Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung Mai IV Band Mai IV Anhang Mai IV

18. Mai

DIES DECIMA OCTAVA MAII

SANCTI QVI XV KALENDAS IVNII COLVNTVR.

Sanctus Venantius, Martyr Camerini in Italia.
S. Patamon Presb. Martyr Alexandriæ.
S. Hortasius Presb. Martyr Alexandriæ.
S. Serapion Presb. Martyr Alexandriæ.
S. Pantheras, Martyr Alexandriæ.
S. Dioscorus, Martyr Alexandriæ.
S. Primus, Martyr Alexandriæ.
S. Petecondus Diac. Martyr Alexandriæ.
S. Cenronus, Martyr Alexandriæ.
S. Dativus, Martyr Alexandriæ.
S. Lucius, Martyr Alexandriæ.
S. Maxima, Martyr Alexandriæ.
S. Hermon Lect. Martyr Alexandriæ.
IV alii, Martyres Alexandriæ.
S. Dioscorus Lector, Mart. in Ægypto.
S. Euchus sive Effuchus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Bustasius Presbyter, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Patamon, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Pantherus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Petegionus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Dierantus Lector, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Dativus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Marcianus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Luciosus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Luciana, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Ægina, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli.
S. Cassius, Martyr.
S. Victor, Martyr.
S. Julianus, Martyr.
S. Lucegia Virgo.
S. Euphrasia Mart. Nicææ in Bithynia.
S. Juliana Martyr.
S. Theodorus Episcopus, Martyr Romæ passus.
S. Potamion Episcopus in Ægypto Martyr.
S. Felix Episcopus Martyr Spellatensis.
S. Theodotus, Martyr Ancyræ.
S. Tecusa, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ.
S. Alexandra, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ.
S. Claudia, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ.
S. Phaina, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ.
S. Euphrasia, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ.
S. Matrona, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ.
S. Julitta, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ.
S. Sosander, Martyr Ancyræ.
S. Urbanus, Constantinopolitanus Martyr.
S. Theodorus, Constantinopolitanus Martyr.
S. Menedemus, Constantinopolitanus Martyr.
Sancti LXXVII, Constantinopolitani Presbyteri, Clerici, Laici, Martyres.
S. Sira, Virgo & Martyr in Perside.
S. Convallus Archidiaconus Glascuensis in Scotia.
S. Anastaso Leucadiæ in mari Jonio.
S. Quinibertus monach. in Hannonia.
S. Merolilanus Martyr Remis in Gallia.
S. Algifa sive Elgiva Regina Angliæ.
S. Ericus, Rex Sueciæ.
B. Guilielmus de Tolosa, Ordinis Eremitarum S. Augustini, Tolosæ in Aquitania.
B. Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.

Sanctus Ebertramnus, Abbas S. Quintini, refertur in Ms. Kalendario Benedictino. Acta ejus dedimus	XXIV Januarii.
SS. Giordus & Peregrinus, in civitate Placentia, indicantur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Acta S. Peregrini dedimus	X Februarii.
At qui sit Giordus non liquet; forte est Gelasius, cujus corpus una cum corpore S. Peregrini fuit reconditum: & de eo egimus	IV Februarii.
Mo-Domnocus de Fiprad-Fathna indicatur in Ms. Hibernico Tamlactensi. Colganus ait hunc eumdem esse S. Modomnocum seu Dominicum Osorium, quem & nos retulimus	XIII Februarii.
SS. Montanus, Lucius & Flavianus, & alii quinque Martyres, proponuntur in Ms. Florario. Sunt Martyres Afri a nobis relati	XXIV Februarii.
SS. Kineburga & Kineswitha, Virgines & Sorores, indicantur in adjunctis a Carthusia Bruxellensi ad Grevenum. Acta illarum dedimus	VI Martii.
Epaphroditus, ex Septuaginta Christi discipulis, refertur in Ms. Synaxario & aliis Mss. Menæis, in aliquibus die præcedenti, ubi diximus nos de eo egisse ad Acta S. Epaphroditi, Episcopi Terraconensis, die	XXII Martii.
Maidocus de Fedh-duin in Ossoria, in Calendario Cassellensi & aliis: Momoedocus in Tamlactensi: a nonnullis dicitur Episcopus, sed verius est Abbas: de quo agit Colganus, & nos cum illo, sed inter Prætermissos, ad diem	XXIII Martii.
Agapius, Timolaus, Romulus, Plæsius, Alexandri 2, Dionysii 2, Martyres relati a Galesinio, & quidem ut ait in Notis, e tabulis Græcis: in his autem non hoc die, sed XV Martii referuntur: & loco Plæsii, est Publius. De iis cum reliquis Latinis egimus	XXIV Martii.
Hugo, monachus Walcellensis Ordinis Cisterciensis, cum titulo Venerabilis indicatur in Martyrologio Menardi. De eo egimus inter Prætermissos die	XXIX Mar.
Amphianus & Ædesius fratres & Martyres, referuntur in Græcorum Menæis excusis. Sunt hi paßi, non sub Marciano Imperante (uti ibidem legitur) sed sub Maximino: & Amphianus, potius Apphianus, colitur	II Aprilis.
Ædesius ejus frater	VIII Aprilis.
S. Tetricus, Ep. Autissiodorensis, memoratur a Ferrario. Acta ejus dedimus	XII Aprilis.
Fastredus, primus Abbas Camberonensis, dein Claravallensis, ac Postea Cisterciensis, cum encomiis late refertur a Bucelino, ac Beatus appellatur, atque etiam memoratur sequenti die; de cujus cultu nihil intelleximus, ac proinde remittimus ad diem, quo inter Prætermissos de eo egimus	XXI Aprilis.
S. Marcus, Episcopus & Martyr, refertur in Auctario Greveni, at Papa dicitur apud Rabanum & auctorem Bedæ supposititii, item in Mss. Aquisgranensi & Coloniensi S. Mariæ ad Gradus. Euangelista dicitur in Mss. Augustano & Labbæano & Tamlactensi, & hujus omnino peculiaris aliquis cultus videtur hoc die fuisse in Anglia: nam Kalendarium Metricum tomo 10 Spicilegii Acheriani, quatuor solum festa in Majo notans, sic finit mensem: Ter quinis Marcus meruit pulsare Kalendis. Consule quæ infra indicantur in Commentario de Martyribus Alexandrinis. De S. Marco Euangelista egimus	XXV Aprilis.
SS. Maximus, Antonius & Hermes, in Luca civitate, indicantur in adscriptis ad Grevenum in Carthusia Bruxellensi. Colitur Lucæ S. Maximus, & habetur socius SS. Valeriani & Tiburtii, uti dictum	XIV Apr.
At S. Antonius Eremita	XXVII Aprilis.
Verum quis Hermes? forsan is qui colitur	XXVIII Aug.
Tato, Episcopus Ratisponæ, indicatur in aliquo Ms. Calendario Ordinis Benedictini. De eo inter Prætermissos egimus	XIV Maji.
S. Petrus, S. Dionysius, S. Christina Virgo, S. Andreas, S. Paulus, S. Benedimus, S. Paulinus, S. Heraclius, Martyres, relati in Menæis Græcis & Novo Anthologio. Sunt hi in duas turmas dividendi: & loco Dionysii & Christinæ, legendum Dionysiæ Virginis valde Christianæ. Ad secundam turmam spectant tres ultimi, Athenis paßi. Alii vero sunt Lampsaci coronati, uti diximus	XV Maji.
S. Euphrasius, Episcopus & Martyr, Gienæ in Hispania Patronus, refertur in Ferrarii Catalogo. Verum in Ordine recitandi divinum Officium, Madriti anno 1646 excuso, colitur cum aliis Episcopis, a SS. Petro & Paulo mißis in Hispaniam,	XV Maji.
S. Eupuria, Virgo & Martyr Cajetæ, indicatur a Ferrario in Catalogo Sanctorum Italiæ, qui dein in Catalogo generali refert eam	XVI Maji.
SS. Eraclius, Paulus, Aquilinus, & alii duo Martyres indicantur in Ms. Casinensi, in aliis omnibus	XVII Maji.
S. Stephanus, Patriarcha Constantinopolitanus, celebratur in Ms. Synaxario, & in Menæis Mss. Divionensibus, uti diximus ad ejus Acta	XVII Maji.
S. Andronicus, ex LXX Discipulis, refertur a Galesinio, Canisio, Ferrario. De eo egimus	XVII Maji.
Aphrodini (forsitan Aphrodisii) Discipuli memoria notatur in Ms. Martyrologio Arabo-Ægyptio, quod in Maronitico Collegio Romæ habetur, Latinumque nobis fecit Gratia Simonius Maronita, nunc Archiepiscopus Tripolitanus in Syria. Discipulorum LXX Christi Catalogum varii texunt: qui autem iis Aphrodisium inseruerit, hactenus a nobis inventus non est.
S. Orestes, Episcopus Hierosolymitanus, Martyr hoc die occubuisse scribitur a Theodorico Pauli fol. 48. Omnia de eo jam dicta sunt in tractatu præliminari ante tomum tertium Maji in Catalogo Patriarcharum Hierosolymitanorum.
B. Anastasius, Treviris Episcopus & Confessor, in Camerio, indicatur in Notis ad Grevenum, adscriptis in Carthusia Bruxellensi. Habetur XI Episcopus, & dicitur sedisse ab anno 210 usque ad an. 227. Ita Browerus lib. 3 Annal. Trevirensium, absque mentione alicujus cultus.
Eulogius Abbas, absque ulteriori verbo indicatur in Auctario Greveni ad Vsuardum.
S. Btanus seu Branius, filius Digelli, ex Cumenia sorore S. Columbæ Abbatis Hiensis, colitur in Ecclesia de Cleonanadh in Hi-foelain regione Lageniæ die XVIII Maji, juxta S. Engussium & alia sæpius citata Martyrologia. Ita Colganus in Appendice 4 ad Vitam dicti S. Columbæ cap. 2 num. 12. In Ms. Tamlactensi dicitur Branus Beg, seu Parvus, de Claonadh.
Ferdachricus, filius Subnei, filii Ronani, Abbas Ardmachanus, mortuus anno DCCLXXI, cum titulo Sancti indicatur in 7 Appendice ad Acta S. Patricii par. 3, & dicitur coli hoc XVIII & XXXI Maji. Vtroque die refertur in Ms. Tamlactensi.
Saran, Confessor in Hibernia, refertur a Greveno, Canisio, Fitz Simone, Ferrario: & nudum nomen Sarai in Ms. Florario. Colganus XVII Februarii agens de Sanctis Athrumiæ quiescentibus, numerat Saranos Sanctos varios, & eos undecim diversis diebus asserit coli, nulla hujus diei facta mentisne,
Midgassius, filius Erci de Rill-tailten.
Bressalius de Durthach, Colmanus Episcopus, indicantur in dicto Ms. Tamlactensi: de quibus alibi nihil legimus, & Colmani plurimi sunt.
Maria, Urbana, Zefanus & Michael, inter alios Martyres mixti reperiuntur in Ms. Tamlactensi.
Eugenia Virgo, memoratur in Martyrologio Bruxellensi S. Gudilæ, neque ex nudo nomine cognoscitur: cum plures hujus nominis reperiantur.
Remigius, Episcopus Argentoratensis, primo loco refertur a Bucelino in Menelogio Benedictino, & dicitur decessisse anno DCCCIII, ob egregiam sanctitatem inter Divos Argentinæ tutelares cooptatus. Agit de Remigio Iacobus Wymphelingus in Catalogo Episcoporum anno MDVIII excuso. Franciscus Guillimannus in suo Catalogo, quem anno VIII hujus seculi edidit vocat Remedium: item Claudius Robertus & Sammarthani in Gallia Christiana: & omnes scribunt XIII Kalendas Aprilis, sivit XX Martii, obiisse: neque ullum indicium alicujus venerationis tradunt, uti neque Bruschius in dictæ Ecclesiæ Episcopis, neque antiqua Breviaria ejusdem Ecclesiæ quæ habemus, neque in ullis Fastis aut Martyrologiis ejus memoria celebratur. Quare de illius patrocinio, tam audacter asserto, optaremus melius instrui.
Salvius, monachus Casinensis, ab obitu miraculis clarus, ut Sanctus refertur a Wione & Menardo in Appendice, quod dies natalis esset ignotus. Eumdem huic diei adscripsit, sed proprio suo motu, Bucelinus: ejus mentio fit lib. 1 Chronici Casinensis capite aliis 47, aliis 45, ubi nihil annotatur de ejus veneratione ab Angelo de Nuce, qui fuit bis Abbas Casinensis, dein Archiepiscopus Rossanensis in Calabria.
Sewallus, Archiepiscopus Eboracensis, anno MCCLVIII mortuus, ut Sanctus inscriptus est Martyrologio Anglicano Wilsoni, ejusque exemplo in Catalogo Ferrarii, sed adjicientis, potius inter Beatos quam inter Sanctos reponendum esse. Neutrum facit Thomas Stubbeus Dominicanus in Actibus Pontificum Eboracensium, qui scribit VI Idus Maji obiisse, & omittit ejus controversiam cum Summo Pontifice, a quo sententia excommunicationis irretitum scribit Matthæus Parisiensis. Ideo forsan Godwinus, homo heterodoxus inter, Divos numeratum censuit: is enim auctor solus ad marginem Martyrologii annotatur.
Christianus Patriarcha Antiochenus, Ordinis Prædicatorum, post captam a Soldano urbem, ad aram, indutus sacris vestibus, a barbaris trucidatus cum quatuor fratribus, refertur a Leandro Alberto lib. 2 de viris illustribus Ordinis Prædicatorum fol. 18 inter Beatos Martyres post Martyrologium Dominicanum; ab Odorico Raynaldo in Annalibus ad annum 1228; & aliis. Aliqua ejus memoria celebratur hoc XVIII Maji in Anno Sancto Ordinis Prædicatorum. Sed capta Antiochia 29 Maji a Sanuto dicitur. A Bzovio ad dictum annum Beatus appellatur: ut dubitari poßit sitne hic cujus memoria sub nomine Christophori habetur in Martyrologio Arabo-Ægyptio ad 22 Maji, si verosimile esset tam recentes eidem inscriptos esse. In Menologio Virginum Laherii referuntur plures Virgines Ordinis S. Dominici martyrio coronatȩ: & aliqua Maria Antiochiæ adscribitur.
B. Philippus de Aquetiis, Ordinis Minorum, obiit Neapoli anno 1369 Die Veneris: ita Toßinianus in Historia Seraphica, notans diem mortis 18 Maji, qui revera isto anno fuit dies Veneris: deinde (nescio quo errore) scribit 18 Junii. Hunc errorem secutus est in Neapoli sacra Cæsar Engenii Caraccioli. Multa de ejus sanctitate narrantur; sed cultus ejus publicus, hoc vel alio die, nullus probatur. Cæsar sepultum ait apud momonachas S. Claræ, in earum cœmeterio, nesciri tamen quo loco. Restat ut certius probetur ejus cultus.
Sorores Clarissæ, Fratres Minores, Ptolemaide a Saracenis occisi, Joannes a Barfordio in Dacia, Nicolaus Dionysius Rothomagi an. 1509, Dominicus Gaullartus Valentiæ an. 1595, Violenta a Corduba Murciæ an. 1576, Ordinis Minorū ac Beati referuntur in Martyrologio Franciscano Arturi, & Violenta etiam in ejus Gynæceo.
Hippolyta & Maria Virgines beatæ ejusdem Ordinis indicantur in Menologio Lahierii.
S. Anolinus Commentariensis seu Carcerarius, a S. Urbano in carcere baptizatus & Chrismate consignatus, XV Kalendas Junii ob fidem decollatus traditur in Actis S. Vibani, num. 5 & 6, nos cum eodem aliisque Martyribus eumdem veneramur	XXV Maji.
S. Lucianus Diaconus, socius S. Urbani Papæ & Martyris: qui cum hoc captus, dum fustibus diutissime cæderetur, erectis ad cælum oculis emisit spiritum; dein in crypta in cœmeterio Prætextati sepultus, traditur in aliquibus Actis S. Vrbani hoc XV Kalendas Junii, sed postea cum reliquis fuit reconditus; ideoque simul cum S. Vrbano & aliis sociis de ipso agimus	XXV Maji.
S. Joannes, Papa Martyr, memoratur in MS. Florario, & Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno 1490 excuso, Auctario Greveni & aliis. De eo agimus infra	XXVII Maji.
S. Theodosius, Episcopus Syracusanus, ab Octavio Cajetano dicitur hodie Syracusis coli, nullam ejus notitiam habentibus, nisi ex quadam panegyrica de S. Marciano Oratione; cujus Orationis cum nobis necdum satis certo explorata sit fides, vereamurque ne præter eum, qui anno 678, sub Agathone Papa, subscripsit Actioni 4 Synodi CP. nullus revera fuerit Syracusis Episcopus istius nominis; & cum de hujus sanctitate nil constet: malumus ipsum & similes alios, non nisi ex Actis suspectis notos deinceps prætermittere in hoc opere, citra præjudicium tamen; ideoque lectorem differemus pro isto S. Theodosio ad	XIV Junii.
S. Agrippinæ, Virginis & Martyris Romanæ, translatio in Siciliam, memoratur a Cajetano, ejusque Translationis historia, sed in pluribus suspecta, ab eodem datur tomo 1 de Vitis Sanctorum Siculorum; quæ erunt accuratius discutienda ad ejus diem natalem, etiam Martyrologio Romano inscriptum,	XXIII Junii.
SS. Naboris & Felicis Martyrum translatio, anno CCCX facta, festo duplici majore solita celebrari indicatur in Vita S. Savinæ viduæ XXX Ianuarii num. 9 de illa ad eorum Acta agendum	XII Julii.
S. Mildredæ Virginis corpus anno 1030 hoc die translatum esse scribit Willelmus Thorn, ejusque Translationis solennitas indicatur in antiquo MS. Martyrologio nostro seculi XI. Natalis est	XIII Julii.
S. Leonis & aliorum in Montem-Feltrii translatio, hoc die facta indicatur in illius Vita,	I Augusti.
S. Arsacii corpus, hoc die anno DCCXLVI, illatum in monasterium Ilminense in Bavaria, legitur in Fragmento de hujus monasterii constructione apud Henricum Canisium tomo 4 antiquarum Lectionum, & ex eo in Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti parte 1 seculi 3 pag. 663. Ejusdem Arsacii mentio fit postea pag. 665 in Poëmate Metelli, & in hoc dicitur Corpus Roma transsatum, ast in dicto Fragmento, Mediolano advectum. Quia vero Ilminense monasterium eversum est ab Hunnis, dein restitutum ceßit Canonicis, illorumque collegium anno MCCCCXCIV Monachium in ædem Deiparæ Virginis translatum est; quid de dicto sacro corpore factum sit non proditur. Alto silentio nomen ejus premitur a Radero in Bavaria sancta. Forte dies ejus natalis ex Fastis eruetur aliquando. Interim noto aliquem hujus nominis Confessorem sub Licinio celebrari apud Sozomenum, de eoque agendum a nobis	XVI Augusti.
Ascelina Virgo in Gallia, S. P. Bernardi secundum sanguinem neptis, secundum spiritum discipula, cum titulo Beatæ memoratur ab Henriquez in Appendice Menologii Cisterciensis. Dicitur Vita a Gosuino scripta: sed neque Henriquez, neque Maurique potuerunt eam habere. Compendium illud quod edidit Henriquez, nugis conspersum esse scribit cum Camusato Manrique ad an. 1195 cap. 3 ubi & plura ab Henriquez ex levi notitia tradita asserit, eumque perstringit. Chalemotus Ascelinam omittit. Si quid certi de ejus vita & veneratione submittatur, poterimus cum Saussajo, qui titulo Sanctæ honorat, de illa agere	XXII Aug.
S. Antonini Martyris translatio corporis Palentiæ celebratur ritu duplici, & refertur a Tamajo Salazar in Martyrologio Hispanico, & Ferrario. Dies ejus natalis est	II Septembris.
Teclȩ Virginis & Martyris & discipulæ S. Pauli translatio brachii, celebratur in ecclesia Metropolitana Taraconensi, apud Domeneccum in Historia de Sanctis Cataloniæ. Dies natalis est	XXIII Septembris.
S. Mommolinus, Episcopus Noviomensis & Tornacensis, proponitur in Kalendario Benedictino: ab aliis	XVI Octobris.
S. Florentini Confessoris Translatio, Bonesii in Tullensi diœcesi, in ejusdem diœcesis Breviario annuam hoc die Commemorationem habet, festum vero præcipuum agitur	XXIV Octobris.
Petrus Monoculus Abbas Clarȩvallis cum titulo Beati memoratur ab Henriquez & Bucelino. Verum Manririquez ad an. 1186 cap. 6 num. 10 & Sanmarthani tradunt obiisse die	XXIX Octobris.
S. Malachiæ translatio ad Avinionem inscripta est Kalendario Cisterciensi Divione excuso: Natalis est	III Nov.
Sophonias Propheta memoratur a Greveno in Auctario Vsuardi, Maurolyco, Witfordo, Felicio, Canisio, cum Petro de Natalibus lib. 5 Catalogi cap. 10. At Græci cum Martyrologio Romano	III Decembris.
Margareta puella XI annorum, in monasterio Rameia Ordinis Cisterciensis pie mortua, cum titulo Beatæ memoratur ab Henriquez, Chalemoto, Bucelino & Arturo, idque ob revelationem B. Idæ de Nivella factam, ad cujus Vitam poterit de ea agi	XI Decemb.
S. Carentius, Episcopus & Confessor, memoratus in Ms. pergameno Vsuardi ex Alsatia accepto. Quis hic Episcopus sit, nos latet. Est S. Corentinus Episcopus Corisopitensis in Britannia Armorica, a multis relatus ad Kalendas Maji, uti ibidem notavimus, cujus natalis est	XII Decembris.
S. Agnelli translatio in civitate Lucina profertur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Est hic Agnellus Abbas, cum aliis urbis Neapolitanæ protector, cujus corpus contendunt Lucenses se habere. At Neapolitani sibi arrogant. De qua controversia agendum erit ad ejus Vitam	XIV Decembris.
SS. Silvinus, Papulus, Hilarius, Honoratus, Episcopi apud Tolosam, referuntur in notationibus Cathusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Ex his coluntur
S. Silvinus	XVII Februarii.
S. Hilarius	I Junii.
S. Papulus	III Novembris.
S. Honoratus	XXII Decembris.

DE S. VENANTIO MARTYRE
CAMERINI IN ITALIA.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Cultus Sancti antiquus. Translatio & relatio Corporis. Acta apocrypha.

Venantius, Martyr Camerini in Italia (S.)

D. P.

[1] Camerinum, antiquißima civitas inter Vmbriæ Picenique confinia, in montis Apennini jugis sita, condita & nomen nacta creditur ab antiquis Camertibus, dum hi ex Etruria, ubi ad Clanem fluvium & Clusium urbem habitarant, [Camerini urbe antiqua Patronus S. Venantius] a Pelasgis pulsi has sedes elegissent. Quanta ea olim fuerit inde colligi potest, quod trecentis ante Christum natum annis sub Consulatu Q. Fabii Maximi ac M. Rutilii, Romanis tunc quam maxime florentibus, tanto in pretio fuit, ut Camertinorum fœdus firmioris auxilii gratia ambitiose propemodum expetierint, quod summa dein religione coluerunt, etiam cum Imperatores postea regnarent: imo posteri tum se sub propriis Regibus vixisse gloriati sunt, uti infra videbimus. De horum antiquitate legi possunt Cluverius lib. 2 Italiæ antiquæ cap. 3 & 6, & Vghellus tomo 1 Italiæ sacræ in Episcopis Camerinensibus: ubi in Præfatione adfert inscriptionem, Tiburtino lapidi incisam, etiamnum ibidem extantem, in qua cum L. Septimio Severo, qui ab anno CLXXXXIII usque ad CCXI imperavit, in æternam securitatem atq; gloriam jure æquo fœdus confirmarunt Camertes. Hujus urbis Divus tutelaris est S. Venantius Martyr, & in Ecclesia Collegiata suburbana, suo nomini dicata, summa cum veneratione colitur hoc XVIII Maji. Siquidem corpus ejus anno MCCLXIX eo relatum, [cujus ibi corpus,] unde decimo anno ante ablatum fuerat, sicut infra dicetur; depositum ibi fuit in arcula argentea, tribus sigillis obfirmata: & sic denuo inventum illud die XXIII Martii anno MDLVIII, mirifice exornavit Marianus Perbenedictus Cardinalis, corpore cum ampulla sanguinis in mausoleo marmoreo depositio. Mortuus est autē hic Cardinalis anno MDCXI. Magis deinde illius Sancti cultum extulit Æmilius Alterius, qui anno MDCLXX ex Camerinensi Episcopo, post Sedis istius anno XLII, factus Romanus Pontifex Clemens X, jußit eum per totam Ecclesiam coli sub ritu Semiduplicis.

[2] Est porro Camerino nobis submissa charta variarum Ecclesiarum, oratoriorum, & aliorum S. Venantio dicatorum locorum, in quibus aut aliquæ ejus Reliquiæ adservantur, aut indicia cultus ejus proferuntur. [alibi autem variæ Ecclesiæ] Prima nominatur Ecclesia S. Venantii apud Fabrianum, cui, teste Vghello, jam ante indicatus Guillelmus Episcopus Camerinensis an. MCCLVII indulsit, ut baptismalis fons, qui extra septa ecclesiæ erat, ad majorem divini cultus decentiam, intra ipsam Ecclesiam posset transferri. Sunt præterea Ecclesiæ S. Venantii in Meletica oppido, quod agro Camerinensi ad Septemtrionem adjacet; in agro Cingulano, ibidem in Piceno; in Spoletana diœcesi, castellum dictum Ecclesia parochialis S. Vanantii; in territorio Senensi tribus ab urbe milliaribus, Ecclesia Collegiata S. Venantii, ubi magna cum devotione colitur; Romȩ, Ecclesia nova pro natione Camerinensi, ubi ante Ecclesia S. Joannis in Marcantello; in Urbevetana ditione, castellum & Ecclesia S. Venantii, ubi festum ejus cum foro celebratur XVIII Maji. Ragusæ etiam est Ecclesia collegiata, & dicitur templum S. Venantii & pacis. In Apulia, [altaria] septem a Sulmone milliaribus, est Oratorium SS. Venantii & Porphyrii, ubi est altare & vestigium pedum in petra, & colitur S. Venantius XVIII Maji. Florentiæ in Ecclesia S. Marci est capella, cum opere musivo, satis antiqua, in honorem S. Venantii. Locæ est etiam ejus capella, in Foresta uti loquuntur, ubi cum multa devotione colitur. Bononiæ est eidem a Gozadino Cardinale erecta capella & illata aliqua ejus Reliquia. In Monte S. Martini diœcesis Firmanæ est altare sub invocatione S. Venantii Martyris. [castella.] Indicantur præterea castella S. Vennatii in confiniis Bononiæ & Ferrariæ, in Comacliensi diœcesi, in Ducatu Sorano & in diœcesi etiam Firmana, in Valle Morana Marcæ Anconitanæ, imo & in Camerino, cujus castelli Rector fuit cum potestate seculari ipsum S. Venantii Capitulum, donec ea potestas ablata est. Ex voto etiam populi ejus cultus constitutus fuit in Monte-Feretrano Ducatus Vrbinatis, & apud Recinetenses. Memoria ejusdem solennis recolitur in Ecclesia Cathedrali Aversana, ubi etiam Legenda ejus habetur. Demum ex sacris ejus Reliquiis asservatur costa in ecclesia Collegii Asculani Societatis Jesu; de qua agens Iacobillus in addendis ad hunc diem, [Reliquiæ Asculi & Romæ.] videtur dicere, ipsam esse S. Venantio dedicatam. Alia costa Romæ in Ecclesia Vaticana S. Petri, quam tempore Gregorii XIII illuc delatam scribit Iacobillus: & ideo festum sub ritu simplici ibidem celebrandum præscribitur; ejusque; meminit Pancirolius in Thesauro Vrbis reg 7 eccl. 17 & in Indice Reliquiarū. Romæ etiam ex simili causa coli dicitur S. Venantius in ecclesiis SS. Eustachii, Ceciliæ atq; Marci; & in hac quidem capella est, sub ejus nomine a D. Barnaba Benigni fundata, cum Indulgentia quotannis plenaria. In Barriensi autem territorio, S. Salvatoris castellum, in quo octennio toto requievit sanctum corpus, adhuc servat tumulum ejus honori extructum.

[3] Et hæc quidem antiqui cultus monumenta, indubitata ac certa sunt omnia: [Dilata tantisper legenda apocrypha] utinam æque certa foret Paßionis historia. Cum enim ex ea; tamquam ex fonte, unice profluxerit quidquid de hoc Sancto Martyre prosa vel rythmo, Latine vel Italice, vetustiori vel recentiori ævo, scriptum unquam fuit; aut in Ecclesia, primum quidem Camerina, nunc etiam universali recitabatur olim, vel recitatur hodiedum inter divina Officia; optandum quam maxime est, ut ea fuerit quam gravißime fidelißimeq; conscripta. Sed quam frustra id optamus, tam parum fidei possumus tribuere quibuscumque compendiis inde acceptis. [præmittitur historia ablati relatique corporis.] Quare Paßione illa tantisper omissa & ad finem rejecta, abducti relatique corporis historiam, a coævo Poëta versibus descriptam, exhibemus, qualiter eam nobis offert Vghellus, tom. I Italiæ sacræ col. 601 a Camillo Lilio nobili Camertino communicatam: petita tamen prius acceptaque licentia conferendi editionem Vghelli cum originali; non quidem autographo ipsius Poëtæ, sed apographo Camilli, idque ex fide R. P. Ferrantis Ferreccioli Camertis e Congregatione S. Caroli, communicato nobis per R. P. Nicolaum Bartolini Presbyterum Congregationis Matris Dei. Velim etiam mihi dari licentiam lacunas quasdam supplendi per conjecturam, & alia pauca perperam transcripta ad commodum aliquem sensum adducendi, quod a nobis factum indicabit signum*

HISTORIA
ABLATI ET RELATI CORPORIS
Ex editione Ferdinandi Vghelli, collata cum apographo Camilli Lilii.

Venantius, Martyr Camerini in Italia (S.)

BHL Number: 8525

AUCTORE COÆVO.

[1]

Gentibus ut pateat, Venanti Sancte, futuris,
Quando tuum corpus manus abstulit hostica templo
De proprio patriaque simul; vel quando reductum
Extitit ad patriam, succincto carmine pandam.
Quod mihi, Christe Pater, digneris rite referre,
Os puerile facis qui sæpius esse disertum.
Annis completis Domini jam mille ducentis [Anno 1259 sub Alexandro 4]
Et sexagenis minus uno, passa ruinam
Extitit hæc patria, Papæ sub tempore Quarti
Grandis Alexandri: sub cujus tempor quidam
Nomine Manfredus, a Siculus Rex atque tyrannus,
Obstabat Latio, belli discrimine magno.
Agmina qui vario quondam * rigentia cultu
Improbus ad proprias Camerini transtulit oras.
Dux equitum cujus, vir quidam nomine dictus
Percivallus b erat, Januensis compatriota:
Doria quem genuit, quem fecit prospera magnum [Percivallus pro R. Manfredo Camerinum occupans,]
Sors in conspectu Regis, si Rex habeatur.
Hic equitum veniens fultus tutissimus ala,
Intravit patriam Camerini, quam retinebant
Tunc homines * varii, Domini sub velle, * potentes.

[2]

Tempore sub tali fuit unus proditor acer,
Nomine Raynerius Ugolini: qui Camerini
Pessimus existens tunc temporis ipse Potestas,
Proditione sua curavit pellere cives
Et patriam vastare simul: qui clade coacti
Inviti patriam liquerunt c sorte timoris.
Tunc Percivallus ex arca * protulit illud [corpus Sancti aufert,]
Egregium corpus, jam * clarum Martyris almi:
Quod tulit ad Siculos magno super d harmate partes.
Lucida capsa fuit argentea facta sub ipso
Tempore, quo mansit corpus venerabile * sartum.
Lumina magna satis, fulgentia nocte dieque,
Coram prædicto constabant corpore sancto.
Attulit hoc hostis Manfredo jam memorato,
Munere * pro magno, quod fecit denique castro
In quodam, Ponto fumato nempe, recludi, [quod ille castello S. Salvatoris donat:]
Ornatum pariter magnis ornatibus, atque
Cantibus * altisonæ præstantibus undique laudis.
Nomen castelli Sanctus Salvator habetur,
Undique quod Pontus circumdat rupibus altis.

[3]

O veneranda Dei pietas & maxima virtus:
Quæ peccatores effrænes corrigis, * ipsi
Ut convertantur ad te, sed non moriantur;
Sæpius & pateris Sanctorum corpora tolli,
Hostibus infidis primo modo crimine cæco,
Atque peregrina terra persæpe morari;
Ut noscant homines misceri e cuncta potenter,
Et nihil absque tuo fieri moderamine posse.
Et quamquam patiare tuos, Sanctissime, Sanctos
Taliter auferri: non vis tamen ipse perite
Lumina virtutum, quibus * omni in gente coluntur.
Hoc corpus mansit Apulorum f in partibus, annis
Octo perfectis. Post hæc Deus ipse benignus
Genti tristanti * lateralem ferre paravit
Auxiliator opem, quam longe callidus hostis
g Vexarat * nimium furioso pondere, paucis.
Pontificis Summi h Comitum quoque velle suorum
Hoc fuit, ut paucis obstarent hostibus illis,
Perdere qui proprio vellent de jure fideles.

[4]

Tunc fidei quidam veræ surrexit amator
Carolus illustris, probus, & discretus in armis,
Regni Rex Siculi, pugil optimus, & leo fortis,
Alter i Rolandus in viribus & probitate,
In sensu Salomon, David in tutamine juris.
Francus gente fuit, & Francus corde potenti:
Qui virtute Dei fortes deterruit hostes.
Hunc, & Francorum Regem, genuere parentes
Iidem, magnificæ laudis virtute vigentes.
Ad Latii partes, magno fulcimine fultus
Magnificæ gentis, * Francorum fultus & armis.
Ad responsandum Manfredo denique venit: [victis per Carolum R. Manfredo]
In Beneventano k quem stravit denique campo,
Vicit, * destruxit, & cunctos perdidit hostes.
Hic postquam lætos habuit sub pace triumphos,
Et fuit in * Siculo Rex felix agmine magno,
Quod Domini Papæ regnum sub velle regebat:
Hunc contra quidam venit contrarius hostis,
Nomine l Corradus, Corradi nomine Regis
Filius, ex magni regali stirpe creati [& Corradino,]
Jam Frederici magno sub nomine, regnum
Imperii gentis Romanæ forte regentis:
Cujus fautores, structis * aciebus ad arma,
In m Palentino, quo figi jusserat arvo
Castra, per ignota loca sunt discrimine fusi.
Ipsemet in pugna cecidit sub sorte sinistra;
Cui fuit ablatum caput exundantis amœno
Littore Neapolis, velut omnibus extat apertum.

[5]

Sedatis igitur populantibus undique pugnis,
Et Domino Rege [placida] sub pace morante,
Scriptor Apostolicæ, Corradus nomine, Sedis,
Vir quidam prudens & templi Martyris almi
Qui Prior o astabat, voluit prætendere gressus
Ad Dominum Papam p Clementē: cui prece blanda
Flexa cervice lacrymas fundebat amaras:
Ante pedes cujus præfatus sæpius ibat. [jussis Clementis 4 redditum,]
Non piger, imo velox; timidus non, sed bene tutus,
* Solicita semper Papam cum voce rogabat,
Qualiter * id corpus faceret sibi denique reddi.
Qui Summus Præsul precibus sub * murmure flexus,
Mandavit Regi præfato, corpus ademptum
Redderet ut dicto Corrado, multa ferenti
Corpore tormenta per gressus sæpe viarum.
Qui licet in primis obstaret reddere corpus;
Attamen in fine [illud] reddidit. Ordine comptum
Hoc fuit ad patriam Camerini quippe reductum
Martyris eximii corpus, sub tempore q messis
Eximiis, alti, & magno munere * comptis
Capsis argenti conclusum rite duabus.
Laudibus eximiis ad templum ducitur illud, [suo in templo miraculis claret.]
Ejus quod fuerat: in quo Deus ipse patenter
Maxima dat semper miracula Conditor orbis;
Opie Venanti, populum defendere cura,
Tu propriæ patriæ; cui sis tu lucida * cera:
Et mihi tu parce, vitium tu pectoris arce:
Ut mea lætari valeat mens, atque locari
In summis cælis, regnas quibus ipse fidelis.

ANNOTATA.

a Manfredus, Frederici II Imperatoris filius notus, patrem suffocasse creditus, Conradi fratris nomine Siciliæ administrationem suscepit an. 1251; variisque succeßibus confirmata paulatim tyrannide, tandem an. 1258 a Siculis Regem salutari se fecit. Saracenorum nixus subsidio; Pontifici infestus quam qui maxime & Pontificis ditionibus.

b Percivallum quoq; appellat Gregorius Diaconus Bajocaßinus in Vita Vrbani IV, narrans quomodo is, cum magno exercitu infidelium ex Africa veniens, ad opprimendum Pontificem anno 1264; in exiguæ cujusdam aquæ transitu subsidens cum equo, videri desiit, pœnas luens suarum blaspemiarium contra Deum; quid ni & violati corporis sancti?Idem appellatur Princivalles, in quadam Camerinensi inscriptione apud Vghellum, quam vel hinc cognoscas recentioris fabricæ esse.

c Eadem inscriptio, uti erravit Princivallem faciendo Ducem exercitus Federici II, ante tot annos extincti; ita fidem non merebatur præ nostro Poëta, asserens quod clades illa acciderit kal. Augusti an. MCCLVIII: mirumq; est quod Vghellus, maluerit ipsam sequi, in designando eversæ urbis anno Est autem inscriptio illa insculpta marmori, muroque ecclesiæ Cathedralis affixa, in memoriam Gentilis Varrani: qui patria sua pulsus a civibus, hos deinde bonis omnibus exutos, vagos ac dispersos, in Appennini jugis collegit, reductisque civitatem & Cathedralem ipsam restauravit, Percivallo expulso; eoque beneficio meruit, ut primum perpetuus Potestas, deinde etiam Princeps acclamaretur, confirmante titulum Romano Pontifice, qui in ejus posteris usque ad Paulum III prorogatus fuit, teste Vghello.

Ἅρμα Græcis Currum significat, itaque correxi, quod utrobique absque sensu sic legebatur.
Et tulit ad Siculos magno aromate parci!
Siciliæ autem nomine hic venit totum etiam Neapolitanum Regnum

Versum hunc sic correxi cum esset;
Ut non aut honores misere cuncta potestate.
In apographo autem originali sic
Ut noscant homines miscere cuncta potentem.

f Vtrobique, apud hos.

g Notata prima littera V, vacuum spatium Vghellus reliquit: apographum originale habet, vexerat.

h Vrbanus IV, anno 1261 suffectus Alexandro IV, Manfredum Ecclesiæ hostem Francorum auxiliis frangere aggressus est an. 1264, invitato in spem Regni Siculi Carolo Comite Andegavensi S. Ludovici Regis Franciæ fratre; quod deinde negotium Vrbano mortuo excipiens Clemens IV, eumdem cum uxore Regem unxit anno 1266.

i Rolandus, in Turpinianis de Carolo Magno fabulis nominatißimus Dux.

k Prælium hoc, quo ipse Manfredus occubuit & captum Beneventum est, factum fuit, inquit Bernardus Guido, IV kal. Martii feria VI, in campo ante Beneventanam civitatem anno Domini… MCCLXVI. Plura vide apud Odoricum Rainaldum in Annalibus.

l Vulgatiori diminutivæ formæ nomine Corradinus, cui regnum jure succeßionis alioqui debebatur.

m Palena, oppidum citerioris Aprutii ad Aventinum fluvium (huc usque enim occupata Roma victor penetraverat Corradinus) pugnā spectavit, in qua fusus fugatusq; primo impetu Carolus, victor evasit, reversus in hostem spoliis legendis occupatam, & infelicem juvenem vivum cœpit: quemdeinde Neapoli publice fecit decapitari, cum non exigua nominis sui labe. Extant autem de victoria ipsa litteræ Caroli ad Pontificem ex agro Palentino, ipsa pugnæ die, id est 23 Augusti datæ.

o Ita tunc paßim Priores Collegiatarum dicebantur, qui nunc fere Decani.

p Obiit Clemens hoc eodem an. 1268, 29 Novembris.

Ergo non nisi anno sequenti 1269 revectum est sacrum corpus Camerinum: quod si non fuit redditum vivente adhuc Clemente, singulari Dei favori adscribendum fuerit, impetrati illud potuisse a Carolo vacante Sede (nec enim ante Septembrem anni 1271 electus successor est) cum facile esset, mandatum demortui frustrare effectu.

Atque hæc certior omnis notitia est, quam deare possumus, de cultu & corpore S. Venantii; cujus quia nec nomen invenitur apud ullos antiquos Martyrologos, datur intelligi, nulla ejus Acta primis octo vel decem seculis nota fuisse Italis, apud quos satis diligenter colligebantur Paßionis Martyrum ac Vitæ Sanctorum. Qualia autē postea sint composita & cujus fidei, ut per te poßis æstimare; ipsa, licet alioqui hoc opere indigna, hic tota dabimus; hoc insuper observantes, ut quæ inde translata sunt in Officium ac Missam propriam, ad concinnandas Antiphonas, Responsoria, & Versiculos, diverso a ceteris charactere imprimantur; itaque apparat nec antiquius Actis Officium illud esse, nec fidei majoris.

* ingentia

* vario

* potentis

* pertulit

* clam

* sanctum

* primo

* altisonis

* ipsos

* omnes gente, vel gentes.

* latrali

* nimio

* Francorumque

* Unit & vel Dissit

* titulo

* artibus

* solicitus

* ut

* marmore

* comptum

* cura

ACTA APOCRYPHA
Ex veteri Ms. Abbatiæ S. Euticii Nurciensis.

Venantius, Martyr Camerini in Italia (S.)

BHL Number: 8523

EX MS. CAMER.

[1] Temporibus Antiochi Regis magni, erat vir in civitate Camerina nomine Venantius, timens Dominum. Hic omnia sua reliquit parentibus, [Fidei causa accusatus apud Antiochum] sed tamen aurum & argentū & vestes dedit pauperibus. In jejuniis & orationibus die ac nocte serviebat Domino. Multas virtutes in ea civitate ostendit per illum Dominus. * Nuntiatum fuit Regi Antiocho, qui regnabat in illis temporibus, ab accusatoribus dicentibus: Est puer unus in civitate Camerina, nomine Venantius, timens Christum, & Dominum Iovem blasphemans. * Audiens autem Rex Antiochus iratus est nimis: & cum furore magno veniens in civitatem præcepit militibus, ut citius inquirerent Venantium. * Erat autem una cavernicula juxta portā civitatis, quæ est contra Orientem, sub morabatur ipse indutus cilicio, nocteq; ac die serviebat Domino jejuniis & orationibus. * Cumq; audivisset quod inquisitus fuisset a Rege, veniebat ad portam & prædicabat verbum Christi. * Confortabat servum Christi Porphyrius, [Venantius egregie præmunitus,] dicens, Ne timeas a facie Imperatoris, Dominus enim dixit: Cum veneritis ante Reges & Præsides, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini: dabo enim vobis os & sapientiam, cui non poterunt resistere omnes adversarii vestri: post laborem & certamen mercedem recipiemus, ita ut ille dixit, Venite ad me omnes qui laboratis & onerati estis, & ego reficiam vos.

[2] Ista talia dicens venit ante faciem Imperatoris. Dixit B. Venantius: Rex pagane, quid quȩris discipulos Christi? [ipsam coram eo generose confitetur,] Iratus nimis Rex, dixit: Unde es tu? Respondit Venantius: In hac civitate natus fui, nutritus in monasterio. Rex dixit; Quis est pater tuus? Venantius respondit: Pater meus Suprinus Christianus, de genere nobili natus, dedit me in monasterium, & ibi nutritus in fide Christi sum. Rex dixit: Venanti, video florentē juventutem tuam & decorum aspectum, volo ut sis in palatio meo pincerna: * armillam & annulum & purpureum vestimentum do tibi. Venantius respondit: Aurum & argentum, quod promittis da pauperibus: quia sicut aqua extinguit ignem, sic eleemosyna extinguit peccatum. Rex dixit: Video te puerum, & tuum meritum nescio: [promissis] te, Venanti me audire oportet: accede ergo, & sacrifica Deo Iovi invictissimo. Do tibi potestatem alligandi & solvendi, & detrimentum Christianorum faciendi: & si nolueris, diversis pœnis faciam te interire. Respondit Venantius, Argentum tuum & metallum & plumbū non adoro; & ideo tormenta tua non timeo. Rex dixit: Sacrifica Diis, ne incidas in pœnas; & ut nullus dicat quod insania tua deducat te ad mortem, & illudam generi tuo. Venantius respondit: Etsi me interficis turpißima morte, [minisque contemptis:] Iudex meus & Dominus meus in cælis est, quem expectamus ad judicandum seculum, * quando dicturus erit: Venite benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi; & quia ille novit corda hominum. Tu, qui in seculo isto habitas, videris esse filius diaboli, ideo per malitiam tuā in multis argumentis Christo Deo meo me facis esse solicitum. Rex dixit: Volo ut dicas mihi, unde tibi sapientia ista advenit. Venantius respondit: Christus Dominus meus mecum est: & tu dicis, Unde tibi ista sapientia advenit?

[3] Tunc jussit eum Rex sortiter cȩdi. Venantius dixit; Non dolorem sed refrigerium mihi facis. Tunc Rex tradidit eum ministris & Præsidi, dicens, Nisi Venantius sacrificaverit, diversis pœnis interficite eum. Tunc Prȩses iratus dixit militibus suis, [Præsidi traditus,] O Jupiter! o Mercuri! ut quid Venantius quindecim annorum dixit? Non sentio quod milites tui me cruciant. Et iratus nimis, dixit: Tollite eum, & ligate illi manus & pedes, ac projicite in carcerem, & nullus ad eum accedat: & per quatuor dies non aquam, non panem, vel aliquid sibi detis quod manducari possit; usq; dum deficiat. Tunc B. Venantius jacebat in carcere ligatis manibus & pedibus, & orabat dicens: O Domine Iesu Christe, [& ab Angelo confortatus in carcere,] Pastor bone, ne me derelinquas, quia te patrem habeo in cælis: tu audi & exaudi me, sana vulnera mea: * glorifico te, laudo te, & benedico te, ne projicias me a facie tua, quia puer sum: ego nescio recte loqui, sed da spiritum loquendi, tacendi, & respondendi: ut ego os aperiam, & tu adimpleas: & si dolor meus est mihi, non irascaris, sed conforta me Rex Sanctorum. Oratione facta soporatus est somno: & ecce Angelus Domini dissolvit eum, & caro ejus restituta est, sicut prius fuerat. * Tum carcerarius ibat ad carcerem, ut videret si jam esset mortuus, & invenit eum orantem. Miratus est, & renuntiavit Præfecto, dicens: Vidi mirabilia magna de Venantio: psallebat & orabat Deo suo, solutis manibus & pedibus, & caro ejus restituta est.

[4] Tunc jußit eum in præsentia sua Præfectus duci, dixitq; ei: Venanti, sacrifica diis, ne diversas pœnas patiaris. [lampadibus aduritur,] * Respondit Venantius; Nec deos tuos adoro, nec Imperatorem tuum timeo, nec tibi servio. Iratus Præses dixit, Despoliate eum, & in aerem suspendite cum lampadibus ardentibus, & comburite corpus tenerum, ita fecerunt, ipse autem orabat dicens: Ure, Domine, renes meos & cor meum: transivi per ignem, deduc me in refrigerium sempiternum. Cessaverunt carnifices comburere eum. Dixit Prȩses, Assenti mihi, & sacrifica diis. Venantius respondit: Non consentio, nec adoro deos surdos & mutos. Tunc impiißimus Præses ait ministris: Tollite eum, [& in caput suspensus fumo supposito torquetur,] & in equuleo suspendite, & fumum acerrimum sub capite ejus ponite, & dicite, Iste est blasphemator deorum. Fecerunt ministri sicut præcepit Præses, & semper cædebant eum quatuor quaterniones. Tunc Præses jussit, ut nullus ad eum accederet, donec deficeret. Anastasius autem Cornicularius, post quatuor dies ibat ubi pendebat, ut videret si adhuc viveret: & invenit eum super fumum deambulantem, in veste candida psallentem: Non moriar sed vivam & narrabo opera Domini.

[5] Nuntiavit Anastasius Cornicularius Præsidi dicens: Magnum miraculum vidi. Tunc Præses dixit, [unde salvum videns Anastasius scriba convertitur,] Quid faciemus de eo? Anastasius Cornicularius dixit: Ego credo, quia magnus est Deus Christianorum, & non est alius præter illum. Præses dixit ad illum: Et tu, ut video, seductus es. * Tunc Anastasius dixit: Libentißime volo subire sententiam, ne sanctum atq; justum videam cruciari. Audiens hæc Venantius, quod sic locutus esset Anastasius, manus suas expandit & oculos levavit ad cælum, & oravit Dominum dicens: Gratias tibi ago, Domine Salvator unigenite, Deus de Deo, lux vera de lumine vero; Verbum quod est ante omne principium, qui regnas cum Patre & Spiritu sancto in secula seculorum. Amen. Anastasius dixit ad B. Venantium: Homo Dei demonstra mihi lumen vitæ æternæ, ut possim videre lumen verum. Venantius dixit: Vade in partem civitatis, [& baptizatus] inquire hominem Dei Porphyrium, & baptizabit te & toram domum tuam in fide Christi. Nuntiatum est Antiocho Imperatori, quod Anastasius crederet in Christum: & iratus nimis fecit eum venire ad se, & dixit: Anastasi, tu credis in Deum [Christianorum]? Anastasius, dixit: Ego credo & tota domus mea. Rex ut audivit, præcepit Præsidi, ut duceret eum extra portam civitatis, & decollaret eum & totam domum suam. [cum familia sua decollatur.] Et ita fecerunt, & deduxerunt eum ad Viam-latam, quæ ducit ad civitatem contra Orientem, & decollati sunt. Nocte venerunt viri Christiani & sepelierunt corpora eorum.

[6] Rex autem jussit Venantium venire ad se, & dixit ei: Venanti, cur subvertis civitatem? [Rursum varie tortus Venantius,] Venantius dixit: Non subverto, sed confirmo. Tunc iratus Rex præcepit ut tonderent comam capitis sui, & aspergerent prunas: & ita fecerunt. Deinde præcepit ministris ut macerarent dorsum ejus, & recluderent eum in carcere: & ita fecerunt. Attalus autem Præconarius dixit ad Præsidem: Quid tibi solicitudinis est? Ego vadam & faciam eum sacrificare. Tunc Præses dixit: Per virtutem magnam Jovis, & per virtutem Dominorum nostrorum invictissimorum Principum; quia si suaseris, faciam te quod ego sum. Attalus autē ibat ad carcerem, ubi erat Venantius: & dixit ei: Crede, Venanti, & recede a stultitia tua, & sacrifica diis: ut quid in tormentis moreris, [& ab Attalo apostata frustra solicitatus] & perdis florem juventutis tuæ? Ego autē sicut tu Christianus fui, & modo sum minister [Jovis]. Crede & sacrifica diis. Venantius dixit: Vides me puerum, infra ætatem sum, non sicut tu insanus & filius diaboli: qui dicis, Adora idola surda & muta, quȩ sunt ab hominibus fabricata: qui Dominum nescis, qui natus est de Virgine. Magis pater tuus diabolus est, & voluntatem ejus facis, qui dicis Dominum Jovem, cujus es [minister]. Attalus dixit: Venanti, sacrifica diis: licet mihi omnia dicere, quia teneo te. Et dum hæc diceret, misit Præses, & jussit Venantium de carcere exhiberi: & dum adduceretur, missa est vox Prætoris: Venantius Deos blasphemans nequissimis tormentis crucietur.

[7] Venit itaq; Venantius ante Præsidem, & dixit ad eum: [contusis jussu Præsidis maxillis] Noli tentare Christum Dominum meum, ne dum vis tentare tenteris a patre tuo diabolo. Præses dixit: Contundite dentes & maxillas ejus. Ita factum fuit: & projecerunt eum in plateam civitatis, & collocaverunt in sterquilinio Ipse vero orans dixit: Respice in me & miserere mei, quia unicus servus tuus sum: exaudi precem meam, ne derelinquas me. Omnes putaverunt eum esse mortuum: ille vero orabat, & Angelus confortabat eum dicens: Ne timeas a facie eorum, quia ego tecum sum, & offero orationem tuam, & custos tuus sum ego semper. Venantius dixit: Domine pater, quia in plaga mea ingemisco, ne irascaris mihi: [sanatur divinitus, & Præses moritur.] scis quia animam meam tibi tradidi, ne sensus meus commisceatur cum ipsis. Hæc dicens sanus factus est, & cœpit prædicare nomen Domini & baptizare. Audiens autem Præses miratus est nimis, & fecit eum venire ante se, & dixit: In cujus virtute hȩc facis? Venantius dixit: Qui me sanavit a meo languore, in ipsius potestate hæc facio, & qui potest subvertere tribunal tuum. Et cum hæc dixisset famulus Dei, cecidit Præses de tribunali suo. Tunc collegerunt eum ministri sui, & in lecto posuerunt eum: & dixit militibus: Currite, ardeo: subvenite mihi: nihil enim sunt dii nostri, quos sine causa coluimus: sed Deus Venantii magnus est & æternus, qui fecit mirabilia in puerum suum Venantium: & hæc præcipio ut deos nostros destruatis, & Deum Venantii adoretis: & cum hoc dixisset, expiravit.

[8] Videntes autem hoc ministri ejus quod factum est, nuntiaverunt Imperatori. Tunc jussit Imperator S. Venantium leonibus objici. [Idem leonibus frustra objectus] Et statim ministri ejus duxerunt eum ad locum ubi erant leones quinque, & intromiserunt eum, & clausus est locus, ut ibi a leonibus interficeretur. Quem cum ingressus fuisset sanctus & justus, surgentes leones cum omni mansuetudine straverunt se ad pedes ejus. Videntes autem populi admirati sunt dicentes, Vere non est alius Deus, nisi quem Venantius servus Dei confitetur. Et cum hæc populi dixissent, dixit eis B. Venantius: Audite, populi, credite in Patrem & Filium & Spiritum sanctum, [populo fidem Christi suadet.] feminæ conjugatæ & puellæ & omnes habitantes in civitate, ut salventur animæ vestræ: quia hȩc omnia transitoria sunt de mundo: beati eritis, si credideritis. Cum autem audisset Rex quod populus laudasset Deum Christianorum, præcepit Venantium mittere in carcerem. Ibi orabat: Domine, ne derelinquas me, ne despicias me, quoniam servus tuus sum ego. Multiplicati sunt inimici mei, qui circumdant me: sed tu, Domine, susceptor meus, exaltans caput meum; exaudi me de monte sancto tuo, non timebo millia populi.

[9] Tunc Rex Antiochus, florens in magnitudine virtutis suæ, requiescens in palatio in stratu suo, vidit præcones per somnium per civitatem currentes & dicentes: Mundate, mundate plateas civitatis, [Antiochus somnio territus,] & muros dealbate. Posthæc aspexit in cælum, & vidit Venantium in aërem volantem in veste alba, & cum illo duos socios, aspergentes aquas, & rivulos facientes & dividentes per totam civitatem. Deinde veniebant viri & mulieres, & lavabant capita sua, & corpora dealbabantur. Deinde ruentes quatuor venti ex quatuot partibus mundi super palatium suum, destruebant illud. Vidit quoque super se nubem obscuram venientem, & nullum sidera lumen dabant, sed ex tota parte tenebrosa erant. Evigilavit Rex a somno, & cogitare cœpit & cognovit quod malum esset apud eum. Cœpit Rex flere & dicere: O Deus meus, Jovis invictissime, unus puer te superavit, & potestas tua ad nihilum devenit. Mane autem facto omnes ad palatium venerunt: Rex ut vidit populum, somnium narrare cœpit.

[10] Erat ibi homo Christianus Porphyrius, qui ait: O Imperator, quam laudabile est somnium quod vidisti! Præcones per civitatem currentes, [explicantem illud Porphyrium] & clamantes, & dicentes, Mundate plateas civitatis, & muros dealbate, sancta prædicatio B. Venantii est. Mundate, Mundate, duo Testamenta significat, novum & vetus: sub duobus Testamentis legem habemus, ut nullus idola colat neque adoret. Mundate, id est, Projicite Deum Jovem & Regem. Muros dealbate, & confractus erit Jupiter & Rex ejectus, & omnes credent in Christum. Quatuor venti ex quatuor partibus mundi, quatuor Euangeliorum restamenta sunt. Destruebant domum tuam, id est, quod cuncta idola manufacta & cuncta opera tua & regnum tuum non erit amplius; sed regnum Christianorum, qui serviunt Deo & faciunt fructum bonum. Aqua, quam Venantius in aëre spargebat, & rivos faciebat, & per totam civitatem currebat, est sancta prædicatio & sanctum baptisma. Et quod capita & corpora lavabant & dealbabant, id est quod mundatur populus ab idolis & ab omnibus inquinamentis per aquam baptismatis.

[11] Rex ut audivit, iratus est nimis, & præcepit ministris, ut Porphyrium ducerent ad locum damnatorum, qui est ad portam civitatis, [capite plecti jubet.] & amputarent caput ejus. Cum autem venisset B. Porphyrius ad locum damnatorum, genua fixit in terra, & orabat dicens: Domine Deus, quia non est similis tui in diis, & non est secundum opera tua: tu enim fecisti cælum & terram & quidquid cæli ambitu continetur. Universorum tu es Dominus, cui Angeli & Archangeli serviunt, & non cessant clamare dicentes, Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth, pleni sunt cæli & terra gloria tua. Tibi commendo animam meam, ut non tradas eam in manus impiorum spirituum quærentium eam. Audite itaque viri & mulieres, ponite Christum ante oculos vestros, & adorate eum qui fecit cælum & terram: quia ipsius est potestas mortificandi & vivificandi, deducendi ad inferos & reducendi: ipsius est potestas tremenda, ipse est Dominus in secula seculorum. Amen. Ut B. Porphyrius complevit orationem, spiculatores amputaverunt caput ejus, & projecerunt ante portam civitatis: [& venientes Christiani tulerunt corpus ejus] & sepelierunt eum honorifice.

[12] B. Venantius erat inclusus in carcere, & veniebant ad eum infirmi, cæci, claudi, paralytici, surdi, [Venantius iterum sollicitatus,] muti; & deprecabantur eum ut baptizaret eos & sanarentur, quod & fecit. Cum autem nuntiatum fuisset in præsentia Imperatoris de miraculis B. Venantii, tristis nimis factus est, & jussit eum venire ad se. Cum ergo venisset in præsentiam Imperatoris, dixit ad eum: Audi me, Venanti, sacrifica diis nostris, [cum ipsimet Antiocho fidem suaderet,] & vives: do tibi coronam de auro vel gemmis, & habebis pacem mecum, quia metuo te propterea quod nobili genere es ortus. Respondit ei B. Venantius & dixit: Audi me Rex, diverte a malo & fac bonum, inquire pacem & sequere eam, & fac pacem cum Christo; & si servieris ei, erit tibi exultatio & corona sempiterna. Nam postquam exierint animæ vestræ de corporibus, pecunias relinquitis in hoc seculo, & rapiunt eas extranei & devastant eas: vos autem ituri estis in tormentum æternum, ubi numquam erit refrigerium, sed luctus & clamor, & non est qui audiat. Si vultis recipere coronam, date omnia pauperibus, orphanis, viduis, esurientibus, nuditatem patientibus, vel quamcumque necessitatem sustinentibus: & undam baptismatis sacri fontis percipite, credentes in Deum, qui centuplum reddet vobis in vitam æternam, ubi nullus finis erit, sed perpetua semper felicitate gaudebitis.

[13] Ut audivit Rex præcepit ministris ut mitterent funes in pedes ejus, [dire raptatur:] & in eculeo suspenderent, inde per agrestia loca traherent. Vespere autem jam facto cœpit B. Venantius dicere, Domine, suscipe spiritum meum, & ne perdas me. Ministri dimiserunt illum quasi mortuum. Venit quædam mulier vidua & tulit eum occulte in domum suam. Mane autem facto venit ad civitatem prædicans verbum Dei. Populus autem ut vidit B. Venantium prædicantem, admirans dixit: Quia magnus est Deus Christianorum, qui facit mirabilia & signa magna in servo suo Venantio: & percutiebant pectora sua, & convertebantur, & baptizabantur in fide Christi. Videns autem Rex Antiochus quod superare eum non posset, [deinde ex muro urbis precipitatur:] infra se cogitare cœpit, & vocare eum honorifice in palatio, & præcepit ministris ut ligarent ei manus & pedes, & extra murum urbis præcipitem darent. Tunc fecerunt ministri sicut præceperat eis Rex: putabant autem quod mortuus esset. Ac præcepit suis Rex, ut traherent eum inconvallibus, ut comederent eum aves cæli & bestiæ terræ. Cumque issent ministri, ut facerent quod Rex præceperat, invenerunt eum dissolutis manibus & pedibus, orantem & dicentem: Custodi me, Domine, ut pupillam oculi, sub umbra alarum tuarum protege me, a facie impiorum qui me afflixerunt: tu autem, Domine, susceptor meus es, [pro mortuo derelictus,] gloria mea & exaltans caput meum: ne derelinquas me, Domine Deus salutis meæ: eripe me de inimicis meis Deus meus, & ab insurgentibus in me libera me. Videntes autem ministri quod nihil proficerent, cœperunt tamdiu eum cædere, quamdiu putarent eum mortuum esse. Sed cum viderunt eum vivum, misso fune in collo, in pedibus suis traxerunt eum prope milliario uno, relinquentes eum quasi mortuum, dicentes unusquisque ad proximum suum, Sitim patior.

[14] [sitientibus tortoribus suis aquam miraculo impetrat,] Audiens hæc B. Venantius, languens surrexit, & genua in terra fixit, & oculos ad cælum levavit, & oravit dicens: Domine Deus omnipotens, qui de petra aquam Moysi famulo tuo dedisti coram filiis Israel, propter duritiam cordis eorum qui erant rebelles & increduli; tu ostende signa & fac mirabilia, ut videant tyranni isti, & educ de petra ista aquam, ut videant tyranni isti; & educ de petra ista aquam, ut satientur & sentiant, & cognoscant quia tu es Deus solus laudabilis & gloriosus in secula seculorum, Amen. Et fecit signum Crucis in petra, & divisit in utraque parte, & manavit aqua clarißima. Videntes autem Ministri Regis obstupuerunt: & mittentes se ad pedes B. Venantii ei dixerunt: Sanctifica nos, Pater: ora pro nebis ne pereamus, misertus nostri. Nos vidimus & scimus, [quo conversi illi,] quia non est alius Deus nisi quem tu affirmas. Pater sancte, ostende nobis Dominum viventem in secula, ut laudemus nomen ipsius & glorificemus, & serviamus illi soli, qui est benedictus. Sicut tu, Pater sancte, volumus pro nomine ejus subire sententiam, & non timebimus a facie Imperatoris. Prædica & ostende nobis Christum, cujus filius est. Ut audivit B. Venantius clara voce dixit: Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonæ voluntatis: ipse dedisti eis sapientiam & scientiam, qui de Christo interrogare incipiunt. Et narravit eis de nativitate vel de passione, de resurrectione & ascensione ejus, de inflammatione Spiritus sancti & de divisione linguarum, & aliquid de gestis Apostolorum vel Martyrum.

[15] [fidemque confessi,] Unus ex his, quando recepit verbum Christi, renuntiavit Imperatori dicens: O Rex, triginta & duos viros Romanos transmisisti ad Venantium, ut martyrium ei facerent: ipsi vero conversi sunt ad fidem Christi. Rex ut audivit de Romanis, maxime iratus flevit ipse & omnes qui coram stabant, pro eo quod erant illustres Romani ex genere Regali, & potestatem Romæ tenebant, & eruditi in omni arte litterarum. Rex fecit eos venire ad se, & dixit eis: O filii mei, dereliquistis patres & matres & parentes vestros divites & nobiliores, & vultis credere uni insano capiti, & adorare Christum quem Judæi crucifixerunt & illuserunt. Recedite ab insania ista, & colite Dominum immortalem Jovem, & dabo vobis aurum & argentum ac vestem mirabilem, ut sitis primi in regno meo. Audientes dicta Regis, responderunt & dixerunt: Nos credimus in Christum crucifixum, quia ipse est salvator, faciens signa & mirabilia in cælo & in terra, quæ facit quotidie in servum suum Venantium. O Rex cur non erubescis in Deo tuo? nihil enim sunt dii tui, quos colis. Rex dixit, Unde vos scitis? Illi autem dixerunt: Nos semper vidimus Dominum Deum tuum, tamen nec signa nec mirabilia cognovimus de illo, sed est tribulatio & detrimentum animarum hominum.

[16] [Leontio pro omnibus loquente,] Rex dixit, Vos qui talia dicitis, [unde scitis] quis est Deus Christianorum? Leontius dixit: Nos scimus quod Deus cæli fecit cælum & terram, & cuncta animantia quæ sub cælo sunt: fecit hominem ad imaginem & similitudinem suam, formavit eum de terra, & dedit ei Evam similem sibi in adjutorium. Deinde venit diabolus, & suasit eis interdictum fructum comedere. Post hujus transgressionem Deus ejecit eos de Paradisi gloria, maledixitque eos & dixit, In sudore vultus tui vesceris pane tuo, pro eo quod obedisti voci uxoris tuæ plusquam meæ. Et clausus est Paradisus, & posuit Deus Cherubim & flammeum gladium atq; versatilem ad custodiendam viam ligni vitæ. Ex hoc accepit diabolus principatum in homines, & deduxit in interitum & in errorem, usque dum misit Deus Verbum suum in terris, natum de Virgine, factum sub Lege, ut eos qui sub lege erant redimeret: ad templum offertus fuit, & circumcisus fuit: a Joanne baptizatus in Jordane duodecim discipulos habuit: unus ex his periit, accepit pecuniam, & tradidit Dominum & magistrum. Crucifixus fuit, lanceatus: sanguis & aqua inde manavit: [& mysteria Christiana explicante,] spiritum emisit, in sepulcro jacuit, infernum expoliavit & omnia vasa ejus confregit: tertia die surrexit, & manuum & lateris vulnera discipulis suis ostendit; & dedit potestatem discipulis suis dicens, Ite in omnem terram & prædicate dicentes, Qui crediderit & baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non crediderit, condemnabitur: signa eos qui in me credunt hæc sequentur, in nomine meo dæmonia ejicient, super ægros manus imponent & bene habebunt. Post hæc dedit eis potestatem ligandi & solvendi in cælo & in terra: deinde ascendit in cælum, & sedet a dexteris Dei. Peractis a sua in cælos, ascensione decem diebus, venit ad discipulos suos ut daret eis gratiam Spiritus sancti: & invenit eos congregatos in unum, & factus est repente de cælo sonus tamquam advenientis spiritus vehementis, & replevit totam domum ubi erant sedentes, & apparuerunt illis dispertitæ linguæ tamquam ignis, seditque super singulos eorum Spiritus sanctus: & erant ibi Judæi viri religiosi ex omni natione quæ sub cælo est. Spiritus sanctus illo die, videlicet Pentecostes, super Apostolos descendens, dedit illis omnia genera linguarum, & divisit eos in omnem terram, ut prædicarent & baptizarent in fide sanctæ Trinitatis. Illi autem profecti prædicaverunt ubique, Domino cooperante & sermonem confirmante sequentibus signis. Nos autem, qui renati sumus ex aqua & Spiritu sancto, prædicamus & testamur, quia ipse est Judex vivorum & mortuorum.

[17] Rex autem ut audivit, iratus est nimis, & dixit: O Venanti, cur perpetrasti talia in me? qui regnum meum abstulisti a me. [vincti mittuntur Romam ad suos.] Quare nobiliores & potentiores & pugnatores abstulisti a me? Hæc ideo dicebat Rex, quia non erat ausus eos interficere: sed præcepit afferri collares aureos & catenulas argenteas, & misit in colla eorum, remisitque eos Romam ubi erant parentes eorum. Parentes autem ipsorum videntes eos cum collaribus & catenulis, irati valde dixerunt: Perficiamus fœdus inter nos, ut Rex Antiochus amplius non imperet Romæ. Et ejecerunt omnes Primates Regis, & Quæstionarios, & Judices, & Optimates omnes foras miserunt. Tunc præcepit militibus ut decollarent eum, [Venantio capite plexo] & decem viros Romanos cum ipso. Cum ita educti essent, & B. Venantius ad locum damnatorum pervenisset, oravit & dixit: Domine Iesu Christe, Pater bone, suscipe spiritum meum: ne nos permittas perire, quia tuæ creaturæ sumus: erue nos de manu draconis qui nos persequitur: sed leo de tribu Iuda, radix David, qui conteris bella, suscipe spiritum nostrum. Et hæc dicens consignavit se: & alii decem, qui cum illo decollandi erant, consignaverunt se: & dixerunt, suscipe, Deus, spiritum nostrum. Et statim decollati sunt.

[18] In ipsa hora tanta fuerunt tonitrua & coruscationes in civitate, [& sepulto,] ut omnes putarent se esse mortuos: & clamabant cum tremore, Adjuva nos, Beate Venanti. Rex vero, ut talia vidit, in fugam versus est nocte illa contra partem Romæ. Venerunt autem Christiani & collegerunt corpora Sanctorum, & sepelierunt extra civitatem prope milliarium unum in sarcophago nocte XV Kal. Iunii: quo ibidem de regione Paganorum totidem baptizati sunt in fide Christi. [Antiochus male perit.] Nuntius venit Imperatori ex partibus Romæ, quod Optimates & Iudices & Præcones expulsi essent Romæ: perrexit in Albana, & ibi moratus est per aliquot dies. Audierunt autem viri Romani, & ejecerunt eum: & dum ejectus esset, perrexit in silvis, ibique ab æstu & fame mortuus est Antiochus Rex.

[19] Cum audissent Leontius & Euprepius eum sociis suis de Rege quod factum fuit, magis crediderunt: sed cogitaverunt, [Leontius & socii Camerinum mittunt exploratores suos:] de B. Venantio quid essent facturi. Tunc miserunt exquisitores ut inquirerēt, quid de eo vel de sociis ejus agerent. Tunc venerunt in partem Camerinȩ urbis, & audientes signa & mirabilia gavisi sunt, & venerunt ad tumulos beatorum Sanctorum, ac deprecati sunt eos: & ibidem erant plus quam mille animæ hominum. Tunc viderunt eos viri civitatis & interrogaverunt eos & dixerunt, Unde vos estis? Exquisitores dixerunt, Ex partibus Romȩ. Cives dixerunt, Et quid quæritis? Illi autem dixerunt, Venantium. Tunc viri civitatis narraverunt omnia quæ de his gesta fuerant: & interrogaverunt eos de Antiocho quid esset factum. Romani dixerunt, Turpissima morte extinctus est. Viri civitatis dixerunt, Cujus exquisitores vos estis? Qui dixerunt Leontii & Euprepii & sociorum suorum. Dixerunt populi, Forsitan ipsorum, quibus Rex posuit collares aureos & catenulas argenteas? Responderunt, Ipsorum nuntii nos sumus. Cives dixerunt: [quibus visa & audita Romæ referentibus,] Renuntiate Dominis vestris ut accipiant Pontifica tum ex virtutibus Romanis, & veniant in hanc civitatem, & tollant aurum & argentum ac vestes mirabiles & gemmas pretiosas, & judicent quid faciendum sit de Deo Jove: nos autem timemus infringere ipsius faciem Imperatoris causa. Audientes hæc Romani, gavisi sunt valde: & viri civitatis dederunt eis pecuniam, & remiserunt eos Romam. Tunc nuntiaverunt Dominis suis signa & mirabilia, quæ Dominus dedit per servum suum Venantium: illi autem audientes de signis gravisi sunt, laudaverunt Dominum & benedixerunt.

[20] Eadem hora perrexerunt ad Beatum Joannem Papam, [Ioannes Papa Camerini Episcopum & Clerum ordinat,] & narraverunt omnia quæ a Sanctis gesta fuerant. Ille autem, ut audivit, genua fixit in terra, & oculos ad cælum levavit, gratias agens Deo, quod tam magna audivit de servis suis. Tunc Beatus Papa Joannes consecravit Leontium Archiepiscopum, & Archidiaconum Euprepium, & omnes alios in ordinem Clericorum: & accepta benedictione reversi sunt gaudentes in domum suam. Et tulerunt nocte aurum & argentum, & venerunt in civitatem Camerinæ urbis. Tunc populi susceperunt eos honorifice, & venerunt ad tumulos Sanctorum: ubi videntes signa & mirabilia, quæ ostendit Deus per servos suos, gaudentes & lætantes benedicebant Dominum. Postea venerunt ad domum Jovis, [ædificatur ecclesia,] atque confregerunt illum: & condiderunt altare in honore beatæ Virginis Mariæ ex auro & argento & gemmis pretiosis: sed supra corpora beatorum Sanctorum duodecim altaria condiderunt, & domum ædificaverunt ampliorem & mirabiliorem. Sed ex thesaucis Antiochi Imperatoris, de auro & argento & gemmis pretiosis, de ornaverunt tumulos Sanctorum.

[21] Leontius, Euprepius, Anthimus & Sixtus, Paternianus, Pastor, Geminianus, Leo, Constantinus nepos Constantini, Hieronymus, Enesseus, Miniatus, Clarius, Elearanus, Ossi, Mero, Tiberius, Donatillus, Agarius, Metropon, instituti Clerici fuerunt, & vitam Sanctorum duxerunt. Per illos ostendit Dominus signa in vita ipsorum. Sed & illi qui ab Antiocho interfecti fuerunt, Anastasius cornicularius & Theopista uxor sua, & quatuor filii & duæ filiæ, hæc sunt nomina eorum: Ebodis, Aradius, Calistus, Felix; filiarum, Euphemia, Primitiva. [Martyres honorantur.] Socius autem fuit B. Venantii Porphyrius Sacerdos, sed antea vitam finivit diebus quindecim. Nomina autem eorum, qui cum B. Venantio vitam præsentem amiserunt, hæc sunt: Ammemona, Euphus, Julianus & Marius, Silanus & Orion, Dioscorus, Vientius, & Julianus, Triphon, & alii quorum nescimus nomina, mille quingenti viginti quinque, quos infra civitatem Camerinam [Antiochus occidi fecit. Nam] quia ipsa civitas Camerina Camera Regis erat, & Rex ibi morabatur, propterea plures Sancti ibi pro nomine Christi interfecti fuerunt. Per intercessionem eorum & cunctorum Sanctorum perducat nos D. N. Jesus Christus ad regna cælorum: qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus per immortalia secula seculorum. Amen.

ANNOTATIO CRITICA

[1] Hæc Acta, suadente Henrico Lindano, Societatis nostræ Sacerdote atque in Lauretana æde Pœnitentiario, [Ab his Actis, ex veteri Ms. acceptis.] anno MDCXLIX, ex veteri membraneo codice Abbatiæ S. Eutitii, Camerino distantis XX p. m. Nurcia VI, describi nobis publica ac notariali fide jußit Perillustris & Reverendiss. D. Iacobus Crescentius, Nobilis Romanus & prædictæ Abbatiæ Commendatarius perpetuus. Ipse Codex, vel Camerino allatus, vel ex Camerinensi alio antiquiori descriptus, continet originariam omnem notitiam, quæ de Sancto Venantio Camerini habebatur, tunc cum ordinata fuerunt Missa & Officium hujus Sancti; quæ habemus ex Missali ac Breviario vetusto Ecclesiæ S. Venantii Camerinensis, tamquam in ea ab antiquo usurpata, donec sacra Rituum Congregatio interceßit, jußitque omnia fieri de communi. Congregationem movit haud dubio evidens fabulositas, quam continebat chimericum plane commentum de Autiocho Rege & Imperatore, Romano quidem, sed palatium Camerini habente; [& inter divina legi solitis,] deque nescio cujus Beati Ioannis Papæ Pontificatu, cum eo nomine ante seculum VI nullus Ecclesiæ Romanæ præfuerit. Non aderant quidem in prædicto Breviario, seu potius Antiphonario, cum cantu notisque descripto, Lectiones ipsæ, utpote quas moris erat ex Paßionali seu Legendario, adhoc specialiter absque cantu & notis descripto, recitari: sed pro Lectionibus fuisse ea quæ jam dedimus Acta, certum faciunt Antiphoæ, Versiculi & Responsoria, omnia & singula ex iisdem verbotenus excepta, prout ea speciali charactere imprimi fecimus.

[2] Ad hujus porro asserti confirmationem alteriorem facit Antiphona ad Benedictus, [acceptæ reliquæ partes Officii proprii.] eodem prorsus quo Acta exhibent ordine, complectens tormenta Sancto ab illis adscripta, sub hujusmodi synopsi: Ligatus & missus in carcerem, dispoliatus & suspensus in aerem, adustus lampadibus, positus in equuleo supra fumum, mactatus dorso, cæsus virgis, tonsus coma, fustigatus, prunis aspersus fuit Martyr Christi, contusis maxillis & dentibus, leonibus datus, in sterquilinio jactatus, præcipitatus extra murum, raptus per convalles & agrestia loca, demum decollatus ab Antiocho B. Venantius. Alleluia. Ex iisdem Actis desumpta etiam fuit materia quatuor Hymnorum ad utrasque Vesperas, Matutinum & Laudes; & aliorum, forsan pro Octava compositorum, similiter quatuor, non invenusti pro eo seculo, quos tamen quia nihil novi docere nos possunt prætermitto. Prætermittere tamen nequeo istud principium Sequentiæ (ut vocant) ante Euangelium cantandæ:

Venantius egregia est genitus prosapia,
In ciuitate regia, olim dicta Valeria,
Nunc Camerinum appellatur,
Regisque Camera vocatur.

Viden' etiam ultimam Actorum clausulam, in hujus sequentiæ principio expressam? Nihil ergo dubita quin Acta illa, sic ut dedimus, ipsa sint quibus ut suis usa est Camerinensis Ecclesia; simulque intellige, omnia esse temporis illius barbarißimi, quo, abolita legitimarum antiquitatum memoria, Italicæ urbes variæ ex suis nominibus, sæpe perquam ridicule interpretatis, comminiscebantur fabulosas suarum appellationum causas, ut Mediolanum, ab ove medio dumtaxat corpore lanam habente & istic nata; Arianum, velut ab Ara-Iani refossa, aliaque similia.

[3] [Ea, non sua antiquitate mendosa,] Cardinalis Baronius, in suis super Romanum Martyrologium Annotationibus XVIII Maji, ad nomen S. Venantii, sic scribit: Vidimus tabulas Ecclesiæ Camerinensis (puta Missam atque Officium proprium) nec non ejus Acta & Sociorum Martyrum, quæ tamen ob nimiam temporis vetustatem superinducta mendis, censura egent & castigatione non modica. Solet sane antiquitas magna temporis, dum alia ex aliis identidem transcribuntur exempla, per manus vel imperitas vel incuriosas librariorum, etiam optimis quibusque monumentis obscuritatem quamdam inducere, truncando vel alterando voces aliquas, & nominum propriorum vel numeralium notarum formas; sic ut non nisi fastidioso labore pluriumque inter se Mss. collatione valeant plene expurgari: sed his amotis, quanto antiquiora sunt Acta Sanctorum, tanto fere sunt credenda sincere magis ac fide digniora. [sed novitate dici possunt fabulosa.] Quod autem quædam toto fere contextu appareant fabulosa, id plerumque non facit excessus, sed defectus congruæ vetustatis. Quid enim de rebus antiquißimis potest certo credi, si non ab antiquißimis auctoribus fuerit scripto mandatum? Cum vero post plarium seculorum decursum, ætate media ac plane barbara, præsumpserunt aliqui defectum vel jacturam monumentorum antiquorum supplere narrationibus, poëtice potius quam rhetorice adornatis, per homines in id unum intentos, ut admirationem cierent legentium (qualis omnino is fuisse videtur, qui Venantii Paßionem consarcinavit) quid nisi insulsas & toti antiquitati contrarias darent, partim ex male digestis vulgi traditionibus, partim ex adinventionibus propriis, dum notitiam veri vel nullam vel exiguam nituntur in amplam Legendam extendere?

[4] [Decii nomē pro Antiocho supposuit Equilinus,] Petrus de Natalibus Episcopus Equilinus, in suo Sanctorum Catalogo lib. 5, scripto sub ann. MCCCCLXXXII, breve ex Actis compendium textuit; & Antiocho Rege & Imperatore prorsus expuncto, sic exordiri maluit: Venantius Martyr in civitate Camerina passus est, tempore Decii Cæsaris: qui a Præside tentus, cum Christum Dominum confiteretur, primum quidem fustibus cæsus, deinde in carcere missus, sed ab Angelo confortatus est. Hoc licet alio nullo antiquo auctore nixus Equilinus fecerit, neque Decianæ persecutionis vestigium præferant Camerinensium monumenta; placuit tamen Cæsari Baronio, tamquam unice expediens ad reducendum in ordinem Antiochum, ablegandumque ad classem Præsidum urbanorum. Secuti sunt paßim scriptores ceteri, videlicet Auctor Italicæ Vitæ, [cui Præsidem Antiochum alii junxerunt;] ad instantiam Perbenedicti Marini anno MDCXI impressæ Camerini, in qua Antiochus appellatur Camerinæ urbis sub Decio Prȩfectus; Andreas Perbenedictus Camers, Episcopus Venusinus, in Repræsentatione sacra Vitæ & Martyrii S. Venantii, justo libro in scenam Italice deducta, Senatuique & Populo Camerinensi dicata atque impreßa anno MDCXVII; Ioannes Andreas Gilius in suis Annalibus, vulgari etiam lingua editis lib. 2 agens de Persecutionibus Ecclesiæ, brevique epitome totam martyrii Venantiani seriem complexus; Auctor denique novarum sub Æmilio Alterio Episcopo Lectionum, quas Roma accepimus anno MDCXL, & nunc ab anno MDCLXX Romano Breviario ad communem totius Cleri usum insertas recitamus.

[5] Denique, ante hos circiter sex vel octo annos, Romanis typis, volumine exiguo in 12, (uti nobis scribit Nicolaus Bartolini ex Congregatione Presbyterorum Matris Dei) prodiit sancti Martyris Venantii Vita, [novasque circumstantias plures,] auctore Joanne Philippo Bandini, Italico sermone, tribus libris descripta; sed stylo tam turgido, ut non Sancti historiam veritate probabilem piorum auribus, sed otiosæ plebeculæ romanciam composuisse videatur, pene destruens quam ad Lectorem præstruxerat fidem egregie navatæ a se operæ in conquirendis sacri Pugilis notitiis, per loca sæpius a barbaris populata & incensa, cujus principium hac synopsi stringitur. S. Venantius patria Camers, Fabiano Papa, Maximino Imperatore anno CCXXXVIII progenitus, Soprino ac Benedicta parentibus, a Porphyrio Presbytero baptizatus pieque enutritus, a teneris annis antra incoluit: eoque duce sub Decio ad Amiterni vallem in Samnitibus secedens, non procul ab oppido cui nomen vulgo Raiano, claruit fama sanctitatis vel in parvulo aduliæ, ac prodigio marmoris ipsius vestigia plusquam cerea facilitate induentis. Evocatus Corfinium, urbem nunc excisam, pacavit seditionem civilem. Reversus ad Porphyrium, ut ambo ad confitendum Christi nomen in apertum prosilirent, precibus evicit: unde postea apud Antiochum Præfectum delatus. Hactenus in epistola ad nos data anno 1675 Nicolaus Bartolinus, animadvertere jubens, nihil eorum quæ hic tam asseveranter dicuntur, sic dici in Legenda originaria: quæque ideo solum adducere volui, ut appareat qua ratione amplificentur fabulæ; dum in silentio antiquiorum aliquis præsumit, licitum imo expediens esse, ut rudis indigestaque traditio vestiatur omnibus circumstantiis, ad plenam historiam requisitis, quamvis eas oporteat comminisci.

[6] Manet interim verum quod dixi, primum esse Petrum de Natalibus, qui Decium in historiam adduxit; neque aliunde quidquam haberi, quo probetur vel sub eo passus esse Venantius, vel Camerini vixisse Antiochus aliquis. Hunc vero apparet non posse, [non nisi ex conjectura incerta.] ex supremæ potestatis Regiæ culmine, ad unius urbis Præfecturam detrudi, nisi subversis funditus Actis iis, ex quibus tamen solis innotuit; sicut ex iis solis innotuerunt tormentorum S. Venantio inflictorum genera, ipsiusque pusilla ætas quindecim dumtaxat annis definita; & gemina Martyrum Camerinensium turma, altera cum Anastasio Corniculario ad diem XI Maji, altera cum integro civium millenario ad XXIX inscripta hodierno Romano Martyrologio. [Socii Martyres æque incerti sunt.] Primam ad dictum diem dedimus, non sine scrupulo; secundam dare non putamus necessarium. Quia tamen dubitari vix potest, quin persecutionum tempore Camerinum, æque ac ceteræ civitates Italicæ, multos Martyres cælo transmiserit; & quorumdam nomina conservasse potuit memoria posterorum, confusa licet atque obscura; putamus etiam fieri potuisse, ut scriptor Actorum S. Venantii, veros aliquos & veris nominibus notos Martyres Camerinenses, in suam historiam traxerit; licet forsitan diu antea aut postea passos sicut in eam traxit S. Porphyrium Presbyterum, quem minime confictum esse probat adhuc superstes corpus in antiquißima marmorea arca.

[7] [uti & Leontii Episcopi ætas,] Hoc sane modo illuc attractus fuit Leontius, si talis aliquis revera fuit a Ioanne quodam Papa Camerinensis Episcopus ordinatus: sed is nequaquam fuerit primus: siquidem anno CCCCLXV Gerontius Camerinus inter XLVIII Episcopos nominatur, qui Romana in Synodo convenerunt sub Hilaro Papa. Gerontio potuit succeßisse Bonifacius Camerinensis, in Synodo Romana III sub Symmacho nominatus anno DI. Hinc usque ad Projectum, qui integro sesqui seculo post floruit, nullius Episcopi Camerinensis nomen innotuit: & rursus usque ad S. Ansovinum, anno DCCCXXII (uti ad Vitam ejus docuimus), ordinatum, duo solum nominantur Episcopi: unde apparet, illius urbis monumenta omnia deperdita fuisse, cum iisque etiam verum tempus prædicti Leontii. Sub hoc, ad VII vel VIII seculum forsan referendo, potuit repertum esse S. Venantii corpus, eatenus apud Camerinenses ignoti, sub indicio appositi in Laterculo nominis: quem puerum quindecennem credi fecerit exilitas oßium, Martyrem vero dissectum vel divisum cranium: [& tempus ac genus mortis S. Venantio illatæ.] cujus pars superior a naribus usque ad verticem, formam scutelle referens, teste Ioanne Andrea Gilio, cum aliis pluribus Reliquiis inventa fuit anno MDLVIII die XXII Martii. Ex quo novum accedit argumentum contra fidem Actorum, quæ decollatum fuisse Sanctum asserunt. Idem Gillius ait: Camerinos S. Venantio, de muris suæ civitatis dejecto, acceptum referre; quod licet non raro contingat aliquos ex iisdem decidere, sine noxa tamen graviori sit casus. Quid autem si suspicari velit quispiam, Sanctum juvenem in aliqua, non tam persecutione, quam grassatione barbarica, sub Longobardis aliisve gentilibus, dejectum e muris, dißipatoque per lapsum cranio Martyrem obiisse, extra omnem judicii formam, cujus deinde paßionem fabulator aliquis, sic ut vidimus, adornarit? Nolim ego id affirmare. Proponere tamen lectori volui, ut secum ipse statuat, quid & quatenus credere Actis velit compendiisque inde sumptis. Nos primum in hoc die locum S. Venantio damus: quia si hic ei non convenit, tamquam ante alios passo; convenit saltem, ut colendo præ aliis ex Apostolicæ Sedis mandato.

[8] Georgius Cardosus, in Hagiologio Lusitano hoc die, meminit alterius S. Venantii Martyris, [Alius Venantius M. Romanus Olisiponæ.] ex cœmeterio Priscillæ Roma Olisiponem allati ad conventum Patrum Theatinorum, a Divina providentia cognominatorum; cum hac authentica. Nos Antonius Barberinus, Episcopus Tusculanus, Cardinalis Antonius nuncupatus, S. R. E. Cardinalis & magnus Regni Franciæ Eleemosynarius, introscriptam majorem partem reliquiarum Corporis S. Venantii Martyris, nobis donatam, cum iisdem facultatibus donamus & concedimus Illustriss. & Excellentiss. Domino Equiti, D. Francisco de Sousa & Coutiño, Regis Lusitaniæ Oratori, adeo ut de illis seu parte illarum, vigore dictarum facultatum, disponere possit omni meliori modo &c. Datum in Palatio nostræ solitæ residentiæ, X Januarii, MDCLIX. Adsunt in eadem capsa cannæ duæ S. Hyacinthi Mart. & S. Vincentii Mart. Quæ omnia ut licite ad publicam venerationem exponi poßint, rite recognita fuerunt ab Episcopo Targensi, D. Francisco de Sotomajor, tamquam Provisore Capituli Sede vacante, XIV Iunii MDCLX. Recte autem animadvertit Cardosus, hunc diem ejus cultui esse electum; non quia nunc passus credatur (Natalis enim istius & omnium similium ignoratur) sed quia nunc aliquis ejus nominis in Romano Martyrologio occurrat. Quod cur minus probemus, jam sæpe diximus.

APPENDIX
Quomodo Acta S. Venantii ex antiquioribus Actis S. Agapiti pueri, Martyris Prænestini, pro magna parte sint desumpta.

Venantius, Martyr Camerini in Italia (S.)

BHL Number: 0125
[Col. 144A]

[9] Hæc digesseram, imo jam pridem excusa habebam: cum finita jam fere quarti quintique Tomi impreßione, [Inducitur similiter Rex Antiochus,] audio ex nostro Ribadineira ad mensam legi Paßionem S. Aagapiti Martyris Prænestini, pro XVIII die Augusti; miratusque omnimodam totius narrationis similitudinem cum iis quæ hic haberi memineram, reperi iuter Mss. nostra, pro isto die reposita, duplicia ejus Acta; quorum prima & vetustiora sic inchoabantur. Sub Rege Antiocho Pagano erat puer quidam nomine Agapitus. Talia habuit etiam Rabanus Maurus auctorque supposititii Bedæ, diem XV Kalend. Septembris sic exordientes Natale S. Agapiti Martyris, qui sub Antiocho Rege, cum esset puer annorum quindecim, pro Christo passus est &c. Vidi deinde, non solum eadem quoad substantiam, sed magna ex parte etiam quoad verba, inserta Legendæ S. Venantii, adeo ut hanc fere totam usque ad num. 9 (quæ enim deinceps sequuntur aliunde superaddita [Col. 144B] sunt) inde transumptam fuisse appareat, uberiori aliquantulum phrasi, cum nonnulla transpositione rerum & exigua tormentorum diversitate. Considerans porro quantum in vulgo præjudicum veritati natum sit, ex quo epitome Paßionis S. Venantii recepta in Romanum Breviarium est; judicavi hanc novam fictionis prænotatæ convictionem non esse prætermittendam, neque expectandum Augustum mensem quo eadem denuo tractarentur. Ipsa ergo hic lege, quomodo decessores mei acceperunt a nostro P. Beatillo Neapoli, eademque invenerunt, in Mss. Codicibus Clarißimorum virorum Rebdorffii, Puteani, Vsserii, Belfortii; Codicibus item vetustißimis San-maximiniano, Fuldensi Bertiniano & nostro, ac denique excusa apud Boninum Mombritium; hoc ferme ubique tenore; cujus verba cum eadem sunt in Actis S. Venantii, diverso exprimentur charactere.

[10] Sub Rege Antiocho Pagano erat puer quidam, nomine Agapitus, timens Deum: hic omnibus renuntiavit rebus parentum suorum, & Deo se obtulit holocaustum. [& vir Dei Porphyrius.] Qui cum esset quotidie in doctrina Christi, & non cessaret; dicit ad hominē Dei nomine Porphyrium: Per coronam tuam, & per hoc quod videmur esse & sumus milites Christi, adjuro te, ut non nos abscondamus a diaboli nequitia; sed magis ultro nos offeramus, & dicamus: Rex Pagane, quid [Col. 144C] persequeris discipulos Christi, & quid morti eos tradere conaris? & (sicut beatus Paulos Apostolus dicit; Si esuriverit inimicus tuus ciba illum, & si sitierit potū da illi; hoc enim faciens carbones ignis congeres super caput ejus [Rom. 12, 20.]) prædicemus ei verbum divinum. Confestim hoc Regi nuntiatum est. Tunc Rex jussit Agapitum exhiberi, [Coram illo fidem professus Martyr] qui hoc locutus fuerat, & dixit ad eum. Multum te video esse vesanum & verbosum, ut antequam interrogeris ipsum te videaris in judicium dare. Agapitus respondit: Ego non sum vesanus, sed Christianus: & in Deo meo spem meam pono, quia ipse dixit, nolite timere eos qui occidunt corpus, animæ autem nihil possunt facere. Rex Antiochus dixit ad eum: cujus filius es, vel ex quo genere descendisti, aut cui credis? Agapitus respondit. A puero sum Christianus, & de genere nobilißimo natus, & in foro jus didici: deinde parentes mei dederunt me in monasterium, [in monasterio eruditū se ait,] & ibi eruditus sum veritatem; & Deum meum colo, & illi soli servio qui me creavit. Si quid in hoc audes adversum Deum loqui, si es inimicus ejus, respondeo tibi. Rex Antiochus dixit ad eum: Multum tibi jam non loquar, audio enim te puerum esse; sed cujus meriti sis nescio. Sed dico tibi, Agapite, [Col. 144D] obaudire te oportet. Accede ergo & sacrifica Deo magno Iovi invictißimo, ne te, quasi puerum Christianum & nobili familia generosum, diversis pœnis faciam interire. Scio te dixisse, non timeo tormenta tua; [suamque sapientiam a Christo esset] sed consultus sacrifica, ne incidas in mortem, & multi dicant post tua tormenta, quia quasi Christianus & puer infra annos quindecim, paratus est mori. Agapitus respondit: Iudex Deus meus est, qui omnium corda novit. Sed tu qui in seculo isto habitas, videris esse filius patris tui diaboli; & ideo per malitiam tuam facis me in multis argumentis tuis Christo Domino meo esse solicitum. Rex Antiochus dixit: Volo ut dicas mihi unde tibi est ista sapientia? Agapitus respondit: Christus Deus meus est mecum, & tu dicis, Vnde tibi ista sapientia?

[11] Tunc jußit eum Rex nervis crudis fortiter cædi. Agapitus respondit: Non cædor, sed refrigeror: [dicitur deinde Præsidi traditus, ac nervis cæsus] nam quo modo se pueri in area manibus cædunt, sic & ego deludor a ministris tuis. Tunc Rex tradidit eum Præsidi & [Col. 144E] dixit: Nisi Agapitus sacrificaverit, diversis cum pœnis interfice. Tunc Præses dixit militibus suis: O Iovis! O Mercuri! quibus vacandum, quid agendum? quia Agapitus quindecim annorum dicit, Non sentio quod milites tui me trucidant? Et iratus Præses dixit: Tollite eum & mittite in carcerem, & nullus ad eum accedat, [rejectus in carcerem;] & per quatuor dies non aqua vel aliqua creatura illi detur, donec ibi deficiat. Attalus autem Cornicularius dixit ad Præsidem: Quid tibi solicitudinem geris? Ego vado ad eum, & faciam eum sacrificare. Tunc Præses dixit ad eum: Per statum civitatis hujus, [ubi Attalus Apostata frustra eum suo exemplo solicitaverit,] & per virtutem magni Iovis & per virtutem Dominorum nostrorum invictißimorum Principum, quia si ei per suaseris, faciam te quod ego sum. Attalus autem Cornicularius ivit ad Agapitum in carcerem, & dixit ei: Crede, Agapite, & recede a stultitia tua, & sacrifica diis. Quid enim proderit tibi in tormentis mori? & cur perdis florem gratißimæ juventutis tuæ? Ego autem, sicut tu es, eram Christianus: sed credidi & sacrificavi diis, & modo sum minister [Jovis]. Tunc Agapitus dixit ad eum: Vides me puerum ætate, sed non tam puerili detineor fatuitate ut tu, vesanus filius diaboli; qui vadis & adoras idola surda & muta, quæ sunt ab hominibus facta, quæ Deus meus nescit; qui natus es a patre diabolo, cujus filius es, & voluntatem ejus facis; qui dicis Iovem, quia Deus meus est, [Col. 144F] cujus socius es. Attalus Cornicularius dixit: Agapite, sacrifica diis: licet mihi tibi omnia dicere, quia sustineo te. Et cum hæc diceret misit Præses, & jußit Agapitum de carcere exhiberi. Et dum adduceretur, præmissa est vox præconis; Agapitum, deos blasphemantem, [tum dicuntur prunæ capiti Martyris impositæ,] a nobis exquisitis tormentis cruciati. Venit itaque Agapitus ad Præsidem, & dixit ad eum: Agapite, cogistasti esse amicus noster? Agapitus respondit: Noli tentare Dominum Christum meum, ne dum vis tentare tenteris a patre tuo diabolo. Præses dixit: Tollite prunas, & in capite ejus ponite. Et dum in capite ejus positæ fuissent prunæ, Agapitus dixit: Gloria tibi Deus, qui regnas in secula, qui me fecisti probari: & cœpit psallere, Propter innocentiam meam suscepisti me, & confirmasti me in conspectu tuo in æternum. Et iterum jussit Præses flagellis cædi Agapitum. Agapitus dixit: [& flagella adhibita,] flammam vidi primum, & cruciatus non sum; deinde flagellis cædor, & sic mihi est quasi a muscis defendat ut refrigerer.

[12] Et iterum jußit Præses fieri sumum atrum, & nudum capite deorsum verso suspendi. [item fumus in caput suspenso subjectus,] Cum autem diceret Præsidi, Sapientia tua & vanitas tuo fumo laborat; iterum cæditur flagellis a quatuor sibi invicem succedentibus,

[Col. 144A] & dicentibus, Noli injuriam facere Præsidi, & deos blasphemare. Ministri autem suspensum eum dimiserunt. Tunc Præses jußit ut nullus ad eum accederet, usque dum corpus ejus nuntiaretur esse defectum. Anastasius autem Cornicularius, post quatuor dies, ibat ubi pendebat, ut videret si adhuc viveret: & invenit eum super fumum de ambulantem, in veste candida, & psallentem atque dicentem; Non moriar, sed vivam, & narrabo opera Domini. Et iterum: [unde salvatū inveniens Anastasius conversus sit:] Transivimus per ignem & aquam, & induxisti nos, Deus, in refrigerium: Angelus enim Domini solvit eum. Tunc nuntiavit Attalus Cornicularius Præsidi, magnum miraculum, quod vidisset. Tunc Præses dicit: Quid faciemus de eo? Anastasius dixit. Ego credo quia magnus est Deus ejus, & non est alius Deus præter ipsum. Præses dixit ad eum; Sicut video, seductus es. Iam intimabo Imperatori, quia seductus es. Anastasius dixit. Libentißime volo subire sententiam, ne sanctum & justum videam cruciari. Audiens hæc Agapitus, quod sic locutus est Anastasius, manus suas expandit, & oculos suos levavit ad Cælum, & oravit Dominum Iesum Christum dicens: Gratias tibi, Deus Salvator unigenite, Deus de Deo, & lux vera de vero lumine, [Martyr vero insultans tyranno,] Verbum qui es ante omnem potestatem, qui regnas cum Patre & Spiritu sancto, in secula seculorum. Tunc Præses iratus est nimis, & scidit vestimenta sua, dicens: [Col. 144B] O dii immortales, qui virtutes vestras non ostenditis adversus sacrilegum & diis blasphemantem, ut non vindicetis injurias vestras de Agapito. Sanctus Agapitus dixit: Quid sic Præses irasceris, & facis injuriam diis tuis? An nescis, quia sicut lapides sternuntur in plateis ad devitandum lutum, sic & tu pulveres eorum diminues? Præses autem non intellexit quod dixit homo Dei Agapitus. Et dixit ad eum Præses: Homo, ætatem non probasti, unde tibi ista sapientia? Agapitus dixit: Deus meus, qui scit corda omnium, scit etiam quomodo credo ei corde puro: & gratias ago Deo meo vivo & vero, qui mihi istam sapientiam de divitiis suis præstare dignatus est. Præses dixit: Dic mihi quis est Deus tuus? Agapitus dixit: Magnus est Deus meus, & admirabilis, & virtute invictus, cui serviunt Angeli & Archangeli, qui fecit cælum & terram, mare & omnia quæ in eis sunt; cui de terra in cælum suaviter psallitur, qui te cum omnibus tuis ad nihilum faciet devenire.

[13] Tunc iratus Præses dixit militibus suis: expoliate eum, [ideoque ventrem aqua bulliente perfusus,] & aquam bullientem in ventrem ejus mittite, & dicite ei; Noli quasi puer multum verbosus esse, & injurias Prȩsidi facere. Et dum hæc agerentur apud milites, dixit homo Dei Agapitus: Quid est [Col. 144C] quod aquam ferventem misistis in ventrem meum? puto quia aquam frigidam mihi misistis, quia Dominus meus, propter quem omnia ista patior, refrigerium mihi præstare dignatus est. Et dixit Prȩsidi: Vel sic crede, quia tormenta tua nihil sunt. Tunc Præses jußit frangi maxillas ejus, [maxillasque contusus.] & dixit ei. Nescis ante quem stas, & indisciplinate Ioqueris? Respondit homo Dei Agapitus. Jam erubesco in faciem tuam sacrilegam aspicere. Præses dixit: Verum dicis, quia adhuc te vivere facio. Agapitus dixit: omnia tormenta non timeo, quæ sunt in terris, si in me complicentur: quia magnum habeo patronum Deum, qui me confortat & faciet certare contra hominem vesanum. Præses dixit ad eum: Si credidero, videbo Deum tuum? Agapitus respondit: Non tentabis Dominum Deum meum, quia & pater tuus diabolus voluit tentare Dominum nostrum Jesum Christum, & dixit ad eum, Non tentabis Dominum Deum tuum, vade retro satanas: Sic & tu non tentabis famulum Dei, ne dum vis tentare tenteris a patre tuo diabolo. Et cum hæc dixisset famulus Dei Agapitus, [Præside autem lapso de tribunali atque enecto,] cecidit Præses de tribunali suo. Tunc collegerunt eum ministri sui, & in lecto eum posuerunt. Tunc Præses dixit militibus suis: Currite, ardeo: subvenite mihi: nihil enim sunt dii nostri, quos sine causa [Col. 144D] colimus; sed Deus Agapiti magnus est & æternus: & quod feci in puerum Dei, hoc recipio. Et cum hoc dixisset Præses, expiravit statim.

[14] Videntes autem hoc ministri, ejus quod factum est de Præside, nuntiaverunt Imperatori. [Imperatoris jussu objectus Leonibus,] Tunc jußit Imperator Sanctum Agapitum Leonibus subjici. Et statim ministri ejus duxerunt eum in civitatem Prænestinam, & paraverunt amphitheatrum, & fecerunt spectaculum populo, ut ibi eum Leonibus subjicerent. Leones autem, cum dimissi fuissent, venerunt ad sanctum Agapitum, & cum omni mansuetudine humiliaverunt se ad pedes ejus. Videntes autem populi, admirati sunt, dicentes: Vere non est alius Deus, nisi quem Agapitus servus Dei confitetur. Et cum hæc populi dixissent, dixit eis Agapitus: Credite in Christum, patres & fratres, ut salventur animæ vestræ, quia hæc omnia transitoria sunt de mundo, quæ geruntur in terra; Beatis eritis si credideritis in Deum vivum. Tunc ministri diaboli tulerunt sanctum Agapitum, & duxerunt eum, ut diversis pœnis interficerent eum. Et venerunt contra civitatem, ubi sunt duæ columnæ: & genu posito in oratione ibi eum gladio percusserunt, & statim emisit spiritum, sub die XV Kal. Septembris. [ac denique capite minutus,] Tunc Christiani per noctem venerunt, & tulerunt corpus ejus, & posuerunt a civitate milliario uno, in agro, [Col. 144E] in sarcofago novo quod ibi invenerunt, dicentes; Quia hunc dignum sibi Martyrem elegit Deus, ut per ipsum ibi benedicetur Deus, ubi erat religio Paganorum. [& a Christianis sepultus.] Et multi Paganorum crediderunt Deo per famulum Dei Agapitum, & per Christum Dominum nostrum, qui vivit & regnat cum Deo Patre & Spiritu sancto, in secula seculorum. Amen.

[15] [Brevior tantum de Agapito est fabula:] Vides hic non solum Antiochum Regem, sed & Porphyrium virum Dei, & educationem Martyris in monasterio, & annorum quindecim ætatem, & generis nobilitatem; & Anonymum Præsidem, cui torquendus commissus sit Agapitus, similiter lapsum de tribunali atque enectum: Martyrem præterea flagellatum, fustigatum, prunis capiti impositis subjectoque fumo vexatum, & leonibus objectum: tum Attali Apostatæ conatus irritos, & Anastasium Cornicularium, multosq; de populo conversos; sepulturam denique, iisdemq; fere verbis omnia quibus eadem legeras de S. Venantio: neque quidquam notabilis differentiæ, nisi quod ubi Agapitus dicitur aqua bulliente ventrem perfusus iste per abrupta raptatus fingatur, & fontem aquæ suis raptatoribus dicatur elicuisse; ut plane cæcum esse vel obstinatum oporteret, qui videre vel non posset vel nollet, hæc S. Agapiti Acta, proposita fuisse ei qui Paßionem S. Venantii contexuit; nec aliud curatum esse, quam ut prolixior evaderet fabula, [Col. 144F] additis aliorum quoque Paßionibus & Actis, quasi cum S. Venantii Martyrio connexis. In hoc tamen longe infulsior apparet posterior, quod Camerini actam tragœdiam voluerit, quasi istic sedem suam palatiumque Rex seu Imperator Romanus habuerit: cum alius Antiochum suum Romæ detineat, ibiq; tormenta Sancto illata dicat, ac solum capitis supplicium ultimum apud Præneste sumptum.

[16] Iam vero, sicut emendatores Actorum S. Venantii judicaverunt salva sibi fore omnia, si Antiochum, [cujus alia exempla Antiochum dumtaxat Præsidem faciunt] a Regia & Imperatoria potestate dejectum, cum titulo Præsidis subjicerent alicui Imperatori, ita jam olim factum est prædictis Actis S. Agapiti, hoc in Mss. nonnullis, principio: Tempore illo, cum impiissimus Aurelianus Imperator sævissimam persecutionem contra Christianos exerceret in toto orbe Romano; agebat Romæ Præfectoriam dignitatem Præses, nomine Antiochus, pejor per omnia Domino suo. Erat tunc in eadem urbe venerabilis puer nomine Agapitus, timens Deum, &c. Deinceps vero ubi hic nominatur Rex Antiochus, ibi est Imperator Aurelianus; & Præses hic Anonymus, ibi nuncupatur Antiochus. [sub Imp. Aurelianoi,] Ita correcta Acta habuerunt & secuti sunt, Ado, Vsuardus, & alii; nisi quod in supplementis Bedæ Atrebatensi, Barberino & Divionensi, pro Aureliano scribatur Aurelius; ex eodem utique fonte.

DE SANCTIS MARTYRIBVS ALEXANDRINIS
PATAMONE, HORTASIO, SERAPIONE PRESBYTERIS, PANTHERO, DIOSCORO, PALMO, PETECONDO DIAC. CENRONO, DATIVO, LUCIO, MAXIMA, HERMONE LECTORE, ET ALIIS QUATUOR
Ex Martyrologio S. Hieronymi.

[Commentarius]

Patamon Presb. Martyr Alexandriæ (S.)
Hortasius Presb. Martyr Alexandriæ (S.)
Serapion Presb. Martyr Alexandriæ (S.)
Pantheras, Martyr Alexandriæ (S.)
Dioscorus, Martyr Alexandriæ (S.)
Primus, Martyr Alexandriæ (S.)
Petecondus Diac. Martyr Alexandriæ (S.)
Cenronus, Martyr Alexandriæ (S.)
Dativus, Martyr Alexandriæ (S.)
Lucius, Martyr Alexandriæ (S.)
Maxima, Martyr Alexandriæ (S.)
Hermon Lect. Martyr Alexandriæ (S.)
IV alii, Martyres Alexandriæ

AUCTORE G. H.

[1] Antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa ab his sanctis Martyribus auspicantur diem, & vetustißimum quidem Epternacense sic: XV Kalendas Junii Alexandria Patamonis Presbyteri, Ortasi, Serapionis Presbyteri, Pantheri, Dioscori, Palmi, Petegondi Diaconi, Cenroni, Dativi, Luci & Maximæ, Hermonis Lectoris, & aliorum IV. In numero Martyrum consentiunt alia ejusdem Martyrologii apographa, cum aliqua tamen differentia: nam Patamon dicitur Lucensi Pantamon, & loco Ortasi in aliis est Hortasii & Hortasi, idque Presbyteri in Luciensi & Blumiano; & loco Petegondi scribitur Petecon & Pentecon; & pro Cenroni etiam Cerron in dictis duobus, habetur. Præclarum Ms. Reginæ Sueciæ, ab Holstenio æstimatum, eumdem numerum, sed paucis nominatis, indicat his verbis: In Alexandria natalis SS. Pantamion, Ostasii & Serapionis Presbyterorum cum aliis tredecim. Eadem fine illis tredecim habet Notkerus. At Rabanus, interposito Marco Papa, ista scribit. XV Kalendas Hortasii & Sercipionis Presbyteri, & Marci Papæ, & Potamionis. [An Marcus jungendus.] Quæ plane eadem translata sunt in Martyrologium sub nomine Bedæ vulgatum: quo citato agitur in hodierno Martyrologio Romano de Potamione Episcopo Heracleæ in Ægypto, sub Constantio martyrii palmam adepto: de quo & nos infra agemus. At quis iste Marcus Papa? Num Romanus, qui VII Octobris colitur, an vero, qui in Auctario Greveni ad Vsuardum Episcopus & Martyr cognominatur, & Euangelista in Mss. Augustano Labbæano, & Tamlachtensi dicitur? Si ita: intelligendus est S. Marcus Euangelista, Episcopus Alexandrinus & Martyr, a quo alii fuerint ad fidem conversi. De hoc egimus XXV Aprilis. Meminerunt eorumdem Martyrum Alexandrinorum, saltem variorum, Mss. Aquisgranense, Richenoviense, Rhinoviense, Barberinianum, Vaticanum S. Petri, Atrebatense, Tornacense, Trevirense S. Maximini, Augustanum & Labbæanum, Tamlachtense cum Auctario Greveni ad Vsuardum, & in nonnullis nominatur Maximus, qui supra est Maxima: & Hortasius etiam Presbyter in variis dicitur.

DE S. DIOSCORO LECTORE
MARTYRE IN ÆGYPTO.
Ex Martyrologio S. Hieronymi

[Commentarius]

Dioscorus Lector, Mart. in Ægypto (S.)

G. H.

Secundo loco indicatur hic Martyr in antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis, & in vetustißimo Epternacensi ista habentur: In Ægypto Dioscori Lectoris. In aliis tribus apographis additur; qui multa passus est. Petrus de Natalibus lib. 5 Catalogi cap. 11, citato Hieronymo in Martyrologio suo, ista habet: Dioscorus Lector & Martyr apud Ægyptum passus est: in quem detentum Præses multa & varia tormenta exercuit, ita ut unguibus carnes ejus effoderet, & lampadibus ejus latera inflammaret. Sed cælestis luminis fulgore perterriti ceciderunt ministri. Novissime laminis ardentibus adustus, martyrium consummavit XV Kalendas Junii. Hæc Petrus de Natalibus, quæ eadem leguntur apud Vsuardum, Adonem, Notkerum, & recentiores cum hodierno Martyrologio Romano, ut videatur aliquis multo antiquior talia olim scripsisse, sive is S. Hieronymus (ut putavit Petrus) sive alius fuerit. Baronius in Notis multa addit de laminis ardentibus, pro cruciamento applicari solitis, quæ ibi videri possunt, & paßim in Actis Martyrum occurrunt. Wandelbertus hoc eum versu exornat.

Quintam cum decima Martyr Dioscorus implet. Saussaius in Martyrologio Gallicano ista scribit: Leodii commemoratio natalis S. Dioscori Lectoris, hodie martyrio laureati in Ægypto, ex antiqua observatione, ob pignora ejus pridem recepta. Mirum unde hoc Saussajus acceperit: nam in antiquis & recentioribus Breviariis Ecclesiæ Leodiensis, quæ varia habemus, nulla hujus Sancti fit mentio: sed neque apud ullum Leodiensium rerum scriptorem. Si saltem ecclesiam nominasset Saussajus, ad quam delatæ Reliquiæ sint; liceret accuratius quærere in veritatem: id cum non fecerit, restat ut Leodiensium aliquis ultro nobis suggerat, numquid forte in ea urbe reperiatur, quo poßit Saussaji assertum confirmari.

DE SANCTIS MARTYRIBVS
EUCHO, SIVE EFFUHO, SERAPIONE, BUSTASIO PRESB. PATAMONE, PANTHERO, PETEGLONO, DIERANTO LECT. DATIVO, MARCIANO, LUCIOSO, LUCIANA, ÆGINA,
BYZANTII, NVNC CONSTANTINOPOLI.
Ex Martyrologio S. Hieronymi.

[Commentarius]

Euchus sive Effuchus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Bustasius Presbyter, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Patamon, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Pantherus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Petegionus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Dierantus Lector, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Dativus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Marcianus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Luciosus, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Luciana, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)
Ægina, Martyr Byzantii, nunc Constantinopoli (S.)

G. H.

Progredimur cum apographis Martyrologii Hieronymiani, & in horum antiquißimo Epternacensi ista legimus: Constantinopoli Euchi, Serapionis, Bustasi, Presbyteri, Patamonis, Pantheri, Petegloni, Dieranti Lectoris, Dativi, Marciani, Luciosæ, Locani, Egenæ. Iidem omnes habentur in aliis ejusdem Martyrologii codicibus; sed loco Euchi, legitur Effuchi, Effuci & Eseichi: atque pro Petegloni, est Peteclandi & Petedondi; uti & pro Dieranti, habetur Eran & Æram. Eodem modo loco Luciosæ & Locani in aliis tribus est Luciosi & Lucianæ. Demum Egena scribitur Egina & Ægina. Ex his aliqui in aliis Martyrologiis reperiuntur. In Ms. Romano Cardinalis Barberini, Trevirensi S. Maximini, & Leodiensi S. Lamberti ista leguntur: In Constantinopoli, Dativi, Luciosi, Marciani. Iidem, non indicata palæstra, memorantur in Ms. Pragensi. Ita etiam in Ms. Augustano S. Vdalrici fit mentio Dativi, Ortasii, Luciosi; sed in Ms. Parisiensi Labbæi scribuntur Dativus, Hortasius, Luciosa. In Ms. Hibernico Tamlachtensi indicantur nomina Bostasii, Potamonis, Pontini, Pedecladi, Dativi, Marciani, Luciosi, Lucianæ, & Agnæ pro Æginæ. De quamplurimis Martyribus Byzantii coronatis, & dein communi phrasi Constantinopoli adscriptis, actum est die VIII hujus mensis Maji. Notkerus ista habet: Constantinopoli Hesichii & Eustachii. Videntur positi loco Euchi sive Effuchi & Bustasii: & quidem (si solam rationem spectes) multo rectius; cum nomina ista vere Græca sint, expressa autem in Martyrologiis pleraque corrupta videantur: non tamen in nominibus propriis referendis libenter discedimus a consensu vetustiorum Mss.

DE SANCTIS MARTYRIBVS
CASSIO, VICTORE, JULIANO, ET LUCEGIA VIRGINE.
Ex Martyrologio Mss.

[Commentarius]

Cassius, Martyr (S.)
Victor, Martyr (S.)
Julianus, Martyr (S.)
Lucegia Virgo (S.)

G. H.

Dvo priores Martyres referuntur in apographis Martyrologii Hieronymiani, item in Mss. Barberiniano, Pragensi, Augustano S. Vdalrici, Trevirensi S. Maximini, Leodiensi S. Laurentii, Parisiensi Labbæi, & Tamlactensi. Prior Cassius, etiam Cassus & Casius scribitur; in Ms. autem Corbeiensi Parisiis excuso additur Julianus. In Ms. Adone Leodiensi monasterii S. Laurentii, post relatos Constantinopolitanos, legitur: Et alibi Cassii & Victoris, item Lucegiæ Virginis. Quæ sic quoque scribuntur in Ms. Florario: Item SS. Cassii & Victoris, Sanctæ quoque Lucegiæ Virginis. An hæc etiam Martyr & cum aliis passa sit, non liquet.

DE SANCTA EUPHRASIA
MARTYRE NICÆÆ IN BITHYNIA
Ex Græcorum Synaxariis Mss.

[Commentarius]

Euphrasia Mart. Nicææ in Bithynia (S.)

G. H.

In illustri codice Ms. Græco Mediolanensi bibliothecæ Ambrosianæ, signato littera T & num. 364, hoc elogium ad XVIII Maji extat. Αὕτη ην ἐκ πόλεως Νικαίας τῆς κατὰ Βιθυνίαν, κατὰ τοὺς χρόνους Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ καὶ Πρισκιλλιανοῦ Ἄρχοντος, πρὸς ὃν ἀχθεῖσα, διὰ την εἰς Χριστὸν πίστιν, [In Ms. Synaxario,] τύπτεται μάστιξιν κατὰ τῶν μαστῶν, καὶ τότε μεν τίθεται ἐν φρουρᾷ. Αὖθις δὲ ἀχθεῖσα ἀρτᾶται τῷ ξύλῳ, καὶ τὰς πλευρὰς καταξέεται, καὶ ἐπὶ πῦρ ἀκτωθείσης ἐσχάρας τίθεται, καὶ διελαύνεται σούβλαις πεπυρωμεναις τὰς πλευρὰς καὶ τὰς χεῖρας, ἐξ ὧν ἐυωδία ὥσπερ ἐκ στύρακος ἀναπέμπεται. Διελαθεῖσα δὲ ὁμοίως καὶ τοὺς ἀστραγάλους ὀβελίσκοις ἐκκαυθεῖσιν, ἀπήχθη πάλιν ἐν τῇ φρουρᾷ. Καὶ ἐν δύσι χρόνοις ἐν αὐτῇ ταλαιπορεῖν αἰθήσασα, αὖθις ἐξάγεται, καὶ ἐν θαλάσσῃ ρυφεῖσα τὸν διὰ τοῦ μαρτυρίου κομίζεται στέφανον. Quæ sic Latine reddes: [quo explicantur tormenta ejus varia.] Hæc ex urbe Nicæa provinciæ Bithyniæ fuit, temporibus Diocletiani & Maximiani & Priscilliani Præsidis: ad quem adducta propter fidem in Christum, in mamillis flagellatur, ac dein sub custodia collocatur. Rursus vero adducta, in lignum attollitur, & costas ungulis dilaceratur: tum supra focum ad prunas redactum extensa, subulis candentibus latera digitosque configitur, unde suavis odor quasi suffitus exibat. Similiter etiam talos confixa ignitis acubus, reductaque in carcerem, toto ibi biennio macerata plurimas ærumnas sustinuit; donec rursus educta & in mare projecta, martyrii coronam promeruit. In Mss. Menæis, quæ Divione in collegio Societatis adservantur, celebratur etiam hoc XVIII Maji, memoria sanctæ Martyris Euphrasiæ, quæ in profundo maris submersa, vitam finivit, Additur distichon cum allusione ad nomen ευφρασίας, quod honestum gaudium significat, cujus ex parte corrosi sensus fuit, quod sponsam suam exhilarasse dicebatur Salvator, e profundo maris eam ad thronum suam deducens. Quin etiam hexametron, in Ephemeride metrica desideratum, hic notabatur, tamquam cujus hoc die fuerit præcipuus in Ecclesia cultus; estque hujusmodi:

Ὀηδοάτῃ δεκάτῃ βάλον Εὐφρασίαν ἐνὶ πὸντω.

Euphrasiam octava decimaq; in gurgite mergunt.

DE S. JULIANO MARTYRE.
Ex Græcorum Synaxariis Mss.

[Commentarius]

Juliana Martyr (S.)

G. H.

Iam citatum Ms. Divionense etiam celebrat hunc sanctum Martyrem die XVIII Maji; his paucis verbis: S. Julianus, in spinis rubi raptatus, martyrio vitam finivit, & additur hoc distichon.

Ἰουλιανὸς ἆθλον ἑυρε τὴν βάτον,
Τιμῶν Θεοῦ σαρκωσὶν, οὗ ἧ τύπος βάτος.

Julianus præmium ex rubo tulit,
Incorporati qui typus Verbi fuit.

Eumdem S. Julianum Martyrem, sed absque elogio, memorant hoc XVIII Menea Taurinensia Ducis Sabaudiæ cum Synaxario Ms. Græco. Mediolanensia similiter Ambrosianæ Bibliothecæ eumdem nominant, sed die præcedenti.

DE S. THEODORO EPISCOPO
MARTYRE, ROMÆ PASSO.
Ex Synaxariis Græcorum Mss.

[Commentarius]

Theodorus Episcopus, Martyr Romæ passus (S.)

G. H.

Cardinalis Baronius, in Annotationibus ad diem X Martyrologii Romani litera C, occasione S. Agathonis Papæ, observat, citato Walfrido Strabone de Rebus Ecclesiasticis cap. 7, nomen Papæ, id est Patris, transiisse in dignitatis nomen, ut Clerici venerandi eodem nomine appellarentur: [Nomen Papæ Episcopis olim tributum,] postea tamen illud nomen cœpisse esse peculiare Episcoporum, ut iidem Papæ dicerentur. Esse de his innumera exempla apud Cyprianum, Hieronymum, Augustinum, Rufinum, Prudentium, Sulpitium Severum, Sidonium Apollinarem, Venantium Fortunatum, & novissime apud S. Eulogium Cordubensem, qui floruit anno DCCCL. Usque enim ad illud tempus id nomen commune fuit omnibus Episcopis, licet frequentius ac peculiarius tribui consuevisset Romanis Pontificibus. Hæc Baronius: quibus positis progredimur ad cultum S. Theodori, Romæ passi, & Papæ appellati. Fuisse plurimos Episcopos variarum Ecclesiarum Romæ martyrio coronatos, sæpe in hoc opere ostendimus: talesque mense Aprili dedimus SS. Victorem, [S. Theodorus alibi Episcopus, Romæ passus.] Quirinum, Eleutherium, & hunc quidem Ecanæ seu Troiæ Episcopum. Synaxarium Ms. quod Divione reperisse nos diximus, sic de eo habet: Ὁ ἅγιος Θεόδωρος Πάπας Ῥώμης, ξεόμενος τελειοῦται. S. Theodorus, Papas Romæ, ungulis laniatus vitam finit. Et hi adduntur versus.

Ἀνθρωποτρῶκται, δημίους λέγω λύκους,
Θεοδώρου τρώγουσι τας σάρκας ξέσει.

Membra Theodori turba carnificum rodit,
Hominum voraces, jure quos dicam, lupos.

Ejusdem S. Theodori Papæ Romæ certamen refertur hoc die in duplicibus Menæis Taurinensibus Ducis Sabaudiæ, & die XVII Maji in vetustis Mss. Menæis Mediolanensibus bibliothecæ Ambrosianæ. At quo loco hic Sanctus fuerit Episcopus, nos latet. Si aliquod ab aliis lumen adferatur, gratanter excipiemus.

DE SANCTIS MARTYRIBVS ANCYRANIS
THEODOTO, TECUSA, ALEXANDRA, CLAVDIA, PHAINA, EVPHRASIA, MATRONA, JVLITTA, ITEM SOSANDRO.

ANNO CCCIV.

COMMENTARIVS PRÆVIVS.
Acta Græce a Nilo Teste oculato scripta, Elogia ex Synaxariis, tempus Passionis.

Theodotus, Martyr Ancyræ (S.)
Tecusa, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ (S.)
Alexandra, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ (S.)
Claudia, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ (S.)
Phaina, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ (S.)
Euphrasia, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ (S.)
Matrona, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ (S.)
Julitta, Virgo Martyr ibidem in Galatiæ (S.)
Sosander, Mattyr Ancyræ (S.)

AUCTORE D. P.

Leo Allatius, e Chio insula oriundus, ac Romæ, cum nos ibidem essemus, ob singularem doctrinam, in locum Lucæ Holstenii anno MDCLXI vita functi, Custos primarius Bibliothecæ Vaticanæ constitutus, inter alias præclaras lucubrationes edidit Diatribam de Simeonum scriptis, [Acta Græca ex Cod. Yatic,] in eaque Vitas Sanctorum Græce scriptas distribuit trifariam, ita ut prima contineat illas, quæ a certis auctoribus antiquis sunt compositæ; secunda, alias quorum auctores ignorantur; tertia, quas arbitratur a Simeone Metaphraste vulgatas. In prima autem classe pagina 86 collocatur Martyrium S. Theodoti Ancyrani, scriptum a Nilo in Martyrio comite, allegatis primis Actorum verbis, qualia eodem Leone adjuvante, reperimus in Bibliothecæ Vaticanæ codice 655 hic, uti alia deinceps suis locis, Graco-latina damus. Ibidem reperimus in codice 6188 eadem Acta Latine translata a Guilielmo Sirleto Cardinali Bibliothecario, jam pridem scilicet assueto ejusmodi lucubrationibus, quando solum Protonotarius Apostolicus complures Sanctorum Vitas ex Codicibus Mss. Cryptæ-ferratæ Latinas fecit, rogante Aloysio Lipomanno, ut apparet tom. 7 parte 2. Novam nihilominus versionem adornavimus ipsi; quia, ut alias sæpe, sic etiam hic deprehendimus, virum, alias eruditum, leviori tamen manu interpretatum esse multa, nec omnino ad mentem auctoris Græci: quæ sane meretur penitus accurateque cognosci, cum vix aliud paris auctoritatis monumentum extet inter Paßiones Martyrum persecutionis ultimæ, ad quam hos spectare mox dicemus.

[2] Allatius, ut probet hæc Acta a Nilo, in martyrio comite, [a Nilo teste oculato scripta] exarata vere esse, tria allegat loca. In primo sub initium ista leguntur: Nos ea dicamus, quæ, ab initio una cum Martyre versantes, ipsi cognovimus & oculis nostris vidimus, quantam fortitudinem ac tolerantiam servaverit: quippe qui cum præsentes essemus, digni habiti sumus, qui admonitionis nostræ causa ejus sermones audiremus. Dein num. 16 ista profert: Tunc cognovimus Polychronium fuisse proditorem. Sed clarißime sub finem ista indicat his verbis: Hæc omnia ego Nilus humilis & abjectus homo diligenter exposui, qui & in carcere una cum illo versatus, singula hæc cognovi, & in commentarium retuli, ubique veritatem secutus, ut & vos hæc audientes, sine aliqua dubitatione, certa & vera esse cognosceretis. Id ipsum quoque confirmat stylus, luculentus quidem, sed gravis, nihilque habens de licentia, admirationi magis quam fidei conciliandæ idonea, quæ in variis Martyrum Paßionibus notatur, scriptis diu post rem gestam, sæpe cum exigua, non solum veritatis, sed etiam verosimilitudinis cura.

[3] [Memoria in Typino S. Sabbæ,] In Typico Ecclesiastici Ordinis, in Laura S. Sabæ prope Hierosolymam observati, celebratur ad XVIII Maji memoria Sancti Martyris Theodoti Ancyrani & sanctarum septem Virginum. Quæ eadem in Horologio Græcorum leguntur, & Latine translata apud Genebrandum in Kalendario Græcorum, & apud Molanum in Auctario Vsuardi. Laudatus supra Sirletus in suo Menologio longum ex Actis formavit elogium, sed huic incuria amanuensium irrepsit nomen Theodori. Hoc Menologio citato Baronius, in Martyrologio Romano sic scribit: [Martyr. Rom.] Ancyra in Galatia S. Theodoti Martyris, & Sanctarum Tecusæ ejus amitæ, Alexandræ, Claudiæ, Fainæ, Euphrasiæ, Matronæ & Julittæ Virginum, quæ a Præside primum prostitutæ, sed Dei virtute servatæ, lapidibus ad colla ligatis in paludem mersæ sunt: quarum Reliquias collectas cum Theodotus honorifice sepelisset, comprehensus a Præside, sævissime dilaniatus est; ac demum ense percussus, martyrii coronam accepit. In Menologio Basilii Imperatoris hoc elogium datur: Theodotus Christi Martyr cum octo sanctis Virginibus, Tecusa, Alexandra, Claudia, Phaina, [Menologio Basilii Imp.] Euphrasia, Matrona, Julia & Theodote, fuit ex urbe Galatiæ Ancyra. Jubente autem Præside ex iis quæ idolis immolabantur, paratos pro Christianis cibos inspergi, ut ita inquinarentur qui eos degustassent; ipse Theodotus negotiationis specie triticum emens, ac panes efficiens, eos captivis Christianis distribuebat: ipsosque carceres ingrediens, fideles in Christi religione obfirmabat: inter quos erant etiam sanctæ octo Virgines, quarum aliqua, Tecusa nomine, erat ipsius Theodoti amita. Hæ autem omnes magnis lapidibus alligatæ, in proximum urbi stagnum demersæ fuerunt, ac cum Theodotus eorum corpora assumpsisset; ea sepeliit. Derectus proinde tamquam Christianus, comprehensus est: ac crudeliter primum excruciatur, demum capite truncatus fuit. Hæc ibi post primum tomum Maji Græce legenda: [diisque.] quibus similia habentur in Ms. Synaxario Claromontano: sed melius dicuntur septem Virgines. cum interim octava annumeretur Theodote: quod etiam in Menæis fit, sed omisso S. Theodoto; cujus nomen perperam verti in Theodoten dubitari non sinunt Acta, cum quibus concordat Synaxarium Divionense: in quo tamen, uti & alibi fere, Julia scribitur, quæ in Actis est Julita. Martyrologium Arabo-Ægyptium, cujus in Collegio Maronitico Romæ servati sæpe post hac faciemus mentionem, Certamen habet sanctarum Martyrum Thecusæ & Sociarum atque Theoduli: quod ex aliquo Græco libro sic acceptum credo.

[4] Addimus prædictis omnibus Martyribus Sosandrum, insignem (ut etiam ex his Actis apparet) & notum Ancyranis Martyrem, fortaßis diu antea passum, sed deperditis in persecutione novißima Actis propriis, si qua scripta fuerunt, hactenus ignoratum. Septem porro Virgines passas credimus hac die XVIII Maji: XXI captum & quæstioni primæ subjectum Theodotum, sextoque post die, [S. Theodotus seorsim colitur 7 Iunii] id est XXVII Maji, capite minutum. Nisi malimus opinari, sedecim omnino dies interceßisse inter utramque quæstionem; atque adeo decollatum fuisse Sanctum die VII Iunii, quo Græci solenni totius diei Officio & Odis a S. Iosepho Hymnographo compositis eum colunt: qui etiam dies in Menologio Basilii appellatur Certamen & receptio Reliquiarum S. Theodoti: & hoc additur elogium: Theodotus Christi Martyr erat ex provincia Galatiȩ & ditione Mali. Quod autem sepeliret sanctorum Martyrum Reliquias, delatus est Præsidi Ancyræ, & comprehensus & carceri inclusus. Dein in quæstionem ductus, generose respondit Præsidi, Gentilium deos irrisit, eorumque cultores, amentes & miseros appellavit. Tunc crudeliter cæsus, in ligno est suspensus, & latera lampadibus combusta, & caro exusta. Postea accepta gladii sententia, preces fudit, & sic capite plexus fuit. Presbyter vero aliquis, Phronto nomine, cum vidisset corpus ejus a militibus custodiri, accessit ad illos, & benevole oblato vino excepit. Quibus somno oppressis, Reliquias acceptas asino suo imposuit, & abiens sepelivit in ditione sua, ubi usque in hodiernum diem sanitates conferuntur. Hæc ibi, & alibi etiam contractius, nec sine mendis, maxime in Menæis excusis, ubi Theotecnus Præses perperam Theodotus nuncupatur: sed neque Martyr ipse recte dicitur ex ditione Mali fuisse, cum Acta eum faciant civem Ancyranum. Qui vero ad illam ditionem mortui corpus devexit Fronto Presbyter, in Hymno S. Iosephi appellatur Phorton Ode VII, ubi hæc stropha recitatur: Συντηρήσας σοὺς τοὺς λόγους, φόρτος ἃγιος τῷ θεοφόρῳ Φόρτωνι ἀποδίδοσαι, εἰς ναοῦ ἀνέγερσιν σεπτοῦ, Implens verbū tuum, Theophoro Phortoni onus vere sanctum traderis, ad ædificationē venerabilis templi, quod oportet haud diu post ejus mortem, & antequam Acta conscriberentur, extructum fuisse, utique persecutione jam cessante.

[5] Sed quæ hæc persecutio? Imperatores pluraliter identidem scribuntur in Actis, sed nulli nominantur: [passus sub Diocl. & Maximiano.] quantum tamen colligere ex eis licet, Diocletianus & Maximianus intelligendi nobis sunt. Meminerunt enim Acta ecclesiarum, ut tunc satis frequentium & publicarum, quod optime convenit cum illorum edictis, subverti omnes jubentibus: meminerunt etiam fugatorum undique Sacerdotum, hi enim præcipue peti jubebantur; & omnino sævißimam persecutionem describunt, qualem apud Eusebium legere est fuisse hanc ultimam, præsertim anno CCCIII & IV, quando tyranni speraverunt stirpitus eradicandam memoriam nominis Christiani, nedum religionem. Verum adeo parum eis succeßit extremus iste furor, ut ipsi econtra voluntario se abdicaverint anno CCCV Kalendis Maji. Temporis istius Chronologiam nuper plurimum illustravit Stephanus Baluzius lib. 2 Miscellaneorum, edito, qui latuerat hactenus, Lactantii libro ad Donatum Confessorem de mortibus Persecutorum. Pertingit historia hæc usque ad annum CCCXIII, quo pax Ecclesiæ data, victo fugatoque per Licinium Maximino. Omnia enim secundum fidem scientium locutum se professus Lactantius, ita ut gesta sunt, inquit, mandanda litteris credidi; ne aut memoria rerum tantarum interiret, aut si quis historiam scribere voluisset corrumperet veritatem, vel eorum peccata adversus Deum, vel judicium Dei adversus illos reticendo. Hinc porro didicimus, [persecutione ultima, cœpta 22 Feb. an. 303.] extremum istum turbinem moveri cœpisse ad VII Kalendas Martias, agentibus Consulatum senibus ambobus octavum & septimum, id est anno Christi CCCIII, quando Nicomediæ subversa est ecclesia Christianorum, quæ in alto constituta ex Palatio videbatur: postridie vero propositum esse edictum, quo cavebatur ut Religionis illius homines carerent omni honore ac dignitate, tormentis subjecti essent ex quocumque ordine ac gradu venirent, adversus eos omnis actio caleret, ipsi non de injuria, non de adulterio, non de rebus ablatis agere possent; libertatem denique ac vocem non haberent. Quod edictum quidam, etsi non recte, magno tamen animo diripuit & conscidit… statimque productus, non modo extortus, sed etiam coctus, cum admirabili patientia postremo exustus est.

[6] Leguntur hæc cap. 13 libri prædicti, ad quem in suis eruditißimis Annotatis Baluzius, [juxta Lactantii librum a Baluzio erutum,] primum quidem nobiscum sentit, istum edictorum laceratorem perperam referri in Martyrologiis ad diem VII Septembris, sub nomine Joannis: deinde non probat, quod eum honorem dederimus S. Georgio, qui XXIII Aprilis colitur. Putat enim ex silentio Lactantii, qui tum Nicomediæ erat, satis colligi, ignotum hominem & de plebe fuisse; non vero sublimen aliquem & secularium honorum prȩrogativa illustrem, qualem Eusebius describit. Equidem agnosco cum Baluzio, Acta S. Georgii qualiacumque fabulam potius quam historiam videri; nullum tamen efficax argumentum video, quo subvertatur verosimilitudo, secundum quam proceßimus; hanc petentes, non ex Actis illis, sed ex antiquißimo & celeberrimo cultu illius, tamquam Martyrum Coryphæi. Demus enim mentitam de primo illo Martyre famam, quæ Eusebio in Palæstina degenti persuasit, virum nobilem & honoratum fuisse: cur non ex ipsa ignobilitate & rusticano etiam genere potuit esse factum Georgii nomen ab iis, qui proprium ignorantes, [qui suadet circa S. Georgium mutare aliqua.] corpus in Palæstinam devexerunt? Ita certe adhuc maneret, quod a nobis præcipue asserebatur. Nec magna difficultas est ex parte diei, quo lacerata edicta sunt. Si enim non videtur congrue ad verosimilitudinem dici posse, quod exeunte Februario comprehensus, protraxerit Martyrium usque ad XXIII Aprilis; dici poterit ipsum non eo die quo perfectum est commemorari; sed quo dedicata olim Ecclesia, & honorificentius conditæ Reliquiæ, ut sæpe alias, maxime cum proprius Martyrii dies non erat memoriæ commendatus, & Acta diu post scribebantur, uti scripta sunt Acta S. Georgii. Sed hoc modo, qui adduntur martyrii socii æque incerti nobis fiunt, ac tormentorum series & diuturnitas temporis iis impensa. Adde quod ex eodem Lactantii libro etiam constet, Diocletiano, cum ista agerentur, Priscam conjugem filiamque Valeriam fuisse, & utramque vixisse usque ad annum CCCXIII. Quid ergo Alexandræ, in Paßione S. Georgii? quid Serenæ, in Actis S. Susannæ nominatis Diocletiani uxoribus fiet? An dicemus concubinas ejus fuisse? an omnino confictas fatebimur, adeoque eliminandas ex Sanctorum fastis? Licebit majori cum otio id examinare ad XI Augusti, interim placuit hæc indicare, ut appareat nos non ita mordicus adhærere semel constitutis, quin nova aliunde oblata luce parati simus illa retractare.

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΘΕΟΔΟΤΟΥ ΑΓΚΥΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΥΝ ΑΥΤΩι ΕΠΤΑ ΠΑΡΘΕΝΩΝ.
Ex Bibliothecæ Vaticanæ Codice 655.
MARTYRIUM S. THEODOTI ANCYRANI ET SEPTEM CUM EO VIRGINUM.
Auctore Nilo teste oculato, Interprete D. P.

A. NILO EX MS. GR.

PRÆFATIO.
De causa scriptionis & prima vita Sancti.

[1] Ἔδει μὲν ἡμᾶς, τοὺς πεῖραν πολλῶν εὐεργεσιῶν εἰληφότας παρὰ τοῦ ἁγίου Μάρτυρος Θεοδότου, μὴ μόνον λόγοις ἐπαινεῖν τὴν τούτου ἄθλησιν, ἀλλὰ καὶ ἔργοις ἀμείβεσθαι· ἐπειδὴ δὲ οὐχ ἱκανοὶ ἐσμὲν ἔργοις τιμῆσαι τὸν Μάρτυρα, οὔτε λόγοις ἐκφᾶναι καθὸν δεῖ τρόπον, ὅμως καθὸ δυνατὸν καὶ καθὼς εὐποροῦμεν, τὰς ἐκείνου εἰς ἡμᾶς γενομένας χάριτας, διὰ τὸ εἶναι ἡμᾶς βραδεῖς πρὸς τὴν νόησιν, τὴν χήραν εἰκείνην μιμούμενοι, τὰ δύο λεπτὰ καταβάλλομεν. Ἀναγκαῖον οὖν ἡγούμεθα εἰς γνῶσιν ἀγαγεῖν τοῖς θεοφιλέσι τὸν βίον καὶ τὴν ἄθλησιν τοῦ ἁγίου Μάρτυρος Θεοδότου, καὶ πῶς ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας καί τινι τρόπῳ τὸ της καπηλίας μετήρχετο πρᾶγμα, καὶ ὡς ἐκ βρέφους ὁ βίος μέχρι τοῦ μαρτυρίου γεγένηται. Δεδοίκαμεν δὲ τὴν ἑγχείρησιν, μή πως ἡ βραδύτης τοῦ λόγου, καὶ τὸ νοθρὸν τῆς γνώσεως, καὶ τὸ τῆς παιδείας ἀμαθὲς, ὑβρίσειεν τοὺς ἀγῶνας καὶ τὰς ἐνστάσεις τοῦ Μάρτυρος· μή τι εἰπὼν παρ᾽ ὃ δεῖ, τὸ μέγεθος τῆς ὑποθέσεως παραβλάψω, τῷ βραχεῖ τῆς διανοίας ἡμῶν ἐπιχειροῦντι, ταῖς μείζοσιν ὑποθέσεσι. Μεγάλας γὰρ εἴωθεν τοῖς πράγμασι τὰς βλάβας προστρίβεσθαι, ὁ νοῦς ἡμῶν ἄτονος ὑπάρχων, εἰ τοιαῦτα νομίσοιεν οἱ ἀκούοντες αὐτὰ γεγονέναι, οἷα ὁ λόγος ἡμῶν δείξειεν. Τινὲς μὲν τὸν Μάρτυρά φασιν ὡς πρότερον τὸν κοινὸν καὶ ἀδιάφορον ἐπανῄρατο βίον, καὶ τὴν ἀπόλαυσιν τῶν ἡδονῶν μετεδίωκεν, καὶ ὅτι γυναικὶ συνεβίου, γάμου ζευχθεὶς νομίμου, καὶ τῆς καπηλείας δὲ τὴν μέθοδον ἐνεπορύετο, συλλογῆς ἕνεκεν χρημάτων· ἀλλ᾽ ὁ τελευταῖος ἀγὼν τοῦ μαρτυρίου, καὶ τὸν ἔμπροσθεν βίον ἐπίσημον παρεσκεύασεν γενέσθαι, κοσμήσας τοῖς τελευταίοις τὰ πρῶτα. Λεγέτω οὖν τις ὅπερ βούλεται, ἡμεῖς δὲ λέγωμεν, ὡς ἐξ ἀρχῆς συνόντες τῷ Μάρτυρι, ἅπερ καὶ ἔγνωμεν, καὶ ὄψεσιν αὐταῖς θεασάμεθα, τὴν καρτερίαν τοῦ ἀνδρὸς, ὡς καὶ συμπαρόντες αὐτῷ, καὶ ἀξιωθέντες παρ᾽ αὐτοῦ ἁγίων λόγων νουθεσίας χάριν.

[2] Ἀλλὰ καὶ πρὶν εἰς τὸν ἀγῶνα τὸν τελευταῖον τοῦ μαρτυρίου καθεῖναι, πολλαχοῦ τὴν ἀρετὴν καὶ διὰ πολλῶν ἐδείκνυτο, ὥσπερ ἀθλητὴς πρὸς ἀντίπαλον, καὶ πρὸς τὰς σαρκικὰς ἐπιθυμίας πόλεμον πρῶτον ἀνείλατο. Καὶ δὴ εἰς αὔξησιν τῆς ἀρετῆς ἑαυτὸν ἀνεδείκνυεν πάντων διδάσκαλον, καὶ οὔ τε ἡδοναῖς ἐδούλωσεν ἑαυτὸν ἤ ἑτέρῳ λογισμῷ ῥυπαρῷ, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ λαμπροὶ οἱ καρποὶ τῆς ἀσκήσεως ἐκ πρώτης ἡλικίας ἐδείχθησαν λάμποντες, ὡς ὁ τελευταῖος αὐτοῦ βίος ἐδήλωσεν, ὡς καὶ τῶν ἄλλων κατορθωμάτων ἁπάντων πρώτην ἀρχὴν τὴν ἐγκράτειαν ἐποιήσατο, πανταχοῦ πρὸς τοὺς ἀγῶνας αὐτὴν προβαλλόμενος ἀντὶ θυρεοῦ, καὶ τρυφὴν μὲν νομίσας Χριστιανοῖς εἶναι προσήκουσαν τὴν διηνεκῆ τοῦ σώματος κακουχίαν, πλοῦτον δὲ καὶ δόξαν τὸ ἀνδρίως ἐγκαρθερεῖν τῇ πενίᾳ. Πολλάκις εἶδον τὸν μὲν ἀνδρεῖον οὐχ ὑπὸ χρημάτων μόνον καὶ δόξης ἡττόμενον, καὶ τὸν σώφρονα ὑπὸ δειλίας κρατούμενον, καὶ τὸν ἡσύχιον καὶ πρᾷον ὑπὸ ἀκολασίας διεφθαρμένον· μόνῳ δὲ τῷ δικαίῳ πάντα δεδούλωται ὥσπερ δεσπότῃ τὰ πάθη. Καὶ γὰρ πρὸς τρυφὴν νηστείαν εἶχε θεράπαινα, καὶ πρὸς εὐεξίαν σωματικὴν τὴν ἐγκράτειαν, καὶ πρὸς ἐμπορίαν χρημάτων τὸ καὶ τὰ ὄντα τοῖς δεσμένοις παρέχειν. Ἀλλὰ τούτων μὲν ἕκαστον μεθὰ ἀκριβείας ἐν τοῖς ἔμπροσθεν δηλώσωμεν· δόξαν γὰρ τὴν τοσαύτην δι᾽ ἀτιμίας ἐκτήσατο, πλοῦτον δὲ καὶ περιουσίαν δι᾽ ὑπερβαλλούσης πενίας, καὶ διὰ μαστίγων καὶ πειρασμῶν τὸν οὐρανὸν ἀντηλλάξατο.

[3] Πολλοὺς γοῦν ἀπὸ κακίας ἀπήλλαττεν, ὡς ἀπὸ λοιμώδους νόσου τῇ νουθεσίᾳ τούτους πρᾳΰνων· πολλοὺς δὲ, ὑγιαίνειν δοκοῦντας σώματα, ὑπὸ λογισμῶν δὲ ὀχλουμένους ῥυπαρῶν, τῇ προσευχῇ ἠσφαλίζετο. Τοιγαροῦν ὑπὸ τῆς διδαχῆς αὐτοῦ, καὶ θαυμαστης παραινέσεως πολὺ πλῆθος Ἑλλήνων τε καὶ ἰουδαίων τῇ Ἐκκλησίᾳ προσήγαγεν· ἡ γὰρ καπηλεία, τὴν μέθοδον ἐναλλάξασα, ἐπισκοπῆς ἔργον ἐπλήρου ἐν εὐτελεῖ προσχήμαθι. Καὶ γὰρ ἀδικουμένοις εἰς δύναμιν συνεμάχει, καὶ ἀσθενοῦσι σηνέκαμνε, καὶ θλιβομένοις συνεθλίβετο, καὶ τοῖς πάσχουσι συνεμερίζετο τὰ πάθη, πάνυ ὑπάρχων φιλάνθρωπος· καὶ τὸ δὴ πάντων θαυμάσιον, ἀῤῥωστοῦσι πολλοῖς καὶ δυσιάτοις περιπεσοῦσι νοσήμασι τὰς χεῖρας ἐπιτιθεὶς, τούτους τῶν νοσημάτων ἀπήλλαττε, διὰ προσευχῆς αὐτοὺς ἰώμενος· πολλοὺς δὲ ἀκολάστους ἔπεισε σωφρονεῖν, καὶ ἄλλους δὲ οἴνῳ πολλῷ προσέχοντας ἀπεστρεφε τῆς μέθης, τινὰς δὲ καὶ δυσαποσπάστως ἔχοντας πρὸς τὸ τῆς φιλαργυρίας νόσημα, ἐποίησεν νουθετῶν ἀκτημοσύνην ποθῆσαι, καὶ ἅπερ εἶχον ταῦτα πτωχοῖς μεταδιδόασιν. Ἐκ δὲ τῆς ἐκείνου διδασκαλίας οὐκ ὀλίγοι ἀπεγράψαντο, διὰ τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν οὐχὶ μαστίγων μόνον ἀλλὰ καὶ παντοῖων καταφρονήσαντες θανάτων. Διὰ τοιούτων τοίνυν ἄθλων ὁ καλλίνικος τῆς εὐσεβείας ἀγωνιστὴς καλῶς πάνυ τὴν ἕξιν γυμνασάμενος, ἐπὶ τὸν ἀγῶνα τὸν πάμμαχον παρεγένετο, πολλὰ ἔχων τὰ παράδοξα καὶ θαυμαστὰ πρὸς ἀφήγησιν, ὧν κατὰ μέρος διεξελθεῖν προθυμησομαι, ταῖς προσευχαῖς συναντιλαμβανομένου μοι τοῦ Μάρτυρος, καὶ τῶν πραγμάτων ὑποδεικνῦντος τὴν εὕρεσιν· νῦν οὖν ἐπὶ τὴν ἀρχὴν ἔλθω τῆς ὑποθέσεως.

[1] Multam erga me sancti Martyris Theodoti expertus beneficentiam, [Auctor suæ tenuitatis sibi conscius] non solum verbis certamen ejus laudare debeo, sed etiam operibus compensare caritatem: quamvis neque operibus possim satis honorare Martyrem, neque verbis quibus par esset eloqui. Prout tamen possum ac valeo, factas mihi ab ipso gratias, secundum tenuem captum meum, exponere me convenit, minuta duo cum Euangelica vidua in medium proferendo. Omnino enim necessarium esse sentio, ad piorum cognitionem deducere ejus vitam atque certamen, & quomodo a prima juventute cauponariam aggressus, inde ad martyrium usque pervenit. Fateor tamen formidare me, ne sermone incultus, scientia tenuis, eruditione exiguus, Martyris agones atque in agonibus constantiam lædam, argumentum suscipiens viribus majus. Res enim eximiæ a pusillo ingenio magnum patientur detrimentum, [visa tamen notaque scribere proponit,] si tales quis eas existimaverit, quales oratio mea poterit demonstrare. Adhæc objicient aliqui, communem vivendi modum amplexum esse Martyrem, nec ab usu voluptatum remotum; qui & mulieri legitimis nuptiis sibi junctæ convixit, & cauponariam exercuit quæstus gratia. Sed extremum certamen martyrii priorem quoque vitam fecit insignem, prima novissimis ornans. Dicat igitur quod volet quisque: ego qui Martyri ab initio convixi, dicam quæ novi & oculis ipsis usurpavi; constantiam scilicet ejus, cujus consortio & colloquio dignatus fui ad propriam instructionem.

[2] Prius autem quam ad postremum martyrii agonem descenderet, [præfatus quam honestam egerit juventutem Sanctus,] variis multisque occasionibus virtutem probavit suam, sicut athleta contra adversarium dimicaturus; & primum sibi bellum adversus concupiscentias gerendum esse statuit; tantumque ad virtutem profecit, ut omnium potuerit esse magister. Non enim se voluptatibus mancipavit aut alicui impuro affectui: sed a prima juventute exercitationis pulchræ fructus illustres protulit, quod & postrema ejus vita probavit. Imprimis vero temperantiam, tamquam aliorum omnium bonorum initium sibi pro scuto ad pugnandum accepit, afflictionem corporis delicias esse homini Christiano congruas ratus, cujus opes & gloria sint generose tolerare inopiam. Equidem sæpe magnanimum vidi a cupiditate, non divitiarum dumtaxat, sed etiam gloriæ superari, a formidine vinci sapientiam, & mansuetum ac placidum deliciis enervari: [qui domitas habens passiones,] soli autem justo, tamquam domino, cunctæ serviunt passiones. Ergo adersus voluptates, famulantem sibi habuit jejunii consuetudinem; temperantiam, adversus commoditates corporis; & contra divitiarum abundantiam, usum sua distribuendi pauperibus. Hæc vero omnia sigillatim deinceps demonstrabimus, palamque faciemus, quod gloriam obtinuerit ignominia, opulentiam & affluentiam paupertate eximia, perque tentationes & plagas cælum sibi comparaverit.

[3] [multisque ad virtutem dux factus], Multos ille abduxit a pravitate, eos veluti a pestifero morbo curans instructione opportuna: multos, qui corpore videbantur sani, animo autem turpibus cogitationibus presso laborabant, oratione sanavit: quin etiam doctrina & exhortatione admirabili, Paganorum atque Judæorum numerum magnum adduxit ad Ecclesiam. Etenim cauponaria, præter morem, erat ei in vili habitu pro munere Episcopali; cum injuriam passis pro virili succurreret, infirmis collaboraret, afflictis compateretur, particeps ipse passionum alienarum & caritate plenus. Quod autem imprimis admireris, etiam manus imponens quantumcumque incurabili infirmitate detentis, liberabat morbo, suas eis preces pro medicina adhibens. Libidinosis quoque hominibus suadebat continentiam, & nimio vino deditos ab ebrietate reducebat: [denique pervenit ad palmam martyrii.] quosdam autem qui morbo avaritiæ irremediabiliter videbantur teneri, commonendo adducebat, ut paupertatem crederent appetendam & sua pauperibus erogarent. Tali vero ex disciplina non pauci numerantur, qui pro Christo haud solum spreverunt flagra, sed etiam mortem qualemcumque. Ab hujusmodi certaminibus egregius hic pietatis pugil ad omnium supremum certamen comparatus, multa atque admiranda mihi narranda suggerit, quæ sigillatim prosequi cupio, ipso suis me precibus adjuvante & rerum ordinem demonstrante. Nunc ergo initium suscepti argumenti faciamus.

CAPUT I.
Persecutio gravis sub Theotecno Præside: quam utilis in ea Theodotus aliis juvandis & animandis: quid de se prædixerit Frontoni Presbytero.

[4] Θεότεκνός τις οὕτω καλούμενος τὴν ἀρχὴν ἐπετράπη τῆς ἡμετέρας πατρίδος, ἀσελγὴς ὤν καὶ ταραχώδης, καὶ βίαιος, καὶ ἕτοιμος πρὸς ὡμότητα, πονηρὸς πάνυ, χαίρων τε φόνοις καὶ αἵμασιν, ἀποστάτης τῆς εὐσεβείας, παμμίαρος τῷ τρόπῳ, οὐδαμῶς δυνάμενος τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἐξηγήσασθαι ἀξίως, πλὴν ὅτι τῆς πονηρίας τοῦ τρόπου ἀπηνέγκατο μισθὸν πόλεως ἄρχαι τοιαύτης. Βασιλεῖ γὰρ πολεμοῦντι τὴν Ἐκκλησίαν, ἀπέσχετο τοὺς ἐνταῦθα Χριστιανοὺς ἐντὸς ὀλίγου χρόνου μεταγαγεῖν πρὸς ἀσέβειαν, ἤγετο ἄρχειν μόνον ἐπιτραπείη τῆς χώρας. Οὖτος ὁ Θεότεκνος πρὶν καὶ τὸν ὅρον φθάσει τῆς πατρίδος, οὕτως ταῖς φήμαις τοὺς εὐσεβεῖς προκατέπληξεν, ἑς κενωθῆναι μὲν ἅπαν τῆς Ἐκκλησίας τὸ πλῆθος, τῶν δὲ φευγόντων τὰς ἐρημίας ἀναπληρωθῆναι καὶ τὰ ὄρη, τοσοῦτος δὲ τοὺς εὐσεβεῖς κατεῖχε φόβος καὶ ἔκπληξις, ὥσπερ ὀργῆς μελλούσης ἐξ οὐρανῶν καταφέρεσθαι. Προεξέπεμψε γὰρ ἄλλους ἐπ᾽ ἄλλοις ἀγγέλους φανερῶς φέροντας αὑτοῦ τῆς πονηρίας τὰ σύμβολα· καὶ τῶν πρώτων μὴ δέ πω ἀποτιναξάντων τὴν κόνιν, ἄλλοιτούτων ὅπισθεν περεγίνοντο, ἀπαγγέλλοντες καὶ αὐτοὶ τὸ ἀνήμερον τῆς τούτου ὡμότητος καὶ ἀπανθρωπίας· ἔτεροι διατάγματα ἐκόμιζον, περιέχοντα τῆς ἐξουσίας τὸ μέγεθος· κεκέλευστο δε πανταχοῦ τὰς ἐκκλησίας σὺν τοῖς θυσιαστηρίοις εἰς ἔδαφος καταφέρεσθαι· τοὺς ἱερέας δὲ προσάγεσθαι τοῖς βωμοῖς, καὶ ἀναγκάζεσθαι θύειν καὶ ἀρνεῖσθαι τὴν εὐσέβειαν· τοὺς δὲ ἀντιλέγοντας τοῖς προστάγμασι, τούτων τὰς οὐσίας ἀναλαμβάνειν εἰς τὸν δημόσιον, αὔτοὺς δὲ καὶ τοὺς παῖδας τούτων δεσμωτηρίοις ἐναποτίθεσθαι πρὸς τιμωρίαν φυλαττομένους ἐκείνῳ. ὡς ἄν πρότερον δεσμοῖς ἀγρίοις καὶ μάστιξι πεισθέντες χαυνότεροι γένωνται τὸν λογισμὸν πρὸς τὴν ἔνστασιν.

[5] Δέδραμε δὲ ἡ φήμη πρὸς ἅπαντας περιαγγέλουσα τὴν κακίαν. Καὶ τὰ μὲν τῆς Ἐκκλησίας ὡς ἐν σάλῳ καὶ κλύδωνιχειμαζομένου πλοίου, ἴδες ἂν πάντα στρεφόμενα, ὁμοῦπερ πάσης ἐκδεχομένης ὥσπερ κύματα τῷ διωγμῷ καλυφθήσεσθαι· τὸ δὲ ἀσεβείας ἅπαν συνέδριον, ἐν εὐοχίαις τε ἦν καὶ παροινίαις καὶ κώμοις, ὑπερνηχόμενον αὐτοῦ τῆς ἀπωλείας τῷ βάθει, φέρειν δὲ τῆς εὐφημερίας αὐτῶν τὸ μέγεθος οὐ δυνάμενοι· καὶ τῇ ὑπερβολῇ μεθύοντες ὥσπερ ἀκράτῳ τῇ κακίᾳ, πάντα καὶ ἔπασχον καὶ ἔπραττον, ὁποῖα ποιεῖν εἴωθεν τοὺς μαινομένους καὶ πάσχοντας. Ἐπεισερχόμενοι γὰρ εἰς τὰς οἰκίας, ἥρπαζον τὰ εὑρισκόμενα μηδεμιᾶς οὔσης προφάσεως· οὐδεὶς δὲ τῶν ἀδικουμένων ἠδύνατο ἀντειπεῖν· εἰ δέ τις ἐτόλμα κἂν μέχρι λόγου ἀντειπεῖν πρός τινα αὐτῶν τι. ἀταξίας ἦν καὶ στάσεως κατηγορία. Ἡνίκα δὲ τὰ ἀσεβῆ προετίθεσαν διαδάγματα, καὶ τῶν ἀδελφῶν [πρῶτοι] τῷ δεσμωτηρίῳ πρὸς παραφυλακὴν ἀπετέθησαν περικληθέντες σιδήρῳ, οἰκέτι τις τῶν εὐσεβῶν ἐφαίνετο δημοσία· ὁ γὰρ ὀφθεὶς, εὐθέως ἐγίνετο τῶν ἀσεβῶν θήραμα· οἶκοί τε εἰς τὸ φανερὸν διηρπάζοντο, καὶ παρεδίδοντο φίλοι, καὶ ἐσυκοφαντεῖτο ἡ εὐσέβεια, καὶ γυναῖκες εὐγενίδες σὺν παρθἐνοις ὑπὸ ἀκολάστων ἀσέμνως ἐσύροντο· εἰ δέ τις τῶν τότε τὰ περὶ τὴν Ἐκκλησίαν ἴδε γινόμενα, οἰκ ἂν εὐπορήσειεν ἐξηγήσασθαι τὰ πραττόμενα. Τοῖς γὰρ φεύγουσι τόπος οὐκ ἦν εἰς τὸ σώζεσθαι, τῶν τε θυσιαστηρίων οἱ ἱερεῖς ἀνεχώρησαν, καταλειπόντες τῆς ἐκκλησίας τὰ πρόθυρα, καὶ αἱ ὑπάρξεις αὐτῶν πρὸς ἁρπαγὴν τοῖς ἀνόμοις ἐξέκειντο, καὶ τοῖς φεύγουσιν ἐδόκει πάσης κολάσεως βαρυτέρα εἶναι ἡ ἀσιτία· πανταχόσε γὰρ τῆς ἑρημίας πλανώμενοι, ἔν τε φάραγξι καὶ σπηλαίοις, καὶ ὅπου τις εὗρε κατάδυσιν, οὐκ ἔφερον τῆς ἀσιτίας τὸ βάρος, καὶ πολλοὶ νομίσαντες ἐλέος τυχεῖν συνελήφθησαν· ἦν μὲν οὖν πᾶσι πικρὸν τῆς φυγῆς τοῖς φεύγουσι τὸ πάθος, καὶ μάλιστα τοῖς ἐλευθέροις, καὶ ἐν πλείονι δορυφορίᾳ τραφεῖσιν, οἵ ποτε ἐν ἀνεκτότητι ὄντες, ῥίζας ἴσθιον καὶ βοτάνας.

[6] Μόνος δὲ ὁ καλλίνικος μάρτυς Θεόδοτος ἐμαχήσατο ὑπὲρ τῶν θείων νομίμων, πολλοὺς κινδύνους περάσας· οὔτε γὰρ τὴν καπηλίαν, ὥς τινες ἐφάσαν, κέρδους ἕνεκα μετήρχετο ἢ συλλογῆς χρημάτων· ἀλλὰ τέχνῃ χρησάμενος, ἐπενόησεν ὥστε τῶν διωκομένων τὸ καπηλεῖον λιμὴν σωτηρίας γενέσθαι, πρὸς κοινὴν πάντων ἀσφάλειαν ηὐτρεπισμένος. Πολὺν μέντοι ἀγῶνα καὶ κάματον ἔσχε περὶ τῶν ἐν τοῖς δεσμωτηρίοις ἠσφαλισμένων τῶν εὐσεβούντων, καὶ τοὺς ἐν τῇ φυγῇ πλανωμένους a διέσωζεν, καὶ τοὺς ὑπὸ τῶν ἀνόμων ἐνεργουμένους περιέστελλεν. Οἱ γὰρ τελειούμενοι διὰ ποικίλων κολάσεων, τούτων τὰ σώματα κυσὶν ἐῤῥίπτετο πρὸς ἀνάλωσιν· καὶ εἴ ποτέ τις εὑρίσκετο τούτους θάπτων, τὴν ἴσην τούτοις ἔπασχεν κόλασιν· θάνατος γὰρ ὥριστο κατὰ τῶν θαπτόντων αὐτοὺς πικρότατος. Τίς γὰρ ἂν καὶ ὑπονοήσειεν ἐν καπήλῳ τοιαύτην κρύπτεσθαι θεοσέβειαν; Ἦν οὖν ὁ οἶκος τοῦ δικαίου καπηλεῖον τε ὁμοῦ, καὶ εὐσεβείας λιμὴν ἀχείμαστος τοῖς καταφεύγουσιν, εὐκτήριον ὀχύρωμα τῶν κρυπτομένων. Ταύτης τῆς καπηλείας τὴν πρόφασιν ἐφευράμενος, ἀνυπόπτοτος τέως διέμενε· καὶ κατὰ τὴν τοῦ μακαρίου Παύλου παραίνεσιν, τοῖς ὑπὸ τοῦ διωγμοῦ ὀχλουμένοις μόνος τὰ πάντα ἐγένετο, ἰατρὸς μὲν τοῖς ἰατρείας δεομένοις, ὀψοποιὸς δὲ τοῖς ἀῤῥωστοῦσι τὰ σώματα, σιτοποιὸς δὲ καὶ οἰνοχόος τοῖς ὑπ᾽ ἐνδείας κακοχουμένοις, διδάσκαλος δὲ πρὸς ἀρετὴν τοῖς πολιτείαν σεμνότητος μετ᾽ εὐσεβείας ἀσκουμένοις. Καὶ τοὺς μὲν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ ἄγεσθαι μέλλοντας, καὶ ἐπὶ τὰς βασάνους παρεθάρρυνε, τοὺς δὲ ἐπὶ τοῦ βήματος ἐστῶτας νουθετῶν ἔπειθεν ὑπἐρ Χριστοῦ ἀποτέμνεσθαι, καὶ πᾶς τις εὐλόγως εἴποι τῶν τότε μαρτυρησάντων τὸν δίκαιον εἶναι διδάσκαλον. Ὅπου δὲ τὸ θαυμαστὸν τοῦ μάρτυρος εἰς γνῶσιν εἰσάγομεν, ὑπὸ τῆς λήθης μικροῦ δεῖν ἡττηθέντες, ἀλλ᾽ ὅμως οὐκ ἐλαθεν.

[7] Ἐκέλευσε τότε ὁ ὑπουργὸς τοῦ διαβόλου Θεότεκνος εἰδωλοθύτοις μιαίνεσθαι τὰ τῆς βιωτικῆς ζωῆς εἴδη, ἄρτον φημὶ καὶ οἶνον, ὄπως μή τε ἡ ἀνωφορὰ τῷ πάντων δεσπότῃ Θεῷ καθαρὰ προσφέροιτο· κατέστησε δὲ καὶ δημοσίως ἱερέας τῆς πλάνης, ὅπως τοῦτο ἐπιτελέσωσιν· ἐχρῆν δὲ, ὡς πᾶσιν ἔγνωσται, προσφέρειν τῷ Θεῷ τὰ δῶρα ἀμόλυντα. Οὔσης οὖν χαλεπωτάτης τῆς ἐποινίας, ὁ μάρτυς ταχεῖαν εὗρε τὴν διώρθωσιν, ὁ τὰ μεγάλα πρὸς ἀρετὴν ἐπιτηδεύων· συνωνούμενος γὰρ παρὰ τῶν Χριστιανῶν, ὁπόσα καὶ συνωνήσατο, ταῦτα εἴς τε τὴν προσκομιδὴν καὶ τοῖς δεομένοις παρεῖχε· καὶ ἦν τὸ καπηλεῖον αὐτοῦ, ὅπερ ἐπὶ τοῦ κατακλεισμοῦ ἡ κιβωτὸς Νῶε, τοῖς ἐν αὐτῇ διασωθεῖσιν ἐγένετο. Ὥσπερ γὰρ τότε καθ᾽ ὅλης τῆς γῆς τοῦ ἀφανισμοῦ ἐπελθόντος, οὐκ ἦν μέθοδος σωθῆναί τινα ὀλίγον τι παρελθόντα τῆς κιβωτοῦ, διὰ τὸ πᾶσαν ὸμοῦ τὴν ξηρὰν θαλαττεύεσθαι· τὸν αὐτὸν τρόπον ἐν τῇ ἡμετέρᾳ πόλει οὐκ ἦν τινα περισωθῆναι Χριστιανὸν ἐκτὸς τοῦ b δωματίου τοῦ Μάρτυρος· ἦν γὰρ παντὸς καπηλεῖον καὶ οἶκος εὐκτήριος, καὶ τοῖς ξένοις ἦν καταγώγιον, καὶ θυσιαστήριον τοῖς ἱερεῦσιν εἰς τὸ προσφέρειν τὰ δῶρα· οὕτω γὰρ πάντες ἐκεῖ κατέφευγον, ὡς ναυτικοὶ σκάφην κατάγοιεν χειμαζομένην. Ταῦτα τῆς καπηλείας τοῦ δικαίου τὰ κέρδη, ταῦτα τὰ πλεονεκτήματα τῆς ἐμπορίας τοῦ Μάρτυρος, καὶ τὸ θαυμαστὸν τῆς εὐσεβείας καπηλεῖον εὐορμότατος τῶν ναυαγούντων λιμὴν ἐγνωρίζετο. Ἀλλὰ περὶ μὲν τούτων ἀρκέσειεν, ὅπως καὶ ἐπ᾽ ἄλλων καλῶν πραγμάτων τοῦ Μάρτυρος τὸν λόγον μετετέγκωμεν.

