæ Vacavit Sedes Pontificia dies XI.

[1] Ex clivo Capitolino descendentibus per Forum Romanum, quod hodie Campus-vaccinus dicitur, recta via ducit in S. Mariam novam, [Locus sepulturæ,] quæ hodie S. Franciscæ Romanæ appellatur, ab hujus corpore huc illato & religiosißime culto. Ibi ante majoris altaris latus unū, quod Epistolæ est memini me vidisse marmoreum Gregorii XI monumentum sicut illud æri incisum novo suo Ciacconio Oldoinus noster inseruit, veluti post annos CCVI elegantiori opere renovatum ex Romani Senatus decreto, propter memoriam reductæ ab illo in Vrbem Sedis. Octavius vero Pancirolius, de eadem ecclesia relationem suam finiens, Reg. 2 eccl. 1 idem antea dixerat, sed factum scripserat anno MDLXXXIII sub Gregorio XIII: & hoc confimat inscriptio, [cum monumento reductæ Romam Sedis.] ab ipsomet Oldoino relata his verbis: Gregorio XI Lemovicensi, humanitate, doctrina, pietateque admirabili: qui ut Italiæ seditionibus laboranti mederetur, Sedem Pontificiam, Avenioni diu translatam, divino afflatus numine minumque maximo plausu, post annos septuaginta Romam feliciter reduxit, Pontificatus sui anno VII. S .P. R. Q. tantæ religionis beneficiique non immemor, Gregorio XIII Pont. Max. comprobante, anno ab orbe redempto MDLXXXIV, posuit. Scripserit ergo Oldoinus aut scribere voluerit, anno post ducentesimo vigesimo sexto: conveniunt enim etiam nomina Consulum trium & Cancellarii ab ipso expressa, [Actorum synopsis.] cum insignibus super bases columnarum sculptis in prædicto Mausoleo. Veteris, quod antea extitit, sepulcri & Epitaphii memoriam renovatione ista abolitam fuisse, est quod doleant amatores antiquitatis. Res ipsius Gregorii, quas auctor Vitæ, apud Bosquetum prolixe exequitur, ex nostro Ms. hic paucis accipe. [Ratio temporis.]

[2] Gregorius XI, natione Lemovicensis, prius vocatus Petrus Bellifortis, & Nepos Clementis VI, dum esset Cardinalis S. Mariæ-novæ, concorditer a Cardinalibus electus est in Papam in Avenione, anno Domini MCCCLXX mense Decembri. Sedit annos VII, menses III, & sepultus est Romæ in ecclesia Diaconiæ, quæ Nova nuncupatur, & cessavit Episcopatus dies XI.

[3] [Præclara Gregorii a puero institutio,] Hic dum esset annorum circiter XVII, sanctæ memoriæ Clemens VI ejus patruus, eum Diaconum Cardinalem S. R. E. assumpsit: & ne carni & sanguini acquievisse videretur, continuo eum excellentissimis Doctoribus Iuris utriusque, & aliarum scientiarum non vulgaribus præceptoribus, tradidit erudiendum. Qui ita in multis scientiarum generibus profecit, ut non modo mediocria, sed eminentissimæ scientiæ Doctor a cunctis haberetur: in tantumque culmen & famam doctrinæ evasit, ut a famosissimis Italiæ Doctoribus, a Baldo præcipue de Perusio, in cathedra legente Ius civile, ejus opiniones & dicta adducerentur in medium, [& juris peritia excellens.] sæpiusque ejus dictis allegatis diceret, Domnus noster in hac lege sic dicit, intelligens de D. Gregorio XI, cujus scripta non ad mediocres solum, sed & eruditissimos jam pervenerant. Vitæ etiam innocentissimæ fuit, placidus in moribus, & super omnes humilis, & devotus: vultu pallidus, & complexionis admodum delicatæ.

[4] [Monitus de repetenda Vrbe,] Dum in palatio Avenionensi moram traheret, & die quadam in aula deambularet, comitante eum Episcopo quodam ejus Cubiculario; diceretque Gregorius Episcopo, Domine Episcope, quare non vaditis ad Ecclesiam vestram? & continuo Episcopus respondens diceret, Et vos, Pater Sancte, quare ad Ecclesiam vestram non acceditis? intelligens de Roma, quæ Sedes est Petri & Christi Vicarii propria; ita animo compunctus est & statim conscientia tactus, ut statim de veniendo Romam cogitaret. Erat per idem tempus totum fere Ecclesiæ Patrimonium in Italia, opera Florentinorum, per tyrannos plurimos Ecclesiæ occupatum: & hinc occasione sumpta, paucis hujus sui secreti consciis, paratis galeis, contra attinentium & amicorum voluntatem, [illuc post annos 70 Sedem refert.] Romam venit, quæ annis ultra LXX, a tempore videlicet Clementis V, Romani Pontificis præsentia, qui in Vrbe continue resideret, privata fuerat. Intravit ergo in Vrbem, cum ingenti Romanorum lætitia & incredibili applausu receptus, acclamantibus cunctis, Benedictus qui venit in nomine Domini Pastor supremus. Gaudebant omnes videre sanctum Pontificem, dimissis parentibus & notis, dimissa patria propria, spretis omnium persuasionibus ut non veniret, in Sede propria collocatum.

[5] [de pace cum Florentinis tractans,] Dum sic Romæ moraretur, veluti Pastor bonu & Christi verus imitator, agere cœpit via pacis ad reducendum Populum Florentinum, qui nimis se ab Ecclesia separaverat, multaque contra Ecclesiam commiserat, propter quæ fuerant majores de civitate anathematizati & civitas interdicto supposita. Pro qua reductione & pace cum dictis Florentinis tractanda & firmanda, & recuperatione terrarum Ecclesiæ, misit ad eos Legatum de latere, D. Joannem tit. S. Marcelli Cardinalem Ambianensem: [Romæ moritur.] ante cujus legationis finem, sicut Domino placuit, D. Gregorius infirmatur, & Romæ moritur die XXVII Martii, an. Domini MCCCLXXVIII, cum omnium multo dolore & mœrore; & vero dolore præsago futurorum malorum, longi videlicet schismatis, quod ex ipsius morte in ecclesia Dei secutum est: cujus initium & causa inferius seriose describitur, veritatem sequendo sicut proprie accidit in facto, licet aliter forte ab aliquibut casus hujusmodi schismatis ponatur in terminis.

CCIV URBANUS VI.

[Praefatio]

Ab anno 1378, ad 89, an. 11, m. 6, d. 8,

Vrbanvs, natione Neapolitanus, antea Bartholomæus Archiepiscopus Barensis, electus VIII Aprilis anni MCCCLXXVII, coronatus ipso die Paschæ, XVIII Aprilis; sedit annos XI, menses VI, dies VIII; defunctus MCCCLXXXIX, XV Octobris; sepultus ad S. Petrum in Vaticano: & vacavit Sedes dies XVII.

Paulus Aringhus Romæ subterraneæ lib. 2 cap. 8, agens de summis Pontificibus in Vaticano sepultis, [Locus sepulturæ.] Urbanus VI, inquit, inter altaria Annuntiationis Beatæ Virginis & S. Blasii, ad lævam introeuntibus, marmorea urna conditus est: inde vero anno MDCVI, die XII Septembris translatus, sub novæ basilicæ pavimento, ceteris Pontificibus aggregatus est. Monumenti perquam magnifici alteque elevati formam posteritati servatam cupiens Oldoinus noster, [Mausolei forma.] æri incisam indeque expressam exhibet: ubi licet insigniis Pontificiis superimposita cernatur trium coronamentorum tiara, ipsius tamen supra urnam porrecta marmorea statua unius dumtaxat coronamenti est: unde apparet, etiam talis tiaræ usum penitus non exolevisse, aucto jam pridem coronarum numero: extantiori autem ipsius arcæ limbo inscribitur,

HIC IACET VRBANVS VI PONT. OPTIMVS MAX.

[2] Basis vero, cui urna insigniter celata insistit, hujus modi Epitaphium legendum offert apud eumdem Oldoinum:

      Hac animo magnus, sapiens, justusque Monarcha [Epitaphiū.]
Parthenopæus adest, Urbanus Sextus, in arca.
Fervebat fidei latebras conferre magistris,
O decus! his lætus semper post prandia sistris.
Schmismatibus magnis animo majore regebat:
Omne Simoniacum tanto sub Patre tremebat.
Quid juvat hunc terris mortali tollere laude?
Pro meritis cæli splendet sibi gloria valde.

[3] Qui Gregorii Papæ XI vitam apud Bosquetum descripsit auctor Gallus, [Cur Ludovicus Com. Flandriæ ad eo constans fuerit in ejus obedientia.] de electione subsecuta scripsit, qualia potuit, Clementino Schismati inhærens, ex suæ factionis sensu: contra quæ aliaque, a Gallis adversus Urbani electionem proferri solita, multa in ejus favorem monumenta documentaque producunt Annalium Ecclesiasticorum continuatores Abrahamus Bzoviut & Odoricus Raynaldus. Mihi, homini Belgæ, permagni semper visum est, non quod Urbano constantißime semper adhæserint Belgæ, asperrima quæque eo nomine a Francis paßi: sed quod Comes Flandriæ Ludovicus, Francorum partibus tam constanter inhærens, ut omnes fortunas, ditiones, & vitam ipsam eisdem consecraverit, nullis suorum sæpius ea de causa rebellantium conatibus a fœdere Gallicano revocabilis; numquam tamen induci potuerit quantiscumque confœderatorum Gallorum solicitationibus, ut Clementem pro vero agnosceret Papa, a cujus ipsiusmet manu dicebat se habere & monstrabat litteras de electione Urbani; quas intercidisse doleremus magis, nisi multæ extarent aliæ ejusdem de eadem re & forte eodem tenore, ad Imperatorem; aliæ item aliorum, nec non Cardinalium Romæ præsentium, ad absentes Avenione, has autem omnes meras simulationes fuisse metuque extortas, credat qui potest. Causam a pluribus agitatam satis, nolo denuo tractandam suscipere, contra nuperum quemdam scriptorem Francum: placet tamen ex nostro Ms. illius temporis monumentum producere, collatum cum editione Anonymi Collectoris Conclavium in Clemente VI allegata, ubi hoc Conclave locum secundum tenet: nec enim plusquam duo Conclavia ad seculum XIV pertinentia istic inveniuntur. Invenio autem scriptum istud in nostro Codice post elogium Gregorii XI, dignum quod ei quam Bosquetus edidit relationi ex adverso componatur.

ACTA ELECTIONIS ET SCHISMATIS
Ex nostro Ms.

[1] [Cardinales 16 Romæ præsentes,] Defuncto Gregorio XI, erant tunc in Romana Curia præsentes sexdecim S. R. E. Cardinales, Collegium constituentes, videlicet,
Petrus Portuēsis, vulgariter dictus Card. Florētinus.
Jo. Penestrinus, vulgariter dictus Card. Lemovicēsis;
Guilielmus S. Stephani in Cœlio-monte, dictus de Agrifolio;
Bertrandus S. Cæciliæ, dictus Gladatensis Ordinis Minorum;
Robertus XII Apostolorum, dictus Gebennensis;
Hugo SS. Quatuor Coronatorū, dictus de Britannia;
Guido S. Crucis in Hierusalem, dictus Pictaviensis;
Petrus S. Laurentii in Lucina, dictus Vivafiensis;
Franciscus S. Sabinæ, dictus Cardinalis S. Petri;
Simon SS Joannis & Pauli, dictus Mediolanensis;
Gerardus S. Clementis, dictus Montis majoris;
Joannes S. Georgii ad Velum-aureum, dictus de Vrsinis;
Petrus S. Eustachii;
Guilielmus S. Angeli;
Petrus S Mariæ in Via lata, dictus de * Veruchio;
Petrus S. Mariæ in Cosmedim, dictus de Luna.

Alii item S. R. E. Cardinales, videlicet D. Albanensis, D. Tusculanus, D. Sabinensis, S. Anastasiæ, S. Vitalis, [dum absunt 7 alit,] S. Mariæ in porticu erant in Avenione: Dominus vero Joannes S. Marcelli Cardinalis Ambianensis, de quo supra, legatus erat Apostolicæ Sedis in Tuscia, numero XXIII: quorum quatuor tantum erant Italici, videlicet D. Florentinus, D. Mediolanensis, Dominus S. Petri, & dictus Dominus de Vrsinis.

[2] Convocatis igitur ad se, per jam dictos Cardinales præsentes in Vrbe, Senatore Urbis, videlicet D. Guidone de Prohinis Milite Ultramontano, ceterisque almæ Urbis Officialibus, [juramentū exigunt ab Officialibus Vrbis,] eis præstiterunt solenne juramentum in formajuris, de observanda Decretali, Ubi periculum, & de custodiendo fideliter burgo S. Petri, & de Palatio, ubi futurum erat Conclave, ab omni violentia & impressione præservando. Quod quidem juramentum, cum multis etiam oblationibus gratissime subierunt. Dum autem sæpedicti Cardinales frequentes adessent in ecclesia S. Mariæ-novæ, ubi D. Gregorii corpus traditum fuerat ecclesiasticæ sepulturæ, pro celebrandis exequiis defuncti Pontificis, [ab iisque vicissim rogantur eligere Italicum,] ut moris est; ipsis quadam die sic ibidem congregatis, Officiales prȩfati, tam nomine suo quam aliorum civium & populi Romani, non minus humiliter quam devote dictis Cardinalibus supplicarunt, ut aliquem idoneum & sufficientem virum eligere dignarentur in Papam, qui esset natione Italicus; asserentes non modo hoc utile, sed prope necessarium fore Romanæ Ecclesiæ totique populo Christiano; postulationem eorum fundantes causis & rationibus infrasciptis.

[3] Imprimis itaque allegaverunt & dixerunt, quod Romana Sedes, quæ Apostolica etiam esse dicitur, imo fere Italia tota, propter longissimam summo morum Pontificum absentiam ab ipsa Urbe, in qua divina & incommutabili ordinatione Romana Sedes fuerat stabilita, [exponentibus quantū passa sit Vrbs per Pontificum absentiam in Gallia,] multipliciter collapsa & depressa fuerat, propter dictam longam summorum Pontificum absentiam: quodque monasteria & ecclesiæ Urbis, palatia, claustra, ædificia, in quibus S. R. E. Cardinales sunt intitulati, in eadem Urbe & Urbi adjacentibus, a longo tempore erant diruta, neglecta, & collapsa, & quasi irreparabiliter ad exinanitionem deducta, in perniciosum exemplum non modo omnium ecclesiarum & ecclesiasticarum personarum, sed in scandalum etiam Christianorum omnium, Urbem devotionis aut peregrinationibus causa visitantiū, quorum oculis neglectus iste sacrarum rerum notissime subjectus erat. [neglectis palatiis & ecclesiis,] Adjicientes quod nulla erat reparationis & reformationis aptior via, quam quod summus Pontifex, quem Deus in Sede Romana collocaverat, & Cardinales pariter in Urbe residerent, quemadmodum omnes retro Romani Pontifices & Cardinales ibi resederunt, usque ad tempora Clementis Papæ V; a cujus electione citra usque ad hæc tempora, Romani Pontifices & Cardinales in urbe Roma, vel saltem in Italia prope Romam, residentiam facere non curaverunt; sed potius se a propria Sede sequestraverunt: quæ sequestratio ex eo potissime provenerat, quod dictorum temporum Romani Pontifices non fuerunt Italici, sed Gallici vel Ultramontani, suæ potius patriæ & natalis soli rationem habentes, quam honoris & loci ad quos provecti fuerant & divina dispositione vocati.

[4] Insuper addiderunt toti mundo fore notorium, quod occasione prædictorum defectuum, civitates, oppida, [Ecclesia quoque destructo ejus patrimonio:] castra, villæ, provinciæ Romanæ Ecclesiæ, per Italiam constitutæ, peculiare & antiquum ipsius Romanæ Ecclesiæ patrimonium, per dicta tempora fuerant guerris, dissensionibus, partialitatibus innumerabilibus suppositæ, vexatæ, & lacessitæ, & per tyrannos & malos Officiales, maxime Gallicos vel Ultramontanos, miserabiliter subjugatæ & oppressæ, in tantum quod ipsa Romana Ecclesia ex ipsis civitatibus, oppidis, terris, &c. valde modicam, imo nullam utilitatem fuerat dictis temporibus consecuta; quin imo pecunias & thesauros omnes, quos aliunde eadem Ecclesia, etiam cum magnis oneribus & gravaminibus omnium Ecclesiarum mundi, acquisiverat & congregaverat, consumpserat & quotidie consumebat pro ipsarum civitatum & terrarum defensione; adeo quod eadem Ecclesia, quoad temporalia, fuerat, erat, & est, maxime novissimis hisce temporibus, quasi ad nihilum notorie & manifeste redacta & exhausta, & in magno contemptu ubique posita.

[5] [cum econtra illis Romæ aut in Italia manentibus, restitui possint omnia,] Non videbatur præterea honestum & tolerabile, quod post tot annorum curricula Romana Sedes sine Pastore, & sponsi sui præsentia & solatio destituta maneret, ne dicam contempta; & alibi in valde remotis partibus, contra Dei præceptum, per tot annorum decursum tot Romani Pontifices, ea relicta & neglecta, elegissent habitare. Dixerunt etiam, verum, clarum, & notorium fore cuilibet intuenti, quod ex continua residentia Romani Pontificis in Vrbe Roma, vel saltem in Italia, sequerentur multa Romanæ Ecclesiæ, & toti Italiæ & Christianitati Deo dante profutura; recuperatio videlicet terrarum & dotis Romanæ Ecclesiæ prædictarum, quæ notorie propter rationes jam dictas contra ipsam Ecclesiam rebellarunt; nec non & pax & tranquillitas ac pacificus status Romanæ civitatis, & ejusdem totius Italiæ, quæ non minima pars erat & est totius Christianitatis. Et quod prædictis rationibus motus Vrbanus Papa V Italiam visitavit: & licet post aliquot annos redierit Avenionem, & quasi incontinenti discesserit; intendebat tamen (ut affirmabatur a quibusdam, [uti judicarunt Vrbanus V & Gregorius XI.] de sua mente informatis) quod si supervixisset, procul dubio ad italiam rediisset. Gregorius quoque XI, contra voluntatem & magnas parentum instantias, patris, fratrum, nepotum, consanguineorum, affinium, & amicorum omnium suorum, ac etiam multorum Regum & Principum, Cardinalium, & familiarum suorum, lares proprios dimittendo venire voluit ad Urbem Romam & venit, cum magnis laboribus & expensis personarumque periculis, in Sede propria moraturus. Qui etiam dicebat, quod tempore quo erat Cardinalis, displicuerat sibi D. Urbani reditus de Italia seu recessus, & hoc ipsum Urbano prædixisse pluries affirmabat. Propterea magnis precibus supplicabant, quatenus his attentis rationibus, Italicum Pontificem pro hac vice eligerent, qui his periculis sua præsentia valeret & posset, prout opportunum erat tantis necessitatibus, providere.

[6] His rationibus auditis, Reverendissimi Domini Cardinales paucis verbis in hunc fere modum responderunt: [His auditis Cardinales,] Quæ nobis exposuistis & supplicastis attente audivimus & intelleximus: disponimus autem, nulla acceptione nationis vel personæ, Ecclesiæ Dei providere de Pastore utili & idoneo, prout Deus inspiraverit, & conscientiæ nostræ videbitur, & non aliter. His peractis, & ordinata per dictos Dominos Cardinales tam Palatii S. Petri quam burgi ejusdem fida custodia, deputatisque etiam custodibus Conclavis, ut est moris, ut sic cum omni libertate, omni impressione & violentia cessante, [haud satis inter se cōsentiunt,] electio summi Pontificis canonica celebraretur; Cardinales ante ingressum Conclavis simul in certo loco aliquando congregati, inter se colloquium habuerunt, super persona futuri summi Pontificis tractantes & colloquentes. Qui tamen non potuerunt concordare; quoniam Cardinales Gallici inter se erant discordes; Lemovicenses scilicet ex una, & reliqui Gallici ex alia; nec ad eligendum de Collegio Italicum dispositi videbantur: & Italici tantum quatuor, videlicet S. Petri, Mediolanensis, Florentinus, & de Ursinis non habebant potestatem, quia minor pars; eligere tamen Italicum voluissent, & in Gallicum non libenter consentiebant.

[7] Patefacta igitur discordia inter Lemovicenses Cardinales & alios Gallicos, reliqui Gallici qui non erant Lemovicenses tandem concordaverunt cum Cardinalibus Italicis, [ceteris conspirantibus contra Lemovicenses;] de habendo potius Italicum quam unum Lemovicensem, dicentes aperte, quod totus mundus erat attȩdiatus admodum de Lemovicensibus, qui tanto tempore Papatum possederant quasi hereditarium. Lemovicenses vero, intelligentes tam Cardinales Italicos quam reliquos sibi adversari, deliberaverunt & inter se concluserunt, quod ubi non possent habere sufficientem numerum Cardinalium, ad faciendum Papam unum ex ipsis vel saltem D. Vivariensem eorum sequacem, eligerent potius Italicum, sed de extra Collegium: & nominabant Archiepiscopum Barensem, qui Urbanus postea VI dictus est.

[8] Et ratio quare in istum Archiepiscopum vota sua dirigebant, potissimum erat, [hi de eligendo Barensi tractant;] quia sperabant Cardinales Italicos in istum Italicum potius quam in alium Gallicum debere consentire: credebant etiam quod alii Cardinales Ultramontani in hunc concurrerent, quoniam Archiepiscopus Barensis erat homo valde scientificus, practicus, doctus, [rati alios in ipsum facile consensuros, utpote Italum & aptissimum.] & instructus in stylo Curiæ & Cancellariæ, & ab antiquo familiaris ac domesticus Cardinalis Pampelonensis Vice-cancellarii qui & ipse Lemovicensis erat; & dum Gregorius XI venisset ad Italiam, ipsum D. Barensem Archiepiscopum, tamquam benevolum & de quo d. Cardinalis Pampelonensis plurimum confidebat, posuit ad regendam Cancellariam loco ipsius Pampelonensis Vice-Cancellarii: tum etiam quia ipsi Cardinales habebant & reputabant ipsum D. Barensem unum Ultramontanum & ipsorum moribus conformem, ex eo quod multo tempore fuerat cum Dominis Cardinalis Ultramontanis conversatus in Avenione: tum etiam quia d. Barensis erat de regno Siciliæ & civitate Neapolitana oriundus, cujus regni & civitatis erat Domina Serenissima Regina Joanna, quæ fuerat & est sanctæ Romanæ Ecclesiæ devotissima, & ipsis Cardinalibus valde grata & accepta. [Iamque res conclusa credebatur:] Et ante ingressum Conclavis jam erat quasi patefacta hæc Cardinalium Lemovicensium voluntas & dispositio, ita ut diceretur a multis quod D. Archiepiscopus Barensis esset futurus Papa; imo & aliqui ex ipsis Dominis Cardinalibus, prout ferebatur, se sibi verbis placidis commendarunt, sperantes eum in summum Pontificem assumi debere.

[9] Adveniente autem tempore intrandi Conclave, omnes Cardinales, qui erant numero sedecim ut prædiximus, intraverunt Conclave, die videlicet VII Aprilis, [sed ingredientibus Conclave Cardinalibus 7 Aprilis,] anno Domini supradicto, videlicet MCCCLXXXVIII. Qua die VII mensis Aprilis, hora satis tarda, jam clauso Conclavi & bene custodito, Cardinales de Agrifolio & Pictaviensis accesserunt ad D. Cardinalem S. Petri, & ipsi aperuerunt quæ inter se de Domino Barensi tractaverant & concordaverant, persuadentes ei ut in persona d. Domini Barensis consentiret: quorum petitioni Dominus S. Petri respondendo statim annuit & consensit. Eadem verba D. Pictaviensis dixit D. Cardinali Mediolanensi, qui similiter respondendo consensit in d. Dominum Barensem. Et statim cum d. Domino de Agrifolio computaverunt eos qui consentiebant in d. Barensem, & invenerunt duas partes Collegii in ipsum consentire, scilicet præsentium Cardinalium.

[10] Die vero sequenti, VIII videlicet Aprilis, omni impressione cessante, [& die 8 collectis quot sufficiebant votis,] sed Conclavi bene custodito & munito, Cardinales convenerunt in capella Conclavis; & audita prius Missa de Spiritu sancto, ut moris est, cœperunt de negotio electionis inter se tractare. Cardinales vero prædicti, scilicet de Agrifolio & Pictaviensis, cœperunt tentare sigillatim unumquemque, utrum possent ex Dominis Cardinalibus habere vota & voces, quæ sufficerent ad eligendum prædictum Barensem; & tandem repererunt voces & vota Dominorum Cardinalium in numero sufficienti concurrentium. Unde immediate Dominus de Agrifolio, omnibus aliis Cardinalibus ibidem existentibus, [electionem differendam suadet Card. Vrsinus,] dixit hæc verba: Domini, sedeamus statim: quia pro certo credo quod in continenti eligemus & habebimus Papam. Cardinalis vero de Ursinis, qui ad Papatum (ut credebatur) aspirabat, videns vota Dominorum directa & concurrentia ad eligendum in Papam Dominum Barensem, conabatur ipsum negotium electionis d. Barensis divertere, & differre, & (ut creditur) impedire; unde hæc & similia verba protulit: In effectu, Domini mei, differamus istam electionem in aliud tempus, ut possimus deludere istos de populo Romano, qui volunt & clamant habere Papam civem Romanum: & vocemus ad nos unum Fratrem Minorem, eique imponamus cappam & mitram Papales, & fingamus nos eum elegisse in Papam, & sic recedamus de loco isto, & postea alium alibi eligemus. Erant enim aliqui de populo in platea ante palatium foris, nullam tamen violentiam vel comminationem facientes, sed incaute clamantes, Romano lo volem; & expectantes potius, publicata electione Romani Pontificis, currere ad domum Electi, & per quemdam abusum domum Electi spoliare in signum gaudii, quam volentes aut valentes aliquam impressionem facere, sicuti in veritate postea alio electo quam Romano non fecerunt.

[11] Cui Cardinales Lemovicenses & alii sequaces responderunt & dixerunt: Domine de Ursinis, certe hoc non faciemus: quia nolumus facere idololatriam, [aut saltem eligendum Cardin. S. Petri.] & decipere, & damnare animas nostras: imo certe intendimus de præsenti eligere & eligemus verū Papam: & de clamoribus & verbis istorum de populo non curamus. Videns autem Cardinalis de Ursinis quod non proficiebat ad intentionē suam, & Cardinales sederant ad dictam electionem celebrandam; volens idem Dominus de Ursinis similiter divertere & impedire, quod d. Archiepiscopus Barensis non eligeretur, persuasit dictis aliis Cardinalibus, quod eligerent Dominum S. Petri Romanum, & eum ad hoc nominavit. Fuit autem responsum ei per D. Cardinalem Lemovicensem, [Nihilominus propositione ista rejecta,] quod licet Dominus S. Petri foret homo bonus & sanctus, duo tamen obstabant; primo quia Romanus erat, & Romanus per aliquos petebatur, & ideo non haberent Romanum, ne etiam forte diceretur Papa factus ad clamorem populi. Secundo obstabat, quia Cardinalis S. Petri erat nimis debilis & infirmus, nec posset sufficere ad onera Papatus: & adjecit hæc verba, vertendo se ad Florentinum; Tu vero, Domine Florentine, estis de Florentia, quæ est inimica Ecclesiæ Romanæ, & ideo non eligimus vos: Dominus autem Mediolanensis est de terra Barnabonis tyranni, qui semper fuit contra Ecclesiam: Dominus Cardinalis de Ursinis similiter est Romanus, partialis, & nimis juvenis pro Papatu.

[12] His dictis Cardinalis Lemovicensis, præsentibus & audientibus omnibus dictis aliis Cardinalis, & coram eis ibidem omnibus existentibus, [liberrime eligitur Barensis Archiepiscopus,] in Papam & Romanum Pontificem elegit D. Bartholomȩum Archiepiscopum Barensem, utendo verbis istis in effectu: Ego pure & libere eligo & assumo in Papam D. Bartholomȩum Barensem Archiepiscopum: illicoque sine aliquo temporis intervallo ceteri omnes Cardinales, in numero sufficienti, facientes & constituentes multo majorem partem duarum partium ipsorum Cardinalium in Conclavi existentium, pure & libere eumdem Barensem Archiepiscopum similiter in Romanum Pontificem elegerunt. Cardinalis Florentinus, videns quod duȩ partes & plures d. Archiepiscopum Barensem elegerant, accessit, & eumdem Archiepiscopum pure & libere ibidem elegit. Quæ electio celebrata, Conclavi adhuc bene omni ex parte clauso & firmato existente.

[13] Creato autem D. Archiepiscopo Barensi in Papam, Cardinales inter se fuerunt locuti, [qui quia absens erat,] deliberantes an expediret dictam electionem statim populo publicare: & tandem concluserunt quod publicatio hujusmodi differretur, donec transisset tempus prandendi, & donec ipsi pransi fuissent. Causa autem dilationis hujusmodi hæc fuit, quia tunc d. Electus non erat in palatio: & si dicta publicatio facta fuisset, antequam Electus venisset ad palatium & ad ipsos Cardinales, dubitari poterat quod aliqua tædiosa & sinistra in via eidem Electo possent occurrere, eo quod ipse Electus non erat Romanus, & Romani libenter habuissent Papam natione Romanum. Alia etiam fuit causa, [differtur publicatio electionis usque post prandium.] quia ex quo ipsi Cardinales jam elegerant; intendebant ante publicationem prædictam, aliqua vasa argentea & quædam alia bona, quæ tunc habebant infra d. Conclave, facere ad domos eorum velalibi reportari; quod non credebant tunc facere posse, si in continenti d. electionem publicarent. Vnde pro majori securitate ipsius Barensis Electi, & ut aliquis nequiret suspicari vel prȩsumere ipsum esse Electum, Domini Cardinales miserunt pro nonnullis Prælatis Italicis, qui moram trahebant Romæ, ut ad eos venirent pro nonnullis arduis Romanæ Ecclesiæ negotiis: inter quos fuit Barensis Electus, [Interim accersitur Electus ad Conclave,] Patriarcha Constantinopolitanus, Episcopus Vlixbonensis, Episcopus Nucerinus, Abbas Cassinensis, Abbas S. Laurentii extra muros Vrbis. Qui omnes, prout vocati extiterant, accesserunt ad palatium: non tamen Conclave intraverunt, sed seorsim ab ipsis Cardinalibus pransi fuerunt, & similiter ipsi Cardinales intra Conclave pransi sunt.

[14] [& præsens iterum eligitur,] Sumpto autem prandio, ad majorem expressionem liberæ voluntatis & liberi consensus eorum, & ad majorem etiam cautelam, in præfatum Barensem Archiepiscopum iterato, libere, & concorditer ac unanimiter, omni prorsus impressione cessante, sed Conclavi adhuc bene custodito remanente, consenserunt, & eum in Papam iterato elegerunt. Præmissis sic gestis & consummatis, vox cœpit exire & dici apud aliquos de Romano populo, sicut verum erat, quod Papa esset factus, sed ignorabant quis esset vel de qua natione: & propterea ipsi de populo clamare cœperunt & petere, quod hoc eis indicaretur & diceretur. Et tunc per D. Episcopum Massiliensem, Locum-tenentem Camerarii & Conclavis Custodem principalem, [Populus cupiens scire quis esset & ad S. Petrum ire jussus;] dictum fuit ipsi populo, quod irent ad S. Petrum, & tunc hoc diceretur & publicaretur ei. Quibus verbis dictis quidam de populo, intelligentes vel male percipientes, quod irent ad hospitium Domini S. Petri, credentes (quia erat Romanus & Romanum habere desiderabant) ipsum Dominum S. Petri esse creatum Papam, ad hospitium Domini S. Petri iverunt, & bona quædam mobilia quæ ibi erant secum asportaverunt. Quidam vero de populo stabant ante palatium & clamabant, [sibique illudi ratus, circa Conclave tumultuatur.] Papam Romanum desideravimus, & Romanum habemus. Et licet verba hujusmodi sic ab aliquibus de populo jactarentur: quia tamen electio jam facta non publicabatur, suspicati sunt aliqui, quod populus per moram illam illuderetur, eo maxime quod quædam pars Conclavis fuit aperta, causa asportandi vasa argentea & alia bona Dominorum Cardinalium: ideo quidam de populo hoc percipientes unam portam Conclavis aperuerunt, ad finem ut Cardinales non exirent, nisi facta & publicata electione.

[15] Cardinales Ultramontani videntes populum intrasse in Conclave, [unde timentes Cardinales suadent Cardinali S. Petri ut se Papaliter indui sinat;] & timentes valde quia Romanum non elegerant, induxerunt Dominum S. Petri ut contentaretur indui tamquam Papa ad placandum populum: sicque est indutus ut Papa, & populus tunc ei tamquam Papæ, credentes eum esse Papam, reverentiam exhibuerunt. Dum hæc sic per tumultum agerentur, omnes Cardinales, excepto D. Cardinale S. Petri, de palatio recesserunt, & ad eorum hospitia secure reversi sunt; D. Barensi electo in Papam in palatio in quadam secreta camera remanente. Post recessum Cardinalium de palatio, D: Cardinalis S. Petri adhuc in palatio existens, hæc verba protulit in effectu: Ego non sum Papa, nec volo esse Antipapa: sed melior me est electus in Papam D. Archiepiscopus Barensis. Quidam vero de Cardinalibus, [hic vero, dilapsis illis, Barensem electum testatur;] timentes quod populus Romanus irritaretur contra eos, propter fictionem quam fecerant de Domino S. Petri, domos proprias reliquerunt, & castrum S. Angeli ingressi sunt: hi fuerunt Cardinales, Lemovicensis, de Agrifolio, Pictaviensis, de Britannia, Vivariensis, & de Verucho. Quidam vero extra Urbem ad aliqua castra munita se contulerunt: hi fuerunt Cardinalis Gebennensis, qui accessit Zagarolum; Cardinalis de Ursinis, qui accessit Vicovarum; Cardinalis S. Angeli, qui accessit ad quoddam castrum montis S. Pauli. Ceteri vero Domini Cardinales, tam Ultramontani quam Citramontani, remanserunt Romæ in domibus propriis, sine aliqua læsione vel violentia: & hi fuerunt Domini Cardinales, Florentinus, Montis-majoris, Mediolanensis, Glandatensis, & de Luna.

[16] Eodem vero die, VIII videlicet Aprilis de sero, Cardinales qui castrum S. Angeli intraverant, [qui monitus ut sibi fuga consuleret,] & alii quidam ex eis qui ex Urbe discesserant, miserunt ad D. Archiepiscopum Barensem, electum in summum Pontificem, nuntios; & scripserunt & intimarunt, quod pro eo quod non erat Romanus electus, ne ei aliquid sinistrum posset occurrere, bene faceret pro securitate personæ suæ & statu universalis Ecclesiæ, exire de d. palatio & se in aliquo loco tuto recipere. Qua requisitione audita, præfatus Electus consuluit D. Cardinalem S. Petri, adhuc in eodem palatio existentem. Qui ei respondit, [& nihllominus in Palatio remanens,] quod ipse erat verus Papa & secure manere poterat: sicque tota nocte sequenti in eodem palatio remansit. In crastinum autem de consilio & voluntate d. Cardinalis S. Petri, fuit electio Domini Barensis intimata Officialibus Urbis, qui de electione hujusmodi remanserunt & fuerunt valde contenti: & voluerunt accedere, & accesserunt ad d. Electum, ad exhibendam ei reverentiam summis Pontificibus exhiberi solitam: [9 Aprilis recipit gratulationes Officialium & Cardinalium,] qui noluit talem reverentiam sibi fieri per dictos Officiales nec per alium quempiam, dicendo inter cetera quod pro nunc nolebat nominari nisi Archiepiscopus Barensis. Eodem die mane illi Domini quinque Cardinales qui remanserunt in domibus, videlicet Florentinus, Montis-majoris, Mediolanensis, Glandatensis, & de Luna, accesserunt ad palatium ad d. Electum, ei congratulando de sua concordi electione, & humiliter supplicando quatenus dignaretur & vellet acceptare: insuper persuaserunt quod mitteretur pro aliis sex Cardinalibus qui erant in Castro S. Angeli, requirendo quod convenirent omnes simul, & intimarent Electo electionem de se factam, ut præberet consensum & demum inthronizaretur, ut est moris.

[17] [eosque de suæ electionis certitudine interrogat;] Ipse vero Electus, volens in sua conscientia esse securus, auditis quæ per dictos Cardinales dicebantur sibi, interrogavit eos & unumquemq; de per se, utrum revera ipse sincere, pure, & libere, & canonice per omnes Cardinales in Conclavi fuisset Electus in Papam. Qui responderunt, quod pro certo ita pure, libere, sincere, & canonice esset Electus in Papam, sicut aliquis canonice eligi potuisset; ei persuadentes quod nullo modo recusaret vel differret Electioni de se factæ consentire, propter periculum longȩ vacationis Papatus quod posset occurrere, pro eo quod Domini Cardinales cum magna difficultate possent, iterato congregari. [ad quos accedentibus qui fugerant ad castrum S. Angeli] Cardinales vero qui erant in castro S. Angeli, per publicum instrumentū dederunt plenam & liberam potestatem illis quinq; Cardinalibus qui erant cum Electo in palatio S. Petri, circa inthronizationem d. Electi omnia faciendi, quȩ ipsimet personaliter facere possent. Cum ad notitiā Senatoris & aliorum Officialium pervenisset tenor hujusmodi schedulæ, accesserunt ad d. castrū & humiliter supplicaverunt, quatenus exire vellent & se conjungere aliis Cardinalibus qui erant in palatio, quoniam in nullo habebant dubitare quin erant in loco libero, tuto & securo: & licet ipsi non elegissent Papam Romanum, [tertio iteratur electio:] de Electione tamen Domini Barensis populus Romanus remanserat valde contentus, pacificus & quietus. Qui Cardinales auditis istis verbis de d. castro exiverunt, & ad palatium iverunt: qui omnes in capella convenientes, iterum & ad cautelam, præfatum D. Barensem in Papam elegerunt, vel ut electus esset consenserunt, pure, libere, concorditer, & unanimiter.

[18] Quo facto, statim per Dominum de Agrifolio d. Electus ad Cardinales introductus extitit: [cui assentiri rogatus Barensis,] qui ab eis, tamquam in Romanum Pontificem electus, fuit receptus: atque inter eos pro tunc consedit. Quibus sic considentibus. Cardinalis Florentinus nomine ceterorum ad Electum orationem habuit, proponens illud Apostoli Pauli; Talis decebat ut nobis esset Pontifex, impollutus. [Heb. 7, 26] Et cetera prosecutus, cum narratione rei gestæ & negotii electionis de ipso celebratæ, requisivit ipsum Electum ut consentiret electioni de se factæ. Qua requisitione facta, ipse Electus verba illa assumpsit divinæ Scripturæ; Timor & tremor venerunt super me, & contexerunt me tenebræ. [Ps. 54, 6] Et cum prosecutus fuisset ad finem, ut videbatur, volendo se excusare a sarcina tanti oneris, [eidem annuit,] vel saltem velle tempus ad deliberandum: Cardinalis Florentinus & alii Cardinales tunc dixerunt, quod prosecutionem auctoritatis per eum propositæ pro tunc omitteret, quia non erat de more, cum alias ipse haberet facere eis sermonem: eumque iterato requisiverunt, quod eis responderet, & electioni de se factæ in nomine Domini consentiret. Ipse vero Electus, ipsorum precibus & instantia devictus, tandem cum timore & tremore animi d. electioni humiliter consensit.

[19] [Tunc ab omnibus adoratus] Præstito consensu per ipsum Electum, & cantato primo Te Deum laudamus; statim ipsum inthronizaverunt, petieruntque ab eo quo nomine vocari vellet: qui respondit quod volebat vocari Urbanus VI, continuoque ei Papalem reverentiam exhibuerunt. Et tunc Cardinalis de Veruchio ad quamdam fenestram accessit, & dixit alta voce his qui aderant, Annuntio vobis gaudium magnum, quia Papam habemus, qui vocatur Urbanus VI. Eadem die tres ex dictis Dominis Cardinalibus, [denuntiatur Populo:] scilicet de Agrifolio, Lemovicensis & Pictaviensis recesserunt ad partem in dicto palatio cum prȩfato Papa in loco studii: & inter cetera dixerunt eidem, quod ipsi tres fuerant causa suæ promotionis, & supplicarunt pro executione testamenti D. Gregorii XI, [Lemovicensium petitionibus annuit:] & quod fratres suos & de gente sua haberet commendatos; & præcipue dignaretur præstare certum subsidium pro redemptione D. Rogerii, fratris ipsius D. Gregorii in Anglia captivi: & quod in prima creatione Cardinalium quam faceret dignaretur assumere in Cardinalem unum eorum consanguineum, quem D. Gregorius facere intendebat, filium scilicet D. Hugonis de Rupe, Militis, nepotem dicti quondam D. Gregorii. Petierunt etiam ut dignaretur in suum Cubicularium retinere D. Joannem de Baro eorum consanguineum, qui etiam fuerat Cubicularius præfati D. Gregorii. Quibus omnibus D. Urbanus benignissime respondit, & in suum Cubicularium prædictum D. Joannem retinuit.

[20] Die vero sabbati, quæ fuit X Aprilis, D. Urbanus, [10 Aprilis inthronizatur;] sociatus ab omnibus dictis Cardinalibus & Domino & de Ursinis, qui de castro Vicovari reversus fuerat, aliis Cardinalibus ab Urbe tunc absentibus, descendit ad ecclesiam S. Petri, ubi in cathedra Papali, quæ est in capite ante majus altare, sedens, præsentibus Cardinalibus & toto populo, recepit reverentiam a Canonicis S. Petri: & tunc cum jubilo cantarum est Te Deum laudamus. Deinde audivit Missam submissa voce in d. altari: qua finita dedit Papalem benedictionem: & una cum Cardinalibus prædictis numero XIII rediit ad palatium, & juxta morem Romanorum Pontificum collationem seu sermonem Cardinalibus fecit: qui, sermone finito, petierunt ab eo plenariam Indulgentiam omnium suorum peccatorum, & dispensationem super quibuscumque irregularitatibus quas ipsi quacumque ex causa forsitan incurrissent: quod etiam Papa sibi libenter concessit: & consequenter quilibet eorum sibi elegit Confessorem, per quem in forma Ecclesiæ se absolvi fecerunt.

[21] Die autem XI Aprilis, quæ fuit Dominica in Palmis, D. Urbanus VI, more Romani Pontificis, [11 Apr. vamos consecrat & distribuit.] dedit tam Cardinalibus quam Prælatis & omnibus aliis palmas & ramos olivarum, ut moris est Romanorum Pontificum: in cujus præsentia tunc celebravit D. Cardinalis Florentinus. [12 exequias decessoris celebrat,] Die XII exequias solennes fecit cum Missa, pro anima felicis recordationis D. Gregorii XI prædecessoris sui, & Missam celebravit D. Cardinalis Pictaviensis. Diebus vero sequentibus, usque ad diem Jovis in cœna Domini, D. Urbanus exivit sociatus ab omnibus dictis Cardinalibus, ad dandum Indulgentias populo & peregrinis, qui venerant causa devotionis ad limina Apostolorum. [& tota hebdomade sancta cuncta Papalia facit.] Die vero Jovis exicit similiter ad fulminandum processus, ut moris est: cui adstiterunt dicti Cardinales cum candelis accensis, secundum consuetudinem Romanæ Curiæ: & postea D. Cardinalis de Agrifolio Missam in ejus præsentia celebravit. Die Veneris sancta in capella D. Mediolanensis Cardinalis coram Papa celebravit: qui discalceatis pedibus reverenter sanctum Crucem adoravit: & subsequenter prædicti Cardinales & alii successive Crucem adoraverunt. Sabbato sancto Urbanus ad capellam exivit, & coram se illius diei Officium cum benedictione Cerei & Missam dici fecit, quam celebravit D. Gebennensis.

[22] In die sancto Paschæ coronatus est D. Urbanus Papa VI, [Die Pascha coronatur ceram 16 Cardinalibus,] cum omnibus ceremoniis & solennitatibus requisitis, coram universo populo, & peregrinorum qui causa devotionis venerant multitudine copiosa; Cardinalibus omnibus numero XVI assitentibus, præsentibus, & sic fieri volentibus, ipsique D. Urbano ministrantibus. Omnes enim dicti Cardinales numero XVI, qui in electione fuerant, in hoc Coronationis festo interfuerunt, pureque & libere consenserunt: & quatuor illi Cardinales qui ab Urbe recesserant, jam fuerant ad Urbem reversi: ubi omnes dicti Cardinales per tres menses continuos steterunt, ipsi D. Urbano assistendo & ministrando, Consistoria & alia per Cardinales cum summis Pontificibus fieri consueta faciendo; usquequo dum Cardinales seu eorum aliqui de ipsa Urbe & de licentia d. D. Urbani ad Anagniam se contulerunt. Et, durante tempore dictorum trium mensium, [qui toto trimestri eum coluerunt ut Papam,] dicti Cardinales semper tractarunt & habuerunt D. Urbanum pro vero & unico & indubitato summo Pontifice, eum honorando, visitando, gratias petendo, annulos & alia pretiosa jocalia ei largiendo: in Missis quoque ipsorum, tam submissa voce quam in cantu celebratis, Orationem illam dicendo seu dici faciendo, Deus omnium fidelium &c. pro ipso D. Urbano, tamquam pro summo vero Pontifice, divinum auxilium implorando, ad felix ac prosperum regimen Ecclesiæ suæ sanctæ.

[23] Die XXV mensis Aprilis, D. Cardinalis Ambianensis de legatione sua reversus est, [eique in publicis omnibus functionibus adstiterunt ut tali,] & a Papa Urbano consistorialiter receptus, ut est moris recipiendi Legatos de latere, Qui D. Cardinalis, pede Papȩ deosculato, & manu, & ore, ipsi D. Papæ exhibuit Papalem reverentiam. Adveniente die Ascensionis Dominicȩ, Urbanus Missam publice celebravit, in qua interfuerunt omnes Cardinales prædicti, & D. Petrus de Luna Diaconus Cardinalis ei servivit de Euangelio & aliis ceremoniis consuetis, Similiter in die sanctæ Pentecostes, & in die Corporis Christi, D. Urbanus celebravit in Pontificalibus, cui omnes prædicti Cardinales, parati sacris vestibus, adstiterunt, & eidem servierunt; in die Pentecostes D. Cardinalis de Ursinis cantavit Euangelium, & Dominus de Veruchio in die Corporis Christi. Fecit quoque D. Urbanus, præsentibus & consentientibus dictis Cardinalibus, in Consistorio secreto multorum Prælatorum promotiones & translationes, tenuitque Consistoria publica, & causas commisit Cardinalibus prædictis, super quibus definitivas sententias tulerunt; [idque variis scribentes confirmarunt.] pro seipsis & pro familiaribus suis dispensationes & gratias impetrarunt; ad diversos mundi Principes sponte & libere scripserunt, se D. Bartholomæum Barensem in verum & indubitatum Romanum Pontificem elegisse; ipsis etiam consultantibus asserentes, quod non haberent fidem alicui qui contrarium assereret, vel super eo dubitare vellent: & coram pluribus honestis & gravibus personis sæpissime asseruerunt, ipsum D. Urbanum verum fore & indubitatum Romanum Pontificem.

[24] Ipsisque etiam consultantibus, assistentibus, & consentientibus, D. Urbanus electionem illustris Principis D. Wenceslai in Regem Romanorum electi confirmavit: [Constituit ille Card. Ep. Ostiensem] Dominumque Glandatensem, scrutatis votis singulorum Cardinalium, ipsum Cardinalem Presbyterum in Episcopum Ostiensem promovit: cujus promotionis vigore D. Ostiensis prædictus possessionem dicti Episcopatus cepit, ipsumque rexit, administravit, & tam in temporalibus quam in spiritualibus gubernavit, & aliquando actus Episcopales gessit, consecrando & ordinando prout Episcopis Cardinalibus facere convenit. Et per idem tempus tempus quo prædicti Cardinales in Urbe fuerunt, continue absque violentia & molestatione, omni prorsus metu secluso, habitarunt & steterunt in Urbe. Una autem dierum D. Urbanus, convocatis ad se Cardinalibus omnibus, [habet ad Cardinales adhortationem pro reformatione.] multas eis admonitiones fecit pro bono regimine Curiæ Romanæ, & pro bono exemplo de seipsis populo tribuendo. Monuit enim ut abstinerent & manus suas excuterent ab omni munere, detestans & graviter se ulturum affirmans Simoniacos & omnes turpis lucri sectatores: inhibens etiam ne munera quæcumque, sive a magno sive a parvo, reciperent; intendens negotia coram eo promoveri gratis, nihil inde sperando. Monuit etiam eos de honeste vivendo; cum ipsi essent Cardinales, Ecclesiam militantem sustentantes; & tamquam signum positum ad sagittam, debebant de se normam & exemplum aliis bene vivendi dare & præbere: [plus æquo vehementē.] detestans superfluos sumptus & numerosam familiā, equorum quoque & vestium & convivantium superfluitatem: asserens hæc omnia, pomposa & inflata, cedere ad gravamen potius quam relevamen honoris Curiæ Romanæ & Ecclesiæ; multasque eleemosynas propter hos sumptus pauperibus deperire affirmabat: dixitque præterea suæ intentionis fore, quod justitia administraretur omnibus petentibus absque aliqua personarum acceptione: & addidit quod, cum dispositione divina Romana Sedes esset in Urbe collocata, intentio sua erat in Urbe residere, ibique vivere & mori; quod si aliter faceret, crederet se male agere & Deum offendere.

[25] [Interim Camerarius Papæ cum thesauro fugit Anagniam,] Hæc dum sic agerentur, Archiepiscopus Arelatensis, qui fuerat Camerarius D. Gregorii XI, & penes quem erant omnia jocalia pretiosa quæ fuerant d. Gregorii, per mensem post d. D. Urbani coronationem, de Urbe absque licentia recessit & ivit ad Anagniam, secumque asportavit dicta jocalia, & inter cetera tiaram pretiosam, cum qua consueverant nonnulli Romani Pontifices coronari, & cum qua ipse D. Urbanus fuerat coronatus: propter quæ D. Urbanus commotus, mandavit Dominis Cardinalibus de Agrifolio, Pictaviensi & Vivariensi, qui & ipsi erant Anagniæ, ut d. Archiepiscopum arrestarent. Cum autem in castro S. Angeli esset Castellanus quidam, Petrus nomine, [& præfectus castri S. Angeli ipsum Vrbano tradere renuit:] positus ad instantiam Cardinalis Montis-majoris; volens D. Urbanus pro sua securitate castrum illud habere ad manum suam, requiri fecit d. Castellanum de ipsius castri restitutione. Sed Castellanus, spiritu rebellionis assumpto, illud facere recusavit, & se summi Pontificis rebellem constituit: cujus quidem rebellionis ferebatur conscius, particeps, & tractator præfatus Cardinalis Montis-majoris. Cumque id ad D. Urbani notitiam pervenisset, reprehendit acerrime Cardinalem Montis-majoris, eique comminatus fuit quod contra ipsum procederet, & de eo justitiam faceret, juxta formam & tenorem processuum felicis recordationis Joannis XXII, [qui propterea duos ex Cardinalibus increpat,] contra talia perpetrantes promulgatorum. Similiter reprehendit & comminatus est D. Ambianensi Cardinali, pro eo quod favebat Francisco de Vico, almæ Urbis Præfecto, qui occupabat civitatem Viterbiensem, quæ ei nullo modo pertinet, & est de Dominio Romanæ Ecclesiæ.

[26] [item alios rebellionis Britonum conscios.] Fuerat etiam D. Urbanus informatus, quod Cardinalis S. Eustachii quasdam occultas practicas & conventiones tenebat & fecerat cum Britonibus, in damnum ipsius Domini Papæ: imo ferebatur, quod Cardinalis prædictus sibi certas pecunias retinuisset, quas Papa ei dederat ad finem recuperationis castri S. Angeli; unde etiam huic comminatus est quod contra eum faceret justitiam. Fuerat præterea D. Urbanus advisatus, quod d. Cardinalis S. Angeli, per suos versutos & subtiles tractatus, & per blanda & deceptoria verba, & falsas & dolosas inductiones, [Hinc commoti aliqui] solicitaverat ipsum D. Urbanum ad dandum Societati Britonum magnas pecuniarum summas, quibus receptis ipsi Britones se hostiliter opposuerunt præfato Urbano: & quod earum machinationum conscii erant & auctores extiterant Cardinales Gebennensis, Ambianensis, & Montis-majoris, & nonnulli alii Cardinales Ultramontani in Italia commorantes: ipsique Cardinales bene sciebant D. Urbanum de his omnibus notitiam habere. Unde, propter jam dicta, & quia D. Urbanus denegaverat aliquas gratias concedere ipsis Dominis Cardinalibus Ultramontanis, credebatur eos de sua Sanctitate non contentari imo erigere velle cornua contra eum, prout tandem fecerunt.

[27] [petunt impetrantque licentiam eundi Anagniam,] Nam circa finem Junii anni Domini MCCCLXX, nonnulli ex ipsis Dominis Ultramontanis in Urbe existentes, Cardinales videlicet Lemovicensis, de Agrifolio, Glandatensis, Gebennensis, de Britannia, Pictavensis, Vivariensis, Montis-majoris, S. Eustachii, S. Angeli, de Verucho, & de Luna, ipsi eorum quilibet supplicaverunt & supplicari fecerunt de habendo licentiam secedendi de Urbe & eundi ad Anagniam; prætendentes in Urbe nimiam caliditatem & aëris intemperiem, & Anagniæ erat aër temperatior & clementior: unde D. Urbanus, volens eis complacere, concessit eis licentiam abeundi. Qui, prout ante conceperant, recesserunt: & Papa, post paucos dies a recessu Cardinalium, [(Vrbano Tibur concedente propter æstum)] recessit & ipse de Roma, & venit Tibur. Dum autem Papa sic esset in Tibure & Cardinales in Anagnia, jam in apertum dissidium inter Papam & Cardinales res vergere cœperat, jam affirmantibus Cardinalibus, quod D. Urbanus non esset verus Papa, nec canonice electus, quia per impressionem; & quod electio non fuerat celebrata in loco tuto. Propter quæ Cardinales, intelligentes se cum Principe de Fundis, illuc accesserunt, &, tamquam Apostolica Sedes vacaret, [& istic sibi Antipapam eligunt:] Conclave intraverunt, Dominumque Robertum, Gebennensem Cardinalem, in summum Pontificem, seu in idolum potius erexerunt, qui vocari voluit Clemens VII: unde in Ecclesia ortum est ingens schisma, quod multorum malorum causa fuit. Nam Principes Christiani dividi cœperunt, & quidam Urbano, quidam vero Gebennensi adhæserunt. [conflatoque schismate ingenti,] Urbano autem adhæsit tota natio Italica, excepto Comite de Fundis & Præfecto de Vico, tota natio Germanica, regnum Portugalliæ, Anglia tota; Gebennensi adhæserunt natio Gallicana, tota fere Hispania citerior & ulterior: sicque subsecutæ sunt difficultates & errores plurimi in populo Christiano, & quod unus ligabat alter solvebat; fiebantque hinc inde processus, privationes, anathematizationes, in magnum Ecclesiæ & Christianitatis vilipendium: eadem præterea Ecclesia dabatur duobus, & vi armorum quandoque dirimebatur lis: unde sequebantur hominum occisiones, depopulationes agrorum, & plurimorum strages; propter quod etiam secutum est illud famosum bellum, quod commissum est inter Ducem Burgundiæ & Leodienses, in quo (ut fertur) XXX millia hominum interempti sunt prope Leodium.

[28] Cardinales qui idolum erexerant, vel novum Pontificem secundum eos, [Avenionem petunt,] de Italia una cum Electo suo recesserunt, & ad Avenionem se contulerunt. Dominus autem Urbanus, videns quod actum fuerat, fecit in continenti unam Ordinationem XII Cardinalium, electissimorum hominum & magnæ commendationis: fecitque processus, & privavit Cardinales qui erant in Anagnia vel in Fundis, una cum eorum prætenso Pontifice, eos etiam anathematizando, [Ambæ partes se mutuo excommunicant.] & ipsos & ipsorum bona occupantibus concedendo. Fecit etiam processus contra Principem Fundorum, & contra Franciscum de Vico almæ Urbis Præfectum, qui Viterbium occupabat. Et econtra ille Gebennensis contra D. Urbanum & ejus sequaces processus fulminavit: sicque tota Christianitas, hac peste schismatis involuta, annis XLV & ultra laboravit, usque ad tempora scilicet Concilii Constantiensis, de quo infra dicetur, Urbano sic cum Gebennensi contendente.

[29] Cardinales noviter creati, viri zelantes honorem Ecclesiæ & populi Christiani, attædiati etiam moribus Urbani (cujus nimia severitas, potius quam injustitia tituli Papatus, [Vrbani asperitas nimia] revera fecerat Cardinales a quibus creatus erat ab eo discedere & schisma conflare) secreto modo inter se agere cœperunt de dando D. Urbano Coadjutorem, & tractare cum Cardinalibus obedientiæ D. Gebennensis de unienda Ecclesia. Quod percipiens Urbanus captivavit septem ex ipsis; & quatuor ex eis dum esset Januæ fecit in tetro carcere strangulari. Et ad parandum sibi amicitias plurimarum Civitatum & Dominorum, Romæ in S. Maria in Transtiberim existens, fecit unam Ordinationem XXIX Cardinalium, inter quos multi de civitate sua Neapolitana connumerati erant. Inter ceteros Januæ interfectos fuit D. Ludovicus Donato Venetus, primo Generalis Ordinis Minorum, [magnas ei persecutiones suscitat,] & postea per eumdem Urbanum creatus Cardinalis. Regem insuper Siciliæ nepotem suum creare constituit: qui cum per mare navigaret, cum uxore, filiis, & universis bonis suis, tempestate suborta periclitatus est; & uno momento ipse cum navi, & qui cum eo erant, maris fluctibus demersus est. Passus est hic Pontifex graves persecutiones, & obsessus est per aliquantum temporis in arce Nuceriæ in Regno. Fertur tamen omnium persecutionum harum ipsum potissimam causam extitisse, propterea quod homo ultra quam decebat severus erat, & sui capitis, & sibi magis credens quam ceteris. Tandem liberatus ab obsidione, in Sede propria Romæ residens moritur, & in Ecclesia S. Petri in Vaticano sepelitur.

[30] [Concludit auctor pro validitate electionis ejus,] Longa verborum serie hujus Pontificis assumptio narrata est, pro eo quod schisma subsecutum longi temporis fuit, & multorum malorum, ut prædiximus causa; & ut ex gestis in electione ejusdem intelligi posset justitia tituli Papalis sui, quamvis longe aliter a Cardinalibus qui recesserunt ab eo postea positum extiterit, prætendendo metum, qui cadere posset in constantem virum, in actu electionis intervenisse: quem de tribus mensibus, quibus continuo fuerunt cum D. Urbano, numquam allegarunt, sicut revera allegare non poterant. Et propter variam positionem casus necesse fuit varia peritorum consilia hinc inde emanare, quæ fuerunt causa ut schisma diutius duraret, qualibet parte prætendente se justitiam fovere, & alia aliam vere schismaticam dicere posse.

[31] Hactenus Ms. nostrum, perquam conforme ipsius schismatis Actis, [quam aliis definiendam relinquo.] quæ allegat Odoricus Raynaldus in Annalibus, tamquam in Vaticano servatis atque in quatuor pluresve tomos digestis. Nolo eorum cum aliis comparationem instituere, multo minus judicem agere illius controversiæ, cujus decisionem nec tentare quidem Ecclesiæ voluit, congregata in Synodo, primum Pisana, deinde & Constantiensi; sed aliam commodioremque viam unionis reformandæ ingressa, finem optatum tandem est consecuta. Nihil tamen in alterutram partem definiendo (quia id fini suo videbat minus expedire) non sustulit piis historicæ veritatis indagatoribus libertatem apud se statuendi, quamnam in partem major inclinet verisimilitudo: & Ecclesia Romana, cui boni fideles libentius adhærent, Vrbani partem constanter amplexa, Clementem ejusque successorem Benedictum pro Antipapis semper habuit. In hujus ergo communiori apud Catholicos omnes sensu, non autem privato nostro, de eisdem ut Antipapis agemus; relicta aliis aliter statuendi sentiendique libertate,

[Annotatum]

* al. Verneyo vel Vernhio.

CLEMENS ANTIPAPA.

Ab an. 1378 ad 94 an. 15 m. 11 dies 28.

Robertus ex Comitibus Gebennensibus, natione Gebennensis, Sanctorum XII Apostolorum Presbyter Cardinalis, a seditiosis Cardinalibus Fundis electus, anno MCCCLXXVIII, XX Septembris, assumpto nomine Clementis VII, & XXXI Octobris in Dominica coronatus; usurpavit Papatum annos XV, menses XI, die XXVIII; defunctus Avenione XVI Septembris, anno MCCCXCIIII: & vacavit Antipapatus die XI.

Vitam & actus prolixe descriptos exhibet Bosquetus, ex Ms. Regiæ Bibliothecæ, Auctore anonymo, & quantum licet conjectare coævo: qui cum nusquam diem Coronationis indicet, [Causa dilatæ Coronationis.] nescio unde acceperit Ciacconius factam fuisse proximo die Dominico Kalendis Novembris, qui anno illo fuit ultimus Octobris. In fide tamen Ciacconii id recipiens, causam dilationis fuisse suspicabor, spem fortaßis conceptam a schismaticis, de Urbano a Romanis abdicando, Romæque celebranda Coronatione prædicta.

[2] [Mors Clementis Avenione,] Eadem Vita, prætermittens omnia circa mortem acta, ipsam paucis his verbis explicat: Tandem, prout Domino placuit, post satis brevem infirmitatem, die XVI mensis Septembris, anno MCCCXCIV, diem clausit extremum in Avenione. Scheda quædam Bibliothecæ Euxensis Ms. apud Bosquetum in Notis pag. 372 sic habet: Anno Domini MCCCXCIV die Mercurii, quæ fuit XVI Septembris, in palatio Pontificali Avenionensi mortuus est D. Papa Clemens VII, natione Gebennensis, ex Comitibus Gebennensibus: qui obiit dicta die circa horam sextam… die Veneris, XVIII Septembris. Sepultura corporis facta fuit hora ante Tertiam, & receptum fuit corpus de capella magna palatii, & portatum ad S. Mariam Ecclesiæ Cathedralis Avenioniensis, ubi congregati erant Cardinales: celebravitque Missam Dominus de Giffono Cardinalis, & fecit Sermonem.

[3] Petrus de Luna, Clementis in Antipapatu successor, cum diceretur Clementi mortem accelerasse, [unde tam subita explicat Petrus de Luna] importunius abdicationem suadendo; præcipitis obitus hanc causam jußit scribi: quod ex Academia Parisiensi unus mandavit D. Clementi, quod amodo vel amplius non poterat ipsum defendere: item idem dixerunt sibi alii: & ex illis recepit iram & malinconiam D. Clemens, non propter verba D. Cardinalis de Luna, ut credo. Hæc autem bene consistuunt cum eis quæ leguntur ad diem VII Aprilis, in Vita B. Vrsulinæ Parmensis. Hic Auctor ferme coævus, postquam retulisset, quanta passa esset in palatio Avenionensi Vrsulina, [sed distinctius Vita B Vrsulinæ Parmensis.] ausa Clementem convenire iterato super abdicatione facienda, adeo ut pene ipsum & plures ex Pseudo cardinalibus ejus inflecteret, num. 28 sic prosequitur historiam suam: Interim dum tot tantisque modis in ipsam Virginem desævirent, memoratus Antipapa de B. Ursulina percunctatur; & ajunt, jam diu fatuam recessisse. Subito hoc relatum est beatæ Virgini, quæ mox misit litteras Apostolicas, divina dispensatione reservatas, quas a Roma detulerat ipsi Antipapæ ex parte summi Pontificis & Cardinalium. Tunc dictus Antipapa miratus est valde, cum cognovit ipsam Ursulinam non recessisse: & cum perlegisset dictas litteras, vehementer stupuit; & vibrans caput, multum stetit super se, cum suspiriis anxiis diu meditans super hoc. [quæ hoc ei prædixit.] Paucis itaque interjectis diebus, præmissus Antipapa Clemens, manus ejus abluens ut ad mensam discumberet, repentina morte præoccupatus miserabiliter vitam finivit. Hoc actum est ut impleretur sermo B. Ursulinæ, quem illis prædixerat, id est, quod ante ejus discessum, divinum persentirent judicium. Atque utinam non fuerit etiam impletum illud, quod dixerat Clementi, finiens in primo congressu prolixum sesqui horæ sermonem, num. 17: Noveris, quod si ea, quæ tibi exposui pro parte: D. N. Jesu Christi, exequi tardaveris, sedes tua in inferno parem locum cum ipso Lucifero habitura est.

[4] [Expenditur imperata ei divinitus legatio ad Antipapam,] Est porro omnino admirabile lectu, quomodo puella, tunc annum XIX ætatis dumtaxat ingressa, soliusque Dei magisterio jam inde ab infantia usa, ab audiendis vero prædicantium sermonibus sacris abstinere divinitus jussa, ne æstimarem homines ab illiss didicisse quæ per ipsam voluit Deus revelari, ipsaque dictante conscribi; mirabile inquam lectu est, quomodo talis puella, comitante ex Dei ejusdem mandato vetula matre, iterque in peregrini habitu præeunte B. Ioanne Euangelista, Parma Avenionem, Avenione Roman inde iterum Avenionem profecta sit pedes; & utrobique tam potenter functa fuerit commissa sibi cælitus legatione, ut nullius vultum pertimescens, obstupescere faceret quantumvis potentes, flecteret obstinatißima etiam corda; & inter infestißimos veritatis hostes subtitißimis de Theologia quæstionibus exercita, [ejusque in ea exequenda constantia.] ad capiendum ejus qui in ipsa loquebatur spiritus experimentum; quin & torturæ admota & veneno appetita, nec minimum quidem hæsitaverit, aut prius pedes Avenione extulerit, quam, reverso Parisiis Petro de Luna, subversum vidit quidquid ad Ecclesiæ unionem constituendam fuerat cum Pseudo-cardinalibus operata. Deo per mulierem sic confundente schismaticorum superbam contumaciam, ut tamen dimiserit eos in manu consilii sui, ad majorem condemnationem ipsorum; ad Gallicani regni, in quo perniciosißimum schisma potißimum erat continuandum, extremam pene desolationem, sub Rege per intervalla amente, per plus quam civiles dissensiones, Procerum præcipuorum fœdißimas cædes, duorum Delphinorum continuata veneno funera, tertiique patri rebellantis arma; omnia interim impune occupantibus Anglis, & florentißimum regnum depopulantibus.

[5] Vixit Vrsulina, variis post hac peregrinationibus, Romam Hierosolymamque susceptis, exercita, [Difficile est hæc suspecta reddere] usque ad annum MCCCCX: quæ autem ad schisma extinguendum geßit, ita geßit, ut, cum illusioni aut cooperationi diabolicæ nequeant, virtuti divinæ debeant necessario adscribi; nec poßit ultra ignorari quæ pars Catholica, quæ schismatica fuerit, nisi velit aliquis totam Vitæ illius historiam habere de fictione & mendacio suspectam. [æque ac epistolas S. Catharinæ Senensis,] Ita Francicus scriptor quidam nititur suspectas facere nonnullas S. Catharinæ Epistolas, quatenus in favorem Urbani potentius & animosius exaratæ videntur, quam politicus quorumdam Regibus adulari solitorum genius probare poßit. Quasi non extarent SS. Bernardi atque Petri Damiani, contra Anacletum & Cadaloum Pseudo-pontifices eorumque fautores, quantumvis sublimes, invectivæ acerrimæ; dum Patres isti, alibi toti melliflui, zelum induunt Phineez, & pro Christi Vicario depugnantes, omnem humanæ majestatis celsitudinem conculcant. Vnicum autem scriptor iste, suspectandi fundamentum assumit, quod epistolarum earum unam allegans Odoricus Raynaldus, dicat datam sexto Maji die, qua tamen promittitur Victoria, ab Vrbani exercitu de Neapolitanis parta, die XXVIII Aprilis, uti apud eumdem Odoricum scribit Pandulphus Collenutius. Sed si Rainaldus meruit, ob non animadversam ejusmodi contradictionem, nonnihil redargui; haud meruit, in dubium vocari tota epistola, propter datam erronee descriptam, dum oscitanti librario nomen Maji obrepsit loco Martii. Quamquam ne quidem sub hac correctione certa satis redditur Data: nec enim (ut mihi scribit Rainaldi successor & continuator Leander Colloredus) originalibus Sanctæ epistolis adscripta dies videtur: quia non, ut nunc, ita & tunc subscribebatur semper familiaribus epistolis, non dico Virginum sed nec Episcoporum, dies ac mensis, & plurimi id negligebant. Inveniuntur quoque dictarum Epistolarum exemplaria sane optima absque hujusmodi notis, quæ omnino videntur ab eo qui argumenta iisdem præposuit, ex conjectura potius, quam originalis scriptionis fide adjunctæ. [& juratum testimonium S. Catharinæ filiæ S. Brigittæ.] Quod si Sancta in epistolis suis Antipapam & Anticardinales execratur uti dæmones, tales utique erant qui contra suam ipsorum jurantes conscientiam Christianos in schisma traxerunt: pejerarunt autem, si vera juravit S. Catharina Vastanensis, filia S. Brigittæ, tunc Romæ præsens cum Urbanus eligeretur: quæ de plena istius electionis libertate, ex ipsorummet Cardinalium postea se retractantium ore deposuit publico instrumento, suaque signavit manu: quod instrumentum legi potest apud Odoricum præfatum anno 1379 num. 20.

[6] Hoc tamen nequaquam obstat, quominus populi, Clementinæ obedientiæ inhærentes, [Pars quidē utraque Sanctos habuit,] propter ignorantiam facti fundatique in facto juris, fuerint excusandi; unde etiam contigit, non minus in hac quam in Vrbaniana parte, inventas fuisse personas sanctas, atque etiam miraculis illustres; cum hac tamen differentia, quod Clementinæ partis haud facile invenies quemquam, qui ei promovendæ adversus alteram positive adlaboraverit; [sed modo differenti:] Vrbanianæ vero causæ non solum dictis factisque suffragatæ sunt tres illæ Sanctæ Virgines, sed ea singulæ attulerunt præsumendæ auctoritatis momenta, quæ salva pietate rejici vix possint. Cum vero contradictoriis de eodem subjecto assertionibus nullaque juris ignorantia excusabilibus proceditur, quarum alteram necesse est falsam esse, consequens fit, alterutrius partis capita, [& excusari utraque, sed non utriusque capita possunt.] asseverando Vrbanum libere vel coacte a se suisque Collegis electum fuisse, formaliter ac peccaminose schisma fecisse; qui proinde potuerint tractari perstringique ut tales, a personis divinitus certificatis; qualem fuisse Senensem quidem Catharinam pie credere possumus, attento modo quo suas ipsa paßim dictabat Epistolas; de Vrsulina vero multo etiam minus dubitare possumus, supposita veritate historiæ quæ de illa habetur; quæque, quoad occasionem schismatis tot humanis testimoniis & jurata S. Catharinæ Vastinensis asseveratione firmatur.

[7] Tribus illis opponere nituntur aliqui Petri Luxemburgii, creati a Clementi Cardinalis, [Miracula Petri Luxemburgii mortui an. ætatis 18.] plurimis clarißimisque miraculis notificatam sanctitatem: unde auctor Vitæ Clementis apud Bosquetum, fuit, inquit, status dicti Clementis justior & solidior multimode reputatus per quam plures, æstimantes & certo tenentes, quod ipse, qui jam Spiritu Dei plenus fuisse, & secretorum cælestium (in quantum salus sua in eis tangebatur) notitiam sufficientem habuisse creditur. sibi non adhæsisset, nec promotiones suas ab illo recepisset, nisi ipsum scivisset justum habere titulum in Papatu. [gratis assumuntur in favorem Clementis.] Sed si hoc iis præsumere licuit, qui bona fide Clementem sequebantur; alii econtra, de causa melius informati, credere debuerunt; annorum septemdecim adolescentulum, mox ab illa qualicumque promotione lecto ægritudinis postremæ affixum, morboque semestri abunde expurgatum, prius quam schisma quid esset nosse humanitus posset, suæ ætatis XVIII annis nondum completis, raptum esse ex hoc mundo, Ne (ut loquitur Scriptura Sapientiæ IV) malitia Collegarum præcipuorum, vere ac formaliter schismaticorum, mutaret intellectum ejus, aut ne fictio deciperet animam illius; quæ quia placita erat Deo, propter hoc properavit educere illum de medio iniquitatum.

[8] Interim ejus meminisse in Clementis Epitaphio voluerunt Cælestini Avenionenses, ad quos ex Cathedrali translatum deinde fuit ipsius corpus, sic enim scripserunt. [hujus Epitaphium,] Hic requiescit D. Clemens Papa VII, primum hujus cœnobii fundator, ex patre Amedeo Comite Gebennensi, matre vero Mathilda de Bononia genitus: qui fuit Prothonotarius Morinensis, & Cameracensis Episcopus, dein Cardinalis, demum ad Papatum Fundis assumptus, & Curia tunc incolumi reducta, Dominum Petrum Cardinalem de Luzemburgo, miraculis coruscantem, in hoc cœmeterio sepultum, ad Cardinalatum assumpsit: & in fine anni XVI sui Pontificatus migravit ad Christum, die XVI Septembris MCCCXCIV. Cujus anima requiescat in pace. Hæc sculpta leguntur in extrema ora lapidis tumbam contegentis, cujus tumbæ accuratam delineationem Avenione accepi, curante nostro P. Carolo Faber, sicut ipsam exhibet sequens figura. Mensura autem operis totius in altum est palmorum quinque & quadrantis, in latum palmorum sex, in longum vero palmorum tredecim: totum, uti & statua, ex albo marmore, sed cui hinc inde inductus color niger, præsertim in limbo seu loco Epitaphii, sic ut is ex nigro marmore omnino esse videatur; tabula vero, supra quam jacet statua ex variegato. Ex candido quoque marmore sunt statunculi marmorei viginti, qui tumulum ambiunt, ex utroque scilicet latere septeni, atque ad caput & pedes terni. Sunt autem illi variorum Sanctorum, quorum nomina haud est facile definire: solum qui ad pedes stant, atque altare respiciunt, [& sepulcrum.] putantur esse S. Gregorius Magnus & S. Petrus Cælestinus, mediamque habent Deiparam Virginem. Ad pedes etiam atque ad caput jacentis expressa insignia gentilitia videntur, sed ex latere spectanti non apparent, quæ ad caput sunt, apparent autem tum in duplici quod illi substernitur cußino, tum in extremitatibus arcuati supra idem caput operis, scutum scilicet tessellatum cæruleis quatuor, quinque aureis punctis.

Monumentum Clementis in sua obedientia Papæ VII, Avenione apud Cælestinos

CCV BONIFACIUS IX.

Ab an. 1389 ad 1404 annos 14, mens. 11.

Bonifacius, antea Petrus Tomacellus, Presbyter Cardinalis S. Anastasiæ, natione Neapolitanus, electus die II Novembris anno MCCCLXXXIX, die XI ejusdem mensis in festo S. Martini consecratus, coronatus autem Dominica sequenti XIV Novembris; sedit annos XIV menses XI, defunctus I Octobris MCCCCIV, sepultus in Basilica Vaticana, & vacavit post ejus mortem Apostolica Sedes dies XV.

Electionis diem indicat nobis Ms. nostrum, Consecrationis vero diem (cui proximam Dominicam Coronationi aßignamus) Theodoricus a Niem: [ejus sepultura humilis] Successoris autem litteræ docent quando obierit. Funus ait idem Theodoricus satis humiliter in præfata Basilica Principis Apostolorum, in conjuncta capella Gregorii Papæ ad dexteram, dum itur ad altare B. Gregorii Papæ, & prope sepulcrum Gregorii Papæ V, sepeliebatur: sed interim, quod Ladislaus Rex Imperium tenuit Romanum, magnum & pretiosum valde monumentum fratres ejusdem Bonifacii sibi in eadem capella construi fecerunt. [cui additum postea monumentum] Hujus structuram, ei quod supra diximus Urbano VI fuisse erectum monumento simillimam, fere per omnia, atque adeo geminam, ænea similiter tabula expressam, exhibet Oldoinus in novo Ciacconio; nec non Epitaphium quod olim legebatur. Nunc vero propter novæ basilicæ fabricam sublata sunt omnia, & ad Vaticanas cryptas fortaßis translata, saltem arca marmorea, corpus Pontificium contegens. Epitaphium transcripsisse satis sit.

[2]

Flete super Pugilem Claves, Crux, alma Tiara, [cum Epitaphio.]
Ecclesia viduata viro, simul inclita Roma.
En petra parva Patrem, sub cælica sidera primum,
Claudit, Apostolica solium qui rexit habena
Catholicamque fidem, servans a turbine sanctum
Remigium Christi, victis virture tyrannis.
Orthodoxus erat super omnes, arca superni
Consilii, sua jura tuens, & grandia tractans
Cæsaris ex animo, fidei clypeatus honore,
Corpore conspicuus roseo flos, famine constans,
Auditorque placens, miseris miserator opimus.
Ossa jacent: mens alta, polum felicibus alis
Ascendens, micat ante Deum: nova lucis origo
Glorius Antistes. Quisnam Bonifacius alter,
Nonus ut iste, fuit, quæ Chronica scripserit umquam?
Quod ve genus parilem dedit ævo? Nomen & omnes
De Tomacellis fulget, fulgebit in annos,
Parthenopen lustrans. Tulit huic genus omne Latinum,
Quidquid alit tellus, & quod tegit omnia cælum.

[3] [Iuvenis electus] Acta Pontificatus in nostro Ms. hæc proferuntur, cum notitia aliqua continuati schismatis. Bonifacius IX, natione Neapolitanus, prius vocatus Petrus Tomacellus, post mortem Urbani Romæ concorditer eligitur in Papam anno Domini MCCCLXXXIX, die II Novembris, dum esset adhuc satis juvenis annorum circiter XXX. [magna gravitate vitā ducit,] Hic postquam ad Pontificatum assumptus est, in alterum virum est prorsus mutatus. Moribus enim & vita vivebat ut senex, & ita continentis vitæ in perpetuo fuit, ut numquam sinistrum aliquod de ejus vita prodiret in publicum. Magnanimus & alti cordis, & qui primus de multis prædecessoribus suis habuit dominium Romæ, quæ ante per Populum Romanum regebatur, & per multa tempora per multos Pontifices desierat gubernati. Verum cum stipatus esset ampla & nobili familia, matris videlicet, fratrum & nepotum, [erga consanguineos tamen indulgentior.] multa per manus vel suggestiones fiebant eorum, quæ hujus Domini famam aliquantisper denigrabant. Invaluit enim per hanc occasionem Simoniaca pravitas tempore suo, & plenariæ Indulgentiæ ad quæstum omnibus fere petentibus dabantur, ita ut earum numerositate vilesceret Clavium auctoritas, opusque fuerit ut Bonifacius met illas revocaret: quibus recovatis, iterum eas simili modo concedere aggressus est.

[5] Creavit hic summus Pontifex Ladislaum de Durrachio, filium Caroli Regis Ungariæ, [Ladislaum Regem instituit.] quem Urbanus excommunicaverat [Regem Siciliæ]; multosque sibi favores præstitit, ad regnum illud acquirendum & manu tenendum. Multos de sanguine suo exaltavit in dominio temporali; duos fratres suos præ ceteris, quorum unum Marchionem Marchiæ, alium Ducem Spoletanum constituit: qui omnes, Domino disponente, ad magnam inopiam postea redacti sunt, & per D. Regem Ladislaum de regno Siciliæ pulsi. Ordinationes plures nonnullorum Cardinalium fecit, inter quos D. Baldasserem Cossa, natione Neapolitanum, Cubicularium suum, assumpsit; qui postea Joannes XXIII dictus est.

[6] Hujus tempore Clemens VII, sic in suo obedientia nuncupatus, moritur in Avenione: [Avenione mortuo Clementi succedit Benedictus,] & a Cardinalibus qui ibi erant, creatus est Petrus de Luna, qui Benedictus XIII nominari voluit: homo certe elegantissimus, & (excepto schismate) exemplaris vitæ, & magnæ commendationis eminentisque scientiæ, de quo aliquid infra dicetur. Moritur autem Bonifacius Romæ ex dolore iliorum, & in Ecclesia B. Petri in Vaticano sepelitur. Ante tamen creationem Benedicti, & similiter ante creationem Innocentii VII, Cardinales utriusque Collegii, ad evitandam infamiam, ne in schismate tollendo dicerentur negligentes, dum essent in Conclavi, fecerunt certa, juramenta & promissiones, quibus se adstringebant persecuturos unionem: & D. Petrus de Luna juravit idem, in forma de qua infra.

[7] [& irritos reddit B. Vrsulinæ pro unione conatus,] Parum certe abfuit, quin mortuo Clemente VII pax & unio coalescerent per B. Vrsulinam; sed quomodo bonum tantum disturbatum fuerit, in ejus Vita num. 28 sic narratur. Tunc, scilicet post mortem Antipapæ, Petrus de Luna, qui zelum promovendæ unionis insigni simulatione præse ferebat, tulit litteras Apostolicas, quarum argumentum aliud non videtur fuisse, quam ut in ordinem redire persuaderetur Clemens, oblato gradu pristino, tum ipsi tum Cardinalibus antiquis; eis autem, quos schismatice creaverat, spe facta promotionis congruæ. Litteras, ergo Apostolicas, quas Vrsulina apportarat, tulit Petrus, & perrexit Parisius ad consulendum super his sapientes. Ceteri vero Pseudo-Cardinales ad cor conversi, vitam & mores ac sanctitatem constantiamque beatæ Virginis considerantes, nec non de perpetratis illatisque injuriis in illam admodum pœnitentes, [illo Parisios profecto haud parum promotos.] illam ad se duci fecerunt, & pro impetrata venia injuriarum illatarum beatam consulunt Ursolinam, quid facturi sint. Quibus illa: Pro salute animarum vestrarum & aliorum populorum, unanimiter & concorditer Sacrosanctæ Romanæ Ecclesia absq; mora parendum est. Sicque omnes ad vota beatæ Virginis se facturos promisere; ac subito miserunt solennes ambasciatores summo Pontifici Bonifacio, cupientes ad Dei misericordiam pervenire. Recessisque ambasciatoribus, & jam Januæ perventis; ecce cunctorum ille bonorum operum ardentissimus inimicus, una cum suo pessimo ministro, scilicet Petro de Luna, qui tunc post prædicta reversus est cum consilio Parisiensium, ambitione ac serpentina astutia plenus, eorum salubre consilium subvertit; cum jam omnia parata & bene disposita essent, ad obediendum summo Pontifici Bonifacio. Et statim ambasciatores revocaverunt, & Petrum de Luna in suum Antipapam elegerunt: & sic in eorum jam cœpta perfidia perseverare decreverunt.

[8] Ceterum ut redeam ad Bonifacium, festivitatem Visitantis Elisabetham Deiparæ, quam decessor suus solenniter celebrandam instituerat, sed morte præventus non potuerat publicare, edita desuper Bulla communem toti Ecclesiæ fecit, sui Pontificatus anno I, V Idus Novembris. In hac Bulla observo, eum Pontificatus sui annos adhuc censere a die suæ, non Creationis, sed Consecrationis: scribit enim tamquam jam Episcopus, adeoque anno MCCCLXXX, [Anni Pontificii initiū.] quando jam potuisset incepisse annum sui Pontificatus II, si voluisset eum inchoare a die IV Nonas Novembris quo fuit Electus, sed ante Idus Novembris nondum Episcopus. Quis primus postea stylum mutaverit necdum comperi, nec facile est mihi sumere resolutionem dubii ex Pontificalium Epistolarum, quæ Romæ servantur, Registris: scrutando tamen Cherubini Bullarium hoc comperio, quod Eugenius IV, creatus II Nonas Martii MCCCCXXXI, & consecratus VI Idus Martii ejusdem, Constitutionem in favorem Curialium ediderit signatam anno Incarnationis Dominicæ MCCCCXXXII, VIII Idus Martii, Pontificatus anno II, atque adeo jam tunc mutatum fuisse stylum: alias enim debuisset adhuc dici annus primus.

BENEDICTUS ANTIPAPA.

Ab anno 1394, ad 1423.

Petrvs de Lvna, natione Hispanus, S. Mariæ in Cosmedim Diaconus Cardinalis, a Schismaticis Avenione in Antipapam electus anno MCCCXCIV, XXVIII Septembris; consecratus & coronatus XI Octobris in Dominica, sumpto nomine Benedicti XIII; non solum non cessit cedente æmulo, uti facturum se ante electionem juraverat suis Pseudo-cardinalibus; [in gemino Concilio ante bis depositus.] sed neque ad gemini Concilii sententiam, Pisani primum anno MCCCCVIII V Junii, ac deinde Constantiensis anno MCCCCXVII, XVI Julii, dimisit male usurpatum titulum, usque ad extremum pertinax in schismate, desertus licet ab omnibus Obiit Paniscolæ, Regni Valentini arce, XXIII Maji, anno MCCCCXXIII; ubi sepultum corpus, postea Igluescam, Arragoniæ oppidum, delatum est.

[Annus & dies mortis.] Annum & diem mortis notavimus, quem in suo Pontificum & Antipontificum Romanorum Necrologio elegit Oldoinus noster, Zuritam & Marianam secutus; licet Ciacconius ad annum sequentem mensemque Septembrem, nonnemo etiam ad extremam Novembrem mortē istam differant; adeo enim contemptim mors Antipapæ excepta est, ut ejus temporis scriptor nullus accuratius eam notare dignatus sit. Quare neque nos dignum censuimus operæ pretium facturos, quærendo Igluescæ, num aliquod monumentum ei istic a nepote suo Ioanne de Luna constitutum sit. Quod autem corpus adhuc integrum esse dicitur, vi scilicet balsami ad illud condiendum adhibiti, satis verosimiliter refutat veneni suspicionem, quod homini octogenario præbitum putant aliqui.

[2] Hic Petrus de Luna ab Antipapa suo Clemente in Hispaniam directus, Ilerdæ reperit S. Vincentium Ferrerium, [Legatus Clementis sequacem habet S. Vinc. Ferrerium.] Ordinis Prædicatorum, eumque annos natum XXVIII, tamquam Apostolicus Nuntius, Magistrum in Theologia creavit anno MCCCLXXXIV; & sexto post anno secum duxit in Franciam; ac denique factus ipsemet Antipapa, eumdem Avenionem evocavit, suumque Confessorem & Magistrum sacri Palatii instituit; denique vero dimitti petentem, ad verbum Dei prædicandum, amplißima facultate instruxit, annos natum XXXVIII. Eo toto tempore atque etiam aliquamdiu postea credibile est Vincentium, non tam sua electione, [Antipapa vero elegit Confessarium.] quam nascendi conditione, parti deteriori implicitum, publice in suis sermonibus solitum prædicare, sicut ait Theodoricus a Niem, quod dictus Petrus esset verus Papa, & quod libenter pro bono unionis sponte suo Papatui cedere vellet, quia sic dictum Fratrem & alios plerosque decepit.

[3] Sed post Pisanum Concilium sæpe cum eodem congressus Vincentius, cumque Principibus viris aliis, [Sed ab eo deseritur pertinax agnitus.] multum sibi in hoc negotio deferentibus; tandem animadvertit, neque promißis stare Benedictum opportuno jam tempore, neque suasionibus suis flecti: & totaliter declinavit ab ipso, prædicando publice in provinciis & locis per quæ transitum ex tunc fecit, quod sit vir pravus & fallax & fictus, decipiendo populum Dei, ut ait prædictus Theodoricus. Vixit autem & prædicare perrexit Sanctus usque ad annum MCCCCXIX, quando obiit die V Aprilis: in cujus Vita nihil apparet, quo vel leviter censeri posset aliquid divinitus didicisse in favorem Clementis aut Benedicti, sicuti expresse dicitur de Sanctis quæ a contraria parte stabant; sed econtra cum post exiguam apud Benedictum moram Avenione, mente plurimū agitaretur, & intra se quæreret quid sibi agendum esset in tanta rerum angustia & perplexitate; repente magna vi febrium occupari se sensit, quarum die duodecimo apparens ei Christus, Quam primum convalueris, inquit, ex Curia Benedicti discede, nullo addito verbo, quo hunc vere Papam esse intelligeretur; & Euangelicæ prædicationis munus per Hispaniam Galliamque eidem imposuit.

[4] Alia Sancta, quæ aliquid singularis negotii cum Benedicto ut Pontifice habuit, fuit Coleta, [Accedente Avenionem S. Coleta,] cujus Acta illustravimus VI Martii. Huic Corbejæ reclusæ anno XII Benedicti, Christi MCCCCVI, Nuntius ejus apud Regem, Antonius de Chalant dictus, S. Mariæ in Vialata Diaconus Cardinalis, facultatem egrediendi ex reclusorio vivendique in monasterio conceßit. Eidem, ad S. Claræ Ordinem in Gallia potißimum ac Belgio reformandum divinitus electæ, ideoque ad se advenienti, benigne annuens, Benedictus, ipsam admisit ad dictæ Religionis sanctam Professionem, super caput ejus velum imponens: & consequenter illam benedicens, & consecrans eamdem in Matrem, Abbatissam instituit cunctarum Religiosarum exinde reformandarum, [ide de solio in terram corruit.] uti scribitur num. 39. Sed ibidem antea legebatur nu. 37, quod postquam, Sancta venit ad præsentiam illius, ipso dulciter oculos levante & dictam ancillam Dei pie rescipere benigneque salutare volente, divina providentia signum admirationis non modicæ celeriter interjecit: nam Benedictus, in alta cathedra residens, ad primum aspectum humilis ancillæ prænominatæ, subito cecidit in terram … non parum inde perterritus. Quo miraculo non solum accendentis meritum videri potest coactus agnoscere, sed etiam suggerente intus conscientia reminisci, quam suum non esset quod usurpabat munus, & quo Deus eum fungi patiebatur, de sua ipse plenitudine supplens quod indigni alias illegitimique ministri deerat potestati. Ipsa vero, ut primum certus & indubitabilis Pontifex in Constantiensi Concilio electus fuit, se suaque monasteria eidem humiliter subjecit: novumque in Belgio exstruendi facultatem ab eodem accipiens anno MCCCCXXVI, in eodem Gandavi vixit atq, obiit, anno MCCCCXLVII, expleto ætatis suæ LXVI.

CCVI INNOCENTIVS VII.

Ab anno 1404, ad 1406, an. 2 d. 21.

Innocentivs, natione Sulmonensis, antea vocatus Cosmatus de Melioratis, tit sanctæ Crucis Presbyter Cardinalis, Episcopus Bononiensis, electus anno MCCCCXIV, XVII Octobris, coronatus II Novembris in Dominica, sedit annos II, dies XXI; defunctus VI Novembris, anno MCCCCXVI; sepultus in Basilica S. Petri; & vacavit Sedes dies XXIII.

Reverentia Gobelini Personæ, Cosmodromium suum hoc ipso tempore scribentis, quem secuti sunt alii, fecit, [Hujus titulus Cardinalitius.] ut in nominando Cardinalitio titulo discederem a nostro Ms. in quo alias dicitur Domnus Cosmatus S. Eustachii Diaconus Cardinalis. Bononiensem dici semper voluisse (licet, non recipientibus eum civibus, Archiepiscopatum postea Ravennatem susceperit) scribit Vghellus. Primus fortasse ejus Titulus Diaconalis fuerit, a quo mox translatus sit ad Presbyteralem. In hoc ipso tamen mirum est errare auctorem Italum potuisse, ut propterea non omnem fidem audeam adhibere Germano Gobelino, licet antiquiori.

[2] Sepulcrum, inquit, Paulus Aringus in Roma subterranea lib. 2 cap. 8, a Nicolao V restauratum, ætate nostra conspiciebatur in pavimento sacelli S. Thomæ, [Epitaphiū.] quod ad sinistram partem situm est, ejusdem ibi exsculpta imagine, & sepulcrali lapide his verbis prȩnotato. Innocentio Septimo Pont. Max. cum neglecti ejus sepulcri memoria interiisset, Nicolaus Quintus Pont. Max. restitui curavit.

[3] Acta Pontificatus in nostro Ms. sic notantur: Hic Cardinalis existens, vir admodum continentis vitæ habitus est, & suorum prædecessorum notans negligentiam, quod schisma in Ecclesiam introductum extirpare neglexissent, [Papa factus negligit causam, unionis,] assumptus ad Pontificatum. Cum omnes crederent, hunc esse per cujus operam & diligentiam pax daretur Ecclesiæ, ipse in hoc Urbani & Bonifacii sectatus vestigia, non solum unionis negotium prosecutus non est, sed ægre satis ferebat de re illa sibi fieri verbum. Dum autem postulatus & requisitus aliquando foret de unienda Ecclesia, tam a contendente secum quam a Rege Franciæ per suos Oratores, hujusmodi zelo Ecclesiæ ducti, elegerunt duodecim ex præstantioribus civibus Romanis, qui supplicarent humiliter D. Innocentio, quatenus hoc negotium unionis aggrederetur, adducentes in medium rationes, [illamque suadentes ab ejus nepote fœde mactantur:] quibus ad hoc tam sanctum opus intendere debebat. Innocentius hac legatione audita, satis benigne pro tempore respondens, eos a se dimisit. Dum vero redirent domum, & transirent ante Hospitale sancti Spiritus in Saxia, ubi hospitatus erat D. Ludovicus, nepos carnalis D. Innocentii; vocari ad se fecit omnes illos cives, [quare ipsemet fugere cogitur.] quos sigillatim unum post alium trucidari mandavit, & corpora de fenestris in terram præcipitati jussit. Propter quod tam horribile facinus, in cives Romanos perpetratum, Populus Romanus in iram & in furorem versus, arma cepit. Ejus occasione Papa una cum Curialibus, magna cum festinantia, Urbe exire compulsus est, & concito gressu in Viterbio se recepit: multi tamen Curiales deprædati, multi etiam in domibus quorumdam Cardinalium Romanorum salvati sunt. Aufugit pariter nepos Papæ Ludovicus a facie Romanorum, qui ulcisci parabant mortem tot electorum civium, tam crudeliter & inique, & sine causa occisorum.

[4] Innocentius in Viterbio existens, concordiam tandem cum Romanis firmavit, ita ut Romam redire non dubitaret: [Cardinales deinde creat:] ubi unam ordinationem plurium electissimorum Cardinalium fecit, inter quos creavit D. Angelum Coriarium Venetum, Tituli S. Marci, qui postea successit in Papatu; D. Petrum Philardi, natione Cretensem, Basilicæ XII Apostolorum, qui postea Alexander V extitit nominatus; Oddonem de Columna, natione Campanum, de Principibus Urbis, S. Georgii ad Velum aureum Diaconum Cardinalem, qui postea Martinus V dictus est. Fertur, hunc Innocentium Pontificem, in moribus placitum & valde affabilem extitisse, quin etiam magnis viris in pretio habitum, & paucos post Innocentium * IV fuisse, qui in Consistorio publico ita prompte & recte de jure responderet. Nepotem suum, D. Ludovicum prædictum, Marchionem Marchiæ Anconitanæ & Principem Firmanum constituit: qui multo tempore Marchiam gubernavit, & tandem in Firmana civitate se munivit, & in pace mortuus est. Apoplexia demum moritur Romæ Innocentius, [moritur apoplecticus.] Pontificatus sui anno 11, & in ecclesia S. Petri sepelitur, in capella quæ Pontificum nominatur, * modo restaurata per S. D. N. Nicolaum Papam V. Quæ ultima verba oportet addita ab Auctore fuisse, dum nostrum exemplum rescribendum dictabat.

[Annotatum]

* imo III

CCVII GREGORIUS XII.

Ab anno 1406, ad 1415, an. 8 m. 7, d. 5.

Gregorivs, natione Venetus, antea Angelus Corarius, tit. S. Marci Presbyter Cardinalis, creatus Pontifex anno MCCCCVI, XXX Novembris, coronatus V Decembris Dominica II Adventus, in Concilio Pisano una cum secum contendente Benedicto abdicatus anno MCCCCIX, V Junii, non tamen ante coactum Constantiense Conciliū Pontificatu cessit, quod in eo per procuratorem Carolum Malatestam Constantiæ fecit anno MCCCCXV, IV Julii, cum ad eam usque diem sedisset annos VIII, menses VII, dies V; mortuus Recineti anno MCCCCXVII, cum titulo Episcopi Cardinalis Portuensis vel Tusculani & perpetui Legati Marchiæ, IV Julii, ibidem in Cathedrali ecclesia Pontificaliter tumulatus.

Monumenti sepulcralis iconem Oldoinus noster exhibet, ubi supra prominentem arcam jacet effigies Pontificaliter induta, ad pedes sedentis in cathedra Pontificia, Pontificaliter item induti S. Petri, desuper eminentibus Corariæ gentis insignibus cum mitra & clavibus. [Monumentum sepulcrale,] Eadem vero insignia in fronte ipsius arcæ, ad utrumque Epitaphii latus, exprimuntur cum pileo Cardinalatio: quibus designari puto, nepotem ex fratre, Antonium Corarium, S. Petri ad vincula Presbyterum Cardinalem, qui patruo bene merito istud extruendum curarit. Epitaphium in medio sculptum sic recitatur.

Maximus Ecclesiæ Princeps summusq; Monarcha,
Ordine Gregorius bissenus clauditur arca. [Epitaphiū,]
Hic pro pace datus, cælesti munere, semper
Ferbuit * Æthereos Superis unire decenter.
Archischisma malum (facta hæc dementia Pisis)
Ipse pius relevat; facti est Constantia testis,
Cardine bis sacro Pastoris conscia Sedis
Marchia; suscepit Recanati Flavius æde.

Nempe bis Cardinalem vidit etiam Marchia, & Recinetensis, vulgo Recanatensis Ecclesia tutelarem Patronum veneratur S. Flavianum Martyrem, teste Vghello; qui metri causa hic dicitur Flavius. Porro de illius electione & Pontificatu in nostro Ms. legimus, ut sequitur.

[2] Dum schisma sic protraheretur in longum, Principes Galliarum, Duces videlicet Bituricensis, Burgundiæ & Aurelianensis, [Franciæ Principes Benedictum solicitant ad cessionem faciendam,] qui regnum Franciæ gubernabant propter infirmitatem Regis Franciæ, hujus jam inveterati schismatis tædio affecti, personaliter Avenionem venerunt ad D. Petrum de Luna, Benedictum XIII nuncupatum in sua obedientia, qui ibi tunc cum sua Curia morabatur; supplicantes nomine Regis Franciæ & suo pariter, ut per omnem viam possibilem, etiam usque ad cessionem Papatus inclusive, prout promiserat & juraverat in Conclavi, daret pacem Ecclesiæ, ne diceretur juramenti transgressor: quoniam hoc facere maxime ad suum officium pertinebat, nec minus ad eos qui Catholici Principes erant hoc procurare nomine Christianissimi Regis, ipso D. Benedicto in partibus Galliarum potissime commorante. Parati etiam erant requirere contendentem secum de Papatu ad similem effectum, sicut etiam per solennes oratores nomine Regis Franciæ requisiverunt: quod d. D. Benedicto Principes prædicti persuadere minime potuerunt; alleganti graviter Deum offendere se putare, si sic Ecclesiam Dei, cujus se Sponsum affirmabat, desereret ad preces cujuscumque: [sed hic recusat,] cum de justitia tituli Papatus sui Rex & Principes ipsi minime haberent dubitare: quodque Ecclesiam Dei poneret in periculo, si ipso renuntiante alter forte cum ipso contendens renuntiare recusaret, vel renuntiatio fieret in loco non libero, & multa; dans ipse alias vias & media, per quæ secundum eum ad unionem poterat promoveri; hoc tamen semper asserens, quod quando haberet certitudinem, quod per suam & contendentis renuntiationem daretur pax Ecclesiæ, per unius summi Pontificis assumptionem; ipse etiam, ut tantum bonum sequeretur in Ecclesia, renuntiare non recusaret; [quia] ad hunc effectum promiserat & juraverat, & non aliter: sed hæc via admodum sibi impossibilis videbatur.

[3] [seq; in Catalauniam proripit.] Hi autem Principes, intellecta intentione D. Benedicti, & percipientes eum velle in suo proposito permanere, cogitarunt quomodo via facti possent D. Benedictum ad hoc inducere. Unde ipse suspicans ne qua sibi violentia inferretur, munivit se in Palatio Avenionensi: in quo per aliquot menses obsessus fuit, & tandem paratis galeis in Rhodano de palatio clam aufugit, & in Cataloniam unde oriundus erat se transtulit. Ferunt quidam, Dominos Cardinales Gallicos, odio habentes D. Benedictum, & pro eo quod erat alterius nationis quam Gallicæ, & quia inter se de uno Gallico post mortem Clementis VII non potuerunt concordare, propterea in istum convenerunt; & non bene ferentes mores suos, cum esset conscientiosus & Simoniacæ pravitatis maximus persecutor, moribus gravis & continentissimæ vitæ; solicitasse hos Galliarum Principes ad hanc requisitionem & infestationem.

[4] Ex alia parte, Cardinales qui remanserant post mortem D. Innocentii VII, [Romani Cardinales jurant eamdem se facturos,] videntes negligentiam trium Pontificum in hoc tollendo schismate, & quod Ecclesia Dei periclitabatur in tam diuturna divisione; attentis etiam requisitionibus multorum Regum & Principum, qui contendentes de Papatu & utrumque Collegium solicitaverunt ad remedia, per quæ schisma tolli posset; congregati & in unum convenientes in Conclavi Romæ & in palatio S. Petri, pro negotio electionis unius summi Pontificis qui jam sæpedicto Innocentio succederet, anno Domini MCCCCVI, Indictione XIV, mense Novembris, in Deo & in omnibus Sanctis ejus voverunt, & invicem unus alteri juraveruut & promiserunt, ut si quis eorum assumeretur in Papam, renuntiaret suo juri & Papatui, pure libere, [si Innocentio subrogentur,] & simpliciter; si & quando Antipapa, qui est & qui erit pro tempore, consimiliter renuntiabit & cedat suo prætenso juri & Papatui sive decedat; dummodo etiam Anticardinales cum eis velint sic convenire, quod ex ambobus Collegiis sequatur electio unius summi Pontificis & indubitati.

[5] Et pari modo promisernnt & juraverunt, se curaturos & facturos eamdem promissionem fieri per eum qui de infra Collegium, [& Electum ad id coacturos cedente parte altera,] vel forte de extra Collegium, eligeretur in Papam, infra mensem a die suæ inthronizationis, per suas patentes litreras dirigendas Imperatori seu Regi Romanorum, Antipapæ & Anticardinalibus, Regi Franciæ & aliis mundi Principibus, Prælatis, Universitatibus, & aliis secundum videre Dominorum Cardinalium: quodque se offerret ad omnem aliam viam rationabilem, per quam prædictū schisma tollatur. Et ultra infra tres menses, a die inthronizationis suæ in antea computandos, suos destinabit oratores, ad eos de quibus prædicto Collegio videbitur, cum plena potestate conveniendi de loco decenti, ad implendum vel exequendum promissa. Et quod non creabit Cardinales de novo, [intra mensem ab inthronizatione.] nisi forte ad æquandum numerum Cardinalium alterius Collegii: & hoc intimabit Antipapæ & Anticardinalibus ut & ipsi similiter faciant. Quodque post ejus electionem confirmabit omnia supradicta authentico modo, & de novo etiam similem faciet promissionē, coram omnibus Cardinalibus de Collegio, Notario & Testibus ad hoc vocatis, & manu propria similem faciet subscriptionem: quodque etiam in primo publico Consistorio hoc ipsum promitteret. Multa alia insuper Cardinales promiserunt inter se, voverunt & juraverunt, se fortiter adstringendo ad prosequendum unionem Ecclesiæ, creato summo Pontifice, etiam se propriis manibus subscribendo.

[6] Anno Domini MCCCCVI prædicto, die XXX mensis prædicti, elegerunt D. Angelum Corario, tituli S. Marci Presbyterum Cardinalem, [Patriarchā] Constantinopolitanum, natione Venetum, [Sic electus Gregorius 12,] qui vocari voluit Gregorius XII. Gregorius ergo XII, statim post electionem suam, idem votum, juramentum & promissionem fecit, prout superius continetur, præsentibus Cardinalibus, Notariis & Testibus, subscripsitque in singulis instrumentis, quorum quilibet Cardinalis habebat unum. Subscriptio autem fuit hujusmodi: Ego Gregorius XII, [votū suum confirmat:] hodie ultimo Novembris MCCCCVI assumptus in Romanum Pontificē, sicut præmittitur, promitto, juro & confirmo omnia supradicta. Deinde D. Gregorius, dum prosequeretur juxta promissa ad finem unionis promovendæ, & ipse & D. Benedictus tractarent de conveniendo in aliquo tuto loco, ubi ambo renuntiarent & pax daretur Ecclesiæ, non potuerunt de loco concordare: & juxta sententiam Cardinalium utriusque Collegii, ad invicem colludebant, fugientes implere promissa.

[7] Unde Cardinales utriusque obedientiæ Pisis convenientes, generale Concilium celebraverunt: ibique formato processu contra ambos contendentes de Papatu, [sed agnita collusione cū Benedicto,] sententialiter deposuerunt D. Gregorium & D. Benedictum: & in Papam postea elegerunt D. Petrum Philargi, Basilicæ XII Apostolorum, qui vocari voluit Alexander V, cui adhæsit tota fere obedientia D. Gregorii, paucissimis exceptis; adhæsit etiam pars magna obedientiæ D. Benedicti, excepta Hispania citeriori & ulteriori, nec non regno Scotiæ & Comite Armeniaci. Domnus vero Gregorius se primum Gajetam contulit, postea in Civitatem Austriæ, [utroque exauctorato Pisis eligitur Alexander V,] ubi Concilium generale convocavit: sed quia parum se ibi tutum reputavit, tandem Ariminum concessit, ubi a Carolo Malatesta benigne susceptus, ibi curiam suam continuit. Benedictus vero, post celebratum Concilium in Perpiniano, ad castrum Paniscolæ Dertusensis diœcesis confugit, ubi diutissime moratus est. Fecerunt utrique ordinationes Cardinalium: [aucto non sublato schismate.] & inter ceteros D. Gregorius, dum esset in Luca, cum Cardinalibus qui nondum recesserant ab eo, assumpsit in Romanæ Ecclesiæ Cardinalem D. Gabrielem Condelmarium, qui postea Eugenius Papa modernus dictus est.

[Annotatum]

* .i. Purpuratos Cardinales.

CCVIII ALEXANDER V.

Ab anno 1409, ad 10, m. 10, d. 8.

Alexander, natione incerta, de Ordine Fratrum Minorum, antea Petrus Candianus, tituli XII Apostolorum Presbyter Cardinalis, in Concilio Pisano, post depositionem Gregorii & Benedicti, assumptus anno MCCCCIX, XXVI Junii, & ibidem coronatus VII Julii in Dominica, sedit menses x, dies VIII; defunctus Bononiæ anno MCCCCX, III Maji; sepultus ibidem in ecclesia Fratrum Minorum; & vacavit Sedes controversi juris, propter Gregorium adhuc viventem, dies XIII.

[1] Modum electionis & diem Coronationis Theodoricus a Niem scripto consignatum reliquit. [Electio & obitus Alexandri.] De morte extat apud Odoricum Rainaldum accuratißima relatio, inter Acta successoris reperta, his verbis: Est sciendum, quod felicis record. D. Alexander Papa V, qui Pisis post Concilii generalis celebrationem, contra Petrum de Luna & Angelum Corario, de Papatu contendentes, seu potius colludentes, celebrati, electus fuit die XXVI mensis Junii, anno a nativitate Domini MCCCCIX; post diem sabbati III mensis Maji anni MCCCCX, in palatio Apostolico, Bononiensi videlicet, post quintam horam noctis sequentis diei Dominicæ, qua computata fuit IV Maji, incipiendo dictas horas die sabbati ab occasu solis, diem suum clausit extremum. Ms. nostrum, dum verbis supra memoratis electionem ejusdem indicat, Vir profecto, inquit, altissimæ scientiæ: ejus deinde Acta sic summatim percurrit.

[2] [doctrina,] Hic a pueritia sua Ordinis Minorum Frater effectus, vacavit liberalibus disciplinis. In Studio Parisiensi in sacra pagina Doctor subtilissimus evasit, ita ut super libros Sententiarum elegantissime scriberet. Magnus sermocinator, etiam ex tempore, & longam & multis auctoritatibus & sententiis orationem refertam sæpe texebat. Vocatus a Galeatio Principe Lombardiæ, secum eum habuit in consiliis. Deinde Episcopus Vicentinus effectus, postea Novariensis, deinde Archiepiscopus Mediolanensis creatus, [promotio,] procedente tempore a D. Innocentio VII factus est Cardinalis Basilicæ XII Apostolorum, ac demum ut dictum est in Papam creatus fuit. Hic Pontifex, re & nomine Alexander, omnium prædecessorum, qui multo tempore eam antecesserant, superasset liberalitatem, modo habuisset in facultatibus: sed juxta statum Pontificalem multum pauper existens, dicere consueverat se fuisse divitem Episcopum, pauperem Cardinalem, & Papam mendicum.

[3] Hic Ladislaum Regem Siciliæ, approbante Pisano Concilio, regno privavit, [Acta,] & jus dicti regni Ludovico Duci Andegaviæ competere declaravit. Finito Concilio venit Bononiam, ubi Legationem tenebat D. Baldasar Cossa, Cardinalis S. Eustachii, cujus auxilio fuerat prædictum Concilium congregatum: ubi cum aliquot mensibus moram traxisset, infirmatur. Ante ejus mortem convocatis ad se Cardinalibus, ad eos sermonem habuit, proponens illud Salvatoris nostri verbum, Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis, exhortans eos ad unitatem servandam; & protestans per eam mortem, quam se continuo facturum cognoscebat, credere & tenere, rite & juridice omnia processisse in Concilio Pisano, ipsumque licet indignum fore Christi Vicarium, rite & legitime ad apicem summi Apostolatus vocatum. [Ioa. 14, 27.] Familiam suam Cardinalibus valde commendavit, affirmans, quod propter modicum tempus quo fuerat in Papatu, non potuerat esse gratus his qui sibi serviverant. Ipse lacrymans, Cardinalibus etiam lacrymantibus, ipsis benedixit, & paulo post Deo animam dedit. In ecclesia Fratrum Minorum sepelitur.

[4] [sepultura, & epitaphium vetus,] Hic ejus insigne olim visebatur ex marmore monumentum: ubi jacebat ipse Pontificaliter indutus, sed nudipes, subtus pedes SS. Francisci & Antonii Patavini mediam Deiparam stipantium, sub insigni cum Patre cælesti conopæo: & idem quod hodie legebatur Epitaphium, nescio quo loco tunc descriptum

      Summus Pastorum Alexander Quintus, & omnis
Scripturæ lumen, sanctissimus Ordo Minorum
Quem edidit, & proprio Cretensis nomine Petrus,
            Migravit anno MCCCCX.

Ipsius monumenti jam olim erecti delineationem nactus Oldoinus noster, quemadmodum fuit anno MDLXXXIV reparatum, novo suo Ciacconio inseruit, una cum ipsius reparationis titulo hujusmodi:

Filardo Cretensi Viro
insigni, Oratori Gentium
Concionatori fæcundissimo,
Consiliario Ducum, dispu-
tatori acerrimo Parisiis
Publico Theolog.m profiten-
ti, in quatuor sent. lib.
Scriptori Loculentis.mo Qui
ex Ord.e Minorum Epis-
cop.m Vicentiæ Novariæ,
Archiep.s Mediolan.s
Cardin.s, & tandem
ad summi Pontif.s
Apicem evectus
Alexander V. Appellatus
Bononiæ Moritur Anno
salutis MCCCCX Ponti-
ficatus sui mense VIII:
R. Jo. Bapta Paganus
De Zanettinis Bononien.
Hoc Templo plura Divi-
no Cultui pararet, Hoc
etiam Mausoleum repa-
ravit Anno MDLXXXIIII
Die XXII Septembris.

[5] Quærenti mihi quo loco Epitaphium vetus, quo etiam titulus recentior legerentur, noster Aloysius Carniolius respondit, totum illud quod Ciacconius exhibet monumentum, recentißima memoria innovatum denuo esse, ac fere pro quarta parte destructum. Occasione enim fenestrarum, ad eventilandum in odæo aërem per gyrum aperiendarum (erat autem estque etiam nunc monumentum positum inter duas sex parastatarum, [ejus anno 1584 innovati delineatio,] quæ murum odæi in hemicyclum ducti fulciunt usque ad fornicem) istud quod dixi conopæum cum imagine Dei Patris, alibi adhuc in claustro visenda, submotum fuisse: quodque sub illo olim erat monumentum, nunc videri sub fenestra. Addidit porro idem Carniolius, de loco Epitaphii nihil se potuisse interrogando cognoscere, fieri autem posse, ut prædictæ restaurationis titulus eodem modo pictus fuerit, super ipsius conopæi spatium inter Sanctorum statuas; sicut idem nunc quoque inter similes statuas parieti dealbato inscriptus legitur, his in fine verbis auctus: Restauratum fuit anno MDCLXXII. In hac novißima restauratione proportio partium immutata nonnihil fuit, & latitudo operis contracta haud parum est, ut ipsum, licet revera humilius sit, altius tamen in proportione videatur quam prius; ideoque operæ pretium censui, novam ejus sculpturam curare.

Alexandri PP. V. Bononiæ

[6] Titulus porro præmemoratus, seu malis vocare Epitaphium peccat, inquit, Carniolius in historiam, [Patria an Bononia,] in grammaticam, in ortographiam, in interpunctionem &c. at fideliter admotis eum in finem scalis, uti legis, descripsi. Non meminit quod fuit Patriarcha Gradensis, quod tamen lego apud plures historicos: (sed quomodo aut quando fuisse potuerit equidem non capio) & tacet fuisse Episcopum Placentinum, quod est certissimum. Ait obiisse mense Pontificatus octavo, cum excesserit nonum (imo, decimum) nominatque illum Cretensem, secundum usurpatam pridem appellationem, & hinc natam in vulgo opinionem. Verum constat ex ipsomet Alexandri Pontificis ore, fuisse, non Cretensem, non Mediolanensem, ast Bononiensem. Nempe hoc ipsum testatus sub mortem est, dixitque se natum Bononiæ, ubi decedebat, in via Cæsaraugustana, vulgo di Zaragozza, domo infima; & adultum a Fratre Ordinis Minorum, Theologiæ Magistro, ductum Venetias, ubi habitum ejusdem Ordinis suscepit; inde Parisios, tandem in Cretam, unde adhæsit ei cognomen. Hæc apud Ghirardaccium, Bombacium, Alidosium, & alios nostros historicos in aperto sunt; ex quibus hausit Masinus quæcumque diligenter collecta retulit in librum de Pontificibus, Cardinalibus, & Episcopis Bononiensibus. Hæc ille. Mediolanenses econtra pro se adferunt, quod habeant in sua Insubria oppidum, Candia dictum, unde videtur ipsis Candianus vocari, & hinc factum ut alii Cretensem fecerint. Sed ex Creta, quæ nunc Candia dicitur, vere evocatum ad altiora, si non natum, in confesso est, atque hinc cognomen alterutrum remansisse: Candia autem, cujus meminisse videntur Mediolanenses, non in Mediolanensi statu, sed Pedemontio est, sub diœcesi Eporediensi, a civitate illa dumtaxat VI P. M. distans, cum Mediolano absit pluribus quam P.M.L.

[7] Manet interim, usitato vulgariter cognomento (sicut Stella habet) Candianum dictum: [& cognomentum Philargus?] quod Platina magis Latine putavit posse Cretensem reddi Ms. nostrum neque nomen neque cognomen exprimit. Philargus etiam paßim a Scriptoribus cognominatur: quod nomen cum Græcum sit, honestique otii amantem notet, viro litterato perquam idoneum, assumpsisse sibi in Creta potuit: in posteriori tamen renovatione tituli legitur Filardus, quod fuisse potuisset patris nomen Bononiæ in Italia, & nescio quid Teutonicum seu Longobardicum sonat, quorum lingua Fulard plenum ingenio, Filard indole generosum significat. Nihil ego definio, donec compareant scripta authentica, in quibus ipse suum nobis cognomen indigitet; ad curiosi tamen Lectoris excitandum studium, hæc proponere non sum gravatus.

CCIX IOANNES XXIII.

Ab anno 1410, ad 1415, an. 5 d. 14.

Ioannes, natione Neapolitanus, antea Cardinalis Diaconus S. Eustachii, Balthasar Cossa, electus Bononiæ XVII Maji anno MCCCCX, coronatus est XXV ejusdem mensis in Dominica II post Pentecosten; cumque sedisset annos V, dies XV, in Concilio Constantiensi se abdicavit anno MCCCCXV, XXXI Maji; & vacavit Sedes annos II, menses V, dies X; ipse vero obiit Florentiæ anno MCCCCXIX, XXII Decembris, sepultus in Cathedrali.

Diem Electionis VIII Kal. Junii nominat Gobelinus in Cosmodromio. Theodoricus vero a Niem, qui aderat, [Ejus electio,] ipsa Coronationis die finem scriptioni suæ imponens, factam ait ipso festo S. Urbani Papæ. De mortis anno, die ac loco infra acturus pergo Ms. nostri exhibere contextum, qui hujusmodi est. Joannes XXIII, prius vocatus Baldassar Cossa, de Nobilibus Neapolitanis originem ducens, dum esset Legatus de Latere in civitate Bononiæ, post mortem D. Alexandri concorditer a Cardinalibus creatur in Papam anno Domini MCCCCIX. Hic tempore adolescentiæ suæ in Jure canonico Bononiæ studuit: tandem sumpto gradu Doctoratus & ad Curiam Romanam veniens, Bonifacius IX eum suum Cubicularium secretum fecit, deinde ipsum Cardinalem S. Eustachii creavit, & ad acquirendam civitatem Bononiam ipsum Legatum de Latere misit: [acta ante Papatum,] quam de manibus gentium armorum Ducis Mediolanensis eam occupantium acquifivit, sicque annis circiter novem prudentissime & fortissime illam gubernavit. Aliquot Romandiolæ tyrannos etiam ultimo supplicio tradens, totam Romandiolam ad manus suas nomine Ecclesiæ Romanæ redegit. Erat tunc nomen suum in Italia celebre, & multis etiam potentibus formidabile. Annis quibus Bononiam gubernavit, floruit multum civitas, & adaucta est longa pace. Dum autem instaret tempus celebrandi Concilii Pisani, ipse omnes Cardinales qui a D. Gregorio recesserant, pecuniis Legationis suæ in Concilio sustentavit.

[2] Creatus Papa ad Electores Imperii misit, exhortando ut in Imperatorem eligerent Sigismundum de Lucimburg, [& in papatu,] Hungariæ & Bohemiæ Regem, quod & factum est: & quia in Concilio Pisano decretum erat aliud Concilium debere celebrari ad certum tempus pro reformatione Ecclesiæ, ipse Concilium Romæ convocavit, ad quod accessit. Sed Ladislao, regno Siciliæ privato, Papam persequente, cogitur de Roma exire & iterum Bononiam se conferre. Ordinationem unam fecit Cardinalium, hominum profecto magnæ commendationis & non mediocris scientiæ. Dum autem animo gereret Ecclesiam unire, [pro unione curanda,] quæ adhuc superstite Gregorio & Benedicto scissa remanserat, de Bononia recedens ivit personaliter ad civitatem Laudensem in Lombardia, ut cum Rege Romanorum Sigismundo, qui illuc venerat, loqueretur de materia unionis & celebrationis Concilii generalis. Propter quam causam postea misit ad Alamanniam, pro eligendo loco sæpe dicti Concilii, Dominos Cardinales Florentinum & de * Celancho: qui concorditer elegerunt civitatem Constantiensem Maguntinensis diœcesis: ad quam personaliter accessit, duxitque secum viros in Jure divino & humano peritos.

[3] Dum stetisset aliquot mensibus ibi, expectando vocatos ad Concilium, tandem Sigismundus prædictus in nocte Natalis Domini venit Constantiam, & in Matutinis, D. Joanne præsente, [Accessus ad Concilium Constantiense,] septimam Lectionem cantare voluit. Deinde procedente tempore, cum multa D. Joanni objicerentur, & ipse timeret ne in personam suam committeretur violentia; habitu dissimulato de Constantia fugit, & Schafusam se contulit, quæ civitas seu oppidum erat Ducis Friderici de Austria. Aliqui Cardinales secuti sunt eum usque ad locum illum: sed postmodum per Concilium, quod Constantiæ remanserat, revocantur. [fuga & captivitas,] Domnus vero Joannes de Schafusa ivit Friburgum, cum proposito eundi ad terras Ducis Burgundiæ: sed procurante Concilio, per medium Imperatoris Sigismundi, D. Joannes capitur, & in quadam insula S. Marci prope Constantiam, in palatio Episcopi Constantiensis, prope civitatem, in carcerem detruditur, anno quarto sui Pontificatus.

[4] Concilium causam fugæ suæ & criminum contra eum commisit Judicibus, [sententia depositionis ab ipsomet confirmata,] qui examinarent omnia & causam instructam referrent: qui tandem retulerunt, propositis (ut dicebatur) & probatis XL Capitulis & ultra contra eum, quorum aliqua concernebant scandalum Ecclesiæ & ejus incorrigibilitatem, quædam vero concernebant fidem: ex quibus Joannes sententialiter de Papatu deponitur & privatur; ipseque sententiam contra se latam approbavit. Sed post latam sententiam, de loco ubi erat, mittitur custodiendus ad manus Ducis Ludovici de Bavaria, qui erat de obedientia D. Gregorii XII. Fuitque D. Joannes positus in castro quodam ipsius Ducis vocato * Heldeberg: ubi annis tribus & ultra stetit, absque alicujus Italici societate aut de suis, sed semper custoditus per Theutonicos, cum quibus tantum signis & nutibus loquebatur, quia ipse linguam Germanicam ignorabat, & qui eum custodiebant Italicam non noverant. Hujusmodi privationis sententia tantum ab illis de obedientia D. Joannis lata fuit, quoniam de obedientia D. Gregorii & D. Benedicti nullus adhuc convenerat. [non item supremitas Concilii,] Et ut suam fundarent jurisdictionem ad validandam eorum sententiam, Synodicum decretum promulgaverunt, per quod affirmabant, Concilium generale, legitime congregatum, habere immediate a Christo potestatem: quo fundamento præsupposito, ipsum etiam Papam Concilio subjiciebant.

[5] Hypothesis hæc an & quatenus consistere poßit, cum suprema quam in summo Pontifice meliores Catholici omnes agnoscunt potestate, non est hujus loci disputare, eamq; explicare & limitare. Id vero a me nunc fieri multo minus opus est, [definita prius quā esset Concilium Vniversale,] post quam Illustriss. Schelstratius, nodos hic occurrentes non tam solvit quam discidit, productis ex fide indubitabili originalium Mss. genuinis ipsius Concilii (quatenus huc spectare videntur) Actis; subjunctaque iisdem Dissertatione perquam erudita, qua demonstrat, tantum abesse, ut Decretum I Sessionum IV & V, atque Decretum II Sessionis V, de superioritate Concilii intellecta, ab Oecumenica Constantiensi Synodo edita & Sede Apostolica comprobata sint; ut potius Decretū I Sessionis IV a Basiliensibus corruptum sit; Decretum vero I & II Sessionis V, contraprotestantibus Cardinalibus & Regis Galliæ Oratoribus edita, [& ab hoc postea improbata.] omnia demum a Concilio nondum universali pronuntiata fuerint; quæ proinde ab ipsius Constantiensis Concilii Patribus, post trium obedientiarum unionē, non recepta & ab ipso Martino V infirmata sunt. Ita titulus opusculi, per quam opportune in lucem dati, in argumento, quod annis quidem CCL eruditorum animos commovit, nuper vero maximo cum strepitu resumptum, schisma Ecclesiæ minari cœperat.

[6] Vtcumque vero istæc se habeant, certum manet quod Joannes, si non ex vi sententia ab iis latæ, qui jam tunc Concilii generalis auctoritatem & nomen arrogabant sibi; saltem ex vi spontaneæ abdicationis sententiam secutæ, [Ejus & Gregorii dispar fortuna.] nec unquam ab eodem prætextu violentiæ vel metus retractatæ, desierit Pontifex esse, etiamsi illud antea certo fuisset, quod ipsum controvertebat Gregorius. Cum hoc ergo, cavente ne personam suam Concilii potestati committeret, sicut Joannes fecerat suam in hoc sincerißimam mentem abunde probans, longe honestius actum est ad unius Malatestæ interventum; cum pro Joanne, tunc certe, sin minus alias, viro optimo, intercesserit nemo eorum quos maximis obstrinxerat beneficiis, & quibus hanc conveniendi potestatem fecerat; quod sane Imperatori Sigismundo & aliis magno dedecori merito vertitur, vertebaturque etiam tunc ab iis qui audiebant, prætextu ecclesiasticæ securitatis, inimici sui jurati custodiæ traditum hominem, ex tanto fastigio pene infra homines per magnam suam bonitatem dejectum; qui vel a Benedicti sequacibus mitius habendus fuisset.

[7] Ms. nostrum in Vita Martini V reliquam Joannis fortunam exitumq; prosequitur hoc modo: Anno MCCCCXIX, Martino Florentiæ existente, [e Custodia dimissus an. 1419,] erat D. Baldassar Cossa adhuc in carceribus apud Heldeberg, in manibus Comitis Palatini, carceratus in Germania: pro cujus relaxatione [soliciti] quidam cives Florentini, penes quos magna D. Baldassaris pecunia fore dicebatur, agere cœperunt apud beatissimum Pontificem, rogantes, pro liberatione præfati Domini partes suas interponeret: quod & fecit. Misit enim legationē ad Comitem Palatinum, persuadens ei ut D. Joannem relaxaret. Ipse vero, acceptis primum XXX millibus ducatorum, quibus se D. Baldassar redemit, eum tandem e carceribus dimisit. Qui cum iter faceret ad Italiam, [metu novæ captivitatis fugit,] pergens per Lombardiam ut veniret Florentiā, recta via ad terras D. Petri de Rossis Parmensis districtus pervenit. Ibi D. Baldassari nuntiatum extitit, insidias sibi parari in via, & si progrederetur ulterius, futurum fore ut iterum caperetur & carceri manciparetur. Hoc intellecto D. Baldassar, duobus tantum sociis comitatus, noctu de loco ubi hospitatus erat surrexit: & auxilio d. D. Petri de Rossis, qui sibi antea amicabatur, clam nuntiis Papæ eum comitantibus, fugam petiit, seque tandem contulit in potestatem D. Thomæ de Campo-forgosio Januensium Ducis, cui & in Cardinalatu & in Papatu, per multa retro tempora, amicus & servitor extiterat.

[8] [ultroque se Florentiæ sistit Martino Papæ,] Vulgata D. Baldassaris fuga, cum esset homo alti cordis & unus fuerat de contendentibus de Papatu, creditum est a multis periculum aliquod imminere Ecclesiæ, quasi per hanc fugæ occasionem schisma redintegrari deberet: non defuerunt etiam qui eidem persuaderent, ut tentaret fortunam & iterum Pontificatum arriperet. Sed Deus opus unionis, tot periculis comparatum, deserere nolens, D. Baldassaris animum inspiravit, ut personaliter veniret Florentiam. Venit ergo, cum magna totius populi Florentini & Romanæ Curiæ expectatione; & ad D. Martini pedes procidens, eum verum & indubitatum summum recognovit Pontificem, & omnia quæ circa Pontificis electionem gesta forent. Mira profecto res hæc visa omnibus & Dei manu fabricata, ut homo, [& benigne receptus moritur Cardinalis.] in summo rerum fastigio constitutus, de Papatu dejectus, in loco libero & ubi plurimum diligebatur & poterat positus, hoc faceret, quod multi etiam ex Cardinalibus, qui fuerant de obedientia D. Petri de Luna vix siccis oculis inspicere potuerunt. Hac humiliatione & recognitione peracta per D. Baldassarem, decursis diebus aliquot, D. Martinus Episcopum Cardinalem Tusculanum creavit: sicque in diem obitus ejus, inter Cardinales sanctæ Romanæ Ecclesiæ sedit. Post aliquot vero menses idem D. Baldassar Florentiæ moritur, & in S. Joannis celebratissimo templo sepelitur.

[9] Oldoinus noster in additionibus ad Ciacconium, in Vigilia Corporis Christi XIV Junii exceptum a Martino Balthasarem, tradit obiisse XXII Decembris; quod etiam confirmatur ex Epitaphio sic lecto: [Ejus ibi Epitaphium,] Joannes quondam Papa XXIII obiit Florentiæ, anno Domini MCCCCXIX, XI Kalendas Januarii. Monumenti elegantißimi formam ære expressam apud eumdem Oldoinum videre licet. Super evectam alte tumbam, cui Epitaphium istud insculptum, sub conopæo marmoreo Deiparæque dimidia imagine, jacet ære fusus ille æ inauratus, Cardinalisque Episcopi instar mitratus. In basi operis inferioris tres aßistunt statuæ marmoreæ; quarum media muliebri habitu, cornu-copiæ sinistra, ardentem dextra lampadem prætendere videtur; [& monumentum,] Felicitatem nisi fallor æternam denotans, lucemque perpetuam; quam meruerit invictæ Patientiæ virtute, muliebri item habitu adstantis, & calicem adversitatis velut a Domini manu propinatum gratanter ebibere paratæ; animoque a rebus omnibus terrenis abstracto, quem ex altera parte repræsentat alatus Angelus, manibus in altum junctis speciem exhibens adorantis. Aliter tamen eas statuas accipiunt Florentini, & non inepte interpretantur, Spem alatam atq; in Deo fixam, Caritatem ardentem, omnis veri boni feracem, quarum statuas sculperit totius machinæ auctor Donatus, vulgo Donatellus; Fides vero sacramentum Calicis prætendens opus sit Michelotii, quem prior discipulum habuit & adjutorem non indecorem.

[10] Addit sæpe memoratus Oldoinus sepulturam hujusmodi curatam a Cosmo Medicæo, cive Florentino, carissimo Joannis amico: [a Cosmo Medices curatum.] quem homines existimarunt pecunia Balthassaris opes suas in tantum auxisse, ut & primarius apud Florentinos cives & ditissimus omnium, cum apud Italos tum apud exteras nationes, deinceps sit habitus. Ego vero existimo, non tantum magnas illas divitias, sed etiam collatum deinde in ipsius posteros patriæ Principatum, ac dignitatem sola Regia inferiorem, fructum fuisse fidelitatis amico servatæ; pro cujus liberatione intercedere maluerit, & grandem temporibus illis XXX millium ducatorum summam refundere ei in lytrum, imo quidquid apud se de ejus pecunia reliquum erat repræsentare; quam illo deserto intervertere depositum, quod evincere nemo verosimiliter potuisset, si Cosmus pecuniam amicitiæ præhabuisset. Quod si heredem illum instituit Joannes moriens, minima hæc fuerit pars gratitudinis debitæ.

[Annotata]

* al. Chalanto.

* an. Heidelberg?

CCX MARTINUS V.

[Praefatio]

Ab anno 1417, ad 31, an. 13, m. 3, d. 10.

Martinvs, natione Campanus; de Principibus Urbis Domus de Columna, antea Ottho Diaconus Cardinalis S. Georgii in Velabro, electus concorditer in Papam Constantiæ anno MCCCCXVII, XI Novembris; coronatus XXI * ejusdem, festo Præsentationis ac simul Dominica; sedit annos XIII, menses III, dies X, defunctus anno MCCCCXXXI, XX Februarii. Sepultus est in Basilica Lateranensi, & vacavit Sedes dies XIII.

In extremo Ms. nostri limite nullum equidem offendiculum metuebam; [Epitaphium ejus in Laterano,] quando improviso impegi in Epitaphium, subscriptum ipsius Martini pedibus, in illo æneo monumento, quod ante Capita Apostolorum ipsi olim collocatum, nunc in eadem Basilica Lateranensi novis operibus instaurata alio loco erectum visitur. Exhibet illud Oldoinus noster eleganti imagine, & quidem veterum Martini numismatum corona circumdatum. Epitaphium tum ibi sculptum, tum ab Alphonso Ciacconio, Odorico Raynaldo & Cæsare Raspono concorditer transcriptum, his ipsis nec aliis constat notis: MARTINVS PP. V. SEDIT ANNOS XIII. MENSES III. DIES XII. OBIIT ANNO MCCCCXXXI. DIE XX FEBRVARII. TEMPORVM SVORVM FELICITAS.

[2] Quis crederet huic ter concorditer expresso Epitaphio subesse errorem? [dies 12 numerans,] Subest tamen. Nam cum die S. Martini, unde & nomen sumpsit, electum fuisse constet, & X Kalendas Martii defunctum dicat infra successor Eugenius, non potuit supra annos XIII, menses III, plus quam X dies sedisse, ut consideranti patebit. Sed si quis laborem sumat characteres considerandi, quibus circumscripti sunt nummi omnes Martiniani, eosque comparandi cum litteris plane Romanis in Epitaphii imagine; non difficulter dignoscet has quidem recentioris fabricæ esse, istos semi-Teutonicos, sive (ut nonnulli nunc perperam appellant) Gothicos, ævi sui formam præferre. Præterea ex stylo tunc adhuc usitato Romæ, notandus fuisset annus MCCCCXXX, non XXXI, qui primum numerari incipiebat XXV Martii.

[3] Temporis igitur sequentis longioris lapsu extritum Epitaphium, renovandum aliquis curaverit, [corrigitur ut perperam innovatum.] sed infeliciter: & rotundo numero inveniens numeratos annos XXX, menses III, vacantis autem sedis dies XII, hos putaverit ad Pontificatum pertinere. Quod miror nec a Rainaldo quidem observatum fuisse.

[4] Oldoinus præfatus, in suo Pontificum Necrologio, nescio qua causa, die XXI Februarii defunctum Martinum statuit: sed repugnant litteræ successoris, IV Idus Martii, apud Rainaldum, hoc principio scriptæ: Cum felicis recordationis Martinus Papa V, Prædecessor noster, sicut Domino placuit, nuper, videlicet X Kal. Martii, ab hac mortali lacrymarum valle ad immortalem vitam migrarit. Quibus prænotatis ex nostro Ms. subjungo Martini Acta.

HISTORIA HUIUS PAPATUS.
Ex Ms. nostro, huc usque perducto.

Privato D. Joanne, actum est per medium Sigismundi Imperatoris, [Gregorius Cardinales suos Constantiam mittit,] ut D. Gregorius convocaret similiter Concilium in Constantia prædicta, & quod unirent se Cardinales sui, & ceteri de sua obedientia, [Cardinalibus] D. Joannis in Constantia congregatis: quod & factum est. Misitque Gregorius D. Carolum de Malatestis de Arimino, cum pleno mandato ad pure & libere resignandum juri suo, & Papatui: quod & factum est. [seque abdicat.] Nam ipse Carolus in solenni sessione, nomine Gregorii, illius mandati vigore, expresse renuntiavit: & ipse D. Gregorius per Concilium factus est Legatus in Marchia Anconitana. Qui Recanati existens, ante creationem D. Martini diem obiit, & sepultus est in ecclesia Recanatensi.

[2] His duabus obedientiis unitis, restabat tertia longe major, Domini scilicet Petri de Luna, pro quo reducendo, tu hoc ipsum faceret quod Gregorius fecerat, [Idem facere recusans Benedictus.] D. Sigismundus prædictus ad multas mundi partes perrexit: ad Regem Franciæ primum, deinde ad Regem Angliæ, deinde Narbonam una cum Oratoribus Concilii: ubi etiam convenit Rex Aragonum Fernandus, qui & ipse non solum regnum suum Hispaniæ, sed etiam Aragoniæ, quod erat de obedientia D. Benedicti, gubernabat: fueruntque capita conclusa & firmata, quibus inter cetera continebatur, quod deberet requiri D. Benedictus, ut hoc ipsum faceret quod D. Gregorius fecerat: quod si non fecisset, promittebant Principes de sua obedientia eum deserere & Concilio Constantiensi adhærere. Benedictus autem, in castro Paniscolæ manens, in sua permansit sententia, [deseritur a suæ obedientiæ Principibus.] dicens ipsum esse verum Christi Vicarium, & Constantiam non esse locum tutum pro celebratione generalis Concilii, allegans quæ manu violenta facta fuerant contra D. Joannem, etiam per eos qui erant de obedientia sua, & detestans in loco non securo resignare in manibus eorum qui impressionem fecerant. Principes vero Hispaniarum, videntes duritiem D. Benedicti, Concilio Constantiensi adhæserunt. Sicque per solennem Sessionem celebratam, uniti sunt isti de obedientia D. Benedicti ceteris de obedientia D. Joannis & D. Gregorii.

[3] Tunc quæ gerebantur in Concilio, expediebantur per Nationes quinque, Italicam, Gallicam, Germanicam, [Modus procedendi in Concilio,] Hispanicam, & Anglicam, quæ nationes constituebant totum Concilium: priusque in nationibus obtinebatur determinatio una, deinde in generali congregatione omnium nationum concludebatur, demum decretum fiebat super concluso & publicabatur in Sessione. Hic erat modus & ordo procedendi in Concilio: per hunc modum contra D. Benedictum inchoatus est processus per Concilium, & tandem sententialiter privatus de Papatu. Non venerant Cardinales D. Petri de Luna ad Concilium, sed adhærebant adhuc, una cum Prælatis aliquot de regno Hispaniarum & Scotiæ & Comite Armeniaco, d. D. Benedicto.

[4] Et completis omnibus quæ ad unionem spectare videbantur (condemnatis tamen prius hæresi Joannis Wiclef, [ad novi Pontificis electionem:] & combustis duobus hæresiarchis, Joanne Hus & Hieronymo Pragensi ejus discipulo Magistris Pragensibus) cum jam Sedes Apostolica annis duobus & ultra vacasset, & circa reformationem Ecclesiæ non bene poterat vacari absque Papa; ob hanc causam, & ut Sedes ipsa non diutius vacaret, tractare cœperunt de electione futuri summi Pontificis. Et ut debita Concilio auctoritas rederetur, & nullus futuram electionem calumniari posset, quodque electus in Papam pro vero & indubitato summo Pontifice apud totam Christianitatem haberetur, sicque dici posset vere datam pacem Ecclesiæ, & antiquissimum schisma extirpatum esse per canonicam & indubitatam electionem; totum Concilium in hoc convenit, quod quælibet Natio eligeret sex, qui una cum Cardinalibus præsentibus in Concilio intrarent Conclave, & haberent facultatem eligendi Papam una cum Cardinalibus: & qui a duabus partibus ex deputatis nationibus eligeretur in Papam, ille pro summo Pontifice haberetur & teneretur.

[5] Anno ergo Domini MCCCCXVII die VIII Novembris, Cardinales, [qua anno 1417,] qui erant numero XXXII vel XXXIII, una cum deputatis cujuslibet nationis numero XXX, intrarunt Conclave, præmissis primo multis orationibus & processionibus, ut Deus inspiraret Electores ad eligendum virum sanctum & idoneum, in cujus humeris cum pace & unitate quiesceret Ecclesia. [omnium opinione citius,] Arbitrabantur omnes non esse facile, tot Nationum diversarum homines in unam personam convenire posse, præsertim cum in trium personarum, trium videlicet ex sex unius Nationis, esset electionem impedire: credebaturque non solum per dies multos, sed per menses, Electores debere stare in Conclavi antequam concordarent: fiebat autem omni die processio circumquaque Conclave, quod optime custoditum erat a magnis Dominis & Prælatis. Tandem Dominus, compatiens longis calamitatibus Ecclesiæ, manum misericordiæ suæ aperiens, ita Electores inspiravit, ut tantum tribus diebus in Conclavi starent. [11 Novembris creatus Martinus V] Nam die XI Novembris, quo festum B. Martini celebratur, hora Tertiarum, D. Oddo de Columna, S. Georgii ad Velum aureum Diaconus Cardinalis, tam a duabus partibus Cardinalium & ultra, quam a duabus partibus Deputatorum Concilii & ultra cujuslibet Nationis, Spiritu sancto inspirante, electus est in Papam. Non sufficeret lingua narrare, quanto gaudio totum Concilium, una cum Imperatore Romanorum Sigismundo, repletum sit. Publicata enim electione, statim ipse Imperator Conclave intrans, ad pedes summi Pontificis procidens, ipsos non sine lacrymis cordis & corporis, devotionem pariter & lætitiam exprimentibus, osculatus est: ipseque Pontifex econtra, cum lacrymis Imperatotem ad osculum pacis recipiens, eum benigne amplexatus est: & quia in die S. Martini fuerat electio de se facta, & pax Ecclesiæ data, ac etiam unio Ecclesiarum Christi subsecuta, vocari voluit Martinus V.

[6] Si Pontificis hujus dotes singulæ narrandæ forent, & quæ in annis sui Pontificatus gesta sunt, [vir omni laude major,] per modum codicis surgerent quæ dicenda forent: pauca tamen de multis dicentur, per quæ hominis hujus prudentia & vita satis perspici poterit. Hic a juventute liberalibus attibus erudiendus, a parentibus præceptoribus liberalium artium traditus, evasit in virum magnæ commendationis & famæ. Erat supra modum humilis, gratus & dilectus hominibus. In Perusio postea Juri Pontificio aliquot annis operam dedit, indeque plusquam mediocriter eruditus discessit: & Romam rediens, Domini Papæ Urbani VI Referendarius factus, cum magna integritate munus illud explevit. [& natura mitissimus:] Deinde in Diaconum Cardinalem a Domno Papa Innocentio VII assumptus, non propterea naturæ conditionem deseruit, quinimo eamdem [tenuit] humilitatem & vivendi in omnibus suavitatem, quam ab ineunte pene ætate imbiberat, ita ut potius remissus quam multæ activitatis homo crederetur; in rebus publicis non multum se immiscens, nisi quantum dignitatis suæ onus requirebat. Unde cum in Concilio Constantiensi multæ hinc inde altercationes, propter contentiones hominum diversæ obedientiæ, insurrexissent; ipse velut æquus arbiter, in nullam se partium constituit defensorem, sibi ipsi potius vacans & aliena non curans; gratus propterea tam Imperatori quam Cardinalibus ceterisque de Concilio factus: [& ita] hunc, quem omnium Nationum parentem judicabant, in summum Potificem petierunt, summo animorum consensu & concordia, ut nulla summi Pontificis electio ex multo tempore majori votorum & animorum unitate celebrata fuerit.

[7] Hic in summum Pontificem electus, sciens se vocatum in plenitudinem auctoritatis & potestatis, [qui mox congruos suo statui animos assumens,] omnem illam remissionem & neglectum rerum prȩteritarum excussit; manumque mittens ad fortia, etiam alios ad honorem Ecclesiæ, & reipublicæ Christianæ utilitatem excitabar. Somno & quieti & cibo etiam indulgens, jam in virum alterum mutatus videbatur, de eoque recte illud dicebatur, Principatus virum ostendit. Multa facilitate omnes ad se admittens & audiens, cunctos a se lætos & voti compotes aut contentos dimittebat. De prudentia vero ipsius, quæ certe eximia erat, omnium idem judicium habebatur; perpaucosque ex Romanis Pontificibus extitisse ferebatur, qui in consultando tam sapienter rei & rationis modum teneret, quid etiam amplectendum quidve fugiendum etiam ex tempore tam apte judicaret. Secreti sui tenentissimus fuit, ita ut perpauci quid facturus esset vix umquam intelligere possent. In sermone brevis: & quæ exprimebat sententiis plena erant. In ceremoniis quoque ecclesiasticis, quæ ad Dei cultum ad statumque summi Pontificatus pertinebant, ita se habebat, ut cunctos ad summam devotionem & reverentiam provocaret. Justitiæ amator & nullius acceptans personam, æqua lance unicuique quod suum erat tribuebat. Talem profecto Pontificem decebat Ecclesiam Dei habere, post tam longum & tam inveteratum in Ecclesia Dei dissidium & antiquatum schisma, qui sua bonitate, prudentia, & tollerantia, sciret & posset naviculam Petri, quæ pene submersione proxima fuerat, in tranquillo & quieto portu collocare; quemadmodum Domino adjuvante, brevi tempore hic almificus & a Deo dilectus Pontifex collocavit, & moriens etiam in magna tranquillitate & pace reliquit.

[8] Post creationem itaque suam, miraculose (ut sic dixerim) factam, Petro de Luna cum [quatuor] Cardinalibus & nonnullis Prælatis sic in Paniscola permanentibus, [Legatum contra Pestrum de Luna in Hispaniam destinat:] cum adhuc quidam populi Aragoniæ in animis suspensi remanerent, decrevit, sacro Constantiensi approbante Concilio, ad partes Aragoniæ destinare Legatum de latere D. Alamannum de Adimariis, tit. S. Eusebii Presbyterum Cardinalem, natione Florentinum, virum singularem, pro exequendo processu contra dictum Petrum, jam de Papatu dejectum, & contra ei faventes & adhærentes. Qui cum ingrederetur legationis suæ terminos, [Is in proposito pertinax,] Cardinales quatuor præfati, videlicet Montis-Aragonius, S. Georgii, S. Eustachii, & S. Angeli, sic in sua obedientia nominati, una cum ceteris Prælatis qui remanserant in Paniscola, multum reverenter pluries sæpedictum D. Petrum de Luna requisiverunt, veller jam facere & adimplere quod promiserat. Allegabant enim per privationem Joannis & renuntiationem Gregorii, per consensum omnium fere Christianorum postea subsecutum, Ecclesiam Dei jam unitam esse in persona D. Martini: unde non poterat amplius dubitare, quod ipso cedente remaneret amplius Ecclesia in schismate: & quod ipse erat ille, qui per suam renuntiationem poterat indubitatam pacem dare populo Christiano, & ita ut deinceps nullus scrupulus amplius posset remanere. Quod si hoc faceret, pro quo magnis precibus etiam cum lacrymis supplicabant, sequeretur ei magna laus & meritum apud Deum, de mentibus quoq; hominum omnis hæsitatio tolleretur. [etiam a Cardinalibus suis plerisque deseritur.] Ad quæ d. Petrus de Luna respondebat, se nolle renuntiare, satagens suis commentitiis argumentis electionem tam sanctam, de D. Martino prædictam, improbare: addens intellexisse multa de humilitate & bonitate D. Martini, & quod cum ipso bene concordaret. Videntes igitur Cardinales & Prælati prædicti non posse hominis cor induratum flectere, tandem ab ipso recesserunt, & cum Legato Apostolico concordarunt, & ad obedientiam D. Martini, recognoscendo unicum & indubitatum Pontificem, tandem venerunt. Cum dicto autem Petro de Luna remanserunt duo Anticardinales, unus Carthusiensis & alius qui dicebatur D. Christianus de Dobba, qui fuerat unus Auditor Cameræ. Jam etiam ab eo recesserat tota Hispaniarum obedientia: remanserant solum Rex Scotiæ & Comes Armeniaci; qui tandem veritatem cognoscentes, in plenam obedientiam D. Martini venerunt. Sicque tota Christianitas, Paniscola excepta, unum Ecclesiæ sponsum D. Martinum tenebant & reverebantur.

[9] Ecclesiæ unione perfecta, non tamen absque magnis laboribus tam secularium quam ecclesiasticorum Principum, [Tractatus de reformatione] & imprimis invictissimi Romanorū Imperatoris Sigismundi, cui præcipue opus hoc Deo inspirante fuit attribuendum; restabat ut fieret in sacro Concilio reformatio morum, tam in Clero quam in populo Christiano. Sed cū jam anno circiter quarto Concilium in civitate Constantiæ perstitisset, cum multo Prælatorum & Ecclesiarum particularium incommodo & etiam gravi sumptu; placuit summo Pontifici Martino, sacro consulente Concilio, materiam hanc reformationis in aliud tempus & in aliud Concilium differre; ita ut in proximo Concilio materia reformationis duceretur in medium. Et quia non omnium nationum idem est ritus & vivendi modus, [differtur ad proximum Concilium.] & juxta B. Hieronymi dictum quȩlibet provincia abundat in sensu suo, juxta unius cujusque nationis mores in quibusdam capitulis cum unaquaq; ad quinquennium tantum, D. Martinus loco generalis cujusdam reformationis concordavit. Et quoniam schisma fuerat in Ecclesia Dei introductum, eo modo quo supra narratum est; ex ejusque duratione multa mala in populo Christiano fuerant subsecuta, nec facile postmodum fuerat extirpatum; decretum quoddam contra futura schismata & de celebratione generalium Conciliorum fuit promulgatum statim post D. Joannis fugam. [quod frequenter faciendum decernitur.] Aliud quoq; decretum ediderunt de celebratione generalium Conciliorum, inter cetera hoc habens, quod a fine Concilii Constantiensis, ad quinquennium deberet generale Concilium celebrari; & a fine illius Concilii ad septenium, aliud itē Concilium concelebraretur; a fine cujus ad decennium aliud item Concilium deberet celebrari; & sic, de decennio in decennium, generalia Concilia tenerentur pro necessitatibus Ecclesiæ. Quod quidem decretum generalium Conciliorum, sicut præmittitur de tempore in tempus celebrandorum, D. Martinus recepit, & per suam Bullam approbavit: cetera vero decreta, ante ejus assumptionem facta, quatenus fidem Catholicam concernebant & non aliter, similiter recepit & auctoritate Apostolica approbavit.

[10] Ut autem D. Martinus decreto de celebrandis Conciliis satisfaceret, [Primum autem indicitur Papiæ,] & aliud generale Concilium ad quinquennium celebraretur, XIII Kalend. Maji publicam sessionem tenuit, in qua sacro consentiente & approbante Concilio, civitatem Papiæ in Lombardia deputavit, pro loco futuri Concilii in dicta civitate celebrandi, cujus quidem deputationis & Apostolicæ Bullæ tenor talis est: Martinus Episcopus, servus servorum Dei, ad futuram rei memoriam. Cupientes ac etiam volentes decreto hujus generalis Concilii satisfacere, inter alia disponente quod omnimodo generalia Concilia celebrentur, in loco quem summus Pontifex, per mensem ante finem hujus Concilii, approbante & consentiente Concilio, deputare & assignare teneatur; pro loco dicti proxime futuri Concilii, eodem approbante & consentiente Concilio, civitatem Papiensem tenore præsentium deputamus & etiam assignamus: statuentes & etiam decernentes, quod Prælati & alii qui ad generalia Concilia debent convocati, tempore prædicto ad ipsam civitatem Papiensem accedere teneantur. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostræ deputationis ac etiam assignationis, statuti, decreti, & constitutionis infringere vel ei ausu temerario contraire: si quis autem hoc attentare prȩsumpserit, indignationem omnipotentis Dei & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum & actum Constantiæ, in loco publicæ sessionis dicti Concilii, XIII Kalendas Maji, anno primo. Aliam quoque sessionem, ultimam scilicet, solenni ritu celebravit, præsente Imperatore & copiosa Principum & Prælatorum multitudine, die XXII mensis Aprilis anni Domini MCCCCXVIII, in qua, sacro approbante Concilio, [& Constantiense dissolvitur.] illud Constantiense tam magnum, nec non tam memorandum quam venerandum Concilium dissolvitur; Reverendiss. D. Ybaldo, S. Viti in macello Diacono Cardinali, de mandato d. D. Martini & consensu totius sacri Concilii, verba alta & intelligibili voce dicente, Domini, ite in pace: sicque Concilio dissoluto, quilibet cum gaudio ad propria remeavit.

[11] Fuerat summus Pontifex Martinus magnis precibus exoratus ab Imperatore, [Martinus in Italiam pergit,] se aliquantum temporis contineret in Germania; Domini autem Gallici precabantur ut proficisceretur in Galliam: ipse vero Pontifex, considerans totum patrimonium Ecclesiæ in Italia occupari per tyrannos & gentes armorum, quodque etiam Urbs Romana peste fame & guerris diu laboraverat, & pene ad internecionem redacta fuerat; compatiens Sedi propriæ & indolens ejus calamitates, tot malis in persona propria occurrere statuit, & ad Sedem propriam remeare decrevit. Decebat enim ut facta unione in persona sua, sua Sede unicus & indubitatus A Christi Vicarius collocaretur. Recessit ergo de Constantia, & iter faciens per Sabaudiam venit Mediolanum, [& Mantuæ primum] deinde Mantuam intravit anno Domini MCCCCXVIII die … Novembris, ibique Curiam suam tenuit mensibus circiter quatuor. Anno vero Domini MCCCCXIX III Februarii, de Mantua recessit, & per Ferrariam transiens & Romandiolam, venit Florentiam, ubi Curiam tenuit mensibus XVIII: non enim per Bononiam transire voluit, quoniam tunc rebellis erat Ecclesiæ populus Bononiensis, seque a dominio Ecclesiæ post privationem Baldassaris Cossæ [subtraxerat], & in sua rebellione usque tunc perdurabat.

[12] Causa autem, cur potissimum se ad civitatem Florentinam contulit, [dein Florentiæ subsistit:] illa fuit, quia Brachius de Montone totum Ducatum Spoletanum & Patrimonium B. Petri, una cum civitate Perusina, & multis aliis civitatibus, castellis, & terris, occupabat, sibique etiam confœderaverat multos Tyrannos & armorum Capitaneos; quibus sic per tyrannidem occupatis, non erat ipsi D. Martino ad Urbem, ad quam proficisci constituerat, tutus accessus: erat autem per id tempus Brachius de Montone valde potens & armis & terris, & multum amicabatur populo Florentino. Per hanc ergo occasionem, ut mediatoribus Florentinis Brachius terras Ecclesiæ restitueret, & tutum iter ad Urbem Pontifici faceret, Martinus ad civitatem Florentiæ divertit. Ubi cum Brachius in sua duritia persisteret, [ubi recuperat Ecclesiæ jura,] & terras Ecclesiæ restituere recusaret; beatus Pontifex ad arma spiritualia recursum habens, contra eum in forma juris processit, & in publico Consistorio excommunicavit, & in terris quas occupabat Interdictum posuit: Ducem Spoletanum, Comitem Antonium de Urbino creavit. Unde Florentini hoc videntes, [redacto ad obsequum Brachio invasore:] se mediatores pacis constituerunt inter D. Martinum & Brachium occupatorem; tandemque pax firmata extitit, & Brachius ad pedes D. Martini veniam postulaturus accessit, magnam partem terrarum Ecclesiæ quas occupabat relaxavit, & insuper contra Bononiam rebellem Ecclesiæ potenti manu se convertit, ut eam in potestatem D. Martini revocaret: pro qua expeditione creatus est tunc Legatus de latere, D. Gabriel Condelmarius, tit. S. Clementis S. R. E. Presbyter Cardinalis, postea Eugenius IV: cum quo Brachius contra Bononiam perrexit, & tandem in potestatem Ecclesiæ civitas ipsa redacta est.

[13] Martino itaque Florentiæ existente, personaliter venerunt Florentiam quatuor illi Cardinales, [excipit Cardinales Benedicti,] de obedientia olim Petri de Luna, cum magna comitiva Prælatorum & Cortesanorum Hispanorum, ad numerum fere sexcentorum equorum, in valde decenti apparatu: qui in publico Consistorio cum magno gaudio a Papa & a tota Curia suscepti sunt: quorum tres erant Diaconi Cardinales, videlicet S. Georgii, S. Eusebii, & S. Angeli; quartus vero Presbyter, Cardinalis Montis-Aragonum, Canonicus Regularis. Erat per id tempus D. Baldassar Cossa adhuc in carceribus apud Heldeberg ut supra. Dum Papa sic Florentiæ moraretur venerunt Oratores Imperatoris Constantinopolis, [& Oratores Imp. CP.] petentes velle uniri Romanæ Ecclesiæ: quos Papa benignissime suscepit, atque Legatum Apostolicæ Sedis super hoc creavit D. Petrum de * Fonte-sicco, Cardinalem S. Angeli, Hispanum, virum per omnia doctum: sed præmisit Papa Constantinopolim Fr. Antonium de Massa, Ordinis Minorum generalem Ministrum, ad explorandam Imperatoris mentem & dispositionem ad tam sanctum opus. Appropinquabat tempus, quo beatissimus Pontifex Martinus Sedem suam Romanam peteret: sed pro memoriali perpetuo Florentinorum, voluit ante ejus discessum civitatem ipsorum honore Metropolitico decorare. Cum enim habuisset Episcopum ab ipsa pene origine civitatis, [Florentiam in Archiepiscopatum erigit:] Episcopatum erexit in Archiepiscopatum, eique subjecit & Suffraganeos fecit Episcopatus, Vulterranum & Pistoriensem, Consecravit etiam manibus propriis altare S. Mariæ novellæ Ordinis Prædicatorum, ubi continue, dum Florentiæ foret, moram traxit, Indulgentias ibi tribuendo.

[14] Et dum jam omnes difficultates sustulisset, quibus iter suum ad Urbem retardabatur, [Romā venit an. 1422,] tandem de Florentia discedens in crastinum Nativitatis Dominæ nostræ, versus Urbem profectus est: quam cum Romanorum omnium incredibili lætitia & singulari applausu intravit XXII Septembris anno Domini MCCCCXXI. Invenit civitatem Romanam pacificam, sed ita inopia laborantem, ut vix præse civitatis faciem ferret: omnis cultus, omnis ornatus, propter mala quibus afflicta fuerat, ab ipsa recesserat. Compassus pius Pastor civitati suæ, omnem modum quo restaurari posset adhibuit: [ac pene desolatam egregie restaurat.] & tandem per Pontificis studium de tempore in tempus sic convaluit, ut inter primores Italiæ civitates, quoad opes & cives egregios, Pontificatus sui tempore, verissime computari potuerit; meritoque etiam non modo summus Pontifex Romanus, sed patriæ Pater debuit appellari. De mense vero Novembris anni sequentis, in Vigilia B. Andreæ, flumen Tiberis extra alveum suum egressum, a Campo Floræ per viam Papæ & Parionis, per portam Flaminiam ingrediens, Urbem inundavit. Templum Pantheon aqua repletum est usque ad altare majus. Dumque aqua sic ad staturam fere duorum hominum excrevisset, navigareturque per vicos quos aqua Tiberis repleverat; tandem post duos dies siccatæ sunt aquæ, & Tiberis ad proprium alveum regressus est, non sine multo Romanorum damno, & animalium quæ in campis remanserunt perditione. Venit futura æstate Romam Rex Ludovicus, [filius] quondam Ludovici Regis, pro titulo regni Siciliæ, quam & a D. Martino impetravit, cum subscriptione Cardinalium tunc præsentium in Curia: qui Rex adoptivus factus Reginæ Joannæ II, putabat per hanc viam consequi posse pacifice regni Siciliæ gubernacula: sed studio partium prædictus Rex Ludovicus repulsus, in Calabriam secessit.

[15] Appropinquabat tempus quinquennii, infra quod in Papia, [Præmittit aliquos ad Papiense Concilium inchoandū;] juxta Bullam suam & decretum Constantiensis Concilii, debebat beatissimus Pontifex celebrare Concilium, quod & ipse ante discessum suum de Constantia solenniter indixerat: actumque est secretiore consilio cum Fratribus, præmitteret ipse aliquot ad civitatem Papiæ prædictam, qui Concilium illud inchoarent; ipse vero cum Cardinalibus initiato Concilio sequeretur. Destinavit itaque pro hoc Præsidentes suos numero quatuor, videlicet Petrum Donatum Archiepiscopum Cretensem, Jacobum de Campello Episcopum Spoletanum, Petrum Abbatem de Rosario Aquilegiensis diœcesis, Referendarios suos, & Fr. Leonardum de Florentia, generalem Magistrum Ordinis Prædicatorum: qui ad civitatem Papiensem accedentes, neminem invenerunt præter duos Abbates de Burgundia, qui illuc pro celebratione præfati Concilii jam convenerant. Statuta tamen die Præsidentes ipsi, una cum his qui aderant, [qui paucos convenisse videntes,] convocatis etiam Prælatis circumvicinis, in Dei nomine Concilium inchoarunt: & in prima Sessione Missam celebravit Rev. P. D. Andreas Episcopus Poznaniensis, & sermocinatus est Magister Joannes de Ragusio Ordinis Predicatornm: sicque per multos dies steterunt paucis adhuc comparentibus. Supervenerunt tandem ex Anglia Prælati & Abbates aliquot, cum quibus vix aliquid fieri poterat, quoniam Concilium carebat partibus suis ipsum videlicet constituentibus. Nam de natione Germanica nullus venerat; & de natione Gallica erat Episcopus unus tantum, videlicet Ambianensis, qui de Episcopatu Constantiensi in Normandia litigabat. Et licet forte cum his paucis qui aderant potuissent multa expediri; [& pestem invalescere, illud Senas transferunt:] tamen parvi momenti cognoscentes fore, quod esset, licet forte juridice, a paucis stabilitum, decreverunt adhuc modicum absentes præstolari. In hac itaque expectatione stantibus tam Præsidentibus Papæ quam ceteris paucis, supervenit Papiæ grandis pestis, quæ compulit Præsidentes ad transferendum Concilium ad alium locum tutum & sanum: habitaque super hoc consultatione, de communi omnium ibi congregatorum concordia in solenni Sessione, translatum est tandem Concilium de Papia ad civitatem Senarum: in quo loco major multitudo convenit ex omni natione, quam Papiæ convenisset.

[16] Per idem tempus D. Alphonsus Aragonum Rex infensus erat D. Martino, pro eo quod titulum regni Siciliæ, [quod nimis portrahi videns Martinus,] ad quod aspirabat, ab ipso habere non poterat. Erat etiam eidem D. Martino Brachius de Montone effectus inimicus, qui ruptis fœderibus pacis, Ecclesiæ velut publicus hostis inimicabatur. Misit igitur Alfonsus Rex ad Concilium Senense Militem quemdam Oratorem suum, qui quotidie secretas practicas habebat cum quibusdam de Concilio de ducenda Synodo in longum, & quasi vellent iterum per distortas vias introduci facere causam Petri de Luna adhuc superstitis, in Paniscola existentis, qui de Papatu fuerat ejectus. Hæc perpendens D. Martinus, & intelligens quam perniciosum effectum hæc Concilii Protractio parere poterat per hæc machinamenta; [prudenter dissolvit.] cum jam aliqua decreta fidem Concernentia in eodem Concilio fuissent publicata; mandavit Synodum dissolvi; prius tamen electo & deputato loco, ubi haberet generale futurum Concilium celebrari. Præsidentes itaque, una cum Prælatis omnium nationum, civitatem Basileensem provinciæ Bisuntinæ concorditer deputarunt pro loco futuri Concilii, ad septennium celebrandi. Per hunc modum & Concilio Senensi, & machinationibus volentium iterum schisma suscitare, finis impositus est.

[17] [Coronat Ioannam 2 Reg. Neap.] Hic beatus Pontifex, anno II sui Pontificatus, per manum D. Petri S. Mariæ in Cosmedim Diaconi Cardinalis, coronari fecit in Reginam Siciliæ D. Joannam II, sororem olim Ladislai Regis; quæ tempore succedente Alfonsum prædictum Regem Aragoniæ in filium adoptavit, cum naturalibus & legitimis filiis Regina careret, in eaque domus nobilis de Durachio extincta est. Eumdem tamen Regem Alfonsum Regina præfata, publice proposita causa, postmodum abrogavit; & Ludovicum, filium Ludovici Regis Siciliæ, a D. Alexandro V & Joanne XXIII [depulsi] de regno Siciliæ & præcipue de civitate Aquilana, quam multipliciter obsidebat [Alfonsus], [& victo iterum rebellante Brachio] intromittere [voluit.] Contra quem D. Martinus exercitum paravit: sed Deus de cælo victoriam ministravit foventi partem justiorem: victus est enim Brachius in campo prope Aquilam, captus & interfectus, corpusque ejus Romam delatum, & extra portam S. Laurentii in loco profano sepultum. Per hanc victoriam magna D. Martino felicitas accrevit, & summa quies omnibus terris Ecclesiæ. Nam hoc extincto, civitates omnes quas detinebat, in potestatem Ecclesiæ Romanæ pervenerunt; inter quas fuerunt Perusium, Tudertum, Assisium, innumerabiliaque alia castella & oppida munitissima; multique præterea tyranni & occupatores terrarum Ecclesiæ se tunc D. Martino sponte submiserunt. [pacem Ecclesiæ præstat.] Hac igitur victoria parta, & terris hujusmodi in Dominio Ecclesiæ existentibus, decrevit almificus Pontifex pace a Deo sibi de cælo parta frui, & ab armis penitus abstinere: sicque omnes ejus nomen reverebantur & timebant. Nullus erat viarum abscissor, nullum peregrinis in via præstitum impedimentum, diu noctuque hominibus securum iter erat, & cum bonis & rebus suis in nemoribus velut in civitatibus aliquando transeuntes habitabant: tantaque erat tranquillitas, tantaque fertilitas, tantaque etiam in omnibus terris Ecclesiæ pax, ut Octaviani Principis tempora venisse crederes.

[18] Hic ad armatam Bohemiæ hæresim extirpandam, quæ omnem pene Germaniam timore perculsam tenebat, in manu forti & potenti, [Contra Hussitas Legatū mittit:] destinavit primo Henricum Cardinalem tit. S. Eusebii, deinde D. Brandam Cardinalem Placentinum, postremo D. Julianum Cardinalem S. Angeli Apostolicæ Sedis Legatum: qui pro tunc (non tamen culpa sua, sed ignavia potius Catholicorum, hæreticorum potentiam & sævitiam nimium pertimescentium) parum profecit. Hic a Deo dilectus Pontifex multas ecclesias Urbis reparavit. Nam porticum S. Petri, [ecclesias Romanas restaurat & ornat:] quæ ruinam minabatur, ex integro magna impensa reædificavit. Pavimentum quoque navis mediæ Lateranensis ecclesiæ sumptuose valde fecit construi lapidibus porphyreticis & serpentinis: eamdem etiam navim de novo pretiosis lapidibus & mira arte fabricatis ex parte pingi procuravit; sed morte præventus complere opus non potuit. Palatium etiam Basilicæ XII Apostolorum, in quo magno tempore habitavit, quasi ex novo construxit. Ad ejus imirationem omnes Romanæ Ecclesiæ Cardinales eorum Titulos, ruinæ pene proximos, repararunt, & ad magnum ornatum usque perduxerunt. Hic Papa ordinationem fecit nonnullorum S. R. E. Cardinalium; inter quos nepotem suum, D. Prosperum de Columna, S. Gregorii ad Velum-aureum Cardinalem creavit… Hic interponitur Antipapatus Ægidii Munionis, de quo infra.

[19] [fratri peste laboranti assistit:] Habebat hic beatus Pontifex [duos fratres germanos] Jordanum Principem Salernitanum Jordanum Principem Salernitanum & Laurentium Comitem Albi. Erat D. Jordanus grandior natu, quem ut patrem ratione ætatis Pontifex ipse colebat; & Laurentius minor erat ætate, ipseque D. Martinus medius inter eos. Contigit fratrem majorem ex acutissima infirmari; & cum morti proximus esset, nequivit se Pontifex continere, quin fratrem, omni timore pestis abjecto, antequam obiret, videret, visitaret, alloqueretur, & manu tangeret, & per magnum spatium cum eo continuo Christiane exhortando remaneret: quod certe grandis, imo excessivi amoris signum ab omnibus extitit judicatum: & quod paucissimi, etiam privati homines fecissent, ipse Pontifex, nimio fratris amore devictus, ex fraterna pietate intrepide facere est aggressus: cujus mortem postea ita patienter tulit, ut de se cunctis spectaculum simul & exemplum præberet. Alter ejus frater, [alterius mortem constanter fert:] dum in turri quadam igne casu inopinato absumptus foret, mane antequam celebraret (instabat autem dies solennis) novum istud tam inopinatum & casum tam miserabilem domestici ei nuntiarunt: quo intellecto non dimisit propterea publice divina etiam siccis oculis celebrare: sed quieto & placido, ut videbatur, animo omnem Missæ solennitatem explevit. Erat enim homo constantis & integri propositi, quique ad omnia adversa paratum jam animum haberet.

[20] Cum vero Deus statuisset post tot benegesta D. Martinum ad æternam vitā vocare, circiter finem mensis Februarii anni Domini MCCCCXXXI, [moritur ipse apoplexia.] ex apoplexia, jam sumpto prandio, infirmatus est; & nocte sequenti paulo ante diem, hic beatissimus & omni ævo memorandus Pontifex Deo animam reddidit, ætatis suæ (ut ferebatur) anno LXIII: cujus quidem mors, non modo populum Romanum, sed universos Christi fideles magno dolore confecit. Dimisit tamen Ecclesiam ab omni prorsus schismate liberam, & ab omni strepitu bellorum in felicissimo statu quietam. Corpus ejus terræ, ut ipse in vita mandaverat, in ecclesia Lateranensi sepultum est, ante Capita Apostolorum Petri & Pauli: ut quorum semper tenuerat memoriam, & pro quorum semper honore pugnaverat, ipsi apud Deum pro eo fierent continui intercessores.

[21] Hactenus nostrum Ms. Catalogi Pontificii, finem in Martino faciens, licet aliquam multis post ejusdem exitum annis, ex allatis Roma schedis, elegantiori manu exarari curatum ab Auctore, non absque mentione duorum Martini successorum Eugenii III & Nicolai V. Additur autem in fine, [Interpontificium breve.] eadem qua semper phrasi, ad vacantis Sedis tempus dumtaxat notandum, & cessavit Episcopatus dies XII. Idem habet Stella: Platina solum X scribit: Sanctus autem Antoninus tit. 22 cap. 10 in principio, ait, quod post solennes Martini exequias, Cardinalibus in Conclavi constitutis, intra paucissimos dies creatus est summus Antistes Eugenius, anno Domini MCCCCXXX, utique ex stylo Romanæ Curiæ, post quam ex Gallia reducta est, more adhuc Gallicanum tenentis, quemadmodum patet ex 3 Bulla ejusdem Eugenii apud Cherubinum Laertium, data anno incarnationis Dominicæ anno MCCCCXXXI, XV Kal. Martii, Pontificatus anno I, quando ex hodierno usu scribendus fuisset annus XXII istius seculi.

[22] [Initium anni Pontificii.] Quod ad initium annorum Martini Pontificalium attinet, id more majorum (cui vix hactenus quemquam contrarium invenimus) sumpsisse ipsum a die, non Creationis, sed Ordinationis, probat Bulla ejus 19 apud Waddingum, Data Waltero Electo Rossensi, XVIII Kal. Decembris, anno I adhuc durante usque ad XII Kalendas, licet anniversarius a Creatione, facta XI Novembris, jam quatriduo præteriisset. Accipitur ergo recte Bulla ista, ut data anno MCCCCXVIII; nec enim nondum ordinato fas fuisset Episcopum instituere, sicut ibi facit; & ut fas fuisset, negotia urgentiora quæ totum tunc requirebant Martinum id non permisissent. Itaque quæ apud eumdem Waddingum est Bulla 122 data III Idus Novembris, ipso Ordinationis anniversario, recte ponitur prima earum, quas dedit anno Pontificatus VIII, exeunte anno Christi MCCCCXXIV: Bullæ vero 214 & 215, datæ XVI & XV Kal. Decembris anno XII, non pertinent ad annum MCCCCXXVIII, uti credidit Waddingus, sed ad MCCCCXXIX, quia ad habendum finem anni XII adhuc deerant dies V vel VI.

[Annotatum]

* Fonseca

CLEMENS ANTIPAPA.

Ab anno 1424 ad 29 an. 4 m. 2 dies 10.

Ægidius Munionis, natione Catalanus, Canonicus Barcinonensis, post Petrum de Luna electus a paucis Pseudo-Cardinalibus Antipapa, anno MCCCCXXIV, nomen Clementis VIII, assumpsit cum insigniis Pontificiis, coronatus anno MCCCCXXV Paniscolæ XVII Maji, in die Ascensionis Domini; & exhinc nomen Papæ usurpavit annos IV, menses II, dies X; abdicavit autem anno MCCCCXXIX, XXVI Julii festo S. Annæ, & schisma ex toto cessavit.

[1] [Ratio temporis.] Coronationis illegitimæ, abdicationisque annos & dies nescio unde acceperit novißimus Ciaconii interpolator Oldoinus; nec vacat operose scrutari: non enim ad manum sunt Balthasaris Porroñi elogia Cardinalium Hispanorum, vel Felicis Contelorii Elenchus, primum hoc seculo compilati libelli. Quod autem apud ipsum Oldoinum Coronationi aßignetur dies 18, ejusmodi actui nequaquam conveniens, typographicum esse mendum volui præsumere, & 17 esse substituendum; cum ita natura comparatum sit, ut nulli scrupulosius consuetos ritus ceremoniasque observare studeant in adeunda dignitate, quam qui eam sibi disputandam sciunt, velut contra jus illegitime assumptam: inter ritus autem Pentificios vel unus ex primariis est, ut Coronatio fiat in Dominica vel aliquo majori festo. De hoc Antipapatu in Ms. nostro ista habentur, supra omissa & ad hunc locum dilata.

[2] [Benedicto Paniscolæ mortuo,] Interea Petrus de Luna, in Paniscola, ut sæpe dictum est, moram trahens, & usque ad ultimum vitæ spiritum in sua duritie persistens, diem clausit extremum. Ipso defuncto, Anti-Cardinales qui ei adhæserant, quos supra nominavimus, novum conflare idolum aggressi sunt: nam quemdam Ægidium Munionis, Canonicum Barcinonensem, genere nobilem, elegerunt; & non sine voluntate Alfonsi Aragonum Regis moderni, qui adversabatur D. Martino, pro eo quod ab eo titulum regni Siciliæ obtinere non poterat: [ei sufficitur Clemens,] & ipse Ægidius profanationi de se factæ consensit, voluitque Clemens VIII appellari: creavit etiam Cardinales, & reliqua fecit quæ per summos Pontifices consueta sunt fieri. Tandem de consensu D. Alphonsi, [ac deinde se abdicat.] Regis Aragonum prædicti, reconciliati Martino, in cujus patria & regno erat castrum Paniscolæ, D. Martinus ad partes illas D. Petrum Cardinalem de Fuso misit Apostolicæ Sedis Legatum, in cujus manibus ipse Ægidius suo prætenso Pontificatui sponte resignavit: quem postea in Episcopum Majoricensem D. Martinus promovit: ceteri autem Cardinales ab ipso creati omnes libere cesserunt. Duo vero Anticardinales olim Petri de Luna, qui hunc Antipapam creaverunt, in sua duritie permanentes, ab ipso D. Cardinale de Fuso capti sunt, & duris carceribus mancipati. Sicque ex omni parte schisma tam longum & horrendum, studio hujus Pontificis, extinctum est.

Oldoinus in Necrologio Pontificio diem XXVIII Iulii morti ejus aßignat: quod pariter unde acceptum sit nescio, uti nec locum nec annum quo obiit.

CONTINUATIO CATALOGI,
A Joanne Stella Sacerdote Veneto Venetiis edita anno MDVII.

Non fuerat quidem initio operis propositum mihi ultra Martinum V pertexere Chronologiam, [Cur ea hic recusa.] exhinc apud auctores liquidam minimeque controversam: considerans tamen Ioannis Stellæ opus de Pontificum Vitis, veteri stylo ac simplicitate compilatum, & anno MDVII Venetiis prima vice excusum, deinde Basileæ recusum MDLXX, adeo hoc tempore esse rarum, ut manuscriptis poßit adnumerari; partem illius ultimam, qua suæ ætatis Pontificum Acta paucis exposuit, digne hic duxi recudendam. Ampliorem Vitarum deductionem qui volet, Baptistæ Platinæ opus adeat, in anno MCCCCLXXI desinens; sed cusum ac recusum sæpius cum auctariis, primum Onuphrii Panvinii, usque ad annum MDLXXII deductis; ac Antonii Ciccarellæ, in Vrbano VIII nostri ævi Pontifice terminatis. Intelligat autem prima verba in cujusque Pontificii chronologica Synopsi, usque ad signum], esse Stellæ ipsius, sequentia autem nostra.

CCXI EUGENIUS IV.

[Vita]

Ab anno 1431 ad 47 an. 15 m. 11 d. 13.

Eugenius, Papa IV ejus nominis, natione quidem gloriosissimus Venetus, familia Condelmeria vetusta, patre Angelo, Gabriel religiosissimus antea vocatus, II Nonas Martii apud Minervam Romæ anno MCCCCXXXI post Martinum Papam Pontifex creatus] cum esset Presbyter Cardinalis tit. S. Clementis; coronatus XI Martii in Dominica IV Quadragesimæ, sedit annos XV, menses XI, dies XIII; mortuus XVIII Februarii anno MCCCCXXXXVII, & sepultus in Vaticano; vacavitque post ejus mortem Apostolica Sedes dies XV.

[1] Joannes Stella, anrum scripserat MCCCCXXX; quo Eugenius fuerit electus; [Ratio annorum apud Stellam,] & infra consequenter stylo eodem prosequens, mortem in Februario obitam adscripsit anno seculi XLVI; quod addito I utrobique supplevi, ut ex hodierni usus stylo procederem; idque in hoc Auctore deinceps mihi licere peto. Interim redeat tibi in memoriam velim, quod supra ad Pontificatum Leonis IX docui ex Mabillone, jam inde a seculi XI medio in usu apud Pontifices Romanos fuisse, ut annus Incarnationis Bullis eorum subscriberetur: quem usum partim inconstanter adhibitum, partim intermissum, primus continuo cœpit adhibere Eugenius hic, & quidem inchoando annos ab ipsa Incarnationis die, mensibus fere tribus post Kalendas Ianuarii. Hinc factum ut qui eo mortuo Epistolas ipsius collegerunt, quarum plurimas Waddingus habet post quintum tomum sucrū Annalium, multas etiam Cherubinus Laertius in Bullario, eas quas dedit in fine anni sui I cum nota anni MCCCCXXXI, crediderint datas ipso Pontificatus initio, & (quod hinc consequens est, sed solum sufficere poterat ad dubium movendum) ante susceptam Ordinationem Episcopalem: signatur enim una VI Idus Mart i: sed intelligi debebat, nobis a Kalendis Ianuarii inchoantibus annum, [quale sub eo initium anni civilis & Pontificii.] scribendum esse pro XXXI, XXXII, annum nihilominus Pontificatus retinendum I, quia hic censeri debet durasse usque ad XI Martii ejusdem anni MCCCCXXXII, idemque dicendum de omnibus quas quolibet anno ante XI Martii dedit.

[2] Quod autem Eugenius assumpserit annos, non a Kalendis Ianuarii, sed a XXV Martii sequentis inchoandus, liquet ex ejusdem Bullis apud Cherubinum prænominatum. Quæ enim apud eum est tertia, data anno Incarnationis Dominicæ 1431 quinto decimo Kalendas Martii, Pontificatus anno primo, necessario spectat ad annum nostrum MCCCCXXXII: nam die XV Februarii anni prioris necdum creatus erat Eugenius. Idem probabit ejusdem pro Congregatione S. Iustinæ Privilegium in Bullario Casinensi pag. 591, aliaque in Bullario Augustiniano pag. 112. Non invenio autem quod stylum hunc mutarit cœperitque a Kalendis Ianuarii annum numerare, nisi forte circa finem sui Pontificatus: & sic in Bullario Constitutiones ejus ultimæ tres (quarum prima est Canonizatio S. Nicolai de Tolentino) notantur datæ anno Incarnationis Dominicæ 1447, Kalendis, Nonis & VII Idus Februarii, Pontificatus anno sexto decimo. Dixi forte: quia successor Nicolaus, in suis Bullis apud Waddirgum, constanter annum protrahens usque ad XXV Martii, vereri me facit, ne in Bullario per errorem notatus sit annus 1447 pro 1446, tunc adhuc Romanis currente, cum nobis jam esset inchoatus novus.

[3] Porro pro hac vice nunc primum, postea vero sæpius annorum numeros, zyfris expressos in Bullario, [Abusus zyfrarum ad annos numerandos receptarum in Bullario atque alibi,] sicut invenio, exhibeo. Interim monitum Lectorem velim, neminem Pontificum Romanorum, vel ante vel post Eugenium, ejusmodi zyfris usum esse, adeoque nec ipsum Eugenium: sed numeros omnes usque in hodiernum diem ex stylo Curiæ exprimi vel litteris numeralibus M, D, C, L, X, V, I, vel verbis ad longum scriptis. Quare non possum non vehementer dolere, quod qui hoc vel superiori seculo exempla transcripsere, Bullariis aliisve libris imprimendis inserenda; libertatem sibi sumpserint numerales notas commutandi, zyfrasque substituendi. Sed longe gravius delinquere, deque publico peius mereri videntur illi, qui scrupulo sibi non ducunt mutare aut alterare numeros ipsos, non admonito Lectore de mutatione facta, sed quasi sic invenissent. Proinde optandum foret, ut qui Waddingo ad imprimendum Annalium tomum 5 suam Lugduni operam commodarunt, id non fecissent in eo quod istic subjungitur Pontificiarum Bullarum Regesto: nam de Waddingo ipso nolim suspicarii, aut sic errare potuisse, aut voluisse aliquid immutare contra fidem tot originalium. Illi ergo, non Waddingus, dum ignorarunt id quod de Eugenio dixi, extremo ut summum Pontificatu cœpisse annos numerare a Ianuario; & annos Pontificatus exorsus esset Waddingus a die creationis; illa quam dixi numerorum mutatione subtraxerunt Lectori facultatem, dignoscendi annum verum earum Bullarum, quas inter II Nonas & V Idus Martias idem Pontifex dedit; quasque ego dico, non ad initium, sed ad finem cujusque anni Pontificii pertinere. Quod autem revera sic mutaverint annorū numeros, patet annis Eugenii singulis; nam quotquot invenerunt datas anno ejus primo, inter Kalendas Ianuarii & II Nonas Martii, adscripserunt anno 1432; & sic consequenter, quia alias non videbatur ipsis posse annus Christi cum anno Pontificatus concordare. Non fuisset hoc eis difficile, si scivissent dictum annum Christi protrahere usque ad XXV Martii, [importunius quandoque mutati etiā numeri.] tunc enim potuissent plerisque anni primi Bullis nonnullisque secundi ad scribere annum 14; 1; neque ex eo quod solum in Martio fuerit creatus Pontifex, cogi se putassent ad Bullas Ianuarii ac Februarii insigniendas numero anni 1432, etsi nobis a Ianuario annos numerantibus talis numerus revera currat. Vidit, hunc eorum errorem sapienter aliquis, & ne in sequenti Pontifice Nicolao, idem committeretur cavit. Ille ergo zyfris quidem usus est sicut ante, sed talibus quæ originalibus numeris & a Waddingo acceptis fideliter responderent.

[4] Creationis diem prælaudatus Stella scripsit V Nonas pro Eugenio: sed errorem esse numeri scribendumque II Nonas, [Stella correctus.] persuasit mihi Interpontificium dierum XII, non solum a Stella aßignatum, sed etiam ab auctore Ms. nostri; & quidem ab hoc bis, semel in Principio Vitæ Martini V, ubi consueto more tempus Sedis colligit; ac deinde in fine. Cetera apud Stellam sic leguntur.

[5] [Eugenii promotio,] Hic Gregorii XII ex sorore nepos, Canonicusque cælestini habitus Congregationis S. Gregorii in Alga Venetiis fuit, primo quidem ipsius Gregorii Thesaurarius, deinde Senensis Episcopus, postmodum Cardinalis [Presbyter tit. S. Clementis] demum Pontifex factus, nil eo honore elatior, nulla in re pristinam naturam mutavit. Eadem certe humilitate eademque continentia & austeritate vitæ vixit, quamvis in initio sui regiminis, malis consiliis ductus, [& fuga ab Vrbe tumultuante:] varius extiterit. Cum enim divina humanaque omnia perturbaret, Romanum populum ad arma concitavit: qui ipsius Magistratibus e Roma pulsis, novos creavere; ita quod ipsum Pontificem, mutato habitu cum monastico cucullo, fugere compulerunt, eumque per Tiberim fugientem lapidibus & sagittis persecuti sunt. Cumque Florentiam petisset, ibi per aliquod tempus substitit: quo in tempore omnia bellis & schismatibus ubique turbata sunt: Romani enim sublato clamore, ad arma in libertatem conclamavere, & novis creatis Magistratibus Franciscum, Eugenii nepotem & Ecclesiasticæ dignitatis Camerarium, capiunt; arcemque S. Angeli expugnant; Capitolium firmo præsidio muniunt, & per sex menses in libertatem se vendicant. [schisma conflatum Basileæ:] Eo autem tumultu Basileense Concilium, antea Martini decreto inchoatum, augeri per Hispaniæ Galliæ Pannoniæque Regibus cœptum est, qui communem reipublicæ Christianæ gubernationem in arbitrio Concilii reponebant. Ad quod quidem Concilium Eugenius bis terque citatus ire recusavit: quam ob causam Eugenio Pontificatu abrogato, Amedeus Eremita, olim Sabaudiæ Dux, Pontifex delectus est. Eugenius autem indignatione permotus, cum inter Carolum Francorum Regem & Philippum Burgundiæ Ducem pacem composuisset, Delphinum Caroli Regis filium cum magno comitatu in Basileenses concitavit, cujus impetu ille conventus statim dissipatus est, quamvis primo eum approbasset, unde infinita subsecuta sunt mala.

[6] Ferunt autem hunc Eugenium, præter Pontificis dignitatem, mirum in modum amasse bella; verum postea ad se reversum prudentius & constantius egisse. [Concilium Florentiæ actum,] Unde & Concilium Florentiæ habuit, in quo Orientalem Ecclesiam cum Occidentali, maximo cum impendio & labore, univit: ubi & Joannes Palæologus Constantinopolitanus Imperator cum suo Patriarcha, cum Episcopis, Archiepiscopis ac ingenti [numero] doctissimorum virorum atque nobilium totius Græciæ, interfuerunt: qui omnes sumptibus Romani Pontificis atque Romanȩ Ecclesiæ enutriti ac in Græciam reportati fuerunt: eoque in Concilio affuerunt & Armeni, Æthiopes, Georgiani, Jacobitæ, Libyam Asiamque in incolentes, atq; alii ex Asia minori, Ponto videlicet, Cilicia, Syria & Africa: qui omnes fidei Catholicæ Romanæ tandem se submisere ac humiliter subdidere: idemque Sigismundum Cæsarem, perbenigne Romæ exceptum, Imperii corona insignivit. Philippum tamen Mediolanensem Ducem quoad vixit inimicissimum habuit, a quo per Nicolaum Picininum & Franciscum Sfortiam adeo bellis undequaque vexatus fuit, [Reformatus Clerus Lateranensis.] ut vix ei respirandi facultas daretur. Bona tamen multa Urbi contulit, maximeque circa Vaticanum; quia ærarii officinam & aream palatii instauravit, ac Urbis vias multis in locis stravit; ac Lateranense palatium restituit, juxta quod monasterium dignum, jam diu conditum, instauravit: in quo, pulsis Canonicis secularibus, Regulares Canonicos sub Regula D. Augustini nuperrime excitatos, ex Frisconaria loco Lucensis agri accitos, introduxit, basilicamque S. Petri & ejus sacristiam multa supellectili donavit.

[7] Religiosos omnes, sub regularibus institutis vivere volentes, mirum in modum dilexit, [Doctrina Eugenii,] & privilegiis aliisque gratiis plurimis juvit: gymnasia omnium quam diligentissime fovit. Erat in omnes liberalis, sed potissimum doctos fovit, quorum familiaritate, licet ipse modicæ litteraturæ esset, delectatus est. Et licet numquam ad perdiscendam aliquam particularem litteraturam animum adjecerit; doctores tamen Ecclesiæ & oratores atque historicos libros ita assidue legebat, ut subtilissimo ingenio omnes intellexerit. Hic Vladislaum Poloniæ Regem, cum Juliano Cæsarino Cardinali in Turcos misit, qui cum XXX millibus apud Andrinopolim cecidere. Erat Eugenius hic aspectu Angelicus, [virtutes,] omni veneratione dignus: gravis semper & moderatus in dicendo: parcus in victu suo, sed in familia splendidus: familiares habuit doctos viros & sanctitate probatos, quorum opera in rebus arduis utebatur. Unum in eo reprehensibile fuit, quod Annatas omnium Beneficiorum, post Bonifacium IX & ipse confirmavit, quod in hodiernum usque diem perseverare cernimus. Hæc Stella, non tam suo sensu & verbis, quam eorum quorum memorias compilavit auctorum: unde familiaritatem cum viris doctis tertio hic inculcatam invenis intra paucas lineas: quod juverit animadvertisse, ad stylum Auctoris cognoscendum; neque ipsi, sed iis quos transcripsit imputandum, cum aliquid occurret haud satis moderatum. Ita quod initio posuit, Eugenium initio sui Pontificatus, divina humanaque omnia conturbando, Romanum populum ad arma concitavisse, ex seditiosi alicujus Romani calamo fluxisse debuit; quemadmodum etiam a Concilii Basileensis partiario videntur accepta verba nonnulla, haud satis æqua tam sancto Pontifici, qualem significant ipsiusmet Stellæ verba; ac denique reprehensio Annatarum, tam justarum, quam sunt inevitabiles sumptus ii, quos in commune omnium particularium Ecclesiarum bonum sustinere cogitur Romana Ecclesia, in iisdem ferendis vicißim adjuvanda. Dictus vero Stella sic concludit.

[8] Obiit autem, Eugenius, anno a Natali Domini MCCCCXXXXVI (nobis VII) XII Kalendas Martii, [& Epitaphium.] ætatis suæ LXIV; quo quidem anno B. Nicolaum de Tolentino in Sanctos retulit Confessores. Eo itaque mortuo in B. Petri basilica sepelitur, sepulchro marmoreo, cum hoc Epitaphio:

Eugenius jacet hic Quartus, cor nobile cujus
      Testantur vitæ splendida facta suæ.
Istius ante sacros se præbuit, alter ab Ortu,
      Alter ab Occasu, Cæsar uterque, pedes:
Alter ut accipiat fidei documenta Latinæ,
      Alter ut aurato cingat honore caput.
Quo duce & Armenii, Grajorum exempla secuti,
      Romanam agnorunt, Æthiopesque fidem;
Inde Syri ac Arabes, mundique e finibus Indi.
      Magna: sed hæc animo cuncta minora suo.
Nam valida rursum Turcos jam classe petebat;
      Dum petit ast, ipsum sustulit atra dies.
Qui semper vanos mundi contempsit honores:
      Atque, Hac impressia condite, dixit, humo.
Sed non, quem rubro decoraverat ille Galero,
      Non hoc Franciscus, stirps sua clara, tulit:
Susceptiq: memor meriti, tam nobile quod nunc
      Cernis, tam præstans surgere jussit opus.

[9] Addidit Ciacconius, quod in reædificatione Basilicæ Vaticanæ, cum sepulcrum dirueretur, Canonici sui S. Salvatoris (imo S. Georgii) in Alga, Romæ existentes, miserati memoriam tanti Pontificis, marmora quibus erat constructum emerunt, [monumentum.] & monumentum ex ipsis in claustro confecerunt, cum hujusmodi Elogio:

Urbs Venerum dedit ortum. Quid Roma? Urbis & Orbis
      Jura. Det optanti cælica Regna Deus.

sequitur Titulus prolixus, quem memoriæ Eugenii IV Congregatio prædicta, tamquam Fundatori religiosissimo Pietatis caussa P. C. ponendum curavit. Opus ipsum æri incisum repræsentat Oldoinus, locum prædicti tituli implens imagine duplicis numismatis sub eo cusi: de quibus aliisque hujuscemodi (ut vocant) medalliis, vide insigne opus, a Martino V incipiens, cui titulus: Historia summorum Pontificum per eorum numismata, a Claudio du Moulinet collectum Parisiis MDCLXXIX.

[10] Aliquam Eugenii hujus Vitam Ms. allegat Odoricus Raynaldus, [Desideratur alia Vita Ms.] initio ac fine Pontificatus Auctore quodam Florentino, quondam sibi communicatam ab Vghello: sed ea hactenus non potuit inveniri, etiam post diligentem inquisitionem, factam ab Odorici successore Leandro Coloredo. Nihilo magis scio ubi requirenda sit alia ejusdem Eugenii IV Vita, quam scripsisse & successori ejus Nicolao V misisse dicitur Ioannes Iuvenis Picardus, post gestos Episcopatus, Matisconem, Morinensem & Ambianensem S. R. E. Presb. Cardinalis tit. S. Laurentii in Lucina: nam neque ista reperitur in Bibliotheca Vaticana. Insigne est specimen quod inde in suam Annalium Continuationem transtulit Odoricus, nescio an suis an veteris Auctoris verbis: quem quidem Auctorem ait addere, se redegisse in compendium Vitam, cum de rebus memoria dignis ab eo gestis ingens volumen conscribi potuisset. Profecto operæ pretium foret illam inveniri & lucis publicæ fieri. Interim ex Italico Scriptoris coævi ac verosimiliter unius ex Cardinalibus, testisque oculati, reddo historiam paulo post electionem successoris descriptam, & compilationi Conclavium Pontificiorum insertam.

ANONYMUS COÆVUS.
De Obitu Eugenii IV & Creatione Nicolai V
Ex veteri Ms. Italico.

[1] Cumfelicis memoriæ Eugenius Papa IV eo esset adductus, [Desperantibus de Vita medicis] ut de vita ejus corporali omnino jam desperarent excellentissimi quique Medici; idque ab eis esset Reverendiss. Archiepiscopo Florentino significatum, statim is ad suam Sanctitatem se contulit, secum deferens Extremæ unctionis sanctissimum sacramentum. Hoc animadvertens Pontifex, atque versus eum se revolvens, intrepida voce sic allocutus est. Quæ istæc novitas? Venistin' ut mihi Extremæ-unctionis sacramentum administrares? Non credis quod noverimus opportunum ejus rei tempus? Nunc quidem satis robustum me sentio, & quando opus erit advocari te faciam: verumtamen aliquantulum hic mane. Enimvero instanti morti generose tunc obnitebatur Sanctitas sua; [obnitens aliquamdiu Eugenius,] &, prout dixerunt experti atque prudentes medici, cum ipsa aliquamdiu luctabatur. Unde cum id relatum esset Alfonso Aragonum Regi, dixit circumstantibus: Nihil mirum vobis videatur quod morti resistat, qui vivens intrepide bellum gerens opposuit sese Comiti Francisco, Columnensibus & Mihi, imo Italiæ universæ.

[2] Tandem tamen urgeri sese ad sinem sentiens, accersiri ad se fecit totum sacrum Collegium Cardinalium, quibus in hunc modum constanti voce locutus est: Adest tempus, venit hora, [tandemque mori se sentiens,] Fratres carissimi, qua mihi convenit mori. Nihil est quod de legibus naturæ queramur, per quas nobis longum spatium indultum est vitæ, ejusque honoratissimæ; in quo utinam ita supremi officii tenuissemus gradum, sicut muneris nostri erat & Dei honor exigebat! Verumtamen securi sub alis divinæ bonitatis, firma spe nitimur, quod bonam voluntatem nostram potius quam actionum & operum inspecturus sit qualitatem. Dignitatis hujus culmen fateor desideravisse me, ut hominem carne compactum; eam tamen numquam studiose ambivi. Multi ac varii casus Apostolicæ Sedi supervenerunt, dum eam administrabamus; non tamen ideo credimus minus nos placuisse Divinæ Majestati; quos enim diligit, [convocatis Cardinalibus pacem precatur;] corrigit atque castigat. Ceterum quia abbreviantur horæ nostræ, & perquam modicum vobiscum futuri sumus; prius quam discederem a vobis, volui vos coram me convenire; daturus vobis eo modo pacem, quo eam Dominus noster Jesus Christus dedit caris dilectisque discipulis suis, quando volebat digredi ab eis ex hoc mundo, Pacem meam do vobis: pacem meam relinquo vobis. Ego vos omnes ad Cardinalitiam dignitatem assumpsi, excepto uno solo, quem nihilominus ut filium genuinum dilexi: proinde omnes vos fratres estis. Rogo igitur quam possum ardentissime, habetote præ oculis semper vinculum pacis, unionemque amoris fraterni. Longe sint a vobis schismata, eaque abominamini, fugientes eorum omnes, quæcumque suboriri possent, occasiones: econtra adimplete legem Christi, supportantes invicem & donantes vobismet ipsis.

[3] Sponsa Christi Ecclesia mox capite suo viduata manebit. Nostis optime, [hortatur ut aptissimum eligant,] quæ dotes in summo Pontifice requirantur: quapropter oramus ut eligatis personam, doctrina & moribus eminentissimam. Amandate obsecro procul a vobis omnem humanum affectum, in omnibus & per omnia intuentes honorem suæ Divinæ majestatis, publicumque commodum & utilitatem Ecclesiæ, non privatam unicujusque vestrum. Quod si me audiatis, potius eligetis mediocris conditionis hominem, qui concordiæ studeat; quam factiosum, licet alias eminentissimum: ubi enim invenitur & regnat pax, ibi Dominus. Insuper obtestor quam possum instantissime, ne post meum ex hac vita transitum consumatis tempus in adornanda pompa exequiarum, sed simpliciter executioni mandetis ceremonias & ritus funeris Pontificii: quia cupio sepeliri ad imitationem felicis memoriæ Eugenii Tertii, loco humili & abjecto. Hæc maxima cum expressione affectus locutus Pontifex, [seq; humiliter sepeliri mandat.] Cardinalium omnium excivit lacrymas. Nihilominus cum iidem ipsi eum rogassent, ut sua Sanctitas dignaretur Cardinalem Capuanum ab exilio liberum pronuntiare Romamque revocare, noluit assentiri; sed dixit, Nescitis quid petatis: magis enim expedit procul eum haberi, quam voto vestro fieri satis. His gravi cum pondere pronuntiatis, jussit præberi sibi sanctissimum Extremæ-unctionis sacramentum: quo per supradictum Archiepiscopum Florentinum suscepto, defectus viribus ad meliorem vitam transiit, XVIII Februarii MCCCCXLVI. Corpus ejus statim conditum balsamo, toto illo die prostitit in ecclesia, ut accurrenti populo præberetur facultas deosculandi pedes ejus: postea portatum fuit in Vaticanum, atque sepultum in basilica S. Petri juxta sepulcrum fel. record. Eugenii Papæ III, quemadmodum vivens imperaverat.

[4] Tempore hujus Pontificatus multa prospere evenerunt, cum in plerisque bellis victoria penes Papam stererit. [Fortuna hujus Pontificatus.] Cardinales aliquot, qui sub nomine Concilii abdicationem ejus moliebantur, audire ipse omnino recusavit, eosdemque gradu suo movit. In electione ad Pontificatum multos habuit competitores: in bellis neutrarum partium (quod sane rarum) se ostendit: obedientiæ ejus se subtraxit Germania, nihilo tamen minus recuperavit Sedi suæ obedientiam nationis Græcæ: Jacobitas adduxit ad fidem Catholicam: contra Turcos strenue bellum gessit: S. Nicolaum Tolentinatem canonizavit. Romæ captus, inde profugit, eodemque majori deinde cum gloria revertit. Occupata contra eum Marchia fuit, sed eamdem postea recuperavit. Braccium, qui armatus Campaniam obtinebat, excommunicatione absolvit; Joannem Vitellium ad magnos honores extulit; multas expeditiones suscepit, in quibus aliquoties victor extitit, alias adversam est expertus fortunam cum maximo damno.

[5] [Aragoniæ Regis ad Cardinales legatio:] Vixdum ad alteram vitam transierat, cum advenerunt Legati Regis Arragoniæ cum litteris credentialibus, Regis sui mentem declaraturi sacro Collegio, atque dicentes; quod cum ad aures sacræ illius Majestatis perlatum esset, Sanctitatem suam decessisse ex hac vita, maximum conceperit dolorem, eo quod Ecclesia remaneret privata tali tantoque Pastore: rogabat autem sacrosanctum Collegium, ut successorem ei eligerent plenum doctrina & bonitate; ac firmiter crederent, nullum ex parte esse causam dubitandi, quin promptissimus esset ad Ecclesiam istamque sanctam Pontificis electionem, omni quo posset modo, juvandam ac protegendam: quapropter fidenter imperarent quidquid crederent posse proficere ad opus tam pium; incunctanter enim impetraturos quæ peterent. Respondit Collegium Cardinalium, securos esse omnes de ejus optima voluntate, neque ulla ratione ambigere. Interea more solito celebratæ sunt exequiæ Sanctitatis suæ per novem dies, quibus semper post prandium agebantur conventus ad Minervam, consultantibus Cardinalibus circa expeditionem rerum, ad futuram electionem necessariarum.

[6] Cardinalis Capuanus, mox atque intellexit decessum sel. record. [Capuani Card. reditus ab exilio:] Eugenii IV, festinus Romam rediit: ubi non solum ab omni populo, verum etiam a Clero, maximo cum plausu & jubilo exceptus fuit. Sic autem ingressus Urbem continuo præsentem se stitit exequiis Pontificiis, divinæ Majestati instanter supplicans pro anima defuncti; dicens fuisse virum in suo munere prudentem, quique maturo admodum consilio usus ipsum voluerat Roma abesse. Quia autem erat ipse multæ litteraturæ, ætate gravi & moribus optimis, populus eumdem optabat Pontificem: sed ejus judicio ac voluntati non conveniebat propensio Cardinalium, quorum pauci admodum in eum inclinabantur. [funebris oratio gemina dicta:] In funere Eugenii Papæ IV dictæ sunt orationes duæ, una a Malatesta Auditore Rotæ, altera a Cardinali Bononiensi; in quibus multum laudata est vita illius Pontificis. Prior de qualitatibus Curiæ dixit, alter exposuit qua ratione deberet Eugenio successor eligi, exhortando omnes ad seponendum si quod forte esset inter eos odium omnemque humanum affectum: tanto autem cum spiritu atque vehementia pronuntiata oratio hæc est, ut Angelum non hominem audiri sibi omnes dicerent, multique oratorem ipsum Papatu dignum judicarent.

[7] His ita peractis tres Cardinales, Ordinum Capita, cum reliqui totius sacri Collegii consensu, portarum custodiam disposuerunt ea ratione, ut ad custodiam Capitolii excubaret Procurator Ordinis Excalceatorum, [custodiæ dispositæ:] circa custodiam autem Castri S. Angeli nihil mutaretur. Ordinatum etiam fuit ut Conclave fabricaretur juxta ecclesiam ad Minervam, quantumvis Canonici contra nitentes opponererent convenire, ut id potius fieret in Palatio Vaticano, ubi ut plurimum morari consueverant Pontifices, eo quod locus esset securior. Tunc multi ex Romanis Baronibus accesserunt ad Conclave, [Conclave ad Minervam cum exclusione Baronum.] volentes interesse Pontificis futuri electioni; verum admissi non sunt a sacro Collegio Cardinalium, metuentium ne astu aliquo ad istam dignitatem pertraherent eum quem ipsi magis gratum haberent, aut aliqua alia ratione macularent electionem, vel etiam schisma procrearent. Nemo hujusmodi exclusioni vehementius restitit, quam D. Joannes Baptista Savelli, vir nobilis & ætatis gravis, generoso omnino animo protestans, eum honorem sibi ex jure antiquo competere, pro quo tenendo obligaretur etiam vitam ponere. Verumtamen necesse fuit, ut tranquillitatis publicæ causa cederet etiam ipse: & hac occasione commode usi Romani, liberati fuerunt a multis oneribus antiquitus sibi impositis. Erectum autem fuit Conclave ad Minervam in publico dormitorio, sub custodia quatuor clavium, quatuor personis sigillatim commissarum, videlicet Archiepiscopis Ravennati & Aquileiensi, Sermonetæ & Episcopo Anconitano, simul residentibus in Capitolio; ad quorum custodiam deputatus a sacro Collegio erat Legatus Equitum Rhodiensium.

[8] Decimo post Eugenii mortem die transacto finitisque exequiis, [Illuc ingressi Cardinales 18, die 28 Februarii,] Cardinales omnes sub horam vigesimam convenerunt ad ecclesiam supra Minervam: congregationeque eo die celebrata, solenne juramentum proposuerunt Officialibus cunctis præstandum, itaque inchoato a Clericis hymno Veni creator Spiritus, cum omni submissione capitis atque oculorum, ingressi sunt pariter omnes in Conclave: ubi quisque se recepit ad assignatam sibi cellam. Cellæ vero non erant distinctæ asseribus, sed panno coloris viridis aut violacei: solus Cardinalis Bononiensis mandavit, ut albi coloris panno cella sua extrueretur, quamvis mens ejus fortassis neque purior neque rectior esset quam aliorum. Mane sequenti conventum in capellam est, ubi celebrata Missa consueta de Spiritu sancto, factum est primum scrutinium. Verum quia Cardinales numero octodecim erant, [more consueto istic tractandi,] adeoque pro obtinendis duabus tertiis suffragiorum necesse erat duodecim omnino vota concurrere, non potuit Pontifex eligi scrutinio illo. Decreti inter Cardinales moris erat, ut quinque primis diebus Conclavis liceret ipsis quibuscumque vellent cibis vesci, deinde vero per sequens triduum uno solo ferculo tostæ vel elixæ carnis contenti degerent, prout maluissent; quod si ne tunc quidem crearetur Papa, adstringerentur ad certam panis ac vini portionem. Non poterant autem ibidem in Conclavi aliis uti ministris quam Capellano & Crucisero: nec alii istic insuper ad erant præter duos Ceremoniarum Magistros, quibus concedebatur, ut post novi Pontificis electionem haberent sibi omnem ejus cellæ ornatum ac supellectilem. Porro ex eo die & hora, quibus ingressi fuerant Cardinales in Conclave, [Populo Cardinalē Columnam eligendum sperante,] constans opinio perseveravit, quod Prosper Cardinalis Colomna essent ad Pontificatum assumendus. Verum satis trito proverbio Romæ dicitur, eum de Conclavi Cardinalem egredi, qui Papa ingreditur: quod etiam ipsi accidit, quamvis Cardinales complures ei faverent, puta Cardinalis Aquilegiensis, Cardinalis Minoricensis, Cardinalis Vice-cancellarius, Cardinalis Tarentibus, aliique.

[9] Secundo die duo scrutinia facta fuerunt, quorum primo Cardinalis Columna decem vota est consecutus, [hic quidem 10 vota obtinet,] & Cardinalis Firmanus octo: nemo autem numerum sufficientem habuit. Reliquus dies consumptus inter Cardinales est tractatibus variis circa novi Pontificis electionem: & Cardinalis iste, ad omnem fortunam prosperam adversamque obarmatus, omni conatu adnitebatur pro sua. Sequenti die æque discordes, fecerunt etiam secundum scrutinium; quando plures Cardinales, aliquos extra Conclave nominarunt, interque eos Archiepiscopum Beneventanum, Episcopum Florentinum, & Nicolaum de Casa: Cardinalis tamen prædictus superabat numero votorum quæ decem obtinuit, Cardinalis autem Bononiensis solum tria. [agenteque pro eo Card. Firmano pene eligitur,] Videns ergo Cardinalis Firmanus, Cardinalem Columnam proxime attingere ad Apostolatus Pallium, exclamavit, Ut quid tempus consuminus, cum Ecclesiæ nihil sit periculosius quam si creatio Pontificis proteletur? Romana Civitas bisariam scinditur, Rex Aragoniæ prope est in mari cum exercitu, Dux Sabaudiæ Amedeus adversum nos pro se nititur, habemus Comitem Franciscum inimicum: & hæc omnia patientes eccur non expergiscimur, ut Sponsæ Christi Pastorem suum ac Ducem demus? Ecce Dei Angelum, Prosperum, inquam, Cardinalem Columnam, instar agni mansuetum: quare hunc non eligimus Papam? Jam decem vota habet, duo solum desiderantur: quin surgitis & hæc quoque ei additis? Si vel unicus accedat, actum erit, accedet enim etiam alius. Nihil ad hæc moti alii, velut columnæ persistebant in gradu.

[10] Tunc Cardinalis Bononiensis, ne Dei Ecclesia per istiusmodi moram gravius damnum patetur, [sed Tarrentino morante accessum Bononiensis,] surrexit, volens ad Cardinalem Colomnam accedere: quod animadvertens Cardinalis Tarentinus, dixit: Subsiste paululum, neque tantum festina: quia in negotio adeo gravi opus est consilio bono. Rem magnam tractamus & habemus præ manibus; neque sero conficiendam, dummodo bene: quapropter necesse est majori cum consideratione procedere: neque enim agitur de electione alicujus, qui unius dumtaxat civitatis curam gerat, sed qui totum mundum regat atque gubernet; alicujus, inquam, qui habeat potestatem ligandi atque solvendi, claudendi & aperiendi; denique alicujus, qui sit quasi alius Deus super terra. Ad hæc Cardinalis Aquilejensis reposuit: [subito consensu creatur ille ipse, 6 Martii,] Quidquid dicis agisque, o Cardinalis Tarentine, eo solum spectat, ut ne Cardinalis Columna ad summi culmen Apostolatus perveniat, atque ex tuo arbitrio Pontifex eligatur: dic ergo, quem tu Papam desideras? Bononiensem, inquit. At mihi respondit Aquilejensis, quemcumque tu nominaveris, is placebit. Interim ad alios decem undecimus accessit Cardinalis Marinus; quando subito assurgens Cardinalis S. Sixti: Et ego, inquit, o Thoma te creo Pontificem, ipso die quo S. Thomæ Vigiliam agimus: statimque alii Cardinales omnes electionem laudarunt. Qui licet indignum se agnosceret, oratetque Cardinales ne se eligerent, sed in ea quam agebat vita manere sinerent; omnium tamen precibus acquievit tandem.

[11] [& Nicolaus appellatur.] Dum porro Sanctitas sua a ceremoniarum Magistris induebatur vestibus Pontificiis, interrogatus quod nomen sibi optaret, respondit dici velle Nicolaum Quintum, idque in honorem Cardinalis sanctæ Crucis, præceptoris sui, eo nomine appellati. Interim Cardinalis Colomna, Prior Diaconorum, de more aperuit fenestram sublimem conclavis, elataque foras Cruce ad populum exclamavit, electum esse Pontificem: sed quia eminentior locus erat, intelligi non potuit nomen Electi, quin multi dicebant electum esse Cardinalem Columnam: subitoque effracti sunt parietes Conclavis. Interim Ursini, [dum populus credit electum Columnam:] quibus talis electio non valde placebat, confestim suas domos valido præsidio muniverunt, diligenterque custodiebant bona sua. Romani vero existimantes Romanum aliquem Cardinalem sibi obtigisse in Pastorem, risu, plausu, ac tripudio ingentem testabantur lætitiam. Ast cum pacato tumultu expilata subito fuisset domus Cardinalis Capuani, innotuit veritas; itumque est in domum Cardinalis Bononiensis, & quæ ibi erat, modica licet, supellex direpta. Regi Arragoniæ non fuit valde grata electio tam sancta, multum enim optaverat ut Cardinalis Columna ad supremum gradum exaltaretur.

[12] Denique pro rei totius conclusione, Sanctitas sua magno cum strepitu portata fuit in ecclesiam Minervæ: ubi collocatus super altari, ab omnibus Dominis Cardinalibus, exhibentibus sibi obedientiam, fuit adoratus. Deinde in equum album, [& in Basilicam S. Petri deductus] eo fine istic apparatum, impositus, ductus est ad ecclesiam S. Petri, frænum equi tenente uno ex Romanis Senatoribus, nomine Procopio: quem omnes Regum ac Principum Oratores, cum maxima populi multitudine, assectabantur. In ecclesia S. Petri iterum Electo præstita obedientia est, adoratusque a Cardinalibus deductus est ad gradus S. Petri: ubi Sanctitas sua infinitæ quasi turbæ, ad hoc congregatæ, benedixit ex more, in ejusmodi servari solito. Inde reductus ab omnibus Cardinalibus ad cameram Papalē, [populo benedicit.] majorem eorum partem secum in prandio habuit: itaque relictus ab iis est ad custodiam palatii totiusque Dominici Gregis: quem divina Majestas diu servet incolumem, ad publicam totius populi Christiani utilitatem & summi Numinis sui majorem gloriam. In hoc Conclavi præteriti fuerunt illi, qui omni studio Papatum ambiebant; & is qui eumdem aperte recusabat electus, per misericordiam Dei, qui vivit & regnat in secula seculorum. Amen.

FELIX ANTIPAPA.

Ab anno 1440 ad 49 an. 8 m. 7. dies 3.

Felix, Vejus nominis, natione Sabaudiensis, Amedeus Eremita antea vocatus, anno Domini MCCCCXXXIX, die XVII Novembris, Eugenio Pontifice a Basileensi Concilio Philippi Ducis [Mediolanensis] procuratione deposito, Pontifex electus in schismate,] Antipapatum acceptavit XVII Decembris, coronatus Basileæ anno MCCCCXXXX die XXIV Augusti festo S. Bartholomæ: a qua die sedit annis VIII, menses VII, dies XIII; abdicavit se Lausanæ VII Aprilis, anno MCCCCXXXXIX: postea Cardinalis Episcopus Sabinensis, pie defunctus est Genevæ anno MCCCCLI, VII Januarii, ac Ripaliæ, loco sui primi secessus, tumulatus.

Annum & diem mortis maluimus ex Guichenono, historiæ Domus Sabaudicæ accuratißimo scriptore, [Ratio temporis.] accipere, licet Oldoinus noster in Necrologio Pontificio notet XIII Ianuarii anni MCCCCL. Abdicationis suæ diem & annum ipsemet indicat, Bulla, quam ea occasione vulgavit Pontificalium actionum ultimam, quamque licebit in præfati Oldoini Additionibus ad Ciacconium legere. Coronationis solennitatem, a qua ipse in suis Bullis invenitur annos Pontificatus numerasse, descripsit Æneas Silvius, tunc Felici & Basileensibus adhærens, ipsemet postea Pontifex Pius II; descripsit autem illam insigni Epistola, data Idibus Augusti, doctißimo viro Magistro Ioanni de Segovia, Theologo excellenti, ipsius Felicis ad diætam Bituricensem Oratori. Acta denique Concilii Basileensis Sess. 39 & 40 confirmant diem electionis acceptationisque præfatæ, quam Stella perperam anno uno prævertit: de Felice autem in hunc modum scribit.

[2] Eo creato e vestigio magnæ seditiones in Ecclesia Dei exortæ sunt, [Amedei recessus ad eremum,] cum Christiana respublica trifariam divisa, aut Felicem, aut Eugenium sequeretur, essentque qui neutrales vocarentur, quod neutri obtemperarent. Hic itaque Felis primus Sabaudiæ Dux fuit, qui prius Comites appellabantur, a Sigismundo Cæsare titulo Ducatus obtento, cum annis fere XL post patrem provinciæ gubernacula tenuisset; aucto paterno imperio, parta undique pace demum relictis principalis gloriæ fastibus, in eremum se recepisset, cum sex viris Equestris Ordinis; & ætate jam provectus mundo & pompis renuntiasset, Ripaliæ locum, tamquam paradisum deliciarum, sibi delegit. Cumque eo in statu vitam cœlibem ageret, [electio ad Antipapatū,] a Basileensi Concilio Pontifex electus fuit, barbam totondit quam antea nutrierat, Ducatum primogenito suo tradidit, ecclesiasticas ceremonias didicit, stipatus magna Nobilium caterva Basileam perrexit: ubi inter duos filios, egregia facie adolescentes, tamquam Romanæ Præsul Ecclesiæ coronatus est. Celebravit sæpe divina, benedixit plebibus, Officia Curiæ ordinavit, Cardinales doctrina & auctoritate præstantes assumpsit. [ultronea abdicatio,] Verum cum pacis & humilitatis amator existeret; mortuo Eugenio Pontifice, illico, nullis pulsatus precibus, Nicolao ejus successori humanissime cessit; relicto nomine Papæ Cardinalatus honorem retinuit; in patria sua Legatus de latere creatus, defecit in senectute bona. Fuit autem clarissimus Princeps, propter genus & suæ elegantiæ formam, ac regiam dignitatem & promptam eloquentiam; manibus integer, vita & religione sanctus, in subditos clemens, in bello magnanimus, & in omnes justissimus; ac demum nimium felix, si senium suum Ecclesiasticis titulis non fœdasset.

[3] Anonymus quidam, Caroli Emanuelis Ducis Sabaudiæ historiographus, totam hujus Antipapatus historiam, ex originariis documentis conscriptam, [Ejus historia edita,] satis fideliter Parisiis edidit, sub titulo Amedei Pacifici; & Basileensis Concilii Acta improbans, quamvis olim multis Principibus Vniversitatibusque probata, ostendit extra culpam fuisse Amedeum admittendo Papatum; & Blondi Flavii Foroliviensis fœdas in Felicem calumnias abstergit: quibus nimium credulus Odoricus Rainaldus, Annalium Ecclesiasticorum Continuator, ejus memoriæ videtur fuisse iniquior. Huic ergo noster Oldoinus in Ciacconio se opponens, ex prædicto Anonymo complura describit. Ceterum satis illum vindicare videntur Lau anensis Synodi & Nicolai Papæ de Felice se abdicante elogia, amplißimaque privilegia ipsi relicta. [Regestū Ms. Genevæ.] Regestum Epistolarum ejus, cum non modico historiæ detrimento, voluminibus pluribus Genevæ asservatum, ab illius civitatis Magistratu hæretico pertinaciter supprimi, ita ut nec prece nec pretio postulantibus Sabaudiæ Ducibus permittatur, idem Anonymus merito queritur. Zelatorem concordiæ pacisque Auctorem appellat Synodus Lausanensis.

[4] Nicolaus Papa, Basileensis & Lausanensis Synodorum Acta catenus approbans, [Acta a Nicolao V approbata.] quatenus ad unionem Ecclesiasticam opus erat, gratias a quondam Felice factas ratas esse jußit, Eugenii vero contraria Acta aboleri atque deleri: mortuum autem Amedeum, & (sicut Philippus Bergomensis in Chronico testatur) miraculis multis clarū, insigni ornaturus elogio, Talem, inquit, se ad unionem & pacificationem Ecclesiæ in oculis nostris & omnium Christi fideliū exhibuit, ut quidquid nobis factu possibile viderimus, suæ recordationi ac honori … libenter tribuamus. Porro Guichenonus scribit, defuncti corpus, ut Sancti, fuisse in honore habitum Ripaliæ, [& laudata memoria.] usque dum Bernates hæretici, toto Chablasio potiti, sepulcrum everterunt, nihil ejus reliquum dimittentes præter unius marmoris frustum, in quo Sabaudicæ stirpis insignia cum tiara & clavibus conspiciuntur: ossa vero ex sepulcri ruderibus collecta, Caroli Emmanuelis Ducis cura, deportata sunt Taurinum, atque Domus illius Regiæ monumentis illata in templo Cathedrali, cum hoc Epitaphio, per Comitem Thesaurum composito.

[5] Amedeus Pacificus, Sabaudiæ Comitum ultimus, Ducum primus, Chablasii & Augustæ octavus, [Translatis Taurinum ossibus positum Epitaphium,] tot Regum nepos, tot Reginarū pater, gestis, prudentia, sanctitate ter felix, ævi sui Salomon acclamatus; docuit Sabaudæ strenuitatis esse pro Christi Ecclesia tam bella dissipare quam gerere. Pace itaque Italiæ parta, ditione aucta urbibus, ornata titulis, stabilita legibus, cælesti aspirans regno, suo sese abdicavit, aspirans solitudini. Sed orbi clarior dum latet, magnus dignitatum contemptor, omnium maximam dignitatem sibi supplicem vidit. Eugenio enim Quarto Pontifice Maximo, Basileensis Concilii ac totius pene Europæ consensione exauctorato, non regnandi libidine, sed obsequendi necessitate, impositum orbem sustinuit ne corrueret, Felix Pontifex nuncupatus, aliis felicior quam sibi. Nam Christianæ reipublicæ reformandæ, sedandis Principum dissidiis, solicitum decennium impendens, publicam tranquillitatem prætulit suæ, orbemque pacare maluit, quam regere. Nam Nicolao Quinto ad Pontificatum rite assumpto, quam invitus dignitatem susceperat sponte abjiciens, Pontifex adhuc meritis & insignibus, bonæ fidei restibus; nec jam titulo, sed virtute Sanctissimus; amica in solitudine, solicitudine deposita, sacræ S. Mauritii militiæ cui auctor extitit auctoratus, iterum Felix Amedeus esse cœpit, cum Felix Pontifex esse desiit. Ejus sanctiones, gesta, & acta Ecclesiæ saluberrima, Nicolaus decretis, populus plausu, cælum miraculis comprobavit. Debuit illius religioni ecclesia, quod illud schisma ultimum fuit. Hæreticorum seditione Europam subvertente, fama notior fuit quam tumulo: [anno 1654] demum diligentia Emmanuelis Philiberti abnepotis, Sabaudiæ Ducis, Regiæ familiæ sepulcro sub Taurinensi basilica compositus, ut singulare Sabaudici nominis lumen, singulariter etiam claresceret, Carolus Emanuel II Sab. Dux, Cypri Rex, æternæ memoriæ posuit anno MDCLIV.

[6] Princeps etiam Mauritius marmoream in ecclesia statuam: erigendam eidem Cariniani curavit, [eidem erecta statua.] cum hujusmodi titulo. Amedeus a Sabaudia , nomine septimus, successione decimus tertius , Ducatus primus, ter Maximus; in puerili innocentia, juvenili conjugio, senili cœlibatu, ter Pius; cum filiis, cum subditis, cum vicinis, ter Pacificus; in Ducatu, Pontificatu, Legatione, ter Justus; suorum, exterorum, Conciliorum acclamatione, ter Salomon; in eremi cultu, ab eremo exaltatione, ad eremum reditu, ter Felix; vita, obitu, miraculis, ter Sanctus; cum in Augustiniani tirocinii Carinianensis secretiori delubro ad vivum expictus, immemorabili sed privata pietate coleretur; Mauritius Princeps a Sabaudia, ad majorem Dei gloriam, populi religionem, Regiæ stirpis decus, ad propriam denique quam semper ei præstitit venerationem, imaginem hanc ab illa exculptam publice collocavit anno MDCLVI.

CCXII NICOLAUS V.

[Vita]

Ab anno 1447 ad 55 an. 8, dies 19.

Nicolaus Papa, ejus nominis V, natione Genuensis, patria Sarzanensis, Thomas antea vocatus, patre Bartholomæo chirurgico, humili familia natus, anno MCCCCXXXXVII omnium suffragiis Pontifex creatus], VI Martii, coronatus XIX, Dominica IV Quadragesimæ; sedit annos VIII, dies XIX; defunctus XXIV Martii MCCCCLV; sepultus in Vaticano: & vacavit Sedes dies XIV.

Qvidquid de die electionis scribant alii, tenendum est firmiter, [Ratio temporis ex Regesto.] quod supra audivimus ex ore Cardinalis S. Sixti, electum eo die, quo S. Thomæ (scilicet Aquinatis) vigilia agebatur. Nam quod in contrarium, pro die quinta mensis adduci posset ex Raynaldo, repertum in libro primo diplomatum hujus Pontificis, memoriale sphalma esse convincitur, ex conjuncta eidem nota diei lunæ; quæ anno MCCCCXLVII, habente litteram Dominicalem A, non fuit quinta sed sexta mensis Martii. Sic autem ibi legitur initio scriptum, & simul Coronationis dies indicatur his verbis: Liber primus Bullarum de Curia, inceptus in primordiis assumptionis sanctissimi in Christo Patris ac Domini D. Nicolai divina providentia Papæ V Romæ, ubi idem Dominus, antea dictus Thomas tit. S. Susannæ Presbyter Cardinalis, Bononiensis nuncupatus, die lunæ, quinta (imo sexta) mensis Martii, anno a Nativitate Domini MCCCCXXXXVII, Indictione X, per Reverendissimos Dominos S. R. E. Cardinales, in monasterio B. Mariæ de Minerva, ad summi Apostolatus apicem concorditer assumptus est, & die Dominica XIX die mensis Martii in Basilica Lateranensi coronatus. Quæ de humili ejus genere habet Stella, confirmantur a Vitæ scriptore Ianozzo Manetto, qui patrem nominat Bartholomæum Peregri medicum: ast scriptor Conclavis ejus mortem secuti, dicit procreatum stirpe nobili, quæ Luca originem suam traxerit, natum vero in castro Fidiano, territorii fortasse Zarzanensis. Lucandi cognomen addunt aliqui.

