2. November

DIES SECUNDA

SANCTI QUI QUARTO NONAS NOVEMBRIS COLUNTUR.

S. Publius, M. in Africa.
S. Victor, M. in Africa.
S. Hermes, M. in Africa.
S. Papias, M. in Africa.
S. Justus, M. in Africa.
S. Vitalis, M. in Africa.
S. Justus M. Tergesti.
S. Victorinus, episcopus Pœtovionensis et martyr.
S. Carterius, M. Sebastæ.
S. Styriacus, M. Sebastæ.
S. Tobias, M. Sebastæ.
S. Eudoxius, M. Sebastæ.
S. Agapius M. Sebastæ.
Socii MM. Sebastæ.
S. Acindynus, M. in Perside.
S. Pegasius, M. in Perside.
S. Aphthonius, M. in Perside.
S. Elpidephorus, M. in Perside.
S. Anempodistus M. in Perside.
Socii MM. in Perside.
S. Eustochia, virgo et martyr Tarsi.
S. Marcianus eremita, in Chalcide.
S. Ambrosius, abbas Agaunensis in Helvetia.
S. Ercus, episcopus Slaniensis in Hibernia.
S. Lugadius, discipulus S. Patricii, in Hibernia.
S. Aidanus abbas, in Hibernia.
S. Georgius, episcopus Viennensis in Gallia.
S. Vulganius eremita, Lensii in diœcesi Atrebatensi.
S. Herninus eremita, in Britannia Armoricana.
S. Miocus eremita, in Britannia Armoricana.
B. Jacobus Ungarelli, confessor Ord. S. Franscisci, Forolivii in Romaniola.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES RELATI

Adalberonem, filium Arnulfi comitis Chisneiensium, qui ab anno 1131 ad 1156 Virdunensem rexit ecclesiam, beatum dixerunt hagiographi S. Ordinis Præmonstratensis: quibuscum convenit Saussayus, non vero Castellanus, qui eum virum venerandæ memoriæ nuncupavit. Itaque sciendi cupidi num Virduni superessent indicia cultus cujusdam publici ipsi tributi, anno 1877 litteras dedimus ad hujus ecclesiæ præsulem; quibus responsum est nihil exstare unde conjiciatur cultum ullum B. Adalberoni fuisse delatum. Ergo hic suum habeat locum sanctus ille episcopus, vere dignus qui sanctissimis hujusce ætatis viris Bernardo, Malachiæ, Norberto, Eugenio socius jungatur, donec feliciores nobis invenerint quæ frustra quæsivimus. Liceat tamen notare inter auctores de die obitus non constare, quum alii secundam, alii tertiam novembris diem proponant, et citatis ab Ulysse Chevalier [Répertoire des sources historiques du moyen âge, tom. I, p. 15.] scriptoribus de vita Adalberonis, adjungere Miræum [Annales Præmonstratenses, ad an. 1158.] , Lepaige [Bibliotheca Ordinis Præmonstratensis, lib. II, p. 493.] , hagiographos Van der Sterre, Van Craywinckel, Lienhart, Weissenburgium [Des antiquités de la Gaule Belgique, lib. IV, p. 294.] , sed in primis Laurentium de Leodio, cujus librum De gestis episcoporum Virdunensium denuo edidit cl. G. Waitz in Pertziana collectione Monumentorum Germaniæ, tom. X Scriptorum.
Afer cum sociis. In calendario Æthiopico quod edidit Dillman [Catalogus codd. mss. bibliothecæ Bodleianæ, part. VII (codd. Æthiopici), p. 44.] , ad hanc diem notatur litteris minusculis Commemoratio Afri, Adinii, Justi martyris, Lucinii, Saunini, Labandicori, Ubasii, Cornelii et 17000 mart. sociorum Isidori.
Ainmire. Vid. Hiberni.
S. Albinum Saussayus in supplemento Martyrologii Gallicani sequenti celebrat elogio: IV Nonas nov. Natalis S. Albini martyris, quondam in cœnobitica, deinde in cathedrali ecclesia sancti Pontii Tomeriarum in corpore quiescentis; quod a fœdis hagiomachis nefario ausu superiori labente seculo direptum est. — S. Albinus ex die 23 octobris in hunc diem remissus fuit: quem, deficiente notitia, iterum prætermittere cogimur, donec certi aliquid documenti nanciscamur.
S. Amicus, sacerdos sive monachus et eremita, ad hanc diem memoratur in martyrologio Usuardino codicis Vaticani 1549, in Hagiologio Italico, apud Ferrarium et apud Castellanum. De quo commodius agetur ad diem sequentem, quæ apud Casinenses monachos ipsius memoriæ recolendæ antiquitus assignata est.
Antonium Salvani, Senis oriundum [Sagro tempio Servitano, p. 104.] , P. Cozzando Beatis annumerat. Gianius vero [Annal. Servorum, tom. I, p. 401.] de eodem: Contigit autem, ait, in Senario eodem fere tempore (an 1421) ut mortem oppeteret P. Antonius ille de Senis recolendæ memoriæ, cujus spiritu vera illa religiosorum diu intermissa observantia rursus eo in monte reviviscere visa fuit et quem procul dubio patres illi de Observantia antesignanum suæ congregationis miris laudibus extollunt. Ubi nihil nos monet de cultu quodam Antonio delato. Quumque nec nomen ejus reperiretur inscriptum catalogo sanctorum quem ad diem 24 octobris [Act. SS., tom. X Oct., p. 883.] suo in B. Joannem Angelum commentario præfixit P. Victor De Buck, ne tamen justo suo honore fraudaretur Dei servus, patres Florentinos Divæ Annuntiatæ, quos non semel operis bollandiani studiosissimos fuimus experti, litteris interrogavimus ut facerent nos certiores num superesset qualiscumque cultus adhibiti memoria. Itaque, facta monumentorum quæ post varias calamitates servant manuscripta diligenti inquisitione, responsum negans dedit 14 aprilis anni 1878 R. P. Guidi, Divæ Annuntiatæ præpositus.
S. Audomarus laudatur ad hanc diem in solo martyrologio Hieronymiano Corbeiensi minori. De quo majores nostri ad diem 9 septembris [Cfr. Act. SS., tom. III Sept., p. 385, num. 2.] .
Bado. In supplemento ad Menologium Benedictinum Gabrielis Bucelini sub hac die 2 novembris annuntiatur: In monasterio S. Bertini Beati Badonis, qui post cædem sancti Fulconis eidem suffectus a fratribus est, vir et ipse doctus atque sanctissimus; qui tamen metu Balduini Flandriæ comitis monasterium deserens, secessit in Angliam, atque ibidem ad mortem usque perseverans, vitam sanctissime exegit et Sanctorum catalogo insertus est. Eaque se excerpsisse indicat Supplementi scriptor Ex Msto Chron. Hirsaug. At in Chartulario seu Historia Sithiensi seu Sancti-Bertini, quæ anno 961 a Fulcuino ejusdem monasterii monacho conscripta est [Cartulaire de l'abbaye de Saint-Bertin, publié par M. B. Guérard, Préface, p. 2.] , nihil de hoc Badone refertur, sed tantummodo post mortem Fulconis anno 900 occisi Balduinum II, Flandriæ comitem, cognomine Calvum, abbatiam regia donatione obtinuisse [Ibid., p. 135.] , cui annis decem et septem solo nomine præfuit [Ibid., p. 139 – 140.] , eique in hoc regimine successerunt filii ejus Adalolphus et Arnulphus [Ibid., p. 141.] . Neque in aliis documentis quidquam de Badone reperimus.
S. Benignus hodie occurrit apud Wandelbertum in Auctario Usuardi Heriniensi: Eodem die commemoratio S. Benigni martyris. De quo egimus heri.
Bernardus Narbonensis, prior Novigenti, eo quod in Vita S. Hugonis Cluniacensis prædicatur justus, sanctus vir et timoratus, cui religio reverentiam comparaverat et nomen, et aliquas cœlestes visiones meruerit obtinere, Beati nomine donatus est ab aliquot Benedictini Ordinis hagiographis, Bucelino, Heredia, Cherle. Nihil tamen sedulo inquirentibus occurrit unde conjiciatur ipsi cultum aliquem fuisse delatum.
Berno Gigniacensis in supplemento ad Menologium Benedictinum Gabrielis Bucelini ad hanc diem 2 novembris celebratur his verbis: In Galliis, monasterio Gigniacensi, sanctæ memoriæ Bernonis, abbatis ejusdem loci. Hunc auctor illius supplementi perperam confusum a nonnullis ait cum Bernone, abbate Cluniacensi, quem huic monasterio a Bernone Gigniacensi primum abbatem datum esse affirmat, auctoritate nixus Ms. Chron. Trithemii. At revera Bernonem, primo abbatem Balmensem, eumdem etiam Gigniacensi et Cluniacensi et aliis præterea monasteriis originem dedisse et abbatis titulo eisdem primum præfuisse, jam dudum ex monumentis certis demonstravit Joannes Mabillonius [Act. SS. O. S. B., sec. V, p. 67 sqq.] . De S. Bernone egit Bollandus ad diem 13 januarii [Act. SS., tom. I Jan., p. 824.] , post eum locupletius Mabillonius [Loc. cit.] .
S. Bertini elevatio. In Auctario Atrebatensi ad Martyrologium Bedæ ad diem 2 novembris signatur: Eodem die elevatio corporis S. Bertini abbatis; et in Auctariis Tornacensi et Barberiano ad idem Martyrologium: Elevatio et translatio S. Bertini abbatis et confessoris. Et re vera medio seculo X hac die celebrari consuevisse eam elevationem, colligitur ex documento certissimo, Chartulario nempe Sithiensi seu Sancti Bertini a Folcuino ejusdem cœnobii monacho anno 961 conscripto [Loc. cit. supra, p. 415, not. 10.] et a majoribus nostris jam citato [Comment. præv. de S. Bertino, num. 156 (Act. SS., tom. II Sept., p. 584).] ac non ita pridem edito a doctissimo B. Guerard. Ubi cap. 77, hæc de se tradit auctor: Quo tempore ego ipse hæc scribens Folquinus … huc adductus, anno incarnationis… DCCCCXLVIII, die festivitatis elevationis sancti Bertini, quæ succedit omnium sanctorum festivitati, sancto Bertino oblatus, monachus … sum effectus [Cartulaire de St-Bertin, p. 146.] . Attamen nullam aliam elevationem ipse Folcuinus in suo Chartulario, quod vere potius Historia monasterii dicendum est, refert præter illam quæ legitur cap. 9, his verbis: Hujus autem [Adalardi] regiminis anno III, qui erat annus Verbi incarnati DCCCXLVI, sancti Bertini corpus a sancto Folquino episcopo, ut fertur, transfertur et reconditur XVII kal. augusti [Ibid., p. 93.] . Quum itaque, ut ait Stiltingus [Comment. de S. Bertino, num. cit.] , verisimile non sit geminam festivitatem institutam esse ob unam translationem, quumque teste Bovone, qui medio seculo XI historiam secundæ translationis conscripsit [Cfr. ibid., num. 147.] , sanciverit Folcuinus ut translationis dies singulis annis festivus ageretur septimodecimo kalendas augusti [Act. SS., tom. cit., p. 618, num. 19.] , non immerito supponi potest sacra lipsana S. Bertini prima vice elevata fuisse seculo VIII aut ante medium seculi IX: neque enim hæc elevatio facta esse potest post reconditum anno 846 sancti corpus. Ita Stiltingus. Vellem equidem efficacius removeri scrupulum qui nascitur ex silentio Folcuini (et omnium aliorum scriptorum) de illa priori translatione.
S. Bosa episcopus Eboracensis a Castellano laudatur in supplemento ad Martyrologium Universale, ad diem 2 novembris, eo quod, secundum ipsum, ad hanc diem signatus est in Calendario metrico Bedæ. Sed male vidit Castellanus: nam in Martyrologio metrico Bedæ non ad diem 2 novembris, sed ad sextas octobris nonis seu ad diem 2 octobris celebratur Bosa. Ceterum de hoc sancto egerunt majores nostri ad diem 9 martii [Act. SS., tom. II Mart., p. 10*.] .
Caomh. Vid. Hiberni.
Christophorum Dixen, qui anno 1616 in Anglia martyrium subiit, ad hanc diem refert Knippinga ex Maigret in Martyrographia Augustiniana.
Cistercienses monachi S. Nicolai ad Grunhain, quos anno 1429 mense decembri Hussitæ Misniam invadentes crudeli morte peremerunt, martyrum nomine insigniuntur ab Henriquez in Menologio Cisterciensi, a Bucelino in Menologio Benedictino, Cherle et Lechner ad hanc diem. Nihil tamen traditum accipitur unde ipsis sanctitatis honorem aliquando fuisse delatum jure conjicias. Adeat qui plura scire cupit tractatum Domini Herzog inscriptum Geschichte des Klosters Grunhain [In Archiv für die Sächsische Geschichte, tom. VII, p. 60 – 96.] .
Conradum et Voislaum seu Voisellum martyribus annumerat Arturus de Monasterio; sed definire ausus non est ubi et quando vitam pro fide Christi profuderint. Nam ex una parte affert Gonzagam, Orig. Seraph. Relig., part. II, p. 661, et Marcum Ulysipponensem, lib. V, cap. XV, ex quibus eos in Borussia cruciatos diceres; ex altera vero Waddingum, qui in utraque Annalium editione ad annum 1284, § II, eos in partibus Orientis martyrii corona fuisse donatos significat.
Cuthberti cum sociis memoria legitur ad hanc diem in calendario de Nova Farina edito apud Forbes [Kalendars of Scottish saints, p. 77.] . De Cuthberto, episcopo Lindisfarnensi, quem hic designari vix dubium est, egerunt nostri ad diem 20 martii [Act. SS., tom. III Martii, p. 93.] .
Daria. Vid. Hiberni.
Dedicatio basilicæ sanctorum Xysti, Yppoliti et Laurentii hodie celebratur in exemplaribus Martyrologii Hieronymiani Bernensi et Lucensi: quorum sanctorum nomina Epternacense etiam recenset. Cujusnam basilicæ dedicatio intendatur, nos quidem latet. Ceterum conjecturas legere potes apud Florentinium in notis ad hunc diem. De his sanctis martyribus actum fuit: de Sixto II P. et M. die 6 augusti, de Hippolyto M. die 13 augusti, de Laurentio M. die 10 augusti.
Dedicatio ecclesiæ monasterii Caocensis in Ægypto per Christum. Apud Dillman [Loco citato supra p. 415, not. 5.] sequentia leguntur: Commemoratio Christi et discipulorum ejus in monasterio Quesquam, ubi ecclesiam et mensam consecravit et eucharistiam celebravit. Quæ apud Maium [Script. Vet. Nov. Collect., tom. IV, p. 99.] etiam ornatiora reperiuntur: Convenit Christus Dominus cum discipulis suis in montem Caocam in Ægypto et puris suis manibus consecravit templum in ecclesiam; quam una cum altari Mariæ Virginis genitricis suæ nomini nuncupavit. Vasa autem ejusdem altaris manibus Michaelis et Gabrielis archangelorum consecrari voluit; quemadmodum testantur patres Theophilus et Cyrillus, patriarchæ Alexandrini. Hæc boni Coptitæ sibi persuadent.
Doranus. De hoc sancto Ferrarius in suo Catalogo generali inter notas ad diem 1 novembris, ad nomen S. Benigni: Die sequenti, ait, S. Doranus, episcopus Hibernus, in eodem Florilegio (Capgravii) memoratur; et in nota ad nomen S. Mauræ, ad diem 2 novembris: Eodem die S. Dorani, episcopi Scoti, ex eodem Kalendario (Scotico). Verum neque in martyrologiis hibernicis neque in calendariis scoticis editis a cl. Forbes nec in aliis documentis illius sancti mentionem reperimus, sive ad diem 2 novembris, sive ad aliam quamlibet. Unde quum auctoritas Ferrarii tanta non sit ut illa sola nitamur, S. Doranum hic inter prætermissos recensere cogimur.
Enostan. Vid. Hiberni.
Eustachius sive Eustathius, cum sociis martyribus, qui hodie apud Usuardum et alibi occurrit, tractatus fuit die 20 septembris.
S. Eustochium virgo hodie occurrit apud Ferrarium in Catalogo, in Arturi Gynæceo et alibi; de qua actum est die 28 septembris.
S. Evergisilus. In auctario Bruxellensi Martyrologii Usuardi ad diem 2 novembris mentio legitur: Apud Coloniam Agrippinam, sancti Evergisili, tertii ejusdem urbis archiepiscopi. De quo etiam in martyrologio ecclesiæ SS. Trinitatis (vulgo Christ Church) edito Dublinii anno 1844, his verbis: In Colonia, sancti Evergisi episcopi et confessoris. Sancti hujus Acta cum Commentario prævio edita reperies in tomo X Octobris, p. 650, ad diem 24.
S. Felix I, P. R., hodie celebratur in calendario Æthiopico apud Ludolfum die 6 mensis hedar, qui est dies 2 novembris: Felix archiepiscopus. Item in calendario Æthiopico, quod edidit cl. Dillmann [Cfr. supra, p. 415, not. 5.] : Requies Felicis patriarchæ Romani. Item in Synaxario seu martyrologio ecclesiæ Alexandrinæ Coptitarum, auctore Michaele episcopo Atribæ et Meligæ in Ægypto inferiori, apud Card. Maium [Loc. cit. supra, p. 416, not. 16.] , ubi die 6 mensis hatyr, qui est 2 novembris, ita legitur: Requies sancti patris Felicis papæ Romæ, Dionysii successoris, qui sedisse dicitur annos quinque et menses sex, editisque pluribus homiliis et dissertationibus didascalicis, ex quibus nonnullæ dogmaticæ summæ quidem utilitatis, obiisse anno primo imperii Diocletiani. De Felice papa I, martyre, actum est die 30 maii.
S. Florberti abbatis Blandiniensis et confessoris meminit Grevenus in suo martyrologio ad hanc diem [Cfr. supra, p. 374, num. 97.] . De quo cum reliquis passim hagiologis egimus ad diem præcedentem.
Florianus de cujus translatione agitur apud Usuardinos, non alius esse videtur ac sanctus martyr Florianus Laureaci in Austria, de quo actum est ad diem 4 maii.
Franciscum Penensem beatum dicit Arturus de Monasterio in Martyrologio Franciscano. Hic S. Bernardini provinciæ Seraphici Ordinis alumnus per Aprutium, Calabriam et Picenum tot miraculis vivens perclaruit ut sanctus nuncuparetur. Vita cessit anno 1606.
Fuga Christi. Apud Ludolfum in calendario Æthiopico ad diem 2 novembris legitur: Fuga Christi e Mehsa Koskuamam. Ubi Ludolfus annotat: Loca sunt in Ægypto secundum traditionem Coptitarum. Koskuam olim opulentissimum, nunc pauperrimum, monasterium Ægypti, in memoriam fugæ Christi hoc in loco ædificatum, quem ibi cum sanctissima matre diu mansisse ferunt. Vocatur etiam Moharrak; in media Ægypto in deserto situm est [Wansleb., Hist. eccl. Alex., lib. I, cap. 6, p. 22.] .
Hiberni sancti ad hanc diem laudantur in Martyrologio Dungallensi [Cfr. supra, p. 339, num. 1.] , ex Mariani Gormani martyrologio et ejus scholiaste, ut consuetum fuit Michaeli O'Clery, excepti, præter Ercum, Lugadium et Aidanum, de quibus distinctius inferius agendum erit, Ainmire, abbas de Rath Nuada, A. D. 778; Daire Bochana, vidua; Liber, martyr; Senach, presbyter, de Cill-mor; Caoimhe, Albaniensis, de Cill-Caoimhe; Enostan, de Cluain Dumha; Gallus; Malachias. — De Malachia agetur die sequente; Gallus quisnam hic designetur, compertum nobis non est. De ceteris quum vix quidquam notum sit nec ipse cultus satis certus [Cfr. ibid., num. 2.] , paucis hoc loco dicendum. Et de Ainmiro quidem, Libero, Caomho et Enostano nihil aliunde rescire potuimus. Ad nomen vero Senachi hæc adjungitur nota in citato Martyrologio Dungallensi: Broinsech Breac, soror Inbhari episcopi, filii Lughnæ, fuit mater ejus: et forte est Senach Garbh. De quo scholiastes Ængussii in Libro Vario ad diem 17 februarii: Fintanus Corach et Senach Garbh et Colmanus filius Comgalli callidus, tres reges belli laude clari, unus post alterum in monasterio [The Calendar of Œngus, edit. W. Stokes, p. lii.] . Quæ verba ex hibernico hoc modo reddit Colganus, ad diem 27 februarii, secundum ipsum, a scholiaste adjecta: Fintanus Corach, Senachus Garbh et Colmanus, amicabilis filius Comgelli, erant tres nigri domini (i. e. Benedictini), successive unus post alterum in eadem abbatia (Clonfertensi) succedentes [Act. SS. Hib., p. 385, not. 7.] . De eodem Senacho Garbh Annales Quatuor Magistrorum ad an. 620: Seanach Garb, abbas (monasterii) Cluainfearta-Breanainn, obiit [Ed. O'Donovan, tom. I, p. 243.] . — Denique quod ad Dariam spectat, hæc de sanctis mulieribus hujus nominis apud Hibernos celebratis notat Colganus: Tres reperio hujus nominis sanctas in menologiis patriis memoratas. Prima fuit virgo de qua martyrologium Tamlactense ad 8 augusti… De ea etiam ad eumdem diem agunt Marianus Gormanus, Cathaldus Maguir et Martyrologium Dungallense… Secunda Daria vidua Bochana appellata, quæ colitur 2 novembris, juxta Marianum et Martyrologium Dungallense. Tertia fuit vidua, quæ 26 octobris colitur juxta Marianum Gormanum. Memorantur etiam in Vitis nostrorum sanctorum tres hujus nominis sanctæ: prima, de qua hic (Vit. tert. S. Brigidæ, cap. 124) et in Vita sequenti lib. 2, cap. 78, ubi Virgo vocatur. Secunda fuit S. Daria de Maggamnach in regione de Tir Amalguidh in Connacia; cujus genealogia in Vita hibernica S. Connaci, cap. 77, sic recensetur: S. Daria filia Caithirii, filii Sednei, filii Amalgadii, filii Fiacrii, filii Euchodii Momedonii; et hæc ibidem cap. 22 vocatur alio nomine So delbh; id est Pulcheria. Tertia fuit filia Fergussii, filii Euchodi, soror S. Ruadani, de qua in Vita ejusdem Ruadani cap. 8, et nostris notis ad eumdem locum, ubi diximus festum hujus aliarumque ejus sororum celebrari 24 maii. Et hinc consequens est hanc diversam esse ab aliis hujus nominis quarum natales jam recensuimus. Daria etiam mater S. Ursulæ, quam Dempsterus dicit 21 octobris, debet necessario esse ab his tribus posterioribus diversa, quia fuit singulis tempore longe anterior. Si autem sit aliqua ex tribus aliis, quarum natales in nostris festilogiis memorantur, videtur esse illa quæ 2 novembris colitur; tum quia illa et vidua fuit et Bochana, id est marina seu de mari, vocabatur: Bochna enim Hibernis idem significat quod mare, mater autem S. Ursulæ fuit et vidua et ratione istius solemnis navigationis cum filia et sociabus institutæ potuit dici Marina. Ego tamen pro nunc nihil de hac re definio [Trias Thaum., p. 545, not. 67.] . Et prudenter quidem. Nemo enim non videt quam levis ponderis sit Colgani conjectura. Quod autem Thomas Dempsterus in suo Menologio Scotico annuntiat ad diem 21 octobris: In Scotia, Dariæ matronæ admirabilis sanctissimæque S. Ursulæ matris, a qua in Hirlandia Kildaria nomen accepit [Forbes, Kalendars of Scottish saints, p. 215.] , id, quod ad nomen matris S. Ursulæ spectat, desumptum videtur ex revelationibus seu phantasiis Elisabethæ Schonaugiensis [Cfr. Act. SS., tom. IX Oct., p. 168 F.] ; ecclesiam vero Kildarensem ex illa Daria nomen accepisse, solita sua audacia Dempsterus commentus est.
Hilarius. Vid. Valentinus.
Joannes ille quem S. Franciscus arcta sibi familiaritate devinxit, quique apud Grecium in valle Reatina decessit, ab Arturio de Monasterio martyrologio Franciscano insertus est. Nobis non licet alium ei locum dare quam inter Prætermissos. Qui plura de eo novisse cupit, adeat Waddingum ad annum 1223 § XX, et Acta Sanctorum, tom. II Oct., pp. 706 et 770.
Josa, filius Josephi,hac die recensetur in calendario Æthiopico apud Ludolfum.
S. Julianus presbyter, qui hodie apud Wandelbertum occurrit, idem esse videtur qui Julianus socius S. Cæsarii: de quibus actum est cal. nov.
S. Justum ad hanc diem annuntiat auctarium Daveronense Martyrologii Usuardini his verbis: Dolensis cœnobii, sancti Justi monachi et martyris. Quem facile crediderim eumdem esse cum S. Justo illo, qui cum Artemio et Honesta occisus est et colitur in diœcesi Atrebatensi die 18 octobris [Act. SS., tom. VIII Oct., p. 369.] , cujus forte nonnullæ reliquiæ ad monasterium Dolense delatæ sint.
S. Lauteni memoria hac die recolitur in nonnullis martyrologiis, quæ indicata sunt a nobis ubi cum plerisque egimus de hoc sancto ad diem præcedentem.
S. Marcellus episcopus Parisiensis hodie recensetur in auctario Bruxellensi Usuardi. Vitam S. Marcelli dedimus heri.
S. Marciana. De sancta hac virgine Saussayus in supplemento ad suum Martyrologium Gallicanum ad 2 novembris: Ipso die, ait, Albia civitate, natale sanctæ Marcianæ virginis, quæ nobilitate generis clara, abdicato sæculo, Tarsiæ cuidam virgini nobilissimæ juncta in monasterio, ab antistite Albiensi Polymio velata, vigiliis, abstinentiis castigans corpus et orationis pabulo mentem reficiens, spiritu prophetiæ insignis (quo prænunciavit fratri suo Georgio viro prudenti domus propriæ successum); tandem vocanti Deo respondens, jugiter intenta cœlo, felix migravit ad sponsum. Ejus anima incontaminata in specie niveæ columbæ a plerisque visa est cœli intima penetrare. Colitur a plerisque martyris honore, forte quod ob fidem vel pudicitiam a barbaris Narbonensem Galliam hac ætate opprimentibus exagitata, aliqua ab his dira sit perpessa, vel potius quod vitæ austeritate rigidissima, carnem quotidie crucifigens, longo (ut aiebat quondam de B. Paula sanctus Hieronymus) coronata sit martyrio. Hæc videtur collegisse Saussayus ex Actis, quæ nonnullis codicibus Parisiensibus exhibentur. Nullam alibi Marcianæ reperi memoriam. Quo tempore vixerit Marciana, ex illis Actis satis certo deduci nequit. Nullus uspiam indicatur aliquis episcopus Albiensis nomine Polymius, nec alii hujus vel similis nominis inter episcopos Gallos præter Polemium episcopum Ausciensem, qui in antiquis hujus ecclesiæ catalogis tertius legitur sex episcoporum qui eam rexerunt post annum 549 et ante annum 585 [Gall. Christ., tom. I, p. 975.] , et alium Polemium episcopum Aginnensem, qui subscripsit synodo Parisiensi anni 573 [Ibid., tom. II, p. 898.] .
S. Marcianus, episcopus confessor Beneventi. In auctario Usuardi ex codice Vaticano n. 5949, apud Sollerium legitur hoc die: Beneventi, sancti Marciani episcopi et martyris, discipuli sancti Petri. Apud eumdem Sollerium die 14 junii ex eodem codice Vaticano legitur adjectum: In Benevento, S. Marciani episcopi et confessoris. Hic codex Vaticanus scriptus charactere longobardico, quem vocat Papebrochius novam collectionem ex Usuardo, Adone et aliis factam pro ecclesia Beneventana, Sollerio videbatur ex aliquo Hieronymiano interpolatus [Præf. in Usuardum, art. V, p. 62.] . Clarissimus de Vita [Thesaurus antiquitatum Beneventanarum, tom. I, dissert. III, p. 110.] narrat se audivisse a Francisco Pacca archiepiscopo Beneventano legi in codice Usuardino S. Sophiæ in bibliotheca Vaticana asservato, ad diem quemdam junii: Beneventi, S. Marciani episcopi et martyris, discipuli S. Petri. Unde concludebat archiepiscopus non Photinum, sed hunc Marcianum primum Beneventi episcopum fuisse. Qua de causa egimus calendis novembris in S. Photino. Opinamur hunc codicem eumdem esse quem vidit Papebrochius, qui testante Sollerio l. c. pro ecclesia S. Sophiæ collectus aut compositus fuerat; uti innuit titulus S. Sophiæ, toties in contento relatus. Videtur itaque Pacca locum e die secundo novembris, memoria lapsus, in mensem junii transtulisse. Uterque Marcianus a Papebrochio tractatus fuit ad diem 14 junii. Ille qui Petri discipulus dicitur idem esse videtur ac Marcianus Syracusarum episcopus et martyr, alter vero Marcianus episcopus et confessor, in cujus honorem olim apud Beneventum ecclesia dedicata fuit. Nunc vero nullum ejus festum Beneventana ecclesia celebrat.
Margareta a Lotharingia, olim Renato Valesio Alenconii duci conjugii fœdere juncta, Argentomagi in parthenone B. Claræ die 2 novembris anni 1521 pretiosam in conspectu Domini mortem obivit. Licet de hac Deo devota femina in libris liturgicis sileatur nec præter Arturum et Saussayum ullus reperiatur qui ejus nomen martyrologiis inscripserit, minime tamen Actis nostris fuisset arcenda, si certo constaret anno 1560 [E. Laurent, Histoire de Marguerite de Lorraine, p. 349.] insigne quoddam miraculum meritis venerabilis Margaretæ fuisse patratum. Quid enim dubitaretur de cultu inde a felici obitu adhibito, quum Marinus de Proverre, O. P. ac conventus Argentomagensis alumnus, in Historia ecclesiastica Sagiensi, quæ manuscripta servatur tum in seminario Sagiensi tum Alenconii apud inclitum dominum Leonem de la Sicotiere, referat priora prodigia ob monialium incuriam silentio prætermissa fuisse? Sed istius anni 1560 indicium Marinus non habet, nec alibi ad hunc annum tuendum ea proferuntur testimonia quibus hagiographus ex decretis Urbanianis possit aliquem cum fama sanctitatis defunctum beati titulo insignire. Sed hac elevata difficultate, quod utinam studiosa inquisitione agant illi quorum est sanctorum gloriam tueri ac promovere, inde ab anno 1598 [Cfr. op. cit. et ejusd. auct. Histoire de l'abbaye royale de Ste Clair d'Argentam.] ad nostram usque ætatem tot certa cultus adhibiti monumenta supersunt ut summopere dolendum sit Galliam tanto tutamine ac sanctam viduam suo honore fuisse defraudatam. Paucis tamen contraham quæ ipse Argentomagum anno 1878 delatus et omni charitate a R. D. Jamet archipresbytero hospitio exceptus, præsens vidi et audivi. Ingredienti per portam majorem ecclesiam S. Germano dicatam ad sinistrum latus occurrit capella B. Claræ, quam vulgus capellam B. Margaretæ dicit. Ibi in muro reconditum servatur cor beatæ viduæ, ac cratibus capellam præcludentibus in fidei gratique animi testimonium fideles candelas accendunt, monetam altari superimponunt nec raro, quod me coram testabantur sacerdotes, missas in honorem beatæ Margaretæ dicendas rogant. Ea, qua sanctorum memoriæ, veneratione et cura custodiuntur in civitate cingula duo quæ venerabilis Margaretæ fuisse traditio tenet. His cinguntur parituræ. Partui enim proximæ solent matres B. Margaretam in vota vocare; his sacris reliquiis munitæ, quæ prius pariendi laborem nimis formidant, in summam fiduciam recreantur. Nec Argentomagi tantum, sed et Alenconii eamdem ob causam in veneratione habetur venerabilis Margareta. Audivi enim a D. Liard, qui præest in spiritualibus parthenoni S. Claræ, de quadam muliere quæ, peritorum judicio ob partus laborem jam certo moritura, haustu aquæ fragmentiolis arcæ sepulcralis Margaretæ sacratæ statim fœtu liberata sanitatem recepit. Nec cœnobii sui fundatricis obliviscuntur virgines Alenconienses ad S. Claram: quæ secreto fusis precibus quanta sit gratia apud Omnipotentem Margareta, non semel fuerunt expertæ. Tandem Argentomagi in vetusta reliquiarum theca una cum lipsanis B. Claræ et aliorum quos colit Ecclesia, immo et cum fragmento sanctissimæ Crucis, vidi de reliquiis V. Margaretæ. His intelligitur cur certam spem foveamus fore ut brevi illustrissimus dominus episcopus Sagiensis ea reperiat documenta quibus a sancta Sede cultus devotæ viduæ adhibiti confirmationem consequatur.
S. Maria ancilla, virgo et martyr, hodie celebratur in auctario Bruxellensi Usuardi. De ea actum fuit heri.
S. Mathilda. In Martyrologio Scotico Th. Dempsteri legitur ad hanc diem: In Anglia, coronatio Mathildæ reginæ, cognomento Bonæ, S. Malcolmi regis filiæ. De S. Mathilde egerunt majores nostri ad diem 30 aprilis, inter prætermissos [Tom. III April., p. 722.] .
S. Mathurinus hac die recolitur in auctario Bruxellensi Usuardi. Acta S. Mathurini tractavimus heri.
S. Maura virgo e gente Scotorum celebratur hodie in calendariis Adami Regii et Davidis Camerarii et in Menologio Scotico Th. Dempsteri; inde vero apud Ferrarium in Catalogo generali, apud Challoner et in Sacro Gynæceo Arturi de Monasterio. Commodius de ea, simul et de S. Baya, tractabimus cum Martyrologio et Breviario Aberdonensibus ad diem sequentem.
S. Naamatius episcopus confessor, qui hodie occurrit in auctario Usuardi Hagenoyensi, idem est qui Amantius episcopus Ruthenensis, cujus Acta tractabimus die 4 novembris.
Odilonis confessoris mentionem habet Grevenus in martyrologio suo ad hanc diem 2 novembris. Qui si idem sit cum Odilone illo celebri abbate Cluniacensi, cujus majores nostri Acta ediderunt ad diem 1 januarii [Tom. I, pag. 65.] , non aliam rationem reperio cur ad præsentem diem consignetur a Greveno, nisi quod is in antiquioribus martyrologiis legerit hac eadem die ab Odilone primum institutam esse, quæ in omnibus Cluniacensis Ordinis monasteriis fieret, solemnem commemorationem fidelium defunctorum.
Petrum Dagninum, discipulum S. Romualdi, passim beati titulo decorarunt, post Augustinum Fortunium Florentinum [Historiarum Camaldulensium lib. I, cap. 47 (p. 108).] , scriptores Camaldulenses, et inde ad diem 2 novembris Arnoldus Wion et ceteri martyrologi Benedictini Menardus, Bucelinus, Heredia, Cherle; Philippus quoque Ferrarius in suo Catalogo Generali; sed nullum omnino indicium proferunt aut auctoritatem Fortunio antiquiorem, unde eum unquam publico vel ecclesiastico cultu celebratum fuisse demonstretur. Et Fortunius ipse titulum ilum Petri nomini apposuit tantummodo in inscriptione capitis [Loc. cit.] , non vero in Historiæ suæ textu, ubi nonnisi venerabilem eum appellat [Lib. I, capp. 39, 47.] . Eodem tantum titulo eum ornavit Hastivillius [Romualdina seu Eremitica Camaldulensis Ordinis historia, p. 68.] , nullo Lucas [Romualdina seu Eremitica Montis Coronæ Camaldulensis historia, fol. 42 verso.] . Sed et Petrus Delphinus, Ordinis Camaldulensis præpositus generalis, extremo seculo decimoquinto, scribens ad Venturam, abbatem S. Michaelis Murani, sibi constitutum esse ut eos qui de Ordine Camaldulensi relati sunt inter sanctos, a neglectu et oblivione vindicaret, abbatis illius curæ commisit ut sanctos martyres Bonifacium, Joannem et Benedictum, quorum mentio in Vita S. Romualdi habetur, calendario insereret, congruo die et convenienti officio ipsis assignato, Petrum Dagninum vero nequaquam memoravit [Guid. Grandius, Dissertat. Camaldul., diss. I, cap. 3, n. 11.] . Itaque Mabillonius prudenter abstinuit ab attribuendo illi sancti aut beati nomine, tantummodo eum a Fortunio beatum vocari significans [Annal. Benedict., lib. LVI, n. 27 (tom. IV, p. 339).] : quæ prudentia nobis videtur imitanda. Itaque nec ulterius hoc loco de historia venerabilis Petri agendum: qui hanc penitius indagare velit, adeat scriptores supra citatos et præcipue Mittarelli [Annal. Camaldul., tom. II, lib. XII, passim.] .
De sancta Rosalia, quæ, teste Ferrario, in ecclesiæ Calaritanæ calendario et litaniis celebratur, nihil quod novimus memoriæ proditum est. Omnia, quæ quidem sub manu erant, lustravimus unde spes aliqua affulgebat fore ut in aliquam hujus sanctæ notitiam veniremus. Spem fefellit eventus. Præter Ferrarium nihil habemus quod in medium afferamus; cujus testimonio solo non prohibiti fuimus ne inter prætermissos bcatam Rosaliam relegaremus. Hic in Catalogo generali sanctorum qui in martyrologio Romano non sunt, IV nonas novembris meminit Rosaliæ his verbis: Calari in Sardinia sanctæ Rosaliæ virginis et martyris. Additque ibidem in nota: Ex cal. ecclesiæ Calaritanæ et litaniis ejusdem ecclesiæ. Passa est sub Trajano Calari cum aliis multis, quo (Calarim) Roma profecta fuerat. Appellatur et Rhoda. De ea Marcus Maximus et Elecas episcopi Cæsaraugustani in add. ad fragmenta Chronici Lucii Dextri. Ex Ferrario Arturus beatam Rosaliam in suum intulit sanctarum mulierum Gynæceum; et in notam Ferrarii notam transtulit. Fortassis Rosalia una est ex iis quorum ossa anno 1615 et 1626 in ecclesia Calaritana reperta, illico a Sardis pro sanctorum reliquiis habita fuere, multis aliis dubitantibus. Qua de re videsis Præfationem in Vitas SS. tomi I Februarii, cap. V, Sardiniam Sacram Antonii Felicis Matthæi, cap. III, et Acta S. Luciferi ep. Calarit. cap. 11 et appendicem [Act. SS., tom. V Maii.] . Potest etiam fieri ut hæc Rosalia sit ea Rosula quæ apud Galesinium et in martyrologio quod Bedæ nomen præfert, die 15 maii occurrit: de qua egit G. Henschenius ad diem 15 maii [Act. SS., tom. III Maii.] .
Senach. Vid. Hiberni.
S. Severinus, monachus Tiburtinus, in auctario Bruxellensi Usuardi; de quo egimus heri.