[8] Ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις συνέβη Βίκτορά τινα, φίλον τοῦ Μάρτυρος, ὑπὸ τῶν ἀσεβῶν ἁρπαγέντα κατέχεσθαι· ἦν δὲ αὕτη τῶν ἐγκλημάτων ἡ πρόφασις. Τινὲς τῶν ἱερέων τῆς Ἀρτέμιδος κατηγόρουν αὐτοῦ, ὡς ὅτι ἔφησε Βίκτωρ, ὅτιπερ Ἀπόλλων τὴν ἰδίαν ἀδελφὴν Ἅρτεμιν ἐν Δήλῳ παρὰ τῷ βωμῷ ἐβιάσατο, καὶ ὅτι ὤφειλον οὁ ἕλληνες αἰσχύνεσθαι ἐπὶ ταύτῃ τῇ ἀσελγείᾳ, τῶν θεῶν αὐτῷ σεμνυνόμενοι· οὐκ ἐχρῆν δὲ ταῦτα οὐ δὲ ἄνθρωπον πράττειν, ἔγκλημα ὄν τὸ τοιοῦτον τόλμημα. Ταῦτα μὲν οὖν τοῦ Βίκτορος κατηγόρουν, προσήρχοντο δὲ αὐτῷ πλεῖστοι τῶν ἑλλήνων κολακεύοντες καὶ λέγοντες, Πείσθητι τῷ ήγεμόνι, καὶ ἕξεις τιμὰς πολλὰς, καὶ φίλος ἔσῃ τῶν Βασιλέων, καὶ χρήματα παρ᾽ αὐτῶν λήψῃ, καὶ ἐν ταῖς αὐλαῖς αὐτῶν διαπρέψεις· εἰ δὲ μὴ πεισθῇς τῷ ἡγεμόνι, γνώσῃ ὅτι πικραὶ κολάσεις μένουσί σοι, καὶ ἀφανισμὸς τοῦ οἴκου σου ἕσται, καὶ τὰ χρήματά σου τῷ ταμιείῳ προσκυρωθήσεται, καὶ τὸ γένος σου ἅπαν ἀφανισθήσεται, καὶ μετὰ τὸ κολασθῆναί σε, τὸ σῶμά σου κυσὶ ῥιφησεται πρὸς ἀνάλωσιν. Ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα πολλὰ οἱ ἀσεβεῖς τῷ Βίκτορι διελέγοντο· ὁ δὲ μάρτυς τῆς εὐσεβείας Θεόδοτος εἰσελθὼν νυκτὸς εἰς τὸ δεσμωτήριον, ἤλειφεν αὐτὸν τοῖς λόγοις τοῦ Θεοῦ γυμνάζων· ἔφασκεν οὖν· Οἱ Χριστιανοὶ οὐκ ἄλλων τινῶν ὀφείλουσιν ἀντέχεσθαι, ἢ βίου σεμνότητος, καὶ πολιτείας ὀρθῆς, καὶ γνώμης ἀμεταθέτου περὶ τὴν ὄντως εὐσέβειαν· ἡ γὰρ τοιούτων κτῆσις σπάνιος καὶ δυσθήρατος, οὐκ εἰς πολλοὺς ἐπχομένη, ἀλλ᾽ ἑαυτὴν εἰς τοὺς ὀλίγους συστέλλουσα.

[9] Ἔλεγε δὲ πάλιν πρὸς αὐτὸν ὁ ὅσιος, Ὠ Βίκτωρ, μὴ δι᾽ ὅλως ἀκούσῃς τῶν ἀπατηλῶν καὶ βεβήλων λόγων, ὧν οἱ μιαροὶ ἕλεγόν σοι, μὴ δι᾽ ὅλως ἀνάσχῃ τῆς νουθεσίας αὐτῶν, μὴ δὲ ἐγκαταλειπὼν τὰ ἡμέτερα, ἀκολουθήσῃς ἐκείνοις, καὶ ἀντὶ σωφροσύνης ἀκολασίαν ἑλόμενος, καὶ ἀντὶ δικαιοσύνης ἀδικίαν, ἀντὶ δὲ εὐσεβείας τῆς πρὸς τὸ θεῖον, ἀσέβειάν τε καὶ ὕβριν· μηδαμῶς, ὦ Βίκτορ, μηδαμῶς· ἀλλ᾽ ὅσον δοκοῦσιν αἱ παρὰ τῶν πονηρῶν ὑποσχέσεις, τοσοῦτον εἰς βόθρον κατάγουσιν τοὺς πειθομένους αὐτοις. Ἆῤ οὐ δοκεῖ σοι ὅτι καὶ Ἰουδαῖοι τοιαύταις ὑποσχέσεσιν Ἰούδαν τὸν προδότην ἠπάτησαν; οὐ τοσοῦτον ὄφελος ἡ τῶν τριάκοντα ἀργυρίων δόσις ἐγένετο, ὥστε ἐκείνων μὲν ἡ χρῆσις εἰς ταφὴν τοῖς ξένοις ἐγένετο, Ἰούδα δὲ διασαπέντος καὶ ὀγκοθέντος, οὐδὲν τοῦτον ὠφέλησε τὰ χρήματα, ἢ τὸν δι᾽ ἀγχόνης μισθὸν ἐκομίσατο. Μὴ οὖν παρὰ πονηρῶν Χρηστόν τι ἔλπιζε· αἱ γὰρ τῶν τοιούτων ὑποσχέσεις πρὸς αἰώνιον ὁδηγοῦσι θάνατον. Τούτοις τοῖς λόγοις ὁ δίκαιος ὑποστηρίζων τὸν Βίκτορα, τέως ἔμενεν ἀμετάθετος, ὅθεν τὰ μὲν πρότερα γενναίως ἐνεκαρτέρησε ταῖς βασάνοις, καὶ πρὸς θεατὰς τοσοῦτον ἐπαινέθη, ὅσον τῶν ὑποφωνήσεων τοῦ διδασκάλου σπουδαίως ἐμέμνητο· ὡς δὲ ἤμελλον πρὸς τοῖς τελεμταίοις φθάνειν τοῦ δρόμου, ὅτε καὶ τὸν στέφανον λαμπρὸν παρὰ τοῦ σωτῆρος ἐπὶ τῇ νίκῃ κομίζεσθαι, ᾔτησε καιρὸν βραχὺ παρὰ τοῦ τυράννου δοθῆναι αὐτῷ πρὸς ἐπίσκεψιν καὶ μετάμελον. Ἐιπόντος δὲ τοῦτο τοῦ Βίκτορος, εὐθέως οὶ βασανίζοντες αὐτὸν τοῦ μαστίζειν ἐπαύσαντο, νομίζοντες αὐτὸν ἤδη ἀρνησάμενον τὴν εὐσέβειαν. Ὁ μὲν οὖν Βίκτωρ ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ ἀπέθανε ταῖς μάστιξιν, ἀμφίβολον καταστήσας τοῦ μαρτυρίου τὴν ἔκβασιν, ὅθεν καὶ τὰ τῆς μνήμης αὐτοῦ ἀμφίβολα μέχρι δεῦρο γεγένηται.

[10] Καὶ ἔτερον δὲ τοῦ Μάρτυρος ὑμῖν ἀγώνισμα διηγήσομαι. Μαλός ἐστιν χωρίον, τῆς πόλεως ἀπωκισμένον σημείων μικροῦ πρὸς τεσσαράκοντα· εἰς τοῦτο τὸ χωρίον παρεγένετο ὁ μάρτυς κατὰ συγκυρίαν τινὰ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ διωγμοῦ, ὅτε τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου Μάρτυρος Οὐάλεντος, τοῦ ἐν Μηδικῶσιν διὰ πολλῶν ἐλθόντος μαστίγων, καὶ τὸ τελευταῖον διὰ πυρὸς, εἰς συστροφὰς ὑδάτων Ἅλυος καταβληθῆναι τὰ λείψανα, καὶ ταῦτα ἀνήλατο ὁ τοῦ Χριστοῦ μάρτυς Θεόδοτος. Παρεγένετο οὖν οὐκ εἰς αὐτὁ τὸ χωρίον, ἀλλ᾽ ὀλίγον τι κατωτέρῳ ἐπισκοπιάν τινα πρὸς τὸ ἀνατολικὸν μέρος ἀποβλέπων, ἀφ᾽ οὗ τὸ ῥεῦμα τοῦ Ἅλυος καταπτύεται· τὸ δὲ μεταξὺ διάστημα τοῦτε χωρίου καὶ τοῦ τόπου, ἴσως εἰσὶ δύο που στάδιαι. Κατὰ δὲ θείαν πρόνοιαν συνέβη ἀδελφοὺς αὐτόθι τινὰς αὐτῷ περιτυγχάνοντας, ἀσπάσασθαι καὶ πολλαῖς αὐτὸν εὐχαριστείαις ἠμείβοντο, ὡσά τε κοινὸν αὐτὸν εὐεργέτην ὑπάρχοντα τῶν θλιβομένων, ὑπεμίμνησκόν τε αὐτὸν τῆς εἰς αὐτοὺς εὐποιΐας· ἦσαν γὰρ οὐ πρὸ πολλοῦ χρόνου ὑπὸ συγγενῶν ἰδίων κατενεχθέντες ἐν τῇ πόλει, καὶ κατεσπουδάζοντο πρὸς τιμωρίαν παραδοθῆναι τοῖς ἄρχουσιν, διὰ τὸ καταστρέψαι βωμὸν τῆς Ἀρτέμιδος, τούτους ὁ δίκαιος περιδρομαῖς παντοίαις καὶ χρημάτων δόσεσι μόλις ἦν ἐκ τῶν δεσμῶν ῥυσάμενος, ὧν δή καὶ τότε τὴν συντυχίαν πολὺ κέρδος νομίσας, ἠξίου σὺν αὐτῷ εὐοχηθέντας, οὕτως ἔχεσθαι τῆς πορείας.

[11] Κατακλιθέντων δὲ αὐτῶν ἐπὶ τὴν χλόην· ἦν γὰρ περὶ τὸν τόπον χόρτος πολὺς, καὶ δένδρα ἑστῶτα ἀρκεύθινα c καὶ βοράτινα, εἶχε δὲ καὶ παντοίαν εὐωδίαν ἀπὸ τῶν ἀνθέων ὁ τόπος, τεττίγων τε καὶ ἀηδόνων ἄσματα περὶ τὸν ὄρθρον ἐγίνοντο σύμφωνα, καὶ πάντων ὀρνέων ᾠδαὶ, καὶ ἁπλῶς πάντων ἦν πλήρης τὸ ὄρος οἷς ἡ φύσις τερπνοῖς τὴν ἐρημίαν ἐκόσμησεν. Ἐνταῦθα δὴ κατακλιθέντες ἐπὶ τῷ χλορῷ, ἔπεμψεν εἰς τὴν κώμην τῶν ἑταίρων τινὰς ὁ Μάρτυς, ἐπὶ τῷ Πρεσβύτερον αὐτῷ καλέσαι, ὅς παραγενόμενος μεταλάβοι ἅμα αὐτῷ, καὶ ἀπιούσαις εὐχαῖς τούτους προπέμψοι. οὐ γὰρ μετελάμβανεν ὁ ὅσιος τροφῆς, εἰ μὴ ηὐλόγει Πρεσβύτερος. Ἐλθόντες οὖν οἱ πεμφθέντες εἰς τὸ χωρίον, περιτυγχάνουσι τῷ Πρεσβυτέρῳ τῆς ἐκκλησίας ἐξερχομένῳ μετὰ τὴν προσευχὴν τῆς ἕκτης ὥρας, ὅς αὐτοῖς ὑπὸ κυνῶν ὀχλουμένους ἐπιδραμὼν, καὶ τοὺς κύνας ἀποσοβήσας, χαίρειν προσεῖπε, καὶ εἰ Χριστιανοὶ ἐστέ φησιν, ἔλθετε πρός με, ἵνα τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης μεταδῶμεν ἀλλήλοις. Οἱ δὲ εἶπον, Χριστιανοὶ ἐσμὲν, καὶ Χριστιανῶν ἐμπορευόμεθα συντυχίαις· ἐπὶ τούτοις ὁ Πρεσβύτερος μειδιάσας, πρὸς ἑαυτὸν ἔφη· Ὦ Φρόντων, τοῦτο γαρ ἦν τῷ Πρεσβυτέρῳ τὸ ὄνομα, πῶς ἀεὶ φανερῶς φαίνονταί μοί φησιν αἱ τῶν ὀνείρων ὁπτασίαι; τὸ δὲ φανέν μοι τῇ νυκτὶ ταύτῃ ἐνύπνιον ἐκπλήττει με· ἐθεώρουν γὰρ δύο ἄνδρας, ὥσπερ ὑμᾶς, λέγοντάς μοι, θησαυρὸν, τῇ πατρίδι ἐνηνοχέναι. Ἐπεὶοὖν τοὺς ὀφθέντας μοι ἄνδρας κατ᾽ ὄναρ ὑμᾶς αὐτοὺς τεθέαμαι, φέρε λοιπὸν καὶ τὸν θησαυρόν μοι ἀπόδοτε.

[12] Οἱ δὲ ἄνδρες ἔφησαν, ἀληθῶς τιμιώτερον θησαυροῦ παντὸς ἔχειν μεθ᾽ ἑαυτοὺς τὸν μάρτυρα. Θεόδοτον, ὃν εἰ βουληθείης θεάσασθαι ἄνδρα ἐν εὐσεβεία μεγάλῃ· ἀλλὰ δεῖξον ἡμῖν πάτερ τὸν τῆς κώμης Πρεσβύτερον. Καὶ ὁ Πρεσβύτερος ἔφη· Ἄγωμεν· ἐγὼ γάρ εἰμι, ὃν ζητεῖτε· ἀλλὰ βέλτιον αὐτὸν οἴκαδε d σκύλαι, ἀπρεπὲς γάρ ἐστιν ὄντων ἐνταῦθα Χριστιανῶν ἐν νάπαις αὐλίζεσθαι. Παραγενόμενος δὲ, καὶ τὸν ἅγιον σὺν τοῖς ἀδελφοῖς ἀσπασάμενος, εἰς τὸν οἶκον παρεκάλει ἅμα τῶν συνόντων ἀδελφῶν παραγενέσθαι αὐτόν. Ὁ δὲ οὐκ ἠνέσχετο διὰ τὸ σπεύδειν αὐτὸν καταλαβεῖν τὴν μητρόπολιν λέγων· Νῦν Χριστιανοῖς μέγας ἥπλωται σωτηρίας δρόμος, ἀλλ᾽ ὥστε δὲ καὶ τοῖς ἀδελφοῖς ἐν ταῖς ἀνάγκαις δέον ἐπικουρεῖν. Μετὰ δὲ τὸ μεταλαβεῖν αὐτοῦς τῆς τροφῆς, ὁ ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ πρὸς τὸν πρεσβύτερον μειδιάσας λέγει· Ὁποῖον ὁρῶ τὸν τόπον ἐπιτήδειον πρὸς ὑποδοχὴν ἁγίων λειψάνων; καὶ ἵνα τι ῥαθυμεῖς; Καὶ ὁ Πρεσβύτερος εἶπε· Σὺ κάμε μοι ἐν οἷς ἐπιδέομαι, καὶ τότε μέμφου τῇ ῥαθυμίᾳ μου, ἔλεγε δὲ περὶ κομήσεως ἁγίων λειψάνων· χρὴ γάρ φησι πρῶτον εὐτρεπῆσαι τὰ λείψανα, καὶ τότε τοῦ κτίσματος ἄρχεσθαι. Καὶ ὸ Μάρτυς εἶπεν, Ἡμέτερον οὖν ἐστι σπουδᾶσαι, μᾶλλον δὲ τοῦ Θεοῦ παρασχεῖν σοι τὰ λείψανα, σὸν δὲ σπουδάσαι τὸν οἶκον οἰκοδομῆσαι· ἀλλὰ παρακέκλησο Παπᾶ, μὴ ἀμελήσῃς τοῦ ἔργου, ἀλλ᾽ ὅση δύναμίς σοί εστι, σπούδασον τὸ ἔργον τελειῶσαι, τάχειον γὰρ ἐλεύσεται τὰ λείψανα. Εἰπόντος δὲ αὐτοῦ ταῦτα, περιείλατο τὸν δακτύλιον αὐτοῦ, καὶ τῷ Πρεσβυτέρῳ ἐπέδωκεν εἰπών· ὁ Κύριος ἔσται ἀνὰ μέσον ὑμῶν μάρτυς, ὅτι ἐν τάχει αὐτὸς φροντήσει τὰ λείψανα, λέγων ἢ ἄλλον πέμπειν, ἢ αὐτὸν ἔρχεσθαι· ἔσπευδε γὰρ τάχιον τὸν δρόμον τῆς ἀθλήσεως τελέσαι. Ταῦτα συνθέμενος, ἐκ τῆς Μαλοῦ ἀνεχώρησε, καὶ κατέλαβε τὴν πόλιν, ὡς ὑπὸ σεισμοῦ τὰ πάντα συστρεφόμενα.

[4] Quidam, Theotecnus nomine, patriæ nostræ regimen consecutus est; homo incompositus, turbidus, violentus, ad sævitiam proclivis, malignus omnino, cæde ac sanguine gaudens, desertor pietatis, omnimodis execrabilis; & cujus nequitiam nullis verbis melius possim explicare, quam dicendo, quod ejus solius merito tam magnæ civitatis administrationem acceperit. Etenim Imperatori, adversus Ecclesiam belligeranti, promiserat, quod si hujus regionis gubernatio sibi crederetur, omnes quotquot hic sunt Christianos, brevi tempore traduceret ad impietatem. [Christianos terret prævia sui fama:] Hic ergo prius quam fines nostros ingrederetur, sola sui adventus fama pios omnes sic exterruit, ut desolata fuerit plenitudo Ecclesiæ, & fugitivis impletæ solitudines montiumque cacumina: tantusque omnes terror invasit, ac si demissa cælitus plaga impenderet capitibus universorum. Præmittebat enim nuntios unos post alios, palam declarantes animi sui consilia pessima. Vix autem priores excusserant e pedibus pulverem, quin novi supervenirent crudelitatis atque inhuminitatis ejus implacabilem declarantes rigorem. Rursumque tertii adferebant edicta, potestatis commissæ amplitudinem testantia, quibus præcipiebatur ut omnes ubique ecclesiæ cum suis altaribus æquarentur solo, Sacerdotes traherentur ad aras idolorum, & sacrificare compulsi cogērentur ejurare pietatem; omnium autem eorum qui præceptis contradicerent facultates addicerentur fisco, ipsique ac liberi eorum includerentur carceribus, Prȩsidi ad supplicium reservandi, quatenus vinculis prius & verberibus domiti, animos ad futuram quæstionem emollitos adferrent.

[5] Hujusmodi fama cum spargeretur, ubique calamitatem imminentem denuntias, erat Ecclesia instar navis turbinibus procellisque agitatæ, [& Paganis animos facit ad eos vexandos.] in qua videres sus deque ferri omnia, dum tota ipsa tamquam fluctibus sic persecutione metuit absorberi. Concilium autem malignantium, ipsi suæ perditionis barathro innatans, versabatur in comessationibus & compotationibus: & suæ prosperitatis excessum portare non valentes impii, ac nimia malitia velut mero ebrii, omnia quæ insani furentesque solent agebant & patiebantur. Etenim irrumpentes, in domos nulla apparente ex causa, obvia quæque diripiebant, neque injuriam ferentium aliquis audebat ipsis se opponere: nam si vel verbo obloqueretur quispiam, reus agebatur insolentiæ ac seditionis. Cum ergo sic proposita essent impia edicta, & primi quique ex Fratribus ad custodiam ferro vincti tenerentur in carcere, Christianorum nemo apparebat in publico, palam autem expilabantur eorum ædes, prodebantur amici, calumniam patiebatur religio, mulieres ingenuæ virginesque a lascivis hominibus inverecunde raptabantur: nec omnino poterat qui vidisset narrare quomodo tunc cum Ecclesia ageretur. Deerat enim fugitivis salutis locis, & ab aris recesserant Sacerdotes, derelinquentes vestibula ecclesiarum: dumque eorum facultates impiis essent expositæ ad rapinam, [Illis vero fuga dispersis aut latentibus vel captis,] omni supplicio gravior digressis instabat fames. Per totam quippe vagantes solitudinem, & in spelæis atque cavernis ut quisque latrebam invenerat se continentes, non poterant diu tolerare esuriem, quin multi se comprehendendos præberent, misericordiam se consecuturos rati. Grave ergo fugitivis ipsius fugæ malum, ingenuis præsertim atque in multa rerum affluentia enutritis, qui olim nullius indigi, nunc radicibus vescebantur & herbis.

[6] Solus interim Theodotus, Martyr gloriosus, decertabat pro divinis institutis, [præsidio erat Theodotus,] multa pericula adiens: non enim cauponariam, ut quidam ajunt, lucri causa exercebat ad congregandas pecunias; sed industria utens cogitabat quomodo caupona sua fieret portus salutis persecutionem patientibus, communi omnium securitati præparatus. Ingens vero labor ei erat cum piis qui ditinebantur in custodia, dum post fugam oberrantes salvare, & interfectos ab impiis conabatur contegere. Eorum enim corpora, qui variis tormentis fuerant necata, projiciebantur canibus in escam: & si quis inveniebatur eorum curare sepulturam idem sustinebat supplicium: quia mors acerbissima constituta erat sepelientibus illa. Quis autem cogitaret in caupona tantam occultari pietatem? Erat ergo domus Justi caupona simul & portus tranquillus religionis illuc confugientibus, ibidemque abditis ad orationem locus munitus. [latens sub professione cauponis.] Assumpto enim cauponarii quæstus prætextu in occasionem exercendæ pietatis, aliquamdiu mansit inobservatus: & juxta monitum B. Pauli persecutionem patientibus omnibus solus ipse fiebat omnia, medicus egentibus, obsonator corpore infirmis, victus penuria laborantibus pistor ac pincerna, magister honestam vitam pietatis studio exornantibus. Ad tormenta perferenda animabat eos qui ducebantur captivi, atque ante aras constitutos hortabatur pro Christo suscipere mortem; sic ut merito eum quis dixerit præceptorem fuisse omnium, qui tempore isto martyrio consummabantur. Necdum tamen in notitiam adduxi præcipuum quoddam Martyris facinus, oblivione ferme præteritum, quod tamen omnino effugere scribentem non poterat.

[7] Jusserat minister diaboli Theotecnus omnem humani victus speciem idolothytis inquinari, panem scilicet ac vinum, ut nec Deo quidem omnium Domino posset oblatio munda exhiberi: [& ad sacrificia vinum & panem purum ab idolothytis præbens.] & publicitus constituerat Sacerdotes erroris, qui id curarent: oportebat autem, ut norunt omnes, offerre Deo immaculata munera. Molestissimo huic commento, celeriter remedium adinvenit Martyr, vehementer industrius in cultu virtutis: quidquid enim prius emerat a Christianis, iisdem revendebat ad necessitatem faciendæ oblationis. Fuit ergo caupona ejus fidelibus, quod olim arca Noë erat salvatis per eam tempore diluvii. Nam sicut tunc cum per universum orbem grassaretur exterminium, nullus erat modus inveniendæ salutis siquis vel tantillum recederet ab arca, eo quod omnis terra esset inundata; sic in nostra civitate nullus poterat salvari Christianus extra domicilium Martyris. Conversa ergo erat taberna in ædem orationis, in hospitium peregrinorum, in altare Sacerdotum ad offerenda sacra dona, cum illuc omnes confugerent sicut naufragium patientes ad scapham. Hæc erant Justo cauponariæ professionis lucra, hi negotiationis suæ proventus Martyri, notumque habebant pietatis cultores, cauponam istam esse periclitantibus portum commodissimum. Atque de his nunc satis, ut alia etiam facinora ejus in sermonem adducam.

[8] In diebus illis contigit Victorem quemdam, amicum Martyris, [Hic Victorem captivum animat ad constantiam,] raptum ab impiis comprehendi ex hujusmodi causa. Nonnulli ex Sacerdotibus Dianæ accusantes dixerunt, dixisse eum; quod Apollo sororem suam Dianam ante aram in Delo violaverit, quodq; Græcos pudere deberet hujusmodi lasciviæ, talem habentes Deum, qui fecit scelus quod nec homines quidem auderent committere. De his cum accusaretur Victor, accedebant ad eum Pagani, blandientes atque dicentes: Obedias Præsidi, & multo honore afficieris, erisque amicus Imperatorum, ab eisque divitias obtinebis, & in eorum palatio versaberis. Si vero non patueris Præsidi, scito quod acerba tormenta te maneant, & toti familiæ tuæ immineat exterminium: facultates tuæ addicentur fisco, genusque tuum universum delebitur: & corpus tuum post cruciamenta canibus devorandum objicietur. Hæc & alia plura Victori dicebant impii; pietatis vero confessor Theodotus, noctu carcerem ingressus, confortabat eum dicens, Nihil aliud curare debent Christiani quam puritatem vitæ, conversationem rectam, & mentem in vera religione firmam, quarum possessio rara & paratu difficilis ad paucos pervenit.

[9] Iterum vero ad ipsum dicebat Beatus; Ne quæso audias noxios illos profanosque sermones, quibus impuri illi aggrediuntur te; neque omnino suscipias suasiones eorum, ut nos deserens eos sequaris, continentiæ lasciviam præferens, [& contra blanditias munit:] injustitiam justitiæ, pietati impietatem. Nequaquam, Victor, nequaquam: quantum enim blandiuntur promissa impiorum, tam certam inducunt perniciem. Numquid non hujusmodi promissis Judæi deceperunt proditorem Judam? Non illi quidquam profuit triginta argenteos accepisse: horum enim pretium in sepulturam cessit peregrinorum, ipse vero suspensus crepuit, nihil præter laqueum pecuniis suis lucratus. Noli aliquid boni sperare a malis: promissa enim non nisi ad perpetuam mortem ducunt. His atque hujusmodi verbis cum Victorem confirmasset Justus, mansit ille quidem constans & principia tormentorum generose pertulit, eoque nomine laudabatur a spectatoribus, quamdiu memoria tenuit exhortationes magistri; sed cum jam pehe ad terminum sui stadii pervenisset, coronam victoriæ recepturus a Salvatore; petiit a tyranno breves ad deliberandum inducias. [qui tamen in fine deficit.] Quo audito lictores statim desierunt eum verberare, arbitrati ipsum defecisse a fide; ipse vero ex plagis mortuus est in carcere, dubium relinquens confessionis suæ exitum, unde usque in hodiernum diem memoria ejus in ambiguo manet.

[10] Nunc vero aliud Martyris certamen describamus. Vicus est distans ad quadragesimum circiter ab urbe lapidem, Malus nomine. Huc, [Idem sublatis ex fluvio reliquiis Valentis M.] disponente sic Deo, venit persecutionis tempore Martyr Theodotus, cum sancti & gloriosi Martyris Valentis reliquiæ (ejus nempe qui apud Medicones primum per multas plagas ac denique per ignem transierat) conjectȩ essent in vorticosas aquas fluminis Halyos, quas ille sustulit: venerat autem non in ipsum vicum; sed aliquanto inferius ad speluncam quamdam versus Orientem prospicientem, unde fluentum Halyos erumpit, cujus loci a vico distantia duorum circiter stadiorum est. Istic autem divina quadam ordinatione accidit, ut fratribus quibusdam occurreret, [fugitivos aliquos excipit,] qui salutato ei multas accumulabant actiones gratiarum, tamquam communi omnium afflictorum benefactori; & sigillatim meminerant suȩ erga eum obligationis, quod cum non ita pridem essent a propriis suis consanguineis detenti, qui eos festinabant tradere Præfectis quia Dianæ aram subverterant, eos Sanctus, magno molimine nec exiguo sumptu usus, ægre demum exemerat vinculis. Horum ergo occursum lucrum insigne ratus, rogavit ut secum cibum sumerent, atque ita suum prosequerentur iter.

[11] Illis autem super herba recumbentibus (erat enim multum ibi gramen & arbores circumstantes tam fructiferæ quam silvestres, cum omnigena florum suaveolentia, & cicadarum atque lusciniarum dulci sub auroram concentu, [accersitoque villæ Presbytero,] variarumque avium modulatione, & ea denique omnia quibus natura potest solitarium aliquem locum ornare) illis, inquam super herba recumbentibus, quosdam e sociis Sanctus misit ad vicum, qui sibi advocarent Presbyterum, qui simul pranderet & profecturos consuetis ad iter muniret precationibus: nec enim cibum sumere consueverat Sanctus nisi benedicente Presbytero. Cum ergo in vicum venissent qui missi erant, occurrerunt Presbytero egredienti ab ecclesia post horam orationis sextam: qui videns eos infestari a canibus, continuo accurrit; & canes submovens, salutavit rogavitque, ut siquidem essent Christiani, ingrederentur ad se, quo mutua in Christo caritate perfrui possent. Cui illi, Christiani sumus & Christianorum gaudemus congressu. Tunc subridens Presbyter intra se ait, O Fronto (hoc enim ei nomē erat) quam manifeste tibi semper per somnum offeruntur visiones! quod autem hac nocte vidi stupendum plane fuit. [qui de eo erat per somnium præmonitus,] Vidi enim viros duos, vobis similes, dicentes mihi quod thesaurum huic regioni adferrent. Cum igitur vos intueor eos ipsos quos vidi per somnium, agite thesaurum istum mihi tradite.

[12] Respenderunt viri, Vere habemus nobiscum thesauro quovis potiorem Martyrem Theodotum, quem, si volueris, videre poteris, hominem religione præstantem: [post cibum in herba sumptum,] sed vici hujus Presbyterum nobis ostende Pater. Qui ait: Euge, ipse ego sum quem requiritis: sed præstat ut illum huc domum inducamus, nec enim convenit ubi Christiani sunt quemquam in silva manere. Accedens igitur & Sanctum cum Fratribus osculatus, rogavit ut simul omnes venirent in domum suam. Ille vero excusabat se, eo quod festinaret ad metropolim regredi: Magnum enim ibi, inquit, stadium ad salutem Christianis aperitur, oportet autem Fratribus in necessitate constitutis opitulari. Postquam ergo cibum sumpsissent, Athleta Christi ad Presbyterum subridens, Quam aptum, inquit, video locum ad sacrarum Reliquiarum susceptionem? quid cunctaris? Respondit Presbyter: Tu satage ut habeam in quibus laborem, [jubet locum aptari condendis Reliquiis,] & tunc me argue tarditatis, de sanctarum Reliquiarum allatione loquens: Oportet enim, inquit obtinere illas, ac tū de ædificio ichoando cogitare. Tunc Martyr: Nostrum, inquit est solicitius agere; seu potius Dei, Reliquias tibi subministrare, tuum vero præparare diligenter ædem sacram: quapropter obsecro, Pater, ne cuncteris in opere, sed cura ut quam primum illud perducas ad finem, cito enim advenient Reliquiæ. Atque hæc dicens detraxit digito annulum deditque Presbytero, & ait: [eas se missurum pollicens.] Dominus testis sit inter me & te, quia brevi tibi providebitur de Reliquiis; indicans scilicet vel alium se missurum, vel ipsummet venturum: festinabat enim certaminis sui cursum absolvere. Talia autem cum commendasset decessit ex partibus illis, venitque in urbem, ubi reperit velut a terrȩmotu eversa omnia.

ANNOTATA.

a Ms. διαζώσεσθαι.

b Idem δηματίου.

c Ἀρκεύθινος ab ἀρκεύθω junipero, cedro. βοράτινος nusquam alibi legitur quod sciam, videtur tamen derivari posse a βορὰ edulium, pabulum, unde & βοράζω edo, vescor, ideoque verti arbores silvestres & fructiseras.

d Σκύλαι hospitari, vel quid simile, Galatarum idiotismo dici viderur.

CAPUT II.
Marsyrium septem Virginum: Theodoti pro vivis ac mortuis solicitudo: sepultura curata.

[13] Ἦσαν δέ τινες παρθένοι τὸν ἀριθμὸν ἑπτὰ ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας ἀσκούμεναι, αἵ τινες τὴν σωφροσύνην πρὸ πάντων τιμήσασαι, καὶ τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ πρὸ ὀφθαλμῶν ἔχουσαι. Αὗται συνελήφθησαν ὑπὸ τοῦ ἀσεβεστάτου τυράννου, ὅς πολλὰς βασάνους αὐταῖς ἐπενεγκὼν, καὶ μὴ πείσας αὐτὰς ἀσεβῆσαι, τέλος ὑπερζέσας τῷ, θυμῷ, ἐκέλευσεν ἀκολάστοις νέοις παραδοθῆναι ταύτας εἰς φθορὰν, ὑβρίζων ὁ ἀσεβὴς τὴν εὐσέβειαν. Παρεπέμφησαν οὖν νέοις τῇ ἀσωτίᾳ πρὸς ὕβριν ὡς ἔφην· στενάξασαι δὲ πικρῶς, καὶ μετὰ δακρύων τὰς χεῖρας εἰς τὸν οὐρανὸν ἐκτείνασαι· εἶπον, Δέσποτα Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ἕως μὲν ἡμέτερον ἦν φυλάττειν τὴν παρθενίαν ἡμῶν ἄσπιλον, οἶδας Δέσποτα πῶς μετὰ πάσης σπουδῆς καὶ προθυμίας ταύτην μέχρι τῆς σήμερον ἐφυλάξαμεν ἀκαταγνώστως· νυνὶ δὲ ἀκόλαστοι τὰ σώματα ἡμῶν ἔλαβον πρὸς ἐξουσίαν. Καὶ ἕτερα δὲ πλείονα μετὰ δακρύων αὐτῶν προσευξαμένων, τὴν πρεσβυτέραν αὐτῶν, Τέκουσαν τὸ ὄνομα καλουμένην, παρέλαβεν εἷς τῶν νεωτέρων κατ᾽ ἰδίαν, ὁ δοκῶν ἀκολαστότατος αὐτῶν. Ἡ δὲ λαβομένη τῶν ποδῶν αὐτοῦ, λέγει αὐτῷ μετὰ δακρύων· Ὦ τέκνον, ποῖον ὑμῖν ἐξ ἡμῶν ἔσται τὸ ὄφελος, ἢ ποίας τέρψεως ἢ ἡδονῆς τῆς ἐξ ἡμῶν, εἰ σώμασι συγγένησθε ἀπὸ κακουχίας, καὶ γήρους, καὶ νηστείας, καὶ νὸσου, καὶ βασάνων, ὡς ὁρᾶτε, πολλῶν δεδαπανημένοις· πλείω γὰρ τῶν ἑβδομήκοντα ἐτῶν ὁ τῆς ζωῆς χρόνος παρέδραμε, καὶ αἱ λοιπαὶ δὲ τῶν αὐτῶν ὑπάρχουσι χρόνων· ἀτερπές οὖν ὑμῖν ἐστιν ἐρασθῆναι σωμάτων ὡς εἰπεῖν νεκρῶν, ἅ μετὰ μικρὸν ὄψεσθε ὑπὸ κυνῶν καὶ ὀρνέων ἀναλισκόμενα· τοῦτο γὰρ ὁ ἡγεμὼν ἔφησε, μὴ δὲ ταφῆς μετὰ θάνατον ἀξιωθὴναι ἡμᾶς. Ἔχετε οὖν τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, χάριτας ἀποδιδοῦντα ὑμῖν μεγάλας ὑπὲρ ἡμῶν. Ταῦτα ἡ πρεσβυτέρα φθεγξαμένη πρὸς τὸν νέον μετὰ δακρύων, καὶ τὸ περίδημα βραχὺ ἀνασύρασα, τὰς πολιὰς τῆς κεφαλῆς ἐδείκνυε λέγουσα αὐτῷ· Ὦ τέκνον, αἰδέσθητι ταῦτα, ἴσως καὶ σὺ πολιὰν μητέρα ἔχεις, ἥνπερ ἀντὶ ἡμῶν εἰς δυσώπησιν ἄγωμεν, εἴτε περίεστιν, εἴτε καὶ τέθνηκεν· ἡμῶν τῶν ἀθλίων νόμισον εἶναι τὰ δάκρυα, τὴν δὲ ἀμοιβὴν τῆς χάριτος ἔλπιζε ἀπολαβεῖν παρὰ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, οὐ γάρ ἐστιν ἡμῖν διάκενος ἡ εἰς αὐτὸν ἐλπίς. Ταῦτα τῆς ἁγίας Τεκούσης εἰπούσης, εὐθέως οἱ νεανίσκοι τῆς μὲν ἐρωτικῆς ἀπέστησαν μανίας· πλεῖστα δὲ δακρύσαντες ἐπὶ τῇ τῶν παρθένων συμπαθείᾳ, ἀνεχώρουν.

[14] Ταῦτα ἀκούσας ὁ Θεότεκνος, καὶ γνοῦς ὅτι οὐκ ἐφθάρησαν αἱ παρθένοι, ἐνοχληθῆναι μὲν αὐτὰς αἰσχρὰς ἕνεκεν ἡδονῆς οὐκ ἐπέτρεψεν· ἐκέλευσε δὲ αὐτὰς τῆς Ἀρτέμιδος καὶ τῆς Ἀθήνας ἱερείας γενέσθαι, οὔσης δὲ συνηθείας αὐτοῖς ἐν τῇ πλησίον λίμνῃ κατὰ ἔτος λούειν τὰ ξόανα· ἦν δὲ κατ᾽ αὐτὴν τὴν ἡμέραν αὐτοῖς τῆς ἀπολούσεως ὁ καιρὸς καὶ τῶν εἰδώλων· Ἐχρῆν οὖν ἕκαστον αὐτῶν ὑπ᾽ ὀχήματα ἐπιτίθεσθαι· ἐκέλευσε γοῦν καὶ τὰς παρθένους ἐπὶ τὴν λίμνην ἀπάγεσθαι, ὀφειλούσας καὶ αὐτὰς λούσασθαι μετὰ τῶν ξοάνων κατὰ τὸ ἶσον σχῆμα. Ἦγον οὖν αὐτὰς διὰ μέσου τῆς πόλεως γεγυμνωμένας τοῖς σώμασιν, ὀρθὰς ἑστῶσας ἐπὶ τοῖς ὀχήμασι πρὸς ἀσχημοσύνην καὶ χλέυην· ἤγοντο δὲ καὶ τὰ ξόανα ὄπισθεν ὀλίγον τῶν παρθένων προηγουμένων· συνεξῆλθε δὲ καὶ τὸ πλῆθος τῆς πόλεως πάσης ἐπὶ τῇ θεωρίᾳ τῶν γενομένων. Αὐλῶν γὰρ καὶ κυμβάλων ἦχος ἐθεωρεῖτο, καὶ γυναικῶν ὀρχισμοὶ λελυμένων ἐχουσῶν τοὺς πλοκάμους ὥσπερ Μενάδες, καὶ κτύπος ἀπὸ τῶν ποδῶν ἐγίνετο πολὺς κατακρουόντων τὸ ἔδαφος, καὶ πολλὰ δὲ μουσικὰ μεθ᾽ ἑαυτῶν εἶχον, καὶ οὕτως ἀπεῖγον τὰ ξόανα. Καὶ διὰ ταῦτα μὲν πολὺ πλῆθος τῆς πόλεως συνέδραμε, πολλῷ δὲ πλέον διὰ τὸ πάθος τῶν παρθένων, τῶν μὲν οἰκτειρόντων αὐτῶν τὸ γῆρας, τινῶν δὲ ἐκπληττομένων τὴν καρτερίαν, οἱ δὲ ἀνευφήμουν τὸ κόσμιον, καὶ ἁπλῶς πάντες οἱ θεωροῦντες αὐτὰς ὑπὸ τῶν μαστίγων καταπεπονημένας ἐδάκρυον. Συνεξῆλθε δὲ τούτοις καὶ τὸ γέννημα τοῦ δράκοντος Θεότεκνος ὁ ἡγεμών.

[15] Ὁ δὲ τίμιος Μάρτυς τοῦ Θεοῦ Θεόδοτος ἐν πολλῇ ἦν ἀθυμίᾳ, δεδιὼς ὑπὲρ ἑκάστης τῶν παρθένων, μὴ ὅπερ ἀπὸ γυναικὸς ἦν ὑποπτεῦσαι, ὑποσυρεῖ τις αὐτῶν πρὸς τοὺς κινδύνους ὀκλάσασα. Πολλὰς οὖν δεήσεις ὑπὲρ αὐτῶν πρὸς τὸν Θεὸν ἀνέπεμψε, συνεργῆσαι αὐταῖς πρὸς τὴν ἄθλησιν τοῦ καλοῦ. Ἦν δὲ ἑαυτὸν ἐν δωματίῳ κατακρύψας μικρῷ πλησίον τοῦ μαρτυρίου τῶν Πατριαρχῶν, πενιχροῦ τινος Θεοχαρίδους καλουμένου, συνόντος αὐτῷ καὶ Πολοχρονίου ἀνεψιοῦ Τεκούσης τῆς Μάρτυρος τυγχάνοντος, καὶ ἄλλου Θεοδότου μικροῦ ἀνεψιᾶς τοῦ Μάρτυρος υἱοῦ, συνῆσαν δὲ αὐτῷ καὶ ἄλλοι Χριστιανοὶ ἐν τῷ κελλίῳ. Πεσὼν οὖν εἰς προσευχὴν ἐπὶ πρόσωπον σὺν τοῖς συνοῦσιν αὐτῷ, πρωῒ ἕως ὥρας ἕκτης, διεκαρτέρει ἐν τῇ δεήσει· περὶ δὲ ὥραν ἕκτην εἰσελθὼν τὸ γύναιον τοῦ Θεοχαρίδους, ἀπήγγειλε τῶν παρθένων ἐν τῷ βυθῷ καταπεποντῶσθαι τὰ σώματα. Τότε δὴ οὖν ὁ δίκαιος ἀκούσας, ἑαυτὸν ὀλίγον ἐπάρας ἀπὸ τοῦ ἐδάφους ὡς ἦν ἐπὶ τῶν γονάτων, εἰς τὸν οὐρανὸν τὰς χεῖρας ἀνέτεινε, καὶ τῇ ῥύσει τῶν δακρύων προσέχων εἶπεν· Εὐχαριστῶ σοι, Δέσποτα, ὅτι τὴν τούτων μου τῶν δακρύων οὐκ ἐματαίωσας ἔκχυσιν. Ταῦτα εἰπὼν ἐπυνθάνατε παρὰ τῆς γυναικὸς, πῶς καί τινα τρόπον τῶν παρθένων καταβεβυθίσθαι τὰ σώματα, καὶ ἐν ποίῳ τόπῳ τῆς λίμνης, παρὰ τὸ τεῖχος, ἢ εἰς αὐτὸ τὸ μέσον· ἡ δὲ ἔφησε τῶν τόπον· ἦν γὰρ καὶ αὐτὴ ἄμα ἑτέρων γυναικῶν συνεξελθοῦσα ἐπὶ τὴν λίμνην· ἔλεγεν οὖν ὡς ὁ Θεότεκνος πολλὰ παρακαλέσας δι᾽ ἑαυτοῦ,καὶ ὑπισχνούμενος πολλὰ ἀπεισθεῖ ἐν αὐτῷ, ἡ ἁγία Τέκουσα ὑβρίσασα αὐτὸν ἀπέπεμψεν· αἱ δὲ ἱερεῖαι τῆς Ἀθηνᾶς καὶ τῆς Ἀρτέμιδος στεφάνους προσέφερον αὐταῖς, καὶ λευκὴν αἰσθῆτα ὀφειλούσας καὶ αὐτὰς ἱερατεῦσαι τοῖς δαίμοσι, καὶ ταύτας δὲ ὑβρίσασαι ἀπέπεμψαν. Τότε ἐκέλευσεν ὁ ἡγεμὼν λίθους κρεμασθῆναι ἐν τοῖς τραχήλοις αὐτῶν, καὶ πλοιαρίῳ μικρῷ ἐμβηβάσαντες, ἐνέβαλον εἰς τὸ τῆς λίμνης βάθος ὡς ἀπὸ δύο πλέθρων εἰσάγοντες ἐνδοτέρῳ.

[16] Ταῦτα ἀκούσας ὁ Μάρτυς, ἔμεινε μέχρις ἑσπέρας αὐτόθι, σκεπόμενος ἅμα τῷ Πολυχρονίῳ καὶ τῷ Θεοχαρίἳδι, εἰ δυνηθεῖεν ἀπὸ τῆς λίμνης ἀνακομίσαι τὰ σώματα. Σκεπτομένων δὲ αὐτῶν, περὶ δυσμὰς ἡλίου νεανίσκός τις λέγει αὐτοῖς, ὅτι στρατιώτας ὁ Θεότεκνος ἐκέλευσε παραμένειν τῇ λίμνῃ φυλάττοντας τὰ σώματα. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Μάρτυς, εἰς ἀθυμίαν κατηνέχθη· οὐ γὰρ εὐχερὲς ἦν τοῦ ἀνακομῖσαι τὰ σώματα, διὰ τοὺς τῇ λίμνῃ παραμένοντας στρατιώτας, καὶ διὰ τὸ τοὺς λίθους εἶναι βαρεῖς, ὧν ἕκαστον αὐτῶν οὐκ ἂν κινήσειεν ἅμαξα. Ἑσπέρας δὲ καταλαβούσης, οἱ μὲν συνόντες τῷ ὁσίῳ ἔμενον ἔνδον, αὐτὸς δὲ προελθὼν ἔρχεται εἰς τὸ τῶν πατριαρχῶν μαρτύριον, ὅπερ οἱ ἀσεβεῖς ἀνέφραξαν, ὅπως μηδεὶς τῶν Χριστιανῶν εἰσέλθη, ἔξωθεν οὖν παρὰ τὴν κόγχην πεσὼν ἐπὶ πολὺ τῇ προσευχῇ προσεκαρτέρει· ἀναστὰς δὲ ἐκεῖθεν, ἄρχεται εἰς τὸ τῶν πατέρων μαρτύριον, ὅπερ καὶ αὐτοὶ οἱ ἀσεβεῖς ἀνέφραξαν, ὁμοίως δὲ κᾀκεῖ πεσὼν προσηύξατο· ἐσθόμενος δὲ πολλοῦ θορύβου, καὶ νομίσας ἐπιτρέχειν τινὰς αὐτῷ, ἀναχωρήσας ὑπέστρεφεν εἰς τὸ τοῦ Θεοχαρίδους καταγώγιον. Ὑπνώσαντος δὲ αὐτοῦ ὀλίγον, φαίνεται αὑτῷ ἡ ἁγία Τέκουσα καθ᾽ ὕπνον λέγουσα· Κοιμᾶσαι Τέκνον Θεόδοτε, καὶ περὶ ἡμῶν οὐδείς σοι λόγος γεγένηται; καὶ οὔτε τῶν παραινέσεων μέμνησαι, ὧνπερ νέῳ ὄντι παρήνεσα, καὶ παρὰ γνώμην τῶν γονέων πρὸς ἄσκησιν ἐχειραγώγησά σε; Καὶ ζώσης μέν μου οὐκ ἠμέλεις, ἀλλ᾽ ὡς μητέρα ἐθεράπευες, νυνὶ δὲ τελειωθείσης ἐπελάθου, ὅτε ἐχρῆν τελείως θεραπεῦσαί με; Μὴ οὖν περιόψῃ τὰ σώματα ἡμῶν ἐν τῷ ὕδατι βοῤῥὰν ἰχθύων γενέσθαι, καί σε δὲ αὐτὸν μετὰ δύο ἡμέρας μέγας ἀγὼν ἀπεκδέχεται· ἀναστὰς οὖν ἐπὶ τὴν λίμνην ἐλθὲ, φύλαξον δὲ σεαυτὸν ἀπὸ τοῦ προδότου· καὶ ταῦτα εἰποῦσα, ἀνεχώρησεν.

[17] Ἀναστὰς οὖν ἀπὸ τοῦ ὕπνου, διηγήσατο τοῖς ἀδελφοῖς τὴν φανεῖσαν αὐτῷ ὀπτασίαν· πάντες δὲ συνεπάθησαν, καὶ μετὰ δακρύων προσηύξαντο αἰτούμενοι τὸν Θεὸν τῆς τῶν σωμάτων ἀνευρέσεως βοηθόν. Ἡμέρας οὖν γενομένης, τὸν νεανίαν τὸν ἀναγγείλαντα αὐτοῖς ὄτι στρατιῶται παραμένουσι τῇ λίμνῃ φυλάσσοντες τὰ σώματα τῶν ἁγίων, ἦν γὰρ καὶ αὐτὸς Χριστιανὸς, σὺν τῷ Θεοχάριδι ἀποστέλλουσιν ἐπὶ τὸ μαθεῖν περὶ τῶν στρατιωτῶν ἀκριβέστερον,ὑπελάμβανον γὰρ αὐτοὺς ἄνακεχωρηκέναι διὰ τὴν ἑορτὴν ἥνπερ ἐπετέλουν οἱ ἀσεβεῖς τῇ Ἀρτέμιδι. Ἐλθόντες δὲ οἱ περὶ τὸν Θεοχάριδα καὶ Γλυκέριον, τοῦτο γὰρ ἦν τοῦ νεανίσκου τὸ ὄνομα, ἀπήγγειλαν παραμένειν αὐτούς. Ἑσπέρας δὲ καταλαβούσης, ἐξώρμησαν ἐπὶ τὴν λίμνην ἄσιτοι· δρεπάνας δὲ μεθ᾽ ἑαυτῶν ἔλαβον ἠκονημένας, ὅπως τοὺς σχοίνους ἀπὸ τῶν τραχήλων ἀποτέμωσι τῶν παρθένων ἐν τῷ βυθῷ καταβάντες. Μή τε δὲ σελήνης, μήτε ἀστέρων ἐπιφαινόντων, συνέβη σκοτίαν οὐ τὴν τυχοῦσαν γενέσθαι. Γενομένων δὲ αὐτῶν ἐν τῷ τόπῳ, ἔνθα οἱ κακοῦργοι ἐκολάζοντο, ἐν ᾧ οὐδεὶς ἐτόλμα μετὰ δύσιν ἡλίου παραγενέσθαι διὰ τὸ φοβερὸν εἶναι αὐτόν· ἐκεῖ γὰρ ἀπετέμνοντο τὰς κεφαλὰς, καὶ ἀνεσκολοπίζοντο, καὶ πυρὶ ἐκαίοντο. Γενό μενοι οὖν ἐνταῦθα καὶ φόβῳ συσχεθέντες, φωνὴν ἤκουσαν λέγουσαν, Θαῤῥῶν ἐλθὲ Θεόδοτε. Ἐμφόβων δὲ γενομένων αὐτῶν, καὶ τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ τὸ σημεῖον ἑκάστου κατὰ τοῦ μετώπου χαράξαντος, ἐπεφάνη αὐτοῖς ὁ σταυρὸς φανερῶς, καὶ ἔδοξαν ὁρᾷν ὡς ἐκ τοῦ ἀνατολικοῦ μέρους πυρὸς ἀστραπὴν ἐνεχθῆναι. Ἐκπλαγέντες δὲ καὶ περιχαρεῖς γενόμενοι τῇ τοῦ σταυροῦ ἐπιφανείᾳ, ἔκλιναν γόνυ αὐτόθι προσεύξασθαι κατὰ τοῦ τόπου, ἔνθα ὁ σταυρὸς αὐτοῖς ἐπεφάνη.

[18] Ἀναστάντες οὖν ἀπὸ τῆς προσευχῆς, πάλιν ἐπὶ τὴν ὁδὸν ὥρμησαν· διὰ δὲ τὸ πολλὴν γενέσθαι σκοτίαν οἰκέτι ἀλλήλους ἔβλεπον· ὑετοῦ δὲ ἐπιγενομένου μεγίστου, συνέβη καὶ πηλὸν γενέσθαι πολὺν, ὅς τις ὄλισθον παρεῖχεν αὐτοῖς, ὥστε μόλις τὸν πόδα ἐρεῖσαι πρὸς τὴν πρόσω πορείαν, πολὺν δὲ αὐτοῖς κάματον καὶ φόβον παρεῖχε τὸ ἐπιγενόμενον σκότος. Ἔστησαν δὲ πάλιν εἰς προσευχὴν, τὸν Θεὸν εἰς βοήθειαν αἰτοῦντες τῆς ἀνάγκης· ἐξαίφνης δὲ ἐφάνη αὐτοῖς λαμπὰς πυρὸς δεικνύουσα τὴν ὁδόν· ἐφάνησαν δὲ αὐτοῖς καὶ δύο ἄνδρες λαμπρὰς ἠμφιεσμένοι στολὰς, πολιοὶ τὴν κεφαλὴν καὶ τὸν πώγωνα, λέγοντες, Θάρσει Θεόδοτε, ὁ γὰρ Κύριος Ἰησοῦς ἔγραψε τὸ ὄνομά σου μετὰ τῶν Μαρτύρων· ἤκουσε γὰρ τῆς ἐν δάκρυσι προσευχῆς σου ὧν ἐξέχεας ἕνεκα τῆς τῶν σωμάτων ἀνευρέσεως· ἀπεστάλμεθα δὲ παρὰ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ συναντιλάβέσθαι σοι· ἐσμὲν δὲ ἡμεῖς οἱ λεγόμενοι Πατέρες. Γενόμενος δὲ ἐπὶ τῆς λίμνης θεάσει τὸν ἅγιον Σώσανδρον ἔνοπλον, πολὺν παρέχοντα φόβον τοῖς φυλάσσουσιν· οὐκ ὤφειλες δὲ μετά σου ἀπάγεσθαι τὸν προδότην.

[19] Ἀκολουθοῦντες οὖν τῷ φανέντι αὐτοῖς φωτὶ, παρεγένοντο ἐν τῇ λίμνῃ· παρέμεινε δὲ αὐτοῖς τὸ φῶς μέχρι οὗ ἀνεκόμισαν τὰ ἅγια λείψανα. Ἀστραπῶν δὲ ἐπιγενομένων πολλῶν, καὶ βροντῶν, καὶ ὑετῶν, καὶ ἀνέμων καταῤῥαγέντων σφοδῶν καὶ προσπεσόντων, ὥστε τοὺς στρατιώτας φυγῇ χρήσασθαι τοὺς φυλάσσοντας τὰ σώματα· οὐ γὰρ μόνον διὰ τὸν χειμῶνα τοῦ ὑετοῦ καὶ τῆς χαλάζης ἔφυγον, ἀλλὰ καὶ ὀπτασίαν εἶδον, ἄνδρα ὑπὲρ μέγεθος ὁπλισμένον, ἔχοντα ἀσπίδα καὶ θώρακα καὶ περικεφαλέαν καὶ δόρυ, ἅ τινα ἔλαμπον ὥσπερ πῦρ· οὗτος δὲ ἦν ὁ ἅγιος καὶ πανένδοξος μάρτυς Σώσανδρος. Τοῦτον ἰδόντες οἱ φυλάσσοντες, ἔφυγον εἰς τὰς ἐγγὺς καλύβας· τὸ δὲ ὕδωρ ὑπὸ τοῦ σφοδροτάτου ἀνέμου ἔφυγεν εἰς τὸν αἰγιαλὸν τὸν ἀντίπερα, ὥστε τὸ ἔδαφος τῆς λίμνης ξηρὸν φανῆναι, καὶ τὰ τῶν παρθένων λείψανα θεωρηθῆναι. Ἀπέκοψαν δὲ τὰ σχοινία ταῖς δρεπάναις, καὶ οὕτως ἀνελώμενει τὰ λείψανα, ἐπέθηκαν ὑποζυγίοις. Κομίσαντες οὖν αὐτὰ, ἔθαψαν ἐν μνημείῳ πλησίον τῶν Πατριαρχῶν· τὰ δὲ ὀνόματα τῶν παρθένων ἐστὶ ταῦτα, Τέκουσα, Ἀλεξανδρεία, Φαεινὴ (ταῦτας οἱ Ἀποτακτῆται λέγουσιν ἰδίας εἶναι· κατὰ ἀλήθειαν δὲ εἰσί) Κλαυδία, Εὐφρασία, Ματρῶνα καὶ Ἰουλίττα.

[13] [Septem grandævæ Virgines] Virgines septem erant, a prima ætate exercitatæ ad virtutem, doctæque præ cunctis æstimare continentiam, & Dei timorem ante oculos habere. Has cum tyrannus comprehendisset, multisque illatis tormentis non potuisset ad impietatem traducere; lascivis adolescentibus denique tradi violandas jussit, ira exæstuans & religioni facere injuriam volens. Cum ergo missæ essent ad juvenes quosdam, turpem injuriam ut dicebatur passuræ; ingemiscentes profunde, manusque cum oculis tollentes in cælum, Domine, inquiebant, [ad stuprum traditæ,] Jesu Christe, quamdiu in nostra fuit potestate custodire virginitatem illibatam, nosti quam diligenter id fecerimus, usque in diem hodiernum: nunc vero impudici adolescentes potestatem in corpora nostra acceperunt. Hæc & his similia cum supplicantes dicerent & lacrymarentur, seniorem ipsarum, Tecusam nomine, in partem traxit eorum unus, qui ceteris videbatur impudentior. Ipsa vero flens & pedes ejus tenens, Quodnam, inquit, o fili, ex me tibi lucrum, aut quæ voluptas esse poterit commisceri corporibus, senio, jejunio, morbo cruciatuque, ut vides consumptis? jam enim septuagesimum supergrediebatur annum, & reliquæ haud minoris ferme ætatis erant. Indecens omnino vobis est amare carnem, ut sic dixerim, mortuam, quam mox videbitis a feris avibusque discerpi: jam enim Præses statuit, nec sepulcro quidem nos dignari. Quin potius accipite pro nobis Dominum Jesum Christum, [nec tamen violatæ] magnas vobis gratias redditurum? Sic illa cum lacrymis affata juvenem, & velum raptim discerpens, ostentabat ei capitis suis caniciem: & Has, inquit, reverere, fili, nam & tu forsitan matrem jam canam habes: ea pro nobis deprecatrix veniat, sive adhuc superest sive jam obiit: & nobis quidem miseris relinque lacrymas, tibi vero spem habe retribuendæ a Salvatore nostro Jesu Christo gratiæ; nec enim vana est spes in ipso collocata. Talia cum diceret Tecusa, statim adolescentes, posito libidinis æstu, soluti etiam ipsi in lacrymas, virginibusque compatientes, abierunt.

[14] Audiens autem Theotecnus quod constupratæ non essent, noluit amplius inhonestæ voluptaris causa eis esse molestus; sed jussit eas fieri Dianæ atque Minervæ sacerdotes, [cum idolis solenniter lavandis] ut quotannis juxta morem lavarent earum simulacra in vicino lacu: recurrebat vero tunc ipsa lavandorum idolorum anniversaria dies. Cum ergo oporteret eorum singula vehiculis imponi, jussit etiam ipsas ad paludem duci, eodem quo idola modo lavandas. Vehebant ergo illas; nudatis corporibus rectas stantes in curribus, ad verecundiam irrisionemque: post ipsas vero vehebantur & idola: simul etiam egrediebatur multitudo universæ civitatis, ad spectaculum futurum. [nudæ educuntur ad lacum:] Inter hæc audire erat & videre tibiarum ac cymbalorum sonum, choreasque mulierum solutis crinibus mœnadum instar bacchantium. Multus autem excitabatur strepitus pedum terram plaudentium, & musicorum instrumentum concrepatio, itaque vehebantur simulacra. Et propterea quidem magna populi turba concurrebat, major tamen propter Virginum passionem, quarum alii senium miserabantur, quidam admirabantur constantiam, nonnulli laudabant modestiam; omnes vero conspiciendo illas confectas plagis lacrymabantur. Egressus etiam cum illis ibat viperinum germen Prȩses Theotecnus.

[15] Interim Dei Martyr Theodotus in magna versabatur solicitudine pro unaquaque sanctarum Virginum, metuens ne qua earum, sicut de feminis formidari poterat, deficeret in certamine. Multis igitur precibus exorabat Deum, [pro eis solicitus Theodotus orat,] ut illas in agone juvaret: ad hoc vero se concluserat in parva domuncula prope confessionem a Patriarcharum, quæ pauperis cujusdam erat, Theocharidis nomine; una cum Polychronio, qui erat nepos Tecusæ Martyris; & Theodoto juniore, ex ipsius cognata progenito, aliisque nonnullis Christianis, intra eamdem cellulam congregatis. Jacuerant autem simul omnes in oratione a primo mane usque ad horam sextam, quando Theocharidis uxor nuntiavit virginum corpora in lacu submersa esse. [submersasque intelligens gratias agit.] Ad hanc denuntiationem nonnihil a pavimento se attollens justus, & adhuc genibus flexus, in cælum manus extendit, & copioso lacrymarum perfusus imbre. Gratias, inquit, tibi ago Domine, quod fletum meum hunc nolueris esse inutilem. Tum quæsivit ex muliere quomodo in profundum actæ Virgines essent & qua parte laci; in medione an juxta crepidinem. Illa vero, quæ simul cum aliis mulieribus egressa præsens in loco fuerat, sic ait: Multa suadens, multa etiam promittens Theocotecnus frustra fuit, Tecusa ipsum injuriosis verbis repellente: Sacerdotes quoque Dianæ & Minervæ, coronam vestemque albam illis offerentes, ut quæ secum dæmonibus ministrare deberent, rejectæ similiter cum improperiis sunt. Jussit ergo Præses lapides earum illigari collis, navigioque parvo impositas eo devehi, ubi profundior lacus erat; itaque injectæ in aquas sunt ad spatium duorum jugerum a ripa.

[16] His auditis ibidem usque ad vesperam se continuit Martyr, [Militari custodia apposita territus] una cum Polychronio atque Theocharide, consultans qua ratione possent corpora educi e lacu. Sub occasum vero solis adfuit consultantibus adolescens ut significaret, quod Theotecnus jusserit ad lacum permanere milites, custodes corporum futuros. Tum vero magno mœrore correptus fuit Sanctus, apparebat enim perquam difficulter recipienda esse sacra corpora, tum propter custodientes ea milites, tum propter lapidum gravitatem quorum singulos ægre plaustrum movisset. Vespere porro facto qui cum Theodoto erant ibi manserunt, ipse vero progressus ad Patriarcharum confessionem, cum obstructam illam ab impiis reperisset, ne quis Christianorum illuc posset ingredi, foris juxta concham se projecit in orationem aliquamdiu sic perseverans: inde vero progressus abiit ad confessionem b c Patrum, & hanc quoque obstructam inveniens, [a S. Tecusa ad corpora extrahenda animatur:] ibidem in oratione procubuit; deinque magnum post se strepitum audiens & credens aliquos sibi imminere, divertit ad Theocharidis habitaculum. Ibi cum aliquantulum obdormisset, apparuit ei B. Tecusa dicens, Dormis, fili Theodote, & nulla te nostri cura tangit? neque meministi adhortationum, quibus te juniorem instruxi, ac præter opinionem parentum ad virtutem manu duxi? Et tu quidem viventem numquam negligebas, sed colebas ut matrem: nunc vero, postquam obii, oblitus es quod usque in finem mihi ministrare debebas. Ne obsecro sinas nostra corpora sub aquis laci fieri escam piscium: nam & post duos dies magnum te expectat certamen. Surgens igitur accede ad paludem: verum cave tibi a proditore. Atque hæc dicens recessit.

[17] Tunc exurgens a somno, oblatam sibi visionem exposuit Fratribus: [ad quod alteram noctem præstolatus,] qui omnes ei compatiebantur, & cum lacrymis orabant Deum, ut ipsi vellet ad invenienda corpora esse adjutor. Cumque illuxisset juvenem illum qui primo annuntiaverat, milites paludi appositos manere ad custodiam corporum (erat enim Christianus & ipse) eumdem cum Theocharide miserunt accuratius exploraturum, quid esset de militibus, recessisse illos suspicati propter festivitatem Dianæ, quam eo die celebrabant impii. Euntes ergo Theocharides & Glycerius (hoc enim juveni nomen erat) renuntiaverunt adhuc eos perstare in custodia. Continuerunt ergo sese etiam die ista: vespere autem facto egressi sunt versus paludem jejuni, acutas secum falces deferentes, cum quibus ingressi in aquam præscinderent funes, demersarum collo innexos. Tenebræ autem profundæ erant, eo quod neque luna neque stellæ conspicerentur. Cum vero pervenissent ad locum in quo solent rei cruciari, locum horribilem & quem nemo post solis occasum audebat intrare (quia istic præcisa capita aut contis infixa stabant, [& egressus per densas tenebras ac pluvias,] aut dispersa jacebant igne & combusta) horrore non modico correpti etiam ipsi sunt: sed vocem audiverunt dicentem: Fidenter accede, Theodote. Rursum ergo perterrefacti, Crucis signum suæ quisque impressit fronti; & mox apparuit eis Crux illustris, quæ videbatur ex parte Orientali radium ignitum emittere: ad quam apparitionem mixtus gaudio timor fuit, & genibus flexis adoraverunt versus locum unde Crux apparebat.

[18] Completa oratione surgentes denuo ingressi sunt viam, [in summa perplexitate] sed propter ingentem noctis obscuritatem alter alterum non videbant: huic autem incommodo accedebat vehemens imber, unde multum ubique existebat lutum, quod lubricos eis gressus faciebat ægreque sinebat proferre vestigium ad viam prosequendam: adeo ut inter tenebras haud minor labor esset quam timor. Substiterunt igitur rursus ad orandum, auxilium in hac necessitate postulantes a Deo: subito autem apparuit eis ignita lampas viam præmonstrans, apparuerunt etiam viri duo splendidas induti vestes, capillo ac barba cani, atque dicentes, Confide Theodote, [confortatur apparitione 2 Sanctorum:] Dominus enim Jesus Christus nomen tuum inter Martyres descripsit, audiens orationem tuam, quam effudisti cum lacrymis pro inventione sanctorum corporum. Missi autem sumus ab illo, ut suscipiamus te: & sumus ii qui dicuntur Patres. Veniens porro ad paludem videbis S. Sosandrum armatum, qui custodibus formidinem incurit: sed non debebas tecum adducere proditorem.

[19] Sequentes ergo lumen quod apparebat sibi, venerunt ad paludem, eoque usi sunt usque dum sacra lipsana abstulerunt, quod hoc modo peractum. [& custodibus a Sosandro M. apparente dissipatis,] Facta sunt fulmina multa, tonitrua & imbres, ventus autem tam vehemens irruit ut corporum custodes fugam elegerint: fugerunt autem non solum propter tempestatem, sed etiam propter visionem qua terrebantur, cernentes virum procerum armatumque clypeo, thorace, galea & hasta, ex quibus undique absistebat ignis. Hic vero erat sanctus & gloriosus Martyr dSosander, cujus aspectu conterriti ad vicina confugerunt tuguriola. Aqua vero, ventorum impetu in alterum propulsa littus, usque eo recesserat, [rapta ab aquis corpora sepelit.] ut fundus appareret siccus, & Virginum corpora conspicerentur: quibus innexos funes præciderunt falcibus, efferentesque imposuerunt jumentis, atque vexerunt ad ædem Patriarcharum, sepelientes ea in vicino monumento. Virginum autem nomina hæc sunt. Tecusa, Alexandra Phaine (& has tres e Apotactitæ dicunt esse suas, sicuti revera sunt) Claudia, Euphrasia, Matrona, & Julitta.

ANNOTATA.

a Ita hic & alibi in genitivo Θεοχαρίδους, quasi sit nominativus Θεοχαρίδης: infra vero in dativo casu τῷ Θεοχαρίἳδι, quasi Θεοχαρίἳς nominativus foret: sed denique & τῷ Θεοχάριδι, & τὸν Θεοχάριδα scribitur, sicque esset nominativus ὁ Θεὁχαρις, seminæ quam viro aptius nomen.

b Patres hi infra dicuntur bini apparuisse, cano capillo & barba, in veste splendida seu alba: est que verosimile Martyres in Galatia, & forte Ancyræ celebres fuisse.

c Iam diximus Virgines passas videri 18 Maji, unde reliqua Chronologia ordinanda erit usque ad 27 Maji vel 7 Iunii: Patriarchas autem, quorum supra nominatur oratorium, crediderim fuisse, SS. Abraham Isaac & Jacob, qui sub una festivitate coluntur apud Græcos 13 Decembris.

d Dolendum quod hujus S. Sosandri Martyris nulla alibi extet notitia.

e Apotactitæ, id est Renuntiantes, videntur eo tempore dicti, qui juxta Euangelium posseßionibus suis renuntiantes, Apostolicam profitebantur paupertatem: qui denique, sicut & Encratitæ, id est Abstinentes, degenerarunt in hæresim, id quod consilii erat volentes ex præcepto Jervari, & alia quædam acatholica adjicientes: itaqueutrique coërcentur Theodosii Magni lege 6 de Hæreticis, cum Eunomianis, Arianis, &c. prohibenturque sua habere conventicula.

CAPUT III.
Theodotus ultro se sistit Præsidi, fidem profitetur, prima tormenta generose tolerat.

[20] Ἡμέρας δὲ γενομένης, πᾶσα ἡ πόλις ἐφλέγετο ἐπὶ τῇ κλοπῇ τῶν σωμάτων, οὕτω γὰρ ἡ φήμη ταχέως πᾶσιν ἀπήγγειλεν· εὐθέως οὖν εἴπου ἐφαίνετο Χριστιανὸς, συνηρπάζετο. Πλειόνων δὲ συλληφθέντων, καὶ ὡς ὑπὸ θηρίων ἀγρίων ἀναλισκομένων, ἀπηγγέλλει τῷ ὁσίῳ τὸ πρᾶγμα· ὁ δὲ βουλόμενος ἑαυτὸν παραδοῦναι, ἐκωλύθη ὑπὸ τῶν ἀδελφῶν. Ὁ δὲ Πολυχρόνιος ἀλλάξας τὸ σχῆμα, καὶ εἰς ἄγροικον ἑαυτὸν ποιήσας, ἀπῆλθεν εἰς τὴν ἀγορὰν ὡς ὀφείλων πᾶσαν μαθεῖν τὴν ἀλήθειαν. Ἀπελθόντος δὲ αὐτοῦ, συνελήφθη ὑπό τινων, καὶ προσήχθη στῷ Ἄρχοντι· ὡς δὲ ἐπήνεγκαν αὐτῷ πληγὰς καὶ ἔδειξαν αὐτῷ τὸ ξίφος γυμνὸν, ἀπειλοῦντες τὸν θάνατον, φοβηθεὶς ὡμολόγησε τὰ λείψανα τῶν παρθένων, καὶ τὸν ἐκ τῆς λίμνης ἀνακομίσαντα αὐτὰ Θεόδοτον, καὶ τὸν τόπον δὲ κατεμήνυσεν αὐτοῖς, ἐν ᾧ ἔκρυψαν αὐτά. Λαβόντες οὖν ἐκ τῶν θηκῶν τὰ ἅγια λείψανα, κατέκαυσαν αὐτά. Τότε ἔγνωμεν τὸν προδότην εἶναι τὸν Πολυχρόνιον, περὶ οὗ εἶπον οἱ φανέντες τῷ ἁγίῳ, Φυλάσσου τὸν προδότην. Ἀπήγγειλαν δέ τινες τῷ Μάρτυρι τὰ κατὰ τὸν Πολυχρόνιον, καὶ ὅτι τὰ λείψανα τῶν παρθένων ἐκάησαν.

[21] Ὁ δὲ καλλίνικος τοῦ Χριστοῦ Μάρτυς Θεόδοτος τοῖς ἀδελφοῖς συνταξάμενος, ἐντειλάμενος μή ἀμελεῖν τοῦ προσεύχεσθαι, ἀλλὰ τὸν Θεὸν αἰτεῖσθαι ὑπὲρ αὐτοῦ τυχεῖν αὐτὸν τοῦ στεφάνου, καὶ ἑαυτὸν ἕτοιμον ἐποίει πρὸς τὰς μάστιγας. Ἔστησαν οὖν εἰς προσευχὴν ἅμα τῷ μάρτυρι· ἐπὶ πολὺ δὲ εὐχόμενος ἔλεγε, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ἡ ἐλπὶς τῶν ἀπελπισμένων, δός μοι τελείως τὸν τῆς ἀθλήσεως δραμεῖν δρόμον, καὶ τὴν τοῦ αἵματος ἔκχυσιν αντὶ σπουδῆς καὶ θυσίας προσδέξασθαι, ὑπὲρ πάντων τῶν διά σε θλιβομένων· τὸ βάρος αὐτοῖς ἐπικούφισον, καὶ παῦσον τὸν χειμῶνα τούτων, ὅπως ἀνέσεως τύχωσι, καὶ γαλήνης βαθείας πάντες οἱ ἐπί σοι πεποιθότες. Ταῦτα μετὰ δακρύων προσευξαμένου τοῦ Μάρτυρος, τῶν ἀδελφῶν πολὺς ἐγένετο θρῆνος, μετὰ δακρύων ἀσπαζομένων αὐτὸν καὶ λεγόντων, Σώζου ὁ γλυκὺς τῆς Ἐκκλησίας φωστὴρ Θεόδοτε. Ἀλλὰ σε μὲν μετὰ τὴν τῶν ἐντεῦθεν κακῶν ἀπαλλαγὴν, οὐράνιοι φωστῆρες ἐκδέξονται, Ἀγγέλων τε καὶ Ἀρχαγγέλων δόξαι διάφοροι, καὶ Πνεύματος ἁγίου δόξα ἀμύθητος, καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς καθήμενος· τούτων γάρ σοι τῶν ἀγαθῶν ὁ καλλίνικος καὶ μέγας τοῦ μαρτυρίου πρόξενος ἔσται ἀγών. Ἡμῖν δὲ τοῖς ἐν τῇ πλάνῃ οὐδὲν ἔσται ἕτερον ἢ θρῆνος καὶ κλαυθμὸς, καὶ ὀδυρμὸς ἡ σὺ ἐκ τοῦ βίου μετάθεσις. Τοιαῦτα τῶν ἀδελφῶν ὀδυρομένων, ὁ ὅσιος ἔκαστον αὐτῶν ἀσπασάμενος, ἐκέλευσεν ἐπὶ μνήμης ἔχειν εἴπερ παραγένηται ὁ Παπᾶς Φρόντων, ἀπὸ Μαλοῦ ἐπικομιζόμενος μεθ᾽ ἑαυτοῦ τὸν δακτύλιον, ἐκείνῳ δοθῆναι τὰ λείψανα εἴπερ δυνηθεῖεν αὐτὰ ὑποκλέψαι. Ταῦτα εἰπὼν, καὶ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ ποιήσας καθόλου τοῦ σώματος, ὥρμησεν ἀμεταστρεπτὶ ἐπὶ τὸν δρόμον.

[22] Ἀπιόντι δὲ αὐτῷ δύο τινὲς συναντίσαντες τῶν πολιτῶν, ἐκέλευον ὑποστρέφειν συντόμως, Τάχυον, λέγοντες, σῶσον σεαυτόν· ἦσον δὲ οὗτοι τῷ μάρτυρι γνώριμοι καὶ φίλοι πάνυ, νομίζοντες αὐτῷ χάριν παρέχειν· Οἵ τε γὰρ ἱερεῖς φησι τῆς Ἀθηνᾶς καὶ τῆς Ἀρτέμιδος σὺν τοῖς ὄχλοις κατηγοροῦσί σου ἐπὶ τοῦ ἄρχοντος, ὅτι πάντας Χριστιανοὺς ἀναπείθεις λίθοις ἀψύχοις μὴ προσέχειν, καὶ ἄλλα δὲ πολλὰ κατά σου λέγουσι, καὶ τῆς κλοπῆς δὲ τῶν σωμάτων σε αἴτιον εἶναι ὁ Πολυχρόνιος λέγει· ὡς οὖν ἐστι καιρὸς, σῶζε σεαυτὸν ὦ Θεόδοτε· ἀναισθησίας γάρ ἐστιν ἔργον τὸ ἑαυτὸν παραδοῦναι τιμωρίαις. Καὶ ὁ Μάρτυς ἔφη· Εἰ δοκεῖτε φίλοι εἶναι, καὶ ἐμοὶ χάριν παρέχειν·, ἄφετε μὴ ἀποκαμεῖν καὶ κατηγορῆσαι τοῦ πόθου, ἀλλὰ μᾶλλον εἰσελθόντες εἴπατε τοῖς ἄρχουσι, Θεόδοτον, ὃν κατηγοροῦσιν οἱ ἱερεῖς καὶ πᾶσα ἡ πόλις. πρὸ τῶν θυρῶν τοῦ πραιτορίου ἔστηκε. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, ἔμπροσθεν αὐτῶν ἐπορεύετο· καὶ μελλόντων αὐτῶν κατηγορεῖν, παρέστη· ἐκέλευσαν δὲ οἱ ἄρχοντες παραστῆναι αὐτόν. Εἰσελθόντος δὲ αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ βήματος, παρέστη τεθαῤῥηκῶς, καὶ μειδιῶν τι τῷ προσώπῳ, μηδενὶ τῶν κολαστηρίων καταπλαγείς· ἦν γὰρ καὶ πῦρ ἀναπτόμενον, καὶ λέβητες ὑποκαιόμενοι, καὶ τροχοὶ, καὶ ἕτερα εἴδη κολαστηρίων πολλὰ ηὐτρεπισμένα. Ταῦτα εἰδὼν ὁ Μάρτυς ἐμειδίασεν, ἀκατάπληκτον ἔχων τὸν λογισμόν.

[23] Θεασάμενος οὖν ὁ Θεότεκνος τὸ παράστημα τοῦ Μάρτυρος, λέγει· Οὐδενὸς τῶν προκειμένων κολαστηρίων πείραθείση, εἴπερ πεισθεὶς εὐγνώμων φανεὶς καὶ θύσεις, ἐλεύθερός τε ἔση πάντων τῶν ἐγκλημάτων, ὧν ἡ πόλις τε ὅλη καὶ οἱ ἱερεῖς ἐπὶ ἡμῶν κατά σου εἶπον, καὶ τῆς ἡμετέρας δὲ πρὸ πάντων ἀπολαύσεις φιλίας, καὶ τῶν καλλινίκων δὲ Βασιλέων ἔσῃ φίλος, ὅπως καὶ γραμμάτων ἀξιωθήσῃ παρ᾽ αὐτῶν καὶ τιμηθήσῃ [δόξης] μεγίστης, ἕνεκεν καὶ γράφεις αὐτοῖς ὅτε χρεία καλέσει, εἴγε Ἰησοῦν ἀρνήσῃ, ὃν ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας ὁ πρὸ ἡμῶν ἐσταύρωσε Πιλάτος. Σωφρονῆσαι οὖν θέλησον ὦ Θεόδοτε ἀπὸ πάσης μανίας· ἔοικας γὰρ ἀνδρὶ πᾶσαν ἐγνωκότι ἀκολουθίαν· ἴδον γὰρ ἀνδρὸς φρονίμου τὸ ἕκαστα μετὰ ἀκριβείας καὶ σκέψεως ποιεῖν. Ἀπαλλάγηθι οὖν ὦ Θεόδοτε πάσης φλυαρίας, καὶ τοὺς ἄλλους μᾶλλον Χριστιανοὺς τῆς αὐτῆς ἀπάλλαξον μανίας· ἄρξεις δὲ τῆς πόλεως, καταστὰς ἀρχιερεὺς τοῦ Ἀπόλλωνος, τοῦ μεγίστην ἔχοντος ἐν τοῖς θεοῖς ἐξουσίαν, καὶ τὰς μεγάλας παρ᾽ αὐτοῦ εὐεργείας ἡμῖν ἐπιδεικνῦντος, εἴς τε τὸ προλέγειν διὰ μαντείας τὰ μέλλοντα, καὶ τῶν νοσημάτων τὰ πάθη διὰ τῆς ἰατρείας ἰᾶσθαι· καὶ διά σου μὲν ἱερέων ἔσονται χειροτονίαι, διά σου δὲ ἀξιωμάτων προαγωγαὶ, διά σου δὲ προστασίαι πρὸς τοὺς Ἄρχοντας ὑπὲρ τῆς πατρίδος, καὶ πρεσβεῖα πρὸς Βασιλέας ὑπὲρ τῶν ὅλων πͅραγμάτων, καὶ μετὰ ἀρετῆς πλοῦτος, καὶ προστασίαι τοῦ γένους, καὶ μεγάλαι τιμαὶ, καὶ δόξης λαμπρότης· εἰ δὲ καὶ χρημάτων παραυτίκα χρήζεις, καί σοι φίλον αὐτῶν μεταλαμβάνειν ἀφθόνως, ἕτοιμος ἡμῶν ἡ χεὶρ πρὸς μετάδοσιν. Ταῦτα λέγοντος τοῦ Θεοτέκνου, ἔπαινοι μυρίοι παρὰ τοῦ πλήθους ἐγίνοντο, καὶ τὸν Θεόδοτον ἐμακάριζον, παρήνουν τε αὑτῷ τὰς διδομένας δορεὰς δέχεσθαι.

[24] Λεχθέντων δὲ τούτων, ὁ Μάρτυς εἶπε· Πρώτην ταύτην αἰτῶ χάριν παρὰ τοῦ δεσπότου μου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὃν ἀρτίως ὡς ἄνθρωπον εἶπας ψιλὸν, ὅπως καὶ τὰ τῆς πλάνης τῶν θεῶν διελέγξω, καὶ τὰ περὶ τῶν θαυμάτων τοῦ Κυρίου μου Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς αὐτοῦ ἐνανθρωπήσεως, βραχέα τινὰ διέλθωμεν. Ἀναγκαῖον οὖν ἐστιν, ὦ Θεότεκνε, καὶ ἔργῳ καὶ λόγῳ τὴν εἰς αὐτὸν πληρῶσαι ὁμολογίαν ἐπὶ πολλῶν μαρτύρων· τὰ μὲν γὰρ ὑπὸ τῶν θεῶν σου πραχθέντα, καὶ λέγειν αἰgr;σχρὸν ὑπάρχει, ὅμως πρὸς αἰσχύνην ὑμῶν εἴπω. Ὅν λέγετε Δία πάντων τῶν θεῶν ὑμῶν εἶναι μείζονα, εἴς τε μοιχείας καὶ παιδοφθορίας ηὕβριται, καὶ ὅτι ἐκεῖνος ἀρχὴ πάντων τῶν κακῶν καὶ πέρας ἐστίν. Ὀρφεὺς γὰρ ὁ ὑμέτερος ποιητὴς λέγει, ὅτι Ζεὺς τὸν Κρόνον τὸν ἴδιον πατέρα ἐφόνευσε, καὶ ἔσχε τὴν ἰδίαν μητέρα τὴν Ρἕαν, καὶ ἐξ αὐτῶν γεννᾶται ἡ Περσεφόνη, ἣν καὶ αὐτην ἐμίανεν· ἔσχε δὲ καὶ τὴν ἰδίαν ἀδελφὴν Ἧραν γυναῖκα. Καὶ Ἀπόλλων δὲ τὴν ἰδίαν ἀδελφὲν ἔσχεν Ἄρτεμιν, ἣν καὶ ἐμίανεν ἐν Δήλῳ παρὰ τῷ βωμῷ. Καὶ ὁ Ἄρης δὲ τὴν Ἀφροδίτην. Καὶ ὁ Ἥφαιστος τὴν Ἀθηνᾶν· οἱ ἀδελφοὶ τὰς ἀδελφάς. Βλέπεις, Ὑπατικέ, πόσος παρὰ τοῖς θεοῖς ὑμῶν μιασμός; οὐχὶ εἴ τις ἀνθρώπων τὰ ἐκείνων ποιήσειεν ἔργα, τοῦτον οἱ νόμοι κολάξουσιν; Εἰ δὲ ὑμεῖς ἐπὶ τοιαύτῃ ἀσωτίᾳ τῶν θεῶν ὑμῶν καυχᾶσθε, καὶ οὐκ αἰδεῖσθε παιδομανεῖς καὶ μοιχοὺς καὶ φαρμάκους προσκυνοῦντες· ταῦτα γὰρ ὡς καυχόμενοι οἱ ποιηταὶ εἰρήκασι.

[25] Περὶ δὲ τῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ δυνάμεως, καὶ τῶν θαυμάτων αὐτοῦ, καὶ τῆς οἰκονομίας, καὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως, πολλὰ μὲν οἱ προφῆται προειρήκασι καὶ πνευματοφόροι ἄνδρες, φανερῶς καὶ καθαρῶς προκατήγγειλαν, μαρτυροῦντες ὡς ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν χρόνων εἰς ἀνθρώπους ἐξ οὐρανῶν παραγινομένου, θαυματουργίαις παραδόξοις καὶ ἀποῤῥήτοις δυνάμεσι, θεραπεύοντος τῶν ἀῤῥωστούντων τὰς νόσους, καὶ τοῖς ἀνθρώποις τῆς τῶν οὐρανῶν ἀξιοῦντος βασιλείας· καὶ ἀκριβῶς οἱ προφῆται ἔγραψαν περὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως αὐτοῦ, καὶ τοῦ θανάτου, καὶ τοῦ πάθους αὐτοῦ, καὶ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως, καὶ τούτων μάρτυρες χαλδαῖοι καὶ μάγοι, καὶ οἱ Περσῶν λογιώτατοι, ἐκ τῆς κινήσεως τῶν ἄστρων ὁδηγηθέντες, καὶ τὸν χρόνον τῆς κατὰ σάρκα γεννήσεως αὐτοῦ ἔγνωσαν, καὶ πρῶτοι Θεὸν αὐτὸν ἐπιγνῶντες, ὡς Θεῷ δῶρα προσήφερον. Πολλὰ δὲ καὶ παράδοξα ἐποίησε θαύματα· πρῶτον μὲν γὰρ ὕδωρ εἰς οἶνον μετέβαλε, καὶ ἐκ πέντε ἄρτων καὶ δύο ἰχθύων πεντακισχιλίους ἐπ᾽ ἐρημίας ἐκόρεσε, καὶ λόγῳ τοὺς ἀῤῥώστους ἰάσατο, καὶ τὴν θάλασσαν δὲ ὡς ξηρὰν ἐπέζευσε· τούτου τὴν δεσποτείαν καὶ φύσις ἐπέγνω πυρὸς, καὶ κελεύσματι αὐτοῦ οἱ ἀποθανέντες ἠγείροντο· τυφλοῖς γὰρ ἐκ γεννητῆς παρέσχε λόγῳ τὸ φῶς, καὶ χωλοὺς ταχυτάτους ἀπειργάζετο, καὶ ἑτέρους δὲ τεθαμμένους ἀπὸ τεσσάρων ἡμέρῶν ἀνέστησε λόγῳ· καί τις δυνήσεται ἐξειπεῖν ὅσα παράδοξα ἐποίησε σημεῖα, ἅ τινα Θεὸν καὶ οὐ ψιλὸν ἄνθρωπον αὐτὸν ἐπιδεικνύουσιν;

[26] Εἰπόντος δὲ ταῦτα τοῦ Μάρτυρος, ἅπαν τὸ πλῆθος τῶν εἰδωλομανῶν ἐκυμαίνετο, ὥσπερ θάλασσα ὑπὸ σφοδροτάτου ἀνέμου ταρασσομένη· τῶν τε ἱερέων διαῤῥυγνύντων τὰ ἱμάτια, καὶ τὰς κόμας διασπαρασσόντων, καὶ τοὺς στεφάνους διασπόντων, καὶ τοῦ πλήθους ἀναβοῶντος μεγάλα, καὶ τὸν ἡγεμόνα Θεότεκνον αἰτουμένου, ὡς οὐ δικαίως πεποιηκότα ἀνθρώπῳ ὑποκειμένῳ μάστιγας καὶ θάνατον, κατὰ τῆς τῶν θεῶν εὐμενείας τοσαῦτα βλασφημήσαντι, καὶ ἐπίδειξεν πεποιηκότι ῥητορικῆς μετὰ τοσαύτης ἀδείας, ὃν ἐχρῆν ἐκ πρώτης τῷ ξύλῳ κρεμασθέντα τοῖς θεοῖς αὐτὸν διδόναι δίκην. Ἔτι οὖν καὶ μᾶλλον παροξυνθεὶς ὁ Θεότεκνος, ὑπερζέσας τῷ θυμῷ, ἐκέλευσε τοὺς δορυφόρους μετὰ σπουδῆς τὸν ὅσιον τῷ ξύλῳ προσαγαγεῖν. Συνεχέστερον οὖν ὁ Θεότεκνος ἀπὸ τῆς μανίας, ἀνεπήδα τοῦ θρόνου, βουλόμενος δι᾽ ἑαυτοῦ τοῦτον κολάζειν· Θορυβουμένου δὲ καὶ τοῦ πλήθους, καὶ τῶν ὄχλων ἑτοιμαζόντων τοὺς ὄνυχας, καὶ τῶν κηρύκων ἐπιβοόντων, καὶ μιᾶς ἐκ πάντων γενομένης συγχύσεως· ὁ γενναῖος ἀθλητὴς μόνος ἦν ἠρεμαίᾳ τῇ γνώμῃ, ὥσπερ ἐπ᾽ ἄλλον τινὰ καὶ οὐκ ἐπ᾽ αὐτὸν, κακῶν τοσαύτης κεκινημένης πλημμύρας.

[27] Οὐδὲν οὖν τῶν τιμωρητικῶν ὀργάνων λοιπὸν ἡσύχαζεν, οὐ πῦρ, οὐ σίδηρος, οὐκ ὄνυχες· ἀλλὰ ἄλλος ἀλλαχόθεν περιστάντες, καὶ τὴν ἐσθῆτα περιρήξαντες, τῷ ξύλῳ ἀνήρτησαν, καὶ ἀποδιαστάντες τὰς πλευρὰς αὐτοῦ τοῖς ὄνυξιν διεσπάραττον, ἕκαστος ὅσον εἶχε δυνάμεως οὐκ ἐνεγκόντες τὸν κάματον. Ὁ δὲ μάρτυς προσεμειδία τοὺς τύπτοντας τερπόμενος, καὶ δίχα θορύβου τὴν πεῖραν ἑκάστου τῶν κολαστηρίων ἐδέχετο, μήτε τὴν μορφὴν τοῦ προσώπου διαστρέφων, μήτε ὑποστελλόμενος τὴν τοῦ τυράννου ὠμοτητα· εἶχε γὰρ τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν βοηθὸν, ἕως οὗ ἐπέκαμον οἱ τύπτοντες. Ἀτονησάντων οὖν ἐκείνων, ἕτεροι προσελθόντες διεδέχοντο τοὺς προτέρους· ὁ δὲ καλλίνικος ἀγωνιστὴς τοῖς μὲν δημίοις ὥσπερ ἀλλότριον τὸ σῶμα πρὸ a σπαραγμὸν παρεδίδου, καὶ τὸν λογισμὸν ἄτρεπτον εἶχε πρὸς τὸν ἁπάντων δεσπότην. Ἐκέλευσε δὲ Θεότεκνος ὄξους δριμυτάτου ῥένεσθαι b τὰς πλευρας αὐτοῦ, καὶ λαμπάδας πυρὸς αὐτῷ προσφέρεσθαι· c δριμυχθεὶς δὲ ὁ ὅσιος ἀπὸ τοῦ ὄξους, ἅμα δὲ καὶ τῶν πλευρῶν αὐτοῦ καιομένων, κνίσα τις ἐγένετο· ὅθεν αἰσθόμενος τῆς κνίσης τῶν σαρκῶν αὐτοῦ ὀπτομένων, δυσχεράνας διέστρεφε τοὺς μυκτῆρας αὐτοῦ. Ἰδὼν δὲ ὁ Θεότεκνος, καὶ μετὰ σπουδῆς ἀναπηδήσας τοῦ θρόνου εἶπε· Ποῦ τὸ τῶν λόγων σου γενναῖον ὦ Θεόδοτε; ὁρῶ γάρ σε πρὸς τὰς βασάνους συντόμως ἡττόμενον· εἰ μὴ γὰρ τοὺς θεοὺς ἐβλασφήμησας, ἀλλὰ προσεκύνησας τῆς δεσποτείας αὐτῶν τὸ βέβαιον, οὐκ ἂν ἥψαντό σου αἱ βάσανοι· πείσω δέ σε, οἰνοπόλην ὄντα καὶ ἄνθρωπον εὐτελῆ, τοιαῦτα κατὰ ἀρχόντων μὴ λέγειν, ἐχόντων ἐξουσίαν τοῦ αἵματός σου. Ὁ δὲ Μάρτυς εἶπε· Μὴ θαυμάσῃς ὑπατικέ, ὅτι αἰσθόμενος τῆς κνίσης τῶν πλευρῶν μου διέστρεψα τὰς ῥίνας μου· ἐπίτασσε δὲ μᾶλλον τοῖς δορυφόροις πάσῃ προστάξει σου καθυπουργεῖν, αἰσθάνομαι γὰρ ἀτονήσαντας αὐτούς· σὺ δὲ ἐπινόει κολαστήρια, καὶ πάσης μηχανῆς ἐξεύρεσιν, ὅπως μάθῃς καρτερίαν ἀθλητοῦ· γνώσῃ οὖν τὸν Κύριον μου Ἰησοῦν βοηθοῦντά μοι, ὅθεν ὡς ἀνδραπόδῳ σοι διαλέγομαι, καὶ τῶν Βασιλέων σου ἀσεβούντων καταφρονῶ· τοσαύτην μοι δίδωσιν ὁ δεσπότης Χριστὸς τὴν φροντίδα. Εἰ μὲν ἀσεβοῦντά με λαβὼν ἐκόλαζες, εἶχεν ἄν σου καὶ παῤῥησίαν ὁ φόβος· Νυνὶ δὲ οὐ δέδοικά σου τὰς ἀπειλὰς, ὑπὲρ τῆς εἰς Χριστόν μου πίστεως πάντα πάσχων. Ταῦτα εἰπόντος τοῦ Μάρτυρος, ὁ Θεότεκνος ἐκέλευσε τοῖς δορυφόροις λίθοις αὐτοῦ τὰς σιαγόνας τύπτειν, καὶ τοὺς ὀδόντας ἐκφέρειν. Ὁ δὲ τίμιος Μάρτυς εἶπεν, Εἰ καὶ τὴν γλῶσσαν ἐκκόψειάς μου Θεότεκνε, καὶ τὰ τῆς φωνῆς πάντα ἀφέλοις ὄργανα, καὶ σιωπόντων ἀκούει ὁ Θεὸς τῶν Χριστιανῶν.

[28] Ἀποκαμόντων δὲ τῶν δημίων πρὸς τὸ διασπᾷν καὶ σπαράττειν τὸ σῶμα, ἐκέλευσεν αὐτὸν κατενεχθέντα ἀπὸ τοῦ ξύλου, εἰς τὸ δεσμωτήριον ἀποτεθῆναι, φυλαχθησόμενον εἰς ἑτέραν ἐξαίτασιν· Ὡς δὲ ἦγον αὐτὸν διὰ μέσης τῆς ἀγορᾶς, συγκεκομμένον τὸ σῶμα, καὶ ἐκ τῶν τραυμάτων αὐτῶν τὴν νίκην ἐπιδεικνύοντα, πλῆθος δὲ πολιτῶν περὶ αὐτὸν πολὺ ὡς ἐπὶ θέαν συνδεδραμηκότων, πᾶσιν αὐτοῖς μετὰ παῤῥησίας τὴν δύναμιν τοῦ Χριστοῦ ἐπεδείκνυεν ἐκ τῶν ἰδίων παθημάτων λέγων· Ὁρᾶτε πάντες τῆς δυνάμεως τοῦ Χριστοῦ μου τὸ παράδοξον, ὅπως τοῖς ὑπὲρ αὐτοῦ καταδεξαμένοις πάσχειν τὴν ἀπάθειαν αὐτοῖς παραυτίκα χαρίζεται, καὶ τὴν τοῦ σώματος ἀσθένειαν εὐτονοτέραν πυρὸς ἀπεργάζεται, καὶ παρασκευάζει τοὺς εὐτελεῖς καταφρονεῖν ἀρχοντικῶν ἀπειλῶν, καὶ βασιλικῶν προσταγμάτων νομοθετούντων ἀσέβειαν· καὶ ἁπλῶς πᾶσιν ὁ τῶν ὅλων δεσπότης Θεὸς τοῦτο παρέχει, δυσγενέσι, δούλοις, ἐλευθέροις, βαρβάροις. Τοιαῦτα οὖν παραινῶν καὶ τοὺς τύπους ἐπιδεικνὺς αὐτοῖς τῶν τραυμάτων, ἔλεγε· Χρὴ τοῖς εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Κριστὸν πεπιστευκόσι τοιαύτας προσφέρειν θυσίας, οἵας καὶ ἡμεῖς προσφέρωμεν· πρῶτος γὰρ αὐτὸς ὑπὲρ ἑκάστου ἡμῶν τοιαῦτα ἠνέσχετο παθεῖν.

[20] Facta die civitas universa æstuare cœpit, propter raptum sacrorum corporum; [Præsidi a socio proditus Sanctus,] cunctis enim eum subito manifestavit fama; itaque mox ac Christianus aliquis conspiciebatur, trahebatur in quæstionem. Multis autem sic comprehensis, & tamquam per ferarum agrestium dentes discerpendis, res innotuit Sancto, qui seipsum tradere volens, prohibitus est a Fratribus. Polychronius autem, mutato habitu se transformans in rusticum, in forum abiit ad veritatem totam certius explorandam; sed mox comprehensus ab aliquibus, adductusque ad Præsidem. Qui cum plagis mulctato mortem insuper minaretur, strictum intentando gladium, terroti cessit, fassus de reliquiis Virginum, quodque eas de lacu tulisset Theodotus, & locum ubi eas abdiderat indicavit. Accipientes ergo sancta corpora ex sepulcris combusserunt illa. Tunc cognovimus proditorem esse Polychronium: deque eo locutos qui apparuerant, cum dicerent, Cave proditorem.

[21] Tunc gloriosus Christi Martyr Theodotus valedicens Fratribus, jubensque ne ab oratione cessarent, sed Deum orarent ut corona ipsi obtingeret, [post fusas ad Deum preces,] præparavit se ad verbera sustinenda. Simul igitur perstiterunt in oratione cum Martyre, qui prolixe precatus tandem ait: Domine Jesu Christe, spes desperatorum, da mihi certaminis cursum perficere, & sanguinis effusionem pro sacrificio & libatione offerre omnium eorum causa qui propter te affliguntur: alleva onus eorum, & compesce tempestatem, ut requie & profunda tranquillitate potiantur omnes qui in te credunt. Hæc illo cum lacrymis perorante, exortus est planctus magnus inter Fratres, amplectentes eum atque dicentes, Vale o suavissimum lumen Ecclesiȩ Theodote. Te quidem postquam ab his ærumnis emigraveris cælestia excipient luminaria, Angelorumque & Archangelorum gloria diversimoda, [solatus ceteros,] & Spiritus sancti incommutabilis claritas, ac Dominus noster Jesus Christus residens ad Patris sui dexteram: horum enim bonorum causa tibi erit gloriosum ac magnum quod instat certamen: nobis vero in ambiguo remanentibus tuus ex vita discessus aliud non parit quam luctum, planctum, gemitumque. Sic lamentantibus illis, singulos amplexus est Sanctus, monuitque ut quando veniret Papa B. Fronto, ex Malo ferens secum annulum, darent ei reliquias suas, siquidem eas potuerint suffurari. Atque hæc dicens, totumque corpus suum signo Crucis muniens, in stadium processit animo imperterrito.

[22] [fugam detrectat;] Eunti autem illi occurrerunt duo ex civibus, jubentes quantocius retro abire & dicentes, Salva temetipsum: erant enim noti atque amici Martyris, putabantque gratiam ei præstare: Quia, inquiebant, Sacerdotes Minervæ & Dianæ cum turba populari accusant te apud Præsidem, quod omnibus Christianis dissuadeas ne saxa inanima adorent; & alia multa adversum te loquuntur, & Polychronius reum te agit subductorum furtim corporum. Dum igitur adhuc tempus est, Salva teipsum Theodote, [ultroque se ad tribunal sistit.] stultitia enim foret ultra te tradere ad tormenta. Quibus Martyr, Si putatis vos amicos meos esse & gratiam vultis facere, nolite mihi molestiam facessere & studium meum accusare, sed potius ite ad Magistratus & dicite: Theodotus, quem Sacerdotes cum tota civitate accusant, ante fores adstat. Et hæc dicens, antecessit, eos, seque accusatoribus suis stitit. Ingressus vero ad tribunal stabat intrepidus, vultuque subridenti præparata intuebatur tormenta, erat enim ibi accensus focus, & lebetes ferventes, rotæque & alia plura cruciatuum instrumenta exposita: ad quorum omnium conspectum adeo nihil exhorrescebat Martyr, ut animi constantiam etiam vultus hilaritas demonstraret.

[23] Sic adstantem conspiciens Theotecnus, Nihil propositorum suppliciorum, inquit, experieris, si persuaderi tibi sinas ut sapere velis atque sacrifices, erisque liber ab omnibus criminibus quæ civitas universa & sacerdotes de te nobis annuntiarunt: [Præsidi impunitatem] quin etiam nostra præ aliis frueris amicitia, & victoriosissimis Imperatoribus carus evades, dignusque habeberis quem & suis ipsi dignentur litteris, quique ipsis cum res ita tulerit scribas: tantum ejura Jesum, quem qui ante nos fuit Pilatus, in Judæa crucifixit. Ergo statue apud te sapienter agere, videris enim præferre speciem hominis experti: sapientis autem est omnia agere considerate ac provide. Recede igitur Theodote ab omni stultitia, & alios Christianos abduc a dementia sua; ita faciens toti urbi dominaberis, factus Sacerdos Apollinis, omnium deorum maximi, [& Apollinis sacerdotium offerenti] propter magna quæ confert in homines beneficia, prædicendo futura suis oraculis, & medicinæ arte curando morborum infirmitates: per te enim ordinabantur sacerdotes, per te fient promotiones dignitatum, per te supplicabitur magistratibus pro patria, & legationes pro communibus causis ad Imperatores deferentur; affluentque tibi cum virtute divitiæ, clientelæ generis & honores magni, cum gloriæ claritate: quod si possessiones cupias tibique gratum sit eas habere, ecce paratum me ad eas tradendas. Hæc dicente Præside gratulationes multæ audiebantur a vulgo, beatificante Theodotum, suadente ut oblata munera acceptaret.

[24] Interim Theotecno Martyr hunc in modum respondit: [Deorum suorum turpitudinem exprobat,] Primum hanc gratiam peto a Domino meo Jesu Christo, quem modo contemptim appellasti ut hominem vulgarem, ut errorem circa deos confutare possim, & Domini mei Jesu Christi miracula incarnationisque mysteria paucis complecti. Necesse est ergo, Theotecne, ut meam in ipsum fidem opere & verbo comprobem per multos testes: nam quod ad deorum tuorum facta attinet, turpe est eloqui, dicam tamen ad vestram confusionem. Is quem Jovem appellatis & Deorum omnium maximum creditis esse, in mulierum puerorumq; contumeliam eo processit ut malorū omnium ipse principium & finis sit. Orpheus enim Poëta vester ait, quod Jupiter Saturnum proprium suum patrem occidit, uxoremque habuit propriam matrem Rheam, unde genita est Persephone, quam etiam adamavit; habuit deinde etiam sororem suam Junonem ; sicuti & Apollo, qui sororem suam Dianam constupravit in Delo ante aram: similiter Mars insanivit in Venerem Vulcanus in Minervam, germani utique in germanas. Viden, Proconsul, quanta sit in diis vestris turpitudo? numquid non leges punirent eum qui talia patrasset? Interim vos in hujusmodi vestrorū Deorum lascivia gloriamini, neque erubescitis adorando puerorum corruptores, adulteros, veneficos: hæc enim Poëtæ dixerunt velut jactabundi.

[25] Econtra de virtute Domini nostri Jesu Christi ejusque miraculis, deque mysterio incarnationis ejus, multa quidem tam Prophetæ quam viri spirituales prædixerunt; sed quæ palam fateri nemo erubescat, [econtra Christi divinatem] casta omnia; testificantes quomodo novissimis temporibus de cælis inter homines apparuit, cum admirandis prodigiis & miraculis ineffabilibus, infirmantium sanans morbos, & homines regno cælorum dignos efficiens. De incarnatione vero ipsius accurate scripserunt Prophetæ, deque morte & passione ipsius ac resurrectione a mortuis: quorum testes Chaldæi ac Magi Persarumque sapientissimi, astrorum motu ducti, & tempus nativitatis ejus secundum carnem agnoverunt, & primi agnito a se Deo ut Deo munera obtulerunt. Multa autem atque stupenda miracula fecit. Primum enim aquam commutavit in vinum, [& miracula prædicat.] & quinque panibus ac duobus piscibus quinque millia hominum satiavit in deserto, & infirmos verbo sanavit, & supra mare velut super aridam ambulavit. Ejus quoque dominatum agnovit natura ignis, & mandato ejus resuscitati sunt mortui, & a nativitate cæcis lumen solo verbo affulsit: claudos celerrime fecit ambulare, & a diebus quatuor tumulatos revocavit ad vitam. Quis autem possit exequi verbis omnia quæ fecit signa & prodigia, quibusque probatus est Deus esse, non autem aliquis homo vulgaris?

[26] [Tumultuante adhæc populi,] Talia cum diceret Martyr, commota est universa multitudo idololatrarum, instar maris a vento vehementi concussi; Sacerdotibus vestes lacerantibus, comas spargentibus, coronas discerpentibus; populo autem vociferante, ipsumque Proconsulem Theotecnum accusante, quod non ageret ex jure cum homine, verberum & mortis reo, clementiam Deorum palam blasphemante, & rhetoricam artem adeo impudenter ostendante, quem oportebat statim in eculeum tolli & diis debitas pœnas dare. Hinc ergo magis exacerbatus Theotecnus iraque exæstuans, mandavit satellitibus, ut statim Sanctum attollerent in lignum: imo ipsemet desilivit ex throno præ furore, volens per semetipsum torquere Sanctum. [suspensus in eculeo,] Cumque multitudo populi tumultuaretur, & carnifices ungulas expedirent, vociferantibusque præconibus confusa existeret vociferatio, solus Athleta adstabat tranquilla mente, quasi non contra ipsum, sed contra alium quemvis, ejusmodi æstus commotus foret.

[27] Exinde nullum feralium instrumentorum genus permissum est otiosum, non ignis, non ferrum, non ungulæ: sed alii aliunde irruentes, vestimentaque detrahentes, in equuleum levaverunt hominem; divisique in partes latera ejus lacerabant ungulis, [ungulis laniatur;] quantum unusquisque valebat labori non parcens. Martyr vero læto ac subridenti vultu intuebatur percutientes, & sine conturbatione ulla suscipiebat sensum tormentorum, neque vultum contorquens, neque sævitiam tyranni declinans: habebat enim adjuvantem se Dominum nostrum Jesum Christum, usque dum verberantes lassarentur. Et his quidem deficientibus succedebant alii; pugil autem invictus corpus suum, tamquam alienum tradiderat carnificibus, mentem Habens fixam in dominum universorum. Tunc jussit Theotecnus fortissimum acetum infundi lateribus ejus, [& aceto perfusus lampadibus ustulatur,] & lampades flammantes admoveri: cumque aceto compunctus Sanctus atque ab adustis laterum carnibus nidorem sentiens, nonnihil avertisset nares, de throno confestim suo desiliens Theotecnus: Ubi nunc, inquit, Theodote, verborum tuorum generositas: video enim tantum non victum te tormentis cedere: profecto si deos non blasphemasses, & potestatis eorum robur adorares, non contigissent te tormenta ista. Suaserim ego tibi, ut, caupo cum sis & conditione vilis, ejusmodi amplius non loquaris contra Imperatores, quibus jus in sanguinem tuum est. Cui Martyr: Nihil te commoveat, Proconsul, quod vederis me sentiendo nidorem laterum meorum contorsisse nares: sed jube potius ut satellites tui exequantur mandata, conspicio enim remissius eos agere: tu vero tormenta excogita & novarum adinventiones machinarum, ut fortitudinem meam experiaris: quin potius agnosce Dominum Jesum adjuvantem me, [denique excussis dentibus] per quem te velut mancipium contemno, & impios tuos Imperatores despicio: tantos animos dat mihi Christus Dominus. Quod si nocentē me comprehendisses, haberet in me locum timor: nunc vero non formido minas tuas, pro Christi fide quidlibet pati paratus. Hæc loquentis maxillas jussit Theotecnus saxis pulsari & dentes excuti: econtra vero Martyr, Etiamsi linguam mihi excideris, Theotecne & omnia vocis organa, Deus tamen etiam tacentes Christianos exaudit.

[28] Tandem fessis laniando corpus lictoribus mandavit Præses, ex ligno depositum claudi carcere, [depositus atque in carcerem ductus,] in aliam quæstionem reservatum. Ipse vero cum per medium duceretur forum, toto concisus corpore ipsisque vulneribus victoriam ostentans, concurrentes undique ad spectaculum cives invitabat, ad cognoscendam ex iis quæ passus erat Christi potentiam: Videte, inquiens, universi quam admirabilis Christi sit virtus; & quomodo iis qui ejus causa se tormentis exponunt largiatur impassibilitatem, atque corpoream infirmitatem efficit igne valentiorem, facitque generis infimi homines minas Principum flocci pendere, [Christi potentiam prædicat.] & edicta Imperatorum contra pietatem lata. Et quidem citra personarum exceptionem Dominus universorum universis præstat ejusmodi gratiam, ignobilibus, servis, liberis, barbaris. Sic perorans & inflictarum sibi plagaram ostentans vestigia; Convenit, inquit credentibus in Christum hujusmodi sacrificia ei offerre, qualia ego obtuli, quandoquidem prior ipse pro unoquoque nostrum sic passus sit.

ANNOTATA.

a Ecgraphum nostrum, πρὸ ἑλληνισμὸν καὶ σπαρατμσν, ubi nescio quæ alia vox substitui debeat loco, ἑλληνισμῷ, nihil hic significante.

b Neque Ῥὲνω, perfundo, neque δριμύσσω acriter pungo, hactenus reperi alibi dicta.

c Neque Ῥὲνω, perfundo, neque δριμύσσω acriter pungo, hactenus reperi alibi dicta.

CAPUT IV.
S. Theodotus post iteratam quæstionem capite plexus: corpus a Frontone Presbytero tumulatum.

[29] Ἠμερῶν δὲ a πέντε διελθουσῶν, ἐκέλευσεν ὁ Θεότεκνος ἀνὰ μέσον τῆς πόλεως ἀκροτήριον γενέσθαι ἐν ἐπισήμῳ τόπῳ, ἄγειν τε τοῖς δορυφόροις προσέταξε τὸν Μάρτυρα, καὶ μετὰ σπουδῆς ἤχθη. Ἐλθόντως δὲ αὐτοῦ, ὁ Θεότεκνος ἔφη· Πλησίον ἡμῶν ἐλθὲ Θεόδοτε· μανθάνω γὰρ βελτίονά σε γενέσθαι σωφρονισθέντα τοῖς πρώτοις, καὶ τῆς προτέρας κενοδοξίας πεπαῦσθαι· ἀλόγως γὰρ εἵλκυσας κατὰ σαυτοῦ τοσαύτας βασάνους, καίπερ ἡμῶν μὴ βουλομένων. Ἀλλὰ νῦν ἄφες σου τὸ ὠμὸν καὶ φιλόνεικον, καὶ ἐπίγνωθι τὴν δεσποτείαν τῶν παντοδυνάμων θεῶν, ὅπως καὶ τῶν ἡμετέρων δωρεῶν ἀπολαύσῃς, ἅς πρώην μὲν ὑπεσχόμην, νῦν δὲ ἑτοίμως ἔχω παρασχεῖν θύσαντί σοι τοῖς θεοῖς. Σκέψον οὖν τὸ συμφέρον σοι, καὶ γὰρ καὶ πῦρ εὐτρεπισμένον ὡς ὁρᾷς, καὶ σίδηρος ἠκονισμένος, καὶ θηρίων στόματα πρὸς σπαραγμὸν ἠνεωγμένα, ὥστε σε τούτων πεῖραν λαβόντα, τὰ πρῶτα σκιὰ φανήσεται. Ταῦτα ἀκούσας ὁ τοῦ Κριστοῦ μάρτυς Θεόδοτος, μηδὲν δειλιάσας εἶπε· Καὶ τί, ὦ Θεότεκνε, ἐπινοήσεις καθ᾽ ἡμῶν μεῖζον, ὄπερ δυνήσεται καταγωνίσασθαι τὴν τοῦ Κυρίου μου Ἰησοῦ Χριστοῦ δύναμιν; Πλὴν ὅμως εἰ καὶ τὸ σῶμά μου ὅλον διαλέλυται ἀπὸ τῶν πρώτων μαστίγων ὡς ὁρᾷς, πάλιν λάμβανε πεῖραν τῆς ἐμῆς καρθερίας, καὶ πρόσφερε τῷ σώματί μου διαφόρους βασάνους, ἵνα ἴδῃς ὁπόσην ἔχει πρὸς ὑπομονὴν εὐτονίαν τοῦτό μου τὸ σῶμα, ὅπερ ἀρτίως ἠφάνισθαι.

[30] Ταῦτα εἰπόντος τοῦ ἁγίου, ἐκέλευσεν ὁ Θεότεκνος τῷ ξύλῳ πάλιν αὐτὸν προσάγειν· οἱ δὲ δήμιοι ὥσπερ θῆρες περιστάντες ταῖς πλευραῖς αὐτοῦ ἐξ ἑκατέρου μέρους, ἔξεον ἐπὶ τὰς πρώτας πληγὰς τῶν τραυμάτων εἰς βάθος μετὰ τῶν ὀνύχων ἐνράσσοντες, καὶ ἔτι μᾶλλον μεγάλῃ τῇ φωνῇ ὁ καλλίνικος Μάρτυς ὡμολόγει τὴν εὐσέβειαν. Ὡς δὲ εἶδεν ὁ Θεότεκνος ἑαυτὸν ματαιοπονοῦντα, καὶ τοὺς βασανίζοντας διαλελυμένους τῷ καμάτῳ, ἐκέλευσεν ἀπὸ τοῦ ξύλου κατενεχθέντα αὐτὸν ἐπιτεθῆναι πεπυρωμένοις ὁστράκοις, ἅπερ μέχρι τῶν ἐγκάτων αὐτοῦ διῆλθον. Αἰσθόμενος δὲ δεινοτάτου πόνου, προσηῦχετο λέγων· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ἡ τῶν ἀπελπισμένων ἐλπὶς, ἡ τῶν ἀβοηθήτων βοήθεια, τὸ φῶς τῶν ἐν σκότει, ἡ ἀνάστασις τῶν τεθανατομένων, εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου, καὶ κούφισον τὸν πόνον τοῦτον, ὅτι διὰ τὸ ὄνομά σου τὸ ἅγιον ταῦτα πάσχω. Ὡς δὲ εἶδεν ὁ Θεότεκνος καὶ τὴν τῶν ὀστράκων ἄπρακτον οὖσαν πεῖραν πρὸς τὴν ἑαυτοῦ βουλὴν, ἐκέλευσεν αὐτὸν πάλιν τῷ ξύλῳ προσάγεσθαι, καὶ τοῖς ὄνυξιν ἀναξέειν τὰ τραύματα. Οὐδεμίαν δὲ αἴσθησιν ὁ μάρτυς τοῦ Χριστοῦ εἶχε τοῦ σώματος, καὶ παίζειν αὐτοὺς μᾶλλον εἴπερ σπουδάζειν ἐδόκει· μόνη δὲ ἡ γλῶσσα αὐτοῦ ἦν ὑγιὴς, ὑμνοῦσα τὸν. Κύριον, ἥνπερ τότε οἱ ἀσεβεῖς σῶαν ωρὸς ἄρνησιν ἐφύλαξαν, ἔλαθον δὲ αὐτοὺς ὅτι ωρὸς βεβαίωσιν μᾶλλον ὁμολογίας ταύτην φυλάττουσιν.

[31] Ὡς δὲ εἶδεν ὁ Θεότεκνος ἀποροῦντα ἑαυτὸν πρὸς τὰς τῶν βασάνων ἐπινοίας, καὶ τοὺς κολάζοντας δημίους ἀτονήσαντας τὸ καθόλου, καὶ μηδὲν δυναμένους, τὸν δὲ μάρτυρα τῇ προθέσει ἀκμαιότερον ὑπάρχοντα, ἔδωκε τὴν ἀπόφασιν εἰπών· Θεόδοτον τὸν προστάτην τῶν Γαληλαίων τῶν δὲ θεῶν ἐχθρὸν, ἀντιπίπτοντα τοῖς προστάγμασι τῶν ἀηττήτων Βασιλέων, καταφρονήσαντος δὴ κᾀμοῦ, κελεύει ἡ ἐμὴ ἐξουσία τὴν διὰ τοῦ ξίφους ὑποστῆναι τιμωρίαν, καὶ μετὰ τὸ ἀποτμηθῆναι τὸ σῶμα αὐτοῦ πυρὶ καυθῆναι, ὅπως μὴ οἱ Χριστιανοὶ λαβόντες αὐτὸ θάψωσι. Λαβόντος δὲ αὐτοῦ τὴν ἀπόφασιν, ωᾶσα ἡ πόλις ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν συνεξῆλθον αὐτῷ ἰδεῖν τὸ τέλος. Γενομένων δὲ αὐτῶν ἐν τῷ τόπῳ, προσηύξατο ὁ μάρτυς λέγων· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ὁ ποιητὴς οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁ μὴ ἐγκαταλιμπάνων τοὺς ἐπί σοι πεποιθότας, εὐχαριστῶ σοι ὅτι ἐποίησάς με ἄξιον πολίτην της ἐπουρανίου σου πόλεως, καὶ συμμέτοχον τῆς σῆς βασιλείας· εὐχαριστῶ σοι ὅτι ἠξίωσάς με νικῆσαι τὸν δράκοντα, καὶ συντρίψαι αὐτοῦ τὴν κεφαλήν· δός ἄνεσιν τοῖς δούλοις σου, μέχρις ἐμοῦ στήσας τῶν ἐχθρῶν τὴν ἐπανάστασιν· δός εἰρηνεύειν τὴν Ἐκκλησίαν σου, ῥυσάμενος αὐτὴν ἐκ της τοῦ διαβόλου τυραννίδος. Καὶ τελέσαντος αὐτοῦ τὸ Ἀμὴν, στραφεὶς καὶ ἰδὼν τοὺς ἀδελφοὺς κλαίοντας, εἶπεν αὐτοῖς· Μὴ κλαίετε ἀδελφοὶ, ἀλλὰ δοξάσατε τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν ποιήσαντα τελείως τὸν δρόμον δραμεῖν, καὶ νικῆσαι τὸν ἐχθρόν· ἔσομαι γὰρ ἐν παῤῥησίᾳ ἐν τοῖς οὐρανοίς ὑπὲρ ἡμῶν ἀδιαλέλπτως ἐντυχάνων τῷ Θεῷ. Ταῦτα δὲ αὐτοῦ εἰπόντος, ἐδέξατο τὸ ξίφος χαίρων.

[32] Ἅψαντες οὖν πυρὰν μεγίστην οἱ δήμιοι, ἔβαλον τὸ λείψανον τοῦ ἁγίου Μάρτυρος, περιθέντες ξύλα πολλά. Κατ᾽ οἰκονομίαν δὲ τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας αἰφνίδιον φαίνεται αὐτοῖς ὑπὲρ τὴν πυρὰν φῶς κυκλώθεν περιαστράπτων, ὥστε μὴ τολμᾷν τοὺς ὑποκαίοντας προσεγγίσαι· ἔσωθεν οὖν ἔμεινε τὸ τίμιον τοῦ Μάρτυρος λείψανον ἀβλαβές. Ἀπήγγειλαν δὲ τὰ γινόμενα οἱὑπηρέται τῷ Θεοτέκνῳ· ὁ δὲ ἐκέλευσε παραμένειν αὐτοὺς καὶ φυλάσσειν τὸ λείψανον, ἐπὶ τῷ τόπῳ ἔνθα τὴν κεφαλὴν ἀπέθετο. Παρέμενον οὖν κατὰ τὸ κελευσθὲν αὐτοῖς οἱ στρατιῶται, φυλάσσοντες τὸ λείψανον τοῦ ἁγίου· παρεγένετο δὲ κατὰ τὰς συνθήκας ὁ Πρεσβύτερος Φρόντων ἀπὸ τοῦ κτήματος Μαλοῦ, ἐπικομίζων τὸν δακτύλιον τοῦ ἁγίου Μάρτυρος, ὅνπερ αὐτῷ δέδωκε τῶν λειψάνων ἕνεκα, ἔχων μεθ᾽ ἑαυτοῦ καὶ ὑποζύγιον, ὅπερ οἴνου ἐφόρτωσε παλαιοῦ, γεωργεῖ γὰρ ὁ τὸ πανυδόκιμος b. Φθάσας οὖν τὴν πόλιν ὀψίας οὔσης, κατὰ βούλησιν τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας, ἡ ὄνος ἐπὶ τὸν τόπον ἐξέκλινεν, ἔνθα ἔκειτο τὸ λείψανον τοῦ ἁγίου Μάρτυρος· ὡς οὖν εἶδον οἱ τηροῦντες τὴν ὄνον, ἐπέδραμον, καὶ πρὸς τὸν Πρεσβύτερον εἶπον· Ποῦ πορέυῃ ξένε, ὀψίας οὔσης βαθείας; ἐλθὲ μᾶλλον, μεῖνον μεθ᾽ ἡμῶν, καὶ ἡ ὄνος σου δαψιλῶς τραφήσεται· καὶ γὰρ καὶ χόρτος πολὺς ὡς ὁρᾷς, εἰ δὲ καὶ εἰς τῆς σπορίμους χώρας βουληθεὶς, οὐδείς ἐστιν ὁ κωλύσων· καὶ σὺ γὰρ αὐτῷ ἀνεκτότερον ἔσται τὸ μεθ᾽ ἡμῶν μεῖναι, ἢ διοχληθῆναι πανδοχικῇ ἀγνωμοσύνῃ.

[33] Καὶ ὁ Πρεσβύτερος ἀποκλίνας τῆς ὁδοῦ τὴν ὄνον ἀφυῶς, ἐπὶ τὴν καλύβην ὥρμησεν, ἣν ἧσαν αὐτοὶ δι᾽ ἑαυτῶν ἐποιήσαντες ἐν τῇ πρὸ ταύτης ἡμέρᾳ, κλῶνας ἐγείροντες καὶ ἰτεῶν περιστήσαντες, καὶ δεσμὰς ἒξωθεν περισυνθέντες καλάμων· πλησίον δὲ τῆς καλύβης ἔκειτο τὸ λείψανον τοῦ Μάρτυρος, κλάδων ἐπικειμένων καὶ χόρτου· ἦν δὲ καὶ πῦρ ἀναπτόμενον πλησίον τῆς καλύβης, καὶ δεῖπνον ηὐτρεπισμένον· καὶ οἱ πρῶτοι αὐτῶν ἀπὸ λουτροῦ ἐλθόντες πρὸς τὴν καλύβην, ἔπινον ἀναπεσόντες εἰς τὸ ἔδαφος, ταπίτων αὐτοῖς ἡπλωμένων καὶ χόρτου· ὡς οὖν ἐκεῖνοι τὸν πρεσβύτερον πιεῖν σὺν αὐτοῖς προετρέποντο, αἰτῆσας σκεῦος ἐκεῖνος, τὴν ὄνον ἐπεφύρτωσε, καὶ τοῦ οἴνου πλήσας τοῦ ἰδίου, εἶπε· γεύσασθε καὶ μάθετε τῆς τοῦ οἴνου τούτου πιότητος· ἴσως γὰρ οὐ φαῦλος ὑμῖν φανήσεται. Ταῦτα εἰπὼν ὁ πρεσβύτερος, καὶ ἡρέμα πρὸς ἑαυτὸν μειδιάσας, μεστὸν αὐτοῖς τὸ σκεῦος τοῦ οἴνου ἐπεδίδου· οἱ δὲ θαυμάσαντες τήν τε εὐωδίαν, καὶ τὴν γεῦσιν ἐπυνθάνοντο πόσων ἂν εἶεν ἐτῶν ὁ οἶνος· ὁ δὲ πέντε εἶπεν ὑπάρχειν ἐτῶν αὐτόν· καί φησιν, Συντόμος ἄφες πίομεν, πάνυ γὰρ ἀπὸ τοῦ καμάτου καταπεπονήμεθα ὑπὸ τῆς δίψης. Εἰπόντος δὲ τοῦ πρεσβυτέρου, Χαριεντῶς ἀπολαύσατε ὅσον δύνασθε ποιεῖν, ἀποκρίνεται Μητρόδωρός τις τῶν νεανίσκων εἷς γελάσας, οὐκ ἂν λαθεῖν δύναμαι ἐν ὅλῳ χρόνῳ, οὐδ᾽ ἂν πίω ἐκεῖνο τὸ πόμα, ὅπερ λέγουσιν εἶναι τῆς λήθης· οὐ δὲ γὰρ πάντες ὁμοῦ οἱ Χριστιανοὶ ἔλαβον τοιαύτας πληγὰς, οἵας ἐγὼ πρώην κατέπιον διὰ τὰς γυναῖκας τὰς ἐκ τῆς λίμνης κλαπείσας, ἀλλὰ νῦν δαψιλὲς, παράσχες ὦ ξένε, καταχέας ἐκ τοῦ μαρωνίου ἀκράτου, ὅπως μοι λήθην τῶν ἀλγηδόνων ἐκείνων πορίσωμαι. Καὶ ὁ Φρόντων, ἀγνοῶ γὰρ ἅσπερ λέγεις γυναῖκας, νεανίσκε, τοῦ δὲ Μάρωνος ἡ κρήνη αὕτη ὑπάρχει πλησίον· ὑπολαβὼν δὲ τὸν νεανίσκον τις ἕτερος ὀνόματι Ἀπολλώνιος, πρὸς τὸν Μητρόδωρον λέγει· Ὅρα μή σοι τοῦ Μάρωνος ὃ λέγεις πόμα οὐαὶ ἀνεπιτήδειον ἔσται, πρὸς ἀσφάλειαν τὸν χαλκοὺν τοῦτο φυλάσσοντι, τὸν καὶ τὰς γυναῖκας, ἅς λέγεις, ἀπὸ τῆς λίμνης κλέψαντα.

[34] Καὶ ὁ Πρεσβύτερος εἶπεν· Ἤμαρτον ὡς ἔοικε μὴ καὶ ἑρμηνέα ὧδε μεθ᾽ ἑαυτοῦ κομισάμενος, ὃς τῶν ὑφ᾽ ὑμῶν λεγομένων ἑρμήνευσέ μοι ἅπαντα· οὐδὲν γὰρ ἀρτίως τῶν ὑφ᾽ ὑμῶν λαλουμένων ἐπίσταμαι. Τίνες μὲν αἱ γυναῖκες, ἅς ἀπὸ τῆς λίμνης ἔκλεψαν, τίς δὲ ὁ χαλκοῦς ὑμῖν ὅν λέγετε φυλάσσειν; ἢ τάχα ἀνδριάντα φυλάττετε πόθεν ἀρτίως κομισθέντα, ἢ ὄντως παραβολὰς φθέγγεσθε καταγελῶντες τῆς ἀγροικίας μου; Μέλλοντος δὲ τοῦ Μητροδώρου φθέγξασθαι, προλαβὼν ἄλλος τῶν νεωτέρων, ὅς ἐκαλεῖτο Γλαυκέντιος, εἷπεν· Ὦ ξένε, μηδὲν παρὰ τῶν ἑταίρων μου ἀκούων παράδοξον ἡγοῦ· χαλκοῦν γὰρ ὀνομάζοντες ἄνδρα, οὐδὲν ξένον περὶ αὐτοῦ λέγουσιν, ἢ ἄν τε χαλκοῦν αὐτὸν καλοῦσι, κἄν τε σιδηροῦν, καὶ γὰρ καὶ χαλκοῦ καὶ σιδήρου καὶ πάσης φύσεως οἴδαμεν ἡμαῖς κρείττονα καὶ στεῤῥότερον τοῦτον· χαλκὸς γὰρ καὶ σίδηρος πυρὶ εἷξε καὶ τέχνῃ κατεπονήθη, καὶ αὐτὸν ὅν λέγουσιν ἀδάμαντα καὶ τέχνῃ καὶ ἐπινοίαις ἥττήθη· τούτῳ δὲ καὶ πῦρ καὶ σίδηρος καὶ ἑλκυσμοὶ προσαχθέντες, πάντα ἔμειναν ἀργά· καὶ ὁ Πρεσβύτερος εἶπεν· ἀληθῶς περὶ ἀνθρώπου λέγετε; ἢ περὶ ἄλλου τινὸς; οὐ γὰρ μανθάνου σαφῶς. Καὶ ὁ Γλαυκέντιος εἶπεν· Ἀπορῶ ὦ ξένε τὴν ἐκείνου φύσιν ἐξηγήσασθαι· ἐάν τε γὰρ ἄνθρωπον αὐτὸν ὀνομάσω, οὐκ ἄνθρωπος τοιαῦτα ἠγωνίσατό ποτε· ὄτι μὲν γὰρ ἦν πολίτης ἡμέτερος, καὶ ἔστιν αὐτοῦ ὁ οἶκος ἐνταῦθα, καὶ γένος καὶ κτήματα, τοῦτο πάντες ἐπίστανται· ὅτι δὲ ἀνθρώπου φύσιν οὐκ εἶχεν, τοῦτο φανερῶς διὰ τῶν ἔργων ἀπέδειξε· καὶ γὰρ μαστιζόμενος καὶ τεμνόμενος, καὶ τὰ μέλη πάντα ὑπὸ πυρὸς καταπτώμενος, ὑπ᾽ οὐδενὸς τῶν ἐνοχλούντων τὸν λογισμὸν μετετέθη, ἀλλ᾽ ἔμεινεν ὑπὸ τῆς πρώτης κρίσεως ἠσφαλισμένος τὴν γνώμην, ὡς πέτρα ὑπὸ κυμάτων ὀχλουμένη καὶ παντελῶς μένει ἀτίνακτος.

[35] Θεόδοτος μὲν τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἦν, Χριστιανὸς δὲ τὴν θρησκείαν, τοῦ λογισμοῦ δὲ τὴν κρίσιν ὑπὸ παντὸς πράγματος ἀμετάθετος, παρθένους δὲ ἐν τῇ πλησίον λίμνῃ καταβυθισθείσας τινὰς ἑπτὰ τὸν ἀριθμὸν, καὶ κελευσθείσας ἐναπομένειν τῷ ὕδατι, λάθρα αὐτὸς ἀνελόμενος, παρέδωκε ταφῇ· καὶ ἐπειδὴ πάλιν πολλοὺς Χριστιανοὺς συναρπασθέντας ἔμαθε, καὶ τοῖς ἄρχουσι πρὸς τιμωρίαν δοθέντας, φοβηθεὶς μὴ τὴν ἑαυτῶν θρησκείαν ἀρνήσωνται, ἑαυτὸν τοῖς ἄρχουσι κατεμήνυσε, καὶ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ὡμολόγησεν, ὥστε μὴ ἄλλους ἀντ᾽ ἐκείνου κολάζεσθαι. Τοῦ δὲ Ἄρχοντος ὑπισχνουμένου αὐτῷ μυρία χρημάτων πλήθη, καὶ ἀξιώματα καὶ τιμὰς καὶ τῶν θεῶν ἀρχιερέα, εἰ αὐτοῖς θυσιάσας τῶν Χριστιανῶν ἀρνήσοιτο τὴν θρησκείαν· αὐτὸς δὲ διαχλευάσας τοὺς ἄρχοντας καὶ σκώψας, καὶ τοὺς Θεοὺς λοιδορήσας, καὶ τῶν νόμων τῶν Βασιλέων καταπαίξας, οὐ δὲ ἠξίωσε τῷ Ἅρχοντι δοῦναι ἀπόκρισιν. Ἐπειδὴ οὖν μαστιχθεὶς, καὶ παντοίαις ἐγκαρτερήσας κολάσεσιν, οὐδὲν ἐκ τῶν μαστίγων ἐδόκει πάσχειν τοιοῦτον, ὁποῖα ἡμᾶς διέθηκε διὰ τῶν λόγων· καὶ γὰρ καὶ τοῖς τύπτουσιν αὐτὸν ἔσκωπτε μετὰ γέλωτος, ὡς ὑπὸ ἀτονίας ἐκλυθέντας, καὶ τῷ Ἄρχοντι δὲ ὡς ἀτίμῳ ἀνδραπόδῳ διελέγετο, καὶ τῶν τυπτόντων ἀποκαμνόντων, αὐτὸς ὕμνοις ἐμελώδει, ὡς ὑπὸ τῶν μαστίγων μᾶλλον ῥωννύμενος· τὸ τελευταῖον ἀποκεφαλισθεὶς, ἐκελεύσθη κατακαεῖναι πυρί. Ἡμεῖς οὖν εὑρέθημεν οἱ τρισάθλιοι, καὶ οἱ περὶ τούτου τὰς τιμωρίας πάλιν ἀναδεχόμενοι, τῆς γὰρ πυρᾶς ἀναφθείσης, κρείττονα λόγου θαύματα περὶ τὸν φλόγα ἐγένετο· ἴδομεν κύκλω ὑπερμεγέθη φῶς, καὶ οὐχ ἥψατο τὸ πῦρ τοῦ Θεοδότου· ἐκελεύσθημεν οὖν τηρεῖν αὐτὸν διὰ τοὺς Χριστιανοὺς, καὶ ἔδειξε τῷ Πρεσβυτέρῳ τὸν τόπον ὅπου ἔκειτο τὸ λείψανον.

[36] Γνοὺς οὖν ὁ Πρεσβύτερος αὐτὸν εἶναι τὸν ἅγιον Θεόδοτον, εὐχαρίστησε τῷ Θεῷ, καὶ τῇ αὐτοῦ ἀγαθότητι παρεκάλει συνεργῆσαι αὐτῷ τῆς τῶν λειψάνων ἀναιρέσεως. Χαρεὶς οὖν ὁ Πρεσβύτερος, ἔτι μᾶλλον καὶ μᾶλλον τοῦ οἴνου μετεδίδου αὐτοῖς δαψιλέστερον ἐμφορηθῆναι· πιόντων οὖν αὐτῶν ἐπὶ πολὺ, καὶ εἰς μέθην τραπέντων, ὕπνῳ βαρεῖ κατεσχέθησαν. Ἀναστὰς οὖν ὁ Πρεσβύτερος, καὶ ἀράμενος τὸ τίμιον λείψανον, ἐπέθηκε τῇ ὄνῳ, εἰπών· Ὑπαγε ὦ μάκαρ, πλήρωσον τὰς συνθήκας, ἅς συνέθου μοι, προσθεὶς καὶ τὸν δακτύλιον τοῦ Μάρτυρος τοῖς λειψάνοις· τοὺς κλῶνας δὲ καὶ τὸν χόρτον τὸν ἐπικείμενον τῷ λειψάνῳ, συνέθηκε καθὰ ἦν, ὥστε μὴὑπονοῆσαι τοὺς φυλάσσοντας ὅτι ἀπώλεσαν τὸ λείψανον. Φωτὸς δὲ ἐπιγενομένου, καὶ τῆς ἡμέρας διαυγασθείσης, ἀναστὰς ὁ Πρεσβύτερος, ἐζήτει τὴν ὄνον ὡς ἤδη ἀπολωλυῖαν, καὶ πολὺν ἐποίει θόπυβον τὰς χεῖρας συγκρούων, κλαίων καὶ λέγων, Ἀπόλεσα τὴν ὄνον μου. Ἐνόμισαν οὖν οἱ φυλάσσοντες ἀσφαλῶς λέγειν αὐτὸν, μὴ ἐγνωκότες τὰ γεγονότα· ἐνόμισαν γὰρ ὑπὸ τὸν χόρτον κεῖσθαι καὶ τὰ λείψανα. Ἡ δὲ ὅνος ὁδηγηθεῖσα ὑπὸ ἁγίου Ἀγγέλου δι᾽ ἀνυπόπτων τόπων, ἀπῆλθεν εἰς τὴν Μαλῶ, καὶ ἐκοιμήθη ἐν τῷ τόπῳ μετὰ τοῦ φόρτου αὐτῆς, ἔνθα ἀρτίως ἐστὶ τὸ μαρτύριον τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου Μάρτυρος Θεοδότου. Παραγενόμενοι δέ τινες τῆς κώμης, ἀπήγγειλαν τῷ Πρεσβυτέρῳ ὅτι ἡ ὄνος μόνη καθ᾽ ἑαυτὴν ἀπεκόμισε τὰ ἅγια λείψανα, καὶ μένει σὲ ἐν τῷ τόπῳ. Ὁ μὲν οὖν Πρεσβύτερος οὑτως ἐπὶ τὴν Μαλὸν ἀνεχώρησεν, νομισθεὶς ἀπολωλέναι τὴν ὄνον· οἱ δὲ φυλάσσοντες τὸ σῶμα τοῦ Μάρτυρος, ἔτι τῷ τόπῳ παρέμενον, ὑπολαμβάνοντες ὑπὸ τὸν χόρτον κεῖσθαι τὸ ἅγιον λείψανον. Τοῦτον τὸν τρόπον τὸ λείψανον τοῦ ἐνδόξου Μάρτυρος Θεοδότου ἐπὶ τὴν Μαλὸν μετετέθη, θαυμαστὴν οἰκονομίαν ποιήσαντος τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ, καὶ τὸν ἀγῶνα τετιμηκότα τοῦ Μάρτυρος.

[37] Ταῦτα πάντα ἐγὼ Νεῖλος ταπεινὸς ἐξέδωκα ὑμῖν μετὰ πάσης ἀκριβείας τοῖς θεοφιλέσιν ἀδελφοῖς· ὃς καὶ ἐν τῇ φυλακῇ συνὼν αὐτῷ, καὶ ἕκαστα γνοὺς ἃ εἰς γνῶσιν ἤγαγον, πανταχοῦ τῆς ἀληθείας φροντίσας, ὅπως καὶ ὑμεῖς μετὰ πάσης πίστεως, καὶ πληροφορίας ἀκούοντες, σχοίητε μέρος μετά τοῦ Ἁγίου καὶ ἐνδόξου Μάρτυρος Θεοδότου, καὶ πάντων τῶν Ἁγίων τῆν ὐπὲρ εὐσεβείας ἀγωνισαμένων, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος ἅμα τῷ Πατρὶ, καὶ τῷ Ἁγίου Πνεύματι εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.

[29] Exinde transierunt dies quinque, quando Theotecnus urbe media & spectabili loco jussit auditorium sibi extrui, [Præses iterum ad defectionem solicitatum frustra,] & satellibus mandavit eo adducere Martyrem, quod mox factum est quam diligentissime: ad venientem autem sic est affatus est: Accede ad nos proprius, Theodote: intelligo enim te, eruditum iis quæ ante facta sunt, meliorem nunc esse, & priorem superbiam dimisisse. Profecto contra rationem omnem tantos in te cruciatus attraxisti, etiam invitis nobis. Nunc ergo, abjecta feritate & pervicacia, agnosce dominatum omnipotentium deorum, ut nostris perfruaris muneribus, quæ antehac promisi tibi, & etiam nunc paratus sum exhibere sacrificanti diis. Dispice quid expediat tibi: alias enim vides paratum tibi ignem, exacutum ferrum, ferarum rictus ad lanienam hiantes; quæ si volueris experiri, priora tormenta non nisi umbræ ad hæc posteriora videbuntur. Ad quæ Martyr nihil formidans, Ecquid, inquit, o Theotecne, adeo grande contra me excogitabis, quod possit resistere potestati Domini mei Jesu Christi? Quamvis autem corpus meum totum sit prioribus plagis dissolutum, ut vides; novam tamen roboris mei experientiam sume, diversaque tormenta membris meis admove; ut videas quam valia sint ad tolerantiam, quæ modo dissipata videbantur.

[30] Tunc iterum jussit Theotecnus Sanctum applicari ad lignum: [iterumque in equuleo laniatum] & utrimque adstantes lictores, tamquam feræ, cœperunt priorum vulnerum loca scrutari, & ungulas quam profundissime lateribus infigere, interim dum gloriosus Martyr, voce magna fidem confitebatur. Videns ergo Præses se frustra laborare, & fatigatos torrores deficere, depositum de ligno jussit supra ignitas testulas collocari; quibus etiam interiora corporis penetrantibus, gravissimum dolorem sentiens Theodotus, oravit dicens: Domine Jesu Christe, spes desperatorum exaudi orationem meam, & cruciatum hunc mitiga; quia propter nomen sanctum tuum ista patior. [ac tertio,] Sensit ergo Theotecnus etiam testularum experimentum ad suam voluntatem nihil prodesse: rursumque mandavit in equuleo appendi sublatum ac denuo priores plagas sulcari. Sed nullum corporis sui sensum ostendebat Martyr, videbanturque lictores ei joco potius quam serio agere: sola autem lingua ejus permanebat illæsa, glorificans Deum, quam ei servare ad negandum volebant impii, nescientes quod hanc ei potius ad confirmandam veritatem relinquerent.

[31] Tandem cernens Theotecnus, neque sufficere ad novos cruciatus excogitandos, neque tortores jam prorsus exhaustos quidquam amplius posse; [denique capite plecti jubet:] Martyrem vero in proposito firmiorem, tulit in eum sententiam dicens: Theodotum protectorem Galilæorum, deorum vero hostem, invictorum Imperatorum mandatis non parentem, meque etiam contemnentem, potestas nostra jubet gladii subire pœnam, & decollati corpus igne comburi, ne illud nacti Christiani sepeliant. Lata sententia exiit cum Martyre multitudo universa virorum atque mulierum, finem videre cupiens: cumque ad locum pervenissent, orare cœpit Martyr in hæc verba: Domine Jesu Christe, cæli terræque conditor, [quo facto,] qui non derelinquis sperantes in te, gratias tibi ago, quia fecisti me dignum cælestis tuæ urbis civem tuique regni consortem: gratias tibi ago quia donasti mihi draconem vincere & caput ejus conterere. Da requiem servis tuis atque in me siste violentiam inimicorum; da Ecclesiæ tuæ pacem, eruens eam a tyrannide diaboli. Cumque orationem finiens adjunxisset, Amen, conversus vidit Fratres flentes, & dixit: Nolite lugere, Fratres, sed glorificate Dominum nostrum Jesum Christum, qui fecit ut perficerem cursum meum & inimicum superarem: deinceps enim in cælis cum fiducia pro vobis Deum deprecabor. Et hoc dicto gaudens excepit gladium.

[32] Tum vero pyra ingenti constructa, cadaver sancti Martyris in ipsam conjecere lictores, multam materiam circum ponentes: sed quadam Dei hominibus consulentis providentia subito apparuit supra pyram lumen circumquaque refulgens, [corpus ab igne intactum] ita ut nemo eorum qui ignem succensuri erant accedere auderet: atque ita sacrum corpus intra pyram illæsum mansit. Nuntiantibus autem id Theotecno famulis suis, jussit eos istic manere in loco ubi positum erat caput, & cadaver custodire. Manserunt igitur ibi milites, sicuti sibi mandatum fuerat, ad custodiam: advenit autem eodem, [servantes milites invenit Fronto;] juxta condictum ex vico Malo Presbyter Fronto, ferens annulum sancti Martyris, quem dederat ei Reliquiarum causa, habens etiam secum jumentum vino veteri onustum: agriculturam enim exercet egregius iste vir. Accedens ergo ad urbem circa vesperam, ex Dei providentis voluntate, procubuit asina supra locum ubi jacebat corpus sancti Martyris: quod videntes custodes, accurrerunt dixeruntque Presbytero: Quo pergis, hospes, profunda jam vespera? quin tu potius venis & manes nobiscum, ubi asina tua large pascetur: ecce enim copiosum adest gramen, & si in sata eam velis immittere nemo est qui prohibeat: tibi vero tolerabilius est nobiscum manere, quam cauponaria inurbanitate vexari.

[33] Ergo asinam a via deflectens Presbyter in tugurium ingressus est, [& vinum quod in urbem serebat propinans,] quod illi pro se struxerant die præcedenti, erectos salicum ramos extrorsum vincientes contortis calamis: jacebat autem juxta tugurium cadaver Martyris, ramis superinjectis fœnoque opertum: erat autem etiam ignis prope accensus & cœna parata. Tum eorum primi, reversi a lavacro ad tugurium, cœperunt bibere incumbentes tapetiis super humum fœnumque explicatis: invitabant autem etiam Presbyterum ad bibendum secum. Ille vero postulans poculum exoneravit asinam: illudque proprio suo vino implens, inquit: Gustate & experimini quale hoc vinum sit, fortassis enim non malum vobis videbitur. Ita locutus modesteque subridens, plenum vino poculum eis tradidit: cujus illi odorem saporemque admirati, interrogant senem quot annorum sit. Asserente autem Presbytero, annorum esse quinque, Sine, inquiunt, bibamus cito, magna enim siti laboramus. Presbyter autem ait: Hilariter sumite, quantum bibere potestis. Cui adolescentium unus, nomine Metrodorus, arridens respondit, Numquam potero in omni vita mea oblivisci, nequidem si potum illum sumpsero quem Lethes dicunt: quia Christiani simul omnes non tales plagas acceperunt, quales ego nuper gustavi propter mulieres ex palude subductas: nunc autem largiter præbe, hospes, ex mero illo Maronio fundens, ut dolorum istorum bibam oblivionem. Tum Fronto. Nescio quas mulieres dicas, adolescens, [intelligit de Virginibus & Theodoto:] Maronis autem fontem prope esse scio. Tu vero Metrodore, inquit alius cui nomen Apollonius, vide ne istud Maronis, quod ais, poculum, magnum tibi malum pariat, jusso custodire æreum illum hominem, qui modo memoratas a te mulieres ex palude furatus est.

[34] Adhæc Presbyter, Peccavi sane quod interpretem non adduxerim, qui mihi sermonem vestrum explicet; nihil enim eorum hactenus quæ dicitis intelligo. Quænam mulieres illæ furto subductæ ex lacu, aut quis iste æreus quem vos dicitis custodire? [quem illi æneum hominem appellantes] an forte statuam huc usque adductam servatis? vel ænigmata loquimini, ut rusticitatem meam habeatis ludibrio? Volebat respondere Metrodorus, sed prævertit eum alius Glaucentius appellatus, atque ait: O hospes, Nihil eorum quæ dicuntur a sociis meis tibi mirum videatur; virum enim æreum nominantes, nihil a vero alienum dicunt: sive enim æreum sive ferreum dixerint, scius cum & ære & ferro & alia quavis natura meliorem ac firmiorem fuisse. Siquidem æs & ferrum cædit igni & arte laboratur; ipse etiam, quem vocant adamantem, industria & ingenio superatur; illi autem admotus ignis, ferrumque & ungulæ nihil profecerunt. Necdum, inquit Presbyter, clare assequor quid velis, utrum scilicet de homine loquamini, an de re alia quapiam. Cui Glaucentius, Ægre, inquit, o hospes, naturam ejus tibi explicavero: si enim hominem appellavero, nullus unquam homo ita certavit. Sciunt quidem omnes quod civis noster sit, cujus hic & domus, & genus, & possessiones sunt: quod autem humanam non habuerit naturam, ipsis operibus manifeste monstravit. Etenim verberatus, & sectus, atque per omnia membra ustulatus igne, nullum se affligentibus verbum reponebat, sed firmus in sententia persistebat in priori proposito, sicut rupes a fluctibus concussa manet undequaque immobilis.

[35] [passionem ejus admirabundi narrant,] Nomen viro Theodotus erat, qui religione Christianus a propositi sententia nullo potuit molimine dimoveri. Virgines septem, in hac palude suffocatas jussasque sub aquis permanere, clam sustulit ac sepulturæ tradidit. Postquam autem didicit ideo Christianos multos esse correptos, & Magistratibus ad supplicium traditos, veritus ne suam religionem abnegarent, ultro se Magistratibus manifestavit, suumque opus fassus est, ne pro eo alii torquerentur. Quamvis autem Præses ei pollicetur infinitas opes dignitatesque & honores, adeo ut etiam summum Pontificatum ei deferret, si diis sacrificans Christianorum fidem ejuraret; ille tamen Magistratus irridens, deosque afficiens contumelia, & Imperatorum leges contemnens, nec responso quidem dignabatur Præsidem. Postquam autem verberatus fuit, [sibique commissam custodiam corporis:] & omnis generis tormenta sustinuit, nihil ex plagis pati videbatur; sicut & ipse nobis verbis affirmabat: illudebat enim percutientibus cum risu, velut inertia dissolutis; Præsidemque ut vile mancipium alloquebatur: cumque lassarentur qui eum cruciabant, ipse velut plagis factus robustior canebat hymnos; donec denique capite minutus, jussus est igne comburi. Nos vero infelices iterum ejus causa cruciari metuimus: etenim pyra incensa, circum ignem facta sunt miracula nullis verbis explicanda, vidimusque lumen in circuitu magnum, neque flamma Theodotum attigit. Jussi ergo sumus custodire eum propter Christianos: & hæc dicens adolescens, monstrabat Presbytero locum in quo jacebat cadaver.

[36] [quod illis inebriatis,] Intelligens ergo Fronto ipsum esse S. Theodotum, gratias agebat Deo, ipsiusque bonitatem sibi adesse petebat ad tollendum corpus. Gaudens autem, amplius & amplius eis offerebat de vino, atque ad liberalius sumendum invitabat; usque dum illi inebriati & somno gravi correpti sunt. Tum consurgens Presbyter & venerandum corpus tollens, imposuit asinæ suæ, & dixit: Euge, Martyr, adimple quas mihi fecisti promissiones; simulque annulum inseruit ipsius digito. Deinde ramos fœnumque, [clam sublatum imponit asinæ] uti jacuerant supra Sanctum, sic iterum composuit, ut custodes non suspicarentur aliquid esse ablatum. Illucescente autem die surgens Presbyter quærebat asinam velut amissam, multumque excitabat strepitum complodens manus, ploransque & dicens; Amisi asinam meam. Serio ergo credebant eum loqui custodes, nescientes quod actum erat: quia putabant sub fœno jacere adhuc corpus sanctum. Asina autem deducta ab Angelo, per devia loca abiit in Malum: & cum suo onere procubuit eo, loco ubi nunc est confessio sancti & gloriosi Martyris Theodoti. Advenientes autem quidam ex vico nuntiaverunt Presbytero, quod asina sola per se attulerit sacra lipsana, [Malum vecturæ.] maneatque in loco. Malum ergo reversus est Presbyter, qui asinam amissam querebatur: custodes autem permanserunt in loco arbitrati corpus adhuc esse sub fœno. Atque in hunc modum gloriosi Martyris Reliquiæ translatæ fuerunt Malum, Deo admirabiliter id procurante, & agonem Martyris glorificante.

[37] [Epilogus oculati testis.] Hæc omnia ego humilis Nilus magna cum diligentia vobis, dilectis Deo Fratribus, tradidi: qui & in custodia cum illo fui, & singula novi quæ in notitiam vestram adduxi, ubique studens veritati, ut & vos ea audientes cum omni fide & certitudine, partem habeatis cum sancto & glorioso Martyre Theodoto, omnibusque Sanctis, qui pro pietate decertaverunt in Jesu Christo Domino nostro, cui est gloria & potestas, simul cum Patre & Spiritu sancto in secula. Amen.

ANNOTATA.

a Nimis angustum est tempus dierum quinque, quare existimo ut minimum legendum πεντεκαίδεκα quindecim.

b Ms. δόκιμον, ideo Sirletus vertit, vinum enim valde generosum locus ille profert, quasi pro, ὁ τὸ πάνυ δόκιμος legeretur, ὁ τόπος πάνυ δόκιμος sed ipsum verbum γεωργεῖ, agrum colit, explicationem ejusmodi non admittit.

DE S. POTAMONE MART.
EPISCOPO HERACLEÆ IN ÆGYPTO.

CIRCA AN. CCCXLI.

COMMENTARIUS HISTORICUS.
Vitæ & Martyrii Acta ex SS. Epiphanio & Athanasio: cultus recens.

Potamion Episcopus in Ægypto Martyr (S.)

D. P.

[1] Svperiorem Ægyptum, Thebaide transita, perfluens Nilus, priusquam ad Inferiorem descendat, septem ostiis evolvendus in mare, amplam diviso utrimque sinu complectitur insulam, quæ per se Nomum Heracleoten constituit, sic appellatum ab Heraclea, [Interfuit Concilio Nicæno ut Confessor,] nobili ad Nilum civitate. Huic Episcopus præfuit S. Potamon anno CCCXXV, quando Nicææ in Bithynia habita est prima Synodus generalis, CCCXVIII Episcoporum, undique ex toto Romano Imperio convocatorum; ipse vero inter ceteros egregiæ Confeßionis insignibus eminuit, unus ex iis, quos, ut lib. 11 cap. 4 ait Rufinus, dextris oculis effossis & sinistro poplite succiso per metalla damnaverat Maximinus.

[2] Idem deinde anno CCCXXXV, cum aliis quadraginta octo Episcopis, ex Ægypto secutus est S. Athanasium, Tyri de objectis criminibus judicandum: prout cum summa ipsius laude narrat Epiphanius hæresi 68. Epiphanii verba, ex meliori Petavii nostri versione, [deinde Tyrio an. 335] hæc sunt. Tyri in Phœnice convocari Synodum, Imperator Constantinus, jubet, eique judicio præesse cum aliis nonnullis Cæsareensem Eusebium, qui omnes in Arianorum inanissimum dogma propensiores erant. Cum his e Catholica Ægypti Ecclesia & Athanasio subjecta Episcopi quidam advocati sunt, primarii omnino ac præstantes viri, atque egregia vitæ sanctitate & religione præditi; inter quos felicis memoriæ magnus ille Potamon fuit, Heracleæ Episcopus & Confessor. Aderant & Meletiani, [ubi Eusebium Cæsareensem,] præsertim accusatores Athanasii. At B. Potamon, veritatis ac rectæ fidei ardore æstuans, vir summa loquendi libertate, qui nullius unquam personæ rationem habuerat, & pro veritatis confessione alterum in persecutione oculum amiserat; Eusebium sedentem & judicantem, stantem vero Athanasium conspicatus; dolore confectus & illacrymans, prout sinceris mentibus evenire solet, magna voce adversus Eusebium invectus est:

[3] Et, Tene, inquit, Eusebi, sedere, & innocentem Athanasium a te judicari? Quis ista sustinere possit? Dic, sodes, nonne mecum persecutionis tempore in custodia fuisti? [egregia libertate coarguit pro S. Athanasio.] Atque ego quidem oculum pro veritate perdidi: tu nulla corporis parte mutilarus es, neque martyrium subjisti, sed vivus integerque consistis. Quanam ratione e custodia evolasti? nisi quod persecutoribus nostris nefarium facinus admissurum te promisisti, vel etiam admisisti? Hæc Eusebius audiens, magnopere doluit; & repente consurgens, Concilium dimisit, itaque locutus est: Si huc accedentes tantopere nobis contradicere audetis, verum est profecto quod vestri accusatores objiciunt: nam cum hoc in loco tyrannidem quamdam exerceatis, multo id magis in patria vestra facitis.

[4] Hæc Epiphanius: quem si Græce loquentem intelligere potuisset Baronius, [Male vocatur in communionem schismatis Meletiani,] non scripsisset in suis ad Romanum Martyrologium notis, quod hic S. Potamon aliquando Meletio in schismate adhæserit, unde tandem pedem referens pro Catholica fide adversus Arianos egregie decertarit. Videtur Baronium decepisse Basileensis antiquæ versionis auctor Cornarius, obscure inter punctus, hoc modo: Et vocati sunt Episcopi Ægypti… Inter quos erat B. Potamon, magnus ille Heracleæ Episcopus & Confessor, sed & ex Meletianorum partibus, hi qui Athanasium accusabant. Verum sub meliori interpunctione sensum clarum etiam Cornarii verba habebunt, si sic legantur. Et vocati sunt Episcopi Ægypti … (inter quos erat B. Potamon …) sed & ex Meletianorum partibus, hi qui Athanasium accusabant, scilicet, vocati sunt. Certe Nicæni Concilii tempore nequaquam inter eos numerabatur Potamon, qui Meletio adhærebant. Imo Meletius ibidem ea conditione receptus cum suis ad Catholicam communionem, ne quos amplius Episcopos ordinaret; eorum autem nomina traderet, quos sibi habebat adhærentes; sic inquam receptus Meletius, non modo partiariis suis non annumeravit Sanctum Potamonem, sed expresse posuit Petrum τῆς Ἡρακλοῦς, id est, Heracleæ seu Heracleopoleos; utique ibi contra Patamonem pro sua factione ordinatum, sicuti alibi alios pro eadem factione ordinarat, contra Episcopos Catholicæ partis; idque docet Breviarium ipsum Meletii Papæ, datum Alexandro Episcopo, quod exhibet in Syllogo Athanasius, sive, ut cum vulgo loquar, in secunda Apologia.

[5] [& ab Arianis contusus colaphis] Idem Athanasius, in Epistola ad Solitarios, præclarum Potamonis finem, & primæ Confeßioni ac reliquæ vitæ consentaneum sic narrat: Serapammonem Episcopum & Confessorem in exilium egerunt (Philagrius Præfectus & Gregorius Pseudo episcopus) Potammonem vero, qui Confessor etiam ipse oculum in persecutione perdiderat, concidentes plagis cervici impactis, [Martyr obit,] non prius quieverunt quam mortuum hominem esse crederent. Tunc nempe abjectus ab eis, & ægre post horas aliquot curatus refocillatusque, resumpsit spiritum; Deo illi vitam concedente, sed admodum brevem. Post modicum enim tempus, ex verberum dolore, mortuus est, habens in Christo gloriam secundi martyrii.

[6] [post Pascha anni 341,] Hæc ita narrantur in hac epistola ab Athanasio, quasi anno CCCXLI statim ab adventu Philagrii & Gregorii in Ægyptum gesta Sed interponi saltem debet tota illa invasæ ecclesiæ tragœdia, unde ipsum Athanasium ægre fuga subtraxit, quam in Commentario de ejus Vita exhibuimus capite 13 ex ejus epistola ad Orthodoxos. Acta autem est illa, tempore Paschæ, quod in diem IX Aprilis cadebat: neque tunc Alexandriæ Episcopi aderant, in sua quique diœcesi propter festum occupatißimi. [incerto mense.] Sed nec Alexandriæ rem gestam esse constat, eoque evocatos Episcopos: potuit enim circumferri persecutio per Ægyptum, obeunte eam Philagrio Præfecto & Balacio Duce ad ecclesias Arianis tradendas: potuit & subsequenti anno res esse gesta, ideoque duorum tam illustrium Confessorum vexatio prætermissa fuisse, in ea quam dixi ad Orthodoxos epistola.

[7] [die ignoto.] Multo minus possumus certi aliquid definire de die quo obiit S. Potamon. In hodierno quidem Romano Martyrologio, ad hunc XVIII Maji, sic legitur: In Ægypto S. Potamionis Episcopi, qui primo sub Maximino Confessor, deinde sub Constantio Imperatore & Philagrio Præside Ariano, martyrio coronatus est: sed nullius vetustioris Martyrologii exemplo ita legere docemur. [Nomen in hodierno Romano: sed unde?] Citatur in Notis Beda, supposititius scilicet: hic autem, ut supra vidimus, aliud non habet, quam ex vetustiorum Martyrum Alexandrinorum classe temere acceptum Potamionem, post duos socios indidem sumptos: qui licet plurium Mss. consensu melius vocetur Potamon, & sic etiam ubique vocetur apud Athanasium & Epiphanium hic noster, Episcopus & Martyr, nulla tamen verosimilitudine præsumetur, hunc esse de quo agunt vetustißima Hieronymiani Martyrologii exemplaria; quibus qui inseruntur Martyres, credi possunt omnes sub ethnicis Imperatoribus paßi.

DE SANCTO FELICE
EPISCOPO SPELLATENSI MARTYRE.

SUB MAXIMIANO

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Controversia de loco Sedis & Martyrii discussa, cultus explicatus, refutati Hispani.

Felix Episcopus Martyr Spellatensis (S.)

AUCTORE G. H.

Felices plane sunt Sancti, qui post hanc miseram inter mortales peractam vitam, æternam assequantur in cælis felicitatem: pro qua obtinenda plurimi pro Christo sanguinem & vitam profuderunt. Horum varii etiam proprio suo nomine Felices fuerunt appellati, [Varii Sancti appellati Felices.] & a nobis hisce quinque prioribus mensibus ferme centum prolati, aliqui Presbyteri, varii Episcopi, ac tres Summi Pontifices: nec mirandum foret, si quæ uni sunt Acta propria, variis accommodentur. Occurrit ad hunc XVIII Maji S. Felix Episcopus Martyr, de cujus Sede Episcopali ac loco martyrii, non est idem omnium sensus. Antiquißima ejus memoria, quantum scimus, celebratur in Martyrologio Vsuardi his verbis: Ipso die, XV Kalendas Junii, Sancti Felicis Episcopi, qui apud Spellatensem urbem sub Maximiano Imperatore palmam martyrii adeptus est. [Spellatensis Episc. Mart. apud Vsuardum,] Ita habent Vsuardi exemplaria manuscripta quatuordecim, penes nos existentia, præcipua quæ putamus inveniri posse, Sunt enim in iis duo Parisiis in monasterio S. Germani de Pratis, ubi scripsit vixitque Vsuardus, descripta, & a Iacobo Sirmondo cū originalibus membranis collata: alia habemus fere in pergameno descripta in Gallia, Anglia, Belgio, Italia, ut de constanti lectione dubitari non poßit: quam confirmant Martyrologia Vsuardi excusa Coloniæ & Lubecæ anno 1490, item a Greveno cum Auctario Celoniæ anno 1515 & 1521 impressa, & postea Parisiis 1536, ac denique tertio a Molano recusa. Consentit præterea Ms. Martyrologium Adonis, Leodii in monasterio S. Laurentii adservatam: quali Adonis Martyrologio allegato, Petrus de Natalibus lib. 5 Catalogi cap. 13 ista scribit: [Petrum de Natalibus,] Felix Episcopus apud Spaletensem urbem sub Maximiano Imperatore passus est: qui cum Christum Dominum prædicaret, a Judice comprehensus, post plurima supplicia gladio cædente martyrii palmam adeptus est XV Kalendas Junii. Hæc ibi. [Canisium,] Petrus Canisius in Martyrologio Germanico anno 1573 excuso suum elogium ex Petro de Natalibus efformavit, ac passum scribit in urbe Spellata: quod etiam modo arbitramur apud Petrum de Natalibus legendum, errore Amanuensium aut typothetarum facili, duabus primis vocalibus transpositis.

[2] Verum quia Spellata urbs non satis nota fuit, loco ejus Spoletum, urbs Vmbriæ notißima, assumpta est in Bellini Martyrologio anno 1498 Venetiis, [est ea urbs non Spoletum,] & anno 1521 Parisiis excuso. Secuti Maurolycus, Felicius, Galesinius, qui tamen in Notationibus ista advertit: Spoleti, alias in urbe Spellatensi: quæ urbs non longe abest a Spoleto. Eodem modo in Martyrologio Romano dicitur Spoleti passus: ubi Baronius pro Spoletino, Spalatensem Episcopum arbitratur dicendum. Philippus Ferrarius in Nova Topographia Martyrologii Romani, [sed Hispellum] anno 1609 excusa Venetiis, fol. 62, Hispellum, inquit, Spello, civitas Umbriæ antiqua, olim Episcopalis, Fulginio ad II M. passuum proxima, euntibus Assisium occurrens, in colle constructa, ubi aliquot antiquitatis, præsertim Amphitheatri, vestigia manent: Episcopatus illius in Episcopatum Spoletinum transiit. XVIII Maji, Felix Episcopus Hispellensis, non Spoletinus, qui tempore Marcellini Papæ & Concilio Sinuessano interfuit. Est in eo nomen Felicis, sed non addita Sede Episcopali. Ipsum Concilium, quale habetur, merum quidem ac putum sigmentum est, [in elogio Ferrarii.] ut in Chronologia Romanorum Pontificum docetur; antiquum tamen, quod satis huic loco est. Idem Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ anno 1613 edito, hoc de eo concinavit elogium: Felix Episcopus Hispelli, Diocletiano & Maximiano Imperatoribus, dum munus Episcopale in ea civitate exequeretur, multosque prædicatione ad Christum perduceret; jussu Præfecti comprehensus, ut Christo renuntiaret, multis cruciatibus afficitur: quos omnes cum admirabili tolerantia superasset, nec Christum prædicare desisteret; demum cervicibus fortiter datis coronatus est … Dein in Annotatione, Hispelli, ait, in ecclesia majore, sub illius imagine in pariete depicta, subscriptio sic habet. S. Felix Episcopus Hispellas. Spoletii quoque, in Ecclesia Cathedrali, antiqua illius imago cum hujuscemodi inscriptione, S. Felix Episcopus de Hispello, visitur.

[3] Thadæus Donnola de Ispello I. V. D. & in Romana Curia pro reis sanctæ Inquisitionis Officii causarum Patronus, [Ipse Felix] edidit Venetiis anno 1620 tractatum De loco martyrii S. Felicis Episcopi Spellatensis, ac pag. 23 & sequentibus lectionem Martyrologii Vsuardi probat, ex aliis manu exaratis & prælo cusis, scilicet, apud Spellatensem urbem passum: pro quibus addit, in antiquis Mss. Missalibus & Antiphonariis Ecclesiæ Hispellensis haberi ista verba, XV Kalendas Junii, S. Felicis, Hispelli Episcopi & Martyris. [Hispelli ut Patronus colitur,] Dein illud haud exigui ponderis esse addit: quod ipsi concives Spellatenses eumdem præclarissimum Martyrem, ut proprium Episcopum ac Protectorem & apud Deum Intercessorem optimum, ipso die XVIII Maji magna semper lætissimaque celebritate coluere. [ibi ecclesia,] Eumdemque diem festum S. Felicis, ejusque Ecclesiam vetustissimam, prope & extra Hispelli mœnia, ubi sacrum ejus corpus coruscans miraculis diu jacuit, olim magnificentius constructam, ut vestigia undique demonstrant; dein furentium militum incursionibus eversam, mox brevius angustiusque restitutam, etiam ex antiquo patriæ instituto ac civitatis prȩscripto, singulari populi frequentia quotannis maxime venerantur. Eoque die nullatenus jus reddi licere cautum est prisco Hispelli statutorum codice, anno Domini MCCC restituto, lib. 4 rubrica 43. Dein pag. 27, auctoritate Laurentii Castrucii Episcopi Spoletini, probat, [Societatis doctrinæ Christianæ.] Hispelli in Collegiata S. Laurentii ecclesia erectam fuisse Societatem doctrinæ Christianæ, sub invocatione & titulo S. Felicis Episcopi Hispellatensis & Martyris.

[4] [ad castrum Iani corpus, ecclesia,] Postea pag. 32 ait: Ob frequentes direptiones, corpus S. Felicis ad castrum Jani, haud longe a Spoleto dissitum, delatum; prope illud primo parvum sacellum deinde ei templum superædificatum fuit, in quo adhuc quiescit: unde S. Felix Jani dictus est. Adjacent vero eidem templo S. Felicis constructæ ædes, [monasterium,] quæ a S. Felice nomen accepere: olim Ordinis S. Benedicti monasterium, in Commendam a Sede Apostolica traditum, atque in libris Cameræ, ut vidi, taxatum. Nunc quidem auctum atque ornatum a RR. Fratribus Augustinianis ex Nicolai Papæ V decreto & concessione colitur, ut in Apostolicis litteris Fabriani anno Incarnationis Dominicæ MCCCCL, IV Kalendas Septembris, Pontificatus ejus anno quarto datis; [jam Augustinianum.] per quas Berardus Episcopus Spoletinus, amoto ab ejusdem monasterii administratione Luca de Ballionibus tunc Commendatario, illud una cum templo dictis Fratribus Augustinianis adscripsit & adjudicavit. Quæ litteræ Apostolicæ, simul cum litteris Berardi Episcopi, in cœnobio S. Nicolai ejusdem Ordinis Fulginii asservantur. Meminit hujus fundationis Thomas de Herrera par. 1 Alphabeti Augustiniani pag. 263.

[5] Ceterum, inquit Donnola, primum S. Felicis sepulcrum, sub altari ejus ecclesiæ extra Hispelli mœnia existens, [invocatur in morbis infantium.] etsi sacro corpore expers, Dei tamen gratia virtute supereffluens, per hæc quoque tempora ab omnibus circum vicinis urbium oppidorumque incolis, in infantium præsertim ægrotationibus, indies visitur, haud impari miraculorum gloria, quibus ejusdem S. Felicis prope Janum tumulus, sacrum corpus contegens, effulgeat. Hæc ibi. Ludovicus Iacobillus in Catalogo Reliquiarum Vmbriæ pag. 48 asserit, Hispelli in ecclesia S. Laurentii, adservari os aliquod S. Felicis, Episcopi & Protectoris Hispellensis, cujus corpus requiescit in suo monasterio prope Janum. Et de eo agit Iacobillus ad diem XXX Octobris, arbitratus eumdem & Martanæ in agro Tudertino & Hispelli Episcopum fuisse. [an etiam Martanæ Episcopus?] At Ferrarius alium ab hoc Felice illum statuit in Catalogo Sanctorum Italiæ & alio generali Sanctorum qui non sunt in Martyrologio Romano. Verum Donnola opponit, Martanam civitatem imaginariam potius quam veram deprehendi, omnibus antiquis scriptoribus incognitam: quod poterit ad dictum XXX Octobris accuratius examinari.