[2] Obiisse Nicolaus dicitur a Stephano de Infissura (quem alii apud Raynaldum nominati sequuntur) hora quinta noctis, [Tempus obitus.] juxta Italicum horologium ab occasu solis, quo sensu mors eadem die XXV Martii a S. Antonino, ab aliis Feriæ III attribuitur; concurrebant autem talis dies cum tali Feria, anno MCCCCLV, habente litteram Dominicalem E. Nobis tamen, ad mediam usque noctem protendentibus diem, adhuc currebat dies XXIV Martii; Romæ enim aliisque locis in gradu XLV Borealis altitudinis positis, tali die non habebatur media nox, nisi quinque minutis ante sextam, ut videre est in Horario Ecclesiastico Theodosii Rubei Tabula 16. Porro Nicolai Vitam sic breviter describit Stella, ex Bergomensis Chronico hic (uti & alibi) nonnulla mutuatus.

[3] Vir certe, Nicolaus fuit, tanto Principatu dignissimus & necessarius, [Nicolai promotio,] omniumque litterarum scientissimus, ac virorum doctorum observantissimus, quos undique perquisivit, eosque semper ubicumque & pecunia & beneficiis mirifice juvit: qui cum omnium pene virtutum ornatissimus haberetur, & in Deum hominesque bene meritus, uno eodemque anno & Episcopatus & Cardinalatus ac Pontisicatus munus, maxima cum omnium pace & admiratione adeptus est. Qui cum Pontificatum iniisset, præter omnium spem, omnes mundi Principes, cum esset & consilio & virtute illustris, habuit favorabiles & obsequentes. [quam a Deo esse agnoscit Antipapa & cedit.] Cujus rei gratia & Felix Pontifex permotus, animadvertens id a Deo factum fuisse, e vestigio, ad tollendum omne schisma, Pontificatu se sponte abdicavit, & per Oratores suos eum Pontificem verum salutavit. Quapropter Nicolaus hic, visa hominis humanitate, statim Galerum Cardinalitium eidem solenniter transmisut, atque Sabaudiæ & Germaniæ totius eum Legatum ex latere creavit, & quidquid in Pontificatu sanciverat approbavit. Qua quidem concordia lætatus est non modo populus Romanus, sed etiam totus mundus, a tanta seditione liberatus. Nicolaus vero, ne ingratus Deo tanti beneficii videretur, supplicationes admodum celebres cum populo & Clero habuit: idem & omnes Italiæ populi effecere.

[4] Ea igitur gratia & auctoritate Pontificis, populi & principes permoti, ad bella jam diu concitati, aliquamdiu substitere: [ejusdem opera publica] & Fredericus, jam diu Romanorum Rex creatus, una cum Leonora conjuge sua nova, pro corona accipienda Romam concessit, & ab ipso coronam & benedictionem nuptiarum accepit. Multa etiam hic gloriosus Pontifex, in Urbe & extra ædificia magnificentissima ædificavit, & quam maxime in Vaticano Pontificale palatium sumptuosissime extruxit, & murorum ingentem molem ibidem inchoavit, quibus coërceri hostes possent, ne Pontificis ædes diripere possent. Pantheon quoque, quod S. Maria rotunda vocatur, plumbeo tecto restituit. Templum etiam S. Theodori a fundamentis erexit, ac S. Stephani ecclesiam restituit. Pontem Milvium & Urbis mœnia instauravit, ac Urbis vicos ubique ferme stravit. Habentur adhuc multa illius vasa aurea & argentea, [& virtutes.] nec non & Cruces multæ gemmis ornatæ, ac Sacerdotalia vestimenta auro & argento intexta, quæ ejus magnificentiam omnibus ostendunt: librosque perpulchros infinitæ multitudinis, cum adhuc imprimendi ars non prodiisset, exscribi fecit. Huic autem plures quam ulli mortalium dedicati fuerunt libri. Eleemosynas in pauperes & virgines erogavit, quasi expers avaritiæ omnino esset. Gratus erga se meritos, justitiæ pacisque amator atque auctor & conservator fuit. Jubilæum habuit permaximum quartum. B. Bernardinum canonizavit: & omnia prospere eidem successerunt. Tandem cum captam a Turcis Constantinopolim audivisset, dolore animi quo plurimum cruciabatur, & febri sauciatus, diem clausit extremum: quem in B. Petri basilica sepelierunt: cujus sepulcro tale Epitaphium inscriptum habetur: ab Ænea Silvio Piccolomineo, postmodum Pio H, compositum, ut fertur.

[5]

Hic sita sunt Quinti Nicolai Antistitis ossa, [Epitaphiū]
      Aurea qui dederat secula, Roma, tibi.
Consilio illustris, virture illustrior omni,
      Excoluit doctos doctior ipse viros.
Abstulit errorem, quo schisma infecerat orbē:
      Restituit mores, mœnia, templa, domos.
Tum Bernardino statuit sua sacra Senensi,
      Sancta Jubilæi tempora dum celebrat.
Cinxit honore caput Friderici conjugis aureo:
      Res Italas icto fœdere composuit.
Attica Romanæ complura volumina linguaæ
      Prodidit. En cumulo fundite thura sacro.

Ipsius sepulcri, quale olim fuit antequam Basilica restauraretur, videre qui volet imaginem, inveniet in novo Oldoini nostri Ciacconio, nec non aliud priori haud absimile sensu, sed metro minus culto epitaphium, a Maphæo Vegio Laudensi compositum, qui & de S. Bernardino multa scripsit, uti ad diem ejus, scilicet XX Maji, videbimus.

[6] [Vita per Iannotium de Manettis scripta.] Prolixiorem ejusdem Nicolai Papæ V Vitam, existentem in Bibliotheca Vaticana sub numero 2046, & a Iannotio de Manettis scriptam, inveniens citari a Raynaldo, & laudari in Bibliotheca Pontificia Ludovici Iacob, ut quæ etiam Florentiæ habeatur in San-Laurentiana Medicæorum Magnorum Ducum bibliotheca; quæsivi quid rei esset: & a Ianningo nostro responsum accepi, stylo vago atque oratorio procedere (qualia etiam plura ejusdem Auctoris opera, qui Neapoli obiit MCCCCLIX, enumerat Ludovicus Iacob præcitatus) atque in tres libros dividi, quorum primus juventutem describat nec non priorem ætatem usque ad Pontificatum; secundus acta Pontificatus; tertius extrema ejusdem monita: quibus non sit operæ pretium augeri molem hujus operis, nisi forte prius, quod proprie historicum est, inde decerpserit & collegerit aliquis.

[7] Nicolaum hunc V, in signandis Bullis litterisque, usum esse anno usque ad XXV Martii currente, certißimo liquet ex singulorum annorum actis apud Waddingum; idemque probaret, quæ prima sub ejus nomine habetur in Bullario, nisi typrographico errore legeretur data Kal. Aprilis; sed ex margine constat 19 Martii datam esse, [Anni Pontificii a die Ordinationis.] atque adeo legendum XIV Kal. quo errore correcto, & anno sicut dictum est producto, vere habebitur data anno Dominicæ Incarnationis millesimo quadringentesimo quadragesimo septimo, XIV Kal. Aprilis, Pontificatus anno secundo, uti omnia ista, ex stylo tunc Curiæ, ad longum scribuntur. Quia tamen dies XIX Martii anniversarius est Ordinationis, necdum intelligitur utrum is annum secundum cœperit ab hac die numerare, quod est verosimilius, an a die electionis factæ VI Martii. Doceret id, si vitio careret, Bulla ejusdem 135 in Regesto Waddingi: sed hæc dum ibi data legitur anno Dominicæ incarnationis 1453, 13 Kal. Aprilis, Pontificatus anno septimo, solum relinquitur conjectura, vitium non esse in anno Pontificatus, qui alias debuisset fuisse octavus, pridie sive a die XIV Kalendas inchoatus; sed in zyfra, atque pro 13 ponendum 17 vel 18, ut habeatur dies ultimus vel penultimus anni septimi: tunc autem sequeretur eumdem annum Pontificatus septimum non finiri in anniversario Electionis, sed Ordinationis. Aliam quæ huc faciat nullam invenio: sed qui Regestum ejus posset in Vaticano videre, plures haud dubie inveniret.

ELECTIO SUCCESSORIS
Ex Relatione Italica coævi Anonymi.

[1] Sederat in Cathedra S. Petri annis circiter octo felicis memoriæ Nicolaus Papa V, [Pontifice post felix regimen vita functo,] non solum illustri prosapia ortus, sed etiam honesto vir animo doctrinaque egregia ornatus; cui natalis locus Castellum Fidianum fuit, licet familia ejus processerit e Lucensi civitate, libera inter Hetruscos Republica. In ejus Pontificatu præ multis insignibus operibus illud specialiter eminuit, quod maxima & admirabili cum frequentia populi, solennissime celebraverit Annum sanctum, sacram Portam reserans in Vigilia Natalis Domini MCCCCXLIX, quo etiam tempore B. Bernardinum Senensem Canonizavit; coronavit etiam in ecclesia gloriosissimorum Apostolorum sacram Majestatem Frederici Imperatoris ejusque uxoris Leonoræ, cum omnibus ceremoniis ritibusque ejusmodi actui convenientibus. Multas Romanæ Urbis ecclesias magnifice restaurandas curavit, plurima speciosissima ædificia inchoavit, duranteque Pontificatu suo pleraque perduxit ad culmen. Eminentissimæ Cardinalitiæ dignitati adjunxit viros nobilissimos septem, interque eos Philippum Cardinalem Bononiensem, hominem doctissimum & ingenii perquam acuti. Carcere claudendum ac deinde supplicio capitali afficiendum mandavit Stephanum Porcarium, nobilitate præcipuum & Romano populo valde carum. Severe cavit ne Romæ scriberentur nova forasque emitterentur. Denique Pontificatus ejus omnis felicissimus ac nominatissimus fuit, si bellum Turcicum demas, quod famæ ejus haud parum detrivit; cui reparandæ dum studet, colicis doloribus oppressus varieque agitatus, transiit ad vitam meliorem: quo factum est ut ingens expeditio contra Turcas jam parata evanuerit.

[2] Interim ordinatæ fuerunt solennissimæ exequiæ, per novem continuos dies more solito a Cardinalibus celebrandæ: quibus peractis, [ingressi conclave Cardinales,] intimatum iisdem Cardinalibus per apparitores est, ut in diem sequentem convenirent. Hi cum variis congressibus suis maxima cum prudentia disposuissent omnia necessaria ad custodiam Palatii & Civitatis, ceteraque que tali casu opportuna præparassent, receperunt sese ad electionem futuri Pontificis; itaque celebrata de more a Cardinali Decano Missa de Spiritu sancto, processionaliter ingressi sunt in Conclave numero quindecim: mansit autem Conclave apertum usque ad quintam horam noctis, ut Principum Oratores Actoresque possent agere cum Cardinalibus: illis vero digressis, [post duo scrutinia infructuosa] nec non aliis omnibus quibus jus non erat in Conclavi remanendi, a Cardinalibus Ordinum capitibus clausum Conclave est. Qui hic inveniebantur Cardinales, factionibus inter se divisi, difficilem reddebant summi Pontificis electionem; cum multi eorum supremum istum gradum ambirent: unde factum est ut scrutinia duo effectu caruerint.

[3] [pene eligunt Bessarionem Græcum:] Tum vehementer urgeri cœpit Electio Cardinalis Bessarionis, ex civitate Orno (Trapezuntium paßim alii faciunt, nec Orni nomen uspiam reperio) eo quod ipsum judicarent præ cunctis aptissimum, ad sustinendum pondus tanti regiminis; eoque spes pro illo videbatur certior, quod jam conspirabat sufficiens numerus, neque dubium videbatur quin proximo scrutinio relaturus esset duas tertias votorum: quare jam etiam ei cœperant status Principum commendari, & pro hoc illove negotio supplicabat nunc unus nunc alter. Hæc cum a partiariis referrentur contrariæ factioni, Cardinali Avenionensi imprimis commissum est, ut modo hunc modo illum Cardinalem conveniens, eosdem a tali electione dimoveret: [sed per Cardinalē Avenionensem abducti a proposito,] ipse autem intrepide dicebat: Sanctæ igitur Latinæ Ecclesiæ præficiemus hominem Græcum, & ad summi Pontificatus culmen provehemus Neophytum? Quid autem vos certos fecit de sinceritate conversionis ejus? An ergo Pastor noster erit, qui non ita pridem fidem Catholicam oppugnabat? Ad eamne Ecclesia nostra est redacta inopiam, ut in ipsam nemo inveniatur idoneus qui regat & gubernet Gregem Domini? Expergiscimini, illustrissimi Domini; neque permittite ejusmodi scandalum fieri in Ecclesia Christi. Ego certe ejusmodi electionem non probo; nec alius, quiscumque verbis meis fidem habuerit, umquam consentiet ut ejusmodi persona eligatur in Vicarium Jesu Christi, ejusque Gregi præficiatur, cum tanto Christianitatis periculo. Fuerunt tanta cum energia tamque vehementi spiritu hæc prolata, ut ad electionem Bessarionis numquam valuerint duæ tertiæ suffragiorum adduci: unde licet is tota nocte, propter favitorum suorum constantiam, crederetur proximus esse Pallio; exorto tamen quo eligendus erat die, longe se remotum viderit ab eo, quod noctu præcedenti sperabatur & pro certo habebatur. Ita scilicet contingere solet confidenti in hominibus, omniaque in irritum ei cadere.

[4] [consentiunt inopinato in Card. Borgiam:] Nihilominus adhærentes Bessarioni Cardinales, cum eum omnino promovere vellent, tentarunt eligendum curare per viam accessus, a qua eatenus abstinuerant: tandem tamen duæ Cardinalium partes elegerunt eum de quo minima suspicio erat, videlicet Cardinalem Alfonsum Borgiam, Tit. Sanctorum Quatuor-Coronatorum, natione Hispanum ex civitate Valentia, nobiliter natum, excellentissimi ingenii atque in regimine ecclesiastico exercitatissimi, quin & secularium negotiorum peritissimi: cui auctoritatem addebat matura & gravis ac tantum non decrepita ætas, annos septuaginta supergressa. Hic, cum Sedem primum vacare contingeret, palam omnibus & intrepide dixerat, sortem Pontificatus casuram in se: seque indubitabiliter futurum Papam, etsi nemo Cardinalium id affirmaret sibique adhæreret. Hinc pro more senum delirare potius credebatur: sed ratione implendum erat vaticinium, hominum optimi B. Vincentii, qui palam prædixerat, quod postquam decessisset ex hac vita (discesserat autem anno MCCCCXIX) quidam suæ Hispanæ nationis debebat ad summi Pontificatus gradum assumi: ipse autem postea fuit relatus in Catalogum Sanctorum Christi Confessorum; nempe eodem hoc anno MCCCCLV, XXIX Iunii.

[5] Post celebratam ergo missam de Spiritu sancto, unanimiter omnes Cardinales, [qui dictus Calixtus 3,] facto scrutinio votisque apertis, elegerunt Alfonsum: qui simul a cunctis alacriter adoratus, interrogatusque quod nomen sibi poni vellet, Callixti tertii appellationem optavit: iterumque adoratus, recepit obedientiam Cardinalium, & per consuetam fenestram annuntiatus est populo a primo Cardinalium Diaconorum. Vix creatus erat, quin statim, ut verus Pastor, [statuit urgendam expeditionem Turcicam.] studium omne converteret ad bellum Turcis inferendum: quo sine mora denuntiato collectoque exercitu, militibus omnibus plenariam peccatorum Indulgentiam obtulit, ac denique Legatos in Franciam & Ungariam destinavit, ad accelerandam expeditionem copiasque contrahendas. Postea in sella portatus fuit ad ecclesiam S. Petri, & facta coram altari Sanctissimi Sacramenti oratione, collocatus fuit super altari Apostolorum; quando iterum ad genua acciderunt Cardinales omnes, eumque ut Papam salutaverunt, absque ulla cujusquam contradictione vel repugnantia. Relatus deinde ad cameram Pontificiam, postquam juramento confirmasset capitula aliquot, in quæ ante triduum convenerat totum sacrum Collegium, ut deinceps etiam a summis Pontificibus inviolabiliter observanda; ipsum ad Gregis sui custodiam dimiserunt. Allegat Raynaldus Stephanum de Infissura in Ms. Vatic. sign. III, qui factum id dicat VI Idus, id est, VIII Aprilis, idemque Ms. pergit citare usque ad obitum Alexandri VI & annum MDIII: fallitur igitur Ludovicus Iacob a S. Carolo in Bibliotheca Pontificia, qui huic Stephano attribuit Diaria Alexandri V Romani Pontificis, qui ante annos fere centum creatus fuit: dicere voluit Alexandrum VI. Notat autem Collector Actorum Conclavialium, vixisse, cum Electio fieret, Cardinales viginti, quorum proinde quinque absentes fuerint.

CCXIII CALLISTUS III.

[Praefatio]

Ab anno 1455 ad 58, an. 3 m. 3, dies 3.

Calixtus Papa, III hujus nominis, natione Catalanus, patria Valentinus, patre Joanne viro nobilissimo natus, Alphonsus Borgia antea vocatus, Nicolao Pontifici omnium suffragiis, jam decrepitus, anno MCCCCLV suffectus est] VIII Aprilis, coronatus XX die, eademque Dominica II post Pascha; sedit annos III, menses III, dies XXX; defunctus VI Augusti, anno MCCCCLVIII, & sepultus in Vaticana basilica. Vacavit Sedes Apostolica dies XII.

[1] [Expeditio in Turcas suscepta,] Magni, inquit Stella, vir consilii excellentissimi animi decoratus, & utriusque Juris peracutus Doctor, atque Regis Alphonsi prius præcipuus Secretarius: qui Pontificatu suscepto, ut ante devoverat, bellum in Turcos statim indixit, & ad id perficiendum per universum orbem Christianum prædicatores misit, qui Christianos in eam expeditionem animarent, ut eum suis opibus adjuvarent. E quibus eleemosynis tredecim triremes primum ædificavit, & in hostes per Patriarcham Aquilegiensem eisdem præfectum statim misit: qui cum illis toto triennio Turcos acriter vexavit, & magnas clades illis intulit, & eorum multas insulas cepit. Alphonsus vero Rex & * Ludovicus Burgundiorum Dux, plurimum animati in eam expeditionem se ituros spoponderunt: sed suorum regnorum voluptatibus impediti tantam tamque sanctam rem omisere. Nec idcirco Calixtus hic optimus Pontifex litteris & nuntiis eos & reliquos Christianorum Principes cessabat ad hujusmodi rem pernecessariam adhortari. [indictæ ad eam preces,] Cujus rei causa etiam Sacerdotibus omnibus celebrantibus mandavit, ut orationem contra Paganos quotidie in Missa decantarent, ut Deus assiduo rogatu flecteretur. Voluit quoque ut in meridie sonum campanis darent, sicut in sero, ad salutationem Virginis Mariȩ ut ea oratione eos adjuvaret qui contra Turcos continue dimicabant. Ea etiam de causa Transfigurationis D. N. Jesu Christi festum & officium ordinavit, jussitque cum Indulgentiis illud celebrari, sicut solennitatem Corporis Christi. Præterea legatos ad Usum cassanum, Armeniæ & Persarum Regem, cum multis & magnis muneribus misit, ut eum in Turcos excitarent: cujus plana persuasione magnas eisdem plagas intulit.

[2] Hic B. Vincentium Catalanum, suum compatriotam, Ordinis Prædicatorum; [Acta alia.] & B. Edimundum Anglicum in sanctos retulit Confessores. Hujus inter centera præcipua laus fuit, quod eleemosynas pauperibus & Dei servis libenter & frequenter dabat, virginisque pauperes maritis cum dote collocabat. Nobiles etiam ad inopiam redactos suis impensis pro posse juvabat, omnesque ad se venientes mira benignitate & benevolentia complectebatur, & eorum preces libenter pro posse audiebat. Denique moriens centum & quinquaginta millia aureorum, quos in Turcos conquisierat, reliquit: cujus funus in B. Petri basilica templo rotundo sepelitur. Addit Ciacconi interpolator aliquis, [Sepultura:] quod S. Mariæ in febribus dicitur, & hodie pro sacrario, quod Sacristiam vocant, in usu est, olimque Apollinis templum fuisse putatur, Nicolai V. impensis restauratum. Ast Oldoinus, ex auctoribus Romæ subterraneæ, conditum ait in Sacello, quod ipsemet in honorem SS. Andreæ & Jacobi erexerat in subterranea ædicula: ex quo loco, dum postea sacellum ipsum destrui contigit, translatus est post musicale organum; & inde demum anno MDCVI, inter recensita aliorum sepulcra, sub novæ Vaticanæ pavimento depositus… Demum anno MDCX die XXX Januarii, ossa ejus cum cineribus Alexandri VI, opera Reverend. Joannis Baptistæ Vives, translata fuerunt ad ecclesiam S. Mariæ Montis-Serrati, [translatio.] nationis Coronæ Aragonum de Urbe; in cujus ecclesiæ sacrario in loculo plumbeo servantur. Veteris monumenti effigiem, cujus statuæ & marmora quædam Vaticanis in cryptis etiamnum spectantur, visendam ex ære Oldoini Ciacconius exhibet. Raynaldus allegat Vitam auctore Poggio Florentino, ex Mss. Cardinalis Firmani: quam quæsitam si accepissem, hic dare totam voluissem.

[3] Callixtum porro, eodem usum annorum civilium initio quo sui Decessores, [Stylus Datæ in Bullis,] a die scilicet Incarnationis Dominicæ, probant Bullæ ejus in Bullariis Casinensi & Augustiniano, nec non apud Waddingum, datæ ante illum diem anno nostro MCCCCLVII & VIII, ibi autem adscriptæ anno MCCCCLVI & LVII. Quæ porro est apud eumdem Waddingum in ordine Bulla 28, etiam nos docet, non nisi a die Coronationis numerasse annos Pontifici sui, Data siquidem invenitur anno Incarnationis Dominicȩ MCCCCLVIII, decimo septimo Kalendas Maji, Pontificatus anno tertio, qui fuisset numerandus quartus, si initium duceretur ab VIII Aprilis quo fuit electus. Imo ex Bulla ibidem 14, data MCCCCLVI, sexto Idus Aprilis, Pontificatus anno primo (si error nullus subest) sequitur, anniversarium ordinationis suæ anno tunc præcise elapso adhuc imputasse, contra quam paßim fecerunt alii; in ipsomet anniversario illo novi anni ponentes diem primum, non ultimum veteris.

[Annotatum]

* imo Philippus

HISTORIA CONCLAVIS
Unde prodiit electio Pii II ex Italico.

Recte, meo quidem judicio dixit nonnemo, Conclavia Pontificiarum electionum, [Cur ejusmodi historiæ quædam hic dentur.] esse glutinum mixturamque exquisitioris prudentiæ; dum in iis Divina sapientia, ad omnium stuporem, confundit humanam; manibusque palpatur, maxime secretas dissimulatasque negotiationes, quibus politica ratio impendit quidquid habet oculorum, momento dissipari; & cælesti quadam operante virtute, in effectum ab intento diversissimum evadere. Veritas hæc nulla ratione cognoscitur certius, quam ex eorum relationibus sinceris, qui nulli obnoxii parti ea scripsere, quæ coram oculis suis agi viderunt, præsentes ipsi, & arcanißimorum subinde dictorum factorumque oculati vel auriti testes dum res agerentur. Itaque historiam Conclavis, post Callisti III mortem celebrati, atque nonnullorum sequentium ex Italico accipe.

[1] Formatum fuit Conclave in Palatio Pontificio ad S. Petri, comprehensis in eo duabus aulis duabusque capellis. In illarum majori ordinatæ fuerunt cellæ decem, in quibus comederent & dormirent Cardinales; minor, quæ S. Nicolai appellatur; reservata fuit electioni summi Pontificis: [In Conclave ingressi Cardinales 16 Augusti,] cameræ aliæ omnes recreationi & obambulationi Cardinalium & Conclavistarum relictæ fuerunt. Ipso die quo illuc ingressi Cardinales sunt (fuit is verosimiliter ab obitu Callixti decimus, Augusti mensis decimus sextus, feria Hebdomadæ quarta) nihil omnino actum circa electionem est. Die sequenti capitula quædam sanxerunt, inviolabiliter servanda a Pontifice futuro, in quemcumque sors caderet. [post primi scrutini spē frustratam,] Tertio die ab ingressu Conclavis, post Missam de Spiritu sancto celebratam consueto ritu, cum ventum esset ad scrutinium, reperti sunt Cardinales Bononiensis & Senensis ad Pontificatum postulati pari votorum numero; ex aliis nemo fuit qui quatuor vota ferret: Guilielmus Cardinalis Rotomagensis nec unum quidem pro se habuit, sive id odio hominis factum est, sive sic dispositum callidiore astu.

[2] Consueverunt autem Cardinales præsentes, facto & publicato scrutinio, considere & colloqui, si forte interea vellet aliquis mutare sententiam, & votum uni datum alio transferre: qui modus electionis dicitur fieri per accessum, eoque facile initur concordia. Modus hic prætermissus ea vice fuit; cum ii qui præteriti fuerant satis essent mœsti, quia fieri ad ipsos accessus on poterat. [multis Papætum ambientibus,] Inde itum ad prandium est, multaque conventicula habita potentiorum, qui auctoritate & gratia præpollere videbantur. Studebat autem unusquisque allicere ad se minus potentes, & vel sibi vel amico Pontificatum obtinere, obsecrando, promittendo, vel etiam comminando. Nec deerant qui seipsos prædicarent Papatu dignos, puta Guilielmus Cardinalis Rotomagensis, Petrus Barbus Cardinalis S. Mariæ-novæ, & Joannes Castelli Cardinalis Papiensis: cumque eorum quilibet ipsum se multimodis jactaret, grandis revera erat inter eos contentio, nec diu noctuque dabatur requies.

[3] Nihilominus Cardinalis Rotomagensis, non tam illos timebat, quam suspectum habebat silentium Cardinalis Æneæ Senensis, [imprimis Card. Rotomagensi,] in quo plus roboris agnoscebat esse, quam in aliorum loquacitate. Accersebat ergo modo unum, modo alterum, atque dicebat; Quid vobis cum Ænea, quod eum Papatu dignum judicetis? Vultisne Pontificem nobis dare podagricum & pauperem? Quomodo egenus ille & debilis, egenti vacillantique Ecclesiæ succurret? Modo nobis ex Germania venit; quid scimus an eodem non sit deducturus Curiam? Quas autem litteras didicit? [palam sollicitante,] An in Petri Sedem collocabimus Poëtam? An regemus Ecclesiam ex statutis legibusque Gentilium? At forsitan dignum Papatu judicatis Philippum Bononiensem; hominem scilicet cervicosum, qui neque seipsum novit regere, nec audire bene consulentes. Ego inter Cardinales sum senior, neque temerarius vel stolidus, quantum autem ad doctrinam haud indignus Papatu; Regia insuper stirpe editus, abundo amicis, opibus, & facultatibus, quibus succurrere possim egenti Ecclesiæ: multa etiam Beneficia ecclesiastica possideo, quæ per renuntiationem inter vos dividentur. Precibus multis etiam minas addebat. Si quis autem opponeret, Simoniæ infamia pridem notatum, haud idoneum Pontificatui videri, qui beneficia omnia habiturus esset venalia; non diffitebatur sordido istoc vitio se quidem aliquando laborasse, sed jurejurando affirmabat abstenturum deinceps manus ab ejusmodi dedecore.

[4] Favebat illi Cardinalis Avenionensis, homo audax & sordide avarus, non tam quia Francus, quam quia ex promotione Cardinalis Rotomagensis sperabat sibi certo obventuram Rotomagensem Ecclesiam, & Romæ Palatium Vice-cancellariæ. [plures pro eo in loco secessus conspirant:] Multi etiam ad instar muscarum alliciebantur promissorum magnitudine: & esca capti, absque Christo, vestem Christi vendebant. Horum ergo plures in loco secessus, tamquam magis secreto securoque ab arbitris, convenientes, tractabant inter se de modo promovendi Cardinalem Rotomagensem, eoque se obligabant jurejurando etiam scriptis firmato. Quibus ille fretus, promittebat eorum cuilibet beneficia officiaque, quin & in variis provinciis designabat munia; loco digno enimvero in quo talis Papa eligeretur; nec alibi aptius firmari poterant conventiones tam sordidæ. Guilielmi Cardinalis partes amplectebantur Cardinales Græci duo, Cardinales item Genuensis, S. Sixti, Papiensis, Avenionensis, & Columna. Verum Cardinales, Bononiensis, Ursinus, & S. Anastasiæ pendebant animis, quamvis etiam ipsi viderentur se adjuncturi ceteris, ejusque rei spem aliquam fecerant: dum enim ad effectum venitur, non deest qui dicat, gratiæ demerendæ causa, Ego quoque Papam te creo.

[5] Hoc in statu res erat, jamque confecta credebatur, & solum in expectatione erat dies, quo ad scrutinium veniretur; cum media nocte Cardinalis Bononiensis Cardinalem Æneam requisivit, [quibus juncturus se Card. Bononiensis] dixitque, Nostin quod jam habeamus designatum Papam? Conjurarunt in secessu Cardinales aliquot, definieruntque eligendum Pontificem Gulielmum, & solummodo dies expectatur. Consulo itaque ut de lecto surgens eum ipse adeas, [idemq; suadens Card. Senensi,] & prius quam electio fiat tuum quoque ipsi votum offeras: ne, cum contradicente te factus fuerit Papa, habeas inimicum. Ad me quod attinet, curabo ut ne recidam in foveam eamdem, propria sciens experientia quam durum sit habere Papam inimicum: docuit id me Calixtus Tertius, qui me propterea quod ad ejus electionem non concurrerim, numquam benevolo oculo est intuitus. Et vero multum juvat præoccupare gratiam ejus qui futurus videtur Papa: ideoque consilium tibi do quod sumpsi mihi.

[6] Ad hæc Æneas Cardinalis: Consilium tuum tibi habe. Egon ut eligam in successorem Petri, [ne faciat gravi ab eo oratione dimovetur:] quem prorsus indignum tali munere judico? Servet me Deus a peccato tam grandi: quod si alii elegerint eum, viderint ipsi quam rationem daturi sint Deo; ego culpa vacabo, neque conscientiam meam gravabo. At, durum est, inquies, habere Papam inimicum. Fateor: scio tamen, quod non occidet me, quia ipsum non elegerim. Non faciet bene, non augebit reditus, non instruet mensam, paupertati meæ non subveniet. Ast paupertas non est difficilis ei qui ipsi assuevit. Vixi pauper hactenus: nihil refert si pauper etiam moriar. Non auferet mihi Musas meas, dulce in tenui fortuna hac solatium. Ceterum non credo, quod Deus ter maximus dilectam sibi Sponsam Ecclesiam passurus sit perire inter manus Rotomagensis. Quid enim concipi potest alienum magis a professione Christi, quam fieri Vicarium ejus, qui simoniæ atque impudicitiæ nota infamis sit? Numquam divina bonitas patietur ut hoc Palatium, tot Sanctorum Pontificum habitaculum, commutetur in speluncam latronum & diversorium meretricum. Deus ipse est qui confert Pontificatus: quapropter ne dubites fore ut evanescant consilia eorum qui ipsum Papam elegerunt. Merito sane ejusmodi conjuratio coaluit in loco fœtido sordidoque; conatus enim eorum abibunt in secessum, eumdemque habebunt exitum quem Ariana perfidia. Cras apparebit quod Romanus Pontificatus non ab hominibus, sed a Deo conferatur: quod si vere Christianus es, numquam eliges eum quem nostri esse membrum diaboli. Hic dictis deterruit Philippum, ne & ipse consentiret electioni Cardinalis Rotomagensis.

[7] Summo mane Cardinalis Æneas adivit Rodericum Vice-cancellarium, [Cardinales Vice-cancellarius,] quæsivitque, num captus etiam per guttur ipse, in partem Rotomagensis concessisset. Quid enim, reposuit ille, vis faciam, quando jam acta res est? Convenerunt eorum aliqui in locis necessariis, ibique definiverunt eum eligere: mihi vero non placet ut solus maneam expers gratiæ novi Pontificis: quare majori parti me adjungo. Certus autem sum, non auferendam a me Cancellariam, quia de hac fidem ipsius habeo firmatam chirographo; si vero non eligam ipsum, eligent alii, & privabor officio meo. Æneas ad hæc; O stolide ac timerarie! Ergo juvenem, tuæ nationis inimicum, Pontificatui admovebis; & chirographo hominis, fidem nullam habentis, habebis fidem? Tibi pollicitationibus istis deluso manebit chirographum, sed Cardinalis Avenionensis habebit Cancellariam; nam sicut tibi, ita etiam illi promissa est ac ratificata. Cui autem putas magis præstandam fidem? aut cui potius amicus erit homo Francus; Catalano, an Franco? extraneo, an conterraneo melius faciet? Vide, quid agas, inconsulte: quod si Ecclesiæ utilitas te non movet, faciasque tam parvi religionem & Deum, quibus obligaris dare idoneum Vicarium; tui saltem te moveat respectus: periisti enim, si Papa Francus eligitur.

[8] [& Papiensis similiter a Senensi deterrentur] Audivit Vice-cancellarius amicum patienter, seque continuit: postea vero videns Æneas Cardinalem Papiensem; Intelligo, inquit, etiam te esse ex numero eorum qui Pontificem elegerunt Rotomagensem: quid ais? Respondit ille, Promisi ei dare votum meum, ne solus remanerem. Jam facta res est, neque dubitandum quidpiam quin futurus sit Papa. Subjicit Æneas, Ego vero alium te virum esse rebar, quam revera sis. Tuus quondam avunculus Martinus Brandus, Cardinalis Placentinus, quo tempore Papa morabatur ultra montes in Germania, eo quod Joannes XXIII Sedem trans Alpes detulerat, dum Concilium Constantiense ageretur; non acquievit, donec Pontificem reduxisset in Italiam; tantumque industria sua ingenioque effecit, ut ad eum gradum eveheretur Martinus Quintus, e familia Columnensi. Brandus ergo avunculus tuus Romanam Curiam e Germania reduxerit in Italiam, & tu nepos ejus eamdem ex Italia in Franciam transferes? cumque sis homo Italus, Franciæ potius quam Italiæ studebis? Ast, inquies; juratus promisit, numquam ex Italia abiturum se absque Senatus consensu; hic vero numquam consentiet, ut eat. Dic obsecio, si nihilominus discedere velit? [ab homine Franco eligendo,] quis Cardinalium resistet homini, jam rerum atque regiminis potienti? Primus utique eris tu, qui cum obtinueris bonam illam Commendam, dices ei; Vade, Pater sancte, quo placuerit: quid est enim Italia absque Romano Pontifice? æquumne est ut Apostolatum retineat, quæ amisit Imperium? Quod deinde lumen videbimus, absque illo lumine? Dicetur autem quod tua auctoritate, persuasione & consilio, simus eo privati. Sane vel Papa ibit in Franciam, & patria nostra remanebit absque splendore sui ducis; vel eo inter nos perseverante, Italia ipsa, mundi Regina. Domino extraneo serviet, & Francorum fiemus mancipia, qui occupabunt regnum Siciliæ, civitatesque & munitiones Ecclesiæ. Sapientiorem te facere potest Calixtus, sub cujus Pontificatu omnia tenebant Caralani: hos expertus, nunc etiam cupis experiri Francos? Verumtamen crede mihi, sore ut citius quam existimes, tuæ te pœniteat experientiæ: videbis mox Collegium Cardinalium plenum Francis, nec umquam de manibus eorum extorquebitur Papatus. An adeo stolidus & improvidens es, ut eo posito non videas perpetuum jugum imponendum nationi tuæ. Quid porro de vita ejus & moribus dicam? Non te pudet, hominem lubricum, animique venalis ac sordidi, creare Vicarium Christi? Profecto bonum sponsum Sponsæ Christi elegisti, ut ovem faucibus lupi tradas. Ubi conscientia? ubi zelus Dei? ubi justitia? ubi est prudentia vestra? An tua tibi mens excidit? Numquid sæpe dixisti, perituram Ecclesiam Dei si in manus Rotomagensis deveniret: teque mortem optaturum potius quam Pontificem illum eligeres? Quæ tantæ obsecro tamque miræ mutationis causa? Numquid momento temporis ille ex dæmonio factus est Angelus lucis, vel tu ex Angelo transformatus in dæmonium, qui ames libidinem, sordes, & avaritiam talis hominis? Quo nunc abiit amor ille erga patriam, quem præ te ferebas, una cum iis verbis, quibus Italiam præponebas universis nationibus mundi? Credebam ego, quod licet ceteri omnes ei rebelles fierent, tu numquam ab ipsa esses defecturus: decepisti me, vel potius decepisti te ipsum & patriam nostram, nisi errorem istum corrigas.

[9] Hæc dicente Ænea, hærebat attonitus Papiensis: ejusque verbis, non minus dolore, [licet eidem vota jam, obstrinxerant.] quam pudore motus, erupit in lacrymas; postquam vero aliquamdiu ingemuisset; Verecundor, inquit, Ænea, sed quid agam? Jam fidem obstrinxi, & si non eligo Cardinalem Rotomagensem, traducar ut proditor & homo nullius fidei. Tum Æneas; Eo, inquit, adducta res est, ut in quamcumque partem te verteris, futurus es proditor: restat ut e duobus alterum eligas, patriamne & Italiam, an Rotomagensem malis prodere. Convictus ergo Cardinalis Papiensis, melius esse judicavit minusque malum Rotomagensem prodere quam Ecclesiam. Sed Petrus Cardinalis S. Mariæ-nouæ, [Card. Petrus ipsum Senensem eligendum suadet.] intellecta conjuratione Francorum, & amissa spe obtinendi Papatus, movente eum simul amore erga patriam, simul odio contra Rotomagensem concepto, cœpit ambire Cardinales Italos, neque prius quievit, quam omnes apud Cardinalem Genuensem ac postea Columnensem adunasset: ubi exposita conspiratione quam Franci in necessariis conflaverant, addebat ruinam imminere Ecclesiæ, si Rotomagensis consequeretur Papatum; orabatque ut se viros generosos præberent, zeloque ardentes pro felici statu Sanctæ Ecclesiæ infelicisque & afflictæ Italiæ: exhortabatur deinde ut, sepositis odiis & rancoribus mutuis, Italum potius quam extraneum Pontificem eligerent: quod si arbitrio suo rem agere vellent, omnibus præponerent Æneam Piccolomineum.

[10] Aderant simul Cardinales septem, qui omnes verba Petri laudabant, excepto Ænea, [Itur in susffragia,] qui modis omnibus se judicabat tali munere indignum. Postea itum est ad Missam, qua finita ventum ad scrutinium. Positus fuit super altari calix aureus, quem tres Cardinales observabant, ne quis error aut fraus subreperet, videlicet Ruthenensis Episcopus, Rotomagensis & Columnensis: ceteri sessum se receperunt ad sua quique loca, atque pro suæ dignitatis gradu ætatisque surgentes ponebant in calice schedulas, in quibus descripta erant eorum nomina, quos designabant eligebantque. Cum ergo accederet Æneas, volens suam quoque schedulam calici imponere; exterritus Rotomagensis, dixit, O Ænea, miserere mei, meque habeto commendatum. Verba enimvero vero inconsiderata ac temeraria, tali præsertim tempore, quo nequibat mutari scriptura: sed ambitio excæcaverat hominem sanumque judicium ei abstulerat: [Rotomagensi turpiter etiā tum se ingerente,] Æneas autem aliud nihil respondit, quam, Mihi vermiculo te commendas? missaque schedula in suum sese locum recepit. Idem cum ceteri quoque fecissent, posita in medium mensa, prædicti Cardinales ipsas schedulas super eam effuderunt; dumque sigillatim alta voce legerentur, omnes notabant singulorum istic inscriptorum nomina, ne posset dolus aut fraus subesse: quod vehementer Æneæ profuit. Cum enim subduceretur votorum numerus, & lectore dicente ipsum octo vota habere omnes tacerent; Rotomagensis, non ferens spe sua se frustratum, mandavit lectori ut schedulas inspiceret accuratius: Nam ego, inquit, novem vota habeo. Id ut fieret consenserunt omnes: lector vero, [& singuli duos aut plures nominant;] ut qui sibi videbatur errasse, subticuit modum & ordinem schedulatum, quas manu propria quisque sic notaverat, Ego Petrus, vel Joannes, vel aliud quodcumque nomen, nomino & eligo in Romanum Pontificem Æneam Cardinalem Senensem & Jacobum Olisipponensem: poterant enim duo vel tres aut etiam plures nominari, sub hac tamen tacita conditione, quod primo nominatus præferretur; hic vero si non haberet sufficientia vota, succederet immediate secundus, idque eo fine ut facilius in unum concurrerent Cardinales. Verum contingit sæpe, ut quod pro majori bono excogitatum est, in pravum finem usurpetur ab aliquo: quemadmodum eodem die fecit Cardinalis Ursinus, septem nominans, ut eo beneficio allecti devinctique sibi jungerentur in suo scrutinio, vel alium non eligerent quam ipse: qua tamen fraude cognita, parum ei profuerunt doli sui.

[11] [plura vota referente Senense,] Publicato scrutinio, cum reditum esset ad numeranda vota, compertum est, sicut diximus, quod novem Cardinales Æneam legerant, soli autem sex Rotomagensem: qui veluti perculsus stetit, videns tot suffragiis Æneam superare: admirabantur etiam ceteri omnes, neque enim quisquam recordabatur, quod aliquis scrutinio lectus umquam pervenisset ad tantum votorum numerum. Cum tamen is non sufficeret, sessum se receperunt, tentare volentes an per viam accessus, ut vocant, possent eo die creare novum Pontificem. Sedebant omnes in silentio, pallidi ac velut attoniti extraque se rapti; nec quisquam audebat loqui, vel os movere, vel aliam aliquam partem corporis, præter oculos, quos modo in hanc modo in illam volvebant partem. Miram ergo erat videre taciturnitatem, sed magis vultus singulorum, qui tamquam statuæ hærebant fixi absque voce, absque motu. [addit se ei Vice-cancellarius,] Ita aliquamdiu constiterunt, expectantibus inferioribus ut superiores principium facerent accedendi. Tum surgens Rodericus Vice-cancellarius dixit, Ego accedo ad Æneam. Fuit ea vox tamquam sica in corde Rotomagensis, adeo ut emori videretur. Facto deinde silentio, dum alter in faciem alterius intuentur, monstrabant signis passiones affectusque animi. Jam sibi videbantur Æneam videre Pontificem: quod formidantes eorum aliqui excesserunt e loco, ad evitandam infelicitatem diei istius, videlicet Cardinales Ruthenus & S. Sixti, prætexentes corporalem aliquam necessitatem: sed cum eos aliqui non sequerentur; confestim reverterunt. [Card. S. Anastasiæ,] Tunc Jacobus S. Anastasiæ Cardinalis dixit, & Ego adjungor Senensi. Iterum omnes obstupuerunt obmutueruntque: jam enim una solum vox Æneæ deerat, cum ad electionem Pontificis requirerentur duodecim.

[12] Hanc ergo gloriam vindicare sibi volens Prosper Cardinalis Columna, surrexit in pedes, [ac denique Card. Columna,] volens more solito votum dare cum gravitate: sed medium hominem arripuerunt Nicænus & Rotomagensis, vehementerque increpuerunt, quod Æneæ vellet accedere. Cumque nihilominus sibi in suo constaret proposito, conati sunt eum violenter abducere a loco, alter dexterum, sinistrum alter trahentes brachium. Verum eorum verba nihili faciens Columna, quamvis antea votum dedisset Rotomagensi, ab olim tamen amicitia junctus Æneæ, ad alios Cardinales se convertit; & Ego quoque, inquit, Cardinali Æneæ me jungo, eumque Pontificem facio. Hoc intellecto animus statim adversariis concidit, [Ita electus ille, Pius II dictus,] omnisque eorum machinatio evanuit; unde Cardinales universi, nec tantilli quidem temporis interposita mora, ad pedes Æneæ se provolverunt, Papamque salutarunt: ac rursum suis considentes locis electionem factam confirmaverunt, nemine contradicente aut repugnante. Qui interrogatus de nomine quo appellari vellet, Pium dixit: & continuo appellatus est Pius Papa II. Hinc Bessarion Cardinalis Nicænus, suo eorumque omnium nomine qui Rotomagensi faverant, sic prolocutus est: Gaudemus, o Pontifex maxime, de tua electione, certo credentes eam esse a Deo. [atque a Bessarione laudatus,] Equidem semper te dignum hoc gradu æstimavi, quod autem te non elegerim exigua tua sanitas fecit; cum enim podagra labores, hoc unum deesse judicavimus sufficientiæ tuæ; maxime cum Ecclesia opus habeat homine actuoso, qui non formidet labores itinerum, seque exponere possit periculis imminentibus a Turca; tu econtra quiete indiges; idque nos movit in partem Rotomagensis. Quod si fuisses corpore validus, nemo hic erat quem tibi præferendum judicavissemus. Nunc quoniam sic placitum Deo fuit, nobis quoque oportet ut placeat: Dominus qui elegit te, supplebit etiam defectum pedum, neque castigabit ignorantiam nostram: adoramus te ut Papam, & quantum in nobis est eligimus, fideliter tibi servituri.

[13] [Deo & Cardinalibus humiliter adscribit successum;] Ad ista sic respondit Æneas, Profecto, multo melius judicasti de nobis, quam nos ipsi æstimemus, qui solis pedibus defectum tribuisti. Nos agnoscimus imperfectiones plures nostras, ob quas parum meremur hanc Sanctam Sedem: libenterque fatemur, non esse merita nostra, quæ ad eam nos extulerunt: quin potius omnino indignos nos diceremus, nec ullo modo admitteremus honorem oblatum, nisi Dei judicium nos vocantis formidaremus: quod enim a duabus partibus Collegii fit, id certum habemus a Spiritus sancto emanare, cui se opponere nefas. Obediemus itaque vocationi divinæ; Te vero, Nicæne, etiam laudamus, quod cum ceteris tibi conjunctis, secuti ductum conscientiæ vestræ, me velut insufficientem non judicaveritis eligendum. Omnes æqualiter cari nobis eritis, agnoscentibus nostram vocationem non ab hoc vel ab illo, sed ab universo Collegio atque a Deo esse, a quo bonum omne omnisque perfectio principium ducit. Hoc dicto suis se vestibus exuit, assumpsitque albam Christi tunicam: [& adoratur ab eis.] ac jurejurando confirmatis articulis quibusdam ante tres dies formatis, collocatusque super altare, denuo adoratus fuit ab omnibus Cardinalibus, qui sigillatim ejus pedes manum & faciem osculati sunt. Hoc facto per unam fenestrarum publicata est populo novi Pontificis electio, clamatumque Pium II dici, & esse Cardinalem Senensem.

[14] Acta hæc, tertia post solis ortum hora, die XIX Augusti, die quarto post ingressum Cardinalium in Conclave: [Spoliatur ejus cella & domus:] mox autem ministri Cardinalium, qui pariter inclusi fuerunt, aggressi sunt spoliare cellam novi Pontificis, fœdeque distraxerunt argenteam, licet modicam, supellectilem vestesque & libros; plebs vero Romana, vilis atque infamis, non solum expilavit sed evertit domum totam, ipsa etiam marmora secum auferens. Alii quoque Cardinales haud parvum damnum passi sunt: suspenso enim in exspectationem populo, cum variæ voces audicentur, & modo hic modo iste diceretur electus, currebat vulgus ad ædes eorum, & incipiebat spoliare: cumq; semel auditus esset nominari Genuensis pro Senensi, magna pars supellectilis domesticæ ablata ei est. Verum licet satis multi nominarentur, nullius nisi Senensis nomen excipiebatur cum applausu. Quando enim clamabatur quod Rotomagensis, Genuensis, aut Mediolanensis erant creati Papæ; omnes afflicti, dejecto in terram vultu, maledicebant Collegio Cardinalium: hi enim præ aliis erant in prædicamento. Sed quando constitit Cardinalem Æneam evectum esse in supremam S. Petri Cathedram, incredibili gaudio perfusi fuerunt universi. Vidisses non solum homines, sed omnia quasi animalia, [lætitia incredibili electio excipitur a populo,] pene dixeram ipsa Romanæ urbis ædificia, exultare. Ubique plausus, ubique cantus & risus strepebant, audiebanturque voces clamantium, Sena! Sena! Felix & fortunata Sena! Cumque tota civitas esset in armis, nec alibi quam in ferro posita videretur securitas; mox atque innotuit populo Papam esse creatum Æneam Cardinalem, exarmavit sese; & Urbs, quæ tota videbatur esse Martis, subito facta est, non dicam Urbs Veneris, matris Trojani Æneæ, sed Pacis atque Tranquillitatis, undique lætissima & securissima.

[15] Interim novus Pontifex, restauratis nonnulla refocillatione viribus, deductus fuit ad S. Petri Basilicam: positusque est supra altare majus, sub quo jacent sacra corpora beatissimorum Apostolorum; paulo autem postea, secundum morem, in sublimi throno ipsaque cathedra Apostolica. Ubi ad sedentis pedes deosculandos accesserunt, primum Cardinales & Episcopi, deinde plurimus populus, adorans eum in throno Papali velut Christi Vicarium. Denique reductus ad palatium fuit: sub noctem vero per omnes plateas cunctasque turres lucebant ignes, [nobilitate,] audiebantur plausus acclamantium sibi invicem vicinorum, intersonantibus tubis lituisque; & cunctis certatim depromentibus aliquod argumentum insolitæ hilaritatis, sic ut dicerent seniores, tantum gaudium numquam a se fuisse in populo Romano conspectum. Ipsa nocte nobiliores Barones civitatis, [civitatibus Italicis,] conscensis equis albis, funalia manu ferentes, perrexerunt ad palatium salutandi summi Pontificis causa: quorum longissima series a Castello S. Angeli usque ad Basilicam S. Petri tendebatur. Neque Roma dumtaxat, sed plurimæ aliæ civitatis Italiæ multique Principes, audita assumptione Æneæ ad summum Pontificatum, singularem demonstraverunt lætitiam: præ ceteris tamen exultabant Senenses, civem suum videntes tantopere exaltatum, ut primum inter homines locum teneret; licet majori Nobilium parti ea res displiceret, indeque affligeretur, utpote eidem inimica.

[16] Ferdinando Siciliæ Regi nuntius lætissimus accidit, [Principibusque,] quod in amicum patris sui collata est S. Petri successio. Franciscus Sforzia Dux Mediolanensis, licet alium Papam optaverat, audita nihilominus Æneæ electione lætatus est: quia eum olim in suis sedibus Mediolani honorifico exceperat hospitio. Borsus Dux Mutinensis, ut illustrius gaudium patefaceret, instituit ludos ac torneamenta: quia veteri arctaque amicitia devinctus erat Æneæ, vicissimque ab eo diligebatur, ab eo tempore quo ipsi Ducatum obtinuerat ab Imperatore Friderico, multam partem habens in ea concessione expedienda. Sperabat Borsus, sub hoc Pontificatu res suas meliori loco futuras, & dilatandos terminos: ideoque mandavit ut Ferrariæ, & in cunctis dominationis suæ locis, singularis demonstratione lætitiæ celebraretur novi Pontificis electio. Marchiones Mantuanus, Montisferrati, [Pio gratulantibus per legatos.] ac Salutiarum similiter exhilarati sunt: quia omnes erant Æneæ amici. Venetis tamen & Florentinis inter alios minus gratus ejusmodi nuntius accidit: Florentini siquidem metuebant sibi, naturali quodam odio persequi Senenses soliti: unde tam molesta eis erat assumptio Æneæ ad Pontificatum, ut cum ambulantibus per plateas salutem precabantur obvii, dicebantque Deus te salvet, ut moris est; illi vocem reponerent indignationis plenam. Nihilominus tam ipsi quam Veneti publica quædam dedere lætitiæ signa, miseruntque homines honoratissimos Romam, æquc ac alii Potentatus Italiæ, novo Pontifici gratulaturos obedientiamque delaturos. Inter Transmontanos Principes lætissimus fuit Fredericus Imperator, a cujus servitio Æneas fuerat ad Cathedram elevatus; omnes autem Reges Hispaniæ, qui Christum adorant, gavisi fuerunt: ast Scotiæ, Daniæ, Poloniæ, Franciæ, Ungariæ atque Cypri Reges, parum libenter audiverunt Æneam factum esse Vicarium Christi. Hactenus Relatio illa, quam vel ideo libentius Latinam feci, quia video Ioannem Gobelinum, in Vita Pii II, ante Commentarios lejus memorabilium rerum, multa verbotenus hinc transcripsisse. In notando die Electionis irrepserat ecgrapho, unde facta est impreßio, error, ut pro 19 scriberetur 27: quod cum aliunde certo constaret esse mendum, fidenter mutavi, idem postea aliquoties faciam, cum certior diei nota, numerum zyfræ vitiatum ostendet.

CCXIV PIUS II.

Ab anno 1458 ad 64 an. 5, m. 11, dies 27.

Pius Papa, II ejus nominis, natione Hetruscus, patria Senensis, Æneas Silvius antea vocatus, Poeta egregius, patre Silvio, nobili satis familia Piccolominia natus, anno MCCCCLVIII Calixto Pontifici surrogatus] XIX Augusti, coronatus III Septembris in Dominica; sedit annos V, menses XI, dies XXVII, defunctus Anconæ XIV Augusti MCCCCLXIV; sepultus primum in Vaticano, denique in ædem S. Mariæ de Valle Patrum Theatinorum translatus. Vacavit Sedes dies XVI.

Sacrosanctis infulis, inquit Raynaldus, redemitus est Pius apud S. Petrum III Nonas Septembris, [Stylus datæ.] ut Gobelinus aliique testantur. Hinc corrigas typographicæ omißionis mendum in Regesto Waddingi, ubi Bulla 16 Pii notatur data anno Incarnationis Dominicæ MCCCCLX, IV Septembris Pontificatus anno II: apparet enim legendum esse IV Nonas Septembris, ut habeatur dies ultimus anni secundi; futurus alioqui dies secundus anni tertii: ut taceam quod hujus ævi Pontificibus, & multo magis Pio Latinæ linguæ scientißimo, in usu constanti fuerit, per Kalendas, Nonas & Idus numerare dies more Romano, non autem isto nostro vulgari. Ex eadem Data, sic correcta, insuper discimus, non nisi ad Ordinationis die ordiri annos Pontificis hujus: quod vero continuaverit etiam ipse civilium annorum initium ponere in XXV Martii pluribus ex Bullario & Waddingo exemplis probabit, cui id necessarium erit.

[2] Fuit vir, inquit Stella, plane omni laude dignus, utpote eruditissimus, [Iurium Ecclesiæ vindex strenuus] eloquentissimus, copiosissimus, ac fortitudinis & prudentiæ singularissimus; qui non ad otium nec ad seguitiem, sed ad res agendas & quidem maximas vocatus, majestatem Pontificiam augere nisus est, per quam neque Reges aut Duces, neque populos aut tyrannos ullos formidasse compertum est: imo si quos delinquentes vidisset, & bello & censuris tamdiu persequebatur, quo ad usque ad sanitatem redisse agnovisset. Propterea Ludovico Francorum Regi adversarius extitit, quod libertatem Ecclesiæ suo in Regno minuere tentaret: Borsio, item, Estensi cognominato, eo quod Sigismundo Malatestæ & rebus Gallicis contra Ferdinandum faveret. Sigismundum Austriæ Ducem, quod in Cardinalem ad Vincula Petri animadvertisset, [contra quoscumque.] diris execrationibus persecutus; Moguntinum insuper Antistitem, male de Ecclesia Romana sentientem, Sede dejecit, & alterum ejus loco suffecit. Beneventanum quoque Archiepiscopum, contra ejus voluntatem res novas molientem, & Beneventum Gallis prodere volentem, Archiepiscopatu submovit, multasque Campaniæ urbes in partes Ecclesiæ redegit. Nil Regibus, nil populis timore vel avaritia umquam concessit: Ecclesiæ inimicos, veluti hostes publicos, constanter & intrepide persecutus est: amicos autem humanissime & officiosissime semper adjuvit.

[3] Hic primo sui Pontificatus anno Mantuæ Conventum pro fide Christiana habuit, [Conatus pro expeditione Turcica irritus,] & in eo Principes omnes congregavit, ut Turcis bellum indicerent. Sed frustra id fuit: ea quippe de causa innumerabiles viros ex Hispania, Gallia, Germania in Italiam convocavit, quos, dum ipse Pontifex Anconam proficisceretur, invenit: quorum magnam partem, & maxime Germanorum, cum benedictione Apostolica in patriam remisit, quod minus idonei viderentur. Fuit autem pius hic Pontifex imprimis, ut supra monstratum est, studiosissimus ac doctissimus homo, & doctorum virorum amantissimus, [obitus, sepultura,] continentissimæque vitæ, & otii ac desidiæ inimicissimus: statura brevi, facie senecta & serena, canoque capite: qui tandem anno ætatis suæ LIX, cum Anconæ esset ut cum innumerabilibus populis proficisceretur, lenta febre percussus, diem clausit extremum. Cujus funus Romam delatum, in basilica Petri, apud altare S. Andreæ, sepulcro marmoreo conditum est, cui … epitaphium inscriptum est … Hic toto suo Pontificatu Cardinales XII veteribus addidit: urbem Romam etiam multis ædificiis exornavit, & Tibure arcem extruxit.

[4] Epitaphium, contextui Stellæ exemptum, quia fine mutilum, hic integrum accipe ex Ciacconio.

PIUS II. PONT. MAX.

Natione Hetruscus, patria Senensis, gente Picolominea, sedit an. VI. Brevis Pontificatus ingens fuit gloria. [Epitaphiū,] Conventum Christianorum Mantuæ pro fide habuit, oppugnatoribus Romanæ Ecclesiæ intra atque extra Italiam restitit, Catharinam Senensem inter Sanctos Christi retulit, Pragmaticam in Gallia abrogavit, Ferdinandum Aragonensem in regnum Siciliæ cis fretum restituit, rem Ecclesiæ auxit, fodinas inventi tum primum aluminis apud Tolpham instituit: cultor justitiæ & religionis, admirabilis eloquio, vadens in bellum quod Turcis indixerat Anconæ decessit, ubi & classem paratam & Ducem Venetorum cum suo Senatu commilitones Christi habuit. Relatus in Urbem Patrum decreto est hic conditus, ubi caput Andreæ Apostoli, ad se ex Peloponneso advectum, collocari jusserat. Vixit annos quinquaginta octo, menses novem, dies XXVII. Franciscus Cardinalis Senensis avunculo suo sanctissimo fecit, anno MCCCCLXIV. [Translatio.] Idem Epitaphium etiam Ciacconius refert: sed diruto postea, inquit Oldoinus, antiquo monumento, Pii corpus sub novæ basilicæ fundamentum translatum est: usque quo Alexander Cardinalis Perettus in D. Andreæ de Valle templum deduxit, & pernobili monumento collocavit; quod idem Oldoinus cum parergis nonnullis, implendæ chartæ causa non inutiliter additis, ex ære repræsentat, vetusque Epitaphium, paucis additis mutatisve ibidem restitutum, cum hac clausula: Romam relatus in Basilica S. Petri anno MCCCCLXIV conditur: tum, relicto ibidem Capite S. Andreæ, ubi ad se ex Peloponneso advectum collocarat, Alexandri Peretti Card. Montalti pietate, huc, cum Pii III nepotis ossibus, summo translatus honore, hic honorifice tumulatur. Kal. Febr. an. MDCXXIII. Exceptio illa Andreani Capitis, infra tumbam & supra Epitaphium medio spatio, eleganter sculpta exprimitur in marmorea tabula: supra ingressum vero lateralem prædictæ ecclesiæ, ad lævam, infra ipsum monumentum hic titulus legitur: Alex. Perettus S. R. Vicecanc. Card. Montaltus in Piccolomineorum domo, a Constantia Amalphis Duce Cler. Reg. dono data, D. Andreæ templum ædificavit, Pii II P. M. Monum. restituit & ornavit. A. S. MDCXIV.

[5] [Dies obitus 14 Augusti.] Qua ratione celebrata fuerit sequens electio, ex epistolis Iacobi Cardinalis Papiensis qui adfuit, tam clare & eleganter scriptum invenies in Annalibus Odorici Raynaldi, ut ex Italica quæ habetur relatione certius ea res disci nequeat; nisi quod hinc insuper intelligatur, præliminarem Congregationem habitam in camera Cardinalis Camerarii, qui tunc Aquilegiensis erat; ibique decretum esse, ut ad Minervam constitueretur Conclave: quod ingressos Cardinales sexto Kalendas Septembris cum dicat prædictus Papiensis, non possum non erroris suspectam habere notam diei 28 Augusti, quæ habetur impressa pro 27. Magis miror, quomodo, dicente Raynaldo, veluti ex eodem Papiensi, quod Pius obierit XIV Kal. Septembris, pervigilio assumptæ in cælum Virginis, nocturna hora circiter tertia, hic legam ad meliorem vitam emigrasse Pium die septimo Augusti. Vtinam vel ad manum essent originales epistolæ prælaudati Papiensis, vel propria ejus verba singulari charactere sicut alia transcripsisset Raynaldus, tunc enim nefas crederem ambigere quidquam. Nunc difficulter apparet, quomodo ea omnia, quæ ipsis Papiensis verbis ante ingressum Conclavis facta narrat Raynaldus, fieri potuerint intra dies duodecim mediantes, quot a XIV Augusti usque ad XXVII, exclusis utrimque extremis, supersunt. Demus enim sequenti mox XV Augusti, licet alias festivißimo, producto in templum cadavere, justa a Patribus vetusto more persoluta Anconæ, [non caret difficultate,] ubi tunc Curia erat, intenta in expeditionem Sanctam; eodemque die auditum a Collegio Venetorum Ducem, ac deductum ad classem; die XVI, in Venctorum & Hungarorum gratiam ea decreta subsidia, quorum causa rogatus Dux fuerat eum adhuc diem Anconæ agere; fuerit ut minimum XVII dies, prius quam Romam iter instituerent Cardinales; quod, millium Italicorum circiter centum cum sit, dies ut minimum quinque requirebat, etiam a festinantibus. Quomodo autem inveniri poterit novemdium exequiale Romæ peragendum? & tamen, non nisi celebratis ibi exequiis, Conclave ingressos Papiensis ait. Aut igitur contractæ illæ ad pauciores dies sunt, [& forte melius statueretur 7 Augusti.] propter urgentes maturandæ electionis causas, aut VII Augusti obierit Pius: quod postremum licet commodius sit, non tamen præsumo definire, nisi ipsismet litteris Papiensis visis, quod nondum licuit. Nihil huc juvat Vita scripta integro post hæc seculo per Gobelinum, Auctorem in notandis temporum circumstantiis non studiosißime versatum: magis forte juvarent Vitæ Pontificum Romanorum, quas Carmine scriptas a prædicto Papiensi, sed æmulorum malignitate deperditas, queritur Ludovicus Iacob a S. Carolo, si illæ posthac uspiam juveniantur.

CCXV PAULUS II.

Ab anno 1464 ad 71 an. 6, m. 10 dies 26.

Paulus Papa, II hujus nominis, patria Venetus, patre Nicolao, matre Polyxena natus, Petrus Barbo antea vocatus, Eugenii Pontificis ex sorore nepos, anno MCCCCLXIV pridie Kal. Septembris ex Cardinali S. Marci Pio Pontifici suffectus] coronatus IX Septembris in Dominica; sedit annos VI, menses X, dies XXVI; mortuus XXVI Julii anno MCCCCLXXI, sepultus in Basilica Vaticana S. Petri: & vacavit Sedes dies XIII.

Cvm pridie Kal. Septembris creatum Paulum dicant, [Ratio temporis,] non solum Stella, sed etiam Platina, in hoc Pontifice librum suum finiens; nescio cur III Kalendas debeam cum Onuphrio legere, tanto posteriori: sed in eo quod V Kalendas Augusti mortuum dicant, error agnoscendus est, non tam Platinæ, quam librarii; siquidem successor Sixtus, in encyclica de sua creatione, assumptum se ait, Paulo H de mortalis hujus vitæ ærumnis ad cælestem patriam, sicut Domino placuit, septimo Kal. Augusti evocato. Quod secutum est mortem ejus Conclave, non caruit infamia aliqua adulationis & obsequentiæ nimiæ erga potentiores: ingenue enim Papiensis; Si adesse voluissem, inquit, ubi periculum agebatur, & quibus offensum Principem sciebam, fortassis alio quam Xysti nomine Pontificem haberemus: non igitur injuria me Deus ulciscitur, qui facere omiserim quæ facto opus esse noveram. Distinctiora plura de his sciremus, si Conclavis istius haberemus tam accuratam historiam, quam habemus aliorum quorumdam. Fuit nihilominus eximius valde Pontifex Xystus sicut & Paulus, quantumcumque eos inimici sui conati fuerint denigrare: sed de his videantur Annales Raynaldi: de Paulo sic Stella.

[2] Magni certe animi magnæque prudentiæ vir, corpus habens magnum ac majestati Pontificis dignum: [Bella suscepta & dimissa,] qui Pontificatum adeptus, mox ejus majestatem tum auctoritate tum armis augere conatus est: nam & duo bella toto suo Pontificatu in Italia suscepit, quæ nulla re prius repetita, sed insidiis primo inchoata, postea deseruit. Tolpham enim veterem obsidens & oppugnans, supervenientibus Regiis copiis, quæ cum Ursinis militabant, cum adhuc LX passuum millibus abessent, repente obsidionem solvit & locum deseruit. Eo etiam modo Robertum, Sigismundi Malatestæ filium aggressus est: qui cum Ariminum aliquamdiu oppugnasset, & aliqua ejus suburbia tormentis lacerasset, ab Regio & Florentino exercitu fusus atque fugatus, obsidionem solvere coactus est.

[3] Cum autem Pontificatum iniit, statim Abbreviatores omnes, quos Pius Pontifex prædecessor suus instituerat, abrogavit & exauctoravit: [opera publica,] & Canonicos Regulares, e S. Joanne in Laterano a Calixto Pontifice pulsos, restituit. Multa apud S. Marcum & in Vaticano extruxit, quæ viri magnificentissimi dignitatem præ se ferunt. Fuit inter cetera justus Pontifex; & pauperum, præsertim Cardinalium, [virtutes] Episcoporum, Principum, & Nobilium virorum, amator; quos una cum virginibus, viduis & ægrotis, propriis pecuniis frequenter juvabat: ejusque præcipua cura fuit, ut omnia ad victum necessaria Urbi non deessent. Sed in hoc aliquantulum reprehensibilis fuit, quod in colligendis pecuniis & jocalibus pretiosissimis nimium diligens extitit; & imperio cum omnia ageret, omnibus odiosus erat. Denique decem Cardinalibus creatis, inter quos Franciscus a Ruvere Savonensis unus fuerat; & cum annos plurimos vivere sibi persuaderet, [obitut.] anno salutis nostræ MCCCCLXXI, V Kalend. Augusti, hora secunda noctis, cum eo die lætum Consistorium habuisset & jucundissime cœnasset, apoplexia correptus, vitam cum morte mutavit. Cujus corpus cum in Vaticano sepulturæ traditum fuisset … postmodum incredibile sepulcrum marmoreum a suis nepotibus Cardinalibus erectum est.

[4] Indicat Oldoinus fuisse illud opus Mini, ævo illo clari articificis, [Monumentum.] in sacello S. Andreæ locatum, cujus elegantiores partes hodieque in cryptis Vaticanis monstrantur; ejusque, ut olim fuit, ex ære imaginem idem Oldoinus repræsentat. Nepotes (præter Marcum cognatum Patruelem, cui opus id unice in Epitaphio tribuitur) enumerat Ciacconius ex duabus sororibus, Baptistam Zenum, Episcopum Tusculanum, Cardinalem S. Mariæ in Porticu; & Ioannem Michaelium, Cardinalem S. Angeli Episcopum Portuensem. Epitaphium vero sic legebatur.

PAULUS II. VENETUS PONT. MAX.

[Epitaphiū.] E vetusta Barborum familia, præclaris naturæ dotibus avunculo Eugenio IV non inferior; justitiæ, pietatis, divinarumque ceremoniarum cultor religiosissimus; Ecclesiasticæ libertatis majestatisque defensor constantissimus; præcipuo pacis servandæ studio, & singulari omnis generis munerum abstinentia, formidanda etiam lege Magistratibus indicta clarissimus; in principes munificentia, in pauperes misericordia insignis; patrio more annonæ copiam Urbi dedit: Patrimonium B. Petri, erratis populorum indulgentissimi parentis affectu emendatis, conservavit & auxit: furentes armis hæreticos repressit: & quod per difficilem rerum temporumque conditionem effici cum dignitate non poterat, matura cunctatione feliciter saluberrimeque disposuit. Uixit annos LIII, menses X, dies XXVI. Marcus Barbus, Cardinalis S. Marci, Patriarcha Aquilejensis consanguineo B. M. P.

[5] Sub hoc Pontifice mutatum stylum, civilisque anni initium revocari cœpisse ad Kalendas Ianuarii, probari potest ex ejus duabus in Bullario Bullis, quarum tertia data legitur Anno incarnationis Dominicæ millesimo quadringentesimo sexagesimo sexto, [Annus civilis ad Kal. Ianuarii revocatur a Paulo,] quintodecimo quadringentesimo sexagesimo sexto, quintodecimo Kalendas Aprilis, Pontificatus anno secundo; sexta vero, millesimo quadringentesimo sexagesimo nono, octavo Id. Januarii, Pont. anno quinto, ubi fuissent numerandi Pontificatus anni tertius & sextus, si annos Christi oporteret extendere usque ad XXV Martii. Idem patet ex Bulla ejusdem Pontificis apud Waddingum, data an. Domin. Incarn. MCCCCLXVI, VI Idus Januarii, anno Pontif. II. unde colligitur per errorem factum quod prima Bulla apud eumdem Waddingum, data V Nonas Martii anno Pontif. primo, adscribatur anno 1464 & scribendum 1465. Quæ porro post eosdem Annales est septima, [sed inconstanter.] data anno Incarnationis Dominicæ MCCCCLXVIII Kal. Septembris, Pontificatus anno quarto, demonstrat annum Pontificatus ultra diem Electionis, qui fuerat pridie Kalendas Septembris, protrahendum esse usque ad diem Ordinationis, non factæ nisi V Idus Septembris ejusdem. Idem probat ejusdem Constit.2 in Augustiniano Bullario, data Anno Incarnationis Dominicæ millesimo quadringentesimo septuagesimo, pridie Kalendas Septembris, Pontificatus anno sexto, ipso scilicet die quo alias fuisset inchoandus annus VII. Sed quæ ibidem præcedit Constitutio I, continens Privilegium Congregationi Lombardicæ datum anno Incarnationis Dominicæ millesimo quadringentesimo Sexagesimo nono, Nonis Januarii, Pontificatus anno sexto, ostendit, quod de anni initio ad Kalendas Ianuarii retracto supra dixi non ita universaliter usurpatum fuisse, quin etiam contrarium quandoque fieret: quapropter non ausim vitii arguere, quod ejusdem Pauli Bullæ I apud Waddingum, data V Nonas Martii anno Pontificatus primo, non adscribatur annus 1465, sed adhuc numeretur 1464.

CCVI SIXTUS IV.

[Vita]

Ab anno 1471 ad 84 an. 13 dies 4.

Sixtus Papa VI hujus nominis, natione Ligur, patria Saonensis, Franciscus a Ruvere antea vocatus, Ordinis Minorum generalis Minister, anno MCCCCLXXI, Paulo Pontifici repentino interitu sublato] surrogatus IX Augusti, coronatus XXV in Dominica, sedit annos XIII, dies IV, mortuus MCCCCLXXXIV, die XII Augusti; sepultus in Vaticano. Vacavit Sedes Apostolica dies XVI.

Licet Stella mortuum Paulum scripserit V Kalendas Augusti, [Ratio temporis.] & successorem creatum ipsis Idibus, jam tamen ostendimus VII Kalendas obiisse Paulum: quod autem pro Idibus, legendum sit V Idus, quo creatus sit Sixtus, persuadent Mss: Vaticana a Raynaldo allegata.

[2] [Resumitur annus a die 25 Martii inchoandus] Hic autem Pontifex, abrogato, quem Paulus invehi permiserat, usu inchoandi annum a Kalendis Ianuarii, decessorum aliorum stylum prætulisse dici debet, propter Bullas complures, tam in Bullario quam apud Waddingum, eum Pontificatus annum notantes, qui componi nequeat cum anno Christi, nisi usque ad festum Incarnationis Dominicæ protracto. Tales in Bullario sunt Bulla 4, 12, 13, 16, & 22; apud Waddingum vero Bulla 3, 4, 5, 11, 14, 31, 32 & 35. Idem probat in Bullario Augustiniano Constitutio 5, signata Anno Incarnationis Dominicæ millesimo septuagesimo quarto, septimo Idus Februarii, Pontificatus anno quarto. Quomodo autem apud eumdem Waddingum Bulla 13 legatur data die 22 Januarii 1474, Pontificatus anno tertio, non valde laboro; quia video diem mensis vulgari notari numero, ubi ex stylo Curiæ scribi debuisset XI Kalendas Februarii. Suspectus igitur est numerus anni, ne non secundum originale descriptus, sed ex hodierno usu subductus sit: aut forte nomen Januarii irrepsit pro Junii. Magis moveret quod quæ est in Bullario num. 14 habeatur data duodecimo Kalend. Aprilis, cum anno Dominicæ Incarnationis MCCCCLXXVII, Pontificatus anno sexto, scriberetur P. an. 7, itaque argueretur error subesse. Quamvis enim in numero per zyfram scripto erretur facilius, quam in eo ad longum extendendo; in hoc tamen non semper accuratißimum fuisse Cherubinum liquet ex Bulla 16 ejusdem Sixti, data (ut quidem habetur) anno Incarnationis Dominicæ 1478, tertio Idus Januarii, Pontificatus anno nono, ubi ut summum legi deberet octavo; cum tamen in margine legatur Dat. P. an. 7, ut mirum non sit, si in tam vitiose transcripta Bulla, pro millesimo quadringentesimo septuagesimo septimo, ex usu Curiæ ad longum scripto, aliquis styli veteris ignarus ex suo calculo scripserit 1478, ut salvaret annum Pontificatus septimum notatum in margine, tamquam genuinum. Idem factum videtur in Bullario Caßinensi, ubi Constitutio 96 signatur die 13 Februarii 1483, [& annus Pontificius] Pontificatus duodecimo. O quantum negotii viris eruditis facessunt istiusmodi libraria sphalmata; quæ nisi ex plurium aliorum monumentorum collatione inter se agnosci nequeunt, agnita autem vix aut ne vix quidem certo corrigo.

[3] Requirens porro Bullam aliquam, indicaturam unde annos Pontificatus sui duxerit Sixtus, duæ occurrunt in Bullario, quæ suadeant, eos duxisse a die suæ Electionis; videlicet Bulla 10, data anno Incarnationis Dominicæ millesimo quadringentesimo septuagesimo sexto, decimo Kalendas Septembris, Pontificatus anno sexto, adeoque inchoato ante IX Kalendas, quo primum recurrebat dies Ordinationis anniversarius: itemque Bulla 17, data anno millesimo quadringentesimo septuagesimo octavo, quinto Idus Augusti, id est ipso anniversario Electionis, Pontificatus anno octavo, tunc præcise inchoato. [initio non satis certo,] Contrarium tamen video fieri in Bullariis Casinensi & Augustiniano, ubi Constitutiones 93 & 4 Sixti hujus, signantur anno Incarnationis Dominicæ millesimo quadringentesimo septuagesimo quarto & sexto; Nono Kalendas Septembris, & pridie Idus Augusti, Pontificatus nihilominus anno 3 & sexto adhuc currente. Quare nihil hic ausim definire.

[4] [dies obitus.] Diem quo Sixtus obiit, ex Epitaphio sumimus, quia eodem quo obiit anno confectum id est: aliis tamen precedentem diem notantibus indulgendum putamus errorem exiguum, quia noctu obiit, hora post solis occasum quinta.

[5] Vir ingenio tantus, inquit Stella, quantus nostro tempore fuisset, [Sixti doctrina,] præcipue doctrinarum vigore, & propterea de potentia Dei scripsit, librumque de sanguine Christi, de futuris contingentibus, de Conceptione B. Mariæ Virginis, & quædam alia perpulchra. Fuit namque ante Pontificatum ac etiam in ipso Pontificatu mitissimæ consuetudinis ac vitæ pientissimæ: in pauperes, Religiosos maxime, munificentissimus atque devotus & affectus: [& virtutes,] quos omnes uno ordine amavit & fovit, atque amplissimis privilegiis & gratiis, aliisque spiritualibus & temporalibus beneficiis indesinenter adjuvit: nam omnes mendicantes Religiosos, ad æmulationes evitandas, in privilegiis & gratiis censuit esse æquales. Inde inter amicos & familiares jucundus existens, clemens & modestus voluit nominari. Principes etiam pauperes, & nobiles viros patria extorres, præsertim Palæologorum filios Bosnæque Reginam, atque alios complurimos a Turco pulsos, pecuniis adjuvare non destitit: & Rhodiorum Milites ac Ferdinandum Regem a Turcis vexatos mira & incredibili pietate confovit & adjuvari fecit.

[6] Urbem Romam, cœnosam & incompositam ac vetustate multis in locis collabentem & deturpatam, [opera publica,] pro posse in omnibus instaurare sategit, & vias ejus omnes cultissime & decentissime stravit. Pontem super Tiberim maxima impensa exstruxit, & a se Sixti pontem nominari voluit: aliis quoque ædificiis quasi innumerabilibus, tum in Vaticano, tum in urbe Leonina, atque Romæ extruxit: quibus mirum in modum Apostolicam Sedem exornare visus est, quasque ob res ipse Urbis novus conditor appellari merito potuit. Ædes insuper Pontificias multis in locis apud S. Petrum, non modo cultiores, sed cultissimas reddidit: ubi etiam ecclesiam novam, & quidem ornatissimam fabricavit, & in ea novos Sacerdotes constituit, additis multis proventibus ad ipsorum sustentationem, qui divina quotidie in ea suo nomine celebrarent. Hospitale sancti Spiritus in Vaticano permagnificum, quasi de novo fabricari fecit, in quo & vitæ suæ ordinem depingi voluit. Et cum beatissimæ Virginis Mariæ devotissimus esset, ecclesiam S. Mariæ de populo sic nuncupatam, quasi vetustate collapsam, magnis impensis quasi de novo erigere fecit, & ipsam tandem perfectam multis muneribus decoravit; atque alia innumera tum spiritualia tum temporalia hic Urbi Romanæ contulit beneficia. Et, ut brevibus concludam, [indulgentia erga nepotes:] in suo Pontificatu nihil egit quod merito reprehendi posset, nisi quod etiam ipse (ut fit) suos nimium amavit, eis videlicet divina & humana contribuens, præter Dei & Romanæ Ecclesiæ dignitatem atque honestatem: in quem sane errorem multi superiorum Pontificum etiam cecidere. Duos enim Nepotes suos Urbis Præfectos, videlicet Leonardum & Joannem successive constituit. Manfredos, Immolæ urbis Regulos, videlicet patrem & filium, inter se dissidentes; & postmodum Ordelafos similiter, e Forolivio expulit; & ipsas eorum Urbes Hieronymo Riario, concivi & necessario suo carissimo, concessit, cujus quidem consilio arduis in rebus uti sæpe voluit.

[7] Hic Jubilæum, a Paulo Pontifice prius per universum orbem Christianum institutum, honorifice & utiliter in anno IV Pontificatus sui celebravit: & B. Bonaventuram, Theologum Ordinis sui, in Sanctorum Confessorum numero adscripsit. Hic quædam bella, judicio multorum præter justitiam, [bella suscepta contra Florentinos,] suscepit: & imprimis Laurentium Medicem Florentinum excommunicavit, & ipsis Florentinis bellum indixit, eo quod Raphaelem Diaconum Cardinalem, Comitis Hieronymi Riarii ex sorore Violentina nepotem, ac Franciscum Salviatum Pisanum Archiepiscopum, cum trecentis viris qui Julianum Medicem, ipsius Laurentii fratrem, in Divæ Reparatæ templo obtruncaverant, detinuissent ac suspendio interemissent: quæ res cum huic Pontifici nuntiata fuisset, hortantibus Ferdinando Rege & Hieronymo Comite, bellum contra Laurentium ipsum Medicem & Florentinos suscepit, & damna multa eis intulit. [Ferdinandum R.] Aliud postea adversus Ferdinandum Apuliæ Regem suscepit, quod nollet illum Herculi Estensi genero suo, a Venetis obsesso, auxilio adesse: indeque cum ipso Ferdinando pace confecta, pro eodem contra Venetos mutata sententia pugnam suscepit; eo quod Veneti ipsi, nollent eidem obtemperare, ut Herculem obsessum dimitterent atque ablata eidem restituerent: [& Venetos,] & propterea non modo omnes Italiæ Principes & Potentatus contra eos concitavit; sed, veluti Clemens VI alias fecerat, ipsos Venetos interdixit, excommunicavit ac maledixit, atque etiam omnibus dignitatibus eos privavit, nec quoad vixit illis absolutionis beneficium impendere voluit: dumque hæc ageret febribus decubuit; & pace inter Venetos & reliquos Principes confecta & audita, mox vitam exhalavit.

[8] Fuit nihilominus Pontifex hic inter ceteros optimus; ac præ omnibus ceteris felicissimus & fortunatus, [ejusdem felicitas,] qui omnes Christianos Principes toto tempore sui Pontificatus obsequentissimos habuit; & quos voluit, depressit; quos autem voluit, pro voluntate exaltavit. Suis etenim, ut præmissum est, sine ulla contradictione, multa ac plurima contulit beneficia: & si multos habuit detractores, tamen (ut verum fateor) vir bonus erat & justus Pontifex. Summa etenim instantia & alacritate animarum custos extitit, cupiditatem omnino a se resecavit, iras compressit, & malitias omnes extirpavit, & virtutibus semper inhæsit. Triginta duos Cardinales toto tempore sui Pontificatus creavit, [Acta alia.] e quibus tres fuerunt Romani, duo Genuenses, & quatuor Saonenses: inter quos Julianus S. Petri ad Vincula ex fratre nepos fuit: qui ipsius corpus maxima pompa & devotissimis exequiis, ut decuit, novo in templo seu sacello apud Vaticanum in S. Petro sepeliri fecit. Hic etiam multorum [Sanctorum] Officia nova, & institutiones festivitatum veteribus addidit: & multorum Sanctorum festa, videlicet Seraphici Francisci, Conceptionis & Præsentationis gloriosissimæ Virginis Mariæ, S. Annæ matris ejusdem, sanctissimique Joseph Sponsi ejus, celebrari jussit: ac multa alia, ad cultum Dei pertinentia, hic Pontifex observari mandavit. Quo mortuo vacavit Sedes dies XV.

[9] [Monumentum] Monumentum, quod in prædicto Sacello ante ejus aram maximam faciendum ex fusili ære curavit, inter cetera Urbis ornamenta imprimis conspicuum, ut ait Oldoinus noster, fuit opus Antonii Palajoli Florentini, arg. auro, pict. ære clari. an. Dom. MCCCCLXXXXIII absolutum; sicuti sculptum legitur sub Epitaphio, ad pedes decumbentis Pontificaliter corporis exarato, in hunc modum: [& Epitaphium,] Sixto Quar. Pont. Max. ex Ordine Minorum, doctrina & animi magnitudine omnis memoriæ Principi, Turcis Italia summotis, auctoritate Sedis aucta, Urbe instaurata, templis, ponte, foro, viis; bibliotheca in Vaticano publicata, Jubilæo celebrato, Liguria servitute liberata; cum modice ac plano solo condi se mandavisset, Julianus Cardinalis patruo B. M. majori pietate quam impensa F. cur. Obiit Idib. Sextil. hora ab occasu quinta, an. Chr. MCCCCLXXXIV. Vixit annos LXX, dies XXII, horas XII. Ipsam monumenti venustißimi, sed non multum supra pavimentum extantis delineationem Oldoinus repræsentat, cujus superiorem aream duodecim distinguunt areolæ, per modum limbi figuram jacentis circumcurrentes; ita ut extremi quatuor anguli Roboreæ gentis insignia occupent, ad caput accumbat Caritas, ad tempora Fides & Spes aßideant, tum virtutes quatuor Cardinales: infimus ad pedes loculus Epitaphium præfatum habet: in lateribus vero, quantum a pavimento acclivia eminent, ordine a pedibus circumducto super infimum limbum, aßidere videntur totumque limbum occupare liberales omnes scientiæ, Grammatica, Rhetorica, Dialectica, Astrologia, Arithmetica, Philosophia, Theologia, Geometria, [translatio.] Musica, Prospectiva. Porro Sacellum Sixti, ubi sacrum olim Canonicale odæm, extabat ad lævam introeuntibus basilicam S. Petri, uti scribit in Roma sulterranea Aringus lib. 2 cap. 8 addens; quod ipsum Monumentum prædictum, una cum Sixti corpore, in veteris pariter Basilicæ Canonicorum chorum translatum, & demum Urbano VIII jubente amotum, quod sacris ibi functionibus impedimento esset, in sacello quod a regione Chori ejusdem situm est, servatur.

[10] Fuisse Sixtum Deiparæ Virginis cultui addictißimum, nemo dubitabit, qui Ciacconium ejusque recognitores & ampliatores voluerit legere. [Affingitur Sixto formula salutandi Deiparam,] Plura etiam collecta habentur, & seorsim exhibita, apud Magnum illum Parthenophilum, Hippolytum Maraccium, in libello quem edidit anno MDCXLII sub titulo, Pontifices Mariani, ubi Sixtus IV caput 76 bene longum implet. Sed quod is ex Manuali Mariano Ioannis Baptistæ Grimaldi ad 2 Maji, quodque ex Maraccio indicat etiam Oldoinus noster ad Ciacconium, extare formulam quamdam salutandi Deiparam, sub nomine Sixti hujus, repertam in antiquis Horis Parisiensibus, quasi is eam devote recitantibus undecim millia annorum Indulgentiam concesserit; non facile recipiet, qui consideraverit quæ de hac materia, & de enormi illo tot annorum numero notavi ad Pontificatum S. Gregorii. [cum Indulgentia undecim millium annorum:] In eodem, ex quo alibi relatas & refutatas Indulgentias sumpsi, antiquo Breviario, cuso Venetiis sub annum MDXXII, invenio similiter Orationem, seu potius Salutationem, eodem quidem quo istam apud Maraccium principio, sed in progressu tam diversam & verbis & stylo, ut appareat ejusdem auctoris non esse: & tamen etiam huic præponitur, quod eam Sixtus ipse confecit, & dedit ad eam XI millia annorum, & debet dici coram imagine Beatæ Virginis in sole, id est, (ut ego interpretor) cum solaribus radiis circumcirca depictæ, ut appareat juxta Apocalypsim mulier amicta sole. Vt autem magis clarescat quam merito suspecta mihi sint omnia ista Horariorum librorum Parerga, absque conscientia (ut existimo) Curiæ Romanæ olim variis in locis extra Urbem adjecta; accipe utrumque contextum, devotum quidem, sed valde dissonum. In Breviario, apud me servato, sic legitur.

[11] Ave Sanctissima Maria, mater Dei, regina cæli, porta paradisi, domina mundi. Tu singularis pura es virgo: tu concepisti Jesum sine macula: tu peperisti creatorem & salvatorem mundi, de quo non dubito. Libera me ab omni malo, ora pro peccato meo. Amen. [sed valde diversa ante Breviarium anni 1522] His per modum Antiphonæ præmißis, sequitur quasi Versiculus & Responsorium

O regina poli, mater gratissima proli:
Spernere me noli, me commendo tibi soli.

tum porro continuantur salutationes instar Collectæ:

Ave Maria, ancilla Trinitatis humillima;
A. M. sponsa Spiritus sancti amabilissima:
A. M. mater D. N. Jesu Christi dignissima:
A. M. filia Dei Patris dilectissima:
A. M. soror Angelorum pulcherrima:
A. M. promissio Prophetarum desideratissima:
A. M. regina Patriarcharum gloriosissima:
A. M. magistra Euangelistarum veracissima:
A. M. doctrix Apostolorum sapientissima:
A. M. fons & pulchritudo Confessorum suavissima:
A. M. decus & corona Virginum jucundissima:
A. M. salus & consolatrix vivorum & mortuorum promptissima:

Mecum sis in omnibus tentationibus & tribulationibus, angustiis & necessitatibus & infirmitatibus meis: & impetra mihi veniam omnium peccatorum meorum: & maxime in hora exitus mei non desis mihi, o piissima Virgo Maria. Amen.

[12] Confer hæc cum Horario Parisiensi apud Maraccium, & judica quam parum convenientia sint testimonia, [& in Horario veteri Parisiensi:] ad fidem faciendam sic exorbitantis Indulgentiæ, tamquam a Pontificum aliquo reipsa concessæ. Ita habet: Ave Sanctissima Maria, mater Dei, regina cæli, porta paradisi. Tu es singularis Virgo purissima: tu concepta sine peccato originali & ideo immaculatissima; tu sine macula concepisti Jesum Salvatorem: tu fuisti verissime ante, in partu, & post partum inviolata & illibata. Fac me tuis sanctis precibus pure, pie, & sancte vivere: & ora pro nobis Jesum filium tuum dilectum: & post mortem me suscipe. Ab omnibus malis mentis & corporis libera me, & alios fac me liberare, opera misericordiæ acquirere, & in gloria paradisi in æternum tecum gaudere. Amen. [licet Sixtus non fuerit solitus majorem largiri] Hæc quin sint recentioris multo compositionis quam priora, nullus dubito; & tamen sub eadem traduntur Indulgentia. Hanc ergo ut omnino spuriam fictitiamque scias, consule certas & indubitales prænominati Sixti Bullas, etiam isto ævo, ante elapsos annos dumtaxat ducentos, non nisi perquam moderatas Indulgentias largientis: mihi exempli causa sufficient tres, ex Bullario Laertii Cherubini. Est ibi ordine Tertia, data anno MCCCCLXXII, Pontificatus item 11. In hac Sixtus, post prolixam commemorationem suarum erga S. Franciscum Assisiatem obligationum, volens ipsius festivitatis diem celebrem magisque devotum & cunctis fidelibus acceptabilem reddere in futurum, velle se declarat, [quam 5 vel 7 annorum & totidem quadragenarum.] ipsam ut festum duplex a cunctis Christianis celebrari, ab omnique opere servili abstineri, & sub observantia & præcepto comprehendi: sic autem eamdem observantibus, annuatim quinque annos & totidem quadragenas de injunctis pœnitentiis relaxat. In Bulla quoque XVIII, ad instantiam Margaretæ Ducissæ Britanniæ data, volens omnes fideles excitare ad devotum usum Psalterii seu Rosarii Mariani, per centum quinquaginta salutationes Angelicas decurrendi, pro qualibet quinquagena præfati Psalterii, quinque annos & totidem quadragenas Indulgentiæ misericorditer in Domino relaxare se declarat. Denique in Bulla Canonizationis S. Bonaventuræ, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui in secunda Dominica Julii, qua scilicet festum agendum decreverat, ecclesiam in qua sanctum ejus corpus requiescit devote visitaverint, annuatim septem annos & totidem Quadragenus indulget. Ex tali autem hujus temporis parcitate liquet, profusionem illam, qua annis ante hoc tempus centum usi arguuntur Bonifacii IX familiares ejus facilitate & nomine abutentes quaq; Plenariæ Indulgentiæ ad quæstum omnibus fere petentibus dabantur, exigui admodum temporiis fuisse, forte nec illum Pontificatum exceßisse.

[13] [Error circa quamdam ejus Bullam indicatur,] Tomo 1 Aprilis nostri pag. 792 & 793 examinatur hujus Pontificis, ut prætenditur, Bulla diciturque per errorem (nescio unde inductum, qui deinde iteratur ante Tomum; Maji pag. IX col. 1 sub finem) dicitur inquam, ejus mentio ostic omissa, ubi maxime debuerat commemorari. Id licet nihil magnopere faciat ad rei istic tractatæ substantiam, libenter tamen nunc retractarem distinctius; si ii, in quorum gratiam id facere vellem, æquanimiter paterentur res suas discuti; [alias corrigendus.] & quam exigunt a nobis celeritatem correctionis, si quid forte peccatum fuerit, nostro jam aliquoties provocati exemplo præstarent ipsi in longe gravioribus, & totius controversiæ summam attinentibus. Expectent igitur mensis Aprilis Supplementum, aut saltem Appendicem addendum tomo 6 Maji pro toto hoc mense; ubi istud & alia quædam leviuscula errata, ab illis observata, fideliter corrigentur.

HISTORIA INTERPONTIFICII
Ab Anonymo coævo Latine descripta.

[1] Die decima Augusti, videlicet in festo S. Laurentii Martyris, [Mors Sixti,] S. D. N. Sixtus Papa quartus, visus fuit complicatis manibus in vespera & multum tristis. Deinde sequenti die accesserunt ad eum Oratores Confœderatorum, putantes forte afferre ei aliquod gaudium; & exposuerunt ei quod omnes Potentiæ de liga & confœderatione reductæ erant ad concordiam: de quo ipse multum obstupuit, & miratus est quare pax sine eo conclusa esset, attento quod (ut dicebat) ipse principaliter debuisset intervenire. Et cum hoc sæpius interrogasset ab illis, & esset certificatus quod dicta pax esset conclusa, adeo quod non poterat amplius retractari, doluit valde. Et causa doloris, communi omnium æstimatione, hæc fuit, quia semper in omnibus suis operibus animum ostendit in hunc finem, ut aliquem statum, potentiam, [mœrori inordinato imputata.] sive dominium acquireret Comiti Hieronymo, ut videri potest per exempla: primo propter bellum quod gessit, Tudertinis, Spoletanis, Civitati Castelli, & Florentinis: deinde propter confœderationes quas fecit, primo cum Rege Ferdinando, secundo contra eum cum Venetis, tertio contra Venetos cum dicto Rege, & in aliis similibus. Putabat modo in hac pacis conclusione se posse aliquid omnino Comiti Hieronymo acquirere, & ista de causa intravit in tali confœderatione, & pecuniam Ecclesiæ expendit: sed postquam vidit se illusum, & cecidisse ab hac spe, & pecunias Ecclesiæ expositas perdidisse, nihilque ex bello præedicto acquisivisse, doluit valde. Itaque, tam ex primo dolore quam ex novissimo, infirmatus est febre, jacuitque in lecto & obmutuit, visusque fuit exanimis per aliquod spatium: deinde in se reversus, inflato gutture, duodecima Augusti, videlicet die Jovis, quinta hora noctis, ex hac vita migravit. Mane sequenti corpus ejus delatum fuit in ecclesiam S. Petri, cum intortitiis, in quadam antiqua aurea planeta, paucis comitatum hominibus. Ista ille, nonnihil ad invidiam exaggerata: ubi libenter intelligam, quintam horam noctis currentem, non expletam, quia media nox, unde inchoandus est XIII Augusti, tunc habebatur quinque circiter minutis ante finitam quintam post solis occasum. Quæ porro idem Auctor habet de eadem morte, videntur mendaciter ab æmulis conficta, indigna proinde quæ hic referuntur, indicant autem scriptoris animum, a Sixto aversum, ideoque calumniis credulum.

[2] Eadem die & mane multi juvenes accesserunt armati ad domum Comitis Hieronymi, [Eo mortuo spoliatur demus Hieronymi nepotis,] putantes illū se posse ibi invenire, & cum non invenissent, essetq; domus illa pro majori parte evacuata, clamantes fortiter, Columna! Columna! dictā domum diripuerunt, illamq; de residuo expoliaverunt atque destruxerunt, vastantes & destruentes ferreis bipennibus portas & fenestras marmoreas; & omnia alio portantes, extraxerunt viridarium, arbores penitus convulserunt (prout de prȩsenti videri potest) quod nullū ei ostiū sive fenestra relicta est. Eadem die juventus cum simili clamore trans-Tiberim se contulit, ibique juxta ripam fluminis duo Magazena mercibus plena quorumdam Genuensium similiter ad saccum, ut dicitur, miserunt; & post illa duo navilia viri cujusdam Genuensis, [& quorumdam Genuensium.] cum omni instrumento nautico, alio asportaverunt: & reversi in urbem, ubicumque fuerunt aliquȩ domus vel bona dictorum Genuensium, similiter acceperunt & dilapidaverunt. Nec defuerunt aliqui qui se ad castrum Jubilæi contulerunt, ubi centum vaccas & totidem capras, mulos, porcos, asinos, anseres & gallinas, quæ erant Comitissæ, abstulerunt, una cum magna copia carnium salitarum & casei Parmensis, & suppellectilium quæ ibi invenerunt. Postea maxima pars aperuerunt ecclesiam S. Theodori, & horrea S. Mariæ novæ, indeque extraxerunt maximam quantitatem frumenti, quod anno præterito vendi non potuerat, sperabat tamen Papa vendere illud in futuro.

[3] Die XIV Conservatores & Officiales Populi Romani ceperunt curam civitatis, miseruntq; [varia castra ad Columnenses redeunt;] proclamā sub pœna furcarum, quod nullus offenderet aliquem Curialem vel alias derobaret: posueruntque custodes portis & pontibus; & fecerunt unum Marescalcum pro guardia in quolibet Rione. Eadem die castrum Cavarum reversum est ad Dominos Columnenses, interfecto Contestabili & duodecim peditibus, & reliquis percussis & e muris præcipitatis. Et illa eadem hora castrum Capranicæ, similiter cæsis custodibus, ad prædictos Dominos reversum est. Et cum castrum Marini petiisset auxilium a Camerario, & denegatū esset, ad dictos Dominos reversum est. Eadem die Comitissa, uxor D. Comitis Hieronymi, castrum S. Angeli intravit; & Virginius Ursinus cum sua comitiva & Comes Hieronymus retrocesserunt iterum ad Insulam.

[4] Die sequenti Cardinalis Columna reversus est Romam, & infinitissimi cives comitati sunt eum, [& ipsi Romæ excipiuntur:] & multitudo peditum infinita, & cum magno clamore & triumpho intravit domum suam parvam in Regione […] & in continenti reversus est Prosper & Fabritius, cum magna multitudine militum peditū, balistariorum & scoppetorum, in maximo numero, steteruntque in domibus eorum.

[5] Sequenti die, quæ fuit Martis, XVI Augusti, inceptæ fuerunt exequiæ, in quibus non fuerunt multi Cardinales, propter timorem castri S. Angeli. Eadem die factum fuit concilium in Capitolio, & cives Romani decreverunt supplicare Cardinalibus quod dimitterent arma: omnes enim domi erant armati, multumq; muniti: & rogaverunt ut essent concordes in creando Pontifice, & cito, & quod facerent Conclave in loco tuto; & omnia & majora, quæ ab eis petita sunt, verbis & promissionibus obtinuerunt.

[6] Die XXII Comes Hieronymus restituit castellū & fortellitias omnes Ecclesiæ, [Castrum S. Angeli restituitur Collegio Cardinal.] quas tenebat; sed non prius quam solutis ei per Cardinales quatuor millibus ducatis pro ejus stipendio: & jā restitutio, ut dicitur, facta fuit hoc modo: scilicet quod Episcopus Tudertinus, qui ibi est Castellanus, juret in manu Collegii, tenere dictum castrum ad eorum instantiam, & illud restituere summo Pontifici: & omnes custodes promisit mutare & dimittere ad voluntatem Collegii: & ita juravit. Et similiter facta est concordia inter Cardinales hoc modo; videlicet, quod, restituto castro Collegio, Virginius & cohortes & alii Domini de Ursinis statim Viterbium petant, & per unum mensem non possint adhȩrere Urbi: Domini Columnenses cum sua cohorte similiter exeant, stentque in loco remoto ab Urbe: nec non Jacobus de Comitibus dimittat curam Palatii, & recedat: sitque firma confœderatio duorum mensium, incipiendorum a die Coronationis futuri Pontificis.

[7] Die XXIV Augusti, Congregati Cardinales omnes in tribuna S. Petri, promiserunt Populo Romano unanimiter & concorditer observare quasdam gratias contentas in una scedula (cujus summam ex Stephano de Infissura qui vidit & legit, [qui Populo multas gratias spondent,] exhibet Odoricus Raynaldus num. 42 anni hujus) in auxiliū & commodum Populi Romani: & inter alia promiserunt omnia officia & beneficia Romana concedere non aliis quam Romanis, prout sunt Bullæ Nicolai, Callixti, & Sixti. Item observare ad unguē bullam Studii, removere Officiales ad vitam; & facere ut omnes terræ, subjectæ Populo, præstent ei obedientiam in carnisprivio.

[8] Die sequenti, videlicet ultima exequiarum Sixti, Cardinales iverunt ad S. Petrum, ut promissum erat, præterquam Sabellus & Columnensis: [receptoque iterum castro prædicto,] & causa fuit, quia in nocte præterita, contra Capitula & promissiones prædictas, in castro S. Angeli intraverunt centū quinquaginta pedites bene armati: propter quod Cardinales prædicti & omnes alii multum admirati & turbati sunt. Sed Domini Cardinales curarunt, ut Comitissa, cum tota familia, & cum dictis peditibus, castrum Collegio restitueret: & ipsa abiit die XXV, videlicet in die S. Bartholomæi.

[9] Die XXVI Augusti allatum est nuntium, qualiter Diophobus, filius Comitis Aversæ, reversus est ad terras suas, [ingrediuntur Conclave:] & quod in continenti cepit Ronciglionum & Castrum-Jovis sine prælio. Eadem die Cardinales omnes, nemine discrepante, intraverunt Conclave, in capella majori Palatii S. Petri: & fuerunt numero XXV, & tres alii Cardinales fuerunt absentes.

[10] Die XXIX Augusti, hora videlicet XIV, in die Dominico & in festo decollationis S. Joannis Baptistæ, Joannes Baptista Cybo, dictus Cardinalis Melphiensis, creatus fuit Papa & vocatus Innocentius Octavus, filius Aron Cybo, qui fuit Senator Urbis tempore Calixti, & stemmata ejus sunt in Capitolio. Et modus creationis fuit iste. [ubi Cardinale S. Angeli recusante domum suam dare pro Pontificatu,] Videlicet, quia cum die sabbathi in hora vespertina starent Cardinales in scrutinio, qui erant omnes numero XXV, causa faciendi Pontificem, Cardinalis S. Petri ad Vincula, ut fertur, dixit Cardinali S. Marci, qui illo tempore habebat XI voces, si volebat promittere domum suam Cardinali Aragonensi, filio Regis Ferdinandi; & ipse promittebat ei tres alias voces, ita quod essent quatuordecim. At ille respondit, se minime hoc facturum; nam si hoc fecisset, non esset canonice (ut decet) electus: item quia domus sua fortiter præjudicabat castro S. Angeli; unde si hoc fecisset, fuisset forsitan causa disturbationis Urbis & totius fidei Christianæ: nam posset de facili ibi Rex venire, & facere se dominum Urbis, & disturbare statum Ecclesiæ. Deinde prædictus Cardinalis S. Petri ad Vincula accessit ad Vice-cancellarium, dixitque ei, si volebant simul facere unum Pontificem ad votum eorum. At ille, dummodo disturbaretur electio S. Marci, quem solum odio habebat, consensit. Deinde superveniente nocte Cardinales omnes iverunt dormitum: quibus dormientibus, prædictus Cardinalis S. Petri ad Vincula, una cum dicto Vice-cancellario, [omnes fere conspirant pro Melfiensi;] tractaverunt cum omnibus Cardinalibus, ut darent voces eorum Cardinali Melphitensi, præterquam cum sex de senioribus & principalioribus, videlicet cum Cardinali de Comitibus, S. Marci, Gerundensi, Lisbonensi, Senensi, Neapolitano, & aliqui dicunt de S. Maria in porticu: qui Cardinales dormiebant in eorū cubiculis: itaq; ceteri dederunt vota sua, & elegerunt dictum Pontificem.

[11] Mane autem facto vocaverunt illos dormientes, dixeruntque illis; Venite, Papam fecimus. At illi dixerunt; Quem? Responderunt, Melphitensem. Dixeruntque illis, Quomodo? Responderunt, Hac nocte, dum dormivistis, congregavimus omnes voces, præterquam vestrum dormientium. At illi, videntes quod erant octodecim vel novem decim qui consenserant, & quod ipsi tamquam pauciores non poterant actum disturbare, consenserunt. Deinde die sequenti detectum fuit, [insignibus beneficiis & officiis ideo remunerati,] quod pro habendis vocibus multa bona Ecclesiæ promiserant, quæ (ut fertur) sic distributa fuerunt. Primo Cardinalis Sabellus habuit castrum quod dicitur Monticelli, in partibus Insulæ, item Legationem Bononiensem; Cardinalis Columnensis, castrum Ceperani & Legationem Patrimonii, & pro restauratione domus combustæ & damnorum viginti quinque millia ducatorum, & fuerunt illi promissa beneficia quamprimum vacantia pro septem millibus ducatis; Ursinus habuit Legationem Marchiæ, quæ fuit adempta Camerario, item castrum Cerveteris; Marisconensis, castrum Capranicæ & Episcopatum Avenionensem. Filio Regis Ferdinandi fertur fuisse concessum Pontem-corvum. Item data fuit domus vel palatium, quod fuerat Domini Papæ dum erat Cardinalis, videlicet S. Laurentii in Lucina, Cardinali Parmensi; palatium S. Joannis della Magliana cum omni ejus ædificio, Cardinali Mediolani. Archipresbyteratum S. Joannis Lateranensis & Legationem Avenionensem, Cardinalis S. Petri ad vincula; & Præfectus Urbis ejus frater habuerunt Fanum, cum quinque aliis terris circumstantibus, promisitq; facere dictum Præfectum ejus fratrem Generalem Capitaneum Ecclesiæ. Ita ille: econtra Stephanus de Infissura apud Rainaldum asserit quod rite & recte & absque aliqua calumnia creatus fuit Innocentius: [præsertim Cardinalis Roboretis,] queritur tamen teste eodem Rainaldo, Cardinales amplissima bona ecclesiastica, nec non munera publica, tum in Urbe tum extra Urbem, inter sese partitos, quo ipso videtur confirmare jam ex alio relata, difficulter obtenturus ut hæc partitio non dicatur facta ex compacto, adeoque ipsa creatio ex plerorumque parte Simoniaca. Mirabar porro quod in Ciacconio, jam toties recognito, nusquam appareret inter Electores Innocentii aliquis cum titulo S. Petri ad Vincula: ast deinde cognovi, [idemque Ostiensis Episcopus,] quod Julianus Cardinalis Roboreus, postea Julius Papa II, eum titulum prius gesserit inter Cardinales Presbyteros eoque paßim vocaretur, etiam cum ad Episcoporum translatus Ordinem, factus esset Ostiensis & Veliternensis. De hoc autem sic porro Relator noster.

[12] Qui Cardinalis S. Petri ad Vincula continuo residet & manet cum ipso summo Pontifice, & omnia quæ gesta sunt & gerentur, ex suo consilio, sive potius ad suū velle fiunt: & cū aliqua per eum inadvertenter aut inscio dicto Cardinale fiunt, illico revocantur. Inter quæ est, quod Paulus Ursinus fuit per Pontificē deputatus cum militibus suis ad guardiam sive custodiam palatii, cum stipendio consueto: in quo officio solum unam diem permansit, deinde licentiatus cum magna indignatione ab urbe recessit. Deus concedat sibi gratiam recte vivendi & administrandi, [omnia apud Innocentiū 8 sic electū ex hinc agens.] quod difficile videtur, attenta ejus præterita vita, cum sit juvenis Genuensis, & ex pluribus mulieribus septem filios inter mares & feminas habeat; & attenta etiam qualitate ejus electionis, quæ deterior fuit electione Sixti: adeo quod omnes quodammodo uno ore, tam Romani quam alienigenæ & Curiales, de ejus futura vita & gubernatione imperii & civitatis per maxime suspicantur, faciuntque super eo diversa judicia. Verum ista ejus ante sacros Ordines susceptos incontinentia, excusatur integritate morum quam exinde tenuit: solumque arguitur, quod in suos illos nothos (quorum duo potißimum nominantur) effusior fuerit, novo nec sane bono exemplo palā eos habens, & divitiis cumulans. Alioqui sequiora ista de se præjudicia egregie refutavit Innocentius, Pontifex cetera bonus & inculpatus, uti mox apparebit.

CCXVII INNOCENTIVS VIII.

[Vita]

Ab anno 1484, ad 1492, an. 7 m. 10, a. 28

Innocentivs, Papa VIII ejus nominis, patria Genuensis, patre Aaron, Cyborum mediocri familia sed honorata natus, Joannes Baptista antea vocatus, post Sixtum Pontificem ex Cardinali Presbytero S. Cæciliæ, anno MCCCCLXXXIV Pontifex creatus] XXIX Augusti, coronatus XII Septembris in Dominica, sedit annos VII, menses X, dies XXVIII; mortuus anno MCCCCXCII, XXV Julii, sepultus in Vaticano: & vacavit Sedes dies XVI.

[1] Hic inter ceteros Cardinales, cum pauperior, humilior, atque humanior haberetur, inquit Stella, [Innocentii virtutes,] propter ipsius humanitatem & mansuetudinem Pontificium munus assequi meruit: ferebat etiam se in rebus gerendis prudentissimū & magnanimum atque constantem, eo quod Senis & alibi Legatione proxime functus fuisset, & magnā sui regiminis & prudentiæ Patribus spem præstitisset. Factus deinde Pontifex, ut erat vir optimus, Ecclesiam Dei pro posse in pace continere constituit. Et merito quidem Innocentius fuit appellatus, quia & sanctimonia ac animi magnitudine cum quovis optimo Pontifice conferri potuisset; rerum divinarum maxime appetentissimus, munificusque, & quam maxime in pauperes, ut veros decet Pontifices. Nihil erat quod illi melius pace communi videretur, cum ejus omnia consilia quietis forent: nec tamen bellum dissuadebat, cum pro tutela Ecclesiasticæ ditionis suscipiendum foret. Sed arma, non propter victoriam, neque propter injuriam vindicandam, sumenda dicebat, sed propter pacem obtinendam: finem vero belli, non rapinam aut gloriam, sed quietem esse debere.

[2] Hujus itaque Pontificatus per duos annos infelix plurimum extitit, & multorum bellorum plenus: & quod a principio multa cum instantia ab omnibus Potentatibus expetivit, [pro obtinenda pace,] difficillime tandem obtinuit. Quibuscumque enim oratoribus a principio, ad præstandam eidem ex more obedientiam venientibus, summopere pacem & concordiam suadebat, armaque omnibus deponere præcipiebat. Sed inimicus homo, ut bonis ejus desideriis obsisteret, haud multo post in languorem maximum eum perduxit; statimq; inter Ursinos & Columnenses maximum dissidium excitavit. Diu etenim inter ipsas potentissimas familias immortale intercesserat odium, quod vivente Sixto Pontifice sopitum esse videbatur: sed eo Pontifice defuncto, Columnenses contra Ursinos arma sumpsere, & multis eos incommodis affecere, [bella suscepta.] ac universam Urbem perturbavere: quas ob res multis sceleratis & damnatis, in Urbe & extra Urbem, licentia concessa fuit. Quæ res cum aliis permultis maximum animi dolorem Pontifici optimo inflixit; indeque pro Ecclesiæ libertate & ipsorum subditorum tuitione, videlicet Aquilæ urbis aliarumque urbium & procerum, magnum bellum, licet invitus, contra Ferdinandum Apuliæ Regem suscepit; & Robertum San-Severinatem, maxima cum impensa, contra ipsum ducem conduxit. Sed post varias depopulationes & vastationes atque incendia, tandem rogatus pacem cum omnibus facere voluit, ea scilicet lege, ut Rex ipse tributum Ecclesiæ, quod singulis annis pendere consueverat, quodque Sixtus Pontifex relaxaverat, de cetero Pontificibus Romanis integre persolveret; utque regni Proceribus, contra ipsum Ferdinandum Regem erectis, omnino ipse Rex parceret: atque illum jurejurando adstrinxit, ne deinceps contra Romanū Pontificem arma moveret; & pace conficienda etiam dissidia Ursinorum & Columnensium composuit, quibus ex rebus magnam suæ virtutis & constantiæ laudem reportavit. His ex sententia bene gestis, etiam Buchallinum, Oximi Principem seu Tyrannum, qui contra Ecclesiā rebellaverat & ad Turcum defecerat, debellavit ac expugnavit; illumq; tandem captum & vinctum, ad Ludovicum Sfortiā Mediolanum transmisit, & oppidum sibi &Ecclesiæ subjecit.

[3] Multa denique hic optimus Pontifex & circa Pontificiam dignitatem remque publicam Christianam, [acta alia publice,] nec non amicorum utilitatem facere decreverat: sed ob temporis brevitatem, suamq; infirmitatem, ac bellorum & epidemiæ perturbationem, non adimplere modo, sed nec incipere potuit. Hic Cardinales multos in toto suo Pontificatu creavit, inter quos (ut alios missos faciam) Antoniotus Palavicinus, vir profecto religiosissimus, optimus unus fuit. Hic post beneficium sanitatis adeptum, Leopoldū olim Austriæ Ducem, jam diu defunctum, ob crebra miracula enarrata, in sanctorum Confessorum numero aggregavit: Venerosque ab interdicto Ecclesiastico & censura, in eos a suo prædecessore fulminata, liberavit & absolvit; & eosdem sibi confœderatos & amicos effecit: beneficus siquidem, quoad potuit, circa Deum imprimis amicosque, pro viribus semper fuit. Nam post corporis sanitatem, inter cetera, pro gratiarum actione, monasterio & ecclesiæ S. Mariæ de populo argenteam ecclesiā, miro artificio elaboratam, cum magna cleri populiq; Romani frequentia, [ac privatim.] ipsemet propriis manibus super altare obtulit: atq; alia quibusdam ecclesiis aliis locisque piis condonavit. Parentibus & agnatis aliquod beneficii signum, nisi Francisco & Theodorinæ filiis, ostendere minime potuit: ante enim Pontificatum & Cardinalatum, sicut Divus Augustinus dum in minoribus esset, duos ex damnato coitu susceperat filios, videlicet Franciscum filium & Theodorinam feminam, quibus nimio afficiebatur amore: ambos enim pro virili sua enitebatur amplos efficere. Unde imprimis filiam honorato & illustri viro matrimonio, cum ingenti dote, collocavit: Francisco autem filio dilectissimo illustris Laurentii Medicis Florentini filiam conjugem dedit: eique dum moreretur maximos thesauros de consensu Cardinaliū dimisit: quos nihilominus ipse, dum adhuc Pontifex pater viveret, furtim abstulit, & Florentiam ad prædictum Medicem socerum transmisit.

[4] Fuit itaque hic dignissimus Pontifex omnibus virtutibus, [Obitus,] quæ in Pontifice maximo requiruntur, decoratus; sanctitate videlicet, & justitia, atque prudentia: quippe qui propria virtute, & non aliquo favore nec fortuna, ex humili loco ad id fastigium evectus fuit. Tanta enim hujus Pontificis fuit gloria, ut nullius laude crescat nulliusque vituperatione decrescat: nec plura de ejus laude ob ingenii exiguitatem referenda censeo. Denique relicto apud omnes Christianos sui desiderio, moritur, & apud S. Petrum magna funeris pompa sepelitur. Stephanus de Infissura apud Raynaldum, die, inquit, XXV Julii in die S. Jacobi, sexta vel septima hora noctis (quæ nobis, post noctis medium exordientibus diem naturalem, esset inter secundam & tertiam nocturnam) mortuus est Innocentius Papa VIII, cujus anima requiescat in pace. Corrigimus itaque in sequentis historiæ impresso zyfras 23, & scribimus 25: jam usu docti quam vitiosæ sint zyfræ istius editionis, culpa haud dubio amanuensium, qui Mss. veterum exempla submiserunt Conclavium Collectori.

[5] Sepultus est autem Innocenrius, teste Ciacconio, in æreo monumento, quod extrui jussit ejus nepos Laurentius Cybo, [sepultura.] Cardinalis Beneventanus, juxta aram ab eo designatam, in qua ferrum hastæ, quo Christi latus apertum fuit, condi jusserat. Huic monumento, inquit Arringus, ejusdem ad vivum superpositum est simulacrum, itidem æreum, Pontificali residentis in throno, & dextera lanceam manu tenentis, in memoriam illius sacræ Lanceæ, sibi a Bajazete Turcarum Imperatore transmissæ. Quod quidem nobilissimū monumentum, una cum eodem, alteroque desuper jacentis ut mortui simulacro, ad hunc usque diem in navi ejusdem Ecclesiæ, in amplissimam formam exædificatæ, ad sinistram introeuntibus apparet: elegantem vero totius operis iconismum, ænea expressum lamina, videre licet in Oldoini sæpe dicto Ciacconio novo.

[6] Quod attinet initium anni vicilis, in Bullis Innocentii hujus servatum, [Stylus quoad initium anni civilis varius sub hoc Pontifice.] si eas solas consideres quas proponit Waddingus, incunctanter judicabis absolute sub eo servatum fuisse, ut usque ad XXV Martii protraheretur annus: huc enim inveniet facere Bullam 4, 10, 15, 18, 19, 22, 26, 36 & 45; nec quidquam propius erit quam ut judices, per merum typothetæ errorem factum ut pluribus signatis nota anni 1488, quarum antepenultimæ datæ sunt V Idus & pridie Idus Januarii, ultima vero V Kal. Martii, omnes anno Pontificatus quinto, intermisceatur penultima una eodem quinto anno data IX Kalend. Martii, sub nota anni 1489. Verum ad Bullarium Cherubini reflectens oculos, videbis non ita constanter servatum morem antiquiorem, quin aliquæ ordiantur annum a Kalendis Ianuarii. Nam Bulla istic 13 signatur data Anno incarnationis Dominicæ millesimo quadringentesimo octuagesimo octavo, Idibus Januarii, Pontificatus anno quarto, econtra Bulla 17 signatur anno millesimo quadringesimo nonagesimo primo, octavo Kalendas Februarii, Pontificatus an. octavo: quæ nequeunt convenire, nisi annus ille Christi protrahatur usque in Martium anni nostri MCCCCXCII. Eodem modo procedunt in Bullario Augustiniano Constitutio prima & ultima Innocentii, hæc signata die decima sexta Februarii, millesimo quadringentesimo octuagesimo sexto, Pontificatus anno secundo; ista die decima septima Martii, millesimo quadringentesimo octuagesimo nono, Pontificatus anno quinto. Item in Bullario Casinensi Constitutio 103, data die 5 Januarii 1488 Pontificatus anno 4: cui si aptari debeat, correcto errore zyfræ, Constitutio 100 ibidem, pro eo quod nunc scribitur die 20 Februarii 1487 Pontificatus anno secundo, scribi debebit, 1486 vel anno tertio: aliter enim non conveniunt characteres. Est porro in Cherubini Bullario hoc etiam mirabilius, quod in præcitata Bulla 13, cui tam in subsignatione quam in publicatiene bis ad longum subscribitur annus octuagesimus octavus, additurque in publicatione etiam nota Indictionis sextæ, quæ mense Ianuario cadere non potest nisi in annum communem MCCCCLXXXVIII, subscriptum legitur ex stylo veteri, Lecta Romæ in Cancellaria Apostolica die Sabbati, 19 Januarii 1487. Econtra sub Bulla 3, stylo veteri data anno millesimo quadringentesimo octuagesimo quarto XIII Kalendas Martii, Pontificatus anno primo, subscribitur ex forma styli recentioris, Lecta & publicata fuit suprascripta Bulla in Cancellaria Apostolica die Jovis, XVII mensis Februarii, Pontificatus Domini Innocentii Papæ VIII anno primo, [Pontificius annus a die creationis.] quæ magnam styli inconstantiam sub hoc Pontifice arguunt. Certius statuere poßis, quod anni Pontificii initium sumptum fuerit a die Creationis, eo quod Bulla 9 data an. 1. D. MCCCCLXXXVI tertio Kal. Septembris, & 10 signata die trigesimo Septembris, dicantur datæ anno Pontificatus tertio, uno scilicet aut altero die post anniversarium Creationis. Sed contra est, quod Bulla 33 apud Waddingum notetur data anno Incarn. Dom. 1490, 7 Idus Septemb. Pontif. an. 6, qui septimus fuisset, si annus esset a IV Kalendas Septembris inchoandus: facilius tamen uno in ecgrapho errorem zyfræ, quam in duobus numeros ad longum exprimentibus errorem in sensu supposueris: nisi in hoc variasse Notarios Pontificios dixeris.

INTERPONTIFICII HISTORIA
Ex Italico Anonymi coævi.

[1] Obiit Innocentius Papa VIII, post longam infirmitatem, XXV Julii MCCCCXCII, [Sepulto Innocentio,] inter quintam & sextam noctis; quapropter multi Cardinalium, qui decreverant proximum Augustum hilariter transigere, & ferventem in leone solem tolerare beneficio temperatioris per vicina castella aëris, coacti fuerunt ad creandum successorem regredi in Urbem. Corpus defuncti portatum fuit mature ad S. Petri, comitantibus illud Cardinalibus Beneventano, Albiensi, S. Anastasiæ, Medice & S. Severini, qui tunc pro Galero accipiendo advenerat: remansitque expositus venerationi populi ad plantas ejus deosculandas accurrentis: felix, cui deinde sepulto idem locus obtigit in quietem, ubi olim inventæ fuerant S. Augustini Reliquiæ… Verum Urbs tota erat in tumultu, [constitutisque custodiis,] volitantibus per eam male feriatorum hominum catervis, nec paucos occidentibus, quia in tribunalibus nulla ministrabatur justitia, dum Judices clausos se continebant metu mortis, Hac de causa, ne in seditionem res verteretur, Cardinales deputaverunt viros duos, quorum unus custodiæ Palatii, alter Civitatis præsideret. Gubernator autem Palatii fuit Gundisalvus Archiepiscopus Tarraconensis, nobilissimus & sapientissimus Hispanus: cujus opera pax fuerat conclusa inter Innocentium Papam & Regem Neapolitanum, deinde seditio Asculanorū composita, quemque Alexander Papa Urbis deniq; Præfectum fecit.

[2] Sequenti die cœptæ fuerunt exequiæ quibus octavo Augusti finitis cantata est Missa de Spiritu sancto, [Cardinales 23 Conclave ineunt;] cui Cardinales omnes præsentes interfuerunt. Finita Missa, Bernardinus Caravaglia Episcopus Cartagenensis, Orator Regis Hispaniarum, eruditissimum elegantissimumque sermonem habuit: quæ res, quoniam tunc multi Hispani ad publica munia adhibebantur, augurio fuit Papam quoque Hispanum futurum. Ad hujus electionem in Conclave processerunt Cardinales XXIII, quos inter Maffeus Girardus Cardinalis Patriarcha Venetus, ex Ordine Camaldulensi, homo decrepitus: qui intellecta morte Innocentii Romam venerat ad recipiendum Galerū quamvis ægre movere se ac pedem figere posset. Fuit autem Conclave constitutum in capella Sixti aulisque vicinis; ad cujus custodiam excubabant Principum Oratores.

[2] Discurrebant per urbem turmatim latrones, homicidæ, exules, [& propter periculum turbarum,] & quodvis genus hominum pessimorum; palatiis autem Cardinalium, ne expilarentur, prospectum erat per custodes sclopetarios. Tamen, licet tota in armis esset Roma, nullus norabilis tumultus exortus est; solum inimicitiarum causa occidebantur impune multi. Plateæ Burgi, repagulis trabalibus clausæ, custodiebantur a militibus, & levioris armaturæ equites continuo circuibant Palatium. Cardinales interim, multa diligentia tractantes inter se, die secundo omnes volentes accesserunt ad adorandum Rodericum Borgiam Vicecancellarium: [celeriter eligunt Card. Borgiam,] qui omnem artem industriamque impenderat ut immoderatæ ambitioni suæ faceret satis, modisque omnibus licitis & illicitis conciliaverat sibi animos omnium Cardinalium potentiorum. Sub Auroram, exposita per fenestram Cruce, publicatum est haberi Pontificem sub nomine Alexandri; & Basilica S. Petri statim repleta est populi quasi innumerabilis multitudine, spectatum accurrente. Dum ingrediebatur ecclesiam, eram ego altari majori vicinus: cui cum appropinquasset Papa, exceptus inter brachia fuit a Cardinali S. Severini positusque in Cathedra; ubi ei publice obedientiam præstiterunt Cardinales per pedum osculum.

[3] Prius autem quam ab altari descenderet Papa, Vice-cancellarium creavit Ascanium Mariam Sforza: [cum maximo gaudio totius civitatis.] quia hoc ei promiserat in Conclavi. Deinde cantata est more solito Missa; & Cardinales suam quique domum reversi sunt, manente apud Papam ad prandium Cardinali Sforza, & pauculis aliquor. Tota Urbe luculentissimi ignes instructi fuerunt, ejusque Senator (erat hic Ambrosius Mirabilis, Eques Mediolanensis) in Capitolio signa lætitiæ inusitatæ exhibuit: fuit enim in ea dignitate confirmatus a Pontifice. Postea autem Episcopatus Perusinus datus fuit Joanni Lopez, antehac Scribæ Papali, cui prius data fuerat Dataria: & in hac successor obtigit Bernardinus Luna Papiensis, cum favore Cardinalis Antonii Sforza. Transacto ipsius creationis die, sub horam secundam noctis, Senatores. Conservatores & Capita-Regionū Urbis, cum plurima Romanæ nobilitatis juventute, accesserunt pulcherrimo ordine ad Palatium Pontificium equites omnes, cum facibus in manu ardentibus; & in areas S. Petri quoddam quasi torneamentum instituerunt, varios in flexus gyrosq; circumferendo easdem faces. Idem etiam fecerunt in atrio Papalis Palatii, cum maxima satisfactione suæ Sanctitatis: qui de camera prospiciens, sua eos benedictione impertivit.

[4] Postea die XXVI Augusti, coronatus est Papa maxima cum ceremonia: [qui 26 Augusti coronatur.] longe tamen majestuosior fuit processus ejus ad S. Joannem Lateranensem, pro ineunda possessione supremi Episcopatus: in quo ceteros omnes Papas antecessores suos splendore & magnificentia superavit: cum plateæ omnes ornatæ essent corymbis & floribus in arcus triumphales contextis, ad imitationem veterum triumphorum. Ultimo Augusti Consistorium habuit, in eoque Cardinalem creavit Archiepiscopum Montis-regalis, nepotem suum: scilicet Ioannem Borgiam. Hæc habui quæ adderem monumentis, ejusdem fere sententiæ nec minoris auctoritatis, a Raynaldo adductis de creatione Alexandri; in quibus præcipue considerationis sunt verba Stephani de Infissura, Anno Domini MCCCCXCII, Augusti mensis die undecima, videlicet die Sabbati, summo mane, Rodericus Borgia, nepos Callixti, Vicecancellarius, creatus fuit Papa. Concursus diei & sabbati non patiuntur dubitare nos, quin certus sit dies Creationis: qui videtur supra secundus dici, non ab ingressu in Conclave, sed a cœpta tractatione inter Cardinales; si vere ipsi illud ingreßi sunt die octavo Augusti, ut supra dicitur: & exequiæ decessoris intelligentur cœptæ sequenti die, non post mortem Innocentii (sic enim notaretur XXVI Iulii) sed post constitutum Gubernatorem Palatii aliasque provisiones factas pro Vrbis custodia.

CCXVIII ALEXANDER VI.

[Praefatio]

Ab anno 1492, ad 1503, an. 11, d. 8.

Alexander, Papa ejus nominis VI, natione Hispanus, Rodoricus antea vocatus, S.R.E. Archidiaconus, Calixti olim Pontificis ex fratre nepos, anno MCCCCXCII, Innocentio Papæ consensu Cardinalium Pontifex suffectus,] XI Augusti, coronatus, XXVI in Dominica; sedit annos XI, dies VIII, defunctus anno MDIII, XVIII Augusti, sepultus in Vaticano: & vacavit Sedes mensem I, dies III.

[1] Hvnc quoque Pontificem a die Creationis suæ cœpisse annos Pontificatus numerare, saltem magis ordinarie, suadet Bulla 9 apud Cherubinum, data anno Incarnationis Dominicæ MCCCCXCIX, XI Kal. Septembris, [Anno Pontificii initiū a die creationis:] Pontificatus anno VIII; & Bulla 19 apud Waddingum, data anno Incarn. Dom. XIV, Kal. Septembr. Pontificatus anno tertio, respectu Ordinationis necdum inchoato. Ipso autem Ordinationis die invenies signatas gratias duas primas apud Waddingum. Ne tamen absolute id valuisse asseram, facit Bulla 77 apud eumdem Waddingum, data (nisi error subsit) anno MDI, XII Kal. Septembris, Pontificatus anno IX, qui cum respecta ad diem Electionis debuisset numerati annus X, a novem diebus inchoatus.

[2] Magis certum est, varium fuisse tunc temporis stylum Notarialem, etiam in Curia, quoad anni civilis initium. [anni civilis omnino varium.] Nam apud Waddingum inveniuntur omnino Bullæ quindecim; videlicet 4, 5, 27, 29, 34, 37, 38, 43, 44, 50, 70, 81, 82, in quibus produci dicendus est annus usque ad diem Incarnationis: inveniuntur autem nihilominus novem videlicet 9, 12, 13, 39, 68, 69, 71, 72, 81, quæ censendæ sunt annum ordiri Kalendis Ianuarii; & cum his facit tertia in Bullario Cherubini, data anno Incarn. Domin. millesimo quadringentesimo nonagesimo sexto, septimo Idus Januarii, Pontificatus anno quarto. Denique sic etiam procedit in Bullario Casinensi Constitutio III, signata die 15 Martii 1402 (imo 1502), Pontificatus anno decimo.

ACTA PONTIFICATUS
Ex Vitis Pontificum Ioannis Stellæ.

[1] Hic ex gente Borgia, nibilissima Hispaniarum familia duxit originem, [Alexandri doctrina,] quem Calixtus Papa III ejus patruus a puero educavit, instruxitque atque ad hujus dignitatis gradum præparavit, unde & litteris humanis pariter & divinis a principio summopere illum instituit & erudiri curavit: in quibus certe, ut erat acri ingenio adolescens, præstantissimus evasit: quo factum est ut in explicandis consiliis optimam facundiam, ab ipsa sua adolescentia, demonstraret. Quapropter & in ipsa juvenili ætate Cardineum munus ac Vicecancellariatus officium, [gravia munia cum laude obita ante Papatum,] ad quod prope omnes graves Curiæ Romanæ referuntur expeditiones, ubi & maximæ ecclesiasticarum rerum referuntur moles, eidem concessit. In quo quidem officio tanta cum omnium Curialium benevolentia atque admiratione se exhibuit, ut tandem ad id fastigium merito pervenire meruerit: in quo quidem officio per quatuor & quadraginta annos, maxima rerum pericula atq; naufragia constanti animo [ferens], maximum experimentum de se dedit. Nulla equidem negotiorum gravitas, aut Romanæ Ecclesiæ conditio, temporumque difficultas contigit unquam, quam in officio non fuerit expertus, quæque suo non cesserit consilio. Inito itaque Pontificatu ab omnibus Christianis Principibus, & præcipue Italis, maxima pompa est salutatus.

[2] Huic ideo hoc nomen magnum decretum fuisse arbitror, quod ejus regius imprimis aspectus, ac cælestis quædam in eo species utrique & nomini & Pontificatui apte conveniret: [Cardinales creati ex suis,] quia Alexandri omnes, tum Pontifices tum Reges, Pontificatum & Imperiū felicissime gessere, ut eorum gesta feliciter demonstrant. Hic statim ex suis, ut moris est, duos Cardinales, videlicet Joannem Borgiam Montis-regalis nuncupatum, & Valentinum similiter Borgiam creavit: quem quidem Joannem nepotem, S. Susannæ Presbyterum Cardinalem, ex sacri Senatus-consulto Legatum declaratum, secundo sui Pontificatus anno, Neapolim, cum ingenti Prælatorum & Curialium comitiva, ad Alphonsum nuper Regem creatum investiendum & coronandum, misit: quod & factum fuit, multa cum solennitate & ceremoniarum omniū exactissima observantia. Quo facto, fœdus cum eo, maxime propter adventum Caroli Gallorum Regis, iniit: in quibus duobus, videlicet Pontifice & Alphonso, spes omnis contra Gallos relicta erat. [fœdus eum Alphenso R. Neap. contra Gallos;] Tunc Julianus a Ruvere, S. Petri ad vincula Cardinalis, Sixti Papæ nepos, Ostiæ oppidi Dominus, jam tum Gallorum amicus & Pontificis hostis effectus, Tiberim fluvium interclusit, ne commeatus in Urbem deveherentur: quamobrem statim Romani ad rerum omnium inopiam devenere. Tum vero Pontifex, cum antea Romanorum numero & virtute fretus securus esse videretur, appropinquante Gallorum Rege adeo territus est, ut vi illa ac magnitudine animi elanguescente, ad oblatas per Regis Legatos conditiones primus descenderet.

[3] Tum populus ex summa tristitia in plausum & lætitiam convertitur: Pontifex invitus Regias [Alphonsi] copias, quæ in auxilium venerant, extra Urbem excludit; ipse vero in arcem S. Angeli se contulit, formidinis plenus. [his tamen cedere cogitur Alexander:] Carolus Kalendis Januarii cum universo exercitu Romæ exceptus, in palatio Divi Marci sedem locavit: ubi cum Pontifice compositis rebus, inter mutuos complexus, Macloviensem, unum ex Baronibus Regi carissimis, mentitæ amicitiæ auctorem, Cardinalem designat. Subjugata deinde rerum quasi domina Roma, V Kal. Februarii Rex Gallus discessit: & invito Pontifice, Zizimum Imperatoris Turcarum fratrem, virum maximæ virtutis & strenui animi, ut omnia in Turcos moliri videretur, secum abstulit. Ejus causa Pontifex quadraginta millia nummum aureorum singulis annis data taxatione a fratre accipiebat; traduntque eam ob causam hactenus Turcos extra Italiam coercitos fuisse: qui paulo post negligentia Regis rheumatismo moritur, non parva rei Christianæ jactura.

[4] His cognitis Alexander Pontifex sibi timens, deposita spe, [& quid agat incertus,] quam in Romana turba rei militaris experte posuerat, Urbe extrema inopia laborante, cognito Caroli Regis odio ac Valentini Cardinalis fuga, instantem ruinam reformidans, incerta consilia volvebat: [tandemque] statuit, convocato Patrum concilio de summa rei deliberare, in quo hȩc pauca elocutum accepimus. Videtis, inquit, filii, Carolum Gallorum Regem magnam Italiæ partem subegisse, & eam armis virisque implevisse, ac Pontificiæ Sedi oppida urbesque ademisse, jamque penitus Ecclesiam eversurum. Videtis etiam multos proditores, multos Ecclesiæ hostes cernitis: nemo nostrum in reliquo tutus erit: hinc profecto mea sententia discedendum est. His dictis confusæ voces fuere, [plurium Principum fœdera solicitat:] aliis alia judicantibus. Tandem visum est, in tanto rerum præsentium discrimine, nutantes Italiæ res Principum posse fœdere contineri; & ad id Maximilianum Romanorum Regem, Ferdinandum & Elisabeth Hispaniæ Reges, Senatum Venetum, ac Ludovicum Sfortiam Mediolanensem Principem idoneos esse. Missis igitur Legatis nova fœdera inter hos Principes circiter Kalendas Apriles icta fuerunt: ac Senatus Venetus per Legatos suos adeo constanter hoc fœdus stabilivit, ut imperium omne pro Italiæ & Ecclesiæ salute facile expositurus esset. Regrediente autem Rege ex Neapoli Romam, cum id intellexisset Alexander Pontifex, Hieronymo Georgio Equite, Veneto Oratore, suadente, militibus, quos Venetus Senatus paulo ante ad ejus tutelam miserat, circumseptus, in Urbem-veterem primum secessit: deinde Perusia decreverat Anconam adire, & Venetias postremo navigare si opus fuisset.

[5] Reverso denique in Galliam Carolo Rege, & ibidem haud multo post defuncto, ac Ludovico Aurelianensi eidem Regi surrogato; Alexander pristina formidine liberatus, plurima meditari cœpit, & ea quidem permaxima, [Gallis regressis,] quæ ad prȩsens usque ad votum per omnia eidem successere. Nam Ludovico Vice-comite Mediolanensium Duce captivato, & in Galliis vincto abducto, & ejus imperio ad Gallos perducto, cumque & Parthenopæum regnum Galli denuo sibi vendicassent; hic sapientissimus Pontifex cum Francorum Rege & Venetis nova percussit fœdera: quibus confectis exercitus magnos congregavit, & Valentinum Borgiā virum impigerrimum eisdem ducem & imperatorem præfecit. [per Valentinum Borgiam,] Qui dum congregatis omnibus copiis, primo omni cura contra Catharinam Vicecomitem, Hieronymi Riarii Comitis relictam, [Forlivii] Principem, expeditionem assumpsit, & cum legionibus tandem Imolam civitatem devenit, quam penes Catherina in nullo perterrita consederat, [eamque] expugnavit. Ubi cum Valentiniana virtus videretur superior, Catherina virago relicta Imola Forlivium se recepit, in quo e vestigio a Valentino obsessa fuit. Quam cum aliquamdiu oppugnasset, & mira solertia se defenderet, in magnam penuriam rerum opportunarum deducta est. Verum tandem cum viribus Pontificis obsistere Catherina non posset, post captam armorum vi civitatem, [Romandiolæ civitates recuperat a tyrannis,] & arce tormentorum ictibus lacerata, a Valentino capta est: atque ipsa Catherina captivata Romā missa, Pontifici viva præsentata est: ex quo Pontifex ipse, non aliter ac si permaximum superasset Ducem, est gloriatus. His gestis bellum contra Faventiam, munitissimam Manfredorum urbem, movit [Valentinus]: quam demum post multas oppugnationes, cum magna suorum militum cæde, obtinuit (quæ tandem in Venetorum manus devenit) & Hastorem puerum urbis Principē, ultro sibi oblatum, Romam ad patrem Pontificem in triumphi modum perduxit.

[6] His facinoribus tam egregie tamque strenue a Valentino confectis, Pontifex in admirationem sui adductus imo stupefactus, [quos Clemens 6 induxerat:] ipsum protinus cum auctoritate Apostolica Ducali dignitate insignivit; illumque civitatum earumdem atque aliarum ditionis Ecclesiasticæ urbium Principem declaravit. Dejecit itaque Regulos omnes, quos prædecessores sui Pontifices, maxime Clemens VI, annis centum elapsis, in urbibus Flaminiæ & Umbriæ Vicarios Ecclesiæ instituerant, videlicet Manfredos, Ordelafos, Malatestas, Feltranos, & Varanos: & eorum civitatum Valentinū Borgiam, jam Ducem & titulo Ducatus decoratum, Principem instituit. Hic etsi, multas pecunias in belli sumptibus, atque in dotanda Lucretia filia, quam copulavit matrimonio Alphonso Estensi Ferrariæ Duci, splendide erogaverit; nihilominus & in munienda S. Angeli arce, quam munitissimam ultra modum ingenti impensa reddidit, [Alia ejus acta,] & in exornando Divæ Mariæ Majoris Urbis templo, cælum ejus incredibili pulchritudine deaurando, vias quoque publicas Leoninæ urbis sternendo, atque alia & alia in Urbe ædificia instaurando, plurimas pecunias nunc usque erogavit. Multos etiam Cardinales huc usque creavit, inter quos fuerunt duo Veneti, Dominicus Grimanus, & Marcus Cornelius: Jubilæumque, per universum Christianum orbem a prædecessoribus suis institutum, in anno salutis millesimo quingentesimo honorifice celebravit.

[7] Tandem, post multa bella in Italia atque in urbe gesta, XVIII die mensis Augusti veneno periit, & apud S. Petrum, ut decet Pontificem, magna funeris pompa sepelitur: [& obitus.] quo mortuo vacavit Papatus mense I & diebus V, computatis utrimque extremitatibus. Monumentum quod olim habuit in Vaticano, & cujus reliquiæ adhuc servantur in cryptis, elegans sane & visu dignum, Oldoinus repræsentat, alio nullo Epitaphio inscriptum quam paucis hisce verbis; Alexandri Sexti Pontificis cineres hic clauduntur: quomodo hi postea translati sint in Vrbanam ecclesiam nationis Hispanæ, diximus in Calixto Papa III.

INTERPONTIFICII HISTORIA
Ex Italico Ioannis Brocardi, Clerici Ceremonialis præsentis.

Veneno extinctum Alexandrum vulgaris opinio fuit, etiam scripto confirmata a Petro Cardinali Bembo & Raphaele Volaterrano; [Veneno extinctus creditur Alexander, an recte?] ad eamque opinionem altius figendam valuit, quod eodem pariter tempore morbo correptus fuerit Cæsar Borgia, & Hadrianus Cardinalis, una cum Pontifice cœnati Sed nihil hujusmodi indicant Diaria Vaticana, ad famæ illius dißipandam fidem allegata a Raynaldo, morbum pestilenti aëri tribuente, & verbotenus fere consentientia cum iis quæ initio Historiæ Interpontificii hujus scripsit Italice Ceremonialis Clericus, uti hic profitetur, in sequenti autem Interpontificio describendo ipsum se nominans Joannem Brocardi: quem placeat Latine & sincere scribentem audire, sicut audivit & vidit; in zyfris, quas vitiose exscriptas invenimus, subinde corrigendus, dum annus 1511 pro 1503, hora 12 pro 22 & alia nonnulla exarantur contra mentem Auctoris, qui sic errasse non potuit.

[2] Sabbato mane, die XII Augusti MDIII, Alexander sextus Pontifex Maximus sentire cœpit se male habere, & circa horam XXII correptus fuit febri; quæ ipsi ad extremum adhæsit eumque afflixit. [Ms. solius febris meminit.] Die XV, cum extractus ei esset sanguis ad sex uncias, supervenit tertiana. Die Jovis, quæ erat XVII, medicinam sumpsit. Die Veneris proximo, Confessionem fecit Domino Petro Episcopo (Rainensem Italicus textus vocat, Culmensem Latinus: est autem Clarenna vulgo Rain, notum quidem in Bavaria oppidum, sed non habet Episcopum; Culmia vero Episcopalis quidem est, sed in Prußia: neutrum satis placet, atque ne mendum aliquod subsit vereor) Idem Episcopus, postquam coram Pontifice Missam celebravit, eidem residenti in lecto Viaticum sacrum præbuit. Missæ interfuerunt infrascripti Cardinales, Cuzentinus, Montis-regalis, Arbonensis, Casanova & Constantinopolitanus; ad quos deinde se convertens Papa, dixit se male habere: nec multo post, cum extremā Unctionem suscepisset a præfato Episcopo, expiravit coram Domino Datario, eodem Episcopo & equisonibus nonnullis, qui habebant custodiam. Dux Valentinus, qui eo tempore decumbebat æger, misit D. Michaëlem cum multo comitatu, ut clauderet portas, [Direpta pecunia,] respondentes cameræ & habitationi Papali. Eorum unus, inveniens Cardinalem Casæ-novæ, minabatur strangulare eum & per fenestram dejicere, nisi sibi traderet claves Pecuniæ Pontificiæ. Perterrefactus ille, porrexit claves: ipsi vero turmatim magnaque cum violentia irruentes in cameram secretiorem, quidquid in duabus capsis repererunt nummorum (erant autem circiter decem millia ducatorum) diripuerunt.

[3] Circa XXIII horam apertæ fuerunt portæ, & publicata est mors Pontificis: [& publicata morte,] interea temporis ejus famuli vindicaverunt sibi modicam illam supellectilem, quæ erat in vestiario. Dux Valentinus toto ægritudinis tempore numquam visitavit Papam. Socius meus, Ceremoniarum Magister, videns Papam mortuum, suis manibus quod potuit fecit, ac deinde jussit per famulos de lecto extrahi. Vocatus quoque ego sum, paulo antequam mors Pontificis nuntiaretur Cardinalibus: quibus omnibus deinde intimari jussi, ut dignarentur se sistere ad Minervam, ubi in medio sacristiæ disposita in quadrum fuerunt scamna quatuor. Sequenti nocte Romam redivi (ita loquuntur, qui ex burgo S. Petri, ubi est Palatium Vaticanum, Tiberim transeunt) comitatus octo custodibus Palatii, relicto Papa absque custodia ulla: [indicuntur exequiæ;] mandavique Carolo Cursori ex parte Vice-cancellarii, sub pœna amittendi officii, ut ipse ac socii universo Clero civitatis tam Regulari quam Seculari edicerent, conveniendum sequenti die ad horam XII in Palatio, pro conducendo cadavere Pontificis a Capella Majori ad ecclesiam S. Petri, fueruntque in eum finem præparata funalia trecenta ceræ albæ.

[4] Die sequenti, præcedente Clero Religioso de more, [quibus a milite rapaci turbatis,] portatus fuit Papa per aream basilicæ S. Petri a quatuor pauperibus, manum feretro ex latere admoventibus Canonicis. Cum repositus esset in ecclesia, dum expectatur ut diceretur. Non intres in judicium, haud reperiebatur Clerus. Cœpit tandem Responsorium, Libera me Domine: quod dum canitur, milites, quibus demandata erat custodia Palatii, violenter rapuerunt funalia de manibus quorumdam Clericorum. Reliquus Clerus se contra illos ipsis tuebatur funalibus, milites vero armis instabant: unde territi omnes, omisso cantu, cucurrerunt in sacristiam: & mansit ibi Papa solus. Ego igitur aliique arripuimus feretrum Pontificale, detulimusque inter altare majus suamque sedem, converso ad altare capite. Eodem mane sedecim Cardinales convenerunt ad Minervam, qui Gubernatorem Urbis nominaverunt Episcopum Ragusinum, assignatis ei pro custodia militibus ducentis. [corpus absq; custode relinquitur,] Postea officium Camerarii dederunt Archiepiscopo Salernitano. Coram iisdem Cardinalibus diffractum etiam fuit plumbum Plumbatorum Alexandri Sexti, mandatumque est ut Annulus piscatoris consignaretur Datario, quod fecit Cardinalis Casæ-novæ. Deinde factum est inventarium supellectilis & mobilium Papalium, quæ inventa fuerunt esse maximi pretii: & quamvis a supradicto Michaeletto perquisita essent diligentissime omnia, inventum nihilominus adhuc est scrinium, panno viridi opertum, in quo erant gemmæ ac lapides pretiosi, quorum valor ad viginti millia scutorum æstimabatur.

[5] Dum Papa adhuc staret ante altare, cœpit nigrescere & deformari, ita ut sub horam XXIII similis esset aterrimo panno; [& jam fœde deformatum,] facies autem prorsus obscura & fœda, nasus plenus fœtoris, os distensum, & lingua adeo tumefacta ut tota labra impleret, quod sane horrendum visu erat. Vesperi post horam XXIV, delatus est ad Capellam a sex bajulis duobusque lignariis fabris: qui circum eum jocabantur ridebantque. Et cum sandapila facta esset justo brevior, [parum reverenter reconditur.] compingebant & pedibus conculcabant corpus, ut totum intromitterent, postquam prius ipsum expoliassent mitra & pannis, eorumque loco obvolvissent vetus sordidissimumque rapetium: atque ita posuerunt in sinistro angulo altaris S. Petri. Eodem die Silvius Savelli, Marescallus Curiæ, permisit omnes Savellos incarceratos libere egredi.

[6] In secunda congregatione, habita XXI Augusti, commissum fuit Carolo Alfonso Capitaneo, ut cum bis mille militibus soluto stipendio custodiret diligenter civitatem: [Cardinales sapius congregati,] plateæ etiam repagulis obseptæ sunt, ne esset equitibus liber transitus discursusque, Castellanus S. Angeli promisit juravitque Cardinalibus sanctæ Crucis, Medices, & Cæsarinio observare fidelitatem Collegio, idemque promisit pro eo Orator Regis Hispaniæ. Eodem die liberati fuerunt ab eodem Castellano, sub cautione viginti millium ducatorum, Auditor Cameræ, Abbas Cajetanus, Bernardinus Abbas Alviani, Jacobus de Saranello, & alius quidam Abbas. Eodem die Hispani incenderunt palatium Ursinorum ad Montem-Jordani.

[7] In tertia congregatione, habita ad Minervam, [pacta quædā ineunt cum Duce Valentino:] factus fuit magnus tractatus ad ineundam concordiam cum Duce Valentino: qui valde humilem se monstrabat Collegio, offerebatque ei jurare fidelitatem quandoque placeret. Deputatus igitur fuit Pandolfus Notarius Cameræ, qui cum Duce stipularetur quoddam mandatum, in persona D. Agapiti de Ameria Secretarii sui. In quarta congregatione, quæ fuit sedecim Cardinalium, ab eodem Pandulfo lectum fuit mandatum, & a D. Agapeto jure-jurando firmatum juxta, quod alias etiam Dux fecerat coram Papa. Promisit insuper defendere Collegium & quemcumque Cardinalem sigillatim; nobiles item Romanos, civesque & populum, nec non Cardinalium domus custodire. Hoc vero ut faceret libentius, confirmatus est ei titulus Capitanei Ecclesiæ, usque ad electionem novi Pontificis, cum omnibus consuetis honoribus & functionibus. Denique de consensu omnium Cardinalium constitutum fuit Conclave, parandum in Castello S. Angeli. Ut autem majori cum tranquillitate posset Pontifex eligi, ex parte Collegii scriptum est ad Prosperum Colomnam & Ursinos, ne venirent Romam: sed contra voluntatem Collegii intravit Prosper eadem die, ac postea se excusavit. Sequenti die, quæa fuit XXIII Augusti, [qui sibi a regressis Vrsinis metuens,] Romam etiam ingressi sunt Ludovicus de Rutiliano & Fabius Ursinus, cum ducentis equitibus totidemq; peditibus, ac plures quam ducentas domos expilarunt circa Palatium candidum, inter quas fuerunt ædes Cardinalis Cusani; ac postea de mandato Collegii recesserunt.

[8] Die Veneris, quæ fuit XXV Augusti, vocati fuerunt in Congregationem duodecim Cardinalium quatuor Oratores, Regis Romanorum, Hispaniæ, Franciæ, & Venetiarum, simul cum Secretario ejusdem Reipublicæ; eisque injunctum fuit, [excusat non esse sibi tutū aut egredi aut manere absque milite:] ut persuaderent Duci Valentino excedere Roma; Oratoribus autem Hispaniæ & Franciæ injunctum est providerent, ne milites sui eodem accederent. Disputatum fuit inter Cardinales & Oratores per horas tres, multaque proposita & conclusa sunt, quæ longum foret recensere sigillatim. Ipsi vero Oratores eodem die iverunt in Vaticanum, ubi habitabat Dux, suaseruntque ei ut Urbe excederet & milites suos ablegaret. Respondit Dux, neque intra neque extra Palatium securum esse se; ideoque necesse esse sibi ut Romæ maneret cum suo armato milite. Obtulerunt ei, duobusque vel tribus ex suis, cameram & recursum in castello S. Angeli: sed non placuit ei: castellum tamen acceptabat, quando illuc ingredi posset cum iis quos vellet, offerens reliquos deinde foras dimittere. Regressi sunt ergo Oratores cum modica omnino satisfactione: nam Collegio, quod opinabatur castellum esse sub obedientia sua, non placebat Ducem illuc admittere eo quo volebat modo, nec poterat ei aliter securitatem præstare. Interim inaudivit castri Præfectus, quod Cardinales constitutum haberent in eo Conclave instruere; nec voluit ullatenus acquiescere, dicens, quod juravisset locum conservare futuro Pontifici, idque vellet præstare.

[9] Die Lunæ, quæ fuit XXVIII Augusti, ingressus Romam est D. Jacobus, frater Cardinalis Senensis. [tandem tamen ei præstatur securitas,] Die Martis, Cardinalis Volaterranus. Die Veneris, quæ fuit I Septembris, in duodecima Congregatione, habita in ædibus Cardinalis Neapolitani, accersiti fuerunt prædicti Oratores: cum quibus multa definita sunt, atque imprimis sequentes conditiones pro discessu Ducis. Promisit sacrum Collegium dare liberum ac securum transitum, per civitatem & statum Ecclesiæ ipsi Duci & toti ejus comitatui, cum tota re tormentaria & annonaria: sicut etiam Populus Romanus pollicitus est, nec ipsum nec homines ejus lædere, sed tormentarium apparatum ejus deducere, & præstare ac conservare ei annonam. [ex parte Cardinalium:] Obtulit etiam Collegium scribere Reipublicæ Venetæ, ut nullum ei offendiculū vel impedimentum præberet in terris Romandiolæ. Ipse autem promisit invicem, non offensurum se Populum Romanū, nec permissurum ut offenderetur a suis vel ille vel bona, vel personæ, animalia, aut res alia quæcumque ad Ecclesiam pertinens; discessurum autem se Roma intra triduum, & Prosperum Colomnam cum suis tota die sequenti. Insuper Oratores Regis Romanorum & Regis Hispaniæ, suo ac Regum suorum nomine, promiserunt, quod neque Dux, neque milites ejus, neque Columnenses appropinquarent civitati ad decem milliaria, durante vacatione Sedis. Idem pro Vrsinis spopondit Legatus Franciæ proque militibus ejus.

[10] Eodem die Dux Valentinus subscripsit capitibus conventionis, & Populus Romanus promisit Cardinalibus Hispanis, quod neque ipsis neque domibus eorum noceret. Iidem Legati Franciæ, simul cum Odoardo equitum suorum Magistro, qui heri Urbem ingressus fuerat, petierunt ut sibi consignaretur castrum Viterbiense, [& discedit ille 2 Septembris.] sed non potuerunt impetrare. Eodem die rediit Romam Cornarus: atque edictum per præconem fuit, sub pœna vitæ & bonorum, ne quis cujuscumque conditionis aut status auderet molestus esse Duci Valentino ejusve comitatui in recessu, qui futurus erat die Sabbati, id est II Septembris, uti reipsa discessit incognitus, intra sepimentum quoddam. Cardinalis Cæsarinus operiebatur eum extra portam, quæ ducit ad Montem-Marium, ut ipsi loqueretur; sed dictum est illi, quod Dux iter cepisset versus Neapolim, quo ipsum secutus est Cardinalis S. Severinæ. Die Lunæ & IV mensis Romam venerunt Cardinalis S. Petri ad Vincula, scilicet Julianus Roboreus, & Cardinalis Comensis.

[11] Tandem ordinatum est Conclave more consueto, in eoque distributæ cellæ XXXIX, [Patribus in Conclave ingressis,] quæ deinde sortito distributæ sunt inter Cardinales; cumque Cardinali Senensi per sortem obtigisset sua, eo ipso loco in quo solitus erat Papa residere, res in omen versa est. Eodem die Urbem ingressi sunt Cardinales Rotomagensis & S. Georgii: omnibus autem ingressis in Conclave, prælecta eis fuerunt Capitula ejusdem, facta ab Innocentio VIII, mandatumque ut unusquisque Cardinalis eorum exemplar sibi sumeret: octodecim vero illorum sequenti die exposuerunt, quid illis additum demptumque vellent, sicut statim est factum. Die XII inveni in lance una quamdam schedulam, directam Cardinali Bononiensi, quam apertam vidi & tacui, ex re id fore judicans. Multæ tum inter Cardinales vigebant factiones, magnaque varietas consiliorum, quæ reticeo, propter turpitudinem admixtamque iis Simoniam: nam hæc sine verecundia ulloque pudore inter eosdem exercebatur. Denique adjuvante Domino, die Jovis & XXI mensis, [& concurrentibus in Senensem,] Cardinales Ascanius, Volaterranus & Rotomagensis consultarunt de eligendo Cardinali Senensi, qui multa ipsis promiserat, si ipsis mediantibus fieret Papa: inventique sunt multi Cardinalium quibus in animo erat ipsum eligere, qui etiam illum adiverunt exhilaraturi se cum ipso: mane autem sequenti Sacrista pertundi fecit quamdam portam obturatam, misitque schedulam in domum Cardinalis Senensis, qua nuntiabatur ejus assumptio.

[12] Die Veneris, quæ fuit XXII ejusdem, dixi Missam de Spiritu sancto cum commemoratione Sedis vacantis: deinde Cardinalibus suggessi, ut, quoniam inter eos jam convenerat, electio fieret per viam Spiritus sancti. Sed respondit Rotomagensis hanc viam esse periculosam, [hic eligitur 22 Septembris,] eo quod vel uno solo contradicente electio sit irrita. Ægrotabat quidem tunc Cardinalis Senensis, sed vigilabat pro illo Cardinalis S. Georgii aliique: itaque scrutinio facto retulit vota duarum tertiarum partium: quod cum Cardinalis Neapolitanus intellexit, statim ipse aliique ex ordine processerunt ad pedes Electi deosculandos, cumque induerunt vestibus Pontificiis: ipse autem sibi optavit nomen Pii III, & Cardinalis S. Georgii exposita per fenestram Cruce, alta voce proclamavit, Annuntio vobis, Papam habemus. Delatus deinde Pontifex in Basilicam S. Petri non potuit genua flectere, eo quod uno crurium infirmabatur; verum ita sedens inclinavit se altari adoravitque. Eidem deinde impositus cum esset, inchoatum est Te Deum landamus, iterumque adoratio facta a Cardinalibus. Postea dimissis sub porticu S. Petri Cardinalibus, Papa relatus ad Palatium est; ubi sequenti die dedit publicam audentiam Cardinali eique contulit Signaturam. Dixit autem mihi Sanctitas sua, [& ordinatus successive] quod volebat Presbyter ordinari a Cardinali Neapolitano; sed cum huic id retulissem isque renuisset, acquievit sua Sanctitas ut ordinaretur a Cardinali S. Petri ad Vincula, qui promptissimo animo id se facturum recepit, quemadmodum & fecit die XXX Septembris: interim die Mercurii XXVII fuerat Papæ incisum locis duobus crus, cum magno ejus cruciatu.

[13] Dominica quæ fuit I Octobris, Pontifex fuit consecratus Episcopus a Cardinali S. Petri ad Vincula, in Camera Papagalli, id est Psittaci. [coronatur 8 Octobris.] Sequenti die Urbem ingressus est Dux Valentinus, cum equitibus ac peditibus suis, & hospitium cepit ad S. Petri: die Martis sequenti fuit visitatus a Cardinali S. Praxedis. Dominica, videlicet VIII mensis, fuit Papa coronatus in gradibus S. Petri, a Cardinali S. Georgii cum ceremoniis debitis. Die Jovis publicata per Urbem fuit unio & liga inter Colomnenses & Ursinos, quod simul omnes proficiscerentur in regnum Neapolitanum, in auxilium Hispanorum contra Francos. Eodem die sumpsit Papa medicinam, & correptus fuit frigida febri. Dominica, videlicet die XV, Dux Valentinus egressus est Roma cum omnibus suis, per portam Belli-prospectus, fingens aliorsum se ire ad inspiciendos stabiliendosque suos, sed eorum aliqui continuo sunt regressi. Hoc cum auditum ab Ursinis esset, egressi sunt per portam S. Pancratii, [Dux Valentinus regressus, ultro se in custodiā tradit.] eo animo ut Duci Valentino obviam se darent: quod ille suspicatus, rediit Romam, hospitatusque est in Cameris Rotomagensis, milites suos relinquens in area ad custodiam Palatii. Ursini vero incenderunt portam Turrionis, ubi haud pauci occubuerunt. Dux porro Valentinus, majoris securitatis ergo, deductus fuit in castellum S. Angeli per inferiorem meatum, comitatus Cardinalibus, Arbonensi, Salernitano, Surentino, Bononiensi, Rotomagensi, & Borgia. Cumque illuc denique receptus esset, de mandato Papæ cum duobus ephebis & famulis quatuor, ceteri causa securitatis jussi sunt discedere. Fuerunt etiam eodem adducti omnes ejus liberi, & major eorum positus a Castellano in loco qui nuncupatur Masculus.

CCXIX PIUS III.

[Vita]

Anno 1503 a 22 Sept. ad 18 Oct.

Pius, Papa III hujus nominis, natione Hetruscus, patria Senensis, nepos Pii II, Franciscus Piccolomineus antea vocatus,] S.R.E. Archidiaconus tit. S. Eustachii Cardinalis, Alexandro suffectus XXII Septembris, anno MDIII, coronatus VIII Octobris, sedit dies XXVII, defunctus XVIII Octobris: sepultus in Vaticano, translatus fuit ad S. Andream de Valle: & vacavit Sedes dies XII.

Hic vir, inquit Stella, tantæ modestiæ & integritatis fuit, [Ejus laus,] ut omnium fere consensu Pontifex creatus sit: & præterea nulla injuria affectus aut ignominia notatus fuit, propter temporis brevitatem. Moriens XV Kalendas Novembris, in B. Petri Basilica sepelitur: quo mortuo vacavit Sedes diebus XIV, utroque extremo computato. Oldoinus noster ad Ciacconium addit, quod corpus in sacello S. Andreæ Apostoli conditum est prope avunculum, marmoreo eleganti sepulcro: cujus æque ac illius nulla extat memoria, [sepultura,] nisi quatenus utrumque translatum habetur apud novam S. Andreæ Theatinorum ecclesiam, super Pompeiani theatri ruinas extructam, supra utrumque lateralem ingressum, Avunculi ad dexteram, Nepotis ad lævam: hoc supra utramque portam posito titulo. Alex. Perettus, S. R. E. Vice-cancellarius Card. Montaltus, sepulcrum Pii III ex adverso positum, Paulo V. P. M. concedente e Vaticano translatum, magnificentius reponendum curavit. A. S. MDCXIV. Sub tumba exprimitur magnificentißima illius Coronatio, in marmorea tabula (est enim utriusque monumenti restaurati forma prorsus eadem, solaque statuarum illud ornantium varietate distinguitur) & sub hac Epitaphium nonnihil immutatum legitur, quod res ab eo gestas breviter complexum in Vaticano tale erat, uti Oldoinus refert.

PIUS III. PONT. MAX.

A Pio II avunculo, [Epitaphiū.] duos & XX annos natus, in Cardinalium Collegium accitur. Urbis ac Piceni legatione integerrime functus, a Paulo II ad Fridericum III missus, ut Germanorum arma in Turcas concitaret, conventum frequentissimum Pontificis morte dissolutum habuit. Sub Innocentio VIII Umbros dissidentes pacavit. Carolo Gallorum Rege in Italiam irrumpente, ab Alexandro VI sero admodum obviam missus. Eo mortuo duodequadraginta Patrum suffragiis Pontifex creatus, dum de restituenda in pristinam majestatē Christiana republica ac Urbe agit viginti sex dies, ex tanta expectatione rerum publico omnium luctu decessit. Eloquio, prudentia, religione, innocentia & gravitate domi forisq; insignis, in dicendis in Senatu sententiis liber & gravissimus. Vixit annos LXIV, menses V, dies X. Obiit anno Salutis Christi MDIII, XV Kalend. Novembris. Jacobus & Andreas fratri Sanctissimo posuere.

INTERPONTIFICII HISTORIA
Ex Italico ejusdem Clerici Cameralis.

[1] Anno MDIII, die Martis XVII Octobris, Pius Papa III, [Mortuus Pius 18 Oct.] graviter infirmatus communicavit de manibus sui Confessarii; acceptaque sequenti nocte extrema Unctione per eumdem, reddidit Domino Deo spiritum, & anima ejus ad cælestem quietem evolavit sub horam X. Ego vero Joannes Brocardi, Clericus Ceremonialis, vocatus sui ad Palatium per unum ex equisonibus: statimque eo me contuli. Expositum fuit corpus Papale in anticamera sua, indutumque Pontificalibus omnibus collocatum supra culcitram, opertam holoserico viridi; sola Cruce deficiente, quam ipsi in ejus locum feci ex quatuor limbis a stragulo pendentibus, quas totidem aciculis fixi supra ejus pectus. Portato deinde eo in cameram Papagalli, compositoque supra mensam, Pœnitentiarii ipsi recitarunt supra eum Officium mortuorum, quia nostræ Capellæ Cantores nolebant id facere, & alii Religiosi serius advenerunt. Dum autem transibatur per cameram, dicebatur Pater noster & Ave Maria cum Oratione, [sepelitur 19] Deus qui inter Apostolicos Sacerdotes &c. & pedibus ejus unusquisque dabat osculum. Delato deniq; corpore in S. Petri a Canonicis & Beneficiatis ejusdem Basilicȩ, recitarum ab illis fuit idem Officium defunctorū; & cadaver collocatum in Capella Sixti, cum pedibus extra cancellos, ut ad eos osculandos accedere populus posset: ibique mansit usque ad diem Jovis & horam Tertiarum. Deinde præcedente Clero cum funalibus accensis, portatum ab equisonibus est in Capellam S. Gregorii: ubi post decantatam Missam de defunctis, sepultus fuit in monumento, quod sua Sanctitas sibimet vivens præparaverat. Tunc ad custodiam Palatii deputatus est Archiepiscopus Tarentinus. Eodem die Joannes Marchio Salutiensis, Nepos defuncti Pontificis & Capitaneus Palatii Apostolici, habitationem suam transtulit in ædes Cardinalis Senensis patrui sui.

[2] Die Veneris sub horam XX, habita est Congregatio Cardinalium in Aula Pontificum, eorum scilicet qui voluerunt interesse; [& exequiis deinde celebratis,] atque inter alia ordinatum fuit, ut omnes milites Ursinorum vacuum facerent Burgum, atque ut Cardinales Fliscus, Medices, & Cæsarini, nomine Collegii reciperent juramentum fidelitatis ab Episcopo Senogalliensi Castellano S. Angeli: qua propter finita congregatione iidem Cardinales equitarunt versus Castellum, dictumque juramentū exceperunt. Die XXI tantum increvit aqua Tiberina, ex præcedentium dierum continuis pluviis, ut circa S. Celsi & ad domos Bankariorū, aqua elevaretur ad hominis staturam. Prima Missa exequialis dicta fuit a Diacono Cardinali S. Petri ad Vincula cū interventu XV Cardinalium: funebrem orationem pronuntiavit Dominicus Crispus. Hispani & Francici Cardinales, metuentes militiam Pauli Balionis & Ursinorū, quæ se in Burgum receperat, noluerunt exequiis interesse, excusantes quod nequirent secure transire per Burgum. Post Missam iterum habitus est conventus in Aula prædicta, cui intervenerunt Hispani & Francici Cardinales: fuitque mihi ab Episcopo Massano, Sacrista & Thesaurario Apostolico, mandatum, ut intenderem distribuendæ ceræ ad exequias Pontificias, sicut feci cunctis exequiarum diebus.

[3] Die XXIX Octobris commissa mihi fuit, de mandato Illustriss. DD. Cardinalium, schedula tenoris infrascripti. Ex commissione Illustrissimi Collegii Cardinalium significatur suis Illustrissimis Dominationibus cunctis, [invitantur Cardinales ad Conclave pro 31 Octobris,] quod die crastina, quæ erit ultima mensis Octobris, Illustriss. D. Cardinalis Alexandrinus celebrabit Missam de Spiritu sancto, & Reverendissimus Episcopus Castri habebit orationem de Pontifice eligendo: qua finita ingredientur Illustrissimæ Dominationes suæ in Conclave ad electionem summi Pontificis, hora commoda & opportuno tempore faciendam. Similiter ex eadem commissione indicatur omnibus Prælatis & Oratoribus Principum, ut eodem die ad horam XX dignentur venire ad Conclave, & audire quid ipsis sit committendum ex parte Illustrissimarum Dominationum suarum. [qui conspirantes in Cardinalem Roboreum,] Eodem die Cardinalis S. Petri in vincula collocutus est in Palatio Vaticano, cum Duce Valentino & DD. Cardinalibus factionis Hispanicæ ibi præsentibus, ubi inter se varia concluserunt capitula; inter quæ, præter alia quæ non debent publicari, Cardinalis S. Petri in Vincula præfato Duci pollicebatur, quod quandocumque ejus opera eligeretur summus Pontifex, crearet ipsum Confalonerium & Generalem S. Ecclesiæ, ut scilicet ipsi cum sequacibus suis faveret: ipse vero vicissim multa pollicitus est Papæ: & omnes Cardinales ibidem præsentes promiserunt & juramento se obstrinxerunt, in prædictum Cardinalem conferre vota sua, ad creandum eum Papam.

[4] Die Martis ultima Octobris, convenerunt Cardinales insimul triginta quinque: & Missa per Cardinalem Alexandrinum, sicut jam dixi, celebrata, processionaliter ingressi sunt Conclave, Canonicis S. Petri indesinenter cantantibus Hymnum Veni creator Spiritus; ac postea Antiphonam, Emitte Spiritum tuum. Omnes custodes sacri Palatii, unus post alterum, præstiterunt secundum consuetudinem juramentum fidelitatis in manibus Cardinalis Camerarii. Circa horam XXI fuit facta congregatio Illustrissimarum Dominationum suarum in tertia aula, in qua fuerunt conclusa Capitula: fuitque ordinatum, ut eadem a futuro Papa subscriberentur. Vesperi eodem die, sub primam horam noctis, conclusum est inter Cardinales factionis Hispanæ, ut Illustrissimus S. Petri in Vincula fieret Papa: statimque omnes excepto Alexandrino iverunt ad cellam ejus, ut gratularentur ei, & ego cum illis: qui mihi promisit Ecclesiam Hortanam, suamque musam cum paramentis, Cappam & Rocchetum.

[5] Die Mercurii, festo Sanctorum omnium, ad horam XVI a D. Episcopo Massano, Sacrista majore & Thesaurorio Apostolico, [1 Novembris eum eligunt,] dicta est Missa de Spiritu sancto, cum Oratione solita Sede vacante, cui interfuerunt XXXII Cardinales; & ego Pacem obtuli prioribus tribus qui stabant in fronte. Missa finita assignavi omnibus Cardinalibus locum suum, circa mensam scrutinii: ubi suæ Illustrissimæ Dominationes ordinaverunt subscripseruntque Capitula, quæ singuli jurarunt promiseruntque observare ad unguem: & ego, sic jubentibus illis, ivi ad Cardinalem Neapolitanum, deinde ad ceteros omnes per ordinem, excepturus eorum juramenta: sicut fecerunt omnes, jurando ad sacra Dei Euangelia; & rogando D. Adrianum de Caprinis, Raimundum de Raimundis, Garziam Ferdinandi, nosque ipsos tamquam publicos Notarios, D. Venturam Episcopum Massanum Sacristam, Paulum Plancæ, Justinum Carosi, Alfonsum Dicenum, Advocatos Consistoriales, & Dionysium Morone Scribam Apostolicum. Præparata deinde mensa fuit, in qua legeretur scrutinium: supra quam posito Calice, egressi sumus de Capella & clausimus portam. Conclavistȩ vero loco solito fecerunt suam congregationem etiam ipsi. Scrutinium istius matutini temporis fuit tenoris sequentis; Illustrissimus Grimanus elegit S. Petrum in vincula: & similiter in omnibus aliis schedis scriptum erat, S. Petrus in Vincula: qui ipsemet postea elegit Virbonensem & Rottomagensem: omnes autem sua quique manu schedulas conscripserant, exceptis Neapolitano, Rotomagensi, & Casanova, qui scribi fecerant a suis Conclavistis.

[6] Publicato scrutinio, Cardinales omnes accesserunt ad gratulandum novo Pontifici, [& Iulium II adorant,] cui placuit assumere nomen Julii II, itaque publicatum fuit. Ego exui ipsum chlamyde: & remotis scabellis scrutinii, admovi Sedem Pontificiam, in quam se Sanctitas sua collocavit: Cardinalis autem Neapolitanus inseruit digito ejus annulum Pauli III, moxque allatus est annulus alius cum nomine Julii II, dictus Annulus Piscatoris: jam enim a duobus vel tribus diebus scitum per Urbem totam fuerat, quod Illustrissima Dominatio sua esset Papa futurus, unde sequenti mane apparuerunt multis locis exposita insignia ejus, cum Regno picto supra chartam. Cepit autem sua Sanctitas subscribere Capitulis: cumque Cardinales festinarent, solum tres subscripserunt; & nos, uti supradictum, fuimus testes præfatæ subscriptionis. Noluit Pontifex ulli supplicationi subscribere, sed jussit eas e vestigio signari a D. Fabio, quem paulo post declaravit Datarium: promisit tamen signare omnes, æque ac bullas Conclavistarum. Ex fenestella Capellæ monstrata est Crux populo, clamatumque contenta voce Papam habemus. Finitis subscriptionibus ingressus est Sacrista in Capellam, & Sanctitas sua exuta fuit Rocheto atque Veste, quam mihi sumpsi, non obstante contradictione Sacristæ. Indutus est autem Pontifex veste alba aliisque ornamentis Pontificalibus; positoque super altari Cardinales omnes exhibuerunt reverentiam: mihi autem promisit denuo ecclesiam Hortanam, ad intercessionem Cardinalis Ascanii.

[7] Denique Sanctitas sua in cathedra deportatus est deorsum in ecclesiam S. Petri, præcedentibus Illustrissimis Cardinalibus: factisque debitis orationibus, [hic coronatur 19 Novembris.] intonuit Hymnus Te Deum laudamus: quo finito, iterum Cardinales & Prælati processerunt ad osculum pedum manuumque; dictaque oratione a Cardinali Neapolitano, ac data populo benedictione, Sanctitas sua reducta est ad cameram suam. Multi autem Cardinales rediverunt in domos suas: alii remanserunt cum Papa ad mensam, interque eos Rotomagensis & S. Severinæ. Die Veneris & III mensis [Novembris] Dux Valentinus, de mandato suæ Beatitudinis, cœpit habitare in Palatio, fueruntque ei assignatæ cameræ novem supra Audientiam. Deinde Sanctitas sua proposuit coronari die XIX mensis prædicti, supra gradus S. Petri secundum consuetudinem.

CCXX IULIUS II.

INITIA HUJUS PONTIFATUS
Ex eodem Italico Ioannis Brocardi.

Ab anno 1503 ad 13, an. 9 m. 3 dies 22.

Iulius, Papa II hujus nominis, natione Ligur, patria Saonensis, Julianus a Ruvere antea vocatus, Sixti olim IV Pontificis ex fratre nepos, hoc anno MDIII pridie Kalendas Novembris, ex Presbytero Cardinali tit. S. Petri ad vincula, post Pium III Pontificem creatus est Pontifex] coronatus XXVI Novembris in Dominica, sedit annos IX, menses III, dies XXII; obiit anno MDXIII, XXI Februarii. Inferendus monumento, quod in ecclesia S. Petri ad vincula sibi vivens curaverat, manet adhuc in Basilica Vaticana: & vacavit Sedes dies XVII.

[1] Dominica & XIX [Decembris] Dux Valentinus sub mediam noctem discessit Roma, ut iret Ostiam, [Egresso Duce Valentino,] atque inde mari in Franciam, comitante eum D. Barone Roboreo nepote Pontificis: sed postea, propter aliquam occurrentem novitatem, revocatus est Romam, ac denique iterum remissus Ostiam. [regreditur Dux Vrsinus:] Die XX Novembris sub horam XXI ingressus est Urbem Dux Ursinus per portam Flaminiam; cui obviam processerunt Electus Episcopus Narbonensis, Episcopus Rutenensis, & de Francis Orator Regis Franciæ. Hospitium autem accepit in Palatio Apostolico, accessitque ad Sanctitatis suæ pedes deosculandos. XXIX Novembris Sanctitas sua in Consistorio secreto, coram universo sacro Collegio enuntiavit subscriptos quatuor Cardinales, Franciscum-Guilielmum Narbonensem, Joannem Hispalensem, [creantur 4 Cardinales,] Clementem Mediolanensem, & Galeottum Lucensem, quorum duo ultimi erant nepotes sui. In hoc Consistorio expeditæ fuerunt plures Ecclesiæ: & ego factus sum Episcopus Hortanus, cum reservatione officiorum & beneficiorum. Finito Consistorio, novi Cardinales non processerunt ad agendas gratias Pontifici aut Cardinalibus aliis, sicuti alias solitum erat, & sicut ego eis suaseram; sed manserunt in suis cameris, neque mutaverunt pileolum, neque vestem neque chlamydem; verum ad proximum Consistorium venerunt in habitu Cardinalitio, quando eis obsignatum fuit os, & in sequenti Consistorio apertum. In eodem Consistorio designatus fuit Legatus ad Regem Franciæ Illustrissimus Cardinalis Rotomagensis: eodemque die Romam ingressi sunt Oratores duo Ducis Ferrariensis.

[2] Die Veneris XV Decembris habitum fuit publicum Consistorium in tertia aula, in qua post solitas reverentias Cardinalium Illustrissimus Cesius Romanus proposuit primam commissionem; [Dux Valentinus post agnitā ejus porfidiam] & hac finita Alfonsus Cardinalis Picenus exposuit secundam: qua inchoata, interim dum Orator Ducis Ferrariensis præstolabatur in capella minori, præstiterunt suæ Sanctitati obedientiam secundum consuetum solennem morem. Die Martis XIX Decembris redivit Romam D. Carolus Moschiavellar, Camerarius Domini nostri, missus a sua Sanctitate, cum quodam Petro, etiam Camerario suo & Alexandri quondam Papæ VI Ducisque Valentini, qui ab hoc ferebat mandatum, ut arcem Cæsenatensem aut Foroliviensem consignaret D. Carolo, eam recepturo nomine Pontificis. Retulit autem Sanctitati suæ, quod Castellanus, lectis litteris Ducis & receptis contrariis signis XV mensis, suspendi fecerat prædictum Petrum, absque eo quod aliquid ipsi esset confessus. Hoc intellecto fecit sua Sanctitas advocari Cardinales Olisiponensem & S. Georgii; [detinetur captivus,] fuitque decretum, ut Dux Valentinus deduceretur in castrum S. Angeli: eo quod nesciatur quomodo fuerit regressus Romam, & usque in horam illam manserat sub custodia in quadam camera supra habitationem Pontificis, in qua camera usque ad eamdem horam fuerat Cardinalis Rotomagensis. Non fuit tamen tunc deductus ad castrum jam dictum, sed positus in camera alia supra turrim novam Alexandri VI. Cardinales Surrentinus & Borgia, eodem vespere discedentes ex suis habitationibus in Palatio, equites abierunt in ædes suas proprias, sitas e regione ecclesiæ S. Marcelli: cumque intellexissent Ducem clam retineri, abierunt noctu versus Marinum.

[3] X Januarii [MDIV] die Mercurii & Dominica sequenti, [& post quædam pacta cum Papa] Oratores Senenses & Florentini seorsim præstiterunt obedientiam Domino nostro in Consistorio secreto. XVII equitavit sua Sanctitas ad S. Antonii, cum amictu & cingulo albo, atque capucio holoserici rubri ac stola rubea. XXIV celebratum est festum in Testaceo. XXV fuit Consistorium secretum, & Sanctitas sua priusquam illuc introiret, in secreto suo cubiculo coram Cardinalibus S. Georgii, S. Crucis, Alborensi, Cusentino, Capite-aquæ, & Eliensi pactum inivit cum Duce Valentino quamvis absente, cujus illico fuerunt expeditæ Bullæ: pactum autem fuit, ut Dux infra dies quadraginta libere consignaret Papæ terras Cæsenæ & Forolivii; & vicissim Sanctitas sua faceret illum cum bona comitiva & secure deduci Ostiam, ubi maneret in arce. Suscepit curam Ducis in se Cardinalis S. Crucis, [mittitur Istiam:] promisitque quod non fugeret: postquam autem prædictas terras resignasset, cum bonis ac supellectili sua posset libere ire quocumque vellet, prout dictus Cardinalis ex parte Papæ Duci pollicebatur. Quod si intra istos quadraginta dies reipsa non impleretur restitutio prænominatarum terrarum Domino nostro facienda, reduceretur Romam perpetuo carceri mancipandus. Die Jovis, quem pinguem vocant (adeoque non XXV Januarii, uti perperam transcriptum & excusum; sed XV Februarii) celebratum festum in Piazza Navona. Prima Dominica Quadragesimæ (fuit ea XXV Februarii) intrarunt Urbem Oratores duo Reipublicæ Genuensis, ad præstandam Domino nostro obedientiam.

[4] Die Mercurii (adeoque non XVI, uti iterum excusam perperam, [Occisor Cardinalis S. Angeli capite plectitur.] sed XXVIII Februarii) Aquinus de Coloreto, Clericus Aquilejensis, homicida bonæ mem. Cardinalis S. Angeli, degradatus fuit in area ante basilicam S. Petri, in theatro ante gradus, per manus D. Petri Episcopi Civitatis-vetulæ, de expressa commissione Domini nostri coram Domino A. C. Quæ sententia cum lecta esset, etiam coram Domino Cesio suum locum tenente, & Senatore Capitolii cum suis, stante supra ipsum theatrum in medio; consueto more degradatus fuit, & traditus manibus prædicti Senatoris: qui eum in sabbato decapitari fecit.

[5] Die XIX Aprilis Dux Valentinus Ostia Neapolim abiit. [Papa excipit obedientiam Regis Angliæ,] XII Maji Urbem intrarunt per Portam Belli-prospectus tres Oratores Regis Angliæ: qui die XX præstiterunt obedientiam suæ Sanctitati, obtuleruntque litteras credentiales Regis sui, quibus supra scriptum erat, Henricus Dei gratia Rex Angliæ & Franciæ, Duxque Hiberniæ. Dominus autem Robertus Episcopus Redonensis, Orator Regis Franciæ, conjecit se in genua coram sua Sanctitate; instanterque oravit, ne permitteret Oratores istos Anglos obedientiam profiteri cum titulo sui Regis, quam gratiam a sua Sanctitate obtinuit: unde prædicti Oratores simpliciter professi sunt obedientiam nomine Regis Angliæ & Ducis Hiberniæ: Orator autem Franciæ rogavit desuper publicum instrumentum. Die XIX Maji relatum fuit Domino nostro, quod Capitaneus Guido Fernandus, [& censum pro Regno Neapolitano ex parte R. Franciæ.] intra castellum Neapolitanum captivum conclusisset Ducem Valentinum, Romosinum & alios tres. Die XXIX Junii in sabbato, dedicato gloriosissimis Sanctis Petro & Paulo, post Missam Papalem oblati fuerunt suæ Sanctitati duo asturcones albi, pulcherrime instructi ornatique, quorum alterum obtulit Episcopus Redonensis Orator Regis Franciæ, nomine suæ Majestatis Christianissimæ in censum pro regno Neapolitano: cui Sanctitas sua respondit, Acceptamus, absque præjudicio nostro & aliorum.

[6] De stylo hujus Pontificatus in signandis Bullis, quoad initium anni civilis, [Stylus ejus in Bullis signandis.] aliud dicere non possum, quam necdum ita regulatum fuisse, ut absolute desinerent Notarii Apostolici annum protrahere ultra Kalendas Ianuarii. Nam licet ab his incipiat prima in Bullario Augustiniano; plures quoque tam apud Cherubinum quam apud Waddingum; quæ tamen apud hunc sunt Bullæ 5, 16 & 17, requirunt ut annus censeatur durare usque in Martium. Porro ipso die suæ Ordinationis, sicut decessor fecerat, gratias plures signavit Julius, quales sunt tres primæ apud Waddingum; sed utrum deinceps Pontificatus sui annos ab hac die cœperit numerare, an vero a die Creationis, non habeo unde definiam; quia nullam adhuc Bullam ejus reperi, intra pridie Kalendas Novembris & VI Kalendas Decembris datam, unde id posset æstimari.

[7] Monumentum quod hic Pontifex sibi, ut dictum est, paravit, [Iulii II Monumentum] maxima ex parte marmoreum, celeberrimi architecti Michaelis Angeli Bonarota opus, videre in Oldoini Ciacconio licet, sculptura expressum: sed purum & absque Epitaphio. Vt enim dictus Oldoinus scribit, corpus amplo funere, non ad S. Petri ad vincula, sed ad Vaticanam basilicam illatum est sepulcro, in Canonicorum choro juxta Sixtum IV patruum: inde progressu temporis sub pavimentum ejusdem basilicæ translatum, scribunt omnes qui templum illud scriptis illustrarunt.

[8] Ioannes Stella anno MDV die XXIII Ianuarii Opus de Vita Pontificum finiens, [& elogium.] quod ab eodem, sicut ad calcem legitur: summa cum diligentia revisum atque correctum prodiit, impressum Basileæ per Michaelem Furter, anno Christi MDVII pridie Kalendas Septembris; post ea quæ initio de Julio proposui verba, sic Vitam orditur: Sedit usque in præsentiarum anno I, mensibus II, & diebus XXIV, vir certe bonus & tanto Principatu dignissimus (qui Pontificatu suscepto, omnia quæ ad religionis Christianæ dignitatem pertinere arbitrabatur curioso circumspexit animo, maximeque circa Ecclesiæ pertinentia mira usus est pietate) si prudentiam, sapientiam, consiliumque quo plurimum vaset aspicias: justitia vero atque clementia ita insignis habetur, ut difficile judicetur qua in re majorem promereatur laudem. Fuit enim bonarum litterarum scientissimus ac virorum doctorum observantissimus, quod undique perquisivit, eosque semper & ubicumque pecuniis & beneficiis mirifice juvit. Tali namque Pontifice indigebat Ecclesia Dei, qui Petri naviculam, vitiorum fluctibus diu acriter quassatam, redigere in portum salutis sciret & posset: quem speramus divi Petri Apostolorum Principis vestigia esse imitaturum.

[9] Hic una cum Stella finiturus Tractatum, iterum impellor eo usque saltem progredi, [Causa reliquos strictim prosoquendi,] quousque Annales Ecclesiasticos continuavit Odoricus Raynaldus, eos concludens cum Pontificatu Clementis, qui fuit post Julium H tertius: quin & reliquos viginti, usq; ad præsentem Innocentium XI, suadeor non omnino dimittere: sed indicata strictim singulorum Chronologia integrare Catalogum, pervolvendo nihilominus eorumdem Bullas, quatenus ex eis aliquid cognosci poterit de stylo numerandi Pontificatus annos, non semper eodem observato a singulis.

ELECTIO SUCCESSORIS
Ex impresso Italico Auctoris coævi, & verosimiliter unius ex Conclavistis.

[1] Iulius II, Savonæ natus anno MCCCCLIII, XV Decembris, [Mortuo Iulio 2] a patruo suo Sixto Papa creatus Cardinalis tir. S. Petri ad vincula anno MCCCCLXXI, factus est Papa anno MDIII, post mortem Pii III die decimo quarto; ac denique obiit in Vaticano, XXI Februarii MDXIII, ætatis suæ anno LXX, cum tenuisset Pontificatum annos IX, menses II, & dies XXII.

[2] Peractis solitis ei exequiis, die IV Martii MDXIII, Feria VI, sub horam XIII, [& Cardinalibus ingressis Conclave 4 Martii,] celebrata est Missa de Spiritu de Spiritu sancto in capella S. Andreæ, quæ dicitur Pii III, ab Illustriss. Cardinali Strigoniensi. Et oratione habita per Episcopum Castelli-ad-mare, processionaliter ingressi sunt Cardinales Conclave, comitantibus Cantoribus S. Petri, sub horam circiter XVIII. Eo die aliud nihil actum est, quam quod juramentum fidelitatis de more præstitum sit in manus Cardinalis Camerarii, coram aliis Cardinalibus, per Prælatos aliosque Officiales, deputatos ad custodiam Conclavis; itemque per Conservatores & Capitaneos, deputatos ad publicum regimen civitatis. His peractis, sub horam XXII clausum fuit Conclave, præmissa tamen diligenti perscrutatione totius loci, per Illustriss. Dominos Cardinales Camerarium, Arragoniæ, & Farnesium, ne quis in ulla camerarum remaneret prȩter Cardinales & Conclavistas eorum Eadem vespera, hora circiter III, ingressus Conclave est Cardinalis Adrianus, qui Romæ non fuerat, sed ipso vespere advenerat.

[3] Die Sabbati, V mensis, mane ad horam Missæ, Magister ceremoniarum pulsavit tintinnabulum ad portam capellæ majoris Sixtinæ, altaque voce dixit, [5 ejusdem de Capitulis illius,] Crociæ. (Sunt autem Crociæ, inquit in Hierolexico Magrius, cappæ nigri coloris, quibus Cardinales utuntur in Conclavi, circa collum crispatæ, longæ usque ad terram, & ex parte anteriori apertæ, manto Græcorum Episcoporum similes, nisi quod habeant in parte posteriori exiguum caputium, ad instar illius quod fertur in Mozetta.) Et venientes omnes Cardinales exuerunt se Crociis, audiveruntque Missam in prædicta capella: qua finita ac resumptis Crociis, intraverunt omnes in ultimam aulam tractaturi super capitulis Conclavis. Interea temporis etiam Conclavistæ in aliam aulam convenerunt, ad postulandas exemptiones & prærogativas solitas illis concedi. Paulo post eodem intraverunt Cardinales XXII, supra conclusionem Capitulorum Conclavis: sed nulla re peracta, rediverunt in suas quique cameras.

[4] Dominica mane, die VI, hora consueta, pulsavit Magister ceremoniarum tintinnabulum; [6 Martii admittitur chirurgus,] & omnes Cardinales ingressi sunt in Capellam ad Missam audiendam, qua finita convenerunt in unum. Eodem tempore intravit Conclave chirurgus quidam, dictus Jacobus de Briera, ad instantiam Cardinalis de Medices, ut apostema ei secaret; ingressum autem non permiserunt ceteri egredi, quantumvis multum instarer. Eodem die ad horam XXI congregati Cardinales, loco consueto, determinarunt quidquid faciendum erat circa Capitula Conclavis.

[5] [7 concipiunt Conclavistæ capitula sua] Feria II, die VII, hora consueta, congregati sunt in capellam Cardinales, & consilium inierunt super diversis Capitulis aliis. Prædicto die sub horam XXI, fuerunt a Magistro ceremoniarum convocati Conclavistæ, ut scriberent Capitula sua, dictante Thoma Fedra Secretario Collegii, & multis Conclavistarum ea scripto excipientibus.

[6] [8 eade præsentant Cardinalibus,] Feria III, die VIII, hora consueta, venerunt omnes Cardinales ad Missam: qua finita illisque congregatis, cum Conclavistæ formassent Capitula sua, deputaverunt quatuor e suis, qui ea confirmanda atque subscribenda offerrent Dominis Cardinalibus; videlicet D. Gabrielem Sacristam, Thomam Fedra & Bartholomæum Salicetum Secretarios Collegii, ac Petrum Rapelli. Hi, una cum Francisco Armellini, Rainerio Gentilis, & Petro Rusinardo, ingressi ad Dominos Cardinales, supplicarunt ut dignarentur subscribere Capitulis & gratiis Conclavistarum. Quæ cum essent exhibita, sicut ea ipsi Conclavistæ in bonam formam redegerant, fuerunt eis reddita: responsumque est, quod Domini Cardinales curaverant fieri prædicta Capitula & gratias, tali modo ut esset eis faciendum satis; atque ita Capitula facta per Cardinales fuerunt ab ipsis subsignata, gratanterque & citra contradictionem ullam suscepta a Conclavistis, [qui alia a se scripta signant.] scientibus jam quid iis contineretur. Id autem a Cardinalibus factum est secreto, neque publicatum statim qualia essent ipsa Capitula & gratiæ: egressi tamen Conclavistæ sua, quæ ipsimet scripserant, lacerarunt. Porro extra Conclave positi, quibus incumbebat admittere victualia ad usum Cardinalium allata, restrinxerunt ea ad unū solum ferculum, juxta Bullas desuper emanatas.

[7] Feria IV, die IX, hora consueta venerunt Cardinales ad Capellam, [9 ipsimet jurant observanda quædam,] Missaque audita subscripserunt Capitulis, & postea ingressi sunt in Capellam consuetam S. Nicolai, ubi ordine & suo quisque loco consederunt. Cumque Secretarius Fedra advocasset Notarios, qui erant in Conclavi, multosque testes; aliquantum disceptatum fuit super prædicta Capitula: & tandem communi consensu jurati omnes promiserunt, inviolabiliter servaturos se illa, secundum eorum formam & tenorem: quo super juramento rogati fuerunt omnes Notarii & Testes qui erant in Conclavi. Deinde lectæ sunt litteræ D. Joannis Golandini, significantis Illustrissimo Capitulo, quod Parma & Placentia rebellaverant Duci Mediolanensi opera Hispanorum: iisque lectis receperunt se Cardinales ad prandium. Ad horam vero XXII iterum congregati in loco consueto, ibidem manserunt usque ad primam horam noctis: disputatumque inter eos est, utrum vota ad Pontificis electionem publice danda essent.

[8] Feria V, die X, hora consueta venerunt ad Capellam omnes Cardinales. [10 fit primū scrutinium,] Iisdem post Missam auditam residentibus loco suo, illata est charta & atramentum; atque de ipsorum mandato prælecta Bulla Julii II fel. recordationis, de Simoniaca electione Pontificis. Tunc omnes Conclavistæ jussi sunt foras egredi, solique manserunt Cardinales ad primum scrutinium faciendum: ipsi vero Conclavistæ, a Magistris ceremoniarum reclusi in Capellam Sixtinam majorem, etiam ipsi fecerunt Congregationem suam; statueruntque & mutuo se obligarunt, quod Conclavista ille, cujus Patronus in præsenti Conclavi eligeretur Papa, teneretur ceteris Conclavistis solvere ad rationem Cameræ Patroni sui, ad Pontificatum assumpti, mille quingentos aureos camerales, proportionaliter distribuendos: ac desuper rogatus fuit Notarius Cameræ Apostolicæ. Porro facto primo scrutinio a Cardinalibus in Capella S. Nicolai, [quo frustra acto.] multi ipsorum retulerunt honorem aliquot suffragiorum: sed nemo pervenit ad numerum requisitum. Quare absoluta votorum lectione, rediverunt omnes in cameram quisque suam: & quia in prædicto scrutinio Cardinalis Alborensis habuerat tredecim vota, usque adeo exterriti fuerunt ejus æmuli, eo quod vulgo & universaliter æstimaretur esse vir famæ non admodum bonæ, ut cœperint pro se ipsis esse soliciti.

[9] [diu & palā, secreto tamen, colloquuntur Cardd. S. Georgii & Medicæus,] Post prandium audiebatur per Conclave rem calide ac vehementer agi, numquam tamen retegi potuit in cujus favorem ageretur: eo quod multi Cardinales, præsertim seniores & papabiles, essent consternati, non valentes comprehendere quid tractaretur, eo quod tractatus essent admodum secreti. Circa horam porro XXII invicem collocuti sunt in Sala Majori Cardinales S. Georgii & de Medices, protracto publice ultra horam sermone, nemine tamen intelligente qua de re agerent. Id cum alii Cardinales notavissent, statim judicaverunt agi de eorum uno ad Pontificatum evehendo; cœperuntque ambire eos, ad discordiam inter ipsos seminandam, ne quid in alterum concluderetur. Taliter aliquamdiu tricatis illis, [& huic accedunt ceteri,] cum tandem inveniretur res parata atque matura, publicatum toto Conclavi est, Cardinalem de Medices futuram Papam, Tunc omnes Cardinales, videntes quod non possent invenire modum excludendi eum, iverunt ad aulam in qua dictus Cardinalis erat; ejusque manus deosculati, gratulabantur ei de tam sancta electione: postquam autem cum eo satis diu collocuti fuissent, deduxerunt ipsum ad suum cubile, ubi tota nocte recepit visitationes & obsequia Cardinalium.

[10] Feria VI, die XI mane, Cardinales iverunt ad cameram Cardinalis de Medices, [eumque eligunt die II] ibique manserunt horam unam circiter, quoad usque omnes congregarentur in Capella S. Nicolai; ubi celebrata more consueto Missa, & Conclavistis omnibus foras missis, portaque obserata, itum in suffragia est, & communibus votis, nemine prorsus dissidente, electus in Papam Cardinalis de Medices. Ergo reclusa porta, intromissus Magister ceremoniarum aliique omnes qui foris expectabant, induerunt novum Pontificem consuetis Papalibus vestimentis: deinde collocatum in Sede Cardinales omnes eum adorarunt, vicissim amplexu osculoque dignati: tum dixit se velle appellari Leonem Decimum.

[12] Die XIX Martii, MDXIII, fuit Sanctitas sua cū consuetis ceremoniis coronata, [qui 19 coronatur.] corā maximo numero personarum: magnaque cum exultatione processit die IX Aprilis, ad ineundam possessionem Patriarchii Lateranensis, civitate tota pulcherrime ornata, per plateas vestitas tapetibus & distinctas arcubus triumphalibus, atque in lȩtitiam ingentem effusa. Hactenus Auctor coævus, quem sine dubio crederem fuisse Paridem Grassum, Ceremoniarum Magistrum, cujus Diaria in Vaticano sibi visa allegat Victorellus, si hæc Italice scripta diceret; interim ex eo censui corrigendam zyfram impressi nostri, Coronationis diem aßignantis 18 pro 19 Martii.

CCXXI LEO X.

[Vita]

Ab anno 1513 ad 21, an. 8 m. 8, dies 21.

Leo, antea Joannes Laurentii de Medices, patria Florentinus, ex Diacono Cardinali tit. S. Mariæ in Dominica, electus anno MDXIII, XI Martii, coronatus XIX in Sabbato, Lateranum progressus solenniter XI Aprilis festo S. Leonis Papæ, sedit annos VIII, menses VIII, dies XXI: defunctus anno MDXXI, I Decembris: sepultus in Vaticano, translatus est ad S. Mariæ supra Minervam. Vacavit Sedes menses duos, dies XIV.

Ab hoc tempore habemus anni civilis initium in Bullis Brevibusque Pontificum ferme continuo affixum Kalendis Ianuariis: [Anni Pontificalis initiū varium.] Pontificatus autem anni principium non uno modo sub hoc Pontificatu sumptum videtur: nam Bulla 16 & 17 apud Cherubinum signatur anno Incarn. Domin. millesimo quingentesimo decimo sexto, XVII Kal. Aprilis, Pontificatus anno quarto; utique triduo citius quam elaberetur tertius annus, a die Coronationis sumptus. Econtra vero apud Waddingum ad innovationem anni videtur expectari dies iste: nam Bulla 7 signatur 17 Martii, 1514 Pontificatus anno primo; Bulla 13 data legitur, 15 Martii, 1516, Pontificatus anno tertio; & 14 Bulla, 17 Martii, 1519, Pontificatus anno sexto. Quin etiam quæ sunt apud eumdem Waddingum Bullæ 26, 27 & 28, notatæ anno Incarnationis Dominicæ MDXVIII, decimo nono mensis Februarii, 5 Kalendas Martii, & I Martii, omnes habentur adscriptæ anno Pontificatus VI, quod fieri non potest nisi consundendo & componendo ad Kalendas Ianuarias initium anni Pontificii, non minus quam civilis.

ELECTIO SUCCESSORIS
Ex similis styli & auctoritatis impresso Italico.

[1] Dominica die ac prima Decembris, MDXXI, obiit nocte sequenti Leo Papa Decimus, nono anno sui Pontificatus, [Mortuo Leone consulitur Vrbis securitati,] non absque suspicione veneni. Feria II ac II die mensis, bene mane, venerunt Cardinales ad Palatium Apostolicum in aulam, ubi invenerunt Pontificem defunctum: quo adorato, coiverunt in aliam aulam propinquam, ibique elegerunt Officiales; ac primo Capitaneum Civitatis, D. Constantinum Cominum, Ducem Macedoniæ; Gubernatorem Urbis, D. Vincentium Caraffa, Archiepiscopum Neapolitanum; Custodes sacri Palatii, D. Episcopum Spoletinum, & D. Hannibalem Rangone. Pro exequiis autem aliisque negotiis expediendis, deputarunt Dominos Cardinales S. Martini in Montibus Episcopum, Piccolomineum Presbyterum, & Cesium Diaconum. Huic congregationi non intervenerunt Cardinales de Medices, Cortona, Cornarus & Cybo: & quotidie habebatur congregatio in aula secunda. Inchoatis porro exequiis in ecclesia S. Petri loco consueto, tres deputati convenerunt in cameram Cardinalis S. Martini in Montibus simul cum Camerario, multaque expediverunt ad custodiam urbis Romæ, platearumque & pontium ac portarum ejusdem.

[2] Die X venerunt Cardinales, Grimanus, Soderinus, Sedunensis, Gonzaga, Hipporegiensis: sed dum veniret Hipporegiensis retentus fuit Papiæ: [& libertati electioni,] quapropter Collegium scripsit D. Hieronymo Morono, aut Roti, aliisque Baronibus Mediolanensibus; neque prius voluerunt ingredi Conclave, quam scirent liberationem Cardinalis istius.

[3] Die XI, finitis exequiis, fuit facta congregatio generalis in ædibus Cardinalis Decani super ingressu in Conclave; [levatur pecunia pro sumptu Conclavis faciendo;] & ex Custodibus Palatii adductus in suspicionem fuit Comes Rangonius, factaque super eo protestatio est, ut ei rei aliter provideretur. Præterea adducti sunt duo Barones Colomnenses. Vespasianus & Prosper Junior; duo item Domini Ursini, Ludovicus Comes Petiliani, & Laurentius Cajetanus; qui a Cardinalibus deputatis postulaverunt sex millia ducatorum pro faciendis provisionibus: & quia tanta pecunia non inveniebatur, cogitarunt Cardinales illi eam mutuo accipere, assignando creditoribus fructus ac reditus communes minutaque servitia, quæ solvuntur Collegio Cardinalium.

[4] Die XIII, facta est congregatio generalis in ædibus Decani, cui omnes intervenerunt, exceptis Grimano, Cybo, & Mantuano: qui satis habuerunt præstare assensum suum.

[5] Die XIV, Cardinales deputati, simul cum Camerario, sum pserunt mutuo ab Elisiis duo millia ducatorum: & D. Thomas Righi, Clericus Cameralis, tantumdem eis commodavit gratis.

[6] Die XVI, facta est congregatio in Capella Sixti IV ad S. Petri: & cantata Missa de Spiritu sancto, ingressi sunt in Conclave Cardinales viginti novem: sed eo die nihil tractatum fuit circa electionem Pontificis, [in quod 16 Martii ingressis Cardinalibus,] solumque de custodia Conclavis & audientia danda Legatis Principum.

[7] Die XX, adductum in deliberationem est, utrum vota deberent esse secreta, [decernitur res agenda secretis suffragiis,] & singulæ schedæ clausæ ac sigillatæ ea parte ubi est nomen electoris; alia vero parte complicatæ, sed non sigillatæ, ut si quis vellet accedere ad eum qui nominatur, fraus committi non posset: decretumque est ut singulæ obsignarentur certa quadam nota, ut qui vellet accedere, exhiberet notam suam, & sic aperto nomine accedi posset ad nominatum ab eo. Hæc forma jam decreta fuerat die VIII Decembris, sed hodie iterum proposita: multique Cardinalium discrepabant sententiis, nec acquiescebant ceteris, malebantque ut servata forma antiqua publica essent suffragia. Major autem pars evicit ut non darentur signata, quantum ad nomen electoris.

[8] [30 Decem. fit scrutinium I,] Die XXX, fuit Missa celebrata per Sacristam in Capella Papæ Nicolai, factumque est primum scrutinium, ubi Capita Ordinum Cardinalesque Aræcæli & Prianus circuibant ferentes schedas, quas Cardinalis Cornarus legebat; legebat autem vota omnium, & postea omnes Cardinales legebant ea in scriptis suis. Inventus vero est Cardinalis Ostiensis habere vota novem, Grimanus decem, Volaterranus quinque, uti etiam Fliscus, de Montibus, & Anconitanus; Farnesius & Jaconaccius septem, alii denique pauciora.

[9] [1 Januarii secundum,] Prima Januarii factum scrutinium secundum, in qua scheda una reperta tredecim omnino nominans: quod multi indigne tulerunt, volebantque schedam illam aperiri: factum tamen non est: in aliis unus, duo, aut plures usque ad quinque nominabantur: habuitque Cardinalis Ostiensis ad quinque suffragia, Fliscus, Piccolomineus, Comensis, Jaconaccius & Ursinus septem; Medicæus, Tranensis, Anconitanus, Aræ-cæli, & Cornarus quinque; pauciora ceteri.

[10] [exinde tertium,] Die II, factum est scrutinium tertium, in quo Cardinalis SS. Quatuor coronatorum retulit suffragia quatuordecim; Ostiensis & Anconitanus quinque, Fliscus, Jaconaccius & S. Sixti septem; Valentinus, Sedunensis, Aræ-cæli & Mantuanus sex; S. Martini in Montibus & Ursinus quinque; Volaterranus, Bononiensis, Medicæus, Campegius & Ægidius quinque.

[11] Die IV, factum est quartum scrutinium, & habuit Fliscus vota novem, [quartum,] Sedunensis vero, Sanctorum Quatuor-coronatorum, Valentinus, Jaconaccius, Campegius & Ursinus quinque.

[12] [quintum,] Die V, factum est quintum scrutinium, & Fliscus iterum retulit novem suffragia, Sedunensis octo, Sanctorum Quatuor-coronatorum quatuor, Cardinalis de Vio septem; Ostiensis, Anconitanus, Bononiensis, Medicæus & Jaconaccius sex.

[13] [sextum cum magna apparentia successus] Die VI, factum est scrutinium sextum, ad quod Anconitanus & Ursinus tulerunt schedam Cardinalis Cybo infirmi, & ipse habuit vota duodecim. Tunc dixit Cardinalis Sanctorum Quatuor-coronatorum, Papam habemus: & ad eumdem cœperunt multi accedere, videlicet Medicæus, Petruccius, Valentinus, Campegius, Cortonensis, Armelinus, Rangonius; Cæsarinus vero accessit ad Ægidium, recedens a Farnesio, cui dederat votum suum: quod causa fuit contentionis magnæ, cum dicerent aliqui scire se velle, utrum liceret inspicere votum accedentis ad alterum, & utrum posset auferri votum a prius electo: sed decisum nihil fuit; & tamen dicebatur, Papam habemus. Cardinalis Grimanus, partim propter infirmitatem suam, partim quia videbat multa agi quæ sua conscientia ferre nequibat, recessit a Conclavi, frustra dissuadentibus aliis: Cardinalis autem Ægidius Conclave totum conturbavit, multa mala dicens de Farnesio, cujus ab annis pluribus jam elapsis fuerat Confessarius.

[14] [septimum,] Die VII, factum est scrutinium septimum, in quo Jaconaccium nominarunt vota undecim; Ursinum, Fliscum & Sedunensem decem; Grimanum septem.

Die VIII factum procul dubio est scrutinium octavum, haud dißimile prioribus, sed cujus historia festinanti inter transcribendum librario exciderit.

[15] [& nonum quo eligitur Adrianus Car. absens,] Die IX, factum est scrutinium nonum, in quo Cardinales Ostiensis & Dertusensis retulerunt suffragia quindecim. Cardinalis autem S. Sixti dictus de Minerva dixit, quod cum Cardinalis Dertusensis esset vir probus, virtuosus, ac doctus, eidem accedebat, orans ceteros ut eidem accederent etiam ipsi, sicut fecerunt Columnensis, Cavalicensis, Montensis, Friultius, Piccolomineus, Anconitanus, Aræ-cæli, Armelinus, Jaconaccius, Comensis, Tranensis. Tunc Cardinalis sanctæ Crucis dixit Farnesio, oportere u accederet etiam ipse: sed respondit, non facturum, quia non noverat Dertusensem, quandoquidem numquam Romæ fuerit. Nihilominus accessit ad eumdem major pars Cardinalium, ipsumque in summum Pontificem elegerunt: de quo rogatus D. Darius de Grassis Episcopus Pisaurensis, tamquam Protonotarius Apostolicus, alta voce & Latine dixit: Papam habemus, Illustrissimum Dominum Adrianum, natione Flandriæ, ex civitate Trajectensi, tit. SS. Joannis & Pauli Presbyterum Cardinalem, Dertusensem [Episcopum] absentem, commorāntem in Hispania in civitate Victoria: & fuit publicatum per D. Cornelium die IX Januarii MDXXII. [ad quem destinatur legatio] Post publicationem prȩdicti Pontificis, Cardinales in aula congregati, per fabas nigras & albas deputarunt Legatos duos mittendos suæ Sanctitati, videlicet Cardinales Pompeium Columnam & Alexandrum Cæsarini: quo facto fuit subito reseratum Conclave.

[16] Die X, in tertium Legatum legerunt Cardinalem Ursinum, decreveruntque ut, quoad venisset Pontifex, tres ex tribus Ordinibus lecti per ordinem mensium gubernarent manerentque in Palatio.

[17] Die X Februarii, Cardinales Cybo & Grimanus petierunt excusari a regimine propter suam infirmitatem; [& prospicitur regimini Vrbis,] & deputatus fuit Cardinalis Fliscus, qui similiter se excusavit, sed excusatio ejus admissa non est: adeo ut necesse ei fuerit regimen acceptare, verumtamen noluit in Palatio residere.

[18] Die X Aprilis D. Guilielmus per litteras credentiales publicavit nomen Pontificis, Adriani Papæ VI, quod non placuit multis Cardinalibus, quia mos erat nomen mutare.

[19] Die III Augusti solvit Pontifex e portu Tarraconensi: & XIV appulit ad portum Liburnensem cum triremibus quatuordecim: [ille 14 Aug. advectus Liburnum;] eademque nocte in ipsas triremes recepit Cardinales, Medicæum, Piccolominium, Petruccium, Cortonensem & Ridolfium, qui obviam iverant Pontifici ut ei gratularentur, pedes oscularentur, & comitatum præstarent.

[20] Die XXVI, prædictus Pontifex cum octodecim triremibus venit Centumcellas.

[21] Die XXVII, advenerunt Cardinales Columna & Ursinus in navem qua Pontifex vehebatur; cumque ei obtulislent litteras aliquas a sacro Collegio, osculati sunt pedes ejus: propter urbanam autem pestilentiam elegit Pontifex ipsa nocte in triremi manere.

[22] Die XXVIII, Sanctitas sua ab Ostia per flumen, in Brigantino quod vocant navigio, multis triremibus subsequentibus, ascendit usque ad basilicam S. Pauli: ubi accesserunt ad eum multi Cardinales, Legatique Principum cum Populo Romano.

[23] [& 29 invectus in Vrbem,] Die XXIX, eadem Sanctitas sua induit Pluviale & Mitram in sacristia Paulinæ ecclesiæ; & omnes Dominos Cardinales recepit ad pedum oscula. Postea cum Cantoribus accessit ad altare majus prædictæ Ecclesiæ, supra quod positus Pontificaliter denuo recepit Cardinales ad pedum oscula: eodemque die invectus est equo Pontifex cum galero & stola, per plateam Judæorum & Campum Floræ, in Basilicam S. Petri; ubi consueto loco positus, iterum suscepit adorationem Cardinalium.

[24] Die XXX Augusti vestitus Pontificaliter, in Capella S. Andreæ, celebravit Missam ad altare S. Petri: [30 coronatur.] post quam coronatus fuit ante gradus S. Petri a Cardinali Cornaro: convivium autem fuit in aula Innocentii V III.

CCXXII ADRIANUS VI.

[Vita]

Ab anno 1522, ad 23. an. 1, m. 6, d. 30.

Adrianvs, patre Florentio Trajecti ad Rhenum in Belgio humiliter natus, ex Dertusensi in Hispania Episcopo Presb. Cardinalis tit. SS. Joannis & Pauli, electus Romæ absens ipse in Hispania, anno MDXXII, IX Januarii, Pontificatum suscepit Victoriæ in Cantabria XVI Februarii, Romæ coronatus * XXXI Augusti in Dominica; sedit a die acceptati muneris annum I, menses VI, dies XXX, mortuus anno MDXXIII, XIV Septembris, sepultus in ecclesia Teutonicorum S. Mariæ de anima: & vacavit Apostolica Sedes menses II, dies IV.

Totam Pontificatus Historiani, eleganter ac luculenter descriptam habemus, [Historia ejus scripta a Blasio Ortizio;] sub hoc titulo: Itinerarium Adriani VI ab Hispania Romam usque, ac ipsius Pontificatus eventus, per Blasium Ortizium, in Decretis Doctorum Canonicumque Toletanum ac generalem Vicarium, summa fide collectum: dedicatur autem opus Illustrissimo ac Reverendissimo Domino D. Joanni Martino Siliceo, Archiepiscopo Toletano Hispaniarumque Primati: fuitque primo quidem editum Toleti anno MDXLVI per Joannem ab Ayala typographum, curante Blasio Garaya; sed quia rarißima erant exempla, dignum censuit vir eruditißimus Stephanus Balluzius, quod libro tertio Miscellaneorum suorum nuper recuderet. Atque hinc obiter corrigitur error Ioannis Tamaji de Salazar ad XXV Octobris, in illo Archiepiscopatu retinentis Silicei decessorem Ioannem de Tavera usque in annum MDLII; quem ex propria hujus Chronica, per D. Petrum de Salazar edita 1603, [ex hac discimus,] Carilius in suis Annalibus Hispanicis docet, obiisse MDXLV. Sed in rem nostram potißimum faciunt sequentia hæc puncta.

I. Quod cum Auctor Undecimo Kal. Februarii esset Lucronii, illac transierit cursor, qui litteras Domini Gerundensis Episcopi, Romæ commorantis, ad amicum datas deferebat; [electionem uno,] quibus continebatur Dominum Adrianum, Cardinalem Dertusensem, Inquisitorem Generalem, in Christi Vicarium unanimiter a sacro collegio creatum. Adeo ut cursor iste intra dies XIV iter istud emensus fuerit.

II. Quod cum de nuntio isto diu ambigeretur Victoriæ, ubi Adrianus erat, [alteroque nuntio intellectam,] & quo mox ad gratulandum auctor excurrerat; tandem Nona Februarii nobilis quidam Hispanus ex Pincia, Antonius a Studillo, Reverendiss. D. Cardinalis S. Crucis a Carravajal Camerarius, Breve sacræ Electionis detulit.

III. Quod primum septimo deliberationis sumptæ die, videlicet quarto decimo Kalendas Martii, [primo acceptatā fuisse 16 Febr.] Missa ex more celebrata, Pontificatum acceptare destinavit. Et quia, inquit Auctor, naturæ suæ propensione negotia ipsi peragenda potius secreto quam palam conabatur facere; tres tantum ex multis, ad actum celebrem hujus acceptationis, scilicet Magnificum Doctorem de Agreda, & me indignum Doctorem Blasium Ortiz, ab sanctissimo eodem Patre postmodum Toletanos Canonicos creatos, & Secretarium Consilii generalis Inquisitionis Aragoniæ Joannem Garsiam, virum satis egregium, elegit jussitque intrare in cameram interiorem, præcipiens ostiariis, ut neminem neque domesticum neque externum sinerent ad se ingredi: unde nos tanta novirate perterriti expectabamus, nos ad invicem conspicientes. Cum autem summus Pontifex in loco secretiori esset, hæc verba fatus est. Jam dudum intellexistis electionem a sacro Collegio de me factam, cujus testimonium attulit Cameratius Revesendiss. [post deliberationem dierum 7,] Cardinalis a Carvajal: cujus quidem acceptationem hactenus distuli, timens muneris tanti onus sustinere: quamvis non me lateat, nihil esse in hac vita, & maxime hoc tempore, facilius & hominibus acceptabilius Episcopi officio, & præcipue Papæ, si obiter & ut hominibus tantum arrideat, atque adulatorie rem agat. Sed nihil est quod periculosius homines suscipere debuissent, si arctissimam Deo reddendam rationem præ oculis mentis haberent, si non eo modo militetur quo noster imperator Christus præcepit. Sed quia suspicor ex repudiatione graviora discrimina Ecclesiæ imminere, [ex mero divinæ voluntatis respectu,] ideo divino auxilio suffultus, munus hoc sacrosanctum vobis præsentibus assumere statuo. Et quia ad hanc dignitatem sua inscrutabili præscientia me vocare dignatus est, spero illius gratia me idoneum ministrum evasurum, atque hujus acceptationis peto a præsenti Notario fidem, vosque testes rogatos volo, injungens vobis neminem rem gestam dixeritis.

IV. Quomodo quarto Idus Martii, egressus ab urbe Victoria, [& rebus in Hispania compositis,] cum eo quem creaverat Generalem exercitui ad opem Italiæ laboranti ferendam comparato aliisque, Lucronii Cæsaraugustæque acceptus honorificentißime; facta hic solenni benedictione Palmarum, actoque Paschate prima die Maji, regulas Cancellariæ, a se noviter editas, solenniter promulgati jussit… atque a die illa negotia omnia undecumque sub annulo (quamvis ab aliquibus esset dubitatum utrum Papa ante Coronationem facere possit) expediebantur.

[susceptam Coronam Romæ in Augusto,] V. Celeberrima ingressio Pontificis maximi in urbem Romam describitur cap. 21 facta die Veneris quarto Kalendas Septembris, & Caput 22 est de Coronatioue Adriani Papæ facta proxima Dominica.

2 Ab hac solum die videtur Adrianus annos sui Pontificatus mutari voluisse: siquidem in Bullario Casinensi extat Constit. 139, signata Romæ apud S. Petrum sub annulo Piscatoris, die vigesima septima Aprilis 1523 Pontificatus anno primo: & in Registro Waddingi, Adriani hujus Bulla unica datur, [exhinc cœpti numerari anni Pontificatus,] Romæ apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die 8 Junii 1528, Pontificatus primo. Neque contrarium probant primæ duæ Bullæ apud Cherubinum. Dum enim utraque scribitur data Romæ apud S. Petrum, prior IV Nonas Maji, altera sub annulo Piscatoris die 20 Julii: & utraque nihilominus anno Incarnationis Dominicæ MDXXII, prior ad longum scripto, altera per zyfras expresso, & utraque anno Pontificatus primo; apparet manifeste vitiatam esse utramque, vel in loco vel in anno, cum Romam non accesserit Pontifex anno MDXXII ante XXIX Augusti.

[3] Et primam quidem, qua Administratio Militiarum S. Iacobi, de Calatrava, & de Alcantara in Regnis Hispaniarum Coronæ Regiæ perpetuo conceditur, cum omnibus juribus quæ earum Magni Magistri habere consueverunt. Crediderim vero, ipso quo scribitur anno datam, non tamen Romæ, [quamvis antea datæ fuerint Bullæ in Hispania:] sed Cæsar-augustæ, ubi tunc Adrianus manebat, aulam suam formans, eosque exspectans qui se comitaturi erant Præsules, virosque illustres complures cap. 8. Itinerarii enumeratos, primum inde digressus Dertusam, Sedem suam primam, tertio Idus Junii. Quia autem navigatio octavo Idus Julii cœpta, toto illo ac sequenti mense continuata fuit, & Breve præcitatum dirigitur Inquisitori Comensi, [& quarumdam alterata data,] petenti sibi confirmari facultatem a decessoribus Pontificibus datam procedendi contra maleficos & obedientiam diabolo præstantes, ideo dixerim illam anno dumtaxat sequenti datam, sicut illæ de quibus supra; & eadem temeritate, qua supra scriptum fuit, Romæ, hic notatam zyfram 1522, ut omnia essent conformia; nihil cogitantibus illis qui id præsumsumpserunt de mora quam Pontifex in Hispania & in itinere traxit.

[4] Vnde ulterius intelligitur, quam non temere in rebus Chronologicis uni Bullario credi poßit; [quod utinā non sæpius in Bullario factum!] sitque optandum magis quam sperandum, ut singulis Bullis ac Brevibus denuo ad sua originalia relatis, Datæ quas vocant recognoscerentur, & sicubi exerrare ignorantia vel negligentia fecit, ad pristinam formam reducerentur. Et diligentiæ quidem defectus excusabiles sæpe sunt (quis enim homo omnem ubique & quomodolibet, præstare semper poßit?) sed quod ignorans temeritas peccat, alterando studiose originarios textus, dum se putat commodo lectorum servire, excusare frustra conetur intentio minime inala; cum simul & juvari quatenus opus est lector, & fides præstari integra poßit, addito ad marginem vel subtus indicio factæ aut faciendæ mutationis.

HISTORIA CONCLAVIS
Ex impreßo Italico Auctoris synchroni.

[1] Cum ano MDXXIII, die V Augusti, Adrianus Papa VI ivisset ad S. Mariam Majorem, [Promulgata liga contra Francos,] causa solennis ibi festi; ibidem eodem mane publicari fecit ligam contra Francos: in quam præter Venetos concurrerunt etiam Henricus Rex Angliæ & Ludovicus Rex Hungariæ, omnesque liberæ Civitates Italiæ, Principes item omnes ac Toparchæ subditi Ecclesiæ; & Generalis exercitus declaratus est Fredericus Gonzaga Mantuæ Dominus. Quia autem Sanctitas sua admodum fatigata erat prolixitate Officii, tempore tam calido celebrati; recepit se ad ecclesiam S. Martini in Montibus, [febricula corripitur & moritur Adrianus,] loco vicinam, sumendi commodius prandii & quietis causa; Cardinalis vero Columna sumptuosum ac regie apparatum epulum fecit Cardinalibus Principumque Legatis. Ibi Pontifici advenit febricula, quæ initio nihiliæstimata a medicis, tandem facta est ei lætalis. Ea ergo semper crescente, cum se approximare suo fini Papa videret, jussit se deportari in Vaticanum: convocatoque ad se sacro Collegio Cardinalium, commendavit eis sanctam Dei Ecclesiam & Christianam religionem, creavitque Cardinalem unum; & paucis horis post, die XIV Septembris, transiit ad vitam meliorem, cum fuisset Pontifex anno uno, mensibus octo, & diebus sex (scilicet a die electionis numeratos) ætatis suæ anno LXIV.

[2] Mors ea Romanis nuntiata, eisdem grata supra modum accidit: [invisus Romanis, quia minime splendidus,] universim enim Curiæ parum acceptus Adrianus erat, eo quod sua Beatitudo longe discreparet ab illa amplitudine, magnificentia & splendore, quem proximiores sui decessores sectati fuerant; quamvis revera esset propinquior bonis illis qualitatibus, quæ requiri solebant in electionibus Pontificum, temporibus a primitivæ Ecclesiæ spiritu minus remotis. Id autem adeo publicum erat, ut cum labente superliminari capellæ Papalis, Sanctitas sua quodam mane ad Missam audiendam illuc intrans, vehementer esset periclitatus de vita (quam etiam amiserant milites Helveti nonnulli de custodia corporis, petræ illius ruina oppressi) ipseque ægre salvatus fuisset; non modo non sint gavisi Prælati multi qui præsentes aderant; [ideoque varias calumnias passus.] sed etiam unus eorum fuit, qui sermone inter Cardinales ea de fortuna moto, non verecundaretur fortunæ factoque maledicere, quibus fuerat a morte ereptus: quodque mirabilius erat, maledicus atque blasphemus ille, a nemine Cardinalium reprehensus castigatusque, pacatis omnium auribus ac fere annuentibus frontibus auditus & toleratus fuit. Lacerabatur igitur vir iste sanctus hominum linguis atque dicteriis, velut parum idoneus regimini rerum secularium, variisque calumniis impetebatur: quia non habebat mensam lautam curiamque magnificam, sed privatim instar religiosi vivebat, unum secum habens familiarissimum sodalem, quem etiam unicum creavit Cardinalem. Fuit etiam divulgatum de eo, quod non solum astrologiæ judiciariæ studeret sed etiam arti magicæ daret operam: quæ calumniæ ex optimi cujusque sententia falsissimæ erant.

[3] Ut ut fuerit, factæ sunt ei post obitum suum exequiæ sumptuosissimæ & magnificentissimæ, [Post ejus exequias ingressi Cardinales Conclave,] cum majori quam soleat passim concursu populi: quibus expletis ingressi sunt in Conclave, ad novi Pontificis electionem, Cardinales numero triginta; inter quos erant varii valde considerabiles, præsertim Pompejus Columna, Alexander Farnesius, Julius de Medices, Franciscus Ursinus, & Cardinalis Paciecus: æstimatissimi tamen præ ceteris erant Medicæus & Columnensis, ambo facultatibus dignitateque clari ac famosi, potentior tamen erat Medicæus, propter magnum numerum adhærentium ei Cardinalium, idque mediante recenti ac grata memoria felicissimi Pontificis Leonis Papæ, patruelis sui. Columna econtrario, magni fiebat etiam ipse, propter claritatem familiæ, favoremque & strictam amicitiam Caroli Quinti Imperatoris.