S. Sevoldus memoratur ad hanc diem apud Castellanum his verbis: In Pontivo, S. Sevoldi confessoris, cujus reliquiæ servantur Abbatisvillæ in ecclesia sancti Vulfranni. Actum est de S. Sevoldo ad diem 16 septembris [Act. SS., tom. V Sept., p. 336.] . Sed quædam hic addenda, præsertim ex cl. J. Corblet. Qui docet nos [Hagiographie du diocèse d' Amiens, tom. III, 489.] S. Sevoldum signari ad diem 17 septembris in Proprio S. Walarici edito anno 1721, et eodem die olim celebrari consuevisse in ecclesia sancti Vulfranni Abbatis-villæ. Instrumentum recognitionis reliquiarum monasterii sancti Walarici institutæ diebus 16 et 17 augusti anno 1651 (non 1643, ut ait Corblet) in præsentia et ex consilio R. P. Adriani Blondin, prioris religiosorum dictæ abbatiæ, hæc continet: In capsa S. Sevoldi reperta sunt ossa viginti notabilia, cum fragmentis multis [Act. SS., tom. I April., p. 16, n. 13.] . Subjungit Corblet: Adrianus Blondin, inter suos Versus panegyricos [Versus panegyrici in laudem et gloriam SS. Walarici, Blithmundi, Wulganii, Sevoldi et Rithberti. Rotomagi 1653, in-4°.] has reliquias quatuor sequentibus versibus exornavit:
Vidimus et sanctos Sevoldi martyris artus,
      Cui sanguis palmas, cui diadema dedit.
Ut fornax aurum, sic justum passio purgat;
      Si polum ames, certes ut tibi serta pares.
Reliquiæ istæ (ita Corblet) combustæ sunt tempore magnæ perturbationis gallicæ: sed quæ apud sancti Vulfranni Abbatis-villæ colebantur, servantur adhuc ibidem in propria capsa. Habemus ossiculum ejusdem sancti in ecclesia sancti Sepulcri Abbatis-villæ. Cultus vero S. Sevoldi obliteratus est in nostra diœcesi, ubi et ipsum nomen ejus fere omnino oblivioni datum est. Denique notetur in charta qua Hugo Firmensis anno circiter 1045 monasterio S. Audoeni tradidit cœnobium Sigiacense a se vel a patre suo conditum, inter possessiones hujus cœnobii indicari ecclesiam de Mont-Seiwolt [Pommeraye, Histoire de l'abbaye de Saint-Ouen, p. 462.] , quæ forte a sancto nostro ita nuncupata est.

Theodorus, de quo hac die in Auctario Matric.-Cartus.-Ultrajectino apud Sollerium, his verbis: Theodori episcopi et confessoris, videtur idem esse cum Theodoro seu Theuderio illo, de quo actum est apud nos ad diem 29 octobris [Tom. XII Oct., p. 832.] . In calendario sanctorum Ordinis S. Benedicti ex codice S. Michaelis Antverpiensis, quod ms. inter schedas nostras servatur, laudatur idem ad hanc diem 2 novembris hocce tenore: S. Theodori abbatis Viennensis in Gallia.
Theodotus, Laodicenus episcopus, hodie celebratur in martyrologiis Adonis, Usuardi, Romano aliisque. Cujus viri sanctitas quum dubia videretur ob ejusdem cum hæreticis arianis arctissimam necessitudinem, causam dubitandi ad sanctitatem Leonis XIII Romani Pontificis detulimus, qui statim jussit de ea re referri ad S. Congregationem Rituum. Donec causa Theodoti a judicibus Romanis finiatur, virum interim prætermittendum duximus. Vide litteras ea de re ad nos datas ab Eminentissimo Cardinali Bartolini S. R. C. præfecto, quas tomo XIII Octobris præmisimus.
SS. Valentinus et Hilarius martyres, quorum hodie memoria celebratur in Usuardi auctario Vaticano, tractabuntur die 3 novembris.
S. Vigor in nonnullis martyrologiis hodie laudatur. De eo egimus die præcedenti.
S. Waldetrudis canonizationem sive translationem seu elevationem ad hanc diem annuntiant Martyrologium Villariense manu scriptum sec. XVII, in museo nostro repositum, auctarium Bruxellense et Molanus in additionibus ad martyrologium Usuardinum, Andr. Saussayus in Martyrologio Gallicano, Phil. Ferrarius in Catalogo Generali et martyrologi Benedictini Arn. Wion, Menardus, Bucelinus, Heredia et Cherle, ac denique Arturus de Monasterio in sacro Gynæceo. Quis vero pontifex canonizari S. Waldetrudem decreverit, quis de ea ad illum episcopus retulerit ac deinde corpus elevarit, compertum non est, ut notavit Joannes Bollandus noster in Commentario prævio de S. Waldetrude ad diem 9 aprilis [Act. SS., tom. I April., p. 829.] , ubi fusius de ea agitur.

DE SS. PUBLIO, VICTORE, HERMETE, PAPIA, JUSTO, VITALI MARTYRIBUS IN AFRICA.

[Commentarius]

Publius, M. in Africa (S.)
Victor, M. in Africa (S.)
Hermes, M. in Africa (S.)
Papias, M. in Africa (S.)
Justus, M. in Africa (S.)
Vitalis, M. in Africa (S.)

G. V. H.

Sanctorum martyrum Africanorum quorum hodie memoria celebratur, nec nomina, nec numerus in variis martyrologiis conveniunt. Quare singulorum martyrologiorum nuncupationes ex ordine transcribimus. Bernense: In Africa, sanctorum Pupliani, Victoris, Hermetis, Justi, Vitalis papæ. Epternacense: In Africa, Pupliani, Victoris et Pupliæ, Syxti, Ippolyti et Laurentii, Hermetis, Justi, Vitalis papæ. Lucense: In Africa, natalis sanctorum Poliani, Victoris, Hermetis, Justi, Vitalis papæ. Corbeiense hic uno die mutilum est. Martyrologium Ottobonianum: In Africa, natalis sanctorum Popliciani, Victoris et Justi. Romæ depositio Vitalis papæ. Martyrologia mss. Atrebatense ecclesiæ Sanctæ Mariæ et Lætiense Sancti Lamberti, apud Franciscum Mariam de Aste in notis ad Martyrologium Romanum die 2 novembris, ex editione Bedæ Bollandiana: In Africa, natale sanctorum Victoris, Hermetis et Justi. Martyrologium ms. Tornacense monasterii Sancti Martini apud eumdem: In Africa, passio sanctorum Pupliatii, Victoris, Hermetis, Justi, Vitalis. Martyrologium ms. Romanum Barberinianum apud eumdem addit: et Papiæ. Rabanus: In Africa, natalis Publii, Victoris, Hermetis, Justi et Papæ. Galesinius: In Africa, sanctorum martyrum Publii, Victoris, Papiæ et Hermetis. Martyrologium Romanum: In Africa, natalis sanctorum martyrum Publii, Victoris, Hermetis et Papiæ. Quos inter Africanos exemplaria aliquot Romanos interserunt notissimos illos Sixtum, Hippolytum, Laurentium, ut Epternacense. Bernense et Lucense præmittunt Dedicationem basilicæ sanctorum Sixti, Hippolyti et Laurentii: quæ, quum huc non spectent, prætermisimus.

[2] Communia plerisque martyrologiis nomina sunt Publius, Victor, Hermes et Papias, quibus alia addunt Justum et Vitalem. Vitalem pro Vitaliano papa aliqui habuere, et scripserunt Vitalis papæ: quamquam ex reliquis manifestum videtur non agi hic de Vitali quodam papa, sed Papam sive Papiam singularis martyris nomen proprium esse. Varia sphalmata commissa sunt in nomine Publii, quem Puplianum, Poplicianum, Polianum, Pupliatium vocant; cui Epternacense Pupliam quoque superaddidit. Unde fit ut quo nomine hic martyr proprio vocetur, dubium maneat. Maluimus cum Martyrologio Romano Publium dicere. Majus dubium affert nomen Pupliæ: quæ num martyr femina an nominis alicujus inutile sphalma ex corrupto codice in textum introductum sit, in medio relinquimus.

DE SANCTO JUSTO MARTYRE TERGESTI

INEUNTE SEC. IV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Justus M. Tergesti (S.)

AUCTORE G. V. H.

§ I. De Actis S. Justi; de scriptoribus qui S. Justi meminerunt.

Civitas Tergestina multis ornata sanctorum martyrum triumphis, quarto nonas novembris magni sui martyris Justi festum diem celebrat. [Acta S. Justi Venetiis,] Quumque omnium martyrum honore lætetur, hujus S. Justi memoriam carissimam sibi esse testatur, tum splendore tum solemnitate celebrandi ritus. Hunc enim Justum protectorem ac patronum specialem non tam civitas elegit quam a propitio numine accepit. Cujus sancti martyris Acta tanto majori alacritate tractanda aggredimur quo de eorumdem Actorum sinceritate certiores nobis esse videmur. Quæ quum multo labore acquirenda fuerint, tanto lætiores possidemus. Etenim postquam ad antistitem qui Tergestinæ tunc præerat ecclesiæ, supplices litteras dedissemus, quibus humiliter postulabamus ut, si quid ex cana antiquitate de S. Justo memoriæ proditum haberetur, id in hujus sancti martyris honorem tractatui huic inserendum transmitti juberet, nihil penitus reperiri responsum fuit. Quod quum ego credere non potuissem, Venetias adii primum, deinde Tergestum, ut propriis oculis bibliothecarum codices inspiciens doctosque viros interrogans, quod deesse non putabam sed latere, ex latebris eruerem. Factumque est uti speraveram. Venetiis in bibliotheca S. Marci Acta S. Justi inveni et fideliter descripsi; invento lætus, perrexi Tergestum, ubi Deo ac sancto Justo duce virum inveni qui, pari mecum S. Justi studio animatus, quidquid in antiquis codicibus reperire posset, ad me missurum se pollicitus est, stetitque promissis. Hujus viri honoris causa hic nomen adscribo, grati animi ergo, Petrum Tomasin, S. Th. doctorem. Cujus operæ et studio propensoque in me animo quanta debeam, totius hujus tractatus ordo est demonstraturus.

[2] [Tergesti et Viennæ reperta sat sincera videntur,] Inter plurima quæ sua manu descripta ad me transmisit, jam hoc loco nominanda sunt Acta S. Justi ex exemplari Tergestino, eadem iis quæ Venetiis transcripseram. Tertium eorum Actorum exemplar reperi Viennæ in Austria, in bibliotheca Cæsarea; ita ut Venetum exemplar cum variantibus lectionibus exemplarium Viennensis et Tergestini, lectorum oculis subjici possit. Hæc Acta censeo esse antiquissima ac sincera, ita ut ipsum martyrii ordinem tum ex Actis publicis, tum ex testibus oculatis conscriptum esse judicem. Sinceritatem ad ipsum quem dixi martyrii ordinem restringo, videlicet ad interrogationes et responsa, quæ judicialem formam et consueta christianis sensa eo modo exhibent, qui et personis et temporibus maxime convenit, tum ad sententiam judicis et martyrii consummationem et ea quæ martyrium secuta sunt. Proœmium enim, ipsis Actis, uti assolet, præmissum, nævo non caret. De quibus deinceps agendum erit.

[3] [et jam fuerunt typis tradita.] Acta nostra typis tradita fuerunt a doctore Petro Kandler in opere suo quod inscribitur: Ad faustum ingressum illustrissimi ac reverendissimi domini Bartholomæi episcopi Tergestini, etc. [Trieste, J. Papsch, 1847.] . Quem librum, italico sermone scriptum, ipse non vidi, sed Acta S. Justi illi inserta esse ad me scripsit doctor Petrus Tomasin. Breviora compendia Actorum S. Justi habes apud Petrum de Natalibus [Lib. X.] et in Hagiologio Italico [Tom. II, p. 271.] ex monumentis ecclesiæ Tergestinæ et Aquileiensis.

[4] [S. Justi meminerunt multi.] Tandem S. Justi meminere multi scriptores recentiores, quorum sequentem catalogum prædictus Petrus Tomasin ad me transmisit; eorum tamen libros ipse legere non potui, paucis exceptis quorum apud nos copia erat. Ludovicus Zacconius, in Compendio vitæ sanctorum, lib. II. Nicolaus Manzioli in libro italico cui titulus Descriptio nova Istriæ, p. 18 [Venetia 1611, per Giorgio Bizzardo.] . Ludovicus Schoenleben, canonicus Labacensis, in opere cui titulus Carniolia antiqua et nova, sive Annales inclyti ducatus Carnioliæ [Labaci 1681.] . Vincentius Scussa, canonicus Tergestinus, cujus opusculum italicum sub titulo Historiæ chronographicæ Tergesti edidit Franciscus Cameroni, p. 32 et sqq. [Trieste, tipografia Colombo Coen 1863.] . Johannes Wichardus, baro Valvasor, in opere germanico quod inscribitur Gloria Ducatus Carniolæ, tom. II, lib. VIII, p. 518 sqq. [Laybach. anno 1689.] . Joannes Maria Manarutta, Ord. Carm. Disc., ex conventu Discalceatorum Venetiis, sub nomine Fratris Irenæi a Cruce, in opere italico cujus titulus Historia antiqua et moderna, sacra ac profana civitatis Tergestinæ, p. 429 sqq. [In Venetia 1698, Girolamo Albrizzi.] . Petrus Stancovich in opere italico inscripto Biographia virorum illustrium Istriæ, tom. I, p. 162 [Trieste, presso Giovanni Marenigh tipografo, 1828.] . Josephus Mainati, Tergestinus, sacrista ecclesiæ cathedralis Tergestinæ: Chronica sive memoriæ historicæ sacro-profanæ Tergesti [Venezia 1817.] scripta italice. Felix Bandelli, presbyter Tergestinus, in opere italico Vitæ sanctorum Tergestinorum ms. in Archivis urbanis Tergesti. Antonius Aloysius Tempesta, presbyter Tergestinus: Vita et martyrium sancti Justi, italice; quod slavonice vertit Josephus Krizman, presbyter Tergestinus [Trieste 1878.] . Petrus Tomasin, presbyter Tergestinus, in opere adhuc inedito, Historia ecclesiastica Tergesti et Istriæ.

§ II. Examinantur Acta S. Justi.

[Acta S. Justi ex tribus codicibus edenda] Acta S. Justi edimus, uti supra dictum est, fide trium codicum mss. Primus est Venetus, legendarium S. Marci, quod Antonius Maria Zanetti anno 1748 e cubiculo superiori sacristiæ S. Marci nutu præsidis bibliothecæ in Marciam transtulit. Alter codex Viennensis, membraneus folio maximo, sec. XIII, e bibliotheca Cæsarea. Apographum tertii codicis, quem nos non vidimus, accepimus a laudato Tomasin, qui hanc notam addidit: Scripta sunt hæc Acta seculo XI scriptura longobardica a sacerdote Prè L. da Conegliano. Quæ possedit Aldrago Antonius de Piccardi, episcoporum Pedenensium in Istria supremus (obiit 13 Septembris 1789), et descripta sua manu misit ad archivum urbanum Tergestinum; quæ historiographus noster (Tergestinus) impressit in opere italico: Ad faustum ingressum illustrissimi ac reverendissimi domini Bartholomæi Legat, episcopi Tergestini et Justinopolitani, S. Th. doctoris etc., etc., in ecclesiam suam Tergestinam, die 18 Aprilis 1847. Ego ipse ea describo ex originali (longobardico an apographo?) quod est tale. Acta e codice Veneto manu mea descripsi, ac deinde contuli, variantibus lectionibus notatis, cum codice Viennensi: quibus Tergestini apographi variantes lectiones addemus.

[6] [sinceritatis speciem præ se ferunt;] Acta martyrii S. Justi consuetam authenticorum Actorum formam sat bene referunt; quæque de executione feralis sententiæ narrantur et maxime digna sunt quæ credantur, et facillime a christianis Tergestinis audiri et videri potuerunt. Sunt præterea magnæ simplicitatis ac animi candidi et sinceri, qualis martyrem decet. Quare non possum quin sinceritatem horum Actorum agnoscam, quæ aut ex ipsis Actis judicialibus excepta: aut fortassis ab adstantibus notata dicta factaque martyris, una cum æqualium testimoniis, statim post gloriosum S. Justi triumphum Tergestina ecclesia litteris mandaverit.

[7] [sed in proœmio error invenitur.] Quod autem Actis præmittitur proœmium, sequioris ætatis videtur. In eo enim nævus deprehenditur, qui a coævis hominibus scripto suo adspergi vix potuit. Dicitur enim: Temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum, consulatus eorum quarto anno, imperii ipsorum nono, facta est persecutio in christianos. Jam vero hæ annorum notæ non conveniunt inter se, nec tamen adeo differunt ut error facili modo explicari et excusari nequeat. Etenim annus imperii Diocletiani nonus, qui est annus Maximiani septimus, coincidit cum consulatu Diocletiani quidem quinto, sed Maximiani quarto. Ita fit ut verba Actorum de alterutro dicta vera sint, falsa vero de ambobus: enuntiant enim annum Diocletiani imperatoris verum cum anno vero consulatus Maximiani.

[8] [qui coarguitur et corrigitur;] Qui error facile committi potuit, nec est magni momenti, quamdiu hæ annorum notæ spectantur in relatione mutua quam consulatus anni habent ad annos imperii. Verum enimvero multo gravior error emerget, quando spectatur res proposita, decreta scilicet in christianos persecutio. Sed juvat integram exscribere sententiam. Temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum, consulatus eorum quarto anno, imperii ipsorum nono, facta est persecutio in christianos, ut si quis christianus non sacrificaret idolis, diversis pœnis affligeretur. Agitur ergo de atrocissima persecutione Diocletiani sæviente per Occidentem; nam statim sequitur: Eodem vero tempore directus est in ordine vicis suæ impiissimus Mannacius præfectus, civis Orientis, ut ipse per omnes insulas vel civitates consulares ordinaret. Incepit illa persecutio ab evertenda ecclesia Nicomediæ in festo Terminalium, ad septimum calendas martias, agentibus consulatum senibus ambobus (Diocletiano et Maximiano) octavum et septimum [Lactantius, De mortibus persecutorum, cap. 12 (P. L., tom. VII, p. 213).] . Postridie propositum est edictum, quo cavebatur ut religionis illius homines carerent omni honore ac dignitate, tormentis subjecti essent, ex quocumque ordine aut gradu venirent, adversus eos omnis actio caleret; ipsi non de injuria, non de adulterio, non de rebus ablatis agere possent, libertatem denique ac vocem non haberent [Ibid., cap. 13.] . Paulo post iterato palatii incendio Galerius Diocletianum exacerbavit ita, ut inaudita severitate in christianos maxime domesticos sæviret, nec Valeriæ filiæ, nec conjugi Priscæ parcens. Tunc etiam litteræ ad Maximianum (Herculeum) atque Constantium commeaverant, ut eadem facerent. Eorum sententia in tantis rebus expectata non erat. Et quidem senex Maximianus libens paruit per Italiam, homo non adeo clemens [Ibid., cap. 15.] . Hic ergo habemus persecutionem quæ Diocletiano ac Maximiano imperatoribus per Italiam debacchata est. Jam vevo hæc facta sunt agentibus Diocletiano ac Maximiano consulatum octavum et septimum, anno imperii Diocletiani 19 et 20, Maximiani 17 et 18, anno igitur æræ vulgaris 303. Vehementer ergo errat proœmium Actorum S. Justi, quum persecutionem Diocletiani et Maximiani anno illorum imperii nono assignat.

[9] [sequentia satis conveniunt historiæ.] Quæ deinde sequuntur, quamquam imperiti scriptoris, satis tamen historiæ conveniunt. Ab Oriente enim ad Occidentem hæc persecutionis procella descendit. Etiam litteræ ad Maximianum et Constantium commeaverant, ut eadem facerent [Ibid.] . In hunc ergo sensum intelligi possunt proœmii verba: Eodem vero tempore directus est in ordine vicis suæ impiissimus Mannacius præfectus civis Orientis. Quam generalis fuerit persecutio, ejusdem Lactantii testimonio patet dicentis: Vexabatur ergo universa terra, et præter Gallias ab Oriente ad Occasum tres acerbissimæ bestiæ sæviebant.

Non mihi si linguæ centum sint oraque centum,
Ferrea vox, omnes scelerum comprendere formas,
Omnia pœnarum percurrere nomina possim,

quas judices per provincias justis atque innocentibus intulerunt [Ibid., cap. 16.] . Hanc quoque universalitatem persecutionis altera pars citatæ sententiæ indicare potest, ubi dicitur: ut per omnes insulas vel civitates consulares ordinaret.

[10] [Præfecti nomen varie scribitur.] Nomen præfecti multis modis scriptum invenio: Mannacius in codice Veneto, Mannasius in Viennensi, Munacius in apographo Tergestino. Posteri varie varii scripserunt, Menatium, Manatium, Munatium. Hic ergo Aquileiæ præsidem dedisse fertur Eunomium, Tergesto Manacium vel Mannacium, nisi quis hunc esse eumdem contendat cum illo præfecto Orientis. Cfr. Passio, n. 2, lect. var. 18.

[11] [In Actis multa signa antiquitatis.] Plura in Actis notari possunt quæ genuinam antiquitatis illius faciem habent. Imprimis illud signo crucis armatus in fronte. Solebant enim christiani a primis temporibus et deinceps publice se signare signo crucis. Ipsa hæc de qua agimus Diocletiani persecutio primam originem habuit ex turbato Diocletiani sacrificio per crucem, a ministris christianis frontibus impressam: imposuerunt frontibus, ait Lactantius, immortale signum. Quo facto fugatis dæmonibus, sacra turbata sunt [Ibid., cap. 10.] . Hic mos tam frequens in Actis martyrum occurrit, ut exempla afferri supervacaneum videri possit. Interrogatus Justus an christianus esset, non tantum affirmat, sed cum pio quodam gloriæ studio, a parentibus, a pueris se christianum esse confitetur. Deinde Mannacius quærit utrum fortassis ignotum sit Justo edictum recens per omnes provincias sparsum: quod iterum mirifice convenit persecutionis initio. Sententia judicis, qua jubetur Justus plumbi ponderibus onustus in mare mergi, imprimis refert modum occidendi in Diocletiani persecutione usitatum quem Lactantius refert: Alligatis ad collum molaribus mari mergebantur [Ibid., cap. 15.] , et Eusebius: Alios quoque innumerabiles vinctos et scaphis impositos carnifices in profundum mare projecere [Historia ecclesiastica, lib. VIII, cap. 6 (P. G., tom. XX, p. 754).] .

[12] [et ipsa revelatio martyris.] Postremo nec illud temporis nota caret, quod in fine Actorum narratur intempestæ noctis silentio quæsitum Justi martyris corpus per littoris arenas (fieri ita jusserat martyr Sebastiano apparens), et cum diligentia sepultum occulto in loco propter tyrannorum illusionem. Tyrannis enim in hac persecutione ea maxime cura erat ut nulla cura martyribus impenderetur, neque ullus honor corporibus sacris triumphatorum redderetur. Ideo enim Nicomediæ, etiam corpora regiorum cubiculariorum, quæ post mortem convenienti tradita fuerant sepulturæ, ipsi eorum legitimi domini e sepulcro erui et in mare projici oportere censuerunt, ne quis illos sepulcris conditos pro diis, ut ipsi quidem opinabantur, reputans in posterum adoraret [Ibid.] . Præses Alexandriæ dicebat, uti refert apud Eusebium Phileas, ne minimam quidem martyrum curam habendam, sed cunctos sic sentire de iis, sic agere debere, quasi non amplius homines essemus [Ibid., cap. 10.] . Hinc scilicet illa immanitas rogorum, quibus gregatim christiani comburebantur, hinc illa submersionum frequentia, quibus magnæ hominum multitudines aquis suffocandæ præcipitabantur [Ibid., capp. 6, 8, 11.] . Ita ut, si defuncto martyri solemnes sepulcri honores impenderentur, non inepte sacra hæc cura ad illudendos spectare tyrannos dicenda sit.

§ III. Quo anno S. Justus martyrium fecerit; de loco sepulturæ; inventio corporis S. Justi.

[Baronii opinio circa annum martyrii;] Baronius in Annalibus ad annum 303, n. 123: Passus est, ait, eo quoque tempore Justus Tergestæ sub Munatio præside. A quo alii ducti auctoritate Actorum discesserunt. Irenæus a Cruce et apud illum citati Nicolaus Manzioli et Ludovicus Schoenleben, martyrium S. Justi anno 289 adscribunt. Nos Baronio consentimus et cum eo S. Justum martyrio coronatum putamus anno 303, quamquam illum annum omnino certum non æstimamus: nam convenire etiam potest annus sequens 304. Verum Baronio hoc nondum innotuerat, quippe cui persuasum esset cum omnibus eruditis, Diocletianum abdicasse anno 304: liber enim Lactantii De mortibus persecutorum nondum editus erat, ex quo patet Diocletianum abdicasse se imperio anno 305.

[14] [quod annum 303 præcedere nequit;] Martyrium S. Justi non præcedere annum 303, manifestum est. Etenim ex Actis novimus Justi martyrium accidisse temporibus Diocletiani et Maximiani, postquam ab Oriente persecutio ad Italiam pervenisset, et hoc martyrium incidisse in diem quartum nonas novembris. Jam vero hæc evenisse nequeunt ante annum 303, nec post annum 304. Nam anno 303, sexto calendas martias, persecutionis edictum propositum fuit Nicomediæ, cœpitque persecutio detonare per Orientem: paulo post extenditur ad Occidentem, datis litteris ad Maximianum et Constantium. Eodem anno Diocletianus venit Romam, celebraturus vicennalia et triumphum acturus de Persis. Dies vicennalium erat ad XII calendas decembres. Quibus celebratis, prorupit ex urbe impendentibus calendis januariis, quibus illi nonus consulatus deferebatur. Deinde morbum levem, sed perpetuum, contraxit. Sic æstate transacta, venit Nicomediam morbo gravi insurgente. Idibus decembris mortuus creditur; sed sopitus animam recepit, nec tamen totam. Demens enim factus est, ita ut certis horis insaniret, certis resipisceret. Anno sequenti, calendis maiis, Diocletianus purpura se exuit et Diocles iterum factus est. Quum ergo calendis maiis anno 305 Diocletianus et Maximianus imperio se abdicarint, non potuit Justus mori IV nonas novembris anno 305, imperatoribus Diocletiano et Maximiano, ut Acta dicunt; potuit tamen istis imperatoribus et isto die mori anno 304.

[15] [annus tamen 303 valde probabilis est.] Hinc est cur dixerimus Baronii assertionem omnimoda certitudine non gaudere. Quam etiamsi valde probemus, intra tamen opinionis limites consistere putamus. Nos illi adhæremus, quia illam et historiæ consonam et Actis nostris judicamus magis consentaneam. Videtur enim martyrium S. Justi sub ipsum persecutionis per Occidentem grassantis initium referri. Post tot enim ac tanta funera quæ contigerant istis annis, post dilatatam quaquaversus martyrum famam, vix intelligitur quomodo judex supponere possit persecutionis edictum S. Justo nondum cognitum fuisse. Hanc itaque rationem amplector martyrium S. Justi anno 303 assignandi.

[16] [Sepultus videtur S. Justus ad Sanctos Martyres.] Jam de sepulcro S. Justi agendum est. In Actis legimus sanctum martyrem Justum nocte martyrium secuta apparuisse presbytero Sebastiano, eique revelasse corpus suum in littore maris arenis involutum jacere, quod propter tyrannorum illusionem sepulturæ traderet. Sebastianus per christianorum domus circuit, e somno fideles excitat ad quærendum secum S. Justi corpus. Quærunt, inveniunt; inventumque sepulcro condiderunt non longe ab eodem littore ubi inventum est sancti martyris corpus. In quærendo itaque sepulturæ loco non datur longum errandi spatium. Laudatus presbyter Tomasin nos docuit antiquissimam Tergesti superesse traditionem, secundum quam S. Justus apparuisset Sebastiano in loco qui dicitur Riva grumula. Quæ pars Tergestinæ civitatis nunc, juxta eumdem auctorem, est in maris littore, quo piscatorum scaphæ appellunt, inter palatium quod dicitur Revoltella, et plateam Josephinam (Piazza Giuseppina). Non longe ab eodem loco antiquum cœmeterium fuisse ferunt, in quo christiani tempore S. Justi defunctorum corpora deponebant. In via quæ adhuc a sanctis martyribus vocatur, prope modernam ecclesiam parochialem Beatæ Virginis ab Auxiliis (del Soccorso), vulgo ad Sancti Antonii veteris, in fundo ubi nunc stat domus vocabulo Bordeaux, stetit olim ecclesiola ad Sanctos martyres, tantæ antiquitatis ut aliqui ad Constantini Magni tempora eam constructam referant. Olim fuit Benedictinorum Sancti Georgii Majoris Veneti, qui Tergesti hospitium habebant, postmodum Mechitaristarum fuit tempore Caroli VI imperatoris: quam Josephus imperator II suppressit, et anno 1790 solo æquata fuit. In eo loco S. Justum sepultum fuisse tradunt.