[6] At pro hoc Felice præterea certant alii: ac primo Ioannes Tomcus Marnavitius, [non fuit saltem Spalatensis in Dalmatia] eum vindicat Spalatensi Dalmatiæ metropoli, libello Romæ anno 1643 in typographia Reverendæ Cameræ Apostolicæ excuso. Verum anno MDCLXI invitati ad Palatium de Propaganda Fide, a Reverendißimo Secretario dictæ Congregationis moniti fuimus, ut fidem non adhiberemus dicto Marnavitio, ab illo Romanos deceptos, permisisse edi libros ejus in dicta typographia. Nos de Sanctis Martyribus Dalmatis, Domnio Episcopo & Sociis egimus XI Aprilis, ubi dicitur in Vita antiqua, quod urbe Salona a Gothis eversa corpus S. Domnii fuerit Spalatum translatum, de cujus ecclesia ac vario cultu plurima sat fuse egimus ex libris sex Ioannis Lucii de regno Dalmariæ & Croatiæ Amstelodami anno 1668 impreßis, absque ulla hujus S. Felicis Episcopi Spalatensis mentione. Asserit autem Lucius lib. 1 cap. 9 Spalatum, non civitatem, sed palatium quondam Diocletiani fuisse; & lib. 2 cap 14, post Salonam a Slavis destructam, civibus se Spalatum reducentibus Joannem Ravennatem primum Archiepiscopum datum, plurimis scilicet post Diocletiani tempora elapsis seculis, cum Laurentius Archiepiscopus floruerit anno MLXXVI, qui secundus censetur, etsi forsan aliquot interpositorum nomina non reperiantur.

[7] Alter qui litem Hispellensibus infert, est Ioannes Tamayus Salazar in Martyrologio Hispanico, ad hunc XVIII Iunii, qui Spali in Vasconibus S. Felicem Episcopum Accitanum animam in cruciatibus Christo viriliter obtulisse, [neque Accitanus in Hispania Episcopus Spali occisus.] probat ex Luitprandi Adversariis, nuper scilicet excogitatis. Præfuit Concilio Eliberitano Æra Hispanica CCCLXII, apud Garziam Loaisam, sed corrigendam Æra CCCXLII sive anno Christi CCCIV, Felix Episcopus Accitanus, alias, inquit Loaisa, Auxitanus vel Aquitanus, sed legendum Accitanus. Verum quod iste occubuerit Martyr, idque hoc XVIII Maji; quodque idem sit, quem Vsuardus aliique Martyrologi proferunt, non est satis haberi ex Adversariis istis, apud viros eruditos paßim reprobatis: neque apparet ulla verosimilis occasio martyrii, tali tempore in Hispania tolerati. Edidimus ad diem 11 Maji S. Felicem Diaconum, Martyrem Hispali in Hispania. Quidni & lateant ejusdem nominis alii plures Episcopi & Martyres, tam in Hispania quam in Dalmatia? Non continuo tamen debent ii, quorum veneratio alteri, loco magis certo est adjudicata, in Hispaniam Dalmatiamve transferri. Hæc omnia forsan clarius elucidantur in Apologia memorati Donnolæ, quam non vidimus, licet feratur Fulginii anno 1643 vulgata.

[8] Iacobus Gualla in Sanctuario Papiensi anno 1587 excuso lib. 5 cap. 11, Otto Teutonicus, inquit, Imperator secundus, [alius S. Felix colitur Papiæ.] Salvatori nostro perpulcrum condidit oratorium, hac nostra tempestate Sanctum Felicem vocatum. Quam quidem ædem sanctissimæ Virgines Divi Benedicti Ordinis mira religione colunt, ab Imperatore ipso multis aliis privilegiis amplissimis dotatæ. In ea autem hæc veneranda Sanctorum corpora decumbunt: e quibus primus nominatur Felix, cujus aliqua Vita profertur cap. 14, in qua dicitur ejus sanctissimum corpus in arca media confessionis templi, ipsius nomine vocati, in præsentia jacere. Citatur a Donnola pag. 46 codex legendarum nonnullorum Sanctorum Papiæ anno 1523 typis Bernardini de Garaldis editus: cujus finis his verbis terminatur. [& Acta ibidem excusa videntur esse de S. Felice Hispellensi.] Explicit Compendium seu Legendarium Sanctorum diversorum, præcipue illorum, quorum corpora in ecclesia monasterii S. Felicis requiescunt … & adest Legenda S. Felicis fol. 37 ac sequenti in Lectiones distributa: quam de S. Felice Spellatensi sive Hispellensi sumendam esse docet Donnola, cujus etiam compendium apud præfatam Guallam habetur. Eadem Vita & latius deducta seorsim anno 1603 excusa est Perusiæ, & Italice a Ioanne Baptista Possevino in libro de Sanctis Tudertinis ibidem edito anno 1597, relata ad XXX Octobris, quo colitur S. Felix Martanus; & in hisce Martana legitur, ubi in Papiensi civitas Spellate habetur. Hæc subjungimus ut in re dubia lector dijudicet, quid sit sentiendum. Allocutiones Angelicæ in carcere & cantus in morte, adeo frequentes in sequioris notæ martyriis, ex traditione magis quam certa scientia scriptis, hic non desunt; quod ipsum ostendit admodum sero composita hæc Acta esse, ad imitationem aliorum similium.

ACTA MARTYRII
Iuxta Ms. Papiense excusa anno MDXXIII.

Felix Episcopus Martyr Spellatensis (S.)

BHL Number: 2886

EX MS.

[1] Temporibus Diocletiani & Maximiani Imperatorum, dum dura persecutionis ira antiqui hostis instigatione exorta est contra Christianos, ita ut, ubicumque inventi essent sanctæ religionis cultores, diversis pœnis, & cruciatibus punirentur; directus est itaque impiissimus & omni ferocitate immanior, Tarquinius nomine, a Maximiano Imperatore, qui omnes Christianos ad sacrificandum compelleret: contemnentes autem jussionis suæ pœnalibus affectos injuriis sauciaret. Qua promulgatione suscepta, Tarquinius venit in civitatem, quæ nuncupatur Spellate: [Episcopus Spellate,] ubi erat prudentissimus & eloquentissimus, sanctitate conspicuus Felix Episcopus, diebus, ac noctibus Christo Domino serviens. Cujus sanctitatis famam audiens Tarquinius, inquisivit ab habitatoribus loci illius, quis esset hic vir, cujus tantæ bonitatis rumor percurrit, aut cujus esset fortunæ, vel consanguinitatis. Cui respondentes, dixerunt: Iste homo incunctanter servus est Christi, cujus lingua diebus ac noctibus non cessat laudare Deum, & unitatem Trininatis suavi eloquio populo prædicare. Hoc audito Tarquinius, [comprehensus,] nimio furore repletus, suis conspectibus aptari jussit. Quo accersito interrogans ait: Dic mihi, Felix, quis tibi hanc potestatem dedit, ut publice seducas populum a deorum nostrorum cultura, ut in prava recidant servitute, & colant Deum, quem nec Senatus constituit nec Imperatores adorant? S. Felix respondit: Major Imperator non est, quam ille qui fecit cælum & terram & omnem animam viventem: cui serviunt Angeli, & omnes cælorum Potestates.

[2] Tarquinius dixit: Et tu qualem Deum adoras? Sanctus Felix respondit; Ego & labiis & corde Christum adoro, Filium Dei vivi, de Maria Virgine per Spiritum sanctum natum; qui ut nos ab idolorum culturis eriperet, [fidem Christi profitetur,] carnem nostræ mortalitatis est dignatus accipere. Tarquinius dixit: Quam vanam superstitionem dixisti? Hominem, quem dicis Deum, Judæi illum crucifixerunt: & qua ratione eum inter Deos adnumeras, ignoramus. Sed veni, & audi consilium meum: Sacrifica diis magnis, quibus Imperatores cervicem suam flectunt, & eris magnus, & potens in hac civitate. S. Felix respondit: Displicet consilium tuum omni habenti scientiam Dei: non enim justum est, ut derelinquam Deum seculorum omnium conditorem, & sacrificem idolis surdis, cæcis, & mutis, ex lignis, & lapidibus, & singulis metallis constructis: servus enim Christi sum: omnia supplicia tua in virtute ejus, ut quisquilias domus, despicio.

[3] Tunc iratus Tarquinius, jussit eum magnis ferri ponderibus oneratum carceris vinculis mancipari. [in carcere] Eadem vero hora vox cælitus emissa est, S. Felici Episcopo dicens: Forti animo esto, Athleta, nam tecum sum ego: ne timeas; si perseveraveris usque in finem, dabo tibi coronam immortalitatis, [cælitus confortatur.] & gloriam inter Sanctos meos. Sanctus vero Felix Episcopus cum lacrymis clamavit ad Dominum dicens; Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, Rex regum & Dominus dominantium, qui ades digne credentibus in te, & mihi peccatori in sancta tua confessione. Tibi nota sunt omnia, qui cordium es scrutator & renum, quoniam totis visceribus te diligo; & propter nomen sanctum tuum terribile mori desidero. Esto adjutor meus; ne fragilitatis timor te confitentis mentem concutiat, qui de adversitatibus solus es triumphator & rector.

[4] Altera die jussit Tarquinius S. Felicem Episcopum exhiberi, cui & dixit: Video te bonum & prudentem, [irridet Deos,] nolo ut interficiaris. Veni, & adora deos magnos, Appolinem & Herculem: & eris summus Pontifex omnium deorum nostrorum. S. Felix respondit: Quam miseri sunt dii tui, & miserrimi omnes qui eorum cultores sunt. Insensate & impie, aspice Deos, quos colis: quia oculos habent & non vident, aures habent & non audiunt, manus habent & non palpant, pedes habent & non ambulant: manibus sunt & arte figulorum constructi, qui stat, stat semper; qui sedet, nunquam ad surgendum habet virtutem; quomodo eos Deos nominas, qui sibimet ipsis nullum præbere possunt auxilium? Tu ergo magis convertere, & crede omnipotentem Deum esse omnium creaturarum factorem, & Jesum Christum filium ejus pro redemptione hominum suscepisse carnem ex Virgine; quam pro peccatis nostris morti tradidit, ut omne seculum vivificaret Deus, impassibilis manens & immortalis: ipsum adoro, ipsum credo, & confiteri desidero, ut post itam vitam æternæ vitæ gloriam valeam adipisci.

[5] Tarquinius vero hæc audiens convocat omnes Majores civitatis Spellate, dixitque ad eos: Quid vobis videtur de homine isto, qui sermonibus suis destruere vult virtutem deorum nostrorum? Illi autem pariter respondentes, dixerunt: [rursum in carcere] Dignus est ligari & mori, quia magus est. Melius est autem, ut iste solus moriatur; quam pereant dii dominorum nostrorum. Tunc jussit eum Tarquinius iterum ferro vinctum in carcerem recludi, usque dum cogitaret qualiter eum tormentis affligeret. Audientes vero Christiani, quod sanctum virum Tarquinius interficere vellet; cucurrerunt ad carcerem, & lacrymabiliter clamabant, dicentes: Pater sancte, oramus te, ut depreceris Dominum nostrum, ne separeris a nobis: [ab Angelo roboratur:] quoniam impiissimus Tarquinius interficere te festinat. Eadem hora astitit ei Angelus Domini in veste splendida, confortans eum, & dixit: Felix, noli timere, præparata tibi tormenta propter nomen Christi, quia ego missus sum, ut ab omnibus te adversis custodiam. Tunc S. Felix cecidit in terram, & dixit: Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, quia dignatus es confortare me peccatorem servum tuum per Angelum tuum. Ego confiteor tibi in toto corde meo, quia tu es Deus fortissimus Protector credentium in te.

[6] Eadem die jussit Tarquinius præparari craticulam ferream, & ignem subtus poni, [in craticula ardente illæsus,] ibique S. Felicem Episcopum a militibus extendi jussit, & assari. Quem cum posuissent ministri, S. Felix exclamavit voce magna, & dixit; Miserere mihi, Domine, sicut misertus es servis tuis in camino ignis ardentis. Et continuo coruscatio magna facta est, ita ut multi Paganorum percussi fulmine morerentur: & extincta craticula, vir Domini Felix Episcopus ab Angelo Dei incolumis est liberatus. Quod videns Tarquinius, timore concussus, dixit ministris suis, Modo certe cognovi hoc, ut locuti estis, quia magus est: per virtutem deorum meorum capitalem ei sententiam hodie dabo. Tunc congregatus est omnis populus in foro civitatis, & coram omnibus impiissimus Tarquinius sanctum virum decollari præcepit.

[7] Dum vero duceretur beatissimus Felix ad palmam, multitudo Christianorum flens sequebatur eum. Ille autem exhortabatur eos blandis exhortationibus, & alloquebatur de via dicens: Non vos, carissimi filii, hujus labilis vitæ perturbet adversitas, ut discedatis a fide Domini nostri Jesu Christi, quam meis exhortationibus creditis; sed state viriliter & confortamini, ut ad illam gloriam, ad quam ego omni alacritate festino, pervenire possitis. Hæc audientes venerunt ad locum, ubi decollatus est beatissimus Felix a spiculatore, nomine, [decollatur.] Sevibo, in medio foro. Ubi duo chori Angelorum quasi uno ore psallebant, dicentes: Veni fili dilectissime, dispensator bone, accipe coronam, quam promisit Dominus tibi noster Jesus Christus, quia recta facta via tua, & præparata est habitatio sedis tuæ. Quo audito Pagani expavescentes fugerunt; Christiani vero occulte, cum magnis laudibus & inenarrabili gaudio, abstulerunt corpus sanctum, & sepelierunt cum honore maximo, ad laudem Domini nostri Jesu Christi, qui vivit & regnat in secula seculorum. Amen.

DE SANCTIS MARTYRIBVS CONSTANTINOPOLITANIS
URBANO, THEODORO, MENEDEMO, ET LXXVII PRESBYTERIS, CLERICIS, LAICIS.

ANNO CCCLXX.

COMMENTARIUS HISTORICUS.
Cultus apud Græcos, Acta ex Socrate, tempus martyrii.

Urbanus, Constantinopolitanus Martyr (S.)
Theodorus, Constantinopolitanus Martyr (S.)
Menedemus, Constantinopolitanus Martyr (S.)
LXXVII, Constantinopolitani Presbyteri, Clerici, Laici, Martyres (SS.)

D. P.

[1] Pervetustum Ms. Synaxarium Ecclesiæ Constantinopolitanæ, quod spectat ad Collegium Claromontanum Societatis Iesu Parisiis, hos nobis sanctos Martyres ad XVIII Maji sic profert: [Cultus sacer,] Καὶ ἄθλησις τῶν ἁγίων Μαρτύρον Κληρικῶν καὶ λαἳκῶν · οὺς Οὐάλης ὁ ἀσεβὴς ἐν πλοίῳ ἐμβαλὼν τῷ πυρὶ κατέκαυσε πλησίον Δακυβίζης. Et certamen sanctorum Martyrum, Clericorum & laicorum, quos Valens impius navi impositos, igne combussit, prope Dacybizen.

[2] Rem gestam late describit Socrates lib. 4 Historiæ Ecclesiasticæ cap. 13 his verbis: Imperator Valens, Antiochiam ire maturans, Constantinopoli decedit: qui cum venisset Nicomediam Bithyniæ, ibi ad tempus commoratur… Tunc Constantinopoli Ariani majores spiritus sumere, [Ob Arianorum sævitiam,] & eos qui de Ecclesia erant verberando, contumeliis afficiendo, in carcerem conjiciendo, pecunia multando, omnia denique incommodorum genera, quæ erant plane intolerabilia, illis imponendo, gravissime divexare cœperunt. Illi cum hæc ferre non possent, Imperatorem deprecaturi adeunt, ut si non omnino, aliqua tamen ex parte Arianorum violentia liberarentur. Verum illud animo agitantes, longe opinione aberrarunt; præsertim cum ab eo jus suum obtinere sperarent, qui injuriarum illis allatarum auctor fuisset. Nam cum viri ordinis Ecclesiastici, octoginta numero, ad eam rem delecti (inter quos principem locum obtinebant Urbanus, Theodorus, & Menedemus) Nicomediam adventarent, Imperatorem supplices orarent, [missi Nicomediam ad Valentem Imperatorē.] vim sibi illatam docerent, & incommoda quæ ab Arianis accepissent ei proponerent; ille, quamquam iracundia erat supra modum in eos inflammatus, eatenus tamen eam occultavit, quoad Modesto Præfecto clam dedisset mandatum, ut illos comprehensos morte multaret. Mortis genus, quoniam novum & peregrinum fuit, operæ pretium arbitror litteris ad posterorum memoriam commendare. Præfectus admodum extimescens, ne si illos palam & in oculis omnium trucidaret, multitudo impetu temerario incitata, ipsum seditiose adoriretur, simulat se in exilium illos missurum. Illi rem excelso & erecto animo ferunt. [navi impositi dein accensæ,] Præfectus itaque jubet eos in navigium imponi, perinde ac si in exilium recta abducerentur: nautis tamen in mandatis dat, ut cum ad medium pelagus perventum foret, navigium succenderent, ut hoc modo e vita migrantes, non haberent qui eos sepulturæ mandarent. Sic igitur factum est. Nam nautæ ad medium pelagus Astacenum pervecti, imperata faciunt: ipsique succensa navigio, scapham quæ sequebatur conscendentes revertuntur. Forte fortuna ventus subsolanus graviter spirat, navigiumque jam succensum tam vehementer pellit, ut celerrimo cursu per mare prolaberetur, & usque eo duraret, quo ad in navale, quod Dacidizes vocatur, appelleret: ubi, pariter cum ipsis piis viris, tandem penitus absumptum est Crebro sermone apud multos usurpatur, [delati prope Dacibizen, submerguntur,] hoc crudele & impium facinus minime inultum fuisse. Nam statim post fames acerbissima per universam Phrygiam pervasit, ita ut complures incolæ istius regionis, exiguo temporis spatio necessitate adacti, tam Constantinopolim, quam ad alias provincias confugerent.

[3] Hæc Socrates, quæ contractius descripsit Nicephorus lib. 11 cap. 16. Eadem etiam refert Sozomenus lib. 6 Historiæ Ecclesiasticæ cap. 14, ubi similiter octoginta viri Ecclesiastici dicuntur missi, qui libellum, in quo sua scripserant postulata, Valenti Imperatori tradiderunt. Dein inquit, navis secundo vento acta ad Dacibizen, qui est locus partis illius Bithyniæ quæ mari adjacet, ad portum appellitur; quæ simul ut terram attigit, una cum ipsis viris flammis absumpta periit. [a Theodoreto Presbyteri & Martyres habiti,] Theodoretus eamdem historiam non satis distincte narrat lib. 4 cap. 21, dum ita scribit: Constantinopoli, Ariani, navem piis Presbyteris refertam, sine saburra in altum impulere: tum ex suis aliquot alteri navigio impositis jussere, ut Presbyterorum navem incenderent. Quo facto cum igne marique conflictantes, tandem in profundum demersi, martyrii coronam adepti sunt. [laudati a S. Gregor-Nazianz.] Ad hos Martyres alludit S. Gregorius Nazianzenus in Oratione ad Arianos, dum eos alloquens inter alia sic perorat; Quosnam Presbyteros ignis & aqua, elementa inter se contraria, diviserunt, novo & inaudito more navigantibus prælucentes, simulque cum ea navi in qua solverant conflagrantes?

[4] Contigit præfatum iter Valentis Imperatoris anno CCCLXX, Valentiniano & Valente III Augustis Consulibus, [Coronati anno 374.] & mense Majo fuisse illum Nicomediæ colligimus, quod ex hac urbe profectus Cyzicum, ibidem legem XVII, Quorum appellationes, ad supra memoratum Modestum, tunc factum Præfectum Prætorii, dederit IV Idus Iunii. Fuerunt ergo ex jam relatis Martyribus alii Presbyteri, uti eos appellant Nazianzenus & Theodoretus, alii Clerici, sive Ecclesiastici, & nonnulli Laici, uti additur in Ms. Synaxario, & hi forsan aliorum honestiorum famuli: submersi autem prope Dacibizen, Socrati Dacidizen portum Bithynia.

DE SANCTA SIRA VIRGINE,
MARTYRE IN PERSIDE.

ANNO DLVIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS
Acta ab auctore coævo Græce scripta. Dies & annus Passionis quæsitus.

Sira, Virgo & Martyr in Perside (S.)

D. P.

[1] Inter thesauros Sacros, quos describendis Sanctorum Actis in Italia collegimus, primo loco censemus eos, quos in urbe Romano plurimos obtinuimus, ac dein quos Florentiæ nobis suppeditavit illustris in Mss. codicibus Bibliotheca Medicæa: [Acta Græca ab auctore coævo,] in qua cum benevola Magni Ducis approbatione tres fere menses consumpsimus, atque inter alios reperimus codicem Plutei IX numero XIV signatum. In hujus folio primo continebantur Acta Martyrii S. Siræ Virginis in perside passæ, hactenus inedita, cum hoc titulo: Ἄθλησις τῆς ἁγίας Μάρτυρος Σιρῆς μαρτυρησάσης ἐν Περσίδι, [qui in titulo vocat Siram] συγγενίδος τυγχανούσης τῆς ὁσίας Γολινδοὺχ, καὶ αὐτῆς μαρτυρησάσης, ἐπὶ Πάππου Χοσρόου τοῦ νῦν βασιλεύοντος Περσίδος. Certamen sanctæ Martyris Siræ, Martyrium passæ in Perside, cognatæ S. Golinduchæ (quæ & ipsa martyrio coronata fuit) sub Chosroe avo Chosroes, qui hoc tempore regnat in Perside.

[2] En titulus, ex quo scimus auctorem Vitæ fuisse S. Siræ coævum, utpote qui sub Chosroë Iuniore scripserit, sub cujus avo seniore Chosroë passa est ipsa S. Sira. Interim num. 18 Acta ad longum conscripta allegantur, quæ utinam aliquando inveniantur! & num. 16 tacet Auctor, per quos & quomodo baptizata fuerit, propter præsentem rerum statum; indicans etiam tunc Christianos haud satis libere egisse, [cognatam S. Golinduchæ.] fortaßis post victorias Persarum contra Christianos, quibus an DCXIV, capta Hierosolyma & sancta Cruce abducta in Persidem, insolescebant nimium barbari. Ex hoc titulo præterea addiscimus S. Siram fuisse cognatam S. Golinduchæ, illustris matronæ, quæ alias Maria dicta cohabitavit Archimago, at cælesti viso ad Christum conversa, sub eodē seniore Chosroë, tempore Mauritii Imperatoris dira passa, ac tandem liberata, cum multa multis beneficia præstitisset, ad Christum migravit. Cui S. Golinduchæ celebrem constitutum fuisse cultum Constantinopoli in ecclesia S. Tryphonis Martyris, scimus ex Menæis Græcis Basilii Imperatoris, & præclarißimo Ms. Synaxario Græco Ecclesiæ Constantinopolitanæ, quod habuimus nobis concessum a nostris Parisinis collegii Ludoviciani, in quo ad diem XII Iulii longißimum ejus encomium profertur.

[3] Acta hæc Græca Latinitate donavit noster Conradus Ianningus, qui in auxilium tantisper concessus dum primi tres tomi Maij absolverentur a prælo, interrupto litterarum humaniorum docendarum curriculo, [Ea a quibus Latine reddita?] in hac S. Sira cœpit feliciter stylum exercere. Eadem antea interpretatus fuerat, in longiorem spem nobis additus socius, P. Daniel Cardonus piæ memoriæ: sed quia titulo carebat, eo mortuo inter alias chartas inobservatus latuit ejus labor, nunc primum cum hæc prælo danda sunt in conspectum oculosque deductus; quod hic tamen indicandum putavimus ad memoriam diligentißimi viri.

[4] Referimus autem ipsam Sanctam ad diem XVIII Maij quia hic præponebatur in Ms. codice Græco, [Additur dies 18 Maji,] in quo sequebantur alia plura Acta, ad sequentes dies Maji elucidanda. Putamus enim quotetur, quia ejus venerationi Ecclesiasticæ sit aßignatus ob aliquam corporis translationem, aut Ecclesiæ illi constructæ dedicationem, aut aliam nobis incognitam causam, quam & nos diem servamus. Infra in Actis martyrii dicitur passa die vigesima octava μηνὸς Περιτίου, [diversus a die Passionis,] qui correspondet nostro mensi Februario, uti Ἀρτεμίσιος nostro Majo: & in fine dicitur quod eidem Sanctæ, in loco Betharmaïs dicto strangulatæ, a fideli quodam Bateo, ex Lasumis Begarmæorum vico, cui suas Reliquias vivens tradi jusserat, extructum sit oratorium: quo convenientes undique fideles, annuam ejus memoriam instaurant, ipso quo passa est die.

[5] Passa est autem S. Sira, ut initio dicitur, anno XXVIII Chosroæ Senioris: [quæ accidit an. 558] qui annus deinde num. 26 componitur cum anno Græcorum DCCCLXX. Illa autem Græcorum Æra, qua etiam libri Machabæorum utuntur, & cujus toto Imperio Persico apud Syro-Macedones usus erat in contractibus firmandis, unde etiam Æra Contractuum dicitur, Æræ vulgaris initium præcedit annis CCCXII; epocham suam habens, non in morte Alexandri, quam vis ab hoc nomen ferat; sed in anno post eam mortem duodecimo, quando Seleucus, unus ex Ducibus Alexandri, victo Antigono, Babylonem, Mediam, Susianam, aliasque Provincias Orientis in suam redigens potestatem, fundavit Imperium Syro-Macedonum, ut Chronographi notant, & ex iis Labbæus Introduct. Chronolog. parte 2 cap. 45. Hos porro CCCXII annos si detrahas ex numero annorum DCCCLXX, manebit annus DLVIII, componendus cum anno XXVIII Chosroæ, saltem inchoato: consequeturque, regnare hunc cœpisse ante Februarium (nā in Februario mortua S. Sira est) anni DXXXI, [anno Chosroæ 28] quem ejus primum annum etiam Calvisius numerat. Interim Theophanes toto quinquennio citius exordium ejus notat, sub annū Alexandrinæ Æræ DXVIII, qui est nostræ vulgaris Æræ annus DXXVI. Quod prima fronte ita se mihi objecit, acsi, quemadmodum verum Christi natalem annis quinque citius statuendum Henschenius docuit, sic etiam Epocha annorum Syro-Macedonicorum promoveri ad annos totidem posset ac deberet: nec errorem cognovi, nisi post diem hunc XVIII jam totum excusum. Recudenda ergo hæc pagina fuit, ne error perennaret, & recedendum a Theophane; eo forsitan lapso quod alicubi legerit Chosroæ a Cabade patre suo heredem & successorem designatum fuisse anno isto DXXVI, & crediderit annos ejusdem Chosrois XLVIII ab isto principio numerandos; fortaßis nec sciverit Cabadem postea adhuc vixisse annis quinque, nec nisi his exactis vacuum morte sua Thronum reliquisse filio. Labbæus & alii quidam initium Chosrois ad annum DXXXII differunt, allegato Procopio: sed rem ille narrare contentus, nullos exprimit temporis quo acta sit Characteres, quare huic tam antiquæ Vitæ & ducto inde calculo securius stabitur.

[6] Theophanem porro sic ut supra dictum errantem secutus ego, circa totam Regiam ejus temporis chronologiam, in Annot. a ad proximum cap. 1 (ne paginam 175 similiter debeam recudendam tradere) necesse habeo eamdem primam Annotationem in hunc modum reformandam antecedenter præscribere: [Theophanes correctus.]

a Regnare cœpit Chosroës Senior anno apud Syro-Macedonas 531, inchoato a kalendis Octobris Ianuarium nostrum prægreßi, ante anni prædicti Februarium: & regnans annis 48 pervenit usque ad 579, quando succeßit ei filius Hormisdas; atque huic, post 10 annos regni per seditionem ducum exauctorato, substitutus est filius Chosroes II anno 590, sublatus e vivis anno regni sui 39, Christi 628 secundum nos, secundum Alexandrinos vero 620: quem terminum, jam nimis manifeste notum prævertere non audens Theophanes, ad supplendum quinquennium quod in Chosroe I amiserat, Hormisdȩ decennio annos totidem addidit; regnare eum faciens annis 15 & sic ad legitimū Chosroes II initium fere pervenit. Quid autem circa ipsum annum, quo victus est ab Heraclio II hic Chosroes & a filio Siroë necatus, idem Theophanes peccet, & cur annos 627 & 628 in unum conslaverit, diximus in Exegesi prælim. 1 ad 3 tom. Martii.

ΑΘΛΗΣΙΣ ΤΗΣ ΑΓ. ΜΑΡΤ. ΣΙΡΗΣ Ex Ms. Bibliothecæ S. Laurentii Florentiæ Pluteo IX Cod. XIV.
PASSIO S. MART. SIRÆ.
Auctore coævo, Interprete Conrado Janningo. S. I.

Sira, Virgo & Martyr in Perside (S.)

A. COÆVO.

CAPUT I.
Ortus Sanctæ & educatio: visiones variæ.

[1] Πολλαὶ τῆς σωτηρίας ἀφορμαὶ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων προκατεβλήθησαν, καὶ ταῖς θείαις συγγραφαῖς, πρὸς τὴν ἡμετέραν παιδαγωγίαν, χρησίμως ἐναπετέθησαν· καὶ διὰ λόγων γὰρ τῶν θειωδῶς ὑπ᾽ αὐτῶν κηρυττομένων τὴν ἀρετὴν διδασκόμεθα, καὶ δι᾽ ἔργων πάλιν τῶν ἐμφανῶς ἐγκειμένων αὐταῖς, πρὸς τὸ καλὸν ὁδηγούμεθα. Ἀλλὰ πρὸς τελείαν ἐνεργεσίαν φιλανθρώρως καὶ πολυτρόπως ἡμᾶς ὁ Θεὸς προτρεπόμενος, εὐδόκησεν ἐν τῷ παρόντι καιρῷ, μὴ μόνον ἐκ τῆς τῶν γεγραμμένων ἱστορίας, ἀλλὰ καὶ ἐξ αὐτῆς τῶν πεπραγμένων αὐτοψίας τὴν ἡμετέραν προθυμίαν ἀνακαλέσασθαι, ἵνα τὰ μὲν ἀρχαῖα διὰ τῶν νέων πιστώσηται καθορθώματα, καὶ τὰ νέα διὰ τῶν παλαιῶν κοσμήσηται πλεονεκτήματα. Καὶ γὰρ καὶ τὰ πρότερον βεβαιοῦνται διὰ τῶν ἔργων ὑποδεικνύμενα, καὶ τὰ παρόντα κοσμοῦνται τοῖς προτέροις ἀφομοιούμενα. Ὅθεν σπουδαῖοί τινες, τῇ συνεχεῖ μελέτῃ τῶν καλῶν τὸν ἑαυτὸν βίον ἰθύνοντες, καὶ πρὸς τύπον ἀ εὶ τῆς ἀρετῆς ἀποβλέποντες, ἐπόθησαν ἐγγραφῆναι τὰ οὕτως ἐπ᾽ ὄψεσιν ἡμῶν διαθληθέντα, καὶ κοινῶς πρὸς ὀφέλειαν τοῖς πᾶσι λυσιτελοῦντα, πρός τε τὴν ἰδίαν ὑπόμνησιν καὶ τὴν τῶν εἰς ὕστερον εἴδησιν. Οὐ δὲ γὰρ ἀνδρὸς ἀγωνίσματα προτιθέμεθα, ἤ τινος τῶν ἐντραφέντων τοῖς θείοις διδάγμασιν ἀριστεύματα· ἀλλὰ γυναικείας φύσεως καθορθώματα, καὶ ἐκ νέας ἡλικίας Ἑλληνικῇ δυσσεβείᾳ συντραφείσης ἀνδραγαθήματα, μὴ δὲ μιᾶς τῶν προσβαλόντων ἀθλήσεως ἐλαττούμενα· καὶ οὔτε ἀσθένεια φύσεως ταύτην ἐξέλυσεν, οὔτε νεότης τὲν διάνοιαν αὐτῆς ἀνεῤῥίπισέν τε καὶ ὑπεχαύνωσεν.

[2] Τῷ γὰρ εἰκοστῷ καὶ ὀγδόῳ ἔτει Χοσρόου τοῦ Περσῶν Βασιλέως, ἀνεφάνη καθάπερ τις καθαρὸς μαργαρίτης ἡ μακαρία Σιρὴ, ἐκ μέσου ζάλης κυμάτων τῷ κάλλει τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως διαλάμπουσα, καὶ τῷ μεγέθει τῆς δι᾽ αὐτὸν ἀθλήσεως ὑπερέχουσα. Ἐκ πόλεως μὲν γὰρ ὡρμᾶτο Χιρχασελεύκου λεγουμένης, ἐκ ῥίζης δὲ καὶ γένους κατήγετο τοῦ καρποὺς ἀεὶ τῷ διαβόλῳ παρέχοντος. Πατέρα ἔσχεν τῇ διδαχῇ τῆς μαγίας ἐπίσημον, καὶ τὴν ἐπ᾽ αὐτοῖς δικανικὴν ἀρχὴν ἱκανὸν διανύσαντα χρόνον, καὶ τῇ τῶν μάγων ἡγεμονείᾳ τῇ λεγομένῃ Μαυἳπτουθὰ πλησιάσαντα, ὡς τοῦ Ζωροάστρου διδασκαλίαν ἐντελῶς ἀκριβώσαντα. Τοσοῦτον δὲ τὸ τῶν Χριστιανῶν ἐμυσάττετο δόγμα, καὶ τὴν ἰδίαν θυγατέρα τῆς πρὸς αὐτοὺς ὁμιλίας διακωλύειν ἐπεμελήσατο, ὡς μὴ δὲ παρὰ τῶν τῆς χώρας ἑλληνίδων γυναικῶν συγχωρεῖν αὐτὴν ἀναστρέφεσθαι, διὰ τὸ πολλάκις αὐτὰς Χριστιανικὴν κεκτῆσθαι συνήθειαν· ἀλλὰ γυναῖκά τινα μετεστείλατο ἐκ τῆς Πὰρς, οὕτως λεγομένης χώρας, καθ᾽ ἣν πᾶσα τῆς μαγίας ἐνίδρυται πλάνη. Ὑπὸ ταύτης μὲν οὓν τῆς γυναικὸς ἀνατρέφεται, καὶ τοιαυτῇ διαγωγῇ συνεθίζεται. Μετὰ δὲ τὴν τοιαύτην ἀνατροφὴν παραχρῆμα πάλιν ἐκ παιδὸς τοῖς Μάγοις παραδίδοται, καὶ τὴν βδελυρωτάτην αὐτῶν ληρωδίαν παιδεύεται, ὡς καὶ τὴν μυστηκὴν λατρείαν ἐκτελέσαι τῆς Ἰάσθ᾽ λεγομένην, καθ᾽ ἣν ὡς ἐπὶ σεμνοῖς καθορθώσασιν ἐναβρύνονται. Ταῦτα δὲ περὶ αὐτῆς διεξήλθομεν, οὐ τὴν δήγησιν μηκύναι σπουδάζοντες, ἀλλὰ παραινῆσαι βουλόμενοι, ποίῳ σκότῳ καὶ τρόπῳ συνείληπτό τε καὶ συνείθιστο, καὶ πῶς τῷ φωτὶ τῆς ἀληθείας αὐθαιρέτως προσήγγσεν, καὶ τὰς τοῦ διαβόλου μεθοδείας ἐξέφυγεν.

[3] Τελειωθεῖσα γὰρ ἤδη τοῖς τῆς μαγίας μαθήμασι, καὶ τελειωθαῖσα τοῖς ταύτης βδελύγμασι, γέγονεν ἐν ἀκμῇ τῆς νεότητος· ὀκτωκαιδέκατον ἔτος τὴν ἡλικίαν ἄγουσα, καθ᾽ ἣν λοιπὸν τὸ ἀγαθὸν καὶ πονηρὸν διακρίνειν πεφύκαμεν. Ἀλλ᾽ οὐκ ἠθέτησεν τὴν ἐκ τοῦ δημιουργοῦ φυσικῶς τοῖς ἀνθρώποις ἐσπαρμένην διάκρισιν, οὐ δὲ ταῖς τρυφαῖς ἐνασχολουμένη τοῦ σώματος ἠμαύρωσεν τὴν τῆς ἀληθείας ἐπίγνωσιν· ἀλλὰ, κατὰ τὴν τοῦ Ἀποστόλου παράδοσιν, πάντα δοκιμάζειν καὶ τὸ καλὸν κατέχειν διαγορεύουσαν, παρίδεν μὲν εὐθὺς τὴν τῶν ἐμφανῶν γυναικῶν συνουσίαν, ἀπέλιπε δὲ καὶ τὴν πρὸς νέους καὶ πλουτοκομῶντας ὁμιλίαν· τὴν δὲ πρὸς τὰς εὐτελεῖς μὲν τῷ βίῳ, κοσμίους δὲ τοῖς τρόποις ἠγάπησεν ἔνταξιν, καὶ συνήθεις καὶ φίλας ἔχειν ἐσπούδαζεν. Ἀλλὰ ἐπεὶ δὴ ταύτας ἡύρισκεν τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως ἀντεχομένας, πρὸς ἐκείνας μὲν φιλοπόνως ἐποιεῖτο τὴν περὶ τοῦ δόγματος ζήτησιν, καθεαυτὴν δὲ φιλαλήθως ἐπεσκόπει τὴν τῶν Χριστιανῶν πρὸς τὰ τῶν ἑλλήνων παράθεσιν, ὡς καὶ διὰ τοῦτο πολλάκις εἰς ἐκκλησίαν ἀφανῶς εἰσιοῦσαν τῶν θείων γραφῶν ἀκροάσασθαι, καὶ τὰ ἐν αὐταῖς τελούμενα πάλιν περιεργάσασθαι. Ὁρῶσα δὲ τὸν Χριστιανισμὸν κατὰ πολὺ διαφέροντα τῇ τε τῶν δογμάτων ὀρθότητι, καὶ τῇ τοῦ βίου καθαρότητι, ἔκρινεν τοῦτο μᾶλλον προτίθεσθαι, καὶ τῆς Ἑλληνικῆς τερατολογίας ἀφίστασθαι, καὶ λοιπὸν ἐπραγματεύετο μὴ ἐκδοθῆναι ἀνδρὶ, καὶ ταῖς βιοτικαῖς ἐκ τούτου περισπασθῆναι μεριμναῖς. Ὡς ἐντεῦθεν ἐκκλίνειν μὲν τὴν τῶν ἀνθρώπων θέαν, ἀμαυρῶσαι δὲ καὶ τὴν τοῦ σώματος ὡραιότητα, νηστείαις ἑαυτὴν καὶ ἑτέραις κακοπαθείαις ἐκτήκουσα, καὶ κόνιν ἐσθ᾽ ὅτε ταῖς ὄψεσιν ἐπιβάλλουσα, ἀλλὰ ἐν τούτοις χρόνῳ πολλῷ διατρίβουσα, καὶ ἑαυτὴν σωφρόνως διαφυλάττουσα.

[4] Ὅμως διὰ φόβον τῶν Μάγων ἐμφανίζειν ἑαυτὴν ὑπεστέλλετο, ἀρκεῖν νομίζουσα πρὸς εὐσέβειαν ἐῤῥωμένην ἔχειν διάνοιαν, κᾲν μή τις παῤῥησιάσηται τὴν ἀλήθειαν· οὔπω γὰρ ἐγίνωσκεν ἀναγκαῖον εἶναι πρὸς σωτηρίαν τὴν εἰς Θεὸν μετὰ παῤῥησίας ὁμολογίαν. Καρδίᾳ γάρ φησιν ἡ γραφὴ, πιστεύεται εἰς δικαιοσύνην, στόματι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σωτηρίαν. Διὰ τοῦτο δὲ καὶ ὁ Κύριος ἔλεγεν· Ὅσπερ ἀρνήσηταί με ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ἀρνήσομαι αὐτὸν κᾀγὼ ἔμπροσθεν τοῦ Πατρός μου, τοῦ ἐν οὐρανοῖς. Ἔνθεν χαλεπῇ συνέχεται νόσῳ, δι᾽ ἥς τὴν ἑαυτῆς ἐφανέρωσεν πίστιν. Καταβαλοῦσα γὰρ τοῦ μηδαμῶς αὐτὴν ἰσχύειν ἰάσασθαι μήτε τὸ πῦρ, μήτε τὸ ὕδωρ, ἢ τὰ ἄλλα τῶν Μάγων σεβάσματα, πρὸς Θεὸν τὴν ἑαυτῆς καρδίαν ἐξέτεινεν, καὶ τῆς προσελθούσης τῷ Χριστῷ Χαναναίας ἀ ναδέχεται γνώμην, καὶ δι᾽ ὧν ἐκείνην θαυμάζομεν αἰτήσασαν καὶ τὰ τοὺς κύνας ἐκ τῶν ἐκπιπτόντων ψιχίων τῆς τραπέζης τῶν κυρίων αὐτῶν τρέφεσθαι, μειζόνως αὐτὴν ἐγκωμιάζεσθαι δίκαιον, ὡς δι᾽ αὐτῶν τῶν ἔργων ὑπὲρ τὴν τοιαύτην ὑποδείξασαν πίστιν. Αὐτὸν γὰρ τὸν χοῦν τῆς ἐκκλησὶας ἱκανὸν εἶναι θαῤῥοῦσα πρὸς ἴασιν, ἐκ τούτου καθάπερ τι τῶν εἰρημένων ψιχίων παρέχειν αὐτῇ τοὺς Ἱερεῖς τῆς ἐκκλησίας ἐξῄτησεν. Ἀλλ᾽ εἳς τῶν πρεσβυτέρων, Ἰωάννης λεγόμενος, καθάπερ ὁ Χριστὸς τὴν Χαναναίαν, οὕτω καὶ τὴν ταύτης αἴτησιν ἀπώσατο, μὴ δυνατὸν εἰπὼν, κοινωνίαν εἶναι τραπέζης Χριστοῦ μετὰ τραπὲζης δαιμονίων· ἐπεὶ δὲ ἃ θύουσιν Ἓλληνες, δαιμονίοις θύουσιν, οὐ Θεῷ.

[5] Τί οὖν ἡ μακαρία Σιρή; ἆρα πρὸς ὕβριν δέχεται τὴν ἐξουδένωσιν; ἢ πρὸς ὀργὴν διὰ τὴν τοιαύτην ἀποστροφὴν ἐρεθίζεται, λογιζομένη τὴν τοῦ γένους περιφάνειαν; οὐδαμῶς. Εὐτέλειαν γὰρ, οὐκ εὐκοσμίαν, ἡγεῖτο τὴν τοιαύτην εὐγένειαν· Ὅθεν ὡς οἷά τις παρημελημένη καὶ ἅσημος, οὕτως οὐ δυσχεραίνει τὴν ὑπ᾽ ἐκείνου γενομένην ἐπίπληξιν· ἀλλὰ καὶ πρὸς μίμησιν τῆς αἱμοῤῥοούσης ἐκείνης ἀυάγεται, μᾶλλον δὲ καὶ μείζονα ταύτης σπουδὴν ἀναδέχεται. Ἐκείνη μὲν γὰρ πρὸς Δεσπότην κατέφυγεν, καὶ πηγὴν ἀφθόνως ἰάματα βλύζουσαν ἔβλεπεν· αὐτὴ δὲ δούλῳ προσέδραμεν, κᾂν εἰ μηδὲν παρ᾽ αὐτοῦ τοιοῦτον γενόμενον εἶδεν. Πλὴν, καθάπερ τῷ κρασπέδῳ Χριστοῦ κεκρυμένως ἁψαμένη τῆς ἰάσεως ἔτυχεν, οὕτως αὕτη τῶν ἐκείνου περιβλημάτων ἠπειγμένως λαβομένη τῆς θεραπείας ἀπέλαυσεν. Τοιοῦτον ἐξ ἀρχῆς ἐν αὐτῇ τῆς πίστεως ἀνεβλάστησεν ἄνθος, καὶ τῆς τοιαύτης εἰς φύσεως πρόσφορον τῆς ὑγείας ἐκομίσατο χάριν. Ἀλλὰ καὶ τοῦτο πρὸς ὁδηγίαν αὐτῇ τοῦ κρείττονος γίνεται· διὰ γὰρ τὴν τοῦ θαύματος ἔκπληξιν ποθεῖ τὴν πρὸς τὸν Χριστὸν τελείαν ὀχείωσιν. Εἰ γὰρ ὑπὸ τῶν αὐτοῦ δούλων, φησὶ, τοιαύτη σωτηρία προσέρχεται, ποία τις τῷ Δεσπότῃ βοηθείας ἰσχὺς ἐναπόκειται; Λογίζεται οὖν λοιπὸν διὰ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος πρὸς αὐτὸν ἀξιωθῆναι συνάπτεσθαι, καὶ μηκέτι μυστηρίων διίστασθαι.

[6] Ἀλλ᾽ ὁ ἐξ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνος διάβολος, καὶ τῷ τῶν ἀνθρώπων διαφθονούμενος γένει, οὐδὲ νῦν ἀπώχνησεν πειράσαι ταύτην ταῖς οἰκείαις μεθοδείαις καὶ ἀποπλανῆσαι, καὶ τῆς πρὸς Θεὸν ἐπιγνώσεως ἀποστῆσαι. Νυκτὸς γὰρ αὐτῇ φανεὶς ἐπέπληττεν, ὡς ἁψαμένη τῶν ἱματίων τοῦ Πρεσβυτέπου, καὶ πατρώαν ὑπεριδοῦσα παράδοσιν. Ἡ δὲ μακαρία Σιρὴ ἐπιγνοῦσα διαβολικὴν εὐέργειαν εἶναι, τοῖς θείοις ἑαυτὴν λογίοις ὠχύρωσεν. Ἀρξαμένης δὲ λέγειν τὸν ἐνενηκοστὸν ψαλμὸν, Ὁ κατοικῶν ἐν βοηθείᾳ τοῦ ὑψίστου, ἐν σκέπῃ τοῦ Θεοῦ τοῦ οὐρανοῦ αὐλισθήσεται, πρὸς πολλὴν τολμηρίαν ἐχώρησεν ὁ διάβολος, ἑαυτὸν λέγων εἶναι τὸν ὕψιστον, οὕτινος ἐν τῇ σκέπῃ πάντες αὐλίζονται, καὶ ὃν αὐτὴ πάγιν ἐπεκαλέσατο. Ἡ δὲ μακαρία Σιρὴ τρίτον γονατίσασα παρεκάλει τὸν Κύριον, γνῶσιν ἀληθηνὴν αὐτῇ δωρηθῆναι καὶ πᾶσαν τὴν ἐναντίαν πλάνην ἐκτρέπεσθαι. Ὁ δὲ διάβολος πάλιν ἀναιδῶς ἐνιστάμενος ἀπεκρίνατο, τοὺς Ἱερεῖς, λέγων, τὴν αὐτῆς αἰχμαλοτίζειν διάνοιαν, τοῖς πειρασμοῖς αὐτὴν περιβληθὴναι παρασκευάζοντας. Ταῦτα δὲ γενέσθαι Θεὸς συνεχώρισεν, τὴν καρδίαν αὐτῆς δοκιμάσαι βουλόμενος, καὶ τὴν ἐκείνου πονηρίαν τε καὶ πανουργίαν αὐτῇ παραστῆσαι, καὶ ἀσφαλεστέραν αὐτὴν πρὸς τὰς αὐτοῦ μεθοδείας ἐργάσασθαι, ὡς μηκέτι τοῖς ἀπατηλοῖς αὐτοῦ λόγοις ὑπάγεσθαι.

[7] Καὶ γὰρ ἐκ τῶν οὕτως ὑπὸ τοῦ διαβόλου λεχθέντων τὴν ψυχὴν δελεάζεται, καὶ τῇ αὐτῇ πάλιν συλλαμβάνεται νόσῳ· ἀλλὰ τὸ πλημμελὲς αὐτῆς ἐπιγνοῦσα, καὶ πρὸς Θεὸν ἐπιστρέψασα, τὴν οἰκείαν ἀσθένειαν ὡμολόγησεν, καὶ συγχώρησιν ᾔτησεν. Ὁ δὲ οἰκτίρμων Θεὸς καὶ φιλανθρωπος τὴν μετάνοιαν αὐτῆς προσεδέξατο· προῄδει γὰρ καὶ τὴν τοῦ διαβόλου χαλεπὴν δολιότητα, καὶ τὴν τῆς αὐτοῦ δούλης τελείαν ἐπιτηδειότητα. Καὶ γὰρ μετὰ μίαν ἡμέραν τοῦ αὐτὴν ὑπὸ τοῦ διαβόλου σαλευθῆναι, βλέπει κατ᾽ ὄναρ τὴν γινομένην αὐτῇ πρὸς Θεὸν τελείαν οἰκείωσιν, καὶ τὴν ἐντεῦθεν αὐτῇ παρὰ Χριστιανοῖς ἐπιχορηγουμένην ὑπὸ τῆς χάριτος ὕψωσιν. Ἐθεάσατο γὰρ ἑαυτὴν ποτήριον σπονδῆς κατέχουσαν καὶ τοῖς ὄχλοις παρέχουσαν, ἱσταμένην ἐπί τινος ὑψηλοῦ βαθμοῦ καὶ αὐτῶν τῶν Ἱερέων ὑπερέχουσαν, καὶ δύο Διακόνους πρὸς τιμὴν ἑαυτῆς λαμπάδας κατέχοντας· τὸ μὲν γὰρ κατέχειν αὐτὴν ποτήριον σπονδῆς, τὸ ὑπὲρ Χριστοῦ σπενδόμενον αὐτῆς ὑπεδείκνυεν αἷμα, καὶ τούτῳ τῷ αἵματι τῆς ἀθλήσεως αὐτῆς εὐλογηθῆναι λαοὶ κατηπείγοντο· δι᾽ ἣν ὑψοῦται, καὶ αὐτῶν τῶν Ἱερέων προτιμᾶται τῶν ἐν ἀνέσει τὴν οἰκείαν ζωὴν διεκτελεσάντων, ὡς ἑαυτὴν διὰ τῆς τοιαύτης ἀθλήσεως θυσίαν τῷ Θεῷ προσάγουσα, καὶ διὰ τοῦτο καὶ διὰ τῶν λειτουργῶν τοῦ Δεσπότου αὐτῆς μετὰ λαμπτήρων δορυφορεῖται, ὡς ὑπὲρ τὴν ἰδίαν ζωὴν αὐτὸν ἀγαπήσασα.

[8] Τοῦτο δὲ τὸ ἐνύπνιον πολλὴν αὐτῇ πληροφορίαν ἐποίησεν, καὶ ἐνιαυτὸν ὁλόκληρον ἔμεινεν ἐῤῥωμένην ἔχουσα πίστιν. Ἀλλὰ ἐγνωκότες οἱ συγγενεῖς αὐτῆς τὴν μὲν πατρικὴν ἀποστρεφομέν;ην θρησκείαν, τὴν δὲ Χριστιανικὴν ἀσπαζαμένην λατρείαν, παρῄνουν αὐτῇ μαγεύειν, καὶ οὕτως τῆς τρυφῆς μεταλαμβάνειν· προσκαλοῦνται δὲ καὶ τὴν μητρυιὰν αὐτῆς, ὡς πλέον αὐτὴν πείθειν ἰσχύουσαν. Ἥτις εὐπροσώπως δῆθεν αὐτῇ συνεβούλευεν, τοὺς μὲν ἰδίους ἀδελφοὺς θεραπεύειν, καὶ τῷ Θεῷ κρυπτῶς λατρεύειν, τοιαύτης εἶναι γνώμης καὶ ἑαυτὴν ὑποφαίνουσα, καὶ αὐτὴ γὰρ πολλάκις ἡπατᾶτο, σώζεσθαι, κᾂν μὴ τὴν παῤῥησίαν τῆς πίστεως ἐπιδείξηται. Τούτοις δὲ καὶ τοῖς ὁμοίοις λόγοις ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας αὐτὴν δελεάζουσα, καὶ τὰς ἐπαχθησομένας αὐτῇ βασάνους καὶ θλίψεις ὑποδεικνύουσα, τὴν αὐτῆς προθυμίαν ἐσχαυνωσεν, κατὰ τὸ τῷ Ἀποστόλω ῥηθὲν, Φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί.

[9] Ἀλλ᾽ οὐ δὲ οὕτως παρεῖδεν αὐτὴν Θεὸς, ἐξ ἀσθενείας λογισμῶν τοῖς τοιούτοις συμπεριφερομένην ῥήμασιν, καὶ διὰ τοῦτο διαφόροις αὐτὴν ἀποκαλύψεσιν ἀνεῤῥώννυεν· χρόνου γὰρ μετὰ ταῦτα τεσσάρων μηνῶν διελθόντος, καὶ μελλούσης τῆς μεγάλης νηστείας προσεγγίζειν, βουλευομένη κρύφα ταύτην διεκτελέσαι, θεωρεῖ κατ᾽ ὄναρ τοὺς μὲν αὐτῆς ἀδελφοὺς ἐν κοπρίᾳ βεβλημένους, τὸν δὲ πατέρα πάλιν ἐπὶ κλίνης οἰκτρᾶς κατακείμενον, καὶ κλίνην ἑτέραν μεγάλην λαμπρῶς κεκοσμένην, καὶ λαὸν προτρεπόμενον αὐτὴν ἐπὶ τῆς εἰρημένης ἀνελθεῖν κλίνης. Πρωίας δὲ μετὰ σπουδῆς ἐγερθεῖσα, παραγίνεται εἰς τὴν ἐκκλησίαν πρὸς Ἰωάννην, τὸν τῆς πόλεως Ἐπίσκοπον, καὶ κατὰ μέρος διεξῆλθεν τὴν τε συμβᾶσαν αὐτῇ νόσον, καὶ τὴν δωρηθεῖσαν αὐτῇ διὰ πίστεως ἴασιν, ἀφηγεῖτο δὲ τὴν δι᾽ ἐνυπνίων γενομένην πρὸς αὐτὴν ἀποκάλυψιν, καὶ παρεκάλει τοῦ ἁγίου ἀξιωθῆναι βαπτίσματος. Ταῦτα δὲ μαθὼν ὁ Ἐπίσκοπος, καὶ πάντα λεπτομερῶς κατεξαιτάσας, καὶ τὴν αὐτῆς τε καὶ τοῦ γένους σκοπήσας κατάστασιν, ἀπεκρίνατο, λέγων μὴ δύνασθαι τοῦτο πρᾶξαι, μήπως διὰ τὸ τοῦ γένους ἐπίσημον καὶ τὸ τῆς μαγείας ἐπικρατὲς, ζάλην κατὰ Χριστιανῶν διαγείρει καὶ θόρυβον· εἶτα δὲ μήτε θαῤῥεῖν πρὸ τῆς δοκιμασίας ἔλεγεν, εἰ τὰς ἐκ τοῦ πολλάκις ἐπιφερομένας αὐτῇ θλίψεις ὑπομεῖναι, καὶ μὴ διὰ φόβον τὴν οἰκείαν προδώσει πίστιν χωροῦσα πρὸς ἄρνησιν. Ὅθεν διαλεχθεὶς αὐτῇ περὶ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως, τὰ εἰκότα παρήνεσεν, μετὰ παῤῥησίας αὐτὴν ἐπὶ τῶν ἰδίων συγγενῶν ὁμολογῆσαι τὴν τῶν Χριστιανῶν πρότερον πίστιν, καὶ οὕτως τὴν ἐκείνων ἀντίστασιν βλέπουσαν καὶ ἑαυτὴν δοκιμάζουσαν, ἀσφαλῶς τότε προσέρχεσθαι τῷ ἁγίῳ βαπτίσματι. Τούτων οὕτως παρὰ τοῦ Ἐπισκόπου λεχθέντων ἀνεχώρησεν.

[1] Multa salutis monumenta, humano generi proposita, divinisque historiis ad instructionem nostram utiliter relicta sunt: nam partim verbis, quæ in illis divina quadam virtute loqui videntur, docemur virtutem; partim factis, quæ ibidem perspicue exhibentur, ad honestatem dirigimur. Sed, qui ad eximiam beneficentiam nos incitare humaniter ac variis modis nititur Deus, optime nobis consuluit ex præsentia, cum non modo scripta historia, verum ipsa quoque exemplorum inspectione oculari nostram excitavit alacritatem; sic ut prisca monumenta confirmaverit recentioribus, [Recenti adhuc memoria] recentiora vero antiquis exornaverit. Quippe quæ olim a majoribus nostris ostensa sunt, stabiliuntur operibus; & quæ nunc ad imitationem illorum fiunt, illorum quoque exemplis ornantur. Hinc quidam, qui studiose vitam suam assidua virtutum consideratione dirigunt, & honestatis numquam non intuentur exemplar, desiderarunt litteris mandari illa, [utiliter scribetur S. Siræ martyrium.] quæ tam fortiter coram oculis nostris gesta, quæque ad communem utilitatem omnibus profutura sunt, tum ad propriam cognitionem, tum ad memoriam posteritatis. Neque vero virorum certamina proponimus, eorumve qui a teneris divini verbi esca enutriti sunt præclare gesta: proponimus autem, quam recte muliebris naturæ sexus vitam ordinaverit, quamque viriliter teneræ ætatis virgo, quæ impietatem Gentilium una cum lacte hauserat, dimicaverit, ne uno quidem prælio ab irruentibus adversariis superata: imo neque infirmitas naturæ ipsam debilitare, neque ardor juvenilis mentem ejus inflammare & succendere potuerunt.

[2] Anno quippe vigesimo octavo Regis Persarum a Chosroæ apparuit, veluti purissima quædam margarita ex mediis maris fluctibus, [Nata hæc patre Gentili & mago,] B. Sira, pulchritudine fidei Christianæ resplendens, & magnitudine certaminis, quod Christi causa suscepit, excellens. Oriunda erat civitate, quæ b Chirchaseleucus dicitur; genere & stirpe, quæ uberes perpetuo fructus diabolo proferebat. Patrem habuit scientia magica insignem; qui multo tempore imperium exercuit judiciale, Magorum supremo Magistratui, quem Mauiptam ipsi appellant proximus, utpote qui doctrinam c Zoroastris accurate didicerat. Hic dogmata Christianorum tanto prosequebatur odio, [prohibetur Christianorum congressu:] filiamque propriam ab eorum congressu arcere tanto studio satagebat, ut neque cum Gentilibus istius regionis mulieribus ipsam versari pateretur, propterea quod illæ cum Christianis sæpe agerent familiariter: verum mulierem quamdam transmisit ex d Pars, ita regio appellatur, in qua errores magiæ omnes reperire licet. Ab hac igitur muliere educatur, ejusque assuescit conversationi: sic autem educata, etiamnum puella, mox committitur Magis, eorumque execrandis deliriis imbuitur, ut arcana quoque deorum sacrificia, Iasth dicta, quibus illi non aliter, quam castis quibusdam ritibus gloriantur, faceret. Hæc autem de ipsa retulimus, non amplificandæ rei studio, sed desiderio docendi, quibus tenebris involuta, quibus moribus assueta fuerit; & quomodo ad lucem veritatis accesserit sponte sua, infidiasque diaboli effugerit.

[3] Jamque perfectam magicæ artis nefandorumque sacrorum cognitionem nacta, in flore versabatur juventæ, decimum agens & octavum annum, qua ætate ita natura comparati sumus, ut quid æquum, quid iniquum sit, possimus discernere. Hanc ipsa insitam hominibus ab artifice natura discretionem non expulit, neque deliciis corporis cognitionem veritatis extinxit: sed secundum traditionem Apostoli, qua jubet omnia probari & quod bonum est teneri, continuo illustrium feminarum despexit cœtum, juvenumque ætate licet opibusque florentium congressione abstinuit: in earum vero mulierum, quæ vulgares genere sed vitæ integritate conspicuæ erant, consuetudinem se insinuare desiderabat, & ut tales familiares sibi atque amicas redderet dabat operam. Sed ubi comperit, has mulieres fidei adhærere Christi, diligenter apud illas de dogmatibus ejus inquisivit; apud se autem ipsa cognoscendæ veritatis studio instituebat comparationem Christianorum inter & Gentilium ritus; [inquirit in ritus Christianorum,] ita ut eadem quoque de causa ecclesiam sæpe clam ingressa sacras Scripturas audiret, & quæ in iis perfectiora erant exequeretur. Mente vero perpendens professionem Christianam admodum differre, & dogmatum rectitudine, & integritate vitæ a sua; judi cavit illam potius anteponendam esse, & a portentosa Gentilium nugacitate abeundum: ac deinceps in illud unum incubuit, ut ne cui traderetur viro, neve curis ad seculum spectantibus distraheretur. [inedia se macerat.] Utque imposterum oculis hominum se subduceret, & corporis venustatem depravaret; inedia, aliisque asperitatibus se confecit, quandoque & caput pulvere aspersit, imo vero in hisce rebus longo tempore se exercuit, & summa cum prudentia conservavit.

[4] Nihilominus Magorum metu reformidabat se ipsam manifestare, rata sufficere, si quis addictum constanter pietati animum gerat, tametsi fident & libere veritatem proloqui non audeat: nondum enim cognoverat, necessarium esse ad salutem, intrepide ac palam profiteri Deum. Corde enim, ait Scriptura, creditur ad justitiam, ore autem fit confessio ad salutem. [Rom. 10, 10.] Propeterea Dominus quoque dixit, Qui negaverit me coram hominibus, negabo & ego ipsum coram Patre meo, qui in cælis est. [Matth. 10, 33.] Hinc gravi corripitur morbo, [Morbo correpta] quo fidem suam palam facere coacta est. Præsumens enim nullam sibi medelam adferre, aut ignem, aut aquam, aut alios Magorum ritus posse, corde se ad Deum convertit, mulierisque Chananææ ad Christum accedentis animum sumit: quam si miramur petentem ut vel cum canibus nutriri possit micis, decidentibus ex mensa dominorum suorum; majoribus encomiis ipsam celebrari par est, propterea quod ejusmodi fidem superare se operibus demonstravit. Nam templi pulverem ad recuperandam sanitatem sufficere confidens, aliquid ex illo, veluti ex dictis micis, [pulverem templi pro medicina petit:] sibi ut præberetur ab ecclesiæ Sacerdotibus petiit. Unus autem Presbyterorum, Joannes nomine, quemadmodum Christus Chananæam, ita hanc quoque petentem repulit; fieri non posse inquiens, ut communio sit mensæ Christi cum mensa dæmoniorum: quoniam quæ sacrificant Gentiles, dæmoniis sacrificant, non Deo.

[5] Quid igitur ad hæc B. Sira? Numquid in contumeliam sui accipit hunc contemptum? [& repulsam patienter ferens] numquid ejusmodi aversione irritata exardescit ira, splendorem generis sui considerans? Minime: hujusmodi enim nobilitatem, non ornatum sibi, sed vilitatem adferre existimabat. Hinc, uti neglecta nulliusque numeri ancilla, increpationem ejus non modo non moleste fert; verum etiam ad imitationem istius Hæmorrhoissæ recedit, excellentiori etiam quam illa studio: [tacto Sacerdotis amictu sanatur.] quippe illa ad Dominum confugit, quem viderat esse fontem medicabilibus aquis largiter scaturientem; ista vero ad servum accessit, cum nihil ejusmodi ab ipso factum sciret. Verumtamen uti fimbriam illa vestimenti, quo Christus indutus erat, clam tangendo sanitatem consecuta est: ita hæc amictum ejus cum festinatione capiendo, valetudinem recuperavit. Talis initio flos fidei in ipsa pullulavit; tale sanitatis beneficium congruenter naturæ suæ accepit. Sed hoc quoque ut ad virtutem deduceretur, accidit: nam miraculo illo attonita nihil antiquius habuit, quam ut ad perfectam Christi familiaritatem sese applicaret: Si enim talis sanatio a servis ejus proficiscitur, inquit; quanta auxiliandi potentia in ipso Domino insit necesse est? Cogitabat igitur quomodo per sanctum baptisma digna fieret, quæ ipsi adhæreret post hac, nec a mysteriis fidei amplius abstraheretur.

[6] Verum enim vero diabolus, qui jam inde a mundi exordio homicida fuit, humanoque generi invidentissimus; neque jam cessavit domesticis illam insidiis aggredi, ac decipere, & a cognitione, quam de Deo hauserat, abducere. Nocte enim ipsi apparens increpabat, quod vestimenta Presbyteri contigisset, [A diabolo Deum mentiente illusam se dolens,] patriamque contempsisset traditionem. Beata vero Sira, ubi cognovit, diabolicam illam increpationem esse, divinis sese oraculis munivit. Dum ergo inciperet recitare Psalmum nonagesimum; Qui habitat in adjutorio Altissimi, in protectione Dei cæli commorabitur; audax facinus aggressus est diabolus, asseverando, se illum ipsum esse Altissimum, in cujus protectione commorantur omnes, quemque ipsa iterato invocaverat. Verum beata Virgo tertium genibus positis rogavit Dominum, ut veram sibi cognitionem largiri, omnemque contrarium errorem avertere dignaretur. Rursum autem diabolus impudenter instans respondit, Sacerdotes mentem ipsius suis fascinis irretitam tenere, utque tentationibus suis ipsam circumveniant intentos esse. Hæc vero permisit Deus, ita fieri, ut exploraret cor ejus, & malitiam fraudemque diaboli ob oculos ipsi poneret, tutioremque ab insidiis ejus redderet; ne post hac fallacibus ejusdem sermonibus in errorem adduceretur.

[7] Etenim ejus anima talibus diaboli dictis delusa in veterem quidem morbum recidit; sed uti errorem suum cognovit, convertens se ad Deum, propriam infirmitatem confessa est, veniamque expetiit. Misericors vero, & amator hominum Deus pœnitentiam illius respexit: præviderat quippe & gravissimam diaboli fraudem, & secuturam inde omnimodam ancillæ suæ utilitatem. Namque uno die ab hac diaboli tentatione elapso, videt per somnium, perfectam sibi cum Deo familiaritatem obtigisse; [Martyrio se exultandam alia visione intelligit:] seque dehinc per gratiam ejus inter Christianos excellere. Conspexit quippe seipsam calicem fœderis tenentem, & præbentem turbis; stantemque in altissimo gradu super ipsos Sacerdotes eminere, præterea conspexit Diaconos duos, qui honoris causa tenebant funalia. Calix quippe fœderis, quem tenebat ipsa, sanguinem ejus designabat, qui pro Christo offerebatur; & populus festinans accurtebat, ut ejusdem sanguinis generoso certamine profusi virtute benedici mererentur: propterea scilicet extollebatur, ipsisque Sacerdotibus in quiete vitam agentibus anteponitur; quia per ejusmodi certamen seipsam sacrificium Deo offerebat; ac propterea sacris quoque Domini sui ministtis funalia manu tenentibus stipabatur, quæ plus quam vitam suam ipsum amabat.

[8] Nocturna hæc visio tantam ei certitudinem attulit, ut perstiterit annum integrum stabilis in fide. Verum ubi propinqui intellexerunt, illam & a patria superstitione defecisse, & Christianam religionem amplexam esse; auctores fuere, [Novercæ suasionibus ferme victa] ut magorum se redderet religioni, ac voluptatibus frueretur. Accersunt quoque novercam ipsius, utpote ad persuadendum potentiorem. Hæc hilari vultu, quasi optime consulens, suadebat, ut fratribus suis obsecundaret; & Deo suo clam ancillaretur, in eadem seipsam quoque sententia esse simulans; multum decepta quod existimaret salutem se posse consequi, quamvis loquendi libertate fidem non proderet. His, similibusque sermonibus per multos dies virginem decipiens; & pœnas cruciatusque, quos ægre latura esset, objiciens, promptitudinem ejus alacritatemque retardavit; juxta Apostoli effatum, Corrumpunt mores bonos colloquia mala. [I Cor. 15, 33.]

[9] Sed neque sic despexit illam Deus, quia ejusmodi verbis ob infirmitatem intellectus circumacta erat; quin potius ipsam novis revelationibus multifariam corroboravit. [corroboratur novis visionibus.] Nam quatuor mensium spatio ab inde elapso, magni quod adventabat jejunii tempus clam agere constituerat: cum ecce per quietem intuetur fratres suos in sterquilinium projectos; patrem vero in miserando lecto ex adverso decumbentem: alterum quoque lectum intuetur permagnum, splendide ornatum, populumque ipsam, ut eum conscenderet, invitantem. Mane vero alacriter excitata in ecclesiam se confert ad urbis e Episcopum Joannem, narravitque per partes, quomodo & morbo correpta, & virtute fidei eodem levata fuerat: exposita deinde, quæ facta erat per quietem apparitione, rogabat ut sese sacro baptismate dignaretur. Episcopus vero, hisce perceptis, omnibusque sigillatim recognitis, tum statu & ipsius & familiæ expenso, respondit; [Baptismum petens differtur donec se ipsa probarit,] Fas sibi non esse, id facere, ne forte tum propter eximium generis splendorem, tum propter summam Magorum potentiam, turbas & tempestatem concitaret in Christianos. Sed neque id audere se ajebat, priusquam experimento probasset, utrum afflictiones crebro inferendas posset sufferre, & propter metum non proderet fidem suam, ad abnegationem procedens. Hinc cum illa de fide Christiana disserens, ut conveniebat, suasit, ut coram propinquis suis libere profiteretur prius Christianam se esse: cumque & illorum oppositionem & seipsam esset experta, tum demum ad baptismum secure accederet: quibus in hunc modum ab Episcopo prolatis, recessit.

ANNOTATA.

a Chosroes secundum Theophanem imperare cœpit anno 526, proinde regni annus 28 convenit in annum Christi 553: eique an. 547 mortuo succeßit Hormisdas filius: atque huic an. 588 per seditionem exauctorato Chosroes junior; qui impie cæso patre invisus Persis, confugit ad Mauritium Imperatorem: per quem sequenti mox anno 589, victo rebellium Duce Baram, restitutus in regnum, ipsum annis 39 tenuit; donec justo Dei judicio etiam ipse parricidali scelere filii sui Siroës occubuit, ab Heraclio Imperatore victus.

b Hæc est Seleucia, Mesopotamiæ urbs ad Tygrim fluvium, notißima antiquis civitas, Chirca-Seleucus, ut ab aliis ejusdem nominis urbibus distinguatur, hic appellata, itinere unius diei ab ruinis antiquæ Babyloniæ.

c Petrus Bisarrus lib. 12 Historiæ rerum Persicarum asserit, Persas usos legibus desumptis ex Zoroastri Orismasdei disciplinis tempore Iustiniani Imperatoris. Ipse autem Zoroaster, antiquus valde, hasce Magicas disciplinas tradidit Persis. Mauïptas vero in Paßione S. Pherbutæ 22 Apr. num. 2, dicitur, qui antea ibidem appellabatur Regius vates & Magorum Pontifex.

d Pars, aliis Fars aut Farsi, prima regio Persidis ab allquibus censetur, ab aliis secunda post Hyrack, in qua Spahan metropolis & urbs regia. Est autem Farsi in medio regno, aliquot dierum itinere a Seleucia.

e Fuerat Mesopotamia provincia Christianorum sub Antiocheno Patriarcha, sed eorum civitates, ut hæc Seleucia a Persis capta, habebant adhuc suos Episcopos.

CAPUT II.
Christianam se professa Sira varie torquetur.

[10] Ἀναλογισαμένη οὖν τὴν ἄνεσιν καὶ τὴν τρυφὴν, ἐν ᾗ πολυτελῶς ἀνετράφη, καὶ τοὺς κυνδίνους καὶ τὰς τιμωρίας, αἷς μέλλει περιπεσεῖν φανερῶς ἐξαρνουμένη τὴν μαγείαν, καὶ τῇ πίστει τῶν Χριστιανῶν προσερχομένη· καὶ ἔμφοβος γενομένη, εἶδεν κατ᾽ ὄναρ Ἂγγελον τοῦ Θεοῦ σιδηρᾷ αὐτὴν πλέξαντα ῥάβδῳ καὶ λέγοντα· Ποῦ ἐστιν ἡ παρά σου γενομένη πρώην ὑπόσχεσις; ἀνάστηθι καὶ λάτρευσον τῷ Θεῷ. Καὶ κατ᾽ αὐτὴν τὴν ὥραν ἐγερθεῖσα, δεήσεις τῷ Θεῷ προσέφερεν, ἱκετεύουσα μηδεμίαν αὐτὴν ἔχειν ἐν τῇ πίστει διχόνοιαν.

[11] Ὅθεν τῆς μητρυιᾶς αὐτὴν ἕωθεν μεταστειλαμένης αὐτὴν, καὶ προτρεπούσης μαγεύειν κατὰ συνήθειαν, τότε τὴν ἑαυτῆς φανερῶσαι σπουδάσουσα πίστιν, λαβοῦσα τὰ ξύλα, δι᾽ ὧν ἐμάγευεν κατὰ τὴν τοῦ Ζωροάστρου δαιμονιώδη παράδοσιν, φῶς περιλάμπον αὐτὴν ἐθεάσατο, καὶ ῥωσθεῖσα τὰ ξύλα συνέθλασεν, καὶ τὴν θυσίαν ἐσκέδασεν, καὶ τῷ πυρὶ ἐπέπτυσέν τε καὶ ἔσβεσεν, καὶ ἀνέστη λέγουσα· Ἐγὼ εἰς τὴν ἐκκλησίαν τῶν Χριστιανῶν ἀπέρχομαι, καὶ φανερῶς ὁμολογεῖν τὸν Χριστιανισμὸν οὐ κωλύομαι. Ταῦτα δὲ μαθόντες οἱ ἀδελφοὶ καὶ οἱ ἄλλοι αὐτῆς συγγενεῖς, κατέσχον αὐτὴν ἐξελθεῖν τοῦ οἴκου, καὶ τὰς θύρας ἠσφαλίσαντο. Αὐτὴ δὲ καὶ οὕτως αὐτοῖς ἐπετίθετο τὸν αὐτῇ μεταστείλασθαι πατέρα, βουλομένη φανερῶς ἐπὶ αὐτοῦ τὴν ἰδίαν παραστῆσαι γνώμην, ἢ πρὸς τοὺς δικαστὰς αὐτὴν ἀπαγάγοι· διεβεβαιώσατο γὰρ μηκέτι ἑαυτὴν ἐπικρύπτειν, καὶ τὴν ἐντεῦθεν ζημίαν ὑπομένειν. Τῶν δὲ συγγενῶν οἱ μὲν ἔκλαιον, οἱ δὲ συνεβούλευον, ποτὲ μὲν ἀπειλοῦντες, ποτὲ δὲ κολακεύοντες, μὴ ἐπιμεῖναι τῷ τοιούτῳ φρονήματι, καὶ ποιῆσαι τὸ γένος αὐτῶν ἐπονείδιστον, μὴ δὲ μαθεῖν τι τοιοῦτον τὸν ἑαυτῆς πατέρα, καὶ πρὸς ὀργὴν ἐκ τούτου κινηθῆναι, καὶ τὴν πατρικὴν ἀποῤῥίψαι στοργὴν, καὶ βασάνοις αὐτὴν παραδοῦναι. Αὑτὴ δὲ τοῖς ἐκείνων ῥήμασιν οὐ προσέσχεν, ἀλλὰ καὶ τὴν σὺν αὐτοῖς ἀναστροφὴν ἐδυσχείραινεν, καὶ ὡς βλαβερὰν ἀπεστρέφετο, κατὰ τὸ σαφῶς εἰρημένον, ὁ ἁπτόμενος πίσσης μολυνθήσεται, καὶ ὁ κοινωνῶν ἀνόμῳ ἐνδύεται τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ. Ἐλθὼν δὲ ὁ πατὴρ αὐτῆς, καὶ μαθῶν τὰ παρ᾽ αὐτῆς κατὰ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν ξύλων τῆς μαγείας γενόμενα, πολλὰς αὐτῇ καὶ δεινὰς ἐδήλωσεν ἀπειλὰς, ἐλπίζων αὐτὴν φοβῆσαι καὶ τῆς τοιαύτης προθέσεως ἀποστῆσαι. Αὑτὴ δὲ τῶν οὕτω παρ᾽ αὐτοῦ λεχθέντων περιέφρόνησεν, καὶ τοὺς αὐτοῦ λόγους διέπαιξεν, Μὴ νομίσῃς, λέγουσα, τοῖς τοιούτοις ῥήμασιν ὑποχαυνοῦσθαί με καὶ τῆς τῶν Χριστιανῶν δόξης ἀφίστασθαι. Καὶ κελεύσας αὐτὴν ἐνεχθῆναι, καὶ πᾶσαν μηχανὴν αὐτῇ προσαγαγὼν καὶ μὴ πείσας, τότε δήσας αὐτὴν, ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας πικρῶς ἐβασάνισεν, καὶ Μάγοις αὐτὴν συναπέκλεισεν, μήτε τροφῆς συγχωρῶν αὐτῇ μεταλαβεῖν μῆτε πόματος.

[12] Βλέπων δὲ τοῖς αὐτοῖς αὐτὴν ἐπιμένουσαν, ἠναγκάσθη διδάξαι περὶ αὐτῆς τὸν Ἄρχοντα τῶν μάγων τὴν Μαυἳπτῶν μετερχόμενον ἡγεμονείαν· Ὅστις συναθροίσας πάντας τοὺς μάγους τῆς ἐπαρχίας, ἐν τῷ Πυρείῳ μετεστείλατο τὴν ἁγίαν Σιρήν, καὶ περιειργάσετο τὴν αἰτίαν, δι᾽ ἣν τῆς ματρικῆς ἀπέστη παραδόσεως. Αὐτὴ δὲ ἀπεκρίνατο λέγουσα· Ἕκαστος εἴδησιν ἔχει διακρῖναι τὸ συμφέρον· καὶ οὐ, καθάπερ τὰ ἄλογα τοῖς γονεῦσιν ἀνεξετάστως ἀκολουθεῖ, οὕτως ἀνάγκη τοὺς ἀνθρώπους παρέπεσθαι. Κᾀγὼ οὖν ἔκρινα τὴν τῶν Χριστιανῶν δόξαν ὠφέλιμον εἶναι, καὶ οὑχ᾽ ἣν οἱ γονεῖς μου κατέχουσιν. Ὁ δὲ Μαυἳπτᾶς ἀγανακτήσας εἶπεν αὐτῇ· Πολλαί σε βάσανοι μὴ πειθομένην παραλαμβάνουσιν. Ἡ δὲ τῷ ἰδίῳ τραχήλῳ τὴν ἑαυτῆς ἐπιθεῖσα χεῖρα, μετὰ παῤῥησίας ἀπεκρίνατο· Τοῦτον ἐξουσίαν ἔχεις ἀποτεμεῖν· ἰδού σοι τοῦτον ἐκδέδωκα. Καὶ λοιπὸν ἐπερωτόντος αὑτῇ τοῦ Μαυἳπτᾶ τὰ πολλὰ, ψαλμοὺς ἔλεγεν. Ἀκούσας δὲ ψαλλούσης αὐτῆς, ἐπερώτα· Τί ἐστιν ὁ λέγει. Καὶ εἰπόντων τινὼν, Χριστιανικὴν εἶναι διδασκαλίαν τὰ λεγόμενα παρ᾽ αὐτῆς, μετεστείλατο τὸν Ἐπίσκοπον, βουλόμενος μαθεῖν παρ᾽ αὐτοῦ κατ᾽ ἀλήθειαν, εἰ Χριστιανῶν εἰσι ταῦτα τὰ ῥήματα. Παραγενόμενος δὲ ὁ Ἐπίσκοπος, ὑπεστέλλετο τοὺς μάγους· θεασαμένη δὲ αὐτὸν ἡ ἁγία Σιρὴ δειλίᾳ κρατούμενον, εἶπεν· Μὴ φοβηθῇς ὦ Πάτερ, ἀλλὰ μνημόνευε τῆς γραφῆς λεγούσης· Καὶ ἐλάλουν ἐν τοῖς μαρτυρίοις σου ἐναντίον Βασιλέων, καὶ οὐκ ᾐσχυνόμην. Καὶ πάλιν· Μὴ φοβητῆτε ἀπὸ τῶν ἀποκτεινόντων τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι. Τότε οὖν ὁ Ἐπίσκοπος, κατ᾽ ἀλήθειαν Χρεστιανῶν εἶναι τὰ παρ᾽ αὐτῆς λεχθέντα, διεβεβαιώσατο.

[13] Καὶ λοιπὸν ἐκ τούτου θυμωθεὶς ὁ Μαυἳπτᾶς, ἐκέλευσεν κατὰ τοῦ στόματος αὐτὴν τυπηθῆναι. Πολλὰς δὲ κολακείας καὶ ἀπειλὰς αὐτῇ προσαγαγὼν ὁ Μαυἳπτᾶς, καὶ μὴ δυνηθεὶς αὐτὴν μεταπεῖσαι, ἐκέλευσεν αὐτὴν φυλαχθῆναι τέως ἐν τῷ γονικῷ αὐτῆς οἴκῳ· ἐφοβεῖτο γὰρ, τὸ συναθροισθὲν δι᾽ αὐτὴν πλῆθος Χριστιανῶν θεασάμενος. Αὐτὴ δὲ μετ᾽ εὐφροσύνης εἰς τὸν γονικὸν αὐτῆς οἶκον ὑπέστρεψεν, δοξάσουσα τὸν Θεὸν ἐφ᾽ οἷς ἠξιώθη ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ ἐπὶ τῶν Ἀρχόντων ἀπολογήσασθαι. Τότε δὴ καὶ ὁ Κύριος αὐτὴν δι᾽ ἀποκαλύψεων ἀνεῤῥώννυεν· Καὶ γὰρ πολλάκις καὶ δι᾽ Ἀγγέλων ἐδιδάσκετο, πῶς δεῖ πρὸς τὴν κατάστασιν τῆς ἀπλότητος αὐτῆς ἀπροκρίνασθαι. Ἔφάνησαν δὲ διαφόρως αὐτῇ Μωσῆς καὶ Ἠλίας, καὶ Πέτρος ὁ Ἀπόστολος, καὶ ἕτεροι τῶν Ἁγίων, καθάπερ τοῖς κατὰ πλάτος περὶ αὐτῆς γεγραμμένοις ἐμφέρεται. Ὁ δὲ Μαυἳπτᾶς, μὴ βουλόμενος τὸ γένος αὐτῆς ἐπὶ τοῦ Βασιλέως ὑβρίζεσθαι, ὑποτίθεται τῷ πατρὶ αὐτῆς κολακείαις καὶ νουθεσίαις αὐτὴν προτρέπεσθαι μᾶλλον εἴπερ ἀπειλαῖς καὶ ὕβρεσιν. Ἐλθὼν δὲ πρὸς αὐτὴν ὁ πατὴρ αὐτῆς, καὶ πολλὰ παρακαλέσας αὐτὴν, καὶ μὴ πείσας, ἀνήγγειλεν τὴν αὐτῆς ἔνστασιν τῷ Μαυἳπτᾷ. Καὶ ἐπεὶ δὴ ὁ Δὰρ (ὄνομα δὲ τοῦτο μεγάλης ἀρχῆς παρὰ Πέρσαις) εὑρέθη διατρίβων ἐν ἐκείνοις τοῖς μέρεσιν, εἶπεν αὐτῷ τὰ κατὰ τὴν ἁγίαν Σιρὴν, καταβοῶν ἅμα καὶ τῶν Χριστιανῶν, ὡς συναθροισθέντων κατ᾽ αὐτοῦ καὶ βουλομένων αὐτὸν λιθάσαι. Ὁ δὲ Δὰρ τοὐναντίον ἐμέμψατο μὲν τὸν Μαυἳπτᾶν, ὡς μὴ διδάξαντα πρότερον αὐτὸν, καὶ οὕτως τι τοιοῦτον ποιεῖν ἐπιχειρήσαντα. Ἔπεμψεν δὲ πρὸς αὐτὴν τινας τῶν ἐπισήμων ἐπερωτᾶν αὐτὴν, διατί μὲν τὴν μαγείαν κατέλειψεν, τὴν δὲ τῶν Χριστιανῶν πίστιν ἠγάπησεν· εἰπεῖν δέ πάλιν αὐτῇ, Εἰ μὲν τῆς τοιαυτῆς δόξης ἀντέχεται, ταῖς ἐσχάταις ὑποβάλλεται τιμωρίαις· εἰ δὲ τὴν προτέραν αὐτῶν Μάγων θρησκείαν ἀσπάζεται, βασιλικαῖς κοσμεῖται φιλοτιμίαις.

[14] Παραγενομένων δὲ πρὸς αὐτὴν τῶν ταῦτα κατὰ μέρος ἀπαγγελλόντων, εἶπεν αὐτοῖς ἡ ἁγία Σιρή· Ἐγὼ μὲν ἐπεθύμουν ἐπὶ αὐτοῦ τοῦ Δὰρ ἐλθεῖν, καὶ περὶ τῆς ἀληθηνῆς τῶν Χριστιανῶν δόξης ἀπολογήσασθαι, πλὴν καὶ οὕτως λέγω, τὰ δι᾽ ἡμῶν αὐτῷ γνωσθῆναι περὶ τῶν ὑπ᾽ αὐτοῦ δηλωθέντων ὀφείλοντα· Ἐμὲ ἡ τῆς διανοίας διάκρισις προστεθῆναι τοῖς Χριστιανοῖς παρεσκεύασεν· τὴν γὰρ τούτων δόξαν ὀρθὴν εἶναι κατέλαβον, τὸ πρεσβεύειν ἕνα Θεὸν τῶν πάντων δημιουργὸν, ἰσχυρὸν, αὐενδεῆ καὶ ἀθάνατον· τὴν δὲ μαγείαν ἀποστρέφομαι, ὡς πολλοὺς Θεοὺς παρεισάγουσαν, ἀδυνάτους καὶ ἐνδεεῖς καὶ φθαρτούς· καὶ διὰ τοῦ τὰς ἐπιφερομένας ὑπό σου τιμωρίας καταδέχομαι, ἵνα δι᾽ αὐτῶν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν ἐπιτυχῶ. Ἀλλὰ μὴ ἀπατήσῃς σαὐτὸν, ὡς διὰ λόγων ἢ ἔργων πείθεις με τῆς τοιαύτης πίστεως ἀποστῆναι. Μαθὼν δὲ ταῦτα παρὰ τῶν στελλόντων ὁ Δὰρ, θυμωθεὶς ἐκέλευσεν αὐτὴν ἐν δεσμωτηρίῳ βληθῆναι, καὶ χεῖρας καὶ πόδας δεθῆναι καὶ μήτε φῶς θεάσασθαι, καὶ μήτε τροφῆς καὶ πόματος γεύσασθαι. Τρεῖς οὖν ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας ἔμεινεν οὕτως, μὴ δυναμένη παντελῶς περιστρέφεσθαι διὰ τὴν στενότητα τοῦ τόπου καὶ τὴν σκληρότητα τῶν δεσμῶν. Ἀλλὰ οὐδὲ οὕτως ἡ ἁγία Σιρὴ ὑπεκαυνοῦτο, καὶ τῇ ἐκείνων δυσσεβείᾳ συνκατετίθετο· ὅθεν καὶ προσθήκην τῆς προλαβούσης τῶν δεσμῶν ἐπιτάσεως ἐπέθεσαν. Λάκκον γὰρ ἐν τῇ γῇ κατορύξαντες, καὶ πρὸς τοὺς πόδας τὸν τράχηλον ἐπικάμψαντες, βάρος αὐτῇ σιδήρων ἑτέρων ἐπέθηκαν, καὶ τὰ δεσμὰ περιέσφιγξαν, καὶ οὕτως αὐτὴν τῷ λάκκῳ ἐνέβαλον. Ἵνα δὲ ὁ Θεὸς παραστήσῃ μὴ δι᾽ ἀσθένειαν συγχωρῶν τοὺς φοβουμένους αὐτὸν πειρασθῆναι, ἀλλὰ τὴν πρὸς αὐτὸν ἀγάπην θέλων δοκιμασθῆναι, τοὺς ἥλους, δι᾽ ὧν τὰ δεσμὰ περισφίγγειν ἐσπούδαζον, οὐ καλλῶς ἐμβαλεῖν ἐδυνήθησαν, καίτοι πολλὰ μοχθήσαντες, καὶ πλῆθος τεχνιτῶν συναθροίσαντες, ἄχρις ἂν ἡ ἁγία Σιρὴ τῷ τύπῳ τοῦ σταυροῦ τοὺς αὐτοὺς ἥλους ἐσφράγισεν, καὶ οὕτως ταῖς ὀπαῖς ἐνηρμόσθησαν.

[15] Ἀλλ᾽ οὐδὲ οὕτως οἱ ἐχθροὶ τῆς ἀληθείας συνεστάλθησαν τὴν τοῦ σαυροῦ δύναμιν θεασάμενοι, ἀλλὰ καὶ ἕτερον λάκκον ἐμηχανήσαντο, οὐ μόνον τοῦ πρότου στενότερον, ἀλλὰ καὶ πολλῇ νενοτισμένον ὑγρότητι, καὶ σηπεδονώδεις ἀτμοὺς ἀναπέμποντα. Ἐμβληθεῖσα δὲ τῷ τοιούτῳ λάκκῳ, καὶ νομισθεῖσα τοῖς ἀναδιδομένοις ἐκεῖθεν ἀτμοῖς διαφθείρεσθαι, θείας ἐπισκέψεως ἔτυχεν, κατὰ τὴν ἐν καμίνῳ τῶν Βαβυλωνίων παίδων ὁμοίωσιν. Παραχρῆμα γὰρ ἡ ἐν αὐτῷ θερμασία πρὸς κατάψυξιν μετεβλήθη, καὶ ὅλον τὸν λάκκον φῶς οὐράνιον περιέλαμψεν, καὶ οἱ δεσμοὶ τῶν χειρῶν αὐτῆς καὶ τῶν ποδῶν αὐτομάτως ἀπέπεσαν. Καὶ γὰρ τοσοῦτος ἦν τοῦ λάκκου χαλεπώτατος κύνδυνος, ὅτι καὶ Χριστιανοὶ τὴν τοιαύτην ἀνάγκὴν ἀκούσαντες, ἐναγώνιοι γεγόνασιν, μὴ νομίσωντες ἐκεῖθεν αὐτὴν περισώζεσθαι. Ὅθεν ὁ τῆς πόλεως Ἐπίσκοπος, μετὰ τῶν αὐτοῦ κληρικῶν καὶ παντὸς τοῦ λαοῦ διὰ πάσης τῆς νυκτὸς προσευχὰς τῷ Θεῷ καὶ δεήσεις προσέφερεν, συμπαρεῖναι τῇ δούλῃ αὐτοῦ καὶ συνεπισχύειν ὡς ἀμέμπτως διεκτελέσαι τὴν ἄθλησιν. Ἑώθεν δέ τινες τῶν ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας ἐπὶ τὸν λάκκον παραγενόμενοι, [εὗρον] … ἀντὶ λοιμώδους ἀτμοῦ, δροσίρουσαν ἁύραν ἐκεῖθεν ἀναδιδομένην, πάλιν δὲ καὶ τὴν τῶν δεσμῶν τελείαν ἀπαλλαγήν. Τότε τῇ ἐκκλησίᾳ ἀντὶ τῆς πρότέρας ἀδημονίας εὐθυμίαν ἀνήγγειλαν, καὶ ἀντὶ λύπης φαιδρότητος τοὺς πάντας καὶ χαρᾶς ἐνέπλησαν.

[16] Ἡμέρας δὲ δεκάπεντε ποιησαμένης τῆς ἁγίας Σιρῆς ἐν τῷ λάκκῳ, ἐγνωκότες οἱ ἕλληνες, μηδὲν τῶν ἐσπουδασμένων ἀνῦσαι δυνάμενοι, ἀλλὰ καὶ γογγισμὸν ὑπομένοντες, καὶ μάλιστα διὰ τὴν συμβᾶσαν ἀβροχίαν κατ᾽ ἐκεῖνον γενέσθαι τὸν χρόνον, ἀνήγαγον αὐτὴν ἐκ τοῦ λάκκου, τὴν μὲν αὐτῆς καρτερίαν θαυμάζοντες, τὴν δὲ τοῦ Θεοῦ δύναμιν ἐπιδεῖν οὐκ ἰσχύοντες. Καὶ γὰρ ἀνενεχθείσης ἐξ ἐκείνου τοῦ λάκκου, κατ᾽ αὐτὴν τὴν ἡμέραν βροχὴ πολλὴ κατηνέχθη, καὶ τὴν γῆν διψῶσαν ἐχόρτασεν· καὶ πάντες οἱ τῇ ψυχῇ μὴ τυφλώττοντες ἐπέγνωσαν, πόσον ὁ Θεὸς τὴν αὐτοῦ δούλην ἐτίμησεν. Πολλὰ δὲ καὶ ἕτερα σημεῖα αὐτοῖς ἐπετέλει Θεὸς, τοῖς πρὸς αὐτὴν ἐρχομένοις, καὶ τοῖς αὐτῆς ἱματίοις μετὰ πίστεως προσεγγίζουσιν, ὡς καὶ δαίμονας διὰ τῶν αὐτῆς προσευχῶν ἀπελαύνεσθαι. Καὶ πρὸς τὴν τῶν εἰρημένων βεβαίωσιν, ἓν εἰς παράδειγμα τίθημι τὸ, πολλοῖς γινωσκόμενον καὶ παρὰ τῶν πιστῶν μαρτυρούμενον. Οὕτω γὰρ αὐτῆς ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ φυλαττομένης, ἔφθασεν ἡμἐρα, καθ᾽ ἣν ἅπαξ τοῦ ἔτους ἐπιτελεῖται σύναξις Μαρτύρων, ἔν τινι τῶν εὐκτηρίων οἴκων ἔξωθεν τῆς πόλεως· Ἐπεθύμει δὲ ἡ ἁγία Σιρὴ νυκτὸς ἐξελθεῖν, καὶ ἀφανῶς τὴν παννυχίδα θεάσασθαι· καί τινες τῶν πιστῶν δόσιν τοῖς φυλάττουσιν αὐτὴν παρασχόμενοι, τῆς φυλακῆς αὐτὴν ἐξελθεῖν παρεσκεύασαν, καὶ τὸ σχῆμα ἑαυτῆς ἀλλάξασα, καὶ καταλαβοῦσα τὸν ἐυκτήριον οἶκον, ἔστη κεκρυμμένως ἐν τόπῳ τινὶ τῆς θεῖας ψαλμῳδίας ἀκροάσασθαι. Καὶ γυνή τις ὑπὸ δαίμονος ἐνεργουμένη ἤρξατο κράζειν, καὶ τὴν ἁγίαν Σιρὴν δημοσιεύειν, καὶ τὴν ἐν αὐτῇ θείαν ἐπικαλέσασθαι δύναμιν. Καὶ ζητήσεως ἐν τῷ λαῷ περὶ αὐτῆς γενομένης τῆς μάρτυρος, ἐυθέως τοῦ ἐυκτηρίου ἐξελθοῦσα κατέλαβεν τὸ δεσμωτήριον. Τούτῳ οὖν τῷ τρόπῳ πᾶσιν ἐφανερώθη ἡ δωρηθεῖσα αὐτῇ παρὰ Θεοῦ χάρις. Πῶς δὲ ἐβαπτίσθη, καὶ διά τινων ἐπ᾽ αὐτῇ τὸ τοιοῦτον ᾠκονομήθη μυστήριον, χρησίμως παρέρχομαι διὰ τὴν ἐνεστῶσαν κατάστασιν· τοῦτο δὲ μόνον ἐνταῦθα σημειοῦμαι τοῖς ἐντυγχάνουσιν, ὅτι κατὰ τὴν τοῦ Ἐπισκόπου γεγραμμένην ἐπαγγελίαν, ἐν τῷ καιρῷ τῶν δεσμῶν αὐτῆς ἀξιοῦται τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, ἐν τῇ ἁγιωτάτῃ ἐκκλησίᾳ τῆς πόλεως.

[17] Ἀλλ᾽ ἐπανέλθωμεν πρὸς τὴν προκειμένην διήγησιν. Χρόνον οὐκ ὀλίγον ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τῆς ἁγίας Σιρῆς διατριψάσης, καὶ μέλλοντος τοῦ Πρεσβυτέρου τῶν Ῥωμαίων ἐπὶ τὴν ἰδίαν ἐπαναλῦσαι χώραν· δεδειότες οἱ μάγοι μήπως βασιληκὴν ἀνοίσῃ κέλευσιν ἀπολῦσαι αὐτὴν, ἐβουλεύσαντο πέμψαι αὐτὲν πρὸς τὸν Βασιλέα πρὸ τῆς τοῦ Πρεσβυτέρου παρουσίας, καὶ συναθροισθέντες παρῄνουν αὐτὴν τῆς τοιαύτης γνώμης ἀποστῆναι, ἵνα μὴ πέμψωσιν αὐτὴν πρὸς τοὺς ἐξουσιάζοντας οὐ μόνον βασανίσαι ἀλλὰ καὶ θανατῶσαι αὐτήν. Ἡ δὲ ἁγία Σιρὴ καὶ τὰς αὐτῶν κολακείας διέπτυσεν καὶ τὰς ἀπειλὰς αὐτῶν περιεφρόνησεν· τὸν γὰρ ὑπὲρ Χριστοῦ θάνατον ποτητὸν ἔλεγεν εἶναι, δι᾽ ὃν αὐτὴν ἤλπιζον ἐκφοβεῖν· διὰ γὰρ τοῦ θανάτου τούτου τῆς αἰωνίου ζωῆς ἀπολαύειν παρέστησεν. Βλέποντες δὲ τὴν αὐτῆς παῤῥησίαν οἱ μάγοι, καὶ τὴν ἐπίμονον αὐτῆς καὶ ἀκατάπληκτον ἔνστασιν, ἔπεμψαν αὐτὴν πρὸς τὸν Βασιλέα· σφραγίσαντες τὸν τράχηλον αὐτῆς κατὰ τὴν παρ᾽ αὐτοῖς κρατοῦσαν συνήθειαν, ἵνα μήτε ἄλλην αντ᾽ ἄλλης οἱ παραλαμβάνοντες αὐτὴν ἀπαγάγωσιν, μήτε ἀποθανεῖν αὐτὴν προφασίσωνται· καὶ γὰρ τὴν τοιαύτην σφραγίδα χωρὶς τοῦ τμηθῆναι τὴν κεφαλὴν ἐξενεγκεῖν οὐκ ἰσχύουσιν.

[18] Ἐλθόντων δὲ μελλόντων αὐτὴν παραλαβεῖν, καὶ δεδειότων, μή τινες τῶν πιστῶν αὐτὴν κατὰ τὴν ὁδὸν ἀποσπάσωσιν, καὶ κινδύνῳ δι᾽ αὐτὴν περιπέσωσιν, παρεκάλει αὐτοῖς ἡ ἁγία Σιρὴ μηδεμίαν ἔχειν τοιαύτην διχόνοιαν· Οὐδὲ γὰρ ἀβουλήτως, φησὶ, τὰ τοιαῦτα δεσμὰ περιβέβλημαι, ἀλλὰ μετ᾽ ἐυφροσύνης αὐτὰ καταδέδειγμαι, διὰ τὴν ἐκ τούτων ἐμοὶ προγινομένην ἀπόλαυσιν· ἀλλὰ καὶ εἴ τινές με παρ᾽ ὑμῶν ἁρπάζειν ἐπιχειρήσωσιν, ἐγὼ τούτους φεύγω καὶ πρὸς ὑμᾶς παραγίνομαι, ἵνα μὴ στερηθῶ τῶν μελλόντων ἀγαθῶν δι᾽ ὧν τοσαύτην μέχρι τοῦ παρόντος ὑπέμεινα θλίψιν. Διὰ τῶν οὖν καὶ τῶν τοιούτων ῥημάτων ἔπεισεν παραλαβεῖν αὐτὴν ἀφόβως τοὺς στρατιώτας καὶ ἀπαγαγεῖν πρὸς τὸν Βασιλέα. Ὅθεν τινὰς τῶν πιστῶν βουλομένους διὰ χρημάτων αὐτὴν ἐμποδίσαι πρὸς Βασιλέα πεμφθῆναι, πολλοῖς κατέκρινεν ὄρκοις, μὴ διακωλύειν αὐτὴν προθυμουμένην ὑπὲρ τῆς τῶν Χριστιανῶν ἀγονίσασθαι πίστεως. Νυκτὸς δὲ τῆς ἰδίας πόλεως ἐξελθοῦσα, ἵνα μὴ θόρυβος γένηται, καθ᾽ ἑκαστὸν δὲ τόπον ὑπὸ τῶν πιστῶν ἐτιμᾶτο, κατὰ διαδοχὰς ὑποδεχομένων αὐτὴν καὶ προπεμπτόντων, ἄχρις οὗ τὸ Ἀλουακῶν κατέλαβεν· ἔντα ὁ Βασιλεὺς τότε διέτριβεν· οἱ δὲ ἀπαγαγόντες αὐτὴν παρέδωκεν τῷ Δὰρ, ἐκείνης τῆς ἐπαρχίας Ἄρχοντι· ὁ δὲ καὶ δι᾽ ἑαυτοῦ καὶ διὰ τῆς ἑαυτοῦ γυναικὸς ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας κατὰ διαφόρους ἐπεσχείρησε τρόπους, ἐλπίζων πείθειν αὐτὴν πρὸς τὴν τῶν μάγων θυσίαν ἐπανελθεῖν, καὶ διὰ τούτου δόξαν παρὰ τῷ Βασιλεῖ καὶ τοῖς Ἄρχουσι κτήσασθαι, ὡς κατορθώσας δῆθεν, ἅπερ οἱ ἄλλοι παντελῶς ἀνούειν οὐκ ἴσχυσαι.

[19] Εὑρὼν δὲ τοῖς αὐτοῖς ἐπιμένουσαν, ὡς μήτε κοκολακείαις αὐτὴν δελεάζεσθαι, μήτε μὴν ἀπειλαῖς καταπλήττεσθαι, ἀλλὰ καὶ ταῖς τῶν μάγων παραδόσεσιν ἀντιλέγουσαν, κελεύει πρῶτον μὲν τὴν στολὴν αὐτὴν ἀποδύεσθαι καὶ ἑτέραν ῥυπαρὰν καὶ ἐυτελῆ φορησίαν ἐνδύσασθαι, καὶ οὕτως εἰς παραφυλακὴν τοῖς Ἰουδαίοις ἐκδίδοσθαι. Οἱ δὲ ἀπάνθρωποι Ἰουδαίοι, τὴν ἁγίαν Σιρὴν παραλαβόντες, καὶ εἰς ἐνδότερον οἶκον εἰσαγαγόντες, τὰς θύρας ἅμα καὶ τὰς θυρίδας ἀπέφραξαν, ὡς μηδεμίαν ἐν αὐτῷ ἔχειν αὐγὴν φωτὸς ἢ ἀέρος διάπνοιαν· παρέσχοντες αὐτῇ κρίθινον ἄρτον, τοσοῦτον τῆς συμμετρίας ἐλάττονα, ὅσον αὐτὴν μὴ λιμῷ διαφθείρεσθαι. Πρὸς τούτοις δὲ καὶ διεχλεύαζον φάσκοντες, Ποῦ ἐστιν οἱ τὰ δεσμὰ τῶν χειρῶν σου ψευδῶς ἐκπεπτωκέναι διαφημίζοντες, καὶ πολλοὺς ὡς ἐνόμισαν ἀπατήσαντες. Ὅθεν ἡ ἁγία Σιρὴ ἐν μίᾳ τῶν ἡμερῶν, πρὸς τὸν τοιοῦτον αὐτῶν ὀνειδισμὸν δυσχεραίνουσα, τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνέτεινεν· καὶ παραχρῆμα τὰ δεσμὰ τῶν χειρῶν αὐτῆς καθάπερ τὸ πρῶτον ἀπέπεσαν, ὡς πάντας τοὺς θέασαμένους αὐτὴν καταπλήττεσθαι.

[20] Οὕτως οὖν ὁ Δὰρ ἐπὶ ἕνδεκα ἡμέρας ἐάσας αὐτὴν, καὶ μηδὲν τῶν ἐσπουδασμένων ἀνύσας, ἐδίδαξεν περὶ αὐτῆς τὸν Ἀρχίμαγον, ἀφηγησάμενος αὐτῷ καὶ τὴν χώραν αὐτῆς, καὶ τὸ γένος τὸ πόθεν κατάγεται, καὶ ποίαν ἀμετάθετον κέκτηται γνώμην. Ταῦτα δὲ μαθὼν ὁ Ἀρχίμαγος καὶ κελεύσας αὐτὴν ἐνεχθῆναι, πολλοὺς πρὸς αὐτὴν λόγους κατέτεινεν· Διατί, λέγων, τὴν ἡμετέραν θρησκείαν, τὴν ὑπὸ Βασιλέων καὶ Ἀρχόντων τιμωμένην καταλείψασα, τὴν πάντα διοικοῦσαν καὶ τοὺς αὐτὴν ἀγαπῶντας πλουτίζουσαν τοῖς εὐτελέσι καὶ ἐφυβριστοῖς Χριστιανοῖς προσεχώρησας; Αὐτὴ δὲ πρὸς αὐτὸν ἑτοίμως ἀπεκρίνατο, Ποῦ, λέγουσα, τῶν προτέρων Βασιλέων ὁ στέφανος, καὶ τῶν Ἀρχόντων ἡ δόξα; Ἰδοὺ πάντα ταῦτα σὺν αὐτοῖς τοῖς κεκτημένοις ἐσβέσθησαν, καὶ ὡς χόρτος πρὸς ὀλίγον ἀνθήσαντες μετὰ μικρὸν ἐξηράνθησαν, καὶ ἀνελπίστῳ θανάτῳ παρεδόθησαν, ὡς τὸν ἀληθινὸν δημιουργὸν ἀγνοήσαντες, καὶ τὸν τῆς ζωῆς καὶ θανάτου δεσπότην μὴ προσκυνήσαντες, ἀλλὰ κτίσματα σεβασθέντες, καὶ πῦρ, καὶ ὕδωρ, καὶ σελήνην, καὶ ἥλιον, μετὰ τῶν λοιπῶν ἄστρων τιμήσαντες. Οἱ δὲ Χριστιανοὶ, ἀνθ᾽ ὧν ἐν τῷ παρόντι κόσμῳ ταλαιπωρήσουσιν, τῆς μελλούσης αἰωνίου ζωῆς ἀπολαύουσιν· καὶ ἀνθ᾽ ὧν τῆς ἐπιγείου δόξης αὐτοὺς ἀποστερεῖτε, τὴν οὐράνιον αὐτοῖς ζωὴν προξενεῖται.

[21] Ἀκούσας δὲ τῶν ῥημάτων αὐτῆς ὁ Ἀρχίμαγος, πῶς ἅμα καὶ τὴν ὑπὲρ τῶν μάγων γενομένην ὑπ᾽ αὐτοῦ συνηγωρίαν ἀνυποστόλως ἀπεσκευάσατο, καὶ τὴν κατὰ Χριστιανῶν προσενεχθεῖσαν κατηγυρίαν εὐτάκτως ἐπελύσατο, πολλῆς ὀργῆς ἐνεπλήσθη, τοῖς λόγοις αὐτῆς ἀντειπεῖν μὴ δυνάμενος· καὶ νομίζων αὐτὴν ὡς ἄπειρον θλίψεως οὕτω παῤῥησιάσασθαι, ἐπερώτησεν ποῦ μέχρι τοῦ παρόντος διῆγεν· καὶ μαθῶν τὴν ἀνάγκην τῶν δεσμῶν, καὶ τὴν στένωσιν τῶν τόπων ἐν οἷς ἐβλήθη, καὶ τὴν τῶν Ἰουδαίων ἀπανθρωπίαν οἷς παρεδόθη, ἐκέλαυσεν πρὸς τοὺς Ἰουδαίους ἀπενεχθῆναι, ὡς μηδεμίαν ὁμιλίαν πρὸς Χριστιανοὺς ἔχειν. Γυμνώσαντες δὲ ξίφος ἐπὶ αὐτῆς, ὤμοσαν δι᾽ αὐτοῦ τὴν ψυχὴν αὐτῆς ἀφαιρεθῆναι, μὴ πειθομένης τοῖς παρὰ τοῦ Ἀρχιμάγου λεγομένοις· τρεῖς οὖν πάλιν ἡμέρας πρὸς τοὺς αὐτοὺς Ἰουδαίους ἐν τῇ προτέρᾳ θλίψει διέτριψεν. Μέλλοντος δὲ τοῦ Βασιλέως ἀναχωρεῖν ἐκ τοῦ Ἀλουακῶν, παρέλαβεν αὐτὴν βασιλικός τις δεσμοφύλαξ, καὶ πολλὴν αὐτῇ κάκωσιν ἐνεδείξατο, οὐ θρησκείας λόγον ποιούμενος, ἀλλὰ κέρδος ὑπὸ τῶν Χριστιανῶν ἐκ τούτου πραγματευόμενος. Ἔδειξεν δὲ καὶ τότε ὁ Θεὸς εἰς αὐτὴν σημεῖον παράδοξον. Τινὲς γὰρ τῶν Χριστιανῶν χώραν εὑρόντες ὑπέβαλεν αὐτῇ στρῶμα μικρὸν, ὡς ἐπὶ γῆς μετὰ δεσμῶν τοσοῦτον κατακειμένῇ· καὶ τοῦτο γνοὺς ὁ δεσμοφύλαξ, ῥίπτει αὐτὴν ἀθρόως ἐκ τοῦ στρώματος, καὶ μεγάλην ὀδύνην αὐτῇ τὸ βάρος τοῦ σιδήρου τῶν δεσμῶν ἐνεποίησεν· πλὴν παραχρῆμα τὰ δεσμὰ τῶν μελῶν αὐτῆς αὐτομάτως ἐλύθησαν, καὶ πολλῶν τοῦτο θαυμασάντων, τινὲς τῶν ἐχθρῶν τῆς ἀληθείας, γοητείας ἔργον ἔλεγον εἶναι τὸ οὕτως παράδοξον γενόμενον.

[10] Expensis igitur prudenti ratiocinatione, hinc voluptatibus & deliciis, quibus innutrita fuerat; inde vero periculis suppliciisque, [Castigata ab Angelo] quæ capiti suo imminebant, si publice magiam repudiaret, & Christianam amplecteretur fidem; terrore correpta conspexit per visionem Angelum Dei, virga ferrea se percutientem, dicentemque: Ubi illa tua, quam nuper fecisti, promissio? resiste fortiter, & Deo servi. Et hoc ipso tempore excitata, precationes suas offerebat Deo, supplicans, ne quid umquam contrarium fidei invadere mentem suam pateretur.

[11] [palam se Christianam profitetur,] Hinc bene mane accersita est a noverca, solito ut more exerceret magiam adhortante. Tum vero fidem suam profitendi cupida, acceptis lignis, quibus juxta diabolicam Zoroastris traditionem ad magias utebatur, splendido se circumdatam lumine conspexit; confirmataque, confregit ligna, sacrificium disturbavit, ignem conspuit & extinxit, tandemque surrexit dicens: Ego ad ecclesiam Christianorum me confero, nec quidquam prohibet, quo minus Christianismum profitear. His intellectis, fratres & alii propinqui tenuerunt ipsam ne egrederetur, & obfirmarunt ostia. Illa vero sic quoque jussit advocari patrem, volens coram ipso palam explicare mentem suam, licet eam ad judices esset adducturus: affirmabat enim, se non amplius latebras petituram; & pœnam, si quæ propterea sibi immineret, fortiter subituram. [spretis suorum suasionibus & minis:] Interea propinquorum alii lacrymis indulgebant; alii suadebant, nunc minis, nunc blanditiis interpositis, ne in ista sententia persisteret, genusque suum dedecore afficeret; ne quid hujuscemodi intelligens pater, iracundia commotus, paternum ex animo expelleret affectum, ipsamque quȩstioni traderet. Illa vero eorum sermonibus non præbuit aures, quin etiam conversationem sustinebat ægerrime, & tamquam perniciosam aversabatur, secundum illud evidens pronuntiatum, Qui tetigerit picem, inquinabitur: & qui communicaverit iniquo, ingredietur vias ejus. [Eccli. 13, 1] Cum autem venit pater, intellexitque quæ contra ignem & ligna magica a filia patrata essent; [super veniens pater varie eam affligit,] multas, gravesque minas proposuit spe incutiendi timorem, eamque a tali proposito absternendi. Ipsa autem patris sui sermones aspernata, ita retorsit: Noli putare, inquiens, talibus animum meum verbis emolliri, aut a sententia Christianorum absterreri. Jussit igitur illam vinciri: cumque omnibus machinis admotis, nihil quidquam proficeret; vinctam per dies multos & quæstionibus & cruciatibus exercuit acerbe, eodemque cum Magis conclusam loco, nec cibi nec potionis quidquam accipere passus est.

[12] Verum ubi videbat illam, ut cœperat, perseverare: coactus fuit certiorem reddere Magorum principem, [a quo adducta ad Mauïptam] qui Mauïptarum dux erat. Iste congregatis provinciæ totius Magis omnibus, in ædem Ignis accersivit S. Siram, diligenterque quæsivit, cur a majorum traditione descivisset. Ipsa vero respondens, dixit: Unusquisque intelligentiam nactus est, ut quid expediat possit discernere; neque, uti animalia, quæ ratione distituta parentum suorum vestigiis inconsiderate inhærent, [rationem reddit mutatæ religionis;] ita ipse necessitate quadam adigitur alios homines sequendi. Igitur & ego statui, Christianorum sententiam commodiorem esse illa, quam parentes mei tenent. Ad hæc Mauïptas indignatus dixit: Multi cruciatus, nisi assentiaris mihi, te manent. Ipsa vero, manu suo collo imposita, summa cum libertate respondit: Hoc abscindendi facultatem habes: ecce hoc tibi jam addixi. Deinde cum multa interrogaret Mauïptas, ipsa recitabat Psalmos. Cumque eam audiret canentem, rogavit; Quid hoc est, quod dicit? Asserentibus vero nonnullis, doctrinam iis contineri Christianam; advocavit Episcopum, [eoram eo fidenter psallit.] cupidus ab ipso doceri, utrum revera illa verba Christianorum essent. Et hic quidem adveniens metuebat Magos: sed metu perculsum intuita S. Sira, dixit: Noli timere, mi Pater, sed memor esto Scripturæ dicentis: Loquebar de testimoniis tuis in conspectu Regum, & non confundebar. [Psal. 118, 46.] Atque iterum: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam vero non possunt occidere. [Matth. 10, 28.] Tunc igitur Episcopus asseveravit, vere Christianorum esse quæ ab illa dicebantur.

[13] Propterea iratus Mauïptas, jussit os illius contundi: [In domum patris remissa] blanditias vero plurimas nec non minas admovens, cum a sententia dimovere ipsam nequiret, jussit tantisper in domo paterna custodiri: verebatur enim, quam illius causa confluxisse videbat, Christianorum multitudinem. Illa autem hilariter reversa est in domum paternam, laudatura Deum, quod digna fuisset habita, quæ in conspectu Principum pro nomine Christi causam diceret. Tum quoque Dominus revelationibus suis ipsam corroborabat. Etenim sæpe instruebatur ab Angelis, quomodo ad defensionem innocentiæ suæ respondendum esset. Apparuerunt quoque multifariam & Moyses, [novis revelationibus roboratur.] & Elias, & Petrus Apostolus, & alii Sanctorum, sicut in iis quæ ad longum de illa sunt conscripta continetur. Mauïptas autem nolens familiam illius coram Rege afficere contumelia, suasit patri, ut ipse blanditiis potius monitisque, quam minis & contumeliis natam aggrediatur. Pater ergo ipsam conveniens, cum multis hortatus nihil persuaderet, renuntiavit Mauïptæ pertinaciam illius. Cumque tunc forte Dar a (quod nomen magnæ dignitatis est apud Persas) commoraretur in partibus illis, dixit illi, quæ gesta erant cum Sira: simul etiam vociferabatur contra Christianos, quod in perniciem ipsius convenissent, ipsumque lapidibus vellent obruere. Contra vero expostulavit Dar cum Mauïpta, [De ea monitus a Mauipta Dar] quod non prius significasset sibi, quam tale quid facere aggressus fuisset. Misit vero ad ipsam nonnullos e nobilium numero interrogaturos; Cur nam deseruisset magiam; fidem vero Christianam amplexa esset? ac denuo dicturos illi, Si quidem in sententia sua persistat, ultimo subjiciendam supplicio; si vero ad pristinam Magorum religionem revertatur, regali afficiendam munificentia.

[14] Ubi vero accesserunt ad eam, qui hæc singillatim annuntiabant, dixit illis S. Sira: Ego quidem cupiebam venire ad ipsum Dar, & pro veritate Christiana causam dicere: verumtamen ajo, quod & cognoscere debuit ex iis, [mittit frustra qui suadeant redire ad patrios riatus.] qui nos apud ipsum manifestarunt; Vis discernendi menti meæ indita fecit ut Christianis adjungerer: quippe horum opinionem rectam esse deprehendi, qua constituunt unum Deum, artificem omnium, potentem, nullius indigum, & immortalem: Magiam vero exosa sum, quod mustorum deorum auctor est, qui & imbecilles, & omnium egeni, & corruptibiles sunt: atque ideo, quæ mihi supplicia ingeris, libenter sustineo, ut per illa bonorum compos æternorum fiam. Sed vide sis, ne te ipse fallas, cum verbis aut operibus persuadere conaris, [Triduano carcere macerata] huic ut nuntium remittam fidei. Ubi hæc percepit Dar ex certis hominibus, ira excandescens jussit ipsam custodiæ mancipati, manibus pedibusque vinctam, ubi nec luminis usura frui, nec cibum, potumve gustare liceret. Tribus igitur diebus totidemque noctibus ita permansit, nequiens tum propter loci angustiam, tum propter catenarum duritiem quoquam sese vertere. Verum neque sic frangebatur sancta virgo, nec impiis illorum dogmatibus acquiescebat. Hinc illi quoque vehementius quam ante intenderunt vincula: puteo quippe egesta terra effosso, colloque virginis ad pedes usque incurvato, [& in foveam compingenda ipsa sibi vincula miraculo aptat.] aliud ferri pondus ipsi imposuerunt, arctius vincula constrinxerunt, vinctamque immiserunt in puteum. Ut vero monstraret Deus, se non ex virium defectu permittere ut se timentes tentationibus pulsentur, sed desiderio explorandi quanto se amore prosequantur; nequiverunt clavos, quibus constringere vincula conabantur, apte inserere, quamvis multum laborarent, & fabrorum multitudinem convocarent; donec S. Sira clavos ipsos, signo Crucis signatos, foraminibus coaptavit.

[15] Sed neque sic veritatis hostes, spectata ante oculos Crucis virtute, [Ibidem divinitus recreata,] coërciti fuerunt. Verum aliam quoque foveam moliti sunt, non modo angustiorem priore, sed etiam multo humore natantem, & vapores vitiatos exhalantem. Immissa vero in lacum hunc, cum putaretur ejectis inde vaporibus extincta, divinam visitationem nacta est, non absimilem illi, qua pueri Babylonii in camino ignis recreati sunt. Continuo enim calor, qui ibidem erat, refrigeratione mutatus est, lumen cæleste universam foveam illustravit, vincula de manibus & pedibus sponte sua delapsa sunt. Etenim periculum, quod in eo lacu subibat, tantum fuit, ut Christiani eo intellecto, vehementer pavefacti sint, non existimantes incolumem inde emersuram. Quamobrem Episcopus civitatis, [præter spem incolumis postridie reperitur,] cum Clericis omnique populo, tota nocte preces & supplicationes obtulerunt Deo, ut ope sua ipsi adesset, ferretque suppetias, quibus adjuta certamen inculpate consummaret. Diluculo autem quidam ecclesiasticorum ubi ad lacum pervenerunt, pro pestilenti halitu perfusam suavi rore auram inde erumpentem invenerunt, ipsam vero omnibus omnino vinculis liberam. Tunc sublata priori anxietate plenam animi tranquillitatem nuntio suo attulerunt Ecclesiæ; & dolore absterso hilaritate & gaudio replerunt universos.

[16] Posteaquam vero S. Sira extiterat dies quindecim in lacu, [inde post 15 dies educta pluviam terræ reddit,] agnoscentes Gentiles nihil suis se conatibus posse proficere, præterea murmurationes quoque popule sustinere, idque maxime propter siccitatem, quæ per id tempus facta erat; eduxerunt illam e fovea; admirantes quidem tolerantiam Virginis, virtutem vero Dei non agnoscentes. Etenim eodem ipso die, quo e fovea educta est, ingens pluvia decidit, terramque sitibundam saturavit; & omnes, qui secundum spiritum non cæcutiebant, sat clare cognoverunt, quantopere Deus honorasset famulam suam. [& miraculis clarescit,] Multa quoque alia signa exhibuit Deus illis, qui ad ipsam accedebant, vestimentisque ejus cum fide appropinquabant, sic ut etiam dæmones ejusdem orationibus abigerenrur. Utque illa, quæ dicta sunt, stabiliantur; unum multis notum, & fidelium testimonio probatum, exempli causa propono. Cum ita custodiretur in carcere, advenit dies, qua semel in anno agebatur festum Martyrum in quodam oratorio extra ubem: desiderabatque S. Sira noctu egredi, spectatura clanculum sacra pervigilia; quidam autem fidelium, pecunia custodibus oblata, facultatem ipsi e carcere egrediendi obtinuerunt. [ejusque sanctitas a dæmoniacis manifestatur.] Igitur mutato habitu ut in oratorium devenit, constitit occulte in loco quodam divinas psalmodias auditura: verum mulier quædam a dæmone insessa cœpit clamare, prædicare palam sanctitatem Siræ, divinam in illa invocare virtutem: cumque inter populum quæreretur, illico relicto oratorio repetiit carcerem. Hoc igitur modo palam factum est omnibus, quanta a Deo gratia præventa esset. Quomodo autem, & quibus hoc mysterium administrantibus, baptizata sit; expedit ob præsentem rerum statum silentio præterite: id solum nunc postulantibus significo, quod secundum suprascriptam Episcopi promissionem, sacrum baptisma consecuta sit, ipso vinculorum suorum tempore, in sanctissima urbis ecclesia.

[17] Sed redeamus ad propositam narrationem. Cum non exiguum temporis spatium S. Sira transegisset in carcere, & b Legatus Romanorum reditum in suam pararet regionem; timentes Magi, [Magi metuentes ne morti eripiatur,] ne forte regium referret mandatum, quo vinculis solveretur; consilium inierunt mittendi ipsam ad Regem, antequam eo Legatus accederet: coactique in unum adhortabantur ipsam, sententiæ suæ ut renuntiaret, ut ne mitteretur ad illos, quibus potestas est non modo torquendi, verum etiam perimendi. At S. Sira eorum & execrata est adulationes, & minitationes contempsit: mortem quippe, cujus metu terrefacere ipsam sperabant, [Regi eam transmittunt obsignatam:] pro Christo subeundam, dixit perbrevem esse; illaque vitæ æternæ obtineri fruitionem docuit. Magi autem, conspecta verborum ejus libertate, perseveranteque & imperturbata constantia, miserunt ipsam ad Regem; collo juxta receptam illis consuetudinem signato, ut neque aliam pro alia illi, quorum curæ tradita erat, abducerent; neque prætexere possent ipsam obiisse: neque enim possunt hujus modi sigilla auferre nisi capite amputato.

[18] Venientes porro, qui eam accepturi erant, timentesque nequi fidelium in via sibi illam extorquerent, [illa se volentem ire profitetur,] ipsique periculum incurrerent; adhortata est S. Sira, ne quam diffidentiam haberent: Neque enim invita, inquit, hisce vinculis circumdata sum, sed ultro hilari animo sum amplexata, insolitæ voluptatis causa inde proventuræ: quin imo siqui conarentur manibus me vestris eripere, ipsa illos fugerem, ad vosque accederem, ut ne futuris illis privarer bonis, quorum causa usque in præsens tempus tantas sustinui afflictiones. Hisce igitur, similibusque verbis persuasit militibus, ut posito metu se arreptam abducerent ad Regem. Cumque fidelium nonnulli impedire pecunia vellent, ne ad Regem mitteretur, gravibus illos verbis obtestata est, ne impedimento sibi forent, unice expetenti pro Christiana fide decertare. Nocte vero, ne quæ turbæ comitarentur, egressa urbe sua, per singula loca obvios habuit fideles, a quibus vicissim afficiebatur honore, deducebaturque donec perveniret in c Aluacam urbem, ubi Rex tum temporis agebat. Qui vero deduxerant, tradiderunt illam Dar; [Alvatam perducta frustraque solicitata,] qui ditionis istius Princeps est, is autem tum per se, tum per uxorem suam idque per multos dies diversis modis aggressus ipsam est, sperans se persuasurum, ut ad magorum sacrificia reverteretur, ideoque in honore apud Regem & Principes futurum, quia ipsam reduxisset in viam, quod alii omnino facere nequiverant.

[19] Comperto autem iisdem illam principiis insistere, ut neque blandimentis inescari, nec terriculamentis percelli posset, [Iudæis datur custodienda & vexanda] verum etiam obloqueretur Magorum traditionibus; jussit primo quidem exui matronalem habitum, ejusque loco aliud squalidum & vile indui vestimentum, sicque Judæis custodiendam committi. Inhumani isti S. Siram potestatis suæ factam mox in penetrale domus adduxerunt, ostiis simul fenestrisque obstructis, ut nullum inibi aut luminis splendorem aut aëris perflatum sentiret: præbebaturque hordeaceus panis, tanto minor convenienti mensura, ut esurie solum non conficeretur. Ad hæc illudebant etiam dicentes: Ubinam isti, qui falso divulgant, manibus tuis vincula excidisse, quique multos fallaciis suis induxerunt, ut crederent? Hinc S. Sira quodam die, ejusmodi exprobationibus indignata, [coram quibus ejus vincula miraculose solvuntur.] oculos in cælum sustulit; & continuo eodem quo ante modo delapsa manibus vincula sunt, ad stuporem omnium qui intuebantur.

[20] Sic igitur illa undecim dierum spatio relicta, animadvertens Dar, nihil quidquam molitiones suas prodesse; [die 12 ad Archimagum ducta] certiorem reddidit Archimagum, commemoratis & loco, & genere, unde oriunda esset, & in sententia quam immutabilis perstaret. His intellectis, jussam adduci ad se prolixa satis oratione allocutus est Archimagus: Quid causæ est, inquiens, cur posthabita nostra religione, quæ & Regibus & Principibus in honore pretioque est, quæ late omnia gubernat, quæ sectatores suos divitiis cumulat; abjectis probrosisque Christianis te adjunxisti? Ipsa autem promptissime respondit, inquiens: [eum sapienter refutat.] Ubi nunc Regum, qui præcesserunt, coronæ? ubi Principum gloria? Ecce ista omnia cum possessoribus suis evanuerunt; ipsique instar fœni, modico florentes tempore, cito exaruerunt, ac morti improvisæ traditi sunt, quoniam verum universi opificem non cognoverunt, & vitæ mortisque Dominum non adoraverunt; sed creaturas venerati sunt, ignemque, & aquam, & solem, & lunam cum astris reliquis coluerunt. Christiani vero pro ærumnis, quibus in præsenti sæculo affligentur, in futuro emolumentem vitæ faciunt æternæ; & pro terrena gloria, qua ipsos privatis, cælestem consequuntur vitam.

[21] Archimagus autem audito sermone ejus, quamque libere defensionem, pro Magis ab ipso susceptam, refutasset; & institutam contra Christianos accusationem solvisset modeste; vehementi ira succensus est, nequiens dictis ejus quidquam opponere. Existimans autem tormentorum inexpertem tam libere loqui, interrogavit; Ubinam in id usque tempus egisset. [Iterum apud Iudæos per triduum afflictata,] Ubi vero audiit vinculorum cruciatum, & locorum quibus inclusa fuerat angustias, Judæorum quoque quorum fuerat curæ tradita inhumanitatem; ad Judæos denuo auferri ipsam jussit, ut ab omni cum Christianis conversatione prohiberetur. Persæ vero gladium super caput ejus stringentes jurarunt, vitam ipsi eodem adimendam, utpote quȩ dictis Archimagi nollet obtemperare. Igitur tres iterum dies eosdem apud Judæos, eisdem quibus ante molestiis afflictata, transegit. [deinde includitur carceri] Cum autem Rex pararet abitum ex urbe Alvaca, accepit illam ex regiorum carcerum præfectis quidam, multasque ei exhibuit ærumnas, non quidem Religionis causa, sed lucrum inde captans a Christianis. Ostendit autem eodem tempore Deus in ipsa miraculum inusitatum. Christianorum nonnulli occasionem nacti subjecerant ei exiguum stragulum cum tantis vinculis in nuda humo decumbenti: [& vincula rursum sponte excidunt.] quo cognito, custos carceris repente ejecit illam de stragulo, vehementique dolore ipsam affecit ferreorum vinculorū pondus. Hȩc autem continuo sponte sua soluta sunt; multisque admirantibus, dixerunt quidam veritatis inimici, rem tam inopinatam incantationis esse opus.

ANNOTATA.

a Dar, ut num. 18 & 23 indicatur, erat totius alicujus Provinciæ Præfectus supremus: quid autem secundum etymologiam significet Persicæ linguæ periti docebunt. Illustre aliquid voce ea notari suadet Darii nomen, pluribus olim Regibus proprium.

b Ita verto, licet Græce scribatur Πρεσβύτερος non Πρεσβεὺς vel Πρεσβευτὴς; omnino enim Legatum fuisse Iustiniani Imp. mihi persuadeo: & Persicorum Legatorum vicißim Constantinopolim missorum habemus indicium apud Theophanem an. 556.

c Græce Ἄχρις οὗ τὸ Ἀλουακῶν κατέλαβεν. Est apud Ptolemæum lib. 6 Geographiæ cap. 2 urbs Mediæ Ἀλούακα, Aluaca, & sic scribendum videtur, ad quam ex urbe Seleucia iter fuit per Assyriam, quam plenam fuisse Christianis, sed tum etiam a Persis occupatam, clare patet ex martyrio S. Anastasii Persæ, a nobis illustrato die 22 Ianuarii.

CAPUT III.
Alii cruciatus. Mors. Cultus.

[22] Τοῦ δὲ Βασιλέως ἐκ τοῦ Ἀλουακῶν ἀναχωρήσαντος εἰς τόπον λεγόμενον Ῥεσανκουσάδων, ἠκολούθει καὶ αὐτὴ δεδεμένη, ᾠδὰς πνευματικὰς καὶ εὐχὰς τῷ Θεῷ καθ᾽ ὅλην τὴν ὁδὸν μετ᾽ εὐχαριστίας προσάγουσα. Οἱ δὲ φύλακες πολλάκις ἐπέπληξαν αὐτῇ σιωπᾷν, καὶ οὐκ ἠνέσχετο· ὅθεν καὶ διὰ ταύτην τὴν πρόφασιν τοῖς δεσμοῖς ἐπεβάρησαν· μεταστάντος δὲ κᾳκεῖθεν τοῦ Βασιλέως εἰς τὸ Καρστᾲ τὸ μέγα, μαθὼν ὁ Ἀρχίμαγος τὴν ἁγίαν Σιρὴν παραγενέσθαι, καὶ τὴν προτέραν γνώμην ἀμετάθετον ἔχειν, ἐκέλευσεν αὐτὴν ἐνεχθῆναι, καὶ λέγει αὐτῇ· Ἱκανόν σοι χρόνον πρὸς διάσκεψιν ἐνδεδώκαμεν· εἰπὲ ἡμῖν, τί πλέον περὶ τῶν ῥηθέντων σοι παρ᾽ ήμῶν ἐβουλεύσω; Ἀπεκρίθη αὐτῷ ἡ ἁγία Σιρή· Τί πλέον εἶχον βουλεύσασθαι περὶ τῶν ἤδη καλῶς μοι δεδοξομένων; Ὁ δὲ λέγει αὐτῇ· Ἀποστήθισον τὴν μαγίαν, ἥν πρότερον ἔμαθες. Ἡ δὲ φωνῇ μεγάλη ψάλμους τοῦ Δαβὶδ· καὶ ἑτέρας ῥήσεις γραφικὰς ἀπεστήθιζεν.

[23] Ὁ δὲ Ἀρχίμαγος ὀργισθεὶς, ἐκέλευσεν αὐτην ἀποδυθῆναι, καὶ τὴν κεφαλὴν αὐτῆς ἀποκαλυφθῆναι· καὶ εἶπεν αὐτῇ, Οὐδὲ νῦν αἰσχύνῃ; Λέγει αὐτῷ ἡ ἁγία Σιρή· Διατί ἔχω αἰσχυνθῆναι, οὔτε ἔκλεψα, οὔτε ἐπόρνευσα, οὕτε τι κακὸν ἕτερον ἔπραξα. Κᾂν γὰρ ὑμεῖς ὡς ἄφρονες ὖξεδύσατέ με τὰ ἔξωθεν περιβλήματα, ἀλλ᾽ οὖν ἔχω παρὰ τοῦ ἐμοῦ δεσπότου κρείττονα τούτων ἐνδύματα· δι᾽ αὐτὸν γὰρ καὶ ἐκδέδυμαι καὶ παῤῥησιάζομαι· αὐτὸς γὰρ εἶπεν, Μὴ φοβεῖσθε ἀπὸ τῶν ἀποκτεινόντων τὸ ζῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι. Τούτων παρ᾽ αὐτῆς λεγομένων, ὁ μὲν Ἀρχίμαγος τοῖς ῥήμασιν αὐτῆς ἐκπεπληγμένος ἡσύχασεν· ὁ δὲ Δὰρ, Ἄρχων τῆς τῶν Χουζαἳνῶν ἐπαρχίας καθήμενος εἶπεν αὐτῇ· Δαιμόνιον ἔχεις. Λέγει αὐτῷ ἡ ἁγία Σιρή· Ἐγὼ δαιμόνιον οὐκ ἔχω, ἀλλὰ κατὰ ἀλήθειάν σοι ἀκολουθεῖ δαιμόνιον, καὶ εἰ βούλει, ποιῶ τύπον τοῦ σταυροῦ ἐν τῷ μετώπῳ σου, καὶ ἐξέρχεται ἀπό σου, καὶ ἀνοίγονται οἱ ὀφθαλμοί σου εἰδέναι τὴν ἀλήθειαν. Καὶ ταῦτα ἀκούσαντες, παραχρῆμα πάντες ἐβόησαν, Ὑπόδικός ἐστι τῷ θανάτῳ· τοὺς γὰρ Θεοὺς βλασφημεῖ, καὶ τὴν Βασιλείαν περιφρονεῖ, καὶ τοὺς Ἄρχοντας ὑβρίζει. Καὶ κατὰ μέρος ἑκάστου τῶν μάγων εἰπόντος τὴν οἰκείαν γνώμην, κατὰ τὴν αὐτῶν συνήθειαν ψῆφον θανάτου κατ᾽ αὐτῆς ἐξεφώνησαν, καὶ τὸν τράχηλον αὐτῆς πάλιν ἐσφράγισαν, μήπως τινὲς ἑτέραν ἀντ᾽ αὐτῆς ὑποβάλωσιν. Κελευσάντων δὲ κατ᾽ ἐκείνην τὴν ἡμέραν αὐτὴν φονευθῆναι, τινὲς τῶν εὑρεθέντων εἰς ἕτερον καιρὸν τοῦτο ταμιεύσασθαι συνεβούλευσαν, δεδειότες τὴν ὑπὸ τῶν Χριστιανῶν ἐπανάστασιν, ἑτοίμων γενομένων ἑαυτοὺς ἐκδοῦναι εἰς θάνατον, ἢ τὸν ἐκείνης φόνον θεάσασθαι.

[24] Διὰ τοῦτο οὖν ἀρχιπέζῳ τινὶ παραδίδοται, φυλάττοντι καὶ Χριστιανοὺς ἑτέρους ἐκ διαφόρων ἐπαρχιῶν διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ δεδομένους. Ἐλθοῦσα δὲ πρὸς αὐτοὺς ἡ ἁγία Σιρὴ, πολλὴν αὐτοῖς παραψυχὴν ἐνεποίησεν, θεασαμένοις τὸ τῆς ψυχῆς αὐτῆς ἀκατάπληκτον, ὅτι μετ᾽ εὐφροσύνης τὸν ὑπὲρ Χριστοῦ κατέδεξατο θάνατον. Προσεγγίσαντος δὲ τοῦ καιροῦ καθ᾽ ὃν ὁ Βασιλεὺς εἰς τὰς πόλεις τοῦ Βηθαρμαῆς παρακειμάζει κατὰ συνήθειαν· ἀπηνέχθη σὺν ἄλλοις δεσμίοις καὶ αὐτὴ ἡ ἁγία Σιρὴ εἰς τὸ δεσμωτήριον τούτων τῶν πόλεων. Καὶ συμβάσης αὐτῇ χαλεπῆς ἀῤῥωστίας, ἐδυσφόρει μήπως διὰ τῆς νόσου τὸν βίον ἐπεξελθῇ, καὶ τοῦ μαρτυρίου ἀνάξιος γένηται· καὶ διὰ πολλῶν καὶ συνεχῶν δακρύων ἐδέετο φυλαχθῆναι τὴν ψυχὴν αὐτῆς, ἵνα δι᾽ αἵματος ἐκτελέσθῃ τὴν ἄθλησιν, δι᾽ ἧν τὰς τοσαύτας βασάνους ὑπέμεινεν. Καὶ ἤκουσεν ὁ Θεὸς τῆς ἱκεσίας αὐτῆς, καὶ τελείαν αὐτῇ τὴν ὑγείαν ἀνεχαρίσατο· καὶ μετὰ τὴν ὑγείαν αὐτῆς ἐβουλεύσαντο λοιπὸν αὐτὴν ἀποκτεῖναι, καὶ πληγαῖς διαφόροις τὸ σῶμα αὐτῆς πολλάκις ᾐκίσαντο.

[25] Ἑνὶ δὲ τῶν φυλαττόντων αὐτὴν ὑπέβαλοι ὁ διάβολος συνκαθευδῆσαι καὶ διαφθεῖραι αὐτήν. Καὶ παρεκάλεσεν τὸν Ἀρχίπιζον ἐπιτρέπειν αὐτῷ τοῦτο πρᾶξαι· καὶ λαβὼν τὴν τοιαύτην ἐπιτρόπην, ἐπῆλθεν αὐτῇ, τὴν ἰδίαν ἐκτελέσαι γνώμην βουλόμενος. Ἀλλ᾽ ὁ Θεὸς, ὁ τῆς δούλης αὐτῆς προνοούμενος, ἔπληξεν αὐτὸν κατὰ τῶν ὀφθαλμῶν, καὶ τῶν ὤτων, καὶ τῆς γλώσσης, ὡς τυφλὸν ἐ͂ιναι καὶ κωφὸν καὶ· ἄλαλον· καὶ πεσὼν ἐπὶ πρόσωπον, κραυγὰς ἀσήμους ἀπέλυσεν. Ὁ δὲ Ἀρχίπεζος ἀνθ᾽ ὧν ἐχρῆν τὴν τοῦ Θεοῦ δύναμιν θαυμάσαι, καὶ ταλανίσαι τὸν τολμήσαντα την παρθένον τοῦ Χριστοῦ διαφθεῖραι, δι᾽ ἑαυτοῦ τοὐναντίον ἐσπούδασεν τὴν τοιαύτην διαβολικὴν πράξιν ἐργάσασθαι. Ἡ δὲ δούλη τοῦ Χριστοῦ μετὰ παῤῥησίας πρὸς τὸν Ἀρχίπεζον εἶπεν· Ἐγὼ τῷ Βασιλεῖ τῶν οὐρανῶν ἐμνηστεύθην, καὶ οὐ συγχωρεῖ τὴν ἐμὴν παρθενίαν ὑπό σου διαφθαρῆναι. Μὴ πεισθεὶς δὲ τοῖς ὑπ᾽ αὐτῆς λεχθεῖσιν ὁ Ἀρχίπεζος, ἐπῆλθεν αὐτῇ, τὴν τοῦ προλαβόντος γνώμην ἀναδεξάμενος. Ἀλλ᾽ ὁ Ἄγγελος τοῦ Θεοῦ πλήξας αὐτὸν, ἔμπροσθεν τῆς τοῦ Θεοῦ δούλης κατέβαλεν, καὶ τότε λοιπὸν σύραντες αὐτὸν οἱ σὺν αὐτῷ παῖδες, μόλις ἀνέστησαν.

[26] Μὴ δυνηθείς δὲ τὴν τοιαύτην ἄτοπον ἐκτελέσαι προαίρεσιν, ἐσπούδασεν αὐτὴν κατὰ τὸ προστεταγμένον θανατῶσαι. Καὶ ἐβουλεύσατο μὴ διὰ ξίφους αὐτὴν ἀποτεμεῖν, ἀλλὰ σχοινίῳ αὐτὴν ἀποπνίξαι. Καὶ ἐκέλευσεν ἐλθεῖν χαλκέα, καὶ λῦσαι τοὺς δεσμοὺς τῶν χειρῶν καὶ τῶν ποδῶν αὐτῆς. Καὶ βουλομένη αὐτὴ παραστῆσαι μὴ τῇ δυνάμει τινος αὐτὴν κεκρατῆσθαι, ἀλλ᾽ ἑκουσίᾳ γνώμῃ, πρὸς τὸν Ἀρχίπεζον λέγει· Οὐ χρείαν ἔχομεν χαλκέως. Καὶ τοῦτο εἰποῦσα, τοὺς δεσμοὺς ἐκ τῶν χειρῶν καὶ τῶν ποδῶν αὐτῆς ἀπέῤῥιψεν, ὡς πάντας τοὺς θεασαμένους ἐκπλήττεσθαι. Ἠθέλησεν δὲ πάλιν συνδῆσαι τὰς χεῖρας αὐτῆς, ἵνα μὴ στασιάσῃ πρὸς τοὺς πνίγοντας αὐτήν. Καὶ λέγει πρὸς αὐτόν· Παῦσαι τῶν ματαίων σου βουλευμάτων· τοσοῦτον γὰρ βουλήσει τῷ θανάτῳ ὲμαυτὴν παραδίδωμι, ὅτι οὐδὲ τὰς χεῖράς μου κινῆσαι ἀνέχομαι· καὶ βαλόντες τὸ σχοινίον εἰς τὸν τράχηλον αὐτῆς, καὶ περισφίγξαντες μέχρις ἂν αὐτὴν τῷ θανάτῳ πλησιᾶσαι, ὕστερον χαυνώσαντες, λέγουσιν αὐτῇ, εἰ βούλεται τὸν Χριστιανισμὸν ἀρνήσασθαι συγχωροῦσιν αὐτῇ. Ἡ δὲ ἁγία Σιρὴ εἶπεν αὐτοῖς· Τὸ ἐντεταλμένον ὑμῖν τελειώσατε, ἵνα μὴ τοὺς νόμους ὑμῶν ἀθετήσητε. Ἐκ δευτέρου δὲ τὸ σχοινίον περὶ τὸν αὐτῆς τράχηλον περισφίγξαντες, πάλιν ἐνδέδωκαν καὶ ὡσαύτως ἐπερώτησαν· ἡ δὲ πάλιν τὴν αὐτὴν ἀπόκρισιν δέδωκεν. Καὶ τότε λοιπὸν ἐπέμειναν σφίγξαντες, ἄχρις οὗ τελείως ἀνέπνευσεν. Καὶ οὕτως τὴν μετὰ δόξης ἄθλησιν, ὡς ἐπόθησεν, ἐτελείωσεν μηνὸς Περιτίου εἰκάδι ὀγδόῃ, καθ᾽ ἕλληνας τοῦ ὀκτακοσιοστοῦ καὶ ἑβδομικοστοῦ ἀπὸ Ἀλεξάνδρου τοῦ Μακεδόνων Βασιλέως.

[27] Πάλιν δὲ καὶ μετὰ τὸν θάτατον αὐτῆς οἱ ἐργάται τοῦ διαβόλου μὴ χανώμενοι, μηδαμῶς ὑποτμηθῆναι τὸ σῶμα τῆς Μάρτυρος, ἀλλ᾽ ὑπὸ κυνῶν δαπανηθῆναι, εἰσήγαγον εἰς οἶκον τὸ λείψανον αὐτῆς, πολλοὺς κύνας συναποκλείσαντες· καὶ, ἷνα καὶ ὑπὸ τῶν ἀλόγων κατακριθῶσιν, ἔμειναν πᾶσαν τὴν ἡμέραν παντελῶς τοῦ σῴματος αὐτῆς μὴ ἁψάμενοι. Καὶ λοιπὸν ἐσπούδασαν νυκτὸς ἐξαγαγεῖν τὸ λείψανον, καὶ οὕτως ἐν ἀφανεῖ τόπῳ ῥίψαι αὐτὸ κεκρυμμένως. Ἀλλ᾽ οὐκ ἔλαθον τοὺς πιστοὺς τὰ τοιαῦτα βουλευσάμενοι· ἐκαθέζοντο γὰρ καὶ διετήρουν αὐτους, ποῦ τὸ σῶμα τῆς Μάρτυρος ῥίπτουσιν. Καὶ ὁτ᾽ ἂν ἔῤῥιψαν αὐτὸ καὶ μικρὸν ὑπανεχώρησαν, τινὲς πιστοὶ τοῦ Βηθαρμαῒς λαβόντες αὐτὸ μετὰ τιμῆς ἔν τινι τόπῳ κατέκρυψαν, ἵνα μή τινες τῆς χώρας αὐτῆς τὸ τοιοῦτον κειμήλιον ἀποσπάσωσιν. Ἀλλ᾽ ἡ ἁγία Σιρὴ, ἔτι περιοῦσα καὶ προγνοῦσα τὴν περὶ τοῦ σώματος αὐτῆς μέλλουσαν μεταξὺ τῶν πιστῶν γενέσθαι φιλανεικίαν, μεθ᾽ ὁρκῶν τοὺς εὑρεθέντας κατέκρινεν, ἐκδοθῆναι τὸ λείψανον αὐτῆς τῷ φιλοχριστῷ Βατεῷ, τῷ ἐκ τοῦ Λασουμὼν κτήματος τοῦ Βηγαρμεῶν. Ὅθεν οἱ πιστοὶ τοῦ Βηθαρμαῒς, ὕστερον τοῦτο μαθόντες, παρεδώκαν τῷ εἰρημένῳ ἀνδρὶ τὸ σῶμα τῆς Μάρτυρος, ἵνα μὴ τὴν βουλὴν αὐτῆς ἀθετήσωσιν.

[28] Ὁ δὲ μετ᾽ εὐφροσύνης τὸ ἅγιον αὐτῆς δεξάμενος λείψανον, εὐκτήριον ἐκ τῶν ἰδίων ἔκτισεν οἶκον· καὶ πολλαῖς προσβολαῖς περιπεσὼν ὑπὸ τῶν μάγων, βουλομένων αὐτὸν διακωλύειν τῆς τοιαύτης προθέσεως, ὅμως αὐτὸς τὸ αὐτὸ εὐκτήριον ἐτελείωσεν, καὶ μετὰ τῆς πρεπούσης τιμῆς ἐν αὐτῷ τὴν αὐτοῦ λειψάνου τῆς ἁγίας Σιρῆς κατάθεσιν ἐποίησατο· ἔνθα καὶ πάνδημον ἑορτὴν οἱ πιστοὶ, πολλαχόθεν συναθροιζόμενοι, τὴν μνείαν ἐπιτελοῦσιν, κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς τοιαύτης ἀθλήσεως, πρὸς δόξαν Θεοῦ καὶ καύχημα τῆς ἁγιωτάτης αὐτοῦ ἐκκλησίας. Περὶ δὲ τῶν ἄλλων ἀθλητῶν, σὺν τῇ ἁγίᾳ Σιρῇ δεδεμένων, καὶ μετ᾽ αὐτὴν ἀγωνισαμένων, καὶ βασάνοις διαφόροις τελειωθέντων, ἐκ περισσοῦ γράφειν ἡγούμεθα, ὅτι τὴν προλαβοῦσαν ἄθλησιν ἐμιμήσαντο· ἔπειτα καὶ ἀγνοοῦμεν τοὺς πόνους αὐτῶν, οὓς ἐξ ἀρχῆς διετέλεσαν· ἐκ διαφόρων γὰρ ἐπάρχιῶν καὶ πόῤῥωθεν διακειμένων κατήγοντο, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν, μεθ᾽ οὗ τῷ Πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, δόξα, κράτος, τιμὴ, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[22] Porro abeuntem Aluaca Regem in locum appellatum Rhesancusadon, [Regis iter comitata in vinculis] secuta est ipsa quoque ligata, cantus spirituales & orationes Deo per totam viam cum gratiarum actione offerens. Custodes autem increpabant ipsam sæpius, nec ideo destitit ab instituto: quare hanc etiam ob causam vinculis gravata est. Inde quoque se recipiente Rege in magnum a Karsa, ubi audiit Archimagus S. Siram adventasse, in priori sententia obstinate perstantem; jussit illam adferri dixitque: [cantandis Psalmis se solatur.] Longum satis ad deliberandum tempus tibi concessimus, dic nobis, Quid illorum, quæ tibi proposuimus, anteferendum statuisti? Respondit S. Sira: Quid amplius statuendum habeo de iis, quæ jam bene mihi probata fuerunt? Qui dicit illi: Magiam, quam primum didicisti, ex pectore deprome. Ipsa vero clara voce deprompsit Psalmos Davidis, aliasque orationes Biblicas.

[23] Archimagus autem iratus jussit vestibus illam exui, & caput nudum exhiberi, dixitque: [Coram Archimago vestibus nudatur.] Nondum etiam pudore suffunderis? Ait illi S. Sira: Cur autem suffunderer? Neque furata, nec fornicata sum, nec quidquam aliud patravi sceleris. Quamvis enim vos, furiosorum instar, exuatis me vestimentis, ea quæ extra sunt tegentibus: at habeo certe a Domino meo vestimenta hisce multo meliora: ipsius enim causa & nudata sum, & libere loquor. Nam ipse dixit: Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. [Matt. 10, 28.] Illius hæc dicentis sermone perculsus Archimagus, quievit. Porro Dar, Princeps Provinciæ Chuzainorum, illi assidens, dixit ei: [dæmoniaca dicitur,] Dæmonium habes. Ait ipsi S. Sira: Ego dæmonium non habeo: sed verissime te insequitur dæmonium: &, si vis, signo frontem tuam signo Crucis, & egredietur ex te, & aperientur oculi tui, ut agnoscas veritatem. Quibus auditis, continuo clamarunt omnes: Rea est mortis; nam & Deos blasphemat, & regnum contemptui habet, & Principibus insultat. Tum viritim unoquoque magorum, ut ibi usus obtinuit, [morti adjudicatur.] proferente sententiam suam, mortis sententia contra ipsam pronuntiata est: collumque iterum signarunt, ne qui aliam forte pro ipsa substituerent. Cumque juberent illa die interfici; quidam præsentium auctores fuere, ut res in aliud tempus differretur, veriti seditionem Christianorum, paratorum se ipsos morti potius opponere, quam illius cædem intueri.

[24] Tradita est ergo cuidam peditum Præfecto, alios etiam Christianos ex diversis provinciis propter Christi nomen captos asservanti: [Sed tantisper dilata] ad quos ingressa S. Sira multam attulit consolationem videntibus tranquillitatem animæ ipsius, & quanta cum hilaritate sententiam mortis pro Christo subeundæ recepisset. Instante vero tempore, quo Rex in civitatibus Bethermaes pro more hibernaturus erat, [morboque correpta,] abducta est cum aliis captivis etiam S. Sira, ad illarum civitatum carceres. Cumque gravis ægritudo ipsam incesseret, mœstissimo fuit animo, metuens, ne forte morbo extincta, martyrii palma privaretur; uberibusque & assiduis cum lacrymis precabatur, ut conservata aliquantulum vita, fuso sanguine consummaret certamen, [sanitatem impetrat] cujus causa tot quæstiones cruciatusque subierat. Deus quoque supplicantem audivit, & perfecta iterum donavit sanitate: qua restituta, deliberatum de cæde ipsius, multisque vulneribus in corpus sævitum est.

[25] Suggessit autem diabolus uni custodum, ut cum ea concumberet, corrumperetque. Rogavit igitur Præfectum peditum, [constuprare eam volens miles] sibi ut liceret rem istam opere complere; acceptaque facultate, accessit ad ipsam, mentem suam expleturus. Verum qui ancillæ suæ cautum voluit Deus, percussit illum in oculis, auribus, & lingua, ut cæcus, Iursus, & mutus esset; cadensque pronus in faciem ignotum emisit clamorem. Præfectus autem pro eo quod debuisset admirari divinam potentiam, & deflere audacem illum qui Sponsæ Christi inferre vim tentaverat: e diverso per seipsum rem tam diabolicam exsequi conatus fuit. Sed ancilla Christi liberrime dixit Præfecto: Ego cælorum Regi desponsata sum, & non permittet virginitatem meam a te violari. At Præfectus hisce dictis non acquiescens, [& Præfectus percutiuntur a Deo.] aggressus ipsam est, ut quod mente destinaverat consequeretur. Sed Angelus Dei percutiens ipsum, ante famulam Dei prostravit; ac tum demum trahentes ipsum qui aderant pueri, ægre illum erexerunt.

[26] Cum ergo nequivisset, quod tam turpiter instituerat, perficere; festinavit eam, prout imperatum erat, [Ejus jussu strangulanda, vincula excutit,] e medio tollere. Constituit autem eam non gladio diminuere, sed reste suffocare; & jussit accersiri fabrum, qui manuum pedumque vincula solveret. Ipsa vero, volens palam facere, nullius se potestate, sed libera voluntate sua detentam ese; dicit Præfecto: Nihil opus est fabro. Et hoc dicto, e manibus pedibusque vincula projecit, omnibus qui intuebantur obstupescentibus. Voluit autem denuo constringere manus, ne resisteret strangulantibus se. Et dicit ad eum: Parce vanis consiliis tuis; tanta enim sponte mea meipsam neci sic offero, [arctatoque jam laqueo bis solicitata frustra] ut nec manus quidem motura sim. Injectoque porro in collum ipsius laqueo, constrictoque usque eo ut prope abesset a morte, ac denique relaxato, dicunt, quod si velit Christianam fidem abnegare, parcerent ei. Sancta autem Sira dixit: Perficite, quod imperatum vobis est, ne leges vestras irritas faciatis. Secundo itaque laqueum, collo circumdatum constrictumque uti ante, remiserunt, ac eodem modo interrogarunt: illa vero eamdem, quam ante, responsionem dedit. Tum demum constanter strangularunt, [eoque denique adstricto moritur.] donec plane expirasset: itaque certamen, uti in votis habuerat, gloriose confecit, duodetrigesima die mensis b Peritii, secundum Græcos anno octingentesimo septuagesimo post c Alexandrum Macedonum Regem.

[27] Rursum vero diaboli ministri aliud molientes, noluerunt concidere corpus Martyris, [Corpus canibus objectum non viclatur;] sed a canibus devorani: adduxeruntque reliquias domum, & canes multos cum iisdem incluserunt: qui, ut ab ipsis quoque brutis condemnarentur, qui, ut ab ipsis quoque brutis condemnarentur, ibidem integrum plane diem, ne tacto quidem corpore, permanserunt. Tandem conati sunt sacra lipsana, noctu exportata, clam in latuerunt fideles: sedebant quippe & observabant, ubi corpus Martyris projicerent. Cumque projecissent & aliquantum spatii recessissent, [a Christianis cum honore ablatum] fideles quidam Betharmitæ cum honore sublatum in quemdam locum abdiderunt, ne regionis istius incolæ tantum thesaurum auferrent At Sancta Sira adhuc superstes, ac præscia contentionis de corpore suo inter fideles orituræ, jurejurando illos, qui forte apud se erant, obstrinxerat, ut traderentur Reliquiæ suæ amatori Christi Bateo, ex Lasumis Begarmæorum vico. Unde Fideles Betharmaitæ, re intellecta, viro prædicto corpus Martyris tradiderunt, ne quod ipsa constituerat convellerent.

[28] Is autem sacris lipsanis cum gaudio acceptis, oratorium suis sumptibus extruxit: [in oratorio ad id extructo deponitur,] & licet propterea multos incursus Magorum sustinuerit cupientium tale propositum impedire, nihilominus idem oratorium perfecit, debitoque cum honore reliquiarum S. Siræ depositionem in illo celebravit: quo etiam confluentes undique fideles in memoriam ipsius festum publicum instituerunt, ipso quo passa est die, ad gloriam Dei & exultationem sanctæ Ecclesiæ ipsius. De aliis porro athletis, qui cum S. Sira vincti fuerunt, cum eademque supremum ineuntes certamen variis tormentis ad finem perducti sunt, [plurium tunc passorum non extat memoria.] superfluum existimamus scribere quod præcedens certamen imitati sint: deinde etiam, quos ab initio labores tolerarint, ignoramus; quippe e diversis iisque longe dissitis provinciis adducti, in Christo Jesu Domino nostro, cui & Patri & sancto Spiritui gloria, virtus, honor, nunc & semper & in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Karsa, forsan litteris transpositis Kazrum, urbs provinciæ Pars seu Farsi: sed quidni multa nomina mutata nunc sint, ut sæpius observavimus ? unde neque Rhesancusadon præmemoratum, neque mox nominandas Provinciam Chuzaïnorum, & Batharmais nunc reperimus.

b Peritius Latinorum Februario respondet apud Syro-Macedones, quos hic auctor sequitur: iidemque suos menses fixos (quibus fere solis usi Christiani) a Iulianorum Kalendis ordiebantur.

c Iam dixi a Seleuci victoria, non a morte Alexandri, hanc Syro-Macedonum æram, in Perside notam, esse numerandam.

DE SANCTO CONUALLO
ARCHIDIACONO GLASCVENSI IN SCOTIA.
Cultus & memoria ex variis collecta.

SEC. VII.

[Commentarius]

Convallus Archidiaconus Glascuensis in Scotia (S.)

AUCTORE G. H.

[1] Glascovium, Scotiæ meridionalis seu Cistaanæ in Glotiana provincia urbs est Archiepiscopalis, ad Clodan fluvium, imo & emporium hujus regionis celeberrimum: cujus ager, propter omnia fructuum genera aliasque amœnitates, [Cultus in Breviario Aberdonensi.] Scotiæ Paradisus habetur. Dum fides Christi orthodoxa ibidem floreret, inter Sanctos tutelares suos venerabantur hoc XVIII Maji, S. Conuallum, primum Archidiaconum Glascuensem, S. Kentigerni discipulum, quem sub Rege Eugenio anno DCVI floruisse, testatur Breviarium antiquum Scoticum Ecclesiæ Cathedralis Aberdonensis. Ejus meminit Ioannes Leslæus libro 4 de Rebus gestis Scotorum, in Aidano Rege & dicti Eugenii patre; ubi ita scribit. Drostanus, Aidani Regis avunculus, rebus hujus mundi fluxis nuntium remittens, monasterii se terminis inclusit, multosque suæ sanctitatis exemplo ad bonam frugem traduxit. Eamdem vitæ rationem, eodem cum fructu & sanctitatis laude, persecutus est Conuallus, Divi Kentigerni discipulus. Qui cum funeri Aidani Regis, dum in insulam Jonam efferretur; & Comitiis in Angadia, quibus Kennethus Keir veteri pro more Rex est salutatus, interfuerit; Christi religionem & morum probitatem omnium auribus & animis sedulo inculcare numquam intermisit … Erant illis diebus in Scotia tres, doctrina & pietate præstantes viri, [fides Christi promota] natione etiam Scoti, Hebredus scilicet, Dunstanus, & Conuallus: quorum memoria etiam hoc nostro ævo apud Scotos magna celebritate colebatur. Hector Boethius lib. 9 Historiæ Scotorum, de cultu ejus ista addit: [Reliquiæ in veneratione.] Conualli, Divi Kentigerni discipuli, Reliquiæ celebri monumento in Juchemnem, haud procul a Glascuensi civitate, a Christiano populo hactenus in magna habentur veneratione. Dempsterus in Menologio Scotico, ad hunc XVIII Maji, ista tradit: Euonii in Lorna Conualli Abbatis, Archidiaconi, S. Kentigerni discipuli. Quæ eadem ex Dempsteri Schedis edidit Ferrarius: & annotat, Euonium oppidum esse in ora Lornæ sive Loquabriæ Occidentali, contra Mulam insulam, a Dumblano urbo supra triginta milliaria. Camerarius pridie eum celebrat, addito elogio, ex Leslæo & Boëthio. Dempsterus lib. 3 Historiæ Ecclesiasticæ gentis Scotorum pag. 157 asserit, scripsisse Kentigerni Magistri Vitam, librum unum contra ritus Ethnicorum, & alterum ad Clerum Scoticum super Ecclesiæ statutis. Verum fidem apud viros eruditos reperiet Dempsterus, dum similium monumentorum, quæ singulis a se commemoratis Sanctis plura ascribit, vel unum saltem aliquis in lucem protulerit. Vitam S. Kentigerni Episcopi Glascuensis edidimus ad XIII diem Ianuarii, ex Capgravio desumptam, sed a posteris e vulgi traditione tam stolide concinnatam, ut eam ab opere nostro vellemus abesse, aut saltem graviori censura castigatam fuisse. Verum danda hæc est omnibus magnarum rerum initiis venia, ut operosiora licet, imperfectiora tamen sint.

DE SANCTA ANASTASONE
LEVCADIÆ IN MARI IONIO.
Cultus ex Synaxario Græco Ms.

[Commentarius]

Anastaso Leucadiæ in mari Jonio (S.)

G. H.

Leucas seu Leucadia, insula maris Ionii prope Epirum, Acarnaniæ tam prope adjacet, ut eidem ponte jungatur: in qua est ejusdem nominis urbs, a Mahomete secundo Venetis erepta. In hac insula vixisse Sanctam Anastasonem, ibique apud Leucadios in pace Sanctam vitam finivisse, tradit Synaxarium Ms. quod Græce Divione in collegio Societatis Iesu adservatur: & hi adduntur versus.

Ἀναστάσω ζῇ, πλην μύει κοινῷ τέλει,
Ἀνάστασιν μένουσα κοινην τοῦ γένους.

Vixit Anastaso, & morte communi abditur,
Communem operiens ad resurgendum diem.

DE SANCTO QUINIBERTO
MONACHO IN HANNONIA.

COMMENTARIUS HISTORICUS.
Notitia ex Molano: Prioratus Quercetanus sub Abbate Maricolensi.

Quinibertus monach. in Hannonia (S.)

G. H.

Ioannes Molanus in suis ad Vsuardum Additionibus, anno MDLXVIII excusis, ista scribit ad hunc XVIII Maji: Juxta monasterium, quod Maricolus dicitur, S. Quinberti Confessoris, qui innumeris miraculis diebus nostris claruit. Idem Molanus, in eisdem Additionibus bis recusis, [Notitia a Molano vulgata:] ista solum habet: Apud Quercetum S. Quiniberti Confessoris, de quo in Indiculo Sanctorum Belgii eadem aliquanto latius deducit: S. Quinibettus Confessor, Prior fuit in Salesio juxta Quercetum, in Prioratu Maricolensium: ubi permultis claruit miraculis. Festum ejus recolitur ibi & Maricolis die XVIII Maji. Loca sunt diœcesis Cameracensis in Hannonia. Denique in Natalibus Sanctorum Belgii, ex rescripto Domini Iacobi de Barlaymont Benedictini Maricolensis, hæc refert: Apud Quercetum S. Quiniberti Confessoris, qui est Sanctus Maricolensis: locus enim quietis fuit Prioratus Maricolensium: in quo etiam habitasse putatur. De eo scriptum accepi ex Maricolis: De B. Quiniberto omnia nobis incerta sunt, præter nudum nomen, nostris insertum Kalendariis sub solennitate festi medii. Capsula lignea, qua ossa ejus ac reliquias contineri credunt indigenæ, apud vicum quem vulgo dicimus Serlesches, nostro etiam seculo crebris miraculis sanitatum refulsit, ut nonnulli etiamnum superstites auctores sunt. Sed fulcra, sustentacula & vehicula sanatorum, quæ ad memoriam beneficiorum obtentorum relicta erant cum ipso templo, Francorū scelere, fœdo incendio perierunt. Hactenus Molanus, quem sequuntur [& ab aliis transcripta.] Canisius in Martyrologio Germanico, Wion, Dorganius, Menardus, Bucelinus in Martyrologiis Benedictinis, Daurotius in Kalendario, Ferrarius in Catalogo generali. At Miræus in Fastis Belgicis ista scribit: S. Quinibertus Confessor colitur a Benedictinis in Hannonia monachis Lætiensibus, & quiescit in vico Serlesches, crebris sanitatum miraculis olim clarus. Hæc ibi. Sed suspicor pro Lætiensibus monachis, qui de eo nihil sciunt, ex aliquo memoriæ lapsu intrusis, Maricolenses reponendos esse. Hic tamen Suassajus, nullo ulteriori examine adhibito, pro ea levitate qua Martyrologium Gallicanum juvenis consarcinavit, ausus est scribere, depositionem S. Quiniberti monachi annua veneratione coli Maricolis, Querceti & Lætiis: qui Salesii quondam asceterioli moderator, magna ibidem edidit sanctæ conversationis monumenta; ac postquam abiit ad gloriam, in Serleschensi vico tumulatus, crebra sanitatum suis supplicibus præstitit dudum, pretiosa sua apud Deum intercessione, beneficia. Hæc ille. Est autem Maricolense monasterium fundatum a S.Humberto, circa annum DCLXXX vita functo XXV Martii: ad quem diem ejus Acta dedimus. At quamdiu postea erectus fuerit Prioratus juxta Quercetum, & quo tempore ibidem vixerit S. Quinibertus, non liquet. Molanum apparet Salesium pro Sarlescio usurpasse in Indiculo Sanctorum Belgii, & hinc duo loca Saussayo facta esse, Salesium monasteriolum & Seleschensem vicum: nihil autem certum manere, præter cultum Reliquiarum & sanctitatis memoriam; quibus titulis locum ei in hoc opere damus.

DE S. MEROLILANO PRESBYTERO
MARTYRE SCOTO, REMIS IN GALLIA.

SEC. IX.

COMMENTARIUS HISTORICUS.
Cultus. Acta ex Flodoardo. Translatio.

Merolilanus Martyr Remis in Gallia (S.)

G. H.

[1] Colitur hoc die in urbe & diœcesi Remensi, sub ritu simplici seu trium Lectionum, S. Marilolanus Martyr, & Lectio tertia recitatur de ejus martyrio: [Cultus.] reliqua sumuntur de uno Martyre non Pontifice: quo etiam die memoria ejus est inscripta Martyrologio Gallicano Saussaji, Scotico Camerarii, & Catalogo generali Ferrarii, aliisque. Flodoardus lib. 4 Historiæ Ecclesiæ Remensis cap. 48, agit de duabus ecclesiis S. Hilarii Remis, quarum antiquiorem ante portam Martis sitam, S. Rigobertus Clericis ad sepulturam eorum dedit: ac postea de S. Merolilano ista tradit:

[2] [Sepulcro, quod luici nequiverant aperire], In hujus ecclesiæ cœmeterio quidam Scotigena, Dei servus, olim sepultus est. Sed cum jam a nostris & nomen & memoria ipsius sepulturæ videretur abolita, apertis sese cœpit manifestare visibus. Nam dum quidam civium non de inferioribus, sed pauper rebus, olim nostris diebus obiisset; amici ejus, ad Hildegarium hujus Ecclesiæ Presbyterum accedentes, petunt ab eo, ut locum sibi sepulturæ impertiret, ubi sarcophagum reperirent in quo corpus ipsius recondere possent, quia de rebus ipsius unde emerent non haberent. Qui dum eis petita concessisset, sepulturam servi Dei aperuerunt: sed ipsum ejus sarcophagum aperire nequiverunt. Quo audito Presbyter accessit, & coopertorium sarcophagi levare tentans, [quodque Presbytero reserante fragrarat suaviter:] aliquantulum aperuit sepulcrum: de quo mox fragantia tantæ suavitatis emanavit, ut numquam se delectabiliorem testatus sit hausisse odorem. Introspiciensque videt corpus integrum, Sacerdotalibus infulis redimitum, recomponensque sepulcri pallam, non ausus est hanc amplius violare sepulturam: permisit tamen, ut idem corpus, depositis quibusdam superponeretur tabulis. Ipsa nocte visus est ei avunculus suus Presbyter in somnis, [superpositum cadaver aliud, auferri jubet ipse aprens,] qui jam dudum discesserat, asserens quod valde offendisset Deum præterita die, maxime si sepulcrum Sancti violare præsumpsisset. Idem quoque beatus vir cuidam sub ipsis diebus apparuit, & , quia valde gravaretur præ pondere & indignitate superjecti sibi cadaveris, intimavit; & ut indicaret Presbytero jussit, quia nisi cito corpus id fœtidum a sepultura sua repelleret, divina quantocius ultione plectendus esset. His Presbyter admonitionibus pavefactus, cadaver, quod sepulturæ Sancti superpositum fuerat, ejici fecit cum festinatione, & aperta alibi sepultura recondidit.