[4] Inter hos ergo principalissimos duos maximæ vigebant discordiæ, neque poterat ad electionem Pontificis deveniri: mox enim atque proponebatur aliquis a Cardinali Medicæo, a Columnensi & sequacibus ejus excludebatur; [in duas scinduntur factiones; per Medicæum & Columnensem.] & si hic aliquem proferebat in medium, a Medicæo vicissim & partiariis ejus repellebatur. Hæ contentiones cum jam durassent diebus pluribus, Cardinales seniores, Colomnæ faventes, luce quadam convenerunt conspiraruntque eum assumere ad Pontificatum: verum non potuerunt pervenire ad præfixum votorum numerum, quem tamen ei obtinendi spem faciebant, dicentes, duo dumtaxat deficere, quæ confiderent haud difficulter obtinenda. Juniores Cardinales, ex parte altera magis affecti Medicæo, vehementer ei votis suis omnibus suffragabantur: sed non poterant numerum Columnensium æquare. Videns ergo Medicæus, propter Columnam frustrari se desiderio suo, nullamque ferme spem relictam sibi videns; proposuit Cardinalem Ursinum, declaratum hostem Columnensis, dicens quod eum vellet creare Papam, devolvendo in eum vota sequacium suorum omnium. Conterritus ad hanc denuntiationem Columna, cœpit satagere pro ejus exclusione, palamq; profiteri; quod in alium quemcumque sibi propositum esset consensurus, præterquam in istum.

[5] Interea sedulo soliciteque tractabatur pro Cardinali Farnesio, multumque videbatur promotum negotium: verum quia fautores Medicæi dicebant se pollicitos vota servare ipsi, [contra injectas hinc moras protestantur aliqui:] neque de suffragio suo audere disponere præter ejus assensum, multa quoq; acta in contrarium sunt. Cum ergo appareret, propter nimias inter Medicæum & Columnensem animositates, nullam fundari in quoquam spem posse: quia absque partis utriusque consensu frustraneum erat vel cogitare de Papa eligendo; multi ex Cardinalibus decreverunt palam in Congregatione protestari, omnino tempus esse ut tandem aliquid concluderetur, eo quod tam diuturna mora gravissimum præjudicium crearet toti Christianitati. Respondit autem eis Medicæus, quod etiam Columna dixit, simul cum aliis suis magnæ auctoritatis Cardinalibus, id quoque sibi constitutum esse: proinde decretum ab omnibus fuit, sequenti mane procedendum ad electionem fore.

[6] Proxima ergo die, primo mane, visi sunt multi Cardinales accedere ad cameram Medicæi: [quare Columna, cupiens exclusum Vrsinū,] & jam per totum Conclave spargebatur factum esse Papam, etsi nemo sciret eum certo nominare. Paulo autem post progressus de camera Medicæus, cum magna a tergo sequela, dixit alta voce: Nunc imus creaturi Pontificem. Hoc cum esset relatum Columnæ, isque dubitaret metueretque ne eligeretur Ursinus, quem videbat perquam hilarem & festivum in comitatu Medicæi; cœpit cogitare, quod si persisteret in sua cum Medicæo contentione, hic tandem illum eveheret ad Papatum, utpote arcta consanguinitate annexum familiæ Medicææ, & suum infestissimum inimicum. Ut ergo disturbaret hujusmodi electionem, seque ipsum periculo præsenti subduceret; exhortabatur Cardinales omnes, ut ad finiendam litem ipsummet Medicȩum eligerent; eo magis, quod jam antea cum multis Cardinalibus amicis suis perquam diligenter egerat, ut proponerent alium quemdam, tantum ne deveniretur ad electionem Ursini.

[7] Isti ergo cum intellexissent resolutionem Columnæ, eo instanti factam in favorem Medicæi, solum tendere ad exclusionem Ursini; [in ipsummet Medicæum consentit,] dixerunt, quod qui tantum jam laboraverant ipsius intuitu, eoque insimul rem adduxerant ut persona ipsi grata eligi posset, neminem eo viderent aptiorē, quam qui istic aderat Cardinalem SS. Quatuor coronatorum, maximi meriti & valoris virum: proinde dignum videri ut pro eo tentaretur fortuna; efficeret ergo Dominatio sua Illustrissima ut iste proponeretur, si non ad alium finem, saltem ne illusus ab eis videretur. Volens ergo Columna præstare fidem verbo suo de eligendo ea die Pontifice, [Proponitur tamen alius, sed frustra,] respondit dignum & honestū id fore: & conversus ad partiarios Medicæi, orabat eos hanc gratiam sibi facerent, dignarenturque acceptum habere, ut proponeretur Cardinalis SS. Quatuor-coronatorum; sciens numquam perventurum ad competentem numerum suffragiorum, eo quod multi illum palam excludebant. Eodem concurrit etiam Medicæus; quamvis nonnulli ex creaturis ejus nollent suffragium suum illuc convertere. Propositus proinde est Cardinalis prædictus, multaque in favorem ejus vota concurrerunt, non tamen tam multa ut sufficerent electioni, licet pauca deficerent. Nihilominus constanter divulgabatur per Conclave jam electum esse Papam; idque universaliter affirmabatur ab omnibus, cum admiratione uniuscujusque. Vehementer autem gavisus est Columna, quod ejusmodi satisfactionem dedisset sacro Collegio, a quo fuerat tam instanter rogatus.

[8] Interim cœperunt alii diversi proponi, multumque & vehementer tractari pro Cardinali Ostiensi, [aliiq; nonnulli.] ensi, utpote viro maturo, magnique judicii ac multæ experientiæ circa regimen, & toti Collegio singulariter caro. Verum Cardinalis de Montibus, qui oprabat etiam ipse desiderium suum consequi, dixit, ea ratione processum iri in infinitum, occasionemque suggeri longius etiam protrahendi Conclave; quandoquidem numquam esset perveniendum ad findem optatum nisi ad concordiam adducerentur Medicæus, Ursinus, & Columna. Idem dicebat Cardinalis Cæsarinus, quando cupiebat promovere tractatum pro Cardinali Farnesio, qui & ipse dignissimus erat Papatu, possetque satisfacere omnibus illis, quorum merita talia videbantur, ut & ipse dignissimus erat Papatu, possetque satisfacere omnibus illis, quorum merita talia videbantur, ut & ipsi deberent aliquid experiri quo ad tantam dignitatem ascenderent. Tum vero Cardinalis Medicæus, [Medicæus interim resumit causam Vrsini;] considerans Columnam quidem consensisse omnibus in suum favorem, & declarasse quod vellet ipsum efficere Papam, & nihilominus protelari tantopere electionem; vereti cœpit ne Columnam datæ fidei pœniteret, aut is moram istam studiose innecteret, ut vel ipsemet tandem eligeretur, vel aliud commodū consequeretur, aut denique ex causa sibi prorsus ignota. Quapropter, nolens expectare donec improvisus aliquis casus superveniret, ipsumque nihil minus cogitantem involveret, decrevit quocumque modo Cardinalem Ursinum eligendum curare, ut quam-primum suum consequeretur intentum.

[9] Tractato igitur ut proposuerat negotio, inventoque sufficienti votorum numero, convocavit Cardinales omnes in unum. [quod metuens Columna,] Jamque procedebat Cardinalis de Montibus in comitatu Medicæi, atque Ursini, & interrogans eos dicebat, Quonam imus? Respondit Medicæus, Eligere Papam, ex hinc enim tempus non erit amplius. Tum Columna, tantam turbam collectam videns, atque formidans ne procrastinationibus suis aliud nihil effectum esset quam ut facilius eligeretur Vrsinus, tantopere invisus sibi; sumpta fiducia se convertit ad unum quemdam eorum qui sequebantur Medicæum: &, Ecquo, inquit, pergitis animo tam determinato? An fortassis ad eligendum Cardinalem Vrsinum? [protestatur se velle Medicæum,] Responsum ei est, Nescire eos quod esset consilium voluntasque Medicæi; credere tamen potius illud ipsum esse quam diversum. Vnde in propiorem timorem adductus Columna, denuo cœpit dicere, se quod promiserat Cardinali Medicæo omnino præstiturum. Hoc vero postquam est Medicæo relatum, cœperunt omnes unanimiter discrepante nemine protestari, quod vellent Medicæum eligere in summum Pontificem, [isque eligitur 19 Novembris,] & insimul Papam proclamaverunt: atque ita, post expectationem duorum mensium ac quatuor dierum, quibus Conclave duraverat, elegerunt Cardinalem Medicæum XIX Novembris MDXXIII.

[10] Tunc vero reserato ostio capellæ accersitus est ceremoniarum Magister: quo ingresso confestim Sanctitas sua vestita Pontificaliter, collocata fuit supra altare, [dictus Clemens 7,] atque ab omnibus pariter adorata cum pedum osculo. Ipse vero singulos amplexus alacriter, declaravit se velle nuncupari Clementem Septimum: deditque benedictionem plurimo populo, qui perfracto in oculi nictu Conclavi irruperat. Adscendit etiam sursum continuo Clerus S. Petri, cum multis Episcopis, Prælatis atque Proceribus, in magna hilaritate atque frequentia: delataque est Beatitudo sua deorsum in ecclesiam cunctis cardinalibus comitantibus; & positus Clemens supra altare ad limina Apostolorum, denuo ac publice adoratus fuit, non desistens eo mane benedictionem suam impertiri accedentibus bono temporis spatio; ac deinde reductus est ad consuetas cameras Pontificias. Placuit vehementer electio multis, præsertim iis qui Romæ fuerant sub Pontificatu Leonis, dicentibus hunc æque felicem fore atque is fuerat, quandoquidem sua Sanctitas vir erat maximæ dignitatis, [cum omniū approbatione.] auctoritatis, & nobilitatis; quodque iis omnibus majus est satis expertus in negotiis seculi, nec minus prudens atque probus. Primum nomen Julio fuerat, filio Juliani, de Medices, germani fratris primi Laurentii. Divina majestas dignetur eum conservare longo tempore in vivis, ut possit cum amore & caritate regere & gubernare Ecclesiam universam, repertumque in ea gregem: quod nobis Deus concedat.]

[11] Hic porro finis nobis esto ex impressa Collectione Conclavialium relationum, a testibus ut plurimum oculatis descriptarum, [Hic ergo desino Conclavū historias tradere,] augendi hunc Tractatum, jam ultra quam animo præconceperam excrescentem. Etenim in Clemente VII desinunt Annales Ecclesiastici, a Cæsare Cardinali Baronio inchoati, & ab Oderico Rainaldo hactenus deducti; quorum alias laudatißimerum defectibus corrigendus supplendisque Conatum nostrum volui potißimum deservire, [quia hactenus tantum habentur editi Annales Ecclesiastici,] quasi derelictas a copiosius metentibus spicas post eorum vestigia colligendo. Dum autem eosdem Annales nunc prosequitur carißimus nobis, & tantis scriptoribus dignißimus successor, Leander Coloredus, non lubet falcem mittere in messem ipsius, adhuc integram.

[12] Deinde forsitan brevi in lucem dabitur dignior alia grandiorque hujus argumenti Collectio, ex Mss. Codicibus, in curiosißima Bibliotheca Laurentii vander Hem Iurisconsulti Amstelodamensis, in præfatione ad ephemerides Græco-moscas me laudata, inventis, & pretio perquam magno sub auctione redemptis, præterito nuper Aprili. Continent autem, Tomus primus, in tres libros divisus, discursus Italicos de ratione, praxi, mysteriisque Conclavium; secundus ac tertius, eorumdem historias a Clementi VI, id est ab anno MCCCXLIII, usque ad Julium III annumque MDL deductas, Latinas omnes præter unam; [& speratur alibi edenda Collectio plenior ex Mss. Laurentii vander Hem.] nonnullas etiam semel iterumque ab auctoribus diversis descriptas; quartus denique ac quintus, similes Italicas, a Marcello II successore Julii III, usque ad Clementem VIII anno MDXCII electum. Si vir iste clarißimus, conatibus meis promovendis nihil non daturus, tamdiu vivere potuisset, donec hic tractatus, quem initio propositum fuerat in Martino V, finire, hactenus extenderetur; libenter utique thesaurum istum communicasset mecum, collatisque ad invicem monumentis editis ineditisque, fortasse potuissem materiam opportunam suggerere amico Annales ecclesiasticos prosequenti: at postquam ille obiit, nec licuit cum determinato ad quantumcumque pretium offerendum licitatore contendere pertinacius. aliud non restat, quam ut expectemus quid is inde facturus sit; verosimiliter haud ita profusus futurus in augendo pretio, nisi ex publicatione talium lucrum ingens speravisset: quod ei adeo non invideo, ut etiam optem vehementer.

[13] Quia tamen jam cœpi, scrutando Bullas ac Brevia Pontificia, quatenus impressa habentur, [pergo nihilominus scrutari epochas sequentium Papatuum.] quærere quam quisque Pontifex tenuerit annorum suorum numerandorum Epocham, rem a nemine hactenus observatam, utilitatis tamen (ut existimo) non exiguæ; placet laborem, opinione majorem, & solo publici commodi respectu jucundum continuare porro.

CCXXIII CLEMENS VII.

Ab anno 1523, ad 34, an. 10, m. 10, d. 7.

Clemens, patria Florentinus, antea Julius Juliani de Medices, ex Archiepiscopo Floretino & Cardinali presbytero tit. S. Clementis, electus MDXXIII, XIX Novembris, coronatus XXVI Novembris Feria v; sedit annos X, menses X, dies VII: obiit MDXXXIV, XXV Septembris: sepultus in Vaticano, translatus fuit ad S. Mariæ supra Minervam: & vacavit Sedes dies XVI.

[1] Vtrum hic Pontifex a die Electionis vel ordinationis numerarit annos, discerneretur ex Bulla 16 apud Cherubinum & 21 apud Waddingum, data utraque vigesima tertia Novembris, [Epocha annorum ejus Pontificaliū incerta.] Pontificatus anno tertio; nisi Cherubini Bulla notaretur data millesimo quingentesimo vigesimo quinto; Waddingi vero anno 1526. Potiori tamen jure suspecta est zyfra, in qua errari facilius, patet ex sequenti mox apud Waddingum Bulla, quæ signatur tamquam data anno Incarnationis Dominicæ 1526, sexto Idus Martii, Pontificatus anno quarto, ubi scribendum 1527 fateare oportet; nisi dubitare velis, utrum a Kalendis Ianuarii inchoandus fuerit annus civilis.

[2] Cum hoc autem Pontificatu destituit nos Registrum Waddingi, utilis ad multa collectio, si esset aliquanto accuratior. Sequentur nos Bullaria Casinense & Augutinianum, usque ad Urbanum VIII pertinentia. Similiter pro continuatione Annalium ecclesiasticorum Odorici Rainaldi, hic ut dixi desinente, [Auctores unde sumpta hæc continuatio.] ad eumdem usque Pontificem deducet Continuatio Henrici Spondani; quin & Alphonsus Ciacconius, in Vitis Pontificum & Cardinalium editus anno MDCI, auctus porro & continuatus a variis, videlicet ab Andrea Victorello & Ferdinando Vghello sub annum MDCXXX, ac denique anno MDCLXXVII ab Augustino Oldoino nostro. Vitas quoque Pontificum descripta a Platina, quas Onuphrius Panvinius a Sixto IV, usque ad Pium V inclusive continuaverat, prosecuti deinde antonius Cicarella usque ad Paulum V, & Abrahamus Bzovius usque ad Urbanum VIII, nonulli quoque usui erum: sicut etiam impressa collectio Conclaviū usq; ad Alexandrū VII ducta.

CCXXIV PAULUS III.

Ab anno 1534, ad 49 an. 15, d. 29.

Pavlvs, natione Romanus, ex patre Petro Aloysio de Farnesiis, antea Alexander Cardinalis Episcopus Ostiensis, electus anno MDXXXIV * XII Octobris, coronatus III Novembris Feria III, sedit annos XV, dies XXIX; obiit MDXLIX, X Novembris, sepultusque est in Vaticano. Vacavit Apostolica Sedes menses II dies XXVIII.

Hic Pontifex, æque ac præcedens, quia erant Episcopi ordinati cum eligerentur, videntur existimasse liberum sibi esse. qua magis placeret die coronari, [Relaxatus usus Dominicæ ad Coronationes Papales.] prægresso insuper exemplo Leonis X, qui die Martis XV Martii factus Presbyter, & die Jovis XVII consecratus, ac die Sabbathi XIX coronatus Papa repentissime fuerat, ante Dominicam Palmarum: quia scilicet in Consistorio diei XIV fuerat conclusum, propter septimanam sanctam quæ instabat, non decere Pontificem non fore Presbyterum, & consecratum ac coronatum. Ita quantumvis antiquæ consuetudines, dum semel gravi aliqua urgentique in speciem causa prætermittuntur, aliis aliisque emergentibus postea facile antiquantur aut relaxantur.

[2] Quod autem Paulus Electionis suæ anniversarium revera constituerit epocham Pontificatus sui, intelligitur ex ejus Bullis apud Cherubinum; scilicet 15 & 48, quæ inveniuntur datæ anno Incarnationis Dominicæ, prior quidem millesimo quingentesimo vigesimo septimo, pridie Kalend. Novembris, Pontificatus anno quarto; [Epocha, diei Electionis affixa.] altera, 1549, decimo quinto Kalend. Novembr. Pontificatus anno quinto decimo, utique intra spatium, Electionis & Coronationis anniversariis diebus interjectum. Idem probaret Bulla 35, Dat. Romæ apud S. Petrum Kal. Novembris, anno nono, si haberet annum Incarnationis additum, qui fortaßis festinanti librario excidit, sicut ad calcem sequentis Bullæ 36, dat. anno Incarnationis Dominicæ, Pontificatus nono, non solum anni Christiani numerus per evidentem socordiam desideratur, sed etiam dies III Novembris expressus in Margine. Nec minus vitii suspecta est zyfra, subscripta Constitutioni 169 Bullarii Casinensis, quasi signata ea sit die 23 Octobris 1546 Pontificatus anno duodecimo, cum supputando ab anniversario Electionis cœptus fuerit annus decimus tertius.

CCXXV IULIUS III.

Ab anno 1550, ad 1555, an. 5, m. 1, d. 16.

Ivlivs, natione Hetruscus, ex oppido S. Savini, antea Joannes Maria Vincentii de Monte, Cardinalis & Episcopus Prenestinus, electus VIII Februarii, MDL, coronatus XX Februarii, sabbato festo Cathedræ S. Petri Antiochiæ; sedit annos V, mensem I, dies XVI; obiit MDLV, XXIII Martii. Sepultus fuit in Vaticano. Vacavit Sedes dies XVI.

[Ratio temporis quoad electionem] Electionem factam 8 Februarii, habet auctor & testis oculatus in Historia hujus Conclavis; Onuphrius vero Panvinius, tam in Vita quam in Chronico, 7 Idus, id est diem VII Februarii notat; & quidem addita in Chronico nota diei Veneris: quæ facile conciliantur, eo quod Electio facta dicatur circa horam noctis post solis occasum) tertiam, quando censeri potest inchoari dies VIII mensis; eo magis quod non nisi sequenti mane publicata populo illa sit. Et sic etiam Alphonsus Ciacconius VI Idus factam ait: quod Spondanum decepit, aut ambigue saltem loqui fecit.

[2] Iidem consentiunt quod VIII Kalendas Martii, & quidem proximo Divi Petri Cathedræ Antiochenæ solenni die, ut scribit Panvinius, Coronatio successerit. [& coronationem.] Quapropter quod in Historia conclavis impressus legatur dies 21 Februarii, malim inter ejusmodi menda zyfralia, quibus plus satis inquinatur præcipitata impreßio numerare. [Bullæ.] Inveniuntur porro apud Cherubinum tres Julii Bullæ, datæ anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo quinquagesimo octavo, Kalen. Martii, vel 22 Februarii 1550, Pontificatus anno primo: sed utrum hunc deinceps Natalem habuerit, an vero in die Electionis sui Pontificatus annos inchoaverit, nullam invenio Bullam quæ doceat.

CCXXVI MARCELLVS II.

An. 1555, d. 22.

Marcellvs, ex patre Richardo Cervino, natione Picenas in oppido Montis-fani natus, antea Presbyter Cardinalis tit. S. Crucis in Hierusalem, electus anno MDLV, IX Aprilis, & mox propter imminens festum Paschæ sequenti die consecratus, ac coronatus Feria IV Majoris hebdomadæ, sedit dies XXII: defunctus I Maji, sepelitur in ecclesia Vaticana: & vacavit Sedes Apostolica dies XXII.

Ex paucis quas forte edidit Bullis, extat unica in Bullario Casinensi, [Paupertas Cameræ Apostolicæ eo tempore.] quarto decimo Kalendas Maji, id est Feria II Paschali, qua præfatur, quod Julio Papa III rebus humanis exempto, Camera Apostolica ea in egestate reperta est, ut neque ipsius Prædecessoris exequiæ modo solito, neque Conclavis expensæ commode fieri potuerint; quin imo ad eas satis remisse faciendas oportuerit multum æs alienum, cum gravi ipsius Cameræ jactura, contrahere; ideoq; subsidium triennale trecentorū millium scutorū ac decimarū super fructibus Beneficiorū ac Monasteriorum, a Paulo Papa III indictum & a Julio item III succeßive continuatum, etiam ipse ad aliud triennium, & deinde ad beneplacitum Sedis Apostolicæ, prorogat.

CCXXVII PAULUS IV.

Ab. anno 1555, ad 59, an. 4, m. 2, d. 27.

Pavlvs, antea Joannes Petrus, patria Neapolitanus, patre Joanne Caraffa, Cardinalis Episcopus Ostiensis, electus anno MDLV, XXIII Maji, festo Ascensionis Domini, & proxima Dominica XXVI mensis coronatus, sedi annos IV, menses II, dies XXVII: obiit anno MDLIX, XVIII Augusti, sepultus in Vaticano, ac postea translatus ad Minervam: & vacavit Sedes menses IV, dies VII.

Qvæ apud Cherubinum est hujus Pauli Bulla 17, & in Bullario Casinensi alia sub numero 178, ambæ datæ Anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo quinquagesimo octavo, [Anni ratio in Bullis.] decimo Kalendas Februarii, Pontificatus anno quarto, demonstrant necdum penitus exolevisse in Curia Romana usum protrahendi civilis anni usque in Martium, alias solum potuisset annus tertius numerari. Favet ordo, quo Cherubinus dictam Bullam post ponit alteri datæ 17 Kal. Januarii, eodem Incarnationis & Pontificatus anno; nisi velimus ordinem inversum dicere, & Paulum sui Pontificatus annos, primo incompleto relicto, ad Kalendas Ianuarias retrotraxisse: quod non facile dixero, nullo certiori argumento persuasus.

CCXXVIII PIUS IV.

Ab anno 1559, ad 65. an. 5, m. 11, d. 14.

Pivs, natione Lombardus ex civitate Mediolani, antea Joannes-Angelus Bernardini de Medicis, Presbyter Cardinalis tit. S. Priscæ, electus XXVI * Decembris MDLIX, coronatus VI Januarii in festo Epiphaniæ in Sabbato; sedit annos V, menses XI, dies XIV; defunctus MDLXV, IX Decembris, sepultusque in Vaticano, & inde translatus in Ecclesiam S. Mariæ Angelorum. Vacavit Sedes dies XXVIII.

Epitaphium ei a nepotibus positum, præter Pontificatus annos V, menses XI, numerat dies XV; non accurate subducto calculo: [Ratio temporis quoad spatium Sedis,] quia necte Natalem Domini sequente inter horam septimam & octavam, nobis post mediam noctem prima, electus fuit, & sic vulgo obtinuerat ut ipso Natali die electus diceretur; nam in die mortis V Idus Decembris etiam Epitaphium convenit. Evidentior ac palpabilis omnino error obrepsit ei Ms. unde habemus historiam Conclavis, electionem prægreßi. Cum enim præfatus Auctor esset, vacationem fuisse mensium quatuor dierum septem, qui a XVIII Augusti ducunt ad XXVI Decembris; legitur nihilominus Electio facta 23 Octobris, vitiata non solum zyfra, quæ forte in autographo erat 25, sed etiam mensis nomine, quod utrumq; transcribentibus, non Auctori imputandum mihi persuadeo.

[2] Quamvis hujus Pontificis Bullæ paßim ducunt initium anni a Kalendis Ianuarii, sicuti patebit examinanti Bullarium Cherubini; tamen quæ ibidem est 19 signaturq; anno Incarnationis Dominicæ 1560 Nonis Februarii Pontificatus anno 2, [& stylum Bullarum.] (si non est erratum in zyfra) procedit aliter: quare publicatio subjuncta facta dicitur anno a Nativitate D. 1561 Ind. 4 die vero 15 mensis Februarii Pont. Sanctiss. in Christo Patris & D. N. D. Pii divina Providentia Papæ IV anno II. Plures quoq; ejusdem Constitutiones præfixum aut subscriptum habent Motu proprio, quod antea non invenio in usu fuisse.

[3] Idem Pontifex Pontificatus sui annos innovabat in anniversario suæ Electionis, uti patet ex Bulla ejus 24 data die ultima Decembris 1560 Pontificatus anno secundo; & ex Bulla 44 solennißima, qua Reformatio Rotæ Romanæ continetur, subscribentibus Cardinalibus triginta duobus, Anno Incarnationis millesimo quingentesimo sexagesimo primo sexto Kal. Januarii Pontificatus anno 3.

CCXXIX B. PIUS V.

Ab anno 1566, ad 71, an. 6, m. 3, d. 25.

Pivs, natione Lombardus, ex oppido Boschi, antea Michaël Pauli de Gisleriis, ex Ordine Prædicatorum, Presbyter Cardinalis tituli S. Mariæ super Minervam, anno MDLXVI electus VII * Januarii, coronatus die suo natalitio & festo S. Antonii, XVII ejusdem mensis Feria V, sedit annos VI, menses III, dies XXV; vita functus MDLXXII, I Maji, & sepultus in Vaticano, ac postmodum translatus ad Basilicam S. Mariæ Majoris, Beatificatus autem anno MDCLXXII a Clemente Papa X, & die V Maji Officio ecclesiastico coli jussus. Post mortem ejus vacavit Sedes dies XI.

Vitam a Gabutio scriptam dedimus post tomum 1 Maji. Innovabat hic Pontifex annos sui Papatus in anniversario Electionis, prout patet ex ejus Bulla 26 apud Cherubinum, [Epocha Bullarum.] data die 8 Januarii 1567 Pontif. anno 2; & ex Bulla 52, data die octava Januarii, millesimo quingentesimo sexagesimo octavo, Pontificatus anno tertio, numeris sic ubique ad longum scriptis, ne quis in priori forte suspicetur errorem zyfræ. Similiter procedit bulla 79, signata Anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo sexagesimo nono, quarro decimo Kalendas Februarii, Pontificatus anno quarto.

CCXXIX GREGORIUS XIII.

Ab anno 1572, ad 85. an. 13, m. 10, d. 29

Gregorivs, natione Italus, ex civitate Bononiæ, ante Hugo Christophori de Boncompagnis, Presbyter Cardinalis tit. S. Sixti, electus anno MDLXXII, XIII * Maji, coronatus in festo Pentecostes XXV Maji; sedit annos XIII, menses X, dies XXIX; defunctus MDLXXXV, X Aprilis; sepultus in Vaticani sacello Gregoriano; & vacavit sedes dies XIII.

Bvllæ 50, apud Cherubinum latior extensio, facta die prima Maji millesimo quingentesimo septuagesimo octavo Pontificatus anno sexto, [Epocha Bullarum.] in Camera Apostolica exhibita & præsentata dicitur die 12 Maji 1578, affixa vero & publicata, anno a Nativitate Domini 1578, Indict. 6, die vero [decima] septima mensis Maji Pontif… anno ejus sexto; unde consequens foret annum illum sextum ultra diem Electionis procurrere; sed hæc incuria scribentis fuerit, qui sicut septimam diem scripsit pro decima septima, ita non cogitavit de anno Pontificatus, intra diem datæ Bullæ & publicationis factæ mutato: & talis incuriæ simili casu exempla etiam alia observare licebit in Bullario, ac nominatim in publicatione Bullæ 55 Sixti V, signata anno MDLXXXVII, Idibus Aprilis, Pontificatus anno secundo; quæ 13 Maji, mutato jam anno ante dies novemdecim, nihilominus affixa & publicata scribitur Anno ejus 2. Revera enim annos suos innovasse hunc Gregorium in die suæ Electionis, suadet quæ sola in hanc rem occurrit Bulla 54, signata anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo septuagesimo octavo, decimo Kal. Junii, Pont. anno 7, utique duobus diebus ante anniversarium Coronationis inchoato.

[2] Mirum est autem quomodo in prædicto bullario non contineatur Bulla allegata a Cicarella, cujus initium, Inter gravissimas Pastoloralis nostri officii curas ea postrema non est, edita anno MDLXXXII, [Reformatio Kalendarii.] per omnia secula memorabilis, propter reformationem Kalendarii, eo fine institutum, ut æquinoctium vernale ad vigesimum primum diem Martii, ubi antiquitus a Patribus Concilii Nicæni statutum erat, reduceretur, ablatis semel tantum a mense Octobri illius anni decem diebus. Quo factum statim est, ut sancta Mater Teresia, quæ iste anno obiit Idibus Octobris, juxta Kalendarii Romani emendationem, nunc colatur XV Octobris; quæ si die uno citius obiisset, quando ante correctionem currebat dies IV mensis, dicta fuisset obiisse & coleretur IV Nonas Octobris.

CCXXXI SIXTUS V.

Ab anno 1585, ad 90. an. 5, m. 4, d. 4.

Sixtvs, natione Picenas, ex oppido tunc, mox civitate, Montis-alti, antea Felix Peretti de Perettis, Ordinis Minorum Conventualium S. Francisci, Presbyter Cardinalis tit. S. Hieronymi Illyricorum, electus anno MDLXXXV, XXIV * Aprilis, coronatus I Maji feria IV, sibi semper felicissima, utpote qua & natus fuerat, & factus Frater, Generalis, Cardinalis, ac Papa. Sedit annos V, menses IV, dies IV; defunctus anno MDXC, XXVII Augusti, sepultus in Vaticano, postea translatus ad proprium suum sacellum in Basilica S. Mariæ Majoris; & vacavit Sedes dies XVIII.

Etiam hic cum anniversario suæ Electionis mutavit annos Pontificatus: [Epocha Bullarum.] itaque Bulla ejus 80 apud Cherubinum, signata anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo octuagesimo quarto, adscribitur Pontificatus anno quarto, scilicet ante triduum inchoato, similiter Constitutio 228 Bullarii Casinensis, motu proprio facta, tertio Kal. Maji anno secundo, dicitur Registrata die octava Junii 1587.

CCXXXII URBANUS VII.

An. 1590, dies 13.

Vrbanvs, patria Romanus, antea Joannes Baptista Cosmi Castaneæ Genuensis, Presbyter Cardinalis tit. S. Marcelli, electus MDXC, XV Septembris, sedit dies XIII: obiit, nec ordinatus nec coronatus, XXVII Septembris, sepultus in ecclesia Vaticana: & vacavit Sedes menses II, dies XIX.

Qvin verus Pontifex hic quoque fuerit, dubitari non vult Ciccarella, [Euit verus Papa, licet non ordinatus,] cum Distinc. 23 cap. In nomine Domini, decretum legatur, ut is qui electus est in Apostolatum, si juxta consuetudinem inthronizari non valeat; Electus tamen, sicut verus Papa, obtineat auctoritatem regendi Romanam Ecclesiam & & disponendi omnes facultates illius: quod B. Gregorium ante suam Coronationem fecisse legimus. Ita Nicolaus II anno ab Incarnatione D. N. J. C. MLIX mense Aprili Indict. XII auctoritate Apostolica decernens … & volens futuris casibus prudenter occurrere: suo tamen Decreto, non tam quid veteris esset juris definiens, [non quia id statuit Nicolaus 2, quod non fecit,] quam quid juris deinceps futurum Electo esset primus constituens. Quod autem S. Gregorium attinet, singulare hoc ejus privilegium fuit (causa grassantis pestilentiæ, & eos, quibus regendæ Sede vacante Ecclesiæ jus erat, convenire prohibentis) extra ordinem ei concessum; cum alioqui ea ætate, sicut vidimus, Electus, si Diaconus solum erat, nequidem primum locum teneret. Non definit autem Nicolaus, quod Electus ante Coronationem sit verus Papa, sed sicut verus Papa obtineat auctoritatem regendi & disponendi. Nempe, non erat tempore Nicolai tam absoluta, & a Principis cujuscumque nutu in dependens, [sed quia ei electo solus sufficiebat essensus,] nec ulla ratione irritabilis electio Pontificis, uti nunc est; quando solus Electi assensus eam complet; adeoque verum Papam non faciebat, ut facit modo. Facit autem, dum ei confert jurisdictionem absolutam in omnes subditos & facultates Ecclesiæ, quatenus ejusmodi jurisdictio potest absque ordinatione Episcopali exerceri. Et hoc exemplo nunc etiam Episcopi, post quam suam Confirmationem Roma acceperint, scribunt se absolute Episcopos (etiam qui sacrorum Ordinum, saltem majorum, expertes manent) & tales a Romanis Pontificibus appellantur.

[2] [ad obtinendam plenam jurisdictionem.] Hoc vero ut summum, nec amplius, voluit Clemens V, quando, ut est in ultima Extravagantium ejus cap. 4 anno suo II, Christi MCCCXLIII, sic scribit: Quia nonnulli … asserere non verentur, quod summus Pontifex ante suæ Coronationis insignia se non debet intromittere de provisionibus, reservationibus, dispensationibus & aliis gratiis faciendis; nec se in litteris Episcopum simpliciter, sed Electum Episcopum scribere; nec etiam uti Bulla, in qua nomen exprimatur ipsius; Nos talium temeritates compescere cupientes, singulos, qui occasione hujusmodi aliquas litteras nostras, super negotiis quibuscumque confectas, quæ a nobis ante Coronationis nostræ insignia emanarunt, ausi fuerint impugnare, excommunicationis sententia innodamus.

[3] Ad Urbanum quod attinet, ei etiam mortuo Pontificia omnia insignia detulit in statua sua, [Ejus tumulus.] erectoque in ecclesia super Minervam tumulo, Confraternitas sanctißimæ Annuntiatæ, ejus ex asse hæres; ut videre est in novo Oldoini Ciacconio, ubi quæ adduntur similis formæ, ut Pontificis jam coronati, numismata, videntur in diem Coronationis fuisse confecta, diligentia præmatura.

CCXXXIII GREGORIUS XIV.

Ab anno 1590, ad 91, m. 10, d. 11.

Gregorivs, natione Lombardus, ex civitate Mediolani, antea Nicolaus Francisci de Sfondratis, Presbyter Cardinalis tit. S. Cæciliæ, electus anno MDXC, V Decembris; coronatus VIII, festo Conceptionis Immaculatæ in sabbato; sedit menses X, dies XI; defunctus MDXCI, XV Octobris; sepultus ad S. Petrum in sacello Gregoriano: & vacavit Sedes dies XIV.

CCXXXIV INNOCENTIUS IX.

An. 1591, a 30 Octobris ad 30 Dec.

Innocentivs, natione Italus, ex civitate Bononia, antea Antonius Antonii de Fachinetti, Presbyter Cardinalis tit. SS. Quatuor-coronatorum, electus XXX Octobris, MDXCI; coronatus III Novembris, in Dominica: sedit menses duos; defunctus XXX Decembris anno eodem, & sepultus est in Vaticano. Vacavit Sedes mensem unum.

CCXXXV CLEMENS VIII.

Ab anno 1592 ad 1605 an. 13, m. I, dies 3.

Clemens, natione Hetruscus, de civitate Florentia, antea Hippolytus Silvestri de Aldobrandinis, Presbyter Cardinalis tit. S. Pancratii, electus anno MDLXXXXII, * XXX Januarii; ordinatus II Februarii, in Dominica festo Purificationis, & coronatus IX ejusdem similiter in Dominica; sedit annos XIII, mensem I, dies III; defunctus anno MDCV, III Martii; sepultus in Vaticano: & vacavit Sedes dies XXIX.

Quod hic Pontifex ante Coronationis suæ anniversarium, atque adeo a die suæ Electionis vel ordinationis annos Pontificatus numeraverit, [Epocha Bullarum.] conficitur ex ejus Bulla 97 apud Cherubinum, signata die tertia Februarii, millesimo sexcentesimotertio, Pontificatus anno duodecimo. Si tamen numeri, sic ad longum extensi, recte se habent, nec alteruter fallit; sicut certo fallit in subscriptione Bullæ 40, datæ (ut legitur) anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo nonagesimo quinto, pridie Kalendas Martii, Pontificatus anno quinto: nam si dixeris annum forte produci usque ad XXV Martii, reponetur tibi Bulla immediate præcedens, data septimo Kalendas Martii, Pontificatus anno quinto; Incarnationis nihilominus millesimo quingentesimo nonagesimo sexto, uti & alia præcedens pluresque sequentes.

CCXXXVI LEO XI.

An. 1605 a z Aprilis ad 26.

Leo, patria Florentinus, antea Alexander Octaviani de Medices, Cardinalis Episcopus Prænestinus, electus MDCV, II Aprilis; coronatus x ejusdem, Dominica Paschæ, sedit dies XXVI, defunctus XXVII Aprilis; sepultus in Vaticano: & vacavit Sedes dies XVIII.

CCXXXVII PAULUS V.

Ab anno 1605 ad 21, an. 15a m. 8, d. 13.

Paulus, patria Romanus, antea Camillus Marci Antonii de Burghesiis, Presbyter Cardinalis tit. S. Chrysogoni, electus anno MDCV, XVI Maji; coronatus in festo Pentecostes XXIX ejusdem mensis; sedit annos XV, menses VIII, dies XIII, obiit XXVIII Januarii, MDCXXI; sepultus in Vaticano, ac deinde translatus ad Basilicam S. Mariæ Majoris, & extructum hujus imagini ab eo sacellum. Vacavit porro Sedes dies XI.

Ipso electionis anniversario, id est, die decima sexta Maji, [Epocha Bullarum.] millesimo sexcentesimo sexto anno secundo, signata Bulla 20 apud Cherubinum, certos nos redderet de Epocha annorum huic Pontifici usitata, ut opus non esset plura exempla conquirere aliunde; nisi ibidem inveniretur Bulla 80, sub die 16 Maji, 1614 Pontificatus anno nono, quando conformiter ad priorem debuisset inchoari annus decimus; iterumque in Appendice Bulla I, alias 89 futura, sub die 19 Maji, 1611 Pontificatus anno 6, quando similiter debuisset inchoatus dici septimus. Sunt quidem suspectæ nobis semper zyfræ, quarum usus an umquam fuerit in Romana Cancellara receptus discam libenter ab iis quibus patent illius arcana, cum hactenus nihil inde vel ex Dataria aut Congregatione Indulgentiis præposita viderim nisi Latinis signatum numeralibus. Si tamen talium duorum consensus, componi potest cum unico hactenus, in quo numeri ad longum expreßi reperiuntur, tutum non erit aliquid definire, dones tertia auctoritas, eaque certior, in alterutram partem judicium flectat.

CCXXXVIII GREGORIUS XV.

Ab anno 1621 ad 23, an. 2, m. 4, d. 29.

Gregorius, patria Bononiensis, antea Alexander Pompeii de Ludovisiis, Presbyter Cardinalis tit. S. Mariæ in Transpontina & Archiepiscopus Bononiensis; electus anno MDCXXI, IX Februarii, & post dies aliquot (forte Dominica proxima, die XIV Februarii) coronatus; sedit annos II, menses IV, dies XXIX; obiit VII Julii, MDCXXIII; sepultus in Basilica S. Petri: & vacavit Sedes dies XXX.

Edidit hic Pontifex XVII Kalendas Decembris, Constitutionem omni posteritati memorabilem, qua Romanorum Pontificum electionem per secreta suffragia fæciendam sanxit, quo liberiora essent eligentium vota.

CCXXXIX URBANUS VIII.

Ab anno 1623 ad 44, an. 20, m. II, d. 24.

Vrbanus, patria Florentinus, antea Maphæus Antonii de Barberinis, Presbyter Cardinalis tit. S. Onuphrii, electus MDCXXIII, * VI Augusti; coronatus XXIX Septembris, Feria VI, festo S. Michaelis; sedit annos XX, menses XI, dies XXIV, defunctus MDCXXXXIV, XXIX Julii; sepultus in Vaticano: & vacavit Sedes mensem I, dies XVI.

[Epocha Bullarum.] Non solum ante Coronationem suam cœpit Vrbanus Bullas edere, spectantes politicum regimen, sed etiam cultum divinum concernentes; itaque octavo Idus Augusti, expedivit eas, quas deccessor suus morte præventus expedire non potuerat, de Canonizatione Sanctorum Ignatii de Loyola, Francisci Xaverii & Philippi Nerii. Quod autem ab anniversario electionis numeraverit annos diuturni Pontificatus, tam multis exemplis e Bullario sumptis demonstrari potest, ut superfluum foret ea sigillatim enumerare. Una tamen Bulla, quæ Tomo 4 occurrit 22 sub ejus nomine, indicari meretur, data die XII Augusti, MDCXXIV, Pontificatus anno secundo; quia eam præcedit altera, data anno Incarnationis Dominicæ 1624, duodecimo Kalendas Aprilis, Pontificatus anno secundo; ubi procul dubio est error in zyfræ, ponendusque annus sequens 25. Nam quod initium anni Pontificalis jusserit ad Kalendas Ianuarii retrahi, vel annum civilem extendi usque ad XXV Martii, non est verosimile; tam multis in contrarium exemplis obstantibus, quot recensere operæ pretium non sit.

CCXL INNOCENTIUS X.

Ab anno 1644 ad 55, an. 10, m. 3, dies 4.

Innocentius, patria Romanus, antea Joannes Baptista Camilli Pamphilii, Presbyter Cardinalis tit. S. Eustachii, anno MDCXLIV electus, XV Septembris; coronatus * IV Octobris in Dominica; sedit annos X, menses III, dies IV; defunctus MDCLV, VII Januarii; sepultus in Vaticano, ac postmodum translatus ad ecclesiam S. Agnetis in foro Agonali. Vacavit Apostolica Sedes menses III.

Revocavit hic Pontifex in consuetudinem, quæ jam pene in oblivionem venerat, [Epocha Bullarum.] ut sui Pontificii annos non innovaret nisi in Coronationis suæ anniversario: & sic inveniuntur tomo 5 Bullarii Bullæ II ac 12, datæ 19 & 23 Septembris, 1645 Pontificatus anno primo; itemque 59 Bulla, signata 25 Septembris, 1654, Pontificatus anno decimo.

CCXLI ALEXANDER VII.

Ab anno 1655 ad 67, an. 12, m. 1, d. 21.

Alexander, natione Hetruscus, patria Senensis, antea Fabius Flavii Chisii, Presbyter Cardinalis tit. S. Mariæ de Populo, Episcopus Neritonensis, electus anno MDCLV, VII *Aprilis; XVI ejusdem, feria III post Octavas Paschæ, coronatus; sedit annos XII, mensem I, dies XXI; obiit MDCLXVII, XX Maji; sepultus in Vaticano, & vacavit Sedes mensem I.

Stylus hujus Pontificis, numquam sine grati animi commemoratione nominandi in hoc de Actis Sanctorum opere, [Epocha Bullarum.] cui singulariter favit, fuisse omnino certo videtur, ut die Electionis suæ anniversario, Pontificatus annum mutaret: sic enim procedunt quæ habentur sub ejus nomine in Bullario Constitutiones 63, die 9 Aprilis, 1660, Pontificatus anno quinto; 90, 123 & 139. Nam quod anterior illis una, scilicet 16, legatur data anno Dominicæ Incarnationis millesimo sexcentesimo quinquagesimo sexto, Idibus Aprilis, anno primo, licet numeris ad longum scriptis, videtur per incuriam, forte non tam scribentis quam transcribentis factum. Etenim quæ subjungitur publicatio, iisdem anno ac mense facta, Indictione vero nona, adscribitur anno ejus secundo, æque ad longum.

CCXLII CLEMENS IX.

Ab anno 1667 ad 69, an. 2, m. 5, d. 20.

Clemens IX, natione Hetruscus, patria Pistoriensis, antea Julius Chieronymi Rospigliosi, Cardinalis Presbyter tit. S. Sixti, electus die XX Junii, MDCLXVII; & XXVI ejusdem, Dominica quarta post Pentecosten, coronatus; sedit annos II, menses V, dies XX; defunctus MDCLXIX, IX Decembris; sepultus in Basilica S. Mariæ Majoris: & vacavit Sedes menses IV, diem I.

CCXLIII CLEMENS X.

Ab anno 1670 ad 76, an. 6, m. 1, dies 25.

Clemens X, patria Romanus, antea Æmilius Laurentii de Alteriis, Episcopus Camerinus, & Cardinalis, nondum accepto Galero Tituloque, electus Pontifex anno MDCLXX, XXIX Aprilis; coronatus XI Maji, Dominica quinta post Pascha; sedit annos VI, mensem I, dies XXV; obiit anno MDCLXXVI, XXII Julii; sepultus in Basilica S. Petri, & vacavit Apostolica Sedes mensem I, dies XXIX.

Qvamvis Clementis IX Bullam nullam invenerim, [Epocha Bullarum.] quæ doceret, utrum exemplum Innocentii X secutus, solum a die Coronationis anniversario instituerit reliquos Pontificatus sui annos esse numerandos; in affirmativam tamen propendebat conjectura, etiam priusquam id Roma definitum acciperem: quia inveniebam, id fecisse hunc ejus successorem Clementem X, juxta Bullas ejus in Appendice ad tomum 6 Bullarii, quarum ultimæ duæ datæ juveniuntur die 17 & die 20 Maji, 1673, Pontificatus anno quarto: tres autem immediate præcedentes, post anniversarium quidem Electionis, sed ante anniversarium Coronationis expeditæ (videlicet 34, 35, & 36) signantur die 6, aut die 8 Maji, 1673, Pontificatus anno III.

[2] [Harum una quomodo confirmet Indulgentias,]Est autem notabilis nobis harum ultima 36, confirmans & approbans Indulgentias, oblatas sibi, velut eatenus concessas insigni cuidam religioso Ordini: quarum quia istic refertur Summarium, ut omnis quȩ circa illas oriri posset dubietas recideretur, putant aliqui Sedis Apostolicæ auctoritate definitum haberi, non solum quod illæ, demptis demendis (onere scilicet porrigendi manus adjutrices Fratribus, Monialibus, Ecclesiis, vel Domibus præfati Ordinis, sub quo plures earum dicebantur elargitæ, atque adeo per Pii V Constitutionem revocatæ) putant, inquam, definitum, non solum quod illæ fuerint in eum, in quo erant ante dictam revocationem, statum restitutæ & revalidatæ; sed etiam quod omnes istic enumeratæ fuerint, ab iis qui nominantur etiæm ante seculum XI Pontificibus, revera sicut prætenditur concessæ: quod tamen, sicut in dubitationem nondum venerat de aliquibus earum, quæ fuissent prædicto seculo XI anteriores, eratque pura facti quæstio; sic non intendit Pontisex stabilire, [oblatas sibi ut datas ante sec. II] nec intendere prudenter potuit: esto fortaßis intenderit in ejusmodi gratiis, licet a nemine forsitan revera conceßis olim, sed ut summum diu postea acquisitis, utpote nemini onerosis, supplere quemcumque non solum juris, sed & facti defectum.

[3] Hunc antem errorē in talibus potuisse & posse quotidie intervenire, non dubitabit, qui leget Bullam 34 prænominatam, [non obstante facti errore,] ubi de Fratribus ejusdem Ordinis, Congregationis Hispanicæ, queritur Pontifex, quod nulla facta mentione expressæ prohibitionis, sibi factæ de non instituendo Bilbai conventu, imo ex falsa relatione, quod a civibus & incolis dicti loci de Bilbao desideraretur dicta nova fundatio; extorserant a felicis recordat. Clemente Papa IX … ut petitam licentiam fundandi concederet, velut nulli in temporalibus damnosam, & omnibus in spiritualibus proficuam: cujus contrarium quia constabat ex conciliis publicis & contradictionibus semper factis a populo, ecclesiis Parochialibus, & Conventibus SS. Francisci & Augustini; semel iterumque decernit Pontifex, non esse locum prætensæ fundationi. Cur autem prædicta Indulgentia, ab iis quorum nomine proferuntur verosimilius numquam concessæ, contradictionem ejusmodi passæ non sint, neque cum primum Apostolicæ Sedi propositæ fuerunt, in turba aliarum majorum certarumque; neque cum deinde iterum iterumque petita est earumdem confirmatio; patet causa, ex hic & alibi dictis.

CCXLIV INNOCENTIUS XI.

Ab anno 1673, 21 Septembris.

Innocentius XI, natione Lombardus ex civitate Como, antea Benedictus Livii Odeschalchi, Presbyter Cardinalis tit. S. Onuphrii & Episcopus Novariensis, electus anno MDCLXXVI, XXI Septembris, coronatus IV Octobris, in Dominica, vivat diu regatque, feliciter ad Religionis exaltationem, Mahometanæque perfidiæ exterminium, divinitus tempori huic donatus.

Hic annorum suorum Pontificialium epocham elegit habere diem suæ Coronationis, prout jam usu communi Pontificum aliquot decessorum receptum asserunt, qui Datariæ inserviunt idque optime scire possunt ac debent. Addunt iidem, observari debere, quod in Cancellaria vel Camera Apostolica annus non incipit a Kalendis Januarii, sed a XXV Martii, quo mysterium Incarnationis celebratur. Fateor mihi hic hærere aquam; quia in ultimo edito ac sexto Bullarii Tomo, ab anno 1655 ad 1673, video de anno in annum aliter omnino fieri. Expecto igitur quid ad propositum sibi dubium hoc responsuri illi sint; & responsum ponam in fine Partis I, cujus Appendix quædam adhuc imprimenda restat: nec enim convenit ea de causa prælum sistere.

[2] Aliud quod posteros de optimo hoc Pontificæ moneam nihil est: solum autem restat, ut cum cetera opera nostra omnia Apostolicæ Sedis censuræ subjecta esse oporteat, hunc imprimis in chronologia Pontificia explicanda Conatum, ad suæ Sanctitatis pedes, cum humili eorumdem osculo, offeram; pridem quidem adumbrari a me cœptum paulatimque promotum, ad finem tamen nunc dumtaxat perductum.

KALENDARIUM ROMANO-PONTIFICIUM
Ex Conatu Chronico-historico,
Super Pontificum Romanorum Catalogo.

BHL Number: 1091

[Prologus]

Augustinus Oldoinus noster p.m. sæpe in præcedenti tractatu cum laude nominatus, semperque laudandus ob insignem quam historiæ Pontificiæ simul & Ecclesiasticæ novißime navavit operam, recognoscendo, locupletando, continuando, & evulgando Alphonsi Ciacconii libro, de Vitis Pontificum & Cardinalum; collaturum eodem adhuc nonnihil se credidit, si eorumdem Pontificum Necrologium texeret, & hanc quasi racemationem exhiberet post collectam adeo insignem vindemiam; quamvis in die obitus cojusque signando, vix aliquid novi docturus erat, sed vestigiis Eminentiss. Card. Baronii fere instituturus. Tali exemplo commonitus ego, qui jam tot nova reformandæ Pontificiæ Chronologiæ subsidia mihi videbar retexisse; non potui non judicare, alio Necrologio, & principiis istis inhærenti opus fore eis, qui hunc Conatum meum probarent, recipiendum que putarent. Censui etiam eodem labore fieri posse, ut iidem illi haberent, per omnes anni dies digestum Kalendarium, exhibiturum non solum qui Pontifices quoque die obierint, sed insuper qui Electi, Ordinati, Coronati, vel etiam Abdicati, aut solennibus exequiis in Vaticana ad S. Petrum Basilica fuerint Depositi. Hujus Depositus, sive (ut Anastasius loquitur) Sepulturæ diem, cum die obitus hactenus male confusum fuisse, satis superque in prima parte demonstravi. Docui deinde in hac secunda, non eamdem semper metiendorum Pontificatuum fuisse Regulam; cum initio quidem Epocha duceretur a die susceptæ Ordinationis Episcopalis, etiam ejus quæ non constituebat Pontificem, sed Pontificis captivi, ægri, vel aliter impediti ad Pontificales functiones Vicarium. Cum vero usus hic cessavit, cessantibus quæ necessarium fecerant persecutionibus, cœpti sunt anni Pontificatus supputari a die Ordinationis Pontificiæ, quantumcumque diu post Electionem celebratæ, nulla ipsius Electionis habita ratione; quippe quæ necdum censebatur Pontificem constituere. At vero, postquam exigentibus demeritis secularium Principum, coacta fuit Ecclesia jugum eorumdem excutere (quod partim ipsa sibi, partim tyranni Barbarici imposuerant) non habendi Pontificem, nisi quem Rex vel Imperator probasset; cœperunt Continuatores Pontificiorum Catalogorum metiri tempus cujusque Sedis a die Electionis, ut quæ Pontificiæ jurisdictionis plenitudinem jam conferret Electo. Hinc porro factum est, ut deinde aliqui eumdem suæ Electionis diem pro Natali haberent, in ipso mutantes sui Pontificatus annos: plures tamen, veteri instituto servato, nullaque habita ratione temporis, ante Episcopalem Ordinationem ipsamque Coronationem suam decursi, hujus Anniversarium diem dumtaxat solebant recolere, in eoque annos commutare.

Talium principiorum prius ignota observatio, uti alios aliosq; dies distinguere docuit, sic materiam non contemnendam præbuit instruendo Kalendario: quid prius quam exhibeo accipe explicationem Notarum compendiariarum, quarum hic usus futurus mihi est. Erit ergo El. Electio; Ord. Ordinatio Pontificalis; Ord. V. Ordinatio in Vicarium; Conf. Confirmatio jam ante ordinati in Episcopum Vicarium, vel controversam Electionem aut Ordinationem secuta Cor. Coronatio; Ob. Obitus; Pas. Passio vel Martyrium; Abd. Abdicatio sive spontanea sive coacta; Dep. Depositio sollenis, scilicet in Vaticano, cujus vel solius vel præcipua habita ratio fuit per octo prima secula, in contexendis Pontificum Catalogis; Transl. Translatio corporis de loco morris ad locum sepulturæ solennioris; F. Festum ex alia quacumque causa. Ad hæc ✠ major earum Notarum alicui addita, designabit ejus rei memoriam annue in Romanæ Ecclesiæ Officiis seu Romano Missali ac Breviario festivam haberi: minor vero † , indicabit ejus respectu adscriptum nomen Martyrologiis, aut Romano hodierno aut aliis antiquioribus. Locus Electionis, Ordinationis, Coronationis, Obitus aut Sepulturæ tunc solum notabitur, cum aliquid istorum factum extra Vrbem fuerit: cum alius non additur, Urbem Romam intellige. Zyfræ denique notabunt æræ Christianæ annum quo unaquæque res gesta est, de qua plus aliquid videre desiderans, in prægresso Tractatu Chronologico, facile ipsam poterit tali indicio invenire.

JANUARIUS.

I Conf. SS. Felicis I, anno 270; & Innocentii I, 402.
III Ob. † S. Anteri, 236.
IV Ord. S. Deusdedit 616.
V. Ob. ✠ S. Telesphori, 138. Ord. S. Siricii, 385, & Gregorii IV, 828; atque Cor. Gregorii XI, 1371.
VI Ord. SS. Euthychiani, 275; & Zosimi, 417; atque Cor. Clementis III, 1188; & Pii IV, 1560.
VII Dep. Adriani I. El. B. Pii V, 1566. Ob. Amedei, ante Felicis Antipapæ, Genevæ 1451: & Innocentii X, 1655.
VIII Ob. Cælestini III 1198 & El. Innocentii III, 1198. Item Cor. Benedicti XII, 1335; El. Adriani VI absentis in Hispania, 1522.
IX Cor. Nicolai III, 1278.
X Ob. S. Melchiadis, 314; Dep. † S. Agathonis, 682. Ob. † B. Gregorii XI Aretii, 1276.
XI Ob. ✠ S. Hygini, 150; & Gregorii IV, 844.
XI vel XIX Ord. S. Pii I, 150.
XII Pas. S. Cleti vel Anacleti secundum Nos, aut 12 Septembris. Eodem die vel XIX Conf. S. Pii, 150 secundum Nos.
XIII Conf. S. Hygini 138. Ob. Sisinnii 708.
XV Ob. Stephani VIII, 946.
XVI Pas. ✠ S. Marcelli, 310.
XVII Ob. Gregorii II, 731. Cath. ✠ S. Petri Romæ, 50.
XVIII Ord. V. S. Soteris pro S. Aniceto, 162; Ord. S. Marci, 336. Ob. Paschalis II, 1118.
XX Pas. ✠ S. Fabiani, 250. Dep. Paschalis II, 1118. Ob. Leonis VI, 929.
XXI El. Innocentii V, 1276.
XXII Ob. Stephani IV, 817. Ord. Marini II, alias Martini III, 943.
XXIII Cor. Bonifacii VIII. 1295.
XXIV Conf. S. Evaristi secundum Nos, 96 vel XIX Septembris Abd. Benedicti X Antipapæ, 1059.
XXV Ord. Paschalis I, 817.
XXVII. Ob. S. Deusdedit, 619; Dep. † S. Vitaliani, 672. Item Ord. & Ob. Sergii II, 844 & 847.
XXIX Ord. S. Aniceti secundam Catalogos, 150; Bonifacii III, 607. Ob. Gelasii II Cluniaci, 1119, & Pauli V, 1621.
XXX Ob. S. Felicis III, 492. El. Clementis VIII, 1592.
XXXI. Ord. Silvestri, 314. Cor. Nicolai II, 1059. El. Gelasii II, 1118.

FEBRUARIUS

I Ob. Romani, 898. Ord. Stephani VII, 929.
II Ord. S. Gelasii, 492, Cor. Leonis IX, 1049; & Clementis VIII, 1592. & Ob. Martini V, 1431.
III Ob. Stephani III, 772; & Joannis XI in carcere, 936.
IV Ob. Pelagii II, 590; & El. Callisti II facta Cluniaci, 1119.
VI Ord. Julii I, 337. Clemens IV Electioni suæ assentitur, 1265.
VII Ob. Sabiniani, 606; & Anacleti Antipapæ, 1238. Dep. Pelagii II, 590; & Sisinii, 708.
VII Ord. Joannis VII, 705; & Adriani I, 772. El. Julii III, 1550; & Gregorii XV, 1621.
X Ob. S. Simplicii, 483.
XII Ord. Theodori II, 898; & Innocentii III, 1198.
XIII Ord. V. S. Stephani I pro S. Lucio I, 253; & Ord. S. Felicis III, 483. Dep. † S. Gregorii II, 731; & Ob. Lucii II, 1145.
XIV Ord. Leonis VII, 936. El. Eugenii III, 1145. Ob. Honorii II, 1130. Cor. Gregorii XV, 1621.
XV Adrianus VI electioni suȩ absens consentit, 1522.
XVI Conf. S. Cleri secundum Catalogos, 77.
XVII El. Innocentii II, 1130; & Anacleti Antipapæ, 1130.
XVIII Ord. Eugenii III, 1145. Ob. Gregorii V, 999; & Eugenii IV, 1447.
XX F. † S. Agathonis apud Græcos.
XXI Ord. V. S. Pii pro S. Hygino, 146. Ob. S. Hilari, 467; & Julii II, 1517.
XXII Cath. ✠ S. Petri Antiochena, 37. El. Martini IV, 1281; & Nicolai IV, 1288. Ord. Gregorii III, 731. Cor. Clementis IV, 1265; & Julii III, 1550. Dep. † S. Siricii, 399; & Sabiniani, 606.
XXIII Ord. Innocētii II, 1130; & Anacleti Antip. 1130. Cor. Innocentii V, 1276. Ob. Marini I, al. Martini II, 884.
XXIV Ord. Gelasii II, 1118.
XXV Dep. † Felicis 3 ad S. Paulum Cor. Nicolai IV, 1284.

MARTIUS.

I Ord. Adriani III, 884; & Bonifacii VII Antip. 974.
II Cor. S. Gregorii X, 1272. Ob. Pelagii I, 561; Dep. † S. Simplicii, 483.
III Ob. S. Zachariæ, 752; Theodori II, 898; & Clementis VIII, 1605.
IV Ord. Constantini, 708. Ob. ✠ S. Lucii, 255. Dep. Pelagii I, 561.
V Ord. S. Simplicii, 467.
VI El. Eugenii IV, 1431; & Nicolai V, 1447.
VIII Abd. Silvestri Antipapæ, 1045.
IX Ob. Cælestini II, 1144.
X El. Lucii II, 1144. Ob. Benedicti III, 858.
XI El. Leonis X, 1513. Cor. Eugenii IV, 1431. Ob. Bonifacii V, 626.
XII Ob. ✠ S. Gregorii I, 604. El. Urbani II Terracinæ, 1088; Ord. Joannis IX, 898; & Lucii II, 1144. Ob. Stephani VII, 931.
XIII Ob. Doni I, 679.
XIV Ord. Adeodati, 672. El. Gregorii Antipapæ, 1118.
XV Dep. † S. Zachariæ, 752.
XVII Cor. Gregorii Antipapæ, 1118.
XVIII Ob. Constantini, 715; Agapeti II, 956; & Honorarii III, 1227.
XIX, El. Gregorii IX, 1227. Ord. Joannis XVIII, 1004. Cor. Nicolai V, 1447; & Leonis X, 1513.
XX Ord. Joannis XI, 931; & Victoris Antipapæ, 1138.
XXI Cor. Gregorii IX, 1227.
XXIII Ord. Joannis XII, 957. Ob. Julii III, 1555.
XXV Ord. V. S. Euaristi pro S. Anacleto, 95; Ord. Nicolai I, 858. Cor. Martini IV, 1281. Ob. Benedicti II, 686; & Nicolai V, 1455.
XXVI Ob. Joannis IX, 900.
XXVII Ob. Gregorii XI, 1378.
XXVIII Dep. † S. Sixti III ad S. Laurentium, 440.
XXIX Ord. Stephani II, 752. Ob. Stephani IX Florentiæ, 1058.
XXX Cor. Callisti II, 1119; & sub finem mensis. Ob. Benedicti VI, 974.

APRILIS.

Sub initium mensis, Ob. Leonis VIII, 965.
II El. Leonis XI, 1605. Cor. Silvestri II, 999.
III Ob. S. Sixti I, 127; & Honorii IV, 1287.
IV Ob. Formosi, 896.
V F. † Pii V, ex ordinatione Clementis X, 1672. Conf. S. Stephani I, 255. Ord. Doni II, 974. Cor. Benedicti X Antipapæ, 1058. Ob. Clementis III, 1191.
VI Dep. † S. Sixti I, 127; & † S. Cælestini I, 433. Ord. Benedicti IV, 900. Ob. S. Symmachi, 514.
VII El. Alexandri VII, 1655. Abd. Felicis Antipapç, 1449.
VIII El. Urbani VI, 1378; & Callisti III, 1455.
IX El. Marcelli II, 1555. Dep. Constantini, 715.
X Cor. Marcelli II, 1555; & Leonis XI, 1605. Ob. Gregorii XIII, 1585.
XI El. Honorii IV, 1285. Ord. Bonifacii VI, 896; Leonis X, processus solennis ad Lateranense Palatium, 1513. Dep. ✠ S. Leonis I, 462; & Doni I, 679.
XII El. Cælestini III, 1191. Ord. S. Leonis IV, 847. Ob. † S. Julii, 353; & Victoris Antipapæ Lucæ, 1164.
XIII El. Gregorii XIII. 1572. Ord. S. Hormisdæ 514. Cor. Victoris II, 1055. F. † S. Martini I, apud Græcos, tali die avecti CP. in exilium Chersonam.
XIV Ord. Pelagii I, 556; & Cælestini III, 1191. Ob. Nicolai IV, 2292.
XVI Ord. S. Eusebii, 310. Cor. Alexandri VII, 1655. Ob. Stephani II, 757.
XVII Ob. ✠ S. Aniceti, secundum Catalogos, 154, secundum Nos, 162; & S. Agapeti Constantinopoli, 536.
XVIII Cor. Urbani VI, 1378. Abd. Joannis XIV, 985.
XIX Ob. † S. Leonis IX, 1054.
XX Ob. ✠ S. Soteris 17; & F. ✠ S. Gaji. Ob. etiam S. Victoris I, 197; Theodori I, 649; Leonis VIII, 965; Alexandri II, 1073; & Clementis V, in Rocca-Mauri ad Rhodanum, 1314. Cor. Callisti III, 1455; & circa hunc diem, Abd. vel Ob. Joannis filii Roberti.
XXI Ob. Joannis II, 535.
XXII Ob. † S. Caji, 296. Dep. Alexandri II, 1073; & El. S. Gregorii VII, 1073.
XXIII Abd. Gregorii Antipapæ, 1121. Ob. Benedicti etiam Antipapæ Avenione, 1423.
XXIV El. Sixti V, 1585.
XXV Ord. Joannis XV, 986. Cor. Gregorii XIII, 1572. Ob. Bonifacii VI, 896; Landonis, 915; & Benedicti XII Avenione, 1342.
XXVI Dep. ✠ SS. Cleti secundum Catalogos, 84; & Marcellini, 296. Conf. S. Soteris, 162. Dep. Stephani II, 757.
XXVII Ord. S. Cornelii, 251; & Bonifacii V, 620. Transl. † S. Anastasii, a Sergio II curata, circa 846. Ob. Leonis XI, 1605.
XXVIII Ord. S. Gregorii II, 715; & Abd. Benedicti IX, 1045.
XXIX Ord. S. Agapeti I, 535; & El. Clementis X, 1670.
XXX Ob. S. Hormisdæ, 523; & Joannis XV, 996. Ord. Joannis X, 915.

MAJUS.

I Ord. Severini, 640. Cor. Sixti V, 1585. Ob. Marcelli II, 1555; & B. Pii V, 1571. Sub initium quoque hujus mensis facta est El. Nicolai Antip. 1328.
II Ord. Stephani VI. 896.
III Pas. ✠ S. Alexandri I. 117. Ob. Alex. V Bononiæ, 1410.
VI Conf. S. Pii, secundum Catalogos, 154.
VII Ord. S. Joannis I, 523. El. Clementis VI, 1342. Ob. Bonifacii IV, 615. Dep. Benedicti II; 686.
VIII Ord. V. S. Lini pro S. Petro, 54; & Victoris III. 1087. Conf. S. Anacleti, secundum Catalogos, 84.
XI Ord. V. S. Anacleti pro S. Cleto, secundum Catalogos, 83. Cor. Clementis X, 1670, Ob. Paschalis I, 824.
XII Ob. Silvestri II, 1003.
XIV Ord. Benedicti II, 685. Ob. Joannis XII, 963. Dep. † S. Theodori I, 649. El. Clementis Antipapæ, 1424.
XVI El. Pauli V, 1605. Ob. Joannis XXI Viterbii, 1277.
XVII El. Joannis XXIII, 1410. Ord. Gregorii V, 996. Cor. B. Pii V, 1566. Ob. Vigilii in Sicilia. 555. Cor. Clementis Antipapæ, 1425.
XVIII Ord. S. Marcelli, 308. Ob. S. Joannis I, in carcere Ravennæ, 526; & Adeodati, 677.
XIX Ob. ✠ S. Petri qu. Cælestini V, 1296: Cor. Clementis VII, 1342.
XX Ob. Alexandri IX, 1607.
XXI Cor. Honorii IV, 1285.
XXII Ord. S. Pauli I, 757.
XXII Ord. Liberii. 353. Ob. S. Leonis II, 684.
XXIII El. Pauli IV, 1555.
XXIV Ob. ✠ S. Urbani, 231. El. Victoris III, anno 1086.
XXV Dep. ✠ S. Urbani I, 231; & Bonifacii IV, 615. Ord. Joannis XXIII, 1410. Ob. † S. Gregorii V, 1085; & Alexandri IV Viterbii, 1261.
XXVI F. ✠ S. Eleutherii. Cor. Pauli IV, 1555. Dep. S. Soteris, 171.
XXVII Dep. ✠ S. Joannis I, 526; & Joannis II, 535.
XXIX Ord. S. Agathonis, 679; & Benedicti V, 964. Cor. Pauli V, 1605. Abd. Victoris Antipapæ, 1138.
XXX Dep. ✠ S. Felicis I, curata a Felice II, circa annum 356.
XXXI Conf. S. Sixti I, 117. Ob. Eugenii I, 657. Abd. Joannis XXIII, 1415.

JUNIUS.

Circa initium mensis, Abd. Christophori, 905.
II Conf. S. Telesphori, 127; & Ord. Clementis Antipapæ, 1083. Dep. Eugenii I, 657.
III Ord. S. Soteris, 171. Ob. † S. Anteri, 236.
V. Ord. Eugenii II, 824. El. Clementis V, 1305.
VI Ord. S. Silverii, 536; & Joannis XVII, 1003.
IX Ord. Sergii III, 905.
X Ord. Joannis V, 686.
XI Ord. S. Zephyrini, 198. Ob. S. Leonis III, 816.
XI Ord. V. S. Urbani pro S. Callisto, 222.
XIV Ord. S. Martini I, 649.
XVI Ord. Benedicti I, 575.
XX Ob. ✠ S. Silverii in Pontia, 578; & Joannis V, 687. El. Clementis IX, 1667.
XXI Ob. S. Pauli I, 767.
XXII Ord. Stephani IV. 816. Ob. Innocentii V, 1276.
XXIII Ord. V. S. Lucii pro Cornelio, 252.
XXIV Conf. S. Pontiani, 231. El. Innocentii IV, 1243.
XXV Ob. Nicolai II Florentiæ, 1061.
XXVI El. Alexandri V, 1409. Cor. Clementis IX, 1667. Dep. Adeodati, 677.
XXVIII Transl. † S. Leonis I, Dep. ✠ S. Leonis II, 684; & † S. Pauli, 767.
XXIX Pas. ✠ SS. Petri & Pauli, 65. Ord. Innocentii IV, 1243.
XXX Ord. S. Marcellini, 296; & S. Gregorii VII, 1075.

JULIUS.

II Ord. SS. Telesphori, 127; & Melchiadis, 310. Abd. Joannis X, 928.
IV Ob. Severini, 640; & Angeli Corarii qu. Gregorii XII Recineti, 1417; in die anniversario Abd. factæ, 1415.
V Ob. Benedicti V Hamburgi, 965. El. S. Cælestini V, 1294.
VI Ord. Leonis VI, 928. Ob. Benedicti XI Perusii, 1304.
VII Ord. S. Lini, 65. Cor. Alexandri V, 1409. Ob. Gregorii XV, 1623.
VIII Ob. Adriani III Nonantulæ, 885; & Eugenii III Tibure, 1157.
IX El. Anastasii IV, 1153.
X El. Adriani V, 1276. Ob. Benedicti VII, 984; & Benedicti VIII, 1024.
XI Ob. ✠ S. Pii I, secundum Catalogos 161; secundum Nos, 153.
XII Ord. S. Felicis IV, 526; & Anastasii IV, 1157.
XIII Ob. ✠ S. Anacleti secundum Catalogos, 95; & Sergii IV, 1022. Dep. Joannis III, 575.
XVI Ord. † S. Aniceti secundum Nos, 153. Ob. † S. Leonis IV, 855; & Innocentii III, 1216.
XVIII El. Honorii III, 1216; & Ob. Joannis XVIII, 1008.
XIX Ord. V. S. Callisti pro S. Zephyrino, 207; & Joannis XIX, 1024. Dep. S. Symmachi, 514.
XX Ord. Benedicti VIII, 1012.
XXII Ob. Clementis X, 1676.
XXIII Abd. Clementis Antipapæ, 1429.
XXIV Ord. S. Dionysii, 259. Cor. Honorii III, 1216. Ob. S. Sixti III, 440.
XXV Ord. V. S. Pontiani pro S. Urbano, 230; Stephani V, 885; & Clementis Antip. 1080. Ob. Innocētii VIII, 1492.
XXVI Conf. S. Evaristi secundum Catalogos, 95. Ob. Pauli II, 1471. Abd. Clementis Antipapæ, 1429.
XXVIII Dep. ✠ S. Victoris I, 196. Transl. ✠ S. Innocentii per Sergium II, circa 846. Ob. Victoris II, Florentiæ, 1657.
XXIX Abd. S. Felicis II, 358. Ob. Urbani II, 1099; & Urbani VIII, 1644.
XXX Ord. Vitaliani, 657. Dep. Benedicti I, 580.

AVGVSTVS.

I Ob. S. Cælestini, 432; & circa initium hujus mensis, etiam Stephani VI, 897.
II Pas. ✠ Stephani I, 257. Dep. Severini, 640; & Joannis V, 687.
III Ob. Cononis, 688. Ord. Stephani IX, 1057.
IV Ob. Marini II, al. Martini III, 946.
V Ob. S. Cornelii Centum cellis, 252.
VI Pas. ✠ S. Sixti II. 258, Abd. S. Martini I in Naxo, 654. Cor. Callixti III, 1458. El. Urbani VIII, 1623.
VII Ord. S. Sixti III, 432; & Stephani III, 768. Ob. Stephani V, 891. Dep. † S. Hormisdæ, 514. El. Joannis XXII, 1316.
IX Ord. Agapeti II, 946. El. Sixti IV, 1471.
XI El. Alexandri VI, 1492.
XII Conf. S. Bonifacii I, 419. Ob. Joannis III, 574; Benedicti I, 579; & Sixti IV, 1484.
XIV Ord. Paschalis II, 1099. Ob. S. Sergii I, 701; & Pii II, 1464.
XVII Cor. Joannis XIV, 984.
XVIII Ob. Adriani V Viterbii, 1276; Alexandri VI, 1503; & Pauli IV, 1559.
XIX El. Pii II, 1458.
XX Ob. Joannis XIV, 985.
XXI Ord. Joannis III, 561. Ob. Gregorii IX, 1241.
XXIII Conf. S, Sixti II, 257. Ob. Leonis VII, 939.
XXIV Ob. Nicolai III Suriani, 1280. Cor. Felicis Antipapæ Basileæ, 1440.
XXV Ord. Bonifacii IV, 608. Cor. Sixti IV, 1471. Ob. Alexandri III, 1181, Abd. Nicolai Antipapæ, 1330.
XXVI Dep. ✠ S. Zephyrini, 218. Cor. Alexandri VI, 1492.
XXVII Ob. Eugenii II, 827; & Sixti V, 1585. F. S. Liberii apud Græcos.
XXIX El. Lucii III, 1181; Urbani IV, 1261; Clementis IV absentis in Gallia, 1264; Innocentii VIII, 1484. Cor. S. Cælestini V. 1294; Abd. Callixti Antipapæ, 1178.
XXX Ord. Sabiniani, 604. Cor. Lucii III, 1181.
XXXI Ord. V. S. Sixti II, pro S. Stephano. El. Pauli II, 1464. Cor. Adriani VI, 1522.

SEPTEMBER.

I El. Gregorii X absentis, 1271. Ord. Valentini, 827; Benedicti III, 855; & Stephani VIII, 943. Ob. Adriani IV, 1159.
III Ord. † Gregorii I, 590. Cor. Pii II, 1458.
IV Ob. † S. Bonifacii I, 423. Cor. Urbani IV, 1261.
V Cor. Joannis XXII, 1316.
VI Ob. S. Soteris, 185; Cononis, 687; Joannis XIII, 972; Vicedomini, ante acceptatam Electionem defuncti Viterbii, 1276.
VII El. Alexandri III, 1159. Ord. Eugenii annuente S. Martino, 654.
VIII Ord. S. Leonis I, 440. Ob. S. Gelasii, 496; & Anastasii II, 498. Dep. † S. Sergii I, 701.
IX Cor. Pauli II, 1464.
X Dep. † S. Hilari, 462.
XI Ord. S. Victoris I, 186; & Romani, 897.
XII Pas. S. Cleti vel Anacleti aut 12 Ianuarii secundum Nos. Ob. Innocentii VI, 1262. Cor. Innocentii VIII, 1484.
XIII Ord. S. Symmachi, 498. Ob. Honorii I, 638.
XIV Ob. Adriani V, 1523.
XV Ob. Victoris III Cassini, 1087. Ord. Anastasii II, 496; Urbani VII, 1585; & El. Innocentii X, 1644.
XVI Transl. ✠ S. Cornelii ex Centumcellis, 252. Ord. S. Cælestini I, 423. El. Joannis XXI, 1276. Ob. S. Martini in Chersone, 655; & Clementis Antipapæ Avenione, 1394.
XIX Ord. S. Euaristi, secundum Nos vel XIX Septembris, 96. item Formosi, 891.
XX Dep. † S. Agapiti Romæ, 536; & † S. Martini CP. in Blachernis, 655. Ob. Joannis IV, 642. El. Clementis Antipapæ, 1376. Ord. Alexandri III, 1159. Cor. Joannis XXI, 1276.
XXI El. S. D. N. Inncentii XI, 1676. Dep. Cononis, 688.
XXII El. Pii III, 1503. Ord. Benedicti VI, 972.
XXIII Ob. ✠ S. Lini, 67; & Liberii, 366.
XXIV Ob. Joannis VII, 707; Sergii III, 912; & Innocentii II, 1143.
XXV Ob. S. Felicis IV, 530; & Clementis VII, 1534.
XXVI Ob. ✠ S. Eusebii, 310. El. Cælestini II, 1143.
XXVII Conf. S. Cleti, secundum Nos, 67. Ob. Urbani VII, ante ordinationem & coronationem suam, 1585.
XXVIII Ord. Honorii I, 626. Ob. S. Callixti I, 222. Abd. S. Pontiani, 235.
XXX El. Bonifacii II, 530. Cor. Alexandri II, 1061; & Urbani VIII. 1623; & circa finem mensis. Ob. Petri de Corbario, qu. Nicolai Antipapæ, Avenione.

OCTOBER.

I Ord. V. S. Alexandri I pro S. Euaristo, 108; & S. Damasi, 366. Cor. Joannis XIII, 965. Ob. Bonifacii IX, 1404.
II Dep. S. Eusebii, 310. Cor. Sergii IV, 1009. Ob. Urbani IV Perusii, 1264.
III Ord. V. S. Telesphori pro S. Sixto I, 126; & Celestini II, 1143.
IV Ord. Doni I, 677; & Anastasii III, 912. Ord. Innocentii X, 1644; S. D. N. Innocentii XI, 1676; & Victoris Antipapæ, 1139.
V Ord. V. S. Hygini pro S. Telesphoro, 136.
VII Ob. ✠ S. Marci, 336.
VIII Conf. S. Melchiadis, 310. Ord. Joannis VI, 702. Cor. Pii III, 1503.
IX vel X Ob. Clementis H Bambergæ, 1047.
X Conf. S. Lucii, 252. Ob. Valentini, 840.
XI Conf. S. Clementis I, secundum Catalogos, 67. Ob. Bonifacii VIII, 1303.
XII Dep. S. Felicis IV, 539; Honorii I, 638; Joannis IV, 642. Ob. Cælestini IV, 1241. El. Pauli III, 1534.
XIV Dep. ✠ S. Callixti I, 222. Ob. Bonifaci. II, 532.
XV Ob. Urbani VI, 1389; & Gregorii XIV, 1591.
XVII Dep. Bonifacii II, 533. El. Innocentii VII, 1404.
XVIII Dep. Joannis VII, 707. Ob. Pii III, 1503.
XIX Ord. S. Leonis II, 682.
XX Conf. S. Urbani I, 222. Ob. Bonifacii III, 607; Benedicti IV, 904; Urbani III Ferrariæ, 1187.
XXI El. Gregorii VIII, 1187.
XXII El. Benedicti XI, 1303.
XXIII El. Urbani V, absentis in Palæstina, 1262.
XXIV Ob. S. Marcellini, 304.
XXV Dep. S. Bonifacii I, 425; & Bonifacii V, 626. Ord. Gregorii VIII, 1187.
XXVI Pas. ✠ S. Euaristi, 108.
XXVII El. Cælestini IV. 1241. Conf. Bonifacii II, 530; Decretum Electionis suscipiunt absentes, Urbanus V, 1262, & S. Gregorii X, 1271. Cor. Benedicti XI, 1303.
XXVIII Ord. Leonis V, 904. El. Honorii Antipapæ, 1061.
XXX Ob. S. Pontiani, in Sardinia, 235. Ob. S. Leonis I, 461. El. Innocentii IX, 1591.
XXXI Ob. Joannis XVII, 1003. El. Julii II, 1503. Cor. Clementis Antipapæ, 1378. Item Ob. Doni II, 975; hoc mense, sed incerto die.

NOVEMBER.

II Ord. Innocentii VII, 1404. El. Bonifacii IX, 1389; Benedicti Antipapæ, 1394.
III Ord. Theodori, 642. Cor. Cælistini IV, 1241; Pauli III, 1534; & Innocentii IX, 1591.
V Conf. S. Alexandri I, 108.
VI Cor. Urbani V, 1262. Ob. Joannis XIX, 1033; & Innocentii VII, 1406.
VIII Dep. † S. Deusdedit, 619.
IX Ord. Benedicti IX, 1033.
X Conf. Bonifacii II, 530. Ob. Gregorii III, 741; & Pauli III, 1549.
XI Ord. Bonifacii IX, 1389. El. Martini V, 1417.
XII Transl. ✠ S. Martini a Constantinopoli. Ord. S. Hilari, 461. Dep. Bonifacii III, 607. Ob. Nicolai I, 867.
XIV Cor. Clementis V, 1305; Bonifacii IX, 1389; & Benedicti Antipapæ, 1394.
XVI Abd. S. Clementis secundum Nos; & Rest. S. Cleti, jam Anacleti secundum Nos, 83. Abd. S. Silverii, 537.
XVIII Dep. Anastasii II, 498. El. Felicis Antipapæ absentis, 1439.
XIX Transl. ✠ S. Pontiani ex Sardinia, circa 237. Ord. S. Zachariæ, 741. El. Clementis VII, 1523.
XX Ob. S. Felicis II abdicati in suo Prædiolo, 365.
XXI Dep. † Gelasii, 496. Cor. Martini V, 1417.
XXII Ord. S. Anteri, 235; Vigilii, 537; & S. Sergii I, 688.
XXIII Pas. ✠ S. Clementis in Chersone, sub Trajano Imp. 107.
XXV Ob. Adriani II, 872; Anastasii III, 914; & Lucii III Veronæ, 1185. El. Nicolai III, 1277.
XXVI Ob. Siricii, 398. El. Urbani III, 1185. Ord. Pelagii II, 579; & Clementis VII, 1503. Cor. Julii II, 1503.
XXVII Dep. † Gregorii III, 741.
XXIX Ob. Clementis IV Viterbii, 1268.
XXX El. Gregorii XII, 1406.

DECEMBER.

I Ob. S. Agathonis, 681; & Leonis X, 1521.
II Ob. Anastasii IV, 1154.
III Abd. S. Cleti, secundum Nos, 73. Ord. Joannis IV, 640.
IV El. Adriani IV, 1154. Ord. Landonis, 614. Ob. Joannis XXII Avenione, 1334.
V Conf. S. Clementis I, secundum Nos, 73. Ord. S. Anastasii I, 398. Cor. Adriani IV, 1154; & Gregorii XII, 1406. El. Gregorii XIV, 1590. Abd. Joannis XII, 963.
VI Ob. Leonis V, 904; & Clementis VI Avenione. Ord. Leonis VIII, 963.
VII Ob. Innocentii IV, 1254.
VIII Pas. † S. Eutychiani, 283. Cor. Urbani III, 1185; & Gregorii XIV, 1590. Ob. Pii IV, 1565.
IX Dep. ✠ S. Melchiadis, 314. Ord. Christophori, 904. Ob. S. Damasi, 384; & Clementis IX, 1669.
XI Dep. ✠ S. Damasi, 384. Ord. S. Fabiani, 236.
XII Ob. Callixti II, 1124.
XIV Ord. V. S. Sixti I pro S. Alexandro, 116; Adriani II, 867; & Joannis VIII, 872. Ob. S. Anastasii I, 401; & Joannis VIII, 882.
XV Ord. V. S. Aniceti pro S. Hygino, 148, S. Caji, 283; & Honorii II, 1124.
XVII Ob. S. Zosimi, 418; & Gregorii VIII Pisis, 1187. Felix Antipapatum acceptat, 1439.
XVIII El. Innocentii VI, 1352.
XIX El. Clementis III, 1187. Ord. Joannis II, 532. Ob. Urbani V Avenione, 1370.
XX Abd. S. Clementis secundum Catalogos, 77. Ob. S. Zephyrini, 217. El. Benedicti XII, 1334.
XXI Ob. S. Innocentii I, 416.
XXII Pas. Felicis I, 274. Abd. S. Cælestini V, 1294. Ob. Baldassaris Cossa, qu. Joannis XXIII Florentiæ, 1419.
XXIII Ord. Marini I, al. Martini II, 882.
XXIV El. Bonifacii VIII, 1294.
XXV Ord. S. Sisinnii, 707. Ob. Adriani I, 795. Cor. Clementis II, 1046. El. Alexandri IV, 1254.
XXVI Conf. S. Callixti I, 217. Ob. † S. Dionysii, 269. Dep. † S. Zozimi, 418. El. Pii IV, 1559.
XXVIII Ord. S. Leonis III, 795. Cor. Alexandri IV, 1254. Abd. Gregorii VI, 1046.
XXVIII Ord. V. S. Felicis I, pro S. Dionysio, 268 Dep. S. Dionysii, 269. Cor. Honorii II, 1124. El. Urbani III, 1185.
XXIX Ord. S. Bonifacii I, 418. Cor. Benedicti VII, 975.
XXX El. Gregorii XI, 1370. Cor. Innocentii VI, 1353. Ord. Silvestri Antipapæ, 1049. Ob. Innocentii IX, 1591.
XXXI Ob. ✠ S. Silvestri, 335; & S. Vitaliani, 671.

CORRIGENDA.

Non potui quantacumque adhibita cura cavere, ne etiam hic aliqua menda irreperent, præsertim in paginis nonnullis, socio absente impreßis, ad plura distractus solusque relictus. Ea sic corrige.

Pag.* 29 Col. 1, lin. 7, Gregorium, lege, Urbanum.

P.* 31 in Clemente III lin. 3, ad verba XIX Decembris, adde, MCLXXXVII.

Pag.* 33 Innocentius III, numerandus est Pontifex, non CLXXIII, sed, CLXXVIII.

P.* 53 in Clemente IV lin. 3. ad verba absens electus, adde, XXIX Augusti MCCLXIV.

P. 63 in Honorio IV lin. 5 dies VIII, lege, dies XVIII; scilicet cum respectu ad diem quo antea facta electio, sed per ultroneam ceßionem irritata, denique accedente Electi consensu, vacare Sedes primum desiit.

P.* 67 in Nicolao IV lin. 5 MCCXLII, lege, ut est in margine, MCCXCII

P.* 6, col. 1 lin. 2 & seqq. sic lege — etiam huic Bonifacio, & successoribus ejus Benedicto XI ac Benedicto XII, triplex secerat coronamentum, deceptus verosimiliter exoletis veterum picturarum coloribus, coronarum numerum haud satis distincte retinentibus. Ne igitur contra historiam tam evidenter peccaretur jußi tribus illis tertium coronamentum abradi. Qui &c.

P.* 74 in Joanne XXII lin. 5 MCCCXXXIX, lege, MCCCXXXIV, quemadmodum in margine recte legitur: & sic etiam ex marginali zyfra discere per se lector potest, quod hic tamen moneo, ut.

Pga.* 106 in Innocentio VII lin. 3 & 5 extrito denario superfluo, pro MCCCCXIV legat MCCCCIV, & MCCCCVI pro MCCCCXVI.

INDEX SANCTORUM ET INDEX CHRONOLOGICUS,
Quos alias ante primum cujusque Tomi diem solemus ponere, hac vice invenientur ad calcem libri ante Indicem Historicum.

APPENDIX.
Addendorum, Mutandorum, Corrigendorum in Parte II.

Qvamvis Errata nonnulla corrigenda jam bis notaverim, scilicet ad calcem Paginæ 6 & Pag. 168: tamen, quia posterior diligentia alia quædam nobis detexit (est enim perdifficile ad omnes numerales notas ita semper esse attentum, ut aliquando non præterlabatur ullus perperam positus) quia etiam nonnullæ de novo sese obtulerunt notitiæ, haud parum ad rem quæ agitur pertinentes; congruum censui hanc Appendicem attexere; secundum quam.

PRO PARTE POSTERIORI

Pag. 5 in Synopsi Chronographica corrigi debet, & scribi A Gregorius, electus, Martii 16, non 14; Sedisse d. 13, non 17; obiisse ipse, Aprilis 27, non 28.

170 Anastasius 4 sedisse d. 23, non 24.

179 Honorius 3 Sedem vacuam reliquisse, d. o, non 2.

183 Alexander 4 Sedem vacuam reliquisse, d. o, non 4.

195 Nicolaus 4 sedisse d. 24, non 14; post eum vacasse Sedem m. 26, d. 29 non, m. 27, d. 2. Pag. 6 similiter corrigi debet & scribi

215 Paulus 2 sedisse d. 26, non 27.

220 Julius 2 sedisse m. 3, non 8.

224 Paulus 3 electus Octobr. 13, non 12.

226 Marcellus obiisse, Aprilis 30 non Maji 1.

232 Urbanus 7 Sedem vacuam reliquisse d. 7, non 19.

238 Gregorius 15 Sedem vacuam reliquisse d. 29, non 30.

241 Alexander 7 Sedem vacuam reliquisse m. o, d.30, non, m. 1, d. o.

243 Clemens 10 sedisse m. 2, d. 24, non, m. 1, d. 25.

Pag 9 In Gelasio 2 lin. ult. — dies XV, lege — V.

Pag. 13 In Gregorio Antip. lin 3 — XIV Martii feria IV — lege — XVI Martii Feria VI.

Ibid. lin. 6 — dies XV — lege — XIII. Ac rursum in Kalendario Electionem ejus a XIV transfer ad XVI.

Pag. 20 ad Commentarium de Lucio 2 adde —

4 Ecce autem, his jam impreßis, Indulta ac Privilegia Pontificia Canonicorum Lateranensium in manus mihi veniunt, quorum initio statim insigniter confirmantur prædicta. Nam pag. 40 Innocentii II Bulla ultima, data legitur Idibus Februarii Incarn. Dominicæ anno MCXLIII Indict. VI, Pontificatus vero anno XIII: ubi patet annum a Kalendas Ianuarii inchoari: mox autem sequitur Cælestinus II, proximam Bullam edens, quarto Idus Januarii, Indictione VII Incarn. Dominicæ anno MCXLIII; Pontificatus anno 1, ubi patet annum ultra Ianuarium protrahi, cum ipse Cælestinus creatus sit in Septembri ejusdem anni, inchoata jam Indictione VII, quæ alias solum numerari potuisset VI. Vt recte dictum a me sit, stylum Curiæ mutatum fuisse sub Pontificatu Lucii II, aut præcedenti Cælestini II. Ipsius autem Lucii etiam extat exemplum, signatum XVI Kalendas Martii, Indict. VIIII, Incarn. Dominicæ anno MCXLIIII, Pontificatus vero primo: fuerat enim Lucius creatus ipsomet Martio, immediate sequenti Ianuarium, quo Cælestinus prænotatam Bullam dederat. Eodem autem consequenter facit in isto libro Bulla Adriani IV pag. 79 data XVI Kalendas Aprilis, Indict. tertia, Incarnationis Dominicæ anno MCLIIII, Pontificatus primo: fuerat enim is solum creatus præcedenti Decembri ejusdem Indictionis & anni; item, correctis corrigendis, Alexandri III pag. 94 data X Kalendas Februarii Indictione, non II, sed XI, Incarnationis Dominicæ anno MCLXXVII, Pontificatus XVIIII non XVIIII, cujusmodi vitiis pluribus inquinatur impreßio ista, Cæsenæ curata. Quid enim inconcinnius, quam ibidem pag. 103 inveniri Bullam Lucii III, ut datam V Non. Martii Ind. XV, Incarnationis Dominicæ anno MCLXXXVII, Pontificatus I? cum Lucius creatus sit anno MCLXXXI mense Augusto, & quatuor dumtaxat annis ac mensibus tribus sederit? Sed ex anno 1 Pontificatus & Indictione XV liquet scribi debuisse MCLXXXI, usque ad Incarnationis festum protrahendo annum, uti jam usu invaluerat: prout mox ibidem fit in Bulla Urbani III, data VI Februarii Indictione quarta, anno MCLXXXV Pontificatus primo; & sic de aliis consequenter, quarum exempla ulterius prosequi nihil attinet. Solum noto Clementis III duas haberi, quæ annum incipiant a Kalendis Ianuarii; plures deinde sequi, quibus annus Christi per zyfram sit additus ab editore, ex esu communi, conformiter ad annum Pontificatus qui solus exprimebatur.

Pag. 23 In Anastasio 4 lin. 5 — dies IV — lege — XXIII — & in Margine similiter pro — d. 24 — scribe — d. 23. Deinde Commentariolum sequentem sit ordire —

Idem apud omnes annorum ac mensium numerus est: dies XXVIII notat Ms. Nostrum: sed hi transgrediuntur diem IV Nonas Decembris, id est, diem II mensis, quo obiisse Anastasium reperit in Ms. Vaticano Baronius Quod si verum est, etiam dies XXIV, a Rollewinck, Stella, & Platina concorditer notati, uno die imminuendi erunt, scribendique solum dies XXIII. Quia autem jam cœpimus Vacationem Sedis, potius quam Cessationem Episcopatus, nominare; non est operose exquirendam, rectene cessatio Episcopatus in nostro Ms. tam ante creationem quam mortem Anastasii hujus, notetur; utrobique alias correctionis alicujus indiga. Constat autem ex præcitato Vaticano Ms. secundo die, post obitum scilicet Anastasii, Electum Successorem, atque adeo solum uno die vacasse Sedem.

Pag. 24 col. 1 lin. 11 — sed Nonis — lege — sed pridie Nonas.

Pag 29 col. 1 lin. 9 — Gregorium — lege — Urbanum.

Pag. 31 In Clemente 3 lin. 3, ad verba — XIX Decembris — adde — MCLXXXVII.

Pag. 33 Innocentius 3. numerandus est Pontifex, non CLXXIII, sed CLXXVIII, ut ex numero præcedenti & sequenti apparet.

Pag. 49 In Alexandro 4 lin. ult. dies IV — lege — dies III.

Pag. 51 Ad Commentariolum de Urbano 4 adde —

[3] Vitam Urbani prosa quidem, Gregorius Decanus Bajocensis; Carmine vero, Theodoricus Vallicolorus, ambo coævi, scripserunt; & utriusque lucubrationem Papirius Massonus edidit in Vitis Pontificum. Sed istud Massoni opus reperire non potui, cum maxime cupiebam; nunc vero non vacat ipsum operosius quærere; eaque causa properanti ad finem prælo moram aliquam interponere. Siquid illi habent huc necessario referendum, dabitur in Supplemento totius Maji, modo interim librum (uti spero) nancisear.

Pag. 63 In Honorio 4 lin. ult. dies VIII — lege — dies XVIII, scilicet cum respectu, non ad diem quo primum facta Electio, quia hæc per ultroneam ceßionem irritata fuit, sed quo, Electi consensu accedente, vacare Sedes primum desiit.

Pag. 64 In Nicolao 4, lin. 4 — dies XIV — lege — XXIV — & in Margine — d. 13 — l.24 — & lin. 5 — anno MCCXLII — scribe (juxta quod patet ex anno Electionis & ex Margine) — anno MCCXCII. —

Quia autem censeo successorem Nicolai Cælestinum V, licet Electus sit V Iulii, non accepisse suæ Electionis nuntium, adeoque nec consensum præbuisse, nisi post medium Iulium; ideo tempus Sedis Vacantis post mortem Nicolai ultra biennium protraxi ad menses III, dies II. Siquis autem malit, per fictionem juris, consensum illum retrotrahere ad diem Electionis, atque ab ea ordiri Pontificatum Cælestini, huic sufficeret ad biennium addere menses II, dies XX.

Pag. 69 Col. 1 lin. 2 & seqq. sic lege — Etiam huic Bonifacio & Successoribus ejus Benedicto XI ac Benedicto XII Cavalerius triplex fecerat coronamentū, deceptas verosimiliter exoletis veterum picturarū coloribus, Coronarum numerum haud satis distincte referentibus. Ne igitur contra historiam tam evidenter peccaretur, jußi tribus illis tertium coronamentum abradi. Qui &c.

Pag. 71 col. 1 num. 2 post lin. 9 adde — Securius tamen fuerit pro sententia stare, quam Pontificis & Concilii auctoritas tuetur. Et, si Scriptores illi, qui allegantur pro Templariis, conferantur cum longe pluribus diversa scribentibus, sicut eos Francus quidam recentior contulit; apparebit credo, non magnum præsidium causæ esse in iis, qui ix incerto satis rumore diversa scripserunt, sive ex compaßione erga miseros, sive animo alieniore a Rege Francorum obnoxioque potestati ejus Pontifice. Rem nihilominus accuratiori aliorum examini relinquens &c.

Pag. 74 In Joanne 22 lin. 5 — MCCCXXXIX — lege, sicut est in margine — MCCCXXXIV.

Pag. 80 In Nicolao Antip. lin. 4 — anno MCCCXL — lege, ut est in margine — MCCCXXX, & patet ex præcedentibus & sequentibus.

Pag. 94 Post Vitam Gregorii XI adde. —

Ioannes Gerson, Vniversitas Parisinæ Cancellarius, in lib. de examinatione doctrinarum p. 2 Consider.3 scribit, quod hic Pontifex, positus in extremis, habens in manibus sacrum Christi corpus, protestatus est coram omnibus, ut caverent ab hominibus, sive viris sive mulieribus, sub specie religionis loquentibus visiones sui capitis; quia per tales ipse seductus, dimisso rationabili suorum consilio, se traxerat & Ecclesiam ad discrimen schismatis imminentis: quibus Gersonis verbis mox Glossa apponitur, ad Catharinam de Senis id trahens, per quam Papa, ut ait, inductus est qualiter se Romam transferret, Cardinalibus & ceteris dissuadentibus. Figmentum istud, undecumque a Gersone arreptum, illorum fuisse, qui translatam e Gallia Sedem ægreferebant, nemo prudens dubitaverit: quam autem insulsa ea fabula sit, demonstrat nuperus scriptor Francus, & Gersonis prudentiam merito hic requirit. Nam reductio Sedis Romam non dedit causam schismati, quod eo tempore necdum timebatur: & sicut ex aliis subito emergentibus causis post ejus moriem factum est, potuisset æque Avenione ac Romæ fieri. Nec pœnitendus fructus Gregorio fuit itineris, spe Italiæ pacandæ suscepti, Bononiensibus mox ad obsequium reversis, Florentinis autem proximam spem facientibus suæ reductionis, apud quos tunc etiam Gregorii legatione fungebatur Catharina. Quod autem hæc non loqueretur visiones sui capitis, agnovit ipse Gregorius, cum votum suum, Deo soli notum, de Vrbe repitenda ipsi revelavit, sicut etiam testatus est Pius II in bulla canonizationis. Quare ablegetur ab eruditorum virorum scriptis ejusmodi fabella, tam ipsi Gregorio, quam Sancta Catharinæ, Sanctæque Brigittæ (nam & hanc intelligi volunt) injuriosa.

Pag. 112 Ad Martinum 5 num. 3 lin. 3 — annos XXX — lege — XIII.

Pag. 118 ad num. 2 de Eugenio 4 adde —

Quod autem hic dixi de Eugenio, usque ad ultimos fere vitæ annos ipsos incipiente a festo Incarnationis, confirmationem accipere potest ex Bullario Laterænensium; ubi referuntur duæ ejus Bullæ, date 15 Kalendas Februarii & quarto Idus Januarii; Pontificatus anno quinto, & quintodecimo, Incarnationis Dominicæ millesimo quadringentesimo trigesimo quinto, & 1445.

Ibid. post num. 3 adde. —

Simili modo præfati Bullarii Læteranensis Evulgator, jam inde a Pontificatu Cælestini III, id est ab anno MCXCI, numeros annorum Incarnationis Dominicæ & Kalendarum, quoties ad longum non exprimit, reddit per zyfras, loco numeralium Romanarum substitutas: sed ecce mox ipso in principio error, dum pro 1191 impressum habetur 1591.

Pag. 125 col. 2 ad finem Commentarii de Nicolao 5, adde. —

In Bullario Lateranensi duæ inveniuntur hujus Pontificis Bullæ, datæ Kalendis Januarii & Martii atque III Nonas Februarii; anno Incarnationis Dominicæ 1450, & 1451, Pontificatus anno tertio & quarto; ubi annus inchoaretur a Kalendis Ianuarii. Sed eum qui numerales Romanas convertit in zyfras, etiam ipsos numeros anni ad usum vulgarem aptavisse, ostendit mox sequens Bulla pag. 337, notata anno Incarnationis Dominicæ MCCCCLII, III Nonas Februarii, Pontificatus anno sexto; ubi apparet annum protrahi usque ad Martium, quando juxta fidem originalium Bullæ transcriberentur; sicut hic præter morem illius libri factam, servatis Romanis litteris.

Pag. 127 Ad Callistum 3 in Marg. — dies 3 — lege — 30.

Pag. 134 col. 2 lin. 11, dele hæc — unde colligitur &c. usque ad lin. 14. Quæ porro Nam contrarium in fine dicitur & judicium de errore commisso suspenditur: per oblivionem autem factum est, ut illa post correctionem non delerentur.

Ibid. Sixtus 4 numeratur Pontifex CCVI, sed legendum CCXVI.

Ibidem ad finem Commentarii de Paulo 2 adde —

Multo minus videtur in suspicionem posse adduci relatum in Bullario Lateranensi Indultum, velut Darum apud Sanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicæ millesimo quatercentesimo sexagesimo quarto, quintodecimo Kalendas Februarii, Pontificatus anno primo, numeris singulis ita ad longum scriptis, & tamen annum requirentibus productum usque ad diem Incarnationis.

Pag. 141 ad finem de Alexandro 6 adde. —

Denique in Bullario Lateranensi invenitur Breve simili stylo, datum sub annulo Piscatoris, die undecimo Februarii, millesimo quingentesimo, Pontificatus anno octavo, numeris ita ad longum expreßis.

Pag. 153 In Adriano 6 lin. 1 ad Mosam — lege — ad Rhenum.

Pag. 156 col 2 lin. 19 post hæc verba — contendere pertinacius — reliqua istius numeri sic muta — nihil restabat aliud, quam indagare, quisnam ea Mss. jußisset emi. Ita inventus est tandem, in Hamburgensi civitate, Illustriss. D. Baro de Kielmans-Egge: qui non alicujus lucri causa, sed sola argumenti raritate adductus, eisdem voluerit ornare suam Bibliothecam. Non fuit ergo mihi difficile, dum hæc jam impressa lentius ad metam adducerentur, ab humanißimo viro impetrare ex Tomo 3, ad specimen reliquorum, transcribenda aliqua; quemadmodum factum mox est, curante R. P. Henrico Isaac, jam alibi nobis laudato ad tumulum Benedicti V; descriptaque fuerunt quæ ibi habebantur de Electione Clementis VI, Innocentii VI, Gregorii XI, Bonifacii IX, Innocentii VII, & Gregorii XII. His autem visis, apparuit quidem diligentia Collectoris non exigua; sed qui primum scripserit initio hujus seculi, cum jam extaret opus Alfonsi Ciacconii, unde accepto Electionum singularum ordini subtexuit loca aliorum, quos ad manum potuit habere, scriptorum. Ita initium sumitur pro Electione Clementis VI a verbis Ciacconii, rursumque pro Innocentio VII describebantur verba Hartmanni Schedel Nurimbergensis, qui claruit sub finem seculi XV, alibi allegatur Platina; ut plurimum vero, cum venitur ad electionem Urbani VI & schisma Clementinum, sequitur auctor Theodoricum a Niem, acta sui temporis describentem in opere de Schismate. Nihilominus, vix dubito quin porro legens aliquis, istic etiam inedita monumenta plura reperiet, seculum XV & XVI spectantia: sed hæc aliis scrutanda relinquo, coram judicaturis quanto operæ pretio in lucem dari poßit ista Collectio: quod si fiat, suaserim partes utriusque Tomi permiscere in unum codicem, secundum Ordinem Chronologiæ (id enim facile erit, & Lectori longe commodius) quam divisim requirere singula.

Pag. 157 col. 2 post Commentariolum de Paulo 3 hæc adde —

[3] Electum Paulum die XII Octobris habet Cherubinus Laertius ante ejus Bullas Tomo 1 Bullarii: id secutus sum, quia obscure loquebatur Ciacconius, Cardinales conclave ingressos dicens VII Idus Octobris, id est die IX, & Paulum electum post duos a Comitiorum ingressu dies, quod in rigore verborum notaret diem XIII mensis: & hoc secutus est noster Philippus Labbe in Chronologica Epitome, & quotquot imagines Pontificum ediderunt, cum brevi ad singulos Synopsi Chronologica. Ex eo qui descripsit breviter Conclave, in quo Pauli III electio facta est, nihil definire possumus; solum enim ait, prius pene factam quam Conclave clauderetur, nempe quia ipso vespere ingressus Cardinalium tantum non conclusa fuit. Tandem Oldoinus in Additionibus allegat Manuscriptum Tabularii Capitolini, in quo notetur dies 13 Octobris: quo moveor ut mallem istum quoque notasse, & supra annos XV Pontificatus solum posuisse dies XXVIII. Nam quod in Historia Chronologica Pontificum Romanorum Francisci Carriere, an. 1663 iterato Lugduni edita, mihi autem nunc primum visa, scribuntur solum dies 18, typographicum in zyfra mendum esse censeo, non auctoris.

Ibid. In Julio 3 lin. 3 — XX Februarii — lege — XXII — Ita ex mente mea scribendum fuisse probat festivitas Cathedræ Antiochenæ, qua Julium coronatum dico, sicut etiam habetur in Kalendario.

Ibid. In Marcello 2 lin. 6 — defunctus 1 Maji — lege — nocte ante diem 1 Maji — & sic Labbe, XXX Aprilis; plerique, XXII die Pontificatus (quos & secuti sumus) obiisse scripserunt.

Pag. 159 ad Commentariolum de Pio 5 adde —

[2] Nescio quid hic faciam Bullario Casinensi, inter Constitutiones Apostolicas Ordini datas, num. 190, 192 & 193 referenti Bullas, & quidem postremas duas etiam a Cardinalibus subsignatas, veluti datas Anno Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesimo sexagesimo nono, Kal. Februarii, Pontificatus anno quinto; & millesimo centesimo septuagesimo, quarto decimo Kalen. Aprilis ambas, Pontificatus anno sexto: quando solum poterat numerari Pontificatus annus tertius & quartus, vel, si ad XXV Martii extendas annum, quartus & quintus. Gravis profecto ea hallucinatio est, nec Ministris Cancellariæ Pontificiæ imputabilis. Rursus autem errore plane simili ibidem Constitutio 234 data anno I. D. millesimo quingentesimo octuagesimo nono decimo Kalend. Martii, adscribitur Pontificatus anno quinto, Sixti V, qui ut summum potuit numerari quartus.

Ibid. Gregorius 13 numeratur perperam (ut ex decessore & successore patet) CCXXIX Pontifex, ubi ex puncto I manere debet CCXXX.

Pag. 161 In Urbano 7 lin. 5 — dies XIX — lege — VII — Turpis, nec scio unde natus, & quomodo non animadversus citius, calculi defectus.

Ibid. In Gregorio 15 lin. 7 — dies XXX — lege XXIX — Nempe ex usu aliquorum scriptorum hic mihi præter intentionem contigit, ipsi Vacationi annumerate diem quo Pontifex obiit:quod tamen de industria feci in mox sequentibus, ut rotundo mensium numero uterer.

Ita Pag. 162 post mortem Innocentii X, qui obiit VII Ianuarii, Sedem vacare dixi menses III, quia successor electus fuit VII Aprilis; ac rursum post mortem Alexandri VII, defuncti XX Maji, dico vacasse Sedem mensem 1, cum successor creatus sit XX Iunii. In rigore autem dicenda esset Sedes vacasse post Innocentium, Menses II, dies XXX; & post Alexandrum similiter, dies XXX, excluso utrimque Mortis & Electionis extremo.

Ibidem lin. ult. diem 1 — lege — dies XIX.

Pag. 162 ad Commentarium de Urbano 8 adde —

[2] Præ omnibus autem hujus Pontificis Bullis Brevibusque, Operi huic memorabile est Decretum, relatum in Bullario sub numero XXXVII, tamquam Feria V, [Constitutio Vrbani 8 de Sanctorum cultu,] die XXIII Martii, anno a nativitate D. N. Jesu Christi MDCXXV formatum, in Generali Congregatione sanctæ Romanæ & universalis Inquisitionis, coram ipso Sanctißimo Domino & Cardinalibus Inquisitoribus, ac publicatum Anno millesimo sexcentesimo vigesimo quinto, Indictione VIII, Pontificatus S.D.N. Urbani divina Providentia Papæ VIII, anno ejus II, die vero quarta mensis Aprilis. Hoc enim Decretum, præsentis Operis quasi regula, est ad definiendum quorumnam, ut Sanctorum ac Beatorum, Acta debeant in eo locum habere; neque id tantum, [posita huic operi nostro pro Regula,] sed etiam scutum contra queremonias quascumque, de nimio vel rigore vel laxitate in faciendo delectu. Vix Heribertus Rosweidus noster, anno VII hujus seculi, ediderat eorum Fastos, quorum Vitas in Belgicis Bibliothecis manuscriptas repererat, præfatus, Sanctorum omnis sexus, ætatis, ac nationis historiam meditari se, per menses digerendam; cum antiquos imprimis requirenti, nec alios quam quorum certus erat cultus, offerri undiquaque cœpit tanta copia plurium recentiorum, ut animi anceps totis annis octodecim, apud se non posset plene statuere exorsurusne esset opus, quo videbat se non posse placere tam multis, quin ægre faceret saltem aliquibus, oblatos a se prætermitti dolituris; instituta cum iis quos forte retulisset comparatione invidiosa. Actum igitur erat de Sanctorum Actis, necdum inchoatis, nisi eo quod dixi Decreto succurrisset Urbanus.

[3] Etenim solicite animadvertens abusus, qui, isto ac præcedenti seculo, irrepserant & quotidie irrepere non cessabant, in colendis quibusdam, cum sanctitatis aut martyrii fama vel opinione defunctis: qui, etsi neque Canonizationis neque Beatificationis honore insigniti sint ab Apostolica Sede, [sicut prohibet recens inducta aut inducenda,] eorum tamen imagines in oratoriis atque ecclesiis aliisque locis publicis ac etiam privatis, cum laureolis & radiis seu splendoribus proponebantur; miracula & revelationes aliaque beneficia, a Deo per eorum intercessiones accepta, in libris rerum ab ipsis gestarum enarrabantur; & ad illorum sepulcra tabellæ, imagines & res aliæ, ad beneficia accepta testificanda, & lampades & alia lumina, apponebantur: hæc, inquam animadvertens Vrbanus, iisque volens pro debito Pastoralis officii occurrere, ejusmodi omnia absque Apostolicæ Sedis assensu fieri vetuit; & si quæ ita facta erant, abolenda, ac pro numquam cœptis habenda mandavit. Declarans nihilominus, quod per suprascripta præjudicare in aliquo non vellet neque intenderet iis, qui aut per communem Ecclesiæ consensum, [ita nil derogat institutis ante longissimum seu immemorabile tempus,] vel immemorabilem temporis cursum, aut per Pattum virorumque sanctorum scripta, vel longissimi temporis scientia ac tolerantia Sedis Apostolicæ vel Ordinarii, colebantur. Respiravit ad hujusmodi Decreta Rosweidus: & quasi gravi jactatus æstu, videbatur sibi Cynosuram prospicere, ad quam cursum dirigeret; sed occupationes quædam aliæ urgentiores, ac subsecuta post annos paucos mors, non permiserunt opus procedere ultra cogitationem; comparata licet non exigua materia, sed cui discerniculo opus esset non minus quam supplemento, cum redundarent multa, deficerent plura.

[4] Succeßit morienti primum Joannes Bollandus: qui licet ad recipiendorum rejiciendorumque discrimen per Constitutionem præfatam satis jam instructus, ut quos duodecim vel tredecim prima secula agnovissent Sanctos, quacumque auctoritate receptos, [id est excedens 1000 annos.] citra cunctationem admitteret; recentißimæ vero memoriæ neminem, nisi quem Apostolica Sedes expresse annuisset pro tali haberi; ambiguus tamen remanebat circa non paucos ætatis mediæ, quamdiu non habebatur definitum, quod esset censendum longissimum tempus, illiusve immemorabilis cursus, sufficiens ad cultum alicujus, numquam expresse a Sede Apostolica Canonizati aut Beatificati, excipiendum a lege istic lata. Sed huic quoque incommodo remedium fecit idem Pontifex, quando anno MDCXXXIV declaravit, eo nomine intelligi tempus, centum annorum metam excedens. Tum vero nihil causæ fuit, quin statim daretur principium impreßioni, ad quam maturandam socius etiam accesserat Godefridus Henschenius: ac tandem anno MDCXLIII prægrandibus duobus Tomis prodiit Ianuarius, ejusdem Urbani VIII nomini merito inscriptus, ad cujus leges fuerat exactus.

[5] Exinde Barbarina familia, mortuo mox Urbano, subnixa Eminentißimis ejus duobus Nepotibus, Francisco & Antonio S. R. E. Cardinalibus, opus hoc peculiari affectu complexa, provexit ipsum protexitque: quod & in parte Martii, Cardinali Francisco dedicanda, [Illius cur expressum monumentum ante tom. 4,] testati sumus; nunc vero placuit testari denuo, præfixa Dedicatoriæ Tomi IV imagine Urbaniani Monumenti; quod ipse sibi vivus erigi fecerat in Vaticana Basilica, manu & arte celeberrimi hoc ævo Architecti Ioannis Laurentii Bernini Equitis Romani. Placuit etiam in ipsa tabella eidem hinc inde appendere Nepotum effigies, nec non Eminentißimi Pronepotis Caroli subtus addere; ut ab eorum memoria non separaretur, qui ipsorum virtutes prudentiam, justitiam, pietatem, religionem, munificentiam, [cum iconibus Nepotum.] amorem erga litteras & litteratos tam egregie pergit Romanæ urbi & Christiano repræsentare, dignatus etiam nunc adscribi hujus Operis Mæcenatibus, ad omnem posteritatem memorandis.

Pag. 163 In Clemente 10, nimium festinanti ad finem, excidit, ut præterito uno mense Sedis ejus, præter sexennium solum attribuerem, lin. 6 — mensem I dies XXV — itemque in Margine — m. 2, dies 25 — pro quibus scribe — menses II dies XXIV — & in margine pone — m. 2, dies 24.

IN KALENDARIO.

XIV Martii deleatur El. Gregorii Antipapæ 1118 & ponatur die XVI ejusdem.

XXVIII Aprilis addatur, Abd. Gregorii Antipapæ 1121,

XXX Aprilis addatur Ob. Marcelli II 1555, & deleatur ad 1 Maji.

XXIV Maji addatur Ord. Liberii 352 — & deleatur ad XXII.

XXIV Iunii adde Ob. Nicolai II, expungens numerum diei XXV, qui redundat.

In Julio supple omissum diem XXVII † Ob. S. Leonis IV 855.

INDEX PONTIFICALIS
Ordine Alphabetico digestus
AD TOTUM CONATUM CHRONICO-HISTORICUM.

Prior numerus Ordinem Sessionis, secundus Nominis, tertius Initium, quartus finem Pontificatus per annos & menses, quintus denique paginam designat. Huic ultimo additus Asteriscus * ad Partem secundam remittit. A in prima serie Antipapas; a in quarta notat Abdicantes vel Abdicatos.

79���Adoedatus���672 Mart.14���677 Maj.18���102

97���Adrian. 1���772 Febr. 9���795 Dec. 25���124

108���Adrianus 2���867 Dec. 14���872 Nov. 25���140

111���Adrianus 3���884 Mart. 1���885 Iul. 8���143

171���Adrianus 4���1154 Dec. 4���1159 Sept. 1���*23

188���Adrianus 5���1276 Iul. 10���1276 Aug. 18���*57

222���Adrianus 6���1522 Feb. 16���1523 Sept. 14���*153

59���Agapetus 1���535 Apr. 29���536 Apr. 17���79

132���Agapetus 2���946 Aug. 9���956 Mar. 18���160

81���Agatho���679 Maji 29���681 Dec. 2���103

7���Alexander 1���108 Nov. 5���117 Maji 3���20

158���Alexander 2���1061 Sept. 30���1073 Apr. 20���196

172���Alexander 3���1159 Sept. 7���1181 Aug. 25���*25

183���Alexander 4���1254 Dec. 25���1261 Maji 25���*49

208���Alexander 5���1409 Iun. 26���1410 Maji 3���*108

218���Alexander 6���1492 Aug. 11���1503 Aug. 18���*141

241���Alexander 7���1655 Apr. 7���1667 Maji 20���*162

5���Anacletus���84 Maj 9���92 Iul. 13���19

A���Anacletus���1130 Feb. 17���1138 Feb. 7���*19

41���Anastasius 1���398 Dec. 5���401 Dec. 14���60

52���Anastasius 2���496 Sept. 15���498 Sept. 8���68

123���Anastasius 3���912 Oct. 4���914 Nov. 25���155

170���Anastasius 4���1153 Iul. 9���1154 Dec. 2���*23

11���Anicetus���150 Ian. 19���154 Apr. 17���22

al.���12 Idem���153 Iul. 16���162 Apr. 17���24

20���Anteros���235 Nov. 22���236 Ian. 3���32

B

64���Benedictus 1���575 Iun. 16���579 Aug. 12���87

83���Benedictus 2���685 Maji 14���686 Mar. 25���109

106���Benedictus 3���855 Sept. 1���858 Mar. 10���135

119���Benedictus 4���900 Apr. 6���904 Oct. 20���149

135���Benedictus 5���964 Maji 19���964 a Iun.���163

137���Benedictus 6���972 Sept. 22���974 Mar…���166

139���Benedictus 7���975 Dec. 19���984 Iul. 10���167

148���Benedictus 8���1012 Iul. 20���1024 Iul. 10���280

150���Benedictus 9���1033 Dec. 9���1048 Iul. 17���182

A���Benedictus 10���1058 Apr. 5���1059a Ian. 24���194

196���Benedictus 11���1303 Oct. 22���1304 Iul. 6���*69

199���Benedictus 12���1334 Dec. 20���1342 Apr. 25���*83

A���Benedictus���1394 Sept. 28���1423 Maji 23���*105

44���Bonifacius 1���418 Dec. 29���423 Sept. 4���62

57���Bonifacius 2���530 Sept. 29���532 Oct. 24���77

68���Bonifacius 3���607 Ian. 29���607 Oct. 20���93

69���Bonifacius 4���608 Aug. 25���615 Maji 8���94

71���Bonifacius 5���620 Apr. 27���626 Mar. 11���95

114���Bonifacius 6���896 Apr. 11���896 Apr. 25���146

141���Bonifacius 7���985 Ian. …���985 Dec...���169

195���Bonifacius 8���1294 Dec. 24���1303 Oct. 11���*67

205���Bonifacius 9���1389 Nov. 2���1404 Oct. 1���*104

C

45���Cælestinus 1���423 Sept. 16���432 Aug. 1���63

167���Cælestinus 2���1143 Sept. 26���1144 Mar. 9���*20

177���Cælestinus 3���1191 Apr. 12���1198 Ian. 8���*31

181���Cælestinus 4���1241 Oct. 27���1241 Nov. 22���*37

194���Cælestinus 5���1294 Iul. 5���1294 a Dec. 12���*65

29���Cajus���283 Dec. 16���296 Apr. 22���40

17���Callixtus 1���217 Dec. 26���222 Sept. 28���27

164���Callixtus 2���1119 Feb. 4���1124 Dec.12���*14

A���Callixtus���1167 Aug. ..���1179 a Aug. 29���*26

213���Callixtus 3���1455 Apr. 8���1458 Aug. 6���*127

121���Christophor.���904 Dec. 9���905 Iun...���150

3���Clemens 1���67 Oct. 11���76 a Dec. 22���17

al. 4���Idem���73 Dec. 5���87 a Nov. 16���218

152���Clemens 2���1046 Dec. 25���1047 Oct.9���186

A���Clemens���1080 Iul. 25���1101…���198

176���Clemens 3���1187 Dec. 19���1191 Apr. 5���*31

185���Clemens 4���126.5 Feb. 6���1268 Nov. 19���*53

197���Clemens 5���1305 Iun. 5���1314 Apr. 20���*70

200���Clemens 6���1342 Maji 7���1352 Dec. 6���*86

A���Clemens���1378 Sept. 20���1394 Sept. 16���*101

A���Clemens���1424 Maj. 14���1249 a Iul. 23���*117

223���Clemens 7���1525 Nov. 19���1534 Sept. 25���*156

235���Clemens 8���1592 Ian. 30���1605 Mart. 3���*161

242���Clemens 9���1667 Iun. 20���1669 Dec. 9���*162

243���Clemens 10���1670 Apr. 29���1676 Iul. 22���*163

3���Cletus���67 Sept. 27���73 a Dec. 3���18

al. 4���Idem���77 Febr. 16���84 Apr. 26���217

Id.���Anacletus���86 Nov. 16���96 Sept. 26���218

90���Constantin.���708 Mart. 4���715 Mart. 18���116

A���Constantin.���767 Iun. 28���768 a Iul. 29���123

22���Cornelius���251 Apr. 27���252 Aug. 5���34

D

39���Damasus 1���366 Oct. 1���384 Dec. 10���57

153���Damasus 2���1048 Iul. 17���1048 Aug. 8���188

70���Deusdedit 616���Ian. 4���619 Ian. 26���95

26���Dionysius���259 Iul. 24���269 Dec. 26���37

80���Donus 1���677 Oct. 4���679 Mart. 13���103

138���Donus 2���374 Apr. ..���975 Oct...���167

E

11���Eleutherius���171���Iun. 3���185 Sept. 6���26

6���Euristus���95 Iul. 26���108 Oct. 26���19

77���Eugenius 1���654 Sept. 7���657 Maji 31���101

101���Eugenius 2.���824 Iun. 5���827 Aug. 27���128

169���Eugenius 3���1145 Feb. 14���1153 Iul.8���*21

211���Eugenius 4���1431 Mar. 6���1447 Feb. 18���*118

32���Eusebius���310 Apr. 16���310 Sept. 26���46

28���Eutychianus���275 Ian. 6���283 Dec. 8���40

F

21���Fabianus���236 Dec. 11���250 Ian. 2���33

27���Felix 1���270 Ian. 1���274 Dec. 24���38

38���Felix 2���355…���358 a Iul. 29���53

50���Felix 3���483 Feb. 13���492 Ian. 30���67

56���Felix 4���526 Iul. 12���530 Sept. 25���71

A���Felix���1436 Dec. 17���1449 a Apr. 7���*123

113���Formosus���891 Sept. 19���896 Apr. 4���144

G

51���Gelasius 1���492 Febr. 2���496 Sept. 8���68

167���Gelasius 2���1118 Ian. 31���1119 Ian. 29���*9

66���Gregorius 1���590 Sept. 3���604 Mart. 12���88

91���Gregorius 2���715 Apr. 28���731 Ian. 17���115

92���Gregorius 3���731 Feb. 22���741 Nov. 10���120

103���Gregorius 4���828 Ian. 5���844 Ian. 11���129

143���Gregorius 5���999 Maji 17���999 Feb. 18���174

151���Gregorius 6���1045 Apr. 28���1046 Dec. 17���183

A���Gregorius���1073 Iun. 30���1085 Maj. 25���197

159���Gregorius 7���1118 Mart. 15���1121 Apr. 27���*13

175���Gregorius 8���1187 Oct. 21���1187 Dec. 17���*30

180���Gregorius 9���1227 Mart. 9���1241 Aug. 21���*36

186���Gregorius 10���1271 Oct. 27���1276 Ian. 10���*56

203���Gregorius 11���1370 Dec. 30���1378 Mar. 27���*94

207���Gregorius 12���1406 Nov. 30���1415 a Iul. 4���*107

230���Gregorius 13���1572 Maji 13���582 Apr. 10���*159

233���Gregorius 14���1590 Dec. 5���1591 Oct.15 ���*160

238���Gregorius 15���1621 Feb. 9���1623 Iul. 7���*161

H

48���Hilarus 461���Nov. 12���467 Feb. 21���66

72���Honorius 1���626 Sept. 28���638 Sept. 13���97

A���Honorius���1061 Oct. 28���1065…���197

165���Honorius 2���1124 Dec. 16���1130 Feb. 14���*15

179���Honorius 3���1216 Iul. 18���1227 Mar. 18���*35

192���Honorius 4���1285 Apr. 2���1287 Apr. 3���*63

54���Hormisdas���514 Apr. 13���523 Apr. 30���69

10���Hyginus���138 Ian. 13���150 Ian. 11���21

I

42���Innocent. 1���402 Ian. 1���416 Dec. 21���60

166���Innocent. 2���1130 Feb. 17���1143 Sep. 24���*17

A���Innocentius���1178 Aug.…���1178 a Sep...���26

138���Innocent. 3���1198 Ian. 8���1216 Iul. 16���*33

182���Innocent. 4���1243 Iun. 24���1254 Dec. 7���*36

187���Innocent. 5���1276 Ian. 21���1276 Iun. 22���*57

201���Innocent. 6���1352 Dec. 18���1362 Sep. 12��� *89

206���Innocent. 7���1404 Oct. 17���1406 Nov. 6���*106

217���Innocent. 8���1484 Aug. 29���1492 Iul. 25���*139

234���Innocent. 9���1591 Oct. 30���1591 Dec. 30���*160

240���Innocent. 10���1644 Sep. 15���1655 Ian. 7���*162

244���Innocent. 11���1676 Sep. 21���… ���*163

55���Joannes 1���523 Maji 7���526 Feb.22 ���69

58���Joannes 2���532 Dec. 19���235 Apr. 21 ���78

63���Joannes 3���561 Aug. 21���574 Aug. 12���87

74���Joannes 4���640 Dec. 3���642 Sept. 20���99

84���Joannes 5���686 Iun. 10���687 Iun. 20���109

87���Joannes 6���702 Oct. 7���704 Dec. 21���112

88���Joannes 7���705 Feb. 8���707 Sept. 24���113

109���Joannes 8���872 Dec. 14���882 Dec. 15���140

118���Joannes 9���898 Mart. 12���900 Mar. 261���148

125���Joannes 10���915 Apr. 30���928 Iul. 2���156

128���Joannes 11���931 Mart. 20���936 Feb. 3���158

133���Joannes 12���956 Mart. 23���964 Maji 14���160

136���Joannes 13���965 Oct. 1���972 Sept. 6���165

140���Joannes 14���984 Oct. 19���985 Iun.…���168

El.���Jo. F. Rober.���985 Dec. … ���986 Apr.…���169

142���Joa. 15 al. 16���985 Apr. 25���996 Apr. 30���170

A���Joa. 16, al. 17���997 Maji. …���998 Mar...���175

145���Joa. 17, al. 18���1003 Iun. 6���1003 Oct. 31���178

146���Joa. 18, al. 19���1004 Mar. 19���1009 Iul. 18���178

149���Joa. 19, al. 20���1024 Iul. 19���1033 Nov.8���181

189���Joannes 21���1276 Sept. 16���1277 Maj. 16���*59

198���Joannes 22���1316Aug. 7���1334 Dec. 4���*74

203���Joannes 23 ���1410 Maj. 17���1415 a Maj. 31���*110

36���Julius 1���337 Feb. 6���352 Apr. 12���51

220���Julius 2���1503 Oct. 31���1513 Feb. 12���*148

225���Julius 3���1550 Feb. 8���1555 Mar. 23���*157

L

124���Lando���914 Dec. 4���915 Apr. 25���156

47���Leo 1���440 Sept. 8���461 Oct. 30���64

82���Leo 2���682 Oct. 19���684 Maj. 23���106

98���Leo 3���795 Dec. 27���816 Iun.11 ���124

105���Leo 4���847 Apr. 12���855 Iul. 17���135

120���Leo 5���904 Oct. 28���904 Dec. 6���150

126 ���Leo 6���928 Iul. 6���929 Ian. 20���157

129���Leo 7 ���936 Feb. 14���939 Aug. 23���158

134���Leo 8���963 Dec. 6���964 a Feb...���162

154���Leo 9���1049 Feb. 12���1054 Apr. 19���189

221���Leo 10���1513 Mar. 11 ���1521 Dec. 1���*151

236���Leo 11 ���1605 Apr. 2���1605 Apr. 27���*161

37���Liberius���352 Maji 24���366 Sept. 23���51

2���Linus���65 Iul. 7���67 Sept. 23���17

23���Lucius 1���252 Oct. 10���255 Mart. 4���35

168���Lucius 2���1144 Mar. 10���1145 Feb. 13���*20

173���Lucius 3���1181 Aug. 29���1185 Nov. 25���*28

M

30���Marcellinus���296 Iun. 30���304 Oct. 24���41

31���Marcellus 1���308 Maj. 18���310 Ian. 18���45

126���Marcellus 2���1555 Apr. 9���1555 Maji 1���*157

35���Marcus���336 Ian. 18���336 Oct. 7���50

110���Marinus 1���Vide���Martinus 2���142

131���Marinus 2���Vide���Martinus 3���169

76���Martinus 1���649 Iun. 14���654 Aug. 6���100

110���Martinus 2���882 Dec. 23���884 Feb. 23���142

131���Martinus 3���943 Ian. 22���946 Aug. 4���159

191���Martinus 4���1281 Feb. 22���1285 Mar. 28���*60

210���Martinus 5���1417 Nov. 11���1431 Feb. 20���*112

33���Melchiades���310 Oct. 8���314 Ian. 10���46

N

107���Nicolaus 1���858 Mar. 25���867 Nov. 12 ���136

152���Nicolaus 2���1059 Ian. 31���1061 Iun. 24���195

190���Nicolaus 3���1277 Nov. 25���1280 Aug. 23���*60

193���Nicolaus���1328 Maji…���1330 Aug. 25���*80

A���Nicolaus 4���1288 Feb. 22���1292 Apr. 14���*64

212���Nicolaus 5���1447 Mar. 6���1455 Mar. 25���*124

P

100���Paschalis 1���717 Ian. 25���824 Maj. 11���127

162���Paschalis 2���1099 Aug. 14���1118 Ian. 18���202

A���Paschalis���1164 Apr. …���1167 Aug...���*26

95���Paulus 1���757 Maj. 22���767 Iun. 21���*122

215���Paulus 2���1464 Aug. 31���1471 Iul. 26���*133

224���Paulus 3���1534 Oct. 12���1548 Nov. 10���*156

229���Paulus 4���1555 Maj. 23���1559 Aug. 18���*158

237���Paulus 5 ���1605 Maj. 16���1621 Ian. 28���*161

62���Pelagius 1���556 Apr. 13���561 Mar. 2���86

65���Pelagius 2���579 Nov. 26���590 Feb. 4���87

1���Petrus���50 Ian. 18���65 Iun. 29���11

11���Pius 1���150 Ian. 19���153 Iulii 11���23

al.���12 Idem���154 Maji 6���161 Iulii 11���24

214���Pius 2���1458 Aug. 19���1464 Aug. 14���*132

219���Pius 3���1503 Sep. 22���1503 Oct. 18���*146

228���Pius 4���1559 Dec. 26���1565 Dec. 28���*158

229���Pius 5���1566 Ian. 7���1572 Maji 1���*158

19���Pontianus���231 Iun. 24���235 Sept. 28���28

R

116���Romanus���897 Sept. 11���898 Feb.. …���148

S

67���Sabinianus���604 Aug. 30���606 Feb. 7���92

86���Sergius 1���688 Nov. 22���702 Aug. 14���111

104���Sergius 2���844 Ian. 27���847 Ian. 27���130

122���Sergius 3���905 Iun. 9���912 Dec. 6���153

147���Sergius 4���1009 Oct. 2���1012 Iul. 13���179

73���Severinus���640 Maji 1���640 Iul. 4���98

60���Silverius���536 Iun. 6���537 Nov. 16���79

34���Sivester 1���314 Ian. 31���335 Dec. 31���47

144���Silvester 2���999 Apr. 2���1003 Maji 12���176

A���Silvester���1044 Dec. 30���1045 A Mar. 8���182

49���Simplicius���467 Mar. 5���483 Feb. 10���67

40���Siricius���385 Ian. 5���398 Nov. 26���59

89���Sisinnius���707 Dec. 25���708 Ian. 13���113

8���Sixtus 1���117 Maji 31���127 Apr. 3���20

25���Sixtus 2���257 Aug. 23���258 Aug. 6���37

46���Sixtus 3���432 Aug. 7���440 Iul. 24���63

216���Sixtus 4���1471 Aug. 9���1484 Aug. 12���*134

231���Sixtus 5���1585 Apr. 24���1590 Aug. 27���*159

13���Soter���162 Apr. 26���172 Apr. 22���25

24���Stephanus 1���255 Apr. 15���257 Aug. 2���36

El.���Stephanus���752 Mar. 6���752 Mar. 10���121

94���Stephanus 2���752 Mar. 19���757 Apr. 16���122

96���Stephanus 3���798 Aug. 7���772 Feb. 3���123

99���Stephanus 4���816 Iun. 22���817 Ian. 22���126

112���Stephanus 5���885 Iul. 25���891 Aug. 7���144

115���Stephanus 6���896 Maji 2���897 Aug...���147

127���Stephanus 7���929 Feb. 1���931 Mar. 12���157

130���Stephanus 8���939 Sept. 1���943 Ian. 15���159

156���Stephanus 9���1057 Aug. 3���1058 Mar. 29���101

53���Symmachus���498 Sept. 13���514 Apr. 6 ���68

T

9���Telesphorus���127 Iun. 2���138 Ian. 5���21

75���Theodorus 1���642 Nov 3���649 Apr. 20���100

117���Theodorus 2���898 Feb. 12���898 Mart. 3���148

V

102���Valentinus 827���Sept. 1���827 Oct. 10���129

El.���Vicedomin.���1276 Sept. 5���1276 Sept. 6���*58

15���Victor 1���186 Sept. 11���196 Apr. 20���26

155���Victor 2���1055 Apr. 13���1057 Iul. 28���191

160���Victor 3���1087 Maji 1���1087 Sept. 15���199

A���Victor���1138 Mart. 16���1138 Maji 19���*19

A���Victor���1159 Oct. 4���1164…���*25

61���Vigilius���537 Nov. 22���557 Maji 17���82

78���Vitalianus���657 Iul. 30���671 Dec. 31���102

18���Urbanus 1���222 Oct. 20���231 Maji 24���27

161���Urbanus 2���1088 Mar. 12���1099 Iul. 29���200

174���Urbanus 3���1185 Nov. 26���1187 Oct. 20���*29

184���Urbanus 4���1261 Aug. 29���1264 Oct. 2���*51

202���Urbanus 5���1362 Oct. 31���1370 Dec. 19���*91

204���Urbanus 6���1378 Apr. 8���1389 Oct. 15���*95

232���Urbanus 7���1590 Sep. 25���1590 Sept. 27���*160

239���Urbanus 8���1623 Aug. 6���1644 Iul. 29���*162

Z

93���Zacharias���741 Nov. 19���752 Mart. 3���120

16���Zephyrinus���198 Iun. 11���217 Dec. 20���26

43���Zosimus���417 Ian. 6���418 Dec. 17���60

RELIQUUM APPENDICIS
Addendorum, Mutandorum & Corrigendorum in Apparatu & Parte I Chronologiæ Pontificiæ.

Appendicem, primæ Parti Conatus Chronico-historici subjungi cœptam pag. 212, non licuit prosequi, ultra paginam illius 87, ne mora prælis injeceretur; & iis tunc necdum fuerat subjectus Apparatus, ad utramque Partem prævius: ideoque necesse habuimus huc referre, si quid ulterius dignum observatu vel emendatu occurreret. Incipimus autem ab Apparatu: in cujus

Pag. 3 num.9 lin. 8 adjecerit Marcellum & Eusebium, — lege — adjecerit Eutychianum, Cajum, & Marcellinum; tertius junxerit Marcellum & Eusebium.

Ibid. num. 10 lin. 2 — Ioannes vir eruditus Cuspinianus — lege — Ioannes Cuspinianus, vir eruditus.

Ibid. num. 11 lin.9 dele Parenthesim, qua secundo Catalogo applicatur, quod dictum erat de primo.

Pag. 4 num. 2 lin. 10 post verba — hæc Tertullianus in sua cum Iudæis concertatione — Adde — Altero post Tertullianum seculo Nicomediæ floruit, Rhetorican docens anno CCCII Lactantius Firmianus. Hic in libro quem scripsit ad Donatum Confessorem de Mortibus Persecutorum, cura Stephani Baluzii nuper feliciter protracto in lucem, ita narrationem exorditur: Extremis temporibus Tiberii Cæsaris, ut scriptum legimus, Dominus noster Jesus Christus is Judæis cruciatus est post diem decimum Kalendarum Aprilis, duobus Geminis Consulibus. Alia Lactantii loca infra dabuntur num. 17. Succedat illi Severus Sulpitius &c.

Pag. 12 col. 2 lin. 7 a fine — initio Partis 3. Propylæi hujus — lege — initio Partis I Conatus Chroncio-historici.

Pag. 14 col. 2 lin. 15 a fine in Æræ, lege, in Æra.

Pag. 28 ad num. 13 post verbum — moritur Herodes — adde — idque ante Pascha, ut ex Iosepho colligitur, adcoque mense nostro Martio: nam anno Iuliano XLVI Pascha Iudæorum celebratum fuit in Sabbato, concurrente cum die II Aprilis nostri, quemadmodum ex suæ Traditionis Principiis demonstrare se putatis, qui modo amstelodami habetur gentis suæ in talibus versatißimus, quemque desuper consulendum curavi.

Pag. 40 ad sinem, post utrumque S. Petri Elogium, adde —

Hic porro monitum Lectorem velim, Romanos nostros amanuenses, quibus Catalogum utrumque transcribendum commisimus, Romanas numerales litteras convertisse in usitatiores hodie Arabicas Zyfras; & has ab Henschenio plerisque in locis (præsertim ad numerandos Annos, Menses, Dies, atque ordinatos ab unoquoque Presbyteros, Diaconos & Episcopos) fuisse extensas ad longum: quod equidem factum doleo, maluissemque Romanas numerales restitutas fuisse: operæ autem pretium fortasse fuerit, utrumque contextum iterum cum Originali conferri, quod modo per temporis angustis curare non licuit.

IN PARTE PRIORI.

Pag. 33 ad Commentarium de S. Fabiano hæc appone:

[5] Dedimus XIV Maji Acta probatißima S. Pontii, Nobilis Romani, anno CCLVII apud Cimellam, urbem perantiquam juxta Nicæam in Alpibus Maritimis, martyrio coronati, descripta ab ejus familiari & plerorumque teste oculato Valerio. Hic a S. Pontiano baptizatus, & a Philippis Imperatoribus ad anni millesimi Vrbis conditæ sacrificia futura invitatus, eosdem convertisse, & S. Fabianum ad ipsos adduxisse narratur toto cap.2; unde egregie confirmantur, quæ ad ipsius S. Fabiani diem XX Maji deduxerunt Antocessores nostri Bollandus atque Henschenius.

Pag. 54 post num.4 adde — Quod tamen de rebaptizatione dictū est, non ati ample sumi debet, ut Ariani certo intelligantur, ne quidem sub Constantio assumpsisse rebaptizandi licentiam. Etenim Vita S. Eusebii Presbyteri Romani, olim a Bonino Mombritio & nuper a Stephano Baluzio lib.2 Miscell. edita, sic orditur. Eodem tempore, quo Liberius de exilio revocatus fuerat a Constantio Augusto hæretico, in eodem tantum dogmate, ut non rebaptizarent populum, sed una communione contaminarent plebem, Eusebius Presbyter Urbis Romæ cœpit declarare Liberium hæreticum & amicum Constantii. Additur autem quod Eusebii gesta cum Constantio, conscripsit Orosius Presbyter, idem qui mortuum XIV Augusti, post menses septem inclusionis, sepeliverat. Ceterum vereor ut is qui ab Orosio illa scripta complevit, addita clausula de persecutione, mortem Eusebii secuta, contra quemcumque inventum non sic confiteri vel participare sicut Liberius, fidei fuerit usquequaque sincere. Vix enim sustinet animus audire, quod Damasus, factus Pontifex, voce pulica damnavit Liberium mortuum, facta Synodo cum Episcopis viginti, & octo Presbyteris: quod sane fecisse non potuit, nisi constiterit, usque ad extremum inhæsisse Arianorum communioni: contra quam crediderunt Græci aliique, Sanctis eum annumerantes.

Pag.94 col.2 lin.7 Menses IV, lege, dies IV, ut satis indicat ipse contextus.

Pag.97 in Comm. de Honorio I num.1 lin.5 — Electio, lege Ordinatio.

Ibid. col.2 lin.2 post Epitaphium — anno DCLXXUI, lege, — DCLXXVII.

Pag. 98 de Severino col. 2 lin. 8 clariorem sensum feceris, ita legens — Ecthesis autem, quam iste Ioannes damnavit licet anno DCXXXVIIII scripta exeunte XII Indictione, potuit quidem in Vrbem Romam pervenisse Electo jam Severino; sed adeo non debuit accelerasse ejus Ordinationem, ut dilationis causa esse potuerit, cunctante Imperatore illi annuere, nisi Electus spem faceret approbandæ Ecthesis. Quod ne facere aut cogeretur aut etiam posset, cita ejus morte prævertit Deus; itaque res integra devoluta fuit ad successorem Ioannem, etiam post annum ab ejus evulgatione. Et sic tota nostra Chronologia cum allatis a Baronio fundamentis conciliatur.

102 in Vitalino lin. 4 dies 1, lege, diem 1.

Ibid. De Adeodato col. 1 lin. ult. — tredecim, lege quatuordecim — & col. 2 lin. 2 — VIII Martii, — lege, — XIII Martii.

Pag. 103 in Agathone, lin. ult. dies VII — lege — dies XVII.

Pag. 104 num.2 lin.11 — die X Martii — lege — die X, vel potius XVII Marti: si quidem &c.

Pag. 106 ad Leonem II in marg. — 648 — corrige ex ipso textu — 684. Similiter Pag. 113 ad Sisinnium, in margine pro, 15 Decembris, scribe 25, ut habet textus, ac rursum pag. 122 ad Stephanum II, pro dies 28, lege 29, sicut est in textu.

Pag. 111 in Conone lin. ult. — dies XXI, lege, XXII — & rursum col. 1, num. 1 lin. 3.

Pag. 115 Majorem vim habebit sensus num. 1 lin. 5, si ad verba — dies XX … sumere malui — addas — uno dumtaxat die auctor quam &c.

Pag. 120 ad Gregorium III, num. 5 lin. 14, pro Gregorio III, accipiendum XIII — lege — XII.

Pag. 122 ad Paulum, Romano Martyrologio inscriptum, num. 3 lin. 7 — XXVIII Junii, lege, sicut antea lin. 2, XXVIIII, similiter in margine nota — 29.

Pag. 129 in Valentino lin. 5 — Mensem II, lege, Menses II.

Pag. 135 in Leone IV lin. 7, dies XV, scribe, XIV — & infra lin. 3 ad verba — Ms. nostrum suggerit dies XV — adde — annumerato scilicet die mortis, quo secluso remanerent dies XIV.

Pag. 144 de Stephano V num. 3 lin. 9, anni CCLXXX, Menses VII, — lege — anni CCLXXXI, Menses IIII.

Pag. 147 de Stephano VI num. 1 lin. ult. DCCCXCVIII, scribe, DCCCXCVII.

Ibid. col. 2 lin. Stephanus VIII, lege, VII.

Pag. 148 ad Joannem IX in Marg. dies 5, scribe, 15 ut est in textu: & similiter pag. 161, ad Benedictum VII, dies 23, scribe 22.

Pag. 152 col. 2 lin. 10 afine — Ioanne Papa XII — scribe, XII — ut patet ex anno 962 in margine notato.

Pag. 154 num. 4 lin. 11 & seqq. sic lege — annus DCCCCVI, quando currebat Indictio IX, positus pro anno DCCCXLVI, quando eadem fuit numerata Indictio: quæ etiam cum anno XXIII Angilberti Archiepiscopi convenit, utpote ordinati DCCCXXIV mense Iunio. Plenius id explicabitur &c.

Pag. 155 num. 13 lin. 8 ad verba — tantum tres — adde — eosque incompletos.

Pag. 160 ad Joannem XIII col. 2 lin. 8 de anno mortis — lege — de die mortis.

Pag. 165 num. 8 lin. 8 — quatuor mensium — lege — sex fere mensium.

Pag. 166 col. 2 num. 5 lin. penult. — ad XII Septembris — lege ad XXII, Septembrisd — uti mox sequitur.

Pag. 181 In Joanne XIX lin. 5 dies XIX, obiit VI Novembris — lege — dies XXI, obiit VIII Novembris — id est VI Idus, quod causam hallucinandi dedit, & sic consequenter in margine atque Synopsi Chronographica scribe — dies 21. In Kalendario vero transfer obitum Ioannis hujus, a VI, ad VIII Novembris.

Pag. 188 col. 2 lin. 6 Gelasii, lege, Damasi.

Ibid. lin. 15 — Pascha VI Aprilis — lege, — III Aprilis & lin. 18 — Pentecosten XXIX Maji — lege — XXII Maji.

Pag. 189 de S. Leone IX num. 2 lin. 21 post — verbis liquere — expunctis quæ sequuntur, hæc substitue: Quam supra in Clemente II dedimus hujus ejusdem Leonis Bulla; ea, ut in contextu sincera sit (de quo nunc incipimus dubitare) manifeste corrupta est quoad numerum Indictionis: anno enim ipsius Leonis quarto mense Januario, id est anno Christi MLIII, solum numerabatur Indictio VI, non XV: & is cui scribitur Hartwicus (Bruscio Hardovidus, sinceriori nominis scriptione) sequenti mox anno obiit, æque ac ipse Leo.

Pag. 191 de Victore II num. 2 lin. 2 MXLIV, lege, MLIV. Ibidem lin. penult. — Indict. XI, lege (sicut paulo ante habetur) Indict. X. — quod etiam docet additus annus Christi MLVII.

Pag. 196 in Victore III lin. 7, XV, lege, XVI Septembris — & in Comm. num. 2 lin. 18, post hæc verba Leonis Ostiensis, Sacrationis menses IV, dies VI — adde — non annumerato scilicet die mortis: quem si adnumerari omnino a Leone quis velit, oportet ut dicat Ordinationem factam fuisse, non in ipsa Dominica Pentecostes sed feria II ejusdem festivitatis: quod nec absurdum foret, nec ritui Pontificiarum Ordinationum contrarium. Malui tamen sequi Ms. nostrum de Vitis Portificum, ubi dies VII numerantus, & sic Dominicam retinere.

Pag. 207 num. 29 lin. 11 — MCLIII — scribe — MCLIV.

INDEX MATERIARUM

Potuerant huic Tractatui, æque ac aliis operis nostri partibus, addi Indices, non solum Historicus, sed etiam Moralis secundum ordinem Alphabeti, aut saltem Rerum memorabilium, utramque partem complexus. Et initio quidem hujusmodi unus conceptus erat, ac promissus Parte I pag. 213, quin & componi cœperat; quando visum est minoris operæ nobis, Lectoribus autem commodioris; futurum, si ordo totius Commentationis per synopsim sub oculos poneretur, deductis aliquanto diffusius titulis, per quos distinguitur, & indicatis Materiis, quæ Chronologico huic filo pro oblata occasione interseruntur, ne sola temporum coordinatio sua ariditate displiceat.

APPARATUS HENSCHENIANUS.

Prologvs Auctoris de vetustioribus Catalogis Ms. Romanorum Pontificum, quorum duo hic dantur. Prior desinens in Liberio, alter tempore Iustiniani Imperatoris confectus: plures vero alii indicantur.

PROOEMIVM prioris Catalogi de anno ac die mortis Christi, antiquitus adscriptæ XXV Martii & Consulatui Duorum Geminorum, id est anno XXIX Æræ vulgaris. Pag.4

EXERCITATIO I An recte statuatur Christus tali die & anno Passus Ibid.

EXERCITATIO II Quomodo reliquia vita Christi huic sententiæ, communem Æram annis quinque prævenienti, sit adaptanda. 6

EXERCITATIO III dicta sententia confirmatur e rebus post Christi Paßionem gestis. 10

R. P. Petri Possini Epistolæ tres de eodem pro contraria sententia argumento.

EPISTOLA I. Negans alteri anno, quam XXXIII vulgaris Æræ, posse Christi mortem aptari.

Idem cum teneret Natalis Alexander, & nihilominus quadriennio citius natum Christum teneret; Dissertatio I, Parte 1, pag. 7 tentat, numqua ratione possit id sustineri, & Vita Christi ultra trigesimum tertium ætatis annum, tam notabiliter prorogari: e contrario

EPISTOLA II confirmat, Christum anno præcise trigesimo, ut vulgaris Æræ, sic & ætatis suæ baptizatum fuisse 16

EPISTOLA III respondet tribus, ex Henscheniana Exercitatione assumptis contra vulgarem Æram argumentis 20 Subjungitur nihilominus.

Papebrochii Epistola Consultatoria, super anno Christi trigesimo apud Lucam, & Euangelicæ historiæ principio exinde ordinando, sic ut Christus natus sit, circumcisus & oblatus in templo uno anno ante Æram communem, adoratus a Magis in anniversario die Nativitatis suæ, & mox occisi infantes secundum tempus Stellæ a Magis indicatum, tribus mensibus ante mortem Herodis, quæ acciderit anni Iuliano 46; baptizatus anno vitæ trigesimo ante tredecim dies expleto, quinto decimo Tiberii Cæsaris, post mortem Augusti numerando. 25

Ejusdem Dissertatio Theogenealogica de Christi Parentumque ejus & consanguineorum atque affinium stemmate 31

Hic, præsuppositis quæ in 3 Tomo Martii de S. Josepho per tres Paragraphos deducta habentur, quæritur

§. IV Josephi & Mariæ Matrimonium, ex Lege necessarium, quo in gradu contractum sit; resolviturque fuisse Neptis cum patruo suo, S. Joachimi fratre: ut texere Genealogiam Josephi, sive Legalem sive Naturalem, idem omnino fuerit Euangelistis, quod texere Genealogiam Mariæ. 31

§. V Josephi Genealogia duplex apud Mattheum & Lucam: quorum hic Gentilibus scribens, per generationes carnales deducit Christum usque ad Adam; ille, deficiente succeßione carnali, per succeßiones Legales deducit Christum a David usque ad Zorobabel, & rursum a Salathiele usque ad Joseph Legalem solum filium Jacob. 33

§. VI Quomodo promissiones divinæ a Saloma rudis ad Nathanitas transierint, & ex his parentes Christi secundum utramque lineam processerint, explicato utrimque ipso eorum Genealogico schemate. 34

§. VII Eorum qui Fratres ac Sorores Domini vocantur in Euangeliis, sanctique Præcursoris, cum iisdem consanguinitas vel affinitas explicatur duplici schemate: uno Regali ex parte Joachim seu potius Josephi; altero Sacerdotali, ex parte Annæ. Ab utroque excluduntur filii Zebedæi. 37

Sequuntur porro Romani Pontifices; ac primo S. Petrus de quo est Henschenii.

EXERCITATIO IV de tempore Sedis & præeminentia S. Petri, ejusque Actis ab Ascensione ad diem Martyrii, obiti præsente Romæ Nerone, atque adeo anno 65 æræ vulgaris 41

2 Linus. 3 Clemens: de quo est Henschenii

EXERCITATIO V de Ordinatione, Pontificatu Abdicatione, & tempore obitus S. Clementis, sub Trajano, diu post Abdicatum Pontificatum Martyrio coronati. 43

4 Cletus, 5 Anacletus, 6 Evaristus, 7 Alexander, qui ostenditur vere passus sub Trajano & Aureliano Comite utriusque militiæ, ad interfectionem omnium Christianorum Romam misso: itaque ejus Acta contra Baronium a mendositatis suspicione vindicantur. 45

Alii Pontifices septem, de quorum ultimis est Henscheniana.

EXERCITATIO VI de legatione Martyrum Lugdunensium ad Eleutherium Papam, cum annis novem Soteris concilianda; quod impoßibile visum Baronio; sed juxta hos Catalogos & filum Consulatuum, cui intexuntur, non habet difficultatem. 47

Reliqui Pontifices quatuor in parte I vetustioris Catalogi, tempore Anteri Pontificis scripta 48 Ejusdem Catalogi PARS II usque Liberium, pro variis quos habuit auctoribus in plures dividitur Sectiones: quarum I & potior movem Pontifices numerat II addit Eutychianum, Cajum & Marcellinum III Marcellum IV Eusebium, V ceteros usque ad Liberium.

Hic finitur PRIMVS CATALOGVS, & sequitur ALTERIVS CATALOGI, hactenus primo interpositi, PROSECVTIO, usque ad Felicem IV: qui tamen Catalogus indicatur non uno loco ex fabulosis quibusdam Actis interpolatus, tam in priori quam posteriori parte, & adscititiæ laciniæ illæ a contextu reliquo [ ] secernuntur. 52

CATALOGVS III, ex antiquissimis Membranis Palatinis Bibliothecæ Vaticanæ, ab Eruditißimo illius Præfecto D. Emanuele a Schelstrate magni æstimatus, & cum Anastasianis Codicibus, quo ad numeros, collatus, inseritur Parti I Conatus nostri pag. 72, & sequuntur NOMINA APOSTOLICORVM usque ad Vigilium, ex veteri Membrana nostra, collata cum duplici Ms. Corbejensi, inter Anacleta Mabillonii vulgato. Similiter in Parte 2 pag. 27 dantur, corriguntur & illustrantur NICOLAI MANIACVTII Versus de Romanis Pontificibus, ad Alexandrum III usque deducti. Pag.27

CONATVS CHRONICO. HISTORICI
Pars prior a Petro ad Gelasium II.

PRÆFATIO de hujus tractationis occasione ac scopo, servanda Baronio reverentia, & quorumdam jurgiis silentio prætereundis pag. 1

IESVS CHRISTVS Pontifex in æternum, cum DISSERTATIONE I de Chronologia Vitæ ejus superius indicata, & sententia Natalis Alexandri, nunc etiam nobis minus probata 7

PRÆFATIO Joannis Baptista da Cavaleriis ad Pontificum effigies a se primum editas seculo superiori, & huic operi ornando adscitas a Typographo. Quæ earum ætas, & cur id factum? 9. Incertitudo earumdem notata 90

1 PETRVS Apostolus ad quem spectat, DISSERTATIO II de Sede ipsius Antiochena & Romana, ac utriusque initio; sic ut Romana usque ad ann. 50 differatur, eique solum 15 anni, non 25 adscribendi probentur, DISSERTATIO III De tribus Episcopis a S. Petro pro Roma ordinatis, & Vicariis Pontificalibus tam ipsius quam aliorum successorum tempore persecutionis 14

Synopsis Chronographica Roman. Pontificum Patris I, secundum Catalogos & secundum Baronium, ex opposito digesta, & inserta post pag. 16

2 Linus 3 Clemens, in quo fingendarum Decretalium initium sumpsit Isidorus Mercator. 17

3 Cletus, 4 Anacletus: Cleto afficta origo Salutis & Apostolicæ Benedictionis, ante epistolas impertiendæ 18. Huc autem spectat in Appendice

ANAMNESIS de utroque, in multorum opinione uno eodemque, & tertio post Petrum loco sic dando Clemensi, ut unius Personæ Pontificatu bifariam diviso, primum federit Clerus; & hoc cum Philosophis egresso, seque abdicante, Clemens: quo similiter, propter Domitiani consanguinei sui tyrannidem cedente, Pontificatum resumpserit Cletus, ex hoc eventu adeptus nomen Anacleti 217

6 Evaristus, 7 Alexander, 8 Sixtus, 9 Telesphorus, de hujus Vita in Ianuario quis fuerit sensus Bollandi 21, 10 Hyginus.

11 & 12, Anicetus & Pius, juxta Catalogos; juxta Hegesippum Ireneum &c. Pius & Anicetus: circa quos proponitur Nodus historicus, & ei solvendo adhibetur Divinatio, ad Pium sic præponendum Anicero, ut notati a Catalogis Consules quadamtenus serventur, 22, 23

DISSERTATIO IV de die Natalis seu Depositionis veterum Pontificum, notata in Hieronymiano Martyrologio, distinguenda a die elevationis seu cultus seu translationis, sub nomine sepultura notata in secundo Catalogo & apud Anastasium. 24

13 Soter, 14 Eleutherus, 15 Victor, 16 Zephyrinus, cujus Constitutum explicatur 27

17 Callistus, 18 Urbanus, in quo ostenditur finiri Pars I vetustioris Catalogi: secundam inchoat 19 Pontianus 26

DISSERTATIO V An inter SS. Pontianum & Anterum locus esse possit Cyriaco Ursulano? & ostenditur hic æque commentitius esse, ac Cyriacus Heirosolymitanus, Crucis Dominicæ index, quem tamen Cruciferorum Ordo Fundatorem suum credi postulat. Agitur ibidem de Argumenti negativi universalis, in ejusmodi quæstionibus efficacia.31, quæ rursum inculcatur & declaratur exemplis 94 f, 133 f, 177 f

20 Anteros, 21 Febianus. Longior post utriusque mortem vacatio ejusque causa indicatur.

12 Cornelius, quem sequitur DISSERTATIO VI de loco, modo ac tempore, quo is obiit, scilicet Centumcellis Confessor, sub Gallo & Volusiano; non autem (ut ex fabulosis Actis habetur) Romæ Martyr sub Decio 34

23 Lucius Martyr sub Valeriano, jam inde ab anno 250, dum viveret etiamnum Decius, Christianorum hoste, contra quam credidit Baronius 35

24 Stephanus, 25 Sixtus II post quem uno fere anno Sedes vacat 37

26 Dionysius, 27 Felix: Ecclesia, via Aurelia, cur attributa Felici II, & hujus corpus pro illius corpore acceptum an sit? 38

28 Eutychianus, Lunensis an Lucensis? corpus Sarizanæ 40

29 Cajus, Thebæa Legionis baptizator 41

30 Marcellinus de quo DISSERTATIO VII quærit de ejus lapsu & pœnitentia, unde orra & an vera opinio; concluditurque pro negativa, & fictitiæ Synodi Sinuessanæ Acta reprobantur 42. Vacantis per tres annos ac septem fere menses Sedis ratio redditur 41. Objectio ex auctoritate Nicolai Papæ & Breviarii Romani, modeste solvitur 45

31 Marcellus, Epitaphium ejus correctum & explicatum.

32 Eusebius, ubi additur, non omnes Pontifices usque ad Hyginum, multo minus usque ad Silverstrum, Martyres obiisse 47

33 Silvester, cur hic primus pingatur cum tiara 48 cujus initium male ad Constantinum referri, quasi is illud capiti suo detractum cum Phrygio contulerit Silvestro, ostenditur infra 210. Iudicium autem Card. Bona aliorumque eruditorum de hujus Actis habes 212. Hic vero sequitur:

DISSERTATIO VIII. De magna tabula Basilicæ Lateranensis in Urbe, & adscriptis in ea S. Silvestro Indulgentiis aliisque similibus, ad S. Sebastianum & in Vaticæno: quæ omnes longe posterioris ævi esse demonstrantur, ex ipsis quibus nituntur testimoniis 48

35 Marcus. 36 Julius. 37 Liberius, in quo finitur primus Catalogus, cui succedit Secundus, non sine apocryphis interpolamentis, inde in Rom. Breviarium translatis, nec propterea dißimulandis, uti nec inducti errores a Baronio, ipsum juxta suam Chronologiam corrigere volenie 52

38 Felix II: hujus Pontificatus Pontificatui Liberii includitur; estque de ejus legitimo titulo DISSERTATIO IX 53 deinde DISSERTATIO X ostendens, quam parum verosimiliter Martyr obiisse dicatur credaturque 56

39 Damasus, cui additur, de anno morris ejus, & quibusdam ipsi attributis Epistolis DISSERTATIO XI 58

40 Siricius, cujus Epitaphium explicatur: epistolæ suppositæ refutantur 61

41 Anastasius, 42 Innocentius, 43 Zosimus, 44 Bonifacius, 45 Cælestinus, 46 Sixtus III: huic afficta Romana Synodus in causa Polychronii Hierosolymitani 63

47 Leo, cujus extat Sermo in ipsa die Ordinationis suæ, non ejus Anniversario, habitus 64, & Epitaphium illustratur 65. Victoris Tunnenensis, Chronicon continuantis, exigua accuratio notatur Ibid.

48 Hilarus, 49 Simplicius, 50 S. Felix III in Martyrologio confusus cum Quarto 67

51 Gelasius, 52 Anastasius II, 53 Symmachus, 54 Hormisdas: ejus Epistola ad S. Remigium supposititia 69

55 Joannes, quem sequitur de quibusdam ei minus verosimiliter affictis DISSERTATIO XII.

56 Felix IV. De hoc quæritur, an aliter quam ex errore, quod fuerit Atavus S. Gregorii, Sanctis adscriptus? 71

57 Bonifacius II, 58 Joannes II, 59 Agapetus. 60 Silverius. Huic accedit, de hujus ordinatione & abdicatione atque Vigilii subrogatione DISSERTATIO XIII 80

61 Vigilius, cui jungitur De duplici ejus vexatione & schismate Romani Cleri adversus eumdem DISSERTATIO XIV 82

62 Pelagius, 63 Joannes III, 64 Benedictus, 65 Pelagius II. Hujus est Epistola fictitia cum anno Incarnationis 88

66 Gregorius. Hujus effigies & parentum ejus in tabula proponitur 89, eidem afficta. Bulla pro Regula Benedictina, & Indulgentiæ variæ 91. Fuit Stationum Romanarum auctor, sed non Indulgentiarum iis postea additarum, etsi id putaverint antiqui Scholastici, aliique Scriptores graves, & cum iis Bonifacius VIII 133, 134

67 Sabinianus: cujus virtutes inepto figmento obscuratæ. Electionum Pontificiarum dies exhinc incipiunt innotescere, verosimili indicio 92

68 Bonifacius III, 69 Bonifacius IV, 70 Deusdedit, 71 Bonifacius V, 72 Honorius, ob nimiam erga Monothelitas conniventiam infamatus 97

73 Severinus, 74 Joannes IV. Plumbearum hoc tempore initium 99. Eodem tempore cur Syri & Græci Pontifices plures? ibid.

75 Theodorus, 76 Martinus, 77 Eugenius, 78 Vitalianus, 80 Donus, 81 Agatho, quem sequitur, DISSERTATIO XV, de hujus Pontificatu & Synodo œcumenica sexta sub eo celebrata, fraudulenterque relato inter damnatos Honorii nomine 104

82 Leo II. RELATIO de ejus electione ad Principes 106. SERMO in die Ordinationis 107

83 Benedictus II, 84 Joannes V. Papyri Ægyptiæ usus in Bullis 110

85 Conon, additur Professio fidei, ab hoc vel ejus successore edita 111

86 Sergius, ad hunc mißi Canones Synodi Quini sextæ in Seebo chartali quibus subscribere recusavit 112

87 Joannes VI, 88 Joannes VII, 89 Sisinnius, 90 Constantinus, 91 Gregorius II. Instituit jejunandum Sabbatis in Quadragesima, abrogato contrario decreto Melchiadis, quia causa cessabat. Accedit

DISSERTATIO XVI de Jussione Exarchi Ravennatis, ad Electi Pontificis Ordinationem, hoc tempore ultimum postulata.

92 Gregorius III, 93 Zacharias, huic falso adscripta Canonizatio S. Kiliani, æque ac Stephano II S. Trudperti, & Leoni III S. Suiberti 121

94 Stephanus II, 95 Paulus, Pseudopapa Constantinus: in cujus tamen Ordinatione illegitima scrupulose servata fuit circumstantia diei Dominicæ, notata in genere pag. 4, observata continue in hoc Conatu, & hic manifeste probata 123, 128

96 Stephanus III, sub quo censetur Constantiniana Donatio fabricata 123

97 Hadrianus. Epitaphia. ut Patri, condita a Carolo Magno: huic ille videtur Imperium Occidentis tradere voluisse 125

98 Leo III Carolum Magnum Patricium creat: auctor fit sinistræ in dextram convertendæ 126

99 Stephanus IV: affictum huic decretum, 127. 100 Paschalis, 101 Eugenius II, non fuit auctor examinis per frigidam 128

102 Valentinus, 103 Gregorius IV, 104 Sergius II, DISSERTATIO XVII, de Corporibus seu Reliquiis Sanctorum in ecclesia SS. Silvestri & Martini a Sergio II collocatis, & Indulgentiis ab eodem (ut prætenditur) ibidem concessis 131

105 Leo IV, 106 Benedictus III 107 Nicolaus: cujus præjudicium de omnibus indiscrete Decretalibus, ejus ætate citra dubium receptis, non potuit ipsas eripere judicio Eruditorum, multas earum nunc ut supposititias rejicientium 136

DISSERTATIO XVIII de lingua Slavonica apud Bulgaros Moravosque recepta hoc tempore, & Apostolicæ Sedis ea de re judicio 137

108 Hadrianus II, 109 Joannes VIII. Vita ex Ms. 110 Marinus I, III Hadrianus VIII, locus mortis Wilsachara, Sepultura Nonantulæ, ubi habetur pro Hadriano I. 143

112 Stephanus V, 113 Formosus, a Iuramento de non repetendo ecclesiam Portuensem pridem rite solutus, & ad Romanam legitime translatus 145

114 Bonifacius VI, 115 Stephanus VI: hujus contra Formosum reprobata Acta: Epitaphium positum a sibi consimili Sergio III 147

116 Romanus, 117 Theodorus II, 118 Joannes IX, 119 Benedictus IV, 120 Leo V, 121 Christophorus.

DISSERTATIO XIX Successio & Chronologia Regum & Imperatorum Italicorum, post mortem Caroli Crassi seculo IX & X. 150

122 Sergius III. Acta hujus cum Actis Stephani VI confusa: laus ejus (si vitium incontinentiæ tollas) multiplex: in iis quæ contra Formosum egit excusatio verosimilis 154

123 Anastasius III, 124 Lando: cujus occasione explicatur inducta apud Vghellunt inter Ravennates & Bononienses Episcopos confusio 156

125 Joannes X: hujus deponendi auctores & causæ, exitus non malus 157

126 Leo VI, 127 Stephanus VII, 128 Joannes XI, 192 Leo VII, 130 Stephanus VIII, 131 Marinus II, 132 Agapetus II, 133 Joannes XII. Hujus Acta: Memoria in Secretario Lateranensi. Dicitur Indulgentias aliquas promulgasse, quarum certior probatio optatur. 161

134 Leo VIII, videtur verus Pontifex fuisse, cedente 135 Benedicto V. Hujus mors & Sepulchrum Hamburgi: Epitaphium fabulosum, & Monachatus Carmelitanus eidem affictus. 163

136 Joannes XIII, 137 Benedictus VII, Bonifacius VII, primum Antipapa 167, ac demum post variam fortunam & trium Pontificum mortem, verus Pontifex 169

138 Donus, probatur sedisse inter Benedictum VI & VII 167

139 Benedictus VII, hujus Epitaphium, a Bonifacio VII abolitum, a Joanne XV restitutum. 168

140 Joannes XIV, antea Petrus dictus, primus ex reverentia nomen mutat; quod ante eum alia ex causa, fecerant Joannes XII, & Bonifacius VII 168. Hunc sequens Joannes fil. Roberti, male cum Joanne XIV confusus, non debet augere numerum Pontificum, numquam ordinatus, nec nisi post aliquot secula inter illos receptus 169

142 Joannes XV, vir insigniter eruditus: non est tamen ejus Epitaphium, quod ut tale allegat Baronius, sed alicujus Joannis Cardinalis, seculo integro posterioris. Sequitur

DISSERTATIO XX De solennium Canonizationum initiis atque progressibus: ubi nulla invenitur facta ante 983 de S. Vdalrico Augustano, & succeßive docentur auctæ illius actus ceremoniæ 171

143 Gregorius V, qui Vrbe pulsus Antipapam sustinuit Joannem XVI: affingitur ei Electorum septem Imperialium institutio 175. nimia ejus in Antipapam sævitia, cita morte punitur 176

144 Silvester II Epitaphium, calumnia mortuo impacta a Bennone: sermo ejusdem ad Episcopos 177

145 Joannes XVII, 146 Joannes XVIII, 147 Sergius IV, 148 Benedictus VIII, ab hoc unctus S. Henricus Imp. 180

147 Joannes XIX, Conradum Imp. coronat. 181

150 Benedictus IX, ob inquinatißimam vitam gradu illo indignus, Antipapam passus Silvestrum III, Papatu cedit accepta pensione 182, ejusdem pœnitentia sub S. Nilo Abbate, ac nihilominus recidivi mala mors 187

151 Gregorius VI, quem DISSERTATIO XXI, ostendit legitimum Papam, nec ullo modo Symoniacum fuisse, neque potuisse a Synodo Sutrina deponi nisi ultro cessisset.

152 Clemens II, ecclesiæ suæ Bambergensi jus Pallii concedit, in eadem sepultus, tumulo etiamnum superstite, sed ab hæreticis violato 186

153 Damasus II, 154 Leo IX, laudatißimus Pontifex, cujus Vita ut Sancti data XIX Aprilis. Sub eo cœptus adhiberi in Bullis annus Incarnationis 190

155 Victor II, 156 Stephanus IX. Hic mortuus Florentiæ, miraculis ibi claruit: dubitatur an ejus non sit corpus, quod nuper allatum Trano, tamquam esset S. Stephani I & sequitur

DISSERTATIO XXII De legatione ejus ad Imperatricem, causa abrogandarum investiturarum verosimiliter suscepta: deque reconciliatione Ecclesiæ Mediolanensis ei tributa: quæ potius videtur pertinere ad Joannem XIX 193

Benedicto X Pseudo-papa abdicare coacto, eligitur 153 Nicolaus II, eoque facto jus eligendi Pontificis restrictum est ad Cardinales 195

158 Alexander II: sub hoc cœpti numerari anni in Curia a kalendis Ianuarii: & Antipapatum sub appellatione Honorii geßit Cadulus, Parmensis Episcopus. 197

159 Gregorius VII, Sanctus, cujus Vita danda 25 Maji, & cultus corporis Salerni probandus: Antipapam pertulit Guibertum Ravennatem (unde Guibellinorum factio nominata) qui se dicebat Clementem, & alios post eum tres, sed hos brevißimi temporis 198

160 Victor III, Abbas antea Casinensis. Hugonis Lugdunen. contra eum conatus, & fabula de mortuo sparsa per Gallias. 199

161 Urbanus II, Acta hujus ex Ms. Ejusdem Bulla de existentia corporis S. Benedicti Casini, a Mabilone neque negata, neque contrariis aliorum Pontificum Bullis refutata: quia talibus non apte disputatur in quæstione meri facti 201

162 Paschalis II. Vita auct. Petro Pisano coævo ex Ms. 202 Numerus Pontificii nominis si inveniatur in antiquioribus Bullis, id ex transcribentium licentia factum, non juxta autographa originalia earum. 207

APPENDIX I De forma Pallii aliorumque Pontificalium Ornamentorum medio ævo mutata: ubi & de Barbirasio, quo tempore a Clero receptum sit & de Togis Consularibus atque Imperialibus, Pallio Pontificio haud absimilibus, quæ res etiam figuris elegantibus illustratur. 208

APPENDIX II addenda, mutanda, corrigenda in hac I Parte usque ad pag. 87: cetera inveniuntur ante hunc Indicem 213

APPENDIX III de usu annorum Incarnationis, in Cancellaria Pontificia diu vario, nostra ætate primum firmato, diversoque ab usu Signaturæ Brevium 214

APPENDIX IV de ætate & auctoribus Prophetiarum, B Joachimo Abbati & S. Malachiæ Episcopo imputatarum, circa succeßiones Romanorum Pontificum 216. Hæ autem duæ ultimæ Appendices, aque ac prima, potius ad Partem sequentem spectant, sed ea jam pridem impressa erat, cum de his cogitari cœpit.

ANAMNESIS de Cleto & Anacleto nn distinguendis 217

PARS POSTERIOR.

SYNOPSIS CHRONOGRAPHICA, præter diem Ordinationis, indicans etiam diem Electionis, ex causa mox indicanda.

PRÆFATIO de mutatione Styli, in hac secunda Parte, circa mensuram possessæ & vacantis Sedis: siquidem priorum Catalogorum auctores solum a die Ordinationis incipiebant numerare, quot annis, mensibus, ac diebus quisque sedisset; deinde vero numeratio cœpit a die Electionis: quod tamen quia in Bullis Brevibusque non semper valuit, sed solum in usu vulgi; addito * intelligitur, quo die unusquisque Pontifex annum sui Pontificatus innovaverit, & consequenter de singulis studiose quæritur 7

163 Gelasius II, hujus vetus Epitaphium. Vita a Pandulfo Aletrino familiari composita 9 sub hoc Cardinalibus accenseri cœpti Episcopi, Ostiensis &c. 13 & 24. Mauritius Burdinus, Epicopus Bracharensis, sub nomine Gregorii, Gelasio oppositus Antipapa:hujus Vita a Baluzio collecta & edita 13

164 Callistus II, ejus Vita auctore Pandulpho coævo ex Ms. 14

165 Honorius II. Hinc adhiberi cœpta Gesta Pontificum scripta a Martino Polono postea Gnesnensi, non Cusentino Episcopo designato 16

16 Innocentius II. Epitaphium ejus non satis fidum: monumentum certius in Abside Transtiberina 18. oppositi, Anacletus & Victor, Antipæpæ 19

167 Cælestinus II. Populi acceptatio in Electione Pontificis quomodo requiri & declarari hoc tempore soleret 20

168 Lucius II, 169 Eugenius III. Miracula ejus post mortem ex Ms. 170 Anastasius IV, qui quia conditus dicitur in tumba S. Helenæ de ejus corpore obiter hic agitur 23

171 Hadrianus IV, 172 Alexander III, contra quem schisma, excitatum ab Octaviano Cardinale, assumente nomen Victoris, continuarunt tres ejus successores 25

NICOLAI MANIACVTII versus de Romanis Pontificibus usque hinc, eruti a Panvinio, ex veteri Ms. Archivi Lateranensis 27

175 Gregorius VIII, 176 Clemens III, ita dictus, nulla habita ratione Antipapæ Guiberti, qui eo nomine & numero antea abusus fuerat 31

177 Cælestinus III. In hoc cum finiantur laudatißimi Annales Cardinalis Baronii, viro, de historia ecclesiastica optime merito, testimonium datur 32

178 Innocentius III. Hujus & Urbani IV, atque Martini IV commune nunc Perusii Monumentum 34

179 Honorius III, 180 Gregorius IX, Miraculum sacræ Hostiæ Aletrinæ, hujus rescripto confirmatum 36

181 Cælestinus IV, non videtur ante Coronationem obiisse. Epitaphium recentius imperite compositum 38

182 Innocentius IV Epitaphium habet duplex, vetus atque recentius 39

Chronicon D. Matthæi Spinelli de Juvenatio, ad hunc & tres sequentes Pontificatus pertinens, ex Ms. Italico 40

183 Alexander IV. Hujus Acta ex Ms. Petri Corettini; sepulcrum multis, sed frustra, Viterbii requisitum 50

184 Urbanus IV. Hic instituit festum Corporis Christi, eoque servit DISSERTATIO XXIII, de Officio diei, illius jussu per S. Thomam sic composito, ut is videatur antiquius Leodiense nec vidisse quidem 51

185 Clemens IV: Acta & sepultura Viterbii, ex Ms. Petri Correttini, atque Interpontificii diuturni ac turbulenti historia 54

186 Gregorius X: ejus, ut Sancti, apud Aretinos cultus & sepultura 56

187 Innocentius IV, 188 Adrianus V: hujus apud Minores Mausoleum Viterbii, uti & Vicedomini, eo mortuo Electi dumtaxat 58

189 Joannes XXI. Exhibetur Monumentum, & redditur ratio numeri, alias superabundantis 59

190 Nicolaus III. Hujus Ordinationes & turbæ obitum consecutæ 60

191 Martinus IV. Ex nostris Mss. Vitis Pontificum dantur Acta ejus, auctore Iordano, ante 12 Maji anni 1285 conscripta 61

192 Honorius IV, 193 Nicolaus IV: hujus Acta ex Ms. humiliterque Epitaphium 65

194 Cælestinus V. abdicato Pontificatu ut ante, Petrus de Murrone, ex Ms. nostro Acta, cum figura altaris in quo Corpus Aquilæ honoratur 66

195 Bonifacius VIII. Hujus ex nostro Ms. Acta, defensa ejus innocentia a Mauclero & Ioanne Rubeo 69. Coronationem duobus libris descripsit Jacobus Card. S. Georgii in Velo aureo, testis oculatus, qui etiam Decessoris electionem, vitam abdicationem, miracula, canonizationem descripsit versibus, relatis ad 19 Maji diem, inter Acta Sanctorum 68

196 Benedictus IX. Brevia Acta ex Ms. Sepulcrum Perusii apud Prædicatores 69

197 Clemens V. Acta auctore Bernardo Guidonis Episcopi Lodevensis ex Mss. 71 sepultura Vazati 74

198 Joannes XXII. Huic afficta enumeratio enormis Sanctorum Benedictinorum. Acta ex Mss. Bernardi Guidonis & Ptolomæi Lucensis 75. Avenionensium traditio de sua ecclesiæ fundatrice (ut volunt) S. Martha, & Joannis ibidem Sepultura 79. Oppositus illi Petrus de Corbario Antipapa, sub nomine Nicolai. Schismatis talis Acta ex Ms. Bernardi Guidonis. Illum quia nonnemo credidit auctorem unius ex 5 libris de Imitatione Christi, breviter explicatur controversia, certantium hinc quidem pro vetustiori Joanne Gessen, Abbate Benedictino in Lombardia; inde pro Thoma a Kempis, Canonico Regulari in Belgio, juniore 82

199 Benedictus XII, Pontificatus Acta ex Ms. historia Ptolomæi Lucensis 83. Epitaphium & Monumentum Avenione 85

200 Clemens VI. Acta ex nostris Mss. Vitis Pontificum 86. Huic vendita civitas Avenionensis, Sepultura in suo Casæ-Dei monasterio obtigit 89

201 Innocentius VI. Acta Pontificatus ex Mss. Fundatio Carthusiæ Villanovanæ: illius ibi Mausolæum 90

202 Urbanus V. Ab hoc Romam regresso, Apostolorum capita novis argenteis thecis ornata: Maßiliæ mortui Monumentum & cultus 92

203 Gregorius XI. Actorum Synopsis ex nostro Ms. 92

204 Urbanus VI: cur in hujus obedientia tam constans Ludovicus Comes Flandriæ tempore schismatis, cujus tota Historia datur ex nostro Ms. 93. Urbani æmulus Clemens VI in Gallia, ejus Avenione Monumentum insigne: expenditur quam longe aliter pro illo steterit Sanctæ utraque Catharina, Senensis & Succica atque Vrsulana Parmensis, pro Clemente vero S. Vincentius Ferrerius & B. Petrus de Luxemburgo Cardinalis 102

205 Bonifacius IX, cui Avenione oppositus Petrus de Luna, Benedictus XIII appellatus, nequidquam contra nitente B. Vrsulina Parmensi. Hic per annos 27, continuavit Schisma in Hispania; prius quam eo se conferret, de sertus a S. Vincentio Ferrerio, & coram B. Coleta excussus de Solio 105

206 Innocentius VII, promovendæ unionis causam turpiter negligit 107. Gregorius XII, simili modo differens quod promiserat, deponitur in Pisano Concilio, & eligitur 108 Alexander V. Hujus Mausoleum, Bononiæ apud Minores: disputatur de Patria 109

209 Joannes XXIII, hujus Acta; dispar ejus & Gregorii, olim abdicati, in Concilio Constantiensi fortuna: mors & Sepultura Florentiæ, ab amico fideli Cosmo de Medices curata 111

210 Martinus V. Acta ex Mss. Vitis Pontificum huc usque productis 112. Extinctum sub eo schisma, cedente, qui Benedicto subrogatus erat, Clemente. Exhinc Catalogum continuat Joannes Stella, Sacerdos Venetus 117

211 Eugenius IV: notatur abusus transcribentium Bullas; & numeros, originaliter vel ad longum expressos, vel Latinis litteris signatos, reddentium per Zyfras. 118 Anonymi Coævi de illius obitu & successoris creatione Historia ex Italico 120. Felix Antipapa, Amadem Sabaudus, illi a Basileensi Concilio oppositus per Schisma 123

212 Nicolaus V: extinctum sub hoc Schisma, Felice cedente. Electio successoris, Italice descripta ab Anonymo coævo. 125

213 Callixtus III, hortator expeditionis in Turcos 127. Historia conclavis unde prodiit sequens electio, ex Italico 127

214 Pius II, 215 Paulus II, 216 Sixtus IV; hujus uti & præcedentium Elogium prolixum ex Ioanne Stella 135: affictæ eidem exorbitantes Indulgentiæ 136. Historia Interpontificii, ejus mortem secuti, ab Anonymo coævo Latine scripta.

217 Innocentius VIII, Actorum Synopsis ex Stella. Hic porro & alibi diligentius quæritur initium anni, civilis & Pontificii, sub unoquoque Papatu 140

218 Alexander VI. Acta Pontificatus ex Stella. Interpontificii sequentis Historia ex Italico Ioannis Brocardi, Clerici Ceremonialis, Conclavi præsentis.

219 Pius III, 220 Julius II: præcedens Conclave & initium Pontificatus idem Joannes Brocardus describit 148. Electionem autem successoris unus similiter ex Conclavistis Italice tradidit, ut hic Latine exhibetur 149

221 Leo X. Hujus mortem secutum Conclave simili stylo & auctoritate repræsentatur 151

222 Adrianus VI, Indicatur obiter ejus Historia a Blasio Ortisio eleganter descripta, typis edita in lib. 3 Miscell. Baluzii 153 subjungitur Historia Conclavis secuti, ex Italico Auctoris Synchroni 154 & similes deinceps alibi quærendæ indicantur tum hic infra in App. ad hanc paginam 156

223 Clemens VII, in hoc finitur continuatio Annalium Baronii per Odericum Rainaldum, cetera prosequetur amicus noster Leander Coloredus; in cujus futuram messem ne falcem immisisse videamur, nudam Chronologiam reliquorum ex ordine Pontificum prosequimur, usque ad hodie præsidentem feliciter Innocentium XI, cui longos optamus annos & nos nostraque subjicimus omnia 163

Ne autem in ultima quatuor Pontificiorum loculorum tabula necesse esset vacare duos, implevimus eos effigiebus præcipuorum duorum S. R. E. Cardinalium, nostrique operis amantiorum, Eminentissimi videlicet Alderani Cybo, Episcopi Portuensis; qui etiam Innocentii X Pontificis Maximi a secretis, & primus Minister atque Legatus Avenionensis intitulatur; & Eminentissimi Caroli Barberini, cujus munera amplißima & tituli explicantur ante Tomum quartum de Actis Sanctorum Maji, ipsius Nomini specialius dedicatum.

APPENDIX addendorum, mutandorum, corrigendorum 168. Vbi sub finem laudantur Constitutiones Urbani VIII, quæ nostris, Sanctorum Actis modum rationemque præscribunt.

FINIS.

DANIELIS PAPEBROCHII
E SOCIETATE JESU
PARALIPOMENA
Addendorum, mutandorum, aut corrigendorum
IN CONATU CHRONICO-HISTORICO
AD CATALOGUM ROMANORUM PONTIFICUM.

PRÆFATIO
Ad Reverendum Adm. ac Nobilissimum Dominum
D. CLAUDIUM CASTELLANUM
Canonicum S. Mariæ Parisiensis,
De horum Paralipomenorum occasione & usu.
Adm. Rev. ac Nobiliss. Domine.

Ioanni Bollando nostro, τῷ Μακαρίτῃ, vasti sui operis primitias edituro in lucem, cum Abbate Lætiensi, cui se plurimum ea tota in re debere agnoscebat, sic convenerat; ut cum is nullos sibi libros dicari vellet, de iis tamen quæ esset in exordio monendus Lector, cum ipso pateretur loqui se, ita modestiæ ejus parciturum, ac pariturum voluntati, ut tamen satisfaciens necessitati, non omnino videretur oblitus gratitudinis, debitæ pro acceptis beneficiis. Eo exemplo etiam placet agere Tecum, qui malles soli Deo Sanctisque probare singularem in toto opere nostro legendo ac relegendo diligentiam, & in defectibus notandis sinceritatem; multum enim ad rem communem faciet, si alii quamplures eamdem nobis operam navare persuadeantur, commemoratione auxilii a Te impensi. Permitte igitur, ut de hisce, quorum suasorem præcipuum te habeo, Paralipomenis, lucubrationi meæ priori addendis, & novæ, si quando fiat, editioni servituris, Tecum præloquar, & quæ Lectorem scire convenit paucidicam.

[Occasione Catalogorū ante Apriproductorū,] Præmiserar Tomo 1 Aprilis Catalogos Romanorum Pontificum Antiquiores duos Godefridus Henschenius p. m. Magister meus, nonnullisque Annotationibus ac dissertationibus illustraverat. Ad hos, atque ad fundatam in his Chronologiæ melioris rationem, cum fuissem rogatus aptare laborem unius ex nostris, eo fine, ut eorumdem Pontificum defensionem, contra hæreticorum calumnias susceptam, historico quodammodo filo posset aptius continuare; tam multa mihi occurrerunt nova, aliisque haud animadversa hactenus, non tantum primis quinque seculis (ultra quæ Catalogi isti vix pertingebant) sed etiam sequentibus aliis; ut visum Henschenio eidem fuerit, ex ejusmodi animadversionibus in unum collectis posse Tractatulum confici, [natæ ad Pontificiam Chronolgiā observationes] alicui ex post edendis Tomis Sanctorum Maji haud inepte præfigendum. Hoc dum inter præli quotidianas occupationes subinde incipio, atque interpolatis vicibus perficio lentius, alio multiplici magisque urgenti studio distractus; novis subinde accessionibus ita per decennium crevit opus, ut nec bipartitum quidem commode posset aliis Tomis conjungi; pluribusque placuerit ipsum seorsim colligi in Volumen unum; quod, auctum novis præliminaribus, ac dedicatoriis; & septem Tomorum, in quos mensis iste dividebatur amplitudini respondens; Propylæum Maii diceretur. Ita futurum videbatur, ut illud vendi posset, etiam seorsim, sub proprio suo nomine Conatus ad Pontificiam Chronologiam. [in justum denique volumen excreverunt,] Dixi Conatus: nec enim plus audebam promittere; ex iis quæ identidem addenda, mutanda, corrigenda occurrerunt satis intelligens, nihilo pauciora postmodum occursura mihi aliisque, quæ addita, mutata, correcta vellem. Nec fefellit præsagitio talis. Siquidem sub ipso progressu impressionis, sæpius interruptæ, Appendici plusquam uni faciendæ materia sese obtulit, quam conveniret (si aliquando opus recudatur) loco & ordine commodiori digeri. Postquam vero, absolutis qui restabant duobus Tomis Maji, [Cui nunc accedunt Paralipomena] vacavit ipsos septem Tomos recognoscere, eorumque defectus communi post ultimum Appendice supplere; licuit etiam de perficiendo jam edito Conatu cogitare.

Hoc porro ut maturius facerem, quam animo antea constitueram, suadebat extraneorum quorumdam Typographorum mihi nuntiata propensio, ad editionem alteram, etiam inconsulto me, curandam. Equidem prohibere neminem possum, ab eo quod publici juris jam est in rem suam vertendo: quod tamen fas & æquum est, oro, ut si quis facere istud velit; nolit eo quo accepit ordine simpliciter procedere, & Appendices ad finem dare, ubi eas nunc reperit (quod quid aliud esset, quam frustrare lectorem commodo, per hæc Paralipomena sibi operose præparato?) sed sequatur instructionem nunc præscribendam, ut novum quodammodo opus videri possit, priori accuratius atque perfectius. Id ut facilius etiam sit, [in ordine ad novā editionem;] nec per plura folia discurrere correctorem sit opus, breviculas omnes animadversiones correctionesque priores iterare hoc loco non gravabor, & quæ prolixiora fuerint, eo saltem ordine indicare quo erunt assumenda.

Quod Apparatum prævium spectat, is, non nisi post totum Conatum prælo egressum, [in qua velim Apparatum bifariā dividi,] designatus fuit; partim in eorum gratiam, quibus aut facultas aut voluntas deesset ipsa Acta Sanctorum emendi, ubi pleræque ejus partes requirendæ essent; partim ex voluntate Bibliopolæ, suis typis ac sumptibus impressionem curantis, optantisque singularem illum Tomum aliis simul prodeuntibus mole parem videri. Apparatus hujus partes sunt duæ; Posterior, Aprilem non habentibus nec habituris omnino necessaria, continet Henschenianos antiquos Catalogos, qui quatenus Pontificum vetustiorum seriem explicant, secuturo Conatui pro fundamento sunt, ac proinde ratione nulla præteriri possunt in propria ac singulari editione. Partem priorem, eamque majorem, conficiunt Exercitationes Henschenianæ ac meæ, nec non R. P. Petri Possini Epistolæ, quibus explicantur præcipua Dominicæ Genealogiæ atque Chronologiæ capita: sine quibus cum possit haberi Pontificum successio suis omnibus numeris absoluta, dubitabit forsan aliquis, utrum conveniat iisdem recudendis augere molem libri, futuri per se omnino justi. Itaque in alterutrum eventum placet materiam præparare, tam eam quæ adesse debet, quam quæ potest abesse: ut qui hæc Paralipomena nunc ement cum Actis, vel Chronologiam seorsim jam habent, nihil desiderent alterutris addendum.

Jam vero, uti liberum unicuique fuit, Imagines Pontificum, de quibus in Præfatione ad Partem I Conatus mei ago, [& imagines Pontificum omitti malim;] emere vel dimittere; ita magis etiam liberum erit opus hoc recusuro, adhibere vel non adhibere easdem. Et hoc postremum, meo quidem judicio, consultius foret; ut quid enim eo ornatu non necessario aggravabitur pretium libri, satis per se grande, propter aliarum iconum magis utilium multitudinem, etiam Paralipomenis hisce augendam? Denique rogatum Lectorem velim, ut interpunctionum, a typothetis, etiam post admonitionem incuriosis, conturbatarum aut inepte transpositarum menda, quæ oculus, attentus ad sensum, facile observabit, benigne excuset & corrigat etiam; præsertim in ordine ad editionem aliam: pro qua ne nimis viderer anxius, nihilque tunc futuris Correctoribus sidere, omisi illa hic annotare sigillatim.

Conatus porro ipse Apparatum subsequens, hac vice trifariam dividendus notabitur, ut cum Paralipomena, nunc danda, suis singula aptabuntur locis, appareat æqualis fere partitio operis. [augeri vero numerum Dissertationum] In hac etiam partitione apparebit Dissertationum numerus auctus plus quam in duplum, ut nunc quadraginta novem habeantur, ubi viginti tres dumtaxat censebantur antea. Non ideo tamen existimet lector, tantumdem novæ materiæ per hæc Paralipomena accessisse. Etenim Dissertationum nunc appellatarum plures, titulo dumtaxat novæ sunt, reapse autem implicabantur Commentariis Chronologicis eorum, ad quos spectabant, Pontificatuum; a quibus omnes placuit eadem nunc ratione abjungere, qua ab illis abjunctæ fuerant priores viginti tres: quemadmodum declarabit mox subjiciendus Index Materiarum, ad prius editum Indicem collatus. Eo autem servient Dissertationes istæ, ut in Pontificatuum spatiis, per annorum, dierum, [atque Indicum.] ac mensium calculos scrupolosius subducendis, lassatus Lectoris animus, ad illarum curiosam novitatem aliquantum respiret, sicque minori cum fastidio ad ulteriora progrediatur.

Præterea ad operis totius faciliorem usum, in calce horum Prolegomenorum ponetur Index Alphabeticus rerum memorabilium, omnibus Partibus communis, secundum explicationem notularum ipsi præfigendam, ut de eo præfari nihil hic opus sit. Talis Index non potuit priori editioni aptari, moram tunc nullam ferentibus ultra prælis. Si quid post hac vel nobis ultro occurrerit, vel alio suggerente didicerimus, etiam post horum Paralipomenorum editionem, id ut similiter inseri loco suo possit, optarem novam Editionem præsumi a nemine nobis non præmonitis; tantum enim abest ut illam impeditam velimus, quod potius pro viribus eamdem juvare intendamus.

PARALIPOMENA

AD APPARATUM PRÆVIUM

[Prologus]

Omißis iis, quæ vere ac proprie Majum spectant, & sola Propylæi Majalis nomine venire possent, [Mutandus in nova editione titulus,] id est, Dedicatoriis ad Pontificem ac Regem, aliisque Parergis, nec non Vita Petri Georgii Odeschalchi, Episcopi primum Alexandrini tum Viglebanensis; sufficiet hic titulus reformato operi.

DANIELIS PAPEBROCHII S. I. CONATUS CHRONICO-HISTORICUS AD UNIVERSAM SERIEM ROMANORUM PONTIFICVM
cum prævio ad eumdem Apparatu, Dissertationibus & figuris æneis varie illustratus.

Allocutionem ad Illustrissimum Casonum, æque ac aliam posteriori Parti præmissam directamque Eruditissimo Schelstratio, optarem equidem non prætermitti; videndum tamen erit quid loci ac temporis ratio ferat, sub qua fieret nova Editio: nec enim eam curaturo potest auferri libertas, quem voluerit Patronum adoptandi.

[& ordo Præliminariū.] Dedicatoriam porro cuicumque factam, sequantur, Approbatio Ordinarii & Superiorum Facultates ac Privilegia concessa Bibliopolæ: tum ponantur Tabulæ præliminares hoc ordine. I Index Pontificum Alphabeticus, Apparatui & toti Conatui communis, nunc requirendus post Partem 2 pag. 173. II Synopses Chronologicæ Partis utriusque, quarum prior invenietur nunc posita post pag. 16 part. 1 altera occurret pag. 5 part. 2. III. Index Materiarum, antehac quidem impressus p. 2. pag. 177, hic vero totus ex ordine recudendus, propter tot mutationes additionesque, in Paralipomenis suggerendas. Pro primis & secundis Tabulis prius accipe correctiones faciendas secundum eadem Paralipomena: & jam impressa, si placet, ad mentem nostram sic emenda: [corrigendus Index Alphabeticus,]

IN INDICE ALPHABETICO

IN SYNOPSI CHRONOGRAPHICA

[& Synopsis Chronographica.] Quamquam hujus Synopseos prima Pars duplici procedat ordine, uno secundum Catalogos, altero secundum Baronium; quia tamen in ultimo vix quidquam potest corrigendum occurrere, nullas pro eo hic ducam lineas; tantum-monebo, ut si is aliquando reculadatur, deleantur * * Asterisci, solum positi ad indicandum, quod Auctor, a suo ipsius calculo per inadvertentiam aberrans, plures vel pauciores dies mensesve ponat, quam requirant termini, quibus ipse Electionis ac Mortis dies affixerat. Quid enim attinet ejusmodi nævos operosius inculcare? Factum id tamen erat, ne quis præsumeret, a nobis, Baronii numeros transcribentibus, fuisse erratum: sed hoc jam satis fuerit principio monuisse.

INDEX MATERIARUM,
In ordine ad novam editionem haud paulo aliter dispositarum,
Ita tamen ut ibi intelligatur mutandus vel omittendus numerus Paginarum, hic ad singula puncta expressus.

Præfatio, de hujus tractationis occasione ac scopo, servanda Baronio reverentia, quorumdam jurgiis silentio prætereundis. Partis I pag. 1: & sic porro hic indicabo qua quidque pagina vel Apparatus (quem addita numero littera A indicabit) vel Partis I aut II (quas Latinus numerus litteris paginam signantibus præfixus significabit) vel denique in hisce Paralipomenis, littera P notandis, requirendum erit.

APPARATVS PRÆVII PARS PRIOR, continens Exercitationes & Epistolas, Christi Genealogiam & Chronologiam spectantes P.

EXERCITATIO THEOGENEALOGICA, de Christi Parentumque ejus, & Consanguineorum atque Affinium stemmate. A pag. 31.

§ I. Josephi & Mariæ matrimonium, ex lege necessarium, quo in gradu consanguinitatis contractum. Ibid.

§ II. Josephi Genealogia duplex apud Mattheum & Lucam, & Christi ex utraque processio. A pag. 33.

§ III. Repromissiones divinæ a Salomonidis ad Nathanitas translatæ: ex his Christi parentes secundum utramque lineam. A pag. 34.

§ IV. Eorum qui Fratres Domini vocantur in Euangeliis, sanctique Præcursoris, cum eodem Domino consanguinitas vel affinitas. A pag. 37.

EXERCITATIO THEOCHRONOLOGICA. G. Henschenii, qua Christus anno XXIX Æræ communis mortuus, & quinquennio ante illam natus suadetur.

§ I. An recte statuatur Christus passus Duobus Geminis Consulibus, & VIII Kalendas Aprilis? A pag. 4.

§ II. Quomodo reliqua vita Christi dictæ sententiæ sit aptanda. A pag. 6.

§ III. Dicta sententia confirmatur e rebus post Christi passionem gestis. A pag. 10.

PETRI POSSINI EPISTOLÆ CHRONOLOGICÆ, de Anno Nativitatis, Baptismi, ac Mortis Christi, diversam ab Henscheniana sententiam adstruentes. A pag. 12.

EP. I. Negans alteri anno quam XXXIII vulgaris Æræ posse Christi mortem aptari. A pag. 13.

PARADOXON N. Alexandri. De quinquennio Henscheniano ante vulgarem Æram, componendo cum sententia, de crucifixione anno XXXIII ejusdem Æræ. I Pag. 7 & P.

EP. II. Confirmans, contra Natalem Alexandrum, fuisse baptizatum Christum anno præcise trigesimo, ut vulgaris Æræ, sic etiam ætatis suæ. A pag. 16.

EP. III. Respondens tribus Henscheniani quinquennii ante vulgarem Æram ponendi argumentis A 20.

CONSVLTATORIÆ DVÆ, ad eumdem Petrum Possinum.

EP. I. Super anno Christi trigesimo apud Lucam, & Euangelicæ historiæ principio exinde ordinando. A pag. 25.

EP. II. An dato, quod Christus integro anno ante mitium Æræ vulgaris sit natus, possit Magorum Adventus in æstatem ejusdem anni & Baptismus in eamdem partem anni XXIX conferri?

APPARATVS PRÆVII PARS POSTERIOR, continens antiquiores Pontificum Catalogos, partim ante hac impressos cum Actis Aprilis, partim ex Mss. vel aliunde nunc additos.

PRÆFATIO HENSCHENIANA de ætate, auctoritate, ac stylo istorum Catalogorum. A pag. 1.

I CATOLOGI PARS I, eique respondens portio Catalogi secundi usque ad S. Pontianum. A a pag. 40 ad 49.

PARS II, in quinque Sectiones pro varietate Auctorum & styli divisa, eique respondens portio Catalogi secundi usque ad Liberium a pag. 49 ad 52.

PROSECVTIO CATALOGI II a Liberio usque ad Felicem III, a pag. 52 ad 55.

CATALOGVS III, usque ad Stephanum II perductus, ex antiquis membranis Palatinis Bibliothecæ Vaticanæ, collatis cum Codicibus Anastasianis. I pag. 72.

NOMINA APOSTOLICORVM usque ad Vigilium, ac porro usque ad Joannem VI continuata, ex Veteri membrana nostra, collata cum gemino Ms. Corbejensi. I pag. 75.

CONTINVATIO ex libr. Hist. Eccl. Odorici Vitalis.

NICOLAI MANIACVTII enumeratio metrica summorum Pontificum, usque ad Alexandrum III, ab Onuphrio Panvinio ex Ms. Lateranensi eruta. II p. 27.

CONATVS CHRONICOHISTORICI PARS I, a S. Petro usque ad Pontificem 93, Zachariam II.

PRÆFATIO de vulgatis Pontificum iconibus, ostendit quam parum iis subsit fidei & antiquitatis. I pag. 9 & P.

Hinc porro sequuntur Pontifices singuli, cum suo quique Chronologico Summario & brevi ipsius Summarii demonstratione, quoad primos ultimosque dies, cuilibet Pontificio & Interpontificio aßignatos. Commentariolis autem illis quæstiones intermiscentur variæ, ad Pontificiam historiam spectantes; quæ ubi prolixiorem tractationem requirunt, peculiares instituuntur Dissertationes, ipsi Pontificum seriei hoc ordine intextæ.

1 S. Petrus Apostolus, I p. 11

DISSERTATIO I. Chronologia Henscheniana actorum S. Petri, ab Ascensione Christi usque ad ipsius Apostoli passionem, præsente Romæ Nerone, atque adeo anno 65 vulgaris Æræ, & in Henschenii Sententia anno 37 post Salvatoris mortem. A pag. 41.

DISSERTATIO II. De Sede S. Petri Antiochena, in quacumque de anno Crucifixionis sententia; deque initio positæ in Urbe Roma Cathedræ; sic ut eo usque ad annum 50 dilato, probetur ibi annis dumtaxat 15, non autem 25 sedisse. I pag. 11.

DISSERTATIO III. De singulari Primatu S. Petri pro universali Ecclesia, supra Apostolos alios ipsumque S. Paulum, suum alioqui etiam in Urbe Romana Coapostolum & Coepiscopum. Ex postuma Exercitatione V. CL. Petri de Marca, Regii in Catalonia Intendentis, postea vero Episcopi Conseranensis & Archiepiscopi Tolosani, nec non Parisiensis Nominati; ad intelligendum, quomodo Romani Pontifices, ex auctoritate Petri & Pauli Apostolorum, procedere se dicant. P.

DISSERTATIO IV, de tribus Episcopis, a S. Petro pro Urbe Roma ordinatis, deque Vicariis Pontificalibus, tam ipsius quā aliorum plurium successorum, tempore persecutionis utiliter ac pene necessario institutis, I pag. 14 & pag. 220.

2 Linus, cui aliquid accedit in P.

3 Clemens, in quo fingendarum Decretalium initium sumpsit Isidorus Mercator, seculo VIII exeunte: I p. 17.

DISSERTATIO V. Sententia Henschenii de Ordinatione, Pontificatu, abdicatione, & tempore obitus S. Clementis sub imperio Trajani. A pag. 43.

4 Cletus, cui afficta origo formulæ, Salutem & Apostolicam benedictionem ante Epistolas impertientis. I pag. 8. item institutio Ordinis Crucigerorum. P.

5 Anacletus, juxta Henschenium, Catalogos, & Martyrologia, diversus a Cleto.

6 Euaristus, in aliorum sententia solum Quintus. I pag. 19.

ANAMNESIS, de Cleto & Anacleto, nunc in multorum opinione uno eodemque; & tertio post Petrum Clemente, sic ut Cleti Pontificatu bifariam diviso, primum ipse sederit; &, hoc cum Philosophis egresso seque abdicante, Clemens; quo similiter, propter Domitiani consanguinei sui tyrannidem, cedente, Pontificatum resumpserit Cletus, ex hoc eventu forte adeptus nomen Anacleti seu Anencleti. I pag. 220 & P.

7 Alexander, anno 108, cujus Acta immerito suspecta Baronius habuit. I pag. 20.

DISSERTATIO VI: Chronologia fundata in vetustis Catalogis, ex Actis S. Alexandri ab Henschenio confirmatur. A pag. 45.

8 Sixtus, anno 117, I pag. 20, de cujus translationibus vide P.

9 Telesphorus, anno 127, cujus Vitam, seu potius Carmeliticæ Palæologiæ epitomen, a Zegero Paulo Carmelita compositam, Actis Ianuarii inseruisse pœnituit Bollandum nostrum I pag. 21.

10 Hyginus, anno 138, cui, sicut & aliis sequentibus pluribus affictæ Decretales. I pag. 21.

11 Et 12, Anicetus & Pius juxta Catalogos; juxta Higesippum, Irenæum & c. Pius & Anicetus, an. 150: circa quos proponitur Nodus historicus, & ei solvendo adhibetur Divinatio, ad Pium sic Aniceto præponendum, ut notari a Catalogis Consules quadamtenus serventur. I pag. 23.

DISSERTATIO VII, alias IV, de die Natalis seu Depositionis veterum Pontificum, notata in Hieronymiano Martyrologio, distinguendaque a die Elevationis seu Cultus vel Translationis, sub nomine Sepulturæ notata in secundo Catalogo & apud Anastasium. I pag. 24.

13 Soter, anno 162, cujus Pontificatum, nec non Imperium Probi restringere coactus Baronius fuit, ne in suo nemini hactenus probato calculo, pergeret continue aberrare a communi temporum ratione. I pag. 25. Ostendit ergo Henschenius legationem Martyrum Lugdunensium ad Eleutherum, cum Soteris novennio bene consistere. A pag. 47 & P.

14 Eleutherus, anno 171 — 15 Victor anno 186. — 16 Zephyrinus, anno 198, I pag. 26, cujus Decretum explicatur pag. 27 & P.

17 Callistus anno 217, — 18 Urbanus an 222, qui ostenditur finire Partem priorem Catalogi; I pag. 23; & secundam inchoare — 19 Pontianus, an 231 p. 27.

DISSERTATIO VIII, Al. V, An inter Sanctos Pontianum & Anterum locus esse possit Cyriaco Ursulano? & probatur hic æque commentitius esse, atque Cyriacus Hierosolymitanus Crucis Dominicæ index, quem tamen Cruciferorum Ordo suum in Terra sancta Fundatorem credi postulat. Agitur ibidem de Argumenti negativi universalis efficacia in ejusmodi quæstionibus: quæ efficacia inculcatur pluribus postea exemplis, I pag. 31, 94, 133, & 177. Proponitur denique conjectura de tempore ac modo Vrsulani Martyrii. P.

20 Anteros anno 235, — 21 Fabianus an. 236. Longior post utriusque mortem Vacatio Sedis, ejusque causa indicatur, I pag. 33. Confirmatur etiam quod Fabianus Philippos Imperatores baptizaverit P — 22 Cornelius, anno 251.

DISSERTATIO IX, Al VI. Quo loco modo ac tempore obierit S. Cornelius, & docetur quod sub Gallo & Volusiano; Centumcellis in exilio, ideoque, meritus sit Martyr etiam dici; non autem Romæ decollatus sub Decio, ut habetur ex fabulosis Actis. I pag. 34 & P.

23 Lucius, anno 252, Martyr sub Valeriano, Christianorum hosie, jam inde ab anno 250, dum adhuc viveret Decius contra quam sensit Baronius. I pag. 35.

24 Stephanus anno 255, circa quem mutata Henschenii sententia; ubi de corporis Translationibus ex Cœmeterio in Vrbem, ex Vrbe Tranum, & Trano Pisas. I pag. 36 & P.

25 Sixtus II anno 257: post quem vacante Sede dicuntur Presbyteri præfuisse. I pag. 37 & P.

26 Dionysius anno 259 — 27 Felix anno 270. I pag. 38.

DISSERTATIO X Ecclesia S. Felicis via Portuensi cujus sit; cujus item corpus sub Gregorio XIII inventum, Primine, an Secundi? I pag. 38 P. Et hoc quidem Primi potius esse videtur, a Secundo translatum in ecclesiam; per hunc via Aurelia constructam, quæ ubi fuerit nunc ignoretur, adeoque diversa sit ab ecclesia ea, quæ olim S. Felicis, nunc S. Pancratii dicitur via Portuensi.

28 Eutychianus anno 275, Lunensis, an Lucensis? I pag. 40 & P.

29 Cajus anno 283, Thebeæ Legionis baptizator. Ibidem.

30 Marcellinus anno 296, quem longa secuta Vacatio propter sævitiam persecutionis. I pag. 41.

DISSERTATIO XI Al. VII de S. Marcellini lapsu & Pœnitentia, unde orta, & an vera opinio: concluditurque pro negativa, & fictitiæ Sinuessanæ Synodi Acta reprobantur pag. 42. Objectio ex auctoritate Nicolai Papæ & Breviarii Romani modeste solvitur. I pag. 45.

31 Marcellus anno 308, cujus Epitaphium corrigitur & explicatur. I pag. 45.

32 Eusebius anno 310, ubi notatur Eusebii Cæsariensis, circa ejus decessores, negligemia. I pag. 46.

33 Melchiades anno 310, ubi additur, non omnes Pontifices usque ad Hyginum, & multo minus usque ad Silvestrum, Martyres obiisse. I pag. 47.

34 Silvester anno 314, solitus pingi cum tiara, & quidem coronata, sed coronamento simplici, cujus initium refertur ad Imperatorem Constantinum, per instrumentum supposititium Donationis eidem affictæ seculo 8. I pag. 47 & P.

DISSERTATIO XII Expenditur & refutatur vulgata narratio de lepra Constantini Magni, eaque per baptismum a Silvestro collatum purgata. P. Ex Tom. 2 de Actis Sanctorum Maji pag. 14, & 18 item I p. 212.

DISSERTATIO XIII. De magna tabula Basilicæ Lateranensis in Urbe, & adscriptis in ea S. Silvestro Indulgentiis; aliisque similibus, ad S. Sebastianum, & in Vaticano: quæ omnes recentioris ævi esse demonstrantur, ex ipsis quibus nituntur testimoniis. I pag. 48.

DISSERTATIO XIV. Icones Constantini Magni & Helenæ matris, ex eorum nummis ab Alexandro Wilthemio illustratæ, secundum quas sculptæ eorumdem imagines, offeruntur inter Pontificias Cavallerianas ad implendum spatium alias in ultima partis 1 Tabula vacaturum, ex Tom. 5 Maji pag. 48 & P.

35 Marcus anno 336. I pag. 50. — 36 Julius anno 337. — 37 Liberius anno 357, æque ac priores omnes Sanctis adscriptus pag. 51. In hoc autem finitur Primus Catalogus, & continuatur Secundus, non sine apocryphis interpolamentis, inde in Romanum Ereviarium translatis, nec tamen dißimulandis; uti nec dißimulandi errores inducti a Baronio, Breviarii Lectiones de Pontificibus suæ propria Chronologiæ aptante.

38 Felix II, anno 355, cujus totus Pontificatus Pontificatui Liberii includitur. Ipag. 53.

DISSERTATIO XV. Al IX. Utrum vere Romanus Episcopus fuerit hic Felix: & judicatur fuisse saltem Episcopus Vicarius, ex consensu Liberii, atque post hujus lapsum agnitus a multis Pontifex.

DISSERTATIO XVI. Al. X, ostendit quam parum verosimiliter idem Felix Martyr obiisse dicatur credaturque. I pag. 56. & H 176.

39 Damasus, anno 366, cui additur.

DISSERTATIO XVII, Al. XI, de anno mortis ejus, & quibusdam ei attributis Epistolis. I pag. 58.

40 Siricius, anno 385, cujus Epitaphium explicatur, Epistolæ suppositæ refutantur, I pag. 59 & 216, & P.

41 Anastasius, anno 398, cui suppositæ Epistolæ aliquæ, & Translatio ejus ex Epitaphio innotescit. I pag. 60.

42 Innocentius, anno 402, cujus Epistolæ uni male additur Consulatus: corpus an sit Parisiis dubitatur. Ipag. 61 & P.

43 Zosimus, anno 417, cujus ex Epistolis stabilitur ratio temporis. Ibid. Et de Titulo aliquid additur pag. 213.

44 Bonifacius, anno 418, hujus Epitaphium, alteri Synonymo perperam adscriptum.

45 Cælestinus, anno 423 — 46 Sixtus III, anno 432, cui affictum judicium in causa Polychronii Ep. Hierosolym. nusquam inveniendi. I pag. 63, & quædam corrigenda circa eum P.

47 Leo, anno 440, cujus extat Sermo, si non ipso die Ordinationis, non tamen ejusdem Anniversario, sed in Octava habitus. I pag. 64 & P. Agitur de variis ei adscriptis diebus, & nummo, qui potius Tertii fuit. P. Illustratur Epitaphium pag. 65: exhibetur forma corporis anno 1580 reperti pag. 66: &, an barba rasa fuerit, quæritur. P.

48 Hilarus, anno 461, qui adhuc R. E. Archidiaconus Canonem Paschalem a Victorio Aquitano, mox Episcopo Cenomanensi facto, petiit. I. 66 & P.

49 Simplicius, anno 467. — 50 Felix III, anno 483, S. Gregorii Magni Atavus, in Martyrologio confusus cum Quarto. I pag. 67 & 213.

51 Gelasius, an. 492, edidit librum Sacramentorum, id est, Missale, in eoque de Nativitate B. Mariæ. I p. 68 & P.

52 Anastasius II, anno 496: de quo etiam aliquid in P.

53 Symmachus, anno 498. — 54 Hormisdas, anno 514, cujus Epistola ad S. Remigium supposititia.

55 Joannes, anno 523: ob cujus certius nunc notum initium, tota horum trium Pontificum Chronologia mutanda nobis fuit, una cum Commentariolis. I pag. 69 & P.

DISSERTATIO XVIII, Al. XII, de quibusdam huic Joanni minus verosimiliter affictis. I pag. 70, imprimis Decretales quædam, atque Sigillum, quod Joannis VIII poßit credi. P.

56 Felix IV, anno 526: cujus Electio & Ordinatio denique probata fuit, gratanter id accipiente Rege: P. Quæritur, an aliter quam sub errore, quod fuerit Atavus S. Gregorii, dicatur Sanctus. I pag. 71.

57 Bonifacius II, anno 530, quo sub contentione ordinato, Regii arbitrii jugum Ecclesia subiit. I p. 77. Dionysius Exiguus annos exorsus numerare ab Incarnatione, receptus non fuit; sed calculus Bedæ, diversus ab illo, ex Anglia in Galliam, & hinc forte in Italiam transiit sec. 8: quod tamen salvando Florentino cuidam figmento nil prodest. P.

58 Joannes II, anno 532: ejus monumentum quoddam, & Epitaphium. I pag. 78.

59 Agapetus, anno 535. — 60 Silverius, anno 536. I pag. 79. Sub Theodaato R. de quo P.

DISSERTATIO XIX, Al. XIII, de Ordinatione & abdicatione Silverii, ac Vigilii subrogatione. I p. 80.

61 Vigilius, anno 537, pœnam talionis passus, ob commissa contra Silverium. Hinc

DISSERTATIO XX, Al. XIV. De duplici Vigilii vexatione, una propter Anthimum, quem restituere Sedi CP. pollicitus antea, noluit jam Pontifex; altera, post annos sex, propter tria Capitula: deque Romani Cleri schismate adversus eumdem, postquam etiam ipse in illorum Capitulorum damnationem consensisset. I pag. 82 & P.

62 Pelagius, anno 556: cujus Epitaphium explicatur, I pag. 86: & dijudicantur Epistolæ. P.

63 Joannes III, anno 561. — 64 Benedictus, anno 575. I pag. 87.

DISSERTATIO XXI, de quadam Romæ pictura, huic Benedicto attributa, acsi ea S. Benedictum Ab. repræsentaret, inter S. Petrum & Paulum: ipsa autem ostenditur multo esse recentior, & repræsentare Deiparam, mediam inter SS. Marcum & Marcellianum Martyres, a S. Sebastiano, cujus ea ecclesia est, conversos. P.

65 Pelagius II, anno 579: etiam huic affictæ Epistolæ aliquæ. I pag. 87.

66 Gregorius, anno 590; cujus Vitæ, prolixe illustratæ 12 Martii, hic additur

DISSERTATIO XXII . De S. Gregorii Parentumque ejus imaginibus, I pag. 89 & P. Deque Indulgentiis ei affictis, occasione institutarum ab ipso Stationum, pag. 91: pag. 133 & 134: agitur etiam de Tricenario Gregoriano, & quatenus ejus usus nunc sit prohibitus, declaratur. pag. 91 & P.

67 Sabinianus anno 604, ejus virtutes inepto figmento obscuratæ vindicantur. I pag. 92. Exhinc porro incipiunt dies Electionum Pontificiarum verosimili ratiocinio innotescere. pag. 93. Additur aliquid de Sabiniani icone, a Cavallerio sculpta. P.

68 Bonifacius III, anno 607; in cujus veste præpropere pingitur nomen Jesu, inventum S. Bernardini Senensis. I pag. 93 & P.

69 Bonifacius IV, anno 608: a quo positi altaris Titulus, male acceptus pro Epitaphio. I pag. 94.

70 Deusdedit, anno 616: ficta sub ejus nomine Epistola ad Gordianum Hispalensem. I pag. 95.

71 Bonifacius V, anno 620. Duplex Epitaphium explicatur. I pag. 96.

72 Honorius, anno 626. Ob nimiam erga Monothelitas indulgentiam infamatus. Ejusdem Epitaphia. I p. 97. An ejus tempore usitatus annus ab Incarnatione? P.

73 Severinus, anno 640. I pag. 98. Addendum aliquid ex II pag. 176.

74 Joannes IV, anno 640. Plumbearum hoc tempore initium: cur eodem plures Syri Græcique Pontifices. I pag. 99. Delendum aliquid notatur in. P.

75 Theodorus, anno 642. Quis ejus pater? I pag. 100.

76 Martinus, anno 649. Acta ex ejus Epistolis & scriptore coævo. I pag. 100. P. Corpus Romæ in Ecclesia S. Martini Turonensis. P.

77 Eugenius, anno 654. — 78 Vitalianus, anno 657. De eo erroneus calculus Monachi Elnonensis ad Vitam S. Amandi. P.

79 Adeodatus, anno 672. Hujus rescripti pro monasterio Turon. auctoritas, alias dubitata nobis, vindicatur. I p. 102. Additur aliquid de occasione hujus Tractatus. P.

80 Donus, anno 677. Divalis ad eum data, sine nota temporis, postea temere addita. I pag. 103.

81 Agatho, anno 179. Ex Monachis hic fuit: sed an Benedictinus, quos Cajetanus Gregorio XV persuasit Ecclesiam rexisse per plura secula? Probari id non potest, sed potius contrarium. P.

DISSERTATIO XXIII, Al. XV. De Pontificatu Agathonis & Synodo œcumenica, ut sub eo celebrata, fraudulenterque relato inter damnatos Honorii nomine. I pag. 104.

82 Leo II, anno 682. Conversis Pontificii & Interpontificii annis solvitur nodus, alias ineluctabilis, I pag. 106. Relatio de ejus Electione ad Principes, & Sermo in die Ordinationis pag. 107, seu potius in die Octava P.

83 Benedictus II, anno 685. — 84 Joannes V, anno 686. Papyri Ægyptiæ usus in Bullis, etiam isto tempore. I pag. 110.

85 Conon, anno 687. Professio fidei, ab hoc vel ejus successore edita.

86 Sergius III, anno 688: ad hunc mißi Canones Synodi Quini-sextæ in scebochartali, quibus subscribere recusavit. I pag. 112. Ejus & Sergii CP. Sigilla plumbea P.

87 Joannes VI, anno 702. — 88 Joannes VII, anno 705. — 89 Sisinnius anno 707, I pag. 113.

90 Constantinus, anno 708. — 91 Gregorius II, an. 715. Instituit jejunandum Sabbatis in Quadragesima. abrogato contrario decreto Melchiadis, quia causa cessabat. I pag. 115.

DISSERTATIO XXIV de jussione Exarchi Ravennatis, ad Ordinationem Electi Pontificis, hoc tempore ultimum postulata, misso ad eum Electionis Decreto, & causa commendata tum Episcopo, tum Consulibus Ravennatibus, nec non Apocrisiario R. E. ibidem residenti: quorum scriptorum formulæ exhibentur. I pag. 116.

92 Gregorius III, anno 731. Affictæ ei Indulgentiæ, I pag. 120. Ab eodem cœptus ursurpari Titulus Christianißimi, dandus Majoribus-domus ac postea Regibus Francorum: quem illis hereditario jure competere insigni cum laude declaravit Paulus II. P.

DISSERTATIO XXV. De Epacta & Concurrente, sub hoc Pontificatu notatis in morte Theodorici Regis Francorum an. DCCXXXVII: ex Epistola Ms. Godefridi Vendelini ad Io. Iacobum Chiffletium. P.

CONATVS CHRONICO-HISTORICI PARS II, a Zacharia usque ad Gelasium II an. 1099. Placet enim, pro duabus, tres Partes constituere: ut magis æqualis divisio sit.

PRÆFATIO. Ratio præsentis divisionis. P.

93 Zacharias, anno 741 afficta ei Canonizatio S. Kiliani; sicut Stephano II & Leoni III, Canonizationes SS. Trudperti & Suiberti, I pag. 121.

DISSERTATIO XXVI, de Titulo Regio apud Francos, Zachariæ auctoritate translato a Prima ad Secundam Stirpem, quod ut fabula explosum a paucis recentioribus, indubitabili Auctoris coævi testimonio fulcitur: agiturque de Stirpis Secundæ initiis atque Primæ extremis, magna sub incertitudine traditis. P.

Stephanus, anno 752; Electus tantum, ideoque præteritus, Baronio tamen dictus Secundus, præter usum antiquorum, cum successorum confusione. I pag. 121.

94 Stephanus II, anno 752: qui Pippinum Regem ejusque filios coronavit. I pag. 122. Hinc

DISSERTATIO XXVII, de Secundæ Stirpis successione in regno Franciæ, stabilita a Stephano; deque ejusdem Stirpis fine, & Tertiæ origine. P.

95 Paulus, anno 757, cui oppositus Pseudopapa Constantinus: in hujus Ordinatione scrupulose observata Dominica, notata in genere I pag. 4, & hic manifeste probata, pag. 123 & 128.

96 Stephanus III, anno 768: sub quo censetur fabricatum figmentum Constantinianæ Donationis. I pag. 123.

97 Hadrianus, anno 772. Epitaphia, ut patri, condita a Carolo Magno, cui is videtur Imperium tradere voluisse. I pag. 125.

98 Leo III, anno 795. Nomen suum primus monogrammatice scribit, exemplum sequentibus aliis. P.

DISSERTATIO XXVIII, de Leonis & Caroli imaginibus Romæ, deque sinistri lateris potiori honore ad dextrum translato hac ætate. P. I. pag. 125.

99 Stephanus IV, anno 816: affictum huic Decretum. I pag. 127.

100 Paschalis, anno817. — 101 Eugenius II, anno 824. Non fuit Auctor examinis per Frigidam. I pag. 128.

102 Valentinus, anno 827. — 103 Gregorius IV, anno 828. — 104 Sergius II, anno 844: hujus Epitaphium, & Interpontificii longioris ratio. I pag. 130 & P.

DISSERTATIO XXIX, Al. XVII, de corporibus seu reliquiis Sanctorum, in ecclesia SS. Silvestri & Martini, a Sergio II collocatis, & Indulgentiis ab eodem, ut prætenditur, ibi concessis: iterumque de Stationariis, S. Gregorio I attributis. I pag. 131 & P.

105 Leo IV, anno 847. — 106 Benedictus III, anno 855, cui fabulantur aliqui Joannam Papissam succeßisse. I pag 136.

107 Nicolaus, anno 858. Hujus præjudicium, de omnibus Decretalibus indiscrete sumptis, non potuit ipsas subducere Eruditorum judicio, nunc rejicientium multas earum ut supposititias. I pag. 136. Hic vero incipimus uti Pontificali metrico Flodoardi. P.

DISSERTATIO XXX, Al XVIII, de lingua Slavonica in sacris, apud Bulgros Moravosque recepta hoc tempore; & Apostolicæ Sedis ea de re judicio, contra præjudicium nuperum Eximii P. Christiani Lupi, Sinensis Ecclesiæ postulata rejicienda suadentis, quasi nihil simile unquam sancta Sedes permiserit, I pag. 137; cum recentis adhuc memoriæ sit indultum anni 1624, datum Carmelitis in Perside pro usu Arabicæ. P.