[17] [Geminianus multas martyrum reliquias Tergesto transtulit Gradum.] In Chronico Altinensi [Archivio storico Italiano, tom. VIII, pag. 122.] lib. IV legitur: Ea namque tempestate cuidam Geminiano presbitero divina revelatione injunctum est, ut in Tergestina civitate destructa inter muros ecclesiæ et muros destructæ civitatis corpora sanctorum quadraginta et duo martyrum diligenter perquireret: quibus inventis, cum quibusdam suis comprovincialibus ad Aquilegensium destructam perveniret civitatem. Perquirentes reliquias sanctorum, invenerunt ibi corpora sanctorum martyrum Cancii, et Canciani atque Cancianillæ; necnon et corpora sanctarum virginum Euphymiæ Dorotheæ, Teclæ et Erasmæ: quas omnes reliquias, ut ei revelatum fuerat, secum deferentes, cum maximo honore in castro Gradensi infra ecclesias dignissime condiderunt. Deinde subnectitur fabulosa narratio de Venetis Romam profectis ut a Benedicto pontifice suppliciter fusis precibus impetrarent, quatinus Gradense castrum novam institueret Aquilegiam, ut totius Veneciæ et Ystriæ ordinaret metropolim. Quod juxta auctorem fabulæ factum est, ac pontifex Paulum cardinalem Sanctæ Romanæ Ecclesiæ, facta electione ab ipsis tribunis et nobilibus qui cum Beato duce aderant, a prefato quoque duce accepta investitione, patriarcham consecravit, atque cum palii benedictione in novam Aquilegiam cum eis remisit. Hæc chronologus de Paulino sive Paulo, qui se ordinandum curavit, contra veterem consuetudinem, a Vitali Mediolanensi episcopo, Romana sede haud probante; unde factum est ut Pelagius I pontifex Romanus de illo Paulo scripserit ad Narsetem: Pudenda ut ita dicam rapina in divisione est non consecratus sed execratus [De Rubeis, Mon. eccl. Aquileiensis, cap. 23, p. 206, epistola II ex fragmento Holstenii I.] . Hic autem Paulus sive Paulinus patriarcha schismaticus, ex Chronico Danduli episcopus Aquilegiæ factus est anno Domini nostri DLVII; sedit annos duodecim, uti colligitur ex Paulo Diacono [Historia Longobardorum, lib. II, cap. 25 (P. L., tom. XCV, pp. 496, 497).] , ita dicente: Alboin igitur Liguriam introiens, indictione ingrediente tertia, tertio nonas septembris sub temporibus Honorati archiepiscopi Mediolanum ingressus est. Dehinc universas Liguriæ civitates, præter has quæ in littore maris sunt positæ, cepit. Honoratus vero archiepiscopus Mediolanum deserens, ad Genuensem urbem confugit. Paulus quoque patriarcha, annis duodecim sacerdotium gerens ab hac luce subtractus est, regendamque ecclesiam Probino reliquit. Tertia illa indictio incipit a calendis septembris 559; illo ergo anno Paulus ex hac vita excessit: unde si retro numeres annos duodecim, invenies primum episcopatus annum 459, uti Dandulus scripserat. Hoc igitur temporis spatio quod ab anno 557 ad annum 569 decurrit, factum est quod idem chronologus narrat, eodem libro quarto, de sanctorum martyrum corporibus a Geminiano presbytero translatis. De quibus roliquiis idem chronologus paulo post prosequitur dicens: Qui sanctissimus patriarcha corpora sanctorum in eisdem novæ Aquilegiæ ecclesiis honorifice condidit. In ecclesia sancti Vitalis quadraginta et duo martyrum corpora dignissime tumulavit. Hic jure ac merito quæritur utrum S. Justi ossa inter hæc quadraginta duorum corporum ossa una simul Gradum translata fuerint. Verum tanta est antiquorum documentorum paucitas ut nihil de hac re sciamus. [S. Justi ossa forte Tergesti reliquit.] Sunt qui contendant Geminianum non transtulisse S. Justi ossa, sed ea Tergesti recondita reliquisse. Etenim quum anno 1859 in cathedrali Tergestina novum altare erigeretur ex marmore in honorem Matris Dolorosæ, inventa fuit tenuissima plumbi tabula, forma hexagonia, lata digitos septem, tres digitos alta, in qua sequentia erant exarata: Pateat hanc cernentibus quod in hoc loculo reliquie condite sunt sanctorum martyrum Zenonis et Justine, civium Tergestinorum: tertii vero altissimus Deus, qui cognitor est secretorum, nomen retinet: que, ne hec civitas propter guerras ac cupidas voluntates tanto talique thesauro privaretur, de altari summo ecclesie Sanctorum Martyrum extra menia civitatis per pontificem et dignos sacerdotes clam extracta et in presenti tumulo summa religione sunt quousque summo Deo placuerit contutate. Hinc aliqui credunt tertium non nominatum esse ipsissimum S. Justum. Verum, ut dicam quod sentio, opinor utique credi posse Geminianum suo suum Tergesto Justum præ reliquis servare voluisse, ac revera servasse. At ego non video quo argumento probare possim hunc tertium de quo in tabula plumbea, suppresso nomine, agitur, ipsum sanctum martyrem Justum esse. Porro hæc tabulæ inscriptio ævum Geminiano multo posterius indicare videtur. Quidquid est, S. Justi reliquiis urbs Tergestina gloriatur, ac merito. Utrum vero a Geminiano in ecclesia Sanctorum Martyrum relictæ fuerint, an alium in locum tutiorem translatæ, decidere non ausim. Anno 1040 S. Justus legitur in episcopio Tergestino corporaliter requiescere, ut postea patebit ex epistola imperatoris Henrici III ad Adalgerum, episcopum Tergestinum.

[18] [Corpus S. Justi nunc certe est Tergesti,] Sancti martyris Justi reliquiæ in ecclesia cathedrali Tergestina inventæ fuerunt die 17 aprilis anno 1624. Inventionis historiam referemus uti eam nobis tradidit, ex auctoribus citatis quos penes me non habeo, Petrus Tomasin, sacerdos Tergestinus. Vincentius Scussa in opere italico quod inscribitur Historia chronographica Tergesti [P. 120.] , et Irenæus a Cruce Carmelita (Joannes Maria Manarutta) apud Mainati in opere quod inscribitur Chronica sive memoriæ historicæ Tergesti [Tom. III, p. 224 sqq.] , narrant ex manuscriptis historicis Stephani Trauner, canonici Tergestini, nunc deperditis, sequentia: Fratri Rainaldo Scarlichio, episcopo Tergestino, ex Ordine Fratrum Minorum S. Francisci, in animo erat certo scire utrum sub altari in Tergestina ecclesia cathedrali S. Justo dedicato revera sancti martyris hujus reliquiæ, uti antiqua traditio ferebat, sepultæ jacerent. Ad cujus rei experimentum die 17 aprilis anno 1624, canonicos cum clero seculari ac regulari ac delegatis a magistratu viris in ecclesiam cathedralem condixit. Coram quibus remoto e loco suo altari, pavimento sublato, fodi cœptum est. Primo repertum fuit altum terræ stratum, dein stratum glareæ ac concharum mitulorum marinorum, postremo tabula lapidea crassa ac rudis; qua remota, inventus est loculus lapideus rudi opere. Quo in loculo aperto reperta fuit cista multo tempore exesa, in qua alia cista minor argentea abscondita erat, quam canonici una cum Capuccinis sublatam in proximum altare S. Caroli Borromæi transportarunt. Positam in altari episcopus Scarlichius aperuit, reliquias S. Justi, caput videlicet atque ossa, invenit. Quæ exstractæ ad publicam venerationem expositæ sunt, caput in quadro argenteo, reliqua ossa in pretioso panno filo aureo intertexto. Mox sonantibus omnibus totius urbis campanis, bellicisque tormentis explosis, vesperæ solemni ritu decantatæ sunt, cum hymno Te Deum laudamus. Deinde ossa priori ordine composita, priori loco sepulta sunt, excepto osse scutulorum opertorum.

[19] [et ibi quotannis pars reliquiarum exponitur.] Scutulum illud sive omoplata in reliquiarium mense februario anno 1700, pulcherrimo opere ex argento deaurato, impositum, singulis annis die 2 novembris in ecclesia cathedrali Tergestina publicæ venerationi exponitur. Reliquiarii forma triangularis est, insertis crystallis; desuper eminet parva S. Justi statua. Hæc inventio S. Justi reliquiarum perenni memoriæ tradita est per sequentem inscriptionem, quæ subtus sedilibus magistratus, paulo ante altare S. Justi, a sinistris, legitur:

QUISQUIS HAC PRÆTERIS NON TE PRÆTEREAT SUB ARA PROXIMA DIVI JUSTI MARTYRIS CONCIVIS NOSTRI ET TUTELARIS SACRAS EXUVIAS RECONDI A RAINALDO SCARLICHIO SACRORUM ANTISTITE ANTE ANNOS CENTUM PRIMUM INVENTAS EUNDEMQUE IN LOCUM CIVITATIS UNIVERS Æ GRATULATIONE REPOSITAS MEMORIAM HANC DEFIGERE HIC PLACUIT ANNO RESTAURAT Æ HUJUS CATHEDRALIS MDCCXXIV.

§ IV. De apparitione S. Justi.

[Cur festum Apparitionis S. Justi celebretur.] Die 27 junii celebratur apud Tergestum Apparitio S. Justi proprio officio: ex quo tamen historicum factum apparitionis nihil fere luminis acquirit. Teste Irenæo a Cruce in Mainati [Tom. II, p. 136 sqq.] (ita scribit ad me Dominus Tomasin) legitur in veteri libro capituli, in canonicorum archivo servato: 27 junii apparitio S. Justi martyris patroni in liberatione civitatis anno Domini 1380. Anno scilicet 1380, nocte diei 24 junii. Tergestini sumptis armis prætorium occupant, Donatum Thronum prætorem et omnes Veneti nominis subita defectione perculsos, rebus prius direptis in vincula conjiciunt. Conversi inde ad utramque arcem oppugnandam (quia modico præsidio tenebantur), facta ab iis qui intus erant deditione, brevi in suam potestatem redigunt, redactas ab imis partibus diruunt. Hæc Marc. Ant. Sabellicus [Rerum Venetarum ab urbe condita historia, Dec. II, lib. VII (Degl'istorici delle cose Veneziane, tom. I, p. 416).] . Tum advocatus patriarcha Aquileiensis, Marquardus de Andechs *, homagium accipit episcopi, cleri, nobilium, consulis ac magistratus universi Tergestinorum; qui civitatis claves marescallo suo, Berchtoldo de Gottonesch, tradidit in manus. Cujus rei exultantes præ gaudio Tergestini festum Apparitionis S. Justi celebrare cœperunt. Quod majori etiam lætitia ac solemnitate peragunt post pulsos ab Anglorum classe Gallos ex urbe Tergestina die 8 novembris 1813. Galli enim ecclesiam S. Justi in horreum, ejusque turrim mutaverant in bellicam arcem.

[Annotata]

* aliis Randeck

§ V. De cultu S. Justi, deque ejus templo, altari, imaginibus ac statuis.

[Memoria S. Justi in martyrologiis.] Mirum est incliti martyris Justi memoriam non celebrari in Parvo martyrologio Romano quod apud Ravennam S. Ado descripsit, nec minus mirum videtur tanti martyris famam et Acta ad Adonem non pervenisse, quippe qui in martyrologium suum Justum non intulerit. Ab Usuardo puro abest quoque, sed in auctariis non semel occurrit. Florentino: Tergeste, sancti Justi martyris, sub præside Monatio. Belino: Ipso die, passio beati Justi martyris, qui apud Trigesinam (al. ed. Trigestinam) civitatem coronatus est. Greveno: Apud Tergestinam civitatem Hystriæ, natalis S. Justi, pretiosi martyris, qui sub Diocletiano et Maximiano pro fide Christi in carcerem missus indeque eductus, nervis crudis cæsus, ad ultimum alligatis multis plumbi ponderibus in mare præcipitatus est. Maurolycus: Apud Trigestum, S. Justi martyris, imperante Diocletiano sub præfecto Manatio post dura verbera in mare mersi. Galesinius: Tergesti, sancti Justi martyris, qui Diocletiano et Maximiano imperatoribus, Manatii præfecti jussu, horribili verberum cruciatu affectus, demum, cum in fidei proposito persisteret, in mare mergitur. Tandem in Martyrologio Romano: Tergeste, passio beati Justi, qui in eadem (Diocletiani) persecutione sub Manatio præside martyrium consummavit.

[22] [Ecclesia ei dedicata, quæ subinde restaurata] Tergesti non dubito quin statim post beati Justi martyrium publicus sanctissimi martyris cultus inceperit, quamquam certa cultus documenta ex tanta antiquitate haud supersunt. Dicitur Frugiferus, quem primum civitatis Tergestinæ episcopum faciunt (et est sane primus ex iis quorum nomina sciuntur), anno 559 duas sibi conterminas basilicas ædificasse, quarum unam beatæ Virgini Mariæ in cœlos assumptæ, alteram S. Justo sacram voluit. Credibile est currentibus annis sæpius detrimentum passas basilicas, ideoque post ampliora sancti Justi templi sarta tecta, novam necessariam fuisse consecrationem. Refert enim, ita scribit ad me Cl. Tomasin, Irenæus a Cruce, apud Mainatum pag. 206: Anno ab incarnatione Domini 1262, indictione 7, die 4 mensis novembris dedicatum fuit hoc altare cum ecclesia (S. Justi) a venerabili patre domino Arlongo, Dei gratia episcopo et comite Tergestino, cum quatuor aliis episcopis.

[23] [et iterum dedicata fuit.] Quam novam instauratæ ecclesiæ dedicationem dixi; nam Henricus imperator III anno 1040 scripsit ad Adalgerum episcopum Tergestinum: Adalgero sanctæ Tergestinæ sedis præsuli, suoque episcopio in honorem sanctæ Dei genitricis Mariæ, sanctique Justi martyris ibi corporaliter quiescentis constructo ac DEDICATO. Scripsit quoque Henricus episcopus anno 1115: Terra araticia quæ mihi pertinet et S. Justo, ubi cathedralis suæ patronum S. Justum clare indicare videtur; uti etiam in fine: Anatemate omnipotentis Dei et beatæ Mariæ Virginis et beati Justi martyris sit incursurus.

[24] [Tergesti colitur propria missa proprioque officio.] S. Justus Tergesti in urbe, quam vivus virtutum luminibus illustravit, morte pro Christi fide obita sanctificavit et cœlo vivens assiduo præsidio circumvallavit, maxima reverentia summoque honore colitur, proprio officio ac missa, olim quidem ritus Aquileiensis, nunc Romani. Utrumque hic trademus. Monumentum quoque cultus S. Justo exhibiti hic consignatum volumus ex synodo diœcesana Tergestina, 20 aprilis anno 1460 habita, in qua Antonius Goppo, episcopus Tergestinus, sequens decretum tulit: Statuentes mandamus, quod omnes presbyteri curati teneantur et debeant nuntiare populis sibi commissis quod servare debent festum S. Justi martyris, patroni et protectoris nostri, quod nos per præsentes decernimus observandum ea die qua occurrit, videlicet die secunda novembris. Die vero immediate sequenti celebretur memoria defunctorum.

[25] [Instrumentum dedicationis ecclesiæ S. Justi anno 1585.] Anno 1303, destructis muris mediantibus, unam ex utraque ecclesiam fecit Rudolphus, episcopus Tergestinus, de quo in necrologio capitulari: Anno 1320, obiit reverendus in Christo pater dominus Rudulphus de Rebecco, episcopus Tergestinus, qui ecclesiam reparavit. Tandem nova ecclesiæ consecratio peracta fuit die 27 novembris ab Henrico de Wildenstein, cujus ecce documentum ex Irenæo a Cruce apud Mainatum [Tom. II, p. 161 sqq.] : Anno Domini 1385, indictione 8, die 27 novembris, consecrata fuit hæc ecclesia et altare majus ad laudem et gloriam Dei omnipotentis et beatæ Mariæ semper virginis et omnium sanctorum per reverendum in Christo Patrem et Dominum, fratrem Henricum, Dei et apostolicæ sedis gratia episcopum et comitem Tergestinum, in quo recondidit reliquias sanctorum, videlicet de ligno sanctæ crucis, de sepulcro Dominæ nostræ, de B. Anna ejus matre, de B. Thoma apostolo, de B. Marcello papa et mart., de B. Blasio ep. et mart., DE B. JUSTO MART., de B. Wenceslao mart., de B. Procopio ab., de B. Vito mart., de B. Juliana virg. et mart., de B. Margarita virg. et mart. Titulus vero beatæ Mariæ semper virgini et Spiritui sancto adnotatur. Item de columna Domini et B. Joanne et Paulo martyr. Hinc dedicatio ecclesiæ non celebratur die festo S. Justi, sed alio die, scilicet in festo Immaculatæ Conceptionis B. M. V.

[26] [Supremæ restaurationes hujus ecclesiæ.] Anno 1724 rursus restaurata fuit ecclesia, et tandem ultimo anno 1813. Suprema hæc templi sarta tecta testatur inscriptio sequens supra majorem portam:

SUB GALLIS ARCEM OBSIDENTIBUS ET AUSTRO-ANGLORUM PUGNA M. OCT. AN. MDCCCXIII TORMENTORUM MISSILIBUS TEMPLUM ICTUM AC PENE LABENS D. JUSTI CULTORUM ÆRE EODEM ANNO RESTAURATUM.

Formam ac statum exteriorem et interiorem, qualem nunc conspicimus (anno 1880), ecclesia cathedralis Tergestina acceptum refert Matthæo Raunikar, episcopo Tergestino.

[26] [De abside et altari S. Justi et opere musivo cum sancti imagine.] Jam agendum est de abside ubi altare S. Justi, a dextris absidis principalis sita, quæ olim basilica S. Justi, et cujus pars superior ornatur opere musivo quod Frugifero protoepiscopo aliqui adscribunt. In fundo aureo, lapillis vitreis coloratis depictus est Servator habens a dextris S. Servulum, a sinistris S. Justum, forma majestatis plena stantem, caligis rubeis, ampla græcorum pænula coloris viridis circumdatum, tenentem dextra ramum cypressinum, capite sacro nimbo ornatum hisceque verbis SCS. IVSTVS. Superius trullæ segmentum circuit inscriptio hæc: † MAIESTATE DEVM LIQVET HVNC REGNARE PER AEVVM. AMBVLAT EN CHRISTVS SVPER ASPIDEM ET BASILISCVM. Hæc est prima atque antiquissima S. Justi imago. Inferior absis sex columnis e pretioso marmore, in sex partes dividitur, quarum columnarum inter capitula legitur Frugiferi monogramma hac forma, mihi delineata a Petro Tomasin:

[28] [Ejusdem S. Justi historia depicta.] Inter columnas sex tabulæ recenti albario * pictæ. Medius S. Justus; hinc et inde decem picturæ historiam vitæ ac mortis ejusdem martyris referentes, opus seculi XV. Figura S. Justi, superiorem illam quam diximus fideliter imitata, stat forma juvenili sed diverso a superiori habitu, caligis quidem rubeis, tunica viridi, toga rubea intus candida, limbo flavescente; sinistra portat urbem Tergestinam, qualis videbatur anno 1590, dextra palmam. Quas tabulas placuit capitulo ecclesiæ cathedralis anno 1703 abscondere, jussitque pictorem Antonium Panzam pingere oleinis coloribus vitam S. Justi. Qui jussus fecit pretio 50 florenorum soluto: cujus novæ tabulæ die 7 augusti 1704 veteribus superpositæ fuerunt. At vero anno 1840 novus chorus ædificatus est ubi sec. XV udo quoque tectorio depicta fuerat B. Virgo sine labe concepta, circumdata a cunctis sanctis Tergestinis, quos inter S. Justus. Cujus imago picturæ exarata in charta a pictore Gaetano Merlatto in Tergestinæ civitatis museo antiquario servatur. Choro ædificato, Antonii Panzæ remotæ a locis tabulæ atque in novo choro appensæ antiquis picturis lucem ac conspectum reddidere.

[29] [Fornicis restauratio.] Jam vero opus musivum quod superiorem absidem decorat, quartum et decimum seculum inchoarat, ruinamque minabatur vetustas. Commotus impendenti periculo magistratus Tergestinus decrevit florenos austriacos 2824, cruc. 42 ad opus restaurandum. Reparari cœptum die 12 junii 1877, reparatum fuit 8 junii 1878, successu felicissimo. Rei memoriam servant inscriptiones duæ, compositæ ab equite Attilio Horti, civitatis bibliothecario.

1. NEL MDCCCLXXVIII FU RINNOVATA QUESTA VOLTA CUI SI ADDOSSA INSIGNE MOSAICO. 2. IL CONSIGLIO MUNICIPALE TRIESTINO PER MANTENERE ALL'ETA VEGNENTI L'OPERA DELL' ARTE ANTICA IL RISTAURO DECRETO L'UFFICIO EDILE FELICEMENTE ESEGUI.

Latine sic dixeris:

1. Anno 1878 renovata est fornix cui adhæret insigne opus musivum. 2. Consilium municipii Tergestini ad conservandum seculis venturis operam artis antiquæ restaurationem decrevit officium ædile feliciter perfecit.

[30] [Altare S. Justi argenteum, dein marmoreum,] In hac abside, quam describimus, ligneum erat altare. Inventis vero ab episcopo Scarlichio, uti supra narravimus, S. Justi reliquiis, cives Tergestini tantam pecuniæ summam contulerunt, ut altare argenteum constructum sit. Quo vendito ad restaurandam ecclesiam anno 1724, altare marmoreum erectum fuit, cum S. Justi statua lignea. In aversa parte altaris, apertura clausa cancellis pondera visenda præbebat quibus alligatus S. Justus in mare mersus fuerat.

[31] [quod renovatur et ornatur S. Justi statua et imagine picta.] Anno autem 1855 quum archidux Austriacæ domus Ferdinandus Maximilianus, ex equo lapsus, vix salva vita surrexisset, magistratus Tergestinus ad perennem servatæ carissimo principi non sine prodigii suspicione vitæ, quam deinceps tam lugubri exitu imperator Mexicanus erat perditurus, altare marmoreum S. Justo in ecclesia cathedrali erigendum decrevit. Altaris formam delineavit magistratus architectus Bernardus. Altare cum S. Justi statua e marmore carrario fecit Joannes Dosigo, Venetus. In altaris antependio quod vocant, anaglypha repræsentant Franciscum I, Austriæ imperatorem, cum archiduce Carolo Ludovico, qui Maximilianum ægrotum invisunt. Statua S. Justi pondus manu portat. Statua et anaglypha, Ludovici Ferrari Veneti opera. In presbyterio e regione throni episcopalis tabula picta oblonga cernitur, opera celebris pictoris Benedicti Carpaccio, Justinopolitani, in qua repræsentatur beata Virgo Maria cum parvulo Jesu sedens, circumdantibus angelis; cujus a dextris stat S. Sergius, a sinistris S. Justus, sinistra manu lauream, dextra civitatem Tergestinam portans, ea forma qua seculo XVI conspiciebatur.

[32] [Duæ aliæ statuæ S. Justi.] Jam egrediamur e sanctuario et externa cultus S. Justi documenta investigemus. Extra cathedralem, in cellula supra portam turris campanariæ, lapidea stat S. Justi statua, magnas a tempore injurias passa; dextra portat urbem Tergestinam, palmam sinistra, opera manus seculi XIV, haud artificis. Alia quoque statua S. Justi stetit in cellula parietis a sinistris introitus principalis, similis forma priori, facta ex ligno arboris quam anno 1811 Galli exciderunt, quo prospectum in mare liberiorem haberent. Anno 1877 loco mota fuit.

[33] [De imaginibus S. Justi] Et hæc sunt quæ de ecclesiis atque altaribus S. Justi dicenda habuimus. Præter hæc nulla Tergesti, nulla in tota diœcesi Tergestina S. Justi templa aut altaria reperiri affirmavit nobis Dominus Tomasin, cui pleraque omnia quæ scripsimus de his accepta referimus. Quamquam enimvero multa ex iis conspeximus ipsi propriis oculis, exactam tamen rerum enarrationem huic viro debere nos magna cum gratiarum actione testatum volumus; cui insuper debemus quæ nunc sumus scripturi de S. Justi imaginibus in sigillis et monetis aliisque.

[34] [in monetis] Moneta argentea Ulrici de Portis, episcopi Tergestini (1237 – 1255), asservata in museo antiquario Tergesti, in aversa facie exhibet S. Justum tunicatum, palmam dextra, sinistra librum tenentem, inter duas turres; prope caput sancti stella cernitur. Eadem omnino imago habetur in facie aversa monetæ argenteæ Leonardi II, episcopi Tergestini (1260 – 1262), asservatæ in eodem museo; et iterum eadem in moneta argentea civitatis Tergestinæ in eodem museo asservata, anni 1268.

[35] [et] Sigillum fratris Nicolai de Carturis, Ord. Min., episcopi Tergestini (1409 – 1417), asservatum in monasterio Ord. S. Benedicti dicto Scotorum Viennæ in Austria, delineatum in libro italico Ornitei Lusanii (Josephi Andreæ de Bonomo) de monetis episcoporum Tergestinorum, p. 12, repræsentat Matrem Dei cum parvulo Jesu sedentem in throno, cujus a sinistris stat S. Hermagoras, a dextris S. Justus, manu dextera tenens lauream, civitatem Tergestinam sinistra.

[36] [sigillis.] Sigillum curiæ episcopalis Tergestinæ, episcopo Angelo Conopeo (1370 – 1383), exhibet S. Justum stantem in medio, nimbato capite, togatum ac tunicatum, sinistra cathedralem Tergestinam, palmam dextera gerentem. Proprium episcopi Angeli Conopei sigillum, quod cernitur in quodam reliquiario asservato in museo antiquario Tergestino, repræsentat S. Justum nimbato capite, tunicatum ac togatum, sinistra civitatem Tergestinam, palmam dextera tenentem.

[37] [Alia statua S. Justi marmorea.] Tergesti in ecclesia S. Mariæ Majoris, quam die 11 octobris anno 1682 Jacobus Ferdinandus Gorizutti episcopus consecravit, quæque tunc erat Societatis Jesu, et in ore populi adhuc dicitur ecclesia Jesuitarum, supra altare majus sex habentur statuæ marmoreæ, tres ab utroque latere tabernaculi, quarum media a sinistris S. Justus togatus et tunicatus, dextera palmam ferens. In ejusdem ecclesiæ laterali altari, secundo a sinistris, tabula est sanctos Tergesti patronos repræsentans, quos inter S. Justus est.

[38] [Imago S. Justi in codicibus,] Præterea S. Justi imagines reperiuntur in codice Euphrasiæ de Bonomo, abbatissæ Ord. S. Benedicti, in quo vitas sanctorum Justi, Servuli, Lazari, Apollinaris, Justinæ et Zenonis italice descripsit, additis eorumdem imaginibus. S. Justus rubea indutus pænula, palmam dextra, sinistra Tergestum portat. In opere citato Ornitei Lusanii, p. 28, xylographia invenitur quæ media habet Tergestinæ civitatis insignia, sustentata a dextris a S. Sergio, a sinistris a S. Justo: hic est nudus pedibus, indutus lorica et toga; manu sinistra sustentat prædicta insignia, dextra palmam portat et urbem Tergestinam: ad sinistrum pedem stat pondus.

[39] [in libris,] In opere italico cui titulus Historia chronographica Tergesti, auctore Vincentio Scussa canonico, quod Franciscus Cameroni edidit, in forma folii, illustratum picturis lithographicis, una invenitur quæ S. Justi martyrium exhibet, inventa a pictore Joanne Gatteri, delineata ab A. Marangoni, lapide expressa a Columbo Coen. Spectatur a longe Tergestum Romanum, in mari scaphæ multæ Romanæ; prospicitur in scapha Mannacius cum suis, juxta quem in parva scapha duo milites, remiges duo, duoque lictores qui S. Justum ligatum, pondera collo ferentem, in mare præcipitant.

[40] [in textilibus sericis,] Præterea pulcherrima S. Justi imago picta est filo serico colorato in vexillo majori cathedralis, quod in solemni pompa festi Corporis Christi a patricio urbis Tergestinæ portatur, soletque pendere in cathedrali ecclesia prope thronum episcopi supra sedem consulis Tergestini. In medio vexillo conspiciuntur Tergestinæ civitatis insignia fulcita a S. Sergio a sinistris, a dextris a S. Justo, qui dextera manu palmam portat.

[41] [in udo tectorio,] Tandem in vestibulo sacelli domestici villæ quam Pascalis baro de Revoltella ædificavit prope Tergestum, super utrumque parietem ab utroque latere introitus, Matthias Trenkwald, Pragensis academiæ director, a dextris S. Servulum, a sinistris S. Justum udo tectorio pinxit, arte et opere eximio. S. Justus stat, caligis rubeis, tunica viridi, toga rubea limbo flavescente ornata, capite nimbato, manu dextera civitatem Tergestinam, palmam sinistra tenens.

[42] [etc.] In ecclesia Capuccinorum quam ædificavit R. P. Peregrinus Forojuliensis anno 1870, pendent duodecim tabulæ pictæ a Pompeio Randi Forojuliensi, in quibus sancti Tergestini depicti sunt, quos inter S. Justus, ea forma qua in abside suæ ecclesiæ, supra descripta. Quibus si addideris imagunculas duas in titulo duorum libellorum de S. Justo, delineatas a Ferdinando Quaiatto, cooperatore ecclesiæ S. Mariæ ab Auxiliis Tergesti, exhibentes S. Justum caligatum, tunicatum ac togatum cum capite nimbato, palmam dextra, Tergestum sinistra portantem, omnes omnino S. Justi imagines ac statuas, teste Domino Tomasin, cognoveris. Et hæc quidem de cultu et honore S. Justi sufficiant. Nunc ad Acta martyrii procedimus.

[Annotata]

* fresco.

PASSIO SANCTI JUSTI MARTYRIS.

Justus M. Tergesti (S.)

BHL Number: 4604

EX MSS.

Editur hæc Passio ex codicibus tribus, scilicet: 1. Veneto, ex bibliotheca S. Marci, Cl. IX, c. 28, membraneo, folio maximo, seculi XII. — 2. Apographo Tergestino. — 3. Viennensi in Austria, ex bibliotheca Cæsarea, membraneo, folio maximo, seculi XIII.

Temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum, consulatus eorum quarto a anno [(q.a.) anno quarto 2.] , [Sub Diocletiano et Maximiano S. Justus coram Mannacio sistitur,] imperii ipsorum nono [(imp. i. n.) om. 2.] , facta est persecutio in christianos [christianis 3.] , ut si quis christianus non sacrificaret idolis diversis pœnis affligeretur. Eodem vero [namque 2, 3.] tempore directus est in ordine vicis [vicissitudinis 2.] suæ impiissimus Mannacius [Munacius 2; Mannasius 3.] præfectus, civis [diœcesis 2.] Orientis, ut ipse per omnes insulas vel civitates consulares ordinaret. Apud civitatem Aquilegensem [(c. A.) Aquileiensem c. 2.] Eunomium nomine præsidem ordinavit, virum deditum simulacris [in simul. 2, 3.] paganorum. In hac vero Tergestina civitate Istriæ provinciæ, quæ est in vico [vicino 2, 3.] civitatis Aquilegensis [Aquileiensis 2.] , ordinatus est Mannacius [Manacius 2 et sic deinceps.] in magistratu [(in m.) magistratus 2.] . Erat autem in eadem civitate b vir quidam nomine Justus, [non tantum nomine sed omni opere justus add. 2.] ab infantia timens nomen Domini nostri Jesu Christi; qui [om. 2.] in jejuniis et eleemosynis semper perseverabat. Cujus famam audiens prædictus Mannacius magistratus, directo ad eum decurione civitatis jussit eum [add. in 2, 3.] suo consistorio præsentari.

[2] [et in consistorio interrogatus Christum confitetur.] Qui cum venisset in medium consistorium [(m. c.) medio consistorii 2.] , signo crucis [(s. c.) om. 3.] armavit frontem suam [(a. f. s.) armatus in fronte 2.] ; et ita ab eo interrogatus est: Christianus es an non? Vir Dei Justus ita constanter respondit: Christianus sum a parentibus [vel add. 2.] ab infantia mea. Mannacius magistratus dixit: Nescis aut forte incognitum tibi [(i. t.) t. i. 2.] est quoniam piissimi Augusti per omnes provincias præceperunt ut omnes christiani sacrificent diis nostris, qui autem contemptor fuerit capitalem sententiam percipiat? Sanctus Justus dixit [respondit 2.] : Sacrificare me nunquam denego, sed Deo Patri Filioque ejus [(D. P. F. e.) Dei Patris Filio 2.] Jesu Christo. Verum etiam aliud [alicui 2.] sacrificium offerre non possum, præter ipsum [om. 2.] Dominum Deum [(D. D.) Domino Deo 2.] christianorum. Mannacius magistratus dixit: Nescis quanti pro Christo, quem [tu add. 2.] dicis, male interfecti sunt? Sanctus Justus respondit: Et ego hoc frequenter Dominum nostrum [om. 2.] Jesum Christum deprecor ut unus ex ipsis fieri merear. Mannacius magistratus dixit: Noli esse sicuti et illi stulti [stultus 2.] ; accede et diis thura offer, ut ab [in 3.] omnibus diligaris. Beatus Dei Justus respondit: Majorem hac dilectione nusquam inveni [om. 2.] , nec aliquando invenire possum, nisi ut Christo regi cœlorum immobilem [immolem 2.] exhibeam fidem [(e. f.) om. 2.] et ab eo vel ab angelis ejus diligar. Mannacius [præfectus et add. 2.] magistratus dixit: Ut video, posuisti mentem tuam ut pessime punitus moriaris, sicut et ceteri. Beatus Dei Justus respondit: Jam semel tibi dixi et iterum dicam, quia [quod 2.] hoc cupio et [hoc add. 2.] desidero, si Dominus Jesus Christus [hoc add. 2.] mihi permittit. Mannacius magistratus dixit: Jubemus te in custodiam retrudi [degere 2.] , ut tecum retractes quid tibi [om. 2, 3.] conveniat pro tua salute.

[3] [In carcerem reclusus orat Deum; iterum confitetur Christum, torquetur, condemnatur.] Cum autem recluderetur beatus Justus in carcerem, flexisgenibus deprecabatur Dominum [(d. D.) D. d. 2.] , dicens: Domine [Jesu Christe add. 2.] , qui pro genere humano de cœlo a Patre tuo [om. 2.] directus in terram descendisti et per uterum virginis Mariæ [om. 2.] Deus et homo nasci voluisti, et multam [multa 2.] atque [om. 3; et 2.] infinitam [infinita 2.] misericordiam [mirabilia 2.] ostendisti, sicut nos sancta Scriptura [(s.S.) sacra S. tua 2.] admonet et docet, te deprecor, ut des perseverantiam mihi certanti [certam 2.] pro nomine tuo, sicut et præcessoribus [prædecessoribus 2.] meis, qui pro tuo nomine passi sunt, quos in tuo paradiso collocatos a te [(a te) esse 2.] credo. Ita et ego a te confortatus pati paratus sum, quia te credo una cum Deo Patre et Spiritu sancto regem esse cœlorum. Cumque nocte tota [n.t.) t.n.2.] in orationibus perseveraret, alia die diluculo jussit eum Mannacius suo præsentari auditorio. Qui cum venisset, dixit ad eum magistratus: Quid de tua salute cogitasti? Beatissimus Justus respondit: Noli putare me insensate agere. Mens mea mecum est, et mori paratus sum, et diversas pœnas [(d. p.) diversis pœnis 2.] corpus meum pati paratum est [(pati p. e.) par. e. p. 2.] magis [potius 2.] quam recedere a Domino Jesu Christo, benefactore meo. Tunc Mannacius magistratus jussit eum extensum nervis crudis cædi. Qui cum cæderetur, elevans vocem magnam ad Dominum, dixit: Benedico te, Domine Jesu Christe, quia nunc cognovi quod me exaudire dignatus es. Deprecor, Domine, ut in omnibus perficias cursum agonis mei, ut merear habere [videre 2.] deitatis tuæ misericordiam, ut exultem cum sanctis martyribus tuis [(m. t.) t. m. 2.] . Quo audito, Mannacius subrisit [subridens 2.] et [om. 2.] ait: In [om. 2.] magna dementia occupatus esse videris [(o. e. v.) e. v. o. 3.] , qui derelinquere quæris hanc amœnitatis lucem et vis [cum add. 2, 3.] diversis tormentis male mori. Accede, [et add. 2.] sacrifica diis, ut tibi repropitientur [propitientur 3.] et sis apud imperatores amicabilis, sicuti et omnes qui eis acquieverunt, et præcepta eorum adimplentes et diis immolantes [immolaverunt 3.] gratiam eorum consecuti sunt. Sanctus Dei [om. 2.] Justus respondit: Audi et crede mihi dicenti, ut [quoniam 2.] istud a me non credas fieri, quia contempsi jam seculum et vana simulacra respui, quæ sunt ut nihil. Nam et ipsi [ipsos 2.] imperatores, quos dicis, sic sunt apud meipsum ut [(m. ut) me quasi 2.] nihil, quia, cum sim indignus, amicitias Domini mei Jesu Christi acquisivi, cum quo celeriter in paradiso ejus cum sanctis martyribus exultabo. Tunc iratus Mannacius magistratus hanc ei dictavit sententiam: Justum, sacrilegi criminis auctorem, nec præceptis [ad præcepta 2.] imperatorum acquiescentem, ut dignus est [om. 2.] mala morte affici, in [om. 2.] collo et [om. 2.] manibus pedibusque pondera [pondere 2.] plumbi ligata [ligatis 2.] , in profundum maris [mari 3.] demergi præcipimus.