[3] Visus est idem Sanctus Domini postea cuidam rustico, præcipiens ei, ut iret ad Episcopum Artoldum, & indicaret ei ex verbis ejus, ut corpus ipsius, quod extra jacebat, [suumque incorruptú corpus ferri in ecclesiam;] intra ecclesiam transferret. Quod idem rusticus intimare timens, neglexit mandatum. Nec longe post iterum apparens evigilanti, duriter increpavit illum, quare præceptum neglexit; & corripiens, alapa ejus percussit maxillam. Qui mox auditum amisit ipsius auris, in qua percussus est parte, capitisque dolore per dimidium fere vexatus est annum. Deinde cuidam Presbytero, in eadem ecclesia sub præmisso Sacerdote servienti, apparens in visione quadam Dominica nocte, admonuit eum, ut Episcopo indicaret, quatenus corpus ipsius in prædictam ecclesiam transferret: locum quoque, ubi ponendum foret, ostendere non omisit, intimans ei obitum & causam obitus vel adventus sui: significans se Scotigenam fuisse. Romamque orationis gratia cum sociis petendi itinere occupatum, a latronibus super Axonam fluvium fuisse peremptum, indeque corpus suum a sociis huc delatum ibique sepultum: propalans etiam nomen suum, quod vocaretur Merolilanus: jubens ut id nomen, [genusque & nomen ac martyrium indicat.] ne forte memoria delaberetur, adscribere curaret: inclinansque se, partemque cretæ, quæ fortuitu jacebat, apprehendens dedit ei, præcipiens ut illud continuo adnotaret in arca; quæ lecto ipsius adhærebat. Quam ille cretam visus est accepisse nomenque descripsisse: in quo dum pro L littera, R scriberet, corrigere hoc eum monuit: & ita in crastinum hoc nomen adscriptum inventum est: ut testaretur idem Presbyter; quod vigilando per diem tam bene scribere nequivisset. Quibus revelationibus monitus Episcopus, ecclesiam quidem restaurari fecit, sed corpus sanctum non transtulit. Ned diu postea sic ei contigit, ut in eadem ecclesia coram Hugone Principe se abdicaret Episcopii dignitate. Fluvius Axona, super quem occisus fuerat Sanctus, oritur in confinio Ducatus Barrensis, alluitque urbes S. Menehildim, Retelium & Sueßiones, supraque Compendium se in Æsiam exonerat. Ipsa quoque S. Hilarii ecclesia etiamnum Remis visitur ante portam Martis.

[4] Fuit autem corpus S. Mirolilani e dicto cœmeterio translatum in ecclesiam sanctorum Apostolorum & S. Symphoriani Martyris, [Ejus translatio in ecclesiam S. Symphoriani.] sicque condigno cultu, quo eum divina Majestas voluit decorare, honoratum, ubi & hodie Natalis ejus celebritas agitur: uti in Breviario Remensi & Martyrologio Saussaji legitur. De Artaldo Archiepiscopo, cui demandata Translatio fuerat, pluribus egerat Flodoardus ipso ultimo suæ historiæ libro, unde superiora accepimus; præmiseratque cap. 35 Epistolam ejus, prolixam ad Synodum Episcoporum in Engulenheim congregatam, qua narrat quomodo creatus sit & consecratus Episcopus an. DCCCCXXXI; sed urbe occupata ab Heriberto Veromanduorum Comite coactus abdicare anno DCCCCXL, ordinatusque pro eo sit ejusdem Comitis filius Hugo, qui jam inde ab anno DCCCCXXV Electi titulum gerere cœperat adhuc quinquennis. Rursum vero anno DCCCCXLVII sententia Synodali irritam factam ordinationem Hugonis, seque restitutum in Sedem Remensem docet. Atque hic historiam sistit Flodoardus, finiens cum baptismo Ludovici V per Artaldum celebrato: qui cum usque ad annum DCCCCLXI supervixerit, & Flodoardi Continuator dicat eum in multa quidem adversitate per triginta annos sic præfuisse, ut tamen aliquando in tranquillitate diœcesim suam gubernarit, puta extremis vitæ annis; credibile est, quod vel ipse vel ejus successor Odalricus curaverit demandatam a Sancto Translationen.

DE S. ÆLGYFA, SIVE ELGIVA
REGINA ANGLIÆ.

CIRCA DCCCCXXI

COMMENTARIUS HISTORICUS.
Cultus ex Fastis: maritus Edmundus, filii Edwius & Edgarus Reges. Sepultum

Algifa sive Elgiva Regina Angliæ (S.)

AUCTORE G. H.

[1] In pervetusto cœnobio Gemmeticensi, quinque leucis Rotomago distante, extat vetustum Missale circa annum millesimum exaratum, & dono Roberti Archiepiscopi Cantuariensis circa annum millesimum quinquagesimum acceptum: ex quo ipsi ibidem anno MDCLXII excerpentes notitiam aliquot Sanctorum, [Cultus 18 Maji,] ad hunc XVIII maji reperimus celebrari festum Ælgyfæ Reginæ. Quo etiam die inscripta est Translatio Elgivæ Reginæ Ms. Martyrologio Vltrajectino Ecclesiæ collegiatæ S. Mariæ, quod continet plurimos regni Anglicani Sanctos., exaratum pro dicta ecclesia anno MCXXXVIII. Tertio observavimus nomen ejusdem S. Elgivæ Reginæ ad hunc XVIII Maji inscriptum alicui Ms. Martyrologio Christinæ Reginæ Sueciæ: & vel ideo ad hunc diem eam maluimus proferre, maxime quod in docto Ms. Vltrajectino nusquam ejus Natalis referatur, ut forsan hoc eodem die celebretur ejus depositio & corporis translatio. In Martyrologi Anglicano, [apud recentiores 5 Maji,] sub annum VIII hujus seculi edito & sub annum XL recuso, refertur ad diem V Maji: quod secuti Alfordus in Annalibus Ecclesiæ Anglicanæ & Indice Sanctorum Angliæ, Ferrarius in Catalogo generali, & Arturus de Monstier in Gynæceo sacro. Ast Edovardus Maihew in Trophæis Anglicanis anno MDCXXV impreßis eam celebrat ad diem XXX Iunii, [& 30 Iunii.] ejusque exemplo iterum dictus Arturus: apud quos nulla datur ratio, quare ad istos dies maluerint ipsam proferre.

[2] Locus sepulturæ S. Ælgysæ, sive Elgivæ, fuit Septonia vulgo Shasteburie in Comitatu Dorcestriæ, de quo Wilhelmus Malmesburiensis lib. 2 de Gestis Pontificum Anglorum § de Monasteriis diœcesis Shirburnensis & c. ista scribit: [Sepulta Scephtoniæ] Scephtonia est vicus modo, olim urbs, locus in prærupto montium situs. Vetustatis indicium dat lapis in Capitulo sanctimonialium insculptus, & a vetustissimi muri ruinis illuc translatus, ANNO DOMINICÆ INCARNATIONIS DCCCLXXX ALFREDUS REX FECIT HANC URBEM, REGNI SUI VIII. Ibi Elgifa uxor Edmundi, qui fuit pronepos hujus Alfredi, monasterium sanctimonialium fecit, ibidemque carnis exuvias post fatum deposuit: mulier bonis operibus semper intenta, pietate & dulcedine prædita, ut etiam reos, quos tristis sententia Judicum palam damnaverat, ipsa occulte redimeret. Pretiosus amictus, [clara virtutibus] qui mulieribus nonnullis est leno solvendi pudoris, illi erat supellex munificentiæ, ut quamlibet caram vestem conspecto statim largiretur pauperi. Speciem corporis & artificium manuum in ea livor quoque commendaret, cum nihil reprehendere posset … Et vivens quidem virtutum fecit opera, sed post mortem micuerunt miracula, sicut rhythmice quondam cecini.

Nam nonnullis passa annis morborum molestiam,
Defæcatam & excoctam Deo dedit animam.
Functas ergo vitæ facto, beatas exuvias
Infinitis clemens signis illustrabat Deitas,
Inops visus & auditus, si adorant tumulum, [& miraculis.]
Sanitati restituti probant Sanctæ meritum.
Rectum gressum refert domū, qui accessit loripes;
Mente captus redit sanus, boni sensus locuples.

[3] Hæc ibi Malmesburiensis; a quo memoratus Edmundus, S. Ælgyfæ maritus, fratri suo Æthelstano XXVII Octobris anni DCCCCXL mortuo succeßit: ipsique S. Ælgyfa peperit duos filios postea Reges, Edwium & Edgarum: de cujus postremi nativitate ad annum DCCCCXLIII ista scribit Florentius Wigorniensis: [nupta Edmundo Regi, peperit 2 filios Reges,] Magnifico Regi Eadmundo cum sua Regina Alfgiva filium suum peperisset Eadgarum, sanctus Abbas Dunstanus audivit quasi in sublimi voces psallentium atque dicentium, Pax Anglorum Ecclesiæ, exorti nunc pueri nostrique Dunstani tempore. Quæ eadem habent Dunelmensis, Westmonasteriensis, Malmesburiensis, & alii posteriores, & confirmantur ab Osberno in Vita S. Dunstani danda XIX Maji, capite IV. At mortuo dicto Rege Edmundo XXVI Maji anno DCCCCXLVI, permansit vidua S. Ælgyfa sub Elredo Rege Edmundi fratre: quo anno DCCCCLV vita functo, Clito badwius, inquit Wigorniensis, Regis scilicet Eadmundi & Sanctæ Alfgivæ Reginæ filius, monarchiam imperii suscepit, & eodem anno in Kingestune ab Odone Dorobernensi Archiepiscopo Rex est consecratus. Eadem habent Dunelmensis, Westmonasteriensis, Hovedenus: & Reginam Alfgivam eodem modo Sanctam compellant. Verum hunc filium ejus Edwium, [Edwium, a quo multa passa est;] satis impium & obscœnis voluptatibus deditum ac matri rebellem fuisse, scribit Osbertus in Vita S. Dunstani apud Surium XIX Maji cap. 20. Edwinus, inquit, matrem, totius regni Anglici auctricem & nobilitatricem, Ecclesiarum consolatricem, & sustentatricem oppressorum & inopum; Edgivam dico Reginam, in immensum afflixit. Imo paulo ante eamdem omnis bonitatis titulo insignem appellaverat. Verum dictus Rex Edwius sive Edwinus non diu superfuit, anno DCCCLIX e vita abreptus, de quo Baronius ad dictum annum num. 7 ista scribit: Miser Eduinus, magis procacis meretricis impulsu, quam sua voluntate peccaverat, haud omnino malus, natus ex Regina sancta: cujus precibus factum, ut & suorum scelerum pœnitens ex hac vita discesserit.

[4] Edwio succeßit Edgarus frater, præclarißimus Rex, annos tum natus sedecim: [& Edgarum piissimum,] cui quod postea divinitus ostensum, ita stylo commendat Malmesburiensis lib. 2 de Gestis Regum Anglorum cap. 8. Venerat in saltum venationis feracem, utque fit plerumque, sociis ad insequendas feras dispersis per devia, solus remanserat. Itaque continuatione cursus ad egressum nemoris perveniens, constitit sodales operiens. Nec mora, gravante nutantia lumina somno, pedes efficitur, ut transacti laborem diei temperaret modicæ quietis voluptas. Jacebat ergo sub malo silvatica stratus, [cui oblatam de futuro post eum regni statu visionem] ubi penduli per circuitum rami foliatam effecerant cameram. Lassitudine utique suadente, rivus subter scatebris loquacibus fluens soporem invitabat; tum canis femina, cui cura ferarum vestigia insequi, prægnans & juxta pedes accubans, dormientem exterruit. Namque matre tacente, catuli alvo inclusi, latratus multiformes & sonoros reddidere, quodam nimirum sui carceris gaudio incitati. Hoc monstro attonitus, dum ad cacumen arboris oculos intendit, vidit poma, unum & alterum delapsa in fluvium: quorum collisione bullis aquatilibus inter se crispantibus, vox articulata insonuit: Wel is thee, id est, bene est tibi. Nec multo post undarum voluminibus agentibus, urceolus super aquam apparuit, & post urceolum urceus exundans aqua: nam alter vacuus erat. Et quamvis crebro gurgitis impulsu majorem minor urgeret, ut scilicet aquas suas in illum infunderet; numquam tamen obtinere potuit, quin urceolus vacuus recederet, iterumque quasi superbo gestu victor urceum impeteret. Domum itaque regressus, ut dicit Psalmista, æstu exercitabatur, & scopebat spiritum suum. [Psal. 76, 7] Sed convenit eum mater, ut serenaret frontem & animum, sibi studio futurum ut appellaret Deum, qui posset ænigmata inspiratione sua patefacere. Quo admonitu retudit ille mœstitiam, & solvit in otia curas, conscius maternæ sanctitatis, cui soleret Deus multa revelare. Erat illa vocabulo Elfgifa, bonis operibus intenta… Hȩc igitur intimis medullis vaticinium combibens, postero mane filio dixit: Latratus catulorum, quem matre quiescente dedere, [ipsa exponit,] significat quod post tuum obitum, quiescentibus illis, qui modo vivunt & valent, nondum nati nebulones contra Dei latrabunt Ecclesiam. Sane quod unum pomum secutum est alterum, ita ut ex collisione secundi in prius videretur vox sonuisse, Wel is thee, innuit, quod ex te, qui modo arbor es totam inumbrans Angliam, duo procedent filii: fautores secundi extinguent primum. Tunc diversæ partis incentores dicent pueris utrisque, Wel is thee, quod mortuus regnabit in cælo, vivus in seculo. Jam vero quod urceus major minorem implere non poterat, hoc designat, quod gentes Aquilonares, quæ numerosiores sunt quam Angli, Angliam post mortem tuam impetent: & quamvis crebro compatriotarum adventu ruinas suas impleant; numquam hunc angulum mundi poterunt implere, quin potius Angli nostri, cum maxime victi videbuntur, eas expellent, eritque sub suo & Dei arbitrio usque ad præfinitum tempus a Christo. Amen.

[5] Hujus vaticinii veritatem lectio posterior patefaciet. Considerari ergo debet parentis & prolis indubitata sanctitas, [ab eximia sanctitate laudata] quod alter viderit ænigma vigilans sine obstaculo, & altera solverit problema de longe porrecto prophetiæ oraculo, sanctitatique morum communicabat severitatis animositas, ut nullum cujuscumque dignitatis hominem leges eludere impune permitteret. Hæc Malmesburiensis. Succeßit Edgaro Regi S. Eduardus filius, per primum pomum designatus: quo, instigante noverca, occiso, uti XVIII Martii ad ejus Acta diximus, succeßit Ethelredus, ejus frater & alter Edgari filius per pomum secundum indicatus: quo adhuc regnante, Anglia sub Danis gemuit: & in locum Edmundi filii, qui diviso regno vix anno imperavit, successerunt Reges Dani, Canutus ejusque filius Hardecanutus, & post hos S. Eduardus Confessor, ex antiquis Anglis progenitus. Quæ omnia a S. Elgifa referuntur prædicta.

[6] In Annalibus Glastoniensibus extat charta Edgari Regis, edita ab Henrico Spelmano inter Concilia Anglicana pag. 485, data anno DCCCCLXXI, Indictione XIV, & primo loco subscribit Edgar Rex, tum Elgiva ejusdem Regis mater cum gaudio consentit. [corpus mortuæ revelatur anno 973.] Nec diu superfuit hæc Sancta Regina, eodem forte aut sequenti anno vita functa. Cujus corpus, teste Westmonasteriensi, anno DCCCCLXXIII cælitus revelatum est in loco, qui Septonia nuncupatur.

DE SANCTO ERICO
REGE SVECIÆ, MARTYRE.

ANNO MCLI.

COMMENTARIUS HISTORICUS.
De Actis ab Israele Canonico Upsalensi scriptis, & multiplici cultu:

Ericus, Rex Sueciæ (S.)
[Col. 187B]

AUCTORE G. H.

[1] In tribus Arctois regnis, quæ sub uno nominen Scandiæ seu Scandinaviæ maxima ex parte innotuerunt antiquis, floruerunt tres Reges, pietate & sanctitate illustres, iidemque sanguine effuso purpurati, ideoque apud posteros veluti Martyres summa in veneratione habiti. Ex his Danorum Rex fuit S. Canutus, Norwegorum S. Olavus, & Suecorum, de quo hic agimus, S. Ericus. Quæ primo de hoc Sancto conscripta fuit historia vitæ & necis, [Acta S, Erici dantur ex Mss.] translationis & miraculorum, infra num. 6 indicata, hactenus latet. Pro ea dantur Acta ab Israële, viro illustri & collega Capituli Ecclesiæ Cathedralis Upsalensis, magno cum judicio & sinceritate conscripta: ubi primo ex allegata historia proponit Auctor succincto sermone vitam & felicem consummationem S. Erici, dein describit miracula, quæ aut ipse vidit, aut ab aliis, quibus ea fuerant in beneficium collata, referentibus audivit; item ea quæ fuerunt ab Episcopo, Capitulo, & ipso scriptore legitime examinata. Acta hujusmodi reperimus in præclaro codice Ms. Christinæ Reginæ Sueciæ in folio, & Latino sermone, & vulgari Suecorum idiomate exarata, eaque hic damus more nostro distincta & illustrata.

[2] Ioannes Vastovius in Vite Aquilonia, sue Vitis Sanctorum qui Scandinaviam magnam rebus gestis illustrarunt, [Actorum compendia ex Breviario Vpsalensi,] edidit aliquam S. Erici Vitam, a se ex Breviario Vpsalensi desumptam: ubi etiam plurima miracula, quæ per eum Deus operatus est, sunt subjecta: quæ possent eorum, quæ infra proferuntur, censeri tituli. Aliud Vitæ compendium, in tres Lectiones ad Matutinum recitandas divisum, continetur in Officiis Propriis Sanctorum Patronorum regni Sueciæ, auctoritate Apostolica approbatis. Hic etiam præscribuntur tres Hymni proprii, ad Vesperas, [Officiis propriis,] Matutinum & Laudes recitandi, cum nonnullis Antiphonis & Responsoriis, quorum materia ex ipsis Actis desumpta est, in iisque paßim appellatur S. Ericus, Rex & Patronus Sueciæ, & Martyr Christi pretiosus; uti paßim omnes, qui morte violenta & sanguine effuso ad æternam gloriam transierunt, ut Martyres more Ecclesiastico reputantur. Habemus etiam antiquum Missale regnorum Septentrionalium, a ducentis prope annis excusam, in quo festum S. Erici solenni cultu celebratur. Introitus est. [& antiquo Missali.] Gaudeamus omnes in Domino. Epistola. Beatus vir, qui inventus est siue macula, Euangelium, Si quis vult venire post me, abneget semetipsum. Ante hoc legitur longa Sequentia, cum confirmatione rerum gestarum ejus & miraculorum. In eadem Missa etiam sunt tres Orationes propriæ, quarum prima est hujusmodi: Deus, qui beato Erico Regi & Martyri victoriæ palmam, [cum oratione propria,] vitæque coronam, & cælestis regni gloriam contulisti: fac nos quæsumus ejus meritis & intercessione cuncta nobis adversantia vincere, & coronam gloriæ in cælis feliciter obtinere. Et hæc omnia referuntur ad ejus natalem, hunc XVIII Maji, quo die etiam notatur memoria S. Erici Regis Sueciæ & Martyris in Martyrologio hodierno Romano, & alio Lubecæ & Coloniæ anno 1490 excuso, item apud Grevenum, Molanum, Canisium, Gelenium, & Galesinium, qui Henricum appellat. [translatio 24 Ianuar.] At festum Translationis celebratur sub ritu duplici die XXIV Ianuarii, & memoratur a dictis Greveno & Canisio, nec non in Ms. Florario Sanctorum.Præterea præscribitur bis Missa pro statu regni, altera XXI Iunii de Sanctißima Trinitate, altera VI Ianuarii de S. Erico.

[3] De eodem pluribus agit Ioannes Magnus lib. 19 Historiæ Gothorum Sueonumque cap. 1 & quinque sequentibus, Michael O Wexionius in Epitome descriptionis Sueciæ & Gothiæ, excusa Aboæ anno MDCL, [alia venerationis signa ex Michaele O Wexionio] in qua lib. 1 cap. 4 inter fontes celebriores censetur fons S. Erici Upsaliæ, & lib. 3 cap. 4 de Baculo Runico, dicuntur tres Spicæ indicare festum S. Erici Regis XVIII Maji, & lib. 5 cap. 9 indicatur in memoriam Regis S. Erici postridie festi, scilicet XIX Maji, celebrari judicium. Item lib. 7 cap. 1 traditur Holmiæ insigne esse caput S. Erici, pretiosissima corona aurea insignitum, & cap. 2 Upsaliæ insigne sacellum S. Erici. In templo tabula altaris artificiosissime deaurata S. Erici historiam repræsentat, cujus corpus hic quiescit. Demum lib. 9 cap. 10 hoc elogium profert: Ericus cognomento Sanctus, non Rege natus, sed ob virtutem Regiis nuptiis Christinæ Ingonis Junioris filiæ & diademate ornatus, mox Fennis devictis parcens, Christi nomen per S. Henricum prædicari fecit: dein patriam legibus ornat, exactionum parcissimus, vitaque innocentissimus, a Magno Stratego, Henrici Regis Daniæ filio, clam cum exercitu Upsaliam subreptante, trucidatur: sed populus confestim vindicat, Danique non procul Upsalia cæduntur: hinc nomen templo & ecclesiæ Danmarck. Hæc ibi, quæ eadem inde in Geographia Sueciæ Ioannis Blaew pag. 58 leguntur, infra in Actis explicantur.

[4] Demum Ioannes Loccenius in Historia rerum Sueviarum, Christinæ Reginæ dicata, [& Ioanne Loccenio.] & Holmiæ apud Regium typographum anno MDCLIII excusa, sub initium lib. 21 Res S. Erici in vita gestas, ejusque necem describit: quæ omnia infra satis fuerit inde huc traducere, uti postea ad ejus honorem facta sic describuntur. Cum factionis Principes diriperent opes Erici, & jam affectarent viam ad solium regium, justa ultio excitavit Hulsingos & reliquos fidos cives ad arma contra regicidas. Primo congressu Scatelerus & ejus filius in isto colle, ubi nunc Danmarchæ templum, Upsaliæ vicinum, situm est, cæsi trucidantur, & meritas regii sanguinis effusi pœnas luunt. Ex Danorum spoliis dictum templum extructum creditur, & quidem auctore Norlandorum Duce, [Ejus sacellum.] cui nomen Fale Bure fuit. Rex Ericus primum nactus est tumulum in sacello de nomine ejus nuncupato, quod hortis regiis imminebat, illiusque rudera quædam ad huc supersunt. Postmodo ossa ejus hinc in ædem veteris Upsaliæ, ubi tunc Archiepiscopi sedes erat, [Translatio duplex] translata sunt. Sed postquam Præsulis Sedes huc remigrarat, post annos fere centum, in prælens Upsaliæ templum solenni pompa per Nicolaum Upsaliæ Præsulem traducebantur. Isthic in argenteo loculo, marmoreo cippo ferreis clathris septo, [mausolæum,] ad summum altare, appensis ingenti corona tabulaque affabre sculpta pictaque, cum rerum ab Etico gestarum adumbratione, condebantur. Memoriæ eximii Regis etiam hic honor a posteris habitus est, ut in Sanctorum ordinem referretur: ut ejus imagine tres præferente coronas, [imago,] vetere regni Suetici insigni, monetam publicam & Sigillum regium ex primi diu in visu esset, ut insigne civitatis Holmiæ Erici facies cæsarie venusta esset. Sed & anniversarias nundinas, & ferias Ericianas ab illo nuncupatas, mense Majo, cum honorifica vitæ illius in Ecclesia commemoratione, [nundinæ] celebrari mos obtinuit. Quod etiamnum ab Upsaliensibus gratæ Regis recordationi datur. Etenim recte factorum decus apud piam posteritatem non senescit, nec cum auctorre intermoritur. Hæc Loccenius. At de Translatione infra sub finem Appendicis ad Miracula ista sic haud aliter referuntur: Anno millesimo ducentesimo septuagesimo tertio translatus est B. Ericus de antiqua Upsalia ad novam Ecclesiam metropolitanam, præsentibus Dominis Waldemaro Rege & Fulcone Archiepiscopo. Carolus a Manderscheit, Societatis Iesu Sacerdos, fuit in Suecia cum Domino Antonio Pimentel Regis Catholici apud præfatam Reginam Legato, & inde ad nos scripsit anno MDCLIII, in Ecclesia Upsalensi etiamnum adservari sacrum corpus S. Erici Regis, seque sacrum ejus caput & alia ossa pie veneratum & osculatum esse; & hunc sanctum Regem, [juramentum sub ejus nomine] ante introductam hæresim, semper a Suecis magno in honore fuisse habitum. Argumento id esse, quod Reges coronandi, cum juramentum solenne præstarent statibus, in hæc verba jurare consueverint. Deus propitius mihi sit in corpore & anima, ac Virgo Maria & S. Ericus, omnesque Sancti & Reliquiæ Sanctorum, quas manibus tango. Solebant etiam subditi vicissim Regi novo juramentum prȩstare invocatis S. Maria & S. Erico. Licebat denique Regibus nescio quæ extraordinaria a subditis subsidia petere, [& subsidia peti solita.] quoties ad S. Erici corpus venerandum proficiscebantur. Utinam Sanctus ille de cælo intercedat pro subditis, qui una cum avita religione hujus tanti Sancti cultum rejecerunt.

ACTA
Auctore Israële Canonico Upsalensi.
Ex Ms. pervetusto Codice Reginæ.

Ericus, Rex Sueciæ (S.)

BHL Number: 2594, 2595

A. ISRAEL EX MS.

CAPUT I.
S. Erici res gestæ in vita, & miracula in ipsa cruenta nece.

[1] Gloriosi Martyris Christi, ac illustrissimi quondam Regis Sweorum Beati Erici ortum, vitam, & felicem consummationem præsentibus succinctus sermo percurrat: extitit enim tam regali prosapia, quam nobilium Sweciæ a Procerum oriundus. Hic regno vacante, [In Regem Sueciæ sublimatus,] propter innatam sibi clementiam a & vitæ bonitatem conspicuam dilectus, a Principibus terræ & omni populo in Regem b unanimiter eligitur, ac in regni solio apud Upsaliam honorifice sublimatur. In Regali igitur fastigio constitutus, cultor Trinitatis, omne tempus tam non collatæ potestatis, quam assumptæ solicitudinis tribus distinxit ordinibus, ornans & implens dies suos usque ad consummationem vitæ per illustre martyrium. Imitatus namque Sanctorum veteris testamenti Regum exempla, primo ad ædificationem ecclesiarum, & divini cultus reparationem ac ampliationem, deinde ad populi regimen & legum justitiæ promulgationem, postremo ad hostium fidei & regni expugnationem se totum convertens, [Ecclesiam Cathedralem Vpsaliæ perficit:] manum misit ad fortia. Nam Upsalensem ecclesiam ab antiquis Regibus, suis scilicet progenitoribus, fundatam, & aliquantulum ædificatam, primo & præ ceteris aggrediens, ac ministros divini cultus inibi ponens; c opere prægrandi & laborioso solicite studuit consummare: deinde regnum suum circuiens ac populum visitans universum, via Regia incedens; nec ad dexteram declinans jus suum unicuique tribuie favore vel pretio, nec ad sinistram deflectens timore vel odio; tramite recto, qui ducit ad patriam, inflexibiliter gradiebatur. Sicque pacem inter discordes faciens, oppressos a potentioribus liberans, recte ambulantes in via Dei dirigens, impios de terra exterminans, æqua lance in libra justitiæ unicuique jus suum distribuit ac divisit. Cum vero ab omni populo suo propter hæc & his similia gratiosus haberetur, ac unanimiter universi tertiam partem satisfactionis delinquentium, quæ juxta morem terræ ad Fiscum Reipublicæ legaliter pertinet, eidem vellent tribuere, tale offerentibus fertur dedisse responsum: Mihi mea sufficiant; vobis vestra sint salva: quia forsitan his posteri vestri futuris temporibus indigebunt. O Principem justum, & in sublimitate raro inventum, qui propriis contentus, inferiorum facultates cupide non ambivit!

[2] Verum quia justum est, ut qui alios ex officio regit & judicat, seipsum prius dijudicet, carnem spiritui subjiciendo, [addictus mortificationi & orationi,] ac spiritum ad Dominum dirigendo, juxta illud, Castigo corpus meum, & in servitutem redigo; ideo sanctus Rex noster assiduus in orationibus, creber in vigiliis, frequens in jejuniis, in afflictorum calamitate compatiens, in elëemosynis pauperum largus, carnem suam jugi attrivit cilicio, quo etiam tamquam lorica justitiæ tempore passio nis suæ indutus erat: quod & usque hodie pretioso ejus intinctum sanguine in Uspalensi reservatur ecclesia. [1 Cor. 9, 27] Qualiter vero ad familiarem hostem, & ad eam quæ dormit in sinu hominis, se gesserit, ex eo liquido patet; quod cum propter jejuniorum & alia sacra tempora a thoro Reginæ sæpius abstinuisset; ipse ut in se incentiva carnis pullulantia reprimeret, frequenter ac etiam hiemali tempore in dolio aquæ frigidæ clam balneans, calida frigidis curans, animales ejus motus ipse animo fortior reprimebat. Postremo vero, ut supra diximus, ædificata ecclesia, ordinato regno, ad inimicos fidei & hostes populi sui manum convertens, coadunato exercitu & assumpto secum ex ecclesia Upsalensi d B. Henrico Episcopo, versus Finiones expeditionem dirigit, [Finlandos armis subjiciens,] ipsosque fide Christi prius oblata ac pace exhibita, renitentes & rebelles, in ultionem sanguinis Christiani, manu valida aggreditur, ac vello devictos victor prostravit. Cumque tanta potitus victoria in orationem se prostrasset, atque cum lacrymis, ut semper piissimi cordis erat, oraret ad Dominum; interrogatus a quodam suorum familiarium cur fleret, cum de victoria hostium Christi potius esset gaudendum, sic dicitur respondisse: Gaudeo quidem & Dominum glorifico pro nobis data victoria: [dolet multos absq; baptismo periisse.] sed vehementer doleo, quod tot eorum animæ hodie perierunt, qui si Sacramenta fidei recepissent, ad salutem fuissent perpetuam reservati. Imitatus in hoc amicum Dei & virorum mansuetissimum Moysem, qui zelo accensus, prostratis idololatris Domini vindicavit injurias; & compassione affectus, pro peccato ejusdem populi Dominum deprecabatur. Convocato igitur qui remansit populo terræ, pace data, prædicata Christi fide, baptizaris plurimis, fundatis ecclesiis, positoque ibidem, quem supra diximus, B. Henrico Episcopo (qui postmodum illic martyrio coronatus est) institutisque ibi Sacerdotibus, ac ceteris quæ ad religionem Christiani cultus pertinent ordinatis, ad Sweciam cum gloriosa victoria remeavit.

[3] Currente igitur anno decimo regni illustris Regis nostri, [Ab hostibus circumventus,] ut virum justum probaret tribulatio, & granum oppressum fructificaret uberius; antiquus hostis quemdam, e Magnum nomine, Danorum Regis filium, eidem adversarium suscitavit: qui ex hereditate f materna jus regnandi contra consuetudinem terræ, quæ alienigenas regnare prohibet, sibi perperam vendicabat. Unde & quemdam Principem regni, aliosque iniquitatis satellites sibi associans (qui muneribus corrupti, & promissionibus illecti in necem Regis illustrissimi unanimiter conspirarunt) ac coadunato clam exercitu, ipsum Regem, ignorantem & nihil adversi suspicantem, apud Orientalem g Arosiam manu valida aggrediuntur. Instabat die illo festum Ascensionis Dominicæ, in quo idem post Dominum per palmam martyrii erat feliciter ascensurus. Cumque illa die in ecclesia sanctæ Trinitatis h in monte, qui dicitur Domini, ubi nunc Metropolitana fundata est ecclesia, Missarum solenniis interesset, a quodam suorum sibi nuntiatur, [post Missam,] hostes prope civitatē adesse, & consultū fore eisdem armata manu protinus occurrere: cui fertur taliter respondisse: Sinite me, inquit, in pace ad perfectum tantæ solennitatis audire mysteria: spero enim in Domino, quod hoc quod de servitio suo restat, alibi solenniter audiemus. Et his dictis Deo se commendans, & impresso sibi prius signo Crucis ab ecclesia exiens, armavit se & suos; cum eisdem, licet paucis, viriliter obvians inimicis. Quos illi bello excipiunt, & contra Regem ipsum præ ceteris aciem dirigentes, Christo Domini solotenus prostrato vulnera vulneribus ingeminant: [occiditur.] ac in ipsum jam seminecem amplius sævientes, & ludibria exercentes, reverendum caput ejus irreverenter absciderunt. Sicque ille de bello ad pacem victor transiens, regnum terrenum in cæleste feliciter commutavit.

[4] Hoc autem ibidem initium signorum factum est, [mox fons erumpit,] quod in loco ubi sanguis ejus primum effusus est, i fons scaturiens erupit, qui usque hodie in testimonium martyrii ejus manet. Recedentibus igitur hostibus, & sancto corpore in loco interfectionis derelicto: pauci de regalibus ministris qui remanserant, ipsum in domum quamdam proximam pauperculæ viduæ deportaverunt. Erat ibidem habitans mulier paupercula, cæca a multo tempore: quæ & cæca visum recipit. cum corpus Martyris tetigisset, & digitos sancto intinctos sanguine ad oculos reduxisset; statim detersa caligine pristinum lumen recepit, laudans Deum in Sancto suo. Reliqua vitæ ejus, & translatio sancti corporis, ac miracula quæ Dominus operatus est per Sanctum suum, & usque in præsens non desinit misericorditer operari, quæ hic omissa sunt brevitatis causa, alibi scripta sunt. Passus est autem B. Ericus anno Incarnationis Dominicæ k millesimo centesimo sexagesimo, decimo quinto Kalendas Junii, Alexandro Papa tertio Romanæ ecclesiæ præsidente, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est omnis honor & gloria in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Vastonius ex Breviario Vspalensi. Jaduardi nobilissimi parentis filius, ab ineunte ætate in timore Domini educatus, Christina F deinde Ingonis Regis filia, Philippi nepte, in uxorem accepta, factus est cum ea omnibus præclarum vitæ exemplar. Eadem, sed alia phrasi, leguntur apud Ioannem Magnum lib. 19 Historiæ Gothorum Sweonumque cap. 1. At Michael O de Regibus Sueo-Gothicus arbitratur, hunc Ingonem potius Philippi fratrem fuisse, cum illo ab Halstano Rege prognatum. Philippi vero regnum auspicatur Magnus ab anno circiter 1080.

b Vnanimiter electus videtur a populo Suecico, & maxime ut Loccenius arbitratur ab Uplandis, etsi nequidquam obnitebantur Gothi, in Carolum Smercheri decessoris filium, regia Danorum affinitate annexum, proniores. Admotus regno Ericus turbatum reipublicæ statum composuit: animos discordia alienos, radice mala extirpata, in gratiam & concordiam reposuit. Meminit & dicti Caroli a Gothis assumpti Magnus. Hic postea S. Erico succeßit, & illi Canutus S. Erici filius.

c Vastonius, opere magnifico ac plane regio consummavit. Verum non nisi anno 1444 plene absolutum ex monumentis Ecclesiæ tradit Loccenius.

d S. Henrici Episcopi Vpsalensis Vitam illustravimus ad diem 19 Ianuarii.

e Differunt auctores. Qui hic Magnus dicitur, ab aliis appellatur Henricus Scatelerus, Sueonis Danici filius: ac proinde Sueonis, Esthritii Daniæ & Angliæ Regis, nepos. Hujus Scateleri filius aliquis fuit Magnus, proinde pronepos Esthritii. Videtur ab hoc Magno sub patris Scateleri imperio exercitus in Sueciam adductus, & ita Magno tribuitur cædes a Ioanne Magno: ast a Michaele O, dicitur Ericus a Magno Skateler, Henrici Regis Daniæ filio, clam cum exercitu Ubsaliam subreptante, trucidatus. Non tamen ille Henricus Daniæ Rex fuit, sed forsan alicujus ditionis ibidem Regulus, unde illis cognomen Skateler adhæsit. Vtrique, Henrico & Magno, cædes imputatur a Loccenio.

f Henricus, Ragnaldi Regis cognomento Knaphoffde, ab Ostrogothis in Regem assumpti, sed a Westrogothis occisi, ex sorore nepos traditur.

g Arusia urbs Episcopalis Sueciæ in provincia Westmannia, 30 millibus passuum distat Vpsalia, quæ apud Vestovium loco Arosiæ exprimitur.

h Upsalia in prærupto colle sita est.

i Eumdem fontem adhuc ibidem esse in aliqua æstimatione scripsit inde nobis Carolus a Manderscheit, & addit Loccenius hujus fontis venas per urbem manare, & fonti publico nomen ab Erico datum, eumque divina vi morbis curandis præditum fuisse.

k Is annus paßim ab aliis exprimitur, sed in Officiis propriis legitur annus 1151, quo revera Ascensio Christi occurrebat in 17 Maji, quando Missam audivisset, milites collegisset, sequenti die in pugna occubuisset, Anastasio IV Pontifice Romano.

CAPUT II.
Illustria Miracula patrata. Octo aut mortui aut pro mortuis habiti, resuscitati. Adjuti muti, cæci, puerperæ, & alii ægri.

[5] Rusticus quidam in a Attundaland, Olavus nomine, in parochia Husaby; in villa quæ dicitur Maby, [Furiosus qui se ipse ad mortem læserat,] vir per omnia boni testimonii & conversationis honestæ, occulto Dei judicio in tantam mentis alienationem incidit, quod, ne sibi vel aliis noceret, diligenter a suis custodiebatur. Qui quadam die a manibus custodientium incaute elapsus, dum ad silvam solus fugeret, & a suis insequeretur, nimio furoris instinctu se proprio cultello appetiit, & circa vitalia undique se quinque vulneribus letalibus crudelissime vulneravit. Superveniens autem filius suus cum aliis, & videns hoc horrendum & miserabile in patre spectaculum, quid saceret requisivit ab amicis, Cumque in consilio recepisser, votum pro patre fecit, & B. Erici suffragia suppliciter imploravit. [votum faciente filio,] Nec mora, & ecce oculus misericordiæ Domini super miserum: nam illi exanimi & quasi mortuo jacenti, vir quidam reverendus apparuit regalibus vestibus indutus, coronam habens in capite, & sceptrum in manu gerens; qui vulnerū suorum plagas pollice dextræ manus tangens, Crucis impresso signaculo consignavit, & dixit: Fili, confide in Domino, & memor sis voti quod præsentes pro te emittunt: [& Sancto apparente sanatur.] & cum sanus factus fueris, me visitabis. Ad hæc verba saucius ille & desperatus sensum perditum mox recepit. Advocato proprio Sacerdote sacramentum Confessionis petiit & accepit, ac in brevi ab omnibus curatus vulneribus utriusque hominis perfectam & integram adeptus est sanitatem. Hoc idem miraculum dictus Olavus in festo B. Laurentii in statione solenni, coram scrinio B. Erici, est publice protestatus.

[6] Frater quidam Ordinis Fratrum Minorum, Rodgerus nomine, b Guttensis natione, Sacerdos ordine, [Minorita contractus,] gravissimam incidit infirmitatem, ita ut debilitatis omnino tibiis ac pedibus pene contractus, se de lecto in quo jacebat nullatenus movere valens, a Fratribus intus & extra in grabato portabatur. Cumque non solum de infirmitatis suæ molestia gravaretur, verumetiam tædio & oneri Fratribus suis conpatiendo se esse æstimabat, pro spe incolumitatis suæ crebras ad Dominum & ad Sanctos ejus preces fundebat. Accidit autem in diebus Rogationum, ut corpus B. Erici, sicut moris est, ab ecclesia Upsalensi ad Arusiam cum processione publica solenniter deportaretur. Audiens autem dictus Frater infirmus voces psallentium Clericorum, interrogavit a Fratribus quid hoc esset: & intellecto quod scrinium B. Erici per domum Fratrum transiret, tota mentis devotione ad Martyris gloriosi patrocinium se convertit, [dum Sanctus in Processione defertur,] supplicans pro incolumitate sua & votum sibi faciens, ut si ipsum Dominus per merita Sancti sui liberaret ab infirmitate, in speciali devotione haberet Martyrem suum. Et ecce subito manus divinæ misericordiæ super eum: & sentiens se a dolore alleviatum, arrepto baculo solus de lecto surgere conatur, tamquam adhuc diffidens sibi: sed cognoscens se omnino liberatum, [votum faciens erigitur.] rejecto penitus baculo erectus & sanus stetit, & ambulavit, ingrediens & egrediens cum Fratribus suis, magnificans ac laudans Deum, & gratias agens glorioso Regi & Martyri. Hoc miraculum diligenter examinatum & probatum est, præsentibus Fr. Nicolao, Ministro Fratrum Minorum c Daciæ; Fr. Thoma, Custode Fratrum Minorum Sweciæ & Gardiano domus Arusiæ, & aliis quampluribus. Sæpedictus etiam frater apud Arusiam in statione solenni, in Nativitate beatæ Virginis, hoc idem miraculum divulgavit.

[7] Sacerdos quidam Vicarius Domini Raguwasti de Nerthatunum, d Nigimundus nomine, in die sancto Paschæ vocis usum amittens, [Sacerdos mutus,] elinguis factus est: cumque sic aliquo tempore perseveraret, timebat vehementer, quod omnino perpetuo mutus fieret. Et ecce instabat dies natalis solennis B. Erici. Dictus vero Raguwastus Sacerdos, audita iterum ex novo fama miraculorum ejus, devote & constanter suadebat Vicario suo, ut misericordiam Domini per merita B. Erici invocaret; addens ut, quia natalis erat Martyris, Missam, si saltem legere possit, ad honorem ipsius celebraret. Cumque hoc ille se perficere diffideret, utpote cujus neque vox neque loquela audiebatur, confidens tamen in ope Martyris, ad instantiam Domini sui vestibus sacris se induit: [loquelam recipit votivam dicturas.] & dum ante altare, ut moris est, confessionem diceret, subito reddita est ei vox, ut a circumstantibus audiri posset. Cumque ille illam gratiam a Domino sibi factam sentiret, qui prius nec Missam legere nec loqui poterat, in laudem Dei prorumpens, Missam clara voce in gloriam Martyris decantavit. Sic Deus, qui semper est mirabilis in Sanctis suis & gloriosus, antiqua signa innovat, qui olim aperuit os Zachariæ Prophetæ Domini. Rusticus quidam, Andreas nomine, de parochia Waxal, de villa Aristoni, dum pluribus præsentibus lapides colligerent pro necessitate fundi ecclesiastici, [Liberatur dæmoniacus.] occulto Dei judicio subito in furiam vertitur, & horribiles clamores emittens a suis capitur, & sicut dæmoniacus ligatur: & facto pro eo voto ad B. Ericum deportatur ad ecclesiam; & statim a dæmonio liberatus meritis gloriosi Martyris, pristinæ incolumitati restitutus est. Hoc ipse miraculum, in die B. Erici, omnibus qui aderant, & virtutem miraculi viderant, id ipsum attestantibus publice protestatus est.

[8] Adolescens quidam, Andreas nomine, de familia Domini Ingewaldi de Soland, divino judicio in tantam mentis alienationem incidit, [aliusque ex puteo semivivus extractus.] ut cum ad coquinam aquam haurire deberet, semetipsum in præcipitium putei dando instinctu diabolico nisus est mirabiliter præfocare. Accurrentes autem famuli illum exanimem extrahentes, in domum deportabant: qui duorum dierum & unius noctis spatio, sine omni motu & sensu, quasi mortuus sic jacebat. Accedens autem ad eum supradictus Dominus suus, & videns hoc in juvene miserabile spectaculum; votum pro eo ad B. Ericum faciens, divinam misericordiam & gloriosi Martyris opem pro misero misericorditer imploravit. Et ecce subito ille motum & sensum recepit, & revixit: [Domino suo votum faciente pro eo,] oculos aperuit, Sacramentum Confessionis petiit & accepit; a dæmonio simul & ægritudine perfecte continuo liberatus. Cumque a nobis, qui hoc miraculum, prout potuimus, diligentius examinavimus, interrogaretur, quid in illo biduo, quo quasi mortuus jacebat, ageretur circa ipsum; dixit, se circumdatum multitudine nigrarum avium, quæ quasi in specie corvorum nitebantur eumdem horribiliter suffocare. Hoc miraculum sæpedictus adolescens, cum his qui præsentes aderant, & quod factum est viderant, præsente multitudine Clericorum, religiosorum, ac laicorum publice protestatus est.

[9] Puer quidam septennis, Laurentius nomine, de Logor, dum in campo luderet cum aliis pueris, subita infirmitate correptus, exanimis in domum patris deportatur: [restituuntur sibi puer triduo exanimis,] ubi per triduum sine motu & sensu jacens, flebile matri & suis spectaculum ingerebat. Pater vero ejusdem (qui causa negotiorum tunc non aderat, domum rediens) naturali pietate motus super filio, ad Fratres Minores Stokholmensium recurrit, & ab eis recepit in consilio, ut se tota devotione ad merita & suffragia B. Erici converteret, quod & fecit. Et ecce subito voto emisso filius præsentibus sanus & incolumis redditus est, gloriosi Martyris meritis & ejus potentia, qui filium unicum reddidit matri suæ. Puella quædam de Helsingonia, quæ satis enormiter contracta, [contracta enormiter,] non ambulare, sed serpere vix potuit miserabiliter, ob devotionem parentum & merita B. Erici, erecta est & sanata: quam omnis multitudo sanam & incolumem in festo B. Laurentii vidit procedentem. Puellæ, quam mater mortuam peperit, [fœtus præmortuus,] vitam reddidit: & matrem simul a mortis periculo liberavit; quam puellam multi postea vidimus sanam & incolumem. Frater quidam de Ordine Minorum, Custos in Swecia, vir probatæ religionis & notus pluribus, [graviter ægrotans,] omnium membrorum tantam incurrit ægritudinem & tam gravem, ut se de lecto, in quo jacebat, nullatenus movere potuit: ad invocationem S. Erici gloriosi Martyris ab illa gravissima passione liberatus est subito, sicut ipse coram omnibus in die B. Erici, dum prædicaret, publice protestatus est.

[10] Puellæ cuidam adolescentulæ, quæ quasi jam mortua ad involvendum more fidelium deposita fuerat in pavimentum, ad invocationem parentum B. Ericum acclamantium, [duæ mortuæ,] vitam pristinam reddidit clementia Salvatoris. Et hoc miraculum a parentibus ipsius est publice divulgatum. Matronam quamdam probatæ vitæ, pro cujus anima juxta morem Ecclesiæ campanæ pulsatæ fuerant, & Sacerdos parochialis ad benedicendum funus accersitus fuerat (sicut ipse & alii, qui præsentes fuerant, nobis retulerunt) vitæ pristinæ reddidit Jesus Christus, per merita B. Erici Regis ac Martyris gloriosi. Virum quemdam graviter a dæmonibus vexatum, [paralyticus,] & in omni medietate sui corporis tam gravi paralysi adeo percussum, ut nullis membrorum officiis in ea parte uti posset, ob merita B. Erici ac vota astantium, Dominus a prædicta passione misericorditer liberavit: sicut ipse, & hi, qui huic miraculo astiterunt, coram nobis firmiter sunt testati. Quemdam etiam submersum noviter, & in domum cujusdam mortuum delatum, [& submersus,] per merita Martyris gloriosi vitæ pristinæ reddidit clementia Conditoris.

[11] Villas etiam & domos a gravibus incendiorum periculis, sicut possessores earum nobis sunt attestati, Dominus liberavit per merita Sancti sui. Ut de villa Ekaby evidenter apparet. [sedantur incendium,] Anno Domini millesimo tricentesimo tertio, cum Frater Petru Ordinis Prædicatorum Prior provinciæ Daciæ, sicut ipse pluribus Fratribus retulit, de Skeninge celebrato ibi Provinciali Capitulo, intendentes stagnum e Wariter transire, & Skarir proficisci, cum esset apud f Alvastrum monasterium Ordinis Cisterciensium, [& tempestas,] prope ripam dicti stagni præ nimia tempestate prædictus ibi moram facere cogebatur. Invocato autem patrocinio B. Erici, contra spem omnium subito cessavit tempestas suffragio B. Erici, illius virtute qui imperat ventis & mari: & mox cum maxima tranquillitate transivit aquam illam, quod jam tunc monachis & ceteris aliis impossibile videbatur.

[12] Anno Domini millesimo trecentesimo quinto, domina Ragaborgh, uxor Domini Fulkonis in Fanorio, g in partu de vita periclitans, vovit quod de Floritasundh iret pedester Upsaliam; [puerperis duabus vita servatur,] & in honorem S. Erici talentum ceræ offerret, si a partus periculo & discrimine mortis liberaretur. Quæ mox prolem genuit. Sed proles mortua videbatur a præsentibus, nec aliquod vitæ signum in corpusculo edito horis pluribus apparebat. De quo mater vehementer dolens, ex virtute & ope Martyris, quam in se senserat, pro fœtu exanimi B. Erici auxilium suppliciter invocavit, ut abortivo ejus interventu vitalem Deus infunderet spiritum, quatenus baptismi saltem gratiam consequeretur, votum speciale faciens pro hujus gratia impetranda. Et ecce subito in corpusculo, quod videbatur exanime, cœpit vitalis spiritus apparere: & proles baptismum obtinuit, & Birgitta vocata pluribus annis incolumis vixit: & mater pro se & prole vota facta complevit. Hæc mihi Fratri Israeli retulit domina Ragaborgh prædicta.

[13] Matrona quædam, dum in partu periclitaretur, & de vita desperaretur ejusdem; matronæ assistentes eidem, votum fecerunt S. Erico, [eademque mortuis fœtibus redditur,] ut Dominus per ejus merita morienti conservaret vitam, & laborantem liberaret a partu. Quo facto mulier peperit filiam mortuam: quæ cum per quatuor horas diei omnino mortua sic jaceret, videntes quæ aderant mulieres matrem reviviscere, ex virtute miraculi majorem in Domino fiduciam assumentes, pietatis affectu commotæ, iterato votum voverunt Domino, ut qui matrem a mortis periculo liberavit, filiæ ad tantum vitam daret, ut baptismi gratiam consequeretur. Quo facto continuo adest virtus Domini: & qui in facie Protoplasti inspiravit spiraculum vitæ; corpusculo puellæ mortuo & recenter nato spiritum vivificantem misericorditer inspiravit. [votis ad Sanctum factis pro eorum baptismo.] Videntes autem jam dictæ matronæ quæ aderant, spiritum vitalem paulatim per membra puellæ succrescere, ac ipsam quæ veraciter mortua erat veraciter jam viventem; periculum mortis timentes, juxta formam Ecclesiæ baptizaverunt eamdem, nomen Helenæ imponentes eidem: quam post tres menses sanam & incolumem vidimus omnes, qui fuimus testes miraculi. Hoc autem miraculum probatum & examinatum est apud Arusiam, in ecclesia Fratrum Minorum, præsentibus Ministro & Custode & Abbatissa de Schogh, Archidiacono & Præposito, & Domino Jacobo, & aliis quam plurimis Clericis & laicis attestantibus. Hæc [accepi a] duabus matronis fide dignis & honestis, qui hoc miraculum viderunt, & huic per omnia affuerunt.

[14] Mulier quædam in parochia Hakastum, in villa quæ dicitur Helgister, [Energumena sibi linguam præmordens,] occulto Dei judicio in tantam mentis incidit alienationem, ut etiam linguam suam propriis dentibus mordendo discerperet, & seipsam propriis manibus impetendo sæpius vellet occidere. Quam sui ligantes manibus & pedibus, etiam ori suo, ne sibi vel aliis noceret, interjectum faucibus lignum imposuerunt, ne (ut dictum est) sibi vel aliis noceret, ac linguam horribili morsu præcideret. Accersito igitur ex devotione Sacerdote Parochiali, consilium super hac calamitate humiliter expetunt & requirunt. Ille vero, sicut vir discretus, ad memoriam reducens, quod gloriosus ille Martyr Domini super hac passione curanda specialem a Domino gratiam obtineat, sicut multorum dæmoniacorum sanationes clarius attestantur, B. Erici specialiter in his dixit auxilium requirendum. Nec mora invocatur Sanctus, [voto facto obdormit,] fiunt illi vota: & subito manus misericordiæ Domini super illam. Nam mulier quæ præ doloris vehementia & immundi spiritus vexatione prius somnum capere non poterat, ad modicum clausis palpebris obdormivit: atque iterum apertis oculis circumstantes quodam leviori intuitu aspexit, ita quod perpendi posset ex eo ipsam subito a dæmonio liberatam; nam advenientes prius tam horribili perterrebat intuitu, quod haud dubium esset dæmonium habitare in illa. Verum circumastantes, attoniti propter tam subitam miraculi novitatem, nec tamen ausi sunt solvere manus ejus, quas prius dū patiebatur vix octo homines poterant continere: sed accedens ad eam supradictus Sacerdos, ait illi: Filia, si liberata es ab infirmitate tua, gratias age Deo altissimo, [liberatam se probat,] qui te per merita B. Erici liberavit; & hoc liberationis tuæ nobis erit signum, si modo oculos ad cælos levabis: nondum enim audebant solvere manus ejus neque pedes, neque lignum interjectum inter fauces ejus extrahere, ne sibi vel aliis crudeliter noceret. Protinus illa ad jussum Sacerdotis oculos in cælum dirigit, liberationis suæ signum indiciis quibus poterat lacrymabiliter manifestabat. Solverunt vero sui manus ejus. Sacerdos ille denuo, ut evidentius experiretur certitudinem miraculi, iterum dixit illi: Conjunctas manus cum oculis ad cælos attolle, denuo gratias agens: quam & illa subito jussionem explevit, & per fenestram domus aspiciens, ad Liberatorem suum oculos suos dirigebat. Tertio vero solventes pedes ejus, lignum de faucibus ejus extraxerunt. Mira res, stupenda, digna miraculo, & posterorum memoriæ commendanda! Nam inspicientes in os ejus, [linguam sanam exhibet,] linguam illius, quam prius morsibus dentium dilaniatam & consumptam ac sanguine defluentem viderant, extrahentes; ita sanam & incolumem ac mundam reperiunt, ut nec cujusquam vulneris vel læsionis in ea signum vel vestigium penitus remaneret. Sicque mulier illa, usu rationis plene recepto, pristinæ reddita est per omnia sanitati, [ac denique loquelam recipit.] nisi quod muta permansit per dimidium fere annum; nescimus quo occulto Dei judicio, nisi quod in ea amplius voluerit Dominus glorificare Sanctum suum. Nam instante & illucente die passionis Martyris gloriosi, mulier illa cum omni familia sua ad Deum & Sanctum suum ex toto corde conversa, flagitabat, ut sicut usum rationis & linguam illi sanatam præstiterat, etiam facultatem loquendi misericorditer reddere dignaretur. Et ecce subito, soluto vinculo linguæ ejus, loquebatur recte, benedicens Deum, gratias agens ei, qui eam a tot & tantis doloribus liberavit, per merita & invocationem Martyris gloriosi. Istud miraculum publice provulgatum est in Synodo Upsalensis ecclesiæ.

[15] Puer quidam parvulus, Siguattus nomine, in parochia Willaberghum, de villa Gryllaby, infirmatus, tandem ad extrema deductus est. [resuscitantur mortui duo] Cumque a cognato suo Sacerdote dictæ parochiæ & a suis inter manus levaretur; & nihil in eo vitalis caloris, motus, aut sensus signum penitus remaneret; facto pro eo voto, meritis B. Erici revixit spiritus illius, & pristinæ redditus est sanitati. Vir quidam in Arusia, in domo Domini Windichini Mercatoris, gravi infirmitate correptus, ad mortem usque adeo perductus est, ut jam elinguis factus, clausis oculis sine sensu & motu per diem jaceret exanimis. Cumque a circumstantibus mortuus putaretur, & missum esset pro hæredibus, ut ipsius de funere exequiis ejus ac hæreditate ordinaretur; hospes supradictus votum pro eo emisit ad Martyrem gloriosum. Cumque mane jam facto ingrederentur ad ipsum, vident viventem, quem quasi mortuum reliquerunt, erectum in lecto sedentem, & alloquentem eos, & gratias agentem Deo, qui eum de mortis januis clementer eripuit per merita Martyris gloriosi. Hoc miraculum dictus mercator, & qui aderant, in Upsalensi ecclesia coram Clero & populo publice protestati sunt. Vir quidam habitans in parochia Waxald, [curatur mutus & amens,] simul & subito mutus & amens effectus, adeo ut præ furia propriam uxorem graviter vulnerando vellet occidere; a suis capitur & ligatur, & sic ad ecclesiam Martyris deportatur: & cum ibi aliquamdiu jacuisset, meritis Sancti sensum integrum recepit; sed remansit mutus. Cumque perseveraret orans, & gemitus & voces confusas crebro emitteret; tandem in nocte B. Joannis Baptistæ, dum Te Deum in matutino cantaretur officio, nobis astantibus & audientibus, precibus Martyris reddito sibi linguæ officio, loquebatur expedite & recte. Hoc miraculum in sequenti die supradictus vir in statione publica provulgavit: & hujus omnis quæ aderat, testis est ecclesia.

[16] Mulier quædam in Dalum nata, Liva nomine, dum servilis operis [aliquid] in die Dominica, contempta solennitate, sæpius ageret; [cæca ad 20 usque annum] in pœnam peccati subito lumen oculorum amisit. Quæ cum plura Sanctorum loca peregrinando visitasset ut visum reciperet; auditis B. Erici miraculis, devenit tandem ad ecclesiam Upsalensem: & ibi aliquamdiu manens & nihil proficiens, cum recessisset, admonita in somnis iterum rediit. Instabat tunc festum B. Laurentii, qui supradictæ patronus est ecclesiæ, annusque orbitatis pauperculæ illius vicesimus volvebatur. Cumque inter sacras vigilias ante sanctum corpus afflicta plurimum lacrymando in oratione pernoctaret, ac die sequenti dum in solenni processione, ut moris est, [in deportatione capsæ illuminatur:] capsa Martyris circa ecclesiam reverenter deportaretur; ad valvas ecclesiæ ante ipsum scrinium flebilibus vocibus Dei misericordiam & Martyris adjutorium prostrata flagitabat. Et ecce lubito aperti sunt oculi ejus, erumpente ex eisdem prius modico sanguine: & acclamabat se omnia clare videre in circuitu, & primo ac præcipue seretrum Sancti. Hinc omnis multitudo, quæ tunc aderat, & cæcam prius viderat, & nunc illuminatam, super tanto & tam palam facto miraculo glorificabant Dominum & Martyrem ejus. Nos vero una cum Capitulo nostro, & aliis viris religiosis & Clericis discretis, omni qua potuimus discretione & solicitudine prævia diligenter examinavimus hoc miraculum, & rei gestæ veritatis testimonium perhibemus.

[17] Anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo septimo, hoc miraculum egi divina Omnipotentia, meritis B. Erici & Martyris sui ad suam gloriam, [sanantur, incurabiliter languens,] hoc anno in die Paschæ hora quasi prima in ecclesia Upsalensi, scilicet quod quemdam de Helsingia scholarem, qui a festo B. Martini usque ad Pascha quasi incurabilis languerat; cum jam dictus infirmus, de consilio domestici sui, infra ostium ecclesiæ Upsalensis fuisset delatus, pristinæ restituit sanitati. Mulieri cuidam de parochia Giristom, quæ muta fuerat per biennium, per merita Martyris sui loquelam reddit gratia Salvatoris. Henningus de Ekby quinque diebus de vita, sine verbis & loquela, jacuit desperatus: vidit in visione B. Laurentium indutum h tabardo grisei coloris, venientem ad se, & dicentem: Sanaberis. Et statim infirmus audientibus omnibus prorupit in verba, [item invocato S. Laurentio moribundus,] & postea in brevi convaluit, & pro recuperata salute obtulit unum equum. Catharina de parochia Iristum habuit pedem & partem tibiæ i marcidam, ita quod sola cutis sine carnibus tibiæ inerat: & hac molestia triennio laborans, impotens fuit ad laborandum: [& tibia debilis.] quæ pro sanitate recuperanda votum ad B. Laurentium fecit; & sanitatem recuperavit. Et pedem cum tibia de cera facta in festo B. Laurentii personaliter obtulit.

ANNOTATA.

a Attundalard sive Athundria, una ex tribus Folklandiis, in quas distribuitur Vplandia. Ibi est Husæby versus Orientem respectu Vpsaliæ, a qua distat 140 M. P. Sed omittimus singula loca & sæpe vicina indicare, cum in Mappis Geographicis satis annotentur.

b Guttensis, sive ex Gothia vicina oriundus.

c Dacia istis temporibus pro Dania sumebatur.

d Ast Ingimundus in margine vocatur.

e Wariter, pro quo margini adscriptum Water, aliis Watter & Vether, lacus dirimens Ostrogothiam ab Westrogothia.

f Aluastrum in Ostrogothia traditur anno 1143 constructum, beneficio Suercheri Regis decessoris S. Erici, ubi & is & varii Reges fuerunt sepulti.

g Hisce duabus puerperis tertia additur apud Vastovium, ubi ista leguntur: Fœtui abortivo vita, matrique periclitanti salus reddita, voti beneficio ad eumdem Sanctum emissi. Alteri matronæ in simili periculo constitutæ visus adesse, puerperæ quidem ipsi sospitatem, partui vero absque ullo sensu edito vitam impertiit. Idem prorsus ejusdem Sancti beneficium alia puerpera de vita periclitans, cum incolumi fœtu voti rea experta est. Hæc ibi.

h Concilium Budense an. 1279, apud Cangium in Glossario, permittit Prȩlatis quod possint habere mantellos rotundos, sive tabarda longitudinis moderatæ. Vox autem ubique notißima est, & nunc fere pro toga talari accipitur, cujus vel privatim domi vel publice in curia & solennibus functionibus usus sit.

i Hoc miraculum videtur apud Vastovium S. Erico tribui, ubi loco tibiæ marcidæ legitur, crus intermortuum.

CAPUT III.
Plurimi agri amentia, febri, doloribus, capitum, oculorum, & aliorum membrorum liberati, etiam Rex contabescens. Item incendia submota.

[18] Nobilis vir Dominus Magnus, Joannis Angeli filius, cum Upsaliam in festo. Nativitatis S. Mariæ venire disponeret, [Vir primæ notæ] de Stocham profectus, nimia corporis infirmitate subito correptus, in curia sua Nelleco prosternitur. Tribus autem diebus alienationem mentis passus, loqui poterat quod volebat: tribus vero aliis diebus immediate sequentibus, usum rationis plenæ habuit, sed aliquid penitus loqui nequivit: [post amentiam mutus & cibum renuens] toto vero prædictorum sex dierum tempore, nullum omnino cibum vel potum sumpsit. Cumque quasi nulla spes evasionis ipsius videretur, & de necessariis pro funere & exequiis tractaretur, frater Israël filius sororis ejus, & Dominus Haquinus Sacerdos ejusdem, [ex voto domesticorum] & Kanutus cubicularius suus, voverunt, quod Upsaliam de Flortasundh irent nudis pedibus, si Dominus infirmo (de cujus vita desperabatur) sanitatem conferre dignaretur, ut aliqua verba loqui posset, & ordinare pro salute animæ suæ quæ sibi placeret. Post modicum infirmus aliquantulum dormitavit; & citius evigilans sexta die ægritudinis tantæ, circa horam vespertinam modicum quid liquoris infusum ori deglutivit, & loquelam statim sic recuperavit, quod ab astantibus intelligi potuit. In crastino autem, hoc est in die sabbati, ad Missam de beata Virgine in capellam suam duci se fecit: & tunc magis verba proferre potuit; [convalescit,] sed quæ volebat dicere, totaliter exprimere nequivit. Sequenti vero die Dominico transivit usque Ullatunir: & inde in die lunæ in exaltatione videlicet sanctæ Crucis Upsaliam peregre profectus est; supradictis fratre Israële, Domino Haquino, & Kanuto implentibus votum quod fecerant. Ipse autem Dominus Magnus, [& nudipes ad S. Ericum accedit.] juxta domum latericiam Fratrum Minorum de navi discessit, ad magnum spatium ab ecclesia Cathedrali distante: & qui vix ad modicum spatium alienis posse duci manibus putabatur, per se nudis pedibus, comitatus viginti famulis & amplius, similiter incedentibus, ad reliquias B. Erici accessit: & illic plenius usum loquendi recuperavit, & pretiosum obtulit a baldikinum Martyri glorioso. Prædictum miraculum anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tertio contigit.

[19] Dominus Martinus, Presbyter ecclesiæ Loristum, narravit, quod quidam parochianus suus, Olavus nomine, gravissimum a festo Paschæ usque ad festum b B. Olavi patiens dolorē capitis, vovit se limina beatorum Olavi & Erici visitaturum, [Presbytero sanatur dolor capitis] si per illorum interventum Dominus illi desideratam tribueret sanitatem. In nocte igitur B. Olavi, cum paululum dormitaret, apparuit ei veneranda quædam persona, dicens ei: Ecce sanus factus es, ideo ad S. Ericum venire, & unum solidum albæ monetæ quem habes, offerre debes. Evigilans ille, bene curatum se statim sensit, & votum suum anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo quarto in festo B. Laurentii devotus implevit. Prædicti etiam Domini Martini bos cadens in terram, subito mortuus putabatur, [ejusque bos moribundus servatur:] & nullum in illo apparuit vitæ signum, nisi quod alter oculorum illius modicum palpitabat. Cum autem famuli cum cultellis pedes jacentis arriperent, quasi corpus exanime excoriaturi, ut usibus hominum magis quasi occisum, & non quasi per se mortuum haberetur aptum; possessor eum B. Erico, si mortem evaderet, promisit. Cessant paululum famuli ab excoriatione, & bos movere se fortiter cœpit, & post modicum plene convalescens B. Erico in festo B. Laurentii oblatus fuit.

[20] Vir quidam in parochia Walom in tantam mentis alienationem incidit, ut manu propria guttur sibi horribiliter incideret per transversum. [item guture inciso moribundus,] Vicini autem & cognati, de casu tam mirabili & miserabili stupefacti, Venerabilis memoriæ Dominum c Fulkonem Upsalensem Archiepiscopum, qui in vicino erat, adierunt, consulentes & inquirentes quid de corpore miseri facere deberent, quem jam mortuum reputabant. At ille, qui pii semper cordis erat, & super afflictos pia gestans viscera, quæsivit si in eo adhuc vitalis spiritus remaneret. Quibus respondentibus quod sic, licet exiliter, ut puta qui spirabat per locum vulneris; monuit eos, ut votum pro eo facerent ad B. Ericum, quatenus ejus meritis ei, qui in ultimo erat spiritu constitutus, [Archiepiscopo vovente Missam de S. Erico] divinæ miserationis abundantia subveniret. Ipse etiam oratorium suum mox ingressus, pro misero humiliter preces fundebat ad Deum, votum vovens, quod si prædictus vir periculum perditionis evaderet, ipse ad honorem Dei & dicti Martyris Missam solenniter decantaret. Quo facto vir dictus sensus recuperavit integritatem, & perfectam sui corporis sanitatem adeptus in brevi, in sequenti festo B. Erici sanus comparuit; signum miraculi evidentis in se præferens, cum ejus in gutture cicatrix modica appareat ad modum fili coccinei, ad laudem & gloriam Domini nostri, & extollendum præconium Martyris gloriosi.

[21] Eodē anno in Jarimtalandia puer quidam quatuor vel quinque circiter annorum, dum nudus pedibus æstivo tempore incederet, [sanantur exalceratio tibiæ,] spina quædam tibiam ejus circa cavillam pedis subintravit. Cumque ex hoc tibia miserabiliter intumesceret, & miserabilius putrefieret, in tantum ut carne decidente nervi & fere nuda ossa remanerent, pueroque jam mortis immineret dispendium, nec medicinæ sibi remedia subvenirent; matre ejus emittente votum ut limina B. Erici in Upsalia visitaret, puer a periculo mortis liberatus est, & restitutus integerrimæ sanitati: quæ votum complens, Upsaliam venit in sequenti Cœna Domini, deferens secum unam tibiam argenteam, ad perpetuam memoriam miraculi perpetrati. Hæc duo miracula publicata fuerunt in festo ejusdem Martyris gloriosi B. Erici in ecclesia Upsalensi, præsente illustri Rege Swevorum d Magno, & domina Regina uxore, & magna nobilium & populi multitudine sexus utriusque, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo septimo. Eodem etiam die venit vir quidam fide dignus, [tumor pedum,] Upsaliam deferens secum duo signa pedum de cera facta, qui se a tumore pedum miserabili, ad invocationem B. Erici, asseruit liberatum. Israel filius Erlendi, dum scholas Lincopiæ frequentaret, quartanæ febribus annis tribus & dimidio laborabat. [quartana febris.] Cum autem gratia visitandi parentes de Ostgotia redisset in Sweciam, Fulco avunculus suus bonæ memoriæ, tunc Archidiaconus, & postmodum Archiepiscopus Upsalensis, venerationis & honoris B. Erici zelator præcipuus, mandavit ei, quod pro salute recuperanda corpus B. Erici, quod tunc in antiqua requiescebat Upsalia, visitaret, & ibidem in honorem sancti Martyris unam candelam offerret. Tradidit etiam ei Antiphonam cum Versiculo & Collecta, quæ de glorioso Martyre frequenter recitare deberet. Ille igitur, qui longa & gravi ægrltudine fere defecerat, jussa complevit, & plenam paucis postmodum evolutis diebus obtinuit sanitatem.

[22] Gloriosissimi Swevorum Gothorumque Regis Magni filius e Bergerus, [Bergerus Rex puer in periculo vitæ,] Rex illustris, gravi & diutino langore defecerat in tantum, ut consumpta carne cutis ejus aresceret, & membra tenella vix sibi invicem cohærerent pariter, & nullus in eo vigor virium remaneret. Cumque sic per annum momentis pene singulis ad occasum tendere videretur, accidit ut ipsum nocte quadam subito gravissima gutta vehementer invaderet, & in tantum vexaret, quod custodes sui, de vita ipsius penitus desperati, putarent eum denuo mortuum. Pædagogus autem ejus Dominus Carolus Thidhische, tunc primus inter custodes Regii corporis, remedia humana tanto periculo subvenire posse diffidens, [ex pædagogi voti convalescit,] ad divinum se convertit auxilium; & instanter invocans SS. Olavi & Erici Regum & Martyrum & B. Nicolai Confessoris patrocinia, pro liberatione & salute Regis votum vovit peregrinationem & oblationem. Mittens autem sortes, an voti oblatio S. Olavo, vel S. Erico, vel B. Nicolao redderetur, statim sors B. Erici tribus vicibus evenit. Ipsius ergo adjutorium cœpit specialiter instantius invocare: & ecce continuo facta est manus Domini super infirmum, & mox sensibiliter cessavit guttæ molestia, & in brevi totus languor a regio recessit corpore, & ipse supra spem cito plenam obtinuit sanitatem. Prædictus igitur Dominus Carolus, & duo Milites alii, [sicut & ille a dolore oculorum.] factum pro Domino Rege votum complentes, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo secundo in festo B. Erici, cum solenni oblatione Domini Regis, de Stokholm iverunt pedestres Upsaliam, & in statione publica super prædicto gloriosi Martyris Christi beneficio perhibuerunt testimonium veritati. Sȩpedictus ergo Dominus Carolus a gravi ægritudine, & longo dolore oculorum, qui ei pene omnino cæcitatem induxerant, per B. Ericum curatus est, & liberatus plenarie: sicut ipse in prædicta statione coram omnibus est testatus.

[23] Nobilis quædam, & devota Domina Helgha, uxor Domini Roririci Birgirssa, cum bis, sicut cuidam religioso retulit, conceptum fœtum abortisset, [succurritur abortum timenti,] & gravida iterum tertio simile eventurum sibi nimium formidaret; B. Ericum præcordialiter invocavit, promittens quod si per ipsius merita Dominus conceptum suum vivum nasci concederet, ipsa B. Erico unum aureum offerret. Tempore igitur opportuno puellam vivam peperit: unde Deo & B. Erico gratias agens, votum suum gaudenter implevit. Cum ingentis incendii vorax flamma silvam juxta ecclesiam Gutturorum, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo quarto circa Pentecosten vastaret; & ventus validus ignem domibus Sacerdotis, [incendium restinguitur.] quæ vix ad jactum lapidis a silva dicta distabant, appropinquare faceret; Dominus Nicolaus, qui tunc illius ecclesiæ Rector erat, invocavit auxilium B. Erici, ut domos ecclesiæ ab ignis periculo liberaret. Et ecce mox contrarius ventus venit, & flammas a domibus Sacerdotis repulit; & curia, sicut prædictus Dominus Nicolaus Upsaliæ in Synodo narravit, ab illo incendio illæsa permansit. Cum etiam maxima pars curiæ Domini Lidhinnardi Noroby prope Upsaliam combusta esset, invocato B. Erico pars magna dictæ curiæ, sicut refert domina Margareta uxor Domini Lidhinnardi, miraculose fuit ab incendii periculo liberata.

[24] Anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo nono, Andreas de Sel duodecim septimanis decumbendo languerat: qui facto voto B. Erico, [Curantur languores graves,] statim cum convaluit, ad limina beati Martyris cum oblatione indilate venit. Eodem anno Saxo Castellanus Stokholmiȩ, vovit candelam de talento ceræ, & a gravi infirmitate liberatus, votum complevit. Eodem anno Sederius, de parochia Vaxal, [dolor oculorum,] a gravi oculorum dolore asseruit se beati Martyris meritis liberatum. Olavus de parochia Hugddungi de seipso refert assertive, quod cum esset puer septennis, anno & dimidio alienationem mentis passus est. [amentia 18 mensium.] Cumque pater & propinqui inde plurimum gravarentur & dolerent; pater pro infirmo filio B. Erici auxilium attentius imploravit, promittens, quod prædictus Olavus filius suus, si a tam miserabili passione liberaretur, singulis annis offerret B. Erico tempore vitæ suæ unum solidum. Qui mox sanitatem plenariam assecutus est, & singulis annis singulos solidos reponens, donec pretium unius vaccæ collegerat; emptam inde postmodum vaccam, anno Domini millesimo trecentesimo in festo B. Laurentii B. Erico obtulit, & similiter se facturum reliquo tempore vitæ suæ inposterum affirmavit.

[25] Cum fames valida annis pluribus Sweciam devastasset, rustici parochias Barling, Spiccaby, & Akirby inhabitantes, in hoc unanimiter optime convenerunt; [fames plurium annorum,] quod pro temperie aëris a Domino impetranda tribus sextis feriis ad suas singuli ecclesias devote convenirent, & quod B. Erico offerent unam aristam argenteam deauratam, si per ejus interventum Dominus, secundum agrorum exigentiam, serenitatem & pluviam tribueret opportunam. Optatum effectum mox consecuti sunt voti sui: & quod promiserant, alacriter reddiderunt. Retulit Dominus Ragualdus Puke, quod cum uxor sua Domina Catherina, duodecim septimanis graviter languisset, & tam longo languore sic ad extrema deducta fuisset, ut ei jam pollices ligarentur, & nulla videretur spes evasionis ipsius, ipse pro vita & salute illius B. Erico vovit peregrinationem, & unum baldikinum. Mox illa insperate convaluit plene: & ipse B. Erico promissum obtulit baldekinum. Sacerdos quidam nomine Martinus, Orningus natione, Rector ecclesiæ Egboharade de Synodo Upsalensi, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo tertio ad ecclesiam suam redire volens, dum iter ageret, equo cadente corruit; & tam graviter caput suum ad radicem cujusdam arboris illisit, [vulnus capitis,] quod pileus, quem habebat in capite, ruptus fuit: tandem de terra surrexit, & apud quemdam Sacerdotem hospitio susceptus est, ubi ex præcedente casu sensum perdidit; & mente alienatus jacens per octo dies, nullum omnino cibum sumpsit. [& amentia inde contracta,] Hospes autem ejus, doloroso ipsius casui valde condolens & compatiens, & de morte timens, votum fecit pro eo, quod si per B. Ericum eum Dominus misericorditer sanaret, ille, qui tam graviter patiebatur, de uno talento ceræ similitudinem sui capitis fieri faceret; & de loco, ubi tunc jacebat, Upsaliam pedes vadens, oblationem suam personaliter præsentaret. Hoc facto protinus patiens sanus surrexit, & cum suo hospite eodem sero ad communem mensam comedit, & votum pro se factum libenter complevit. Ipse & hospes ejus, qui pro eo votum fecerat, pariter hoc miraculum divulgaverunt, & cum juramento rei gestæ testimonium reddiderunt.

[26] Anno Domini millesimo tricentesimo sexto, circa festum B. Olavi, Benedictus, sex annorum parvulus, filius Olavi Dansca & Ingegerdis, [tumor pestilens;] in parochia Wendilwilla Ekeby, post multas ægritudines & convalescentias diversas, subito circa genitalia & usque ad umbelicum inflatus est, & cutis inflata denigrata est instar carbonis: nihilque infirmo superesse, nisi jam spiritus exhalatio, videbatur. Sub hac calamitate perrexit mater ad ecclesiam die Dominico, quo profestum B. Olavi erat, non valens domi præ doloris vehementia consistere, nec filium tunc unicum volens cernere morientem; quem de domo recedens, nunquam vivum putabat se amplius revisuram. Hanc in ecclesia Dominus Joannes Presbyter de antiqua Upsalia adveniens, lugubrem & lacrymis infusam & incultam vestibus advertens, tantæ mœstitiæ causam quæsivit, & didicit ab eadem: cujus mulieris miseriam cumulabat, quod sub unius integri anni revolutione antea quatuor filios & duas filias amiserat. Consolans ergo flentem feminam prædictus Presbyter, consuluit, quod in B. Erico fiduciam poneret, [puer moribundus ad votum matris,] & ipsum pro salute filii invocaret, & ad eum votum faceret pro salute de vita penitus desperati. Illa itaque secundum Presbyteri consilium vovit pro filio, quo limina B. Erici, ubi sepulcrum est Martyris apud antiquam Upsaliam, annis singulis visitaret, & dici faceret unam Missam in honorem ipsius, atque peraudito officio ad propria est reversa. Cui parvulus, quem ipsa quasi morientem reliquerat, foris occurrit in curia. At illa de subita mutatione inspiratȩ similis vehementer obstupuit, & ipsum sensu alienatum putavit; in hospitium reduxit, & tam subitæ convalescentiæ modum diligentius inquisivit. Levans autem familiariter vestimenta infirmi, & loca prius tumida jam absque tumore conspexit, ac cutem contractam & rugosam superjacentem locis læsis. Cumque diceret mater filio, Quid tecum actum est fili? respondit ille: Modo sub absentia tua supervenit mihi dulcis sopor, & in illo vir quidam in albis mihi apparuit, & me palpavit; & statim cum tumore dolor me reliquit. [apparente ipsi per somnum Sancto:] Licet autem puer, ut puta sexennis, de viro sibi in albis apparente plura referre nesciebat; tamen pie creditur fuisse B. Ericus, qui sub momento convalescentiæ parvuli a matre fuerat invocatus devotius, ut filio suo fieret in salutem. Mater vero inæstimabili repleta gaudio, metuens infirmo de recidivo, paucis eum diebus servavit, cutisque contracta & nigra, infra triduum, absque cujuslibet medicamenti & unguenti adhibitione, in naturalem colorem & planiciem supra spem est reversa. In festo igitur B. Laurentii tunc proximo, mulier nudis pedibus cum filio incolumi venit ad sepulcrum B. Erici, & Missam pro salute filii sibi reddita solenniter dici fecit. Præmissa omnia prædicta Ingegerdis nobis, Nicolao Archiepiscopo Upsalensi multisq; præsentibus, fideliter exposuit anno Domini millesimo trecentesimo decimo, in die Consecrationis ecclesiæ Vendil, in cujus ecclesiæ parochia hoc miraculum est patratum.

[27] Refert Dominus Joannes Presbyter de antiqua Upsalia, uxorem cujusdam molendinarii in parochia sua a gravi langore per invocationem B. Erici curatam, [gravis languor,] circa annum Domini millesimum tricentesimum sextum vel septimum. Cum Torstanus faber in Farryngor plaustrum oneratum fœno de prato in propria vellet deducere; filius suus puerulus, utpote tertium agens ætatis annum, in occursum patris cursitans, [puer a curru obtritus] incaute prolapsus est juxta currum. Cum pater currum depelleret, penitus ignorans de puero, audivit unicum ejulatum pueri, super quem duæ rotæ currus transierunt, & eum miserabiliter contriverunt. Pater ad unicum sonum parvuli, dum prima rota super eum transivit, obstupuit: & quidnam esset, quod audierat ignorans, subito equos trahentes currum subsistere fecit. Respiciens, retro plaustrum fœni, contritum corpusculum vidit, in quo nullum signum vitæ apparuit, in gremium suum posuit, & in domum suam propriam proximam deportavit. O bone Jesu! quale tunc poterat esse cor paternum in casu miserabili filioli sic extincti? Subit interea animo ejus, & inter has angustias cœpit invocare B. Erici Regis & Martyris auxilium, quem audierat in subveniendo miseris promptum pariter & paratum. Cumque contra spem votum fecisset pro puero sancto Martyri, qui extinctus videbatur & contritus membris, ecce subito revixit, & incolumis toto corpore postmodum tempore multo vixit. Factum est autem hoc miraculum anno Domini millesimo tricentesimo octavo. Hoc mihi Fratri Israēli & pluribus fide dignis aliis pater pueri fideliter enarravit.

[28] Anno Domini millesimo tricentesimo decimo, in profesto B. Erici, cum Dominus f Nicolaus Archiepiscopus post Completorium de ecclesia redisset in cameram suam, subito febre corripitur, [Archiepiscopus febri pressus semel] lecto prosternitur, tota illa nocte vi febrium vehementissime vexatur usque prope solis ortum, & cogitabat se nunquam de Upsalia recessurum. Cum autem diffideret se die B. Erici de lecto surgere posse, invocavit auxilium B. Erici, vovens, quod si meritis ejus relevaretur tantum quod posset illo die Missarum solennia agere, de cetero Martyris memoriam in Matutinis & Vespertinis horis semper haberet. Et ecce mox sopore correptus, sudare multum cœpit, & infra horam tertiam sic sanitatem & vires supra spem protinus recuperavit, quod ea die Missam solenniter celebravit, & alia quæ suum officium exegit potuit exequi competenter: & pro illo tempore omnino reliquit eum febris. Hoc ipsemet coram multis personaliter die B. Erici in statione solenni, ad Dei & Martyris gloriam, enarravit. Cum etiam anno Domini millesimo tricentesimo undecimo constitutus apud manerium suum Akir, [& iterum:] ab Upsalia in festo dicti Martyris se absentare disponeret, vehementi infirmitate subito correptus, cum omni celeritate ad dictum festum properavit, & mox infirmitatem evasit. Refert Dominus Joannes Presbyter de antiqua Upsalia, quemdam de Philin transeuntem ad Upsaliam subito intumuisse nimium, & gutta graviter vexatum, [podagra curata,] tantum quod de vita ejus desperabatur. Sed delatus ad Olavum in Fulredhum, facto pro eo ad B. Ericum voto, mox convaluit.

[29] Cum ignis magnus granarium, quod erat domus grandis & aliis vicinum hospitiis, in curia Dominæ Margaretæ in Wixstadum, relictæ Domini Roridh, [incendia repressa] conflagraret, & flamma diffunderetur vehementer; Domina Margareta, metuens quod tota curia vastaretur incendio, invocavit patrocinium B. Erici, vovens se Martyri unam marcham puri [auri] oblaturam, si meritis ejus Dominus tanto periculo remedium apponere dignaretur. Et mox flamma, quasi vi quadam occulta, in partem alteram deflexa est; nec domos contiguas læsit in aliquo incendium, nec vastavit. Contigit hoc Sancti beneficium anno Domini millesimo tricentesimo decimo, feria quinta ante festum B. Erici, quod dicta Domina Margareta ad Dei & Martyris gloriam in festo B. Erici coram pluribus fidedignis fideliter enarravit. Eodem anno in nocte B. Erici curiam Oridgeri in villa Ladhum, de parochia Knyffta, quæ sita erat in medio villæ, cum curiæ aliorum ex utraque parte comburerentur, ad invocationem Martyris ignis omnino non tetigit, nec in aliquo læsit. Hoc coram Domino Archiepiscopo & pluribus nobis retulit Dominus Edmundus, Rector ecclesiæ Odimsharghæ.

[30] Eodem anno feria quinta proxima ante festum B. Erici, nobilis quædam puella nomine Christina, filia Domini Haraldi Arilgh, gravi infirmitate in Halkqui laboravit, ita quod per decem dies nullum penitus sumpserat cibum. Cum igitur mortis discrimen valde metueret, fecit ad se vocari Fr. Israëlem Priorem Sigtuniæ consobrinum suum, qui tunc cum Domino Nicolao Archiepiscopo in Fundhboharradhe erat: [Mulier ægra] quem ad se venientem rogavit, quod in crastino rediret, & ejus Confessionem audiret, & sibi Sacramenta ecclesiastica ministraret, & suum conficeret testamentum. Qui rediens ad decumbentem in crastino mane, cum ad eam vellet accedere: ecce vidit pedissequas ministras puellæ gementes, & flentes, & dicentes: Postquam ab ea recessistis heri hora nona, ipsa nihil locuta est nisi pauca verba quasi extra sensum in nocte. Accessit igitur ille ad locum, explorans si aliqua verba proferre posset. Accesserunt etiam famulæ, tangentes & moventes eam, & requirentes si aliquid loqui valeret, saltem ullum verbum. At illa fortiter mota, nec oculos aperuit, nec verbum ullum protulit. Omnes ergo qui aderant, non solum de vita infirmantis desperabant; sed etiam quod nec Sacramenta percipere, nec posset condere testamentum. Recedens igitur in curiam Frater Israël, vehementer dolens quod illa sine Sacramentis & testamento videretur migratura de corpore, [absque Sacramentis moritura] affligebatur animo, quod eam non confessasset, & quod ei Sacramenta non ministrasset, & testamentum condidisset die præcedente. Voluit igitur mox dicta de beata Virgine Missa recedere, & convocans ad se Dominam Raguildim, uxorem Domini Benedicti Boson, materteram infirmæ, & Dominum Styrgerum parochialem ibi Presbyterum, & Dominum Jacobum Sacerdotem, informavit eos qualiter funus involveretur, & quomodo & ubi tumularetur, & qualiter funeralia fierent, & cetera hujusmodi negotio opportuna. Aderat aliquis, qui suggerebat: Fiat votum pro ea ad B. Ericum, quod si melius habuerit, [ex suorum voto,] ipsa peditando peregrinaretur ad limina Sancti, & offerat baldekinum. Consentiunt Domina Raguildis & Frater Israël: & cum vellet ire ad celebrandum Missam, venit festinus famulus vocans sæpedictum Fratrem ad desperatam de vita prius. Ac tum ille stupens de insperato beneficio, cum gaudio accessit ad eam. Ait illa clara voce: Jam melius habeo, & cibum appeto, & spero in brevi plenarie convalere. At ille dixit: Prius Confessionem facite, & Dominicum Corpus suscipite, [subito convalescit:] & sic sumite cibum. Metuebat enim dictus Frater, ne subito invalescens iterum morbus illam extingueret; quia nonnunquam solent escas petere vel suscipere protinus morientes. Dixit quoque ille: Nunc Missam de S. Erico celebrabo, & sic Confessionem vestram audiam, & alia, quæ ad salutem animæ vestræ pertinent, faciemus. Celebrata igitur Missa, & audita ejus Confessione, & ministrata ei sacra Communione, & condito testamento, illa suscepit cibum, & sub mirabili celeritate plene convaluit & perfecte. [elim etiam quartana liberata.] Ipsa etiam dicebat se voto ad B. Ericum facto a quartana, qua anno & dimidio laboraverat, gloriosi Martyris patrocinio antea liberatam.

ANNOTATA.

a Baldakinum seu Baldekinum, pannus Babylonius auro intextus, dictus a Babylono, hodie Baldach, appellata: unde etiam umbellæ quadratæ, tam portatiles quampensiles, nomen habent. Vide Glossarium Cangianum.

b S. Olavus Rex Norwegiæ & Martyr colitur 29 Iulii. De hoc ut dilecto suo, & S. Erico ut amico suo coronando loquitur Christus ad S. Brigittam cap. 27 in Revelationibus Extravagantibus.

c Apud Ioannem Magnum lib. 3 de Vitis Pontificum Vpsalensium dicitur Folco nonus Archiepiscopus, a Gregorio Papa decimo consecrationem & pallium assecutus. Sedit Gregorius a Kalendis Septembris anni 1271 usque ad diem 10 Ianuarii anni 1276.

d Hic est Magnus cognomento Ladulans, id est horrei sera, quod tam rigide justitiam servarit, ut absque sera & claustro horrea tuta essent. Ita Michael. Ejus vero uxor fuit Hedwigis, filia Gerardi Ducis Holsatiæ. Ita Magnus lib. 20 cap. 1 quo & sequentibus de Magno Rege agit, sed tempus regni & conjugii serius notat, quam notandum fuisse hinc discimus.

e Bergerus minorennis, a Magno patre moribundo anno 1280 constitutus heres regni, sub tutore Turgillo. Ita idem Magnus lib. 20 cap. 9.

f Hic est Nicolaus Catilli, qui Nicolao Alonis 4 Februarii anno 1305 defuncto succeßit, & vixit usque ad 30 diem Maji anni 1314. Ita lib. 4 dictus Ioannes Magnus de tempore Sedis.

APPENDIX
Miracula duo postmodum patrata & recentiori manu adscripta.

Ericus, Rex Sueciæ (S.)

BHL Number: 2597, 2598

[31] Anno Domini millesimo quadringentesimo tertio, in translatione S. Erici, quidam Rowan Andrissem de parochia Wikungaker, de villa Barkasartir, [Mutis loquela data.] coram Decano & quibusdam Canonicis Upsaliæ, filium suum decem annorum præsentavit; quem filium dixit fuisse omnino mutum usque ad sextum annum ætatis suæ: pro quo votum fecit S. Erico, quod cum filio & oblatione visitaret S. Ericum: moxque ruptum est vinculum longi silentii, & puer infra quartale anni perfectum usum loquendi juxta suæ ætatis possibilitatem recepit. Anno Domini millesimo quadringentesimo undecimo, in profesto S. Erici, quidam Hanes Walterssem de parochia Fasta, qui per annum cum dimidio loquelam & auditum post gravissimam infirmitatem amiserat, loquelam & auditum recuperavit in prato Moraaring, peregrinando ad limina B. Erici; & erat tunc septima dies post votum peregrinationis emissum.

SEQUENTIA
Ex pervetusto Missali.

Ericus, Rex Sueciæ (S.)

Gratulemur dulci prosa,
Laus Erici gloriosa
      Prodeat in medium.
Ex radice generosa
Transplantatur vernans rosa
      Ad regale solium.
Regni rebus ordinatis,
Sanctus adit cum armatis
      Terras infidelium.
Defunctorum in peccatis
Miro motu pietatis
      Deflet strages hostium.
Justus in judicio,
Frequens in jejunio,
      Artus atterebat
Aspero cilicio:
Fervida devotio
      Mentem incendebat.
Viri pravi conspirantes,
Et in necem machinantes
      Regis unanimiter,
Bellum movent improvisum:
Rex occisus Paradisum
      Introit feliciter.
A defunctis revocatam
Matri vivam reddit natam,
      Et sanat puerperam:
Quinque plagis vulnerato,
Jam de vita desperato,
      Dat salutem prosperam.
Felix cujus gratia
Fugantur dæmonia,
      Vident excæcati,
Contracta erigitur,
Et submersus redditur
      Plenæ, sanitati.
Sponsione facta voti
Vocem reddit Sacerdoti,
      Et infanti tibiam:
Statim inter Fratrum manus
Frater Minor surgit sanus,
      Post longam miseriam.
Sensum reddit mulieri,
Quæ vix capi vel teneri
      Poterat præ furia.
O quam probant Sanctum Dei,
Et confirmant fidem rei
      Tanta mirabilia!
Ergo Regi mirifico
Laus lætabundo cantico
      Frequentetur:
Cujus fruens Upsalia
Salutari præsentia
      Jucundetur.
Tu Sueorum Rex, Erice,
Magne Martyr & amice
      Dei, prece sedula
Venerantes nos emenda,
Et nos illi recommenda,
      Qui regnat in secula.

DE B. GUILLELMO DE TOLOSANO, ORDINIS EREMITARUM S. AUGUSTINI,
TOLOSÆ IN AQVITANIA.

AN. MCCCLXVIIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Vita in Gestis Tolosanorum a Nicolao Bertrandi descripta, & Elevatione corporis.

Guilielmus de Tolosa, Ordinis Eremitarum S. Augustini, Tolosæ in Aquitania (B.)

AUCTORE D.P.

[1] Gesta Tolosanorū ab urbe condita, exeunte seculo XV scripsit Nicolaus Bertrandi, utriusque Juris Professor Parlamentarisque Tolosæ Advocatus, impressa deinde anno MDXV, quorum hoc tempore difficilium inventu desideratißimum exemplar tandem accepimus, [Nicolaus Bertrandi in Gestis Tolosanorū,] beneficio adm. R. P. Ianini, Prioris Eremitarum S. Augustini Tolosæ eorumdemque per Aquitaniam Provincialis. Celeberrimum ac præditissimum opus appellat, qui imprimendum curavit Magister Ioannes Magnus-Ioannes, Auctoremque, tum adhuc viventem, titulis Professoris præstantissimi Advocatique eloquentissimi ornat. Guilielmus de Catel, qui ipsum exemplar nunc nostrum aliquando possedit lib. 3 Historiæ Languedociæ pag. 519 laudat eumdem, ut hominem diligentem & curiosum, nisi plusculum fidei adhibuisser fabulis; iis scilicet quas de origine urbis Romana antiquioris, Imperatoribus, Regibus, usque ad tempus prædicati apud Tolosates per S. Saturninum Evangelii, majorum confinxit simplicitas & per vulgi ora transmiset ad posteros: cetera quæ certioribus documentis ab eo sciri potuerunt, seculis ætati ejus proximis acta, satis probant curiosam viri diligentiam, imprimis quæ de ultimis octo Episcopis & quatuordecim primis post eos Archiepiscopis, deque viris interim doctrina ac sanctitate præstantioribus, narrat ab anno MCC.

[2] Hic ergo auctor sol. 50 exorsus tractatum de Doctorum Tholosanorum gestis, [Vitam de scribit,] post Iuris utriusque Professores celebriores, Doctores quoque in Theologia commemorat variorum Ordinum, videlicet S. Dominici, S. Francisci, S. Mariæ de monte Carmelo; agens denique de Fratribus Eremitarum Ordinis S. Augustini, qui in Tholosa originem duxerunt, & scientia atque vitæ sanctitate coruscarunt, decimo quarto eodemque ultimo loco subjungit historiam recolendæ memoriæ Fr. Guillermi de Natholosa, ex auditu & fideli testimonio multorum … qui cum ipso conversati fuerunt viginti annis & ultra … & ipsum frequenter de Confessione audiverunt, uti in Prologo loquitur. Sub hoc deinde titulo Historiam promissam exorditur: [ex relatu familiariū:] De Guillermo de Natholosa, sancto utique viro, super ejus laudabili ac austera vita, compendiosa recollectio. Ex hac constat, anno ætatis XIX ingressum in Ordinem, in eodem vitam protraxisse usque ad LXXII annum, obiisse vero XVIII, Maji die Veneris ante Pentecosten anni MCCCLXVIIII, atque adeo natum anno MCCLXXXXVII, habitum assumpsisse anno MCCCXVI, proinde multo juniorem esse Venerabili Mag. G. de Tolosa, quem Herrera invenit anno MCCCXVIII in Capitulo Generali Ariminensi designatum, pro anno abinde tertio, Examinatorem studentium in aliquo Studio de Italia.

[3] Vitam prædictam exornavit, & in Gallicam linguam convertit Fr. Simplicianus a S. Martino, Eremita Augustinianus, inter Vitas Sanctorum ac Beatorum sui Ordinis, post Vitam S. Augustini collectis editisque anno MDCXLI Tolosæ: [restaturque de elevatione Corporis] sed nihil novæ lucis addidit veteri Latino contextui, quem hic fideliter transcriptum damus. Nicolaus Bertrandi modo Beatum, modo Sanctum absolute appellat; & explicata corporis, post diem quinquagesimum adhuc integri, refoßione elevationeque in marmoream tumbam; quantis ibi, inquit, miraculis coruscet, quantaque beneficia sanitatum præstentur, recolere vix sufficerem: deinde qualis fuerit ejus vita in terris, [& miraculis olim frequentibus.] dignosci dicit in prodigiis & miraculis, quæ nunc operatur Deus ipsius sancti Patris meritis: utique per spatium centum viginti annorum & amplius, quot a Sancti morte ad Nicolai scriptionem fluxerant: quorum causa plurima ad sepulcrum appensa anathemata aliquando fuisse, nihil est dubitandum. Saussajus in Supplemento Martyrologii Gallicani, absque scrupulo Sanctum appellans, sic scribit ad hunc diem: Tolosæ depositio S. Guillelmi de Natholosa Confessoris, Ordinis Eremitarum S. Augustini, pietate, humilitate, & zelo Dei clari, qui in laudem Christi, sicut optaverat deficiens, in amoris jubilo expiravit. Omitto recensere scriptores Ordinis, qui eum Beatis adscripserunt, Alfonsum de Orosco, [Beatus ac Sanctus passim dicitur.] Iosephum Pamphilum, Thomam de Herrera, Aloysium Torellum, quorum unus alterum sacceßive describentes, alter alteri nihil novæ lucis auctoritatisque addunt. Solus Simplicianus, Tolosæ vivens & Gesta Tolosanorum Bertrandi præ oculis habens, ac S. Guillelmum absolute appellans, etiam ipse fidem facit, eamdem appellationem venerationemque hoc quoque seculo apud Tolosates vigere: prælaudatus autem Prior Ianinus de votis publice nuncupatis ad ejus memoriam fidem facit, nihil explicans in particulari eorum quæ requirebam.

VITA
Auctore Nicolao Bertrandi I. C.
In Gestis Tolosanorum editis anno 1515.

Guilielmus de Tolosa, Ordinis Eremitarum S. Augustini, Tolosæ in Aquitania (B.)

A. NICOL. BERTR.

PROLOGUS.

Nunc superest gesta atque historiam recolendæ memoriæ Fratris Guillermi de Nathalosa, Ordinis Fratrum Eremitarum Divi Aurelii Augustini, conscribere: in quo Ordine is diutius Tolosæ laudabiliter conversatus, [Omnia a certæ fidei auctoribus accepta protestatur.] magnis ac variis, tam ante quam post illius obitum, ejus sanctitatis vita claruit miraculis. Cujus quidem vitæ & sanctitatis ordinem prosequi deliberans, paucis quidem verbis depromere curabo: atque ejus gesta describens, non tam ex narratione populi civitatis Tolosæ, ubi vitam suam longis temporibus laudabiliter ad suæ usque finem perduxit vitæ, quam etiam ex fama publica & communi totius patriæ comprobabo: verum etiam ex auditu & fideli testimonio multorum laudabilium virorum atque devotorum ac religiosorum, qui non solum ipsum Fr. Guillermum vivum & mortuum viderunt, quinimo cum ipso conversati fuerunt viginti annis & ultra, ac cum eo comederunt & biberunt, qui de ipsius sanctitatis norma exemplum sanctitatis receperunt, & sibi in Missis & in cella servierunt; & insuper ipsorum aliqui Ordinis Fratres ipsum frequenter de Confessione audiverunt.

CAPUT I.
Religiosæ vitæ initia & virtutes eximiæ.

[1] Hic recordationis & memoriæ sanctæ Frater Guillermus de a Natholosa, Ordinis Fratrum Eremitarum S. Augustini, ex nobilibus parentibus & de legitimo matrimonio procreatus extitit. Hic Fr. Guillermus, in vita sua Sanctus reputatus, [Anno æt. 19 fit Augustinianus.] post baptismum legitimus & fidelis Christianus inter fideles Catholicos conversatus & pro tali habitus, a pueritia doctus primas litteras instructusque in Grammaticalibus, Frater Eremita effici decrevit: quod postmodum devotus adimplevit. Nam in juvenili ætate, circa nonum & decimum annum, ingressus est prædictum ordinem S. Augustini; & repente gratia dexteræ Excelsi mirifice totus in virum alterum commutatus, cœpit juvenis bonæ indolis agere, propter quod bene sibi fuit. Namque illo tempore [erat] conversatione humilis & benignus, obediens Priori & Fratribus in licitis & honestis, & non solum illis diebus, verum etiam quamdiu vixit in humanis. Incepit etiam tunc studere libris, non solum in humanitatis libris, aut logicalibus & naturalibus, verum etiam in divinis. Profectusque ad ætatem debitam, ordinatus presbyteratur, [& deinde Lector Theologiæ.] & missus per ordinem Parisius studii causa, ibi tam in scientia quam in moribus prosecit. Hincque factus & probatus sufficiens Lector in Theologia, repatriavit: & ex tunc tantum profecit in divina doctrina, ut sufficiens dignitati Magisterii decerneretur. Sed ipse dignitates & honores mundanos tamquam venenum refugiebat: sicque mundum respuens, solum delectabatur in meditationibus & eloquiis divinis, Vitasque Sanctorum legebat, & modum vivendi ipsorum altius retinebat; & quod perfectionis in eis inveniebat, in quantum poterat, imitari satagebat.

[2] Hunc universi ut Patrem venerabantur: erat enim (ut de quodam dicitur) verus cultor: [devotus in recitatione Horarum.] expediebat namque, ut is, quem Deus tanta perfuderat gratia, ab omnibus amaretur. Is autem devote Missam celebrabat, & Officium divinum semper persolvebat. Qui ut attentius devotioni contemplationique deditus in altari existeret; januam capellæ clausam esse volebat; solusque cum servitore, tumultum populi fugiens propter consolationem spiritualem, quandoque & sæpe in psalmodiis & horis Canonicis decantandis, permanebat. Fuit nimirum solicitus: nam attente & devote ac distincte supra modum, quasi Deo præsente, ipsas Horas Deo semper junctis manibus persolvebat: & hoc fuit a Deo specialiter sibi datum, ut attente, intelligibiliter, & distincte, sine vagatione cogitationum, debitum psalmodiæ Deo redderet; &, ut a quodam suo socio didici, cum irent de Apamiis versus Tolosam, in via quando instabat hora Primæ, figebat gressus; [etiam per iter,] & immobiliter stans cum socio, Deo officium Primæ devotissime persolvebat, ipso ab una parte & socio ab alia existente, ac si essent in ecclesia: & sic usque ad horam Tertiarum dicebant Officium, non ambulando, sed quiescendo, unus stando & alter sedendo, ut in choro fit: sicque faciebant ad omnes alias Horas canonicas.

[3] Fervens itaque amore divino, contemnens mundum, & in ipso contenta omnia cernens vanitati esse subjecta, nihil habere desiderabat; sed militare Christo cupiens, omnia tamquam caduca merito respuebat, & tantum victu parcissimo atque vestitu pauperrimo contentus erat. Unde bella magna contra malignum assumens spiritum, septem annis continuis in pane & aqua jejunabat, proponens quamdiu in humanis vixisset id efficere. Sed proliibitus per Generalem Ordinis, [jejunio deditus,] ex obedientia amplexatus est vitam communem refectorii, una in die dumtaxat refectione contentus. Quem equidem vivendi modum usque ad exitum suum is perduxit, numquam jejunia Ecclesiæ & Ordinis prætermittens: jejunabatque frequenter tribus diebus in hebdomade, scilicet Mercurii Veneris & Sabbathi: sed continue die Veneris & Sabbathi, in quibus specialiter lamentabat, & plangebat peccata sua & populi. Inter quas lamentationes resonantia vocis audiebatur: O Maria, quamdiu in hac mundi miseria permanebo? quid hic amplius inutilis facio? [vestitu humulis,] cupio dissolvi & tecum esse volo. Sed qualem habitum ipse paupertatis amator gerebat? Cappam nimirum & alia indumenta, ad usum sui corporis, fracta & repetiata portabat: numquam nova recipere volens, quamdiu illa servire valebant. Viginti enim annis continuis una cappa usus est: quam mutare nolebat, licet præsentarentur aliæ cappæ novæ. Et cum parentes & fideles portabant sibi unam cappam novam in camera sua, ipse cum magna tristitia respuebat eam. Sed ipsi hoc videntes, clam & cum magna cautela immiserunt eam in sua cellula, & postea ipse dedit cappam antiquam servitori suo. Raupam b autem portebat libenter nitidam, honeste lavatam: vestes pretiosas sibi oblatas respuebat, grossas aliquando necessitate compulsus recipiebat. Lectum humilem tenebat, & sic nobiles vestes fugiebat sicque mollem lectum respuebat. Nam pro culcitra almatra cum c durum habebat, & pro linteaminibus lodices grossas: & sic in tali statu, & sanus & infirmus artus lassos reficiebat.

[4] Pecunias numquam aut raro recipiebat, nisi ad usum olei pro lampade, quam semper nocte & die accensam in cella sua tenebat, [paupertatis studiosus;] ad honorem B. Mariæ de Podio: cujus lumen nocte quadam turba dæmonum, in figura corvorum circa eam volantium (ut ipse sanctæ memoriæ Guillermus socio Augustino dixit) extinguere volebant: sed Domina nostra prohibuit. Super tabulam quoque quinque palmorum cum dimidio solus cum socio suo communiter cum magno silentio comedebat, nisi quandoque sermo de Deo vel de Sanctis occurreret. Tam in sellis quam in rebus mobilibus semper superfluitatem evitabat; unde neque etiam ad indigentiam necessaria habere, sed magis indigere volebat. Quin si aliquid imo sæpe pro sui corporus sustentamento fuisset sibi transmissum, de crastino non cogitans, illud non comedebat, sed aliis pauperibus, præcipue infirmis, tam Fratribus quam extraneis porrigebat. Nam ipse paupertatis amator nimium pauperes diligebat, & cum ipsis conversabatur, & in lege Domini meditabatur; voluntariam in corde & corpore paupertatem portabat, ipsamque prædicabat, & divitias contemnebat. Quoscumque ad ipsum venientes utriusque sexus in apparatu superfluo acriter reprehendebat, & ipsos ad amorem & pietatem pauperum inducebat ac animabat. Et non solum in cella sua & indumentis corporis paupertatem observari voluit, verum etiam in capella & altari: nam paramenta altaris & indumenta non nimium pretiosa esse volebat, sed solum honesta & nitida esse cupiebat: ædificiaque non laudabat sumptiosa, imo Fratribus ædificare aliquod sumptuosum opus volentibus dicebat, hoc esse vanum, & inutile, quia loco competente & conguo, inquit, pro Dei servitio Fratres paupertatis professores contentari debent.

[5] [& macerando corporiimo] Castitatis munditiam semper dilexit, qui eum longȩvis temporibus noverunt, semper in virginitate permansisse asseruerunt. Unde propter amorem castitatis, concupiscentias carnis refrænare ac domare volens, castigabat corpus suum jejuniis, vigiliis, orationibus, & castigationibus duris. Disciplinabat enim se catenis tribus electri d vel de e latone, quas apud se habebat, & verberabat se multum acriter, carnem macerando quater in die, primo pro se, secundo pro suis caris & amicis, tertio pro omnibus qui eranti in mundo, quarto pro iis qui erant in purgatorio, attendens verbum Prophetæ dicentis, Attendite disciplinam, ne quando irascatur Dominus &c; [Psal. 2, 12] attendens etiam exemplum B. Dominici: legitur enim de Beato Dominico in Vita f sua, quod tres singulis noctibus recipiebat manu sua propria quadam catena ferrea disciplinas, videlicet pro se unam, pro peccatoribus qui versantur in mundo aliam, tertiam vero pro animabus quæ cruciantur in purgatorio. Ipse autem Pater piæ memoriæ, cum audivit ista legi, multum gaudium habuit, & ad provocandum socium suum, qui hoc legebat, dixit: Et ego sine offensa aliquam adderem quartam disciplinam; videlicet unam pro me, alteram pro peccatoribus qui in mundo versantur, tertiam pro iis qui in purgatorio cruciantur, quartam pro caris amicis meis pro quibus specialiter teneor: sicque probus ill Guillermus, suam arctam, mundam, castamque produxit vitam.

[6] In orationibus præterea erat multum assiduus: nam non solum Horas canonicas (quas multum attente, corde puro & munda mente, [ac frequenti attentæque orationi deditus] sine cogitationum vagatione, atque junctis manibus semper persolvebat) sed etiam alias speciales orationes ad Deum & præcipue ad ejus Genetricem B. Mariam valde devote genibus flexis, cum magna continuatione iis transmittebat; usque adeo ut aliquando orationi & contemplationi deditus, sui oblitus & totaliter supra humanum mundum in Deum raptus, non capiendo cibum nec potum, integram diem cum nocte præcedente ducebat insomnem: & hoc fuit visum per socium suum quadam vice, qui vidit quod & illa die & sequenti non manducavit neq; bibit, nec audivit eum loquentem, sed solum Horas canonicas dicentem. Is quoque ante orationem suam, [dæmone frustra tentante eam distrahere,] semper Deo de singulis beneficiis quæ sibi contulerat gratiarum actiones agebat, sicque orationem suam incipiebat. In principio devotionis suæ, quando de nocte volebat dormire, audiebat quandoque tonitruum magnum in cellula sua quod non sinebat eum quiescere. Dum autem die quadam orationi suæ & devotioni attentissime insisteret, diabolus invidens, per dura verba & apparitiones terribiles ipsum molestabat, in aëre etiam magnum tonitruum faciendo; aliquando vero cantando ad modum mulieris juvenculæ juxta lectum suum, & per dulcia verba ipsum ad peccatum allicere conabatur: & hoc ipsemet narravit aliquibus personis secularibus, & etiam socio suo hoc dixit, propter consilium quod seculares petebant ab eo. Sed vir sanctus, intrepidus & constans talia deliramenta tamquam nihilum spernebat. Alia insuper nocte apparuit sibi in specie Beatæ Virginis, filium suum in ulnis bajulantis, innuendo ut ipsum tamquam matrem Domini deberet adorare. Sed prudens homo, astutias fallaces inimici intelligens, cum signaculo Crucis intrepidus stetit: & diabulos evanuit.

[7] Quid plura? Vitæ ejus sanctitatem & contemplationis assiduitatem ferre non valens humani generis inimicus, lampadem, [& multas ideo molestias inferente,] quam semper in cella tenebat accensam, fregit, & hoc ipsemet socio suo dixit. Sed cum nec ob id Sanctus de loco orationis discederet, omittens malignus spiritus verba dura aut dulcia ut solebat, accedit ad verbera; irruensque in eum vehementer, ipsum taliter vulneravit ac verberavit, quod vestigia aut signa semper remanserunt usque ad diem mortis suæ. Accidit quoque, ut fertur, tempore quo fuit Prior in Apamiis, factus per Ordinem, quod una nocte, pulsato primo signo pro Matutinis, de cella sua exiens perrexit ad ecclesiam: sed intrans chorum, illusione maligni spiritus, visum sibi fuit omnia sedilia plena esse Fratribus, & collaudans Deum ivit ad locum suum; & dicto Pater noster, factoque signo, ut Hebdomadarius incepit. Tuncque ipsi dæmones, in effigie Fratrum irruentes in eum, acriter ipsum verberarunt, & eo semivivo relicto aufugerunt. Alio quodam die eadem hora alte super unam trabem ecclesiæ ipsum verberatum posuerunt, [quas patienter tolerabat.] & ipsum Fratres hora Matutinali invenerunt, & inde eum deposuerunt. Alia vice lanternam, g quam hora Matutinali accensam portabat, super caput suum fregerunt. Sed quantam patientiam in his omnibus habebat, vix exprimi posset: numquam enim conquerebatur, sed potius congaudebat & lætabatur, ac patienter omnia tolerabat, atque illa secreta quantum poterat tenebat ac occultabat, nulli ea proferens, exceptis paucis secretariis & amicis suis, quibus aliqua & pauca revelabat: & quanto a dæmone verberibus & insultationibus agitabatur, tanto magis signis & prodigiis orationibusque Christum invocabat.

ANNOTATA.

a Cum alii simpliciter de Tholosa scribant, operæ pretium duxi investigare, utrum particula Na, in lingua Occitana baberet significationem aliquam, parvæ, veteris, aut similis restrictionis, qua Viri sancti patria distingui posset ab urbe ipsa: sed tam prælaudatus Prior Ianinus, quam noster P. Petrus Poßinus censuerunt, nihil in ea syllaba notionis peculiaris inesse: imo suspicari se significarunt, Guilielmum N. de Tholosa scriptum primitus fuisse, causa indicandi nomen familiæ, quo Sanctus Religionis causa abstinuerit; atque hinc occasionem errandi factam librariis, ut imprimi facerent de Natholosa. Ego potius crederem istud N. patronymicum esse es usu istius seculi. Vt ut est, sicut nomen reperi, sic in contextu reliqui, in titulo communem nunc usum secutus sum.

b Raupa, vulgo Robbe, tunica.

c Almatracum, vulgo Matelas aut Materas, saccus stramine fartus, seu storea vel matta ex juncis texta, a qua postrema voce, barbaram istam derivatam dixerim; quomodo autem ei præfigatur articulus Arabicus Al alii definiant.

d Electrum, mixtura quædam æris & stanni, nomen a coloris cum electro similitudine sumens.

e Latone, æs flavum, orichalcum, vulgo Laiton.

f Vide Vitam S. Dominici scriptam per Apoldium, apud Surium 4 Augusti lib. 4 cap. 9 sub finem.

g Lanterna, pro Laterna, paßim usitatißima, vulgaribus etiam linguis.

CAPUT II.
S. Guilelmi viventis miracula.

[8] Cum quodam tempore Tolosæ in ecclesia B. Antonii a Viennensis diabolus quamdam juvenculam tenebat obsessam, tandem hic Pater piæ recordationis rogatus per amicos illius obsessæ, [Energumenam liberat,] ut dignaretur venire & visitare ipsam obsessam; ex obedientia & de licentia Prioris venit ad ecclesiam B. Antonii, & in itinere invenit multos de Ordine suo: quibus dixit, Quo itis vos? Et ipsi timuerunt eum. Et dixit eis, vel eatis vos, vel ego vadam. Et ipsi finxerunt se redire, & iverunt per aliam viam: volebat enim vir is se ab humanis laudibus abstinere & vanam gloriam vitare. Invenit autem ibi totum Studium vel magnam partem: & primo interrogavit ipsam dæmoniacam, de quo festo ego facio hodie? Et respondit, De tali festo. Et alius honorabilior totius Studii Tolosæ, interrogavit de quo faciebat ipse? Et respondit dæmon; Tu dixisti meas Matutinas, quia tu in nocte transacta jacuisti cum una meretrice. Et ex tunc de cetero nullus fuit qui eum interrogaret. Sed tunc Pater piæ recordationis dixit: Exeatis omnes de ecclesia: & remansit solus cum obsessa: & oratione facta, dæmon de corpore dictæ obsessæ, dimittens ipsam quasi mortuam, exivit: dictusque Pater, vocatis parentibus & amicis, dixit eis ut haberent curam de ipsa, quæ a dæmone per gratiam Dei erat liberata, nec deinceps ipsa obsessa a dæmone fuit vexata.

[9] Contigit quoque cum ex præcepto D. Vicarii Tholosani, videlicet D. Guillermi Bragose, b qui postmodum fuit Cardinalis, iret eques apud villulam dictam Villaries; ibi erant duæ filiæ virgines, [vocatus ad compescendam illusionem diabolicam,] earum patre jam defuncto, quæ habebant quamdam visionem ex illusione spiritus maligni. Apparebat siquidem eis quod videbant patrem suum ac si viveret, modo in camera, modo in horto: de cujus visione erant, nec immerito, in maximo terrore ac multum desolatæ. Et ad petitionem parentum & amicorum affluentibus multis viris religiosis, ut scilicet experiri possent quidnam hoc esset, & nihil tamen proficientibus; auditaqve fama hujus amici Dei, cujus sanctitas jam pene per totam diffundebatur patriam; ii miserunt legatos: qui accesserunt ad ipsum rogando & supplicando ut venire dignaretur, quoniam forte Deus exaudiret eum, & illusio prædicta abiret, cujus terror non tantū illas duas filias, imo totam illam patriam invadebat. Responditque vir Dei humiliter: Non sum ego Sanctus, ut hoc facere possim, nec me ire oportet: quia præsentia mea non posset in hoc facto prodesse quidquam. Sicque de seipso aliquid non præsumebat, sed ex præcepto Domini Vicarii accedere parabat: comitantibusque c secum D. Guillermo Sabateni & Fr. Joanne Giliberti. Cumque flumen vocatum d Hercius, in quo non erat pons, multum excrevisset, D. Guillermus Sabatenus prædictus cum equo introivit vadum: [comiti submergendo succurrit.] qui statim impetu fluminis raptus, obliquo tramite præceps submergendus ibat; usque quo prædictus Fr. Guillermus piæ memoriæ secutus eumdem, reduxit ad rectum tramitem. Quod miraculum sæpe dictus D. Guillermus Deo & B. Mariæ & prædicto Fratri imputavit, & sæpius multis publicavit.

[10] Non mirum præterea si victori fluxibilium deliciarum per aquas designatarum, Dominus super aquas potestatem tribuerit. Quippe cum alia vice flumen Garumnæ extra ripas ita inundasset, ut ii de Thunino e nihil aliud spectarent, nisi miserrimam de propinquo submersionem; [exundantē Garumnam compescit,] ab iisdem piæ memoriæ præfato Guillermo, ad quem magnam habebant devotionem, missum est, ut personaliter cum aliis Fratribus veniret. Et immediate post ejus adventum facta oratione, incepit Garumna decrescere: quod meritis ejus proculdubio omnes attestabantur esse factum. Itaque etiam super dæmones dedit ei potestatem. Cum enim infestatio dæmonum durasset quindecim diebus continuis, in quadam domo carreriæ, f de Dadieros, sic dicta quia g datii in ea fiebant; ita quod audiebantur projicere de nocte & de die caligas, sotulares, discos, paropsides, & alia utensilia domus; [lemunes pellit] nec videbantur illi per quos tales jactus fierent; nullumque remedium habitatores domus poterant invenire, agente justo forte Dei judicio: meruerant nempe ludificari, quod datios faciebant, quibus exercentur turpes & mali ludi. Tandem prædictus Pater, rogatus ut illum infestantiam diabolicam ab illa domo per suam præsentiam propulsaret, accessit devote, humiliter ac benigne, cum ipsius aquæ benedictæ aspersione, quod etiam alii ante eum fecerant; ipse solus a Deo meruit exaudiri, ita quod ex tunc interdixit eis potestatem in illa domo ludificandi, & prædictas ludificationes exercendi, nisi denuo eis a Deo concederetur. [incendium restinguit,] Eamdem quoque potestatem accepit super elementa, maxime super ignem, qui proprias concupiscentias extinxerat. Narrant itaque illi qui viderunt, quod semel prope Conventum fuit tantum ignis, quod flammæ scintillantes intrabant jam ecclesiam Fratrum; qui non habentes aliud remedium, timentes de incendio omnium imminenti, cucurrerunt ad cellam prædicti Patris pro refugio, eum deprecantes: & rore orationis ejusdem Patris subito ignis extinctus fuit.

[11] Cum autem, ut institutum repetam, vir is sanctus, videlicet Guillermus de Natholosa, ad locum ubi præfatæ erant virgines pervenisset, eas in secreto audivit: [prædictam illusionem compescit,] deinde facta oratione dedit eis securitatem, dicendo ne amplius timerent. Et una nocte stetit in loco ubi visio videbatur: & die sequenti idem Pater piæ recordationis fecit celebrare Missam socio suo, & ipse prædicavit, & ordinavit quod faceret aliqua, causa devotionis, in ecclesia. Et ex tunc illufio disparuit, nec ulterius illam visionem habuerunt: & sic quod prius percutiebat nunc percutitur, quod prius satagebat vincere nunc vincitur. Nam ille antiquus hostis sua callididate multis argumentis tentabat hominem Dei decipere: nunc vero ne alios tentando decipiat, per virum sanctum dejicitur.

[12] Fuit insuper patiens in adversis, caritatem servans in proximis: patienter enim tolerabat quæcumque adversa. [patiens in morbis,] Nam infirmitatem nimium afflictivam habuit toto ferme vitæ suæ tempore: numquam tamen vel raro conquerebatur, sed patienter ferebat, sciens quod per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei. Habuit ergo caritatem erga proximos & maxime infirmos. Semel enim contigit quod visitavit socium suum infirmum, qui ita illa infirmitate gravabatur ut putaret se proximum morti. Quem affabiliter ita is alloquitur: [sanat infirmum sociū.] Quid facis? Quo respondente, Nescio, dixit, Quid habes in vitro vel in vase? erat enim juxta lectum scilicet vitrum vel unus scyphus, in quo erat vinum sive liquor. Et tunc Pater supradictus accepto vitro vel vase, & facto Crucis signo, dixit socio suo infirmo, Tene & bibe. Et ille bibit, & statim venit patieti tantus sudor in toto corpore, quod duravit per medium diem. Et transacto sudore, visum sibi fuit totam illam infirmitatem evanuisse, acsi ex illa infirmitate non fuisset invasus.

[13] Tempore cum quo extra sequebatur prædicationes, fuit semel quodam puero Fratre Ordinis sui: [sitienti fontem elicit,] hi cum essent in via, puer conquestus fuit quod patiebatur sitim. Cui vir sanctus ait, Sustine modicum, quia cito Deo propitio erimus in loco ad quem tendimus, & bibes. Post autem pausam puer adhuc magis conquerebatur, quod scilicet siti periclitaretur, nec posset diutius sustinere. Tunc Pater misericordia motus dixit puero, Vade illuc parumper, & posuit se in oratione. Quo surgente & vocato puero, elevavit unum lapidem qui erat in via: & statim cœpit inde scaturire fons aquæ vivæ. Et puer bibit quantum voluit, & ita curatus fuit.

[14] Prædicabat ergo tunc verbum Dei, & non sine fructu. Nam peccatores ad ejus prædicationem convertebantur, [magnum fructum facit concionando,] & boni in melius confortabantur. Et præcipue mundum contemnere & ad viam perfectionis aspirare edocebat, ut plures tam exemplo quam verbo ad perfectionem attraheret. Nam homines meliores fecit sua sancta conversatione & inflammata prædicatione ad viam perfectionis venire, qui dimiserunt mundum recipiendo habitum sanctæ religionis & paupertatis exemplo ipsius. Nam tota patria, & specialiter civitas Tolosæ, exemplo sanctitatis ejus & in melius reformata, & immutata quoad vitæ perfectionem fuit, & fama publica hoc attestatur. Sed neque minus si hi, quos Spiritus divinus ad prædicationem & exemplum tanti viri inflammabat, sibi in reformatione vitæ obtemperarent, [latranti cani silentium indicit,] cum & animalia quoque irrationabilia ei obedirent. Nam die quadam, dum vir (ut frequenter solebat) populo prædicaret; adfuit quidam importunus caniculus, qui tam prædicantem quam populum audientem discurrendo & latrando perturbabat. At ipse conversus ad canem, ait: Bestiola, quiesce, ne turbes nec inquietes nos. Tuncque, omnibus qui aderant videntibus & stupentibus, statim caniculus tacuit, nec de loco ubi erat se movit, donec totum sermonem vir sanctus complevit. Fuit etiam velut alter Joannes Baptista reprehensor criminum, arguendo tam publice quam private, [publica vitia corrigit.] tam magnos quam parvos, tam Milites quam Barones & alios Magnates, pompas & vanitates mundi sectantes; mulierum insuper ornamenta & pellium varietates in campis deferentium: ad cujus exhortationem & prædicationem multi viri & mulieres, dimissis ornamentis superbiæ & vanitatis, habitum humilem & sanctæ paupertatis assumpserunt.

[15] Tribulationis quoque ac mœroris præcipuus fuit consolator: nam semel venit ad eum quidam mercator Tholosanus, [Spectra patientibus succurrit.] qui ex quibusdam visionibus & illusionibus erat multum tristis & desolatus: nam mortua ejus uxor apparuit sibi ornata quadam nocte, ut sibi apparebat, acsi viveret: quæ etiam stabat prope eum genibus flexis: quam visionem multis noctibus habuit de illa, & viri sancti præsidio liberatus ac sanus effectus extitit. Quadam etiam nocte quidam Arnaldus; ut apparebat sibi, sentiebat prope se in lecto aliquam personam: quam cum manu tetigisset, videbatur sibi persona humana nuda. Sciens nullam aliam personam esse in toto hospitio, perterritus valde, die sequenti venit ad sanctum hominem. Cumque narrasset sibi causam suæ tristitiæ, ait sibi sanctus homo: Arnalde, ne timeas: Dominus enim adjuvabit tibi, flectas genua, & dicas Confiteor. Quod cum fecisset humiliter sibi obediendo, imposuit manum super ipsius caput, & dixit aliquam orationem, ipsumque benedixit faciendo signum Crucis & dixit, Vade secure. Et abiit lætus, ex tuncque illam visionem non habuit.

ANNOTATA.

a Dicitur S. Antonius Viennensis: quia famosum sui nominis monasterium, ubi caput servatur, est prope Viennam Galliæ urbem: eaque appellatio etiam trans Alpes valuit, ut alibi memini me observasse.

b Guillelmus Bragose, qui prius in Studio Tolosano Doctor solennis Decretorum existens, annis pluribus Cathedram Doctoralem, ad perutilem instructionem & informationem plurimorum, rexerat (ut dicitur in Vita Innocentii VI) ex Episcopo Vabrensi factus Diac. Card. tit. S. Georgii ad Velum aureum an. 1353, mox Presb. Card. S. Laurentii in Lucina, obiit anno 1347.

c Impressum Conniventibusque.

d Hericus vulgo l'Ers, Laurigio junctus infra Calvummonte, a meridie in Boream fluit, & simul ambo in Garumnam se immergunt, inter Muretum & Tolosam.

e Tonnien, ad dextram Garumnæ ripam, in Agennensi diœcesi, Burdegalæ quam Tolosæ vicinius; idque hic videri posset dici Thuninum; nisi nomen obscurius esset impressum, quasi Thunitium legi deberet: qui si vicus est urbis Tolosanæ, longe commodior erit sensus.

f Sic apud hunc auctorem, ubi agit de incendio anni 1463, nominatur Carreria de Sesquieras. Est igitur Carreria, quod Latinius Platea: vulgo Carriere etiam dicta, quod carris ducendis pateat.

g Datii vulgo Dei, id est Aleæ, Italis & Hispanis Dadi, Dados.

CAPUT III.
Aliæ virtutes Guillelmi, pius obitus eumque secuta miracula.

[16] Fuit etiam vir iste valde humilis & benignus; & humiliter conversans, [Humilitate excellens,] humilitatemque gestu verbis & factis ostendebat, & honores mundanos fugiebat, & multum sibi displicebat si aliquando aliquis ipsum commendabat. Et licet honores mundanos ipse respueret, omnes tamen tam Fratres quam seculares eidem assurgebant, & ut Patrem ipsum reverebantur, & communiter ac publice Sanctus vocabatur, & propter magnam gratiam vix poterant homines ab eo separari. Incedebat etiam humiliter capite inclinato & oculis ad terram demissis, & sic quoscumque ad eum venientes ad humilitatis meritum provocabat. Et non solum humilitate fuit præclarus, verum etiam fuit pudicus, castus, modestus, [cavet ne cuiquam sit molestus.] lætus, jucundus, largus, fugiens invidiam, repellens scandala, cupiditate vacuus, moribus ornatus, justus, sapiens, prudens, discretus & avaritiæ inimicus, negligentiæ contrarius, verecundus & quietus. Et ut ipse erat totus quietus, quandoque etiam indigens Breviario sui socii, dicebat ei; Habetis vos Breviarium? Et respondebat. Pater, sic. Ubi habetis eum? Qui, Pater, in cella, sed distat nimium. Cui ille: Non multum esset vobis grave ire? Cui, Pater, non. Ergo vadatis sine gravamine. Et sic nullum etiam de minimo volebat gravare seu inquietare.

[17] Erat insuper ipse sic quietus, quod ferme semper erat in cella clausus, orationi insistens, nisi dum iret ad ecclesiam vel quandoque modicum per claustrum. Numquam tamen vacans vel desidiosus reperiebatur: [Sermo ejus modestus,] nam ad ipsum venientes ut plurimum ipsum inveniebant orantem vel contemplantem aut loquentem de Deo. Erat & ipse in loquendo sapientissimus: nam numquam aliquis audivit ab ore ejus lubricum verbum, aut maledicum seu injuriosum, otiosum vel in honestum prosiliisse. Nec umquam jurabat: sed cum volebat aliquid affirmare, dicebat: Secure, si bene dico, vel si bene intelligo, ita est. Et quandoque dicebat. Salva reverentia, vel, In veritate ita est. Parum loquebatur nisi de Deo: verba quoque salutis ad profectum & exemplum proximi sui semper colloquebatur, nec irascebatur in loquendo: [& ædificativus,] sed quæ loquebatur benigne & patienter ac læte dicebat. Omnes ad ipsum causa visendi venientes, ad meditationem & contemplationem Divinorum provocabat. In amore supernaturali fixus, de corporalibus & mundanis non placebat & loqui: & tota mente cælestibus communitus, sibi loquentibus ajebat: Quid faciunt modo superius in Paradiso? Stant quomodo Angeli? vel quomodo Deum laudant? Quæ hora est modo in Paradiso superius? Quid faciunt Sancti? & alia insuper in supernorum amore radicatus persolvebat verba: &, sicut verba sua indicabant, cor suum erat fixum in Domino; sicque, illis verbis inducebat ceteros ad contemplanda cælestia, unde ejus exemplo magnificæ sanctitatis, quæ manifestis judiciis apparebat, multi homines utriusque sexus vitam mundanam dimittentes, contemplaticam vitam amplexati sunt.

[18] Unde etiam in vita sua hic B. Guillermus, ab illis qui ipsum noverant Sanctus reputabatur, & pro tali habebatur: nam sic sancto viro multi seipsos recommendabant, maxime si se gravatos aliquo crimine seu peccato vel tentatione sentiebant, & ad ipsum venientes refrigerium inveniebant. [carnis stimulos aufert,] Unde semel contigit quod quidam homo Tolosæ, bonæ vitæ, castus & pudicus, nimium tentatus de quadam juvencula, nesciens quid facere deberet, venit ad istum sanctum Patrem, & indicavit sibi causam suæ tristitiæ. Tunc hic posuit manum super ejus caput dicendo aliquas orationes. Et dixit sibi: Vade secure, ne timeas. Et ex tunc sensit se ita liberatum a dicta tentatione, ac si numquam cogitasset de ipsa juvencula. Et ita multi, per sua merita & orationes, tam ab infirmitatibus corporalibus quam spiritualibus juvabantur. [futura prædicit,] Huic sancto vira multa secreta cælestia revelata fuerunt multasque visiones de præ teritis & futuris habuit. Nam peccara aliquorum, quæ humanitus totaliter fuerant abscondita, ad eorum correctionem ipse detegebat. Hic de campo in Miramonte a celebrato, quis lucrari aut perdere deberet longe ante præscivit. Et denique multa alia sibi divinitus fuerunt revelata: sed humilitatis causa, ne favor humanus ipsum extolleret, ea abscondita esse volebat. Tamen familiares per verba sæpe aliquid sibi revelatum agnoscebant.

[19] Cognovit etiam & prædixit tempus mortis suæ. Nam cum familiares sui quærerent ab eo, adhuc ipso in incolumitate vitæ perseverente, [etiam tempus mortis suæ,] num præpararent sibi hortulum, quem ipse prope cellam habebat; respondit vir Dei, Spiritu sancto plenus: Non oportet, quia prope quatuor dies sum ab hoc seculo recessurus. Illudque mente fixa ac voce querula peroptabat: nam cum Paulo jugiter illud corde & ore revolvebat, Cupio dissolvi, & esse cum Christo. Quod postmodum accidit: nam post quatuor dies, die Veneris ante festum Pentecostes, ejus gloriosa anima migravit a corpore: & istud semper petebat a Christo suo piissimo Redemptore, ut die tali, scilicet Veneris, in quo ipse Christus pro humano genere mori dignatus est, & ipse devotus animam suam suo Redemptori redderet. Unde in die scilicet isto Veneris mori secure justus exauditur: [quam pie obit die Veneris ante Pentecosten,] venerat enim hic dies, in quo valeret metere, & in quo deberet remunerari, quia satis laboraverat. Nam die jam dicta Veneris mane incipit caro declinare, vexatur doloribus: præterea patienter rogabat Deum, postulat a socio pugillarem, & præcepit ut hanc scriberet orationem: Misericordia, pietas, sanctitas, caritas, securitas infinita, æterna, inclinet totam patriam duodenam, & duodenam quadripartitam, & tripartitam æternam infinite, & infinite vicene quincupartite, & quincupartite duodene, & duodene continuo, trifide perenniter, continue triformiter in æternum. Quæ quidem oratio miro modo confert, & miram sententiam b continet. Tunc scripta per socium oratione, & sæpius ex præcepto ipsius repetita, manifestat Fratribus dissolutionem sui corporis imminere. Et doloribus crescentibus clamat ad Deum, has pœnas peccaro suo meruisse. Gaudet Sanctus & lætatur, quia videt & cognoscit se in brevi moriturum. Interrogatur a Fratribus quomodo sic patitur. Respondet Sanctus Pater: Nam consuetudo humanæ naturæ est in corporis dissolutione aliqualiter pati. Jubet quoque Horas ipso audiente a duobus Fratribus dici: quia ipse, utpote proximus morti, non poterat. Et sicut mors paulatim ascendebat, sic se signo Crucis muniebat: & sic decimo octavo mensis Maji, c eadem die scilicet Veneris, hora post Completorium, [18 Maji 1369.] ante festum Pentecostes, tota illa die antequam migrasset colloquens cum Fratribus, miro modo feliciter & dulciter, nemine ex circumstantibus perpendente seu cognoscente, anno Domini millesimo trecentesimo sexagesimo nono, migravit ad Dominum.

[20] Tunc autem accedunt Fratres, non credunt illum mortuum. Nam color rubicundus ejusque faciei caro refulgens erat ac si dormiret. Vadit rumor cum dolore inter populares, [fit concursus ad exequias;] seminabatur per civitatem quod mortuus est Sanctus: nam sic in vita vocabatur. Fluunt undique gentes utriusque sexus tam Clerici quam laici, docti pariter & indocti, ac alii quamplures Religiosi, & speciatim sui devoti, qui erant complures in civitate, ad grande spectaculum tanti Patris. Sicque cum magna reverentia & honore ad ecclesiam transfertur, ibique in capella B. Mariæ Magdalenæ, ubi communiter celebrabat Missas suas, sepeliendus portatur: fitque ibidem clamor populi & concursus admirabilis circa feretrum de reliquiis saltem cappæ, cum qua sepeliri debeat, cupientes ex devotione ad propria transportare: & sic cappa hinc inde dilaceratur. Prohibent Fratres, sed prævalent illi gaudere. In capsa reponitur, sicque cum hymnis & laudibus terræ conditus est totus, quia vitæ ejus decursus anni septuaginta duo.

[21] Quid plura? Ejus fama per totam terram divulgatur, claret miraculis, fiunt vota, & meritis viri sancti exaudiuntur a Deo: congreganturque devoti, carissimi sancti Patris in Christo Jesu, post quinquaginta d dies circa ejus tumulum, dicentes tantum Patrem talemque Sanctum, [corpus post 50 dies refossum integrum,] cujus signa tantæ sanctitatis in prodigiis & miraculis divulgabantur & ostendebantur, non debere sub humo, nec sine sepulcro decenti jam amplius derelinqui. Decretum est ergo, corpus Sancti Patris in altum debere transferri & translatari. Cumque terram fodientes, se crederent corpus, jam quinquaginta tribus diebus æstatis tempore sub terra dimissum, ex humanæ naturæ conditione [inventuros] esse corruptum, ferunt herbas aromaticas & odoramenta miro modo redolentia. Prosecuti vero fodientes pervenerunt ad capsam, quam aperientes invenerunt sanctum Patrem, quasi ipsa hora inibi positum, miro odore fragrantem, in nulla sui corporis parte corruptum, fractum, aut immutatum: cujus fragrantiæ odor omnia alia odoramenta ibi asportata mirabiliter excedebat. Tandem in sepulcro lapideo, artificiose constructo, venerabiliter & in laudem Dei omnipotentis cum gratiarum actione reponitur, ibique quantis miraculis coruscet, [in tumba marmoreæ elevatur,] quantaque beneficia sanitatum præstentur, recolere vix sufficerem. In miraculis quoque & prodigiis e quæ nunc operatur Deus ipsius sancti Patris meritis, in terris dignoscitur, qualis fuerit ejus vita, cum viveret in humanis.

ANNOTATA.

a Miraumont Agennensis diœcesis vicus, 7 circiter leucis ab urbe versus Orientem, alias Miremont; quodnam autem prælium & quando ibi commissum sit, libenter discam ex rerum Aquitanicarum peritis.

b Mira sane sententia, cujus interpretem necdum putoinventum.

c Anno 1369, Cyclo solis 6, lunæ 2, littera Dominicali G, celebratum est Pascha I Aprilis, atque adeo Pentecoste 20 Maji, & 18 dies Veneris fuit.

d Quinquagesimus dies post 18, Maji fuit 8 Iulii, adeoque Dominicus, quare credibile est refoßionem factam die postero, id est Feria 2.

e Dolendum, quod ea nemo curaverit ad memoriam posterorum describere.

DE B. FELICE DE CANTALICIO
ORDINIS MINORUM S. FRANCISCI CAPUCINORUM
ROMÆ IN EORVMDEM ECCLESIA.

ANNO MDLXXXVI

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus Beatificatione, Translatione, Vita a Fr. Sancte strictim, diffuse a Fr. Matthia coævis scripta; hujusque supplemento gemino, & duplici miraculorum collectione, cum Appendice de origine Capucinorum auctore Joanne de Terranova, & Carmine Melchioris de Souza coævi.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

AUCTORE D. P.

[1] Frater Ioannes de Terranova, anno MDXXXII ad novellum primorum Patrum Cappucinorum gregem prius allectus, quam certam adhuc formam stabilitatemque haberet; [Quod novæ Cappucinorum Congregationi an. 1571 objiciebatur,] in brevi narratione, quam anno MDLXXI Italice scripsit, de origine & principiis Congregationis suæ, exponens refutansque rationes, quas eidem insectando contemnendoque prætexebant æmuli invidique; unam earum fuisse ait, quod nullus Cappucinus fuit Sanctus, nec fecit miracula, sicut illi qui de Familia fuerunt; intelligendo Familiam Observantium, quos vulgo a Zoccolis, id est ligneis subtalaribus, Zoccolantes appellant, sub annum MCCCLII a quodam Fr. Paulucio Fulginate exortos, & seculo sequenti vehementer illustratos sanctimonia ac miraculis SS. Bernardini Senensis, & Ioannis de Capistrano, aliorumque similium. [non esse in ea Sanctos,] Sed ut his inter prima suæ reformationis initia eadem potuisset nota impingi ab adversariis, recteque expungi dicendo, vitæ tam austeræ atque ad Regulam exacte disciplinam maximum per se esse miraculum quemadmodū de Ioanne Baptista olim senserunt Iudæi, qui tamen signum fecit nullum; [Jo. 10, 42.] ita & Cappucini pro se poterant respondere, quod & respondet Fr. Ioannes prænominatus, ex majoribus quæ Christus fecit miraculis hoc fuisse, quod tam calamitosis & hæreseon ac pravarum opinionum plenis temporibus, fecit nasci hanc Congregationem, pauperem & austeram.

[2] Sed neque passus est Deus ut Sanctorum Thaumaturgorum defectus diu posset novæ familiæ objici: [cito refutavit Felix, an 1543 eam ingressus,] nam anno MDXLIII fecit ad eam venire Fr. Felicem de Cantalicio; qui non in aliqua remotiori aut obscura orbis parte, sed in conspectu urbis Romæ, tanta sanctimonia fulsit vivus, tam multis miraculis claruit mortuus, ut anno MDLXXXVII ipse Romanus Pontifex Sixtus V, antea Felix nuncupatus etiam ipse, & Ordinem Minorum Conventualium professus, de octodecim se testaturum sit pollicitus; fueritque eum canonizaturus, sicut anno MDLXXXVIII canonizaverat S. Didacum ex Ordine Observantium in Hispania, si vita longior obtigisset. Eo mortuo lentius proceßit negotium, ita tamen ut ante quadragesimum ab obitu annum Apostolicæ Sedis emanarit indultum, [mortuus 1587,] quo Beatus nuncupari, & Officium & Missa de eo recitari possit. Ipsum Breve ex Cherubini Bullario accipe, quod tale est:

URBANUS PAPA VIII.

[3] In speculo militantis Ecclesiæ & Apostolicæ potestatis plenitudine, nullis licet nostris suffragantibus meritis divina providentia constituti, piis fidelium votis, quibus virtutum Dominus in servis honorificatur, libenter annuimus, eaque favoribus prosequimur opportunis. Sane pro parte dilectorum filiorum nobilium virorum Maximiliani Bavariæ S.R.I. Principis Electoris, ac Caroli Lotharingiæ Ducum respective, nec non Francisci a Lotharingia Comitis Vaudemontii, dilectarumque in Christo si liarum nobilis mulieris Elisabethæ Bavariæ Ducissæ, & Catharinæ etiam a Lotharingia monasterii Sedi Apostolicæ immediate subjecti S. Petri de Romaricomonte Ordinis S. Benedicti, [ab Vrbano 8 beatificatus an. 1625.] nullius seu Tullensis diœcesis Abbatissæ; nec non etiam Ministri Generalis Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci Cappucinorum nuncupatorum, Nobis nuper expositum fuit, quod bonæ memoriæ Felix de Cantalicio, ejusdem Ordinis dum vixit Professor, multis & eximiis virtutum, gratiarum, & miraculorum donis a Domino illustratus fuit. Quapropter Maximilianus & Carolus Duces, ac Franciscus Comes, nec non Elisabetha Ducissa & Catharina Abbatissa, ac Minister & Fratres prædicti, Nobis humiliter supplicari fecerunt, ut, donec Canonizationis honor dicto Felici de Cantalicio, ob ejus eximiam caritatem & excellentia merita, divina aspirante gratia, ab Apostolica Sede decernatur, idem Felix de Cantalicio Beatus nuncupari, atque Officium & Missa de eo, ut infra, recitari & celebrari possit.

[4] Quare Nos, re prius per venerabiles Fratres nostros S. R. E. Cardinales sacris Ritibus præpositos, quibus eam examinandam demandavimus, [cum Officio & Missa tribus locis,] mature discussa; de eorumdem Cardinalium consilio, hujusmodi supplicationibus inclinati, ut ipse bonæ memoriae Felix de Cantalicio Beatus nuncupari, Officiumque & Missa de eo, tamquam de Communi Confessoris non Pontificis, hoc anno, videlicet post prædictas litteras emanatas, ab omnibus dicti Ordinis Fratribus ubique existentibus; hic autem Romæ etiam a confluentibus ad ecclesias eorumdem Fratrum, die eorum Superioribus benevisa; in posterum vero die dumtaxat sui obitus, in ecclesiis Fratrum prædictorum, videlicet in Nancey prædicto Romarico montis, nec non Cantalicii oppidis ab eisdem Fratribus tantum; Romæ vero, ubi corpus ejusdem requiescit, etiam ad ecclesiam dictorum Fratrum confluentibus, recitari & celebrari respective, libere & licite possit & valeat, Auctoritate Apostolica tenore præsentium, licentiam & facultatem concedimus & impartimur… Datum Romæ apud S. Mariam majorem sub annulo Piscatoris, die I Octobris MDCXXV, Pontificatus nostri anno III. [sicut Romæ factū 9 Novembris] Ergo die IX Novembris ejusdem anni Romæ in ecclesia S. Bonaventuræ Fratrum Cappucinorum, summa totius Urbis lætitia primum de eo Beatificationis celebritas acta est, quo die in supradicta ecclesia, inter Missarum solennia Reverendiss. P. Fr. Nicolaus Rodulphus, sacri Palatii Magister, coram septemdecim Illustrissimis Cardinalibus aliisque Magnatibus & maxima reliqui populi multitudine celebrem de eo sermonem habuit, uti docet Fr. Ioannes Baptista Ostiensis, in Vita juxta authenticos processus summatim conscripta, eodemque anno Romæ impressa, atque oblata Illustriss. ac Reverendiss. D. Antonio Barberino, S.R.E. Presbytero Cardinali, ac S. D. Vrbani VIII germano fratri, ex ipso Cappucinorum Ordine ante annum assumpto: sic ut eodem plane tempore sancta pauperrimi instituti humilitas duplici honore fuerit exaltata.

[5] Primam Romæ Sedem Cappucini acceperant, favente Illustriss. D. Victoria Columna Piscariensi Marchionissa, anno MDXXIX, prope Portam Flaminiam, quæ nunc Populi nuncupatur, non longe a Tiberi, cum ædicula S. Mariæ miraculorum nuncupata. [a Cappucinis ab æde S. M. miraculorum ad S. Euphemiam,] Sed inundans anno sequenti fluvius eam compulit commutare cum altera S. Euphemiæ, ad radices collis Equilini, a Cardinali de Val le Ordinis Protectore acceptam. Hic secundum Generale Capitulum celebratum est: hic B. Felix plerosque vitæ religiosæ annos transegit, donec a Patribus inde migratum ad Forum, Suarium antiquis dictum, ad pedem montis Quir inalis, ubi anno MDLXXV, pro veteri quæ istic stabat S. Nicolai ædicula, aliam in honorem S. Bonaventuræ, [& an. 1575 ad S. Bonaventuram traductis.] cum monasterio ad usum Patrum Cappucinorum ædificatam scribit Pan cirolius; ideo fortaßis, quia meditabantur Romani, ab ecclesia S. Mariæ majoris, ad alteram Lauretanæ Virginis dictum, plateam ducere; eumque in finem tum alia quædam ædificia, tum ipsa etiam S. Euphemiæ ecclesia solo æquanda erat; quod sub Sixto V peractum est, vivente forsitan adhuc B. Felice, sed ad S. Bonaventuræ ædem traducto. Verū neque hæc mansio stabilis Cappucinis & mortuo jam Felici fuit: nam prædictus Antonius Cardinalis Barberinus, novum a fundamentis conventum ecclesiamque iis extruere volens, jußit ut dimisso loco illo (qui nunc a Patribus Congregationis Lucensis obtinetur, sub titulo sanctæ Crucis Lucensium) transiretur in alium, Areæ & Palatio Barbarinorum viciniorem & Collegio Minorum Hibernicorum propinquum, versus extimam Vrbis partem, ubi anno MDCXXVI die XIII primum in fundamenta novi monasterii lapidem jecerat; mox templum adjecit, Virginis immaculate conceptæ honori dicatum, Religiosi in Deiparam obsequii, beneficæ in suum Ordinem caritatis monumentum, uti legitur in operis anno MDCXXXIV perfecti titulo, a Fratribus posito.

[6] Caverat ipse testamentariis tabulis, ut suum cadaver simplici ac privato funere, sine pompa huc illatum, exciperet monumentum fine ullo ornamento, lapis clauderet sic inscriptus, HIC JACET PVLVIS, CINIS, [in quorum nova Immac. Concept. ecclesiæ nunc corpus colitur.] ET NIHIL, quod factum anno MDCLXVI. Sed providerat B. Felicis tumulo, qui prius in Crucifixi ad S. Bonaventuram sacello fuerat, ut inde translatus in novam ecclesiam honorificentius collocaretur. Cum enim ita constructa esset more Romanis usitato ecclesia, ut præter principem aram, portæ obversam, laterales alæ utrimque numerent altaria sive sacella quinque: id quod ingredientibus secundum ad sinistram est, nitidum magis quam pretiosum, totum votivis tabellis convestitur, sub ara autem habet corpus B. Felicis, in eadem in qua olim, ab ipsomet vivente comparata, depositum fuit marmorea arca. Hæc mole vasta, opere antiqua, longitudine par altari, toto eo quod conspectui patet latere striis quibusdam a summo ad imum leniter curvatis extuberans, recentiori in medio disco sculptura Iesu nomen impressum gerit, operculo in conum assurgente contecta. Super aram vero exprimitur ipse B. Felix, puerulum Iesum a Beatißima Virgine, ibidem pariter expressa, acceptum brachiis fovens, cum hoc lemmate: Sanctus corpore & spiritu. Notabile est autem, quia infra sæpius commemorandum, foramen, quod ad infimum arcæ prædictæ angulum, ubi est cornu Euangelii, terebello cavavit piarum quarumdam mulierum solicitudo, ad excipiendum, quem a corpore emanare sciebant, liquorem salutiferum: quod foramen initio digitum auricularem capit.

[7] Idem porro Vrbanus Papa, qui festi celebrandi facultatem primum restrinxerat ad quatuor ecclesias, [Extensio officii impetratur an. 1626 & 1628.] in Brevi nominatas; anno MDCXXVI, die IX Aprilis, Procuratoris Generalis dicti Ordinis ac Ministri Generalis & Fratrum nomine porrectis supplicationibus inclinatus, de eorumdem Cardinalium consilio, conceßit, ut a Fratribus ejusdem Ordinis universis & singulis, ubique existentibus, Officium ac Missa in die obdormitionis ipsius Beati Felicis recitari & celebrari posset. Quia autem facultatem, externis concessam, ad solam urbem Romanam restrinxerat; iterum anno MDCXXVIII appellatus, eamdem extendit conceßitque quibusvis Sacerdotibus, ad ecclesias Cappucinorum, ubicumque positas, confluentibus in die festi Beati Felicis, id est die XVIII Maji.

[8] Prima Informatio de vita morte & miraculis Fr. Felicis, [Datur informatio statim a morte scripta,] sumpta est a Rev. P. Fr. Santi, Guardiano monasterii Cappucinorum Romæ ex Fratribus suis, qui postea iterum fuerunt ad examen revocati: & illa sub hoc titulo redacta in Summarium, paucis post obitum Beati diebus, oblata Papæ est a Fr. Anselmo de Monopoli, tunc forsitan Procuratore Generali; quam ex originali Italico nacti Latinam fecimus. Formati deinde Processus sunt, qui dum examinantur, [& Vita a Fr. Matthia, Salo composita, utraque ex Italico] non illa quidem qua nunc agitur lentitudine, sed majori quam seculis superioribus, prius ad finem adducta est causa, Canonizationis S. Didaci, plusquam centum viginti annis ante Felicem mortui, qua celebrata an. MDLXXXVIII. in proximam spem conficiendi mox negotii adducti Patres Cappucini vel obtinendæ saltem Beatificationis a Sixto, ad id maxime propenso; scribendæ illius vitæ ex Proceßibus eatenus factis admoverunt Fr. Matthiam Solodiensem: qui qualis fuerit intelligi poterit ex ejus Vita, a Zacharia Roverio in Annalibus Cappucinorum ad annum 1611 fuse descripta, non sine miraculis in vita atque post mortem, quorum causa præter consuetudinem Ordinis, positum eidem est Epitaphium in æde Capucinorum Brixiæ ubi sepultus quiescit, etiam a Waddingho in opere de Scriptoribus Franciscanis relatum in hæe verba: Admodum Reverendo Patri, Matthiæ Belintano, a Solodio Cappucino, Theologo & Concionatori eximio, qui summas in Religione administrationes assecutus, cum illustrioribus Europæ civitatibus, quinquaginta annorum spatio, maximo cum animarum lucro verbum Dei disseminasset, confectus senio & plenus virtutibus, obiit die XII Julii, anno MDCXI, ætatis vero LXXII, Religionis LVIII. Opera ejus, tam ipso vivente quam mortuo edita, enumerat ex Boverio idem Waddinghus, & addit, Alia dicuntur adhuc superesse aliquando lucem aspectura: quæ ut non sit inanis prædictio, lucem per nos aspiciet vita illa, Latine reddita: alii cetera curare poterunt.

[9] Post vitam proxime locanda fortaßis esset, si haberetur Vita altera, [ut duplex supplemencū ex Perusino & Boverio,] quam composuit sub annum MDCXXII Conventus S. Bonaventuræ Guardianus Fr. Dionysius de Monte-Falconis, miraculo, in ultima talium collectione ad num. 7 referendo, servatus in vivis donec cœptam absolveret: sed ea ignorata Waddingo, Dionysii mentionem inter Scriptores Franciscanos facienti, videtur ideo fuisse suppressa, quod non multo post secuta Beatificatio occasionem dederit Fr. Ioanni Baptistæ Perusino, eamdem recognoscendi, suoque arbitrio innovatam reformatamque, proprio nomine evulgandi, sicut fecit Italica etiam lingua. Ex hac autem damus primum Vitæ a Fr. Matthia scriptæ supplementum; secundum vero ex Annalibus Cappucinorum Zachariæ Boverii, [& gemina sylloge miraculorum.] editis Lugduni anno MDCXXXIX: ex quo etiam, Processus omnes diligentius scrutato, damus Syllogen miraculorum in vita atque post mortem, quæ Fr. Ioannes Baptista vix attigit; aliamque deinde, ex posterioris ætatis monumentis collectam: & utramque sigillatim in Capita sex partimur.

[10] Denique attento, quod Reverendis Patribus Lucæ Waddingo Annalium universi Ordinis conditori, ejusque successori Francisco Haroldo, parum placeat ejusdem Zachariæ Boverii relatio de Origine & principio Congregationis Cappucinorum, [cum Appendice Ioannis de Terranova, de Origine Cappucinorum.] sumpta potißimum ex iis quæ leguntur in editione Veneta Chronicarum Marci Vlisipponensis anni MDXCVIII (quippe quæ supposititia esse arguuntur, nec inveniri in editione originali Lusit anica anni MDLXI, Castellana anni LXX, & Italica anni LXXXXI) congruum duxi, initio nominati Ioannis de Terra-nova brevem, sinceram atque modestam, & neutri partium fortaßis adhuc visam, utpote in Calabria scriptam, in Sicilia excusam, Latine reddere, & pro Appendice adjungere, ex Messanensi editione Silvestri Maurolyci, in mari Oceano omnium Religionum anni MDCXIII: ut appareat, neque apostasiæ accusari potuisse, primos reformationis novæ auctores, utpote ad eam non sine Clementis VII tunc Romani Pontificis licentia progressos; neque injustitiæ argui Observantium Ministros, qui se initio isti acerrime opposuerunt, muniti Decreto Leonis X, recentißime per ipsummet Clementem VII innovato & confirmato, quo sub gravibus pœnis inhibebat, uterque Pontifex locorum Ordinariis aliisque, ne Ordinis Prælatos, quo minus Fratres dicti Ordinis, sub indultorum, exemptionum, gratiarum ac litterarum Apostolicarum specie extra domos & obedientiam ipsorum vagantes, capere & apprehendere etiam violenter, illosque ad domus & loca unde recesserant reducere, & carceribus mancipare valerent, nullo modo per se vel per alium, directe vel indirecte, impedire præsumerent.

[11] Declarat etiam uterque Pontifex, istiusmodi indulta, etiamsi bene recteque impetrata fuissent, [ad horum æque ac Observantium justificationem,] in foro conscientiæ dumtaxat, non in foro contentioso, nec contra Religionis jura, consuetudinem, aut voluntatem valere. Tale igitur dumtaxat fuit, quo per litteras Laurentii Puccii, Episcopi Prenestini, tum summi Pœnitentiarii, speciali Pontificis jussu datas Romæ XV. Kal. Junii anni MDXXVI (uti scribit in Epitome Haroldus) concessum fuit Ludovico & Raphaeli de Foro-Sempronii ac Matthæo de Bassio de Monte-feltrio, Ordinis Fratrum Minorum de Observantia professoribus, ut Superiorum suorum licentia, per ipsos aut alios ipsorum nomine petita, licet non obtenta, extra domos & loca regularia dicti Ordinis, in aliquo eremitorio loco a cœtu hominum remoto permanendo, habitu suo semper retento & Regula, in quantum humana patitur fragilitas, servata (hac scilicet ad litteræ rigorem intellecta, isto ad primitivam normam formato) sub obedientia & correctione Ordinarii, in cujus diœcesi eos residere contigerit vivendo, vitam eremiticam quoad viverent ducere, eleëmosynas a fidelibus elargiendas recipere, illasque in suos licitos & honestos usus convertere, & interim omnibus ac singulis privilegiis & indultis Ordinis uti & gaudere licite & libere possent. Quod si hoc indulto non obstante potuerunt Observantes procedere contra prædictos in soro externo; multo magis id facere potuerunt contra Fr. Mattheum, solo vivæ vocis oraculo ejusmodi licentiam eatenus habentem; prius autem ne hanc quidem, sed interna dumtaxat suggestione actum, ut communiter recepti habitus formam mutaret, deq; monasterio se per nocturnam fugam subduceret. Licet enim hanc suggestionem, non a malo, sed bono spiritu fuisse postea apparuerit ex successu; non tamen id absque externa magis expressaque divinæ voluntatis significatione tenebantur credere Observantium Superiores, prævidentes, sub specioso Regulæ ad litteram servandæ prætextu, schisma inducendum in Ordinem, ut præteritis temporibus sæpius factum fuerat.

[12] Vtrique ergo maneant sibi invicem excusati, & cum grano salis intelligantur primi Cappucini, dum novi spiritus musto serventes, [& utrorūque Acta benignius accipienda,] videntur Observantes arguisse inobservantiæ, sibique conscientiæ duxisse inter illos manere, qui aliquam in Regula mitigationem (licitam illam quidem & ab Ecclesia probatam, sed tamen mitigationem) receperant. Nec enim credendi sunt ita errasse, ut putaverint extra salutis viam fuisse alios, licet ipsi ad strictiorem observantiam ita vehementer impelli se crederent, ut salva conscientia non possent non parere vocanti ad sublimius propositum Deo. Econtra vero Observantes, in eo quod durius initio Cappucinos tractarunt, dicantur jure suo usi, donec de mente Pontificis divinaque voluntate sibi constaret: qua agnita Cappucinos amplexi ut Fratres, suas sibi res habere siverunt; maxime postquam crebræ & indiscretæ utrimq; transgreßioni regreßionique & nascentibus exinde scandalis atque incommodis per Pontificia decreta provisum fuit, de quibus utrorumque Annales videri possunt. Vt autem in laudibus B. Felicis concludatur hic Dies, addam Melchioris Lopez de Souza Lusitani, Presbyteri Algarbiensis, Poëma de Vita B. Felicis Cappucini; in eodem in quo prior Vita Codice descriptum, eodemque tempore compositum, [Poëma Melchioris Lusitani de Beato.] & Sixto quondam Felici dicatum: in quod auctor elegantiam contulit ævo suo non contemnendam, sed fidem ut in memoria recenti majorem; dignus proinde qui in Bibliotheca Hispanica Nicolai Antonii, Regiorum negotiorum in Curia Romana Procuratoris generalis, sub annum 1672 Romæ vulgata, locum minime obscurum habuisset inter suæ gentis scriptores, post annum MD notos, nisi operis nusquam alibi reperti exemplar unicum, Archivii tenebræ conditum habuissent: ex quibus meretur tandem emergere, non solum ad hujus de quo agimus Beati, sed etiam ad Lusitanæ gentis laudem, quæ talem Poëtam tali tempore protulit. Multos alios qui de B. Felice scripserunt enumerat in Martyrologio Franciscano Arturus a Monasterio: addi autem potest D. Bernardinus Vecchi, propter elegantem epitomen Italice conscriptam, & sub auspiciis Antonii Cardinalis Barbarini impressam Belluni anno MDCXXXVI, quia hæc penes nos est. Hic tamen imprimis nominandus venit amicus meus singularis, P. Franciscus Marchesius, Congregationis Oratorii Presbyter Romæ; qui de eodem argumento justum librum Italice scripsit ediditque anno MDCLXXI, eam quæ inter B. Felicem Sanctumque Philippum Nerium familiaritatem interceßit magis testatam omnibus cupiens, & præ omnibus Clementi Papæ X cui inscripsit opus, dignum quidem quod etiam lingua latina legatur: sed omittendum nobis, quia in substantia nihil continet, quod ex jam dictis & hic exhibitis non plene habeatur.

INFORMATIO
De vita, morte, & miraculis per R.P. Fr. Sancti, Guardianum ejus.
Ex Ms. Italico ejusdem Conventus Romani.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

EX MS. ITALICO.

CAPUT I.
Ingressus in Religionem & quædam præcipuæ virtutes.

[1] Frater Marcus de Castello & Fr. Pacificus de Podio-Carino, Laici Cappucini, & cum ipsis publica fama, [Patria & vita in seculo,] testantur, quod Fr. Felix oriundus erat Cantalicio, castello Civitatis-Ducalis: quodque in seculo exercuit agriculturam, serviens quibusdam hominibus Civitatis Ducalis: & Fr. Ruffinus, ex eadem civitate natus, audivit patrem suum dicentem, quod cognoverit Fr. Felicem, cum adhuc erat secularis, tamquam hominem bonæ vitæ, solitudinisque & recollectionis amantem.

[2] Fr. Angelus de Aprutio & Fr. Pacificus de Podio-Catino Laici dicunt, quod Fr. Felix factus sit Religiosus, quia audiverat legi Vitas Sanctorum Patrum, qui in eremo comedebant quatuor aut quinque alius ficus, [causa vocationis,] alius dacrylos, alius radices herbarum: quodque venerit eo animo (sicut ex ipsomet audiverunt) ut numquam haberet aut panem ad victum, aut vinum ad potum, sed solum vesceretur sicuti vesci solebant sancti illi Patres: unde postea movebatur ad dicendum: Videte quid fecerit magnus Deus: putabam fore ut numquam manducarem panem aut vinum biberem: & ecce fecit me dominum omnis vini ac panis qui Romæ est, faciens me utroq; onustum incedere. Fr. autem Ruffinus e Civitate-Ducali dixit, audivisse se Fr. Felicem dicentem, quod elegerat fieri Religiosus ad serviendum Deo procul ab omni occasione peccandi. [ingressus in Ordinem,] Cumque hoc animo aliquando ivisset ad locum FF Cappucinorum in Civitate-Ducali, die quadam Guardianus monstravit Crucifixum, qui prostabat in ecclesia cruentus totus, dicens; siccum, adolescens, quantum fecerit Christus pro nobis; ille autem cœpit effuse plangere. Tum Guardianus dimisit eum in ecclesia, & postea vocavit in conventum, dataque epistola misit ad Provincialem. Circa tempus vero, testatur Fr. Bonifacius de Anticolis Laicus, quod Fr. Felix factus sit Religiosus, tempore quo Fr. Bernardinus Astensis Guardianus erat conventus Romani, [novitiatus.] anno mox sequenti factus Generalis: unde huc usque subducti anni numerantur circiter quadraginta duo: ipse vero habebat ætatem annorum circiter triginta.

[3] Fr. Bonifacius de Anticolis dixit, quod Fr. Felix fuit Novitius suus Anticoli: & quod in anno novitiatus sui inciderit in febrim, quia Fratres eum volebant dimittere: quodque ex ea hora mores ejus & conversatio tales fuerint, ut non videretur posse in aliquo reprehendi. Ostendebat enim semper se valde serventem ad exercitia spiritualia, imo & corporalia: paulo autem post suam professionem adscriptus fuit Conventui Romano, [Officium & conversatio Romæ,] ubi semper exercuit officium quærentis panem & vinum. Hoc in loco Fr. Marcus de Castello laicus fatetur, eum se novisse in omni modo agendi loquendique modestum & exemplarem, sed rustica quadam simplicitate absque ceremoniis utentem. Conversationem vero ipsius fuisse dulcem, affabilem & pacificam, quæ ipsum reddebat omnibus amabilem, tam Fratribus quam secularibus. Fr. Augustinus Bergomas laicus, dicit, toto quo cum ipso versatus est tempore (anni autem sunt octodecim fere) novisse eum in conversatione valde affabilem omnibus & exemplarem, tantaque vitæ sanctitate præditum, quod suo judicio nihil posset in eo reprehensione dignum notari. Fr. Joannes de Paliano Laicus, dixit, conversationem ejus fuisse exemplarissimam, quodque neminem audiverit unquam male de eo loquentem. Fr. Clemens a Marca Sacerdos dicit, quod numquam viderit tempus perdere.

[4] Fr. Joannes Bergomas Laicus dixit, quod Fr. Felix in Religione perquam perfecte observabat Regulam S. Francisci, quantum de eo cognoscere potuit: exercebat autem quçsturæ officium, sic ut erubuisset in civitatem prodire absque mantica. Fr. Alexius de Sezza Laicus, dixit, [accurata observatio Regulæ,] quod Fr. Felix fuerit semper exemplaris, habens in ore verba sancta, multæque ædificationis. Fr. Franciscus Librarius, dicit quod Fr. Felix conversabatur cum optimo exemplo, nec unquam eum audivit loquentem nisi de rebus bonis: exhortabaturque alios Fratres, quos simul reperiebat, ut de rebus utilibus loquerentur. Fr. Dominicus de Carboniano, quod quando adhuc erat secularis valde devotus fuerit Fr. Felici, & osculabatur habitum ejus ex devotione, quando autem in Religione factus est ei socius (quod fuit anno uno cum dimidio circiter) semper eum agnoverit observantissimum Regulæ ac zelosum pro ea, cupientemque omnes Fratres videre sanctos. Fugiebat conversationem & familiaritatem etiam Fratrum, [castigatus: & utilis sermo,] ideoque nullo intimius utebatur: cum secularibus vero pauca ei verba erant, sed bona. Fr. Ruffinus de Civitate-Ducali insuper addit, quod numquam ex ore ejus audierit verbum otiosum, sed semper monita salutaria: & quando agebat cum secularibus, conversatio ejus Angelica potius erat quam humana; quia de ore ejus nullum egrediebatur verbum nisi consideratum. Fr. Petrus Bergomas Sacerdos, dixit, quod toto tempore quo eum novit, cognoverit bonæ vitæ & conversationis laudabilis: imprimis autem mirabatur, quod numquam vel iratum videret, vel audiret loquentem otiosum quid.

[5] Quantum ad ejus virtutes ac nominatim humilitatem, Fr. Alexius de Sezza audivit ex Presbyteris illis qui habitant ad S. Hieronymum de Puteoalbo, [Humilitas publice] quod cum aliquando Fr. Felix transiret per plateam quæ dicitur Peregrini; panem & vinum quærens, unus eorum, ad experimentum humilitatis & mortificationis imposuit capiti ejus galerum: quo non obstante perseveravit in sua quȩstura Fr. Felix, donec idem Presbyter galerum tolleret. Alia vice, cum ipse Fr. Alexius & Fr. Felix egressi essent Portam-Piam ad carpendas rosas, in regressu per plateam ipse Alexius, fasciculum rosarum ferens quem collegerat pro Sacristano, dixit Fr. Felici, Pone hasce rosas in auribus tuis; nullo autem expectato responso ipsas auribus ejus inseruit: qui eas sic relinquens pergebat via sua, licet multi eis obviam fierent, usque dum Fr. Alexius ultro eas abstulit. Fr. Pacificus de Podio-Catino Laicus dicit, quod Fr. Felix ex humilitate non solebat dicere, se esse Fratrem, sed habitare cum Fratribus, Fr. Baptista Romanus Laicus dicit, quod Fr. Felix, [& privatim exercita:] quando in æstate procedebat nudipes, dicere solebat se ita facere ex sensualitate, quia si desiderasset aliquid pati sumpsisset soleas. Idem dicit Fr. Josephus de Altino. Fr. Joseph de Marcianesis dicit, quod quando Fr. Felix ibat in ecclesiam ad orandum noctu, primum aptabat lampadem ut copiose luceret, deinde circuibat per ecclesiam, quærens an nulli in ea essent Fratres; idque ne videretur ab eis in suis quibusdam exercitiis spiritualibus: dicebat autem quod tantum luminis excitabat, quia sæpius habuerat magnos conflictus cum dæmonibus qui ei lampadem extinguebant. Isti vero humilitati jungebat obedientiam promptam, sicut omnes testantur, numquam Superiori resistens in re ulla.

[6] Quoad paupertatem dicit Fr. Marcus de Castello, quod Fr. Felix vestiebatur Atrebatio panno, undique rappetiato, nudis fȩre semper pedibus incedens, nisi quod aliquibus ab hinc annis, [asperitas vestitus & lecti,] propter dolores colicos quos hiberno tempore patiebatur, gestabat soleas. Dormiebat autem semper super tabulas: ac primum quidem pro cervicali solebat uti trunco ligneo, postea vero adhibuit fascem sarmentorum aut aridi fœniculi. Quoad refectionem corporis, quando junior erat observare consueverat tres Quadragesimas S. Francisco usitatas, semper tamen erat admodum sobrius, solebatque dicere, quod semper famelicus surgebat a mensa. Fr. Augustinus Bergomas dicit, quod Fr. Felix vestitu asperrimo utebatur, nec unquam sudariis integris, [victus ac somni] sed quæ reperiebat bene lacera dimissaque ab aliis vertebat in usus suos. In pastu vero numquam audivit quȩrentem de re ulla, sed quiete sumebat quod sibi afferebatur, sin autem ei dabatur nihil, expectabat patienter. Manducans vero colligebat fragmina a Fratribus relicta. Fr. Joannes de Paliano laicus, cum esset in conventu Romano vestiarius, Semper notavit, quod Fr. Felix desiderabat habitum omnium viliorem magisque tritum resartumque, & multum ei displicebant vestes curiose aptatæ corpori. Fr. Clemens a Marca dicit, in vestitu austerissimum fuisse, nec recordatur vidisse unquam nova veste indutum. Idem dicit Fr Franciscus Librarius aliique. Fr. Baptista Romanus dicit, quod Fr. Felix fuit zelantissimus paupertatis, adeo ut studeret eidem in re qualibet servandæ: quare plurimum solicitus erat de mantilibus quam minime poterat inquinandis: dicens quod quando multum inquinantur, multum aquæ, temporis & laboris impendi debeat iis lavandis. Castitatis servantissimum fuisse omnes testantur.