108 Hadrianus II, anno 867, ex patre postea facto Episcopo Minturnensi. Acta a Flodoardo descripta, I pag. 140: & zelus in causa Lotharii Regis adulteri P.

109 Joannes VIII, anno 872. Vita ex Ms. I pag. 141. Epitaphium & laus ex Flodoardo. P.

110 Marinus, Al. Martinus II, anno 882, antea Apostolicus Legatus ad Synodum CP. P. Et Episcopus Bulgariæ, I pag. 142. Acta ex Flodoardo. P.

111 Hadrianus III, anno 884. Locus mortis Wilfachara, sepultura Nonantulæ, ubi colitur pro Hadriano I, I pag. 143: affectus ejus erga Remenses, a Flodoardo laudatus. P.

112 Stephanus V, anno 885. Epitaphium ejus, & translatio S. Calixti Papæ in Belgium sub eo facta, I pag. 144. & P. — 113 Formosus, anno 891. Afficta ei Epistola ad Episcopos Angliæ, I pag. 146.

DISSERTATIO XXXI. De Formosi fructuoso ad Bulgaros Apostolatu, adversariorum calumniis apud Joannem VIII obscurato, cum jactura ipsius Bulgariæ; deque ejus laudabili Pontificatu. P.

114 Bonifacius VI, anno 896, jure depositus, I pag. 146: supra meritum laudatus a Flodoardo, P.

115 Stephanus VI, anno 896. Acta ejus contra Formesum mortuum reprobata, Epitaphium a consimili Sergio III positum, I pag. 147. Memoria Flodoardo execrata P.

116 Romanus, anno 897. Commentariolus de eo totus novus in P.

117 Theodorus II, anno 898: hujus laus ex Flodoardo P. Et ex Auxilio, ob pacificatum Clerum & Acta Formosi restituta, I pag. 148.

118 Joannes IX, anno 898: Tria ab eo celebrata Concilia, teste ejus Epitaphio, I pag. 149, & Flodoardo. P.

119 Benedictus IV, anno 900. Epitaphium. I pag. 149, a Flodoardo transcritum P.

120 Leo V, anno 904. — 121 Christophorus, anno 909: utriusque Chronologia ex Flodoardo correcta. P.

DISSERTATIO XXXII. Al. XIX. Successio & Chronologia Regum & Imperatorum Italicorum, post mortem Caroli Crassi, seculo IX & X, I pag. 151. Wido Imperator, a Synonymo filio Duce Spoletino distinctus. P.

122 Sergius III, anno 905: Tempus Sedis ex Flodoardo strictim P.

DISSERTATIO XXXIII. Acta utriusque Septennii, Sergio, primum exuli; deinde Pontifici, tributi: quorumdam circa ipsum errores. 1 pag. 153 & P.

Anastasius III, anno 912. Hujus & Landonis successoris Pontificatus, depravatione unius litteræ in Flodoardo confusus apud Mabilionem, ea correcta discernendus P.

124 Lando, anno 914, cujus Chronologia reformanda ex Flodoardo P. Ejus occasione explicatur confusio inducta in Episcopos Ravennates ac Bononienses apud Vghellum, I pag. 156.

125 Joannes X, anno 915. Ratio temporis ex Flodoardo mutata P. Ejusdem incarceratio & exitus non malus I pag 157.

126 Leo VI, anno 929. — 127 Stephanus, anno 930. — 128 Joannes XI, anno 932. Horum quoque trium Chronologia corrigitur ex Flodoardo P.

129 Leo VII, anno 935. qui Flodoardum, hic finientem, benigne excepit, P. Multis merito laudatus, I pag. 159.

130 Stephanus VIII, anno 939. — 131 Marinus II, Al. Martinus III, anno 942. — 132 Agapetus II, anno 945, in quibus uti & sequentis Pontificatus initio, mutanda fuit Chronologia, propter priores mutationes in eam ex Flodoardo inductas P.

133 Joannes XII, anno 956. Acta ex Mss. Monumentum Pontificatus in Sacrario Lateranensi, I pag. 161 & P. Dicitur aliquas Indulgentias conceßisse, quarum certior optatur probatio. ibidem.

134 Leo VIII, anno 963. Videtur verus Pontisex fuisse, saltem ab anno 964, mortuo Ioanne exauctorato, & cedente qui suffectus contra ipsum fuerat.

135 Benedictus V, anno 964; si non ante, certe post Leonis obitum anno 965, verus Pontifex.

DISSERTATIO XXXIV, de Benedicti Pontificatu, exilio, & sepultura prima Hamburgi, deque Professione ejus monastica: ubi docetur cœnotaphium quod vidit Krantzius, erroribus fartum, erectum fuisse seculo 13; quod vero ibidem nunc est figlinum, seculi superioris opus esse, I pag. 163 & P.

136 Joannes XIII, anno 965. Epitaphium & Acta ex Ms. I pag. 165.

137 Benedictus VI, anno 972, an & quomodo huic successerit, 138 Donus, anno 974. P.

139 Benedictus VII, anno 975. Epitaphium mutilum, a Bonifacio VII abolitum, a Ioanne XV restitutum.

140 Joannes XIV, anno 984, antea Petrus dictus, primus ex reverentia nomen mutat, quod ante eum, sed ex alia causa, pauci quidam fecerant, I pag. 168.

Joannes, filius Roberti, anno 986, male confusus cum Joanne XIV, & numquam ordinatus, non auget Pontificum numerum, I pag. 169.

141 Bonifacius VII, jam inde ab anno 974 ordinatus Antipapa, post variam fortunam ac trium Pontificum mortem, an. 985 tandem verus Pontifex, I p. 169 & P.

142 Joannes XV, anno 986, Vir fuit insigniter eruditus: non est tamen ejus Epitaphium quod allegat Baronius; sed alicujus Joannis Cardinalis, seculo integro posterioris, I pag. 170.

DISSERTATIO XXXV Al. XX de solennium Canonizationum initiis atque progressibus, incipiendo a S. Vdalrico Episc. Augustano, quæ prima est certa, facta anno 983. I pag. 171; docenturque auctæ succeßive istius Actus Ceremoniæ.

143 Gregorius V, anno 996; cui affingitur septem Electorum Imperialium institutio. I pag. 175. Nimia ejus in Joannem XVI Antipapam captum sævitia, cita morte punitur. pag. 176

144 Silvester II, anno 999. Epitaphium, Calumnia mortuo impacta a Bennone: sermo ejusdem ad Episcopos. I pag. 177.

145 Joannes XVII, anno 1003, — 146 Joannes XVIII, an. 1004, — 147 Sergius IV, an. 1009. Epitaphia duorum ultimorum explicata. I pag. 179.

148 Benedictus VIII, anno 1012, S. Henricum Imp. ungit. I pag. 180.

149 Joannes XIX, anno 1014, Cenradum Imper. coronat. I pag. 181.

150 Benedictus IX, anno 1033, ob inquinatißimam vitam gradu illo indignus, Antipapam passus Silvestrum III, anno 1045; Papatu cedit accepta pensione, I pag. 182: ejusdem, anno 1048 regreßi pœnitentia sub S. Nilo Abbate, ac nihilominus recidivi mala mors, pag. 187.

151 Gregorius VI, anno 1045 depositus iu Synodo Sutrina, I pag. 183.

DISSERTATIO XXXVI, Al. XXI, ostendit Gregorium verum Papam, nec ullo modo Simoniacum fuisse, neque deponi potuisse, nisi ultro cessisset. I p. 185.

152 Clemens II, anno 1046, eximius ejus erga primam Sponsam Ecclesiam Bambergensem affectus, mox a Coronatione Brevi singulari testatus. Aliæ ejus Bullæ, I pag. 187 & P.

DISSERTATIO XXXVII, De sepulcro Clementis Bambergæ, & huic concessis a Leone IX pro ipsius reverentia privilegiis, Mitræ pro Canonicis, & Pallii pro Episcopo. I pag. 186 & P.

153 Damasus II, anno 1048, — 154 Leo IX, anno 1049. Laudatißimus Pontifex, cujus Vita ut Sancti data XIX Aprilis. I pag. 189 & P.

DISSERTATIO XXXVIII, de quibusdam circa Bulas Pontificias novitatibus hoc tempore cœptis, scilicet anno Incarnationis, Indictionis Pontificiæ a Natall cœptæ, & testium subscriptione, formulisque in perpetuum & Bene-valete monogrammatice expreßis, I pag. 190: item de Symbolo Papali, moneta sub Nominis numero cusa, aliisque figuris emblematicis P.

155 Victor II, anno 1055, ab invito Imperatore, cujus intimus Consiliarius & Consanguineus erat, impetratu. I pag. 191.

156 Stephanus IX, anno 1057, Florentiæ mortuus, ubi & miraculis claruit: unde dubitatum an ejus non sit corpus, Pisas translatum, a Benedictinis ad ecclesiam, sui nominis potius quam primi, licet hujus sit Ordo Equestris S. Stephani, cui ecclesia illa deinde ceßit. I pag. 192 sed dubium solvitur in P.

DISSERTATIO XXXIX, Al. XXII, De Legatione Stephani Papæ ad Imperatricem, pro abrogandis Investituris, deque reconciliatione Mediolanensis Ecclesiæ ipsi tributa, sed ad Ioannem XIX, potius referenda, I pag. 192 & P.

157 Nicolaus II, abdicare coacto Benedicto, contra pactum electo, anno 1059 ordinatus: eoque facto jus eligendi Pontificis restrictum ad Cardinales, I pag. 194, 195 & P.

158 Alexander II, anno 1061. Huic & successoribus quinque appictus in Oratorio Lateranensi titulus Sancti ab Anastasio IV. P. Sub hoc cœpti numerari anni in Curia a Kalendis Ianuarii; & Antipapatum sub appellatione Honorii geßit Cadulus Parmensis. I pag. 197. Hinc usui nobis esse incipiunt Odorici Vitalis Annales.

159 Gregorius VII, anno 1073, Sanctus, cujus Vita datur 25 Maji; & cultus Salerni, ubi obiit, probatur. Antipapam pertulit Guibertum Ravennatem, qui se Clementem dixit, & annis 23 turbavit Ecclesiam, I pag. 198. Tiferni sepultus P. Ab hoc Ghibellini dicti, quasi Gibertini: quibus sub Vrbano II oppositi Guelfi, utrimque sic contemptim ab invicem nominati. Berengarii ab eo conversi seria demum pœnitentia, P.

160 Victor III, anno 1087, Abbas antea Casinensis, scripsit miracula S. Benedicti P. Hugonis Lugdunen. contra eum conatus, & fabula de mortuo sparsa per Gallias, I pag. 199.

161 Urbanus II, anno 1088. Ejus Epitaphia & Acta P. Ejusdem Bulla de existentia corporis S. Benedicti Casini, a Mabilione neque negata, neque contrariis aliorum Pontificum Bullis refutata: & recte: quia ex talibus non apte disputatur in quæstione meri facti. I pag. 201. Locus etiam absentium & futurorum subscriptionibus relinqui cœptus in publicis tabulis P.

162 Paschalis II, anno 1099. Vita Auctore Petro Pisano coævo, ex Ms. I pag. 202. Huic oppositi, moxque suppreßi, Clementis Antipapæ successores tres, Albertus, Theodoricus, Maginulfus. P.

DISSERTATIO XL, Alias APPENDIX. De forma Pallii aliorumque Pontificalium ornamentorum medio ævo mutata, videlicet Mitræ, Cappæ, & Planetæ I pag. 208 & P.

CONATVS CHRONICO-HISTORICI PARS III, alias H, a Gelasio II usque ad hodie feliciter sedentem Innocentium XI; vel eum qui tunc fuerit, cum altera hujus operis editio fiet; notato (quod facile erit) nomine & tempore Electionis ac Coronationis; breviterque descripto eorum, qui forte intercesserint, Pontificatu.

PRÆFATIO de mutatione Styli, in hac tertia Parte, circa mensuram Possessæ ac Vacantis Sedis, ex hinc sumendam a die Electionis acceptatæ, II pag. 7: quia sic deinceps tempora metiuntur Auctores Catalogorum & Epitaphiorum: quod tamen, quia non etiam Pontifices omnes securi sunt, sed plures perrexerunt Coronationis suæ diem annue, ut Natalem agere, in eoque sui Pontificatus annos novare; additus * indicabit, uter dies ab iis fuerit ad id observatus in Bullis ac Brevibus, utpote res majoris, quam prima fronte videatur, momenti.

163 Gelasius II anno 1118, hujus vetus Epitaphium. Vita a Pandulfo Aletrino composita. II pag. 9. Sub eodem Cardinalibus accensiti Episcopi, Ostiensis, Portuensis, &c. pag. 13 & 24. Eidem oppositus Antipapa Mauritius Burdinus, sub nomine Gregorii, anno 1118: hujus Vita a Balluzio collecta & edita. II pag. 13.

164 Callistus II, anno 1119: ejus Vita, Auctore Pandulfo coævo ex Ms. II pag. 14. Magna ejus nobilitas P.

165 Honorius II, anno 1124: favor Lothario Regi contra rebelles, ex Chronologo Saxone Ms. P. Auctor is ab hinc incipit nobis adhiberi, uti & Vitæ Pontificum scriptæ a Ioanne Stella, & Chronicon Martini Poloni, postea Gnesnensis, non Consentini Episcopi designati: II pag. 16.

166 Innocentius II, anno 1130: Epitaphium in S. Mariæ trans Tiberim hoc seculo innovatum. P. Certius illius monumentum ibidem in abside, II pag. 18. Eidem oppositi Anacletus, & an. 1138 Victor, Antipapæ. II pag. 19.

167 Cælestinus II, anno 1143. Populi acceptatio in Electione Pontificis, quomodo hoc tempore requiri & declarari soleret. II pag. 20.

168 Lucius II anno 1144, de cujus Bullis vide relata in P. & II pag. 169.

DISSERTATIO XLI, De ætatibus & auctoribus Prophetiarum, SS. Malachiæ Episcopo & Joachimo Abbati adscriptarum, circa succeßiones Romanorum Pontificum: quarum priores, seculo XIV confictæ; posteriores a Ciacconio dicuntur communicatæ Arnoldo Wion, & recentißimæ compositionis sunt; fueruntque ab ipsomet Ciacconio & nepote ejus, in edendis Pontificum Vitis, sub silentio præteritæ. P. & I pag. 216 sub titulo Append. IV.

169 Eugenius III, anno 1145. Ejus miracula ex Ms. II pag. 21. Acta ex Chronologo Sax. Ecclesia Viterbii consecrata P.

170 Anastasius IV, anno 1153: qui quia conditus dicitur in tumba S. Helenæ Reginæ, obiter agitur de hujus corpore, II pag. 23 & 169, ac P.

171 Hadrianus IV, anno 1154, ubi iterum de Episcopis Cardinalibus. II pag. 24.

172 Alexander III, anno 1159. II pag. 25: Acta ejus ex Chronologo Sax. P. Contra eum schisma excitatum ab Octaviano Cardinali, assumente sibi nomen Victoris, continuarunt successores tres, sub nominibus Paschalis, Callixti. & Innocentii. Alexandro affictæ Indulgentiæ P.

173 Lucius III, anno 1181, mortuus & sepultus Veronæ, II pag. 28.

174 Urbanus III, anno 1185, antea non Vercellensis, sed Mediolanensis Episcopus P. Ferrariæ mortuus & sepultus. II pag. 29.

175 Gregorius VIII, anno 1187, defunctus Pisis. II pag. 30.

176 Clemens, dictus III, anno 1187, nulla habita ratione Guiberti, qui eodem nomine abusus antea erat. II pag. 31.

177 Cælestinus III, anno 1191. Sepultura juxta altare S. Salonini, id est, Saturnini. II pag. 31. & P.

DISSERTATIO XLII, De Annalibus Ecclesiasticis, numquam satis laudatis, Cæsaris Cardinalis Baronii, hic desinentibus. II pag. 32 & P.

178 Innocentius III, anno 1198. sub quo data Carmelitis Regula. Ejus atque Urbani IV & Martini IV commune nunc Perusii monumentum. II pag. 33.

179 Honorius III, anno 1216: Pontificatus ejus monumenta Romæ. II pag. 35.

180 Gregorius IX, anno 1227: cujus rescripto confirmatum miraculum Sacræ Hostiæ, Aletrii in carnem versæ. II pag. 36.

181 Cælestinus IV, anno 1241, non videtur ante Coronationem obiisse. Epitaphium recentius imperite compositum. II pag. 37.

182 Innocentius IV, anno 1243: cujus Epitaphium duplex, vetus atque recentius. II pag. 39.

CHRONICON D. Matthæi Spinelli de Juvenatio, ad hunc & tres sequentes Pontificatus pertinens, ex Ms. Italico. II pag. 40 & P.

183 Alexander IV, anno 1254. Hujus Acta ex Ms. Petri Coretteni non magnæ fidei, deprehensis erroribus hujus scriptoris circa B. Rosam. P. Sepulcrum multis, sed frustra, requisitum Viterbii. II pag. 50.

184 Urbanus IV, anno 1261. Hic instituit festum Corporis Christi.

DISSERTATIO XLIII Al. XXIII de Officio illius Festi, jussu Urbani per S. Thomā composito, & quidem sic, ut hic non videatur vidisse antiquius aliud Leodii confectum, & (quoad istud ibi susciperetur) usitatum in Ecclesia illa, satagentibus Beatis Iuliana & Eva, contra quam alias censui in Append. Aprilis. II pag. 51 & P.

185 Clemens IV, anno 1265: notatur hic mutatio styli in Chronica Martini Poloni. II pag. 53.

DISSERTATIO XLIV, De Sepultura Clementis, & diuturna post mortem ejus vacatione, atque initio Conclavium Pontificiorum, in Palatio Viterbiensi, & quidem discooperto a civibus, ad accelerandam Electionem. II pag. 54.

186 Gregorius X, anno 1271: ejus ut Sancti apud Aretinos cultus & sepultura. II pag. 56.

187 Innocentius V an. 1276, ex Ordine Prædicatorum. II pag. 57 & P.

188 Adrianus V, anno 1276. Hujus apud Minores Mausolæum Viterbii, uti & Vicedomini, eo mortuo Electi, ut prætendunt Placentini. II pag. 58.

189 Joannes XXI, anno 1276. Exhibetur monumentum, & redditur ratio numeri nominalis, cum alias dicendus solum esset XX. II pag. 59 & P.

190 Nicolaus III, anno 1277. Ordinationes ab eo celebratæ, turbæ obitum secutæ. II pag. 60 & P.

191 Martinus II, Al. IV, anno 1281: hujus Acta ex nostris Mss. Auctore Iordano, anno 1285 ante 12 Maji composita. II pag. 61. Ratio numeri nominalis, quo is II non IV scribitur. P.

192 Honorius IV, anno 1285: Acta ex Ms. II pag. 63. Cur hujus & aliorum honorarii nummi, Pontificem in Cappa seu Pluviali referant? P.

193 Nicolaus IV, anno 1288. Acta ex Ms. humiliterque sepulti Epitaphium. II pag. 63. Ratio Interpontificii, pag. 170 & P.

194 Cælestinus V, anno 1294, abdicato Pontificatu, ut ante, S. Petrus de Murrone, cujus hic brevia Acta ex nostro Ms. cum forma altaris, supra quod servatur nunc Aquilæ corpus. II pag. 65: ad diem vero XIX Maji dantur integra Vitæ & Canonizationis Acta, a Iacobo S. Georgii in Velo-aureo Cardinali prosa ac versu scripta.

195 Bonifacius VIII, anno 1294. Coronationem duobus libris descripsit idem, qui supra, Iacobus Cardin. quos vide cum Actis Decessoris editos. Hic duplex Tiaræ coronamentum induxit, & Iubilæum anni 1300 celebravit, ab eodem Cardinali descriptum opere hactenus inedito. P. Acta ex nostro Ms. dantur, atque defenditur ejus contra Francorum calumnias innocentia, ex Nauclero & Ioanne Rubeo, II pag. 68.

196 Benedictus XI, anno 1303. Brevia Acta ex Ms. Sepulcrum Perusii apud Prædicatores. II pag. 69.

197 Clemens V, anno 1305. Acta Auctore Pern. Guidonis Episcopo Lodevensi ex Mss. II pag. 71. Sepultura Vazati. pag. 74. Icon probata P.

198 Joannes XXII, anno 1316. Huic afficta enumeratio enormis Sanctorum Benedictinorum. Acta ex Mss. Bernardi Guidonis & Ptolomæi Lucensis. II pag. 75. Avenionensium traditio de suæ ecclesiæ fundatrice S. Martha, & Joannis ibidem sepultura 79. Opponitur eidem a Schismaticis anno 1328 Petrus de Corbario, sub nomine Nicolai: & ipsius Schismatis Acta dantur ex Ms. Bernardi Guidonis. II pag. 80.

DISSERTATIO XLV. An Petrus de Corbaria credi possit habere partem in libris de imitatione Christi, controversis inter Joannem Gessen, Abbatem Italum Benedictinum, hoc tempore florentem; & Thomam a Kempis, Canonicum Regularem in Belgio, seculo integro posteriorem, II pag. 82: deque hujus corpore, nuper invento prope Swollam, testis oculati narratio ex Ms. P.

199 Benedictus XII, anno 1334. Acta Pontificatus ex Historia Ms. Ptolomæi Lucensis, II pag. 83. Epitaphium & Monumentum Avenione, pag. 85.

200 Clemens VI, anno 1342. Acta ex nostris Mss. Vitis Pontificum. II pag. 86. Huic vendita civitas Avenionensis, eidemque sepultura in suo Casæ-Dei monasterio obtigit, pag. 89.

201 Innocentius VI, anno 1352. Acta Pontificatus ex Mss. Fundatio Carthusiæ Villanovanæ: illius ibi Mausoleum. II pag. 90.

202 Urbanus V, anno 1362. Ab hoc, Romam regresso, Apostolorum Capita novis argenteis thecis ornata: Maßiliæ mortui monumentum & cultus. II pag. 92.

203 Gregorius XI, anno 1370: Actorum Synopsis ex nostro Ms. II pag. 32. Gersonis fabula, de pœnitentia morientis ob fidem adhibitam revelationibus, quibus motus Curiam reduxerat Romam. II pag. 171 & P. Itinerarii, a Petro Aurelio scripti, optanda magis quam speranda explicatio, P. Huc usque Franciscus Petrarcha Italice deduxit Chronicon Pontificum & Imperatorum, quod Nicolaus Garanta continuavit.

204 Urbanus VI, anno 1378. Cur in hujus obedientia tam constans Ludovicus Comes Flandriæ? Historia Schismatis tota datur ex Ms. II pag. 95. Æmulus ejusdem Clemens in Gallia: ejus Avenione monumentum insigne: II pag. 102 & P. Indulgentiæ Vrbano affictæ P.

DISSERTATIO XLVI. Expenduntur quæ in favorem alterutrius contendentium allegari possunt ex Actis Sanctorum, sub hoc schismate, scilicet SS. Vrsulinæ Parmensis, geminæque Catharinæ Senensis & Vastanensis ab una; atque SS. Vincentii Ferrerii, Petri Luxemburgii, & B. Coletæ Virginis ab altera parte, II pag. 102 & 105.

205 Bonifacius IX, anno 1389. Acta brevia, II pag. 104. Huic Avenione oppositus successor Clementis anno 1394 Benedictus XIII, sive Petrus de Luna pag. 105.

206 Innocentius VII, anno 1404, promovendæ unionis causam turpiter deferit, II pag. 106.

207 Gregorius XII, anno 1406, simili modo differens quod promiserat, a Concilio Pisano deponitur, II pag. 108: Itinerarium ejus.

208 Alexander V, anno 1409. Hujus Mausoleum Bononiæ apud Minores: de patria controvertitur, II pag. 109.

209 Joannes XXIII, anno 1410. Hujus Acta: dispar ejus & Gregorii, olim abdicati, fortuna in Concilio Constantiensi: mors & sepultura Florentiæ ab amico fideli Cosmo de Medices curata. II pag. 111.

210 Martinus V, anno 1417: Acta ex Mss. Vitis Pontificum huc usque productis, II pag. 112. Extinctum sub eo Schisma, cedente, qui Benedicto successerat, Clemente, anno 1429: pag. 117. Ex hinc Catalogum continuat Joannes Stella, Sacerdos Venetus Ibidem.

COMPENDIVM CHRONOLOGICVM rerum ad Decreta Constantiensia eorumque sensum & auctoritatem spectantium; ex Actis Mss. & authenticis documentis collectum, ab Illustriss, Emmanuele Schelstratio, Vaticanæ Bibliothecæ Præfecto & nunc etiam Basilicæ Canonico, hoc agente ut appareat evidenter, Seßionis IV & V decreta, contradicentibus Cardinalibus & Oratoribus Gallis perlata; ipsumque illum Conventum ænte Obedientiarum trium unionem, neque Generalis Concilii pondus habere, nec ejus Acta a Martino V confirmata, sed plane rejecta fuisse, quatenus videntur Concilio superioritatem tribuere. Procedit autem Historia per partes. P.

§ I. Pisanum Concilium secutus duarum Obedientiarum congressus Constantiæ ad unionem Ecclesiæ statuendam.

§ II. Joannis XXIII & Gregorii XII ibidem procurata ceßio, tamquam securior ad schisma tollendum via.

§ III. Benedicti XIII, a suæ ipsius Obedientiæ sectatoribus deserti, abdicatio, per Concilium tunc primum Generale.

§ IV. Electio Martini V, per quam Concilio tandem Caput acceßit, perfectaque est Ecclesiæ unio, salva ipsius Capitis superioritate.

211 Eugenius IV, anno 1431: Notatur abusus Bullas sic transcribentium, ut numeros, originaliter ad longum, vel saltem Latinis litteris scriptos, reddant per zyfras. Acta ex Stella, II pag. 119: Felix, alias Amadeus Sabaudus, illi per Schisma oppositus a Concilio Basiliensi, anno 1440, abdicato quam gesto Antipapatu clarior, 11 pag. 123 & P. Anonymi Coævi de obitu Eugenii, deque creatione successoris historia ex Italico pag. 120.

212 Nicolaus V, anno 1447: Acta ex Stella, 11 pag. 124. Electio Successoris, Italice descripta ab Anonymo, pag. 125.

213 Callixtus III, anno 1451, hortator Expeditionis in Turcas II pag. 127: Historia Conclavis, ejus mortem secuti, ex Italico ibidem.

214 Pius II, anno 1458. Elogium ex Stella & Epitaphio II pag. 132.

215 Paulus II, anno 1464. Elogium item ex Stella & Epitaphio: II pag. 133.

216 Sixtus IV, anno 1471. Acta ex Stella, II pag. 135. Affictæ eidem exorbitantes Indulgentiæ pag. 136. Historia Interpontificii, ejus mortem secuti, ab Anonymo coævo, pag. 137.

217 Innocentius VIII, ex familia Cybo, honoribus illustri, opibus mediocri, anno 1484 P. Acta ex Stella. Hic quoque & alibi diligentius notatur initium Anni, tam Civilis quam Pontificii, sub unoquoque Papatu II pag. 140.

218 Alexander VI, anno 1492. Acta Pontificatus ex Stella. II pag. 142 & P.

Interpontificii sequentis Historia, ex Italico Ioannis Broccardi, Clerici Cameralis, Conclavi præsentis: pag. 143.

219 Pius III, anno 1503, II pag. 146. Conclavis historia, & sequentis Pontificatus initia, Auctore eodem Ioanne Broccardi: ibidem.

220 Julius II, anno 1503. Electio Successoris ex Italico Coævi, & verosimiliter unius ex Conclavistis. II pag. 148.

221 Leo X, anno 1513. Hujus mortem secutum Conclave, simili stylo & auctoritate repræsentatur. II pag. 151.

222 Adrianus VI, anno 1522. Indicatur obiter ejus Historia, a Blasio Ortisio eleganter descripta, typisque edita in lib. 3 Miscellæneorum Baluzii, II pag. 153. Subjungitur Historia Conclavis, ex Italico Auctoris synchroni, & similes deinceps alibi quærendæ indicantur. II pag. 154 & 170 f.

DISSERTATIO XLVII, de usu annorum Incarnationis, in Cancellaria Pontificia diu vario, nostra ætate primum firmato, ut hæc eosdem ordiatur a festo Incarnationis, Kalendas Ianuarias sequenti; Signatura autem Brevium, eosdem inchoet a Kalendis prædictis, I pag. 214 & P.

223 Clemens VII, anno 1523, in hoc finitur Continuatio Annalium Baronii, per Odericum Rainaldum, cetera prosequitur nunc Eminentißimus Leander Coloredus, ex eadem Congregatione Oratorii Romani, cujus nunc duo Tomi sub prælo versantur. Interim nudam Chronologiam prosequimur, II pag. 156.

224 Paulus III, anno 1534, II pag. 157 & 171. — Julius III, anno 1550. — 226 Marcellus II, anno 1555. — 227 Paulus IV, anno 1555. — 228 Pius IV, anno 1559. — 229 Pius V, anno 1566, II pag. 159, 171 & P. — 230 Gregorius XIII, anno 1572, Kalendarii resormator, II pag. 159, 171 & P.

231 Sixtus V, anno 1585. — 232 Urbanus VII, anno 1590 — 233 Gregorius XIV, anno 1590. — 234 Innocentius IX, anno 1591 — 235 Clemens VIII, anno 1592. — 236 Leo XI, anno 1605 — 237 Paulus V, anno 1605.

DISSERTATIO XLVIII. Quibus rationibus motus Paulus indulserit, lingua, Sinensibus Eruditis communi, per indigenas Sacerdotes celebrari Sacra.

§ I. Rationes ab amplitudine, genio, & politia Gentis, non diu externos toleraturaturæ, cum adhortatione ad Deum tam salutare executioni tandem mandandum.

§ II. Rationes ex impoßibilitate morali docendi adultiores Sinas linguam Latinam, aut eum in finem erigendi puerorum seminaria, P.

238 Gregorius XV, anno 1621. — 239 Urbanus VIII, de Actis Sanctorum per sua decreta optime meritus, II pag. 139. P. — 240 Innocentius X, anno 1644. — 241 Alexander VII, anno 1655. — 242 Csemens IX, anno 1667.

RELATIO AVTHENTICA gloriosi exitus, quem sub isto Pontificatu habuit accusatio Christianæ legis apud Sinas, per sententiam in publicis Regni Comitiis juridice latam, anno 1669, ex impresso Quam-chuënsi Latino-sinico. P.

243 Clemens X, anno 1670. II pag. 163.

RELATIO II. De restitutione Præconum Euangelicorum in ecclesias suas, anno 1671 jussu Imperatoris Tartaro-Sinici facta. Ex eodem impresso. P.

DISSERTATIO XLIX. De epikia seu discretione in prædicando Sinis Euangelio tenendo: ubi exhibita forma funebris Crucis, quam Neophyti sibi curare solent secum sepeliendam, refutatur calumnia negantium in China prædicari Crucifixum: & de modo illic tenendo Misßionariis novis moti in Europa scrupuli, discutiuntur a Doctore Theologo Parisiensi, per Epistolam ejus ex Gallico Latine redditam. P,

244 Innocentius XI, cui longos optamus annos & nos nostraque subjicimus, II pag. 163 & P.

KALENDARIVM PONTIFICIVM, per anni circulum ostendens unoquoque die, quis Pontificum electus vel ordinatus, mortuus vel abdicatus sit. II pag. 164. Sed juxta Paralipomenæ Corrigendum.

Porro si placeat iterum adhibere Ioannis Baptistæ de Cavalleriis Pontificum Icones, quaternas & quaternas, ut initio factum; accipiatur ex folio inserto Parti I ante pag. 17, & ex Parte II pag. 8 absque ulla divisione, consequenter tota Instructio Bibliopegi, sub hoc titulo ORDO TABVLARVM; & secundum quod nova editio exiget, indicentur paginæ, quibus erunt applicandi quaternarii singuli.

Tabulis in hunc modum correctis mutatisve, succedat generalis Præsatio, toti operi respondens.

PRÆFATIO
De hujus tractationis occasione ac scopo, servanda Baronio reverentia, quorumdam jurgiis silentio prætereundis.

Cvm sub annum seculi XVII currentis septuagesimum tertium, Præliminarem suam &c ut ante Partem I pag. 1 — ubi placeat etiam sequentia mutare vel addere.

Num. 7, lin. 10 — trium — adde — (qui deinde quatuor facti sunt).

[Atque etiā involumen singulare extendendo,] Num. 8 adde — Hoc ergo consilio cœpta impreßio fuit: sed ea non multum promota erat, cum apparuit neceßitas dividendi alteram partem Maji in Tomos quatuor; simulque constitit, Conatum istum grandiorem futurum, quam ut in unius Tomi limine totus stare posset; rediitque de eo partiendo consilium, non tam commodum quam necessarium, si cum ipsis Actis compingi res tota deberet, quemadmodum eatenus cogitatum fuerat. Divisim itaque impressa fuit gemina pars operis, eodem quo Acta imprimebantur tempore: utrisque autem jam lucem spectantibus, aliæ aliæque se ingesserunt rationes, quæ suaserunt, es duabus minus commode distractis partibus, & nonnullis Prologomenis quæ addi possent, atque a seorsim empturis exigenda videbantur, titulum Apparatus prævii laturis, unum singulare volumen conficere; quod Actis Sanctorum additum; haberet Titulum Propylæi Majalis; seorsim vero sumptum, appellaretur, id quod proprie erat, Conatus Chronico-historicus ad Catalogum Romanorum Pontificum, sive, Chronologia Pontificia. Primam autem hujus lucubrationis occasionem nosse qui volet, legat dicenda ad Commentarium de LXXIX Pontifice Adeodato, illa enim hujus loci non est.

[9] Ceterum libens fateor quod Conatum meum, ne sic quidem &c.

Num. 11 lin. 16 — ante hos sedecim aunos — l — ante annum MDCLXV.

Num. 12 lin. 13 — Mabillonii — l — Mabilionis — hoc enim proprius accedere ad pronuntiationem nominis Francici Mabillon, judicavit Dominus Menage, supremus hac ætate Parisiis arbiter istiusmodi rerum: cujus judicio etiam ipse ceßit, qui se aliquando Mabillonum scripserat, cum volebat nomini suo terminationem Latinam dare. Legatur ergo deinceps & hic in reliquo opere nostro, Mabilio, Mabilionis, & cum recudi debebit aliquid, sic recudatur.

Num. 16 lin. 5 — Nepote — lConsobrino.

Num. 17 lin. 1 mutandum erit aliquid, pro judicio secundam impreßionem curaturi, si hanc contingat fieri post obitum S. N. Innocentii Papæ XI.

Ibid. in fine adde — : quæ ipsæ tamen si legantur ab aliquo, non ignaro objectionum mihi factarum, & sorte adhuc sæpius faciendarum, cum exprobatione mei ad ipsas silentii; apparebit profecto, minime mutum fuisse me, sed quasi aliud agentem cumulatißime satisfecisse omnibus; & gloriosos illos Triumphatores, vel non legisse nostra, vel lecta dißimulasse, ut ignaro popello nostrorumque operum usum nullum habenti, fucum facerent.

[18] Primo autem consilium mihi fuerat &c.

Ibid. lin 8 — ab anni prioris Augusto — l — ab Augusto anni MDCLXXXIII.

Num. 19 lin. 26 dele ultimas 9 lineas ab his verbis — Tali porro — nec non verba in margine illis respondentia; & numerum 20 sic ordire.

[20] Istis prænotatis jam ibat in lucem Propylæum, quod dixi; quando perlatum est Roma gravißinum Sanctißimi Domini nostri Decretum &c.

[aut porro allegandi.] Ibid. lin. 20 sic lege — Ne quis, quartum ac quintum Tomum Maji, cum ipso totius Mensis Propylæo in lucem ivisse videns, post ejusmodi Decretum … lin. 24 — monitum lectorem volui, id prius &c. — pro ultimis 6 lineis ita lege — Interim etiam sic impressa pro non impreßis haberi petii; & tam in duobus qui imprimendi restabant Tomis, quam aliis mensibus abstinere proposui a nominando Auctore illo; nisi quando eum nominari ipsiusmet Pontificiæ auctoritatis interest; vel quando ratione Ordinis, in quo vivit & scribit, efficacior futura probatio videtur, ipsius assensu stabilita.

[21] Hinc porro ibatur in materiam propositam; qua sicut supra dixi, [Quis ordo secundæ editionis futurus.] bifariam divisa, nunc autem commodius trifariam dividenda, ac fere impreßa jam tota, cogitatio primum venit de Apparatu prævio, ex Henschenii meisque Lucubrationibus, in Martio & Aprili editis, nonnullisque prælaudati Petri Poßini Epistolis, ante opus totum ponendo. Quod opus si iterum venire ad prælum debeat, poterist res tota concinnius commodiusque ordinari hoc quem jam monstrabo modo, ac novum quodammodo videri. Id tamen, quod alias monui, etiam hic notari volo; in Henschenianis istis lucubrationibus, ea correcturum me, quæ Auctorem scio correcturum fuisse si vixisset; ita tamen, ut nihil majoris momenti innovem, quod a reliquo contextu non secernam hujuscemodi notis [ ].

AD CONATUM CHRONICO-HISTORICVM APPARATUS PRÆVIUS.

[Prologus]

Apparatus hic primum indivisus prodiit; eo potissimum fine, [Ratio dividendi hunc Apparatum bisartam.] ut haberetur contextus antiquißimorum duorum Catalogorum, ab Henschenio ante Aprilem editorum, qui erant futuri basis ac fundamentum nostræ subsecuturæ lucubrationis uberioris; secundario tamen etiam eo directus, ut per appositas Dissertationes Epistolasque, intelligeret lector, an & quatenus sustineri posset receptißima apud plures Patres sententia, de Christo, Duobus Geminis Consulibus passo; id est, eo anno, quem in vulgari nostra Æra vigemsium nonum numeramus; adeo ut, si ea sententia vera sit, annos a Christi Incarnatione aut Nativitate numerantibus hodie, ad perfectum calculum desiciant anni quatuor omnino vel quinque, dum constat Christum, quando crucifixus fuit, egisse aut etiam pertransiisse ætatis suæ annum trigesimum tertium. Nunc, quia nescio, an iis qui forte hunc Conatum iterato subjicient prælo, probaturi sint, tantam molem Dissertationum præviarum, multum quidem ad primi summique & æterni Pontificis Christi Iesu historiam facientium, sed ad Romanorum Pontificum, Vicariorum ejus, Chronologiam perquam parum; placet ipsum Apparatum partiri, & magis necessariam partem dividere a minus necessaria; hanc tamen primo loco ponere, ipsius argumenti id exigente natura, ut, quæ Christum spectant, præponantur spectantibus ad Vicarios Christi.

PARS PRIOR
Continens Exercitationes & Epistolas, Genealogiam & Chronologiam Christi spectantes.

[Errata]

Primus vetustißimusque Pontificum Romanorum Catalogus, [Cur prius hic de Christo, deinde de Pontificibus agatur.] ab Henschenio ante Aprilem editus, & qua tunc licuit illustratus, sic inchoatur: Imgerante Tiberio Cæsare, passus est Dominus noster Jesus Christus, duobus Geminis Consulibus, VIII Kalendas Aprilis: & post Ascensum ejus beatissimus Petrus Episcopatum suscepit. Cum ergo ostendisset Henschenius, in Præfatione ad ipsos vetustiores Catalogos, quantæ antiquitatis & auctoritatis primus sit; ne statim in limine offenderet Lectorem ista de anno Crucifixionis sententia, accuratius tractandam sibi censuitsuit Quæstionem illam, subjectis ad Proœmium prædictum Exercitationibus tribus: quas antequam hic proponam, placet proprias quasdam meas de ipsius Christi Genealogia reducere in medium ex mense Martio; & quas antehac Henschenianis Exercitationibus postposui, ut Magistro priorem locum discipulus concederem, eisdum nunc præponere, ut sequar naturæ humanæ ordinem, cui prius contingit nasci quam mori. Vtrisque interim argumenti loco sit, hoc quod subjicio nostri Salvatoris Elogium.

JESUS CHRISTUS
PONTIFEX IN ÆTERNUM.

Iesus Christus filius David, secundum Legem & Matthæum, per Salomonem; secundum Carnem vero & Lucam, per Nathan; & Josephi, per utramque lineam patrui Mariæ Virginis, non tantum putatitius, sed legalis filius ac necessarius heres, adeoque etiam Rex Judæorum, & promissus iis atque ex iis Messias; conceptus de Spiritu sancto XXV Martii, natus de prædicta Virgine XXV Decembris; anno, secundum plures Antiquos, ante vulgarem æram &c ut pag. 6 in fine adde — Mallemus tamen dicere posse, anno uno citius conceptum & natum, & anno sequenti in Autumnum provecto, adoratum a Magis, moxque avectum in Ægyptum; tum anno ætatis XXX nondum expleto, vulgaris æræ XXIX, in autumno baptizatum; ac denique obiisse ut supra, expletis vitæ annis XXXIII ac mensibus III. Singula sequentibus Exercitationibus & Epistolis explicanbuntur.

EXERCITATIO THEOGENEALOGICA.
De Christi Parentumque ejus, & Consanguineorum atque Affinium stemmate.
Ex Tomo 3 de Actis Sanctorum Martii Pag. 9 & seqq.

[Antequam exam netur annorum Christi Chronologia.] Iidem Catalogi Romanorum Pontificum, qui cujusque principia exitusque definiunt, etiam hoc ipsum docere noscuntur, quo quisque patre sit. Ab eo igitur, qui Chronologiam Summi Æternique Pontificis Christi explicandam sibi proposuit, minime alienum fuerit, Genealogiam ejusdem &c — ex Apparatu pag. 31 num. 1 omißis 15 primis lineis: deinde Col. 2 lin. 15 post — Annales Marianos — adde — Idem fecit eruditißimus Petrus de Marca Archiepiscopus Parisiensis in Dissertatione de Stemmate Christi, diu inedita & nuper a Baluzio vulgata in fronte Opusculorum ejus, in qua ubique laudat Poßinum Auctorem.

Num. 25 lin. antepenult. — gener — l — socer.

Lin. penult. — Christo … quos ei — l — Mariæ & Christo … quos eis &c.

Num. 26 lin. 4 sponsi — adde — Joseph & Maria — & lin. 5 dele — eorum.

Num. 27 lin. 13 ὠς ἐνομίζετο — adde — Ut putabatur.

Num. 29 lin. 1 Econtra — l — E contario.

Num. 35 lin. 19 post — divinitus destinatus — adde — qui ab illo suo legali patre, ἐπικλὴν Πανθήρ καλουμένου, ut ait Epiphanius, Panther cognomen sortito (non autem a carnalis proceßionis linea, uti apud Damascenum hallucinantur Græci) Pantheras etiam ipse cognominatus fuit; unde est illa gentilus Celsi apud Originem annotatio, asserentis a Iudæis se accepisse, quod Maria conceperit ἀπότινος Πανθήρα τοὔνομα ex quodam, cui nomen Pantheras, id est, ex Josepho. Hoc posito &c.

Num. 36 lin. 4 — in succeßione — l — in succeßionem. Lin. 24 dele hæc verba — cujus causa tractatio hæc instituitur.

Num. 37 lin. 15 — superstitem — adde — in suis nepotibus. Lin 18 — carnalem adde — indeque ad communem utriusque stirpis progenitorem Zorobabel; ac porro duplici iterum via, per Salomonem atque Nathanem, ad David; sicut mox infra apparebit.

Num. 39 lin. 16 — legibus — l — Regibus.

Num. 43 lin. 11 — jurel — juri — hac de se — l — hac de re. Lin. ult. post — præmitto Systema Genealogicum — adde — ab eo quod alias proposui leviter immutatum; omißis nonnullis, haud facile positiva auctoritate probandis ad Christi genealogiam pertinere; quales sunt Barsabas uterque, Joseph & Judas; aliis vero duobus, Simone & Juda Apostolis, sub verosimili conjectura quod eo pertineant, ad Sacerdotale genus Annæ translatis, ut sequitur.

CONSANGUINEORUM SYSTEMA EX PARTE JOACHIM ET JOSEPH PRINCIPALE.

SYSTEMA SACERDOTALE, EX PARTE ANNÆ.

[44] Phænomenorum cælestium &c. col. 1: & continuando cum num. sequ. col. 2 sub finem (ubi in margine legendum — Iosephi, pro, Iosepho) prosequere pag. seq. 39 col. 1, ac finiendo in lin. 5 ad verba — necessario important — fiat — novus numerus.

[45] In his autem venit accurate observanda summa illa Euangelistarum diligentia, in personis synonymis, tam viris quam feminis, per cognomina quædam distinguendis: ea enim videtur præbere certißimum fundamentum hic stabiliendæ diversitatis. Et quia ejusmodi cognomina ut plurimum sumuntur ab alio nomine proprio, posito in genitivo; ante omnia moneo, [atque explicato sensu genitivi, nominibus pro cognomine additi,] nomen genitivi casus, alicui nominativo absolute additum, denotare, quod is, cui genitivus sic additur, sit ejus qui in genitivo ponitur filius; si autem nominativus sit femini generis, significare, quod ejusmodi femina, sit ejus qui exprimitur in genitivo uxor aut filia. Neque enim invenies locum ubi sic signetur ejus personæ, quæ exprimitur in genitivo, Maritus, Pater, Mater, Frater, aut Soror: quia hæc subintelligi non solent. Itaque, Joseph vir Mariæ; non Joseph Mariæ, legitur; Symon, pater Alexandri & Rufi; non Symon Alexandri & Rufi; Maria, Jacobi & Joseph mater; Jacobus, Frater Joannis; Soror Matris Jesu, Maria-Cleophæ, atque ita de ceteris. Vbi ergo dicitur Maria Iacobi, & Iudas Iacobi; intelligi censeo, Mariam istam fuisse Iacobi alicujus uxorem vel filiam; non matrem, ut volunt, qui ipsam cum Maria, Cleophæ uxore, confundunt; similiter Iudam, filium Iacobi, non fratrem aut patrem. Istis sic positis.

[46] [statuitur quod Iacobus & Ioseph Fratres-Domini, nati sint ex Maria consobrina Deiparæ,] Statuo I, Iacobum, Hierosolymorum Episcoporum primum, ejusque fratrem Ioseph, natos ex Cleopha & Sorore matris Iesu Maria (hæc enim Iacobi & Ioseph Mater dicitur) appellatos antonomastice fuisse Fratres Domini præ aliis, ex eodem Cleopha patre quomodocumque genitis, idque speciali aliquo præ illis jure, quod acceperint, non a solo patre (nam ex hujus capite omnes erant æquales) sed etiam a matre, nata ex Deiparæ Avunculo vel Matertera, sive ex aliquo S. Annæ fratre aut Sorore. Cur autem non ex Patruo vel Amita Deiparæ, S. Ioachimi Fratre aut Sorore? Idem quidem id esset, in ordine ad duplicis consanguinitatis nexum cum Iesu reperiendum in Iacobo Adelphotheo (nam de hoc præcipua nobis est quæstio; cum de Iosepho ejus fratre, quem præmortuum esse relicta vidua Salome suspicor, altum sit in Euangeliis silentium) priorem tamen conditionem elegi, ut major sit inter Iesum & Iacobum similitudo; cum ambo ex Regali simul & Sacerdotali stirpe proceßisse, ratione prorsus eadem intelligentur. Et sicut Iesum, quem ipsi quoque Iudæi, ad fidem ejus convertendi, summum essent agnituri Pontificem, conveniebat aliqua ex parte genus ducere ex ejus gentis Sacerdotibus; ita etiam congruum erat, ob eodem Sacerdotali stemmate non prorsus alienum esse, qui constituendæ ex Iudæis in Ierusalem Ecclesiæ primus præficiendus erat Episcopus.

[47] Statuo II ex Hegesippo &c ut pag. 39 n. 46 & in fine adde — Istum tamen Iuniorem Cleopham non posui in Systemate,[& ex Iosephi fratre Cleopha:] quia ejus cum Christo consanguinitas nusquam indicatur in Euangeliis, solaque in nominis identitate fundata conjectura, facit ut ipsum hic annumerem filiis Cleophæ Senioris. Duos autem Cleophas melius distingui existimo; tum ut uxor senioris, [an etiam Cleophas junior ejusque Sorores non constare.] soluta matrimonii lege per viri mortem, decentius Iesum sequi potuerit; tum ut Christi Hospitem in Emaus, non faciamus enormiter seniorem Discipulis ceteris, quos omnes fuisse Magistro suo juniores, aut ut summum coævos, mihi persuadeo. Sed neque Sorores ullas Christo ex priori Cleophæ matrimonio prædictis adscripsi, ob defectum idonei testimonii: alias agnosco, quod illæ plures esse potuerint. Nam quæ sic in Euangelio nominantur potuerunt ex eodem Cleophæ & Mariæ matrimonio proceßisse; atque ita duplici nexu, æque ac Iacobus Adelphotheus, ad Dominum propius pertinuisse. Sunt qui putant, Cleopham ipsum, alio nomine dictum Alphæum; idque, ne cogantur ab hujus filio, uno ex duodenario Apostolorum, distinguere Adelphotheum, & ita cum Iacobo Zebedæi, tres Iacobos admittere; sed eorum opinionem refutavi ad XXV Maji, quo colitur ipse Alphæus, Capharnaita, Apostolorum Matthȩi ac Iacobi pater.

[48] Statuo III eumdem Cleopham, priusquam Mariæ suæ conjungeretur aliam habuisse uxorem, ex qua genuerit Symeonem, secundum Hierosolymorum Episcopum electum, titulo proximæ post Iacobum consanguinitatis cum Christo. [Ex priori ejusdem Cleophæ uxore nati Symeon Ep. H.] Hic enim titulus, in Iudaizante adhuc urbi illius Ecclesia, multum valere debebat: quamvis is esset fratre suo prædefuncto tredecim minimum annis senior; utpote qui paßim dicitur centum viginti annorum fuisse, quando complevit martyrium suum, anno Christi CVII. Fuisse autem patrem ejus Cleopham, eumque Iosephi Sponsi Deiparæ fratrem, ex tota antiquitate probavit Bollandus ad XVIII Februarii; testem allegans ex Eusebio Hegesippum: qui etiam asserit, ad ejus electionem, non solum convenisse unde quaque eos qui tunc erant Christi Discjpulos; sed omnes quibus cum Domino secundum carnem intercedebat cognatio, nam multi eorum supererant. Addo ego, fuisse Cleopham, non solum fratrem Iosephi, sed fratrem ejus germanum; atque adeo debuisse ejus filios, [& Iudas scriptor Epistolæ Canon:] tamquam ex filio legali Iacobi natos (nisi Christus resurrexisset a mortuis, regnaturus in æternum) succedere Iosepho nullos ex se liberos relinquenti. Istis autem filiis adnumerandus omnino est Canonicæ unius Epistolæ scriptor Iudas, quise præfatur Iesu Christi servum, fratrem Jacobi, scilicet Adelphothei esse; veluti dignitate, etsi non ætate potioris. Quem licet a Juda Thaddæo, alias Juda Jacobi, sic dicto a patris sui (de quo infra) nomine, distinguendum ego putem, contra plerosque aliter sentientes, ob causam supra allatam; non tamen miror ejus Epistolam inter Canonicas Scripturas receptam; cum inter easdem recepta sint Marci & Lucæ Euangelia, quos tamen constat Apostolos ex majoribus non fuisse. Nempe scripta est Epistola illa, quantum ex toto contextu colligere licet, ad fideles Iudæos, Hierosolymis sub Jacobo manentes, ad quos subintroierant aliqui Euangelium adulterantes. Cum ergo talis Epistola auctoritate ipsius Jacobi in illa primegenia Ecelesia publice legeretur, æque facile potuit prærogativam istam retinere, quam commendante Petro Euangelium Marci, & Paulo satagente Euangelium Lucæ. Porro si primam illam Cleophæ uxorem, dixerimus Sabæ cujusdam fuisse viduam; potuit hæc utrumque Barsabam, Josephum & Iudam, [An Cleophæ privigni Ioseph & Iudas Barsabæ?] privignos ei attulisse: quod tamen sine auctoritate nunc non dixerim, multo minus eorum nominibus auxerim numerum Fratrum Domini, quasi Cleophas eos genuerit in nomen fratris Sabæ absque liberis defuncti: satis enim nobis in præsentiarum est, fratres inter se, ex uno naturali patre Heli, fecisse Ioachim, Iosephum, & Cleopham.

[49] Hoc modo habetur &c — pag. 39 col. 2 n. 48 & sic consequenter connectendo in eundem numerum id quod ibidem habetur sub nota numeri 49 usque ad lin. 13 columnæ sequ. ubi post hoc verba — Frater, non Cognatus Christi — adde.

[50] Nescio an tertia in Euangeliis Maria, a marito dicta Maria Iacobi, [Idem dices de Maria Iacobi, si ea huc spectet,] ad Christi Genealogiam aliquatenus referri poßit: quod si poßit, maritum potius ejus Iacobum libentius dixerim Deiparæ fratrem vocari potuisse, natum ex aliquo ejus Avunculo vel Matertera generis Sacerdotalis, quam ex Fratre vel Sorore ipsius Annæ; adeoque si aliquo titulo consanguinitatis appellare eam Euangelistæ voluissent, non Sororem, sed Cognatam dicturos fuisse, sicuti Elizabetham dixit Lucas. Minus dubito quin ex hoc conjugio natus fuerit Apostolus Iudas qui & Thaddæus, alias dictus Iudas Iacobi. Eos tamen quos Eusebius ex Hegesippo scribit sub Domitiano accusatos, [cum filie Iuda Thaddæo.] quasi essent de posteritate Iudæ, quem fratrem fuisse secundum carnem tradunt, putem ad Iudam Epistolæ scriptorem pertinuisse. Urgebantur enim ea invidia, velut qui ex David genere descenderent, ex quibus etiam aliquos ad Trajani usque tempora super fuisse & Ecclesiis præfuisse, ex eodem Hegesippo traditur. Sicut autem incertum est an Iacobus supra dictus, tertiæ istius Mariæ maritus, adeoque & filius eorum Iudas Thadæus fuerit consanguineus Christi; [Hujus an frater Simon Cananæus, & Sponsus in Cana?] ita multo magis incertum est, his conjugibus natum Simonem, cognomento Zelotem, aut ex habitatione in Cana Galilææ Cananæum; Chananæum aliqui perperam scribunt, cum in Græco optime distinguantur Κανανίτης & Χαναναῖος. Sed neque fundamentum habet conjectura illa, quæ ipsum facit Sponsum, ad cujus nuptias aquam in vinum convertit Dominus; etsi dubitari nequeat, quin sponsorum alterucer ad Christi cognationem pertinuerit. Quod si revera fratres fuerunt duo isti Apostoli, Simon & Iudas, ex patre Iacobo; habemus quartum par fratrum in duodenario numero; cum præter Petrum & Andream filios Ioannis, [An inter 12 Apostolos sint 4 paria fratrum?] atque Ioannem & Iacobum filios Zebedæi, inveniamus ex Alphæo natos Matthæum & Iacobum, & his accedentes Simon & Iudas quarti in hoc genere forent. Quibus sic positis, utinam & probatis! egregie fraternam caritatem commendasset Christus, ipsa duodecim talium electione, in qua duæ tertiæ partes Fratres fuerint.

[51] Porro sic examinata & omnem in partem &c — pog. 40 col. 1 atque continua eumdem numerum cum sequenti — Ad filios Zebedæi quod attinet &c — ac denique sit.

[52] Adde quod Zebedæus &c col. 2.

EXERCITATIO THEOCHRONOLOGICA
GODEFRIDI HENSCHENII
Qua Christus anno XXIX Æræ communis mortuus, & quinquennio ante illam natus suadetur.

§. 1. An recte statuatur Christus Passus duobus Geminis Consulibus, & VIII Kalendas Aprilis.

[1] Admirandus plane apparet consensus vetustiorum Patrum & Scriptorum, cum Proœmio primi antiquißimique Catalogi, ubi dicitur Imperante &c in Apparatu pag. 4 & seqq. usque ad Pag. 12: sed quæ ibi nominantur Exercitationes, post hac dicentur Paragraphi II ac III.

Num. 1 lin. 14 immolatus — l. destinatus sacrificio.

Num. 2 lin. 11 interponatur auctoritas Firmiani Lactantii ex * 175 c.

Num. 3 lin. 16 — quinquagesime — adde — septimo.

Num. 5 lin. 6 --- Exercitationibus — l — Paragraphis.

Num. 11 linea 20 & seqq. 3 includantur [] noteturque annus qui curret, cum hæc excudentur aut recudentur.

Num. 12 lin. 19 lege — teste Suetonio, recte propterea dictus a Tacito, filius & coheres Imperii: qui eodē anno (ut Suetonii verba prosequar) a Germania in Urbem &c.

Ibid. lin. 25 post — Dionem — adde — nisi quod it dedicationē Concordiæ priori Consulatui videatur adscribere.

N. 14 Post an. 29 Æ. V. in nostra parenthesi lin. 6 post — persecutionem — adde, ex pag. 6 num. 3 ante medium — Certe illi plusquam quingenti &c — usque — fere centum viginti — & sic prosequere — Putamus igitur eas omnes Christi apparitiones, quas Paulus commemorat 1 Cor. 15, 6, post Domini Ascensionem, imo post Pentecosten factas; æque ac illam, qua ipsimet Damascum eunti conspectus Iesus est in via; adeoque diversißimas esse ab iis, quas memorant Euangelistæ, factas per dies XL post Resurrectionem. Deinde visus est Iacobo &c.

Ibid. ad an. 33 Æ. V. lin. 4 pro his verbis — Deinde Cathedram hic collocat Antiochiæ — l — Alii hoc anno Christum passum dicunt.

Ad an. 37 in fine adde — Petrus Antiochiæ Cathedram collocat 22 Februarii.

Ad an. 40 & deinceps usque ad num. 16 mutanda omnia, sicuti idem annus ac sequentes habentur in Conatu pag. 13, sed pro Crucibus ✠ ✠ ponantur [ ], corriganturque summaria annorum 66, 67, & 68, sicuti habentur correcta pag. 212. Omittantur etiam tres lineæ inter utramque Crucem num. 6 signatæ, & continuetur tabula pro anno 69 & 70, atque inchoetur numerus 16.

[16] Hierosolyma exscinditur, anno post Christi Paßionem XXXVII, secundum Communem; secundum Catalogos annos XLII, ut plures numerant. Solenne autem fuit antiquis scriptoribus calculos annorum supputare a Christi Paßione aut Resurrectione &c.

Num. 24 lin. 2 19 — aliquantulum — adde — diverse.

Hinc sequuntur Petri Possini Epistolæ, cum Præfatiuncula ad easdem ubi lin. 5 — dele — in hoc Propylæo — & lin. 15 pro — qualis infra legitur initio Propylæi hujus — lege — initio 1 Partis hujus Conatus — si autem altera fiat editio, ponetur — qualis infra jam legetur ante secundam partem Apparatus — quo etiam casu verba Præteriti temporis melius mutabuntur in Plusquam perfectum tempus, v. g. lin. 1 — effluxerunt — lege — effluxerant. — Similiter lin. 40 post — media istæc via — adde — Sed eam nunc malim post ipsam primam Epistolam legi, quia ipsi respondet perquam apte Secunda.

EPISTOLA I
Negans alio anno, quam XXXIII Æ. V. posse Christi mortem aptari.

Nvm. 8 lin. 8 a fine — in Æræ — l. in Æra.

Num 13 lin. 8 — Olympiadis CIIIII — l. — Olympiadis CCII. Lin. 3 — ætate — l. — æstate — lin. 4 Olympiadis CIII. — l. — CCIII.

Num. 14 lin. 4 a fin. post — exquirere — dele reliqua & novas hasce lineas substitue — Et nihilominus, quia morem non patiebantur præla, Dissertationem concinnare, quam, ut dixi, in Conatu ponerem post chronicen Elogium Christi Iesu; in fine operis retractandam, si eam æque solide refutatam viderem. Ipsam mutato titulo hic accipe ex. 1 pag. 7.

PARADOXON. N. A. De quinquennio Henscheniano ante vulgarē Æram, componendo cum sententia de Christi crucifixione an. XXXIII ejusdem Æræ:

Primæ Exercitationis Henschenianæ Paragraphus 3 confirmat duos præcedentes, &c ut in Conatu P. 1 pag. 7.

Num. 3 sic ordire — Natalis Alexander, videns hinc sese constrictum teneri, — & expunge lineam ubi opus prohibitum nominatur & laudatur, sed ante prohibitionem.

Num. 4 lin. 11 — dele — subjungenda.

Num. 5 lin. 8 — ordini — lege — ordiri.

Num. 6 lin. 3 — XXXIX — malim — XXXVIII, — ita clarius exprimetur differentia Hispanicæ Æræ a vulgari; quin etiam cum Hispanis mallem scribere Era, quam Æra, nisi hoc jam occupassent decessores mei.

Num. 8 lin. 10 — interposita parenthesi — lege — partibus conciliandis (ut quidem prima fronte videri potest) perquam commoda.

Num. 9 ad finem adde — Quid autem dico, Ante initium anni? Ipse annus Ecclesiasticus Romanis inchoabatur a Natali Domini VIII Kal. Januarii: ut patet ex omnium antiquißimo Martyrologio Hieronymiano, [Et annum inchoans 25 Decembris.] quod Romanæ Ecclesiæ in usu fuit, prius quam in ea Vsuardus reciperetur, ad cujus Martyrologii exemplum descripta cetera antiquiora omnia, etiam Gallicana, ab isto die ordiuntur. Antiquißimi etiam Sacramentorum libri (Missalia nunc vocamus, qualia duo, Gallicanum unum ex S. Gelasii Papæ instituto, alterū Gothicum ante annos DCCCC conscriptum, accepimus ex Mss. Reginæ impressa) a Missa dicenda in Vigilia Nativitatis initium sumunt, æque ac liber Sacramentorum S. Gregorii: quamquam id deinde mutatum sit, exemplo fortæßis sumpto a Mediolanensibus, ritus Ambrosiani tenacibus, ut a Dominica 1 Adventus Missales libri initium ducerent.

Num. 10 lin. 25 post exordiri — dele omnia quæ sequuntur atque hæc substitue — Istos autem cereos, [Cerei isti quales fuerint?] quibus ita quotannis inscribebantur festa secundum Paschatis rationem mobilia, existimat Claudius Castellanus meras fuisse columnas, absque ellychnio; ad earum imitationē, quæ ex saxo aliove durabiliori materia antiquitus solebant fieri, ad æternam memoriam illustriorum quorumdam actorū, iisdem inscriptorum, posteritati commendandam; ceram vero adhibitam, quia non nisi ad annum unum debebat conservari scriptura, quomodo ceris inscribebat vetustas quidquid ad brevis temporis memoriam signabatur; membranis autem papyrove Ægyptiæ vel arboreæ, si quid volebant servari diutius; æri autem vel marmori, quidquid perpetunm esse oportebat. Columnam certe nominat ipsa benedictionis formula (sed jam hujus columnæ præconia novimus) & Rupertus Tuitiensis aliique repræsentari ea ajunt Conlumnam ignis & nubis, quæ Israelitas per desertum duxit.

[11] Postquam vero Paschalis ordo ipsi ceræ inscribi desiit, cœpitque in charta seu tabella separata notari; [Illiis Romæ inscriptas Ordo; alibi affigebatur Cereo Paschali;] eadem charta vel tabella affigebatur cereo: quod etiamnum in Rotomagensi S. Mariæ ecclesia totoque Ordine Cluniacensi observari, docuit me idem Castellanus, præsens ipse aliquando cum fieret. Fit autem in Gallia pridie Paschatis, quia cum Paschate ibidem antiquitus inchoabatur annus, saltem Ecclesiasticus, uti ex Concilio Turonensi anni DCLXII probat Mabilio pag. 172, licet alioqui civilis annus inciperet a Martio; quoad usque universim placuit Francis (ut placuit seculo circiter XIII) Paschali festivitati eum honorē habere. Verumtamen serum esset in Paschate primum exponere Paschalem ordinem, ab hebdomadis novem cum Dominica Septuagesimæ currere cœptum, nisi tabella complecteretur diem Paschæ anni sequentis, prout intelligo reapse fieri. Sed ita duorum annorum dimidius Canon conjungitur in unum: longeque præstiterit Romanorum antiquus usus, eumdem in Natalitiis proponentium principio anni Ecclesiastici. Nec minus commode Alexandrini, quibus ex Nicæni Concilii præscripto commendata erat promulgatio Paschatis, [alibi in die Epiphaniæ enuntiabatur.] in Epiphania Domini eamdem faciendam instituerunt, teste Caßiano Collat. 10 cap. 2. ubi ait, quod Intra Ægypti Regionem, mos iste antiqua traditione servatur (& fortaßis ex ipsius S. Marci institutione) ut peracta Epiphaniorum die … Epistolæ Pontificis Alexandrini (ipsa utique die in Alexandrina ecclesia publicatæ) per universas dirigantur Ægypti Ecclesias, quibus & initium Quadragesimæ, & dies Paschæ, non solum per civitates omnes, sed etiam per universa monasteria designentur. Idem etiam ex antiquo usu, secundum institutionem S. Ambrosii, fit Mediolani; nescio tamen an adhibita etiam in eamdem rem Columna cerea per affixionem tabellæ: solum enim reperio in veteri ritus Ambrosiani Missali, quod, Lecto Euangelio festi istius, statim Diaconus annuntiat Pascha, in quo die & mense sit futurum, hoc modo (idque cum cantu ibidem subnotato). Noverit caritas vestra, Fratres carissimi, quod annuente Dei & Domini nostri Jesu Christi misericordia (tali die, sicut erit) Pascha cum gaudio celebrabimus: & respondet Chorus, Deo gratias.

[12] [Benedictia Agnus Dei in Paschate solita fieri Romæ,] Ex dictis intelliges, unde originem suum habuerit Cerei Paschalis benedictio, non tamen Romæ: hæc enim titum istum admodum sero suscepit, antiquo Romano Ordine expreßius attestante in Rubricis de Sabbato sancto, quod descriptus ibi Ordo benedicendi Cerei, in forensibus dumtaxat civitatibus agitur: nam infra civitatem Romanam, mane primo Sabbato sancto venit Archidiaconus in ecclesiam, & fundit ceram in vas mundum majus, & ex ea fundit similitudines agnorum &c. Vbi videntur Forensium Ecclesiarum nomine, non solæ illæ venire, quibus inchoabatur annus a Paschate, uti fiebat per totam Hetruriam, aliis Ianuarii Kalendas ad trimestre subsequentibus, aliis ad novem menses prævenientibus; sed Suburbicariæ Ecclesiæ omnes, id est, sub Vrbis Romanæ Vicario constitutæ per circuitum. His autem sic facientibus, ne quid minus haberet Romana illarum omnium mater Ecclesia; cœpit ipsa etiam simile aliquid facere, [pro usitatā alibi benedictione Paschalis Cerei,] benedicendo cereos illos Agnos, qui erant fidelibus Dominica in Albis distrubuendi post Communionem: duravitque hic usus per annos singulos, jam inde a seculo VI notus; quousque Romana Ecclesia, in Benedictione Paschalis Cerei, se conformavit ceteris; & tunc, Agnorum cereorum benedictionem servantes sibi summi Pontifices, ipsam restrinxerunt ad singula septennia, post primum quo idem fecerant Pontificatus sui annum. Hoc vero jam olim imitatæ Ecclesiæ aliæ, ex ipso Paschali benedicto Cereo decerpebant particulas, transformandas in Agnorum similitudinem, & simili ritu ac die distribuebant, [qui ritus vetustissimus esse ostendetur.] ut Sirmondus in Notis ad Ennodium observat.

[13] Ad commonstrandam porro antiquitatem præfati ritus, circa benedictionem Paschalis Cerei, mire facit; quod formula, Invitationis, Benedictionem istam præcedentis, Exultet Angelica turba cælorum, eadem sit in Missali Ambrosiano, quæ describitur in ipso Romano Ordine, etsi sequentia discrepent: quodque eamdem Augustinus, qui eam Mediolani didicerat, in Africam videatur traduxisse. Nam in utroque vetustißimo Missali supra laudato, continetur Benedictio Cerei B. Augustini Episcopi, quam adhuc Diaconus cum esset edidit & cecinit. In hoc quæ sequitur Invitationem Præfatio, multum diversa ab Ambrosiana, prorsus est eadem cum hodierna Romana; productior tamen prælonga Apis matris commendatione, quæ nunc omittitur. Coævus aut etiam senior Augustino fuit, qui ad Præsidium Diaconum Placentinum, SS. Augustini & Hieronymi Epistolis notum, de Cereo Paschali Tractatum, Tom. 9 operum S. Hieronymi insertum, scripsit, quando necdum annus completus erat, quod Principem Gratianum, prodente exercitu suo, ante fœda captivitas, dehïnc miserabilior oppressit interitus, anno CCCLXXXIII. Atque ex istis longe solidius probatur ritus prædicti vetustas, quam ex Hymno Prudentii ad incensum lucernæ, cui deinde alii titulum supposuerunt ad incensum Cerei Paschalis. Nam qui eum Hymnum animo a præjudiciis libero legerit, judicabit Auctorem de Paschali Cereo omnino non cogitasse; sed quemadmodum ad alias diei horas, sic etiam ad horam accendendarum in domibus lucernarum ipsum Fidelibus cogitandum composuisse. Ceterum quod de columna cerea absque ellychnio suggerit Castellanus, id Romæ potuit valuisse, ubi alium nullum usum illa habebat: sed qui eamdem in Paschate benedicendam instituit, eo fine ut in figura resuscitati ac discipulis denuo apparentis Christi accensa arderet inter Sacra, quoad dicto in Mißa Ascensionis Euangelio eadem exstingueretur; idem haud dubie instituit eamdem cum ellychnio faciendam.

[12] Atque hæc dicta sunto occasione cereorum &c — post quem numerum omittantur quinque sequentes lineæ de imaginibus Pontificum. Interim jam dicto num. 12 seu (ut ibi) 11 lin. 11, ac rursum in sequenti Epistola num. 7 lin. 2 cum P. Natali --- adde --- Alexandro ---nec non ubicumq; alias: moneor enim, peregrinum Francis accidere, ut solo prænomine scriptor aliquis notetur; nec abesse hoc loco amphiboliam, propter Hieronymum Natalem nostrum, cujus extant insignes Annotationes & Meditationes in Euangelia. Finito autem Numero 12 hæc subjunge ---

[13] Verum istam sententiam S. Irenæi, quantumvis antiqui & antiquioribus testibus nixi, teneri nulla ratione posse, suadebit sequens Poßini Epistola, diu post prædictorum impreßionem allata, in qua usum se monet Auctor prima editione Alexandri, citandis paginarum numeris; non vero secunda auctiori, quæ ad manum ipsi non erat: quare necessarium duco ejusdem secundæ editionis paginas notare in margine, si cui forte, veniam ad eos libros legendos habituro, opus sit adire ipsum ejus qui refutatur contextum.

EPISTOLA II
Adversus superius Paradoxon confirmans Christum fuisse baptizatum, &c.

Habetur ea pag. 16 sed corrige ac nota.

Num. 2 lin. 9 --- pag. 202 --- adde *, & nota in margine --- * al. 225.

Num. 4 lin. 2 --- pag. 205 --- al. * 227.

Num. 5 lin. 2 --- pag. 208 --- al. * 230.

Num. 6 lin. 2 --- pag. 221 --- al. * 244.

Num. 8 lin. 8 --- pag. 162 --- al. * 184.

Num. 9 lin. 21 --- pag. 163 --- al. * 186.

Ibid. lin. 26 --- a diluvio MMMLIV --- corrige --- MMCCCXLIV … --- quæ puncta addo pro sequentibus Alexandri verbis Periodi, Julianæ MMMMDCCIX, Hebdomadum Danielis anno CCCCL: verba enim hæc omittit Poßinus, quia ad rem & quæstionum hanc non faciunt, & ipse Alexander, omissa Iuliana annorum mundi periodo, annos Iulianæ Æræ a Scaligero adinventæ numerare mavult, itaque Christum dicit natum anno Juliano XLII, & hos solos annos numerat Dissertatione illa tota.

Num. 11 lin. 3 --- paginis sex & triginta a 64 ad 201 --- al. * a pagina * 164 ad pagina * 201 --- & in margine nota — a pag. 186 ad 224.

Num. 13 lin. 28 --- pag. 189 --- al. * 211.

Num. 14 lin. 10 --- clarius exprimendus annorum numerus, --- XXXIV.

Num. 16 lin. 4 --- pag. 164 & initio sequentis --- al. * 187.

Ibid. lin. 8 --- pag. 165 al. * 187.

EPISTOLA III
Respondet tribus Henscheniani quinquennii, ante Æram Vulgarem ponendi fundamentis.

Nvm. 6 lin. 16 — ἥγπων — l. ἤκων.

Num. 7 lin. 13 — ἡγεμονευ ευτος — l. ἡγεμονεύοντος.

Num. 8 lin. 15 — θύγατρος υἵον — l. θυγατρὸς υἱὸν.

Num. 10 in Marg. anno 33 — l. — an Iuliano 46 Ær. vulg. 1.

CONSULTATORIÆ DUÆ
Ad eumdem R. P. Petrum Possinum

1. Super anno Christi trigesimo apud Lucam, & Euangelicæ Historiæ principio exinde ordinando.

Quam ad me dedisti &c ut in App. pag. 25 — & corrige sequentia.

Num. 5 lin. 7 a fine — in Galilaam — adde — & fama exiit per universam regionem de illo, &c cum tamen.

Num. 6 lin. 27 — Josephum autem Mariam — l — Josephum autem & Mariam.

Num. 10 lin. 1 dele hæc verba — primi moris eatenus retinens.

Num. 13 in fine adde — idque ante Pascha &c uti pag. * 175 f, in App.

Num. 16 lin. 25 — anno Juliani — l — anno Juliano.

Ibid. dele 12 ultimas lineas, inter imprimendum additas, ad explendum, hiatum, qui typothetarum culpa alias relinquendus fuisset; cum scilicet vel necdum legissem præcedentem paginam, ubi eadem aliis verbis habebantur; vel aliis distractus eorum non recordarer. Ista ergo expungantur, & totus numerus iste sic finiatur — quam exiguum oppidum Bethleem fuerit, & quam angusti fines ejus: in spatio autem tali nonne multum, si centeni aliquot reperti sint, infra biennium nati?

Num. 21 lin. 9 — stella utriusque — l — stellæ utriusque.

EPISTOLA II.
Andato quod Christus integro anno ante initium vulgaris Æræ natus sit, Magorum adventus in æstatem similiter præcedentem, & Baptismus Christi in æstatem anni XXIX referri poßit?

Legenti tibi, Pater amantissime & eruditissime, Consultatoriam Epistolam meam, [Orientalibus olim solitis Natalē æque ac Adorationem celebrare 6 Ianuarii,] accidit haud dubie hærere in numero ibidem 10, atque mirari, quomodo non cogitaverim, Orientales illos, ad quorum exemplum conor sustinere, eodem quo Christus natus est die, post anni unius circulum, contigisse Adorationem Magorum, ipsam ejus nativitatem primis quatuor seculis celebravisse die VI Januarii, eodem quo Christi Baptismum die, & eodem quo Occidens hodiedum celebrat eamdem Adorationem. Equidem fateor id mihi tunc in mentem non venisse; solum enim in eo laborabam, ut uno anno citius Christum natum persuaderem, ex iis quæ inter Magorum adventum & Herodis mortem scimus accidisse. Sed neque nunc, ea de re monitus a Claudio Castellano Parisiensi Canonico, scriptorum meorum diligenti, sed neutiquam erroribus indulgenti lectore, quidquam ex dictis aliud mutandum censeo, quam ut præcitato num. 10 deleantur paucula verba, quibus dicitur, quod Occidentalis ecclesia in die Natalis ad tertiam Missam recitet Euangelium de Magis, primi moris eatenus retinens. Dum enim jam constat, [cessat ratio dicendi hanc accidisse 25 Decembris,] in Oriente ignotum fuisse verum Christi Natalem; constat etiam, nec morem recitandi istud Euangelium XXV Decembris, ab Orientalibus ad Occidentales fuisse derivatum. Sed neque ex eo quod isti, post factam festorum divisionem, in eumdem diem contulerint Nativitatem & Adorationem, efficaciter concluditur, etiam existimasse, quod eodem die res utraque acciderit. Sicut enim Latini in eumdem diem tria mysteria contulerunt, propter eorum aliquam convenientiam, sub titulo Epiphaniæ, adnumerantes iis manifestationem Magis factam mediante stella: sic ex parte Hierosolymitanorum, quorum exemplum secuti Orientales ceteri, magna, imo major apparet ratio, ex vicinitate loci petita, cur duo mysteria, Bethleemi peracta, conjunctim celebranda putarint.

[2] Ista ergo congruentiæ verisimilitudine sublata, qua nitebamur, [potius quam Ianuario,] Adorationem Magorum affigentes XXV Decembris; agnita etiam imbecillitate conjecturæ, fundatæ in eclipsi, Herodis mortem præsignasse credita, in eam præcise diem incidente, qua Infantum cædem Græci recolunt (dici enim posset concursus iste mere fortuitus esse, quamquam in ejusdem diei cultu fere Græci conveniant cum Latinis) nulla jam magna causa superest, ob quam non potuerint Reges venisse die VI Januarii, sicut Occidentalium traditio habere videtur. Certe exiguum dierum XIII discrimen nihil aut parum facit, ad aptius digerenda ea, quæ ex Josepho retulimus, de extremis Herodis morbis & calamitatibus, inter adventum Magorum & mortem ipsius. Ceterum ut ista non sinunt, adventum illum diu differri post Kalendas Januarii; sic in nostra conjectura, qua suspicamur anno Juliano XLIV exeunte natum Christum, [vel æstate,] nec nisi sequenti anno adoratum a Magis, manet nobis libertas notabiliter anticipandi horum adventum, & (quod est consequens) Infantum cædem, si hoc magis congruum visum fuerit. Videtur autem quod sicut æstivum tempus faciendis itineribus longe aptius est quam hibernum, ita idem etiam opportunius sit adducendis in Judæam Magis, & Christi in Ægyptum abducendi.

[3] Fabella quædam circumfertur de Agricolis; qui, seminantes in annum sequentem, [tempore Messis,] viderint fugientem cum infante matrem; frugibusque una nocte ad maturitatem perductis, inventi postridie sint ab emissariis Herodianis easdem metere; & ipsos, de fugitivis interrogantes, a persequendi consilio abduxerint ambiguitate responsi, quo dicebant, tunc illos vidisse cum seminabant id, quod coram illis tunc metebant; itaque solent pictores nostri, dum fugam prædictam tabulis illinunt, æque solicite exprimere circumstantiam illam, atque lapsum simulacrorum per viam positorum. Sed uti lapsus iste, ad litteram creditus ab Athanasio, Eusebio, atque Origine, verosimiliter fabulosus est; habet tamen aliquod fundamentum in Isaia dicente; Ecce Dominus ascendet super nubem levem, & ingredietur Ægyptum, & commovebuntur Simulacra Ægypti a facie ejus: ita etiam fabella ista, potest habere fundamentum in ipso tempore, quo revera fuga illa accidit, [ut vulgatā fabella circumfertur.] aut accidisse tradebatur. Quo casu libenter dixerim, tunc cœpisse Magis apparere stellam, mense Septembris, cum Sacerdoti Zachariæ annuntiatus ab Angelo filius est, Messiæ secuturi Prodromus; vel cum idem post dies aliquot fuit ab Elisabetha conceptus: hic enim incipiunt Christiana mysteria. Sic porro Herodes, auditis mense Julio vel Augusto Magis, cum, juxta tempus quod exquisierat ab illis, occidi Infantes jussit a bimatu & infra; quamproxime accessisset ab subductos ex eorum relatu calculos, nec tamen exortus Stellæ prævenerit Euangelicæ historiæ principium; totamque ultimam Herodianæ tragœdiæ partem, cum accusatione Antipatri filii inchoatam, antecesserit crudelis Bethleemiticorum Infantum cædes.

[4] Hæc habui circa priorem Epistolam meam indicanda Tibi, Pater eruditissime, quo de tota sententia mea, ut ea nunc est, certius judices & responsum formes, Paralipomenis nostris inserendum. Nam quod ad diem Christi natalem attinet, actum egero, si scienti velim explicare, [Epiphantius ait baptizatum Christū 7 Novembris,] quæ ea de re habet Joannes Archiepiscopus Nicænus, in Epistola sub annum DCCCL aut LX scripta ad Zachariam, Magnæ Armeniæ Catholicum. Transeo igitur ad alterum propositæ Consultationis caput, & expendendam suscipio sententiam S. Epiphanii, Baptismum Christi affigentis Autumno, dum Hæresi LI num. 24 asserit, illum Jordane tinctum, [& 6 Ianuarii manifestatum versa aquo in vinum.] die mensis Athyr secundum Ægyptios duodecima, id est, Novembris VII, scilicet ante VI Iduum Novembris, hoc est ante sexaginta dies nativitatis ipsius secundum carnem, quam ipse tunc putabat VI Januarii accidisse; unde etiam post istos LX dierum calculos, a Baptismo ad Nuptias in Cana subductos, ita subjungit: in ipsa enim die nativitatis suæ secundum carnem, primum signum fecisse comperitur mutatæ aquæ in vinum, cum explevisset triginta annos, velut sæpe dixi, a carnali suo adventu, quemadmodum suggerit nobis, ut intelligamus ac deprehendamus, ipsa Euangeliorum certitudo.

[5] [Sed hoc Ioannes videtur disere circa Pascha factum,] Lego Joannis Euangelium, in cujus auctoritate non prorsus incongrue fundatur Epiphanii calculus; sed ibidem, narrato aquæ in vinum versæ miraculo, statim etiam lego, Post hoc descendit Capharnaum ipse Jesus, & fratres ejus & mater ejus, & discipuli ejus; & ibi manserunt non multis diebus: & prope erat Paseha Iudæorum, & ascendit Iesus Hierosolymam. Atqui annus communis æræ XXX, quo Luna XX Christianis, si qui tunc fuissent, Pascha suum dedisset IX Aprilis, debuit illud dedisse Judæis die circiter IIII Aprilis. Hinc vero ad VI Januarii retrocedendo, tres fere menses invenirentur, medii inter diem Nuptiarum & Pascha Judæorum; qui sane bene multos dies efficiunt, contra quam dicere videtur Joannes. Sin autem dixerimus, cum Orientalium omnium communi sententia, Christum VI Januarii aquis Jordanis tinctum a Joanne; non multum profecto laborabimus, ut per assignatos ab Euangelista dies ad diem Nuptiarum, [adeoque baptizatum Christum in Ianuario:] indeque per dies non multos ad Pascha pertingamus. Dicetur enim jejunium dierum XL, Christo absolutum fuisse die XV Februarii, hinc (ut Epiphanii calculo & verbis utar) duæ hebdomadæ aut paulo amplius in Nazareth a diebus tentationis; & prima dies apud Ioannem, itemque secunda: & rursus a Ioanne prima & secunda, quando secutus est ipsum Andreas, deinde Simon Petrus; & postera die, velut Euangelii consecutio habet, Philippi vocatio ac Nathanael: & deinceps tertia die nuptiæ factæ in Cana Galilææ, post prædictos duos.

[6] Hujusmodi calculus paulo laxius sumptus (quia nihil cogit istæc omnia cum Epiphanio constringere intra dies XX) laxius, [hinc enim facile post 40 dies jejunii, venitur ad medium Februarium;] inquam sumptus istiusmodi calculus, facile supputantem deducet bene profunde in Martium, atque adeo proxime ad Judæorum Pascha; quod sic demonstro. Regressum in Galilæam post jejunium quadragesimale Jesum adduco in Nazareth die XXI Februarii: nec enim ex loco deserti, in quo jejunavit, paucioribus quam quatuor diebus perveniri potuit, a pedite expedito & octo quotidie leucas cælestis spatii emetiente, ut de viarum amfractibus nihil statuam; die autem XVIII, quia Sabbatum erat, nec licebat Judæis iter facere, quietem tenere Christum oportuerat. Nazarethi deinde triduum saltem unum, ordinandis ad longiorem absentiam rebus, impensum volo; quo transacto & Sabbati quiete observata, redire cœperit ad Joannem Jesus die XXVI Februarii; & feria VI, id est III Martii, junxerit se Judæis, ab Hierusalem ad eumdem Joannem euntibus; interque eos ipsis ignotus ostenderit se Baptistæ suo, statimque recesserit; ut potuerit ad litteram verificari, quod mox legitur; [& post Ioannis de Iesu testimonium in Bethania,] Medius autem vestrum stetit quem vos nescitis. Hic vero bene notandum quod additur: Hæc in Bethania facta sunt trans Iordanem, sesqui diei itinere ab Hierusalem, & quinque vel sex a Nazareth. Altera autem die vidit Ioannes Iesum venientem ad se, puta post quietem Sabbatinam die V Martii: & ait Ecce Agnus Dei.

[7] Tum vero rursum altera die, respiciens Iesum ambulantem Joannes, idem ei dedisse legitur testimonium. Sed ubi & quando? Magnam enim latitudinem patitur vox illa die altera; neque necessario significat immediate sequentem, sed idem est, ac, Alia quædam die: & quæ sequuntur in Euangelico textu de vocatione primorum discipulorum, persuadent Joannem, cum hæc fierent, Galileæ finibus quam Bethaniæ, ubi antea a Christo & Judæis inventus fuerat, propiorem fuisse. Detur ergo conjecturæ locus, dicaturque (si placet) Joannes ipse, transito Jordane, [atque in Ænnon] venisse itinere bidui in Ænnon juxta Salim; de quo loco legitur Joannis III, quia aquæ multæ erant illic, & veniebant, & baptizabantur. Ita secundum testimonium fuerit Jesu a Joanne datum VIII Martii; & duo ex Joannis discipulis, quorum unus Andreas, secuti sunt illum, usque in hospitium suum, puta in Salim, manseruntque cum eo die ista. Sequenti autem die, puta VIII Martii & feria IV, Andreas per lacum Genezareth navigaturus Bethzaida, invenerit Petrum, adduxeritque ad Jesum; eo adhuc loco manentem, ubi Andreas cum ipso noctem egerat. In crastinum autem, id est, IX Martii, voluit exire Jesus in Galilæam, & invenit Philippum: deinde invenit Philippus Nathanael. Et die tertia factæ sunt nuptiæ in Cana Galileæ, & erat mater Iesu ibi; vocatus est autem Iesus & discipuli ejus ad nuptias.

[8] Hic ego non satis capere possum præcipitantiam interpretum; qui alteram, & alteram diem, [dici possent Nuptiæ in Cana factæ] ac deinde tertiam faciunt sibi immediate succedere, non considerata locorum distantia; cum interim & Nazareth, & multo magis Cana, bidui itinere abessent a loco ubi discipuli primi a Jesu suscepti fuerant. Cogitare etiam oportuerat, quod Jesus cum discipulis vocari ad nuptias non potuerit, nisi jam aliqua eorum ascitorum fama usque in Cana præcucurrisset. Denique animus erat reflectendus ad ea quæ Matthæus Cap. IV narrat, de iterata magisque seria duorum illorum, nec non filiorum Zebedæi vocatione, quæ prædictas nuptias procul dubio antecessit. Equidem mihi videor longe convenientius cogitare posse, quod Jesus, remissis ad propria Andrea atque Petro VIII Martii, voluit quidem in crastinum exire in Galilæam: & Capharnaum advenerit die X, ubi mox in Sabbato die XI Martii, [17 Martii] cœpit prædicare…, & XII Martii, ambulans juxta mare Galileæ, vidit duos fratres … & procedens vidit alios duos fratres: utrique autem relictis retibus secuti sunt eum. Cum his prædicabundus Christus ascenderit paulatim versus Cana, & invenerit Philippum XIV Martii, atque Philippus Nathanaelem; tertia autem die, id est XVII, factæ sint nuptiæ: XVIII Sabbatum fuit: post quod descendit Capharnaum ipse Jesus, & mater ejus & fratres ejus & discipuli ejus jam nominati sex: manseruntque ibi diebus non multis; [17 diebus ante Pascha Iudæorum.] puta usque post Sabbatum proximum XXV Martii; quia prope erat Pascha Judæorum, die IV Aprilis celebrandum. Nempe non solus jam Jesus, sed discipulis ipsaque verosimiliter matre sua comitatus, opus habuit moderatioribus itineribus progredi, sic ut Hierosolymam advenerit ultima Martii; ubi prædicans in Sabbato, die 1 Aprilis, & alias, forte tertia die, quæ erat Parasceve Paschæ, ementes & vendentes ejecit e templo.

[9] His ad Euangelium Joannis non incongrue deductis, ut forsan aliis satisfaciam multis, [Sed ut hæc Ioanni satis sint, non tiem Matthæo:] mihi tamen non satisfacio. Etenim a Matthæo dicitur Iesus habitasse Capharnaum statim a regressu in Galilæam, ibique & in vicinis oppidis plurima patrasse miracula, & magnam de se famam quaquaversum emisisse, prius quam Nazarethanam Synogogam ingressus, secundum consuetudinem suam, ipse sibi quasi ex ore civium suorum objiceret, quanta audivimus facta in Capharnaum, fac & hic in patria tua. Hinc autem vehementer moveor, ut inter Baptismum Christi, & primam in Nazareth post Pascha concionem, multo longius tempus intercessisse suspicer, quam mensium duorum; ipsumque Salvatorem, tum ante nuptias longiusculam moram traxisse Capharnai, unde etiam ibi habitare dicebatur; tum etiam postea serius aliquanto revertisse illuc: ideoque (si Tibi, Pater, videatur) nihil libentius fecerim, quam cum Epiphanio primum Christi miraculum, quo mainfestavit gloriam suam, & crediderunt in ipsum, [ideoque propendeo ne Nuptias suspicer factas 6 Ianuarii, abhinc Epiphania dicto,] tamquam Dei filium & Messiam, discipuli ejus, patratum fuisse VI Ianuarii. Ista enim fuit vera & propriissime dicta Christi Epiphania, id est, Manifestatio: de ceteris autem videor mihi dicere posse, quod S. Hieronymus super Ezechielis cap. 1 scribens ait de Nativitate, Tunc absconditus est, non apparuit; licet annuntiatus pastoribus ab Angelo, agnitus a Simeone & Anna, adoratus a Magis, & revelatus Ioanni a Spiritu sancto. Siquidem istæ quasi privatim factæ manifestationes, non fecerunt eum sic notum, ut post eas non pergeret adhuc latere: conversio autem aquæ in vinum, tota mox Galilæa celebrem reddidit: & Apostoli, qui præsentes adfuerant, & de aqua in vinum versa biberant, hunc sibi diem memoriæ videntur tenacius imprimere potuisse; dies vero mysteriorum, quorum testes esse oculati non poterant, segnius annotasse.

[10] Cum autem Jacobus, [licet Hierosolymitani solennius colerent Baptismum & Adoratisnem.] Hierosolymorum Episcopus, tria præcipua per annum festa, sicut Judæi consueverant, Christianis præscribere vellet, & Pascha ac Pentecoste quodam præcipuo jure servari se deposcerent; cetera omnia, ipsamque Christi conceptionem, una statuit solennitate peragenda, sub nomine Epiphaniorum, assumpto quem dixi die VI Januarii, famosiori manifestatione insignito. Hujus tamen famosioris manifestationis minor ratio habita paulatim sit ab Ecclesia Hierosolymitana, habente vicinam sibi Bethlem, nec adeo remotum Jordanem; quibus in locis natus baptizatusque Christus fuerat; distante autem plurium dierum itinere a Cana Galileæ. Hinc factum sit in Oriente, ut tandem sola Nativitates & Baptismi mysteria die isto recolerentur a fidelibus; cum interim Romana Ecclesia, antiquitus docta Natalem seorsim proprio suo die celebrare, alia tria mysteria eodem semper in gradu habuerit, statueritque per octavas Epiphaniæ æqualiter recolenda, præsertim Adorationem Magorum; utpote qui fuerunt primitiæ Gentium, in quibus & se vocatam illuminatamque gratanter commemorabat. Atque ita manet reddita ratio, cur Græci Patres, ex Hierosolymitana institutione habentes ordinata Sacra, in suis de Epiphania Homiliis plurimum loquantur de Nativitate, deque Baptismo; de Magis, deque Nuptiis in Cana, nihil: postquam autem Nativitatem a Baptismo didicerunt separare, cœperint quidem Magorum meminisse, ut probant S. Ioannis Chrysostomi Homiliæ, sed non nisi conjunctim cum Nativitatis mysterio, quia utrumque fuerat gestum eodem loco, qui tunc solennius adibatur.

[11] Talis si placet ratiocinatio, primum quidem dicam; ex Cana, in Capharnaum cum matre, fratribus, & discipulis descendisse Iesum; [Eo posito inter Nuptias & Pascha haberetur trimescre,] sed lento itinere, concionabundum per oppida & synagogas Galileæ, atque miracula plurima facientem ubique, unde ejus fama quaquaversum exierit; itaque expensum Ianuarium reliquum, atque etiam totum Februarium: deinde, post dies non multos Capharnai transactos, puta dies XV, a III Martii usque ad XIX, cœperit cum eodem quo venerat comitatu ascendere in Hierusalem; quo primum advenerit II Aprilis, præmissa sui fama, quam patratis in via miraculis collegerat. Hierosolyma vero regressus in Galilæam, venerit in civitatem suam Nazareth, ubi nutritus fuerat; ibique primum concionatus sit mense forsitan Majo, eo successu quem narrat Lucas Cap. IV. In eadem hypothesi miraculi, [inter baptismū vero & nuptias fere quadrimestre] ad nuptias VIII Idus Ianuarias patrati, æque nullam difficultatem habebit processus a Baptismo ad Nuptias. Sive enim Ioannes cœperit prædicare & baptizare integro anno antequam ei se offerret Christus, ut vult Natalis Alexander; sive, ut Tu ei concedis, dimidio; semper inceperit anno decimo quinto Tiberii Cæsaris. Hic enim annus incepit XIX Augusti, anni nostri XXVIII, & usque ad alterum Augustum extenditur: adeoque in ea sententia, ex qua procedit hæc Consultatio, Ioannes, circa Pascha anni ipsius XXIX, agebat ætatis suæ annum XXX, post duos circiter menses complendum, circa quod Pascha libenter dicerem eum cœpisse: Christus vero, si ei se baptizandum stitit die circiter XX Septembris, fuerit annorum quasi, seu fere, triginta, tribus solum mensibus & quinque diebus ad plenum tricenarium deficientibus; [Baptizatus enim Christus circa 20 Sept.] Iejuniique & Tentationis tempus quadraginta dierum finiverit exeunte Octobri. Inde in Nazareth rediisse ad matrem suam Iesum statuerem IV Novembris; ibique Sabbatho quiescentem, VIII iterum egressum Nazaretho; unaque cum missis ab Hierusalem Pharisæis conspiciendum se obtulisse Baptistæ, die XII. Ioannes altera mox die testimonium de illo dederit coram discipulis suis, atque peracto Sabbato ex Bethania progressus in Ænnon, post alterum Sabbatum ibi actum, secundum testimonium dederit Iesu XVI ejusdem mensis; sequentibus eum duobus ex Ioannis discipulis usque ad mare Galilææ, quo unus eorum Andreas postera die adduxerit fratrem suum Petrum.

[12] His autem Bethsaidam renavigantibus, remanserit ibi Iesus, quoad intellexit Captivitatem Ioannis. Tum vero etiam transiverit in Galilæam; non regressus in Nazareth, sed ea præterita ingressus Capharnaum, facturus in eo initium prædicandi primo ex quo illuc appulerat Sabbato, [Cœpisset exeunte Novembri prædicare Capharnai;] puta XXXVI Novembris: & prædicationem ibidem atque in vicinia continuans, interimque discipulos nonnullos suscipiens, annum istum ad finem perduxerit: ipso vero anni principio invitatus ad Nuptias, futuras in Cana, adhuc III Ianuarii cum Nathanaële egerit, deinde præfatas Nuptias sua præsentia honoraverit, die VI, anno XXX vulgaris Æræ, ætatis vero suæ XXXI recens inchoato. Quotquot hebdomades vel etiam menses Capharnaiticæ ante Nuptias commorationi adjunxeris, totidē mensibus anticipes licet & Ioannis initium & Christi baptismum; mihi nulla apparet necessitas mutandi quidpiam. Tuum nunc est, Pater Reverende, videre an & quatenus probare hȩc possis, meque benignitate consueta dirigere atque instruere. Nunc patere, ut, quod scientem docere non debui, id Lectori minus versato in talibus exponam distinctius: qua scilicet ratione persuasum Orientalibus sit, Natalem Christi proprio suo die celebrare.

[13] [Dicitur Iulius PP. Consulenti Cyrillo Hierosolymis,] Ioannes, quem supra dixi, Nicænus Archiepiscopus, in hunc modum id invenisse narrat: Scripsit aliquando Cyrillus, Hierosolymitanus videlicet, ad Iulium Romanum Pontificem, qui ab anno CCCXXXVII ad CCCLII Ecclesiam rexit, ordinationi Cyrilli qualicumque annis quatuor superstes, annis vero XXXVII ante illum defunctus: scripsit autem in hæc verba: Magnus est labor ac hominum paucitas in præclaris solennitatibus, eo quod eadem die celebrentur: Lectionesque ac Officia duarum vix media parte absolvuntur, quod nequeamus & Natale Domini celebrare & Baptisma. Nimirum fieri non potest, ut eadem die occurramus ad locum Baptismatis: nam Bethleem tribus milliaribus distat ab Hierusalem ad Austrum, Iordanes vero distat quindecim ad Orientem. Iubeat ergo tua Sanctitas perquiri scripta omnia Iudæorum, [probasse ex quodam Iosephi testimonio,] quæ Titus Cæsar abs Hierusalem prædatus, Romam adduxit: forte inveneris certam diem nativitatit Christi ac Dei nostri. Accepta Iulius Epistola, sedulo ea de re quæsivit. Congregans itaque Iudæorum scripta omnia, loco spoliorum ablata ac Romam ducta, invenit Iosephi Chronographi scripturam quæmdam ab eo exaratam, ut nimirum in mense septimo, in solennitate Tabernaculorum ac die Expiationis apparuerit Dei Angelus, Sacerdosque mutus remanserit, usque dum peperit Elisabeth ejus uxor in senectute. Ita Ioannes iste Nicænus: qui instituta deinde enumeratione & comparatione mensium Hebraicorum ac Romanorum, [23 Septemb. conceptum Baptistam, atque adeo Christum 25 Martii,] demonstrare se putat, die XXIII Septembris conceptum Ioannem, natum XXV Iunii; Christum vero annuntiatum Virgini XXV Martii: concluditque dicens; in hunc modum Iulius, Romanus Patriarcha, menses Romanorum atque Hebræorum composuit: a quo tempore cœpit Romana Ecclesia lætis gaudiis celebrare natalem Salvatoris diem XXV Decembris, [natum 25 Decembris,] tradiditque celebrandum universis Ecclesiis.

[14] Utinam Joannes, sicut nobis dedit Cyrilli verba, sic etiam Julii responsum verbotenus dare potuisset. Etenim S. Joannes Chrysostomus Serm. 31 in Natali Domini, habito ad Populum Antiochenum sub annum CCCLXXXVI, decimo anno postquam ista festivitas, quemadmodum pridem optasse se ait, suscepta fuerat Antiochiæ, diserte affirmat; [sicut ab exordio tenuit Romana Ecclesia.] quod hic dies, ab exordio iis qui in Occidente habitant, cognitus fuit & mox subdit, novum festum arguentibus nonnullis, propugnari eum diem ab aliis, ut admodum antiquum, quodque jam inde a primordio, ab ipsa Thracia Gades usque incolentibus cognitus & celebris fuerit. Deinde, eadem fere qua Nicænus ratione subductis calculis, quidquid prolixius antea dixerat in summam colligens: Semel, inquit, in anno ingrediebatur solus summus Sacerdos in Sancta Sanctorum: [Sed eadem fere docenti Chrysostomo] tunc nuntium de Ioannis nativitate accepit, tunc illinc abiit, tunc uxor ejus concipere cœpit post mensem Septembrem; cum autem sextum jam mensem ipsa in utero haberet, qui scilicet est Martius, cœpit denique & Maria concipere. Ab Aprili igitur incipiendo novem menses si numeremus, in hunc præsentem scilicet incidimus, quo Dominus noster Iesus Christus natus est.

[15] Sed negata hypothesi, quod Zacharias fuerit summus Sacerdos, quodque ingredienti in Sancta Sanctorum, [ignota fuit ista Iulii Epistola & Iosephi auctoritas,] illudque expianti, fuerit oblata visio (quæ sane optimo jure negantur ex Luca, indicante unum aliquem ex communi Sacerdotum inferiorum ordine fuisse, cui tunc sorte obtigerit ponere incensum super altari, quod stabat extra Sancta Sanctorum) negata inquam hypothesi, ruit (quod salva reverentia S. Chrysostomo debita dixisse fas sit) tota istæc ratiocinatio, nisi succurrat prætensa apud Nicænum auctoritas Josephi, secundum quam affirmetur, quod die eodem, quo summum Sacerdotem contigerat ex lege ingredi in Sancta, non sine sanguine expiationis, obtigerit etiam Zachariæ sors ponendi incensi. Atqui Chrysostomus non meminit Josephi, mentionem sine dubio facturus, si Antiochenis nota fuisset Epistola Iulii, allegantis Josephum, in cujus alioqui extantibus nunc scriptis tale nil legitur. Præterea, ut in hypothesi aliquid forte valeat ratiocinatio utraque, [neque ex hac certo habentur dies concepti Baptistæ & Salvatoris,] ad definiendum mensem concepti Joannis; non valet ad definitionem diei. Rursus autem mensis sextus ab ejus conceptione, cum habeat latitudinem dierum triginta, nequit determinare diem Incarnationis, atque ita consequenter. Dato enim quod Baptista conceptus fuerit XXIII Septembris, ut habeas diem XXV Martii, probare aliunde debes mensem sextum expletum, & septimum inchoatum fuisse, cum venit Angelus ad Mariam. Istud autem de XXIII Septembris æque incertum est, etiam in prædicta Hypothesii. Ut enim concedatur decimum diem mensis Tisri anno illo concurrisse cum XXIII Septembris Romani, fuisset is dies in communi quidem sententia, statuente Christum conceptum & natum anno communis Æræ epocham immediate prægresso, tertius dies post Sabbatum; in nostra, fuisset dies secundus: ministrabant autem Sacerdotes Aaronici per vices familiarum suarum, de Sabbato in Sabbatum, quando non licebateis ad uxores accedere; viris quoque ministrantibus, mulieres verosimiliter manebant in loco habitationis suæ, quam Elisabeth habebat in Montanis Judææ, quatuor circiter leucis ab Hierusalem. Ut igitur Zacharias domum se contulerit, statim ab expleta hebdomade ministerii sui; non potuit Ioannes fuisse conceptus, nisi post XXIX aut XXX Septembris.

[16] Quapropter, dimissis ejusmodi calculis, tum quoad Joannem, [Dixerim ergo utriusque Natalē, ex Apostolica traditione & Censuum libris haberi potuisse.] tum etiam magis quoad Christum incertis, si non circa mensem, saltem circa mensis diem; existimo Julium, si vere scripsit, aliud non scripsisse Cyrillo, quam quod Romana Ecclesia totusque Occidens traditione acceperit, celebrandum Natalem Domini XXV Decembris; eamq; traditionē confirmasse auctoritate Iosephi prȩallegata, si hæc etiam reapse inventa fuit. Istum autem diem Romani habuerint vel ab Apostolis aut Luca Euangelista, qui etiam post scriptum Euangelium potuit ex Deipara, desuper consulta, eumdem distinctius didicisse; vel, quod opinatur Chrysostomus, ex libris Censuum in Iudæa habitorum Romæ servatis; ad hos enim libros, velut publice extantes suo tempore, appellat seculo tertio ineunte Tertullianus. Istos tamen libros haud neglexisset, ut existimo, consulere Iulius & Cyrillo allegare, si potuisset; unde dubia mihi fit ejus prætensa Epistola ad Cyrillum, vel ipsorum librorum existentia Romæ, cum Iulius gereret Pontificatum, integro post Tertullianum seculo & amplius. Ut ut est, ista qualiscumque Iulii definitio, quemadmodum non spectabat ad fidem, ita non statim recepta fuit: & Cyrillus qui eam postulasse dicitur, semel, iterum, [Circa annū 370 in Syria cœpit Natalis Domini ab Epiphania distingui,] ac tertio de Sede sua expulsus, non videtur ei in usum adducendæ animum appellere potuisse ante mortem Constantii; post quam a Iuliano Apostata permissus ad Ecclesiam suam redire, fecisse idem Hierosolymis potuit circa annum CCCLXX aut aliquanto serius, quod anno CCCLXXV Antiochiȩ receptum fuisse ex Chrysostomo scimus, veteri usu conjunctorum festorum etiamnum permanente in Cypro & Ægypto. Quomodo deinde Constantinopoli probata mutatio per alias etiam Orientis provincias invaluerit, pergit Ioannes Nicænus Archiepiscopus sic narrare.

[17] Quia magnus Theodosius constituerat Arcadium Byzantii Imperatorem, ac Honorium Romæ; veniens Honorius Byzantium, negotii aliquid consecturus, narravit matri ac fratri, ut Romani sua die Natale Domini celebrarent, [ac deinde etiam Constantinopoli.] cum Lectionibus perfectis multisque Tropariis ac Modulis; utque pariter festum Baptismatis die propria, integre, perfecte, nulla diminutione peragerent, vario festorum apparatu (puta Adorationis Magorum & primi in Cana miraculi) nihilque altera ex altera festivitas splendoris amitteret. Porro visa sunt Honorii verba hæc coram matre & Arcadio fratre, optima. Rei vim sancto Patriarchæ Ioanni Chrysostomo indicant. At ille, multa solertia ac alacritate sermonem suscipiens, qui olim sic cuperet festum celebrari, gavisus est. Accersunt ex Cypro B. Epiphanium: qui ex Hebræorum scriptis ac Iosephi Chronographi historia sermonem confirmans, Domini Natalem definivit XXV Decembris: is quippe majoribus Iudæis ortus erat. Ita scilicet habet Vita, Joanni & Polybio tam falso inscripta, quam ipsa tota est fabulosa, uti ostendi ad XII Maji, [audito desuper Epiphanio aliisque Episcopis,] & (sicut puto) haud obscure ex veris ejus gestis evici, parentibus nec tenuibus, nec Judæis, sed opulentis & perquam Christianis natum, licet disciplinis variis etiam Judæorum imbutus, Hebraicarum rerum notitiam habuerit minime vulgarem, quam opera præferunt. Alii quoque congregati Episcopi, inquitidem Ioannes, sanxerunt celebrandum Natalem in regia urbe XXV Decembris. [anno 400:] Scripserunt autem ad Theophilum Patriarcham Alexandrinum, ad Ioannem Patriarcham Hierosolymitanum, ac Flavianum Patriarcham Antiochenum: acquiescentesque universi Patriarchæ, Romanam Ecclesiam secuti sunt: iis porro temporibus Anastasius Romæ Patriarcha erat, anno CCCXCVIII creatus, & exeunte CCCCI defunctus. Res autem credi potest facta ipso anno seculari: quia Ioannes Hierosolymitanus primum ordinatus videtur fuisse sub exitum seculi ipsius IV.

[18] Scripserunt autem (iidem cum Ioanne Chrysostomo Episcopi) etiam Epistolam ad magnum Isaac, [Armenis nihilominus usum veterem retinentibus,] majoris Armeniæ Præsidem: qui id temporis absens erat a sua Sede: agebat enim in provincia Artasch, eo profectus cum Rege ad Persarum Regem. Eam ergo Epistolam retinens iniquus Sormach, invenit quo suæ calumniæ vires adderet; aitque ad iniquum Regem, conspirasse Regem Artases atque Catholicum cum Cæsare. Cui fidem adhibens Persarum Rex, sanctum Isaac exilio multavit: quamobrem nihil ad Imperatorem aut ad sanctum Ioannem Chrysostomum ab eo rescriptum est. Eadem habet Historica Synopsis de Patriarchis Armenis, ad annum usque MCCCXXXV perducta, & ex codice præferente notam anni MCCCLXVI, anno demum MDCL Romanis typis edita, cum copiosis Clemētis Galgani Annotationibus, sub titulo Conciliationis Ecclesiæ Armenæ: ubi etiam invenitur, quomodo iidem Armeni, absente Isaaco Catholico suo, ut dictum est, cunctati suscipere propriam Natalis Dominici celebrationem, tandem sub annum DLX in Threvenensi conciliabulo schisma fecerint a Græcis; statuerintque, quod, sicut Christus erat conjunctim scilicet in unius, ut blasphemabant, unitate naturæ) Deus & homo; ita pariter Nativitatem & Baptismum ipsius, conjunctim uno die, & non pluribus fas esset celebrare. Consequenter etiam ibidem legitur, quod perseveraverint Armeni in eo schismate usque ad tempora Patriarchæ sui Jeseni, [usque, ad an. 671,] & annum circiter DCLXXI; quando adducti ad concordiam, cœperunt quidem etiam ipsi divisim celebrare prædictas festivitates; sed annis dumtaxat XCV in rectæ fidei tranquillitate permanserunt, iterumque in schisma relapsi sunt sub Joanne Ozniensi, cum anno DCCLXVI Monaschiertense Conciliabulum ea de causa adunaslent.

[19] Cum autem ab isto Joanne decimus tertius numeretur Zacharias, is ad quem scripta fuit præmemorata Joannis Nicæni Epistola, [ac rursum ab an. 766] ejusque successor nonus Dominus Chaccich Ecclesiam rexerit anno Armenorum CCCCXX, qui respondet nostro DCCCCLXXI, uti notat Galanus pag. 211, intelligitur quod prædictus Zacharias, pertineat ad seculum IX ultra medietatem provectum, ac circa an. DCCCLX floruerit: quæ chronologia editorem Epistolæ præfatæ Combefisium latuit, ut operæ pretium fuerit, eam hic notasse. Conati omnino sunt Innocentius II & Eugenius III, seculo XII inchoato electi Pontifices, datis ad Gregorium Patriarcham litteris, eum ad resumendam concordiam perducere; illiusque frater ac successor Nierses, & utriusque nepos Gregorius alter, propensissimos ad eamdem concordiam se ostenderunt; primus anno MCLXX instituta cum Theoriano Græco Theologo super controversiis collatione; [usque ad an. 1307] alter, coacta Tarsiensi Synodo sub annum abi inde septimū. Verumtamen moriente ad annum MCLXXX Manuele Comneno Imperatore, cum gravißimo cunctorum Patrum mœrore, divinum hoc opus imperfectum remansit usque ad annum MCCCVII; quo Sisense Armenorum Concilium reuniendas Ecclesias decrevit, scriptis a Gregorio Patriarcha Canonibus, quos ejus successor Constantinus, decimo post anno, in Synodo Adanensi confirmandos curavit; haud modicam tanto in bono partem habentibus Catholicissimis tunc Gentis istius Regibus, Haytone Ordinem Minorum professo, filio ejus Leone, atque Oscino, hujus patruo, illius fratre, & utriusque successore.

[20] Sed neque in Ægypto recepta fuit, statim ac probata Constantinopoli, [Ægyptii quoque perrexerunt eadem festa conjunctim agere] festorum Dominicorum divisio. Nam S. Isidorus Pelusiota, post annos ab ea divisione XX aut XXX, diserte scripsit, quod, cum Theophania, aut secundum carnem Nativitas, Dominica die occurrit (ubi nota in singulari eum dicere, occurrit, tamquam de unico festo, licet duo nomina habente) duplicem solennitatem efficit, ac veluti festum in festo. Et Joannes Cassianus, Isidoro suppar, Collat. 10; Provinciæ, inquit, illius Sacerdotes Epiphaniorum diem, vel Dominici Baptismi vel secundum carnem Nativitatu esse definiunt: & idcirco utriusque sacramenti solennitatem, non bifarie, ut sub Occiduis provinciis, sed sub una die hujus festivitatem con celebrant. Hinc factum existimo, [usque ad seculum 6 & Iustinum Imperator.] quod Justinus Imperator seculo denique VI, ut ait Nicephorus lib. 17 cap. 28, toto orbe tertarum Christi Nativitatem honorandam instituit festo die, scilicet proprio, & ab Epiphania distincto, quomodo jam pridem fiebat Constantinopoli: sicut Justinianus Imperator paulo post fecit de festo Hypapantes seu Purificationis: quam oportet ut ii, qui VI Januarii Christum natum credebant, primitus celebraverint XIV Februarii. Istud autem mysterium, quia Hierosolymis gestum, [Festum Purificationis quando cœptum?] non miror si festum quoque antiquissimum ibidem sit, licet Romana Ecclesia serius illud susceperit, ac forte primum sub Justiniano, aut quando Orientalibus tradidit Nativitatis festum: quando etiam videtur ordinatum festum Annuntiationis: nam & hoc in Oriente ab initio celebratum fuisse, videtur ex antiquissimorum Patrum Græcorum homiliis constare, & ipsis in VI Aprilis debuit incidisse.

[21] Quod autem & hæc & cetera Beatæ Virginis festa serius susceperit eadem Romana Ecclesia, colligo ex vetustissimo Ecclesiæ Carthaginensis, ad normam Romanam ordinatæ, Kalendario, Tomo 3 Analectorum Mabilionis. Ibi enim ea absunt omnia, adest tamen VIII Kalendas Ianuarii Domini nostri Iesu Christi filii Dei festum, scilicet Nativitas; [quando item alia festa Deiparæ?] & V Kalendas Sanctorum Infantium, quos Herodes occidit; & VIII Idus, sancta Epefania; & VIII Kalendas Iulii, S. Ioannis Baptistæ item Nativitas. In Sacramentario vero Gelasiano, nuper Romæ edito, cum aliis vetustissimis ejusdem argumenti, sub titulo Codicis Sacramentorum, adsunt Deiparæ festa, Nativitatis, Annuntiationis, Purificationis, & Assumptionis; quas vix dubitaverim omnes in Hierosolymitana Ecclesia primum institutas fuisse, Auctore forsitan S. Cyrillo, indeque paulatim propagatas. Noto autem quod ex diebus natalibus, tam Christi quam Baptistæ atque Deiparæ, quos libri censuales suggessisse potuerunt, facile fuerit Conceptionis diem cuique congruum definire, per retrogressum novem mensium. Circumcisionis festum non novit Codex Gelasianus, sed Octavas Domini: Kalendarium vero Karthaginense etiam illas præterit. Relatio Pueri Iesu ex Ægypto, VII Januarii; Transfiguratio, VI Augusti, diebus prorsus arbitrarie lectis, serius longe institutæ fuerunt; uti &, quoad Deiparam, festa Præsentationis in templo, XXI Novembris; ac Visitationis apud Elisabeth: nam hæc saltem immediatius secuta est Annuntiationis diem, & tamen ponitur post Octavas nati Baptistæ II Julii, quando Constantinopoli alia ex causa celeberrimum festum agitur D. Virginis in Blachernis; novissime autem etiam Desponsationis & Expectationis partus ab Hispanis assumpta sunt Officia, soli Clero festiva: quæ cum ipsa quoque, lecto arbitrarie die, sint instituta; mallem in priori Epistola mea, mentionem Desponsationis omitti.

[22] His sic deductis, & in epitome Tolosam missis XXII Januarii anno MDCLXXVI; [Speratum ad ista responsum] cum jam aliud nihil quam eruditi senis responsum præstolarer, Burdegala nuntiatur, obiisse illum, prius quam vel exemplar Conatus nostri destinatum sibi, vel ultimo missam Epistolam accipere potuerit; obiisse autem Tolosæ, in festo Purificatæ Virginis, cujus immaculatam Conceptionem propugnaverat ante XXXV annos, libro cui titulus, Vincentia victus, sive Confutatio libri Petri de Vincentia, contra Immaculatam Deiparæ Conceptionȩm editi; qui quidem liber primum Montalbani in Gallia prodiit anno MDCL in octavo, [prævertit Possini ipsius obitus 2 Febr. 1686.] deinde anno MDCLX Panormi in Sicilia recusus fuit. Affectus catarrho ante octiduum, vir annorum LXXVII aut amplius, de more hora quarta matutina surrexerat, seque ad orationem, consuetam omnibus, componere cœperat; cum deficere sese sentiens, raptim iteravit, quam pridie vesperi fecerat peccatorum Confessionem; extremæque Unctionis sacramento munitus (hoc enim per temporis angustias solum licuit) expiravit placidissime, ante quintam horam.

[23] Post multas, & in novissima Societatis Bibliotheca reversus in Provinciam suam unde venerat, [Ejusdem lucubrationes recensentur,] Narbonæ natus, primo vulgavit Par Dissertationum in Matthæum, de genere Herodis & Hebdomadibus Danielis; deinde Thesaurum Asceticum. sive Syntagma opusculorum octodecim a Græcis olim Patribus de re ascetica scriptorum, ex Mss. Codicibus; tum Enarrationem Apocalypsis; justum utrumque opus in quarto. Et jam præ manibus habebat, utinam & perfectum reliquisset! aliud grandius, sub titulo Occursus Prophetiæ & Historiæ, in Mysteriis Vitæ, mortis ac Resurrectionis Christi; & huic præponendam Dissertationem Proœmialem de adventu Christi, non nisi post prævisum Adami lapsum decreto, emiserat in lucem, cum Supplici Carmine ad Verbum Æternum Incarnatum, quo ab eo venia petitur scrutandi Scripturas quæ de ipso extant, curiositate intra fines se tenente debitos.

[24] Quam in hoc opus ultro fluxura fuerit resolutio eorum, quæ nunc cum ipso consultabundus tractaveram, nemo non videt; quapropter non potest non acerba accidere mihi mors, alioqui non immatura, tam eruditi Patris, tamque facile soluturi omnia quæ animum hactenus suspensum retinent. Interim jacturam ea morte factam juvat utcumque solari distinctiori designati operis cognitione, qualem a R. P. Rodellio accepi, prius quam is Tolosa migraret ad regendum nostrum Apamiense Collegium. Titulus, inquit ille, generalis hic erat. Occursus Prophetiæ & Historiæ, in eventibus jam patratis rerum, [& cœpti majoris operis œconomia explicatur.] Scripturis Canonicis prædictarum, Exercitationibus exegeticis declaratus. De ejus partitione sic loquitur in Præfatione Auctor. Vastum opus in quatuor Partes partior. Prima, quam modo unicam edo successuris mox ceteris, a conditu Mundi usque ad Salomonis obitum percurrit annos octo supra ter mille, librorumque Canonicorum quindecim loca obscurißima pertractat, ex cetera quoque Scriptura non paucis per occasionem libatis. Hanc excipiet Pars altera, rem ab initio regni decem Tribuum, ad Herodis primordia, continuo filo deducens. Tertia dehinc vitam Christi considerabit universam, in ejus morte, descensu ad inferos, ascensu ad cælos desinens. Quartæ initium, ab initio Prædicationis Euangelicæ die Pentecostes ab Apostolis facto, perduco per varios sacris libris prædictos secularium aut ecclesiasticarum eventus rerum, ad ultimam Romani Græcorum Imperii catastrophen, excidio Constantinopolitanæ Vrbis a Turcis expugnatæ patratam anno Christi MCCCCLIII. Hæc si quis attenderit, ita unum conflant, ut per se tamen etiam ab aliis abrupta usum ac locum tueantur, in eo dißimilia membrorum,quæ a capite abscissa nec habere prodest nec juvat cernere. Totius hujus argumenti nihil repertum est absolutum præter primam Partem: sed & hanc, inquit Rodellius, videtur Auctor nitidius describere voluisse, sic enim habentur ab ejus secunda manu quaterni duo: dividitur autem Pars illa prima in libros tres, subdivisos in varias Exercitationes ut appellat. Secundæ partis nihil apparet, præter libri I Exercitationes sex, quales etiam quartuor solummodo inveniuntur, inchoaturæ librum I Pærtis tertiæ: pro Quarta nihil reperitur. Est verosimile, solam primam absolutam fuisse, etsi de toto opere ut jam completo loqueretur, eo quod totum forte haberet designatum in schedis, quas non sit facile colligere in ordinem, nedum perficere. Utinam nihilominus easdem cogitationes resumat post Possinum aliquis, doctrina & felicitate pari excipiens relictam ab illo lampadem, nostris tenebris inferendam. Etenim protestor, in præmissis nihil a me asserendi causa propositum, sed solum animo exquirendi judicia peritiorum.

PARS POSTERIOR AC POTIOR
Continens antiquiores Pontificum Catalogos, partim antehac impressos cum Actis Aprilis, partim ex Mss. vel aliunde nunc additos.

PRÆFATIO HENSCHENIANA
De ætate, auctoritate, ac stylo istorum Catalogorum.

Præmisimus Actis Sanctorum mensis Aprilis &c in Apparatu pag.1 — mutatis tamen correctisve quæ hic mutanda corrigendave monemus.

Num. 1 lin.19 — necessario est cum hisce Catalogis distinguendus — lege — esset cum hisce Catalogis distinguendus; [ego vero ipsos in hoc ita sequor, ut ad eamdem sequelam obligatos nolim successores meos, si exploratis eruditorum judiciis aliter ea de re sentiendum statuerint. Post istos autem vel duos vel tres] creditur usque ad tempora &c.

Num. 3 sic ordire — Pio, [quem non pauci Aniceto præponunt, id quod aliis porro examinandum relinquo] succeßit S. Soter — & lin. antepenult. — optime propugnatur — lege — videtur posse ex his Catalogis manu teneri. Postea &c.

Num. 5 lin. 24 — vix posset ille alium usum habere — lege — non videbatur is tunc ullum usum habere posse, nisi ut ex crebris erroribus disceremus, quam parum fidendum sit computui annorum, cui Consules aut anni Imperatorum desunt. [Quia tamen Illustriss. D. Emmanuel a Schelstraten, eumdem olim a nobis nactus, deprehendit Anastasium Bibliothecarium, ex primo quem mox laudabimus Catalogo ita sumpsisse nomina Consulum, & ex secundo Acta Pontificum, ut ex isto quem dixi Palatino fere acceperit numeros Annorum, Mensium, Dierum, atque Ordinationum; operæ pretium omnino videtur, ipsum post alios duos consequenter dare; insuperque nonnulla ejusdem generis monumenta, quorum in nostro Conatu aliquis usus erit]. Alium Catalogum &c.

Num. 9 lin. 8. — Marcellum & Eusebium — lege — Eutychianum, Cajum & Marcellinum, Tertius junxerit Marcellum & Eusebium.

Lin. 36 — inculto — lege — invenusto.

Lin. 43 — reperit Henschenius, — lege in persona ipsius Henschenii — reperi — quandoquidem jam semel professus sum ejus vice addere & mutare quæ sunt his signis [ ] interjecta.

Num. 10 lin. 12 — Ioannes vir eruditus Cuspinianus — l. — Ioannes Cuspinianus, vir eruditus.

Num. 11 lin. 11 dele Parenthesim — [postremus, nam plures fuisse jam diximus.]

Num. 13 ordire a lin. 3 pag. 4 hoc modo — 13 Vixit eo tempore Jacobus Zenus &c. — ac denique ad finem adde. —

[14] Hactenus Henscheniana Præfatio, ut est a me interpolata; cui extremum addiderim, quod translatis ad primam Apparatus hujus partem Exercitationibus Henschenianis ac meis, duos antiquiores Catalogos dare conjunctim & consequenter proposuerim, absque commentatiunculis illis, quibus eorum contextus ante Acta Aprilis, interstinguitur: quippe quæ, post prolixiorem nostrum circa idem argumentum laborem, oneri potius essent quam adjumento. In ipsis autem Catalogis recudendis, vellem numeros Annorum, Mensium, ætque Dierum, quibus sederunt singuli, nec non Episcoporum, Presbyterorum, atque Diaconorum, ab unoquoque ordinatorum, Latinis numeralibus litteris, quibus originaliter scripti sunt, reddi; facta prius collatione cum ipsis Mss. si id fieri interim poßit. Nam quod eos ad longum extenderit Henschenius, minus nunc placet: extendit autem eos, quia nolebat uti Zyphralibus hodierni usus numeris, quos in priorum locum substituerant nostri Romani Amanuenses, tamquam commodiores sibi, in quo quis spondebit nihil peccatum ab iis fuisse? Nunc vero accipe Proœmium Catalogi primi, pro quo Secundus habet duas Epistolas, SS. Hieronymo Damasoque suppositas.

PROOEMIUM PRIORIS CATALOGI
De anno & die Crucifixionis.

Imperante Tiberio Cæsare, passus est Dominus noster Jesus Christus, duobus Geminis Consulibus, VIII Kalendas Aprilis, & post Ascensum ejus Beatissimus Petrus Episcopatum suscepit: ex quo tempore per successionem dispositum, quis Episcopus, & quot annis præfuit, vel quo imperante.

I CATALOGI PARS I
Eique respondens pars Catalogi secundi, usque ad S. Pontianum.

I Petrus Joannis XXU &c. Beatissimus PETRVS, Antiochenus, filius Joannis, provinciæ Galilææ, vico Bethsaida &c ut pag. 40: sed corrige — Lin. 6 — *post omnem quatuor — scribe — post omnem *quatuor. Lin. ult. — inter * Zetarium — dele — *

II Linus annis XXII &c pag. 43. LINVS, natione Italus, &c.

III Clemens annis IX &c pag. 44. CLEMENS, natione Romanus, &c. Lin. ult. adde — & cessavit Episcopatus dies XXI. Hanc autem cessationem ideo charactere distincto appono, quia vehementer dubito, utrum primo Auctori, an potius Interpolatori hujus secundi Catalogi (interpolatum enim fateri cogimur) adscribenda sit Interpontificiorum definitio.

IV Cletus annis VI &c pag. 44. CLETVS; natione Romanus, &c. Atque ita consequenter usque ad XVIII Urbanum inclusive: sed corrige sequentia.

X YGINVS, natione Græcus … lin.3 — Fuit autem — adde — temporibus Severi & Marci.

XI ANICETVS … lin. 3 — Fuit autem — adde — temporibus Severi & Marci.

XV VICTOR .. lin. 14 [Cæsareæ] — l. absque [ ] — *Alexandriæ — & in margine pone — *imo Cæsareæ in Palestina.

XVIII Vrbanus annos III, menses XI, dies XII. Fuit &c pag. 48.

PARS II

De hac divisione &c pag. 49

SECTIO I

XIX Pontianus annis V, &c. PONTIANVS, natione Romanus, &c. Ita distinguentur Sectiones quinque, prosequendo usque ad pag. 52, corrigendo tamen quæ sequuntur.

XXIII LVCIVS … lin. 9 — II Nonas — l — III Nonas.

XXVI DIONYSIVS … lin. 8, muta & lege solum — Hic fecit Ordinationes, Episcopos VII per loca. Sepultus est &c.

FINIS PRIMI CATALOGI PROSECVTIO SECVNDI A Liberio usque ad Felicem III.

XXXVII LIBERIVS, natione Romanus, ex patre Augusto, sedit annos V, menses III, dies III. Fuit temporibus &c pag. 52.

XXXVIII FELIX, natione Romanus &c pag. 53.

Verba omnia quæ in Elogiis Liberii & Felicis vides [ ] inclusa, non esse genuina, sed ab Interpolatore adjecta, demonstrabit Dissertatio nostra XIV, alias X, quæ Felicis hujus Martyrium &c pag 53. — Omitte etiam Cruces ✠ ✠, initio ac fine hujus monitiunculæ positas.

XXXIX DAMASVS, natione Hispanus, ex patre Antonio, sedit annos XUII, menses II, dies XI. Fuit temporibus Juliani. Fecit Basilicas &c — atque ita porto in margine positos numeros Pontificales, detracta unitate corrige, tota pag. 53.

XLIII ZOSIMVS — lin. 2 — dies II — l — dies XI — & lin. 4 — Cereus — l — Ceræ.

BONIFACIVS — lin. penult. — VIII Kal. — l — VII Kal. — & lin. ult. — dies IX — l — VIII.

XLVI CÆLESTINVS — lin. 3 — Hic fecit ut Psalmi centum quinquaginta deberent ante Sacrificium psalli. — l — Hic fecit ut Psalmi XL* dd. ante sacrificium psalli. — & in Margine pone, — * forte Hic fecit Psalmum XLII (scilicet, Iudica me Deus) ante Sacrificium psalli.

XLIX SIMPLICIVS — lin. 17 — esse — l — esset

L FELIX — lin. 3 — a Patribus — l — a partibus — & lin. 18 — excommunicatione — l — examinatione.

LIII SYMMACHVS — lin. antepen. — centum quinquaginta septem — l — CXVII.

LVI FELIX — lin. 4 lege a die IV Iduum [Julii, usque ad VII Kalendas] Octobris. Hic fecit Basilicam &c pag. 55 — deinde ex parte 1 Conatus pag. 72 col. 2 huc transfer quæ ibi habentur num. 7. & consequenter Catalogum tertium, aliaque.

CATALOGUS TERTIUS
Vsque ad Stephanum II perductus
Ex antiquißimis membranis Palatinis Bibliothecæ Vaticanæ.

Membranæ istæ inveniuntur ante Psalmos Pœnitentiales, in Codice XXXIX Armarii I, indeque transcriptæ hic conferuntur-cum Anastasianis Codicibus omnibus, ad quos exacta est Regia Parisina editio: qui cum pariter universi a numeris hic indicatis recedent notabitur in Margine Anastasianus numerus, ut certo diversus: si vero tantum aliqua exempla dissentiant, tunc supponemus ea quæ huic Ms. consentiunt quoad numeros, esse sinceriora; & discrepantiæ alibi occurrentis nulla habebitur ratio.

BEATVS PETRVS &c. 1 pag. 72.

Ne quid porro subtrahæm. &c pag. 75.

NOMINA APOSTOLICORVM
Vsque ad Vigilium, ac porro usque ad Joannem VI continuata
Ex veteri Membrana nostra, collata cum gemino Ms. Corbejensi.

Beatus Petrus Præfuit &c — cum Continuatione & admonitiuncula sequenti — Porro ex tribus pag. 75.

Odoricus Vitalis Monachus Vticensis circa, annum MCXXX Historiam Ecclesiasticam scribens, librum ejus secundum finivit cum brevi recensitione Romanorum Pontificum, quibus usque ad Leonem IV perductis, ita scribit: Ecce mentionem centum Pontificum, qui post Beatum Petrum Apostolicæ Sedi præfuerunt, in hoc opusculo denotavi, prout in scriptis sancti Papæ Damasi ad Hieronymum vel in gestis Pontificalibus investigavi. Porro de aliis quadraginta, qui post Leonem IV usque ad nostram ætatem præfuerunt Apostolicæ Sedi, huc usque integra gesta non inveni, ideoque vix pauca de illis audeo profari. Nomina solummodo nitor eorum per ordinem proferre: sed de progenie vel actibus eorum compellor omnino silere, donec possim donante Deo pleniora de illis, ut cupio, scribere. Non habuit ergo Odoricus opus Anastasii Bibliothecarii, multo minus Continuationem Guilielmi: quæ autem scivit, juvat hic attexere.

CONTINVATIO
Ex Libr. 2 Hist. Eccles. Odorici Vitalis.

Benedictvs Papa, sedit anno I, mensibus VI, diebus X.

NICOLAVS Papa, annis IX, mensibus X.

ADRIANVS Papa, annis V.

IOANNES Papa, annis X.

MARINVS Papa, anno I, mensibus IV.

ADRIANVS PAPA, anno I, mensibus IV.

AGAPITVS Papa, anno I, Ignotus aliis.

BASILIVS STEPHANVS anno I. Sedit omnino Stephanus annis VI quem an prius Basilium dictum intelligat Vitalis, & unde id acceperit, nescio.

Deinde FORMOSVS, IOANNES & STEPHANVS tempore Ludovici Transmarini floruerunt. Atqui inter Formosum & Stephanum VIII contemporaneum Ludovici Transmarini, Pontifices omnino XXVI intercesserunt; in quibus Joannes, non sub illo, sed sub patre ejus Carolo Simplici floruit.

Ipsos quoque secuti sunt MARINVS, AGAPITVS, OCTAVI ANVS, alias Joannes XII, LEO, BENEDICTVS, IOANNES, BENEDICTVS, IOANNES qui Otthonem Juniorem Benedixit. Vbi Ioanni XIII adscribitur, quod ad successorem pertinet. BENEDICTVS & omisso Dono, BENEDICTVS; rursumque, omißis successoribus tribus, Gerbertus, in Pontificatu SILVESTER, AGAPITVS. nulli notus (nisi hoc nomen antea fuerit Joanni XIX) & BENEDICTVS IX. Sic per annos fere centum & decem (incipiendo scilicet a Stephano VIII Ludovici Transmarini æquali) Patres XI præfuerunt Apostolicæ Sedi; cum interim in hoc contextu numerentur XIII; quod vitio librarii adscribi potest: ipsi autem Auctori quod reliquos ignoravit qui revera XXI fuerunt, nisi contrarium malimus opinari, & Pontificum numero denarium unum ac nomina nonnulla textui excidisse, per librarii negligentiam. Cetera etiam, in definiendo tempore parum accurato, sic notantur.

CLEMENS Suidgerus, qui fuit Bavembergensis Episcopus, sedit annis IX; & Henricum Imperatorem benedixit & Agnetem.

Poppo DAMASVS qui fuit Aquilejensis Præsul, sedit anno I; debuit scribere mense uno, & Brixinensem Episcopum dicere: nam Poppo Aquilegiensis obiit anno MXLVIII, quadriennio citius quam Damasus Pontifex crearetur.

LEO Lotharingus, sedit annis V. Hic Bruno Tullensis Pontifex fuit: in Galliam venit: Remis ingens Concilium tenuit. Prisca sanctorum Patrum decreta, quæ exciderant, revocavit, & multa in utroque ordine salubriter & utiliter correxit.

Gebehardus VICTOR sedit annis III.

Fridericus STEPHANVS, filius Gothelonis Ducis, sedit anno I.

Gerardus, NICOLAVS, qui de Francis primus assumptus est, sedit annis II.

ALEXANDER Lucensis, sedit annis XI.

GREGORIVS Hildebrannus, a pueritia Monachus, sedit annis XIIII (potius XII) cujus tempore Henricus Imperator Guibertum Ravennensem intrusit, & expulso Papa Romanam Ecclesiam valde turbavit.

Desiderius VICTOR, qui Casinensis Abbas fuit, sedit mensibus II; imo IV.

VRBANVS Odo, qui Cluniacensis Monachus fuit, & Ostiensis Episcopus, sedit annis XII: exercitum Christianum in Hierusalem contra Paganos direxit.

PASCALIS Rainerius, qui de Valle Brutiorum fuit Monachus, sedit annis XIII, imo XVIII.

GELASIVS, Joannes Gaditanus (lege Gajetanus) sedit annis II, utrimque incompletis, simul vix menses XII.

CALLIXTVS Guido, filius Guilielmi Burgundionum Ducis, qui Viennensis fuit Archiepiscopus, sedit annis VI.

HONORIVS Lambertus, qui fuit Ostiensis Episcopus, sedit annis V.

INNOCENTIVS Gregorius Papiensis, sedit annis XII, imo XIV incompletos, qui nono Papatus sui anno ingens Concilium Romæ aggregavit; & multa (quam vis pauca serventur) constituit. Agit Vitalis plenius de eodem Concilio, ut ad annum MCXXXIX Indict. 11 in medio Quadragesimæ celebrato, lib. 12.

NICOLAI MANIACUTII.

Canonici Regularis Lateranensis Ordinis S. Augustini Enumeratio metrica summorum Pontificum usque Alexandrum III. II pag. 27. Cum Annotatis, pag. 28.

CONATUS CHRONICOHISTORICI
PARS PRIMA,
A S. Petro usque ad Zachariam.

PRÆFATIO
De vulgatis Pontificum Romanorum Iconibus.

Divisionis per Titulum indicatæ rationem redditurus, ante secundam ac tertiam Partem hujus mei Conatus., elegi initio Partis primæ præfari aliquid de Imaginibus; quas, Onuphrii Panvinii exemplo, ad historiæ ornatum paßim adhiberi, nunc videmus; quasque ut nostro quoque operi insereret Typographus, indulgendum etiam ipse putavi. Primum ergo accipe verba Ioannis Baptistæ de Cavalleriis, qui eas docuit æri incidere: nam Onuphrius Figuris ligneis usus erat. Ad confirmandam Catholicæ &c. I pag. 9.

[Hæc ut est collecta a I. B. de Cavalleriis,] Num. 3 in margine sic pone — collecta a I. B. de Cavalleriis — & dele etiam reliquas marginales notas, pro aliis mox subjiciendis.

Num. 4 lin. 3 dele — Interim pro eo &c usque ad lin. 14 & ibi sic prosequere — De Onuphrio, viro religioso &c. usque ad lin. 25 sed post verbum — imagines — dele reliqua hujus numeri omnia & sequentia pone — Interim pro vetustate eorum, quæ sequi se profitentur, prototyporum nolim spondere, admodum multa esse quæ seculum XII aut XIII antecesserint. Quanto enim eas magis magisque considero, [præmature ostentat Pallia,] & confero cum antea dictis in Appendice ad primam Partem, nunc autem translatis ad Dissertationem XXXVII, de forma Pallii aliorumque Pontificalium ornamentorum medio ævo mutata; tanto certior reddor de plerisque, fuisse gratis excogitatas. Primas certe XXXIII imagines, usque ad S. Silvestrum, excepta effigie S. Petri (cujus veriora lineamenta semper fuisse a Romanis conservata, nullus dubito) esse adinventas ab eo, qui primus præsumpsit hujusmodi seriem in aliqua Romanarum ecclesiarum pingere, facile omnes mihi concesserint. Pallium, jam inde a Lino, super simplicem Planetam ductum, una eademque forma, qua usque ad S. Gregorium & ultra, Romanos Pontifices usos scimus, non equidem culpo; non etiam barbam tonsuramque, Gregorianæ similem. Pallium tamen diu ante Silvestrum cœpisse adhiberi, vellem certiori argumento probatum videre: seculi II inventum istud esse, cum aliquanta subinde pace fruens Ecclesia nonnihil assumeret majestatis, haud ægre credidero.

[5] Sed quod idem pictor, mutata in Silvestro universa habitus Pontificalis forma, [tiaras,] ipsum ejusque successores Papas Romanos instituerit ut plurimum pingere cum Tiara coronata (Regnum posteri appellarunt) & plerisque dare formam Pallii, qualem non reperio ante Honorii III tempora & æræ Christianæ seculum XIII; hoc mihi suspicionem ingerit, primum talis seriei pictorem post Honorium istum ea atate vixisse, qua Clerus omnis, ad imitationem sui Pontificis, barbis modice prolixis utebatur, ut sunt primæ quas dixi XXXIII Icones. In his autem effingendis, potuit is omnes aut plerosque ipsius cui pingebat Basilicæ Presbyteros sibi proposuisse exprimendos; quemadmodum hac nostra ætate P. Henschenius factum meminerat, in insigni S. Michaelis Antverpiensis Præmonstratensis ordinis Abbatia: cujus aulam priorem cum placuisset circum ornare picturis, expressuris totam seriem Abbatum, jam inde a B. Waltmanno S. Norberti discipulo; depicti ex ordine ætatis fuerunt quotquot tunc ibi erant Canonici, quorum plerosque nominibus suis idem Henschenius mihi indigitavit sæpius. Nihilo faventior conjectura formari potest de Silvestro ejusque successoribus usque ad S. Gregorium inclusive, [barbas rasas,] qui plerique omnes raso ad cutem mento exprimuntur; contra quam in genuinis ipsius S. Gregorii picturis videre est.

[6] Sic rasis barbis accedunt Cappæ Chorales, quarum in SS. Felice II & Innocentio, seculi IV Pontificibus, [Cappas Chorales,] initium apud Cavallerium video; cum ego laborem ut ante Honorium IV inveniam aliquem, expressum in tali habitu, licet diu antea eo usos sciam, cum ad subdiales functiones populo benedicturi procederent, aut Lateranensis Palatii posseßionem, mox atque electi fuerant, inituri essent. Magis tamen hæreo ad formam Casularum seu Planetarum, incipientium apud eumdem Cavallerium apparere cum initio sexti seculi, in imaginibus SS. Hormisdæ atque Joannis. Eas enim scio, ultra VIII ac IX seculum, [Casulas ad latera incisas &c.] plane, ut etiamnum Græcis sunt, omnino rotundas & undique clausas fuisse; ibi video instar largi scapularis accisas, & in lateribus apertas usque ad humeros, superimposito, vel potius assuto, varii operis artificiique, nescio an dicere poßim, Pallio; adco multum differt ille quiscumque ornatus a communi Pontificibus antiquis amictu. Equidem vehementer: dubito, an talium aliquando usus fuerit; magisque vereor, ne istæc ex ingenio suo finxerit pictor, æstimationem tanto majoris antiquitatis in iis captans, quanto remotiorem ab omni usu formam excogitasset. Licet enim in quadam Joannis XII pictura & in Transtiberina Innocentii II abside, suo loco exhibendis, appareant Planetæ usque ad cubitos fissæ, pro majori utentium commodo; nusquam tamen usque ad humeros, nusquam etiam ante pectus quam a tergo strictiores, quod utrumque nunc fit. Neque ea fissura videtur diis probata fuisse, cum usque ad annum MCCCC & ultra, in sepulturis tam Pontificum quam Canonicorum, appareant eorum sculptæ imagines in Casula undique clausa, & super brachia replicando reducta, ut ostendemus in Dissertatione præfata. Denique usque ad Joannem X, qui anno DCCCCXV electus in ordine est centesimus vigesimus, nemo apud Cavalerium est, de quo poßim præsumere, acceptum esse ex pictura vetustatis idonea ad persuadendum, quod ex prototypo ad vivum formato immediate aut mediate fluxerit. Posset hoc pro Joanne XIII, & Eugenio III aliquatenus præsumi. Verum alii plerique, usque ad Clementem V, æque incertam de se conjecturam relinquunt, ac alii prægreßi: & post istum, qui videtur certius exprimi, sub finem seculi XIII creatus, non pauci occurrunt iterum, quos suspiceris ex ingenio solo pictoris suppletos, donec ad proximiora nobis tempora venias.

[7] Istis tamen omnibus considerationibus non obstantibus, Typographo, Cavallerianas imagines, magno suo sumptu curatas, [Effigies tamen passus sum adhiberi,] offerenti, eatenus permisi ipsas inserere operi, ut eas invito obtruderet nemini, sed absque iis emere volentibus venales exhiberet libros æque ac aliis: quod etiam volui constare omnibus, per impressas lateque sparsas Synopses Tomorum, una cum hoc Conatu prodeuntiū. [quales in Cavallerii prototypo sunt,] Causa autem cur per miserim ejusmodi imagines una cum libris meis offerri, hæc potißimum fuit, quod animadverterim easdem &c. uti p. 10 num. 5 lin. 4 & pag. 11 usque ad lin. 14 ejusdem paginæ.

[8] Viderit quiscumque hunc Conatum recusurus, utrum ex re sua sit, denuo easdem icones adhibere: [sed ita ut iis abstinere sit integrum,] alioqui satis imaginum reperturus per decursum operis, etiam absque illis. Etenim animadvertens nostrum P. Oldoinum &c ut pag. 11 num. 6 & ad extremum adde — Deniq; præter alia quædam illustrandæ antiquitatis adjumenta, ex Romanarum basilicarum musivis & reliquiis veterum parietinarum collecta, accipiam etiam ex Alfonso Ciaconio aut Continuatoribus ejus Bullarum plumbearum ac nummorum æneorum figuras; non plures tamen quam satis sit, ad primas eorumdem formas formarumque mutationes succeßive factas cognoscendum; atque ad certius judicandum de sinceritate eorum quæ forte offerentur. — Quæ porro sequuntur sub nota num. 7, quia usum nullum postea habuerunt, expungi jubeo, & ad Romanos Pontifices transiri.

PRIMUS PONTIFEX ROMANUS
S. PETRUS APOSTOLUS. I pag. II.

Lin. penult. — Romæ vero, adde, sedit.

Ibid. ad Commentariolum nostrum, in ordine ad sequentes Dissertationes, hæc adde.

[3] Iam vero, prius quam proprias meas Dissertationes trado, placet exhibere Exercitationem IV Henschenianam, antehac ex Aprili positam in Apparatu pag. 41, servatis iisdem quibus olim usus ille est numeris (quod alibi similiter in talibus observabitur) & paucis ex Auctoris cognita mihi mente mutatis.

DISSERTATIO I
Chronologia Henscheniana actorum S. Petri, ab Ascensione Christi, usque ad ipsius Apostoli passionem.

In Proœmio primi vetustißimique Catalogi, jam supra positi, relatum est, passum fuisse Dominum nostrum Jesum Christum duobus Geminis Coss. VIII Kalendas Aprilis, idque verosimilius esse conati sumus tribus Exercitationis specialis Paragraphis suadere, contra communem sensum volentium Æræ nunc vulgatæ inhærere. Diximus enim, ex principiis ibi positis, passum videri Christum &c.

Num. 28 lin. 6 & seqq. sic lege, omissis nonnullis verbis intercurrentibus — in altero Catalogo, uti & in Ms. Palatino, itemque in Pontificali.

Num. 30 lin. 11 — quidam — l — quidem.

Num. 35 dele quæ adjunxi, transiturus ad alios veterum Catalogorum Pontifices, Petri successores; atque immediate succedat nostra.

DISSERTATIO II
De Sede S. Petri Antiochena, deque initio positæ in Vrbe Roma Cathedræ, 1 pag. 11.

Nvm. 3 lin. 7 — notiam — l — notitiam.

Omisso deinde toto numero 7, sequentes articuli numero uno anticipentur: & numerus 7 inchoëtur a lin. 5 sequentis numeri, expunctis lineis prioribus hoc modo.

[7] Quod æd confirmationem vulgaris opinionis &c pag. 14 — post lineas 12, aliæ tres lineæ sic legantur — ex iisque soli sex annum XX superarunt, scilicet Silvester, Leo & Hadrianus, sui nominis Primi; Leo atque Alexander, uterque Tertius, & Urbanus VIII: qui autem annum XXV superaverit — in margine vero scribatur — paucorum ultra annos 15 perducta.

Numerus 9 totus omittatur, utpote epitome Dissertationis sequentis, quam nunc placet totam exhibere. Qui ergo est num. 10, fiat 9 & deinde ponatur.

DISSERTATIO III
De singulari Primatu S. Petri pro universali Ecclesia, supra Apostolos alios, ipsumque Paulum, etiam in urbe Romana Coapostolum & Coëpiscopum suum.

Qvamquam propositum in titulo argumentum prima hujus Tractatus editione compendio tradiderim, sub finem Dissertationis præcedentis; ipsum tamen deinde visum est huic loco tam proprium, [Hanc quæstionem tractaturus] ut mereatur plenius explicatum legi. Volo igitur repræsentare, ex postumis CL. V. Petri de Marca opusculis, Exercitationem illam ipsam, unde Epitomen prædictam sumpseram; & huic illam substituendam mandare secundam editionem facturis. Composuit illam eruditißimus scriptor eo tempore, quo Regii in Catalonia Intendentis munere adhuc secularis fungebatur; deinde sub annum Christi MDCXLII in Clerum transgressus, denominatusque Episcopus Conserannensis, atque post sexennium consecratus; sed ab eadem ecclesia cito translatus ad Archiepiscopatum Tolosanum, ac denique (priusquam anno MDCLXII annis octo major sexagenario, III Kalendas Iulii moreretur) dictus etiam Archiepiscopus Parisiensis. Istam autem tanti viri, pro honore & præeminentia Sedis Apostolicæ, lucubrationem pulcherrimam, [V. Cl. Petri de Marca,] ideo etiam libentius huic Tractatui inserendam propono, quod e celeberrimo illius opere, de Concordia Sacerdotii & Imperii, excerpta quædam loca, præter Auctoris mentem conentur aliquando nonnulli adversus prædictam Sedem vertere, cujus ipse semper fuit reverentißimus; uti in ejus Vita, a Stephano Baluzio edita intueri est. Ipsum audiamus.

[1] Contingit plerumque studiosis antiquitatis investigatoribus, [contra quēdam Recentiorem] ut novarum observationum publicandarum libidine correpti, ad inficetas & absurdas opiniones amplectendas descendant: quas si a novitatis cupidine vacuo & libero animo expenderent, ipsi eas respuerent primi, & suæ auctoritatis pondere compressas perpetuo silentio damnarent. Ejus generis est sententia recentioris cujusdam, qui non infimum inter eruditorum subsellia locum occupat. Exciderat illi in commentatione quadam, ut Petri & Pauli Apostolorum, tamquam duorum Romanæ Ecclesiæ Capitum, societatem, in unum Caput coalescentem, adnotaret. Non tulit impune hallucinationem illam: [ex æquo duplex Ecclesiæ caput asserere ausum,] quæ statim ab eruditissimo viro Isaaco Haberto, tunc Parisiensis Ecclesiæ Theologo, dein Vabrensi Episcopo, libello ea de re publicato castigata est. Illi contumeliæ, ut ipse interpretabatur, amovendæ, novam & specialem lucubrationem Scriptor anonymus insumpsit, qua Petri & Pauli in Romano Pontificatu consortium, binosque illos Apostolos, duo ejus Ecclesiæ Capita ex æquo, asserere conatus est. Versutis cavillationibus & detortis Patrum testimoniis, incautis lectoribus imponere tentantem, [non sine justa reprehensione,] robusta disputatione nuper infregit R. Pater Diana: cujus multiplici variæque lectioni elimatoque judicio quantum debeat Ecclesia Christiana, nec ipsos latet qui litteras non noverunt: quorum pavidas mentes, consulti de rebus gravissimis Theologiæ moralis magistri, interposito Dianæ nomine, sæpissime recrearunt.

[2] Ut mihi neque sententiæ ferendæ in disceptationibus ecclesiasticis jus aliquod adhuc competit; [proponit breviter rem explicare] neque vacat per otium, arduis reipublicæ negotiis ex Regis Christianissimi mandatis in Cataloniæ Principatu districto, de proposita quæstione, velut uni ex cœtu inquirentium veritatem, tractare; ita viro eruditissimo, qui a me, quid ea de re videbatur, humanissimis litteris percunctatus est, non respondere nefas omnino esse duxi. Quare sententiam meam iis verbis temperabo, ut absit & a subtilitate & tricis versutæ disputationis, & a tædio majoris longiorisque exercitationis. Attamen, quemadmodum, in veritate vindicanda, [ex concordi Veterum recentiorumq; sententia,] mihi cum recentiorum & veterum dogmatibus conveniet; ita, in re ipsa explicanda, antiquiorum Patrum locutiones, cum hodiernis loquendi formulis comparatas, usurpabo: quod institutum momenti majoris esse facile quisque perspiciet, qui motas a Sectariis in hujusmodi quæstione controversias, non aliunde fere originem sumpsisse sciet, quam ex suspicione, quam sibi volentes ingesserunt, ex mutatis locutionum formulis, immutatas esse quæstionum Theologicarum definitiones. Ad propositæ autem opinionis dispunctionem, [cabitibus tribus.] tria capita explicanda sunt. Primum est, Petri Apostoli comparatio cum ceteris Apostolis, adeoque & ipso Paulo Apostolo. Secundum est, in quo Paulus reliquis Apostolis antecelluerit. Tertium, quid ex Petri & Pauli auctoritate in Ecclesiam Romanam derivatum fuerit.

[3] Quod attinet ad primi capitis inspectionem, res est ore Christi, summi omnium magistri & judicis, apud Matthæum & Joannem decisa. [Statuit Christum tradentem Petro claves] Collegii Apostolici Princeps constitutus est Apostolus, in Petram Ecclesiæ ædificandæ designatus, tradendarum clavium pollicitatione, reliquis Apostolis præsentibus specialiter illi facta; & demum pascendarum ovium cura & solicitudine illi demandata, verbis utrobique ad Petrum solum directis. Variis hinc inde explicationibus hujus argumenti vis dissipari vel augeri solet: sed præstat veterum auctoritati, qui ex professo in hos locos incubuerunt, obsequentes cedere. [ipsum constituisse Caput Ecclesiæ suæ;] Cyprianus, Optatus, Pacianus, Hieronymus, & Augustinus, inter ceteros, duo quædam certissima ponunt; pari quidem consortio honoris & potestatis præditos fuisse Apostolos, Petrum scilicet & reliquos; sed originem unitatis a Christo in Petro fuisse constitutam; ut unitas Ecclesiæ, a Petro incipiens, manifestaretur, & Christi auctoritate disponeretur, ut loquitur Cyprianus. Ex æquo super omnes Apostolos Ecclesiæ soliditatem fundatam, sed Caput in Petro inter duodecim electo constitutum, ut schismatis tolleretur occasio, ait Hieronymus. Nempe ut una esset Ecclesia seu Cathedra Petri, nec Apostolorum singuli suam sibi Ecclesiam & Cathedram assererent, a Petri communione alienam, ut observat Optatus. Quia, licet claves omnibus Apostolis datæ eorumque successoribus; eas tamen Christus soli Petro spopondit, qui Ecclesiæ personam figurata generalitate referebat: ideoque tempus Primatus Collegii Apostolici in Petro fulgentiori gratia emicuit, ex Augustino; ut ex uno unitas fundaretur, ut notat Pacianus.

[4] [& plus aliquid contulisse] Qui legit Veteres, satis agnoscit, me ab eorum verbis non discessisse. Quare, si nos illis accommodare velimus, non inficiabimur, inter Apostolos fuisse consortium honoris & potestatis. Dignitas Apostolatus in eo versabatur, ut designati a Christo Apostoli per universum orbem Euangelii veritatem spargerent, testes mysteriorum a se inspectorum; populos, qua Judæos, qua Gentiles, in fide Christi erudirent, Sacramentis pascerent, [quam quod inter Apostolos ipsi erat cum eis commune,] Episcoporum ministerio munirent. Itaque nulla potest reperiri in Petro prærogativa, quod attinet ad Prædicationis vel Sacerdotii munus; nec etiam quoad potestatem Ecclesiarum instituendarum, nempe præficiendo illis Presbyteros & Episcopos, vel etiam in reos animadvertendo monitionibus & censura divina, ut loquitur Tertullianus.

[5] [titulo potestatis Apostolicæ:] Quod erit ergo jus eximium Petri? Anne, ut de persona ipsa Apostolorum judicium ferat? Sed eorum status, qui summa erant præditi potestate, & a fide deficere divinitus eruditi non poterant, a supremæ in Petro jurisdictionis usu eos eximebat. Attamen majestatem ejus, ut Capitis a Christo constituti, duobus præcipue modis colere debebant.

[6] [Primatum scilicet, vi cujus communioni ejus omnes tenebantur inhærere,] Primus modus colendi in Petro Primatus, versabatur in communione cum capite retinenda. Hæc autem communionis necessitas dupliciter spectari poterat; vel habita ratione Apostolorum, qui ex officio ad communionem cum Petro ut Capite conservandam tenebantur; vel etiam ratione habita Ecclesiarum, quas per provincias ipsi instituebant ea lege, ut Petrum tamquam Ecclesiæ Caput respicerent, ejusque regimini subjicerentur. Istæc est necessitas, quam observari verbis Christi præceptum est. Etenim ut Ecclesiæ unitatem solidaret, uni Claves tradidit, ut docent Veteres supra laudati; & super Petrum, ædificandæ Ecclesiæ Petram dictum, totius ædificii compagem imposuit. Quare nullus cœtus poterat esse legitimus, nullus Ecclesiæ Pastor admitti, qui a Petro, id est, ab ejus communione, discederet. Constantiam fidei, Ecclesiæ quidem suæ Christus solenni formula pollicetur, adeo ut inferorum vires eam expugnare non possint; sed illi Ecclesiæ hoc privilegium spopondit, quæ ædificata esset supra Petram, quæ fundamento illi niteretur. Quare, si quis immobilem pietatem & integram fidei professionem etiam hodie deprehendere velit, accedendum illi est ad illius Ecclesiæ corpus, quod communionem Petri amplectatur, quod a Petræ soliditate non desciscat. Ceteri cœtus per orbem sparsi, qui se a Capite fœdo dissidio removerunt, hæresibus patent, ut in Oriente & Occidente dolentes cernimus.

[7] [majoresque causas ad ipsum referre,] Secundus modus colendi in Petro Primatus Apostolis erat, ut causas communes, ad universalis Ecclesiæ disciplinam pertinentes, ad eum, tamquam ad Collegii & Ecclesiæ Principem, discutiendas referrent (quod factum a Paulo, in quæstione de rituum Judaicorum usu, a Gentilibus ad fidem conversis retinendo vel repudiando) & hæc quæstio decisa fuit a Petro, exercente in Apostolorum concilio jus relationis cum prærogativa suffragii, more Principum Romanorum. Quare rectissime a Leone primo explicata est Primatus in Petri persona auctoritas; nempe ut eadem potestas, quæ reliquis quodammodo Apostolis concessa fuit a Christo, in Petro sit principaliter collocata: unde proficiscitur, ut in eo consortio fuerit quædam discretio potestatis, ut ait Leo: ea scilicet quæ in Primatus prærogativa versatur, quæque ad gravium causarum relationem, & ad communionis cum Capite necessitatem ceteros adigit.

[8] Cum autem Caput in Ecclesia constitutum fuerit a Christo, ad schismatum & dissidiorum occasionem tollendam, ut ait Hieronymus; [privilegio reali & ad posteros transituro,] hinc fit veram esse & certissimam definitionem istam, Ecclesiam Christianam acephalam esse non posse, illiusque statum jure divino esse monarchicum, ut loquebatur Gerson; ne alioqui quotidianis divisionibus proscindatur. Quare Petri privilegium reale fuit, in Ecclesiæ perpetuum commodum; non autem personale, cuius generis erat reliquorum Apostolorum dignitas. [aliis personali dumtaxat sub eo ritentibus.] Hi namque cum instituerent Ecclesias, per varias Provincias orbis, singulas suis finibus circumscriptas Episcopis propriis regendas committebant; sicque munere a Christo sibi delato fungebantur. Hoc est, quod Recentiores volunt, cum in Petro, potestatem ordinariam agnoscunt; in reliquis vero Apostolis, delegatam seu extraordinariam, quæ morte extinguitur. Quod illi, locutione a Jure petita, docent; nos alia phrasi, Juridica quoque; sed faciliori, expressimus: nempe, privilegium Primatus Petri fuisse perpetuum: cum forma Ecclesiæ, quæ perpetua esse debet, & ab hominibus mutari non potest, instituta fuerit in Collegio Apostolico una cum suo Capite.

[9] Primitivæ illius institutionis rationem secuti sunt Apostoli, [Hinc ceteris Ecclesiis proposita dicitur forma S. Petri.] qui conditis a se Ecclesiis per Provincias, formam Petri præposuerunt, ut loquitur Leo Papa I; id est, distributione Episcopatuum per Provincias Romanas facta, singulis Episcoporum Provincialium conventibus unum Episcopum præsecerunt, qui Caput & Primas esset totius cœtus, ut alibi * scripsisse memini; per quos ad unam Petri Sedem universalis. Ecclesiæ cura conflueret, quemadmodum idem Leo adnotavit.

[10] Post Collegii Apostolici institutionem, accessit Paulus, [S. Paulo post alios assumpto,] a Christo ipso ordinatus Apostolus; nempe, ut paris cum ceteris frueretur privilegio honoris & potestatis, non autem ut superior esset Petro, aut eum a jure Primatus dejiceret.

[11] Quæ professi sumus de comparatione Petri cum ceteris Apostolis, [iisque in Apostolica potestate æquato,] juxta verba & mentem Veterum, sic explicant Recentiores; Apostolos pares fuisse inter se cum Petro in gradu Apostolatus, sed non in Regimine, quod soli Petro competebat. Id autem intelligendum est, ut supra memini, principaliter, communionis atque relationis necessitate; ne alioqui reliquorum Apostolorum jus, ad instituendas & regendas Ecclesias a Christo iis indultum, infringatur.

[12] [concessa prærogativa inter Gentiles,] Secunda inspectio, de privilegio Pauli, in pauca, sed illustria verba contrahi potest. Erudiendarum Gentium munus, quod omnibus Apostolis injunctum erat a Domino, illi specialiter concreditum est, quemadmodum Judæorum institutio Petro imposita, ut ipsemet Paulus observavit: quod ita accipiendum est, ut liberum quoque Paulo fuerit cum Judæis colloqui, & Petro Gentiles erudire, ut factum ab utroque Apostolo & Acta & Epistolæ testantur.

[13] [& excellentioris doctrinæ,] Altera quoque prærogativa doctrinæ viguit Paulus, qui singularis eruditionis ornamentis instructus, & profanam litteraturam cive Romano dignam, & Judaicæ disciplinæ apparatum ad pedes Gamalielis congestum, scriptis sermonibusque suis expressit; & expansis sibi a Christo mysteriorum arcanis, ceteros revelationum magnitudine supergressus est: unde ab Augustino Clavis scientiæ huic Apostolorum Principi eleganter tribuitur, quemadmodum Apostolorum omnium summo Clavis potentiæ.

[14] [cum qua Romā venit,] Peragratis Judææ, Syriæ, Asiæ, Macedoniæ, Achaiæ, & Illyrici spatiis, & quam plurimis in Ecclesiarum fundatione exhaustis laboribus; ut adimpleret ea quæ deerant paßionibus Christi, ad urbem Romam, verbo informaturus Romanos, quos scriptis antea litteris confirmaverat, intrepidus præco Religionis accessit: quoniam, ut notavit Chrysostomus homil. II ad Romanos, omnium Ecclesiarum solicitudine sibi injuncta, necessarium erat ut ad Dominæ Urbis regimen & gubernationem sese ingereret.

[15] Hic sese materia aperit de tertio capite agendi, inquirendique, [ubi Petrus Primatum Cathedræ Apostolicæ constituerat:] quid auctoritatis Ecclesiæ Romanæ contulerint Petrus & Paulus. Sane de Petro nullus est ambigendi locus, quin Apostolicæ Cathedræ Principatus, qui semper in Romana Ecclesia viguit, teste Augustino, ex Petri Primatu profluxerit. Hoc docent Concilium Ephesinum & Chalcedonense, Optatus, Augustinus, Valentiniani constitutio, & omnes Antiqui. Ratio vero est in promptu. Quoniam Petrus Romanam Ecclesiam præsens rexit, & in ea regenda mortem oppetendo eam sibi propriam & particularem fecit. Quemadmodum Joannes Apostolus Ephesinæ Ecclesiæ Episcopus dicitur, non autem Paulus: quia, [propriam illam Sedem suam moriendo faciens,] licet iste Ephesios verbo & scriptis erudierit in fide, ab ea tamen urbe discessit, aliis doctrinæ pabulum erogaturus: Joannes autem, in regenda & administranda Ephesina Ecclesia, ad necem usque perseveravit: imo vero solidæ diœceseos, sive regionis Asianæ curam, septem Episcopis in eo tractu per totidem civitates constitutis, quos in Apocalypsi recenset, studiosissime gessit: quo respexit antiquus Auctor apud Photium in Bibliotheca. Quare a Cypriano locus Petri dicitur illius Ecclesiæ Pontificium; & Romana Ecclesia Principalis, unde unitas Sacerdotalis exorta est. Illo exemplo, Cathedram Petri dixerunt Ecclesiæ Romanæ Sedem, Optatus, Augustinus, Hieronymus; & Orientalium plerique, Basilius, Nazianzenus, Antiocheni Concilii Patres apud Eusebium; Synodi, Ephesina, Chalcedonensis, Quinta, Sexta, Septima, Octava; & generaliter Tractatores omnes, qui Romanæ Ecclesiæ dignitatem attigerunt, illam ad Petri Primatum referunt.

[16] Hinc est quod a Sede Romana venerandæ communionis jura manare, observat Ambrosius, [a quo communionis jura manarent ad alias,] in Epistola Synodica Concilii Aquilejensis: & communionis cum ea Sede & Petri Cathedra necessitatem urgent Irenæus & Hieronymus: quod jus inter cetera Primatus Petri privilegia observavimus. Dubiarum sane causarum relationem Romanæ Sedi faciendam, [& supremi judicii infallibilitas peteretur,] ex divina auctoritate, & veteri traditione, & secundum Canones profitentur, non solum Siricius & Innocentius I, una cum Conciliis Milevitano & Africano, sed etiam Cyrillus Alexandrinus. Primatus iste, Petri privilegio innixus, in aliis causarum figuris, prout Ecclesiæ utilitas exigebat, sese tandem patefecit; consentientibus Episcopis, & memoriam Petri venerantibus, ut loquitur Concilium Sardicense.

[17] Paulum vero, in Romana Ecclesia instituenda, quas partes egisse dicemus? Sane, ut opinor, [quamquam & Paulus vere dicatur Romanus Episcopus fuisse,] Apostoli plenum officium in ea formanda implevit, atque adeo Episcopi, quod munus cum Apostolatu conjunctum erat. Ac proinde, si ex regula, quam supra proposui, metienda est antiqua illa Episcoporum institutio, vere & proprie Paulus Romanæ Ecclesiæ Episcopus fuit: in ea enim regenda diu laboravit, eamque decoravit sanguine, pro veritate quam docuerat profuso. Quare Epiphanius diserte Petrum & Paulum Episcopus Romanos vocat. Præiverat Irenæus, qui successionem Pontificum Romanæ Ecclesiæ describens Petrum & Paulum primos enumerat, a quibus ceteros deinceps ad suam ætatem recenset: quem sequitur Eusebius, Clementi tertium a Petro & Paulo, in Romano Episcopatu, locum assignans.

[18] Et ne quis offendatur, ac si duorum Episcoporum societate Ecclesiæ unitas & vetus disciplina læderetur, quæ suum cuique Ecclesiæ Episcopum eumque singularem præficit; observandum est, hanc politiam Synodo Nicænæ deberi: quæ Canone lato, ne plures uni Ecclesiæ præponerentur Episcopi, [ex disciplina primitivæ ecclesiæ,] prudenter, ad tollendas dissidiorum occasiones, prohibuit. Alius mos Apostolorum temporibus vigebat, qui majoribus & insignioribus civitatibus plures Presbyteros sive Episcopos præficiebant, ut mutuis auxiliis suffulti, ad propagandam in suburbanas regiones fidem sufficerent. Unde Pauli exhortatio ad Presbyterium Ecclesiæ Ephesinæ his verbis concipitur: Attendite vobis & universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei. [plures una in urbe Episcopos admittentis] Antiquum etenim illud Presbyterium ex pluribus Episcopis conflatum erat, sic exigente temporum ratione, ita tamen ut unus ceteris præemineret: quod ab Apostolis ipsis introductum, qui tandem quoque solos Presbyteros secundi gradus, ad conflandum Presbyterium, seu mavis Ecclesiæ Senatum, adhibuerunt: qua de re copiosius alibi a nobis disputatum.

[19] [sed ita ut Petrus manserit Caput ecclesiæ Vniversalis.] Interim ad præsentem quæstionem id observasse sufficiet, non alienam esse a praxi Apostolorum, plurium unius Ecclesiæ Episcoporum communionem. In Romana vero non erat quod aliqua offensio, ex illa Petri & Pauli societate, timenda esset. Præterquam enim quod duo illi Apostoli, gratia divina afflati, nihil spirare poterant præter concordiam Apostolicam; illud quoque intercedebat mutuæ pacis vinculum, nempe officium communionis cum Petro retinendæ, ut unitas Ecclesiæ, in Petri Primatu fundata, servaretur. Duo ergo in solidum Romanæ Ecclesiæ Episcopi, Petrus & Paulus: sed ita, ut Petrus, Collegii Apostolici Caput & Princeps, suam quoque dignitatem tueretur. [Hinc factū ut Pontifices ex auctoritate Petri & Pauli procedant,]

[20] Ex hoc Episcopatu Pauli manavit, ut Hieronymus, Damasum Apostolos honore sequi dixerit; Romani quoque Pontifices, inter cetera Sedis suæ decora, hoc quoque posuerint, se Vicarios esse Petri & Pauli, eorumque Throni Successores, ut loquitur Hadrianus I in Epistola ad Constantinum & Irenen Imperatores. Quem imitatus est Gregorius VII, qui se in Petri & Pauli Throno sedere jactat, in formula excommunicationis contra Henricum Imperatorem. Scio non inepte dici a plerisque, Pontifices Romanos succedere Petro, in plenitudine potestatis; Paulo vero, in plenitudine legalitatis seu scientiæ, ut loquebatur Joannes de Capistrano. Quæ ratio Pontifices quoque movere potuit, ut Pauli mentionem non omitterent, cui ab antiquis Patribus doctrinæ principatum tributum non ignorabant. Unde insignis reverentia conciliabatur Romanæ Sedi: quæ cum ceterarum Ecclesiarum, non solum mater esset, sed magistra quoque; in eo magisterio auctorem suum laudare posset gentium præcipuum Doctorem. Qua ratione octava Synodus Romanam Ecclesiam commendat, quod eam Petrus & Paulus, [tamquam utriusque in Episcopatu successores:] summi Apostolorum apices, præ ceteris Ecclesiis extulerint. Sed nihil vetat, ut monui supra, quin etiam Episcopalem auctoritatem, qua fungebatur Paulus, in Romanos Pontifices transmiserit; Apostolicam quippe communicare non potuit, quæ morte extinguebatur. Petrus quoque Episcopalem auctoritatem ad Romanos Episcopos transtulit, & præterea Capitis prærogativam, id est, jus universalis regiminis, confusum cum Episcopali gradu. Alioqui, nisi successio istæc auctoritatis a Paulo derivatæ admittatur, ægre ac ne vix quidem explicari potest formula illa, quam a temporibus Nicolai I, id est, octingentis fere abhinc annis, summi Pontifices usurpant, cum aut excommunicatione reos defigunt, aut a peccatis clementer absolvunt: utrumque enim se auctoritate Petri &Pauli decernere testantur: quod nisi ex successione Pauli in Episcopatu interpretationem recipiat, frigidius dictum videbitur. Labores enim, ad erudiendam fundandamque Ecclesiam Romanam a Paulo suscepti, & fusus in urbe Roma cruor, ut ad Sedis dignitatem augendam ornandamque maxime conferunt, ita ad auctoritatem impertiendam nihil aut parum pertinere videntur.

[21] [quod in Bullis videatur Pauli imago a dextris locata,] Hanc auctoritatis a Petro & Paulo deductæ communionem, impressæ octingentis ab hinc annis in Bullis plumbeis utriusque Apostoli imagines testantur, Paulo ad dexteram Petri collocato, unde præcipui quoque honoris Paulo impensi argumenta quidam trahunt. Absurde. Quod enim latus dextrum videtur, si Pauli imago cum Petri imagine comparetur; est latus sinistrum, si referatur ad inspicientes: ex qua relatione sæpe metiendus est honoris gradus in conventibus publicis. Hinc profectum, ut Episcopus in parte chori sedeat, quæ dextra est ingredientibus, & tamen respondet cornu sinistro altaris; in quo sinistrum & dextrum latus nuncupamus, respectu habito ad divini Numinis præsentiam, ac si Dei majestas ibi sederet (veluti super Cherubim, ut in veteri testamento) vel Christi corpus vultu ad populum obverso ibi consisteret. Olim eadem ratio habita est, [fit diverso respectu,] cum loca assignarentur in ecclesia viris & mulieribus: pars enim dextra viris data, sinistra mulieribus, inspecta ingressus ad templum positione, ut patet ex antiquis inscriptionibus. Idem observatur quotidie in Gallia, in solenni Magistrætuum cœtu cum ad ecclesias conveniunt. Qui enim apud eos eminentiores, locum chori dexterum, qui respondet cornu sinistro altaris, ut dixi, occupant; reliqui vero sinistrum latus, quod respondet cornu altaris dextro. Ex hac quoque ratione ingressus tractum, ut in auditorio publico Senatuum sive Parlamentorum Galliæ, Præsides id latus occupent quod sinistrum est, si consessus ordo a personis sedentium ducatur, [quo latus sinistrum honoratius est dextra.] quod tamen respondet lateri dextro adstantis cœtus. Quod splendidius eminet Rege in Senatu Parisiensi sedente pro tribunali: ad ejus namque sinistram consident Pares Franciæ ecclesiastici, quibus præcipuus honor defertur; Duces vero dextram occupant: quæ latera vices mutant habita adstantium ratione, ita ut eorum dexteræ respondeat ordo Parium ecclesiasticorum. Aliud obtinebat in antiquis Synodis generalibus, ubi proposita in medio consessu sacrosancta Euangelia vices Christi præsentis gerebant: ad cujus dexteram Legati summi Pontificis considebant, quæ tamen ingredientibus erat sinistra. Posset istæc observatio variis testimoniis ex antiquitate petitis in utramque partem illustrari, nisi satius esset ex præsenti usu confirmasse locum, imagini Pauli in Bullis plumbeis destinatum, secundum esse censendum; priorem obtinente Petro, ratione Primatus, ut decebat.

[22] [Conclusio, damnat æqualitatem duorum Capitum.] Ex iis quæ huc usque proposuimus, aperte consequitur, assertum a Recentiore dogma in eo peccare, quod duo Capita Petrum & Paulum in Ecclesia Romana Ex æquo constituere videatur. Duo Capita, sive duo Episcopi, ferri possunt, ex mente veterum & mediæ ætatis auctorum, & ex eo qui hodie viget formularum usu: sed additamentum illud, Ex æquo, spongia deleri debet vel potius cauterio inuri: quia Primatum, quem in regimine universalis Ecclesiæ solus Petrus obtinuit ex ore ipso Christi, per indebitam comparationem cum Primatu Pauli, qui versatur in solo ecclesiasticæ institutionis magisterio, ut loquitur Maximus Taurinensis, penitus labefactat. Quare, non solum a traditione antiquorum Patrum alienam, sed etiam juri divino contrariam propositionem illam censeo.

[Annotatum]

* l. I de Concord. cap. 2

DISSERTATIO IV
De tribus Episcopis &c ut pag. 14

Nvm. 3. lin. 18 — quamvis — l. — & quamvis.

Num. 8 lin. 11 post — auctor — adde — : imo Augustinus Patricius lib. 1 Rituum S. R. E. & Andreas Victorellus, in Notis ad Ciacconium, positive docent esse falßimum, quod tale quid unquam fuerit usurpatum: vere tamen id dici potuisse hactenus &c. —

Post num. 9 adde ex Pag. 220 col. 2 — 10 Adversus jam assertos Vicariatus, eruditißimum quemdam Amicum meum allegare memini Concilii Nicæni decreta.

Num. 10 (per errorem typothetæ scripto 14, & jam futuro 11) omitte 10 priores lineas, jam non necessarias vel alio translatas, atque incipe — 11 Notaturus porro in margine — atque linea 13, nunc 3 futura — Synopseos — l. — Summarii historici.

II S. LINUS.

Ab an. 65

In Commentariolo subjuncto post num. 1 — adde — Romana Breviaria, usque ad annum MDXXXV, quo novum unum permissu Pauli III concinnavit Cardinalis Quignonius, postea abrogatum, nihil de S. Lino habebant, nisi quæ in nostris Catalogis leguntur. Quignonius autem, [Non fuit a Cos. Saturnino damnatus.] prolixior in Lectionibus, alibi strictior, hujus quoque Pontificis encomium dilatans, addidit, quod a Saturnino Consule, cujus filiam a dæmonibus liberaverat, capitali supplicio affectus est: idque hodiedum, diversa licet phrasi, recitatur; non animadvertentibus iis, quibus succeßive recognoscendum Breviarium commissum est, quod Saturnini Consulatus unicus annis omnino decem præcesserit mortem S. Petri. Baronius in Annalibus, pro Consule, scripsit Consularem: sed tales non nisi sub Adriano juridicundo cœperunt adhiberi, eatenus exercitibus soliti præfici. Nobis ad XXIII Decembris licebit examinare, unde acceptum sit istud de filia Saturnini liberata, & alia plura a Quignonio addita; qui interim superfluum censuit cum veteribus Breviariis Consulum notare nomina, quibus quisque Pontifex Episcopus esse cœpit ac desiit; & eum in hoc secuti sunt ceteri, exitum nullum commodum videntes.

Post num. 2 — adde — Ego e contrario, tantum abest ut longius tempus requiram in Anamnesi, procedente secundum sententiam, quæ Lino immediate Cletum subjungit, & hujus personam non distinguit a persona Anacleti; ut poßim triduano Interpontificio esse contentus, & successorem ordinatum credere XXVII Septembris.

[3] Fatendum est enimvero Catalogi, tantopere ab Henschenio laudati, [Fateor interim in primis 12 Pontificibus non esse certissimam fidem Catalogi.] circa primos XII Pontifices, non esse eam firmitatem ac certitudinem, quæ videtur esse in subsequentibus; & usque ad annum vulgari; Æræ CLX, incerta satis haberi omnia; ex ejus nempe sumpta calculo, qui sub annum CCXXXVI, regente ecclesiam S. Antero, initium videtur dedisse Catalogo, seriatim atque cum definita Pontificiorum determinatione scribendo: in qua ipsa determinatione, ut ex satis certis documentis processerit Auctor, quis polliceri ausit, nihil etiam mutatum a prosequentibus eamdem seriem, pro suo cujusque captu ac judicio. Sunt autem præcipuæ difficultates duæ in primis XII Pontificibus; videlicet, utrum Clemens præponi debeat Cleto, & Anicetus anteferri Pio. Faciunt hoc Catalogi, & cum iis Henschenius: contrarium magis nunc placet Eruditis, iidemque a Cleto recusant Anacletum dividere. Nolo definitive in alterutram partem pronuntiare; ne vel contra id eam, quod verosimilius ipse censeo; vel hoc affirmans, ipso in principio disceßisse videar ab Henschenii contraria opinione, Catalogis inhærente. Neutrum ne faciam, placet utramque sententiam proponere, ac primo quidem loco Henschenianam.

III S. CLEMENS.
Secundum Catalogos atque Henschenium.

Ab an. 67

Lin 9 — XXII — l. — XXII Novembris.

Num. 2 lin. 6 — Nondum ergo — l. — Hinc suspicari quis poßit, quod tunc nondum — lin. 8 — nullum est — l. — nullum sit — lin. 9 — dele — solum sequitur.

DISSERTATIO V.
Sententia Henschenii de Ordinatione, Pontificatus Abdicatione, & obitu S. Clementis. pag. 43 Appar.

[30] Cardinalis Baronius &c.

Num. 43 lin. 1 — dele — præmemorata.

IV S. CLETUS.
Secundum Catalogos atque Henschenium.

Ab an. 77

Num. 2 lin. 16 — Eusebius — adde — Vsuardus Anencleto. Ibid. lin. penult. — esse; — l. — esset.

Numerus 3 circa medium dividatur, & fiat 4 ab his verbis — Existimant eruditi hoc tempore viri, Gregorium VII — & ad finem addantur hæc.

[5] Tale habeatur, quod Marco Antonio Sabellico, sub finem seculi XV scribenti librum 6 Enneadis suæ 9, & Crucigerorum, [Nihilo melius idem Cletus fingitur instituisse Crucigeros] nunc in Italia extinctorum, Primordia requirenti; ejus Instituti homines, longiori, ut ait ipse, sermone scripserunt; quod scilicet Cletus, qui Petri primi Pontificis fuit discipulus, a cælesti nuntio Crucem habente dicitur monitus, ut hospitalem domum fundaret iis, qui Romam peregre venirent Religionis causa; essentque ibi præsto, ut itineribus fessos comiter exciperent pieque reficerent. Gestarent hi perpetuo Crucem, monumentum Dominicæ passionis: quodque rem his principiis ortam Cyriacus Jerosolymorum Antistes, quem Julianus Apostata occidit, primus illustravit. Hæc ille: quæ secutus Marcus Antonius Baldus, istius suæ Religionis historiographus, Silvestro Maurolyco Oceanum Religionum colligenti suggeßit, Clementem IV, Alexandrum VI, Paulum III & IV, nec non Pium V, Romanos Pontifices, ab an MCCLXV ad MDLXXII, qui suis in Bullis ac Privilegiis Ordini datis eadem asseruerint; alii, istis non contenti, Alexandrum III & Innocentium III, prioribus antiquiores, nominant, qui confirmarint renascentem Ordinem: extinctum enim fuisse malunt dicere, [aut id asseruisse dicuntur Pontifices seculi 15.] quam frustra niti ad probandam succeßionis continuationem, aliorum similia prætendentium exemplo. Sed ut antiquiorum trium Alexandri, Innocentii, & Clementis non proferuntur Bullæ, ita gratis præsumuntur talia de dicto Ordine, tot seculis ignoto, asseruisse. Alexandro VI & successoribus seculi XV Pontificibus si quid tale suggestum revera fuit, eodem id illi modo receperint, quo postea Gregorius XIV, anno MDXCI Privilegia Ordinis confirmaturus, aucturusque per communicationem Privilegiorum, Ordinibus Mendicantibus concessorum, quando præfatur, quod Magister Generalis & Fratres Congregationis Cruciferorum exponi sibi fecerunt, quod…prædicta. Congregatio per B. Cletum instituta & per Alexandrum III Romanos Pontifices…reformata fuit. Hæc verba qui acciperet velut Gregorii ipsius assertum, cum tantum referantur ut assertum supplicantium, ne is vehementer aberraret; seque ostenderet ignarum Styli in similibus teneri soliti, cum ejusmodi sic relatis, nec minimum quidem punctum majoris quam antea habuerint probabilitatis, inde accedat; aliud omnino agentibus & intendentibus Bullarum scriptoribus ac largitoribus, quam definire quæstiones historicas, numquam examini suo oblatas, nec si offerrentur recipiendas ab ipsis, nedum decidendas.

V S. ANACLETUS. Secundum Catalogos atque Henschenium.

Ab an. 84

Num. 1 lin. 4 — comprehensusque ipsi — l. — comprehensus, ipsique.

VI EVARISTUS.
Secundum Catalogos atque Henschenium.

Ab an. 95

Ad Commentariolum nostrum in fine adde.

[3] His, ex Henschenii nostri mente, juxta tenorem Catalogorum sic deductis; subjicio meam, antea in fine primæ Partis positam, Anamnesim, tanto libentius, quanto pronioribus animis acceptam a viris eruditis intelligo; amicorum Parisiensium litteris id referentibus, gratulantibusque inventum modum, quo & Antiqui plures excusari poßint, qui Cletum ab Anacleto diviserunt, & tamen teneri pauciorum sed illis antiquiorum sententia, qui sub duobus nominibus non nisl unicam personam agnoverunt. Ergo a pag. 217 huc transferatur.

ANAMNESIS DE CLETO ET ANACLETO.

Lin. 6 — Pontificatum — adde — nunc vero eamdem Collationem aßignavimus Priori parti Apparatus, collocandam post veteres tres Catalogas.

Lin. 8 — elapsos — l. — elapso — & claude parenthesim Lin 9 post — scribens, quæ nunc male clauditur post — Eusebius.

Lin. 43 — placuit Auctori — l. — placuit Auctoribus.

Art. IV lin. 11 — Mortuo Vespasiano Titoque, optimo Principe, jam solo — l. — mortuo Vespasiano, Titoque optimo Principe jam solo.

Art. V lin. 13 — LXXXXII — l. — LXXXII.

Lin.15 — LXXIIII — l. — LXXVIIII.

Art. VI ad finem — adde — Hoc tamen si cui videatur ex post facto felicius quam verius cogitari a me; malitque credere jam inde a principio, & Anacletum seu Anencletum, & brevitatis causa Cletum, dictum fuisse successorem Lini; nolim equidem pro ejusmodi conjectura mea pertinacius contendere. Libenter tamen ab ita sentiente discerem, qui factum putet, ut in Canone Missæ receptum sit abbreviatum Cleti nomen, potius quam integrum Anacleti; & eadem ratione posset aliquis cogitare Lini nomen Græcum, non esse genuinum; sed ex integre scripto Latino Marcellini nomine, vulgari usu acceptum.

Art. VII lin. 3 — rexerit — adde — iterum.

Lin. 8 — post anni LXXXXU — adde — eique substitutus sit Euaristus — Lin. 15 interjectam Parenthesim (aliam utique a Sancta Virgine, æque tamen Domitiani consanguineam) exprime diverso charactere quem cursivum seu Italicum vocant.

Art. IX lin. 2 — præsagitio fuit — adde — idque anno Christi LXXXXV vel proxime sequenti: scribit enim Eusebius lib. 3 cap. 18, allegans ipsius illius temporis auctores, & quidem a religione nostra alienißimos, anno Principatus Domitiani quintodecimo, ab Idibus Septembris inchoato, Flaviam Domitillam, Flavii Clementis, ejus qui tunc temporis Consul fuerat, ex sorore neptem, una cum aliis plurimis, ob Confessionem Christi in insulam Pontiam fuisse deportatam. Ipse Clemens novo solum exilio &c.

Lin. 15 — anno LXXXV — l. — LXXXXV.

Lin. 22 — dele — etiam.

Object. 1 lin. 32 — Hoc interim solum nomen — adde — (ut supra dixi.)

Post. Object. III sequentia Summaria, imprimenda erunt eodem majori quo alia Summaria charactere, eademque lineatum totam paginam percurrentium forma.

III S. CLETUS seu ANACLETUS.

Lin. 2 ex Patre Antiocho — adde — Æmiliano, Romæ in Vico Patricii commorante.

IV CLEMENS.

Lin. 14 — LXXXXVI — l. — LXXXXV.

IT. S. CLETUS seu ANACLETUS.

Lin. 1 Anacletus — adde — vel Anencletus.

V alias VI S. EVARISTUS.

Post Summarium de S. Evaristo — adde. — Exhinc intelliges, Pontificales numeros, si hanc sententiam tenere velis, detracta unitate hinc usque ad finem reformandos, aut ita sumendos ac si singulorum nominibus uterque numerus sub dubio adderetur, uti hic factum in S. Evaristo: quod ne semper fieri expresse debeat, satis est hic semel monuisse.

[2] Porro ad ista sic mutanda in nostra Chronologia, & quatenus verosimiliora videbuntur etiam probanda &c. — sed quod de Vicariatibus sequitur, transfer ad Dissertationem III ut supra monui.

VII S. ALEXANDER.

Ab an. 108.

Num. 2 lin. 22 — Commentario — adde — unde hic damus Dissertationem V, quæ prius Apparatui inserta fuerat, sub titulo Exercitationis VI. — ac deinde post num. 3 sequatur.

DISSERTATIO VI
Chronologia in vetustis Catalogis fundata, ex Actis hujus Pontificis confirmatur ab Henschenio.

[47] Ad illustrandam &c. ex A. Pag. 45.

Num. 48 lin. 12 — dele — recte.

Post num. 50 etiam hæc adde —

[51] Est qui dubitet, satisne certo credi debeat S. Alexandrum Papam in Canone Missæ post Commemorationem defunctorum nominari, ubi dicitur, Cum sanctis Apostolis & Martyribus, Joanne, Stephano, Mathia, Barnaba, Ignatio, Alexandro, Marcellino, Petro: quæ enim causa, inquit, Pontificem Romanum postponendi Episcopo Antiocheno, scilicet Ignatio? Vtique eadem, quæ fuit, ut Stephanus Diaconus præponeretur Apostolis; scilicet prioritas temporis quo martyrium tulerunt. Excluso autem hinc Alexandro Papa, quem obsecro poteris invenire alium Alexandrum, tam celebris in Romana Ecclesia nominis, ut SS. Marcellino & Petro præponi meruerit?

VIII S. SIXTUS.

Ab an. 117

Lin. ult. CXXVII — adde — postea a Paschali I aut II translatus in Vaticanum, & hinc anno MCXXXII Aletrium

Commentariolo addatur — 4 Romanus Canonicus, enumerans Pontifices, [Corpus sub abtari in Vaticano] in Vaticana Basilica quiescere creditos, iisque Xistum accensens; Hic, inquit, fuit sepultus (scilicet post aliquam de primæ sepulturæ loco elevationem) juxta ferratam prope corpus B. Petri, ubi est adhuc arcus de mosibo, quem fieri fecit Paschalis Papa I. [a Paschali I vel II locatum,] Sed vel alia ejusdem Translatio postmodum facta est a Paschale Papa II, ante annum quo hic obiit MCXVIII; vel ab hoc sub eamdem aram condita etiam fuerunt corpora S. Fabiani, Sergiique II, ut plenius dicetur ad hujus postremi Pontificatum; vel denique in numero nominis Pontificalis erravit Canonicus, erraruntque ii quos in nominando Paschale I antecessores habuit atque sequaces. Quid autem si Paschalis II, conditis sub altari duobus prænominatis, ipsius Sixti corpus inde exemerit, transferendum in aliquam Romanarum Ecclesiarum ab ipso reparatam, puta S. Xisti; de qua dubium forte erat, Secundone ejus nominis an Primo dicata esset; quod tamen executioni mandatum non fuerit, certius cognito Secundi illam ecclesiam esse. Tale quidpiam si liceat opinari, facile concepero, qui fieri potuerit anno MCXXXII, ut Alifanis sanctum aliquod corpus petentibus, pronum fuerit illud concedere; quid enim dixerit ea causa destructum fuisse altare, sub quo Xisti corpus jacebat conditum? Ea siquidem ætate necdum mos inoleverat Romæ, Sanctorum corpora palam habendi.

[5] [deinde petentibus Alifanis concessum,] Vt ut est, creditur ipsum isto anno concessum Alifanis, dumque illuc vehitur apud Aletrinos substitisse: apud quos quomodo fuerit anno MCLVII sub proprio altari reconditum, & anno MDLXXXIV inventum translatumque solenniter, deduximus ad diem VI Aprilis num. 11 & seq. Anno post ultimam translationem centesimo, Roma Casinum excurrens Ianningus noster & Aletrio transiens, reperit in veteri ecclesiæ Cathedralis membrana, Ad laudem divini nominis & ad commendationem B. Xisti primi Papæ & Martyris, hujusmodi Relationem, scriptam ante annos ut minimum ducentos trecentosve.

[6] Ingratitudinis & degeneres filii non immerito notarentur, fierentque prorsus a perceptione paternæ substantiæ jure hereditario alieni, [sicut majorum traditione habetur,] si progenitorum suorum ignaviam, quibus in infra dicendis negligentiæ somnus obrepsit, filialis reverentia præter naturæ debitum præteriret. Antiquorum igitur segnitiem, licet, per succedentium narrationem, infrascriptæ rei memoriam nondum interceperit oblivio; quia tamen in scriptis redacta non existit, prout divina infuderit gratia, secundum quod a fide dignis & prioribus nobis accepimus, supplere pro viribus satagentes; quo ordine, quibusque miraculis gloriosissimi Martyris Sixti Romani Antistitis, quem sub Hadriano Romanorum Imperatore pro Christi nomine passum sacra scriptura testatur, de Urbe ad civitatem Aletrinam, currentibus annis Dominicæ Incarnationis MCXXXII, Pontificatus Domni Innocentii II anno II, Indictione VII, die XI mensis Januarii, succinctus sermo percurrit. Corrigendus est annus Indictionis, quæ tunc non VII, sed X numerabatur; annus vero Pontificatus hic rectius dicitur secundus, [an. 1132:] quam in recentius sculpto to lapide tertius: hic enim Innocentio isti solum inchoabatur die XXIII Februarii sequentis. Animadversione tali interjecta, prosequor tenorem Aletriensis membranæ, promissam relationem sic exhibentis.

[7] [ex favore, Innocentii PP. II contra morbos ibi grassantes:] Dudum nutu Dei (absque cujus imperio nec folium arboris decidit, nec unus passerum ad terram cadit) in civitate Alifii, quæ intra metas regni Apuliæ sita est, aëris intemperie humana corpora variis & desperatis ægritudinibus stimulante; cum ipsius civitatis incolæ, medicorum consilio ac omni humano suffragio frustratos ac destitutos se fore aspicerent; divinum expetierunt auxilium, quod (prout ipsa Veritas innuit) nemini denegatur. Inito igitur saniori consilio, præfati cives ad prædictum Romanum Pontificem Dominum Innocentium, tunc in Urbe morantem, idoneos Ambasciatores sine mora transmittunt; importune ac instanter, prout facto opus erat, supplicantes, ut alicujus Corporis sacri reliquias ad civitatem Alifii mittere dignaretur, cujus virtute fugeret ab obsessis corporibus valetudo. Quo audito vehementer pius Pater indoluit, habitoque cum Fratribus super hujusmodi postulatis consilio, præfatis Ambasciatoribus corpus Sancti Martyris Xisti pie ac benigne concessit.

[8] [sed mula quæ ipsum ferebat Alatrium obstinatius flectente,] Si quis jam satageret Ambasciatorum hujusmodi gaudiorum immensitatem linguæ aut calami officio designare, vix sufficeret ad enarrandum. Accepto itaque Ambasciatores sacri corporis pretioso thesauro, cum reverentia & honore decentibus, illud in scrinio super mulam imponunt; & occepto itinere gratulabundi e vestigio repedare festinant. Dum autem ad quoddam trivium pervenissent; dictum animal, præfatum thesaurum deferens, amplam stratam non absque Dei voluntate devitans, cœpit arripere semitam, per quam sub compendio per abrupta montium pervenitur Alatrium; contradicentibus tamen & renitentibus dicto animali ducatum præstantibus, ne per semitam diverteret supradictam. Verum cum nec verberibus neque adulationibus possent dictum animal a cœpta semita declinare; Ambasciatores præfati, super novitate hujusmodi turbationis & admirationis non parvam materiam assumentes, divino tandem relinquunt arbitrio, ut jam dictum animal incedat quo maluerit, absque contradictione cujusquam.

[9] Quo quidem absque humano ductu ad locum, qui dicitur Volubrum, [excipitur istic ab Episcopo ac civibus:] ubi aquæ pro usu animalium colliguntur, non eminus ab Aletrina civitate, pervento; idem animal figens gressum, velut columna immobilis permanebat; nec minis aut flagellationibus seu etiam applausibus exinde recessit; donec Episcopus, Clerus & Populus Alatrinus, eidem sacro Corpori venientes ob viam, processionaliter & honorifice ad dictam civitatem Alatrinam (cujus cives, uti & prædicti cives Alifienses, morbo vexabantur) hujusmodi thesaurum & animal conduxerunt. Introducto itaque in civitatem Alatrinam præfato thesauro, inter cives Alatrinos venerabilis & quodammodo pia contentio, per quam ad arma pervenitur, exoritur; dum alii volunt dicti Corporis sacras reliquias in civitate veteri collocari, [& post aliquam de loco contentionem,] aliis vero renitentibus ac flagranti desiderio æstuantibus Corpus ipsum gloriosum reponi debere in Cathedrali ecclesia, in supremo videlicet civitatis. Cumque aliquamdiu super hæc tam pie inter eosdem cives extiterit decertatum; tandem consilium fuit, ut suprafato animali libera concessa facultate, quo illud spiritus Dei duceret, populus universus acquiescere deberet omnino.

[10] O mira Dei sapientia! o tremenda potentia! o ineffabilis gratia! [deponitur in Cathedrali,] Dum bruta animalia, sensuales relinquentia, ritus & animos rationales assumunt, & divinam innuunt atque testantur voluntatem. Nec mora: jam dictum animal, divinitus inspiratum, nullo prorsus humano conduce præambulo, venerandum corpus ad Cathedralem devexit ecclesiam; & tam diu flexis genibus, ubi dictus Martyr sibi locum elegerat, moram traxit, quoad usque Episcopus & Clerus, adstante Alatrinorum populo, dictas Reliquias, tamquam eis oblatas a Domino, honorifice susceperunt; easque in altari, quod in ipsius honorem post paucorum dierum curricula extructum est, honorificentia debita collocarunt. Sed extemporaneum fuerit altare istud: constat enim ex reperta postmodum sub ipso scheda, solidum ac stabile primum fuisse dedicatum anno MCLVII, annis utique XXV post allatum Roma corpus. Et hic distinctioris notitiæ defectus satis indicat, non nisi seculo XIV scripta fuisse quæ retulimus. Sequitur autem in prænotata membrana. Post cujus sacri Corporis adventum mirabilem, aëris protinus corruptione fugata, ægra civium Alatrinorum corpora recipiunt plenissimam sanitatem.

[11] Ha! Deus, quam acutus doloris aculeus Ambafciatorum eorumdem animos pertransivit; dum tanto talique thesauro, [Alifanis autem digitus conceditur.] post tot labores & innumeras solicitudines, frustratos & expoliatos se & dictam civitatem Alisii fore conspicerent, quo sperabant ab ægritudinibus, quibus gravabantur, eximi ac totaliter liberari. Post multarum denique precum importunas instantias, iidem Ambasciatores ab Alatrinis civibus digitum unicum dicti sancti Corporis obtinent, quem ad ipsorum civitatem deferunt, cum omni honore & reverentia: ob cujus Martyris merita, aëris epidimia omnino cessante, obsessa Alifiensium corpora a languoribus quibuslibet protinus liberantur. Lætetur igitur & exultet in Domino civitas Alatrina, & condignas gratias exsolvat Altissimo, qui dignatus est ipsos tali tantoque ditare thesauro, talemque ipsis exhibere Patronum, cujus meritis & intercessione dicta civitas & a noxiis præservatur anfractibus, & in bonis operibus prosperatur, ipsius annuente gratia, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus, per omnia secula seculorum. Amen.

IX S. TELESPHORUS.

Ab an. 127

Num. 1 lin. penult. & ult. sic lege — Marcum Aurelium Antoninum; sed hunc & fratrem ejus Lucium Aurelium Verum adoptavit, cum titulo Cæsarum, atque in Imperio successores reliquit.

X S. HYGINUS.

Ab an. 138

Lin. 5. — quorum — adde — annorum — & ad — octo — adde — vel quatuor.

NODUS HISTORICVS.

Primas in Cleto & Clemente salebras, non infeliciter, ut existimo, eluctatus; videbar inoffenso deinceps processurus pede, sequendo ductum Consulum, in Catalogis Pontificiis ubique concorditer notatorum; cum iterum nodus &c ut pag. 22.

XI S. PIUS.

In Margine — dies 21 — scribe — 23.

DISSERTATIO VII al. IV.
De die Natalis &c pag. 24.

Nvm. 3 lin. 5 — mense Martio, non Augusto — l. — diu ante mensem Iulium.

XIII S. SOTER.

Ab an. 162

In Commentario, omisso num. 2 conjungantur in unum numeri 1 & 3, hoc modo.

[1] Consules Soteri aßignantur &c. pag. 25 col. 1 — Antiquorum perro Catalogorum partem &c. pag. 26 col. 1 — Deinde continuetur Commentarius, translata huc ex Appar. pag. 47 Exercitatione V Henscheniana, mutatis dumtaxat numeris hoc modo.

[2] Eusebius lib. 5 &c. — & lin. 19 post, transmisso — adde — inde communicata Eusebio &c.

[3] Hic hærebat aqua Cardinali Baronio &c. — & lin. 19 post — alium dicimus — adde — [vel geminum unius ejusdemque personæ Pontificatum distinguimus] — & dele hæc verba — uti ad ejus Acta, XVI Aprilis illustrata apparet. — & lin. 24 — Ecclesia — l. — Ecclesiarum.

[4] Nihilominus relinquimus Soteri &c — & pag. 48 col. 1 lin. 8 sic lege — Porro illis duobus paribus Consulum, memoratis in Elogio S. Soteris, attestatur Onuphrius &c. — & lin. 17 inchoetur novus numerus.

[5] Iidem novem anni Soteris referuntur in altero Catalogo &c.

XIV S. ELEUTHERUS.

Ab an. 171

Lin. 4 — CLXXV — l. — CLXXXV.

XV S. VICTOR.

Ab an. 186

Lin. 5 — XXVIII Julii — adde — quando colitur.

In Marg. — m. 5 — scribe — m. 7.

XVI S. ZEPHYRINUS.

Ab an. 198

[1] Art. sic muta — Vt Patenæ vitreæ, quæ jubentur in ecclesia præferri Sacerdoti, [explicatum quo ad patenas vitreas,] quasque ab S. Urbano Papa factas argenteas, ab aliis etiam aureas fabrica tas legimus, fuerint ingentes pelves, recipiendis Offertorii tempore fidelium sexus utriusque oblationibus, seu panibus, ad uniuscujusque corum Communionem, una cum eo qui Sacerdoti super Patena sua paratus erat, consecrandis: quos cum Asclythi ecclesiam circumeuntes collegissent, ducebatur, finito Credo & dicto Dominus vobiscum, Pontifex, sicut habet retus Ordo Romanus, ubi oblationes a fidelibus laicis sive viris sive feminis offeruntur, easdem accepturus. Ne autem dubitare poßimus, quin oblationes istæ essent iidem panes, quos postea consecratos accepturi erant communicantes, faciunt verba, quibus jubetur, ut Pontifex, qui cælestem panem accepturus est, a terreno pane, quem jam a laicis accepit, manus lavando expurget: lotis autem manibus surgat… apportante sibi Diacono oblatas, quas nunc vocamus Hostias seu Particulas. Et sic etiam simplices Presbyteri, atque in Mißis privatis æque in solennibus hodiedum manus lavant, post Oblationem Panis ac Vini, mox in Corpus & Sanguinem Christi converiendorum.

Art. II post lin 3 omnia sic muta — Ad quem duplicem usum sic composita videmus plurium Basilicarum Romanarum altaria, [posituram altaris versus Occidentem,] inter Chorum & Navim templi, ut, contrario aliis more versa, sacrificantem habeant post se stantem, facie conversa ad Occidentem, & ad populum in navi collectum. Vnde fit ut idem Sacrificans necesse non habeat, ad Dominus vobiscum, se convertere. Post talia autem altaria ipsumque Sacrificantem consistebant Presbyteri & Diaconi, inter altare vero & populum Clerus reliquus cum Cantoribus. Hoc locorum discrimen, olim commune plerisque, nunc in sola S. Clementis ecclesia Romæ notari, observavit Claudius Castellanus; idque Prædicatoribus S. Dominici laudi vertit; præ aliis, qui antiquam istam dispositionem mutarunt, uti fecerunt Benedictini in Basilica S. Pauli & alibi. Similis etiam formæ Altare idem mihi scribit reperiri Bononiæ in æde S. Petronii; seque in talibus, ac nominatim in crypta S. Martini sæpe sacrificasse. Tale etiam illud est, quod Narniæ supra corpus S. Iuvenalis constitutum ipsi vidimus, & ad III Maji dedimus æri incisum.

Art. III — adde — ; si ab orbiculæri ejusmodi panis figura non fluxit, uti fluxisse potuit, appellatio talis.

XVII S. CALLISTUS.

Ab an. 217

Lin. 1 — adde — Ex Regione Vrbis-Ravennatium.

Ad Commentariolum — adde — Corpus ad Cisoniense in Belgio monasterium, a B. Everardo Comite & Fundatore, translatum creditur: qua de Translatione ad dictum Cultus diem agemus.

XVIII S. URBANUS.

Ab an. 222

Linea ult. — dies XXX — l. — XXXII.

In Commentariolo lin. 8 — sic lege — Verum antea, in opposita prorsus Vrbis parte, corpus tumulatum fuisse videtur.

XIX. S. PONTIANUS.

Ab an. 231

Lin. 4 & 5 — sic lege — XXUI Junii, similiter in Dominica, & exul.

In margine scribe — dieb. 3.

DISSERTATIO VIII al. V.
An inter SS. Pontianum & Anterum locus esse possit Cyriaco Ursulano? deque argumenti negativi in hujusmodi quæstionibus efficacia; & de ipsius Ursulani Martyrii tempore, modo, atque auctoribus conjectura pag. 18.

Nvm. 2 lin. 27 — ex Cardinalibus — l. — & Cardinalibus, & lin. penult. — MDXLXI — l. — MDXLIX.

Num. 5 lin. 19 — Episcopatus — l. — Episcopus.

Num. 6 lin. 2 — filium — l. filum.

Num. 15 lin. 11 — ab annis nunc quinquaginta — lege — sub Vrbani VIII Papatu.

Num. 17 lin 6 — Sanctus ille Cyriacus — adde — Hierosolymitanus.

Post num. 17 — adde — 18 Hic finieram, cum mihi autem vellere Crombachius visus est, [Quærentibus de Vrsulano Martyrio quid conjectem,] & quasi Henschenium nostrum legisset, ad XIII Maji in Comm. de S. Servatio num. 13 disserentem de tempore Hunnicæ irruptionis, amice quærere, quid tandem de Vrsulano Martyrio sentiam. Etenim Magister ille meus illud sic transfert a tempore imperantis Romæ Maximini, id est, ab anno CCXXXV, ad ætatem Maximi, tractis in suas partes Britanniis Galliisque tyrannidem exercentis extincto Gratiano, circa annum CCCLXXXIV; [respondeo, satis placere, an. 385, Hunnica irruptione notum,] ut tamen non contemnat Vrsulanarum peregrinationem & navigationem per Rhenum, cum dicit; Hunnos, dum Gallias occupat Maximus, populabundos excurriste per eas omnes, quæ illi se primæ adjunxerant Germaniæ superioris inferiorisque regiones, ipso fortassis anno CCCLXXXIV; quando XXI Octobris, in eosdem, Coloniam Agrippinam obsidentes, videntur incidisse Ursulanæ Virgines, cum illi scilicet jam essent in reditu Remis Tungrisque & aliis pluribus urbibus destructis; cumque eorum vestigia insequeretur Maximus, ut adversus similes incursiones deinceps muniret regiones, sedemque Imperii sibi Treviris constitueret.

[19] Placet, fateor, ista Henschenii quoad tempus ratiocinatio; nec mirarer si fabulosæ Legendæ Auctores, [sub Maximo tyranno & Siricio Papa;] uti Maximinum supposuisse videntur pro Maximo; ita fingendi Cyriaci Papæ occasionem sumpserint a Siricio, quem circa Hunnicæ incursionis annum Romæ præfuisse Pontificem, haud vana acceperant traditione, siquidem is anno CCCLXXXV, Ianuario mense, ordinatus fuit. Satis etiam tunc libera ac frequens fuit ad Vrbem peregrinatio fidelium, ex quibuscumque Christiani Orbis partibus. Non tamen potest mihi facilis creditu apparere narratio, [non tamen dixerim Virgines, aut Romam profectas per Rhenum,] quæ simul ex Britannia solvere facit plus quam ducentorum navigiorum classem (nec enim paucioribus opus erat ad transvehenda XI millia Virginum, cum congruo numero clericalis, familaris, ac nautici comitatus) eamque adversis ventis actam, totam impellit in aliquod Rheni ostium, per quod Basileam usque subvecta incredibilis tali tempore peregrinarum multitudo, reliquum iter per Vindelicios Rhetosque terra confecerit, in tanta tunc scribentium copia nemini nota memoratave; eo tamen in primis memorabilis, quod pro majori parte Virginibus constaret, omnia odore sanctitatis suæ & futuri martyrii fama sic replentibus, ut complures Italicarum civitatum Episcopi, Reges item ac Principes, ipsas fuerint usque Coloniam comitati. Adde, quod Rheni ac Mosæ commune ostium (nam de veteris Rheni medio alveo, etsi tunc adhuc patente, sed tamen propter deductas in Leckam & Vahalim æquas exili, cogitare non licet) ostium inquam illud, duorum tantorum fluviorum in Oceanum effundendorum capax, & multo nunc etiam quam tunc amplius; nullas a mari naves longe ultra Roterodamum transmittit; quæ autem ex Hollandia Coloniam usque subeunt navigia planioris carinæ necessario sunt, quam quorum in mari usus est: ista autem vix ultra Confluentiam Rheni atque Mosellæ aut saltem Mœni pervadere poßint, quin minoribus opus sit, ut Argentinam usque perveniatur: hinc vero Basileam, propter summam fluminis rapiditatem, non datur ascensus, nisi forte exiguis lintribus, multiplicato remigum nisu impulsis, ut mihi Argentina scribit nostri nunc ibi Collegii Rector P. Carolus Darsonval. Ruit igitur etiam ex hac parte navigatio ex Britannia; etiam eo casu quo mutata identidem navigiorum qualitate & quantitate sulcatum Rhenum volueris dicere; quanto enim hæc minora feceris Basileam pervenire, tanto magis oportebit augere numerum, eumque facere tam enormem, ut incredibile omnino sit, tot simul inveniri paratas cymbas potuisse, quot opus fuisset XV aut XVI millibus animarum deportandis.

[20] Quid ergo? inquies. An obliterata peregrinatione Vrsulanarum Romana, [aut matrimonii causa collectas,] in Baronii sententiam ibimus, sequentis Galfredum Asaphensem, apud ipsosmet Britannos maxime de fabulositate suspectum, quamquam ille profiteatur interpretem se dumtaxat fuisse historiæ, patria lingua ante duodecimum quo vivebat ipse seculum conscriptæ? Dicit is, Conano Britanno ejusque militibus, in Aremorica Galliæ regione stabilitis a Maximo, petitas a Dionetho Cornubiæ Rege uxores fuisse; in quem finem Rex. ille filiam Vrsulam, cum XI millibus Virginum ex nobilitate lectis, aliis autem ex plebe ad LX millia, imposuisse navibus undecumque accersitis; quarum majori parte disjecta aut submersa, ceteræ cum Vrsula, inciderint in exercitum Guanii Hunnorum & Melgæ Pictorum Regis, Gratiani jussu maritimam inferioris Germaniæ oram populantium, ad infringendas vires Maximi, sibi Imperium arrogantis: horum autem lasciviæ cum nollent parere puellæ, omnes fuisse trucidatas. Resecuit illam LX millium appendicem Baronius, ad an. 383; satisque habet, si duabus Britannicis Legionibus (censebantur autem legiones singulæ, cum plenæ erant, sex mille capitibus) pro numero militum qui tunc in iis reperti fuerunt, [aut a maritimis piratis interceptas,] totidem delectæ virgines sint, omnes numero undecim mille. Credat qui potest, aut in Aremorica tantam fuisse mulierum inopiam, ut exemplo, nullis in historiis legendo, eæ debuerint trans mare accersi; aut tam facilem futurum Britannorum Principum aliquem, ut totum fere feminei sexus florem ex ditione sua in peregrinam mitteret regionem, maritos istic inventurum. Magis tamen miror, deprehensas a piratis maritimam oram infestantibus dici; &, quia ad primum ipsarum conspectum exardescentibus in libidinem barbaris consentire noluerint, statim fuisse cæsas, quod properarent alio (verba Baronii sunt) nec esset otium eas demulcere blanditiis. [cum res sit acta Coloniæ.] Cogitandum utique erat, ad Coloniam Agrippinam mactatas omnes; urbem neutiquam maritimam, sed quo adverso stumine ægre subire navis mediocris quamvis expedita poßit, remulco vel remigio acta, intra octo vel decem dies. Hunnorum præterea natio, ex ea regione, quæ nunc Tartaria Crimensis ac Præcopensis dicitur, ad Mæotim paludem deducta, tam parum videtur experta fuisse expeditionum maritimarum, quam assueta percurrendis summa celeritate provinciis. Valeat ergo etiam istud commentum, neque vel ex Britannia venisse Virgines, vel adverso Rheno subvectæ euntes credantur, aut omnino navigasse; quando jam peregrinationem Romanam rejecimus, a qua resumptis Basileæ navigiis descendisse secundo flumine dicebantur.

[21] Ceterum facilius mihi est explicare, quid non esse credendum putem de hoc argumento, [Interim de cæde constat] quam per conjecturam utcumque receptibilem decidere quid verosimilius dici poßit. Cædem multitudinis copiosæ ad mœnia urbis Coloniensis patratam, testatur ager Vrsulanus, nunc urbi inclusus, unde primum seculo VI, tum aliis succeßive temporibus, eruta sunt Sanctarum corpora, partim singula, partim humo infossa manipulatim, eo verosimiliter modo quo narravit nobis Crombachius haud diu ante annum MDCLX, inspectante se, inventa ad centum quinquaginta corpora integra, in ipso agri Vrsulani quasi centro, octona scilicet aut dena, pro fossæ latitudine una in linea lateraliter juncta, tum modica interjecta humo totidem alia, atque ita plures una in fossa ordines: vidimus autem ipsi eadem deinde ossa, unum comportata in locum, cum evidentibus cædis indiciis fragminibusque telorum hinc inde admixtis, sicut illa corporibus ipsis, & quædam oßibus fixæ fuerunt, quorum iis etiamnum inhærebant cuspides. Sanctæ Vrsulæ, & aliquot præcipuarum Sociarum Translationi, ante annum DC factæ, [deque antiquo cultu,] Testimonium præbet Vita S. Cuniberti, paulo post ordinati Episcopi; cujus capiti, in Basilica Sanctarum Virginum sacra facientis, visa fuit insidero columba, ac deinde juxta tumulum cujusdam Virginis elabi ex oculis. Ex ea namque templi Vrsulani tam veteri nomenclatura, apparet, jam tum certo creditum Coloniæ fuisse, magnam Sanctarum Virginum ac Martyrum catervam ea in regione cæsam atque humatam haberi. quarum numerus vulgo undecim millium censebatur; etsi tum adhuc paucarum vel nullarum cognita haberentur nomina, paucarum etiam sepulcra expreßiori notitia signarentur; annis non multo pluribus quam ducentis ab eo decursis tempore, quo Hunnos Coloniam obsedisse credimus.

[22] Ferreus sit, qui tam antiquis fundamentis nixæ Coloniensium traditioni fidem omnem negare sustineat, velitque tenere, non aliud eo loci fuisse quam civium cœmeterium, quorum deinde, vel naturali morte functorum, vel in aliqua barbarorum incursione cæsorum, fuerint corpora seculis tanto posterioribus reperta. Feminei generis esse pleraque, [Hunni autē Tartaris similes omnino fuerunt,] & quidem talia quæ Martyrum Sanctarum haberi mereantur, traditioni prædictæ credo: solum laboro, ut inveniam, qua ratione (nam de tempore puto satis nunc inter eruditos constare) adducta Coloniam ea turba sit. Ad hujus autem dubii elucidationem aliquam juvat notare. quod supra monui, Hunnos ex ea proceßisse regione, quam hodie ad Mæotim paludem Tartari tenent. Horum porro qualis est hodiedum bellandi ratio, talem tunc fuisse Hunnorum qui dixerit, numquid non verosimilia dicere videbitur? Scimus autem, & nimium scimus omnes, gentem istam, solis fere arcubus sagittisque & velocißimis equis instructam, feralis instar procellæ pervadere regiones, vastando, urendo, cædendo, nec aliis fere parcendo, quam quos sexus & ætas servituti barbaricæ venales exponere suaserit: quales tanto sæpe numero, ex provinciis Regi Polono Cæsarique subjectis, abduxerunt; ut qui copiam mancipiorum, quotannis per eos advectorum, considerant; mirentur adhuc homines inveniri, in regionibus eorum incursioni obnoxiis. Et hi quidem nunc fere promiscui sexus captivos abducunt ex iis quas incursarunt terris, [feminas & virgines capere non stuprare soliti:] barbarie & inclementia magna; mulieribus tamen sic abductis, quantum hactenus inaudiimus, non magnopere sunt graves; cum & ipsi durante expeditione parvo parcoque assueti victui, & facti ad ærumnarum pene incredibilium tolerantiam equitationemque quotidianam, tunc temporis minus proni in venerem sint; & captivorum corpora cupiant salva & integra adducere ad mangonium, eoque vel maxime virginibus parcant.

[23] [qui earum XI millia facile collegerint, Alemanniam] Nec quemquam in nostro casu moretur numerus undecim millium. Legat libri Numerorum Cap. 31; & inveniet quod Israelitæ, ulcisci Madianitarum sacrilegium jußi, solisque virginibus parcere; ex uno illo populo non maximo, in partem prædæ numeraverint animas hominum sexus feminei, quæ non cognoverant viros, triginta duo millia. Quod si regiuncula una, horarias leucas 150 ambitu suo vix complexa, conferatur cum Alemannia (in quam teste apud Maximum legato Ambrosio) aversi a Gallia Hunni fuerunt, prompti alioqui irrumpere in eam per Rhœtiam, quo fuerant contra Iuntungos a Banthone Valentiani duce directi) & cum reliquis Adrhenanis usque in Brabantiam provinciis, [Belgicamque populantes,] quarum sola longitudo plusquam centum leucarum est; & per quas Hunni dextrorsum ac sinistrorsum excurrerunt, usque in Campaniam Gallicam Flandriamque; non multum videbitur, quod exercitus aliquot centenorum fortasse millium (septingenta eduxisse Rex Attila seculo sequenti dicitur) cum præda per tot regiones acta iter relegens, in ea numeraverit undecim millia illibatarum Virginum. Illis autem ad Coloniensia mœnia tandem residentibus; & rerum andique raptarum affluentia diuturna fartis, insolitus alias in sexum femineum ardor inciderit; Ducibus præsertim; in formosiores ac nobiliores, [& instante a tergo Maximo, prope Coloniam trucidarint;] qualem omnium Principem Ursulam concipere licet; concaptivas ceteras verbo exemploque animare solitam; ad tenendæ fidei castitatisque constantiam. Hac vero constantia exasperati illi, omnes demum in orbem cinctas sagittis confecerint; eo verosimiliter magis, quod ad solvendam obsidionem appropinquare diceretur Maximus; & ducentas adhuc leucas emetiendas habentibus antequam in suas sedes reverti possent, non valde commodum esset, tanta imbellis ac delicatioris sexus multitudine gravem exercitum trahere, alia opulentiori præda satis impeditum. Quamquam nec alienum a barbaris sit, [idque, ut solent barbari, ex odio fidei.] captivos Christianos simul omnes mactare, cum instans ab hoste potentiori metus prædam cogit dimittere, ad accelerandum recessum. Hoc vero cum ex odio Religionis agere merito censeantur; possent, absque alio pro castitate certamine, cæsæ sic Virgines, censeri Martyres; maxime cum usus istius ævi Titulum eum extendere soleat ad quoscumque Sanctos, etiam a latronibus & grassatoribus cæsos; accedentibus præsertim divinis revelationibus atque miraculis, testantibus eorum mortem in Dei conspectu pretiosam fuisse. Talia autem, puta nocturnorum luminarium &c. etiam in hoc casu possumus concipere, ut ipsarum meritis solutam obsidionem crediderint Colonienses, & occisarum corpora singulari cum accuratione putaverint esse humanda; quarumdam etiam, quas principaliores fuisse pauculæ adhuc semivivæ docebant, condere voluerint singularibus in arcis, addito ipsarum nomine.

[24] Erit fortaßis qui prædicta sic approbet, ut tamen ad vulgatam Vrsulanarum Legendam accedere cupiat propius, malitque tragicis circumstantiis narrationem vestire, [Posset etiam cædes intelligi tolerata pro virtute castitatis,] concipiendo v. g. Regio Alemannorum sanguine Virginem, initio expeditionis captam. Ducique Hunnorum adductam; qui eam relicto domi filio sponsam destinaverit, atque honorifice ea causa habuerit, oblatæ conditioni prudenter acquiescentem; solumque postulantem, ut ceteras quas ita capi contingeret sibi ducendas, & barbarorum ingenio aptandas ille permitteret, quousque in Hunniam adducerentur. Hoc autem impetrato, cœpit eas solari prudens Virgo, atque ad patientiæ animare exercitium, facturas ex neceßitate virtutem, & (si constantes forent) aut Martyrii palmam obtenturas, aut barbaram illam gentem conversuras ad fidem Christi, quemadmodum Iberos legitur una Christiana ancilla convertisse. Tum vero etiam curaverit, ad spirituale suum ipsarumque solatium, captivos Presbyteros vel etiam Episcopos servari in vivis; non invito Duce barbaro, cui commodius erat volentes & læto animo sequentes ducere, quas invitas mœrentesque traxisset longe difficilius. Addat quis, si volet, eidem Duci, [ac deinde dispersi panico terrore barbari.] erga Virgines humaniori, sed in oppugnatione Coloniensis urbis defuncto, succeßisse alium, qui in concupiscentiam Vrsulæ accensus, quem blanditiis non poterat, voluerit minis extorquere consensum; non ipsam tantum, sed totum virgineum gregem suo immolaturus furori, si Vrsula pergeret refragari. Ipsa vero, nihil iis mota, præelegerit mori; idque ceteris etiam inductis, ut illatam tali causa mortem generose exciperent: cæde autem patrata, & una quæ latuerat Cordula reliquis postridie addita, immissum divinitus terrorem panicum, qui diffugere compulerit barbaros, & corpora Coloniensibus sepelienda dimittere.

[25] Quod si omnino velit quis, S. Ursulam Regis alicujus Britanni filiam fuisse, [Potest denique Vrsula Britanni Regis filia fuisse,] atque ex Britannia Romam ivisse, indeque redeuntem secundo Rheno defluxisse Coloniam, eodem tempore quo ipsa ab Hunnis improviso adductis obsidebatur; neque hoc desperabo posse verosimili aliqua ratione tenere, rescißis iis quæ fidem humanam superant circumstantiis. Sane cum Tertullianum gloriantem legimus Lib. Adv. Iudæos cap. 7, quod Britannorum inaccessa Romannis loca Christo sunt subdita; non possum intelligere Scotos aut Pictos, trans celebrem illum murum ad partes insulæ Boreales tunc positos, indeque Romanis æque ac Britannis infestos; sed eos qui ad Occidentem siti, linguam semper suam, adeoque & libertatem, & Reges proprios quadamtenus tenuerunt; Religione quidem Christiani plerique, sed adeo barbari, quales lacrymabundus Gildas describit; apud quos (ut cetera taceam) ungebantur Reges, non per Deum, sed qui ceteris crudeliores extarent; & paulo post ab unctoribus, non pro veri examinatione, trucidabantur, aliis electis trucioribus… & sic agebantur cuncta saluti contraria, acsi nihil mundo medicinæ a vero omnium medico largiretur. Non solum autem seculares viri, sed & ipse Grex Domini ejusque Pastores, qui exemplo esse omni plebi debuerant, ebrietate quamplurima, quasi vino madidi, torpebant re soluti; & animositatum tumore, jurgiorum contentione, indiscreto boni malique judicio carpebantur.

[26] Tali rerum Britannicarum statu, Ursula, velut lilium inter spinas, nata sit: cumque forte Rex pater, [Romamque peregrinata, in reditu occurrisse Hunnis,] in speciem Christianus, Romanorum destitutus præsidio, a vicino trans murum Rege Gentili, Scoto vel Picto, pacem redimere cogeretur, eamque affinitate juncta firmare; celebrandarum nuptiarum inducias petierit filia, prætexto voto peregrinationis Romanæ: ad quam cum delecto utrimq; virginum comitatu recta per Oceanum ac mediterraneum mare navigarent. Sacris autem locis visitatis, cum de reditu ad naves, in portu Romano stantes, cogitaretur; dixerim invaluisse rumorem de piratis a Maximo tyranno conductis, & Liguriæ Etruriæque littora ac maria infestantibus: quorum metus persuaserit, terrestri itinere, per pacatas eatenus Romanorum regiones descendere versus Rheni ostia, ubi non defutura esset aliarum copia navium, quibuscum in patriam reveherentur Virgines. Sed Deo aliter disponente in Hunnos inciderint, ingens agmen captivorum feminei potißimum sexus secum trahentes; cui ad Martyrium animando divinitus se destinatam intelligens sancta Regina, eidem se cum sociabus animose adjunxerit. Sic vero pariter omnes mactatæ sint; atque post, [ingēs ægmen captivarum trahētibus,] fugam barbarorum a Coloniensibus sepultæ, cum hoc discrimine, quod Ursulæ ac sociabus Britannicis, fortaßis centum, tamquam sanctioribus ac dignioribus & certiori Titulo martyrii potitis, factæ fuerint lapideæ illæ arcæ in quibus postea sunt repertæ (nam totidem sere Crombrachius numerat suis inscriptas nominibus) reliquo vulgo data fuerit, qualem supra descripsi, sepultura.

[27] Ego res eas, quarum formam non possum nisi per conjecturam concipere, libenter imaginor, [simulque cum iis quas animarat fuisse mactata.] modo quam concipi potest simplicißimo actas; illis autem duobus quos proposui modis, haud ægre capio, quomodo in Hunnorum manus venire potuerit cum Sociabus Ursula; & personarum ad undecim usque millia, non quidem ipsam ex Britannia secutarum, sed cum ipsa ex odio religionis Christianæ mæctatarum, Princeps censeri: quomodo item inter nomina, vel sepulcris inscripta, vel revelatione cognita, Latina pleraque, Britannica pauca, non nulla etiam Teutonica Alemannicaque notentur: quomodo ipsius Ursulæ ac Sociarum præcipuarum corpora secerni a sepelientibus, ac suis nominibus notari potuerint; indicio aliquarum adhuc spirantium, aut neci subductarum, qualis memoratur fuisse S. Cunera: quomodo ista in turba reperiri potuerint, non solum minusculæ puellæ, sed etiam Episcopi Clericique, &, si vis, promiseui sexus ac generis multitudo; servata tamen sit in ore ac fama hominum nuncupatio Virginum, tamquam a potiori ac digniori parte, quamvis harum numerum ceteri multum excederent.