[4] [Ponderibus onustus in mare præceps datur.] Quem suscipientes ministri compellebant eum ambulare. Et cum ita [om. 2.] duceretur sanctus Dei, gaudens ipse sibimet pondera plumbi portabat [(gaudens-port.) ibat gaudens. Ipse sibimet p. port. pl. 2.] , valedicens [valefaciens 2.] fratribus vel amicis suis fidelibus, qui erant in civitate [civitatem 3.] , et quasi ad epulas vocatus [invitatus 2.] ita festinando ambulabat. Et cum venisset ad quemdam locum remotum juxta litus maris [(l. m.) m. l. 2.] , ligaverunt ei plumbo manus et pedes et collum fune immenso, et imposuerunt [posuerunt 2.] eum in scapha modicissima, et perduxerunt eum ad pelagus [pelagum 3.] . Ipse autem hymnum Domino canebat, dicens: Domine, factus es [est 3.] adjutor meus; convertisti luctum meum in gaudium mihi; conscidisti saccum meum et præcinxisti me lætitia. Tunc beatus Justus orationem fudit ad Dominum [dicens add. 2.] : Domine Deus omnipotens, unigeniti Jesu Christi Filii tui Pater misericors, qui non es recordatus [rememoratus 2.] iniquitatum mearum [iniquitates meas 2.] , qui vis pœnitentiam peccatoris, ut convertatur de via injusta et vivat in tua voluntate, qui duodecim apostolos coronasti et misisti eos per omnem mundum prædicare te, provisorem et salvatorem animarum nostrarum: te ergo deprecor, Patrem et Filium et Spiritum sanctum, qui potens es ad salvandum: accipe [accipere 2.] commendationem quam credidisti [mihi add. 2.] . Itaque, Domine, in manus tuas [(m. t.) t. m. 2.] commendo spiritum meum. Et completa oratione, miserunt eum ministri in mare. Et ut descendit in profundum maris, mox funes ipsi cum plumbo dirupti [disrupti 2.] sunt, et ejus corpus adduxit [eduxit 2.] mare ad litus hujus [om. 2.] Tergestinæ civitatis, priusquam in occasum c sol declinaret.

[5] [A Sebastiano presbytero sepelitur.] Ea vero nocte per visum commonitus est quidam presbyter, Sebastianus nomine, dixitque ad eum [sanctus ad. 2.] Justus martyr: Surge in hac hora, et invenies corpus meum in litore maris, foris ab aqua, involutum [volutans 2.] in arena. Recollige [om. 3.] et sepeli me cum diligentia in occulto loco [(in o. l.) om. 2.] propter tyrannorum [confusionem et add. 2.] illusionem. Consurgens autem beatissimus Sebastianus presbyter noctu, pergyrans domos fidelium annuntiavit eis corpus [(eis c.) domos fidelium 3.] beatissimi sancti Justi martyris. Qui exeuntes omnes cœperunt quærere per circuitum litoris maris. Quem cum invenissent d, Domino gratias egerunt. Colligentes vero corpus ejus, [et add. 2.] cum aromatibus condientes, involverunt ipsum [eum 2, 3.] in linteaminibus dignis et valde pretiosis, et sepelierunt eum non longe ab eodem litore, ubi inventum est sancti martyris corpus. Universi autem post sepulturam ejus [(p. s. e.) postquam sepelierunt eum 2.] Domino gratias egerunt, quod [quia 2.] digni habiti sunt sanctum [(sanctum-tumul.) pro sancto corpore b. m. J. revelato sibi invicem gratulari.] corpus beatissimi martyris Christi Justi revelatum sibi tumulare. Passus est autem beatissimus Justus sub die quarto nonas [nonis 2, nonos 3.] novembris, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et gloria, virtus et potestas in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Errorem correximus in Commentario, num. 8.

b Communiter S. Justus Tergestinus creditur; quare merito Irenæus a Cruce miratur Joanni Candido [Comment. Aquileiens. lib. II, p. 26.] et Henrico Palladio [Rerum Forojul., lib. VIII.] placuisse S. Justum e Tergestino facere Aquileiensem [Hist. Tergesti, lib. V, cap. 9.] .

c Hinc patet Tergesti hæc Acta esse conscripta; corpus martyris ante solis occasum ad littus advectum fuisse non nisi ex oculatis testibus novisse poterant.

d De loco inventionis et sepulturæ vide Commentarium, numm. 16, 17.

OFFICIUM SANCTI JUSTI SECUNDUM RITUM AQUILEIENSEM.

Justus M. Tergesti (S.)

EX IMPR.

Hoc officium nobis descripsit Petrus Tomasin ex antiquo breviario secundum ritum Aquileiensem manuscripto, seculi XIV. Lectiones, utpote ex Actis (textu Tergestino) desumptas, prætermittemus. Prædictum breviarium asservari in archivis diplomaticis urbis Tergestinæ, nobis affirmavit idem Petrus Tomasin; in cujus fide tale quale accepimus officium, styli barbarie intacta, in lucem edimus.

In I Vesperis.

Ant. Laudes repromant pueri lætantes et gentium innumeri populi laudantes Dominum, quem anima in psalmo laudat mea, ut sancti Justi martyris locemus * in ea, in qua floret et nos fovet, Jerusalem cœlesti.

Hymnus.

      Adest sacra festivitas,
In qua satis discrimina
Miles dedit cœlicola
Propter superna præmia.
      Fervebat juris sanctio
Nequissimorum principum,
Mutis sacellis sordidas
Cogunt cremare victimas.
      Tergestinis in finibus
Martyr refulsit inclytus,
A flore pueritiæ
Justus opere et nomine.
      Manacius tunc impius
Famam salutis audiens
Tetro recludit carcere
Nervis attritum martyrem.
      Stetit athleta fortiter,
Minas tyranni respuens;
Almis canebat vocibus
Grates * perenni judici *.

Ad Magnificat. ℣. Ora pra nobis, beate Juste. ℞. Ut digni efficiamur promissionibus Christi.

Ant.

Fulget clara dies,
Qua martyr sublimatur,
Atque per æternum quies
Justo præparatur.
Magnificemus Deum
Atque laudemus eum,
Qui sanctum Justum extulit,
Ac ipsi vera contulit
Præmia coronæ.

Alia ant.

Fulget clara dies
A Christo magnificata,
Martyrio sancti Justi
Nimis atque dicata.

Hanc Christi martyris venerantes, amici,
Ecce, sancte, per quem pereunt inimici.
Hanc Tergestini omnes recolunt pretiosam,
Per quam se noscunt diaboli superare dolosam.
Quæsumus, pio Christo pie tu nos redde, patrone
Juste, et animam nostram per dona coronæ.

Oratio. Deus qui justitiam diligis, et æquitatem considerat vultus tuus, concede propitius nobis beati Justi martyris tui sic juste vivere meritis et exemplis, ut operibus justitiæ intenti ad justorum gloriam veniamus. Per Dominum.

Ad Completorium.

Capitulum. Justus si morte præoccupatus fuerit, in refrigerio erit.

Hymnus.

      Ructans dedit sententiam
Demens dehinc Manacius,
Gravi jubens sub pondere
Colla lassata premere.
      Tunc lineo sub flamine
Massa revinctus plumbea,
Astrinxit almos humeros
Solo mersa cum garboso.
      Cujus sacrum corpusculum
Liquor vomit in litore,
Sebastianus presbyter
Sepulcro tradit martyrem.
      Deo Patri sit gloria
Ejusque soli Filio
Cum Spiritu paraclito
[Et] nunc et in perpetuum. Amen.

Ad Nunc dimittis. Ant. Laudate in hymnis, plebs Tergestina; atque te, pie Juste, vincentes * possint hostium columnas vincere.

Oratio. Deus qui beatum Justum, martyrem tuum, ut gloriam consequeretur justorum, ad tuum Filium Dominum nostrum Jesum Christum vincentem attraxisti, da nobis, quæsumus, ipsius meritis ad eumdem venire trahentes ad te, qui cum eodem Deo Patre.

Ad Matutinum.

Invit. Regem justorum quem Justus fruitur; * eorum in regno vitæ laudet integritate.

In I Nocturno.

Ant. Iste beatus nomine Justus, vir sapientiæ, absque reatu legi addictus vivere sapuit.

Ant. Apud sanctum Justum populi mala sunt meditati, quoniam pia mens jussit Justo se ad astra verti.

Ant. Ad Dominum Justus clamavit voce beata, et de monte Dei fuit hanc in vallem inviatus.

Post I lect. ℞. Tempore post Christum natum regnabat Maximianus et cum cæsare collega Diocletianus, in Tergestina urbe eorum stella marina sanctus Justus: * martyr, vir sapiens, justus. ℣. Iste desiderabat pro Christo martyr esse, sed obstabat magistratus Manacius blanditiis velut agnus. * Martyr.

Post II lect. ℞ Sanctum credentes, plerique genuere petentes Justum, se Christo mundo obtemperans commisit in fundo, ac tibi in sanctis: * ad æterna jussa tonantis. ℣. Pro regno Christi qui mortem spernens subisti, gaudes in cœlis cum justis, Juste fidelis * Ad.

Post III lect. ℞. Cum sanctus hac in urbe Tergestina ferretur x in urbe justitiæ lumen, fidei condidit cacumen, Manacius præses baratrum mox ferendum ut heres in suum Christum munitus: * verbere tristi tunc indigne dignus martyr percutitur cuncta benigne exoptatus. ℣. Christum minitatum non timet iste. * Verbere.

In II Nocturno.

Ant. Justitiæ solem qui Christum Justus amavit, hunc scitote, pii, Deus quoniam mirificavit.

Ant. Iste domum Domini fidei virtute regebat, qui fidei scuto censebat, sidus in astra mittebat.

Ant. Gloria, laus et honor, Christe Domine, atque corona, meritis sancti Justi concedens cœlestia dona.

Post IV lect. ℞. Vir Domini Justus, fidei sub tegmine tutus, non dubitans Christum venerari istum crucifixum: * coram præfecto respondit flamine recto. ℣. Hic inquisitus, fidei de jure persuasus, mente quidem sana contemnens idola vana * Coram.

Post V lect. ℞. Tunc sanctum virum Manacius ille tyrannus carcere clausit securum: * cum eo lux alta fulsit, orantem Justum tenuit de carcere ductum. ℣. Hunc jussit suis crudis x affligere nervis: laudate Christum Dominum Justi hunc crucifixum. * Cum eo.

Post VI. lect. ℞. Verus amor Christi sic Justo profuit isti, qui nihil in vita cupit nisi sola superna. ℣. Iste crucem mortis lucrum pro Christi nomine justum corpore dedit se Christo, quem coluit crucifixum. ℞. Optans propter istum cœlestem ducere vitam. Gloria. * Optans.

In III Nocturno.

Ant. Justus Tergestinus cœlum dilexit; Juste beate, propter quem futuræ gentes Christo credentes renatæ.

Ant. In securo sanctus Justus jam morte quiescit, a Christo Domino qui nunquam corde recessit.

Ant. In capite hujus tu lapidem, summum posuisti hymnum, tamquam corona semper speciosa fuisti.

Post VII lect. ℞. Postquam neque pœna neque sponsio vocis amans insontem vere Justum potuit prævalere: * ipsum per amorem vult præses perducere fortem. ℣. Hic solum Jesum Christum, quem prædixit in cruce fixum atque deos teterrimos contemnit, anima ipsi infixum. * Ipsum.

Post VIII lect. ℞. Ergo præfatum Justum, per secula beatum, præses damnavit, nec non ferreo nervo ligavit: * submergens plumbo, pelagi dans ipsum profundo. ℣. Prudens iste, nimis dum sic pateretur in hymnis laudabat Jesum, pro mundi crimine læsum. * Submergens.

Post IX lect. ℞. Funibus et plumbo Justum per membra ligatum de pelagi fundo solvit maris unda; * beato martyri gratia Dei dedit esse dignum trophæo. ℣. Cum nocte tota mare passum vincula tenerent. ℞. Præcipiente impio tunc noctis tempore Justum cædi, tamen fuerunt digno sua digna membra sepulcro.

Seu. ℞. Dedit Dominus nutum Christus voce sanctitatis esse tutum, ac sanctum Justum patefecit carne solutum atque Sebastiano sancto præcepit nocte clandestine ut petiit, hic doctus pontifex invenit Justi corpus. ℣. Tunc idem felix et Christi turma fidelis cœlitus id notum cognovit valde esse notum et satisfecit per omnia.

Ad Laudes et Horas.

Ant. In cœlis regnat perennis qui super omnia Christum semper sancte coluit, martyr Justus benedictus.

Ant. Servivit Domino semper justissimus iste in Christo lætans, nec hunc reputans nisi juste.

Ant. Ad Dominum semper Justus vigilavit, cui Deus et nunc regnum sine fine præparavit.

Ant. Quem benedicunt, qui semper vivit, cum Christo gaudet, in isto martyre vita est super astra.

Ant. Lætatur in hymnis plebs tua dignis, te pie Juste victor fortis super omnes hostes, ut collaudemus tecum.

Ad Benedictus. Ant. Hic sanctus invictus, martyr benedictus, qui Domino vivens et ei semper benedicens martyrio vitam pro quo perdidit istam in mare jactatus, nunc super astra beatus nobis ipse bonus dignetur ad ævum pervenire.

In II Vesperis.

Ant. In mandatis Dei nimis sanctus Justus hic in hymnis sæpe eum coluit.

Ant. Iste calicem salutis Christum signifer virtutis sumere non timuit.

Ant. Hic pro Christo tribulatus, nunc in cœlis exaltatus est, ut talem decuit.

Ant. Oculos semper ad eum ut habere posset eum sanctus Justus tenuit.

Ant. De profundo maris hujus sancti dies fulget, cui Deus hunc eripuit.

Ad Magnificat. Ant. Justum Christus Dominus cum justis mirificavit et cum omnibus sanctis super astra beatitudinis possessorem: nec non et magnificemur, ut sine fine benedictione nos adjuvet ipse patronus.

[Annotata]

* forsitan leg. meritis locemur

* apogr. gratis.

* apogr. judicis.

* vincente?

x cod. fererretur.

x apogr. crucis.

OFFICIUM SANCTI JUSTI SECUNDUM RITUM ROMANUM.

Justus M. Tergesti (S.)

EX IMPR.

Ex proprio Tergestino. Omnia de communi præter sequentia.

In I Nocturno.

Lectiones. Fratres Debitores, de communi plurium MM. cum ℞℞. unius Mart.

In II Nocturno.

Lectio IV. Justus ex christianis parentibus Tergeste, Aquileiæ provinciæ civitate, natus, sub Diocletiano et Maximiano principibus, ferventi in Deum charitate, præcipua in pauperes misericordia, omnique genere virtutum floruit. A Manatio præfecto, qui ab eisdem principibus mandatum acceperat occidendi quoscumque falsos deos venerari renuentes, accersitus, se christianam religionem profiteri, et Christum Jesum verum Deum et hominem venerari, inanesque gentium deos detestari libere respondit.

Lectio V. Cumque præses nec pollicitationibus, nec minis Justum a sancto suo proposito dimovere valuisset. in obscurum tetrumque carcerem detrudi mandavit, ubi assiduis precibus per totam noctem Deum deprecatus est, ut ad palmam martyrii sua summa miseratione eum perducere dignaretur. Mane sequenti e carcere eductus Manatio sistitur, in eodemque proposito venerandi Christum Dominum viriliter permanens, ac falsis diis sacrificare recusans, denudari ac diris flagellis cædi jussus est.

Lectio VI. At cum non solum fortiter, verum etiam alacri animo eum præses sustinere vim tormentorum prospiceret, ira commotus, jubet ut gravibus plumbi ponderibus ad ejus collum et manus alligatis, in mare demergeretur. Quod cum Justus audivit, vale dicto fratribus, suscipiens ipsemet pondera, quibus premebatur, festinans quasi ad epulas iturus, ad litus progreditur, ibique parva in scapha impositus, et in altum delatus atque in profundum projectus, preces Deo fundens eique gratias agens, martyrium consummavit quarto nonas novembris. Fertur etiam sanctum eadem nocte cuidam presbytero nomine Sebastiano apparuisse, eique imperasse ut ejus corpus ad litus diruptis vinculis jam appulsum sepeliret, idque honorifice factum fuisse multis convenientibus christianis.

In III Nocturno.

Lectio sancti Evangelii secundum Joannem: In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Amen, amen dico vobis, nisi granum…, cum homilia S. Augustini in Joannem, Tract. 51.

Oratio.

Deus qui beatum Justum martyrem tuum virtute constantiæ in passione roborasti, concede propitius, ut qui ejus festum hodierna die celebramus, ejus quoque consortio perfruamur. Per.

DE SANCTO VICTORINO EPISCOPO PŒTOVIONENSI IN PANNONIA.

PROBABILITER INITIO SECULI IV.

[Commentarius]

Victorinus, episcopus Pœtovionensis et martyr (S.)

AUCTORE G. V. H.

§ I. Victorini memoria in martyrologiis.

Victorini episcopi et gloriosi Christi martyris, deperditis Actis librisque amissis superstes, præclara vivit in Ecclesiæ catholicæ fastis doctrinæ ac sanctitatis gloria. [Actis deperditis, S. Victorini elogium ex S. Hieronymo aliisque in martyrologia transiit.] Cujus viri tam egregia fuerunt in Christi Ecclesiam merita, ut deletis omnibus ingenii scientiæque monumentis, ipsiusque martyrii narratione obsoleta, sola magnitudinis ejus fama apud suppares et ætate proximos ejus nomen oblivioni eripuerit cum memoria rerum bene gestarum; quæ ne omnino oblitterarentur fecerunt imprimis Hieronymus per frequentes Victorini laudationes et encomia, Optatus quoque Milevitanus ac Cassiodorus. E quorum libris sancti episcopi et martyris elogium posteri excerpserunt, quod sanctorum fastis inscriptum servat Victorino sacerdotii, martyrii ac doctrinæ tergeminam coronam. Martyrologorum qui Victorini meminerunt primus est Ado, ad IV nonas novembres ita scribens: Natalis sancti Victorini, Pitabionensis episcopi, qui persecutione Diocletiani martyrio coronatus est. Hunc secutus Usuardus eodem die scribit: Natalis beati Victorini, Pitabionensis episcopi, qui post multa documenta, ut sanctus Hieronymus testatur, persecutione Diocletiani martyrio coronatus est. In quem Wandalbertus: Quartis Victorine sacer martyrque * bearis. Maurolycus Usuardi elogium depravat, Pictaviensem pro Pitabionensi Victorinum faciens. Galesinius eodem errore suum Victorini elogium deturpavit: Pictavis, sancti Victorini episcopi, qui in doctrina instructus, cœlestibusque virtutibus ornatus, in ipsa Diocletiani persecutione non modo constanter, sed etiam summo cum gaudio mortem pro Christi nomine suscepit. Tandem in Martyrologio Romano Victorinus hoc elogio celebratur ad IV nonas novembres: Eodem die, natalis sancti Victorini, Pictaviensis episcopi, qui post multa edita scripta ut S. Hieronymus testatur, in persecutione Diocletiani martyrio coronatus est. In martyrologiis Hieronymianis ad diem secundum novembris Victorini nomen non invenitur. Opinor autem Victorinum martyrem qui calendis novembris in iisdem laudatur, hunc nostrum esse Victorinum.

[Annotata]

* cod. regius meritisque

§ II. De notis Victorini nomini inustis.

[Victorini opuscula cur proscripta.] De Victorino quamquam pauca nobis innotuerunt, plures tamen quæstiones movendæ sunt; quibus ut congruo satisfiat, responso operam daturi sumus. Et primo quidem mirum videri potest opuscula viri tam expressis verbis ab Hieronymo laudati, uti infra patebit, a Gelasio papa proscripta fuisse inter apocrypha. Sed Baronius in notis ad Martyrologium, in hunc locum: Ne mireris, inquit, lector, si hujus Victorini opuscula Gelasius papa in can. Sancta Roman., distinct. 15, recensuit inter apocrypha [Migne, P. L., tom. LIX, p. 163.] : nam (ut scribit S. Hieronymus de Script. Eccl. in Papia) sectatus est Victorinus una cum aliis nonnullis viris sanctis et eruditis sententiam de millenario, quæ quidem (ut superius diximus) usque ad tempora Damasi papæ, absque jactura fidei vel communionis divisione libere ferebatur, nec crimini data est Papiæ, Justino martyri vel aliis, quo minus inter sanctos et ecclesiasticos viros adscriberentur. At vero ea damnata sententia, etiam illi faventes scriptiones jure proscriptæ videntur. Quæri etiam potest cur Victorini damnatio reperiatur in synodo Romana secunda sub Silvestro papa. Responsum dat idem Baronius in eadem nota: [Alia ejusdem damnatio supposititia.] Rursus autem, inquit, de Victorino monemus lectorem incerto quodam modo irrepsisse in synodum Romanam secundam [Labbe, Concilionum collectio, tom. I, p. 1547 – 1549.] , sub Silvestro papa habitam, cap. 2 damnationem Victorini, episcopi Pictaviensis, cyclos paschales perperam supputantis: nam nihil prorsus illi commune cum paschali calculo, vel cum Silvestro papa, cum jam temporibus Diocletiani fuerit martyrio coronatus. Error supradictus videtur provenisse ex alio Victorino Aquitano, ecclesiastici calculi supputatore, cujus cyclos erroris coarguit Victor Capuanus, Beda et alii, qui et vixit tempore Hilari papæ, ut scribit Gennadius, de Viris illustribus c. 88; unde apparet canonem illum non esse illius concilii habiti sub Silvestro, sed alterius, in illud tamen illapsum: vel dicendum de alio quodam ignoto homine illic agi, et non de Victorino episcopo Pictaviensi, nam in tabulis episcoporum ejus ecclesiæ unus tantum ejus nominis idemque martyr ac primus ejus sedis episcopus ponitur de quo hic agitur. Hæc Baronius; verum, uti scite animadvertit Launoius [De S. Victorino. Observ. IV.] , gratuitam Baronius sibi creat molestiam et cum larva contendit. Nam et Victorinus ille et synodus quæ eum damnavit, fictitia sunt. Fuit quidam Victorius, non Victorinus, qui rogatus ab Hilaro papa cyclum paschalem edidit anno 463. Hujus Victorii nomen Gennadius [Migne, P. L., tom. LVIII, p. 1112.] posuit in catalogo virorum illustrium, eumque dicit genere Aquitanum. Cujus quum Gennadius æqualis fuerit eumque a facie nosse potuerit, sane cum Launoio judicare debemus Gennadium viri nomen non ignorasse, esseque non Victorinum, sed Victorium, quo nomine etiam audit in concilio Aurelianensi IV, anno Christi 545, c. I: Placuit itaque, Deo propitio, ut sanctum Pascha secundum laterculum Victorii ab omnibus sacerdotibus uno tempore celebretur. In Annalibus ecclesiasticis ad annum 303, n. 127, aliam præterea causam Baronius adscripsit cur Gelasius papa Victorini libros inter apocrypha recensuerit: scilicet quod in explanatione Scripturarum secutus sit Origenem. Quod etsi verum sit, nullam tamen proscribendi ejus opera causam suppeditat.

§ III. S. Victorinus Pictaviensisne an Pœtovionensis episcopus fuerit.

[Victorinus non Pictaviensis sed Pœtovionensis episcopus probatur] Majoris momenti quæstio patrum nostrorum memoria mota fuit, de sede episcopali S. Victorini, utrum ecclesiæ Pictavorum in Gallia præfuerit an Pœtovionensi in Pannonia. Cui quæstioni amplissime respondit J. Launoius Gallus in præclara De Victorino episcopo et martyre dissertatione, quæ primum vulgata fuerat anno 1653: nos alteram, auctiorem et correctiorem, præ oculis habemus. Imprimis disceptationis occasionem ex ipso dabimus Launoio, quam ad Christophorum Fauveum, Parisiensem theologum, canonicum et officialem Pictaviensem, ita enarrat: Victorinum qui furente in christianos Diocletiano fecit martyrium, Fauvee doctissime, Pictaviensem fuisse episcopum, scriptores multi quingentis circiter abhinc annis memoriæ prodiderunt. In iis Pictavienses et domestici sunt quidam, alienigenæ et extranei sunt alii. Pictavienses et domestici celebriores ætate nostra vixerunt Joannes Beslius et ab eo inductus Henricus Ludovicus Castaneus Rupipozæus, loci episcopus, ambo de litteris ceteroqui bene meriti. Alienigenæ et extranei cum hocce tempore, tum ante illud floruerunt. Antiquiores junioribus facem prætulerunt ad lapsum, errandique viam munierunt. Utrosque fefellit non absimile patronymicum alterius urbis, cujus ecclesiam Victorinus administravit: Pictaviensem et Petavionensem seu Pitabionensem episcopum pro uno eodemque acceperunt. Errarunt ipsimet, et, cum errarent, perperam crediderunt erratum ab iis qui apud B. Hieronymum et alios auctores Petavionensem seu Petabionensem descripserant. Talis nominum similitudo similes quondam errores peperit et scriptoribus egregiis tenebras offudit. Tum quibusdam interpositis, orationem sic concludit: Porro Victorinum non Pictaviensem in Aquitania II, sed Petavionensem seu Petabionensem in superiori Pannonia claruisse episcopum, tam multa confirmant, ut cur alii senserint aliter, id admirationem habeat quam maximam. De his vero multis pauca, sed præcipua, delibo. Tum nonnullas ad dissertationem observationes adjicio quibus vel eadem illustratur amplius vel quæ futura sit ejus utilitas explicatur. Noverit ergo benignus lector, totam causam pendere e lectione unius vocis, quam aliqui non intelligentes ad similis vocis formam corrigendo traduxerunt. Quum enim apud Hieronymum et alios Victorinum legerent Petabionensem, Petavionensem vel Pictavionensem, et urbem scribæ non cognoscerent, Pictaviensem scripserunt. Victorinum Pœtovionensem (i. q. Petabionensem) episcopum esse, facile probare possumus. Operam pro nobis jam dudum posuit Launoius, quam, ne actum agamus, ad incudem revocare non debuimus. Quæ enim ille inquisivit et reperit, rem plane ac perfecte demonstrant.

[4] [ex S. Hieronymo,] Argumentum primum ducitur jure ac merito ex S. Hieronymo, cujus quinque locos affert Launoius, e quibus probatur S. Victorinus ab Hieronymo non Pictaviensis, sed Pœtovionensis sive Pitabionensis dictus fuisse. Duo exstant in libro De viris illustribus. Unus in Papia Hierapolitano episcopo: “Tertullianus quoque, inquit, in libro de Spe fidelium, et Victorinus Pictavionensis et Lactantius hac opinione ducuntur;” ita editio Veneta anni 1470. Huic editioni consentiunt plures antiqui manuscripti codices, unus S. Germani Pratensis ad Lutetiam, alter S. Victoris ad eamdem urbem, ubi Petavionensis, tertius bibliothecæ regiæ, quartus bibliothecæ Puteanæ, ubi Pitabionensis, quintus monasterii Beatæ Mariæ de Longoponte, sextus monasterii Beatæ Mariæ de Valle, septimus Beatæ Mariæ Remensis, duo in bibliotheca Thuana notæ probatissimæ. Ex his autem, quæ certiora sunt, corrigenda est editio Romana anni 1468 et 1470, Moguntinensis anni 1470, Veneta anni 1488, Basiliensis anni 1492, 1516, 1524, 1526, 1553, 1565, Lugdunensis anni 1530, Romana 1561, et quæ consequuntur editiones aliæ in quibus Pictaviensis exaratur.

[5] [in] Deinde transit ad alterum locum ex eodem libro De viris illustribus, qui est in Victorino ipso: Victorinus, Pitabionensis episcopus, non æque latine ut græce noverat. Unde ejus opera grandia sensibus, viliora videntur compositione verborum. Sunt autem hæc: Commentarii in Genesim, in Exodum, in Leviticum, in Esaiam, in Ezechiel, in Abacuc, in Ecclesiasten, in Cantica Canticorum, in Apocalypsin, et adversus omnes hæreses, et multa alia. Ad extremum martyrio coronatus est. Ita, ait Launoius, Romana editio anni 1468 et 1470, Moguntinensis 1470, Basiliensis 1516, 1524, 1526, 1553, 1565, Lugdunensis anni 1530, Sixtus Senensis libro 6 Bibliothecæ sacræ annot. 345 et 347, Bellarminus libro de Scriptoribus ecclesiasticis. His omnibus adstipulantur manuscripti codices, unus Sancti Germani, alter Sancti Victoris, tertius bibliothecæ regiæ, quartus Puteanæ, quintus monasterii de Longoponte, sextus Beatæ Mariæ de Valle, duo in bibliotheca Thuana notæ probatissimæ. Ex his autem corrigendus est codex ms. Beatæ Mariæ Remensis et alii, si qui sint. Corrigenda quoque editio Veneta anni 1470 et 1488, Basiliensis anni 1492 et Romana anni 1561, et consequentes aliæ, in quibus Pictaviensis legitur.

[6] [quinque] Tertius Hieronymi locus est in Epistola contra Vigilantium. “Taceo de Victorino Pictavionensi et ceteris qui Origenem in explanatione Scripturarum secuti sunt et expresserunt.” Ita Romana editio anni 1468 et 1470, Moguntinensis et Veneta ejusdem anni 1470, Veneta 1488, Basiliensis 1492, 1516, 1524, 1526, 1553, 1565, Lugdunensis anni 1530. His editionibus opitulantur manuscripti codices, unus Sancti Victoris, alter Navarrici collegii in Academia Parisiensi, tertius bibliothecæ Tillianæ, quartus monasterii Beatæ Mariæ de Longoponte, quintus monasterii Sancti Joannis de Vineis apud Suessiones, sextus Antonii Loiselli, illustris quondam in senatu causidici, septimus Claromontani collegii Paris. Societatis Jesu, annorum plus minus octingentorum, octavus FF. Prædicatorum S. Mariæ Annunc. Paris, nonus apud Rotomagenses in bibliotheca fratrum Bigotiorum, decimus Florentinus manuscriptus ann. 1584, qui est in bibliotheca regia; tres in Thuana, quorum duo sunt antiquissimi. Ex his autem corrigenda est Romana editio anni 1561, et consequentes aliæ in quibus Pictaviensis reponitur. Mirifica est editionum omnium cum manuscriptis consensio ante Romanam illam editionem, quæ a Mariano Victorio depravata fuit.

[7] [minimum] Quartus locus est in libro contra Helvidium sub finem: “Tertullianum in testimonium sibi vocat et Victorini Pictabionensis verba proponit.” Ita Romana editio anni 1468 et 1470, Veneta 1470 et 1488, Basiliensis anni 1492, Parisiensis anni 1512, ubi Pictavionensis. Accedunt manuscripti codices unus Navarrici collegii, alter bibliothecæ Tillianæ, tertius monasterii Beatæ Mariæ de Longoponte, quartus monasterii B. Joannis de Vineis apud Suessiones, quintus Claromontani collegii Paris., annorum plus minus octingentorum, sextus FF. Prædicatorum S. Mariæ Annunc. Paris., septimus Florentinus jam memoratus, octavus monasterii S. Remigii Remensis, duo S. Victoris, quorum alter est annorum circiter sexcentorum; tres bibliothecæ Thuanæ, quorum duo sunt antiquissimi, codex ms. monasterii S. Remigii Remensis. Ex his autem corrigenda est Moguntinensis editio an. 1470, Basiliensis 1516, 1524, 1526, 1553 et 1565, Lugdunensis anni 1530, Romana 1561 et consequentes aliæ, in quibus Pictaviensis apparet.

[8] [locis.] Quintus denique locus in cap. 36 Ezechiel: Quod multi nostrorum et præcipue Tertulliani liber qui inscribitur de Spe fidelium, et Lactantii Institutionum volumen septimum pollicetur et Victorini, Pitabionensis episcopi, crebræ expositiones. Ita Veneta editio anni 1497, 1516, 1524, 1526, 1553 et 1565, Lugdunensis anni 1525 (?). Consentiunt manu exarati codices, unus monasterii Beatæ Mariæ de Longoponte, alter Sancti Germani saxonicæ formæ litteris depictus, qui ad ætatem Caroli Magni pertinet, vel certe filiorum. Hic autem cum ea conditione pluribus æquivaleat, satis esset: unde necessario corrigenda est Romana editio anni 1561, de qua Victorius sic in notis ad illud caput: Pitabionensis falso antea legebatur, quem errorem Sophronius introduxit, dum non recte latinam vocem græce in catalogo reddidit. Ego contra vehementer contendo id nunc falso legi quod recte antea legebatur, et Victorium perinde inani atque falsa ductum suspicione veterem scripturam mutasse. Imprimis a quo didicit Sophronium latinam vocem qua usus est Hieronymus, non recte vertisse? Id enim gratis pronuntiat, quod summa cum ratione pronuntiandum fuit. Et sane Pitabionem inter et Pictavum Victorius ipse videtur ignorare discrimen, quod Sophronius agnovit, uti secundum argumentum evidenter ostendet. Deinde supponit Hieronymi catalogum latine scriptum periisse, eumque qui exstat, haberi ex græca Sophronii versione, quam quis latine sit interpretatus. Id quod in hoc rerum genere sic est falsum, ut falsius esse nihil possit. Supersunt hodieque plura latinæ editionis manuscripta exemplaria, quibuscum græca Sophronii versio non conjungitur, et in quibus Victorinus Pitabionensis legitur, non Pictaviensis. Erasmus primus, opinor, est qui jam edito Romæ, Venetiis et Moguntiæ latino beati Hieronymi catalogo græcam Sophronii versionem adjunxit, dum Basileæ anno 1516 omnium Hieronymi operum editionem curavit. Tum, etiamsi fingeremus Sophronium id fecisse quod eum fecisse vult Victorius, non inde consequeretur corruptam esse vocem quæ ex Hieronymi commentario in Ezechielem refertur. Quippe oportuisset vel a Sophronio commentarium illum græce redditum fuisse, ut pari modo vitiaretur, vel prius a librariis qui descripserunt commentarium, descriptum fuisse catalogum, ut ex eo haustum ac libatum errorem in eumdem commentarium postea transfunderent. Enimvero primum nemo somniabit mortalium; secundum nonnisi ariolus quispiam et conjector vanus affirmabit.

[9] [Idem probatur] Hæc Joannes Launoius in capite primo argumentorum quibus probatur Victorinus ab Hieronymo non Pictaviensis, sed PITABIONENSIS episcopus dictus fuisse. Quod quum solidissime atque invictissime probetur ac hujus rei auctor Hieronymus omnem omnino fidem mereatur, res confecta est. Quum tamen, quod fieri omnino non debuerat, nostro adhuc tempore ea causa in controversiam vocata sit, diligentissimi Launoii argumentum secundum addemus quod sumitur ex Sophronio, qui librum Hieronymi de Viris illustribus græce vertit.