[7] De patientia testatur Fr. Augustinus Bergomas Fr. Felicem ejus amantem fuisse, [patientia,] & cum aliquid tolerandum offerebatur dicere solitum, Omnia hæc tosæ & flores sunt. Corpus quoque suum nominabat Somarellum, id est Clitellariolum: & Fr. Sebastianus de Corneto Sacerdos asserit, quod cum eum vellet P. Generalis aliquando liberare a labore quȩsturæ, propter grandem ejus ætatem; respondit, Quamdiu vivit asinus, tamdiu necesse habet gestare clitellas. Fr. Dominicus de Carboniano dicit, quod eum comitatus ad quȩsturam bis, vidit Dominum de Rusticis acriter invehi in eum appellando hypocritam, eique improperando quod furabatur per urbem: ipse vero nihil respondebat. Similiter quando alii plures injuriosis eum verbis lacessebant, nihili ea faciens tenebat silentium.

[8] De pœnitentiarum ejus austeritate, præter ea quæ relata sunt ad paupertatem, [pœnitentiæ rigor,] dicit Fr. Angelus Aprutinus, quod valde severus erat in corpus suum. Omni nocte faciebat disciplinam, & quolibet anno semel (velut passum accelerans) servabat inediam a die Jovis sancto usque ad Dominicam Paschatis, quæsturam nihilo minus obiens & alia solita exercitia. Idem dicit Fr. Joannes Bergomas Laicus. Fr. Bonifacius de Anticolis dicit, quod Fr. Felix sæpe, ut carnem mortificaret, nudum se sternebat in pavimento; ibique manebat in frigore, quandoque ad unam vel duas circiter horas. Joannes Baptista Romanus Laicus dicit, quod omni nocte faciebat disciplinam, & sæpius ob eam causam ad cœmeterium mortuorum se conferebat quod est sub choro. Et Fr. Anselmus Doria Clericus, cum eum aliquando observaret, ut videret quid faceret; invenit eum subinde duabus, subinde tribus horis aut etiam quatuor ibi manere, prout ipsum Fr. Anselmum contingebat expergisci: semel etiam vidit quod Fratribus inchoantibus Matutinum ipse sub Chorum se contulit, fecitque disciplinam, [laboris assiduitas,] Miserere pronuntians; & ad singulos quidem Psalmi versus intermittebat vocem, non tamen verbera, ferventer ad cælum suspirando; finito autem Miserere non potuit eum diutius observare, quia inde exivit. Fr. Josephus de Marcianesis sæpe notavit ipsum ad quæsturam egressum sine mantello, regredi totum madentem a pluvia, & tamen venire hora stata ad ecclesiam: quia vero propter lassitudinem corpus spiritui repugnabat, ambulabat ipse per ecclesiam, corpori suo improperia dicens: Vah cadaver fœtidum: ad macellum, frater Asine: itaque carnem suam excitans, ordiebatur consueta exercitia.

[9] Erat valde caritativus & deditus operibus misericordiæ: quia, [caritas ergo pauperes & agros.] sicut testificatur Fr. Marcus a Castello Laicus, succurrebat multis pauperibus familiis pudibundis, dando eis panem ac vinum, quandoque & oleum. Idem dicit Fr. Pacificus de Podio-Catino, addens quod multum delectabatur visitando infitmos, & nunc unum nunc alterum consolando. Fr. Angelus de Aprutio Laicus dicit, quod noctu hora consuera surgens, primum adibat ægros, si qui erant in conventu, inde se transferebat ad ecclesiam. Fr. Joseph de Marcianesis dicit, quod ostendebat lætam faciem, semper in ore habens, Deo gratias: idemque affirmat Fr. Sebastianus de Corneto.

CAPUT II.
Oratio B. Felicis & miracula in vita patrata.

[10] Circa usum sanctissimorum Sacramentorum dicit Fr. Marcus de Castello, quod ordinario bis in hebdomade confitebatur, [Communio frequens & devota,] quantum scire potuit; communicabat autem ferme quotidie, maxime ab hinc quindecim annis; idque ipsum alii omnes testantur. Insuper Fr. Joannes de Paliano asserit, quod viderit eum certis solennioribus festis sic abundare lacrymis, ut ægre posset respondere ad Missam. Fr. Clemens a Marca Sacerdos ait, quod Fr. Clemens communicabat frequenter, & plerumque quotidie, multa cum devotione: quantum autem ex ejus verbis potuit intelligere, tanta ejus quandoque erat inter communicandum interior consolatio, ut non posset ore proferre Confiteor, vel, Domine non sum dignus. Et Fr. Joannes Bergomas dixit, quod semel cum esset in domo D. Francisci Contugii Romæ, in qua pariter aderat P. Marcellinus Minorita, interrogavit P. Marcellinum coram ipso teste, utrum necessarium esset ad Communionem dicere, Domine non sum dignus. Respondit autem P. Marcellinus, quod non: atque hinc intellexit Fr. Joannes, quod Fr. Felix ipsum nequibat dicere: & hoc etia vice alia ex proprio ipsius ore audivit. Fr. Franciscus Librarius asserit, quod sub Communione viderit ipsum effuse plorantem: & Fr. Augustinus Panormitanus Sacerdos, qui sæpius ei Communionem ministravit, addit quod manus ministrantis humectabat lacrymis. Denique Fr. Joseph de Marcianesis dicit, quod a Matutino se præparabat ad sacram mensam, conspexitque eum sæpius plangere magno cum strepitu motuque corporis, adeo ut anima ei videretur de corpore egredi.

[11] Fr. Marcus de Castello dicit, quod in oratione erat perquam assiduus: ac specialiter quod solitus fuerit noctu circa secundam vel tertiam horam surgere, atque ad ecclesiam ire, [nocturna oratio:] ubi manebat in oratione usq; dum daretur primum signum ad matutinas. Tum enim redibat ad cellam, in ea permanens donec dicendum esset officium: post quod redibat in ecclesiam, perseverans ibi donec ministrasset primæ Missæ, sub qua ordinarie communicabat: quod idem testari possunt omnes Fratres Conventus Romani. Quod autem ad modum orandi attinet, ait Fr. Marcus audivisse se dicentem, quod a principio Adventus solum contemplabatur infantem in Bethlem; reliquo autem tempore (quantum potuit ex verbis ejus colligere) occupabatur in Passione Domini: orantem vero sæpe audivit plangere. Fr. Pacificus de Podio. Catino, audivit eumdem proprio ore dicentem: Ego studeo sex litteris, quinque rubris & uni albæ: idque declarando addebat. Quinque rubræ sunt quinque vulnera Domini nostri; alba vero est Deipara. Deinde quando Fr. Pacificus erat in ecclesia, audiebat ipsum quandoque dicentem, Laudetur Deus, & rursus post nonnullum silentium, eadem verba repetentem.

[12] Fr. Angelus de Aprutio dixit, quod Fr. Felix valde assiduus fuit in oratione præsertim mentali: audivit enim dicentem, [precantis attentio & assiduitas,] quod nunquam poterat Coronam absolvere: & sæpius reprehendit ipsum Fr. Angelum, quia multos Beli Beli dicebat, id est Pater noster & Ave Maria, sine attentione & devotione. Vidit etiam quod quando ipsi molestus erat somnus, trahebat sibi barbam ad expergiscendum. Fr. Bonifacius de Anticolis Magister suus dicit, quod ab ipso sui novitiatus initio ejusmodi assiduitatem orandi tenuerat, & circa hoc eo tempore tam solicitus erat, ut numquam dicendum ei esset ut ad orationem se conferret: itaque affixus ei exercitio interius, ut videretur sibi eum semper videre actualiter orantem. Fr. Joannes Bergomas, idem quod supra de orandi assiduitate testatus, addidit, quod aliquando audiverit noctu canentem Dei laudes, sed intelligi non poterat quid cantaret: deinde subinde plangebat. Quod autem ad modum orandi attinet, sumebat, inquit verbum unum de Scriptura, exempli causa Verbum caro factum est, & in eo exercebatur. Aliquando dicebat, Ecce ascendimus Hierosolymam, & filius hominis tradetur, deinde incipiebat plangere.

[13] Fr. Alexius de Sezza, quod in oratione aliquando audivit eum plangere, ac deinde ridere: & prout ferebant tempora sermocinabatur de solennitatibus occurrentibus, [argumentæ meditationum,] per quod apparebat quod in oratione exercebatur circa mysteria solennitatum ipsarum: eumdemque in finem memoriter didicerat certas Antiphonas, dictis solennitatibus usurpari solitas, easque meditabatur. Fr. Franciscus Librarius dicit, quod audivit eum noctu in ecclesia cantare laudes Domini, & aliquando plangere. Fr. Dominicus de Carboniano dicit, quod erat in oratione assiduus, & cum secularibus sermocinans dicebat, Deus aliud a nobis non petit quam actus amoris & gratitudinis. Fr. Franciscus Pistoriensis dixit, quod quater vel quinies offenderit eum in ecclesia fortiter clamantem, Misericordia, Misericordia; commendo tibi hos populos, hos benefactores: & hæc dicebat multo cum planctu, iterum iterumque easdem voces repetens, & silentio facto subsistens, ac denique sic manebat erectus in pedes ad tres horas absque ullo sermone: quare ad ipsum accedens impulit nihil sentientem, idque sæpius observavit.

[14] Fr. Joseph de Marcianesis dixit, quod quantum scire potuit Fr. Felix exercebatur in Antiphonis officii die isto currentis: [Antiphonæ de tempore & festis:] stupendum autem omnino fuisse, quod qui erat idiota ac simplex, & ordinarie a Vesperis aberat, quærendo pane occupatus, noverat omnes Antiphonas, etiam scabrosas illas per Adventum: quando autem incipiebat illas recitare, prolatis duobus vel tribus verbis subsistebat, & ad breve spatium temporis, elevatus spiritu manebat mortuo similis: postea redibat ad se & prosequebatur cœpta. Quandoque etiam dicebat, Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum, vocemque premebat; deinde voce aliquantum amariori insonabat. Quemcumque osculatus fuero, ipse est tenete eum; ostendens signa doloris, propter eos qui Christum tradebant. Subinde elevabatur in quamdam mentis ebrietatem, tam plenus interius divini ignis, ut continere se non posset, quin foras erumpere eum pateretur per signa. Subinde scabellum quoddam ascendens, manibus pedibusque ciebat strepitum, [extases,] quasi cymbalum pulsans, & subtili voce Angelicum aliquid decantabat. Subinde voce contenta clamabat, sic ut capilli mihi erigerentur præ horrore, Væ! væ! væ! Domine, Domine: quapropter conterritus accurrebam visurus quid accidisset; & paulo post convertebatur in magnam lætitiam, ita ut jubilando cantaret divinas laudes: eratque hoc ei veluti quotidianum. Quandoque etiam audivi loquentem cum S. P. N. Francisco, dicentemque; Francisce, Francisce, habe tibi commendatum, misellum Fr. Felicem.

[15] Officium divinum, scilicet orationes Dominicas Pater-noster sibi ex Regula præscriptas, [recitatio Officii,] dicebat cum maxima devotione, incipiens, Domine labia mea aperies: postea vero dicebat ipsa Pater-noster per quam lente, interruptim & devote, ita ut videretur verba singula meditando expendere. Cumque Fr. Joseph cum ipso aliquando de illis loqueretur, quadam vice dixit, O Fr. Joseph, Dominus Deus parum curat nostra Pater noster. Idemque Fr. Joseph non vidit, quod cum oraret Fr. Felix noctu, Coronam teneret manibus, nisi tunc solum cum recitabat Officium.

[16] Fr. Marcus de Castello audivit a D. Constantia, uxore D. Bernardini Cotti, [ægri curati,] quod cum illa aliquando ægrotaret ad mortem, liberata fuerit orationibus Fr. Felicis; dicit etiam ex ipsomet Fr. Felice intellexisse, quod panem quærens per urbem vocatus fuerit in domum cujusdam mulieris, parere non valentis: quæ subito fuerit sublevata, ac rogatus ipse signum Crucis super eam expressit. Fr. Augustinus Bergomas narrat, quod cum Fr. Felice ingressus sit die quadam mercatoris unius domum, prope Curtim-Sabellam: & mercatoris illius uxor illis obvians obtulit ei liberos suos dicens, [Sterili proles impetrata,] Fr. Felix, eccum liberos tuos. Ipsis autem digressis volens Fr. Felix docere socium, quid iis verbis mulier significatum voluerit, dixit: Mulier hæc sic locuta est, quia cum sterilis esset, rogavit me ut orarem pro se; & ego respondi ei, Libenter, quia intra breve tempus habebis infantulum: sicut habuit, & alios plures deinde peperit. Fr. Joannes de Paliano dixit, quod hic in conventu narrari audivit, Fr. Felicem in ipso conventu sanasse a febri aurigam Cardinalis Cornari defuncti, qui cannas adserebat, dando ei bibendum modicum aquæ supra quam fecerat signum Crucis. Fr. Angelus de Aprutio dixit, se quoties dolores aliquos patiebatur, contingendo ipsum Fr. Felicem, semper ab iis sublevatum fuisse.

[17] Fr. Clemens a Marca Sacerdos, multis abhinc annis in seipso expertus est, quod molestam ac diuturnam infirmitatem tota una hieme passus, [adjutus Frater infirmus,] adveniente Quadragesima Resurrectionem præcedente, rogavit Fr. Felicem, oraret pro se, quatenus observare posset Quadragesimam istam: nec frustra: jejunavit enim totam per gratiam Christi & Fr. Felicis orationes. Similiter præcedenti anno, cum idem Pater gravissimos toto corpore pateretur cruciatus, ita ut diu noctuque vociferaretur, & Fr. Felix ad eum visitandum venisset; rogavit ipsum ut supra locum, unde cruciatus procedebant, signum Crucis formaret. Hoc autem ter facto cœperunt dolores isti minui, & deinceps eos usque in præsens non sensit amplius. Fr. Franciscus Librarius dicentem audivit D. Julium Galanti, [equus periclitans,] quod cū pes equi cujusdā crati ferreȩ implicitus hȩteret nec extrahi posset & multum strepitum faceret; superveniens Fr. Felix equi collo injecit palliolum suum, stetitque equus donec pes e ferro solutus esset absque motu ullo. Insuper audivit narrari a D. Ulysse Gallo, quod Fr. Felix quoddam Nosocomium ingressus, invenit infirmum moribundum: cui modicum vini porrexit, & subito melius habere infirmus cœpit. Fr. Dominicus de Carboniano addidit, quod idem ex mulieribus quibusdam intellexerit, (quas quidē nunc nominare nequit, sperat tamen se eas reperturum) & quod cum illud audiret, alia mulier dixerit, Etiam me sanavit modico vino.

[18] Fr. Ruffinus de Civitate-Ducali intellexit ex D. Clelia de Valle, [levatus dolor capitis,] quod ipsa febrim cum gravi capitis dolore patiente, viroque suo multum pro ea solicito, ingressus in domum Fr. Felix & pro infirma orare rogatus, manum imposuit fronti ejus, & recitavit Pater noster cum Ave-Maria, deinde addidit: Habeto fidem, quia secundum hanc faciet tibi Deus: moxque sanata est, cessante febre & capitis dolore. A simili dolore capitis sanavit etiam D. Lucretiam Capizuccam. Fr. Patritius de Mediolano Laicus dicit, quod cum adhuc secularis ministraret in hospitali incurabilium Romæ, dici audiverit, quod Fr. Felix aliquot abinde annis sanaverit infirmi cujusdā mancam tibiam, expresso supra eam Crucis signo. Fr. Franciscus de Pistorio dicit, præsentem se fuisse, quando Fr. Felix sanavit D. Bernardum Olgiati, cui apostema in collo eruperat, [Crucis signo sanati varii,] facto similiter Crucis signo. Fr. Joseph de Marcianese dicit, quod audiverit ex D. Horatio de Tolsa, nepote Illustrissimæ D. Marchionissæ de Valle, præsentem ipsum aliquando fuisse, cum prædicta Domina propter puncturam quamdam esset in periculo mortis constituta; ipsaque nequiens voce exprimere necessitatem suam, signis & gestibus rogabat Fr. Felicem, ut supra se efformaret Crucem: illo autem primo id sacere recusante, ac denique obsequente, statim sanatam fuisse infirmam.

[19] D. Curtius Franchi, Canonicus S. Petri retulit, D. Attilium… de Veletris sibi dixisse, quod genu dolens sic ut ambulare non posset, rogavit Fr. Felicem ut Cruce illud signare vellet, eoque facto convaluit. [vinum e vacuo vase depromptum,] Fr. Alexius de Sezza dixit D. Laviniam, quæ habitat vicina Curti-Sabellæ, sibi dixisse, quod hoc ipso anno cum egressus Fr. Felix ad quærendū vinum ad se quoq; venisset, ei responderit, nullum in vase sibi vinum esse. Illo autem asserente quod esset, ipsaque in negando perseverante, tandem Fr. Felix œnophorum suum porrexit famulæ dicens, Maria, vade & vinum hauri. Ivit illa, & aliquamdiu morata revertit, dicens, Vinum non esse. Tunc Felix, Nescis, inquit, ipsum promere; eamus pariter; iensque petiit sibi dari epistomium cannulæ, quæ erat aperta. Ipsumque immittens rursumque educens, simul eduxit vinum, quod tamquam ex pleno vase fluxit, neque stetit prius quam ille œnophorum suum implesset. Fr. Joseph Bergomas, refert de D. Raimundo Mazzoleni item Bergomate, merciario in Turri Sanguinea ad insigne Angeli, quod laborans quartana febri Fr. Felicem, visitationis causa accedentem, dimiserit excusando accessum febris, solitæ ad horas duodecim durare. Respondit autem Fr. Felix, Nolo discedere, donec transierit. Illo autem replicante, nimis longum id fore: Volo, inquit, ut discedat infra unam abhinc horam: [febris curata,] & tamdiu circiter apud eum mansit: prius autem quam discederet, cessavit febris nec amplius tam vehemens rediit, sed solum bis ad breve tempus, ac deinde penitus cessavit. Idem Raimundus eidem dixit, quod in domo Hersiliæ de Montibus sanaverit famulam ab unius lateris apostemate, faciendo supra eam signum Crucis: & D. Ulysses Gallus publice profitetur, quod podagra laborans, solo tactu Fr. Felicis liberatus sit: postea vero auditum est, quod D. Cleliam Cæsarini, sanaverit ab infirmitate, quam habebat in gutture.

[20] Fr. Patricius de Mediolano Laicus, dicit quod ad Conventum Romanum veniens manifestavit Fr. Felici, [futura prædicta,] quod volebat Frater fieri: respondisse autem Fr. Felicem, id quidem futurum, sed quando proximus foret Professioni nuncupandæ deliberaturos Fratres de eo dimittendo; tandem tamen & multo cum labore ad eam recipiendum; ipsa vero facta multas tribulationes ei superventuras, quas figillatim enuntiabat; omnesque ex ordine, sicut ille prædixerat, sibi advenisse, usque in præsentem horam. Præterea videtur suæ infirmitatis ac secuturæ mortis tempus prophetasse, quando hoc ultimo vitæ anno sæpe est auditus dicere, Cecidit asinus, quod verbum antea numquam usurpare consueverat.

CAPUT III.
Vltima B. Felicis infirmitas & miracula ipso mortis anno facta.

[21] Infirmatus febri fuit Fr. Felix ultimo die Aprilis, & ȩgrotavit usq; [Extremum æger,] ad decimam octavam Maji, diem secundum Pentecostes, anno MDLXXXVII, quando transivit ab hac vita circa horam vigesimam tertiam. Fr. Angelus de Aprutio dixit, quod in principio istius suæ ultimæ infirmitatis, postquam biduo mansisset æger in cella sua, abiit ad infirmatiam; transiensque per cellam ipsius Fr. Angeli dicentis, Sursum corda, Fr. Felix; responderit ridendo, Jam imus per viam. Visitanti autem se Fr. Alexio, quȩrentique qualiter se haberet, respondit, Quomodo vis ut me habeam? videor mihi jacere in rogo, nec possum quiescere: subjunxitq; Quadam vice persona una religiosa infirma collocavit se supra culcitrā; [tentatur a dæmone.] & mox ut fuit collocata, adveniens dȩmon, dixit, Oh! vere cecidisti. Ille autem hoc audito subito surrexit, seque provolvit in terram; sed superveniens infirmarius jussit eum reverti ad culcitram. Denuo autem revertens dæmon idem dixit, & ipse iteum humi se stravit, rursumque sublevatus ab infirmario est. Denique cum tertium rediens dæmon, idem inculcaret, reprehendens eum infirmus dixit, Nunc crepa: volo hic manere.

[22] [noctu ecclesiam adit,] Fr. Franciscus Libarius & Fr. Franciscus de Pistorio dixerunt, quod in hac ultima ejus infirmitate, quam medic letalem esse pronuntiaverant, vespere quodam sub horam tertiam noctis invenerint Fr. Felicem ambulantem per conventum, eumque interrogarint unde veniret: Ille vero respondit se redire ab ecclesia, ubi horam unam orationis fecisset. Mandarunt ergo ut rediret ad cellam, ubi positus supra lectum dixit; Isti Fratres dicunt mihi, Mane in cella, mane in cella, ego autem hic infirmor. Deinde extendens sese ait, Eccum bene compositum Papam, [iterum vincit dæmonem,] asinus non potest amplius, ideo cecidit. Fr. Clemens a Marca Sacerdos dixit, quod ultimo & penultimo morbi die venienti ad se visitandum dixerit: Dæmon voluit me tentare, sed respondi ei dicens; Tu non es meus Judex, Christus Jesus est Judex meus: tu vero es damnatus. Credo sanctam Ecclesiā Catholicam & Apostolicam. Et Fr. Clemens subjunxit. Ita age Fr. Felix: tene hoc firmiter, & nihil metue. Fr. Urbanus de Prato Laicus dixit, quod ipso obitus sui die mane sub horam refectionis ivit in cellam Fr. Felicis, invenitque manducantem. Cumque ibi maneret ipse Fr. Felix, sustulit in cælum brachia, eaque expandens dixit O! [visitatus a Deipara expirat:] o! o! stetitque hoc modo ad tria vel quatuor Miserere. Roganti autem quid esset, respondit, adesse Dominam nostram cum omnibus Angelis, imperavitque ut clauderet portam cellæ. Paulo autem post idem cœpit facere attollens brachia, dixitque Fr. Urbano ut abiret: qui abiit: & postea sub vesperam, hora vigesima tertia ipsius diei, transiit ab hac vita, ætatis suæ anno circiter septuagesimo secundo.

[23] Mortui Fr. Felicis caro, mox tota mollis & tractabilis apparuit velut infantis, [mortui caro mollescit.] & manuum articuli brachiaque ductilia plane acsi vivus fuisset. Sequenti autem die post Vesperas portatum est ad ecclesiam corpus, ubi tantus fuit virorum ac mulierum concursus, ut mira visu omnino res esset. Statim autem atque in conspectu fuit, cœperunt omnes coronas suas eidem admovere; & beatum se reputabat, quisquis vel modicam particulam posset obtinere ex habitu; adeo ut necesse fuerit recipere illud intra cancellos altari majoris: ubi cum esset, nec desineret confluere populus, venit tandem etiam filia D. Bernardi Cotti, pridem energumena, tactoque corpore liberata est. [liberatur ad corpus energumena,] Sequenti die cum iterum in ecclesiam delatum esset corpus, ad satisfaciendum devotioni præsentium, quotquot aderant energumeni horrendos omnino clamores & stridores dederunt. Postea D. Joanna, quæ habitat in Tabernis-obscuris, dixit Fr. Alexio de Sezza, quod annis duodecim possessa a dæmone, audita morte Fr. Felicis cui devote afficiebatur, sæpius venerit ad locum nostrum, ut aliquid de ejus habitu impetraret. Cumque ibi nihil impetrare potuisset, duos Fratres postea domum suam transeuntes tale quid petenti dedisse, quod illa sibi imposuit. Nec mora cœperunt dæmones tumultuari, vociferantes, Hi flocci, hi Fratres, non pellent nos. Quod cum tota die nocteque identidem inclamassent, postridie tamen alleviatam se sensit mulier, & credit liberatam.

[24] Fr. Petrus a S. Archangelo retulit, D. Franciscum Contugium sibi dixisse, [sanantur infirmi tactu Reliquiarum] quod in monasterio S. Ambrosii prope forum Judæorum, monacha quȩdam octo mensibus infirma, ita ut nec movere se posset, mox ut coronam corpori Fr. Felicis admotam accepit a Sororibus, suggerentibus ut eam sibi imponeret, Deumque per merita Fr. Felicis pro sanitate impetranda oraret; sana ac salva surrexit de lecto. Fr. Alexius de Sezza narravit, quod D. Lucretia Galanti, habitans prope Maforium, sibi dixerit, obnoxiam se fuisse frequenti capitis stomachique dolori: sed acceptam particulam habitus. Fr. Felicis, primum capiti, tum stomacho applicuisse, atque utroque malo mox esse liberatam: cum autem postea filia sua etiam infirmata esset, hanc quoque sanatam illico esse, & dictam particulam, a matre petitam acceptamque, sibi applicuit.

[25] Fr. Franciscus de Correggio Laicus dicit, quod infra Octavam sanctissimi Sacramenti, [præsertim ex veste sumptarum.] eunti ad Processionem, in S. Joannis Lateranensis indictam, quidam chartopola, habitans in Parione, dixerit, quod mulier quædam infirma & desperata a medicis petierit aliquid de habitu Fr. Felicis: quod cum illi detulisset ipsius chartopolæ frater, ipsa illud devote recipiens mandavit liberis suis ut genua flecterent, discerptamque minutim particulam immisit scypho vini aut aquæ (nec enim recordatur utrum fuerit) eoque epoto santa est.

[26] Fr. Santes de Colle-veteri Sacerdos dixit, D. Flaminium Passarum, qui habitat prope Monetamveterem, sibi asseruisse, quod uxor sua solita in partu gravissime biduum vel triduum cum vitæ periculo laborare, [juvatur difficilis puerpera.] mortuo nuper Fr. Felice parturire cœperit: quare statim accurrerit ipse ad Confessarium Cappucinarum, videlicet Fr. Franciscum Bergomatem consanguineum suum, ibidem morantem; rogavitq; eum, ut sibi per gratiam donaret aliquid de rebus Fratris nuper mortui, eo quod uxor sua ipsi esset valde devota. Hic vero respondit aliud non habere quam sudariolum & funiculum, qui corpus Fr. Felicis tetigerant: quibus acceptis accessit ad Conventum, inventumque ibi Fr. Humilem Romanum oravit, ut etiam de habitu daret particulam: cum quibus omnibus domum rediens, sudariolum capiti parturientis imposuit, funiculo corpus ejus cinxit, & particulam habitus filo inductam suspendit de collo: mulier autem intra unum Miserere, præterquam solebat, fœtum facilem enixa est.

VITA
Auctore Fr. Matthia Salodiensi coȩvo
Ex Processibus ante annum 1590 Italice collecta, in Codice Ms. Conventus Romani.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

A. MATHIA SALODIEN EX MS. IT.

PROLOGUS.

[1] Omnipotens Deus, a quo procedit bonum omne & omne donum perfectum, semper Cappucinorum Congregationem fovit, [Religione ad moderatiorem vitæ formam reducta,] & gratia singulari suam eidem præsentiam protectionemque exhibuit. Quapropter, licet aliquantum remisso ac moderato illo fervore, quo primi illius fundatores ardebant, ipsa se reduxerit ad quamdam discretiorem formā religiose vivendi, quæ possit ab omnibus communiter observari; non tamen divina providentia subtraxit eidem spiritum perfectionis, aut integritatem observantiæ Regularis, a Patriarcha Francisco præscriptæ; quemadmodum demonstravit iis modis, qui maxime conveniebant isti suo progressui & huic præsenti statui. In principio siquidem, quando erant pauci, pluit supra Fratrum Communitatem ab alto virtutem vitæ tam austeræ & exemplaris coram mundo, ut is non solum a singulis & communiter bonum acciperet exemplum; sed etiam horrore quodam sacro perterritus, efficaciter moveretur ad pœnitentiam. Sed cum progrediente tempore nequiret Congregatio perseverare in rigore asperitatis tantæ (opus enim erat ad perpetuandum institutum fabricare Loca, [ut durabilis esset;] recipere Fratres, suscipere modum vivendi regulatum, sicut omnes sanctæ Religiones fecerunt) ejusmodi formam sumpsit, quæ conjuncta cum vera & pura observantia Regulæ, possit servire Deo, ædificare proximum, locum dare omni volenti in ea facere pœnitentiam atque in bene cœptis perseverare.

[2] Nunc ergo quaquaversum diffusa Congregatio, [& quod olim majori cum motu per paucos,] per omnes provincias spargit communicationem earum gratiarum, quas divinitus accepit: & quod principio operabatur per paucos ignitos carbones, nunc moderatiori calore & luce accommodata infirmis pauperum Christianorum oculis, omni in loco efficit per multitudinem Fratrum; dum iis Servator noster utitur veluti cælestis medicus, & qualitati salutaris pharmaci aptat illius quantitatem, ut sufficiat præstandæ sanitati; perfectionem illam quæ tunc in paucis plerumque extrinsecus apparebat, dividendo in plures, qui interiori affectu illam exercentes, priores illos vel æquant vel etiam superant. Neque enim quia vas non ostendit se bullire inquietis & reciprocis saltibus, minus propterea fervet in progressu: sed quia inclusus liquor totus æqualiter calefactus jam est, [nunc quietius faciente per multos;] quiete æstuat, & effectum suum quo secretius eo & potentius operatur. Sed neque prætermittit Deus declarare mundo internum istum calorem per lucis splendidæ claritatem, quæ est ipsius ardoris exterior species: jam enim illustrat corpus hujus Congregationis manifesta quorumdam Fratrum sanctitate, qui alioqui in victu communi perparum differre videbantur a ceteris; ut hisce veluti majusculis litteris ornatum complementumque addens scripturæ, compositæ ex ordinaria observantia aliorum Fratrum, doceat mundum salutis scientiam, & Euangelicæ virtutis atque Apostolicæ perfectionis formam declaret.

[3] Tales, ex quo Congregatio & Reformatio nostra suum habuit principium, fuerunt in ea semper suntque etiam nunc, [etiam in communi illa vita Sanctos haberi,] qui tamen non facile dignoscuntur ab ipsismet Fratribus, multo minus a secularibus. Cum enim communis observantia Cappucina non patiatur inter eos magnam differentiam in exteriori forma modoque vivendi, & interior virtus soli nota sit Deo; ita ut quorum, primum singularis videbatur perfectio eorum ignis stramineus demum fuisse intelligatur; alii vero vitæ ut credebantur communis, in progressu apparuerint singulares. Et boni quidem Fratres paulatim cognoscuntur ab omnibus, & habentur pro talibus: sed quanta eorum sit coram Deo perfectio scitur a nemine, donec indicare id placeat suæ divinæ Majestati. Unus eorum Fr. Felix de Cantalicio extitit: [patescit in Fr. Felice.] quia sua in vita sic se gessit, ut cum bonus esset & gratissimus Deo, a communi tamen norma non tantum recesserit, ut propterea ab aliis æstimatus sit plus quam bonus Frater & probus Religiosus, quales ceteri passim creduntur & æstimantur: sed finis illustris declaravit, quantum a principio placuerint Deo mores ipsius & vita sancta, cui finem imposuit in festis sanctissimæ Pentecostes, cum Romæ celebraretur generale Capitulum, concurrentibus tot sanctitatis ejus indiciis, ut commota fuerit Urbs universa, atque per totam Christianitatem in momento sparsa clarissima illius fama.

[4] Eadem autem sanctitas non desinit indies patere manifestius per miracula, quæ Deus intervenientibus ejus meritis continuo operatur: neque nova claritas S. Didaci, recens a S. D. N. Sixto Papa V canonizati, offuscat splendorem Fr. Felicis: sed sperare jubet, quod etiam ipse eodem ab Ecclesia honore sit glorificandus in terris ; [miraculis clarescere incipiente,] comprobatque, in Religione Franciscana numquam defecisse aut observantiam Regulæ aut sanctitatem. In illa enim caput atque principium fuit, tamquam duodecim stellis coronatum atque illustratum primis illis ac fere innumerabilibus suis Sanctis: quos inter splendent septem Martyres, ipseque S. Franciscus Patriarcha, & S. Antonius Patavinus. Aureo isti capiti conjunctum fuit pectus argenteum per S. Bonaventuram, [& continuante seriem Sanctorum in Ordine] qui suis splendoribus religionem illustrans, canonizationem suam differri voluit, donec oriretur S. Bernardinus, totque alii perfectissimi Religiosi, quot protulit Reformatio Observantium, vulgo Zoccolantium dicta. Illo tamen temporis intervallo quod inter transitum S. Bonaventuræ ejusque Canonizationem fluxit, non caruisse Religionem splendoribus Sanctorum, probat S. Ludovicus cum tot aliis sanctis Religiosis qui floruerunt in Ordine.

[5] Porro S. Didacus qui circa tempore S. Bernardini claruit, primam Congregationem Patrum Conventualium conjunxit cum tertia Cappucinorum, [successive canonizatorum,] mediam includens secundam Patrum Zoccolantium, differendo Canonizationem suam usque ad hæc tempora, quibus principium habuit hæc ultima reformatio, Cappucinorum dicta, splendidissima hominibus sanctis, ac denique illustrata per B. Felicem; qui factus gloriosus in cælis, prius quam S. Didacus Sanctorum Albo adscriberetur in terris, conjungit totam seriem Sanctorum temporis præcendentis cum tempore secuturo; ea fere ratione, ut Sancti hi, tamquam sacræ tabulæ una super aliam positæ, dum prima non desinit prius quam sequatur secunda, conficiant Deo sacrum hoc Franciscanæ Religionis tabernaculum, ubi suam ille manifestat præsentiam. [ac veluti tabernaculum Deo facientium:] Quod quidem tabernaculum, sicuti sub pedibus haber positam lunam instabilis mundi; sic a Deo collocatum est intra solem splendidæ sanctitatis, quo totum amicitur. Unde omnia cælestia lumina, quæ sanctam Ecclesiam claram faciunt & splendentem, ipsum velut parvam sed honoratam partem illius magni corporis, singulariter illustrant, in capite, & pedibus, totoque medio; agnosciturque ab omnibus, quod cunctæ excellentiæ spirituales, quibus ornatur Ecclesia sancta, illi sint communicatæ; quando vident ei nec stellas, nec lunam, nec solem deesse, vel in Prælatis tam summis quam mediis, vel in Sanctis Martyribus, Confessoribus atque Virginibus, vel in Doctoribus aut Prædicatoribus, vel in ullo denique hominum illustrium genere, qui possunt per cælestia luminaria denotari.

[6] Ceterum divinæ providentiæ relinquentes, [quos extipiens Felix maxima prodest,] quid de F. Felice velit imposterum facere; sumamus quod nobis in præsentiarum donavit, videlicet sanctam vitam & hujus gloriosum finem, quæ indicant ejus gloriam in cælo, nosque provocant ad gratias Deo agendas, & vitam cum virtute ducendam, quam hinc videmus divinæ Majestati tam acceptam esse. Movent quidem ad hoc exempla Sanctorum omnium, quia ad istum finem inter homines fuerunt collocati a Deo, & stupendis operibus comprobati: sed huic nostro seculo aptissimus stimulus est vita sancta Fr. Felicis, quia a tot hominibus fuit cognitus & tractatus familiariter, occasione officii quod exercuit panem per Urbem quærens, [quia Vrbi notissimus & vita communis.] ut dicere possimus, omnes cum eo conversatos esse. Quot quot enim eum per tot annos Romæ, quæ veluti mundus ipsius mundi est, de visu aut colloquio cognoverunt, tam certam fidem & testimonium tam clarum dant de eo, ut dici possint omnes sibi ipsis esse oculati testes, quod singulariter valet ad homines in bonum movendos. Præterea communis quam duxit vita, quamque haud improportionate distinxit ab aliis, eodem potest conducere plurimum. Quamvis enim Sancti illi, quorum excedentia in vitæ humanæ cursu opera efferuntur, in nobis excitent virtutis desiderium; absterrent tamen potius quam alliciant nostram fragilitatem, dum ea desperat se imitaturam. Sed ea sanctitas, quæ exterius habet convenientiam aliquam cum nostra paupertate, magnetis instar, qui solum ex propinquo trahit, movet magis. Talis est autem vita Fr. Felicis, quam propterea describendam aggredimur, ad Dei honorem & ipsius Beati gloriam.

CAPUT I.
Felicis origo, ingressus in Ordinem, quæstoris officium & conversatio exemplaris in eo cum secularibus.

[7] Credi vix potest, absque singulari providentia factum esse, ut sanctus hic vir nasceretur ex patre, [Ex Sancto & Sancta natus Felix,] cui nomen Sanctus de Caratto; & matre, quæ similiter vocabatur Sancta; quasi ex duobus, Sanctis nomine, gigni deberet unus, reipsa Sanctus. Erant autem Sanctus & Sancta, parentes Fr. Felicis, ex Cantalicio, Castello civitatis Ducalis, diœcesis ejusdem civitatis; homines rusticani, conditionis humilis, sed timentes Deum, quales subinde inveniuntur in isto hominum genere; viventes ut boni Christiani debent, cum rustica simplicitate, in morem antiquorum sanctorumq; Patriarcharum. Quatuor illis filii fuere, tertio Felicis nomen in baptismo obtigit, quod ab eo semper retentum omen habet illius vitæ, quæ finaliter eum in cælo vere ac plene felicem reddidit. [& rustice sed innocenter educatus,] Hic secundum suorum natalium conditionem, ut rusticus, etiam Christiane vixit; segregatus quantum poterat a conversatione communi & periculis peccandi; firmiter autem creditur sanctæ virginitatis florem inviolatum servasse, quemadmodum ab aliis universim peccatis per Dei gratiam alienus mansit. Proinde mirum non est, quod in anima tam bene disposita, accensum fuerit desiderium perfectionis Christianæ, quando die quadam legi audivit Vitas sanctorum Patrum; [decernit exemplo SS. Patrum vivere:] & quod asperam eorum pœnitentiam, qui paucis fructibus leguminibusque sustentabant vitam, aquam solam bibentes, resolverit etiam ipse sequi, atque a pane & vino abstinere ad illorum exemplum. Eum autem in finem, inspirante Deo, decrevit fieri Cappucinus; credens quod sub isto habitu ejusmodi abstinentiam & vitæ austeritatem tenere posset.

[8] Hoc desiderium sicut conversionis principium ei fuit, ita sua omni conversatione adhæsit, faciens illum ducere tam asperam vitam quam suus habitus & religio ferre poterat: [quos Cappucinus factus studuit imitari,] & sæpe jucunde admirando intra se divinam providentiam quæ cum tali cogitatione & spe ad Cappucinos eum adduxerat, solebat dicere Fratribus: Videte quid fecerit magnus Deus, volebam ego numquam panem edere aut bibere vinum, & fecit me dominum omnis panis ac vini Romani, meque eo onustum semper jubet incedere. Cum ergo propositum haberet, austeritatem tantam, ad exemplum istorum sanctorum Patrum, [quia ideo hoc vitæ genus elegerat.] in Dei servitio observare, ideoque fieri Cappucinus vellet; consilii causa adiit quemdam suum germanum consobrinum: qui ab eo proposito abducere eum volens, suggerebat alios religiosos Ordines magis commodos, quos ingredi posset, siquidem omnino decrevisset fieri Religiosus. Sed ipse amore asperitatum accensus, nec alium præ oculis vitæ scopum habens, consanguineo suo respondit: Volo istud serio agere, aut manum a cœpto abstinere. Ita animatus discessit domo, sanctum suum propositum exequi desiderans. Quo cognito consanguinei secuti eum sunt, & quocumque potuerunt modo reducere ad se tentarunt: sed frustra: quia Deus, qui ejus pectori insidebat, dedit lumen & vires ad agnoscendam mundi fallaciam, & omne obstaculum removendum.

[9] Erat ipse tunc annorum circiter triginta: solebat enim ipse dicere, [Fere tricenarius admitti petens,] quod in expilatione Urbis Romanæ erat annorum duodecim, anno autem millesimo quingentesimo quadragesimo tertio ad Religionem venit. Primum vero ivit ad Locum Fratrum Cappucinorum Civitatis-Ducalis, inventoque Guardiano simpliciter declaravit desiderium suum, humiliterque ab eo petiit in Religionem admitti. Volebat Guardianus ut bene comprehenderet vitam Cappucinorum rigidam & duram: sed hoc ipsum magis accendebat animum novi militis Jesu Christi & generosi sequacis S. Francisci. Ergo induxit eum in ecclesiam Guardianus, eique monstravit Crucifixum prorsus cruentatum ac lividum, dicens; Ecce, adolescens, quantum pro nobis passus sit Christus. Ad hunc pium aspectum vivamque loquentis vocem, [aspectu Crucifixi provocatur ad lacrymas:] tam vehementer interius percussus fuit devotus Felix, ut mox se plenum senserit amorosa compunctione, cujus indicium manifestum dabant prorumpentes ubertim lacrymæ, & effusus in quem erupit planctus. Idque argumentum fuit sanctæ illius dispositionis, quæ erat in illius mundo corde puroque a peccatis & mundanis affectionibus; præludium autem futuræ sanctitatis, ac nominatim illius teneritudinis, qua deinceps planxit Domini nostri Passionem, quod ei exercitium postea familiarissimum fuit. Porro cum sic bono temporis spatio orans in ecclesia mansisset, in domum reduxit Guardianus adolescentem; eumque Religioni idoneum judicans, cum epistola misit ad Provincialem Romanæ Provinciæ: & cum hac ipse Romam venit, ubi tunc Guardianus erat Fr. Bernardinus Astensis. [Anticolim ad tirocinium missus,] Hic oblatis Provinciali litteris, declaratoque animo suo & petitione exposita, receptus ad Ordinem est, ablegatusque ad Novitiatum Anticolensem in Campania, sub cura Fr. Bonifacii de Anticolis, etiam nunc viventis, tirocinium acturus. Ne autem amitteretur felix augurium suæ felicitatis, ex Dei voluntate, præter consuetum modum, relictum ei fuit nomen Felicis: itaque dictus est semper Fr. Felix: qui posito tam bene in seculari vita fundamento futuræ felicitatis, studuit ei inædificare altius altiusque, donec ad culmen felicitatis ipsius pervenit.

[10] Bono novitio atque tironi Jesu Christi in ipsa probatione gravis accidit tentatio, quæ periclitari eum fecit ne posset in suscepto certamine perseverare; [non obstante qua laboravit febre,] febris videlicet permolesta, quæ eo illum adduxit, ut Fratres dubitarent, an eum non deberent a se dimittere, veluti vitæ ipsorum communi ineptum. Sed robur spiritus infirmitati corporali prævaluit. Cum enim sanus perquam humilem, devotum, obedientem, ferventem ac laboriosum, perfectumque observatorem omnium sibi injunctorum se exhibuisset; in ipsa quoque infirmitate sic Fratribus faciebat satis, ut numquam decretum formare potuerint privandi vel seipsos tam bono novitio, vel ipsum eo religioso statu, quo se reddebat dignissimum sua sancta conversatione ac vita. Suo ergo tempore ad Professionem receptus est: quodq; impedimento ei fuisse videbatur, profuit ad probationem; cum eum Fratres utrimque experti essent, sanum & infirmum; itaque constaret, qualiter utroque in statu portaturus foret Religionis jugum. [ad professionem recipitur.] Robur corporis, laboribus innuntriti; devotio spiritus, in qua brevi tempore multum profecerat; irreprehensibilis exemplaritas morum, juncta cum ejus antiqua & rusticana simplicitate; occasionem dederunt Superioribus eum modico post emissam Professionem tempore traducendi Romam, ubi officio fungeretur quæsturæ panis ac vini. [Romam mittitur ad quæsturam,] Ac primum quidem datus est socius quæstori Fr. Angelo de Colle-discipuli, vitæ sanctæ viro. Eoque mortuo ipsi succesit; per annos quadraginta, id est usque ad mortem perseverans in munere isto; ultimis scilicet vitæ annis, quantum poterat facere, faciens.

[11] Rara profecto & insolita res, quod tam diuturno tempore ita recte cum Fratribus & secularibus se gesserit, [quod munus totis 40 annis ibi exercuit.] ut Superiores nullam unquam habuerint occasionem eum inde dimittendi: quia sanctitati tam dextere prudentiam junxerat, ut neque propter defectum spiritus, neque propter indiscretam aut reprehensibilem conversationem unquam meruerit tali officio privari: quod a Fratribus magni judicii magnæque in Religione experientiæ censetur admirabile, majorisque momenti quam possit æstimare is, qui nescit quam sit difficile conversari cum omnibus & conservare seipsum. Magnum enimvero est medio in mundo vitam solitariam ducere; & promiscue tractantem cum omnibus spiritum recollectum, in nullo distractum, sed Deo semper junctum retinere; id est mel sugere, non es floribus, sed ex fœtentibus objectis, [absque ullo sui spiritus detrimento,] quotidie per Romanam urbem se offerentibus sancto viro. Ex his enim omnibus sumebat occasionem actuum virtuosorum, puta cognoscendi pericula secularis vitæ miseriasque humanas, lætandi quod ab iis esset per Dei misericordiam liberatus, gratias eidem agendi pro tali in se collato beneficio, compatiendi miseris peccatoribus hominibusque afflictis, orandi pro iis tanto impensius quanto eorum necessitates cognoscebat distinctius, cum caritate admonendi quos videbat ad prava opera ferri, consulendi hortandique ad bene agendum quos egere stimulo deprehendebat, consolandi afflictos, & quibusque inopiam patientibus qua melius poterat ratione succurrendi: adeo ut munus quod aliis adducit periculum relaxandi spiritus, ipsi esset incitamentum fervoris, feceritque Deo ex vili materia pretiosum tabernaculum, & ex coloribus alias fœdis speciosam picturam.

[12] Tantæ autem sanctitas non faciebat ut asperitate morum quemquam offenderet; [sub externa rusticitatis apparentia,] quamvis natura sua, ipsaque humilitate natalium & vitæ in seculo actæ, nihil haberet curialitatis aut politioris apparentiæ. Neque zelus juvandi proximos impellebat ut per nimiam familiaritatem se daret in prȩdam secularibus, vel diminueret religiositatem morum suorum, aut temporis aliquid inutiliter consumeret, vel quidpiam omitteret pertinens ad quæsturæ officium, quo minus debito tempore cum ordinaria provisione ad conventum reverteretur. Ambulabat corpore per plateas, & spiritu reductus manebat in solitudine: intrabat domus omnium, & numquam egrediebatur de cordis sui secreto: loquebatur cum cunctis, & attentissimus erat ad interna cum Deo colloquia: [nemini ingrata, ipsimet utili,] omnium erat, & seipsum perfectissime possidebat; omnibus amabilis, complacens universis, cum singulis tamen reservatus: adeoque bene componebat asperitatem cum dulcedine morum, ut ubique diffunderet clarum splendorum Christianæ simplicitatis: eodemque modo conversans colloquensque cum magnis ac parvis, cum Cadinalibus ac pauperibus mulierculis, satisfaciebat singulis, & omnes ædificatos atque consolatos relinquebat. Ergo, quod vere admiratione est dignum, collegit & portavit pretiosum thesaurum in vase fictili, sicut loquitur Paulus, id est terreno corpore, tali ratione, ut neque splendorum virtutis obfuscarit apparentiæ exterioris vilitas, nec huic iste officeret; essetque in oculis Dei magnus Sanctus, & in conspectu hominum communis Religiosus atque ordinarius Frater, [occultans sanctitatē,] cum tanta virtus absconderetur sub cortice morum impolitorum. Potestque dubitari, utrum difficile magis fuerit in tam humili vulgarique exterius vivendi modo perseverare, quam acquirere tam nobilem tamque insignem excellentiam Angelicæ perfectionis; foris apparere simplicem, & intus esse sanctum; perfectum interius evadere, & foris non videri.

[13] Obstupescit hodie Roma, gaudetque conversatam se cum homine tam sancto; dolens quod non cognoverit esse tam sanctum, [quæ eo mortuo per miracula innotuit:] quemadmodum nunc eum Deus operibus miraculosis declarat: & modo intelligens eum tunc revera sanctum fuisse, evidenti ratiocinio concludit, tanto majorem fuisse sanctitatem illius, quanto videbatur minus: summus enim perfectionis gradus est perfectionem abscondere; gloriosum esse, & vilem se ostendere: & ideo Judæis de Christo dixit Joannes, Medius vestrum stetit quem vos nescitis; & post ejus mortem confessus est Centurio, Vere filius Dei erat homo iste. Taliter conversando exercuit caritativum istud officium quærendi panem Fratribus, ut prodesset dupliciter; Fratribus quidem, humiliter & affectuose ipsis prospiciens, sibique in beneficium reputans quod iis posset servire; secularibus vero per exemplum virtutis, sancta monita & ferventes preces, [& libentissime laborē istum sustinet,] porrigendo panem vitæ & escam animabus eorum: utroque autem caritatis actu lucrabatur sibi ipsi regnum Dei, & panem qui manducatur in cælo: unde tantus extitit animarum fructus ab eo relatus, ut multos magnosque prædicatores in hoc superaverit. Cogebat eum multitudo Fratrum omni die egredi conventu, præterquam festis diebus, imo ut plurimum bis de die ad istum laborem procedebat: tam libenter tamen id faciebat, ut dicere soleret, Ego non sum Frater, sed maneo apud Fratres, & sum jumentum Fratrum; tantumque exultabat humili isto opere, ut si aliquando ex alia causa debebat ire per Urbem, nollet procedere absque mantica in humeris; credens neutiquam se decere ut veniret in conspectum hominum absque signo abjecti sui ministerii.

[14] Numquam de nimietate laboris querebatur, nec unquam videbatur fatigatus serviendo & laborando ad commodum alienum: [ex sola caritate;] nullam sensus cujusquam voluptatem, uti fieri solet, captabat egrediendo foras: sed mera caritas sanctaque obedientia eum illuc agebant: & ideo in tam periculoso officio servavit eum Deus ab omni discrimine & liberavit a malo. Non circuibat curiosus per plateas, cum nullo amicitiam familiaritatemque nectebat, quo sensus oblectaretur: sed quoquo versum iret, cuicumque suam exhiberet præsentiam, sola ad id stimulabatur dilectione Christiana qua complectebatur omnes, ut ex omnibus eliceret fructum salutis, & beneficium tam ipsis quam Fratribus. Ibi frequentior erat, unde majorem se fructum relaturum sperabat: ibi copiosius spargebat semen suorum sanctorum monitorum, ubi humum magis dispositam reperiebat; non tamen omittebat quin ubique jaceret. Devotio, qua ipsi afficiebantur multæ principales matronæ, [pia monita adhibere solitus,] dabat ei opportunitatem faciendi ipsis quandoque religiosam & humilem exhortationem, illasque stimulandi magis ad virtutem. Aliquando laudabat unam illarum, dicebatque aliis quod nondum Deo cor suum tradidissent sicut illa: cumque ejus verba procederent de fornace pectoris nocturna oratione accensi, calefaciebant audientes; & rudis ea proferendi modus pro condimento iisdem erat, ut melius saperent persuaderentque se vere ex Deo procedere.

[15] Argumento sint, quæ dixit in studio cujusdam Advocati, & bibliotheca D. Andreæ Martini neophyti, qui prædicabat Judæis. Cum enim per illius cameram circuiret, in qua erat magna copia librorum & simul imago Crucifixi, dixit Doctori, Vides? Domine Doctor, omnes isti libri sunt facti ad hunc intelligendum, Crucifixum demonstrans. Alteri vero similiter Crucifixum ostendens, inquit: Ista est vere lex Dei abbreviata. Tales autem sententiolæ, quas apte miscebat cum res ferret, signum erant interioris luminis & flammæ in ejus corde ardentis: [& devotas cantiunculas,] quod etiam demonstrabant cantiunculæ ille simplices, in oratione compositæ & a Spiritu sancto ipsi dictatæ, quas cuivis se requirenti recitabat cantabatve, quemadmodum fecit usque ad finem vitæ; secutus in hoc spiritum S. Francisci, qui & ipse cum ejusmodi cantionibus multa insignia opera & fructum mirabilem fecit. Erant cantiunculæ istæ breves quidem, sed plenæ spiritu, quemadmodum hæc; Jesu, Jesu, Jesu, accipe cor meum nec mihi reddas amplius. In nativitate Dominæ nostræ dicebat: Hodie in hac terra nata est una rosula, Maria virguncula, mater Dei. In Nativitate Domini canebat, Hodie natus est magnus ille Dominator, magnus Imperator, Jesus noster Dominator factus nunc est parvulus: Infans hodie est natum Verbum istud increatum, [aut Antiphonas ex Officio.] vide jacet fœno stratum, dulcis jam infantulus. Recitabat etiam quasdam Antiphonas aut versiculos ex divino Officio & singulariter hanc; Salvatorem seculorum, ipsum Regem Angelorum, sola Virgo lactabat ubere de cælo pleno: & ejusmodi devotiones docebat alios, itaque prudenter laudabat Deum, ædificabat proximum, seipsum humiliabat, factus velut simplex puerulus etiam in senecture. Quisquis enim dixisset, Eia, Fr. Felix, cantionem unam; ipse cum puerili simplicitate statim aliquam canebat, ac sæpissime illam sibi familiarissimam, Jesu, Jesu, Jesu, accipe cor meum nec mihi reddas amplius; tamquam verba, quæ procedebant de corde, interius assidue in Christum intento, uniceque cupiente se totum illi ac plene tradere; ita ut Christus ipsum semper haberet penes se, per attentionem perpetuam & ardentissimum amorem.

[16] Inveniens aliquando personas aut familias tribulatas, eas singulariter visitabat, [Igentibus multis succurrit,] eisque ultra consolatoria verba precesque porrigebat auxilium, quale suus status permittebat: quod si incideret in viduam aliquam pauperem, gravatam liberis & indigentem, vel similes personas calamitosas, portabat eis aliquid provisiunculæ, qua sustentarentur, cum sancta tamen obedientia, quæ omnia ejus opera condiebat. Concedebatur autem ei a Superioribus, quod alteri haud facile concessissent, ut daret eleëmosynas quasi ordinarias: tantam in eo confidentiam habebant Prælati, & talis erat voluntas Dei, ipsis inspirantis ut hanc ei licentiam darent: [sed non nisi cum licentia Superiorum.] id quod deinde etiam confirmatum fuit miraculis quibusdam, in simili caritatis actu patratis. Hoc autem est clarum testimonium quod nullo inordinato affectu aut propriæ voluntatis motu eo inducebatur, sed ex pura dilectionis veræ compassione, quæ fuit ejus singularis virtus, quæ tam acceptum Deo & hominibus fecit. Neque hic sistebat ejus caritas, quia etiam personis divitibus quandoque panem offerebat, dicens, Visne panem unum? & illæ ex devotione recipiebant; quidam vero qui ex respectu humano recusaverat, quando postea revelata fuit sanctitas caritativi Fratris, vehementer doluit.

CAPUT II.
De conversatione cum Fratribus, exemplari vita, & animi puritate.

[17] Vir Dei, ab eodem Deo in omni sua actione directus, quam erat jubente necessitate & caritate largus in conversatione cum secularibus, tam erat per religiosam cautelam parcus in conversatione cum Fratribus: quia si nulla causa urgens premebat, [Cum Fratribus discrete rarus,] manebat quam plurimum poterat ab iis sequestratus, neque umquam cum ipsis longa miscebat colloquia. Atque in hoc ita conjungebat simplicitati prudentiam, ut neque in occasionibus monstraret se Fratres declinare, neque per eorum conversationem sineret sibi subripi tempus, aut se ad inutilem sermonem pertrahi. Dicebat semper quoties occurrebat eis, Deo gratias. Si interrogabatur, [non nisi utilia loquitur:] consueta sibi simplicitate respondebat, statimque ad sua se recipiebat. Si causa erat ut subsisteret aliquantum, non nisi ædificativa verba proferebat: eratque tam circumspectus in omnibus, ut nemo inveniatur qui meminerit ab eo unquam verbum otiosum audivisse. Numquam dicebat aliquid in propriam laudem, sed semper se humiliabat contemnebatque. Si ab aliquo prædicatore aut viro docto invitabatur ad colloquium, proponebat ei quæstiones utiles atque devotioni suæ subservientes, præsertim circa Hymnos, Antiphonas & Versiculos divini Officii, quibus deinde juvabatur in suis orationibus & meditationibus. Vicissim exhortabatur eos ut prædicarent cum fervore, redarguebatque si curiosa sectabantur: rogabat etiam aliquando ut prædicarent, præsertim quando contingebat aliquem ex majoribus Romam venire per decursum anni. Apparebatque semper in eo vivum & actuale desiderium salutis alienæ, unde fiebat ut sermonis ejus omnis tam materia quam modus utilis plurimum esset.

[18] Non tamen se ingerebat in alicujus colloquium, & quantum poterat manebat solitarius, [& inter eos communis videri studet:] sed absque singularitate etiam in hoc ipso solitudinis studio; ita ut illud quidem nemini grave aut damnosum esset, ipsi vero privatim proficuum: sicuti illius quoque cum ipsis conversatio erat citra proprium ejus damnum, qui contra malignum armatus semper erat a dexteris & a sinistris. Atque hæc fuit illius peculiaris excellentia, quod duceret vitam vere sanctam in medio Fratrum & secularium; quodque eam apparentia vulgari & communi tam dextere obtegeret, ut licet haberent erga illum omnem devotionem possibilem, æstimantes eum bonum esse Religiosum; nemo tamen suspicabatur in eo tantam vitæ sublimitatem, quantam postea animadverterunt, & nunc confitentur omnes se agnoscere. Modus ejus agendi tam erat placidus, ut numquam visus sit irasci, quamvis ei non defuerint occasiones; quippe cui agendum esset cum quolibet hominum genere, & qui subinde verbis asperis modisque injuriosis provocabatur ad iram. Imo si erat offensus ab aliquo, huic se blandiorem monstrabat, semper intentus exercendæ in omni occasione virtuti, & tamen occultandæ.

[19] Porro sicut cum sancta & ingeniosa simplicitate corrigebat seculares, [vitia modeste reprehendit:] ita etiam Fratribus impendebat fraternam correptionem, quando opus erat, maxime in iis quæ salutem communem concernebant. Itaque cum discreto zelo perstringebat prædicatores curiosos & vanos, nec poterat tolerare Fratres, in quorum vestitu incessuque curiositas aut vanitas elucebat, potissimum si tales essent, qui aliis debebant servire pro norma & exemplo. Quare si aliquis præadicatorum ei ostendebatur morum minus exemplarium, utebatur illo dicto Fr. Ægidii, Bo, bo, bo: assai dico, e poco fo, id est, satis dico & parum facio. Tamen ut erat erga omnes humilis, ita Superiores tractabat cum omni reverentia, sed admiscebat innatam suam beneque regulatam rusticitatem. Amabat obedientiam, quemadmodum suo loco dicetur; tantumque eam zelabatur, ut satis habens vel solam intentionem Prælati nosse, eam continuo, quam optime poterat, [obedientiæ studet,] exequeretur. Itaque per illam regulabat totam vitam suam, ut per ejusdem observantiam exactam satisfaceret omnibus, se vero egregie exerceret in virtutibus aliis universis. Quamvis autem obedientia humanis, ad benevolentiam Prælatorum captandam aut dexteritatis laudem in exequendis mandatis, sed ex puro zelo satisfaciendi, Deo & Regulæ quemadmodum solenni voto in sua Professione pollicitus fuerat; nihilominus, rem dirigente Deo, carus Prælatis erat & subditis, omnesque actiones illius optimo ordine ac mensura procedebant; ac tota vita composita erat cum quiete, cum pace, cum sanctitate, & cum clarissimo religiosi exempli splendore.

[20] Non est autem mirum si actiones, quæ tunc videbantur communes, nunc declarentur a Deo & cognoscantur a mundo fuisse singulares, [& humilitatem exercet,] & in summo perfectionis gradu illustres: quippe ex virtute factæ, a vera & magna prudentia commensuratæ, & profectæ ex radice cordis pleni ardenti caritate. Ideoque non tollens, sed nutriens asperum ac rudem corticem rusticanæ conversationis suæ, æque ac varietatem odoratorum florum, frondium amœnarum & suavium fructuum; ornabat vitam suam exemplis, verbis, atque actionibus plane sanctis. Humilitæ tamen ipsius & reverentia erga Superiores non erat impedimento, quo minus, quando sic judicabat expedire, eosdem submisse pariter atque zelose corriperet: quia in eo tam bene componebantur virtutes omnes, ut una alteri non obesset; sed mutuo sese adjuvantes, invicem sibi fulcimento essent & ornamento; suaviterque & harmonice concordes, [præcipue in monendis Superioribus.] resonabant cæleste canticum laudis & honoris divini. Humilis ergo cum esset, operareturque humiliter, assurgebat ad actum generosæ caritatis, in corripiendis etiam Superioribus: sed hoc facturus, secreto accedebat illos, dicebatque subridens; Volo tibi correptionem unam facere. Hoc autem sicut ab eo fiebat simpliciter, ita simpliciter excipiebatur, tamquam a vera caritate profectum, quæ numquam otiosa est; fructificabatque in audientibus, & erant verba ejus tamquam folia cælestis arboris ad sanitatem gentium.

[21] Quod sibi a quæsturæ laboribus supererat temporis expendebat utilissime, & ut plurimum occupabat orationibus ac contemplationibus sanctis: [Vacuo tempore Cruculas ligneas facit:] momenta autem horarum minus aptarum exercitiis mentalibus in ecclesia obeundis, solicite colligens; cum aliud non habebat quod ageret, impendebat Cruculis ex simplici ligno fabricandis, quas elargiebatur devotis personis, ut passionis Dominicæ recordarentur: quod non parum profuit multis animabus, quæ etiam nunc cruculas istas valde caras habent. Atque hinc apparet, omne propositum & exercitium hujus sancti Religiosi eo tetendisse ut prodesser aliis, intelligens ad hoc se vocatum in statum religiosum ut serviret Fratribus & seculares ædificaret. Quemadmodum autem natura iis partibus aut speciebus majorem præbet vigorem, quæ destinantur operibus roboris valorisque majoris, sic etiam naturæ auctor Deus & gratiarum largitor, majorem virtutem iis qui nobilioribus actibus a sua providentia deputantur; [quarū virtus etiam miraculis probatur.] & quales eos vult esse in operando, tales facit divinitus adjuvando & antecedenter disponendo, [Col. 215D] dans eis gratiam operibus faciendis proportionatam. Cum ergo Majestas divina elegisset destinassetque Fr. Felicem ad opera fraternæ caritatis, dedit ei etiam spiritum & gratiosum instinctum ut ea excellenter exequeretur: cui obsequens & obediens, gloriose adimplevit divinam voluntatem, juvando proximos & sibi ipsi acquirendo inæstimabiles cæli thesauros, etiam per illas actiones, quæ minutulæ videbantur momentique exigui, qualis erat fabricatio dictarum crucularum, quas Deus non paucis miraculis postea dignatus est approbare. Unde possemus colligere quam accepta ipsi fuerint laboriosa opera sui caritativi officii, affectusque amoris, quibus studebat mundo & miseris secularibus ferre remedia & beneficia salutaria ipsorum animabus.

[22] Noluit porro Deus, auctor & fautor Reformationis Cappucinæ, ut qui nostris hisce temporibus ex seculo ad hanc Religionem transirent, [Ad exemplum vitæ perfectæ,] legentes audientesque austeritatem vitæ & perfectam observantiam primorum istorum Patrum, quibus usus est tamquam petris fundamentalibus hujus divini ædificii, dolore possent, quod modo non videant tantum rigorem: providit enim eis homines sanctos & perfectos Regulæ observatores, quos possent, si vellent ad perfectionem contendere, sancte imitari. Et ad commodiorem ædificationem novorum istorum servorum suorum, proponit eis exempla virorum talis perfectionis, quam possent assequi imitando; simul & demonstrat, vitam Christianam, cum interno affectu conjunctam, sufficere acquirendæ perfectioni. Patuit hoc evidenter in felici homine isto Fr. Felice: [simul & communis propositus,] quem ut sciretur Deus posuisse velut lucernam super candebrum, videndam ab omnibus; posuit eum Romæ in officio quæstoris: ubi si quisquam alius, videri & cognosci debuit præ aliis omnibus ipse. Quia neque Generales, neque Provinciales, neque Guardiani, neque Prædicatores aut Lectores, multoque minus alii Fratres, tam universim debebant esse spectaculum religioni & mundo, quam fuit simplex iste Fraterculus: quia illorum officum non permittebat, vel ut tam diu manerent uno in loco, vel ut tantum conversarentur cum omni genere hominum, sicut ipse debuit de jure facere, & reipsa fecit. Quod autem eum dederit Deus pro norma perfectæ observantiæ, declarat modus quo ille Regulam perfecte tenuit: qui cum esset conformis S. Francisco, non tamen difformis erat ab iis Fratribus quibuscum vivebat: factusque Regulæ custos exactus, in communi non recedebat ab aliis. Siquidem usus non est asperitatibus primorum Patrum, non minus tamen quam ipsi, aut melius quam ipsi Regulam observavit.

[23] Requirit hæc (sicut in ea habetur expressum) ut super omnia attendatur ad spiritum orationis, & desiderent Fratres habere spiritum Domini & suam sanctam operationem. Hoc ut faceret Fr. Felix, [nihil sibi ipsi indulget,] non requisivit loca solitaria, non obstitit ullatenus obedientiæ jubenti manere Romæ in officio tam actuoso: noverat se conversando cum hominibus jungere Deo. Desideravit spiritum Domini & sanctam ejus operationem, orando semper puro corde. Spiritus Domini operatione sua optime repurgavit animum ipsius ab omni inordinato affectu, uti testatur externa ejus vita. Etenim si aliquem sui ipsius amorem vel alterius rei mundanæ habuisset, non potuisset manens in medio mundo eidem non adhærescere. Si sibi complacuisset in amicitiis, favoribus, [inter medias relaxationis occasiones:] familiaritatibus aut honoribus, dedisset in tam frequenti occasione pabulum aliquod desideriis inordinatis, quæ nutrita ad mensam tam opiparam quam est libertas eundi per totam urbem Romanam, vehementer crevissent; crescentia autem produxissent suos consuetos effectus, qui necessario agniti fuissent a mundo & a Religione; agniti vero fecissent ipsum inde amoveri. Aurum quod minuitur in igne, necdum plene purgatum est, sed adhuc aliquid mixturæ continet; cum autem non minuitur amplius, tunc purum perfectumque censetur. Quandoquidem ergo bonus hic religiosus in igne conversationis mundanæ nullam fecit jacturam, constat quia perfectus erat, planeque depuratus, atque a spiritu Domini per ejus operationem sanctificatus interius.

[24] Grande non est collectum in cella vivere composite, neque prorumpere in actus moresque inordinatos; quia interni affectus, quantumvis dissoluti, deficiente occasione se foris non produnt: sed vivere cum Jobo inter medios peccatores, cum Ezechiele in medio scorpionum, cum Jeremia intra Jerusalem Deo rebellem, eorumque fæce non inquinari, nec infarinari pollenta, hominis vere sancti est. Vas quod simul cum aqua munda in fundo habet immunditias & sordes, [quod magnam cordis puritatem indicat,] si non moveatur, solum liquorem limpidum superne videndum præbet, subtus absconditum tenens quod impurum est: sed concussum, turbatur totum. Verum quando nulla fæx subest, sed solum aqua pura ac clara continetur in vase; quantumcumque concusseris, nul turbidum apparebit, sed clara ac limpida manebunt omnia. Hoc ergo indicium est, quod quis totus purus sit, habeatque animum intus purgatum fundumque intimum sanctificatum. Idemque argumentum est nobis de vera sanctitate Fr. Felicis perfectaque observantia Regulæ, quod in maxima concussione, quæ posset alicui Religioso ratione officii obvenire, continuaque commotione, semper & ubique præ se tulerit eumdem candorem, religiositatem actionum, puritatem verborum, exemplaritatem conversationis, ardorem caritatis, decorem castitatis, studium obedientiæ, paupertatem altissimam, prudentissimam cautelam. Sancta operatio Spiritus Domini qui eum purgaverat interius, exterius quoque monstrabat immaculatum, & omni ex parte suæ professionis observantem. Quod si vel minimum adhæsisset ulli rei creatæ, non potuisset hoc latere oculos Fratrum, qui solent ad ejusmodi næcos intuendos aperti esse & perspicaces. Non enim sicut seculares, qui non habentes a tergo observatorem, imperfectum suum exiguo quolibet bonitatis velamine possunt operire; sic etiam ipse potuisset celare passiones suas, præterquam quod hæ, sicut dixi, nutritæ necessario crescere paulatim debent, seque videndas præbere.

[25] Erat igitur Felix, in eo quod ad substantiam pertinet, & pluris refert quam aliud quidvis, perfectus observator Seraphicæ Regulæ: [persectumque observatorem Regulæ,] & hoc solum sufficere poterat ad eum Sanctum declarandum. Observare enim perfecte tam sanctam Regulam, aliud non est, quam vere Sanctum esse. Ideo autem tam multi Fratres, qui vivunt in communi observantia non sunt Sancti, quia exterior illa observantia non procedit a corde perpurgato, neque ea uti norunt tamquam instrumento ad illud purificandum: sed quasi tracti a communi ordine Religionis, & a modo stricto vivendi intra terminos regularium præceptorum, inconsiderate auferuntur cum exiguo desiderio perfectionis, modicaque attentione ut omni hora evadant acceptiores Deo: unde fit ut eorum animus semper maneat obnoxius passionibus impuris, & mille inordinatis affectibus inquinentur. Hæc autem res duo mala secum portat, unum quod etiam exterius sint imperfecti, quia non potest contaminata radix non germinare vitiosos inquinatosque effectus; & modicum illud boni quod faciunt, quia procedit ex corde immundo & frigido, non est magni valoris apud Deum. Etenim peccata venialia retardant gratiam, & magno ei sunt impedimento ne crescat: atque ita remanent istiusmodi qui sunt, in certa quadam profunditate exigui spiritus; neque unquam tam intra quam extra perveniunt ad plenum candorem sanctitatis: sed cadendo in culpas veniales, easque confitendo, ac rursus semper in ipsas recidendo, præter alias quas impurus eorum oculos non cognoscit nec confitetur, consumunt vitam suam, purgationem sui reservantes expiatorio igni, quos flamma sancta ardentis spiritus non repurgavit in hac vita.

[26] Verum Fr. Felix, qui jam inde a principio adhuc manens in seculo habuit animi puritatem, [cum simplici rustitate,] mediante sua rurali simplicitate & fuga diligenti occasionum; receptus ad Religionem, attendit semper sibi, auxitque puritatem illam, & candidiorem effecit. Sancta autem rusticitas, quam semper conservavit, duo commoda ei attulit, videlicet, facultatem fugiendi pericula occasionesque relaxationis, & abscondendi intra se verum spiritū perfectionis. Quia communiter credebatur vita illa abstracta, non minus ab agresti ingenio, quam a sanctitate procedere: & quod in alio æstimatum fuisset magnæ virtutis signum, in eo vix amplius apparebat quam naturale. Ast Deus tandem, ut a nobis assumeretur in exemplum, miraculis demonstravit, quod hæc ejus vitæ ratio, non a natura, sed a gratia esset: quod etiam absque miraculis intelligere posset is, [sub qua eximia ejus Sanctitas latuit.] qui omnes vitæ ab eo ductæ partes inter se componeret. Inveniens enim illum in omni actione sua semper bonum & absque defectu, sicut inventus fuit; necessario concludet, non naturam, sed gratiam ducem ei fuisse. Sane si non habuisset Felix spiritum Domini, & animum semper in eodem cum puritate cordis adorando occupatum; non potuisset in omni casu tam præsens sibi semper extitisse, tam reservatus, tam immaculatus: nulla enim occasio unquam eum protraxit, sive ad verba otiosa, sive ad signum aliquod indignationis gestumque indecentem, sive ad evagationem oculorum, sive ad motum voluntatis propriæ, sive a jacturam temporis, sive ad obsequium sensuum, seu denique ad ullum actum reprehensibilem. Sanctus igitur fuit perfectusque observator Regulæ, & dignus quem imitetur quisquis illum observare desiderat, quemque Christiani omnes sequi pro modulo suo conentur.

CAPUT III.
De oratione B. Felicis.

[27] Quæ de operibus ejus exterioribus succincte dicta sunt, tamquam certis indiciis sanctæ interius dispositionis, deberent hoc loco diffuse explicari: [Iuxta Regulam valde deditus orationi,] sed parum admodum dici potest, quia suam ipse virtutem caute occultabat, cooperiendo eam, sicut præmisimus, rusticitatis specie quadam. Verum tamen ex paucis illis, quæ volente Deo in alienam venerunt notitiam, de eo quod secretum remansit fieri aliqua conjectura potest. Incipio autem ab oratione, ut operatione maxime interna & maxime propria spiritus Domini, expressa a Regula sic dicente, Ante omnia debent desiderare ut habeant spiritum Domini, & sanctam ejus in se operationem semper petere in corde puro. Hæc est virtus quam Sancti, omnis conditionis & status, plurimum exercuerunt; & cum in aliis virtutibus fuerint satis differentes, uno hanc, isto alteram affectuosius amplectente; in oratione tamen omnes fuerunt similes, habentes eam sibi familiarem, & frequentissime se in ea exercentes, veluti in qua posuerint omne suum studium. In hoc tamen sancto Religioso singularis fuit hæc virtus, quia ab initio sui in Religionem ingressus habuit gratiam orandi: testaturque Frater, ejus in Novitiatu Magister, etiamnum superstes, quod circa orationem tam solicitus erat, [jam inde a Novitiatu,] ut numquam illam quacumque ex causa, dimittere voluisset si potuisset; in eaque perseverando & proficiendo ad illum pervenerat gradum, ut idem Magister profiteatur, quod ex quo eum cognovit, tantum fuerit orando occupatus, quod videretur semper esse in actuali oratione.

[28] Neque occupationes officii sui, quæ non permittebant ut præsens semper interesset duabus horis mentalis orationis, quas alii Fratres quotidie explent, ab illa mentē ejus sic distraxerunt, ut quando facienda erat, haberet cor divisum, vel a speciebus rerū per diem tractatarum obumbratum: sed tamquam mercator prudens, qui ex omni casu novit captare lucrum, etiam ex ipsa conversatione mundana sumebat occasionem materiamque orandi. [incitamenta ad illam ex visis per diem sumit,] Ærumnæ & necessitates miseri mundi, quas oculis apertis intuebatur, implebant illum compassione; ut post modicum illud subsidium (quod ferre poterat afflictis, eos consolando, inducendoque alios ad aliquid eleemosynæ largiendum, cum aliter eos juvare non posset) misericordiæ divinæ cum instantissimis precibus & copiosissimis lacrymis illos commendaret, supplicando pro miseris peccatoribus, tribulatis & necessitatem patientibus: quodque alius faceret ad excitandum affectum suum, hoc ipse faciebat externo oculo circumeundo per Urbem. Quia animo purificato conversans inter proximum, quidquid videbat vel audiebat cum affectu caritatis recipiebat, recondebatque in suo pectore; eoque utebatur veluti ligno, ad accendendum in se vivum calentemq; ignem divini amoris, fraternæ dilectionis, & servidæ orationis. Oculos autem semper habens ad divina apertos, sentiebat eorumdem reciprocum respectum; ita ut quidquid conspiciebat foris, traheret ipsum ad Deum. Ex omnibus vero simul formabat perpetuam quamdam orationem, [assuescit a creaturis in Deum assurgere,] sublevatus in Deum a rebus externis, & ab his ad compassionem motus, & ad sancte eas respiciendum in Deo; rursumque ab eisdem remissus ad Deum orandum, contemplandumque, ac gratias ipsi agendum. Hoc autem faciebat in ipso discursu & exercitio quæsturæ, refrigerans in Deo accensum desiderium suum, quo tenebatur ut mentem in ipsum libere elevaret, absque remora vel interruptione externorum objectorum. Cui suo ferventi desiderio utcumque faciebat satis, domum regressus, intrando in ecclesiam sive cellam; ubi idem desiderium, adjutum a solitudine, sanctis cogitationibus nutritum, erumpebat in claram ac lucidam flammam coram Domino.

[29] Atque hæc erat ratio ob quam tam diligenter, Secundum sapientis monitum, observaret tempus, declinans a malo & omni defectu boni; [præsertim nocte,] ut vere id, quod Salvator ait, semper & sine intermissione faciendum, observaret ipse; semper orando ad Deum cum corde puro. Quia autem nox, propter obscuritatem & solitudinem, tempus est aptum orationi; ad eamque invitat devotos, tollendo impedimenta externa, quemadmodum suo exemplo comprobavit Dominus, aliique Sancti ac potissimum S. Franciscus; ille ipsam totam solide dicabat orationi. Etenim cum accepisset a Deo gratiam necessitati corporis satisfaciendi brevissimo somno, [quam totā fere orationi impendit,] vesperi ad Ave-Maria inveniebatur in cella sua choro proxima: ubi dormiens illud modicum quod natura extremum requirebat, interim dum erant aliqui Fratres in ecclesia, uti tunc sunt ordinarie; ipse sub horam noctis secundam surgebat, quando jam Fratres omnes recesserant, & maximam mundi frequentiam in eremum a mundo remotissimam commutans, relaxabat in Deum suum illud cor ardens, solutum omni terreno vinculo. Solebat vero ante omnia facere disciplinam, sive in cella, sive in ecclesia, sive etiam in cœmeterio subtus chorum; excitans hoc modo corpus & spiritum, & provocans divinam misericordiam ad majorem gratiam orandi præstandam; purgansque eo modo carnem ac deinde animam, ut nihil impediret quo minus coram oculis Dei se præsentare posset.

[30] Ut autem ad nostram ædificationem sciremus, quem modum teneret in facienda disciplina, & quanto cum spiritu id ageret; [exorsus ab acri flagellatione.] observatus a quodam Fratre & ab eo distincte auditus cum ad cœmeterium descendisset; prorupit in magnum clamorem suspirans, & plangere vehementer cœpit: deinde aliquantulum moratus, loqui cum defunctis in hæc verba cœpit, Fratres mei, partem vestram vos egistis, mea nunc mihi agenda est. Sub hæc incipiens Miserere, fortiter se disciplinabat: finitoque versu cessabat quidem a verbis lingua, sed non flagellum a verberibus, quæ persequebatur percutiens & suspirans. Deinde resumens Psalmum, pronuntiabat versum alterum; rursumque interrumpens verba, non flagra nec suspiria, perficiebat disciplinam, vocali simul & mentali oratione; nobisque monstrabat, quod tam ordinaria Religionis exercitia quam propria sua ac voluntaria tanto animabat spiritu, ut opera quæ aliis sunt ferrea vel ænea, ipsi essent mere argentea aureaque. Proinde mirari nemo debet, cum dicimus, quod in sua communi vita fuerit singularissimus; & cum iisdem quæ alii faciunt operibus, ipse effecerit quod non faciunt alii, ut tantus Dei amicus evaderet.

[31] Excitatus, purgatus, inflammatus, & præparatus per disciplinam, [Tempore Matutini paulum dormit,] accingebatur ad divinum orationis exercitium, quæ fuit vena unde effodit thesaurum suæ excellentis sanctitatis; in eaque perseverabat, manens in ecclesia usque ad horam Matutini: ad quod dans ipse signum levabat eo labore Sacristanum, curaque attendendi ad horam; quia ipse infallibiler pulsabat, & precise ad horam quintam. Hoc facto redibat ad cellam suam, & iterum corpori suo brevem somnum indulgebat, quasi licere sibi existimans tantillo tempore recedere a Domino suo adorando, quem tot Fratribus associatum relinquebat, cum eo intenderet ut solum numquam relinqueret. Finito Matutino iterum ejus se sistebat præsentiæ in ecclesia, orationem protrahens usque ad auroram, ad quam ipse similiter signum campana dabat, absque cura Sacristæ; hoc insuper obsequii conventui exhibens, ut fungeretur vice nocturni Æditui, in pulsando ad Officium & mane ad Ave Maria. [reditq; ad Missam primam audiendam:] Tunc ministrabat primæ quæ ad auroram semper dicitur Missæ, communicabatque sub ea cum magna devotione & lacrymis. In hoc occupabatur usque dum adesset hora egrediendi ad quæsturam, ad quam ferebatur a sancto quem noctu conceperat fervore, per plateas atque per domos evibrans scintillas istius beati ignis, qui suo ardebat in pectore, verbis sanctis actionibusque e tali flamma procedentibus.

[32] Certum est quod multo magis vacabat mentali quam vocali orationi, [orationi mentali magis quā vocali addictus,] & ideo orans raro habebat corollam precatoriam præ manibus: quidam vero ejus socius dicentem audivit quod numquam fere Coronam Deiparæ posset absolvere: idque quia igniarium ejus erat tam bonū, ut ad paucos talis orationis ictus accenderetur in eo ignis internus, & cum viva flamma ascenderet ad Deū spiritu & mente adorandū. Ideoq; prædictum sociū aliquando reprehendit de tanto numero vocalium orationum, Tu dicis, inquiens, multa Beli, beli: quia maluisset illum videre magis addictum orationi mentali. Dicebat quidem orationum Dominicarum numerum, quem pro Officio ecclesiastico Clericis præscripto, Laicis imponit Regula, quia præceptum sic erat: sed dicebat tanta cum attentione & devotione, [hanc tamen pientissime peragit,] ut appareret etiam in his mentem magis occupari quam linguam. Dicturus autem Matutinum incipiebat ab illis versibus, a quibus Officium suum Clerici ordiuntur, Domine labia mea aperies, &c. Deinde subjungebat sua Pater-noster, tam lente tamque affectuose, ut singulas voces videretur meditari. Fundabat etiam sæpe mentalem suam orationem in aliqua vocali, incipiens a quadam Antiphona seu Euangelio pro tempore currente, & aliis prout spiritus suggerebat: ideoque memoriter didicerat Antiphonas: & quamvis simplex atque idiota, nec posset domi interesse Vesperis propter occupationes quæsturæ; [Antiphonas totius anni edoctus.] nihilominus sciebat fere omnes Antiphonas currentes, etiam difficiliores per Adventum & alia anni tempora. Ex his capiebat mirabilem fructum, habens eas pro fundamento & fonte suæ benedictæ orationis: gustabat enim eas, regustabatque. Unde quadam vice cum ab uno ex Fratribus doceri petiisset eam quæ dicitur in festo Sanctorum omnium, Vidi turbam magnam &c, cum Frater venisset ad hæc verba, Et omnes Angeli stabant in circuitu throni; bonus Fr. Felix grande misit suspirium, & faciem versus cælum attollens brachiaque extendens, prorupit in vocem stuporis dicens, O, o, o.

[33] Sed qualis fuerit ejus mentalis oratio sciri nequit. Cum enim Sancti eam soleant habere quam secretissimam; [Oraturus curat solus esse,] ipse etiam curabat studiose ut in ea lateret. Reliquum igitur solum est nobis, ut ex illis paucis rebus, quæ Fratrum aliqui in ipso notarunt, faciamus conjecturam de iis, quæ dum erat solitarius, cum Deo Angelisque agebat. Magna certe diligentia qua utebatur ut inter orandum a nemine conspiceretur, argumento est quod ejus oratio minime communis fuerit, sed modo perquam eximio transigeretur, cujus conscium volebat habere neminem. Primum tamen quod faciebat ecclesiam ingrediens, erat aptare lampadem, ut plus solito luminis daret. Deinde accenso funali cereolo scrutari circum ecclesiam, num quisquam Fratrum ibi esset. Tum vero in media ecclesia consistens ordiebatur a recitatione cujusdam Lectionis, Antiphonæ, aut rei alterius ex Officio ecclesiastico. Ita die quadam, cum in ecclesia esset Frater ab eo non observatus, primum cecinit totum Euangelium de Diva, Loquente Jesu ad turbas, incipiendo, Sequentia sancti Euangelii secundum Lucam. Deinde moram faciens ad contemplandum, interruptus fuit ab illo Fratre, qui corpus nonnihil commovens audiri se fecerat, unde dixit; Quis adest? Cum autem nihil responderet Frater, ipse forsitan se deceptum existimans, cœpit cantare aliud Euangelium, Ecce ascendimus Hierosolymam, usque ad finem: sed eo inchoato, ut antea strepitum fecit Frater, & ille interrogavit iterum, Ecquis adest? Tum videns Frater quod ipsum impediebat, respondit. Ego sum, & abiit.

[34] Alius quidam Frater similiter cupidus sciendi quid Fr. Felix inter orandum ageret noctu, in unum sacellorum se abdidit, [clam tamen observatur ejus modus orandi,] tam caute, ut quamvis ille circuiret cum candela per ecclesiam, & numquis adesset interrogaret, invenire tamen eum non posset; ita disponente Deo, ut aliquatenus in lucem venirent quæ ipse in tenebris faciebat. Constituit se ergo Fr. Felix in media ecclesia expansis brachiis, & alta voce cœpit dicere: Domine, commendo tibi hunc populum, commendo tibi hos benefactores. Misericordia. Quibus dictis prorupit in amarum planctum per horæ quadrantem circiter: deinde conquievit stetitque erectus in pedes ad duas tresve horas, absque ullo prorsus motu. Hinc aliquatenus cognosci potest, quam suavem harmoniam ad aures divinas dirigeret, in tanta varietate actionum, [cum Deo commendaret benefactores,] de die circumiens & quasi perlustrans mundi necessitates, quas noctu Deo representans, misericordiam postulabat pro peccatoribus & tribulatis. Neque se mutuo impediebant nocturnæ diurnæque operationes, licet adeo differentes; sed potius juvabant invicem excitabantque. Oratio faciebat ut circumiens non inquinaretur a mundo; circuitio pariebat in eo affectus compassionis, quibus impulsus recurreret ad Deum, misericordiam postulaturus.

[35] Alia similiter vice observatus fuit, quod pronuntiatis tribus quatuorve verbis alicujus Antiphonæ aut Versiculi ex Officio, [Latinos ex Euangelio textus pronuntiaret,] conticescebat remanebatque velut mortuus, raptus in spiritu: postea in se reversus prosequebatur per similia intervalla. Pronuntiabat autem verba ista cum multo affectu, quamvis ea valde ruditer exprimeret, quandoque ex parte Latine & ex parte vulgariter, v. g. Desiderio desideravi Pascha mangiare vobiscum: post quæ verba consuetam sibi pausam interponens, cum voce admirationis plena subjungebat, Quemcumque osculatus fuero ipsum tenete, ostendens signa doloris contra eos qui tradiderant Christum. Quia autem Spiritus sanctus varie operatur in orationibus Sanctorum, dando eis modo unam gratiam, modo alteram; aliquando implebat suum hunc servum tali ebrietate divini amoris, ut eum capere & continere non valeret, quin foras per aliqua signa erumperet. [& cantans spiritu jubilaret.] Unde supra scabellum in ecclesia genuflexus, manibus pedibusque faciebat strepitum, quasi cymbalum pulsans; & delicata voce instar Angeli cantans, alta voce, U, u, u. O Domine! o Domine! Deinde plangebat effuse; ac paulo post ingrediebatur in magnam lætitiam & jubilum mentis, incipiens Dei laudes cantare: atque hoc fere quotidie ei eveniebat. Auditus est etiam aliquando alloqui sanctum Patrem Franciscum; & brachiis apertis velut præsentem amplexans dicere: Francisce, Francisce, habeto commendatum tibi pauperculum Fr. Felicem.

[36] In ejus contemplatione hæc erant præcipua ejus & maxime familiaria exercitia duo. Passio Christi & Beata Virgo; solebatque dicere: Ego studeo sex litteris, quinque rubris & uni albæ: [Præcipue afficieitur meditandæ passioni Christi,] seque explicans addebat: Quinque rubræ sunt plagæ D. N. Jesu Christi, Deipara est littera alba. Si autem aliquando interrogaretur an legere nosset, respondebat, Ego non novi nisi quinque rubras litteras & unam albam. Porro quam facile ipsi fuerit imprimere sibi beatam memoriam sacratissimæ Passionis Jesu Christi, declaratum fuit jam inde ab initio conversionis, quando ostenso sibi per Guardianum Crucifixo, totus resolutus est in lacrymas: quod pariter indicium fuit, quomodo in tali meditatione sese exercitaturus esset, quantumque in ea profecturus. Ut autem per signa gestusque exteriores juvaretur ad magis vivam apprehensionem Crucis formandam, sæpe ad imitationem sancti Par tris Francisci orabat extensis in crucem brachiis, simulque per exiguum istum laborem participabat passioni crucis.

[37] Circa mysteria beatæ Virginis multum assiduus deprehensus est, valdeque eis affectus. [& partui B. Virginis] In Adventu autem potissimum occupabatur circa Nativitatem Domini nostri, quem magna cum teneritudine nominabat Infantulum Betleemiticum. Quando autem, præsertim diebus istis, videbat aliquam mulierem gravidam, ipse purgatissimo illo animo suo & pleno teneri erga Virginem amoris, sibi reducebat in memoriam tempus, quo filium Dei in utero illa tulit: ab externo illo signo assurgens ad internam recordationem, puram omnino ac sanctam. Solebat etiam blandiri infantulis, iisque videndis multum delectabatur, quia in illis contemplabatur suum infantulum Bethleemiticum: & ideo pueri libenter eum sequebantur. Quia autem ex abundantia cordis os loquitur, [de quo etiā moriens loquitur.] sæpe auditus fuit in ecclesia canens, Verbum caro factum est, & alia similia verba; itemque dicere, Laudetur Deus. Proximus autem morti, una ante ipsam hora, quibusdam Fratribus circumstantibus recitabat mysterium Nativitatis Domini nostri, narrans quid tunc fecerit beata Virgo: & postea cœpit recitare Euangelium, Missus est Angelus Gabriel, inter hæc dicenda tam abstractus, ut vix attenderet ad Fratres præsentes & verba eorum; de eo enim quo plenus erat loquebatur, tractabat, & cogitabat. Ostendit igitur se in oratione esse perfectum observatorem Regulæ, cujus scopus est mentem nostram cum Deo conjunctam servare per istud sanctum exercitium, cum puritate animi & amoroso gustu devotionis. Per hanc autem virtutem produxit in se alias, eisque vitam & perfectionem contulit, per quam se Deo acceptissimum fecit, sibique magnum acquisivit perfectionis thesaurum.

CAPUT IV.
De frequenti usu Sacramentorum, spiritu Prophetiæ, & caritate B. Felicis erga proximum.

[38] Sancta hæc & affectuosa unio, qua per orationem conjungebatur Felix Domino suo, faciebat ut per sanctissima Sacramenta eidem se conjungeret arctius: [Fere quotidie communicans,] unde accensum in eo desiderium fuit, quam sæpissime poterat communicandi. Non tenentur quidem Fratres ad hoc ex præcepto Religionis nisi semel unaquaque hebdomade: ipse tamen primis annis consueverat ter aut quater omni septimana communicare; & quindecim annis ante suam benedictam mortem, omni mane sumpsit sacram Eucharistiam sub prima Missa, cui serviebat cum multa devotione ac lacrymis. Et ipse quidem has occultare conabatur, ut non notarentur a Fratribus præsentibus, sed non poterat semper. Quandoque audiens dulcissima Christi verba in Euangelio, tanta compunctione configebatur, ut non posset absque planctu respondere, Laus tibi Christe, [nequit verba solita pronuntiare,] quamvis id conaretur simulata tussi celare. Nec mirum quod qui tota nocte fuerat locutus cum Deo, audiens ipsum clare loquentem postea in Euangelio & sacro Missæ mysterio, totis commoveretur visceribus; & quod nocturno isto exercitio purgatus, illuminatus, atque emollitus, post tam perfectam dispositionem, recipiebat in anima sua formam tam copiosæ gratiæ.

[39] Cum tali præparatione, quæ conjectura attingi facilius potest quam intellectu comprehendi, in illa prima Missa recipiebat sacratissimum Corpus Jesu Christi: idque tam devote tantaque cum animi teneritudine, ut erum pentibus foras lacrymis, & interiori sensu in corde æstuante, præpeditus occupatione diviniore, quandoque nequiret recitare Confiteor, ac nequidem verbotenus pronuntiare Domine non sum dignus. Itaque famosum quemdam prædicatorem consilii causa interrogavit, essetne necessarium ista verba ore proferre. Qui cum respondisset, [præ affluentia devotionis internæ.] Sacerdoti quidem celebranti ea verba esse pronuntianda, non item communicaturo; confortatus eo consilio, non amplius scrupulo sibi ducebat ea omittere, quando interius sic occupabatur & premebatur. Cumque interiores istos impulsus non posset semper occultare, visus aliquando est a Fratribus, ipsum observantibus, motu & strepitu eos exterius indicare. Judicabat quod Fratres, quia sunt a mundo separati, deberent ad sacram Communionem accedere quam frequentissime: dicens, pudendum esse Fratri, si non omni mane paratus esset ad communicandum. Hic cibus virum istum sanctum nutriebar, atque ad omnes labores faciebat tam alacrem: his armis tam bene muniebatur, ut ambulans per mediam umbram mortis in hoc tenebroso mundo, non timeret mala, sed omnibus resisteret, imo ex eis bona eliceret, habens secum omne bonum, quo etiam malum convertitur in bonum.

[40] Radii, quos vibrabat extrorsum, demonstrarunt, quantum esset internum lumen, quo illuminabatur a Deo, inter divina illa orationis & communionis exercitia: etenim ex effectibus innotuit, prophetico spiritu donatum Felicem fuisse. [Prophetico spiritu donatus,] Habuit ille quidem ejusmodi dona penes se quam potuit occultissima: sed incidentes occasiones faciebant quandoque, ut ea nil minus cogitans manifestaret. Loquebatur aliquando cum eo Mag. Raimundus Bergomas in conventu de exercitu Christiano contra Turcas misso, dicebatque, [Christianorum victoriam absens enuntiat,] Utinam bonum aliquod nuntium de exercitu audiremus! Et subito respondit Fr. Felix, Ne dubites, habemus bona nuntia, bona nuntia, imo optima. Sequente autem nocte advenit nuntium de victoria, quale Dei servus prius in oratione acceperat; veluti qui in hac sancta communique totius Christianitatis expeditione suam habebat partem, impensis in eam ferventibus orationibus, sub quibus eum voluit consolari Deus manifestando felicem successum. Et simili modo ob alias causas appellans Deum, docebatur de eo quod erat futurum.

[41] Cum ageretur de faciendo monasterio monacharum Cappucinarum, multæque & insuperabiles, [fundationē Capucinarum successuram,] ut videbatur, objicerentur difficultates; D. Valerius a Valle, tunc Guardianus Societatis Crucifixi, qui rem peragendam susceperat, multum afflictabatur; itaque afflictus obviam factus est Fr. Felici ad S. Marcum. Quo viso vir sanctus ei dixit; Multum affligeris, Valeri: verumtamen prosequere, quod incepisti opus bonum est, & Deo placitum, ideoque ad effectum deducetur. Reipsa autem patuit verborum veritas: & intra paucos dies, submotis difficultatibus omnibus, datum est initium fabricæ, quæ deinde perfecta fuit. Ægrotabat D. Joannes Georgius Cæsarinus, [ægrum moriturum,] eumque visitatum iverat Fr. Felix: qui inveniens D. Helenam ejus uxorem, præ timore adventuræ viro mortis valde afflictam, dixit: Domina, oportet ut animam tuam componas ad pacem, quia D. Joannes Georgius ab hoc morbo non convalescet. Itaque accidit, & intra paucos dies infirmus obiit. [internam afflictionem levandam,] Circumeunti causa quærendi panis, mulier quædam, interius afflictissima, eleemosynam dedit, nec verbum addidit. Ipse vero afflictionem ejus in spiritu cognoscens, dixit, Quomodo habes? Ait illa, Afflicta sum valde. Vade, inquit Felix, ne dubita, sed Dominæ nostræ Coronam unam recita, teque senties relevatam: & ita contigit. Fr. Patricius Mediolanensis Cappucinus, cum adhuc secularis esset, velletque fieri Cappucinus, venit Romam ad Conventum, & Fr. Felici manifestavit desiderium suum. Dixit autem ei Fr. Felix, Cappucinum futurum, sed Fratres, quando esset proximus faciendæ Professioni, [eventura cuidam Novitio,] deliberaturos de eo dimittendo: futurum tamen ut, cum magna licet difficultate, Professionem faceret, deinde multas tribulationes pateretur; quas ei sigillatim enuntiabat, & quæ omnes eidem advenerunt.

[42] Provincialis Romanæ Provinciæ, Fr. Sanctus Romanus, animadvertens quod Fr. Felix ipsum fugiebat, admirabatur metuebatque ne hoc esset propter aliquod suum peccatum. [arcanam solicitudinem,] Ergo cum vespere quodam existeret in cella, magnoque angeretur desiderio sciendi id quod erat; ecce tibi Fr. Felicem, divinitus edoctum id quod nullus homo dixisse potuerat. Veniens autem in cellam Provincialis atque subridens, obtulit ei mustaciolos panes duos sibi donatos. Quæ cum esset res prorsus insueta, per conjecturam, imo internum spiritus magisterium didicit Provincialis, Fr.Felicem ideo hoc fecisse, [occulte scripta de se,] ut ejusmodi cogitationem ex animo illius auferret. Frater quidam Sacerdos volebat Neapolim mittere cruculas quasdam a Fr, Felice confectas, & ei cui ipsas missurus erat personæ in epistola scripserat, factas esse manu cujusdam sancti viri ex Ordine Cappucinorum, ac proinde eas in veneratione haberet. Scripta autem epistola atque signata, accessit Fr. Felicem ut ipsas cruculas ab eo acciperet. Ille vero, vultu subirato dixit, Non te pudet, Sacerdos cum sis, mendacia scribere? quid scripsisti? [& post mortem suā eventura.] Nemini monstraverat epistolam Frater, nec de ea locutus cuiquam fuerat: cognovit ergo admirabundus per revelationem innotuisse Felici quidquid scripserat. Prævidit etiam mortem suam, & frequentem post eam concursum ad corpus futurum; quantaque in devotione habenda esset vestis sua, quemadmodum in loco dicetur. Atque ex his apparet claritas internorum radiorum, qui hujus Sancti spiritum divinitus collustrabant, quamvis eos ipse conaretur occultare.

[43] Plenus autem Deo & gratia ejus, mirum non erat, [Caritate erga proximum fervens,] si ardebat fraterna caritate erga proximos, eorum bonum desiderando & procurando quantum poterat. Qua enim mensura incendebatur in eo Dei amor per nocturna exercitia matutinamque Communionem, eadem erga Fratres inflammabatur pura & Christiana caritas. Eademque dilectio, qua ferebatur in Deum & transformabatur per amorosam ac nobilem unionem, ipsum ferebat in proximum, ut omnes haberet pro fratribus eosque amaret sicut seipsum, non solum lingua & verbo, sed opere & veritate. Atque hæc est virtus quæ citra dubium sanctitatem ejus ad culmen perfectionis evexit: quæ si erat fructus contemplationis, semen nihilominus erat ejusdem, Deo sic disponente res hujus mundi, ut fructus contineant semen plantarum novarum ad perpetuandam speciem. Orans accendebatur caritate erga homines, & hos amando excitabat in se flammas ardentium orationum ad Deum pro eorum salute. Neque sola oratione, sed aliis etiam duobus modis ipsus juvabat, exemplo scilicet & obsequio; adeo ut orando, operando, & serviendo totus impenderetur beneficio proximi.

[44] Orando, sicut diximus, juvabat eum: cum enim vidisset per totum diem tantas ejus quoad corpus & animam necessitates, tot pericula, tot labores, quos omnes illuminato mentis oculo per noctis tenebras circumspiciebat; [eos juvas orando,] offerebat eos Deo, plenus compassione, & poscebat ab eo misericordiam. Eleemosynæ & commendationes, magna cum fide & caritate factæ a benefactoribus, constringebant eum ut pro ipsis oraret: itaque hinc motus compassione, ut erat misericors; inde obligatione stimulatus, ut erat solicitus quamcumque obligationem implendi, ferventissimo cum affectu commendabat eos divinæ pietati; unde etiam, uti dictum est, aliquando incipiebat orationem ab his verbis, Domine, commendo tibi hunc populum, commendo tibi istos benefactores; misericordia: [præsertim pro benefactoribus,] & lacrimis rigans orationem, crescere eam faciebat, tantumque ascendere, donec pertingeret usque ad Deum, ubi totus immersus extra seipsum raptus manebat. Quemadmodum autem erat mediator inter mundum & Religionem, isti referendo necessitates hujus, & huic illius eleemosynas: ita mediator erat inter Deum & homines, horum necessitates illi offerendo, & ab eo gratiam ipsis referendo: atque has duas meditationes conjungens, cogitabat eleëmosynas Fratribus datas, datas esse Deo: ideoque Deum orans obtinebat ab eo benefactoribus mercedem: accipiensque a Deo eleëmosynarum mercedem, quæ factæ ipsi erant pro Fratribus, eam porrigebat mundo nomine eorumdem Fratrum. Ut autem operi huic suum adderet complementum, non solum ipse orabat pro benefactoribus, sed etiam commendabat eos Fratribus: neque solum referens Guardiano quid a quo accepisset, uti questoribus mos est, in illius humeros transferebat manticam commendationum & necessitatum alienarum; sed affectu caritatis sinceræ laborabat, ut etiam Fratres orarent Deum pro personis commendatis & necessitatem patientibus. Dubitari porro minime potest, [non sine fructu,] quin Felix plurimas gratias obtinuerit Romanæ civitati, per eamque sparserit cum lacrymis & exhortationibus suis copiosæ reformationis semina; atque ita in eo impletum fuerit dictum sancti Patris Francisci; quod multæ conversiones, quæ videntur factæ a prædicatoribus, a Deo concessæ fuerint simplicibus Fraterculis, qui a sua divina Majestate eas humilibus precibus impetrarunt.

[45] Quantum autem homines per eleemosynam cor suum aperiebant divinæ gratiæ (hic enim proprius eleemosynæ effectus est, [& commodo magno Vrbis Romanæ,] quia misericordes misericordiam consequuntur) tantum ille orando implebat eadem gratia corda jam aperta & præparata, quæ novis nutrita eleemosynis, & continuis precibus irrigata, germinabant in fructus mirabilium effectuum: qui ex unis in alios transeuntes, largam viam aperuerunt reformando huic mundi capiti, Romanæ inquam civitati; unde in cetera membra descendens parvus hic rivulus totum corpus beneficiis divinis repleret, cælestiq; favore cresceret in fluvium maximum ad irrigandam universam terræ faciem. Ita parva & deformis radix unius Fraterculi, humo cooperta, vigorem porrigit amplissimæ illi arbori, quæ est Ecclesia; & suavibus divinæ gratiæ fructibus totum mundum pascit, & prodest omnibus. Hæc enim sine dubio ratio est, propter quam eum omnibus manifestum facit Deus; ut sicut omnes beneficia per eum acceperunt, sic & accepisse se intelligant, Deumque in eo benedicant atque honorent, Neque ad mundum dumtaxat perveniebant fructus orationum ejus, [ac suæ Religionis.] sed etiam eorumdem particeps erat Religio; non enim omittebat quin faceret id quod faciunt boni Religiosi & facere debent omnes, pro ea instanter orando ipsamque assidue commendando Majestati divinæ. Sicut enim sanctus Pater Franciscus semper orabat pro Ordine, quamdiu erat in vita, & mille favores ei obtinuit; ita fecerunt omnes ipsius Ordinis Sancti & omnes boni Fratres. Precabatur etiam Fr. Felix pro omnibus qui se ejus orationibus commendaverant, non tantum secularibus, sed etiam Fratribus: precabatur autem specialiter pro prædicatoribus, multum solicitus pro fructu animarum. Denique virtutem caritatis erga proximum orando exercuit nobilissimo in gradu.

[46] Quomodo autem eamdem virtutem exercuerit exemplo, [Prodest etiam exemplo tam Vrbi] omnibus patuit; quia tales conversationis suæ radios per Urbem sparsit, ut nemini fuerit difficile creditu vere Sanctum eum fuisse: ideoque universa Roma ad eum post mortem videndum concurrit: quantum autem fructum fecerit illa sua benedicta & exemplarissima conversatione, novit solus Deus. Verum si sanctus Pater Franciscus solum una vice eundo per civitatem credidit se prædicasse, idque quam fructuosum fuerit Deus per aliquorum conversionem ostendit; profecto Fr. Felicis prædicatio, continuata tot annis, cum sanctitate, cum spiritu, cum desiderio juvandi quamplurimos, non potuit non esse utilissima mundo. [quam Religioni,] Nec minus eadem profuit Religioni: Fratres enim, qui ut plurimum erant bonæ voluntatis & facile ad benefaciendum movebantur, videntes irreprehensibilem ejus vitam, ad imitandum accendebantur, maxime quia non faciebat res, ab ipsorum ordinario vivendi modo remotas; sed perfecte faciendo id quod alii solum faciebant mediocriter, omnes facile trahebat ad eum sanctitatis gradum, cui se credebant esse vicinos. Ita plane, sicut qui iter faciens propinquus incedit antecedenti, facile inducitur ad gressum accelerandum, quia videt quod modico labore eum assequi possit: si autem longius antegressum sciat, desperans ad illum pertingere, non solum nihil ad gressus celeritatem addit sed etiam in eundo languescit. [dum virtus ejus videtur imitabilis.] Summum in quo communem exterioris vitæ normam excedebat, erant longæ ejus in oratione vigiliæ; quæ tamen animos addebant Fratribus ad eum imitandum, quatenus fragilitas eorum ferebat. Victus, vestitus, conversatio, aliæque actiones ejus citra singularitatem erant omnes: erat autem exactus observator Regulæ, constitutionum & consuetudinum, sic ut facile ad ejus exemplum aptare se alii possent. Unde causa fuit magni spiritualis profectus in conventu Romano, præsertim in Fratribus Laicis, quoad frequentationem Sacramentorū & solicitudinem circa orationem atque ministerium Missarum: quo etiam multum contulit bonus quidam senex, dictus Antonius de Neapoli, qui a pluribus annis istic manserat, Missis serviens cum magno desiderio & devotione.

[47] Officium porro Fr. Felicis ipsissimum caritatis officium erat, ut sanctus hic vir tam virtute quam ex officio impleretur proximi dilectione. [Prodest denique officio gesto 42 annis] Omni vita sua, quam in Religione duxit, in corporalibus ejus obsequiis impendit. Cum enim esset Frater Laicus, & Sanctus Pater Franciscus in Regula præcipiat, ut Laici serviant aliis; ipse tamquam perfectus illius observator, & intentioni Sancti se per omnia adaptans, servivit magna cum diligentia, humilitate, fidelitate, devotione. Ab ipso initio ad quæsturam obeundam constitutus est Romæ, & in eo munere perseveravit annis quadraginta duobus, sicut ipsemet cuidam Fratri dixit, ipso quo obiit die: hoc autem ministerium cum tanta omnium satisfactione implevit, ut nihil a quoquam fuerit eo requisitum. [serviens Fratribus,] Caritatem sic attemperavit paupertati, ut unius causa non læderet alteram, providens cum caritate multa necessitatibus Fratrum, nec tamen a superflua cura aut providentia auferri se sinens ut vel minimum quid faceret contra paupertatem promissam. Totum fere diem impendebat huic exercitio, progrediens foras bis de die, semel mane & semel ipso die, & onustus semper pane aut vino revertens.

[47] Domum autem reversus, non dabat quietem corpori: sed in orando occupabatur aliisque utilibus exercitiis, vel si aliud agendum nihil erat, ne vel minimam particulam temporis sineret otiose effluere, formabat cruculas foris distribuendas, ad imitationem S. Pauli Apostoli, qui factus Doctor gentium operabatur manibus suis. Volens autem honorare ministerium suum, cum esset constitutus quæstor Fratrum, etiam multis pauperculis prospiciebat. [pauperibus succurrens,] Quando enim invenerat familias aliquas calamitosas, portabat eis panem, vinum, oleum, aliaque similia; efficiebatque ut personæ divites subministrarent ipsis vestes, lodices, indusia, aliasque necessarias provisiones: hoc autem faciebat tanta cum discretione, ut quod aliis communiter in Religione non permittitur, ipsi prohibitum numquam fuerit, sed potius concessum permissumque: tantumque ei confidebant Prælati, ut circa ea quæ faciebat ipse, nullo unquam scrupulo vel mali suspicione tangerentur. Quando autem, propter grande senium, non amplius portare poterat manticas panum, aut similia onera graviora subire; abstinebat illis quidem, sed ne otiosus vacaret ab opere, conquirebat res alias minoris ponderis; simul tamen ne dimitteret opera caritatis, quæ pauperibus impendere solebat, ex licentia accipiebat de conventu decem aut duodecim panes pariter cum domo egrediebatur, eosque portabat ubi opus esse sciebat.

[48] Multum autem compatiebatur infirmis tam secularibus quam Fratribus, visitans, consolans, [infirmos consolans,] serviens & adjuvans quantum poterat, pauperculis libentius quam ditioribus, ex pura caritate & Christiana misericordia, non autem ex aliquo humano respectu. Fratres visitabat sæpe, dicens eis aliquid de Deo, & exhortans ad patientiam, non solum per diem, sed etiam vesperi: quod si quis gravius infirmaretur, adibat eum etiam noctu, cum surrexisset iturus ad ecclesiam. Extra domum ibat ad hospitalia, ubi sciebat pauperes infirmos esse: eosque ad patientiam roborans exhortabatur ad Confessionem & Communionem; si autem necessitatem patiebantur, quibuscumque poterat modis juvabat eos, & commendabat orationibus Fratrum: & instar solis non dico terrestris, sed cælestis, quaquaversum spargebat lucidos splendores luminosæ caritatis suæ, eaque utebatur ubicumque ferebat occasio.

[49] Nec prætermittebat fraternam correctionem, sicubi eam crederet profuturam: [delinquentes corripiens.] sed sicut secularibus dabat salutaria monita; sic etiam Fratribus quibuscumque solita sua simplicitate impendebat verba consilii & correptionis. Præicarores autem imprimis monebat, ut prædicarent cum fervore, id est cum spiritu, & dimissis curiositatibus Ioli intenderent utilitati animarum. Eamdem caritatem etiam impendebat Superioribus suis, sicut dictum est: & quia verba ejus ex spiritu procedebant, excipiebantur semper in bonam partem, nec erat qui commoveri se vel indignari ostenderet, quia caritas quæ malum non cogitat, etiam non facit. Hæc est virtus, quæ simul cum virtute orationis Sanctum hunc illustravit; hæ sunt alæ geminæ, quæ volatu celeri ferebant ipsum in Deum & proximos. Deo oratio, proximo caritas impendebatur, seque mutuo juvantes, caritas dabat orationi vitam ac spiritum, oratio caritati ignem & flammam: & sicuti orans exhibebat caritatem proximo, precando pro illo, sic inter ministeria caritatis semper habebat spiritum elevatum ad Deum, orando ipsum puro corde.

CAPUT V.
De obedientia & humilitate B. Felicis.

[50] [Aliis quoque virtutibus excellens,] Cum haberet Dei servus & perfectus Regulæ observator ambas quas dixi virtutes, orationis & caritatis, in tam sublimi gradu, per easque Deo ac proximo jungeretur; non deerant ipsi aliæ virtutes, quæ sibi ipsi bonum faciebant. Præterquam enim quod duæ istæ faciant hominem sanctum Deoque acceptissimum, producunt etiam ceteras sine quibus ipsæ perfectæ non forent. Erat igitur ornatus virtutibus omnibus, nec minus corpus quam anima coruscabat radiis perfectionis, cum sese quam diligentissime exerceret in iis quæ valent ad expurgandam animam & mortificandam carnem, ut ita ex utraque faceret Deo sacrificium numeris omnibus consummatum. Obedientia sancta, plene ipsi dominans, [omnia ex obedientia egit,] purissimo auro obduxit benedictam arcam incorruptibilis suæ & irreprehensibilis vitæ: quidquid enim ageret ex obedientia agebat; nec unquam ausus fuisset rem vel minimam aggredi, quam potuisset cogitare displicituram Superiori. Ut autem tabulæ actionum ejus, quæ componebant arcam virtuosæ suæ vitæ, in qua Altissimus habitabat, purissimæ obedientiæ laminis opererirentur; subditum se in omni re ferebat, ut nulla in eo reprehenderetur quam non vestiret obedientia: quæ tanto erat in ipso illustrior, quanto plus libertatis indulgere ei videbatur officium suum; cum nequeat Frater, qui totis diebus foris est, esse continuo sub oculis Superioris, neque hic valeat minutim regulare actiones ejus; sed oporteat ut foras eat quæstor, quando & quo judicat expedire. Quare nisi valde circumspectus sit, [licet ut plurimum foris degeret;] facile laxabit talis frænum licentiæ; seque propriæ voluntati ferendum tradens, subtrahet dominio obedientiæ actiones suas. Tum vero indomitus equus voluntatis propriæ, paulatim vires acquirens & assuescens seipsam regere, dediscit flecti ad voluntatem alienam: & sicuti conversans cum secularibus, omnibus monita consiliaque impertitur; ita nec domi novit subjici disciplinæ, seque ad alienum arbitrium ducendum vertendumque in omnem partem præbere.

[51] Verum Fr. Felix, tot annis quæstoris officio functus,[propria voluntate prorsus subacta,] numquam permisit in se vivere istam propriam voluntatem, inimicam obedientiæ, sed taliter eam mortificavit subjugavitque, ut in campo tam amplo totque sui emancipandi occasionibus, sub fræno semper eam habuerit. Quid autem frænum dico vel camum, quibus equi indomiti coercentur? Non solum habenæ motus levis, sed vel nutus unicus satis erat, ut faceret quidquid collibitum Superiori esset. Numquam verbum ullum obedientiæ opposuit replicando; sed promptissimus ad eam semper, excipiebat simpliciter mandata Prælatorum, velut a Deo profecta. Nihil etiam faciebat clam: sed quidquid agebat foris, optabat domi notum esse Superiori: in omni enim re quærens beneplacitum divinum, non vero seipsum, nihil amabat magis quam ejus beneplacito conformari, cui se Dei loco regendum commiserat. Hanc sui humilem subjectionem exorsus est mature, [& inclinata ad nutum, non solum Superiorum,]& ipsa qua habitum suscepit hora; semperque servavit cum eadem demissione ac promptitudine animi, tanto magis interius sese constringens intra terminos obedientiæ, quanto exterius minus religabatur: quia Spiritus Domini spiritum ipsius pervadens, ligabat eum arcteque retinebat constrictum: & sublato omni proprio sentire ac velle, absque ulla resistentia flectebat ad judicium voluntatemque alienam; expurgatoque omni inordinato affectu, magna cum facilitate eum movebat quocumque alius voluisset, aut ubi scire posset Dei voluntatem se facturum: quæ cum nusquam clarius pateat quam in voluntate præceptisque Superioris, ideo hæc libentissime sequebatur.

[52] Ab ista obedientiæ promptitudine procedebat inclinatio quædam animi ad alterius cujuscumque voluntatem implendam, [sed etiam aliorum quorumcumque.] ut prompte obediret universis: Respondebat interrogatus, ibat vocatus, nulli difficilem morosumque se præbebat, sed facillimum & obsequentissimum monstrabat erga omnes. Quod uti nascebatur ex perfecta abnegatione sui ipsius, ita operiebat ejus perfectionem, faciens eum videri hominem communem in nulloque a ceteris differentem. Et plane quemadmodum folia, ex eadem radice procedentia unde & fructus, hos obnubunt, obnubendo autem decorem & gratiam conciliant arbori; ita facilitas hujus boni ac sancti Religiosi, quæ procedat ex purissimo ejus animo & gratia prædominante, hinc quidem occultabat ejus perfectionem, auferens externam quandam speciem sanctitatis, quæ aliis fecisset venerabiliorem; unde vere reddebat eum amabilem, complacentem & gratum omnibus.

[53] Neque solum promptus ac facilis erat ad obediendum, sed etiam ad humiliandum se omnibus ac despiciendum: [Præ animi profunda humilitate.] sicut enim intro in animo erat coram oculis suis vilissimus & abjectissimus, ita desiderabat foris haberi ab aliis. Internum siquidem lumen virtutis, quod animam cognoscere facit fundum suæ miseriæ suumque nihilum, taliter interiora ejus omnia collustraverat, ut se crederet esse pauperrimum atque miserrimum, ac prorsus indignum qui Religiosus censeretur. Quare licet esset sanctus perfectusque Religiosus, non tamen se vel simplicem Fratrem esse existimabat, sed famulum seu jumentum Fratrum, dicereque solebat: Non sum Frater, sed habito cum Fratribus, & sum eorum asinus: atque in hac cogitatione sese firmaverat, [Asinum se appellat & æstimat.] quod instar burdonis portabat Fratribus provisionem eis a Deo missam, talemque se in omni occasione gerebat. Quando per Urbem incedebat onustus, nec pertransire condensatam turbam populi posset, solebat dicere, Sinire transire hunc asinum. Quadam autem vice sic onustus, cum mantica lapsus in terram est adeo incommode, ut per se ipse assurgere nequiret: quare conversus ad socium cum risu dixit, Quid agis? an huic asino non incutis plagas aliquot ut assurgat? Numquam ille quidem proferebat verba otiosa vel jocosa, quia lingua quæ diu noctuque cum Deo vel de Deo loquebatur, non potuisset jocos ullos formare; sed asinum se appellans, æstimabat asinum; & talem se credens, non poterat suam ullam laudem a quoquam tolerare.

[54] Econtra delectabatur reprehensionibus ac mortificationibus, multumque iis gaudens ac se humilians, [Vilipendi appetens,] se peccatorem, se ad omnia inutilem appellabat: & ejusmodi verba proferebat ex animo, quibus se ut melius poterat deprimebat. Quia autem non simulate neque in speciem tantum (ut fieri solet) loquebatur de seipso, multo libentius vituperari se vilipendique audiebat. Atque hujus rei conjectura formari potest ex reculis quibusdam, primo quidem intuitu ridiculis, sed quæ attentius consideratæ magnam ejus mortificationem aliquando indicarunt. Invenit eum quadam vice in platea R. D. Bonsignorius Cacciaguerra, utque experimentum ejus caperet, mandavit famulo ut galerum suum ejus capiti imponeret: ipse vero, quasi hoc sibi convenisset, nec caput movit, nec verbum dixit, sed viam prosecutus est suam, ut opifices ex officinis prospectantes dicerent: [publice portat galerum, sibi ab alio impositum,] Eccum Fr. Felicem, qui galerum portat: neque eum a capite sustulit, usque dum idem qui imposuerat etiam auferret. Idem ei factum est ab uno ex Patribus Oratorii, filiis & sequacibus prædicti Cacciaguerræ, qui transeunti per frequentissimam Urbis plateam, Peregrini dictam, similiter suum ei galerum imposuit, dicens, Eja, nunc panem quære; & ipse silenter cœptam quæsturam prosecutus est, donec galerum suum alius recepit. Alia vice quidam ejus socius mortificare ipsum præsumpsit. Iverant simul ad vineam juxta Portam-Piam collectum rosas pro infirmaria: ex quibus cum socius fasciculum fecisset imponendum altari, [& fasciculum rosarum in auribus:] videns multum populum venire in occursum, dixit Fr. Felici, Permitte ut has rosas tibi ponam super aurem, simulque posuit; nihil aliud opponente Felice, quam, Dimitte me, atque ita patienter factum socii ferente. Cum autem obvianti turbæ appropinquarent, dixit alter, O Fr. Felix, visne ergo portare istum fasciculum rosarum supra aures, sic ut homines te videant? cui Felix, Quid ad me? Sustulit ergo rosas socius, bene a socio ædificatus.

[55] Sunt qui existiment sibique persuadeant sore ut si haberent occasiones aliquid patiendi pro Christo, [In parvis ostendit quid in magnis posset pati;] constarent sibi: sed in quotidie occurrentibus minutiis nesciunt se aptare actibus humilitatis & patientiæ: animum non advertentes ad id quod ait Christus in Euangelio, qui in minimo fidelis est etiam in majori fidelis erit, & quod in majori iniquus esse solet, qui talis est in minimo. Qualis futurus fuisset Fr. Felix in rebus magni momenti, si occasio sic tulisset, monstravit in parvis istis: idem enim humor qui nutrit truncum arboris, etiam alimentum præbet minimis foliculis: eademque figura sphærica videtur in parvulo globo, quæ in magnis illis cælorum orbibus. Ita vera virtus occasionem nullam perdit, sed ubique se exerit; atque in omni materia, seu vilis illa seu pretiosa sit, exercet operationes suas: neque enim solum artifex excellens censetur, qui tantum in materia pretiosa beneque disposita artis suæ opus facere novit. Multæ similes occasiones oblatæ fuerunt Fr. Felici, in quibus animi sui humilis declaravit præsentiam: neque, propter levitatem facti aut casu improvisi subitationem, prætermisit attente atque opportune operari.

[56] Ibat aliquando ad domum cujusdam Prælati ecclesiastici elëemosynæ causa; cum hic experiri Felicem volens, [contumelias tolerat,] cœpit socio ejus dicere, Fr. Felix hypocrita est, circumiens per plateas furando panem urbis Romæ. Ad quæ ille nullum responsum dedit, ac ne minimum quidem signum turbationis alicujus; sed monstrabat lætitiam eo dicto sibi allatam. Cum aliquando nobiles quidem bene noti, ipsi obviam facti, per jocum dixissent, quod Papa illum volebat facere Cardinalem; ipse, celare nequiens internum affectum, & foris exhibens quo plenus erat, seposito joco in hæc verba prorupit, Mallem ut Papa me faceret fustigari per viam campsoriam, Bancos vocant, quæ totius Urbis honoratissima est: unde apparet quod populi frequentia, [majores desiderans.] & promiscua cum plurimis conversatio atque alloquium hominum quorumcumque nullatenus imminuebant internam ejus attentionem ad res divinas; omniaque convertebat in materiem cogitationum sanctarum, quæ ut in eo erant vividæ, sic oblata occasione statim erumpebant in signa exteriora, monstrantia quod per plateas incedens cum mantica, offerebat se Deo ad sic ambulandum inter quævis opprobria suppliciaque. Alioqui non processissent ex ore ejus tam prompte verba istæc, sensus & judicii plena (quippe qui nihil dicebat, nisi cum maturitate ac veracitate & plane ex animi sui sensu) neque viva & ardens oratio, quam noctu fecerat, permisisset, ut per diem aliter ageret loquereturve; neque alia vivendi ratio inter homines concordasset cum illis divinis exercitiis, quibus in sua solitudine collectus occupabatur.

[57] Itaque in omni actione se humillime gerebat. Loquebatur submisse, reverebatur unumquemque, neminem contemnebat: [Sacerdotibus semper loco cedit:] & quando comes ibat Prædicatoribus aut Sacerdotibus (non attendens ipse quod senex esset, fungebaturque officio quæstoris, quem sui socii cujuscumque sint status, quando ad eleemosynam rogandam proceditur, venerari solent) si personæ quæ ipsum noverant, alloquendo eum ad ipsum se converterent; ipse locum cedebat sociis, volebatque ut loquerentur. Quod quidem quam est consentaneum rationi, tam est factu difficile, nisi animus humilis semper vigilet, habeatque intentum oculum, ut ex omnibus & ubique lucrum capiat, quemadmodum humillimus hic Fr. Felix. Quia autem Seraphica & Euangelica paupertas bonum valde medium est ad humilitatem, illam vel hoc nomine colebat studiosius. Itaque vestiebatur semper pauperrime, nec voluit unquam nisi habitum ex Atrebatensi grossiori panno confectum; in cujus usu licet non potuerit perseverare Religio, [primam in vestitu grossitiem servat.] quia non inveniebatur sufficiens, sicut in principio, cum pauciora capita numerabantur, & majori pretio comparandus erat quam alii panni; ipse nihilominus optavit in eo permanere, idque facile impetravit, cum haud difficulter inveniretur modica, quæ satis illi erat, quantitas. Gestabat autem ejusmodi habitum, sicut Regula dicit, intus ac foris resartum; & quando resarciendus erat dissuebat pannos magis detritos, quibus alii nolebant uti amplius, quia didicerat se omnibus in rebus humiliare & vilipendere.

CAPUT VI.
Maceratio corporis, abstinentia, castitas excellens Felicis.

[58] Bene disciplinatus animus, non permittebat corpori licentius agere, [Corpori requiem nullam indulget,] sed illud castigans atque in servitutem redigens, taliter purificabat & sanctificabat, ut concors spiritui, simul facerent sanctæ vitæ melodiam, qua Deus & Angeli oblectabantur. Sicut autem asinum dicebat corpus, sic asinino more ipsum tractabat, multum laboris verberumque, parum escæ eidem sufficiens. Mirum sane erat quod qui die toto ambulaverat onustus per Urbem, domum reversus, ut plurimum reperiretur in ecclesia orans, quod haud minoris laboris est. Exigua noctis parte dormiebat, reliquam similiter transigebat intra ecclesiam, sanctis precibus contemplationibusque intentus. Post nocturnas afflictiones, mane statim se transferebat ad labores diurnos, perseverans in illa continua maceratione absque intervallo ullo præterquam Dominicis festisque diebus: quibus ipsis cum non deberet procedere onustus per plateas, ut plurimum orando laborabat in ecclesia aut in cella, nullam corpori quietem indulgens: quod autem ei dabat ex lege naturæ, taLiter ei impendebat, ut appareret ipsum se pro asino, imo pro inimico habere.

[59] Vestis ejus præterquam quod esset ex grosso & vili panno ac rudi facta, etiam fuit levissima, quia modico contentus erat: quod si propter sudorem tempore æstivo aliquid esset apponendum dorso, loco panni linei utebatur frusto ejusdem grossi panni Atrebatensis, cujus erat & vestis, quod deinde siccabat ad solem. Utitur Religio exemplo Apostolorum Sanctique Francisci & Sociorum ejus soleis [Col. 224A] illis, quæ in Euangelio appellantur sandalia: sed Felix velut corpori infensus hostis, etiam hoc modicum commodum ei concedere recusabat. Perseveravit ergo tam hyeme quam æstate absque illis plane nudipes incedere, usque dum octo annis ante obitum, tam propter senectutem quam propter dolores colicos, [ac fere nudipes absque sandaliis:] fuit extrema necessitate coactus illa per hiemem gestare: æstare autem ea etiam tunc deponebat, dicens se id facere causa commoditatis, quia sic melius ambulare imo volare videbatur, proinde non mortificationi sed sensualitati imputandum quod nudipes iret. Calcanei porro ejus magnas rimas agebant, quæ subinde mittebant sanguinem: nec aliud eis faciebat remedium, quam quod crepantis cutis labra consueret filo ad novam carnis male curatȩ afflictionem: [hiantes calcaneos filo consuit,] quia dum sic fossi sunt calces sentitur dolor inter ambulandum, maxime ab eo qui onustus ac nudipes graditur; malum vero augetur, si pedes semper habeantur expositi frigido aëri, sicut ille habebat noctu in ecclesia. Remedio fuisset curata pedum munditia, sed ipse eos lavabat numquam, ne tantulum solatium carni daret, & ut tanto magis se despicabilem redderet, [nec ablui eos patitur.] ad quod unice attendebat. Ergo cum quatuor juvenes Fratres studentes convenissent de pedibus ipsi lavandis, etiam invito; arreptumque & eo ductum ubi Fratribus peregre advenientibus pedes lavantur, tenuissent duo, interim dum alii duo pedes abluerent; ipse completo obsequio, mox iisdem præsentibus cœno se inquinavit, ostendens quam esset alienus ab omni commodo solatioque corpori exhibendo.

[60] Forma cubandi talis Felici erat, qualem nescio an ullus antiquorum Patrum unquam usurpaverit. [somnum in duro stratu] Primo enim aliud nihil substernebat sibi quam nudas tabulas; solum subinde, velut delicatus, insternebat illis veterem stoream. Cervical lignum erat cum fasce sarmentorum; aut si mollius quandoque cubare vellet, ex fœniculi calamis. Ibi sub vesperam requieturus a laboribus quæsturæ, viresque sumpturus ad noctu surgendum causa orationis, non extendebat sese supra suum istum adeo durum lectum: [genuflexus capit.] sed ponebat se in genua, & caput manu sustinens, permittebat quasi furtim a natura tolli tantillum somni; veluti qui hoc ei daret mere coactus, atque timeret, ne si magis commode dormiret, sensualitas vires exinde caperet, tardiorque foret ad noctu in oratione vigilandum. Adeo ut si eum non dejiciebat somnus, nequidem frueretur commoditate istius sui duri cervicalis, caput ei acclinando corpusque extendendo supra tam asperas plumas. Strato levatus primam corpori salutationem ferebat cum rudi flagellatione, velut pretium exigens tam brevis & incommodi somni quem ei concesserat. Nec ultimis duobus vitæ annis commodius dormire eum sivit Deus, [Gaudet se colicis doloribus torqueri.] immittens ei dolores colicos, quasi ad complementum mortificationum præteritarum & sȩvitiæ in corpus suum exercitæ. In tali autem infirmitate ostendebat quam cupidus esset patiendi; mirabili enim cum patientia dolores sustinens, non erat fastidiosus in sui curatione, nec difficilis aut molestus cuiquam; sed quasi vidisset de suo crudeli quopiam inimico vindictam sumi, ita gaudebat cruciari suam carnem, quamvis tam fideliter famulatam sibi.

[61] Intensum istud patiendi desiderium quibusdam etiam occasionibus manifestavit, ut fuerunt sequentes. Transeuntem aliquando per locum ubi epulæ festivæ apparabantur, [Fustigari mavult quam epulari.] interrogans socius, Dic mihi, inquit, Fr. Felix quid magis optares, accumbere huic epulo, an fustigari per omnia subsellia? Ipse autem prompte respondit, Mallem per omnia subsellia fustigari, altumque ingemuit. Alias cum banditus quidam per multa tormenta esset excarnificandus a lictoribus, stimulatus ipse desiderio grandi patiendi moriendique pro Christo, non potuit se continere quin diceret; Nollem equidem scelus fecisse, vellem tamen ista tormenta sustinere. [Optat tormenta reorum & ægrorum in se transferri.] Visitans aliquando Cardinalem gravissime podagra cruciatum, ipse, tamquam hanc illi infirmitatem invidens, magno cum spiritu dixit; Beatum te, Domine mi! utinam commutationem tecum facere possem! Hæc & similia verba, in talibus occasionibus prolata, non dicebantur affectate, sicut dicuntur ab illis qui de divinis rebus meditate & ex professo loquuntur; sed procedebant ex vivido quodam instinctu interius ipsum impellente, & ex vero ardentique desidero, quo vere ferebatur ad multa toleranda pro Christi amore.

[62] Cum ergo ei advenissent dolores colici, quos octo annis postremis tulit usque ad finem vitæ, ipso facto adhibuit eam constantiam quam verbis antea præ se tulerat: [Æger paucas paleas invitus admittit.] & semper quoties aliquid occurrebat tolerandum, dicere solebat: Hæ sunt rosæ, hi flores. Coactus fuit in hoc morbo, ab obedientia & necessitate, sacculum admittere palea fartum: sed quia hæc erat mera violentia, ut quam minimum solatii corpus inde perciperet, nonnisi paucissimas paleas imponi voluit, quas omnes uno fere brachio strinxisset aliquis: nec eam commutari sibi unquam passus est, ita ut tandem plane comminuta fuerit; itaque perseveravit usque ad finem dierum suorum. Tempore vero postremæ suæ infirmitatis, quæ ipsum a laboribus hujus seculi ad cælestem mercedem gloriose transmisit, non poterat contineri in cella; sed mox ac sublevatum se quantulumcumque sentiebat, [adrepitque ad ecclesiam.] surgebat & ad ecclesiam adrepebat, nimium enim dolebat quod ire non posset salutatum de more Dominum suum. Postrema autem vice reductus a Fratribus est ad cellam infirmariæ, dicens, quod requiescere non posset manens extra ecclesiam: multumque displicere sibi monstrabat, quod inde egredi compelleretur.

[63] Quamvis autem multi magnique essent labores, quos imponebat asino suo, [Ordinariis jejuniis plura alia addit:] non ideo par erat mensura pabuli: sed novum ei onus addebat jejuniorum & abstinentiarum, tantumque aberat ab illo sustentando, ut debilitaret magis. Vesperi ordinarie non cœnabat, quo promptius recipere ad cellam se posset & noctu surgere. Præter Quadragesimas duas, ad quas omnes Fratres tenentur ex Regula, videlicet majorem Christianis omnibus communem, & alteram longiorem, quæ a festivitate Sanctorum omnium usque ad Natalem Domini protenditur; itemque tertiam Benedictorum, quæ licet obligationis non sit, ordinarie tamen servatur a Fratribus; solebat facere ipse omnes Quadragesimas, quas sibi in usum adduxerat; videlicet unam Spiritus sancti ab octava Paschæ usque ad Pentecosten; alteram Apostolorum a Pentecoste usque ad S. Petri, tertiam Dominæ nostræ a festo S. Petri usque ad Assumptionem, quartam S. Michaelis ab Assumptione usque ad festum illius. [& in hebdomada sancta triduum continuum.] Tam longa autem ac fere continuata jejunia produxit usque ad extremam senectutem, exceptis septem aut octo ultimis annis ante mortem, quibus tamen semper observabat tres Quadragesimas omnibus communes. Solebat etiam in reverentiam Passionis D. N. Jesu Christi facere saltum, id est non comedere tribus diebus Hebdomadæ sanctæ, Jovis, Veneris ac Sabbati, impastus manens a die Mercurii usque ad prandium diei Paschalis absque omni cibo: nec tamen dimittebat quotidianos quærendi panis labotes; sed potius duplicabat, ut provideret Fratribus in tres festivos dies venturos, quando non erat ad eleemosynam progressurus.

[64] Excogitaverat hic vir sanctus pulcrum abstinentiæ modum, quæ si bene consideretur, nihilo minor, quin potius major judicabitur quam abstinentia eorum, qui reducti in solitudinem solis fructibus leguminibusque aut aliis rebus similibus victitabant. [Extra ordinem prandere solitus,] Cum enim ratione officii sui rarissime ad mensam communem aliis posset accumbere; & in conventu Romano, propter multitudinem Fratrum & varietatem negotiorum multis ab ordinaria hora excusatis, mensæ instructæ maneant majori parte diei, scilicet mantili & pane subtus posito; veniebat Fr. Felix, nulloque adventus sui indicio dato Officialibus, assidebat mensæ, accipiens panem quem reperiebat: & siquidem canistrum inveniebat expositum, [contentus est eo quod forte invenit,] frusta colligebat manducabatque, præsente nemine vel advertente: itaque prandium solo pane absolvens, ad cisternam abibat potum hausturus. Si vinum reperiebat in mensa, aut sic prandenti afferebatur, bibebat, eoque contentus erat: si coquus ordinariam Fratrum portionem ei ministrabat, hanc quoque sumebat, salvis tamen Quadragesimis suis. Denique nihil petebat unquam: sed Dei manibus se committens, sumebat quod ultro sibi dabatur; itaque fugiebat inanem gloriam & sensum mortificabat, faciens eum pati quando noluisset, & voluntati propriæ, quod amplius est, robur omne subnervans.

[65] Etenim voluntas propria, quando aliter nequit, etiam abstinentia nutritur, & non edendo pascitur atque impinguatur, [nihil unquam petens,] movendo Religiosum minus cautum minusque mortificatum ad jejunia singularia, quæ habent aliquid gloriosæ apparentiæ; sed dum ab aliis aliquid tolerandum occurrit, indignatur, neque novit patientiæ fructum oblatum colligere. Unde intelligitur, quod ad ipsa illa jejunia sua, asiaque incommoda voluntarie suscepta, non feratur vero ac puro desiderio patiendi, sed ab arbitrio propriæ voluntatis, quæ inquinat omnia, neque permittit ut abstinentia vel Deo grata sit vel utilis homini. Sed Fr. Felix, ut erat prudens, vereque & efficaciter a Dei spiritu impellebatur ad patiendum, cum magna lætitia interiori faciebat abstinentiam, [nec ob ullum defectum querulus;] quando propter absentiam vel inadvertentiam ministrorum id ei divinitus concedebatur: nec murmurabat de iis, velut parvam sui rationem habentibus; sed cogitabat ita disposuisse Deum propter demerita sua, & quod dignus non erat plus obtinere. Itaque simul & animum domabat & corpus, Deoque famulabatur per puram & securam abstinentiam.

[66] Magnum est autem, quod numquam visus sit ex intego pane comedere; sed colligebat fragmenta relicta ab aliis; [sed viliora sibi optans,] non considerans quod ipse portasset domum panem bonum, sed reputans se esse conventus mancipium, adeoque indignum qui simili ac ceteri pane vesceretur. Quandoque ex zelo paupertatis querebatur de Guardiano, quod obsonia nimis bona & delicata fieri patiebatur: & ipse, pro sua parte nullum inde aut saporem aut sensualem satisfactionem recipere volens, vel aquam admiscebat, vel tam calentia manducabat, ut cruciatui sibi potius essent quam delectationi: ita ut naturali necessitate coactus manducare, potius animum pasceret quam corpus. Afferebat nonnunquam domum aliquid adeo exiguum, ut uni dumtaxat vel alteri Fratri posset sufficere; ipse tamen nihil unquam sumpsisset, sciens distincta esse officia istæc, & sui quidem muneris esse adferre oblata, aliorum vero ea distribuere. [& nihil ex suo arbitratu sumens,] Itaque tum ne alieno ministerio se ingereret, tum ut Deo se melius resignaret observaretque præceptum dicentis, Comedite quæ apponuntur vobis, numquam ex se aliquid accipere præsumebat: sed allata ab iis, quos hoc spectabat, manducabat tamquam sibi missa a Deo.

[67] Exemplo sit, quod cum aliquando modicum cocti piscis attulisset, quantum uni portioni vix sufficiebat, & Fratrum quidam plurimum institisset ut comederet; ipse assuetus obedire cunctis & nemini contradicere, sivit sibi persuaderi ut ejus aliquid ori inferret: sed ægre ipsum admoverat dentibus, quin alio interiori præcepto sentiret sibi remorderi conscientiam, [Christum felle potatum imitatur.] ex eo quod a se non autem ob officiali accepisset, ideoque ipsum mox foras expuit. Sane apparet in istis minimis quam accuratus fuerit in servandis ordinationibus religiosis, seipsum mortificando, obediendo hominibus & Deo. Imitabatur autem Salvatorem nostrum, qui licet ex se noluerit bibere vinum felle mixtum, tum ne mortem sibi acceleraret, tum ob alias sanctas rationes; non tamen restitit offerentibus, sed gustavit quantum cogebat violentia & præceptum crudelium ministrorum; eo autem cessante, obedivit præcepto interiori Patris cælestis. Et Sancti, qui omni in re student conformare vitam suam vitæ Christi, sicut aliud nihil unquam cogitant, sic omnibus in occasionibus, quamvis exiguis, faciunt opera perfecta & isti exemplari divino congrua. De quantitate porro cibi quem Fr. Felix sumebat, alia ratio reddi non potest, quam quod sæpius a mensa recedebat famelicus: eique displicebat videre Fratrem nimis diu comedentem.

[68] Sic mortificata caro & depurata, non poterat nisi castissima esse; cum ipse gloriosum istum candorem quam maxime amaret. [Virginitatem creditur illibatam servasse.] Sic itaque coërcitos habebat oculos, ut numquam feminam in faciem aspexerit: conversatio autem ejus tam honesta erat, ut licet quotidie ageret cum viris & mulieribus, nemo tamen unquam mali quidpiam de eo potuerit suspicari: quin imo communis opinio fuit, virginem obiisse. Et hujus rei haud leve profecto argumentum dedit corporis jam mortui mollities, & sacer ille liquor qui etiam nunc per miraculum scaturit ex membris. Cum enim inde a seculari statu in vita rusticana fuerit bonus Christianus, adeoque cupidus bene faciendi; admodum probabile est, quod numquam offenderit Deum transgrediendo præceptum Christianæ castitatis: & quia numquam uxorem habuit, virgo permanserit: quam virtutem deinde vitæ religiosæ sanctitas non solum custodiverit, sed illustraverit ornaveritque: quod cum alio testimonio probari non potest, miraculis istis Deus voluerit verosimile reddere.

CAPUT VII.
De concordia virtutum B. Felicis & perseverantia.

[69] Quadraginta quinque circiter annis perseveravit sanctus hic Religiosus in tali observantia proressionis suæ & Seraphicæ Regulæ: [Perfectus Regulæ observator] qua in re duplici laude dignus apparet. Primo quia ipsa observantia Regulæ per se facit hominem sanctum. Cum enim ab hominibus sanctis per Dei spiritum factæ sint Regulæ, atque imprimis Franciscana verbotenus ab ipsomet Christo dictata; dirigunt hominem ad perfectionem, ad quam proinde illas sequendo sine dubio perveniunt. Et quia Regula Fratrum Minornm inter alias est perfectissima, qui illam perfecte observat veram perfectionem perfecte consequitur: & nunquam a sublimi statu illo disceditur, nisi defectu observantiæ regularis. Frater autem Felix in nullo defecit: [perfectus evadit in omni virtute,] ei enim quod promiserat aptavi sese perquam excellenter, non minus interius quam exterius, spiritum æque ac corpus purificans. Porro sicut virtutes, ut sint perfectȩ, simul jungantur necesse est, nec una separatur ab aliis; ita ipse in omnibus quæ statui suo congruebant fuit perfectus.

[70] Quidam sunt in contemplatione illuminatissimi eiq; multum dediti; sed ad corporalia exercitia parum facti aptique, secedere amant, ut totos Deo dare se possint, exterioribus occupationibus nusquam distracti. [Contemplationem jungit actioni,] Alii in operibus caritatis externisque ministeriis fideliter virtuoseque occupantur: sed mens foras protracta non valet multum ascendere ad recipienda contemplationis lumina. Fr. Felix ad miraculum fuit in utroque perfectus, nec in eo unum impediebat alterum: sed cum concordia vere stupenda duæ ille partes, quæ mutuo sibi contrariæ videbantur, architectura plena spectabili componebant in Dei domo arcum, cujus duo cornua invicem obnitendo, invicem se sustentant, quantoque fortius sese premunt, tanto securius consistunt utrimque. Habebat partita diei noctisque tempora; noctem Deo, diem proximis dabat, & in utraque sanctificabat seipsum, animam in tenebris, corpus ad solem: ita ut dicere posset; Niger sum, sed formosus. Niger, quia decoloravit me sol inter labores diurnos; formosus, propter divina lumina quæ per nocturnam obscuritatem illustrant & condecorant intima animæ meæ: quod si foris sum sicut tabernacula Cedar, hispidus ac deformis; intus sum sicut pelles Salomonis, omni regio splendore atque ornatu instructæ.

[71] Similiter jejunia & vigiliæ Felicis, non impediebant continuos Deum orandi & panem quærendi labores, [jejuniis & vigiliis laborem continuum;] & hi quantumcumq; supra modū graves nihil detrahebant istorum excellentiæ, sed utrimque videbantur omnia in summo gradu. Magnum profecto est quod tot annos perseverare potuerit inter tantos labores; diurnos quidem, semper incedendo sub onere conquisitarum eleemosynarum; nocturnos vero, fatigando se in oratione tam difficili: qui sic orandi labor gravior sine dubio fuit quam panem portandi. Hinc David qui multum in bellis præliando aliisque externis exercitiis lassatus erat, nec non etiam orando; non multum primos labores æstimans, secundorum dumtaxat meminit, cum ait, Usque ad noctem increpuerunt me renes mei; id est, doluerunt, tamquam querentes de me, quod nimio labore eos lassarem, dum persisto benedicens atque orans Deum. [Ps. 15, v. 7.] Duplex tamen iste labor, tam gravis tamque diuturnus imo perpetuus, nihil imminuit austeritatem victus cubitusque, dum exiguo somno ciboque utitur, & utrumque cum austeritate sumit; cibos quidem delicatos fugiens, somnum vero capiens modo tam incommodo, nec permittens membris fatigatis ut saltem extenderentur supra duras tabulas, vel capiti ut se ad lignum commode acclinaret. Tanta autem asperitas abstinentiarum ac vigiliarum, nihilo minus diligentem solicitumque reddebant ad labores; sed quasi brevis somnus & victus parcus vires ei ad laborandum suffecissent, labor autem expeditiorem reddidisset ad corpus jejuniis vigiliisque macerandum, utrobique mirabiliter excellebat, sicut cum duo æqualia pondera bilancem in æquilibrio tenent, quorum si alterum levius esset, alterum deorsum ferretur; nunc autem utrumque sua par gravitas sustinet.

[72] Eodem modo colloquia ejus cum Deo & cum proximo tam bene erant contemperata, [ad colloquia cum Deo & proximo æque expeditus,] ut hæc perfectio prorsus rara & plena admirabilitatis in eo fuerit. Loquebatur cum Deo fere semper; nec solum quando se ei strictius per orationem uniebat, sed etiam circumiens habebat mentem in eo defixam. Nec tamen propterea tenebat asperum ingratumque hominibus silentium, nec alloquentibus interrogantibusque difficilis conversationem suam tædiosam reddebat; sed potius cunctis affabilis erat, & cum simplici, cauta tamen familiaritate, exhibebat se hominem communem atque aliis similem. Interim hæc ejus promiscua conversatio nihil impediebat interiora negotia tractanda cum Deo: uterque enim operandi modus ex eadem radice virtutis procedebat, quæ humoris cælestis plena, poterat simul rosam spinamque producere, virorem foliorum & ruborem vel candorem florum, mollitiem fructus & duritiem ossis: poterat, inquam conservare medullam exercitiorum internorum, & corticem exteriorum; efficereque ut utrimque se juvarent, concurrerentque ad constituendam arborem unam spiritualem, gratam coram Deo & omni populo.

[73] Neque solum virtutum quantumcumq; inter se diversarum actus, sed etiam natura & gratia, [rusticanam simplicitatem supplente gratia,] velut unguenta duo ab uno eodemque auctore composita, in hoc consummatissimo viro perquam bene concordarunt ad eum faciendum omni ex parte mirabilem. Non habebat ille vel morum elegantiam vel speciem insignem corporis vel cultum verborum; sed primæ ac naturalis suæ quam rure attulerat simplicitatis retinentissimus, eam nihil alteraverat commoratione tam diuturna in urbe Romana; non ideo tamen minus gratus erat omni hominum conditioni ac generi, parvis, magnis, mediocribus: quia ubi deficiebat natura supplebat gratia, quæ sic condiebat naturam istam simplicem, ut veluti rusticanum cibum, nullo artificio præparatum, eo solo quod natura contulerat, redderet eam sapidam & appetibilem universis. Libenter audiebant eum magni Domini Dominæque, Prælati & Cardinales, quando absque ceremonia eis loquens non dicebat pluraliter Facite, aut Dicite; sed, Domine fac, vel, dic, aut similia verba: quibus non addebat, Vos, sed, Tu: quia Deus qui dederat illi & conservabat rudem istam naturam, sua illam gratia exornans faciebat adeo gratiosam, ut tam longo quo Romæ vixit annorum spatio nemini venerit in fastidium, sed gratior cunctis semper ac gratior evaserit. Talis autem ruditas uti non offendebat homines, sic non minuebat Dei honorem; sed illustrabat augebatque, & faciebat ut eum venerarentur, ipsique obedirent peccatores & peccatrices. Erat robusto corpore, quod multum ipsi ad opera virtutis profuit, quia nervus ac principium sanctitatis ejus oratio fuit noctu facta, ad quam firma corporis habitudo plurimum contulit; nisi enim tantum habuisset vigorem, [& vires corporis sustentante.] non potuisset prosequi tale institutum, quemadmodum in multis Fratribus experientia docuit, qui vim sibi facientes ad bonam noctis partem in ecclesia orando transigendam, ita debilitati sunt, ut postea neque multum neque parum orare potuerint. Sed cum Felice procul dubio singulariter concurrit divina gratia: videtur enim impossibile, quod cum tantis laboribus & jejuniis consistere posset somnus tam parcus. Et sicut morum ruditas eum retraxit a nimia familiaritate tam secularium quam etiam Fratrum, relinquendo id solum quod in eo posuerat gratia: sic membrorum vigor excitavit, ut Dei causa & cum Deo se fatigaret, retinendo modicum illud quod extrema naturæ necessitas exigebat.

[74] Optime etiam justaque cum mensura seipsum partiebatur Fratribus & secularibus, [Fratribus & secularibus recte se partitur,] & utrisque faciebat satis. Servivit Fratribus, ædificavit seculares; communis omnibus, retractus ab omnibus: omnium factus, sui tamen ipsius semper Dominus: unde contentos relinquebat omnes, & ex omnibus aliquid utilitatis pro sua ipsius salute referebat. Non permittebat se occupari a secularibus, in quo solent periclitari quæstores; nec tamen silvester eis erat, sic ut non acquiescerent ei: sed tam ordinate dabat negabatque eis seipsum, ut cum eos semper religiosa sua conversatione cibaret, numquam crearet fastidium sui, sed potius majori ejus desiderio quotidie accenderentur. Idem faciebat cum Fratribus. Non declinabat eos tamquam vir magnæ sanctitatis, quin omni occasione dabat se illis velut unum eorum ac famulum omnium: sed ita ut cum eis numquam tempus perderet, nec diu apud ipsos maneret: itaque eis se tradens, & eisdem se subtrahens, ferculum instruebat, quo & ipsos pascebat & seipsum.

[75] Officium quæstoris & commoratio Romana, sicut ex una parte magnam misero Religioso relaxationis præbent occasionem, [quæstoris officium, eodem loco tam diu continuatum,] maxime tam diuturno tempore, quia convenit Fratribus esse recollectos, & magis in solitudine quam multitudine versari; ex altera tamen parte fuit medium, Felici ordinatum a Deo, ad Sanctum eum efficiendum. Necessitatem enim hoc munus ei imposuit conversandi exemplariter, loquendi cum secularibus de Deo, orandi pro illis quorum videbat necessitates; compatiendi tot calamitatibus quotidie in suos oculos incurrentibus; humiliandi se, propter vilitatem ministerii; exercendi caritatem, quæ est radix, culmen, ac vita virtutum omnium; non conversandi assidue cum Fratribus, quod solet magnum spiritui adferre impedimentum; agendi denique vitam unius semper formæ. Etenim in eodem semper manens officio, [vitæ & exercitiorum uniformitatem ei adfert,] potuit præfigere sibi quemdam vitæ ordinem invariabilem, firmum atque perpetuum: quæ res ad vitam spiritualem maximi est momenti. Natura namque facile quærit seipsam, neque statim deteguntur primi illius motus; unde cum quis semel formam aliquam vivendi ceperit, transit tempus aliquod priusquam agnoscantur recessus, in quibus ipsa se abdit, ut extrahi inde & regulari possit; aut saltem temporis multum requiritur, ut experiendo cognoscat homo quantum & quid valeat, & sibi convenientem ac proportionatam legem præscribere; præterquam quod exercitia sæpe mutata evadant debilia fructumque exiguum pariunt. Totum ergo negotium spirituale in eo situm est, ut quisque habeat exercitia ordinata, in iisque perseveret: crescunt enim, & imperfectiones quæ identidem in iis deteguntur, etiam tolluntur. Hanc porro gratiam a Deo accepit Fr. Felix per constantem suæ vitæ uniformitatem, procedentem ex eo quod idem semper officium, idque eodem in loco gesserit.

[76] Ergo prima res, quæ sanctum hunc hominem magnificavit, fuit perfecta observatio Regulæ, quæ virtutes omnes complectitur; [unde nata perseverantia,] altera, perseverantia in eadem quamdiu in hac mortali vita mansit. Hæc res est quæ perfectionem virtutibus ejus addidit, & negotium acquirendæ sanctitatis absolvit. Ab ipso seculo bonus esse cœperat; admissus ad Religionem, quando adhuc durabant primi isti fervores, & supererant fundatores pleni ardore & zelo, suscepit formam bonitatis, quam vidit in ipsis; & in eadem semel suscepta cum summa simplicitate & sinceritate perseveravit semper, absque interruptione primi istius caloris. Nec ideo quia incrementum Religionis ipsam reduxit ad modum vivendi magis moderatum, magisque communem atque omnium qualitatibus accommodatum, quidquam remisit de ea austeritate, in qua ipsam reperit; quin potius auxit eamdem, & perfecit abundantia gratiarum, in quibus etiam magis semper profecit.

[77] Sunt in Religione & in Ecclesia sancta satis multaæ devotæ personæ, quæ soli virtuti student: sed sæpe vel negligentia impeditæ, vel tentationibus dejectæ, vel externis occupationibus interceptæ intervalla quædam faciunt in vita spirituali, similes viatoribus lassis & identidem quietem per iter captantibus: [cujus defectu sæpe alii parum aut nihil proficiunt,] qui quando post quietem redordiuntur iter, sentiunt se magis lassos quam antea, & usque dum iterum incalescant gradiuntur mœsti, atque ita multum temporis perdunt, amittuntque vigorem. Hoc autem multo magis evenit in via virtutis. Intervalla ista & istæ moræ, undecumque natæ, retardant vehementer spiritum; & licet aliquis numquam digrediatur a via recta, non tamen unquam pertingit ad perfectam sanctitatem, sed necesse habet semper abigere muscas inordinatorum motuum immortificatæ naturæ. Verum qui numquam velocem cursum a principio cœptum sistentes, procedunt in hoc perfectionis itinere, hanc habent prærogativam, quod semper evadant magis alacres. In hoc enim spirituale iter differt a corporali; quod in illo multa progressio plus virium vigorisque addat; unde quotidie fortiores viatores spirituales, velocius etiam & velocius currrant, itaque expeditius intrant in lætos atque felices campos perfectæ sanctitatis, ubi plene purgati & transformati in Deum, accumulant thesauros infinitorum meritorum pro se aliisque, & a Deo recipiunt favores amicis suis congruos. Nemo nunc qui Fr. Felicis progressum cognovit, dubitare potest, quin ipse fuerit unus ex istis: mores enim ejus semper fuerunt sancti, exercitia perfecta, [& quæ Felicem fecit Sanctum:] tenor vitæ uniformis: unde mirum non est quod ad tantam evaserit sanctitatem. Longum quo vixit tempus commoditatem ei præbuit longius iter emetiendi, profundiusque intrandi in venas cælestium virtutum: atque ita Deus illum suis illustravit favoribus; & cui virtutes dederat, dedit etiam virtutum signa, tamquam flores certaque testimonia pretiosissimorum fructuum, quibus eum in cælo satiat.

CAPUT VIII.
De fortunato B. Felicis transitu & sepultura.

[78] Appropinquantem vitæ finem fuisse Fr. Felici notum indiciis patuit manifestis: cum enim eleemosynæ causa ad ædes D. Alexandri Olgiati accessisset, [Mortem suam varii prædicit:] in digressu Joanni illius procuratori dixit; Ego eleemosynæ causa huc non veniam amplius, commendo tibi Fratres meos. Id quomodo intellexerit ipse & a nobis intelligi debeat palam demonstravit in ædibus D. Juliæ, uxoris D. Francisci Cæsarini, ubi, cum esset Feria sexta præcedenti ejus morbum ad quæsturam egressus, postquam cum Domina prædicta ejusque sororibus fuse disseruisset de rebus spiritualibus, discedere volens dixit eis, Relinquo vos Deo, & benedictionem illis impertiit. Hinc motæ istæ devotæ mulieres cucurrerunt ad manus ei deosculandas & habitum: ipse vero post aliquam resistentiam, ut erat humillimus, victus tamen a spiritu interius agente & teneritudine erga ipsas, clare dixit: Eja, eja, sumite & osculamini quantum vultis: quia cito, cito, habitus hic noster valde pretiosus erit, & quilibet desiderabit inde habere pauxillum: & magna multitudo populi concurret ad me spectandum. Alia deinde plura in eumdem sensum addidit, numquam ex eo audita verba: unde repletæ admiratione bonæ istæ mulieres, & devotione simul atque tristitia motæ, in planctum solutæ sunt. Secutus deinde ad mortuum concursus, & aviditas omnium participandi de ejus habitu, demonstrarunt, non humanæ voluntatis motu, sed Spiritus sancti instinctu locutum esse virum Dei. Unde dubitari non potest, quin eadem versaret mente, quando diebus istis interrogatus a Guardiano per dormitorium obviante, quid faceret; respondit; Quæro mortem: item quando lapsus in morbum dicebat Fratribus, Cecidit asinus, nec resurget amplius.

[79] Incidit autem in febrim die ultima Aprilis: & in hac sua ultima infirmitate, [infirmatus commoda omnia fugit;] numquam auditus est queri; imo quasi ad se id non pertinuisset, nihil petebat aut ulla in re molestus erat officialibus aut aliis Fratribus; sed oportebat obedientiæ vi ipsum cogere ad sumenda commoda necessaria, & suscipienda obsequia ægris impendi solita. Primum vero non poterat quasi durare extra ecclesiam; mox enim ac se tantillum alleviatum sentiebat, conferebat se illuc ad orationem, postea necesse fuit expresso præcepto obedientiæ constringere illum supra culcitram laneam, tantum ille assueverat male habere corpus, velut asinum vilem, cui delicias fieri non poterat ferre. Quærentibus ergo, quomodo se haberet, respondebat, Quomodo vultis ut me habeam? posuerunt me supra hanc culcitram; [culcitram jussus admittere,] ipso tono ostendens hoc sibi displicere: addebatque: Cum invenisset diabolus quemdam Dei servum supra culcitram positum, dixit, Etiam tu cecidisti? servus autem Dei surrexit de lecto. Tum superveniens infirmarius redite ad culcitram jussit, sibi incumbere dicens illius regimen. Regressus diabolus dixit: Et quidem bis? Ergo denuo surrexit Dei servus de lecto, & denuo reversus infirmarius, redire iterum ad culcitram mandavit. Tertium denique diabolus rediens, Etiam, inquit, ter? Sed servus Dei respondit, Eja, nunc crepa: volo hic manere ex obedientia.

[80] Hunc casum narravit ipsemet, cum ostenderet quam invitus supra culcitram cubaret, [in ea diabolum vincit,] & quod sola obedientia eum istic retineret. Quamvis autem eum narraverit velut alteri factum, certo tamen creditur ipsimet evenisse: quia infirmarius per virtutem obedientiæ eum manere compulerat supra culcitram, cum vellet supra paleam cubare; & binis vicibus eum invenerat levatum de lecto, atque in parvula sede positum, & per obedientiam jusserat ad pauperem illam culcitram reverti: Non dubitabat autem Frater iste eum de se locutum fuisse, quamvis seipsum noluerit indicare; quia honorificum putabat, quod diabolus tentaret aliquem. Cumque ipse antea eum visitasset interrogassetque, num diabolus ei molestiam facesseret; A page, responderat indignabundus, dimitte me: [quod tamen dissimulatum voluit,] diaboli ibunt ut aliquem virum sanctum tentent: ego vero mox ero cadaver putridum. Erat Felicis animus remotissimus ab omni creatura: sciens itaque diabolus frustra se fore, si alicujus rei terrenæ occasione tentare illum aggrederetur, experiri voluit, num inducendo eum, in hac ultima vitæ meta, ad actum aliquem nimiæ austeritatis, efficere posset ut suum arbitrium sequeretur. Sed Deus tentationem ei convertit in bonum, uti amicis suis facere solet, educens inde meritum obedientiæ sanctæ, nobisque declarans quam esset inimicus suo corpori, quamque ex vero Asinum appellaret: ideoque ad ædificationem nostram hoc eum fecit dicere.

[81] [secretorum talium occultator studiosus:] Simili modo dixit alteri Fratri, Tentare me volebat dæmon, sed respondi illi; Tu non es judex meus, Christus Jesus judex meus est. Tu es damnatus, & ego credo sanctam Ecclesiam Catholicam. Hoc etiam voluit Deus ut inadvertenter narraret: si enim Sanctus aliquis circumspectus fuit ne secreta sua cuiquam narraret, circumspectissimus fuit Fr. Felix; & ideo omnino pauca ex iis sciuntur: ex paucis autem istis conjectura fieri debet eorum quæ abdita remanserunt. Certe quando tam diu noctu manebat orans in ecclesia, non est credibile non esse passum graves dæmonum insultus: & quod in suis orationibus reperiebatur immobilis atque insensibilis, indicium fuit extaseon ejus ac visionum: sicut etiam quod mortem suam & alia quædam, uti dictum prænuntiarit: miracula quoque in vita atque post obitum idem manifeste confirmant.

[82] Fecit etiam Deus ut de consolationibus ejus sciretur aliquid. Erat ipse Deiparæ devotissimus, [sub mortem tamen Deiparam sibi adesse fatetur.] & hæc fuit littera alba quam noverat legebatque. Hæc ergo in ultimo illo puncto (quod & alias fecisse credibile est) ad eum consolandum venit. Eodem enim quo ex hac vita discessit die cum comedisset, coram eo qui sibi ministraverat Fratre aliquantulum quiescens, ex improviso sustulit brachia in cælum, iisque expansis dixit O! o! o! atque ita mansit ad tria vel quatuor Miserere. Interroganti vero Fratri quid vidisset, respondit se videre Dominam nostram cum multitudine Angelorum; mandavitque ut cellam, quæ erat aperta, clauderet. Id cum fecisset Frater paulo post rediit, invenitque eadem facientem. Sed volens ipse libere frui beata visitatione cælorum Reginæ, qua servum suum dignabatur consolari, rogavit Fratrem ut exiret de cella: [cujus partui devotissimus fuerat.] prout alter statim fecit, nolens impedimento esse tantæ illius consolationi. Unde mirum non est quod die præcedenti fuerit repertus ab alio Fratre, occupatus sermone faciendo de Nativitate Domini, explicans quid beatissima Virgo tunc fecerit, & vulgari suo sermoni interponens Euangelium Missus est; utpote qui interius totus vacabat cogitationibus de sanctissima Virgine, speciali sua devota & protectrice.

[83] Denique productus ad ultimam illam horam, qua divina misericordia fidelissimi servi sui labores volebat remunerari, [Viatico pie sumpto,] instrui eum voluit consueta Ecclesiæ provisione. Ergo ipse instantis sibi mortis præscius, Sacramenta petiit: quibus allatis, cum sanctissimum Corpus Jesu Christi per modum Viatici ultimo dandum exhiberet ei Sacerdos ac diceret; Fr. Felix, ecce Dominum tuum, qui venit te visitatum; ipse manus elevans recitavit Antiphonam, O sacrum convivium, in quo Christus sumitur: quȩ quia sic finitur, Et futuræ gloriæ nobis pignus datur, demonstravit quomodo simplicitas ejus, semper a Spiritu sancto regebatur; quandoquidem accepturo sanctissimum Sacramentum per modum Viatici, [expirat 18 Maji.] suggesserit ut cogitaret pignus gloriæ sibi dari, ad quam magnis passibus properabat. Postquam ergo cum maxima devotion & externis etiam signis gustus ac consolationis spiritualis, Sacramentis Ecclesiæ munitus fuit; approximante beata hora sui felicis transitus, paulatim clausit oculos, veluti dormiturus, & quietissime exspiravit beatam suam animam, volantem ad suum Creatorem, cui tot annis fidelissime serviverat, anno Domini MDLXXXVII die XVIII Maji circa XXIII horam diei secundæ sanctissimæ Pentecostes; dum Romæ celebraretur Capitulum generale Religionis Cappucinorum.

[84] Voluit autem Deus manifestare gloriam, qua suus hic servus in cælo fruitur, [decimo die post bonus quidam vinitor,] per bonum quemdam Christianum Mundaviensem ex statu Urbinate nomine Thomam. Hic erat vinitor Mag. Petri Valentini juxta S. Pantaleonem, qui eum valde diligebat, utpote hominem honestum, devotum Sanctis, & timoratum. Incidit autem in febrim bonus Thomas una circiciter hebdomade post mortē Fr. Felicis; jussitque que Dominus vineæ eum deferri in domū suā, ut melius curaretur; malo autem ingravescente, recepit in Vigilia Corporis Domini sanctissimum Sacramentum cum extrema Unctione, [jam jam moriturus,] præparans se ad mortem. Cum vero advenisset vitæ terminus, amissa loquela circa horam vigesimam diei, mansit expers sensuum usque ad secundam vel tertiam noctis; expectantibus porro omnibus ut extremū spiritum redderet, aperuit oculos, & residens in lecto clamare cœpit, Victoria, victoria. Vivat Christus, vivat Christus aliaque similia. Interrogantibus qui adstabant circiter decem personis, tam viris quam feminis, quid id esset, aliud non respondebat quam Victoria, victoria. Advocaverunt ergo Mag. Petrum, [videt eum inter Sanctos pro se agere apud judicem,] qui paulo ante ad cœnam sumendam recesserat; cui similiter interroganti quid verbis illis significatum vellet, respondit: Retuli victoriam de diabolo: conductus fui ad infernum, vidi res magnas, cognovi aliquos ac sigillatim eos qui ad Portam-Latinam fuerunt per justitiam plexi. Dæmon accusabat me de multis peccatis: sed apparuerunt mihi S. Petrus, S. Paulus, S. Augustinus, S. Franciscus & Fr. Felix, qui responderunt & pugnaverunt pro me: & per Dei misericordiam consecutus sum victoriam, quia apparentibus Domino Jesu Christo cum sua sanctissima matre fugerunt dæmones, & jam haud parvo spatio discesserunt.

[85] Interroganti D. Petro utrum novisset Fr. Felicem, quo habitu utebatur, & quid ei dixerit, respondit: Cognovi eum optime, [in habitu splendido;] eratque vestitus indusio albo ex serico pulcherrimo & splendenti, habebatque collare ejusdem coloris, sed pulchrius & splendidius ipsa veste; dicebatque quando me accusabant dæmones: Sta fortiter, nec dubites, crede in Jesum Christum & sanctam Ecclesiam Catholicam, & obtinebis victoriam: atque his verbis valde me confortabat. Prædixit etiam prænominatus Thomas, quod intra breve tempus esset moriturus, iturusque ad percipienda bona æterna, & exhortabatur omnes ad bene vivendum, credendumque Domino Jesu Christus. Subjunxit Mag. Petrus: Eia Thoma, quandoquidem jam securus es de tua salute, numquid polliceris mihi, quod in Paradiso constitutus Deum pro me deprecaberis? Respondit Thomas, Precabor pro iis omnibus qui credunt in Jesu Christo, & firmi atque constantes in fide perseverant: [ac deinde placidissime moritur.] numquam autem voluit promittere quod esset pro eo oraturus in particulari; sed dicebat semper, Orabo Deum pro omnibus. Petiit deinde potum, & ut sibi mutaretur indusium, quod ex lucta cum dæmonibus totum erat sudore madidum. Eo mutato aliquantulum se refecit, seque aptavit in lecto per seipsum, & fixis in cælum oculis nemini quidquam dicebat, nemini animum advertebat, nequidem uxori liberisque, licet multum solicitaretur. Cumque persona quædam spiritualis que aderat, eumq; devotis sermonibus confortabat, interrogasset, quid videret; Video, inquit, quod vos videre non potestis. Atque ita manens per spatium unius ac dimidiæ vel duarum horarum, suaviter abiit ad suum Creatorem, nullo facto motu ac si dormivisset, in hoc ipso demonstrans quod pervenisset ad Paradisum. Hic ergo etiam apparet gloria illius magni servi Dei, quam divina Majestas sua voluit manifestare mundo per alterum suum servum.