[28] [Tituli vero sepulcrales corrupti & falsæ revelationes rem totam obscuraverins.] Sepulcrales porro Tituli, qui solis quidem nominibus constant, sinceri possent æstimari; ceteri vero verbis quibusdam additis aucti esse, ad fidem faciendam fabulosæ, quam nescio quis fuerat commentus, Legendæ. Sed tantum abest, ut addilamenta istæc, vel prætensarum Revelationum libri, credibilitatis aliquid Legendæ concilient; ut, propter evidentia quibus scatent fictionis indicia, detrahant potius, & magis constare nobis faciant, fuisse Coloniæ post corpora inventa, qui (uti ante Vitam S. Mauri Cæsenatis XX Ianuarii queritur S. Petrus Daminani) Deo se deferre existimabant, si ad deferenda laudis ejus insignia, falsitatis argumenta componerent… falsi testes Dei, secundum Apostolica verba (1 Cor. 15, 14) Falsus enim testis Dei merito dicitur, qui, indiscrete eum cupiens laudare, mentitur; & adversus Deum procul dubio perhibet testimonium, quisquis in ejus laude perversa molitur arte commentum. Eadem ante Vitam S. Romualdi VII Februarii iterans Petrus; Hi, inquit qui in extollendis Sanctorum virtutibus mendacium fingunt… relicta veritate, quæ ipse est, falsitatis ei putant posse se placere commento… & quo se pro Deo stare quasi adjutores autumant, eo ut revera falsi testes contra Deum pertinaciter pugnant. Nonnullos autem revera tales inveniri, inventosque ante ipsum fuisse; ut asserit ille seculo XI scribens; sic & nos frequenti discimus experimento, neque cunctamur id fateri; ideoque studium omne intendimus, ut vera a falsis, certa ab incertis secernamus, ad Dei Sanctorumque ejus majorem gloriam, & fidelium instructionem.

XXI S. FABIANUS.

Ab an. 236

Lin. 2 — CCXXXXVI — l. — CCXXXVI.

Lin. 4 post CCL adde — translatus in Vaticanam a Paschali II.

Num. 2 lin. 7 — Decius II — scribe — Decius II — ut appareat esse numerum Consulatus, non Nominis. — deinde adde — Ad hunc Pontificatum spectat factum memorabile, quo S. Pontius a Pontiano Pontifice baptizatus, in Vita sua dicitur, per Philippos Imperatores ad futura anni Millesimi Vrbis conditæ sacrificia invitatus, eosdem convertisse, & ad ipsos S. Fabianum Papam adduxisse: unde egregie confirmantur, quæ ad ipsius sancti Pontificis diem XX Ianuarii deduxerunt antecessores nostri Bollandus atque Henschenius. Corpus S. Fabiani sepultum fuisse in cœmeterio Calixti Via Appia scribit Anastasius: inde translatum fuisse ad Basilicam Vaticanam, & sub eodem sub quo Paschalis Papa I S. Xisti I corpus condiderat, altari conditum a Paschali Papa II, dicam ad Pontificatum Sergii II, eisdem consepulti.

XXII S. CORNELIUS.

Ab an. 251

Lin 6 — XIIII Septembris — lege — XUI.

DISSERTATIO IX al. VI.
De loco, modo &c. pag. 34.

Nvm. 3 adde — Ob quam etiam idem S. Cyprianus, Ep. 58 & 67, Cornelium appellat Beatum Martyrem; & Ep. 68 ait, Martyrio quoque dignatione Domini honoratum:ac denique Ep.76 dicit, quod eum Dominus, præter Sacerdotii honorem, Martyrio quoque glorificavit. Nec enim minus Martyres censentur ab Ecclesia, qui in carcere vel exilio ærumnoso mortem obierunt, quam qui gladio secti martyrium suum citißime absolverunt; ut patet in SS. Pontiano, Marcello, Joanne, Silverio, atque Martino.

XXIII S. LUCIUS.

Ab an. 252

Num. 1 lin. 6 — Valerianus III & Gallienus II — scribe — Valerianus III & Gallienus II.

Num. 2 lin. 3 — DCCCCC l. DCCCC.

XLIV S. STEPHANUS.

Ab an. 255

Lin. 4 — die U Aprilis — l. — XU.

Lin. penult. adde — inde anno MCLX Tranum in Apuliam & anno MDCLXXXI Pisas ad ecclesiam Equestris Ordinis S. Stephani.

Num. 1 lin. 4 Valerianus III & Gallienus II — , scribe, III & II —

Num. 2 lin. 5, 6, 7 similiter scribe per minusculas — III & II, IV & III.

Num. 4 dele 4 ult. lineas atque sequentia substitue —

[primum in Vrbem,] 5 Diu equidem hæsi dubius, auderemne credere, ablatum unquam Roma fuisse corpus prædictum: sed dubium tandem discusserunt relationes Trani impressæ anno MDCXXII & LXXXII, ex quibus constitit, perpetua incolarum traditione haberi, quod anno MCLX Monachus quidam ejus monasterii (quod ordo Benedictinus habebat in peninsula prope Tranum sita, quæ dicitur Colomna) Romam appulsus, ejusque ecclesiæ ubi corpus servabatur custodi factus familiarior, modum invenerit ipsum furtim auferendi, [tum anno 1160 Tranum,] avehendique ad monasterium suum; ubi ipsum claruerit perpetuo liliorum eo in littore II Augusti crescentium miraculo; diuque occultatum, tandem, cum jam locus ad Franciscanos transiisset, repertam sit anno MDCXI in festo S. Stephani Protomartyris XXVI Decembris, eoque repositum loco, unde nuper extractum fuit, cum hac in plumbo certificatione: Hic jacet corpus S. Stephani Papæ & Martyris, conditum A. D. MCLX, postea inventum & reconditum A. D. MDCXII. Atque ita evanuit omnis suspicio de Stephano Papa IX, illuc forte delato; [& 1682, Pisas.] cum hujus corpus anno MCCCLVII Florentiæ fuerit repertum integrum, ut suo loco dicetur, utique duobus seculis post Stephani I corpus Columnensibus Benedictinis allatum.

XXV S. SIXTUS II.

Num. 3 lin. 1 dele — autem —

Ab an. 257

Num. 4 lin. penult. decessores l. successores.

Post num. 6 adde —

[7] Corpus hujus S. Xisti verosimiliter exprimæ sepulturæ loco in eam delatum ecclesiam postea fuit, quæ ejus nomen hodiedum retinet. Hanc cum restaurasset Philippus Cardinalis Boncompagnus, solicite requisivit corpus, uti diximus, de S. Sixto I agentes VI Aprilis num. 15. An invenerit nescio: Pancirolius sub altari majori haberi affirmat: utrum ex certa scientia, libenter discam per ipsa Inventionis Acta.

XXVI S. DIONYSIUS.

Ab an. 259

Num. 4 duas ult. lin. sic corrige — : cum ille toto Claudii & Paterni Consulatu solum Vicarius fuerit, nec nisi principio sequentis anni, eodem quo novi Consules Magistratum die, supremum Pontificatum inierit.

XXVII S. FELIX.

Ab an. 270

Lin. ult. dies XU — l. — XIIII.

Commentarius, omisso numero 1, inchoëtur a 2, hoc modo.

Tempora hic notata sic explico. Primo XXX diem Maji &c. — & lin. 12 ac seqq. dele — cujus tamen anni Consules &c. usque lin. 14 — Hac autem.

[2] Henschenius noster &c. — ut est num. 3.

[3] Baronius videns quod &c. — ut est num. 7 lin. 2.

DISSERTATIO X
De S. Felicis ecclesia Via Portuensi, cujus sit; cujus item Corpus sub Gregorio XIII inventum, Primine an Secundi?

Sepultum in cœmeterio Via Aurelia milliario II &c. pag. 38. Marginalis Synopsis sic mutetur — Ecclesia S. Felicis via Portuensi ægre concipi potest illa esse de qua hic agitur —

In fine expungantur lineæ duæ — Est autem milliario &c. — & Dissertatio continuetur hoc modo.

[2] Sed hæc, quæ vix ducentis passibus distat a muro, quomodo, inquit Claudius Castellanus, in sua ad me Epistola, [Videturque potius annumeranda tot aliis, quarum sola nunc nomina supersunt,] censebitur esse milliario ab Urbe secundo? An forte, sicut antiquitus, metiebantur distantias a Columna Milliaria, quæ stabat statque etiamnum in area Montis Capitolini? Ista autem Ecclesia, qui potuit Portuensi Portæ nomen dedisse, ut S. Felicis nuncuparetur? Vereor profecto, inquit idem, ne hujus jam dicta Ecclesia, longius ab ea quæ S. Pancratii est, sit requirenda, sed requirenda frustra: sicut & plurimæ aliæ, quarum sola nunc apud Anastasium supersunt nomina, situs hactenus quæritur, nec invenitur. Etenim vix dimidia pars earum nunc superest, quæ extabant tempore Schruderi. Ubi nunc S. Abba Cyrus in Orphea, versus montem Carinarum, atque adeo diversa ab altera ejusdem nominis extra Portam Portuensem? Ubi S. Agatha, in Lardario? Vin' plures ordine alphabetico subjungam? Inveni mihi, si potes, S. Andream, in Aquarenariis; S. Angelum, in Poro; S. Asterium; S. Auream, versus Trophea Marii; S. Basilidem, S. Benedictum,in Sconca & in Panarella; S. Blasium, in Ripa; S. Cassianum; S. Cæciliam, in Lupe-pacho; S. Cosmam, in Tracio; S. Crescentianum; S. Crescentium; S. Donatum, in Aventino; S. Eadmundum, trans Tiberim; S. Felicem, in valle Murcia; S. Felicem, in Pineis (non in Pincis) prope S Paulum, ubi & S. Adauctus colebatur; S. Georgium, Specium sive de Specibus (non Specierum aut Speciebus) Speces enim a Speciendo, id est videndo, [situs autem verus ignoratur.] dicebantur quidam Officiales, quales etiam hodie in ecclesia Senonensi plures Gallice nominantur des Specs, pueris choralibus præpositi, a Latino singulari Spex unde Auspex Haruspex &c. Quære etiam S. Hermetis, ab Hadriano I amplificatam ecclesiam; S. Hippolyti, Abbatialem ȩdem; S. Januarium; S. Laurentium, ad Taurellum, aliumque in Turribus, ac tertium in Mondozar; S. Leonis Basilicam, dedicatam a Leone II, S. Mamilianum; S. Mariam, in Cacabariis, in Canella, in Cyro, in Candelari, in Caminis, in Fonticana, in Mediana, in Sardis, in Vineis, & de Virginibus; S. Marciani ecclesiam, instauratam a Leone IV; S. Marcum, extra Portam Appiam; S. Mennam; S. Nicomedem, prope S Agnetis; S. Nicandrum, extra Portam-majorem; S. Pamphilum; S. Osannam; plures S. Salvatoris, scilicet in Ærario, in Julia, trans Tiberim, in Curtibus, in Cacabariis, ad Ursum-pileatum ubi olim Guilielmitæ, de Litteratis, in Maximis, in Statera, in Militiis, de Præfecto, in Pedepontis, ad tres-Imagines, in Pietate &c. S. Sennem; S. Sindonem; S. Symmetrium; S. Stephanum, in Bagauda, in Caragalla, in Dulcitio, in Pinea &c. S. Socium; S. Silviam, prope S. Sabbam; S. Thomam, in Fraternitate; S. Ursum, in Bancis; S. Clystum, ad Corsos; S. Zenonem. Hæ porro omnes ecclesiæ, præter tot alias quarum nomina memoriæ non occurrunt, nonne sufficiunt ad comprobandum quod intendebam, de multis frustra quæri ubi fuerint? Hactenus ille, Romanarum antiquitatum scrutatoribus copiosam præbens indaginis propemodum desperatæ materiam.[Prior illa cur ab aliquibus attributa Felici II?]

[3] Via autem Portuensi etiam fuisse aliquam ecclesiam S. Felicis &c. ut pag. 39 num. 4 — deinde lin. 9 & seqq. expunctis aliquibus sic lege — dolent Bosius & Aringus nullum ejus vestigium reperiri. Ast mihi &c. lin. 12.

[4] Imo dubitari potest &c.

[5] Alterutrum certe &c. mutatis numeris & ad finem adde — Utrius porro sit quod Tranenses in Apulia prætendunt ad se translatum fuisse & apud se haberi (dicunt enim esse S. Felicis Papæ & Martyris) aut an omnino alterutrius, non facile dixero, nisi visis istius prætensionis fundamentis.

XXVIII S. EUTYCHIANUS.

Ab an. 275

Num. 1 lin. 3 Aurelianus III … Carus II — scribe per minusculas III & II.

Num. 3 lin. penult. post — a Strabone & Pomponio indicata — sic lege porro — : qui licet vixerint, unus sub Tiberio, alter sub Claudio, duobus ab Eutychiano & semis seculis; non puto tamen etiam pro hoc tempore recipiendam aliquam limitum Provincialium mutationem absque idoneo testimonio.

Num. 4 adde — : si quid autem perplexitatis supererat ratione Suffectorum Consulum, aut alio quovis ex capite, id totum exhausisse videtur, laudatus in hujus Conatus Præfatione Antonius Pagi, Differtationis Hypatica Auctor, & contra objectiones Norifianas vindex.

DISSERTATIO XI al. VII
De S. Marcellini lapsu &c. pag. 24.

Nvm. 10 lin. antep. — adhibuisse l. adhibitam.

XXXI S. MARCELLUS.

Ab an. 308

Num. 1 lin. 7 dele — Romæ.

XXXII S. EUSEBIUS.

Num. 1 lin. 6 — duodecim l. undecim.

Ab an. 310

Ibidem lin. antepen. post — Ado habet — adde — Pancirolius Reg. 9 Eccl. 19 agens de Ecclesia S. Sebastiani, quæ, supra ipsum Callisti cœmeterium Via Appia habetur, asserit ex tot Pontificum corporibus ibi olim sepultis, sola duo, SS. Eutychiani & Eusebii, istic adhuc servari: sed si Eutychiani corpus Lunam ac deinde Sarzanam translatum esse creditur; cur non dubitetur de corpore S. Eusebii, ne ipsum quoque elatum alio sit? Tabulam &c.

Num. 3 lin. 3 — scribens l. scribere.

XXXIII. S. MELCHIADES.

Ab an. 310

In Marg. — m. 4, dies 9 l. m. 3, dies 3.

XXXIV S. SILVESTER.

Ab an. 314

Num. 2 lin. 6 post — Constantinus — adde — unde sequentem mox Dissertationem accipiemus, in gratiam eorum; qui Acta ipsa non habent, altera hujus Conatus editione recudendam.

Num. 3 adde — Aretini, teste Dominico Rainaldo Bibliothecæ Vaticanæ Custode, apud Allatium lib. 1 de consensu utriusque Ecclesiæ cap. 6, [Bulla plumbea Aretii, fortassis Silvestri II,] num. 2, putant se habere genuinam Silvestri Papæ scripturam, & quidem plumbea Bulla signatam: quod licet fidem pene omnem superet, dedi tamen operam ut illius qualiscumque Bullæ ectypon, & characterum specimen obtinerem, lectorum oculis judicioque subjiciendum, suspicans interim Silvestri II esse, quod Silvestri I creditur, enormi annorum DCLXX & amplius annorum intervallo. [nulla nunc reperitur.] Non defuerunt desiderio meo Canonici Aretini, & re per D. Ioannem Bapt. Capalli Decanum suum intellecta, concordibus suffragiis decreverunt reserandum Archivum, quamquam nullus vel in Capitulo vel in urbe tota reperiebatur, qui de ejusmodi Bulla quidquam aliquando audivisset. Verum omnis deputatorum ad id Dominorum diligentia frustra fuit: qui tamen non contenti proprii tabularii angulos omnes excutere, etiam vicinas SS Floræ atq; Lucillæ & S. Bernardi Abbatias sunt scrutati, nihil amplius inde referentes, quam desperationem quidquam ulterius reperiendi.

[4] Ludovicas Vedriani, tractatu de Sanctis & Beatis civitatis ac diœcesis Mutinensis, [Corpus an Nonantulæ ab an. 753,] ex auctoritate Gasparis Silingardi Episcopi scribit, quod an. MCCCCLXXV Nonantulæ, die XXIV Septembris, in Dominica, apertum fuerit Sepulcrum, ubi S. Silvestri corpus contineri credebatur per manus Episcopi Tripolitani Benedicti, coram Gurone Estensi, Abbate loci Commendatario, pluribusque Prælatis, Presbyteris, atq; Notariis Mutinensibus; quodque inventa sint ossa Corporis pleraq;, cum lamina plumbea his verbis insculpta: Hic requiescit corpus B. Silvestri Pontificis, cujus precibus Deo credidit Constantinus Magnus, delatum ab Anselmo Abbate, & Aistulpho Rege Italorum, & a Stephano Pontifice concessum, anno Nativitatis D. N. Jesu Christi DCCLIII die XX mensis Decembris. Hanc inscriptionem, seculi XI aut XII esse, haud difficulter crediderim: antiquior Auctor, Regem, non Italorum, sed Langobardorum nominasset. Qua porro verosimilitudine ista Nonantulanorum credulitas nitatur, licebit ad diem ultimum Decembris expendere; quærere item, quo Titulo Mantuani ejusdem Sancti Pontificis corpus, vel saltem notabilem aliquam Reliquiam, se habere asserant.

[4] Quoad imaginem Silvestri &c. — scribe in margine — Primus cum Tiara Silvester pingitur — ex fide Constantinianæ donationis — & lin. 16 post — veram probare — adde — Veram certe credidit Paulus II, [Constantini Donationē] cum anno MCCCCLXIX Guilielmo Toparchæ Monasteriolensi, Ludovici XI Francorum Regis Legato, [saltem in substantia veram credidit Paulus II.] honorificentißime loquens de beneficiis Regum Franciæ in Romanam Ecclesiam, hanc habere ab ipsis agnoscit eas terras, quas Titulo Patrimonii poßidet. Quamquam enim (verba sunt Pontificis, ex Gallico Guilielmi fideliter Latine reddita) Constantinus Magnus fecisset donum atque translationem Patrimonii, quod Ecclesia sanctæ Sedi applicavit, in persona S. Silvestri; eo tamen ipsa Ecclesia numquam fruita est, nec ejus pacificam habuit possessionem, donec operam suam eo contulerunt Franciæ Reges. Sed hæc utcumque a Paulo dicta, & plenius apud Mabilionem sua originali Actorum ipsorum lingua legenda, [Instrumentum certo fictum fuit sec. 8.] lib. 6 de re Diplom. num. 20, numquam efficere poterunt, ut viri eruditi disinant de rei veritate dubitare; optentque videre certiora Constantinianæ donationis, etiam quoad solam substantiā, documenta. In illo autem hyperbolimæo Instrumento, quod ab omnibus unanimiter nunc rejicitur, apparet ubique barbaries styli, ævo Constantiniano indigni; nusquam tamen clarius, quam hac in parte, ubi de Phygio Papali agitur. Natali Alexandro nihilo propius vero videtur, quam Suppositum esse &c … ad amussim refert. Cantelii nostri, Ioannem Diaconum auctorem existimantis, verosimiliorem conjecturam, vide sis ad Pontificatum Stephani III, quem nonnulli præsumpserunt propterea accusare. Interim sicut Leo IX &c.

Num. 5 in Marg. scribe — Formam pilei habet Tiara, forte in signum assertæ in libertatem ecclesiæ: — tum adde — Ceterum quod de Tiara, pilei formam habente, hic dixi, acsi a S. Silvestro usurpari ea cœperit, per meram conjecturam dixi; dum enim SS. Gregorium Magnum & Leonem III reperio, nudis capitibus constanter expressos, vereor ut ea conjectura satis certa sit; quamvis S. Silvester sic pileatus pingatur cum S. Anastasio Papa absq; Tiara, ab adstante, in Lateranensis oratorii inferius exhibendi pictura, Anastasio IV sec. XII curata. Vt ut est: debuit fuisse Tiara illa consuetum Pontificum Romanorum gestamen, saltem VIII seculo, quando fabricata fuit Constantiniana Donatio.

DISSERTATIO XII
Expenditur & refutatur vulgata narratio de Constantini Imperatoris lepra, per baptismum ei a Silvestro collatum curata.

Acta S. Constantini Imperatoris, ad XXI Maji, quo colitur, a me eatenus explicata, quatenus id requirebant dubia quædam circa conversionē atq; cultum ejus, Capite II hunc Titulum præferunt, Controversia de Baptismo Constantini discussa. Satis autē fuit Lectorem, rei istius penitus sciendæ cupidū, & Acta prædicta habentem, ablegare illuc. Vt autem iis quoque fiat satis, qui nova ac propria editione Conatum hunc nostrum seorsim aliquando edendum empturi sunt (magni enim ad historiam Pontificiam momenti res est) placet tali casu prædictum Caput hoc loco recundi, sicut habetur Tom. 5 Maji pag. 14 & seqq. addita etiam parte Capitis III, ubi Baroniana quædam pro vulgato errore argumento refutantur. Recunde autē utrumq; Caput jubeo, sub eadem, quæ ibi servatur numerorum partitione, incipiendo Dissertationem prætitulatam hoc modo.

[8] Postquam Eusebius, Cæsariensis, Capite 60 lib. 4 &c. lin. 8. — Quædam etiam corrige aut muta ut sequitur.

Num. 12 post med. ἐξετάσεως. l. ἐξαιτάσεως.

Num. 15 lin. 1. lege — Multum hic idem Baronius.

Num. 18 lin. 15 a fine — Cyzicini l. Cyziceni.

Ibid. lin. 5 a fine — Episcoporum l. Episcopum.

Num. 19 lin. 5 sic lege — Rebaptizationem, veluti rem necessariam ad salutem, in iis qui veteri solum more baptizati erant, fuisse ab Arianis tentatam ante obitum Constantini, nemo cum fundamento dixerit, nec debet in totius antiquitatis silentio recipi. Quis enim eo vivente &c.

Ibid. lin. 23 — hoc IV seculo l. mortuo Constantino.

Finiatur autem hic n. 19 cum linea 7 col. 2 pag. 17 — ut rebaptizatum condemnasse — & omißis reliquis ejusdem columnæ hæc substituantur — Vnde autem ista sumpserit Auctor Cætalogi 2, infra in Felice II apparebit.

[20] Hactenus deductis additum velim judicium Emin. Cardinalis Bona de toto hoc argumento &c. — ut habes in Conatu pag. 212 & lin. 6 pro — Superiori anno — scribe — anno MDCLXXXIV — & lin. 8 ante finem dele — Henscheniano.

[21] Restat nunc solum, ut ea quoq; expendamus, quibus Cardinalis Baronius credit, vulgatam de lepra & Baptismo Constantiniano narrationem quadamtenus stabiliri. Pendent ea potißimum ex relatu Gentilis Historici Zosimi. Hic enim dißimulata ab Eusebio, unice in laudes Imperatoris intento, Constantini tristia, circa Crispum filium & uxorem Faustam, sic exaggerat libro suo 2, ut Baronio visus sit efficacißime probare suscitatam revera Christianis a Constantino persecutionem eam, quam fabulosa S. Silvestri Acta supponunt, & cujus vindicta fuerit lepra ista. Ipsa ergo Zosimi verba, licet maledicentiæ & calumniæ plena, ad Græci textus fidem exacta, proferantur in medium, sicut ea dedimus in prædicto de S. Constantini Actis Commentario Cap. 3 num. 30, numerorum ordinem hic prosequendo.

[30] Post quam, devicto Licinio, universum Imperium &c. Tom. 5 Maji Pag. 20 Col. 2 lin. 2. sed

Num. 34 lin. 14 a fine — eum — l. — eam.

Num. 35 lin. 25 lege — Licinium Iuniorem… complicem patri suo fuisse: Constantinum vero, in Crispo filio infelicem magis quam reum &c. usque ad num. 36.

DISSERTATIO XIII al. VIII.
De magna Tabula &c. ut pag. 48.

Qvid Silvester Papa ad ornatum Basilicarum &c. — muta autem & adde hæc pauca —

Num. 4 lin. 13 sic lege — Nihil de hypothesi Constantiniani Baptismi, satis superque refutata per præcedentem Dissertationem, hic dico. Nolo etiam tangere generalem illam thesim &c. — & infra lin. 21 — Dissert. XVI scribe in nova editione — Dissert. olim XVII, nunc XXIX.

Num. 10 lin. 15 post — ordinari — adde — Claudius etiam Castellanus, curiose scrutatus talia, antiquius nihil mihi potuit allegare, quam suæ Parisiensis Ecclesiæ parvum Pastorale, ab annis circiter quadringentis exaratum: ubi in præfixo Kalendario sæpe occurrit Duplum: non sic dictum, quia in eo duplicentur Antiphonæ (ut ritui Romano assuetis forsan videri posset) id enim neque Parisiis, neque aliis multis in locis Galliarum obtinet; sed quia duabus campanis pulsatur ad singula Officii tempora; & duo Cantores in medium Chorum prodeunt ad singula Responsoria: ad quæ campana una & Cantor unus sufficiunt in Simplis; in Semiduplis autem, alternis duo & unus, id faciunt. Primus inter Pontifices, qui hactenus &c.

DISSERTATIO XIV
Icones Constantini Magni & Helenæ Augustæ, ex eorum nummis ab Alexandro Wilthemio nostro illustratæ.

Qvamquam ægre poßim apud me ipsum statuere, utrum expedierit ac porro expediat operi huic inseruisse & inserere Pontificum Icones, a Ioanne Baptista de Cavaleriis collectas editasque; existimo tamen operæ pretium fuisse, de earum exigua antiquitate ac sinceritate nonnihil disseruisse. Idem dixerim de Imperatorum Regumque effigiebus, ad ecclesiasticam historiam eatenus adhibendis, quatenus cum eorum gestis connexa illa est. Quorumnam autem gesta magis ad ipsam pertinere censeas, quam Constantini Magni ac Matris ejus Helenæ, sub quibus & a quibus Gentilium servituti exempta Ecclesia, non solum libere explicare sese, sed externo etiam ornatu ac potentia cœpit esse spectabilis ac venerabilis? Itaque non importune, ut equidem reor, adducam huc Dissertationem Wilthemii nostri, acceptam ex quodam illius Tractatu, cui sub annum MDCLXXI Antverpiæ imprimendo occasionem dederat Constantinus, ante Annales Treverensis Brouweri, nova forma supplementoque donatos a Masenio, in frontali eorumdem imagine expressus, alia omnino specie quam par erat. Dabo autem Dissertationem hanc sicut ipsam contraxi inseruique post ipsius S. Constantini Acta Parergo I.

[2] Animorum imagines non sunt, inquit C. Plinius &c. ut Tomo 5 Maji Pag. 22.

[3] Constantini Maximi veram imaginem &c. post quem numerum exhibenda erit nummorum ipsorum tabula.

[4] Horum porro Constantini nummorum &c. Pag. 23 — & omissa, erudita quidem, sed hic onerosa futura explicatione singulorum nummorum, numero 40, 41, 42, 43 deducta, succedat numerus 44 & sit.

[5] Secundi nummi & tertii &c. Pag. 24 col. 2.

[6] Ita restituto sibi in imagine Constantino &c.

[7] Contemplare nunc & Helenæ &c.

XXXV S. MARCUS.

Ab an. 336

Lin. 4 — menses UIII — l. — UIIII, In Margine — m. 8 — lege — 9.

XXXVI S. JULIUS.

Ab an. 337

Lin. 4 — anno CCCLIII — l. — CCCLII.

Commentariolo nostro adde — 4 Ioanni Archiepiscopo Nicæno, in Auctario Biblioth. Patrum Græc. creditur Julius, Cyrillo Episcopo Hierosolymitano per Epistolam demonstrasse, quod Natalis Domini, quem Ecclesia illa die VI Ianuarii una cum Baptismo Christi celebrabat, celebrari debeat XXV Decembris. Ea Epistola quam non certa sit, minus etiam certus qui allegatur Iosephi Iudæi locus, dixi in Apparatus prævii parte I Epistola ad Poßinum Consultatoria secunda num. 14 & seqq. Non deerant alia Iulio argumenta, ex traditione Romanæ Ecclesiæ in libris Censuum Romanorum fundata, quibus usum illum Cyrillo probaverit, si ea de re ipsi quidquam scribere voluit.

XXXVII S. LIBERIUS.

Ab an. 352

In Marg. — Ab anno 357 — scribe — 352.

Num. 1 lin. 4 — X Kalendas l. IX Kalendas.

XXXVIII S. FELIX.

Ab an. 355

Num. 2 lin. 10 — annos III — adde — eoque amplius.

DISSERTATIO XV al. IX
Utrum vere Romanus Episcopus fuerit hic Felix. pag. 53.

—

DISSERTATIO XVI al. X
Martyrium S. Felicis &c. pag. 56.

Nvm. 4 ad finem — adde — Quod tamen de rebaptizatione dictum est &c. — ut Parte 2 pag. 176 & num. 5 sic ordire — Præmemoratæ fabulæ, de Constantino vel Constantio, declarato per Felicem rebaptizato, similis alia apud Anastasium &c. — uti habes pag. 56 lin. 5 a fine.

XXXIX S. DAMASUS.

Ab an. 366

Damasus S. R. E. Diaconus, &c.

DISSERTATIO XVII. al. XI.
De anno mortis &c. ut pag. 58.

Nvm. 1 lin. 5 a fine — CCCLXXXUII — scribe, — CCCLXXXIIII.

XL S. SIRICIUS.

Ab an. 385

Lin ult. adde — , postea translatus ad ecclesiam S. Praxedis.

In fine Commentarii — adde — 9 Hactenus Romani Pontif. — &c. ut pag. 213, atque his verbis conclude — Ita observavit Petrus Iosephus Cantelius noster, in sua Metropolitanarum Vrbium Historia Tom. 1 Parte 2 Dissert. 1 Cap. 2; quod opus, immatura morte Auctoris interruptum, utinam alius pari eruditione prosequatur! Interim ex primo illo Tomo, sub ipsam editionem hujus Conatus primum accepto, opportuniora aliqua, & antea non observata a nobis, in hæc Paralipomena transferentur.

XLI S. ANASTASIUS.

Ab an. 398

Num. 1 lin. 2 — Honorius IIII — scribe — IIII.

Num. 3 lin. 8 — audet l. audeat — & lin. 10 — annis tribus .l. annis tredecim.

XLII S. INNOCENTIUS.

Ab an. 402

Commentariolo adde — 3 Est Parisiis in Gallia nobilis quædam Brancatiorum domus, vulgo l'Hostel de Brancas, in cujus Sacello habetur corpus Sanctum, [Corpus aliquod Parisiis, forte hujus.] Cardinalis Brancatii munere Roma missum, una cum marmore sepulcrali, cui inscriptum S. INNOCENTII EPISCOPI: & cum duodecim lampadibus figlinis, quibus nunc circumdatur, repertum in sepulcro. Ea lucernularum multitudo videtur indicare, istud corpus minime vulgaris Episcopi fuisse: quod si liceret suspicari, ipsum fuisse alicujus Episcopi Romani, in nullum ejus nominis aptius quadraret conjectura, quam in hunc Primum; cum Secundus vixerit seculo XII, quando non amplius in cœmeteriis subterraneis condebantur Pontificum corpora: & ejusdem Secundi sepultura scitur in ecclesia Lateranensi extitisse. Plura forte, ex Instrumentis pariter Roma advectis suggeret Claudius Castellanus, cui notitiam hanc debemus, cum ipsa viderit. Interim ista hic placuit indicare, quia Innocentius iste sic Parisiis honoratur, ut ejus cultus ad nullum anni diem sit adstrictus.

XLIII S. ZOSIMUS.

Ab an. 417

Commentariolo post num. 3 adde — Quamquam quid opus est scrupulose colligere loca & testimonia huc facientia? quando S. Leo, a Zosimo quartus, in Epistola vulgo 89, ad Episcopos Provinciæ Viennensis, ita statuit: Non passim, sed die legitimo Ordinatio celebretur: nec sibi constare status sui noverit firmitatem, qui non die Sabbati vesperi quod lucescit in prima Sabbati, vel ipso Dominico die fuerit ordinatus. Solum enim majores nostri resurrectionis Dominicæ diem hoc honore dignum judicaverunt, ut Sacerdotes qui sumuntur, hoc die potissimum tribuantur. Per hoc equidem non existimo summas aliquas festivitates ab honore isto secludi, saltem pro raro aliquo casu, cum hodiernus usus festa Apostolorum aliaque majora recipiat. Si quis tamen primis quinque vel sex seculis nullam omnino exceptionem patiatur, poterit paucißimas illas quæ forte sic occurrent Ordinationes facile adducere ad Dominicam, mutato leviter dierum a Catalogis definitorum numero, quando hunc nulla certior auctoritas firmat. Porro cum Dominicus dies a vesperis inchoari censeatur, nihil incommodi nobis adfert, necdum a nobis observatus usus Sabbati, non enim quomodocumque præscribitur in Sabbato ordinandos Episcopos, sed vesperi; ita ut dies sequens exinde haberetur vocareturque Natalis.

[4] Nomen Vrbis ad Titulum Episcopi &c. pag. 213 — atque his verbis conclude. Ita prælaudatus Cantelius noster, libro ac loco jam allegatis ad S. Siricium.

XLIV S. BONIFACIUS.

Ab an. 418

In Commen. num. 1 lin. 5 post — colitur — expunctis reliquis pone. — An autem ibi adhuc requiescat, dubium mihi facit Epitaphium, teste Romano Canonico in Vaticana Pontificum porticu repertum hujusmodi:

Atria magnifici sunt membris plena sepulcri
Sedis Apostolicæ Bonifati Præsulis almi.

Tali indicio Primum ejus nominis ibi sepultum præsumit Romanus; & verosimilis videtur præsumptio, quia nullus est subsequentium Bonifaciorum, cui vel aliud proprium Epitaphium non sit, vel istud aptari congrue poßit: nam quod aliquando Primi esse putavimus, quia in eo dicebatur, quod

Mitis adunavit divisum Pastor ovile,

id aliunde comperimus Bonifaci II esse, eamdem laudem commeriti.

XLV S. CÆLESTINUS.

Ab an. 423

Lin 1 lege — Campanus vel Romanus. Et Lin. 7 dele — postmodum.

In Commen. lin. 14 — Actius l. Aëtius — & in fine — adde — In patria, variant Anastasiani Codices, paucis aliquibus Romanum dicentibus, quod sequitur Odoricus Vitalis lib. 2 Hist. Eccl. Romanorum Pontificum Catalogum texens, usque ad Innocentium II, id est, usque ad annum MCXLIII, libroque Pontificali inhærens, quoad eo uti potuit.

XLVI S. SIXTUS III.

Ab an. 432

Lin. 4, aliis verbis expunctis, scribe — dies XUIIII usque ad XXU Julii, — & lin. ult. dele — vel XXXU.

Num. 1, omissa linea 14 periodum sic contexe — sumpsi XI menses, & dies XUIIII, secundum plura Anastasii exemplaria, potius quam XUIII, quos notant Catalogus & Prosper; ut scilicet exequiæ Sixti & Electio successoris, non in Dominicam cadat, sed in Feriam II. Caput autem hujus totius calculationis est, quod ita poßim Sixtum producere usque ad &c.

Num. 4 lin. 10 — Catalogos l. Catalogo.

XLVII S. LEO.

Ab an. 440

Lin 4 — XXVIII — l. — XXVIIII Julii — & lin. 5 dele — & Nativitati B. Mariæ sacra.

Nec enim constat, quod ante Gelasii Papæ tempora festum hoc fuerit in Ecclesia Romana receptum.

Commentarium sic ordire — Hac ipsa ætate vivens & Chronicon suum scribens. Prosper; Leo, inquit, [Romonus an Tuscus fuerit] legatione publica accitus, & gaudenti patriæ præsentatus, quadragesimus septimus Romanȩ Ecclesiȩ Episcopus ordinatur; & ipse Theodosio imperatori sese excusans per Epistolam, cur Ephesino Concilio interesse non posset; negat se, in eo rerum publicarum incerto statu, debere committere, ut, pro occasione causæ Ecclesiasticæ, videretur patriam & Sedem Apostolicam velle deserere. His motus in Dissertatione de Vita illius Paschasius Quenellus, maluit Regios duos Codices Anastasii & Mazarianum unum sequi, asserentes Leonem patria Romanum fuisse: sed paucis istis repugnat longe major numerus Codicum, natione Tuscum dicentium, quos sequitur hactenus in suis de illo Lectionibus ipsa Romana Ecclesia: quin etiam intra quartum a Cortona lapidem Castellum est, la Pierla vulgo dictum (Latina magis forma Petrella dicendum) ubi in ecclesia Parochiali S. Blasii super parietem picta cernitur effigies Sancti, in habitu Pontificali, cum tali linguæ vulgaris subscripto (quod sane magnam antiquitatem non arguit) Communitas Pierlæ in honorem S. Leonis Papæ primi, [disceptatur.] hoc loco nati, pro sua devotione. Perusini etiam, Tusciæ a Livio, Plinio, Strabone accensiti, nescio quas antiquas membranas archivii sui allegant pro Leone vindicando civitati suæ: in quibus, ac longa recentiorum auctorum serie, uti magnum pondus non inesset, si Catalogi Anastasio vetustiores pro Tuscia non starent; ita contra hanc non puto magnopere facere Prosperi ipsiusque Leonis verba, in quibus Patriæ nomen sic usurpatur, ut latitudinem admittat aliquam; maxime cum verosimile sit eumdem Leonem, si non origine & nativitate, educatione tamen & habitatione Romanum fuisse, Romanoque Clero a juventute adscriptum; quippe quem Xisto decessori suo adhuc Archidiacono constat adhæsisse, & Epistolas ejus ad S. Augustinum tulisse in Africam, cum inter Acolythos etiamnum censeretur, anno circiter CCCCXVIII. Vt ut hæc sunt, ipsa Ordinationis die vel saltem in ejus Octava habitum esse sancti Pontificis sermonem observaverunt nuper viri eruditi; nec dubitare potest &c. — Marginalem autem Synopsim ita lege — Sermo S. Leonis — si non ipso die Ordinationis — non tamen ejus Anniversario,

Num. 2 lin. 4 — Actium l. Aëtium — & lin. 15 — dicit l. dici putat ille — & lin. 17 dele — Hinc vero colligimus &c. usque Auctor — & hæc substitue — Paschasius autem Quenel, [sed die Octava habitus fuit.] supra memoratus, attentis iisdem rationibus ac verbis, mihi scripsit; in istam quidem sententiam se ire haud invitum, quatenus ea negat in Anniversario habitum Sermonem: existimat tamen (quod supra indicavi) commodiorem sensum habitura omnia, si idem Sermo habitus dicatur, non ipsamet Ordinationis Pontificalis die, alias occupatißima; sed ejusdem Octava recurrente. Sicut enim dies Ordinationis, non autem Electionis, proprie loquendo, erat principium Episcopalis officii; sic ejus Octava, alloquendo populo & ceteris Episcopalibus functionibus auspicandis, aptior erat: atque ita, recurrente per suum ordinem die, scilicet octava eademque Dominica, totum festum claudebatur solenniter, peragendis coram populo Mysteriis sacris. Certe etiam Neophytos Baptismi sui Octavam celebrare moris erat; cur igitur non etiam Pontifices Ordinationis suæ? Ita fere per suam Epistolam P. Quenel, cujus cogitationem perquam verosimilem existimo esse, & verbis sancti Pontificis bene consonam. Hac autem recepta, nihil refert, qua die electus Leo sit; malui tamen Electioni adscribere XXUIIII Julii, quæ tunc fuit Feria II, ne exequiis Pontificalibus funestata Dominica dies fuerit, nulla ad id dicendum cogente neceßitate. Auctor quidem &c.

Num. 4 adde — 5 Lælius Pasqualinus, S. Mariæ Majoris Canonicus, [Nummus ei attributus videtur potius esse Tertii.] æneum quoddam numisma nactus, in cujus antica facie exprimebatur S. Petrus, cum Clave ex humero pendente, in postica persuasit

Baronio, ut illud esse hujus Leonis crederet, atque adeo jam tum usurpari cœpisse, ut Pontificum nomina nummis impressa legerentur: respici autem credidit ad illud Isaiæ 2, Dabo Clavem domus David super humerum ejus: & aperiet, & non erit qui claudat; & claudet, & non erit qui aperiat. Postremum hoc res ipsa loqui videtur: cetera, æque ac Titulus D. N. id est, Domini nostri, suadent, ut eo signari credamus Leonem, non Primum, sed Tertium. Huic enim Vrbis Romanæ dominium Carolus Magnus contulit; tamquam ejusdem temporalis Dominus, quatenus erat Rex Longobardorum, Italiæ temporali dominio tunc gaudentium, exclusis posseßione veteri Imperatoribus Græcis. [Ejusdem Bulla frustra quæsita,] Certe Dominicus Raynaldus apud Allatium, supra in S. Silvestro allegatus, negat, antiquis primorum septem seculorum Pontificibus alium morem fuisse, quam nudum nomen suum imprimere bullis cereis aut plumbeis, siquando bullatas litteras dare volebant: & hujusmodi unam, quæ Leonis I genuina sit, asservari ait in Archivio Castelli S. Angeli. Hujus ut mihi copia fieret cum specimine primorum ultimorumque characterum, optavi equidem; nec desiderio meo defuit Illustriss. Schelstratius, quin, speciali privilegio ad Archivii illius ingressum impetrato, antiquiora quæque ibidem reposita monumenta scrutaretur: sed nihil potuit invenire quod Otthonum tempora superaret.

Ceterum, his additis correctisque, vellem in altera editione ordinem quoque mutari; & quæ hic habentur de Continuatoribus Prosperi, num. 6, 7, & 8, transferri ad finem Commentarii: ita habebuntur conjuncta, quæ proprie S. Leonem spectant.

Num. 12 ad finem adde — : quamquam etiam sic videatur vultus nimium vividus. [mortui imago an probet eum rasisse barbam.] Vtrum vero imberbe in sarcophago mentum satis certo probet, jam tum in usu Pontificium fuisse ut barbam raderent, non ausim equidem definire; licet Leonem III, qui annis CCXXX post Primum floruit, barba quoque rasa expressum videam in ectypo veteris musivi. Potuerunt enim ab exucco corpore defluxisse pili, ex mento æque ac capite (in capite autem si essent reperti aliqui, puto eorum faciendam mentionem fuisse) & inter utrosque medius S. Gregorius Magnus, ubique barbatus exprimitur.

XLVIII S. HILARUS.

Ab an. 461

Lin. 1 adde — S. R. E. Archidiaconus

Commentariolum sic ordire — 1 Fuisse antea S. R. E. Archidiaconum scripsi: quia Epistola ejus, [Adhuc Archidiaconus petit Canonem Paschalem a Victorio Aquitano,] posita ante Victorii Aquitani Paschalem Canonem, a Bucherio nostro illustratum, præfert hujusmodi salutationem: Dilectissimo & honorabili sancto Fratri Victorio, Hilarus, Archidiaconus Urbis Romæ. Huic autem ille quod petebætur mittens anno CCCCLVII, suam Præfationem sic orditur; Domino vere sancto, ac venerabili in Christo Fratri, Hilaro Archidiacono, Victorius. Cum ergo Gennadius, Episcopus Maßiliensis, qui eodem seculo V exeunte floruit, in libro de Scriptoribus Ecclesiasticis sic loquitur de Victorio isto. Victorius, homo natione Aquitanus, calculator scrupulosus, invitatus a S. Hilaro Urbis Romæ Episcopo, composuit Paschalem cursum indagatione cautissima; cum, inquam, Gennadius de Victorio agens Hilarum appellat Episcopum, intelligi debet prolepsi ista usus, ad tollendum dubium de persona illius. Videtur autem Hilarus, appellandi pro tali opere Victorii occasionem accepisse, ex solicitudine S. Leonis Papæ, testata in hujus super eo puncto Epistola XII ad Episcopos Galliæ & Hispaniæ, de solennitate Paschæ, anno CCCCLV die VIII Kalendas Majas ab omnibus celebranda. Cur vero ipse Victorius in eodem Canone, quem denique Aurelianense Concilium IV omnibus tenendum præscripsit, instituerit annos Domini numerandos ab anno vulgaris Æræ XXVIII, haud aliam invenio rationem, quam quod fuerit is XV Tiberii, inchoatus a XIX Augusti, quo, inannum nostrum XXIX procurrente, Christi Crucifixionem cum plerisque Patribus idem Victorius posuit.

[2] Hic porro, quoniam Titulo Sancti Fratris compellatur ab Hilaro, [postea Episcopo Cenomanensi,] suspicari debemus, Ecclesiastica aliqua dignitate præcelluisse: & suspicionem firmant Tabulæ veteres Reomaënses, apud Mabilionem lib. 2 cap. 23, quæ Ioannis Abbatis obitum consignant, anno Domini quingentesimo decimo, juxta quod in Cyclo B. Victorii Episcopi numeratur. Dixerim igitur, Victorium, licet patria Lemovicensem, fuisse illum Episcopum Cenomannicæ urbis, qui anno CCCCLXI definitioni Concilii Turonensis interfuit & subscripsit, primo post Perpetuum Turonensem loco; & cui, a Venetico Concilio absenti, anno CCCCLXV, comprovinciales Episcopi alii Synodicam suam inscribunt. Ex alia autem Concilii Andegavensi, Synodica, decennio citius scripta, [& Sancto.] ubi idem inter præsentes nominatur penultimus, datur intelligi, recens tunc ordinatum fuisse. Et hoc potuit Hilarum latuisse cum scriberet, qui ideo Episcopi Titulum ei non dederit. Obiit Cenomanensis iste Episcopus I Septembris, eumque ut Sanctum coli testatur Gregorius Turonensis, libro de Gloria Confessorum cap. 56. Atque hæc dicta sunto occasione Hilari, cum adhuc esset R. E. Archidiaconus, Paschalem Canonem a Victorio postulantis.

[3] Natalem ejus in Pontificatu credidimus anniversaria celebritate recurrisse XUII Novembris, agentes XI Aprilis de S. Leone decessore, eo quod tali die &c. pag. 66 n. 1 — & reliquos numeros sic prosequere. — 4 Neque vero — 5 Confirmat hoc — 6 Interpontificium.

L S. FELIX III.

Ab an. 483

Lin. 1 Presbytero — adde — de titulo Fasciolæ.

Num. 1 lin. 12 — Felici l. Felice.

Num. 2 lin 2 lege — Felicis Papæ quarti; quod S. Gregorii &c.

Numerus 5 addatur ex pag. 213.

LI S. GELASIUS.

Ab an. 492

Ad Commentariolum adde — Hic notaverim, in ejus Elogio antiquo dici, quod fecit Sacramentorum, id est Missarum per anni circulum celebrandarum, Præfationes & Orationes cauto sermone; in unum scilicet colligens Rituales preces, [Editus ab eo liber Sacramentorum. i. Missarum,] quarum multas SS. Silvestro Julioque Pontificibus ætate pares esse, eruditi agnoscunt, multas Leoni Magno suæ ipsius phrases vindicant. Sed & ipse Gelasius novas plures addidit: quas inter numerari posse crediderim Missam In Nativitate S. Mariæ VI Id. Septembris. Nec enim ante Gelasium ea invenitur apud Latinos fuisse celebrata; invenitur autem in veterrimo illo Sacramentorum Romanæ ecclesiæ Codice, quem, ante nongentos annos in Gallia scriptum, nunc Romæ poßidet Regina Suecorum Christina, & una cum aliis ejusdem & argumenti & antiquitatis nuper vulgandum dedit Iosepho Mariæ Thomasio, multis in Præfatione verbis rationibusque probante, ipsum esse Gelasianum Codicem de Missarum solenniis, [& in his de Navitate E. Mariæ.] de quo in Vita S. Gregorii lib. 2 cap. 17 scribit Ioannes Diaconus, quod idem Gregorius eum in unius libri volumine coarctavit, multa subtrahens, pauca convertens, nonnulla adjiciens. Gelasianum certe stylum, potius quam Leoninum, sapit hæc prima dictæ Missæ Oratio. Adjuvet nos quæsumus, Domine, S. Mariæ gloriosa intercessio, cujus etiam diem, quo felix ejus est inchoata nativitas, meminimus. Per Dominum &c. Pro qua, ut minus eleganti, S. Gregorius talem substituit: Adesto nobis, omnipotens Deus, B. Mariæ festa repetentibus, quam hodiernæ festivitatis probatam exortu, ineffabili munere sublevasti.

LII S. ANASTASIUS II.

Ab an. 496

Lin. 1 adde — de Regione quinta Caput-Tauri.

Lin. 5 dies IIII adde — , vel potius menses II, dies XIII.

Num. 1 lin. 4 — Successori — adde. — Sed quiæ Ordinatio contentiosa fuit, placuit Pontificatum Symmachi definire cum respectu ad diem ratæ confirmatæque Electionis; & sic oporteret numerare Interpontificium, post mortem Anastasii, mensium II, ac dierum XIII, ut mox apparebit.

LIII S. SYMMACHUS.

Ab an. 498 ad 514 an. 15, men. 7 dies 25.

Symmachus, natione Sardus, ex patre Fortunato, fuit temporibus Theodorici Regis & Anastasii Augusti, a die XIII Septembris, anno CCCCLXXXXVIII, secunda Dominica mensis, sub contentione ordinatus cum Laurentio. Partibus autem ad judicium Theodorici Regis Ravennam recurrentibus, & in Symmachi favorem lata sententia, factus est indubitatus Pontifex XXII Novembris, item in Dominica: exhinc sedit annos XUI, menses UII, dies * XXU; alias menses X, dies IIII; defunctus XUI Julii DXIIII; sepultus apud S. Petrum XUIIII Julii, & cessavit Episcopatus dies III.

Anastasius Bibliothecarius, insolita Catalogorum & sua pro hoc tempore accuratione, definiens Symmachi Pontificatum, [Ratio temporis,] a die X Kalendarum Decembrium usque in diem XIIII Kalendarum Augustarum, persuasit nobis, ut a die confirmati eidem Pontificatus, per aditam Sedis posseßionem, potius quam a die primæ contentiosæque Ordinationis, crederemus Pontificii tempus ab antiquiori Catalogo numerari: sic tamen ut Anastasio existimemus obrepsisse XIIII pro XUII Kal. Aug. eo forte, quia XIIII Kalendas contigit Symmachum sepeliri; item pro mensibus UI, scribendos UII; quot scilicet exigit intervallum Kalendarum prænominatarum. [& mutatæ hoc loco sententiæ.] Tali autem correctione admissa, & sumpto initio Pontificatus a die, quo dicit Anastasius, quod lata a Theodorico æquitatis sententia, factus est Præsul Symmachus; per dies vacantis Sedis III aßignatos a Catalogo, venitur ad diem XX Iulii eamdemque Dominicam, Hormisdæ Ordinationi congruam. Atque ita progrediendo ad Joannem (cujus nun certius compertum initium, coëgit hæc tempora aliter quam prius feceram ordinare) inveniemus sublatam difficultatem, quæ alias nos debuisset valde tortisse.

[Annotatum]

* Bar. d. 27.

LIV S. HORMISDAS.

Ab an. 514 ad 523 an. 9, d. 16.

Hormisdas, natione Campanus, ex patre Justo, de civitate Frusinone, fuit temporibus Theodorici Regis, Augustorumque Anastasii & Justini, a die XX Julii, Dominica IX post Pentecosten anni DXIIII, usque ad IIII Augusti DXXIII, per annos UIIII, dies * XUI; sepultus ad B. Petrum UII Augusti: & cessavit Episcopatus ferme mensem I.

Num. 1 lin. 2 dele — ut — lin. 4 scribe — annos UIIII, — lin. 13 — dies XUIIII — adde — (pro quibus ex plurium consensu retinemus solum dies XUI, nobis commodiores) — & iterum in fine adde — Licet autem Catalogus, post mortem Hormisdæ, solum numeret UI dies cessantis Episcopatus; initium tamen tamen sequentis Pontificis, certo satis agnitum ex certius noto die obitus, cogit integrum fere mensem huic Interpontificio aßignare; forte quia noluerit ordinari Joannes, nisi Rege consulto.

[Annotatum]

* Bar. d. 10.

LV S. JOANNES.

Ab an. 523 ad 526 an. 2, men. 8, dies 16.

Joannes, natione Tuscus, ex patre Constantio, S. R. E. Diaconus, fuit temporibus Theodorici Regis & Justini Augusti, a die III Septembris eademque Dominica XIII post Pentecosten, anni DXXIII, usque ad XUIII Maji quo obiit, in carcere Regio Ravennæ, anno DXXUI. Sedit annos II, menses UIII, dies XUI. Rex autem Theodoricus, LXXXXUIII diebus post obitum Joannis elapsis, divinitus percussus, feria IV, XXUI Augusti; Dominica sequenti, die XXX mensis, expiravit. Corpus Pontificis, primo sepultum Ravennæ extra portam, postea translatum est Romam, & collocatum ad S. Petrum XXUII * Maji, quo colitur. Et cessavit post obitum Joannis Episcopatus mensem I, dies XXIII.

[1] De modo, anno, ac die, quo obiit Rex, certißimum, licet Anonymum testem nobis dedit Henricus Valesius, [Ex Anonymo Synchrono scitur obiisse Rex 30 Augusti] post Ammiani Marcellini Chronicon; ut pote qui tunc vixisse videatur, finiens cum morte Theodorici historiam, quam fuerat a Constantio patre Constantini Magni exorsus. Verba ejus hæc sunt Symmachus Scholasticus, jubente, non Rege, sed tyranno, dictavit præcepta die quartæ feriæ, septimo Kalend. Septembris Indictione IV, Olybrio Consule; ut, die Dominico adveniente, Ariani Basilicas Catholicas invaderent. Sed qui non patitur fideles cultores suos ab alienigenis opprimi, mox intulit in eum sententiam Arii, auctoris religionis ejus. Fluxum ventris incurrit: &, dum intra triduum evacuatus fuisset, eodem die quo se gaudebat ecclesias invadere, [an. 526] simul regnum & animam amisit. Omnia hæc annum DXXUI notant; & quia is habuit litteram Dominicalem D, diem XXX Augusti definiunt. Tam celer vitæ exitus, licet ad triduum protractæ inter dolores, causam plerisque Scriptoribus dedit asserendi, quod Rex subito interiit; idque die LXXXXUIII (quinquagenarius numerus perperam omittitur in ecgrapho Catalogi veteris) die, inquam, LXXXXUIII, postquam defunctus est Joannes Episcopus in custodia. Hic autem constanter dicitur obiisse XV Kal. Junii; exceptu quibusdam paucis Anastasianis exemplaribus, quæ XII Kal. notant. Sed in hoc minime recipi illa possunt: quia retrogradientes a XXI Maji, per annos II, dies XUI (potius quam XU notatos in aliquibus Mss.) abducimur a Dominica, qua debuit ordinatus Joannes fuisse, & ad quam alias perveniretur. Prius autem hunc fuisse S. R. E. Diaconum, scimus ex libris Boëtii, ipsi inscriptis cum tali Titulo.

[2] Idem Anonymus, cum narrasset de Joanne, quod revertentem Constantinopoli a Iustino Imperatore Rex cum dolo suscepit, & in offensa sua eum esse jussit; [adeoque & Ioannes 18 Maji, paucis diebus postquā rediit CP.] addit etiam, quod idem Papa, post paucos dies, a suo scilicet reditu, defunctus est. Nihil erat antea quod me prohiberet, bimestris aut trimestris carceris ærumnis confectum Joannem, opinari: exorsus autem numerare annos, menses, dies, Symmachi Pontificatui attributos, a die Ordinationis suæ, quantumvis litigiosæ (quos nunc video numerandos fuisse a die adjudicati ipsi Papatus) & ad Hormisdam consequenter procedens, per similiter aßignatos ei annos & dies, atque per indicata a Catalogo Interpontificia; cum credidissem porro ordinatum Joannem die UII Maji, Dominica III post Pascha; per attributos ei menses UIII, vel etiam UIIII, & dies XU aut XXU, non potui pertingere ultra XXII Januarii aut III Februarii: proinde quod ultra erat temporis, usque ad XUIII Maji, censui Joanni traductū fuisse in carcere, post abrogatum ei a tyranno Pontificatum, vel eumdem per injustam coactionem depositum. Quin imo credidi, jussum ei adhuc viventi superordinari Felicem: quod Clerus Senatusque & Populus Romanus constanter recusaverit; licet mortuo Joanne, & (uti tunc opinabar) etiam Theodorico in eumdem consenserit; factum gratanter accipiente Theodorici nepote ac successore Athalarico. Ita tunc ego: modo nihil istorum necessarium judico, postquam aperuit se ratio supplendi hiatus, alioqui in Chronologia futuri.

[3] Quod ad diem sepulturæ in Vaticano attinet, is quin esset XXUII Maji nemo præter Baronium dubitavit: [Baronii calculus.] quia hic, solitus diem cultus pro die mortis accipere, pro nihilo habuit, quod istum legerit XU vel XII Kalendas Junii fuisse, & jußit legi Julii: mortem quoque Regis distulit usque ad II Septembris: quam ego, ex aliter scripto dierum numero, nihilo melius adscripseram diei U Julii. Nunc ea omnia deleri ac mutari jubeo, & liquidam Chronologiam habere tandem me opinor.

[Annotatum]

* Bar. tunc pucat obiisse.

DISSERTATIO XVIII al. XII.
De quibusdam affictis, uti pag. 70.

Nvm. 3 adde — Plura, certiora, & magis distincta, circa causas & effectus Legationis Constantinopolitanæ, ex prælaudato Anonymo aliisq; dabo ad XXVII Maji: ista autem, non omnibus obvia, hic colligere malui, ad faciliorem persuasionem, adversus tam insulsum & ab omni veri specie alienum figmentum.

[4] Aliquod tamen isti fabularum Mercatori &c.

Num. 5 lineas 3 ultimas sic lege — Sed etiam ultimum hoc, de Theodorici damnatione, plenius accuratiusque refertur a S. Gregorio; cujus verba dabimus ad prænotatum XXVII Maji. —

[6] Signa duo plumbea figuræ rotundæ, quæ addit ad Ciacconium Victorellus, existimans Primi Joannis ea esse, [Signa plumbea Primo adscripta,] numquam mihi verosimile facient, jam tum soluisse Romanos Pontifices nomina sua plumbo inscribere, aut datas a se litteras plumbo signare. Mabilio in opere de re diplomatica non audet asserere id ante Joannem IV obtinuisse, qui fuit plus quam integro seculo posterior priore. Si autem litterarum formam intuearis ferme perfecte Romanam, solumque in prima vocali A barbariei quidpiam ostentantem & conferas cum Bullis indubitatis Hadriani, Paschalis, Nicolai Primorum, merito suspicaberis, eas quæ Joannis I dicuntur, ejusdem esse ætatis, adeoque seculo IX, & Joanni VIII potius adscribendas. Igitur Victorelli duo signacula vide, eademque compara cum sigillis seculi IX.

LVI S. FELIX IV.

Ab an. 526

Num. 1 lin. 4 a fine — de quo infra. l. jam etiam post alios vetustiores duos ad Apparatum translatus, sed in priori editione immediate exhibitus post hunc Pontificatum. Eosdem denique &c.

Num. 2 in fine adde ultimas 9 lineas ex num. 4 — Nominatur vero Mavortius, Consul anni DXXUII, tamquam primus in Pontificatu Ioannis: quia (uti apparet) &c.

[3] Designatum ab Auctore prælaudati Catalogi Supplementum, addere voluerit is qui eidem adscripsit Pontificum duodecim sequentium nomina, &c. — tum dele totum num. 4 & substitue quod sequitur.

[4] [Eum a Clero ordinatum pacis causa,] In tertio superius memorato Catalogo de hoc Felice dicitur, quod ipse ordinatus est in quietem, id est ad quietem cum Rege barbaro habendam; utique Theodorico, tum adhuc vivente, cum is ordinaretur (uti jam dixi, priori opinione correcta) ita tamen ut prius integro mense frustra fuerit laboratum a Romanis pro libertate Electionis servanda. Vtrum autem revera fuerit electus alius, cujus nomen non proditur; vel omnino nullus, interponente se Rege, neque permittente ut Canonice secundum morem procederetur, non nisi per incertißimam divinationem dici potest. Nihilominus Felicis Ordinatio videtur facta fuisse a solo Clero, vel parte ejus majore ideoque potiore, reclamante Senatu & aliis forte pauculis: quoad etiam hicesserunt, Electioneque, [deinde etiam a Senatu receptum,] non vero & Ordinatione iterata, receptus est ab omnibus Felix; idque paulo vel ante vel post mortem Theodorici: unde factum, ut hujus successor rescripserit Senatui, ea de re nuntianti, hoc tenore: Gratissimo nostro profitemur animo &c. ut pag. 70 in Ioanne num. 3.

[5] Fueritne hic Quartus &c. — 6 Quæ sub nomine &c. — Numerus vero 7, [gratanter acciptat Rex Athalaricus] cum sequentibus Catalogis, transferendus est ad Partem priorem Apparatus, ut ibi notavi.

LVII BONIFACIUS II.

Ab an. 530

Commentarium sic ordire — I Baronius ad annum 526 n. 74 prudenter notat, quod sub Theodorico Rege primum coactus fuerit Clerus Romanus, [Epitaphium] designatum ab illo Felicem suscipiendo, subire duram conditionem &c.

Num. 5 lin. 3 & seqq. lege — dubium mihi fecerat, utrius credi deberet hoc Epitaphium.

Sedis Apostolicæ primævis miles ab annis,
      Post etiam toto Præsul in orbe sacer;
Membra beata senex Bonifacivs hic sua clausit,
      Certus in adventu glorificanda Dei.
Mitis adunavit divisum Pastor ovile,
      Vexatos refovens hoste cadente greges.
Iram supplicibus mitis de corde remisit,
      Debellans cunctos simplicitate dolos.
Egit ne sterilis Romam consumeret annus,
      Nunc orando fugans, nunc miserando famem.
Quis te, sancte Pater, cum Christo nesciat esse,
      Splendida quem rectum vita fuisse probat?

[6] [cum nota anni 533,] Interim ipsum Epitaphiū hoc sub tali dubio jam adscripserā Primo, sed intelligens ex tomo 3 Analectorū Mabilionis pag. 435 quoddam Secundi Epitaphium in Ms. Cedice Vitoniano reperiri difficulter legibile, vel ipsa verborum fragmina mihi mitti petii, atque obtinui magis integrum Epitaphium quam sperabam, nec puncto diversum a præmisso, sed auctum clausula Chronographica, omnem dubitationem arcente, quæ sola a Mabilione, nec satis perfecta erat edita, & nobis litteratim ex originali sic transcripta fuit.

Sedit annos, III MES XXVI,
Depositus in CF XVI Kl NOV.
INTER p̱cons l l, padio
& ORESTE VIR S ClARISSIMIS

ubi cum τὸ INTER nullum sanum sensum faciat, puto librariorum aliquem ita extendendum credidisse, quod sculptum erat ITER, & quod recte extensum fieri debuisset ITERUM; totum autem Chronicon sic legendum. Sedit annos tres, menses viginti sex, depositus in Confessione decimo sexto kalendas Novembris, iterum post Consulibus Lampadio & Oreste viris clarissimis: quamvis usitatiori phrasi dici potuisset iterum post Consulatum Lampadii & Orestis Virorum clarissimorum, uti fit in sequenti Joannis II monumento. Interim apparet corrigendum Anastasium, ubi scribit, quod sepultus est Bonifacius sub die XVI kal. Novembris, Consulatu Lampadii, sic enim notaretur annus Christi DXXXI, cum notari debeat DXXXIII.

[7] In biennio Pontificatus &c. — deinde adde —

[8] Ad Dioscorum quod attinet, videtur is Baronio idem esse, [Dioscorus de Simonia falso accusatus videtur.] quem anno DIX Hormisdas Papa adjunxit Legatis a se Constantinopolim pro Ecclesiastica unione mißis, tunc solum Diaconum; quod facilius crediderim, quam simoniæ crimine juste fuisse infamatum; licet co nomine eum post mortem damnaverit Bonifacius. Anastasius certe Bibliothecarius rem narrans, haud obscure onifacium ipsum sugillat, cum ait, quod ipsis diebus, quibus obiit Dioscorus. Bonifacius zelo & dolo ductus, cum grandi amaritudine sub vinculo anathematis chirographi reconciliavit Clerum: quem chirographum archivo Ecclesiæ reclusit, quasi damnans Dioscorum … cui tamen [chirographo] in Episcopatu nullus subscripsit, dum plurima multitudo fuisset cum Dioscoro. Pontificem autem Agapetum eo titulo laudat idem Bibliothecarius, quod ipso ortu Episcopatus sui libellos anathematis, quos invidiæ dolo extorserat Bonifacius Presbyteris & Episcopis, contra Canones & contra Dioscorum, in medio ecclesiæ congregatis omnibus, incendio consumpsit, & absolvit totam Ecclesiam de invidia perfidorum. His videtur indicari, quod causa prætensæ Simoniæ recognita a Iudice indifferenti, manifeste apparuerit columniam passus Dioscorus cum Clero, ac pejerasse convicti sint, qui Bonifacii captantes gratiam, vitiosam Dioscori electionem fuisse, Episcopis Presbyterisque a Bonifacio convocatis persuaserant.

[9] [Dionysius exiguus Canonem Paschalem Romæ condit,] Sub hoc Pontificatu contigit ut Dionysius Exiguus, Abbas Romanus, Canonem suum Paschalem conderet, a Victorii Aquirani Canone diversum, & anno DXXXIII, quem Bonifacius vivendo non attigit, inchoandum: in quo etiam inivit calculum annorum ab Incarnatione Christi. Hic calculus inquit Mabilio, lib. 2 cap. 23, licet ab anno jam dicto compositus, non tamen statim, sed longo post tempore, admissus est. Ex Historicis primus Venerabilis Beda hanc Epocham observasse videtur. Eamdem ex Anglia in Galliam induxit S. Bonifacius Episcopus, cujus opera Suessionense ac Leptinense Concilia coacta sunt; eisque anni Incarnationis ab ipso præfixi; Leptinensi, annus DCCXXXIII; Suessionensi, annus DCCXXXIV. A Gallis ad proximos Longobardos dicendus erit usus idem transiisse sub finem seculi ipsius VIII, [qui ab Anglis ad Gallos & forte ab hic ad Lombardos transiit.] si sincera sunt quædam Aistulfo atque Rachisio Regibus signata diplomata apud Vghellum tom. 2. Ea interim, quamdiu alio nullo ex capite merentur suspecta haberi, nolui ideo accusare falsi, quia annos ab Incarnatione subscriptos offerunt; fatetur tamen se dubitare Mabilio, idque jure merito, cum corumdem Regum alia plura extent absque tali nota.

[9] Quin igitur, inquies mihi, recepisti etiam annos eosdem in Attestatione Florentina, [sed hoc pro an 743 credere nulla ratio suadet,] tam operose refutata Parte 2 Propylæi antiquarii ante Tom. 2 Aprilis? Quia scilicet Instrumentum illud ex aliis multis capitibus supposititium demonstratur, quorum fere nullum hactenus ab ejus defensoribus est idonea responsione dilutum: ineptum proinde est ut ex eo probetur, pro anno DCCXLIII, Epochæ Christianæ usus fuisse inter Florentinos, quamvis subditos Longobardis, sive Longobardos eodem fere tempore illam usurpare cœpisse, quo cœperant Galli Germanique. Idem quidem S. Bonifacius qui istos illam docuit, Romam venerat mense Decembri anni DCCXXIII; ibique die XXX ejusdem ordinatus Episcopus, sequenti mox die accepit signatas instructiones ac litteras suas, cum quibus sine mora reverteretur ad Turingos, fide Christiana per eum instructos, Sedem apud ipsos fixurus Episcopalem. Sed tanta festinatio, qualem indicat tam cita expeditio litterarum prædictarum, & qualem revera exigebat gregis novelli neceßitas, non permittit ut idem Bonifacius credatur, paucis quibus substitit Romæ diebus, persuasisse Romanæ Curiæ, non solitæ accipere ab exteris leges & mores, sed dare, usum annorum Christi; unde nec ante seculum X inveniuntur Pontifices in subscribendis Bullis usi Epocha prælaudata. [licet an. 723 illac transierit ejus rei in Gallia promotor S. Bonifacius.] Multo etiam minus credibile est, quod ipse Bonifacius, fortaßis per Florentinæ Vrbis, non tunc mœnia, sed rudera transiens, tale quid persuaserit Regiis, si qui tunc ibi erant Notariis (pro quibus perquam ridicule istic statuitur, qui talis esset, non Regia, sed Apostolica & Imperiali auctoritate) utpote utentibus stylo Longobardicæ Curiæ, cui necdum innotuerant anni Christi, quantum quidem ex paulo post illum annum signatis Florentinorum instrumentis novimus.

[10] [Mabilio putat Italos nou ante sec. 9 cœpisse uti Epocha vulgari,] Atque hæc dicta iis sint, qui Mabilionem, a suis figmentis approbandis longe alienißimum (ut mihi per litteras sæpe testatus est, & forsan etiam ipsis) adeo fidenter contra me testem citant. Ejus si stare illi vellent judicio, opus esset ipsos fateri, quod Italici Episcopi, non cœperint notare Incarnationis annos ante seculum IX. Ad hoc enim probandum utitur Mabilio exemplo Joannis Ravennatis, privilegium quoddam signantis, imperantibus Leone & Constantino Imperatoribus … IIII kalendas Februarii, Indictione XIIII, qui nobis esset annus DCCLXXVI. Verum ego libenter concessero, exemplum istud magis valere pro Episcopis, qui Exarchatui Græco, usque ad annum DCCL subjecti, eo extincto nihilominibus pergebant cum Ravennatibus veteri stylo uti, & Græcos Imperatores utcumq; agnoscere; uti eos agnoscebant etiam Romani, quamdiu Longobardorum ipsis exosorum regnum in Italia stetit. Ast qui iisdem Longobardis plane suberant, ut pridem suberant Florentini, totaque Hetruria, potuerunt ejusmodi usum aliquanto citius recepisse, si vere eum isti aliquando receperunt, quod dubium valde est, ipsique nominatim Mabilioni.

[11] Neque refert quod Dionysius fuerit Abbas Romanus, ut credatur Romanos eorumque vicinos Hetruscos habuisse mox sui calculi imitatores. [quæ sec. 11 putabatur a veritate annis 23 discrepare.] Tantum enim abest quod hunc illi probaverint, ut Bedam videamus asserere, quod Romani suo tempore notabant annos Christi ab ejus Paßione, non autem ab Incarnatione. Post quam vero cœperunt aliqui in Gallia & Germania ad Bedæ calculum, quem vulgo sequimur, etiam Dionysianum adjungere; creditus hic fuit totis XXIII annis deficere, sicut Marianus Scotus & Sigebertus eum observant. Vnde in rescripto Urbani II, Pontificis Galli, pro cœnobio S. Michaelis ad Mosam, hæc notatur Clausula (si tamen tota ipsius est: nec enim alius Pontifex ullus simili invenitur usus) Data Laterani VII kalendas Aprilis anno ab Incarnatione Domini secundum Dionysium millesimo nonagesimo octavo, secundum vero certiorem Euangelii probationem millesimo centesimo XXI, Indictione VI, Epacta XV, Concurrente IIII. Indictio VI aliique characteres, cum anno vulgaris Æræ MXCVIII, perfecte convenit: quis autem sit locus Euangelii, in quo tum credebatur fundari certior probatio, pro calculo tam enormiter exerrante, ut Christum totis XXIII annis prius natus fuerit quam vulgo putetur, hactenus reperire non potui.

LVIII JOANNES II.

Lin. 1 adde — de Cælio monte.

Commentarium sic ordine —

[1] Defuncto Bonifacio, inquit Liberatus Diaconus cap. 20 Brev. Joannes cognomento Mercurius Sedis Apostolicæ suscepit Præsulatum: [Asserta ab eo fides.] ad quem missi sunt ab Imperatore Justiniano, Hypatius Ephesiorum Episcopus, & Demetrius a Philippis contra Legatos Acœmetarum Cyrum & Eulogium, negantes esse confitendum B. Mariam vere & proprie Dei genitricem, & unum de Trinitate incarnatum & carne passum. Sed Papa Joannes, nobis ibi positis, hoc confitendum epistola sua firmavit, & Imperatori direxit. Quod sane eximium fuit Pontificatus initium.

[2] Corrigendus porro hic rursum Anastasius & c.

LX S. SILVERIUS.

Lin. 1 Romanus. l. Campanus.

Lin. 2 Theodatus. l. Theodahatus.

DISSERTATIO XIX al. XIII.
De Ordinatione Silverii &c. pag. 80.

Nvm. 1 lin. 16 invadendo Regnum Gotthorum & c .l. Male tractando Amalasuntham, consobrinam suam, Gothicæ genti Iustinianoque carißimam, a qua, filio Rege orbata, ad regni solium ea conditione elevatus, ut penes ipsam maneret regimen; eamdem nihilominus custodiæ mancipatam extinxisse in balneo credebatur, meritus ingratitudine sua & populi oppreßione, ut qui proprio nomine verosimiliter Theodatus, id est, Pater populi dicebatur, vulgo & communius diceretur Theodahatus, id est, Odium populi seu Populo exosus. Quia enim &c.

LXI VIGILIUS.

Ab an. 537

In marg. — dies 16. l. 36.

Num. 2 lin. 4 a fine dele — Joanni I & —

DISSERTATIO XX al. XIV.
De vexatione Vigilii pag. 82.

Nvm. 8 lin. 3 — Apriorisiario. l. Apocrisiario.

Num. 14 ad finem adde ex pag. 213 — Certe Iacobus Garnerius &c.

Num. 15 lin. 6 a fine — Depositionis tamen. l. sed Depositionis.

Num. 16 lin. 31 — inchoando — adde — ejus Imperium.

LXII PELAGIUS.

Ab an. 556

Post num. 3 adde — 4 Epistolarum ejus &c. — ex pag. 213.

LXIV BENEDICTUS.

Lin. 4 — Menses 1. l. mensem 1.
Ab an. 575

Post commentariolum vero interseratur.

DISSERTATIO XXI.
De quadam Romæ pictura huic Benedicto attributa, acsi ea S. Benedictum Abb. repræsentaret inter SS. Petrum & Paulum.

Placidus Puccinellus, Decanus Caßinensis, ediderat anno MDCLIII, Chronicon insignis Abbatiæ SS. Petri & Pauli de Glaxiate Mediolani, ubi eum anno MDCLXXII commorantem invenimus; & ipsius Chronici exemplum dono accepimus. [Ectypon Chronico Glaxiatensi præfixum an. 1653,] Hujus primæ fronti præfixam invenio vetustissimæ, ut prætenditur, picturæ ectypon, tamquam Benedicti Papæ I opus ea sit, expressa in abside ecclesiæ S. Sebastiani in foro Boario, anno Christi DLXXIII, qua Pontifex, doctrina & sanctitate clarus, declararit, se S. P. Benedictum, annis post ejus obitum triginta, Apostolorum Principibus Petro & Paulo comparare. Eccum ipsum.

EGO BENEDICTVS I. PP. ET MONACHVS PINGERE FECI.

Non existimo equidem quemquam esse aut fore, qui Monachorum Benedictinorum laudi, nedum sanctißimo ipsorum Patriarchæ, quidquam detrahere putet me voluisse, si, veritatis ac vetustatis illustrandæ causa, ejusmodi picturam ejusque significationē expendendas suscepero, & alterutram arguero falsitatis; quando ipsum etiam Puccinellum si viveret, non recusarem appellare arbitrum; omnino certus nihil ab eo mala fide actum, & neminem eo promptiorem futurum, ad errorem, quemcumque sibi monstraverit aliquis, retractandum. Est interim qui causam dijudicet, quemque fidenter appello, Ioannes Mabilio. Sub hac ergo protestatione aggredior promissum in titulo examen, proposita superius quam dixi imagine, sed ad formam duplo minorem contracta quam Puccinellus dedit.

[2] Quicumque Sanctos Apostolorum Principes aliquando viderunt, [non Apostolos, vulgo notissimos,] vel jam olim in antiquariis monumentis expressos; vel ex usu hodierno adumbratos, eam utriusque ideam habent infixam animo, ut credant, curto crispoque faciei atque capitis pilo Petrum a Paulo, fuisse distinctum, cui recalvastro cæsaries rarior & barba prolixior fuerit. Tales exhibent vetustißimæ picturæ illæ Romæ, quæ ab ipsa S. Silvestri ætate creduntur in Vaticana Basilica asservari; & ad horum exemplum formatæ sunt illæ, quæ postmodum Pontificum Bullis plumbeis fuerunt impressæ; sive a dextris Petrum, quemadmodum ætas posterior tulit; sive ex vetustiori more a sinistris, tamquam honoratiori loco ponant. Hoc licet omnibus ita notum sit, ut ipsum velle exemplis probare, sit lucenti in meridie soli candelam accendere; non tamen me cohibeo, quin ex Ioannis Iacobi Chiffletii quasi testamentario variarum ejusmodi curiositatum legato, mihi ante mortem tradito, depromam ectypon insignis vetustiorisque anaglyphi, cujus ille licet materiam non amplius nominare meminisset, non dubitabat tamen quin dignum esset, quod aliquando æri insculptum iret in lucem.

[3] [sed Romanos Milites repræsentat.] Hic, nulla licet adscripta legantur nomina, vei puer tamen discernere poterit, uter Petrus, uter vero sit Paulus; & quamvis in nodum collecta supra humerorum alterum vestis superior, more Romano, plus aliquid ab ingenio sculptoris habeat, quam ab Apostolici ævi simplicitate; longe tamen discrepat ab illa nobilioris amictus forma, quam Puccinellus offert: in qua paßim videre est expressos illos Martyres, qui Imperiali fastigio sanguine vel officio propinquiores, in militia Cæsarea claruerunt, nominatim SS. Sebastianus & Eustachius. Priorem ex ebore vetusto spectandum sic idem Chiffletius nobis dedit, nec ingratum erit etiam hic spectare: primum ut videas, qua ratione in antiquis primorum sex seculorum operibus scribebantur nomina, litteris perpendiculariter descendentibus; secundo ut monearis, illum humeri sinistri ornatum gemmeum in imagine Puccinelli, artificem arguere Græcum potius quam Romanum; qui tamen Romæ potuit opus ejusmodi pinxisse seculo VII vel VIII. Idem suadet gemmata Euangelici textus tabella, quæ utrique in manibus est, & forma coronæ quam sinistræ sustinent, quales in Græcanicis Ravennatium musivis, istic ubi Galla Placidia condita dicitur, vidisse memini. Nescio an etiam corona sit, quam superiore sui parte obversam oculis (sunt enim ejusmodi coronæ clausæ desuper) manibus tenet noster hic S. Sebastianus, an potius aliud quidpiam muneris, quod is Deo offert, tamquam inter sacra ad oblationem comparens. Quidquid id est, satis vides quo Militem Martyrem ab Apostolis distinguas.

[4] Hactenus scripseram, demonstraturus porro, imaginem inter militares duas mediam, [Alia argumenta collecturus,] aut a Benedicto I curatam non esse, aut nihil repræsentare minus quam Sanctum cui aptatur Patriarcham. Hunc enim a suismet Casinatibus semper videram bene barbatum pingi, & ex ipsius Archimonasterii Abbate Angelo de Nuce acceperam imaginē, infra dandam post Leonem III; in qua, seculo IX picta, tam ipse, quam Ioannes Abbas picturæ auctor, vulta minime lævi exprimuntur; & licet necdum constet quo primū seculo cœperint Benedictini Monachi barbas abradere, constat tamē id eos non fecisse ante seculum X. Peregrinum est etiam, ut Pontificum aliquis, sui nominis Primum se scribat, quasi præsagus ejusdem nominis plures alios secuturos. Talia dum fusius volo prosequi, &, occasione allegati superius Dominici Raynaldi, consulo Leonis Allatii opus de concordia utriusq; ecclesiæ, paulumque in capite 6 libri 2 percurrendo progredior usque ad num. 35, [invenio ipsum an. 1645 Romæ prodiisse,] actum agere me admiror; invenioque ejusmodi imaginem, non primum a Puccinello productam in lucem, sed ejus sic excudendæ diu antea (videlicet ab anno MDCXLV) auctorem fuisse Constantinum Cajetanum, cujus ego in eruderanda antiquitate studium laudare magis quam fidem possum, acceptam etiam eidem debens prolata in Appendice hujus Conatus ectypa absidis S. Nicolai in Lateranensi Palatio, & Gelasii Papæ II. Sed ut hæc bona fide dederit, tamen in abside S. Sebastiani exprimenda sic illudere mundo voluisse, ut fecit, vix duobus gravißimis testibus credidi, Leoni Allatio & Iano Nicio Erythræo, eamdem absidem, qualem suis oculis vident & videre omnes quotidie possunt, describentibus. Hujus epistolam, ad nostrum Ioannem Rho Roma Mediolanum datam, XV Kal. Novembris MDCXLVI, totam Leo describit, postquam suam ipse fusius dixit sententiam. Illam autem epistolam miror quomodo non viderit Puccinellus; nisi quod suspicer, ea modestia fuisse Ioannem, ut noluerit Mediolani vulgari scriptum, [auctore Constantino Cajetano,] quod suo in alia contentione adversario tam luculentam malæ fidei notam impacturum erat. Et ille quidem, æque ac Allatius, multo sale Constantinum perfricat: ego vero, quia nolim eodem uti in hominem, alias eruditum, ac de litteris non omnino male meritum, resectis parergis acrioribus, rem ipsam Iani verbis exhibeo.

[5] Est Romæ, non procul ab arcu Imperatorum Titi & Vespasiani, ad lævam ab Amphitheatro venientibus, [ex prototypo etiamnum ibi visendo,,] ædes D. Sebastiano sacra, antiquissima religione prædita, intusque picturis ejusdem D. Sebastiani acta referentibus vestita. In his, media inter barbatos armatosque duos crurum tenus, imago conspicitur, læviore ac perpolita facie, cui longum a vertice velum defluit (addit Allatius, velum esse coloris violacei, neque accuminari in cucullum, sed capiti planum incumbere) ea parte qua caput tegit, gemmis in similitudinem Crucis ornatum: cui velo, alterum albi coloris velum subest, in Mediolanensi ectypo nusquam comparens. Tum (ubi illud torquem nescio qualem format) alius quidam e collo ornatus ad pectus, cum gemmata item Cruce, dependent. Mammæ, ne pateant neve fluant, duabus fasciis inter se contortis complicatisq; cohibentur: & inter has quidquid a mento ad pectus pene imum est corporis, nisi qua collari ornamento tegitur, carneo colore expressum patere testatur Allatius; ne quis forte existimet, torquem illum, [in cujus medio stet figura muliebris] supremam oram esse tunicæ; cujus etiam sinum describit, planū explicatumq; sine rugis, contra quam in monastici cuculli sinu consuevit. Lœva manus librum tenet: dextera, tribus primis digitis in altum elatis aliisque duobus depressis, benedicentis cuipiam imaginem videtur exprimere. Postremo, ut mos est Sanctis, postquam e vita excesserunt, ejus capiti, sicut & aliorum duorum, a quibus (ut diximus) illa in medium excipitur, capitibus, latus rotundusque nimbus accedit. In summa hac tabula grandibus inscriptum litteris legitur, Ego Benedictus (numerum, sicut pleraque alia, tempus exedit) PP. et Monachus pingere feci. [fide non bona transformata in Rom. Pontificem,] Præter hanc inscriptionem alia nulla ibi littera cernitur, unde liceat saltem suspicione conjicere, quibus imagines illæ nominibus appellandæ sint … Hanc tabulam Abbas Cajetanus … anno superiori in æs incidendam curavit (in lignum post annos decem Puccinellus) ac primum lacunam, quæ est in inscriptione complevit: &, nulla cujusquam auctoritate, sed suo marte, Iota unum posuit: tum singulis imaginibus singula elogia ac nomina indidit, atque quæ illi est ad dexteram subscripsit S. Petrus, Princeps Apostolorum Dei, ac D. N. Iesu Christi Vicarius, Ecclesiæ Romanæ ædificator: alteri quæ est ad lævam, S. Paulus, Sancti Petri Coapostolus & Doctor gentium, Ecclesiæ Romanæ Coædificator: tertiæ vero inter eas mediæ addidit, S. Benedictus Abbas, Patriarcha ac Legislator Monachorum, Ecclesiæ Dei Reædificator …

[6] [ipsumque vixisse annis 300 vetustius,] Hactenus Ianus Nicius: qui deinde pergit expendere, quanta in istis commentitiis inscriptionibus ac nominibus ridicula, absurda, falsa, ac propemodum a Catholica religione aliena contineantur. Ast Allatius; Volenti, inquit, fores ecclesiæ S. Sebastiani semper patent: accedat, consideret, examinet. Imagines illæ non ita antiquæ sunt. Colores, pingendi tractus, lineamenta, modus ipse; non in hisce solum, sed & in aliis quæ in ipsa abside conspiciuntur, multo recentiora sunt & infra millesimum; &, si fides pictoribus & harum rerum gnaris adhibenda est, non excedunt trecentesimum. Tunc sane vivebat Benedictus XII, ex Monacho Cisterciensi factus Papa anno MCCCXXXIV; sed Avenione, ubi & vixit tumulatus est: ideo Allatius suggerit Undecimum istius nominis, qui ex Ordine Prædicatorum fuerat ante istum annis XXX electus Romæ. [opus forte Benedicti, non Papæ, sed Presbyteri,] Verum quid si nullus eo loco fuerit nominis numerus? Cajetanus autem visus sibi sit I videre, ubi remanebat tenuis umbra litteræ P? nec magis integræ sint sequentes duæ litteræ, quæ nunc videntur esse P P, sed solum sint partes litterarum B R? Ita, non I P P, sed P B R ibi olim steterit, legendumque fuerit Presbyter. Certe citius credideris, quod scriptus fuerit aliquis, Presbyter & Monachus, quam Papa & Monachus.

[7] [quod inter SS. Marcum & Marcellianum,] Quidquid de iis sit (neque enim occurrit aliquid cui satis acquiescat animus) verosimiliori conjectura dixeris, cum Iano atque Allatio, Martyres ibi expressos, esse SS. Marcum & Marcellianum, Nobiles Romanos, a S. Sebastiano ad Christum conversos; mediam autem eorum Deiparam Virginem, ut gradu sic loco & statura præstantiorem; quam tamen numquam vidisse memini in actu benedicentis librumque tenentis, quod utrumque proprium est imaginibus Christi Sanctorumque Episcoporum Vicariorum ejus; cum ipsam in actu orantis, expansis erectisque ad cælum brachiis, eæ exhibeant figuræ, quæ solam vel in medio loco positam repræsentant, uti in hac tabella Græco-moscovica aliisque similibus. Nulla etiam antiquior pictura virgineam carnem tam profunde pandit infra collum, [videtur Deiparam repræsentare.] ut facit ista superius descripta; id enim pictorem non scrupulose verecundum, & sequioris seculi licentiam arguit. Quamquam autem ectypon istud Cajetani tantopere differat a prototypo quantum supra vidimus, aliud tamen accuratius Roma curare non videtur operæ pretium; cum ad id quod modo tractamus argumentum, indicasse vel errorem vel fraudem, convicisse sit; quare hic finem facio.

LXI PELAGIUS II.

Ab an. 579

Num. 2 adde — Mabilionis iter Italicum pag. 81 nos docet, hujus Pontificis effigiem, Musivo expressam cerni, in Basilica S. Laurentii extra Muros, quam ipse post Constantinum instauravit auxitque. Id utinam citius rescivissem! curassem utique eam hic repræsentari, [ejus effigies.] novo exemplo probaturus, quod aliquoties jam indicavi, Cavallerianas imagines plerasque, non solum a veris diversißimas esse, & ex ingenio pictoris compositas; sed nec omnes quidem antiquas, quæ potuerunt Romæ haberi, satis diligenter quæsitas fuisse. Dicitur autem illa extare, ad arcum qui fornicem absidis claudit & cingit.

LXVI S. GREGORIUS.

Ab an. 590

Lin. 1 dele — septimus.

Post num. 1 adde — 2 Dominicus Raynaldus, ad S. Silvestrum nobis allegatus ex Allatio, ait, in archivo Castelli S. Angeli extare genuinam aliquam hujus Pontificis Bullam, super vetustißima ex cortice papyro: quam equidem vehementer videre cupiens, saltem in exemplo eadem characterum forma descripto, atque lectori æstimandam dare, solicitavi Illustrißimum Bibliothecæ Vatic. Præfectum Schelstratium, ut hanc mihi gratiam ab Eminentißimo istius Archivii Custode obtineret. Sed is, licet inspiciendi facultatem gratiose impetrarit, hactenus tamen nihil tam antiquum (ut supra in Silvestro dixi) ibidem potuit invenire.

Atque hic absolvatur Commentariolus noster de Gregorio, subeatque novus Titulus.

DISSERTATIO XXII.
De S. Gregorii ac parentum ejus imaginibus, deque Indulgentiis ipsi affictis.

Ioannes Baptista Cavallerius &c. ut pag. 89, atque ita porro numeri sequentes uno numero anticipentur, donec numerus 6, fiat 5, & locum faciat numero 6, mox notando.

[cum sententia sibi familiari.] Num. 4, nunc 3, adde in fine — Quamquam Mater, æque ac Filius, duos priores digitos extentos habeat; apparet tamen ita benedicendi causa eos ipsam non habere, ut habet ille causa benedicendi, sed indicandi locum seu sententiam, Vivet anima mea, & laudabit te; ideo istic notatam (ut opinor) quod ipsam frequentius in ore haberet. Non enim Euangeliorum librum hic concipio, solis Episcopis cum munere prædicationis commissum: proinde manet hactenus singularis illa vel Deiparæ vel alterius sanctæ mulieris expreßio, de qua in Dissertatione priori, nec alibi facile invenienda.

Num. 6 nunc 5, scribe in marg. — Alibi pictus Gregorius cum Spiritu sancto ad aurem — & lin. 20, post verba — Planetæ strictior — dele cetera, & scribe — Crux super hastili, raro admodum invenitur in Pontificum imaginibus, eorum inserta dexteræ; minus raro incurvus superne baculus, sive cambuta aut pedum: [& Cruce;] hujus enim usus in Sacris Pontifici est; Crucem numquam ipse gestat, sed Subdiaconus præferre solet; quo de Ritu insignem commentarium scripsit, & anno MDXCII Clementi VIII dedicavit Fr. Augustinus Fivizanius, ex Ordine Eremitarum S. Augustini Palatii Apostolici Sacrista, ubi cap. 14 quærit, quare Patriarcharum Crux duplici, Archiepiscoporum & summi Pontificis simplici linea in transversum ducta constet. Ea sic proposita quæstio, mira procul dubio accidet iis, quorum oculi assueverunt videre ævi hujus picturas sculpturasque, ubi crux Papalis triplici transversali linea formatur. Eos ergo monitos hic velim, ejusmodi tergeminæ Crucis, nullum omnino usum esse in functionibus Papalibus, quales in nummis, marmoribusque cælatas sæpe videre est, adstante Subdiacono cum Cruce semper simplici. Sed neque illius tergeminæ vestigium ullum apud Scriptores antiquos est. Quare, licet prædictus Favizanius putet credibile, talis formæ Crucem, id est tergeminam, Romanis Pontificibus aliquando prælatam, qualem in manibus ipsorum nonnulli effingunt; parum verosimilis ea conjectura videtur. Ego, quia paßim putantur Patriarchæ, [hæc undefacta aliquibus triplex?] suis in insignibus, duplicem usurpare Crucem, ut Archiepiscopis majores se ostendant; ideo existimo, visum pictoribus aliquibus fuisse conveniens, ut Romano Pontifici (qui non solum Patriarcha, sed caput & pater omnium Patriarcharum est) triplex illa tribueretur. Ast vehementer fallor, si duplex Crux aliunde initium sumpserit, quam a Latinis Hierosolymorum Patriarchis; quorum decessores Græci, duplicis lineæ Crucem e collo gestare & in sacris habere ante se soliti, exemplum istud successoribus reliquere: quod mox secuti sint, in Oriente quidem, Antiochenus Patriarcha Latinus; in Occidente vero, Gradensis, Aquileensis, & Veneti; Romano antiquum morem retinente; quippe quem alia satis multa, non solum ab Archiepiscopis, sed etiam a Patriarchis communibus distinguebant atque distinguunt Verum prius quam ab imaginibus antiquis, S. Gregorium repræsentantibus, stylum abduco; commemorandum mihi venit ipsius Antiphonarium, quod Modoëtiæ in sacrario Basilicæ S. Ioannis Baptistæ, a Theodelinda Longobardorum Regina fundatæ, inter alia ejusdem Reginæ monumenta vidisse merito gloriatur Mabilio, Itineris Italici pag. 213: [Alia in operculo Antiphonarii,] est enim Codex ex membranis purpureis, quadratis litteris aureis exaratus, cum operculis ex ebore, quæ ex una parte præferunt effigiem Davidis Regis, ex alia S. Gregorii cum hoc disticho;

Gregorius Præsul, meritis & nomine dignus,
Quo genus hunc duxit, summum conscendit honorem.

Hic codex, non solum judicari potest vivente etiamnum S. Gregorio Romæ scriptus, sed etiam ab eodem dono missus Reginæ; sicut dicitur de Cruce Crystallina ibidem asservata, deque insigni Corporali sacro, ejus generis characteribus figurisque intexto, quarum specimen ibi videre est; sed tali forma litterarum, elegantißimarum quidem, sed tamen ad Longobardicam barbariem vergentium, ut verosimilius fiat, [ab ipso Gregorio missi Theodelindæ Reginæ.] ipsiusmet Theodelindæ Reginæ manibus, vel saltem in ejus Gynæceo fuisse concinnatum. Quis enim Romæ sic collegisset litteras? O✠N Ajotorium meum inteieine. Ajalio. pro, Deus in adjutorium meum intende. Alleluia, si recte ultimam vocem assequor. Properantia ad finem impreßioni dandum præla, modo non permittunt, ut anaglyphi istius eburnei lineamenta, Gregorium exprimentia, sperem posse satis tempestive obtineri, ab amicißimo mihi istius Ecclesiæ Archipresbytero Petro Paulo Bosca; servient ergo illa ad Supplementum Martii: eorum interim loco nunc erit alia, seculo quidem uno recentior imago (utpote sub annum DCCXCVIII in Galliis picta, ante ejus librum Sacramentorum) magni tamen ad vetustatis illustrationem momenti. Quamquam enim non existimem vera venerandi vultus lineamenta istic repræsentari (utpote satis diversa ab iis quæ nobis Baronius exhibuit) habet nihilominus singularia quædam circa formam Pallii atque Planetæ. [Alia sub an. 798 picta in Galliis,] Hæc siquidem non prorsus rotunda apparet; sed utroque in latere, ad commodiorem explicationem brachiorum, modice fissa est. Pallium vero, neglectim defluens usque ad genua, hic primum circumvolvitur: quod utrumque ex Gallicano, non Romano usu factum, existimo; indeque suspicor, illam aperiendarum casularum consuetudinem, quæ post plura secula etiam Romæ suscepta fuit, & nunc est ordinaria, initium a Francis habuisse. Mirabar interim, quo exemplo nudipes hic pingeretur Sanctus; cum S. Hilarii Episcopi Arelatensis Vitam ad V Maji relegens, laudari cum animadverti, quod nec hiemis quidem rigore … pedes indumento addito texit, numquam eis linum lanamve concedens: erat hoc ergo ex instituto Monachorum, [cum nomine Græcis litteris sculpto.] saltem severiorum, quales erant Lerinenses apud Gallos, ut nudipedes incederent: quod licet Episcopus factus Hilarius tenuerit; non tamen tenuisse credendus est & Gregorius; aliter enim in curata ab ipsomet pictura exprimitur. Minus mirum videri debet quod nomen Græcis litteris exprimatur, nec ipsum tantum sed etiam titulus CTC, id est STS, seu Sanctus. Vt enim ea ætate frequentes e Græcia adveniebant Monachi, eleganter scribendi pingendique periti, Iconomachorum Principum declinantes væsaniam: ita eorum imitatio paßim invalescebat in monasteriis, & Græcanicæ litteraturæ affectatio placere inceperat, etiam Latine scribentibus. Nescio porro an alibi inventurus sis vetustius exemplar radiati solis, ducti circum caput Sancti alicujus.

[7] Casinense Bullarium &c. & lin. 4 — prudentissi — l — prudentissimo.

Numeri 14 initium, expunctis decem primis lineis, hoc fiat — Abest hodie a Missali Romano Ritus iste: [Tricenarii illius ordo, nunc e Missali sublatus] quin etiam sacra Congregatio Cardinalium, ejusmodi rebus curandi instituta, anno MDCXXVIII, VIII Aprilis, inter Missas quæ circumferuntur, quasque illa, ut non approbatas unquam, suo Decreto prohibuit, & rejecit omnino, & damnavit respective, & pro prohibitis, rejectis, ac damnatis haberi voluit, numerat Missas S. Gregorii pro vivis atque defunctis; idque (ut existimo) ratione Ordinis, quo Missæ, alias in approbato Missali contentæ, præcipiuntur recitandæ, hoc modo:

Prima debet esse &c. — usque ad XXX de mortuis, post quæ verba dele ultimas 4 lineas & substitue ut sequitur. [hic erat,]

[15] Eadem porro Sacra Congregatio, vel interpellata a curatoribus Ecclesiæ S. Sebastiani, cui non inutilis erat ejusmodi observantia; vel edocta, quam frequenter soleant fideles in utraque Germania petere aut testamento legare curandum sibi Tricenarium Gregorianum, cum sua vel aliena, præsertim defunctorum, causa anguntur; declaravit, paulo post publicationem prænotatæ prohibitionis, per suum istud Decretum non prohiberi Missas triginta pro defunctis, [illius usum quomodo prohibuerit S. C. Rituum,] a D. Gregorio institutas in Dialogo cap. 55, dicendas scilicet ritu communi de Requiem, quoties ita dici nulla majoris festi alteriusve Decreti ratio prohibet. An autem sic dicendo obtineantur Indulgentiæ prænotatæ, ipsi Congregationi definiendum relinquo. Æquum certe non videtur, ut si eæ aliquando fuerint ab Innocentio aliquo concessæ (quod credibile facit ipsarum sub tam onerosis conditionibus mediocritas) iis priventur quicumq; ipsas implere voluerint, de cetero parentes prohibitioni restrictæ ad irregularē istum Ordinē, ad quem obligari sacrificaturos, cum perturbatione tā diuturna totius ordinarii cursus Sacrorum, non probat nunc Ecclesia: etsi alioqui nihil obstare videatur, quo minus illi, quoties liberum est votivum dicere poßint, vel istas, vel alias quascumque in Missali reperiendas Missas, [& quatenus videntur adhuc posse servari.] per modum votivi, quo voluerint ordine, recitare. Atque ita videntur etiam nunc posse, servatis servandis, eædem omnes Missæ, eodemque Ordine quo olim, fieri, simul & satisfieri devotioni ipsas petentium: ideoque non incongrue manebit earum series hic commendata notitiæ posterorum, postquam ea desiit in Missalibus apparere. Satius tamen fortaßis esset, excusata petentium simplicitate, & supra positæ prohibitionis ignorantia, continuare Tricenarium, dicendis Sacris secundum anni cursum præscriptis, ad eamdem intentionem.

LXVII SABINIANUS.

Lin. 2 adde — de civitate Blera.

Ad Commentarium adde —

[5] [Icon minus feliciter conficta,] In iis quas Cavallerius sculpsit Pontificum imaginibus, primus hic occurrit caput rectus calantica, pellibus suffulta: proximus, sub eodem capitis integumento, vultuque & habitu prorsus eisdem, post duo & amplius secula recurrit Sergius II, tum XIII seculo Clemens IV, fortaßis ex vero delineatus; quamvis ante seculum XVI nemo sit, de quo certo poßit pronuntiari, quod ita vel prodire in publicum vel pingi voluerit. Interim ex tali Sabiniani imagine facile intelligitur, quale judicium formare poßimus, de exigua antiquitate & fide talium picturarum: taceo nihilominus quod, æque ac quatuor decessores sui, exprimatur Sabinianus, barba rasa, contra suæ ætatis morem.

XVIII S. BONIFACIUS III.

A Ianuario anni 607.

Num. 1 lin. 9 post — argumento — adde — Odoricus Vitalis, aut potius scriptor Codicis quo usus ille est, in eamdem mecum cogitationem jam olim veniens, absque hæsitatione, Cappadocem scripsisse invenitur.

[Epitaphium] Num. 3 lin. 1 — crediderim — l — omnino credi debet esse — & post versus Epitaphii, reliqua sic muta — Cur autem nihil dubitandum hic putem, facit antiquißimus Codex Vitonianus, supra in Bonifacio II laudatus, unde idem ipsum Epitaphium mihi misit Mabilio, cum hac in fine Chronica clausula, Hic requievit Bonefatius, qui sedit menses VII, dies XXXII (ubi forte legendum requiescit; in diebus autem manifeste abundat denarius, alias enim notati fuissent menses VIII, dies II) depositus prid. Idus Novemb. imperante Domno Foca p̄p̄. Aug. (ubi p̄p̄ interpretor perpetuo, nisi malis, [annus mortis.] piissimo legere) anno VI Indict. XI. Annus autem Phocæ sextus ad finem decurrens, & Indictio XI inchoata ante bimestre, notant annum vulgarem a nobis signatum DCVII.

Num. 4 lin. antepen. — menses. l. dies IV — deinde adde —

[5] Quæ inter Cavallerianas imagines hunc Pontificem repræsentat, [Nomen Iesu seorsum pingere, inventum est seculis 15.] in Lato-clavo, Cappam Pontificiam astringente, pro gemma habet Jesu nomen, tribus primis Græcis litteris, sed Latina forma ductis, expressum, addita

desuper Cruce, inferne autem tribus clavis Dominicæ Crucifixionis. Ea novitas quam ætatem pictoris indicet facile intelliges si animadverteris.

Christi Monogramma, Romanis paßim usitatum fuisse, ex institutione Constantini Magni, vel etiam ante ipsum, ad res inseriptionesque varias; Jesu nomen nec Græcos nec Latinos usurpasse, nisi cum imagines Salvatoris placebat addito nomine insignire, quod fere ad superstitionem Græci tenuerunt atque hodiedum tenent, quasi omnis fere virtus sacrarum imaginum dependeat a nomenclatura. Latini vero arbitrarium id esse semper & merito æstimarunt, maxime circa imagines notarum vulgo personarū, ut sunt Christus atque Deipara. Quod autem ad nomen Jesu seorsim causa venerationis scribendum vel pingendum attinet, primus S. Bernardinus Senensis, uti in vita ejus ad XX Maji narratur, seculo XV, elegionem eam invexit; non nisi cum multa æmulorum contradictione, ipsum exprimere docens in tabella, additis etiam circum circa radiis, & Cruce supra H, ut vel sic conticescerent ora loquentium iniqua, & superstitionis periculum clamose inculcantibus; prout apparebit in genuina imagine istius Sancti quam ad Appendicem dictæ diei daturi sumus. Sed aberant etiamnum tres illi clavi, quas diu post pictorum excogitavit industria, ad supplendam circuli vacuitatem.

LXIX S. BONIFACIUS IV.

Num. 1 lin. antepen. Augusti — adde — vel IV Septembris, pro vario ad Kalendas respectu: cum &c. — & in fine adde — æque ac XXVIII Augusti & IV Septembris.

Numerum 2 totum sic muta & auge — 2 Vix poßim credere non vidisse Baronium difficultatem hic aliquam, sed putem noluisse inhærere minutiis tam intricatis, [Epitaphium a Romano Canonico relatum.] quæ rumpi facilius quam dissolvi videantur; ideoque existimo dißimulasse visam. Placet tamen tentare aliquid, ac primo ipsum Epitaphium rescribere totum, ut de ejus ætate poßit judicari ex stylo; deinde in sensum quærere primi ultimique versus: nam in his tota difficultas consistit. Genuinum contextum exhibet sub Eugenio III scribens Romanus Canonicus, quatuor seculis Manlio senior; exhibet autem his verbis:

Gregorio quartus jacet hic Bonifacius almus;
Hujus qui Sedis fuit æquus Rector & Ædis:
Tempore qui Phocæ cernens templū fore Romæ,
Delubra cunctorum fuerant quæ dæmoniorum,
Hoc expurgavit, Sanctis cunctisque dicavit.
Cujus Natalis solennia qui celebratis,
Primis Septembris fert hæc lux quarta kalendis.

[3] Vides Rhythmum, non accuratiorem illum, qualis est Leoninorum versuum, [Rhytmicum est,] seculo XII potißimum excultorum; sed rudiorem, & soli paucarum litterarum consonantiæ adhærentem, qualem jam inde a seculi X principio cœpisse placere, verosimile censui in Episcopis Mediolanensibus, referens Epitaphium Athonis Oldradi, Romæ ubi obiit repertum. Vt autem quartus a S. Gregorio I Pontifex fuerat Bonifacius, sic etiam fortassis quartus ab eodem jacet humatus, aut saltem post corporis elevationem translatus, in novum monumentum talibus versibus tunc verosimiliter inscriptum; [& videtur sec. 10 positum,] translatus autem, propter frequentia ad illius invocationem miracula. Cum ergo Gregorius Papa IV, Anastasio teste, constructis ante novellum secretarium absidibus, sub altari sui nominis illius corpus collocasset, in quo anniversaria solennitas veneratione gratissima celebraretur, die ejus Natali in Pontificatu, III Septembris (nam Natalem in cælis, XII Martii, festivius agi tunc prohibebat temporis Quadragesimalis specialis ratio, nunc abolita) haud multum absimilis causa videri potuit in Bonifacio IV, ut ipsi Gregorio propinquus in tumulo, propinquo etiam die venerandus institueretur, scilicet IV Septembris: sic enim intelligere stylo barbariori malim versum ultimum, quam stylo Romano diem IV ante kalendas, ut initio & fine phrasis eadem servetur, dicaturque Bonifacius a Gregorio quartus, [festo ad 4 Septembris adstricto.] quarta a kalendis die coli. Hanc autem diem qua forte facta est corporis Bonifaciani Translatio in novum istum tumulum, Natalem dixerit auctor Epitaphii, latius sumendo appellationem illam pro quocumque festo, nec inhærendo rigidæ illius vocis significationi.

[4] Ita nodus, si non solutus, saltem scissus habetur; neque cogimur propter Epitaphium, tribus aut amplius seculis posterius, dubitare de die quo vel ordinatus vel mortuus Bonifacius IV fuit. Ludovicus Iacob, in Bibliotheca Pontificia, cum sibi imaginaretur Epitaphium istud ipsi ac Gregorio Quarto esse commune, ita credidit ordiendum:

Gregorius Quartus jacet hic, Bonifacius almus,

quasi subintelligi debeat conjunctio &, in gratiam metri omissa: quod non putamus recipiendum, aliter legi jubente Romano Canonico: qui cum sesquiseculo scripserit ante Pontificatum Bonifacii VIII, non potuit legisse prædictum Epitaphium, his duobus versibus auctum:

Octavus titulo hoc Bonifacius ossa reperta,
Hac locat erecta Bonifaci nominis ara.

Ipsum tamen cum tali additamento restauratum fuisse libenter credam, [Bonifacius 8 aram addidit.] solumque optabo discere, unde Ludovicus Versus istos acceperit, Manlio ignoratos: sed hic forte solum Romani Canonici librum præ oculis habuit, describens Epitaphium istud; ipsum autem, videre non potuit ævo abolitum.

[5] Aliud & magis genuinum auctoris forsan coævi Epitaphium (quod ex eodem Manlio refert Baronius loco supra citato) &c. — & sic porro notetur pro 4 & 5 numerus 6 & 7.

LXX DEUSDEDIT.

Ab an. 616

Num. 1 in marg. scribe — Error Baronii ex mendoso apud Bedam numero.

LXXII HONORIUS.

Ab an. 626

Num. 1 lin. 5 — Electio. l. Ordinatio.

Num. 3 lin. antepen. — DCLXXVI .l. DCLXXVII.

Num. 4 lin. 11 post — fuisse contendunt: — adde — atque pro se allegare possent Romana Breviaria ante Pium V, qualia habemus excusa, per annos prægressos centum, alia aliaque. In omnibus autem, ubi de S. Leone impressæ habentur sex Lectiones (sunt enim aliqua tantum cum tribus) Lectio III sic incipit: In qua Synodo condemnati sunt, Cyrus, Sergius, Honorius, Pyrrhus, Paulus, & Petrus, nec non Macarius, cum discipulo suo Stephano; sed & Polychronius nonus, & Symon; qui unam voluntatem & operationem in Domino Jesu Christo dixerunt & prædicarunt. Ea sic impressa ab anno MCCCCLXXIX, & citius etiam manuscripta, fuerunt sub Pio V contracta, absque Honorii nomine: omnes enim (qui quidem orthodoxi &c. — in fine adde — Sed hac de re plura Dissertatio XXIII alias XV suggeret, quo causam plenius explicabit.

Num. 5 lin. 19 sic lege — Dissert. 1 cap. 8, Seniorem Leone IX, esse Joannem XIII, cujus epistola, ad Landulfum Beneventanum, data notatur anno Dominicæ Incarnationis DCCCCLXIX, & Privilegium pro Virdunensi Episcopatu, anno ab Incarnatione Domini DCCCCLXXI.

[6] [idque probetur ex fictione Isidori Mercatoris?] Quin immo existimat idem Cantellius, istius calculi usum, seculo saltem VIII cœptum induci; quandoquidem Pelagii II Bulla quædam fingatur, data kalendis Martii anno Domini DLXXXUII. Atqui hæc fictio auctorem habet Mercatorem illum, qui plurimas alias Decretales confinxisse arguitur: hic vero suppar aut major fuit Hadriano I. Qui igitur potuit de anno Domini nominando cogitasse Mercator, nisi ejus nominandi usus aliquis in nonnullorum Pontificum Epistolis fuerit? Ego vero (ut de Ioanne, & aliis forte paulo anterioribus nonnullis, concedam Cantellio) nego ex isto Mercatoris facto (si tamen Mercatoris revera est, nec ipsimet alius quispiam id supposuit) nego, inquam, aliud inde sequi, quam quod Mercator, aliquam notitiam nactus Dionysiani calculi, tamquam ab anno DXXXIII editi, voluerit sub finem suarum fictionum experiri, an poßet Hispanis suis persuadere, tamquam Pelagii sic facientis exemplo, ut & ipsi eumdem modum calculandi sequerentur dimissa Æra sua: quemadmodum fortasse intellexerat Anglis a suo Beda persuasum fuisse; & Gallos ac Germanos facere cœpisse suadente S. Bonifacio. Sed frustra id fuerit, apud nationem patriorum ac semel receptorum morum retinentißimam; quæ, ceteris omnibus circumquaque nationibus annos Christi numerantibus, sola perrexit Æram suam tenere usque ad finem fere XIV seculi. Miror tamen, si istud intendit Mercator, cur non curaverit pluribus præcedentium aliquot Pontificum exemplis usque ad Agapetum, similem temporis characterem addere: ideoque an ipsius omnino ea fictio sit, nonnihil addubito.

LXXIII SEVERINUS.

Ab an. 640

Num. 2 lin. 21 a verbis — Ecthesis autem illa — usque ad — Nescio autem — legatur ut præscribitur Parte 2 pag. 176.

LXXIV JOANNES IV.

Ab an. 640

Num. 2 lin ult. — illudere .l. dißipare.

Num. 4 lin. 6 dele a verbis — addit tamen — usque ad — Testantur autem.

Num. 5 adde — Monstrosam ergo jure merito dixi Tiaram, huic Joanni appictam a Cavallerio; quod ut suis oculis dijudicare etiam illi poßint, qui Conatum hunc nostrum absque imaginibus istis emerunt vel porro empturi sunt, illam hic extra ordinem appono.

LXXIV. JOANNES IV

LXXV THEODORUS.

Ab an. 642

Num. 1 adde — Quid, quod verba illa de civitate Hierosolyma, ex stylo Catalogorum videantur Patriam Theodori significare? Hierosolymis autem, licet in Syria positis, distinguebantur Syri a Græcis.

LXXVI S. MARTINUS.

Ab an. 649

Num. 2 lin. penult. dele — sui nominis, — Ad Commentarium vero hæc adde —

[3] Persecutio, quam passus est sanctißimus hic Pontifex, causam sumpsit ex ea constantia, qua primo statim Sedis sua anno, mense Octobri, Indictione VIII, Synodum Lateranensem centum & quinque Episcoporum coëgit, in eaque Typum Constantis Imperatoris ac Monothelitarum hæresim ejusque promotores damnavit. Præter extantia hac de re Conciliorum monumenta, habetur etiam insignis ejusdem Sancti Pontificis Epistola, ad Amandum Trajectensem Episcopum, a Milone Monacho Elnonensi relata, in Supplemento ad Vitam ejusdem S. Amandi: quod Supplementum cum dicta Epistola primus in lucem edidit Ioannes Mabilio, sec. 2 Benedictino pag. 719, ubi ipsam require.

[4] Ad Ecclesiam, ubi corpus servatur, quod attinet, eam Sergius II ædificavit, sub nominibus SS. Martini & Silvestri, pro duabus minoribus, quæ sub iisdem nominibus jam antea stabant. Harum alteram, S. Martino Episcopo Turonensi sacratam, [Corpus delatum ad ecclesiam nominis, non sui,] restauraverat Hadrianus I, estque ea ipsa, unde tres Presbyteri S. Martini Tituli Equitii subscripserunt Synodo Romanæ sub Symmacho, centum annis post mortem Sancti Turonensis, adeo cito illius cultus etiam Romæ invaluerat. Putat autem in Notis ad Romanum Martyrologium Baronius, quod eadem Ecclesia, postquam illatum in eam est hujus sanctissimi Pontificis & Martyris corpus, cessit ejusdem Martyris honori atque memoriæ; licet more majorum populus Romanus, in die Natali S. Martini Turonensis Episcopi, eamdem frequentare ardentiori studio perseveret. Verum Baronium, licet Romæ scribentem, ubi rem certißimo nosse poterat, videtur suus erga sanctum Pontificem affectus decepisse: ut enim me monet Claudius Castellanus, rem diligenter perscrutatus ex Carmelitis, ibi nunc degentibus; solus ibi Titularis habetur etiam hodie S. Martinus Turonensis, solius ejus festum toti viciniæ feriatum habetur, & solum cum Octava agitur: [sed S. Martini Turon.] festum autem Papæ & Martyris, nec in ipso quidem monasterio vacationem ab opere servili indicit, solumque ut Duplex per annum habetur: Sanctus autem Silvester Titularis dumtaxat censetur sacelli seu ecclesiæ subterraneæ, ad partem sacristiæ, postquam scilicet corpus alio translatum creditur.

LXXVII EUGENIUS.

Ab an. 654

Lin. 6 — annuente — adde ordinatus.

LXXVIII S. VITALIANUS.

Ab an. 657

Lin. 4 — dies I — l diem I.

Ad Commentariolum nostrum adde —

[3] Milo Monachus Elnonensis, in Supplemento, de quo supra, [Monachi Elnonen. erroneus calculus,] ad Vitam S. Amandi, videri posset confirmare nostram hic Chronologiam, quando annum III Vitaliani componit cum anno Christi DCLXXI. Sed non satis idoneus nobis auctor est scriptor seculi IX, isque in Romanorum Pontificum historia tam parum versatus, ut S. Gregorii Ordinationem componat cum anno XXII S. Amandi, nati ut ipse statuit anno DLXXI; & obitum ejusdem Gregorii, cum anno circiter XXXU ipsius Amandi. Cœpisset ergo in illius Calculo Gregorius anno DXCIII, tribus annis serius quam par est; & nihilominus obiisset. anno DCV, (ut ipse ex Beda colligere se putat) adeoque non sedisset integris XII annis.

LXXIX ADEODATUS.

Ab an. 672

Num. 1 lin. 7 — annis notandis — l — circa annos notandos — & in fine adde — Poscenti nempe filum aliquod Chronologiæ, [quos olim, secutus Baronium,] ex principiis Henscheniani Aprilis reformatæ, scripseram tumultuaria ac fere extemporali opera aliquid, quod festinanti satis esse videretur. Sed ipso in progressu apparuerat res multiplici obnoxia mutationi, prius quam perfecta haberetur. Quod non uno edoctus experimento, ne aut ipse aut ego propterea possemus redargui, curavi, ut Auctor ad calcem primæ Partis protestaretur, minime se vadem manere pro singulis supputationibus annorum, quorum a me acceptos calculos citra operosam discußionem secutus esset; [extendi ad septem.] rem eam ulterius perficiendam mihi committens, in eo quem sub manibus videbat accuratiori tractatu, quemq; expectare deberent ii, qui forte in istis aliquid observassent minus recte procedere. Ea ergo ratione obligatam studiosis Chronologiæ Pontificiæ lectoribus fidem liberaturus, necesse habui Conatum hunc prosequi; qui demum iterum iterumque recognitus & auctus, in præsentem excrevit amplitudinem.

[2] Ad sequendum autem isto in puncto Baronium movebat me, quod Eugenium statim a captivitate Martini ordinatum credens cum eodem Baronio &c.

Num. 3 lin. 4 — tredecim .l. quatuordecim — & in marg. scribe — solum ad quinquennium extendendi.

LXXXI AGATHO.

Ab an. 679

Lin. ultima — dies UII — l — XUII.

Num. 1 lin. 4 — Pontificatus .l. Pontificatui — lin. ult. — in infra — l — ut infra — ac denique adde.

[2] Secundus hic omnino, nec alius ullus, a tempore S. Benedicti Abbatis est, [Videtur specialiter dici ex Monachis assumptus,] quem Anastasius dicat assumptum ex Monachis; neque alteri deinde hujusmodi elogium vel ipse, vel ejus Continuatores aut Flodoardus addunt. Videtur autem id eo dumtaxat sensu accipiendum, quasi soli illi fuerint immediate assumpti ex suis monasteriis, quorum verosimiliter Abbates erant, & doctrinæ fama perquam celebres, atq; in negotiis Ecclesiasticis multum versati, nullumdum tamen locum in Romano Clero adepti, sive (ut nos loqueremur) necdum creati Cardinales. Etenim alios plures assumptos ad Pontificatum, qui aliquando Monachi fuerant, certum est: nam & S. Gregorium Magnum, prius quam in Clerum adscriberetur, Monachum fuisse, & quidem Benedictinum, est perquam verosimile; idque etiam nobis constat de Joanne XVI, Gregorio VII, Victore III, Paschale II, electis sub finem X & XI seculi. Verosimile est etiam, plures alios, ex prægreßis subsequentibusque Agathonem Pontificibus, Monachos fuisse, prius quam fierent Cardinales, licet id minime notatum reperiatur, deficiente speciali causa ob quam id notare Anastasius voluisset. Nescio tamen qua ratione potuerit Gregorio XV persuadere Constantinus Cajetanus, licet continui Commensalis titulo ac familiaritate subnixus, quod ex Ordine S. Benedicti (cui is erigendum in Vrbe Hospitium & Collegium Gregorianum postulabat) tot Religiosos, [quia non fuerit anteæ Cardinalis:] in S. R. E. Cardinales & Prælatos assumptos, totque ad summi Apostolatus apicem evectos fuisse constat, ut longa & continuata multorum seculorum serie Ecclesia ipsa nullos alios, quam familiæ Benedictinæ alumnos, Summos Pontifices habuerit.

[3] Exorbitantem Abbatis istius pro suo Ordine zelum didicimus in Benedicto I nosse: quin hic æque manifeste falsus sit, dubitabit nullus, qui secula quatuor a S. Gregorio usque ad Victorem III decursa perspiciet seriatim: de his enim solis posset esse sermo, cum de ultimo transactis sex habeatur satis nota plerorumque conditio ante Cardinalatum. Quiscumque ea secula scrutari voluerit, multos profecto inveniet, de quibus nec suspicio quidem tenuis esse poßit, quod Monachi aliquando fuerint, vel in monæsteriis enutriti. Proinde credibile fit, ipsimet Cajetano demandatam fuisse compositionem ejus Brevis, quod in Bullario habetur sextum sub eo Pontifice. Certe ex illius supplici petitione acceptum dicitur, quale ibi continetur elogium Ordinis, extra dubium maximis quibusque encomiis digni, sed veris ita abundantis, ut fictitiis nulla ratione egeat. Hoc autem notatum eo serviet, ut ii ad quorum commendationem justam aliquando dantur Brevia, iis farta elogiis, quæ sub historicum deducta examen, deprehenduntur non niti omnimoda veritate ac certitudine; iisdem non nimium efferant sese, quasi statim habendum pro canonizato & indubitabili sit, quod narrativæ Pontificiarum litterarum parti qualitercumque & quocumque auctore inseritur; sed in rebus pure historicis, [plus affectui indulsit quam studuit veritati] & ad solam laudem spectantibus, præsertim antiquis & ob silentium auctorum coævorum cunctantius asserendis, caute circumspiciendum; ne qui eas tam asseveranter suggesserunt, plus auctoritatis & gratiæ ad Pontificem detulerint, quam fidei certæque probationis & animi, a male fundatis præjudiciis affectibusque inordinatis liberi.

[4] Quod ipsum Agathonem spectat, attento, quod supra notavimus, [Ipse Agatho videtur potius Græcus quam Latinus Monachus fuisse.] Græcorum hujus ævi studio, ut quam plurimos Apostolicæ Sedi inferrent suis obnoxios Imperatoribus; ipsum etiam Græcum fuisse, non solum suadet ejus nomen Græcum, sed imprimis Sicilia patria, tunc adhuc tota Græca, ac Græci ritus ecclesiis & monasteriis Basilianæ Regulæ plena; nec alia forsan adhuc Latina Benedictinæ Profeßionis cœnobia habens, quam quæ istic S. Gregorius fundarat; & Messanense, S. Placidi sociorumque cæde nobilitatum, ac Vitaliano Papa adnitente nuper restauratum.

DISSERTATIO XXIII al. XV.
De Pontificatu Agathonis &c. pag 104.

Nvm. 2 lin. 11 — die X — adde — vel potius XVII — & in margine — 10 vel 17 Martii.

Num. 15 adde — Sed postremum illud tandem didici in ipso contextu Græco inveniri potuisse, [& quia revera culpabilis Honorius erat,] ubi sic locus iste habet. Ὅστις ταύτην την Ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν οὐκ ἐπεχείρησε διδασκαλίᾳ ἀποστολικῆς παραδόσεως ἁγνίσαι, ἀλλὰ τῇ βεβήλῳ προδοσίᾳ μιανθῆναι την ἄσπιλον παρεχώρησε, id est, Qui hanc Apostolicam Ecclesiam non assumpsit doctrina apostolicæ traditionis purificandam; sed turpi proditione contaminari permisit immaculatam scilicet Ecclesiam. Παρεχώρησε, inquam, permisit, non vero (ut habet durior versio) immaculatam fidem subvertere conatus est. Et hoc idem, nec amplius, habet Epistola ad Hispanos. Honorium culpans, quia flammam hæretici dogmatis non, ut decuit Auctoritatem Apostolicam, incipientem extinxit, sed negligendo confovit. Etenim, ut S. Leo Epist. 3 ad Iulianum Aquilejensem Episcopum scribit, inferiorum Ordinum culpæ ad nullos magis referendæ sunt, quam ad desides negligentesque Rectores, qui multam sæpe nutriunt pestilentiam, dum necessariam dissimulant adhibere medicinam.

[16] Stephanus Balusius, Petri de Marca Parisiensis Archiepiscopi familiaris & domesticus, de Viri illustrissimi vita, [quod etiam scripta epistola volebat de Marca probare,] gestis, moribus ac scriptis epistolam dictavit, postumique auctioris operis de Concordia Sacerdotii atque Imperii editioni prætexuit: sub cujus finem ait, quod imprimis deplorandum est, Marcæ per valetudinem ejus non licuisse epistolam scribere, quam ultro promiserat, ad clarissimum & eruditissimum virum Philippum Labbȩum Presbyterum e Societate Jesu, in qua Honorium Romanum Episcopum, quem seculi hujus malignitas in sexto Oecumenico damnatum esse contendit ut Monothelitam, ab ea labe prorsus immunem reddidisset, ostendissetque nihil aliud in eo damnatum esse quam negligentiam, & quia varie se gesserat… Probasset enim Honorium illic fuisse damnatum, [fidem illius integram demonstraturus,] non quia Concilium putarit illum docuisse hæresim, ut isti novelli hæretici existimant; sed quia Sergii Patriarchæ CP. & Cyri Alexandrini consultationem ambiguis responsis eluserat, neque statim damnaverat hæresim, tunc recens emergentem: unde data populis Orientis occasio credendi, Monothelitarum opinionem non esse hæreticam, quandoquidem eam prima Sedes non feriebat anathemate. Scilicet Honorius eo deceptus est, inquit Baluzius, quod Patriarchæ illi pollicerentur, Orientem universum, ubi Nestorii & Eutychetis errores vigebant, ad unitatem Ecclesiæ Catholicæ rediturum, si concedi aliquo modo posset, unicam in Christo voluntatem fuisse. Et cum nova hæc opinio (ut sunt omnia ferme nova) interpretationi tum obnoxia esset, quando videlicet nondum damnata erat ab Ecclesia; Honorius, quo facilius Orientem a vetustis erroribus revocaret, οἰκονομικῶς & per dispensationem a summo jure recessit, ut Marcæ verba ad hunc locum traham. Hæc tamen dispensatio ei infeliciter cessit, ut jam pridem observatum est in libro 3 de Conc. cap, 13 §. 9. Nam hinc factum, ut damnationis sententiam in eum pronuntiaverit sexta Synodus, persuasumque fuerit orbi universo, illum insanam unius voluntatis opinionē fovisse, [& incorrupta nihilominus Acta Concilii.] quam incipientem extinguere debuerit. Ita pro Marca defuncto Baluzius, adferens deinde loca veterum, quibus sententiam istam fulcire destinaverat Mecȩnas suus: inter quæ primum locum tenent, quibus probare decreverat, germana esse Acta illius Concilii, neque a Græcis corrupta: quod & ego dico: sic tamen, ut intelligi velim, astu Græcanico factum, ut nomen ejus, contra quem durantibus Actionibus Synodi processum numquā fuerat, eorum involveretur damnationi, quorum errorem illa morose expenderat & ex professo damnaverat; immisceretur autem in iis Epistolis quæ omnium Actionum quasi signaculum esse debebant, quasque si Romani non reciperent, in periculum adducebatur quidquid tanti temporis disceptatio tam operosa peregerat; cum interim negari non posset culpa aliqua in Honorio fuisse, cujus causa id eū mereri Orientales asseverare conspiraverant, ut apparet; licet non appareat id eos publice tractavisse.

LXXXII S. LEO II.

Ab an. 682

Lin. 1 sic lege. — Leo, S. R. E. Archidiaconus.

In margine — 648 .l. 684.

In Relatione num. 2, lin. 3 — contextus .l. contextum.

Post Sermonem, num. 7 lin. 1 sic lege — Hactenus Sermo ille, adeo brevis, ut in ipsa Ordinationis die, quemadmodum prætitulatur, haberi potuerit. Si quis tamen, ex dictis ad similem Sermonem Leonis I, malit illum, in die VIII, velut ad id aptiori, habitum; nihil video incommodi, ex tali opinatione secuturi: nam dies Octava, pro ipsa prima die habetur; imo octiduum totum pro una die, dum in Sacris quotidie dicitur, Hodierna die. Manifestum est autem, Sermonem istum habitum esse &c. lin. 2.

LXXXIII S. BENEDICTUS II.

Ab an. 685

Num. 3 lin. 11 — processerit .l. præcesserit.

Ibid. lin. 4 ante finem post — subsignaret — adde — quemadmodum in Joanne IV, ante annos XL, jam cœptum erat fieri: unde &c.

LXXXIV JOANNES V.

Ab an. 686

Num. 1 lin. 11 — Joannes .l. sedit Joannes.

Num. 2 lin. 12 post fecit — adde — Nuntiabat etiam prædicta Divalis, quomodo &c.

Num. 3 lin. 8 — parabilis & commode .l. parabiles simul & commodæ.

Num. 4 lin. 12 a fine post — Præfectus — adde — Idem etiam indicat servari ibidem voluminæ quædam in corticibus arborum, Iustiniani atque Iustini Imperatorum ævo descripta, eo charactere, qui Mabilioni quidem ad Iulii Cæsaris ætatem visus est pertinere; revera autem sit quinti sextique seculi, & ad differentiam aliorum poßit Ravennicus nuncupari. Ceterum his &c.

LXXXV CONON.

Ab an. 687

Lin. ult. dies XXI — l — XXII.

Num. 1 lin. 3 — præquibus XXI. l. XXII.

LXXXVI S. SERGIUS.

Ab an. 688

Num. 4 lin. 6 — quos quinta ac sexta Synodus. l. quos priores Synodi quinta ac sexta.

Num. 6 adde — Hic addiderim barbarioris nunc seculi usum tulisse, [Sigilla quadrata,] ut bullandis litteris Pontificiis sigilla plumbea quadrata, & characteribus semibarbaris notata, adhiberentur: cujusmodi duo hic placet ex auctiori Ciacconio proponere; & addere, istud quod nomine Zacchariæ Papæ inscribitur, hodiedum reperiri Mediolani in Musæo Illustriß. Comitis Mezabarbæ, anno 1685 ibi a Mabilione visum: qui asserit, ipsum infimi æris esse, ut videri poßit numisma potius quam sigillum. Similis barbariei characteres videre est etiam in rotundis eorumdem sigillis apud Mabilionem. Hic vero notaverim, quod, sicut in altera Sigilli parte exprimitur contractim nomen S. Petri, [nomina aut vultus Apostolorum in plumbo.] ac deinceps ab aliis multis SCS PETRUS & SCS PAULUS; ita alii instituerint, primum solius Petri, deinde utriusque vultus media inter eos Cruce exprimere in sigillis; ad eum fere modum, quo Mabilio eos repræsentat sub Bulla Paschalis II, & ego in hisce Paralipomenis in Anaglypho Chiffletiano Dissertatione XXI.

[7] Sed quod ibidem Sergio Papæ additur, ex sigillo Græco antiquißimo, in Bibliotheca Vaticana servato, hujus, aut alicujus omnino Romani Pontificis esse, numquam crediderim; nisi certus fiam, affixum haberi veræ ac genuinæ Bullæ alicujus eorum. Verba hæc sunt, ΒΟΗΘΗ CΕΡΓΙΟΥ, [Sergii, non Papæ sed Patr. CP. sigillum.] ex una parte; ex altera parte, ΘΕΟς, quatuor litteris per totidem Crucis extrema partitis, fitque hic sensus: Adjutor Sergii Deus: ubi prima vox nescio quo errore Clamor alicui explicatur. Interim nisi certior aliunde accedat definitio, crediderim sigillum istud esse Sergii, Patriarchæ Constantinopolitani hæretici, ad Honorium Papam decipiendum scribentis de sua fide anno DCXIII; indeque discendam potius sigillorum Græcorum formam quam Romanorum; quæ Romana tamen ab istis Græcis exemplum sumpserint.

LXXXIX SISINNIUS.

Ab an. 705

In marg. — 15 Decembr. — l — 25

XCI S. GREGORIUS II.

Ab an, 715

Num. 1 lin. 5 — sumere malui, — adde — uno dumtaxat die auctos;

Num. 5 lin. penult. — l — electo die U Iulii, MDCLXXXII, concordibus omnium suffragiis præterquam suo, primoque scrutinio.

DISSERTATIO XXIV. al. XVI.
De jussione Exarchi &c. pag. 116.

Nvm. 2. lin. 15 — S. Bernardus serm. I de S. Victore — l — S. Augustinus Serm. 42 de Sanctis circa medium.

Num. 4 lin. 23 — tristiarum — l — tristitiarum.

Num. 7 lin. 7 — mitissimis — l — mitissimus.

Num. 16 lin. 6 sic lege — ad Pontificatum Felicis IV: quod tamen non fuit mandatum de ipso Felice.

XCII S. GREGORIUS III.

Ab an. 731

Num. 5 lin. 14 — accipiendum XIII. lege .l. accipiendum XII — deinde adde.

[6] Primus hic inter Romanos Pontifices invenitur, contulisse auctoribus secundæ inter Reges Francorum familiæ, perhonorificum titulum Christianissimi, in Epistola 5 ad Carolum Martellum; ubi eum, quem primo salutaverat Excellentissimum filium, [Hic Pontifex Martellum appellans Christianissimum,] titulo Majori domus congruo, in decursu identidem compellat Christianissimum filium. Hoc exemplum mox secutus Zacharias Papa, Epistolam suam 7, ad ejus filium, inscribit Domino Excellentissimo atque Christianissimo Pippino, adhuc Majori-domus: & Stephanus III Epistola 3, ejusdem jam Regis, Christianissimam Excellentiam laudat; uti & Paulus I Epist. 39, Christianissimam Bonitatem: Epistola autem 37 gratias agens pro defensione Ecclesiæ; Salvum fac, inquit, Domine, Christianissimum Pippinum Regem. Eumdem titulum ipsius filiis, Carolo & Carlomanno, etiam dederat prænominatus Stephanus, Epist. 47; & Carolo deinde Hadrianus Epist. 55, [successoribus præivit ad eum titulum dandum Regibus Francorum:] relati a Mabilione in lib. 1, de re diplomatica ad Tabul. 22. Merito autem idem eruditißimus scriptor appendit, id adeo notum omnibus fuisse, ac vulgo sic usitatum posterioribus seculis, ut Ioannes Sarisberiensis, homo Anglus, & ad Sarisberiensem in Anglia Episcopum scribens, Epist. 167 seculo XII, glorietur, se in Curia Christianissimi Regis Francorum, apud Laudunum, honeste & reverenter susceptum ab eo. His ergo consonans Pius II, Epist. 386 ad Carolum VI, Habitus es, inquit, carissime fili, devotissimus Princeps fidei & religionis nostræ præcipuus: nec immerito, ob Christianum nomen, a progenitoribus tuis defensum, nomen Christianissimi ab iis hereditarium habes. Talia si legisset Odoricus Raynaldus, [eumdem illis, non Pius II,] ad annum 1496 num. 25, existimo non fuisse ita locuturum, acsi idem Pius, Caroli prænominati filio Ludovico XI, propter abrogatam Pragmaticam, primus eum Titulum sanxisset Francorum Regibus.

[7] Sane si eum sanxisse dicendus esset Pontificum aliquis, ea gratia potius deberetur Pii successori Paulo item II: qui apud Mabilionem, ex Actis Guilielmi Monasteriolensis, ad Curiam Romanam Legati, dixisse refertur, quod quidquid habet Ecclesia Patrimonii, id tenet per donum, largitionem, auxilium, succursum, & confortationem Regis Pippini & Caroli Magni, & Ludovici Pii, & successorum: adeo ut Reges Franciæ dici possint brachium dexterum Ecclesiæ ac Fidei, [Ut hereditario jure debitum.] quas semper manutenuerunt ac custodiverunt, contra quoscumque adversarios: atque idcirco rationi consentaneum esse, ut nomen inde ferant, ac decus Regis & Principis Christianissimi, præ aliis omnibus. Posito autem quod decessores sui Pontifices id non fecissent, in suis tam scriptis quam ore prolatis verbis, & in communi modo agendi de Rege Christianissimo; ipse tamen tam multa viderat legeratque, de magnis ac gloriosis facinoribus Regum Francorum, in bonum Ecclesiæ Fideique; ut videretur sibi nequaquā impleturus officium suum, si tam scripto quam verbo non appellaret Regem Christianissimum; ideoque id & fieri a se cœptum, & eo esse animo ut facere idem semper intendat. Verum, ut recte notat Raynaldus prænominatus, inanes sunt ejusmodi tituli, nisi splendore operum ornentur nomina: & Henrico VIII Angliæ Regi param profuit, scripto adversus Lutheram libro meruisse, ut Fidei defensor a Pontifice diceretur; postquam, ab ejusdem Pontificis obedientia & avita deficiens pietate, eversum ivit quæ ante defenderat: ejusque non magis in regno quam in crimine successores, eumdem usurpando Titulum, ridiculos potius quam venerandos orbi Christiano se præbuerunt. Illis ergo præteritis, primus ex merito eumdem titulum usurpabit Jacobus II, jure non tam agnato, quam acquisito; cum, quod everterunt illi, magno fidentique animo restauraverit; ipsumque faventibus Superis tenendum ad posteros pari jure transmittet.

DISSERTATIO XXV.
De Epacta & Concurrente, sub hoc Pontificatu notatis in morte Theodorici Regis Franciæ an. DCCXXXVII.

[Hæ notæ primum cœptæ privata diligentia subnotari,] Sæpe mihi laudatum, nec unquam satis laudandum Opus Ioannis Mabilionis, de re diplomatica, post illustratam lib. 2 cap. 23, usitatiorem illam Chronologiæ notam, qua annos Dominicæ Incarnationis numeramus; sequenti cap. 24 agendum sibi etiam proponit de aliis Chronologicis notis, Indictione videlicet, Epacta, Luna, & Concurrente. Nam præter Indictionem (quæ est revolutio annorum quindecim, a Constantini Magni temporibus incipiens, quæque in usu præcipuo olim fuit, etiam cum nondum anni Domini numerabantur) superinductæ fuerunt variæ illæ, quas supra dixi, notæ; primum in privatis scrupulosorum calculatorum scriptis, deinde in publicis instrumentis; ac denique (licet rarius) in Pontificum Bullis & Episcoporum Chartis. Exemplum, Pontificium, quale potui, allegavi supra ad Bonifacii II Papatum, agens de initio Dionysiani Calculi; idque pro anno MXCVIII; Episcopalia duo Instrumenta Mabilio allegat; unum Vmberti Gratianopolitani Episcopi, datum anno ab Incarnatione Domini millesimo duodecimo, feria V, Luna XXV, Indict. X, Epacta majore III, Minore XXV, Concurrente III, Cyclo decemnovennali VI; [etiam in Papalibus & Episcopalibus Chartis nonnullis apparent seculo 12.] alterum Erleberti Catalaunensis Episcopi, anno Dominicæ Incarnationis MCXXX, regni autem Ludovici Regis Francorum XXIII, Episcopatus vero Domni Erleberti anno III, Epacta IX, Concurrente secundo post septimum cum bisseno. Hujus tam exquisitæ diligentiæ duplicem eruditißimus Auctor causam aßignat: primam, ne facili negotio notæ Chronologicæ falsis diplomatibus per imperitos supponerentur; secundam, ut Notarii peritiam suam ostentarent in arte computi; quæ ars tum magnopere venditabatur, & a Clericis ordinandis exigebatur.

[2] [Privatæ istius diligentiæ exemplum,] Certe ab his atque a Monachis videtur ad Notarios publicos fluxisse istius diligentiæ æmulatio. Istos enim, ut jam insinuavi, priores descendisse ad spinosas istas calculationes, probant exempla: quorum unum ex vetustioribus idem Mabilio sumit a Rodrado Ambianensi Clerico, librum Sacramentorum sua manu transcriptum seculo IX sic terminante: Ego Rodradus, misericordia Dei indigens, victus Hilmeradi Antistitis jussionibus, vinctusque Episcopalis auctoritatis excommunicationibus, IIII Non. Mart. Sacerdotalis ministerii trepidus suscepi officium, anno Incarnationis Dominicæ DCCCLIII, Indictione I, Epacta VII, Concurrente VII, termino Paschali IIII kal. Aprilis. Vix possum credere diligentißimo viro non fuisse notum exemplum, toto seculo uno vetustius, a Labbæo nostro editum, in Elogiis Historicis omnium Regum Franciæ; sed existimo noluisse eo explicando atque ad calculos revocando prolixius facere Caput istud 24; maxime si deprehendit, ut facile deprehendisse potuit, [pro anno 853 ex Mabilione:] nonnihil in eo esse quod indigeret correctionis. Mihi interim religio est, acceptam a Ioanne Iacobo Chiffletio Godefridi Wendelini super ea re epistolam tenebris abdere, Regiæque Francorum historiæ subtrahere lucem inde accipiendam. Ea ad ipsum Chiffletium sic scribebatur XXVIII Octobris anno MDCLIV.

[3] [alterum pro anno 737 edidit Labbæus,] Amplissime ac Prælustris Domine. Fragmentum istud, quod ex Ms. Anonymo descriptum edidit Philippus Labbæus in Elogiis Historicis, quodque ad filium tuum transmisisti, mecum ille communicavit, illico ut accepit. Idipsum vero ego, pro eo ac me facere voluisti, vocavi ad examen: ut, anne ad Æram Christianam DCCXXXVII pertineret (quam consignabat) redderemur certiores, excussis characteribus, quorum illic est recensio, partim mendosa, partim brevitatis compendio etiam obscura; dum in hunc modum balbutit: A Nativitate Domini usque ad præsentem annum, in quo Theudericus, Rex Francorum defunctus est, DCCXXXVII. In quo anno Indictione quinta, [quod examinandum suscipiens G. Vendelinus,] Epacta XV, Concurren. I, lunæ circulum XIII, XIV; XII kalend. Aprilis, luna XVII, XXIV de annorum DXXXII secundum Græcos cyclo. Hæc lecta dedit Labbæus; dabo ego (spero) intellecta.

[4] A Nativitate Domini numerantur hi anni DCCXXXVII: eodem plane filo, atque ab eodem capite, unde nos annorum seriem numeramus hodieque: [ipsum annum probat ex Indict. 5] idque Indictio quinta loquitur: quæ certe isto anno fuit in cursu; ut per illum characterem fulciatur certitudo, & eximatur omnis dubitandi occasio. Epactam, hoc est, Ætatem lunæ, quam illa tunc numerarit kalendis Januariis, item & Martiis, non invenio XV: ut omnino Denarii unius nota per incuriam scribentis exciderit vel vetustate extrita sit: quod utrumque non solet præter solitum contingere. Illo ergo anno kalendis Martiis pronuntiabatur, luna XXV, & cum die Martii sexta desiit ille Mensis lunaris; commissumque est Novilunium Paschale, motu quidem medio, die VI Martii mane, [Epactam docet non 15 sed 25 fuisse] post mediam noctem horis 7, minutis 51; conjunctione autem vera per horam 9, min. 30, Parisiis. Ita Mendum illud, mihi suspectum, seipsum ultro emendat, & Epactam XXV reponit pro anno DCCXXXVII.

[5] Concurrentem ejusdem anni adfigit primam, hoc est, litteram Dominicalem definit F, [Concurrentem primam indicare litteram Dominicalem F] quæ cum ultimo die Martii pronuntiat Dominicam seu primam Sabbati: qui numerus vocatur Concurrens, eo quod cum Epactis lunaribus prius cognitis, concurrere debeat, ut sciatur in quem diem Hebdomadiscasura sit decima quarta Luna, [ex Græcorum computu,] post quam proxima Dominica die celebretur Pascha. Cumque sint litteræ kalendarii designandis feriis septem, Græcus computus primam ex illis sumit F, secundam E, tertiam D, quartam C, quintam B, sextam A, septimam G. Quo ergo anno currit littera F concurrens illius anni vocatur primus numerus, litteraque prima; & quo anno in cursu est littera E, Concurrens est secundus: & sic per ordinem de ceteris. Et vero, Quare Græci principium concurrentium statuunt cum littera concurrente F? Quia Mundum volunt creatum annis V∞ DVIII ante Christianam Epocham: quo ipso calculo commonstratur, litteram F concurrisse, & pridie kalendas A prilis signasse Dominicam. Quam ergo litteram illorum computus habuit anno suo primo putatitio; [Æram conditi Mundi ordientium an. 5508 ante Christum.] eam vocarunt primum concurrentem. Et hanc litteram Dominicalem F habuit annus ille indicatus DCCXXXVII: qui est tertius jam character irrefragabilis istius Fragmenti.

[6] Lunæ Circulum pingit XIII, hoc est, in Grȩco cyclo lunari annum decimum tertium: qui tamen nobis Latinis est decimus Sextus Aurei (quem vocant) Numeri. [& scribentium lunæ circulum 13] Nam quia Græci annos ante nostram Epocham numerant, quos dixi, V∞ DVIII; & ab illo ad hunc Theuderici annum sunt DCCXXXVII; fuit tunc in cursu annus Constantinopolitanus VI∞ CCXLV: ex quorum primo primum quoq; cyclum decem-novennalem lunarem numerant, & cum decimo nono absoluto repetunt. Jam vero divisis illis VI∞ CCXLV annis per novemdecim, habebis cyclos lunares integros CCCXXVIII, & supererunt anni XIII hic expressi: qui exhibent Epactam; non illam Astronomicam & perfectam XXV (quam dixi) sed Ecclesiasticam ac popularem, [competentem anno mundi 6245 secundum illos.] usitatam computistis, XXIII: quæ Novilunium seu lunam primam incipit numerare ex die octava Martii, lunam vero decimam quartam habet cum ipso die XXI Martii; quod habitum fuit a Nicænis Canonibus Æquinoctium vernum XII kalend. Apr. quo transacto, & obtenta luna decima quarta, Proxima Dominica Pascha celebrari præcipitur.

[7] Jam vero idipsum Pascha indicatur per istos numeros XVII, [cum Pascha celebrandum esset 24 Martii.] & XXIV; mutos quidem aut obscure balbutientes, sed qui hoc tamen mussant. Luna illo anno fuit decima septima, cadens in diem Martii mensis XXIV, quando celebratum fuit Pascha: quod verissimum fuit in illo computu quem vocat cyclum DXXXII annorum Secundum Græcos. Atque ita modis omnibus sibi constant rationes, & annus DCCXXXVII demonstratur; quo Theodericvs obierit. Quem tu cum auspicatum scribis anno DCCXX, & annos XVII regnasse tradis, veros annos & initi regni & desiti pervidisti.

[8] Ceterum quisquis is fuit, qui characteres istos, præsertim Epactam illam Astronomicam, [Scriptor Græcissans forte fuit discipulus S. Ægidii.] tam luculenter expressit; aut Græcus fuit, aut Græcorum discipulus ac sectator; mirum ni de illo sodalitio, quod S. Ægidius Græcus secum traxit in Gallias, aut illic contraxit, quem per illa tempora vixisse constat. Utcumque se res habet, veram certamque habemus Regis illius mortem Regnumque ex anno DCCXX: de quo indicio, mihi facto, habe me obæratum tanto magis, quem dudum tibi quam debeo, animum offundo.

Gottifredus Vendelinus
Canon. & officialis Tornac.

Huic Epistolæ quod addam nihil habeo. De anno, quo Theodericus obiit, inter omnes convenit; illam vero cœpisse anno DCCXX, probat Henschenius in Diatriba Dagobertina ante Tomum 3 Aprilis reformata; neglecto Fabulatore Anonymo, qui Gesta Francorum velut tunc vivens dedit, quemque mirum est in hoc puncto assensum obtinuisse Caroli le Cointe, non ignorantis fœdißima scriptoris istius Hyperbolymæi errata.

CONATUS CHRONICO-HISTORICI
PARS SECUNDA.
a Zacharia usque ad Gelasium II.

PRÆFATIO.

Crescente sub manibus Parte hujus Conatus Priori, interim dum Posterior, certis de causis prius absoluta, versaretur sub prælo; apparuit inæqualem prorsus futuram Partium divisionem, nec tamen aliter fieri poterat, quamdiu stabat consilium, [Parte prima finita cum Græcorum in Italia Dominatu,] hunc Tractatum sic edendi in lucem, ut quarto ac quinto Tomo Maji præliminariter adnecteretur. Postquam autem tota fere impreßione perfecta, visum est, addito prolixiori Apparatu, haberi posse volumen justum atque per se subsistens, ex partibus in unum collectis, non erat amplius tempus cogitandi de nova partitione: quæ optime induceretur, per alteram, si quando fiet, editionem. Nec deest ratio divisionis hoc loco faciendæ. Quando enim Zachariæ Pontificis anno II, finem in Italia habuit quæcumque Græcorum Imperatorum potestas, pulsis etiam Ravenna Exarchis eorum; alteram quasi ætatem ingressa est Majestas Pontificia, non solum sui juris futura Francorum beneficio, sed etiam æmpli in Italia Patrimonii posseßione ditanda. Sit ergo nobis hic Pars II, deducenda usque ad Pontificem CLXIII Gelasium II; quousque scilicet luctæta adhuc Ecclesia est, cum Imperatoribus Regibusq; Germanicis, pro Ecclesiastica libertate & puritate tuenda, contra nefariam Simoniacorum & Concubinariorum Presbyterorum hæresim, tunc primum abolitam, quando, excusso Investiturarum secularium jugo, Ecclesia cœpit Electiones habere tam liberas, ut faciendo Pontifici solæ illæ sufficerent; [Pars 2 perducetur ad Pontificiæ ordinationis libertatem Ecclesiæ acquisitam.] cum antea opus esset eas a Principe cognosci & confirmari; excepto solo casu urgentis neceßitatis, qui Electore, coëgerit nutu Principis non expectato, Electum suum ordinare. Sic ergo plene tunc emancipata Ecclesia. Pontificem eo ipso habere se credidit, quo habebat Electum, quantumcumque Ordinatio ejus fortaßis differebatur: & sic hodieque perseverat usus Pontificatuum spatia metiendi a die Electionis, quæ antea solum censebantur cum die Ordinationis seu Coronationis inchoari: prout ad initium alterius istius, jam tertiæ Partis pluribus explicabitur.

XCIII S. ZACHARIAS.

Pag. 121 post n. 5 ponatur 6, ac deinde Dissertatio.

Commentario huic adde ex Anastatio rem, Acta Sanctorum spectantem, & XXIII Aprilis, ubi de antiquo S. Georgii Mart. cultu agitur, præteritam. Magnum, inquit ille, thesaurum Deus noster in hac Romana Urbe per eumdem almificum Pontificem propalare dignatus est. In venerabili itaque Patriarchio sacratissimum beati Georgii Martyris idem sanctissimus Papa in capsa reconditum reperit caput, in quo & pittacium pariter invenit litteris exaratum Græcis, ipsum esse significans. Qui sanctissimus Papa omnino satisfactus, ilico aggregato Romanæ Urbis populo, cum hymnis & canticis spiritualibus in venerabilem Diaconiam ejus nominis, sitam in hac Romana civitate, regione secunda, Ad velum aureum dictam, deduci fecit: ubi immensa miracula & beneficia omnipotens Deus, ad laudem sui nominis per eumdem sanctissimum Martyrem operari dignatur.

DISSERTATIO XXVI.
De Titulo Regio apud Francos, Zachariæ auctoritate translato a prima ad secundam Stirpem; deque hujus initiis, illius extremis, magna sub incertitudine traditis.

Est apud nos Antverpiæ Codex in folio Ms. per quam vetustus, [In codice antiquo,] grandis ac venusti pro tempore characteris, continens S. Gregorii Turonensis librum de Gloria Confessorum: cujus Codicis ultimis paginis attexitur librarii Attestatio, de Anno ab Incarnatione Domini septingentesimo sexagesimo septimo; quo, vel idem illud volumen est scriptum; vel saltem quo vetustius aliud originale sub ejusmodi attestatione est exaratum unde codex noster, seculo nō integro post est descriptus. Primū nobis, ita tum judicantibus librumq; ostendentibus, credidit Mabilio; dubitaturus fortaßis, si majori cū otio singula adjuncta potuisset considerare. Secundum, nunc existimo verosimilius, suadentibus id tum librariis quibusdam mendis, primo Auctori, quantumvis rudi, ægre imputabilibus; tum libri mole, tū ejusdē Attestationis extensione in paginas duas fere integras, & æque ac liber est magnas; cum ipsa se dicat, in novissima libelli paginula exaratam. Tenorem & contextum integrum dedi ante Tomum 3 Martii, in fine Exegeseos præliminaris 2, ad comprobandam Epocham regnantis apud Francos Pippini; sumendam ab anno DCLI; non autem ab anno DCLIV; quando, non ipse solus, ut tunc, sed & filii ejus Carolus & Carolomanus, per manus sanctæ recordationis viri beatissimi Domni Stephani Papæ, [ex originali anni 767,] una cum prædicto patre Domno viro gloriosissimo Pippino Rege, sacro Chrismate in, Reges Dei providentia & sanctorum Apostolorum Petri & Pauli intercessionibus, consecrati sunt. Nihilominus ejusdem Attestationis initium, nonnullamque progressus partem, necessarium censeo hic retexere, propter eos, qui nuper rem ipsam cœperunt, ut fabulosam, rejicere. Sic ergo incipit.

[2] [habetur Attestatio,] Si nosse vis, lector, quibus hic libellus temporibus videatur esse conscriptus, & ad sacrorum Martyrum pretiosam editum laudem (Auctor haud dubie, editus, scripsit) invenies anno ab Incarnatione Domini septingentesimo sexagesimo septimo, temporibus felicissimi atque tranquillissimi Pippini, Regis Francorum atque Patricii Romanorum, filii beatæ memoriæ Caroli quondam Principis (adeo tunc nemini adhuc inciderat cogitatio de æterna Martelli damnatione, S. Eucherio sub an. DXLII revelata, quā seculo IX, primum audiri cœptam, & absq; veri specie confictam demonstravit Henschenius, ad illius Sancti Episcopi Vitam XX Februarii) anno felicissimi regni ejus [Pippini] in Dei nomine sexto decimo, [quod annis, ab inde sedecim,] indictione quinta (convenit ea cum anno Christi prænotato DCCLXVII) & filiorum ejus eorumdemque Regum Francorum, Caroli & Carolomanni, qui per manus Stephani Papæ … ut supra, consecrati sunt, anno tertio decimo. Rationem porro reddere volens Scriptor, cur Patris Filiorumque, anno uno per Stephanum Papam consecratorum, diversimode numeret annos; sic prosequitur suum istud rei tam notabilis memoriale. Nam & ipse prædictus florentissimus Domnus Pippinus, Rex pius, per auctoritatem & imperium sanctæ recordationis Domni Zachariæ Papæ, [jussu Zachariæ sit unctus Pipinus] & unctionem sancti Chrismatis, per manus beatorum Sacerdotum Galliarum, & electionem omnium Francorum, tribus annis antea, in regni solio sublimatus est. Postea per manus ejusdem quemque Stephani (Auctor, ejusdem quoque scripserit) de uno (vides, die uno legendum) in beatorum prædictorum Martyrum, Dionysii, Rustici, & Eleutherii ecclesia, ubi & venerabilis vir Folradus Archipresbyter & Abbas præesse cognoscitur, (ex anno scilicet DCCLVII, uti ad ejus Vitam XVII Februarii est demonstratum) in Regem & Patricium, una cum prædictis filiis Carolo & Carolomanno, in nomine sanctæ Trinitatis, unctus & benedictus est. Denique, post quædam de benedictione Bertradæ Reginæ inferius danda, sic concludit Auctor: Hæc ideo caritati vestræ breviter, in novissima paginula libelli inseruimus hujus, ut per succedentium temporum & vulgi relationem, propago in ævo valeat cognoscere posterorum.

[3] Quod hæc in nostra Dagobertina Exegesi non quæsiverit Natalis Alexander, [Excusandus qui eam non vidit Alexander,] texens Dissertationem suam 2 ad selecta Capita Historiæ Ecclesiasticæ seculi VIII, haud equidem miror; satis demonstrationum ex Carolo le Cointe, omnia (ut videbatur) scrutato, habere se credidit, ad istud de Zacharia punctum habendum fictionis suspectum; neque suspicari debuit, tale quid loco tali inveniendum apud nos, quod non invenerat XV Martii, ubi fuerant Zachariæ Papæ Acta deducta, eaque ipsa res narrata sicut habetur apud alios, quos ipse ut ætate posteriores contemnit. Sed quod ipse Carolus, in Henscheniano opere perquam diligenter versatus, ex eoque multa in rem suam solitus trahere, tacito licet Auctore nisi cum refutare eum intendit; quod, inquam, ipse Carolus, vel non legerit Exegesim illam, ipso titulo præferentem id, quod ille totis duobus tomis Annalium suorum, quarto nempe ac quinto, erat tractaturus; vel lectum locum dißimulare voluerit, [non item Carolus le Cointe, qui vidisse debuit.] ne ejus evidentia cogeretur mutare sententiam, perquam mirabile mihi accidit. Si enim lectum locum in medium adduxisset, numquam dicere potuisset, Annalistam Loyselianum, seculo IX scribentem, fuisse primum qui Zachariæ, super illo negotio consulti, fecerit mentionem; idque perturbate satis, ac tempore non suo; quodque eum alii sint secuti, vastientes fabulam, excusando Pippino haud importunam, circumstantiis variis minusque vero congruis. Nolo ego illorum, qui post annum DCCC, diversimode factum unum idemque narrarunt usque modo, vel conciliare testimonia, vel excusare errores: teneo quod San-Dionysianus Monachus scribit actum coram oculis suis, & quidem annis non nisi sedecim post rem gestam.

[4] [Frustra is allegat more Francorum evectum Pippinum,] Quo autem argumento putat Carolus se probare, eum qui primus id scripsit, quicumque demum, purum putum scripsisse mendacium? Quia, inquit, idem Annalista Loyselianus, uti & Tillianus, scribit, quod Pippinus secundum morem Francorum electus est ad Regem, & elevatus a Francis (super clypeum scilicet) in regno suo in Suessionis civitate: non erat autem moris Francorum a Romanis Pontificibus Reges petere vel accipere. Deinde ex statu causæ & æquitate Zachariæ, putat fieri non potuisse quod asseritur; maxime cum Zacharias, obierit eo ipso anno, quo Pippinus, dicitur elevatus. Sed obiit ex nostra Chronologia die III Martii, anno quidem secundum hodiernum morem altero, secundum Francos tamen adhuc eodem DCCLXI, per cujus prægressam æstatem Pippinus dicitur elevatus. Elevatus autem seu proclamatus Rex, numquid potuit distulisse unctionem, ab Episcopis suscipiendam, usque dum legati pro elevationis talis approbatione Romam mißi redivissent? [cum is potuerit ungi noluisse sine Papæ assensu.] itaque evectionem suam vulgo facere gratiorem atque etiam firmiorem, Pontificum consensum ostentando iis, qui forte pro Regum priorum stirpe moliri quidpiam, vel obloqui præsumerent novo regimini?

[5] Non poterat, inquies, consentire Pontifex, cum tam manifesta injuria Regis, [Is autem potuit consensisse rei,] hereditario jure imperantis, nec ullo suo crimine meriti exauctorari. Crimina quæ Childerico, Morovingorum ultimo, posteri scriptores imputarunt, equidem facile credidero aut nulla fuisse, aut supra veritatem exaggerata: quod autem potestas tota rerumque arbitrium penes Majores domus esset, id non tam ei ejusque decessoribus ad inertiam imputaverim, quam infelicitati adscripserim. Rebus tamen jam eo adductis, ut penes Reges solum nomen, penes Majores omnis esset auctoritas; quin potuit æquum videri bellicosæ & adhuc semibarbaræ nationi, ut penes quem Regia auctoritas erat, penes eumdem esset & dignitas? idque, Regno tot undique barbaris circumsepto, contra quos pugnando iidem Majores tam egregiam laudem fuerant consecuti, tantamque Principum ac Populorum gratiam? Non erat Francis novum, [quam tota natio justam & necessariam judicabat,] Regibus occisis aut in monasteria detrusis, substituere alios, ex eadem quidem Merovingica stirpe, sed non semper succeßionis jure proximos: ut liquet Gregorii Turonensis historiam legenti, plenam tragœdiarum & revolutionum Regiarum; quibus numquam vidimus se miscuisse Pontifices, aut de jure eorum quæsivisse quomodocumque regnantium. Quando autem recusarunt aut Constantinopolitani Patriachæ coronare, aut Romani agnoscere eos Imperatores, quos fortuna qualitercumque dedit? Cur ergo debebat Zacharias cunctantius agere in favorem Principis, propriis paternisque meritis longe maximis suffulti, qui jam cœperat ac porro poterat Ecclesiam Romanam liberare a jugo Saracenorum & Longobardorum, nec non Græcorum, utrisque nihilo meliorum? Si provectioni Pippini nullus Episcoporum, nullus Abbatum, [una cum tot Sanctis Præsulibus;] nullus denique eorum contradixit, qui doctrina & Sanctitate clari multi tunc habebantur in Gallia, & contradixisset Zacharias; frustra contradixisset, tam concordi totius Regni deliberationi, jam in opus deductæ, & cui solum deerat unctionis sacræ complementum.

[6] Si nequit excusari Zacharias, qui legationem excepit: quo modo excusabuntur Sancti, Bonifacius Episcopus & Fulradus Archicapellanus postea San-dionysianus Abbas? [quamque successor Stephanus coram positus ratam habuit,] Hi functi ea legatione dicuntur; & saltem conjunctißimi antea ac postea Pippino fuerunt, partemque bonam habuisse in ejus evectione debuerunt, pro summa qua valebant auctoritate; eidem certe se non opposuerunt. Quo modo excusabitur S. Stephanus, Zachariæ successor, qui non solum absens ratam habuit coronationem Pippini; sed ipsum denuo suis manibus præsens coronavit cum liberis? An etiam hic potuit ignorasse, Childerico in Monachum detonso factam injuriam, si qua facta credebatur? vel ipse Childericus, adeo sibi defuit, ut cognito Pontificis in Galliam adventu, ejus pro se æquitatem non appellaret? Puer, inquit le Cointe, erat, vix quindennis. Nos infra videbimus virum, & quidem cui filius jam tum fuerit tonsuræ Clericalis capax. [nihil contradicente Childerico:] Fallorque profecto, si non ille ipse persuasus fuerit, viso tanto Statuum omnium in Pippinum consensu, monasterium ingredi, cum iis quæ sibi ac filio promittebantur commodis, potius quam alieno arbitrio umbratile nomen Regis diutius gerere, audita præsertim Pontificia in favorem novæ electionis sententia; atque ita purificata sit electio facta contra jusjurandum, quo Principes se Childerico obstrinxerant: eo certe solutos declaravit Stephanus; qui (sicut Theophanes scribit) Pippinum a perjurio in Regem admisso absolvit. Durior hæc phrasis occasionem quidem præbet sic arguendi: Si jure res acta credebatur, & quidem ex auctoritate atque imperio decessoris Pontificis, ut quid absolutio? Respondeo ad tollendum omnem, qui forte poterat residere, scrupulum: neque eam tam fuisse absolutionem nominandam, quam iteratam declarationem, [qui si tunc non erat senex,] quod Pippinus, sic electus, & a Zacharia confirmatus, ipso facto absolutus fuerit a juramento, quod antea Childerico fecerat. Miremur interim, phrasim unam Theophanis duriorem hic appendi ab iis, qui totam illius narrationem eo in loco explodunt, ut alienißimam a veritate, sicut revera est, sumptam ex vanißimis relationibus leviculorum hominum; existimantium, eo magis probandam exteris mutationem factam, quo pluribus probris priorum Regum fortunam onerassent.

[7] Quamdiu postea vixerit Childericus incertum est. Senem obiisse atque adeo Dagoberti Austrasii filium esse potuisse, aliquando credidimus Yperio, [vir tamen erat & filium habebat aptum Clericatui.] Bertiniensi juxta S. Audomarum in Artesia Abbati, in quo monasterio ipse Childericus vixit & obiit. Sed potuitYperius, ubi nostrum ecgraphum Regem senem habet, Regem segnem scripsisse. Non fuisse tamen omnino juvenem, quando exauctoratus est, putamus adhuc probari posse ex Centulensi Chronico, intra proximos LXXX annos a Pippini coronatione scripto, ubi dicitur, quod ipsius Childerici filius, nomine Theodoricus, in hoc Centulensi monasterio, Clericus effectus, collocatus fuit. Hoc rursum aut ignoravit aut dißimulavit Carolus le Cointe, ut Childericum impune fingeret adolescentulum annorum circiter quindecim, pro eo quo est exauctoratus tempore. Nec vero poterat majorem facere, nepotem (ut credebat ipse) ultimi Dagoberti, anno DCCXV mortui in prima pubertate, si non antea. Sed Dagoberto huic filium fuisse, aut esse potuisse, negat Henschenius; nepotem ex filio fuisse, negat Mabilio: uterque autem ipsa illa negatione ostendit, quam obscura sint primæ Regiæ stirpis extrema; dum disputant, quis penultimo Regi Theodorico, quis ultimo Childerico, pater fuerit. Hoc igitur est quod tantisper cupio hac altera Dissertationis propositæ parte explicatum.

[8] Incipio ab ultimo Merovingicorum Regum Childerico. Hujus adhuc Regis Privilegium extat, [Ipse se scribit ultimi Dagoberti Consobrinū,] Sithivensi (in quo postea privatus vixit) monasterio datum, quod Mabilio recitat lib. 6 de re diplom. num. 197, ubi is decessorem suum Theodoricum, non appellat Genitorem (ut paßim in tali casu primæ stirpis Reges appellare solent patres suos) sed Parentem, id est, in vulgata etiamnum acceptione, Consanguineum. Idem vero, in sua novißima Retractatione, Instrumentum sibi visum indicat, ubi Childericus præfatus, ultimum Dagobertum nominat Consobrinum: quod si fuit, potuit quadragenario aut etiam quinquagenario major fuisse, cum est exauctoratus; adeoque & filium habuisse quem diximus. Consobrini autem fuerint Dagobertus & Childericus, [unde colligitur fuisse filius Chilperici 2,] si habuerunt communem vel Avum vel Proavum. Avum habere vix potuerunt: hic enim fuisset Theodoricus III, qui moriens anno DCXCIII, non nisi parvulos duos filios reliquit; quorum major natu Chlodoveus III, quinto post patrem anno obiit, ut summum tunc pubes, nec verosimiliter pater cujusquam: minor, fratri succedens, genuit adultiori ætate ultimum Dagobertum. Proavum si communem habuerunt iidem Childericus & Dagobertus, fuerit is Chlodoveus II, mortuus anno DCLV: cujus alter filius Childericus II, anno DCLXXV occisus, filium reliquit Chilpericum, mortuo Dagoberto, consobrini sui Childeberti filio, factum anno DCCXVI ex Clerico Regem pro quatuor annis; intra quos facile potuit genuisse filium; eumque, pro usitatißimo tunc more, ex sui patris nomine vocasse Childericum, eum scilicet cujus progeniem quærimus, quique ea ratione fuerit quadragenarius, quando est exauctoratus; major autem quinquaginta quinque annis, si fuisset (quod non credimus) proxime Consobrinus Dagoberti ultimi, id est ex patruo illius natus. Hæc autem tota ratio procedit ex communi Francorum conceptu, in succeßionis gradibus nullam feminarum rationem haberi volentium; quod tantisper cogimur tolerare, [potius quam Theodorici.] quamdiu contrarium non probatur ex vetustis scriptoribus: alias longe expeditius foret, Dagoberti ultimi avo Theodorico, dare filiam, ante filios natam, quæ Dagoberto isti Consobrinum proxime dictum genuerit Childericum. Manet interim, ipsum ejus ex filio nepotem non fuisse, cujus se dicit Consobrinum.

[9] Quod autem Childerici decessorem Theodoricum, filium Dagoberti ultimi paßim omnes faciunt, etiam Mabilio & le Cointe; esse potuisse, negat Henschenius, ut supra notavi; asseritque, omnino impuberem Dagobertum istum obiise. Suadet hoc Annaliū Metensium auctor, quando ait, quod mortuo Theoderico II, Dagoberti II consobrino, Chlodovæum filium ejus parvulum Pippinus ordinavit in Regem. Factum id est anno DCXCIII, quando si parvulus erat Chlodoveus, [Hic vero non potuit fuisse filius Dagoberti ultimi] & anno DCXCVIII cum obiit adhuc impubes; magis etiam impuberem oportet fuisse juniorem ejus fratrem Childebertum, ultimi Dagoberti Patrem, puta octennem vel novennem, quando fratri succeßit: qui proinde anno DCCXI moriens, vicenni non multo major, non potuit filium nisi parvulum reliquisse, & impotem liberorum ante annum DCCXV, quo extinctus est, procreandorum. Scio quod Childebertus, in gestis Francorum & quadam Genealogia Regia, vir inclitus & Rex justus nominetur: sed utrumque opusculum sublestæ fidei esse ac fabulis resertum, norunt etiam illi qui allegant: quæ vero narrantur bella gesta, dotata monasteria, fundatæ ecclesiæ, Regum quidem ipsorum nomina, sed nomina dumtaxat præferunt; Pippino ac filio ejus Martello, Majoribus domus omnia administrantibus, & Reges quos evexerant circumferentibus ad quidquid volebant.

[10] Contra istam tam teneram Dagoberti ultimi ætatem, ab Henschenio assertam, obtendit Mabilio Cœnomanensium Episcoporum Regestum, [nec talis bene probatur ex Regesto Cenomanensi,] a se luci datum in Analectis, & prima sui parte ad annum usque DCCCXXII pertingens, ubi ipse Theodoricus, avum Childebertum, genitorem Dagobertum, appellare invenitur. Sed quam exigua cum accuratione descriptum sit Regestum istud, res ipsa loquitur. Nam in subsequentibus ibidem Diplomatibus agnoscit Mabilio, Childericum pro Chilperico scribi, errore non facile rejiciendo in originalis scripturæ obscuritatem, cum litteræ d & p, ducta omnino in contrarium linea, non facile commutentur. Istud vero quod primo præcipueque allegatur, nullam initio constructionem habet, dum sic incipit: Fidelis Deo … Herlemundus Episcopus, illuster vir Charivius … nobis suggessit, eo quod antecessores sui ab anteriores Reges, parentibus nostris … taliter per eorum præceptionem concessissent. Cum ergo in dicto Cenomanensi registro legitur, Parentibus nostris, hoc est avo nostro Childeberto & genitore nostro Dagoberto, seu & parente nostro Chilperico quondam Rege; [manifeste corrupto;] censeo interpolatricis manus additamenta esse hæc verba, Avo nostro, &, Genitore nostro; nec aliter Childebertum & Dagobertum appellari a Theodorico Parentes, quam quomodo etiam Parens dicitur Chilpericus, id est, Consanguineus; & quidem in gradu satis remoto, ut facile non fuerit propinquius nomen invenire in linea transversali, nam in recta linea dixisset Progenitores aut Majores.

[11] Nihilo certior fides haberi potest illis Sithiuensis monasterii tabulis, vi quarum ultimus Theodoricus credi deberet filius Theodorici II, [non item filius Theodorici II,] & frater Childeberti, atque adeo ultimi Dagoberti patruus. Siquidem ibidem Theodoricus scribit Avunculos suos, Clothocharium & Childericum, fratres Theodorici, ex cujus filio natus est Dagobertus. Sed quid agas? quando ibidem invenis, Avos Theodoricum & Childebertum, qui ista in linea & ætate S. Bertini, cui donasse aliquid debuissent, nulli fuerunt? Quando item vides proavum censeri Chlodoveum, qui solum fuisset dicendus Avus; & tritavum Theodoricum, qui rursus ista in serie nullus est; sed neque in collaterali Austrasiorum Regum ullus, qui fuerit, quod fuisse debuisset, S. Bertino coævus? [potuit autem fuisse filius Dagoberti Austrasii,] Labente autem fide tabularum istarum; ecquid obsecro causæ superest, ob quam dici nequeat, Dagoberti II, sive Austrasii filium, uti Henschenius censuit, fuisse ultimum Theodoricum istum? Hunc, occiso ejus patre occupatoque regno, in Neustriam abduxerit Theodoricus II, suum forte ex fonte baptismali filiolum, idecque eodem nomine dictum, & in Calensi monasterio alendum collocaverit; unde ipsum acceperit Martellus, Regio vestiendum nomine, eo libentius, quod familia sua sub Austrasiis Regibus, perque eorum indulgentiam, venisset ad illud supremæ potentiæ culmen, in quo posset quos vellet ad thronum Regium promovere. Alium certe a Dagoberto Austræsro vix invenies, cujus filium fuisse commode dixeris Theodoricum illum; [aut Childerici II ex filio anonymo nepos.] nisi forte Childerico II alius, præter Chilpericum II, superstes filius fuerit, æque ut hic attonsus in Clericum; & hic suffectus fratri suo, ejusdem sui fratris filium postea nactus sit successorem. Atque hæc satis indicant, quam nihil nisi per conjecturam haberi de ultimis primæ Stirpi Regibus poßit, pro eo tempore, quo penes Majores-domus tota fere potestas fuit; penes Merovingicos, sola Regii nominis umbra: negligentius agentibus scriptoribus antiquis, circa illos, quos adeo parum potuisse sciebant.

[12] Sed quam his noxia fuit antiquorum negligentia, tam pene nimia recentiorum diligentia obfuit secundæ Stirpis Regibus, dum unusquisque sategit eam evehere, [Secunda Stirps, quæ scitur a S. Arnulfo descendere,] ad quantam posset concipere vetustatem. Pippino Regi patrem fuisse Carolum Martellum; avum, Pippinum, Herstallium vulgo a commorationis frequentioris aut nativitatis loco dictum, nemo ignorat. Hunc matrem obtigisse S Beggam, B. Pippini, senioris filiam; patrem Ansigisum, S. Arnulfi Metensis postea Episcopi filium, æque in comperto est. Superiora omnia meræ tenebræ, tantaque in ducenda sursum prosapia diversitas scriptorum, ut appareat nihil solidi habuisse quod posteris traderent, nec nisi meras conjecturas; quibus tamen inter se combinatis, emersit tandem systema novißimum nostri Hadriani Iordani; tale, in quo declinari videantur omnia, quibus systemata anteriora alia obvulvuntur, incommoda.

[13] Sanctus ergo Arnulfus, quem dixi, quique solus adsummam claritatem generis sufficere potuisset, [a Iordano nostro sic deducitur ex Ferreolo S. Arnulphi proævo,] utpote Francorum prosapia ortus, altis sane & claris parentibus, sicut narratur in Vita; patrem habuisse dicitur Arnoaldum, & hic prætenditur filius fuisse Ansberti atque Blithildis, natæ Chlotario I, Chlodovæi Magni filio juniore, & totius postea stirpis Regiæ propagatore. Nempe Arnoaldi frater fuisse dicitur S. Ferreolus, Vceticensis Episcopus; hujus autem genitor Ansbertus accepit filiam Clotharii Regis Francorum vocabulo Blitild, uti habetur in ejus Vita. Similiter de S. Aigulfo Metensi Episcopo dicit Paulus Diaconus, quod patre ex nobili Senatorum familia & ex Clodovei Regis filia procreatus fertur. Quo autem patre? Nominatur is, inquiunt, in Vita S. Firmini, Vceticensis Episcopi, fratris S. Aygulfi, dicentis, Pater meus Ferreolus vocatur. Sic ergo fratres ex uno eodemque patre Ferreolo ponuntur, utinam & probentur! Ansbertus, S. Arnulfiavus, sanctique Episcopi Aigulfus & Firminus; sed hi ex filia Clodovæi, ille (ne Ferreolus iste dicatur consobrinam sibi copulasse matrimonio) ex alia uxore, Senatorii generis muliere, Ætheria dicta, quam alii perperam vocaverint filiam Clodovæi. Subsistentibus autem in Ferreolo istius genealogiæ auctoribus primis, satisque habentibus, [ut Ferreolui ipse dicatur] quod ejus filium Ansbertum, per suas cum Blithilde nuptias, familiæ Regiæ innexuissent, ipsumque interim Ferreolum, Senatorio veterum Gallorum generi relinquentibus, non acquiescit quiescit Iordanus, quoniam S. Arnulfus Francorum prosapia ortus dicitur, Paulumque Diaconum de patre Aygulfi loquentem sic intelligit, [fuisse filius Sigimeris Franci, nepos Clodionis R. & Ferreoli Tonantii Galliarum Præfecti.] ut Senatoriam familiam jam dicto patri adscribi dicat ex parte matris, licet Francus fuerit ex parte patris scilicet Sigimeris, Sidonio Apollinari nominati Regii juvenis, quem constat generum fuisse alicujus Præfecti Prætorii Galliarum: atque ita totam temporis mensuram implet, quod ab ætate Sidonii Apollinaris usque Clotharium patrem Blithildis fluxit. Ipsum vero Sigimerem facit filium. Clodionis, ante Merovæum Francorum Regis, cui proinde justius quam Merovæo Regnum debebatur: quod dißimulatum volens Gregorius Turonensis, altum de Sigimere tacuerit.

[11] [Huic, satis verosimili systemati,] Volupe fuerit singula deducta, & quatenus fieri potest probata, legere in prælaudati Iordani Dissertatione critica, circa originem Domus Regiæ; ubi nonnihil etiam causæ invenit, cur Sigimerem velit Francum potius credi, quam Burgundionem vel Gothum; Præfectum quoq; Galliarū, cujus is filiam duxit, fuisse eumdem, qui alibi sæpius nominatur a Sidonio Tonantius Ferreolus, a quo Ferreoli nomen fluxerit ad nepotem, Ansberti patrem. Sec hac omnia ut esse sic potuerint, ita solis sunt conjecturis coagmentata, quarum si vel una deficit a veritate (quis autem spondebit deficere nullam?) tota illa concatenatio tam speciosa deficiet; [oppositum aliud, facit S. Arnulfum filium Bodigisi,] semperque manebit justa formido, ne universa S. Arnulphi Genealogia gratis conficta sit, quia credebatur Senatorio veterum Gallorum Regioque Francorum sanguine procreatus, parentum nominibus oblivione sepultis. Iuventus certe fuit alius, qui, assumpta persona Ioannis Episcopi Trajectensis, ipsique S. Arnulpho coævi, aliam omnino S. Arnulphi Genealogiam proponeret, Vitam S. Gondulfi, Trajectensis ante Ioannem Episcopi, sic exordiens: S. Gondulfus, filius deplorati Munderici, quē Theodoricus Rex necari jussit, fuit magnus in Austria, sed major & nobilior coram Domino, cujus mandata servavit. Ille nutritus cum Bodegisilo Duce fratre suo in palatio Regis Chlotharii, [nepotem Munderici, nati ex Childerico,] ita hominibus & Deo placuit, ut ab omnibus laudaretur vir sanctus. Cum polleret honoribus Theodeberti Regis, dixit in senectute sua Arnulfo, filio Bodegisili Ducis: Audi me, nepos carissime, judicium inchoatum Domini, qui Mundericum perimi gladio permisit, filium Childerici parricidæ: oremus ut Christus avertat capita nostra a ventura ira: dixit enim Omnipotens, Visitabo iniquitates vestras usq; ad tertiam & quartam generationem. Hȩc cogitans, relicto seculo, vitā monasticā amplexus est: & post migrationē Monulfi, cum attigisset ætatis annū septuagesimū sextū ab universis civibus urbis Tungrēsis electus, cōsecratur Episcopus.

[12] Quomodo hæc fuerint a Chapeavillo inserta historiæ Episcoporum Tungrensium, Trajectensium & Leodiensium; ac deinde revulsa, non solum ab impreßis exemplaribus, sed etiam ab originali membraneo Codice Leodiensis Ecclesiæ; qua deinde via acceperim illius membranæ, sic revulsæ & adhuc Divione servatæ, ecgraphum; nihil attinet fusius explicare. Satis sit dicere, ipsum, a me Parisiis communicatum cum Duce Spernonio, in studium illustrandæ originis Regiæ tum vel maxime intento, magnum ibi motum fecisse inter Eruditos, [unde Dux Spernonius eum adducit ad Merovæum Regem Franc.] omni fide dignum testimonium asserentibus unis, negantibus aliis; post quam vir iste, non minus doctrina quam nobilitate conspicuus, hujusmodi Genealogiam S. Arnulphi in notitiam plurium adduxit: Merovȩus, Francorum Monarcha, genuit Sigebertū Regem Ripuariorum Francorum, quorum Regia Coloniæ Agrippinæ fuit, & Childericum Saliorum, qui Diestpargi in Taxandria Regiam habebat; atque ultra Tornacum ditione prolata, Francicæ in Gallia Monarchiæ fundamenta jecit. Istud autem de duobus Merovæi filiis confirmatur ex Prisco Rhetore, affirmante, quod Francorum Regis primogenitus defecerit ad Regem Hunnorum Attilam. Hoc autem cum de Childerico intelligi nequeat, intelligendū videtur de Sigeberto. Porro Sigebertus iste, a pedis vitio dictus Claudus, filium habuit Childericum; a quo, instigante Chlodovæo, [& quidem ex ejus primogenito Sigeberto Ripuariorum Rege.] reduniendæ utriusque Francicæ nationis cupientißimo, interemptus est, teste Gregorio Turonensi lib. 2 c. 40. Childericus particida genuit Mundericum, Mundericus Bodegisilum Ducem & S. Gondulfum Episcopū, Bodegisilus Arnulfum, avum Pippini Herstallii, ex quo Carolus Martellus: ex Carolo Pippinus Rex, pater Caroli Magni. Huic sic deductæ Genealogiæ adstipulatur alia, adjuncta vitæ Caroli Magni, per Eginhardum descriptæ, quæ sic incipit: Buotgisus, illuster vir, genuit Arnulfum, sanctissimum virum, Episcopum urbis Metensium.

[13] Hoc Systema, collatum cum priori, ostendit eo collimare Francorum nunc temporis studium, [Verum sicut prius systema nititur Vitis Sanctorū haud valde certis,] ut secundæ Stirpis Reges eodem aut majori jure regnasse credantur, quo Reges primæ Stirpis, ex hypothesi quod illa tota cum Childerico Segni, & si quem habuit filio, defecerit. Gratulor Iordano nostro, quod Systema suum sic potuerit expolire, ut nihil eorum in ipso supersit, quæ Cantarello Fabro aliisque eruditis stomachum moverant, ut Ansberti Blithildisque matrimonium fabulosum reputarent. Gratulabor etiam Spernonio Duci, si suum quoque systema poßit expedire ab omnibus quas Iordanus objecit difficultatibus. Verumtamen, sicut ingenue fateor, eas quæ a Iordano allegantur SS. Ferreoli, Aygulfi, Firmini, atque Arnulfi Vitas, non esse tam exploratæ antiquitatis sinceritatisque, [ita posterius Vita S. Gondulfi Ep. Traject.] quam Genealogiæ in iis fundatæ certitudo firmanda requirit: ita agnosco, Vitam S. Gundulfi, etiam absque illo controverso principio, totam mihi esse de suppositione suspectam, nec ullo modo posse ad S. Ioannis ætatem, cui affingitur, aspirare. De illis Vitis agendum mihi aut successoribus meis suo tempore erit: de Vita S. Gondulfi, non possum non anticipare judicium, quandoquidem tota super illam disputatio versatur circa fragmentum istud, quod Duci Spernonio communicavi.

[14] De illo ut mecum judicet Lector, prosequatur obsecro contextum reliquum, ut apud Chapeavillum est, ecgrapho nostræ membranæ veteris consentientem in omnibus. Dico prosequatur, omisso quod Chapeavillus aliunde accepit principio novo: hoc enim est Ægidii Aureæ-vallis: qui sicut anno MCCXL floruit, & Harigeri Leodiensis librum pluribus capitibus additis supplevit, in quibus est etiam illud de Vita S. Gondulfi, ita hunc potuit dicere oriundum ex primis Lotharingiæ, sic dictæ suo tempore, quæ ætate ipsius Sancti dicebatur Austrasia, vel etiam (ut est in veteri membrana) Austria. Omißis ergo duodecim primis apud Chapeavillum lineis (quæ sunt Ægidii jam nominati) prosequatur Lector post hæc verba, electus consecratur Episcopus: & inveniet ibi dici, quod contigit die quadam S. Gondulfum, juxta civitatem Tungrensem iter habere: [in iis quæ de situ & excidio urbis Tungrensis narrat,] & accedens propius, altitudinem ejus & latitudinem, quotidianosque maris accessus, aliaque multa quæ nusquam alibi erant in terra, miratur: præponit eam Babyloniæ, præponit & Romæ, nihil hujus æstimat simile & in urbibus Asiæ. Inter hæc habuit obvium quemdam senem: a quo dum sibi peteret ostendi, quæ fuissent Ecclesiarum ædificia, quæ Regum palatia … is apprehendens manum ejus duxit eum per omnia loca ædificiorum, ostendens ei palatium, quod in honorem Octaviani Cæsaris constructum erat, a quo & ipsa civitas dicta est Octavia … Deinde additur, quod, cum sanctus Præsul restaurari Vrbem, a barbaris funditus eversam, jußisset; recordatus Dominus malorum quæ fecerat urbs illa, & dilecti sui Servatii zelans injuriam, subito rediit ad vindictam: luporumque gravissimorum immissa multitudine, in præsentia sancti Pontificis, civitatis perfidæ jussit devorari colonos: quod constructū fuerat ultrix flamma consumpsit, cetera fulgur comminuit: terræ motus etiam, cælitus immissus, pergama multa subruit, adeo frequens & insolens, ut ipse Pontifex mortem evadere desperaret. Paucis deniq; de morte S. Gondulfi adjectis, tota narratio concluditur verbis scriptis in persona S. Ioannis Episcopi, mediante S. Perpetuo, S. Gondulfum secuti, Vitam & acta habes, carissime Præsul, sanctissimi patrui tui &c.

[15] Indicitur ergo Auctor, tam propinquus loco ac tempore, nihil habuisse aliud quod de S. Gondulfo scriberet, [prorsus fabulosa,] præter Genealogiam conversioni intextam, & frustra tentatam restaurationem Tungrorum; atque in hoc fere unico susceptæ narrationis argumento versatur ille, quasi conductus ad insultandum urbis eversæ ruinis, per exaggeratam prioris status fortunam, in utroq; supra omnem veri speciem mentiens. Plebejas prorsus fabellas ista sapiunt de Tungrorum ante Iulium Cæsarem Regibus, de Oceani usque ad muros affluxu, deque Octaviano Augusto conditore, nullum ex Romana historia fundamentum habentia. Quisquis regionum nostrarum situm novit, & quomodo per amplißima Schaldis Mosæq; æstuaria marini æstus accessus recessusque iis se inferant, sed vix sensibiles ultra Mechliniam Brabantiæ, & Gorcomium Hollandiæ civitates; neutiquam credet, ullo unquam tempore factum, ut illi Tungros usque penetraverint per exiguum Iecoræ fluvioli alveum, [& S. Arnulfi coævo Ioanni Ep. inepte adscripta.] post emensum III leucarum spatium, inferentis se in Mosam juxta Trajectū, unde usque Gorcomium, ubi desinit æstus marinos sentire Mosa, plusquam LX leucarum navigatio est. Nec aliquis suspicetur, quia nonnulla indicia habentur maris, aliquando toti Brabantiæ Hollandiæque superfusi, tale quid esse potuisse ad usque notæ nobis historiæ tempora, aut etiam seculo VI, quibus SS. Arnulphus Gondulfusque vixere: nam indicia ista ad tempus Ante Noeticum spectare credibilius est: & saltem, ex quo Romani Francique nominari in nostris regionibus cœperunt, eum fere situm omnia tenebant, quem nunc; præsertim in proxima Tungris Taxandria, nunc Campinia dicta, quæ est alta ac fabulosa regio, & Francorum Rhenum ac Mosam transgressorum prima sedes fuit sub Iuliano Imperatore. Noti sunt ex Iulii Cæsaris ac Taciti Commentariis populi istic a Romanis inventi; & qui horum imperium descripsere Geographi celebres, nusquam Octaviæ meminerunt. Vt igitur præfata Geneologia Spernonii aliquid credibilitatis accipiat, oportebit eam aliunde probari, quam ex auctore tam manifeste mendaci.

Post Stephanum II pag. 132 ponatur

DISSERTATIO XXVII.
De secundæ Regiæ Stirpis successione in Francia, per hunc Stephanum stabilita, deque ejusdem Stirpis fine, & Tertiæ origine.

Eadem Attestatio San-Dionysiani Monachi, scripta anno DCCLXVII, [Quamvis Francorum proceres adjuraverit Stephanus,] quæ nos certos reddidit de Zachariæ Papæ consensu in evectionem Pippini ad regnum Francorum, pro Merovingicis, antea regium nomen ferentibus; ejusdem Pippini ac filiorum Coronationem, factam a successore Zachariæ Stephano, cœperat narrare verbis supra transcriptis; quorum tenorem hic juvat prosequi, non parum conducibilem ad historiam Pontificiam illustrandam, & auctoritatem confirmandam: est ergotalis. In ipsa namque beatorum Martyrum basilica, uno eodemque die, nobilissimam atque devotissimam, & sanctis Martyribus devotissime adhærentem, Berteradam, jam dicti florentissimi Regis conjugem, prædictus venerabilis Pontifex, Regalibus indutam cycladibus, gratia septiformis Spiritus benedixit: simulque (mallem legere, [ne aliunde quam ex Regibus a se coronatis, Reges acciperent;] similique) Francorum Principes benedictione [&] sancti Spiritus gratia confirmavit, & tali omnes interdictu atque excommunicationis lege constrinxit, ut numquam de alterius lumbis Regem in ævo præsumant eligere; sed ex ipsorum, quos & divina pietas exaltare dignata est, & Sanctorum Apostolorum intercessionibus, per manus Vicarii ipsorum beatissimi Pontificis, confirmare & consecrare disposuit.

[2] Ita Franciæ Regnum, sub dispositione Majorum domus jam fere factum electivum (quale ante Meroviadas fuerat) denuo cœpit esse hereditarium, perrexitq, [horum tamen, similiter ut priorum, labefactata potentia,] etiam esse divisibile in plures fratres, pari jure imperaturos, sicut Chlodovæus illud dividere instituerat; adeoque obnoxium civilibus ac intestinis bellis, inter pares facillime emergentibus. Rursus igitur post annos non plures quam centum, iisdem subjacuit motibus, quibus antea laxata fuerat, rursumque laxanda erat firmitas hereditariæ succeßionis; non obstante adjuratione Pontificia superius memorata. Etenim mortuo Carolo Calvo, sub quo in Francia Sedem fixerant Normanni; mortuo etiam intra decennium Ludovico Balbo ejus filio, duobusque ex hoc nepotibus succeßive Regibus, & ipso Carolo Crasso Imperatore, Balbi Consobrino, quem ultro Franci Regem optaverant; cum superesset solus Carolus Simplex, item Balbi filius; hujus imbecillitati diffisi Principes, in Eudonem, Roberti Andegavensis filium, [primum assumptus est Eudo,] defensis contra Normannos Parisiis clarum, vota contulerunt. Et quamquam Eudone mortuo, nec non filio ejus Arnulfo, ipsum Carolum Simplicem ad paternum avitumq; thronum extulerint Franci; ac postea hujus filium, nepotem, pronepotem, Reges habuerint; in illis tamen omnis emarcuerat auctoritatis vigor: quia Simplex coactus fuerat Regni rivalem tolerare, primo fratrem Eudonis Robertum, [tum alii Carolo Simplici conregnare permissi,] deinde generum Roberti Rudolfum Burgundū. Quamquam etiam prædicti Roberti filius Hugo, Parisiensis Comes, cognomento Magnus, Regium nomen numquam usurpaverit; proxima tamen Regibus potestate florebat, sub Ludovico Transmarino, ejusque filio Lothario. Hoc vero alteri ejusdem Ludovici filio Carolo adeo visum est intolerabile, ut relicta Francia in Germaniam se contulerit, ad Otthonem II Imperatorem; [ac denique excluso illius patruo Carolo, Hugo Capetus,] ab eoque investituram acceperit Lotharingiæ inferioris; in cujus posseßione dum se tuetur contra fratrem nepotemque succeßive Reges, visus est Francis meruisse, ut a succeßione excluderetur, tam ipse quam posteri sui, Regno in Hugonem Capetum, Roberti invasoris nepotem, translato.

[3] In hunc modum, præter intentionem Stephani Papæ, regno excidit posteritas Pippini; non tamen ejusdem familia omnis: siquidem usque hodie felicißime imperans Capetidarum stirps, ad ejusdem Pippini patruū originem suam referens, [a Pippini R. patruo Childebrando deductus,] eosdem quos ille majores omnes numerat usque ad S. Arnulfum, & si quid ultra ipsum est in historia probabile, vel etiam fabulosum. Childebrandus is fuit, Pippini Herstalii, ex eadem verosimiliter Alpaide, ex qua Carolus Martellus prodiit, filius; idem, quem Ioannes Iacobus Chiffletius frustra conatus antehac est Longobardum facere, filium Regis Luitprandi. Ex Childebrando recta generationis linea processerunt Nibelongus, in Historia Caroli Magni notus; Theodebertus Matricensis Comes, Ludovici Pii synchronus; Robertus, Caroli Calvi pro juniore Pippino, Aquitaniæ Rege suæq, sororis filio, aliquando æmulus, cognomento Fortis; Eudo & Robertus fratres, Franciæ Reges, prior electione populi, secundus potentia virtutis armatæ. Ex Roberto deinde progeniti fuere Hugones duo, filius ac nepos, prior Comes dictus, eoq; titulo semper contentus; secundus Capetus, post Carolum Simplicem, excluso Carolo ejus patruo, [unde Saxo creditus?] Rex. Hunc quod aliqui Saxonicæ origenis faciant, inde natū putatur, quia Proavus Robertus, Saxiacensis Toparcha fuerit, ab eoque Dominio suo, vulgo Saxe vel Saisseau in Biturigibus, cognomentum traxerit; uti docet noster Iordanus, omnes & singulos hujus Systematis gradus tam accurate dilucideque probans, ut nullum abundare, nullum deficere, quam verosimillime videatur demonstrasse.

[4] Quid autem secundæ Domus scintilla ultima Carolus, primum voluntaris a patria exul, [Carolus autem Simplicis patruus,] deinde in iterato aviti Regni repetendi conatu victus prælio, liberæq; custodiæ mācipatus a Capeto, in qua etiā liberos aliquot procreavit? Scriptores Franci, in eadem custodia mortuum existimant anno DCCCCXCI: [ex laterculo sepulcrali invento Trajecti ad Mosam.] sed falli eos asserunt Lotharingi, atque fuga elapsum vixisse usque ad initium seculi XI. Neque id omnino gratis asseri, persuadet mihi inventus Trajecti ad Mosam laterculus plumbeus, cujus hic formam accipe. Inventus fuit laterculus hic anno MDCLXVI, in parva Servatianæ basilicæ crypta, exesus situ, prout ipse secundo post anno vidi, atque omnino talis, qualem cum corpore istic olim defossum verosimillimum est. Simplex titulus Comitis, in loco Francis tunc nihil debente appositus, persuadet, Carolum, suæ tandem sorti constanter adversæ acquiestem, abstinuisse titulo Regis, [ipse Regio titulo abstinens,] ne quid periculi suis in Francia liberis crearet. Ex priori thoro filius patri superstes Ottho, & in Lotharingiæ posseßione successor, extra Francicam ditionem natus, etsi numquam venerit in Francorum potestatem, numquam scitur aspirasse ad Regnum, & sine liberis obiit anno MV. Duorum etiam in Francia natorum junior Carolus, si liberos genuit, posteritatem certe ex iis non habuit. Senior Ludovicus, licet dicatur ab aliis etiam mortuus ἄπαις; ab aliis tamen creditur in Germaniam se contulisse, ad Conradum Regem cognomento Salicum; cujus uxor Gista ipsius Ludovici consobrina erat, [putatur relignisse posteros masculos usque ad annum 1049.] nata ex Conrado Burgundiæ Rege & Mathilde Francica, Caroli Comitis præfati ac Regis Lotharii sorore, Ibi dicunt factum Ludovicum Thuringiæ Haßiæque Landgravium, & illustrem fecisse posteritatem, per abnepotes ex se natos, Ludovicum S. Elisabethæ maritum, & Henricum electum Regem Romanorum. Sed hic ejusque duo fratres sine liberis obierunt: Ludovicus genuit Hermannum: cum quo duobusque patruis Ludovici fratribus extincta est masculina omnis linea Carolidarum anno MXLIX; & Landgraviatus transivit ad filiam S. Elisabethæ Sophiam; unde procreati hodierni Landgravii, quorum unus Ernestus, Reinfeltzæ ad S. Goarem residens, laudem in hoc nostro opere minime vulgarem meretur, pro insigni erga ipsum affectu & erga Catholicam religionem zelo.

XCV S. PAULUS.

Ab an. 757

Num. 3 lin. penult. — XXVIII. l. XXVIIII. Et similiter in margine pro 28. l. 29.

XCVII HADRIANUS.

Ab an. 772

Num. 3 lin. 6 a fine, dele — , te,

N. 4 lin. 18 — numera. l. munera.

Post n. 6 adde — 7 In hoc Pontifice desinit Liber de gestis summorū Pontificū, quem Mabilio pag. 189 Itineris sui Italici, [Liber Pontificalis Ms. Pisis huc usque deductus.] reperisse se ait Pisis, in Ecclesiæ Cathedralis Bibliotheca, post Eusebii Chronicon & librum S. Hieronymi de Scriptoribus Ecclesiasticis, sub nomine ejusdem Hieronymi. Suspicor haud absimilem eum esse Catalogo Henscheniano tertio, addita viginti annorum continuatione: quare vehementer optarem ejus ecgraphum nancisci, cum illo atque Anastasii textu conferendum, prius quam ad alteram hujus Conatus editionem procedatur.

XCVIII LEO III.

Ab an. 798

Post Summarium historicum, adde loco Commentarioli.

Liquida ex Anastasio habetur Chronologia hujus Pontificatus, de quo proinde aliud in præsens notandum non occurrit, quam quod Leo hic, seculares Principes imitaturus, in Nominis sui litteris cum aliquo mysterio exprimendis, [Nomen monagrammatice scribere instituit.] iisdem aliquando innexuerit Christi monogramma, alias vero ipsas inter se monogrammatice copularit; ut habes in adjuncto schemate; ubi etiam vides, quomodo ejus exemplum sint imitati Paschalis I atque II, deinde Gregorius IV atque Hadrianus I, Benedictus III, & Nicolaus I; ulterius vero, ex Ciacconii successorumque diligentia innotuit nemo, qui aliquid simile factitarit: si qua tamen alia inveniri contingat exempla, nequaquam. ea rejecerim.

DISSERTATIO XXVIII.
De Leonis & Caroli imaginibus Romæ, deque sinistri lateris potiori honore, ad dextrum translato hac ætate.

Nicolaus Alemanni, in Dissertatione Historica de parietinis Lateranensibus, miratur unde factum sit, ut Angelus Massarellus Thelesinus Episcopus, [Leo hic cum Carolo R. pingi se fecit,] & Alphonsus Ciacconius, viri alias non indocti, potuerint sibi persuadere, ecclesiam S. Susannæ ad Thermas Diocletianas, prout suo tempore, id est anno MDCXXV, adhuc stabat, Caroli Magni opus fuisse; cū Leoni id unice tribuat Anastasius, idemque profiteretur inscriptio, quæ sic ibidem legebatur: Dudum hæc Beatæ Susannæ Martyris aula, coangusto & tetro existens loco, marcuerat; quam Domnus Leo Papa III a fundamentis erigens, & condens corpus Beatæ Felicitatis Mart. compte ædificans, ornavit atque dedicavit. Aliam porro causam erroris, quam habuerint, non invenit nisi utriusque ibidem imagines stantes, musivo opere expressas: quas etiam pag. 10 spectandas ex ære proponit, vultu ac habitu prorsus similes aliis, in Laterano repertis, sed ante S. Petrum genuflexis; hoc solo discrimine, quod ibi Leo, ædiculam quamdam manibus sustineat, ut paßim ecclesiarum fundatores solent; Carolus vero Leonem dextera manu prætensa indigitet: ubi juxta ipsam contignationem hujusmodi etiam inscriptionem, jam pene corruptam notavit Nicolaus, SANCTISSIMVS D. N. LEO PP. D. N. KARVLO REGI: quod exemplū postea etiā Leo IV secutus est, [sicut postea Leo 4 cum Lothario:] respectu Lotharii Imperatoris, Anastasio Bibliothecario attestante, quod inter Petri Pauliq; vultus atq; Andreæ, sanctissimi quarti Leonis Præsulis, nec non & specialis filii sui Domni Imperatoris Lotharii, propter futuram memoriam sive mercedem personæ, Deo caræ & per cuncta secula venerandæ, depictæ sunt.

[2] Sed magni non refert definire, cujusnam opus fuerit ecclesia S. Susannæ, Leonis an Caroli: quare nec imagines eorū hic recudendas curavi; majori autem præ illis consideratione dignæ sunt aliæ istæ, quas dixi repertas in Laterano, & quarum occasione de prioribus egit Nicolaus. Stabant illæ jam olim in triclinio Leoniano, masivo similiter seu tessellato opere expressæ ut cernis, — (imago habetur pag. 125) — Translati a Leone in Carolum Magnum Imperii monumentum id esse, existimat Nicolaus, addendum ceteris ejus rei probationibus a Bellarmino adductis. Ego vero existimo hanc picturam &c. ut pag. 125 col. 2 lin. 4 ac mutatis porro numeris sit. —

[3] Reliquas dicti emblematis partes &c.

[4] Quoniam autem ad picturas &c. — atque in fine adde — Porro cum in ecclesiis requiri petit Lucius pictas sculptasve imagines, quæ ad sinistram sint, tamquam digniori loco positæ; censendus est more Romano loqui, & cornu Euangelii nominare dextrum; Epistolæ, sinistrum; licet contrarium Parisiis fieri moneat me Claudius Castellanus, eumdemque loquendi modum obtinere in tota Gallia, quæ quidem cis Ligerim est; fortaßis etiam in ea quæ ultra.

[5] Eruditis porro prænominatarum regionum viris Lucii quæsitum libenter hic exposui, ut istum conatum curiosum &c.

C. S. PASCHALIS I.

Ab an. 817

Lin. 5 post — Praxedis — adde — XIV Maji, quo & colitur.

Num. 2 lin. 15 post — transcriptæ — cetera sic muta — : sed dicit, quod Eugenius … a Romanis cunctis, pro meritorum pia relatione, post transitum sanctissimi Paschalis Papæ, Pontifex factus est. Non videntur hæc verba partem Populi, oppositam Nobilium parti excludere: proinde dubitari potest, an mendax non fuerit facta Imperatori relatio, de Electionis discordia. Hæc autem si fuit aliqua, ad perfectum schisma non proßit. Cum tamen Quirinus Subdiaconus, unus ex Paschalis defuncti ad Imperatorem Legatis, attulisset Imperatori nuntium, seu verum seu falsum, contentionis alicujus; necesse is judicavit filium Lotharium Romam mittere, ad res componendas, stabiliendamque electionum tranquillitatem. Turbas certe non leves indicat idem Scriptor de gestis Ludovici Imperatoris, plenius allegandas Dissertatione XXXVIII num. 7.

CII VALENTINUS.

Ab an. 827

Lin. 1 Valentinus — adde — R. E. Diaconus.

Lin. 3 — quibus — lege — qui.

Lin. 5 — mensem II — lege — menses II.

Num. 4 lin. ult. — Archidiaconus — l — Cardinalis Diaconus.

CIV SERGIUS II.

Ab an. 844

N. 3 adde — Extremum distichon explicat Onuphrius Panvinius, describens altaria Vaticanæ Basilicæ, dum ait, quod primum ad dexteram altaris majoris, in transversa Basilicæ parte, quam Crucem ecclesiæ vocant, versus Absidam, fuit Oratorium & altare S. Xysti Papæ & Martyris;sub quo a Paschali II Papa, sepulta fuere corpora sanctorum Pontificum Xisti ipsius & Fabiani Martyrum, & Sergii Secundi. Credo autem ibi intelligi altare Xisti I: quamquam de martyrio Secundi certius constet. Istum in Vaticanam translatum a Paschali I supra vidimus, de Secundo autem, ubinam conditus sit, non liquet: est tamen verosimile quod ecclesia, titulum S. Xisti ferens, eum ferat a corpore Secundi, istic olim conditi.

DISSERTATIO XXIX al. XVII.
De corporibus seu Reliquiis &c. ut pag. 131.

Nvm. 2 lin. 7 — lapis sic habet — ita lege. — Inscripta lapidi verba varii varie exprimunt, propter compendiarias quibus obscuratur notas, & grammatica menda quibus horrescit, seculi sui barbariem indicans: Id animadvertens Ianningus noster, prius quam Roma discederet, locum ipse adiit; totamque inscriptionem totidem lineis litterisque quibus originaliter constat transcripsit; cujus contextum, quatenus typis Latinis possumus, aßimilantes, monemus in litteris M & E aliisque similibus nonnullis præcipuam figuræ difformitatem esse, ceteras modice discrepare ab usitatis; ipsas tamen M & E non semper uno modo, sed nunc barbare, nunc latine effingi, etiam in eadem dictione. Sic ergo ferme sculptum est. ✠ TĒPORIB; DŌNI SERGII IVNIORI PP: RECONDITA S̄T̄ IN HOC SAC: ALTĀE B'ATI SILVESTRI P̄SVLI CŌP; ET B'ATI MĀTINI ET B'ATISSIMO FABIANO: ATQ: STEPHANO ET SOT̄E MĀTĪB: HAC PŌTIFICIB; SIML'Q; ASTEĪO: CVM SĀCTĪSSIMA FILIA EIVS: SCŌQ; CĪĀCO. PAPIA. ET MAVRO LARGO. ET SMARAGDO. T̄SON. SISĪNIO ATQ; ANASTASIO ET INNOCĒTIO PŌTIFICIB; VNA CV̄ SCŌ Q,RINO AC LEONE F.PIS P̄ĀĪT̄ ĀTEMIO: SISIANO: POLIONE. THEODŌ: NICANDRO CRESCENTIANO M̄ATIB; CV̄ Q,B; B'ATA SOTĒ ATQ; PAVLINA. NEC N̄ MEMIA. IVLIANA. ET Q, RILLA: THEOPISTE. SOPHIA. VĪGINIB. ATQ;: MĀ: ET B'ATE Q RIACE VIDVE. ET B'ATA IVSTA CV̄ ALIIS ML'TIS: QVOR' NOĪA D'O SOLI SV̄T COGNITA. VTROSQ: SVB SACRO ALTARE DEDICĀS. COLLOCAVIT. HEC SCŌ℞ CŌPORA TRANSLATA SV̄T DE CIMITEIO PISCILLE VIA SALARIA: STATVĒS ŌĪ AN̄O IN FESTIVITATIB; VI9 ECeE ĪDVLGETIĀ TIVC℞ ANNO℞. ET III AQATGENAR: ŌĪB; AD EĀ CE-

Hactenus Lapis, ut nunc est; quem porro accipe ut eum legit Antonius Philippinus, ibidem Prior, in libello de ipsa ecclesia, communibus expressum & extensum litteris. Temporibus &c.

Ibid. lin. 3 a fine dele — Hactenus lapis iste —

N. 4 lin. 16 omißis verbis jam supra positis scribe — credit præfatus Philippinus, quia ita, &c.

Pag. 32 n. 8 lin. 4 post — eodemque XI seculo — expunge reliqua usque ad lin. antepenult. istius columnæ 2 — ubi inquit &c. — atque substitue sequentia — eodemque XI seculo vel etiam X. Nam R. P. Ioannes Mabilio, vir curiosißimus, [Primæ nobis offeruntur, pro X seculo anni unius sed diversæ formæ,] pag. 69 Itineris sui Italici, laudat Romanum vetus Sacramentarium, in Bibliotheca Vallicellana asservatum, septingentis & amplius annis antiquius, in quo hæc inveniri notavit: Mense Junio die XXII Sanctorum Martyrum mille CCCCLXXX, quorum Vigilia cum silentio & jejunio est celebranda: concessumque est eis (id est, si non fallor, in gratiam sive in honorem eorum, scilicet Martyrum) pro illo uno die annum dimittere in pœnitentia. Verbis istis videtur indicari facultas ejus Basilicæ Clericis aut Monachis Pœnitentiariis pro tali die concessa, intuitu peculiaris cujusdam istorum Sanctorum ibi cultus vel etiam Reliquiarum: qua de re plenius agere licebit dicto mense: hic sufficit notasse perantiquum istud qualiscumque Indulgentiæ aut quacumque forma concessæ exemplum. [& trium pro anno 1060, sed non satis certa.] Similiter P. Ioannes Dominicus Musanti S. I. Farfensis in Latio monasterii Chronicon anno MCL scriptum prælo apparans, in eo reperit, quod anno Dominicæ Incarnationis millesimo LX, mense Julio die VI, Indict. XIII, Nicolaus sanctissimus Papa II, invitatus decentissime a Domno Berardo Abbate venerabili Farfensis monasterii, omnique Fratrum Conventu ejusdem cœnobii, una cum Episcopis Romanis & aliquantis Cardinalibus, ad hoc monasterium libentissime venit, ad hujus ecclesiæ principalia altaria consecranda; hoc est B. Mariæ Dominæ nostræ, & Domini Dei Salvatoris mundi. Quo facto honorificentissime inter sacra Missæ solennia; idem Pontifex Venerabilis omnibus pœnitentibus, qui ibi convenerant & aderant, remissionem trium annorum fecit; & constituit ut hæc remissio annualiter fiat, omnibus qui in ipsa die cum votis & donis, prout potuerint, honeste & honorifice annue venire studuerint.

[9] Nicolao succeßit anno MLXI Anselmus Lucensis Episcopus, assumpto nomine Alexandri II; de quo legi in aliquo ejusdem Lucensis Ecclesiæ Codice, [Alia ex Ms. Lucensi pro an. 1070, sed sine definitione temporis,] inter Bibliothecæ Vaticanæ libros servato, quod peracta ejusdem Ecclesiæ solennißima Dedicatione, anno MLXX conceßit &c. lin. 7 — deinde lin. 14 post — contra Hæreticos — sic perge. Sicut tamen Lucensi isti Indulgentiæ apud auctores deest specificatio temporis, ita vereor, ne in Farfensi major vero sit annorum numerus, atque ex confirmatoria alicujus multo posterioris Pentificis extensione acceptus a Compilatore Chronici, post annos plus quam centum scribente. Nam ut ad an. 1177 num. 49 notat Cardinalis Baronius, non erat Romanis Pontificibus, prisco illo tempore, usus concedendi Indulgentias, quæ unius anni terminum excederent, præterquam in expeditione Terræ sanctæ: quod probat ex ea quam Alexander Papa III, [quod unius adhuc anni erat anno 1177,] anno MCLXXVII in dedicatione primarii altaris in Cathedrali Ferrariensi est elargitus; ipsum altare in Anniversario visitantibus, vereque pœnitentibus & confeßis, annum unum de criminalibus & septimam partem de venialibus relaxando. Idem Baronius ad hujus suæ sententiæ confirmationem, tum alia aliorum Pontificum diplomata in genere allegat, quæ plura se vidisse significat; tam Honorii Papæ III unum integre producit, ad an. 1030, de Consecratione ecclesiæ Casemarii, datum Abbati Rainerio, [& 1218.] III Nonas Februarii, Pontificatus anno II, qui secundum nos fuit annus Christi MCCXVIII, ubi inquit &c.

Ibid. in marg. dele — ipsam vere formulam vix ante sec. 12 — & continuando num. 8 nunc 9, adde in fine — Meminisse tamen nihilominus earumdem Quadragenarum etiam fertur Urbanus II; [additæ etiā Quadragenæ,] & quidem cum ampliori Indulgentia, quatuor ac septem annorum additorum in eo Privilegio, quod, sub titulo Epistolæ X, inter Epistolas Vrbani ejusdem refertur, datum Petro Abbati Cavensi ejusque successoribus, anno MXCII. Sed vereor ut Privilegium istud undequaque sincerum habeatur ex suo originali. Primo enim loco indulget, ut quicumque in statu gratiæ Domino opitulante positus, & ad dictum locum accedens, fuerit ibi uno die ante ipsius Basilicæ consecrationem, & per totum diem sequentem; de omnibus peccatis, de quibus vere contritus fuerit & confessus, illam indulgentiam & veniam a Domino consequatur, quam mereretur in eundo ac redeundo ad S. Jacobum Compostellanum; [sub exemplo seculi XI, sed dubio.] reliquis vero temporibus & diebus singulis, causa devotionis illuc accedentes, quatuor annorum & totidem quadragenarum indulgentiam suorum peccatorum obtineant, de Sedis Apostolicæ gratia speciali. Est autem ea largitas ideo mihi suspecta pro tali tempore, quia qui Compostellanas Indulgentias quam aliißime accersunt, non ultra Callixtum II ascendunt; hic vero primum succeßit Vrbano post annos XVIII. Adde quod hæ tam amplæ Indulgentiæ præceßissent Concilium Claromontanum, ubi largitionibus ejuscemodi initium datum videtur, in eorum gratiam, qui Crucem suscipientes, ipsam vitam suam recuperando Sepulcro Domini ac Terræ-sanctæ devovebant.

[10] Quidquid tamen de ista re sit, manet quod diximus, ante seculum XI frustra requiri exempla Indulgentiarum, tali forma datarum. Quapropter cum S. Thomas &c.

N. 12 nunc 13, lin. 5 — Dissert. VII. l. VIII, nunc XIII.

Lin. 13 Suibertinam Vitam — adde — & Canonizationem, quanta quanta est —

N. 13 lin. 15 — Dissertationis XV. l. XVI, nunc XXI dicendæ.

CV LEO IV.

Ab an. 847

Num. 1 lin. 3 — dies XU — adde — , adnumerato die mortis, quo secluso remanerent dies XIV.

CVI BENEDICTUS III.

Ab an. 855

Lin. 3 — Michaele III — scribe — III.

Num. 3 lin. 16 — Pontifacili. l. Pontificali.

CVII NICOLAUS.

Ab an. 858

Num. 5 lin. 20 — optare. l. optari.

N. 6 lin. 9 post — continentia — adde — Defectum supplebit nobis primum Flodoardus, Remensis Canonicus, qui libros quindecim de Sanctis Carmine scriptos reliquit, antehac e Treverensi bibliotheca indicatos Eruditis a Ioanne Bonderio, in Indice Belgicorum Mss.; [continuant Flodoardus,] deinde ab Herovallio, in Carmelitarum Discalceatorum bibliotheca Parisiis ostensi diligentißimo Mabilioni: qui exinde ad calcem Seculi sui tertii dedit ultimam libri 12 partem, a Gregorio II usque ad Leonem VII. Nos eum librum appellabimus Flodoardi Pontificale metricum. Ex reliquo opere curassem mihi fortaßis describenda aliqua, si nancisci potuissem eorum Sanctorum nomina, quorum ibi gesta explicantur: sed intelligo in Arverniam ablatum Ms. ubi ejus videndi nulla mihi Sociisve spes est. Iuvet ergo nos in hac parte, quisquis poterit ac volet. Atque utinam integrum Codicem aliquis publicæ luci donet! Auctor ea parte quæ Pontifices spectat, a S. Petro (ut reor) incipiens, & Anastasium Bibliothecarium presse subsequens, singulorum Pontificum ab eo laudata facta conatur illustrare versibus, ut illa ferebat ætas, non omnino politis. Deficiente Anastasio, prosequitur nihilominus Flodoardus ab Hadriano I usq; ad Formosum; nescio quem alium præ oculis habens, magis succinctum quam fuerat Anastasius, eoque etiam ipse cogitur esse succinctior. Eatenus autem ille nullā curam assumpsit definiendi temporis, quo quisque Pontifex sedit: sed ejus rei primum incipit habere rationem in Benedicto VI (quem anno DCCCXCVI ordinatum fuisse constat) & per dimidium fere seculum plerisque annotat spatium sui Pontificatus; finiens in Leone VII, quem dixi, tamquam adhuc vivente, & a se Romæ viso, adeoque ante annum DCCCCXXXIX, quo Leo iste obiit. Optassem sane ut hic Chronologiæ ordinandæ adjutor citius mihi innotuisset: sic enim opus non fuisset aliunde subsidium emendicare, minus securum ac certum. Quod absque eo facere potui, feci; haud obscure dolens fideliori ductu destitui me pro seculo X: nunc autem nihil cunctabor mutare quæ scripsi, prout consequenter factum Lector inveniet.

[7] Post Flodoardum auxilio nobis veniet insigne Ms. & c. pag. 137. [Guilielmus,]

DISSERTATIO XXX al. XVIII.
De lingua Slavonica in Sacris &c. pag. 137.

Nvm. 1, lin. 14 post — linguæ Latinæ — adde — Præfert Missale illud Pauli V indultum vetus, [impressi ex indulto Pauli 5,] quod tamen tot jam elapsis annis executioni datum non fuit, deficientibus in Sina Episcopis qui versionem recognoscerent, deque ejus fidelitate securam redderent Apostolicam Sedem; alia præterea aliaq; interjecta fuerunt consilio tam utili impedimenta: quibus nunc demum superatis, ipsaque impreßione curata, visus fuit rogandus Innocentius Papa XI (etsi id forte necessarium non erat) ut Prædecessoris sui pro Missali eo decretum confirmet. Et ipse quidem rem intelligens, non modo non laudavit Pauli factum, sed miratus vehementer est tantam in executione moram; voluit nihilominus, quando huc usque dilata res erat, ipsam denuo in deliberationem adduci; inventæque sunt sententiæ Patrum admodum inter se variæ, sic ut appareret periculum, ne prævaleret paucorum auctoritas, negativam suadentium. Ego, ubi primum quid proponendum Romæ esset intellexi, recordatus &c.

Num. 3 lin. 10 post — gloriam suam — adde. Christianus Monachus, [quem & Ioannes 8 confirmavit,] S. Adelberti Episcopi Pragensis & Martyris avunculus, in Vita S. Ludmillæ matris S. Wenceslai Regis quā nepoti dicavit, paulo post annum Ordinationis ejus primum, Christi DCCCCLXXXIII, eadem omnia confirmans, quæ supra diximus de libris sacris in Slavonicam linguam a S. Cyrillo traductis; Missas præterea, inquit, ceterasque Canonicas horas in ecclesia, publica, id est populari seu vulgari, voce, resonare statuit, quod & usque hodie in partibus Slavorum a pluribus agitur, maxime in Bulgariis: multæquæ ex hoc animæ Christo Domino acquiruntur. Non equidem ignoro S. Gregorium VII, [&, non obstante contraria Gregorii 7 ad Bohemos sententia,] anno MLXXIX, Vratislao Bohemiæ Regi, postulanti, quo secundum Slavonicam linguam apud Bohemos divinum celebrari annueret Officium, respondisse, se huic petitioni nequaquam posse favere: & causam addidisse, quia hoc sæpe volventibus liquet, non immerito sacram Scripturam omnipotenti Deo non placuisse quibusdam locis esse occultam, ne, si ad liquidum cunctis pateret, forte vilesceret & subjaceret despectui; aut prave intellecta a mediocribus, in errorem induceret. Neque enim, inquit, ad excusationem juvat, quod quidam religiosi viri, hoc quod simpliciter populus quærit, patienter tulerunt, seu incorrectum dimiserunt: cum primitiva Ecclesia multa dissimulaverit, quæ a sanctis Patribus postmodum, firmata Christianitate & Religione crescente, subtili examinatione correcta sunt. Unde ne id fiat, quod a vestris imprudenter exposcitur, auctoritate B. Petri inhibemus; teque, ad honorem omnipotentis Dei, huic vanæ temeritati viribus totis resistere præcipimus. Bohemos Moravorum Bulgarorumque exemplum movisse videtur, ut quod apud hos ab initio prædicatæ istic fidei servabatur; sibi quoque, eatenus non nisi Latine sacra audire consuetis, concederetur. [in Slavonia teneri jussit Innocentius 4.] Ipsis autem negatum fuisse quod sic petebant scio equidem: quin & assentiar, si velis, Gregorium ea fuisse mente, ut usum Slavonicæ linguæ etiam Bulgaris ablaturus fuerit, si potuisset; sed ut rationes, quas allegat, parum convincentes esse videntur: sic illius post sesquiseculum successor Innocentius IV iis dimotus non fuit, quin cuidam in Slavonia Episcopo prorsus contraria responderet, per epistolam quæ apud Baronii Continuatorem Raynaldum, ad annum MCCXLVIII num. 5 sic legitur: Porrecta nobis tua petitio &c.

[contra quos non audiendus Christianus Lupus,] Num. 7 lin. 7 — explicare — adde — Obest quidem apud nonnullos istius Congregationis Patres, persuasio quædam, a P. Christiano Lupo, viro erudito, altius infixa, cum is Romæ fuit anno MDCLIV; quando apud Apostolicam Sedem vehementius instabatur pro eadem, quæ nunc iterum petitur, facultate. Etenim in Vita ipsius P. Lupi, edita ante Tomum postumum, continentem scholia & notas ad variorum Patrum circa Ephesinum & Chalcedonense Concilium epistolas, laudat eum P. Sabbatinus, quod Romanam Ecclesiam semper ejusmodi postulata rejecisse, dogmatico scripto monstravit; atque ita litem, quæ multos jam tenuerat annos, & alta fatigarat ingenia, posteritati peremptorie diremit. Equidem nihil detractum viro isti cupio, [asserens S. Sedem semper rejecisse talia postulata,] qui P. Henschenii olim discipulus, eum ejusque opus semper fecit maximi: sed libenter viderem, quibus ille exemplis thesim tam universalem visus sit adeo solide stabilivisse. Interim vehementer fallor, si alia habuerit quam e seculo superiori accepta, quando Bohemi Germanique importunißime flagitarunt istam libertatem, tunc minime utilem, certe non necessariam, & apud alias nationes Europæ, eo tempore ad novitatem pronas, plurimum nocituram. Sed quod ejusmodi exempla non debeant valere contra gentes, quibus nec est nec fuit unquam in rebus politicis vel sacris usus ullus linguæ Latinæ, quales sunt omnes Orientales, multoque minus contra Sinas Iaponiosve, parentum nostrorum recenti memoria declaratum luculenter fuit, quando petentibus Fratribus Carmelitanis, ut Sacerdotibus sui Ordinis, qui in regno Persidis existunt & in futurum existent, liceat Missam lingua Arabica celebrare, [ubi ad manus est recens exemplum pro Arabica lingua an. 1624.] sanctissimus in Christo Pater & Dominus noster Urbanus, divina providentia Papa Octavus, auditis venerabilium Fratrum suorum, S. R. E. Cardinalium Congregationis de Propaganda fide sententiis, ad consolationem populorum, qui in eo regno fidem Catholicam nuper susceperunt, Sacerdotibus prædictis licentiam petitam concessit, &c. XVII Aprilis MDCXXIV. Ita edicti ecgraphum, Luca mihi missum: quod utinam tunc productum fuisset, quando P. Lupus, tam fidenter quam tamere, suum istud oraculum edidit. Profuisset etiam adduci in medium Illyricæ gentis Missale Slavonicum, cujus etiamnum usus est Romæ in Ecclesia S. Hieronymi Slavorum, ad usum eorum ædificata, qui, causa Turcicæ servitutis declinandæ, Romam se contulerant anno MCCCCLIII, cum tribus suis Episcopis sub Nicolao V; quibus accedens sub Pio II Regina Bosniæ, exul etiam ipsa, impetravit a Sixto IV jungendum ecclesiæ hospitale. Titulus libri hic est: Missale Romanum, Slavonico idiomate, jussu S. D. N. Urbani VIII editum Romæ, typis & impensis S. Congreg. de Propaganda Fide MDCXXXI.

[8] Hæc, inquam aliaque similia debuissent P. Lupo ostensa fuisse, sententiam ejus facile immutatura. [Id suo exemplo docuerunt Apostoli,] Sed id prætermissum querantur alii, remedium a Christi Vicario melius informando humiliter expectantes: ego prædictis hoc insuper addiderim &c.

CVIII HADRIANUS II.

Ab an. 867

Lin. I — post-Episcopo — l. — post Episcopo.

[Pater ejus postea Episcopus.] Commentarium sic ordire — Nemo existimet Postepiscopum unica voce dici a Guilielmo, eum qui primum ab Episcopo locum tenet; sed adverbialiter accipiatur τὸ post, acsi dicas — factum Episcopum post nuptias, vel consensu vel morte uxoris diremptas: talis enim revera fuit hic Talarus; & ut Episcopus Minturnensis invenitur subscriptus Synodo Romanæ sub Leone IV, anno DCCCLIII. Idem Guilielmus rotundo &c.