[10] [ex Sophronio] Fuit æqualis Hieronymi, ut creditur, græcus auctor nomine Sophronius, qui librum illius de Viris illustribus seu de Scriptoribus ecclesiasticis in suam linguam traduxit. Hic de Victorino sic in Papia loquitur: Καὶ Τερτυλλιανὸς ἐν τῇ βιβλῳ περὶ τῆς ἐλπίδος τῶν πιστῶν, καὶ Βικτορῖνος Πεταβῖνος, καὶ Λακτάντιος ταύτῃ τῇ δοκήσει εἱλκυνται. Deinde in ipso Victorino, Βικτορῖνος Πεταβίωνος ἐπίσκοπος etc. Quod autem in priori loco Πεταβῖνος non significet Pictaviensem, Sophronius ipse sibi testis est in Hilario, Pictavorum Aquitaniæ episcopo: Ἱλάριος, inquit, Πικταβίων Ἀκοιτανίας ἐπισκοπος. Nam ἀπὸ τῶν Πικταβίων non diceretur Πεταβῖνος, ut Sophronius loquitur, sed Πικταβῖνος. In posteriori loco res est adhuc clarior. Sophronius enim Victorinum vocat Πεταβίωνος episcopum et Hilarium τῶν Πικταβίων Ἀκοιτανίας. Hæc utique clara sunt nec locum dubio relinquunt. Græcorum dicendi modum deinde allatis Socratis ac Sozomeni locis confirmat Launoius: Socrates in libro III Hist. Eccles. cap. 8, Sozomenus lib. V ejusdem Historiæ; cap. 12, Hilarium non Πεταβίωνος sed Πικτάβων, vel Πικταβίων, hic τῆς πόλεως Ἀκοιτανίας, ille τῆς πόλεως δευτέρας Ἀκοιτανίας episcopum appellant. Quod vero Sophronius in prima syllaba non ι sed ε scripserit, hæc est aliena ab hoc loco difficultas; sive enim is librarii error sit, sive Sophronii, inde non sequitur, ut recte ibidem Launoius, Sophronio idem Πεταβίωνος atque τῶν Πικταβίων episcopum sonare.

[11] [et multis aliis.] Reliquorum ejus argumentorum summa capita attigisse sufficiet. Post citata duo, tertium argumentum deducit ex inscriptione Commentarii Victorini in Apocalypsin, quem Margarinus Bignæus et Sixtus Senensis in suis manuscriptis codicibus Victorini PITABIONENSIS nomine inscriptum invenerint. Quartum haurit ex tribus antiquis manuscriptis codicibus de Scripturis authenticis et apocryphis, in quibus Victorinus dicitur PETAVIONENSIS, PICTABIONENSIS, PICTAVIONENSIS, sed nequaquam Pictaviensis. Quintum suppeditant martyrologia Usuardi et Adonis, in quibus Victorinus dicitur PITABIONENSIS episcopus. Sextum ex tribus aliis martyrologiis, uno recens edito et duobus manuscriptis: in illo Victorinus PICTABIONENSIS, in his PITABIONENSIS episcopus legitur. Septimum præbet prima Conciliorum editio Merlini, Lutetiæ facta anno 1520, et decem annis post altera Coloniensis: in utraque editione, probis codicibus iisque antiquis fulcita, legitur: Opuscula Victorini PITABIONENSIS apocrypha. Octavum sumitur ex Romanis Gratiani correctoribus, qui adscripserunt ad marginem capitis Sancta Romana Ecclesia, dist. XV: Opuscula Victorini Pictaviensis episcopi, alias PITABIONENSIS. Nonum ex auctoritate Garsiæ qui Concilia Hispaniæ edidit, apud quem in Hieronymi Catalogo legitur: Victorinus PITABIONENSIS martyr. Decimum argumentum negativum est et ideo per se haud efficax, sed in datis adjunctis pondere suo non caret. Ducitur ex silentio Fortunati, Pictaviensis episcopi, et Gregorii Turonensis, qui si tantum virum primum Pictavorum episcopum scivissent, procul dubio Victorini laudes celebrassent. Argumentum undecimum est locus quidam Bedæ ex libello de Locis sanctis, ubi dicit: Qua opinione ductus Victorinus PITABIONENSIS. Duodecimum præstat Joannes Aventinus, Boiorum historicus, qui lib. II Annalium Boiorum, Victorinum cujus Hieronymus meminit PETAVIONENSEM episcopum dicit. Tertium decimum et ultimum desumitur ex prisco more christianorum, qui suos martyres nunquam incelebratos dimiserunt. Jam vero prisci Pictavi Victorinum suum incelebratum dimiserunt. Ergo Victorinus non fuit Pictavorum episcopus. In hoc argumento mirifice sibi placet Launoius; nobis videtur infirmum. Nec victrix Pœtovionensis ecclesiæ causa tam labili fulcimento indigebat.

[12] [Eadem causa nuper denuo in controversiam vocata, iterum vincit.] Ut unusquisque intelligit, pars præcipua argumentorum est auctoritas Hieronymi, Adonis atque Usuardi, quæ vel sola rem conficit, poteratque post Launoii labores causa dijudicata videri. Verum nostro tempore rursus in controversiam vocari cœpit a venerabili viro, presbytero Auber, in periodico Revue d'Aquitaine [Numm. 19, 20, 21.] : cui respondit vir doctissimus ex Ordine S. Benedicti, Domnus Chamard. Hic voluit suis oculis inspicere codices operum S. Hieronymi, quos bibliotheca nationalis Parisina possidet. Inspectique codices centum et quindecim omnes, uno excepto, confirmant lectiones PETABIONENSIS, PITTABIONENSIS, PETAVIONENSIS. Quorum qui melioris notæ sunt et antiquiores, nominatim ille qui est numero 12161, seculi VI palimpsestus, ac pulcherrimi codices carolingici, seculi IX, nn. 9532, 1866, 1870 et alii, habent PETABIONENSIS. Alius codex seculi IX, PETOBIONENSIS [D. Chamard, Saint Victorin, évêque et martyr, et saint Nectaire, évêque de Poitiers, p. 11.] . Codices mss. e bibliotheca Mazarina, Parisiis, nn. 264 et 265, habent Pictabionensis et Petabionensis [Ibid., note 4.] . Cujus doctissimi viri cura Launoii operam magnifice confirmat. Codex quoque Usuardinus, auctori coævus, ex eadem bibliotheca nationali Parisina, fundi latini n. 13745, fol. 77 ita habet: IIII nonas nov. natal. beati Victorini PETABIONENSIS episcopi [Ibid., p. 11.] . Volueramus et nos propriis oculis prædictos codices usurpare; verumtamen, ne actum ageremus, labori atque tempori pepercimus. Stat enim stabitque invicta causa Victorini PŒTOVIONENSIS, non Pictaviensis episcopi.

§ IV. Qui factum sit, ut Victorinus Pictaviensis episcopus sit habitus.

[S. Victorinum ecclesiæ Pictavorum vindicare conatur Auber; quem refutat Chamard.] Jam accedimus ad aliam quæstionem, quando scilicet et quomodo Pictaviensis ecclesia Victorinum Pœtovionensem sibi vindicaverit. Laudatus Auber in periodico supra citato [Revue d'Aquitaine, p. 299.] , ita lego apud Domnum Chamard [Op. cit., p. 14.] , dicit: Notatu digna res est apud scriptores historiæ nostræ Nectarium raro, Victorinum sæpissime nominari. Sub hoc nomine cultum habuit apud Pictavos die 3 novembris, eumque habuit a tempore immemoriali usque ad annos multo posteriores anno 1682, quo factum est Proprium ultimum, quod præcessit breviarium diœcesanum datum anno 1665 per Reverendissimum Dominum Beaupoil de Saint-Aulaire. Tunc solummodo sanctus noster (Victorinus) cultu publico exclusus fuit. Quare? quia non erat acceptus novatoribus, qui eo tempore tam avidi erant traditionum nostrarum susdeque vertendarum. Ita non sine magno zeli ardore presbyter Auber. Cui non sine benigno risu respondit cl. Chamard, rerum Pictavorum peritissimus. Confiteor, inquit, humiliter, post Pictavorum historicos omni ex parte examinatos, mihi nullum innotuisse qui raro locutus sit de Nectario, de Victorino frequenter. Præterea, in nullo multorum codicum mss. rerum liturgicarum quos Pictavis oriundos Parisiis examinavi, ad diem 2 aut 3 novembris festum inveni sancti Victorini episcopi et martyris, neque in codicibus mss. aut typo expressis apud Pictavos, quorum bibliotheca publica et bibliotheca seminarii possident missales libros impressos anno 1525, 1548, 1580, 1618, 1768, præter breviarium anni 1765; missales quoque libros, breviaria, aliosque libros liturgicos, manuscriptos et impressos, sec. XII, XV et XVI [Ibid., pp. 14, 15.] . Tandem in nota dicit invenisse se festum cujusdam Victorini martyris in uno calendario, non in mense novembri, sed ad diem 2 decembris, additque in Proprio cathedralis Pictavorum anni 1631, 1667 et 1682 inveniri festum nostri Victorini. Quod quomodo apud Pictavos inoleverit ad tempus, nunc sumus narraturi. Joannes Launoius, cujus in hoc negotio tam præclara sunt merita, observationes quasdam adjecit ad calcem luculentæ illius dissertationis de Victorino episcopo et martyre, cujus partem cum lectore communicavimus; quarum observationum sexta hunc habet titulum sive argumenti enuntiationem: Nondum annus est tricesimus ex quo Pictaviensis ecclesia Victorinum episcopum agnovit suum.

[14] [Erroris origo.] Lepidum negotium sic enarrat, præmissis paucis, anacephalæosis instar: Hactenus tria potissimum confecimus: Victorinum imprimis non fuisse Pictaviensem, sed Petavionensem episcopum; deinde quinque Hieronymi loca, quæ in vulgatis ab anno 1561 illius libris depravata sunt, pristinæ integritati restituenda esse et pro Pictaviensi resumendum Petavionensem; tum erratum ab iis esse qui rem istam aliter acceperant. Nunc ad ecclesiasticam historiam pertinet notare quo primum tempore et quibus auctoribus Pictaviensis ecclesia Victorinum in suum episcopum admiserit. Id autem triginta abhinc annis accidit, duobus maxime collaborantibus viris, Joanne Fillæo, cantore et officiali Pictaviensi, et Joanne Beslio, advocato regio. Hic enim cum esset vir doctus audiretque talis, dedit initium rei, quando Pictaviensium episcoporum seriem contexuit et in hac Victorinum, ductus auctoritate eorum quorum errores confiximus, principem collocavit. Ille vero rem absolvit, dum Beslio nimium credulus, calendario quod reficiendum sibi sumpsit, Victorinum episcopum et martyrem Pictaviensem inseruit. Hoc totum confirmavit episcopus, dum hinc Victorini natalem festi duplicis ritu celebrari voluit, inde Litanias, ut vocat, Pictonicas composuit, in quibus Victorinus martyr et Pictavorum episcopus orandus proponitur. Ad litaniarum probationem attexuit unicum Hieronymi librum de illustribus Ecclesiæ scriptoribus; ex quo etiam una nocturni secundi lectio desumpta breviarium occupavit. Hoc autem nunc ita exposuisse, confutasse est.

[15] [Error Joannis Beslii explicatur.] Quæ ut melius intelligantur, sequentia elucidationis causa adscribimus. Joannis Beslii liber a filio ejus, Joanne Beslio, editus est in lucem post mortem auctoris, desiderante Illustrissimo Domino Henrico Ludovico Chasteigner de la Roche-Pazay, episcopo Pictaviensi, anno 1647, uti editor testatur in litteris dedicatoriis libro patris sui præfixis, quibus posthumum patris sui opusculum prædicto episcopo offert. Liber idiomate gallico conscriptus hunc titulum præfert: Episcopi Pictavorum, cum probationibus. Incipit ab episcoporum catalogo: 1. Nictarius sive Victorinus, 2. Liberius; quorum nomina deinde repetit cum probationibus, hoc modo: Nictarius sive Victorinus: Demochares, lib. III de ritu missæ, ex Catalogo sanctorum, lib. X, cap. 12, testatur hunc episcopum etiam Victorinum nominari. Vixit impp. Valeriano et Galieno. Martyrium fecit, coliturque festa die 2 novembris, in martyrologio Romano, Card. Baronius tom. II Annal. Eccl. ad annum 303 et tom. III ad annum 324. Deinde citat locos Hieronymi, ad Paulinum, ad Magnum oratorem, et de Scriptoribus ecclesiasticis cap. 84; cui subjungit Sophronium græce sic vertentem: Βικτωρῖνος Πιταβίωνος ἐπίσκοπος, additque in margine occubuisse Victorinum in persecutione Diocletiani, citans Binium, Bibl. Patr. tom. I, col. 1034, deinde ex dist. 15 Gelasium Victorini scripta inter apocrypha rejecisse, item ex concilio Romano anno 494. Quibus in locis putat Victorinum Pictaviensem notari; quod semel et iterum addit, græca Sophronii versione nihil commotus. Non erravit Beslius allegans Hieronymi textus; sed cum Demochare et Baronio erravit, Victorinum vocans Pictaviensem episcopum. Et hæc ex superioribus manifesta sunt.

[16] [Item error Democharis.] Demochares, quem auctorem laudat Beslius, lib. III de Sacrificio missæ locutus de primo Pictavorum episcopo, semel atque iterum erravit, ait Launoius in observatione III ad calcem prædictæ dissertationis adjecta. Illius verba sunt: Primum constituemus episcopos per ordinem sedis Pictaviensis, quorum sequitur numerus juxta Bouchetum in Annalibus Aquitaniæ: Sanctus Victorinus seu Nectarius, in Catalogo sanctorum, lib. X, et in Catalogo scriptorum ecclesiasticorum anni 1561. Imprimis fallitur, significans Buchetum Victorini meminisse. Non enim meminit: tantum abest ut pro uno atque eodem episcopo Victorinum et Nectarium computarit. Deinde fallitur, dum eamdem confusionem in utrumque illum catalogum transfert. Neque enim Petrus, Equilensis episcopus, in Catalogo Sanctorum, neque Marianus Victorius in Hieronymi Catalogo virorum illustrium, qui Romæ cum reliquis operibus prodierat anno 1561, Nectarium Pictaviensem episcopum attingunt. Demochares in hunc geminum errorem venit, cum ex una parte in Pictaviensium episcoporum indiculo quem Buchetus confecerat, Nectarium primum nec ullum Victorinum offenderet; ex altera vero, cum in Petri Catalogo Sanctorum, qui similia multa habet flagitia, et in Hieronymi Catalogo virorum illustrium quem Victorius male correxerat, Victorinum Pictaviensem episcopum videret. Tunc autem nescius Demochares, quo in loco Victorinum statueret, eum cum Nectario confudit. Hæc Launoius. Ego vero suspicor Demochari (seu Antonio Du Mouchy) ut confunderet utrumque eamdem rationem imposuisse, quæ illusit nostro tempore Auber, presbytero Gallo, de quo jam sumus locuti. Quum enim Nectarius certissime fuerit episcopus Pictaviensis, ut apud Dreux du Radier [Bibliothèque historique et critique du Poitou, tom I, pp. 5 sqq.] invictissime probatur ex commentario quodam doctissimi presbyteri Le Bœuf, asserentis et argumentis optimis probantis in sede Pictavorum Nectarium sedisse, et alibi legeret Victorinum Pictaviensem episcopum, eamdem puto viam inivit quam postea Auber, et Nectarium seu Nictarium credidit græcum nomen, cujus latina versio esset Victorinus: απο των νικητηριων, νικτηριος, νικταρεος, Nictareus. Quod Rivinus, quem citat Auber, etiam Hieronymo attribuit, conficta hunc in finem sententia quæ nusquam apud Hieronymum legitur.

[17] [Tota quæstio orta ex erroribus.] Sed, missis ludicris, ad seria redeamus. Tota itaque causa Pictaviensis episcopatus Victorini innititur puris erroribus, quibus sugillatis tota quoque cadit causa. At, inquiet aliquis, tot tantique viri in hos quos tu vocas errores concesserunt. Fateor et doleo. Sed magnorum virorum exempla bona sequenda sunt, non vero sequendi errores, quos si detegere potuissent, ipsi ante alios repudiassent. Legebant ipsi apud probatos auctores, et quum nullam erroris suspicionem haberent, quod legebant, verum esse putarunt. Erravit doctissimus Possevinus, dum in Apparatu sacro scripsit: Victorinus Pictabionensis, rectius Pictaviensis. Nempe, ut ait Launoius [Observat. 3.] , errantes Honorium, Victorium, Democharem et depravatum Gratiani decretum secutus est, atque illorum vestigia implevit. Miræus in bibliotheca ecclesiastica de Victorino, ait idem Launoius, perinde loquitur, quasi nullus unquam eum Pictavionensem seu Pitabionensem episcopum fecisset. Victorinum igitur simpliciter appellat Pictaviensem episcopum, cui eos tribuit libros, quos Petabionensi Hieronymus et Sophronius tribuerant. Hoc uti præstaret, Hieronymi, Gelasii in decreto de Scripturis authenticis, Honorii Augustodunensis et Baronii auctoritate utendum sibi esse duxit [Ibid.] . Erravit Baronius, cum in nota ad martyrologium Romanum ubi Victorinus pro Pœtovionensi Pictaviensis nominatur, hæc confirmavit dicendo: De quo Beda, Usuardus, Ado et Petrus in catalogo lib X, cap. 12, scribit ac sanctus Hieronymus de scriptoribus ecclesiasticis. Ac primo quidem, genuinum Bedam Baronius non vidit; quod enim ejus ætate sub Bedæ nomine circumferebatur, martyrologium Bedæ non est; ipsius enim omnes dies pleni sunt, quum Beda, testante Usuardo in epistola ad Carolum (Calvum) imperatorem, quamplures kalendarum dies intactos reliquerit [Sollerius in Præf. ad Usuardum, art. 3, n. 161.] . De Adone et Usuardo actum est supra inter capita argumentorum Launoii; uterque non Pictaviensem, sed Pitabionensem Victorinum dicunt. Ex iisdem argumentis patet errasse Petrum de Natalibus, qui ut ipse Baronius aliique ex corrupta Hieronymi lectione errorem hauserit; hic enim, ut abunde probavimus, Victorinum Pictaviensem nullum, sed Pitabionensem novit. Nos itaque, errore, ut sperare fas est, in æternum abolito, ad reliqua transimus.

§ V. Testimonia veterum de S. Victorino. Monumenta utriusque Pannoniæ.

[Testimonia S. Optati, S. Hieronymi et Cassiodori de S. Victorino.] De Actis S. Victorini hoc loco agendum esset; verum ea aut temporum injuria delevit, aut hominum socordia amisit. Quamobrem corradere visum est quidquid antiqui auctores de Victorino scriptis consignarunt, unde sequiores ætatis homines hauserunt pauca illa quæ de Victorino sciuntur. Veterum testimonia hoc ordine sequantur. S. Optatus, Milevitanus episcopus, de Schismate Donatistarum, lib. I, cap. 9: Marcion, Praxeas, Sabellius, Valentinus et ceteri usque ad Cataphrygas temporibus suis a Victorino Petavionensi et Zephyrino Urbico et a Tertulliano et ab aliis assertoribus Ecclesiæ catholicæ superati sunt [Migne, P. L., tom. XI, pp. 898, 899.] . Sanctus Hieronymus in epistola XVIII: “Sex alæ uni et sex alæ alteri” Victorinus noster duodecim apostolos interpretatus est [Ibid., tom. XXII, p. 365.] . In epistola XXXVI: Hippolyti martyris verba ponam, a quo et Victorinus noster non plurimum discrepat [Ibid., p. 460.] . In epistola LVIII: Inclyto Victorinus martyrio coronatus, quod intelligit eloqui non potest [Ibid., p. 585.] . In epistola LXII: Taceo de Victorino Petabionensi et ceteris qui Origenem in explanatione dumtaxat Scripturarum secuti sunt et expresserunt [Ibid., p. 603.] . In epistola LXX: Victorino martyri in libris suis licet desit eruditio, non deest tamen eruditionis voluntas [Ibid., p. 668.] . In epistola LXXIV: Nec disertiores sumus Hilaro, nec fideliores Victorino, qui ejus (Origenis) tractatus non ut interpretes sed ut auctores proprii operis transtulerunt [Ibid., p. 749.] . In apologia adversus libros Rufini: Si auctoritatem suo operi præstruebat, volens quos sequeretur ostendere, habuit in promptu Hilarium confessorem, qui quadraginta ferme millia versuum Origenis in Job et Psalmos transtulit. Habuit Ambrosium, cujus pene omnes libri hujus sermonibus pleni sunt: et martyrem Victorinum, qui simplicitatem suam in eo probat, dum nulli molitur insidias. De his omnibus tacet, et quasi columnis Ecclesiæ prætermissis, me solum pulicem et nihili hominem per angulos consectatur [Ibid., tom. XXIII, p. 399.] . In libro de Viris illustribus, cap. 18, in Papia: Hic (Papias) dicitur mille annorum judaicam edidisse δευτέρωσιν, quem secuti sunt Irenæus et Apollinarius, et ceteri, qui post resurrectionem aiunt in carne cum sanctis Dominum regnaturum. Tertullianus quoque in libro de Spe fidelium, et Victorinus Petabionensis et Lactantius hac opinione ducuntur [Ibid., p. 637.] . Ubi adnotat Martianæus: Falso legebat Erasmus Victorinus Pictaviensis; cum nullus sit codex ms. qui non legat Petabionensis vel Pictabionensis. Item in cap. 74 ejusdem operis, in ipso Victorino: Victorinus, Petavionensis episcopus, non æque latine ut græce noverat. Unde opera ejus grandia sensibus, viliora videntur compositione verborum. Sunt autem hæc: Commentarii in Genesim, in Exodum, in Leviticum, in Isaiam, in Ezechiel, in Abacuc, in Ecclesiasten, in Cantica canticorum, in Apocalypsim Joannis, adversum omnes hæreses et multa alia. Ad extremum martyrio coronatus est [Ibid., p. 683.] . In libro de perpetua virginitate B. Mariæ adversus Helvidium: Tertullianum in testimonium vocat et Victorini, Petabionensis episcopi, verba proponit. Et de Tertulliano quidem nihil amplius dico, quam Ecclesiæ hominem non fuisse. De Victorino vero id assero, quod et de evangelistis, fratres eum dixisse Domini, non filios Mariæ. Fratres autem eo sensu quem superius exposuimus, propinquitate, non natura [Ibid., p. 201.] . In Commentario in Ecclesiasten, in illud: Melior est puer pauper et sapiens quam rex senex et stultus qui nescit providere in posterum, ita scribit: Origenes et Victorinus non multum inter se diversa senserunt. Post generalem enim illam sententiam quæ omnibus patet: quod melior sit adolescentulus pauper et sapiens quam rex senex et insipiens, et quod frequenter evenit, ut ille per sapientiam suam etiam de carcere regis egrediens imperet pro dominatore perverso, et rex insipiens perdat imperium quod tenebat; super Christo et diabolo hunc locum interpretati sunt, quod puerum pauperem et sapientem Christum velint [Ibid., pp. 1050, 1051.] . In prologo Commentariorum in Isaiam prophetam: Magnique laboris et operis est omnem Isaiæ librum velle edisserere, in quo majorum nostrorum ingenia sudaverunt: græcorum dico; ceterum apud latinos nos grande silentium est præter sanctæ memoriæ martyrem Victorinum, qui cum Apostolo dicere poterat: Etsi imperitus sermone, non tamen scientia [Ibid., tom. XXIV, p. 20.] . In libro XI Commentariorum in Ezechielem: Neque enim juxta judaicas fabulas, quas illi δευτερώσεις appellant, gemmatam et auream de cœlo exspectamus Jerusalem: nec rursum passuri circumcisionis injuriam, nec oblaturi taurorum et arietum victimas, nec sabbati otio dormiemus. Quod et multi nostrorum et præcipue Tertulliani liber qui inscribitur de Spe fidelium, et Lactantii Institutorum volumen septimum pollicetur, et Victorini, Petabionensis episcopi, crebræ expositiones, et nuper Severus noster in dialogo cui Gallo nomen imposuit [Ibid., p. 339.] . In Commentariorum in Evangelium Matthæi prologo: Legisse me fateor ante annos plurimos in Matthæum Origenis viginti quinque volumina, et totidem ejus homilias, commaticum interpretationis genus, et Theophili, Antiochenæ urbis episcopi, commentarios, Hippolyti quoque martyris, et Theodori Heracleotæ, Apollinarisque Laodiceni ac Didymi Alexandrini; et latinorum Hilarii, Victorini, Fortunatiani opuscula, e quibus etiamsi parva carperem, dignum aliquid memoria scriberetur [Ibid., tom. XXVI, p. 20.] . In translationis homiliarum triginta novem Origenis in Evangelium Lucæ prologo: Præterea commentarios viri eloquentissimi Hilarii et beati martyris Victorini, quos in Matthæum diverso sermone sed una gratia spiritus ediderunt, post paucos dies ad vos mittere disposui, ne ignoretis quantum nostris quoque hominibus sanctarum Scripturarum quondam studium fuerit [Ibid., p. 220.] . Cassiodorus in libro de Institutione divinarum litterarum, cap. 5: De quo libro (Ecclesiaste) et Victorinus ex oratore episcopus nonnulla disseruit [Ibid., tom. LXX, p. 1117.] . Cap. 7: De quo (Matthæo) et Victorinus, ex oratore episcopus, nonnulla disseruit [Ibid., p. 1119.] . Cap. 9: De quo libro (Apocalypsi) et Victorinus sæpe dictus episcopus difficillima quæque loca breviter tractavit [Ibid., p. 1122.] .

[19] [Inscriptiones ac tituli Pannoniæ in quibus nomen Victorinus.] Post has scriptorum laudationes, aliud quoddam documentorum genus addendum judicavimus, lapidum videlicet inscriptiones ac titulos, per utramque Pannoniam reperta, quæ de Victorinis loquuntur, unde forsitan luminis aliquid obscuræ S. Victorini historiæ aspergatur. Ordo numerorum est Corporis Inscriptionum latinarum Theodori Mommsen, in tertii voluminis parte priori. Textus edimus, emendatos quantum licuit ex Ephemeride Epigraphica, tom. II, fasc. 4.

IN PANNONIA INFERIORI.

Waitzen, in aula cardinalis Migazzi:

AVR . VICTORINE
QVAE . VIXIT . ANN
XVII . MES . VI . DIEB
X . AVR . VIAToR . MIL
COH . MAVROR
CONIVGI . KARISSIM [Tom. cit., n. 3542.]

Budæ:

D . M IVLIVS VIC
TORINVS . 7 LEG . IIII FL
SPHINC
////// [Ibid., n. 3555.]

Alt-Ofen in hortis sacerdotis plura virorum nomina, inter quæ:

FL VICTORINVS [Ibid., n. 3591.]

Reperta ante annos fere quinquaginta in saltu regio Kising prope Bekás-Megyer s. Krottendorf com. Pestinensis; exstat Pestini in monasterio Franciscanorum:

i o m
IVNONI reG MINeRVÆ
cETERIS diIS DEABUSque
OMNIBVS POSSESSOR
eS VICI VINDONIANI
EX VOTO POSVERV
NT QuOR Ncm scripTA
SVNT
AVR ÆPictETIANuS
aVR VETTIANVS eQR
////// TORINVS/ [Ibid., n. 3626.] Presburgi, Donaugasse n. 144, in hortis Scuborits, qui probabiliter titulum advexit aliunde:

DIS PATRIS MA
NALPHO ET THEAN
DRIO PRO SAL
DD NN
CL VICTORINVS
EQ COH CAN ////
ET - CL - MAXIMVS - FIL
DOM - CAN - V - S - L - L [Ibid., n. 3668. Cfr. Ephemeris epigraphica, II, n. 722.]

IN PANNONIA SUPERIORI.

Columna Mokritz ad sacellum S. Annæ.

I . O . M
MARCIVS
VICTORI
NVS ET COR
VRSINA
HEIVS CVM
MARCIS
V . S . L . L . [Ibid., n. 3917.]

Degoj ad Kulpam fl:

I . O . M .
NVNDINARIO
PRO SALVTE Ê
IMP . GORDIANI NO
G . D . Q . VICTORINVS
DEC COL . SISC ĪĪVIR/
EQ . ROM . SAC . I/P//R
ET C . D . VICTORINNVS
FIL DEC COL SISC . EQ . R
P 1 LIA . LVCIL . KA
CONIVX SACERDOT
[p. C. 238.] PIO . ET . PROCVLO . COS . [Ibid., n. 3936. Cfr. Henzen, Annali dell' instituto archeol. di Roma 1859, t. 31, p. 117.]

Arca Militär-Sissek in ædibus Pauli Bitroff, cujus in vinea reperta est:

D M
PONTIO LVPO AVG COL
SISC SCRIBAE MVNIC FAVST
PONTIA . VICTORINA . SOROR
ET . DOMIT . CRESCENS . A . D . E [Ibid., n. 3974.]

Alt-Sziszeg reperta in curte parochi et apud eum servata:

FELICISSIMAE ET SACMENEVNss~O CONIVGI
DOMINVS VICTORINVS MARITVS SEPVLCRVM
EORVM COLLOCAVIT FELICISSIMA QVE VIXIT
CVM EO ANNIS XIII ANNO VRBIS DXVII SAR1VNAM
// VIISI // Cx // D〉 PHY // DEO [Ibid., n. 3996a.]

Andautoniæ:

NEM . REG .AVG . SAC
IVL . VICTORINVS . VET
MVN . AND . CVM . SVIS
V . S . L . M [Ibid., n, 4008.]

Pœtovione ad S. Martinum:

ISIDI
AVG
SIGNVM
C VM . BAS
VICTORIN
EX . VOTO
POSVIT [Ibid., n. 4016.]

In templo arcis Salvariensis:

C . IVLIVS
SEVERINVS
VET . LEG . I . ADIVT
VIV . FECIT . SIBI . ET
STRABONIAE . VICTO
RINAE . CONIVG . PIENT
TISSIMAE . ANNOR . XXX
ET . C . VLPIO . LICINIO
AMICO . OPTIMO [Ibid., n. 4148.]

§ VI. De S. Victorini patria, genere, eruditione, sede episcopali, ætate et martyrio.

[S. Victorini patria videtur esse Pannonia, forte urbs Pœtovio.] Jam universa quæ de Victorino nostro posteris tradidit antiquitas, lectoris oculis subjecimus. Superest ut inde quid de sanctissimo episcopo, martyre et doctore, statuendum sit eruamus. Et primo quidem qua patria ortus quove sit genere cretus, quæritur. De patria maxime ambigitur. Hieronymus, qui omnium optime nos edocere potuerat, nihil aliud affert, nisi quod Victorinum opponendo græcis doctoribus latinum constanter appellet, et nostrum vocitet Victorinum. At eumdem multo melius græce doctum fuisse asserit quam latine, ita quidem ut opera Victorini grandia sensibus, viliora dicat videri compositione verborum, in tantum quidem ut quæ sentit eloqui non possit. Quibus verbis inducti Caveus [Script. Eccl. Hist. litt., p. 94.] , Tillemontius [Mémoires, t. V, p. 133.] , Lumperus [Loco citando in fine hujus §.] aliique senserunt Victorinum in Græcia aut in finibus ejus natum fuisse. Quod sane haud incongrue opinari videntur. Me tamen quominus huic opinioni adhæream prohibet Hieronymus, qui Victorinum nostrum appellando, insinuat virum occidentalem et ea patria usum quæ latine loquatur; quod quamquam per se rem non conficiat, fecerunt tamen plurimæ inscriptiones per utramque, inferiorem ac superiorem, Pannoniam repertæ, ut eum in sensum Hieronymi verba intelligenda putem. Decem enim inscriptiones istius tractus, quarum una Pœtovione reperta, Victorinos loquuntur et Victorinas; unde concludere licet Victorinos in Pannonia habitasse et sanctum Victorinum idcirco ab Hieronymo nostrum appellari, quia sciebat eum ortum in Pannonia, haud longe a solo Hieronymi patrio. Opinamur etiam sanctum nostrum ipsau rbe Pœtovione * natum, licet demonstrare certo argumento non valeamus; verum inscriptio Pœtovione reperta satis innuit in illa urbe Victorinorum gentem habitasse, eamque nec infimæ sortis, quippe e qua unus publice statuam Isidi ex voto posuerit. Quosdam ex Victorinis per Pannoniæ tractum degentibus Christo credidisse, probat inscriptio christiana supra data. Quodsi insuper consideremus credibilius esse Pœtovionensem clerum potius civem suum elegisse in episcopum quam alienigenam, non sine causa videmur nobis inclinari in hanc sententiam ut Victorinum, Pœtovionensem episcopum, ipsa Pœtovione ortum credamus.

[21] [Genus spectabile.] De genere Victorini nemo aliquid litteris consignavit. Si tamen inscriptiones Pannoniæ superioris percurrimus, invenimus Victorinos honestissimæ conditionis, duumviros, equites Romanos, invenimus homines satis divites ad sepulcra sibi ædificanda, ad erigendas statuas: unde non leve ducitur indicium eos spectabili genere fuisse. Præterea non solebant veteres ex infima plebe eligere episcopos. Accedit Cassiodori testimonium dicentis Victorinum ex oratore factum episcopum; quod nihil video cur aliquis cum Tillemontio (loco modo cit.) in dubium trahat. Hinc est quod sentimus Victorinum nostrum e primoribus urbis Pœtovionis fuisse.

[22] [Victorini eruditio in litteris secularibus fortassis non magna, maxima in divinis.] Sunt qui huic opinioni adversentur auctoritate ducti Hieronymi scribentis Victorino eruditionem defuisse, quem defectum in homine liberaliter educato et oratoriæ arti dedito ægre admittere possimus. Ego vero puto Hieronymi verba ita esse intelligenda, ut exquisitam illam et egregiam secularium rerum eruditionem, qualis tanti ingenii virum decebat, neget, non tamen omnem omnino eruditionem, qualisque in semibarbara Pannonia acquiri potuerit ab adolescente in proprio municipio educato. Quid enim sibi volunt non deest tamen eruditionis voluntas? Schœnemanno assentior dicenti (Bibl. Patr. lat., t. I, c. III, 8): quum tam pauca Victorini styli specimina supersint, neque ea satis certa, vix hanc quæstionem dirimere licebit. Attamen ex Hieronymo asserente Victorino non deesse eruditionis voluntatem, concludo in sancti viri operibus sparsa fuisse indicia eruditionis ejusque acquirendæ manifestum studium. Eodem modo intelligo reprehensam ab Hieronymo Victorini latinitatem. Patet enim græcis litteris bene cultum fuisse Victorinum, quod liberaliter educato convenit, græcis fortassis pro generis conditione uso magistris, latine autem didicisse a proprio urbis grammatico. Opinor ideo suetum et græce loqui et græce scribere latinum idioma nunquam ea puritate linguæ et calami usurpasse quam adolescens patrio excultus sermone et egregiis usus magistris non magno labore obtineat. Si Hieronymus suum tantummodo Stridonensem grammaticum habuisset, nunquam exactam illam latinitatis elegantiam sibi comparasset. Sed non cuivis contingebat audire Romæ Donatum. Præterea qui tot volumina de tantis rebus conscripserat, qui Origenem non ut interpres, sed ut proprii operis auctor, latinis auribus traderet, quamquam Ambrosium non æquaret, nec Hieronymi elegantiam aut Rufini, nec gallico Hilarii assurgeret cothurno, probabili tamen existimandus est scripsisse stylo. Et revera pauca illa quæ ipsi auctori communiter adscribuntur fragmenta, potius quam continua oratio, non adeo abjecto sermone sunt. At satis superque de his. Ad liquidam enim veritatem quominus perveniamus temporum hominumque injuria prohibemur. Quæ vero certa novimus de Victorino summæ divinæque laudis sunt. Episcopus fuit, sacrarum litterarum doctor egregius, ecclesiæ defensor indefessus, hæreticorum malleus, ac tandem inclytus Jesu Christi martyr.