[86] Quod famulo suo præmonstraverit Deus, eo mortuo futurum magnum concursum populi, habitumque suum expetendum a multis, [Agebatur tunc Romæ generale Capitulum,] simul cum signis miraculosis que divina Majestas per sua merita operabatur, demonstravit minime casu factum esse, ut tali festo & tempore Capituli generalis ab hac mortali vita ad cælestem transiret: sed quod divina providentia eum reservavit opportunitati illi, qua ipsum ad commune bonum mundo celebrem redderet & Religioni: atque ut gloriosus iste transitus esset pro prædicationibus, quæ solent in Capitulis generalibus multæ fieri, tunc autem fere nullæ habitæ sunt, volente Deo ut sancta mors unius pauperis Laici plus valeret, [in quo mors Felicis pro concionibus fuit:] quam docti sermones prædicatorum; ipsaque, ut testimonium sanctæ ejus vitæ, efficacius concionaretur, quam facere potuissent illorum verba. Etenim mox atque expiravit deprehensa est caro ejus facta mollis ac tenera velut infantis, ductu, plicatu, motuque facilis, magis quam viva fuerat: [quia cadaver candidum] ita ut cum esset extrahenda vestis ad corpus lavandum, reponendaque, & rursum mutanda die Mercurii sequenti, eo quod prior fere esset frustatim a populo devoto distracta; tam facile id factum sit ac si vivus fuisset, imo longe melius, adeo flexibilia erant ac tractabilia membra omnia. Animadversus est etiam insolitus candor in ejus carne, [& flexile erat.] quæ dum viveret subnigra apparebat & hispida; adeo ut fuscus color in album mutatus ei fuerit, sicut asperitas cultis in mollitiem. Pedes qui viventi fuerant duri ut lignum, palpabiles erant: calcanei vero, grandibus antea rimis hiantes & quasi vulnerati, absque ullius læsionis vestigio videbantur integri: quæ omnia medicus Fratrum vehementer admiratus est. Quod etiam acceptum fuit in signum tam puritatis in qua corpus illud servatum fuerat, quam beatitudinis qua fuebatur felix anima.

[87] Quia autem Fr.Felix tota Romana urbe magnæ fuerat auctoritatis, excitata est in cordibus populi magna devotio versus hunc beatum Fraterculum: ita ut omnes, veluti impulsi a Spiritu sancto, [Ad illud in ecclesia expositum,] qui est spiritus unionis & concordiæ, concurrerint ad ecclesiam Fratrum, ubi positus erat ad solitas exequias celebrandas: tantaque erat multitudo virorum ac mulierum, ut facile intelligeretur idem illud lumen, quod futuri concursus prȩscium fecerat sanctum virum, ducere & docere devotum istum populum. Circumdabatur undique sacrum corpus,& certatim admovebantur ei coronæ precatoriæ, frustula etiam decerpebantur ex habitu; brevique nudatus usque ad genua, brachiis etiam totis nudus remansit: resecti quoque ex barba pili capillique ex capite sunt, quia cum omnes eum haberent pro Sancto, quidquid ejus nancisci poterant Reliquiaram loco ipsis erat. Unde coacti fuerunt Fratres recipere corpus intra cancellos, ut videri quidem, sed tangi non posset amplius. [fit ingens concursus populi,] Ob eamdem causam permissus non fuit sepeliri usq; ad vigesimam primam horam diei Jovis: & interim dum supra terram stetit, accurrit non solum plebs infinita, sed etiam Romanorum Dominorum ac Dominarum multitudo omnis; ita ut non solum plena esset ecclesia, sed etiam conventus, quinimo (res profecto mira!) area exterior, platȩeque & totus circumcirca conventus, nec poterat aliquis egredi vel ingredi; sed Fratres quidam foras egressi, necesse habuerunt, admotis per murum horti scalis, regressum sibi parare: verificata in hunc modum mirabiliter viri sancti prophetia.

[88] Accrevit devotio populi per id quod accidit dum corpus in ecclesia prostaret. [& dæmoniaca liberatur:] Insessa a dæmone erat filia cujusdam nobilis, quam Fr.Felix, quia erat domui suæ ac Religioni devota, aliquando visitabat. Octo autem diebus antequam moreretur, fecerat malignus spiritus grandem tumultum, dicens, mori debere Bisaccium istud, istum Frataccionem; neque enim præ rabie poterat eum nominare. Cum vero corpus in ecclesia staret, adducta illuc fuit misella, magna cum violentia: mox vero atque corpus attigit, cecidit in terram velut mortua; talisque mansit aliquamdiu, interim dum Sacerdos exorcizabat eam, recitabatque Euangelium, In principio erat Verbum. Cum autem ad hæc ventum esset, Fuit homo missus a Deo cui nomen erat Joannes, idque sæpius repeteretur, cœpit illa respirare, aperire paulatim oculos, manus conjungere tamquam oratura, atque accedens ad feretrum amplexa deosculataque est corpus Fr. Felicis cum maxima devotione: & paulo post abiit ad majus altare, [ipsum in capella Crucifixi deponitur.] egitque Deo gratias pro accepto beneficio, nec amplius aliquid mali sensit. Aliis quoque personis eodem adductis inclusi spiritus magnos edebant clamores, strepitusque ciebant: quapropter & propter mirabilem ac frequentissimum populi concursum, introtractum est corpus, ut videri non posset amplius, donec sepeliretur capsæ plumbeæ impositum. Ita mansit donec ab Illustrissimo Cardinali Protectore curatum fuit honorabile depositum, in capella Crucifixi, quod erat ipsum mysterium cujus fuerat devotissimus Fr. Felix: quasi declarante Deo, quod fecerit eum participem consolationum Filii sui Jesu Christi in cælis, quia fuerat socius passionum, sicut loquitur Apostolus Paulus, & quia simul passus est, simul & regnat.

CAPUT IX.
Miracula a Fr. Felice dum viveret patrata.

[89] Occasione prædicti miraculi aliorumque, cœperunt manifestari etiam illa quæ vivens patraverat, [Processu formato invenitur quod vivens sanaverit,] & de quibus antea nullus sermo erat. Insuper Sixtus Papa, motus insigni sanctitate. vitæ ejus, pro majori parte magnis ac parvis nota, mandavit ut de vita atque miraculis Processus formaretur: & ex hoc desumpta sunt infrascripta velut authentica, omissis aliis plurimis quæ sciuntur, quia necdum sunt inserta processui. Primum autem hic ponentur pauca illa quæ revelata sunt facta in ejus vita: postea vero quæ secuta sunt post mortem: omissis etiam iis in quibus monstravit se spiritu prophetico donatum fuisse, alia hic recensebimus dumtaxat.

I. Fr. Matthæus dalla Posta Cappucinus, habens oculum sanguine plenum ac tumidum, [oculum turgidum,] & magnum in eo dolorem patiens, ideoque nequiens aut Matutino assistere aut ad quæsturam egredi ut solebat, imposuit ei infirmarius ex præscripto medici albumen ovi: cumque in cellam ivisset, ivit Fr.Felix ad eum visitandum, atque ut oculum inspiceret albumen sustulit: rogatus autem a Fr. Matthæo ut dicto Pater & Ave oculum Cruce signaret, postquam id aliquamdiu recusasset, paruit tandem & subito dolor omnis abscessit, sequenti autem die neque sanguis neque tumor apparuit.

II. Idem Fr. Matthæus, febri infirmatus cum dolore capitis, rogavit Fr. Felicem qui similiter venerat eum visitatum, [dolorem capitis,] ut capiti suo signum Crucis imprimeret, eoque facto & dicto quinque Pater & Ave, statim evanuit dolor capitis. Sed Fr. Felix enixe deprecatus est ne de hoc cuiquam loqueretur.

III. Cum anno MDLXXXVI P. Fr. Clemens della Marca Cappucinus, [& iliorū,] vir valde senex doloribus colicis dire premeretur, sic ut nec die neque noctu dormire eum sinerent; venit ad visitandum eum Fr. Felix, & ipse hunc rogavit ut supra doloris locum signum Crucis formaret: quo tertium facto, intra breve tempus sensit relevatum malum, transiitque dolor, nec amplius rediit.

IV. Cum uxor Mag. Bernardini Cotti mortali gravaretur morbo, [moribundā unam,] & postero die expiratura crederetur, visitata a Fr. Felice ejus orationibus se commendavit. Noctu deinde experrecta intra seipsam dixit: Jam Fr. Felix in ecclesia est, oratque pro me Deum. Atque in hac fide & devotione sanata, omnibus postea libere dicebat, quod per merita & orationes Fr. Felicis sanitatem recuperaverit.

V. D. Bernardinus Olgiati, abscessum in humero ferens, tantum exinde sentiebat dolorem, ut usque ad cor pertingere videretur: visitatus ergo a Fr. Felice, [grave apostema,] rogavit eum ut desuper signum Crucis formaret: qui post aliquam resistentiam accessit, signavitque abscessum, & sanatus est infirmus.

VI. Anginæ morbum in gutture patiebatur D. Clelia Cæsarini, ut sæpe solebat: [& anginam;] hæc visentem se Fr. Felicem oravit, ut supra guttur Crucem effingeret. Ille post aliquam excusationem tandem ejus gulam tetigit, & subito levari dolor cœpit: mane autem sequenti, rupto per se apostemate, perfecte sana Domina illa fuit.

VII. D. Lavinia Carpi testificatur, quod cum Fr. Felix accessisset ad suas ædes more solito vini eleemosynam accepturus, respondit illa in consueto vase, [ab eodem vinum in vase auctū,] quod stabat in atrio domus, parum admodum superesse. Videns autem Fr. Felix dum ancilla promeret vinum quod reliquum erat, istud solum filatim profluere, ipsemet accessit ad vas, jussoque sibi dari duciculo seu spina, & œnophorum in manus capiens, flexit humi genua, obturatumque vas aliquantulum reliquit. Cum vero iterum retraxisset spinam, tanta cum vehementia effluxit vinum acsi vas plenum fuisset, haustumque postea exinde est tam ad domesticos usus, quam ad largiendum aliis: & hoc accidit paulo antequam moreretur.

VIII. Eadem in domo, cum anno MDLXXXVI tempore messis in atrio positi essent manipuli, [corrupta fruges restauratæ.] continentes in spica tria circiter frumenti quartalia, qui madefacti cœperant corrumpi non animadvertentibus id domesticis, venit Fr. Felix ad petendam eleemosynam: & videns fruges illas corrumpi, accinxit se cum socio ad revolvendos explicandosque manipulos, dicens: Benedictus Deus, laudetur Deus. Cumque excussum postea granum esset, inventum est bonum perfectumque, & panis ex eo pluries coctus est,ad usum familiæ & aliorum: ut autem miraculum evidentius redderet Deus, cum ex eodem grano crustulæ dulciariæ confectæ essent datæque ægris, varias infirmitates patientibus, convaluerunt; uti testantur D. Lavinia & Soror Felix Fortiaria.

XI Lelio Cicalæ Romano ceciderat equus, pede intra cratem ferream immisso, sic ut absque gravi periculo læsionis educi nequiret: [pes equi servatur,] & quia calcibus ferociebat, nemo audebat ad eum accedere. Supervenit turbæ circumcirca timultuanti Fr. Felix, & equo appropians, pallium suum capiti ejus injecit dicens. Hoc est pallium S. Francisci: & subito quievit equus, donec accedens faber, nonnihil effregit murum, & cratis spatium amplius fecit, atque ita citra læsionem eductus inde pes equi fuit: quod nobilis ille pro miraculo magno habuit narravitque.

X. Mag. Attilius de Velitris, mense Septembri anni MDLXXXIV, [curata tibia male affecta,] decumbebat cum magno dolore in tibia dextra, ita ut nec lodicem quidem supra eam toleraret aut aliud quidpiam operimenti. Vini in eleemosynam petendi causa accessit eodem Fr. Felix & visitavit infirmum, sed volenti eum tangere inclamavit infirmus, Cave, ne tetigeris, mali aliquid inde metuens. Ast Fr. Felix, Nihil timeas, inquit, & advocatos omnes de domo jubet hic genua flectere, atque recitare Pater & Ave. Hoc dicto & omnibus iterum in pedes assurgentibus, dixit Fr. Felix Mag. Attilio, Noli metuere, & tibiam ejus tetigit. Sequenti mox nocte curatum se esse æger sensit; maneque surrexit dicens, Vidi miraculum Fr. Felicis & venit ad ecclesiam Fratrum Cappucinorum, ad gratias ei agendas pro recepto beneficio.

XI Marchionissam della Valle pleuritis invaserat: ea ad suas ædes eleemosynæ causa accedenti Fr. Felici commendavit se, [pleuritis.] rogans ut signum Crucis supra se faceret: quod cum coactus fecisset sua Corona, subito dolor omnis recessit.

XII. Cum febri laboraret D. Valerius della Valle, ivit ad eum Fr. Felix pro eleemosyna, [febris,] rogatisque super eum efformare Crucem, efformavit, ipsaque nocte recessit febris. Medicus, qui erat Mag. Hippolytus de Castello, mane eum absque febri inveniens, obstupuit; interrogatusque a D. Valerio, an ea febris naturaliter sic potuerit abiisse, respondit non potuisse, sed quod debuerit una alterave vice ut minimum redire: unde is agnovit beneficium orationibus Fr. Felicis impetratum.

XIII. D. Clelia della Valle infirmabatur febri, cui conjunctus erat magnus dolor capitis, adeo ut vitæ suæ metueret. [cephalalgia,] Ad eam cum ivisset Fr. Felix, ab eademque rogatus manum fronti ejus applicuisset dicens Pater & Ave, addidit; Habeto fidem, quia Deus secundum fidem tuam faciet : subitoque sanata est abeunte febre, & capitis dolore recedente.

XIV. Mag. Raimundus Mazzoleni Bergomas quartana febri infirmabatur: [quartana,] accedenti autem ad se Fr. Felici dixit, ut abiret, quia ipsa hora ventura ei erat febris, horis circiter duodecim durare solita. At ego, respondit Felix, non recedam priusquam desierit. Nimium, inquit infirmus, hoc foret. Ego vero, reponit Felix, volo ut intra horam recedat : cumque ibi una circiter hora mansisset, abiit, neque febris deinde unquam tam violenta rediit, atque post duos accessus omnino cessavit.

XV. D. Mutius Matthæi, mense Februario anni MDLXXXVI, gravissimo morbo & continua atque maligna febri correptus est; [letalis morbus,] quæ tantum illum atterebat, ut de vita ejus formidarent medici: ideoque suscepto Viatico testamentum condidit. Dum autem sic gravaretur venit ad ædes illius Fr. Felix pro eleemosyna. Rogatus ergo ut ægrum tangere vellet, tetigit: statimque sanatus est æger licet medici judicassent, infirmitatem ejus ut minimum fore longam.

XVI. Paulo post D. Marius, filius prædicti D.Mutii, annorum quatuordecim adolescens gravi catarrho cum febri oppressus fuit; [gravis catarrhus.] ita ut salvari eum posse medici desperarent. Interim adest eleemosynȩ causa circumiens Fr. Felix, quem iidem qui miraculum in patre factum viderant, rogaverunt ut etiam tangeret filium. Quo facto, etiam hic melius habere cœpit & convaluit, adeo ut omnes id agnoverint esse gratiam specialem, impetratam meritis Fr. Felicis.

XVII. D. Laurentia Durante Romana fidem facit, quod quindecim abhinc annis Fr. Felix venit ad domum ipsius pro oleo ad fovendam lampadem. [multiplicatur oleum,] Sciens autem mater D. Laurentiæ nullum domi oleum esse, voluit eum mittere ut emeret. Sed noluit ire Fr. Felix dicens, Vide: est enim quod sufficiat. Ipsa ergo verbis ejus mota ivit ad orcam, tantumque reperit, quantum non solum sufficeret implendo lecytho, sed etiam domesticus usibus plus integro mense: quod meritis Fr. Felicis factum agnoverunt.

XVIII. Fulvius nepos Mag. Horatii Fusci Romani utriusque oculi visum ab anno amiserat, multis frustra adhibitis remediis. [illuminatur cæcus.] Cum ergo quadam vice per illorum domum Fr. Felix transiret, rogarunt illum ut signum Crucis supra infirmum faceret. Quibus ille magna cum humilitate parens dicebat, Sanabitur, Sanabitur. Rogantibus autem illis ut vicibus adhuc aliquot redire vellet ad eumdem signandum: Nihil opus est, inquit, ut huc redeam: sanabitur enim: & parvo abinde tempore puer utriusque oculi visum recepit, & vidit optime. XIX. Soror Felix Tertiaria in latere patiebatur abscessum valde grandem, & perquam molestum. Accedens vero ad ejus domum Fr. Felix, rogatusque super eam formare signum Crucis, respondit: Ego sum Fr. Felix, Bo. bo: assai dico, e poco fo. Importunitati nihilominus deprecantium cedens signavit eam, eique dixit, Fide in Deo, quia nihil erit. Mox autem cœpit habere melius, sanataque fuit absque ullo alio remedio.

CAPUT X.
Miracula post mortem B. Felicis Romæ facta.

[90] Atque hæc cognita sunt de iis, quæ in vita Felicis, per ejus merita operatus est Deus: post mortem sequentia contigerunt.

I. Annis duodecim a maligno spiritu infessa fuerat D.Joanna, quæ ad Tabernas obscuras habitat:cui cū aliquid de habitu Fr. Felicis datū esset, [Liberatur dæmoniaca,] illud supra se habuit. Spiritus autem immundi cœperunt magnum strepitum facere dicentes, Flocci isti, & Fratres isti non expellent me:idque per diem & noctem iterarunt sæpius; & ipsa tantum alleviatam se sensit, ut sibi videretur esse libera: quia cum antea nec bibere nec comedere posset, quin statim post vomitaret; nocte autem media multum clamaret & parum dormiret; nihil tale passa est amplius, & mansit quieta.

II. Octavum jam mensem quartanam patiebatur filia D.Lucretiæ Longæ, habitantis in platea Peregrini: sed cum ei impositum esset aliquid de habitu Fr. Felicis, sanata est. Et quidam ejus vicinus, [Sanantur, quartana,] qui habebat particulam ejusdem habitus, rogatus a quodam febriente donare illam noluit, sed commodare dumtaxat. Commodatum autem supra se habens æger, cito a febri liberatus fuit.

III. D.Lucretia Galante, dolore capitis & stomachi affecta, ab uno & altero malo liberata fuit, imponendo sibi particulam ex habitu Fr. Felicis; [dolor capitis & stomachi,] & ejusdem usu sanata est filia similiter ægra viso effectu quem habuerat in matre, eademque particula devote postulata.

IV. Mulier quædam ad medicorum desperationem infirma (sicut retulit librarius habitans e regione domus Minianellorum) cum devotione petiit aliquid ex dicto habitu Fr. Felicis: [letalis infirmitas,] quod cum a quodam suo fratre accepisset, & filios suos orare fecisset, particulam minutim conscidit, vinoque modico infusam exhausit atque convaluit.

V. D. Joannes Baptista, filius D. Mutii Matthæi, annorum septem, patiebatur in aure, quæ multum fœtentis puris mittebat foras, [apostema in aure,] sic ut ei vix quisquam posset appropinquare. Adhibita erant remedia multa, sed nihil profuerant. Ergo avia ejus D. Lucretia, pauxillum de habitu Fr. Felicis magna cum devotione auri infirmæ applicuit : desiitque pus fluere, & sanatus puer cœpit clamare sæpius, Miraculum, miraculum.

VI. D. Victoria Aquilina ex quadam gutturis infirmitate nec manducare poterat, nec glutire quidpiam: multis autem remediis adhibitis convertit se denique ad auxilium divinum implorandum per merita Fr. Felicis. [angina,] Tangens dein sibi gulam cum frustulo de habitu Fr. Felicis, subito sanata est cœpitque manducare. Paucis diebus antea enatum ei in facie fuerat durum quid instar ciceris, [struma,] quod cum indies cresceret, metuebat ne grandem aliquam deformitatem adferret vultui: itaque etiam ipsi dictam particulam admovit, quod & evanuit nullo vestigio remanente.

VII. D. Sextilia de Ibardis pestilenti febre cum peticciis laborabat, & dicebant medici, [& pestiler febris:] quod humanitus evadere mortem non posset. Verum jam jam morituræ impositum est aliquid ex sæpe dicto habitu Fr. Felicis, & miraculose convaluit. VIII. Angina laborabat Domina quædam Zagaroli, & periclitabatur de vita: applicitum gutturi ejus devote fuit frustillum ex habitu, & sanata est.

IX. Uxor Mag. Flaminii Bassari, solita erat in suis puerperiis immaniter cruciari per duos tresve dies; iisdem vero doloribus ei recurrentibus post mortem Fr. Felicis, [Liberatur parturiens,] maritus ejus, qui habebat sudarium unum Fr. Felicis cum parte cordæ ejus & frustillum ex habitu, cum sudarium imposuisset capiti, cordam corpori circumduxisset, habitum appendisset collo parturientis, intra spatium quo bis Miserere recitaretur, præter morem expedite & feliciter peperit.

X. Maria, nutrix D. Victoriæ de Maximis, cum graviter infirmaretur passa est insuper sanguinis fluxum copiosum de naribus: [curatur fluxus sanguinis e naribus,] quem cum sistere multis remediis adhibitis nequirent medici, jusserunt ei obturari nares. Sed hac præclusa via, per inferiores partes corporis tanta copia idem sanguis manare cœpit, ut de ejus vita desperaretur, jamque jaceret cum candela in manu. Compassione ergo mota ipsius patrona D. Victoria, misit eidem filamenta tria ex habitu Fr. Felicis decerpta: quæ cum in potu sumpsisset ægra, stetit sanguis, & ipsa subito consanata numquam amplius male habuit.

XI. Dominicus Coderoni, filius D. Hieronymæ Pignatelli Romanæ, [& hernia,] annorum sedecim, herniam patiebatur grandem, quæ ei instar globi ventosi procidebat: idque jam multis annis magna cum molestia duraverat. Hinc multum afflictus, audita fama miraculorum Fr. Felicis, cœpit una noctium magna cum devotione ipsum rogare ut sibi sanitatem impetraret a Domino, voto addito de visitando tertio ejus corpore in sua ecclesia nudis pedibus: quod votum cum adimplere cœpisset, secunda qua illuc se contulit vice sanatum se sensit, & herniæ vinculum in ecclesia dimisit.

XII. Puer quidam ab annis sedecim mutus natus, nomine Franciscus, Romæ ante ecclesiam Pacis communiter stabat, [multo vox datur,] eleemosynam postulans: in illo autem concursu populi qui ad demortui corpus videndum affluxit, vetula quædam Senensis nomine Porcia, curam pueri ex caritate gerens, quæ morabatur in ædibus D. Alphonsi Davila, cum accepisset aliquid ex habitu Fr. Felicis, magna cum fide pueri os faciemque illo perfricuit; qui cœpit, eadem hora per merita Fr. Felicis clarissime loqui.

D. XIII. Julia Renaldi, uxor Mag. Joannis Baptistæ sartoris, ad Rotundam habitantis, valde afflicta a malignis spiritibus, [juvatur veneficium passa,] cum nocte quadam plus solito vexaretur somniavit se videre mulierem nentem interrogantemque qua de causa tantopere affligeretur: & illa respondit quod in latere sinistro abscessum patiebatur & magnum dolorem in genu, ideoque nec quiescere posset nec dormire. Alia autem visa est ei dixisse, quod maleficium esset, & addere: Tu quidem te sanatam credis, sed non est ita. Verum vade ad Fr. Felicem, & sanaberis. Cum autem interrogaret eam energumena, utrum ipsa esset lotrix; esse se respondit atque subjunxit, Vade, vade, quia sanaberis. Mane facto retulit visa marito suo, qui ad Cappucinos abiit, petiitque particulam ex habitu Fr. Felicis, eaque obtenta domum regressus, invenit uxorem recitando Officio occupatum: & subito cœperunt spiritus contra ingredientem clamare, [& a dæmone liberatur,] Quid portas? quid portas? vestem istius traditoris Fr. Felicis? Cumque mulier Officii librum projecisset in terram, accedens maritus, particulam istam sinui ejus immisit ad pectus: statimque cecidit velut mortua, cœpitque per os ejicere quatuor aut quinque globulos & alia veneficia multa. Accerfitus est ergo Fr. Matthæus a Trinitate Exorcista: qui cum inter adjurationes sæpe adhiberet has voces, Egredimini ad gloriam Fr. Felicis, ejiciebat energumena variam ex ore materiam, & inflatum est ei vehementer guttur: & ex ea hora bene illi fuit, omnibus diabolicæ possessionis signis cessantibus. Exorcista vero testatur, quod cum adjurationes pronuntiaret, & habitum Fr. Felicis energumenæ admoveret, dæmones manifestum signum discessus sui dederint.

XIV. Cum in rheda per urbem veheretur D. Clelia della Valle, eversa est rheda, [sanatur læsus oculus,] & mulier quædam pariter vehentium præ timore manum extendens, digitum infeliciter impegit in oculum cujusdam domesticæ famulæ nomine Antoninæ, unde multis diebus graviter doluit, timuitque oculum ipsum amisisse. Tandem recordata miraculorum, quæ Deus operabatur per habitum Fr. Felicis, parum ex eo nacta admovit oculo suo, quinies Pater & Ave recitans: & cessavit dolor, ipsaque convaluit.

XV. Die Mercurii, immediate secuto mortem Fr. Felicis, cum fratres duo domestici ivissent ut aquam haurirent ad pannos lavandos, [trochlea fracta reparatur:] invenerunt corruptam trochleam, ita ut non facile reparabilis esset. Horum unus Fr. Urbanus a Prato, is qui præsens aderat quando Fr. Felix Deiparam conspexit, conversus ad Dominum, dixit, Domine, obsecro per merita Fr. Felicis, fac mihi gratiam ut possim ad usus Fratrum aquam haurire. Et hac oratione facta redivit ad puteum, cum eodemque instrumento, sic ut erat corrupto, & tunc & aliquamdiu postea aquam hausit.

XVI.Fr. Constantinus Anglus, Sacerdos Cappucinus, undecim mensibus febri detentus, quæ primo in tertianam, deinde in quartanam, [sanatur febris.] denique in quotidianam transierat; unde debilitatus plurimum fatigatusque, cum multa audiret de mirabilibus operibus Fr. Felicis, ad ejus sepulturam accessit, quamvis præ nimia debilitate ægre posset descendere per scalas, quibus itur ad cœmeterium Fratrum. Ibique quam longus erat instratus sepulcro, prono in terram vultu, magnaque cum devotione commendavit se Fr. Felici. Cumque ibi sic ad duo circiter Miserere mansisset, alleviatum se sentiens surrexit, & regrediens tam sine molestia ascendit scalas, quam si sanus semper fuisset, nec deinde febri laboravit.

CAPUT XI.
Miracula facta Neapoli, Proceni, & alibi.

[91] Neque Romæ tantum miracula fecit Deus per merita hujus servi sui, sed etiam foris, in multis civitatibus oppidisque Italiæ, quo fama sanctitatis ejus cum particula habitus, vel aliqua rerum ejus pervenit. Horum nonnulla, ligitime examinata & fide dignis testimoniis comprobata, hic adnumerabimus.

I. In civitate Neapolitana D. Franciscus Janga, medicinæ Doctor, [Sanantur letales variolæ.] filium habebat Antonium circiter septennem, maligna & continua febre correptum, quæ ei causabat linguæ scabritiem, respirandique difficultatem; & nullum somnum eidem indulgens, habebat valde inquietum; nec omiserat pater, omni qua poterat suæ artis industria, mederi filio. Sed frustra se esse videns, nec ullam reliquam salutis spem, cum esset supra modum afflictus, a Fr. Gregorio a Neapoli Cappucino ad domum suam veniente accepit aliquid de habitu Fr. Felicis: quod post recitatum Pater & Ave posuit super infirmum, & subito dimisit eum febris, cessaruntque variolæ quibus laborabat.

II. Idem D. Franciscus habebat filiam bimulam nomine Joannam, tempore eodem infirmam, [continua rheumata,] ex continuis defluxionibus, ut fere mortua crederetur, distorto jam ore nihil sumere valens. Mater autem ejus, Prudentia dicta, viso quod in filio contigerat miraculo, fiduciam sumpsit similem gratiam impetrandi filiæ: itaque rogavit Fr. Gregorium ut eumdem habitum etiam imponeret infirmæ puellæ: quod cum factum esset, præmisso ut ante Pater & Ave, defluxiones cessarunt & perfecte liberata infantula fuit.

III. Non multo post eadem D. Prudentia, gravi epilepsia correpta fuit, quod ei malum familiare erat, correptamque solebat tribus aut quatuor horis habere velut mortuam: [epilepsia,] denuo ergo sic patientem videns conjux suus, eamdem habitus prædicti particulam sumpsit, quæ jam duobus suis liberis salutem attulerat: dictoque Pater & Ave ipsam ei super imposuit, & subito perfecteque sanam habuit.

IV. In monasterio S. Ligorii Conversa erat, dicta Soror Petronilla, [convulsiones letales,] per duos vel tres annos gravem infirmitatem passa, quæ sibi incipiebat cum copiosissimo fluxu sanguinis per nares sic ut pene suffocaretur, proinde de vita sua actum esse credebat. Eadem infirmitas rediit ipsi mense Julio, circa festum S. Annæ, tam violente, ut loquelam auferens mutam tenuerit per quadraginta octo horas, nihil interim cibi capientem: quin & os ejus torquebat, sic ut continuo motu, qui clare cerni poterat, sursum versus aurem traheretur. Cum ergo extra humani remedii spem sic morientem cernerent Monachæ, magna cum fide acceperunt particulam habitus Fr. Felicis, dictoque Pater & Ave tetigerunt utrimque os infirmæ: & subito atque adeo miraculose cessavit motus iste; osque distortum antea, in locum suum rediit: ipsa vero ad se reversa loqui cœpit; & quæ aliis vicibus in se regrediens vix poterat colati aliquid sumere, tunc manducavit ut sana, qualis revera erat.

V. Petrus Paulus, filius Mag. Bernardi de Bellis, quindecim mensium infans laborabat variolis, tanta copia erumpentibus maxime circa oculos, ut per triduum nequiverint aperiri; itaque inflari essent, ut licet convalesceret certo tamen crederetur remansurus cæcus, [variolæ periculosæ visui,] quamvis ipsa spes vitæ exigua admodum erat, vel nulla. Tali in statu cum esset, D. Julia Prisci avia ejus, sciens se habere aliquid de habitu Fr. Felicis atque de corrigia solearum ejus, ter Pater & Ave pronuntiavit, magnaque cum fide tetigit oculos infirmi: qui subito aperti sunt, & ipse caput de lecto sustulit, quod propter gravitatem morbi aliquamdiu facere non potuerat. Quamvis autem & mater & nutrix & aliæ personæ circumstarent, manu tamen soli aviæ innuebat, quasi acceptam ipsi referens sanitatem. Abertis oculis proruperunt variolæ, tantumque increverunt ut tumefactis genibus contraherentur crura, nec extendi possent, unde tota nocte sequenti planxit amare. Mane facto eadem D. Julia, sperans etiam genuum curationem, sicut oculorum se obtenturam; eadem eadem corrigia tetigit, & ter Pater atque Ave pronuntiavit: cum subito a planctu cessavit infans, doloresque cessarunt, & ita in somnum lapsus ab infirmitate tam gravi convaluit.

VI. Adrianella filia D. Marchionis Castelli-novi, propter gravissimam infirmitatem cum stomachi debilitate conjunctam, [debilitas stomachi infantilis,] lac nullum poterat retinere; quantum autem sugeret, tantum mox rejiciebat inferne atque superne. Habebat illa inversos jam oculos, videbaturque in horas expiratura, nec spes ulla vitæ supererat; proinde magnus erat in domo luctus, quia omnes pro mortua eam habebant: sed mox atque applicita ei particula est ex habitu Fr. Felicis, cœpit habere melius & lac retinere, itaque convaluit.

VII. D. Julius Pignatelli, mensium octo infantulus, filius D. Marchionis della Cuchiara, variolis laborabat quæ maximo in numero sibi eruperant, [variolæ,] adeoque habebat male, ut actum de vita ejus putaretur. Admotum ei aliquid exhabitu Fr. Felicis est, cessantibusque variolis perfecte convaluit.

VIII. D. Franciscus d'Espucere anno MDLXXXVII mense Octobris gravissimo capitis dolore correptus, sic ut ipsum tenere erectum non posset, magna cum fide & devotione particulam dicti habitus ligavit ad occiput, ubi dirissime torquebatur, [dolor capitis,] recitans cum omnibus qui præsentes aderant Pater & Ave. Subito autem dissipatus dolor videbatur paulatim ad frontem procedere, indeque egressus omnino cessare. Sed cum ei aliquid remissioris doloris in altera parte remansisset, eodem Reliquiam prædictam attraxit: & subito inde quoque recepit se dolor versus frontem, sicut prior, ac prorsus liberum ipse se sensit.

IX. Victoria, filia Lucretiæ Adorniæ, trium circiter annorum, tam gravi correpta fuit febri, ut de vita ejus plurimum dubitarent medici, [febris letalis uni,] credebantque variolas ipsi erupturas: sed cum imposita ei esset particula habitus, atque per totum corpus ducta, paulo post requievit infirma; verum ita refrixit ut mortuam esse omnes dicerent, & jam per familiam lamenta increscerent. Sed reversus medicus sanam reperit, jussitque de lecto tolli, & exinde tam valens apparuit ac si numquam infirma fuisset.

X. Margarita, filia D. Isabelle Ricciæ, graviter infirmabatur pestilenti febre, quæ caput occupans extra usum sensuum eam posuerat, [alterique,] neque poterat levare caput aut manducare vel bibere, quapropter medicus de vita desperabat. Cum posito super eam pauxillo de habitu Fr. Felicis, cœpit aliquanto levius habere ex capite atque a febri: mane autem sequenti, cum magna vis sanguinis ei fluxisset per nares, inventa est omnino libera a febri & dolore capitis, exindeque convaluit absque alio remedio ullo.

XI. Prædicta D. Isabella habebat & filiam alteram, nomine Antoniam, [dolor capitis,] cui cum postea advenisset dolor capitis tam vehemens ut clamaret & ejularet vehementer; ipsa quæ jam miraculum in altera filiarum experta fuerat, eamdem particulam dictæ vestis sumpsit, atque cum fide & devotione huic quoque infirmæ filiæ applicuit, contacto prius capite ejus, unde mox omnis dolor recessit.

XII. Catharinella, filia Mag. Antonii Cioffi, tam male habita a variolis, [iterum variola,] ut totis undecim diebus haberet clausos oculos, dicto malo graves, extra spem vitæ posita erat, quando acceptam devote particulam habitus Fr. Felicis oculis ejus admoverunt sui: quo facto, statim aperire oculos & melius habere cœpit, integreque convaluit.

XIII. Don Petrus de Sovera, filius D. Victoriæ Adorniæ, cum gravi febre æstuaret, credebatur erupturis mox variolis opplendus: sed mater similem particulam oculis atque ori filii applicuit, deinde ei ex collo suspendit: paulo autē post tanta in copia variolæ eruperunt, ut salvari infirmum pro impossibili haberet medicus: sed cum ad os oculosque qua contactus sacro habitu fuerat nullæ emergerent, raræ etiam ad collū, facile deniq; ab infirmitate ista evasit incolumis.

XIV. D. Corneliæ Pignatellæ, Ducissæ S. Agathæ, inter dolores partus supervenit defluxio cum tremore brachii & cruris dexteri adeo vehementi, [Iuvatur parturiens] ut obstetrices non possent eam sic tenere quin concuteretur: & quia interruptus sentiebatur pulsus, de vita eam periclitari dicebant medici. Conversa tamen ad divinū auxilium implorandum, fecit sibi a D. Ducissa Turrismajoris adferri cordam Fr. Felicis, quam dicta Domina ab ipso habuerat cum Romæ degeret; cumq; eam brachio trementi alligasset, cessavit ejus tremor, similiter & cruris. Nocte autem sequenti idem tremor alterū crus invasit, eademq; corda super ipsum posita similiter conquievit, ac paulo post citra dolore peperit, adeo ut diceret quod vix animadverterit se parere, cum alias solita fuerit tantos sentire dolores ut moritura videretur. XV. Mag. Joannes Antonius. Mag. Judicis de Neapoli, duobus continuis annis passus fuerat malum in gutture quod ipsum quodammodo utrimque clauserat cum periculo suffocationis, quavis hora ex medicorum judicio imminentis: [curatur argina,] neque per multa quæ adhibuerat remedia ab ista infirmitate liberari potuerat. Cum autem intellexisset miracula Fr. Felicis, viva fide excitatus accepit unam ex illis cruculis, quales Dei servus conficere solebat, atque ex una parte gutturis posuit: quæ subito melius habere incipiens, sanata est: posuit deinde ad alteram partem, eodem cum successu, atque ita plenam a diuturno malo obtinuit libertatem.

[92] Istæc miracula Neapoli facta, examinata ibidem, & authentice fuerunt approbata a Reverendiss. Vicario Generali Illustriss. Archiepiscopi civitatis istius, sicuti apparet ex Processu, unde etiam habentur sequentia facta Proceni, oppido D. Pauli Sforzæ.

I. Ambrosius, filius D. Juliæ, annorum circiter trium, epileptico morbo dejici cœperat a mensibus octo, cadebatque magna cum consternatione suorum die ac noctu. [epilepsia,] Nesciens autem mater quid consilii capere, consanguinei quid dare, pariter omnes conversi sunt ad implorandum auxilium divinum: & intelligentes quanta miracula Romæ patrarentur per merita Fr. Felicis, scientesque Mag. Silvestrum Brancodium Plebanum Procenensem habere particulam ejus panni, quem Fr. Felix tenebat affixum portæ suæ cellæ ex eaque cingulum fecerat, ipsum ab eo petierunt impetraruntque: & mater dicto quinies Pater & Ave super nudam infirmi carnem magna cum fide ipsum adstrinxit: subitoque cessavit malum, adeo ut per quinque continuos dies & noctes tres numquam ceciderit puer. Cumque dictus Plebanus sæpius repetitum cingulum tandem recepisset; cœpit iterum puer cadere, licet non tam sæpe: quare iterum illud mater sibi concedi ad modicum tempus petiit & impetravit, rursumque filio suo circumdedit, uti prius, malumque cessavit.

II. Lactantius, filius D. Proserpinæ Paizzi, triennis puer, Septembri mense graviter ægrotavit ex variolis, quæ totum ejus corpus operuerant, præsertim oculos, sic ut nihil videret, [variolæ,] itaque mansit diebus decem; insuper vero alia quadam infirmitate cruciabatur, quam Fantillas nominant, unde de ejus vita valde dubitabatur. Accersitus ergo est prænominatus Plebanus ut Euangelium super infirmum recitaret: qui suasit matri ut filium Fr. Felici commendaret, cum voto argentei capitis Romam ad ejus sepulcrum mittendi: quo facto puer aperuit oculos, cessarunt fantillæ, & variolæ sanatæ sunt.

III. Haud multo post ipsa D. Proserpina nephriticis cruciari doloribus; [nephritis,] cumque nec sedere neque jacere, neque requiescere posset diu noctuque; visitans eam idem Plebanus, cingulum suum attulit ex panno Fr. Felicis factum, eoque ipsam cinxit, & sanavit a doloribus istis.

IV, Lucas, filius Cæciliæ de Stipe, annorum quinque, maximo torquebatur dolore stomachi, [dolor stomachi,] ejulabatque die & nocte numquam quiescens: sed imposita ei est Corona precatoria, cui granum unum ex Corona Fr. Felicis insertum erat; dictoque Pater & Ave convaluit infirmus, nec amplius istum dolorem sensit.

V. D. Lavinia, uxor Richardi, mense Januario anni MDLXXXVII correptus fuit per totum corpus doloribus quibusdam tam vehementibus, ut nulla ratione ipsa se juvare posset. [alius totius corporis,] Multa ei medicus applicavit remedia, & fecit etiam maxima cum cautela bibere aquam ligni… sed absque fructu. Ergo mense Augusto ejusdem anni cum valde gravaretur, nec ullam quietem caperet diu noctuve, magna cum fide misit quæsitum prædictum cingulum; seque ad nudam carnem eo cingi fecit, & subito cessaverunt dolores: quare in testimonium gratitudinis fieri curavit imaginem argenteam, & Romam misit ad sepulcrum Fr. Felicis.

VI. Codra, filia Josephi Gecerretti, mense Augusto anni MDLXXXVII pestilentibus pustulis aggravata vata jacebat, [pestilentes pustulæ,] desperante de vita illius medico, ideo etiam magis quia ad febrem ardentem fantillæ acesserunt loquelamque sustulerant. Hoc in articulo D. Faustina ejus mater ad divinum auxilium implorandum se convertit, misitque petitum idem cingulum a Plebano: quo cum nudam infirmæ carnem cinxisset, cessarunt fantillæ, febris & pustulæ, brevique spatio rediit perfecta valetudo.

VII. Cassandra Zuccone, predictæ Codræ matertera, eodem quo sua neptis sanata est tempore, correpta fuit gravissimis capitis ac renum doloribus, [dolor renum & capitis,] quibus quies ei omnis diu noctuque auferebatur. Viso autem miraculo quod in sua nepte patratum fuerat, confidere cœpit, posse etiam se consequi sanitatem per merita Fr. Felicis. Accipiens ergo prædictum cingulum, post recitatum quinies Pater & Ave, ipsum primo circumdedit capiti, deinde renibus, statimque & eodem tempore ab utroque malo liberatam se sensit.

[93] Gallicanum diœcesis Palestrinensis castellum est, ibi D. Portia indidem oriunda valde laborabat angina guttur præcludente, sic ut nec loqui posset, [angina,] nec fere respirare, unde præsens mortis periculum adesse ei videbatur. Quod videns D. Salvaggia Sordi, seque sciens habere pauxillum ex habitu Fr. Felicis, ipsum accepit monstravitque infirmæ, dicens; D. Portia, osculare hunc habitum, qui est Fr. Felicis Cappucini, teque ei commenda: quod faciens illa subito loqui cœpit, quasi nullum incommodum pateretur, nec multo post surrexit sana ac libera a malo, cum grandi stupore & admiratione omnium præsentium.

[94] Mutinæ in Lombardia, anno MDLXXXVII mense Junio, [moribunda puella.] ad mortem ex gravissima febri tendebat Barbara, quadrima puella, filia D. Nicolai Sudenti quintum jam diem, & ultimo triduo sic invaluerat malum ut in horas expiratura crederetur: quia tota nocte & bona diei parte absque loquela manserat & nihil valebat introsumere: ideoque dolentes pater ac mater, quibus unigenita erat, animæ exitum præstolabantur. Interim ad visitandam infirmam venerunt Fr. Thomas & Fr. Pacificus Cappucini, matremque solati dixerunt, ut confideret filiam suam esse sanandam meritis Fr. Felicis, dederuntque nonnihil ex veste ejus collo infirmæ appendendum. Quo facto, post dictum quinies Pater & Ave, subito puella ad se rediit, conversaque ad matrem dixit; Mater mea non amplius ægroto, da mihi vestes meas, quia sanata sum. Vestitaque cibum petiit; & quamvis haberet speciem semimortuæ, propter magnitudinem morbi, cœpit tamen ambulare & mansit perfecte sana.

SUPPLEMENTUM
Ex Italico Fr. Jo. Baptistæ Perusini Cappucini.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

EX IT. I. B. PERVS.

CAPUT I.
Vita Felicis in seculo, ingressus in Religionem.

[1] Ad radices Apennini, in confiniis Sabinæ & Umbriæ, [Cantalicii natus an. 1515,] ad caput parvæ vallis ad Campum Reatinum spectantis, supra amœnum atq; frugiferum collem situm est Cantalicium castellum, felix patria B. Felicis, anno MDXV nati. Parentibus liberi quinque fuerunt, quos inter B. Felix tertio loco natus. Primogenitus nomine Blasius filiolam genuit, ex aviæ nomine dictam etiam Sanctam: cujus adhuc infantis morti præsens avus Sanctus dixit: Mortua es, Sanctula mea? [ex patre Sancto sancte mortuo:] vade cum Dei benedictione ac mea, meque expecta: sabbato veniam & revisam te. Integra etiamnum sanitate fruebatur cum ea dicebat bonus senex, nihilominus paulo post febri correptus, ipso præcise sabbato vitam finivit. Est etiam notatu dignum, quod inter continuas rixas atque dissensiones, quibus Cantaliciensis plebs jactata semper fuit, numquam ex ea familia quispiam, cui Porrorum cognomen erat, accusatus aut lite appetitus fuit.

[2] Ab istis tam piis ac devotis parentibus in Dei timore & Christiana pietate educatus Felix, [sancte adolescit.] a Patre luminum tanta rerum spiritualium cognitione auctus est, ut amore virtutis morumque modestia admirabilem cunctis faceret expectationem sui, dicere solitis, Pater Sanctez, mater Sancta dicitur, & hic etiam Sanctus erit. Quia autem instar alterius Bernardini omnem turpitudinem detestabatur quam qui maxime, venientem conspicantes pueri alii dicebant ad invicem; Ecce Felicem, ecce Sanctum. Addictus a parentibus gregum armentorumque custodiæ, non habebat ille quidem tempus frequentandi ecclesias, [In pastorali opere orationi studet,] aut domi residendi: vivam tamen fidem & devotum affectum in pectore circumferens, reducebat se identidem intra fossam vel cavernam aliquam: ibique in genua flexus, junctis ante pectus manibus, & oculis in cælum sublatis, ardenti cum devotione Orationem Dominicam ac salutationem Angelicam recitabat. Noctu vero in campis, ad boum custodiam agens cum pastorculis aliis, [& pœnitentiæ.] expectabat donec indormissent; & tunc quiete consurgens, procul ab iis recedebat ad radicem cujusdam quercus, cui Crucem insculpserat; ibique perfusus lacrymis meditabatur & lamentabatur amaram passionem dilecti Domini sui. Nec his contentus, etiam manum implicabat flagello, ex funiculis ad id præparato; nudumque cingulo tenus corpusculum verberabat, Corona precatoria interim collo injecta, in memoriam funium ac spineæ coronæ, quibus dulcissimum Christi caput vinctum fuit.

[3] Neque dimittens patriam, dimisit pia istæc exercitia: dimisit autem eam ætatis suæ anno duodecimo, missus a patre in Civitatem Ducalem, ubi Marco Tullio Pichi vel Picharelli, nobili & honorato civi, fidelem constantemque servitutem servivit, [Agris colendis applicatus,] quamdiu deinceps in seculo vixit; primum in opere pastoritio, deinde in colendis agris, hostis omnis otiositatis, mendacii, ac murmurationis; parcus verborum, nec nisi de rebus necessariis loquens; mitis & placidus erga omnes, etiam qui sibi molesti essent; nec quidquam asperius unquam respondere auditus, sed cum suavi risu dicere, Vade, ita Sanctus evadas. In victu sobrius sedulusque observator fuit ecclesiasticorum jejuniorum, etiam inter maximos labores: nec ante vesperam sumebat cibum, [sancte vivit:] præmissa semper oratione de genibus. Erga sanctissimum Sacramentum & memoriam Passionis in Missa repræsentatam, dignus fuit habitus pro quo, dum ille suæ satisfaciebat devotioni in ecclesia, sæpe videretur in campis alius boves observare, istic locorum ignotus, quemque bonum aliquem Angelum esse plurium opinio erat.

[4] Inter reliquas Felicis virtutes bonasque inclinationes una erat, [Ingressum ad Cappucinos differens,] qua ferebatur ad audiendas piorum librorum lectiones, præsertim diebus ab opere feriatis: cumque in Vitas Patrum incidisset, cœpit de eorum instituto sequendo cogitare, atque ad eremiticam solitudinem respicere: sed periculosum esse id vitægenus considerans & illusionibus diabolicis obnoxium, animum vertit ad Religionem Cappucinorum, in qua sub obedientiæ jugo vivere posset, in majori austeritate, recollectione, & contemplatione quam alibi. Differebat nihilominus, ex causis (ut ipsi videbatur) justis, negotium ordiri; cum die quodam, rogatus a socio domare par juvencorum, [sub ferocientibus bobus incurrit grave periculum vitæ:] aratro eos junxit; eodemque tempore supervenit Dominus ejus Marcus Tullius. Ad hujus aspectum animalia, colore forsitan nigræ vestis consternata, usque adeo inhorruerunt, ut habenis sua implicuerint cornua: a quibus ut sese expedirent calcitrantes & ferocientes, totumque jugum conturbantes, miserum Felicem in terram supinum straverunt, dum refrænare eos nititur; vomeremque trans medium corpus ejus traxerunt per ventrem, pectus, ac faciem. Non tamen quidquam eum læsit, quem fossurus totum videbatur, vomer; solas caligas thoracemque, & indusium laniavit. Tum vero in pedes erectus Felix, [a quo miraculose liberatus,] spectante & stupente Marco Tullio, clamare cœpit, Misericordia, misericordia: deinde in genua provolutus, actis Deo de vita sibi servata gratiis, votum fecit moram omnem abrumpendi & sequendi vocationem sibi inspiratam: ac mox famulatui suo renuntians, Domino totique familiæ ob ejus discessum mœrenti valedixit.

[5] Tunc ad Conventum Cappucinorum accedens, ita quidem Guardiano locutus est, [admitti petit,] ut is facile agnosceret divinitus inspiratum adesse; probare tamen eum ex more volens, contemptim rejecit, verbis asperioribus exprobrans, quod defectu panis in seculo necessarii ludificare tentabat Deum, qui non irridetur; & forte sperabat sic Fratribus imperare ut bobus: itaque suas cogitationes alio verteret. Ad quæ Felix illacrymans, Testis mihi, inquit, est Deus, in cujus conspectu stamus, Pater, eo tantum venisse me ut Deo melius serviam, cui me totum consecravi. Quibus verbis animique constantia multum ædificatus Guardianus, Felicem cum litteris ad Provincialem direxit: hic vero recepit eum ad humilem & caritativum ordinem Laicorum, anno MDXLIII, ætatis suæ XXVIII: & Anticolim ad tirocinium misit, [& impetrat an. 1543.] locum montosum & silvestrem, atque ejusmodi exercitationi valde idoneum. Ibi sacrum Seraphici Patris habitum magna cum devotione suscepit Felix: & tanto fervore cœpit intendere carni suæ domandæ & appetitui sensibusque mortificandis, quos in ipso seculo haud parum castigatos habuerat, ut brevi integram de iis victoriam reportaverit: tamque familiarem sibi fecit usum orandi, ut actualiter id semper agere Magistro suo videretur. Non sufficiebant ei consueta Religionis exercitia, jejuniaque & pœnitentiæ aliæ: sed accensus plura faciendi & patiendi desiderio, sæpe rogabat prostratus in terram ut alias aliasque superaddere sineretur, factus brevi ceteris omnibus exemplum.

[6] Romam deinde a Superioribus Ordinis missus est, jussusque vacare laborioso non minus quam humili officio quærendi ostiatim panis ac vini. [quæsturam exercet,] Tam autem libenter portavit istud caritatis jugum, ut cum aliquando esset apud Illustrissimum Cardinalem S. Severinæ, Ordinis Protectorem; & socius ejus fraterna caritate motus suggereret, rogandos esse Superiores ut dignarentur Felicem, annis gravem & orationis contemplationisq; dono præditum, cura illa exonerare, idque Cardinalis vehementer probaret, & conversus ad Fr. Felicem quæreret quid ipsi videretur; Miles, [nolens ab ea vel senex liberari.] inquit, sub armis mori, & asinus debet sub clitellis expirare. Nolo ut Illustrissima Dominatio Tua in hoc mihi faveat, ne propter favores terrenos amittam cælestes. Porro circumeundo ad quæsturam Coronā precatorium semper habebat præ manibus, recollectus in Deum cum maximo silentio, ut vel solus ejus aspectus devotionem cieret intuentibus; & nihilominus gratus omnibus acceptusque esset.

CAPUT II.
Caritas & zelus, conversatio utilis, aliæque virtuces externæ.

[7] Erga omnes, sed infirmos præsertim, eminebat Felicis caritas; hos domi, quoniam per diem non poterat conquirendis eleemosynis occupatus, visitabat noctu sigillatim, congrua unicuique solatia ac ministeria exhibens; [Infirmis magna caritate succurrit;] foris vero vacua Dominicarum & festorum tempora impendebat secularibus, per domos privatas & hospitalia dispersis, tanto libentius quanto pauperior ac miserabilior erat qui visitabatur. Numquam ad eos accedebat absque munusculo, huic mellitum, alteri zaccaratum quid ferens, aut pomum, aut aliud pro ratione temporis: quod si æstus fervebat, refrigerium faciebat, citriis, limoniis, malogranatis exhibendis, ora rigando, ventum flabellis ciendo; interim vero suggerebat monita cujusque statui congrua, de facienda Confessione, Viatico petendo, condonandis injuriis, firmando vitæ melioris proposito. Neque his contentus requirebat etiam personas & familias pauperes ac verecundas, quibus cum suorum Superiorum licentia prospiciebat, magna cum solicitudine ambiens Prælatos, Equites, Nobiles, Mercatores, aut etiam opifices opulentiores, matronasq; & pauperum procuratorem agens, quandoque etiam ad panem Conventus distribuendum se vertens, cum aliud medium pauperibus succurendi non inveniret: qua sedulitate familias multas a peccatis præservavit, in quæ alioqui eas prȩcipitasset verecundia.

[8] Nec minor zelus ei quam caritas inerat ad Dei offensas atque animarum damna sistenda prævertendaque, magnis æque ac parvis dum iret per plateas domosq; [vitia libere & efficaciter corripit:] Romanas ingerens opportunam correctionem. Occurrens autem quandoque dissolutis adolescentulis & salutis suæ prorsus incuriis, solebat iis dulciter sed fortiter insusurrare in aurem, O miser! quo vadis? nescin quod ad infernum? nescin te moriturum? Idemque faciebat omnibus notis suis, quibus forte occurrebat via suspecta gradientibus. Matronas nobiles aut benefactrices offendens, amori liberorum aut secularibus vanitatibus plusculum affixas, Stultulas nominabat, quæ pro terræ vilitate perdebant thesauros cælestes. Erat autem efficacia ei magna in hoc genere: unde cum aliquando incidisset in aulicos quosdam Dominæ Felicis Ursini-Columnæ, quorum contentio a verbis ad minas versa manus jam inseruerat gladiis; eminus id intuitus Felix, clamare cœpit, Deo gratias, fratres, Deo gratias, dicite omnes Deo gratias: quod illi audientes, præ summa qua ipsum prosequebantur reverentia dixerunt pariter, Deo gratias, senseruntque serenatos mox animos: ipse vero eos reprehensos non prius a se dimisit, quam mutuo invicem essent complexi.

[9] Noverat etiam admonitiones condire festivis parœmiis dictisque amœnis. [festivis subinde dictis ad id utens.] Sic aliquando volens Cardinalem Protectorem de re aliqua commonefacere, detulit ad eum epistolā sibi sub operculo Guardiani directam: ingressusque in palatium & admissus ad alloquium; Pater, inquit (nec enim alio titulo uti solebat) laudetur Jesus Christus, vide quantum honorer a Fratribus: unam epistolam totis annis triginra accepi: atque ecce nunc alteram, quam tibi fero. Tum considere jussus, quidquid in animo habebat explicuit. Alias dum apud D. Bernardinum Biscia, advocatum insignem & hominem devotum, de rebus divinis loquebatur; ingressus quidam ex parte certorum Religiosorum, muneri offerens vitulum saginatum, Doctore epistolam legente immugiit vitulus; & Felix conversus ad hominem, Nosti, inquit, Bernardine, quid vitulus dicat? Orat ut velis in favorem donantis ferre sententiam. Verum vide quid agas, ne in hora judicii ejusmodi donationes recepisse damnationi tibi sit. Quo ille audito assurrexit, stricteque complexus Felicem, gratias pro monito salutari egit. Eadem prudentia condiebat responsa sua. Cum ergo Domina Felix Columna, maxima benefactrix Religionis ipsique devota, ab eo petiisset decadem crucularum ejus; isque illas adferens obviis easdem petentibus distribuisset, & vacuus ad Dominam prædictam veniret; illa excusationem non recipiens, Bellum, inquit, promittere & non præstare: cui Felix, Ast, Domina, quanta nos promittimus Deo & non præstamus?

[10] Opinio sanctitatis quam opera Felicis inseverant cordibus populorum, non solum diffundebatur secunda hominum fama, [S. Philippe Nerio familiaris,] sed velut in speculo relucebat in aliis ejus temporis Sanctis: quos inter fuerunt beatus Pater Philippus Nerius, hac nostra ætate canonizatus, P. Cacciaguerra, Persianus Rosa Confessarius, S. Philippi, Franciscus Marsupini, Franciscus Hispanus, Petrus Spadarius, & P. Marcellinus celeberrimus ex Ordine Observantium ecclesiastes, qui cum fama sanctitatis transiit ab hoc mundo ex conventu Aræ celi, perpetuus prædicator Felicis. Ubicumque se invicem reperiebant S. Philippus & B. Felix amplexabantur se mutuo, velut peregre venientes. Fuit cum venientem Philippum per plateam Montis-Quirinalis in comitatu quorumdam discipulorum suorum, conspicatus Felix, [certat cum eo mutuis humilitatis officiis,] occurrere ei cum festinatione cœpit, ad eumque perveniens & provolutus ad pedes, manum ei deosculatus est: Philippus vero complexu arcto eum strinxit: atque in hunc modum aliquanto spatio immorati sunt complexui mutuo; deinde alio nullo verbo separati ab invicem sunt: ex quo utrimque intellectum est, corda Sanctorum etiam absque verbis sibi invicem loqui, sicut olim inter S. Ludovicum Regem & B. Ægidium accidit. Alias B. Felix ad S. Philippum visitandum accessit, atque ad pedes ei stratus benedictionem expetiit: econtra Sanctus prostratus etiam ipse in genua benedici sibi ab altero petiit. Cumque neuter cederet, invicem se amanter complexi surrexerunt, & silenter recesserunt ab invicem, attonitis ad talem aspectum circumstantibus.

[11] Sæpe quando invicem occurrebant sibi, pari ambo amore æstuantes gravissima quæque patiendi pro Christo, salutationis loco dicebat unus, [& desiderio multa patiendi,] Videam te combustum; & respondebat alter, Videam te sectum in partes quatuor: unus, Amputentur tibi manus; alter, Rescindatur tibi caput; unus, Rapteris frustatim per totam urbem, alter, Alligata ad collum machina jacteris in Tiberim. Vade, inquiebat Philippus, ut lapideris; Vade reponebat Felix, ut forcipibus lanieris. Quadam porro vice cum insimul loquerentur in vico trapezitarum (Bancos appellant) & S. Philippus expuisset, quæsivit ex eo Felix; an sitiret: & illo affirmante, lagenam de mantica traxit, Philippoque obtulit: qui nihil cunctatus eam ori admovit & cœpit bibere. [seque mortificandi.] Ad hoc spectaculum commotus populus clamare cœpit, Sanctus, sancto potum præber: nihil tamen eo motus Philippus, bibit quantum opus fuit; eoque facto dixit Felici; Volo & ego experiri, Frater, quam sis mortificatus; detractumq; sibi galerum ejus capiti imposuit, sicque abire jussit. Tum Felix, Libenter, inquit, sed si ablatus mihi fuerit, tuum damnum esto; cœpitque ambulare, clamantibus post eum pueris, Fr. Felix galerum gestat. Cumque ab officina monetaria quæ istic est, per plateam Peregrini sic processisset, galerum suum recepit Philippus in foro ad S. Laurentii in Damaso.

[12] Hæc eorum mutua caritas sicuti se monstrabat foris, [Cum ejusdem sociis bacchanalia turbaturus,] sic etiam apparuit ardens domi inter utriusque Fratres. Unde cum aliquando in Feria quinta ultima ante Carnisprivium, totus mœstus in cella sederet Felix, propter ea quæ diebus istis contra Deum committebantur peccata; accessit ad eum Fr. Lupus Cappucinus, ardentissimi spiritus concionator, dixitque, Ah! Fr. Felix, quin & nos bonum Carnisprivium agimus propter amorem Jesu Christi? Ecquid autem faciemus? obsecro, reposuit Felix. Vellem, inquit Pater, tali ratione procederemus ambo per plateam Cursus, ut Deo favente dissiparemus diabolicas istas turmas, quarum occasione tot viri feminæque Deum offendunt: retulitque conceptam animo inventionem divinam. Sed placuit nihil facere absque consilio Patrum Oratorii, quorum tunc Rector erat S. Philippus: illi autem non solum laudaverunt consilium, sed & ipsi comitari voluerunt. Ergo post longam orationem, ipsa hora qua densissimus populo Cursus est, [piam instituit processionem.] ad spectacula bacchantium collectus, ingressi in stadium milites Christi sunt, hoc apparatu & ordine. Præcedebat unus ex Oratorio Pater, vexillum Crucis alte sublatum efferens, stipantibus ejus latera duobus aliis ejusdem Congregationis Presbyteris, æque ac primus vestitis sacco facemque manu præferentibus. Post hos veniebat Fr. Felix, adstrictum fune P. Lupum trahens: processionem vero tremendam claudebant Fr. Marcus de Castello & Fr. Dionysius Francus, cum calvariis & ossibus mortuorum. Hoc ordine per consertam multitudinem transeuntes, nunc mœstum tenebant silentium, nunc propheticas exclamationes insonabant auribus, subsistebantque opportunis locis, & P. Lupus sumpta concionandi occasione invehebatur in crapulam, lasciviam, & dissolutionem ejus temporis. Hoc autem spectaculum, viva Crucifixi repræsentatione animatum, & opinione sanctitatis quæ vulgo de Fr. Felice & P. Lupo habebatur, sic commovit & exterruit populum, ut digrediens ex Cursu multitudo, arenam vacuam reliquerit victoribus nostris, per quos ibi Christus de mundo & dæmone triumphavit.

[13] Obedientia Felicis promptissima simul & absolutissima erat, quia Superiorum nutus sic observabat, ut cavendum eis esset, [Obedientiam tenet] ne vel joco aliquid imperarent, quod nollent statim videre executioni mandatum; cum ille nec modum imperantis nec intentionem discerneret, sed unice satageret obedire. Nihil autem magnæ aut parvæ rei absque Superiorum faciebat arbitrio. Hinc grandia illa quæ dixi caritatis opera, non nisi consentientibus illis fiebant, uti nec exercitia pœnitentiæ; cum extra communem usum, nec semel quidem jejunasset, orasset aut disciplinam fecisset, nisi præhabita licentia speciali. Successu tamen temporis, cum satis in virtute solidatum crederent Superiores, [in macerando corpore:] generalem ei potestatem fecerunt pro sua discretione tractandi corpus, sicut ei Dominus inspiraret. Sed etiam tunc paratissimus erat dimittere quidquid illi inhibebant. Unde cum esset assuetus tribus per hebdomadem diebus in pane & aqua jejunare, idque aliquando experiendi ejus causa Guardianus vetuisset, visus est diebus illis tam hilariter sumere quæ sibi apposita erant, ac si solitum jejunium tenuisset: quo animadverso suæ consuetudini redditus fuit.

[14] [horret quascumque delicias,] Paupertatis amator sub habitu numquam voluit tunicella uti quantumcumque frigus esset. Cum autem ex quadam urgentissima causa semel esset Cantalicium patriam suam missus, quo alias numquam ire voluerat, curam superfluam de consanguineis juvandis, apostasiæ crimen in Religiosis appellare solitus; noluit ipsum castellum ingredi hospitii causa, sed ad quoddam suorum tugurium foris divertit. Ubi cum animadvertisset a fratria sibi paratum saccum novum cum bona stragula; etiam inde exivit, noctemque illam egit sub arbore. Cum autem jam seni recentioris panis quid piam ex caritate proponebant ministri, noluit unquam admittere ullam in hoc genere specialem gratiam. [nec cupit a colicis doloribus liberari.] Tanto patiendi desiderio tenebatur, ut cum postremis viræ annis dolores colicos frequenter pateretur, nulla sibi permitteret applicari remedia nisi obedientia ad id cogente. Cū ergo prædictus medicus Gagliardelli eum in his positū aliquando interrogasset, Quid habes, Fr. Felix? quid habes? Subridens ait, Corpus hoc vellet esse absque cruciatu, seque dolori subducere; sed velit nolit necesse est ut patiatur. Replicante autem medico & quærente, cur non invocaret nomen Domini Jesu pro consequenda sanitate; Quid ais, inquit, Domine medice? Egon dicam Jesu ut me sanet? Dico tibi, quod etsi hoc faciendo sanandum me scirem, numquam facerem. Si Deus hos dolores mihi immittit, quare non vis ut eos propter ipsius amorem libens sustineam? Tum cœpit Deo gratias agere tam affectuose, ut medicum omnesque circumstantes in stuporem adduceret. Quin etiam optabat semper pluta pati. Hinc cum incidisset aliquando in energumenum, cui sacri exorcismi adhibebantur, dixit dæmoni, relinqueret hominem istum liberum, & sui potius corporis possessionem iniens illud quantum & quomodo volebat torqueret.

CAPUT III.
Devotio Felicis animique demissio. Obitus prædictus.

[15] [Tenerrime afficitur erga Virginis partum,] Tenerrimo devotionis affectu ferebatur erga Deiparam Virginem: ejus Rosarium sive Coronam recitabat quotidie: ejus festa impensissime celebrabat: ejus laudes compositis a se cantiunculis brevibus concinebat. Sed felicissimum ejus partum honorare volens, incredibile dictu est quanta cum prȩparatione illum exspectaret. Non enim contentus toto Adventus tempore habere mysterium istud ante oculos mentis, ita satagebat, ac si tunc debuisset videre Romæ parturientem Virginem. Ibat modo ad hanc, modo ad illam matronam Romanam (quemadmodum etiam nunc recordatur D. Livia Capranica Bonelli) interrogans quid præparaverant magnæ illi Dominæ quæ paritura erat; verbisque amorem & jubilum mentis testantibus hortabatur ad singulatem aliquem apparatum Reginæ cæli faciendum: atque ad excitandam devotionem componebat ipse in choro simplex sed devotum præsepium cum Infante, Virgine & Josepho, cum bove & asino, cum Angelis & pastoribus ac gregibus eorum; ante quod prostratus in genua orabat tanto cum fervore, ut totus in lacrymas solveretur.

[16] [nomen Iesu,] Altera Felicis devotio ardentissima erat erga infantem Jesum, cujus dulcissimum nomen sicut inscriptum habebat cordi, sic indesinenter volvebat ore, nec eo pronuntiando quacumque occasione videbatur posse satiari: quare per plateas Romanas domosve transiens, quotquot inveniebat pueros puellasve ipsum jubebat repetere, Dicite inquiebat, dicite, Jesu, Jesu; dicite omnes, Jesu. Eosdem etiam jubebat iterare identidem Deo gratias, quasi non solus ipse sufficiens iis agendis, pro tot quot acceperat a divina benignitate muneribus, juvari in hoc cuperet ab integris puerorum turmis quos ad id invitabat, præsertim extremis vitæ suæ annis. Ergo cum jam scirent pueri quam gratam ei rem facerent, statim atque eum vel eminus conspiciebant, incipiebant clamare, Deo gratias, Fr. Felix, Deo gratias. Et ipse alacri vultu, sed oculis lacrymabundis præ dulcedine interna, respondebat Deo gratias, [& verbum Deo gratias.] filioli mei, Deo gratias: estote benedicti, Deo gratias. Idem faciebat cum occurrebat juvenibus Seminarii Romani; quapropter etiam illi, quando ipsum videbant, cum suis ductoribus Patribus Jesuitis subsistebant, & demonstrabant quam devote erga Dei servum afficerentur. Eo autem processerat teneritudo animi ejus hac in parte, ut Missæ serviens, atque ad ista verba perveniens pronuntiare illa amplius non posset præ copia lacrymarum.

[17] Porro mente erat fere semper cogitabunda & elevata in Deum, tantumque sæpe abstracta a sensibus, ut nec videret nec cognosceret personas eorum quibuscum versabatur, [Mente fere semper a terrenis abstractus,] unde cogebatur aliquando interrogare quinam essent. Cumque illi reponerent, Non cognoscis me, Fr. Felix? Sum talis aut talis; ajebat ille, Ah! novi, novi! Neque cum externis & secularibus tantum id ei accidebat, sed cum ipsis etiam sui Conventus Fratribus, adeo ut Sacerdotum aliquem vel Missæ celebrandæ causa, vel aliud ob negotium foras comitatus ex obedientia, domum reversus plerumque nesciebat, quicum ivisset. Quod tanto erat mirabilius, quanto frequentior ei ratione officii conversatio erat cum hominibus mundanis. Sed secretum istud uni sociorum aliquando aperuit; cum interrogatus, quomodo posset in tanta varietate incurrentium & occurrentium objectorum mentem sic fixam tenere in Deo; respondit omnes creaturas esse media nobis ad illum sublevandis, si ipsas bono oculo sciremus aspicere.

[18] [noctu acriter se flagellat:] Curabat ut noctu esset in ecclesia solus. Sane non prius quam campum liberum habere se crederet incipiebat exercitia sua, præmissa plerumque aspera sui corporis flagellatione. Cui cum aliquando interesset Fr. Lupus, clam eo in ecclesia delitescens, & ille nullum videretur finem sui diverberandi facturus; non potuit alter se continere quin exclamaret, Sufficit, sufficit, Fr. Felix, noli amplius. Tum Felix, Quis es tu? Sum, inquit, alter Fr. Lupus. Deus vero, respondit Felix, ignoscat tibi: vade dormitum, vade. Modum quem in istis orationibus nocturnis tenebat subinde etiam observarunt ex insidiis alii, ac nominatim Fr. Franciscus Pistoriensis, etiamnum vivens, annorum octo & septuaginta senex. Sed singulare est quod vidit & narravit prædictus Fr. Lupus. Nocte quadam ibidem positus in contemplatione divinæ Incarnationis, [a Deipara filium amplectendum impetrat;] tanto amoris æstu abreptus fuit, ut præceps cucurrerit ad majus altare, ibique cœperit ardentissimis precibus supplicare Dei matri, ut sibi ad modicum tempus commodaret dulcissimum filium suum: cui illa morem gerens mox apparuit, interque ejus brachia infantulum posuit. Ipse vero summa cum reverentia eum accipiens pectorique adstringens, non cessabat dulcibus osculis explere amorem, totus interim resolutus in lacrymas; tandemque humillima cum gratiarum actione ipsum restituit benignissimæ divinorum munerum dispensatrici.

[19] Porro opinio, de sanctitate Felicis vulgo concepta dum adhuc viveret, venerabilem eum reddebat, non solum plebeis hominibus, [ab omnibus passim habitus Sanctus,] sed etiam nobilibus ac titulatis, Sacerdotibus & Religiosis, Prælatis, Episcopis, Cardinalibus, ipsisque Pontificibus maximis. Res erat incredibilis auditu, visu stupenda, quomodo per Romanas plateas procedentem obvii Principes nudato capite salutarent, inclinarent sese eidem Prælati, ad manuum oscula occurrerent Presbyteri, rhedas sisterent Cardinales, salutem redderent ei Pontifices. Clamorem extollebant pueri, ad portas accurrebant puellæ, per fenestras despiciebant matronæ, ex suis officinis progrediebantur opifices, beatum se reputabat quisquis eum alloqui vel salutare, quisquis contingere vel ab eo videri videreque eum merebatur. Quis autem explicare possit quanta cum lætitia excipiebatur in domus? quomodo satageret familia tota, quis prior occurreret, quis exciperet, quis habitum oscularetur aut manum, quis eleemosynam copiosiorem gratioremque porrigeret? quanta denique cum attentione devotioneque omnes loquenti auscultarent, & verba audita infigerent memoriæ?

[20] [Sacerdotum obviorum manus osculatur,] Ipse vero, ut erat humillimus, non patiebatur ut quis sibi manum oscularetur, renitens ut poterat eamque abscondens: quod si contingebat eum ire comitem alicui Sacerdoti, accurrentes ad se amandabat ad illum, dicens: Huic Patri socio meo manum osculamini, quia Sacerdos est. Presbyterorum autem sibi occurrentium manus contendebat cum omni demissione & devotione animi osculari. Unde cum aliquando duobus Patribus Jesuitis ad genua accidisset, illique pro sua consueta humilitate nollent manum osculandam præbere; Heu me! inquit, Patres, cur recursatis, cum sitis Sacerdotes Domini mei, & ego solum pauper Laicus? [& laudem fugit.] Si quis forte orationibus ejus acceptam referens sanitatem aut aliud quodvis beneficium, gratias ei vellet agere; abrumpebat sermonem, aut dicebat, stultum esse credendo quod peccator infamissimus ipsum liberarit. Si eum laudabat in faciem aliquis, quasi injuria affectus discedebat dicens, Fœniculum: econtra contumeliis affectus adstabat hilaris, auscultabatque sereno vultu.

[21] Sic demissus in seipso, eoque propinquior Deo, finem laboriosæ peregrinationis imminere sibi divinitus didicit, [Mortem suam prædidit,] ejusque prænotionis signa non pauca dedit familiarioribus quibusdam amicis. In his fuit Joannes Petrus Mangile, habitans in officina Mauri ad Turrim-sanguineam, cui violenta febri laboranti & a medicis deposito manum apprehendens, hilari vultu dixit: Macte animis, Joannes-Petre, sanaberis enim, & ego ante te moriar: quod & contigit. Similiter D. Lucretiæ Crescentiæ graviter ægræ dicentique, Actum est, Fr. Felix, ora pro me; Non, inquit ille, Non ita. Convalesces tu & aliquamdiu adhuc vives; ego vero volo ex hac vita ad paradisum abire. Et prorsus sic accidit: dum enim convalescebat adhuc D. Lucretia, Fr. Felix obiit. Magis mirabilis prophetia ejusdem obitus facta ab eo est amicissimo suo D. Alexandro Poggio, cum ei domi suæ reperto dixit, [sibique arcam lapideam petit & impetrat.] Volo a te Alexander obsequium, quod tibi grave erit teque percellet. Illo nihilominus omnia pollicente, sæpius iteravit Felix, fore ut pœniteret promisisse; & tandem dixit, Volo unam ex tribus, quas hic habes, marmoreis pilis. Hoc audito, qui eas certum ad finem sibi comparaverat, restitit aliquantum, permisit tamen ut auferret quam vellet. Tum Felix: Numquid bene dixi, quod te pœniteret? Verumtamen patientiam habeto, quia eam pro me volo: pro me eam volo. Intelligis? Faciens autem ipsam, absque ulteriori verbo portari ad conventum, Fratres omnes admiratione complevit, necdum intelligentes quem in finem adduceretur petra, cujus necdum ibi ulla apparebat futura utilitas. Sed quando post mortem in ea deinde fuit Felicis corpus collocatum, apparuit revelatam ipsi fuisse gloriam honestioris in ea petra sepulturæ.

CAPUT IV.
Concursus ad sepulturam, beatificatio, miracula.

[22] Dispersa per urbem mortis fama, commoti subito populi turba tam celeriter accurrit, [Impletu turbis ecclesia & conventu,] ut ecclesia cum claustro, intra momentum temporis repleta fuerit. Quo viso cum alium arcendæ multitudinis modum non haberent Fratres, clausa ecclesia, portam etiam conventus clausam firmissime tenere decreverunt, sublato fune quo trahebatur campana. Sed turbæ, ipso impedimento sibi facto ferociores redditæ, quæsitis mox scalis ex omni parte transcenderunt muros, seque per eos dimittentes hortum & chorum & dormitorium occuparunt. Magis autem increvit tumultus, quando pulsanti ad ostium Cardinalium uni, ipsum aperiendum fuit; tunc enim per eamdem portam tanta inundavit multitudo, ut nullibi cuiquam pateret transitus. Angusta erat, ubi defunctus jacebat cella; nec in eam admitti cuncti porerant, nec ex ea efferi sacrum cadaver propter confertam turbam: itaque impossibile fuisset viam facere, nisi promissum plebi esset, omnium visibus sequenti die exponendum quod cupiebant. Hac ratione cum persuasum plerisque fuisset ut conventu excederent, eorum tamen plurimi tota nocte perstiterunt in area ante ecclesiam, cupientes primi admitti ad desideratum spectaculum. Primo ergo mane diei tertiæ Pentecostes tantus factus est ad conventum accursus innumerabilis populi, ut creditum fuerit numquam majorem præteritis seculis extitisse, [ægre elatum ad sepulturam corpus,] quem proinde fas esset divinioris cujusdam impulsus effectum existimare. Sub ejusdem diei vesperam, cum inferendum in ecclesiam esset corpus ad sepulturam in cœmeterio communi paratam, volentibus secundum consuetudinem egredi per portam monasterii Fratribus & circuire aream, tanta se opposuit multitudo ut transitus vix ullus daretur, multumque timeretur ne importunitas tangere ac videre cupientium funus detraheret de feretro, quamvis circumcirca per Guardiani providentiam bene custodito.

[23] [ad quod compressio intens fit,] Tandem tamen, licet ægre, perventum in ecclesiam, & in ea collocatum est corpus; ad quod tanta mox undique facta compressio, ut excessus devotionis in irreverentiam transisse videretur, dum manibus, forficibus, cultellis rapere sibi quidpiam conantur singuli: & mutandus tertio fuerit defuncto corpori habitus, ne plane nudus appareret. Nec deerant qui pilos capitis ac barbæ vellerent, unguium segmenta carperent, ipsam etiam cutem delibarent; interim dum ecclesia personabat clamoribus energumenorum aut infirmorum, sanari aut liberari petentium, nec non eorum qui spatium sibi fieri petebant, aut præfocari se a comprimentibus querebantur. Sane nisi Guardianus mandasset corpus intra cancellos chori transferri, haud facile fuisset consultum vitæ imbecilliorum, turbæ obluctari non valentium: nec visum est miraculo carere, [læsus tamen nullus.] quod neque suffocati essent aliqui, neque corpus in illa translatione violatum. Mansit ibi illud usque ad primam horam noctis, nec tamen recedebat populus, quare portatum ipsum est ad sacellum quoddam interius juxta chorum. Cum autem etiam sic perstarent, qui erant in ecclesia, ac si loco fixi essent; rogabant Fratres, mandabant viri nobiles, quidam etiam vim aliquam adhibebant, ut facerent recedere turbam; sed adeo nihil proficiebant, ut illa novis identidem accedentibus aucta sit magis.

[24] [mandante Card. Protectore] Sub quartam quintamve horam noctis, misit Cardinalis Protector, mandans Generali ne faceret corpus sepeliri, prius quam suæ Sanctitati fuisset de eo locutus: quod satis molestum ei accidit, decreverat enim ipsum inhumare ante diem, ne eadem quæ biduo præcedenti sustineret. Obediendum tamen fuit, sed posito in locum secretum corpore, spargi in populum mane fecit, sepultum esse. Verum non fuit adhibita fides dicentibus, sed magis magisque augebatur advenientium undique multitudo, ac si Urbs tota in montem Quirinalem migrare vellet: plenaque erant omnis sexus & conditionis hominibus, non solum ecclesia & monasterium, sed etiam area plateæque in magna distantia; & usque ad aream Sanctorum Apostolorum constipabatur turba, permixta curribus, rhedis, equisque. Denique Gubernator Urbis, præventurus damna, ex populi indiscreta confusione timenda, [differtur in noctem sepultura:] Satellitii Præfectum cum suis omnibus ministris illuc direxit. Volebat Cardinalis Protector ut corpus deponeretur in ecclesia, intra suum S. Bonaventuræ sacellum: Guardianus econtra, tenax propositi & antiquam simplicitatem servatam volens, evicit ut in communi Fratrum cœmeterio sepeliretur, inter vigesimam primam & secundam horam.

[25] Quemadmodum autem ex fonte Paradisi famosissima quatuor flumina, ita ex corpore B. Felicis totidem prodigia emanarunt. Primum quod ipsum in vita callosum, asperumque & fuscum, [unde extractum collocatur in pila marmorea corpus,] post mortem factum sit molle, tenerum atque album velut infantis atque per omnes articulos mobile. Alterum quod Illustrissimus Protector inspiratus fuerit, ut de communis sepulturæ loco extractum collocari juberet intra marmoream pilam, quam sibi ab Alexandro Poggio dari vivens petierat. Tertium quod liquor ex beato corpore scaturiens mirabilia multa operabatur. Quartum quod eosdem effectus habebat oleum lampadis ardentis ante sepulcrum. Et ob has rationes adoratum fuit, non solum a populis cis & transmontanis, virisque Principibus, sed etiam a summis Pontificibus. Ac primum quidem Sixtus V, die quodam ex monte Quirinali descendens, [ubi honoratur a tribus Pontificibus.] cum duodecim Cardinalibus & magno Prælatorum ac Procerum comitatu, venit ad ecclesiam nostram, salutatoque Venerabili Sacramento, ivit ad sacellum Crucifixi, ubi sepultus est Beatus: & ingressus illuc, genua flexit ante sepulcrum, versoque ad illud vultu oravit per tria vel quatuor Miserere. Gregorius XV, post Missæ sacrificium in nostra ecclesia celebratum, ad idem sacellum perrexit, ibique ad magnum Miserere oravit ante prædictum sepulcrum; postea in digressu dixit P. Fr. Hieronymo Castelferreti, nostro Procuratori Generali, Multum obligamur B. Felici propter specialem gratiam per eum obtentam: ob quam etiam appendi ad sepulcrum jussit argenteum pulcherrimum anathema. Denique Urbanus VIII, cum & ipse ad nostram ecclesiam sacrificaturus venisset, positis humi genibus Dei servum in suo corpore est veneratus.

[26] [Sixto V subente formatur Processus:] Porro Papa Sixtus, quem dixi Quintus, qui B. Felicis habebat particularem notitiam, secundo post mortem illius die mandavit P. Guardiano Conventus Romani (erat is P. Fr. Sanctes Romanus) ut de vita & miraculis B. Felicis accuratam scriberet relationem, prout fecit adjutus a P. Fr. Anselmo de Monopoli, qui postea fuit prædicator fel. Record. Clementis Papæ VIII, ac deinde ab eodem ad Cardinalatum provectus. Ab his intra paucos dies absolutam Relationem, transmisit Pontifex Domino Vicesgerenti, mandavitque formari Processum authenticum, inquirendo ex officio; addens, seipsum habere octodecim miracula, de quibus erat paratus testari. Processu formato, videbatur ad Canonizationem processurus bonus Pontifex, certoque creditur eam peracturus fuisse, si Deus vitam concessisset. Post annos deinde aliquammultos cum sacra Rituum Congregatio declarasset in eo statu esse causam, ut tribus Rotæ Auditoribus committi posset examinanda; Paulus Papa V per rescriptum speciale causam commisit D. Cardinali Sacrato, Rotæ Locumtenenti, D. Coccino Decano, & D. Manzanedo.

[27] Postremi duo postea, cum Domino Cavalierio Auditore in locum Cardinalis Sacrati lubrogato, Relationem fecerunt coram Urbano VIII de sanctitate vitæ B. Felicis & miraculis, [& relatione facta Vrbano VIII] quorum numerus ad centum octoginta pervenerat, præter tot alia non relata in processibus, & quæ deinde secuta sunt plurima, sicut testantur anathemata tam picta quam ficta omnis generis ex argento & cera, nec non furcillæ alares vestesque funebres, & similia de morte spolia, appensa ad sepulcrum plura quam mille. Denique ad Principum Bavarorum ac Lotharingorum novam instantiam, per D. Octavium Picum Procuratorem Serenissimæ Principis Catharinæ Abbatissæ Montis-Romarici, & D. Nicolaum Carræum Agentem ejusdem principalem, [declaratur Beatus.] ab Apostolica Sede remissa Relatio est ad DD. Cardinales Congregationi Rituum Præfectos. Cumque de Processuum validitate ad eumdem Pontificem retulislet Illustriss. D. Cardinalis Leni; concessit ipse Christi Vicarius facultatem celebrandi festi in nostris ecclesiis cum Missa & Officio. Ex supranotatis autem Processibus & Relationibus collegi hanc Vitam, de mandato adm. R. P. Fr. Joannis Mariæ Netini Generalis nostri: cui lubet unum alterumve miraculum pro coronide attexere.

[28] Clarix Guarnieti Romana, malignis quibusdam humoribus pedes cum dolore inflantibus sic impedita, [Oleo lampadis curatur mulier toto corpore inflata,] ut nullatenus plantis suis posset insistere, sed biennio toto decumberet lecto ita extenuata, ut nec in hoc moveri nisi una cum lodice posset; deferri se fecit ad corpus B. Felicis; ubi cum nostrorum aliquis Crucis signum super ipsam formasset, subito & perfecte convaluit, nullo pristinæ inflationis indicio remanente, atque ita domum suam incommodo omni expedita revertit. Fr. Paulus Tiburtinus, arthritide sic impeditus, [item delutus ad sepulcrum arthriticus.] ut nec manus ori admovere, nec pedibus passum unum formare posset; cum doloribus per quadraginta dies toleratis impar, B. Felicem invocasset, audire sibi est visus vocem dicentis Vade ad sepulcrum meum. Cumque elevare se conaretur nec posset, dolorum autem vehementia cresceret denuo ardentius invocavit eumdem: qui maxima in claritate apparens, totumque cubiculum ejus illuminans, dixit, Facito inungi te oleo lampadis ad sepulcrum meum ardentis; quo facto abscessit dolor omnis, ipseque deinceps mansit ab infirmitate ista solutus.

SUPPEMENTUM II
Ex Annalibus FF. Cappucinorum Zachariæ Boverii.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

EX ANNAL BOVERII.

CAPUT I.
Virtutes Felicis in seculo & Religione. Caritas erga ægros, miraculis illustrata.

[1] Toto eo temporis spatio quo Felix Marco Tullio operam dedit, [Adhuc secularis peccatores redarguit] tantũ in omni virtutum genere profecit (quod ex ipsius vitæ Processu constat) ut cunctis humilitatis, patientiæ, modestiæ, mortificationis, honestatis, pietatis exempla præberet … Si forte quempiam aut alienæ famæ detrahentem aut divinum Numen jurantem seu blasphemantem audiret, mox dure illum increpans his verbis ad pœnitentiam provocabat: Quid agis, paupercule? velox ad Confessionem festina, Deumque precare, ut gravem hanc tibi noxam dimittat. His cum sæpe etiam domesticos increpationibus exciperet, haud tamen propter viri simplicitatem & innocentiam ulli gravis videbatur. [offendentibus ignoscit,] At si quando ille quidpiam ab alio molestum audiret, tam sibi imperabat, ut non turbatus aut ira percitus excandesceret, sed subridens hoc infestantem responso excipere soleret: Jam te magis, amice diligam, Deus te sanctum efficiat … Interim a Deo ad Cappucinorum institutum vocatus, dum obedire differt, corripitur a Domino eo discrimine vitæ quod sub aratri vomere tulit: quo motus, cunctatione omni abjecta domum redit, [præteritis fratribus sua in pauperes erogat:] cum hero Tullio de pacta mercede rationes confert: cumque id quod de mercedis pretio supererat egenis dispertiendum disposuisset; percunctantibus domesticis, cur non germanis fratribus potius (tres habebat, Blasium, Carolum, & se juniorem Petrum-Mariam, sororemque Potentiam) quam pauperibus ceteris sua dispartienda reliquisset; respondit, quia consilium Domini est, cui mihi omnino acquiescendum …

[2] Annus salutis tunc millesimus supra quingentesimum quadragesimum quintum agebatur, [Receptus in Ordinem,] in quo cum Bernardinus Astensis Romanum adhuc conventum moderaretur, primum Felicem, verbis simplicibus quidem sed Dei Spiritum redolentibus animi sui sensus explicantem audit, mox hominem Euangelicum & Apostolicum agnoscit; eximiumque Dei servum futurum præsentiens, durioribus verbis ipsius constantiam experiri cœpit. Verum cum illum post acriorem repulsam, sæpius iteratam, solidiorem semper experiretur; benigne amplexatum Raphaeli Volaterrano, qui eo tempore Romanæ Provinciæ prȩerat, recipiendum offert … Raphael Anticolim, ubi tunc Religionis tirones probationis annum agebant, destinat … Hic cum probationis annum absolvisset, Tetrici tandem (qui vulgo Mons S. Joannis nuncupatur) in Religionis gremio confirmatur, atque inde Tiburim sub Michaelis Segusiani disciplina destinatur …

[3] Quatuor post Religionis ingressum annis, cum jam illustrioris illius vitæ exempla Fratribus innotescerent, Romam evocatur, [fit eleemosynarum quastor,] ut quotidianæ stipis mendicandæ munus exerceat. Hujusmodi officio tunc fungebatur Fr. Angelus a Colle-discipuli, vir plane Angelicus: cui cum Felix socius adjunctus esset, eo non multo post morte sublato, ipse illius locum sufficitur, atque integrum munus obeundum suscipit … Habitus illi ex levidenso ac rudi panno, quo triremium captivi indui solent, fere perpetuus fuit … cumque aliquando ab eo percunctatum fuisset, [habitu utitur ceteria rudiori,] qua ratione a communi Fratrum panno abstineret (qui cum melior esset, plures annos quam rudior ille ferre poterat) sapientissime respondit … Si levidensus ac vilis pannus facile a me absq; pretio (Superiore præsertim annuente) haberi potest, cur meliorem sub specioso diuturnitatis titulo mihi quærendum persuadeam? … Stipem aliquando de more mendicabat, cum adolescentum, qui Romano in Collegio aluntur, turbæ ex insperato occurrens, eos de agendas solitas Deo gratias provocat: quando ex his quidam, Marinus nomine, clam a tergo accedens, argenteum nummum, quem Julium nuncupant, in ejus manticam, quam pane refertam gerebat, [pecuniam horret,] tam occulte immittit, ut neque accedentem animadvertere, neque nummi sonum percipere potuerit. At vix argenteus ille in manticam decidit, cum Felix statim exclamat, Jesus! Jesus! Jesus! Coluber proculdubio in mantica est: proh! quale pondus! Cumq; in S. Eustachii ecclesiam, cui proximus erat, actutum se contulisset, mantica pane exhausta, argenteum Julium inde excutit atque inter publicæ viæ quisquilias projicit…

[4] Joannes Baptista de Sanctis integerrimæ vitæ Sacerdos, [Castitate virgineus,] qui Beato adhuc secularem vitam agenti familiarissimus fuit, utpote a pueritia socius, virginem illum absque dubitatione asserebat; atque ita omnis impudicitiæ hostem … ut si quod minus honestum verbum ab alio prolatum audiret mox erubesceret, acriterque in illum verbis inveheretur… Cæli volucres haud incongrue apud nos puritatis ac virginei candoris typum vendicant… quapropter cum aviculæ, quæ hominum quorumcumq; conspectum effugere solent, divina virtute adeo familiares ei essent, [avibus utitur familiariter.] ut frequenter in horto sedenti circumvolantes, aliæ capiti, aliæ humeris, aliæ brachiis, aliæ tandem gremio insiderent & cum ipso colluderent, certissimum animi puri argumentum præbebant. Cum aliquando vir Dei ad Mariæ Tidellinæ domum accedens, quo tempore familia in interiori area cœnæ accumbebat, impensius rogaretur ut nonnihil cibi cum ea sumeret; vix is panis frustulum manibus sumit, atque in micas comminuit, cum ad eum protinus undique advolant aviculȩ, & ex ipsius digitis panis micas rostello perstringunt…

[5] Haud parvi sanctus hic vir quantulamcumque sensus voluptatem, quæ in edendo præter abstinentiæ leges immiscere se solet, [sensui nihil indulgens,] æstimandam sentiebat: quod suo aliquando exemplo comprobavit. Semel enim cum ex urbis mendicatione ante prandii horam cum socio domum rediisset; impensius ab eo rogari cœpit, ut ex petasone quem coctum detulerant, simul nonnihil degustaret. Recusabat Felix: socius vero prandii horam haud longe abesse affirmans, quæ tantillam pernæ comestionem ad se velut prandii initium attraheret, [plangit ob levem culpam;] Felicem ad eam ardentius provocat. Annuit tandem vir Dei, socio magis quam voluptati indulgens: buccellam ex petasone comedit: mox tantus stimulus animum pungit, ut illico ad socium conversus, Heu! Matthæe, inquit, quid egimus? Cumque Matthæus facti excusationem verbis persequi vellet, ipse celerius in cellam concedens, tot ibi pœnitentiæ lacrymis prosecutus est eam sensus voluptatem, acsi grave scelus perpetrasset… Cum igitur ab his maxime abhorreret, quæ aut ventri patrocinantur, aut abstinentiæ leges in discrimen adducunt; a Superiore missus semel ut nobilis cujusdam Romani civis conviva esset, cum plura in mensa gulæ incitamenta animadvertit, [angitur ad mensam lautius paratam,] quæ ad voluptatem magis quam vitæ necessitatem spectarent; mox animo angi, cancellare manus, lumina attollere, ac veluti qui inter spinas volutatur modo in hanc modo in illam partem se vertere, ac secum frequenter exclamare, O bone Deus! o beate Pater Francisce! ubi conscientia? ubi virtus? Quibus dum animum magis quam corpus eduliis pasceret, illa convivii hora mille dierum spatio longior ei visa est: post quam domum rediens affirmabat, modica illa panis frusta, quibus in Fratrum mensa vescebatur, omnibus conviviorum deliciis sibi sapidiora esse…

[6] Singulare patientiæ exemplum dedit, cum per quemdam Romanæ urbis vicum, [A prætergrediente equite eversus & læsus,] qui Vallis dicitur, lagenis onustus incederet; in trabes enim quasdam ex obliquo viam occupantes forte incidit; quas dum gravi illo pondere pressus supergredi nititur, eo ipso tempore vir quidam nobilis equo insidens, ferocientem ita cohibere non potuit, quin ferrata pedis ungula Felicis pedem immaniter proculcans, eum ad casum impulerit, lagenaque casu eo perfracta vinum effuderet. Hoc ex vulnere, cum sanguine undique profluente humi prolapsus jaceret, non modo nullam in animo perturbationem sensit, sed oculos ad equitem tollens, quod viam illi imprudens impedierit supplex veniam postulavit: nobilis vero ille superbo risu dicta excipiens, equum calcaribus concitavit, longiusque abscessit. Post hæc vir Dei, socii aliorumque ope exurgens, dum viam ad Conventum capit, [ignosci sibi petit,] ita secum loquebatur: Perge, asine mi, quid claudicas? cur gemis? quandoquidem tam piger ac desidiosus es, id profecto plagæ tibi debebatur. Summas tibi, Deus meus, gratias ago, quod me pigrum ac ignavum animal his ad te verberibus compellis. At vero non sine aliorum fructu hæc servi Dei patientia fuit: nobilis enim ille, cum adeo illustrem patientiam apud se altius perpendisset, tam acuto conscientiæ stimulo urgeri cœpit, ut postridie ad Felicem accesserit; [suæ culpæ factum imputans.] ubi cum primum ejus præsentia potitus fuit, solutum e lumbis cingulum collo obvolvens, facti ab eo veniam genuflexus petiit, meliorē vitæ frugem pollicens. At vir Dei, qui hoc solum superbus erat quod neminem se humiliorem esse contenderet, nobilem excusans se solum accusabat. Porro inter has pœnitentiæ & humilitatis contentiones eam Felix palmam tulit, quod in recens contractæ amicitiæ signum hominem eo mane secum prandere coëgerit…

[7] Caritatis opera quæ pauperibus ægrotantibus Dei servus exhibere solebat, [Infirmos visens in xenodochio,] quam Deo grata & accepta essent miraculis declaratum fuit. Consueverat Felix Lateranensis Basilicæ frequentius xenodochium adire: in quo dum singulos infirmorum lectos de more aliquando percurrit, ad ægrotum quemdam graviter languentem divertens, ministros interrogat, num vinum illi ad potum propinetur. Cui cum illi a medico interdictum responderent, mox is vini paululum sibi in cyatho afferri jubet, illudque ægro propinat: qui cum vinum gustasset, protinus præter omnem spem convalescere cœpit, brevique incolumitatem adipiscitur. Rursus dum sancti Spiritus xenodochium perlustrat, ægrotum ad mortem languentem animadvertit; cujus cum a medico salus desperata esset, ei jam a ministris funera parabantur: ad quos vir Dei: Quid agitis? inquit, num vivum hominem humi condere vultis? Non morietur ægrotus, [duos ex iis sanat.] sed vivet superstes. Ridebant ministri, viri simplicitatem excusantes. At is ubi ex altari vitream ampullam cum vino accepit, vini nonnihil in moribundi os distillat: tum ministris; Hujus, ait, curam agite, quandoquidem cito convalescet: atque inde protinus abscedit. Vix pedem Felix e xenodochio extulerat, cum ægrotus ad sensus rediens, tam velociter a morbo convalescit, ut perfectæ incolumitati redditus, postridie e xenodochio evolaverit.

[8] At neque minori admiratione dignum fuit divinæ providentiæ testimonium, [vinum pro eis petenti,] quo per Angeli ministerium Deus hanc servi sui in ægrotos caritatem comprobare voluit. Cum enim ad cujusdam ægroti stomachum confirmandum rubenti aliquando vino indigeret, lagenulam a vini apothecario postulans, durius ab eo verbis repellitur. A quo cum vir Dei discessum parat, en splendidus quidam juvenis, [pretium ab Angelo solvitur:] hactenus omnibus ignotus, repente apparet; aureumque nummum proferens apothecario ait, En pretium, o mercator, vini quantumlibet; huic viro eroga: atque hæc cum dixisset, protinus ex oculis evanuit. Hoc porro divinæ liberalitatis testimonium alterum deinde subsecutum fuit, ex quo facile perspicuum fuit, quali Deus egenorum Pater avaritiam, præsertim in pauperes, odio prosequebatur. Etenim cum Julius Fulchus civis Romanus frequentius vini purpurei lagenulas Felici elargiri soleret, vir Dei semel ad eum accedens, ubi majores vini albi lagenas eleemosyna consueta ab uxore plenas accepit, ægrotorum lagenulam rubenti vino implendam profert. At mulier, quandoquidem id sibi vini, quo sola utebatur, reposuerat, illius avara, gravi excitato clamore querimonias ciet, & virum Dei quasi nimis assiduum ac molestum postulatorem sugillat, [idem dare recusans mulier,] ac tandem repellit. Quod ubi Julio conjugi innotuit, ne uxorem contristaret, clam lagenulam de Felicis manu acceptam vino rubente implet, & viro Dei ægrotis dispertiendam tradit. At liberalissimus Deus, cui mulieris avaritia, in ægrotos præsertim, magnopere displicuerat, æqua in mulierem pœna animadvertit, ut in ea posteris exempla ederet. Nam post hæc cum mensæ accumbens mulier rubens vinum sibi hauriri jussisset, [eodem ipsa privatur.] dolium divina virtute exhaustum, vinum deinceps mulieri effundere recusat: quæ enim erga pauperes ægrotos pietate arida fuerat, ac sordidæ avaritiæ vitio vinum pauperi denegaverat, æquum sane fuit ut divinæ liberalitatis ariditatem experiretur, arenteque dolio ab eo vinum effugeret.

[9] Verum quod anno millesimo quingentesimo supra octogesimum contigit, haud silentio prætereundum. Tam gravis hoc anno morborum copia in urbe grassata est, [ut ægris succurrat,] ut xenodochia & urbis domus, & cum his Romanus Fratrum conventus, ægrotis undique scaterent. Quam ob rem viro Dei, præsertim jam senectute prægravato, haud sane parvus labor imminebat, quo necessaria tum domesticis tum pauperculis urbis pauperibus provideret. At caritate robur ac vires subministrante, dum huc atque illuc sollicite per domos cursitans omni studio res infirmorum curat, ac sua illis officia persolvit, inter alias Romanæ urbis matronas aliquando Virginiam Sabellam, feminam genere illustrem & pietate illustriorem, adit: a qua cum pleraque ad ægrotorum subsidium sibi administrari posceret, illa, Utique, Inquit, mi Felix, omnia libentissime tribuam: Sed cum universi pene domus famuli apud me ægrotent, chirographum mea manu conscriptum accipe, & ad pharmacopolam defer, a quo quæ tibi necessaria sunt accipies. Cui Felix, Quid, ait, chirographum commemoras? non mihi chirographo, [ægrum œconomum surgere jussum,] sed Nannio tuo domus œconomo qui mihi quæ necessaria sunt tuo nomine ministret, plane opus est. At Virginia, Equidem, inquit, Nannius ipse, quem tu postulas, gravius ceteris febricitans, in lecto decumbit. Hic vir Dei, Ne moleste feras, [secum ducit & sanat.] inquit, o Virginia, ad Nannium pergamus. Cumque simul ad Nannium pervenissent, Quid hic jaces, Nanni? ait Felix: surge celerius, opera enim tua indigeo. Cui Nannius, mene per jocum irrides, Felix? An non ita febri æstuantem cernis, ut vix in lecto quietis locum reperiam? At Felix: Pusillæ fidei, quid dubitas? Jam surge, simulque ad pietatis opus pergamus. Mox surgit febricitans, ut viri Dei verbo pareat; ac febris æstu majori pietatis ardore compresso, vix iter cum eo per urbem aggreditur, cum febris operosæ caritati locum cedit; ac Deo imperante abscedens, hominem ad pietatis officia deinceps ardentius anhelantem, liberum reliquit.

CAPUT II.
Vitia redarguentis dexteritas & efficacia.

[10] At quandoquidem ea est veræ ac perfectæ caritatis natura, ut non sola corporis commoda benigne curet, [Vitia increpans non offendit.] verum ad potiora quoque animi bona, quibus meliores efficiuntur homines, uberius se diffundat; Vir Sanctus si quos per urbem incedens aut Dei nomen blasphemantes, aut obscœna verba proferentes, vel aliud improbum agentes conspexisset, dure illos increpans a scelere deterrebat. Verumtamen in hoc sancto viro res maxima admiratione digna erat, quod cum liberis increpationibus, rudi illo ac simplici verborum stylo conflatis, peccantes argueret; nemo tamen unquam ab eo animo exulceratus abscessit, aut increpationem graviter accepit: quod nonnullis exemplis confirmare libet. Quotidianam stipem deprecaturus aliquando ad nobilis cujusdam mulieris domum se contulit, [Sic mulierem pectore nudam,] quæ cum in Capucinos singulari animi inclinatione propenderet, virum Dei ad spirituale colloquium provocat. Hæc cum ex tempestatis illius corruptela nudatum & expapillatum pectus gestaret, id Dei servus graviter ferens feminæ pluribus interroganti nihil omnino respondet, sed tantum defixo in terram vultu lacrymas fundit. Id mulier ægre ferens, his eum verbis compellat: Quid est, mi Felix, quod verba non promis, neque me alloquentem responso dignam existimas? Num tibi a me ulla illata injuria fuit, quam dissimulare nequeas? Cui vir Dei; Dicam, inquit, soror, [primum silentio tum verbis redarguit:] quæ mei silentii causa sit, neque enim conceptum animo dolorem continere queo: quæso ne me loquentem moleste feras. Tuam profecto graviter existimationem lædis, o Soror, cum id agis quod nec deceat, neque tibi honestum est. An non te pudet in publicum expapillatam prodire? Merx quæ in apertum exeritur, venalis est: deprædari desiderat, qui thesaurum publice portat. Cur pectus denudas, nisi ut ceteris placeas? At quod placet, facile animum ad sui desiderium allicit. Quid hic dissimulatione opus est? Pusillis scandalum excitas, plerosque ad inhonestos carnis appetitus trahis, infirmorum conscientiam vulneras. Jam quanto in periculo verseris tecum perpende: hæc enim tibi apud Deum judicem noxa proculdubio imputabitur. Quali vero castigatione digna sis, noverit is, qui in Euangelio ait; Qui autem Scandalizaverit unum ex istis, qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, & demergatur in profundum maris. Hæc ille tam ardenti caritatis impulsu verba protulit, ut nobilis illa, tametsi liberæ veritatis aculeis lancinata, correptionem tamen æquo animo tulerit, [quibus mota illa emendatur,] ut mox zonaria castula nudum pectus operiens, non sine lacrymis viro Dei responderit, Benedicta sit tua, o Felix, lingua, ex qua hæc mihi vitæ verba prodiere: jam nemo deinceps aperto me pectore incedentem conspiciet. Inviolatumque hujusmodi mentis propositum usque ad vitæ occasum servans, quam admirabilis ad commovendos animos & ad virtutem alliciendos illius increpationibus vis inesset, suo exemplo declaravit.

[11] Hoc pacto plerasque etiam illustres feminas, de aliis quibuscumque defectibus increpans, id fere semper assequebatur, ut eas ad virtutum studium propelleret. [aliam obstinatam durius tractat.] At vero si quas minus suæ honestati consulentes, aut labe aliqua respersas intelligeret; duris illas tamdiu increpationibus exagitabat, donec ad pristinam vitæ dignitatem redirent. Quapropter cum illustrem quamdam Urbis mulierem, quæ gravi apud quam plurimos fama laborabat, frustra sæpius increpasset; illa aliquando domestico ad Felicem misso, ab eo horti acetarium postulat. Cui vir Dei, Absit, inquit, ut ei acetarium impertiam, quæ nec Deum timet, nec hominum scandalum veretur: nuntiumque absque acetario dimisit. Tanta enim animi fortitudine præditus erat, ut cum de divini nominis honore aut animarum periculo ageretur, nullius omnino vultum extimesceret: quod sequenti exemplo adhuc luculentius erit.

[12] Julius Antonius Sanctorius S. R. E. Cardinalis, S. Severinæ nuncupatus, [Card. Protectori indicat,] hac tempestate Capucinorum Ordini sua protectione præsidebat: qui tametsi eruditione, prudentia, innocentia, ac religionis zelo præstaret; pleraque tamen in Ordine ipsius auctoritate fiebant, quæ liberam Ordinis Superiorum administrationem pessumdarent, ex quo gravis in Ordine perturbatio exoriebatur, regularisque observantia haud leviter periclitabatur. Id cum viri Dei animum gravi dolore afficeret, temporis opportunitatem expectabat, quo Ordinis periculum Protectori aperiret. Quam tandem aliquando nactus, ad eum intrepidus accedit: atque ubi debitum prius illi honorem ac reverentiam impendit, his eum liberrime dictis aggreditur. [valde, ab eo contra Ordinem peccari,] Cardinalis amplissime, hanc tuæ protectioni ac patrocinio Religionem a Deo commendatam fuisse nemo ignorat. Verumtamen cura ut divinæ mentis consilium impleas, eamque tuo præsidio foveas, non imperio obruas: ne Deus hujus Religionis auctor, severiorem aliquando illius a te rationem exigat.

[13] Cui Cardinalis Protector, Quorsum hæc? Felix. Mox Vir Dei, Hæc idcirco moneo, inquit, ut diligenter caveas, ne dum Religionem te recte administrare putas, eidem tua auctoritate noceas. Da veniam, Illustrissime: neque enim Religionis damna, quæ te auctore, licet ignorante, patrantur reticere queo. Num rectum apud te esse sentis, quod gravissimi Ordinis Patres, vera tibi de Religionis rebus narraturi, cum diu multumque tui cubiculi limina observaverint, iis tandem omnis ad te aditus præcludatur; cum alii plerique, [dum ejus regimini se nimis immiscet:] quibus nullum est in Religione nomen aut meritum, omnia sibi patefacta ostia inveniant, facillimeque falsa pro veris tibi persuadeant? Rectumne esse existimas, quod cum majoribus curis implicitus plerasque Religionis res minus perspectas habeas, eorum tamen quæ ignoras inconsulto tibi administrationem assumis, Superiorumque, ad quos Ordinis gubernatio spectat, ultro tam facile jura pessumdes? Rectum ne esse judicas, quod quæ a Patribus firma lege sancita ac semel recte judicata sunt, tua auctoritate convellas; nihilque a recto alienum putes, alios quidem severius ad legum custodiam perstringere, eos vero quos plus æquo dilectos habes a legum ac Superiorum potestate eximere? Æquumne, quod cum singularium Fratrum conditio tuam notitiam effugiat, tamen illos absque Patrum Consilio ad varia monasteria destines, a quibus interdum scandala oriuntur? Num denique tibi rectum videtur, Provinciarum ita ad te administrationem attrahere, ut nullo cum Generali Ministro communicato consilio Commissarios instituas, comitia suspendas, electiones irrites, & quæ ad rectam Provinciarum administrationem constituta sunt tua auctoritate evertas, ita ut unde Religioni tranquillitas enasci debet, gravis perturbatio oriatur?

[14] Hæc tu quidem mente haud iniqua agis: at quam Religioni funesta sint, necdum apud te perspectum habes. [utque eo deinceps abstineat monet.] Quam ob rem, si meum tibi consilium arridet, Illustrissime, ne te Superiorum administrationi immisceas. Superioribus Ordinis administratio commissa est, tibi protectio. Illis datum est ut proprium gregem curent, tibi ut rectam illorum administrationem foveas atque auctoritate protegas. Ii pro grege sibi credito Deo rationem sunt reddituri, tu si sapis a gregis administratione abstine, ut te in illam diem purum serves. Hæc & pleraque alia ad hanc rem spectantia obortis lacrymis tanta spiritus vehementia Vir Dei prosecutus est, ut socius libero illo sermone perterrefactus, Cardinalem dicta acerbius laturum esse pertimesceret. At contra accidit. Cardinalis namque, liberiorem hanc sancti viri increpationem æquo animo accipiens, consilio acquiescit, animumque a cœptis revocat: tantamque ex eo tempore erga hominem Dei animo venerationem concepit, ut sæpissime deinceps illius apud Deum sibi suffragia exoraret. Ea siquidem ingenuis natura indita est, ut eos a quibus se juste corripi sentiunt majori post correptionem amore peosequantur. Ita Boverius: sed majori profecto eloquentiæ apparatu, quam rusticæ simplicitati Felicis conveniat, & supra veri similitudinem exaggerans omnia, quasi sub specie protectionis pene tyrannidem geßisset Cardinalis, amantißimus novi Ordinis. Vnde autem ista sic habere is potuit, nisi ex ingenio proprio & aliquo forsan sui temporis abusu? Querelas a Felice delatas ad Cardinalem videtur insinuare Ioannes Bapt. Perusinus: sed quales eæ fuerit, non indicat: & licet eo ipso satis innuat contra Cardinalem fuisse; non est credibile expressas fuisse in Proceßibus, per ipsiusmet manus oculosque ituris. Interim vehementior auctoris istius spiritus hic agnoscitur, quod monitum lectorem convenit, ut ad substantiam potius rei, quam expreßionem verborum attendat, cum in similes aliquas illius invectivas, præsertim contra Observantes, inciderit. Nunc progrediamur.

[15] Bernardinus Biscia hac tempestate inter celebriores Jurisperitos habebatur: [Iurisperitum docet Crucifixo potius quam libris intendere,] quem cum vir Dei aliquando in suo Musæo; undique libris stipato, studiis incumbentem offendisset; Vah! inquit, Bernardine, quot hic libros congestos habes? Quorsum hi? Cui Bernadinus, Ignoras, mi Felix, quod ex his Juris prudentia addiscatur, dirimantur lites, & jus suum unicuique tribuatur? At Felix, Utinam, inquit sub librorum tegumento sæpe avaritiæ vitium non lateret! quo minus juri, magis privatæ utilitati consuleretur, nec lites ac jurgia inter homines alerentur, nec tandem bene a priscis constituta male a plerisque pessumdarentur. Verum mihi crede, Bernardine, parum tibi hæc librorum copia proderit, nisi Christum vitæ librum prius bene didiceris, atque ex eo horum intelligentiam hauseris: is namque solus est, qui veram Juris prudentiam docet, obscuros sensus aperit, implexas quæstiones solvit.

[16] Hoc eodem liberæ caritatis spiritu, si quos in monasterio Fratres aut moribus incompositos, [Fratres delinquentes] aut cachinnis deditos, aut demum in spiritualis vitæ profectu frigidiores ac pigros offenderet, libere increpitos, brevi quidem, sed multo sale asperso sermone ad virtutum studia provocabat, Cumque acerrimus paupertatis propugnator esset, Superiores ipsos, si quando in ædificandis domibus excederent, observata humilitatis & modestiæ lege, admonere solitus erat. Atque eo factum est, ut quamquam prioribus hisce Religionis temporibus Superiores in domuum ædificatione seu instauratione, ob temerandæ paupertatis periculum, rigidiores essent (quo fiebat ut quælibet murorum constructio, [imo & Superiores corripit.] quæ ad majus dumtaxat commodum declinaret, iis superflua ac plane paupertati inimica videretur) Felicis tamen præterea clamoribus perterriti, quem Dei spiritu donatum non ignorabant, vix ruinosa instaurare audebant ne in paupertatis excessum impingerent. Juniores vero Fratres, quos aut meliore habitu aut cultiore vestitu oblectari cerneret modeste carpens, maximum Minoris Fratris ornamentum vestium paupertatem ac sui ipsius contemptum esse; & quo incultior ac despectior habitus esset, eo gloriosiorem Minorem Fratrem apparere, affirmabat.

[17] Quamquam vero Felix ab eorum conversatione minime abhorreret, [Cantalicium pacis causa profectus,] quibus vel suo vitæ exemplo prodesse, vel quorum consuetudine is juvari posset; a propinquorum tamen & consanguineorum conversatione ac familiaritate ita abstinuit, ut cum primum seculo ac propinquis Vale dixit, omnem prorsus ab animo patriæ & propinquorum amorem excusserit. Quam ob rem quasi, inter homines exul, sine patria & consanguineis viveret, consanguineos velut alienos contuens, universos velut consanguineos ita ex caritate sibi diligendos præstituit, ut ab omnium sibi conversatione caveret: ita ut vix semel Cantalicium graviori impulsus causa concesserit. Hæc porro causa fuit. Cum inter Cantalicii oppidanos odia ac dissidia pleraque grassarentur, vir Dei Pontificiam Indulgentiam a Gregorio XIII oppido impetraverat, qua exorta dissidia dirimeret, pacemque inter eos conciliaret. Hac de causa cum is se Cantalicium contulisset, haud tamen, ut propinquorum & aliorum visitationes fugeret, oppidum ingredi voluit; sed ad quasdam rustici prædii ædes, Calcanalium dictas, antiquam fratrum possessionem, divertens, ibi a germano fratre natu majore domo excipitur. Cumque a fratria illi cœna pararetur, [fabas ante tempus invenire facit.] Felix ad illam, Quid, inquit, tantum in cœna paranda tibi solicitudinis assumis? Deus nobis cibos ministrabit: tantummodo ad hortum pergens recentes inde nobis fabas ex scapis collige. Vix tunc fabarum culmi florere cœperant: quare ad Felicem fratria, Vah! quid ais, Felix, necdum fabarum tempus maturum est, ut iis vesci possis: quid quod fabarum stipulæ vix integros adhuc flores protulere? Cui vir Dei, Falleris, ait: si ad fabarium perrexeris fabas invenies, quas colligas. Rursus fratria: Ne frustra, inquit, ad fabarium provoces: neque enim ad vigesimum ac trigesimum usque diem fabales thyrsi fabas esui aptas parturient. At Felix; Festina, inquit, ne contendas: Deus enim potens est nobis fabas ad esum ministrare. Obsequitur fratria viri Dei imperio, ipsius observantia potius quam spe fabarum ducta. Quid plura? tot plenas fabarum thecas Deo ministrante in culmis offendit, ut ex his plenam mappulam ad virum Dei, divinum miraculum admirans, attulerit. Porro, ne quis fabas hujusmodi a fabarum caulibus, potius quam e cælo datas dubitaret; post hæc ne una quidem fabaria theca, donec ad fabarum tempus deventum est, in fabario inventa fuit.

[18] Illos Ordinis Fratres potissimum verbis insectabatur, qui mollius quam religioso viro par est erga parentes ac propinquos affecti essent, [Affectum erga consanguineos castigat.] vel eorum sæpe visendorum cupiditate tenerentur. Quam ob rem cum juvenis quidam ex nostris Sacerdos ab eo Cruces aliquas parvulas, quas is devotionis causa, & ad Dominicæ Passionis memoriam in secularium animis alendam, manu sua compingere ac distribuere solebat, aliquando postulasset; protinus ab eo percunctatur, quorsum cruces illas petat. Cui Sacerdos; Ut eas, ait, in patriam brevi profecturus parentibus ac propinquis meis dispertiar. At Felix. Quorsum, inquit, in patriam tendis? Subdit ille, Ut meos invisam. Cui Vir Dei, Ecquinam sunt tui? Cumque ille parentes ac propinquos suamque progeniem explicasset; mox sanctus vir; Heu; miserande Sacerdos! hosne tuos esse commemoras, quos jam dudum cum seculo reliquisti? Tui sane aliquando fuere: at cum primum iis cum seculo renuntiasti, falleris, non tui, sed alieni sunt. Quapropter ne tuos, ex quo iisdem mortuus es, ullo modo esse dixeris: verum melius tibi consule, ac, si sapis, ne te a conventu egredientem parentes videant; sed tecum habitans pro iis Deum roga: ita enim magis tibi ac parentibus prodesse poteris.

CAPUT III.
Felicis caritas erga Deum, æstimatio apud omnes, beatus obitus.

[19] Quanta in Deum caritate æstuaret non obscure innotuit: [Amore Iesu æstuans,] tanta enim in nominis Jesu prolatione voluptate afficiebatur, ut illud absque lacrymis effari non posset. Nomē istud super omnia amabat, ac tam suaviter pronuntiare solebat, perinde ac si mel in ore haberet. Quapropter quosdam sibi rythmos, rudi merro, non numeris perfectos aut artificiose elaboratos, sed spiritu plenos, composuerat; quos vel solus decantare, vel interdum, cum in nobilium dominus puellas arcarium organum fidiculare pulsantes offenderet, iis cantandos offerre consueverat; quibuscum & una ipse, Dei spiritu ebrius; concinebat. Horum nonnullos Latinitate donatos, nihil tamen ab eorum metro immutatos, ne prorsus intereant, huc referendos duxi.

[20]

Jesu dulcis sponsus meus, [pios de eo hymnos pangit.]
      O divini fons amoris,
      Ut te amem, & ardoris
      Flamma accensus post te curram,
      Mihi in animo scripsisti.
      Jesu ad hoc tu me finxisti,
      Ut te amem, Deus meus.
Jesu dulcis sponsus meus,
      Vera bonitas amoris,
      In membranis cordis mei
      Scribe tu intus & foris,
      Quam me amasti, & causa mei
      Quanta in carne mea fecisti,
      Ut te amarem Deus meus.
Ad te clamo vehementer,
      Teque sitio tam ardenter,
      Ut præ amore tui langueam.
      Jesu mi, audi clamantem,
      Audi flentem & amantem
      Amoris repulsam non sentiam.
Jesu mi, meus dulcis amor,
      Jam cor meum ad te evolavit,
      Tuoque in sanu sibi stravit
      Sui amoris lectulum.
      Tecum ergo semper cubet,
      Caritas & amor secum recubet,
      Ornent mentis hortulum.
Jesu, dulcis Mariæ filius,
      Animarum te quærentium
      Amor, spes & desiderium,
      Quantum bonum possideret,
      Qui te solum corde haberet?
Jesu gaudium Angelorum,
      Quem qui gustat, aliorum
      Esurire jam non valet
      Bonorum delicias:
      In te namque solo habet,
      Quas mens capere non valet,
      Cælestes divitias.

[21] Cum nocte quadam per sesquihoram in extremo ecclesiæ angulo orasset; [ejusque aspectu recreatur.] mox inde velocius assurgens, velut qui cælesti quadam amoris flamma ardet, viam ad sacrum Eucharistiæ altare carpit, hæc tantum ore verba sæpius repetens; O Jesu mi! o dulcis amor meus! Hoc caritatis ardore cum ad altare pervenisset, en dulcem Jesum, luce undique perfusum, ac puerilem formam & aspectum præ se ferentem, in ipso altaris suppedaneo stantem intuetur. Quem ubi humi toto corpore prostratus summa animi humilitate adoravit, mox in ipsius amplexus ruens, tot illum cœpit amoris nedum corporis brachiis perstringere, tot osculis excipere, tot lacrymarum undis ex intimo caritatis fonte haustis aspergere, ut in hoc cȩlestis voluptatis torrente pene demersus, nullam, sibi præterquam in sui dulcis Jesu amplexu vitam reliquam esse putaret. Diu cum divina hac Jesu pueruli visione potitus fuisset, puer tandem divinam suam illi præsentiam subtrahens, hominem Dei cælestibus plane deliciis ebrium reliquit.

[22] Porro miraculorum splendore & virtutum luce ex hoc viro in omnium oculis coruscante, [Passim habetur Sanctus,] tam publica communisque in Romana Urbe de ipsius sanctitate opinio percrebuerat, ut a cunctis adhuc vivens Sanctus ac Beatus prædicaretur. Hunc illustres viri, hunc religiosi homines, hunc Prælati, Episcopi, S. R. E. Cardinales, ac Summi ipsi Pontifices venerabantur; ita ut frequens conspectus, qui sæpe contemptum animis generare solet, conceptam omnium in eum devotionem non minueret, sed potius augeret. Ea quippe est veræ virtutis vis, ut ad se mortalium animos alliciat ac sui magis semper cupidos reddat. Neque enim vera virtus censenda est, nisi eos quos ea ornatos conspicimus honore & amore dignos arbitremur. Iulius Antonius Sanctorius, S. R. E. Cardinalis S. Severinæ nuncupatus, cujus prudentia & auctoritas maximis in rebus Urbi perspecta fuit, [etiam Cardinalibus,] beatum virum tanta veneratione prosequebatur, ut illius verba, tametsi simplicia, perinde ac si ex Dei ore proficiscerentur, exciperet. Felix Perettus, quamdiu Cardinalitia in dignitate versabatur, tam mire erga beatum virum affectus erat, ut cum illum pane onustum in via obviam haberet, panem ab eo peteret, quo solo in mensa vescebatur. Cum vero ad summum Pontificatus apiccm evectus, sub Sixti V appellatione, Romanam cathedram tenuit; tot illi venerationis signa exhibuit, quod nisi morte præventus ante confectum de illius vita Processum diem suum obiisset, proculdubio in Sanctorum illum Album retulisset, At quod magis hujus rei fidem auget, clarissimum extat S. Philippi Nerii de beato viro testimonium: qui eum inter majores & illustriores Dei servos, qui ea tempestate vigerent, passim collocabat. At neque minorem is apud nostros sanctimoniæ sibi famam comparaverat. Cum enim in eo tanta vitæ integritas, [& Cappucinis.] tanta regularis observantia disciplinæ, tantus virtutum splendor, tamque cælestis conversatio conspiceretur, ut universos ad sui admirationem ac imitationem raperet; haud aliam de illo Fratres opinionem animo conceperant, quam quæ de perfecto & cælesti viro ab omnibus concipi solet.

[23] Jam Felix annorum numero gravis, septuagesimum quartum annum agebat, ex quibus quadraginta in quotidiano stipis exigendiæ munere ac labore consumpserat. [Præscius mortis suæ,] Porro diuturnæ inediæ, vigiliæ, carnis macerationes, quotidiani labores, plerosque illi morbos pepererant, quibus assidue afflictabatur. Quapropter cum Deus & morbis finem, & tot annorum laboribus fesso requiem cælestemque mercedem conferre decrevisset; quo luculentius omnis ipsius apud Deum sanctitas perspicua fieret, majoribus eum dilectionis signis, quæ amicis dumtaxat a Deo exhiberi solent, longe ante obitum cohonestari voluit. Etenim illi & futurum vitæ occasum, & quæ illum vel præcessura vel subsecutura erant, tam ad amussim inter orandum aperuit, ut nihil eorum quæ eventura erant eum prorsus lateret.

[24] Generalis jam Capituli tempus prope adventabat, cum Fratribus de futuris electorum votis colloquentibus, ac inter se diversa sentientibus, ait, Ego, Fratres, [dicit suam in Capitulo vocem tota Vrbe audiendam:] vocem in hoc Generali Capitulo laturus sum, quæ ubique audietur. Idem fere & Fratri cuidam Marco, ex Observantium nuncupatorum familia, stipis exactori, respondit, qui cum (serione, an joco haud inquiro) ita virum Dei affatus esset; Felix, jam Capucinis soleæ deponendæ erunt, quandoquidem Pontificis decreto cunctis B. Francisci Ordinibus calepodiorum usus brevi præscribendus est, eidem protinus Felix, Certe, inquit, Papa omnium Dominus est: at ego brevitam ingentem clamorem edam, ut eo Romana urbs tota commovenda sit. Id porro in ejus obitu, qui paulo post dum Generale Capitulum celebraretur contigit, accidisse certum est.

[25] Mira fuit hujus beati viri, tum in aliarum, tum in supremæ ægritudinis doloribus ac molestiis ferendis, patientia. Neque enim ob vultus atque animi hilaritatem, quam in his præferebat, [morte appropinquante lætatur,] ceteris ægrotare videbatur, Interdum namque morbum quasi fraterculum salutans, cum eo amice colloquebatur. Dialogos alias cum proprio corpore, quod Asellum consueto ei nomine appellabat, componens, eidem segnitiem exprobabat. Frequentius tamen suas cantiunculas decantans, totum se in Dei laudes effundere videbatur. Hoc porro tempore, quod sibi usque ad vitæ occasum breve futurum non ignorabat, tam studiose animum (uti videbatur) cum Deo conjunctum gessit, ut illius semper conspectu frui, & cum eo colloqui videretur: totque interea ex imo pectore gemitus ac suspiria duxit, ut nihil jam ipsius spiritus præterquam e corpore emergere atque in Dei sinum evolare cuperet. Quamobrem cum a Dominico Galliardello medico, a quo in hac ægritudine curabatur, didicisset brevi illi ex hac vita migrandum; tanta voluptate perfundi cœpit, ut quam altius poterat vocem efferens, Deo gratias, Deo gratias exclamaret; ac deinceps tam animo in Deum absorptus videretur, ut cum inter hæc honorarius Hispaniarum Regis Oratoris puer, qui ipsius nomine virum Dei inviserat, ab eo quæreret, quid ad ipsum nuntii perferendum juberet; aliud plane non responderit, quam quod cujusdam suæ cantiunculæ versus cœpit occinere, his verbis conceptos:

Jesv, Jesv; amor meus,
Quid moraris? cor meum tolle.
Idque nunc aut in æternum,
Nunquam mihi restitue.

[26] Jam vero beati viri fine appropinquante, cum is devotissima ac lacrymis plena peccatorum suorum Confessione animum expiasset, [& animam sancte reddit.] sacro Jesu Christi Corpore, tamquam cælesti quodam viatico, quo ad Deum pergeret, refici postulat. Quo allato, ubi, post Sacerdotis absolutionem, sacra illa Ecclesiæ verba, O sacrum convivium, ad finem usque singulari pietatis sensu protulit, summaque humilitate a Fratribus (uti antiquus apud nos mos est) si quempiam forte pravis vitæ exemplis læsisset, veniam petiit, se Domino sacramentaliter commiscet, brevi ab eodem in beatifica illa sui fruitione felicius absorbendus; post circumfusos Fratres rogat, ut secum Deo gratias personent. Quibus Deo gratias conclamantibus, is fusius Deo, ob collata sibi potissimum religiosæ vocationis ac perseverantiæ dona, gratias agit. Tum vero ardentius in Deum ferri, & quasi cælestem gloriam oculis contemplaretur, rerum omnium oblitus, suas cantiunculas mutire cœpit: ita ut de eo illud mihi asserere liceat, quod de S. Malachia olim Bernardus scripsit, video hominem securum ni morte, & necdum mortuum securum de vita.

[27] Fuit beatus hic vir corporis quidem statura brevi, honeste tamen corpulentus, ac firmis viribus. [Forma corporis.] Frons illi ampla erat ac rugis sulcata: nares patentes, caput grandjusculum, os virile & gravitatem præ se ferens; oculi acres, ad nigredinem declinantes; facies hilaris, & rugosa; barba densior, non promissa, sed inculta; vox grata ac resonans; sermo denique ejusmodi, qui tametsi rusticus esset, eum tamen ita simplicitate ac humilitate temperaverat, ut rusticitas illi venustatem adferret.

CAPUT IV.
Sepultura, miracula, liquor salutaris ex corpore emanans.

[28] Vix autem felix illa Felicis anima, corporis sarcina deposita, [Mortui reliquiæ certatim rapiuntur.] in cælum concesserat; cum illius obitus fama per urbem disseminata, mox illustriores Romanæ urbis viri, inter quos Magister Equitum Columna enumeratur, ad Cappucinos confluunt, cellam beati viri diripiunt, laceram lodicem, stramina, lectum, mensulam, manticas, sandalia, demum quæcumque in ea offendunt, ob plurimam sanctitatis opinionem quam de beato viro conceperant, domum asportant; tantaque in eum devotione effervent, ut cella ipsa scopis mundata, secum pulveres ac quisquilias efferent. Hispaniarum Regis Orator habitum, in quo beatus vir diem extremum obierat, Cardinalis S. Severinæ Ordinis Protectoris precibus impetratum, tulit. Denique nemo auri cupidus effossum thesaurum tam avide unquam deprædatus est, quam hæc beati viri scruta ac peripsemata ab his direpta fuere. Postera die tota urbs commota ad monasterium confluxit: cumque beati viri corpus in ecclesia de more collocatum fuisset, tanta fuit turbarum in illud irruentium religio; ut bis gemini Fratres, quos Guardianus ad id custodiendum destinaverat, eas cohibere minime potuerint, quin habitum sæpe mutarum præscinderent. Circa vigesimam diei horam eodem Cardinalis Protector accessit, cumque ad se Guardianum accersisset, [Ad corpus a matronis præcipuis usitatum,] eidem mandat, ut Camillæ Perettæ, S. P. N. Papæ Sorori, Felici Columnæ Hispaniarum Regis Oratrici, Joannæ Gaëtanæ, aliisque nonnullis illustrissimis feminis sacri corporis copiam faciat. Quamobrem illud jam a conspectu populi ablatum, iterum in sacello Conceptionis publice exponere cogitur. Vix autem feretrum, in quo beati viri corpus jacebat, a turbis conspectum fuit; cum repente una omnium lætitiæ vox in cælum erumpit, gloriam & benedictionem beato viro acclamantium: tamque ingens mox innovata est populi frequentia ad feretrum confluentis, ut vix illud a Fratribus in sacellum ferri in eoque reponi potuerit. Ibi illustrissimæ illæ mulieres, quibus olim cum sancto Viro familiaritas fuerat, corpus summa veneratione excipientes, carnis imprimis candorem ac mollitiem mirabantur. Tum flexibiles ac tractabiles artus, qui viventis esse videbantur, stupebant. At cum pedes, quos olim rimosos, asperos ac luto & frigore constrictos tam sæpe conspexerant, tunc sanos, delicatos, nullisque prorsus rimis apertos intuerentur, vix præ rei stupore oculis credebant. Hinc tot illos osculis petere cœperunt; ut cum his earum necdum pietas expleri posset, effusis lacrymis rigarent.

[29] Post hæc dum Fratres defuncto corpori justa funebria reddunt, Deus servi sui gloriam nonnullis miraculis illustrarc voluit. [adducta energumena,] Lucretia enim quædam, Bernardini Cottæ S. D. N. Papæ Vicarii-judicis filia, male a dæmone vexabatur, quam beatus vir sæpe vivens verbis consolari consueverat. Huic dæmon, octavo antequam ille e vivis excederet die, futuram beati viri mortem aperiens, ait; Cito hinc nobis abeundum: nam tuus ille leucophæatus (hoc nomine Dei virum appellabat) brevi e medio tolletur. Audito itaque sancti viri obitu, Lucretiam parentes ad Cappucinos perducendam curant. Dæmon vero, cum extremum sibi exitum imminere intelligeret, tot obsessam minis, terroribus, furiis exagitat, ut ad tertium usque diem eo illi aditum intercluserit. Hac vero Mercurii die, dum beati viri corpori justa in choro persolvuntur, obsessa in ecclesiam perducta, intra presbyterii cancellos recipitur: ubi eam tam dire tartareus ille spiritus torquere cœpit, ut ea humi collisa spiritum pene agere videretur. Hoc ipso temporis momento Hispaniarum Regis Orator eo adventans, a Guardiano impetrat, ut beati viri corpus ad obsessam mulierem deferatur. Vix autem feretrum cum corpore in presbyterio coram obsessa apparet, cum humani ille generis hostis extremas in mulierem furias despumans, tot tantisque illam cruciatibus invadit, [liberatur:] ut uberes pietatis ac compassionis lacrymas ex omnium intuentium oculis eliceret. Atque eo factum est, ut Sacerdos quidam Stolam induens, cacodæmonem invocato B. Felicis nomine ad exitum compelleret; ac defuncti corporis manus obsessæ capiti imponens, beati viri merita ad mulieris liberationem deprecaretur. Illa vero paulo a dæmonis imperio libera exurgens, ubi Deum ante altare genuflexa laudibus prosecuta est, tum super beati viri corpus procumbens, tot tamque teneras suo liberatori gratias agere cœpit, ut universos ad beati viri gloriam extollendam excitaverit. Fratres vero, obsessæ liberatione certo comperta, ne divinæ majestatis gloriæ sua laude deessent, intermisso Defunctorum Officio, Hymnum Te Deum laudamus una omnes decantant, Deique in servo suo virtutem ac magnificentiam commendant.

[30] Porro hoc filiæ liberatione permota Constantia Lucretiæ mater, cum Achille genero ac illius parentibus, quos summo ante odio prosecuta fuerat, [componuntur odia,] pacem conciliat, & sancti viri vaticinium implet: qui cum adhuc superstes eam ad odia ac simultates deponendas frustra sȩpe hortatus fuisset, illam tandem his verbis affatus fuerat: Constantia, nunc te cacodæmon his odiis alligatam detinet: at dies profecto veniet, cum is tibi & odii deponendi & pacis ineundæ causa erit: quod illi in cocodæmonis ejectione ac filiæ liberatione plane accidit. Hac ipsa die cum Lucretiæ Matthæi, quæ viro Dei olim familiaris erat, [surdo auditus datur,] filius surdus esset, ea ad beati viri corpus cum filio accedens, precibus ad eum pro filii curatione effusis, natum provocat, ut beati viri digitum suas in aures immittat. Id cum puer præstitisset, mox beati viri merito surditate effugata, is ad matrem exclamat, En audio, mater, tuamque & aliorum vocem percipio. Quæ res populum commovit, ut Dei simul ac beati viri publice laudes celebraret.

[31] Verum illud præ ceteris admirabile: mulier enim quædam Senensis, [muto loquela,] quo tempore beati viri corpus primum in ecclesia expositum fuit, cum habitus sibi particulam præcidisset, hac adolescens quidam Neapolitanus, qui mutus ex matris utero naturs fuerat, sibi linguam contingens, mox ab omni linguȩ impedimento solutus, loquelam consequitur: cujus veritas ex processu apparet. His Diana Astobassa accedat, quæ cum, ob prolis aborsum, [hæmorrhœa curatur.] maximo sanguinis fluxu periculose laboraret; audita horum miraculorum fama, quæ de beato viro pervulgabantur, quandoquidem præsens corpus venerari non poterat, illius merita invocans, a sanguinis fluxu statim liberata, brevi incolumis redditur.

[32] Hac miraculorum fama cum universa pene civitas commota ad monasterium conflueret; communi tum Fratrum tum Cardinalis Protectoris consilio stabilitum fuit, [Ex corpore ad cœmeterium delato,] ut beati viri corpus omnino sepulturæ traderetur. Verum tantisper expectandum fuit, donec plumbeus sarcophagus, quo Cardinalis Protector corpus includi decreverat, ejusdem sumptibus absolveretur. Tertia effluxa jam, quarta supervenerat dies, ex quo sanctus vir cælo spiritum reddiderat; cum illius corpus, quod eatenus nullo (sicut alia defunctorum corpora) pravo odore afficiebatur, plumbeo loculo occultum tum in ligneo sarcophago repositum, in communi Fratrum cœmeterio, conditur. Ibi dum jacet, & Fr. Urbanus a Prato eo sæpe oraturus accederet, attentius aliquando sarcophagum contemplatus, ex eo quasdam aquæ guttas defluentes animadvertit, quas ille admiratus propius accedit, [humor salutaris stillare compertus,] rem diligentius inspecturus. Cumque illas humoris guttas ex clavo quodam, qui ad corpus usque penetraverat, scatere comperisset; patera supposita effluentem liquorem colligit. Hunc cum Virgini cuidam, quæ Felix Africana appellabatur, tertii Ordinis S. P. N. Francisci Sorori ac beati viri olim discipulæ, dono dedisset; eo illa plerosque ægrotos, ac præsertim strumis laborantes inungens, iis incolumitatem reddidit.

[33] Interea Beati Viri corpore marmorea capsa incluso, atque in Crucifixi sacello collocato, Felix Africana, [etiam ex tumulo marmoreo erumpit,] quæ divinam illius liquoris virtutē experta fuerat, opportunum tempus expectat, quo propius ad beati viri tumulum accedere valeat, num aliqua arte aut ratione liquorem artingere queat exploratura. Sudabat sæpe marmoreus tumulus, sacro illo liquore madidus: quem sacrista, rei penitus ignarus, linteo quotidie extergebat. Quod cum desiderium Virgini augeret, rem tandem experiri sibi in animo statuit; Septimiamque, Maffæi S. R. E. Cardinalis Sororem, sibi comitem adjungens, suæ mentis ei consilium aperit, & a sacrista sacellum Crucifixi ingredi & ad beati viri tumulum orare facile impetrat. Terebellum illa quo tumulum perforaret, desiderio magis quam prudentia ducta, eo accedens sibi paraverat. At cum eo marmoream capsam, omni qua poterat vi, frustra terebrare tentasset; ad Septimiam conversa, Res, ait, O Septimia, ut video non humana, sed divina tantum ope peragenda est. Quapropter, si placet, Dei ac beati viri auxilium implorantes, quinquies orationem Dominicam cum salutatione Angelica, omni qua fieri potest devotione, persolvamus. Id cum utraque præstitisset, idem iterum terebello opus tentantes, [& studiose exceptus multos sanat.] tam facile marmoreum ac plumbeum sarcophagum, perinde ac si lignei aut cerei essent, usque ad corpus terebrant. Verum cum inde nullus efflueret liquor, spongiolam ferrei fili capiti alligantes, profundius in foramen immittunt: quam cum eo liquore perfusam tulissent, id lætæ toties repetunt, quod plenam ex eo ampullam sibi vindicarent. Tum foraminis ore diligentissime obturato, illo tot ægrotis salutem conferunt, ut ipsius fama ubique per Urbem diffusa, haud incertus rumor ad Pontificem pertingeret. Qui Rusticucium Vicarium & S. Severinæ Cardinalem Ordinis Protectorem S. R. E. Cardinales ad se accitos interrogat, quisnam novus iste Dei Servi liquor sit, de quo omnium sermone tam mira ad eum perferuntur. Cui Cardinales cum se rei penitus ignaros esse responderent, iisdem ut diligentius rem inquirant ac renuntient, oppido mandat.

[34] Cardinales igitur, Pontificis jussa explentes, Romani conventus Guardianum ad se vocatum de liquore interrogant. [Rem jubet explorari Pontifex:] Qui cum rem prorsus se ignorare, nullamque omnino in conventu de hujusmodi liquore mentionem fieri, affirmaret (res etenim Fratribus eatenus ignota erat) eoque se maxime admirari diceret, quod quam plurimi ad conventum accedentes hujusmodi sibi liquorem postularent; id Cardinales maximam in suspicionem adduxit, ne humani aliquid sub eo liquore lateret. Quapropter rem diligentius indagantes, cum illius primam tandem originem percepissent, Sanctissimo renuntiant. Hic statim tumulum, in quo beati viri corpus jacebat, aperiri; & celebrioribus medicis adhibitis, quid de hujusmodi liquore sentiendum sit, accuratissime examinari imperat. Accepto hoc Pontificis mandato, Cardinales medicum Patavinum Cordellam, & alios quosdam qui in Urbe celebriores erant, secum. ducentes, sub vesperum ad Cappucinos se conferunt; clausisque ecclesiæ foribus, beati viri sarcophagum, in medium delatum, aperiri jubent. Marmorea itaque primum capsa patefacta, cum plumbea aperta esset; in ea magna clari ac odoriferi cujusdam liquoris copia conspicitur: de quo medici disserentes, [& præter naturam esse judicant medici.] pleraque in eo quæ naturalem ordinem excederent uno consensu deprehendunt. Quare Cardinales, cum majorem illius liquoris sibi partem hausissent, Guardiano præcepto cavent, ne deinceps, nisi facultate ab ipsis obtenta, liquorem hujusmodi hauriri permittat: quod duorum vel trium annorum spatio, quo liquor ex beati viri corpore emanavit, ad amussim a Romani conventus Superioribus observatum fuit.

MIRACULA
Ex processibus Mss. selecta a Zacharia Boverio in Annal. Cappucinorum.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

EX ANNAL BOVERII.

CAPUT I.
Prophetici in Felice spiritus exempla.

[1] Horum quæ felicissimus hic Dei amicus prophetico spiritu prædixit, nonnulla quæ graviora visa sunt, enarrare libet, ceteris vel silentio præteritis vel obiter indicatis. Felix Perettus, [Prædicit Sixto V Pontificatum] S. R. E. Cardinalis de Monte-alto nuncupatus, qui deinde summus Pontifex fuit Sixtus appellatus, ut rem a gravissimo viro aggrediar, beato huic viro familiarissimus erat: a quo cum is aliquando per jocum percunctatus fuisset his verbis, Amabo, Felix, quid tibi de Cardinali a Monte-alto videtur, num Petri unquam Cathedram conscendet? Cui vir Dei, Jocose quidem, ait, tu id quæris, at res profecto ita erit: Petri Cathedram tenebis: verum cura ut bene Ecclesiæ præsis. Huic Cardinali unica & carissima soror erat, Camilla nomine, cui Felix futurum fratris Pontificatum præsignificans aliquando dixit: Camilla, bono animo esto; brevi Romana urbs tibi parebit. Cum igitur ob Gregorii XIII obitum Romana Sede vacante Cardinales ad Conclave commearent, accidit ut idem Cardinalis Perettus, dum ad Conclave in quadriga vehitur, Felicem in via obvium haberet. Qui cum data salute illius se obnixe precibus commendasset; illi protinus Felix, Perge, inquit, tibi enim hæc solennitas paratur. Quod plane quemadmodum ab eo prædictum fuerat ita accidit: Cardinalibus namque inter se de Pontificis electione discrepantibus, duæ tandem Cardinalium partes simul conjunctæ in hujus Cardinalis electionem consensere: qui Pontifex conclamatus Sixti V nomen est sortitus.

[2] Alteri quoque S. R. E. Cardinali Pisano nuncupato ægrotanti, non Pontificatum, sed Pontificatu potiorem felicitatem, ipsam nimirum cælestem beatitudinem divinitus prænuntiavit. Is namque cum gravi morbo laborans, [Card. Pisano mortem beatam,] virum Dei Felicem ad se accersendum curasset; vix ille Cardinalis cubiculum ingressus, mox insolita vocis ac spiritus lætitia exclamare cœpit, Deo gratias, Deo gratias. Tum utramque Cardinalis manum apprehendens, inquit, Clama, Illustrissime, clama quantum potes, Deo gratias, Deo gratias. Cunctis vero Deo gratias conclamantibus, Cardinalis tam animo commoveri cœpit, ut se e morbo convaluisse existimans, ita circumstantes alloqueretur: En hominem Dei spiritu plenum: certe Deo gratias agere debemus, vix enim huc is ad nos accessit, cum jam mihi incolumis esse videor. Hæc læto animo Cardinalis Deum benedicens ajebat; cum ad eum Felix, Falleris, inquit, Illustrissime, falleris: non hæc te lætitiæ causa excipiat, altera & melior tibi lætandi causa subest: cælum suspice, exulta, ac Deo gratias persona, quoniam te is jam ad cælestia regna vocat. Neque alium res exitum sortita: parva enim temporis mora interjecta, Cardinalis extremo cum mortis agone colluctare cœpit: quo tempore, donec supremum is halitum duxit, semper Deo gratias inter dentes mussare audiebatur.

[3] [sexum pariendæ protis,] Tanta in hoc viro erat Divini spiritus ad res futuras præcognoscendas ubertas, ut plerumque uno temporis momento multa atque inter se disjuncta prænuntiaret. Angelus Petronius Patricius Romanus graviter aliquando ægrotabat: quem ubi vir Dei verbis cælestibus consolatus fuit, inde abscedens, Hortensiam ejus filiam, quæ nuper Tinianensium Comiti nupserat, obviam habet. Quæ cum illum pro patris incolumitate cum lacrymis deprecaretur, Felix ipsius vestis oram apprehendens, Hoc tibi solatio sit, filia, inquit, quod angelulum in utero gestas: masculum paries, quem tamen pater tuus morte sublatus non conspiciet. Prægnans tunc erat mulier, magisque de patris incolumitate quam de partu solicita: cui Felix futurum utriusque illi exitum prænuntiat, rebus uti prædixerat succedentibus divinitus confirmatum. Post hæc Lavinia Cardusia prænans partus doloribus cruciabatur, cum viri Dei stipem flagitantis vox a marito percipitur: qui confestim ad domus fores advolans, conjugem parturientem ipsius obnixe precibus commendat. Cui Felix, Ne, inquit, metuas, Francisculum mox habebimus. Hæc cum dixisset, [& citam ejus mortem.] prægnans masculum peperit: cumque tota domus familia ob masculi partum lætitia perfunderetur, vir Dei domus gradus cum marito conscendens ad puerperam accedit; moxque in infantem oculos conjiciens, ubi illum inter ulnas accepit, totus animo exultans, hæc verba læta voce personare cœpit: O quam pulcher! o quam formosus est puer! atque hæc dicens, puerperæ cubiculum, velut spiritu ebrius, eadem semper verba repetens, circum ibat. Tandem puerum matri reddens, ait, O quam speciosum! o quam venustum nobis puerum dedisti! At cave ne ei animum apponas. Hæc sanctus vir, ne matris gaudia cum luctu misceret obscure insinuat. Cum enim infantem breve iter confecturum divino spiritu agnosceret, ac præterea inter beatorum gaudia collocandum cerneret, id subobscuris potius verbis indicare, quam apertis explicare voluit. Puer vero sacra unda expiatus, cum Francisci nomen accepisset, octavo die inter Innocentes superos cælestem sedem sortitus est.

[4] Deianiræ vero Boccabellæ, quæ ne quidem fœtum se in utero gerere suspicabatur, non modo femineam prolem ex ea procreandam prænuntiat, [Nescienti indicat gravidam esse puella, quæ monacha futura sit,] verum & Deo consecrandam affirmat. Illa vero cum exacto novem mensium tempore puellam genuisset, cui Antoniæ nomen baptismo impositum fuit, eo fiebat ut quoties Beatus vir hujus mulieris domum repeteret, puellæ his verbis blandiretur; O quam formosa est monacha mea! hæc Christi sponsula erit. Neque id frustra: vix enim ad duodevigesimum annum pervenit, cum seculo cum suis concupiscentiis devicto, ad Domini connubia in monasterio S. Annæ se contulit, ac Mariæ-Felicis ob præclarum Beati viti vaticinium sibi nomen elegit. Hoc modo plerisque mulieribus, quæ necdum se fœtum concepisse noverant, futuram prolem annuntiat: inter quas Flaminia Cechina & Clarix Aragonia adnumerantur, quibus masculæ sobolis procreationem prædixit. Flaminiæ vero Bonsiæ unicus tantum trium annorum filius erat, quæ cum a viro Dei aliquando ut manus ipsius capiti imponeret poposcisset, annuit ille. Vix autem in puerum oculos injicit, cum vocem altius efferens ait, In Paradisum, fili mi, in Paradisum eundum. Hanc cum mater vocem moleste ferret, Esto, inquit, in Paradisum eat, sed cum senex fuerit. Cui Felix, Sine, sine, ut in cælum abeat: Angelus enim est. Post hæc vix unius mensis spatium elapsum fuit, cum puer ad Cælites migravit. Huic non absimile fuit, quod Julio Joannis Carsi filio, [& citam duorum puerorum mortem.] septem annorum puero, divino aliquando spiritu prædixit. Hic enim cum in litterario ludo cum ceteris condiscipulis Grammaticæ studiis incumberet; contigit ut vir Dei ludum ingressus, dum pueros sedentes circumspectat, in Julium lumina intenderet. Quem simul atque attentius conspexit, O te, inquit, terque quaterque beatum! Utinam, puer, quod tibi brevi futurum est, mihi jam seni contingeret. Tum ad se accersitum amplexans, his verbis alloquitur: Eja, Juli, Deo gratias age, ac lætitia perfundere: nam post triduum te Angeli excipient, atque in cælum deferent, ubi sempiternis deliciis frueris. Puer vero his auditis cum domum rediisset, patris manus deosculans, ait; Pater mi, tertia ab hinc die me Angeli in paradisum deducent. Cumque id ipsum matri retulisset, illa durius filium increpans, quasi qui sibi ipsi mortem optaret, insuper & colaphum illi impegit. Cui puer, nec minimum animo turbatus, ait, Nec propterea meam in paradisum profectionem impedies. Postridie e schola domum reversus, febri laborare cœpit: quæ tandem eo usque crevit, ut tertia dies humanis ereptum ad Superos transtulerit: quod ille verbis gestisque, quibus Angelos se videre annuebat, non obscure declaravit. Hujus pueri ludi-magister Sacerdos quidam erat, Mauritius nomine: qui cum Julium præter morem a ludo abesse animadverteret, causam exploraturus, ad Joannis domum accedit; Juliumque e vivis excessisse audiens, beati tunc Viri verba, quibus puerum in schola affatus fuerat, parentibus etiamnum ignorantibus aperuit.

[5] Hic viro Dei mos erat, ut cum divino spiritu infirmi alicujus interitum præcognosceret, [Quibus autem mortem prædicit,]eum verbis & exhortationibus ad Domini adventum pararet. Hoc pacto Georgium Cæsarinum, graviter ægrotantem, cum pluribus verbis ad pœnitentiam atque æternæ vitæ preamia capessenda cohortatus fuisset; Cleriæ Farnesiæ uxori, quæ pro viri incolumitate ipsius apud Deum preces efflagitabat, perspicue dixit; Quid pro temporali ægrotantis vita rogas? Deum potius pro æterna ora, animumque cum Dei voluntate compone, quæ virum ad hujus vitæ occasum vocat. Sicubi vero ægrotantem majoribus suffragiis indigere cognosceret, illius plerumque sibi curam assumens, amplioribus illum precum auxiliis prosequebatur: uti sequenti exemplo manifestum fuit. Cum enim Alexandri Poggii uxor in morbum incidisset, prima ipsius ægritudinis die ad eam accedens, ubi tantisper cum ea de divinis rebus collocutus est, Hieronymam ipsius filiam, [ii ut ad illam se recte parent, curat;] sexdecim circiter annorum adolescentulam, seorsum appellans ita alloquitur: Hieronyma, si matrem tuam, ut debes, pio amore complecteris, omni studio cura ut ea mentem Pœnitentiæ sacramento expiet, maturiusque se ad hujus vitæ occasum disponat: Deus enim eam ad meliorem vitæ statum vocat. Quod cum illa audisset, eo nuntio fere exanimata, jam fletus & clamores parabat: cum ad eam Felix; Sile, filia, vocem comprime: ita enim Dei voluntas fert, quæ hunc illius vitæ terminum præscripsit. Prima tantum illa ægritudinis dies erat, quæ nequidem gravioris morbi suspicionem adferret; quo fiebat ut adolescentula impensius a Dei viro posceret, ut pro matris sospitate Dominum rogaret. At ille, Frustra rogas, filia, ita enim Dei consilio statutum: verumtamen quod in me est eam mea orationum ope ad extremum usque spiritum me prosecuturum scias. Ægrotans itaque, cum ægritudine indies ingravescente ad tertiam usque diem pervenisset, quo tempore eam quotidie vir Dei invisebat, & ad divinam misericordiam promerendam hortabatur; [& feliciter obiisse cognoscit.] quarta tandem illuxit dies, cum invalescente omni ex parte morbo, sanctus vir mulieris finem divinitus præsentiens, ubi eam socii curæ commendavit, in porticum secedens, nudis genibus humi defixis & cappucio ante oculos demisso, Dominum pro muliere rogat. Quatuorque horarum spatiis orando insumptis, quo tempore ægrotans cum morte colluctabatur; quarta tandem noctis hora elapsa, cum eam Deo Spiritum reddidisse divinitus agnosceret, ab oratione surgens, festivus ad defunctæ lectum se contulit; ac lætus pro æterna salute, quam divina revelatione eidem collatam acceperat, Deo gratias agere cœpit. Tum ad Hieronymam, quæ in fletus erumpebat, conversus, Ne fleveris, Hieronyma, inquit: lacrymas absterge: non est mortua mater, sed vivit, Deo in æternum victura.

[6] At vero ne Beatum virum mortis tantum, non vitæ prænuntium describere videar, nonnulla quoque exempla his subnectere libet, [Apoplexia gravi laborantem,] quibus plerisq; ad mortem ægrotantibus futuram incolumitatem divinitus aperuit. In his primus est Prosper Franciscus, qui cum trium fere annorum spatio apoplexia laborasset, Dei servo de illius salute percunctanti, Lucretia uxor, Male, inquit, Prosper se habet, suo namque morbo gravius indies afflictatur. Cui ille, Lucretia, inquit, Deo confide: breve tempus elabetur, cum is a morbo liberabitur. Cumque domus gradus simul cum ea conscendisset, ad Prosperum accedens, Dominus ait tecum sit, o Prosper, qui vales? Male, inquit ille, nullas enim hostis hic meus morbus mecum inducias vult pacisci. At Felix, Macte animo esto, [sanandum, citoque post moriturum prænuntiat.] Prosper, prospere tecum agetur: morbum enim, tibi inducias negantem, Deus sua virtute conteret: liber ac sospes eris. Cumque illius humerum manu quasi in amicitiæ signum contingeret, sæpe eadem verba repetebat: quibus ægroti animus tantopere recreatus fuit, ut illi ab oculis lacrymæ profluerent. At vir Dei ab eo discedens, Lucretiam ad aurem admonet, viro incolumitatem ad breve tempus dari, quæ maturius morte intercipienda sit. Utrumque vero illi ad amussim contigit. Tanta enim ex illo viri Dei contactu vis in ægrotum profecta est, ut brevi temporis spatio incolumis evaserit. Uxor vero, cum virum incolumem sua in Urbe negotia gerentem conspiceret, Dei servi verborum haud immemor, sibi mortuum hominem ambulantem intueri videbatur: qua propter rei magno cum timore exitum exspectans, cum Prosper post hæc mensem necdum integrum incolumis explesset, alio morbo correptus, juxta viri Dei verbum, rebus humanis valedixit. Haud absimile fuit quod Flaminiæ Gabriellæ ægrotanti, Dei spiritu fretus, aliquando prædixit: quæ cum vehementiori mortis metu angeretur, ad eam Felix accedens, [alteramque victuram quoad liberos conjugio junxerit.] Flaminia, inquit, quid te mortis formido exagitat? Ne timeas; ex hac ægritudine convalesces, atque eo usque incolumis vives, quoad Antonio nato uxorem, Lucreatiæque filiæ virum copulaveris. Res porro eum, quem is prædixerat, finem sortita est: utroque enim in matrimonium collocato, vix parva intercessit mora, cum illa mortali vitæ finem imponit.

[7] Hoc ipso prophetiæ spiritu Camillæ Zephyræ, quæ gravissimo morbo laborabat, futuram præter omnium spem incolumitatem prænuntiat. Ad hujus etenim ægritudinis curationem cum universi celebriores Urbis medici omnia medicæ artis remedia contulissent, [item a pluribus medicis depositam matrem,] communi tandem consilio in id conspirant, nullo eam remedio posse levari aut convalescere. Ad eam cum vir sanctus visitationis causa accessisset, physicorum consilio percepto, risit: atque ad ægrotantem conversus, Æquo, ait, animo esto, Camilla, vel nunc semel falsum physici conjectarunt: meliora ad te nuntia fero, certo ac cito convalesces. Neque id incassum a viro Dei prolatum: exiguo enim temporis spatio elapso, mulier ex ægritudine incolumis evasit. Hujus Camillæ filius adhuc puer, Silvius nomine, cum lapsu quodam sibi pedem graviter offendisset, & diuturna chirurgorum curatione consumptus, [ac filium hecticum;] aliisque dein supervenientibus morbis depastus, tam exsuccus ac macie confectus evasisset, ut vix pelle ossibus hærente eum medici in ultimam hecticæ febris speciem incidisse, ac proinde nulla illi physicæ facultatis medicamenta profutura judicarent; illo tempore vir sanctus eum invisens, Nequaquam, inquit, morietur puer, sed incolumis vivet: neque enim medici Dei consilium agnoscunt. Vix ille dixerat, cum statim puer melius se habere cœpit, ac brevi tempore integram corporis incolumitatem consecutus est.

[8] Marius, ex illustri Matthæorum familia, quindecim annorum adolescens, ad eam medicorum desperationem ægrotabat, ut jam Oleo sancto inuncto, ac Deo ejus anima ecclesiastico ritu commendata, [item duos desperate ægros.] quæ ad funus necessaria erant pararentur: quo tempore vir sanctus ad eum accedens, cum manu caput moribundi contrectasset, inde silentio abscedens, socium in itinere his verbis affatur: Quid, Frater, de Mario ægrotante tecum judicas? Cui socius, Quid de mortuo interrogas, an vivat? certe is propius a morte quam a vita abest. At Felix, Linguam comprime: vivet adolescens, & convalescet: at cave ne id cuiquam manifestum facias. Mirabile dictu! Adolescens, qui jam ad mortis fauces pervenerat, post sancti viri discessum, mox oscitare cœpit; ac tam celeriter viribus convalescere visus est, ut brevi temporis intervallo perfectæ incolumitati redditus fuerit: ex quo id facile cuique exploratum esse potest, in hac adolescentis curatione non solum beati viri vaticinium, sed prioris illius contactus virtutem præterea attendendam esse, ex qua in adolescentem sospitas profecta fuit. Virginiam itidem Sabelliam, quæ tam graviter ægrotabat, ut, cum illius ægritudo prorsus incurabilis haberetur, nulla illi amplius ad curationem remedia adhiberentur; cum primum vir Dei in lecto jacentem invisit, totam illi morbi seriem ac symptomata, quibus eo usque afflictata fuerat, aperuit; tum ipsius animum in meliorem spem erigens, ait: Virginia, ne remedia contemnas: non est insanabilis morbus: convalesces, tametsi haud perfecte: id enim ad potiorem animæ tuæ salutem ita divino consilio fieri expedit. Paruit illa: imperfectaque, uti a viro Dei prædictum fuerat, incolumitate ad mortem usque potita est.

CAPUT II.
Aliæ prophetiæ & cordium secreta cognita.

[9] Illud vero in beati hujus viri vaticiniis maxime perpendendum est, quod cum iis ita afflueret, ut novus in Urbe Propheta a Deo excitatus videretur; in his tamen nihil leve aut otiosum appareret, sed cuncta tantum ad ampliorem Dei gloriam vel animarum utilitatem spectarent: qui cum verorum miraculorum finis sit, eo perspicuum sane fit, ea non nisi divinitus profecta fuisse. Id cum hactenus plerisque rerum exemplis perspectum fuerit, his plura adhuc, ad certiorem hujus rei fidem, adnectenda erunt. [Iturā Lauretum colico dolore non impediendā promittit.] Constantia Crescentia, illustris femina, cum ad sacras ædes Lauretanas religionis causa proficisci cogitaret, animo hæsitabat, num Mariam Paganellam cubiculariam pedissequam, quæ eo usque per semestre colico dolore graviter affecta fuerat, secum duceret. Inter has mentis dubitationes dum versatur, id tandem secum animo statuit, rem viri Dei, quo familiariter utebatur, consilio ac deliberationi committere, atque ab illius sententia omnino pendere. Quapropter accitum ita alloquitur: Mihi in animo est, mi Felix, sacram Lauretanam Virginis Domum venerationis causa adire; ac mente hæreo, num Mariam cubiculariam, quæ tam sæpe colico dolore afflictatur, mecum in comitatu habere debeam: tu quod sentias, ut aperias, rogo. Præsens erat Maria; cum vir Dei eam fixis oculis attentius intuitus, respondit: Non te morbi periculum moveat, tecum eat Maria: Dominus enim secum erit. Consilio acquiescit Constantia, Mariam ducit: quæ nedum eo in itinere, sed nec unquam deinceps colici doloris molestias tulit. Erat vir Dei Agathæ Taninæ, ob singularem mulieris pietatem, [Conjugi imminentē ex viri captivitate tribulationem prædicit:] familiaris: cui post spiritualium rerum colloquia aliquando dixit; Agatha, animam tuam ad tentationem para: brevi enim tibi tribulatio excitanda est, quæ te ad virtutis potius exercitationem, quam ad ruinam provocet. Res haud moram passa. Nam vix paucis inde diebus elapsis, cum Agathæ conjux colapho publicum tabellionem petiisset, is statim in vincula detrusus magno in discrimine versabatur, ne ad triremes damnaretur. Quo tempore Agatha, misso ad Felicem nuntio, viri periculum exponit, eumque ipsius precibus commendat. At illam vir Dei æquo animo esse jubet, felicioremque illi rei exitum prænuntiat: quem non multo post tempore sortita est, rebus a viro cum tabellione compositis.

[10] Post hæc cum de Livia Fiamberta, Comiti Gambaræ nuptui tradenda ageretur, novæ quotidie quæstiones oriebantur, [item non successuras destinatas nuptias,] quæ negotium in dies difficilius redderent. Quæ res cum Liviæ parentes male haberet, hi animi sui molestias aliquando cum viro Dei communicarunt. Quibus ille; Quid, inquit, de Livia nuptui tradenda cogitatis? Melius (mihi credite) Livia sibi consuleret, si inter sacras Virgines sibi sedem eligeret: quocumque enim ad connubia contrahenda se vertat, undique illi graves ærumnæ ac molestiæ consurgent. Quod vero ad Comitem Gambaræ attinet; brevi, quid de eo sperandum sit, accipietis. Nihil prorsus frustra ab eo dictum. Etenim Comes paulo post in Latio interfectus omnem connubii tractationem præcidit: Liviaque cum post hæc Francisco de Marchis nupsisset, quot mala atque animi angustias pertulerit, sæpe ipsa, beati viri vaticinium referens, testata fuit. His illud memorabile accedat, quod Veronicæ cujusdam filio, quinque annorum puero, contigit: qui cum e fenestra delapsus caput pavimento collisisset, dum in eum chirurgi operam suam conferunt, en vir Dei domus fores pulsat, Veronicamque alloqui postulat. Cui Veronicæ mater, [& puerum e fenestra in caput lapsū non moriturum.] Frustra, ait, Veronicam quæris, quæ ob filii casum ita exanimis est, ut aliud jam in mente quam te alloquendi negotium verset. At Felix, Ignoras, inquit, quod huc propterea accesserim. Inter hæc Veronica, cum Felicis vocem percepisset, ad fores cucurrit; puerique illi casum narrans, Deus, inquit, huc te opportune compulit, mi Felix, ut mœstæ aliquod solatium feras. Cui vir Dei, Ne de puero dubites, ait, Angelorum siquidem curæ commissus fuit ne interiret. Interea vero dum chirurgi suas in puero artes experiuntur, is seorsim secedens, positis genibus vehementius Deum pro puero rogare cœpit. Tum ex oratione surgens, ait Veronicæ; Nullus te pro puero metus sollicitet; puer convalescet: neque id tantum, verum & suo tempore in Cappucinorum numero conscribetur. Porro utrumque in puero vaticinium expletum: nam valetudini redditus, cum ad juventutis annos pervenisset, Cappucinorum religioni adjunctus, in ea Clementis nomen est sortitus.

[11] Sed ne nostros præterire videar, quibus beatus hic Dei servus aliquando eventura prædixit, [Procuraturam gener. Ordinis cuidam præsagit.] unum exemplum referre sufficiat. Erat Fr. Bonaventura a Monteregali Siculus, Romanæ Provinciæ Minister: quem cum vir Dei aliquando in conventu obvium habuisset, nullo verborum circuitu usus, his verbis affatur: Pater mi, si quidpiam in te Religio muneris contulerit, cave ne illud recuses. His verbis Ministri animus variis cogitationibus exagitari cœpit. Cum enim Felicem nihil nisi grave animo ac verbis præ se ferentem non ignoraret, haud frustra hæc ab eo dicta esse non dubitabat. At brevi hac molestia liber fuit: nam Ordinis Procurator creatus, quid illa viri Dei admonitio præ se ferret, perspectum habuit. Plura hic hujus generis exempla recensenda essent, quæ ex beati viri vitæ processu liquido constant: quæ tamen potius silentio præterire, quam legentium animos eorum multitudine obruere volui. Sed quoniam Beatus hic Dei servus Dei Spiritum, non modo ad futura præsignificanda, verum & ad intimas quasque animi cogitationes occultissimaque rimanda, a Deo copiosissimum acceperat; ex his nonnulla attingere, & Dei gloria ac Beato huic viro honos debitus compellunt.

[12] Dux quidam peditum a Cantalicio, Angelus Beccarinus nomine, qui viro Dei familiaris erat, ad eum aliquando visitationis causa accessit: [Amicum de occulto odio deponendo monet.] quem simul atque Felix attentius conspexit, his illum verbis affatur: Angele, cur a satana te tentari permittis? &, quod pejus est, eidem locum præbes? odium quod in mente geris abjice, ac pravam animi voluntatem in meliorem commuta, si opportunam Dei opem tibi parare optas. Erubuit Angelus, cum ea sibi a viro Dei patefieri audit, quæ occultissimo cordis sinu secreta gestabat: eo namque tempore quo modo acceptam a quodam viro, quocum occultam simultatem gerebat, injuriam ulcisceretur, secum animo versabat. Hoc pacto cum occultas illi mentis cogitationes aperuisset, haud sane levis viro stimulus fuit, ut conceptum odium deponeret, pacemque cum adversario iniret. His accedat Paulæ cujusdam Mediolanensis piæ mulieris factum: quæ cum, [Missæ ministerio dimisso,] ob viri cujusdam nobilis adventum qui ab ea mensa excipiendus erat, Marthæ ministerio occupata, prædicationi interesse non posset, nimio dolore angebatur: atque hanc sermonis jacturam nimis graviter ferens, in lacrymas erumpebat, cum id viro Dei, ad Missam ministranti, divinitus revelatum fuit. Quo altero ad ministerium accito, ad Paulæ domum, non longe a Cappucinorum conventu distantem, festinat; eamque lacrymantem offendens, Quid, inquit, o paupercula, te tantopere cruciat, atque ad lacrymas compellit? stulto plane dolore consumeris: nam sacris concionibus interesse, cum per otium licet, pia profecto res est: at necessariis domus ministeriis patienter incumbere, cum res ita postulat, [ad scrupulum tollendum advolat.] Deo magis gratum. Ego quidem Sacerdoti Sacra facienti ministrabam: sed cum te plus æquo dolore affectum viderem, Altaris ministerio prætermisso, huc te consolaturus accessi. Atq; his dictis cum mulieris animum recreasset, ipse ad sacrum Altaris ministerium rediit.

[13] At neque minori admiratione dignum fuit, quod de Dionysio Meliorato Biturgiensi nostra manuscripta tradunt: qui cum grave aliquod negotium cum beato viro communicaturus semel ad conventum concessisset, antequam ulla de re proposita cum eo verba faceret, vir Sanctus, perinde ac si universa quæ in ipsius animo versabantur velut in codice legisset, totam illi negotii telam explicat, opportunaque ad illud gerendum consilia administrat. Qua ex re tam obstupuit Dionysius, ut nullo prorsus cum eo sermone habito, [Cum impuro amore luctantem in animo,] Dei majestatem in tam præclaro viro laudans, abscesserit. Admirationem porro auget quod Marino Otti, nobili Veronensi (quemadmodum ex processu certa fide constat) aliquando contigit. Hic per duodeviginti annorum spatium inhonesto cujusdam mulieris amore captus, diaboli laqueis irretitus tenebatur; cum oblatrante conscientia, Deoque illum ad meliora provocante, ex his tandem liber evadere cupiebat: at miser instar pigri, qui vult & non vult, peccati jugum excutere voluisset, nec tamen volebat. Hac animi procella jactatus, cum seipsum e naufragio eripere non valeret, suppetias sibi undique ex piorum hominum ac religiosorum precibus quærebat. Verum cum neque his diabolicam tentationem vinceret, die quadam, spe omni abjecta, solus ac tristis per S. Marci viam incedebat. [agnoscit & victoriam pollicetur.] Cum sublatis oculis beatum virum sibi ex adverso occurrentem, atque ad se festinantem spectat: qui cum propius ad eum accessisset, manibus apprehensum, fortius illum, perinde ac si a somno excitare vellet, cœpit concutere, ter his verbis exclamans, Da gloriam Deo, Da gloriam Deo, Da gloriam Deo. Marinus vero, cum Felicem non agnosceret, verborumque illius vim ac mysterium eatenus ignoraret, facto confusus erubescebat. At vir Dei post hæc abscedens, Vade, inquit, & Dominus tecum sit. Vix autem ab eo Felix digressus fuerat, cum divinam protinus Marinus in seipso virtutem sensit: ab eo namque tempore priores illæ cordis angustiæ ita dilatari, turpis amoris vincula dissolvi, mulier ex animo excidere, ac mentis cogitationes in meliores mutari cœperunt, ut nullis deinceps aut mulieris blanditiis aut minis adduci potuerit ut ad commune iterum tectum rediret. Sed illa penitus rejecta, honestioris vitæ genus instituit: ac tunc primum, quid illa viri Dei verba præse ferrent, quibus ea quæ in intimo illius cordis sinu agebantur indicabat; quantæq; virtutis fuerint preces, quibus divinam illi opem ac misericordiam exoraverat, non obscure agnovit.