In fine Commentarii adde — 5 Res gestas ab Hadriano, paucis versibus complexus est Flodoardus, [Laus ex Flodoardo,] post Nicolai Papatum prolixius enarratum:

Hinc sacra succedunt Adriani jura Secundi:
Qui pius ac placidus laudatur, & ordine clarus;
Pauperibus largus, locupletibus atque benignus,
Omnibus & medius, nulli nisi carus habendus.
Compatiens pulsis, patientes improba servans,
Passorumque ferens causa. Longinqua pererrat
Scriptis regna; monens rigidos, reparans quoque fractos,
Justitiæque viam justo moderamine pandens.
Utque Patres * stuprum Regis fastusq; coërcet,
Ac maculis purgare nigris Regale laborat,
Nunc monitu blando, nunc asperitate, cubile.

Lotharium, Lotharingiæ Regem intelligit, qui anno DCCCLXIX reconciliari cum Ecclesia postulans, [& zelus contra adulterum Regem Lotharium.] atque absolvi ab anathemate, quo eum Nicolaus Papa innodaverat, propter adulterinum cum Waldrada commercium; juravit nullum sibi cum ea fuisse commercium post sententiam illam; sed perjurium morte festina luit ipse & Proceres ejus. Vt autem Rex ad ejusmodi submißionem adduceretur, juvisse Flodoardus ait Hincmarum, Remensem Episcopum; nec non Carolum Crassum, Lotharii patruum, Regem Francorum: sic enim cœptum encomium Hadriani prosequitur.

Pontificem is nostrum sumit Regemq; sodales,
Hincmarū & Karolum, sociosq; laboris adoptat,
Sceptraque sic pariter tutari a crimine certat.
In multis etiam divina lege regendis,
Hunc nostrū Patrem, sibi fratrem asciscit agonis.

Extat scilicet inter Hadriani Epistolas una, ordine nona, qua laudat Hincmarum, eumq; hortatur ut Carolum Regem ad constantiam excitet in causa Lotharii.

[Annotatum]

* al. superi,

CIX JOANNES VIII.

Ab an. 872

Num. 5 lin. 4 a fine — habent. l. habeat.

Num. 7 adde — His Joannis laudibus non dissonat Flodoardus, ita canens:

Hoc [Adriano] rapto, capit Octavus Segmenta * Joannes
Culminis eximii; quique effulsisse beatis
Moribus adstruitur, doctrina ornatus & actis; [quod in rem suam convertit Flodoardus.]
Judicii custos recti, pietatis amator;
De Christi segete crebro zizania pellens,
Et rationales per agros pia munera spargens:
Utpote doctiloquus, prudens, sensuque peritus,
Solicitum qui se gregibus præbebat alendis.

Quæ ipsa videntur ex Epitaphio, quod præmisimus, accepta.

N. 8 lin. antepen. — mox secutam Electionem. l. illam mox secutam.

[Annotatum]

* Pallium

CX MARINUS.

Ab an. 882

Num. I lin. 14 — Hic ergo. l. Huic ergo.

In fine adde — 8 Epistolarum Marini Epitaphiiq; defectum supplent quadamtenus Flodoardi versus, utrimque accepti:

Quo [Ioanne] Patribus juncto, subit alta Marinus
Regmina: qui placitus Domino & decus orbis habetur. [Acta Marini ante Pontificatū CP. in Synodo 8,]
Augustis carus, populorum dignus amator,
Doctrinis renitens sacris, & semina diva
Cordibus infundens hominum, per climata mundi.
Nam Grajos superans, pulsis erroribus, unam
Reddidit Ecclesiam, scissumque coëgit ovile.

Sed hoc ad Legationem Constantinopolitanam pertinere Videtur: qua Marinus, adhuc S. R. E. Diaconus, vice Hadriani II præsedit Oecumenicæ Synodo octavæ, Photium deposuit, Ignatiumque restituit. Nam licet etiam Pontifex factus, Photium, sub Ioanne decessore segnius agente restitutum, & omnia ejus acta damnaverit, atque conciliabuli pseudo octavi decreta resciderit, errorem quoque de Spiritus sancti proceßione refutaverit; in hoc tamen a Græcis auditus non est Marinus; sed Imperatorem Basiliū, reconciliatum Photio, antea ad ejus suasionem abjecto, habuit vehementißimum adversarium: ut patet ex iis certaminibus, quæ Hadriano successori fuerunt cum prædicto Imperatore pro defensione ejusdem Marini.

[9] [& in Papatu cum Fulcone Remensi.] Magis proprie ad Pontificatum hunc pertinent quæ cum Fulcone Remensi, Hincmari succesore, egisse Marinum sic scribit Flodoardus:

Pontificem nostrum Fulconē hic fascibus ornans,
Instruit, ore, manu, Pastoris comere jura,
Justitiæque ejus congaudet pronus amori:
Inque refutandis præstans suffragia pravis,
Fert se adjutorem, multum minitando superbis:
Hunc fratrē velut amplectens, incommoda vellat,
Utque fidem, monet, exhibeat, scriptoq; revelet.
Hujus & ad nutum Patribus mandata resignans,
Contempore super jubet exercere vigorem:
Et parti istius precibus se dedere curans,
Francorum Regem affectum retinere paternum
Hortatur, solans, votisque juvamina præbens.

Hic Carlomannum, Ludovici Balbi filium, oportet intelligas; mortuo paulo ante assumptionem Marini Ludovico fratre, Neustriæ Rege, jam quidem Monarcham; sed ob Normannorum incursiones, multo auro vix demum redemptas, jure afflictißimum.

CXI S. HADRIANUS III.

Ab an. 884

Commentario adde — 6 Brevem hujus Hadriani Pontificatum fuisse, etiam Flodoardus testatur, aliud nihil de eo scribens, quam quod opera Fulconis Archiepiscopi mire conciliatus fuerit Remensi Ecclesiæ. Versus ejus hi sunt: [affectus erga Remenses a Flodoardo laudatus.]

Tertius emissos Adrianvs honore secutus,
Præsule jam dicto Fulcone studente, paratur
Remensi pater Ecclesiæ, curator & altor;
Jura sibi decoris firmans ut roboret apti,
Et contra adversos solatia debita præstet,
Nostrumque affectu Regem genitoris adoptet,
Præsulibus patrem pandens se jure benignum.
Quo cito prærepto &c.

Quæ omnia, æque ac supradicta de Marino, intelligere volens clarius & distinctius, oportet ut adeas Remense Chronicon, ab eodem Flodoardo prosa conscriptū, lib. 4 cap. 1.

CXII STEPHANUS V

Ab an. 885

Num. 1 adde — Pontificale metricum Flodoardi, de hoc Stephano nihil habet, quod non poßit clarius distinctiusque legi in præcitato ejusdem auctoris Remensi Chronico: [Translatio S. Calixti Papæ.] quare supersedeo attexendis hic versibus, cum legi apud Mabilionem poßint, & bona sui parte legi iterum debeant in Actis Sanctorū ad XIV Octobris, propter corpus S. Calixti Papæ, per eumdem Pontificem S. Everardo Comiti donatum, atque Cisoniensi in Flandria monasterio illatum.

N. 3 lin. 9 — anni CCLXXX, menses UII. l. anni CCLXXI, menses IIII.

CXIII FORMOSUS.

Ab.an. 891

Post Summarium Pontificatus, pro Commentario Chronologico, ponantur ea dumtaxat quæ pag. 145 referuntur num. 4, 5, 6 & 7, & Marginalis Synopsis sic ordinetur — Ex die obitus in Paschate an.896, non autem in Decembri — intelligitur ordinatus in Septembri anni 891.

De anno ac tempore mortis habemus &c.

Quod etiam prædictus Formosus non potuerit &c.

Porro a die IIII Aprilis anni DCCCLXXXVI &c.

[ejus ad Episcopos Angliæ epistola,] In Tomis Conciliorum extat Epistola &c — usque ad Col.2 lin. 9 — habes lib. 2 cap. 5 — & hæc adde — his verbis: Anno quo a Nativitate Domini transacti sunt anni nongēti quatuor (ita DCCCCV signari censet in Annotatione Cossartius) Misit Papa Formosus in Angliā epistolas, quibus dabat excommunicationem & maledictionem Regi Edwardo, pro benedictione quam dederat B. Gregorius genti Anglorum a Sede S. Petri: nam per septem annos plenos destituta fuerat Episcopis omnis regio Gevissorum, id est, Westsaxonum. Quo audito congregavit Rex Edwardus Synodum Senatorum gentis Anglorum, [anno 905 & regno Eduardi perperam adscripta,] cui præsidebat Pleigmundus Archiepiscopus Cantuariensis, interpretans districte verba Apostolicæ Legationis. Tunc Rex & Episcopi … elegerunt singulos Episcopos singulis Provinciis Gevissorum, & quod olim duo habuerunt in quinq; diviserunt. Acto Concilio Archiepiscopus Romam cum honorificis muneribus adiit, Papā cum magna humilitate placavit, decretum Regis necitavit, quod Apostolico maxime placuit &c.

[5] Polydorus Virgilius &c. usque ad finem.

[6] Certioris fidei est Instrumentum, quo idem Formosus Papa, Gigniacensis monasterii fundationem sub ejus primo Abbate S. Bernone, [Alia certior,] postea etiam primo Cluniacensi, ductæque ab inde Congregationis auctore, factam laudavit, ipsumque monasterium in jus Sedis Apostolicæ receptum declaravit, tertia decima Indictione, mense Novembrio, uti ad longum scribitur in ejus Privilegii contextu, sec. 5. Benedictino pag. 72 in Actis S. Bernonis. Ibi autem opportune admonet Mabilio, num. 13, observatione dignam clausulam de Decimis, ex monasterii fundis aut a propriis ei hominibus, [vetat Decimas exigi a monasterio Gigniacen.] nemini solvendis, maxime cum scriptum sit, ne Sacerdote Decimas dare cogantur: sed nescio quo errore factum sit, ut in hac Mabilionis Observatione scribatur Indictio XIV eaque dicatur convenire cum anno DCCCXCVI. Istius enim Indictionis November cadit in annum DCCCXCV, & November Indictionis XIII in XCIV: atque ita salva nobis manet Chronologia nostra, cui exerratio ista adversatur, & ideo notanda hic fuit.

DISSERTATIO XXXI.
De Formosi, adhuc Portuensis Episcopi, fructuoso ad Bulgaros Apostolatu, adversariorum calumniis apud Joannem VIII obscurato, cum jactura ipsius Bulgariæ; deque ejus laudabili Pontificatu.

Adeo variis judiciis, etiam Pontificiis, jactata est hujus Formosi fama, non minus ante Pontificatum viventis, quam post eum mortui; ut omnino operæ pretium videatur, historiam ejus paulo accuratius explicare, ex Anastasio & Guilielmo Bibliothecariis, Nicolai I & Hadriani II Vitas scribentibus. Rem ab ovo exordior.

Damnato Apostolicæ Sedis sententia Rodoaldo, Episcopo Portuensi, [Factus an. 864 Episc. Portuen.] quia non tantum in causa Ignatii prævaricatus Constantinopoli fuerat, sed postea etiam ob commissa in Galliis, ad judicium citatus non comparuerat; substitutus est anno DCCCLXIV Formosus, tanta cum Nicolai Papæ satisfactione, ut cum biennio post, Indictione scilicet XIV, a Rege Bulgarorum recens converso ad fidem, & sub nomine Michaëlis baptizato, Legati venissent: quærentes quid Regem facere salubrius oporteret, vel quid erga reliquum Bulgaricum, [an. 866 Bulgaros omnes baptizat:] adhuc baptismo sacro carentem, populum, ut fidei perciperet sacramenta, agi deberet…Paulum Populoniensem & Formosum Portuensem, magnæ sanctitatis Episcopos, ad prædicandum genti illi ire decrevit…qui magna suscepti devotione, cœperunt salutaribus edocere populum monitis, & a minimo usque ad maximum sacro fonte abluerunt … Gloriosus autem Bulgarorum Rex tanta cœpit fidei flagrare constantia… ut omnes a suo regno pellens alienigenas, præfatorum Apostolicorum Missorum solummodo prædicatione usus,… unum ex his Formosum, vita & moribus Episcopum, sibi dari Archiepiscopum expetierit… simul & pro instructione gentis illius Presbyteros postulaverit. [quibus primum ipsum] Ipse vero Papa … Presbyteros quos dignos reperit prȩdicationis gratia in Bulgariam direxit, cum iisque Dominicum Tarvisiensem & Grimoaldum Polimartiensem Episcopos; ut, quia ipsum Formosum plebem dimittere sibi creditam non oportebat, ex his Presbyteris ad Archiepiscopatum qui dignus esset eligeretur.

[2] Interim moritur anno DCCCLXVII Nicolaus: cui succedens Hadrianus II mense Decembri, illos quos decessor ire præceperat, quique audito ejus obitu substiterant, ire jubens, in quantum tempestas fluctuosi temporis permittebat, piissimi patris votum pius heres implevit. [tum Marinum Archiepiscopum frustra postulantibus;] Iis in Bulgariam appulsis. Formosus & Paulus remeantes, de Christianitate Bulgarorum ac omnimoda subjectione Sedem Apostolicam recrearunt; & Michaëlis Regis legatum, Petrum nomine, summo Pontifici præsentarunt, regias litteras offerentem, ut aut Marinum, sibi bene compertum Diaconum, Archiepiscopum consecratum remitteret, aut aliquem ex Cardinalibus dumtaxat eligendum dirigeret. Sed Marino Constantinopolim ad Synodum œcumenicam VIII misso, sub annum DCCCLXIX; mittitur Bulgaris Silvester quidam, quem Pontifex, remittentibus Bulgaris, magna sub velocitate recepit, cum Leopardo Anconitano & Dominico Tarvisiensi Episcopis, simul & litteras, pro Archiepiscopo, aut Formoso Portuensi Episcopo remittendo, deprecantes. Nec profuit rescribere, quod quemcumque nominatim devotio Regalis exprimeret, eum sine dubio Pontificalis provisio Bulgaris Archiepiscopum commendaret; quia Rex, [alienatus Rex ad Græcos transit.] expectationum moras diutius ferre non valens, ad Imperatorem Græcorum…eumdem Petrum, quem a Roma sine desiderii sui effectu receperat, Constantinopolim emisit cum aliis, requisitionis gratia, cui potissimum Bulgaria pertinere deberet: Et ibi quidem a Legatis, quod juri Romano pertinerent, revicti sunt: at postmodum, per Orientales Constantinopolitanosque donis ac promissionibus persuasis Bulgaris, Græcosque Sacerdotes suscipientibus, Grimoaldus Episcopus, sine conscientia Sedis Apostolicæ commissum sibi prædicationis officium deserens, Romam ditissimus remeavit. In quo facto, quia Episcopus a Bulgaris expulsum se asserit, & Presbyteri non se pulsos a Græcis seu Bulgaris, sed ab Episcopo circumventos; profecto dubium non videtur, quin mutuæ subsit proditionis imago.

[3] Hactenus Vita Hadriani, sed fine mutila, ut scire nequeamus quid actum porro in negotio sit. [Ad eumdem remissus non frustra Formosus,] Ex subsecutis tamen videor mihi coligere, remissum illico in Bulgariam Formosum, qui negotium, Romanæ Curiæ lentitudine corruptum, quocumque meliori posset modo, repararet. Videor etiam intelligere, non sine fructu regressum esse anno saltem DCCCLXXII: sed Hadrianum, prius quam ea impleret, de quibus inter Regem Formosumque convenerat, e vivis exceßisse. Certum est autem, ab Hadriani successore Joanne VIII missum Formosum, anno DCCCLXXIII primum in Germaniam directum ad Ludovicum Rege, postea anno DCCCLXXV in Franciam, ut regni illius Regem Carolum Calvam, Ludovici Pii secundogenitum, ad suscipiendam Imperii Coronam evocaret in Italiam: hoc autem coronato in die Natalis Domini, [deinde apud Ioannem Papam gravissime accusatus damnatur.] celebratam esse anno mox sequenti DCCCLXXVI Romanam Synodum, pridie Kalendas Aprilis; atque in eadem gravißime accusatum Formosum, hujusmodi sententia fuisse perstrictum: Formosum Portuensem Episcopum &c. ut pag. 144 col. 1 lin. ult.

[4] Quid egerit tanto rigore constrictus &c. ut pag. 145 n. 2. — In Margine sic lege — sed vel innocens — vel justo graviori pœna — ideoque a Marino Papa absolvitur.

[5] Ego quanto magis priores posterioresq; Formosi laudes considero, tanto vehementius inclinor ut credam, calumniis meris oppressum fuisse, [Faverit forte nonnihil Ludovico Germaniæ Regi;] apud Joannem, licet ejus opera usum paulo ante in maximi momenti negotiis. Est qui hunc a Formoso alienatum putet, quia is lenitudinem ejus in reprimendu Photii conatibus improbaverit: sed iste primum anno DCCCLXXVIII cœpit Joannem circumvenire. Quid ergo? Existimo quia plus quam is vellet faverit Ludovico, Germaniæ Regi, factam sibi injuriam querenti per translationem Imperii in juniorem suam fratrem. Carolum, & saltem aliquam partem reposcenti ex ea portione hereditatis avitæ, quam Ludovicus Imperator nepos suus possederat in regno Lotharii patris, [& Grimoaldus, reus desertæ Bulgariæ,] communisque eorumdem fratris. Hac autem occasione usus aliquis Formosi adversarius, gratia & pecunia potens, fortaßis Grimoaldus ille Polimartiensis, cujus probrosam in deserenda Bulgaria ignaviam, seu potius perfidam avaritiam, Formosus verosimiliter incusaverat; cœperit falsis criminationibus ea omnia traducere, quæ pro reducendis ad Romanæ Ecclesiæ subjectionem Bulgaris hactenus iste egerat, & multis criminari absentem; omnibusque modis id agere, ut ex itinere vel invitus retraheretur, ne, si negotium ex voto conficeret, simul etiam in lucem produceret iniquam ipsius Grimoaldi nundinationem collusionemque cum Græcis, quam conabatur occultare, dicendo se a Bulgaris per vim fuisse ejectum.

[6] Quid autem in eo culpæ erat? si, postquam Hadrianus Bulgaris scripserat dandum eum quemcumq; nominatim postulasset Rex; hic redeunte ad se Formoso ita placari se siverit, ut tamen, non ex aliqua inductione Formosi ipsius, sed proprii animi impetu juraverit, nullum nisi ipsum Formosum Archiepiscopum Roma accipere, atque extorserit ut is rediturum se promitteret, [optimos Formosi pro ea reducenda conatus calumniatus,] quando alia nulla jam apparebat via ejus reconciliandi. Tum regressus in Italiam Formosus, & videns, una post alteram legatione sibi injuncta, trahitempus præsensque adesse periculum amittendi spem omnē reliquä in Bulgaria; consciëntia juramenti urgente, eodem redierit, Pontifice inconsulto; non ut mansurus ibi propria deserta Ecclesia, sed ut Regem ad ulteriorem patientiæ animaturus, & Græcorum Presbyterorum conatibus obviam iturus. Quod ad crimen ambiti Pontificatus attinet, de eo si infamatus Formosus ab initio fuisset, non adhibuisset eam Joannes totis tribus annis ad tanti momenti Legationes, quales dixi: unicumque calumniæ struendæ fuerit fundamentum, quod, cum Romani ægerrime ferrent, Bulgariam sibi a Græcis subtrahi; actum ab aliquibus fuerit post mortem Hadriani, de Formoso ad Pontificatum provehendo, qui solus videbatur certo jam fere damno posse occurrere; sicut simili ex causa postea idem Formosus electus est, ad resarciendam infamiam, Photii restitutione acceptam. Deniq; ex ipsa sententia apparet, damnatum absentem fuisse, idque statim post ejus discessum; [absentem damnari fecerit.] est enim intra XX diem a sententia jussus comparere ac satisfacere. Comparuit autem: sed judicii iniquitati non valens resistere, paruit latæ in se licet innocentem sententiæ. Interim, quidquid postea Joannes egit ad reducendū a Græcis Michaelem, frustra egit: nec umquam potuit a S. Ignatio Impetrare, ut suos Sacerdotes ex Bulgaria revocaret: restitutus autem a Joanne post mortem Ignatii Photius, ea spe quod Bulgariam redditurus esset, nihil minus præstitit; ac tandem suscitato schismate secum etiam Bulgaros in ipsum traxit.

[7] Vt ut istæc se habuerint post mortem Joannis, restitutus gradui suo atque Ecclesiæ Formosus, magno in pretio fuit mox secutis Marino, Hadriano, & Stephano Pontificibus &c. pag. 145 num. 3.

[8] Atque hæc de Formosi initiis dicta sunto: de ea autem quam mortuus passus est injuria, ita scribit Anonymus Beneventanus, [Laus Formosi ex Anonymo Beneventano,] ejus temporis Auctor, apud Camillum Peregrinum pag 148. Paucis post hinc diebus elapsis (id est, post reversum ex Beneventana Provincia Guidonem Spoleti Marchionem, Guidonis Imperatoris filium, & Lamberti a Formoso in patris locum coronati fratrem; uti pluribus infra probabitur) Stephanus Vicarius Apostolorum, Formosum Papam prædecessorem suum ex sepulcro abjecerat, irritas faciens cunctas ipsius Ordinationes; cujus corpus post menses XI inventum est integrum: quod dum huc illucq; crebrius jactaretur, etiam sanguis exivit tanto jā tempore elapso. Acta ejus cum Fulcone Remensi ac Franciæ Rege Carolo Simplice, quæ antea prosa, postmodum versu complexus Flodoardus, Pontificatum istum cum hoc insigni elogio clausit, quod pro Epitaphio esse poßit.

Præsul hic egregius Formosus, laudibus altis
Evehitur; castus, parcus sibi, largus egenis:
Bulgaricæ genti fidei qui semina sparsit;
Delubra destruxit, populum cælestibus armis
Instruxit, tolerans discrimina plurima promptus,
Exemplum tribuens ut sint adversa ferenda,
Et bene viventi metuenda incommoda nulla.

Ad similem Formosi commendationem facit Luitprandus Diaconus Ticinensis, lib. 1 cap. 8 natrans quomodo post mortem, [& Luitprando.] jussu successoris resossus & in Tiberim jactatus dum a piscatoribus postmodum esset inventus, atque ad B. Petri Apostolorum Principis ecclesiam deportatus, Sanctorum quædam imagines, hunc in loculo positum, venerabiliter salutarunt; uti a religiosissimis Urbis Romanæ viris persæpe audivisse idem se testatur.

CXIV BONIFACIUS VI.

Ab an. 846

Ad Commentariolum appone — 3 Bonifacii brevē Pontificatum & laudes ex Fodoardi versibus nunc accipe:

Hinc subit ad modicum Vates Bonifacius almus. [laudatur a Flodoardo.]
Ter quinos hic in arce dies explevit honoris:
Culmina mox mutans, superat fastigia celsa,
Inque brevi spatio quæsita cacumina scandens,
Inter Apostolici Proceres adscribitur Albi.

Vereor tamen ne pro suo erga Apostolicam Sedem affectu potius hæc scripserit Flodoardus, quam ex certa de Bonifacii moribus notitia: nam si vere Sanctus ille fuisset, quomodo se ad illum gradum protrudi a populo contra Canones permisisset, aut inde deponi Synodice meruisset? Interim apparet existimæsse Flodoardum, non multo post suam evectionem, mortuum quoque illum fuisse, & quod depositus sit nescivisse.

[4] [Senenses suum faciunt.] Fr. Isidorus Vgurgierius, in suis Pompis Senensibus Italice scriptis, quas necdum vidimus, Tit. 1 de Pontificibus Origine Senensibus, iisdem Bonifacium VI adscribit, auctoritate cujusdam Bisdomini Chronologi Senensis, qui dicitur sub annum MC floruisse, itaque scripsisse. Factus est Papa Bonifacius Senensis, & vixit solum XV dies, nec fuit coronatus. In memoriam vero illius ecclesia Cathedralis accepit Titulum S. Bonifacii. Erat autem ex Dominis Rosiæ, Castelli Senis propinqui, ex familia Rossiorum apud Senenses antiquissima: Gravis ea videtur auctoritas, præ ea, qua sola nixus Romanū feci, secutus collectorem Vitarum ad Martinum V deductarum: quare per me licet ut Senensis credatur Bonifacius iste, quem Hermannus contractus ait decimo quinto die necatum, quod non consistit cum verbis Romanæ Synodi: quare si necatus ille fuit, id fuerit post quam præsumpsit populus violenter tentare restitutionem rite ejecti. Necatum autem in isto conatu facilius crediderim, quam non coronatum fuisse ea ætate adscriptum Pontificum Catalogo. Nihil interim hic placet definire.

CXV STEPHANUS VI.

Ab an. 896

Num. 1 lin. 6 — aßignatum stabilitur Privilegium — lege — notatum, stabilitur per Privilegium.

Ibidem lin. ult. — anno DCCCXCVIII l. DCCCXCVII.

Num. 4 adde — Flodoardus etiam illius memoriam execratur hic versibus:

Tum Sextus Stephanus sacra regmina culmine carpit: [& Flodoardo execrata,]
Durus qui nostris, propriis ast durior instat:
Sæva quidem legat vivis, truciora sepultis;
Fulconemque minis, Formosum concutit actis,
Concilium gregat infaustum, cui præsidet atrox,
Prædecessorem abjiciens * ponensque Patronum.
Visus abhinc meritis dignam incurrisse ruinam,
Captus & ipse, sacraque abjectus Sede, tenebris
Carceris injicitur, vinclisque innectitur atris,
Et suffocatum crudo premit ultio leto.

[Annotatum]

* .I. deponens.

CXVI ROMANUS.

Ab an. 897

Vltimas 2 lineas sic lege — obiit 11 Januarii, anno DCCCXCVIII, & vacavit Sedes usque ad VIII Januarii.

In Marg. lege — ad 898 m. 3.

Commentarium etiam totum muta hoc modo.

[1] Dißidentibus inter se de spatio hujus Pontificatus Auctoribus, [Ratio temporis.] & Platina quidem tertio mense defunctum Romanum scribente, Stella & Rollevinkio ad menses III adjicientibus dies XI, aut XXI; quatuor autem menses rotundo numero ponente Mariano Scoto (qui menses apud Gotfridum Viterbiensem perperam dicuntur anni) Hermannoque Contracto dies XX addente, pro quibus Ms. nostrum habet dies XUIII; dies quidem plures retineo, menses vero solum tres numero, quia sic optime convenitur cum Flodoardo, in hunc modum canente:

Post hunc (Stephanus) luce brevi Romani regmina surgunt, [juxta Flodoardum.]
Quattuor haud plenos tractans in culmine menses,
Æhere suscipitur, meritos sortitus honores.

Mali ergo Decessoris Successorem non malum supponit fuisse Flodoardus: qui si etiam illius Acta rescidit, ut habet Collector Conciliorum, allegato Luitprando (etsi hic Romanum nec semel quidem nominet) quodque etiam Platina asserit; profecto ineptißime quis vitio verterit cum Platina, quod laudare debuerat.

[2] Quoniam autem ex majori dierum numero & minori mensium, [Interpontificium.] aliorumque Pontificatuum prægresso calculo, sequitur, XI Septembris ordinatum, anni sequentis die II obiisse, isque tunc Feria II fuit; nihil causæ nobis est, quin mox electum successorem, dicamus fuisse proxima Dominica ordinatum, id est, VIII Januarii.

[3] [Baronii Calculus.] Baronius, nihil habens quod definiat de die vel mense, quia id putat ex antiquis haud facile accipi; solum in errore prænotato progreditur, & anno DCCCC creatum Romanum scribit, anno autem sequenti ponit initium Successoris.

CXVII THEODORUS II.

Ab an. 898

Lin. 2 — XII Februarii — l. — VIII Ianuarii — & lin. 4 — III Martii &c. — lege — XXVII Ianuarii: & cessavit Episcopatus usque ad V Februarii.

In Marg. 12 Februarii l. 8 Ianuarii.

Num. 1 adde — Idem etiam consensus facit, ut cum Mabilione audeam ecgraphum Flodoardi, quod Bissenos dies legit, corrigere & scribere bis denos, in hoc ejus Elogio. [Laus ex Flodoardo.]

Quo (Romano) rapto, breviore subit fastigia sorte
Dilectus Clero Theodorus, pacis amicus:
Bis denos Romana dies qui jura gubernans,
Sobrius, & castus, patria bonitate refertus
Vixit; pauperibus diffusus amator & altor.
Hic populum docuit connectere vincula pacis,
Atque Sacerdotes concordi junxit honore:
Dum propriis revocat disjectos sedibus, ipse
Complacitus rapitur, cælesti sede locandus.

[2] Lucem hæc accipiunt ex Auxilio, qui lib. 2 cap. 4 ait, quod eos. &c.

CXVIII JOANNES IX.

Ab an. 898

Lin. 3 lege — Dominica V post Epiphaniam, V Februarii — lin. 4 — obiit XUIIII Februarii — & lin. 5 — usque ad II Martii.

Num. I adde — Recte igitur Mabilio Tomo I Musæi Italici pag. 86, Actis Concilii Romani, [uti & Flodoardus.] quo abrogata fuerunt Acta Stephani contra Formosum, prænotavit annum DCCCC, potius quam DCCCCIV, eidem hactenus in Conciliorū collectionibus aßignatum: supplet autem defectum editorum ea parte, qua interrogati Episcopi singuli, qui interfuerant damnationi Formosi, protestati sunt, coacte se vel interfuisse vel subscripsisse.

Num. 3 adde — De iisdem tribus Conciliis sic canit Flodoardus.

Joannes subit hinc, qui fulsit in ordine Nonus,
Pellitur electus patria quo Sergius urbe,
Romulidumque gregum quidā traduntur abacti.
Conciliis tamen is ternis docuisse refertur
Dogma salutiferum, novitasque aboleta malorum,
Et firmata fides doctrinis tradita Patrum.

Si quis Cavallerianas Imagines adhibendas operi censeat, corrigat sub effigie hujus Joannis numeri nominalis errorem, & subscribat IOANNES IX.

CXIX BENEDICTUS IV.

Ab an. 900

Lin 2 & 3 lege — ordinatus 11 Martii in Dominica Quinquagesimæ — lin. 4 — obiit XVI Septembris — lin. 5 — usque ad XXIII.

Num. 2 lin. 10 — anno … Papæ I — scribe — Papæ I — deinde post num. 3 adde —

[4] Epitaphium ipsum præ oculis omnino habuit Flodoardus, sic canens:

Tum sacra consurgunt Benedicti regmina Quarti, [quod imitatus est Flodoardus.]
Pontificis magni, merito qui nomine tali
Enituit, cunctis ut dapsilis atque benignus.
Huic generis, nec non pietatis splendor opimus
Ornat opus cunctum. Meditatur jussa Tonantis.
Prætulit hic generale bonum lucro speciali.
Despectas viduas, inopes, vacuosque patronis
Assidua, ut natos proprios, bonitate fovebat:
Mercatusque polum, indiguis sua cuncta refudit.

CXX LEO V.

Ab an. 904

Lin. 3, 4, 5 lege — XXIII Septembris in Dominica, sedit dies LVII, defunctus XVIII Novembris… & cessavit Episc… dies VI.

In Marg. — d. 40. l. d. 57.

Num. 2 lin. 2 dele hæc verba — isto autem — & lin. 7 item dele — prior aliorum consensu; — atque in fine numeri adde — Mariani autem Scoti numerus dierum LVII, ideo retinetur, quia propius accedit ad plenitudinem duorum mensium, de quibus Flodoardus ita canit.

Post quem (Benedictum) celsa subit Leo jura, notamine Quintus;
Emigrat ante, suum quam luna bis impleat orbē.

Num. 3 ult. & penult. lin. sic lege — cadebat in Dominicam, & ideo dixi cessasse Episcopatum tantum dies VI.

CXXI CHRISTOPHORUS.

Ab an. 904

Lin. 3 — IX Decembris — l. — XXV Novembris. — Lin. 4 — menses sex — adde — dies aliquot.

Num. 1 in fine adde — Dies aliquot supra semestre eidem addere, [Tempus Sedis] nos cogunt hi versus Flodoardi:

Christophorus mox sortitus moderamina Sedis,
Dimidio, ulteriusque parum, dispensat in anno.

DISSERTATIO XXXII al. XIX.
Successio & Chronologia Regum & Imperatorum Italicorum, post &c. pag. 150.

Pag. 151 num. 2 lin. 4 post — Lamberti Ducis Spoletini filius l. frater — &adde — filius autem Guidonis senioris, cujus respectu Erchemperto Casinensi, ejus temporis historico, num. 79 appellatur Guido junior, ad capessendum &c.

Ibid. num. 4 lin. 7 post — Wormatiam venit — adde — Huic primæ Arnulfi in Italiam expeditioni Guidonis Imperatoris mortem subjungit Regino: [Contra quos anno 894 frustra venit Arnulfus,] cui consentiens Anonymus Beneventanus, in Historia Longobardorum a Camillo Peregrino productus, post acta anni DCCCXCIII, subsequenter vero, inquit, Arnulfus Rex Gallorum (sic Transalpinos Burgundiones Franconesque Arnulfo subjectos appellat) intravit Italiam, cum multa multitudine veniens usq; ad Ticinum cupiens pertingere Romam. Sed idem fame & intemperie aëris compulsus, reversus est ad propria. Eo autem tempore Guido, qui cum Berengario Forojuliensi diu civilia egerat bella, Rex erat Italiæ, & tunc aufugerat in partibus Spoletii; qui post paululum vomitu sanguinis ab hac luce subtractus est. Lambertus denique, ipsius Guidonis filius, patri successit in regnum. Sed hujus nomen suscipere recusavit Tusciæ Marchio Adalbertus, [excitus a Tusciæ Marchione.] qui Arnulfum acciverat: unde factum, inquit Florentinius in Memoriis Comitissæ Mathildis lib. 3 pag. 27, ut Lucæ inciperent instrumenta publica hoc modo notari: Anno ab Incarnatione octingentesimo nonagesimo quarto, post ovito Domini nostri Guidoni Imperatoris anno primo, tertio Kal. Januarii, Indictione decima tertia: quibus nihil certius haberi potest ad firmandam undequaque Chronologiam, circa annum quo Guido Imperator obiit.

[5] Sed quia principio allegatus Regino, anno post eam mortem secundo, [Reginonis in obitu Lamberti error correctus,] alteram longe celebriorem Arnulfi in Italiam expeditionem describens, qua is urbem Romanam armis cœpit, & a Formoso Apostolicæ Sedis Prȩsule cum magno honore susceptus est, & ante Confessionem S. Petri coronatus Imperator: quia inquam Regino, his narratis, continuo subjungit: Eodem an. DCCCXCVI Lambertus filius Guidonis vita decedit, & Ludovicus filius Bosonis a Provincia egressus Italiam intrat: quæ constat primum accidisse exeunte an, DCCCXCVIII aut sequenti ineunte; suspectus aliquando mihi Regino fuit, ne etiam Guidonis mortem toto biennio anticiparit; maxime cum Luitprandus uno quidem seculo serius sed ipsa in Italia Ticini scribens, Guidonis obitum manifesto conjungat cum morte Arnulfi, quē obsessa ab eo uxor Guidonis, Lamberti mater, veneno potandum curavit; remque sic referat, quasi non diu lætata illa facinoris sui fructu, prius etiam quam infirmatus Arnulfus mortem obiret, [& Luitprandi in morte Guidonis,] ipsa viduitatem incurrerit, Guidone ejus marito, dum abeuntis Arnulfi vestigia premit, ad Tarum fluvium extincto. Verum, consideratis præmißis Peregrini & Florentinii auctoritatibus, evidens apparuit, Luitprandum, ut geminam Arnulfi expeditionem conflavit in unam, nulla facta mentione prioris, ita etiam duos confudisse Guidones: quos evidenter distinguens Anonymus Beneventanus, post relatam mortem Regis Guidonis, consequenter describit, quomodo Guido, Dux & Marchio Spoletinus, in Apuliam tetendit, Beneventanos jugo Græcorum liberavit, Adelferium Principem Salernitanum capto Avellino prævenit ne ab ipso caperetur; ac denique Spoletum rediit. Imperatorem Lambertum, ejusque matrem Imperatricem cernere cupiens. [atque Anonymi Salernitani] In eumdem cum Luitprando errorē impegit Anonymus Salernitanus, qui inehoatam ab Erchemberto historiam Longobardorum ad integrum porro seculum protraxit; quando occupatum a Guidone Samnitium Principatum, captumque Avellinum retulit ad tempus morientis in Gallia Caroli, quasi eo abeunte occasione tali ad regnum Franciæ capescendum, Imperatrix Racheltruda nomine (alii Ageltrudam appellant) Beneventum regendum susceperit, tanto scilicet prius quam vir suus Imperator crearetur, & Guido Marchio Beneventum obtinuisset Græcis expulsis. Nempe, [confundentium 'duos Guidones,] quemadmodum postea Guido Marchio, Græcos expulit Benevento; quo deinde ingressa Imperatrix Lamberti mater anno DCCCXCVIII, ipsum germano suo Radelchi restituit, qui inde fuerat annis duodecim exclusus, teste Anonymo Beneventano; ita, teste Erchemperto, prior Guido Lamberti pater, cognoscens Carolum seminecem jacere, cupiditate regnandi devictus, reliquit Beneventanam provinciam sibi subactam & Spolitensium Ducatum, abiitq; Galliam regnaturus; unde Beneventi tellus capitur a Græcis, Spoletium ab Agarenis vastatur. [patruum & nepotem.] Maneat ergo Guidonem Imperatorem obiisse anno DCCCXCIV; alterum vero, qui illius uxoris & filii partes defendens biennio post exceßit e vivis, Marchionem dumtaxat Spoletinum ac Ducem Beneventanum fuisse: qui qua ratione priorem contingeret quærenti mihi (nec enim poterat ejus filius concipi & frater Lamberti, is qui supra dicitur Lambertum ejusque Matrem, utique non suam, cernere cupivisse) respondit Illustrißimus Cosmus della Rena, in Genealogiis Florentinis perquirendis diu multumque versatus, fuisse Guidonis Imperatoris ex fratre Lamberto filium; atque adeo non fratrem sed patruelem Lamberti Imperatoris; rogatus autem exhibere documenta, humanißime indicavit Epistolam Ioannis, Papæ VIII scribentis Indict. XIII, id est, Christi anno DCCCLXXX, Carolo Crasso Regi se pressum a Saracenis, una cum Guidone Comite, Lamberti filio, loqui voluisse. Lamberto autem fratrem Guidonem fuisse, demonstratur ex Chronico Caßinensi Leonis Marsicani, asserentis, Carolum Regem eidem Ioanni auxilio misisse Lambertum Ducem & Guidonem ejus fratrem; & similiter in Chronico S. Vincentii de Vulturno narratur, quomodo idem Carolus, cum Romæ sceptrum suscepisset, id est, anno prædicto DCCCLXXX, Lambertum Ducem & Guidonem germanum ejus Joanni Papæ dedit in adjutorium, cum quibus Neapolim & Capuam profectus est: per quæ manifeste Guidones duo, eodem tempore viventes, distinguuntur; patruus, postea Imperator; & nepos, semper Comes.

[6] Sic dinstinctis inter se Guidonibus, & discussa quam rerum nominumque similitudo induxerat confusione, redeo ad Arnulfum Imperatorem, [Ipse Arnulfus ab anno 894 Imperatorem se scribit,] quem sui in Italia regni Epocham duxisse a primo istuc ingressu, pro eo quem Regino statuit anno DCCCXCIV, vel saltem a morte Guidonis, quasi Lamberti coronatio nulla fuisset, probat Privilegium, quod, ut extat apud Vgellum Tom. 3 Ital. sacræ Col. 30, Amiatino prope Clusium monasterio dedit Arnulfus, divina favente Clementia Imperator Augustus…Kalendas Martii, anno Incarnationis Domini DCCCXCVI Indictionis XIV, anno Regni in Francia nono, in Italia tertio. Vbi quod non addat, [sed a Romanis solum agnoscitur ab an. 896 quo coronatus fuit.] Imperii Romani primo, signum mihi est, Imperatoris nomen ab eo usurpatum prius quam a Formoso Coronam suscepisset; & privilegium istud datum cum Romam tenderet, expulsurus inde viduam Guidonis, quæ urbem pro filio Lamberto tenebat. Non ita Stephanus, Formosi successor, sed Arnusto Archiepiscopo scribens, in mense Augusto Indictione XIIII, Epistolam signavit, imperante Domino piissimo Augusto Arnulpho, a Deo coronato magno Imperatore anno primo. Dum autem victriciæ, sed sacrilegiis infamata arma, per omnia defuncti Guidonis oppida, Lamberto latitante, & hujus patruele Guidone Marchione in Apulia agente, circumfert Arnulfus, veneno ut dictum est ab obsessa Lamberti matre potatus fuit, correptusque paralysi; quare coactus obsidionem dimittere, fortaßis etiam venientis contra se Guidonis Marchionis timore perculsus, [Eo digresso] dum iter trepide relegit, brevi quidem eo metu solutus fuit, Guidone, ut scribit Luitprandus, ad Tarum fluvium mortuo, sed & ipse non diu post vitam amisit: atque ita resurgere cœpit Berengarii regnum.

[7] Cum enim Lambertus Maginfredum Mediolanensem Comitem &c.

Num. 8 lin. 15 — impietatis l. impietates.

Num. 9 lin. 20 — genere l. genero.

Num. 13 lin. 4 a fine — Joanne Papa XIII l. XII.

Pag. 153 col. 2 lin. 16 — annorum quinque l. triennis.

CXXII SERGIUS III.

Ab an. 905

Chronologicæ Synopsi Commentarioli loco subjiciantur, quæ habentur nunc pag. 155 num. 13 hoc modo.

Pontificatui Christophori annos VII menses III &c — & lin. 8 lege — tantum tres, [Temporis ratio] eosque incompletos — ac denique adde —

[2] [ex Flodoardo indubitabilis.] Equidem existimo illum de septennio Sergii dubitaturum non fuisse, si prælaudati Flodoardi Pontificale Metricum videre potuisset; ibi enim legisset, ex Titulo inferius dando sumptos Versus hos:

Sergius inde sedit, dudum qui lectus ad arcem
Culminis, exilio tulerat rapiente repulsam,
Quo profugus latuit septem volventibus annis.
Hinc populi remeans precibus, sacratur honore
Pridem assignato, quo nomine Tertius exit
Antistes. Petri eximia quo Sede recepto
Præside, gaudet ovans annis septē amplius Orbis.
Ipse favens, Cleri censura in Culmine rapto
Falce ferit pervasores. —

Placet nihilominus utriusque septennii Acta paulo distinctius explicare.

DISSERTATIO XXXIII
Utriusque septennii Sergio exuli & Pontifici attributi acta, & quorumdam circa ipsum errores correcti.

[1] Ughellus Tom. 1 &c. ut Pag. 153 post Epitomen.

Num. 3 lin. 12 & seqq. sic lege — ponitur pro anno DCCCXLVI, quando eadem fuit numerata Indictio: quæ etiam cum anno XXIII Angilberti Archiepiscopi convenit, utpote ordinati anno DCCCXXIV; quemadmodum apparebit in proprio meo de Archiepiscopis Mediolanensibus Tractatu. Plenius etiam res eadem explicabitur ad diem IX Iunii &c.

Num. 7 lin. 5 paucis expunctis hæc substitue. — Et revera non videtur Sergius, toto septennio exilii sui, [atque in Francia comitante eñ Atthone] in sola Tuscia se continuisse, sed etiam in Franciam navigasse. Nam Vghellus in Episcopis Mediolanensibus recitat fragmentum cujusdam Epitaphii, Atthoni Archiepiscopo Mediolanensi quondam positi, & in hortis SS. Alexii & Bonifacii Romæ sic legendi, quatenus per temporis injurias licuit.

Discat qui nescit, quod Episcopus hic requiescit,
Attho Oldradus, multa pietate [probatus].
Sergium qui Papam…
Per mare, per terras sequitur, per…

Dicit autem ipse Vghellus, Sergium a flore Mediolanensis Nobilitatis deductum fuisse in Galliam, ad Lotharium Regem (debuerat Carolum Simplicem scripsisse, siquidem Lotharius anno DCCCCLIV primum cœpit regnare) unde verosimile fit, maritimo itinere revertisse in Tusciam Sergium, comitante eum Atthone prædicto; qui ejusdem Sergii, tandem a Romanis recepti, [postea Episcopo Mediolanensi.] anno III, creatus Archiepiscopus Mediolanensis, anno denique vitæ suæ extremo, Christi DCCCCXIX, Romam, nescio qua causa, profectus, ibique mortuus, istud Epitaphium ibi acceperit. —

Ibid. lin. antepen. — Mauroziæ l. Marociæ.

[8] Prædicta confirmationem accipiunt ex eo, quod Joannes Papa IX anno DCCCXCIX, de Mediolanensium atque Francorum communibus contra se consiliis, apud Lantbertum Imperatorem, Bavennæ in Synodo questus videtur, &c.

Lin. antepunult. — jam ipse Papa l. ipse jam Papa.

[9] Cetera Sergii acta &c.

[10] Iam quod invasores &c. — lin. 4 a fine lege — regnavit Lotharius, ut supra vidimus — reliqua expunge.

[11] Porro sicut nullum certum &c. — & lin. 24 — paudit l. pandit.

CXXIII ANASTASIUS III.

Ab an. 912

Commentariolo adde — 3 Epithaphium hoc præ oculis habuit Flodoardus, Pontificale suum metricum ita prosequens post Sergium:

— Quo rebus adempto
Humanis, in Anastasium sacra concinit Aula.
Tertius hoc Præsul renitet qui nomine Romæ,
Sedis Apostolicæ blando moderamine Rector,
Sentiat ut Christum veniæ sibi munere blandum.

Hic autem fortaßis unus versus extidit festinabundo librario, itaque de tempore nihil possumus ex Flodoardo statuere, contra vel pro jam dictis. Eadem autem librarii oscitantia sequentis Pontificis Landonis nomen Mabilioni occultavit, transformans ipsum in proverbium temporis, Quando: quo factum ut vir alias oculatißimus existimaverit, Anastasio solum menses VI, dies X aßignari a Flodoardo, & Landonem ab eo prorsus ignorari, quod sane vel intolerabile sphalma fuisset Auctoris viventis scribentisque, vel ipsum Landonis Pontificatum potuisset fictionis suspectum reddere. Sed bene habet. Levi unius litteræ mutatione redit Flodoardo, qui videbatur fugisse, Lando; & nos porro cœptam Chronologiam, ipso deducente, securi prosequimur; quando etiam ipse Mabilio correctionem nostram, mox ut intellexit, probavit per litteras, Landonem, in Flodoardo feliciter repertum, benevole gratulatus.

CXXIV LANDO.

Ab an. 914 men. 6 d. 11

Lineas 2 ult. sic lege — menses UI, dies XI: obiit XIIII Junii anni DCCCCXU: & vacavit Episcopatus usque in XUIII ejusdem mensis.

Commentarium sic ordire.

[Ratio temporis ex Flodoardo.] Hujus Pontificatum Flodoardus nobis sic descriptum reliquit.

Lando dein summam Petri subit ordine Sedem:
Mensibus hanc coluit sex undenisque diebus:
Emeritus Patrum sequitur quoque jura priorum.

Irrefragabili istac auctoritate (in qua tamen pro, ut denisque, censui legendum, undenisque) cessat omnis controversia de numero mensium, qui apud Hermannum & Marianum scribuntur IU, & in Ms. nostro atque apud Platinam & Stellam UI; medium tenentibus, & U scribentibus, Gotfredo & Rollevinkio. Hic etiam cum Platina dies XXI; nostrum vero Ms. & Hermannus, XXII numerant: unde fere movebar, ut præindicatum sphalma corrigerem, scribendo bis denisque: sed alia correctio, ut levior, sic verosimilior visa est.

[2] Eumdem Landonem, tacito nomine, designasse videtur Luitprandus Ticinensis lib. 2 cap. 15, quando agens de Theodora &c.

[3] Hæc ultima verba &c.

[4] Apud Ferdinandum &c. — lin. antepen. DCCCCXIU l. DCCCCXIII.

CXXV JOANNES X.

Ab an. 915 ad 929, an. 14, dies 3

Lineas 4 ult. sic lege — DCCCCXU, XUIII Junii, Dominica III post Pentecosten: sedit annos XIIII, dies III: obiit in carcere XX Junii anno DCCCCXXIIII, sepultus in basilica Lateranensi, & cessavit Episcopatus usque ad U Julii.

[Ratio temporis correcta ex Flodoardo.] Initium Commentarii sit — Quæ de exitu hujus Pontificatus dicta sunt, quoad annum quo mortuus in carcere Joannes est, certißimam fidem habent ex Flodoardi Chronico, sub annum DCCCCLXUI finito: sic enim is loquitur: Anno DCCCCXXUIIII, Joannes Papa, dum a quadam potenti femina, cognomine Marocia, Principatu privatus sub custodia detineretur; ut quidam, vi; ut plures adstruunt, angore actus, defungitur. Hæc dum Baronius, ab anno DCCCCXIII Pontificatum Joannis exorsus, ad præcedentem annum DCCCCXXVIII retulit, quasi ex Flodoardi auctoritate, nos etiam secum errare fecit; minime suspicatos, adeo male lectum ab eo Flodoardum fuisse. Interim etiam sic coactus Joanni annos XUI dare, ab ejusdem Flodoardi Pontificali metrico (quod tamen vidisse non potuit, neque nos videramus) refellitur hunc in modum.

Surgit ab hinc Decimus, scandens sacra jura, Joannes. [ejus Pontificatum describente.]
Rexerat ille Ravennatem moderamine plebem:
Inde petitus ad hanc Romanam percolit arcem,
Bis septem qua prænituit paulo amplius annis.
Pontifici hic nostro legat * Segmenta Seulfo,
Munificisque sacram decorans ornatibus aulam,
Pace nitet: dum Patricia deceptus iniqua
Carcere conjicitur, claustrisque arctatur opacis.
Spiritus ast sævis retineri non valet antris,
Emicat imo, æthra decreta cubilia scandens.

In numero annorum solus Hermannus Contractus cum Flodoardo convenit, ceteri unum minus numerant; sed simul omnes uni isti non possunt prævalere apud eum qui noverit, quantum intersit inter coævos & diu postea natos scriptores. Menses nihilominus & Hermannus & alii duos adjiciunt, quos recipere non audemus; sed bene dies III, quos alii omnes aßignant; itaque nos credimus ad τὸ Paulo amplius Flodoardi quam proxime accedere.

[2] Initium Joannis Baronio dubium fecit Leo Marsicanus &c.

[3] Marocia, aliis Maurozia, quam Patriciam suo in carmine Flodoardus appellat, [Vexationis auctores & causa,] in Chronico autem significat recto nomine Mariam dictam, sed Marociam agnomine diminutivo, quasi Parvam Mariam dixeris veteri Italica phrasi. Ea olim Sergii Papæ scortum, tunc vero Guidoni Tusciæ Marchioni juncta erat connubio, Theodoræ æque impudentis mulieris filia. Ista autem Marocia, sorori itidem Theodoræ succedens in Principatu Vrbis, ejus amasium Joannem non poterat non odisse, &c. — In Marg. dele — Ratio temporis.

[4] Ipse vero præsumi potest &c. — in fine adde — Quæ extat illius imago apud Cavallerium, [effigies.] multam præsefert antiquitatis speciem, in Tiara, Cambuta, Pallio, atque ornatu Planetæ, ut gavisurus sim si intelligam, vere ejusmodi aliquam Romæ extare in genuino ætatis istius monumento. Interim meretur illa, etiam eo casu que Cavallerianæ imagines prætermittentur, hic omnino extra ordinem apponi. CXXV. IOANNES X.

[Annotatum]

* .i. Palliū

CXXVI LEO VI.

Ab an. 929 ad 930 m. 7, dies 5.

Vltimas 4 lin. sic scribe — DCCCCXXUIIII, altera post Joannis mortem Dominica, U Julii: sedit menses UII, dies U; defunctus UIIII Februarii, & sepultus ad S. Petrum DCCCCXXX: & cessavit Episcopatus usque ad XIIII Februarii.

Commentarium sic ordire.

[Tempus Sedis ex Flodoardo.] Pontificatum istum sic nobis describunt metra Flodoardi:

Pro quo (Ioanne) celsa Petri Sextus Leo regmina sumens,
Mensibus hæc septem servat quinisque diebus,
Prædecessorumque petit consortia Vatum.

Hac autem definitione temporis non dubitabimus stare; quamvis ex omnibus post secutis Auctoribus nemo sit, cui non deficiat Mensis unus. Plerique etiam, præter Marianum Scotum, dies XU numerant: sed denarium, ex jam allegata auctoritate, dispungimus.

CXXVII STEPHANUS VII.

Ab an. 930 ad 32, an. 2 m. 1, d. 12.

Vltimas 4 lin. sic muta — anno DCCCCXXX, XIIII Februarii, in Dominica; sedit annos II, mensem I, dies XII; obiit XXV Martii DCCCCXXXII, sepultus ad S. Petrum; & cessavit Episcopatus usque ad I Aprilis.

[Ratio temporis ex Flodoardo.] Commentarium sic ordire.

Certius nihil optare possumus, quam quod Flodoardus his versibus tradidit:

Septimus hinc Stephanus binos præfulget in annos
Aucto mense super, bis seno ac sole jugato:
Disposita post quod spatium sibi sede locatur.

In nostro Ms. notantur dies XU: sed, licet Flodoardum non haberemus, merito prævaleret consensus plurium &c.

CXXVIII JOANNES XI.

Ab an. 932 ad 35, an. 1 m. 10, d. 15

Vltimas 5 lin. sic muta. — I Aprilis anno DCCCCXXXII, Dominica Paschæ; sedit annum I, menses X, dies XU: obiit in carcere anno DCCCCXXXV, XVI Februarii, sepultus in ecclesia Lateranensi; & cessavit Episcopatus usque ad XV Novembris.

In Commentario dele numerum I sitque — I Præter juventutem &c. usque — narraverunt anno DCCCCXXXIII — cetera hujus numeri expungantur & subjungantur sequentia.

[2] [uti etiam testatur Flodoardus] Idem Flodoardus, in suo Pontificali metrico, rem totam sic describit:

Nato Patriciæ hinc cedunt pia jura Joanni,
Undecimus Petri hoc qui nomine Sede levatur:
Vi vacuus, splendore carens, modo sacra ministrans,
Fratre a Patricio juris moderamine rapto;
Qui matrem incestam, rerum fastigia mœcho
Tradere conantem (Decimum sub claustra Joannem
Quæ dederat) claustris vigili & custode subegit:
Papaque obit, nomen geminum fere nactus in annum.

Hæc si ita accipiantur, uti videntur debere sumi, quasi non integrum biennium vixerit a sua Ordinatione Joannes; necessario persuadeberis erravisse omnes, qui annos IIII, aut saltem III, præter menses X dies aliquot eidem adscripserunt; & solum retinebis annum I, [cujus Chronologia, hic perplexa, explicatur,] cum mensibus & diebus: hos autem plures negligunt; soli Stella & Platina dies XV aßignant, Rollevinkius dies XX. Pluralitatem sequimur quoad dies: ab annis vero multiplicandis abstinemus, propter auctoritatem Flodoardi, hoc tempore maximam. Neque sane iis multiplicatis opus est, cum absque illis habeatur succeßio usque ad Marinum II, de cujus anno obituali certi sumus; & usque ad Joannem XII, de cujus etiam die ultima constat. Isto enim admisso, dicetur Joannes XI obiisse in carcere anno DCCCCXXXV, XVI Februarii: morte autem illius per aliquot menses celata, & Alberico Electionem novam aut Electi Ordinationem impediente aliquamdiu, facile vacasse potuit Sedes usque ad XV Novembris. Quod si placeat Interpontificia, paulum prægressa vel subsecuta hunc Joannem, sumere laxiora; etiam novimestre istud tibi decrescet: nihil enim de istis certum habemus. sed per conjecturam nunc procedimus, habita ratione Dominicarum fere proximarum, quamdiu longioris moræ nulla apparet ratio.

[3] Præsentis Pontificatus monumentum &c. — & ult. 3 lineas sic muta — legi deberet annus Pontificatus primus, quia nullum tertium numeravit Joannes XI, [Ioannis aliqua Bulla correcta,] & sic retineretur Indictio VI.

[4] Posset hic aliquis Flodoardum sibimet ipsi opponere, in Chronico suo ita scribentem. Anno DCCCCXXXVI, [Flodardus secum ipso conciliatus.] Joanne Papa, fratre Alberici defuncto, Leo quidam, Dei servus, Romæ Papa constituitur: cum antea ad annum DCCCCXXXIII in eodem Chronico dixisset, Joannem Papam sub custodia detineri a fratre. Non consistunt hæc sane cum Pontificatu, ad biennium non integrum gesto: neque dici potest, in Carmine solum istud tempus numerari, quod is extra custodiam paulo liberior egit: non enim tamdiu liber fuisse potuit. Sed neque causæ aliquid est, cur Joannem quidem dicamus anno DCCCCXXXU esse defunctum; Leonem vero primum anno sequenti, post vacationem mensium circiter XX, succeßisse. Quamvis enim satis turbatæ fuerint res Romanorum, ut id verosimile videri poßit; non tamen id valeas sustinere, nisi sequenti Leonem Stephano annum unum detrahendo; quod contra omnium aliorum consensum non libenter fecero, nulla evidenti ad id neceßitate cogente, & tam longam vacationem persuadente. Dicam igitur Flodoardum in Chronico aliud significatum non voluiße, quam quod anno DCCCCXXXUI currebat adhuc primus annus Leonis.

[5] De Joanne addit Petrus &c.

CXXIX LEO VII.

Ab an. 935 ad 39 an. 3, m. 6, d. 10

Lin. 2 sic prosequere. — ordinatus anno DCCCCXXXU, XU Novembris in Dominica, sedit annos III, menses UI, dies X: obiit XXIIII Maji anno DCCCCXXXUIIII, sepultus in Basilica B. Petri: & vacavit Episcopatus usque ad UIIII Junii.

Num. 2 lin. 1 — Tomo 3 l. Tomo 2.

Num. 4 lin. 6 ab Apostolico l. a Beatis Apostolis — deinde adde —

[5] Flodoardus, Pontificale suum metricum hic finiens, ipsum Leonem maximis laudibus extollit hoc modo.

Septimus exurgit Leo, nec tamen ista volutans [Laus ejus ex Flodoardo]
Nec curans, Apicis mundi nec celsa requirens;
Sola Dei quæ sunt, alacri sub pectore, volvens;
Culminaque evitans, oblata subire renutans.
Raptus at erigitur, dignusque nitore probatur
Regminis eximii, Petrique in Sede locatur.
Sed minime assuetam linquit decoramine curam,
Deditus assiduis precibus, speculamine celsus;
Affatu lætus, sapiens, atque ore serenus.
Qui me, visentem ætherei pia limina Petri,
Jucunde excipiens, animo quæsita benigno
Admisit, fovitque pie, crudiitque * modeste:
Famina grata serens, epulis recreavit utrisque
Corporis atque animæ: benedixit, & oscula libans
Ac geminans, dono cumulatum muneris almi, [per ipsum Romæ benigne excepto,]
Pergere lætantem amplexu dimisit honoro.
Quem Pater omnipotens, alacrē cultuq; venustū,
Attollat servetque diu, digno excolat actu,
Et cum Præsulibus sanctis, consortia quorum
Promeruit Sedis, præstet super æthera sedem,
Cum quibus æternū maneat præclarus in ævum.

[6] [aliaque bene acta.] Discrete igitur &c.

[Annotatum]

* al. Studuit

CXXX STEPHANUS VIII.

Ab an. 939 ad 42, an. 3 m. 4, d. 15.

Lin. 2 sic prosequere — ordinatus UIIII Junii, Dominica I post Pentecosten anno DCCCCXXXUIIII; sedit annos III, menses IIII, dies XU; obiit XXIII Octobris, anno DCCCCXLII: & cessavit Episcopatus usque ad XIII Novembris.

CXXXI MARINUS II.

Ab an. 942 ad 46, an. 3 m. 6, d. 14.

Lin. 1 sic prosequere: ordinatus XIII Novembris, anno DCCCCXLII, in Dominica, sedit annos III, menses UI, dies XIIII: obiit XXUI Maji, sepultus ad S. Petrum DCCCCXLUI: & vacavit Episcopatus usque ad II Junii.

Num. 2 lin. 3 post confirmans — dele lineas duas & pone — utpote datum anno DCCCCXLII. Ipsum enim &c.

CXXXII AGAPETUS II.

Ab an. 946 ad 956, an. 49, men. 7, dies 10.

Lin. 3 sic prosequere — DCCCCXLVI, II Junii in Dominica IIII post Pentecosten: sedit annos UIIII, menses UII, dies X, mortuus DCCCCLUI XI Januarii; sepultus in Basilica Lateranensi; & cessavit solum Episcopatus usque ad XIII ejusdem mensis.

CXXXIII JOANNES XII.

Ab an. 956 an. 7, m. 10 dies 23.

Lin. 3 sic progredere — DCCCCLUI, XIII Januarii, in Dominica eademque Octava Epiphaniæ; sedit annos UII, menses X, dies XXIII usque ad U Decembris, ac porro lin. 7, mortuus XIIII Maji — adde — itaque censeretur universim sedisse, annumerato ipso exilii tempore, annos UIII, menses IIII, dies U, sepultusque est &c.

Num. 1 lin. 9 — quinque diebus interjectis. l. biduo interjecto.

Num. 2 pro sex ult. lineis has substitue — quæ eo faciunt, ut relata ad diem mortis (quem solus nobis indicavit Regino, fuisse II Idus Maji) deducant nos in cognitionem diei, quo ordinatus Joannes fuerat, proximum a morte Agapiti; supponendo scilicet quod auctores prædicti, nulla habita Depositionis Synodicæ ratione, Pontificatum ejus universim metiri voluerint: qua ratione ut ad Dominicam veniretur, dies U latinæ, mutavi in II. Nunc Vitam Joannis, sicuti a Petro Biblothecario scripta in Ms. nostro legitur, accipe.

ACTA JOANNIS XII
Ex Ms nostro, auctore Petro Biblioth.

Hic fuit tempore primi Ottonis &c. — numeris binario decurtatis. [Hora Missæ]

Num. 7, nunc 5, lin. ult. lege — ipsum rursus æri incisum repræsentare ex Raspono: qui nescio cur in designanda Sacrificii hora, sextam potius voluerit nominare, quam Tertiam; cum Rubricæ, definientes horam celebrandi Missam, jubeant, Conventualem & solennem in festis Duplicibus ac Semiduplicibus atque in Dominicis & infra Octavas (quando Pontificibus potior est causa publice sacrificandi quam alias) dicta in Choro Tertia, inchoari: dicta autem Sexta, solum in Simplicibus & Feriis per annum: quando Joannem, utique non nimis religiosum, solitum ad Altare comparere, vix crediderim; maxime, si sexta tunc adhuc dicebatur in ipso meridie, unde & Hispani tenuerunt, ut meridianum somnum Siestam nuncupent.

[6] Sed neque existimo ipsum hic Joannem ut sacrificaturum repræsentari, & non potius ecclesiæ illius tunc Archipresbyterum, [Ioannis ætas exigua.] istic ad solenniora Sacra vestiri solitum. Omnino enim grandævus senex inter juniores Clericos hic exprimitur, cui forte a se tunc recens creato Joannes Papa id honoris habuerit prima vice, ut suis ipse manibus Planetam imponeret sacrificaturo, cunctis cum admiratione plaudentibus: cujus rei memoria digna sit visa sic repræsentari. Certe admodum juvenis erat Papa hoc tempore, nec puerttiæ annos egressus cum ordinaretur: de quo, annum jam septimum Pontifice, cum graviter accusaretur, respondit Imperator Ottho, apud tunc viventem continuatorem Luitprandi; Puer est, facile bonorum immutabitur exemplo virorum. Ipse vero per Legatos emendationem promittens, haud mirum esse, mandavit dici, si hactenus juventutis igne devictus, puerile quid gesserit; jam tempus instare, cum alio cuperet vivere more. Adstantes a tergo venerabundi Diaconus & Subdiaconus satis verosimile faciunt, formosulum istum pulchræque comatum Clericali in habitu, Joannem esse, ea ætate qua primi libidinis ignes acrius effervescere solent in adolescentulis, nullius reverentia respectuve coërcitis, qualis erat Joannes, annum ætatis XVIII tunc forte, cum ista pingerentur, necdum egressus, & tamen jam tum in mulieres quascumque insaniens. Atque hæc occasione picturæ istius dicta sunto.

[7] Idem Cæsar Rasponus.

CXXXIV LEO VII.

Ab an. 963

Num. 3 lin. 4. — Benedictum — adde — quem Joanni mortuo suffecerunt Romani anno DCCCCLXIV, virum utique humilem &c.

CXXXV BENEDICTUS V.

Ab an. 964

Num. 1 lin. 6 a fine — rabitramur. l. arbitramur — deinde sume numerum 8, qui Commentariolum claudat, hoc modo:

[2] Quod ad Interpontificium attinet &c. ut pag. 165 num. 8, — atque ibi lin. 9 — quatuor mensium l. sex fere mensium — ac denique sit.

DISSERTATIO XXXIV
De Benedicti V Pontificatu, exilio, sepultura, ac Professione.

Adamus Bremensis in Chronica, sic de hoc Benedicto scribit, lib. 3 &c. ut pag. 163, numeris unitate detracta minuendis, ut 3 fiat 2, & sic consequenter. Sed eodem

Num. 2, nunc 1 lin. 9 sic lege — nisi quod per tumultum a Populo Romano electus est. — & lin. 17 — Regino l. Reginonis Continuator tunc vivens, videtur, dicens Benedicto iniquior de eo, quod Romanos, ut diutius Imperatori resisterent animavit; ipseque Imperatori & suis fidelibus excommunicationem minatus, muros Urbis ascendit; & elatiori se fastu, quam Apostolicum decuerat, ostendit. Non dißimulat tamen &c. — & in fine adde — sed commiseratione dignior ei visus Benedictus, injuste accusatus (ut sperare se ait) ideoque improbans Imperatoris factum, cum gemitu addit, quod utinam non fecisset!

Num. 4. nunc 3, in Marg. — a Kranizio refutatum — dele & scribe. — Quod hodie Hamburgi extat cœnotaphium.

Numerus 4, nunc 3, dividatur initio columnæ secundæ; sitque, mutaro leviter initio.

[4] Constat universum opuslateribus coctis quorū superficies ex stanno polita albicat & splendet instar vitri, [Figlinum & glesseū,] inquit mox plenius allegandus Sperlingus: quæ incrustatio, vulgo Glasuring dicta, admodum nuper ex Indiis ad nos collata, aut in Batavia inventa, ut Porcellanica vasa imitaremur, vix centum annorum ætatem egreditur. Olim nihil tale noverat figlina ulla vel Germania nostra. Quamquam enim antiquitus illa Glessum suum habebat, testibus Tacito Plinioque; ea tamen voce vel electrum seu succinum, vel vitrum significabat, neque noverat ipsum dissolutum lateribus figlinisque vasis inducere: nunc autem novitio huic invento vetus nomen aptavit & ipsum quod dixi opus Gleyswerk appellat, Gleyse-steenen, [inscribitur Epitaphio, scatente erroribus,] Gleyse-potten, Gleyse-schotels lateres, pocula, lances ex Glesso: adeoque res ista frequentiori usu facta est communis, ut etiam mos invaluerit Belgis, istiusmodi laterculis integra aularum pavimenta parietesque obducere. Figuris color albus &c. ut Ibid. lin. 6.

[5] [pluries refutatis,] Ceterum ex erroribus &c. — & ablatis a fine lineis sex, novum numerum ordire hoc modo. —

[6] Eumdem lapidem versandum sibi nuper etiam sumpsit prænominatus Ottho Sperlingus, in Kiloniensi Holsatiæ Academia I. V. Doctor, Dissertatione erudita. Kilonii impressa anno 1675 sub hoc Titulo, Monumentum Hamburgense Benedictinum, [ejusdem novitas demonstrata nuper a Sperlingo,] seu de Inscriptione & tumulo Benedicti Quinti Pontificis Romani, qui in choro majoris ecclesiæ B. V. Mariæ apud Hamburgenses olim fuit & hodiedum spectatur. Hujus Dissertationis exemplum dono Generosi Domini Baronis de Kilmans-egge accipiens, disco; nullas in earum regionum ecclesiis Inscriptiones reperiri seculo XIV antiquiores; tum quia grandiores lapides cædendi nullusdum usus erat; tum quia ad illud usque tempus circumsessæ a gentibus barbaris ecclesiæ, & frequentibus earum irruptionibus vexari solitæ, formidabant ejusmodi indiciis furiosam infidelium rapacitatem & impietatem sacrilegam initare. [judicante quod in Crypta sepulto, indeque Romā translato Benedicto,] Post Benedicti quoque adventum, ait, sæpius incendio conflagrasse & urbem & ecclesiam, ut illius si quod fuerit monumentum debuerit funditus periisse. Rem autem eo adducit Sperlingus, ut sub iis, quibus etiam nunc nova ecclesia insistit, fornicibus sive cryptis, sepultum fuisse Benedictum suadeat; humoque ut moris erat conditum eo loco, unde Otthonis III ætate est erutum corpus Romamque translatum; quo tempore si quæ in paupertina tunc ecclesia fuissent Inscriptiones, apud Bremenses Hamburgensesque, non existimat Adamum Bremensem eas omnino tacitas fuisse præteriturum suo in opere, quo ætatem & sepulturas Episcoporum, ex aliis monumentis librisque donationum, tam anxie conquisivit.

[7] Docet præterea idem Auctor hanc, quæ nunc cernitur, ecclesiam, [seculo 13 in nova ecclesia excitatū fit cœnotaphium illustre;] Schouwenburgensium in Nordalbingia Principum ætate & munificentia structam; indeq; conficit, vix ante annum MCC Hamburgi conspici cœpisse Benedicti cœnotaphium illud, quod vidit descripsitque Krantzius, multo amplius altiusque, & hac fere formula verborum, litteris vero, longioribus multo quam nunc videantur, insculptum. Anno Domini DCCCXLI, IIII Nonas Julii, beatissimus Pater Benedictus, summus Pontifex, in exilium missus Hammaburgum, cum nunc revocandus esset & reduceretur ad Pontificatum, dolore animi confectus, in pace quievit, atque hic tumulatus est. [pro eoque sublato,] Ita Krantzii verba, hinc inde sparsa, ex stylo sec. XIII disposuit collegitq; Sperlingus; qui etiam existimat monumentū illud non exiguæ molis fuisse; quod Krantzii tempore viderunt homines; ea sola causa a templi Curatoribus deinceps sublatum, quod nimium incumbere jam fornicibus, quibus vel sola vetustas morbus est, vel ipsum sua sponte cœpisset hiare & collabi: pro quo, annis aliquot post Krantzii excessum (is autem obiit an. MDXV) breve illud ac levidense monumentum, in veteris locum suffectum sit, cum inscriptione alia quam olim; ita tamen ut annus & dies ex priore retinerentur, reliqua vel omitterentur vel mutarentur. Figulus fortaßis aliquis, ante abdicatam Hamburgi Catholicam religionem, hoc artis suæ specimen extare voluerit, [surrexerit sec. 16 vilius illud.] Ecclesiæque donarit (numquā enim alias visum fuit, ut integrum sepulcrum ex figlina prodiret officina) sed labori sumptuique pepercerit, in mensuram tam exiguam altitudinemq; tam modicam opus extendens: cui operi inscriptionem aptare rogatus Canonicorum aliquus, qui mentem istam forte figulo ipsi injecerat; debuerit eamdem multo breviorem facere. Alia plurima longeq; minutiora Sperlingus observat, ut ostendat nihil simile Benedicti ævo scribendum fuisse, quibus opus non est immorari, cum rem ipsam habeamus evidentis novitatis convictam Vnum non omiserim, allegari ab eodem narrationem peculiarem de Benedicto V, [Baronius commode intellexit Titulā Martyris datum Benedicto.] editam a Lindebrogio inter Historicos Septentrionales; de cujus narrationis ætate eo minus possumus definire, quod nihil ex ipsa acceptū profiteatur Sperlingus, neque quidquam ipsemet dicat non alibi inveniendū; nisi forte, quod mortuo Leone mißi sint legati a Senatu Populoque Romano, Azo Proto-scriniarius & Marinus Episcopus Sutrii, repetituri Benedictum ab imperatore; & hunc ipse putat ab iis inventum Magdeburgi: nam ibi VI Kal. Iulii signasse Hamburgensibus invenitur Privilegium quoddam, ipso eodem anno DCCCCLXU.

[8] Baronius videtur &c. ut pag. 164 num. 6. — & lin. 17 inchoëtur novus numerus.

[9] Dum apud Chrysostomum &c.

[10] Bonus Henriquez &c. pag. 165.

[11] Quod ad Interpontificium attinet &c.

CXXXVI JOANNES XIII.

Ab an. 965

Num. 5 lin. penult. — XII Septembris l. XXII.

CXXXVII BENEDICTUS VI.

Ab an. 972

Post lineā 3 sic lege — sub quorum finem depositus, & ordinato contra eum Bonifacio strangulatus est in carcere, fortassis circa initium Aprilis: & cessavit Episcopatus usque ad electionem Doni, puta usque XXVI mensis præfati.

Num. 2 adde — Causa criminandi, & velut illegitime intrusum deponendi Benedicti, quæ fingi potuerit, tacentibus Scriptoribus, non divino: quod depositioni suæ uno solum mense supervixerit, censeo; quia sic videor commode pertingere ad ordinationem Benedicti VII, nequaquam differendam ultra Majum anni DCCCCLXXV.

Numeri 3 & 4 omittantur, infra commodius collocandi.

BONIFACIUS VII ANTIPAPA.

Ab an. 934 ad 935 an. 1, menses 1.

Bonifacius, antea Franco, Romanus, ex patre Ferrutio, in locum depositi Benedicti sacrilege ordinatus anno DCCCCLXXIV, puta XXIX Martii, in Dominica Passionis, oppositum sibi cito habuit Donum; sed eodem sexto Sedis suæ mense defuncto, perrexit invasæ Cathedræ incubare usque ad Aprilem anni DCCCCLXXV.

[1] [Mutatio nominis.] Sicut Octavianus, in ordine Pontificum CXXXIII, assumpsit nomen Joannis: ita hic proprium Franconis nomen convertit in nomen Bonifacii, rectius appellandus Malifacius: credo autem quod tam hic quam ille nomina mutarint, quia utrumque prorsus Gentile, non videbatur decere Vicarium Christi. Quod si ex nominis sui vero etymo, quo Frank Teutonice, Liber dicitur Latine, appellationem inter Pontifices haud ignotam sumere Franco voluisset; poterat ex Græca lingua Eleutherius, vel ex Latina vocari Liberius. Patris nomen, aliis omnibus ignotum, suggeßit nobis Ms. deductum usque ad Martinum V.

[2] Non fuisse illum ab urbe pulsum, nisi post annum & mensem a sua qualicumque Ordinatione, [Tempus occupata Sedis.] credimus Hermanno Contracto. Quod uno solum mense invasæ Sedi absq; æmulo incubuerit, Gotfrido Viterbiensi tribuimus eumque hic secuto Auctori Compilationis Chronologicæ; cui si addas mensem, quo in carcere Benedictus vivebat; habebis menses duos, aßignatos in nostro Ms. præfato, sed perperam notatos duodecim, cujus mendi apparet vitium, quod mensibus sic scriptis præponatur annus I, quem annum cum hic Auctor, Gotfridus Viterbiensis, Compilatio Chronologica, atq; Ioannes Stella eidem tribuunt, nihilominus addentes menses, V, vel VI, omnino exerrasse noscuntur; dum scilicet ipsi anno, quem habuit Bonifacius post mortem Benedicti, adnumeraverunt eos menses, quos sine æmulo habuit Bonifacius; quosque solos verosimiliter invenerant numeratos ab iis, qui inter ipsum & Benedictum VI collocavere Donum.

CXXXVII DONUS II.

Anno 974 menses 6.

Donus, natione Romanus, imperantibus Ottone II & Joanne Tzemische, cognita vulgo Benedicti morte, contra invasorem Bonifacium a meliori Cleri ac populi parte ordinatus anno DCCCCLXXIV, sedit menses VI, puta a XXVI Aprilis, quæ fuit Dominica II post Pascha, usque in mensem Octobrem, & sepultus est ad S. Petrum: & cessavit Episcopatus ultra medium Aprilem anni DCCCCLXXV.

[1] Neque Hermannus Contractus, neque nostræ Mss. Vitæ Pontificum, Donum hunc recensent: credo, [A nonnullis præteritus,] quia videbant nullum ei posse tempus relinqui, quod usurpator Bonifacius non occuparit: alii vero omnes sic eum nominant, quasi succedens Benedicto, annum 1 & menses UI sederit; & nihilominus Bonifacio post illum relinquunt quinque vel sex menses; videlicet Marianus Scotus, & Wernerus Rollevink, atq; Ioannes Stella; ut taceam Gotfridum Viterbiensem, & Compilationis Chronologicæ auctorem, qui Bonifacio post Donum dumtaxat aßignant mensem unum; omisso forsitan per incuriam anno, quē Hermannus dederat; [a ceteris ponitur post Benedictum VI.] vel eum mensem intelligentes, quem ante Doni Pontificatum habuit Bonifacius vacuum, mortuo Benedicto. Vt ut est: nemo nunc Donum excludendum putat Pontificum numero; & in eo quē statuimus ordine omnes antiqui conveniunt ut sederit inter Benedictum & Bonifacium. Ego ex sesquianno, quem certum est Dono non posse competere, propter citius suffectum magisq; legitime ordinatū Benedictum VII, [sed una cum ipso & post ipsum sedit Bonifacius VII,] solum menses UI relinquo Dono, inchoandos XXVI Aprilis & protrahendos usque ad ultimos dies Octobris: quo tempore idem hic tenuerit fortasse Lateranense Palatium atque Basilicam; Bonifacio, viribus Crescentii nixo, ejus munitißimam domum, quæ hodie Castellum S. Angeli dicitur, cum ponte aliisq; munitionibus occupante. Dixi fortaßis. quia cū nullum uspiam hujus Doni monumentum Epistolare appareat; vereor ne ipsum quoq; Lateranense Palatium, cum Cancellaria Pontificia, manserit in potestate Bonifacii, ad S. Mariæ Majoris vel alibi utcumque commorante Dono, & ægre sustinente nomen quod Ordinatio dederat, exercitio Pontificalium munerum vacuum.

[2] Hic, inquit Stella, & iisdem fere verbis Platina, Benedicto Pontifici suffectus, [per Doni mortem æmulo liberatus.] multæ modestiæ & integritatis vir fuit; & propterea nulla injuria affectus, neque ignominia notatus; qui tandem moriens, in B. Petri Basilica sepultus est, permittente id verosimiliter Bonifacio, itaque sibi conciliante populum, qui pro vero Pontifice Donum habuerat; ut hujus partis jam accedente consensu, potuerit Bonifacius tandem verus ac legitimus Pontifex haberi; nisi contrarium postea fuisset judicatum in Synodo, de qua infra.

[3] Imperium Romanum hoc tempore obtinebat Otto II, anno DCCCCLXVI in festis Natalitiis coronatus a Joanne XIII, præsente & postulante patre Ottone I; a cujus morte, anno DCCCCLXXIII, VII Maji obita, annus agebatur secundus, quando obiit Donus. Interim non poterant non multæ querelæ ad novum deferri Imperatorem, [Interim ab Imperatore accersitus S. Majolus,] ab eis qui Donum elegerant, contra Bonifacium invasorem & homicidam; ut proinde, vitio ordinatum, minime habendum pro vero Pontifice, Imperator censeret. Tali ergo occasione factum esse facillime potuit, ut junior Otto patri suffectus, ejusque mater S. Adalais, ex Burgundia in Germaniam venire ad se fecerint S. Majolum Abbatem Cluniacensem, cum eo consultaturi de Romano Pontificatu in ipsum transferendo, quem turbis Ecclesiæ & Vrbis componendis aptißimum imprimis esse noverant; uti in Vita ejus ad XI Maji illustrata narrat, non solum Nalgodus, [in Germaniam, non in Italiam,] nequaquam (ut Henschenius credidit) coævus Sancto, sed etiam Syrus, revera contemporaneus, in Vita ab Henschenio posita loco 2, ut inveniebatur ab Aldebaldo æque coævo interpolata. Sed hos memoria sua fefellit, cum num. 45 dixerunt, quod Sanctus, Ottonis secundi juncta cum precibus matris prece, Italiam repetere a partibus est coactus Galliæ. Neque enim ante annum DCCCCLXXX in Italiam profectus est Otto Iunior; & toto illo triennio, quo in Italia reliquum vitæ transegit Imperator (ad annum scilicet DCCCCLXXXIII, qui vitæ ejus, defuncti VII Decembris, postremus fuit) non vacavit Romana Sedes; vivente etiam tum, qui ipsam octavum jam annum tenebat Benedicto VII. Obrepsit ergo illis Italia, pro Germania, ad quam profectus post Doni mortem Majolus sit: & hoc suspicatus fortasse posterior in scribendo Nalgodus, caute abstinuit a Provincia nominanda. [ablatū Pontificatum recusat.] Porro Majolo excusante se, & Bonifacio nequaquam segniter per Legatos agente, ut suam Ordinationem Imperatori probaret; fieri potuit ut hujus quoque accedente consensu, & vel saltem tolerantia, quoad usque cum exercitu in Italiam trajiceret, Bonifacius cœperit verus Pontifex aut esse aut haberi.

[3] Baronius, nullo sententiæ suæ allegato Auctore &c.

BONIFACIUS VII ITERUM.

A Nov. 974 ad Aprilem anni 975

Ab exitu Octobris, aut forte die I Novembris, anni DCCCCLXXIV festo Sanctorum omnium eademque Dominica, receptus etiam a partiis Doni defuncti, sedit menses V, usque Aprilem anni sequentis, tum primum Urbe pulsus & declaratus illegitimus.

Hic non vererer. Pontificem CXXXIX appellare Bonifacium, eorum exemplo qui illum nominant inter Donum & Benedictum VII, [Nec hac quidem verus Pontifex.] vel etiam Donum prætermittunt, aut Benedicto VI præponunt; nisi eo facto difficilius foret excusare secutam novi Pontificis Ordinationem post menses non multos, ipso vivente, nec abdicante, sed Synodaliter damnato. Vt igitur veri Pontifices fuerint Benedictus VII, & huic suffectus Joannes XIV, maneat Antipapa Bonifacius etiam hac vice.

CXXXIX BENEDICTUS VII.

Ab an. 975 ad 984 an. 9, m. 2, dies 8 vel 15.

Lin. 4 & 5 sic lege — inthronizatus verosimiliter XXV Aprilis, vel II Maji, Dominica III vel IV post Pascha, anno DCCCCLXXV; sedit annos IX, menses II, dies VIII vel XV, obiit &c.

[Ratio certa temporis] Num. 1 sic muta — Ioannes Mabilio seculo V Benedictino pag. 770, in elogio historico S. Majoli num. 24, diploma allegat, extans in Bullario Cluniacensi, quo monasterium Lerinense Sancto ordinandum committitur; quodque datum legitur, anno IV Pontificatus Benedicti VII, Imperii Ottonis anno XI, mense Majo, Indictione V, quibus postremis characteribus cum manifeste notetur annus DCCCCLXXVIII, oportet omnino, ut annus I Benedicti numerari cœperit mense ipso Maji, ante diem in Bulla non expressum, vel etiam citius. Cum ista autem tam certa notitia componendus est annus ac dies mortis, sub Epitaphio mox dando sic notatus, D. X. M (id est, die decimo mensis) IVLII IN APOST. SEDE RESIDENS IX AN. ABIIT AD CHRISTVM INDICT. XII, id est, anno DCCCCLXXXIIII. Ex hac autem compositione non solum efficitur, ut intelligantur in Epitaphio numerati anni pleni IX, quot etiam numerant nostræ Mss. Pontificum Vitæ (ex quibus solis habetur patris nomen) itemque Gotfridus Viterbiensis; sed etiam evincitur, annis IX addendos saltem menses duos ac dies aliquot; qui forsan rotundo numero scripti menses III, & male transcripti UI, fecerunt ut sic eos numeraret Marianus Scotus, non contentus annis X; pro quibus Wernerus Rollevink & Compilatio Chronologica male habent annum 1. Quantum autem exceßit Marianus, tantum defectu peccarunt Stella & Platina, annos VIII dumtaxat, menses U aut UI adscribentes Benedicto. Effigies ejus & Benedicti IX &c.

CXLI BONIFACIUS VII.

Ab an. 985

Lin 3 & 4 sic lege — die verosimiliter XXIX Martii, Dominica Passionis: & oppositum sibi verum Papam Donum menses UI passus, post annum & mensem invasæ Sedis, Urbe pulsus fugit &c.

Num. 2 lin. adde — En tibi rursus nominatum Equum Constantini (quia sic vulgi opinione & usu ferebatur) quamvis revera fuerit M. Aurelii Antonini, quem ex pluribus olim erectis equestribus statuis unicum servavit Roma, una cum sessore suo ex ære fusum. Is ea ætate haud procul a Laterano stetisse videtur; eum siquidem Paulus III ad aream Capitolinam deduxit, quem antea Sixtus IV, humili ac sordido loco jacentem, in area Lateranensi collocaverat, teste Alexandro Donato nostro, utique in propinquo repertum. Floravantes Martinellus, in Trophæo Crucis pag. 136, exhibet formam veteris Patriarchii Lateranensis æri incisam, ipsaque in area, super excelsam basim, repræsentat eamdem equestrem statuam. Cæsar Rasponus &c.

Num. 3 adde — Huc facit Malleacense Chronicon, ad annum usque MCXXXIV pertingens, cum ante annum DCCCCLXXXV sic scribit, Sequenti anno tres Apostolici apud Romam mortui sunt, videlicet Joannes XIV, Bonifacius VII, & qui sequitur Joannes filius Roberti.

CXLII JOANNES XV.

Ab an. 986

Lin. ult. sic lege — usque ad diem XVII vel XXIIII Maji.

Num. 2 lin. 12 & 13 — hoc seculo l. præsenti X seculo.

Num. 4 lin. 2 — eruditißimus — adde — Stephanus Baluzius.

DISSERTATIO XXXV al. XX
De solennium Canonizationum initiis &c. pag 171.

Nvm. 4 lin. 16 — libertas l. facultas.

Num. 5 lin. 13 — inscriptare l. inscriptave.

Num. 9 lin. 20 — Elisabeth l. Elisabetham.

CXLIII GREGORIUS V.

a 17 vel. 22 Maji 996 ad 4 vel 18 Febr. 999.

Lin. 2 lege — ordinatus XVII vel XXIIII Maji, Dominica ante vel post Ascensionem — & lin. 5 post — menses UIIII, dies II, adde — vel menses UIII, dies XII, aut XIX, aut XXVI: defunctus IIII, vel potius XVIII Februarii.

Numerum I Commentarii expunge, cum initio numeri 2: pro quibus hæc substitues.

[1] Nescio ubi invenerim, nec tamen nisi inventum in prima Conatus hujus editione allegare potui, decretum quoddam Gregorii V in favorem Arnulfi, jubente ipso in Cathedram Remensem restituti Pallioque donati; [Decretum pro Arnulfo Remen. vitiatum in Data,] quasi Scriptum per manus Petri, V Regionis Notarii & Scriptoris S. R. E. mense Majo, Indictione nona… anno I Pontificatus Domni Gregorii summi Pontificis & universalis Papæ, Imperii vero Domni Otthonis Tertii Imperatoris anno undecimo. Sed ubicumque illud habeatur, saltem in numeris vitiatum fuisse oportuit: siquidem causam istius Arnulfi, agentibus Rege & Episcopis Galliarum solenniter degradati, non potuit cognoscere & definire Gregorius, paucis illis diebus, quos reliquo post suam Ordinationem Majo habuit; adeoque intelligenda est pars prima sequentis Maji, quando non jam amplius nona, sed decima Indictio numerabatur, Otthonis autem III annus, non duodecimus, [non servit Chronologis,] sed primus Imperii, Regni vero a morte patris decimusquartus. Sic autem correctum in numeris Decretum, ut ad Majum anni DCCCCXCVII pertineat, nihil facit ad dirimendam quæstionem de mense, quo anno priori ordinatus Pontifex, Imperator est coronatus. Baronius, cum eo quod refutavimus argumento mortuum Joannem XV statuisset die UII Maji, post mensem, inquit, unum, dies sex, in locum ipsius mense Junii subrogatur Gregorius V, adeoque XIII Iunii, uti Baronii calculos subducit sequiturque Labbæus, Dominicam habiturus, si diem XIV dixisset.

[2] Habemus insignia Chronica duo, quæ Baronius vidisse non potuit, [Ordinatus mense Majo Gregorius,] unum Hildensheimense, uno post hæc seculo scribi cœptum, & jam typis inter Francica du Chesne vulgatum; Saxonicum alterum, anno MCLXXXVII finitum, acceptum beneficio R. P. Henrici Turchii p. m. cum esset Rector Treverensis, pro seculo XI ac XII magno nobis usui futurum, propter accuratam nec alibi sic inveniendam rationem Saxonicorum Episcopatuum ac monasteriorum. Vtrobique sic agitur de Coronatione Otthonis III, [Coronavit Otthonem tertium in Pentecoste 31 Maji,] ut omnino ea facta intelligatur mense Majo, sub nonnulla tamen diei diversitate. Hildensheimense rem ita narrat. Anno DCCCCXCVI Indictione IX, Joannes Papa obiit &c. ut num. 2 lin. 3 — Deinde lin. 10 post — consecratur — adde — Celebratum fuerat anno isto Pascha die XII Aprilis, atque adeo solennitas Pentecostes die ultima seu XXXI Maji: quo posito satis fuisset Gregorium ordinatum dici præcedenti Dominica, die XXIV ejusdem mensis. Sumenda autem erit Dominica ante Ascensionem, si placeat magis credere Chronologo Saxoni, rem eamdem sic narranti; Ottho III, omni Italico Regno potitus, Romamque veniens, [velin festo Ascensionis 21 ejusdem] beatæ memoriæ Joannem Papam defunctum reperit: cui nepotem suum Brunonem, virum valde præclarum, non solum Cleri, sed & omnium Romanorum civium unanimi voto Pontificem electum, subrogari, pie consensit: quem Romani, dempto Brunonis nomine, Gregorium vocaverunt. Hic ergo Sede inthronizatus Apostolica, Domnum, hactenus Regem vocatum, non solum Romano, sed pene totius Europæ populo acclamante, XII Kalendas Junii, in ipsa Ascensionis Christi festivitate, Imperatorem consecravit Augustum. Pergens porro Hildensheimense Chronicon, Imperator, inquit, habito &c.

[3] [defunctus anno 999, 4 Februarii] Annum DCCCCXCIX, lineis aliquot mutilum exhibet Hildensheimense Chronicon; solamque nobis indicat succeßionem Silvestri: huic defectui succurrens Chronologus Saxo ait, quod Gregorius Apostolicus, Imperatoris cognatus, II Nonas Februarii migravit ad Dominum. Sed ne huic diei secure ædhereamus facit Epitaphium, quod omnino videri poßit compositum præsente adhue Romæ, vel saltem in Italia, Imperatore; funusque per se aut Legatos curante, ubi diversa phrasi bis dicitur, Gregorius mortuus XVIII Februarii. Quapropter vehementer suspicor, invenisse Saxonem compendio scriptum X nona, pro X octava; cumque existimaret, Latino more Nonas dici, ante quas solum possunt quatuor dies numerari; putaverit scribendam II Nonas. Ea, dierum diversitas, [vel potius 18 ejusdem] concurrens cum incertitudine diei, qua ordinatus Pontifex fuit, facit ut definiri incunctanter nequeat tempus mensium atque dierum, quibus supra duos annos sedit Gregorius. Ego, quia Epitaphio magis credendum censeo, idque solum numerat menses circiter octo; libentius ordinatum illum d xerim XXIIII Maji, ut in Pentecoste Imperatorem coronarit, atque ita-ultra annos II solum sederit menses UIII, dies XXVI. Epitaphium ipsum, [juxta Epitaphium quo vita explicatur,] apud Barenium ex Manlio, tale est.

Hic quem tegit humus &c.

In fine numeri adde — Hujus Pontificis statua conspicitur usque hodie, Corbejæ in Saxonia, inter alios Sanctos ibidem aliquando monasticen professos, cum subscripto, S. GREGORIVS V. P. M. [Corbejæ pictiis ut Monacchus & Sanctus.] Sed recentioris ævi imagines eæ sunt, quam ut indubitatam fidem faciant, Monachum ibi Gregorium fuisse, nullo antiquiori Auctore id attestante: verosimilius tamen istud credetur ex Monachorum ibi traditione haberi, quam, quod idem aliquando fuerit ibi aut alibi cultus ut Sanctus.

[4] Ceterum, quando ex dictis jam constat, plus quam octo menses sedisse Gregorium &c.

JOANNES XVI ANTIPAPA.

Ab an. 997 ad 998 men. 10.

Joannes, cognomento Philagathus, natione Græcus ex Calabria, patria Rossanensis, ex Casinensi Monacho & forsan Abbate Nonantulano, sub annum DCCCCLXXXII factus Placentinus Episcopus, atque ex indulto Ioannis XV dictus Archiepiscopus; corrupto pecunia Crescentio Romano, qui anno DCCCCLXXXXVI Gregorium Papam, mox a recessu Imperatoris ab Italia, Urbe expulerat, in ejus locum substitutus est anno DCCCCLXXXXUII; sequenti autem anno, & mense Sedis occupatæ decimo, pulsus obsessusque in arce S. Angeli, ac denique obsidentibus traditus, oculis, lingua, naso truncatus, deprecante pro eo S. Nilo ægre vitam servavit; haud diu post mortuus, & in Laterano sepultus.

Constant hæc, partim ex Chronico Hildensheimensi, partim ex Vita S. Nili, patria Rossanensis, ubi ipse Philagathus Archiepiscopus intitulatur, & S. Nili συνπολίτης concivis; ut nesciam quo Auctore Ciæcconius scripserit, Cariatæ natum, Eradotio Diametino Patre. Est tamen Cariata ejusdem Calabriæ citerioris civitas etiam Episcopalis, Geruntinensi Ecclesiæ nunc unita, simulque cum illa Archiepiscopo, non Rossanensi, sed San-Severinati subjecta, & huic metropoli quam isti paulo vicinior, licet utrimque fere media, ad mare Ionium. Porro cum S. Nilus inter causas deprecandi pro eo allegaverit &c.

Pag. 176 col. 1 numerus 3 prætermissus a Typothetis inchoandus est post verba Chronici.

[3] Hactenus Chronicon istud — deinde lin. 9 a fine — obscœni negotii dicebatur habere mysteriū — adde — quod sane a Mariæ Aragoniæ (sic enim vocabatur) moribus non abludit: quæ demū impudicitiæ suæ convicta, sicuti ex Gotfrido Viterbiensi narrat Baronius, judicante Marito flammis exusta fuit, Mutinæ, qua iter Imperatori tunc erat. Romam ad restituendum Gregorium eunti. Addit S. Petrus Damiani, quod Joannem vulgus Romanum &c. — finito deinde numero 3 adde. —

[4] Omnia jam dicta præclare confirmat & explicat nostrum Ms. Saxonicum Chronicon ad annum Christi DCCCCXCVII his verbis. [Prior ejus Vita ex Chronographo Saxone,] Hoc etiam anno Crescentius quidam, diabolica fraude deceptus, Romam, absente Papa Gregorio, invasit; Joannemque quemdam Calabritanum (quem Domnus Imperator Otto III, pro Græci Imperatoris filia sibi matrimonio acquirenda, cum Bernwardo Episcopo, Constantinopolim miserat, & inde revertentem cum Græcorum Legatis, se indigno suscepit honore) eumque, non tam Papam Apostolicum, quam Apostatam constituens, Legatos Imperatoris sub ejus custodia Romæ retinuit. Hic ergo Joannes, natione Græcus, conditione servus, astu callidissimus, Imperatorem Augustum Ottonem II sub paupere adiens habitu, ob interventum suæ dilectæ contectalis Theophanu Augustæ, Regia primum est alitus stipe: dehinc percurrente tempore, vulpina qua nimium callebat versutia, præfatum eotenus circumvenit Augustum, ut pro loco ac tempore, satis clementi ab eo gratia donatus, pene inter primos, usque ad defunctionem suam, carus haberetur. Post dormitionem vero II Ottonis, regnante jam III Ottone filio suo, quem ab ipso matris utero divina sequebatur miseratio, præfatus Joannes ingenita sibi circa eos calluit securius astutia, quod Regis infantia & Primatum ejus permittebatur incuria. Ad hæc defuncto Placentinæ Urbis Episcopo, vir bonæ indolis ei subeligitur: quo indecenter ejecto, præfatus Joannes, non pastor, sed mercenarius, eamdem, non regendam, sed devastandam suscepit Ecclesiam: quam cum aliquot annis teneret, avaritiæ diabolicæ inebriatus veneno, tantum se extulit supra se, ut etiam Romæ ipsam B. Petri Apostoli Sedem, uti prædictum est, Antichristi membrum vere effectus, fornicando potius pollueret, quam venerando insederet.

[5] Anno Domini DCCCCXCVIII Imperator, tantis præsumptionibus compertis, [Sedis Romanæ invasio,] secundam profectionem paravit in Italiam. Cui venerabilis Papa Gregorius Papiæ obviam factus, dum ei pessima Joannis & Crescentii narrasset gesta; ille divino commotus zelo, Romam quantocius perrexit cum Apostolico. Quod audientes præfati ministri sathanæ, Joannes quidem fugam iniit, Crescentius vero præsidio, quod veterem Romam & Leonianum attingit Castellum, se cum suis inclusit. Tunc quidam, non tantum Imperatoris, quantum Christi amici, insequentes Joannem, comprehenderunt eum: sed timentes, ne, si eum ad Augustum destinarent, impunitus abiret, linguam ei & nares amputarunt, oculosque pariter eruerunt. Hoc ita mulctato divinitus, [& in eum atque Crescentium exercita crudelitas,] Domnus Papa Gregorius Sedem Apostolicam honorifice recepit, eamque usque ad obitum suum libere insedit. Imperator igitur Romam adveniens, sanctissimam illic Christi Resurrectionem celebravit, statimque post Albas, scalis & machinis arcem, quam Crescentius insederat, hactenus omnibus inexpugnabilem, fortiter expugnat: illumque captum decollari, & e summo præcipitatum in patibulo pedibus jussit suspendi. Sic ille, [quæ non impune auctoribus cessit,] ex parte Imperatorem, excusans, reliqua subticens. Idem facit Auctor vitæ S. Nili, & magis Gregorium gravat, tamquam præmemoratæ mortis auctorem &c. — deinde post lineas 10 inchoëtur numerus alius.

[6] Falsum hunc de Gregorio V rumorem &c.

[7] Martinus Polonus &c. — deinde addatur.

[8] Ciacconius in Gregorio V, de Joanne agens, Adeobaldum seu Arnulfum vocatum ait, ex Episcopo Placentino Archiepiscopum Mediolanemsem: [& male confusus cum Arnulfo Archiep. Mediolan.] & huc facere videtur, quod in Chronico Farfensi Ms. Bibliothecæ Vaticanæ, allegetur Diploma Otthonis III cum hac clausula, Acta duodecimo Kalendas Octobris, Indictione duodecima, anno tertio Domni Gregorii V, promulgata per manus Gerberti, S. Ravennatis Ecclesiæ Archiepiscopi, * in ea Synodo, in qua Mediolanensi Episcopo, Arnulpho nomine, Papatus ablatus est in Basilica B. Petri, quæ vocatur ad Cælum-aureum, utique Ticinensi in urbe. Verum hæc verba * in ea Synodo &c. non sunt verba Diplomatis: auctorem vero Chronici decepisse videtur Titulus Archiepiscopi, Ioanni Placentino attributus a Ioanne XV, sed a Gregorio V successore abrogatus per Epistolam, quæ extat, data ad Ioannem Ravennatis Ecclesiæ Archiepiscopum, cujus jurisdictioni subtracta injuste Ecclesia Placentina eidem restituitur, in mense Julio Indictione decima, id est, anno DCCCCXCVII. Petrus-Maria Campi, post Historiæ Placentinæ Tomum I, producit instrumentum Commutationis, quam fecit Donnus Joannes Archiepiscopus sanctæ Placentinæ ecclesiæ, [occasione tituli Archiepiscopalis ipsi Placentino concessi.] anno ab Incarnatione D. N. J. C. DCCCCLXXXIX; & sententiam, cui subscripsit DCCCCXC, IŌH̄S DĪ GR̄Ā ARCIEP̄V̄S. Hoc autem non intelligens Auctor Chronici Farfensis, sciensque Antipapam, contra quem in Synodo Ticinensi æque ac contra promotorem ejus Crescentium processum fuerat, Archiepiscopum fuisse; nec alium in Lombardia Archiepiscopum noscens quam Arnulfum Mediolanensem, hunc cum Ioanne Placentino male confuderit. Certe nulla est apparentia, quod castigato Joanne & restituto Gregorio, aliquis ausus se fuerit in Antipapam protrudere, nedum Mediolanensis Arnulphus, Imperatori subjectißimus, cujus nominis Primus obiit anno DCCCCXCIII, Secundus vero, non ante annum XCVII creatus, supervixit usque ad annum MXVII, nulla uspiam infamia notatus; & æque ac prior Mediolani mortuus sepultusque.

[8] Rem ergo sic actam concipio, ut Imperatorem anno DCCCCXCV I in festo Ascensionis vel Pentecostes Coronatum, secutus in Germaniam mense Iulio sit exul Gregorius; annoque vertente regressus in Italiam, Ticini celebraverit Synodum circa Pascha, actum XXVIII Martii; in qua & Crescentium excommunicaverit ipse, & Joannem Antipapam, non tantum anathematizari fecerit ab omnibus Episcopis, sed etiam Placentino Archiepiscopatu privatum declaraverit; atque in ejus locum, cum solo Episcopi Titulo, alium eligi fecerit. Electus autem fuit Sigefridus, cui, eodem anno eodemque mense Iulio, Ottho Imperator temporale dominium civitatis attribuit, teste Petro-Maria Campi; quo Gregorius Ravennati Archiepiscopo sicut vidimus suum in Ecclesiam Placentinam jus reddidit: simul autem ambo profecti Romam, anno sequenti, Crescentium & Joannem multis mensibus obsessum habuerunt: quibus tandem deditis castigatisque, nulla alio Synodus Ticini acta esse videtur: esto illac rediens in Germaniam Imperator, ibidem dederit diploma illud, cujus sub nota Indictionis X meminit Farfense Chronicon.

CXLIV SILVESTER II.

Ab an. 999

Num. 1 lin. 14 post — immorari — adde — Chronici Malleacensis Auctor, prædicta quadamtenus confirmans, ait, quod fuit Monachus Aureliacensis S. Geraldi ecclesiæ, & causa Philosophiæ primo Franciam, deinde Cordubam lustravit. Erat Cordubæ Maurorum totius Hispaniæ Academia, in qua postea suas scientias profeßi Avicenna & Averroes magnam eidem claritudinem acquisiverunt, seculo XI & XII. Cum autem Astrologicarum rerum studia præcipue inter Arabes istos florerent, hinc factum, quod Gerbertus, ut ait Chronologus Saxo, optime callebat astrorum cursus discernere; cumque a finibus suis esset expulsus, Ottonem petiit Imperatorem; & cum eo diu commoratus, in Magdeburg horologium fecit, illud recte constituens, considerata per fistulam quadam stella nautarum duce. Ista Stella satis intelligitur Polaris esse, Astrologu omni ævo notißima. Fistula dicitur specillum seu tubus opticus, cujus, ut jam tum noti, appellationem & usum operæ pretium fuerit hic notare. Sed hæc minoris momenti sunt: ad rem nostram, id est, ad Pontificiam Chronologiam, magis facit Epitaphium præcitatum &c. lin. 15.

CXLVI JOANNES XVIII.

Ab anno 1004.

Numero 4 lin. 5 a fine — Cærularius l. Cerularius.

CXLVII SERGIUS IV.

Ab anno 1009.

Num. 4 lin. 11 — IV — scribe — IV —

Num. 5 lin. 12 a fine — Apostoliæ l. Apostolicæ.

CXLVIII BENEDICTUS VIII.

Ab anno 1012.

Num. 3 lin. 12 — Henrico VI — scribe — Henrico, UI — scilicet anno.

CXLIX JOANNES XIX.

Ab anno 1024.

Lin. 5 — dies XIX: obiit UI — l. — dies XXI: obiit UIII.

Et in Marg. — d. 19 — scribe — d. 21.

Num. 1 lin. 9 dele — Episcopum.

Num. 2 lin. 18 — dies XIX l. XXI.

CL BENEDICTUS IX.

Ab anno 1033.

Num. 3 lin. 4 — mox, l. & lib. 5 capite similiter 5. Fuerat, inquit, ordinatus quidam puer, annorum circiter XII — & lin. 7 post — sanctitas — adde — Hinc dubites, an librario vitio non sit superius scriptum decennis pro duodennis. Nec hoc contenti aliqui sunt; sed considerantes quam facile erretur in numeris, præsertim litteraliter expreßis, dubitant, an non melius scriberetur XU, & quindennis ille tunc fuerit. Sic dubitantium præcipuus Baronius, nullum tamen annorum numerum definire præsumens, dubitare se profitetur, tum quia &c. — & in fine adde — Gallonius, in Vita S. Philippi Nerii ad annum MDLIX, ac deinde Barnabæus num. 444 narrant, quomodo Sanctus Thomam quemdam, adolescentem annorum circiter sexdecim (septimum enim & decimum non expleverat) laicali in habitu ad se adductum, agnovit Sacerdotio initiatum: quia videbat ejus faciem eo splendore fulgentem, qui e Sacerdotali charactere fluit. Quod si ætate ista ordinandum illum persuadere consanguineis potuit desiderium amplæ (ut ibi dicitur) hereditatis, alias ad ipsos non perventuræ; eaque justa satis causa Episcopo ordinatori videri; cur dubitabimus, an Alberici potentia, toti Vrbi formidata, persuaserit Episcopis, ad quos ex jure Ordinatio Pontificia pertinebat, ne hanc cunctarentur conferre puero decenni, duodenni, vel saltem quindenni.

SILVESTER III ANTIPAPA.

Ab anno 1045.

Num. 2 lin. 7 — quinque, l. sex.

CLI GREGORIUS VI.

Ab anno 1045.

Num. 2 lin. 5 — III Januar. l. III Kalendas Januarias.

DISSERTATIO XXXVI al. XXI.
Legitimum Papam fuisse Gregorium &c. pag. 184.

—

CLII CLEMENS II.

Commentarium ordire ut sequitur. Iacobus Gretzerus noster, in libro quem scripsit de Divis Babenbergensibus, [Scribens Ecclesiæ Bambergensi,] ad Vitam S. Henrici Cap. 16, exhibet Breve Babenbergam statim a sua Coronatione expeditum, hujusce tenoris — Clemens Episcopus, servus servorum Dei, sacratissimæ nostræ Babenbergensi Ecclesiæ, in filiis & filiabus ejus, Clero videlicet ac Populo, perpetuam in Domino felicitatem.

[1] Dispensatio seculorum venit de Principe cȩlorum, qui, antequam secula perficerentur, præscivit qualiter disponerentur. Inde fit, ut non possit non impleri, quod ab æterno illius oculo potuit provideri. Tanti Numinis nutus te suam carissimam filiam Babenberg, nobis in Sponsam legitimam desponsavit, & arte regere (quantum in nobis fuit) sua propitiatione donavit. Certe nulli marito erga suam uxorem fides purior & amor ardentior, quam circa te, nobis: nec unmuam vel in mentem venit te destituere, & alii adhærere. Sed nescio quo divino consilio actum est, ut Matri tuæ omniumque Ecclesiarum consociarer, & aliquatenus, tamen omnino, a te separarer. Ecce enim cum illud Caput mundi, illa Romana Sedes hæretico morbo laboraret, [significat ei suam promotionem:] & carissimi Filii nostri Domni Heinrici Imperatoris Augusti præsentia ad hoc invigilaret, ad hoc instaret, ut hujusmodi ægritudinem propulsaret; explosis tribus illis quibus idem nomen Papatus rapina dederat, inter tot agmina Sanctorum qui aderant Patrum, dignatio cælestis gratiæ nostram indignissimam mediocritatem, cunctis nisibus refragantem, voluit eligi, & altissimi Apostolorum Principis vice fungi. Videtur autem factus Pontifex non dimisisse Titulum Episcopi Babenbergensis, uti neque paulo post secuti, Victor II & Nicolaus II, dimiserunt Titulos Aistettensis ac Florentini: idque etiam magis intelligitur ex sequentibus ejusdem Brevis verbis.

[2] Avulsum me tunc a tuo gratissimo latere, Sponsa dulcissima, quis dolor apprehenderit, [graviterque sentiens ab ea divelli,] quis mœror confecerit, quo pacto exprimam nescio, cum nobis omnem modum videatur transgredi. Plus honoris est, plus decoris, plus inquam virium Matri quam Filiæ; utpote cui omne genu terrestrium flectitur, pro cujus arbitrio janua cæli aperitur & clauditur, adversus quam nec portæ prævalent inferorum. Non tamen tantæ dominationis cupido ostio nostræ mentis irrepsit, cordisque cervicem libenter inflexit. Satis nobis erat. Tecum activam, bene; contemplativam, quoquomodo ducebamus vitam: præsertim cum perfectus amor nec speciem alterius unquam, nec intueretur opulentiam. Testem invocamus aciem divinam, non commentari nos apologiam: illa enim secreta cordis rimatur, cui nulla nox obtenebratur. Pro teste quoque utimur ipsa conscientia, ubi sua est solicitudo continua. Interiorem pupillam nec terrarum spatiositas, nec tot retundunt opposita; quin Amicam meam, Sororem meam, Sponsam meam, Columbam meam diligentiori cura circumspiciam & undique munitam faciam. [ejusq; cummodis nihilominus studens,] Concessum nobis est divinitus, non ex nostris meritis, ut jam diximus, jus illud Apostolicum, quo & cælis imperatur & terris. Unde & dignum duximus, & accommodum decrevimus, ut de profectu nostro Tu quoque proficias; & inde Tibi amplius consulatur, unde nobis illa potestas ampliatur. Exhinc commemorans Pontifex, quomodo Ecclesiam illam fundator suus S. Henricus curaverit Apostolicis Privilegiis muniendam, per Prædecessores suos Pontifices, Joannem & Benedictum; hunc scilicet Octavum, qui ipsum S. Henricum coronavit; [renovat Privilegia,] istum Decimum octavum, qui erectionem novi Episcopatus primus probavit; ut triplici tuitione circumcincta, per virtutem sanctæ Trinitatis nihil unquam patiatur læsionis; statuit etiam ipse, nequis ipsam fraudare in aliquo præsumat eorum, quæ vel ipse sanctus Fundator, vel quorumcumque post eum fidelium religio obtulit vel oblatura est &c. Nulla ad finem addita diei vel anni data.

[3] [an etiam exemit Iurisdictioni Moguntinæ?] Ioannes Cygnæus, Episcopi Bambergensis Actuarius, asserit, quod idem Pontifex Babenbergensem Ecclesiam ab omni jugo Archiepiscopali exemit, & multis præclaris privilegiis & immunitatibus adauxit: quorum instrumenta dum non producuntur, dubitare nobis de veritate licebit; attentis verbis earum Bullarum, quas postea Leo IX in ejusdem Ecclesiæ favorem dedit, post lecta Prædecessorum suorum Privilegia. Non multa certe potuerunt condi tam brevi, quo Pontificatum Clemens tenuit, tempore. Etenim Leo Ostiensis &c. sicut initio Commentarii legitur ubi lin. 11 sic muta parenthesim. — (sicut ait prælaudatus Cygnæus) — deinde omissa Bulla Leonis IX, aptius inferius locanda (a lin. 15 — Accepi a Gamansio, — usque ad lin. 12) sic prosequere — Ista autem ratione Clementi dandi essent &c.

[4] Sequentibus porro numeri 2 & 3 ad sequentem Dissertationem relatis, & expunctis primis 5 lineis numeri 4, sic continuetur Commentarius — 4 Extant alibi duo Pontificatus hujus monumenta &c. ut Pag. 187 col. 2.

DISSERTATIO XXXVII.

De sepulcro Clementis II Babenbergæ, & huic Ecclesiæ concessis ab Leone IX privilegiis pro illus reverentia.

[1] Hæsisse me fateor ad primum Epitaphii præcitati aspectum, cum ex una parte &c. uti pag. 186 num. 2, nunc 1 atque ita consequenter.

[2] Dolendum profecto — ac postea hæc substituantur. —

[3] Præcitata S. Henrici Vita a Gretzero edita, cap. 17 producit Bullam Leonis IX, qua, occasione Pallii mißi Hartwico, Babenbergensis Ecclesiæ venerabili, post Suidigerum seu Clementem, Episcopo, mentionem facit Babenbergensium Nundinarum, in Anniversario ejusdem Clementis Papæ, ut prædictum est, institutarum: cujus Brevis, [Leo IX Pallium Babenbergensi mittit,] quod incipit, Si Pastores Ovium partem referre propterea placet, ubi sic ait … Pallium itaque ad Missarum solennia &c. ut pag. 186 num. 1 lin. 20 usque ad — lin. 14 a fine — per totum Episcopatum — tum sic prosequere — Data III Nonas Januarii, an. Leonis Papæ IX [quinto], [sed per Breve, non sine mendis transcripto:] Indictione UI; qui fuit annus Christi MLIII. Hinc etiam deficientem in Gretzero anni Pontificalis numerum supplere nobis licuit; non tamen sine scrupulo: habemus enim a Ioanne Gamansio nostro ejusdem Brevis aliud ecgraphum, in quo sic legabatur: Data… Januarii anno Domni Leonis Papæ quarto, Indictione XV. Non erat tam obesæ naris Gamansius, neq; tam parum scrupulosus in transcribendis ad litteram antiquis instrumentis, ut numerum nominis Pontificalis accipiens pro numero anni, annumque Leoni sciens numquam obtigisse nonum, pro IX legeret IV; idque ad longum extendens, scriberet, quarto; aut in numero Indictionis XV pro V: hæc enim anno Leonis quarto respondisset. Oportet igitur ut non ex ipso originali sumpserit ecgraphum nobis missum, sed ex alia antiquiori ac minus sincera copia. Certe Indictionem decimam quiniam numquā habuit Leo iste; habuit sextam, ut infra apparebit.

[4] [qui antea ibi existens eam susceperat in protectionem S. R. E.] Hoc autem posito, mirum est, quomodo Auctor Vitæ S. Henrici, Bullæ isti non præposuerit, sed postposuerit aliam, quam idem Leo scripsit eidem Hartwico sibique Canonice in Sede Episcopatus successuris in perpetuum. Ibi enim æternam in Domino salutem apprecatus, testatur recognitum sibi fuisse primæ fudationis instrumentū, ad instantiam prædicti Episcopi, querentis quia locus, suus a Clericis Adalberonis Episcopi temeraria prȩsumptione invasus esset. Cui satisfaciens Adalbero, de omnibus quæ ad bannum & episcopalem justitiam & potestatē Babenbergensis Ecclesiæ pertinerent, ex tunc & deinceps renuntiavit. Ipse vero Pontifex prædecessorum suorum Privilegia sic confirmavit, ut sit ille Episcopatus liber, Romano tantum mundiburdio subditus … sed tamen idem Episcopus suo Metropolitano Episcopo Moguntino, in Canonicis causis tantummodo, sit subjectus & obediens. Denique ductus amore & reverentia Clementis piæ memoriæ prædecessoris sui, quem Deus miro dispensationis ordine a Prælatione hujus loci, ad sanctæ Romanȩ Catholicæ & Apostolicæ Ecclesiæ apicem dignatus est avertere; & mirabilius e Romanis finibus defunctum ejus corpus reducere; volens hanc Ecclesiam quasi novam tanto decoratam esse Patrono, & Romanam contentam & sufficienter prȩteritis & futuris Patribus manere ornatam; quin etiam amore & desiderio Fratrum Canonicorum, [ejusque sibi lecta privilegia confirmarat,] qui ipsum, Babenbergæ existentem (ubi in die natalis B. Lucæ Euangelistæ verbum Dei ad populum habuerat, & præsente Henrico Imperatore prælecta fuerant Prædecessorum Pontificum Privilegia) in suis recepere ecclesiasticis stipendiis & quotidiantis; iis Presbyteris & Diaconis, quos honestiores ac digniores Episcopus providerit, mitras gestare concedit licentiā … in Natali Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi, & in cœna Domini, & in Sabbato sancto, & in die gloriosæ Resurrectionis ejusdem, & in die S. Georgii, & in die SS. Petri & Pauli, & Assumptionis beatissimæ Mariæ, & S. Dionysii, pro reverentia prælibati Prædecessoris Domni Clementis Papȩ, [& Canonicis ministrantibus ad sepulcrum Clements mitras concesserat.] cujus Anniversarius dies tunc ab eisdē Fratribus agitur; & in Anniversario die Domni Heinrici Imperatoris, ejusdē loci venerabilis constructoris. His vero concedit hanc dignitatem, qui tantum specialiter excubant & deserviunt apud prædicti Prȩdecessoris sepulcrum…,.. Data per manus Friderici Diaconi, Bibliothecarii & Cancellarii sanctæ Romanæ Catholicæ & Apostlicȩ Ecclesiæ, Anno Dominicæ Incarnationis MLII, anno vero Pontificatus Domni Leonis Noni Papæ IV. Nec locus nec dies datæ Bullæ additur; verosimile tamen est ibidem Babenbergæ datam, & quidem mense Octobri, haud diu post festum S. Lucæ; adeoq; plus quam duobus mesibus, prius quā daretur altera de Pallio, nulli quoq; loco adscripto etiam ipsa; necdum fortaßis Romam regresso Pontifice; quippe qui istam primam sic exorsus reperiatur: Cum exigente cura Pastorali totius sanctæ Ecclesiæ Dei, nobis Dei providentia commissæ, in partes Germaniæ venissemus, quæ Orientali Franciæ adjacent.

BENEDICTUS IX ITERUM.

Ab anno 1048.

Num. 5 lin. 7 — Gelasii l. Damasi.

Lin. 9 a fine — Pascha VI Aprilis l. III.

Lin. 6 a fine — XXIX Maji l. XXII.

CLIV S LEO IX

Num. 2. Deletis ultimis 7 lineis a τὸ — Adde etiam — hæc substitue —

Quod paucos post annos ab obitu suo canonizatus fuit S. Leo, legitur in Obituario Abbætiæ S. Leonis Tullensis, quam sub ejus nominis invocatione construxit eidem ante Pontificatum carißimus Luctulfus, Canonicus ac deinde Decanus Tullensis Ecclesiæ, præficiens ei primum Abbatem Scherum, evocatum, e Castelleto, antiqua ad Romaricimontis radices domo Regularium, qui obiit anno MCXXX, VIII Idus Maij, simul etiam Calmosiacensis Abbas, vulgo Chaumosy, ubi sepultus est. Ego de formali Canonizatione nihil alibi legi: ad probandum autem cultum ei statim a morte delatum, satis est vel sola nomenclatura monasterii, hodiedum perseverans.

Num. 6. adde — Quædam mortui miracula, ex ore Gregorii Papæ VII accepta, [Miracula post mortē.] narrantur a Desiderio Abbate Casinensi, postea Victore Papa III lib. 3 Dialogorum, quod hic notasse sufficit: nam plurium miraculorum testem habemus Chronologum Saxonem, ad annum Christi MLIV his verbis: Religiosus Brunus Papa, qui & Leo, gloriose præsentis vitæ diem clausit, honorificæque sepulturæ traditus Romæ, miraculis coruscat.

Numerus 7 fiat initium Dissertationis sequentis hoc modo:

DISSERTATIO XXXVIII.

De quibusdam circa Bullas Pontificias novitatibus, hoc tempore cœptis.

[1] Ioannes Mabilio lib. 2. de re Diplomatica &c. — & in fine addatur — Istud tamen non fuit statim tam universale, quin subinde adhuc variarent Notarii: & sic Bulla quædam Gregorii VII apud Mabilionem, data legitur, Non. Septemb. Indictione incipiente XV, id est anno nobis adhuc MLXXCI. Germani vero usque hodie retinuerunt usum Cæsareæ seu Constantinianæ Indictionis, incipientis ab VIII kal. Octobris.

[2] Ast inquies &c. — & sic deinceps 3 ac 4

Num. 9. nunc 3. lin. 5 a fine, [item Symbolum,] — Indict IIII, l. III.

[5] Hinc porro existimare possumus, donec aliud vetustius exemplum proferatur, fluxisse consuetudinem Romanorum Pontificum, assumendi propriam, quamdam gnomen (symbolum vocant) e sacris ut plurimum litteris acceptam, qualis hæc Leonis fuit, Misericordia Domini plena est terra Ps. XXXII. Talis autem, primum circumscribebatur per circulum seu orbem ipsius signaturæ, quemadmodum reperitur etiam Alexander II descripsisse suam hanc, Exaltavit me Deus in virtute brachii sui; * alij alias, Paschalis II. præter gnomen in orbiculo circumscriptam, Verbo Domini mini cæli firmati sunt, inter Crucis latera primo nomina Apostorum, tum suum nomen scribi fecit; nonnullosque imitatores in eo habuit. Et hujusmodi quidem schemata litteræta, cum nomine Pontificis intus vel circum scripto, in ipsa charta vel papyro pingebantur, serviebantque pro chingrapho. Deinde etiam (quantum ex Ciacconio colligimus) ipsis quoque sigillis plumbeis insculpi similia verba placuit: cumq; ejusmodi plumbea sigilla geminam haberent faciem, visum est, Pontificio nomine in alteram sigilli faciem rejecto, [Cruces una aut plures] per quatuor angulos Crucis, totum orbem percurrentis, solam gnomen describere in altera facie, uti factum cum hac Gregorii VII, quam circulo inscriptam tibi oportet imagineris, ut sculpturæ parcam minime necessariæ, est autem accepta illa ex Ps. CXLIV. Denique seculo XII invaluit, ut pro majori una totumque orbem implente Cruce, una aut plures minores adhiberentur, subque ea vel inter eas notaretur Sententia: cui etiam aliqui circumduci voluerunt coronam querneam, Civium salvatorum symbolum, uti Adrianus IV, & Innocentius etiam IV. Gelasio autem II placuit cum minoribus Crucibus etiam majorem usurpare, [Nominis numero,] sententiamque accipere ex Ps. LXVI, hoc modo.

[6] Ipsum quoque eumdem Leonem IX, cujus occasione Dissertationem præsentem exorsi sumus, suspicor primum fuisse, qui sub nominis sui numero cudi monetam fecerit. Antiquius certe exemplum non invenio, sed invenio mox illud secutos esse Victorem Nicolaum, & Alexandrum, omnes sui nominis Secundos. Non enim sigilla, sed vere pecuniaros nummos exprimi censeo a Ciacconio, dum adjunctas hoc loco figuras exhibet. verum ex eo quod doceo, Nominis Pontificij numerum hac ætate cœpisse, vel nummis vel plumbeis Bullis imprimi, consequens esse ne putes, hujus seculi Pontifices, aut etiam proximorum ante vel post seculorum, in more habuiße, ut initio suorum rescriptorum poni juberent ac scribi, Leo Papa Nonus, Victor Papa Secundus, &c. quia nulla talis usus exempla certa habentur. Quamquam enim in Bullario Cherubini Laertii inveniantur Urbanus Papa Quintus, Clemens Papa Quartus, Bonifacius Papa Octavus, prætitulati Bullis Canonizationum SS. Richardi, Hedwigis, Ludovici; itemque Gregorius Papa X, [aliisque figuris emblematicis.] Epistolis ad Michaelem Palæologum ejusque primogenitum Andronicum: vereor tamen ne id fecerint ij qui transcripserunt exempla Laertio communicanda: nec facile credam, nisi certiori convictus exemplo, Pontificum prænominætorum quemquam omisisse usitatißimos in talibus titulos, Episcopi, & Servi servorum Dei.

[7] Victor II in sigillo suo hoc novum fecit, quod in una facierum ejus vel S. Petrum expresserit, vel potius seipsum rasa barba Monachum, qui manu velata suscipit clavem, quam altera nuda cælitusque demissa eidem porrigit, hoc lemmate circumscripto,

Tu pro me navem liquisti, suscipe clavem.

Idem non multo post imitatus prænominætus similiter Alexander, in eo solum differt, quod barbatus sit qui clavem suscipit, adeoque aptior S. Petrum repræsentare, circumscripto ejusdem formæ hexametro:

Quod nectis nectam, quod solvis ipse resolvam

Inter ipsos autem duos Victorem & Alexandrum secundos, medius Stephanus IX maluit sese ipsum exprimere in habitu Episcopali, cum pedo in dextera genuflexum, pascentibus ante eum agnis; de quibus apparens ei ex nubibus dimidius Christus, brachijs manibusque expansis, videtur præcipere, quod habet circulus ambiens anticam sigilli ipsius faciem,

Si diligis me, Petre, pasce agnos meos.

CLV. VICTOR II

Ab anno 1055

Num. 2 lin. 2 — anno MXLIV — l. MLIV.

Ibid. lin. antepen. — Indictione XI — l. — X.

Num. 3 adde — Saxo noster Chronologus de hujus Pontificis morte & successori electione sic scribit: Gebahardus, qui & Victor, iter universæ carnis ingressus est Romanus Pontifex laudabilis: pro quo Fredericus nobilis, monachicam professus religionem, communi omnium Procerum utriusque partis electione, Romanam gloriose suscepit regendam Ecclesiam.

CLVI STEPHANUS IX

Ab anno 1057

Lin. 1. adde — Filius Gothelonis Ducis

In marg. sic scribe — Ossa inventa an. 1357

Num. 2 lin. 9 — uti testatur &c. dele sequentes 12 lineas usque — Nam quod — & hæc substitue — inquit in præcitato opere Placidus Puccinellus Pag. 17: sed quem allegat Matthæum Villanium Ioannis fratrem, & historiæ ab illo scriptæ continuatorem usque ad an. 1471 quo obiit, non invenio verbum unum habere de incorruptione corporis aut vestium, sed sola ossa nominare, tum mitram, fibulam, annulum, utique corruptioni minus obnoxia. Verba Matthei, a Magliabechio, ex impresso apud ipsum extante transcripta, sic sonant lib. 7. Quomodo inventa sint Ossa Papæ Stephani Florentiæ, Caput XCI. Hoc mense Augusti, MCCCLVII, cum foderetur ad latus altaris S. Zenobij in ecclesia Cathedrali Florentiæ, ad jaciendum fundamentum unius ex majoribus pilis novæ ecclesiæ; [cum fibula Cappæ pluvialis, mitra annulo,] inventum est monumentum versus Septemtrionem, in quo erant ossa Stephani Papæ Noni, in Lotaringia nati; idque attestabantur litteræ sculptæ in sepultura: supra pectus autem inventa est fibula Papalis, lapidibus pretiosis ornata, cum stylo aureo, & mitra in capite, & annulo in digito: omnes autem Reliquæ illæ depositæ sunt apud Canonicos, ad honorabilem sepulturam eis suo tempore extruendam. Nomme Fibulæ Cionaccius infra nominandus intelligit, Pallium, nulia aut rei aut nominis similitudine id suadente. Vide sepulturam Adriani Papæ V, inferius exprimendam, ubi is describitur jacens in Cappa pluviali, [non cum Pallio,] cujus fibula rotundo ac radioso monili prætexta Agnum Dei continet; vide etiam Cavallerianas Pontificum imagines plurimas in Cappis, fibulas gemmatas & orbiculari monili præstructas habentibus; & intelliges, stylum aureum, pariter repertum, ad ipsam fibulam pertinuisse; quæ non habuerit uncinos committendos cum ansulis, ad oras Cappæ extantibus; sed vertebras, mutuo incardinandas, transfixo per earum commissuras perpendiculariter stylo isto. Tali autem casu, cum scilicet Cappam induebatur Pontifex, nullus erat usus Pallij, quod ex pura lana, nullisque gemmis & pretiosis lapidibus intexta, compositum, aciculis aureis affigebatur, & solum adhibebatur, cum ritu sacrificali Papa induebat Planctam: alterutro autem in cultu sepeliebatur corpus defuncti, ut ex prædictis ipsisque sepulcralibus statuis apparet.

[3] Quod ad Sepulturam designatam oßibus sic repertis attinet, [ubi sint ignoratur.] ea numquam facta videtur fuisse, proinde neque scitur quid ipsis Reliquijs postea factum sit. Nam quod hodie ostenditur &c. — Porro numerus 4, antea 3 maneat usque ad medium: & incipiendo ab his verbis — Cæterum non possum — deleatur quidquid sequitur & hæc substituantur —

[5] His ita deductis, cum mihi suspicio incidisset, quod corpus S. Stephani Papæ, [Pisis ecclesia S Stephani, ut nunc quidem creditur Primi.] nuper Trano Pisas transatum, posset esse, non Primi, sed Noni, postliminio revectum in Hetruriam; unde proximo post inventionem anno suspicabar avectum a custodientibus illud Canonicis, fortasse cum Magistratibus Gibellinæ factionis in exilium tunc pulsis; cumque istam suspicionem mean typis mandatam legisset Claudius Castellanus, sæpe a me laudatus; revocavit sibi in memoriam, quod, cum anno MDCLXIX, Senis Pisas tendens v Maij, Senensium aliquem, non incuriosum ut videbatur, interrogasset de iis quæ Pisis essent notatu digniora; audivit inter alia reperturum ecclesiam S. Stephani, quæ non esset Martyris, sed Papæ eo nomine Noni. Verum, inquit in epistola ad me sua, ingressus illam ipso die (erat enim ad Metropolitanam eunti prætereunda,) & inveniens in ea appensam ante Chorum tabellam, atque in hac descripta suffragia Patronum istius Ecclesiæ ad Vesperas & Laudes recitanda; notavi, primam quidem Antiphonam esse de S. Stephano Papa & Martyre, secundam vero de S. Benedicto. Prima faciebat me opinari, quod Senensis meus instructor erravisset in numero Nominis, Nonumque dixisset loco Primi: ad secundam, mirabar, quid ad ecclesiam ut nunc est equestrem, quæ non administratus a Monachis, sed a secularibus Presbyteris per Equites S. Stephani conductis; quid, [forte tamen istius Noni a Benedictinis condita,] inquam ad ecclesiam talem faceret patronatus S Benedicti, nec fuit qui causam reddere idoneam posset, sed solus usus allegabatur. Nunc vero cum lego quæ moves in favorem Stephani IX, sic ego mecum: Quid si eam ecclesiam non omnino a fundamentis erexit Dux Cosmus Medicæus, sed collapsam ideo restauraverit, quia inveniebat S. Stephano Papæ dedicatam, quem ipse quidem putaverit Primum, pro suo erga hunc speciali affectu; fuerit autem revera Nonus, cujus ibi cultum instituerint Benedictini, istic olim morati, tamquam sui Sancti; & hinc porro factum sit, ut ibi S. Benedicti patrocinium perennarit, etiam post locum alijs traditum: sed ablatis inde jam pridem Monachis, exoleverit etiam distinctior illa notitia numeri Pontificalis, itaque nunc de Pontifice Martyre fiat, quod olim fiebat de Confessore. [iidemq; istuc ejus corpus transtulerint:] Ita Castellanus, poßet alia, de ipso corpore paulo post prænotatam anno MCCCLVII inventionem, non Tranum in Apuliam (hæc enim mea suspicio evanuit, postquam repertum est Tranenses prætendere, quod inventum apud se corpus possederint jam inde ab anno MCLX) sed Florentia Pisas immediate translato; solum optandum foret, ut talis conjectura, vel productis istiusmodi translationis monumento, vel invento sub aliquo altarium corpore verificaretur; haberentque Pisani, quod gratularentur sibi, in una S. Stephani ecclesia, poßidere corpora duorum istius nominis Pontificum Romanorum.

[6] Sed contra conjecturam, de corpore Florentia ablato, facit Cosmus Minerbetti, Archidiaconus Florentinus, in edita nuper a Francisco Cionaccio Relatione de Reli quijs Metropolitanæ ecclesiæ, [neque contrarium probatur ex Pallio,] Magno Duci Cosino II inscripta anno MDCXV; ubi cum dixisset, quod in duabus capsulis, ex ligno inaurato fabrica tis & plumbo substratis, sunt corpora SS. Eugenij & Crescentii Diaconorum S. Zenobij, & Reliquiæ SS. Abdon & Sennen: addit: Et multa ossa distincta ab alijs, quæ apparet unius integri corporis esse: quæque verosimiliter sunt Stephani Papæ IX. Verosimilitudinem ille ex eo trahit, quod licet ejusmodi Reliquiæ istic solum positæ sint anno MDXC, de mandato Cardinalis Archiepiscopi Florentini, postea Leonis XI, per Vicarium ejus Bencivenium; inventæ tamen fuerunt intra altare Crucis, in capsula plumbea, cum prædicto Pallio & hac inscriptione, Reliquiæ SS. Eugenii & Crescentii, & SS. Abdon & Sennen Martyrum, & aliorum Sanctorum. Verum hanc verosimilitudinem (quæ alioquin summa foret, quia præter S. Antoninum, alibi cum Pallio suo sepultum, nemo vel Papa vel Archiepiscopus Sanctus Florentiæ sepultus fuit) infirmat Villanius, fibulam gemmatam id nominans, quod pro Pallio perperam accepit Cionaccius. Eamdem etiam infirmat Ioannes Fabri apud ipsummet Cionaccium, in memoria visitatarum anno MDLXXXIV Reliquiarum, existentium in tabernaculo S. Crucis; ubi solum dicitur, quod in aperta illius altaris arca, ipsi altari commensurata, soloq; gossypio referta, reperta fuit capsula plumbea, ex latere posita, continens Reliquias SS. Eugenii & Crescentii, Abdonis & Sennen, cum Pallio Archiepiscopali absque ullo nomine: ubi nulla fit mentio oßium ab aliis distinctorum, & corpus integrum constituere aptorum; Pallium autem haud difficulter concessero fuisse Stephani IX, postquam jam ostendi ipsum eidem non esse consepultum. Nempe merebatur illud etiam seorsim inter Reliquias custodiri; & sic ruit tota Cionaccii ratiocinatio: manet tamen adhuc causa suspicandi, quod, si revera habeantur Florentiæ integri alicujus corporis ossa tamquam Sancti, & corpus Stephani IX numquam alio ablatum sit, sed in Cathedralem relatum; ipsa, quæ nunc anonyma habentur, illius credi haud inverosimiliter poßint.

DISSERTATIO XXXIX al. XXII.
De Legatione Stephani &c. ut pag 192.

Num. 6 lin. 15 — anno MXU — .l. MXUIII. Num. 7 lin. 3 sic lege — Engelbertum, creatum (sicut proprio de illis Episcopis Tractatu doceo) anno DCCCXXIV, eodem circiter tempore, quo Romæ initio mensis Iunii creatus fuit Eugenius II, & vincente Nobilium parte ordinatus, repulso quem Populus sub contentione elegerat; unde Baronius existimat, haud leves turbas extitisse; ob quas necesse habuerit Ludovicus Imperator Lotharium filium in Italiam mittere. Confirmatur hoc etiam ex auctore Synchrono, de Rebus istius Imperatoris ad dictum annum, dum ait, quod Lotharius, post medium Augustum in Italiam profectus, statum Populi Romani, jamdudum quorumdam Præsulum perversitate depravatum, memorati Pontificis benevola assensione ita correxit, ut omnes qui rerum suarum direptione graviter fuerant desolati, de restitutione bonorum suorum, quæ per illius adventum provenerat, magnifice essent consolati. Inter istas ergo Romanæ urbis turbas ordinatus Engelbertus, primum distulerit, deinde neglexerit, vivente Eugenio, ob alias graviores curas minus ad eum attento, Pallium petere: illo autem post triennium extincto, mortuo etiam Valentino unius solum mensis Pontifice, ac suffecto Gregorio, plane contempserit; fretus gratia & potentia Lotharii, gravißime dißidentis a patre suo Ludovico, & a Gregorio, hujus partes contra rebelles filios tuente. Cumque ea pervicacia, longo annorum XXII tractu, quibus Engelbertus præfuit, velut in jus præscriptum transisset, &c. linea 14.

CLVII NICOLAUS II.

Ab anno 1059,

Lin. 2 & 3 verba transpone, atque ita lege — Electus Senis, Isaaco Comneno Imperante & regnante Henrico IV, atque hoc annuente Pontifex declaratus IX Decembris MLVIII; Romæ deinde inthronizatus XXXI Januarii &c.

Num. 3 ad finem adde — Opponi posset Bulla alia ejusdem Nicolai, quam habet Vghellus tom. 5 in Append. ad tom. 3 Col. data XU kalendas Februarii … anno Domini MLUIIII, Pontificatus autem primo, Indict. 12; quæ utique Indictio finienda est saltem mense Decembri, nec potest protrahi ad Martium sequentem, una cum anno, sumpto secundum stylum Florentinorum. Sed respondebo, suspectas mihi semper zyphras esse, quas certus sum non fuisse originaliter scriptas; quasque numeralium Latinarum loco substituens sciolus aliquis, potuit inter transcribendum variasse: [neque contrarium evincit alia negligentius transcripta.] variaverit autem, quia anni MLUIIII initium perperam sumens a Ianuario, videbat eum mensem sic non posse componi cum Indictione XIII; quam invenisset, si annum scivisset protrahere usque ad Martium anni nostri MLX. In priori autem Bulla ad longum scriptus numerus, minus obnoxius est ejusmodi suspicioni.

[4] Idem Vghellus tom. 7 Col. in Append. ad tom. 3, miratur, qua ratione Isidorus Vgurgerius, lib. 1 Pomparum Senensium Italice scripto, potuerit asseverare, [Non fuit is prius Senensis quam Florentinus Episcopus.] Gerardum, postea Nicolaum Papam, prius quam Florentinus Episcopus crearetur, fuisse Senensem Antistitem; cum satis constet, Ioannem in throno Senensi sedisse ab anno MXXXU ad MLUIII; Actonem vero Florentinum, cui immediate succeßit Gerardus, ab anno MXXXII ad MXLUI Episcopatum tenuisse; quod autem Actoni immediate Gerardus successerit, liquere sibi ait ex vetustis Florentinorum monumentis.

[5] Putat vir eruditus — atque hic divisio fiat post medium, sitque

[6] Quod autem Cardinales solos &c.

[7] Vacantis Sedis tempus &c. — postea adde — Chronicon Malleacense Tomo 2 Bibliothecæ Labbeanæ notat, quod in hujus Pontificis Concilio Berengarius fuit accusatus de fide Christiana, [Berengarii retractatio.] & post accusationem juravit se credere, sicut fides Catholica habet. Huic successit Alexander, & Sedem Romanam regendam feliciter suscepit: cui similiter respondit, & de fide sua rationem reddidit.

CLVIII ALEXANDER II.

Ab an. 1061

Num. 2 lin. 4 post — Annales ecclesiasticos — adde — Vnum tamen hic addatur in quo finit Ms. Chronica quædam Mediolanensis, Datii Episcopi nomine perperam inscripta, revera autem succeßive compilata a Landulfo Seniore, Arnulfo, & Landulfo Iuniore: [B. Arialdus M. Mediolani canonizatus.] qui ultimus cum scripsisset, quod Passus est B. Arialdus V kalend. Julii anno MLXVI, mox addit & finit, de cujus morte doluit Alexander Papa. Verum anno sequenti, scilicet MLXVII, cum idem Papa iret ad Synodum quam Mantruæ celebravit, Mediolanum venit, multaque fecit statuta de statu Mediolanensis Populi & Cleri; Beatumque Arialdum Sanctorum Martyrum catalogo annotavit. Leguntur hæc ex autographo Codice tom. 1 Analectorum Ioannis Mabilionis pag. 6.

[3] Stella & Platina in Lateranensi ecclesia sepultum hunc Pontificem statuunt, & hoc sequitur Rasponus, [Sepultura Alexandri;] nullo adducto quo id confirmet Epitaphio vel monumento. Ibidem in oratorio S. Nicolai absis visitur, aut certe non ita pridem adhuc visebatur, a Callixto II extructa exornataque picturis; quarum ectypon infra dabimus, prout eædem picturæ fuerunt ab Anastasio IV absolutæ aut reformatæ. [huic & 5 successoribus in Sacelli Pontificii imagine additus ab Anastasio 4 titulus Sancti.] Ibi SCS ALEXANDER ad dextrum latus S. Nicolai, in medio eminentis, aßistit proximus S. Gregorio Magno, cum successoribus duobus Gregorio VII atque Victore III; a sinistris vero post S. Leonem, item Magnum, Urbanus, Paschalis, Gelasius, suarum quique appellationum Secundi, omnes cum eodem Sancti titulo, omnes lucido circulo redimiti caput. Id an sufficiat, ut iidem omnes, quamvis eorum nullus alius extet cultus, tamquam Sancti, Pontificio judicio probati, inserantur operi nostro, dijudicet sacra Rituum Congregatio. Conatur id multis suadere Constantinus Abbas Cajetanus, ad Vitam Gelasii II, (ubi primus illam Absidem produxit) auctoritate tot Pontificum, qui ibi quotidie sacrificarunt, nec quidquam mutari jusserunt. Fatetur tamen, quod sanctitatis tituli duorum vel trium Pontificum, quia ob vetustatem agnosci nequibant, immutati nunc videantur, temeraria pictoris manu; ejus utique, qui totam picturam aliquando refecit, idque superiori forsan seculo; nec enim majorem antiquitatem præfert forma litterarum, perfecte Latinarum, & ab usu seculi XII diversißimarum. Itaque plura de his vide in Appendice hujus I partis, quæ Appendix nunc fiet Dissertatio XL.

[4] Mabilio lib. 2 &c. — Tum adde — Hic vero non prætermiserim laudare ejusdem diligentißimi viri aliud recentius opus, sub titulo Musæi Italici cœptum vulgari, præmisso Itinerario, cujus pag. 53 indicatur, Paulinæ extra Vrbem Basilicæ tres æneas esse portas, constructas (ut habet inscriptio) Anno millesimo septuagesimo ab Incarnatione Domini, temporibus Alexandri Papæ II, & Domini Ildebrandi venerabilis Monachi & Archidiaconi, adjuvante Pantaleone Consule, qui fieri jussit: quod non solum ad Alexandri, sed etiam ad Ildebrandi memoriam faciens, visum est annotare; cum hic Ildebrandus deinde fuerit, is qui mox sequitur, Gregorius VII, de ista ecclesia (ut ex Vita habetur) optime meritus.

HONORIUS ANTIPAPA.

Ab anno 1062.

Num. 2 adde — Chronologus Saxo in Ms. nostro, rem ita narrat: Nicolaus Papa obiit: cui Alexander Lucensis Episcopus successit: quodam tamen Parmensi Episcopo Papatum turpiter ambiente, & usque ad sanguinis effusionem Ecclesiam Christi scandalizante. Sed per Annonem Coloniensem Archiepiscopum, Ultramontanarum partium tunc Legatione fungentem, ac universos Italiæ Præsules, eadem est controversia dirempta, Parmensis abdicatus, Alexander (ut jus erat) confirmatus.

CLIX S. GREGORIUS VII.

Lin. 6 — XXX Junii — adde — Dominica VI post Pentecosten. —

Commentariolus subsequens, mutato ordine, sic digeratur.

[1] [Dies electionis,] Tempus Electionis notavi, ipsis quibus Decretum inchoatur verbis; quod, æque ac totam sancti hujus Pontificis vitam, a Bernardo Bernriedensi conscriptam, ad XXV Maji Tom. 6 illustratum invenies. Leo Ostiensis &c. — ut infra num. 2.

[2] [ordinationis & mortis,] Non existimo hunc Pontificem &c. col. 2 n. 3 usque ad lin. 14 ubi fiat nova divisio, ut sit initium num. 3.

[3] [Non fuit primus qui neglexerit annos Imperatoris notare.] Mabilio lib. 2 Rei Diplomatica c. 5, notat, præcipuum ac fere primum fuisse Gregorium &c.

[4] Præter Vitam a Paulo Bernriedensi, ut dixi, editam, etiam illustravimus Gregoriani Pontificatus Acta duplicia, ex Chronico Bertholdi Constantiensis & libro censuali Centii Camerarii, postea Honorii III, excerpta. Priora num. 11 narrant, quomodo Gregorius Papa Synodum Romæ mense Februario collegit, anno MLXXIX: in qua Beringarius, jam tertio convictus, [Celebrate Romæ concilio, Berengarium. ejurata hæresi receptum,] hæresim suam abjuravit & anathematizavit. Quia autem totius Galliæ intererat, etiam in ipsa palam fieri, sententiam mutasse Berengarium; Anno MLXXX fuit Concilium Burdegalense, in quo Berengarius reddidit fidei suæ rationem, uti ex Malleacensi Chronico refert Beslius, in Probationibus ad historiam Comitum Pictav. & Ducum Aquitan. pag. 363. Post quæ cum idem Berengarius, Andegavos reversus, nonnullas molestias nihilominus a Comite Fulcone pateretur; R. [Rodulfo] Turonorum Archiepiscopo, & Eusebio Andecavorum Pontifici, ipso anno MLXXX vel sequentis initio (nam circa Majum vel Iunium Eusebius obiit) scripsit Gregorius in hac verba: Audivimus F. Comitem Andecavensem, quorumdam instinctu, qui filio nostro carissimo B. Sacerdoti inimicantur, in ejus odium exarsisse. Quapropter Fraternitati vestræ mandamus; quatenus ipsi Comiti nostra vice præcipiatis, ut non ulterius supradictum virum inquietare præsumat. Nec solum, [defendit ab injuria an. 1680] sed & contra omnes inimicos & perturbatores rerum ipsius vicem nostram ad ferenda illi auxilia suscipiatis, præcipiendo præcipimus, ex auctoritate Apostolorum Petri & Pauli. Valete, & nulla ratione quæ præcipio contemnite. Vbi Berengarium intelligi verosimile fit, ex alia epistola quæ sequitur, & nomen integre exprimit, quomodo utramque profert ex veteri Ms. S. Albini Andegavensis, Franciscus de Roye, Antecessor Andegavensis, in libello de vita, hæresi, & pœnitentia Berengarii.

[5] Quin tamen etiam tertia illa retractatio vel ficta fuerit, vel per relapsum irrita, dubitare Mabilionem, tom. 2 Analect. pag. 489, non sinit ipsius Berengarii scriptum; quod in Ms. Codice legi, inquit: quandoquidem in eo scripto perfide rescindit tertiam fidei professionem, iisdemque fere argumentis convellit, quibus primam sub Nicolao Papa editam labefactaverat. Tum subdit, [Quin & relapsum an. 1083.] quemadmodum ad subscribendum ultimæ fidei professioni inductus sit, nimirum metu mortis, sibi certo imminentis; quove sensu eam asseruerit. Id ipsum confirmat Bertholdus Constantiensis, iterum de eo sub annum MLXXXIII ita scribens: Berengarius, novæ hæresis de corpore Domini auctor, eo tempore deficiens, abiit in locum suum: qui, licet eamdem hæresim sæpissime in Synodo abjuravit, ad vomitum tamen suum canino more non expavit redire. Quæ cum Romam referrentur, denuo citatus Berengarius, eodem videtur ab Episcopo Comiteque remissus, & unum fere annum retentus, adhortanteque Gregorio & pro ipso orante, tandem serio resipuisse. Ejus in Galliam reversuri securitati atque indemnitati consultum volens clementißimus Pontifex, & omnibus B. Petro fidelibus Salutem & Apostolicam benedictionem impertiens. Notum, inquit, vobis omnibus facimus, nos anathema fecisse ex auctoritate Dei omnipotentis, Patris, & Filii, & Spiritus sancti, [ac denuo pœnitentē,] & beatorum Apostolorum Petri & Pauli, omnibus qui injuriam aliquam facere præsumpserint Beringerio Romanæ Ecclesiæ filio, vel in ejus persona, vel in omni possessione sua, vel qui eum vocabunt hæreticum: quem post multas, quas apud nos, quantas voluimus, fecit moras, domum suam remittimus, & cum eo fidelē nostrum Fulconem. Vndenam vero? Quantum conjectura assequor, ex monasterio Casinensi, quo, capta ab Henricianis urbe & a Normannis recepta, post celebratam Romæ Synodum, Gregorius se receperat, causa securitatis, persuaso verosimiliter illuc secum ire Berengario, ubi cœptæ conversionis negotium quietius tractari & securius peragi poßet.

[6] Certe ex conversatione tam religiosa factum credi potest, [qui anno 1085 reversus Turones] ut Berengarius, quem conceperat pœnitentiæ spiritum tandē parturiret: prout fecisse eum censeo, mense post obitum S. Gregorii quarto: obiit enim Berengarius anno MLXXXVIII V vel VI Ianuarii, & veteres membranæ Laureacenses apud Franciscum de Roye sanctiori ejus conversationi definiunt viginti octo menses; si quidem recte corrigo manifestum errorem, per quem scriptum legitur annos; quos omnino nec octo poßis invenire, si de ultimo ejus relapsu sub annum MLXXXIII verax est relator Bertholdus. Verba Ms. Laureacensis hæc sunt. Tunc Berengarius Roma discedens Turones venit; ibique in Insula quæ S. Cosmæ dicitur, seculi pompis abrenuntians, fere per viginti & octo annos (ego menses lego) Domino militavit: aliique plures Canonici S. Martini, sancto Spiritu nec non salutari ejus admonitione instructi, mutatis vestibus (quod Monachici habitus assumptionem haud inepte interpretatur Mabilio) sese ad insulani contulerunt. [factusq; ibi Monachus sancte obiit in Ianuario 1088.] Fuit vir, si hæresim excipias, omni laude cumulatißimus, quod ex Wilhelmo Malmesburiensi aliisque ejus ævi scriptoribus liquet, Amator pauperum, eleemosynis approbatus, largarum possessionum dispertiendo dominus: propter quæ in eo toties relapso poßit impletum videri Euangelicum istud; Beati misericordes, quoniam misericordiam consequentur. Hildebertus, postea Episcopus Cenomanensis, Epitaphium Berengario texuit omnigena refertum laude, quod ita concludit:

Vir vere sapiens, & parte beatus ab omni;
      Qui cælos anima, corpore ditat humum.
Post obitum vivam secum, secum requiescam;
      Nec fiat melior sors mea, sorte sua.

quo fit, inquit Malmesburiensis, ut, qui ita resipuit, sine retractatione a quibusdam habeatur Sanctus: & teste Mabilione, Turonensis ecclesiæ S. Martini Canonici justa Berengario persolvere sunt soliti, hujusque rei gratia quotannis ad tumulum (qui in claustro S. Cosmæ nigro lapide stratus, detrito Epitaphio, visitur) feria Palchæ tertia conveniunt, ubi recitant Psalmum Deprofundis pro defuncto, nulla tamen Collecta adhibita. Hactenus de Berengario: de quo id mirari etiam subit, adeo robustæ complexionis fuisse hominem studiosißimum, ut qui ante annum MXVII, quo S. Fulbertus factus Carnotensis Episcopus est, ejus in scholis discipulus fuerat, unus ex carioribus (sicut ex condiscipuli Adelmanni Brixiensis Epistola ad Berengarium liquet) potuerit vir octogenario major intra sexennium tertio Romam proficisci.

[7] [S. Gregorii Papæ tumulus.] Revertor ad Gregorium Papam, post cujus Vitam a nobis illustratam inveniet lector, notitiam sepulturæ in ecclesia Salernitana, atq; incorrupti postmodum reperti corporis; nec non præsentis venerationis in eadem ecclesia &c. ut Col. 1 n. 1 lin. 5.

CLEMENS ANTIPAPA.

Lin. 1 dele — unde Ghibellinorum perniciosa factio nomen traxit — & lege — Argenta, oppido inter Ferrariam & Ravennam, oriundus.

Commentariolum sic ordire — Patriam hujus monstri, indicavit nobis in suo Italico Itinerario diligentißimus Mabilio pag.38. Plura &c. — tum adde.

[2] Hic autem omnibus Antichristis prægreßis & hactenus secutis deterior, voluit ceteris videri religiosior, excogitato Sigillo, formæ prorsus singularis; cujus orbem percurrens Crux ampla, & formata ex duabus lineis perpendiculariter, duabusque aliis parallele ductis, in parte transversali continet has litteras, CONFIRMA HOC DEUS, & harum litterarum sententia continuatur per litteras a summo deorsum sculptas QUOD OPERATUS ES IN NOBIS Psal. LXVII. [usus signe perquam religioso.] Inter quatuor deinde angulos ejusdem Crucis, divisim legebatur istud Psal. XXXII, VERBO DOMINI CÆLI FIRMATI SUNT. Per orbem denique exprimebantur hæc verba, DOMINUS NOSTER IESUS CHRISTUS. Ipsam figuram Sigilli quærat in Ciacconio, cui id tanti est: mihi videor absque ea satis clare explicuisse formam, quam vel ideo nemo imitari voluit, quia auctorem tam impium habuit.

[3] Mortuo nullus curavit monumentum aliquod ponere; adeoque omnis ejus memoria periit, ut nec locus quidem nominari posset, in quo execrabilem vitam finivit, nisi Ordericus Vitalis, Hist. Eccl. lib.10, nobis consignatum reliquisset Epitaphium, quod Petrus Leonis eidem insultando scripsit, & est hujusmodi:

Nec tibi Roma locū, nec dat, Guiberte, Ravenna;
      In neutra positus, nunc ab utraque vacas.
Qui Sutriæ vivens maledictus Papa fuisti,
      In Castellana mortuus Urbe jaces.
Sed quia nomen eras sine re, pro nomine vano,
      Cerberus inferni jam tibi claustra parat.

Nempe, ut idem Ordericus lib. 8 scripserat, Odo Comes Sutriæ nepos ejus erat, & Ecclesiasticæ pacis fautores pluribus pressuris coërcebat. Igitur Alba pulsus Guibertus a Paschali Papa, ut in hujus Vita dicitur, ipso fortaßis adhuc Autumno anni MXCIX, quo iste in Augusto Ordinatus est, contulit se Sutrium, atq; inde in proximā Civitatem Castellanam, antiquis Fescennium dictam, X p. m. distantem, ac forte Comiti prædicto subjectam, velut in locum munitiorem, ibique obiit anno MCI.

[4] Sunt qui ab hujus nomine natum putent Ghibellinorum nomen, [A Guiberto dicti videntur Gibellini, ut a Guelsone Guelfi,] factionis per Italiam funestißimæ seculo subsequenti; aptata ad faciliorem elocutionem voce, quæ, magis integre pronuntiata, sonat Guibertinos, vel (sicut in Vita Paschalis II scribit num. 26 P. Pisanus) Gibertinos: ita ut qui profitebantur partes Cæsarum, Pontificibus Romanis adversantium, sic per contemptum initio vocarentur: sicut & pars altera a Cæsareis vocata est Guelforum, id est, Catulorum (hoc enim nomen Welf Germanice sonat) occasione accepta a Guelfone V, Bavariæ Duce ac Veronensi Marchione, anno MLXXXIX, ex voluntate Urbani II, conjuncto cum Comitissa Mathilde, Pontificiarum partium studiosißima. Sed nomina, primum per injuriosam dicacitatem jacta, honori deinde sibi pars utraque duxit; maxime cum inter Pontifici adversantes clarere cœpit Henricus V, quem ajunt quodam Germaniæ oppidulo Ghibel dicto, in quo natus & educatus fuerat, sic delectatum, ut inde vulgo cognominaretur Ghibellinus. Imo sunt qui utrumque nomen primum volunt audiri cœpisse circa annum MCXXXIX, in Wirtzenburgensis urbis obsidione. Verum, uti verosimilius est, Henrico isti agnomentum acceßisse a pridem coalita & nominata factione, cujus erat caput, potius quam ab ignobili oppido, quod nescio an satis probetur uspiam aliquando fuisse; sic & Guelfos, longe prius censeo appellatos, occasionem dante Ducis ipsius nomine.

[5] De origine Guelforum, inter Germanos Principes, præsertim Bavaros, ætate illa æstimatißimorum, circumfertur seu fabula seu historia, fusius relata a Gabriele Bucelino, tom. 2 Germaniæ sacræ & profanæ, in Historia Agilolfingica pag. 363; videlicet, Irmentrudem Suevicam, S. Hildegardis Carolo Magno nuptæ sororem, Isenbardo Principi Alemanno junctam, ex imprecatione pauperculæ, trina prole simul edita gravatæ, ter trinos simul peperisse; quæ verita adulterii suspicionem octo ex iis fluvio mergendos dederit ancillæ. Hanc autem Isenbardo domum redeunti occurrentem, interrogatamque quid capite gestaret in canistro, Guelfos respondisse fluvio mergendos; quos dum cunctatur ostendere, deprehensa in crimine, jussa sit tacere, mandatumque expletum esse, referre Dominæ. Interim a fideli rustico educators omnes, cum jam septennes essent, exhibitos in geniali epulo matri, eodem quo unus quem ipsa servaverat cultu; qui propterea Guelfi dicti sint in memoriam facti. Rem huic simillimam apud se contigisse tradunt Arelatenses, nisi quod pro novem catulis, totidem dicuntur nefrendes, ancillari mendacio appellati infantes, in Rhodanum mergendi, nisi eorum unus ad heri interrogationem manum de cophino protendisset; unde ipsa ubi partus talis editus fuerat ædes, Scrofæ domus usque hodie appelletur; teste Belleforestio & Gaulardo Scriptoribus Francis, asserentibus in perpetuam rei memoriam etiam nunc ibi videri insculptum lapidem; matrem vero perpetuo carceri mancipatam fuisse, in pœnam sui crudelis mandati. De Guelfi nomine alii aliter narrant, dicuntque, Isenbardo venanti una cum Carolo allatum de partu uxoris nuntium; quare cum is multum festinaret reverti domum, Carolus joco dixerit, quid tantum festinaret, ob Guelfum unum sibi natum? Ipse vero pari joco respondet; ita sane, vocaretur Guelfus, modo eum Rex ipse de fonte susciperet, sibique compater fieri dignaretur.

[6] Clementem Antipapam, brevi temporis intervallo, secuti sunt alii tres, schismatis criminisque heredes; qui quia ad Paschalis II Pontificatum spectant, commodius post illum referentur; hinc, ubi primum eos locaveram, ablati.

CLX VICTOR III.

Lin. 7 — XV Septembris.l. XVI

Num. 2 iterum, post lin. 9 adde — Nibilo certius digesta sunt, quæ confuso rumore accepit Ordericus Vitalis, & lib. 8, sic proponit: Victor Papa, postquam apicem Pontificatus ascendit, primam Missam in die sancto Pentecostes solenniter cantare cœpit: sed occulto Dei nutu, gravem morbum subito incurrit. Nam diarrhœa cogente ter ad latrinam de Missa ductus est, & sic in Papatu vix una tandem Missa perfunctus … In ægritudine tamen a Pentecoste usque ad Augustum languens, defunctus est. Interim constat &c.

Ibid. lin. 7 a fine post — dies VI — adde — non annumerato scilicet die mortis, quem si annumerari omnino a Leone quis velit; oportet ut dicat, Ordinationem factam fuisse, non ipsa Dominica Pentecostes, sed ejusdem festivitatis feria II; quod nec absurdum foret, nec ritui Pontificiarum Ordinationum contrarium. Malui tamen sequi nostrum Ms. de Vitis Pontificum, ubi dies VII numerantur, & sic Dominicam retinere. Scripsit adhuc Abbas Casinensis libros 4 Dialogorum de Miraculis S. Benedicti & aliorum variorum Patrum: quos libros in suis Annalibus delibat Baronius, ipsos vero ex Ms. Vaticano edidit I. B. Marus, Canonicus Romanus, sed mutilos in fine libri 3, & toto quarto destitutos; qui defectus utinam aliunde quandoque suppleatur!

Num. 3 adde — Malleacense Chronicon, annum MLXXXVII finiens: Eodem, inquit, anno obiit Victor Papa: & sequentem exordiens, Ordinatus est Urbanus Papa: quo Chronologia nostra valde firmatur, propter ætatem Chronici ipso tempore scripti.

CLXI URBANUS II.

Ab anno 1088,

Lin. 2 Marnam — l — Matronam. —

Num. 1 lin. 3 Papȩ Urbani — adde — Ordericus Vitalis Hist. Eccl. lib. 8 sic eum breviter laudat, Ætate mediocris, corpore magnus, modestia discretus, nobilitate & mansuetudine clarus, [virtutes,] religione maximus, sapientia & eloquentia præcipuus … misit Legatos & Epistolas Romanæ auctoritatis Francis & Græcis, aliisque gentibus per orbem constitutis, ut in fide Catholica irrefragabiliter persisterent, & omnem scissuram a lege Dei & corpore Christis, quod est Ecclesia, callide præcaverent. Tum libro 9 ejusdem in Gallias profectionem, & Acta Synodi Arvernensis seu Claromontanæ refert, quæ istic legi possunt. Elogium &c.

Num. 3 lin. 8 [Arnulfus — adde — Mediolanensis.]

Num. 6 dele tres ultimas lineas, utpote iterum recurrentes initio n. 8.

Num. 7 adde — Itaque huc etiam transcribo, quæ habet hujus temporis Chronicon, vulgo dictum Malleacense, [Acta ex Chronica Malleacensi.] ubi ad annum MXCV sic legitur: Urbanus Papa tenuit Concilium III Idus Novembris: & inde Lemovicas veniens, deposuit Umbaldum Episcopum ejusdem Urbis. Tum anno sequenti: Urbanus Papa veniens ad festivitatem S. Hilarii, fuit Pictavis, XI Ianuarii. Post hæc perrexit Andegavos, & benedixit monasterium S. Nicolai. Inde abiens, Turonis tenuit Concilium in monasterio S. Martini: in quo inter alia restauravit Abbatiam S. Mauri, & præcepit habere Abbates … inde reversus est Sanctonas civitatem, & celebravit ibi sanctum Pascha: & inde remeavit Romam: & in eundo remeavit Nemausum civitatem, ubi item tenuit Concilium, & reconciliavit Philippum Regem Francorum. Ubicumque fuit, præcepit Cruces facere hominibus, & pergere Jerusalem, & liberare eam a Turcis & aliis gentibus. Denique ad annum MXCIX: Eo anno, inquit, fuit factum Romæ Concilium, quod novissime tenuit Romanus Papa VII kal. Maji, in quo confirmavit viam Sancti Sepulchri D. N. Jesu Christi; & decrevit in ipsa Synodo omni feria VI jejunare pro peccatis suis omnibus Christianis, & maxime pro illis de quibus non confessi sunt immemores. Eodem anno obiit ipse III kalendas Augusti, & successit ei Paschalis II.

[8] Ordericus Vitalis prælaudatus, hoc tempore vivens, libri sui 10 initio mortem ejus exponit, & addit: [Epitaphium unum] Ejus opera quam laudabilia fuerunt, nitore famaque magnitudinis suæ, per orbem late divulgata, inimicorum etiam eo defuncto lamenta testata sunt. Petrus Leo tres elegiacos versus ipso edidit, & memoriam ejus breviter sic commendavit.

Canonicum Remis, Monachū Cluniacus, Odonē
      Roma vocat, facit hunc Ostia Pontificem:
Cumque fit Urbanus, mutato nomine Papa,
      Redditur expulsus integer Urbis honor.
Exequias hujus celebres hic Roma peregit,
      Augusti quarto prȩveniente die.

Subintellige kalendas.

Alter quoque insignis versificator, [alterumve ex Orderico Vitali.] præfati Papæ vitam, mores & occasum consideravit, & inde carmen hujusmodi compaginavit.

Canonicus Remensis Odo, quem Cluniacensis
      Hugo facit Monachum, Papa fit eximius.
Hic vivens, lux Urbis erat; defunctus, eclipsis:
      Urbs stetit, Urbano stante; ruente, ruit.
Lege regens, & pace fovens te, Roma, beavit;
      Servans, a vitiis intus; ab hoste, foris.
Non flexit, nō extulit hunc, non terruit unquam;
      Dives, fama, potens; munere, laude, minis.
Eloquium linguam, sapientia pectus, honestas
      Mores ornabant, exteriora decor.
Ecce per hunc Urbs-sancta patet, lex nostra triumphat,
      Gentes sunt victæ, crescit in orbe fides.
Sed citius rapitur rosa, quæ plus vernat in horto;
      Sic & florentem fata tulere virum.
Mors hominem, requies animam, cisterna cadaver
      Suscipit; inter nos nil nisi fama manet.

Romanus Canonicus &c. — deinde post num. 10 adde. —

[11] Idem Mabilio lib. 2 cap. 20, agens de Testium subscriptionibus, de quibus jam aliquid dictum ad Pontificatum Leonis IX num. 9, [Testes bullis subscripti,] sive (ut nunc institui dividendum Commentarium illum) Dissert. XXXVIII, num. 3; idem, inquam, Mabilio notat, hoc potißimum Pontificatu invaluisse, ut Bullis, etiam extra Synodum dandis, Episcopi Cardinalesque subscriberent. Addit autem, non solum in Pontificiis, sed etiam Regiis cujuscumque generis, nec non inferioris ordinis hominum scripturis, frequens olim fuisse, ut etiam absentibus futurisque volentibus eas sui nominis subscriptione firmare, spatium relinqueretur. Hoc porro instituto factum, ait, in ejusmodi instrumentis multis, ut post primitus scripta suo ordine nomina testium initio rogatorum, inveniantur alia multa, nullo ordine varioque charactere, adjecta: quæ cum postea a Chartulariorum ecclesiasticorum aut monasticorum collectoribus, una continua manu transcripta reperiuntur; magnam prima fronte solicitudinem ac suspicionem fraudis necesse est injiciant viris eruditis, [& locus diu post subscripturis relictus.] habentibus aliquam personarum ibi nuncupatarum, temporumque ac locorum cuique propriorum, interque se enormiter discrepantium notitiam. Operæ pretium sane fuerit, tanti momenti doctrinam (qua nescio an alia ulla utilior in re antiquaria sit) videre probatam auctoritatibus & exemplis certißimis, ad plurimas irrefragabilis auctoritatis chartas, periculo damnationis certæ alioqui eximendas, atque a turpi suppositionis evidentis nota vindicandas.

CLXII PASCHALIS II.

Post Commentariolum adde — Ordericus Vitalis ait, quod de Valle-Brutiorum, Monachus fuit. Fuisse Monachum, mox constabit ex Vita: Brutios, vetustum Calabriæ Populum, novi; Vallem-Brutiorum in Tuscia, nullam hactenus reperi: monasterium esse, clarius idem indicat cum ait lib. 10. Defuncto Urbano Papa Reinerius, Vallis-Bruciorum Monachus, in Paschalem Papam electus est, & XVI die a transitu Prædecessoris, id est, a die XXIX Iulii, canonice consecratus est; quod cum dictis & dicendis optime congruit, eademque postea in progressu ejusdem libri ante medium idem Vitalis confirmat. Porro si animus tibi fuerit operis hujus editionem alteram Cavallerianis, quarum jam sæpe memini, imaginibus ornare, post Commentariolum de Paschale II, ante vitam, adde hæc sequentia. — Vides interim quod exhibendo Pontificum imagines quaternas & quaternas, cogamur hic sistere in binario, ut Pars sequens cum novo quaternione inchoetur. Ne ergo loculi duo vacent &c. pag. 208 col. usque ad Appendicem — Poteris tamen etiam totum hoc punctum omittere, si velis una cum ipsis Constantini & Helenæ imaginibus; & Urbani atque Paschalis Secundorum, iconibus junges Gelasium & Callixtum, æque Secundos; itaque progrediendo, ultimum quaternionem finies cum Innocentio XI, Pontifice CCXLIV; nec opus habebis iterum implere tabulam duabus personis adscititiis, u i nos oportuit facere.

In Vita num. 6 lin. 8 a fine, post verba — in Castellum se proripuit — adde in parenthesi — (nomen credo potius de industria reticuisse Auctorem, quam illud socordi librario excidisse: quamvis autem varia agri suburbicarii nominentur Castella, ac nominatim haud procul Alba Castellum Gandulfi, Pontificæ rusticationi nescio quam pridem dedicatum, nuperque ab Alexandro VII mira venustate restauratum exornatumque; propendet tamen conjectura ad Castellum Romanum, situm inter Albam & Ostiam, quod inde versus mare propinquior pateret fuga Fuit tamen & hic, ubicumque sito loco, minus [tutus] &c.

Num. 11 lin. 13 — His pavoribus — adde — [consternabantur] simplices populi.

Num. 16 lin. 8 a fine — Bonum filium.l. Bonumfilium — unica voce.

Num. 27 lin. antepen. dies III — adde — Malleacense Chronicon duorum ex prædictis Conciliorum meminit: primo, Anno MCVII, apud Trecas in Francia fuit Concilium, quod tenuit Paschalis Papa, in quo decrevit ut per nullam guerram incendia domorum fierent, nec oves aut agni caperentur. Vtile & Christianæ militiæ legibus dignum decretum, sed heu! quam alienum ab usu & praxi calamitosißimæ nostræ ætatis? Et rursum Anno MCXVI Romæ fuit Concilium, quod tenuit novissime Paschalis. Et, Anno MCXVIII, XII kalendas Februarii obiit Paschalis Papa, & successit ei Gelasius. Sepulcri in Laterano &c.

Num. 29 lin. 4 a fine, anno MCLIII — scribe — MCLIV.

Post num. 30, expuncto sequ. numero toto, atque altero vel sursum translato ad Commentariolum de Paschale, vel etiam integre prætermisso, sic progredere. —

[3] Porro Paschalis II, uno aut sesquianno ante Guibertui seu Clementis Antipapæ mortem electus; eo defuncto tres ejus successores, Num. 7 Vitæ indicatos, ideo solum habuisse videtur sibi oppositos, ut veri Pontificis gloria major esset, qui omnes tam cito ac facile vicit. Sunt autem istic jam nominati

ALBERTUS ANTIPAPA.

An. 1101,

Albertvs, natione Atellanus, Guiberto, qui eum Diaconum Cardinalem creaverat, anno MCI suffectus, sedente jam Paschale II; ipso electionis suæ die captus est, & reclusus apud S. Laurentium, antequam vel sacrilege ordinaretur.

THEODORICUS ANTIPAPA.

An. 1101,

Theodoricvs, ex Abbate Farfensi, Presbyter Cardinalis creatus a Guiberto, Pontificis Romani titulum sub nomine Silvestri III sacrilege tenuit diebus centum & quinque: captus deinde & in Cavense monasterium retrusus ad pœnitentiam.

MAGINULFUS ANTIPAPA.

An. 1101;

Maginvlfvs, natione Romanus, præstigiis magicis frustra confidens, exul moritur, eodem anno quo Guibertus, qui eum Diaconum Cardinalem fecerat, aut proxime sequenti.

[Pictura Callixti 2 de eorum suppressione.] Sola horum nomina recitat Baronius; quod autem de iis scimus amplius, id deberi jam diximus Auctori Vitæ Paschalis Papæ: cetera sumpsimus ex Ciacconio: qui licet non repererit, quod nomen sibi optaverint Albertus, & Maginulfus; credibile est tamen etiam ipsos, consueto jam pridem ac fere in legem traducto more, statim ac electi fuerunt, aliud a primo sumpsisse, ipso die suæ protrusionis; sed magni non refert nesciri, quale. Inter picturas, quibus Calixtus II ornavisse dicitur Lateranensis Palatii quædam a se extracta conclavia, quasque apud Rasponum videre est, sed ex prototypis recentiori opere, forsan sub Sixto IV, reformatis; ea quæ ordine secunda est, Guibertum devictum exprimit; tertia vero successores ejus tres, hoc disticho subtus adscripto comprehensos,

Ecclesiæ decus Paschalis Papa Secundus,
Albertum damnat, Maginuldum, Theodoricum.

ubi ordinem temporis non fuisse servatum in nominibus, excusat metri neceßitas: Maginulfum autem jussus exarare Chalcographus, exerravit in littera, ut faceret Maginuldum: cum eadem describens Onufrius Mabinulfum legat, in alia littera, simili typothetæ incuria, corruptum.

DISSERTATIO XL.
De forma Pallii aliorumque Pontificalium indumentorum, medio ævo mutata. pag. 208 dicta Appendix.

Nvm. 2 in Margine sic scribe — ut apparet in abside oratorii S. Nicolai — & lin. 3 sic totum muta — imaginem accipe alterius Absidis, [Vbi Callixtus 2 pingi fecit suos 6 decessores:] desumptæ ex libro, quem de Vita Gelasii Papæ H edidit Constantinus Abbas Cajetanus, hac autoritate vindicaturus ei titulum Sancti. Extabat ea Absis picta in Lateranensis Palatii Oratorio, de quo apud Cæsarem Rasponum, Onuphrii Panvini verba in libello de VII Ecclesiis pag. 173 transcribentem, hæc lego, lib. 4 cap. 1. Calixtus Papa II, post conciliatam cum Henrico V ejus nominis Imperatore gratiam, Patriarchii Lateranensis ædificia restaurare aggressus, excitavit in medio interiori Palatio Oratorium, seu ædiculam perelegantem & forma oblongam, cum tecto ligneo imbricato; exornavitque picturis, in honorem S. Nicolai Episcopi. In hujus ædiculæ abside pingi curavit, etsi opere parum eleganti, Romanos Pontifices qui se proxime antecesserant, initio ab Alexandro II ducto. Erant vero, ipse Alexander II, Gregorius VII, Victor III, Urbanus, Paschalis & Gelasius Secundi; iisque adjunxit ex antiquioribus S. Leonem & S. Gregorium, cognomento Magnos: semet vero in testudine absidis ad Salvatoris pedes effingi curavit. Verum in media abside pro Salvatore, quem nobis describit anno MDLXX Onuphrius, ex eoque post annos LXXX Rasponus, invenio in imagine Cajetani Deiparam, atque ad hujus pedem unum inclinari Calixtum II, ad alterum similiter Anastasium IV. Ea propter pene cogor dicere; Onuphrium memoria lapsum esse, [in parte absidis inferiori,] & Raspono defuisse diligentiam inspiciendi propius ipsam Absidem: cum medio inter utrumque tempore Cajetanus, anno scilicet MDCXXXVIII, aliter invenerit. Quamquam autem idem Cajetanus (ut supra notavi in Alexandro II) indicare videatur, ipsam picturam recentiori manu innovatam fuisse, ac forte post editum Onuphrii libellum; quod etiam persuadet litterarum minime vetustarum forma; Virginis tamen inter duos Angelos residentis, filiumque in gremio tenentis lineamenta ejusmodi sunt, ut antiquitatem omnino sapiant, esto colores sint innovati.

[3] Itaque, hac innovatione non obstante, existimo, præter colores litterarumque formam, mutatum veteris picturæ esse nihil: sed hujus duplicem partem facio, quarum inferior auctorem habuerit Callixtum prænominatum, qui in Superiori parte solum fecerit pingi seipsum, [ipsumque & se in parte ejusdem superiori Anastasius 4,] ad pedes Salvatoris, medium solium insidentis; cum autem Anastasio IV placuisset ampliori pictura totum spatium implere, seque ipsum ex parte altera pingendūm curare; reliquisse prædictum Callixtum ut erat; itaque ad caput ejus, tamquam viventis, etiamnum cerni tabellam quadratam, æque ac post ipsius Anastasii caput; pro Salvatore autem radius expresso substitutam opere elegantiori Deiparam; & utrimque collocatos SS. Silvestrum atque Anastasium, hunc nominis a restauratore assumpti primum, istum Lateranensis Patriarchii primum inquilinum. De titulo SCS, omnibus defunctis æqualiter nunc adscripto, deque luminoso circum eorumdem capita circulo, itane fuerint ab initio, nolim divinare. De nominibus carminibusque adscriptis, etsi nova sit characterum forma, non dubitem tamen, quin primitus descripta eadem fuerint, usitatis XII seculo litteris; idque laudet ipse versuum stylus, quos medio ex limbo, sic legere oportet.

Sustulit hoc primo templum Callixtus ab imo,
Vir clarus late Gallorum nobilitate:
Verum Anastasius, Papatus culmine Quartus,
Hoc opus ornavit, variisque modis decoravit.

Florebat eodem quo Anastasius iste tempore Poëta quidam, [additis versibus Leoninis tunc primum cœptis æstimari.] Leo nomine, unde poësis ejusmodi rhythmica nomen Leoninorum versuum accepit; non quia primus illos excogitavit (jam enim exemplum vidimus in sigillo Victoris II integro seculo antiquius) sed quia præcipuam ei famam conciliavit suorum elegantia versuum; eorumque usum ex Italia in Galliam traduxit, ubi nomen Leoninorum natum videtur. Illum ergo ipsum Leonem, vel ex discipulis ejus aliquem, suspicor auctorem fuisse Anastasianæ istius Epigraphes. Quid autem causæ habuerit ipse Anastasius, ut argumentum designatæ a Calixto II picturæ quoad superiorem ejus partem immutaret, non video; nisi vel imperfectum opus prior dimiserit, vel vitium faciente fornice absidis corruptum illud citius fuerit. Est ergo pars illa superior absidis, Anastasiana fere tota; ejusdemque Auctoris stylo, a quo versus priores sunt, etiam medius iste, sub Deiparæ throno, scriptus fuit:

Præsidet æthereis pia Virgo Maria Choreis.

[4] Atque hæc fusius deducere placuit, ne picturæ isti, non undequaque vetustißimæ, omnem adhibere fidem videar; quamquam in ea toties expressa cernatur forma Pallii, qualem hoc seculo XII fuisse omnino censeo. Dubito tamen de numero crucularum, eidem tunc intexi solitarum; hic enim seculo illo atque sequenti auctior fuit, vel saltem arbitrarius; prout ex imagine Gelasiana apparet, nec non ex ea qua nobis exhibetur Innocentius V, anno MCCLXXVI electus; quamquam postea visum fuerit antiquum numerum constanter resumere, qui etiam nunc servatur. Quæri porro circa eamdem picturam posset Mitramne Episcopalem &c. — mutatis consequenter & unitate auctis numeris.

Num. 3, nunc 4, dele lineam 17 & 18 usque, Ecce — deinde lineas 6 ultimas a fine, sic muta — Quamquam autem operosiorem curvaturam præferat in Anastasiana Abside S. Nicolai sinistro manui infertus baculus; id tamen ingenio pictoris, ipsum ultimo innovantis, adscripserim potius, quam vero usui illorum temporum, nisicertioris vetustatis exemplis illam viderim confirmatam.

[5] Alexander Wilthemius — 6 Vides autem — & lin. 11 — ad hujus Appendicis illustrationem — lege — ad hujus Dissertationis usum — lin. 14 — certitur — l — cernitur — ac deniq; ultimæ 7 lineæ a fine deleantur, & novus numerus sic inchoetur:

[7] Nescio ego, quis Pontificum initium fecerit procedendi in publicum, absque ullo eorum paramentorum, quibus in Sacris uti mos est. Primus a Cavallerio sic exprimitur (ut Eugenium IV taceam, cujus numquam consecrati coronatique alia fortaßis ratio fuerit) Primus, inquam, ab illo sic exprimitur Clemens VI, super linteum Clericale seu Canonicale (Superpelliceum vulgo dictum) solum indutus Mantellum sive Mozettam, a communi Episcopis omnibus Canonicisque Regularibus epomide differentem rubeo colore, albæque pelliculæ per extimas oras apparentis ornatu, tamquam Pontificibus unice proprio. [Rubra Epomis & Pileolus, pelliculis farta,] Simili pellicula instructa calantica, utrumque tempus & cervicem muniens, quibusdam rheumaticis senibus eodem fere tempore placuit: sed inventum istud longe antiquius videri fecit Cavallerius, quando ipsum præsumpsit pro Mitra imponere Sabiniano, Sergioque II, & nonnullis aliis ex antiquis, una cum Cappa seu Pluviali. Opinor ego, & Mozettæ & Pileoli pellicei usum, privatim intra palatium cœpisse seculo XIV aut XV; & hoc jam provecto, aliquos cœpisse etiam ita prodire in publicum: nam de Julio II, creato sub initium seculi XVI, legitur infra num. 3, quod MDIV, XVII Januarii, equitavit sua Sanctitas ad S. Antonium, cum Amictu & Cingulo albo, atque Capucio holeserici rubeo, ac Stola rubea. Et rursum de Adriano VI lego in Historia Conclavis num. 23, quod urbem invectus est equo, cum Galero & Stola, necdum coronatus. Vbi noto initium aliquod largæ illius Stolæ, quæ hoc seculo usurpatur, velut ornamentum Pontificibus proprium nullique alteri sacro Ordini commune, ex panno ut plurimum aureo, confibulaturque ad pectus, ne ex alterutro latere defluat. Hanc tamen Stolam, dum propius considero, conferoque cum Cappa seu Pluviali (de quo infra) adeo frequenti in Cavalerianis Iconibus, cui semper ad oram interiorem prætexitur largus operis phrygionici limbus; suboritur suspicio, quod ipse ille limbus, qui seorsim sumptus pendensque de collo formam haberet largioris Stolæ, cœperit seculo superiori in processu publico usurpari pro Cappa seu Pluviali, tamquam ejus pars præcipua (erat enim ipsa ad frequentiores usus incommoda nimis) quemadmodum vetus Toga Romana, totum corpus operire solita paulatim fuit attenuata in lorum superius explicatum. Primi autem Alexander VII, & post eum Clemens IX… sic… conspiciuntur. Nec fatale est in veræ antiquitatis monumentis istius Pontificiæ ac latioris Stolæ similitudinem aliquam invenire, nedum originem. Solæ Cavallerianæ imagines tale quid exhibent (sed multo amplius atq; instar largi scapularis, humerorum tenus utrimque ductum, indeque arctiori paulatim mensura antepectus defluum, & intextum Cruce largiore, Christia ut Sanctorum imaginibus ornata) exhibent, inquam tale quid a principio seculi VI, in Hormisda & Joanne; quod videri poßit loco Pallii adhibitū, si constaret aliquando usurpatum fuisse: est autem similius Planetæ sacrificali, humerorum tenus in lateribus excisæ, sed præter morem antiquorum, casulis rotundis utentium, sicut infra dicam.

[8] Vt autem ad Absidem Anastasianam &c.

Num. 10, nunc 12, lin. 9 a fine lege — descendere ejusdem quasi Scapularis extremitatem alteram (ut faciat forma Y quamdam, latere etiam a tergo, & sit quasi Y geminatū, cornibus inter se obversis, per quæ caput transeat) verosimiliter judicat Wilthemius &c.

Num. 13, nunc 15, lin. 18 a fine lege — quæ duplici denique Y responderet.

Num. 14, nunc 15, post 20 lineas, dele alias 13, & sequentes cum prioribus sic junge — numquam tamen inveni ullius veteris Pontificis imaginem, in Cappa expressam, ante seculum XIII. Ratio autem cur recens Electum, Cappa potius &c… ob præcellentiæ dignitatem.

[17] Dixi, non invenisse me quemquam Pontificum veterum, in Cappa expressum ante seculum XIII; [Cernitur quidem frequens in pictura Conclavium Calixtinorum,] neque ut antiquius etiam ita expressos credam, persuadent picturæ, quibus Rasponus lib. 4 cap. 1 ait a Callixto II, ornata conclavia, per ipsum in Lateranensi Patriarchio extructa; quamvis illarum picturarum formas, ubi semper in Cappa Pontifex cernitur, accepisse se dicat a Felice Contelorio, Vaticanæ Basilicæ Canonico, utriusque Signaturæ Referendario, viro eruditißimo, ipse venerabilis antiquitatis memoriæ pro virili sua consultum esse cupiens. Laudo studium: sed requiro judicium, existimantis, eam esse posse graphicam ipsius veteris picturæ delineationem, postquam legit Onuphrium Panvinium, describentem ejus picturæ vestigia, quæ illo vivente, id est uno ante Rasponum seculo, adhuc vetustate exolentia pene cerni poterant. Ita enim ait: Sub Alexandri II tabula, in qua ipse pictus est cum Cardinalibus, pedibus Cadolum conculcans, sunt hujusmodi Versus

Regnat Alexander, Cadolvs Cadit et Svperatvr.
… Nihilatvr.

[non tamen ea quæ sec. 16 utcumque supererat qualem Panvinius describit,] In Rasponi autem imagine residet quidem inter septem Cardinales Alexander, sed Cadolus conculcatus apparet nusquam: secundus autem Versus integer, sed alio fine terminatus, adscribitur in eadem Rasponi imagine hoc modo

tvnc ei Henricvs obedit et inclinatvr.

Rursum Onuphrius: Sub Gregorii vero, Victoris III, & Urbani II signis, sunt hujusmodi Versus.

Gregorivs, Victor, Urbanvs, Cathedram tenvervnt:
Gibertvs cvm svis tandem destrvcti fvervnt.

Rasponus eadem verba habet, nisi quod Wibertum, pro Giberto; deserti scribat, pro destructi: sed duos tantum Pontifices, in medio sex Cardinalium considentes, ipse habet, tertius nusquam comparet, nusquam Gibertus cum suis. Tertio, idem Onuphrius describit Versus eosdem, quos sub tertia imagine Rasponus: sed ait, eos esse sub Paschalis & Gelasii II simulacris, quosdam schismaticos Pontisices sub pedibus tenentibus: Onuphriique assertum Abbas Sugerius, Alexandro Papæ coævus, irrefragabili confirmat testimonio, [sed qualem designavit sub Sixto V Palatium innovaturo aliquis.] mox infra ad Antipapatum Burdini, alias Gregorii proponendo. Et tamen apud Rasponum iidem sic stant, ut omnino nihil alteruter eorum sub pedibus habeat, præter marmoreum pavimentum. Dico igitur, delineationes, quas nactus est Rasponus, non esse similitudines veterum, sed conceptus novarum picturarum, eo tempore formatos quo de reparandis Palatii Lateranensis ruinis cogitabatur, post editum Onuphrii libellum tempore Sixti IV: quando, sicut Rasponus asserit, præter raros parietes miræ craßitudinis, & rudera tectis carentia, adhuc extabant vestigia aulæ Leonianæ, & cubiculorum Innocentii II & Calixti item II, & ædiculæ S. Nicolai, & conclavium Cælestini III, quæ ex insignibus picturis cum elogiis ipsorum cognoscebantur: mox tamen dejecta sunt omnia, excepta minori parte triclinii Leoniani (addo & ædiculæ S. Nicolat a Cajetano adhuc visæ) quando Sixtus V, novæ totius Patriarchii ædificationi manus admovit.

[18] Itaque jam non miror in istis Rasponi iconibus, in quibus ipsa aularum ædiumque figura maximam sapit novitatem, tota ad Vitruvianæ architecturæ leges exacta; [Nam veteres Cappæ habebant cappucia acuminata:] non miror, inquam, Pontifices & Cardinales omnes videri in Cappis; & quidem talibus, quales hodie formantur, cum lato inferneque rotundo post dorsum scuto, potius quam cappucio. Interim veteris Cappucii, veram ac genuinam formam videre si placet, en tibi illam ex Romano Breviario, sub annum MDXXII Venetiis excuso, intra primam Psalmi Invitatorii litteram. Primus porro Pontificum, [A tempore Honorii IV in Cappis expressi Pontifices,] quem certo reperi expressum in Cappa, est Honorius Papa IV, in suo numismate, quod ex Musæo Equitis Gualdi sic exhibet novißimus Ciacconii locupletator Oldoinus, cujus habitus rationem infra in ipso Honorio dabo. Similem etiam nummum Innocentii IV, annis XL vetustioris Honorio prænominato, exhibet idem Oldoinus; sed isti nummo aliquid credere prohibet triplex tiaræ coronamentum, evidens argumentum novitatis, tunc adhuc ignotæ.

[19] Pene exciderat loqui de Planeta, seu Casula, extra quam neminem Pontificum videre nobis in vera imagine hactenus contigit primis XII seculis. [Planeta seu Casula antiquitus clausa undique,] Hanc fere constanter invenimus in antiquis monumentis undique clausam, instar rotundæ togæ, nisi qua caput transmittitur, cum superinjecto Pontificali Pallio, secundum formas supra descriptas. Eadem forma Romæ tenuit etiam XIV seculo, quemadmodum demonstrare possunt tria hæc Presbyteralia monumenta, etiamnum Romæ in Ecclesia S. Mariæ trans Tiberim & S. Cæciliæ visenda, quorum primum anni MCCCXIII, habet circumscriptum hujusmodi Epitaphium. Hic requiescit Domnus Presbyter Petrus Bellus, Canonicus hujus ecclesiæ, qui dimisit huic ecclesiæ unam domum bonam: cujus anima requiescat in pace. Obiit sub anno Domini MCCCXVI, Pontificatus Domni Joannis Papæ XXII anno I, Octobris die IIII. Alterum est annis XLIV priori recentius, & sic circumscribitur: Hic requiescit Domnus Petrus Francisci de Cinthiis, Canonicus Basilicæ Principis Apostolorum de Urbe, [etiam sec. 14 ut probant effigies sepulcrales,] Vice-dominus Portuensis & S. Rufinæ, qui obiit anno Domini MCCCLX, mensis Septembris die XXVIII, Pontificatu D. Innocentii Papæ VI. Amen. Octennio vero post sculptum est tertium, quod hæc dicit: Hic requiescit Domnus Nicolaus Joannis Riccardi de Riccardinis, de Transtiberim Canonicus, Neapolitanus, cujus anima requiescat in pace. Amen. Obiit sub anno MCCCLXVIII, Pontificatu Domni Urbani Papæ V, Indictione VII, mensis Maji die X. Quibus consideratis in ordine ad mox observanda, placeat etiam ad eumdem finem videre Archiepiscopalis, apud Mediolanenses, Casulæ formam, in imaginibus SS. Ambrosii atque Martini, Mediolanis sculptis, quomodo illæ hic subtus exprimuntur, ex Missali Mediolanensi anni MDXXII, formatæ ad miniaturas (ut existimo) antiquiores in Missali aliquo Ms. Earum prior, posita in fronte libri, repræsentat S. Ambrosium, in habitu Archiepiscopali velut ad Sacrificium, cum Pallio supra Planetam, qui ipsum Missale tradit Archipresbytero & Primicerio Capituli Metropolitici (nisi fallor) atque Canonicis ad genua flexis suo quibusque in habitu; altera, intra litteram O designata, inchoat ordinem Missarum, incipientem a Vigilia S. Martini, IV Idus Novembris; estque initi um Orationis super Populum, Omnipotens sempiterne Deus &c.

[20] Plura in istis Casulis, præsertim Canonicalibus, sunt ab hodierno usuremota; &, quantum ego suspicor, [in quibus videntur notari ubi qua solis Majoribus Canonicis propria,] aliqua solis Majoribus Canonicis sic propria, ut vulgaribus Presbyteris Romæ non competerent. Atque imprimis, quod loco Stolæ Sacerdotalis, infra Planetam ante pectus decussatæ, cujus extremitates utrimque deberent infra genua apparere, si ipsa ibi esset, videatur supra ipsam Planetam affixum veluti pectorale acupicti operis, unde quædam quasi si Stola defluit: ut Crucem, quam vulgares Casulæ totam assutam habebant in parte anteriori vel posteriori, habentque etiam nunc; Canonicales illæ haberent solum superne affixam; & sic viderentur habere aliquid accedens ad Pallium Pontificale, quod ipsum super Planetam superiori dumtaxat ejus parte affigebatur. Fortaßis etiam Majoribus istis Canonicis, sive Presbyteris sive Diaconis, solis proprium fuit adsutum seu togæ suæ interiori, sive ipsimet Planetæ vel Dalmaticæ collare pretiosioris operis, reflexum in humeros, in signum præcellentiæ: quale etiam apparet in effigie Clementis V, [& quadamtenus communia Episcopis,] quem putamus a Cavallerio exprimi in eodem Archidiaconali habitu, in quo pictus fuerat antequam fieret Archiepiscopus Burdegalensis.

[21] Vt autem digreßionem, ad Canonicales effigies institutam, prosequar; animadverto quod Nicolaus de Ricardinis collum, aliis etiam Mediolanensibus nudum, perquam seculariter ornatum habeat, rotulo lineo crispato, quali nostra memoria viri ac matronæ graves in Belgio Galliaque utebantur, ut fere in picturis paulo quam nunc fiunt antiquioribus tempore Alberti & Isabellæ videre est. [aliaque Presbyteris tunc passim usitata.] Atque hæc Canonicis, ut dixi, majoribus propria fuerint. Non æque ausim affirmare, Petiam illam supra pedes quadratam, quæ phygionico rigens textu Albæ affigitur, propriam Canonicis iisdem fuisse: memini enim ex senioribus audivisse, quod apud majores nostros paßim in usu fuerit, affigere Albæ Sacerdotali cuicumque Petias, ejusdem cum Planeta coloris & textus, ubi illa pedes manusque attingit extima sui parte, repræsentandis (ut ajebant) vulneribus pedum manuumque Crucifixi; & quintam similem pro Corona spinea, supra Amictum, quo caput obducebat sacrificaturus. In Pontificum Romano-Sepulcralibus statuis nihil simile videbis, quare illis saltem id in usu non fuisse intelligitur. Denique quadratum illud capitis regumentum, quod vides in sarcophagis Petri de Cinthiis & Nicolai prædicti, aliud esse non videtur, quam Almucium, quod pilei loco Canonicis erat per æstatem: nam hieme cappis pelliceis utebantur, & utuntur etiam nunc; sed Almucium, ut usum, sic formam antiquam amisit, ejusque loco Pileus quadratus cornutusque succeßit. Sic etiam æstimare poßis Almutia esse, Epomides illas majores minoresque flectentium ad pedes S. Ambrosii in Missali prædicto.

[22] Verum ab his, ex occasione potius quam proposito dictis, circa insignia Canonicalia, redeo ad considerationem Planetarum, unde digressus sum; atque observo, in tribus istis omnino non apparere indicium alicujus scissuræ lateralis; sed solum videri tenuem ac bombicinam simplicis textus Casulam, [Cœperunt tamen Casulæ,] qualis fere antiquorum fuit, adductam super brachia, sicut opus erat eam adduci tempore Sacrificii. Quia tamen sæpe describit Anastasius operosius pretiosiusq; compositas Planetas, credo paulatim inductum ut latera modice exscinderentur, ad brachia commodius explicanda; uti in ea casula, qua Joannes XII induit Archidiaconū suum videre est pag. 162 pro anno DCCCCLX. Merito tamen dubito, an ullo unquā seculo paulo antiquiori quam nostrum sit, fuerit usu Romæ receptum, ut Casulæ ad humeros aperirentur tam alte, quam eas video apertas fuisse in Gallia & Anglia seculo XII, unde inferius subjunctas formas accepimus: quarum quæ latior est, composita ex panno sericeo flavo, segmentisque argentei textus ornata, fultaque ceruleo, servatur in Abbatia Marchianensi, eo nomine quod ipsa usus fuerit S. Thomas, Cantuariensis Archiepiscopus & Martyr; altera, nescio ubi inventa, aut ad cujus Sancti facta usum, pervenit ad nos, isto modo delineata, dono Ioannis Iacobi Chiffletii. Vtriusq; vero forma placuit conjunctim exhibere.

[23] Ad implendam porro tabulæ operi nostro proportionatæ mensuram, [sec. 10 etiam in lateribus aperiri.] placet etiam in specimen habitus Diaconalis, pro seculo XIV exeunte, unum addere ex Romanis istis sarcophagis, sic insculptum: Hic requiescit Domnus Petrus de Sordis, Canonicus sanctæ Mariæ Majoris de Urbe, qui obiit anno Domini MCCCC, mensis Aprilis die XVI: cujus anima requiescat in pace… Amen.

CONATUS CHRONICO-HISTORICI
PARS TERTIA
A Gelasio II usque in præsens.

PRÆFATIO.
De mutatione styli &c. pag.* 7.

Nvm. 6 lin. 3 sic muta — quodque ipsum voluerim bipartitim poni, ante quartum ac quintum Tomum Maji, per modum Tractatus præliminariis. Sed neq; mutato postea consilio, & utraque Parte in unum volumen contracto, displicuit facta alio respectu divisio; eo quod mutanda necessario esset forma Chronographicarum tabularum, deficientibus Baronianis Annalibus, cum quibus placuerat nostram Chronologiam una in tabula componere, quæ comparatio hic fere debebat finem accipere. — Deleantur porro reliqua hujus Numeri, & (si editio nova fiat) continuentur numeri paginarum, qui nunc, cum erunt allegandi in hisce Paralipomenis, prænotabuntur Asterisco * ut appareat differentia Partis secundæ a prima.

CLXII GELASIUS II.

Ab anno 1118,

Commentariolum prævium sic ordirē.

Pontificatum hunc Ordericus Vitalis in Historia Eccles. sic describit initio libri 10: Anno ab Incarnatione Domini MCXVIII Indictione XI, defuncto Paschale Papa, Joannes Cajetanus, Romanorum Pontificum antiquus Cancellarius & Magister, in Gelasium Papam electus est; &, contradicente Imperatore, a Romano Clero canonice consecratus. Et infra, Gelasius Papa eruditione litterarum apprime instructus fuit; & longa exercitatione (utpote qui Præsulum Apocrisiarius fere XI annis enituerat) calluit: sed non plene duobus annis Romanæ Ecclesiæ præfuit. Imo nec uno integro: nam infra iterū ait. Anno ab Incarnatione Domini MCXIX Indict. XII Gelasius II Papa, IV kalend. Februarii apud Cluniacum mortuus & sepultus est.

In vita num. o lin. 12 Trajano .l. Trojano.

Num. 11 lin. 5 & 6 a fine — armico cuidam ipsorum Dominorum Castellulo — adde in margine — An Arnico … Castellano.

Num. 16 lin. 7 — Rosæmannus. l. Roscemannus.

Post num. 19 adde — 20 Hic vero addiderim ex Italico itinere Mabilionis pag. 147, prædictos Pontificis Romani Suffraganeos, aut eorum saltem duos, media ætate vocatos Episcopos Urbis, ut qui in sui tituli civitate vix unquam, in Romana semer præsidebant, tamquam Episcopi (ut nunc appellantur) Vicarii. Id autem eruit ille ex hac inscriptione, Romæ in ecclesia S. Mariæ de Capella, olim ad Pineam dicta; Anno Domini MXC, Indict. XIII, mense Mart. die XXV, dedicata est hæc ecclesia S. Mariæ quæ appellatur ad Pineam, per Episcopos Urbis, id est, V. (Vghello, Vbaldum) Savinensem, & Joannem Tusculanens. tempore Domni Urbani II Papæ, in qua sunt Reliquiæ &c. Atque ita idem Mabilio notat ex Chartario Farfensi, quod Dodo, Episcopus sanctæ Romanæ Ecclesiȩ, dedit libras quinq; pro rebus post mortem, mense Octobri, temporibus Benedicti VIII, id est intra annum MXII & MXIV; eumque putat etiam fuisse Sabinensem Vghello præteritum, qui proinde fuisset successor Rainerii anno MIII ex Chronico Farfensi. Denique aliud diploma sibi visum ait, ubi iidem vocantur Romani Episcopi.

GREGORIUS ANTIPAPA.

Ab anno 1118,

Lin. 3 — XIV Martii Feria IV .l. XVI Martii Feria VI — & lin. 5 — dies XV .l. dies III vel IV, circa XX Aprilis.

Num. 3 lin. antepen. XIV Martii. l. XVI.

CLXIV CALLISTUS II.

Ab anno 1119,

Lin. 1 adde — Filius Guilielmi Bur. gundionum Ducis.

Lin. 3 — IV Febr. .l. XIV — & lin. 6 — menses X, dies IX .l. menses IX, dies XXVIII.

In Marg. m. 10, d. 9. l. m. 9, d. 28.

Commentariolum sic exordire.

[1] Genus ejus sic expresse notat Ordericus Vitalis in fine libri 2: & libro 12, sic de eo loquitur: Guido Archiepiscopus Viennensis, in Callixtum Papam, IV Nonas Februarii, electus est. Ibi Lambertus Ostiensis & Boso Portuensis, [Magna ejus nobilitas,] Cono Prænestinus & Joannes Cremensis, aliique plures de Romano Senatu Clerici affuere, quibus spectabilis prærogativa concessa est Papam eligere & consecrare. Inthronizatus est itaque Guido, ab adolescentia castus, religiosus, largus; in operæ Dei fervidus, & multis pollens virtutibus. Hic filius fuit Guilielmi Testhardie (id est Audax-caput) Ducis Burgundionum filius, quem Rainaldo Duci peperit Adeliza filia Ricardi II Ducis Normannorum… Sic de Regali progenie ortus, frater Ducum, consanguineus Regum & Augustorum, laudabilium imbutus nectare morum, provectus est ad summum Pontificatum. Sugerius Abbas S. Dionysii, hoc seculo scribens, vocat Imperialis & Regiæ celsitudinis derivativa consanguinitate generosum, multo generosiorem moribus, strenuum virum, ac incomparabiliter genere nobilem. Similiter fere Auctor Vitæ, consanguinitatis lineam a Regibus Alemanniæ, Franciæ, Angliæ ducentem describit: quæ sic explicant Sammarthani, in Archiepiscopis Viennensibus: Guilielmi II Burgundiæ Comitis (nec enim Duces adhuc vocabantur) ex Gertrude Matisconensi quintus natu filius, frater Rainaldi & Stephani, Comitum Burgundiæ, Hugonis Bisonticensis Archiepiscopi, Raimundi Comitis Burgundiæ & Galliciæ, Mariti Urracæ filiæ Alfonsi VI, unde Hispaniæ Reges stirpe materna propagati sunt. Inter alias sorores habuit Gislam, Comitis Mauriennæ Humberti uxorem, e qua Sabaudiæ Comites & Duces, ipsaque Adelais Ludovici VI Grossi uxor prodiere.

[2] Conditio sub qua acceptavit Pontificatum die IV — lege — XIV Februarii &c — & in marg. scribe — Ratio anni Pontificalis.

In Vita num. 1 lin. 4 a fine hæc præpone. — Non tamen ita cito, ut hisce lectis videri alicui poßit; non enim abiit nisi sequenti anno. Patet hoc primo ex Chronico Malleacensi, asserente, quod Callixtus ipso anno suæ Electionis tenuit duo Concilia, unum Tolosæ & alterum Remis, in quo excommunicavit Regem Teutonicorum Henricum: deinde ex Orderico Vitali, sub medium libri sui 12 narrante, quomodo Callixtus Papa mense Novembris in Neustriam venit, & Gisortii cum Rege Anglorum Henrico colloquium habuit, de reformanda pace cum Rege Franciæ Ludovico VI: quod etiam ei succeßit. Anno autem MCXX, Indictione XIII, Ecclesiasticis rebus in Gallia bene dispositis, Italiam adiit, & ingens Nobilium utriusque Ordinis agmen secum duxit. In hoc autem itinere (ut ad Auctorem Vitæ redeam) ventum est in Provinciam &c.

Post num. 2 adde — Rem clarius explicat noster Ms. Chronologus Saxo, his verbis: Anno Domini MCXXII, Henrici XVII, Callistus Papa revocavit in communionem Ecclesiæ Henricum Imperatorem, dudum ab antecessoribus suis, Paschali & Gelasio excommunicatum. [abolitisque investituris] Canonica autem auctoritate sancitum est, ne amplius sibi Regalis potestas usurparet investire spiritualia, sed libera electio fieret a Clero & populo, & sic insigniretur Regalibus per sceptrum. Quod utique confirmaverunt; & sic facta est pax & concordia.

[3] Pergit porro prior Auctor: Inde in Apuliam Callistus, Legatis &c.

Num. 7 adde — Porro, ne quis Ordericum Vitalem, quamvis hujus temporis Scriptorem, objiciendum nobis putet, ubi ait, quod Anno MCXXV, Indictione III, Callixtus Papa defunctus est: Chronologus enim Saxo expresse annum MCXXIV notavit, quo & eclipsis solis facta est III Nonas Augusti, hora quasi sexta, qualis etiam a Calvisio ex Anglicis scriptoribus adnotatur. Dici quidem posset, quod Annum ab Adventu, Indictionem a Septembri, kalendas Ianuarii præcedentibus, ordiatur Vitalis: sed hanc excusationem non recipit annus MCXXXI, morti sequentis Honorii per eumdem adscriptus; patetque ipsum in ejusmodi minus accuratum haberi, vel suo vel transcribentium vitio.

CLXVI INNOCENTIUS.

Excusa ordinem præposterum hoc loco, ne alioqui recudendum sit sequens folium, prius quam hoc excusum: & hæc accipe quasi posita pag. 99 post medium.

Num. 3 expunge 7 ultimas lineas, atque has substitue — inseritur, hoc modo: Innocenti II Pont. Max. ossa, olim in Basilica Constantiniana prænobili sepulcro condita, & post illius incendium sub Clemente V huc deducta, ut in æde Virgini sacra cultor etiam mortuus viveret, simplici ac nudo super-imposito lapide diu tecta quieverunt, hac tantum inscriptione nota:

Hic requiescunt venerabilia ossa sanctissimæ memoriæ D. Innocentii Papæ II de domo Paparescorum, qui præsentem ecclesiam ad honorem Dei genitricis Mariæ, sicut est, a fundamentis, sumptibus propriis renovavit S.A.D. MCXL & An. D. MCXLVIII.

Tam præclaro Pontifici, ad imperium Orbis Christiani sola virtutis voce evocato, [a Canonicis S. Mariæ trans-Tiberim.] tamquam Religionis vindici, defensori Ecclesiæ, Schismatis debellatori, religione in Deum, pietate in pauperes, prudentia ac solertia agendi incomparabili; Regibus, Cæsaribus, aliisque cujusvis Ordinis hominibus per XIII annorum, mensium VII, dierum VIII spatium probato, hujus Basilicæ Capitulum & Canonici, accepti beneficii memores, Parenti benemerentissimo, cultæ in Virginem pietatis monumentum, obsequentissimi restaurarunt, an. sal. MDCLVII. Iuxta hoc ecgraphum nihil deficeret in veteri Epitaphio ante, S.A.D. MCXL; sed legi posset sub annum Domini, atque referri ad renovavit: suspectusque fieret Martinellus, ne, volens annum mortiis intelligi, de conceptu suo addiderit, II.

CLXV HONORIUS II.

Aban. 1124 ad 1130 an. 5. men. 1, dics 30.

In Margine scribe — ab an. 1124 ad 1130 an. 5, m. 1, d. 30.

Num. 4 adde — Ad hujus temporis annique jam dicti Acta pertinet, quod de Honorio suggerit Chronologus Saxo, qui cum anno MCXXVII narrasset, quod Eodem anno XV kalend. Januarii Conradus, frater Friderici Ducis Suevorum, Regium nomen, machinantibus quibusdam Principibus, tyrannice sibi imposuit; propter quod a tribus Archiepiscopis, [Lothario Regi rebelles excommunicat.] Moguntino, Salzburgensi, Magadaburgensi, & Suffraganeis eorum excommunicatus est, & ab omni Ecclesia anathematizatus: hæc, inquam, cum narrasset pro fine anni prædicti, pro anno MCXXVIII scribit, quod Conradus, falso nomine Rex, & Fredericus frater illius cum suis complicibus, a Domno Honorio Papa, in Paschali die, extinctis luminibus, a sancta Ecclesia damnati & excommunicati sunt: Lothario autem Regi, expansis in cælum manibus, benedicebant & eum collaudabant, vitam & salutem, pacem & victoriam ei a Domino exoptantes.

[5] Anno autem MCXXX Honorius Papa obiit. Tunc Romani divisi elegerunt duos Cardinales, Gregorium, & Petrum Leonem: factaque est inde magna perturbatio & dissensio per totam Ecclesiam. Porro acta Honorii in Pontificatu paucis &c.

CLXVI INNOCENTIUS II.

Ab anno 1130,

Commentarius sic inchoetur — Anno MCXXXIII, inquit Saxo Chronologus, Rex Lotharius celebravit natalem Domini in Italia apud castrum quod dicitur Medicina … inde autem progressus, sanctum Pascha celebravit apud S. Flavianum, ac postea III kalend. Maji Romam veniens, ad S. Joannem in Lateranis, a Papa & Clero ac Romanis honorifice suscipitur, ibique Pentecosten celebravit, & in ipso sancto die in monte Aventino ad S. Sabinam coronatus processit. Ibidem ergo per sex continuas hebdomadas commoratus, tandem ex consilio & voluntate Principum, mediante Norberto Archiepiscopo, in præfata Basilica Constantini Imperialem suscepit benedictionem, [Coronatie Lotharii Imp.] cum conjuge sua, II Nonas Junii die Dominica, quæ tunc tertia extitit post solennitatem adventus Spiritus sancti. Otto Frisingensis &c.

Num. 4 adde — Excusatum porro me habeant rei antiquariæ studiosi, si litterarum formas non eas videant quas illa ferebat ætas, sed perfecte Latinas: qui enim delineationem curarunt, satis habuerunt prolixiorem scripturam suis communibus litteris ad me transmittere, nec licuit properanti operi ea de causa moram injicere: semel autem sic sculpta abolere, novamque eo sola causa sculpturam curare, non videbatur operæ pretium futurum.

ANACLETUS ANTIPAPA.

Ab anno 1130,

Num. 2 post verba Chronici Beneventani col. 2 lin. 10 adde — Tunc, ut scribit noster Chronologus Saxo, habita est anno MCXXXI Synodus Generalis in Quadragesima apud Leodium, præsidente Papa Innocentio, cum numerosa multitudine Episcoporum, Abbatum, & Clericorum diversorum Ordinum, præsente Rege Lothario & Regina Richsa: ibique ab ipso Apostolico & omni Ecclesia inibi collecta excommunicati sunt, Petrus Leonis, Conradus & frater suus Fridericus, cum omnibus, illis faventibus. Deinde Innocentius Papa, iterum collectis ecclesiasticis viris & fidelium turbis, [& condemnatio,] apud Remensem urbem in festo S. Lucæ Euangelistæ, generali Synodo per aliquot dies præsidebat.

[3] Cetera huc spectantia &c. — & in fine adde —

Mortem Anacleti Chronologus Saxo his verbis consignavit, anno prænotato; [ratio temporis,] Petrus Leonis, qui contra Innocentium Papam Apostolicam Sedem usurpavit, obit; Successoris autem post eum electi nullam facit mentionem, credo, quia fama ejus Alpes non transivit.

VICTOR ANTIPAPA.

An. 1138,

In Comment. lin. 5 — Lengonensi — l — Lingonensi.

CLXVII CÆLESTINUS II.

Ab anno 1143,

Num. 1 adde — Chronologus Saxo, qui anno MCXLIII, ejus electionem sic notaverat, Innocentius Papa obiit, cui Cardinalis Wido, qui & Cælestinus, successit; similiter anno mox sequenti scribit: Obiit Papa Cȩlestinus, eique successit Cardinalis Gebehardus, mutato nomine Lucius: alii tamen Gerardum nominant.

[2] Circa Cælestinum autem, nescio quid &c.

CLXVII LUCIUS II.

Ab anno 1144.

Post num. 2 adde — Mabilio pag. 199 Itineris sui Italici, ab istorum calculis non multum recedit; sed quoad nomina mensium primi ac ultimi diversißima resert, totamque hujus temporis Chronotaxim eversura, si tam certa forent, quam prima fronte videri possunt. Cum enim dixisset, [Ipse licet primum 21 Sept. coronatus sit,] quod Lucius II assumptus ad Pontificatum fuit ex Abbatia B. Mariæ de Rheno, Congregationis S. Salvatoris, quatuor a Bononia passuum millibus; addit etiam, quod ejus mentio est in Necrologio loci, tum ad XI kalendas Octobris, quo die coronatus est anno MCXLIV; tum ad VIII kalendas Septembris, qui dies ejus supremus fuit. Continet uterque terminus menses XI & dies IV: & primus, scilicet XXI Septembris, licet eo tunc anno, habente litteram Dominicalem A, Dominica non fuerit, sed Feria V; fuit tamen Apostolo Matthæo sacra, adeoque non prorsus inidonea Pontificiæ tali functioni.

[3] Sed quidquid sit de Coronatione (quæ potuit usque in septimum ab electione mensem dilata fuisse, impediente intestino ac civili bello, ab Arnaldi Brixiensis sectatoribus, Senatus Romani auctoritatem restituere per seditionem exorsis, & aditus, ad Vaticanum ducentes, [constat tamen fuisse diu antea ordinatum,] cum arce S. Angeli insidentibus, vivente etiamnum Cælestino, quorum quanta & potentia & insolentia fuerit ex ejus temporis scriptore Ottone Frisingensi eumque transcribente Baronio intellige) quidquid, inquam, sit de tempore Coronationis; de Ordinatione tamen Pontificia, licet fortaßis minus solenniter tumultuarieque, multo tamen citius facta, dubitare nos non sinit Bulla, quam in opere de Primatu Toletano refert Castejo, ex eoque Labbæus in nova Conciliorum editione, ubi Lucius Episcopus, Servus servorum Dei, Raymundo Toletano Archiepiscopo ejusque successoribus Canonice substituendis in perpetuum confirmat, ut per universa Hispaniarum regna Primatus obtineat dignitatem: Subscribitur enim: Datum Laterani per manus Baronis, Capellani & Scriptoris, III Idus Maji, Indictione VII, Incarnationis Dominicæ anno MCXLIV, Pontificatus Domni Lucii Papæ II anno I: & huic Bullæ mox consonat alia, sub iisdem notis data per manum Baronis, Ecclesiæ Subdiaconi, XI kalendas Junii, cui subscribit Lucius Catholicæ Ecclesiæ Episcopus, cum quindecim Cardinalibus, confirmando Privilegia Cluniacensis Monasterii.

[4] Iam porro, evicto semel, quod initium hujus Pontificatus nequeat usque in Septembrem differri, [adeoque non esse mortum 25 Augusti.] consequens est, nec mortem posse differri ad Augustum; asserente Ottone Frisingensi lib. 7 Chronici cap. 31, quod ipse Lucius, quotidianis cruciatibus ac tædio vitæ affectusi, infra anni spatium Pontificatus sui, diem obiit. Hunc ergo qui Necrologio isti adscripsit, XXV Augusti; non potuit id fecisse ex certa ejusdem temporis scientia; sed longe postea ex suo calculo, innixo auctoribus, menses ac dies Pontificii illius definientibus ex die Coronationis, certius fortaßis ab antiquo descriptæ. Ex eodem Necrologio etiam notavit Mabilio, quod X kalendas Novembris anno MCLXXXVIII, obiit Faita, filia olim Domini Alberti ab Urso de Cazinimicis, [Patris cognomen ab Vrso,] fratris Domini Lucii Papæ II: unde intelligo quomodo in Codice Vaticano legere sibi visus sit Baronius, Hic fuit ex Provincia Æmiliæ, patria Bononiensis, ex patre Viseo, ubi scriptum erat, vel saltem scribi debuerat, Urseo. Nec præterundum, quod annotat idem Baronius ex Capitolii Romani monumentis, Romanos Senatores, ex anno isto, quo creatus est Lucius, tempus restituti Senatus numerare consuevisse.

[5] Sub hoc aut præcedenti Pontificatu &c. — & lin. 5 — dele parenthesim — (seu potius Bosoni) — tum in fine adde — Quid dico successoris? Non solum pro hoc, sed etiam pro duobus Decessoribus insignia suggerit liber, anno 1606 Mediolani impressus sub hoc titulo, Indulta ac Privilegia Pontificia Canonicorum Regularium Congregationis Lateranensis, mandante Celso Dugnano Abbate & Rectore Generali collecta. Nam Pag. 40 &c. — ut in Append. post pag. 168 col. 1 num. 4 lin. 4 — & lin. 7 — a kalendas — l — a kalendis.

DISSERTATIO XLI.
alias Appendix IV Parte I, pag. 216.
De ætate & auctoribus Prophetiarum &c.

Video nonnullis curam fuisse, ut ad hæc usque progreßi tempora, [Primarum insulsus Auctor tempore Sixti 5,] animum adverterent ad Prophetias, ut vocant, de Romanis Pontificibus editas, sub nominibus S. Malachiæ Episcopi Hiberni, & B. Joachimi Abbatis Calabri. Fuerat sane de his nobis agendum ad cujusque diem, Malachiæ quidem III Novembris; Joachimi vero ad XXX Maji, in mensis istius Supplemento. Sed hic tam proprius de Pontificibus Romanis, Tractatus, præoccupare jubet argumentum istud, ipsumque hic tractare. Ne scilicet miretur vel etiam indignetur quispiam, tantopere jactatas prædictiones, & in Dedicatoria nostra ad Clementem IX non omnino contemptas, hoc suo loco, nec semel quidem nominari. Primarum ordine argumenti, sed ætate fictionis posteriorum Auctor, qui sibi nomen S. Malachiæ assumpsit, quamvis non valde operose nugatus, multum tamen operis reliquit futuris post se Oedipis. Videtur autem scripsisse de præteritis &c. num. 4 lin. 3 & consequenter.

[2] Arnoldus Wion — 3 subjungit Wion — quæ ibi faciunt num. 5 & 6.

[4] Alterius generis multoque operosiores nugæ, sub nomine B. Joachimi, [Antiquiores istis, sub nomine Ab. Ioachimi, confictæ sunt] jam pridem a seculis aliquot reperiuntur in Codicibus Mss. & ex his habentur impressæ; continent autem imagines symbolicas, & explicationis, seu verius implicationis majoris causa, subjecta singulis imaginibus lemmata; quæ omnia operose defendere est conatus &c, num. 1 lin. 8 — & sic consequenter.

[5] Pingitur — & 6 Quæ deinde sequuntur &c.

CLXIX EUGENIUS III.

Num. 2 lin. 4 a fine post — Romam rediit — adde — Chronologus Saxo, pluribus acta explicans, ait; — In media Quadragesima, Eugenius Papa Concilium Remis celebravit; ubi quidam ei repræsentatus est, qui spiritu pravissimi erroris seductus, nomen sibi imponens Ens, in Gasconia & finitimis regionibus se Deum esse prædicaverat; qui & plures Episcopatus destruxerat, & plurima religiosorum virorum claustra, errori suo favere nolentium, dissipaverat. Hic in medio Concilio interrogatus, errorem suum confessus est; & in caveæ captivitatem deputatus, perpetui exilii supplicio deputatus est. In eodem Concilio Magister Giselbertus scripta sua, contra omnes calumniatores suos, magnis auctoritatibus sanctorum Patrum defendit ut Clericus, id est, tamquam vir eruditus: sed frustra: quia ex Vita S. Bernardi, potentißime contra disputantis, constat, Gilbertum Porrettanum Pictaviensem Episcopum (de hoc enim agitur) communi Concilii sententia damnatum, errores suos, sicut promiserat se facturum si damnaretur, humiliter retractasse, eoque meruisse ne hæreticus censeretur, qui pertinax in errore non fuit, sed Ecclesiæ judicio acquievit. Quæ apud Cavallerium est illius imago, videtur omnino ex vera effigie sumpta; utpote nullo Pontificio insigni addito suspectabilis, sed plane Cucullam talem repræsentans, qualem ferebat Abbas Cisterciensis, quemque fortaßis perrexit gerere toto Pontificatus sui tempore, quando non erat necesse sacratiori habitu ipsum indui, monasticæ humilitatis semper memor, etiam in Pontificia dignitate. Quapropter meretur Effigies ne omnino negligatur in ea editione, in qua forte aliæ Cavallerianæ imagines rejicientur; & ut ipsas nec habentibus nec habituris consulatur, eadem hic posita est. Plus tamen auctoritatis habebit, si aliquis doceat, an & ubi prototypon extet, certa suæ vetustatis indicia referens, ex peritorum pictorum sensu. Dum enim simili prorsus habitu ac pene similibus lineamentis idem Cavallerius nobis exprimit Joannem XXI, de quo nulla est ratio suspicandi, quod antequam fieret Cardinalis Monachus Cisterciensis fuerit, ac porro etiam in Papatu Ordinis illius vestem gestaverit; incerti hæremus circa judicium absolutum etiam de priori ferendum.

[3] Extat Viterbii in ecclesia S. Angeli, a Spada cognominati, insigne Pontificis hujus monumentum, in tunc sculpto marmore, [Viterbii consecrata ecclesia S. Angeli de spada.] quod ab inferiori sacræ istius ædis parte ad superiorem translatum, nunc cernitur ad latus aræ principis & cornu Euangelii, extra chorum Canonicorum, pilæ cuidam arcum sustinenti affixum, nobisque a P. Bernardino Coccovagino S. I. transcriptum. Ita ad verbum legitur: Anno ab Incarnatione D. N. Jesu Christi MCXLV, Indict. VIII, Eugenius venerabilis Pontifex III, ad honorem B. Michaelis Archangeli, una cum Episcopis & Cardinalibus hanc dedicavit ecclesiam VIII Idus Maji, præsidente in eadem domo Biterbo venerabili Priore, sita in burgo Biterbo: in qua tria sunt altaria, mirabiliter dedicata: majus vero ad honorem S. Michaelis Archangeli; in quo recondita sunt patrocinia SS. Protomartyris Stephani, Calixti Papæ & Martyris, Cornelii Papæ & Martyris, & de venerabili ligno Crucis Domini: Septemtrionale autem altare ad honorem SS. Savini & Eugenii (primus Vrbis-veteris Episcopus, alter Diaconus Florentinus existimantur, XXX Octobris & XVII Novembris recolendi) quorum ibidem requiescunt Corpora: Meridionale, quod ad honorem S. Fortunati Confessoris (an Episcopi Tudertini XIV Octobris?) & Illuminatȩ Virginis (XXIX Novembris commemorandæ) Reliquiæ quorum ibi requiescunt. Presbyter Petrus hæc scripsit, filius Bensivenga.

[4] Vitam Eugenii auctor Codicis nostri cum Martino Polono sic concludit: Hic obiit Tiburi &c. usque numerum antea 4 nunc 5, & sic deinceps.

[5] Hac Epistola accepta &c.

Num.7 nunc 8, lin.2 — Sancti. l. Sancto.

Lin. 14 lege — res tota stetisse videatur.

Art. III lin. 3 — Retius, — scribe in Margine — An Rentius?

Art. V lin. 2 — Casa-Marni, — in Marg. pone — An Casa-Marii?

CLXX ANASTASIUS IV.

Ab anno 1153,

Lin. 5 — dies IV — l — dies XXIII.

Item in Marg. l. dies 23 — & Commentarium expuncto toto num. 1, ordire, sicut habes in Append.

Post pag. * 168, col. 2 post medium — Idem apud omnes &c.

[2] Hic fecit &c. — & num. 4 adde — Fuit Raymundus iste, [in quibus notabilior una data Fr. Raymundo de Podio, Hospitalariorum Magistro.] de Podio nuncupatus, loco nativitatis suæ in Delphinatu Galliæ provincia, primus Ordinis istius Magister, Ademari Podiensis Episcopi, in sacri belli historia nominatißimi, propinquus: numquam sine titulo Beati relatus in Historiis Ordinis ipsius, & cum radiis depictus in Melitensi Insula atque ecclesia Vallettæ: cujus tamen obitualis dies ignotus scriptoribus est, qui etiam nullum proferunt indicium cultus publici, unquam vel usquam ipsi delati. Si fallor, docebor libenter, ut locum ipsi faciam in nostro opere.

CLXXI HADRIANUS IV.

Num. 1 lin. 13 — Nonis — l — pridie Nonas.

Num. 2 adde — Hadriani actis meretur addi, quod, sicut Chronologus Saxo scribit, Anno Domini MCLVI Fridericus Rex Imperiali benedictione ab Adriano Papa sublimatur, & coronatus, cum victoria & gloria magna, revertitur.

Num. 4 lin. 9 — Hadrianus — adde — vel potius Eugenius III, de quo supra, Suffraganeos Episcopos. — lin. 20 — documentum. Et — l — documentum, & Nicolai Maniacutii Versus, cum suis Annotatis a pag. 27, transferendi erunt in altera editione ad finem Apparatus Prioris, ut suo loco notavi.

CLXXII ALEXANDER III.