[23] [Urbs Pœtovio] Fortassis ab hoc loco non erit alienum de ipsa urbe Pœtovione, cui Victorinus episcopus præsedit, pauca delibare. Cujus non uno modo olim scriptum nomen invenimus. Sed de ea urbe cl. Mommsen audiamus in Corpore Inscriptionum latinarum præfantem titulis Pœtovione repertis: quæ lucubratio legitur in priori parte voluminis III. Ibi enim describitur, p. 510, colonia Ulpia Trajana Pœtovio *, tribu Papiria.

[24] [describitur.] Pœtovio (sic tituli in ipso oppido vel prope reperti omnes, item supra relatus n. 753, in quo dicitur Colonia Ulpia Pœtovionensis ex Pannonia superiore, et infra n. 5427 repertus Kalsdorfi prope Gratzium, in quo legitur: M. Ulpius Saturnus domu Ulpia Pœtovione, et urbani Gruteri 533, 8: P. Barbius P. f. Papiria Pœtovione Maximianus, et Henzeni n. 6791: M. Mummius M. f. Verinus Pap. Pœtov., et Tarraconensis vol. II, n. 4147: M. Aur. M. f. Pap. Lucilio Pœtovion.; item Tacitus hist. 3, 1 et Itin. Ant. p. 261, 262, 265 secundum codices optimos: contra Petovionenses titulus Africanus Renierii n. 1718; Petovio vel Potovio Itin. Hierosolymitanum p. 561; Petobio apud Ammianum 14, 11, 19. Ποτόβιον apud Ptolemæum 2, 14, 4, secundum libros meliores [deteriores habent παταυιον]; Ποτέκιον corrupte apud Zozimum 2, 46, Patavio Itin. Anton. p. 129 et Priscus p. 84. Müll.: ἀπὸ Παταβίωνος τῆς ἐν Νωρικῷ πόλεως; Petavio tab. Peuting, et titulus urbanus Fabrett. 129, 54 = Gud. ms. 293, 3, in quo est C. Julio C. f. Ulpia Petavione) primum memoratur apud Tacitum l. c. in enarrandis rebus gestis a. p. Chr. 69, unde intellegitur eo tempore hiberna ibi habuisse legionem XIII geminam (cf. nn. 4061, 4118, qui est legati legionis ejus imperante Nerone), succrevit igitur omnino ut pleraque alia harum partium oppida ex castris canabisque. At etiam a Pœtovione primo jam seculo milites abductos esse ad Danuvii limitem occupandum, ex iis colligitur quæ de castris Acumincensibus et Aquincensibus, item Brigetionensibus suis locis proposui, quibus factis certe desierunt Pœtovionensia. Idem confirmant tegulæ legionariæ, cum Pœtovione inveniantur solæ legionis XIII, quæ ad Trajani tempora Pannoniæ præsidebat, neque ullæ legionum illarum quas constat secundo seculo Pannoniam tenuisse; denique legionis XIII tegulæ Pettavienses ejusdem legionis tegulas Vindobonenses et raritate et simplicitate vincunt et antiquiores se ostendunt. Quam ob rem non tam Trajano imperante, quam antea, id est imperante Vespasiano legionem XIII puto translatam esse Pœtovione Vindobonam; quamquam classem etiam postea ad Pœtovionem stetisse fortasse arguas ex n. 4025 trierarchiæ classis Flaviæ Pannonicæ. Pœtovio autem coloniæ formam accepit a Trajano; nam colonia Ulpia Pœtovionensis dicitur in titulo modo citato n. 753. Ulpia Pœtovio in Norico uno et in urbano uno supra citatis; denique notæ in ipsis titulis Pœtovionensibus non raræ, extra territorium nunquam repertæ, C. V. T. P. recte sine dubio vulgo accipiuntur de Colonia Ulpia Trajana Pœtovione cum talis geminatio, qualis est Ulpia Trajana, præterea non obvia, in ejus imperatoris coloniis non semel reperiatur. Nec solum nomen coloniæ ei attributum esse, sed colonos eo deductos ex Italia, docuit titulus n. 4057 veterani legionis II adjutricis, origine Dertonensis, deducti autem Pœtovionem mission(e) agr(aria) altera, ut, si quidem notas recte explicavimus et recte retulimus titulum ad Trajanum, eum jam appareat missiones fecisse propter deductiones easque numerasse, ut numeravit obligationes alimentarias. Ad easdem deductiones item referemus quæ Hyginus gromaticus habet p. 121 (cf. p. 205) Lachm. nuper evocatum Augusti quemdam in Pannonia agros ex voluntate et liberalitate imp. Trajani Aug. Germanici adsignavisse. — Pœtovionem pertinuisse ad Pannoniam superiorem usque ad Constantinum Magnum (v. n. 4121), præter Tacitum et Ptolemæum tituli plurimi testantur, ut non audiendi sint qui hodie contrarium asseverant: at quarto seculo non minus constat Pœtovionem comprehensum fuisse finibus Norici, scilicet mediterranei. Ita Itinerarium Hierosolymitanum scriptum a. p. Christ. 333 Noricum extendit ad Pœtovionem, addens “transis Pontem, intras Pannoniam inferiorem” (pro quo nominanda fuit aut Superior aut Savia); item Ammianus l. c. et Priscus l. c. Pœtovionem diserte dicunt oppidum Noricorum. — De rei publicæ forma quidquid novimus docuerunt inscriptiones. Vectigalium provinciæ Pannoniæ superioris administratio sedem quodammodo habuerit necesse est Pœtovione; nam inveniuntur in titulis procuratores provinciæ Pannoniæ superioris (n. 4024, 4031, 4046), tabularii ejus provinciæ (n. 4043, 4066), adjutores tabulariorum (n. 4020, 4023, 4062), custodes tabularum (n. 4032), dispensator tabulariorum (n. 4044), dispensator rationis provinciæ Pannoniæ arcæ (n. 4049), libertus Augusti ex tabulario vectigalium Illyrici (n. 4063), libertus Augustorum ex nummulario provinciæ Pannoniæ superioris (n. 4035 in titulo a. p. Christ. 207), vilicus vicesimæ hereditatium utrarumque Pannoniarum (n. 4065), denique qui pertinent ad portoria Illyrica contrascriptores similesque officiales (n. 4015, 4017, 4024). Ad municipalia ubi venimus, decuriones reperiuntur passim; item II viri jure dicundo (n. 4038, 4069, cf. 4028) præfecti (n. 4028?), ædiles (n. 4038), quæstores (n. 4038); pontifices (Renier n. 1718), augures (n. 4038), sacerdotales (n. 4033 et Renier l. c.); augustales (n. 4107), collegium juventutis cum præfectis suis et quinquennalibus (n. 4043), item collegium magnum Larum et imaginum Cæsaris (n. 4037). De tribu constat cum ex titulo Pœtovionensi n. 4071, tum ex externis tribus supra allatis.”

[25] [ubi post longum episcopatum, circa annum forsan 304, martyr obiit S. Victorinus.] Ex hisce studiosus lector quasi faciem quamdam sibi adumbrare potest oppidi Pœtovionis eo tempore quo Victorinus ejusdem ecclesiam regeret. Qui quando ad hujus dignitatis fastigium ascenderit, nemo nobis narravit. Quum tamen in persecutione Diocletiani mortem pro fide obierit, circa finem seculi tertii aut quarti initia floruerit necesse est. Si opera sua, quorum sat magnum numerum S. Hieronymus recenset, in episcopatu scripsit, per multos annos Pœtovionensi ecclesiæ præfuit. Quo anno beatum fecerit martyrium, nusquam apud veteres scriptum inveni; vehementer autem suspicor Victorinum circa persecutionis per Occidentem grassantis initia passum, anno 304 gloriosum celebrasse triumphum, furore persequentium ex Italia, Aquileia, Tergesto in Pannoniæ oppida extenso. Quodsi ita est, possumus fortassis triginta aut triginta quatuor annorum episcopatum Victorino probabili tribuere conjectura. Qualem se per ea tempora monstraverit, scripti ejus libri testantur, qui hominem nobis demonstrant divinam paginam manu nocturna diurna versantem, meditantem assidue, ut tot commentariorum libros componere potuerit; pastorem quoque Christi gregis pervigilem qui scriptis libris omnes omnino quos noverat hæreticos confutaret. Unde facile intelligere possumus quanto zelo proprio invigilaverit gregi, quantaque cura commissum sibi populum salutari paverit doctrina, qui tantos ad universalis Ecclesiæ bonum exantlaverit labores, dignus profecto qui tot meritorum insignibus martyrii lauream adderet. Et hic quidem de Victorini laboribus atque agone felici terminum ponere documentorum defectus jubet. De scriptis beatissimi martyris egerunt plurimi, quorum nomina recitare et afferre sententias longum est, neque hujus loci. Quare studiosum lectorem remittimus ad Cl. Lumperi Prolegomena de S. Victorino episcopo et martyre, præfixa reliquiis operum S. Victorini, atque una ad notas editorum hisce suppositas in Patrologia Latina. Ubi omnes quæstiones ad Victorini opera spectantes præclare tractatas inveniet [Migne, P. L., tom. V, p. 281 – 346.] .

[Annotata]

* Pettau

* Pettau

§ VII. De cultu S. Victorini deque Ecclesia Pœtovionensi.

[Anno 1768 clero Pœtovionensi] Quam antiquus sit in Ecclesia cultus S. Victorini, Pœtovionensis episcopi et martyris, satis superque demonstrant martyrologia, quorum elogia in prima Commentarii nostri paragrapho attulimus. Utrum vero in ecclesia cui præfuit speciali cultu et honore gaudeat, adhuc incompertum habemus. Interrogati enim istius ecclesiæ sacerdotes nullum litteris nostris responsum dederunt. In ecclesia vero Pictaviensi aliquamdiu honoratus fuit, uti in Commentario dictum fuit, ubi errorem eorum confutavimus, qui Victorinum Pictavorum episcopum crediderunt. Quem errorem piissimum Pictavorum ideo permisit Deus ut Pœtovionensium socordiam ac sancti sui episcopi incurios animos excitaret ad reparandam sero quidem cultu tantam sanctissimi martyris injuriam. Anno tandem 1768, clerus civitasque Pœtovionensis supplicem sanctæ Sedi libellum obtulerunt, cujus ecce summarium:

[27] [perantiquum cultum invocante] Beatissime Pater. Ad sacros Sanctitatis vestræ pedes humillime provolutus, orator Franciscus Ignatius comes ab Inzaghi, archiparochus et decanus Pettoviensis, Salisburgensis diœcesis, cum toto districtus sui clero tum seculari, tum regulari, necnon cum universis civitatis ejusdem incolis, ea qua par est, submissione exponit, quatenus jam inde a tot seculis ad hæc usque tempora continuata erga sanctum Victorinum martyrem et olim episcopum suum veneratio persistit: Et vero licet tot bella, persecutiones, aliæque injuriæ temporum nullum aliud luculentum vestigium reliquerint, hæc tamen per haustam a majoribus traditionem existimatio et devotio de prædicto episcopo suo ad hoc usque ævum inconcussa permansit. Quare devotissime supplicat, ut Sanctitas vestra ad augendam devotionem de eodem sancto officium cum propriis lectionibus sub ritu primæ vel secundæ classis recitari, et missam legi tum a seculari, tum regulari in districtu hoc existente clero gratiosissime concedat, et hanc gratiam quam Deus, etc. — Franciscus Ignatius comes ab Inzaghi, archiparochus et decanus Pettovii, una cum toto suo clero. — Franciscus Wasser judex civitatis Pettoviensis. — Franciscus Ludovicus Sabinf syndicus. — Joachimus Josephus Harrer senator et senior. — Franciscus Xaverius Schmidt assessor. — Antonius Coteritz assessor.

[28] [ad obtinendam cultus liturgici facultatem, ] Rescriptum sacræ Congregationis Rituum: — Ad Eminentissimum et Reverendissimum Dominum Cardinalem Boschi, qui videat, et referat in sacra Rituum Congregatione. — V. Macedonius S. R. C. secretarius. Deinde sequuntur missa Statuit de communi unius martyris et pontificis cum oratione propria, et lectiones officii propriæ tres secundi nocturni. Tandem adjunctum est testimonium episcopi Seccoviensis, vicarii generalis archiepiscopi Salisburgensis, pro concessione petitæ gratiæ, quod est tale.

[29] [etsi accedebat] Nos Josephus Philippus Dei gratia episcopus [commendatio Ordinarii,] Seccoviensis, S. R. I. princeps, metropolitanæ Salisburgensis et cathedralis Brixiensis ecclesiarum canonicus capitularis, præpositus Ehrenburgensis, per utramque Styriam et districtum Neostadiensem in pontificalibus et spiritualibus Vicarius generalis, etc. etc. comes a Spaur. — Exposuit nobis decanus et archiparochus noster Pettoviensis Franciscus Ignatius comes de Inzaghi, quod ipse cum ejusdem civitatis incolis sanctæ Sedi humillime supplicaverit, ut sibi de sancto Victorino episcopo et martyre quem Pettoviensem, non Pictaviensem episcopum fuisse comprobant, missam (sic) cum officio novem lectionum concedatur. Quorum proinde pias supplicationes nos præsentibus comitamur, IPSOS OMNINO DIGNOS CENSENTES, QUIBUS PETITA GRATIA A SANCTA SEDE BENIGNISSIME CONFERATUR. — Dabamus Græcii in aula nostra episcopali, die 25 martii 1768.

Josephus episcopus Seccoviensis.

Ad mandatum altefati principis et episcopi proprium subscripsit Wolfgangus Innocentius Poss, juris utriusque doctor, protonotarius apostolicus, consiliarius ecclesiasticus et secretarius, manu propria.

Loco † sigilli.

[30] [causa dilata fuit.] Quod autem dicitur in testimonio episcopi, quem Pettoviensem non Pictaviensem episcopum fuisse comprobant, respicit memoriale doctissimum auctore Achille Ruschi, quod una cum supplici libello oratores obtulerunt; in quo Pœtovionensi ecclesiæ Victorinus vindicatur, iisdem fere argumentis quibus nos in Commentario insistimus. Ex hoc supplici libello discimus anno 1768 Victorini memoriam et devotionem a patribus acceptam apud Pœtovionenses perseverasse, quin tamen singularem tanto viro cultum exhiberent. Propositus vero libellus quem exitum habuerit tunc, patet ex verbis sequentibus quæ dorso exemplaris Roma ad prædecessores nostros more solito transmissi, inscribuntur: In Congr. Sacr. Rituum habita die 17 Aug. 1768 rescriptum fuit: Dilata et ad mentem. Mens est, ut inquiratur num S. Victorinus habuerit publicum cultum in civitate Petaviensi, pro qua petitur officium proprium. Præter hæc de cultu S. Victorino Pœtovione exhibito nihil novimus, ita ut quo statu nunc iste cultus sit, plane nos lateat.

[31] [Reliquiæ S. Victorini, quæ apud Usuardum] In editione Usuardi Lubeco-Coloniensi apud Sollerium, die 2 novembris ita legitur: Ipso die in Monasterio translatio sanctorum Victorini et Floriani martyrum. Translationes S. Floriani duæ celebres habentur: una ex Norico Romam, altera Roma in Poloniam. Illa quando facta fuerit ignoratur, hæc locum habuit anno 1183. Qua de re videsis Godefridum Henschenium in Actis Sanctorum ad diem 4 maii [Tom. I, pp. 466, 467.] . Non una quæstio hinc oritur. Ac primo quidem quæritur quid sibi velit nomen Monasterii? Estne urbis oppidive nomen proprium, an commune? Putaverim monasterium S. Floriani indicari de quo sequentia ex Radero [Bavaria sancta, tom. I, p. 18.] Henschenius affert. Conditum illius (Floriani) memoriæ illustre templum: adjectum posteris seculis cœnobium, sodalibus D. Benedicti incolendum: quod inde rursum ævo omnia in vetustatem redigente, ab Angelberto Pataviensi pontifice instauratum, D. Augustini disciplinam profitentibus assignatum; quod demum Altmannus antistes rursum fatiscens in majorem splendorum eduxit, a posteris S. Floriani appellatum. Eadem, ait Henschenius, confirmat Wiguleius Hundius in Episcopis Passaviensibus, asserens Engelbertum (supra Angelbertum) sedisse ab anno Christi 1045 usque ad annum 1065, et cœnobium S. Floriani ab Hungaris destructum, ab eo reparatum et canonicis S. Augustini restitutum. Est illic etiamnum præpositura, teste Henschenio, canonicorum regularium S. Augustini, media via inter Lintsium et Stiram civitates, eratque adhuc anno 1826, statu florido, uti legitur apud Albertum Muchar [Noricum Romanum, tom. II, p. 113.] .

[32] [olim cum reliquiis S. Floriani translatæ leguntur,] Ex hoc igitur monasterio S. Floriani reliquiæ Romam translatæ fuerint, et deinceps Roma in Poloniam, petente Casimiro rege, tradente Lucio III summo pontifice. Jam quæritur utra de harum translatione a martyrologo agatur. Opinor de priore illa; de posteriore enim nihil est cur cogitemus, quum monasterium haud tangat. Secundum igitur hunc martyrologum una cum Floriani reliquiis et S. Victorini sacra ossa translata sunt. Videntur igitur a loco primæ sepulturæ huc fuisse translata. At vero sepulturæ hujus locus ignoratur. Scimus utique S. Victorinum Pœtovionensem episcopum fuisse; martyrii autem et sepulcri locum cum reliquis ignoramus. Quid si Victorinus eodem fere tempore et loco martyrium fecerit quo Florianus, unus fortasse ex quadraginta martyribus quorum confessionis gloria excitatus Florianus, ut in Actis ejus legitur, ad martyrii certamen cucurrit? Tunc enim sepulturæ locum prope S. Florianum qui prior triumphaverat adeptus, pari forsitan honore cum hoc sancto in ædificata postmodum ecclesia in monasterio fruitus, pari cautela incursantibus barbaris ereptus, Romam cum Floriano translatus Romæ forte adhuc requiescit.

[33] [sunt adhuc] Aliam facio conjecturam. Debet enim aliqua ratione explicari et enuntiatio martyrologi et confessio Pœtovionensium anni 1768 dicentium venerationem, existimationem, devotionem a majoribus acceptam erga Victorinum secum persistere, sed tot bella, persecutiones, aliasque temporum injurias nullum aliud luculentum vestigium reliquisse ejusdem Victorini. Potuit ergo res ita se habere. Victorini memoria primis pacis ecclesiæ temporibus Pœtovione floruit debito cultu, altare super sacras reliquias erectum fuit; sed postea incursantibus barbaris deleta Pœtovionensi ecclesia atque oppido dispersis incolis in solitudinem redacto, presbyteri effossa sancti sui episcopi ossa, transtulerunt in sanctuarium S. Floriani, unde ob similes causas una cum Floriano barbarorum furori prærepta fuerunt. Quæ conjectura ut probabili aliqua ratione fulciatur, ecclesiæ Pœtovionensis fata breviter narrabo.

[34] [forsan Romæ.] Quo tempore ecclesia Pœtovionensis instituta fuerit, nec genuinis nec spuriis edocemur documentis. Talis autem erat colonia Pœtovio, quemadmodum descriptio Cl. Mommsen [Supra, p. 440.] indicat, ut seculo tertio sane apta fuerit in qua sedes episcopalis constitueretur, uti reapse constituta fuit illique præsedit S. Victorinus. Qui utrum primus hujus ecclesiæ episcopus fuerit, an aliis successerit, definiri jam non potest. Cui utrum successerit statim post martyrium alius episcopus, ignoramus. Stephanus Salagius agens de antiquis episcopatibus in Pannonia: Mihi sane, inquit, vetustatis memorias diligenter licet pervestiganti nullius antistitis Pœtovionensis nomen reperire licuit usque ad tempora concilii Sardicensis [De statu ecclesiæ Pannonicæ libri VII, lib. III, cap. VI, n. 6 (pag. 202).] . In catalogo Patrum Sardicensium, quem Ballerinii ediderunt [Opera S, Leonis M., tom. III, p. XLIV.] , legitur: Aprianns de Petabione Pannoniæ. Eodem modo hic Aprianus subscriptus est epistolæ S. Athanasii ad Mareoticas ecclesias [Ibid., p. 611.] . In catalogo episcoporum qui concilio Sardicensi interfuerunt, contexto a S. Athanasio, item legitur Aprianus, sed omisso sedis vocabulo. Post Aprianum invenitur Pœtovionis episcopus nomine Marcus, cujus memoria exstat in epistola Aquileiensis synodi anno 381 ad Gratianum, Valentinianum et Theodosium Augustos. In qua patres concilii Marcum vocant sanctum et admirabilis memoriæ sacerdotem. Tunc ergo cum hæc scribebantur, e vivis jam excesserat Marius. De quo audiamus Stephanum Salagium [Tom. modo cit., p. 203.] : Viri sanctitas ac singulare defendendæ catholicæ fidei studium causam Arianis haud dubie præbuit, quamobrem in eum inque ecclesiam Pœtovionensem furerent, excitata ingenti tempestate. Eum namque sede sua spoliare adnitentes, quemdam Julianum Valentem, hominem sceleratum, in cathedram Pœtovionensem intruserunt invita plebe, quæ pro legitimo pastore suo decertabat. Neque diu perfidum incubatorem sustinuit populus Christo devotus; quippe inique usurpata sede dejectum civitate quoque propudiose, uti merebatur, eliminavit. Valens ea re irritatus vindictam de concivibus suis sumere statuit, civitatemque Gothis prodidit, qui eam everterunt. Post hæc in Italiam migravit, cujus florentissimas civitates illicitis ordinationibus contaminavit. Quare ad sacerdotale concilium, quod anno 381 Aquileiæ habebatur, ut eversæ patriæ proditorumque civium causas præstaret, vocatus est. Cum vero homo perditæ conscientiæ conspectum synodi declinasset, imperatorum adversus eum opem Patres implorandam censuerunt. Quæ omnia elucescunt ex ipsa synodi Aquileiensis epistola, cujus hæc verba sunt [Epist. 10 inter Ambros. class. I, edit. Maurin.] : Nam quid de Juliano Valente dicamus? qui cum esset proximus, declinavit sacerdotale concilium, ne eversæ patriæ proditorumque civium præstare causas sacerdotibus cogeretur. Qui etiam torquem, ut asseritur, et brachiale, Gothica profanatus impietate more indutus gentilium, ausus sit in conspectu exercitus prodire romani: quod sine dubio non solum in sacerdote sacrilegium, sed etiam in quocumque christiano est; etenim abhorret a more romano. Nisi forte sic solent idolatræ sacerdotes prodire Gothorum. Moveat pietatem vestram sacerdotale nomen, quod ille sacrilegus infamat; qui etiam suorum vocibus, si qui tamen superesse possunt, nefandi sceleris arguitur. Certe domum repetat suam; non contaminet florentissimæ Italiæ civitates, qui nunc illicitis ordinationibus consimiles sui sociat sibi, et seminarium quærit suæ impietatis atque perfidiæ per quosque perditos derelinquere, qui episcopus esse nec cœpit. Nam primo Patavione superpositus fuerat sancto viro Marco, admirabilis memoriæ sacerdoti: sed posteaquam deformiter dejectus a plebe est, qui Patavione esse non potuit, is nunc Mediolani post eversionem patriæ, dicamus proditionem, inequitavit. Super omnibus igitur pietas vestra consulere dignetur, ne obtemperantes vestræ tranquillitatis statutis frustra convenisse videamur. Post hunc sanctum episcopum Marcum intrusumque Julianum Valentem, certe nullus deinceps, ait Salagius, Pœtovionensis antistitis nomen in monumentis veteribus occurrit, quamvis civitas ipsa seculo quinto, quo Priscus rhetor floruit, superstes esset, qui eam vocat Norici civitatem; ipsaque cum territorio suo archiepiscopis Salisburgensibus subdita fuit, et ad hunc usque diem permansit. Quibus de rebus qui plura cupit, sæpe laudatum Salagium adeat lib. III, cap. VI. In illa igitur quam retulimus Pœtovionis eversione fieri potest ut presbyteri hujus ecclesiæ sacras Victorini reliquias e ruderibus erutas alio transportarint, quæ tandem apud S. Florianum requieverint et communi cum ejusdem sancti martyris ossibus translatione Romam fuerint avecta. Diligenter lustravimus varios reliquiarum Urbis Romanæ aliarumque urbium catalogos in quibus Victorini nomen non semel occurrit; verum tanta est martyrum Victorini nomine insignitorum multitudo, ut nihil inde certi documenti pro nostri Victorini reliquiis excerpere licuerit.

DE SS. CARTERIO, STYRIACO, TOBIA, EUDOXIO, AGAPIO ET SOCIIS MARTYRIBUS SEBASTÆ.

SUB LICINIO IMPER.

[Commentarius]

Carterius, M. Sebastæ (S.)
Styriacus, M. Sebastæ (S.)
Tobias, M. Sebastæ (S.)
Eudoxius, M. Sebastæ (S.)
Agapius M. Sebastæ (S.)
Socii MM. Sebastæ

AUCTORE G. V. H.

Sanctorum martyrum, quorum hodie triumphus celebratur, sequens elogium habetur in martyrologio Romano: [De his sanctis agitur in martyrologiis et græcorum] Sebastæ sanctorum Carterii, Styriaci, Tobiæ, Eudoxii, Agapii et sociorum martyrum sub Licinio imperatore. Quorum longius elogium Galesinius describit hisce verbis: Sebastæ sanctorum martyrum Carterii, Stiriacii, Tobiæ et Nicopolitani, qui stipendia cum sub Licinio, christiani nominis hoste, mererent,id consilii ceperunt, ut per omnem militiam in fide Christi manerent. Itaque, Marcelli ducis jussu, fustibus mulctati, in carcerem contruduntur. Inde post educti, crudis nervis verberati, aliisque affecti suppliciis, demum in flammam conjecti, generosi et insignes Dei athletæ coronantur. Menologium Basilii eorumdem martyrum certamen enarrat, ut sequitur. Subjicimus lectiones variantes codicis ms. Mediolanensis D. 74 sup. Ἄθλησις τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀττικοῦ, Εὐδοξίου, Ἀγαπίου, καὶ τῆς συνοδίας αὐτῶν [Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀττικοῦ, Εὐδοξίου, Ἀγαπίου, Μαρίνου, Ὠκεανοῦ, Εὐστρατίου, Καρτερίου, [Ν]ικοπολιτιανοῦ, Στυρακίου, Τωβία καὶ τῆς συνοδίας αὐτῶν.] .

Οὗτοι οἱ ἅγιοι στρατιῶται ὑπῆρχον ἐν τῇ πόλει Σεβαστείᾳ [Σεβαστίᾳ.] , ἐπὶ Λικιννίου [Λικινίου.] τοῦ βασιλέως. Οἵτινες συνεβούλευον πάσῃ τῇ στρατιᾷ [στρατείᾳ.] ἐμμένειν τῆ πίστει τοῦ Χριστοῦ. Διὸ βασανίζονται ὑπὸ Μαρκέλλου τοῦ δουκός [καὶ αὐξάνονται τοῦ τῆς πόλεως Σεβαστείας ἄρχοντος add.] . Εἶτα ἐμβάλλονται εἰς φυλακήν. Ἐκβληθέντες δὲ τύπτονται κατὰ [τοῦ add.] νώτου καὶ [τῆς add.] . κοιλίας βουνεύροις ὠμοῖς. Εἶτα ἐκριζοῦνται τοὺς ὀδόντας. Τιμωρουμένων δὲ [τῶν ἁγίων add.] ἔλεγεν ὁ δοὺξ προς τὸν ἅγιον Καρτέριον ὅτι Σὺ μόνος ἀπέστησας τὸν λαὸν τῆς τοῦ βασιλέως ὑποταγῆς; Ὁ δὲ ἔλεγεν ὅτι Οὐ συνεβούλευσα τῷ λαῷ ἐπαναστῆναι τῷ βασιλεῖ, ἀλλὰ προσελθεῖν τῷ ἀθανάτῳ βασιλεῖ Χριστῷ. Μετὰ ταῦτα [μετ᾽ αὐτοὺς.] ἄγεται Στυράκιος καὶ ὁμολογεῖ τὸν Χριστόν· καὶ αὖθις Τωβίας· εἶτα [om.] Νικοπολιτιανός [ὁ Νικοπολίτης.] . Καὶ κατακρίνονται [πάντες add.] ξύλοις συντριβῆναι. Καὶ μετὰ ταύτην τὴν βάσανον καὶ ἑτέρας πλείονας ἀλγηδόνας ὑπομείναντες, μετὰ καὶ ἄλλων πολλῶν τῶν πιστευσάντων εἰς Χριστὸν τέλος τὴν διὰ τοῦ πυρὸς ἀπόφασιν ἔλαβον [(μετὰ καὶ-ἐλαβον) ταύτης τῆς βασάνου γενομένης ἔλαβον τὴν διὰ πυρὸς ἀπόφασιν.] . Καὶ οὕτως ἐτελειώθησαν.

Certamen sanctorum martyrum, Attici, Eudoxii, Agapii, et sociorum.

Hi sancti milites fuere in urbe Sebaste, Licinio imperatore. Qui universæ cohorti consilium dedere ut permanerent in fide Christi. Quapropter torquentur a Marcello duce. Deinde mittuntur in custodiam. Emissi autem percutiuntur in dorso et ventre nervis boum crudis. Deinde dentes eis evelluntur. Qui cum pœnis afficerentur, dixit dux ad sanctum Carterium: Tu solus abduxisti populum ab imperatoris subjectione? Ipse vero respondit: Ego auctor non fui populo ut insurgeret contra imperatorem, sed ut accederet ad immortalem regem Christum. Post hæc producitur Styracius et confitetur Christum, ac deinde Tobias, tandem Nicopolitianus, et datur sententia ut lignis contunderentur. Et post hoc tormentum etiam alios plures cruciatus sustinuerunt, et cum multis aliis qui crediderant in Christum tandem ignis sententiam acceperunt. Et sic consummati sunt.

[2] [menologiis;] Menologium Sirleti sequentia habet: Eodem die natalis sanctorum martyrum Eudoxii, Agapii et aliorum octo, qui apud Sebastiam, sub Licinio imperatore, Auxone, Marcello et Marco Agricolao præsidibus, in ignem injecti animas Deo commendarunt. Quæ fere desumpta videntur ex Menæo mensis novembris, ubi hæc leguntur ad hanc diem:

Μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Εὐδοξίου, Ἀγαπίου καὶ λοιπῶν ἁγίων ὀκτώ.

Οὗτοι ὑπῆρχον στρατιώται ἐν Σεβαστείᾳ ἐπὶ Λικινίου βασιλέως. Ἐξετασθέντες δὲ ὑπὸ Αὐξανίου ἄρχοντος τῆς πόλεως καὶ Μαρκέλλου δουκὸς καὶ Μαρκου τοῦ Ἀγρικολάου, καὶ ἀνυπερβλήτοις βασάνοις ὑποβληθέντες πυρὶ παραδίδονται· ἐν ᾧ καὶ τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς τῷ Θεῷ παρέθεντο.

Memoria sanctorum martyrum Eudoxii, Agapii et reliquorum sanctorum octo.

Hi erant milites in urbe Sebastena, Licinio imperatore. Examinati vero ab Auxanio præside urbis et Marcello duce et Marco Agricolao, atque insuperabilibus tormentis subjecti, igni traduntur, in quo et suas animas Deo tradiderunt.

Martyrologium metricum græcum sequentes apponit versiculos:

Τὸ πῦρ ἀριστεῖς καρτερήσαντες δέκα
Πρὸς τὴν ἀρίστην λῆξιν ἧκον οἱ δέκα.

Ignem omnium fortissimi sustinentes decem
Ad optimam sortem iverunt decem.

[3] [sed Acta nulla exstant. Nec constat de martyrum numero] Dolendum sane est longiora horum martyrum Acta non exstare aut, si existunt, diligentiam nostram fugisse. Nunc præter ea documenta quæ attulimus, nihil de his sanctis martyribus novimus. Ex quibus variæ oriuntur quæstiones. Et primo quæritur quot sancti hoc martyrum consortium constituant. Decem numerat martyrologium metricum, decem Menæum et menologium Sirleti; decem nomina citat codex Mediolanensis in titulo, sed addit socios; tria nomina in titulo, quatuor alia in textu Menologium Basilii impressum additque socios; quatuor Galesinius, omissis sociis; martyrologium Romanum quinque martyrum nomina recenset additque socios martyrii. Quorum documentorum antiquissima reliquis lucem dabunt. Sunt autem hæc duo exemplaria Menologii, quorum textus etiamsi verbotenus non dicant idem, re tamen vera satis apte conspirant. Etsi enim menologium Basilii impressum in titulo trium tantum martyrum nomina, Attici videlicet, Eudoxii atque Agapii, commemoret, in textu tamen quatuor alia addit, Carterium scilicet, Styracium, Tobiam et Nicopolitianum, et insuper alios multos. Textus Mediolanensis in titulo decem nominat martyres, Atticum, Eudoxium, Agapium, Marinum, Oceanum, Eustratium, Carterium, Nicopolitianum, Styracium, Tobiam, quibus adjungit socios alios. Unde manat conclusio ad decem martyres nominatim recensitos plures alios esse annumerandos. Quorum omnium dux ac princeps fuisse videtur Carterius. Hunc enim Marcellus dux alloquitur, dicens: Tu solus abduxisti populum ab imperatoris subjectione? Et ipse martyr Carterius ducem se profitetur, respondens: Ego auctor non fui populo ut insurgeret contra imperatorem, sed ut accederet ad immortalem regem Christum. Fortassis tribunus militum fuit hic Carterius, quo agente pii milites ad fortiter pro christiana fide decertandum piissime conspiraverant. Cujus nomini alludere videtur auctor versiculorum, quum martyres ab eo καρτερήσαντες dicantur. Hanc ob causam puto Carterium in martyrologio Romano et apud Calesinium primo loco nominari.

[4] [nec de nominibus singulorum martyrum] Subit altera quæstio, utrum Nicopolitianus sit nomen proprium, an patronymicum martyris Tobiæ. Etenim in textu menologii Basilii impressi et in titulo textus Mediolanensis clare quidem scribitur Nicopolitianus separatim a Tobia, sed in ipso textu Mediolanensi Tobias dicitur Τωβίας ὁ Νικοπολίτης, Tobias Nicopolitanus. Quare suspicio non levis oritur mendi commissi a librario. Notatu tamen dignum est, ubi separatim a reliquis hoc nomen perscribitur, utrobique, et in textus Mediolanensis titulo, et in textu menologii impressi, non haberi Νικοπολίτης sed Νικοπολιτιανός Quare jure ac merito dici possit proprium Nicopolitiani nomen. Sic intellexit Galesinius, sed scripsit Nicopolitanum, non Nicopolitianum, quem tamen a Tobia segregat. Martyrologium Romanum prudenter nomen hoc omisit, et Tobiam nominat.