[14] Occultum quoque animi sensum, quem Gaspar quidam Garsonius mente gerebat, neque ulli unquam communicaverat, beatus hic cælesti lumine præditus hoc modo aperuit. [Certum negare, id quod petiturum credebat Felicē] Arsilia de Fabiis, hujus Gasparis propinqua, cum rerum quæ vitæ necessaria sunt egestate laboraret, Felicem adit, ipsiusque apud Gasparem officia requirit, quo sua ab inopia sublevetur. Accedit vir Dei ad Gasparis domum, suam mulieri operam præstiturus: at illum absentem andiens, uxori tempus indicat, quo Gaspare ad conventum accedente is ejus colloquio frui possit. Dum Gaspari uxor quæ a Felice acceperat renuntiat, ille mox rei causam, ad quam eum vir Dei accerseret, animo versans; nullamq; aliam fore arbitratus, quam quod is suam pro Arsilia operam interponere vellet, viri Dei interpellationi difficilem se præbere cogitat. Hac animi cogitatione cum ad virum Dei stato tempore accessisset, ab eo cujus rei causa ipsum accerseret, quidve ab ipso optaret, [revelata ejus cogitatione inducit quo volebat.] percunctatur. Cui Felix: Cogitaveram quidem, ait, abs te quidpiam, quod tibi aliisque profuturum esset, efflagitare: at quandoquidem id tam tibi molestum est, ut plane difficilem te meis interpellationibus reddere cogitaveris, ab eo jam animum avocandum, nec quidquam abs te mihi postulandum censeo. At Gaspar, Edissere, inquit, quid postules: neque enim, tametsi illud mihi molestum, sit, apud me vacua postulatio tua erit. Cui rursum Felix: Quid postulationem meam quæris? Ignoras quod hæc recte postulantibus lex sancita sit, ut quæ molesta sunt nunquam ab amicis petant? Qui enim invitus ad beneficium trahitur, non beneficium præstat aut amicitiam fovet, sed potius amicum perdit & amicitiam jugulat: neque reputat Deus quæ invito, sed quæ ultro libentique animo geruntur. Ne igitur a me quid postulem quæras, cum non nisi invitus postulatis acquiescere debeas. His cum Gaspar animi sui cogitationem virum Dei non latuisse cognosceret, re commotus, atque animo mutatus, domum rediit; Arsiliamque, a qua sancti viri postulationem didicit, prudens jam ac volens suis opibus juvit.

CAPUT III.
Miracula in curandis morbis a Felice patrata.

[15] At quandoquidem mihi de beati viri miraculisn inposterum agendum est, [Signo Crucis sanat,] hic necessario præmonendum duxi, me non omnia quæ vel ex ipsius Beatificationis Processu, vel ex authenticis manuscriptis constant, enarranda suscipere. Cum enim ea tam multa sint, ut integrum volumen sola conficere valerent; quamplurimis consulto prætermissis, graviora tantum prosequi opportunum censui: exordiendum autem ab iis quæ sacrosancto Crucis signo mediante patravit. Anna Borromæa, quæ magni Magistri equitum Columnensis quondam mater fuit, [dolorem capitis,] tam acerbo capitis dolore aliquando cruciabatur, ut cum jam nullo medicorum remedio levari posset, virum Dei, cujus sanctitatem venerabatur, ad se accersitum rogaverit, ut frontem sibi Crucis signaculo muniret. Signum Felix adhibuit: quo ab ea mox omnis capitis dolor aufugit. Hoc quoque modo Octavia Paravicina, [febrim,] quæ Cardinalis olim Paravicini soror fuit, filium, Marcum-Antonium nomine, gravi febre ægrotantem lugebat; cum eo aliquando Felix adventans, summis ipsius precibus cedere cogitur, quibus febricitantem filium Crucis ab eo signo signari postulat. Felix igitur cum positis genibus aliquamdiu orasset, dein surgens, Nihil, inquit, metuas, Octavia: cito Marcus-Antonius convalescet; ægrotantemque signo Crucis petens, febris illico ardorem compescit, ac brevi temporis spatio penitus fugat.

[16] Hoc ipso Crucis signo, tametsi præter morem apposito, cujusdam Cæciliæ Saulæ matrem, gravi morbo laborantem, in pristinam sanitatem adduxit. [pleuritim,] Hȩc etenim cum pleuritide affecta magno in vitȩ discrimine versaretur, forte accidit ut eo vir Dei accederet: qui Cæciliam, ob caræ parentis periculum ingemiscentem, totamque domus familiam tristem circumspectans, cunctorum misertus; Cæcilia, inquit, ne fleveris: simul ad matrem tuam pergamus. Quo cum pervenisset, verbis illam jucundis salutans, ait; Quid tibi est, o Sanctula? Cur times? Num Crucis vis signaculo communiri? Cui ægrotans; Id a te, inquit, summis votis efflagito. At ille: Jam ergo in Domino confide. Cumque caput versus ægram inclinasset, in ipsius fronte Crucis signum lingua efformat: moxque parva interjecta temporis mora, ægrota copiosum ex ore sanguinem expuens, cum simul cum eo febrim expuisset, postridie incolumis e lecto surrexit.

[17] Post hæc Ariani Marchionissa, cum gravissime colicis doloribus cruciaretur, Felicem accersit, a quo Crucis signo obsignari postulat. Cui ille, Quid, inquit, a me Crucis signum petis, perinde ac si virtus aliqua in me flueret, [colicam,] quæ tibi mederi queat? Erras profecto: nulla enim, neque minima in me fulget sanctitatis scintilla: homo peccator sum, divinis judiciis obstrictus. Verumtamen si tuam in sacrosanctum Crucis signum spem ac fidem contuleris, illud tibi ad salutem proderit. Cumque his eam verbis ad Crucis venerationem excitasset, signum Crucis adhibuit: statimque eam a cruciatu liberavit. Hoc eodem dolore cum Fr. Clemens Picenus, ex nostris Sacerdos, tam atrociter torqueretur, ut velut insanus sese per lectum volutaret; ter ab eo signo Crucis consignatus, pristinæ valetudini redditus fuit.

[18] At memorabilis cujusdam Martii Severoli curatio fuit, a beato viro divina virtute peracta: hic enim letali morbo oppressus, [letalem morbum,] cum physicorum judicio vix tertiam horam vita comite conspecturus esset, illum tota domus familia velut mortuum lugebat: quo tempore vir Dei, non absque divinæ mentis consilio, ante Martii domus fores apparet. Quem simul atque Justinianus, Martii moribundi germanus frater, conspexit, protinus ad eum; Heu! Felix, inquit, Martius nos cum luce deserit: jam animam agit. Cui vir Dei festivus; Quid de Martio comminisceris? falleris, Martius bene valet. Hæc cum dixisset, conscensis gradibus ad Martium moribundum accedit, eoque Crucis signaculo obsignato protinus abscessit. [gradiendi impotentiam,] Vix autem inde digressus fuerat, cum Martius, velut e somno evigilans in lucem, respirat, atque a morbo liber hoc ipso tempore incolumitatem assequitur. Huic & aliud accedat. Portia Pulicella coxendicis morbo tamdiu ac dire afflictata fuerat, ut velut impotens in lecto jaceret, neque nisi alicujus ope e lecto dimoveri posset. Universa in eam physici medicinæ artis medicamenta experti fuerant: quæ cum nihil ægræ profuissent, morbum insanabilem judicaverant. Hæc beati hujus viri aliquando præsentiam nacta, suas illi corporis afflictiones ac dolores aperit. Cui ille, Cur animo concidis? inquit: Dei tantum clementiam ac Deiparæ Virginis tibi patrocinium precibus implora, quorum ope ab his curari potes. Ægra vero, cum ab eo Crucis signo muniri impensius flagitaret, annuit ille: eamque Crucis signo confortatam, post spirituale colloquium relinquit. Post beati viri discessum, cum ægra omni se dolore levatam cerneret, num a morbo libera esset periculum factura, e strato surgens, pedes in terram dimittit: moxque tam valido gressu, quæ prius impotens erat, cœpit incedere, quasi eo numquam morbo laborasset. Quod cum divinæ virtuti, quæ per Crucis signum illi a Dei servo impensum operata fuerat, merito adscripsisset; Deo cum lacrymis gratias agens, totam domus familiam ad laudandum Deum suo exemplo provocat.

[19] Neque absimile fuit Claudii Bertrandi exemplum: qui cum septem annorum puer esset, utriusque tibiæ dolore tam acerbo torquebatur, [tibiarum cruciatus,] ut dies noctesque inter ejulatus transigeret. Jam semestre inter hos tibiarum dolores puer consumpserat, neque ulla medicorum pharmaca ei quidquam prodesse poterant: quamobrem pia mater, spem omnem salutis carissimi filii sibi ereptam cernens, ad virum Dei confugit; quem opportune domum vocatum multis cum lacrymis orat, ut languenti nato a Deo salutem exoret. Hic flebat pia parens, illic puer dolore confectus gemitus edebat: istorum vir Dei commiseratione motus, ubi utrumque verbis est consolatus, pueri tibias nudari jubet: tum sacro illis Crucis signo impresso, mirabile dictu! confestim mitescit dolor, ac post breve temporis intervallum perfecta puer tibiarum incolumitate fruitur.

[20] At vero quod Fulvio Fusco accidit admiratione plane dignum est. Hic totidem annorum puer, [cæcitatem, unius pueri,] ob copiosum pituitæ cursum, & nervorum opticorum læsionem eo devenerat, ut utriusque oculi lumine careret. Omnia ad pueri curationem frustra tentata remedia: jam is integrum annum hac in cæcitate transegerat, neque ulla illi, quod pejus erat, recuperandæ lucis spes omnino effulgere videbatur: quo tempore puer iteratis vocibus exclamare cœpit, Fr. Felix Cappucinus me curaturus est, ipse mihi lucem restituet. Cumque in has sæpe vociferando voces erumperet; mirabatur pater, qui, licet Felicem fama in Urbe notum agnosceret, familiarem tamen non habebat. Attamen frequenti illa filii voce pernotus, Matthæum Lapostensem Felicis socium, ut Felicem semel ad puerum ducat, obnixe rogat. Matthæus vero, cum Felicis animum, ab ultronea infirmorum curatione penitus alienum, intelligeret; pueri quidem cæcitatem subticens, ipsius dumtaxat præsentiam ab honesto viro desiderari renuntiat. Temporis itaque vir Dei opportunitatem nactus, ad pueri domum se confert. Fulvii autem pater, cum primum viri Dei adventum persensit, illi cum puero, quem manu ducebat, ad domus fores accurrit: atque ubi primum ei salutem impertitus est, puerum his verbis compellat. En, Fulvi, Felicem, quem tantopere expetis, jam adest: quidnam ab eo postulas? Puer autem plurimum ob illius præsentiam gavisus, O Felix, inquit, tu meo malo mederi debes, id enim facile potes. Obstupuit hac rei novitate vir sanctus: quare ad puerum conversus, Quid tibi male est, inquit, fili, cui ego mederi queam? Cui puer; cæcus sum, ait, luce careo: tu oculorum mihi lumen restitue, tu visum redde. Substitit in seipso paulisper Felix, puerum ita constanter hæc dicta proferentem audiens: tum ad eum, Nescis, fili, quod ego peccator sum, atque omnium flagitiosissimus? quomodo ergo te a cæcitate curare valeo. At quo magis vir Dei ab ipsius curatione refugere videbatur, eo altius puer vocem attollens exclamabat, Felix, tu mihi signo Crucis oculos obsigna ut videam. [signo Crucis tollit:] Admirabatur vir Dei pueri in curatione postulanda constantiam: quare ad eum rursus, Credis, fili, quod sacrosanctum Crucis signum te a cæcitate liberare queat? Cui puer, Credo, Pater: cumque sæpius id constantissime repeteret; vir Dei, ubi omnes jussit genu flectere, ac ter orationem Dominicam cum Angelica salutatione Deo pro pueri salute offerre; manu pueri oculos contingit, & signo Crucis consignat, dicens; Fili, ne dubites, juxta fidem tuam convalesces. Vix signum Crucis Felix absolverat, cum puer exclamare cœpit; Miraculum, Pater en video, en clare omnia cerno. In cujus rei testimonium, mox absque ductore domus gradus conscendit. Porro domus familia, miraculo obstupefacta, illud per vicum disseminare parabat; cum vir Dei eam acriter objurgans, statim domus fores egressus, eas exterius pessulo claudit, ne factum in vulgus promulgaretur, ex quo sanctimoniæ existimationem, a qua plurimum abhorrebat, sibi apud homines conciliaret.

[20] Neque pauciora solo manuum contactu, nullo Crucis signo adhibito, Divina virtute præstitit. [Contactu manuum sanat abscessum in gutture;] Clelia Farnesia, quæ viro Dei devotissima erat, gutturis morbo gravius aliquando vexata, cum medicorum remediis deterius in dies se haberet, Felicem, cujus jam virtutem experta fuerat, sibi in opem advocat. A quo cum ab eo morbo curari postularet, reluctabatur vir Dei, hac se virtute destitutum prædicans, magis autem eam ut ad Dei opem confugeret verbis hortabatur. At cum ea preces ac lacrymas multiplicaret, his tandem cedens vir Dei, gemino tantum digito collo ipsius apprehenso, Deus, inquit, te sua virtute incolumem reddat. Vix hæc ille protulerat, cum latens in gutture abscessus repente aperiri ac suppurare cœpit, ex quo brevi morbus abscessit. Post hæc Julius Jacomellus, cum malignæ febris ardore, tum laterum dolore, qui totam cordis regionem occupabat, in id vitæ discrimen inciderat, ut ipsius salutis prorsus medici spem abjecissent. Hunc cum vir Dei hoc tempore inviseret, ab eoque suæ ægritudinis causam percunctaretur; latus is illi lævum ostendens, inde ægritudinem suam proficisci affirmat. Quod cum vir Dei manu contigisset, protinus æger in suavem quemdam soporem resolvitur, ex quo paulo post tempore evigilans, a febri ac lateris dolore liber, Deo & suo liberatori grates agit.

[21] At admirabili plane modo Petrum Stratalinum, eresipelatis morbo in tibiis laborantem, curat. Is namque cum crurum ardore, [dolorem crurum,] cui tumor accesserat, ita exagitaretur, ut illum fere ad mentis insaniam adigeret; ad mulierculam confugit. Quæ cum superstitiosa quædam ac venefica tibiis remedia adhibuisset, tantus illi percrebuit dolor, ut velut amens clamores in cælum efferret, quo tempore vir Dei Felix eo appulit. Qui cum ad ægrotum accessisset, salutationis ac consolationis loco utramque illius tibiam manu apprehendens, eas invicem concutere & maximo ægri dolore cœpit collidere. Interea ægro præ dolore exclamante, & ipse clamare cœpit, o Sancte Francisce! Sancte Francisce. Ab hac porro crurum collisione cum post breve temporis spatium vir sanctus tandem cessasset, Petrus simul ab omni crurum dolore & eresipelatis morbo liber fuit: ea vero tibiarum collisio haud sane absque Dei consilio, beato vero divinitus significato, ægro inusta fuit. Cum enim antea ad dæmonis remedia confugisset, æquum sane erat ut scelus prius ea pœna expiaret, qua Dei misericordiam promereretur.

[22] Ad hæc cum Virginia Viperesia, quæ multos nostros benefactis prosequebatur, tristior aliquando teneri filii sui infirmitatem lugeret; [tumorem capitis.] Viro Dei, ab ea mœstitiæ causam sciscitanti, respondit; Octavius meus (hic parvulus illius filius erat) in cælum migrare parat: tam enim periculoso capitis morbo laborat, ut facie & toto capite in tumorem converso, non puer sed monstrum esse videatur: & quod periculum auger, os ita eo morbo illi occlusum fuit, ut jam diem absque cibo præterierit, quo fit ut de ipsius vita medici prorsus desperaverint. Cui beatus vir: At medici garriunt, inquit, haud ita erit. Utinam haud ita esset, ait Virginia, neque nato, qui mihi unicus est, tam cito orbarer! Quid plura? inquit ille: ad puerum pergamus. Vix autem is puerum conspicit, cum ad Virginiam, Nequaquam, inquit, morietur puer: quin etiam cito convalescet. Cumque manus suas aqua lustrali intinxisset, vix iis pueri faciem, os, caputque contrectat, cum eodem temporis momento, mirum dictu! abscedit tumor, os panditur, puerque cibum postulans pristinæ mox sanitati restituitur.

[23] Joannes Antonius Capisuccus, S.R.E. Cardinalis, per quadraginta dierum tempus nunquam intermittente febri laborans, [Oratione curat febrim,] ad vitæ occasum properabat: illi Felix sua oratione vitam incolumitatemque restituit. In cujus rei testimonium Cardinalis ipse nocte quadam, e morbo, quasi e gravisomno evigilans, cum sibi viri Dei oratione salutem redditam fuisse cognosceret; statim Felicem ad se vocari jubet: quem tot amplexibus ac gratissimis verbis præsentem excipit, ut ab eo salutem illum consecutum fuisse facile cuncti intelligerent. Nec minorem Beati hujus viri miraculis fidem conciliat Constantia Cotta: quæ cum ob insuperabilem morbi vim certum brevi sibi vitæ occasum exspectaret, Felicem, quem desperatis morbis mederi non ignorabat, ad sui præsidium vocat; beatique viri preces, velut auxiliares copias quibus adversus mortem dimicaret, sibi exorat. Fundit ille noctu pro ægra suos ad Deum rogatus: quo tempore vis ita morbi defervet, [letalem morbum,] ut cum mane illucescente ad eam vir Dei rediisset, jam ægra omne mortis periculum evasisset: ac tam brevi temporis spatio perfecte convaluerit, ut divinæ in ea virtutis operationem universi suspicerent. Huic Septimia, ex Bentornatorum familia, accedat: cujus cum ita desperata salus esset, ut jam fere extremo cum morte prælio conflictaretur; Felicis, quem Angela Antidei ejus propinqua eo perduxerat, impensius se orationibus commendat. Eam vir Dei cum attentius contemplatus fuisset; Septimia, inquit, in Domino confide, nec te morbi vis dejiciat: jam pro te Dominum oraturus abeo: hisque dictis abscessit Nocte vero, beato viro pro ægra Dominum orante, tunc primum manifesta illa convalescentiæ signa edit; adeoque mitescit morbus, ut cum postridie ad eam vir Dei accedens, ab ea quomodo se haberet sciscitatus esset; Melius, inquit, mi Felix, melius profecto: hac etenim nocte, oris vomitu cessante, mihi in vitam respirasse videor. Cui Felix, Septimia, inquit, æquo animo esto, cito perfecte convalesces. Tum, ubi genu flexo paulisper oravit, parvulam Crucem, quam ipse sua manu compegerat, collo ejus appendit. Qua, perinde ac si extremam cœpto operi manum imposuisset, tam celeriter perfectam ægræ sanitatem contulit, ut morbo nunquam affectam fuisse crederetur.

[24] Hoc fere modo Claricē Aragoniam prægnantem, graveq; ob sanguinis fluxum abortus ac mortis periculum subeuntem, [fluxum sanguinis:] oratione ac cichoreæ manipulo quo vesceretur ad eam misso, a sanguinis profluvio liberat, fœtumque incolumem servat. Ab hoc ipso sanguinis fluxu Olympiam Ursinam prægnantem, maximaque ciborum inappetentia extenuatam, divina virtute curat, dum illi sua manu suillam carnem edendam præbet. Ea namque vix gustata cessat sanguinis fluxus, ac tanta ægræ fames exoritur, ut eam abstinentia cohibere oporteret, atque eodem tempore incolumitati restituitur. Verum salus, Santesio Marazzino calzolario a beato viro reddita, non solum domesticis, sed etiam physicis summa admiratione digna visa fuit. Hic enim cum diu febri continua laborasset, qua die SS. Abundii & Abundantii Reliquiæ, ex ecclesia SS. Cosmæ & Damiani in templum Jesu nomini dicatum translatæ fuerunt, ut solenne illius translationis spectaculum intueretur, [mali cydonii olfactu moribundum:] e cubili surgens, ad fenestram se contulit. Quam ob rem febri ingravescente, in illud vitæ discrimen incidit, ut de illo prorsus actum esse medici judicarent. Interea beatus hic vir, Santesii patrem in via sibi obvium habens, de Santesio, qui se habeat, inquirit. Cui ille: Ita male, mi Felix, ut omnis nobis de ipsius salute spes sublata sit. Hoccine? ait Felix, jam mihi eum videre liceat. Cumque una cum patre ad ægrotum se contulisset, festiva illum salutatione compellans, ait, Santesi, quomodo te habes? Cui æger, Bene, inquit, quia ex hujus vitæ ærumnis emergere festino. At vir Dei: Tua te, ait, sententia fallit: in his namque tibi adhuc diutius versandum. Maloque Cydonio, quem mantica depromit, oblato; Accipe, inquit, Cydonium, atque illius te odore recrea, divinæque pietati commenda. Malum vix ille naribus admovit, cum repente febris, qua eatenus afflictatus fuerat, evanescit; ac brevi tempore instauratis viribus, perfecte convalescit. Porro redeuntes medici, cum ægrum vel cum morte colluctantem, vel jam vita cessisse crederent; a febri atque ab omni vitæ periculo liberum spectantes, præstigias sibi cernere videbantur, donec beati viri facto percepto divinæ virtutis opus suspexere.

[25] Paulus-Æmilius Zephyrus, jam medicorum ope destitutus, animam agebat; cum Hortensia uxor beatum virum advocat. [alium appenso ad collum Iesu nomine:] Advolat ille, ægroque conspecto, quid times, Hortensia? ait, æger facile incolumitatem assequetur. Cui illa: Si mortuo, inquit, ulla convalescendi spes est, hæc sane Paulo-Æmilio reliqua esse potest. At Felix, Id oculis conspicies, inquit. Cumque omnibus qui aderant genuflexis quinquies orationem Dominicam totidemque salutationes Angelicas Deo persolvendas proposuisset; is sacrosanctum Jesu nomen in chartula impressum ægri collo appendit: tum collyram ex mantica proferens, ea ægrum vesci jubet. Qui illius dicto obediens, cum aridam collyram, ut melius poterat, dentibus rodere cœpisset; naturæ viribus paulatim accedentibus, morbus abscessit; ita ut medici paulo post redeuntes, cum longe diversum in ægro corporis statum deprehendissent, tam instantaneam mutationem, non a natura, sed a naturæ auctore profectam esse testarentur. Eodem modo & D. Germanicum Carthusianum, febri & angina graviter laborantem, quinquies cum socio oratione Dominica & salutatione Angelica recitatis, ejusque gutture Crucis signo consignato, incolumitati restituit. Andreæ itidem de Grandis, [sanat dolorem capitis &c.] S.D.N. Papæ utriusque signaturæ Referendario, qui ob acutissimum capitis dolorem in lecto jacebat, cum manum capiti imposuisset; euangelicis illis verbis prolatis, Super ægros manus imponent & bene habebunt; illico dolorem abstulit, quo nec amplius deinceps laboravit. Erminiam a Porta graviter ægrotantem cum beatus vir ad spiritualem quamdam cantiunculam, quam ad Dei laudem composuerat, secum decantandam compulisset; eodem temporis momento a morbo liberat. Constantiȩ quoque Crescentiæ, feminæ illustrissimæ, gravissima ægritudine affectæ, cum vini paululum ex lagena propinasset, mox incolumitatem reddidit.

[26] Divinis hisce ægrotorum curationibus, quæ a beato viro patrabantur, mortui cujusdam pueri exsuscitationem, multis & clarissimis argumentis probatam, [Infantem ab incauta matre oppressum,] libet adjungere: de qua ita in Processu habetur. Ibat aliquando vir Dei cum Matthæo Lapostensi Socio, quoridianam stipem per Urbem quæritans. Cumque ad viam quæ Serra-capitis nuncupatur pervenissent, inde de more alter ab altero digressus, quisque viam suam ad mendicandum captat. Porro Felici accidit, ut per viam pergens, ingentes e domo quadam clamores ac ploratus editos perciperet: quapropter eo accedens, quid infaustum ibi acciderit percunctatur. Cui mulier dolore absorpta; Hei mihi! o Felix, inquit, væ miseræ ac omnium mulierum infelicissimæ: periit enim infantulus meus, incaute hac nocte a me in lecto oppressus; &, quod dolorem auget, certam mihi a viro necem exspecto: qui cum id alias quoque meæ imprudentiæ culpa accidisse noverit, haud semel mihi interitum minatus est, si in id modo forte crimen impingerem. Quid plura? jam nulla mihi a crudeli viro vitæ spes exspectanda est. [vitæ reddit.] His mulieris afflictissimæ verbis ac lacrymis permotus beatus vir; Ubinam, inquit, est puerulus? Quem cum super mensa jacentem atque exanguem mater ostenderet, Non est, inquit, mortuus puerulus, sed dormit: infantisque utraque manu apprehensa, perinde ac si vivus esset, ei abblandiri cœpit. Cui cum levem tandem colaphum incussisset, infans qui mortuus erat protinus oculos aperuit, ac veluti beato viro colludens festivus ridere cœpit. Is vero eo mox matri reddito actutum aufugit, ac ne miraculum apud alios pervulgaretur domus fores occlusit. Id tamen cum mulier quamplurimis retulisset, inde in Urbe illius fama ubique disseminata fuit: cui & ipsemet Felix testimonium tulit, qui illud aliquando Matthæo Socio, sub secreti sigillo ac divini Judicii obtestatione, aperuit.

CAPUT IV.
Miracula aliis in rebus a Felici facta: panes, vinum, oleum multiplicata.

[27] Superest denique ut alia quædam miracula historia complectar, quæ is ad multorum dumtaxat solatium ac divinæ Majestatis gloriam declarandam, variis exigentibus causis, præter naturæ ordinem præstitit. Inter hæc imprimis memorabile illud de bombycibus legitur, [Bombyces, defectu siccarum frondium morituros,] qui a Magdalena quadam Famicia ad sericum conficiendum alebantur. Hæc cum crebris imbribus e cælo cadentibus bombycum suorum necem extimesceret, ob id maxime quod albæ mori siccas frondes iis parare non posset, mœsta aliquando præ domus suæ foribus sedebat. Quam cum vir Dei stipem emendicans tristem cerneret, ab ea mœstitiæ causam sciscitatur. Qua audita, Quid, inquit, de bombycibus solicita es? timorem abjice. Tum ab ea confestim discedens, paulo post albæ mori fronde onustus revertitur: nullaque interjecta mora, ad bombycum qui etiamnum humi reptabant locum ascendens, universa illa albæ mori folia, quæ imbre prorsus madida erant, super eos effundens, B.P.N. Francisci interea nomen invocat. Id vero dum Magdalena conspicit, altius exclamat, Quid agis? o Felix, quid agis? bombyces interimis. Etenim cum madidæ illæ frondes bombycum alveum disrumpant eosque perimant, certum illa bombycum hujusmodi frondium conspersione interitum exspectabat. [madentibus inspargens Felix,] At vir Dei, nihili mulieris clamores faciens, ubi universas super saginarios bombyces frondes sparsit, inde ocyus abscessit. Rem Magdalena ita graviter tulit, ut cum marito domum revertenti Felicis factum renuntiasset, is cubiculi, in quo bombyces jacebant, ea nocte fores occludi juberet; ne eorum, quos mortuos sibi persuaserat, fœtor per totam domumise diffunderet. At res longe diversum, quam sibi uterque persuaserat, exitum sortita est. Illucescente namque die, cum Magdalena e lecto surgens pedes crepidis inferre vellet, eas bombyciis cocconibus undiq; convestitas cernens, undenam ii processissent mirabatur. Cum aperta fenestra, [non solum salvos præstat,] quam plurimos hujusmodi cubiculi parietibus adjacentes videt. Quam ob rem ad bombycum cubiculum advolans, rem omnibus seculis admirandam intuetur. Bombyces enim, qui necdum edere desierant, nec ramulos conscenderant, neque multorum dierum spatio ad membranaceos illos suos folliculos effingendos, e quibus sericum evolvitur, suapte natura idonei erant; quique ob humentes frondes quadam naturæ necessitate ad interitum rapiebantur, qui demum mortui & fœtentes credebantur, unius tantum noctis spatio ita præter naturam adolevisse conspicit, ut bombycii facti jam bombycea stamina orsi essent, folliculos construxissent; & cum ad bombycinum opus texendum ramos sibi ministratos non haberent, parietes, abacum, scrinia, tabulatumque conscendissent; omnesque illius ædiculæ tum inferiores tum superiores partes suis folliculis opplessent. Hujus in rei spectaculo tantus eam invasit stupor gaudio permixtus, [sed una nocte ad sericum texendum perducit.] ut vix oculis suis crederet. At sibi tandem reddita, cum divinam in viri Dei facto virtutem simul cum conjuge venerata esset, ex eo didicit nimiam humanæ industriæ solicitudinem a Deo sæpe deludi, ut majorem in Dei ope ac providentia quisque spem sibi conferendam sciat.

[28] In Romano conventu ad hanc usque diem servatum fuit, [cucurbitam fractam redintegrat;] ut cucurbitæ pro lagenis inserviant. Accidit autem aliquando, ut dum vir Dei cucurbitam vino plenam ex humero deponit, ea in solum delapsa, duas in partes divisa ac perfracta fuerit: ex qua cum vinum undique efflueret, is statim ambas cucurbitæ partes utraque manu comprimens, perinde acsi eas copulare vellet, ita integram cucurbitam præstitit, ut ne ullum quidem confractionis signum in ea relictum fuerit. Ceterum quam apud Deum pretiosa ac honorabilia sint, quæ apud homines ignobilia videntur, haud aspernando vir Dei signo declarare voluit. [aqua qua pedes Fratrum loti erant,] Octavio namque Roncioni, qui copiosum pecus alebat, cum sexcentæ circiter oves brevi temporis spatio morbo interiissent; Dorothea uxor, quæ id propterea gravius ferebat, quod totum gregem eodem morbo perimendum extimesceret, mœstitiam aliquando vultu præ se ferebat. Quam vir Dei tristem conspiciens, causam percunctatur. Qua percepta, Quid, inquit, de divinæ mentis consilio frustra tristaris? Dominus dedit, Dominus abstulit; sicut Domino placuit ita factum est. Verum, si reliquum gregem a morbo liberum optas, [gregis mortalitatem sistit.] ad Cappucinos mitte, ut aquam qua nostrorum advenarum pedes loti fuere ad te perferant, eaque totum gregem asperge: inde enim fiet ut aspersum pecus eum deinceps morbum non contrahat, & quod morbosum est a morbo curetur. Res haud surdæ dicta: confestim namque mulier aquam a Fratribus impetrat, grex aspergitur, ac juxta sancti viri dictum incolumis servatur.

[29] Quo tempore magna frugum inopia Urbem invaserat, [Famis tempore arcam vacuam farinæ replet:] Felix ad mulieris cujusdam pauperculæ domum accedens, ab ea farinæ paululum deposcit. Quæ subridens ait, Farinam a me petis, o Felix, cui jam diu & farina & panis in arca defecerunt? At vir Dei Haud, ita, inquit, sed quære in arca. & farinam proculdubio invenies. Cui rursum mulier: Ne urgeas, quæso: aranearum enim telas, non farinam in arca reperiam. At ille: Mihi saltem in hoc morem gere. Pergit mulier: cumque ad arcam farinariam pervenisset, eam farina ad summum usque tam refertam conspicit, ut operculum respueret. Ex hac porro farina cum mulier illa collyras conficeret, eas plerisque ægrotantibus ad incolumitatem profuisse multis deinde exemplis probatum fuit. Atque hoc ipso tempore alteri pauperculæ panem in domo divina virtute multiplicasse, illius vitæ processus asseverat. Paula Posterla, femina erga virum Dei devotissima, viro Dei vinum poscente statim lagenam impleri jubet. [alias inane dolium vino:] Ignorabat illa dolium unde vinum hauriebatur penitus exinanitum esse, id enim tantum ancillæ noverant, quæ totum vinum dolio altius erecto hauserant. Quare, cum lentius illæ ad jussa facienda progrederentur, graviori imperio eas ad vinum hauriendum compellit. Pergunt illæ, non ut vinum hauriant, sed ut jussis obtemperent: doliumque explorantes, ita vino præter spem plenum offendunt, ut id longe ab epistomio vinum effunderet. Stupent illæ, silent, lagenam implent, ac beato viro reddunt: qui cum inde abscessisset, rem protinus prȩ admiratione exclamantes heræ aperiunt. Quæ miraculo obstupefacta, [idque facit ad biennium sufficere:] cum his in cellam vinariam descendit, dolium explorat: ac miraculi certior facta divinam omnes majestatem suspiciunt, & laudibus prosequuntur, ac Beati viri sanctitatem commendant. Et neque hic hujus miraculi finis: nam quod illud mirum in modum auget, dolium, quod numerosæ triginta septem personarum familiæ vix per mensem vinum ministrasset, biennio merum effudit, quod plerisque ægrotis absque pretio propinatum ad incolumitatem contulit.

[30] Versabatur tunc in Urbe Bartholomæus quidam, adeo in Cappucinos benevolus, [item aliud, unde haustum ipsi fuerat,] ut quoties ad eum Felix accederet, copiosam inde eleemosynam referret. Hic cum rubentis vini dolium beato viro pie reposuisset, jam tot is ex eo lagenas hauserat, ut dolium pro vino fæcem redderet: quare sublato epistomio, Bartholomæus dolium inter vacua collocat. Biennio post hæc elapso, cum dolium vino implendum esset, is bajulis in cellam vinariam missis qui dolium inde exportarent, ab iis audit, tantum adhuc vini in dolio superesse ut illud inde dimoveri non posset. Quibius ille, Quid vinum commemoratis? inquit, jam a biennio dolium vino ex haustum est: etenim ex quo illud Felicis exinanitum fuit, nihil in eo deinceps vini infusum. At iis constanter affirmantibus, Bartholomæus rem certius exploraturus, eo se confert: dolium perlustrat, agnoscit, concutit, ac vini copia tam grave offendit, [post duos annos quibus inane steterat.] ut plerisque simul adnitentibus moveri non posset. Quid plura? stupet, vinum haurit, mira conspicit, quæ sola Dei virtute patrari possint. Quapropter viri Dei merita, quibus haud sine id patratum fuisset, non obscure agnoscit: atque ut illustrius miraculum esset, tam nobile ac generosum (utpote e cælo datum) a dolio vinum effunditur, ut plerisque S.R.E. Cardinalibus, ac præsertim Florentino, Monte-alto, ac S. Severinæ, aliisque Romanæ Urbis Principibus ac Prælatis Bartholomæus plenas ex eo lagenas obtulerit. Ita nempe clementissimus Deus viri in Ordinem munificentiam remunerare, ac servi sui merita ac sanctitatem commendare voluit. Cum Silvia Scarsia de more cucurbitam vino plenam Felici largiri consuevisset; accedit cum cucurbita aliquando Felix. Cui ancilla, Huc hodie, [alia jam deficientia abundare facit semel] Felix, ait, inauspicato advenisti: guttatim enim vinum ex epistomio stillat: quare satius erit ut eleemosynam in quartam vel quintam proximam diem rejicias, cum alterum vini dolium perforandum erit. At vir Dei, Quid tam diu, inquit, exspectare opus est? nunc vinum eroga: neque enim totum cucurbita, quod in dolio est, vinum ebibet: quod si mavis, dolium una perlustremus. Cumque simul cum ancilla in cellam vinariam descendisset, dolio Crucis signo petito cucurbitam subjicit: quam cum vino plenam recepisset, inde abscessit. Ab eo porro tempore, vinum, quod vix ad secundum vel tertium usque diem pervenire poterat, adeo in dolio excrevit, ut toti familiæ, in qua duodecim numero personæ numerabantur, per bimestre abunde potum ministraverit.

[31] Idem prorsus & Helenæ Vachiæ contigit, queæ cum vinum Felici ob id potissimum denegaret, [iterumque] quod vix e dolio efflueret; illud vir Dei divina virtute ita in dolio multiplicat, ut non modo cucurbitam impleverit, sed & integri mensis spatio toti familiæ satis fuerit. Neque absimile Cynthia Jacobatia hoc tempore sibi accidisse demirata est. Beato namque viro ab ea vinum postulante, jubet illa cucurbitas impleri: cui famula, Dolium, inquit, tam exhaustum est ut vinum non effundat. At num alia dolia non sunt vino plena? ait Cynthia: festina, aliud perfora. Procedit ancilla heræ jussa factura, & cum ea pergit vir sanctus. Qui ubi in cellam vinariam pervenit, [ac tertio] ait ancillæ, Ne aliud dolium perfores, hoc enim (exhaustum indigitans) mihi sufficiet. Cumque ambas cucurbitas summa cum ancillæ admiratione inde implevisset, quod maxime admirationem auxit, exhaustum dolium, sancti viri merito, vinum toti familiæ per sesquimensem reddidit. His & alii complures addi possent, quibus beati viri oratio vinum in doliis auxit, quos indicare potius quam rem fusius explicare libet. In his sunt, Marcus Antonius Colenius, Camilla Guidotta, Mutius Coccinus, & alter Viperescus, [& pluries,] qui haud semel hanc in viro Dei virtutem experti, id certa fide in Processu deposuerunt. His quoque Vincentius Capoccius adjungitur: cui cum vini dolium in vappam degenerasset, optimum beati viri oratione recepit.

[32] At vero non panis & vini tantummodo, sed & olei multiplicatio a beato viro sæpe divina virtute patrata celebratur. [similiter in urnis vacuis,] Postulaverat Felix oleum a vidua quadam Lavinia nomine: respondit illa, se olearium vas superiori die exhaustum reliquisse, verumtamen si vel in eo tantillum reliquum fuerit, eidem totum erogaturam. His dictis festinat ad vas: quod cum ad os usque plenum conspiceret, præ stupore exclamat, Miraculum! miraculum! Cui vir Dei occurrens, Quid, inquit, Miraculum, garrula, exclamas? Linguam compesce: tua id caritas a Deo obtinuit: Deo dumtaxat gratias age, a quo hæc tibi benedictio obvenit, neque in plura te verba effundas. Huic alterum Hortensiæ Manciniæ exemplum haud absimile accedit, quæ cum viro Dei oleum petenti nihil prorsus in vase oleario reliquum esse diceret, ad eam vir Dei, [oleum bis facit inveniri,] Vade, inquit, quia oleum in vase reperies. Cui illa, Nuper, ait, cum vas diligenter explorassem, ne guttam quidem in eo olei reperi. Verumtamen cum rursus ille mulierem ad vas compelleret, ea, ut homini morem gerat, ad vas pergit. Quid plura? semiplenum cernens, miraculo stupet; festinaque ad virum Dei properans, factum narrat. Cui Felix, An non ut diligentius vas perlustrares monueram? At illa, Diligentissime, inquit, vas exploraveram, nec me sensus aut judicium fefellit, cum ne guttam in eo superfuisse affirmavi: at hoc Dei plane miraculum est. Felix vero, rei illi silentio indicto, abiir.

[33] Virginia Viperesca, cum, universo oleo quod ad domesticum usum paraverat consumpto, universa vasa olearia expurgari jussisset, ut in his aliud infunderetur; accidit ut hoc ipso intermedio tempore Felix pro olei eleemosyna eamdem adiret. [tertioque,] Cui illa, Nihil prorsus olei, Felix, quod tibi erogetur, nunc domi superest: sed tibi tantisper expectandum est, donec aliud, quod primo quoque tempore deferendum est, huc appulerit. At vir Dei, Quid, inquit, exspectare juvat? quod in vase est, eroga. Tunc Virginia, Si quod in vase est, mi Felix, erogarem, nihil equidem erogarem: verum ut quod hisce oculis conspexi, tibi etiam perspectum sit, tu ipse vasa omnia olearia explora: inde namque fiet, ut si oculis meis non credis, tuis credas. Cumque unam ex pedissequis eidem viæ ducem constituisset, dum simul ad vasa pergunt, illa ita ad virum Dei: Quid frustra ad vasa procedimus, Felix? hisce ego manibus vasa omnia ita permundavi, ut ne fæcem quidem in iis reliquerim. Quid tum? inquit ille, ad urnas, pergamus. Denique ubi ad urnas olearias deventum, vir Dei ad earum alteram accedens, operculum amovet; terque signo Crucis urnæ ori impresso, mox oleum in urna divina virtute creatur: ex quo cum is lagenam implevisset, vas semiplenum relinquens, inde protinus abscessit. Pedissequa vero cum præter expectationem oleum in urna apparuisse conspiceret, præ admiratione exclamans, miraculum heræ Virginiæ renuntiat: quæ oleum e cælo datum oculis spectans, divinam virtutem, quæ in viro Dei sole clarius emicabat, haud satis verbis commendare poterat. His quoque quartum accedat, [& quarto,] quod Laurentiæ Durantiæ, cui id contigit, testimonio comprobatum fuit. Cum enim ex frequenti olei haustu urna olearia jam tandem aruisset, beato viro oleum petenti pia illius parens, oleo quidem vacuum vas esse respondit, at e vestigio illud pretio empturam esse pollicetur, ne ab ea immunis recedat. Cui Felix, Oleum, inquit, non pretium quæro: verumtamen si diligentius vas olearium perlustraveris, oleum quod mihi sat sit in eo adesse reperies. Sciebat illa certissime nihil in urna olei reliquum esse: verum ne beati viri verba contemnere videretur, ad vas iter capit: tantumque in eo olei divinitus immissum adesse cernit, ut non modo viri Dei, sed & toti familiæ unius mensis spatio satis fuerit.

[34] Postremum denique, ut cetera taceam quæ tacito nomine in Processu referuntur, [ac quinto,] illustre fuit quod de Claudia, Andreæ Fanestris medici uxore, enarratur. Hæc cum erga Cappucinos pia admodum esset, copiosam olei portionem viro Dei elargiri consueverat. Accidit vero ut ab ea aliquando Felix oleum posceret, cum oleario vaso exhausto nihil præter fæces in eo reliquum erat; quam ob rem mulier, olei defectum viro Dei aperiens, in tertium usque diem illi dumtaxat expectandum monet, quo oleum pro familiæ usu comparandum erit. At vir Dei, Mihi, inquit, nunc oleo opus est, cur exspectandum jubes? En lagenam: mitte, qui in eam oleum, quod in vase est, infundat. Mulier, ut viro Dei morem gerat, ancillam cum lagena ad urnam oleariam destinat. Quæ cum eam oleo vacuam non ignoraret, statim atque ad eam pervenit, oleo ita plenam offendens ut ad supremum urnæ labium pertingeret, tanto mentis stupore perculsa fuit, ut protinus vocem attollens exclamaret, Veni, hera, veni, ac miraculum cerne. Cumque eo Claudia advolasset, urnam oleo plenam conspiciens, quam certissime vacuam sciebat, nihil præ admiratione effari poterat. At vir Dei, [sequente duorum juvenum conversione.] sua olei portione in lagena accepta, abiit, Claudiam admonens ne rem in vulgus disseminaret, sed Divinam potius liberalitatem laudibus efferret. Nec frustra ac sine Dei consilio a beato viro ad tunc miraculi patratum fuit: quidam namque Andreæ medici discipuli, qui miraculo præsentes aderant, eo conspecto, tam animo commoti fuere, ut medicæ artis studiis ac mundanis rebus valedicentes, Religionis Cappucinorum institutum paulo post complexi fuerint: quorum cum alter Rufini Senensis, alter Gabrielis Tholosatis nomen sortitus esset, uterque magna cum virtutum laude diem suum in Religione obiit.

CAPUT V.
Sanitates per liquorem ex Defuncti corpore stillantem obtentæ.

[35] Quamvis haud facile sit enarrare, quot miracula a Deo patrata fuerint, [Sanatur febris cum phrenesi,] præclaro liquore, e corpore defuncti stillante, nonnulla tamen hic recensebimus. Fredericus Cæsius, gravi febre phreneticus, ad vitæ periculum ægrotabat; cum in vehementiori ipso febris accessu ac delirio, a Pulcheria uxore salutifero hoc liquore, quem a Cardinali S. Severinæ acceperat, inunctus, sanæ mentis redditur, ac paulo post pulsa febri integræ incolumitati restituitur. Quam cum is beati hujus viri suffragio merito acceptam ferret, tam familiare deinceps hoc illius familiȩ alexipharmacum fuit, ut quotquot ex ea familia post hæc ægrotarent, aqueo hoc liquore peruncti convalescerent. Idem Fredericus anno MDXCI cum tam pestilenti febre laboraret ut post omnia remedia tentata nulla medicis de illius salute spes relicta esset, [iterumque febris pestilens,] ad familiare pharmacum confugit: ac beati viri apud Deum ope implorata, hujus liquoris paululum sibi in vitreo poculo propinari postulat. Quo vix hausto, levi statim somno corripitur: in quo sibi ad sancti viri sepulchrum stare, eumdemque super illud cernere videbatur, qui his eum verbis compellat: Fili, ne formides: ex hac enim ægritudine convalesces. Quare expergefactus, cum & morbi vehementiam magna ex parte mitigatam, febrimque ad occasum declinantem sensisset, integram tandem præter medicorum spem post aliquot dies incolumitatem consecutus, liberatori suo gratias reddidit.

[36] Neque absimile Antonio Roncallo accidit, qui cum Oleo sancto inunctus ad ultimam vitæ lineam pervenisset, jamque rumor de illius morte pervulgatus esset, [letalis morbus,] quidem Cappucinus, Augustinus Bergomas nomine, qui Antonio consobrinus erat, hujus liquoris non nihil Eugeniæ uxori tradit: quæ simul atque eo ægroti caput oblinivit, morbus ita retrocedere visus, ut qui postridie Eugeniam ob viri mortem consolaturi advenerant, de recuperata valetudine eidem congratularentur. [dysenteria,] Paulus Alvarus ex febri continua, dysenteria, narium profluvio, ac ciborum inappetentia eum corporis statum contraxerat, ut pallidæ mortis simulacrum potius quam viventis hominis speciem præse ferret. Hunc cum Stephanus Cechinus, Sacerdos Cappucinus, qui ad eum visitationis gratia accesserat, præmissis ad Deum precibus hoc ipso beati viri liquore perunxisset, vitæ simul & incolumitati restituit: protinus enim cibos gustare cœpit: quo pedetentim febris, dysenteria, ac sanguinis fluxus evanuere, ad pristinam eo valetudinem redeunte.

[37] Victoria Foccheta tam gravi stomachi languore atque anhelitus difficultare tenebatur, ut improvisam sibi cordis præfocationem brevi superventuram pertimesceret. [languor stomachi,] Cumque nulla illi medicorum pharmaca prodessent, voto ad beatum virum emisso, quo se argenteum pectus illius sepulchro appensuram pollicetur; a Constantia sorore pectus sibi hoc liquore ungi postulat. Unctionem mox integra morborum curatio secuta, quæ cælesti signo confirmata fuit: nam unctionis locus dein multo post tempore suavissimum odorem efflavit. At cum illa, cælestis gratiæ, quam a Deo Sancti servi sui suffragio tulerat, immemor, votum exolvere neglexisset; iisdem morbis corripitur: quibus vexata, cum delictum ex animo deplorans, votum celerius reddidisset, pristinam mox a Deo incolumitatem assequitur: quam Michaeli Angelo filio, [desperatus morbus,] qui post hæc ad medicorum desperationem ægrotavit, eodem beati viri liquore inuncto impetrat; ut inde homines, Deum ad clementiam quam ad supplicia proniorem esse, addiscerent; plusque iis accepti beneficii gratitudine, quam quod ingratitudinis vitio ablatum fuerat, conferri non ignorarent. His accedat Catharina Locatella, quam cum febris continua, sanguinis profluvium ac dȩmum cachexia ad eum corporis statum perduxissent, ut illud remedia omnia tamquam inutilia respueret, [fluxus sanguinis,] ac propterea desperata jam a medicis valetudine ad interitum raperetur; Felicitas mater, quæ unicam filiam diligebat, ubi eam B. Felici voto obtulit, suoque liquore perfudit, mira profecto res! eodem temporis momento cessat febris, arescit sanguinis profluvium, malusque ille corporis habitus & cachexia tam repente in meliorem commutatur, ut tertio post die, quæ prius ad mortem ægrotaverat, incolumis e lecto surrexerit. Quæ tanto beneficio grata, mundo cum suis deliciis spreto, in monasterio S. Bernardini monialibus adjuncta, reliquum vitæ tempus non sine virtutum laude consecit.

[38] Demophoon itidem Calendius, repentino morbo correptus, [subitus acpræceps morbus,] cui nulla medicorum remedia opitulari poterant, eo tam graviter torquebatur, ut brevi animam exhalaturus crederetur: qua propter medici consilio, Sacerdos qui illius Confessionem exciperet, accersitur. Sed cum morbi vis illi extemplo loquendi facultatem abstulisset, miser in utroque & corporis & animæ periculo versabatur. Quo tempore Felici Ubertæ, Demophoontis nepti, in mentem redit, nonnihil B. Felicis liquoris apud se servari: quem festinanter assumens, ægro hauriendum propinat. Vix æger liquorem hauserat, cum protinus e morbo respirans, ita neptem affatur: Quidnam mihi, o neptis, hauriendum obtulisti, quod omnem repente a me morbum abstulit? Cui cum illa B. Felicis liquorem fuisse significaret, supplices ad cælum palmas tendens, Deo ac B. Felici de collata incolumitate gratias reddit; quam ita perfectam ac integram beati viri merito consecutus est, ut postridie estrato ad sua negotia gerenda in Urbem prodiret. Ad hæc Artemisia Columna Cæsia, S. Angeli Principissa, [febris continua,] quinque vel sex mensium spatio febri continua laborans, insuper tam graviter a pituitæ copia in pectus defluente afficiebatur, ut medicorum judicio ea in hecticam febrim & marasmum, qui ultima illius species est, incidisset. Quamobrem dum eam Palestrinæ Principissa mater velut mortuam lugeret, ex nostris quidam paululum hujus liquoris, qui ex beati viri corpore effluxerat, eidem offerens, eo ægram filiam perungendam suadet. Ungitur ægra: nullaque temporis mora interjecta, arescit pituitæ fluxus, quo gravius afflictabatur; pectus instauratur, ac febri pedetentim recedente, brevi tempore integra incolumitate fruitur.

[39] Eodem modo & Olympia Marina, febri & acerbissimis stomachi doloribus diu afflictata, in certo vitæ discrimine versabatur: [dolor stomachis] cum allato a nostris beati viri liquore, simul atque eo illi in B. Felicis nomine stomachus ac tempora desinita, febris abscedit, cessat stomachi dolor; ægraque pristinæ incolumitati reddita, cereum stomachum in adeptæ valetudinis testimonium beati viri sepulchro appendit. Neque his dissimilis fuit Cleriæ Mantosiæ curatio, quæ cum ardentissima febri ad certum vitæ periculum laboraret, [ardens febris,] hoc ipso sepulturæ liquore simul cum jure hausto, ac B. Felicis sibi in subsidium ope invocata, statim a febre convaluit, medico ipso stupente, atque id non nisi a divina virtute profectum affirmante. Eadem post triennium gravissime ægrotans, eodem iterum remedio usa, idem quoque incolumitatis beneficium refert. At mirandum plane quod de Joanne Baptista Clementino in Processu narratur: [ariditas brachii] qui cum ex matris utero aridum brachium tulisset, cui nec sensus, nec motus, aut vigor ullus inerant; quam plurima in eum physici remedia conferunt. Quæ cum eo pertingere non valerent, ut mortuo membro vitam impertirent, frustra omnia tentantur; donec ad cæleste remedium ventum est. Post haæc enim duo Cappucini eo adventantes, cum post orationem, quam genuflexi Deo ac B. Felici obtulerant, aridum pueri brachium liquore perunxissent; mox adfuit divina virtus, quæ naturam vegetans, statim motum ac vigorem brachio contulit; ac beati viri merito, paulatim integram mortuo membro vitam restituit; ita ut si non penitus defunctum, exanime saltem illius membrum ad vitam revocatum fuerit.

[40] Nec minori admiratione dignum fuit divinum in Cæcilia Zita beati hujus viri liquore opus patratum: [paralysic,] ea namque post duos a nativitate menses, cum ob nervorum resolutionem tam impotens evasisset, ut ad secundum usque annum omni membrorum usu careret; hoc tempore Faustina mater, B. Felicis miraculorum fama permota, eum ad filiæ salutem invocar, puellamque ad illius sepulchrum delatam sacro illius sepulturæ liquore a Fratribus deliniri postulat. Qui cum puellæ corpus perunxissent; Deus qui in servis suis gloriosus vult videri, divina ita virtute illius nervos confirmat, ut vix domum perlata, & membra movere & solidis vestigiis ambulare cœperit. Puella vero cum primum adolevit, accepti beneficii haud oblita, virginitatem suam in S. Luciæ monasterio, sub Archangelæ nomine, Deo solenni voto consecrat. Illud quoque memorabile de Lucretia Mariana in processu legitur, quæ cum eam femorum ac tibiarum ariditatem immoderantia quadam contraxisset, ut seipsam absque aliorum ope loco movere nullo modo posset; cuncta medici ad illius curationem jam remedia experti fuerant. Cum Nicolaus, Lucretiæ conjux, miraculorum fama percrebescente quæ de hujus liquoris virtute perferebatur, ejusdem liquoris ampullam a nobili quadam muliere mutuo accepit: quo cum ægræ uxoris femora ac tibias perlinisset, ea nervis protinus consolidatis primum tibias movet, dein parvo elapso tempore integræ valitudini restituitur. Neque id satis: nam post hæc eadem molestissima quadam chiragra laborans, cum penna qua prius peruncta fuerat, invocata B. Felicis ope manum affectam attigisset, [chiragra,] tam perfecte a chiragra curata fuit, ut ea deinceps nunquam molestata fuerit. Tertio denique, cum Nicolaus vir usque adeo ad mortem ægrotaret, ut medicorum ope destitutus, deperditis sensibus extremum tantum vitæ finem exspectaret; Lucretia uxor, mutuum viro officium redditura, ubi illum B. Felicis patrocinio commendavit; eadem qua manum a chiragra liberaverat penna ipsius frontem attingens, [letalis morbus;] ab interitu vendicat. Vix enim Crucis signum penna in ipsius fronte expresserat, cum tam copiosus illi e capite repente sudor erumpit, ut aquam undique effundere videretur. Mox sensibus restitutis, [carnositas oculo] in eum beati viri merito salutis statum emergit, quo a vitæ periculo liber paulatim ad pristinam incolumitatem rediret.

[41] Baptistæ cuidam, Cæsaris ephippiarii uxori, ex pituitæ fluxu caruncula in oculo orta fuerat, quæ cum glandis instar totum oculum tegeret, ei non modo lucem, verum & omnem oculi formam eripuerat. Hac luce orbata dum omnem sibi medicorum operam inutilem animadvertit, ad sacri hujus liquoris virtutem confugit: quo vix a Margarita Petrasancta perungitur, cum caruncula illa eo ipso temporis momento evanescente, tam perfecte oculo lumen restituitur, ut eo clarius quam altero cuncta intueretur. [naribusque innata,] Orinthia Vitalescha cum octo & novem annorum spatio tuberculum vel carnositatem quamdam, quæ illi intra nares orta fuerat, maxima molestia ac dolore pertulisset, physicis morbum illum incurabilem judicantibus, spem omnem curationis abjecerat; quo tempore Dominicus Viterbiensis Cappucinus Orinthiam hortatur, ut ad B. Felicis pie liquorem confugiat. Cui illa prompte annuens, beati viri patrocinio implorato, nares liquore perungit: optataque post secundam vel tertiam unctionem incolumitate perfruitur. At Joanni Baptistæ Cechino, qui eodem narium morbo diu laboraverat, divina hujus liquoris virtus celerius adfuit: nam simul atque eo nares inunctæ fuere, tumor abscessit. Antonia Monteflora strumas diu passa fuerat, [strumæ & tumor oculorum,] quibus & oculorum tumor accedebat: quo fere ad cæcitatem reducta, oculorum luce minus fruebatur. Nullum utriq; morbo remedium proderat, cum Felicis Africanæ sermone ad beati viri liquorem provocatur: quo cum ægra sub vesperum inuncta fuisset, integram mane utriusque morbi curationem assequitur. Verum eodem strumarum morbo affecti Marcellus Sachettus, & quidam Pauli Falconarii filius, velociorem curationem divina virtute sortiuntur. Vix enim ante B. Felicis sepulchrum a Cappucinis hoc ipso liquore perunguntur, cum nulla mora interposita tam perfecte a strumis curantur, ut nec ulla earum signa in cute remanserint.

[42] At gemina quædam matris ac filii incolumitas, iis beati viri merito comparata, haud silentio prætereunda est. Primum Isabella Priorata, nobilis mulier, ob venæ pectoralis perruptionem tam copiosum ex ore sanguinem evomebat, [vomitus sanguinis,] ut cum ea nullo medicorum remedio instaurari posset, vitam cum sanguine fusura crederetur. Quo tempore Sabina filia, quatuordecim annorum adolescentula, quæ lecto incumbens futurum matris occasum multis lacrymis prosequebatur, repente ab invisibili manu sibi humerum concuti, taliaque ad eam verba proferri percipit; Sabina, matrem admone, ut liquorem meum sibi ad unctionem adhibeat, si incolumis esse optat. Actutum adolescentula ad matrem advolat, factumque ac vocem auditam significat. Cujus cum illa mox sensum percepisset (etenim non multos ante dies beati viri liquoris ampullam dono ab affini quadam muliere acceperat) nihil cunctata, ampullam ad se afferri jubet; ac B. Felicis merita sibi ad salutem implorans, cælesti liquore sibi pectus perlinit. Quid plura? Sistit sanguis, instauratur vena, & quæ ad occasum properabat converso vestigio longioris vitæ usura fruitur. Hac illa divinitus incolumitate potita, cum majorem erga virum Dei spem ac fiduciam animo conceptam aleret, ejusdem liquoris virtutem, [pessimum ulcus,] etiam in filio qui ulcere pessimo in manu laborabat, experiri sibi in animum inducit. Quamobrem cum post orationem, Deo ac B. Felici impensius pro filii incolumitate oblatam, ulcerosam ipsius manum liquore perunxisset; eodem tempore optata illi salus redditur, ulcusque divina virtute sanatum, matris linguam ad Dei ac beati viri laudes celebrandas solvit.

[43] Post hæc Matthæi Rusticucii celebris in urbe curatio, fuit hoc beati viri liquore patrata. Hic enim cum hemicrania tam acerbe cruciaretur, [hemicrania,] ut fere ad mentis insaniam redactus leonis instar rugitus ederet, neque ullis undique conquisitis remediis capitis dolor illi leniri posset; Rusticucius frater, liquore ex beati viri sepultura hausto, ægrum fratrem, ut B. Felicis opem sibi in salutem deposcat impensius hortatur. Id ille cum omni pietate præstitisset, vix eo liquore ungitur, cum simul omnis ab eo hemicraniæ dolor abscedit, & incolumis efficitur. [paralysic,] Aliam quoque paralytici incolumitatem, ejusdem liquoris virtute donatam, libet annectere. Hic sarcinator in Urbe erat, Vincentius nomine, qui cum tam gravi paralysi afficeretur, ut neque seipsum movere, neque ab aliis absque maximo sui ipsius dolore in lecto dimoveri posset; hoc liquore perunctus, liberum statim corporis motum divina virtute assequitur, ac paulo post integra incolumitate potitur. [surditas,] Laurentius adolescens quidam adeo surdus erat, ut omni penitus auditus sensu careret, ita ut per nutus tantum quæ illi agenda indicebantur intelligeret. Huic ubi Cȩcilia Saccha sacri liquoris paululum in utramque aurem infudit, mirabile dictu! vix aures liquorem suscipiunt, cum simul & vocem loquentis percipiunt: ita ut qui nullum prius in orbe sonum existere, sed omnia alto silentio quiescere existimabat; jam & hominum voces, & avium cantus, & fori strepitus, demum quæcumque etiam tenui susurro dicebantur, audiret.

[44] Postremo admirabilis quædam ac duplex corporis & animæ salus mihi hic subjicienda est, sacra hac unctione viro cuidam condonata. [plures in uno morbi, tam corporis,] Thomas Minerbettus, Generalis Patrimonii Apostolici Curator, Viterbio Romam proficiscens, in febrim incidit; qua ingravescente vix Romam appulit, cum aliis succedentibus morbis, angina scilicet, cordis palpitatione, pectoris angustia ac frequentiori syntexi, maximo in vitæ discrimine versabatur: at quod magis deplorandū erat, tot gravissimorum criminum cumulos, quos a multis annis inexpiatos in animo gerebat, sibi conglobaverat, ut in his jam computruisse videretur. Æstuabat infelix, utraque & corporis & animæ ægritudine oppressus: cumque plurima ad corporis salutem remedia quæreret, de potiori animæ incolumitate necdum miser cogitabat. Cum pia quædam Tertii Ordinis B. P. N. Francisci Soror, [quam animi diu inexpiati,] Lucia nomine, illius curam suscipiens, his eum aliquando verbis affatur: Thoma, cum nos humana medicæ artis præsidia deserunt, tunc nobis ad divina confugiendum, quibus magis juvari valemus; Deusque nostris & aliorum precibus fatigandus. Quare, si placet, mihi animus est Cappucinos adire, & ut pro te ad Deum suas orationes fundant impensius rogare. Annuit æger, atque id præterea adjicit, illi comprimis curandum, ut nonnihil illius aquei liquoris, qui ex B. Felicis sepulchro fluit, ad se perferat. Pergit mulier, liquoremque a Guardiano postulans, ab eo geminos Fratres impetrat: qui cum liquore ad ægrum venientes, ubi illum verbis suavibus tantisper ad divinæ clementiæ spem ac B. Felicis merita invocanda alexere, illius frontem, guttur, ac pectus liquore deliniunt. Porro Deus clementissimus, qui utramque viro salutem conferre decreverat, post unctionem, suavem quemdam ægro soporem immittit: in quo protinus humani generis hostis, eo plane modo ac figura qua a pictoribus effingi solet, ater, nudus, caudatus, cornutus, se illi conspiciendum præbet: qui cum eum, ob quam plurima scelera, suæ potestati traditum assereret, ipsius animam vi e corpore avellere conabatur. At Angelo illius Custode ad lectuli pedes statim altius in aëre apparente ac reluctante, [post visionē intercedentis pro ægro apud Deiparam Felicis,] inter eos controversia oritur. Custos enim Angelus ægrum, Jesu Christi sanguine redemptum, Christiana fide præditum, sacro Baptismate ablutum, ad illius præsidium afferebat. At hæc parvi faciens diabolus, librū explicat, in quo universa illius crimina cōtinebantur: quæ dum legeret, æger rerum veritate convictus, iisdem assentiri videbatur. Quo tempore B. Felix in aëre conspicitur, qui dæmoni graviter comminatus, Quid, sceleste, ait, hujus tibi hominis potestatem prorogas, cum Deiparæ Virginis ego illi prȩsidium exoraverim? Cumq; brachium extulisset, ægro sacram Deiparam, quæ in sinu Deum filium gestabat, protinus ostendit. Is vero hoc ipso tempore e sopore evigilans, cum dæmonem gemino saltu sese e fenestra proripientem, ac Beatam Virginem una cum B. Felice in cælum ascendentes conspexisset, altius exclamare cœpit, O B. Felix! O B. Felix! Atque eodem temporis momento ab omni corporis dolore liber, S. Martini Parochum ad se accersendum curat. [subito curantur.] Cui cum integre culpas suas confessus fuisset, a febri prorsus dimittitur, ac postridie e lecto surgit. Instabat secunda die Beatæ Virginis Nativitas: in qua cum is sacro Domini corpore refectus esset, altera ad B. Felicis tumulum gratias pro duplici beneficio accepto redditurus accessit: cui etiam ad perpetuam rei memoriam tabellam his verbis inscriptam appendit; Ob salutem animæ & corporis, mirabiliter incontinenti restitutam, die VIII Septembris MDXCI, Thomas Minerbettus.

[45] Plurima alia miracula, quæ liquoris hujus unctione Deus variis languentibus exhibuit, breviter indicare visum est. [Eodem liquore sanantur alii plurimi Romæ,] In Romana provincia Helena Vachia, a gravissimo faucium morbo; Olympia Bruna, a partus doloribus; Faustina Caloria & Albrica ancilla, a capitis vertigine; Ascanius a Bufalo, Nobilis Romanus, a femoris dolore; Josephus Ghislerius puer, ab oculi cæcitate; Sancta a S. Severino, a brachii ariditate; Hieronyma Cautia, ab uberum dolore; Octavus Valtrotus puer, ab hernia; Laura Costa, ab oris ac narium morbo; Clara Spada, ab incurabili lepra; Scipio calceolarius, a podagræ doloribus; Augustinus, Romuli cujusdam filius, ab oculorū cæcitate; Blasius a Fronte, ab adustione; Leonora Avila, a gravi capitis dolore; Marius, Drusillæ Matthȩi filius, a desperata ægritudine; vir incerti nominis, a pleuritide; Joannes Baptista Victoriæ filius, a genæ putrefactione; Felix Fanella, ab hypochondriaca melancholia; Lucretia Ferrera, ab apostemate quo manus illi computruerat; Antonina Lantes, Cardinalis soror, ab hemicrania & a parrus dolore; Cæcilia Ursina, a gravissimo stomachi languore; Lucas Antonius de Fabiis, ab ischiadico morbo; Plautilla, Pompeii Salensis uxor, a strumis; Laura Spinola, ab ozæna; Vincentius Cannatus, a laterum dolore; Sebastiana Cometta, a letali ægritudine; Paulus, Stratonicæ Matthæi filius, a sanguinis vomitu; Honorata Fontana, a diuturno capitis dolore; Fabius a Pace, a febri continua; Joannes Bibienus, a membrorum attractione; Cæcilia Sacca, a dentium dolore; Pamphilius de Magistris, ab acuta febri; Julii Franchini filius, a cæcitate oculorum; Sebastianus de Vecchis, medicus, a fistula; & ipsius Filia, a strumis; Silvius Barattus & Lucæ Peregrini filius, ab acuta febri; Catharina & Alexandri cujusdam alutarii neptis moribundæ, a mortis faucibus; ab iisdem & Pompeii uxor & neptis, Tarquinii Marfii filius, a dysenteria; Cynthia Romana, a laterum ac tibiæ dolore; Felix Capreola, a gravi capitis dolore; Severini Mascardi filius, a sanguinis fluxu; Sebastianus de Rubeis & Stephani cæmentarii filius, a strumis; Christophorus Talliacarne & Maria Narniensis, a poplitum dolore, hujus liquoris virtute liberantur.

[46] Ex Mediolanensi Provincia, Veronica Beolea, a diuturna ciborum inappetentia; [item in Provincia Mediolanensi,] puer altero oculo cæcus, & mater arthritica laborans, ille a cæcitate, hæc ab arthritica; alter quoque puer ac mulier ab odontalgia, eodem modo curantur. Ex Bononiensi Provincia, Fabricii Luccetelli filius ac filia, [Bononiensi,] a pestilenti febri; alter ab ophthalmia seu oculorum morbo; tertia mulier in extremis laborans, hoc liquore peruncti, ad incolumitatem revocantur. [Panormitana.] Ex Panormitana Provincia tandem, Castri-Veterani Principis filius, a porrigine; & Pacificus Calaber Cappucinus, a crurum tumore, liquoris hujus unctione sanantur. Ceterum quo in honore pretiosus hic beati viri liquor apud homines habendus esset, præclaro exemplo divinitus hoc tempore declaratum fuit. Mulier enim quædam, Nuntia nomine, cum hujus liquoris ampullam, undequaque cera ac membrana obstructam, in scrinio deposuisset, in quo alterius generis aquas, quas ad vultum infucandum paraverat, [Idem irreverentur habitus exarescit.] cum ea collocaverat; cum primum ad liquorum ampullam confugere voluit, liquorem omnino in ea, tam etsi ut prius occlusa, aruisse comperit. Quo facto non obscure didicit, eamdem sedem simul Deum & Dagon capere non posse, resque sacras non cum profanis miscendas, sed sacre pertractandas, & summo honore ac religione prosequendas esse.

CAPUT VI.
Beneficia variarum curationum, per varias B. Felicis Reliquias impetrata.

[47] Iam vero ad alia miracula, variis hujus beati viri Reliquiis divina virtute patrata, [Per habitus scissi particulas sanatur, suppuratio venenosa,] progrediendum est: atque imprimis de iis agendum, quæ ex præcisis ipsius habitus particulis effluxere. Primum igitur in Romana provincia, Magdalena Grimalda, quæ ob venenosam suppurationem, quæ illi fauces invaserat, in certo vitæ periculo versabatur; cum Beati viri habitus particula illi guttur obsignatum fuisset, protinus perrupto apostemate a morte liberatur. Hæc ipsa formicario morbo laborans, ejusdem habitus contactu in salutem vendicatur. [pleuritis,] Barbara Patavina, pleuritide correpta, animam agebat; cum nonnullis ejusdem habitus filis, cum jure carnium haustis, mox pleuritis pus evomit, atque ad vitam revocatur. Camilla Thesaura, [struma,] cum ob exuberans gutturis tuber hominum conspectum effugeret, hujus habitus particulam sub vesperum sibi collo alligans, mane tuber aruisse comperit. Eodem modo paulo post Ersilia puella & Horatius Butius, [apostema,] faucium apostemate laborantes, a morbo curantur. Antonius, Marchionis Theoduli filius, in hecticam Medicorum judicio inciderat, [hectica,] quo tempore Franciscus Casalensis ex nostris Sacerdos cum Socio ad eum accedens, nonnulla præfati habitus fila illi cum aqua propinat: quibus ita convalescit, ut somno recuperato brevi a febre liber evaserit. [tussis,] Atque hoc ipso tempore Catharina, Antonii soror, eodem plane remedio a diuturna & molesta tussi liberatur. Victoriæ Aquilinæ ater ac pestilens in naribus carbunculus ortus fuerat: qui cum summum illi dolorem adferret, [polypus,] vitæ quoque periculum eidem comminabatur. Mox illa ad sacri hujus habitus particulam, quam apud se retinebat, confugiens; cum ea in vespere sibi nares colligasset, mane carbunculum, rubro dumtaxat signo in miraculi testimonium relicto, penitus evasisse comperit: eadem quoque hac habitus particula gutturi alligata, a gutturis morbo convalescit.

[48] [capitis & stomachi dolor,] Lucretia Galantia, gravissimo capitis ac stomachi dolore correpta, nullum sibi ex medicorum ope levamen experta fuerat; cum B. Felice sibi ad præsidium invocato, habitus illius segmen collo appendit: quo statim ab utroque languore incolumis efficitur. [febris pestilens,] Id cum ejus filia febricitans conspexisset, eodem & ipsa pie remedio usa, incolumitatem assequitur. Sestiliam Nardam pestilens quædam febris invaserat, quæ atris maculis totum ipsius corpus conspergens, certum illi vitæ occasum medicorum sententia ominabatur. Quapropter humana ope destituta, ad beati viri auxilium advolat; atque ipsius habitus segmentum sibi adhibens, divina virtute sanatur. [cæcitas,] Joannes Antonius Roncallus, quatuor annorum puer, ex pituitæ fluxu gravem oculorum cæcitatem contraxerat: quos cum illius mater memorati habitus præsegmine, B. Felice invocato, contigisset, puer lucem brevi tempore consequitur. Joannes Andreas a Fontanili, pestilenti febre spe omni salutis destitutus, ægrotabat; cum Fr. Antonius Cappucinus, ægri germanus, post preces Deo oblatas, pauca habitus beati viri fila eidem cum aqua propinans, brevissimo tempore in salutem vendicat. Felix de Ubertis mulier, [colica,] colico dolore cruciata, cum nullo medicorum remedio levari posset, contactu sacri hujus habitus ac strophioli, in quo beati viri cerebrum repositum fuerat, quo tempore is exenteratus fuit, a dolore confestim liberatur.

[49] Ambrosius, Juliæ cujusdam Procenatis filius, trium annorum puer, [epilepsia,] epilepsia tam graviter afficiebatur, ut octo mensium spatio quotidie in eam dilaberetur. Verum memorati habitus segmento illius collo appenso, tam perfecte curatur, ut nunquam deinceps eo morbo afflictatus fuerit. Quamplurima alia hujusmodi miracula, quæ in Romana provincia accidisse probatum est, compendio potius quam historica narratione prosequi libet. Primum igitur Persia quædam, Victoriæ Viteleschæ obstetrix, ab arthritica; [& alii morbi plurimi, tam Romæ,] Laura Petronia, a cephalea; Octavia Rensia, ab uberum dolore; Lucretia, Franciscæ Valtrinæ pedissequa, a gravissimo stomachi languore; Joannes Baptista Matthæi, ab aurium ægritudine; Joanna quædam arreptitia, a maligni spiritus obsessione; ab eadem itidem, Julia quædam Rinaldi uxor; mulier quædam Zagarolensis, ab angina; Franciscus Espucius, bis ab acerbo capitis dolore; Margarita Dreia, a pestilenti febre, ex qua moritura credebatur; Antonia ejusdem filia, a cephalalgia; Catharina Cioffa, a rubentibus papulis; ab iisdem & Petrus, victoriæ Adornæ filius; Lavinia, Rechardi Procenatis uxor, a cachexia; Proserpina Pacea, a lumbagine; Portia a Gallicano, ab angina; Claudia Guazzetta, ab acuta febri; Cassandra Zachonia, a cephalea & lumbagine; Christophori Danielis filius, a letali ægritudine, sacri hujus habitus contactu, ad incolumitatem revocantur.

[50] In Neapolitana provincia ejusdem habitus particulæ Justinam Grimaldam a diuturna febri; [quam Neapoli,] Nobilem, cujusdam Capuanæ filium, ab oculorum cæcitate; Joannem, Leonardi Matronis filium, a diuturna ægritudine, ob quam curvus incedebat; Juvenculam, Aloysiæ Cossæ pedissequam, a maligni spiritus obsessione; Joannam Reverteriam, ab elephantiasi; Fr. Ruffinum Cappucinum laicum, ab hernia, Fratrem quemdam ordinis Prædicatorum, ab hydropisi, divina virtute curarunt. [Bononiæ,] In Bononiensi provincia, Lucia Lisania, graviter febricitans; Hieronymus, pleuritide ad mortem laborans; moribunda mulier, a certo mortis periculo; puella, a dæmone obsessa; mulier, cancro exesa; altera, lumbagine affecta; quidam a narium profluvio; Marinus agricola, ab artuum tremore; alter a tibiarum dolore; Balthasar quidam, membris captus; geminæ itidem mulieres, ab uberum tumore; ac cervicis dolore, sacri hujus panni virtute liberantur. In Hydruntina provincia, [Hydrunti,] Santorius Taurus Hydruntinus, ab acuta febri; Orphei Trepucii uxor, ad medicorum desperationem, ægro tans; Octavii Maragei uxor, a febri gravissima; tres mulieres a lateritia, ad mortem usque ægrotantes; Maria Astona a Melpiniano, & altera a Marciano, a partus cruciatu; Stephanus Caramuscia, a papulis pene obcæcatus; mulier Castrinianensis, a matricali dolore; altera, ab uberum putredine; Cassandra, Archiepiscopi Bariensis soror, ab oculorum dolore; Fr. Senardus a Solito Cappucinus, ab anginæ morbo; Angelus Vecchius, utriusque oculi luce orbatus; Antonia Leonarda, a diabolico maleficio; Francisci Tabellionis uxor, a gravi poplitum dolore; plurimæ quoque febricantes, beati viri habitus particulam pie sibi adhibentes, sanantur.

[51] In Panormitana etiam provincia quamplurimi eodem modo a variis languoribus curantur: [Panormi,] inter quos Lucianus Rubeus, Episcopus Mesarensis, duodecim annorum spatio in humero gravi apostemate laboraverat; quod cum nulla arte aut remedio ad maturitatem provocari posset, medici ferro humerum aperiendum censent. At sacri hujus habitus particula a quodam Sacerdote Cappucino nudo illi humero apposita, confestim absque ferro ex ulcere tabes erumpit. Ludovico Naxino filius erat, Franciscus nomine; cui extremo cum morte agone conflictanti, cum hoc ipso remedio subventum esset, statim moribundus in meliorem salutis statum vendicatur, ac tandem perfecte convalescit. Fr. Mariani a Politio, Cappucini Sacerdotis soror, a multis annis gibba, tam curva incedebat, ut vix cælum intueri posset; cum beati viri merita implorans, ac ex ipsius sibi habitus segmen humeris appendens, summa omnium admiratione erigitur, ac recta deinceps protenditur. Bartholo puero, cum a colludentibus siliquæ nucleus in aurem immissus fuisset, tam profunde in earum meatum dilapsus fuit, ut nulla ratione aut chirurgorum arte inde avelli potuerit. Quamobrem cum duodeviginti annorum spatio is illum, haud absque ingenti dolore, in aute tulisset; panni aliquando, qui ex Beati Felicis habitu præcisus fuerat, segmento sibi adhibito, mox erumpit nucleus, atque is diuturno auris dolore liberatur.

[52] Vir quidam ab Alchamo Siciliæ oppido, cum graves cum nonnullis inimicitias gereret, [& alibi in Sicilia] habitus B. Felicis particulam a nostris impetrat, qua se hostium insidiis tutum fore confidit. Nec sua illum fides fefellit: nam e Cappucinorum conventu Alchamum rediens, cum in hostes incidisset, qui multis illum vulneribus confodientes se mortuum reliquisse existimarunt; is domum reversus, cum vestes vulneribus undique discissas conspicit, beati viri hujus ope se penitus absque vulnere illæsum intuetur. His præterea ex eadem provincia accedant Legisperitus quidam Drepanensis, qui a gravi febre; alter ejusdem urbis, a diabolico fascino; mulier arreptitia, a dæmonis imperio; Vincentius a Termis Himeris, atque altera ejusdem urbis mulier, ab oculorum morbo; Textoris cujusdam uxor, jam medicorum ope destituta, a leti faucibus; Bibonensis quidam, in Ordinem benevolus, a gravi laterum dolore; ejusdem oppidi mulier, a diuturno stomachi languore; quamplurimi denique febricitantes, aquæ potu in quam sacri habitus particula immissa fuerat, sanantur; ita ut in Urbonæ conventu a Cappucinis aquam mane amplo in vase parari opus esset, quæ hujus panni contactu consecrata eam a Deo B. Felicis merito sibi virtutem comparabat, ut ab universis tum febricitantibus, tum alterius generis ægrotis languores depelleret.

[53] Ex Pedemontana provincia, Magdalena quædam Bergalla, [æc Pedemontio:] in Cebæ oppido gravissima febre oppressa, ad necem festinabat: quo tempore illius conjux ad conventum accedens, cum Eucharistiæ Sacramentum a Superiore publice in altari exponi impetrasset, a quodam præterea Cappucino Sacerdote B. Felicis habitus præsegmen accipit. Quod cum ægrotantis uxoris collo, post orationem Dominicam ac salutationem Angelicam pie quinquies recitatam, appendisset; ea paulo post in soporem dilapsa, B. Felicem juxta lectum sedentem intuetur: cujus aspectu adeo corroborata fuit, ut e somno experrecta, se a febri liberam senserit. Quare post hæc, cum de B. Felicis effigie interrogaretur, tam graphice veram ipsius formam verbis delineavit, ut omnem ab animo dubitationem sustulerit, quin is B. Felix fuerit, qui idem incolumitatis beneficium præstiterit. Lucretia, Joannis Petri Provanæ uxor, hoc tempore in Carignani oppido tam graviter ægrotabat, ut medici de ipsius salute desperantes, vix in crastinam diem vitæ illi tempus prorogarent. Erat Lucretia ac tota hæc Provanæ familia erga Cappucinos benevola: quapropter conventus Superior ad eam Augustinum Dertonensem Concionatorem destinat: qui ubi illius ad B. Felicis merita imploranda animum accendit, unum aut alterum ipsius habitus pilum illi cum aqua propinat; atque illius frontem liquore, qui ex beati viri corpore fluxerat, inungit. Factum mox incolumitas sequitur, qua universi tum medici tum qui lecto circumstabant obstupuere, ac Deum in sancto viro glorificavere.

[54] In urbe Montis-regalis, Joannes Franciscus Beltrutus, [in Monteregali] adhuc puer, molesta quadam ægritudine detinebatur; cui Isabella mater, Cappucinorum Ordini cum primis devota, nonnullos sacri habitus pilos cum aqua mixtos hauriendos propinat. Quibus haustis, dum puer occlusis foribus solus in lecto decumbit, gemini Cappucini Fratres, ex quibus alter B. Felix erat, cubiculum ingressi prope lectum assident. Quos dum puer lætus intuetur, paulatim somno corripitur. Interea mater quæ domo excesserat, ad filium reversa, cum eum ab ægritudine liberum ac incolumem reperisset, rem admirata, unde id illi acciderit ab eo percunctatur. Qui B. Felicis illi apparitionem referens, matrem ac ceteros domesticos ad gratias glorioso Dei servo agendas provocat. Salutiis quoque Catharina a Turre, nobilis femina, phrenetica febri laborans, cum paucos ejusdem habitus pilos, eidem a quodam Cappucino Sacerdote cum aqua propinatos, hausisset; paulo post a phrenesi atque a febri dimissa, ad pristinam incolumitatem redit. [Pedemontio,] Hoc modo Clara, Lucretiæ Purpuratæ pedissequa, letaliter ægrotans; Lucretia quoque ipsa, diutino partus dolore oppressa; Novariensis quidam, a dæmone vexatus; puer, boæ morbo periculose laborans; mulier Casalensis, a tertiana febri graviter afflicta; nobilis quidam de Torres familia, una cum uxore ac filiis febricitans; in salutem vendicantur.

[55] Ex Helvetia provincia, Mulier, oculorum ægritudine penitus obcæcata; altera, [Helvetia,] gravissimo capitis languore correpta, quo fere ad insaniam compellebatur; adolescens, a tibiarum ac pedum tumore, sacri habitus segmentum contingentes, persanantur. Ex Veneta provincia, [Dominico Veneto.] Nobilis Bergomas a tertiana febri; mulier quoque Veronensis, partus dolore vexata, hoc ipso remedio freti, sanitate perfruuntur. Ex Umbria, puella quædam Fulginiensis, letali febre ad vitæ occasum festinans; vir quoque, [Vmbria,] periculose ægrotans; geminæ itidem mulieres, odontalgia graviter afflictatæ, hac in beatum virum religione, a morbis curantur. Ex Aprutiensi provincia, Julia a Collepetri, & Pax, Joannis Bernardini uxor, a tertiana febri, [Aprutio.] qua diu laboraverant; Alphonsina a Scandrilia, a comitiali morbo; Magdalenæ Ursinæ filius, medicorum sententia morti adjudicatus; Dominicus a Cruce, Ambrosius Olympiæ Palliacensis filius, Crystallina Cianchitta, & adolescens quidam, a dæmone vexati; Laurentius a Villa, a diuturna ægritudine; & Antonius Forsytus, ab melancholica passione, qua ad insaniam redigebatur, sacri habitus tum potu tum contactu, ad incolumitatem pervehuntur.

[56] [Alibi plures, variis locis sanati,] Reliqua miracula, quæ per Christianum orbem sacro habitu patrata sunt, graviori ac certa fide probata, brevi compendio indistincta regionum serie perstringimus. Antonius Mogaverus, a febri & sanguinis fluxu; Silviæ Bentivoliæ filius, ex alto delapsus, a capitis illisione; Joannis Baptistæ Fregullii filia, a strumis; Margarita, Augustini Manfredi uxor, a diuturno corporis languore; Pauli Virchii Brixiani filius, ab incurabili femoris morbo; Catharina Carpensis, a gravi tibiarum ulcere; Livia, Christophori Vitellæ uxor, ab uberum dolore; Portia a Civitate-Ducali, a vehementi febre, Imperia, Antonii Perotti uxor, a partus dolore; Cæcilia, Clementis medici uxor, a letali morbo; Joannis Baptistæ Simi filius, a mortis agone; Laura Sapalca, a febri continua; Franciscus Laurentinus, a febri ac laterum dolore; Franciscus septem annorum puer, ab hydropisi; Antonia, Joannis Basaiæ filia, a cachexia; Aloysius Panizza, a quartana febri, qua diu laboraverat; Hippolyti Boschi medici filia, a febri continua; Elisabeth, Andreæ Montanari uxor; altera Francisci Farolfi uxor, Guabenga Moltia, Herculis Cocapani filius, ac ejusdem famula Catharina Ferra, Leonora Mussarella, [turmatim enumerantur,] Thomas Bellinus, a gravissimis febribus; Antonius Estensis, a capitis vertigine; Alphonsus Giliolus, a crurum claudicatione; Lucia, Hippolytæ Estensis pedissequa, a calculi morbo; Galeatii Reminaldi uxor, Angela ipsius pedissequa, Catharina Bartholomæi Cacelli uxor, Lucretia Bartholomæi filia, & Lavinia Cocapani, a continua febri, vomitu, & pleuritide; Lucretia Bartholina, a gravi oculorum cruciatu; Ludovici de Benedictis filius, ab hernia; Victoria de Puciis, in monasterio S. Catharinæ Senensis urbis Ferrariensis monialis, ab acerbo ac diuturno stomachi languore; Venia Trota, a colico dolore; Aspramon Mergerius Comelensis, a diuturno crurum cruciatu; Æneas Bottonus, Bernadini a Campis filius; Violans Antonii Zenonis nata, Hippolytus Patavius, Livia Bevilaqua, Junipera Bernilia, Aloysius Poquintesti filius, Catharina Bovena, Isabella Furlana, Eleonora & Claudia Squartrona sorores, Joannes Baptista Palmerius, Violans Bagarotta, Franciscus Tabarellus, Hippolytus Obicius & Cæcilia uxor, Lucretia Tallia, Diana Martia, omnes gravi febre laborantes; Julia Aguilla, a tonsillis; Jacobi Dainerii uxor, ab oculorum dolore; Sigismundus Comes Montiscuculi cum filio, a vehementi egritudine; Ugutius Comes Bevilaqua, Thomæ Clarelli filius, Herculis Piscacetti filia, Junipera Casella, Bona Collegii Orphanorum urbis Ferrariensis puella, Violans Galeatii Curli filia, Franciscus Donzellus, Alphonsus Magdalenæ Busentinæ filius, Magdalena Thomasia, Alexandri Balbi filia, omnes ad medicorum desperationem ægrotantes; Jacobi Dainesii uxor, ab oculorum lippitudine; Franciscus Stabilinus frabricator, graviter ob lapsum sauciatus; Alphonsus Molza, a stomachi dolore; Dominica Alberteria, ab oculorum delacrymatione; Violans Lollia, [sola morbi specie expressa.] a frontis tubere; Constantia Lamberta, ab oculorum ægritudine, qua pene cœca evaserat; Diana Mora, a gravi cephalalgia; Blanca monialis, a lienis morbo; altera monialis Adeodata nomine, propemodum luce orbata; Jacobus Antonius, Maria & Camilla Lauræ Anguissolæ filiæ, a gravi ægritudine; Isabella de Montibus, a tibiarum dolore; & Joannes Baptista Frater, a femoris cruciatu; Jacobus Bonsignorus, a diutina cephalea; Laura Carella, a pituitæ fluxu; & Catharina Soror, a matricali dolore; Albertus Petracius Dux Peditum, a bombardæ vulnere; Lucia Gambara, a gravi stomachi passione; Ludovici Maroni uxor, a gravi casu; Magdalena Lucara, epileptica; Rodolphi Peolentis filius, qui ex nimio fletu strabo evaserat; Franciscus Aloysius Thomatis, ab oculorum cæcitate; Lucia quædam, ab alvi cruciatu; Seraphina mulier, ab ulcere, puer, ab hectica febri; Vespasiani Sfortiæ filius Hieronymus nomine, ab acuta febri; Marchionissæ Montis-facionis filius, a letali morbo; geminæ mulieres, a partus dolore; Agatha Brucalca, a pestilenti febre; Cæcilia Dicia, a calculi morbo & a partus dolore; Faustina Muncina, a gravi cephalalgia qua diu afflictata erat; Franciscus Lucretiæ Colellæ filius, a papulis; Fr. Silvester Burgiensis Cappucinus, Castri-novi Guardianus, a letali ægritudine; Joannes Antonius Magister, urbis Neapolitanæ Judex, a faucium morbo; Franciscus Capellus Neapolitanus, ad mortem ægrotans; Hieronyma Pogia, & Laura Petronia, & aliæ permultæ a partus dolore; Dorothea Crescentia, a genarum contractione, Lucas, Æmiliæ de stirpe natus, a gravi stomachi dolore; Apollonia Valentia, a continua febri.

[57] Crux exigua, a beato viro compacta, corollæ cujusdam Fabii a Pace alligata, [Mira quædam in cruculis & capillis ejus facta.] cum ante rhedam casu excidisset, muli rhedam trahentes ante illam consistunt, neque ullis rhedarii verberibus ad iter compelli valent, donec Crux cum corolla inde auferretur. Postremo, ut his finem imponam, nonnulli hujus Beati viri capilli, papyro occlusi, cum a Camilla Peretta imprudenter in ignem projecti fuissent, in eo incombusti permanent, atque a flamma illæsi inde eruuntur.

CAPUT VII.
Ad solam Beati Felicis invocationem adjuti quamplurimi, vel oleo lampadis ad sepulchrum ardentis.

[58] Porro inter ea quæ ad solam nominis invocationem, aut votum ad eum emissum spectant; memorabile illud, quod de Antonio, [Sanatur ex pestilenti febre depositus voto matris,] Mariæ Camillæ Tensiæ filio, certa fide probatum in Processu habetur: qui cum pestilenti febre, ac præterea boa ita ad mortem ægrotaret, ut de ipsius salute physici prorius desperarent; mater ad filii salutem beati viri merita implorans, eidem argenteam imaginem voto spondet, si salvum illum recipiat. Votum mox filii incolumitas sequitur: quæ beneficii memor, filium jam incolumem, cum argentea imagine, ad illius sepulchrum destinat. At illud plane mirabile, quod anno MDCXXI Stephano Biscio, Perusinæ ecclesiæ organistæ, accidit: qui ad extremam vitæ metam letali ægritudine perductus, cum triduum absque cibo & potu velut moribundus transegisset, Hortensia uxor, plena in Deum fide, viro B. Felicis patrocinium in eo vitaæ discrimine multis lacrymis deprecatur. Mirabile dictu! Vix ea preces absolverat, cum is qui sensibus omnibus atque ipsa oris respiratione deperditis mortuus putabatur, repente oculos aperit; [uxoris voto vir tridiuum pene exanimis,] Hortensiamque uxorem vocans, Adfer, inquit, confestim ad me calidum jusculum, quod in chytrapulo prope ignem fervet. Advolat illa, factum ac verba admirans: ac dum jusculum viro propinat, Unde nosti, ait, jusculum apud ignem servari? Cui Stephanus, Nuper, inquit, B Felix Cappucinus adstitit, his me verbis compellans; Stephane, si salutem optas, jusculum quod tibi prope ignem asservatur, absorbe. Quare hausto jusculo tam repente a morbo cœpit convalescere, ut postridie e strato surgens, universos qui eum pridie cum morte colluctantem viderant, summo stupore affecerit. Tertia post hæc die nudis pedibus Beatæ Virginis Ædem, de Montibus nuncupatam, tum B. Felicis sepulchrum adiens, ob acceptæ incolumitatis gratiam veneratur. At quandoquidem ex præterita ægritudine quædam illi capitis gravedo relicta fuerat, cum ille beati viri tumulum capite contigisset, ab ea quoque protinus liberatur.

[59] Dominicus, Bernardinæ Romanæ filius, necdum annorum duorum puer, dum in Romanæ Urbis viculo, qui Muratarum nuncupatur, [puer coram matre sub rheda conterendus servatur.] cum aliis colludit; repentino quadrigæ transitu præoccupatus, ante quam inde eripi valeret, a rotis intercipitur. Quo tempore Bernardina mater, quæ præsens aderat, exclamans, B. Felicem ad filii salutem invocat. Pergunt concitæ rotæ, pueruli os corpusculumque supergredientes; at dum eo pondere oppressum ac pene obtritum existimatur, mox advolans anxia mater, infantem, ore excepto, quod gravius saucium offendit, incolumem conspicit: atque ut luculentius eum divina virtute servatum fuisse eluceret, coralliorum armilla, quam is circa brachium gestabat, rotarum conculcatione brachio prorsus illæso contrita fuit. At neque oris vulnus diu integrum perstitit: pia namque mater, cum puerum nulla interposita temporis mora ad beati viri sepulchrum, gratias actura, tulisset; oleo, quod ante sepulchrum in lampade ardet, os illi a Fratribus inungendum curat: quod cum prius vulnere tumidum esset, protinus derumescit: vixque domum reversus, ad pristinam incolumitatem redit.

[60] Anno præterea MDCXXIII Apollonia quædam de Lineis, repentino cerebri morbo intercepta, in eam aliquando mentis insaniam inciderat, ut in furias acta domesticos unguibus ac dentibus aggrederetur, cunctaque suis clamoribus compleret. Nullum physici furenti amentiæ remedium oppurtunum ducebant: [Rabida mulier ad filiæ preces sanæ menti, redditur,] quapropter Margarita filia, una cum domesticis B. Felicis præsidium ad matris salutem implorans, eidem se voto adstringit, si incolumem matrem accipiat, integro se bimestri nudis pedibus quotidie ipsius sepulchrum veneraturam, tabellamque illi in beneficii memoriam appensuram. Vix illa cum tota familia votum emiserat, cum Apollonia ita sanæ menti reddita fuit, perinde ac si nunquam mentis ægritudine laborasset: filiaque, ob collatum matri beneficium, votum solvit. Sequenti vero anno MDCXXIV Franciscus Cæsius ab Antredoco, [octiduana ischuria laborans juvatur.] obstructæ vesicæ meatu tam graviter ischuria ac lotii retentione laborabat, ut octo dierum spatio nihil prorsus urinæ effunderet. Quam ob rem cum ingenti dolore cruciaretur, ad beati viri opem confugiens, si ab ea ægritudine liber evadat, se ipsius sepulchrū pie quam primum visitaturum pollicetur. Religionis promissionem mox sanitas subsecuta: eodem namque temporis momento, vesicæ ore patefacto, copiosum lotium effluit, fugatur dolor, isque primo quoque tempore votum redditurus Romam iter capit.

[61] Pleraque alia breviter indicare sufficiat. Hieronymus, Polydori Palermi filius, pedibus impotens, ad beati viri sepulchrum delatus, pedum statim usum recipit; [plures alii gregatim recensiti,] atque ejusdem filia a dæmone liberatur. Dotalicis Viterbiensis filia, pedum usu carens, voto ad Beatum virum pro illa emisso, eo perfecte potitur. Beatrix Melcia, eodem modo ab utriusque auris surditate curatur. Lucia a S. Paulo, a gravi cephalea; Horatius Carpenia, a vehementi ægritudine; Flaminiæ Cæsiæ filius, boa periculose laborans; Mariana Senensis, a tibiarum dolore; Flaminius Nigrisellius, febricitans; Constantinus Pincellius, a gravi gutturis morbo; Lucretia Ferreria, a manus apostemate; Laura Bertia Papiensis, ab uberis morbo; Stephanus de Thomatis, a pestilenti febre; Lauræ Rondoninæ filius, a febri ac fluenti pituita; Joannes Germanus, a brachii ulcere; Franciscus Alexius, a tormentario pulvere in faciem emisso; Maria quædam, a morbo universali & hemicrania; Marcus Antonius de Fratis, a febri phrenetica; Fr. Dionysius a Montefalco, [indicato a quo quisque sanatus sit morbo.] Cappucinus concionator, jam moribunbus; Justina Mutia, ab oculorum ægritudine & stomachi languore, Lucia Senensis, a pestilenti febre & phrenesi; Antonius de Benedictis a Cantalice, febri ac gravissimo femorum dolore laborans; Joannes Baptista Casanova, Fr. Constantinus Angelus Cappucinus, Arsilia Alvara, Alexander Alberinus, Anna Thomasia, Justina nubilis juvencula, a diuturnis ac periculosis febribus; Dominicus Coderonis, ab hernia; Scipio Sigillinus, a brachii contractione; Fr. Josephus a Lanciano Cappucinus Clericus, a tonsillis, sanatur. Antonius Spania, plurimis ab hostibus vulneribus ad mortem confossus, beatum virum invocans, absque vulnere conspicitur. Fr. Joannes Setianus, ex nostris Laicus, septennio ægrotans; Virgilius puer, e sublimi loco delapsus; mulier quædam Martha nomine, stomacho ac respirandi difficultate laborans; Cæcilia de Nannis, totius corporis impotens; Silvia de Antoninis, diuturna nephritide afflictata; Lucretia Crescentia, calculi morbo oppressa; Adrianus de Luciis & Anna Maria Cupaya, uterque ob acutam febrim spe salutis destitutus; Antonius Mataramus, leraliter ægrotans, puer anniculus, a faucium præfocatione; Angela Marciana, a pituitæ fluxu ac stomachi dolore; Andreas Scatecinus, a pleuritide; Dianas quædam, a femorum ac tibiarum contractione; Paula Compresia, carcinomate tabefacta; Barbaræ Calliariæ filius, a cachexia & infirmo totius corporis statu; Julius Beanconius, letali vulnere saucius; juvencula in oppido Reveri, lue affecta; Alexander Cerasa, gravi morbo oppressus; Nicolaus Bertaciolus, a tibiæ ulcere; Josephus Ricardellus, a diuturna febre; Magdalenæ Capaciæ filia, ad medicorum desperationē ægrotans, Tridentina civitas, a peste grassante.

[62] Dariam Ciocheram, cum primis erga Cappucinos benevolam, libet adnectere: quæ cum ea corporis debilitate affecta esset, [Ex his una ablatam miraculo debilitatē, repetit & impetrat.] ut absque fulcris incedere nequaquam posset, B. Felicis apud Deum merita sibi ad salutem accersens, salutem illico impetrat. Verum dubitatione illi in animo exorta, num prior infirmitas magis illi ad animæ incolumitatem quam accepta valetudo profutura esset; hac iterum conditione orationem repetit, ut si ad animæ salutem prior illi ægritudo sit potior, redeat illa; sin secus, valetudo stet. Res profecto mira! Mox enim redit infirmitas: & quæ læta, fulcra dimiserat; lætior, eadem repetit; divino hoc argumento edocta, utiliorem nonnunquam esse corporis ægritudinem, qua corpus languore ad salutem frangitur, ne anima incolumis ad damnationem maneat.

[63] Sed & ipsum lampadis, ante sepulchrum collucentis, oleum Deus optimus maximus miraculorum ferax præstitit. [Oleo lampadis illuminatur cæcus,] In his illud imprimis memoria dignum, quod de Gabriele Laurentii Bolegnoli Romani civis filio certa medicorum fide probatum est: qui cum anno MDCXXIV boæ morbo ita obcæcatus esset, ut dilatata oculorum pupilla, medicorum judicio in eum cæcitatis statum incidisset, qui naturaliter visus capax esse non posset; Laurentius pater ad B. Felicis opem sibi confugiendum statuit. Quapropter una cum uxore puerum, qui quartum annum attingebat, beati viri patrocinio commendarunt; & usque ad duodecimum ætatis annum, si oculorum lumen recipiat, Cappucinorum habitu induendum spopondere: puerumque ad B. Felicis sepulchrum perducentes, lampadis oleo ibi ab ecclesiæ sacrista inungendum curant. Inunctum cum domum reduxissent, vix domus is limen attingit, cum se fores, scamna, sellas, ac majorem domus supellectilem conspicere exclamat. Secundo vero ac tertio ad sepulchrum reductus ac perunctus, integrum tandem oculorum lumen assequitur: ex quo tantus medicorum animos stupor invasit, ut ii publica tabellionis fide divina id tantum virtute patratum testati fuerint. Alterum quoque haud minori admiratione dignum, de Hieronymo Mineræ Marcatinæ filio, adhuc puero, apud Romana manuscripta legitur: [eodem sanatur puer a febri pestilenti,] qui a maligna ac pestilenti febre correptus, cum medicorum jam ope & opera destitutus prope animam ageret, a matre B. Felicis patrocinio commendatus, ac voto de illo cinericia veste induendo ac cerea imagine sepulchro appendenda concepto, hoc ab ea lampadis oleo inungitur. Quo tempore moribundo puero B. Felix persplendidus apparet, his eum verbis excitans: Hieronyme, Crucis te signo obfirma, ac Dominicam orationem recita: si id egeris, nequaquam morieris. Puer itaque beato viro obtemperans, ubi se Crucis signo communiit, orationem Dominicam exorsus, ita melius se habere cœpit, ut postridie e lecto incolumis surrexerit. Matri vero, cum puerū post unctionem labia moventē animadvertisset ab eo deinde quid tunc mussitaret percunctanti, is B. Felicis visum, & quȩ ab eo illi imperata fuerant, enarrat. Quod vero rem magis confirmat, post hæc puer ad B. Felicis sepulcrū a matre perductus, simul atq; illius effigiem in icone depictam conspexit, eumdem agnoscens protinus exclamat: Hic ille est mater, qui pridie mihi in lecto apparuit, & sanitatem contulit.

[64] [aliusque contractus,] Hanc alia plane admirabilis Petri a Nicola pueri incolumitas non longe secuta est, qui acutissima febre laborans, ex qua tanta nervorum contractio illi exorta fuerat, ut in lecto plane immobilis jaceret, ad supremum tandem languoris statum pervenerat, in quo præter celerem vitæ occasum ab eo nihil exspectandum foret. Mater vero, quæ omnia ad filii salutem remedia experta fuerat, cum vana omnia esse conspiceret, extremum tentat; ac moribundum in B. Felicis sinum summa fide projectum ac præsidio commendatum, lampadis ante illius sepulcrum pendentis oleo inungit. Quid plura? Quantum unctio, tali fide peracta, filio opitulata fuerit, velox illius incolumitas declaravit. Nam sub vesperum moribundus perunctus, mane a nervorum contractione, a febri, ac tandem a mortis faucibus liber & incolumis e strato emergit. His & alia Dominici Florini curatio haud absimilis accedat, [item apoplecticus:] qui cum ad sextū usq; mensem febri & apoplexia in lecto oppressus jacuisset, post hæc cancro circa dexterum latus affectus, extremum cum morte conflictabat. Quo tempore is quinto absque ullo linguæ usu die transacto, velut moribundus extremæ Unctionis sacramento perungitur, Deoque illius anima commendatur. Interea uxor, quæ Brigitta appellabatur, ægrum conjugem, ut ad B. Felicis opem confugiat, impensius hortatur. Cui cum is annuisset, protinus illa viri frontem ac latus carcinomate tabefactum beati viri lampadis oleo inungit: tantumque ex ea unctione divinæ in eum virtutis emanat, ut febris, apoplexia, cancer, protinus abscedentes, morti jam proximum incolumem reliquerint.

[65] [resuscitatur mortua.] At hactenus enarratas, sin minus virtute, saltem dignitate superat incolumitas, seu potius vita, post mortem cuidam puellæ, Gasparis Bellintani filiæ, reddita, ac septem testium juramento firmata. Hȩc tres annos nata, cum febri continua ac dysenteria gravissime affecta esset, nulla medicorum opera juvari potuit, quin in supremum tandem viræ occasum deveniret. Repentino namque naturæ deliquio intercepta, dum inter patris manus gestatur, in ipsius sinu animam fundit. Nulla tunc non remedia tentata, quibus puella ad sensus revocaretur: at cum post tertiam & quartam horam, frigescente ac obrigescente jam corpore, nulla in ea vitæ signa conspicerentur, vestibus spoliata, in lecto tamquam exanimis collocatur. Quo tempore dum pater ac domestici eam velut mortuam lugent; ex his alter, voto ad B. Felicem nuncupato, puellam suæ lampadis oleo tanta animi in eū fiducia concepta perungit, ut puella mox reviviscens, imo ex pectore suspirio ducto, oculos ad patrem deflexerit. Quem plorantem cernens, ait, Cur, pater, gemis? lacrymas terge: non ego mortua sum, sed B. Felicis gratia vivo: is mihi nunc vitam ac salutem reddidit. Cumque hoc ipso tempore vestes postulasset, a febre, dysenteria, atque ab omni morbo penitus sospes, domum ac viciniam circumiens hisce verbis complet: O viri, Deo ac B. Felici gratias agite, qui me salvam & incolumem præstitit.

[66] Eorum porro qui ex certo mortis articulo hujus olei unctione liberati fuere, quamvis certus numerus præseribi nequeat, non nullos tamen indicabimus: inter quos sunt, [Plures alii moribundi eodem oleo servati in vivis,] Franciscus Pasqualettus, Lucretia Termulina, Victoria Crescentia, Bernardinus Massa, Felix Reucellius, Vincentius Gallus, Clementiæ Romanæ filius, Lucretia Angeli Cechalii uxor, Joannes Baptista Jacobius, Jacobus Bartorellus, Antonius Bacenellus, sex Francisci Mendozzæ filii ad mortem ægrotantes, Joannes Antonius Costa, Petrus Cecius, Franciscus Cerrius, Carolus Caputus, Philippa Maneria, Angelus a Sepino, Magdalena Ursina, Jacoba Maschetolia, Dominicus Marcordus, Franciscus Bragalius, Carolus Lauretus, Franciscus Spanus, Franciscus Luxorius, Hieronyma Cloiq, Simon Cubrega Jacobæ Modaninæ nepos, Lucianus, Hieronymus Aloysii Quarengi filius, Antonia Dominici Luciani filia, quæ triduo vita (uti creditur) defuncta ad vitam revocatur, Joannis Sartai filia, Franciscus Sabba, Franciscus Spana, Hieronymus Carta, Simon Cabitza Sacerdos, qui pretiosa hac olei unctione ab interitu vindicantur.

[67] [alii a variis morbis sanati,] Aliorum vero qui variis languoribus oppressi divinam hac unctione curationem acceperunt, brevem quoque libet indicem texere: in his sunt, Nicolaus Joannis a S. Nicolao filius, nervorum contractione languens; Ursula Pocavena, strumis laborans; Prudentia Urbinas, altero brachio manca; Angela Ricarda, a totius corporis tremore; Augustinus Sperantia, a colico dolore; Augustina Nave, a cephalalgia & iterum a colicis doloribus; Euphrasia Joannis Baptistæ Senensis uxor, ab universali morbo & ab icteritia; Vitalis Fracassa, ab argemate incurabili; Horatius Ursinus, ab arthritica; Cæcilia Riccia, a nephritide, stomachi & laterum dolore; Victoria Cantuccia, ab oculorum cæcitate; Franciscus Vendetius Anticolentis, ab ulcere; Octavius, Alexandri Matavatii filius, a tonsillis; Margarita Ungara, a gravi lapsu; Mariæ Prudentiæ Palermæ filia, a ventriculi dolore; Francisca, Andreæ Sagrestani filia, a gravissimo stomachi languore; Margarita Pelegrina Romana, a cephalea; Laurentii Anellii filius, a febri & asthmate; Dionysia Æsina, a nephritide; Elisabeth Cicania, ab universali morbo; Ascanius Roscus, a febri continua; Joannes Baptista Ursolinæ Cæsenatis filius, a letali ægritudine; Felix Reucillia, a pestilenti febre & lienteria; Joannes Baptista Barberius, sæpe a calculi morbo; Victoria de Sanctis, a porrigine; Stephanus Anselmus, a firiasi; Franciscus Griffonius, a tibiæ tumore; Lucina, Bartholomæi de Rubeis uxor, a diarrehœa; Rinaldus Alphonsus Neapolitanus, a serpenti morbo; Franciscus Mariæ Amadei filius, a boa pestifera; Elisabetha, Simonis Riccii uxor, a corporis tumore & colicis doloribus, Angela Chravenna, a nephritide & stomachi languore; Gentilis, Francisci Cassiani filia, a febri & Sanguinis vomitu; Portia, Sacardini filia, ab acuta febri; Camilla Micarella, ab alterius auris surditate, & iterum ab oculorum inflammatione; Matthia, Francisci Tanii uxor, ab acuta febri; Francisca Pina, ab alterius femoris dolore; Virginia Thomasina, ab uberum ulcere; Bona Ravennas, a levi pedis tumore; Julia Mavota, [& turmatim nominati.] a multiplici languore; Victoria Gramola, a nephritide; Bartholomæus Mutius & Catharina Morella, a tibiarum ulceribus; Paulus Thomassinus, ob lapsum quemdam languens; Marina Angelina, carcinomate affecta; Magdalena Juliana, a pituitæ fluxu; Franciscus Balducius, a gravi apostemate; Hippolyta Nursina, ab argemate; Apollonia Rubea, Maria Monialium S. Luciæ a Silice procuratrix, atque ejusdem Mariæ nepos, a catarrhi fluxu; Jacobæ a furno filia, a coxendice; Perna Rinaldia a pleuritide; Vincentius Sgallia & Joannes Baptista, Venturæ a S. Marino filius, a phrenetica febri; Pompilius Abbatius, a lævi oculi cæcitate; Horatius Ricus, pedibus mancus; Franciscus Sanitas ab apostemate; Carolus, Romanini a Ruscinone filius, a porrigine; Victoria Lavagna, a gravi femoris ulcere; Petrus Paulus Bojus, a poplitum dolore; Martinus Esquirius, a podagræ cruciatu; Helena Corta, a pedum ulcere; Joannis Morosæ filius, a multiplici ulcere; Francisca Jacobi Scalarii uxo, ab odontalgia; Maria Jacobi Dragoniæ & Dominica Petrorech, a partus dolore; Ægidius Justinianus Augustinianus & Victoria Lavagna, a gravi crurum ulcere; Martinus Esquirrus, a podagræ dolore; Georgius Pissamanus, altero Brachio captus; Philippus Vulacrarcus medicus, diu fascino oppressus; Laura Bratra, febricitans; Guilielmi Pistoris filia, in tumorem conversa; Franciscus Caponius, ab ischuria; Antonii Oliveri Calceolarii uxor, a pectoris passione; Augustinus Cavolotus, ab animi defectu; Clara Consolata, a pituita in stomachum defluente; Bartholomæus de Ambrosiis, a narium profluvio; Dominica Marsacra, a diuturna febri; Ludovica Sartoria, ab uberum dolore; Angela de Sartoriis, ab alterius oculi cæcitate; Jacobi Durandi filia, a fistula; Dominicus Rossinus, pictor moribundus; Franciscus Leardinus, a nervorum contractione; Susanna monialis in monasterio S. Dominici Urbis Veronensis, a repentina cæcitate; Thadæa in eodem monasterio monialis, diutino languore curva; Marius Morandus, a gravi ægritudine, atque ejus filia a mortis articulo; Margarita Orlandia, a febri & tonsillis; Petri Lancini mercatoris uxor, ab acuta febri; Francisca Borna, sacro Oleo inuncta ac moribunda; Petri Stellæ uxor, ab universali totius corporis morbo; Franciscus Sinus, a febri & podagra; Jacobus Vivaldus, ab humerorum dolore; Florina Parmensis, a tibiæ ulcere; Marci Antonii Falberii filius, a letali morbo; Joannes Baptista Joannellus, a gravi pituitæ fluxu; Stephanus Filletus & Gulliermini Garnerii filius Savillianensis, a ramicis morbo; Joannes Belga, a delacrymatione; Antonii Mantuæ filia, ab argemate; Lucia Pauli Furlani uxor, a colico dolore & amentia; Carolus Malaspina Marchio, a gravi ægritudine, atque ipsius mater a cephalea; Joannes Baptista Pignola, mortifere ægrotans; Dominicus Beccanus, a certo mortis articulo; Alexander Castollanus, pictor agonizans; Jacobus Mosellus, a laterum dolore; Josephus Marascaldus ob letale bombardæ vulnus morti a physicis adjudicatus; Fr. Fortunatus Clodiensis Cappucinus Laicus, a pestilenti febre; Canonicus Neganus Veronensis ecclesiæ, post extremæ Unctionis Sacramentum & animæ commendationem, hoc oleo inunctus, incolumitari redditur. Plerosque alios hoc modo divina virtute curatos, de quibus apud nos nulla memoria exstat, ob Fratrum præsertim humilitatem & simplicitatem, qua minus hæc servi Dei miracula, olim potissimum, in actorum codicem referre curarunt, extincta. At qui Sanctorum suorum gloriam curat Deus, tot quotidie novis miraculis servum suum illustrat, ut priorum jacturam posteriorum copia atque excellentia compenset.

[68] Atque hinc divinorum operum magnitudo plane admiranda nobis assurgit: nam quo studiosius Fratres populi frequentiam, [Crebrescunt ubique terrarum miracula B. Felicis.] tum ab illius sepulchro, tum a tabularum appensione, tum a votorum obligatione, atque a publica illius veneratione, ne quid adversus ecclesiasticas leges nimis fieret, avertere conabantur; eo magis ipsius in Urbe cultus augebatur, ac nomen apud omnes diffundebatur. Votivæ tabulæ, æreæ, argenteæ, aureæ, ligneȩ indies percrebrescebant: nova quotidie miracula, reluctantibus licet Fratribus, magis divulgabantur: populorum erga beatum virum religio, defluentibus annorum lustris, non defluebat; sed usque adeo per Christianum orbem dilatabatur, ut Romanæ Urbis terminis haud contenta, per Umbriam, Picenum, Hetruriam, Æmiliam, Calabriam, Siciliam atque omnis Italicæ regionis plagas sese extenderet; neque Italiam tantummodo, sed & Helvetiæ, Galliæ, Lotharingiæ, Flandriæ, Hispaniæ oras penetravit: in quibus quam plurima, ad beati hujus viri invocationem, signa & miracula coruscare visa fuerunt.

ALIA MIRACULA
ex Ms. Collectione Fr. Jo. Baptistæ de Colle-veteri & aliis Mss. Conventus Romani.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

EX MSS. ITAL.

CAPUT I.
Miracula quædam ante Beatificationem ab aliis præterita.

[1] Post mortem B. Felicis plures ejus capilli, velut Reliquiæ convoluti in charta dati sunt Excellentissimæ D. Felici Columnæ: quæ eos aliquamdiu supra mensulam seu armariolum quoddam repositos habuit; deinde vero, cum sibi in manus rediissent, [Capilli B. Felicis ab igne efferuntur.] & cogitasset fieri posse, ut iidem neglectim habiti aliquando conculcarentur; nescio quo majoris reverentiæ zelo stimulata, quandoquidem putabat utiles sibi esse non posse ad instruendum Reliquiariū, quia Fr. Felix non erat beatificatus, censuit eos esse comburendos. Itaque accedens ad focum ardentem, ipsamet eos in ignem conjecit cum charta, & abiit ad alia agenda, ne tantillum quidem ibi morata dum consumi ipsos vidisset. Res mira! Flammæ illæ, quæ tam chartam quam capillos ea contentos, propter tenuitatem ac levitatem eorum, statim consumere debuissent; [prorsus illæsi.] eosdem velut ludibundæ tollebant in altum, longiusque ab ardore removebant. Id mirata ancillarum honorariarum una quæ aderat, chartam ad se rapuit; eamque inspiciens, inscriptum illi legit, Capilli Fr. Felicis de Cantalicio Cappucini. Nihil illa tunc cuiquam dixit, sed velut thesaurum pretiosarum Reliquiarum asservavit: progressu autem temporis eosdem capillos nacta filia prædictæ domicellæ, tradidit D. Cæciliæ Ricciæ: & hæc variis dispertiens, mihi quoque Fr. Joanni Bapt. de Colle veteri ex illis dedit, factum (uti prior ipsa acceperat) narrans; & chartam, nihil quidem ab igne læsam, fumo tamen afflatam, ostendit.

[2] Hoc testimonium, ita positum in medio contextu plurium miraculorum, [Reliqua deinceps ordine temporis referenda unde accepta sint] eadem (ut apparebat) manu uno in codice descriptorum, placuit hic primo loco ponere, licet nullius anni nota inscriptum, quia nomen exhibet Collectoris, ordinem temporum plerumque servantis: ex quo cum appareat, pleraque post Beatificationem esse gesta, ultra quam non videntur se extendisse documenta quibus usus Boverius est, eodem tempore sua imprimens Lugduni quo Ioannes Baptista sua colligebat Romæ, in anno MDCXXXVII finiens, digna mihi Collectio ejus visa est quā Latine redderē servato, & ubi deficiebat restituto ordine temporis. Cum autem Conradus Ianningus noster, ab eodem qui cetera subministraverat R. P. Fr. Cyrillo Bergomensi, accipiens alia plura miracula usque ad annum XLIV, præcipua quædam ex illis selegerit describique curarit, congruum duxi prioribus illa permiscere, pro ratione annorū quibus facta scribuntur; ex Italico Latina faciendo omnia, paucis exceptis quæ fuerunt ab initio descripta Latine. Incipio autem a nonnullis ante Beatificationem gestis, nec tamen alibi (quod recorder) memoratis.

[3] Anno MDLXXXIX Aureliæ Perazziæ sic erat exesum palatum, ut cibus ei per nares rediret: [An. 1589 restauratur palatum exesum.] cum enim cuidam ejus infirmitati, quam grancettas infistulatas vulgo appellant, remedium facere medicus voluisset, ori ejus infundendo vitriolum, ut vocant, sublimatum; palati os totum velut adustum per partes excidit, dentesque luxati facti sunt nigri instar carbonum, & guttur exulceratum nihil poterat deglutire, sed infundibilo opus erat: insuper & loquelam amiserat infelix. Huc ergo reducta, accessit ad sepulcrum B. Felicis, & inungi petiit liquore ab inde scaturiente: quo facto, statim cœpit recuperare valetudinem, & intra brevissimum tempus integerrime persanata sic fuit, acsi nihil perpessa esset, prout deinde examinata deposuit.

[4] Camilla, uxor D. Francisci Renzii, qui Paulo Papæ V felicis memoriæ Credentarius fuerat, anno MDCXIV habebat filiolum, [An. 1614 servatur puer moribundus] nomine Antonium Mariam, variolis petecciisque laborantem, & a medicis depositum. Pro hoc ergo supplex facta B. Felici, vovit puerum ejus sepulcro sistendum cum anathemate argenteo si sanaretur: voti autem compos effecta, ipsum mox curavit exolvere. Eadem bis aborsum passa, [& aborsus impeditur:] cum tertio simile incommodum metueret, eadem fide animata rursum sese voto obstrinxit, quod si masculum pareret, Felicis ei nomen imponeret: quod, secuto ut optaverat beneficio, complevit; nihil dubitans, quin filium istum meritis B. Felicis obtinuerit, sicut affirmavit nomen suum subscribens. Anno MDCXIX Agatha Brucali, [1619 servatur puerpera animā agens.] prolem masculam enixa, febri tam maligna correpta fuit, ut intra decimum tertium morbi diem esset Viatico munienda, & extra spem omnem humani auxilii deponeretur a medicis. Jamque extremum spiritum ducens non sentiebat muscas per os apertum intrantes, ingredientesque aut insidentes oculis; quando compater quidam suus imposuit ei partem cilicii, quo fuerat usus B. Felix, vovens quod ipsam, si sanaretur, ad ejus sepulcrum deduceret: prout etiam fecit, voti cito reus factus.

[5] Stephanus Bisci Perusinus organista, & D. Hortensia ejus uxor, habitantes in monte Citorio, anno MDCXXI deposuerunt, [1621 resuscitatur mortuus.] quod cum prædictus Stephanus ægrotaret ad mortem, eo devenit ut nihil omnino cibi capere posset amplius, a Feria IV usque ad VI, quæ erat dies IV Junii: quinimo sub sextam vespertinam frigidus ac pallidus totus, non modo nil sentire, sed nec respirare videbatur; cum neque per nares trahentibus eum domesticis, nec aquam vultui aspergentibus ullum signum redderet. Quare adveniens Parochus cum Oleo sancto, itaque sine sensu extensum reperiens mortuum judicavit, nec voluit ei extremam Unctionem impendere, Tunc Hortensia, quæ virum jam ur defunctum lugebat, ante imaginem Deiparæ posita, commendavit ipsum S. Felici, rogans ut marito vitam a Deo impetraret. Cum ecce ab eo appellari se audit, jubente ut prȩberet sibi offam illam quæ in scutella stabat ad focum: quia Pater iste, quem Deus ad se miserat, dixerat eo sumpto convaliturum subito, sin minus illico moriturum: & illa sumpta mandavit ut alteram sibi pararet, qua mox sanandus esset. Ignorabat autem antea infirmus, ut deposuit, offam ad focum fuisse positam: quem cum uxor sua interrogaret, quis ille Pater ralia mandasset; respondit ea mandasse Felicem. Tota vero nocte sensibiliter proficiens, sequenti die egressus est de lecto: & die Lunæ discalceatus visitavit Dominam nostram in Montibus, ac deinde adiit sepulturam B. Felicis, integra postmodum sanitate fruitus.

[6] [1522 sanatur cruribus debilis,] D. Doralice Viterbiensis, habens filiam, utroque crure sic impeditam, ut ambulare non posset absque maximo labore & cruciatu, ac ne pedibus quidem recta insistere; cum aliud malo remedium haud inveniret, devovit eam B. Felici, duo cerea crura ad sepulcrum ipsius ferenda promittens. Vix autem emiserat votum cum sanitatem puella obtinuit: eaque res contigit anno MDCXXII mense Martio. Mense vero Junio ejusdem anni D. Francisca, uxor Claudii pasticciarii Romani, habitans juxta Deiparam Constantinopolitanam, [iberatur mulier a terrificis spectris,] supra modum perterrefacta, quia quinque integrorum mensium spatio nihil videbat nisi funera oculis suis obversantia, die ac noctu tremebat, & extenuata consumebatur absque ullo excogitabili remedio; donec oleo B. Felicis se inunxit, pollicens tabulam votivam in testimonium beneficii si sanitatem consequeretur ab eo morbo, qui non solum ipsi causabat perpetuam cordis succussionem; sed etiam faciebat ut prout quemque videbat ambulantem, modo hunc modo illum, mortuos sibi videretur intueri: voto autem facto, statim liberata est die VII mensis prædicti.

[7] Eodem anno & mense P. Fr. Dionysius de Monte-Falconis Cappucinus, [scribens Vitam Beati,] Guardianus conventus S. Bonaventuræ Romæ, maligna correptus febri tendebat ad mortem, nihil proficientibus pharmacis & medicis de vita ejus desperantibus. Cum ergo quotidie animam videretur agere, a die undecimo morbi ad decimum quartum interdiu ac noctu super ipsum identidem recitatæ sunt Commendationes animæ, dicente medico, grande miraculum fore si sanaretur. Interim Patres aliqui contulerunt se ad ecclesiam, oratum ante sepulcrum B. Felicis, ut ægro im petraret vitam, tamdiu saltem producendam; donec absolveret quem cœperat & multum promoverat librum de vita ipsius, orationibus vota addentes. Eodem tempore nobilis Domina Cæcilia Ricci, Religioni & B. Felici dictoque infirmo devotissima, infirma licet etiam ipsa, cum in horas singulas expectaret nuntium de illius morte, surrexit de lecto; prostrataque ante imaginem B. Felicis, qualem Fr. Dionysius in lucem emiserat cinctam miraculis, ægrotum illius intercessioni commendavit, [aliis pro eo orantibus,] ea conditione, ut si exaudiretur, viginti quinque scuta impenderet ad componendum ejus lipsanis reliquiarium. Quia autem inter orandum objiciebatur ei in imagine prædicta miraculum, quod fecit Beatus in Hospitali S. Joannis Lateranensis mediante vino, sicut ibi expressum erat; in hæc verba prorupit: O Beate Felix, quare non reddis sanitatem misello Guardiano tuorum Cappucinorum, qui agonizat, sicut reddidisti jacentibus in Hospitali S. Joannis, mandans ut sumerent haustum vini? Mirum dictu! [servatur a morte donec absolvat.] Ipso momento quo talia domi suæ dicebat illa, & Fratres deprecabantur in templo; infirmus, qui jam jam expiraturus credebatur, caput elevans, dixit: O Deus! quare non datis mihi aliquid potus? quia morior siti. Dederunt ergo quantum voluit cum modica offa; tantumque virium mox recuperavit, ut nemo dubitaret quin miraculo ea res esset adscribenda; maxime cum toto sequenti triduo nihil nisi offulam posset recipere ad victum; adeo ut appareret vinum illud, quasi a Sancto ei præbitum fuisse. Post dies autem quatuor aut quinque cessavit febris: & deinceps perfecte sanatus perrexit componere Vitam Beati: qua absoluta, dum Urbe-veteri concionaretur, pleuriti correptus subito obiit.

[8] Silvester Silvestri Sciarra, Romanus, habitans in areola ante Pontem-Sixti, videbatur sibi aduri febri, [& curatur ardens febris.] cui nullam sibi requiem permittenti cum non inveniret remedium, denique ad B. Felicis opem implorandam accurrit, quanta poterat devotione ipsi se commendans. Secuta orationem tanta est consolationis internæ suavitas, ut præ teneritudine animi solveretur in lacrymas; & effectu ejus in corpus redundante, sensit subito dispelli febrim. Hac autem licet liberatus esset, voluit tamen die postero oleo ipsius inungi, simulque renovari augerique intra se sensit gustum internæ istius dulcedinis, quam initio expertus erat: idque contigit XXIV Augusti anni præfati.

CAPUT II.
Alia ante beatificationem miracula a Septembri anni 1622.

[9] Trimula puella Catharina, filia Mag. Gasparis Bellintani Mutinensis, habitantis ad portam Septimianam, ibique artem quam vocant albam exercentis, decimum diem febri continua laboraverat: [An. 1622 puella 4 horis mortua,] quia autem & dysenteriam patiebatur, dederunt ei macherones grossos, cum vaccino caseo & vino rubro compositos, ad constringendam alvum: sed ea paulo post inter patris brachia expiravit. Dubitantibus autem domesticis an syncope ea solum esset defectioque accidentalis spirituum, causata a vermibus, acetum temperantes allio & foliis persicorum, ungebant ei tempora, nares, frontem. Ast frustra omnia: quidquid enim agerent, nec minimum quidem vitalem motum pulsus vel anhelitus notare poterant; sed remanebat toto corpore frigida oculisque obscuratis: ideoque nudata vestibus, extensa supra lectum est, velut defuncta, & ut talis a parentibus deplorata, sic jacuit totis quatuor horis. Interim parentes & vicini spem conceperunt, quod B. Felici commendata reviviscere posset. Ergo vitam ei si conducibilis esset petentes, [per oleum Beati reviviscit,] oleo lampadis ante sepulcrum Beati ardentis ipsam ungere cœperunt; quo statim atque contacta frons est, suspiravit, & paulo post caput erigens ac videns plorantem patrem: Pater, inquit, noli plangere, quia oleum B. Felicis me sanavit. Mox vestiri petiit, vestitaque descendit de lecto, & absque febri, absque dysenteria, tota valens & robusta, domi & foris clamare cœpit, Oleum B. Felicis Cappucini me sanavit. Nullum autem vel antea vel postea remedium sumpsit: & nunc etiam sana atque hilaris vivit: attestati vero miraculo sunt, sub sui jurisjurandi fide, præter patrem prænominatum & matrem Annam, Joanna, Diana, Smeralda, præsentes, cum Smeraldæ marito Marco Antonio Calza. Habeo Latine descriptam hujus miraculi epitomen, qualis proposita fuit ad examen medicorum duorum, Alexii de Alexiis & Aurelii Marocchi, [miraculo a medicis approbato:] ubi dicitur res accidisse mense Septembri, & additur, quod vocato barbitonsore, ut candenti ferro cauterium excitaret in occipite, noluit inurere, quia manifestum erat non amplius animam in ipsa esse. Proposita autem quæstione, utrum ipsa ad redivivam lucem per hoc oleum animata fuit, an vero potius ab aliqua exolutione aut animi deliquio liberata; iidem medici longo (quem hic apponere nihil attinet) discursu demonstrarunt, fieri non potuisse, attentis ætatis, sexus, morbi ac symptomatum omnium conditionibus, quin vere mortua puella fuerit, atque adeo vero miraculo resuscitata.

[10] Prima Dominica ejusdem Septembris, Vitalis Fracassa Assisiensis, habitans in angulo compiti Stratæ-novæ, visum unius oculi miraculose recepit. Advenerat ei præcedenti Julio inflammatio tam vehemens in oculo, [illuminatur oculus obcæcatus.] ut talem panum ei obduxerit, qualem naturaliter dissipari non posse vel auferri, communiter creditur. Certe multa ille remedia tentarat, sed incassum omnia: usque dum venit ad corpus B. Felicis, ubi oleo lampadis se inunxit, & dissipato statim pano lucem hausit oculus; initio quidem ad ejus allapsum præ teneritudine dolens, suaviter deinde eam ferens, absque alio remedio: qui etiam oculus, ex priori offensione mirabiliter contractus, multoque minor altero, ad statum rediit naturalem.

[11] Vulgo dicitur a medicis, Nullum malum venire solum. Ita plane evenit D. Matthiæ, uxori D. Francisci Tani, quæ tertium mensem prægnans, invasa fuit acuta febri, cum cruciatu totius corporis tam grandi, [Sanatur prægnans ab acuta feori, apparente sibi sancto,] ut nullius vel levem tactum posset sustinere, neque per dies omnino quindecim requiem ullam caperet; periculum autem abortiendi reddiderat eam humani omnis remedii in capacem: itaque jam advenerat Parochus, extremam ei Unctionem ministraturus. Interim maritus, non minus amans quam amatus, qui juxta præceptum Spiritus sancti Proverbiorum V, delectabatur in amore ejus jugiter, sive (ut alii legunt) in dilectione conjugis perpetuo erat implicitus, fecit illam oleo B. Felicis inungi: & hic ab ipsa quoque invocatus eidem apparuit, tanto in splendore, ut quasi extra se rapta inclamare domesticos cœperit, ut accurrerent, B. Felicem Cappucinum visuri. Sed disparuit ille, & simul evanuit infirmitas omnis, seque sanam Matthia testata est.

[12] [uti etiam quadrimus puer,] Quartum ætatis annum agebat Hieronymus, filius D. Menciæ Marcatinæ, habitantis ad Arcum Portugallensem, quando correptus maligna febri & intra decimum octavum mali diem ad ultimum vitæ articulum deductus est. Sed desperantibus medicis, spem non deponens mater, filium inunxit oleo lampadis ante sepulcrum ardentis, vovens quod grisei coloris habitu eum indueret si convalesceret, atque ad sepulcrum ferret oblationem ceream pro eo. Facto voto, eadem vespera qua credebatur expiraturus, vidit B. Felicem puer dicentem sibi: Hieronyme, fac signum Crucis, & dic Pater-noster, non ibis in infernum. Et statim puer cœpit simul & habere melius & præscriptam sibi orationem Dominicam, ut melius poterat, [recitans preces sibi ab eo in visu præscriptas.] balbutiendo pronuntiare; adeo ut die sequenti liber a febri de lecto surrexerit, nihil præter debilitatem aliquam ex morbo retinens: & rediens medicus, atque per domum ludibundum inveniens, quem mortuum putabat, obstupuerit, nec dubitaverit pronuntiare, evidens ac magnum id miraculum esse. Quia vero vesperi cum Pater-noster recitabat puer, non satis bene eum potuerat mater sua intelligere; quæsivit ex eo postero mane, quidnam vesperi præcedenti dixisset: & ille respondit, dixisse se Pater noster & Ave Maria, sicut B. Felix sibi mandaverat. Quod autem mirabilius etiam est, is qui numquam Beati imaginem viderat, nec qualis ea esset ullo monstrante vel referente didicerat, mox atque intravit templum, ad visitationem sepulcri deductus, ipsam ibi pictam agnovit esse B. Felicis.

[13] Præmemorata D. Cæcilia Ricci, septimum mensem gravida, [Parte cilicii admota solvuntur prægnanti mulieri calculi,] atrocissimis calculi doloribus cruciari cœpit, eo molestius, quo minus licebat ullum ei ex consuetis remedium facere. Cum ergo a quodam Patre Cappucino accepisset particulam cilicii, quo B. Felix ad carnem usus erat; hanc applicuit lateri qua dolor gravius urgebat, ipsius intercessioni se devote commendans: & intra tres dies novem excrevit lapillos, omnes ad ciceris unius quantitatem, hispidos ac solidos instar marmoris. Nihilo interim levior fiebat dolor: jamque viginti quatuor horis integris desierat in utero sentiri fœtus, adeo ut omnino mortuum crederet, maxime cum aliis etiam indiciis opinio ista confirmaretur. Cumque adveniente media nocte requiem nullā caperet, de lecto quidem levari se fecit: sed nec unum quidem passum formare valens & fœtui metuens, coacta est eodem reverti: ubi pene exanimis & voce destituta, interius B. Felicem oravit, ut largiretur fœtui suo baptismi gratiam. [& fœtus immaturus convalescii.] Postera die in ejus sacello ad eumdem finem curavit dicendam Missam, sub sub eaque felicissime peperit filium masculum, ac mox duos alios prioribus similes lapillos emisit, omni deinceps dolore libera. Baptizatus porro infans cum nullum lac posset toto triduo capere, & ex quibusdam accidentibus totus lividus appareret, modicam dumtaxat respirationem servans, nemo erat qui supervicturum speraret adeo præmature editum. Itaque ad invocandum denuo B. Felicem conversa mater, eamdem cilicii particulam collo ejus appendit: qui mox papillam ori admotam sugere cœpit, ac si anniculus fuisset; & intra tres menses ita crevit, ut octo menses natus æstimaretur. Eadem D. Cæcilia, catarrho gravi in fauces defluente gravata, [eidem oleo inunctæ dissipatur catarrhus,] non nisi cum difficultate respirare poterat; quando, antequam alia ulla remedia admitteret, a filia Justina ungi sibi guttur oleo B. Felicis voluit; & super caput, unde defluentem sentiebat catarrhum, ligari ejusdem icunculam unam. Mox autem distillatio illa alio flexit cursum; atque per oculos duobus diebus jugiter emanans, liberam deinde ac sanam reliquit. Eadem D. Cæcilia vice quadam tam magnis laterum, renum ac stomachi cruciatibus occupata ut ægre respiraret, seque toto corpore sentiens frigescere; cum domestici vellent focum ei calefaciendæ admovere, ipsa, potentem B. Felicis intercessionem sȩpius jam experta, [& gravis dolor:] auferri focum jussit; Beatoque se commendans oleo lampadis ungi se fecit: quod ei cessit optime: quocumque enim pertingebat unctio, inde abibat dolor; finitaque unctione tota convaluit: hoc autem bis ei accidit.

[14] Multa sunt alia quæ tum in se, tum in aliis suis amicis aut domesticis retulisse se meminit beneficia, idque temporibus variis: [filia vero ejusdem auxilium Beati ter experitur:] quæ inter etiam hoc narratur, quod D. Justinæ Mutii, ejus filiæ, aliquando sic doluit oculus dexter triduo integro, ut exilire de capite videretur, nullam miserȩ requiem permittens. Huic remedium nullū cum inveniret infirma, magna cum fide applicuit ægro oculo imaginem Beati, ejus intercessioni se devote commendans: & mox cessante dolore dormire cœpit, experrecta autem se liberam sensit. Eadem alias magno per totum corpus, sed maxime circa stomachum affecta cruciatu, cum difficultate respirandi & molesto membrorum omnium per intervalla tremore; quia sentiebat malum augeri, media nocte fecit accersiri pharmacopœum: qui cum aliqua ei remedia applicuisset, quod etiam mane sequenti fecit Doctor medicus, nec quidquam solatii ea tulissent; recurrit ægra ad sibi familiare refugium B. Felicis, atque in os sumpsit aliquid de intestinis ejus, a quodam Patre Cappucino acceptum: addidit votum mater de tabella ad sepulcrum portanda, si convalesceret infirma: statimque & dolor & tremor cessarunt.

[15] Soror Philippa Manerii, Monacha Ordinis S. Claræ; cœpit in mamilla sinistra sic pati, ut dolor ad humerum usque pertingeret, [uti & monialis ex febri delirans.] tam ante quam retro: cui cum febris & delirium accederent letalem esse infirmitatem judicarunt medici. In tali ergo periculo constitutam se videns, B. Felicem invocavit: & post preces aliquas ab adstantibus conceptas, oleo lampadis ejus inuncta, sensit simul cum procedente unctione abstergi dolorem, ac tandem ea perfecta evanescere. Cum autem pergeret delirare, etiam frontem unxerunt: & continuo rediit ei sanitas mentis, & cessavit febris, sicut deposuerunt juratæ Sorores anno MDCXXIII, XXV Januarii.

[16] Anno MDCXXIV contigit D. Franciscum Cesium, octo continuis diebus ac noctibus, [An. 1624 sanantur disuria,] urinæ reddendæ facultate impeditum, cruciatus maximos tolerare, non sine frequenti convulsione: nec quidquam proderant medicinæ. Tunc coram imagine B. Felicis prostratus, petiit ab illo supplicio liberari, vovitque visitare ipsius sepulcrum: ipso autem instanti urinam reddidit, ac deinceps immunis a cruciatu fuit. Eodem anno Jacoba dal Forno filiam habebat ex ischiade contractam, [ischias,] quæ transactis in ea infirmitate hebdomadis quinque, cum sese unxisset oleo B. Felicis, seque ejus patrocinio commendasset; oculis connivens non tamen dormiens, ingredi vidit ad se Dominam quamdam, habitu coloris cælestis indutam, cum Fratre Cappucino, quem illa credidit B. Felicem fuisse, alteram vero Dei Matrem. Dicebat autem Regina cæli; Ne timeas, filia, quia ab hac infirmitate sanaberis. Vidit & audivit eadem, vigilans mater: sensitque verum esse illud Ecclesiastici XIV, Dilectio Dei honorabilis sapientia: sive (uti aptius habet textus Græcus) Amor Dei præclara est sapientia, cujus qui viderit speciem eamdem perspectam ex miraculis ipsius agnitam diligunt: etenim ad visibilem illam visitationem completa visibiliter & promissio fuit.

[17] Eodem anno MDCXXIV Venturæ de S. Marino filius quadrimus, Joannes Baptista febri correptus, [febris letalis,] tribus in ea hebdomadis mansit: sed tertia hebdomade eadem sic invaluit, ut de vita actum omnes judicarent: siquidem tremebat totus, & variolis insuper correptus incipiebat oculos distorquere. Plangebat ergo ut mortuum mater sua: nihilomimus eum B. Felici devovit, sub obligatione offerendi tabellam ad sepulcrum, ipsumque nudis pedibus adeundi. Deinde cum devotione ac fide oleo lampadis unxerunt infirmum: quem ipsa mox hora febris dimisit, mansitque sequenti die tam robustus, ut sui aspectu omnes in admirationem pertraxerit. Domina etiam Catharina della Porta, [erisipilas,] una cum atroci febri sensit taliter inflammari sibi caput, eo vehementer tumescente, ut notabiliter deformis appareret. Erisipelatem esse judicabant domestici, quo sæpe antea fuerat cruciata, licet numquam alias dolor tam intensus fuisset. Quadam ergo nocte dum conatur aliquam quietem capere, sibique nonnihil somnolenta videretur, apparuit ipsi B. Felix cum nonnullis Cappucinis; qui eam jussit bono animo esse, utpote cito sanandam: formataque super eam Cruce abiit atque disparuit; & statim habere melius cœpit infirma, & intra dies paucos sanam viderunt omnes, cum admiratione tam sua quam aliorum, qui antea tam male habentem viderant.

[18] Angelus del Bocchio a Silice, post malignæ febris paroxysmos aliquot, sic dolere cœpit ex capite, [dolor capitis,] ut ad extremum vitæ discrimen adducto extremam Unctionem conferendam censuerit Parochus. Jamque ei funebres panni parabantur, quando petiit oleo salutifero inungi, & cessante febre statim convaluit. Trium dumtaxat annorum ac dimidii erat Gabriel, filius Dominici Bolignoli Bononiensis, quando letali febre correptus, supervenientibus morbillis, cœpit desperari a medico. Tandem post multa ei applicita medicamina, mortem quidem evasit, sed cæcus permansit ambobus oculis. Cui malo nullum superesse remedium videns pater, [& cæcitas ex variolis.] duxit filium ad sepulcrum B. Felicis, ibique liniri oleo fecit, inunctumque cœpit domum deducere: quam ubi attigit videre puer cœpit. Eodemque reductus aliquoties, unctione vero iterata, sanus denique totus apparuit etiam ex oculis.

CAPUT III.
Miracula quædam post Beatificationem Felicis ad invocationem illius facta, usque ad annum 1634.

[19] Testificatur de se ipso Fr. Petrus Franciscus Castelli, [An 1627 æger ad extrema deductus] Comes Milacensis & Eques Melitensis, quod mense Martio anno MDCXXVII Romæ æger, vehementia morbi ad extrema deductus est, adeo ut vesicatoria ei applicanda decernerent medici, post alia remedia omnia frustra adhibita a variis, ac nominatim a D. Thadæo Collicola medico Eminentiss. D. Card. Barberini. Hoc in statu quidam ejus frater devovit illum B. Felici nostro, eumque fecit ungi oleo lampadis, atque attulit ei ipsius icunculam, ut eidem se commendaret; sicut fecit, orans ut sibi a Deo impetraret sanitatem. Eo facto, nocte sequenti sic invaluit febris, ut eum de statu mentis moverit: inter deliria autem apparuit ei senex in habitu Fratris Cappucini, dixitque; Surge, adolescens, vestes accipe, & abi, quia sanatus es. Statimque sui compos fratri circumstantibusque narravit omnia: [apparente Beato sanatur:] & medicus prænominatus, qui eumdem secundum naturæ cursum invenire debuisset pejus habentem quam dimiserat, reperit mane sequenti fere sine febri: quæ deinde eum vesperi plane dimisit sub horam vigesimam secundam. Facto autem deinde voto, de veste grisea per integrum annum gestanda, ac postea appendenda ad sepulcrum B. Felicis; anno decurso ipsam per se attulit, tradiditque Sacristano Cappucinorum Romæ, cum supradicta testificatione propriæ manus, consueti sigilli applicatione munita.

[20] Infrascriptus facio amplam & indubitatam fidem, qualiter anno MDCXXVII fuerim in altero genu læsus ictu sclopi cum periculo vitæ: [item genu sclopo læsum Papiæ.] cumque ad me venissent Patres duo Cappucini hujus monasterii Papiensis, mihique attulissent pauxillum ex oleo B. Felicis Ordinis sui, hortati sunt ut eum invocarem, confidens quod mihi sanitatem impetraturus esset a divina majestate. Id vero cum fecissem plene convalui: & in memoriam recepti beneficii curavi pingi in duabus tabulis ejus effigiem; quarum tabularum alteram penes me servo in proprio cubiculo, alteram misi ad Conventum quem habent Patres Cappucino Sestri in patria mea, ut ibidem in ecclesia collocaretur, quemadmodum & collocata est, cum magna incolarum devotione ad eamdem in suis necessitatibus recurrentium. In cujus rei fidem coram Notario infrascripto manu propria hasce signavi. Datum Papiæ XV Octobris MDCXLIV. Ego Joannes Lucas Scabiosus: cui attestatur Joannes Dominicus Scevola Notarius Papiensis; [Dum festum celebratur Panormi] fidem pro eo facientibus Consulibus & Cancellario Collegii Notariorum Papiensium. Eodem anno quo res ista Papiæ contigit in Insubria, in Sicilia locis variis fuit pro prima vice celebratum festum Felicis ex vi decreti quo anno præcedenti Vrbanus Papa facultatem ejus ubique agendi extenderat pro omnibus Ordinis Cappucinorum locis: eorum autem quæ tunc contigerunt mirabilium aliqua perscripsit Romam Fr. Bernardinus de Naro, tunc Panormi commorans in officio Camerarii.

[21] Refert hic tamquam miraculum maximum ipso die patratum, [magnæ multitudini minor annona sufficit] quod cum ad festum celebrandum in amplissimum publicorum spectaculorum locum convenissent plus quam tria millia hominum, qui omnes, devotionis & hilaritatis ergo in conventu ad refectionem sumendam manserunt; vescentibus seorsim Fratribus pluribus quam centum triginta; cumque omnibus promiscue ministraretur ex caritate, panis, vinum, caro, pulmentum; eadem non solum pro isto die suffecerint omnibus (licet illa quæ contulerant quæstores & devoti quidam ultro submiserant, naturaliter sufficere tam multis nequirent) sed etiam per totum triduum subsequens, quo continuatum fuit festum; occasione Quadraginta-horarum, quarum vices tunc conventui nostro obvenerant; cibum potumque apud nos sumentibus, non quidem tot millibus, sed ducentis quotidie aut etiam pluribus, ex turba musicorum aut alias nobis devotorum vel etiam Fratrum advenarum, absque ulla nova provisione ex iis solum quæ festo superfuerant reliquiis. Quantum autem plus panis vinique distribuebatur, [item Castelvitrani:] tanto magis crescebat. Idem contigit eadem occasione, & eodē tempore in loco nostro Castel-vitrani ubi similiter multi seculares Presbyteri & Domini devoti apud nos refecti sunt; & annona naturaliter insufficiens, licet copiosa, pluribus postea diebus ad Fratrum refectionem suffecit. In loco autem Montis contigit, ut sub tempus concionis in qua de laudibus B. Felicis dicebatur, [alibi sub ruina nullus læditur.] rupto fune ex quo pendebat ramosum ex ære multiplici candelabrum, quod subtus sedentium feminarum multis debuisset capita, brachia, crura comminuere; noxam nemini intulerit casus tam formidabilis.

[22] Huc ut vicinia temporis, sic etiam similitudine materiæ jungi merentur quædam publicis duobus instrumentis postmodum excepta, in civitate Collis & oppido S. Geminiani, utroque sub Dominio Florentino. [Huc refertur anno 1630 Collensi viduæ] Primi Instrumenti tenor hic est. In Dei nomine. Amen. Præsenti publico Instrumento cunctis pateat evidenter & sit notum, quod anno ab Incarnatione Domini MDCXLIV … constituta coram me Notario publico & testibus infrascriptis D. Catharina P. Picchinetti vidua civis Collensis, examinanda ad perpetuam rei memoriam, ut æternum agnoscantur gratiæ receptæ per B. Felicem Ordinis Cappucinorum: quæ medio suo juramento exposuit & dixit, se semper fuisse Beato isti devotissimam; & quod anno MDCXXX, mortuo genero suo Angelo Tedescho, necesse habens domum recipere filiam suam Antoniam, in comitatu plurium matronarum; [vinum multiplicatum] miserit famulam suam Luciam in apothecam vinariam, ut potum omnibus quæ advenerant promeret. Illa autem revertens, asseruit, vinum nullum nisi guttatim stillare, quo ægre implere potuerit dimidium quem monstrabat cyathum: addens vacuam esse amphoram. Tum ipsa deponens, magna in B. Felicem utens fiducia confestim accesserit ad amphoram ut ei guttulam de oleo Felicis infunderet: sed cum nequiret illam recludere ad oleum infundendum, sumptam ejus guttulam per modum Crucis super amphoram duxit, reductaque spinula effluxit largus optimi vini radius: quod integro postea mense ad usus familiæ perrexit manare. [ac rursum an. 1641.] Eadem postea testata est idem sibi contigisse anno MDCXLI, cum famulam aliam suam Horecsiam Goretti pro vino misisset: quando reipsa infudit oleum vasi quod vacuum renuntiabatur, indeque effluxit vinum tam copiosum, ut filius Leonardus crederet ad amphoras implendas a matre emptum fuisse. Similiter deposuit & affirmavit, quod cum tunc infirma esset, velletque nihilominus pro accepto beneficio gratias referre Beato, ut melius potuit accessit ad ecclesiam Cappucinorum, [ad quam etiam Beatus oculos visus in imagine vertere.] in qua prostabat imago illius depicta in tabula. Cumque ibi diu genuflexa maneret, notavit Beatum, ac si viveret, oculos ad ipsam vertere, idque toties quoties ipsi flectebat genua. Et hæc omnia deposuit, præsentibus Paganuccio Fabritii Torrari & Joanne Francisco Antonii Corbon de Colle, Testibus. Et quia de prædictis rogatus fui, ego Christophorus Galsanettus, civis Collensis & Notarius publicus Florentinus, ideo me subscripsi signavi, & publicavi.

[23] In Dei nomine Amen. Die XX Octobris anni MDCXLIV. Fidem facio ego Eugenius Marci de Bruno de S. Geminiano Notarius publicus Florentinus, Commissarius in hac parte adm. Illustris ac Reverendiss. D. Nicolaus Lamagni Præpositi insignis Collegiatæ Sangeminianensis & Illustriss. ac Reverendiss. D. Volaterrani tamquam Vicarii Florentini in loco prædicto, [In oppido S. Geminiani,] de mandato eorumdem, contuli me ad venerabile monasterium Reverendarum Matrum S. Catharinæ hujus loci: vocavique ad crates Rev. Matrem Sor. Mariam Ancillam Concerni de Colle: quæ a me interrogata circa miraculum, quod apud ipsas dicebatur interventu B. Felicis obtigisse, tactis sacrosanctis Euangeliis respondit, [an. 1630 deficiens farina in monasterio S. Catharinæ,] quod anno MDCXXX circa mensem Majum, cum ipsa esset Cameraria monasterii, & ad necessarium monasterii victum duo modii frumenti deficerent, nec viderentur posse alicunde comparari, propter universalem tunc annonæ caritatem; concepit fidem in meritis B. Felicis Cappucini, & penes se inveniens aliquid de oleo ipsius, ipsum aspersit farinæ quæ erat in apotheca penuaria. Hæc autem farina excrevit & abundavit talem in modum, ut suffecerit monasterio usque ad novam messem: [oleo Beati conspersa augetur,] quemadmodum pro certo affirmarunt Sor. Fina Verdiarci de Colle & Sor. Maria Carbonelli de Lucardo, ambæ tunc panariæ monasterii. Eadem omnia sic se habere affirmans ipsa Sor. Fina addidit, quod eo tempore farinam subigens, & minus aquæ quam exigeret ipsius farinæ quantitas ei admiscens, crescere tamen massam inter manus experta sit, toties quoties ad opus veniebat; atque ita farina, quæ vix uno mense potuisset sufficere, ad duos menses abundavit. Similiter & Sor. Maria Corbinelli deposuit.

[24] Porro ad supradictum effectum ante crates comparens Sor. Lucretia Piacaccio de S. Geminiano, [non sine aliis miraculis,] postquam eadem confirmasset, subjunxit, quod cum de pane supradicto offam coqueret quibusdam Sororibus infirmis; segmenta duo crescebant acsi tertio major quantitas panis immissa fuisset; tantoque melius sibi sapiebat panis, quantum crescebat fides in Beatum; imo cum aliquando illius frustulum cuidam mulieri rusticæ dedisset ad crates monasterii, eodem sumpto mox convaluit infirmus puer. Similiter accersita Sor. Maria Elisabetha Apollonii de S. Geminiano deposuit, [circa panis inde facti usum.] quod miraculo farinæ in panes multiplicatæ incredula, cum esset tunc in communi infirmaria ægra, & ex prædicto panc gustaret, amarum illum senserit toto cœnæ tempore. Quod sibi propter incredulitatis culpam accidisse considerans, melius rem totam curavit ex Sororibus discere; incipiensque adhibere eis fidem, cum de reliquiis ejusdem panis, quem vesperi amarum senserat, regustaret mane, invenit eum extraordinaria prorsus suavitate conditum. Propter quæ & alia beneficia recepta dixerunt dictæ Matres, processionem ab omnibus communiter institutam in monasterio fuisse in gratiarum actionem. Subscripserunt singulæ, partim propria partim aliena manu, ex quibus Sor Fina depositioni suæ hoc etiam addidit, quod eodem anno circa festum B. Felicis, [Ibidem curatur puer infirmus.] cum infirmaretur Carolus, filius D. Lelii Vannelli de S. Geminiano, venerit ad monasterium adm. Rev. D. Antonius Vannelli patruus infirmi, rogatum Matres ut pro nepote suo Carolo orarent. Ipsa vero considerans quomodo convenientius pro illo oraret, optimum factu censuit votum pro eo facere, quod curatura esset ipso festo Sacrum pro illo dicendum, vigiliam autem ageret in pane & aqua: quod cum executioni mandaret, ipsa hora qua dicebatur Missa, vehementissime restaurari puer cœpit, & brevi convaluit, sicut ipsi retulit idem D. Antonius.

[25] Anno MDCXXXI Matthæus Pisagana civis Drepanensis, improviso quodam casu per noctem consternatus, de statu mentis usque adeo excesserat, ut vellet seipsum interficere & suffocare propriis manibus, unde uxor ac filii necesse habuerunt omne telum submovere, & amentem jugiter custodire. [An. 1631 Drepani mulier pro furioso viro noctu egressa ad medicum,] Ipse vero continuo clamabat: Date aquam: quia aduror. Cumque invenisset aquam odoratam, ex floribus auranciorum vel gelsominorum expressam (Nansiam vulgus appellant) in amphora quinque circiter quartalium, naturalem ratus, totam ebibit. Hoc viso uxor eum B. Felici commendavit, cui erat devotissima: & audiens campanæ urbanæ pulsum, quem credebat dari ad Pater-noster, dimissa filiis cura mariti ad medicum abiit, nomine Nicolaum Roccaforte. Parum autem viæ processerat, cum in duos Patres Cappucinos incurrit, aspectu multum venerabiles: quibus [ab occurrente sibi Beato deducitur,] quibus causam viæ interrogantibus cum narrasset casum, existimans Fratres esse qui ipsam noscerent, ut erat Religioni pie affecta; secuti illi eamdem sunt, dicentes, quod una cum ipsa volebant ad medicum ire. Cum autem eo pervenirent, porta prius quam pulsaretur patuit: & ingressa in atrium Vincentia (hoc erat mulieri nomen) respexit ut videret, an secum pariter ingressi essent Fratres: sed oculis in omnem partem versis, neminem vidit; egressa foras, etiam neminem. Ergo in se reversa, cognovit eos qui ipsam illuc usque comitati erant tali hora, non fuisse alios quam B. Felicem, cui sese ex animo commendaverat, cum alio quodam ejusdem Ordinis Sancto: siquidem sciebat fieri non posse, ut tali hora, qua portæ civitatis clausæ erant, ambularent per plateas Cappucini, quorum loca foris & procul sita erant. Volens vero alloqui medicum, vidit interiores portas & fenestras omnes etiam clausas esse; [& tribus horis inter preces exactis,] atque universos adhuc dormire cognoscens, mansit in atrio præ dicto donec illucesceret. Post tres autem horas audivit pulsari ad Pater-noster, intellexitque primum quem ante audierat pulsum, fuisse signum ad Matutinas, media nocte dari solitum. Quod ergo supererat temporis in oratione exegit, maritum B. Felici commendans, a cujus intercessione salutem illius tanto jam sperabat certius, quanto evidentius illius erga se cognoscebat favorem. Porro ut illuxit, rem omnem exposuit Medico quæ acciderat. [mane salutem ægro refert.] Ille vero intelligens eam esse sub protectione B Felicis, medicinam primo obviam dedit, non velut efficacem ad curandum malum, sed tamquam satisfacturus infirmo: qui tamen, ipsa sibi per uxorem fiducialiter applicata, salutem subito est consecutus, agnovitque virtutem Dei in tali medicina operantem per merita B. Felicis. Mulier vero, nequaquam ingrata pro beneficio, tobaliam ad Beati altare attulit.

[26] Ego Joannes Baptista de Pretis de Vallerano, diœcesis Civitatis Castellanæ, attestor, [An. 1632 filius Fiscalis Viterbiensis moribundus,] quod cum anno MDCXXXII habitarem Viterbii in officio Fiscalis generalis civitatis istius & provinciæ Patrimonii, habebam filium unicum annorum circiter quinque, nomine Carolum Antonium, multis diebus infirmum, ac deniq; eo adductum ut jam aliud nihil cogitaretur, quam de funere ejus curando & sepultura die sequenti facienda. Verum ipsa vespera D. Laura Menechini de Marazzonis Viterbiensis, apud quam hospitabar, misit uxori meæ D. Flori-spinæ Fratricelli, phialam olei B. Felicis Cappucini, quam ajebat se accepisse a suo filio Cappucino. [unctus oleo Beati convalescit,] Quo oleo cum puerum mater sua magna cum fide unxisset per omne corpus, quievit ea nocte, & mane tam sanus surrexit acsi non ægrotasset: adeo ut neque abstinentia aliqua, neque diæta ei necessaria fuerit: sed ambulabat per domum & omnia faciebat pro sanissimo, neque potest ea res minus quam miraculo attribui: vixit enim usque ad annum ætatis decimumquartum, mortuusque est Castri dum istic Judicaturæ officio fungerer; mortuus est autem sancte, sicut testantur duo confessarii, qui alternis diebus Confessionem ejus excipiebant. Attestor insuper, quod post inunctum puerum, phiala illa, quæ vitrea erat, fuerit posita supra caminum ipsius aulæ, & mane inventa plena usque ad collum, sicut fuerat prius; itaque restituta est prædictæ D. Lauræ. In quorum fidem hæc scripsi & subscripsi propria manu, etiam sub fide juramenti, quandocumque opus fuerit, idem paratus deponere; & sigillo meo omnia consignavi, ad laudem Dei & gloriam ipsius Beati, qui sit semper Protector meus, sicut fuit filii Advocatus. Amen.

CAPUT IV.
Gratiæ impetratæ ope S. Felicis ab anno 1633 ad 1640.

[27] [An. 1634 sanatur Drepani puella moribunda.] Cum anno MDCXXXIV Drepani ad mortem infirmaretur D. Bibiana Grimaldi, virgo istius civitatis, jamque extremum spiritum duceret, apparuit ei sub auroram B. Felix; eamque suo nomine appellans mandavit, ut curaret suum altare a matre quinies visitari in ecclesia Patrum Cappucinorum; sic enim restituendam sanitati: & hoc dicto disparuit. Puella, quæ loquelæ facultatem amiserat, matrem advocavit, eique ex ordine retulit dicta sibi a B. Felice. Ut ergo dies illuxit, properavit mater ad altare jam dictum, ibique filiam cum multis lacrymis commendavit Beato: atque accipiens de oleo lampadis & domum rediens, ipso filiam unxit: quæ mox extra periculum fuit, atque intra biduum surgens de lecto, secuta est matrem ad reliquas votivas visitationes altaris prædicti, gratias reddens suo liberatori.

[28] Anno MDCXXXV ipso festo Ascensionis D. N. Jesu Christi, quæ fuit XVII Maji, Germanicæ nationis Capitaneus Joannes Moraltho, [An. 1635 Placentiæ in vincula conjectus Germanus] hic Placentiæ me Joannem Christophorum de Bove, Stirum Græcensem, pro tempore Cancellarium suum, sine legitima causa, pedibus ac manibus ferreis catenis in pane & aqua mandavit incarcerari: & omnibus militibus sub gravissima pœna prohibuit, ne aliquis me accedat vel mihi loquatur. Decima nona hujus dicti mensis vovi & invocavi sanctum Patrem illum, qui apud Reverendos Dominos Patres Cappucinos in ecclesia depictus est, & mulieri filium suum defunctum ad vitam revocavit; ut ipse Sanctus pro me ad B. V. Mariam Lauretanam suis meritis & precibus intercedat, ut ab istis ferreis catenis & carceribus liberari possim: & quod in honore omnium Patronorum meorum audite [Missam] velim, & proxima data occasione ad Domum sanctam Lauretanam ire, ibique confiteri & communicare vellem, [ab iisdem solvitur,] unamque tabulam de manu mea pictam B. V. Mariæ Lauretanæ offerre. Emisso voto inadvertenter e manibus decidit ille clavus intrusus, statimque solutus fui: post aliquantulum cœpi manu movere ferrum in pede, & etiam facili modo illud solvi. Facto hoc timens ne mihi pejus aliquid contingeret, applicavi rursus illud ferrum ad foramen, sed nullo modo amplius imponere potui. Invocavi semper sanctum Patrem & B. Mariam Lauretanam, ne * Profost me hac nocte visitaret: quia eram penitus liber. Orando obdormivi; summo mane expergefactus sum, & iterum invocavi sanctum Patrem ut pro me intercederet: & subito surrexi, oravique in honorem ejus & B. V. Mariæ Lauretanæ Salve-regina, ut omnia bene succedant. Bona fiducia & spe accessi fenestram illam ferream: [& in observatus evadit.] sed prima vice ascendere non potui. Accepi asserem ex lecto & muro apposui, ascendendo nullo fere labore. Ferro illo, quod fuerat in pede, extraxi clavum illum qui tenebat fenestram ferream: & sic salvus & incolumis evasi, per intercessionem hujus sancti Patris & B. V. Mariæ Lauretanæ: statimque templum ac monasterium RR. PP. Cappucinorum adivi, ibique votum dicto Sancto persolvi. Mirum est etiam quod Profost, qui una cum uxore recte super illam fenestram dormivit, me illam fenestram ferream non audiverit aperire & rursus claudere. Hactenus ille manu propria & quidem, præterquam alii, Latine, utpote Germanus: ideoque ipsa ejus verba hic habes, cum aliorum verba oportuerit ex Italico Latina facere.

[29] [Sicut an. 1622 vinctus pro debito,] Huc referre, propter argumenti similitudinem, velim, quod anno MDCXXII gestum in suis Mss. sic habet Ioannes Baptista de Colle veteri. Grandis summæ, nescio cui, debitor erat Lilius de Bracciano: quem creditor suus, nullas ultra inducias concedens, urgebat ad solutionem, & tenens suffocabat eum dicens, Redde quod debes. Cui infelix debitor procidens rogabat eum dicens, Patientiam habe in me & omnia reddam tibi: sed ille noluit, & abiit ad judicem, impetravitque mandatum, vi cujus misit eum in carcerem donec redderet debitum. Inter hæc miser & omni humano destitutus solatio, cum nullus consanguineorum aut affinium saltem fide-jubere pro eo vellet, vigesimum secundum diem vinctus agebat: seque cum fide convertens ad auxilium B. Felicis implorandum, [invocato Beato fidejussorem insperatum accepit,] vovit, quod liberatus a carcere Romam iret ad sepulcrum ejus visendum. Cum ecce ad carcerem venit quidam ejus affinis, nequaquam solitus cuiquam absque fœnore præstare quidpiam; spoponditque pro eo & eduxit captivum. Quod omnes qui genium hominis noverant, pro magno habuerunt miraculo: ipse vero Lilius quod promiserat exacte implevit, ostenditque verum esse illud quod dicitur, Cor hominis in manu Creatoris, quocumque voluerit flectet illud.

[30] [An. 1636 Agrigenti, casu filiæ consternata prægnans] Anno MDCXXXVI, in civitate Agrigentina, uterum ferebat septimo jam mense Hieronyma, uxor Mag. Petri Vergonis. Hæc die quodam adivit ecclesiam Cathedralem, ubi expositum tunc prostabat sanctissimum Sacramentum, ut ibi oraret. Dum autem sic abest a domo, in puteum domesticum cecidit Anna filia ejus, circiter bimula: quæ, commota ad casum vicinia universa, extracta inde est illæsa prorsus. Interim redit Hieronyma:cui ad nuntium casus tam funesti consternatæ, commoto sanguine totius corporis, subito sic intumuit venter, ut extinctum in utero fœtum esse non dubitaret misella, eoque vehementer affligeretur. Cum vero die XVIII Maji domi suæ neret, dixit ei quædam sua vicina. Num hodie laboras? Et quæ, inquit illa, dies est hodie? Dies, reponit vicina, B. Felicis. [absoluta a morbo molestoq, ventris tumore,] Hoc audito fusum de manu abjecit Hieronyma, positisque humi genibus dixit clara voce: Beate Felix, ego te Sanctum non confitebor, nisi hunc tumorem ventris mihi abstuleris, & fœtum edere in lucem feceris. Hanc gratiam si impetravero, promitto tibi quod prolem qualiscumque fuerit, masculus aut femina, Felicis nomine appellari faciam. Mox vero de terra surrexit remisso ventre, & actis in nostra ecclesia gratiis, [post visum sæpe Beatum, feliciter parit.] domum hilaris rediit. Interim quoad usque Hieronyma peperit, quadraginta continuis noctibus apparuit ei B. Felix, in eadem effigie in qua ipsum pictura quam viderat repræsentat; & ipsa coram eo flectebat genua: sed post quam illa fœtum edidit, cessavit visio. Res autem eo mirabilior fuit, quod cum femina illa non esset consueta nisi post secundum aut tertium difficillimi puerperii diem eniti, ea vice absque dolore & cura tam cito pepererit, ut nec præstolari quidem obstetricem potuerit: peperit autem masculum, & in baptismo Felicem jussit nuncupari.

[31] Ego D. Polyxena de Firstimberg, Princeps Casertæ, testor quod anno præterito gravi trium mensium infirmitate pressa cum febri continua, sic ut humani auxilii spes nulla in medicis superesset, [Princeps Casertæ a difficili morbo sanatur,] commendavi me B. Felici, speciali Patrono meo; & agnosco quod per ipsum obtinuerim misericordiam a D. N. Jesu Christo. Promisi ergo, quod ad Dei gloriam ipsiusque beati Romam mitterem (quemadmodum etiam misi) Capellanum meum, D. Marcum Antonium Mutionem, cum tabella argentea, & ea quantitate olei, quæ ad integrum annum lampadi ejus sufficeret. Atque hoc R. P. Guardiano Conventus Romani manu propria totum scripsi & sigillo firmavi, Neapoli XI Julii anno MDCXXXVII.

[32] Dominicus Thomæ Calderini ichtyopola, quamvis in gravi ac maligna febri medicos ac medicinas corporales adhibuit, [Sanatur maligna febris,] spiritualibus tamen magis fidens, ex toto corde commendavit se Deo per merita B. Felicis, multum ipsi ipsiusque Religioni devotus. Cumque se fecisset inungi oleo lampadis ejus, apparuit illi B. Felix, in ea ipsa effigie qua depictus invenitur in tabula sepulturæ suæ: qui in momento totam ægritudinem sustulit: fuitque tam evidens miraculum, ut ipse qui eum curabat medicus testatus sit, opus divinæ id fuisse potentiæ. Laudonia de Matrice, Romæ habitans, [illuminatur cæca,] & oculo uno cæcata, anno MDCXXXVI mense Martio etiam privata fuit altero oculo, & præter privationem visus in eodem oculo patiebatur intenssimos dolores, a quibus nulla sibi requies erat. Cum autem applicita remedia nihil prodessent, denique a duobus pueris deduci se fecit ad sepulcrum B. Felicis. Eo vero adveniens cum audisset initium Missæ dari, se prostravit in genua, cœpitque ex animo se commendare Beato, ac deprecari ut misereretur tantæ suæ calamitatis. In hac autem oratione perseverans donec etiam altera Missa absolveretur, cum cœpisset levamen doloris in eo qui ultimum defecerat oculo sentire, finita Missa ambobus oculis illuminatam se gavisa est; & perfecte sanata absque ullius ductu domum hilaris rediit: deinde vero, quidquid sibi acciderat jurata deposuit, coram P. Joanne Maria Bergomate, tunc nostræ ecclesiæ Sacristano, die XVIII Maji MDCXXVII.

[33] D. Ambrosius Paulinus narrat tres gratias familiæ suæ collatas a Beato, [curatus herniosus,] primam in sua, secundam in filii, terriam in persona nepotis. De seipso testatur, quod adhuc juvenculus pessime ruptus fuerit in inguine dextro; & quia circulum sustinere non poterat, coactus est totis quatuor annis lectum tenere, aliis nullis remediis proficientibus. Verum cum ab uno ex Patribus nostris esset oleo Beati signatus, quod scaturit de corpore, subito ruptura coaluit, & tale nihil in eo apparuit amplius. De filio suo Hyacintho deposuit, quod febri maligna laborans depositusque a medicis, fuerit inunctus oleo lampadis postquam se & ipsum commendasset Beato. Qui cum sub XXII horam noctis inventus esset fere liber a febri, [ejusque filius ac nepos a febri,] sequenti mane non sine stupore medicorum apparuit ea omnino solutus, atque post biduum surgens de lecto, gratias Deo & Beato retulit. Denique dixit quod nepos suus Desiderius, præfati Hyacinthi filius, acutissima febri simili modo gravatus, toto quatriduo jacuit absque omni cibo: unde cum afflicta familia universa ad intercessionem B. Felicis recurrisset, & ipse avus Ambrosius oleo lampadis infirmum unxisset, statim diminui febris cœpit, cibum sumpsit, & secundo post die sanus surrexit, prout hæc omnia manu propria subscribendo signavit & asseruit ipse D. Ambrosius die III Novembris MDCXXXVII.