Ad finem adde — 6 Chronologus Saxo hæc insuper suggerit, [Imperator reconciliatus:] non prætermittenda. Anno Domini MCLXXVII, Alexander Papa Venetiis adveniens, Imperatorem in classe manentem expectat. In Vigilia S. Jacobi Imperator Venetiam venit, ubi diu expectatus & optatus, a Cardinalibus & Episcopis & Nobilibus & populi multitudine infinita honestissime suscipitur; & in monasterio S. Marci cum Papa in osculo pacis in concordiam & pacem firmam rediit. Anno Domini MCLXXVIII, Alexander Papa, a Moguntino & Wormatiensi aliisque pluribus Episcopis & nobilibus viris, quos Imperator cum eo direxit, Romam reductus, honeste suscipitur. Alexander Papa generale Concilium omnibus Ecclesiarum Prælatis Apostolica auctoritate Romæ indixit. [Concilium Romæ celebratum.] Anno Domini MCLXXIX celebratum est Concilium generale a Domino Papa Romæ, in medio Quadragesimæ, ubi aderant Patriarchæ tres, Episcopi, Abbates & Prælati Ecclesiarum pene totius orbis, cum innumerabili Fidelium multitudine; in quo de ordinatis in schismate; & diversa, quæ pro temporis necessitate & corrigenda & dispensanda fuerunt, ordinavit.

[7] Baronius ad an. 1177 num. 4 ex quodam antiquo Ecclesiæ Parentinæ pergameno, refert transcripta sibi quædam, [Afflictæ Alexandro Indulgentiæ] de Historia hujus Alexandri Papæ, qui latitavit Venetiis, & postea transivit Ursariam Parentinæ diœcesis, ubi dimisit Indulgentiam plenariam; cujus Ms. Auctor adducens Pontificem Anconam, similiter facit mentionem qualiter concessit primis Dominicalibus mensium tantam Indulgentiam, quantam arenam capere potuit cum ambabus manibus. Et additur: Hoc donum Indulgentiæ fuit concessum tempore Domini Thomæ Episcopi Anconitani de anno 127, anno sui Pontificatus duodecimo, Indictione quinta. Sed num. 49 idem Baronius prudenter colligit, ex eo quod ejus temporis usus Pontificius in dandis Indulgentiis anni unius terminum non excederet, redargui posse ejusmodi scripta: Quæ digna, inquit risu; quamvis nullo penitus veritatis testimonio fabricantur, pluribus tamen contradictionibus locorum, temporum, rerumque gestarum facillime convelluntur. Certe, ut librario mendo imputetur annus 127, per zyfras male notatus, pro anno (quem in Margine substituit Baronius) 1177, quo gesta esse oportuisset quæcumq; ibi narrantur, si gesta fuerunt; tamen, si Anconam venit Alexander Venetiis, ubi latuerat fuga elapsus (quod, ut merum commentum, jure explodit Baronius) eo anno currebat Indictio, non quinta, verum duodecima. Et Thomas Episcopus, an eodem anno Anconæ sederit, non possumus non dubitare; cum intelligimus, [velut sub Thoma Episcopo datæ:] quod incendio anni MCLXXIX deperditis Ecclesiæ istius scripturis, ducentis fere annis hiet series Episcopalis. Vghellus autem in Episcopis Anconitanis absolute affirmat, quod, quo tempore Gentilis Episcopus præerat Ecclesiæ Anconitanæ, Rusticus Abbas monasterii D. Mariæ Portus-novi diœcesis Anconitanæ, amplissimum privilegium in favorem monasterii, ab Alexandro III anno MCLXXXVIII Venetiis agente, sibi suisque successoribus comparavit.

[6] Frustra sunt igitur Presbyterorum & Notariorum testimonia, quantovis firmata robore anno MDXV, & rursum MDCV etiam Episcopalia, ad fidem faciendam, [pro quibus frustra est omnis auctoritas recentior,] quod talia fideliter descripta sint ex antiquiori Ecclesiæ Anconitanæ cographo, ipsumque concordet cum originali Parentino; quando ipsum originale, ut mendosum est totum, sic etiam fabulosum. Accidit namq; (ut verbis Baronii, post eadem relata scriptis, utar) ut quo præclarior de rebus pȩrclarissime gestis sit historia conscribenda, sȩpe irrepat in auctorem aliquē fabulosum quidpiam, quod sine auctore vulgatum circumfertur; quodque ipse scriptor prætermittere expavescat, ne contradicentium grandine densa pulsetur; sicque fiat ut falsa admixta veris, eodem decore tituloque fulgeant; atque mendacium, veritatis; vitrum, gemmæ nomen obtineat, & pari pretio æstimetur, atque cupientibus distrahatur; quo autem nomine semel acceptum, eodem ad posteros tamquam paterna hereditas transmittatur; tenaciusque possessam non libenter admittat, quod, face veritatis admota, arguatur esse deforme mendacium, contrarium veritati. Quorum occasione ut delectu habito (quod muneris nostri est) segregaremus pretiosum a vili, falsum a vero, immensi sunt nobis parti labores: sed feliciter actum, nisi & odium pareret veritas; ut secundum divinum oraculum dicant videntibus, Nolite videre; & aspicientibus, Nolite aspicere nobis ea quæ sunt recta: [dum evidens tenetur impostura.] loquimini nobis placentia, videte nobis errores. Hæc illa, cui paria patientes in altero Thoma, pro anno MCXLIII, asserto Episcopo Florentino, an autem revera fuerit in dubium revocato, solamur nos exemplo Purpurati istius scriptoris, neque desinimus nostro officio fungi; & certa a dubiis segregare; neque permittemus, ut ex dubiis ducantur in historiam consequentiæ, de quibus non liceat dubitare.

CLXXIV URBANUS III.

Ab anno 1185,

Lin. 2 adde — & Archiepiscopus Mediolanensis.

Num. 1 lin. 7 Gregorium .l. Urbanum.

Num. 2 adde — Chronologus Saxo sic de eodem scribit. Anno Domini MCLXXXVII, Imperator pro pace formanda inter Urbanum Papam & Imperium, Legatos Wirziburgensem & Babebergensem Episcopos & Abbatem Hersveldensem Veronam misit: qui bene prosperati, pace in forma acta, Legationem Imperatori retulerunt. Tum relata Hierosolymitanæ Vrbis occupatione per Saladinum, subjungit: His ita gestis Episcopus Hierosolymorum nuntios & litteras misit, quærens consilium & auxilium. Proinde Papa, orationes & jejunia per Ecclesias instituens, Imperatori & ceteris Principibus & Fidelibus, pro adjutorio illius terræ, Henricum Episcopum Albanensem Cardinalem misit trans Alpes. Eclipsis solis facta est. Imperator pro pace firmanda nuntios, quos pridem, Urbano Papȩ misit. Urbanus Papa apud Ferrariā migravit, cui Gregorius substituitur, prius Cancellarius. Ipse Legatione Imperatoris optime suscepta, pacem, filius pacis & vere Israelita in quo dolus non erat, accepit & firmavit.

Num. 5 lin. 6 dele omnia post — Vghellus — & hæc sustitue. [Sed Mediolanensis,] — Pro Mediolanensibus irrefragabile testimonium dicit Catalogus eorum Episcopalis, alias explicandus. Hic enim. ab anno MCLXXXV usque ad MCCVII, invenitur sic deductus in originali membrana Bibliothecæ Ambrosianæ, ut in eo singulorum Archiepiscoporum nomina, tempus Sedis, ac locus sepulturæ, sigillatim ac succeßive, manibus evidenter diversis continuentur, ipso scilicet quo quisque moriebatur tempore ex ordine adscripta. Ibi autem sic legitur: Domnus Ubertus, qui fuit Papa Urbanus, sedit annos II, menses IV, dies X, scilicet a die XI Maji, quando fuit electus Archiepiscopus, post Algisi decessoris XXIX Martii prægressam mortem, elapso mense I, & diebus XI, usque ad XX Septembris, quando retentum eatenus titulum Archiepiscopatus deposuisse videtur, alteriusque eligendi fecisse potestatem. Hac tamen potestate adeo non est usus Mediolanensis Clerus, ut, non nisi tertio post mortem Urbani mense, potuerit in novam electionem convenire. Quod autem respectu Mediolanensis Episcopatus fecit Urbanus, ut eum gereret Romano Pontificatui junctum; factum etiam censuimus a Suidigero Bambergensi, postea Clemente II, & Gerardo Florentino, dicto Nicalao II. Fuisse etiam Urbanum familia Cribellum, patet ex instrumento anni MCLXXVIII apud Puricellum, in Monumentis Ambrosianis pag. 1019, cui condendo interfuisse scribitur, Obertus Crivellus, ipsius Ecclesiæ Archidiaconus. Ast eo cognomento abstinet ipse, anno MCLXXXIV, ita signans pag. 1024 apud eumdem, Ego Ubertus tit. S. Laurentii in Damaso Presbyter Cardinalis, & Apostolici Sedis Legatus subscripsi.

CLXXV GREGORIUS VIII.

Ab anno 1187

Num. 1 adde — Chronologus Saxo, narrata, ut supra, electione & pacis susceptione addit; Gregorius Papa Imperatori & Principibus pro adjutorio terræ Hierusalem scripsit: & quia vita ejus mundus non fuit dignus, ad Pisas in fata concessit: cui substituitur Clemens, prius Episcopus Prænestinus.

Num. 3 lin. 3 — ante hos XXIV annos .l. sed circa annum MDCLX.

Num. 4 lin. ult. — notatus .l. notatum.

CLXXVI CLEMENS III.

Ab anno 1187

Lin. 1 adde — Ex patre Joanne Scholari — & lin. 2 adde — anno MCCXXXVII coronatus.

Num. 1 lin. 14 — Quid autem Romæ .l. Quid vero ibidem. — In fine ejusdem num. adde — Vidit etiam fructum Legationis, a suo decessore ordinatæ: de qua Chronologus Saxo, Chronicon suum hic finiens, ita scribit. Anno Domini MCLXXXVIII, Imperator Fridericus pro Legatione Apostolica, de adjutorio Orientalis Ecclesiæ, omnibus Principibus Teutonicæ terræ & ceteris fidelibus, Curiam in medio Quadragesimæ Moguntiæ instituit … ubi Imperator inspirante Deo, in præsentia Albanensis legati & totius Imperii, in remissionem omnium peccatorum Crucem accepit; deinde filius ejus Dux Sueviæ; Lantgravius & multi Episcopi, Duces, Comites & Nobiles, Milites & viri militares. Crucem acceperunt. Ad eam Curiam [convenerunt] quatuor millia virorum electorum, & expeditio in annum integrum dilata, in die S. Georgii Ratisponæ statuta est.

Num. 3 lin. 6 a fine lege — abjudicavit, & huic de quo agimus vero Pontifici adjudicavit sigillum plumbeum &c.

CLXXVII CÆLESTINUS III.

Ab anno 1191

Num. 3 In marg. scribe — sepultura prope altare S. Salonini, — & ad finem adde. — Hæc ego diu mecum: [seu S. Antonini,] quin & Romam scribens quærendum de Martyre illo curavi, sed inventus est nemo, qui plus quam nomen sciret. Tandem reperi apud eumdem Rasponum lib. 1 cap. 12 indicari Altare Beati Antonini, seu Salonini Martyris. Refertur aliquis Romæ passus Antoninus, sub Commodo XXII Augusti; sed neque tunc, neque alias ulla in Lateranis mentio illius fit, & cum altari destructo cultus videtur evanuisse.

DISSERTATIO XLII.
De Annalibus Ecclesiasticis, numquam satis laudandis, Cæsaris Cardinalis Baronii, hic desinentibus.

Illustrißimus Cæsar Cardinalis Baronius cum Pontificatu Cælestini III finivit &c. ut pag. * 32. —

[2] Ast supputatio &c. numeris consequenter mutatis, deinde post num. 7, nunc 4, adde.

[5] Natus fuerat Baronius Soræ in Campania, anno MDXXXVIII: [& quando ultimum Tomum scribebat annos 67 natus,] proinde agebat ætatis annum LXVII, quando sub annum V præsentis seculi prælo dabat duodecimum atque ultimum Herculei sui laboris Tomum, in vitæ hujus limine constitutus; & futuram, morti jam propior, recogitans; (uti habet suprema Auctoris ad Lectorem contestatio:) quem deinde Tomum ita finit: Sicut servus desiderat umbram, cum, sub ȩstuantis solis radiis labore fractus, calore dissolvitur; ita & ego, portans pondus diei & æstus, exoptavi, ut tandem fasce solutus, sub umbra illius requiescerem, quem semper concupivit anima mea. Et sicut mercenarius præstolatur sinem operis sui; expectavi & ego, ut inclinata ad vesperam die mercedem acciperem a Patre-familias, denarium diurnum, ejus imagine cusum & pretio auctum illius, qui dixit Abrahæ, Patri credentium, Ego ero merces tua magna nimis. Ab hora namque prima conductus, ejus auxilio, indefesso studio laboravi, ut puteos illos, quos antiquiores Patres nostri fodere, impii vero Palæstini obstruxerunt, implentes humo, exhaurirem purgaremque ab immensa superinjecta mendaciorum congerie; ipsosque purissimos interceptos latices revocarem ad usum pristinum Ovium atque Pastorum. [nec aliud quam mortem præ oculis habens:] Quod vero jam sit hora diei novissima, pulsante ostium morte, sumpta fiducia immensæ Dei misericordiæ, accurro ad Patrem filius, sed Prodigo illi similis, misericordiam petens. Pergit deinde suavem hunc & plenum religiosißimæ humilitatis affectum pluribus verbis extendere. Mihi satis est priora illa, velut ex ore morientis, legisse; ut ostendam, quam parum verosimile sit talia cogitantem, in extremis pene ultimi istius Tomi foliis, integro cuidam Religioso Ordini offensum & cum patenti passione scripsisse, quæ habet ad annum MCLXXXI, de ejusdem Ordinis origine, ut nobis aliquando, non ex vulgo Fratrum aliquis, sed ipse ejus Generalis scripsit, ab eo cavere monens.

[6] Quænam videretur constantior suo tempore assertio circa controversiam istam, [adeoque non credendus ex passione tunc scripsisse quidpiam,] eadem qua omnia alia modestia scribit, majori tamen quam alia brevitate; ne quod sibi verbum, loco tam periculoso, fortaßis excideret, quo delicatißimæ cujusquam aures offendi, cum aliqua specie rationis, possent. Fueritne, an non fuerit veritatem assecutus, etiam in isto puncto, hic non attinet quærere. Multa Baronium latuisse, nonnumquam etiam ipsum erravisse, prudens nemo negaverit: dicatur etiam præjudicio aliquo abreptus subinde, nihil recuso. Sed non dicatur oculos clausisse veritati, ut aperiret paßioni, indignæ animo Christiano, nedum jam prospectanti mortem in januis positam, supremumque suorum cogitatuum omnium æque ac scriptorum Iudicem. Laudetur interim Baronianorum Annalium sapientißimus Continuator Raynaldus; qui sciens quam ægris animis accepta esset, prolata a Baronio, tam candide tamque parce, sententia, cautius porro agendum sibi censuit: maluitque de Alberto Hierosolymitano Patriarcha, propter eam, quam habet cum isto Ordine connexionem, nihil dicere (licet multa suggererent Innocentii III ad eumdem Epistolæ) quam obligatus videri, ad tangenda vel eminus controversa principia: ad quod me obligarunt illi, qui Henschenium nostrum tam operose egerunt reum silentii ac brevitatis servatæ in Martio, cum forte operis ratio exigereret ut non omnino innominatos præteriret duos, ex primis (ut putabat ipse) Prioribus Beatis. Quam non prior in hanc arenam prosilierim ego, quidque egerim ut ne ad disputationem illam pertraherer invitus; si mihi non creditur, in quadam ad diem XI Maji Commentario id explicanti; proferantur integræ, ad quas sæpius jam provocavi, Epistolæ meæ; unde sola illa truncantur loca, in quibus, ut cum amico atque privatim, fidentius confitebar, non potuisse me reddere silentii nostri rationes, nisi eas, quas nec prodere lubebat nobis, nec ipsis provocantibus expediebat prodi. Nunc si patēti cum passione scripsisse arguar etiam ipse, solabor me societate Baronii, qui apud sic affectos, ut libri eorum libellique demonstrant, non potuit notam istam effugere.

[7] Atque hæc ex infinitis pauca &c. ut pag. 33 num. 8 —

CLXXVIII INNOCENTIUS III.

Num. 6 lin. 5 a fine — si qui consideraverint — l — si quis consideraverit.

Post num. 6 adde — 7 Athanasius Kircherus noster, in libro cui titulus Vetus & novum Latium, p. 2 cap. 2, agens de Villa-Ciceronis, [affictæ ei Indulgentiæ,] hodie Crypta-ferrata in agro Tusculano, quæ Basilianorum Græcorum Monachorum cœnobium est, ne quid ad loci antiquitatem omitteret, apposuit & diplomata Pontificum, quæ ibi adhuc in ecclesia leguntur: dicere potuisset non diploma, sed Synopsim diplomatum; ac deinde debuisset, qua verisimilitudine ea synopsis nitatur, indagare. Id cum prætermiserit ipse, narrandis quam examinandis rebus ejusmodi attentior, faciam ego: ac primum quæ ibi verba leguntur describam, propterea quod primus auctor dicatur hic, quo de agimus, Pontifex. Innocentius III omnibus fidelibus confessis & contritis, istam sanctam ecclesiam devote visitantibus, diebus Dominicis & festivitatibus Sanctorum Apostolorum, & illorum Martyrum quorum Reliquiæ hic sunt, & etiam S. Joannis Baptistæ, festivitatibus prædictis Papa concessit omnium peccatorum tertiæ partis remissionem, & mille annos indulgentiæ; aliis vero diebus medietatem istarum Indulgentiarum. Bonifacius VII confirmavit prædictas Indulgentias &c. Credo scribi debuisse Bonifacium VIII, nam Septimus plusquam ducentis annis Innocentium III præceßit. Errorē igitur numeri excuso: sed credere non possum, aut Bonifacium confirmasse, aut Innocentium conceßisse pro ecclesia Cryptæ-ferratæ annorum millenorum Indulgentias, quando ipsius Basilicæ Vaticanæ majores Indulgentiæ (ut supra ostensum est) haud ultra septem annos ac septem quadragenas extendebantur. Adde quod in ista Tusculanarum Indulgentiarum Synopsi alia plura legantur descripta, Græcanicæ levitatis fictiones sapientia, quæ nihil hic attinet examinare & refutare singula.

CHRONICON MS. Pag. 40*.

In Præfatione nostra lin. 7 — MCLXV — lege — MCLXVIII inclusive.

Ibid. in fine adde — Aliud ejusdem Chronici ecgraphum Ianningus noster reperit Romæ, in Bibliotheca Domus nostræ Professæ, ex Ms. ut prænotabatur, D. Michaelis Gesualdi; cujus ultimam partem quoniam transcriptam in Belgium attulit, placet ex hoc etiam paucula vel in margine addere, vel contextui Viterbiensi opponere [] interclusa.

Pag. * 42 Die S. Petri lin. penult. tendenti .l. tendente.

Pag. * 45 Festo S. Andreæ lin. penult. Garibianum .l. Garilianum.

Pag. * 47 an. 1264 Julio mense … sub Comite Flandriæ — adde — (an Thoma? Subaudiæ Ducis fratre, Ioannæ Constantinopolitanæ usque ad an. 1244 marito? an potius Margaretæ Sororis, tunc regnantis, conjuge Guilielmo Borbonio, Dam-Petri & S. Desiderii Dynastæ?) & fuderunt &c.

Pag. * 48 an. 1265 die 12, lin. penult. Toccus — in marg. scribe — * al. Joccus.

Eodem an. lin. ult. adde — In ecgrapho Romano nihilo minus quam Viterbiensi consequenter describuntur omnia acsi nihil deesset.

Ibid. an. 1265 Die S. Matthiæ lin. 3 adde — [ex familia de Aquino] deinde lin. 4 Loffredi, lege hic & deinceps, Offredi; & in margine scribe — * al. Loffredi.

Ibid. an. 1267 Dominica Palmarum lin. ult. — atque alia plura — l — atque insuper satis multæ domus — & post alteram lineam — Secundo genitus .l. quartogenitus.

Ibid. an. 1268 lin. 15. Strambone — in marg. scribe — * al. Stambone.

Pag. 49 col. 1 lin. 19 — Fieramonte .l. Fieramontem.

Col. 2 lin. 6 Quarantæ — in marg. — * al. Quaratæ.

Lin. 9 post gratum habuit — adde — & dedit illi XXV Equites.

Lin. 12 sic lege — Die Martis D. Rogerius de S. Severino iniit viam &c.

CLXXXIII ALEXANDER IV.

Ab anno 1254,

Num. 3 lin. 16 — Sexta vero die &c. usque lin. 20 — Ultima Dominica — dele omnia, & hæc substitue… Hæc Correttinus, parvæ apud me fidei scriptor, postquam animadverti, quam fœde is sit hallucinatus circa obitum B. Rosæ Viterbiensis, cujus Vitam tamen ex prosesso scripsit singulari libello. [annis minimum sex post obitum B. Rosæ.] Etenim ibi & hic eam osserit defunctam anno MCCLVIII, tempore hujus Alexandri, qui corpus ejus, ne tumultus, causa devotionis, fieret in populo, clam sepeliri jusserit; postea autem anno MCCLX, IV Septembris, transtulerit ad sui nominis monasterium, post decimum octavum sui obitus mensem. Vbi primum non animadvertit Correttinus, inter Martium ac Septembrem dictorum a se annorum menses omnino triginta intercedere: deinde ignoravit, diu ante Pontificatum Alexandri, scilicet anno MCCLII, commissum fuisse Priori Prædicatorum & Archipresbytero S Sixti, ut examen sanctitatis & miraculorum B. Rosæ Viterbiensis conficerent; atque adeo uno saltem anno prius ipsam obiisse: Alexandrum vero ex Bullis satis actis constat, non fuisse Viterbii, IV Septembris anni MCCLX, sed Anagniæ; & tamen hic dicitur tunc transtulisse Beatæ istius corpus. Proinde etiam istum locum expungere oportet, & usque ad mensem Septembrem differre quæstionem, an & quid Alexander in illius causa egerit. His animadversis, resumo qualemcumque textum Correttini, examini eruditorum ulteriori subjiciendum — Ultima Dominica &c.

Ibid. a fine columnæ, lin. 14, dele lineas 10, & priores cum postremis ita conjunge — anno MCCLX, Viterbium cum tota Curia reversus est … & subeunte anno MCCLXI … die XXV Maji, vita functus &c.

CLXXXIV URBANUS IV.

Ab anno 1261

Commentario addatur — 3 Vitam Urbani &c. ut post pag. * 168, col. 2 sub finem.

Tum addatur — 4 Mabilio iter suum in Italiam describens, pag. 52, indicat nobis memorabilem ad posteros Constitutionem Pontificis hujus, [Promiscua sepultura in Vaticano prohibita.] qua vetat, ne citra suum suorumque successorum permissum, alicui detur sepultura intra basilicam Vaticanam; merito conquerens, quod erga Sanctos, quorum gloriosa corpora in eadem basilica requiescunt, sic indevote se gererent, ea ætate Romani, quod, etiam contra Canonicas Sanctiones, mortuorum corpora quasi passim in ipsa, in qua vix passus pedis vacat sepultura Sanctorum, præsumptione temeraria tumularent, cæcæ cupiditatis illecebris inducti potius, quam miseratione pietatis. Inde fieri, ut plerumque sepulcra veneranda Sanctorum, quæ antiquorum Patrum sancta devotio debita reverentia consignavit, ausu sacrilego violantes, cum piis impios, cum justis injustos, cum sanctis sontes, dispari consortio ac societate damnabili, impie sociarent. Nihil tale nunc queri potest religio loci; cum vix aliis quam summis Pontificibus, aut ne vix quidem, obtingat ibi tumulari. Aliis ab ecclesiis intra extraque Italiam non eadem ratio arcet promiscuam fidelium sepulturam: optandum tamen omnino foret, non ita paßim eam gratiam indulgeri omnibus, ut sacra circa Basilicas & parochias cœmeteria, tanta solicitudine & religione a majoribus nostris designata dedicataque, solis capite censis serviant.

Denique ponatur —

DISSERTATIO XLIII al. XXIII.
De officio pro festo Corporis Christi &c. ut pag. * 51.

Nvm. 3 lin. 5 — ne iversæ — l. — universæ.

[7] Collatio, inquit Ambrosius &c. — ut pag. 53 atque ad sinem adde —

[8] Porro occasione miraculi Bolsanensis, sub annum MCCLV patrati, [Aliud Officium ex simili causa Florentiæ compositu] cujus causa S. Thomas jussus fuit Officium pro festo Venerabilis, toti Ecclesiæ proponendum, componere, libenter hic ex Ioanne Villanio addiderim alterum, annis ante illud triginta quinque factum Florentiæ: cujus ut memoria devotius ageretur, ejusdem Ordinis Prædicatorii professor alius, Mag. Joannes Caroli Florentinus, aliud proprium Officium composuit, quod mihi ex Conventu S. Mariæ Novellæ promittitur a P. Mag. Raphaele Badii, transcribendum juxta vetus exemplum ibidem asservatum, inter plurima alia ejusdem Auctoris opera Mss. Enumerat ea in Biblotheca Florentina Michael Pocciantius; & in Dominicana ante hos decem annos Romæ vulgata, Fr. Ambrosius de Altamura, integro fere seculo junior quam Pocciantius, & quidem ut instructus a prædicti Conventus Patribus: ambo tamen (quod miramur) taciti prætereunt Officium illud: ut vel ideo mihi id commemorandum hic fuerit. Agit autem Altamura de Joanne Caroli, tam in contextu quam in Appendice ad annum MDIII, quo, aut saltem anno MDV, obiisse ipsum censet. Historiam indicati miraculi Italice refert prælaudatus Villanius, lib. 6 cap. 8 in hunc modum. Anno MCCXXX, die S. Florentii XXX Decembris, Presbyter quidam ecclesiæ S. Ambrosii Florentiæ, Ugucio nomine, cum Missam dixisset, Corpusque Christi consecrasset; præ senio non satis accurate extersit calicem; unde contigit ut die sequenti eumdem calicem accipiens, intra eum repererit sanguinem vivum, consistentem, & rubicundum, idque manifestum fuit omnibus Sanctimonialibus prædicti monasterii, multisque vicinis ibidem præsentibus, nec non Episcopo ac Populo universo, illuc cum magna devotione accurrenti. Exemptus autem est Sanguis præfatus de calice illo, & positus in ampulla crystallina, & usque in hodiernum diem (id est annum MCCCXXXIII, quo primam Historiæ suæ decadem Ioannes finivit) monstratur plebi magna cum reverentia.

CLXXXV CLEMENS IV.

Ab anno 1265

Lin. 3 post electus — adde — XXIX Augusti anno MCCLXIV.

Num. 3 lin. 5 — potuerunt — adde — litteræ, quæ &c. deinde notetur

DISSERTATIO XLIV.
De sepultura Clementis IV & diuturna post ejus mortem vacatione, atque initio Conclavium Pontificiorum.

[1] Scribit S. Antoninus de Clemente, quod sepultus quidem est &c. — ut pag. 54 * col. 2 num. 5, mutatis consequenter numeris.

CLXXXVI B. GREGORIUS X.

Ab anno 1271.

Num. 1 lin. 13 — appellisse l. appulisse.

Num. 3 lin. 8 a fine — qualis — adde — ponitur.

CLXXXVII INNOCENTIUS V.

An. 1276.

Lin. 2 adde — ex Ordine Prȩdicatorum.

Commentarium sic ordire — Hic nihil cunctatus, quin statim a sua electione, [Bulla ante consecrationem data.] ipsoque in loco, inciperet exerere paternam suam solicitudinem, tamquam Electus Episcopus, Servus Servorum Dei, scripsit Potestati, Capitaneis, Antianis, Consilio, & Communi Januensi, optans eis spiritum consilii sanioris, ut illos ad mutuam concordiā revocaret, misso eam in rem Hugone de Vbertinis, Ordinis sui Prædicatorum Lectore ex Conventu Senensi, qui eorum Deputatos Romam venire faceret, infra secundam hebdomadam instantis quadragesimæ; ubi Innocentius excusat in fine, nomen suum non expressum in Bulla, quia hi qui fuerunt hactenus in Romana Ecclesia electi Pontifices, consueverunt in bullandis litteris, ante suæ Benedictionis munus, modum hujusmodi observare. Adornato deinde itinere, Viterbium acceßisse docet S. Antoninus. Deinde in Basilica Vaticana coronatum, sese in Lateranum recepisse ex Bernardo Guidonis scribit Raynaldus.

[2] Ipse in Encyclica &c.

[3] Quæ ejus extat apud Cavallerium effigies specialiter meretur considerari, [Effigies.] quia omnino videtur sumpta ex ejus temporis pictura, verosimiliter Romæ supra Minervam vel ad S. Sabinā inventa. Hoc enim suadet forma habitus Dominicani, arctiori longe quam nunc Religiosi isti utantur capucio, & in vetustioribus ipsiusmet S. Dominici imaginibus omnibus reperiendo. Quare dignā censeo, quæ seorsim exhibeatur. Non tamen hinc certo probari putem, quamvis existimem verosimile, Innocentium, etiam in Pontificatu tam brevi, retinuisse Ordinis sui habitum. Huic certe, numquam immediate superimposuit Pallium, cujus nullus extra Sacra est usus; sed hoc sibi licere voluit Pictor, sicut etiam is, qui nuper nobis S. Antoninum Archiepiscopum Florentinum ex veteri statua pinxit, ad denotandum Pontificem ex ordine Prædicatorum.

CLXXXVIII ADRIANUS V.

An. 1276.

Lin. 3 — infirmitatus — l. — infirmatus.

VICEDOMINUS ELECTUS.

An. 1276.

Num. 3 lin. 5 — sculpsit l. scripsit — & post Epitaphium adde — Post hæc eo modo nobis missa, contigit Ianningum nostrum anno MDCLXXXVI Viterbio transire, ubi totum monumentum invenit repolitum dealbatumque, & prioris Epitaphii loco substitutum aliud trium distichorum:

Schemate saxa rudi tibi, Lector, muta loquuntur;
      Neve caduca putes, teste latente, monent.
Namque Placentinis Vicedominus ortus ab oris,
      Francisci Soboles hic veneranda jacet.
Ferre vices Domini sors huic dedit improba: verū
      Una Petri solium lux feretrumque dedit.

Porro sicut gratis præsumunt Auctores utriusque Epitaphii … ita non magni est faciendum, quod credi velint &c.

CLXXXIX JOANNES XXI.

Ab anno 1276.

Num. 3 lin. 5 — interferunt l. interserunt.

Ibidem lin. 9 a fine post — seculo XIV & XV — adde —

[4] Invenitur nihilominus in auctiori Ciacconio Signum hujus Joannis (nec enim alterius dici pot8est) ubi sub nominibus Apostolorum, inter superiora transversa Crucis latera scriptis; inter inferiora notatus reperitur numerus Vigesimi, Sed cum bona venia Oldoini nostri, qui ipsum primus Ciacconio inseruit, non est illud Signum, quale pro Chirographo Pontificio pingebatur sub Bullis; talia enim necesse erat simplici linearum ductu exprimi, sed sigillum plumbeum, Cruce & characteribus anaglyphis impressum: quod ut oculis ipsis pateat, ipsam ejus iconem non gravabor exhibere, compositam cum altero, quod similiter ipse putavit primus, nec dubitavit, [Sigillum plumbium ubi XX notatur suspectum cur sit:] esse Joannis XXII, ejus quem post Ciacconium dici vult XXI, ut revera solum erat, sed non dicebatur. Hoc ultimum, ut sua ruditate veram veteris plumbi ruditatem exprimit, ita prius elegantiam plane novitiam sapit, dubiamque merito fidem reddit, vel ipsius plumbi (si ex eo fideliter expressum est ectypon) vel illud exprimentis. Quapropter non dubitabo asseverare, vel in ectypo vel in prototypo admissam fraudem, omißione unius numeri, ex proprio auctoris alterutrius judicio; atque adeo non esse ambigendum, quin tam hic quam ille, ejus post annos centum successor Joannes, sic ut ab auctoribus coævis vocabantur, ita & seipsos scripserint XXI & XXII Talem autem errorem numeri, ortum ex dubio de Joanne filio Roberti, essetne Pontificibus adscribendus (si tamen error dicendus est, & non potius Epikia ad confusionem vitandam) nemo mirabitur, qui consideraverit, quod Martinus sui nominis revera solum Tertius, anno MCCCCXVI creatus, Quintus dici voluerit (uti ex omnibus ejus Bullis patet) licet ejus proximus in eodem nomine ante duo secula Decessor Martinus, vulgo Quartus, solum Secundum se scripserit, ut erat; eo quod alii inter ipsum & S. Martinum medii duo, Marinus, non Martinus, proprio nomine vocati fuerint. Nec hoc videtur latuisse Martinum V, sed vulgato jam usui paruisse, quod & fecisse dico nostrum Joannem; de altero omnino certo constat.

[5] Hic finiens Martinus Polonus &c.

CXC NICOLAUS III.

Ab anno 1277.

Lin. 4 — IX Januarii — l. — X Januarii in Dominica.

Num. 1 lin 3 — ex qua diei nota etiam intelligimus. l. colligimus, ejus ordinationem factam Dominica, diebus quinque prægressa Datam Epistolæ; nec enim errorem possumus suspicari in Raynaldo, alias in talibus non semper accurratißimo, quasi sub Epistola legi debeat XVI Kalendas, itaque Ordinatio facta sit eodem die quo signata Epistola: quia XVIII Kalendas Februarii, etiam Acherius reperit in ecgrapho misso ad Regem Franciæ, quod exhibet Tomo XI Spicilegii pag. 381. In Octava autem &c.

CXCI MARTINUS II AL. IV.

Ab anno 1281.

Post num. 15 adde — 16 Signum Martini hujus, sub numero Secundi, primus Ciacconio innovato inseruit noster Oldoinus hujusmodi. Hoc si sincerum est (non apparet autem magna dubitandi ratio, cum simplicibus lineis totum constet, itaque potuerit fuisse sub veris ejus Bullis pictum) sequitur, [Ipse Secundū se scripsit, qui vulgo nunc Quattus.] quod ipse sese semper scripserit sui nominis Secundum; sciens utique, duos, inter se & Primum medios, fuisse Marinos, non Martinos, uti supra jam dixi. Hoc vero posito; consequens esse videtur, quod Iordanus initio Vitæ a se scriptæ, non posuerit Martinum IV, sed numerum mutaverit nostri Ms. Auctor, qui nullum uspiam Marinum novit, semper Martinum scribens. Proinde credi potest hic error, Marinos & Martinos confundentium, primum invaluisse post seculum XIII: cui se accommodans is qui in Constantiensi Concilio ab universa Ecclesia lectus est Papa, nihil dubitavit Martinus V dici; uti apparet tum ex ejus Bullis omnibus cunctisque sui temporis Historicis, tum ex Sigillo plumbeo, quod Alphonsus Ciacconius repræsentat ut supra.

CXCII HONORIUS IV.

Ab anno 1285.

Lin. ult. — dies VIII — l. — XVIII.

Commentariolo adde — 4 Prædictum Honorii sepulcrale simulacrum, in habitu Sacrificali, cum Regno in capite, quomodo moris erat Pontifices tumulandos efferri, [Cur in nummis suis expressus cum Cappa.] exhibuimus in Appendice ad I Partem, quæ nunc facta est Dissertatio XXXIX; atque in addendis ad eamdem, dedimus etiam ejus nummum. Restat nobis reddenda ratio, cur in ejusmodi honorariis nummis (quorum sic cudendorum, ut ipsorum Pontificum iis imprimantur effigies, nescio quis primus fuerit institutor; non credo tamen, multo antiquiorem hoc seculo fuisse) restat, inquam, reddenda ratio, cur tum hic Honorius, tum alii plures Pontifices, voluerint exprimi in Cappa seu Pluviali. Mihi alia ratio verosimilior non occurrit, quam quod ejusmodi nummi cuderentur, aut spargendi in populum, quando ex Vaticano in Lateranum deducebatur recens ordinatus Papa; aut eadem occasione distribuendi inter Proceres. Conveniebat ergo novum Papam illo in habitu exprimi, in quo ille sic primum processurus erat. Atque hinc paulatim usus invaluerit, ut etiam statuæ, postea erectæ eisdem seu vivis seu mortuis, sic fingi cœperint; quemadmodum Bonifacio VIII fecisse videmus Anagninam & Vrbevetanam civitates. Primus etiam nobis occurrit Honorius hic, qui alteram sui numismatis partem emblematica tessera ornaverit, diversa ab ea quam sibi elegerat circumscribendam sigillo suo, per hæc verba, Spes mea Dominus in secula. Ibi enim cernitur contexta ex triticeis spicis corona, cum circumducto lemmate, Et vitæ mortisque comes: quo optimus Pontifex videtur significatum voluisse, aliam nullam se coronam ambire, nisi ex merito bonorum operum, quæ vivo mortuoque prodessent.

CXCIII NICOLAUS IV.

Ab anno 1288.

Lin. 2 adde — ex Ordine Minorum. Lin. 4 — dies XIV — l. — XXIV — & lin. 5 — anno MCCXLII — l. — MCCXCII.

In Margine scribe — dies 24.

Num. 4 lin. 17 — perseverat facere — adde — in Signatura Brevium — & in fine adde — : quod etiam Romana Curia nunc servat in signandis Bullis proprie dictis, ut apparebit in Dissertatione XLVII, quæ Dissertatio hactenus habetur post Partem, I sub Titulo Appendicis III.

Num. 6 adde — ex Append. post pag. 168 * col. 3 lin. 13 — Quia autem censeo successorem &c.

CXCIV S. CÆLESTINUS V.

An 1294.

Num. 2 lin. ult. adde — Bonifacius appellatur anno supradicto.

Num. 3 lin. antepenult. — initii. l. initiis.

Num. 7 lin. 12 — antrosum. l. antrorsum. — ac porro adde.

[8] Multipliciter illustravimus ad diem XIX Maji hujus Sancti Pontificis Vitam, ante, infra, ac post Papatum, cum defuncti Canonizatione & Miraculis: atque inter cetera edidimus integros libros, quos de toto isto argumento scripsit versis ac prosa, testis Canonizationis oculatus, Iacobus Cajetanus de Stephanescis, S. Gregorii ad Velum Aureum Diaconus Cardinalis, a Bonifacio Cælestini successore creatus: quos libros lector curiosus ibi inveniet, cum Annotationibus copiosis. Mirum est qui fieri potuerit, ut Franciscus Petrarcha, in sua Pontificum & Imperatorum Chronologia, erraret in nomine; & Clementem, pro Cælestino, scriberet.

CXCV BONIFACIUS VIII.

Ab anno 1294.

Post num. 1 adde —

[2] In suo de quo, infra, monumento exprimitur Bonifacius, cum duplici, Tiaræ coronamento, quod primus adinvenit, hac reor de causa; [Duplex Tiaræ coronamentum, ab eo inductū.] quod, fervente inter ipsum & Philippum Regem controversia, declaratum voluerit, summam in temporabilibus æque ac spiritualibus potestatem sibi competere. Amplius tamen quam duplex Coronamentum videri potest in ea pictura, qua eumdem expresset Giottus, ex podio Palatii vel porticu Basilicæ Lateranensis, benedicentem populo; quam tabulam hic etiam placet exprimere. Dubites autem, an quæ pariter ibi populo prælegitur Bulla, non sit Indulgentiarum Iubilæi, [Iubilæum celebratum,] quod indixit & celebravit anno seculari XIII, cujus Iubilæi sic meminit Iacobus Cardinalis prælaudatus, libro de Canonizatione S. Petri de Murrone, narrans Bonifaciani Pontificatus admiranda, versu 140.

      Quorum uno, celebri fama seclisque salubri,
Centeno largitur opes; cui Carmina dudum
Nostra canunt, reseratque Prosæ diffusio nostræ.
      Discite centeno detergi crimina Phœbo;
Discite, si latebras scabrosi criminis ora
Depromant contrita sinu; dum circulus anni
Gyrat, perque dies quindenos exter, & Urbis
Incola tricenos; delubra patentia Patrum,
Ætherei Petri, Pauli quoque Gentibus almi
Doctoris subeant, ubi congerit urna sepultos.

Nescio ubinam modo inveniendus sit libellus iste, versu ac prosa scriptus, eodem stylo, quo, una cum præmemoratis Actis decessoris, dedit Iacobus duos libros, etiam a nobis editos ex Mss. de coronatione Bonifacii, ubi describens v. 141 Tiarā seu Frigium Pontificale, non meminit duplicis Coronamenti, sed v. 149 dumtaxat indicat gemmas, quæ eidem Tiaræ, in principio simpliciter candidæ, successu temporis accesserunt.

[3] Porro ad Iubilæi prædicti tempus spectare etiam putant aliqui, æreum ejusdem Pontificis numisma, ex Equitis Gualdi Musæo sumptum. Sed erudite observant locupletatores Ciacconii, vel ista imagine Salvatoris, [cujus tam temporis non est nummus ea de re cusus.] supra portam posita ex altera parte, inter duo candelabra cum hoc lemmate circumducto, Justi intrent per eam, aliud nihil exprimi quam quod ipse de se ait Christus, Ego sum ostium; vel, si Porta sancta istic intelligatur, quam in Iubilæo aperire Pontificii moris est; nummum aliquamdiu postea fuisse confectum, ab aliquo, significatum volente, quod Bonifacius iste profanū olim apud Romanos ducendi secularis anni ritum, commutaverit in sacram Christiani Iubilæi ceremoniam. Illud certe cusum non fuisse tempore ipsiusmet Bonifacii, evincit triplex coronamentum Tiaræ, Auctore Urbano V assumptum, annis LX post Bonifacium, Clementi porro VI, qui Iubilæum anno quolibet quinquagesimo instituit celebrandum, similis Nummus adscribitur, sed non additur pars antica, Pontificis vultum expressura.

[4] Ad istam temporis differentiam non attendens Ioannes Baptista Cavallerius (cujus opera & studio Pontificum effigies primum prodierunt figuris æneis incisæ, [Præproperus Tiaræ triplicis usus correctus.] quales Knobarus noster voluit repræsentare) Bonifacio prædicto & successoribus ejus Benedicto XI atque Benedicto XII, triplex etiam fecit Coronamentum, deceptus fortaßis exoletis coloribus picturarum quas imitatus est, haud satis distincte referentibus numerum Coronarum. Ne igitur contra historiam tam evidenter peccaretur, jußi tribus illis tertium Coronamentum abradi. Qui easdem imagines nunc Roma mittunt, iterata sæpius delatura deformatas potius, quam reformatas, jam inde ab Alexandro III, annis CC ante Urbanum V, triplicis coronamenti Tiaras induxerunt. Extat Romæ cusus anno 1609 & Paulo V dedicatus Tractatus M. Antonii Mazzaronii, de tribus Coronis Pontificis Maximi, nec non de osculo Sanctissimorum ejus Pedum; qui ut varia eruditione plenus sit, vix tamen confert aliquid ad historiam: proinde satis est eum hic ex occasione nominasse.

ACTA PONTIFICATUS.
Ex nostro Ms. & ex aliis.

[1] Bonifacius VIII &c. ut pag. *67 mutatis consequenter numeris.

Num. 11, nunc 10, lin. 6 — quos etiam. l. eosque.

Ibidem lin. 10 a fine — Manrianensis. l. Maurianensis.

Numerus 13 totus omittendus erit, jam supra relatus.

CXCVI BENEDICTUS XI.

Ab anno 1303.

Lin. 1 adde — ex Ordine Prædicatorum.

Num. 3 ante figuram Monumenti, post Acta, hæc adde — S. Antoninus P. 3 Tit. 20 cap. 9 scribit, quod dicitur intotoxicatus recentibus ficubus, sibi præsentatis per Abbatissam S. Petronillȩ hoc per alios procurato, qui scilicet venenum eis asperserant; [Mortis genus.] certe antiquior eo Villanius id ita narrat, ut mittentis nomen prætextum solummodo fuisse indicet, quo minus suspecta esset oblatio fructuum istorum, quorum appetentior esse Papa sciebatur. Franciscus Petrarcha, Orator & Poëta celeberrimus, in brevi quam Italice scripsit Pontificiarum Imperatoriarumque Vitarum Chronica, ad usque Gregorium XI sub quo obiit perducta, ficubus illis admixtum adamantem fuisse ait, quod alibi non legitur: & si verum est, intelligi debet adamas in pulverem contusus fuisse, novo ad consciscendam mortem, nec alias quod sciam præmonstrato exemplo.

Num. 5 adde — In Ciacconio præfato initium sexti Versus sepulcralis tale est, Sic Ro. doctrinæ: & hoc magis placet. Verum quid est Ro. doctrinæ? Quantum conjectare possum intelligitur Titulus Doctrinæ, desinens in R. id est, Doctor; quasi dicatur; Sic, qui Doctor erat, factus est Cardinalis. Susceperat autem Magisterium Generale Ordinis, electus in Capitulo, Argentinæ celebrato anno MCCLXXXXVI, uti videre est apud Leandrum Albertum lib. 1 de viris illustribus Ord. Prædicat. ubi etiam habes Breve Bonifacii VIII, absentem in Gallia Cardinalem declarantis. Datum Romæ Nonis Novembris, Pontificatus anno III, id est MCCXCVII, adeoque postquam Ordinem rexisset, non biennium & sex menses, ut scribit Leander, sed unum annum & sex menses, si Capitulum prædictum celebratum in Germania fuerit mense Majo anni MCCXCVI, cum decessor Stephanus Bizuntinus Lucæ in Etruria obiisset XXII Novembris MCCXCV.

CXCVII CLEMENS V.

Num. 1 lin. 15 a fine — Cardinalis l. Cardinali.

Num. 2 lin. 8 post, negaverunt — adde — Securius tamen fuerit &c. — uti pag. 168 col. 3 post med. deinde post lineas 8 & verbum, Pontifice, item adde — Prodierunt Parisiis Tractatus quidam Historiam Franciæ concernentes, Gallice compositi a Petro Puteano Claudii filio, Consiliario Regio viroque erudito, ubi primum locum obtinet Historia Condemnationis Templariorum. Hanc legat, qui volet undequaque & diligenter collecta habere omnia, argumentum istud spectantia. Ego rem penitius examinandam relinquens aliis, [Imago.] priusquam ad extrema &c. lin. 9 a fine — 9 Hic porro prænotatum velim &c. — tum adde — Hujus Clementis imago apud Cavallerium prorsus est singularis; talisque, ut videri poßit ex vera effigie sumpta, sed tunc picta cum adhuc ageret Burdegalensem, non dico Archiepiscopum, sed Archidiaconum: quantum enim divinando assequor, Diaconalem Dalmaticam citius ibi inveneris quam Planetam Sacerdotalem, sub qua Crux pendeat ex albi seu lini seu serici strophio: cujus tamen formæ certiorem distinctioremque explicationem optarim exemplis minime dubiis discere: quod ut facilius consequar etiam a non habituris Cavallerianas formas, prædictam effigiem placuit hic seorsim exhibere. CXCVII. CLEMENS V.

ACTA PAPATUS.

Num. 13 lin. 2 — quamdam l. quondam.

CXCVIII JOANNES XXII.

Ab anno 1316.

Lin. 5 — anno MCCCXXXIX — l. — XXXIV.

Num. 4 adde — Imago ejusdem apud Cavallerium multa vetustatis signa præfert: sed an vere ipsius sit, [Imago.] & non potius alterius anterioris, dubitare facit simplex tiaræ coronamentum, quod a seculi XIV initio & prius cœperat esse duplex.

In Actis num. 25 lin. 7 a fine — & sacræ historiæ studium l. & sacrarum historiarum studia.

NICOLAUS ANTIPAPA.

Ab anno 1328.

Lin. 4 — anno MCCCXL — l. — MCCCXXX.

In Actis schismaticis num. 6 post verba Bernardi Guidonis — custoditur ut hostis — adde — Petrarcha parum verosimiliter addit, quod obtenta quam petierat gratia, mansit semper hostis Ecclesiæ.

Acta autem ista finiantur cum hoc num. 6 & ponatur

DISSERTATIO XLV.
An Petrus de Corbaria credi possit habere partem in libris de Imitatione Christi, controversis inter Joannem Gersen & Thomam a Kempis: deque hujus nuper invento corpore.

[1] Prodiit Romæ &c. pag. * 82 num. 7 & mutentur consequenter numeri, ac denique addantur sequentia.

[6] [Thomæ corpus anno 1672 requiritur] Interim producatur hic ex jurata attestatione præsentis ocularisque testis Ioannis Wayer, Presbyteri Secularis, Swollenses in Transisalania Catholicos pro virili juvantis, fidelis narratio rei tunc gestæ, alias non facile locum habitura in opere nostro, digna autem quæ posterorum memoriæ commendetur, qualem ipsius manu descriptam Belgica nostra lingua accepi a R. P. Theodoro de Ridder, nostræ Societatis ibidem mißionario, sub hoc Titulo: Attestatio de inventione ossium beatæ memoriæ Thomæ a Kempis, in monte S. Agnetis, vulgo Berg-klooster, id est, Montanum monasterium nuncupato, die III Augusti stylo veteri, anno Domini MDCLXXII.

[7] Ego infrascriptus, hisce litteris attestor, has esse Reliquias Beatæ memoriæ Thomæ a Kempis: [ex indicio loci ubi sepultus fuit,] quarum veritatem sequentes rationes & indicia stabilire possunt. Primo. Invenio in Chronicis Canonicorum Regularium Montis S. Agnetis, pag. 137, Thomam a Kempis in transitu Orientali, id est, porticu ad Orientem sita, sepultum esse. Secundo. Ego sæpe audivi ex venerabili Sacerdote & viro insigni doctrina S. T. Licentiato (Volcquerus Herckinge nomen erat) qui quadraginta quatuor annis in Pastorali cura hujus Swollensis civitatis transactis, obiit XXII Novembris anno MDCLXII. Audivi, inquam, B. M. Virum Thomam a Kempis in porticu ad Orientem, septem pedum spatio, inter portam qua exitur Choro & sepulcrum interjecto, requiescere: jamque illud, defuncto Reverendo illo Presbytero, omnes me excepto latebat. Itaque, postquam jam ibi, [jussu Electoris Coloniensis,] de mandato Serenissimi & Reverendissimi Domini Electoris Coloniensis Maximiliani Henrici, Reliquiarum inveniendarum causa, per tres pene hebdomadas foderant, jamque fossores a sepulcro non longe aberant; ego supra illud stans, locumque designans, dixi; Si hic non inveneritis, nolite ultra quærere: & ad hoc dicendum movebar indiciis præmemoratis.

[8] [& invenitur 13 Augusti,] Igitur tertia Augusti stylo veteri, cum effossa terra locus pateret, inventa est compages ossium, concinne admodum firmiterque inter se nexorum, quod pluribus admirationis pietatisque affectum excitavit. Caput supra duos cespites jacebat, qui etiamnum integri conspiciuntur, adeoque incorrupti ac si recenter effossi essent. Latere dextero terræ inclinabat: unde dextera pars capitis nonnihil corrupta erat. Dentes, adhuc albescentes, superiorem oris ordinem implebant: sed attactu, duo tresve exciderunt. Manus decussatim in formam Crucis compositæ, dextera scilicet supra sinistram, digitis manuum pedumque integris: costæ tamen & scapulæ consumptæ erant. Pars Stolæ incorrupta collum cingebat, & usque ad humeros protendebatur; reliquum computruerat.

[9] [quod ejus revera esse probatur,] Ex his plura alia indicia apparuerunt.

I. Sceletum illud, secundum supradictam traditionem, septem pedes a Chori janua aberat, cujus fundamenta nunc quoque adeo firma solidaque consistunt, ut non nisi vectibus ferreis perfringi possent. Sane cum mihi persuaderem, errorem subesse vix posse, si distantia illa septem pedum inveniretur; ad fundamentum pertingo, distantiam metior, & adeo præcise septem pedes comperio, ut nec latitudo unius straminis deesset.

[ex situ loci] II. Jacebat Choro proximus, ut dignior reliquis, qui in eadem porticu sepulti erant: quin & facile ostendi potest, neminem unquam Choro propius sepultum fuisse hoc Viro venerabili. Quippe satis colligi poterat, ubi tumulus cujusquam fuisset, ex nigris lineis, quæ in arena videbantur, latitudinem & longitudinem sarcophagi exprimentes: quæ quidem lineæ ex quernis asseribus sarcophagorum, tamquam impressa quædam vestigia, relictæ fuerant, nullæ autem inter prædictum cadaver & Chorum conspiciebantur. [& dignitate,] Manet igitur, eum, ut dignissimum, ita Choro proximum quievisse.

III. Solito etiam profundius erat defossus, ita ut pedes infra fundamentum porticus jacerent, nempe quo non facile inde effodi aut auferri posset.

[mensura ossium,] IV. In Vita ejus legitur, quod statura fuerit infra mediocritatem: facta autem dimensione, inventus est mediocri hominis statura minor, scilicet tribus digitis infra sex pedes.

[Stolæ præstantia,] V. Colligitur ex præmemorata parte Stolæ, aliis elegantioris. Siquidem Gerardus Cortbeen, tertius ab illo situs, circum collum partem Stolæ habebat, sed ex rudiori panno; ille autem ex sattino vel holoserico albo, nigris flosculis intertexto, quam partem Serenissimus Elector Coloniensis sibi reservavit.

[prodigio florum, sub arena talo adnatorum,] VI. Hoc notatu dignum. Pulchri inventi sunt flores, qui non sparsim sed in falciculum collecti creverant, vernantes ridentesque, floribus Majalibus similes. Flores ille radices habebant in talo sinistræ tibiæ, ad partem interiorem erecti in altitudinem pedis, colore albo, rubro, & flavo, quos ergo dextera manu decerpsi. Contecti fuerant terra decem pedes alta, aut potius arena, cum prædictum monasterium in monte arenoso situm sit, dedicatum S. Agneti: sed arena adeo densa & sibi cohærente, ut magno labore fuerit effodienda: ideoque flores illi a prudentioribus ut prodigium aliquod habentur, cum sol eos numquam irradiare potuerit.

VII. Nullubi, præterquam in ejus tumulo, limus cœmentarius inveniebatur, quo sandapila oblita fuerat, ad corpus diutius incorruptum custodiendum. Huc accedit, quod supradictum Chronicon dicat pag. 137, Thomam a Kempis ad latus Fratris Petri Herbort Diaconi sepultum fuisse, illique proximum. Hic Petrus Herbort (ut idem Chronicon asserti pag. 135) erat parva statura; [duobus ex suo ordine juxta sepultis corporibus,] & natura adeo tenera, ut constitutas Regulas servare non posset. Inveniebantur quidem, in loco proximo ad Thomam a Kempis, lineæ nigræ, sarcophagi (ut dictum est) indicia; sed locus vacuus erat, ita ut hic Diaconus Petrus Herbort, pro teneritudine & debilitate corporis, totus in cineres abierit, nihilque de ipso inveniretur. Item affirmat idem Chronicon pag. 136, hunc Petrum Herbort, sepultum esse ad latus fratris Gerardi Cortbeen, anno MCCCCLXX, ut ipse Thomas a Kempis in suo Chronico refert. Hic erat Sacerdos, natus in Harderwyck; homo fortis & aptus ad communes & graves labores pag. 134. [talibus qualia Chronicon describit,] Sceletum ipsius proximum reperiebatur loco vacuo, in quo fuerat sepulcrum Petri Herbort; collum, ut dixi, circumdatum Stolæ parte ex rudiori panno: & facile colligi poterat ex ossibus, eum fuisse magnum & robustum, adeoque aptum qui tempore messis egregie laboraret, & hiemis tempore ligna cæderet, & alia laboriosa subiret.

[atque mensura capitis.] VIII. Habeo veram effigiem Thomæ a Kempis, appensam in Sacello meo, quacum cranium convenit.

[10] Ex omnibus his præmissis rationibus & indiciis concludi potest, præfatas Reliquias esse B. M. Thomæ a Kempis: quæ ossa, ordine naturali invicem juncta, firmiter adhærebant. Verum hic XIII Augusti stylo novo, in præsentia Reverendiss. D. Canonici Metropolitanæ Ecclesiæ Coloniensis, Henrici Meringh, utriusque juris Doctoris, Commissarii suæ Celsitudinis; D. Emanuelis van Twenhuysen, [Hinc dissoluta & exempta ossa] Prætoris Swollensis; P. Francisci Corlui, P. Gasparis Everhardi Schriek, Canonicorum Regularium; me quoque infrascripto, pluribusque aliis præsentibus; primum a Patre Corlui, deinde, cum hic deficeret, a P. Schriek juncturis exempta eadem ossa sunt; ac denique, ex loco sepulcri, in quo ducentis & uno anno quieverant, [transferuntur in Swollense oratorium,] reverenter sublata, & rhedæ imposita, Swollam avecta. Postmodum Serenissimus & Reverendissimus Elector Coloniensis, per dictum Commissarium Canonicum Coloniensem Henricum Meringh, transferri ipsa ossa jussit in Sacellum meum, S. Josepho dicatum, ut hic requiescant, diligenterque custodiantur, & nihil ex ipsis alienari possit; sicut mihi mandavit Serenitas sua, cum in procinctu esset ut discederet. In hunc finem reliquit in mandatis Domino Meringh Commissario suo, ut curaret fieri capsam pretiosam, recondendis custodiendisque Reliquiis hujus Deo amabilis viri, prout factum est. Ego enim ipse XXIX Junii, [& 9 Aug. in novam capsam,] festo Sanctorum Apostolorum Petri & Pauli stylo veteri MDCLXXIV, majora ossa capsæ imposui; & minora in scrinio, intra eamdem capsam collocato; item in altero scrinio supra alterum posito, recondidi aliquot ipsius dentes & particulam cappæ; aliquot etiam flores aridos, qui circa talum sinistri pedis ad interiorem partem creverant, ut supra memoratum est; nec non cespites duos, qui capiti suppositi fuerant; limum cœmentarium, quo sarcophagus circumlitus; & clavos, quibus connexus fuerat: hæc enim omnia juxta cadaver inventa sunt.

[11] Ut sepulcrum ejus omni tempore inveniri possit, statim post sublatas Reliquias, [prout omnia deponit testis oculatus] in testimonium positi sunt duo grisei lapides, de templo aut monasterio; unus ad caput, ad pedes alter, terraque contecti. Hæc omnia, prout ego mea manu descripsi, vera esse coram Deo Hominibusque declaro, & propria manu subscribo, Subscriptum erat, Arnoldus, Waeyer, Pator Filiusque Swollensis, verus ocularis testis.

[12] Hactenus ille, Belgica nostra seu Teutonica lingua; Latina deinde sic prosequitur: Postquam Reliquiæ pii Thomæ a Kempis mihi in custodiam traditæ, [qui etiam gratias aliquas narrat, meritis Thomæ tributas.] & in sacello meo collocatæ sunt; sequentes gratias ejus patrocinio ad dictas Reliquias acceptas attestor. Anno MDCLXXIV tempore æstivo, Virgo devota, cujus manus dextera aliquo tempore arida, omnique motu ac sensu destituta, atque a chirurgis derelicta erat, vovit, ubi pius Thomas a Kempis a sancta Ecclesia in Sanctorum numerum relatus esset, velle se annuatim in ejus profesto jejunare; & festum ipsum, Confessione, Communione, ac piis exercitiis sine servili opere celebrare. Ast illo nondum Sanctorum numero adseripto, id peragere non potuit. Hæc Virgo tamen, sub meo regimine existens, in eadem intentione permansit, & votum suum implere voluit. Interim facta Confessione, ac sumpta Eucharistia, sedens coram ejus tumba, votum, quo antea se obstrixerat, renovavit VI die Novembris, & cœpit convalescere: & brevi tempore sanitati restituta est, adeo ut dextera manus suis omnibus officiis fungeretur, sicut altera quæ numquam manca fuerat. Præterea varias personas, dolore dentium laborantes, ejusdem patrocinio liberatas comperi. Insuper in sacello meo suavissimus odor aliquoties, a variis & fide dignis utriusque sexus, imo & in congregatione populi more nostro habita, perceptus est.

CXCIX BENEDICTUS XII.

Ab anno 1334.

Lin. 1. adde — ex Ordine Cisterciensi.

Num. 1 adde — Quæ hujus est imago apud Cavallerium, cum prorsus talis sit, qualis est statuæ Bonifacio VIII in Vaticano olim erectæ, vehementer metuo, ne inde potius accepta sit, quam, ex vero Benedicti XII prototypo: alioqui non vana præfert vetustatis indicia.

ACTA PAPATUS.

Num. 3 lin. 7 — Purificationes l. Purificationis.

Num. 7 lin. 10 — Dominus l. Dominum.

CC CLEMENS VI.

Ab anno 1342.

Num. 16 lin. 8 — redingrandæ l. redintegrandæ.

Num. 17 lin. 10 — Urbanus l. Urbanus V. — & in fine adde — Placet autem omnium trium hic exprimere ecgrapha. Primum hujus Clementis & Urbani V secundum, tertium Pauli III; & hujus forsan pars aversa, habebat Capita Apostolorum: aliis duobus in eadem parte haud dubie nomen inscribebatur Pontificis.

CCI INNOCENTIUS VI.

Ab anno 1352.

In marg. — 1252 l. 1352

Num. 1 lin. penult. — mense una. l. uno

Num. 6. inter utramque imaginem lin. 4 — anno superiori. l. anno MDCLXXXIII

Ibid. infra minorem imaginem lin. 3 — videre est — adde — & quadamtenus conati sumus exprimere, spatio: alias vacaturo intra medium arcum monumenti præmißi ex altera vero parte &c.

N. 7 lin. 1 — Hic productis. l. His productis.

lin. 2 — his verbis. l. verbis sequentibus,

CCII URBANUS V

Ab anno 1362.

In marg. dies 14 l. 19.

N. 4 — adde Certius hæc ætatem Urbani sapiunt, quam Oratio subjuncta Breviario, id est brevi Historiæ, Confratrum & Consororum sacri Scapularis, tertium jam Gallice recusæ, auctore Philippo a Visitatione Namurci 1681, ac nobis hoc loco nullatenus dißimulanda; quia ipsam recitantibus hic Urbanus VI & Nicolaus V. dimidio post seculo, conceßisse dicuntur Indulgentiam sexcentorum dierum, estque hujusmodi. [Indulgentiæ Vrbano affictæ.] Omnipotens & clementissime Deus, qui Montis Carmeli Ordinem gloriosissimæ Virginis Mariæ, genitricis Filii tui Domini nostri Jesu Christi, sacrato titulo insignitum, Sanctorum tuorum, Eliæ & Elisæi Prophetarum, Angeli & Anastasii Martyrum, Cyrilli & Alberti Confessorum, Euphrasiæ & Teresiæ Virginum, & aliorum plurimorum meritis decorasti, ac per Sanctum Simonem magno salutis signo protexisti, tribue nobis quæsumus, ut per eorum suffragia, ab instantibus malis animæ & corporis liberati, ad te verum Carmeli verticem gaudentes pervenire valeamus. Per eumdem Christum Dominum nostrum. Nemo nescit S. Teresiam superiori seculo primum natam fuisse: de Sanctis autem Anastasio atque Euphrasia Carmeliticorum Sanctorum Albo inferendis, nemo probari potest vel somniasse Urbani aut Nicolai istius ætate; cum neque inveniantur in vetustißimo apud nos Carmelitani Ordinis Hagiologio, ante annos plus quam ducentos excuso; neque eos nominet Grossus in Viridario, ipsum scribere professus, ut Deus in novi ac veteris Testamenti sanctis Fratribus ac Devotis Ordinis, qui in vita pariter & in morte miraculis claruerunt, laudetur atque magnificetur.

N, 7 adde — simul etiam accepi delineationem cratis ferreæ perquam elegantis, ante ipsum monumentum prætensæ, cum craticulato similis operis ac materiæ ostio ex latere dextro sive ad coram Epistolæ: quæ crates alitudinem habet palmorum octo, & venusto pinnaculo coronatur: sed hic repræsentari non potuisset absque grandi impedimento conspectus præcipui in ipsum monumentum.

CCIII GREGORIUS XI

Ab anno 1370.

In Comm. post num. 3 adde — Egregia Pontificis hujus erga Deiparam Virginem devotio probavit sese, quando ad instantiam Philippi de Mazerijs, Cancellarij Cypri, post maturam totius negotii discußionem, [devotioque erga B. V. Mariam.] recepit festum & Officium Præsentationis; quo coram se fecit celebrari Avenione in ecclesia Fratrum Minorum, die Dominica, XXI Novembris, anno a Nativitate Domini MCCCLXXII, Indict. X, uti constat ex ipsius Philippi ad omnes fideles Epistola de antiquitate festi Præsentationis, & quando & qualiter illud in Ecclesia Latina celebrari cœptum. Eam Epistolam, una cum pluribus ad idem argumentum spectantibus, repertam a nobis inter opera ipsius Philippi Parisiis, ne diutius Parthenophili desiderarent, fecit devotus amicißimi nostri R. P. Danielis a Virgine Maria Carmelitæ Zelus, cui eamdem, una cum prætactis omnibus alijsque monumentis, communicaveramus. [instituto festo Præsentationis probata.] Mox enim atque acceperat illam anno MDCLXVI, curavit Antuerpiæ imprimendum libellum, sub hoc titulo, Præsentatæ gloriosæ Virginis Mariæ in templo in Ecclesia Orientali antiquissima festivitatis institutio, in Latina exinde recepta, opera & zelo illustris viri D. Philippi de Mazeriis, Regni Cypri Cancellarii, a Mariano Ordine semper venerata, ac demum novissimo seculo a Iesu Societate mirum exaltata, ex varijs tam manuscriptis quam impressis authenticis. Ibi vetus Officium lector inveniet, nec non solennis repræsentationis ordinem, sub quo suave istud mysterium, in Ecclesia Eremitarum S. Augustini, ibidem Avenione exhibitum fuit, anno MCCCLXXXV coram Clemente Antipapa: inveniet Bullam etiam Pauli II anno MCCCCLXIV, XII kal. Februarij, Pontificatus primo, dictam festivitatem celebrantibus, atque in ejus Vigilia jejunantibus, relaxantis centum dies de injunctis pœnitentijs. Ipsi porro Gregorio, in præmium suæ illius devotionis concessum videtur, generosum illud animi propositum ac votum, quod mox sequenti anno executioni mandavit regressus in Vrbem Romam; sicut in Ms. nostro his verbis legitur:

[5] Dum in palatio Avinionensi &c.

[6] Dum sic Romæ moraretur &c.

[7] Ioannes Gerson &c. uti habetur Post pag. 168* c col. 3 sub fin. & lin. — 16 post — demonstrat — adde, & Gersonis prudentiam merito hic requirit, nuperus scriptor Francus videlicet Natalis Alexander: quem simili phrasi etiam in prægreßis & subsequentibus intellige. Cur enim eo loco, quo in favorem Apostolicæ Sedit scribit aliquid, non poßit cum bona ipsius sanctæ Sedis venia nominari Auctor, tanto tunc dignior fide, quanto alias minus solitus parcere Pontificiæ auctoritati, ideoque censuram promeritus? Sane reductio Sedis Romam &c. — post quæ etiam sequentia adde —

[8] Itinerarium Gregorii, Avenione Romam, & Roma Anagniam, accurate quidem ac minutim, sed rythmo insulso & stylo obscurißimo, descripsit Fr. Petrus Amelius, ex Augustiniano Eremita, [Ejus itinerarium cur modo hic non detur.] Urbani V sacrista & Confessor: quo in munere etiam sub Gregorio perseverans, & titulum Episcopi Senogalliensis nactus, quemadmodum & alios titulos plures, opusculum illud composuit, quod primum produxit Papyrus Maßonus inter Vitas Pontificum: ex quo ipsum succeßive reproduxerunt in Ciacconio Victorellus, Vghellus, & Oldoinus; de Auctore deque Historia Pontificia optime merituri, si aliquas Annotationes addidissent ad subsidium Lectoris. Sed hoc fortaßis optari facilius quam præstari poßit ab uno aliquo, nisi operam contulerint plures alii, in eorum per quæ transitus fuit locorum antiquitatibus & temporis illius historia apprime versati, ex Gallia, Liguria, atque Italia. Ego certe frustra conatum me libens fateor, & æque frustra implorasse auxilium eorum quos posse credebam aliquid.

[Hic finitur Chronica Petrarchæ] 9 In eo qui porro sequitur Pontificatu finivit Petrarcha Chronicam, superius semel iterumque laudatam, mortuus anno MCCCLXXIV, & sub hoc conditus Epitaphio, quod ipsummet sibi scripsisse arbitror,

Frigida Francisci lapis hic tegit ossa Petrarchæ.
Suscipe Virgo parens animam: Sate Virgine, parce:
Fessaque jam terris cæli requiescat in arce.

Ipsam ejus Chronicam (cujus exemplum ex Romana Altaëmpsy Ducis Bibliotheca ad nos pervenit) primum Florentiæ anno MCCCCLXXIV excusam, anno MDXXVI recudendam curavit, idem qui & Continuationem ad sua usque tempora subtexuit, Nicolaus Garanta; vel eo magis hic nominandus, quod ejus nomen, & ad Pontificiam historiam collata opera, [continuaturque a Nicolao Garanta usque ad 1526.] latuerit amicum nostrum Ludovicum Jacob a S. Carolo, auctorem Bibliothecæ Pontificiæ, in duos libros distinctæ. in quorum primo agitur ex professo de omnibus Romanis Pontificibus a S. Petro usque ad Urbanum VIII, ac de Pseudo-Pontificibus, qui scriptis claruerunt: in secundo vero de omnibus Auctoribus, qui cum in generali tum in particulari eorum vitam & laudes, nec non præcellentiam auctoritatemve posteritati consecrarunt: cui adjungitur Catalogus hæreticorum, qui adversus Romanos Pontifices aliquid ediderunt: opus utilißimum, & nostro instituto imprimis commodum, ideoque hic jure meritoque laudatum.

CCIV URBANUS VI

Ab anno 1378.

N. 20 lin. 3 de Urfinis l. de Ursinis

Num. 24 lin. 16 — dum Cardinales l. dicti Cardinales

Num. 24 lin. 13 semel dele, bis positum, — tempus

CLEMENS VII ANTIPAPA.

Lin. ult. — die XI l. dies XI

Post num. 2 ponantur sequentia.

3 Corpus de Cathedrali ad Ecclesiam Cælestinorum Monachorum, a Clemente in urbe Avenionensi fundatorum, compositum fuit, intra tumbam marmoream perquam elegantem, contra gradus majoris altaris: [Monumentem apud Cælestinos] unde non ita pridem remota tumba illa est paßibus, aliquot versus Occidentem, ut inter ipsam & gradus altaris transitus daretur ministrantibus, nec amplius opus esset vel circuire tumbam, vel per ipsos gradus transitum facere minus ordinatum. Tumbæ istius accuratam delineationem a D. Ioanne Baptista Lauze Avenionensi pictore faciendam curavit nobis P. Carolus Faber, ac seorsim statuam Clementinam eidem impositam; in qua ad perspectivæ leges componenda supra ipsam tumbam si peccatum est aliquid, nostrum est, nec debet Avenionensi pictori imputari: non enim operæ pretium videbatur ea causa multiplicare icones: ideoque etiam abstinuimus a repræsentanda ea quæ tumbam circumit crate; quæque figurarum conspectum vehementer impedivisset.

[descriptio illius] Mensura operis totius in altum &c. ut pag. * 103 num 8 lin. 18

Lin. 11 a fine sic lege — sunt autem illæ variorum Sanctorum, Apostolorum imprimis, uti clare apparet in SS. Petro, Paulo, Andrea, nec non ex rotulis sive libris quos tenent singuli, aureis olim litteris insculptos articulis duodecim Apostolici Symboli; quorum etiam nunc aliqui legibiles supersunt. Qui autem post Principes Apostolorum proximus sequitur Episcopali habitu, verosimiliter est S. Rusus, primus Avenionensis Episcopus, quem Ecclesiæ istius traditio quædam facit filium Symonis Cirenensis, celebrati in Evangelio Dominicæ Crucis bajuli, sed hoc erit XIV Novembris examinandum. Qui ad pedes stant atque altare respiciunt &c. putantur esse S. Gregorius Magnus, & S. Petrus Cælestinus, mediam habentes Deiparam. Ceterum in prædicta transpositione monumenti factum videtur, [& insculptum & Epitaphium.] ut ordo statunculorum immutatus ac perturbatus nonnihil fuerit.

[5] Ad pedes porro atque ad caput jacentis &c. — & in fine adde — In largo illo excavatoque limbo, qui ambit lapidem tumbæ impositum, Gothicæ (ut vulgus appellat) formæ litteris oblongis, de post caput jacentis statuæ circuire incipientibus, exprimitur hujusmodi Epitaphium — Hic requiescit D. Clemens — ut supra lin. 4 num. 8

DISSERTATIO XLVI.
Expenduntur quæ ex Actis Sanctorum, sub schismate viventium, pro alterutra parte allegantur.

Qvamquam superius professus sim, quo modo ac sensu proposuerim de Clemente ac successore ejus, ut Antipapis, loqui; nihil scilicet definiendo, sed communiori sensui ejus tunc Ecclesiæ inhærendo, quæ suæ partis Caput in ipsa urbe Roma habens, potiori jure videbatur Romana appellari; existimo nihilominus, ea profeßione non prohiberi me, quo minus ex propria obligatione tractandi atque illustrandi Sanctorum Acta, & veritatem singulorum examinandi, dicam aliquid in commendationem partis illius, [Mors Clementis.] quæ pluribus ac potioribus melior visa est, comparando inter se eos Sanctos Sanctasque, qui & quæ alterutrius obedientiam profeßi & professæ, alterutri causæ favere vel adversari inveniuntur. Incipio autem a morte Clementis; de qua æque ac vita ejus varium oportet fuisse, pio vario partium affectu, judicium.

[2] Petrus de Luna — &c. ut num. 3 usque ad lin. 9 & nomen B. Visulinæ Parmensis — post quod sic progredere — ex qua Vita rem eamdem placet iterum transcribere, cum res momenti permaximi sit, & Auctor fere coßvus, videatur scripturis certißimis instructus ad istud opus fuiße.

[3] Talis ergo Auctor postquam retulißet &c. ibid. lin. 11.

Post num. 4 adde — 5 Quomodo autem mortuo Clemente disturbatum fuerit negotium unionis, per Vrsulinam coalescere incipientis, in ejus Vita num. 8 sic narratur &c. ut pag. 104* num. 7 lin. 4 — consequenter ex Numeris 5, 6, 7, fiant, 6, 7, 8. & num. 5, nunc 6, lin. 36 post — absque ejusmodi notis — adde — & sic impressæ Venetijs fuerunt Epistolæ prædictæ originali sua Italica lingua, primum anno MD per Aldum Manatium, iterumque anno MDXLVIII per Fredericum Toresanum: quæ postrema editio apud nos habetur. Notæ autem istæ videntur &c.

Post num. 7, nunc 8, adde — 9 Præter S. Petrum, sub obedientia Clementis mortuum, in ejusdem favorem allegatur etiam S. Vincentius Ferrerius, Prædicatorij Ordinis non minus decus in sexu virili, quam fuit in femineo S. Catharina, vir utique doctrina & miraculis clarißimus, prout in ultimo Aprilis nostri tomo videre est, ubi utriusque Acta omni fide dignißima illustravimus. Vincentium istum Ilerdæ reperit Petrus de Luna, ab Antipapa Clemente in Hispaniam suæ obedientiæ ædhærentem directus; eumque annos natum XXVIII &c — ut pag. 105* num. 2 lin. 4 & porro ex numeris 3 ac 4, facito 10 & 11.

CCV BONIFACIUS IX.

Ab anno 1389

Numerus 7, jam alio translatus, auferendus ab hoc Commentario, & sequens inchoandus hoc modo.

[7] Idem Bonifacius festivitatem visitantis Elisabetham Deiparæ &c. ut pag. 105 col. 2.

BENEDICTUS ANTIP.

Ab anno 1394

Relicto Commentarioli vice solo numero 1, reliqua, ut dictum est ad Dissertationem XLVI transferentur. Eodem autem n. 1 lin. 5 — extremam l. extremum.

CCVI INNOCENTIUS VII.

Ab anno 1404.

Lin. 3 & 5 anno MCCCCXIV & MCCCCXVI l. anno MCCCCIV & MCCCCVI.

CCVIII ALEXANDER V.

Ab anno 1409.

Num. 2 lin. 5 a fine — eam l. eum.

N. 6 pag. 110* lin. 11 post — oppidum — adde — territorij Papiensis — n. 7 lin. 7 post — potuit — adde — potuit & nomen familiæ fuisse, ex aliqua Græciæ urbe insulave deductæ; cum inter Papienses familias una ejus appellationis eße dicatur, quæ & Chursinallum, oppidum Novariensis diœcesis, fiduciaria potestate tenuisse dicitur apud Natalem Alexandrum. Sed hoc ut verum sit, nihil videtur Mediolanensibus prodesse posse; quia illa Philargæ apud Papiensis gentis claritas, non bene convenit cum ea paupertate, in qua natum & educatum Petrum, solis ingenii dotibus divitem fuisse, volunt plerique. Quid? quod Ferrariæ in posteriori renovatione tituli, non Philargus sed Filardus scribatur: hoc autem fuisse potuisset &c.

CCIX JOANNES XXIII,

Ab anno 1410.

Num. 5 adde — Contra hunc Tractatum, Gallicus quidam scriptor, elegantia styli, quam doctrinæ soliditate & reverentia Sedis Apostolicæ clarior, strinxit calamum, scripto libello nihil quam priores fuerant meliori. Sed resumpsit idem argumentum Schelstratius; & magna cum satisfactione Romanæ Curiæ, edidit anno MDCLXXXVI Tractatum auctiorem, De sensu & auctoritate decretorum Constantiensis Concilij, sessione IV & V circa potestatem Ecclesiasticam editorum: cui præmisit Compendium Chronologicum rerum, ad Decreta Constantiensia eorumque sensum & auctoritatem spectantium: quod censui huic Chronologico operi inserendum, post sequentem Pontificatum.

Post num. 10 adde — 11 Apud filios & heredes Caroli Strozzi, Senatoris Florentini p. m. inter alia viri curiosißimi collectanea, servatur Codex in folio, signatus T T 426; ubi ex libro Memoriarum Alamanni qu. Ludovici Mannini ab anno 1398 usque. ad 1420 descriptarum vulgari lingua, sic notatum legimus; die XX Decembris prædictus Ioannes Papa obiit Florentiæ, & huic Communitati testamento reliquit digitum S. Ioannis Baptistæ: qui delatus fuit ad ecclesiam S. Ioannis die XIII Ianuarij MCCCCXX. Cur id ad quinquennium dilatum sit, non magni refert scire: plura idem Alamannus, tunc vivens & scribens, circa Ioannem notaverat, quæ nunc vellem descripsisse, aut a defuncti filiis citius petiisse: sed ea expectare tempus non permittit, olim autem describere ipsa non curavi, quia solas Sanctorum memorias colligebam, nihildum cogitans de hoc Conatu.

CCX MARTINUS V

Ab anno 1417.

Num. 1 lin. post, circumdatum — adde — unde & iconem ipsius accepi, inseruique imagini, ad illustrationem Dissertationis XXXIX, alias Appendicis I ad primam Partem, ex varijs monumentis collectæ, ac Pallij Pontificij formam medio ævo mututam repræsentanti. Epitaphium &c.

N. 3 lin. 3, annos XXX — l. XIII

In Hist. n. 5 lin. 10 lege — cum in potestate trium.

N. 5 adde — Hic ipso suæ electionis die quaquavensum, atque imprimis ad Pontificiæ ditionis Civitates, expediendas curavit litteras circulares: quarum exemplar per nostrum P. Bernardinum Coccovaginum nactus ex archivo Viterbiensis civitatis ubi servatur inter Bullas sub num. 121, necdum alibi reperiendum, hic non gravabor attexere; tum quia nonnulla continent illæ, [ni etiam ante Ordinationem se scribit Episcopum,] in similibus Pontificum circularibus non usitata, propter Electionis hujus specialem modum; tum quia necdum ordinatus Presbyter, multo minus Episcopus (hoc enim primum factus est XI kal. Decembris, undecimo ab electione die eodemq; Dominico, præcedenti sabbato Presbyter consecratus) non Electū, ut supra Innocentius V sed absolute Episcopū sese scribit Martinus: quod aliquamdiu ante illum in usu fuisse, suspicari possum, probare non possum, deficientibus apud Raynaldum & alibi, quibus id probem, exemplis. Martini Bulla hæc est:

[6] Martinus Episcopus, servus servorum Dei, dilectis Filiis & Prioribus Populi & Communitatis & Civitatis nostræ Viterbiensis, [in circularibus de schismate extincto,] Salutem & Apostolicam benedictionem. Misericors & miserator Dominus, unigenitus Dei Filius Jesus Christus, qui cælestia simul & terrena suæ Majestatis omnipotentia dirigit & gubernat, sacrosanctam Romanam Catholicamque Ecclesiam, Sponsam nostram, quam non facto solum, sed sui proprii ac sanctissimi sanguinis aspersione fundavit, suæ pietatis oculis ab alto respectans, [ita est consolatus] ipsius Ecclesiæ viduitatis incommoda (post resignationem juris Papatus, per olim Joannem Vigesimum tertium ac subsequenter Gregorium duodecimum, ipsiusque etiam Joannis depositionem ab ipso Papatu, & per privationem ac depositionem de Benedicto XIII etiam a Papatu hujusmodi, ut toti Orbi jam debet esse compertum, in hoc Generali Concilio Constantiensi ac per ipsum canonice celebratas) [ut ipsam Ecclesiam ea] deplorare ulterius non sit passus. Nam post longos, varios, diuturnosque tractatus inter Collegium venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, [per Electionem factam a Cardinalibus ac Nationum Deputatis,] de quorum numero tunc eramus, & quosdam venerabiles Prælatos, & alios Deputatos Nationum præfati Concilii, super electionis futuri Romani Pontificis celebratione, solenniter habitos & consilia repetita; diebus his proximis, ad instar miraculi, divina superillustrante clementia, in ipso Concilio extitit summo omnium consensu, pro efficaci saluberrimaque unione in præfata Ecclesia consequenda, totalique extirpatione nefandi schismatis, salubriter ordinatum; ut Collegio ipsorum Cardinalium, ad eligendum ipsum summum Pontificem, per quinque Nationes in eodem Concilio existentes, sex pro qualibet, in Collectores adjungerentur; ita ut ille qui per duas partes ipsius Collegii concorditer, & consequenter per duas partes Collectorum cujuslibet ipsarum Nationum, in Papam etiam concorditer eligeretur, pro unico vero ac indubitato Romano Pontifice a cunctis Christi fidelibus haberetur; prout in Decretis dicti Concilii, confectis desuper ac solenniter [approbatis], latius continetur.

[7] Unde sic equidem Altissimo placuit esse effectum, quod celebrata per Nationes ipsas electione dictorum Collectorum, triginta numero, & approbata per ipsum Concilium; [in suam personam concurrentibus:] die Lunæ proxime præterita, circiter horam quartam post meridiem, in illius nomine qui perpetua mundum ratione gubernat, Cardinales numero viginti tres, & triginta Collectores hujusmodi, cooperante Spiritus sancti gratia, Conclave, libertate atque securitate, & celeberrima ab extra custodia munitissimum, ad pacem aspirantes, intraverunt; Missarumque celebratis de more solenniis, ac deinde consiliis habitis & repetitis, prout tantæ rei sublimitas exposcebat, ac præsenti die Jovis, celebritate B. Martini Confessoris atque Pontificis, hora quasi decima, eodem Spiritu (qui fidelium corda vivificat, illustrat, ac dirigit semper in bonum) mentes nostras uniformiter & humillime ac etiam concorditer inspirante, ad Altissimi laudem & gloriam, ac statum ipsius Ecclesiæ evulsionemque totalem ex sacro Domini corpore præfati schismatis, Cardinales & Collectores prædicti, in Nos, tunc S. Georgii ad Velum aureum Diaconum Cardinalem, licet de fragilitate humanæ conditionis ad tantum onus regiminis universalis Ecclesiæ insufficientibus humeris, eorum vota unanimiter, discrepante nemine, direxerunt; in jubilo hymnum Te Deum & cantico decantantes, nosque inthronizavere ac etiam adoravere solenniter, ut est moris: quæ Devotioni vestræ duximus, ad vestrorum jucunditatem cordium, specialiter intimanda.

[8] [quod illis ipsomet die significat.] Nam Universitatem vestram, & privatim & publice, etiam dum minori fungebamur officio, continuatis semper affectibus, in nostris gessimus ac gerere intendimus visceribus caritatis; ac de tranquillo statu vestro & aliorum subditorum, animarumque & corporum salute jugiter cogitare, & circa illa sedulo disponere internalis vigilantiæ nostræ curas. Vos autem, prout certissime credimus, sic in devotione, fidelitate & obedientia nostris ac præfatæ Ecclesiæ matris, Dominæ vestræ, magnopere continuatis affectibus & effectibus persistatis, ut, ultra nostram & Apostolicæ Sedis benevolentiam & gratiam, a Largitore munerum supernorum, valeatis sempiternæ vitæ gratiam promereri. De hoc autem, quod Bulla sine impressione nominis est appressa præsentibus, eadem vestra Devotio non miretur, sed potius gratuletur; maxime cum eisdem nostræ sinceritatis desideriis accurrentes, easdem litteras ante Coronationis insignia providerimus dirigendas; infra quæ usus perfectæ Bullæ, cum nostri impressione nominis, non habetur. Datum Constantiæ Moguntinæ Provinciæ, III Idus Novembris, suscepti a nobis Apostolatus officii anno primo.

C. de Callio.

Soli ergo Petrus & Paulus faciem unam Bullæ occupant, vacante altera; formulam vero excusatoriam Bullæ, non perfectæ ante Coronationem, annis CXL ante Martinum, vidimus usurpatam, diversa dumtaxat Phrasi, a Gregorio X, ad Franciæ Regem scribente; ejusque successore Innocentio V Genuenses ad concordiam mutuam exhortante. Sed redeo ad Acta Martini, ex nostro hujus ipsius temporis Ms. referenda.

[9] Si Pontificis hujus dotes — & sic consequenter augeantur numeri ternario uno; sintque ex hinc sequentes, 10, 11, 12 &c.

Num. 7, nunc 10, lin. 5 a fine — submersione .l. submersioni.

Num. 10, nunc 13, lin. 20 — convocati .l. convocari.

Ibid. lin. 6 a fine — D. Ybaldo — adde * & in marg. scribe — * al. Inibaldo, &, sæpius Reinaldo Brancatio.

Num. 14, nunc 17, in marg. 1422 .l 1421 — & lin. 6 a fine — quam — l — quem.

N. 17 nunc 20, lin. 14 — [Alfonsus] .l. [Brachius] — & sex abinde lineis post — in loco profano sepultum — hæc interjice — Brachii istius sive Braccii Gesta libris sex descripsit Ioannes Antonius Campanus, prout ea vidisse Mss. Bononiæ in insigni Canonicorum Regularium S. Salvatoris Bibliotheca testatur Mabilio. Itineris Italici pag. 196, in eorumque fine hoc epigramma legi addit:

      Cum caderes, Bracci, belli clarissime princeps,
            Virtutis cecidit, sorte premente, jubar.
      Obiit XVI kal. Novembr, MCCCCLVIII.
Per hanc victoriam &c.

Pag. 117 ante Antipapatum Ægidii Munionis, dicti apud suos Clementis, ponatur.

COMPEMDIUM CHRONOLOGICUM
Rerum ad Decreta Constantiensia eorumque sensum & auctoritatem spectantium.

[Prologus]

Servato titulo, quo Illustrißimus Auctor intentum ea lucubratione scopum optime explicuit, libertatem sumo, continuum ejus tenorem interpolandi partitione Paragraphorum magis historica, & omittendi brevitatis causa allegationes originalium Actorum. Auctorumque, post singulos pene articulos subjunctas. Sit ergo

§. I. Pisani Concilii irritus pro statuenda unione conatus, eumque secutus duarum Obedientiarum Constantiæ congressus, ad eumdem finem.

Ut Constantiensis Concilii historiam a sua origine repetant Actorum ipsius compilatores, notare consueverunt, quod ex Pisano cœperit; Pisanum vero Concilium ortum habuerit ex horrendo schismate, quod sequenti occasione inconsutilem Christi tunicam dilaceravit. Clemens V, anno MCCCV ex Archiepiscopo Burdegalensi in Romanum Pontificem eligitur: qui, pro suo in nationem Gallicam amore, Sedem Apostolicam Avenionem transtulit, [Schismati, sub annum 1378 orto,] ubi plus quam LXX annis sub variis Pontificibus permansit. Anno MCCCLXXVIII Gregorius XI, hortante etiam S. Catharina Senensi, ad Urbem rediit: eoque ibidem fatis functo XXVII Martii; Cardinales, ad instantiam Plebis, Papam Italum petentis, VIII Aprilis elegerunt Archiepiscopum Barensem, qui se Urbanum VI nominavit. Cardinales vero Galli, cum tribus Italis, asserentes eum per metum electum, Fundis convenerunt; & XXV Septembris Robertum ex Comitibus Gebennensibus elegerunt in Pontificem, qui Clementis VII nomen assumpsit, & Cathedram rursus Avenionem transferre conatus est…Ex horum duorum electione ortum habuit magnum & horrendum schisma, cui nullum simile fuit, neque temporis diuturnitate, neque causæ & rei dubietate, neque regnorum & provinciarum divisione. Clementi enim VII adhæserunt omnes Galliæ, ab Alpibus inclusive usque ad Belgium & Oceanum Britannicum, Scotia, Hispania cum insulis eidem subditis, Cyprus, Rhodus & Janua; Urbano autem paruerunt reliqua regna & provinciæ, Italia nimirum cum suis insulis, Germania, Belgium, Bohemia, Hungaria, Polonia, & Anglia…

[2] [colludentibus inter se æmulis Gregorio 12 & Benedicto 13,] Mortuo Romæ. Urbano VI, a Cardinalibus istius Obedientiæ, anno MCCCLXXXIX, IV Nonas Novembris, electus est in ejus locum Bonifacius IX; cui anno MCCCCIV successit Innocentius VII: qui, una cum Cardinalibus in Conclavi existentibus sese juramento adstrinxerat ad cedendum Papatui, quoties alterius Obedientiæ Pontifex idem faceret: quod juramentum quoque præstitit Innocentii successor Gregorius XII, anno MCCCCVI mense Decembris in Pontificem electus; sicut & præstiterat Avenione Petrus de Luna, Benedictus XIII, in Clementis VII successorem anno MCCCXCIV substitutus… Anno MCCCCVIII, Gregorio XII & Benedicto XIII promissionem cedendi Pontificatui non adimplentibus, Cardinales utriusque Obedientiæ ab iis recesserunt; & duos illos de Papatu contendentes ad Concilium, pro extirpatione schismatis & unione Ecclesiæ anno sequenti habendum, evocarunt… Ast Benedictus XIII, post subtractam sibi per Galliæ Regem obedientiam, fugit in Aragoniam ad Perpinianum, seque Concilii judicio subjectum non esse respondit: Gregorius vero XII Senas retrocessit, ad se Concilii convocationem spectare asseruit, ipsosque Cardinales ad aliud Concilium in provincia Aquilejensi evocavit…

[3] [mederi volens Concilium Pisanum 1409] Anno MCCCCIX celebratur ab utriusque Obedientiæ Cardinalibus Pisanum Concilium, in quo adeo non fuit decisa quæstio de superioritate Concilii, ut ne quidem decisa fuerit quæstio de auctoritate Concilii supra Papam tempore schismatis. Licet enim Universitatum Parisiensis & Bononiensis sententia esset, quod, stante dubio Papatus inextricabili, propter dubium facti & juris, provisio spectet ad Concilium & Ecclesiam universalem; Patres tamen Pisani non fuerunt ausi hoc titulo duos de Papatu contendentes deponere; sed voluerunt primum probari, Gregorium & Benedictum ad invicem colludere; &, non quidem docendo, sed operando contra Articulum Symboli de una Ecclesia Catholica, schisma fovere; eosque proinde, tamquam schismatis nutritores & veros hæreticos censeri debere… Die V Junii Sessione XV, Patres Pisani, Visis & diligenter inspectis omnibus & singulis, productis, probatis, & agitatis in præsenti causa; habitaque prius inter se ipsos, [intacta superioritatis quæstione, ipsos ut hæreticos abdicavit,] & demum cum copiosa multitudine Magistrorum in sacra Theologia atque utriusque Iuris Doctorum pluries diligenti collatione; tandem, deliberatione matura, in prædictos, tamquam de Papatu colludentes, schismaticos, & veros hæreticos, sententiam depositionis pronuntiant: & die XXVI Junii Cardinales in eorum locum eligunt Petrum de Candia, Ordinis Minorum, qui se Alexandrum V nominavit…

[4] Depositis in Concilio Pisano duobus contendentibus, & in eorum locum suffecto Alexandro V, schisma non extinctum; sed adauctum fuit: [& schisma auxit, electo Alexandro 5:] nihilque aliud Patres Pisani assecuti sunt, quam quod duobus de Papatu contendentibus tertium adjecerint. Non obstante enim prædicta depositione, Benedicto adhæserunt regna Scotiæ, Navarræ, Castellæ, & Aragonum, cum Sicilia, Majorica, & Canariis insulis, aliisque terris tam Regi Aragonum quam Comitibus Fuxi & Armeniaci subjectis: Gregorio vero XII, dudum post Pisanum Concilium, paruit regnum Neapolitanum; & usque ad Sessionem decimam quartam Constantiensis Concilii, in ipsius obedientia fuerunt Carolus de Malatestis cum Romandiola, Duces Bavariæ cum pluribus Episcopis Germaniæ, ultra plures timoratos, qui Gregorium usque ad cessionem Papatus pro vero Pontifice habuerunt, ut testis est S. Antoninus parte 3 tit, 22, ubi affirmat Gregorium XII non collusisse, nec schismaticum aut hæreticum fuisse…

[5] Anno MCCCCX, mortuo Alexandro V, ab ejus Obedientiæ Cardinalibus in Pontificem eligitur Balthassar Cossa, Legatus Bononiensis, [cui suffectui Ioannes 23] qui Joannis XXIII nomen assumpsit; & cum Rege Romanorum Sigismundo Laudam anno MCCCCXIII convenit, ubi, pro extirpatione schismatis & unione Ecclesiæ, Concilium Constantiense ad annum sequentem convocavit… Anno MCCCCXIV die XXVIII Octobris, Joannes publice Constantiam intravit, [Concilium Constantiæ incipit 1414] & XVI mensis Novembris primam Sessionem habuit: in qua nihil omnino actum est de materia Unionis, sicut nec post illam Sessionem usque ad finem Januarii sequentis, quia apud aliquos erat morbus Noli me tangere … Die IX Novembris MCCCCXV, ante valvas Conventus Augustinianorum, qui pro habitatione Legatorum Gregorii XII parabatur, affiguntur insignia, vulgo Arma, prædicti Pontificis: quæ sequenti nocte, de mandato forsan Joannis XXIII, amota fuerunt: ob quod gravis quæstio exorta est inter Patres Concilii, quorum aliqui Arma prædicta a Legatis apponi non potuisse, alii recte apposita fuisse existimarunt: omnes autem in eo convenerunt, quod Gregorius ipse, si personaliter Constantiam advenisset, Arma Pontificia, non obstante Joannis XXIII præsentia, potuisset affigere…

[6] Anno MCCCCXV mense Januario, Legati Gregorii petunt salvum conductum a Rege Romanorum; [Ad quod receptis Legatis Gregorii,] & Joannes Dominici, cum Capello rubeo, tamquam Cardinalis, Constantiam ingredi cupit. Variæ hanc ob rem inter Patres exortæ sunt disceptationes: & quamvis Joannes XXIII, indubitatus Pontifex haberi volens, Gregorium, instar Pseudopontificis ob hæresim Pisis damnati, ejusque Legatos minime audiendos esse putaverit; Concilium tamen mentem Joannis in hoc minime secutum fuit; & quæstionem de jure Pontificatus intactam relinquens, Joanni Dominico, in habitu Cardinalitio, Constantiam ingredi permisit XXII Januarii… Cumque Ludovicus Bavariæ Dux pro Gregorio XII obtulisset Patribus Concilii, quod sese uniret, & Gregorius ipse personaliter ad Concilium accederet, si Joannes XXIII a præsidentia ipsius amoveretur; nonnulli Patres exinde ansam arripuerunt agendi de materia Unionis. [cessionem offerentis si cederet Ioannes,] Circa initium itaque mensis Februarii, cum Cardinalis S. Marci schedulam publicasset, qua de variis viis, quibus ad unionem deveniri potest, mentem suam exponebat; & de via coactionis nonnulla scripsisset, quæ Joannis auctoritatem lædere videbantur; pro eadem tres schedulæ editæ sunt, in quibus pro hæretico habendus esse dicebatur, qui indubitatum Pontificem, de nullo hæresis crimine infamatum, ad Pontificatui cedendum cogi posse tuetur.

[7] [hunc eo cogi posse censuit Petrus de Alliaco,] Quibus schedulis per nonnullos Constantiæ editis, aliam schedulam vulgavit Petrus de Alliaco Cardinalis Cameracensis, in qua per modum Conclusionum de aliorum opinionibus sententiam suam exposuit. Ac prima quidem Conclusione supponit, agi de Pontificatu, quem licet obedientia Joannis XXIII eidem canonice competere existimabat, aliæ tamen duæ Obedientiæ probabiliter contrarium tenebant; quodque in ea opinionum diversitate non essent minores difficultates juris & facti, quam erant ante Pisanum Concilium. Statuit autem Conclusione sexta, quod, attenta perplexitate casus præsentis, contendentes, pro pace Ecclesiæ acceleranda, possint ad cessionem compelli, & nolentes cedere deponi: eamque Cardinalis Cameracensis opinionem Concilium secutum postea fuisse, ex infra dicendis constabit… Tunc vero prætermisso supradictorum examine, [stante juris utrimque ambigui perplexitate.] solam viam cessionis tentandam esse idem Concilium credidit, & pro ea apud Joannem instare cœpit: qui die II mensis Martii, in Sessione publica obtulit, se Papatui cessurum pro unione Ecclesiæ, casu quo alii duo de Papatu contendentes per se vel per Procuratores cederent…

§. II Ioannis XXIII & Gregorii XII procurata ceßio, tamquam securior ad schisma tollendum via.

[8] Die XI Martii cœpit Rex Romanorum, cum Nationibus Galliæ, Germaniæ, & Angliæ, [Ioannes, extorquendam sibi cessionem videns.] instare apud Joannem, quod vellet constituere Procuratores ad cedendum Papatui, ubi & quando Concilio videretur expedire. Quod cum Joannes animadverteret excogitatum, ad ipsum ante alios duos contendentes Papatu privandum; nihil intentatum reliquit, ut hoc telum a se averteret: obtulitque die XV ejusdem mensis, se Papatui cessurum pro unione Ecclesiæ: & casu quo per ipsum staret quo minus unio fieret, tunc ab omnibus vellet haberi pro non Papa, perinde ac si Papatui expresse renuntiasset. Verum persistentibus Germaniæ & Angliæ Nationibus in petendo Procuratorio; & die XIX Martii accedente ad earum conclusionem majori parte Nationis Gallicanæ; Papa hoc sentiens, post mediam noctem, inter diem Mercurii & Jovis XXI Martii, fugam arripuit, Duce Austriæ Friderico illum conduci faciente: & Schaffusam, quatuor milliaribus Germanicis a civitate Constantiensi distantem, [Constantia profugit, & Concilium dissolvit.] pervenit… Ex hoc Papæ discessu magna mox oritur turbatio Constantiæ; nec minus ex mandato, quod mox post fugam suam eo misit, & valvis ecclesiæ affigi jussit, quo omnes Romanæ Curiæ Officiales suosque familiares Schaffusam evocabat. Unde Collegium Cardinalium, die XXII Martii, nominavit tres Cardinales Legatos ad Papam, ne Concilium dissolveret, sed Procuratores ad renuntiandum Papatui constitueret.

[9] Legatis autem die sequenti ad iter se parantibus, monentur omnes Cardinales, [Tum mota Superioritatis quæstio,] pro parte Regis Romanorum & Nationum, ut vellent interesse Missæ sancti Spiritus, pro unione Ecclesiæ & extirpatione schismatis. Post quam Missam habuit sermonem Joannes Gersonius, Universitatis Parisiensis Cancellarius, in derogationem Jurisdictionis Apostolicæ… Occasione hujus sermonis orta est quæstio, tam Schaffusæ quam Constantiæ, de potestate Ecclesiastica. Cum enim tres Cardinales Legati eodē die Constantia discessissent; & una cum eis Archiepiscopus Remensis, Ludovicus Bavariæ Dux, & Nicolaus de Calvilla, Regis Galliæ Oratores ad Joannem pervenissent, ac de sero cum eodem locuti fuissent; Papa amaro animo conquestus est cum Oratoribus prædictis, quod Joannes Gersonius, unus ex ipsorum collegis, quædam contra Sedis Apostolicȩ auctoritatem effutire ausus fuisset, aliosque Patres ad falsa & erronea contra Romanum Pontificem concludenda incitasset. Hæc autem querela, apud Oratores Christianissimi Regis interposita, [Cardinalibus & Franciæ legatis reclamantibus;] effecit, quod ea de re cum Cardinalibus egerint, & sese cum iis conjunxerint, ac Decretis contra Sedis Apostolicæ auctoritatem edendis obstiterint. Joannes vero eodem die XXIII Martii, datis ad Wladislaum Poloniæ Regem aliosque Principes litteris, conquestus est inter alia, quod Constantiæ suffragia Patrum neque libera essent, neque singulorum vota in Sessionibus audirentur; sed quatuor suffragia quatuor Nationum, per earum Præsides lata, totam auctoritatem Concilii repræsentarent…

[10] Die XXV Martii, Constantiam redux Archiepiscopus Remensis, offert Regi Romanorum & Nationibus Procuratorium ex parte Joannis: sed exacerbatis ad ipsius fugam Patrum animis, cuncta quæ pro illo offerebantur, figmentorum instar habita sunt: & feria tertia post Palmas, quæ fuit XXVI Martii, celebrata est ante meridiem Sessio III; cui non interfuere nisi duo Cardinales, Cameracensis nimirum & Florentinus, reliquis omnibus aut Schaffusæ constitutis, aut indecorum reputantibus eidem assistere, ut fidem faciunt Acta Victorina. Constitutum autem fuit in illa Sessione, Concilium Constantiense, per recessum Joannis, dissolutum non fuisse; sed nec dissolvi debere ante extirpationem schismatis, [definitumque, manere Concilium:] nec ad alium locum sine consensu Concilii transferri posse; nemini demum sine justa causa ante finem Concilii discedere licere. Quæ omnia Petrus de Alliaco Cardinalis Cameracensis, & Franciscus Zabarella Cardinalis Florentinus, non alia ratione publicari permiserunt, nisi sub conditione, quod Joannes ea ratificaret. Omissam hac de re a Basileensibus in compilatione Actorum Constantiensium Protestationem, habeo in Regesto Concilii & Ms. Capranicensi, ex quo eam addit Labbæus. Post istam Sessionem eodem die Constantiam reversi sunt tres Cardinales Legati, cum duobus aliis: qui de sero, coram Rege Romanorum & quibusdam Patribus, agere cœperunt de auctoritate Joannis; qui sibi, tamquam vero & indubitato Pontifici, potestatem dissolvendi Concilium competere existimabat; eaque occasione locuti sunt contra ipsum Concilium, scilicet quod dissolutum esset, propter absentiam & discessum Papæ. Cum vero nonnulli Patres sese acriter opponerent, suscitato contra Cardinales clamore, Cardinales insalutato hospite abierunt.

[11] Die Mercurii post Palmas, Cardinales & Ambassiatores Regis Francorum, [tum nova Ioannis fuga irritatis primis,] volentes lenire quæ præcedenti die pronuntiaverant, retulerunt Nationibus & Regi in congregatione publica, quod Joannem induxerant ad dandum Procuratorium, & continuandum Concilium, & non fugiendum ad loca remotiora, dummodo ipsi præstaretur securitas. Quæ parum accepta fuere Nationibus & Regi: omnia enim, tamquam ludicra, & ficte pro parte Ioannis oblata, credebantur. Unde multæ altercationes, tam ipsa die XXVII, quam XXVIII sequenti, fuerunt inter Dominos Cardinales & Nationes; fuitque ibidem exclamatum: His non obstantibus, fiat Seßio: fiat Seßio… Die Veneris sancto Joannes a Schaffusa de novo aufugit: unde, turbatis contra ipsum cunctorum animis, plures ex Nationibus, Germanica, Gallica, & Anglicana, deliberarunt in crastinum celebrare Sessionem IV, & in ea statuere, Primo, quod Concilium Constantiense potestatem habeat immediate a Deo, cui etiam Papa obedire teneatur in his quæ spectant ad fidem, extirpationem schismatis, [concepta decreta Sessionis 4,] & reformationem Ecclesiæ in capite & in membris. Secundo, quod cogi possit, si obedire contumaciter contempserit. Tertio, alia plura. Quæ omnia, contradicentibus pluribus Patribus, apud Nationes conclusa sunt. Cum autem non solum Nationi Italicæ displicerent, sed & sacro Cardinalium Collegio ad deliberandum oblata non fuissent; noluerunt dicti Cardinales & Ambassiatores Regis Galliæ ad Sessionem venire, nisi inter alia Capitula secundum omitteretur, & in Primo non fieret mentio reformationis Ecclesiæ in capite & in membris…

[12] Sabbato in Vigilia Paschæ, cum Patres jam parati essent cum mitris & pluvialibus ad celebrandam Sessionem, [quibus in tercedunt Cardinales:] mediante Rege Romanorum, adhibitum est quoddam moderamen in expediendis in illa Sessione, quod nimirum inter cetera Decreta omitteretur secundum, de potestate coactiva Concilii, & in primo nulla fieret mentio de reformatione Ecclesiæ: sicut reipsa observatum fuisse testantur omnes Codices Mss. … Porro cum Cardinalis Florentinus, ad quem, tamquam ultimum Cardinalem, spectabat pronuntiare Decreta in Sessionibus publicata, venisset ad verba de reformatione Ecclesiæ in capite & in membris, quæ Nationes in schedula delere omiserant; substitit, eaque falsa esse, & præter communem deliberationem addita, asseruit: unde non solum tunc omissa fuit clausula de reformatione; [Nationibus autem adea perferenda paratis,] sed eadem Sessione IV Cardinales monuerunt Nationes, quod suspenderent ad tempus materias illas, quæ habent magnas difficultates, & maturam exigunt deliberationem… Post IV Sessionem Patres Constantienses non instituunt de Articulis & Decretis controversis examen publicum coram Nationibus, neque statuunt coram Concilio ipso habendum; sed, quasi de re parvi momenti ageretur, nominarunt aliquos, qui cum Cardinali Florentino desuper agerent. Ubi autem inter eos aliqualiter disputatum est, Deputati quatuor Nationum die II Aprilis inter alia multa statuerunt, quod proxima Seßione omnes articuli & clausulæ, concordatæ per Nationes, in ultima Seßione prætermissæ, expediantur…

[13] [protestantur illi se non consentire:] Die VI Aprilis, cum Cardinales Nationibus nullatenus consentirent, quoad articulos & clausulas Sessione IV prætermissas, easque se invitis Sessione V publicandas esse percepissent; statuerunt primo non venire ad Sessionem, sicut & quatuor Cardinales ad eam venire noluerunt: ubi autem alii animadverterunt, omnes sine publico scandalo & periculo dissolutionis Concilii abesse non posse, statuerunt ad Sessionem venire, præmissa tamen Protestatione secreta, in camera Paramentorum palatii Constantiensis, quod propter scandalum evitandum ad Seßionem ibant, non animo assentiendi his quæ audiverant in ea statui debere. Eamdem protestationem fecerunt quoque Legati Regis Galliæ, qui sese quam strictissime cum Cardinalibus conjunxerant. Adeo ut, non solum contra mentem Ioannis, sed & contra sententiam totius sacri Collegii Cardinalium, & ipsorum Galliæ Legatorum, publicata sint Decreta, quæ D. Maimbourg de superioritate Concilii intellecta, [publicantur nihilo minus Decreta,] non solum indubitatæ auctoritatis, sed instar dogmatum fidei habenda esse credebat… Præmissa igitur protestatione jam dicta, ad Sessionem V venerunt Cardinales, & inter eos Florentinus, Canonistarum sui temporis facile princeps, ad quem tunc spectabat Decretorum publicatio: qui rogatus ut Decreta legeret, munus illud exequi recusavit.

[14] [& usque ad II Sessionem Nationes independenter a Collegio agunt;] Electus igitur Poznaniensis, legit Decreta, per modum Constitutionum Synodalium, quia Cardinalis Florentinus ea legere noluit. Postquam autem ea sic recitasset, legit alia in materia fidei, contra hæreses Wicleffi, Hus, & Hieronymi de Praga… Lectis Decretis, tamquam prius (ante Sessionem IV) apud Nationes deliberatis & conclusis; dicere quidem potuerunt quatuor Præsides, quod illorum publicatio placeret majori parti Nationum, non tamen Collegio Cardinalium. Cum enim Cardinales, post fugam Ioannis, frustra petiissent pro sacro Collegio suffragium, a Nationum suffragiis distinctum; separarunt se a Nationibus, earumque congregationibus interesse noluerunt: unde factum est, quod Nationes sine Cardinalibus deliberarint & concluserint: sicque a III Sessione, usque ad XI inclusive, pene in omnibus Decretis Concilii factum est, Cardinalibus invitis, quod tam arcto & brevi tempore ostensa sint Decreta jam conclusa in Nationibus, ut non fuerit in eorum potestate sufficienter deliberare, & in magnum contemptum habiti fuerint … Quamvis igitur reperiatur, quod singulis Sessionibus præsederit unus ex Cardinalibus, qui votum tulisse perhibetur; nullibi tamen significatur eum, decem primis Sessionibus, pro sacro Collegio votum tulisse … Imo in Gestis Concilii Sessione XIV dicitur; Et responderunt quatuor Prælati pro quatuor Nationibus, Placet: & Cardinalis Ostiensis pro Collegio Cardinalium, Placet: & hoc nunc primo responsum est ex parte Cardinalium.

[15] Die XIV Maji Sessione XI, lecta est sententia contra Joannem XXIII, in qua mentio fiebat criminis & fautoriæ schismatis; ut, sicut Concilium Pisanum eo titulo deposuerat Gregorium & Benedictum, ita Constantiense eodem Joannem, de Pontificatu cum superioribus contendentem, deponeret. Verum cum, lecta sententia, Cardinalis S. Marci cunctos Patres admonuisset, [donec Ioannes depositioni suæ consensum dedit:] quod Ioannes sæpius obtulisset conditiones unionis, & Procuratores ad nomine suo Papatui cedendum nominare voluisset, sicque de fautoria schismatis & crimine hæreseos non constaret; Patres sententiam ferre ausi non sunt, sed consensum ipsius Ioannis accedere voluerunt. Unde post Sessionem XI, Rex, Cardinales, & Deputati, pluresque alii tractaverunt materiam, quod Papa consentiret sententiæ suæ depositionis, & ex abundanti renuntiaret. Et fuit ordinatum quod aliqui Cardinales, videlicet de Vrsinis, Cameracensis, de Thallanco, Salutiarum, & Florentinus, irent ad Papam, qui erat detentus in oppido Sellæ ad duo milliaria; non tamen ex parte Concilii, sed Collegii; ad persuadendum sibi contenta in dicta schedula: qui iverunt, & Papa consensit… Ergo, Sessione XII, die XXIX Maji, lata est in Ioannem sententia, quam Concilium misit ad Papam Sellæ detentum: qui ut sese Concilio subjecerat, ita sententiæ illius acquievit, & ex abundanti renuntiavit…

[16] Deposito Ioanne XXIII, statim Gregorius XII, de cedendo Pontificatui egit, & pro ineunda unione Constantiam misit Carolum de Malatestis, Dominum Ariminensem, & pro Sede Apostolica Flaminiæ sive Romandiolæ Rectorem; [quo facto, cessurus etiam Gregorius,] qui Constantiam ingressus est die XV Iunii, ac postridie Sigismundum Romanorum Regem salutationis causa invisit; significans missum se a Gregorio ad dandam pacem Ecclesiæ; directumque ea de causa ad ipsum Regem, non ad Concilium, quod illud Gregorius non approbaret … Die IV Iulii Sessione XIV, facta est unio Obedientiæ Gregorii in manibus Regis Romanorum, non vero Concilii. Dederat namque Gregorius in mandatis, tam Carolo de Malatestis quam aliis Nuntiis suis Constantiæ constitutis, ne Concilii tamquam a Ioanne convocati auctoritatem agnoscerent. Antequam igitur prædicti Nuntii sese unirent Patribus Concilii, convenit inter utramque Obedientiam, quod non fieret mentio de Pontificatu Ioannis; [prius suo nomine Concilium convocat,] & ex parte Gregorii fieret, nova convocatio Concilii: quæ duo Sessione XIV observata fuerunt, ut patet ex omnibus Actis Constantiensis Concilii, tam editis quam ineditis: in iis enim refertur, Ioannem Dominici, nomine Gregorii XII, Concilium Constantiense convocasse & auctorizasse: ipsum vero Concilium, per organum Archiepiscopi Mediolanensis, dictam convocationem & auctorizationem admisisse; hisque observatis, cessionem Papatus nomine Gregorii factam, ejusque Obedientiam Obedientiæ Ioannis junctam fuisse.

§. III. Benedicti XIII, a suæ ipsius Obedientiæ sectatoribus deserti, Abdicatio per Concilium tunc primum Generale.

[17] Postquam Sigismundus Romanorum Rex, cum Deputatis Concilii ex una parte; [Duabus Obedientiis jam unitis accessura tertia,] & Rex Aragoniæ, cum Regum Castellæ & Navarræ Oratoribus, ac Comite de Fuxo de Obedientia Benedicti XIII, ex altera parte, sæpius Perpiniani egissent de unione; tandem concordata inierunt die XIII Decembris, in Capitulo Narbonensis ecclesiæ, quæ a civitate nomen Narbonensium obtinuerunt. Primus articulus fuit, quod fieret nova convocatio Concilii ab utriusque partis Prælatis; sic ut Patres Constantiæ congregati, absque ulla mentione generalis Concilli, vocarent Prælatos Obedientiæ Benedicti, & Prælati illi, vice versa, convocarent Patres Constantiæ existentes ad Concilium, in quo se unirent: qua unione mediante, Constantiense Concilium universale totius Christianitatis fieret, quod, juxta Obedientiam Benedicti, non nisi particularis congregatio fuerat… Anno MCCCCXVI Die IV Februarii, in Congregatione publica Patrum Constantiensium, lecta sunt Concordata Narbonensia; & singulariter per singulos Cardinales, Patriarchas, Archiepiscopos, Episcopos, Abbates, Ambaßiatores Regum & Principum, atque universaliter per universos, approbata, confirmata & observari jurata: ordinatumque, [Concilium etiam ipsæ de novo convocat;] quod Collegium Cardinalium & quælibet Natio deputaret aliquos, ad faciendum omnia quæ ad executionem dictorum Capitulorum pertinebant: a quibus Deputatis ordinatæ sunt litteræ convocationis Hispanorum, juxta formam sequentem. Miseratione divina Episcopi, Presbyteri, & Diaconi Cardinales, Patriarchæ, Archiepiscopi, Episcopi, Prælati, & ceteri in Constantia provinciæ Maguntinensis in Christi congregati, Illustri Principi Ferdinando Dei gratia Aragonum & Siciliæ Regi &c. ubi nulla fit mentio generalis Concilii, sicut nec in toto Epistolæ contextu, ut quisque videre potest.

[18] [lentius tamen procedit unio,] Prima die Martii intravit Constantiam Generalis Magister Ordinis B. Mariæ de Mercede, tamquam Orator Ferdinandi Regis Aragonum. Ultima autem die Aprilis sequentis, nuntiatum est Patribus, Regem illum, in sua resolutum initia, vitam cum morte commutasse. Ex quo cum in dubium vocaretur unio cum Obedientia Benedicti; XVI Maji allatæ sunt litteræ Alfonsi Primogeniti Regis Aragonum, qui patri successerat, & se illius propositum, in materia unionis, totis viribus perfecturum promittebat. Lente interim processit negotium; & cum IV Iulii, secundum concordata Narbonensia, Legati Regum Castellæ & Navarræ, cum Oratoribus Comitis de Fuxo & Prælatis Obedientiæ Benedicti, Constantiæ adesse deberent ad unionem ineundam; nemo pro parte Regum, Principum, Communitatum, & totius illius Obedientiæ comparuit, præter Generalem Ordinis B. Mariæ de Mercede, Nuntium Regis Aragonum defuncti. Post decem dies, XIV Iulii, allatæ sunt litteræ Regis & Reginæ Castellæ, ad Congregationem quatuor Nationum in Constantia (sic enim inscripserant) non vero ad Concilium Generale Constantiæ congregatum, [propter absentiam Hispanorum:] utpote quod Obedientia Benedicti ante suam unionem agnoscere nolebat. Lectæ autem fuerunt, XV Iulii apud Deputatos, & continebant, quod Rex & Regina acceperant litteras dictæ Congregationis, exhortatorias mittendi Constantiam pro unione Ecclesiæ, cui rei adhuc vacare non potuerant, obstante morte Regis Aragonum, tutoris Regis Castellæ, qui Regnum Castellæ & Regem gubernabat: sed quam primum mitterent ad Constantiam suos Nuntios solennes, plene instructos.

[19] Die V Septembris, quinque Legati Alfonsi, novi Aragonum Regis, intraverunt Constantiam, cum quibus sæpe actum est de meunda unione, juxta concordata Narbonensia. [& appulsis Aragoniis,] Cum autem illi in mandatis haberent, quod sese Concilio unirent, advenientibus Prælatis Hispaniæ, quorum nemo hucusque advenerat; responderunt, quod videbatur ipsis expediens, expectare Legatos Regis Castellæ, quod ille esset major & præcipuus Hispaniarum Rex. Cumque huic responso non acquiescerent Patres Concilii, post mensem integrum quo hac de re actum erat, Legati Regis Aragonum dixerunt, quod vellent se unire Concilio; non tamen reputare esse generale Concilium, neque agi de rebus Concilii generalis, donec venirent Legati Regis Castellæ. Die XV Octobris Sessione XXII unio facta est cum Legatis Regis Aragonum, sub conditione, quod haberent in Natione Hispanica voces tantæ auctoritatis, quantæ essent voces omnium Prælatorum & personarum Cleri regnorum dicti Regis, quæ citra & ultra mare possidebat, in quibus erant insulæ Canariæ, Siciliæ, Sardiniæ, Corsicæ & Majoricarum. Licet autem Legati Regis Portugalliæ, qui post Sessionem XXI die V Junii primum Constantiam advenerant, contra concessam Aragonensibus vocem protestati essent; & Legati Jacobi Comitis Marochiæ, appellantis se Regem Siciliæ, qui etiam tunc primum appulerant, contra loca Aragonensibus tributa egissent; [acceptatur nova convocatio,] processit tamen Concilium ad unionem, juxta concordata Narbonensia: quorum primo Capitulo, de nova convocatione Concilii, publice perlecto, dixerunt Legati Regis Aragonum: Cui quidem Capitulo satisfacientes, convocamus vos omnes Prælatos & ceteros Dominos de hac Congregatione, juxta tenorem dicti Capituli. Ubi videre est nullam fieri mentionem generalis Concilii, sicut nec facta est ab Archiepiscopo Mediolanensi, qui nomine Concilii legit schedulam sequentem. Nos permißione divina Episcopi, Presbyteri, & Diaconi Cardinales, Patriarchæ, Archiepiscopi, Episcopi, Prælati, & ceteri hic congregati, dictam convocationem acceptamus …

[20] Edidit circa hoc tempus Petrus de Alliaco Cardinalis Cameracensis Tractatum suum, [editurque Tractatus de auctoritate Ecclesiæ & Cardinalium,] de Ecclesiæ & Cardinalium auctoritate. Licet enim Illustrissimus Annalium Continuator Spondanus putet, Tractatum illum editum fuisse anno MCCCCXV post fugam Joannis; & licet initio Tractatus inter opera Gersonis notatum habeatur, quod liber scriptus sit in Concilio Constantiensi anno MCCCCXVII; in antiquo tamen Codice Ms. Bibliothecæ Vaticanæ, habetur ad finem ejusdem Tractatus, Explicit Tractatus de Ecclesiastica potestate, editus a D. Petro de Alliaco Cardinali Cameracensi, datus Constantiæ de mense Octobris anno Domini MCCCCXVI. Fatetur autem Cardinalis Cameracensis inter alia, quod apud nonnullos magnam perplexitatem induxit, an Nationes Constantiæ congregatæ habeant auctoritatem privandi Romanam Ecclesiam, & sacrum Collegium ipsam repræsentans, jure suo, habendi scilicet vocem in sacro Concilio, & summum Pontificem eligendi. Significat autem Parte I cap. 4, se ideo dubium illud cum aliis omnibus proposuisse, ut in Concilio super his deliberetur, & provideatur quod in futurum Acta non poßint ab æmulis reprobari. Quæ bene notanda sunt; cum ex his pateat, ab ipso Constantiensis Concilii tempore nonnulla ejus Decreta in dubium revocari cœpisse.

[21] Post Sessionem XXII cœperunt mense Novembri Legati Aragonum facere Nationem Hispanicam, [Vnitis Arragoniis,] & non solum dare Deputatos pro instituendo processu contra Benedictum XIII, sed & subsignare per modum Nationis acta & mandata Concilii, ob quæ graves controversiæ ortæ sunt inter Nationes … Sessione XXV die XIV Decembris, Xanzius Olorinensis & Bernardus Adurensis Episcopi, Legati Comitis Fuxi, unierunt se Concilio nomine dicti Comitis & trium Statuum Bearnæ.. Exhibitis igitur Procuratoriis Episcoporum, Abbatum, Capitulorum, Cleri, atque Baronum & Nobilium ac Plebis, Statuum prædicti Ducis, facta est nova Concilii convocatio, [Provinciales & Navarræi accedunt, denuo Concilium convocando,] juxta concordata Narbonensia, ut facta erat Sessione XXII, quando regnum Aragoniæ sese Concilio univerat … Mense Decembris intraverunt quoque Constantiam quatuor Legati Regis Navarræ, inter quos duo Episcopi & duo Doctores, qui Sessione XXVI, nomine dicti Regis & trium Statuum Cleri, Nobilium & Populi ejusdem regni, sese unierunt Concilio, illud de novo convocando, juxta concordata Narbonensia; & convocationem nomine Patrum Constantiensium admittente Archiepiscopo Mediolanensi.

[22] Die IV Januarii anno MCCCCXVII, relatum est Concilio, quod mediante Alfonso Rege Aragoniæ, [quod tamen ne sic quidem pro Generali agnoverunt Scoti] Rex Castellæ subtraxisset obedientiam Petro de Luna, & litteras convocatorias per totum Regnum publicasset, ac Legationem solennem ad Concilium misisset. Nuntiatum quoque circa hoc tempus Patribus Concilii est, quod eorum litteræ convocatoriæ in regno Scotiæ publicatæ essent; lectæque sunt litteræ Ducis Albaniæ; tunc Regis nomine Scotiam gubernantis, quibus reverenter significabat affectum ad unionem Ecclesiæ, seque commendabat Concilio, quod vocabat Congregationem in Constantia, pollicebaturque se missurum Legatos, cum plena potestate ad omnia quæ ad unionem Ecclesiæ pertinebant. Forma vero litterarum erat: Reverendißimi Reverendique Patres, Doctores egregii, spectabiles Domini, ceterique devoti Viri, pro unione sanctæ Matris Ecclesiæ in civitate Constantiensi congregati. Die XVII Januarii, Rex Romanorum Sigismundus (qui, post tractatum in Narbona, Galliam petiverat, pro pace componenda inter Franciæ & Angliæ Reges) Constantiam reversus est, una cum Nicolao Gneznensi Archiepiscopo, quem Concilium ei itineris socium dederat. Attulit autem Gneznensis Archiepiscopus libellum Joannis a Falckenberg, quem acceperat a Doctoribus & Studiosis Parisiensibus, dum eos Lutetiæ ad convivium exceperat: effecit autem idem Archiepiscopus, ut Joannes a Falckenberg in tetrum carcerem detruderetur, ejusque libellus famosus, in Wladislaum Regem & omne Polonum nomen conscriptus, a quatuor Nationibus & Collegio Cardinalium damnaretur, & statueretur quod censurari debeat in Sessione publica…

[23] Penultima mensis Martii, intraverunt Constantiam Legati Castellæ Regis, duo scilicet Episcopi, duo Milites, quatuor Doctores, [non etiam Castellani,] & unus Secretarius: qui III Aprilis exposuerunt desiderium suum ad unionem Ecclesiæ, addentes se primum informari debere de aliquibus concernentibus statum Concilii. Rogati autem die V Aprilis a Rege Romanorum, de iis circa quæ informari volebant; dederunt in scriptis quædam Capitula, quæ ut plurimum spectabant ad libertatem Patribus concessam in rebus ad Concilium spectantibus, & ad modum qui observandus esset circa electionem futuri Pontificis. Duæ vero fuerunt rationes, ob quas de his informari volebant: prima, quod scirent quædam per impressionem Constantiæ facta, inter quæ erat Decretum, de non eligendo Pontifice sine consensu Concilii, Sessione XIV editum, in quod Cardinales numquam libere consenserant: secunda, quod nollent Cardinales ab electione excludi; & loco Cardinalium Hispanorum, qui Benedicto adhærebant, Hispani quosdam de ejus Obedientia vellent adjungere … Occasione horum Capitulorum, cœperunt Cardinales urgere materiam de modo eligendi futurum Pontificem; de quo cum Rex Romanorum agi nollet, nisi post ejectionem Petri de Luna, & reformationem Ecclesiæ in Capite & in membris, facta est magna animorum contentio, quæ dudum duravit; persistente Rege Romanorum in suo proposito, & nolentibus Legatis Regis Castellæ se unire Concilio, nisi certificati de modo electionis.

[24] Compendii terminos excederem, si cuncta hac occasione inter Nationes acta describerem. [Istis autem eidem accedentibus,] Unico igitur verbo notasse sufficiat, Nationes Germanicam & Anglicanam adhæsisse Regi, Italicam & Gallicam Collegio Cardinalium; quibus ultimis post varias turbas significarunt Legati Castellæ die XV Junii, quod vellent se unire Concilio, prout fecerunt post triduum Sessione XXXV: in qua, juxta concordata Narbonensia, facta est nova convocatio Concilii, quod Castellani huc usque agnoscere noluerant pro Generali … Post Hispanorum unionem, voluit Rex Romanorum observari ordinem in rebus gerendis: & primo quidem, ut ejiceretur Petrus de Luna; secundo, fieret reformatio in Capite & Curia Romana; tertio, ceteris reformationibus Papæ reservatis, procederetur ad electionem Papæ. Quæ cum sæpius Nationibus proposuisset, & apud omnes nimium urgeret; protestata est Natio Gallicana, die XVII Junii, de læsa libertate, quam Rex cum omni securitate cunctis promiserat. Cumque Rex Romanorum sese excusare niteretur, die XXVIII ejusdem mensis fuerunt datæ Regi, [a Concilio tunc primum generali,] ex parte Nationum Italiæ, Galliæ, Hispaniæ, ac Collegii Cardinalium requisitiones in scriptis, quibus petebatur Decretum Concilii de modo eligendi futurum Pontificem; dicebaturque ad Regem non spectare, in rebus Ecclesiasticis sequenda præscribere. Quæ aliaque effecerunt, quod Rex die XI Iulii publicarit litteras securitatis, & in quatuor locis Constantiæ affigi jusserit.

[25] His litteris publicatis, unanimi consensu statutum est procedendum ad sententiam, diffinitivam contra Petrum de Luna, ex tribus de Papatu contendentibus ultimum: [declaratur Benedictus 13 Papatu per hæresim excidisse.] quæ, XXVI Iulii Sessione XXXVI, lata est in dubium illum Pontificem, tamquam perjurum, universalis Ecclesiæ scandalizatorem, fautorem & nutritorem inveterati schismatis & inveteratæ scissuræ & divisionis Ecclesiæ sanctæ Dei, pacis & unionis ejusdem Ecclesiæ impeditorem & turbatorem, schismaticum & hæreticum ac a fide devium; & Articuli fidei, Vnam sanctam Ecclesiam Catholicam, violatorem pertinacem; cum scandalo Ecclesiæ Dei incorrigibilem, notorium ac manifestum; omni titulo, honore, gradu, & dignitate indignum; a Deo ejectum & præcisum; & omni jure, eidem in Papatu & Romano Pontifici ac Romanæ Ecclesiæ quomodolibet competente, ipso jure privatum, & ab Ecclesia Catholica; tamquam membrum aridum præcisum. Post ejectionem Petri de Luna, qui Benedictus XIII in sua Obedientia vocabatur, nominati sunt a Nationibus Deputati pro reformatione in Capite & Curia Romana. Quod animadvertentes Cardinales, statim materiam electionis proposuerunt; & contra Decretum, de non eligendo Pontifice absque consensu Concilii, quod Sessione XIV, ipsis invitis editum erat, protestati sunt apud omnes Nationes. Rogarunt etiam ac exhortati sunt Patres, ne, prætextu reformationis, negotium electionis differrent.

§. IV. Electio Martini V, per quam Ecclesiæ membris, jam inter se unitis, acceßit Caput, salva in omnibus hujus ipsius superioritate.

[26] Cum post ejectionem Petri de Luna, Rex Romanorum incepisset se iterum immiscere negotiis Concilii, [26 Aliis de reformatione, de Electione aliis prius agi volentibus,] & cum Nationibus Germanica ac Anglicana conclusisset, non agere de negotio electionis nisi post absolutum negotium reformationis; tres aliæ Nationes sese unierunt Collegio Cardinalium; factumque est, quod auctor coætaneus Gobelinus Persona in Cosmodromio, ætate 6 cap. 69, his verbis describit: Orta est seditio inter Regem & Nationem Germaniæ parte ex una, & ceteras Nationes parte ex altera; Rege cum suis volente, quod, priusquam ad electionem summi Pontificis procederetur, fieret reformatio Ecclesiæ tam in Capite quam in membris; ceteris contendentibus ex adverso, quod prius procederetur ad electionem Papæ, per quem reformatio Ecclesiæ esset deducenda ad effectum. Tandem reformatione concepta, ipsa tamen necdum publicata, processum est ad electionem … Cum itaque Natio Germanica sæpius a tribus Nationibus & Collegio Cardinalium, ad dandos Deputatos pro materia electionis, frustra monita fuisset, ipsaque Regi Romanorum firmiter adhæreret; Cardinalis Pisanus, die x Septembris; dedit legendam coram natione Germanica protestationem, ex parte trium Nationum Hispanicæ, Gallicanæ, & Italicæ, ac sacri Cardinalium Collegii; cujus lectio, ob strepitum & discessum Regis, tunc perfici non potuit: die tamen XI Septembris, a Cardinali Pisano in Ecclesia Constantiensi, non obstante tumultu a Germanis excitato, integre lecta fuit.

[27] Plura a tribus Nationibus & Collegio Cardinalium dicta sunt in illa Protestatione, [negant Cardinales absque hac ad illam perveniriposse] notatu dignissima, & ad auctoritatem & sensum Decretorum Sessionis V, quam maxime facientia. Dictum est enim Ecclesiam tunc fuisse, instar corporis accephali, id est, sine Capite; & quorumdam regnorum ac provinciarum populos, nondum solide & clare Concilio adhæsisse, sed expectasse fiendæ electionis summi Pontificis eventum, ut, si Canonice eligeretur, ei obedirent, alias non. Adjunctum, quod fides quorumdam, qui eidem Concilio adhæserant, propter rumores discordiarum & quasi impreßionum, quas in eodem Concilio fieri audiebant, jam vacillare cœperat; & in urbe Roma ac Italia de assumendo aliquo Pontifice plurimum dubitari. Demum Decretum Sessionis XVI, de non eligendo Pontifice sine consensu Concilii, non ligare Nationem Hispanicam, quia Sessioni illi non adfuerat: ex quo a fortiori concludi poterat, Decretis Sessionis IV ac V de Potestate Ecclesiastica, non teneri Romanos Pontifices, utpote qui ab illis non solum abfuerant, sed constanter contradixerant. Ne tamen expresse & in terminis tres Nationes Decreta illa reprobare viderentur, ea alio sensu, quam Rex Romanorum & alii volebant, intelligenda esse dixerunt. Asseruerunt namque, Decretis illis statui, quod prius agatur de unione Ecclesiæ quam reformatione in Capite: In omnibus enim locis, [aut integram Ecclesiæ unionem haberi,] ubi in Concilium vel dicta Capitula de agendis in isto Concilio loquuntur, semper præponunt unionem: quæ unio nec est nec dici potest perfecta, nisi Ecclesia unum Caput ministeriale habeat, cui corpus Ecclesiæ uniatur. Duplex enim, secundum sacros Doctores, est unio Ecclesiæ; una, membrorum ad invicem, quæ jam creditur esse facta; altera, membrorum ad Caput, ut constituatur Corpus integrum & perfectum, & ipsa non est facta, igitur primo loco facienda.

[28] Lecta hac Protestatione, tanta animorum conturbatio orta est in Natione Germanica, ut Rex Romanorum, habito cum suis consilio, egerit de capiendis nonnullis Cardinalibus: [morituri potius quam patiantur inverti eum ordinem:] qui de ea re per cives Constantienses admoniti, statuerunt die XII Septembris, quod propter tales minas & terrores incussos, aut propter machinationes quas Cardinales sciebant fieri contra eos, non dimitterent persecutionem unionis Ecclesiæ usque ad mortem; & portabant Capellum rubeum in signum martyrii, si opus esset, pro Ecclesia Dei, nec de aliquo terrebantur. … Post plures turbas & tumultus, cum Natio Anglicana adhæsisset Collegio Cardinalium & tribus Nationibus, ad dandum deputatos pro materia electionis; tandem Natio Germanica, quæ constantiam Cardinalium vincere nequiverat, agere cœpit de cautione, quod facta Pontificis electione fieret reformatio Ecclesiæ: & petivit assecurationem per Decretum irritans, quod post electionem Papæ fieret reformatio ante Coronationem ejus & administrationem aliquam. Cumque factæ essent variæ formæ Decreti ad hoc, tandem dictum fuit, [sed neque decreto aliquo irritanti illigari eligendum volunt,] quod Papa electus ligari non poterat. Quo responso significatum fuisse, quod verus & indubitatus Pontifex a Concilio ligari non poterat sub pœna depositionis, latius ostenditur alibi. Verum quidem est, quod Sessione XXXIX quædam in materia reformationis edita reperiuntur; sed magna cum cautela, & sine ulla mentione pœnæ: quæ auctoritatem Concilii directivam, non vero coactivam indicant.

[29] Illustre est hac de re exemplum in Capitulo Frequens, [vel auctoritatem ejus aliquatenus imminui.] de celebrandis Conciliis generalibus & provisione erga futura schismata. Cum enim Patres Constantienses statuant Concilia generalia in quinquennium, septennium, & decennium celebranda esse, plurimum auctoritatis circa tempus & locum in Romano Pontifice agnoscunt, nulliusque pœnæ mentionem faciunt. Ubi vero de sopiendo schismate, quod oriri posset, agunt; pœnam privationis imponunt illis qui simul de Papatu contendunt; ut ipsi Patres Constantienses, Concilium, non nisi tempore schismatis, potestatem coactivam in Pontifices habere, significarint. Cum ex his constaret, quod Concilium supra verum & indubitatum Pontificem potestatem coactivam non assumeret, mediante Episcopo Wintoniensi, patruo Regis Angliæ, qui tunc primum Constantiam advenerat, consensit Rex Romanorum, quod ante reformationem procederetur ad electionem Pontificis, statutumque Decreto Concilii Sessionis XL, quod Pontifex de proximo assumendus, una cum Concilio vel ejus Deputatis, reformaret Ecclesiam in Capite & in membris. Cui Decreto, licet irritans nō esset, nec aliquam pœnam Pontifici Ecclesiam reformare detrectanti imponeret, ipsa tamen Natio Germanica acquievit, contenta addere inter Capita reformationis hoc unum; Propter quæ & quomodo Papa poßit corrigi & deponi: quod ideo adjunctum puto, ut Pontifex cum Concilio quȩstionem de potestate coactiva Concilii, quam Ioannes Gersonius Sessione V decisam fuisse crediderat, decideret …

[30] Notavimus supra, Cardinalem Cameracensem, in Tractatu de potestate Cardinalium, [Disputatur de jure illorum ad electionem faciendam:] Nationes monuisse, quod apud plures dubitaretur, num Cardinales potuerint privari voce in sacro Concilio, tā quoad acta, quam quoad electionis futuræ modum. Quæ ne quisquam putet ab eo tum sine fundamento proposita fuisse; notandum est ex gestis Concilii, quod anno MCCCCXVII mense Octobris, loquentibus quibusdam de excludendo ab electione Pontificis Collegio Cardinalium, ut Collegio; Cardinalis S. Marci sese opposuerit eorum opinioni, dicens, ad Collegium Cardinalium de jure pertinere electionem: Et multi tenent, inquit, quod Concilium sine Papa non potest illa juta mutare, multæque Nationes sic electum non reputarent pro Papa. Quæ Cardinalis verba tanti momenti visa fuerunt, ut die XXV Octobris, nihil factum sit nisi disputare; [& tandem per ipsos ac Nationum Deputatos creatur Papa Martinus 5:] maxime utrum Concilium potuit derogare juribus, editis super electione Papæ, vel illa tollere … Ex quibus patet quam graviter hallucinentur, qui omnia Decreta Constantiensis Concilii, ante trium Obedientiarum unionem edita, irrefragabilia putaverunt: Postquam autem diu actum fuerat inter Nationes & Collegium Cardinalium de modo eligendi futurum Pontificem; convenit inter omnes, die XXVIII Octobris, quod una cum Cardinalibus sex Deputati ex singulis Nationibus haberent jus suffragii: qui proinde VIII Novembris Conclave ingressi, post triduum, in festo S. Martini, cum incredibili totius orbis Christiani lætitia, in summum Pontificem elegerunt Odonem Cardinalem de Columna, qui, ob festum suæ assumptionis, Martinus V appellari voluit.

[31] [qui, reprobatis nonnullis primarum Sessionum articulis,] Hic cum Præsides Nationum, ad se evocasset, ut ex parte illarum eligerentur Deputati, qui cum sex Cardinalibus a se deputatis agerent de reformatione, per plures menses frustra inter illos actum est de hac materia, una Natione volente hoc modo, alia alio. Unde prudentissimus ille Pontifex, auditis Nationum opinionibus, Capitula obtulit, quibus illis satisfecit, quæ Sessione XL de reformatione a Nationibus fuerunt desiderata: ad Capitulum vero, quibus de causis Papa poßit corrigi vel deponi, respondit; Non videtur, prout nec visum fuit in pluribus Nationibus, circa hoc aliquid novum statui vel decerni. Ita duo Codices Mss. unus Vaticanæ, alter Palatinæ bibliothecæ: ex quibus non solum apparet, mutila esse Capitula reformationis a Labbæo edita; sed & constat clarissime, Martinum firmare noluisse Decretum Sessionis V, eo sensu quo a Joanne Gersone exponitur, quin potius novitatis accusasse & reprobasse. Quod ipsum ostendi potest ex concordatis particularibus, a Martino cum singulis Nationibus initis, in quibus cum de ceteris reformationum capitibus, salva Sedis Apostolicæ auctoritate, statueret; de hoc capite ne verbum quidem fieri voluit, quantum vis Natio Germanica in suis advisamentis post electionem id instanter petiisset. Idem Martinus, [edita contra hareticos valida esse jubet,] anno MCCCCXVIII mense Februario, rogatus a Patribus, ut juberet per omnes orbis Catholici regiones inquiri in hæreticos Hussitas & Wicleffistas; antequam litteras executorias, ad hæreticæ pravitatis Inquisitores, in Anglia, Polonia, Bohemia constitutos, publicaret; voluit primum auctoritate Apostolica confirmare omnia decreta in Concilio Romano sub Joanne XXIII, & in Concilio Constantiensi ante suam electionem contra hæreticos edita: qua de re extat ejusdem Pontificis Bulla authentica in Archivo Apostolico, huc usque inedita, & orbi Catholico his nostris temporibus plane ignota, data Constantiæ octavo kal. Martii, anno Pontificatus primo.

[32] Nicolaus Gneznensis Archiepiscopus, cum aliis Oratoribus, qui a Wladislao Rege suo & Witholdo Lituaniæ Duce litteras acceperant, [appellationes ad futurum Concilium prohibet;] ad prosequendā censuram errorum & hæresum in partibus suis pullulantium; cum vidissent in litteris Synodicis ad Inquisitores Poloniæ contra hæreses, die XXII Februarii datis, nullam factam mentionem errorum famosi libelli Joannis a Falckenberg, multis indicarunt se appellationem ad futurum Concilium interjecturos. Quod cum ad aures Martini pervenisset; ille, sexto Idus seu II die Martii, in Consistorio publico Constitutionem, ad perpetuam rei memoriam, edidit; in qua appellationem a Sede Apostolica ad futurū Concilium his verbis prohibuit; Nulli fas est a supremo Iudice, videlicet Apostolica Sede seu Romano Pontifice Iesu Christi Vicario in terris, appellare. Quo Decreto auctoritatem Pontificis supra Concilium esse indicavit; & Decreta Sessionis V, in sensu Basileensium de superioritate Concilii intellecta, rejecit & infirmavit. De Martini Constitutione testatur Gersonius, in Dialogo apologetico pro Constantiensi Concilio, hactenus (ut puto) inedito, & in Tractatu, an & quomodo appellare licent.

[33] Mense Aprili, Sessione XLV & ultima, Oratores Regis Poloniæ, [ab eisque Polonos cohibens,] videntes quod Martinus mitius cum libello Joannis a Falckenberg ageret; rem novam ausi, inquit Cromerus Warmiensis, lib. 18 de rebus gestis Polonorum, ad futurum Concilium appellarunt. Qua de re cum multa dicerentur, & tumultus in Concilio fieret; Martinus, imposito omnibus silentio, respondit ad prædicta & dixit, quod omnia & singula in materia fidei conciliariter decreta & statuta confirmaret, [Concilio se superiorem eßendit.] neque aliter, neq; alio modo. Quibus verbis Articulum de propositione Joannis Petit, a Joanne a Falckenberg in libello prædicto renovatum, se cum Concilio Constantiensi damnare; statutum tamen Nationum & Cardinalium, de damnandis in Sessione publica prætensis aliis libelli erroribus, sese rejicere, significavit. Cumque Oratores Poloniæ appellationem suam ad futurum Concilium prosequi vellent; Martinus, suprema suæ Sedis auctoritate usus, & contra Constitutionem suam de non appellando ad futurum Concilium procedi nolens, appellationem prosequi volentibus, silentium sub pœna excommunicationis imposuit; idq; in medio Concilii, adstantibus cunctis trium Obedientiarum, omnium Nationum, & ipsius sacri Collegii Cardinalium Patribus, fecit, & actis publicis ad perpetuā rei memoriam inseri voluit… Post Synodum vero, non solum ostendit Martinus supremam Sedis Apostolicæ auctoritatem, in ineundis cum singulis Nationibus concordatis; sed & in probandis nonnullis Constantiensis Concilii Decretis, quæ illi confirmanda offerebantur.

CCXI EUGENIUS IV.

Ab anno 1431.

Pag 118 Lin 3 post — vocatus — adde — [Canonicus Regularis S. Gregorii in Alga] II Nonas &c.

Num. 2 & 3 adde, — quod post Pag. 168 col. 4 in Appendice suggeritur.

Pag. 119 conjugantur numeri 4 & 5, usque ad dimidiam fere columnam: ubi post hæc verba — & per sex menses in libertatem se vindicant — facta nova divisione, interponantur sequentia.

[5] Non sunt hæc ipso statim Pontificatus initio facta, sive primo ejus anno, [Anno Pontificatus 4 Christi 1434,] ut alicui forsan videri posset, obiter Stellam legenti; sed primorum annorum quarto, jam mensibus aliquot inchoato. Neque operosius refutandus hic Stella culpam turbarum istarum Eugenio imputans, quasi divina omnia humanaque conturbanti. Satis a tali not a illum vindicant ex Flavio Blondo Eugenii ipsius Secretario, Raynaldus & Bzovius, Annalium Ecclesiasticorum scriptores. Et Blondus quidem in Decadibus suis, totam turbarum Romanarum historiam distincte explicat, aliique ex illo: sed quomodo Pisis atque Florentiæ exceptus sit fugitivus Papa, Annales non attingunt. Placet ergo id accipere ab Ambrosii Abbatis Generalis Camaldulensis Hodœporico, ex Illustriss. Magliabechii Mss. ante hos fere decem annos excuso Florentiæ. Accingebat ille ex officio sese ad serium accuratumque examen eorum, quæ contra duos sui Ordinis Abbates Pisanos delata erant: sed fregit istiusmodi propositum, inquit, rumor allatus. [quam rem ut gesta erat intelligens Ambrosius Camald.] Quippe antea Romæ vinctum detineri Pontificem summum a Romanis, obscœna fama vulgaverat; tum vero effugisse proditorum manus Pisasque contendere nuntiabatur, & singulis diebus affuturum. Conjuraverant adversus tanti meriti virum, Patrem ac Pastorem omnium, conscelerati cives; ac nisi illum Deus omnipotens servasset ex impiorum manibus, actum fuisset de illius vita & salute. Innotuere Pontifici insidiæ perfidorum:seque observari ubi didicerat, ex Palatio S. Petri, editiori scilicet atq; munitiori, ad ecclesiam S. Mariæ trans Tiberim contulit, ut arte illorum impios conatus eluderet. Inde capta hora, cum jam rapiendus esset, posito Pontificali habitu & cultu, Monachi cucullum sumit; & uno tantum comite ejusdem habitus in hortos concedens, & quidem contra suorum sententiam, ad Tiberim pervenit; paratamq; cymbam ascendens, summo remigum impulsu ferebatur. Ubi vero innotuit, elapsum esse Pontificem; id etiam sceleribus suis addiderunt, ut persequi jamjam fugientem pergerent atque evadentem; irritos dolentes fuisse conatus suos; jaculisque impetebant eminus. Sed illum omnipotēs Deus mirabiliter atque misericorditer, & inter persequentium tela servavit illæsum; dum ille tandem ex minori scapha in triremem ad id præparatā scandens, paucis diebus Liburnam venit. Quorum principaliter scelere Romani tantum facinus aggredi voluerunt, quia anceps sententia est, ipsi nequaquam diffinire volumus.

[6] [eidem prope Pisas occurrit.] Pisis ubi innotuit, Liburnam applicuisse Pontificem, congrui ad eum suscipiendum, quantum angustiæ temporis sinebant, apparatus fiebant. Qua vero die affuturus expectabatur, ipsi ante lucem obviā illi ire perreximus,& decimo ferme lapide equitantem cum paucis offendimus Pontificem summum, nudum ferme. Miserati rerum faciem, & Deo tamen gratias pro illius ereptione referentes, resoluti in lacrymas sumus. Jumentis lapsi, ubi ille appropiaverat, accurrimus; illiusq; sacra osculati vestigia & manus, ad oris osculū suscepti sumus, illo gratissime nos excipiente & benignissime resalutante. … Ubi vero Pisis appropinquavimus, Populus omnis & Magistratus occurrit cū laudibus & gaudio inȩstimabili. Præcedebant pueri, redimiti tempora lauro atque fronde varia & floribus, laudesq; concinentes & inclamantes pacem, Pontifici & omnibus fletum excussere. Sequebantur viri suo ordine, umbraculoque exceptum Pontificem in civitatem deduxere; [testis quam honorifice exceptus fuerit tum Pists.] primoribus viris fræna equi regentibus dextra atque læva, & illi obambulantibus jugiter. Tū vero omni ex parte oppidi, qua erat transiturus, turba innumerabilis confluens, effecerunt ut esset perdifficilis transitus. Matres familias & pueri atque innuptæ puellæ e fenestris ac tectis prospectabant, donec in principalē ecclesiā est introductus, Archiepiscopo civitatis & Clero omni occurrente ex more. Ibi oratione fusa, in Palatio Archiepiscopali sedem habuit…

[7] Advenerunt ex Florentia plures, tam Prælati quam Nobiles, ut Pontificem deducerent: [tuus Florentia.] Cardinali S. Xysti advenienti occurrimus; solusq; ex Cardinalium numero Pontifici Florentiam tendenti adfuit. Movimus Pisis XX Junii Pontifici adjuncti, ipsaq; die sex ferme millia passuum processimus… Postridie subito mane a S. Miniate iter ingressi. Pontificem parum abesse (equitarat enim ante lucē) didicimus. Descendit ad S. Jucundi Ecclesiā Pontifex aliique. Recreatis omnibus modice, ad Montem-Lupum venimus. Susceptus est in ædibus ecclesiæ Pontifex… Mane ante lucem equitantes Florentiā petebamus. In villa Angeli Civis Florentini, qui secum equitabat, modice quievit Pontifex. Jam vero portæ civitatis propinquanti, quæ vastissima tunc tota patuit, omnis Nobilitas obviam venit, totusque Clerus cum insignibus ornamentis occurrit: omnis ætas, sexus uterque, omnisque conditio sese per itinera quaquaversum diffuderat; ut nusquā transire ferme Pontifex posset, fueritque necesse disseminare pecuniam quacumque iter ageret, ut his colligendis occupati a pressura desisterent. Tecta ferme omnia ipsæque fenestræ vix capere spectantes poterant. Mulieres, matres-familias, puellæque innuptȩ, præcipuo muliebri mundo compositæ, editioribus in locis residentes, magnum plerisq; sui præbuere spectaculum; suosque in unum populos tunc vere prospexit civitas. Ad principalem ecclesiam civitatis, per illustriora urbis loca, ea pompa deductus; oratione fusa, inde ad habitationis suæ locum eadem frequentia & celebritate ductus est; Pontificalibus infulis ornatus, & equo candido insignibus phaleris exultante invectus; quæ omnia, priusquam Urbi propinquaret, obtulerat Civitas. Ita ætate nostra Florentia, profugos Pontifices duos, Joannem scilicet XXIII atque Eugenium IV sinu suo suscipere meruit, & inter hos medium Martinum V annum fere & semis tenuit; imo ut verus esset Pontifex & indubitatus effecit, quando illic ad ejus vestigia (qui judicio multorum injuste abrogatus fuerat) Joannes accessit; verumque Vicarium Christi & Petri Successorem confessus, ipse minoribus contentus officiis perstitit.

[8] Romani, postquam Pontificem evasisse didicerunt, mœsti quod res illis nequaquam ex voto successerat, [Romanis interim Nepotem ejus captivum tenentibus] ad prædam conversi, omnia illius expilare pergunt, furore inaudito; compluresq; Curiales violare, & imprimis nepotem Pontificis Franciscum, Tituli S. Clementis Presbyterum Cardinalem; & reliquis ægre dimissis, illum arctissimæ custodiæ tradunt, vix sibi cujusquam colloquium permittentes, ingentemque pecuniæ summam & Castellum munitissimum, quod S. Angeli appellant, Ostiamque petunt. Enituit Pontificis constantia summa, dum neque affectu Nepotis potuit vinci; & quidem cum se plurimi orarent, & frequentibus litteris illius pulsaretur, ut aliquid ex his quæ postulabantur indulgere acquiesceret. [& pro ejus solutione iniqua petentibus,] Sum ipse quoque hanc ipsius magnitudinem animi summe admiratus, cum se orantem ut saluti juvenis consuleret, responso rationis & gravitatis pleno composuit, dicens; Nihil referre, uter alterum præcederet, se Nepos, an ipse Nepotem; cum conditione communi in vitam ambo essent ingressi. Præstare, si Nepos succumberet Ecclesiæ causa: se non posse salva conscientiæ integritate & dignitate sua, [quæ constanter & feliciter negavit Eugenius.] ea efficere quæ postulabantur. Denique cum hujus rei gratia postea Senas ipse concesserim, ab eo missus; & ea afferrem, quæ nequaquam viderentur esse respuenda; ne sic quidem acquievit, sed rigorem constantiamque servavit; ita ut hinc ipsius severitatem plerique carperent, crudelitatemque interpretarentur. Deo tamen dirigente negotia, consilium sententiamque Pontificis approbarunt omnes, cum & ille liber evasit, & sub ditione Ecclesiæ cuncta perstitere. Præbuit se spectaculum populis in ecclesia S. Joannis Baptistæ principali, sedens editiori in loco, & ipse quoque spectans Processionis solennia, admiransque magnificentiam singularem atque ordinem; dignam profecto miraculo rem, & quam, nisi conspectam, credere quisquam aut capere non posset, longeque difficillimum esset enarrare: tam multa, tam miranda, tam varia vidimus; namque & ipsi cum Pontifice spectabamus: sed ea narranda relinquimus ceteris.

[9] [Schisma Basileæ conflatum.] Atque hic fere deficit, post unam de negotiis privatis pagellam. mutilus Codex, multa de hoc Pontifice digna scitu suggesturus, si alicubi integer reperiatur. Nunc progredientem Stellam subsequi placeat, qui iniquiori nonnihil adversus Eugenium præjudicio abreptus, interrupto superius textui hæc subjungit. Eo autem tumultu Basiliense Concilium &c. — continuando etiam cum his numerum 6, ubi in lin. antepenult. — Frisconaria. l. Frisionaria.

[10] Religiosos omnes &c. — & sic pro 8, 9, 10, substitue zysras, 11, 12, 13, tum eodem num. 7 nunc 10 lin. 9 — Matisconem. l. Matisconensem.

Et in Hist. Conclavis num. 5 lin. 11 lege — ex sua parte.

Num. 7 lin. 20 — ætatis. l. ætate.

Num. 9 lin. 13 — Nicolaum de Casa. l. de Cusa — & in fine adde — Imago Eugenium repræsentans inter Cavallerianas ejusmodi est, ut prototypon videatur ad viventis similitudinem expressum, eodem quo Regularis Canonicus utebatur habitu; unde sequitur, quod vel hunc ille non mutaverit Pontifex, vel ita pictus sit ante Pontificatum: dignam proinde censeo quæ seorsim hic proferatur.

Num. 10 lin. 2 — patetur. l. pateretur.

CCXI. EVGENIVS IV.

FELIX ANTIPAPA.

Ab anno 1440.

Lin. 6 — dies XIII — l. — dies XV.

Idem muta in Margine — dies 15.

Num. 4 lin. 13 — Chablasio. l. Cabalicensi tractu.

Num. 6 adde — 7 Carinianensem istam, ad vivum (ut præfertur) expictam olim imaginem, [Ripaliæ status,] cum altera recentius exsculpta, delineari mihi sæpius petii: sed nostris in hoc mihi servire cupientibus defuit hactenus commoditas idonei pictoris, qui ectypon ad me mittendum formaret in loco, medii fere diei itinere dißito ab Augusta Taurinorum; unde necdum omnem spem abjiciens concupita accipiendi, interim observo, Ripaliam in Præfectura seu Balivatu Thononensi ad meridionalem Lemani lacus ripam consistere, pari fere leucarum VII intervallo ab Vrbe Geneva, & Rhodani lacum illum efficientis ostio, Helvetiæ limite.

CCXII NICOLAUS V.

Ab anno 1447.

Num. 5 lin. 9 legatur — Frederici [&] conjugis.

Num. 7 adde — In Bullario Lateranensi &c. uti post Pag. 168 col. 4 circa medium.

In Hist. Concl. num. 3 lin. 5 a fine — viderit. l. vidit.

CCXIII CALLISTUS III.

Ab anno 1455.

In Marg. — dies 3. l. dies 30.

Num. 2 adde — sed neque Romæ neque Florentiæ hactenus eam reperire potuit plurium utrobique amicorum diligentia, vel ubi lateat investigare.

In Hist. Concl. num. 7 lin. 13 — timerarie. l. temerarie.

Num. 11 lin. 16 lege — Mirum ergo erat videre tantam taciturnitatem.

Num. 15 lin. 8 a fine — civitatis. l. civitates.

CCXIV PIUS II.

Ab anno 1458.

Num. 1 lin. 5 a fine — ad. l. ab.

CCXV PAULUS II.

Ab anno 1464.

Num. 4 adde — Ad hujus Pontificatus res imprimis memorandas spectat votivus Friderici Imperatoris Romam accessus, sub exitum anni MCCCCLXVIII, & mora usque ad IX sequentis Ianuarii. Eam insigni Epistola accuratißime descripsit Augustinus Patricius Senensis, & ex ipso delibavit Raynaldus in Annalibus, totam vero, lectu sane dignißimam, inseruit Museo suo Italico Ioannes Mabilio ex Ms. Vallicellano.

Num. 5 sic ordire. — Sub hujus Pontificatus initium adhuc in usu fuisse annum usq; ad XXV Martii protractum, demonstrat quam supra in Gregorio XI allegavimus Bulla, pro celebrantibus Præsentationis Marianæ festum, data Romæ anno Incarnationis Dominicæ MCCCCLXIV, XII Kal. Februarii, Pontificatus primo. Eodem facit relatum in Bullario Lateranensi Induitum, velut Datum apud Sanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicȩ millesimo quatercentesimo sexagesimo quarto, quintodecimo Kal. Februarii, Pontificatus anno primo, numeris singulis ita ad longum scriptis, & tamen annum requirentibus productum usque ad diem Incarnationis. Nec non ea Bulla, quæ prima extat apud Wadingum, data sub simili annorum nota V Nonas Martii. Quod tamen sub eodem Pontificatu cœperit etiam mutari stylus, civilisque anni initium ad Kal. Ianuarii revocari, probari potest, ex ejusdem Pauli duabus in Bullario litteris: ubi ordine tertia &c. — Deinde lin. 13 dele — unde colligitur &c. 4 lineas usque — 1465 — iterumque ultimas 4 — Quapropter non ausim — Neque labora in iis quæ suggeruntur post pag. 168 col. 5 velut addenda ad finē, quia jam hic relata sunt.

CCXVI SIXTUS IV.

Ab anno 1471.

Lin. 1 — Sixtus Papa VI — l. — IV.

Num. 3 lin. 1 — Requirens. l. Requirenti.

Num 6 lin. 8 — extruxit. l. extructis.

Num. 9 lin. 7 a fine — sulterranea. l. subterranea.

Num. 12 lin. 7 a fine — Quadragenus. l. Quadragenas.

In Hist. Concl. num. 1 lin. antepenult. — referuntur. l. referantur.

CCXVII INNOCENTIUS VIII.

Ab anno 1484.

Commentarium elogio Chronico subjectum sic ordire.

Quam merito Stella (a cujus utpote coævi verbis hunc vicinosque Pontificatus ordior usque ad notam]) quam merito, inquam, [Innocentii genus illustre] Stella familiam Cyborum, licet eo tempore fortunis mediocrem, honoratam tamen nuncupaverit, ex Ciacconio intelligi potest. Laudat ipse eam a vetusta nobilitate apud Græcos, quæ in duos divisa ramos Neapolitanis Tomacellos dederit, ex quibus fuit Bonifacius VIII; Genuensibus Cybos, unde in Hungaria prognati Cybacii, quorum unus Emericus, anno MDXXVII Temeswatiensis Comitatus Titulum obtinuit. Inter Cybos autem Genuæ claros, primus a Ciacconio laudatur Guilielmus, a sancto Rege Ludovico vel ejus filio equestri dignitate ornatus. Pater autem Ioannis Baptistæ Aaron, equestris ordinis vir primarius fuisse dicitur, quem Renatus Andegavensis & postea Alphonsus Aragonius, Reges utriusq; Siciliæ, sibi Neapoli Proregem substituerunt; idemque a Callisto III Senator Urbis creatus, eam dignitatem, tunc non solitam commitis nisi viris omnino præcipuis, maxima cum laude geßit, cujus idcirco Insignia cum elogio extabant in Palatio Capitolino cum Ciacconius scriberet. Idē Ciacconius illam ipsam fortunarum mediocritatem, quam Stella indicat, haud vulgariter commendat; dum filium, jam factum Cardinalem, virum appellat ditissimæ paupertatis, in qua, tanta moderatione alebat multam honestamq; familiam, ut in recta privatæ domus gubernatione optimum se universalis Ecclesiȩ Rectorem futurum præmonstraret. Ad Stirpem quod attinet, ejus tunc Aaroni, in præcipuis Republicæ muneribus diu multumq; versato, laus magna fuit, non magnas in iis divitias collegisse, quibus filios locupletes & summis Principibus pares relinqueret: & hanc laudem nunc sibi propriam vindicat, illius post duo secula dignißimus Nepos Alderanus Card. Cybo, ex munere Primi sub Innocentio XI Ministri aliud nihil sibi fœnerans, quam curas & labores. Sed quod præ manibus est agamus, & ex Auctore nostro cœptum Innocentii elogium prosequamur.

[2] [& virtutes.] Hic cum inter ceteros Cardinales pauperior &c.

CCXVIII ALEXANDER VI.

Ab anno 1492.

Num. 2 lin. antepenult. expunge — denique — & in fine adde — Denique in Bullario Lateranensi invenitur Breve, simili stylo datum sub annulo Piscatoris, die undecima Februarii, millesimo quingentesimo, Pontificatus anno octavo, numeris ita ad longum expreßis.

Ad Acta post num. 7 adde —

[8] [Titulus Catholici datus Hispaniæ Regibus,] Huic Pontifici Hispaniarum Reges acceptum referunt Titulum Catholici: testatur enim Philippus Comineus, lib. 5 de bello Neapolitano idemque ad annum 1496 refert Odoricus Raynaldus, decrevisse Alexandrum attribuere illis ut Christianissimi dicerentur, & in suis ipsum litteris atque sermone sic eos vocasse: sed cum ex Cardinalibus quidam resisterent, neque Galliam vellent appellatione illa privari, Catholicos nominari jussisse, ob Catholicam scilicet fidem, expulsis Mauris stabilitam in Hispania, & in novum Orbem feliciter invectam. Nec defuerunt suo isti Titulo Successores, perpetuis fere bellis contra Infideles hæreticosque gerendis, videlicet Carolus, I Rex, at V Imperator sui nominis, & tres consequenter Philippi: quorum egregia proles Carolus II nunc feliciter regnat, & Austriacæ Pietatis erga Venerabilem Eucharistiam illustria renovat identidem exempla, sicut in Propylæo Maji fusius declaravi. Dignus profecto illorum, quos dixi, & Gothorum in Hispania Regum heres: cui perquam congrue aptentur elogia, qualibus ab Ariana hæresi ad Catholicam Religionem traducto Recaredo Regi Toletanum Concilium anno DLXXXXIX invenitur acclamasse: Cui a Deo æternum meritum, nisi vero Catholico Recaredo Regi? Cui a Deo æterna corona, nisi vero Orthodoxo Recaredo Regi? Cui præsens gloria & æterna, nisi vero Amatori Dei Recaredo Regi? Ipse novarum plebium in Ecclesia Catholica conquisitor: ipse mereatur veraciter Apostolicum meritum, qui Apostolicum implevit officium: ipse sit Deo & hominibus amabilis, qui tam mirabiliter Deum glorificavit in terris. Respirantis porro in Hispania Religionis instaurator Alfonsus I, jam inde ab anno DCCXXXVIII, quo Socero Pelagio Regi succeßit, cognominatus Catholicus, teste Luca Tudensi, eumdem Titulum, si non hereditarium transmisit ad successores, multis tamen usurpandum dimisit: ex quibus apud Michaelem Angelum Laureti in Vita Italica S. Ferdinandi, Ordonius I anno DCCCXXVIII, Sancius Crassus anno DCCCCXXX, Alfonsus VI anno MLXVI, Alfonsus VIII anno MCLX, & Joannes I anno MCCCLXXIX Castellæ Reges, eumdem Titulum adamasse reperiuntur in vetustis monumentis; uti etiam in Aragonia Petrus I & II sub annum MXCIV & MCCIII. Quid quod etiam Christianissimi Tituli, Franciæ Regibus, jam inde a Stirpis secundæ origine quodam quasi jure proprius, Hispanis datus etiam ante illos invenitur: nec enim soli Recaredo acclamatus is fuit, tum in Concilio Toletano quod dixi, tum etiam in altero anni DXCVII ac Barcinonensi anni DXCIX: sed etiam Cintilæ in Toletano VI anni DCXXXVIII; ut taceam eo priorem Sisebutum, qui expulsis toto suo regno Iudæis eamdem appellationem commeruisse dicitur, circa annum DCXVI.

In Hist. Conclavis num. 7 lin. 5 — quandoque. l. quandocumque.

CCXXII ADRIANUS VI.

Ab anno 1522.

Lin. 1 lege — Trajecti ad Rhenum sive Ultrajecti in Belgio.

Artic. IV lin. 7 — promulgati. l. promulgari.

In Hist. conclavis num. 12 lin. 1 — brevi. l. aliquando — tum lin. 5 a fine post — pertinacius — expunctis reliquis sic progredere — nihil restabat aliud quam indagare &c. uti habes post pag. *168 col. 4 & 5.

[13] Non aliud ergo nunc superest agendum mihi, quam ut pergam, prout cœpi, scrutando Bullas ac Brevia, quatenus habentur impressa, quærere, quam quisque Pontifex tenuerit annorum suorum numerandorum Epocham. Res hæc, a nemine (quod quidem scire poßim) hactenus observata, videtur utilitatem non parvam habitura, atque adeo digna esse, pro qua suscipiatur labor, major quam facile æstimari ab inexperto poßit, quemque solus publici boni respectus valeat dulcorare. Prius tamen quam progredior, placet huc ex Appendicibus, post primam Partem hujus Conatus alias editis, accipere Tertiam, eique dare Titulum Dissertationis, hactenus nunc usurpatum.

DISSERTATIO XLVII.
De usu annorum Incarnationis &c. ex pag. 214.

Acturus de S. D. N. Innocentio Papa XI, fidemque Conatui meo impositurus, cum Roma quæsivissem, utro is die instituisset Pontificatus sui annos innovare, Electionisne an Coronationis Pontificiæ? monitus inde fui, quod in Cancellaria vel Camera Apostolica &c. uti pag. 214 prænotata num. 1 lin. 4.

Lin. 7 & 8 — nunc autem iterum admonitus disco. — l. postea autem iterum admonitus didici, stylum istum &c.

Num. 5 lin. 11 lege — quam idem Sixtus.

CCXXIV PAULUS III.

Ab anno 1534.

Lin. 3 — XII Octobris — l. — XIII — & lin. 4 — dies XXIX. — l. XXVIII.

In Marg. scribe — dies 28.

In Comment. adde — 3 Electum Paulum die XII Octobris &c. post pag. 168 col. 5 sub med. sed lin. 6 sic lege — solum notaret diem XII mensis. Verum die XIII factam electionem scripsit noster Philippus Labbe &c.

Lin. 6 a fine lege — moveor ut nunc quoque malim istum notare.

CCXXV JULIUS III.

Ab anno 1550.

Lin. 3 — XX Februarii — l. — XXII.

CCXXVI MARCELLUS II.

An. 1555.

Lin. 6 lege — defunctus nocte ante I Maji.

CCXXVII PAULUS IV.

Ab anno 1555.

In Commentariolo dele ult. 4 lineas — nisi velimus — pro iisque sic lege — Cum neutra data sit in forma Brevis sub annulo Piscatoris, causa fortaßis referri posset ad proprium Bullarum stylum: verum & huic rationi obstat Bulla allegata Dissertatione XLVII num. 3. Nihilo magis placet ordinem inversum dicere, & credere quod Paulus, primo sui Pontificatus anno incompleto relicto, secundum a Kalendis Ianuarii inchoaverit: hoc enim non facile admisero, nullo certiori exemplo persuasus.

CCXXIX B. PIUS V.

Ab anno 1566.

In Commentariolo lin. 2 — I Maji — adde — Cum hac deinde conferre voluimus Vitam Italice prius scriptam tam a Hieronymo Catena, ita exigentibus quibusdam auctoritatis minime levis personis, & observata in ista collatione dare in Appendices post VII Tomum ejusdem Maji: sed exemplari nullo reperto, non potuimus. [Abrahami Bzovii Annalium Prosecutio.] Hic vero insuper monemus, quod & alibi monuimus, Abrahamum Bzovium Annales ecclesiasticos fuisse prosecutum usque ad obitum Pii; sed ultimum hunc ejus Tomum non prodiisse nisi anno MDCLXXII; eo quod Coloniam Agrippinam missum exemplar, mortuis jam forte omnibus iis qui priores Tomos impresserant Bibliopolis, incuriosos tutores nactum fuerit. Ex illo Tomo dedi ego positam in calce libri Notulam miraculorum, in vita & post mortem patratorum, [Pii miracula ex Processibus desiderantur.] atque sub Clemente X in Congregatione sacrorum Rituum pro ejus Canonizatione propositorum: quorum equidem contextum prolixiorem volebam more meo, ipsis Testium verbis e Processu excerptis, exhibere: sed neque tunc, neque nunc, cum feci Appendicem ad omnes Tomos Maji, quemquam ex iis, quorum maxime intererat hoc promovere, potui inducere, ut ea originaliter describenda mihique mittenda curaret.

[2] Innovabat hic Pontifex &c. ut pag. * 159.

[3] Nescio quid hic faciam Bullario Casinensi &c. ut post pag. * 168 col. 5 sub finem.

[4] Meretur hic Sanctus Pontifex, ut, cum jam ceperimus occurrentium in Majo Sanctorum genuinas effigies exhibere, ejus imaginem inseramus operi nostro, [Ejus effigies.] accuratiorem quam rudibus prorsus lineamentis Cavallerius repræsentandam curavit. Igitur ipsam hic accipe, toto vultu reformatam, secundum ideam, quam in ipsius Beatificatione Romæ sculptam accepimus, invenimusque positam ante Annalium Ecclesiasticorum, ab Abrahamo Bzovio continuatorum, Tomum postumum, Rerum in orbe Christiano ab anno Domini MDLXVI usque ad LXXII (hoc est sub Pii V Pontificatu) gestarum, narrationem complexum. CCXXIX. S. PIVS. V.

CCXXX GREGORIUS XIII

Num. 2 adde — Hic vero elucet hæreticorum quorumdam Statuum ac Regnorum hoc seculo pervicacia: qui neceßitatem correctionis istius notam habentes, scientesque nihil hic egisse Gregorium nisi de consensu Imperatoris ac plerorumque Principum Christianorum, hactenus tamen recusant ipsam admittere, cum proprio suo incommodo non levi & peritorum risu; dum scilicet novilunia censent, quando conspicua jam in cælo Luna, ipsa se ostendit ad dies aliquot a sua innovatione progressam; idque ideo tantum, ne a Romano Pontifice didicisse videantur.

[3] Vitam Italice scripsit, & sexto post mortem Gregorii anno evoluto, [Vita a M. Antonio Ciappio scripta.] Gregorio XIV dedicavit Marcus Antonius Ciappius Senensis. Ea Capitibus paucis distinguitur, sub hoc Elencho. I. De origine & patria Gregorii XIII; & dignitatibus ante Pontificatum obtentis. II. De multis ad publicam utilitatem fabricis ædificiisque. III. De inventione ac translatione Sanctorum Corporum; institutione novorum Ordinum Religiosorum; fundatione monasteriorum, locorum piorum in Urbe, Collegiorum ac Seminariorum per orbem universum. IV. De actionibus heroicis atque per omnia secula memorandis, in commodum Apostolicæ Sedis & Reipublicæ Christianæ. V. De studio ad pacem atque unionem inter Principes populosque Christianos, sublatis discordiis, sarciendam conservandamque. VI. De eleemosynis in pauperes, & singulari erga vivos ac mortuos caritate. VII. De mirabili zelo in conservandis augendisque rebus, ad fidem Catholicam & cultum divinum spectantibus. VIII. De viris principibus eximiisque, sub ejus Pontificatu Romam appulsis; legationibus atque obedientia, ex partibus etiam remotissimis, delata; & honoribus officiisque a sua Sanctitate vicissim redditis. IX. De conversatione, moribus, statura ac rarioribus dotibus Gregorii XIII. X. De felici ejusdem transitu. XI. De Titulis sive Inscriptionibus eidem per varia loca positis. Penultimum Caput orditur Auctor a comparatione instituenda inter ipsum & S. Gregorium Magnum sive Primum: quæ comparatio, cum fere complectatur summam prætitulatorum Capitum, nostraque Societas Pontifici isti tantum quantum vix ulli alteri debeat, visa mihi est hic Latine reddenda.

[4] Sategit Gregorius, Sanctus & Primus hujus nominis, ut doctrina, verbo ac scripto tradita, [ejus cum S. Gregorio Magno comparatio,] solidaret Ecclesiæ Catholicæ fundamenta, undique ab hæreticis sectariisque concussa. Hic autem illius successor dignissimus eodem intendit, tum observationibus ac lucubrationibus, suis in sacros libros, tum maxime opera ad Jus Canonicum emendandum collata, repurgando ipsum ab erroribus & corruptelis propemodum infinitis, partim per librariorum inscitiam, partim per nequitiam inimicorum fidei subinductis; illud insuper locupletando utilissimis ac saluberrimis Constitutionibus ac Legibus multis; idque celeritate admirabili & promptitudine tanta, ut satis appareret, eas jam pridem omnes in ejus Catholico pectore conceptas digestasque fuisse. Taceo reformationem Kalendarii, per anni reductionem, opus vere Gregorianum, nolo enim Cæsareum dicere. Quod si Gregorius Sanctus, Ecclesiæ Doctor, gavisus est videre sub regimine ac solicitudine sua, ad Romanæ Ecclesiæ obedientiam adduci penitus toto divisos (ut Poëta loquitur) orbe Britannos; ecce ex insula, non una, sed pluribus, iisque amplissimis ac remotissimis, allatos de Catholica fide sub Gregorii XIII auspiciis promulgata nuntios, atque imprimis ex vastissimo Japoniæ imperio advectos Regum Arimæ, Bungis atque Omuræ Legatos; ad quorum conspectum potuit cum Davide dicere, Populus quem non cognovi servivit mihi. Fuit Gregorius Magnus ipsissima caritatis erga pauperes Christi idea: Decimus tertius autem eamdem in se expressit, thesauros suos in viduas, orphanos, egentesque tam larga distribuens manu, quam forsan præteritis seculis nemo. Primus, justam Dei iram placavit, quando supra molem Adrianam vidit Angelum, reducto in vaginam gladio compescere pestilentiam, Urbe tota grassantem: hic autem ejus Synonymus, quo tempore Venetias, Mediolanum, Genuam, Siciliam insulam, totque alias Italiæ partes similis desolabat calamitas, meruit ut, non solum Urbs Roma, sed totum etiam Ecclesiasticum Dominium a flagello isto immune servaretur. Primus, erga fidelium defunctorum animas misericordissimum sese exhibuit, applicando iis sacrificia quibus a purgantibus flammis absolverentur; hic vero Decimustertius, quam fuerit iisdem juvandis intentus, testantur tot Altaria privilegiata, non solum Romæ, sed per totam Italiam omnemque orbem Christianum eo fine erecta. Denique, Primus annis tredecim Ecclesiam rexit, maximo cum profectu; & iste ejus imitator, totidem annis navim Petri gubernans, portum denique cælestis beatitudinis attigit, Feria IV ante Dominicam Palmarum, anno MDLXXXV, die X Aprilis, sub horam XVIII, ætatis suæ anno LXXXIII. Mors autem ea hoc modo contigit.

[5] Die VII mensis eademque Dominica Missam in secreta sua Capella Pontifex celebravit, [beataque mors.] deinde in Capella Sixti IV, una cum Collegio Cardinalium, Sacrificio solenni interfuit. Sequenti die Consistorium habuit, atque in diem IX indixerat Signaturam. Sed hanc indictionem revocari fecit D. Ludovicus Blanchettus, Magister Cubiculi, animadverso malo manime levi extremaque sanctissimi Patris debilitate: jussit autem advocari medicos. Hi cum advenissent arteriamque explorassent, habito inter se consilio responderunt (ut solent) morbum levem videri, nec sine spe magna convalescentiæ; lentam enim febriculam esse cum modico catarrho, præsentem vero debilitatem natam ex Quadragesimalis jejunii observantia: tum præscriptis nonnullis quæ opportuna videbantur, in horam decimam octavam redituros se condixerunt, relicto apud suam Beatitudinem primario ejus Medico ac Simplicista Papali, Michaele Mercati. Is vero mox ad S. Sixti Cardinalem, Papæ Nepotem accedens, dixit; utcumque alii periculum nullum præsens agnoscerent, se tamen, attenta languentis ætate, existimare in horas singulas expectandam mortem. Igitur in omnem mutationem intentus, pulsumque explorans, pene totum defecisse animadvertit: ac sevocato tantisper Cubiculi Magistro indicavit, parum admodum vitæ restare, exhaustis enim spiritilus mox migraturum Pontificem. Ad hanc denuntiationem mœstus ille, subito accersivit D. Sacristam, cum eoque ad lectum decumbentis accedens; Beatissime Pater, inquit, ne consterneris, quod hic adsimus cum Oleo sancto, extremam animæ corporique medicinam facturi. Ad quos vultu hilari conversus Papa; Ut quid, inquit, filii vicina morte consternemur; scientes eo natos nos esse? Cum igitur usque eo processerimus, facite quidquid convenit. Inter ungendum ergo recitans Credo aliasque Orationes, animam suam gregemque commissum commendabat Deo, verbis ac gestibus devotissimis. Denique signo sese Crucis obarmans, dum illud tertium iteraret, cum multa circumstantium ædificatione Jesu nomen pronuntiavit, & exspiravit.

CCXXXII URBANUS VII.

An. 1590.

Lin. ult. — dies XIX — l. — VII.

CCXXXV CLEMENS VIII.

Ab anno 1592.

Commentariolo adde — Istarum tamen pleræque, ac nominatim Bulla 39, expeditæ fuerunt sub Annulo Piscatoris, ut poßint a Signatura Brevium profectæ æstimari.

CCXXXVII PAULUS V.

Ab anno 1605.

Lin 6 lege — in Basilicam S. Mariæ Majoris, ad extructum &c.

Deinde Dissertationem sequentem interpone huic & sequenti Pontificatui.

DISSERTATIO XLVIII.
Quibus causis motus Paulus indulserit, lingua Sinensibus eruditis communi per indigenas Sacerdotes celebrari Sacra.

[Prologus]

[1] Acturus Dissertatione XVIII, nunc XXX, de linguæ Slavonicæ usu in sacris, [Ex nuper allata Relatione de statu Missionis Sinicæ,] seculo Christi nono ab Apostolica Sede, per Nicolaum Papam I ac Successores ejus plures approbato, præfatus eram, occasionem illius argumenti tali loco tractandi oblatam fuisse mihi, ex adventu R. P. Philippi Couplet, pro novella Christianitate Sinensi mißi in Vrbem Procuratoris, ad pedes S. D. N. Innocentii Papæ XI, una potißimum de causa, scilicet impetrandi executionem Decreti, a Paulo Papa V anno Christi MDCXV impetrati, in favorem sinensis linguæ (ejus nempe qua Eruditi utuntur) ad Christiana mysteria recipiendæ, secundum Romanum Missale, vigore decreti illius impressum more ac typis Sinensibus. Hoc ille dum agit lentius quam optabat, quamque populorum exigere videbatur neceßitas, nec tamen peragit; Pontificiæ aulæ curis fere totis in Turcicum aversis bellum; otium habuit plus quam sufficiens scribendæ brevis Relationis, de statu & qualitate Missionis Sinicæ, post reditum Patrum e Cantonensi exilio, sub annum MDCLXXI.

[2] Relationem autem concludit ille, asserendo, quod libertas propagandæ hoc tempore apud Sinas Religionis tanta fere est, sub Tartaro dominante & dissimulante, [habemus, tota China libere prædicari & exerceri fidē Christi,] quanta in iis Europæ partibus, ubi variarum Religionum libertas permittitur, sperari potest; longe autem major, quam fuerit tribus primis seculis in tota Europa. Nam ubi tandem in Europa, primo prædicati Euangelii seculo, erectæ sunt publice ecclesiæ, uti in Sina? ubi imagines & altaria publice exposita, quæ, etiam tempore persecutionis, cum tamquam rei rebellionis ac capitis in aulam citabantur fidei Christianæ ministri, prohibita sunt tamen decreto Regio profanari ac destrui? Quis non miretur, & Regulos, & nominis præcipui Præfectos, cum ad ædes Patrum gratia visendi veniunt, in templo prius coram sacra imagine, & capite in terram prono, adorare Salvatorem; quando post trecentos & amplius annos, in ecclesia Romæ per S. Silvestrum publice consecrata, primum apparere visa est imago illa, depicta in pariete? Cui non miraculi instar videri possit, singulis Dominicis atque festis, ad templa, ad conciones, [spectantibus Tartaris & Sinis Ethnicis;] ad Missas quibusdam in urbibus convenire Christianos, intuentibus atque dissimulantibus Ethnicis, Sinis pariter & Tartaris? Denique quid ad Religionis commendationem illustrius, quam non solum in Provinciis procul ab aula positis, sed in ipsa orbis Sinici Regia, coram immensa populi gentilis applaudentisque multitudine, celebrari funebres pompas Catholico ritu, in quibus vexilla Regis Christi prodeunt, fulget Crucis mysterium, & imagines Deiparæ Virginis atque Archangeli Michaelis, præeuntibus tibicinibus, & incensis suffitibus, deferuntur in pegmatis serico vestitis, per latissima compita, spectantibus & frendentibus, ipso cum Erebo, Idololatrica impietate, perfidia Mahometana, & Politica arrogantia?

[3] Sed hæc & alia, quæ Relator distinctius prosequitur, ostendit etiam evidenter, unice post Deum deberi Astronomiæ Europæ, [sed eam libertatē dari intuitu solius Astronomiæ Europeæ,] & in ejus æstimatione cupidineque fundato favori Regio. Hunc vero quis perpetuum fore aut saltem diuturnum speret, in tanta Regiorum affectuum mutabilitate? maxime quando Sinenses ipsi Tartarive, ex nostris ipsorum libris adamatas sibi tantopere artes proprio assecuti studio, non amplius egebunt peregrinis Magistris? quos proinde, quod nuper pene factum erat, pronum sit minima aliqua occasione simul omnes exterminari. Hinc ergo progreditur Auctor ad demonstrandum, nullum hactenus stabile fundamentum reperiri in Sina conservandæ propagandæque per exteros Sacerdotes Religionis Christianæ, [adeoque firmam non esse.] adeoque per indigenas id fieri debere: quod tali fere modo facit.

§ I. Rationes ab amplitudine, genio, & politia Gentis, non diu externos toleraturæ; cum adhortatione ad decretum tam salutare tandem executioni mandandum.

[4] Numerus Christianorum, cum inde discessi, anno MDCLXXX, [Propagatio fidei lentior in China] non videbatur excedere, forte nec accedere ad ducenta quadraginta millia; ex quo satis colligitur, quam parum per tot annos, in tam vasto Imperio, provecta sit Religio; quodque ea, licet jam centenaria sit, adolescens tantum censeri debeat. Accidit hoc, tum ob gentis politicæ ac superbissimæ aversionem ab omni extranea & natione & religione; tum ob ingenium hominum, qui pedetentim & multa cum patientia, rationibusque potius quam miraculis aut martyriis, flectendi sunt, ad eum fere modum quo in Germania Hollandiave inter heterodoxos agendum est; tum denique quod, etsi rationibus convincantur Sinenses, multis iisque gravissimis illigentur impedimentis; cujusmodi sunt, eorum quæ a majoribus acceperunt pertinax observantia, [varias ob causas proprias genti;] sui suarumque rerum æstimatio immodica, superstitionum alte radicatarum multitudo, auri & honorum per fas ac nefas acquirendorum cupiditas pene inexplicabilis, polygamiæ licentia, pusillanimitas, suspicacitasque &c. Mirum proinde non videbitur, consideranti quod libertas Christiana Romano in Imperio post tria primum secula effloruerit, si eadem in hoc amplissimo Regno, post unum dumtaxat seculum, nondum eo provecta sit, quo sibi in Europa imaginantur aliqui; licet per tredecim omnino Provincias (Regna potius dixerim) prædicata propagataque dicatur Religio Christiana. [& cui supra 200 milliones animarū censenti] Nam quid sunt ducenta aut etiam trecenta Christianorum millia, ad ducentos & amplius animarum milliones, qui absque controversia in China censentur, nisi unus circiter ad mille? Quid septuaginta fere urbes aut oppida ubi ecclesiæ habentur, ad bis mille & amplius civitates? ut nihil de locis militaribus muro cinctis dicam, quæ plura insuper numerantur; nihil de inenumerabilibus vicis municipe frequenti habitatis; nihil de fluminibus lacubusque, navigiorum numerosas familias continentium non minori multitudine constratis, quam terra domibus; incolis autem utrobique tam multis, ut simul omnes suffecturi non sint quotquot in Italia sunt Sacerdotes, excolendæ colligendæque messi.

[5] Interim non potest sperari humanitus, ut in ea laboraturi Sacerdotes Europæi, ad magnum numerum sinantur excrescere. [solum pauci Sacerdotes externi permittuntur,] China enim, quæ per annos quater mille nullum cum externis habuit commercium, sed legibus severissimis omnes exclusit; paucos illos quos recepit hactenus, solius Astronomiæ titulo suscepit, cum diplomate Regio, in Aulam & Imperium; ceteri vero, tam Societatis quam aliorum Ordinum Religiosi, clam Rege & supremis Magistratibus irrepserunt in remotiores ab Aula Provincias; idque per solam portam Macaënsem, quæ patet unica, reliquis omnibus maritimis locis portubusque clausis. [non tolerandi diutius quam necessarii erunt ad Astronomiam;] Astronomia vero Europæa, cui hactenus innititur Religio Christiana, & qui eam consequuntur favores Regii, quam debile fulcrum sunt? quot casibus æmulationibusque obnoxium? maxime quando obierit P. Ferdinandus Verbiest, nunc quidem summam Mathematicæ rei Præfecturam gerens, sed incertus de successore, Europæumne an Chinensem sit habiturus. Imperator sane, qui anno MDCLXXV, per quinque menses, docente P. Ferdinando, Mathesi atque Astronomiæ Europææ constanter applicuit animum, jussit perpetuas Ephemerides ad bis mille annos expansas confici, servatque in archivio Regio; & aliquando Ferdinandum interrogavit, cur non edoceret discipulos suos theoriam motus Planetarum, rationemque Eclipsium Europæo more accurate calculandarum, cum ingenio non minus acuto ac perspicaci Sinæ quam Europæi pollere videantur. Hæc sane omnia videntur eo tendere, ut ab extraneis paulatim se liberet; cum tamen ipse Tartarus, extraneus quoque censendus sit. Quid ergo, si pulso Tartaro Imperium aliquando recuperet Sina, quomodo is erga externos afficietur, Tartarorum indulgentia ad istum auctoritatis gradum tantisper evectos?

[6] [suspectos omnes habentibus Sinis, nec absque causa.] Ad hæc, novit quadamtenus suspicacissima hæc natio potentiam Principum Europæorum, ipsorum ad se legationibus edocta: unde fit ut Batavos, quantumvis de Tartarico imperio meritos optime, quia eorum potentissimas classes ad Fokien vidit, non audeat recipere ad commercium. Novit & Americæ provincias, & vicinas sibi Philippinas, armis Hispanorum subactas; stragesque ibidem non semel editas, occisis multis millibus indigenarum. Novit vicinioris etiam Japoniæ decreta contra Christianos, & atrocissima supplicia de iisdem sumpta, quæ in publicis comitiis Imperii totius objecta fuerunt nobis ab adversario nostro & verbis & scriptis. Ex istis autem omnibus apparet majoris multo moliminis esse, stabilem in China pedem figere, quam in regnis Siami, Camboyæ &c. ubi liberrima est facultas nationum omnium, tam vicinarum quam Europæarum, more suo & habitu conversandi. Apparet etiam Religionem Christianam nullum stabile fundamentum habere ibi hactenus. Nam si corruit Astronomia Europæa, aut ad eam procurandam soli Sinenses recipiantur; cessabunt favores Imperatoris, & (quod consequens est) Præfectorum omnium; adeoque vel minima persecutio sufficiet, ut omnes ad unum Europæi, etiam prætextu pietatis debitæ parentibus, in patriam remittantur; occludaturque janua urbis Macaënsis, adeoque & Religionis Christianæ; licet hæc ipsa, in publicis Imperii comitiis, declarata sit rectæ rationi & gubernationi pacificæ nullatenus contraire.

[7] His aliisque gravissimis causis motus S. D. N. Paulus Papa V, felicis memoriæ, [Id intelligēs Paulus V.] tamquam præsagus futurarum in gente tam politica persecutionum, & humanarum bello ac pace vicissitudinum; pro sua erga Sinensium salutem paterna solicitudine, post habitas identidem cum Purpuratis Patribus deliberationes, anno tandem MDCXV Apostolica auctoritate concessit & indulsit Clericis Regularibus Societatis Jesu, [libros sacros Sinice reddi,] in florentissimo & amplissimo regno Sinarum pro tempore commorantibus, ac inibi conversioni illarum gentium operam dantibus… ut sacra Biblia in linguam Sinarum, non tamen vulgarem, sed eruditam & litteratorum propriam, transferre, illisque sic translatis uti (ita tamen ut in ejusmodi translatione summam & exquisitam adhibeant diligentiam, ut translatio fidelissima sit) insuper personis nationis Sinarum quæ ad fidem Catholicam venerint; ut, postquam Canonice fuerint ad sacros Ordines promotæ, [& indigenas promoveri ad Ordines concessit:] sacrosanctum Missæ sacrificium præfatum ac divina Officia Horarum Canonicarum, nec non (postquam ab habente auctoritatem idoneæ repertæ & admissæ fuerint) Sacramenta ecclesiastica ministrare, & alias quascumque ecclesiasticas functiones, lingua similiter Sinarum & litteratorum propria, juxta Ritum tamen Ecclesiæ Romanæ, celebrare, recitare, ac ministrare & peragere respective possint & valeant.

[8] Non audeo, ut candide confitear veritatem, omnino hic excusare quorumdam olim operariorum Societatis nostræ in Sina languorem, [quod tamen statim factum non est,] & nimiam per tot annos cunctationem, in suscipiendo & executioni mandando Pauli V indulto; multo minus probare possum aliquorum Macai degentium exiguam de gente Sinica opinionem, quasi ad munus Sacerdotale non satis idoneos homines gignat; quod tamen nemo posset absque injuria Ecclesiæ existimare de Maronitis, Coptis, Slavonibus, Armenis, Syris, tanto quam Sinæ sint minus cultis, quando iis omnibus proprios Sacerdotes numquam cunctata est illa concedere: quin & Apostolus gentium, cui Cretenses sunt, ventres pigri, semper mendaces, etiam inter ipsos reperit quos Episcopos & Presbyteros consecraret. Aliter profecto de Sinis judicant, qui cum gente cultissima usum aliquem habuerunt, linguæ morumque notitiam vel modicam adepti. Hos autem posteriores, ut nec responso quidem dignos arbitror; ita priores multimodis video excusabiles esse, quibus, ut maxime voluissent, temporis opportunitas defuit, ut perlatum ad se decretum executioni mandarent.

[9] Etenim in nascente & pene adhuc balbutiente Sinarum Ecclesia, [& diu non potuit satis commode fieri.] pauci admodum reperiebantur adultiores ac vidui, ad munus Sacerdotale idonei. Necdum etiam facta erat versio Missalis aliarumque rerum, ad peragenda rite Sinico sermone Sacra requisitarum; qui labor uni alterive exercitatiori, sed alias occupatissimo demandandus, non erat brevi tempore circumscribendus. Deinde vixdum perlato in Sinas indulto, quasi mox contra illud totus infernus armaretur, orta est gravissima Imperio toto persecutio contra præcones Euangelicos, qua omnes denique anno MDCXVIII excedere China, Macaumque se cogebantur recipere. Dum autem hi a suis ecclesiis absunt; Tartari, semper Sinensibus formidati, cœperunt commoveri, prælioque non uno victores timeri magis: & tum quidem eo bello, per occasionem petitorum præstitorumque a Lusitanis auxiliorum, revocati sunt, qui ante biennium exierant, auctiori etiam numero: & qui latuerant, prodierunt in publicum; sed barbarorum potentia quotidie magis magisque invalescente, ac tandem anno MDCXXXVI intra viscera regni recepta, ad compescendam latronum exitialem tyrannidem; data occasio novis hospitibus est transferendi ad se ab indigenis Imperii. Has inter turbas, continuasque hinc aut inde formidines, dispersis hinc inde Sociis, & aliis captis, aliis fugientibus, quis locus erat vel cogitandi de indigenis ad Sacerdotium disponendis? Licet enim non parum creverit etiam tunc Religio Christiana, tam Sinis quam Tartaris favorem præstantibus; nihil tamen cuipiam certum alicubi erat, pendente adhuc & variante fortuna, ac veluti ambigente, utris Imperium cederet. Prius autem quam hæc jactatio conquiesceret, extincta penitus Regum priorum familia, [Interim Europæi Sacerdotes an. 1665 Cantonem relegantur:] & Tartaris dominio absoluto potitis, defecit ab Hispano Rege anno MDCXL Lusitania; nec potuit sibimet ultra Episcopos impetrare ab Apostolica Sede, nedum Indis aut Sinis; nolente scilicet Pontifice præjudicare Regi Catholico, vetus jus suum adhuc armis & legibus persequenti. Denique annis abhinc viginti, Christianæ æræ MDCLXV, gravissima denuo excitata fuit tempestas, hostibus fidei nihilominus quam universæ rei Catholicæ apud Sinas excidium machinatis; quando primum rei capitis omnes fuimus convocati in Regiam, deinde in Cantoniense exilium relegati, non tantum nos, sed etiam duorum sanctissimorum Ordinum Religiosi, Franciscani & Dominicani, quotquot aditum sibi in Imperium fecerant.

[10] Hic primum cœpimus aperire oculos, & damnare (si quis fuit) errorem nostrum, ac serio apprehendere necessitatem adhibendi ejus medii, [qui agnito rei totius Christianæ periculo,] quod a Paulo V indultum fuerat; quandoquidem in procinctu esse videbatur, ut ad oram maris jam positi Missionarii, omnes omnino in Europam amandaremur: quod omnino factum esset, si unicus in aula Ferdinandus Verbiest fatalem sententiam non avertisset. Mox igitur missus ab ipso exilii nostri loco, in Urbem Procurator est P. Prosper Intorcetta, ut hoc negotiorum negotium Romanæ Curiæ exponeret. Eamdem in spem Societatis Generalis Joannes Paulus Oliva, anno MDCLXXII, jam dederat Vice-provinciali Sinensi cum suis ad pristinas Stationes reducto, facultatem amplissimam, admittendi in cœtum nostrum ex Litteratis Sinensibus viros ætate maturos & Sacerdotio idoneos futuros; statim atque ii, [instant pro Pauli V indulto,] penes quos est auctoritas statuendi de mediis fidei propagandæ, annuissent eos consecrari, sub ea quam Paulus V addiderat, Sinensis linguæ conditione. Quæ causa licet tunc fuerit a sacra Congregatione rejecta in tempus aliud, suspensis animis in successum, quem habituri essent Episcopi, cum Vicariorum Apostolicorum Titulo in Orientem destinati; nunc certe, cum illi penetrarunt in Sinas, quin tempus antea amissum redimitur, & præsenti occasione utitur Congregatio?

[11] Sane, si tantam commoditatem elabi nobis nunc sinamus e manibus, [priusquam ipsi ejiciantur, in opus deducendo,] frustra (quod utinam non vere augurer!) redire eamdem votis omnibus cupiemus; quando, alienato levi aliqua ex suspicione Rege, nova (quæ timetur quotidie) procella involvet & exturbabit e Sina ipsos, cum Missionariis nostris omnibus, Apostolicos Vicarios, quos solos spectat judicare de aptitudine proponendorum ad Sacros Ordines, & hos ipsis conferre. Ecquis tunc obsecro modus erit rem Christianam apud Sinas erigendi? Profecto, nisi quamprimum admoveatur manus negotio tam salutari, formidandum est valde, ne, uti de Japonia, sic & de florentissimi Imperii salute in multa secula, ac forsan in æternum, sit actum; deque irreparabili animarum innumerarum jactura triumphet infernus. Cur autem triumphet? Aspirante Deo, triumphet Ecclesia de ipso imperio Inferorum; opponat tartareis potestatibus tot millenas animarum Sinicarum ad Christum convertendarum myriadas, & erepta orco spolia cælis inferat; [ut commissa indigenis fides,] dum potentissimo istoc medio divinæ gloriæ, per indigenas Sacerdotes procurandæ, longe lateque dilatabit sese, & ad usque terminos orbis terarum palmites suos propagabit. Tunc enimvero impletum spectabit Europa istud Malachiæ Prophetæ, Ab ortu solis usque ad Occasum, magnum est nomen meum in Gentibus; & in omni loco sacrificatur & offertur nomini meo oblatio munda. Tunc etiam verificatum spectabit Isaiæ vaticinium, dicentis Cap. XLIX, Ecce isti de longe venient, & illi ab Aquilone & mari, & isti de terra Australi. Hæbræa littera habet de terra Sinim; quapropter Osorius, Arias Montanus, Cornelius a Lapide aliique verterunt, de terra Sinarum. Horum certe Imperium, initium sumens a Gradu XL altitudinis, sub quo etiam Palæstina est, [impleat oracula Prophetarum de Sinis.] per XXIII Gradus versus Austrum porrigitur; nec potest pluralis Sinim commodius quam Sinæ reddi, sicut Gelelim Galilæi, Gohudim Judæi, Assurrim Assyrii, Casdim Chaldæi. Ipsi sunt igitur populi de quibus dictum est, Ecce isti de longo venient: unde mox subdit sacer Vates, eorumdem conversionem, cum cæli terræque plausu cito secuturam; Laudate cæli & exulta terra, jubilate montes laudem; quia consolatus est Dominus populum suum, & pauperum suorum miserebitur.

Istis porro ex parte politiæ Sinensis deductis rationibus, lice at mihi, ipsas publicas facienti, unam de proprio addere, ex parte Europæorum ipsoram. Nempe quod, licet omnibus portis portubusque, terra ac mari, pateret China ad illos excipiendos; moraliter tamen sperari non poßit futurum, ut Sacerdotes nostrates eo ingrediantur tanta copia ad rem idonei, quanta opus esset, ad tot vastißimas Provincias excolendas, sic ut quadamtenus illi sustineant talis ministerii dignitatem. Non enim solum difficillima est capta lingua, sed iis exprimitur characteribus, qui cum singuli singulis respondeant vocibus & nominibus, in tantum excreverunt numerum, ut (Athanasii Kircheri verbis utor) e summorum litteratorum numero non habeatur, qui octuaginta characterum millium notitiam non possederit; e quibus saltem decem millia, ad idioma perdiscendum, ut tolerabiliter conversari quis possit, necessaria sint.

§. II. Rationes ex morali impoßibilitate docendi Sinas adultiores Latinam linguam, aut eum in finem erigendi puerorum Seminaria.

[12] Præter rationes communes iis omnibus nationibus, quæ alio quam Latino sermone Sacra facere per Orientem sinuntur, [A Latina lingua diversissima Sinensis,] una, Sinis particularis ac propria, movisse Paulum potuit debuitque, quod Latinam linguam intelligeret adeo Sinensibus peregrinam ac pronuntiatu difficilem esse, ut moraliter impossibile ipsis sit eam recte addiscere. Hoc ut nunc etiam intelligatur ab omnibus, placet diversissimas Sinensis linguæ a Latina conditiones paucis perstringere. Non ago autem de lingua Tartarica, quia hæc ob rationem politici status est vetita Regio edicto doceri; [scilicet Mandarinica seu Litteratorum,] non etiam de peculiari cujusque provinciæ apud plebem usurpato idiomate, quia characteres non habet quibus exprimi possit; non item de ipsa communi lingua, nonnullis in provinciis sic corrupta, ut non minus quam Italica a Latina, differat a Mandarinica Eruditorum lingua. Et hanc solam Pontifex adhiberi in Sacris probavit, velut toto Imperio universaliter laudatam, vicissitudini alterationique nulli sicut aliæ vulgares obnoxiam stabilemque: quam soli percalleant eruditi, ceteri vero plus minusve intelligant, prout plus minus culti sunt: omnes tamen eatenus, [paucis constat vocabulis,] quatenus ea opus habent ad quasdam in usu & convictu quotidiano formulas; quales pro Christianis sunt, Kyrie eleison, Gloria Patri, Oratio Dominica, Agnus Dei, Domine non sum dignus, aliaque similia.

[13] In ista autem Mandarinica seu Litteratorum lingua, non numerantur universim plura vocabula seu dictiones, quam trecenta ac viginti circiter; quæ licet Europæis scripta litteris polysyllaba subinde videantur, revera tamen omnia monosyllaba sunt, & cuique vocabulo respondet propria littera seu character: sed eadem tam pauca vocabula, sub diverso tono sive accentu pronuntiata, diversam induunt formam. Toni vero, cum aliis quatuor aut sex, [sola varietate accentuum,] nonnullis octo, vel etiam undecim aptari possint; fit, ut universus Sinicarum dictionum sic diversificabilium numerus ad ducentas supra mille ascendat. Tum vero unum idemque vocabulum, sub uno eodemque pronuntiatum tono, plures habet significationes; decem aliud, aliud etiam viginti, & quadraginta; quas significationes tam multiplices cum discernere vix aliter Sinæ possint quam characterum diversitate, contingit sæpe, ut litteratus aliquis, audiens epistolam legi, non intelligat nisi characteres videat: [compositionis, & scriptionis multiplicandis.] ob eamdemque vocabulorum paucitatem, & accentuum unius vocis similitudinem, non semel vidi, ipsosmet Doctores, inter se colloquentes, de subjecta materia nihil intelligere, donec formato in aëre vel palma manus charactere; declararet alteruter, qua de re sermonem instituerit. Quanto igitur minus timendum erit, ne Missam, tali stylo compositam, intelligere possit promiscuum vulgus; præter paucas ordinarias formulas, [Sunt autem ea inconjugabilia,] in manuali precum contentas, & ab omnibus sæpius pronuntiandas? Manebit proinde sua sacris mysteriis reverentia in vulgo, æque aut magis, quam per Latinam Græcamque, eruditis solis notas linguas in Europa.

[14] Sed ab his rursum sic differt illa, quoad formam modumque Grammatices, ut huic assueti adultiores, ad Latinam Grammaticam conformare phantasiam ordinarie nequeant. Siquidem verba omnia, tam activa quam passiva, cum sint Sinensibus inconjugabilia, ad personarum distinctionem utuntur Prænominibus, Ego, Tu, ille, in vulgari quidem sermone, Ngo, Ni, Ta, [& indeclinabilia omnia.] quibus in Plurali addunt particulam Men; in stylo vero litteratorum Ngu, Vlh, Y vel Ki, quibus in Plurali addunt Chai, vel Poi, vel Tem. Ad Præteritum tempus denotandum particulam Leao verbo postponunt. Futuro præponunt particulam Ciam. Modum Imperativum quomodo explicent, ex Oratione Dominica patebit: sic enim recitant, si verbum verbo Latine reddas: Existens in cælis noster Pater, nos desideramus tuum nomen fieri sanctum, tuum regnum advenire &c. Sic in Missa, τὸ Oremus, dicitur, Cim zum tum tao, id est, Invito omnes simul orare. Modus Optavivus exprimitur tribus vocabulis, Pa, Pu, Te, quæ singula respondent, Latino Vtinam. Passivis formandis servit præposita particula Pi, quod est, Recipere. [Eadem lingua caret litteris B. D. R.] v. g. Ngo pi ta ngai, verbotenus, Ego recipio ipsius amare, id est, Amor ab ipso. Porro quemadmodum inconjugabilia sunt Verba, sic & indeclinabilia Nomina, quæ etiam neque per genera neque per numeros variantur: sæpe autem Verba a Nominibus non differunt, eademque vox pro varia positione Nomen substantivum & adjectivum, Verbum & Adverbium esse potest; quo fit ut lingua Sinica, quamvis adeo paucis constet vocibus, copiosissima tamen videatur.

[15] Omnis tamen hæc difficultas capaci ac subtili Sinarum ingenio superabilis foret, nisi vocis organa sic haberent longo usu disposita, [nequit consonantes copulare.] ut quantovis conatu adhibito nequeant efformare usitatissimas aliis linguis ac Latinæ imprimis consonantes B. D. R. quarum vice pronuntiant P. T. L. S. verbi gratia, Beatus, dicunt, Pe ya tu su; Deus Te u su; Crux, Cu lu su. Præterea in medio dictionis numquam consonantem unam immediate subjungunt alteri, sed opus habent interposita vocali, itaque pro, Baptizo, pronuntiabunt Pa pe ti so; pro Cardinalis, Kia ulh ti na li su; pro Spiritus, Su pi li tu su. Ad hæc vocales A & E nequeunt initio dictionis efferre, sed loco A pronuntiabunt Ya, Adam, Ya tam, vocali autem E præponent Ng: itaque conjunctio Et, millies recurrens in sermone Latino, fiet Ngete. Denique finales consonantes nullas norunt, præter M & N; alteri vero cuicumque necesse habent addere E. vel V. Christus ergo ipsis erit Ki li su tu su; Noster, No su te le.

[16] Universæ autem istæ difficultates fere concurrunt in forma Consecrationis Latina, [iisdem que vix finit syllabas.] ubi enim dicimus, Hoc est corpus meum, dicent Sinæ, Ho ke nge su te nge nim co lu pu su me um, quod nemo Europæorum superveniens intelliget:ipsi autem qui sic pronuntiabunt, animumq; reflectent ad singula, pro diversis quibus eas voces exprimendas imaginabuntur characteribus, disparatissimos volvent in imaginatione conceptus; aut enim intelligent verba hoc sensu, Fluvius, posse, occiput, assequi, labor, quies, quisque, tu, non, servus, pulsus, Dominus: aut easdem voces aliis litteris expressus interpretari poterunt, Ignis, hospes, labor, ista, victus, frons; præstat, frater, auris, reficere, mori, meditari, herus; vel sub aliorum characterum conceptu sic, Quomodo, vincere, frons, resurgere, ærumna, loquax, carabus, duo, pannus, gratificari, tria, patruus. Opus ergo erit, ut, cum verba istæc sensum nullum inter se faciant, singula tamen intelligens, credat se Latine dicere, Hoc est corpus meum; quod est ridiculum, & idem ac si Hebraica vel Teutonica vacabula, [Itaque Consecrationis Latinæ verbis formam prorsus insulsam dare cogitur,] nullam inter se connexionem facientia pronuntians audiensve credatur, credatque se dicere, Pater noster qui es in cælis; quo sane non mediocriter augetur Sinis difficultas in pronuntiandis quomodocumque Latinis vocabulis. Foret enim utcumque tolerabile, si eum in modum distractæ litteræ syllabæque, nec loquenti nec audienti aliud quidquam possent significare: sic enim facilius sibi viderentur Sinæ Latine loqui, loquentemque audire, licet vox revera nihil minus quam verba Latina sonaret; & enuntiationis defectum ut cumque posset supplere phantasia, hoc, quod docta est, dici & audire persuasa. Nunc vero (quod nescio an alia aliqua in lingua inveniendum sit) perpetua vis erit adhibenda intellectui, ut aliud dici credat quam dici audiet; audiet autem tam disparata, ut ad eorum inordinatam conglomerationem advertens animum vel ipse Heraclitus, converso in risum fletu, Democritus fieret.

[17] Et cui tandem bono serviet, in tam sacrosancto Mysterio, [modo intam seriis plane ridiculo.] per tantas difficultates & ambages, cum tanto invalidandæ formæ periculo, cumque onere intolerabili, & indecentia tam insulsa, obligare Sinenses ad ejusmodi Consecrationis pronuntiationem? Quod si hanc nolis tolerare (quia revera sic pronuntiantes neque Latina utentur lingua, sed nova & incognita hactenus, formata ex vocabulis Sinensibus, nativa sua significatione exutis, ut per imperium voluntatis Latinis vocibus æquivalere credantur) si, inquam, pronuntiationem, quæ per ignorantiam alterari tam facile & dubiam facere formam Sacramenti possit, tolerare nolis; cui bono eosdem Sinas æternum torquere, cum Magistrorum, alibi melius occupandorum, nihilo minori quam ipsorum molestia? eo tantum, ut ipsos assuefacias ad exprimendas combinandasque in unam syllabam consonantes, quas per quatuor annorum millia nec potuerunt nec possunt tolerabiliter pronuntiare aut copulare; cum interim ipsi in sua lingua habeant Latinis verbis æquivalentia verba, quibus Laconice & eleganter explicent necessarium sensum. Sunt enim Missalis Sinensis verba sequentia, Cui cu cie ngu kiu ti ye, sic verbotenus reddenda, Nam hoc est meum corpus, seu, mea corporea substantia. Istis sic positis, liceat mihi quærere, an si Apostolorum Principes Petrus & Paulus in Sinam prædicaturi advenissent, non id facturi fuissent quod Romæ & Athenis fecerunt; & relicta lingua Hebræo-Syriaca, ut ibi usi sunt Græca & Latina, ita apud Sinas Sinica lingua in Sacris nō fuerint usuri, haud quidem vulgari illa, sed Mandarinica & Provinciarum omnium eruditis viris communi?

[18] [Hæc ut vites si jubeas institui puerorum seminaria,] Haud equidem diffiteor, prædictas pronuntiandæ linguæ Latinæ difficultates magna ex parte posse superari a pueris, aliquo in Seminario erudiendis. Verum annorum septuaginta experientia nos docuit, ejusmodi in conatu alumnos simul & operam perdi. Nam & Macai & in Namcheano Provinciæ Chekiam Collegio institutis ejusmodi Seminariis, aliud profectum est nihil, improbo tanti temporis labore maximisque impensis, quam quod inde sex septemve melioris indolis adolescentes fuerint ad gradum temporalis Adjutoris in Societatem admissi, præstituri domesticis servitiis operam, quam exiguo stipendio conducti infimæ conditionis laici seculares præstare nobis potuissent. [ut in Iaponia factum;] Movit ad id tunc temporis tentandum Moderatores nostros successus felicissimus ejusmodi Seminariorum in Japonia; ubi etiam viri Principes honori suæ familiæ ducebant, filios instituendos tradere Patribus nostris ad obsequium veræ Religionis, sicuti ibidem Ethnici suos non dubitant credere Bonziis instituendos. Videbant ex ejusmodi apud Japones Seminariis tot tamque egregios prodiisse viros, qui fidem Christi fructuosissime prȩdicarunt, suumque pro ea sanguinem constantia plus quam Europæa fuderunt: [rem etiam istic non durabilem,] supersedendum ergo tantisper censuerunt ab executione Paulini indulti. Sed iidem tandem, licet serius, agnoverunt, nec in Japonia quidem durabile fuisse, quod pro Sacris lingua Latina celebrandis haud improspere susceptum consilium videbatur; expulsis tandem tam indigenis quam externis Sacerdotibus, & simul cum eis Latina lingua, adituque per annos supra quinquaginta occluso; idemque viderunt non esse pari modo in Sinis practicabile, tum propter naturalem Gentis præ Japonica inconstantiam, maxime in adolescentia; [in Sinis etiam plane inutilem tentabis:] tum propter fraudes molestiasque parentum & consanguineorum, pueros suis usibus suæque educationi reposcentium; tum denique propter exæstuantis illa in ætate juventutis Sinensis libidinem, quam contineri vix possibile sit.

[19] Quocirca multo tutius expeditiusque videtur, hisce præsertim initiis, Sacra administranda committere viduis ac maturioris ætatis viris, quemadmodum & Apostoli ubique terrarum fecisse sciuntur. Quando enim aut ubi legimus eorum aliquem instituisse adolescentium Seminaria, ad Sacerdotes formandos vel linguam Syriacam eosdem docendam : quam si Græci aliqui Latinive didicerunt, ideo solum id fecisse noscuntur, ut Sacra Biblia Rabinorumque commentarios Græce Latineve traducerent, sicut Europæos libros in Sinensem Europæi traducunt. Accedit quod eo modo Sacerdotes habituri simus viros graves & honoratos, & ut tales suis popularibus notos; [cum possis viros graves ac litteratos adhibere Sacris,] cum e contrario alumnos colligere ex nobilioribus familiis difficillimum sit futurum; emere autem a parentibus parvulos, vel pauperum filios gratis suscipere, atque paulatim excultos & Latinam edoctos linguam evehere ad ministeria sacrosancta, plurimum detrahet æstimationi status Ecclesiastici ; cum illis enim, sic natis, sic educatis, litteraturæ autem Sinensis expertibus, litteratus nemo, nemo nobilis volet agere, quantumvis Christianus.

[20] His addo, quod minime sperandum sit fore ut hæc Gens, tam politica, tam suspicax, tam aliena ab externis doctrinis ac ritibus, præsertim nunc temporis, [qui lingua utantur doctis intelligibili,] patienter ferat apud se vigere usum peregrinæ linguæ: quam Judices urbiumque Præfecti nequeant intelligere, soli autem Europæorum hominum discipuli, ex iisque ordinati Sacerdotes intelligant; qui per eamdem possint clandestina quælibet inter se consilia agitare, & sine arbitro proditiones moliri. Quoniam vero augescente (ut sperandum est) Christianorum numero necessarium erit alia atque alia seminaria singulis pene in civitatibus institui, quis obsecro persuadere sibi possit, id permissum iri a Sinis? Non aliter credo quam si vestitum Gallicum aut Hispanicum eo introducere vellet aliquis; cum neque Tartarus Imperator, qui toti jam Chinæ pacifice dominatur, nativam Gentis suæ linguam velit a Sinensibus disci, nisi forte a paucissimis aliquibus, ex speciali indulgentia ac dispensatione sua. Itaque non solum erunt rei istiusmodi difficillima initia; [& prout res exiget possint multiplicari;] sed, ut superentur labore improbo & pertinaci constantia quæcumque salebræ, non poterit illa unquam diuturnitatem sperare; verum, ut domus super arenam fundata, levi momento cito corruet tota, si non & ipsos fabricatores suos una pariter ruina involvat.

[21] Denique, ut alia plurima prætermittam, demus possibile esse, quod hactenus impossibile conatus sum demonstrare, & Latinam linguam multi ac facile apud Sinas discant; quot schismatum errorumque periculis exponetur religio Christiana per libros, [nec corrumpi invectu ex Europa libris damnosis,] quos illuc certatim invehent Batavi atque Angli & heterodoxi alii, causa commerciorum affluxuri? Quid ibi istic non leget illa Gens, omnium quæ uspiam sunt curiosissima, de Christianorum Principum dissensionibus ac bellis, de populorum integrorum ab Apostolicæ Sedis obedientia defectionibus, de scandalis per improbos Ecclesiasticos ubique terrarum etiam supra veritatem exaggeratis, de novis in fide ac religione opinionibus, de rituum quamvis alias bonorum piorumque diversitatibus? Econtrario, si patrio sermoni suisque litteris relinquatur, non plus profecto sciet, quam docebunt libri Sinici, ab Europæis Missionariis editi edendique; adeoque millenis perplexitatibus novitatibusque, scandalis hæresibusque obstruetur via; nihilque in toto hoc vastissimo Imperio, quod fidem religionemque attinet, spectabitur, audietur, docebiturve, quod (unam linguam excipio) non consentiat cum Ecclesiæ Romanæ ritu, consuetudine, atque doctrina.

[22] Et hoc etiam nomine videri poterit nobilissima atque amplissima natio specialiori digna favore, quod præ aliis per totum Orientem populis, [quia solum Ecclesiæ Romanæ doctrinam audient.] sancto quidem, proprio tamen ritu sacra facientibus, Romano dumtaxat utetur illa; itaque a solis ortu ad occasum spectanda sit ac triumphatura communis Ecclesiarum omnium Mater, non solum in doctrina sua incontaminata atque sincera, sed etiam in suis omnibus præcipuis ritibus, non nisi quoad paucas minutias ex Pontificis summi & Cardinalium consensu leviter immutatis, pro majori utentium commodo & ædificatione spectantium; quando scilicet contingit id quod decorum Europæis est, contumeliosum haberi Sinensibus, puta caput ad Sacra detegere; aut scandalum ipsis creare deberet, quod nobis innoxie usurpatur, ut est mulierum pedes nudare ad Unctionem supremam.

CCXXXVIII GREGORIUS XV.

Ab anno 1621,

Lin. Penult. adde — ac deinde translatus ad ecclesiam Collegii Romani Societatis Jesu, quam S. Ignatio fundatori, per ipsum canonizato Card. Ludovisius nepos extrui mandavit.

Lin. ult. dies XXX — l — XXIX.

CCXXXIX URBANUS VIII.

Ab anno 1623,

Commentario adde quæ sequuntur post pag. * 168 col. 6.

[2] Præ omnibus hujus Pontificis Bullis &c.

Num. 5 — adde — Videant autem iterandæ editionis curatores, Cavallerianas imagines forsitan omissuri; an prædictum monumentum Barberinianum velint (quod ego sane optarem) hoc loco spectandum exhibere,cum istis quæ dixi Nepotum Cardinalium schematismis.

CCXL INNOCENTIUS X.

Ab anno 1644.

Lin.3 & 4 lege — * IV Octobris, Feria III festo S. Francisci.

Et lin ult. adde — seu menses II, dies XXX.

CCXLI ALEXANDER VII.

Ab anno 1655,

Lin. ult. adde — seu dies XXX.

CCXLII CLEMENS IX.

[Errata]

Ab anno 1667,

Lin. ult. diem I — l — dies XIX.

Pag. * 162 post Elogium Chronologicum hujus Pontificis, addatur.

RELATIO AUTHENTICA
gloriosi exitus, quem sub hoc felici Pontificatu habuit accusatio Legis Christianæ apud Sinas.

Qvoniam persecutionis, anno MDCLXV motæ contræ Christianæ legis prædicatores in China, [Innocentiæ victrix Latino-Sinice excusa in Quam cheu unde habetur,] facta est mentio Dissertatione superiori n. 9 eaq; gloriosißi me terminata fuit prius quam e vivis excederet Clemens IX; placet tam memorabilem, sub hoc, quamvis brevi, Pontificatu, historiam Tractatui præsenti intexere. Nam qui Latino-Sinice eo de argumento habentur libelli, anno MDCLXXI in Quam-cheu metropoli Provinciæ Quam tum excusi, rari admodum sunt: solaque Latina versio instrumentorum, istic etiam Sinice productorum, abunde sufficiet iis, qui rem, variorum litteris & sermonibus in Europa vulgatißimam, authentice nosse cupiunt. Titulus libelli, Sinicis typis, id est ligheis formis excusi, hic est; Innocentia victrix, sive Sententia Comitiorum Imperii Sinici, pro innocentia Christianæ Religionis, lata juridice per annum MDCLXIX; jussu R. P. Antonii de Govea, Societatis Jesu ibidem Vice-Provincialis, Sinico-Latine exposita.

[1] Accusaverat Euangelicos Præcones in China livor & impietas Ethnicorum, [quod post decisam in regni Comitiis causam.] de ignorantia artis Astronomincæ, de meditata perduellione, de falsitate ac pravitate Religionis: verum, pugnante pro suis illo qui ipsa est veritas, cælum quidem experimentaque cælestia, erroris & ignorantiæ convicerunt æmulos; suspicionem perduellionis, communis ubique Neophytorum quies, innocentia, patientiaque dispulit; calumniam falsæ pravæque Religionis, Christiana tam veritas, quam sanctitas oppressit: pœnas interim severissimas de perversis impiisque tum calumniatoribus tum etiam Judicibus exigente Deo, teste, judice, & ultore; ac tandem innocentiam & æquitatem causæ, per illos ipsos, a quibus damnata olim fuerat, eo quo subjicimus ordine & modo, mirabiliter declarante, & in conspectu Sinarum revelante justitiam suam.

[2] Multum quidem peccaverant quatuor Proceres, natione Tartari, [Sublatis qui Christi legem damnarant Quatuor viris,] a quibus, Imperatore etiamnum puero, Sinica res administrata fuerat vicaria cum potestate. Verumtamen haud alia ulla re peccaverant gravius, quam quod innocentissimam Christi Legem, uti seditiosam pravamque, damnaverant. Neque tulit injuriam innocentiæ vindex Deus. Unum ex ipsis, Soni vulgo nominabatur, mors, morbum consecuta, humano quidem eripuit judicio supplicioque, at non divino. Alterum, Sucama nomine, ipsemet Imperator, simul atque suscepit Imperium anno MDCLXVII, tota cum stirpe jussit interfici Reliqui duo per anni spatium, non impuniti modo permanserunt, sed in gratia quoque ipsius Principis, cujus adolescentia indigere adhuc videbatur consilio ipsorum. Quoad anno MDCLXIX, is cui Patrocum nec non Ngao-Pai nomen erat, conscientia meritorum suorum (quæ utique non fuerant mediocria) in familiam hanc Imperatoriam Tartarorum, tumidus atque insolens; jamque non auctoritatem modo Regiam, sed etiam potestatem visus affectare, idemque hostis acer & acerbus Christianæ Religionis, cecidit tandem aliquando; reusque agitatæ defectionis, alios complures qui ipso nitebantur, nec non Collegam suum, Erpicum nomine, in eamdem secum, minus tamen atrocem, suspicionem traxit & ruinam.

[3] [& triumphante de æmulis iterum Astronomia Europæa,] Edictum protinus, ut quicumque damni quidpiam ab alterutro passi essent, oblatis de more libellis id exponerent Imperatori. Plurimum passa fuerat Christiana res. Hujus ergo causam suscipiunt tres e Societate Jesu Sacerdotes, Ludovicus, Gabriel, Ferdinandus: qui destinato plane consilio Numinis jussi fuerant in Aula persistere; reliquis omnibus divinæ Legis præconibus, numero viginti quinque, in extremam Provinciarum Australium ablegatis. Commodissime etiam paucis ante mensibus acciderat, ut peritia singularis rei Austronomicæ, qua pollebat Ferdinandus, eam denuo portam reseraret Euangelio, quam cum olim aperuisset industria Societatis Jesu, Sinarum deinde superbia indiviaque Mahometanorum occluserat: sed nunc, demonstratis, sole prope ipso clarius, & horum & illorum erroribus, emerserat quodammodo, velut ex eclipsi sua annorum circiter quatuor, Astronomia Europæa; pristinoque usui & dignitati restituta, plurimorum studiis atque sermonibus, maxime quidem Tartarorum, celebrabatur. Erant jam isto nomine, non modo Ferdinandus, sed etiam duo Socii, perquam gratiosi apud Imperatorem: cui adeo, non per libellum supplicem; [hujus curatores in Aula Socii tres,] sed (quod rerissimæ felicitatis est) coram & per se exponunt omnia, occasionem prorsus insperatam tantæ rei offerente Deo. Et spem quidem successus optatam audientis attentio benignitasque fecerat: ea tamen haud contenti, exacto deinde biduo, Regulis sive Principibus stirpis Regiæ, quibus suscipiendorum libellorum datum erat munus, de scripto quoque declarant acceptas in re Christiana injurias atque damna. Hoc tenore:

[4] [per supplicem libellum Imperatori oblatum] Offerunt libellum supplicem Ludovicus Buglius, Gabriel Magellanius, Ferdinandus Verbiest. Causa supplicandi multiplex: fraus imprimis, qua circum ventus Princeps; & violentia, qua præcipitati in exilium innocentes, communi cum indignatione & offensa tam superum quam mortalium. Obtestamur itaque Majestatem Regiam, ut extinguat quidquid etiam num latet nequitiæ confœderatæ; & sic palam faciat causam innocentiamque Joannis Adami Schall, vita lcet jam defuncti. Hoc igitur cum dolore gemituquenos tres dicimus; annum jam agi quadragesimum octavum, quod popularis ille noster & longinquus advena Joannes Adamus, pervenit ab Occidente in hanc Aulam; & imperante etiam tum familia superiore Mim, protinus mandato Regio curam suscepit rei Astronomicæ; deinde vero beneficio singulari novæ hujus Familiæ Tartaricæ, novo jussus diplomate perseverare in illo munere; constanter annos viginti & amplius, nemine omnium vel adversante vel obtrectante, motus cælestes annuasque vicissitudines accurate supputatas, [petunt, ut qui causam Astronomiæ nostræ, temere erroris accusatæ,] rite quotannis vulgavit per Imperium; quoad (pro dolor!) tandem incidit in insidias ac manusimprobi veteratoris Yamquam-Sien. Qui quidem homo, imperante Familia Mim, jussu Regio cæsus fustibus jam pœnas semel dederat accusationis, absque justo fundamento & cum pervicacia institutæ: & tamen idem nunc rursus, tyrannica fretus auctoritate unius maxime Patrocum, haud dubitavit erroris arguere Astronomiam Europæam, eamque Regulam, quam præcedens Imperator ab annis decem & amplius stabiliverat, temere criminari: quoad indictis nuper Comitiis (in rem nostram sane feliciter) jussi sunt Principes primi & secundi Ordinis, nec non Regiorum Tribunalium Præsides & Assessores, examinare denuo novam illam methodum; quæ & approbata tunc fuit, summo cum assensu omnium; [recognosci in Comitiis jusserat;] & ipse mox Ferdinandus, jussu beneficioque Regio, Astronomicæ rei curam denuo suscepit; nec fas deinde cuiquam fuit movere amplius hanc controversiam.