[5] [et judicum,] Tertia quæstio movetur de præsidum nominibus. Auxonem, Marcellum et Marcum Agricolaum præsides recenset menologium Sirleti. Menæum Auxanium urbis præsidem, Marcellum ducem et Marcum Agricolaum novit. Menologium Basilii solum Marcellum ducem nominat. Quapropter dubium oritur utrum solus Marcellus, an cum Marcello Auxanius sive Auxo et Marcus Agricolaus horum militum martyrio præsederit. Auctoritas menologii Sirleti et ipsius Menæi tanta non est, ut nos per se movere debeat. Verumtamen credi potest ex longioribus ac forte authenticis horum martyrum Actis hæc compendia fuisse concinnata, atque ibi potuit nomen Auxanii, nomenque legi Marci Agricolai. Quod confirmatur ex lectione variante textus Mediolanensis, quæ videtur esse corruptio nominis Auxanii vel Auxonis. Post hæc: Μαρκέλλου τοῦ δουκὸς, in Mediolanensi additur: καὶ αὐξάνονται τοῦ τῆς πόλεως Σεβαστείας ἄρχοντος, quod sensum nullum habet. Putaverim scriptum fuisse καὶ Αὐξάνοντος τοῦ τῆς πόλεως Σεβαστείας ἄρχοντος et Auxanontis, urbis Sebastenæ præsidis. Habemus itaque Marcellum ducem, Auxanium sive Auxanontem seu Auxonem Sebastenæ urbis præsidem, et præter hos Marcum Agricolaum. Agricolai nomen in Actis martyrum famosum est. In Actis S. Hieronis apud Metaphrastem legitur: Quorum (Diocletianus et Maximianus) alterum quidem jusserunt præesse Armeniæ: is erat Agricolaus; alterum autem procurare regionem Cappadocum: ei erat nomen Lysias [Migne, P. G., tom. CXVI, p. 110.] . Et in Actis sancti Eustratii cum sociis apud eumdem Metaphrastem Diocletianus legitur jussisse Lysiam curam gerere omnium limitaneorum; alterum, qui vocabatur Agricolaus, totius præfecturæ administrare imperium. Et paulo post: Dux ergo Lysias versans in Sateleon, si hujus regionis inveniebat aliquos sanctos viros et sanctas feminas, post multas interrogationes et tormenta sub tutissima custodia transmittebat vinctos ad Agricolaum in metropolim Sebastenorum, ut ab illo de medio tollerentur … [Ibid., p. 470.] . Cujus Agricolai præfectura duravit usque ad Licinium, sub quo imperatore [Acta SS., tom. II Martii, p. 12.] , præfecto Agricolao, passi sunt celeberrimi milites martyres numero quadraginta quorum encomium S. Basilius celebravit. Sub eodem imperatore, præfecto Agricolao [Acta SS., tom. I Febr., p. 337.] , S. Blasius, episcopus Sebastenus, passus est. Habemus ergo præter tot alias Agricolai victimas, etiam hanc martyrum phalangem ipso præfecto martyrii laurea coronatam, Marcello quodam Armeniæ duce, Auxanonte sive Auxone Sebastenæ urbis præside.

[6] [neque de anno martyrii.] Tandem quæri potest quo anno hi sancti martyres coronam acceperint? Cui quæstioni accurato responso satisfieri a me non potest. Constat autem non ante annum 319 hoc martyrium contigisse: tunc enim Licinii persecutio efferbuit; a vero non longe aberrabit, opinor, qui illud anno 320 assignaverit.

DE SS. ACINDYNO, PEGASIO, ANEMPODISTO, APHTHONIO, ELPIDIPHORO ET SOCIIS MARTYRIBUS IN PERSIDE

SUB SAPORE II MEDIO SECULO IV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Acindynus, M. in Perside (S.)
Pegasius, M. in Perside (S.)
Aphthonius, M. in Perside (S.)
Elpidephorus, M. in Perside (S.)
Anempodistus M. in Perside (S.)
Socii MM. in Perside

AUCTORE G. V. H.

§ I. De Actis martyrii SS. Acindyni, Pegasii, Anempodisti et sociorum; de eorumdem natura ac fide.

Acta horum martyrum ex pluribus inter se collatis codicibus ms. edimus. Quorum sunt binæ species: una, quam putamus esse primitivam compositionem græco exaratam idiomate; [Acta horum martyrum græca edimus,] altera, quam opinamur esse eorumdem Actorum retractationem factam a Simeone Logotheta, quem Metaphrastæ nomine cognoscunt omnes. Hæc in Patrologia græca [Migne, P. G., tom. CXVI, p. 1 sqq.] edita est inter Metaphrastea opera, illa inedita adhuc nostris curis in lucem datur. Ad Actorum editionem codicibus usi sumus antiquissimis e variis bibliothecis, Romana præsertim Vaticana ac Parisina nationali, nec non Cæsarea Viennensi in Austria. Antiquioris vero illius, quam Metaphrastæ iteratis curis subjectam deinceps fuisse existimamus, ex codice Veneto seculi XII edimus; etenim exemplar illud præ ceteris nobis arridebat, eo quod ceteris præstare videbatur elegantia ac scribendi concinnitate. Cui latinam versionem adjunximus e regione positam. Deinde ejusdem Passionis aliud exemplar, cum ceterorum variantibus lectionibus, cui latinam versionem subjiciendam haud arbitrati sumus. Etsi enim discrepet verbis a præcedenti, ii qui græca exemplaria inter se conferre valent, versione nova sane non indigent. Postremo dabitur editio Metaphrastea, cum multorum codicum variantibus lectionibus, quorum saltem unus, Taurinensis, Metaphrastæ forte coævus est, aureis subinde litteris ornatus.

[2] [antiquiora textu Metaphrasteo, et hujus scriptioni, quamquam laude dignæ,] Si quis quærat utra lucubratio alteri sit præferenda, respondeo: qui græcæ linguæ puritatem ac narrationis elegantiam sectatur, procul dubio Metaphrasten præferet rudiori illi auctori, quem ille correxit; qui intrinsecum rei pretium quærit, hunc, me judice, Metaphrastæ anteponet. Videtur enim Metaphraste antiquior hæc martyrii enarratio et una ex iis quarum usum populo christiano commodiorem ac jucundiorem Simeon ex instituto suo reddiderit. Operæ pretium est lectoris ob oculos ponere Simeonis logothetæ in scribendis sanctorum Vitis propositum propositique causas. Quare Pselli verba exscribimus ex Encomio in Metaphrastem Dominum Simeonem [Encomium Metaphrastæ, P. G., tom. CXIV, pp. 191, 192; cfr. p. 70.] : Qui autem ante hunc beatum virum (Simeonem) res gestas illorum (sanctorum) scripserunt, non sunt assecuti illorum magnificentiam; sed partim quidem de eis sunt mentiti, partim autem, cum non possent rebus eorum respondentem afferre orationem, bonum illis conscripserunt quod nec erat ulla elegantia ornatum, nec laude prosequendum, ut qui nec pulchram subjecerint sententiam, nec eam verbis ornarint decentibus, neque accurate descripserint sævitiam ac atrocitatem eorum qui punierunt, neque martyrum in dandis responsis prudentiam: quin etiam monachorum adulterarunt exercitationem, simpliciter et quasi temere et ut accidit referentes, quæ studiose ab illis facta sunt. Hinc factum est ut nonnulli ne vel legere sustinerent ea, quæ sunt litterarum mandata monumentis, aliis autem ea quæ dicebantur præberent ridendi materiam; et compositionis inelegantia et sententiæ absurda et nulla consequentia, et dictio * vilis et abjecta, erant iis qui audiebant insuavia et odio habebantur, potius quam admittebantur, et propter eos qui conscripserant, nobis ludibrio habebantur admirabilia Christi servorum certamina ac tropæa. Et omnes quidem aperte scripta insectabantur maledictis: eorum autem loco afferre meliora, aliis quidem propter animi socordiam, aliis autem, ut quod est opus perfectissimum et maximi studii, et cui nec tota quidem viri vita suffecerit, neque vires aderant volentibus, nec iis qui poterant voluntas. Sed non etiam admirabilis Symeon eodem modo, quo ii, fuit affectus: sed cum iis procedens ad scriptorum usque reprehensionem, deinde processit ulterius, et juvenile aggreditur facinus, vel felicem potius actionem, quam nullus omnium gessit feliciter, per quam ille evasit clarior omnibus qui sunt ubique eruditis; et Deo consecravit ea quæ sunt omnium pulcherrima: martyrumque certamina et cursus, et monachorum abstinentiam atque patientiam ornavit ac declaravit, et eamdem quam illis * adhibens benevolentiam, gratias vicissim accepit ab omnibus. Et paulo post [Ibid., pp. 193, 194.] : Quod itaque tale sibi argumentum delegerit, illius certe prudentiam astruit: quod vero talibus usus sententiis est, eaque dictione, quæ ipsa cum claritate incisa, probabilis, veraque ac ex re nata eniteret, illius quoque sapientiæ claro indicio est, maximeque hominem prodit, qui ex temporum ac auditorum rationibus sermonem rite nosset componere. Hæc Psellus.

[3] [egregiorum judicum huic auctori favente calculo,] Cui egregie adstipulatur vir doctissimus Caveus, ita de Metaphraste scribens [Scriptorum ecclesiasticorum historia litteraria, p. 402. Genevæ 1720.] : Jubente (anno 912), Constantino (Porphyrogenneta) Augusto Vitas sanctorum ante sua tempora scriptas undique conquisivit, conquisitas recensuit; elegantiores tamquam lectorum conspectu dignas, calculo suo adprobavit neque ulla in re mutatas divulgavit: minus elegantes vero partim nitidiore stylo vestitas, partim nova forma et methodo dispositas in ordinem redegit ac digessit; quasdam etiam ex superiorum traditione acceptas proprio marte ipse condidit. Qui plura de Metaphraste desiderat, Bollandum adeat [Acta SS., tom. I Januarii, p. XVI – XVIII.] , Honoratum a Sancta Maria [Animadversiones in regulas et usum Critices, Dissert. II, p. II, art. IV.] , sed præcipue Leonem Allatium in præclarissima illa de Symeonum scriptis diatriba [Migne, P. G., tom. CXIV, p. 19 – 148.] , ac discet non contemnere Simeonem Metaphrastem, postquam operum ejus rationem intellexerit. Nobis in rem propositam satis erat Simeonis propositum causasque unde natum est, lectori ob oculos ponere.

[4] [anteponenda ab historico] Jam vero ut ad causam regrediar, comparet inter se studiosus lector utramque de martyribus nostris lucubrationem, et mecum sentiet Metaphrastæ narrationem ex illa altera fluxisse, hanc esse unam ex iis minus elegantibus, quas, ut cum Caveo loquar, partim nitidiore stylo vestivit, partim nova forma et methodo disposuit, in ordinem redegit, digessit. Quam ob eamdem causam ut antiquiorem et fontem alterius historia præferet, etiamsi, ob neglectiorem cultum et alia incommoda, ipsi sit postponenda. Deinde antiquioris istius operæ scriptor testem se profitetur oculatum, qui rebus gestis interfuisse se dicit. Unde maximum præ altera, quæ est auctoris Simeonis, pretium habere dicenda est. Quapropter omne studii nostri momentum in antiquiore illa scriptione examinanda ponendum est. Et statim a primo limine capitalis quæstio movetur: Suntne hæc Acta SS. Acindyni, Pegasii atque Anempodisti cum sociis martyrum, authentica, suntne genuina aut saltem sincera? Authentica vel genuina martyrii Acta nemo, qui hoc Actorum genus oculis suis inspexit, in hac lucubratione agnoscet.

[5] [Quæ Acta græca signa sinceritatis] Manet ergo quæstio, sintne saltem sincera? Auctor in decursu Passionis non semel affirmat se rebus gerendis spectatorem affuisse, suis oculis vidisse auribusque audivisse pleraque quæ in sua narratione consignavit. Et revera narrantur subinde minora quædam rerum adjuncta, quæ oculatum testem subindicant. At sunt alia quæ vel oculato vel aurito testi affirmanti vix aut ne vix quidem credas. Sunt quædam quæ fieri vix potuerunt. Unde anceps fit ac periculosa responsio ad quæstionem de sinceritate horum Actorum. Oculatum produnt sequentia: Καὶ ταῦτα αὐτοῦ εὐξαμένου ὡράθη αὐτοῖς στρατὸς ἀγγέλων ὑπερμεγέθης ὧν τὸ κάλλος ἡμᾶς τοῦς ὁρῶντας μὴ βαστάσαντας ἐπὶ τῆς γῆς ἔρριψεν· κειμένων δὲ ἡμῶν ὲπιπλεῖον, ἔστησαν οἱ μακάριοι. Et hæc cum ille orasset, apparuit illis exercitus ingens angelorum, quorum pulchritudo nos videntes nec sustinentes in terram dejecit. Quum vero nos diu procum beremus, steterunt sancti. Ita plures codices, sed Venetus non habet ἡμαᾶς nos. Non quidem in Veneto, sed in reliquis in fine sequentia leguntur: Καὶ εστώτων ἡμῶν καὶ θεορούντων ἠκούοντο ἡμῖν φωναὶ, ἀναριθμήτων ἀγγέλων: ac quum nos staremus ac videremus, audiebantur a nobis voces innumerabilium angelorum. In Veneto autem, ut in aliis, legitur paulo superius: καὶ ἐφάνη τοῖς παρεστῶσιν ἡμῖν πλῆθος στρατιᾶς ἀγγέλων, apparuit nobis astantibus multitudo exercitus angelorum; et paulo inferius: ἐφάνησαν ἡμῖν ἐξερχόμενοι ἐκ τῆς καμίνου ἐπὶ θρόνων βασιλικῶν, apparuerunt nobis e camino egredientes super thronos regios.

[6] [quoad adjuncta martyrii exhibent,] Narrata autem rerum personarumque adjuncta quæ nisi quis viderit vix fingere cogitaverit, sunt exempli gratia, quæ dicuntur de sanctorum vinculis, quæ ipsis orantibus solvebantur ut cera in igne, ὥσπερ κηρὸς ἐν τῷ πυρὶ καιόμενος, et de ipsis sanctis egredientibus ex igne: ἦσαν αἱ πλευραὶ τῶν ἁγίων καὶ τὰ κῶλα αὐτῶν ὥσπερ ξύλα ἐν πυρὶ καέντα, erant latera sanctorum et membra eorum uti ligna in igne exusta. Et de sanctis ex templo idoli egredientibus post statuam precibus ipsorum ac lacrimis contritam: ἦσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν ἀσκοῦ δίκην πεφυσημένοι ἐκ τοῦ πολλοῦ κοπετοῦ, erant oculi eorum sacci instar inflati ex magno fletu. Qualia sunt verba et gestus Saporis in matrem: οὐαί μοί ἐστιν, μῆτέρ μου, ὅτι ἥμαρτον εἰς σὲ, καὶ προσεποιήσατο τοῦ κλαίειν, væ mihi est, mater mea, quia peccavi in te, et simulabat se flere. Plura ejusmodi, parva quidem et nullius momenti, sed quæ, etiamsi fingi possent, vix tamen finguntur ex ingenio, quæque res peractas quasi vivida specie repræsentant, in hac Actorum narratione occurrunt: quæ si sola consideraveris, etiamsi auctor id non diceret palam, crederes nihilominus oculati testis verba hic legi.

[7] [et quia hæc dubiis quæ circa martyrum nomina] Verum enim vero alia sunt quæ vix credi possunt. De ipsis enim nominibus quid sentiendum? Præsertim de nominibus primorum. Numquid ergo Persarum primores græcis nominibus utebantur? At manifeste conficta videntur nomina Elpidiphori et Philologi, et apparet maxime ex Philologi nomine auctorem personis suis nomina indidisse secundum ipsorum indolem. Etiamsi demus sanctos Acindynum, Pegasium atque Anempodistum ex græco forte genere, nempe ex familiis in captivitatem abductis, ista græca nomina portasse, nunquam mihi persuadeo militi persæ nomen Aphthonii fuisse, non magis quam primoribus Elpidiphoro, Philologo atque Callistrato. Deinde quem non movet artificiosa orationum sanctorum nostrorum compositio, electis psalmorum versiculis, modo ad nomina orantium, modo ad tormenta, aut eorum cessationem alludentibus? Quibus allusionibus vel cœlum, dimissa voce ex alto, studere dignetur. Quæ ut vera credamus requiritur major scribentis auctoritas, quam hujus anonymi, quantumvis se præsentem rebus interfuisse dicat. Quo genere subtilitatis eo abripi se passus est, ut faciat martyrem dicentem Sapori nomen hoc regis significare patrem dæmonis. Quod quomodo explicetur fateor non melius me intelligere, quam Sapores in Actis intellexisse legitur. Quæ omnia etiamsi auctoritati scriptoris noceant, pretiosa sunt nobis indicia Actorum originem indigantibus. Produnt enim Græcum ætatis longe posterioris, quam est martyrii epocha.

[8] [ob defectum documentorum] Antiquorum scriptorum qui de Persis martyribus egerunt, neminem inveni qui horum martyrum mentionem faciat. Potest tamen fieri ut syriaca ipsorum Acta adhuc alicubi lateant. Nolim ex hisce concludere Acta sanctorum nostrorum esse falsa ac supposititia. Præterquam quod sanctos nostros revera exstitisse, manifeste probatur ex dedicato in ipsorum honorem martyrio in urbe Constantinopolitana, ubi eorum servabantur reliquiæ, uti probatur ex græco officio in ipsorum honorem composito, talis est heroum nostrorum indoles, tanta sanctitas, tam divina, ut ita dicam, etiam erga crudelissimum Saporem mansuetudo, ut verissimam sanctorum martyrum formam reddant. Deinde Sapores iis lineis depingitur ut talis appareat, qualis ex authenticis aliorum martyrum Actis noscitur; cædes hominum, tormenta martyrum, talia, qualia ex veridica historia nemine contradicente sciuntur. Quibus omnibus simul consideratis sic statui posse existimo, in his Actis nequaquam authenticis vel genuinis, immo manifeste apocryphis, sincerum veritatis nucleum contineri, quem in formam narrationis dramaticæ græcus scriptor extendisse videtur, ad legentium atque audientium ædificationem. Multæ res persicæ per continua bella Græcis in Persarum ditione agentibus innotuerunt: quare fieri potuit, ut horum Actorum scriptor ex ore Persarum christianorum præclara horum martyrum certamina audiverit, litterisque consignaverit.

[9] [adhuc manent,] Paucissima martyrum nomina ex ingenti numero qui per immanissimam Saporis persecutionem passi sunt, ad vicinos Græcos pervenerunt. Testatur Sozomenus sequentia [Historia ecclesiastica, Migne, P. G., tom. LVII, pp. 969, 970.] : Verum, ut summatim dicam, cunctos ejus temporis martyres, tam viros quam mulieres, quorum nomina recoluntur, sedecies mille numero fuisse perhibent, reliquæ vero multitudinis ne numerum quidem iniri posse. Atque idcirco difficile admodum visum esse Persis, Syris atque Edessenis, qui hac in re plurimum studii atque operæ posuerunt, horum nomina percensere. Historia martyrum Persarum, quam ex scriptore Persa depromptam latinitate donandi spem ingerebat Renaudotus, bis centum millia martyrum recenset [Steph. Evod. Assemani, Acta martyrum Orientalium et Occidentalium, part. I, p. 43.] . Antistes Adanensis in Armenia tradit [Ruinartius, Acta sincera, p. 566.] in Saporis persecutione prima, quam nos secundam dicemus, cæsa esse centum sexaginta millia martyrum in regione quam vocant Dir-el-Hamar et Bajermi seu, ut Syri scribunt, Beith-Garme, quæ urbs est antiqua Martyropolis; in Iraca triginta millia. Maruthas quoque non semel mentionem injicit innumerabilium martyrum, quorum nomina adhuc ignorabat. In Certamine plurimorum martyrum et Azadæ regis eunuchi, in fine, post relatum edictum persecutionem restringens ad solos christianæ viæ duces, ita prosequitur [Assemani, tom. cit., part. I, p. 50.] : Quocirca virorum, mulierum atque puerorum hoc temporis intervallo cæsorum nomina ad nostram notitiam necdum pervenerunt, iis exceptis qui in ipsa urbe coronati sunt. Plurimi ergo martyres occubuerunt quorum nomina ignota; quum plerique exteri fuerint, aliarumque regionum indigenæ. Istorum insuper martyrum numerum auxerunt milites regii exercitus non pauci, qui pro ista confessione Dei nostri martyrii gloriam adepti sunt. Similia de magno numero martyrum sibi haud cognitorum nomine tenus, alibi [Ibid., p. 118.] scribit idem Maruthas. Quare nihil mirandum martyrum Persarum nomina circumferri et Acta, quorum apud Syros et antiquiores Græcos nulla est notitia.

[10] [non eliduntur,] At dicet aliquis hæc de ceteris valeant dicta, de Acindyno vero Pegasio, Anempodisto et sociis eorum, qui dici possunt, quum in regia urbe coram regis tribunali examinati ac prope eam coronati videantur, et Maruthas affirmet [Ibid., p. 50.] multos quidem sibi ignotos, verum ex ignotorum numero excipiat eos qui regia in urbe coronati sunt? Ego vero non contendo martyres nostros Maruthæ incognitos fuisse, immo spero fore ut in codicibus Syrorum adhuc lateant, aliquando ex hisce tenebris in lucem vehendi; dixi tantum, quum tam paucorum Acta ex tanto numero conscripserit, martyrum nostrorum nomina apud ipsum et alios non legi, in libris scilicet publicam in lucem editis. Sed alia eaque gravior difficultas premit Acta nostra, ex epilogo Actorum SS. MM. Acepsimæ, Josephi et Aitilahæ, ubi S. Maruthas sequentia scribit [Ibid., p. 207.] : At forte dices vix credibile esse, quod in prioribus orationibus a nobis proditum est de immani crudelitate qua in Dei martyres usos fuisse tyrannos memoravimus, nec fieri potuisse ut in eos atrocissima illa tormenta decernerent, iisque mortis generibus eosdem necarent. Verumtamen quicumque hæc nobis opponit, penitus persuasum sibi habeat nos de multis pauca quædam promere potuisse. Ceterum omnes martyres qui in palatio regis causam dicebant gladio feriebantur, qui vero a præfectis interficiebantur… Ast nostri martyres non feriuntur gladio, sed igni traduntur consummandi: et tamen asseruntur apud regem, sive, quod idem est, in regis palatio causam dixisse. Respondeo, tantum abesse ut hinc Acta nostra infirmentur ut potius confirmari dicenda sint. Etenim, teste Marutha, qui in palatio regis causas dicebant martyres gladio feriuntur. Et nostrorum martyrum socii fere omnes gladio consummati leguntur; primo Aphthonius miles, deinde primores cum militibus qui iis commori voluerant; et ipsi sancti gladio consummari jussi ad locum capitalis pœnæ profecti sunt. Verum postea revocati et iterum tormentis vexati crudelissimum regis animum per stupendam malorum tolerantiam ita exacerbarunt, ut communi reliquis morte perire non sineret; sed modum quæsivit atrocioris interitus, quem incenso camino invenisse se sperans, Acindynum, Pegasium atque Anempodistum ignibus tradi jussit. Observatur ergo in Actis consueta regio tribunali mortis pœna, consummamatio per gladium; qua ne sancti condemnati et abducti perirent, fecit resipiscens a moderatiore pœna regis sævities.

[11] [possunt quoad summa capita] Supponimus igitur Acta nostra, exceptis quibusdam sermonum ornamentis, Græcorum sequioris ætatis subtilitatibus et effictis forte ad pompam prodigiis, [ut sincera admitti.] in nucleo narrationis satis sincera. Tempus quo conscripta fuerunt determinari vix potest. Putarem tamen ea composita esse circa tempora Mauritii imperatoris, quo amplior rerum persicarum notitia ad Græcos pervenit, ut ex Theophylacto Simocatta non uno in loco deduci potest. Superest ut de miraculis quæ in Actis perhibentur aliquid dicamus. Primo quidem ex hac antiquiore narratione cum Metaphrastæ secundis curis comparata, discere unusquisque potest non adeo miraculorum studiosum fuisse Metaphrastem ac vulgo creditur. Minuit enim potius quam auxit. Ipsa vero miracula, quæ perhibentur, talia sunt, qualia in multis sanctorum Actis occurrunt, nihilque ex sese habent quod fidelem lectorem offendat. Quare ex miraculorum splendore nihil difficultatis contra horum Actorum sinceritatem moveri posse existimo. Tantam habent auctoritatem, tantamque merentur fidem, quantam ipsa martyrii historia, quam, exceptis iis quæ supra rejecimus, admitti posse ut sinceram arbitramur, certis atque invictis argumentis sinceram probare non possumus. Quibus in universum de horum martyrum Actis eorumque valore ac pretio disputatis, ad particularia descendimus et agemus: De rege Sapore II et de ejus persecutionibus in christianos. De sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii atque Anempodisti patria genere, ætate ac vitæ conditione. De sanctis martyribus, dictis e Senatu. De matre regis Saporis II. De tempore hujus martyrii. De martyrum nostrorum palæstra. De cultu horum martyrum.

[Annotata]

* edit. ex dicto.

* edit. illi.

§ II. De Sapore II, rege Persarum, deque ejus in christianos persecutionibus.

[Sapores II, Hormisdæ filius posthumus, secundum aliquos ex matris utero rex,] Sapores, rex Persarum, sub quo martyres nostri gloriosi certaminis lauream adepti sunt, natus est anno æræ christianæ 309, patre Hormisda e familia Sasanidum, nominis sui secundus. Sapores II Sasanides inter omnes reges singulari fortuna usus est, ut qui tot annos regnaverit quot vixit. De cujus regni initiis multa fabulæ quam historiæ propiora traduntur. Pater ejus Hormisdas post regnum 6 annorum et 5 mensium, vel juxta alios 7 annorum et 5 mensium [Historia Persarum et Arabum tempore Sasanidarum, ex Chronico arabico Tabari versa germanice a Th. Nöldeke (Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden, aus der arabischen Chronik des Tabari übersetzt und mit ausführlichen Erlauterungen und Ergänzungen versehn von Th. Nöldeke), p. 52.] , vita excessit, nullo filio herede relicto, si Mirkhondo aliisque creditur [Ibidem, p. 51; cfr. Silvestre de Sacy, Memoires, p. 305 – 317, apud Carolum Fredericum Richter, Tentamen historico-criticum in Arsacidarum ac Sasanidarum dynastias, ex auctoribus persis, græcis et romanis (Historisches-Critisches Versuch über die Arsaciden und Sassaniden dynastieën nach den Berichten der Perser, Griechen und Römer), c. IX: Schapur (Schabur), Dhulactaf, Schahpuri, Sapores II.] . Mortuo rege Persarum, primores quum audissent feminam ex regio gynæceo gravidam jam ex multis mensibus uterum portare, mulierem interrogant maremne an feminam portaret. Marem, inquit; nam perpetuo movetur. Tunc accedentes regium diadema super matris uterum posuerunt atque infantem hauddum natum regem salutarunt. Hæc aliqui [Agathias Scholasticus, De imperio et rebus gestis Justiniani imperatoris, l. IV; cfr. Tabari, p. 51, not. 3.] . Alii vero narrant Hormisdam ipsum infanti adhuc in matris utero degenti regiam dignitatem legasse.

[13] [secundum recentiores historicos, e cunis,] Secundum Nöldeke [Tabari, l. c., not. 3.] hæc sunt historiæ propiora. [concorditer antiquis,] Hormisdas reliquit plures filios, ex priore uxore: primum nomine Adharnarse, qui patri successit nec unum annum regni complevit (secus enim, uti ibidem animadvertit Gutschmid, elenchi regum ejus nomen haberent); secundum Hormizd, qui fugit ad Romanos anno, ut videtur, 323, fuitque in exercitu Juliani anno 363; tertium cujus nomen ignoratur. Quibus addendus videtur Ardaschir II, qui postmodum Sapori II successit [Tabari, p. 69.] , et addi debent filia Hormizddocht [Nöldeke, Stemma Sasanidarum, op. cit., p. 436a; cfr. not. 6.] et Sapores II de quo hic agitur. Hic autem remoto fratre Adharnarse infans patri successit, matre cum primoribus regni gubernacula interim tenentibus. Hi ergo Saporis fratrem Hormizd in vincula jecerunt, quibus ruptis aufugit in imperium Romanum; alium Hormisdæ filium, cujus nomen ignoratur, oculorum lumine privarunt. Et sic solus Sapores regnavit e cunis. Ita Nöldeke [Tabari, p. 51, not. 3.] ex Zonaræ, Joannis Antiocheni et Zosimi compositis et mutuo correctis narrationibus. Qui ex Talmude nomen matris quæ Saporem genuit et Judæis amicissima videtur, exscribit, quod est Iphra Hormizd. Anno itaque 309 natus est et eodem anno regno potitus Sapores II Sasanides, cui ab humeris cognomen inditum fuit. Dicitur enim Dhulaktaf vel Dhulacnaf.

[14] [ea indole præditus quam Acta nostra repræsentant,] Opinatur Nöldeke Saporem dictum fuisse latis humeris cognomine honorifico, ut qui portando regiæ dignitatis oneri aptissimus esset [Tabari, p. 52, not. 1.] . Alii cognomen illud aliter exponunt. In bello scilicet quod adversus Arabes gessit, tam crudeliter egisse dicitur, ut ducibus Arabum captis os humerorum extrahi jussisset [Tabari, p. 64 et p. 52 cum not. 1.] . Alii dicunt adeo sævum captivis se præbuisse Saporem ut binos transacto per humeros circulo colligaret [Hamza 51. Vid. Tabari. p. 64, not. 1.] . Hinc aiunt cognomen Dhulaktaf, quod humerorum confractorem significet, Sapori datum. Sunt etiam qui Saporem non Dhulaktaf sed Dhulacnaf nominent, quasi alis præditum, ex allati auxilii celeritate. Rei originem ita narrant [Apud Herbelot, Bibl. Or., art. Schabur.] . Rebus Arabum subversis, quum immane perforandorum humerorum supplicium Saporis jussu regii carnifices exequerentur, Malek ben Nassar, unus ex Mohammedis atavis, legatus a sua natione ad Saporem venit. Cujus ferociam animi cum lenire cuperet. Quid, inquit, causæ est, quo permotus tam immania tormenta genti nostræ inferri jubes? Cui Sapores: Astrologi, ait, prædixerunt fore ut vir Arabs nascatur, qui Persarum monarchiam evertat. Quare vindictam præviam, quam potuisset maximam exerceret. Alter vero respondit haud oportere haruspicibus atque astrologis oraculi instar fidem adhiberi, ut quibus mentiri moris esset. Qui si verum edixerint, videri sibi prudentiæ esse Persarum mansuete uti hominibus quos aliquando sibi dominaturos credidissent. Quibus verbis placatus Sapores confringendi humeros finem fieri jussit carosque habere Arabes cœpit, ac laborantes veloci auxilio tutari consuevit; qui, grati animi causa, celerrimi auctorem auxilii Dhulacnaf appellarunt, quasi alis præditum. Quæ narratio si vera esset, duplici cognomine crudelitatis atque adjutorii pro diverso tempore diversisque moribus donatum fuisse existimarem. Quidquid est, Saporem graphice depingit hæc historiola talem qualem Acta martyrum nostrorum, a summa crudelitatis sævitie ad extremæ benevolentiæ significationem repente transeuntem. Post bella cum Arabibus et Romanis, post variam fortunam bellorum mortuus est anno 379, vitæ ac regni anno septuagesimo. Cujus res gestas enarrare hujus loci non est.

[15] [jam tempore Constantini Magni persecutionem movit in christianos,] Persecutionem in christianos movit acerbissimam, quæ, auctore Hieronymo in Eusebii chronico continuato, detonare cœpit anno Constantii septimo, qui est annus P. C. N. 343, auctore vero sancto Marutha in Actis sancti Simeonis, episcopi Seleuciæ ac Ctesiphontis [Apud Steph. Evod. Assemanum, Acta SS. Martyrum Or. atque Occid., part. I, p. 15.] , anno centesimo decimo regni Persarum (Sasanidum), qui fuit Saporis trigesimus primus, P. C. N. 340, Constantii quarto. Sunt etiam qui tempore Constantini Magni Saporem in christianos tyrannidem exercuisse persequendo contendant. Et re quidem vera variæ persecutionum epochæ admittendæ sunt. Etenim Acta sancti Jonæ ac sociorum ab oculato teste Isaia Arzunita exarata, quæ leguntur apud Stephanum Evodium Assemanum, ita exordiuntur [Ibid., p. 215.] : Inierat Sapor, Persarum rex, annum regni sui duodevigesimum, ratusque id e republica esse adversus Christi Ecclesiam adeo acerbam persecutionem commovit, ut etiam ecclesias et altaria dirueret, monasteria incenderet gravissimisque oneribus universos christianos divexaret. Hæc itaque respexerit Theodoretus [Hist. eccl., l. I, c. 23 (Migne, P. G., tom. LXXXII, pp. 973, 974).] quum de Constantino Magno sequentia scriberet: At religionis alumnorum qui in Perside versabantur, sua ipse sponte curam gessit. Cum enim certior factus esset illos ab impiis vexari, regemque errori deditum occultis eos insidiis circumvenire, litteras ad eum scripsit quibus et ad pietatem amplectendam hortabatur et ut ejus cultoribus honorem haberet postulabat. Sed scribentis studium melius epistola ipsa declarabit. Sequitur epistola.

[16] [dein secundam anno 339 et tertiam anno 340: quæ primo generalis fuit,] Scio quidem nec Ruinartio [Acta sincera, Admonitio in martyrium SS. Simeonis episc., etc., p. 566.] nec Tillemontio probari persecutionem hanc tempore Constantini Magni sævientem: verum apud nos majoris auctoritatis sunt hæc Acta ab oculato teste conscripta, quam virorum etiam doctissimorum opinationes. Quapropter primam a Sapore II in christianos persecutionem motam anno ejusdem regis decimo octavo consignamus. Altera deinde persecutionis procella detonuit anno Saporis trigesimo, qui est annus P. C. N. 339; quod colligitur ex Actis sancti Saporis, ep. Beth-Nictoris et sociorum, quæ leguntur apud eumdem Stephanum Evodium Assemanum [T. c., p. 226.] . Quorum est hoc initium: Anno trigesimo Saporis, Persarum regis, magi adversus Nazarenos hæc detulerunt. Tandem anno Saporis trigesimo primo immanissima illa exorta est persecutio quæ per quadraginta annos duravit, ut patet ex Actis sancti Simeonis Bar Saboë, Seleuciæ ac Ctesiphontis episcopi, et sociorum ejus a sancto Marutha compositis, ubi sic legitur [Apud Assemanum, tom. cit., part. I, p. 15.] : Anno centesimo decimo septimo regni Persarum, qui fuit trigesimus primus Saporis regis regum, ea populum nostrum calamitas pervasit, quum hac ipsa tempestate Seleuciæ ac Ctesiphontis episcopatum gereret Simeon, cognomento Bar Saboë. Hoc itaque anno P. C. N. 340 Simeon captus est; qui cum sociis martyrium consummavit ipso die Parasceves, interempto pridie, in Cœna Domini, Usthazade, quem etiam Usthazanem vocant, Maruthas autem Guhsciatazadem. Hic regis quondam nutritius fuerat et Arzabudes (dignitatis id nomen est) vir in toto regno spectatissimus [Ibid., p. 25.] . Hic Usthazades martyrium consummavit juxta Acta luna decima tertia aprilis, feria quinta hebdomadæ azymorum; sequenti die Simeon consummatus fuit, luna decima quarta aprilis, in Parasceve. Qui characteres chronologici non nisi cum anno P. C. N. 341 componi possunt [Ibid., Præfatio generalis, part. I, p. 74 – 76.] . Hic autem est annus Saporis trigesimus secundus. Jam vero, ut patet ex Actis plurimorum martyrum et sancti Azadæ, regis eunuchi, apud St. Ev. Assemanum [Ibid., p. 45.] , anno trigesimo secundo Saporis regis hoc eodem die immanissimum promulgatum est edictum persecutionis; et post prologum: Etenim ab hora sexta feriæ sextæ, quæ in quartam decimam lunæ aprilis diem incidit, qua edictum illud promulgatum fuit… Ergo eodem die et anno quo Simeon Bar Saboë martyrium complevit, edictum illud promulgatum est, anno Christi 341.