[34] Anna Maria, filia D. Antoniæ Mavelli, habitantis in platea Vaccina, a variolis utriusque oculi visu privata, ex eadem causa etiam genua retinuerat tremula cum maximo cruciatu, propter quem diu noctuque ejulabat. Cumque omnes quotquot eam viderant judicarent mancam semper futuram, [item puella oculis cæca ac genibus tremula,] neque visum unquam recuperaturam; ejus afflicta mater ad B. Felicis opem implorandam se vertit, & cum eadem qua ipsam imploraverat fide inunxit filiæ oculos ac genua oleo lampadis; æ illa subito restituta est pristinæ gradiendi atque videndi facultati. Eadem puella aliquot annis post tam infeliciter fuit percussa ab equo, ut ei fracta tibiarum altera, caput contusum, totumque corpus male quassatum fuerit; [eademque postea ab equo percussa.] unde extremis ecclesiæ Sacramentis propere munita, loquela jam amissa & spe omni a medicis abjecta, jam jam credebatur expiratura, cum ad cetera symptomata etiam convulsiones crebræ accessissent. Nihilominus recordata mater aliarum gratiarum a Beato receptarum, oleum lampadis ejus pro extremo remedio arripuit, eoque os filiæ consignavit: cui mox cum spiritu loquela rediit, & brevissimo post id tempore integra sanitas. Atque hæc, licet nulli certo anno adscripta, retulimus omnia ad eum qui ultimo invenitur signatus, & quo existimo Collectionem Fr. Ioannis Baptistæ de Colle veteri finitam fuisse. Quæ sequuntur sunt ex aliis diversis monumentis unde jam dedimus gratias seu miracula relata a num. 20 ad 25 inclusive, ac rursum num. 27 atque 30.

[35] Anno MDCXXXVII Fr. Carolus de Alcamo, Laicus Cappucinus, [An. 1637 sanatur crus periculose tumens,] gravissimos patiebatur cruciatus ex crure, quod sibi vehementer intumuerat: cumque nihil proficerent plura quæ applicuerat remedia, consuluit medicos; qui responderunt, morbum esse quem appellant formicam, proinde curaret sibi quam primo equum & Panormum tenderet, ni vellet graviter periclitari de vita. Grave id auditu fuit Fr Carolo, qui tunc in nostro loco Montis-Regalis habitans, non cogitabat de ejusmodi mutatione. Biduo post adfuit festum B. Felicis, quando prædictus Frater concepta in illum fiducia ad ecclesiam se contulit; ubi cum sese ex animo commendasset, panniculum lineum sumpsit, oleoque lampadis ipsius intinctum cruri suo applicuit, & cessantibus mox doloribus libere ambulare potuit; plagæ vero, quæ magis magisque serpebant quotidie, brevi coaluerunt. Ex hoc autem miraculo consecutum est aliud. [item alterum.] Cum enim decimo post die crus etiam alterum eidem Fr. Carolo intumuisset, maximos ei dolores pariens; ipseque formidaret, ne hoc quoque malum formicæ esset; panniculum eumdem lineum, quem reverentiæ causa servabat in quodam foramine, iterum intinxit lampadi, & cruri patienti alligavit; nec mora ulla fuit quin crus detumesceret dolorque cessaret.

[36] In Christi nomine, anno post nativitatem D.N.I.C. MDCXLI Indictione IX; [& Roboreti servata per votum obstetricis puerper] adie Mercurii XVI Julii, in civitate Roboreti, prope portam venerabilis Conventus adm.RR.PP. Cappucinorum Vallis-Lagari diœcesis Tridentinæ, coram illustri D. Cæsare Setta & D. Antonio Benvenuti habitantibus Roboreti, testibus notis atque rogatis, constituti, D. Margarita Fedrigella obstetrix Roboreti & D. Antonius Miolar, atque uxor ejus D. Catharina ibidem commorantes in eodem loco, coram testibus & me Notario suprascriptis ad dicendam veritatem, amplam & indubitatam fidem secerunt, testimoniumque præstito sigillatim in manus meas juramento dederunt; quod cum ab annis circiter quatuor prædicta D. Catharina, uxor Antonii Miolar hortulani Roboretensis, appropinquaret partui, nec fœtum eniti posset longo tempore, adeo ut doloribus tantis impar jam jam moritura videretur; obstetrix prædicta, divinitus inspirata, de consensu utriusque conjugis votum nuncupavit B. Felici, ut si esset ex salute ipsius daret fœtui gratiam prodeundi in lucem. Mox autem prodiit insans masculus, cui positum nomen Antonii-Felicis: qui statim a Baptismo suscepto expiravit, [redit in vitam fœtus mortuus,] & mortuus mansit multis horis. Tunc iterum eadem obstetrix pro illo votum fecit: & revixit infans, sicut hodiedum sanus vivit, nec dubitatur quin ejusmodi resuscitatio sit miraculosa. In quorum fidem ego Antonius, filius qu. D. Bonæ-fidei Malinverni, Notarius publicus Roboretensis, præsens & rogatus hoc feci & publicavi. Pro quo deinde fidem faciunt Joannes Antonius Odescalcus J. V.D. in Collegio Cumano pro invictiss. & Sereniss. domo Austriaca Prætor & Joannes Passarinus Notarius Castrique-Roberti Cancellarius manu propria. ✠

[37] In oppido Castelli-novi de Scrinia Diœcesis Dertonensis, habitat Guilielmus de Brigniano, qui se inveniebat anno MDXXXVIII utroque genu sic contractum ut omnino ambulare non posset. [An. 1638 atroq; genu contractus,] Hoc ei malum a decem annis advenerat, quorum priores duos immobilis in lecto egerat; quod si cujuslibet corporeæ necessitatis causa moveri aliquo deberet, juvandus erat a quadam sua sorore, quæ infantis instar inter brachia ipsum excipiebat. Postea duobus aliis annis fuit geminis usus furcillis subaxillaribus ad necessarium motum; deinde altero biennio sella, in qua continuo residens secum ipsam movebat: deniq; annis quatuor, geniculorum ligneorum & duarum furcillarum subsidio, gressum qualemcumque formabat. Interea temporis usus est multis quæ varii chirurgi suggerebant remediis; sed iis nihil ipsum juvantibus, intra se ait: Quandoquidem nihil istæc remedia prosunt, [invocato B. Felice in pedes erigitur,] volo a solo Deo sperare curationem, qui potest me sanare si voluerit; sin autem, sit semper benedictus. Sub hæc cœpit in Castello-novo commendari valde devotio erga B. Felicem Cappucinum, & vulgo ferebatur multos per ejus intercessionem juvari. Ergo ipsum quoque devotio tetigit ut illi se commendaret: & quodam mane ad istum finem communicavit, deinde ad ecclesiam Cappucinorum se contulit, nihil dubitans quin eodem mane obtineret concupitam & speratam gratiam. Erat autem tam certa ea fiducia, ut firmiter proposuerit inde non assurgere, quin esset factus desiderii compos. Dum ibidem Missæ dicebantur commendabat se Beato. Vix autem duas Missas sic audiverat, cum sibi sensit genuum nervos mollescere, visusque est sibi eos posse extendere: quare accessit ad portam Conventus, eamque sibi ad nolæ sonum aperienti Fr. Andreæ de Sarzano tunc portario dixit, ut sibi dinaretur bacillum commodare, [velictis in ecclesia geniculis suis ligneis.] quia volebat genicularia sua lignea appendere ad rastellos capellæ B. Felicis, ubi alia quoque anathemata appenduntur. Respondit Frater, rediret in ecclesiam, ibique pergeret invocare Beatum; finitis autem orationibus, daturum se quem petierat bacillum. Regressus igitur in ecclesiam, dum se commendat B. Felicis meritis, inspirari sibi sensit ut in pedes assurgens genicularia deponeret, ibique appenderet, sicut & fecit, subito assurgens. Deinde domum rediit, bacillo solo instructus; idque in speciem magis quam ad usum: quare ipsum quoque post biduum dimisit. Atque exinde sanus robustusque, & gratias Beato referens, miraculum istud ut verissimum confirmavit, præstito juramento in manibus P. Fr. Bonaventuræ de Quarniento, Guardiano & Prædicatori in Castello-novo; qui idem aliaque plura juratus etiam scripsit.

[38] Anno MDCXXXIX Bartholomæus Catalanus, filius Francisci Catalani & Vincentiæ, [An. 1639 curatur lunaticus.] effectus lunaticus, a parentibus, tam fœdum malum aversantibus, commendatus fuit B. Felici, sub voto quod ab eo liberatum vestirent habitu Cappucino. Vix autem votum emiserant, cum apparuit a sua infirmitate dimissus: & votum cum gratiarum actione impletum est. Eodem autem anno eodemque in oppido (cujus tamen nomen superius expressum non ost) herniam patiebatur Fanciscus, filius Vincentii Ristivi & Elisabethæ, qui inutilia omnia medicamenta experti, cum fide eum voverunt B. Felici. Facto autem voto, [puero hernicsus,] ruptum puero confestim est brachariolum: quod illi casu rati evenisse, alterum brachariolum, novum atque robustius priore, ei applicuerunt, quod nihilominus etiam est disruptum, æque ac tertium. Convenerunt igitur ambo ut filii corpus simul explorarent; integreque consolidatum reperientes, multis cum lacrymis gratias egerunt. Denique alibi jam nominatus Fr. Bernardinus de Naro, ipso anno MDCXXXIX, tanto pressus fuit cordis ac renum dolore, [& Frater cardiacus,] ut se privandum crederet respirandi facultate, & videretur infixum renibus pugionem sentire. Cum autem designatus esset socius Patri per Pantellatiam prædicaturo, commendans se B. Felici, ad ejus altare ut melius potuit sese contulit, ibique se unxit oleo lampadis: & ipso instanti cessans dolor expeditum reliquit ad complendam sibi injunctam obedientiam.

[Annotatum]

* Praepositus carceris

CAPUT V.
Gratiæ singulares anno 1641 & tribus
sequentibus notatæ.

[39] Anno MDCXLI in civitate Drepanensi collapsa est ecclesia Patrum Oratorii, S. Joanni dicata: fueruntque sub ruinis mortui qua viri qua feminæ ad quatercentum circiter. [An. 1641 sub collapsæ ecclesiæ ruinis,] Inter oppressos ibidem fuit mulier, Jacoba Lapuccio nomine, supra quam cadens murus conterere eam omnino debuisset, una cum infante novem menses nato quem brachiis tenebat, nisi ipsa videns murum labi & nullum esse effugii locum, Felicem invocans devote dixisset, B. Felix adjuva me: quod etiam non cessavit sub accumulatis supra se ruderibus facere. Sentiens autem se in nullo læsam esse sub tanta mole, cœpit clamando auxilium poscere: & quamvis id non ita propere ferri potuerit quin horæ quatuor prius decurrerent, [salvatur mater cum filiolo.] quam ipsa inde extraheretur; quotquot aderant & saltem ossibus totis infractam reperiendam credebant, adeoque mox expiraturam, mirati sunt sanam illæsamque videre, nisi quod vultum ejus nonnihil rasissent asperæ petræ. Auxit admirationem, quod infans tantillus nihil haberet læsionis in toto corpore. Domum ergo relata dum sese a consternatione colligit, apparuit ei B. Felix; seque juxta lectum jacentis sessum recipiens, dixit: Persevera, Jacoba, sicut cœpisti Pater-noster mihi recitare, & omnem quam volueris gratiam a me referes: atque hoc dicto disparuit. Refert autem ipsa, quod tali visione & promissione omnino recreatam se senserit, nec cessat debitas gratiarum actiones Patrono suo referre.

[40] Jesus, Maria, Franciscus. MDCXLII die XX Decembris, in nostro conventu Savonensi S. Josephi. Ego Fr. Jacobus de Savona, [An. 1642 Savonæ miraculo curatus adolescens,] Predicator Cappucinus & Vicarius nostri loci Savonensis, confiteor, quod intellexerim, ut rem notabilem, insignem gratiam quam recepit per intercessionem B. Felicis Joannes Baptista Strixiola, filius Raimundi Strixiolæ Savonensis, qui coram Patribus subscribendis examinatus & adjuratus respondit P. Francisco Mariæ de Alassio Sacerdoti Cappucino, ipsum de meo Vicarii mandato interroganti, ut sequitur: ℣ Dic mihi Joannes Baptista, quot annos habes? ℞ Circiter sedecim. ℣ Fuisti infirmus? ℞ Ita, Pater, mensibus circiter sex, incurabili morbo, [accurateque examinatus,] secundum judicium medicorum, sic ut ambulare non possem neque multum neque parum: sed manebam in lecto. ℣ Quis te sanavit? ℞ Agnosco quod hanc miraculosam gratiam acceperim a B. Felice Cappucino, quia tibias meas unxi oleo, allato mibi per Fr. Joannem de Casorcio, quæstorem Cappucinum. ℣ Quare me hæc facis scribere? ℞ Pater, ex devotione, & ut sim gratus Beato, ac laudem Deum in Sanctis suis propter gratiam acceptam. ℣ Suscepistin' aliquem Ordinem sacrum? ℞ Accepi primam Tonsuram, ministro in Cathedrali Savonensi, & habito in Seminario. ℣ Quam devotionem habes erga B. Felicem? [testatur quod gradiendi facultatem acceperit viso in somnis Beato.] ℞ Quotidie recito quinquies Pater & Ave. ℣ Visne adhuc aliquid dicere? ℞ Dicendum mihi restat, quod cum me oleo B. Felicis unxissem, visus mihi sum nocte sequenti videre duos Fratres Cappucinos, qui coram me positi dixerunt: Surge de lecto, & experire quia ambulabis. ℣ Surrextine? ℞ Non, Pater; timebam enim ne esset tentatio aut phantasma diabolicum; sed nec surrexi quidem quando sui experrectus. Mane aurem facto, memoria somnii quod habueram stimulatus, festinavi vestes induere, volens probare num possem ambulare; & libere ambulavi prorsum ac retrorsum, unde & gratias ago Deo ac B. Felici. ℣ Quandonam habuisti somnium & morbum? ℞ Sex menses sunt quod sui liberatus mense Octobri anni MDCXLII, in oppido Legino diœcesis Savonensis. ℣ Quinam tibi visi sunt esse duo apparentes tibi Fratres? ℞ Unus S. P. Franciscus, & alius B. Felix Cappucinus. His ita dictis responsisque subscripserunt, post eum qui examinavit, Fr. Columbanus Genuensis, Fr. Jacobus de Savona Vicarius, & Joseph de Arbisola Sacerdotes Cappucini, ac donique: Ego Joannes Baptista Strixiola confiteor quantum supra, & me recepisse gratiam juro, atque subscribo manu propria.

[41] Quod sequitur eodem videtur factum anno MDCXLIIII, quo fuit contestatum coram P. Fr. Gabriele Angelo Cappucino; [An. 1644 Genuensis matrona curatur ab erisipelate letali,] uti ipsum inter alia multa scripsit P. Augustinus Genuensis, Provinciæ suæ Genuensis Chronographus, sub hoc tenore: Ego Martia Spinola-Doria, ad Dei gloriam & B. Felicis Cappucini attestor, sub meo sponte præstito juramento, verum esse, quod anno … gravi erisipelate in crure laboravi, qui omnem medicorum arrem eludens ad summum vitæ discrimen me adduxerat. Taliautem in articulo constitutam me considerans, & longioris si Deo placeret vitæ cupida, converti me ad intercessionem B. Felicis Cappucini, cujus mirabiles effectus mihi fuerant propositi a P. Gabriele Angelo, cum ex devotione erga ipsum Beatum me hortaretur, ut juberem mihi inungi arterias temporum manuumque. Vovi etiam quod si me optatæ sospitatis compotem faceret, appenderem imagini ejus argenteum cruris simulacrum, & festum ejus celebrarem recipiendo sanctissimam Communionem. Placuit aurem Deo Beatum suum exaudire: vix enim nuncupaveram votum, quin concupitam gratiam obtinuerim: & juxta obligationem meam promissa impleo, ad laudem gratiam facientis Dei & ipsius qui illā impetravit Beati. Hæc illa, Restant ex submißis a Ianingo nostro Miracula, quæ cum oleo B. Felicis Cantaliciensis Cappucini Laici contigisse, Protocollum universale Provinciæ Tirolensis refert ab anno Partus virginei MDCXLI usque ad MDCXLIV: quæ ut Latine originaliter scripta sunt hic referantur.

[42] Anno MDCXLI cujusdam civis & mercatoris Salisburgensis uxor Maria Heuzogia, [Salisburgi an. 1641] partui vicina, integro triduo fœtum eniti non poterat: tribus vero guttis de B. Felicis oleo devote susceptis, confestim feliciter parit. Anno MDCXLII Perillustris Baronis de Fromberg Joannis Georgii conjux Joanna Jacobæa, in parturitionis actu pro mortua habita, [& 1642, juvantur puerperæ duæ,] post duatum triumve guttularum de B. Felicis oleo receptionem, mox & prolem masculam parit, & a mortali periculo libera redditur Salisburgi. Eodem anno admodum Reveren. D. Joannes Georgius Renner, Decanus in Lauffen, oppido paucis milliaribus Germanicis Salisburgo disjacente, [& Decanus Lauffenses sanatur a chiragra,] chiragra Salisburgi derentus, graviter vexabatur: unctus vero hoc sancto oleo repente sanatur, tumor disparet, & cum eo omnis dolor fugit. Hoc similiter anno Christophorus Maria, pharmocopolo aulicus Salisburgi, febri maligna tam periculose infirmatur, ut omnes quorquor ibi erant medici de ejus vitæ salute desperarent, impossibilem asserentes hominis convalescentiam. Ubi vero hoc P. Fr. Matthæo de Villa Sacerdoti Cappucino (qui etiam superioribus adfuit, [& phamacopola a febri.] & infirmatis Sancti oleum ministravit) per famam innotuit, Christophorum ut bonum nostrum amicum accedit, eique duas guttulas de B. Felicis Oleo sumendas propinat: quibus intromissis nocte sequente melioratur. Postera die reversus idem Pater infirmum quietiorem offendit. Addito insuper & porrecto ei pulvere de ligno S. Francisci, brevi tempore Christophorus ita revaluit, ut ad hunc usque diem semper sospes & sanus perstiterit.

[43] Hoc item anno MDCXLII Wasserburgi in Bavaria, profesto Epiphaniæ, Pistoris cujusdam uxor, utrum partus an mortis doloribus magis afflictaretur, [Item Wasserburgi parturiens moribunda,] fœtus jam ipsis viginti duabus horis mortuus dubium jure faciebat: certe subnigricante jam facie haud procul a morte abesse judicasses. Ad hanc F. Cosmas Concionator noster e monasterio invisendam vocatur: qui Confessione periclitantis excepta, brevi ipsam sermone adhortans, bonam & securam post Deum spem in B. Felicis suffragiis ac patrocinio collocare jubet, ac simul pauculas de oleo ex ejusdem lampade hausto guttulas, tum bibendas, tum circa umbelicum ungendas, obstetrici suæ porrigit: insuper, cum alio mulierem medicamine juvare minime posse affirmaret,id unum adhuc in præsenti, rogare contendit, ut singuli oratione Dominica & salutatione Angelica quinquies recitata, salutem ægræ a clementissimo Deo exorent. Vix hæc ab omnibus persoluta erant, cum parturiens oleo B. Felicis uncta, mortuum fœtum cum summa omnium admiratione incolumis effundit. Id quod dictus P. Cosmas, a Provinciali desuper examinatus, non tam verbo firmavit, quam testatum scripto post se nobis reliquit.

[44] Denique hoc eodem anno nobilis vir, Joannes Caspartus de Stresburg & Freinveld, gravi infirmitate corripitur: eadem vero semper tantum in pejus proficiente, [& Toparcha Stresburgensis,] sacro Ecclesiæ Oleo inunctus quod moribundis conferri solet, de vita jam penitus desperare cœpit: rationis tamen usum eo usque nullo temporis momento perdidit. Hoc in dubio valde rerum discrimine, cum ille anxius inter spem,& metum fluctuaret; uxor tandem ad oleum B. Felicis Cappucini, quod de ejus sepulchro sibi comparatum asservaverat, velut ad ultimum mali remedium, [in extremis constitutus.] fide plena, confugiens, unam vel alteram guttam viri labiis & ori instillat. Nec frustra: vix enim accepit, simulque una cum sumptione, diem B. Felicis, quo ad Superos evolavit, una cum domo ac domesticis perpetuis feriis consecrare, atque in capella Stresburgensi novum altare erigere, Deo promisit; cum ecce tibi ille quamprimum ab ægritudine sua mortifera convalescit, & quasi semimortuus, B. Felicis intercessione & præsidio, ad vitam novus homo reducitur. Adeft illius Testimonium Germanico idiomate, scriptum, & proprio sigillo, & nomine roboratum.

[45] [An. 1643 Dunwardensis podagrica,] Anno MDCXLIII Consulis cujusdam desuncti uxor Anna Philmarin, cum Banuverdæ, sex milliaribus nonstris procul ab Augusta Vindelicia, pluribus annis articulari aut verius podagrico morbo laborasset, & in hodiernum usque diem, toto quasi anno, paucis interjectis hebdomadibus exceptis, quibus ei paululum respirare licet, eodem tam graviter ac moleste teneatur, ut sæpius nulla se corporis parte uspiam movere possit, nec ab aliis ob dolorum vehementiam (maxime in morbi exordio) se movere patiatur; anno demum hoc supra nominato, plurima a Fratribus se invisentibus de B. Felicis oleo percipiens, cum illud, [testatur sibi dolores levari quoties cleo utitur.] magna in Sanctu fide, sæpius, maxime in principio graslantis mali, adhiberet; eamque corporis partem ubi dolores acutissimi residebant, qui illam ad clamores per totam viciniam resonantes impellerent, una vel altera guttula dicti sacri olei liniret; subito toties quoties adhibuit mitigati, afflictam molestare cessarunt. Quod ipsa Confessario suo Patri Theodorico Neccars, Ulmensi Concionatori, extra Pœnitentiæ Tribunal non semel aperuit, qui etiam id propria manu, desuper requisitus, in rei majorem fidem attestatus est.

[46] [Herbipoli sanantur papillæ incurabiliter exesæ.] Eodem anno D. Georgius Fronim, Episcopi Herbipolensis Joannis Philippi Schenpora aulicus archimagirus, syngrapha sua contestatur, Margaritam conjugem suam cum gravi quadam infirmitate corriperetur, eaque in dies non in melius sed pejus tantum proficeret, & utramque demum papillam sic afficeret,ut undique profundis foratibus viginti & aliquot cingerentur; post trium insignium chirurgorum consilia in vanum coacta, quæ ipsam incurabilem concluserant, secuta consilium P. Fr. Laurentii Augustani, Herbipoli tunc Concionatoris, eam ad B. Felicis devotionem, suique e lampade olei adhibitionem serio hortantis, ubi partes affectæ ac morbosæ dicto sacro oleo, addita in ejus præsidium ferventi commendatione, devote perunctæ fuerunt, confestim eo momento & singulis post hac meliorari cœpit, donec integram tandem valetudinem Dei & Beati Felicis ope recuperarit.

[47] Hoc ipso quoque anno ibidem Herbipoli in Franconia, cujusdam locum tenentis de Lamboico exercitu, [& juvatur mortuo fœtu periclitans puerpera.] Andreæ Millari, uxor Ursula, non procul a nostro Conventu ubi hospitabantur, cum vix ædem incoluissent, paulo post a partus doloribus arripitur. Cum vero ejus fœtus transversum & vitæ omnis expertem se ad uteri fores præberet, ipsa quoque mater cum morte luctari videbatur. His in angustiis & extremis doloribus unius diei & noctis intervallo versata, cum nullum alibi malo remedium suggeri posset, ab omnibus pro desperata & brevi ex hac luce migratura vulgabatur. Interea ne anima ejus simul cum corpore periclitaretur, ad Conventus nostri Concionatorem ordinarium, qui minister a Confessionibus sit, mittitur (erat autem prædictus Pater Laurentius) qui veniens, Patre Victorino Landishutano sibi in socium juncto, cum feminæ confessionem excepisset, de eximia olei B. Felicis virtute narrat, & tandem ejusdem usum illi persuadet: idque non incassum. Vix enim illa duas tresve guttulas vino mixtas cochleari impositas sorbuit; en dimidia circiter hora labente, cum omnium præsentium stupore, & mortuum fœtum absque dolore enititur, & ipsa mortis manifestum periculum evadit.

[48] Anno MDCXLIV Pater Guardianus Eystettensis nomine Pater Ignatius Dunsdorffensis Concionator, [1644 Eystadii duo agri curantur.] testatur Clericum suum Fr. Antonium Pludentinum, oleo B. Felicis adhibito a doloribus colicis liberatum esse. Similiter alium quemdam puerum ejusdem urbis incolam, quem se a facie quidem nosse sibi obvium, nomen vero ejus ignorare affirmat, cum eodem sacro oleo sanitatem recuperasse. Præterea hoc anno, Straubingæ in Bavaria inferiore (ut Pater Fr. Jeremias Vueilsaumensis ibidem Guardianus, testimonio sub x Decembris ad Provincialem R. P. Angelum Frisingensem in scriptis dato, retulit) mulier quedam, Lerchenfeldina natu, Amsheismensis Prætoris uxor, sub ipsum parturitionis enixum, [& Stranbingæ in difficili partu periclitans.] in supremo vitæ periculo & occasu versabatur una cum fœtu, quem præter usitatum naturæ ordinem, prius dorso, tum manu, deinde pedibus prominentem obstetrici exhibebat. Quo in discrimine spem ac fiduciam suam omnem in B. Felicem ponens, ejusque patrocinium apud Deum pro se & fœtu devote implorans, simul atque dicti B. Felicis oleo, quod Pater Jeremias ei subministraverat, ipsa cum fœtu peruncta fuisset; Missamque votivam, in altari ejusdem Landishuti apud nos in ecclesia erecto dicendam, una cum cerea imagine quæ infantis pondus æquaret, Deo compromisisset; mox prolem (quæ quadrante circiter horæ capite ad uterum hæserat) absque gravi dolore & labore faciliter feliciterque enititur; simulque cum illa in hodiernum usque diem rectissime valet, vita viribusque superstes.

CAPUT VI.
Recentissimæ memoriæ curatio in puella paralytica facta Romæ anno 1682.

[49] Pauca ist æc de multis, ubique locorum patratis, selecta sufficiant, ad persuadendum lectori, [Romæ anno 1682 Geltruda puella] gratiam miraculorum, B Felici mortuo concessam, novis novisque argumentis fuisse quotannis confirmatam. Quoniam autem tædiosum foret sic porro pergere, specimen ceterorum, quæ ad hunc usque annum variis locis claruerunt, præbeat vera & fidelis relatio unius miraculi, a B. Felice Cappucino facti in persona D. Geitrudæ, filiæ qu. Horatii Giassoni Viterbiensis, annorum XXIV puellæ, quæ modo hic Romæ moratur apud amitam suam D. Aloysiam Giassoni , in palatio Excellentissimi D. Ducis Bonelli, XXII die præsentis mensis Januarii anni MDCLXXXII, hora XVIII, coram testibus infrascriptis. Ita titulus instrumenti publici, quo fideliter ex Italica lingna Latine reddito placet imponere finem huic alteti miraculorum Collectioni, quoniæm recentißima ejus adhuc memoria est.

[50] Nocte quæ præcedit diem XX Januarii anno MDCLXXXII sub horam quintam, [noctu ante 20 Ianuar.] cubitum se contulit D. Geltruda Giassoni, annos XXIV nata puella, sana corpore & mente, & absque ullo ulla in parte malo. Hora autem octava ejusdem noctis expergefacta, inventa est corpore toto gelida vehementer obriguisse: quapropter decrevit de lecto surgere, atque ad focum caula se calefaciendi accedere. Descendens vero de lecto corruit, nescit quo sumptomate correpta, neque meminit quamdiu jacuerit, aut quomodo postea ad lectum redierit, [facta paralytica & contracta] sive a somno soluta seu potius ab accidenti illo dimissa. Mane ipsius diei XXII, ad horam XIV, D. Franciscus Batteli, medicinæ professor & maritus prædictæ D.Aloysiæ, propter aliqua negotia sua necesse habens ingredi cubiculum dictæ suæ neptis, cum eam præter morem vidisset necdum surrexisse, quæsivit ex ea num male haberet. Respondit illa, dolere sibi & caput & stomachum & corpus totum. Tunc medicus pulsum explorans, deprehendit cardiacum esse, id est parvum, obscurum, subtilem & suffocatum; urinam vero considerans, invenit crassam & agrestem; mandavit igitur ei præberi jusculum, aqua theriaca temperatum: sed puella, non animadvertens genua ac tibias contractas sibi esse, solumque memor frigoris quod patiebatur, tota (ut dixi) rigens, focum petiit, qui ei allatus est.

[51] Interim crescebant dolores cum frequenti syncope, [mane posovomitum] ex lancinanti atque excellenti cruciatu circa regionem cordis & stomachi: cui succurrere volens amita, theriacam nepti suæ præbuit: hæ vero vomitum vehementissimum provocavit materiæ, quantitate ac qualitate multum rebellis; impleta enim fuit scutella bile cerulea atque amarissima, pituitæ vitreæ ac sincere permista. Vomitioni successit delirium cum majoribus doloribus alvi, quibus succursum est per enema congruum: [incidit in delirium] hoc vero cum reddere puella vellet atque descendere de lecto, quasi ligatam se reperit; & necesse fuit ejus amitam cum aliis mulieribus sibi assistentibus accurrere, atque inter brachia levare infirmam, quæ a cingulo deorsum contracta ac dissoluta erat. Interim revertit patruus medicus, & explorans partes offensas agnovit veram esse paralysim, cum convulsione juncturarum atque nervorum in genubus cruribusque, & privatione sensus atque motus: quod malum non solum una ex parte, sed utrimque eam sic constrinxerat, ut calcanei extra naturalem situm reflexi ac retroacti curvarentur, genua vero tam fortiter tenerentur complicata, ut extendere tentantes totum post se corpus traherent; in ipsis autem proficerent nihil, licet viribus alioqui pollerent, adeo vehemens erat nervorum contractio. In illis autem nec frigus nec calorem sentiebat infirma, nec quidquid carnem ei vellicabant assist entes, [& incurabilis indicatur,] cum esset iis in partibus sensu omni ac motu destituta. Erat ergo malum curationis difficilis, aut potius (si dicere liceat) impossibilis: offensæ enim erant præcipuæ omnes facultates, animalis, vitalis & naturalis: animalis quidem, non solum per delirium, sed etiam per attractionem nervorum, cum affectione soporosa & somniculosa; vitalis, cruciatu lancinante atque excellente circa cor, cui cardialgiæ sympathetice respondebat dolor in orificio stomachi; naturalis denique doloribus colicis & cardiacis, quos dixi, ipsam opprimentibus. Denique apprebat in ægra universalis quædam revolutio & commotio totius corporis, partiumque tam instrumentalium quam subservientium. Malum quod non solum propter partium invasarum nobilitatem, sed etiam propter earumdem nervositatem ac musculofitatem difficillime curatur: ita ut judicio meo nulla nisi in divino auxilio spes esset reliqua.

[52] Die Mercurii in eodem statu perseveravit infirma, cum iisdemque symptomatis, [adhibitis frustra isto & 2I die remediis,] Ipasmis atque deliriis, & cum affectione commatosa ac somnolenta, ita ut oculos numquam aperiret. Fuerunt autem eidem ordinatæ pillulæ quædam, quas evacuatio perquam modica secuta est: adhibitæ etiam unctiones certæ in cervice, ubi inveniebantur multæ glandulæ & congeries crassorum humorum, cum retrotractione tendonum colli, quæ non permittebat ut misella caput a dextera in sinistram partem posset inflectere. Decretum etiam fuit nervos genuum tibiarumque inungere: sed id impossibile omnino fuit, adeo membra illa constricta inter se vinciebantur. XXII Januarii die Jovis mane, sub horam XV, revisens eam medicus nihilo melius habentem invenit. [die 22 apparet ei B. Felix,] Mandavit igitur e venis sedalibus sanguinem elici sub horam XVIII: quæ dum expectatur & solum audita esset hora XVI, infirmæ experrectæ aperta fenestra visus est in cameram ingredi venerandus quidam ac senex Pater in habitu Cappucino, in comitatu D. Aloysiæ amitæ suæ, cui ad lectum accedenti interrogantique, Geltruda, quid facis? respondit, O Deus! quam habeo male! Ipse vero reposuit, Oportet, filia, ut patientiam habeas, quia sic vult Deus: ac sæpius eam ad patientiam hortatus, addensque ne metueret, quia erant qui pro ipsa Deum orabant; & quod post breve tempus reversurus esset, ipsamque liberatutus ac soluturus, disparuit ab ea.

[53] Dormiebat in eodem cum infirma lecto puella duodennis, nomine Mariuccia filia qu. Alexandri Paësi satis ingeniosa & discreta, ad quam se vertens illa dixit, Etiamnum in lecto es, Mariuccia? [sicut illa mox sociæ puellæ] Id si scivissem, profecto excitassem te. Nescin' quis hic adfuerit? Et Mariuccia: Ecquis hic adfuit? Bonus quidam Pater Cappucinus, inquit infirma, dixitque quod velit me liberare, ac rediturus sit cito, allatusque rem quampiam ad me sanandam. Ego vero, reposuit Mariuccia, si vidissem, dixissem ei aliquid de capite meo. [& amitæ narrat:] Ita sermocinantibus illis ingressæ in cameram D. Aloysiæ narrare infirma visionem cœpit, interrogansque eam, Quid, inquit, tibi dixit, Pater iste Cappucinus, quem huc in cameram induxisti? Cui amita, Nihil scio de Cappucino. At illa econtra: Quomodo nihil scis de Cappucino, quæ ipsa illum huc ad me induxisti? Tunc amita rata neptem pro more delirare, Utinam, inquit foret B. Felix qui te sanam faciat: verumtamen, filia, ipsi te commenda, & roga eum ut tibi gratiam conferat. Tunc infirma puella narravit, quomodo ingressus ad se Pater quidam Cappucinus dixerit, quod eam liberare vellet, ideoque mox esset rediturus: similia etiam retulit aliis eodem hospitio utentibus pluribus, testibus miraculi certissimis infra nominandis.

[54] Sub horam XVIII experrecta infirma, vidit iterum per eamdem cameræ portam ingredit prædictum Patrem Cappucinum, [deinde iterum cum socio Cardinale,] statura mediocri & eodem quo prius aspectu; atque post ipsum immediate sequentem unum in habitu Cardinalitio, cum birreto rubro in capite staturæ proceræ : Pater autem Cappucinus collocavit sese ad pedes lecti, Cardinalis vero ante infirmam proximus lecto constitit. Prior porro Pater Cappucinus dixit, Geltruda, ecce me reducem tibi, qui te volo solvere & liberare: sed ipsa non potuit loqui aut respondere quidquam. Tunc Cardinalis subridendo innuit Patri Cappucino, hic vero Cardinali dixit: Volo eam solvere; & conversus ad infirmam, manusque supra genua ejus extendens, ait, Distendere in longum, quia soluta es & liberata. Puella econtra: O Deus! quamdiu hic fui! Et Cappucinus, Quamdiu fuisti? Atque in his disparuit visio: & statim ingressa est D. Aloysia, neptemque inclamans dixit: Quid agis, Geltruda? [eamque sanat.] Quid ago? reponit illa : non vides quod sanata sim? redivit enim Pater Cappucinus cum Cardinali, & me solvit ac liberavit. Date vestes, quia volo surgere. Utinam, inquit amita, B. Felix te sanaverit: & statim genua ejus contrectans soluta extensaque reperit, absque dolore vel minimo aut indicio priorum accidentium. Itaque nihil morata dum vestiretur, sustulit eam de lecto; & sicut erat, sola interula linea tectam ambulare per cameram fecit: quæ ambulavit absque ullo vitio aut titubatione, & in præsentiarum ambulat per domum ac civitatem : quemadmodum etiam Dominica sequenti cum tota familia accessit ad gratias B. Felici agendas. Quia, [Illa dignoscis veram ejus imaginem.] quando D. Aloysia invenit neptem solutam ac liberam, monstravit illi duas imagines B. Felicis, quarum minorem unam semper habuerat sub cervicali infirmæ, altera major servabatur in altero cubiculo; interrogavitque utra esset ejus a quo fuerat liberata : illa vero continuo respondit, Hæc, hæc, indigetans majorem cui inscriptum erat, Vera effigies B. Felicis Cappucini.

[55] Cardinalis qui cum Beato apparuit credi potest fuisse S. Carolus Borromæus, [Cardinalis videtur S. Carolus Borromæus fuisse:] cui æque ac Felici perquam devota semper fuit infirma: tum etiam quia inter ipsos, dum simul viverent in hoc mundo, Romæ arcta fuit & mutua necessitudo, bonorumque ac spiritualium operum communio; sicut etiam cum S. Philippo Nerio: qui omnes tres valde placuerunt Deo, quod semper demonstrarunt optima eorumdem exempla & miracula, hodieque demonstrare non cessant. Est autem maxima consideratione dignus hic casus: qui enim animum adverterit ad essentiam mali ejusque causas, [nec potest dubitari quin talis mali curatio tam subito,] cum mira complicatione affectionum, & multo magis cum iliade symptomatum, variam sigillatim & attentam curationem requirentium; & tamen omnia illa simul disparuisse, absque ullo naturæ vel artis auxilio; sine dubio & valde prudenter optimaque cum ratione poterit rem attribuere divinæ misericordiæ; nihilque de ea per ambiguitatem detrahendo dicere cum Propheta Zacharia, Per viscera misericordiæ Dei nostri in quibus visitavit nos Oriens ex alto; [Luc. 1, 78.] quandoquidem per meram suam miserationem dignatus est, intervenientibus famulis suis, explicare infinitam bonitatem in creaturas, pretiosissimo suo redemptas sanguine.

[56] Quisquis igitur attente legerit, expenderit & consideraverit modum, [fuerit miraculosa.] quo voluit Beatus infirmæ gratiã miraculosam impetrare, notaverit etiam quod in prima visione seu apparitione voluit prius promittere quod illam solveret ac liberaret, ideoque reverteretur, esse enim qui pro illa orarent; non tamen illam solvit tunc ac liberavit, sed fecit inveniri eodem in statu in quo antea fuerat; certoque concluserit voluisse Beatum ut futuri miraculi fama prius divulgaretur; ea autem divulgata, post tres horas redierit una cum S. Carolo Borromæo, dixeritque infirmæ, Redivi, Geltruda, & volo te solvere ac liberare; manus vero extendens ac genua infirmæ contingens subjunxerit, Soluta es ac liberata; miraculo tam manifesto & claro id adscribet, ut propter instantaneam curationem dubitari nequeat, quin fuerit Dei miserentis opus, omnem naturæ ordinem transcendens. Testes porro quibus morbus infirmæ notus erat, [Nomina testium.] in ipso miraculosæ sanationis actu præsentes, nominantur, D. Aloysia Giassoni amita ejus, D. Maria Magdalena de Annibalis, Joannes… famulus D. Abbatis Micheli, D. Maria qu. D. Alexandri Paësi: Testes vero antea informati de casu, & eodem die conscii facti curationis prædictæ, D. Franciscus Bateli medicus & maritus D. Aloysiæ, qui domi suæ habebant prædictam suam neptem infirmam Geltrudam Giassoni; D. Felix, uxor Francisci Gratioli; sanctes Gregorii de Tonfia, famulus domesticus; & aliæ multæ personæ extraneæ, quæ intellecto morbo venerunt ad visitandam infirmam, poteruntque si res exigat examinati. Laus Deo Patri, Jesu redemptori, qui nos a tribulatione liberavit per intercessionem B. Felicis Cappucini.

[57] Hactenus illa Relatio, quæ utrum deinde fuerit in examen adducta, & auxerit numerum miraculorum, sacræ Congregationis definitivo judicio qualificatorum, [Ante hanc curationem,] & approbatorum velut sufficientium ad Canonizationem, equidem ignoro, nec operæ pretium fuerit operose inquirere: constat enim identidem ac succeßive modo hæc, modo illa fuisse proposita, examinataque, & nonnulla ex illis approbata: sed quæ & qualia, tunc solum scietur, cum Canonizatione decreta (quod utinam fiat cito!) Actæ in publicam lucem efferentur, aut eorum Summatium, sicut in nuperis quibusdam Canonizationibus factum vidimus. Interim ex aliquibus impreßis anno MDCLXXVI. [examinata varia miracula fuerunt,] Romæ in typographia Cameræ Apostolicæ, disco, quod anno MDCLXXI septem miracula ex Proceßibus in judicium adducta fuerunt, inter quæ censebatur liquor miraculose scaturiens de corpore incorrupto; cujus supernaturalitas licet sufficienter probata videretur, facta est tamen & impressa circa idem argumentum Informatio additionalis (ut appellatur) oblataque S. D. N. Innocentio Papæ XI a Claudio Bovillaud, & revisa ab Andrea Pierio Subpromotore Fidei: quam informationem secutum est Memoriale additionale facti & juris, [ac nominatim emanatio liquoris salutaris,] ad excludendam suspicionem ne forte liquor iste extrinsecus poßit immitti. Vtrumque instrumentum mirifice facit ad cognoscendam evidenter summam illam maturitatem gravitatemque judicii, qua in miraculis in ordine ad Canonizationes probandis utitur Romana Curia: quapropter dignum judicio, quod hic apponatur, sicut accepi; rescißis dumtaxat allegationibus testium, juxta ordinem quem habent in Proceßibus per litteras Alphabeti eorumque ut ibidem Italice notantur verbis, & Canonistarum circa ea sententiis.

INFORMATIO ADDITIONALIS
De incorrupto B. Felicis corpore, & miraloso qui exinde scaturit liquore.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

EX INST. IMPRES.

[58] Beatissime Pater. In Positione impressa anno MDCLXXI adducta fuerunt septem miracula desumpta e Processibus confectis pro solenni Canonizatione B. Felicis, [Ad superabundantẽ declarationem miraculi,] quæ hactenus proposita seu examinata non fuerunt. Inter quæ adductum legitur miraculum liquoris, ad instar olei manati e corpore dicti Beati, recondito in quadam capsa plumbea, cui superimposita fuerat altera capsa lignea, sepulchro marmoreo inclusa, & reposita ad latus sinistrum sanctissimi Crucifixi ecclesiæ Cappucinorum. Quod licet depositione Testium ibi recensitorum, & signanter duorum qui inspectioni judiciali, & reperitioni prædicti liquoris præsentes fuerunt, satis superque justificatum remanere videatur, tum ex quantitate & qualitate, tum ex colore prædicti liquoris; nihilominus ex abundanti infrascripta adduntur, ut evidentior veritas facti appareat.

[59] In primis enim reminiscendum est, dictum Beatum ad cælos evolasse anno MDLXXXVI, die lunæ XVIII Maji, ætatis suæ annorum LXXI: [ponitur quod corporis incorruptio,] cujus corpus supra terram insepultum jacuit quatuor diebus, molle, tractabile, flexibile, cum carne ad instar vivi & parvuli pueri, videlicet a die Lunæ ad vesperam diei Jovis, in loco angusto, circumfluente undique populo numerosissimo, suis halitibus locum & corpus afflante, addita aëris temperie solito longe calidiori, non solum absque fœtore, sed gratum & suavem odorem spirans repertum. Ex qua quatriduana incorruptione corporis præd. Beati, tali tempore & loco, constare videtur de præd. incorruptione miraculosa, ea potissimum ratione, quia corpus humanum ex sui natura est putrefactioni subjectum. Quod animadvertit Paulus Zacchias, Quæstionum medicolegalium lib. 4. tit. 1. q. 10. De cadaverum incorruptione, rationem reddens, [sit plane miraculosa,] quia corpora ingenito calore destituta mori primum, ac deinde putrescere necesse est; omnium autem promptissime putrefiunt quæ sanguine prædita sunt, quod calido simul & humido temperamento natura sint, quorum utrumque putredinis principium est. Concipiunt itaq; hæc illico ab excessu nagivi caloris, calorem extraneum: qui transpirare prohibitus per corporis majorem condensationem, putredinem accersit in humidum superfluum & extraneum agens, quod experientia quotidiana docet, & Philosophis compertissimum est. Cui accedit carnium mollities, palpabilitas, membrorum flexibilitas, & in manibus ac pedibus, antea rudibus & callosis, venustas, quæ omnia non nisi miraculo adscribi fatetur idē Zacchias dicta quæst. 10, §. Porro n. 34. Gratus autem odor ex eodem corpore manans, non nisi miraculo tribui pluribus ostendit idem Zacchias, ubi supra sub n. 38: cum fætor semper consequatur putredinem, odor vero contra laudabilem humorem, & corporis constitutionem. Imo neque naturalis est odor qualiscumque sit, qui gratus quoquomodo deprehendatur, etiam mortuorum cadaverum; cum bonus odor ex calore naturali in cadavere emanare nullatenus possit.

[60] Secundo extractis postea visceribus & cerebro priusquam humaretur, eorum loco immissæ sunt herbæ, & signanter rosmarinus, a Fr. Antonio Infirmario. Viscera autem subtus terram recondita, elapsis binis mensibus denuo effossa, [& magis viscerum exemptorū.] recentia ut prius inventa fuerunt. Quam quidem prædictorum viscerum incorruptionem miraculose accidisse fatendum est, cum tamquam partes molliores & humidiores putredini magis obnoxiæ essent. Tertio vesperis diei Jovis corpus dicti Beati in loculo plumbeo repositum, intra sarcophagum ligneis tabulis compactum, in communi Fratrum cœmeterio subtus terram humatum fuit. [quodque ex illo post translationem,] Quarto elapsis novem mensibus corpus d. Beati, de mandato Cardinalis S. Severinæ Protectoris Ordinis, exhumatum fuit, & incorruptum & absque fœtore repertum, ut testatur qui tamquam Guardianus intervenit aperitioni capsæ & inspectioni dicti corporis factæ a prædicto Cardinali S. Severinæ: qui postea capsam occlusam & repositam in urna marmorea reponi curavit in capella sanctissimi Crucifixi. ubi publicæ venerationi expositum fuit de mandato fel. record. [exceptus sit copiosus liquor,] Sixti V. Quinto interim dum corpus d. Beati, capsis plumbea & lignea occlusum, a terra extractum, supra humum jaceret in cœmeterio Fratrum, compertum fuit ab eodem liquorem ad instar olei emanare, & rimulam esse juxta clavum utramque capsam penetrantem. Quod attente observans Fr. Urbanus a Prato, B. Felicis ob virtutum præstantiam devotus, pluries scyphum d. liquore plenum recepit, quem Sorori Felici Tertiariæ tradidit, plurimis infirmis ab eadem traditum, qui a suis infirmitatibus sanitatem ejusdem unctione accepisse fassi sunt.

[61] [& similiter postquam repositum fuit in arcā; marmoreā,] Sexto corpus, ut supra, inclusum in arca marmorea cum aliis capsis, & in prædicta capella repositum, compertum est ultra solitum madere prædicto liquore: ideoque mysterii nondum conscius Sacrista, madorem sæpius abstergebat & exsiccabat. Quare Felix Tertiaria, quæ rem aliter noverat, consilio inito cum Septimia, Eminentissimi Cardinalis Maphæi sorore germana, aliisque piis mulieribus, accessit ad præd. capellam, in qua corpus d. Beati repositum erat; & de licentia Sacristæ intra cancellos ejusdem admissæ, statim conaræ sunt terebello sepulchrum prædictum perforare. Sed cum frustra pluries tentarent, ob duritiem arcæ marmoreæ, preces adhibuerunt, & recitato quinquies Pater noster cum salutatione Angelica, ad opus aggressum rediere; & tanta facilitate triplicem arcam, videlicet marmoream, ligneam, & plumbeam perforarunt, ut immisso per foramen filo ferreo cum tenui spongia, confestim aliquam prædicti liquoris quantitatem eduxerint. Et ex tunc eædemmet pluries, ac sæpius cum plurimis, magnam quantitatem præd. liquoris ex eodem sepulchro extraxerunt, & in Urbe ac extra eam dispensarunt, variisque infirmis pro curandis eorum infirmitatibus tradiderunt. Et attentis miraculis, ipso mediante patratis, pro miraculoso & supernaturali habitus fuit, uti deponunt undecim de auditu ab eadem Sorore Felice, [eumque devotæ feminæ terebrassent:] Laurentia Ferrera, Sacrista, & aliis. Ipsamet vero Laurentia Ferrera deponit de facto proprio, nempe eduxisse e prædicto sepulchro liquorem suis propriis manibus, & allegat in contestem dictam Sororem Felicem, cum qua perforavit terebello d. sepulchrum. Testis xx quoque testatur de visu, prædictum liquorem manasse, qui desumebatur ab Episcopis de mandato Papæ; & undecimus, præsente Cardinali Rusticuccio propriis manibus extraxit e dicto sepulchro prædictum liquorem. Ex quorum quidem Testium depositione satis liquet de magna copia præd. liquoris, educti e præd. sepulchro d. Beati, in quo illius corpus occlusum reperiebatur.

[62] Quæ quantitas liquoris a præd. sepulchro educti verificatur depositione aliorum: Testium, de visu ac certa scientia ulterius firmantium, [qui liquor miraculosus esse ostenditur,] eumdem liquorem esse limpidum, pulchrum, gratum, odoriferum, potabilem, & incorruptibilem; videlicet Testis XVII qui asserit, quadam vice unum cyathum integrũ desumptum fuisse, & judicio medicorum pro supernaturali & miraculoso liquorem prædictum habitum fuisse; item Testis XV, qui fatetur Cardinales S. Severinæ, & Rusticuccium, de mandato ejusdem Sixti V, quadam nocte ad ecclesiam Fratrum Cappucinorum accessisse, & cum præsentia Guardiani & aliorum quinque Fratrum, [ex quantitate & qualitate,] inter quos aderat ipse Testis, sepulchrum aperire jussisse, corpusque dicti Beati integrum reperisse, & circumcirca illud liquorem invenisse coloris argentei, puri, & limpidi: repertum etiam intra ambas coxendices: & ulterius refert, prædictos Cardinales asseruisse, prædictum liquorem ibi repertum e dicto corpore fluere, nec artificiose repositum fuisse. Quæ omnia ulterius verificantur depositione Testis CCXXIX, testantis interfuisse aperitioni præd. sepulchri, & vidisse ab eo extrahi liquorem in magna quantitate, & in specie catinum, ex quo ampullulam ipse desumpsit; licet antea perforatis tribus capsis magna quantitas educta fuisset, & plures ampullulæ eo repletæ, ut fatetur. Decimus quintus testatur aliquo die desumptas fuisse e præd. liquore mensuram vulgo foliettam, adeo ut pluribus vicibus eductus fuerit cadus. Id etiã magis verificatur ex multitudine ampullularum d. liquore plenarum, diversis personis traditarum, ex quibus nominantur Cæcilia Porticappa, Thomas Minerberti, Hieronyma Podia de Gottifredis, Faustina Culta, Joannes Baptista Ceccaronus eremita, Ursina Porticappa, Eugenia de Mangone, Andreas Roncallus, Adriana de Spada, Lucretia Colella, Olympia Maira, Adrianus Bibiena, Fr. Daniel a Castillione, Lucretia Ferrera, Fr. Benedictus Cappucinus & ipsius socius, Ysabella Priorati, Flaminia Malocchi, Laura Spinula, Prudentia de Seremediis, Mater Joseph Gisleni, Nuntia de Santorelli. Plures etiam ampullulæ, dicto liquore plenæ, transmissæ fuerunt extra Urbem. Ex quo ampullularum numero satis evidenter patet quantitas præd. liquoris, emanati e præd. corpore Beati; quæ etiam satis justificata remanet ex quantitate reperta in inspectione judiciali facta, ubi etiam comprobata manet qualitas illius & gratus odor; tanto magis quia pulpæ crurum consumptæ dumtaxat reperiebantur, ex quarum consumptione quantitas liquoris in præd. sepulchro reperti hauriri seu effluere minime poterat.

[63] [& infirmitatibus per eum curatis.] Miraculum tandem præd. liquoris etiam comprobatum remanet ex sanationibus omnis generis, receptis illius unctione, & epotione quæ superant vim totius naturæ creatæ.

In primis enim filius Joannes Baptistæ Mancini, puerulus annorum duorum, ita siccus & extenuatus reperiebatur, ut non nisi pedibus moveri seu tangi posset; hic a medicis proclamatus, nil prorsus juvantibus remediis, unctus præd. liquore, sanitatem recuperavit, & brevi spatio temporis pinguis evasit.

II. Victoria Facchetti, uncta præd. liquore, statim sana comperta est a dolore & febri; & in parte, in qua uncta fuerat, per multum tempus odor suavissimus remansit.

III. Cardinalis Sfortia, causa infirmitatis unctus præd. liquore, incolumis evasit; & in illa parte, ubi unctus fuerat, caro semper remansit vividi coloris, & perseverantis ac pinguis; de quo liquore etiam potavit, ut ipse fatetur: qui sanitatem recuperasse mediante dicto liquore asserit.

IV. Elena Vacchi, gravi morbo gutturis laborans, uncta præd. liquore, sana comperta est & alacriter comedit.

V. Cleria Mantes de Mancis, febri hectica in extremis laborans, epoto præd. liquore, apposito intus cochleare una cum jure, confestim cessavit febris, & illæsa reperta est: quam sanationem pro miraculo habuit medicus, ut ipsa fatetur.

VI. Triennio elapso eadem incidit in febrim, qua detenta fuit per mensem & amplius, & judicio medicorum nulla alia spes salutis aderat, nisi ratione juventutis, aliter derelicta habebatur: sed epoto d. liquore, ut antea, statim sana & incolumis comperta est, non sine stupore medicorum & signanter Calixti Procaccini.

VII. Patruus Felicis de Ubertis de Bartolis, in extremis absque loquela laborans, epoto præd. liquore intus cochleare, statim sanus repertus est.

VIII. Quædam nomine Baptista, facultate visiva in oculo destituta, uncta præd. liquore, scapha superimposita oculo ipsius statim evanuit, oculum aperuit, & vidit absque recidiva.

IX. Quidam brachiis & cruribus attractus, & qui præ cruciatibus diu noctuque exclamabat, unctus a fratre Gregorio præd. liquore, statim pristinæ sanitati restitutus est.

X. Thomas Minerbertus sexagenarius, die S. Bartholomæi anni MDXCV febri acutissima & maligna correptus, qua tempestivitate ex pravo influxu in Urbe obierunt plusquam septuaginta mille hujusmodi morbo infecti, insuper oppressus erat maxima palpitatione cordis, variis syncopibus vexatus, animi deliquiis, angore intensissimo, ita ut vix verbum proferre posset, & in lecto absque adjutorio movere se non valeret; a medicis derelictus, & ab omnibus proclamatus, & quod pejus erat anima illius gravissimis noxis affecta per plures menses, absque sacramentali Confessione, cui incumbere ob deficientiam loquelæ non poterat; delata ad infirmum a quodam Fratre Cappucino ampullula liquoris præd. Beati, ipsoque in regione cordis & faucibus gutturis unctus, prout etiam in fronte, statim palpitatio cordis mitigata fuit, angor cessavit & in somnum incidit: cui dæmon apparuit in forma humana, sed animalis similis cornua in capite gerentis, & animam ex ipsius corpore arripere satagentis, ex causa criminum ab eodem patratorum, valide ramen tutatus ab Angelo Custode. Interim ab impio satana ab infirmo commissa nec expiata, in libro descripta, sibi ostendebantur: sed apparens eidem statim B. Felix, habitu Cappucinorum indutus, capite discooperto, manu dæmonem minans, dicebat, pro hac vice, speciali gratia beatissimæ Virginis (quam etiam conspexit filium Jesum in ulnis gestantem) a laqueis suis fore salvum. Porro expergefactus illico infirmus, lecto insidens, realiter vidit beatissimam Virginem, B. Felicem, & Angelum Custodem versus solare, dæmonem vero humi intra cubile & murum, qui binis saltibus fugam arripuit per fenestram; & statim ac illico infirmus incolumis evasit, cum appetitu comedit, & cum omnimoda virium recuperatione, ita ut die Dominico sequenti propriis pedibus ad ecclesiam sanctissimæ Trinitatis ad Pontem-Sixtum perrexerit, ibique sacram Synaxim receperit; die vero lunæ ad ecclesiam Cappucinorum accesserit, pro gratiarum actione tanti beneficit, non modo sanitatis corporis, sed salutis animæ, die vero Mercurii Viterbium petierit.

XI. Alberia, famula Hieronymȩ Podiæ de Gottifredis, a palpitatione cordis absque quiete, uncta præd. liquore, statim sana comperta est.

XII. Faustina Caltria de Pacificis ab ingenti capitis turbidine, cordis palpitatione, absque requie, cum evidenti periculo lapsus inplerenesim, seu apoplexiam aut aliud id generis malum, uncta præd. liquore statim comedit, & omnino sana evasit.

XIII. Felix, uxor Persii Fanelli, humore melancolico oppressa seu energumena comperta, uncta præd. liquore, confestim pristinam sanitatem recepit.

XIV. Ursina Porticappa ab ingenti dolore stomachi cum spasmo, incassum adhibitis validis præsidiis, uncta præd. liquore, illico & in instanti sana comperta.

XV. Antonius Roncallus, gravissima infirmitate detentus, nullatenus juvantibus remediis, in extremis laborabat; unctus præd. liquore in instanti sanus & hilaris repertus est, cum omnium admiratione.

XVI. Jo. Baptista Cecchini, propter excrescentiam ossis in naso ad instar ovi, deformis & monstruosus, unctus præd. liquore, statim incolumis evasit, cui contestatur Olympia Jacobatia mater.

XVII. Clara, filia Patritii fabri lignarii leprosa; uncta præd. liquore, quem in ampullulam penes se retinebat Andreas Roncallius, sana & immunis a præd. lepra reperta est, quod malum pro incurabili habebatur. Et contestatur Adriana Spada mater.

XVIII. Quidam Laurentius, a surditate invererata liberatus, immissione præd. liquoris in aures.

XIX. Olympia Maria de Vanninis gravissima & periculosa febri detenta, magnis stomachi doloribus concomitata, cum evidenti periculo vitæ, uncta prȩd. liquore, statim sana reperta est.

XX. Joannes Bibiena, apoplexia forti per universum corpus derepente correptus, immobilis & attractus repertus, cum amissione loquelæ, & tamquam mortuus in lecto decumbens, unctus præd. liquore, statim digitum movit; & die sequenti, recuperatis viribus & loquela, sanus evasit.

XXI. Quidam nomine Augustinus, in civitate Aquæpendii, ex decurso humorum visu carens, cujus omnimoda cæcitas per sex menses perduravit, nil juvantibus remediis adhibitis, liquore præd. unctus tribus vicibus, sanus & incolumis remansit, æque acsi hujusmodi infirmitate nunquam laborasset.

XXII. Joannes Baptista, filius Octavii Clementini in civitate Urbis-veteris, saucius & mancus brachio dextero, tribus vicibus præd. liquore signato præd. brachio saucio, statim illud erexit, & capiti apposuit: quod brachium veluti siccum compertum fuerat: quare hujusmodi instantanea sanatio pro miraculo habita fuit.

XXIII. Quædam mulier, sciatica inveterata laborans, cum omnimoda privatione gressus, uncta præd. liquore, sana reperta est cum recuperatione gressus.

XXIV. Siena de Marianis, ex humiditate contracta in pratis in pedibus, a medietate inferiori corporis, hujusmodi parte omnino deperdita, absque sensu comperta est, ita ut per quindecim dies, pro quolibet emergente seu necessitate; brachiis aliorum deferri cogeretur, adhibitis frustra remediis, uncta præd. liquore, in instanti pristinam sanitatem recuperavit. Quæ quidem altera vice a chiragra in digito manus cum summis doloribus cruciata, liberata fuit unctione præd. liquoris, absque recidiva etiam post lapsum plurium annorum. De qua quidem infirmitate, per quindecim dies protracta, contestatur Nicolaus Marianus, conjux præd. Sienæ de Marianis, & de liberatione ejusdem uxoris a chiragra in digito cum excessivis doloribus, tactu calami in præd. liquorem immersi.

XXV. Ysabella Priorati, ex ruptura venæ in pectore, cum magno sanguinis profluvio ex ore, cum evidenti vitæ periculo existebat: uncta tandem liquore præd. in pectore, statim incolumis comperta est. XXVI. Federicus filius prædictæ Ysabellæ, pluribus ulceribus laborabat, inter quæ unum habebat in manu, quod nullatenus remediis potuit curari, in eoque statu permanserat per longum tempus; uncto præd. ulcere liquore d. Beati, statim sanus inventus est absque ulla recidiva.

XXVII. Sebastiana Cornetti a doloribus passis in partu octimestri, non sine evidenti ejusdem vitæ discrimine, uncta, præd. liquore, confestim sana evasit.

XXVIII. Joannes Baptista, filius Victoriæ, ab infirmitare in gena in crustam conversa, frustra adhibitis plurimis remediis, unctus de sero præd. liquore, mane sanus compertus est.

XXIX. Antonia de Monte-Floræ, quadam infirmitate quæ strumæ reputabantur detenta, cum tela oculos cooperiente, adeo ut fere cæca existeret, uncta præd. liquore, statim sana & incolumis a tot infirmitatibus evasit. Cui est contestis Elisabetha de Monte-Floræ.

XXX. Laura Spinula, ex descensu humorum seu catharri in nasum & os, cum excrescentia gummæ in naso magnitudinis unius avellanæ, cum difficultate respirationis ex retractione nervorum, & contorsione oris dum loqui nitebatur; frustra adhibitis variis præsidiis, uncto naso præd. liquore, qui in parte interiori omnino exulceratus erat, statim pristinam sanitatem recepit.

XXXI. Cæcilia de S. Zito, in Religione Soror Archangela nuncupata, dum ageret annum secundum ætatis suæ, cruribus impotens, ita ut pedibus stare aut insistere nullatenus valeret, habens crura ita mollia ut absque ossibus viderentur consistere; uncta præd. liquore statim sedit, & perfecte deambulavit, cum omnimoda virium recuperatione, utpote consolidatis basibus & plantis.

XXXII. Joseph Gisleni puerulus, dum certaret cum altero, qui fusum in manu gestans tollere satagebat, ex vi inita fusus intus oculum præd. Josephi penetravit, cum tanto impetu, ut ex tunc tumefactus oculus ad instar ovu facultate visiva privatus fuerit, & monstruositatem ostenderet nil juvantibus præsidiis: tandem ad cælestia confugiens ipsius mater, curavit filiolum ungi præd. liquore; qua unctione facta convaluit, & pristinam sanitatem recepit.

XXXIII. Filius Pauli Fallonieri, strumis laborans, unctus præd. liquore, statim ab iis liber evasit.

XXXIV. Filius Joannis Baptistæ Sacchetti, ætatis sexdecim seu octodecim mensium, strumis infirmabatur, & a medicis pro incurabili habebatur, incassum adhibitis variis remediis: unctus præd. liquore, statim sanus factus est, absque recidiva.

XXXV. Octavius Valtrottus, adhuc in fasciis existens, rupturam patiebatur; nil juvantibus remediis, unctus præd. liquore, statim a prædicta ruptura liber & incolumis evasit, absque eo quod hujusmodi morbo unquam laboraverit: de qua quidem infirmitate, & sanatione deponit Petrus Paulus Valtrottus, ipsius frater germanus. Cui est contestis Lucretia Valtrotti, ejus soror germana, addens, rupturam præd. processisse ab ipsius nativitate.

XXXVI. Virgilius Valtrottus, infirmitate crurum laborans, proveniente ex hepate seu humore salso, unctus præd. liquore, statim sanitatem recepit.

XXXVII. Quidam Pascuccius, infirmus & a medicis proclamatus, unctus præd. liquore, statim convaluit.

XXXVIII. Fatius de Pace, febri continua maligna correptus, frustra adhibitis validis præsidiis, a medicis derelictus fuerat; unctus præd. liquore, breviter sanitatem perfectam consecutus est.

XXXIX. Federicus Cæsius, conjux Pulcheriæ Ursinæ, febri maligna detentus, & a medicis cum evidenti vitæ discrimine habitus; unctus in capite præd. liquore, melius se habuit & sanitatem recepit. Et fatetur idem Fredericus Cesius Dux Aquȩsparræ, quod unctus præd. liquore, vidit B. Felicem sibi dicentem ne dubitaret.

XL. Honorata Fontana, gravissimo dolore capitis oppressa, absque ulla quiete diu noctuque spatio sex annorum, uncta præd. liquore, confestim dolor cessavit absque ulla recidiva.

XLI. Quidam Scipio calceolarius, ab ingentibus doloribus podagræ liberatur, unctione præd. liquoris.

XLII. Antonia Santi e Riccia, micrania terribili laborans, postquam a medicis incassum illi adhibita fuerunt varia præsidia, uncta præd. liquore, sana comperta est: quæ sanatio a medico teste pro miraculo habita fuit, dum asserit, impossibile fore, secundum artem ita repente sanari potuisse.

XLIII. Principissa S. Angeli, ex causa febris & pituita, qua suffocari videbatur, uncta præd. liquore, statim convaluit cum admiratione medicorum, ut fatetur Domnia Olympia Ursina Ducissa Aquæspartæ: cui contestis est Fr. Franciscus a Casali Cappucinus, E asserens se prædictam Princissam fere absque loquela invenisse, capillis abrasis pro hectica curari: ipsamque unxit præd. liquore: de cujus sanatione testatur fatendo, illius infirmitatem durasse spatio trium mensium: qui ulterius recenset, hora media noctis unctam fuisse præd. liquore, & mane sequenti illam sanam reperisse.

XLIV. Matthæus Rusticuccius gravi migrania cum ingentibus doloribus laborabat, frustra adhibitis remediis, unctus præd. liquore statim cessarunt dolores, & sanus compertus est absque recidiva. Cui est contestis Vincentius Mancinellis, addens, judicio medicorum prædictum infirmum in phrenesim incidere debuisse: & de prædicta infirmitate contestantur etiam Ludovica Rusticuccia, & Hieronyma Michelucci.

XLV. Orinthia Vitelleschi de Aquilanis, quadam carnositate in naso spatio novem annorum larobans, non auso chirurgo illam abscindere; tandem uncta præd. liquore in parte interiori nasi, sana evasit a præd. morbo incurabili, quam infirmitatem postea nunquam passa est: cui contestis est Laura Aquilana filia prædictæ Orinthiæ, & Silvia Scarsi.

XLVI. Marius Matthæius, in extremis laborans, & a medicis proclamatus, unctus præd. liquore, in instanti sanus compertus est.

XLVII. Quidam Marsilius piscium venditor, gravissimo dolore in genu laborabat absque quiete, unctus postmodum præd. liquore statim bene se habuit.

XLVIII. Quidam pleuritide correptus, & a medicis deploratus, unctus præd. liquore, statim a præd. infirmitate liberatus fuit.

XLIX. Sancta a S. Severino, gravissimo dolore in humero sinistro cruciata, absque motu brachii, quod non sine magna difficultate ori admovere poterat, quo dolore affecta fuerat spatio unius anni, recitatis aliquibus Pater noster & Ave, uncta præd. liquore, confestim sanitatem adepta est.

[64] Ex quibus simul junctis satis liquet de præd. liquore, in magna copia desumpto e sepulchro d. Beati, [Conclusioni huic] & de illius qualitate, quod nempe esset limpidus, coloris argentei, & grati odoris, potabilis, & pro omni genere infirmitatis efficax, utpote miraculosus; ut ex miraculis, ipsa unctione & epotione patratis & subsecutis, clarius manifestatur: qui cum e corpore & reliquiis d. Beati effluxerit, & conservatus absque ulla corruptibilitate fuerit; necessario fatendum est, opus supernaturale extitisse, & in facti substantia omnes naturæ creatæ vires excessisse. Addito quod, ut inquit D. Thomas in Joannem cap. 19. [adstipulatur S. Thomas.] Fluxum aquæ, egressum e latere Christi Servatoris nostri in Cruce pendentis, dum militum unus lancea latus ejus aperuit, miraculosum extitisse, inficiari non posse; cum aqua exiens purissima fuerit, quamvis corpus humanum duobus elementis compositum sit, alterum ex humoribus, inter quos præcipuus est sanguis; alterum vero elementorum, inter quæ est aqua; quæ cum fuerit purissima, ideo idem sanctus Doctor miraculo adscripsit. Et quamvis ea quæ evenerunt in Christo Domino non videantur adaptabilia ceteris Beatis, nihilominus dum liquor, emanatus e corpore d. Beati longe post illius obitum, fuit purissimus; ex ipsa puritate & claritate videtur posse dici excedere vires naturæ, juxta sententiam præd. D. Thomæ superius relatam.

MEMORIALE ADDITIONALE
ad demonstrandum quod liquor iste non poßit extrinsecus advenisse.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

EX MSS. ITAL.

[65] Beatissime Pater. Cum in Informationibus, & Summario additionali impressis adminiculatum fuerit miraculum liquoris, [Dubitantibus satisne exclusa sit possibilitas immittendi ab extra liquorem illum,] emanati e corpore d. Beati, una cum miraculosis sanationibus, ab omnipotenti Deo patratis mediante unctione & epotione ejusdem; habitaque Congregatione particulari coram Eminentissimo Ponente, fuerit a nonnullis observatum, deficere negativam coarctatam possibilitatis immittendi extra d. liquorem; ideo satisfaciendo huic difficultati, & pro evidentiori probatione identitatis urnæ marmoreæ, & foraminis in ea facti a quibusdam devotis terebello adhibito; de mandato Sanctitatis Vestræ Eminentissimus Cardinalis Vicarius, una cum Reverendissimo Promotore Fidei, ac RR. PP. DD. Prothonotario Congregationis Sacr. Rituum, & Secretario illius, Notario, & testibus, accessit ad ecclesiam Cappucinorum, & proprie ad Capellam eidem Beato dicatam, in qua illius corpus requiescit; & adhibitis peritis in arte, inspexit & describi jussit prædictam urnam marmoream, intra quam adest altera capsa plumbea, ubi corpus d. Beati servatur. Foramem prædictum invenit modo & forma inferius recensendis, & testes examinavit super illius identitate, nec non super situatione ejusdem urnæ in ecclesia veteri; [occurritur inspectione arcarum,] nempe ab uno latere capellæ sanctissimi Crucifixi intra parietem muro clausæ, ita ut solum exterior pars per paucos digitos in lateribus & in superficie erumperet extra parietem; quemadmodum patet ex prædicto accessu, visitatione, & examine testium. Ex quibus probationibus de novo factis, & ex aliis jam allatis prorsus cessare videtur prædicta difficultas, elicita ex defectu probationis negativæ coarctatæ. Si quidem immissio prædicta ab extrinseco, fieri debuisset, vel per aperitionem capsarum marmoreæ, ligneæ, & plumbeæ, vel per dictum foramen, ex quo liquor educebatur: quorum neutrum fieri potuit, ut infra dicemus.

[66] Quoad primum, reminiscendum est, quod in prima visitatione corporis hujus Beati, [qua post visitationē primam] facta a Cardinali S. Severinæ ad effectum illud collocandi in ecclesia, nondum inceperat liquoris emanatio; qua visitatione peracta, capsa plumbea & lignea fuerunt de more & secundum artem firmatæ & clausæ, & ambæ occlusæ in urna marmorea; quæ collocata fuit in capella sanctissimi Crucifixi, in eodem loco ubi repertebatur de tempore fabricationis processuum, quemadmodum deponunt testes Fr. Sanctes Romanus Guardianus & Fr. Franciscus a Coriolano. In secundum autem visitatione, facta a Cardinalibus Rusticuccio Vicario & S. Severinæ Protectore Ordinis, [& secundā fuerunt pro be clausæ] de mandato fel. rec. Sixti V, in qua recognitus fuit liquor miraculosus in copia considerabili; extracta fuit eadem urna marmorea ab eodem loco, in quo fuerat prima vice collocata, quemadmodum deponit Fr. Franciscus a Coriolano: & adinventæ fuerunt eædem capsæ, ut supra clausæ, ut patet ex depositione Fr. Alexii a Sexia. Cum ergo in aperitione capsarum habeatur expresse exclavatio capsæ, quod intelligendum est de lignea, intra quam extabat plumbea; magis evidens redditur probatio, quod utraque capsa, lignea & plumbea, antequam liquor cœpisset emanare, clausa fuisset secundum artem, prima nempe clavis ferreis, & secunda stanno. Et pariter post hanc visitationem fuit iterum cooperta, & firmata, & reposita in eodem loco in quo reperiebatur de tempore confectionis processus, quemadmodum deponit idem Fr. Alexius a Sexia. Itaque cum remaneat probatum, [intra marmoreā tumbam,] quod capsa ligna & plumbea, in quibus repositum fuit corpus Beati (tam post primam visitationem, in qua nondum inceperat emanatio liquoris; quam post secundam, in qua fuit liquor inventus) inclusæ & reseratæ fuerunt in urna marmorea, reposita in capella sanctissimi Crucifixi, ubi reperiebatur de tempore quo fuerunt testes examinati, quod fuit de annis MDCXVIII, & MDCXXI respective; & prædicta urna semper extiterit in eadem capella ab uno latere inter parietem muro occlusa, ut est dictum, solum erumpens extra murum per quatuor vel quinque digitos in parte anteriori, ut probatur ex depositione quatuor testium, in d. nuperrima visitatione sepulchri d. Beati examinatorum in facie loci, in ætate capaci ad deponendum de visu de predictis annis MDCXVIII & MDCXXI, dum unus habet octoginta tres annos. Iique testanturn de visu, & certa scientia ita semper fuisse & jacuisse, nec aliter unquam se habuisse, ex traditione seniorum, a tempore quo corpus d. Beati e cœmeterio delatum fuerat ad ecclesiam veterem, [an. 1631 translatam.] & exinde translatum ad ecclesiam sanctissimæ Conceptionis de anno MDCXXXI, in sacellum proprium d. Beato dicatum, ubi hodie requiescit, quemadmodum deponunt prædicti testes: impossibilis per consequens redditur artificiosa immissio liquoris, mediante aperitione earumdem capsarum; & possibilitate actus exclusa, remanet concludenter probata, quoad hanc primam partem, negativa coarctata. [nec dici potest humor immitti perforamen quod in ea est:]

[67] Quod vero ad secundum, quod liquor immitti non potuerit per d. foramen urnæ marmoreȩ, ex quo educebat̄tur; probatur ex eo, quod non constat, quod terebello, quo perforata fuit urna marmorea, terebratæ etiam fuerint interiores capsæ lignea & plumbea. Quinimo Laurentia Ferreria, quæ sola deponit de facto proprio actus terebrationis, refert perfonationem tantummodo urnæ marmoreæ. Idque videtur etiam comprobare Fr. Franciscus a Coriolano: [quia tale non est in arcis,] qui referens secunda visitationem & recognitionem liquoris, deponit de visu, clavum capsæ ligneæ perforasse alteram plumbeam. Unde cum nihil dicat de foramine facto a mulieribus terebello in dictis capsis, censendum est quod d. perforatio ad capsam ligneam & plumbeam non transiverit; quia sicut deposuit de parvo foramine seu rimula facta a cuspide clavi in d. capsa plumbea, ita pariter deposuisset de altero foramine facto a terebello, si in ipsis capsis extitisset. Sed magis evidenter apparet, quod simul cum urna marmorea non fuerint terebratæ aliæ capsæ, quia d. foramen repertum fuit in hac recenti visitatione in parte inferiori ipsius urnæ, cum elevetur a fundo, seu plano interiori ejusdem urnæ per quatuor uncias palmi Romani Architecti (ut constat ex mensuratione facta a paritis, de mandato & cum interventu Eminentissimi Cardinalis Vicarii) quæ est altitudo trium digitorum circiter. Et cum intus eamdem urnam extarent aliæ duæ capsæ, [sed solū in tumba, & quidē subtus, ] lignea & plumbea, indubitatum est quod foramen urnæ marmoreæ æquasset planum seu fundum capsæ plumbeæ, in qua corpus Beati erat repositum, cum crassities fundi capsæ ligneæ & plumbeæ non potuerit esse minoris altitudinis quam trium digitorum. Ex quo sequitur quod capsa plumbea non potuisset retinere quantitatem adeo considerabillem liquoris, quæ inventa fuit in visitatione facta a Cardinalibus Rusticuccio & S. Severinæ, sed per d. foramen effluxisset. Ideo necessario fatendum est, vel quod capsa lignea & plumbea non fuerunt una cum urna marmorea perforatæ; vel quod liquor miraculose retentus fuit in capsa plumbea, quæ habens perforationem in ejus fundo, naturaliter liquorem continere non poterat. Exclusa igitur perforatione aliarum capsarum cum terebello, licet in ipsis extiterit parvum foramen seu rimula facta a cuspide clavi, ex qua liquor forte distillabat in urnam marmoream, impossibilis redditur extrinseca immissio ejusdem liquoris per dictum foramen & rimulam, tam mediante fistula quam quovis alio instrumento, ex defectu correspondentiæ foraminis urnæ marmoreæ terebello confecti, cum d. rimula facta in capsis interioribus a cuspide clavi; quæ correspondentia necessaria fuisset ad præd. artificiosam immissionem, ut patet ad sensum.

[68] Nec objici potest, quod potuerit liquor immitti per fistulam in urnam marmoream, & ex ipsa per supradictam rimulam factam a cuspide clavi in capsis interioribus transmeare in easdem capsas ligneam & plumbea. [& rimula arcarū non respondent foramini,] Quia cum repertus fuerit liquor in secunda visitatione inter coxendices Beati in quantitate unius catini, impossibilis redditur transmissio, quantitatis ejusmodi per d. rimulam, per quam solum parva quantitas immitti potuisset. Et impossibilitas augetur ex eo, quod foramen urnæ marmoreæ repertum fuit, ut diximus, in parte inferiori ipsius; ideo naturaliter omnino impossibile est, quod liquor immissus par partem adeo inferiorem urnæ marmoreæ potuerit elevari ad partes superiores aliarum capsarum, [estq; in earum operculo,] ubi jacebat corpus Beati: eo fortius, quia prædicta rimula in capsis interioribus facta fuerat in aperiendo & claudendo dictas capsas, capsæ autem non aperiuntur nec clauduntur in parte inferiori. Quod reddit magis evidentem impossibilitatem talis extrinsecæ immissionis, ex defectu correspondentiæ foraminis urnæ marmoreæ facti terebello in parte inferiori ejusdem urnæ, cum altero foramine seu rimula facta a cuspide clavi in aperiendo & claudendo capsas, quæ esse non poterat in parte inferiori; & per consequens remanet probata negativa coarctata, etiam quoad hanc secundum partem; negativa enim circumscripta loco, probatur per inspectionem loci.

[69] Præterea dato, quod rimula arcæ plumbeæ, facta cuspide clavi capsæ ligneæ, extiterit circa seu prope fundum & planum ejusdem arcæ plumbeæ, [licet autem esset infundo earum.] & quod per eamdem rimulam potuisset liquor, in urnã marmoream per foramen ab extrinseco immissus, si adfuisset, transmeare in arcam ipsam plumbeam; adhuc evidentissime probatur in casu nostro impossibilitas ejusmodi transmeationis. Quia impossibile naturaliter est, liquorem ab angulo seu per foramen cujusvis vasis immissum, elevari inipsomet vase, seu in quocumque alio intra ipsum incluso, ultra foramen per quod immittitur: naturaliter etenim & necessario efflueret. Sed data hypothesi extrinsecæ immissionis, debuisset ultra foramen elevari: quod naturaliter est impossibile, quia foramen urnæ marmoreæ correspondent plano seu fundo arcæ plumbeæ, [non potuisset per eam humor immissus elevari,] ut adnotatũ est supra, & patet attenta consueta crassitie capsarũ pro defunctis. Liquor autem repertus in arca plumbea ab EE. Cardinalibus Rusticuccio & S. Severinæ erat in valde notabili quantitate & elevatione, & consequenter ultra foramen urnæ marmoreæ. Ergo liquor, per ejusmodi foramen immissus, nullo modo naturaliter in tanta quantitate & elevatione potuisset transmeare, & elevari in arca plumbea, hoc est supra sue ultra foramen per quod immitti potuerat, sicuti de facto ultra tale foramen visus & repertus fuit. Quod autem urna marmorea, in qua ad præsens reposita est capsa, in qua requiescit corpus Beati, & in recenti visitatione recognitum fuit prȩdictum foramen, sit eadem, in qua collocata fuit prædicta capsa in ecclesia veteri, in capella sanctissimi Crucifixi intra parietem muro clausa, & quæ de anno MDCXXXI translata fuit ad novam ecclesiam, & reposita in capella ipsi Beato dicata, probatur ex testibus in d. recenti visitatione examinatis.

[70] Excluditur etiam quælibet extrinseca immissio ex ratione naturalisatis evidenti; si quidem, ut fuit dictum, [nedum in tanta quantitate,] miraculosus liquor in quantitate unius catini inundavit corpus Beati, & major quantitas in inventa fuit inter coxendices ejusdem. Ex quo deducitur, quod si liquor fuisset artificiose immissus, necessario secuta fuisset rotius corporis fermentatio & corruptio, & consequenter etiam putredo & fœtor, ita ut eductus fuisset liquor putridus & fœtidus, ut docet Aristoteles in Problematis, cujus contrarium constat ex alias a nobis adductis, nempe quod eductus fuit liquor limpidissimus, bene olens ac potabilis. Eo fortius quia Cardinales Rusticuccius & S. Severinæ, in actu recognitionis ejusdem liquoris, testati sunt hujusmodi liquorem non fuisse artificiose immissum, sed e corpore Beati emanasse. Idque comprobatur ex eo, quod prædicti Cardinales d. liquorem tamquam miraculosum venerati fuerunt, [ideo miraculosū censuit sedes Apostolica:] & de mandato summi Pontificis interdixerunt, nequis ex illo in posterum desumeret absque speciali licentia ipsorum aut Sanctitatis suæ: quod in posterum observatum fuit; quia per successivum tractum temporis pluries fuit ab urna extractus liquor miraculosus, & fidelibus distributus, semper de mandato Sanctitatis suæ & cum assistentia alterius ex prædictis Cardinalibus, seu aliorum Prælatorum ad hunc effectum specialiter deputatorum: quod est signum manifestum prædictum liquorem judicatum fuisse a Sede Apostolica tamquam miraculosum, ut fieri solet in hujusmodi liquoribus emanantibus e corporibus Beatorum vel Sanctorum, quorum plura exempla habemus.

[71] Denique artificiosa immissio liquoris saperet & dolum & fraudem, quæ præsumi non debet in Religiosis, [nec fraus præsumi potest in tali facto.] præsertim in istis adeo reformatis & exemplaribus in Ecclesia Dei, exclusa præsertim quavis præsumptione turpis lucri, eum eorum paupertas sit satis nota, ex regula, quod cessante commodo cessat etiã quælibet presumptio fraudis & doli. Quod præsertim locum habet in causis Canonizationum: quia illa quæ ad Canonizationem requiruntur, regulariter nonnisi inter Catholicos, eosdemque magis devotos ac Dei timorosos eveniunt: unde fit verisimile, quod noluerint peccare in eo, quod principaliter profitentur. Concludendum igitur est citra dubium, prædictum liquorem miraculose emanasse e corpore Beati, divina operante virtute, nunc in majori, nunc in minori quantitate, juxta operantis Dei beneplacitum.

APPENDIX
De origine Fratrum Cappucinorum S. Francisci, ex Italico Fr. Joannis de Terranova.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

A. UNO EX PRIMIS.

§. I. Fratrum Matthæi, Ludovici & Raphaelis vocatio & secessio ab Ordine probata Clementi VII: aliorum ad illos accessio.

[1] Anno MDXXV mense Januario dedit Christus principium huic reformationi Regulæ Seraphicæ S. Francisci, [An. 1525 Fr. Matthæus,] quæ dicitur Congregatio Cappucinorum: cujus primum principium fuit hujusmodi. In Marchia Anconitana, circa montes quæ a Sibilla nomen habent, castrum est sub dominio Firmanæ civitatis, quod Mons-Falconis dicitur, ubi Patres de Familia Fratrum Zoccolantium monasterium habent, in eoque tunc morabatur P. Fr. Matthȩus de Bascio, annorum circiter triginta, vitæ laudabilis & exemplaris. Hic cum die quodam, cum aliis ipsius monasterii Patribus iret ad officium funebre cujusdam haud procul inde defuncti, ultimusque eorum in reditu esset, aliquantum remotius sequebatur. Indicit autem in mendicum, [pannos suos pauperi apparenti largitus,] humi jacentem ac toto fere corpore nudum, & frigore enectum propemodum: cum esset is mensis Januarius, & regio frigidior natura sua sit, frigus autem intendebat nix quæ ceciderat, & erat dies jejunii. Iste a P. Fr. Matthæo eleemosynæ nomine aliquid panni petiit: qui, ut erat natura sua misericors, donavit illi duos pannos, quos dissutos gerebat sub habitu, largos & longos; viamque suam celeriter prosequenti disparuit ex oculis mendicus iste. Legimus similiter de S. Francisco, quod Seraphica ejus vita principium quoque habuerit tale, cum Christus in pauperis nobilis forma ipsi apparuit, male vestitus; cui is vestes suas novas donavit. Adeo ut prædicto miraculo videatur demonstrasse Christus, quod pauperem S. Francisci vestitum, & formam cappucii tanto tempore abolitam, volebat renovari.

[2] Remansit P. Fr. Matthæus ejusmodi visione attonitus; [accenditur amore paupertatis,] & admiratione ac spirituali consolatione plenus, cœpit cogitare quomodo quam pauperrime vestiretur; cum ejus in pectore memoriaque continuo versaretur pauper ille, qui sibi Christum benedictum repræsentaverat. Supplicabat autem indesinenter Domino, ut suam sibi voluntatem panderet. Quadam ergo die oranti inspiratum divinitus fuit, ut inciperet gestare ipsam formam habitus quem gestavit S. Franciscus Patriarcha; & quantum possibile sibi esset conaretur tenere vitam illam, quam Religio tenuit primis annis S. Francisci & sociorum ejus. Tunc vero enixius etiam cœpit se commendare Deo: atque post longas orationes devotionesque, inter precandum audivit vocem, ter sibi dicentem, Observa Regulam secundum litteram: quod idem audiverat S. Franciscus ab ipso Christo quando ei dedit Regulam Seraphicam; [& Regulæ ad litteram servandæ:] ut certi esse possimus, quod idem Christus qui S. Franciscum illuminavit ad Regulam componendam, inspirabat Fr. Matthæo ad ordiendam reformationem. In hunc modum de divina voluntate certior redditus, sumpsit tunicam quam potuit in monasterio reperire vilissimam, & ex scapulari cappucium formans ut melius poterat, abiit Romam ad petendam benedictionem Sanctitatis suæ, licentiamque gestandi ejusmodi habitum atque in summa paupertate vivendi, [sumptoque cappucio Romam abit:] juxta mentem Christi & S. Francisci. Quamvis autem a Fratribus fuerit retractus de via positusque in carcere, ac mille modis rationibusque postulatus, ut a cœpto tam honorabili & necessario desisteret; armatus nihilominus patientia, & nixus pollicitatione Domini dicentis, Cum ipso sum in tribulatione, eripiam eum & glorificabo eum, evasit de carcere, & iter suum Romam prosecutus est.

[3] In urbem appulsus, nihil prius habuit quam visitare ecclesiam S. Apostoli Petri; [ubi miraculose inductus ad Papam] gradusque ascendens occurrit Nobili, numquam sibi viso nec ante nec postea, qui dixit: Visne, Pater, loqui Papæ? Respondit Fr. Matthȩus, velle. Tum alter, ire eum jussit, sequenti die ad horam Tertiæ curaturum se ut loqueretur cum sua Beatitudine. Mane facto, & hora Tertiæ jam currente, scalas Palatii Papalis ascendit Matthȩus; cupiens invenire Nobilem illum, qui promiferat se illum introducturum; atque hac fiducia porro pergens, transivit custodias, cameras ac portas omnes: & nemine viso, nemine ducente, nemine quidquam sibi loquente, se reperit miraculose (ut fas est credere) coram Pontifice, qui tunc erat felicis recordationis Clemens septimus. Ibi se conspiciens ex improviso, sine ductu humano, sine impedimento ullo; flexit se in genua, & pedes Sanctissimi deosculatus, desiderium ei suum exposuit. Pontifex autem, non solum nomine, sed & animo Clementem se exhibens, nihil omnino contradixit; sed prompto animo annuit quidquid petierat Fr. Matthȩus, videlicet ut in eo habitu posset circuire concionabundus, replicante sæpius hæc verba Pontifice, [impetrat licentiam sic vivendi & prædicandi,] Intendimus plane ut Regula observetur secundum litteram, sicut a Christo data est S. Francisco. Adjecit autem rediret die sequenti, quando mandaturus esset expediendum ei Breve, vi cujus facere posset quidquid ei Sanctitas sua concesserat, absque alicujus oppositione. Plane sicut novimus egisse S. Franciscum, quando voluit dare principium Euangelicæ vitæ, sibi a Christo in Regula revelatæ. Tunc siquidem Innocentius Papa tertius, postquam in visione conspexit S. Franciscum, in modum pulcherrimæ palmæ suo in fundo nasci, & paulatim exurgere in maximam proceritatem; ac deinde palatium S. Joannis Lateranensis sustentari humeris cujusdam pauperculi, qualem præcedenti die S. Franciscum conspexerat; fecit illum per urbem requiri, & coram se adducto indulsit quidquid postulabat, ac plura largiri imposterum promisit.

[4] Voti sui compos factus Fr. Matthȩus, animoque exhilaratus & Spiritu sancto repletus, totam eam diem noctemque sequentem in ecclesia S. Petri reclusus, orando traduxit, [itaque mensibus 6 circumit] gratias Deo agens de tanto favore sibi concesso. Cumque eadem nocte in camerula quamdam vellet aliquantum dormire, post brevem ibi moram, audivit vocem dicentem sibi, Contentus esto benedictione Papali, & incipe prædicare: quod fecit in habitu suo cappuciato & nudipes, atque manu Crucem prætendens, solus omnino per menses sex, sed magno cum fructu animarum, per Marchiȩ regionem. Audiebat prædicationes ejus Fr. Marius Mercati, tunc puer; qui postea Cappucinus vixit sancte, & Congregationem hanc Cappucinorum sex annis optime rexit: hic per epistolam scriptam P. Fr. Honorio de Monte-janaro testificatus deinde est, prædicta omnia, de dictæ reformationis principio, ex ore proprio Matthȩi audivisse.

[5] Mense Augusto ejusdem anni, [Cæco Eremitæ per visum ostensus] volens ostendere Deus quod hoc opussuum donum erat, juxit Fr. Matthȩo duos socios in hunc modum. Nocte secunda mensis Augusti, quam sequebatur festum S. Mariæ Angelorum, senex quidam Pater ex Observantibus, Fr. Franciscus de Catorceto dictus, qui ad S. Jacobum prope Matalicam morabatur, vir vita sanctus, visu corporali destitutus, sed mente illuminatissimus, una cum discipulo Fr. Pacifico de licentia Superiorum vitam solitariam ducens, visus est videre sibi juvenem, in habitu vili ac grosso, cappuciatum & nudipedem, cum Cruce in manu; agnovitque hunc habitum esse S. Francisci. In se autem reversus, vocatum ad se socium interrogavit, quæ dies illa esset. Illo asserente, diem Portiunculæ esse, Portiunculæ? inquit senex. Et addidit: Scito, fili, hodie prodiisse veram formam Religionis Franciscanæ. Paulo post, ipsis adhuc sermonem continuantibus, audiunt pulsari ad portam monasterii sui; cumq; oriretur dies, processit Fr. Pacificus videre quis pulsaret; [confirmatur in proposito:] viditq; coram se P. Fr. Matthȩum, ita plane vestitum, sicuti per visum fuerat seni ostensum. Aperta ergo porta cum festinatione accurrit ad magistrū dicens: Ecce, Pater, illum ipsum Fratrem, quem paulo ante conspexisse te in visione narrasti. Ingressus autem cellam P. Fr. Matthȩus, senem complexus est, tanta cum utriusque lætitia ut nequeat explicari, cum oculi cæci istius sancti senis solverentur in lacrymas, & lingua in gratiarum actionem erga Christum, qui sibi vitam ad hoc servasset; nec poterat satiari contrectando manibus Seraphicum habitum: ac sine mora cappucium quoque sibi scindi fecit, quod postquam capiti semel imposuit, nemo deinceps valuit ei auferre; sed cum eodem sepeliri voluit, non multo post animam transmittens ad cælum. Postea autem, cum datum esset Congregationi initium, etiam Clericus ille Tertiarius, dictus Fr. Pacificus de Sano, Cappucinus factus, magna cum virtute vixit; ex eoque prædicta etiam omnia didicit præmemoratus R. P. Fr. Hilarius, factus deinde dignissimus Vicarius Generalis, aliique multi Patres Cappucini.

[6] Digressus a sancto sene Fr. Matthȩus quaquaversum ibat prædicabundus, [& servit peste infectis.] & multorum animas in viam Dei reducebat: nec minus auxilium ferebat corporibus, potissimum tempore pestilentiȩ & famis, quæ anno isto MDXXV asperrima fuit. In hoc autem secutus est exemplum S. Francisci, qui ministravit leprosis: & S. Bernardini, qui in Hospitali Senensi S. Mariæ de Scala, tempore similis pestilentiæ, diligenter infectis deservivit. Zelo eodem animarum postea ductus interfuit etiam bello, quod in Germania contra infideles & hæreticos, præsertim Landgravium *, gestum est: ubi licet animose se exponeret sclopis armisque hostilibus, ut animos faceret militibus Christianis prægrediendo, numquam tamen offensus vel in minimo fuit.

[7] Eodem tempore quo Fr. Matthȩus incipiebat prædicare, [An. 1526 alii duo, ab illo non recepti,] anno MDXXVI P. Fr. Ludovicus de Foro-Sempronii, simul cum suo germano Fr. Raphaele, ambo fratres de Tinnulis, cupientes vivere reformate, neque id per Ministrum suum, qui tunc erat Fr. Joannes, facere permissi, voluerunt se jungere Fr. Matthȩo: sed ille renuit eos suscipere, excusans quod a Pontifice non petiisset facultatem alios recipiendi ad habitum vel Congregationem instituendi. Quo intellecto Fr. Ludovicus ejusque germanus per seipsos habitum cappuciatum assumpsere; & mediante ac favente D. Joanne-Maria Varrano Camerini Duce, & uxore D. Catharina Cibo, iverunt Romam ad pedes supradicti summi Pontificis, idemque quod Fr. Matthȩus postularunt; ut scilicet possent portare istum habitum, [eamdem licentiam a Papa impetrant,] & vitam professioni suæ conformem ducere; alios etiam qui vellent suscipere ad ejusdem habitus communionem. Omnia eis benigne concessit Pontifex, divinitus motus atque inspiratus, anno MDXXVI, Pontificatus sui III, die XVIII Maji. Eodem tempore venerandus quidam & eruditus Prædicator ac vita lanctus, observandæ Regulæ etiam ipse cupidus, dictus Fr. Paulus de Chiorra, eorum quæ Fr. Ludovicus fecerat inscius, habitum quoque eumdem assumpsit, quo indutum viderat Fr. Matthȩum, in eoque Romam se contulit. Ubi ex Dei dispositione obviam D Papȩ factus, tum forte extra palatium iter agenti, ad ejus lecticam genuflexit, eamdemque petiit facultatem. Cui Sanctitas sua gratiose respondit, [& conventum Camerini ordiuntur.] quod eam ipsi concedebat; subjungens necesse non esse, ut alius quispiam pro tali facultate veniret ad se, quandoquidem jam expeditum erat Breve, & potestas facta volentibus se adjungere iis qui nuper ad se venerant. Hoc ergo intellecto Fr. Paulus in Marchiam rediit, unde erat, seque univit Fratribus Matthȩo, Ludovico ac Raphaeli; & hoc fuit principium novi conventus Cappucinorum. Paulo post ad eumdem habitum accessit Fr. Joseph de Colle-amato, castello territorii Fabrianensis; ex cujus ore Fr. Marius prænominatus didicit supra scripta, sicut refert in epistola scripta P. Fr. Honorio.

[8] Quatuor istis proxime accesserunt Fr. Angelus Innodatus, & alius Fr. Matthȩus de Sanlio prædicator: [Matthæus renuntiat Præfecturæ] accessit etiam Fr. Bernardinus de Offida, vir sanctus atque miraculis illustris in vita: & intra paucos dies, collecti fuerunt ad duodecim Fratres, qui fecerunt Capitulum Generale, in quo Fr. Mattheus de Basci electus fuit: sed solum diebus decem permansit in officio: ut enim expeditus esset ad prædicandum, renuntiavit Generalatui; maxime quia oportebat attendere insidiis quas adversarii præparabant. Ergo in manus Fr. Ludovici Forosemproniensis, quem ei S. Franciscus ad hoc veluti ex composito submiserat, tamquam muneri tali aptissimum, sigillum ac Breve Pontificium tradidit: & hic munus istud gessit usque ad undecimū generale Capitulum *, quo fuit electus P Fr. Bernardinus Astensis. Liber ab isto onere P. Fr. Matthȩus Dei verbo prædicando totum se applicuit: prædicationes autem ejus in his similibusque verbis consistebant. [& ferventer prædicans] Ad infernum usurarii, Ad infernum concubinarii, & sic de reliquis vitiis: tantaque erat libertas dicentis, ut nulli personæ parcens, sæpe a minus consideratis contemptui habitus propterea fuerit. Volens autem Deus ostendere quam accepta sibi ejus vita fuerit, non solum eo vivente mirabilia multa per eumdem fecit, sed etiam post mortem: sicuti habetur ex relatione plurium, [confirmationem impetrat anno 1528.] qui tempore mortis ejus præsentes fuerunt Venetiis, quando obiit; & ad monasterium Zoccolantium delatus fuit tumulandus. Porro Clemens Papa VII, Viterbii existens anno MDXXVIII, præter Breve ante dictum, amplissimam ei Bullam concessit, qua ei facultatem fecit gestandi sæpedictum cappucium.

[9] Anno MDXXXII, volens Deus augere pusillum istum Seraphicum gregem, inspiravit R. P. Fr. Ludovico de Regio in Calabria, [an. 1532 plures ex Calabria Camerinū accedunt,] vitæ sanctȩ viro & celebris doctrinæ ac famoso prædicatori, nec non P. Fr. Bernardino ejusdem civitatis cognomento Georgio, ut sub ejusdem habitus forma accederent ad paucos illos Cappucinos qui Camerini morabantur, primo reformationis nostræ loco, fundato ab Illustriss. D. Catharina Cibo prænominata. Quod eorum sanctum propositum, cum venisset ad aures multorum aliorum Patrum, proposuerunt etiam ipsi eos imitari; interque hos fuerunt R. P. Fr. Franciscus de Regio appellatus Palemon, vir suavissimæ contemplationis & utilissimus atque famosus prædicator; Fr. Bernardinus Bisignanus, æque prȩdicator & vitæ exemplaris; [ipseque auctor & alii Cappucium sumunt.] Fr. Michael de Castro-villari, Sacerdos sanctæ vitæ; P. Fr. Joannes Candela Regiensis, Laicus vigilantissimus; aliique plures, atque ego Joannes de Terranova, qui commorabar sub disciplina P. Fr. Ludovici cū aliquibus aliis reformatis in loco S. Philippi, dicto Quinque-frondium: ibidemque in quadam secreta cella imposuerunt sibi cappucium, secundum formam S. Antonii Romæ, allatam a P. Fr. Bernardino Georgio. Omnes autem scientes obligationem nostræ salutis curandæ, & quod non potueramus a Capitulo genetali tunc Messanæ celebrato obtinere licentiam vivendi inter Patres Zoccolantes, secundum puritatem Regulæ quam eramus professi; petiimus in scriptis licentiam observandi nostram professionem cum habitu Cappucinorum, sub nostro proprio Generali, qui tunc erat Fr. Ludovicus Forosemproniensis; non quia illam licentiam sperabamus obtinere, sed ad servandum legem Canonicam in C. de Regul.

[Annotata]

* an. 1547

* an. 1535

§. 2. Reformatio in Calabria constituta, inter persecutiones servata, & tandem a Clemente VII confirmata.

[10] Eo tempore Generalis Zoccolantium, digressus Messana, [Favente Duce Nucerino,] celebrabat Capitulum Provinciale in Calabria, loco Scilliani: qui lecta ejusmodi supplicatione, mandavit ut introducerentur latores, male excipiendi. Sed illi quorum unus erat prædictus Fr. Angelus, sibi præcaventes, cito discesserant. Et quia omnes debebant se recipere ad castrum Filogasium, sub protectione Illustriss. D. Ducis Nucerini, qui tunc erat D. Ferdinandus filius D. Tiberii; mater ejus D. Leonora Collet de Bavaria, filia Marchionis de Arena, non solum illustrissima sanguine, sed etiam vita celebratissima, misit epistolam monitoriam ad P. Fr. Bernardinum Georgium hujus tenois: Venerande Pater in Domino. Illustrissimus Dominus Dux obtulit omne auxilium & favorem, & cum D. Sigismondo hoc mane discessit Cozentiam, ad præsentandum Breve ejusque executionem impetrandam a Vice-Rege Provinciæ. Ut autem execution fiat ab ipso Vice-Rege & obtineantur litteræ in Senatu & Romæ, scripsi Fr. Cataldo Palemoni & Fr. Hieronymo de Piniano sociisque. Omni modo bene speramus, quia negotium favorabile est, nec deerit Deus quærentibus pietatem. [Figolasium convenire jussi Cappucini,] Necesse est autem ut illico veniatis Filogasium, tam ut possitis cito tractare & ex pedire facienda ad præveniendum obsidentes, quam ut evitentur insidiæ atque pericula emerlura, si non adessemus in loco, præfixo tempore. Quando autem venies cum iis qui apud te sunt Fratribus, mitte duos Seminariam, qui auxilio sint Fr. Bonaventuræ Reginsi; & duos alios Oppidum, qui assumant Fr. Joannem de Terra-nova. Cura etiam ut ex Quinquefrondibus accersantur Fratres, & omnia prudenter dispone & celeriter: quia epistola pro licentia petenda tradetur Dominica die sub vesperam; & erit fortassis qui disponeret aciem in vos; ideo consultum mihi videtur si conveniatis omnes in S. Martinum, deinde Coretum, tandem Filogasium. Aliud non occurrit: vale in Domino, & ora ut ejus consilio nos dirigat probe. In vigilia Pentecostes. In S. Martino interrogabitis Fr. Ciccum Pacialem, apud quem hospitium. Subscriptum erat, Tuus Fr. Ludovicus de Regio: suprascriptum Venerando in Christo P. Fr. Bernardino de Regio, Ordinis Minorum observatori & præconi divini verbi celeberrimo. In Annuntiata Regii.

[11] Eodem anno MDXXXII circa XXVIII Maji, congregata major pars prædictorum Fratrum Filogasii in monasterio Patrum S. Dominici, [adsunt 28 Maij, & ercant sibi Provincialem.] processit ad electionem Provincialis; electusque est Rev. P. Fr. Ludovicus de Regio; fuitque reformatum Cappucium, convertendo scapulare acuminatum in caput, secundum reformationem cappucii S. Antonii de Padua, cujus formam, uti dictum est Roma attulerat Fr. Bernardinus de Regio: idque non sine dispensatione divina, ut reverteretur cappucium ad locum digniorem, unde ipsum contemptim abjecerant primi relaxatores post humeros. Ideoque anno isto nos prædicti Fratres portavimus habitum Zoccolantium' reformato solum cappucio, propter impossibilitatem habendi pannos viles, quales nunc gestamus. Eodem anno XXXIII, mense Augusti, adveniens Romam Generalis Patrum Zoccolantium, [contra quos Minister gen. breve impetrat,] cognomento Pissotta, tam malam relationem fecit ipsimet summo Pontifici Clementi VII, anno sui Pontificatus penultimo (nam post annum & menses aliquot ab hac vita * transivit) ut obtinuerit contra nos in Calabria acerrimum Breve, quo excommunicabamur & nos & omnes qui nobis savorem, refugium aut alloquium ptæstabant: & ejusmodi Breve allatum in Calabriam est a Fratribus Zoccolantibus circa ultimum Septembris.

[12] Frater ergo Ludovicus Vicarius noster, [& mittit qui eos, in S. Eliæ de Galatro] intelligens allatum esse hujusmodi Breve, usus prudentia sua, fecit colligi dispersos Fratres, atque ex insuetudine ærumnarum infirmatos, in duas classes; quarum una subsisteret in silva quadam eremitica S. Eliæ de Galatro. Hic locus antiquitus fuerat monachorum S. Basilii; multis autem annis ante originem Cappucinorum, præmonstratum fuit a sene quodam Galatrano, patre cujusdam juvenis qui postea factus Cappucinus dictus est Fr. Antonius de Castello vetere, quod istuc venire debebant Fratres Cappucini: unde etiam prædictus senex, qui dicebatur Joannes de Galatro, testatus est pluribus personis & pluribus vicibus, quod in loco ubi solebat arare & seminare apparuerit juvenis in habitu Cappucini dicens, Non transibit multum temporis, quando hic locus erit hospitium Fratrum, vestitorum uti ego, & subito disparuit: prædictio autem effectum suum tunc est sortita. Hic ergo, uti dixi erat una classis, videlicet Fr. Franciscus Palemon, & Fr. Franciscus de Piniano cum aliis Fratribus; [& Filogasii manentes, comprehendant:] altera classis erat Filogasii in palatio Illustriss D. Ducis, ubi erant P. Fr. Bernardinus de Bisiniano, P. Fr. Michael de Castrovillari, & ego cum aliis multis. Tunc Pater Minister Provincialis Observantium, intelligens Cappucinos esse in prædictis duobus locis, misit duas turmas robustorum Fratrum cum fustibus in locum utrumque, ad capiendos, extrahendos & male tractandos nos, cum provisione invocandi contra nos brachium seculare.

[13] Sed quia Dei opus debebat procedere, fraudati fuerunt a consilio suo: [sed utrobiq suo intento frustrati Zoccolantes,] illi enim Fratres Zoccolantes, qui ibant ut comprehenderent pauperculos Christi in eremitorio S. Eliæ, fuerunt a persona ignota abducti a via per quosdam tramites istorum montium; quos relegentes ut regrederentur in viam, tamdiu morati sunt, ut de eorum adventu moniti Cappucini potuerint se in silvis istis abscondere: quo viso quidam juvenis novitius, quem auxilii causa secum duxerant, compunctus & illuminatus, ab ipsis abiit, factusque Cappucinus dictus est Fr. Petrus de Seminara. Altera turma quæ Filogasium tendebat, eodem modo a Spiritu sancto delusa confusaq; fuit: ingredientibus enim illis in districtum Filogasii nos eramus in palatio Ducis. Quia tamen intellexerant P. Fr. Ludovicum cum socio suo remansisse in ecclesia, quæ est extra muros Paniciæ, sub nomine S. Antonii, ubi hospitium habebamus usque dum Dux novum nobis locum ædificasset, illuc versus iter intenderunt. Sed puer quidā, diu ante instinctus a Deo, sæpe clamaverat, Fugite Cappucini, veniunt enim Zoccolantes ut vos comprehendant. Qua voce admoniti Fr. Ludovicus & socius, [etiam Fr. Ludovico ab eorum manibus mirabiliter elapso,] qui intro erant oratione vacantes, ingressi sunt in vicinam silvulam festinatione tanta (credebant enim Fratres illos suis calcibus imminere) ut fossam quamdam transiliens Ludovicus in terram ceciderit; unde relevatus a S. Francisco, in forma Cappucini sibi visibiliter apparente, animatus fuit ad prosequendum viriliter cœta, cum oblatione auxilii fui. Ingressus autem profundius in silvam, ibi se ad orationem composuit, divinamque opem ferventer imploravit. Quare neque hi qui venerunt in locum S. Antonii, neque isti qui ad locum S. Eliæ iverant, viderunt Cappucinos; sed panem dumtaxat modicum & auqæ recentis haustum, quos ibi ex caritate Cappucini dimiserant, ut fessi a via Zoccolantes haberent quo reficerentur.

[14] Dum autem Fr. Ludovicus cum socio esset in silva prædicta, [expostulant eum Duce Cappucinos protegente:] & nos in camera Ducalis palatii, venerunt prædicti Patres Zoccolantes in palatium: & loquentes Domino Duci querebantur de sua Dominatione Illustrissima, dicebantque quod non deberet savorem atque protectionem suam impendere nobis, quos pleno ore vocabant apostatas & excommunicatos; rogantes Dominationem suam Illustrissimam ut dignaretur nos tradere in manus eorum juxta mandatum suæ Sanctitatis; alioqui minabantur, quod declaraturi essent excommunicatos omnes ejus subditos, qui nobiscum conversarentur aut eleemosynis vel favore juvarent. Tunc eis in hæc verba Dux respondit: Per vitam D. Tiberii unigeniti (qui tunc ætate adhuc tener, sed morum maturitate prægrediebatur annos, nunc dignissimus Prælatus & Episcopus Potentiæ est) celeriter proficisci faciam eum, qui talem excommunicationem præsumpserit intimare. Interrogabat autem, quare niterentur impedire eos, qui desiderant facere pœnitentiam & suam Regulam observare. Deinde obtulit quod coram ipsis in palatio sisteret P. Fr. Ludovicum & P. Fr. Bernardinum Georgium, [hi coram ipso & adversarlis,] discessus sui causam reddituros; modo illi pollicerentur quod non essent intimaturi excommunicationem, sed solum rationibus convicturi deliquisse eos sic recedendo; addens etiam, si efficacibus rationibus probavissent eos ad reditum obligari, daturum se operam ut ad illos redirent; sin autem P. Fr. Ludovicus cum P. Fr. Bernardino causas justas redderent secessus sui, abirent in pace.

[15] Conditioni propositæ assensere Zoccolantes, & missi sunt qui P. Fr.Ludovicum in silva orantem accerserent: [vationem pro se reddunt,] accersitusque est etiam P. Fr. Bernardinus Georgius, qui mecum & cum aliis prædictis erat in camera, immediate subjecta illi ubi talia dicebantur: simulque adducti sumus in præsentiam Ducis. Tum Patres Zoccolantes cœperunt reprehendere P. Fr. Ludovicum & P. Fr. Bernardinum, dicentes, quod ab iis recesserant absque causa. Sed illi responderunt se id fecisse, urgentissimis causis stimulantibus, ad servandam Regulam S. Francisci in sua puritate, quomodo inter ipsos eam servare non poterant. Ac primo quantum ad puritatem ac præceptum Regulæ dicentis, Fratres nihil sibi approprient nec domum nec aliquam rem, [& ostendunt Regulam apud ipsos minus integre observari.] id est, nec in communi nec in particulari. Et ideo Papa Clemens declarat, non licere Fratres convenire personam ullam secularem in judicio ob qualemcumque causam temporalem: & privilegia, quibus hoc præceptum relaxatur, fuerunt contra voluntatem S. Francisci. Quapropter habere reditus cappellarum, jura sepulturarum, assecurationes locorum quod Domini ea numquam sint ablaturi, obligationes Communitatū de annua pensione in victum & vestitum Fratrum, omnia sunt contra puritatem Regulæ. Secundo quoad modum vestiendi, obligantur Fratres Minores hoc præcepto, Fratres omnes vilibus vestimentis induantur; & ideo Fratres qui non vestiuntur vilibus pannis suæ patriæ, non bene observant tale præceptum, sicut declarat Papa Clemens. Tertio quantum ad præceptum, Nullo modo denarios vel pecuniam recipiant: quod solvendo dicit Clemens Quintus, non obligare Regulam iis in partibus & locis, ubi collectæ pecuniariæ fiunt: vos autem indifferenter pecunias æque ac alias oblationes accipitis. Quarto, quantum ad præceptum, Vadant pro eleemosyna confidenter, dicit Papa Clemens Quintus, non esse verofimile quod S. Franciscus, immo Christus, velit Fratres habere granaria & cellaria, ubi possunt continuo sperare eleemosynas. Harum universalium transgressionum expositione, non descendendo ad nimis particularia, adeo in sua conscientia confusi fuerunt Fr. Zoccolantes, ut discesserint absque intimatione excommunicationis.

[16] Quia autem post tenebras lux, & post tempestatem serenitas sequitur; non multi effluxere dies, [interim 15 ex iis redeunt ad Zoccolantes,] quando sua Sanctitas, bene informata de statu P. Fr. Ludovici & P. Fr. Bernardini Georgii ac sociorum, revocavit Breve contrarium nobis, nostroque sancto proposito favorabiliter benedixit. Interim tamen omnes illi qui non erant solide fundati in zelo Regulæ observandæ, tamquam furfures illa tentatione cribrati exciderunt foras, & recedentes a nobis redierunt ad Patres Zoccolantes: atque ita qui antea eramus triginta, vix quindecim perseveravimus. Quamvis autem tentatio jam dictæ excommunicationis transiisset, multiplicabantur nihilominus persecutiones & calumniæ, ad extirpandam teneram adhuc Christi plantam, undique suscitatæ ab ambulantibus carnaliter: [alii in cœptis persistunt favore duarum Principum feminarum,] sed Dei Majestas ex altera parte non cessabat ei divinis auxiliis & humanis favoribus opem ferre. Etenim in Marchia inspiravit Illustrissimæ D. Catharinæ Cibo Ducissæ Camerinensi, & Romæ Illustrissimæ D. Victoriæ Columnæ Marchionissæ Piscariensi, quæ continuo aderant Papæ Clementi, ut vehementi accenderentur amore, ad novellos & pauperes equites renovatæ Religionis Franciscanæ omni favore & gratia prosequendos: quod perseveranter fecerunt, tamquam duæ matres, fautrices & advocatæ apud suam Sanctitatem. In Calabria autem illuminavit Illustriss. D. Ferdinandum, tunc Ducem Noceriensem ejusque Illustrissimam consortem D. Lionoram Coblet, ut resolverent oratorem suum habere in Urbe, ad nobis patrocinandum, sicut & fecerunt: nam Illustrissima Dominatio sua continuo Romam misit Abbatem, [& Ducis Nucerini, apud Pontificem intercedentiū,] qui semper adesset Sanctitati suæ, donec benedictionem obtineret. Isti autem Illustrissimi Domini primi fuerunt, qui pauperes Cappucinos apud se collegerunt, eisque domos & loca curarunt: quia priusquam Illustrissima Domina Ducissa Camerinensis faceret nobis locum Camerini, nunc huc, nunc illuc, per silvas & montes locaque solitaria, tamquam oves errantes vagabantur primi Cappucini, propter persecutiones; sicut & nos in Calabria, ubi ego in meo tuguriolo diu noctuque sæpe associabar serpentibus.

[17] Anno MDXXXIIII facti sunt Cappucini P. Fr. Bernardinus Astensis, [An. 1533 accedunt alii, in quibus post annos 8 factus Apostata Ochinus.] prædicator litteratus, P. Fr. Eusebius de Ancona, & multi alii litterati ac prædicatores. Hoc ipso anno venit infortunatus Fr. Bernardinus Senensis, qui solum octo annis apud nos mansit; aliique plures, quos brevitatis causa prætermitto nominare. Anno MDXXXVI, celebratum est secundum Capitulum generale Romæ in ecclesia S. Euphemiæ, quia ibi tunc morabantur Patres Cappucini: & electus fuit Vicarius Generalis Fr. Bernardinus Astensis.

[Annotatum]

* an. 1534, 25 Sept.

§ III. Calumniæ objectæ reformationi, tamquam non fundatæ in Regula, novæ, despicabili, inutili & indiscretæ.

[18] Quia aurum probatur in igne & vera virtus in tribulationibus, ideo volens Christus mundo ostendere quod novam hanc plantam Congregationis Cappucinorum ipse plantaverit, permisit ad majorem gloriam majusque meritum suorum humilium & patientium Fratrum, ut diversimode tentaretur variasq; calumnias pateretur. Ac primum illi, qui solum oculos habebant apertos ad carnalia intuenda, [Formæ cappucii obtrectantibus respondetur ex Regula,] dicebant, quod Cappucium numquam gestatum fuerit a S. Francisco, postquam fecit Regulam nec a primis ejus Fratribus. Sed hi non bene consideraverant verba Regulæ, dicentis de Novitiis, Concedant eis pannos probationis, videlicet duas tunicas sine cappucio & cingulum, & braccas, & caparonem usque ad cingulum: & postea agens Regula de Professis, dicit: Et illi qui jam promiserunt obedientiam, habeant unam tunicam cum cappucio & aliam sine cappucio. Hoc autem non potest intelligi de rotundo secundum hanc litteram, quia sic non esset forma Novitii distincta a forma Professi. Ecce apertam mentionem Cappucii; quod tamen vocari proprie potest Scapulare, quando majori sui parte incumbit humeris. [vestibus,] Negantes autem S. Franciscum & socios ejus gestasse cappucium, ostendunt se numquam vidisse vestes S. Francisci aut S. Antonii de Padua aut aliorum sociorum, quæ adhuc in mundo servantur pro Reliquiis, præsertim habitus B. Petri qui custoditur integer in monasterio Patrum Conventualium Castri-villaris; & ille ipse quem indutus erat S. Franciscus quando accepit stigmata, quique Florentiæ asservatur.

[19] Sunt præterea antiquæ picturæ S. Francisci & Fratrum suorum, tam Assisii quam in abside S. Joannis Lateranensis: [picturis antiquis,] & Romæ in S. Mariæ Majoris, expensis Nicolai IV, opere musaico expressi sunt S. Franciscus & S. Antonius de Padua in proprio habitu Cappucinorum cum cappucio acuto: nec non aliis multis locis, atque etiam in hisce partibus Calabriæ Nicoleræ in monasterio Patrum Conventualium. Credo autem fuisse communem usum primorum Religiosorum gestare acutum cappucium, quemadmodum ex parte adhuc videtur in Fratribus S. Benedicti & Carthusianis. Negantes autem cappucium repugnant ipsi sensui visus: [ipsa forma acuti apud Zoccolantes scapularis,] ipsum enim scapulare quod sic acuminatum retro portant, denotat se fuisse primo cappucium. Et quia Fr. Joannes de Capella, malus socius S. Francisci, primus illud ex contemptu decussit post tergum, ibatque cum birreto in capite, ideo permisit Deus ut per gulam se suspenderet. Tempore etiam S. Ludovici, canonizati a Papa Joanne XXII anno MCCCVII, ipsi Zoccolantes Fratres gestabant cappucium, contra usum Communitatis: quamvis Papa postea ordinaverit ut omnes gestarent cappucium rotundum, id quod executioni mandatum est instante Fr. Michaele de Resana, defensore vitæ communis.

[20] Alii calumniabantur dicentes, quod hæc novitas non debebat introduci in Religionem: Quia, inquiebant, omni loco possumus salvari si volumus. Hoc sit quia fortassis numquam legerunt Regulam & expositiones summorum Pontificum, [Dicentibus nil innovari debuisse, opponuntur exempla reformationū plurium,] zelumque nostrorum primorum Patrum. Etenim cum Ordo universaliter deficeret in observantia Regulæ, impetrando privilegia contra ordinem S. Francisci; S. Antonius de Padua cum aliis zelosis Fratribus, generose resistentes ruinosæ ejus temporis vitæ ac gubernationi, recurrerunt ad eum qui tunc erat Pontificem Gregorium IX. Postea facti sunt Generales Ministri, Fratres zelosi, Fr. Albertus de Pisa & Fr. Antoninus Anglicus, vivente supradicto Gregorio IX. Postea succedente Innocentio IV successit Fr. Crescentius. Et hi Fratres tenuerunt Conventus in observantia Regulæ, quando adhuc in vivis erant Fr. Leo, Fr. Angelus, Fr. Rufinus, omnes socii S. Francisci, & Fr. Joannes de Parma anno MCCXLVIII. Cumque de novo inciperent Fratres relaxati, providit Deus, ut succedente Alexandro IV eligeretur Generalis Minister S. Bonaventura anno MCCLX, qui aliquas relaxationes Regulæ reformavit, vivente tunc adhuc Fr. Ægidio, annis sex postea mortuo: & S. Bonaventura ordinavit, [successive factarum it Ordine seculo 13,] ut ad mensam non adhiberentur vasa vitrea aut stannea. Postea anno MCCLXXIX Fr. Bonagratia, factus Minister generalis, sub pœna excommunicationis ordinavit, ut in festo Portiunculæ non fieret ulla ratione oblatio pecuniaria vel reciperetur.

[21] Postea anno MCCCIV, tempore Benedicti XI, cum communitas Ordinis esset relaxatissima in ædificiis, in vestibus, [& anno 1304,] in longis provisionibus frumenti & vini, in eleemosynis actualibus & perperuis, P. Fr. Joannes Gundisalvus simul cum P. Fr. Huberto de Casali, & aliis multis zelosis Fratribus, recurrit ad Sedem Apostolicam & Concilium Viennense: quod ultima Sessione declaravit, modum istum vivendi illicitum esse Fratribus; & secundum declarationem Clementis V remittitur judicio Prælatorum moderatio vilitatis & repositionis. Qua determinatione intellecta prædictus Gundisalvus Ordinem visitans subvertebat ædificia sumptuosa, spoliabat Fratres curiosis & superfluis vestimentis, restituebat dominis annuales & perpetuos census, & in omnibus reformabat tam Communitatem quam Fratres singulos in particulari. Quamvis autem propter istum sanctum zelum multas persecutiones passus sit a Fratribus relaxatis, [an. 1313,] in morte tamen apparuit gloriosus. Anno MCCCXIII mortuo Clemente V, sub Generalatu Alexandri ab Alexandria, Communitati indulgentis in Provincia seu Custodia Narbonensi, quia Fratres possidebant granaria, cellaria, equos & reditus; quidam perfecti zelatores Regulæ, expoliantis ipsos curiosis vestibus communitatis habitumq; asperum ex vili panno induentis, Custodes & Guardianos transgressores armata manu abdicarunt: quibus alii multi zelosi istius & alterius Provinciæ se adjunxerunt, nihil facientes labores corporales, modo viverent securi in conscientia.

[22] Tempore Joannis XXII multi sanguinem fuderunt, propter zelum & defensionem puritatis regularis persecutionem sustinentes. Et tunc Guilielmus Farinorius, factus Minister Generalis anno MCCCXLVIII, [& anno 1348.] tempore Clementis VI reformavit modum vivendi Conventualem, faciens observari Constitutiones S. Bonaventuræ, quæ postea nuncupatæ sunt Constitutiones Guilielmi Farinorii. Anno MCCCLII Pambuccius ex Provincia S. Antonii & civitate Fulginii, zelator puræ observantiæ regularis, cum aliquibus aliis Fratribus supplicavit eidem Clementi, [Sic anno 1352 nati Observanses,] ut concederet sibi aliqua loca Ordinis, in quibus possent observare Regulam secundum litteram, in ea puritate in qua data est S. Francisco; utque in singulis locis possint habitare duodecim Fratres, venientes ex Ordine & seculo, quos nullus posset impedire. Itaque subito fecerunt vestes breves ac pauperes, deformes vestitui Communitatis. Ab hoc Fr. Pauluccio initium habuit reformatio Fratrum, de Observantia dictorum. A tali autem reformatione processerunt multi Fratres zelantes Regulam quasi in omnibus Provinciis, præsertim Italicis anno MCCCCXLIII, tempore S. Bernardini Senensis, mediantibus ejus fervidis prædicationibus: quapropter qui tunc erat Minister Generalis Fr. Antonius de Rusconibus, successor Gulielmi de Casali, ipsum fecit Vicarium suum, quod Papa Eugenius confirmavit.

[23] Anno MCCCCXIV Observantini in Francia, [quibus an. 1414 datus proprius Vicarius,] Burgundia & Turonia, impediti ab observantia regulari quam cœperant, recurrerunt ad Concilium Constantiense: quod ordinavit ut Fratres de Observantia possent sibi eligere Vicarium Observantinum, qui confirmandus esset a Ministris Generali & Provinciali, ea conditione ut ipsi Ministri eos possent personaliter visitare, & si opus fuerit etiam corrigere. Tunc constitutus fuit Vicarius Generalis Observantiæ in partibus ultramontanis P. Fr. Joannes de Capistrano, homo magnæ virtutis, bonitatis & doctrinæ. Quam concessionem revocavit Martinus V anno MCCCCXXX, supponendo omnes Fratres de Observatia immediate obedientiæ Ministrorum. Anno MCCCCXLVI Eugenius Papa fecit aliam Bullam in favorem Observantiæ, subtraxitque Ministris Fratres Observantinos, concedendo ut crearentur Vicarii, qui sint loco Ministrorum, [& an. 1486 concessa exemptio absoluta.] contra decretum Concilii Constantiensis: & ex illo tempore manserunt separati. Itaque ab anno MCCCLII, quando cœpit Pauluccius; usque ad MCCCCXLVI, quando facta est separatio, decurrerunt anni circiter nonaginta quatuor, quibus Observantini fuerunt sub obedientia Ministrorum Conventualium.

[24] Denique anno MDII, [denique an. 1502 strictior Observantia in Hispania cœpit.] sub Pontificatu Alexandri VI, cum viverent Fr. Bernardinus de Monte-Feltrio & Angelus Calvasius, in Hispania in Custodia Angelorum, quia Familia non vivebat communiter in pura observantia Regulæ, nata est alia reformatio, quæ etiamnum durat. Etenim sancto zelo motus Fr. Joannes de Guadalupe, Zoccolatus istius provinciæ, ivit ad Curiam Romanam: obtinuitque privilegium recipiendi Fratres de Observantia, sic ut ipse cum Custodibus subjiceretur Ministris Generalibus, tantum ut possent vivere in simplici observatione Regulæ & secundum Euangelium. Quamvis autem Patres Zoccolantes, interventu Reginæ Elisabethæ, fecerint Breve istud a prædicto Alexandro Papa retractari, cum mandato ut redirent ad se (quemadmodum tentarunt, & forsitan sperarunt facere nobiscum) nihilominus moriente in itinere Romano Fr. Joanne prædicto, qui ad suam Sanctitatem ibat pro eadem gratia recuperanda, Fr. Angelus & Fr. Petrus de Margalasco obtinuerunt a Papa Julio, ut possint recipere loca Fratresque suos: & sic manent. Ecce quomodo hæc nostra novitas non sit prima in Ordine: sed semper usurpata fuerit a Fratribus Regulam zelantibus, quando aliter non poterant quieti conscientiæ suæ consulere.

[25] Non desunt qui dicant quod vilitas & asperitas horum pannorum dedeceat Religionem, [Defenditur vilitas habitus,] & quod S. Franciscus ad socii ejus non induebantur panno tam vili. His possem multas rationes reponere, quandoquidem videamus, quod omnes auctores Ordinum Mendicantium amarint paupertatem etiam in vestitu, secundum exemplum Christi: Regula autem expresse dicit, Fratres vilibus vestimentis induantur. Hanc autem vilitatem declaravit Clemens Papa V intelligendam de panno, quo ordinarie vestiuntur pauperes ejus patriæ, ubi Fratres morantur. An non videntur tunicæ & vestes, quibus utebantur S. Franciscus, S. Antonius, sociique? Multæ earum hodieque servantur pro Reliquiis, redarguuntque eorum errorem qui nostri vestitus vilitatem contemnunt, quia est conformis vestitui nostrorum istorum sanctorum Patrum, & sic legimus fecisse omnes zelosos Fratres prædictos. Unde cum mortuo Clemente V in contemptum venisset illius præfata declaratio, & carnales Fratres nobili panno induerentur; veri zelatores moti a Spiritu sancto in corde ad observationem Regulæ, exuerunt se (inquit historia) vestibus curiosis Communitatis, tamquam profanis, indueruntque asperos & rudes pannos. Et ideo quando audiebamus nobis ad despectum dici, V ah, quia vestimini tamquam pecuarii & bubulci; compatiebamur eorum ignorantiæ, & gratias agebamus Deo, quod nos fecerit venire ad statum pauperis habitus, qualem in nostra Professione sumus polliciti.

[26] Multi etiam damnabant nostram quotidianam mendicationem, affirmantes ad quietem spiritualem magis conducere, si colligatur vinum, oleum, frumentum, [mendicatio quotidiana,] & res aliæ tempore collectionis pro toto anno vel majori ejus parte: & non considerabant, ejusmodi collectionem propriam esse divitibus, & non convenire pauperibus mendicantibus, professis altissimam paupertatem, & intentioni S. Francisci contrariare, sicut declarat Clemens Papa V. Nec unquam Religio, dum vixit in observantia, habuit granaria & cellaria; sed tunc primum quando relaxavit Regulam, secundum privilegia impetrata: quoties autem cœpit in Ordine aliqua vera reformatio, vivebant absque ejusmodi superfluis & in longum repositis provisionibus. Præterea non animadvertunt quietem spiritus perdi per ingluviem & insatiabilitatem Fratrum qui semper circumeunt, nunc pro pane, nunc pro vino, nunc pro carne, nunc pro pecuniis: & quando vadunt importune quærentes, non solum tempore collectionis, sed omni pene die, aliquid earum rerum quas domi conditas habent domini, & quarum ipsi jam partem habuerunt dum colligerentur.

[27] Aperiebant etiam ora dicentes, quod ejusmodi Congregatio Cappucinorum erat inutilis Ecclesiæ, quia non audiunt Confessiones, non comitantur funera, non volunt mortuos in suis ecclesiis sepeliri: & sine dubio merito ista nobis objicerentur, [abstinentia a functionibus Pastoralibus,] si nos recusaremus in tempore necessitatis ejusmodi opera caritatis, non habentibus qui ea sibi præstarent. Sed quoniam per Dei gratiam non desunt in Ecclesia boni ac sancti Religiosi & Presbyteri, qui velint & desiderent ista bona opera facere, præter eos qui ad ista ex officio obligantur, num quid magis convenit nos intendere altissimo statui orationis & prædicationis? Præterea cognoscunt homines, quod huic Congregationi concessa a Christo est reformatio ista, ad illustrandam paupertatem contemptam, quæ per ejusdem gratiam cœpit renovari hoc tempore in omnibus fere provinciis. Et ideo post discessum istius infelicis Bernardini Senensis, multi sublimes spiritus nos sunt hortati, ut firmiter staremus in bono principio exemploque inchoato, addentes quod mundus magis cupiat videre bona exempla, quam docta & ornata verba audire. Ideo magni Principes Dominique & Communitates invitant nos, orantque ut nobis possint dare loca, nobisque in necessitatibus corporalibus gratiose providere; ac palam dicunt, Parvuli petierunt panem, id est bonum exemplum, & non erat qui frangeret eis.

[28] Fuerunt fortassis etiam qui vitam hanc vituperantes dicebant, quod sit vita extrema, irrationabilis, [paupertas extrema,] & hominum quasi desperatorum, quæ diu trahi non possit. Tales vere respiciunt terram, non cælum; secundum carnem, non secundum spiritum judicantes. Nam si nudis pedibus, absque caligis, absque calceis, absque indusiis incedentes, aliasque consuetudines & pœnitentias servantes, affligimus carnem; virtus tamen divinæ gratiæ facit jugum Domini leve atque suave, & qui promissionibus divinis confidit potest omnia facere. Quotquot decernunt hanc vitam ducere, non respiciunt pompas & delicias carnis atque hujus fallacis seculi, sed respiciunt in faciem & carnem Christi, flagellati amore nostri: non cogitant quomodo in carne temporaliter vivant, sed sempiternum in Christo, scientes quod voluptates carnis non durant neque satiant hominem, sed deliciæ spiritus servant cor serenum & contentum. Considerantes igitur apertam sibi esse portam mundi, eo pacto ut pereant cum ipso; magis eligunt hic paucis annis vivere in Dei gratia, ut postea vivant vita sempiterna, quam hic vivere centum annis extra illam gratiam, & postea expectare mortem perpetuam. Dicere autem quod hæc vita sit irrationabilis & extrema, quid est aliud quam blasphemare vitam & euangelium Christi, arguendo eum indiscretionis? Quia Regula S. Francisci, non est aliud quam compendium sancti Euangelii: & quando ipsam illi Christus donavit, expresse addidit: Ego scio quantum poßit humana fragilitas, & quantum possum adjuvare eam.

[29] Dicam insuper, quod ideo aliqui ȩstiment hanc vitam extremam, [ad exemplum primorum Patrum suscepta.] quia considerant modum communem hodie vivendi in seculo, tam periculosum, abusumque & vitam inordinatam, quæ clausis veluti oculis ducitur, absque consideratione præceptorum Dei & legis Christianæ. Nos autem qui legimus, qualem vitam duxerint primi zelatores Christianæ Religionis nostrique Ordinis, nolentes ex commodo suo vivere vita communi; ipsorum exemplo sectamur pœnitentiam, quam Christus fecit in hoc mundo, & sequacibus suis faciendam consuluit, dicens, Qui vult venire post me abneget semetipsum & tollat crucem suam & sequatur me. Maxime cum hodie, ad gloriam, & laudem Dei ac Christi Redemptoris nostri, numquam sanis aut infirmis nobis desit quod necessarium est ad victum vestitumque, absque illa solicitudine & anxietate curandarum rerum terrenarum, quas Deus larga manu distribuit sequacibus suis in tempore necessitatis.

§. IV. Aliæ quædam objectiones & incrementum Ordinis usque ad annum 1571, quo hæc scripta sunt.

[30] Aliqui Congregationem hanc blasphemantes dicunt, ipsam habuisse initium a Fr. Bernardino Senensi hæretico: [Bernardinus Ochinus nec auctor fuit Cappucinorum,] quod est falsissimum. Etenim, sicuti supra dictum est, Fr. Bernardinus venit ad Ordinem anno MDXXXIV, & Congregatio principium suum habuit in Marchia anno MDXXV, & in Calabria anno MDXXXII. Et quamvis a nobis exierit apostata iste, ejus tamen egressus non cedit in contumeliam hujus Religionis: sicut non cedit in contumeliam Collegii Apostolici proditor Judas, neque in vituperium Religionis Christianæ defectio Nicolai Diaconi hæresiarchæ aut Juliani Apostatæ: idem autem dici potest de aliis Ordinibus sanctis, unde satis multos egressos videmus factosque hæreticos. Quinimo defectio Fr. Bernardini, ad cujus exemplum etiam defecerunt Fr. Hieronymus de Molfetta & Fr. Hieronymus de Pignano, [neque ipsius aliorumque apostasia illis nocuit;] licet non eodem omnes tempore, demonstrat perfectionem hujus Religionis, quæ instar maris nequit retinere cadavera aut res immundas. Atque hoc est quod Christus revelavit S. Francisco, & quod divina sua clementia anno MDXLIII, IV, & V, revelavit cuidam amico suo Cappucino in hæc verba: Non volo hic Fratrem aliquem spiritualiter mortuum: quod si propter bonitatem meam præstolor quempiam incorrigibilem & maculosum, si forte se emendet, tandem non emendatum projiciam foras. Tu vero non habeas rationem multitudinis Fratrum, sed eorum dumtaxat, qui mihi ex integro se committunt.

[31] [non etiam Ludovici Forosempr.] Sed neque Congregatio hæc principium habuit a Fr. Ludovico Foro-semproniensi [qui anno MDXXXV ad Capitulum generale celebrandum coactus, in eoque prælatum sibi substitumque Bernardinum Astensem indignatus, schisma & grave induxit scandalum, tandemque anno MDXXXVII a Congregatione segregandus fuit; & inter Zoccolantes vitam inglorius finivit, priora eaque maxima in Ordinem merita intolerabili sua ambitione corrupisse dicendus]: quia jam dictum est ipsum venisse primum anno sequenti: quandoquidem Papa concesserit cappucium P, Fr. Matthæo anno MDXXV; de quo nihil nisi cum laude dici potest. Totam enim vitam suam expendit in Christi obsequiū & in observantia Regulæ, [sed Fr. Matthæus] excalceatus, vestitus viliter aspereque, prædicans per mundum cum fructu mirabili & ædificatione, licet absque cappucio, ut liberius posset exercere officium sibi divinitus inspiratum. Quapropter in signum sanctitatis ejus, præter miracula plura quæ fecit vivus ac mortuus, [qui sancte obiit.] statim post obitum ejus omnes campanæ civitatis Venetæ ultro sonare cœperunt, nemine eas trahente: quemadmodum quidam Pater prædicator ex Zoccolantibus, natione Dalmata, tunc Venetiis præsens, tum aliis multis, tum mihi in particulari narravit.

[32] Solent etiam aliqui dicere, in vituperium Congregationis, quod nullus Cappucinus fuit Sanctus, [Objicientibus Sanctos & miracula Cappucinis deesse,] nec fecit miracula, sicut illi qui de Familia fuerunt. Sed tales profecto non sciunt discernere in quo consistat vera sanctitas, & qualia sint illa miracula quæ hominem vere sanctum efficiunt & Dei amicum. Etenim hæc sunt observantia præceptorum ac mandatorum Dei & Regulæ promissæ: & ideo Christus suis Apostolis olim dixit: Vos amici mei estis, si feceritis quæ ego præcipio vobis. [Ioa. 15, 14] Proinde credendum est, quod ex majoribus quæ Christus in mundo fecit miraculis fuit, quod hisce calamitosis temporibus, & hæreseon ac pravarum opinionum plenis, fecit nasci hanc Congregationem, pauperem, honestam & austeram, quæ multis persecutionibus per dæmones hominesque tentata, [respondetur quod ipsa Reformatio miraculum sit,] firma consistit, imo de die in diem crescit, quemadmodū videtur ad oculum. Hinc Paulus Papa III, post fugam istius scelerati Fr. Bernardini Senensis, vocatis ad se Congregationis Patribus dixit, Equidem proposueram vos extirpare: sed agnosco hoc Deum non velle: quapropter videte ut sitis obedientes, neque respicite exemplum excommunicati istius senis, quia semper vobis favebo. Nec minus quam promisit etiam fecit; nam præter favores alios nobis collatos, fecit Bullam plenam gratiarum, atque inter alias una hæc est, quod sub pœna excommunicationis vetet, ne quis habitum nostrum æ cappucium gestet, qui non sit sub obedientia Prælatorum nostrorum: quam Bullam cum aliis omnibus Privilegiis postea confirmavit Pius IV, anno tertio sui Pontificatus.

[33] Non omisit tamen benignus Jesus ornare hanc Congregationem sanctam multis Patribus, tam Prædicatoribus dicatoribus quam simplicibus Presbyteris ac Laicis, [& ipsa habuit Fratres sanctæ vitæ,] vitæ & conversationis sanctæ. Numquid enim P. Bernardinus Georgius exemplar pœnitentiæ fuit, inter tot quas pertulit persecutiones injustas? quando autem moriebatur sermonem habuit, quo gratias reddebat Christo pro tantis suis beneficiis, usque adeo erat humilis & plenus spiritu: & ideo quotquot eramus præsentes Regii in ejus cella, impleti sumus admiratione. P. Fr. Franciscus Regiensis, dictus Palemon, singulari contemplationis dono præditus fuit & quando obiit in primo suo loco Mileti, contemplans obiit. P. Fr. Bernardinus de Bisiniano, qui fuit fortissimus defensor Catholicȩ Religionis contra Lutheranos, qui ejus tempore apparuerunt, tam vivens quam moriens grande virtutis rarȩ exemplum reliquit. P. Fr. Bernardinus Astensis omni virtute, sed potissimum humilitate, & Regulæ servandæ zelo excelluit. Omitto Fr. Bernardinum de Ulmo, & tot alios quot nominare longum foret: sed nequeo prætermittere conversionem P. Fr. Joannis Fanensis, [inter quos Io. Fanensit olim persecutor Cappucinorum,] quandoquidem cum esset Minister Provinciæ Marchiæ tantus persecutor nostrorum fuit, ut nec nomen quidem Cappucinorum audire posset, absque indignatione & comminatione; quod si aliquis subditorum ejus boni spiritus monstrabat indicium voluntatis accedendi ad nos, excipiebat eum male, non solum verbis, sed etiam carceribus: postea autem, sic disponente Deo & cor ejus movente Spiritu sancto, ex Saulo & lupo factus est Paulus & agnus; nostræque Congregationi aggregatus, errorem suum insigni pœnitentia abolevit, prædicando atque scribendo, & cursum vitæ suæ cum spiritus fervore consummando.

[34] Prȩtermitto narrare vitam & sanctissimam mortem Fr. Dominici de Bononia & Fr. Raphaelis de Volaterra: [& alii quidam hic nominati.] solum dicam quod P. Fr. Ludovicus Regiensis, in sua sancta & devotissima morte, quamdiu loqui potuit, laudabat & gratias agebat Domino, oculis semper in Crucifixum intentis, quem semper secum ad pectus gestaverat, & præsentes apud se Fratres exhortabatur ad perseverantiam in vocatione tenendam; certos eos reddens quod Christus, qui huic Congregationi initium dederat, eidem etiā semper faveret. Ornavit profecto divina Majestas hanc sanctam Congregationem, æque ac alias omnes Religiones, hominibus vitæ sanctitate eximiis. Certi autem estote quod omnes qui sancti perfectique fuerunt in quacumque Religione, non duxerunt eam vitam quæ communiter a relaxatis ducitur: sed erant semper in paupertate, humilitate ac mundi despectu intra se collecti, fervidi in orationibus, & conformes Redemptori nostro Jesu Christo suisque Patriarchis & Fundatoribus Religionum.

[34] Denique nonnuli inveniuntur qui dicant, Cappucinos non esse Fratres gloriosi S. Francisci. [a Tridentino agniti Fratres S. Francisci,] Sed his cito obturatum os est a Spiritu sancto, quandoquidem inspiravit sacri Concilii Tridentini Patribus, ut declararent, Fratres Cappucinos esse veros Fratres S. Francisci, Sessione XXV Capitulo III, ubi tam nobis quam Fratribus Zoccolantibus inhibetur proprietas hisce verbis; Exceptis domibus S. Francisci Cappucinorum, & eorum qui Minorum de Observantia vocantur.

[35] Istis porro & aliis improperiis confundebant & pellebant nos: [qui humili patientia obarmati,] sed quia fortis est ut mors dilectio, ferebant omnia pauperes Cappucini, cum singulari humilitate & patientia, propter amorem Christi qui tantū nos dilexit. Erat autem admiratione digna res, quamvis in Ecclesia usitata, quod quanto pluribus onerabamur contumeliis, tanto magis multiplicabatur Congregatio ejusque æstimatio apud majores Principes atque Reges, & imprimis apud Cæsaream Majestatem Caroli V Imperatoris: qui Algerio rediens multo libentius vidit Messanæ paupertatem nostram & excalceatam professionem, venientē cum lignea Cruce in manibus, quam turbam infinitæ nobilitatis, auro sericoque & pretiosissimis pannis opertæ. [& a Carolo V Imp. commendati,] Romam autem veniens atque ex latere habens D. Ascanium Columnam, de Cappucinis sermonem habuit, plenum sancto zelo. Ac deniq; pedes summi Pontificis deosculatus, qui tunc erat S. D. N. Paulus Papa III, eidemque quam solicitissime commendavit novellam plantam D. N. Jesu Christi: memoratus forsitan, Deo sic volente, magni illius beneficii, quod acceperat a Christo per Fr. Matthæum, primū ducem in expeditione Alemannica contra Landgravium; quando is ante omnes transivit impermeabile istud flumen; & post eum exercitus totus, non sine admiratione omnium, salvus & incolumis est trajectus.

[36] Denique ut cito extenderet quam latissime Deus puritatem Sinapis Euangelici, [primis 40 annis vehementer creverunt:] quatenus aves cæli, contemplativi inquam Fratres, requiescerent sub ramis ejus; inspiravit in omni parte Christianitatis, tam nostræ Religionis hominibus boni spiritus, quam aliis Presbyteris & Laicis secularibus, ut nostræ Congregationi nomen darent, non solum in Italia, sed etiam in Francia, Hispania, Hungaria, aliisque mundi partibus; adeo ut verificetur Propheticum istud, Filii tui sicut novellæ olivarum in circuitu mensæ tuæ. [Ps. 143, 12] Atque ita hoc anno MDLXXI numerat Congregatio nostra plura quam trecenta loca, & in iis ter mille trecentos Cappucinos: quamvis major ratio apud nos habeatur, ut Congregatio spiritu, quam numero crescat.

[37] O benigne Jesu, ago tibi gratias infinitas, quod in hanc Majestati tuæ tam gratam Societatem me transtulisti ex Ægypto, [Iis se adjunctur gratulatur auctor,] faciens me unum ex collateralibus servis, imo amicis tuis. Da mihi obsecro perseverare in ea, quia certus sum, quod non qui inceperit, sed perseveraverit usque in finem coronabitur. O beatos illos, qui se totos in manus tuas resignant, nihil aliud desiderantes quam ut glorifeceris in ipsis, quomodo, quando, & quantum tibi placet. Ecce, Domine mi, completam prophetiam, In convertendo Dominus captivitatem Sion facti sumus velut consolati: [Ps. 125, 1] quia relaxata Religio conversa est in Reformationem; unde nos pauperculi, cum toto mundo, bonis exemplis pasto, consolamur: tu autem ostendisti veracem te & fidelem in observanda promissione, qua dixisti: Dominus justus concidet cervices peccatorum, convertantur & revertantur retror sum omnes qui oderunt Sion. [Ps. 128, 4] Etenim conversi retrorsum & confusi sunt qui persequebantur Congregationem: [& petit donum perseverantiæ.] quia quantumvis excelsus sis, tamen patienter & amanter humilia respicis: adeoque sine dubio etiam complebitur promissio illa, Cum dederit dilectis suis somnum, ecce hereditas Domini, filii, merces, fructus ventris. [Ps. 126, 3] Nam post mortem istorum dilectorum pauperculorum, observatorum sacri Euangelii tui, contemptorum mundi & sectatorum vitæ immaculatæ, dabis eis gloriam tuam, mercedem hereditariam promissam per merita Jesu Christi filii tui, fructus ventris virginalis. Quam vis autem promiseris primis istis Patribus nostris, qui nos transtulerunt per mare rubrum in desertum sanctæ Reformationis, quod pasceres nos quoad corpus & animam dulci manna cȩlestis gratiæ; idque promiseris in hoc verbo, Si oblitus fuero tui Ierusalem, oblivioni detur dextera mea, [Ps. 136, 5] ut numquam obliviscamur procedere in reformatione Seraphicæ Regulæ S. Francisci, nihilominus non desinem supplicare cum Propheta & dicere: Memento, Domine Congregationis tuæ quam possedisti ab initio. [Ps. 73, 3]

[38] [Qua fide hæc & und accepta.] Hactenus Ioannes de Terra-nova apud Silvestrum Maurolycum; aliarum quidem omnium Religiosorum Ordinum Congregationumque principia suis verbis styloque complexum, conatu meliore quam successu; de Cappucinis vero solis nihil locutum ex se, neque ex informationibus recentioribus, ad uniuscujusque arbitrium fide non semper optima, nec certa satis scientia, fabricatis. Dici sane non immerito posset, in eo qualiscumque operis, mole non magni, maxima tamen argumenta complexi, veluti annulo, gemmam hanc eximii pretii solam fulgere; ita disponente forsitan Deo, ut sic in nostras manus veniret, & Latine traducta splenderet latius. Nihil illi volui de meo addere, ne Notas quidem, quas sibi unusquisque poterit ex utriusque Ordinis Annalibus sumere: solum num. 31, ad nomen Ludovici Forosemproniensis, parenthesim aliquot linearum apposui, unde intelligeretur, quare cautum voluerit auctor, ne is de quo tam præclara narraverat, in eodem quo Matthæus Fundatoris gradu collocaretur. Verba etiam quæ originaliter Latine scripta reperi, peculiari charactere distinxi ab aliis, ex Italico traductis; & partitionem Capitum cum Synopsi marginali, quibus carebat contextus primigenius, ex more adhibui.

POEMA
Melchioris Lopez de Sousa Lusitani Presbyteri Algarbiensis.
De vita B. Felicis Cappucini.

Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)

A. MELCH. DE SOUSA. EX MS.

[1]

Felicem in terris felicemque in æthere vitam
Felicis referam. Tu qui splendentia Cæli
Tecta colis, mecum ipse tuas edissere laudes,
Felix, fama ingens virtute ingentior heros.
Tuque adeo mundi columen, gregis optime ductor
Christiadum, quondam Felix, nunc maxime Sixte,
Tu faveas, facilemque meis da versibus aurem. [Cantaliciæ natus]

[2]

Urbe procul, campis dextram exercebat aratro,
Cantalicæ patriæ contentus paupere tecto,
Fortunaque sua Felix: præsagia sanctæ
Cui vitæ dixisse licet vel nomina patrum
Prima, fuisse boni nec signa obscura futuri.
Æquævosque inter juvenes, non invidus ille
Alterius, legem qui alti servabat Olympi,
Sanctorum relegens vitam, & miracula Patrum, [asperioris vitæ desiderio]
Queis placuit vulsis vesci radicitus herbis,
Et saliente fitim solum restinguere fonte.
Ergo hæc est animus sectari exempla: paternis
Protinus exit agris, dilectaque culta relinquit,
Inclita Francisci miles vexilla secutus,
Bella manu barathri furiis facturus inermi,
Æternum volvens Christi sub pectore amorem.

[3]

Jamque urbem repetit Romam sedesq; Quirini: [Roman adit:]
Non tamen aut studio Capitolia celsa videndi,
Aut celebres, antiquæ urbis monumenta, ruinas.
Majus opus movit pectus, vis major adegit.
Qualis, ubi a tergo fixit quem forte sagitta
Venantis cervus, silvas saltusque pererrat
Vulnere, multa gemens, laticesq; & amica requirens
Dictamni folia, inventa aut se proluit unda,
Aut notam cupidus solum depascitur herbam
Immemor alterius: talis cælestibus Heros [& ad S. Francisci conventum accedens]
Impulsus monitis, magni divinitus actus
Francisci ingreditur claustrum. Notissimus urbis
Est locus, assurgens leni qua semita clivo
Alta Quirinalis conscendit culmina montis,
Relligione sacer: niveos ubi candida monstrat
Virginitas, ubi per varios exercita casus
Pupureos invicta refert patientia flores, [recipi impetrat:]
Texturos olim cælesti in sede coronas.
Huc ubi devenit, cujus provincia cura est
Alloquitur Patrem, fixumque in pectore votum
Ostendit: mox militiæ dat nomina sacræ.

[4]

Ecce autem Anticolum miles novus ire jubetur: [Anticolum missus]
Jamque viam properat, Patris mandata secutus.
Illic dum primos in relligione labores
Exercet, flammantem æstum væsana per artus
Immittit febris, lentoque est igne medullas.
Quid faciat? gratum ni cælo imploret ab alto
Auxilium? Tunc has fudit de pectore voces:
Summe parens, qui late hominum præcordia nosti, [exorat absolvi a febri:]
Ipse tibi hanc supplex animam corpusque dicavi,
Si quid id est, vovique æternum cordis amorem:
Accipio, agnoscoque libens tua munera: pro te
Quod mihi posse pati liceat, tibi, Maxime, grates
Lætus ego: tu si qua manent contagia culpæ,
Terge animo; gemitusque pius miserere precantis.
Interea mentem nunc huc, nunc dividit illuc
Rector, & e claustro voluit dimittere morbo
Oppressum Felicem: ast inculpata per usus
Nota satis vita, & mores contraria suadent.
Tunc solitus per membra vigor venit, armaque febris
Linquit, & amissæ redeunt ad pristina vires.

[5]

Jamque anni Phœbus sua per vestigia cursum
Finierat, triplici votum inviolabile vinclo
Emittit Felix, æternaque fœdera sancit. [& professione facta]
O præstans Heros, felici sidere terris
Edite, nunc alta bellum est virtute gerendum.
Terribiles instant hostes: certamine aperto
Victor eris tandem, cæli cape fortiter arma.
Ergo fides galea est capiti, patientia pectus
Induit, ut nulli cupiat cessisse labori:
Tunc pietas, & relligio, contentaque paucis
Paupertas, castusque pudor junguntur in unum.
Romuleam extemplo contendit missus ad urbem,
Quo cæli decreta vocant, multosque per annos [Remam migrat:]
Olli cura fuit sociis alimenta petendi.
Nunquam illum videre sui successibus ullis
Degenerem, tristemve malis, duroque labori
Cedentem: lætum sed monstrat in omnia vultum.
Nec vero ignavæ placuit terere otia vitæ:
Nunc terram intentus rastro proscindit adunco,
Divinæve parat molli deducere ligno
Signa Crucis; nunc assidua prece sidera pulsat, [ubi eleemosynis quærendis addictus,]
Vel petit ille stipem, totam de more per urbem.

[6]

Quid memorē exemplū cunctis mirabile quantū
Profuerit? quantum veneranda modestia Patris?
Ut sermone loquens animos permulcet amico!
Ut fixis tellure oculis per tota viarum
Carpit iter spatia, & solum meditatur Jesum,
Cujus inexhaustum sub pectore gestat amorem!
Sæpe illum ante fores matronas dulce docentem
Nomen, & immenso repetentem ardore videres, [vultu & sermone semper sereno]
Cor tibi sume meum ter (dicit) dulcis Jesu,
Nec mihi redde magis. Non si convitia lingua
Fundantur rabida, non si fera personet aures
Sævis plena odiis injuria, suscitat iram:
Ridenti similem aspiceres, sed mente serena
Semper, & inceptum sine murmure munus agentem.
Nec quidquam mortale sonat: sed ut Angelus ore
Humano latitans degit sine crimine vitam.
O quoties stupefacti animi divina canentem
Sensere eloquia, & resonantem dogmata cæli! [omnes bene ædificat.]
Sancte senex, unde ista tibi facundia venit?
Scilicet æthereos vivo de fonte liquores
Hausisti, & summi docuit sapientia Patris
Quascumque ex alto depromis pectore voces.
Cælesti proh! quanta viro, dum fatur in ore
Libertas, sed mixta gravi cum pondere! Verum
Dicere si sit opus, non si diadema coronet
Tempora, seu Tyrio clarus sit murice vertex,
Ille timet dictis coram facienda monere.

[7]

Pauca loquor. Quantū Christi mens ardet amore!
Si puer occurrit forsan genitricis in ulnis,
Excipit amplectens, & contemplatur in illo
Infantem Christum, mira dulcedine raptus. [totus deditus exercitiis virtutum,]
Ut placuit demissa humili sub tegmine virtus!
Ut niveus pudor est curæ! Servasse pudoris
Crediderim intactum per multa pericula florem.
Sæpe trahit solito mensæ sine munere luces,
Sæpe etiam orando somni sine munere noctes.
Vestitus juvat asperitas, aliisque relictis
Sola Ceres dapibus, gelidoque e flumine lymphæ,
Et duris stratis defessa reponere membra. [pœnitentiæ]
Ut flagris subigit corpus, mentisque subire
Imperium cogit! Suspiria pectore ab imo
Ducemtem audires, pro Christo fundere vitam
Dum cupit, & sparso prædari sanguine cælum.
Qua pietate ægros facilis visitque, fovetque,
Mœrentesque animos dictis solatur amicis!
At vanos hominum quantum contemnit honores,
Et vitæ fastus, &, quæ mortalia tangunt
Pectora, mortales curas! Non purpura, & ostrum
Alliciunt, non regalis convivia mensæ:
Paupertas placet una, pio quam cordis amore
Rite colit, magni servans documenta Parentis.
Illum animæ cum saora cibum parat Hostia, vultum
Grandibus aspiciens lacrymis de more rigantem,
Dulcia dum Cæli pertentant gaudia pectus. [& devotionis.]
Ast orbem nigris ubi nox amplectitur alis,
Templum adit, & solita sacrum prece Numen adorat
Suspirans, guttisque genas manantibus implens:
Nunc divina canit modulata carmina voce,
Nunc tacitus secum nullos dat corpore motus,
Multa orans Superos; dixisses morte peremptum,
Usque adeo ille Dei placidum bibit ossibus ignem.

[8]

Nunc age Pieriis nunquam memorata sub antris [Miraculis claret]
Mira canam, Princeps orbis, Roma inclita, quondam
Tot signis decorata Ducum, tot onusta trophæis;
Nunc palmis longe ante alias præstantior urbes
Sanctorum heroum, & majoribus aucta triumphis,
Tolle caput, dum nota tibi miracula rerum
Expedio, primumque feram quæ maximus heros
Egit, vitalem in terris cum duceret auram.
Ecce dolor cui saepe caput sævissimus urget,
Felicis precibus firmam capit ille salutem;
Et turgens oculus nigro cui sanguine lucet, [varios infirmos Crucis signo sanans,]
Quemque diu flamma febris coquit intus anhela,
Cælesti signo dextra quod fecerat heros,
Extemplo priscum sensit per membra vigorem.
At tu, tormentis rabidus cui viscera torquet
Imo dolor, certum auxilium Felicis habebis
Femina, Romuleos inter non ultima cœtus.
Altera pressa malo, quod non Podalyrius herbis,
Phœbœque ingens curaverit arte Machaon,
Instanti erepta est Herois munere leto:
Illaque, Lucinæ sævos quæ passa labores
Ingemit, & querula plorans ferit æthera voce,
Infantem dias sub luminis edidit oras,
Dum sacra signa Crucis Felix de more peregit.
O dilecte Deo, superi nove civis Olympi,
Quid de te referam? Steriles quæ duxerat annos,
Fœcundam optata vidit se prole parentem,
Cum tu nota piis cælo das vocibus ultro.
Ast tibi, quæ virtus liquido de flumine lympha
Ignivomam subito depellere corpore febrim
Posse dedit, qua purpureus Pater anxius ardet?
Scilicet herois magni Crux edita dextra,
Discedunt tristes pedibus quæ vincla podagræ
Injiciunt, dirumque cutis nova contegit ulcus,
Quod pene effuso pervadit corda veneno:
Et qui compresso divexat gutture fauces
Morbus abit, mittit dum verba precantia Felix
In cælum, tangitque manu languentia membra.
Nonne vides vetiti tribuit cui pocula vini,
Ad vitam ut rediit, jam jam sub morte laborans?

[9]

Parte alia aspicies spumantem crescere Bacchum,
Et largi in morem rivi decurrere, cunctis
Attonitis; Cererem & jussos liquisse voraces [& alios aliis modis juvans.]
Vermiculos, puramque ulla sine labe manere.
Et nunc reliquiæ Bacchi servantur in urna,
Servatur quoque trita Ceres. Quid femina cessas?
Funde preces, fugient triftes de pectore curæ
Queis premeris; venietque polo lenimen ab alto.
Sed nec agit solum præsens miracula Divus,
Illius at vires dat summa potentia rebus;
Nam Crucis attactu, tenui fabricaverat ille
Quam ligno, optatam multi sensere salutem.
Forte pedem sonipes cratem intra misit ahenam,
Luctatusque diu, non illam evadere liber
Posset, opem ni cælestis vir ferret amicam.
Tu quoque vi solida corpus firmabere Clemens,
Et consueta sacro jejunia tempore duces,
Teque gravis tandem linquent fastidia morbi,
Supplicibus Felix onerat dum sidera votis.
Felicem implora mulier generosa, videbis
Crudelem lateris tibi mox cessare dolorem.
Quid non sperato fugisse e corpore febrim
Tempore miraris? Non hoc natura, sed Auctor
Efficit æthereos, nutu qui temperat orbes,
Placatus prece Felicis. Stant poplite firmi,
Qui modo vel leviter vestigia figere terra
Haud poterant: capitis que doloribus effugit ingens
Permixtus calor, Ætnæis quem dixeris antris
Emissum: frigusque trementia deserit ossa,
Exesisque lues discedit tabida membris,
Contrectat dum dextra Heros, cælumque precatur.

[10]

Quo rapior motu? quo me jubet impetus ire
Per laudes, Pater alme, tuas? Non singula verbis
Contigerit memorare tuæ præconia mortis; [Anno 44 Religiones mortē suam præscit]
(Si mortem dixisse licet, quæ vita putanda est)
Quamvis hibernas superans mihi copia fandi
Esset in ore nives, & centum gutture linguæ.
Tu vatem doceas. Denos quater egerat annos
Quatuor adjungens in religione, labori
Haud parcens Heros, & cedere nescius ulli
Unquā operi, dum vita manet, quod sancta monebat
Seu pietas, cælive timor: tunc cælitus illam
Sentit adesse diem, superas qua victor in oras
Ibit ovans: claris quod fas est credere signis.
Namque ille eventus prædixerat ante futuros:
Sicut sæpe aliis, finis quos deinde secutus
Comprobat, instantem sibi sic novisse putandum est
Leti horam, dabitur cæli qua pace potiri.
Quam postquam agnovit, multos sermone salutans
Insolito, has fertur solvisse e pectore voces.
Æternum gens nota mihi, æternumque valete [& prædicit]
Dilecti nati: non nostra videbitis ora
Amplius, in patriam jam nunc datur ire supernam,
Vestibus his nostris, atque oscula figite dextræ.
Haud mora, tempus erit nostrum cum turba cadaver
Plurima visendi studio concurret, & istas
Nunc humiles vestes populus venerabitur omnis.
Pro tunc quanta meis accedet gloria rebus!
Et quanto Superum genitor cumulabit honore
Hunc famulum! Quantis hominum succurrere votis
Tunc dabitur, nostrum implorant dum nomen, & alti
Ætheris auxilium! Lacrymas adstantibus ille
Et gemitum ingentem movit, dum talia fatur:
Miranturque omnes verba haud consueta locutum.

[11]

Tempus erat cum vere novo decus additur arvis,
Cum virides vernant silvæ, cum floribus omnis. [& mense Majo infirmatus,]
Induitur late saltus, blandisque vireta
Dulce sonant avibus, Zephyrisq; tepentibus halant,
Deserto & Tauro Geminos invisere fratres,
Et lustrare sua properabat lampade Titan:
Mille & quingentos postquam superaverat annos
Virginis a partu, decies atque insuper octo
Addiderat, septemque alios finire laborans
Extrema sub luce aderat fugientis Aprilis.
Letalis subito ecce viri calor occupat artus,
Et morbo oppressæ languent in corpore vires,
Nec firmare suis potis est vestigia plantis. [frustraque tentatus a dæmone,]
Ergo humili jacet ille thoro, dumque affore cernit
Dilectos Socios, Cecidit, dicebar Asellus,
Nec surget magis. O sancti Patris inclita virtus,
Qui pompas hominum, & vanam sic despicit auram!
Hic vero humani generis deterrimus hostis,
Cui variæ fraudes, artes cui mille nocendi
Æternique insunt odii sub pectore flammæ,
Cælestem tentare virum non desinit, ullam
Si forte inveniat causam: dumque arguit ipsum,
Quod lecto jaceat, surgit velociter Heros.
Ter sævum aggreditur monstrum, ter fortibus ausis
Erigitur Felix, vacuumque cubile relinquit.
A Quem quoties surgit, toties succedere lecto
Carus agit socius. Dirum tunc talibus hostem
Alloquitur: Quid fœda minis crudelibus instas
Bestia, & increpitas! Tibi quamvis ima dolore
Viscera rumpantur, jaceo, nec jussa recuso
Ipse mei comitis, cui me parere necessum est.

[12]

Post noctis tenebras sicut sol aureus exit,
Luce nova, cœlum & terras pelagusque serenans:
Sic postquam monstri facies tenebrosa recessit, [recreatur aspectu Deipara,]
Regina aligeris circum stipata ministris
Ætheris apparet, splendor quam lucidus ambit;
Affaturque virum, & grato sermone salutat.
O bone Serve, alios inter spectabilis, alto
Ardua quos virtus cœlo intulit; exue tristis
Corde metus: tibi, ne dubites, æterna reservat
Præmia, digna tuis meritis, Regnator olympi.
Tantum effata, animum proh qua dulcedine mulcet!
Gaudia quanta dedit! Cuncti secedite, clamat
Exultanti animo tantis hortatibus Heros,
Aspicio Christi, cinctam cœtu alite, Matrem:
Me sinite optato tandem sermone potiri.
Tunc ait, O summi Mater Regina Tonantis,
Virgo æterna, meis semper spes optima rebus;
Te duce nil metuam, sacram tu porrige dextram:
Ibo alacer, volitansque Euros & nubila vincam,
Donec olympiacas liceat conscendere sedes.

[13]

Bis novies roseum jam vultum ostenderat orbi
Aurora, instabatque ortu lux clara sereno [& perceptis Fer. 2. Pentec. Sacramentis,]
Post primam, qua cœlesti venientis ab arce
Pneumatis alma pio recolunt solennia ritu
Christiadæ: divina animam dape recreat Heros,
In cœlum quo carpat iter sedesque beatas.
Dumque sacras capit ore epulas, his vocibus infir:
O sacra vivisicæ mensæ convivia, panis
Sub specie Christus qua sumitur, illius & mors
In mentem venit, & plenis datur aurea rivis
Gratia, & æternæ vitæ indubitabile pignus!
Atque ea dum repetit, dulcem per membra quietem
Ceu mittat somnus, clauduntur lumina leto.
Nobilis ito anima in cælum, visura verendum
Cælicolis Numen: perituræ tempore nullo [emittit animam.]
Deliciæ tibi siderea servantur in aula.
Quod remanet jam vitali sine luce cadaver,
Sublimi augebit Superum Regnator honore.
Tot ditata bonis, cessas in vota Quiritum
Progenies? cessas? nec adhuc tua gaudia nescis?

[14]

Postera lux aderat cum jam declivis anhelos
Phœbus agebat equos, templo tunc corpus humandū
Sistitur, & sacros iterant socia agmina cantus [Fit ingens accursus ad mortui corpus,]
Funeris in morem. Plenis undare videres
Porticibus templum, concurrunt undique turmæ
Visendi studio: nec densior imber ab Austro
Ingruit, aut actæ sic tempestate columbæ,
Dū fugiunt crudelem hiemem, glomerantur in unū.
Pars manibus, tactis figit pars oscula plantis;
Frusta alii rapiunt sacrato e corpore vestis,
Quæ tanti pretiosa sibi sint pignora Patris.
Ast alii obtutu tacito mirantur, & hærent
Attoniti; dum membra olim liventia, rugis [in mollitie puerilem reductum.]
Aspera, & assiduo confecta labore, sub ipsa
Morte vident mutata novum sumpsisse decorem,
Infantis teneros artus referentia tactu.
Sancte senex, nempe ista tui sunt signa pudoris,
Illæsique animi, castique per omnia cordis.

[15]

Cernere erat tunc immundus quos spiritus urget
Ante fores ululare: ingens it clamor ad astra,
Et sanctum corpus fremitu testantur adesse,
Extemploque abeunt furiæ: mora longa fuisset [ad illud mundantur energumeni]
Dicere sanatos Herois vestibus ægros.
Possessis rigidæ febres, atque horrida membris
Frigora diffugiunt, inimicaque tela dolorum,
Queisque humana aliæ cruciantur corpora pestes.
Ulcera seu tetro fuerint stillantia tabo, [curantur omni geni morbi.]
Sanguinis aut fluxus, partusve pericula, cessant.
Et variæ morbi species variique labores
Auxilium Divi sensere in vota vocati.
Quique unquam nullas audire aut reddere voces
A primis annis poterat, vocum organa solvit
Natura mirante puer, gaudetque recepto
Auditu: & leto multis vicina diebus
Gens non speratæ fruitur spiramine vitæ.

[16]

Et jam ter decies surrexerat æquore natus
Latonæ, post exequias & funera patris. [die 19 post mortem,]
Tunc aliis longe magis admirabile signum
Omnipotens voluit terris ostendere, servum
Quo majore suum decoraret honore. Jacebat
Forte senex horti custos, quem cognita carum [pius hortulanus Thomas moribundus,]
Reddit hero probitas, quod servantissimus æqui
Divorumque memor multis spectatus in annis
Ille foret; dumque extremo sub fine loquelam
Perdiderat, nullum monstrans jam corpore sensum,
Cunctatusque diu, subito, Victoria, clamat,
Atque iterum ingeminat, Victoria. Vocibus istis
Terrentur quicumq; aderant. Tunc singula Thomas
Explicat: Urgebat, dicit, me pessimus hostis,
Et caligantis vidi loca fœda barathri, [videt Felicem inter Sanctos.]
Supplicia & multos cognovi dira luentes:
Continuoque mihi Divorum apparuit agmen,
Quos inter Felix niveo fulgebat amictu,
Nec non torquis erat simili per colla colore
Lucidior, meque ipse suo sperare salutem
Hortatu jussit, retulique ex hoste triumphum,
Et jam victori dat ad æthera tendere Christus.

[17]

Altior at solito surgit mihi carminis ordo.
Quis novus iste liquor gelido de marmore manat, [Deinde salutaris liquor scaturit de sepulcro.]
Sicut odoriferos distillant balsama succos?
Quæ virtus latet, ut saxo venerabilis humor
Exudet, multisque paret medicamina morbis?
Felicis vis ista Patris, felicia dona
Corporis ista sacri, pretiosum membra jubentur
Clausa oleum spumare cavi sub mole sepulchri
Cælitus, optatisque piæ succurrere gentis.
Quam bene mite oleum mitis de corpore Patris
Effluit! Alma oleo signatur gratia, signum
Pacis oliva refert. Quis te neget, optime Felix,
In vita cælo gratum? quis dicat olivæ
Dissimilem? quis pace frui non credat olympi?
Ætatis decus o nostræ, & nova gloria, Dive,
Fortunate solo, fortunatissime cælo,
Tempus erit tua cum vastus miracula mundus
Rite colet, supplexque tuas venerabitur aras,
Annua florigeris cumulans donaria sertis:
Uberiusque tui forsan memorate liquoris
Insignes dabitur nobis ab origine laudes.
Interea nostri non immemor, ætheris inter
Dilectos cives, æterna ubi pace potiris,
Sis petimus; nostrosque leves, Pater alme, labores.

Mai IV: 19. Mai

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 18. Mai

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 18. Mai

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 12.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.