[5] Sola nunc superest declaranda similiter Lex atque Religio Domini cælorum, de quo pervetustus ille codex vester ait, [idem faciat in causa Religionis,] Supremus est & maximus Imperator, scilicet qui descendens in hæc inferiora tremendam suam Majestatem manifestat, estque ipse Conditor omnium rerum ac Dominus. In Occidente quidem nostro servant ipsius Legem triginta & amplius regna & satrapiæ, unius omnes familiæ adinstar, idque jam per annos mille ac trecentos, nec secus ac si foret dies una: ex quo etiam potest intelligi Legis ejusdem tam antiquitas quam amplitudo. Quid? quod imperante Van Lie Rege, existebat in hac China? suntque adeo jam anni octoginta & amplius, quod eam Doctor Europæus Matthæus Riccius, fixo hic domicilio, scripto verboque vulgavit. Summa porro Christianæ Legis hæc est, ut veneremur cæleste Numen, [undequæque sanctissimæ,] ac diligamus Proximum: nec alio fere spectant quæ docet præterea, quam ut nos vincamus ipsi, & impleamus naturæ nostræ leges omnes, fidei imprimis erga Regem, obedientiæ observantiæque erga Majores, moderationis item modestiæque, quæ omnia præcipua sunt illius capita. Et talis quidem inter ipsa principia passim audiebat Lex nostra: quam adeo tum Nobilitas, tum etiam Magistratus habebant oaram & in pretio. Xunchi certe, conditor hujus Familiæ Imperatoriæ, adivit sæpenumero ædes nostras ac templum: & in hujus quidem atrio jussit ipse de censu Regio marmoreum erigi monumentum suæ erga nos benevolentiæ: aliud item præsigi voluit ipsis foribus, quo ædes ipsas more gentis celebrabat, [atque ab ejus Patre taudate,] nimirum, Sedes illustris penetrantis arcana: ipsum denique Adamum honoravit novo hoc cognomento Præstantis et arcanæ Legis Doctor. Quod si Regilio Christiana perversa est ac falsa, quomodo virtus illa ac sapientia memorati Imperatoris non eam severe omnibus interdixit?

[6] Et nunc tamen, propter ea quæ Yam-quam Sien confinxit, concremati fuerunt libri divinæ Legis ædesque destructæ: quin & idem præterea Yam quam Sien reum agit Joannem Adamum meditatæ perduellionis. [deinde iniquo judicio oppressæ;] Atqui nos ceterique Sociorum; tam remotis e regnis advenæ, & qui terra marique posuimus annos omnino tres in hoc itinere stadiorum nonagies mille & amplius; nos, inquam, qui nunc in China degimus, homines dumtaxat viginti & aliquot, nati quidem in Occidente, sed viventes & morientes in hoc Oriente, quibus tandem alis instructi sumus, quibus obsecro subsidiis, ad suscipienda perduellionis consilia, & occupandum (armis scilicet) hoc Imperium? Et tamen os illud tortuosum subdolæque confictiones tantum effecerunt, ut innocentes isti advenæ, viginti & aliquot, ablegati sint in Provinciam Cantoniensem; ubi etiam num hærent miseri, vinctorum instar, & nec progredi sinuntur nec regredi: cumque nullum crimen admiserint, [ac propter eam exules jubeat vestitui in integrum.] quod bonorum publicationem mereatur; ædes tamen ipsorum traditæ sunt aliis incolendæ, loca sepulturæ destinata alii invaserunt. Quo magis etiam urgemur nos tres clara voce conqueri de tanta iniquitate. Cumque jam tyrannis illa Patrocum tandem protracta sit in lucem, & insignis illa insolentia solis instar jam patescat; obsecramus Majestatem Regiam, ut demittat sese, ac discooperiat hos qui etiam num latitant dolos, riteque examinet ac declaret causam istam: ut sic patefacta defuncti jam ministri innocentia, deprædicet is ipse beneficentiam Regis sui, quam vivus mortuusque senserit. Offerebant hunc libellum, anno octavo Cam Hi Imperatoris, Lunæ quintȩ die quinto, Salutis humanæ MDCLXIX, XXI Junii.

[7] Exceperunt eum Reguli cum inusitata quadam significatione voluntatis erga nos suæ; quamvis id haudquaquam tunc probaretur Præsidi Concilii Rituum, [Ad acceptum benigne libellum, & Regi ad gratiam prono lectum,] quippe hosti capitali Christiani nominis: quo etiam acerbius ipsum deinde usserit, opinor, quod eumdem libellum jussus ipsemet e Sinico reddere Tartaricum, referri viderit inter alios primi ordinis, ac primo loco recitandos Imperatori. Recitatus est igitur, & quidem ab eo qui nunc Colaos inter est primus, idemque patruus Imperatricis. Verum perspecta jam dudum erat Principi causa nostra & causæ æquitas. Placuit ipsi nihilominus (quo perennius, credo, esset firmiusque beneficium) referri de postulatis nostris ad Concilium, quod modo dixi, Rituum. Est illud inter sex majora Concilia Regia ordine tertium, propriumque illius munus de rebus ad Religionem spectantibus sententiam dicere: [jussus respondere Præses Concilii Rituum] ceterum numquam adhuc favere visum est rei Christianæ, postremis vero hisce temporibus adversari damnoque esse persæpe. Hujus rei egregie conscii tres Patres, ubi delatam eo causam cognoverunt, angi animo atque æstuare scilicet. Nec mora: is, cui Ferdinando nomen, adit rursus Imperatorem, rogat cum lacrymis & obtestatur, ad aliud Tribunal causam traduci ut jubeat. Annuit: jubet traduci. Sed enim favorem benigni Principis celeritas inimicorum jam anteverterat. Prodit illico responsum, quo homines impii, ipsam illam sententiam, quæ ante annos quatuor inique lata fuerat, tuentur & confirmant iniquius, in hæc verba.

[8] [relata ejusdem summa] Præses Concilii Rituum, cum suis Assessoribus suisque Consiliariis, libellum offert, quo exquirit reverenter voluntatem suæ Majestatis. Ego subditus ac minister Regius ceterique administri, instituta communi consultatione, comperimus, secundum ea quæ referuntur in libello supplice Ludovici Buglii, Gabrielis Magellanii, & Ferdinandi Verbiest, quod Lex & Religio Domini cæli jam existebat in China temporibus Van lie, qui fuit superioris Familiæ Mim Imperator; jamque adeo effluxisse annos octoginta & amplius, quod Europæus Doctor Matthæus Riccius pervenit in hunc Orientem, fixoque hic domicilio vulgare cœpit doctrinam suam, quam & scripto verboque declaravit: summam porro Christianæ Legis hanc esse; venerari cæleste Numen ac diligere proximum; nec alio fere spectare quæ Lex ista præterea doceat quam ut vincamus nos ipsi, & impleamus naturæ nostræ leges omnes, fidei imprimis erga Regem, & obedientiæ observantiæque erga Majores, nec non modestiæ & moderationis.

[9] Nos interim, facta disquisitione, rursum comperimus, quod anno decimo tertio Xun Chi Imperatoris proxime defuncti, luna undecima; [respondet; defuncti Imperatoris decreto,] exceperimus venerabundi edictum Regium, quo præcipiebat is huic Rituum Concilio hisce verbis: Ego, ut administrem recte hoc Imperium; debeo ante omnia necessario dirigere probeque instituere subditorum meorum corda, adeoque rejicere doctrinas omnes artesque pravas ac perversas. Et tres quidem sectæ; una Litteratorum scilicet, ac duæ quæ suo quæque ritu idola colunt, si pariter considerentur, omnes hoc efficiunt, ut agant homines quæ bona sunt, abjiciant quæ mala; ut avertant sese ab eo quod pravum est, & ad id quod est rectum convertant. Verum dantur præter istas aliæ quædam sectæ, aberrantes ac sinistræ, quæ confundunt imperitam multitudinem, quæ sociant inter se homines improbos, noctu congregantur, disperguntur orta luce. Ex harum sectatoribus, ii qui tenuiores sunt nummis fere inhiant, ac turpitudini dedunt sese: qui vero potentiores sunt, prorsus abjiciunt obedientiam Regi debitam, & clanculum meditantur defectiones. [vetitam legem Christi fuisse,] Porro adhibui ego sæpenumero severa quædam remedia: nondum tamen (utique præter meam opinionem) penitus extingui potuerunt reliquiæ istius mali. Totum hoc revera oritur ex eo, quod dentur in ipsa Aula sectatores quidam, qui cum assistant Imperatori, patrocinantur interim illis hominibus, qui specioso nomine religiosarum supplicationum & oblationum, multa interim perpetrant temere & inverecunde, viris pariter ac feminis parum honeste concurrentibus &c. Nos igitur voluntati Regiæ tam disertæ reverenter morem gerentes, vulgavimus tunc severam interdictionem: extatque processus totius rei in archivio nostro.

[10] Præterea fundator hujus novæ dominationis, Imperator defunctus, [honores P. Adamo tributos,] honoravit Joannem Adamum elogio marmori insculpto. Elogii pars una sic habebat: Ego dum lustro septa mea venatoria, sita ad meridionalem plagam Regiæ nostræ; forte transivi per templum quoddam, in quo vidi Spiritus cujusdam venerandam effigiem, similem hominibus illius regni (scilicet Europæis, estque sermo de picta Christi Salvatoris imagine) forma quoque templi & suppellex & ornamenta respondebant normæ illius regni: [& legis nostræ mysteria invidiose delibat,] libri denique mensæ impositi dicuntur agere de rebus quæ spectant ad Legem Domini cæli. Joannes autem Adamus, qui ante decades aliquot annorum in Chinam est ingressus, præclare servat Legem istam, servitque dicto Spiritui (cui etiam exstruxit novum istud templum) non sine laude insignis observantiæ, integritatis, innocentiæ, plane vir est egregia vitæ morumque constantia; ad hæc vere impiger ac sedulus, & denique vir prorsus eminens: aliaque ibi dicuntur ejusdem fere sententiæ. Dicimus præterea, Ferdinandum Verbiest ac locios ipsius, prout ipsimet juridice interrogati professi sunt, admittere in Legem suam mares æque ac feminas: quo etiam tempore utentes aqua pura abluunt ipsis frontem, & sic remittunt eorumdem peccata. Ad hæc quotiescumque, seu viri seu feminæ, ex iis qui jam susceperunt Legem, quodpiam delictum commiserunt, ipsos tunc loco Dei solvere illud ac remittere: quotquot item ægrotant cum periculo, inungere illis oleo sacro organa quinque sensuum; & Deum, tunc procul dubio miseratum illos, ignoscere peccata. Ceterum iidem isti Christiani non cremant papyrum avis suis ac majoribus vita functis (ridicula superstitio est, [cumque de neglectu Majorum accusat;] qua ii maxime, qui Bonzios audiunt fabulasque Pythagoricas, opitulari conantur suorum manibus, apud inferos detentis) quod est utique non observare legem honorandorum parentum: nec est interim quidquam ex quo dilucide patescat vel solutio peccatorum, vel opitulatio, vel alia quæpiam utilitas istius Legis; sed pertinet ipsa ad sectas, a tribus supradictis diversas. Non est igitur vera Lex, lex Christiana: neque expedit eam admitti.

[11] Ad id vero quod præterea in libello suo prædicant tres Europæi homines, [& ideo erepta Patribus templa sua,] crematos fuisse libros suos, ædium suarum alias fuisse destructas, alias vero traditas certis hominibus qui incolerent; loca item sepulturæ suæ destinata ab aliis fuisse occupata &c. Respondemus: Libros quidem qui tractant de Religione Europæa: item ærea numismata, tabulasque etiam libelli, de propagatione Religionis ejusdem novissime excusi; hæc, inquam, omnia, tamquam res proprias Christianæ Religionis, jam tum fuisse concremata. Templum quoque ipsorum ac domicilium, quod ad plagam occidentalem Regiæ Pekinensis situm est, ex mandato Regio (quatuor scilicet dictorum Procerum, tunc vices gerentium Imperatoris pueri) tradita fuisse duobus summis Præsidibus (Tartaro & Sinæ) Collegii Astronomici: alterum vero eorumdem templum, situm ad plagam Orientalem ejusdem Regiæ, concessum fuisse Adamo, Ludovico, Gabrieli, Ferdinando incolendum: tertium denique templum, situm extra portam Feu chim dictam, traditum fuisse Concilio Regio operarum publicarum, a quo & venumdatum est; emptor vero demolitus est illud in usum suum. Alia interim templa, extra Pekinensem provinciam sita, nos, obtemperantes mandato item Regio, nondum destruximus, sed habitari jussimus ab aliis: loca tamen destinata sepulturæ eorum, nondum cuiquam tribuimus, sed ipsis relicta sunt.

[12] [damnatum Adamum,] Præterea quod attinet ad Titulum, favore Regio præfixum foribus, Sedes illustris penetrantis arcana; simul cum altero Titulo, qui similiter collatus fuit ipsimet Joanni Adamo; scilicet, Pæstantis et arcanæ legis Doctor: uterque hic Titulus ideo collatus ei fuit a Fundatore novæ dominationis, quia callebat ipse Astronomiam, non autem ut commendaret vel illustraret ipsius Religionem: quin imo propter illam ipsam causam, quod exerceret Joannes Adamus ac propagaret Christianam Religionem, idcirco privatus fuit sua dignitate, & traditus criminum Tribunali ut castigaretur; (veritatem hanc ex inimicis nostris audiat Europa, causamque persecutionis tam gloriosæ gratuletur nobis, qui utique gloriari novimus, etiam inter Sinas, in cruce Domini nostri Iesu Christi) dum autem deliberatur de supplicio, [ablegatos Cantonem Socios,] nos interim Titulos modo dictos eradi jussimus. De reliquis interim hominibus Europæis numero supra viginti; cum vereremur, ne si relinquerentur hic, denuo vulgarent legem & doctrinam suam; nos, consulta prius Majestate Regia, ablegavimus illos in Provinciam Cantoniensem. (Invidenda sors nostra! Exilium ter felix! tametsi decennale fiat, quod jam nunc est quinquennale, quando talis fuit exulandi causa). Ad extremum quod attinet ad tres illos Regios ministros; Tum-quo ki (hic tribus in provinciis, quas Prorex administraverat, impense faverat rei Christianæ, sumptusque fecerat in extruendas ædes sacras) Doctores ite Hiu cum çem, Hiu chi çien aliosque: hos omnes vel propter collatas pecunias in extruenda templa, [ fautores punitos.] vel quia susceperunt legem ipsam, vel propter conscriptum Proœmium libelli supradicti de propagatione Religionis Christianæ, reos esse tunc judicavimus, adeoque privandos dignitate publica: neque est quod res istæ vocentur jam amplius in deliberationem. Quippe post examen accuratum latæ fuerunt sententiæ, extatque Processus rei totius in archivio nostro. Ceterum par erat a nobis simul omnia sic exponi, & exquiri sententiam Majestatis Tuæ.

[13] Hæc illi, multa nequidquam cogitantes consilia, quæ numquam stabilire potuerunt. Protinus enim cognovit vel Imperator ipse, vel certe privatum ipsius ac supremum Concilium (quod ex Colais fere constat) non alio tendere ambages tam subdolas istorum Judicum, [Expensa responsi istius iniquitate,] & narrationes nomini Christiano tam invidiosas, quam ut tenebras offunderent animo Principis adolescentis; & inani quadam specie æquitatis, iniquitatem maximam superiorum temporum ac judiciorum offuscarent: parum interim memores peccari ab se hoc pacto, non solum adversus eum qui nunc imperat; sed etiam adversus Xunchium, ejusdem patrem, & fundatorem Tartaricæ dominationis; dum sic perseverant reos agere doctrinæ falsæ perversæque homines illos, e quibus alterum filius, tanta cum significatione honoris ac benevolentiæ, rei Astronomicæ rursum præfecerat; alterum pater ipse tam raris celebrarat encomiis, iisque non ab una petitis Astronomia, sed multo etiam magis ab observantia cultus religiosi, ab eximiæ vitæ morumque constantia, innocentia, integritate, a præstantia denique ipsiusmet divinæ Legis (quam vox Kiao citra controversiam significat isto loco; uti Su vox altera, Magistrum seu Doctorem) qui adeo Legis auditores atque discipulos ei similiter permisisse dici debet: quam denique Legem, ut alia defuissent omnia, solæ septem voces, Regio præfixæ monumento, id est, Monumentum incisum marmori pro templo domini cælorum, satis superque & tueri debuerant & commendare; cæcis interim hominibus impiisque nihil prorsus afferentibus, quo probarent innocentissimæ Legis pravitatem, [& mira auctorum ejus pervicacia,] præter neglectum superstitionis unius, quam ipsamet Litteratorum Sinensium schola disertis verbis Kò siáo, ridiculam atque inanem vocat. Sic ut miranda plane fuerit cæcitas ista hominum vere pertinacium; eo quidem magis miranda, quod suis ipsi oculis jam pœnas viderint justissimas, quas dederant (dederant autem non isto quidem rei nomine, vere tamen & illo rei, & occulto justoque judicio Dei vindicantis) omnes illi, qui tribus ante annis, in utroque Concilio & Rituum & Criminum, causam rei Christianæ tam inique violenteque tractaverant; omnes scilicet, præter unum qui nunc Præses erat, spoliati sua dignitate; succedentibus in eorum locum hisce, qui, uti nunc videmus & errare cum prioribus, & pugnare secum ipsi perseverabant.

[14] Ceterum Imperator, multo plus tribuens æquitati causæ & Ferdinandi lacrymis, quam patronis impiis tot calumniarum & judicii tam perversi, jubet fine mora transferri causam a Tribunali Rituum ad Comitia ipsius Imperii: [Rex jubet ad Comitia Imperii transferri causam:] quæ dum verbis edicit sane gravibus, ordiri voluit ab illo nomine, quod Consiliarii illi consulto malitioseque præterierant, veteratoris scilicet Yam quam Sien, qui quidem dux & administer fuerat totius fraudis ac sceleris. Mandatum Imperatoris tale erat. Superioribus mensibus jam semel in Comittis Imperii, judicatus fuit Yam quam Sien reus esse gravioris criminis, atque adeo & capitis, quamvis id ei protinus condonatum fuerit, periniqua violentaque sententia, non tam Imperatoris, quam duorum Procerum Patrocum & Erpicum, qui etiamnum dominabantur: propter acculationem, quam instruxerat quondam contra Joannem Adamum. Qua quidem accusatione & processu judiciali homines item aliquot (quinque Mandarini Christiani ex Collegio Astronomico) damnati fuerunt capitis, aliique aliis addicti pœnis. Verum cum nunc aperte dicatur, quod crimen & condemnatio Joannis Adami ex inimicitia calumniaque processerit; quomodo fas sit non examinare dilucide, num ita res habeat, nec ne? Quocirca præcipio Principi Comitiorum Præsidi, aliisque Principibus ac Primoribus stirpis Regiæ, item Præsidibus, tam Sinis quam Tartaris, Conciliorum nostrorum; nec non Censoribus Imperii nostri, ut coacto rite cœtu examinent denuo accurate singula, ac deinde faciant me de omnibus certiorem. Hactenus Imperator.

[15] [iisque sexies coactis,] Omnino sexies coactus est cœtus ille gravissimus, nec nisi ob res admodum graves solitus indici. Tres Societatis Jesu Sacerdotes ter adesse jussi: & in secundis quidem judiciis cum impio Yam quam Sien, præcipuo persecutionis administro, pugnatum fuit acerrime. Perduellionis simul ac falsæ religionis infame crimen, cujus ille nos reos agere perseverabat, egregie dilutum; sic prorsus, ut cum indignabundi Principes ac Primores Tartari calumniatorem tam gravem sine mora vinciendum esse judicarent, Judices autem Sinæ hic dissentirent; consulto per internuntios Imperatore & assentiente Tartaris, in ipso statim vestigio conspectuque omnium vinciretur. Confecta res erat, nisi fraus intercessisset. Cum enim Comitia, quæ proxime secuta sunt, multa præclare statuissent in rem nostram; memoratus ille Præses Concilii Rituum, a nobis & a Christo alieni, alienissimus & ipse; dum Acta Comitiorum describit Imperatori recitanda, voculæ unius fraudulenta commutatione evertit rem nostram. Sed Imperator, fraudem, credo, subodoratus (Præses certe quidem non multo post dignitate sua privatus est) iterum jubet iterumque haberi Comitia, [tandem per sententiam declaratur,] & quæ minus declarata videbantur rursum discuti. Prioribus iterum adstitere Patres, & pro libertate innocentiaque Christiana fortissime dimicaverunt: quo autem successu patebit ex sententia Comitiorum, quam subjungimus.

[16] Ego summus Præses Comitiorum (primus hic est Princeps sanguinis Regii, [Lex Christi innocēs esse;] idemque mirifice nunc favet hominibus nostris & rei Christianæ) ceterique mecum Judices, obtemperantes mandato Imperatoris nostri, postquam coacto rite cœtu denuo instituimus disquisitiones & consultationes nostras; comperimus Yam quam Sien, hominem improbum & nequam, confictis maligne criminibus, importune violenteque accusasse Religionem Christianam falsitatis ac pravitatis: quæ quidem Religio rejecta tum fuit & vetita per sententiam trium Conciliorum, cui deinde subscripserunt Imperatoris nomine quatuor Proceres. Nunc autem perspicue nos cognovimus, quod professio illa Christianæ Religionis nihil prorsus contineat, quod pravum sit, vel ad defectiones vergat perturbationesque publicas. Quapropter par est rursum constituere, ut iis qui sequuntur Religionem Christianam, liceat eamdem profiteri, pristino cum ritu ac libertate; sic tamen ut prohibeantur instituere cœtus majores; item spargere supradictum libellum de propagatione ejusdem Religionis; ærea item numismata; ne daretur ansa scilicet renovandæ suspicionis & calumniæ, qua nos jam absolverant, de agitata clam defectione. [ideoque restituendosin integrum vexatos propteream,] Cognomentum Joannis Adami, quo ipsum Xun chi Imperator honoris gratia quondam ornavit, scilicet Præstantis et arcanæ Legis Doctor, eidem restituatur. Curæ sit etiam Concilio Magistratuum (primum est inter sex Regia, propriumque illius munus dispensare Magistratus, & de eorumdem causis cognoscere) ut eidem similiter restituatur gradus suus dignitasque pristina, tametsi vita jam pridem functo; more pervetusto gentis scilicet, quotiescumque post mortem comperta est cujusquam innocentia. Pari modo quod attinet Doctorem Hiu çuon çem & alios (circiter duodecim, Christianæ Legis causu dignitate privatos) mandetur dicto Concilio, ut exquirat ecquid publici muneris ipsi quondam gesserint, & restituatur unicuique munus suum.

[17] Quod item attinet ad templum ac domicilium Societatis Iesu, [reddendas ecclesias,] sita quondam extra portam hujus Regiæ, Feu Chim dictam, restituantur, & pretium quo venumdata fuerunt, a Quæstore Regio, & ab emptore dein destructa, & fundus ipse Ferdinando & lociis. Detur vero in mandatis supremo Gubernatori Provinciarum Quam tum & Quam si, nec non Proregi proprio Provinciæ prioris, ut expediant aliquos e ministris suis, qui homines quinque & viginti, ob causam Religionis Christianæ ablegatos in dictam Provinciam, deducant in hanc Aulam: quo ubi pervenerint, exquiret tunc Concilium Rituum voluntatem suæ Majestatis. Præterea Mandarino Li çu pe, & aliis quatuor e Collegio Astronomico, privatis publico munere, fortunis ac vita, procuret Concilium Magistratuum, ut singulis pro suo cujusque gradu ea impendatur beneficentia Regia, quæ mortuis consuevit impendi; filiique & fratres eorumdem ab exilio revocati, quotquot publicam gesserunt dignitatem, eam recipiant.

[18] [calumniatorem Yam quam sien,]Jam si agatur rursum de Yam quam sien, utique innixus ille fuit iniquo patrocinio gratiaque Patrocum. Nuper certe, cum per se examinasset Imperator quæ ab illo peccata fuerant, variis in rebus spectantibus Astronomiam cui fuerat Præfectus, impune tamen peccata propter auctoritatem perfidi Patroni, sine mora privavit hominem suo Magistratu, usurus deinceps opera Ferdinandi, ad Astronomicæ rei curam & administrationem. Ex quo potest intelligi, eumdem Yam quam Sien, dum grassatus quondam fuit tot mendaciis & calumniis, id revera fecisse fretum tum auctoritate potentiaque perfidi Ngao pai, sive Patrocum: qui & auctor ipsi fuit ut sic faceret. Plane sic res habet. Innixus Yam quam Sien isti societati improborum atque rebellium, [plectendum capite.] per meras fraudes & calumnias præcipitavit homines innocentes in interitum. Idem quoque suapte auctoritate demolitus est ac destruxit altare seu pegma sacrum, nec non marmoreum Monumentum in templo Domini cæli; cum tamen ea mandato Regio vetita fuissent violari. Quæ cum ita sint, cum fuerint octo capita accusationum, ex odio & temeritate profectarum, quibus Yam quam Sien nocuit certis hominibus; cumque alias similiter instruxerit calumnias paulo ante memoratas; ipse quidem plectetur capite, uxor vero & liberi exules abeant in Tartariam nostram Nim cū ta. Hactenus Comitia.

[19] Quid nunc aliud expectet, quisquis priora consideraverit attentius, [Huic parci Imperator jubet:] quam promptissime subscripturum Principem æquitati justitiæque tam patenti? Poscebat id quidem res ipsa & ratio: sed enim voluit is vincere dumtaxat Innocentiam Christianam; triumphare (quod tamen erat justissimum) nondum voluit. Ita ergo rescripsit. Oportebat me quidem hic subscribere sententiis vestris, ipsumque Yam quam Sien morti addicere: verumtamen, considerata hominis ætate, admodum jam provecta (erat septuagenario major inveteratus ille dierum malorum) ego pro lenitate mea & clementia, ipsum hac quidem vice mortis supplicio; uxorem vero & liberos exilii pœna absolvo. [vetat fidem Christi propagari,] At non absolvit Deus: quippe duobus post mensibus extinxit impium calumniatorem, sævo prorsus ac pestilenti morbo correptum. Europæos homines quinque & viginti non est necesse adduci in Aulam. Ad Christianam Religionem quod attinet (excepto quidem Ferdinando & reliquis, qui eam sicut prius, ipsimet exerceant licet) quoniam verendum est, ne foris in hac Provincia Pekinensi ceterisque denuo forte extruantur templa & suscipiatur ista Religio; mando rursus expediri diplomata, quibus id severe interdicatur. Cetera vero quæ censuistis (de innocentia scilicet Legis Christianæ, [probat cetera sententiæ capita,] atque adeo ut Sinis, qui Christiani jam sunt, perseverare liceat in illa more pristino; ut item recuperent suam libertatem, nec non honores pristinos ac facultates, quicumque ea propter Christianam Religionem nuper amiserunt) omnia approbo & rata habeo.

[20] Protinus itaque executioni mandata omnia, revocati exules, restituta bona, &c. Non respondit quidem hæc sententia spei nostræ, qui summa quæque (nec temere) speraveramus: fatendum tamen, ea nos id fuisse consecutos quod temporibus maxime secundis & per annos octoginta summis expetitum votis, numquam potueramus consequi; ut scilicet Innocentia Christianæ Legis, gravissimo testimonio Comitiorum Imperii & ipsiusmet Imperatoris, [quod sane non parum fuit,] tandem confirmaretur. Regiis itaque diplomatibus vulgata per universam Chinam hæc sententia, adeo non dejecit animos Neophytorum (quod principio timuerant Socii) ut e contrario erexerit dejectos; & quæ Religio, apud Ethnicorum non paucos, in odio & contemptu fuerat, propter calumnias superiorum temporum, hac tandem audita sententia cœpit esse in honore. Formidines interim nescio quæ, injectæ animo Principis, etiamnum adolescentis, ab uno alterove Consiliario, plus quam par erat politico, hic in causa fuerunt ne penitus explerentur spes nostræ & vota.

[21] Verumtamen numquam fuit, neque nunc erit, consilium contra Dominum. Cœpit: utique perficiet. Sic sperare nos jubet ejusdem bonitas, [spem deinde facit amplioris gratiæ,] summe sapiens, summe potens. Quin & ille ipse qui erravit; Imperator, inquam, creduli timoris ac facilitatis suæ quodammodo pœnitens, haud multo post coram solatus Ferdinandum, sperare illum jussit meliora. Et vero exploraverat ipse studiosius, quo animo ferrent Socii promulgandæ Legis Euangelicæ interdictionem; certoque cognoverat, instar acerbissimi fuisse vulneris. Quo circa spem datam quantocius confirmare volens, missis postridie duobus Aulicis ad ædes nostras, significari jussit suo nomine Sociis in genua provolutis (sic enim mos est audire quidquid nuntiari jubet Sinica Majestas) æqua sibi videri, adeoque jam tum probari quæ postulabant: quo tamen ordinatius stabiliusque fierent omnia, libellum de more supplicem denuo offerrent. Quibus quidem verbis inde etiam accedebat pondus, quod idem Princeps tribus ante diebus Apologiam nostram & Summam doctrinæ Christianæ, gemino comprehensas volumine, exhiberi sibi voluisset. Quamvis igitur hoc in negotio nunc quoque adversarios habeamus & acres & potentes; procul dubio tamen (sed favente Regum Rege) quæ nunc vicit Innocentia, brevi etiam triumphabit.

[22] Favoris interim humani & spei etiam humanæ pignus haud exiguum, [Adami defuncti memoriam honorat,] præter ea quæ paulo ante commemorata sunt, fuit eximius honor ille, sumptusque e fisco petitus Regio, quo celebrari jussit Sinensis Imperator memoriam & exequias P. Joannis Adami Schall; ejus nimirum viri, quem tribus ante annis per tot raptatum tribunalia, tot oppressum calumniis & injuriis, quatuor illi Proceres, quamvis iniqui infestique, absolverant tamen, primum quidem peracerbo mortis supplicio, ad quod ipsum calumniatrix (ut ita loquar) superstitio ceu reum perduellionis condemnaverat; quasi consulto scilicet diem infaustum designasset, ad funus efferendum infantis Regii: deinde vero absolverant ipso etiam crimine, quando nempe Imperatoris nomine declararunt, exercere judicarias observationes & electiones temporum, non esse munus proprium illius qui supremus Astronomiæ est Præses. Quem item virum Imperii Comitia, uti modo vidimus, altero crimine, sed longe gloriosissimo liberaverant, promulgatæ Legis Christianæ, quatenus scilicet eam Legem sine ullo esse crimine pronuntiaverant. Et tandem Princeps ipse Sinarum simul ac Tartarorum, vita jam defunctum, tantis est prosecutus, non modo laudibus, sed etiam gratiis; quantæ non solent nisi in viros summos optimeque meritos de Imperio conferri, per hoc Elogium exequiale.

[23] Imperator deferri jubens honores funebres piis manibus Joannis Adami, [exquisitis laudibus eum ornando,] ministri quondam sui ex primo ordine (sunt autem Sinicæ dignitatis ordines omnino novem, primusque idem est qui supremus, adeoque paucißimorum) nec non rerum Astronomicarum Præsidis supremi, sic ait: Impendere summa cum reverentia vires omnes animi corporisque, in obsequium Principis & utilitatem publicam, laus fuit atque opus illustre hujus ministri mei, velut alterius Chu co leam, qui id olim sermone factoque usurpavit, & vir fuit integerrimæ fidei publicæque salutis studiosißimus, & nulli prope eorum quos China deprædicat secundus; adeo ut Imperator Chao lie, jam moriturus anno Christi CCXXIII, sic eum reliquerit filio suo & heredi consiliarium, magistrum, & patrem, ut simul capescere juberet Coronam & Imperium dejecto filio, si quando is monitis illius haud obtemperaret. Commiseratione vero nunc affici vita functi, meritisque ejus munus aliquod ac præmium rependere, [& mortem dolendo.] est hoc vicißim meum Imperatoris prȩcipuum quoddam & officium & beneficium. Venisti huc, o Joannes Adame, a finibus Occidentis: & cum peritus esses Astronomiæ in eaque exercitatus, administratio suprema rerum Astronomicarum uni tibi fuit commissa: quin & condecoratus fuisti cognomento illo honorifico, Præstantis & arcanæ Legis Doctor: quando ecce derepente longum illud a nobis iter moriens ingressus es. Ego sentio vehementer hanc mortem tuam, dataque opera collaturus tibi beneficium, cujusmodi solet in mortuos conferri, legavi unum ex ministris meis Regiis, qui honores hosce exequiales tibi meo nomine rite persolvar. Ah! Ah! Tu quidem inter nos immortalem famam relinquis ac gloriam nominis tui: at suscipe tamen hanc qualemcumque remunerationem constantis fidei, qua tuimet oblitus, totumque te utilitati publicæ quondam consecrasti: & quando is es, qui etiamnunc percipias sensum animi mei, potes utique venire, & quæ deferimus suscipere.

[24] [ipsum sociosque declarat fuisse innocentes,] Hunc igitur in modum quatuor illi præcones innocentissimæ legis Christi, Adamus, Ludovicus, Gabriel, Ferdinandus (præter alios sex & viginti; quatuor scilicet ex sacra Divi Dominici familia, ex Seraphica S. Francisci unum, reliquos minimæ Societatis nostræ) cum Legis ejusdem causa innocentes & ipsi, multas tamen gravesque ærumnas & contumelias passiessent præ reliquis in Regia Pekinensi; præ reliquis etiam honorati sunt in eadem Regia: volente sic ipsos honorari, non tam Sinico Rege, quam eo in cujus manu sunt omnium corda Regum: qui uti potuit, ita etiā voluit illustrare innocentiam Legis immaculatæ, innocentium contumelia simul & honore: idque eo admirabilius, quo suavius fortiusque & accomodatius (ut ita loquar) ad ingenium Sinarum. Cujus quidem fortissimæ suavitatis, & quæ huic famulata est Regiæ voluntatis, adeo propensæ in rem nostram, & plerisque Magistratuum jam perspectæ, [& fidem non obstante decreto propagari tolerat.] non minus illustre quam recens argumentum hoc est, quod videamus interdictionem illam, seu potius suspensionem propagandæ Religionis Christianæ, sic esse vulgatam, ut timori quidem officioque politico factum sit satis, re autem vera propagetur ipsa Religio, numerusque Christianorum novis indies accessionibus, tam in hac ceterisque Provinciarum, quam in ipsa Regia, nemine vel prohibente vel inquirente, feliciter augeatur.

CCXLIII CLEMENS X.

[Errata]

Ab anno 1670,

Lin. 5 & 6 lege — menses II, dies XXIV; obiit anno MDCLXXVI, XXII Julii,

Et in marg. scribe — m. 2, dies 24 — Similiter in corrigendis ad Synopsim Chronographicam ponatur, Clemens X, & ad tempus Sedis notentur men. 2 — mensis Mortis scribatur Julius, & Vacatio definiatur m. 2 d. 24.

Num. 3 lin. 7 a fine — prædicta Indulgentia — l — prædictæ Indulgentiæ.

Post Commentariolum addatur:

RELATIO II.
De restitutione Præconum Euangelicorum apud Sinas in ecclesias suas an. 1671
juxta exemplar Latino-Sinice impressum in Quamcheu Provinciæ Cantoniensis Metropoli.

Duobus circiter post mensibus, quam superior Narratio typis edita fuerat, cum nos, admodum suspensi animo, successus novos expectaremus novorum conatuum atque certaminum; tandem die IX Martii anni hujus MDCLXXI, ex privatis publicisque nuntiis cognovimus, desideratam diu potestatem nobis fieri ab Imperatore ad ecclesias ac stationes pristinas revertendi. Quæ res quia primum Clementis X annum toti Ecclesiæ, pro Sinis jure solicitæ, lætißimum reddidit, placet ipsam subtexere Pontificatui ejus, velut dignißimum quæ ad posterorum, memoriam in hoc opere conservetur: tota enim contexta est ex authenticis documentis, quæ verbotenus conservari, non tantum historiæ ecclesiasticæ interest, sed etiam facit ad curiositatem Lectoris, formam sorensem Sinensium in hoc specimine explicatam habituri.

[2] Annus erat eoque amplius, quod Socii Pekinenses conscripserant libellum, [Pro restitutione exulum Cantoniensium] & ex consilio virorum prudentum atque amicissimorum sæpius ad limam recovatum, verbis instruxerant ac rationibus, ad ingenium utriusque gentis, Sinensis ac Tartaræ, mire accommodatis, quibus adeo gratiam illam ac facultatem supplices flagitabamus. Verum cum usitata ac prope necessaria offerendi libelli ratio ac via esset, ut per manus ejus, qui Rituum Concilio præsidebat, offerretur; numquam hic, id ut faceret, exorari potuerat. Quare Socii, aliam ingressi viam, patrocinante nobis tum patruo Imperatricis eodemque primo Imperii Administro; tum etiam Principe stirpis Regiæ, qui Præses fuerat Comitiorum antecedentium; [Scriptus libellus Regique oblatus,] tandem assecuti sunt, ut admissus ab alio Magistratu, qui Tum Chim su vel go dicitur, libellus ad manus Principis perveniret. Magistratum eum, qui tertii est Ordinis, Litterati complures constituunt, quos quidem recte Magistros supplicationum voces: ipsorum namque munus est, admittere libellos supplices, admissos discutere; &, siquidem æqua postulari videantur, Colais ac Principi repræsentare. Libelli tenor hic erat.

[3] Nos Ludovicus Buglius, Gabriel Magellanius, Ferdinandus Verbiest, [eidem indicat, quam æquum sit ceteris jam restitutis in integrum,] ceterique ex remoto Occidente subditi tui, reverenter ac supplices certiorem facimus Tuam Majestatem, de rebus ad tuamipsius spectantibus munificentiam, cui perdifficile est referre vices ac grates. Nos subditi tui, suspicimus admirabundi, reque ipsa experimur Imperatoriȩ Majestatis Tuæ perspicacitatem, prudentiam, clementiamque amplissimā, nunc & olim semper unam & eamdem. Sicut patuit nuper, quando scilicet examinato progressu judiciali, quo Yam quam Sien falsi criminis accusaverat Joannem Adamum Schall; post totam illam causam tuo jussu, per Principem Comitiorum Præsidem, aliosque Principes ac Primores stirpis Regiæ, Præsides item Conciliorum tuorum, nec non Censores Imperii, coactis rite Comitiis sigillatim & accurate discussam; iis quidem omnibus qui munere publico fuerant privati, restituta fuit dignitas pristina; qui vero in exilium ablegati, restituta patria; mortuis ea quæ solet impensa est miseratio, superstites autem (eorum fuit) gaudent jam humanitatis & clementiæ tuæ munificentiæque donis (censu paterno scilicet ac dignitate) nihil denique tam fuit humile tamque exile, [ipsos quoque frui ejus gratia,] quo non pertigerit collustratio benignitatis tuæ. Soli ex omnibus Antonius (de S. Maria scilicet, ex D. Francisci familia: qui cum persecutionis tempore primus in Aulam perductus fuisset, primum Regiis in Catalogis locum qui stylus est Curiæ, mortuus quoque semper obtinuit) ceterique homines Sacerdotes Europæi, supra viginti, multo jam tempore, vinctorum more detinentur in Provincia Cantoniensi. Obversantur autem assidue oculis mentis nostræ prædicti Socii: ex quibus multi jam nati sunt annos plus minus septuaginta vel octoginta; plures item quam decem artis Astronomicæ periti, anno decimo sexto imperantis Xun chi, mandato ejusdem Chinam sunt ingressi; postquam nempe Concilium Rituum (cujus Acta etiamnum extant) voluntatē Regiam exquisiverat.

[4] Porro nos, subditi tui, ab ineunte jam ætate nostra res omnes curasque humanas abjecimus, & disciplinæ religiosæ operam damus: cumque vitam hauserimus in Europa, tamen finimus illam in China; idque per annos prope centum, a temporibus familiȩ Taimingȩ ad hunc usque diem. Et defuncto quidem Imperatori Patri tuo penitus perspectum fuit, Legem divinam expertem esse labis omnis ac vitii: quocirca etiam benefice nobis concessit ipse templum, tribuit Titulum, foribus ejusdem præfixum, tribuitelogium marmori incisum: repetitis etiam vicibus sacra Majestas illa accessit ad templum nostrum, & permisit nos ceterosque Sociorum commorari singulos in propriis templis, [& ad ecclesias ac loca suæ sepulturæ remitti.] & vacare divino cultui studioque virtutum. Obsecramus ergo supplices Tuam Majestatem, ut dimittas in nos perennem illam magnamq; beneficentiam tuam: & benigne memor ærumnarum Antonii ac reliquorum omni culpa vacantium, digneris permittere, ut eadem cum libertate, qua tempore Imperatoris defuncti, liceat ipsis qui vegetioris quidem ȩtatis sunt, remigrare proprias ad ȩdes ac templa; qui vero sen es atque decrepiti, ad loca sepulturæ suæ destinata: ut sic humanitas atq; benignitas illa, qua Pater tuus, imperantis Familiæ conditor, homines exteros complecti atq; fovere consueverat, per te perpetuetur. Hoc pacto, si quid vitæ nobis omnibus subditis tuis erit reliquum, id omne virtutis tuæ, qua nos ad vitam quodammodo revocaveris, munus erit. Iterum hic supplices imploramus, sapientiā tuā, qua expendas quæ modo proposuimus, & executioni mandari jubeas. Concilio quidem Rituum similiter exposueramus hæc omnia de scripto: sed impetrare non potuimus, ut referret ea pro nobis Majestati Tuȩ. Quocirca nos ipsi, oblato reverenter libello, certiorem facimus Tuam Majestatem, ejusque mandatum prȩstolamur

Ex remoto Occidente subditi,
Buglius, Magellanius, Verbiest;

Imperantis Cam Hi anno IX, die XX mēsis undecimi.

[5] [Ad libellum Concilio Rituum remissum,] Libellum hunc admisit Imperator, & intimo ac supremo Colaorum Concilio perlectū, transmisit de more ad Concilium Rituum. Mandatum autem Imperatoris, quod prodiit ejusdem anni die XXVIII, tale erat: Quæ continentur hoc libello Concilium Rituum consideret ac discutiat, nosque certiores faciat. Huic mandato cum necesse fuerit vel invitos morem gerere; patebit ex duplici quod hic subjicimus Consulto, quanta cum pervicacia simul & calliditate homines politici adversati sint propensæ in rem nostram voluntati Regiȩ, pristinæq; libertati ad Legem divinam suscipiendam. Primum sic legebatur.

[6] Nos e Concilio Rituum subditi Majestatis Tuȩ, instituta consultatione communi comperimus, [respondet Præses,] qua ratione Buglius ac Sociii exposuerint Majestati Tuȩ, quod Antonius ceteriq; homines supra viginti, jam diu hȩreant quasi vincti in Provincia Cantoniensi: ex quibus cum multi jam nunc sint quasi nati annos plus minus septuaginta vel octoginta, reputantes hoc ipsi apud animum suum, supplices rogant Majestatȩ, Tuam, ut demittat perennem illam magnamq; munificentiam, & recordetur ærumnarum Antonii ac Sociorū omni culpa vacantiū, [nec mandatam sibi restitutionem talem,] quibus adeo liceat, vegetioribus quidē remigrare ad templa sua, senioribus vero ad loca sepulturȩ suæ designata &c. Quarū rerū per nos facta disquisitione, comperimus, quod, postquā nuper instituimus communem consultationem his ipsis de rebus, mentemq; nostram exposuimus Tuæ Majestati; edictū haud multo post prodiit, quo significabatur non esse necessarium, ut Antonius ceteriq; homines viginti quinq; adducerentur in Aulā; ad Religionē vero Christianā quod attinebat (excepto quidem Ferdinando & ceteris, quibus fas esset eamdem sicut prius exercere) quoniā verebatur Majestas Tua, [nec eam convenire stante decreto non propaganda legis:] ne foris, in hac Provincia Pekinensi reliquisque, denuo forte extruerentur templa, & Religio ista susciperetur; mandabat iterū expediri diplomata, quibus id severe interdiceretur. Nos itaque venerabundi morem gessimus huic mandato. Nunc autē, siquidem Antonius & ceteri jubeantur redire ad sua templa, veremur & nos, ne lapsu temporis denuo instituant ipsi templa extruere & facere Christianos: res est saltē incerta. Quapropter ea quæ de Antonio ceterisq; proposita sunt Tuȩ Majestati, non vocentur amplius in deliberationē, sed reverenter procedatur secundum edictum prȩcedens. At certe non edixit Imperator, ut ii quos innocentes declarat, ejecti domiciliis suis in exilio contabescerēt, quæ vestra hic videtur esse sententia.

[7] Alterum consultum & responsum ejusdē Conciliitale erat. Rebus iterum discussis comperimus, [ad gratiam sufficere, si permittanur] quod sententia superiorū Conciliorum proposita Majestati Tuȩ fuerit, ut restitueretur privatis dignitate dignitas pristina, ut exulibus restitueretur solum patriū, vita functis ut impenderetur solita miseratio, Antonio ceterisq; etiamnum detentis in Provincia Cantoniensi, potestas ut fieret singulis ad propria templa redeundi. (Liquet igitur, idque testimonio hominum tam acriter nobis adversantium, placuisse tunc Comitiis Imperii evocari nos Pekinum, eo maxime consilio, ut dimitteremur inde, majori cum honore & auctoritate, ad pristinas ecclesias & stationes nostras; & quidem sine ulla prohibitione divinæ Legis propagandæ.) Sed quoniā venerandum Majestatis Tuæ responsum deinde fuit ac placitum, vereri te, ne forte in hac aliisq; Provinciis denuo extruerentur ab ipsis templa, atq; indigenȩ Legem istam susciperent, cumq; adeo rursum præscripserit severam ejusdem prohibitionem; censemus & nos hud expedire, ut singuli revertantur ad sua templa. [simul omnes Pekini morari.] Verumtamē quia carituri illi sunt communi noxarū condonatione & gratia, siquidem detineantur etiamnum in Provincia Cantoniensi; & quia plures quā decem dicuntur esse inter ipsos periti Astronomiȩ; poterunt satis convenienter evocari omnes in hanc Regiā, ut ibidē simul cū Ferdinando commorentur. Die XVIII mensis XII.

[8] Mitior aliquanto sententia, verum divinæ Legis promulgationi nostræque libertati non minus quam prior adversans. Quamquā sperari non poterat quidquam melius ab eo cœtu Consiliariorum, a quo nulla unquam secta vel religio legitime suscepta vel approbata fuisse dicitur, quādiu stetit hȩc Monarchia, [Plus sperari non poterat ab obstinatis adversariis,] præter unam quæ Ju kiao nuncupatur, estq; propria hominum litteratorū Magistratuum: quantumvis interim multi sȩpe Principes Imperii totius, quin & Præsides ac Senatores hujus ipsius Concilii, privata quadā superstitione, sectis aliis aliisq; impense faverint. Secta porro Ju kiao, rationi legique naturæ satis consentanea, primis illis Monarchiȩ temporibus, diu sane perstitisse videtur inviolata (quantū nobis licet conjicere ex vetustissimis gentis libris ac monumentis) quoad lapsu vitioque temporis depravari cœperunt, qui illam maxime profitebantur; ac tot erroribus totq; superstitionibus tandem inquinari, ut hoc tempore prisci quidē codices illā conservent; Litteratorū vero multi solo illius nomine & fucata quadā specie glorientur: quo minus est mirandū, adversari tā constanter legi Gratiȩ, qui Naturȩ parere desierūt.

[9] Accedit etiam, quod tam Sinæ quam Tartari, propriis insuper stimulis contra nos concitentur: [tam Sinis quam Tartaris:] Sinæ quidem, livoris ac invidiæ, dum se non æquari modo, sed etiam superari vident ab iis quos in incultis barbarisq; numeraverant; dum item lux Euangelica suas vel invitis exhibet maculas, ac palā facit quam tenue lumen fuerit priscæ ipsorum Philosophiȩ; quam cum adeo deprædicant tumidi, suis tamē erroribus vitiisq; tam fœde commaculant. Tartaros perpetuȩ, quȩdā suspiciones agitant atq; formidines, quas gignit paucitas sua conscientiaque occupati Imperii, & sic occupati: quo fit ut nihil ipsis videatur alienius ab omni prudentia cautioneque politica, quam homines exteros, & quidem Magistros peregrinæ Legis, per urbes ac provincias suas dispergi. Malitiose interim callideque metus istos & curas nonnulli Sinarum exaggerant, non tam ut consulant publicæ incolumitati, quam ut barbari credulique victoris animus contra nos ferocius concitetur. Superstitio denique & dæmoniorum cultus multorum animos vehementer a nobis alienat (quamvis hoc ipsum mira tegant dissimulatione quoties jus dicunt) ferunt enim peracerbe, quod ea numina, quæ ipsi tanta cum superstitione colunt, Christiana Religio spernat ac detestetur, & dæmonia esse doceat æternis inferorum suppliciis addicta.

[10] Et his quidem aliisque de causis, ubi duo ista Senatus-consulta ad supremum intimumque Concilium delata sunt, [edicit nihilominus Rex,] tam ferociter ibi contra nos ac vota nostra pugnatum fuit; ut ab amico nuntiaretur tribus Sociis, non posse jam diutius adolescentulum Principem, tam obfirmatis tot ac tantorum virorum sententiis reluctari. Constabat certe, Colaos omnino tres, natione Sinas, palam adversari rebus nostris: sic ut stupendum fuerit ac divinæ tribuendum potentiæ, evicisse bonum Principem, ut reditus nobis ad ecclesias, cum tam illustri testificatione innocentiæ nostræ, tametsi non cum ea qua par erat libertate, concederetur. Placitum Imperatoris ac sententia, data ejusdem mensis XII die XXXI, talis fuit. Secundum ea quæ nobis significata sunt a Ludovico Buglio ac Sociis, Antonius ac ceteri (quos inter multi sunt annos plus minus septuaginta vel octoginta nati) tam diu & absque culpa sua detinentur in Provincia Cantoniensi &c. Ex his igitur qui periti sunt rei Astronomicæ jubemus seligi ac venire in Regiam, [dimittendos exules,] una cum Ferdinando commoraturos; qui vero periti non sunt, iis gratiam facimus, ut revertantur singuli ad propria templa. Verum præter exercitia virtutum cultusque divini, propria Religioni ipsorum, haud permittimus ut quisquam in hac aliisque Provinciis suscipiat Legem istam, sed etiamnum vigere volumus priorem prohibitionem.

[11] Effluxerant duo menses cum dimidio, post decretoriam hanc in causa nostra sententiam; [vestituendas ecclesias,] quando perlatæ sunt litteræ Curiales ad Gubernatorem provinciæ Cantoniensis, a duobus exaratæ Conciliis Regiis Rituum scilicet Reique militaris, quibus executio sententiæ de more demandata fuerat. Repetebatur autem dictis litteris magna cum fide supplex libellus noster; ac deinde recensebantur nostra Sacerdotum Europæorum nomina, nec non Provinciarum, in quibus dicata Deo habemus templa. Dignumq; est animad versione, quod, cum similis enumeratio templorum, bona fide per nos facta in libello quodam paulo ante persecutionem edito, tam graviter offenderit, ac innocentiam nostram insuspicionem crimenque vocaverit; nunc, ubi declarata fuit innocentia, Judices ipsimet in favorem nostrum eamdem repetant provinciarum ac templorum enumerationem, hoc ordine.

[12] [cuique suas ex ordine.] Nos, omni cum reverentia obsequentes mandato Regio, comperimus, quod annis superioribus degebant, in ecclesiis quidem provinciæ Xan tun, Antonius de S. Maria Hispanus, in Cantoniensi exilio defunctus, Joannes Valat Gallus; in ecclesiis provinciæ Xan si, Michael Trigault Gallobelga, defunctus ut supra, Christianus Hertrich Austriacus; in ecclesiis Provinciæ Nan kim, Emmanuel Georgius Lusitanus, Franciscus Rougemond Flandrobelga, Joannes Dominicus Gabiani Pedemontanus, Franciscus Brancati Siculus, defunctus ut supra, Jacobus le Favre Gallus, Felicianus Pachecus Lusitanus, Philippus Couplet Flandrobelga; in ecclesiis provinciæ Huquam, Jacobus Motel Gallus, in ecclesiis provinciæ Kiam si, Petrus Canevari Genuensis, Adrianus Grelon Gallus, Prosper Intorcetta Siculus, in ecclesiis provinciæ Chekiam, Humbertus Augeri Gallus, Dominicus Navarrete Hispanus, Philippus Leonardi Hispanus, Dominicus Sarpetri Siculus, in ecclesiis provinciæ Fokien, Antonius de Gouvea Lusitanus. Ignatius a Costa Lusitanus, defunctus ut supra; in ecclesiis provinciæ Xen si, Franciscus de Ferrariis. Pedemontanus, Claudius Motel Gallus; in ecclesiis provinciæ Quam tum, Stanislaus Torrens Romanus, Andreas Lubelli Lupiensis.

[13] [Litteris ad Gubernatorem Cantonien semperlatis,] Post hæc referebantur ea, quæ duplici consulto statuerant Consiliarii, & quæ Imperator ipse cum supremo Colaorum Concilio decreverat: actandem hac sequenti clausula litteræ finiebantur. Ubi decretum hoc Regium debita cum veneratione delatum est ad Curiam nostram; oportuit nos pro officio expedire litteras ad Gubernatorem supremum provinciæ Cantoniensis; qui adeo perlectis litteris diligenter examinet, quam multi sint inter ipsos valde periti rei Astronomicæ, & curet ut honorifice deducantur in Aulam: efficiat etiam ut qui minus periti sunt Astronomiæ, ad quas singuli provinciæ cujusque ædes ac templa revertantur. Nos itaque præmittimus hic causȩ totius seriem & acta. Gubernator autem provinciæ istius non gravetur expendere omnia, & secundum ea quæ Imperatoris placito continentur, reverenter executioni mandare. Hactenus Concilium. Porro quod vix ausi fueramus sperare, permissum nobis fuit eligere pro arbitrio qui pergerent in Aulam, nec coacti fuimus plures duobus eodem destinare; magno utique commodo rei Christianæ, in tanta Ministrorum penuria.

[14] Dum hæc itaque prælo committuntur, ipsi nos ad iter accingimus: [sumptu Regio reducuntur Patres.] & alii quidem ad leucarum ducentarum iter, ad quadringentarum alii, multi etiam ad quingentarum eoque amplius. Qui Aulam petent expensis ibunt Regiis & singulari cum honore, quem Gubernatores oppidorum, urbium, provinciarum, ubique deferent: reliquis etiam omnibus (quod modo nobis nuntiatur) Prorex hujus provinciæ navigia, per trecentas circiter leucas, attribuenda esse edicto censens; simul docet id ita fieri oportere, ut ministri Regii cum exemplo ipsius Regis, benignæ foventis exteros, conformentur. Quoniam vero superioris argumenti litteræ ad Præfectos aliarum quoque Provinciarum sunt expeditæ; dubitari vix potest, quin, diu antequam revertamur ad ecclesias nostras, eæ cura ministrorum Regiorum (sic quidem sperare nos jubent Socii Pekinenses) vacuæ serventur in adventum nostrum.

[15] Quod interim prohibeantur indigenæ Legem Christi suscipere, nos usquequaque non angit: [Quod autem prohibita maneat propagatio fidei,] tum quia non vetantur in ea perseverare qui jam susceperunt; tum vero maxime, quod viri graves ac prudentes, & in his Ethnici, fidenter asserant, specietenus id factum. Et vero qui potest fieri, ut quo edicto Lex ista tam serio tamque diserte pronuntiatur innocens, & innocentes qui illam profitemur ac promulgamus, eodem ipsa edicto serio prohibeatur? Quod si post interdictum, anno MDCLXX, prima vice vulgatum, tamen illo ipso anno, & quidem in Aula conspectuque Principis, tria circiter millia Christo sunt adjuncta, uti ex postremis Sociorum litteris accepimus; quid in terris ab Aula remotioribus erit sperandum? Necessaria tamen erit in posterum summæque necessaria moderatio, prudentia, vigilantia singularis: verendum est enim, ne errore quamvis levi & peccato zeli præfestinantis atque præfervidi, sive eorum qui foris cum degant, aditum sibi quærunt in hasce missiones; sive horum qui filios suos in Christo, a quibus per exilium sex annorum fuerunt distracti, denuo jam revisent; [solum monet prudenter patienterque agendum.] Christiana res iterum adducatur in discrimen, & multo quidem gravius eo quo modo est perfuncta. Atque adeo quæ Sinarum claustra portæque Europæis hominibus adhuc quidem non fuerunt nisi æneæ, metuendum erit ne culpa nostra reddantur adamantinæ æternumque obseratæ, cum incredibili damno tot animarum, pro quibus mortuus est Christus; nec minori injuria divini nominis, dum atroces impiæque suspiciones & calumniæ, quæ in multorum animis non tam extinctæ quam consopitæ sunt, denuo (quod avertat Deus) suscitabuntur, & multo quam antea vehementius exardescent. Cum e contrario sperare possimus, non libertatem modo pristinam, sed æmulam Constantiniani quoque temporis pacem ac felicitatem, siquidem freti Deo, cum prudenti caritate Apostoli gentium, qui omnibus fiebat omnia, conjunxerimus mansuetudinem ac patientiam Christi Jesu; cujus innocentia, peccatorum alienorum pondere quondam oppressa & in crucem acta, tam gloriose vicit ac triumphavit, & triumphabit in æternum.

DISSERTATIO XLIX.
De epikia seu discretione, in prædicando Sinis Tartarisque Euangelio tenenda.

[Crux sepeliendis Neophytis addi solita,] Si Auctor præmissæ Relationis jure merito potuit formidare incommodum, rei Christianæ aliquando inferendum ab iis ipsis, qui, licet tot annis in ea gente versati, ad ecclesias tamen diu desideratas redituri, haud satis forte moderari possent fervori suo; quanto majora pericula metuenda erunt a novorum & inexpertorum hominum ingressu; maxime, si iidem persuasi venirent, alia omnino ratione, quam factum hactenus, tractari Nationem utramque debere, ad solidum in ea fructum faciendum. Hujus ergo periculosißimæ persuasionis susceptibiles ut faceret Europæos homines, in eam mißionem ituros, hostis vaferrimus, jam pridem cœpit de Euangelicis istic Prædicatoribus sinistros rumores disseminare, & quidquid non omnino ex usu nostro ab illis agitur in suspicionem vocare abusus. [falsi redarguit calumniatores Patrum.] Inventi sunt etiam qui affirmarent occultari omnino apud Sinas Crucis Christi mysterium, quia illa non ubique in manibus est, nec paßim ante oculos Gentilium ponitur. Quam bene nota Neophytis Crux Dominica sit, doceat hic juncta forma earum, cum quibus jam pridem plerique sepeliuntur, posteritatiquantumvis seræ testatam relinquere volentes fidem, sibi viventibus prædicatam. Quam prudenter Crux eadem non exponatur ubique conspectui omnium, præsertim nudo crucifixo instructa, præclara Dissertatione Parisiis explicuit Doctor Theologus, per modum epistolæ scriptæ Gallice, cuidam in Chinam ituro Mißionario, & super moribus illic tenendis, nonnullos ex haustis perperam præjudiciis scrupulos moventi. Ea Dissertatio cum multam hoc tempore utilitatem habere poßit, [Doctor Theologus Parisiis,] breviterque, dilucide ac solide expediens plerasque difficultates, circa modum propagandi inter eas gentes Euangelii motas, doceat epikiam & discretionem, non solum in aliis rebus omnibus, sed etiam in Christo annuntiando tenendam; ipsam accipe, Latine redditam a R. P. Emmanuele van Outers S. I. hanc mihi operam commodare dignato.

[2] [iturum ad Sinas amicum monet, circares usu apud ipsos receptas,] Studium illud ardens, Amicorum optime, quod te, relicta patria, ad extremos orbis hujus fines lustrandos impulit, ut emptas Christi sanguine animas in viam salutis revoces & reducas, eo laudabilius est, quo justo quodam moderationis, judicii, prudentiæ fræno temperatius; uno verbo (quoniam ita loqui cogor) quo discretius: quam virtutem in iis litteris, quas ad duos e discipulis animi fervidioris dedit, Apostolus Paulus tantopere commendat. Etenim diversi Regionū mores & vitȩ consuetudines, longo seculorū usu inolitæ & confirmatæ, gravi solent esse hominibus obstaculo, quo minus Religionē amplectantur peregrinam; tum maxime, cum quis consilio, tam cæco quam prȩcipiti, seu potius inconsulto animi impetu, totum prioris vitæ genus, repente & uno quasi ictu convellit & invertit, etiam in iis rebus, quæ Religioni neque prosunt multum, neque in commodant, & vulgo dicuntur indifferentes.

[3] Hæc agendi ratio tam parum Ecclesiæ menti respondet, & ei rationi, [cavendum zelum indiscretum;] quam Christus in terris tenuit ejusq; primi discipuli; ut, si vel obiter examines, prorsus videas aperteque pugnare. Singularis illius sapientiæ vim miror toties, quoties cum animo reputo Dei Filium (qui ea mente adierat has terras, ut dissipatæ Synagogæ ruinis novam Legem quodammodo inædificaret altiusque erigeret) totos triginta tres ætatis annos ex Judæorū prȩscriptis transegisse, nihilq; in iis innovasse. Quemadmodum vixerat, ita vivere desiit, ritus Mosaicæ Legis observans. Neque templi velum ante mortem ejus scissum est, radiosq; lucis admisit, quibus reconditæ veritates divinaque mysteria panderentur, quorum solis Judæ ducti fuerant promissis, & figuris inanibus allecti. An non & tu, mecum admirabundus, prudens Apostolorum institutum suspicis, Christianismi fundamenta, stante, nec adhuc convulsa veteri Lege, molientium? Tingebatur quotidie templum victimarum sanguine, & spargebatur cineribus holocaustorū, etiam tum cum primi Servatoris discipuli æterno Patri incruentam Filii hostiam sacrificabant. [exemplo Christi & Apostolorum,] Baptismi salutaris usus viguit, circumcisione necdum abolita. Paulus ipse (qui Petrum graviter castigarat, quod Gentiliū cervicibus ad meliora jam conversorum jugum intolerabile imponeret) inanes abrogatasque ceremonias non negligebat interdum, ne offensioni esset iis quibuscum viveret. Quot prisci Gentium ritus in nostros vel conversi sunt sancte, vel sapienter retenti; ne forte eorum exasperarentur ingenia, qui, cum nondum ita essent affecti animo, ut nuntium ceremoniis omnibus remitterent, ad Ecclesiæ gremium tamen aspirabant?

[4] Neque adeo te fugit, qui me quoq; profundius id genus arcana scrutatus es, res esse quasdam, sine quibus Religio stare neq; potest neq; concipi, quasq; in Scholis vocamus Essentiales; quasdā vero, quibus sine pernicie & incommodo graviori facile carere possit, diciq; solent Accidentales. [ritus Iudaicosnon dedignatorum,] Ex hoc genere nonnullas videmus ejusmodi, ut in natura spectatæ sua, sint prorsus indifferentes, soloque hominis animo ad Deum verum dirigentis fiant bonæ, vel interdum (si alio vertantur) pessimæ, ut sunt ea quæ nobis cum hæreticis & idololatris sunt communia: videlicet precationes, vota, corporis afflictationes, supplicationes, templa, imagines, sacrificia, quæ nos omnia Deo reddunt commendabiles, illos vero dum abutuntur execrabiles. Unde sacra passim nomina mutuati sumus, si non a Gentilibus? Hinc templa, ceremoniæ, liturgiæ, mysteria, sacramenta. Erant siquidem illi, primi earum linguarū magistri, quibus vel usa Religio, vel posteris tradita. Denique de rebus hisce dici jure videtur posse, quod Philosophi veteres de Materia prima tradidere; esse nempe velut promiscuas, formarumque diversarum capaces, quæ bonas eas efficiant vel malas. Erigimus nos statuas & imagines, eriguntur & a Gentilibus. Erectas & nos colimus, & colunt illi: quanto tamen discrimine? Abominabiles Deo sunt istæ, quia vim quamdam altiorem & cæleste numen in iis præsens Gentes venerantur: nostræ vero Cælitibus Deoque acceptæ, qui nihil in iis cultu dignum agnoscimus, nisi id quod repræsentant. Reducunt eæ nobis in memoriam mysteria quædam, quibus animus altius attollitur, divinumque aliquid cogitat & veneratione prosequitur, quod imaginibus inesse neutiquam existimat. Numquam ille cultus noster, ut Gentilium solet, in simulacris ceterisque externis signis defixus hæret: & in iis honoribus, quos Sanctorum hominum memoriæ tribuimus, Deum veneramur maxime, sanctitatis omnis auctorem. Solemus enim tum potissimum cælestis gratiæ virtutem admirari, qua mors eorum pretiosa redditur in conspectu Domini, & transacta vita velut exemplar quoddam imitatione nostra dignum.

[5] Artes eæ, quibus Euangelii præcones inter Sinas usi sunt, ut aditum Religioni panderent, humanæ nimis videntur, inquis; Astronomia nempe, & scientiæ quædā illustriores, [nec culpandum, quod Astronomia fulti Patres favorem quæsierint Religioni;] quas Mathematice complectitur. Ita favorem Principis sibi conciliarunt & nationis, quæ cæli conversionibus plurimum tribuit, aliaque naturæ effecta, quæ prodigii loco sunt apud eos, qui sic ea observant, ut causas neque penetrent neque assequantur. S. Paulus, ut existimas, aliique Apostolorum Principes adjumentis ejusmodi non leguntur usi, dum per omnes orbis oras Christi nomen & fidei lumen spargebant, quas a se mutuo disjuncti post Magistri necem peragrarunt. Gentium Doctor aperte negat, ad Corinthios scribens, eloquentia se fretum sua venisse, aut persuasibilibus humanæ sapientiæ verbis. Non inficior utique, & est verissimū, ad confutandam & simul confundendā Ethnicorum callidam sapientiam Euangelii simplicissimis placitis, [nec quia Astolos idiotas assumpsit Christus,] & ad Philosophorum superbiam Crucis ignominia domandam, non placuisse Christo, nisi indoctam & humilem paucorum piscatorum manum, quæ fidei facem terris inferret, cælitusq; acceptas proderet veritates. Verū & tu considera, qualis is fuerit, qui hȩc instrumenta, tam parum de se apta, ad rerum tam grandiū molitionē adhibuit. Christus ipse, scilicet æterni Patris & virtus & sapientia, cui ut erat facillimum stupidas discipulorum mentes subita arcanorum omnium intelligentia acuere & illustrare, cumque iisdem patrandorum prodigiorum vim summam communicare; ita non fuit difficile lapides istos, ut ejus phrasi loquar, in Abrahæ filios tranformare. Cujus esset imprudentiæ, cujus arrogantiæ sperare, nedum in animum inducere, idem nos ista via consecuturos? Fuerint discipuli rerum ignari omnium, eo quo vocati sunt tempore, & in filii Dei contuberniū admissi: certe nihil erat illis doctius, nihil perspicacius, cum Apostoli jussi sunt. Spiritus sanctus singulis ultimam quasi manum imposuit, & ad sacræ eruditionis culmen ut, Magister multo ante prædixerat, perduxit. [sales aptos Euangelio nunc esse:] Et adhuc hodie in Epistolis Petri, Joannis, Jacobi, in Euangeliis Matthæi & Joannis, ejusdemq; Apocalypsi, non obscura Theologiæ admirandæ vestigia deprehendimus. Da mihi Missionarios, donis talibus instructos, neque magnopere repugnavero, quo minus ejus generis homines, simplices & ignorantes, ad stabiliendū in exteris regionibus Christianismū destinentur. Verum ubi loci tandem aut temporis comperies, vel ab Apostolis vel ab Ecclesia munus Apostolici viri rudibus unquæ esse commissum? istos in sacrorum præcones aut prȩsides electos? Lucam sibi Paulus adjunxit, medicinæ peritum. Dionysius Areopagita non fuit tantum juris & justitiæ consultus, sed & Astronomicis disciplinis imbutus. Sanctus ipse Paulus, cujus nos exemplo moveri cupis, Gamalielem audierat cum Stephano; cujus tantus ardor visque in disputando, cum variis Hierosolymæ sectis, eo clarius enituit, quod esset in Lege sacrisque Vatibus versatissimus.

[6] Et quoniam mentio cœpit de Paulo fieri, quæ tibi videtur ejus viri, divino spiritu pleni, quantaque sapientia? Quam ille dextere, quam prudenter, quot, [Paulum ad Hebræos & Romanos,] quamque diversis viis Christum pectoribus hominum inserit? Vide, qua potissimum ratione Athenienses aggrediatur, multarum disciplinarum homines, quales tuos tibi tu Sinenses fingis. Philosophorum testimonia citat, quos summo noverat apud eos esse in pretio: citat Poëtarum, & ex inscriptione aræ cujusdam, ignoto Deo consecratæ, occasione capta, eum Deum notum facit, cujus propagatum nomen ibat. Vide rursus, quibus telis Judæos premat, in Epistola ad Hebræos. Geminum Christi Sacerdotium ex eorum placitis statuit & firmat; alterum, secundum ordinem Leviticum, quod in ipso finem acciperet; alterum, secundum ordinem Melchisedech, sempiternum. Quo demum impetu, quanto argumentorum pondere, quanta eloquentiæ vi Romanos instruit, ut e Judæorum animis, qui se Romam receperant, vanam fiduciam extorqueat, [utrorumque litteris egregie usum;] qua gloriabantur sibi solis venisse Servatorem: utque Gentilibus persuadeat, Philosophos, quos vitæ magistros sectabantur, voluntaria sese vanissimarum opinionum nocte mersisse, ut eo peccarent liberius, atque ita ex cæcatos, flagritiis omnibus contaminasse. Ductus exemplo tam sancto, non possum non suspicere prudentiam eorum, qui Sinensium Philosophorum scripta adhibent, ut iis populis probent, Philosophos eos Deum verum solo naturæ lumine agnovisse; quamquam non ea, qua par erat, affecerint gloria. Id ipsum ad Romanos Apostolus inculcabat olim, eaque via est & facillima & rectissima, qua populos hos ad agnitionem veri Dei deducas, qui se gentium omnium existimant acutissimos & eruditissimos, quique magistrorum suorum veterum placitis adeo multum deferunt; Numen istud, quod colendum unice annuntias, demonstrare istis ipsis fuisse cognitissimum.

[7] Quod de Astronomia censes, tamquam arte parum Christiana, & Religioni fundandæ minus idonea; [utriusq; Legis Pascha ex astronomia pendere,] nescio utrum notaveris aliquando, hanc unam esse ex iis scientiis, quas Deus voluit nos ante alias cognoscere. Abrahamus, pater & dux piorum hominum, qui ante Legem per Moysen latam fuere, hanc inter Chaldæos didicit: Deusque olim, diserte jubens ut sol & luna vicissitudines temporum designarent, Judæorum ceremonias per novilunia & certas solis conversiones distinxit. Idem ille instituit, ut Agnus paschalis immolaretur, & manducaretur decima quarta lunæ post æquinoctiū vernum; unde necessaria fuit Sacerdotibus & Legis peritis quædā astronomicarū rerū intelligentia. An non & simile quid, circa Paschatis celebrandi tempus, in Ecclesia Christiana usus obtinuit? An non opus aliquando fuit peritissimis viris, qui nascentes de eo lites gravesq; controversias dirimerent & consopirent, [per quam & Christus innotuit Magis.] Victore Pontifice maximo, S. Irenæi temporibus, qui Romam ab Ecclesiis Galliæ legatus venit, ut, quid de toto hoc negotio sentiendū esset, edocerentur? Adeo artes hæ cum Christianismo non pugnant, ut ab iis ipse duxerit exordium. Unde sapientibus Magis Servatoris natalis innotuit, nisi per novū sidus, quod in Oriente observaverant? Unde potuissent illi discere, quid sibi vellet id ostenti genus, in quo nihil non erat extraordinarium, nisi corporum cælestiū naturam, cursum, motum apprime calluissent? Noti sunt tibi sermones, quos in Herodis aula solidis fundamentis nixos tenuerunt: notæ quȩstiones objectæ legisperitis, quos in Regiam curiosus Princeps convocarat, unde opportunitas iis est Servatoris nativitatem manifestandi & confirmandi, tum Prophetarum oraculis, tum sacrarum Litterarum testimoniis. Si sunt, ut affirmas, Sinenses adeo cæli observationibus dediti, per quid aliud possunt facilius adduci, ut cognoscant verum Deum, quam per ea prodigia, quæ quotidie deteguntur in cælo? Nonne Firmamentum laudes ejus & gloriam tot linguis annuntiat, quot in eo videmus sidera? Solis Lunæque cursus tam constans, tamq; [neque Deum facilius quā ex cæli observatione cognosci,] apte perspatia dimensus; Stellarum varietas, magnitudine, lumine, influentiis, aspectibus, tamque diverso inter se situ & conjunctione discriminatarum, quæ sapientissimum quemq; Sinarum stupentē detinet, nullumne poterit in Conditoris notitiam trahere? Aliane ratione Granatensis, facile seculi sui disertissimus, Theologos acutissimos imitatus, divinam providentiam rerum omnium moderatricem, naturam ejus, potentiam, sapientiam stabilit, & demonstrat? Ex hoc fonte argumenta pleraque manant, quæ vocamus naturalia, quæque ille transtulit in admirabilem suum Catechisinum, qui, tamquam perfectissimi operis singulare quoddam specimen, inter id genus pia opuscula, recensetur.

[8] Si fieri debemus omnibus omnia, ut hominum animos asseramus Deo; quid interest, utrum sub astronymi habitu an militis, medici an mercatoris, philosophi an cujuslibet denique, populis illis, in errorum nocte degentibus, lucem Euangelii portem? Dei filius, qui studium animarum rebus comparat diversissimis, modo cælo ipsi, modo pecuniæ & nummis, alias ingentis pretii margaritæ, convivio alias, interdum ædificio, [& spiritualia per res sensibiles apte doceri;] interdum expeditioni bellicæ, variam in tam variis industriam haud obscure probat, qua divino mancipentur homines obsequio. Neque refert, hacne via, an alia Deus verus innotescat; modo cognoscatur & honoretur ea ratione, qua cognosci ipse ab homine, & honorari desiderat. Quamquam Deus sit ab omni materia & concretione sejunctissimus, quamquā purissimus spiritus, atque adeo ab iis a quibus adoratur adorari velit in spiritu; mundum tamen hunc aspectabilem, velut imaginem magnitudinis suæ, oculis hominum objecit, in qua tamquā inspeculo reluceret. Per has igitur sensibus quotidie expositas res, eque tot corporibus concretas, voluit intelligi, inaspectabilis ipse, & nulli materiæ obnoxius. Et profecto, quandoquidem Christus Jesus, dum nos coram instrueret, tot tamque varias similitudines miscuit, ab Agricultura, Itineribus longinquis, Medicina, Architectura, Astronomia petitas, ad illustranda quæ docebat arcana; quid tu adeo nos prohibes, per istiusmodi artes, captare opportunitatem vulgandæ veritatis? Agnoscis ultro, vastissimum Sinarum regnum, ubi ante annos centum circiter nullum erat Christianæ religionis vestigium, modo plenum esse Christi cultoribus. Constructa sunt innumera templa, sedesque quas oratoria nuncupamus, in quibus verum Numen adoratur; [Naturalibus Scientiis instructos Moysen,] idque Mathematices & emendati Kalendarii beneficio. Quod majus poterat iis gentibus bonum, quam quod hæ artes peperere, procurari? Qui Moysen olim populi sui ducem & magistrum destinarat Deus, perque illum Ægyptiorum frangere contumaciam decreverat; priusquam illi potestas fieret patrandorum prodigiorum, quibus & populum & religionem erigeret, voluit ut in Academiis Ægypti omnibus imbueretur scientiis, quas tum superba hæc natio profitebatur. Sanctus Stephanus, in eloquenti illa disputatione quam ad convincendos Judæos instituit, nobis affirmat, hunc Hebræorum legislatorem, & Philosophum egregium extitisse & Astronomum excellentem, hasq; ab eo scientias in Ægyptischolis haustas. Erat siquidem, eruditus omni sapientia Ægyptiorum. S. Franciscus Xaverius, [& Xaverium,] qui in ipso Sinarum aditu, post promulgatum Indis & Japonibus Christum, exhaustam tot laboribus animam Deo reddidit; necessariam harum artium peritiam jam pridem agnoverat iis, qui gentibus hisce cuperent fidei veritates aperire. Etenim in litteris ad Academiam nostram datis, quibus & missionis suæ successum Doctoribus exponit, & ad culturam agri, a quo messis tam ampla speratur, invitat; diserte notavit, opus esse viris rerum cælestium totiusq; physices peritissimis: quoniā frequenter res esset cum Bonziis, Philosophiam professis, quique gloriantur, se rationis unius lumine posse Religionis nostræ fundamenta subvertere.

[9] Quis non videt opus esse periculosæ plenū aleæ, cum hoc hominum genere stupidos quosdam & humanarum scientiarū rudes committere? [res maximas peregisse:] Quamlibet magno flagrent illi animarū studio, plus detrimenti Christianismi propagationi adferent quam obsequii, nisi vanā. Doctorum horum sophisticen sciant detegere, detectamq; expugnare, solutis, quas de natura rerum instituunt, quæstionibus. Hac naturæ peritia Xaverius inter Japones utebatur tā dextere, ut ejus, quotquot essent, & ingenium mirarentur & scientiā. Si quos volebat apertius confutare, non aliud quam humanis mentibus inditum rationis lumē adhibebat, petitis ab eo demonstrationibus: ita facile victi dabāt manus, & convertebantur ad meliora; quemadmodū patuit in celebri disceptatione, de mundi opificio corā Bongi Rege instituta cum Bonzio quodam, qui mundū hunc contendebat esse sempiternum. Victus est Bonzius, Rex certaminis spectator cum plerisq; aulicorū, hac occasione, ad Christum & veritatē accessit. Econtrario nuper accepimus, quantum damni passa sit Religio apud Persas, Missionariorum quorumdā inscitia: qui cum nihil invenirent, quod quæstionibus de corporū cælestium observatione curiosioribus responderent; speraverant citharæ sambucȩque, cum fides non male pulsare didicissent, & reliquo musices apparatu, populos hosce in amorem & existimationē nominis sui pellicere. Verum non ita multo post, accepta insigni ignominia, regno toto pulsi sunt cum instrumentis musicis; coactiq; Christiani, vulnere tanto nec minore dolore perculsi, Judæos, Astronomiæ & naturalis Philosophiæ callentes, intueri in eorum locum substitutos. Neque a vero alienū, Missionarios hos, de quibus agis, si nihil aliud Sinenses populos docuissent præter Euclidis elementa aut Cȩli accuratius systema, [& sic Christianæ Legis libros plures jam Sinice legi.] si quosdā dumtaxat aut de Sphȩra tractatus aut de Trigonometria Sinica lingua donassent, non magnū minimeq; a me approbandū operæ pretium fecisse. Non erant inter tot pericula tā vasta maria transmittenda, ut de Mathematicis disciplinis in extremo orbe scholæ erigerentur. Verum ex libris inde huc delatis, qui in Vaticana Regiaque Bibliotheca custodiuntur, videmus illorum industria Sinice versum novum Testamentum, vim ingentem Catechismorum, & ante alios Concilii Tridentini, Summā S. Thomæ, diversos precationum libros, orationis Dominicæ, Symboli Apostolici, præceptorum divinorum explanationes, Vitā Jesu Christi & Sanctorum, Missale Romanū, & quȩdam sanctorum Patrum volumina, eadē lingua vulgata. Demū, primus liber, qui typis Sinicis editus est auctore Michaële Rogerio, anno salutis MDLXXXIV, sinceram sacræ legis Historiā complectebatur. Præcipua mysteria Verbi divini, hominē induti, & acerbissima pro nobis in Cruce morte defuncti, accuratione summa in eo elucidata leguntur.

[10] Huic tuæ querimoniæ, quæ spectabat artes, quibus prima jacta fuere apud Sinas Christianismi fundamenta, [tantum vero abesse ut Crucifixus Sinis non prædicetur,] subnectis aliam multo graviorem, neq; æquis auribus audiendam, si quid illi forte subsit veri. Missionarios, qui sedem in Sinis fixere, accusari ais, quod Christū populis non annuntient Crucifixū, sed Crucis opprobria quo possunt studio celent. Nullum inter eos prȩtenta manibus Cruce verba facere, quod solenne est quibusdam aliis per Indiā Religiosis: Crucifixi imaginē in aris populi venerationi non exponi; neq; baptismo jam initiatis, neque neophytis quos instruunt icunculas hujus generis dari: quo profecto pacto Crucis inimicos, non Christi præcones sese exhiberent. Verum accipio rē habere secus, præconesq; istos adeo Christi Crucifixi opprobria non celasse, ut aperte totam ignominiosæ necis historiæ figuris ȩneis insculptam vulgaverint, additis ad singula mysteria justis explicationibus. Hinc famosus ille Jam-Quam Sien, capitalissimus hostis, quem toto Sinarum imperio nascens Christiana respublica habuit, occasionem avide arripuit persequendi Missionarios. Detracta enim ex eorum libris Christi effigie, inter duos latrones in crucem suffixi, & ad hujus exemplar innumeris aliis excusis, librum scripsit, quem cum iis spargeret in vulgus; quo callide insinuabat, homines ejusmodi, [ut hinc sumpta sit gravissimæ insectationis causa:] qui Deum crucifixum, latronibus latus utrumq; stipantibus, adorarent, non tacite favere perduellioni Prædonum publicorum, qui tyrannidē apud Sinas ea tempestate affectabant, nonnullasque jam tum Provincias subegerant. Neque caruit successu tam astute compositū vaferrimi hominis scelus. Doctoribus Euāgelii injectȩ; Turoribus Principis, necdum per ætatem Imperii capacis, calumniatorē foventibus. Neq; fuisset spes libertatis innocentibus, nisi cælum inauditis prodigiis in miserorum patrocinium conjurasset. En tibi rē gestam seu factum, quod in duabus aut tribus rerum Sinicarum relationibus legi: & est una penes me litteris Sinicis latinisque in China impressa, quæ inscribitur Innocentia Victrix, in qua se strenue Christi pugiles, adversus calumniam defendunt, & edicto Imperatoris declarantur immunes & innocentes. Disco insuper in plerisq; Provinciis, in quibus admissa est & consita Religio, erecta esse Christi Patientis sodalitia, quæ Neophyti frequentant eo more, quo solēt oratoria in Italia, diebus Veneris funestam Christi Crucifixi historiam meditaturi, ubi se flagellis excipiunt, participes futuri pœnarum & dolorum mortis ejus, per istos pœnitentiæ & Christianæ submissionis actus. Quod si populis adhuc ab Euangelio abhorrentibus partem aliquam mysteriorum tantisper subducimus, ut oculis lippientibus apertum solem, aut delicatiori stomacho solidiores cibos; imitamur Apostolos & primos Christianismi Magistros, qui tam parci fuere cautique in communicandis Religionis arcanis cum iis qui necdum erant initiati aut Catechumeni; ut inde, quod nosti, præbita sit occasio nigerrimarum calumniarum, per quas accusabantur de puerorum cædibus quos vorarent, & abominandis flagitiis quæ in cœtibus subterraneis committerent.

[11] Quid est præterea quod Missionarios hosce culpes, [testimonia ex Gentiliū libris petita,] si veterum Philosophorum Sinensium scriptis & testimoniis in Dei notitiam populos eos adducant, quibus naturalis ingenii lumen multo est subtilius & expeditius, quam gentibus ceteris minus humanitatis legibus excultis; penes quos est innumerabilium librorum copia, antiquitate ipsa venerabilium, ubi disseritur de natura divina, deque principio primo quod condidit res ceteras & auctor est omnis boni? Quid in eo, inquam, vituperatione dignum, si per Magistros Sinensium Sinenses doceant, Numen, quod annuntiant, majoribus ipsorum non fuisse incognitum? Qua tandem alia ratione Paulus Apostolus Athenienses traduxit ad Christum? [ipsis instruendis efficaciter adhiberi:] Hoc est obligare sibi Sinensium ingenia, nec mitiora dumtaxat sed & dicto audientiora reddere; Confucium, cujus tanta est iis veneratio, quem pro Sapientiæ oraculo colunt, testem adhibere dictorum; ex ejus vetustissimis libris Numen illud supremum adstruere, cujus mortalia hæc omnia agantur & temperentur imperio; qui & æternitatem ejus agnoverit, & majestatem, & justitiam, & sapientiam, & omnipotentiam; quique suos olim monuerit, qua reverentia, quo cultu par esset prosequi fontem bonorum omnium & auctorem rerum, qui malos suppliciis, præmiis afficeret bonos. Si tam præclare de Deo sensit hic Philosophus, docuitque tam præclare, ut tu ipse auctor es, qui monumenta ab eo posteris relicta lustraveris; adeo non reprehendo eos qui scripta tam illustria manibus terunt, eorumque cum laude meminerunt apud populos, qui memoriam tanti doctoris supra modum venerantur; ut vehementer probem, præsertim cum in iis nihil sit cum Christi placitis aperte pugnans, quorum auctor vixerit ante natum Christum. Laudo enimvero & admiror novorum hujus ætatis Apostolorum prudentiam singularem & industriam, qui gentis hujus institutionem ab eo potissimum ordiantur, quod nullo negotio notitiam sempiterni Numinis mentibus insinuet, facileque convincat, unum esse Dominum, terrarum & cæli moderatorem, improborum vindicem, re muneratorem proborum. Harum enim rerum perceptio justo naturæ ordine præcedit, & viam sternit ad agnoscenda secretiora multoque altiora, ut sunt Divini Verbi cum humana natura intima conjunctio, quam sancti Patres Incarnationem nominant, nativitas, vita, mors, resurrectio Christi Jesu; siquidem natura Divina ab æterno fuit, mysteria hæc omnia perfecta sunt in tempore. Rationi igitur prorsus consentaneum est, ante omnia demonstrare, Deum esse sempiternum, infinitum, omnipotentem, unum in natura, in personis trinum, mundi opificem, angelorum atque hominum conditorem, statum integritatis & innocentiæ, primi hominis fatale posteris peccatum, prius quam mentio de Christo fiat. His enim cautelis omissis, magnopere timendum foret, ne Sinensibus populis fieret lapis offensionis, & stultitiæ argumentum, ut fuerat olim Judæis & Gentilibus.

[12] Considera, quæso, paulo attentius rationem prorsus diversam erudiendi populos, [Apostolos, qui cum Iisdæis ex sacris litteris agebant,] adhibito prudenti discrimine, quod Apostolis placuit, nunc Judæos, nunc Gentiles instituentibus. Sumendum erat apud Judæos statim ab ipsa Jesu Christi incarnatione, morte, resurrectione exordium: quoniam minime dubitabant illi, Deum esse, & esse unum, rerum mortalium moderatorem. Nitebantur oraculis, & vaticinia jactabant, quæ nasciturum Messiam, id est, gentis suæ liberatorem & servatorem promitterent: in iis legere erat vitæ totius mysteria, non obscuris indiciis expressa, distinctaque. Baruch, incarnationem; Isaias, nativitatem, institutionem, miracula, mortem inter geminos latrones, & sepulcri gloriam; Daniel, funestæ mortis tragœdiam, & adjuncta omnia; Michæas, locum natalem; Zacharias & Jeremias trimphalem in Hierosolymam ingressum, proditorem discipulum, proditionis pretium, discipulorum omnium fugam, longe ante ob oculos proposuerant: multa præcinuerat regius Vates de crucis infami trabe, de injuriis & mortis opprobriis multa, de pedum manuumque plagis, de felle, de aceto, de sorte super vestibus missa, de morte denique & resuscitatione, & in cælum ascensu, deque Judæorum reprobatione & electione Gentilium: Ozeas, tres definierat dies quibus hæreret in sepulcro; Joël, Spiritus sancti in discipulos illapsum prænotarat &c. His itaque oraculis tantum expugnanda erat Judȩorum pertinacia: [quia ex his docendi illi Christum erant;] quidquid iis promittitur, jam patratum: venisse Messiam, natum esse in Bethleem, hominem inter homines triginta tribus annis vixisse, tribus vitæ ultimis docuisse populos, salutarem doctrinam ejusque veritatem continuis miraculis stupendisque pendisque signis confirmasse, ab immerori & ingrata gente mori jussum, virtute sua factum redivivum; quæ omnia & singula mysticæ Vatum litteræ monebant. Hæc illa methodus est, quam concione sua prima, Spiritu sancto jam plenus, ipsa Pentecostes luce, sanctus Petrus tenuit. Admirare nunc, ut æquum est, prudentiam Apostolorum Principis, ejusque sodalium. Noverat ille, Judæis hactenus fuisse incognitum grande illud sanctissimæ Trinitatis arcanum, sine quo Religio nostra nulla est, in quo peccatorum sordibus abluimur, quodque Sacramentorum primi & maxime necessarii formam unice constituit. Interim de eo verbum nullum. Subducitur tantisper hujus mysterii spledor animis, tantæ lucis adhuc impatientibus. De Christo agendum hactenus: ejus divina virtus, vita, doctrina, mores demonstrandi prius sunt, iis omnibus conformari, quæ sacri Vates ante adventum ejus præsignificarant. In eo toti sunt: neque de Christo Crucifixo fit sermo, quin fiat de redivivo & immortalem gloriam consecuto. Addebant ea omnia, quæ suaderent, mortem ejus, non humanis tantum consiliis, sed sempiternis decretam, & ab ipso sponte susceptam, & centies ante prædictam. Ad hunc maxime modum Judæos Apostoli aggrediebantur.

[13] Restat nunc ut videamus, qua via quibusque telis Gentiles sanctus Paulus oppugnet, [aliter cum Gentilibus egisse;] præcipue Athenienses, multæ eruditionis multarumque litterarum, quales tui Sinæ. De Christo, in ipso disputationis ingressu, altum silentium; de Deo omnia, quem colunt, nec intelligunt: de natura ejus immensa, perque omnia diffusa: de pontentia qua creavit res omnes: de justitia, deque judicio aliquando ab eo instituendo, in quo mortalium vita justo examine excutiatur. [Constantinum illis non ostendisse Crucem, nisi Diædemate cinctam:] Neque aliter actum est primis seculis ab Ecclesia, primæ Apostolorum disciplinæ tenacissima, sive cum Græcis, sive cum Romanis, quibus nihil erat doctius, nihil ad humanitis leges exactius ea tempestate. Neque statim Constantinus ipse Crucis signum in vexillis explicuit, aut in palatio erexit. Nudum Christi nomen diademati suo, monetæ, militaribus signis, Græcis duabus litteris indi curavit, obscurius expressum. Hæc illa est vetustissima Christianorum nota, quam licet observare veterum sepulcris inscriptam in cœmeteriis Romanis. Necdum temporis Crux Christi ea figura exprimebatur, qua constructa fuit, ut in ea ad mortem usque torqueretur. Similis fingebatur diademati, inclusa circulo, latera ejus expansa suis extremitatibus complexo. Omnes antiquæ Jesu Christi imagines visuntur ad hunc modum coronatæ: atque hoc aliquando sanctum Paulinum impulit, ut hæc iisdem subscriberet, Tolle Crucem, si vis auferre coronam; circulum accipiens, qui Crucem complectebatur, coronæ loco. Atque hoc illud est diadema, quo Sanctorum imagines insignimus. Adjunctæ leguntur huic Cruci, duæ litteræ Alphabethi Græci, prima nempe & postrema, Α & Ω, quibus Dei filius usus est in Apocalypsi, ut mystice significaret se rerum omnium esse principium & finem. Crucifixi effigies neque sola est, [Crucifixi imagine nuda vix usa prima 3 secula esse:] neque vetustissima earum, quarum primis Christianismi seculis usus viguit Ecclesia, quamvis signum Crucis in ceremoniis omnibus adhiberet. Quidquid Romæ est id genus monumentorum veterum & tabularum pictarum lustravi curiosius; & in omnibus passim Christum reperi, instar magistri, discipulorum corona cinctum, manu librum præferentem; aut habitu boni pastoris, gregem solicite custodientis, & ovium unam humeris sustinentis. Paucas video Crucifixi imagines tantæ vetustatis: & si quæ forte sunt, ut est illa Lucensis, quæ creditur ab ipso Nicodemo, vel ab alio ejus jussu expressa, notandum, in ea exhiberi Christum longa toga indutum, capite coronato; acsi jam tum metuissent, ne Crucis ignominia, cujus supplicium semper fuerat apud hos populos infame, aliquid detraheret venerationi debitæ generis humani Liberatori & Divinitati ejus tam firmiter credendæ. Et certe non sine mysterio tot prodigia portentaque Christi necem consequebantur. Repentinis tenebris obductum cælum, siderum principibus contra ordinarias naturæ leges portentoso defectu subtracta lux: terra movit, suscitati mortui, velum templi ruptum; ut tot veluti ultimis subsidiis Auctori suo Natur succurreret, & acceptam in morte ignominiam quo posset modo solaretur; quæ cum esset tot ante seculis prænuntiata, eo quo subiretur modo, non potuit non in omnibus suis circumstantiis esse prorsus admiranda. Illa ipsa imago Crufixi Lucensis magno mihi argumento est, [cavendum autem ab iis ritibus, qui indecori videantur:] quo probetur eorum institutum & a calumniis vindicetur, quibus gravius est nudum corpus, in crucem extensum, populis exhibere spectandum, quorum oculos minima nuditas maxime lædit ac offendit; ita ut vel hæc sola satis interdum præbitura sit causæ, ut in animum inducant suum, non esse Deum Christum Jesum, sed mortalium sceleratissimum & omnium abominatione dignum. Audio quod vel idcirco sacra Rituum Congregatio sapienti consilio permiserit Sacerdotibus, tecto capite in China sacrosanctis operari mysteriis, quod genus quoddam turpitudinis sit apud has gentes, aperire caput. Reverentiæ indicium est in istis regionibus ita aræ adstare Sacrificii Ministros, quemadmodum & apud nos, quando velato capite ex Apostoli præscripto mulieres sacris rebus intersunt.

[14] [ideoque in feminis recte omitti pedum Vnctionem,] Præbet hæc mihi digressio locum explicandi quæstionum tuarum alteram, de extrema Unctione videlicet. Quod Sacramentum Missionarii feminis Sinensibus ita impertiuntur, ut numquam pedes ungant, quas illæ semper studiosissime tegunt, & nudare hanc corporis partem parum verecundum & honestum putant. Quod si ita est, nihil utique video quod vituperare hac in parte debeam, multum vero quod laudare. Quippe, si solo pudoris respectu, diserte cavit Ecclesia, ne mulierum renes ungerentur, cum tamen soleat Oleo sacro viros in ea corporis parte linere; certum habeo, non esse ejus mentis, Unctionem sacrosanctam mulierum Sinensium pedibus admovere, quoniam in eo multum inesset indecori. Illa verecundiæ cura, quæ ritum pervetustum abolevit in Baptismo, per immersionem fieri solito, cur non queat unam aliquam in extrema Unctione conferenda ceremoniam innovare? Cumque sola incommoda fieri nata in sacrosancti Sanguinis distributione in Communione fidelium, Ecclesiam potuerint impellere, ut Laicis usum Calicis denegaret, ita tamen ut Sacramenti integritati subtractum sit nihil: tune existimes aliquid detractū iri Sacramenti hujus efficaciæ, si Unctio una vel altera prætermittatur, ab causam tam gravem justamque, quantam præbet inveterata regionis universæ consuetudo? [quæ tanto offendiculo apud Sinas sit,] ubi ne medici quidem micantem feminarum venam explorant, nisi linteolo interposito: ubi mariti ipsi remedia applicant ȩgris, quæ manum poscerent expertissimorum Chirurgorum? Age vero quantum torquerere, si cuperes ex sacrarū Litterarum testimoniis ostendere populis istis, Unctionem pedum esse necessariam? Quid enim habet Jacobus amplius, qui clarissime omniū hujus mysterii meminit, quā Sacerdotes advocandos, fundendas ad Deum preces, Oleo ungendum ægrum? An non sufficit, ut valeat Baptismus, si pars quæpiam corporis abluatur? An non anima sic abluti Deo protinus conciliatur, [æque ac unctio pectoris in earum baptismo.] immunisque fit sordium peccati? Et quot moribundis accelerata repente mors & temporis angustia unam aut alteram harum Unctionum invidit? Judicium etiam istorum probo, qui, dum sacro Lavacro Sinenses feminas abluunt, de more pectus haud linunt Oleo Catechumenorum. Non id enim solum hisce populis videretur peregrinum, sed natum foret ab hoc mysterio abalienare, & sacros Præcones ita reddere suspectos, ut causa non opus esset graviore toto regno exturbandi tamquam infames, qui ceremonias inducerent verecundiæ legibus tam inimicas.

[15] Reliqui tui scrupuli ratione mihi videntur niti justiore; [Nulla quidē ratione tolerandos cultus idololatricos:] atque ille imprimis, qui te non mediocriter cruciat; si tamen verum est, permittere Missionarios statuam adorari Confucii, celebris istius Philosophi, qui Sinensium mores ante annos amplius bis mille sanctioribus emēdavit disciplinis. Est ea procul dubio idololatriæ quædam species: neque est quod malam populi fidem excusent Cruces, idolis aut statuis appositæ, quasi iste honores hos venerando Christi ligno redderet & non profanis simulacris. Abominanda prorsus hypocrisis, quæque parere possit in animis adstantium infidelium errores perniciosos & offendiculo plenos; facileq; persuadere, simili nos deditos cultui, & eosdem habere pro diis, quos adorent ipsi. Odit germana pietas fucos tam periculosos: & vix inducor ut credam, inventum iri a Theologis colores quospiam & titulos, quibus abominationes hujuscemodi videri queant tolerabiles. Quare, ut exactius respondeam, doceri per te primum volo, num Sinenses Confucium istum habeant pro Numine: utrum honores ii, quos tribuunt, divini sint, & quidam quasi Religionis actus; an, ut loquimur, pure civiles politicique. Hinc pendet omnis nodi hujus difficilis explicatio. [sed non omnem adorationem, idololatricam esse,] Neque enim ignorare te arbitror, esse quosdam adorandi modos mere civiles, quales esse solent ii, quibus rerum potentes & principes in terris colimus, dum coram prosternimur. Nosti Romanos Pontifices, simul atq; electi sunt, a Cardinalibus quodammodo adorari. Neque abs re fuerit, si breviter hic exposuero, quid in ceremonia simili evenerit Alexandro VII, ad summum Pontificatum evecto. Cum translatus esset de more, ex sacello Conclavis ad S. Petri templum, ubi stabat in ara parata sedes, & in aræ quidem medio; voluit ille, ductus singulari quodam modestiæ & reverentiæ instinctu, sedem ad alterutrum latus dimovere, ne eodem prorsus in loco adoraretur, in quo Christus Jesus, Sacrificii divini tempore. Verum Franciscus Cardinalis Barberinus prudenter monuit, non exhiberi hos honores Fabio Chisio, sed vivæ Servatoris nostri imagini, cujus Vicarium ageret in terris; & fas ipsi esse eosdem illic admittere, ubi lignea æneaque Crucifixi simulacra, quæ Dei filium non repræsentent indiciis tam illustribus, afficiuntur indies haud dissimilibus; utpote Christi vices gerenti, & summo Ecclesiæ in terris Capiti, & singulari Spiritus sancti afflatu in ejusdem administratione prævento. Haud diffiteor hujus generis honoribus, quos Pontificibus deferimus, haud parum hæreticos offendi. Nosti plus satis, quo proruperit insolentiæ Molinæus, ausus impudenter orbi toti Paulum V seu quoddam idolum Catholicorum Romanorum ostentare. Sed horum offensio tanti nobis esse non debet, ut ceremoniam Ecclesiæ tam vetustam antiquemus. Nec Pontifices solos veneratione simili prosequimur, verum etiam Reges seculique Principes. Qui ministrant Angliæ Regibus, genua suppliciter incurvant: eodem corporis habitu tertii Ordinis delegati Galliarum Reges affantur. Et postquam accipio, vetustum esse Sinensium morem, natali cujusque die, coram parentibus se prosternere, [nec illā quæ nomini Confucii defertur:] quoties eos invisunt, & quotannis idem fieri coram Imperatoris nomine, litteris Sinicis in ampla tabula exposito, in atrio ad hanc ceremoniam destinato; fateor ingenue, si reverentia nomini & memoriæ Confucii deferri solita generis sit ejusdem, neque aliud per hunc cultum testentur Sinæ, quam virum magnum fuisse Confucium & sapientem Legislatorem, cujus memoria apud eos in veneratione sit, quorum mores reformarit; fateor, inquam, nihil in eo videri, quod idololatriam redoleat. Quoniam aliunde Sinæ consentiunt, honorem hunc esse mere civilem, illique non dissimilem quo progenitores suos afficiunt, quos tamquam Deos colere haud volunt; quemque nos Regibus & nostræ Religionis Antistitibus exhibemus. Haud secus Episcopos honoras, quibus ad genua supplex accidis, ut, facta prius potestate, sacra obeundi munera, ad missionem properanti bene precentur.

[16] Lubet hic mihi commemorare rem satis singularem, quæ Patavii contigit in honorem Titi Livii, Historici perquam celebris, qui res Romanas, Augusto imperante, [Patavii translata solenniter T. Livii ossa.] multis voluminibus complexus est. Abhinc duobus circiter seculis, nescio quo casu, in quodam angulo nobilis monasterii S. Justinæ, detecta est plumbea sandapila, ossa quædam servans. Additum erat Epitaphium, Titi Livii nomen præferens. Mox desiderium honorandi memoriam scriptoris tam clari impulit Patavinos, ut depositum tam carum in Curiæ atrium transferrent, ubi magnificum erexere monumentum Andreas Dandulus Senator Venetus, tresque simul aut quatuor Equites, læti humeros feretro subjecere. Zacharias Trevisanus, & Leonardus Mocenigus, duo Reipublicæ Magistratus, funus inclitum prosequebantur, solenni cum pompa per nobiliores urbis vicos circumductam. Alphonsus Rex Aragonum, litteratorum amator insignis & æstimator simul atque thesaurum hunc erutum agnovit, [& brachia Aragoniæ Regi missum absque piaculo:] transmitti sibi brachium postulavit per Antonium Panormitanum inclitum Poëtam, qui legatione pro Rege ordinaria apud Rempublicam fungebatur. Datum id precibus Regis, missum brachium: cui longo post temporis intervallo monumentum statui curavit Jovianus Pontanus, erepto rebus humanis Alphonso, priusquam Neapolim navis appelleret, tanto insignis munere, quod avide Princeps erat præstolatus. Minusne sit impium, imo non sit magis, Titi Livii reliquias ea veneratione excipere, qua solemus passim Sanctorum corpora, quam Confucii nomen honorare? Interim, neque Congregatio Rituum Patavinos demoliri sepulcrum jussit, neque legimus nobiles hos Venetos apud fidei Quæsitores idololatriæ postulatos, [Confucium certe non haberi pro Deo a Sinensibus:] quod honores publicos tanta cum pompa Ethnici hominis ossibus detulissent. Sinensium vero ritum omni suspicione impietatis liberas ipse, quando videlicet, in Gymnasiis & Scholis publicis dumtaxat, affirmas, Confucii nomen adorari, additis septuaginta discipulorum nominibus illustratum, quibus pariter assurgitur; & Mandarinorum filios magno ambitu apud Imperatorem contendere, oblata sæpe grandi pecunia, ut parentum suorum nomina, qui civitates rexere, præcipuisque functi sunt magistratibus, iisdem mandentur tabulis, & inter tanti Magistri discipulos recenseantur, iisdem quibus discipuli augendi honoribus; tamquam qui sapienter, ex Philosophi hujus placitis, reipublicæ præfuerint, nomenque sint meriti dignum quod cum Magistri nomine transeat ad posteros. Addis insuper, Imperatoriis edictis diserte vetitum, ne quis in templis aut extra scholæ parietes hoc observantiæ & honorum genere utatur: ex quo manifeste licet cognoscere, non esse Confucium Sinensibus quasi quemdam Deum.

[17] [quorum etiam funebria officia,] Quod funera spectat & officia in mortuos, nosti pervetustum Ecclesiæ morem: publice exponi corpora, indumentis iis induta, quorum usus est in pompis solennibus; Pontificum pedes per dies complures patere piorum hominum osculis; in sacello ad S. Petri adhiberi cereos accensos, thura, flores; neque tamen est quisquam qui nos ausit accusare idololatriæ, quamquam hæ ceremoniæ nobis sint cum Gentilibus communes. Quid de epulis dicam, quas mortuis Sinenses apparant? Nosti Galliæ consuetudinem, quidque Rege mortuo vetustus usus obtineat, nec opus longe exempla repetere. Excesserat e vivis Franciscus primus anno MDXLVI. Regis mox effigies per undecim continuos dies collocatur in lecto, magnifice ad ostentationem composito: statis prandii cœnæque temporibus, velut in scena repræsentatum quidquid vivo Principi solebat obsequii: strata mensa, per triclinii Præfectos, [nihil plus habent iis, quæ mortuis Franciæ Regibus impenduntur.] mensaria suppellex per Nobiles ad id munus destinatos illata: expeditur canistris ceres: aderat pincerna, structor aderat, qui dapes appositas delibaret & distribueret, præeunte apparitore Regio: deprompti scyphi, & inclinato de more reverenter corpore mensis impositi: exploratum vinum: pane in frusta secto, perque mensam distributo, inferuntur fercula, stipante Accenso Regis: Oeconomi, Pueri nobiles a cubiculo, rei culinariæ Præfectus, vasorum Custos stabant, suo quisque intentus muneri: mantile per Oeconomum viro, tum in aula Principi, oblatum, per quem Regi daretur in manus: recitatæ per Cardinalem preces, quibus cibi consecrantur: aqua lavandis manibus sedili regio, non aliter acsi adesset, porrecta: continuati tres ferculorum missus, ordinaria cum pompa, admotusque calix eo tempore quo solebat bibere, bis nempe refectionibus singulis: tandem gratiis actis largitori bonorum omnium Deo, subjiciebat Cardinalis Psalmum De Profundis. Ausis hasce tu ceremonias idololatriæ vel impiæ superstitionis condemnare? Quid dices denique, cum intelliges similes plane ritus observatos in funere Constantini, Christianorum Imperatorū primi, testante Eusebio?

[18] Hic Imperator, ejurato falsorum Deorum cultu, Christum professus, ejusque in imperio & religione successores, titulum Pontificis Maximi retinuere, ut legimus in veteribus numis. Interim hic ille erat ipse, quo Gentiles sacrorum suorum Principes supremosque arbitros donabant. Verum Ecclesiæ Præsides & Patres publico Religionis bono censuere conducibilius, [Mandarini dignitatem utiliorem rei Christianæ esse,] non eripi Christianis Imperatoribus tantum dignitatis, cujus beneficio facilius auctoritatem sustinerent suam, & superstites falsorum Deorum cultus possent sensim sine sensu radicitus extirpare. Equidem non arbitror Mandarini dignitatem apud Sinas vehementius adversari nomini Missionarii Apostolici, quando & ipsa facere tē multum potest ad terminos veræ pietatis ampliandos, & Christianam rempublicam firmius stabiliendam. Quippe & titulus quidam est, quo litterati homines supra vulgus efferuntur, & nos ipsi similibus honorum præmiis alimus artes & ingenia. Videmus quotidie Sacerdotio initiatos, adeoq; singulari cultu Christum professos, Academicis gradibus evehi, nec Doctores solum honorifice pronuntiari, sed in tribunalibus regiisque conciliis Assessores, quos Consiliarios Ecclesiasticos dicimus. Sugerus Abbas S. Dionysii, S. Ludovico rerum potiente, administer Imperii factus, non putavit alienum ab instituto suo, ita volente Principe, tractare regni negotia habenasque moderari. [quam Bonzii vilitatem,] Præpositus Generalis Fratrum Minorum, cujus nomen nil nisi modestiam & sonat & spirat, Magnatibus Hispaniæ accensetur. Neque unquū in Gallia, vel Germania, dignatio Principis, Ducis, Paris, Comitis, Dominique (ut loquimur) temporarii, credita est cum sacri Antistitis dignitate pugnare. Si necesse judices ut personam tantam pro dignitate sustineas, splendore vestium pretiosiorum abuti, alere familiam servorumque manum, rerum multarum ostentare apparatum, ita exigentibus Sinensium ingeniis, ne muneris Apostolici sanctitas veniat in contemptum; ego prorsus existimo, permittendas externas hasce excellentiæ cujusdā & nobilitatis notas, ne vilior fiat Christiani Sacerdotii amplitudo apud populos, qui cuncta splendore apparatuque externo metiuntur. Fuere quidam qui Bonziorum, hoc est Sinensium Sacerdotum & religiosorum, vitam & institutum studuerunt æmulari. Quo tandem operæ pretio? Nullo. Piguit incepti serius, postquam se videre vilissimo cuiq; despicabiles. Concedendum aliquid Euangelii dignitati, inter ingenia paupertatis & humilitatis intolerantia, quā Apostoli profitebantur.

[19] S. Paulus, qui labore manuum victum quæritabat ne cuiquam esset oneri, [sic Paulum usum titulo Civis Romani:] Romanum se civem aliquando dixit hocque nomine ad Cæsarem appellavit, ut iniquæ se Romani Præsidis sententiæ sævitiæque subduceret: neque ausus est Præses reluctari. Ut civis Romanus, cujus tuenda sibi jura sumpserat, ductus est Romam, simulque occasionē nactus, incognitam adhuc Jesu Christi Philosophiam in Neronis aula profitendi. S. Franciscus Xaverius (quo quis erat modestior?) usus est dignitate Legati Apostolici, adversus Gubernatorem Malacensem, injustas Euangelio moras injicientem. Ostentationem fastuosam excellentiæ, qua nihil vanius, studiose vitandam scio: sed Sacrorum majestas, quando ita opus est, quibusdam insignibus & ornamentis exquisitioribus neutiquā destituenda. S. Carolus Borromæus, perfectum quoddā Christianæ modestiæ exemplar, festis majoribus, veste Cardinalitia galeroque prodibat insignis. Quin etiam diversa vestium & ornamentorum genera, pro diversitate cujusque Ordinis, quoties similis pompæ usus est, Ecclesia præscripsit. Pontifex Romanus, [& communiores Sinis sericas vestes non esse culpandas.] qui se servum servorum Dei toties nominat, tiaram gestat triplici corona aurea distinctam, vocaturque hæc Triregnum. Post hæc omnia profecto non video, cur Patribus Dominicanis, Franciscanis, Jesuitis, Augustinianis sericarum vestiū usus sit interdictus; neque fas sit alere domesticos, lecticaque gestari, vitamque ducere, cujus exterior species ab habitu Doctorum Sinicorum non discrepet; modo dumtaxat id conducat auctoritati Euangelii majori, neque prætextū præbeat vivendi mollius delicatiusque. Ad extremum, si ita est, ut dicis, serica corporum integumenta tā esse vulgaria inter Sinas, ut nec manuariis artibus dediti careant; Europæaque, ex panno confecta simplicius, majoris pretii luxusq; æstimanda; modestiæ quoddam genus est uti sericis. Sperandum insuper hos populos, postquā Christum Jesum penitius cognoverint, pluris Euangelica consilia facturos, neque tum amplius paupertatem vitamque humilem & abjectam Christi causa, tam fore despicabilem.

[20] Infurgerem hoc loco altius, gravibusque verbis castigarem avaritiā, negotia quȩstuosa & commercii quoddam genus illic exercentium Sacerdotum; si neglecto animarum lucro, de quibus fluxas opes solum captarent, aurum, gemmas, coralia, moschū, saccharum, ut accusari quospiam non semel audivi. [De negotiatione quod objicitur,] Verum immensa hominum multitudo, tam brevi annorum spatio Christianæ militiæ aggregata, quavis apologia facundius demonstrat & efficacius, quantū fuerit eorum studium, quæ cura rerum divinarum, quamq; animus vitio tam turpi altior. Adeo ut nihil magis hos populos in admirationem rapiat Christoq; conciliet, quam dum manifeste vident, ab extremis orbis sibi oppositi finibus, per tot rerū discrimina, venisse tales viros, unico salutis suæ desiderio impulsos; qui, cum nihil sibi expetant, hoc unum agunt, ut vitæ post mortalem hanc alterius memores Religionem amplectantur Christianam, sine qua sperari obtinerique beata semperq; felix non possit. Non fuerit absurdum hic aliquod quærere diverticulum, & paucis exponere rem notatu dignam, [ex errore ridiculo processisse;] quam nuper accepi. Europæus quidam recens erat in Chinā illapsus per insulam Formosam. Lustrat curiose vicinos portus. Aderant navigia complura, majoresq; onerariæ, mercium plenæ. Videt immensam omnis generis sarcinarum vim, Societati inscriptam: spectabant autem ad Societatem Indicā mercatorum nostratium. Ille sibi fingere has Jesuitarum esse divitias, ductus ambiguitate nominis, quod per Gallias passim Jesuitæ, Patres Societatis appellentur. Neque opus habuit graviori argumento, ut Romā scriberet, Jesuitas in Sinis strenue negotiari & exercere mercaturā.

[21] Qua potui diligentia inquisivi in criminationem alteram, Romæ pariter ab ingeniis malæ fidei jactatam; [uti & de Crucibus abditis post idola,] Sinenses nempe Missionarios Neophytis permittere veterem idolorum cultum, modo sub statuis delitescerent Cruces, quas animo venerarentur, eo reverentiam omnem dirigentes. Deprehendi, meram esse calumniam: pessimum hoc simulandæ & dissimulandæ Religionis artificium semper habitum esse damnatumque ut nefarium: arripi potuisse accusationis speciem ob homine calumniandi cupido, ex Christianorū consuetudine quadam; qui cum officii vel necessitatis cogerentur adire Gentilium domos, ubi tum sacra idolis fierent, erigebant in cubiculi sui mensa Crucifixi imaginem, & adorabant tamquam Deum suum. Memorabile est, quod in litteris Sinensibus nuper legi, Christianæ fortitudinis exemplum. Doctor Siu Colaus, & primus Sinici imperii administer, Mandarinorum Princeps, dederat Christo nomen. Evocatur subinde negotiorum causa in provinciam: instruitur in adventum tanti hospitis magnificum palatium, [quæ Neophyti fortiter detestantur:] collocatis de more per omnia domus conclavia falsorum Deorum simulacris. Ille, ut ingressus est, viditque singula, raptis scalis in conspectu omnium Magistratuum malleo diffringit; aperte professus, nullum sibi esse cum diabolis, ita vocabat, commercium, nedum communem domum. Simulacris collisis, erigi jubet in atrio ingentē Crucem; & continuo, novies solum fronte feriens more Sinico, supplex veneratur. Facinus tam audax, corā tot tantisque testibus, satis superque declarat, haud permitti Sinensibus Christianis pietatis cultum dissimulare, & celare modis tam perniciosis, quales sunt de quibus accusantur.

[22] Denique, prius quam Epistolam prolixam finio, non moleste feres, [denique optandum esse,] si libere aperiam animum, & ea qua par est inter amicos sinceritate & candore, quidquid sentio expromam. Optandum magnopere foret, quotquot iter illud arduum, quod aggrederis, instituunt, solo Christi spiritu animari, & caritatis stimulis agi; non rapi interdum invidiæ & obtrectationum affectibus, non partium studiis, quibus separari sejungique videmur toties in Europa. Utinam Ecclesiastici, quos de Clero dicimus, Dominicani, Jesuitæ, Franciscani, Augustiniani, & quotquot sunt alii, cum vestibus in China exuerent sui quisq; [ut unanimes omnes ad opus Euangelii,] Ordinis affectus, neque spectarent privatum decus vel emolumentum! Utinam eadem omnes lingua unice quærerent quæ Jesu Christi sunt! ejus gloriæ salutique animarum unice studerent! Id ex animo quidem opto; sed nescio an spe ducar improba, si consequi sperem. Apostoli hi nostri, sunt homines; humani nihil ab iis alienum. Et quoniam Apostolorum primos multis infirmitatibus vidimus obnoxios, quas Euangelium, quas Acta, quas Pauli Litteræ recensent; quid ab hisce nostris exspectandum? Ceterum hic perspecta prudentia tua multis in rebus, facit ut mihi persuadeam, te neque illic ab ejus sapienti ductu declinaturum, neque aliam initurum viam quam qua processisti hactenus tam feliciter. Considera in iis regionibus sapientissimos quosque, [antecessorum vestigiis inhæreant.] & longa experientia magistra usos. Eorum vestigiis insistere judicem consultius, quam fidem habere quorumdam narrationibus, qui cursim Sinensium littora explorarunt; cumque justis destituerentur præsidiis & meritis, non potuere sedem figere: hinc, cum nulla veræ gloriæ spes affulgeret, umbram ejus in orbe nostro captant, nomen illorum calumniis obscurando, qui tanto jam tempore, fructu tam ubere, successuque tam fortunato, in hac Domini vinea excolenda desudarunt.

[23] [Innocentius XI laudat Ferdinandum Verbiest,] His a vere Catholico discretoque Doctore ex ratione evidenti deductis, placet gravißimæ pondus auctoritatis addere ab Apostolicæ Sedis judico, expresso in sequenti Brevi Innocentii XI, adeo non improbantis præsidium Religioni ex Astronomicæ artis usu petitum, ut illius apud Tartaro-Sinas Præsidem Ferdinandum Verbiest, eumdemque inter ipsos Vicarium Provincialem Societatis nostræ, vel eo nomine maxime collaudet. Brevis ipsius anno MDCLXXXI signati, die III Decembris, tenor est ut sequitur: Dilecte Fili, salutem. Incredibilis prope argumentum lætitiæ attulerunt nobis litteræ, quibus, post devotas filialis tuæ erga nos observantiæ significationes, duplex ex amplissimo isto Sinarum Regno munus ad nos detulisti; Missale videlicet Romanum, Sinensi idiomate conscriptum; & imagines Astronomicas, Sinensi item more a te affabre delineatas, ad conciliandum Catholicæ Fidei favorem Gentis, in omni disciplina liberaliter excultæ, & ad omnem virtutem mirifice propensæ. Jucundissimum vero præ ceteris fuit ex iisdem Litteris cognoscere, quam sapienter atque opportune profanarum scientiarum usum, [ob profanas scientias ad causā fidei utiliter impensas,] ad Sinensium populorum salutem, & ad Christianæ fidei incrementum utilitatemque deflexeris; earum beneficio repellens falsas criminationes & calumnias, quibus nonnulli in Christianum nomen invehebantur; viamque tibi sternens ad eum gratiæ locum apud Sinarum Regem ejusque Consiliarios, ut solutus ipse gravibus molestiis, quas diu magno fortique animo pertulisti, sociosque tuos Missionarios ab exilio revocaveris, & religionem ipsam non solum pristinæ libertati dignitatique restitueris, sed etiam ad meliora indies speranda provexeris. Nihil enim est quod Dei adjutrice gratia sperari non possit, te tuique similibus viris apud Gentem istam Religionis causam agentibus, & Rege ipso ingenio tam solerti atque animo ad Christianam pietatem propenso, sicuti præ ceteris declarant, quæ is auctoritate consilioque tuo adversus hæreticos schismaticosque mandavit; cum e contra Catholicos Lusitanos omni amoris atque humanitatis significatione complexus sit. Reliquum est, ut merito, quod in commissa tibi Provincia gerenda egregium hactenus comparasti, recentibus quotidie religiosi zeli consuetæque industriæ documentis majorem cumulum adjungas: in quod opus omnia tibi a Pontificia caritate, & ad hac sancta Sede polliceri debes: [eique & sociis vel ideo benedicit.] cum nihil antiquius pro Pastorali nostro munere habeamus, quam Christi fidem feliciter adolescere & propagari, in nobilissima ista & florentissima orbis terrarum plaga; quæ quidem quamvis a nobis immenso pene terrarum tractu sejuncta sit; proximam tamen, imo præsentem facit caritas Christi, cujus impulsu in populorum Sinensium æternam salutem solicitudinis nostræ oculos curasque continenter intendimus. Piis interim laboribus & conatibus tuis, tuorumque Sociorum, bene precamur; & paterni, quo vos & omnes Sinensis Regni Fideles in Domino complectimur, amoris indicem. Apostolicam Benedictionem, vobis peramanter impertimur.

[24] Breve hoc Gallice nuper redditum vidimus, insertumque Defensioni Neophytorum Missionariorumque in China, Japonia, Indiisque, videlicet part. 1 cap. 3 art. 1 dictæ Defensionis, oppositæ iis calumniis, quibus utrorumque integritatem commaculare nixus est auctor hæreticus Theatri Iesuitici, [Plenior Neophytorum Missionariorumque defensio recens edita indicatur.] nomen & titulum Episcopi Malacitani mentitus, quemadmodum Præsul iste clarißimus evidenter demonstravit, edita mox ad S. D. N. Innocentium XI Querimonia Catholica adversus imposturam tam impudentem. Demonstrat autem Tractatus iste, similia etiam esse scripta ea omnia, quibus calumniæ, in Theatro isto propositæ, & ab auctore Moralis Practicæ Iesuitarum citra examen creditæ, superstruuntur, velut fidelißimis & nemini suspectabilibus testimoniis. Eum sane Tractatum operæ pretium fuerit Latine reddi, quo vindicatæ in solidum innocentiæ notitia tam late propagetur quam late sparsa fuit calumnia, cum universæ Ecclesiæ injuria; cui fraude tali subtraheretur justißima contra Sectarios gloriatio. Hi enim, cum Christiani nominari velint, pro Christiana tamen religione propaganda nihil agunt, nequidem in ipsis illis regionibus, quas suis commerciis operosißime aperuerunt & studiosißime obligatas tenent; dum interim solius Romanæ unionis profeßores, Gentium insudant conversioni, cum infiniti laboris sanguinisque impendio nec fructu minori.

CCXLIV INNOCENTIUS XI.

Ab anno 1676.

In marg. 1673 l. 1676.

Num. 1 servatis primis 4 lineis post — poßunt ac debent — expunge reliquas hujus numeri lineas jam superfluas, & absque ulla divisione adde ex num. 2. — Aliud quod posteris &c. — & in fine lege — ad finem tamen dumtaxat perductum anno MDCLXXXV, ac deinde iterum revocatum ad incudem, dum postremi duo Tomi mensis Maij pararentur prælo, Cum his autem atque cum Appendicibus tomorum præcedentium ejusdem mensis prodeunt hæc Paralipomena anno præsenti MDCLXXXVIII. Alteram editionem, ubi singula suis referantur corriganturque locis, optandam quidem scio a curiosioribus; sed hos vicißim opto tam multos esse, ut distractis primæ editionis exemplaribus necessarium vel utile sit Bibliopolis secundam parare.

KALENDARIVM.

Correctiones & Mutationes, in prædictis Paralipomenis digestæ, non solum totidem Correctiones hic exigunt, sed duplo plures; dum punctum, ab uno in alterum Diem transferendum, hic adscribi, istic expungi debet. Placet etiam notare Dies hactenus vacuos; ut cum continget aliquid ij s adscribendum occurrere, locus suppetat.

IANUARIUS.

II Ob. Romani, 898.
VIII Ord. Theodori II, 898. Ob. Cælestini &c.
XI adde — & Agapiti II 956.
XIII adde — Ord. Ioannis XII, 956.
XIV vacat.
XV vacat.
XIX vacat.
XX dele Ob. Leonis VI.
XXII dele Ord. Marini II.
XXVI Ob. S. Deusdedit, 619, & Theodori II, 898. Dep. &c.
XXVIII vacat.

FEBRUARIUS.

I vacat.
III dele, Ob. Joannis XI.
IV dele, El. Callisti II.
V Ord. Joannis IX, 898.
IX Ob. Leonis VI, 930.
XI vacat.
XII dele, Ord. Theodori II.
XIV Ord. Stephani VII, 930. El. Callisti II, facta Cluniaci. 1119; & Eugenij III. &c.
XVI adde, Ob. Ioannis XI, 935.
XIX Ob. Joannis IX, 898.
XXVI vacat,
XXVII vacat.
XXVIII vacat.
XXIX, vacat.

MARTIUS.

II adde, Ord. Benedicti IV, 900.
III dele, Ob. Theodori II.
VII vacat.
XII dele, Ord. Joannis IX & Ob. Stephani VII.
XIV dele, El. Gregorii Antipapæ.
XVI El. Gregorii Antipapæ, 1118.
XVIII dele, Ob. Agapeti II.
XX dele, Ord. Joannis XI.
XXII vacat.
XXIII dele, Ord. Joannis XII.
XXIV vacat.
XXV adde, Ob. Stephani VII, 932.
XXVI vacat.
XXXI vacat.

APRILIS.

I Ord. Joannis XI, 932.
V dele, Conf. S. Stephani I, 255 & Ord. Doni II, 974.
XIII dele, Ord. S. Hormisdæ
XV Conf. S. Stephani I, 255.
XX adde, Abd. Gregorij Antipapæ, 1121.
XXV dele, Ob. Landonis.
XXX Ob. Joannis XV, 996. Ob. Marcelli II, 1555.

MAJUS.

I dele Ob. Marcelli II.
IV vacat.
V vacat.
VII dele, Ord. S. Joannis I.
IX vacat.
X vacat.
XIII vacat.
XV vacat.
XXII Ord. S. Pauli I, 757. Ob. S. Leonis II, 684.
XXIV Ord. Liberii, 352, Ob. ✠ S. Urbani, 131, & Leonis VII, 939 El. Victoris III 1086.
XXV Ord. Benedicti VII 975.
XXVI adde, Ob. Marini II alias Martini III 946; & Doni II 974.
XXVIII vacat.

JUNIUS.

I vacat.
II adde, Ord. Agapiti II, 946, & Clementis &c.
IV vacat.
VII vacat.
VIII vacat.
IX adde, Ord. Stephani VIII, 939.
XII vacat.
XIII Ord. V. S. Urbani, pro S. Callisto, 222.
XIV adde Ob. Landonis 915.
XV vacat.
XVII vacat.
XVIII Ord. Joannis X, 915.
XIX vacat.
XX adde, Ob. Joannis X, 929.
XXIV El. Innocentii IV, 1243; Ob. Nicolai II Florentiæ, 1061.
XXV vacat.
XXVI Conf. S. Pontiani, 231.
XXVII vacat.

JULIUS.

I Vacat.
III vacat.
V Ord. Leonis VI 929. Ob. Benedicti V, &c.
VI dele, Ord. Leonis VI.
XVI adde, Ob. S. Symmachi, 514.
XVII vacat.
XX adde, Ord. S. Hormisdæ, 514.
XXI vacat.
XXVII vacat.
XXXXI vacat.

AUGUSTUS.

IV Ob. S. Hormisdæ, 513.
VIII vacat.
IX El. Sixti IV, 1471.
XIII vacat.
XV vacat.
XVI vacat.
XXII vacat.
XXIII dele, Ob. Leonis VII.
XXVIII vacat.

SEPTEMBER.

I dele, Ord. Stephani VIII.
II vacat.
III Ord. S. Joannis I, 523: & Greg.
XVI adde, Ob. Benedicti IV, 900.
XVII vacat.
XVIII Ob. † S. Leonis IV, 855.
XXIX vacat.

OCTOBER.

VI vacat.
XIII El. Pauli III, 1534; & dele in XII.
XVI vacat.
XX dele, Ob. Benedicti IV.
XXIII adde, Ob. Stephani VIII, 942.
XXVIII dele, Ord. Leonis V.
XXIX vacat.

NOVEMBER.

I Vacat.
IV vacat.
VI dele, Ob. Joannis XIX, 1033
VII vacat.
XIII, Ord. Marini II al. Martini III, 942.
XIV adde, Ord. Leonis VII, 935.
XV vacat.
XVII vacat.
XVIII adde, Ob. Leonis V. 904.
XXII adde, Conf. S. Symmachi, 498.
XXIV vacat.
XXV adde, Ord. Christophori, 904.
XXVIII vacat.

DECEMBER.

VI dele, Ob. Leonis V, & adde, Ord. Leonis VIII, 963. Ob. Clementis VI Avenione, 1352.
IX dele, Ord. Christophori.
X vacat.
XVI vacat.
XXIX dele, Cor. Benedicti VII 975.

His sic omißis, mutatis, correctis, tam in Apparatu, quam in Conatu universo, quin subinde adhuc acceßura sint aliqua propria vel aliena observatione neutiquam contemnenda, nullus dubito. Nunc præter elenchum erratorum typotheticorum, quæ necesse est non umquam obrepere etiam id unice agentibus, nedum distractis per studia tam varia; occurrit addenda Apparatui, hæc

EPISTOLA CONSULTATORIA III
Ad Illustriss. D. Emmanuelem a Schelstrate, Vaticanæ Basilicæ Canonicum & Bibliothecæ Præfectum,
Pro majori elucidatione prioris Epistolæ, ponenda in Paralipomenis ad Apparatum pag. 26.

Non sine ingenti lætitia intellexi, Antiquitati, secundis Tuis curis Illustratæ accessuras aliquot Dissertationes Chronologicas: [Volentibus Henschenianam sententiam tenere de 5 annis, vulgari Epochæ præponendis,] in quibus Henschenii nostri, imo antiquitatis pene totius sententia, de Christo Duobus Geminis Coß. passo, atque adeo totis quinque annis & septem diebus ante Epocham æræ vulgaris nato, multipliciter confirmaturus sis, tamquam unice idoneam solvendis omnibus circa argumentum istud emergentibus difficultatibus; & adversas aliorum rationes, a Possino nostro in epitomen collectas, refutaturus. Idem acturum se mihi scripsit eruditissimus P. Antonius Pagi in sua, quæ nimium diu prodire cunctatur, Anatheoresi Critica ad Ecclesiasticos Annales Baronii. Equidem nihil libentius unquam viderim, quam inventum novo-antiquum carissimi mei Magistri, probatum eruditis passim omnibus: & ideo in Conatu, ita me utrique sententiæ attemperavi, ut sive XXIX anno vulgaris Æræ, seu XXXIII, salutifera contigerit Crucifixio, ducenda exinde primi Pontificatus Chronotaxis tale habeat principium, quod teneri cum utravis Epocha possit.

[2] Quod in secunda mea ad Possinum Epistola in communem Æram propensior, [æque ac uno solum anno prius natum Christum dicentibus,] solum visus sim annum unum ei præponendum requirere; eo feci, ne, si dicenda de Magis atque Herode, deque Baptismo in Jordane, vellem (sicut facile poteram) etiam Henschenianæ sententiæ aptare; rem facerem minus versatis incommodam, & non necessariam iis qui pag. 6 Apparatus vidissent Christi universam ætatē per annos chronologice ab Henschenio explicatam. Eodem enim recidunt omnia, quoad prædictos articulos, sive uno sive quinque integris annis communem Æram præcesserit Nativitas Salvatoris; quia semper, [convenit quod Herodes anno ejus 2 obierit.] plusquam integro anno, secuta eam fuerit mors Herodis; anno scilicet vel quarto vulgari Æræ prævio, vel primo ejusdem: quorum ultimum qui Christi primum fuisse asserunt, & extremum simul Herodis, nimium quantum arctantur tempore; dum constat Servatorem adhuc initio Februarii fuisse Hierosolymis præsentatum in templo, & Regem opinantur mense Martio, duabus ut minimum ante Pascha hebdomadis, expirasse.

[3] [Anno primo id factum volenti] Has angustias vehementer laxaret Volumen jejuniorum Judaicorum; si verum sit, quod ibi dixit aliquis legi ad VII diem mensis Casleu (qui nostro circiter XXV Novembris respondet) quasi dies is ideo Judæis festivus fit, quia in eo Herodes, Sapientum persecutor, mortem obiit. [prodesset tenere, quod ille obierit in Novembri,] Neque solis communis Æræ contra Henschenium Teque ipsum Patronis, commoda ea dilatio esset; ex hoc capite non amplius cogendis, quidquam præponere vulgari Epochæ: sed etiam mihi Tibique. Mihi autem specialiter, qui sic possem initium apparentis Stellæ, quod Annuntiationi Prodromi adscripsi, ad sex menses differre, usque in ipsum Verbi incarnati momentum; Magosque ad Christum, [ægrotare autem cœperit post eclipsim 13 Martii.] menses XIV natum, adducere; XXIII ab ejus conceptione mense Martio, eodemque mense occisos Infantes dicere, a bimatu & infra, secundum tempus quod exquisierat a Magis crudelis Rex; puta ante XIII Martii, quam prægressa eclipsis Lunæ a Kepplero descripta, indicium fuisset malorum, tyranno divinitus imminentium; ita ut is ipsa die illa cœperit ægrotare, & usque in Novembrem protraxerit pœnas, in suum caput coacervatas.

[4] [Sed prohibet Iosephus extremum Regis morbum] Sed quantumcumque mihi blandiatur congruentia illa, vetat tamen Josephus ei applicare animum. Hic cum lib. 17 Antiqu. Judaic. cap. 8 narrasset, quomodo Rex, post missos Romam contra Antipatrum filium legatos, morbo correptus testamentum condidit; scribit, quod desperata deinde salute, magis fuerit efferatus; eo quod Judas & Matthias, Judæorum doctissimi, cognito ipsius incurabili morbo, juventutem ab ore suo pendentem induxerant, auream Aquilam ex tecto templi detrahere; cujus facinoris Auctores Sociosque vivos ille exussit, qua nocte etiam luna defectum passa est. Exinde refert, [& mortem describens,] aggravato morbo providisse Regem, ne illamentatus moreretur; jubens, mox ut expirasset, Nobilium Judæorum multitudinē Circo clausam occidi. Litteris tamen Roma allatis, quibus ei permittebatur de Antipatro statuere ut vellet, recreatum aliquantisper docet Caput 9; & Caput 10 complectitur mutatum continuo testamentum, cæsum Antipatrum, ac quinto post die mortuum Herodem: cujus funus Archelaus filius, Rec ex paterno testamento acclamatus, superbissima pompa extulit, atque continuos septem dies defunctum luxit, deinde conciliandis sibi per beneficia animis intendere cœpit.

[5] Et hæc omnia acta esse ante Pascha ipsius illius anni quo obiit Herodes, [quam in Paschate seditio secuta sit;] certissimum fit ex Cap. 11, si quid unquam ex ullo Josephi loco haberi certum potest. Dicit enim quod Interea dum supra notata agebantur, conturbatus Archelaus fuerit, importunitate eorum, qui instante Paschate per ipsos Azymorum dies conglobati, ad mortem postulabant Herodis amicos, in ultionem Doctorum suorum Judæ & Matthiæ: in quos cum totum exercitum idem Archelaus immisisset, ac cæsis eorum tribus millibus dissipasset turbam, ad mare descendit una cum amicis, Romamque navigavit, quo paternum regnum sibi confirmari impetraret. Hæc autem navigatio, sicut immediate secuta est Pascha, sic ipsum immediate præcessit seditio jamdicta, [& hac repressa, Archelai profectio Romam.] & ante illam plus quam duodecim vel octodecim diebus non potest obiisse Herodes. Nec est quod aliquis suspicetur Archelaum, Herode sub finem Novembris mortuo, iter tam sibi necessarium propter instantem hiemem in anni tempestatem commodiorem distulisse, usque ad Pascha vel anni tertii ante Æram vulgarem, vel ejusdemmet Æræ secundi. Nulla maris discrimina formidat cupido regnandi; maxime si periculum in mora sit, ut revera erat. Nam fratres Archelai, Herodes Antipas atque Philippus, non carebant amicis & patronis Romæ, per quos paterni regni partem poscerent; quam & obtinuerunt, dimidia solum parte Archelao relicta: qui nec hanc quidem multis annis tenuit, sed paucos post annos, accusantibus iisdem fratribus, eadem privatus, relegatusque in Galliam est; &, Judæa in provinciam redacta, cessavit penitus regnum Judæ.

[6] Verum quid fiet Volumine jejuniorum? Cura obsecro, examinari, [Iejunium 7 die Casleu, mortem non Herodis, sed occisorū ab eo Sapientum respicere dicetur,] satisne aut vetus liber is sit, aut fideliter Latine reddita verba, quibus Herodis mors dicitur in eo consignari. Jam enim ex ipsius libri Titulo suspicari incipio, diem VII Casleu ibidem notari, non ut festivo agendum gaudio, sed ut mœsto jejunio recolendum; utique non causa Herodis, qui Sapientes occidit; sed ipsorummet Sapientum, qui ab Herode interempti fuerunt. Et forte levi punctorum mutatione invenietur factum, ut interpreti activum pro passivo obrepserit, & sic contrarius factus sit sensus. Vide etiam ut accuratum aliquem Ephemeridum Judaicarum calculatorem simul & Astronomum ex illa gente invenias: [si tali die inveniatur fuisse eclipsis lunæ;] qui definiat, in quem Romanum diem septimus mensis Casleu inciderit, duobus illis annis, quorum uter Herodi penultimus fuerit controverti potest. Nam & si alterutro inveniatur luna tali die passa eclipsim, pro indubitato habebimus, Sapientes, quorum istic cædes commemoratur, igni traditos tali anno fuisse; atque exinde ordiemur tempus quo ægrotavit Herodes, idque dicemus quadrimestre; ceteras autem eclipses omnes assignabiles rejiciemus, veluti ad historiam Herodis nil pertinentes, auctoritate prædicti Voluminis confirmata, ex tam felici & hactenus nemini cogitato concursu; simul etiam habebimus definitum annum, [sin minus, seposito illo die, tenebimus eclipsim aliam,] post quem ante sequentis anni Pascha mortuus Herodes credi possit, adeoque & annum nati ante menses circiter quindecim Christi. Quod si nec istis nec aliis vicinis annis reperiamus eclipsim aliquam, die VII mensis Casleu notatam: potius quam tali die credam aut Herodem mortuum, aut Sapientes occisos, totum illud Judæorum Volumen abjiciam e manibus, & ad ceteras Judaicæ gentis quisquilias ablegabo. Tum vero quid supererit, nisi ut alterutro controversorum annorum aliam quæram eclipsim, quæ mortem Sapientum secuta, [alterutro controversorum annorum inveniendam.] Herodis morbum prægressa sit? In ea quam propugnandam suscepisti sententia, offertur eclipsis accurate supputata a Keplero: sed, nisi aliquam priorem invenias, non poterimus cum Josepho finem vivendi Herodi facere duabus aut tribus ante Pascha hebdomadis, nisi fateamur, brevissimum fuisse morbum illum, sub quo tam multa acta idem Josephus scribit. Econtrario, qui primo anno vulgaris Æræ mortuum Herodem dicunt, nullis hic laborabunt angustiis: duas enim ex Grandamico nostro eclipses dabunt eam mortem prægressas, unam 29 Decembris, qua die Infantum cædem Orientales colunt, alteram die 8, vel (ut Sethus Calvisius scribit) 10 Januarii, qua die possemus cæsos Infantes suspicari, si 6 Januarii Christum adoraverunt Magi, sed jam anniculum.

[7] [Tam vero quid oberit, quo minus Magi, Fuga, Infantes diu post nativitatem differantur?] His ita positis, ut alterutra in sententia Christus natus sit mense XV ante obitum Herodis; primo mihi facile assensurum te credo, omnia quæ de Magis, de fuga, de Infantibus cap. 2 Matthæus narrat, facta esse aute ultimum morbum Regis, & quæ eumdem præcessit eclipsim. Nunc quæro, num quid difficultatis reperias in eo, de quo posterius institueram consultare cum Possino; quod scilicet tria istæc aliquantis post Christi nativitatem mensibus, idque intra paucos dies continuos, acta sint; sicut continuo uno tenore ab Euangelista narrantur, dum exposito Magorum recessu, Ecce, inquit, Angelus Domini apparuit in somnis Ioseph; eoque & puero ac matre subductis in Ægyptum, Herodes, videns quoniam illusus esset, iratus est valde, & mittens occidit omnes pueros. De fuga, quod differri possit, facile mihi concedes, scio; quando nec vehementer reformidare te indicas, ab ea differenda usq; ad XXVIII vel XXIX Decembris. De Magis fortasse dubitabis, obstante, quam Baronius prætendere videtur, receptiori Ecclesiæ consuetudine, quod natus XXV Decembris mundi Salvator, decimo tertio post die sit adoratus in Bethleemitica spelunca, & quadragesimo præsentatus in templo; indeque a parentibus adductus in Nazareth, ibi manserit, quousque apparens Josepho Angelus fugam præscripsit in Ægyptum. Nam qui hoc tenent (uti tenent Interpretum recentiorum plerique) etiam ex Nazareth fugam initam dicunt; eoque se cogi putant ab Evangelista Luca, dicente, quod Joseph & Maria, ut perfecerunt omnia, Hierosolymis in templo, secundum legem Domini, reversi sunt in Galilæam, in civitatem suam Nazareth. Puer autem crescebat &c.

[8] Verum, quod ad Ecclesiæ consuetudinem attinet; Orientalis quidem Ecclesiæ ea antiquitus fuit, [Non sane Ecclesiæ veteris sensus,] quam Armeni & Ægyptii ultra sex secula tenuerunt, ut, uno die VI Januarii, simul recoleret Christi concepti, nati, adorati, baptizati, atque in Cana manifestati mysteria: Occidentalis, licet prioribus duobus mysteriis proprium diem habuerit a principio assignatum, alia tamen tria sic conjunctim recolenda instituit, ut quid eorum tunc contigerit, ignorare se profiteretur, nec in iis videtur adoratio aliter priorem tenere locū, quam quia prior tempore fuit. Testis nobis S. Augustinus, Serm. 1 in Epiphaniā sub initium, dum inquit, Hodie illud colimus Sacramentum, quo se in homine Deus virtutibus declaravit, pro eo quod hæc die sive in cælo Stellam, ortus suis nuntium, præbuit; sive in Cana Galilææ in convivio nuptiali aquam in vinū convertit; sive quod in Iordanis undis aquas ad reparationē humani generis suo baptismo consecravit. Et Sermone 2 in Sequ. Dominicam, vel ipse, vel potius S. Maximus; Licet de solennitate diei hujus veterū sit diversa traditio, una tamen sanctæ devotionis est fides: & quamquam nonnulli hodie Dominum Stella duce venientibus ab Oriente Magis æstiment adoratum, alii autem asserant eam aqua: in vinum vertisse, quidam vero illum baptizatum a Ioanne confirment, in omnibus Dei filius creditur. Festum porro Innocentium Occidentalis Ecclesia videtur non aliter affixisse Decembri, quam eidem affixit festum Joannis Euangelistæ, licet, secundum vetustiores fastos, in Junio mortui vel translati; ut scilicet continuatione festorum plurium Nativitas Domini evaderet solennior: in quo Romanos sunt imitati Orientales, quando Nativitatem eamdem ab Epiphania distinguere didicerunt; pro Joanne Euangelista assumentes commemorationem Josephi, aliud nullum festum proprium apud ipsos habentis.

[9] Et hæc dicta de die adventus Magorum, ex usu Ecclesiȩ tum indefinito nullam definitionem accipere idoneo, multo magis necesse est dicere de tempore. [non antiquiores Patres,] Nam quos ceteris habemus antiquiores Scriptores, Eusebium Epiphanium, Augustinum, ii tantum abest ut decimo tertio post nativitatem die Christum adoratum fuisse dicant; ut, dum eodem quo ille natus est die primū apparuisse Stellam putant, non nisi ferme post expletum abinde biennium advenisse Magos in Bethleem statuant. Hoc quidem teneri vetat Herodes, citius obiisse certiori demonstratione probatus. Constat tamen ex hoc ipso errore, quod veteribus istis nullus ex Lucæ textu scrupulus motus sit, quo minus Præsentationi in templo ab eo narratæ, & Nazarethanæ commorationi non nisi post mortem Herodis inchoandæ, totum id interjicerent quod Cap. 2 narrat Matthæus. Sive autem Hierosolymis in Bethleem relatus est infans, sive ad modicum tempus in Nazareth; oportet tamen ut inde ablatus in Ægyptum sit, ubi futurum erat ut quæreret puerum Herodes ad perdendum eum: quæsivit autem, non Nazarethano in oppido, procul in Galilæa posito; sed in proximo Hierosolymis Bethleemo & finibus ejus: & hic oportet ut fixum parentes Jesu habuerint domicilium, alioqui non diceretur, quod ex Ægypto revertens Joseph, timuerit in Judæam ire habitatum. Si enim ibi habitationem ante nullam habebat, nec cogitare quidem de ea debebat.

[10] De Herode etiam nimis benigne sentire mihi videtur, quisquis sibi potest persuadere, eum, [non ratio ulla;] non redeuntibus ad se ex condicto Magis, nihil commotum fuisse, donec scilicet intelligeret dicta in templo a duobus vetulis, facilius contemnēdis, quam tam solenne Magorum indicium. Et hos ille licet visus sit incomitatos dimisisse, ne palam monstrata diligentia metum indicaret, atque jam conturbatam civitatem magis conturbaret; non potuit tamen homo suspicacissimus, & amittendi regni metuentissimus, non adjungere illis occultos exploratores: per quos tamen nihil aliud proficiens, quam ut illusum se videret a Magis, alia via clam regressis postquam invenerant quod quæsierant; quomodo conceptam iram continere diu potuit, tam pronus in sanguinem fundendum, etiam proximorum? Ergo vel ex isto capite, non potest Matthæi textus interpolari Prȩsentatione pueri in templo; cumque præponi totus nequeat, [non Euangelicus textus.] debet postponi totus. Hoc autem dici nequit de textu Lucæ, cui nemo dubitat quin saltem interponenda sit fuga & infanticidium. Quid? quod Matthæus statim a discessu Magorum dicat, Ecce Angelus Domini apparuit in somnis Ioseph: nescio autem an in toto Euangelio vel unicus monstrari possit locus, ubi τὸ Ecce non significet immediatam consequentiam: nam etiam ubi initio Capitis dicitur Cum natus esset Iesus … ecce Magi, τὸ Ecce non simpliciter referri potest ad Natus; sed conjunctim ad verba sequentia in diebus Herodis Regis; quasi diceretur, Paulo prius quam illi finirentur.

[11] Quanto autem prius? Hoc pendet ab ultimo Herodis morbo, [tantum habeatur ratio eclipseon,] cum eclipsi cœpto; qualis si alia nulla assignabilis sit in Henscheniana sententia, quam quæ accidit XIII Martii, non multis ante obitum Regis hebdomadis (siquidem obiit, ut demonstratum est, ante Pascha) videtur posse Magorum adventus ultra primum Christi nati annum differri, ut revera adoratio acciderit die VI Januarii, eadē qua postea vinum est ex aqua factum: si autem potest inveniri eclipsis alia, vel VII die mensis Casleu, vel alio quocumque mense ante expletum annum quintum, vulgari Æræ prævium; quantum illa suaserit anticipare cædem Sapientum, adeoque & morbum Regis prolixiorem facere; tantum de ætate Christi detrahas cum Henschenio oportet, qua adoratus a Magis sit, eaque occasione cæsi Infantes. In communiori vero sententia, si solum anno uno citius natus Christus dicatur (ita ut cum priori eatenus concordes, quatenus ipsum tenet explevisse annum XXXIII ac III mensem ætatis suæ cum fuit crucifixus) si nequeas eclipsim habere mense Casleu sive Novembri nostro, illa qua oporteret die ad salvandam fidem Voluminis Jejuniorum, liberum erit eligere unam ex duabus eclipsibus, XXIX Decembris & VIII aut X Januarii se offerentibus; interimque statuere, malisne in æstatem conferre adventum Magorum & cetera mox secuta (ut crudelissimam Infantium cædem viderit Herodes in sua ipsius domo punitam præstantissimorum duorum filiorum pluriumque familiarium nece, a se pariter imperata, aliquot mensibus prius quam tot in eum morbi incurrerent) an vero in hiemem differre scelus, quod immediate morbus exceperit. Posterior conditio id commodi habet, quod diem VI Januarii adorationi Magorum relinquere poteris: prior, tam adducendis Magis, quam abducendo Christo, tempestatem anni offeret commodiorem, ac faciendis itineribus aptissimam.

[12] Tantum erit curandum, ut in ipso delectu ratio aliqua habeatur bimatus, [& bimatus in cæde infantum notati.] a quo cœperit Stella Magis apparere, quando Herodes occidit Infantes. Diem ergo ortus ejus quæramus oportet, ex Euangelio vel aliunde notabilem, qui nihilo minus ad Christum pertineat, quam Stella ejus nascituri nuntia, & nati monstratrix. Talis autem dies vix potest alius concipi, quam quo vel Verbi divini incarnatio fuit annuntiata Mariæ, vel Domini venturi præmonstratio facta Zachariæ, cum ille promittebatur generandus, qui ejus adventum præcessurus erat. [Dionysius Exiguus anno uno ærā communem prævertens] Interim stante dubio, inter antiquos ab olim versato, utrum Christus annum XXXIII ætatis suæ in sua passione transgressus sit tribus mensibus, aut solum inchoaverit: miror eos, qui unius anni discrimen reperiunt inter calculum Dionysii Exigui & Venerabilis Bedæ (a quo, si verum fateri volumus, non autem ab illo usus hodiernus numerandorum annorum Christi exordium sumpsit) miror, inquam, eos rationem discriminis ab hoc petere, quod prior ab Incarnatione, alius a Nativitate instituerit annos numerandos; cum potius dicendum id fuisset factum ideo, quod prior annos XXXIII plenos, alius inchoatos dumtaxat putaret Christo convenisse. [non videtur ad conceptionem Christi, sed ad nativitatem respexisse.] Nam ætatem hominis ab ejus conceptu numerare, nulli, quod sciam, nationi hactenus in mentem venit, Cur igitur hoc dicemus in Christo fecisse Dionysium? & non potius ipsum in ea fuisse sententia, quæ nobis hactenus verosimilior visa est, de plenis XXXIII annis? quorum trigesimum, currentem adhuc, vel solum XIII diebus expletum, connectens cum anno XXXV Tiberii Cæsaris, necesse habuerit Epocham suam uno anno prius figere, quam fixit Benda: ideo autem visus sit ab annuntiato Verbi conceptu annum inchoasse, quia intentio ejus erat scribere de circulo Paschali, & docere qua die, unoquoque post Christi in carne adventum anno, celebrandum Pascha deinceps esset. Nam alioqui annus Romanis inchoabatur a Januario; nec nisi post extinctum Longobardorum in Italia regnum cœpti sunt ibidem anni, incertum quando, numerari a Paschate, idque difformiter; Pisanis ad novem menses pravenientibus Romani anni initium, Florentinis ad tres sequentibus, & utrisque ceteras Italicas civitates in suum stylum bifariam distrahentibus.

[13] Hæc sunt, ILLVSTRISSIME DOMINE, quæ Tibi volui consideranda proponere, prius quam Dissertationes Tuas in lucem emittas; non ut ipsas ex illis corrigas, sed ut meæ in utramque partem sententiæ fundamentis omnibus distinctius cognitis, occasionem habeas certiora docendi, præveniendique objectiones, quæ fortassis contra tuas assertiones formarentur. Sciens autem quod hoc anno MDCLXXXVIII, impressa jam pridem Consultatoria mea secunda, cœperint inter nos eo de argumento litteræ commeare, quarum ultimæ datæ sunt VI Martii; non miraberis, multo minus indignaberis, spero, quod Tuo responso non expectato Epistolam hanc attexuerim hisce jamjam finiendis Paralipomenis, & in lucem dandis initio Aprilis.

Hac occasione liceat mihi Lectorem meum monere, de quadam Observatione, addenda ad Pontificatum S. Gregorii, in nostris hisce Paralipomenis

Pag. 53 col. 2 post lin. 7 adde —

3 In Registro Epistolarum hujus Pontificis, quæ ibi universim supra octingentas numerantur, [S. Gregorii Epistolis insertus actus judicialis, sub nota anni 601.] libri 9 Epistola 22 censetur Actus quidam judicialis, quo Probus quidam, Abbas monasterii SS. Andreæ & Luciæ, testandi petit & impetrat facultatem; cujus Actus hæc summa est: In nomine Domini Dei nostri ac Salvatoris Jesu Christi, imperantibus Domno Mauricio & Tiberio Augustis, anno Incarnationis Dominicæ sexcentesimo primo, eodemque Domno undecies Consule, sub die tertio Nonarum Octobrium, præsidente beatissimo & Apostolico Papa Gregorio, atque considentibus reverendissimis, Menna Episcopo Telesino, & aliis Episcopis quatuor, Presbyteris autem Cardinalibus decem adstantibus etiam Diacono & Clero, Paterius Secundicerius annuntiat, Probum præsentandum consessui: qui introductus supplicem libellum offert legendum hoc exordio, In nomine Domini nostri Dei Jesu Christi, [& P. C. undecies] imperante Domno Mauricio & Tiberio piissimo Augusto, die tertia Octobris, Indictione quarta. Lecto libello paulisper abscedere jubetur Probus Abbas: itur in suffragia, & revocato adjudicatur quod postulaverat; Gregorio (cujus is conscientiam appellaverat, circa modum quo se dicebat Abbatem factum prius quam Monachum) exponente quid circa rem eam recordaretur, & decernente sic ei licere testamentum condere, tamquam si monasterium ingressus non fuisset: & additur; Data mense Novembris Indictione IV. Quæ Indictio, Septembri præcedenti inchoata, nobis a Ianuario annum exordientibus signaret annum adhuc sexcentesimum: unde Antonius Pagi in Dissert. Hypatica pag. 339, constare vult, quod Gregorius secutus est Dionysium Exiguum, qui Incarnationem anno Juliano XLV consignavit, eumque primum vocat Æræ Christianæ; quod non animadvertentes Onuphrius atque Baronius, hallucinati circa annum sint.

4 Ego vero existimo, & hos & illum hallucinatos, si crediderunt, [ut mendosiis est totus,] Actum istum Gregoriano registro ab initio insertum fuisse; reclamante stylo totius Registri, quod mere ac simpliciter est epistolare, nec similem alium (quales tamen centenos ac centenos exercuit Gregorius) uspiam habet admixtum Epistolis. [ut mendosus est totus,] Quamquam autem dubitare nolim, quin ea causa sic acta & decisa coram Gregorio sit; nego tamen, verbalem (ut nunc appellaremus) Processam, undecumque & quandocumque infartus Registro sit, ex sincero originali recte transcriptum haberi. Et hoc ultra concedere mihi videtur Pagius, cum agnoscit, male scribi, Imperantibus Mauritio & Tiberio Augustis, pro, Imperante Mauritio Tiberio Augusto; atque undecies Consule, pro sedecies: nec enim aliter inveniri potest Indictio IV, cujus Registro insertum instrumentum illud est. Huic autem aptare se volens is, qui sic corruptum contextum primum in lucem eruit ex veteri ac semiexesa membrana, [sic & interpolatus censeri debet,] & legibiliori forma transcripsit ut melius poterat, numquid non debebat Suspectus esse, ne Incarnationis annum adjecerit ex stylo suo proprio secundum Pisanos; potius quam affirmaret ex fide scripti, tam undequaque incerti, neque simile in toto Gregorio totque post secutis Pontificibus habentis, usum annorum Incarnationis pro tempore tam antiquo? Si nosse vis qualiter ipsemet Gregorius notaret Epistolas, eam consule, quam anno DXCVI scripsit S. Augustino Anglorum Apostolo, [nec probat usum annorum Christi sub Gregorio fuisse.] relatam in hujus Vita XXVI Maji num. 7, unde & ex aliis a Beda relatis discas, plures Gregorianas epistolas intercidisse, neque innotuisse Collectori Registri; qui omißis fere ubique chronatacticis clausulis, satis habuit mensem & Indictionem subinde signasse. Integra autem subnotatio Gregoriana sic habet: Data die decima Kalendarum Augustarum, imperante Domino nostro Mauritio Tiberio, piissimo Augusto, anno decimo quarto, post Consulatum ejusdem Domini nostri anno decimo tertio, Indictione decima quarta.

Atque hic absolvatur &c.

INDEX RERVM MEMORABILIVM

Vbi numero paginarum præfixa littera A, Apparatum; C, Conatum, & cum * Partem hujus secundam. P significat Paralipomena, † ante nomen, designat Sanctum.

A

Abdicatio S. Clementis ultronea A 48, C 217, & S. Petri Cælestini * 66, Silverii coacta 80: eam Episcopo licitam esse fingitur decrevisse Bonifacius IV, 94, esse patet ex facto.

Adamus Jo. Schall S. J. Mathematicorum Præses in China, funebri elogio a Rege honoratus P 136

Adulterum Regem Lotharium persequitur Hadrianus II C 140, P 71

Ægyptii nativitatem & epiphaniam Christi conjunctim colebant P 25

Ætate exigua Pontifex factus Benedictus IX C 182, Ioannes XII P 79, nec ita pridem Sacerdos ordinatus 17 annorum adolescens P 85

Agnes Imp. mater Henrici IV excipit Stephanum IX, pro abolitione investiturarum ad se venientem C 192

Agnus Dei benedicendi origo & ratio P 19

Alba civ. Latii, a Paschale II recuperata, fugitivum eum excipit C 204, 205

Alifanis concessum corpus S. Sixti I, Aletrinis cedit, & utrisque pestilentiam tollit. P 36 P 21

Ambrosii Camaldul. Hodœporicon ex eoque descripta fuga Eugenii IV P 121

Amedeus ex Duce Sabaudiæ Eremita, tum Antipapa Felix, pacis causa se abdicat C * 123

Anagnia, patria Innocentii III C* 33 & Alexandri IV, qui ibi palatium ædificat * 49; in hoc captus a perduellibus Bonifacius VIII * 68

Anastasii Bibliothecarii Codices quorum nobis usus fuit C76. Sepulturæ Pontificiæ dies ab eo varie sumptus 23, multū is usus 3 Catalogo 72, ejus finis & continuatores 137

Andoinus de Burgundia Ab. Cluniac. Vicarius Innocentii VI in Italia C* 90

Anconæ enormes Indulgentias dedisse fingitur Alexander III P 101

† Anna Christi avia ex stirpe Aaron A 39, P 17

Annorum Christi usus perperam affictus Gregorio I, C 152 & Pelagio II P 56, 153, induci cœptus P 50: varie sumptum eorum initium a 25 Martii, aut I Ianuarii C 214, * 65, * 134, * 140.

Anthimi CP. Patr. hæretici restitutionem ante Pontificatum male spondet, factus Pontifex constanter negat Vigilius C 83

Antiochenus S. Petri Episcopatus C 12, 15

Apocrisiarii Apostol. CP. male ab Imper. habiti C 110

Apostolorū communis potestas in quo sita, & quomodo omnium Caput S. Petrus P 31, Divisio quando facta C 12, cur instituerint patria præcipuarum gentium lingua sacra dicenda 139

Aquæ frigidæ probatio non fuit ab Eugenio II instituta C 128

Arabicæ linguæ usus in Perside concessus Carmelitis ab Vrbano VIII P 70

Aretii obiit & colitur B. Gregorius X C * 56

Archelaus filius Herodis quando patris regnum Romæ petierit A 7, 22, P 250

† Arialdus Martyr Mediol. canonizatus P 89

Armeni schismatici pertinaces in simul agenda Christi Nativitate & Epiphania ex opinione de una in eo natura P 25

Arnaldus de Servola auctor Societ. del Acquisto C* 90

Arnaldus de Brixia, caput factionis Romanæ pro restituenda suprema auctoritate Senatus P 99

Arnulfi Imp. expeditiones in Italiam P 75

† Arnulfus Episc. Meten. parens 2 stirpis Regiæ apud Francos: hunc a Blithilde Clotharii I filia deducunt aliqui P 64, alius ex Sigeberto Merovæi primogenito 65

Atthonis Ep. Mediolan. epitaphium P 76

Avenione electi Pontifices Benedictus XII C 83 Clemens VI * 86, Innocentius VI * 89 Gregorius XI * 94 & Benedictus XIII * 105: ibi mortui Petrus de Corbaria Antipapa C * 82 Benedictus XII * 83, Clemens VII * 103

Augusti jocus de Herode, perperam traductus ad Infanticidium A 29

Aurelianus Comes Vir. Mil. etiam Princeps dictus, sub Trajano Christianorū persecutor, cum Aureliano Imp. male confusus. A 45

B

Baleares insulæ ab Aragoniis occupatæ C * 88

Bambergensis Ep. postea Clemens II, illi suæ Ecclesiæ scribit P 85, Leo IX Pallium Episcopis & Canonicis mitras indulget 86

Baptismus Christi quando factus? juxta Henschenium 6 Ian. A 8, juxta nos potius Septembri præcedenti P 23 Constantinus Magnus non Romæ a Silvestro, sed Antiochiæ sub mortem baptizatus est. P 34. Baptisterium ejus in Vrbe sic dictum, quia ab eo conditum C 212

Baronio Annalium conditori habenda etiā dum refutatur reverentia C 1. Laus operum ejus C * 35, sinceritas adversus figmenta citra respectum odii quod veritas parit. P 102, extremum volumen scribentis protestatio opposita accusatoribus ejus P 103

† Benedicto Ab. perperā aptata vetus imago P 25, controversia de ejus corpore ubi sit, non est dirimenda per Bullas C 201. Ex ejus ordine Pontifices non adeo multi ut vulgo fertur P 57

Bennonis contra Silvestrum II calumniæ C 177

Berengarii regnum in Italia C 151, 152

Berengarii Hæresiarchæ retractatio & relapsus frequens ac tandem seria pœnitentia P 89, 90, 91

Bernardi Guidonis Ep Lodoven. Pontificale, datur inde Vita Clementis V C * 71, ejus finis * 78

Bessarioni Card. pene facto Papæ, obfuit Græcū esse C * 126

Bethleemi non solum natus Christus, sed & educatus usque ad fugam in Ægyptum A 26, P 151

Bona Card. improbat Lectiones de lepra & baptismo Constantini C 212

† Bonifacius Ep. M. promovet usum annorū Christi P 50

Bononiæ sepultus Alexander VI C * 109

Bracarensis Archiep. Mauritius assumptus in Antipapam, ejus Vita a Baluzio collecta C 206

Breviarii Rom. errata si quæ sint, modeste indicanda, non canonizanda C 52, 134

Brutiorū Vallis monast. unde sumptus Paschalis II, P 93

Bulgaris concessus in sacris usus Slavonicæ linguæ probāte Apostolica Sede C 137 P 70. Eorum post Græcos Apostoli, Marinus & Formosus, postea Pontifices, C 142 hoc etiam in Episcopum constanter postulato, sed negato, ad Græcos illi transeunt P 72

Bullarū ante consecrationem forma P. 105 cum titulo absoluto Episcopi 112. Sigillantur plumbo, Capitibus Apostolorū impresso 33, inscripto nominibus Pontificū 48, forma quædrata 8 seculo 59. Bullarū initium C 99 Circa eas innovata multa II sec. 190 P 87. Otthonis 1 Bulla aurea 161

C

Cajus Cæsar quando ultimum Consul dictus ab Augusto & ad Parthicum bellum profectus A 7, 22

Cajetani (Constant.) Ab. mala fides in veteri imagine, quæ verosimiliter Deiparæ est, S. Benedicto applicanda P 52 augendoque numero Pontificum ex suo Ordine 57

Canon Paschalis Victorii Aquitani P 46

Canonicorum Romanorum & Mediolanensium antiquus habitus P 96, 97

Canonicus Regularis Eugenius IV C * 118, P 122

Canonizationes Sanctorum, Vdalrici C 172 aliorumq; solennitate paulatim auctiori; Ludovici Ep. * 75, Thomæ Aquin. * 77, Hedwigis * 55 Vinc. Ferrerii & Edmundi Cantuar. * 127. Canonizationes SS. Kiliani, Trudberti & Suiberti perperam adscriptæ, Zachariæ, Stephano II, & Leoni III * 127

Capparum seu Pluvialium forma & usus P 96, cur cum ea Pontifices sculpti in nummis 106

Caput Ecclesiæ unicum Petrus: qui ei socium in hoc addidit Paulum, a Diana & de Marca refutatus P 30

Cardinalibus solis quando concessum jus electionis Pontificiæ C 196: an eo privari possent disputatum nec probatum in Concilio Constantiensi P 118: iis annumerari quando cœpti Episcopi C * 24

Carmelita an fuerit Benedictus vel V, vel XII C 165

Carolo Magno Imperium destinat Hadrianus I, ab eo ut pater honoratus Epitaphiis C 124, reipsa confert Leo III 125, hujus & illius imagines Romæ ibid. & P 67

Caroli Andegavensis in Regno Neapolitano fortuna C * 48, obitus * 63

Caroli Simplicis turbatißimum in Francia Regnū P 66

Carolus Comes Simplicis nepos, ultimus Carolidarum a succeßione exclusus cum liberis, moritur Trajecti ad Mosam P 67

Carolus de Malatestis Dominus Arimini, protector Gregorii XII P 117

Casini an corpus S. Benedicti dubitatum C 201: ibi obit Victor III 199

Casularum seu Planetarū forma diu rotunda, quomodo cœpta ad latera aperiri P 96, 97

Catalogi Pontificū qui vetustiores & cujus auctoritatis A 1, P 26, Catalogus Metricus Maniacutii C * 27

Catholici titulus Regibus Visigothis olim communis in Hispania, renovatus ab Alexandro VI P 122

Cavallerii (I.B.) Icones Pontificum quā levis fidei C 9. P 29, 55

Census in Christi nativitate, eamq; prægreßi A 6, 7, 21

Centumcellis moritur S. Cornelius, non Romæ C 34

Cerei Paschalis origo & usus C 9 P 19

Childericus Merovingorum Regum in Francia ultimus videtur suæ depositioni consensisse, fuisse autem filius Chilperici II, non Dagoberti II aut III P 62

Cleophas frater Iosephi, patruus Mariæ, diversus ab hospite Christi in Emaus P 17

Christi Genealogia per Iosephum propatruum, legalis ad Salomonem, carnalis ad Nathan ducta: ex parte matris, per Ioachimum ex Iuda, per Annam ex Aaron A 31, P 16: ejus Fratres & Sorores in Euangelio qui & quomodo A 37, Christū duobus Geminis Coss. crucifixum omnes fere antiqui tenent, idemque rursum defendit Henschenius A 6, ac porro defendent Schelstratius & Pagius P 149, 150, stante pro Æra vulgari Poßino & aliis A 13. Christo regnante quomodo scriptum 10 sec. C 160

Christianæ Religionis innocentia, imperii Sinici comitiis probata P 135

Christianissimi titulus, jam olim Caroli M. majoribus datus, & Francorum Regum exinde proprius, P 59, multo prius datus Hispanis Visegothis P 124

† Chrysostomus (Joannes) promovet divisionem Nativitatis ab Epiphania P 24

Cistercienses Papæ, Eugenius III, & Benedictus XII, C * 21, * 83

Cluniaci Monachus, Paschalis II 202, sepultus Gelasius II C * 9

Cognati & Cognatæ dicuntur affines, non consanguinei A 40

† Coleta visa ruit e throno Bened. Antipapa, C * 106

Columnensium in Bonifaciū VIII conspiratio C * 68 ex ea familia Martinus V * 112

Compostellanarum Indulgentiarum initius P 69

Conceptionis Christi, Baptistæ, ac Mariæ dies videntur ex notis Natalium diebus definiti P 25

Conclavis pro electione Pontificia initium Viterbii, C * 55, inchoandum nono die post mortem Pontificis, * 69; Forma ejus & leges 15 sec. * 69, * 128. Relationes Conclavium ab an. 1305 ad 1523 * 71 * 154

Confirmatio Pontificum quomodo devoluta ad Reges C 67, quo casu peti prætermissa 77, an petita ab Exarcho Ravennate 99

Confucio, ut Magistro, haberi soliti apud Sinas honores, pure civiles sunt P 145

Conradi Regis gesta & mors in Apulia C * 40

Consecrationis forma lingua Sinensi P 129

Constantiense Concilium, nec ante trium Obedientiarum unionem generale fuit, nec synodaliter statuit ea quæ merito postea fuerunt improbata P 117

† Constantini Magni lepra & baptismus Romæ, etiam Occidentalibus multis olim dubius C 212. Imagines ejus ex nummis a Wilthemio illustratæ P 44. Donationis quæ ab eo Ecclesiæ facta fingitur, ætas & auctor 8 sec. C 48, 123

Constantinopolis capta a Venetis C * 34

Consulibus signata tempora invenire quanti faciat Baronius A 2. Consules extraordinarii aut Vrbani tantū, 8 sec. eum titulum Pogonatus potiorem habet Imperiali C 116

Copti qui & quales in fide C 3

Corduba Maurorum in Hisp. Academiæ P 48

Corona oblationis quid fuerit C 27

Coronatio Pontificia, etiam in Feria fieri cœpta 16 sec. C * 157

Cosmi de Medicis egregia fides in reddendo deposito erga Ioannem XXIII C * 112

Crescentius Consul Romæ infestus Pontificibus, C 170, 174, 176.

Crociæ, cappæ nigræ Cardinalium C * 149

Crux Papalis novo invento triplex, sed in solis picturis, P 53, Cruces in Bullis una aut plures P 87, in primitiva Ecclesiæ diadematæ? palam habentur in China P 147

Crucifixum omnino prædicari Sinis, sed nudum minus congrue exhiberi P. d 243

Cruciferorum institutio, qua fide adscripta S. Cleto? P 34

Cruciata ab Vrbano II publicata, C 200

Cyborum familia illustris & vetus, P 122

Cyriacus Papa Vrsulanus, merum figmentum, C 28 & seqq.

† Cyrillus Ep. Hieros. consulit S. Iulium Papam de die natalis Dominici celebrandi, P 23, 44

Cyrinus quando factus Præses Syriæ. Ab eo acti Census duo, A 6, 21

D

Dagobertus ult. R. Fr. puer obiit, P 64

Dalmatia, patria S. Caii & Ioannis IV C 40, 99

Dalmaticæ forma, 6 & 14 sec. C 89, P 97

† Damiani seu Fontis Crucis-avellanæ Ordo, ab aliquibus cum Cælestinis confusus, C * 65

Davidis posteritas omnis aut extincta aut ignota, A 37

Decori ratio habenda in ritibus sacris, & omittendum si quid offendat, P 144, 145

Decretales veterum Pontificum confictæ pleræque: quis auctor, quam sine scrupulo nunc falsæ dicantur, quam ridiculæ in nomenclatura Consulum C 4, 18, 21: eas nulla juvat Pontificum ipsis usorum auctoritas, qui tamen in eo usu excusandi 136, earumdem ætas P 56

Decretalium libri, jussu Gregorii IX compilati, addito sexto aucti a Bonifacio VIII, a Clemente V edi probati, C * 36, * 67, * 73.

Decretum Gratiani, ubi & quando conditum C 185

Decreta ficta ut suspecta, Bonifacii IV C 94, Stephani IV 127, Eugenii II 128

Dedicandi Ecclesias & oratoria suburbicaria a Rom. Pontifice petenda facultas. C 172

Dextri & Sinistri lateris quando mutata dignitas, C 126 quæ ratio eorum in Francia sub vario respectu. P 33

Diaconi vetus habitus P 97, in eo pictus fuisse videtur Clemens V, P 108

Dies mensis vulgari modo cœpti numerari 6 sec. C 86

Dignitates seculares non semper dedecent personam ecclesiasticam, P 146

Dionis corruptelæ circa Cajum Cæsarem, A 22

Dionysii Exigui calculus annorum Christi, A 12, a vero differre annis 23, aliquando creditus, P 50

Dionysiani monasterii archivio sua reddita æstimatio C 4

Dioscorus cum Bonifacio III electus, falso accusatus Simoniæ, P 49

Diplomatica res a nobis ex occasione, nec sine erroribus delibata; a Mabilione ex professo accuratius pertractata, C 3

Discretio necessaria præconibus fidei, præsertim apud cultiores gentes, P 140

Diurnus Pontificius seu Formularium XI sec. C 134

Dominicæ diei observantia ad Ordinationes Episcopales exordium habet a S. Petro, C 4, 12, 51, 62, 96, 123

Donationis Constantinianȩ falsitas, ætas, auctor C 123, P 43

Donatistæ videntur finxisse lapsum S. Marcellini, C 43

E

Ecclesiarum Romanarum nunc penitus oblitarum Catalogus, P 42

Eclipsis mortem Herodis prægressa, A 7. aliæ eodem pro sententiarum varietate referibiles, P 150, 151, Alia sub Leone II chronologiam firmans, C 106

Electionis Pontificiæ libertas ab Odoacro haud impune sublata C 67 non facienda nisi 3 die a despositione decessoris 93, a Constantino Pogonato restituta, sed frustra 107. Relatio ad Principes de eadem, 106. Populi ac Militum & Optimatiū ad eam jus, 117: dies ex die sepulti decessoris petenda, 39. Ad eā requisiti Mißi Principū, 127, 129, 130, quod decreto sancit Ioannes IX, 149. Dies Electionisquam sero cœptus adhiberi ad ordiendos annos Pontificum C 4; ea non faciebat Pontificem primis XI seculis, C * 9 faciendæ forma 12 sec. C * 32

Electum Pontificem omnia agere posse, etiam ante Ordinationem, statuit Nicolaus II, C 160

Electorum Imperialium institutio, C * 175

† Elisabeth Cognata, I. Affinis id est, Deiparæ, A 39

Emerentiana fingitur Deiparæ & Elisabethæ avia, A 38

Epactæ & Concurrentes quando notari cœptæ P 60

Epiphaniæ & Natalis Domini festa distinguere docet S. Iulius Papa, P 23

Episcopus Apostolicus post Papatum S. Clemens, ante eum Marinus, C 17, 142

Episcopi in una civitate initio plures, sed subordinati, C 15. Translatio ab una Sede ad alteram inusitata priscis. Ibid. ejusdem exempla vetera falso allegata, 33. Ipsa Canonibus contraria quidem, sed rationibus defensa, 154

Episcoporum officium circa electionem Papæ 12 sec. C * 10 signandi Ordo *, 24: nominantur illi Episcopi Urbis, P 97

Epistolæ Innocentii III a Baluzio vulgatæ, C * 34

Epistolæ fictæ præter decretales ante Siricium sub nomine Anastasii I, C 60, Hormisdæ 69, Ioannis 170 Bonifacii II, 77, Silverii 81, Pelagii I, 213, Pelagii II, 88, Deusdedit 95, Pauli I, 122. Formosi, 146 P 72

Eua Reclusa Leodiensis promotrix festi Corporis Christi, C 52

Eucharisticæ Hostiæ in carnem versæ miraculum Aletrii C * 36. Aliud Bolsenæ sanguine fluentis, * 51. Item Florentiæ ex non satis absterso calice, P 104

Eusebii circa Marcellum & Marcellinum negligentia C 46

Exarchi Ravennates Pontificias electiones probant 7 sec. C 99: quomodo ad eos mitteretur Decretum 116

Excommunicatio injusta humiliter tolerata a Formoso Episc. postea Papa, C 145

Exemptio monasteriorum a jure Ordinarii, quam antiqua, C 102

Ezechias R. Juda, solum legalis filius Achaz. A 33

F

Favoritus (Augustinus) æstimator hujus operis, C 4

Felicis II inventio sanctitatem ejus confirmat, C 57

Ferrariæ sepultus Vrbanus III, C * 29

Ferdinandus Verbiest S. I. Collegii Mathematicorum Præses in China, exules Mißionarios restitui impetrat P 137, laudatur Brevi Innocentii XI, 147

Fidei profeßio edita a Leone II ad altare S. Petri, C 107; & a Conone vel Sergio, 111

Figlinum monumentum Benedicti V Hamburgi, C 164

Filii nomine erga Imperatorem primus usus Felix III, & S. Leo I erga Imperatricem C 213

Fistula seu tubus opticus, Silvestri II inventum P 85

Flaviæ Domitillæ duæ, alia Virgo M. alia hujus patruo Fl. Clementi Cos. nupta, C 218

Flodoardi Remensis Pontificale metricum, & opus de Sanctis, P 69

Florentia Archiepiscopatus titulo ornata, C * 115; patria Clemētis VII, Clemētis VIII, Leonis XI, & Vrbani VIII, C * 156, * 161, * 162. Ibi sepulti Victor II, Stephanus IX, & Nicolaus II, * 191 * 195, item Balthasar Cossa, qu. Ioannes XXIII, C * 162, Florentini Concilii Acta, * 119. Exceptus ibi Eugenius IV P 12

Fortunæ mira conversio circa Rogerium Sanseverinatem, eversa familia exaltatum, C * 42

Fortunatis insulis Rex datus Ludovicus dela Cerda, a Clemente VI C * 86

Francia, patria Calisti II, & Martini IV, C * 14, * 60: ejus Regibus acceptum refert Paulus II patrimonium S. Petri, P. 92: regnum eorum non fuit ab initio hereditarium P 93: adjurantur a Stephano II Principes, ne aliunde quam ex Pippini posteris Reges accipiant P 93

† Francisci Aßisiatis festum auget Sixtus IV, C * 36

Fratri peste laboranti per se aßistit Martinus V, C * 116

Fridericus II, fautor Saracenorum in Apulia, ibidem moritus, ejus filii nothi, C * 40, * 41, * 46

Fulco Remensis Archiep. Marino Papæ carus, P 71

Fumonis Castrum, custodia Gregorii Antipapæ & Petri Cælestini, C *13, *65

Fundi, patria S. Soteris, C 25

Funebres ritus Sinensium, quales Francorum erga Regem defunctum, P 146

G

Garanta (Nicol.) prosequitur Pontificale Petrarchæ. P 111

Galisa, patria Martini I, C 142

Geminis Coss. seu anno 29 Christum passum Patres sere tenent, & Henschenio multæ persuaserunt rationes; quas dissolvere conatur Poßinus, A 4, 10, 13 & seqq.

Genealogia Christi A 31

Genealogiarum quanta cura Iudæis & quare? A 35

Geneva, patria Clementis VII antipapæ. Ibidem obit Felix Antipapa, C * 101, * 123

Gennæ castrum, patria Alexandri IV, C *49

† Georgii Mart. reliquiæ inventæ Romæ a Zacharia Papa, & positæ in Diaconia ad Velum — aureum P 61

Germania, patria Stephani VIII, & Leonis IX, C 159, & 189

Ghibellini & Guelfi unde dicti? P 91

Glesum Germanis quid sit C 164

Glossa Juris Canonici ordinaria, quomodo correcta, C 32

† Gondulfi Ep. Traject. vita prorsus fabulosa, P 65

Gonzaga Vicarius Mantuæ institutus, an. 1338, C 85

Gordianus, pater S. Gregorii I, ejus & uxoris effigies C 89

Græcia, patria Telesphori, Hygini, Anteri, Sixti II, Eusebii, Zozimi, Theodori, Ioannis VI, Zachariæ Pontificum, C 21, 32, 37, 46, 61, 100, 112, 120. Græci cur Latina lingua minus usi 139

† Gregorii Magni atavus Felix, non IV, sed III, C 67: ejus Imagines 89 P 54. Gregorianarum Missarum tricenarium quale reprobatum, C 91, 92, P 53

Gregorius Antipapa contra Benedictum VIII, C 18

Guido Imp. an. 891, C 151, distinguendus a Marchione Spoletino fratris sui filio P 75

Guido Montefeltrius, Ecclesiæ rebellis, domatur C *62

H

Habitum Religiosum an in Papatu gestarint Eugenius III P 100, Innocentius V 105, Eugenius IV 122

Hæreticos Imperatores civili honore prosecuti Pontifices, C 118. Collati ab Hæreticis Ordines non minus validi sunt quam eorum baptismus, 54

Hazartii (Cornelii) Triumphus Pontificum, Teutonice edendus, occasionem dedit huic Conatui, C 102, P 57

Hebdomadæ majoris Officia Papalia, C * 99

Hedwigis Ducissæ Poloniæ Canonizatio, C * 53

† Helenæ nummi distinguendi a nummis Helenæ uxoris Iuliani Apostatæ P 44

† Henrici Imper. coronatio, C 180

Heraclii Imp. damnata ecthesis C 98

Herodis obitus ab Heschenio & Alexandro aliquot annis ante æram vulgarem, a Poßino ad ipsum æræ initium relatus, A 7, 18. Fuit genere Iudæus, licet Ascalone natus, 37: ejusdem graves ante obitum morbi statim a cæsis infantibus A 28, ac rursum P 21, 150

Hetruria patria Leonis I, Ioannis I, Sabiniani, Gregorii VII C 64, 69, 92, 197, item Cælestini II & Alexandri III, *20, *25: præter alios certis Hetruriæ civitatibus adscriptos.

† Hieronymus quando Romam venerit, & an ad Damasum scripserit, petens gesta Pontificum? Non vertit Scriptur as in linguam Slavonicam, C 58. 138

Hierosolyma a Tito excisa an. 70, A 11

Hincmarus Remen. Archiep. Ioanni VIII carus, P 71

Hispaniæ Reges, dicti Catholici P 123, olim etiam Christianißimi 124

Hispania, Patria S. Damasi, C 57

Honorii I laus & prætensa damnatio C 97, Acta VI Synodi circa eum depravata 105, 110

Hunni similes Tartaris, prædas hominum ad quæstum agere soliti, P 39

I

Iacobus Zebedæi, potuit ante mortem ivisse in Hispaniam, A 11

Iannotius de Manettis scribit Vitam Nicolai V, C *125

† Jacobus Ep. Hierosol. ex patre & matre Frater Domini, quando obierit A 11, 39

Idololatria calumniose afficta Sinensibus Neophytis P 147 eorum unus palam idola comminuit. Ibib.

Jejunare Feria V in Quadragesima instituit Gregorius II: cur id ante vetitum C 115

Jesu Nomen quando seorsim ab imagine pingi cœptum? P 55

Jesuitæ, a Cantoniensi sex annorum exilio ad suas ecclesias honorifice reducti, P 137, Discretus eorum prædicandi modus a calumniis defensus, 144, 147, quam ridicule accusati de negotiatione. Ibid.

† Ignatii Antiocheni Epistolæ, sub triplici discrimine, quædam etiam interpolatæ, C 219

Ill. litteræ positæ pro nomine, ut nunc N. C 116

Imagines Christi & Apostolorum in habitu religioso prohibet Vrbanus VHI, C 5: in Canonizationibus quando cœptæ adhiberi? 174: inclinant se cadaveri Formosi Papæ, P 73. Imagines Pontificum a I B. de Cavalleriis editæ, cur operi huic addi permissæ C 10 quam exiguæ auctoritatis ac vetustatis P 29

Immemorabile tempus excedere spatium 100 annorum, definit Vrbanus VIII, C *172

Imperatoris annos non desiit primus notare Gregorius VII, C 108

Indictio Pontificalis a Nativitate cœpta notari C 190

Indigenæ Sacerdotes soli apti ad firmandam apud Sinas religionem, P 128

Indulgentia quid sit, Ecclesiam aliquam visitantibus, primum II sec. offerri cœpta, probatur ex Anastasii & Diurni Pontificii silentio, C 133 quanta parcitate dabatur 12 sec. 49, ad Sanctorum Canonizationes & ecclesiarum dedicationes, quando adhiberi cœptæ 173, 190. Falsitas earum quæ S. Silvestro tribuuntur, 49; Stationarias justo antiquiores credidit Bonifacius VIII, 134. Non veras confirmans Pontifex facit ut sint, C *163. Enormes affictæ Gregorio III C 120, Alexandro III & Innocentio III P 101, 103. Vrbano V, P 110, Sixto IV, C *136 Initium earum aliquod sec. 10 & 11, P 69

Infallibilitas Pontificum non extendenda ad quæstiones puri facti, C 45

Infantes occisi ab Herode, uno anno aut octimestri post Christum natum, A 7, P 21 eorum cædes dißimulata a Iosepho: quo astu patrata, 18, 28

Infulæ mitrarum Episcopalium quid? C 209

In perpetuum, Monogrammate expressum, C 190

Inscitia falso objecta Pontificibus, C 171

Insignia gentilitia ante Bonifacium VIII, usurpat Adrianus V, & bullis insculpit Clemens VI, C *58, *89

Inventio corporis, S. Stephani I P 4 S. Leonis I C 65, Victoris III, 199

Investituræ non sunt Carolo M. ab Hadriano concessæ, ut fingit Sigebertus & habet Decretum, C 125: pro iis abolendis in Germaniam it Stephanus IX C 192 earumdem correctio 200 & abolitio. P 98

† Joachimo Abbati suppositæ prophetiæ de Pontificibus, C 216

Joannæ Papissæ origo & fabulositas, C 113, 136, 143

† Joannes Baptist. Consobrinus Christi per amitam Annam, A 39

† Joannes & Jacobus Zobedæi Nephtalitæ, extranei a Christi familia, A 40

Joannes plures Papæ: in numero nominis eorumdem confusio, C 162, 176, 181

Jordanus scribit Vitam Martini IV, C *61

Joannis Card. Burgundi Epitaphium, Ioanni XV erronee tributum, C 170

Joannes Brocardi Cler. Cameralis describit conclave Pii III, C * 143, & Iulii II, 148

† Joseph cognomento Panther P 16, Deiparæ sponsus, ejusdem patruus & grandævus; fuit Legalis filius Iacob, naturalis Heli: debuit in genealogia Christi potius quam Ioachim nominari, A 32, 33: fuit ipse & Virgo fortunæ saltem mediocris, 26, 40, ex Voto Virgo 32, 38, iniit conjugium ex lege necessarium, Ibid.

Joseph & Judas Barsabæ, an consobrini Deiparæ ex patruo Saba? A 39, non videtur, P 19

Joseph, S. Jacobi Adelphothei frater. A 39

Itinerarium Vrbani V metricum, P 111, Adriani VI, C * 153. A 18

Josephi Judæi historici mala fides, an scripserit de apparitione Angeli facta Zachariæ P 24

Jubilæum instituit Bonifacius VIII; ad annum quinquagesimum illud contrahit Clemens VI, P 107 C * 86

† Judas, scriptor Epistolæ, frater Iacobi ex alia matre, non Apostolus, A 39

Iudæi cyclis depravatis usi, A 5: negat tamen Poßinus sic potuisse exerrare, ut vere obierit Christus 25 Martii, A 15

Iulia, Augusti filia, rea adulterii peracta A 22

K

Kalendarii reformatio sub Gregorio XIII, C * 159 hæreticorum in ea recusanda pervicacia, P 125

L

Lambertus Imp. an. 893 in Italia, C 151

Lateranensis Basilicæ restauratores Pontifices, præsertim Sergius III & IV, C 48, 155, 179

Latina lingua cur fidei prædicandæ suffecerit in Occidente, non item in Oriente, C 139, ejus ad Sinas introducendæ impoßibilitas, imo & damnositas, P 129

Legalis filiatio carnali potior Iudæis, A 35

Lemovica, patria Clementis VI, Innocentii VI, Vrbani V, Gregorii XI, C *86, *89, *91, *94

Leoninorum versuum rudimentum C 55, & præcipua cultura sec. 12, B 95

Leprosorum Machinatio contra sanos in Francia an. 1321, C * 77

Librorum de imitatione, unus an plures auctores? C *82

Liberii Papæ lapsus non satis certus, ejusdem ut Sancti cultus, C 51, 54

Livii historici ossa Patavii honorifice translata, P 145

Lotharii Imper. coronatio P 99

Lotharingia, patria Stephani IX, C 190

Luca, patria Lucii III, C *28. Hujas an Lunensis S. Eutychianus? C 40

Luciferiani finxerunt Martyrium S. Felicis II, C 56

Lucius (Ioannes) suasor hujus Conatus, C 2

Ludovicus Balbus, nunquam fuit Imperator coronatus, C 141

Ludovicus Bavarus, excommunicatus a Ioanne XXII, petit absolvi a Benedicto XII, C *78, *84

Ludovicus f. Bozonis an. 900 Imp. in Italia, C 152

Ludovicus Comes Flandriæ in obedientia Vrbani VI, constantißimus C *97

Lugduni electus Ioannes XXII, C *74

M

Mabilionis (Ioannis) de re diplomatica opus insigne, cui non pœnitet occasionem dedisse, C 3

Magiæ falso insimulatus Silvester II, C 177

Magorum adoratio Nativitati a Græcis jungitur, A 7: potest ea in æstate accidisse, P 21

Majolus Ab. ad Pontificatum invitatus ab Imp. P 81

Majoricarum Rex Iacobus ejicitur, capitur, occiditur, C * 88

† Malachiæ Episcopo suppositæ prophetiæ de Pontificibus, C 216

Manfredus, sparso nuntio de morte nepotis, coronatur Rex Siciliæ, C *44

Manfredoniæ superstitiose fundata & perfecta, desolato ea causa Siponto. C *45

Maniacutii Nicolai versus de serie Romanorum Pontificum, C *27

Manus cur lavet Sacerdos post susceptas Oblatas, P 16

de Marca (Petrus) scribit de Primatu Petri supra Coapostolos alios, etiam Paulum P 30. Honorium volebat vindicare a nota hæreseos 58

† Marcellini lapsus fictionis redargutus, C 43

Marcellini & Faustini Presbb. libellus C 51, eorum mala fides 58

† Marci & Marcelliani Martyrum effigies ad S. Sebastiani. P 51

Mardochæus patruus Estherem neptem sibi educat in uxorem, A 32

Mariæ Deiparæ festa serius instituta, nec recepta in Africa, P 25. Nativitas videtur a S. Gelasio decreta P 47. Visitatio a Bonifacio IX, C * 115. Præsentatio a Gregorio XI, P 110. Imago ad S. Sebastiani pro imagine S. Benedicti obtrusa P 52. Ecclesia trans Tiberim restaurata ab Innocentio II. C *17 Devoti ei Pontifices, Gelasius I, Anastasius II, Gregorius XI, Sixtus IV, C *68, *94, *136

Maria Cleophæ, consobrina Deiparæ, an eadem quæ Maria Iacobi? A 39, P 17

Mariani Scoti negligentia in annis notandis, C 143

Maroccia, Sergii III Pontificis amasia, mater Ioannis XI, C 156, P 125

† Martha an fundatrix ecclesiæ Avenionensis? C *79

Martini Pontisices, quomodo quinque numerentur, P 106

† Martini Turonensis pervetus Ecclesia Romæ, P 76

Martinus Polonus, Electus Gneznensis: ejus aliorumque ab eo allegatorum Chronica, C *16, mutatio styli in ea * 53 conclusio ejus *59

Martyres non omnes ante Silvestrum Pontifices, imo nec Confessores; cur tamen ut tales colantur? C 47

Martyrologium S. Hieronymi veros obituum Pontificalium dies notat, C 4, 24

Mauritius Burdinus, Ep. Bracar. Antipapa Gregorius; Vita a Baluzio collecta, C *13

Massiliæ sepultus S. Vrbanus V, C *93

Mediolanum, patria Alexandri II, C 196, Vrbani III, Cælestini IV, Pii IV, Gregorii XIV, C*29 P*102, *C39, *158 *160. Ipsum Schismate distractum a Romana Ecclesia per annos 200, sed imperfecto, C 193 P 89

Mendacium in Vitis Sanctorum detestatur S. Petrus Damiani, P 41

Memmius Regulus Cos. suffectus Sulp. Galbæ an. 33, A 24

Militia Jesu Christi in Portugallia instituta, C *76

Minorum Ordinis Pontifices, Nicolaus IV, Alexander V, Sixtus IV, Sixtus V, *64, *108, *134, *159

Missalis Gelasiani vetus exemplum P 47, Slavonicam Romæ excusum, Sinense in China auctoritate Pauli V, P 126

Mitræ Episcopalis forma medio ævo, C 208: ejus usus concessus Canonicis Bamberg. P 85

Monogrammata nominum Pontificiorum P 67

Ex Monachis assumpti Pontifices qui dicantur, an & tales fuerint per aliquot continua secula P 57

Mons-altus in Piceno, patria Sixti V, C *159

Mons-fani in Piceno, patria Marcelli II, C * 157

Mortalitas universalis an. 1347, C *87

Motu proprio cœpit scribere Pius IV, C *158

Mulieribus severe prohibitus ingressus intra ambitum monasterii Turonensis, C *159

N

Natalem Domini 25 Decembris celebrandum decernit Iulius I, P 23, 44: potuit is, uti & Baptistæ atque Deiparæ ex libris Romanorum Censuum certo sciri P 25, ab eo initium anni Ecclesiastici & Martyrologiorum Ibid. Fuit Orientalibus primo celebratus cum Baptismo, 6 Ianuarii Ibid.

Alexandri (Natalis) libri prohibiti, qualiter hic allegati C 1 P 15

Neapolis patria Bonifacii V, C 95, Vrbani VI, Bonifacii IX, Ioannis XXIII, Pauli IV, *95, *104, *110, *158: ibi electus Bonifacius VIII, *67; Sepultus Innocentius IV, C *38

Negativi argumenti, præsertim universalis, quanta vis C 30, 94, 133, 177

Negotiari accusati Iesuitæ, ab eo qui viderat mercibus inscriptum titulum Societatis, scilicet Mercatoriæ, P 14

Neophytus in Pontificatu quis C 163

Neronis extrema acta & obitus, A 42

† Nicolai oratorium in Laterano: ejus picturæ quales, P 95

Nicolai I error circa Decretales, C 136

Nicopolis in Græcia, patria S. Eleutheri C 26

Nobilitas maxima Callisti II, P 98

Nomen qui Pontifices primi mutarint C 130, 168: qui plumbo inscribere cœperint, P 46, 48

Nonantulæ sepultus colitur Hadrianus II, C 143; an etiam S. Silvester? P 43

Noricum, patria Damasi II, & Victoris II, C 188, 191

Northumbrorum controversioni intendit Bonifacius V, C 96. Eorum Apostolus Paulinus Ibid.

Norwegiæ Apostolus Nicolaus Episcopus Albanensis, postea Honorius IV, C *24

Nummis Leo, non I, sed III nomen impreßit, P 46

Nuptiæ in Cana propriißime dicentur Epiphania .i. Manifestatio Domini, P 23

O

Obitus Pontificii dies præ die sepulturæ 9 sec. notari cœptus. C 128

Oblatæ laicorum, panes; quibus susceptis manus lavabat Sacerdos, P 37

Octavianus Antipapa, C *25

Odoacri R. casus ob imminutam Electionis Pontificiæ libertatem, C 67

Ordinatio etiam ab hæretico collata, valida æque ac baptismus: reordinatio, ceremonialis tantum: Episcopalis solebat fieri in Dominica C 4, vel Sabbato post Vesperas Dominicæ P 43, die ejus Octava novus Papa faciebat sermonem ad populum, C 64

Officii Duplicis, Semiduplicis, ac Simplicis distinctio quando cœpta C 50, P 44

Officium corporis Christi Bolsenæ compositum a S. Thoma, C 52: aliud Florentiæ a Io. Caroli, P 104

Orderici Vitalis Catalogus Pontificum P 28

Ottonis I Coronatio & Bulla aurea, C 261

Ottonis II Coronatio P 83

P

Pallii Pontificalis forma primis ac mediis seculis, sumpta a Toga Consulari, C 208, 210, P 94

Papæ nomen primus scitur usurpasse S. Siricius, C 243

Pandulfus Aletrinus scribit Vitam Gelasii II. C *9, & Callisti II, *14

Papyri Ægyptiæ usus quamdiu durarit? C 110

Paschalis ordo cereis inscriptus, Romæ proponebatur in Natali Domini, Mediolani in die Epiphaniæ, C 8, P 17. Paschales Canones Victorii, Dionysii Exigui, & Bedæ. P 46

Paschasini Lilybitani Epistola ad Leonem I C 62

Pastorellorum secta in Francia, C *77

Patenæ vitreæ, argenteæ, aureæ pro excipiendis Oblatis Laicorum, P 37

† Pauli Episcopatus Romanus qualis P 30

Paupertatem Euangelicam quando amplexus Christus ejusque Mater, A 27, 40: illam plus æquo restringentes damnati, C *77

Pecuniam suo nomine qui Pontifices cudere cœperint P 87

Persecutionis ultimæ immanitas ex Eusebio: priores non fuerunt continuæ. C 42, 47

Perusiæ electi, Cælestinus V, *65, Benedictus XI, * 69, Clemens V, *70: ibi consepulti tres Pontifices, Vrbanus IV, Martinus IV, Benedictus XI, C *34, *51, *60, *69

Petrarchæ (Francisci) Chronica de Vitis Pontificum & Imperatorum, P 111

† Petrus quando Romam profectus ex Henschenio, A 11: ibi 15, non 25 annis verosimiliter sedit, C 12: occisus cum Paulo an. 65, A 42: an eorum communi auctoritate utantur Pontifices Ibid. Capita ab Vrbano V novis thecis ornata C *91; quando in Bullis exprimi cœpta, C 207, P 51. Petri nomen nulli electo Pontifici fuit ante Ioannem XIV, & Sergium IV, C 168, 179

Petrus R. Aragoniæ Siciliam occupat invito Papa, C 62

Petrus de Corbaria Antipapa: ejus mores: an partem habeat in libris de imitatione Christi C *82

Petrus Leonis Antipapa, C *19

† Petri Luxemburg. Card. Sanctitas non juvat Schisma Clementinum, C *103

Philippici Imper. obitus, Anastasii & Theodosii successio CP. C 115

Philippus Pulcher R. Fr. ob injurias in Bonifacium VIII cito extinctus cum filiis, C *68

Philosophi, & cum iis Christianorum Magistri, Roma pulsi sub Vespasiano, C 218: eorum licet gentilium testimonia valde utilia ad fidem persuadendam, Pd. 143

Photius CP. iterum excommunicatus a Marino & Sergio III, C 155, P 71

Pierla prope Cortonam, an patria Leonis I P 46

Pilatus quando Iudeæ Procurator A 14

Pippini R. Fr. electionem probat Zacharias, & confirmat Stephanus II, P 62, 66

Pisa, patria Eugenii III, C *21. Pisanorum expepeditio in Baleares, C 105. Excipitur ibi Eugenius IV P 121

Planetarum seu Casularum veterum formæ P 94

Placentia, patria Gregorii X, & Vicedomini Electi, C *56, *58: Archiepiscopi Titulus Ecclesiæ illi datus, deinde ablatus P 84

Polychronii Episcopi Hierosolymit. persona & judicium fictitium, C 45, 63

Pontificalis libri Auctor an Anastasius? certe non Damasus, C 59

Pontifices Romani pauci annos 15 Sedis supergressi, cur seculo 7 plures exteri. Fallibiles in rebus puri facti, C 14, 99, 134, 136, 138, qui cum Papatu priorem suum Episcopatum retinuerint P 102

Populi partes in eligendo Pontifice 14 sec. C *20

Portugallia, patria Ioannis XXI, C *59

Possinus (Petrus) defensor vulgaris æræ, A 1, præcipuus suasor ad hunc Conatum, C 1: ejus Diallacticon Theogenealogicum, obitus, opera postrema, posthumum imperfectum, A 31, P 26

Prædicatorum ex Ordine Innocentius V, Benedictus X, Pius V, C *57, *69, *158

Præfecti Urbis uno anno sæpe plures, C 58

Prima Græci dicunt, quæ Latini Priora, A 6

† Primi & Feliciani translatio Roma Mediolanum sub Sergio II, C 253, P 76

Provocatio ad futurum Concilium sub excommunicatione prohibita, P 120

Provincia Galliæ, patria Clementis IV, C *53

Prudentii hymnus ad incensum, non Cerei Paschalis, sed lucernæ inscribendus, P 20

Ptolomæi Lucensis Historia, C *78

Q

Quadragenæ Indulgentiarum quando dari cœptæ? C 133, P 99

R

Ravenna, patria Ioannis X: Episcoporum series sec. 10 correcta, C 156

Rebaptizatio quando tentata ab Arianis? P 43, C

Recineti in Piceno sepultus Gregorius XII, C *107

Rentii Tribuni Romani fortuna, C *88

Religiosi Abbates dicti, non tamen ut distincti a secularibus Commendatariis, C 102

Renuntiare Episcopatui an permiserit Bonifacius IV C 102

Reliquiæ a grandine & pluvia intactæ, C 172: eas transferendi facultas a Pontifice petenda, 183

Residentiam Romæ resumendam qualiter persuasum Gregorio XI, C *94

Rete contra machinas petrarias inventum, C *11

Rhodus occupata ab Hospitalariis, C *72

Riccii Card. judicium de hoc Tractatu, C 1

Ripaliæ in Sabaudia sepultus Amedeus, alias Felix Antipapa, C *123

Romanarum ecclesiarum solo nomine nunc notarum catalogus P 42. Earum per Pontificum in Gallia absentiam desolatio, C *96

† Rosa Viterbiensis, quando mortua? C *50, P. 104

Rosarii usum commendat Sixtus IV, C *137

Rosweidi prima cogitata de Actis Sanctorum, C *171

S

Sabas, an frater Iosephi & Ioachim, pater Ioseph & Iudæ Barsabarum? A 39, P 18

Sabbato vesperi vel die Dominica ordinandi Episcopi, P 45

Sabina, patria Iulii III, C *157

Sabiniani nomen a calumnia vindicatum, C 92

Salathiel solum legalis filius Iechoniæ R. A 34

Salomone Papa, scriptum 10 sec. C 163

Salutem & Apost. bened. scribendum non instituit S. Cletus, sed alii diu post illum, C 18

Samnium, patria Felicis IV, C 71

Sanctorum visio beatifica, dubitata a Ioanne XXII, definita a Benedicto XII, C 78, 83. Cultus ad Canonizatos & Beatificatos restrictus ab Vrbano VIII, C *171

Sardinia, patria Hilari & Symmachi, C 66, 68

Sarzana, patria Nicolai V, C *124

Saturninus, quando Præses Syriæ, quis Census ab eo actus A 6, 20

Savardunum diœces. Tolosanæ, patria Benedicti Papæ XII, C *83

Savona, patria Sixti IV, & Iulii II, C *134, 148

Saxonia, patria Gregorii V & Clementis II, C 174, 186

Schelstratius (Emmanuel) ex Canonico Antverp. Vaticanæ bibliothecæ Custos, & Ecclesiæ Canonicus: ejus opere Autiquitas illustrata, C 4, P 149. Decreta Constantiensia explicata. C *111, eorumdem Compendium Chronolog. P 114

Schisma conflatum contra Vigilium electo Pelagio, C 84, contra Vrbanum VI, C *97

Scientiȩ profanæ non dedecent sed juvant Apostolicos viros, præsertim apud Sinas, P 145, 147

† Sebastiani Mart. imago antiqua, P 52

Sejanum ob impeditam Christi apotheosim occisum, ait Henschenius, negat Poßinus, A 10, 23

Senatus Romanus restitutum se scribit sub medium 12 seculi, P 100

Senæ, patria Bonifacii VI, Pii II, & III, Alexandri VII, C 114, *132, *146, *162 P 73

Sepulturæ dies cum die obitus non confundendus, C 4: temporaria in Laterano, solennis in Vaticano, longo sæpe intervallo, C 59

Sepulcrum Clementis II non impune violatum a Lutheranis, C 187: Pontificalia monumenta extra Vrbem ex ære hic repræsentatæ, paginis variis.

Sergii CP hæretici sigillum, P 59

Sericæ vestis usus communis apud Sinas, P 146

Sicilia, patria Agathonis, Leonis II, Cononis, & Stephani III, C 103, 106, 110, 123

Sigebertus R. Franc. Ripuar. an caput Stirpis 2 regiæ in Francia, P 65

Signia in Campania, patria S. Vitaliani, C 102

† Simon & Judas Apostoli, quomodo fratres Domini A 39, P 18

Silvia mater S. Gregorii I: ejus & viri effigies, C 89

† Simeon Episcopus Hierosolymitanus, frater Iacobi senior, A 39, P 17

Sinis quam necessario concedenda facultas, sacra celebrandi patria Eruditorum lingua, C 139, P 126: ejus linguæ proprietates 129, qualis apud eos sub Imperio Tartarorum fidei prædicandæ libertas 243

Sinuessani contra S. Marcellinum Concilii fabulositas, C 43

Slavonicæ linguæ usus in Sacris, Pontificibus probatus, C 137

Societatis ambiguum nomen, ridiculæ in Iesuitas calumniæ fundamentum, P 147

Stationum Romanarum initium, Indulgentiæ quando iis attributæ C 133

Stella, quando videri a Magis cœpta, quomodo observata A 26: alia Averii prænuntia venturæ ad monasterium B. Ioannæ, A 30

Stellæ (Joannis) opus de Pontificibus, C *199

Suburbicariorum Episcoporum potestas quam restricta C 172

Sulmo, patria Cælestini V, Innocentii VII, C *65, *106

Symbola seu Sententiæ Pontificiæ, quando cœptæ Sigillis adscribi? P 87

Symmachus quibus annis Vrbis Præfectus fuerit, C 58

Syria, patria Sisinnii, Constantini, Gregorii III. C 113, 116, 120

T

Tabernaculorum festum, an aptum Ioannis, adeoque & Christi conceptionem indicare? P 24

Talionis pœna Vigilio reddita, ob commissa in S. Silverium, C 82

Tarvisium, patria Benedicti XI, C *69

† Telesphori ut Carmelitæ vita, quomodo edita a Bollando? C 21

Templariorum excidium, C *71

Tenebræ universales in Christi Paßione notatæ a Phlegonte. A 15

Terræ sanctæ totalis amißio, C *64

Testes subscribi Bullis cœpti, C 190 P 93

Thebæorum legio, a quo baptizata? C 40, 41

Theodora, Ioannis X ante & in Papatu amasia, C 156

Theodorici Gothi R funestus exitus, C 70, P 48

Theodoricus R. Franc. ult. non fuit Filius Dagoberti III; sed vel II, vel Childerici II, P 63

† Thomas Aquinas componit Officium Corporis Christi, C * 51: ejus auctoritatem in rebus facti non curat Cajetanus, Thomista præcipuus, C 133

Thomas a Kempis an auctor librorum de imitatione? C *82, Inventio oßium ejus, P 108

Tiaræ Pontificiæ instar pilei, an auctor Constantinus? C 48, P 41, monstrosa, afficta Ioanni IV, P 56, C 99, ejus duplex as triplex coronamentum quando cœptum? P 107

Tiberio communicatum ab Augusto Imperium: hinc annos ejus numerari a Luca, ait Henschenius, negat Poßinus, A 8, 13: ejus obitus, 9

Tibur, patria S. Simplicii, C 67

Toga Consularis paulatim in largam fasciam mutata. C 210

Toletanus Archiepiscopus, Primas per regnum Hispaniæ, C 200, C *24

Tolosana Ecclesia facta Archiepiscopalis C *76

Trajani Imp. obitus, A 45

Tranum translatum corpus S. Stephani I C 36, inde Pisas. P 41

Trecæ in Gallia, patria Vrbani IV, C *51

Treugam Domini contra Baronium defendendam susceperat Reinoldus Dehnius, C 115

Trinitatis festum, an. 1334 institutum, C *78

Tuder, patria S. Martini I, C 100

Tungrorum amplitudo & desolatio fabulose exaggerata, P 65, 66

in Turcos bellum suscitat Callistus II, C *127, & Pius II, C 132

Tusculum, patria Benedicti VIII, Ioannis XIX, Benedicti IX, 180, 181, 182

Tyranni plures dividunt Patrimonium S. Petri sub Clemente VI, C * 86

V

Vacatio Sedis diuturnior post S. Sixtum men. II, d. 17; post S. Marcellinum an. 3, m. 6, d. 23. Item sec. 7 &c. propter jußionem Imperialem CP. expectandam, C 37, 41, 93

Valentia, in Hispania patria Callisti III, & Alexandri VI, C *171, *141

Valentinus Borgia, Dux Pontificii exercitus, ditiones Ecclesiæ fortiter recuperat; mortuo patre Pontifice varia ejus fortuna, C*142 *144

Valeria Marsorum, patria Bonifacii IV, C 94

Vallis-Brutiorum, patria Paschalis II, P 93

in Vaticana Basilica nemini nisi Pontisicibus sepeliri licet, P 104, Indulgentiæ ei concessæ, C 91

Valerianus Imp. etiam ante imperium persecutor Christianorum, ejus primus Consulatus, C 35, 37

Vendelini (Godefridi) epistola de anno obitus Theodorici R. Francorum 60

Venetiæ, patria Gregorii XII, Eugenii IV, C *107, *118 Pauli II, *133

Vesperæ Siculæ, ferali monstro marino præsignatæ, C *61

Viarum Aureliæ & Portuensis concursus, C 38

Vicariorum Episcopalium quanta neceßitas initio Ecclesiæ: nec iis repugnat Canon Nicænus, C 15, 220. Vicariatus Sede vacante forma antiqua, Presbyteris vel solis vel cum Electo præsidentibus, C 37

Victor Tunnunensis in notandis Consulatibus parum accuratus, magisque corruptus sub finem, C 65, 66

† Victorius Ep. Cœnoman, auctor Canonis Paschalis, P 46

Vicecomes (Luchinus) Vicarius Ecclesiæ in Lombardia 14 sec. item alius tunc Episcopus Mediolan. C *84, *86, *87

Villanovæ Carthusiensis monast. fundator & in eo sepultus Innocentius VI, C *40

† Vincentius Ferrerius Benedictum Antipapam deserit, Callixti III Pontificatum prædicit, C *105, *126

Virginum millia 32 ab Israelitis abacta ex sola Moabitide, quidni 11 millia ab Hunnis ex Alemannia & Belgio? P 39

Viterbii sepulti, Alexander IV, Clemens IV, Adrianus V, Vicedominus Electus, & Ioannes XXI, C *49, *53, *59

Viterbiensibus scribit electus Martinus V, P 113

Ultrajectum patria Adriani VI, C 153

Ursulani Martyrii, quatenus prætensis revelationibus & titulis sepulcralibus nititur, fabulositas, C 31; Auctores tempus, modus, verosimiliori conjectura definiti, P 39

† Ursulina Parmensis Clementi Antipapæ mortem prædicit, C* 102

Vulnerum Christi salutatio cum Indulgentiis S. Gregorio I. afficta, C 91

Uzestæ sepultus Clemens V, C *74

W

Wilsachara, an hodie Spina-Lamberti? ibi obiit Adrianus II. C 143

Z

Zacharias, pater Baptistæ, Deiparæ consobrinus, A 39, non fuit summus Sacerdos, nec Angelum vidit in Sanctis Sanctorum, P 24

Zorobabelis filii duo Nathanitarum familiam bifariam scindunt, A 16

Zosimi circa Constantinum infidelis relatio, P 43

Zyfrarum quanta incertitudo in transcriptis, C *118

ELENCHUS ADDENDORUM ET CORRIGENDORUM IN PARALIPOMENIS
ad Conatum in Catalogos Pontificum.

Pag. 5 col. 2 post lin. 8 a fine, ponatur l 143 l Clemens 10 l 1170 Apr. 29 l 1676 Iun. 22 l 163*.

Pag. 6 lin. ult. addatur — 243 Clemens 10, noteturque ille sedisse, an. 6, m. 2, d. 24, ac sedes vacasse, m. 2 d. 29.

Pag. 7 col. 2 post lin. 1 adde — EP. III, pro majori illustratione Prioris, ostendens, ibi dicta valere, sive quinque annis, sive uno ante vulgarem æram natus Christus dicatur P.

Pag. 11 col. 2 lin. 8 a fine — Tiferni — l — in Civitate Castellana.

Pag. 12 col. 2 lin. 16 — id est Saturnini — l — seu Antonini.

Pag. 13 lin. 23 a fine post — pag. 119 — adde — ejus Roma profugi exceptio honorisica Pisis & Florentiæ ex Hodœpor. Ambrosii Camaldul. P.

Pag. 14 col. 1, ad nomen Gregorii XIII, sub med. adde — Ejusdem cum magno Gregorio comparatio & obitus ex Vita Italica per M. Ant. Ciappium sexto post mortem anno edita P. & post Sixti V, nomen adde — Vita a Gregorio Leti Italice scripta, Gallice reddita, unde datur Synopsis eidem præfixa P. — lin. 14 a sine — toleraturaturæ — l — toleraturæ — & — Detum — l — Decretum.

Pag. 15 col. 1 lin. 6 — exprobatione — l — exprobratione — lin. 19 — gravißinum — l — gravißimum — & col. 2 lin. 14 — imgerante — l — imperante.

Pag. 17 num. 46 lin. 1 — Hierosolymorum — l — Hierosolymæorum.

Pag. 18 col. 1 lin. 13 — primegenia Ecelesia — l — primigenia Ecclesia — & num. 50 lin. 3 dele — potius — & lin. 15 a fine — alterueer — l — alteruter.

Pag. 19 col. 1 lin. 13 a fine — aliove — l — aliave — & col. 2 lin. ult. — formula, Invitationis — l — formula Invitationis.

Pag. 20 col. 1 lin. 26 — cogitandum — l — concinendum — & col. 2. lin. 2 — Periodi, Julianæ — l — , Periodi Iulianæ.

Pag. 21 col. 2 lin. 4 — Christi in Ægyptum abducendi — l — Christo in Ægyptum abducendo.

Pag. 22 col. 1 lin. 5 a fine — VIII Martii — l — VII Martii.

Pag. 38 col. 1 lin. 14 — æque in — l — æque ac in.

Pag. 40 col. 2 lin. 26 — re soluti — l — resoluti.

Pag. 41 col. 2 lin. 12 — XLIV — l — XXIV.

Pag. 43 col. 1 lin. 15 dele — annorum — & col. 2 ante num. 8 lin. 3 — argumento — l — argumenta.

Pag. 46 col. 1 lin. 5 a fine — in postica persuasit — l — postica, hic juxta expressa, persuasit.

Pag. 48 col. 1 lin. 11 dele — tamen.

Pag. 53 LXI Pelagivs II — l — LXV Pelagivs II.

Pag. 55 col. 1 lin. 1 — dicere poßint, vel istas — l — dicere, poßint vel istas

Pag. 60 lin. 17 a fine præpone — 6.

Pag. 65 num. 11 lin. 16 — juventus — l — inventus.

Pag. 66 num. 2 lin. 9 a fine post — ejusque filio Lothario — adde — & nepole Ludovico V.

Ibid. num. 3 lin. 9 a fine sic lege — secundus Capetus post Simplicem ejusque filium, nepotem ac pro nepotem Rex, excluso Carolo, altero Simplicis filio. Hunc &c.

Pag. 68 num. 4 lin. ult. adde — Interim huc refer: quæ de vario dextri vel sinistri lateris respectu disserit Parisiensis Archiepiscopus Marca, in Dissertatione apud nos tertia, num. 21 pag 33.

Pag. 80 Dissert. 34 lin. 7 & 8 videtur, dicens Benedicto iniquior de eo, — l — videtur Benedicto iniquior, dicens de eo, &c.

Ibid. num. 7 lin. 17 — incumbere — l — incumberet.

Pag. 84 col. 1 lin. 5 a fine — mortis — l — traductionis — col. 2 num. 8 lin. 4 a fine — alio — l — alia.

Pag. 85 col. 2 num. 1 lin. 7 arte — in marg nota — * an ante? — item lin. 13 — omnino — *an, non omnino?

Pag. 86 num. 4 lin. 10 a fine — Papæ IV — l — Papæ, IV, anno scilicet: & econtrario pag. 87 num. 6 lin. 2 — Gregorii Papæ VII, scribe VII, quia est numerus nominis Pontificalis: & sic etiam alibi corrige, sicubi forte similis error obrepsit. — Ibid. num. 5 lin. 11 converte interpunctionis signa perperam notata — , Paschalis II. — & fiat — . Paschalis II, —

Ibidem lin. 14 — Apostorum — l — Apostolorum. — lin. 20 — chinographo — l — chirographo.

Pag. 88 num. 5 lin. 19 — Patronum — l — Patronorum — & lin. 5 a fine — productis — l — producto.

Pag. 96 col. 2 lin. 14 — prior — l — inferior — lin. 18 — altera — l — superior.

Pag. 97 col. 2 lin. 14 a fine — semer præsidebant — l — semper residebant.

Pag. 98 col. 1 num. 10 — operæ l — opere — col. 2 sub medium, sume quæ ibi habentur de Innocentio II, & expunctis 3 lineis excusatoriis præposteri ordinis, omnia transfer ad pag. 99 col. 1 post med.

Pag. 100 col. 2 lin. 19 — illius imago — l — Eugenii III imago.

Pag. 103 num. 5 lin. 13 — sinem — l — finem — lin. 4 a fine — in quadam — l — in quodam — col. 2 lin. 18 — diploma — l — diplomata.

Pag. 104 col. 1 num. 3 lin. 20 — satis actis — l — suis satis — col. 2 num. 4 lin. 3 — transversa Crucis — l — per medium orbem ductæ Crucis.

Pag. 107 col. 1 num. 2 lin. 7 — expresset — l — expreßit.

Pag. 110 col. 1 num. 17 lin. 3 dele — & — ac scribe, comma, — col. 2 a linea 3 transfer ad lin. 4 male locatum — : — num. 7 lin. 4 — coram — l — cornu.

Pag. 111 col. 2 num. 3 sic ordire — Corpus de Cathedrali translatum ad &c. —

Ibid. lin. 15 — ea causa — adde — aut ob exerrationem sculptoris nostri serius animadversam, vel novam curare sculpturam, vel multiplicare icones &c.

Pag. 112 col. 2 num. 6 lin. 5 — dicatur — l — feratur.

Pag. 119 num. 7 lin. 15 — XVI — l — XIV.

Pag. 121 col. 1 lin. 25 a fine — conjugantur — l — conjungantur.

Pag. 125 num. 4 lin. 26 — Bungis — l — Bungi.

Pag. 126 col. 1 lin. 13 & 14 — spiritilus — l — spiritibus — Ibid. ante med. ponatur.

CCXXXI SIXTUS V.

Commentariolo adde — 2 Bibliotheca Pontificia Ludovici Iacob ad triginta sex scriptores enumerat, [Vita auct. Greg. Leti] qui Sixti gesta litteris consignarint: sed conpendio plerique. Cunctos antegressos prolixitate superasse videtur Gregorius Læti, tanii Pontificis vitam actionesque decem libris Italice complexus, quos nuper etiam Francice loquentes accepimus e Gallia. Ejus versionis editioni secundæ præmittitur succincta totius Vitæ Synopsis, digna quæ hic Latina legatur:

[3] Sixtus V primam lucem vidit XXX Decembris, anno MDXXI, [explicat humillimos Sixti natales,] natus in quodam Marchiæ Anconitanæ vico, qui a Cryptis, vulgo Grottis, nomen est; ex parentibus summa inopia pressis, Felix tamen in Baptismo nuncupatus. Vix nonum ætatis annum ingressus erat, cum puerum pater suus (Franciscus Peretti nomen erat) opulento cuidam ejusdem vici inquilino tradidit, oves ejus in pascius custoditurum: verum quia Domino suo minus ea in re fecerat satis, transire ab ovibus ad porcos agendos jussus est. In hoc tam vili ministerio versabatur, cum Deus, qui, cum sibi visum fuerit, suscitat de terra inopem, & de stercore (sicut Psalmista loquitur) erigit pauperem, ut collocet eum cum Principibus, cum Principibus Populi sui; fecit ut illac transiens Religiosus quidam ex Ordine S. Francisci, Asculum missus ad habendas per Quadragesimam conciones, hæreret in quadrivio, anceps in quam potissimum partem dirigeter gressum. Vidit id eminus ex eo ubi porcos pascebat loco Felix, [fortuitā ad ordinem S. Francisci vocationem] accurrensque obsequium suum obtulit; ac viam quæ Asculum duceret requirenti, mira cum alacritate præcurrere cœpit. Inter colloquendum indicavit, quanto amore teneretur liberaliorum artium discendarum: idque verbis, tanta energia ac spiritu plenis, ut Religiosus ille non dubitaverit ex eo quærere; num vellet habitum S. Francisci assumere. Respondit citra hæsitationem Felix; Felicissimum ea sorte futurum se. Duxit eum ergo Asculum Frater, & Guardiano Conventus commendavit; qui, sicuti & ceteri istic Religiosi, mox pluribus in eo, quam suus Concionator laudaverat, magnæ indolis deprehensis indiciis, contulerunt ipsi sui Ordinis habitum.

[4] Tum litteris discendis applicitus, intra sex hebdomades eas legere perdidicit; [studia, promotionem] nec plus quam biennio opus ei fuit ad linguam Latinam. Ex hinc Philosophus subtilis, præstans Theologus, Concionator eximius factus, ad altiora emersit; nominatus Consultor sacri Officii Romæ, Inquisitor Venetiis, Generalis Ordinis, Episcopus, Cardinalis, ac denique Papa. Paucos invenias qui sanctam Sedem dignius impleverint, adeo a natura factus ad regimen apparebat. Summo apud Reges ac Principes in pretio fuit, universis certantibus eum sibi conciliare. Vigilantia ad jus dicendum, legumque tam civilium quam ecclesiasticarum observationem curandam infatigabili pollebat. Primo suo ad Pontificatum ingressu Ecclesiasticum statum repurgavit a publica peste Proscriptorum (Banditos appellant Itali) qui latrocinantes impune, in ipsas usque villas & oppida, freti numero, se inferebant; [egregia ad Pontificatum talenta] atque ita securitati communi consuluit. Urbem fontibus & ȩdificiis pulcherrimis ornavit. Exercitum viginti duorum millium sic formavit distribuitque, ut quacumque superveniente necessitate posset intra mensem colligi totus. Quinquaginta milliones intulit in Ecclesiæ ærarium: pauperum nihilominus amator egregius, præsertim verecundorum, in quos magnas secretasque eleemosynas faciebat. Nosocomium erexit, cum dote quinquaginta millium librarum annue percipiendarum; tum Collegia plura; [& grandia in eo opera,] ac denique Bibliothecam Vaticanam, omnium quotquot toto sunt orbe instructissimam pulcherrimamque.

[5] Consanguineos suos quamquam amaret tenerrime, nihil tamen largitus eis est ex thesauris Ecclesiæ; satisque habuit in eorum subsidium conferre minutos quosdam proventus, quorum quomodolibet elargiendorum liberrima penes Pontificem potestas est. Sororem habebat, [cum rara erga consanguineos moderatione.] Dominam Camillam nomine, ex cujus præmortua filia quatuor proles supererant, masculi duo totidemque femellæ: audi vero quomodo universis prospexerit. Camillam in suo ad S. Mariam Majorem palatio habuit, cum honesto quoad viveret proventu. Duorum pronepotum alterum Cardinalem creavit, voluitque eodem, quo ipsemet antea, cognomine dici Cardinalem Montaltum: alteri amplos fundos multumque paratæ pecuniæ attribuit, ea conditione, ut uxore ducta assumeret cognomentum Peretti. Quod ad proneptes spectat, earum unam Domino Virginio Ursino, secundam Comestabili Columnæ uxorem tradidit; familias duas tota, non solum Roma, sed etiam Italia nobilissimas, affinitate ea sibi obstringens.

Pag. 127 num. 6 lin. 22 — corruit — l — corruat.

Pag. 129 num. 15 lin. 7 dele — S.

Pag. 134 col. 2 lin. ultima — eo — l — & eo.

Pag. 141 col. 2 lin. 23 — flagritiis — l — flagitiis.

Pag. 142 num. 8 lin. 3 — Astronymi — l — Astronomi.

Pag. 148 num. 17 lin. 5 & 6 — osculis; in sacello ad S. Petri adhiberi cereos — sic interpunge — osculis in sacello ad S. Petri; adhiberi cereos.

Pag. 150 col. 2 lin. 4 a fine — Mortuum — l — morbo correptum.

FINIS.
Cum Approbatione & Facultate Censorum ac Superiorum, eorumdem qui totum priorem Conatum & postremos quatuor Maji Tomos probarunt atque imprimi permiserunt, prout legere est ante Partem ipsius Conatus secundam.

Einleitung Juni I