[17] [post restricta ad solos christianæ viæ duces,] Tunc innumeri homines per omnes provincias neci traditi glorioso martyrio coronati sunt. Quos inter Azades, regis eunuchus. Sed juvat Actorum verba transcribere [Ibid., p. 50.] : Porro hæc tanta cum festinatione agebantur ut ad solam nominis confessionem christiani interficerentur, nullo interposito præmissove examine. Interea quum quidam eunuchus regi carissimus, nomine Azades, ex præcipiti hac judicii forma lubens pro Christi nomine interemptus fuisset, re comperta, rex magna animi perturbatione ac mœrore afflictus est, edictoque cavit ne deinceps in obvios quosque pro ipsorum arbitrio sæviretur, sed eorum dumtaxat judicia exercerentur, qui viæ istius duces esse videbantur. Habemus ergo novum Saporis edictum persecutionem restringens ad eos qui viæ istius duces esse videbantur. Gemina Actis recitat Sozomenus [Historia eccl., lib. II, c. XI (Migne, P. G., tom. LXVII, pp. 962, 963).] . Sequenti anno eo ipso die quo memoria passionis Christi recoli solet, cum jam dies celebris resurrectionis exspectaretur, exiit edictum Saporis crudelissimum in universam Persidem, quod jubebat omnes qui se confiterentur christianos morti addici. Quo quidem tempore multitudo christianorum, quæ ne numerari quidem potest, securi percussa est. Siquidem magi eos ex urbibus et vicis in quibus latitabant, summa cum diligentia eruerunt. Nonnulli autem sua inducti voluntate, nemine eos ducente se ipsi ideo indicarunt, ne silentio Christum negare viderentur. Ac dum omnes qui erant christiani, morte mulctarentur, plurimi etiam qui in ipso palatio vitam egissent mactati sunt, in quorum numero erat Azades eunuchus regi carissimus. Quem cum Sapores interfectum accepisset, incredibilem animo dolorem hausit, hancque communem cædem sedavit atque solos religionis nostræ doctores trucidari jussit. Hæc Sozomenus. Unde intelligitur duplicem persecutionis epocham distingui: priorem quæ dici potest cædis promiscuæ, nullo facto laicos inter et clericos discrimine; posteriorem, qua soli ferme clerici inquirerentur ac morti addicerentur.

[18] [et restrictione abolita rursus anno 346 ad omnes extensa christianos,] Sed non diu stetit Saporis animo hæc furoris moderatio. Anno enim persecutionis septimo, qui est Christi 346, post sancti Barbascemini, S. Simeonis Seleuciæ et Ctesiphontis episcopi ex sorore nepotis et in episcopali cathedra successoris, illustre martyrium, Sapor illico executus est minas quas sancto episcopo intentaverat, edicto videlicet se cauturum, ut christiani penitus exstirparentur [Assemani, tom. cit., part. I, p. 116.] : Post hac, inquit, copiarum mearum præfectis præscribam ut in christianos arma expediant atque in exitium nominis vestri universi conspirent. Quæ verba leguntur in Actis martyrii a sancto Marutha conscriptis. Qui iisdem Actis edicti summam subjunxit quæ est talis [Ibid., 117.] : Quicumque me amat meumque regnum salvum cupit, det operam ne quis christiani nominis tenax intra Persidis fines aut sub ditione mea commoretur, quin Solem adorare atque ignem et aquam colere, vescique animantium sanguine compellatur. Si quis hæc facere detrectaverit, hunc præfectis actutum dedi jubeo atque ex eorum sententia torqueri, et ultimo affici supplicio. Et sic persecutio iterum facta est generalis et promiscua cæde ferebatur per universam Saporis ditionem.

[19] [victimas innumerabiles fecit.] Priore illo tempore tanta multitudo mactata est ut numerari nequeat, nec minus sævitum in altero persecutionis stadio. Nam isto Sapore regnante infinita multitudo presbyterorum, diaconorum, monachorum, sanctarum virginum et aliorum qui in ecclesiarum ministerio versabantur et erga religionem præclaro animo affecti erant, egregia piæ vitæ testimonia dedit. Ita Sozomenus [Tom. cit., c. XIII.] , qui post enumeratos multos episcopos et presbyteros martyres tandem concludit [Ibid., c. XIV.] : Mihi certe satis visum est hæc de eo (S. Mille) et de iis qui in Perside regnante Sapore martyrio obierunt, hactenus disseruisse: nam tormenta illis inflicta, aut quinam fuerint, ex quove loco, aut quo genere cruciamentorum martyrio defuncti sint, aut quibus suppliciis affecti, vix a quoquam percenseri possunt, quippe cum tam varii cruciandi modi a Persis tanto cum studio ad crudelitatem inventi fuerint. Verum ut summatim dicam, fertur viros ac mulieres, quorum nomina recensebantur, martyrium id temporis pertulisse ad numerum sexdecim millium, at eorum multitudinem, qui præter hos trucidati sunt ne numero quidem comprehendi posse; et propterea perdifficile visum esse Persis, Syris et incolis Edessæ, qui multum hac de re laborabant, illorum nomina percensere. Hinc colligitur non esse mirandum si quando in Actis martyrum Persarum ingens martyrum numerus atque inaudita cruciamentorum genera occurrunt.

[20] [Opinio Henschenii et Pagii circa annum martyrii S. Simeonis rejicitur.] Non possumus hoc loco prætermittere opinionem Henschenii [Act. SS., tom. II Aprilis, p. 844.] et Pagii [In ann. 343, not. III, n. 10 – 18.] , qui martyrium S. Simeonis, Seleuciæ ac Ctesiphontis episcopi, ad annum P. C. N. 349 reducunt. Quum enim sanctus episcopus die 21 aprilis colatur, ipsi cultus diem eumdem ac emortualem censuerunt. Jam vero ex Sozomeno noverant ejus martyrium incidisse in diem Parasceves, qui in ipsorum opinione erat 21 mensis aprilis: ergo illo anno Pascha debuit incidere in diem 23 aprilis. At annus quo Pascha in illum diem incidit fuit annus Christi 349. Quumque ex S. Hieronymo hausissent epocham hujus persecutionis cujus victima Simeon occubuit, esse Constantii septimum, qui est Christi 343, non potuerunt admittere Simeonem ante sextum persecutionis annum martyrio consummatum fuisse, quod manifeste pugnat cum actis a S. Marutha compositis. Verum enim vero probare nequeunt Simeonem die 21 aprilis sacram martyrii lauream adeptum fuisse. Neque enim id uspiam perscriptum est; neque dies cultus ubique 21 aprilis est, uti in martyrologio Romano: græci enim hunc sanctum Simeonem colunt præcipue die 17 aprilis, uti patet ex Menæis impressis, ex Synaxariis ms. et ex menologio Sirleti. In menologio vero Basilii die 14 aprilis recensetur, quo die apud Syros et Coptitas colitur; in Synaxario vero Armenorum die 12 aprilis. Quare nihil est cur a sancto Marutha decedamus ob diem 21 aprilis cultui sancti Simeonis assignatum. Opinio Valesii [Sozomenus, tom. cit., nota in cap. XIII lib. II.] qui hujus persecutionis initium anno Christi 343 ascribit, per S. Marutham refutata est supra.

§ III. De sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii atque Anempodisti patria, genere, ætate ac vitæ conditione.

[Acindynus, Pegasius et Anempodistus, fortassis græco genere oriundi,] Sancti nostri in Actis interrogati de patria ac genere, nullo alio Saporem responso dignantur præter illud, quo solo dignus erat fraudulentus tyrannus, quodque æquivalet usitato illi martyrum verbo, Christiani sumus. Filioli, inquit, quæ est patria vestra? Genus unde deducitis, et quodnam est vestrum vitæ institutum? Sancti vero veluti ex uno ore dixerunt: Patria nostra, o rex, Trinitas individua est, quæ et enutrivit nos et vitam est elargita, unus Deus ex quo omnia et nos ad ipsum. Et deinde S. Anempodistus: Quid interrogas, inquit, de patria quæ protulit, de religionis cultu et nomine? Hæc omnia Christus nobis est, omnium artifex et creator. Magnifica sane ac præclaris martyribus digna responsa, sed quæ nos non docent ea quæ scire vehementer cupimus. Nec sanctorum silentium auctor Actorum supplevit. Unde magna nobis nascitur incertitudo, ignoramusque Persæne fuerint an Græci, sive oriundi ex græcis christianis in Persidem abductis. Si res ita acta esset uti in Actorum narratione describitur, nihil dubius affirmarem Græcos esse homines. Verum multa finxit auctor et ad ornandum dicendi genus composuit. Pleræque sanctorum orationes græce alludunt ad nomina orantium, ad adjuncta pœnarum et rerum quæ spectantur aut geruntur, ad patriam nihil. Non sunt persica sanctorum nomina. Attamen nihil in ipsorum ad regem responsis, nihil in regis interrogationibus græcam sanctorum originem indicat. Quare putaverit quis genere ac patria Persas esse; sed præter conjecturam nihil audeat. Nam quum tam multi exteri in Saporis persecutionibus pro fide Christi apud Persas passi fuerint, et hi nostri græca nomina portent, et multi græci in Persidem transportati sint, nihil impedit Acindynum, Pegasium atque Anempodistum credi aut genere aut origine græcos fuisse.

[22] [ætate virili et conditione fuisse videntur clerici.] Ad ætatem vero sanctorum martyrum determinandam aliqua indicia adsunt. Admiratur enim Sapor decora ac florida sanctorum corpora; corporea enim pulchritudine facile capiebatur tyrannus, uti patet ex Actis S. Simeonis, episcopi Seleuciæ ac Ctesiphontis, cujus augusta frontis majestas admirationem tantam injecit regi Sapori ut publice diceret [Assemani, tom. cit, Part. I, p. 32.] : Huic parem frontis gratiam membrorumque concinnitatem me usquam vidisse non memini. Ex hac ergo corporum pulchritudine ac decore judicare licet sanctos nostros ad virilem ætatem accessisse. Ad vitæ conditionem quod spectat, multa indicia eaque clarissima adsunt, ex quibus jure ac merito concludere licet eos fuisse presbyteros aut saltem clericos. Ac primo quidem deferuntur ad Saporem iis verbis, quibus clare agnoscas christianæ legis doctores: Quod essent viri in domuncula quadam absconditi, quodque multæ christianorum catervæ ipsos adirent, qui horum doctrinis et exhortationibus sua in fide stabiliti, regia decreta spernere docerentur. Deinde iis appellantur plenis reverentiæ vocabulis quæ maxime presbyteros designent. Sic enim Elpidiphorus vocatus a rege, ad martyres: Orate pro me, inquit, in spiritu patres, optimi milites, et nostræ salutis apud Deum mediatores. Tandem quid nisi presbyteros indicent verba militum conversorum ad fidem, ubi sanctis martyribus respondent sic interrogantibus: Et quid vos prohibet accedere ad Christum et sancti ac vivifici Spiritus signari signaculo? Et milites: Facite, dicunt, in nos quæ christianorum docet fides et celerrime adducite æterno et immortali regi. Hic enim et sancti promptos se ostendunt ad sacramenta conferenda, et milites paratos se exhibent ad ea suscipienda. Quare nullus dubito quin sancti nostri fuerint presbyteri, aut saltem sacris ordinibus initiati. Deinde ita in universum sancti se gerunt, ita loquuntur sacris plerumque Scripturarum verbis usi, ut maximam sacri codicis, psalmorum præcipue, consuetudinem præ se ferant. Quamquam enim propendeo ad sentiendum artificiosam psalmorum compositionem ac allusiones frequentes, non esse sanctorum nostrorum sed auctoris Actorum, debuit tamen hic sibi convenientia fingere.

§ IV. De sanctis martyribus dictis ex senatu.

[Qui vero senatores dicuntur in Actis,] Imprimis monendus lector est, ne senatum hunc Persarum ea forma intelligat qua senatum Romanorum, penes quem summa potestas sit. Sed auctor Græcus, quum de primoribus Persarum loqueretur, græcis lectoribus summæ ac proinde senatoriæ dignitatis viros proponit: altiorem enim dignitatem, excepto solo imperatorio culmine, non noverant; neque noverant nobiles proprio sensu acceptos. Summum apicem nobilitatis in Sasanidarum regno tenebant qui dicuntur Viri domorum [Tabari, p. 71; ibid., nota 1; Nöldeke, Quædam de constitutione intrinseca regni Sasanidarum (Einiges über die inneren Verhältnisse des Sasaniden Reichs), ibid., p. 437.] , membra scilicet septem familiarum ceteris nobilitate præstantium. Theophylactus Simocatta in libro Historiarum III, c. 18: Persam ego quemdam, ait, a sacrarum memoriarum commentariis et in libris acta regia continentibus exercitatissimum memorantem audivi … rerum graviorum et illustrissimarum administrationem apud Persas antiqua lege septem tribubus, seu familiis sortito distributam esse: ceteras nihil negotii habere aiebat. Familiam Artabisdæ cognominatam, habere jus regni et regi imponere diadema. Aliam præesse conficiendis exercitibus; aliam rebus urbanis; aliam seditiones ac controversias dijudicare atque componere. Quintam præsidere equitatui; sextam tributa colligere et ærarium regium curare; septimam arma et vestitum militarem providere: et hanc legem inter alias leges regias Darium, Hystaspis filium, sacrosanctam condidisse.

[24] [magnates sunt, scilicet tum viri Septem domorum nuncupati] Septem domorum viri, omnium Persarum summi erant. In inscriptione Hagiabadana [Tabari, p. 71, nota 1.] primum locum occupant principes, secundum filii domorum, tertium magnates, tandem nobiles. Ex qua inscriptione patet, agi non de vanis denominationibus, sed de veris ordinis ac potestatis gradibus. Nomine principum intelliguntur reguli, sive regi Persarum subditi tyranni. Ad viros septem domorum sive ad primores Persarum martyres nostros, qui dicuntur senatores, referimus. Etenim si Saporis verba, quæ in Actis perhibetur ad senatores dirigere, perpendimus, satis clarum videtur eos esse viros, qui iis muneribus funguntur, quæ ex Theophylacto didicimus viris septem domorum fuisse collata. Et alibi traditum legimus Saporem in martyrum examine primores et præfectos non paucos circumsedisse. In Actis enim S. Simeonis Bar Saboë ad circumadsidentem regulorum ac præfectorum coronam conversus Sapor, loqui incipit de martyre qui coram adstat. Simili modo Sapores examine martyrum nostrorum fatigatus, iisque custodiæ interim traditis, verba facit ad circumstantes magnates. Qua ratione, inquit, manu ori imposita, me solum relinquitis laborantem ac fatigatum, nihil ipsi consilii vel cooperationis, quemadmodum oportuerat, afferentes, unde auxilium aliquod et laborum mihi levamen esset? An jucundum vobis spectaculum præbeo, miserrimo circa ista labore confectus, quippe qui ne uno quidem verbo contra impios istos prolato mihi consentiatis? Cui quum Elpidiphorus eorum primus respondisset, in hunc modum: Et quid in rem propositam nos valemus conferre potestati tuæ? respondit Elpidiphoro tyrannus: Quando novum quid et insolitum in medium fero, vos statim repugnantes avertere conamini, ego vero magnanimiter fero vestra omnium patiens onera. Totum deinceps colloquium ostendunt mores primoribus Persarum proprios [Cfr. Tabari, loc. cit., et Nöldeke, ibid., p. 441.] , utpote qui regem nequaquam timeant, ipsi contradicere audeant. Quod autem Sapor conqueritur magnates, quos alloquitur, sibi in martyrum examine nullam opem ferre, ostendit eos esse quibus ex munere incumberet seditiones ac controversias dijudicare atque componere. Hoc autem munus ex Theophylacto didicimus proprium esse quartæ tribui primorum. Seditionis autem rei erant martyres, ex delatione accusati quod plebem a decretis regiis observandis averterent. Quod vero Sapores stomachatus queritur hosce magnates sibi repugnare, quando novum quid aut insolitum afferret, satis clare ostendit eos esse quibus reipublicæ administrandæ cura incumberet. Novum enim et insolitum spectare poterat aut exercitus, aut res urbanas, aut judicia, aut equitatum celeberrimum Persarum, aut tributa et ærarium, aut militum arma et vestitum. Jam vero hæc omnia et singula singulis tribubus primorum propria cura erant. Quam vero essent primores regibus Persarum difficiles, historia notum est [Tabari, pp. 71, 143.] . Ex hisce igitur adjunctis rerum ac personarum concludere licet magnates qui in Actis vocantur senatores, esse ipsissimos viros domorum, membra septem familiarum omnium nobilissimarum. Quod confirmatur ex odio magorum; hi enim regem adversus magnates excitant in Actis, ut qui populum martyribus amicum seditiose commovissent. Magi enim primoribus potestate fere æquales erant in regno Sasanidarum [Nöldeke, pp. 437, 450.] , eaque erant superbia turgidi ut facile premere rivales credi possint.

[25] [tum alii, sed incerto numero:] Numerus horum magnatum in variis exemplaribus mirum in modum variatur; quæ varietas ex numerorum fortasse notis orta sit. In quibusdam septem millia, alibi leguntur septingenti. Opinari licet non solos primores, sed alios quoque nobiles, scribas, visiros, præfectos, qui magno numero in regno Sasanidarum erant [Ibid., p. 447.] uno nomine senatorum hic esse comprehensos. Unum sane constat, magnum martyrum numerum nihil habere quod admirationem moveat sub rege Sapore. Neque rerum persicarum peritis incredibilis videbitur conatus Saporis, magnates insidiose trucidandi. Præterquam enim quod immanissimo Saporis animo conveniat, notum est dissidium reges inter et primores non raro in sanguinem et cædes erumpens [Tabari, pp. 71, 143.] . Nec rursus tantus numerus christianorum in Persarum nobilitate fidem excedit. Omnia enim christianis plena erant, ipsum quoque palatium regis, ut supra ex Marutha et Sozomeno diximus. Vellem tamen alia auctoritate, Actis nostris præstantiore, tantum numerum confirmari. Sed de martyrum numero postea.

[26] [e quibus aliquos Sapor morti addicit] Quod autem Sapor primores suos non primo impetu, sed quasi coactus et invitus morti pro Christo subeundæ addicit, id tyranni fraudulentiam graphice pingit. Erat enim mirificus simulandi artifex: et timuit fortasse tam aperte sævire in primum ordinem regni, tanto magis quia inter ipsos erant Sapori amicissimi, ut patet ex Actis. Potest et hæc causa afferri cur invitus ad ferendam mortis sententiam accedere videatur. Tulerat enim post mortem Azadæ eunuchi decretum quo promiscuam cædem cohiberet, solis christianæ legis doctoribus morti addictis. Quare merito hæsitabat in ipso judiciali examine doctorum christianorum, quo titulo Acindynus, Pegasius atque Anempodistus delati ad regium tribunal fuerant, laicos christianos a quorum cæde temperandum edicto jusserat, nunc ferali sententia ferire. Quos enim repugnantes sibi libenter de medio tulisset, non libenter christiano nomine occidebat. Ex hac Saporis hæsitatione aut repugnantia, seu vera ea sit seu ad speciem ficta, aliquod inveniat quis indicium martyrii epochæ ante annum Christi 346, quo scilicet anno decretum restringens novo eoque generali edicto fuit abolitum; nisi ante utrumque edictum martyrii epocha statuenda sit.

[27] [nominibus dubiis.] De nominibus primorum, sive ut cum Actis loquar, senatorum, ita sentio, ut auctorem nominibus persicis nomina græca supposuisse judicem, vel etiam ignoto sibi nomine hominibus pro libitu nomina dedisse. Nullo enim modo fieri potest, ut credat quis primoribus Persarum græca nomina fuisse. Quorum fortassis indoli etiam denominationem accommodare voluit, quando eum qui primas ferebat et magna spe martyrii ferebatur, quam eventus fallere non debebat, Elpidiphorum, et illum alium ad loquendum promptum dixerit Philologum.

§ V. De matre Saporis, regis Persarum, martyre.

[Mater Saporis II, nomine Iphra Hormisd,] Si Actis nostris fides, inter socios martyrii sanctorum nostrorum regis quoque mater adnumeranda est. Quare operæ pretium est de hac muliere, instituto examine, diligentius inquirere. Frequens apud historicos mentio est conjugis Hormisdæ, quam hic rex moriens gravidam reliquerat, ob singulare hujus feminæ fatum, quæ regem coronatum ac proclamatum in utero gestasse dicitur. Qua de re in superiore paragrapho egimus. Cujus nomen historici omnes reticent, sed non reticuit Talmud Babylonis. Ibi enim in tractatu Baba bathra, fol. 8a, dicitur Iphra Hormisd regis Saporis mater misisse sacculum plenum dinar (nummis videlicet aureis vel argenteis) ad Rabbi Josephum, petens ut hisce uteretur ad opus eminentis bonitatis. Rabbi vero Josephus animi dubius quale opus eligendum esset, collegas in consilium adhibuit. Tandem communi consilio statutum fuit opus eminentis bonitatis esse captivorum redemptionem. Hinc ergo scimus martyris hujus nomen esse Iphram Hormisd. Quid nomen Iphræ significet, mihi, ait Nöldeke [Tabari, p. 51, nota 3 extr.] clarum non est. Doctissimus interpres Talmudis Hierosolymitani, Moyses Schwab, interrogatus a me respondit, nec sibi claram esse hujus nominis significationem, sed in commentario Raschi (Tricassini) ita exponi, ut Iphra sit pulchra.

[29] [secundum libros Talmudicos] De ea muliere non semel in Talmude fit mentio; locos accurate notavit doctissimus Nöldeke [Ibid.] . Quorum argumenta tum ipse tum rogatus a nobis exposuit summa cum benevolentia doctissimus Moyses Schwab, cujus enarrationem gallicam magno cum grati animi sensu hic latine describimus. In tractatu citato supra, Baba Bathra, fol. 10b legitur Iphra Hormisd regis Saporis mater misisse quadringentorum dinar summam ad Rabbi Ame, qui pecuniam recusavit. Eamdem deinde summam obtulit Rabæ, qui eam acceptavit, innixus hoc principio, oportere concordiam servare cum potestate superiore. Pecunia interim distributa fuit pauperibus ex gentibus. In tractatu Taanith fol. 24b sequentia leguntur: Vir quidam pœnam flagellationis incurrerat, sententiam ferente Raba, ob concubitum cum femina gentili. Reus flagris cæditur, et post flagellationem moritur. Causa venit ad aures Saporis, qui Rabam punire voluit. Sed obstitit Iphra Hormisd, regis Saporis mater, dicens: Noli contestari cum Judæis, nam Dominus iis concedit quidquid voluerint.

[30] [judaizabat.] In tractatu Nidda fol. 20b narratur sequens historiola: Iphra Hormisd, mater regis Saporis, misit ad Rabam cruorem, discendi causa utrum impuritatis casus adesset necne. Instituto examine rabbi respondit mulieri: esse sanguinem desiderii (conjugii scilicet, non sanguinem menstruarum). Ecce, ait mulier ad filium, quam periti sint isti Judæi. Saporem autem dubitantem refutabat allatis aliis argumentis. Tandem in tractatu Zebahim fol. 166b habetur sequens factum. Iphra Hormisd, mater regis Saporis, misit ad Rabam victimam in sacrificium, mandans ut holocaustum offerret in altari in honorem Providentiæ. Hic autem dixit Saphræ et Rabbi Ahae ben Houna, Ite, eligite mihi juvenes duos ministros. Videte ubi mare recedens limum siccum relinquat, sumite lapillos teretes ac recentes: quos super clypeum novum concutite, ut scintilla ignis prosiliat, atque igne sic comparato victimam concremate in honorem cœli. Quod ut intelligatur, sciendum, ait Cl. Moyses Schwab, prohibitum fuisse victimas alienigenarum in sacro altari offerri. Immo extra templum Hierosolymitanum sacrificare prohibitum erat. Cupiebat tamen Raba benigne acceptare donum missum ad adorandum Deum. Quibus ex angustiis, speciali altari erecto, se eripere conatur. Atque hæc sunt quæ de Saporis matre ex Talmudicis libris enotuerunt. E quibus apparet Iphra Hormisd Judæis amica eorumque religioni ac superstitioni dedita. Quorum fides penes auctores esto.

[31] [Quæ conversatio cum Judæis potuit remota fuisse præparatio ad fidem, maxime accedente exemplo martyrum,] Potuit sane Iphra Hormisd ex Judæorum consortio ac colloquiis de divina revelatione multa didicisse, verum Deum agnovisse et cultu quodam ac sacrificiis honorasse. Potuit multa discere de Salvatore ac Redemptore, quem isti Judæi adhuc exspectabant, potuitque audire a christianis, quorum multi in regio palatio degebant atque amplissimis muneribus fungebantur, pleraque religionis mysteria. At præsertim heroica martyrum certamina, quorum multi regiæ matri notissimi fuerint, qualis erat sanctus Usthazades, Azades et plurimi alii, non potuerunt religiosum mulieris animum non movisse. Quæ omnia erant remota saltem ad fidem Christi amplectendam præparatio. Quid si illa regina cujus morbus, ex insidiosis Judæorum accusationibus junctis magorum perfidiæ, occasionem præbuit celeberrimo martyrio sanctæ Tharbæ, sororis sancti Simeonis, non fuerit Saporis uxor sed mater? In Actis enim S. Maruthas simpliciter reginam [Assemani, Acta martyrum, part. I, p. 54.] , non autem Saporis uxorem vocat. De eadem regina Sozomenus, idem Tharbæ martyrium referens, ita scribit [Hist. eccl., l. II, c. 12 (Migne, P. G., tom. LXVII, p. 963).] : Causa autem cur hæ mulieres fuerint comprehensæ fuit falsa criminatio a Judæis in eas conficta, quod scilicet ob mortem Simeonis iratæ venena reginæ insidiose parassent. Regina vero (ut solent ægrotantes malis omnibus facile aures accommodare) calumniam veram esse, et maxime quidem quod erat a Judæis objecta, existimavit, nam ejusdem erat cum Judæis opinionis: ad horum morem vitam instituebat, et veraces illos sibique maxime benevolos putabat. Acta S. Maruthas ita exorditur [Assemani, loc. cit.] : Accidit importune ut regina per idem tempus morbo corriperetur. Quoniam vero pravis Judæorum opinionibus imbuta fuerat, homines nefarii et crucis hostes, ex insita sibi nequitia, ipsi a beati Simeonis sororibus, acceptam, nempe ob fratris necem, injuriam persequentibus, morbum veneficio immissum fuisse facile persuaserunt. Quæ verba Actorum, una cum iis quæ Sozomenus narrat, si quis cum iis quæ supra ex tractatibus Talmudicis retulimus, conferre voluerit, nihil dubito quin de una eademque muliere utrobique agi æstimaturus sit.

[32] [præsertim Tharbæ ac sociarum,] Putamus ergo Iphram Hormisd, superstitioso ac Judæis nimium credulo animo, martyrio sanctissimarum feminarum occasionem præbuisse. Quibus peremptis ac corporibus in frusta dissectis missisque in sportulas, [quarum martyrio reginæ morbus occasionem dedit.] sportulisque suspensis, regina media inter sanguinea membra martyrum transivit spe recuperandæ sanitatis: ita enim remedium morbi inventum iri magi edixerant. Quo exitu, salutis an perseverantis morbi, Acta a S. Marutha [Assemani, ibid., p. 59.] exarata non dicunt, nec dicit Sozomenus [Loc. cit.] : sed sequiores græci in duas partes abeunt. Secundum menologium Basilii [Ad diem 5 aprilis.] regina non modo sanitatem non recuperavit, sed etiam gehennam sortita est. Menæa impressa Venetiis ad diem 4 aprilis in elogio Tharbæ et sociarum [Bartholomæus Cutlemusianus, Menæum Aprilis, p. 18.] : Regina autem per medium transiens sanitatem recuperavit. In mss. quoque Menæis bibliothecæ Ambrosianæ ad diem 4 aprilis [Apud Assemanum, Acta martyrum, part. I, p. 53.] : Post quarum mortem regina sub illis pendentibus transiens a morbo relaxata fuit.

[33] [Qaæ regina videtur fuisse ipsissima Iphra Hormisd,] In Passione S. Tharbæ quam videre est apud Surium [Ad diem 5 aprilis.] , ubi ea Therme audit, regina inter sanctarum martyrum reliquias transit, nulla facta mentione morbi sanati vel persistentis. Hic uti et in Menæis regina simpliciter dicitur, non dicitur Saporis conjux. Notatu dignum videtur græcos auctores qui evidenter ex orientali fonte hauserunt, Sozomenum videlicet et qui Passionem S. Tharbæ scripsit cujus latinam versionem Surius dedit, Maruthæ consentire tum initio tum fine, neque hic sanationem aut pœnam, neque illic Saporis conjugium addentes. Inde opinor auctorem Menologii ex cerebro suo hausisse, quum reginam Saporis conjugem faceret et post transeunti per medias reliquias gehennam pararet. Qui autem postea scripserunt auctores Menæorum, pro gehenna substituerunt sanationem. Cujus rei causa fortassis in Actis nostris reperitur. Quum enim ibi legerent reginam, Saporis matrem, martyrio vitam finivisse, de gehenna cogitare non amplius poterant, ac fortassis suspicati sunt feminæ conversionem hisce martyribus Tharbæ et sociis deberi. Quare et morbo sanatam potius dixerint. Sane non is sum qui multum tribuam Menæis; scio sola ipsorum auctoritate niti posse neminem, qui sanæ criticæ studiosum se fatetur. Scio tamen multa esse nunc deperdita, e quibus Menæorum compendiatores haurire potuerunt et reapse hauserunt. Quorum aliqua identidem dies in lucem protrahit. Fieri ergo potest narrationem aliquam exstitisse et forsitan in Syrorum libris adhuc exstare, quæ de conversione Iphræ Hormisd quædam nobis ignota contineat.

[34] [postmodum ipsa christiana et martyr.] At si revera sanitatem recuperasset, non potuit id ignorare Maruthas; nec siluisset, si cognoverat. Responderi potest S. Marutham de momento illo agere quo per medias sanctarum reliquias transiit regina; verum potest illa postmodum, agnita sanctarum virginum innocentia, resipuisse ab errore, et ad Deum conversa ipsis virginibus intercedentibus duplicem animæ et corporis sanitatem recuperare. Quidquid est, firmiter credo reginam qua de sermo est in Actis S. Tharbæ, non esse Saporis conjugem sed matrem, quam omnia adjuncta talem demonstrant qualem libri Talmudici describunt. Ad fidem conversam Acta Sanctorum nostrorum clarissime dicunt, quum pro fide Christi martyrem demonstrent. Quæ in Actis narrantur de colloquio Saporem inter et matrem, feminæ indolem talem exhibent qualem ex tractatibus Talmudicis novimus, ut quæ audeat filio vehementer obloqui, suaque insistere sententia renitente illo, nec latum unguem cedere, et publice diversum a filio cultum profiteri, et nunc adhærere doctoribus christianis et ad eos confugere, sicuti olim doctoribus Judæis, ad quos in dubiis suis refugium palam habebat. Noverat quoque Sapor immobilem matris animum, quem seducere non poterat; nec euntem revocare tentat. Quæ indicia ex Actis nostris collecta mirifice congruunt cum narrationibus Talmudicis. Quod autem non coacta sed libertate sua usa martyrium eligit, id quidem rarum, sed non inusitatum est, quod multis exemplis confirmari potest. Sic Apollonia, sacra Dei virgo, in flammas se projecit; sic in ipsa Perside multi, teste Sozomeno, sponte sua ad carnifices accurrebant, ne silentio prodere Christum viderentur. Sic potuit Iphra Hormisd, majori intus Spiritus sancti flamma incensa, propter Christum se una cum reliquis præcipitem dare flammis.

§ VI. Quo tempore S. Acindynus cum sociis martyrium fecerit.

[Annus martyrii in Actis non consignatus] Nullus annorum numerus in Actis sanctorum nostrorum occurrit præter eum qui matris regis ætatem determinat. Illa enim tum temporis sexagesimum annum agebat aut expleverat. Quod si scire liceret quo anno ætatis suæ Saporem in lucem ediderit, illico martyrii epocha cognosceretur. Verum apud historicos qui de Sapore egerunt deque ejus matre, altum silentium. Cogimur itaque ex variis adjunctis temporum quæ in Actis reperiuntur, quod verisimile videri potest indagare, quasi ingredientes per tenebras, palpando. Diximus supra, allatis historicis documentis, triplex esse in magna persecutione Saporis stadium; primum quo omnium ordinum homines promiscua cæde mactabantur, nulla facta inter clericos et laicos distinctione: quod absolutum fuit secundo Saporis edicto, lato post martyrium sancti Azadæ eunuchi, regi Sapori carissimi; secundum, quod ab hoc decreto inchoatum usque ad annum persecutionis sextum decurrit; tertium, quod duravit usque ad finem vitæ Saporis. In secundo stadio persecutio restringitur ad solos episcopos, presbyteros, clericos, monachos et sacras Deo virgines. Annus quo edictum hoc priori edicto anni 341 ex parte derogavit, non accurate perscriptus est, neque a Marutha nec a Sozomeno.

[36] [ægre determinari potest. Forte non præcessit annum 343;] Fateor nihilominus legenti utrumque auctorem facile videri posse edictum restringens eodem anno latum fuisse. Verum tanta multitudo per universam Persidem vi prioris decreti cæsa dicitur, ut longius spatium haud omnino incommode supponas. Facit insuper enuntiatio Hieronymi in Chronico dicentis anno septimo Constantii (qui est Christi 343), persecutionis procellam per Persidem detonuisse, ut cogitare subeat utrum forte aliquid sit quod huic assertioni, quæ, si universæ persecutionis initium attendis, manifesti erroris convincitur, fundamentum substruere potuerit. Nihil autem invenitur nisi illud de quo agimus decretum restringens, quod in hac opinione latum esset anno Christi 343, ultra quem limitem ire non licet. Admittamus itaque, si lubet, hanc opinionem et statuamus inde ab anno 343 totum persecutionis pondus vergere in christianæ legis doctores, ut loquitur Sozomenus, sive in viæ christianæ duces, quæ sunt verba Maruthæ. Jam vero in Actis legimus sanctos Acindynum, Pegasium atque Anempodistum delatos fuisse ad Saporem non simpliciter ut christianos, sed ut christianæ legis doctores, qui turbas ad se ventitantes divina lege imbuunt. Delati statim adduci jubentur, examinantur, torquentur, multis christianis spectantibus. Unde judicare pronum est hæc fieri in secundo persecutionis studio ideoque anno Christi 343 aut post illum. Hic ergo sit primus limes quem non præcedat sanctorum nostrorum martyrium.

[37] [certe anno 352 posterior esse nequit.] Ad alterum limitem figendum hoc modo procedimus. In ipsa martyrii epocha Saporis mater sexagesimum annum agebat; in priori quem finimus limite anno 343, Sapor agebat annum 33: si ergo iste annus matris fuit sexagesimus, Saporem edidit anno ætatis 27. Potuit autem genuisse Saporem saltem decennio ante, ergo ætatis anno 17. Sapor natus est anno 309. Si annis matris 17 addamus annos usque ad sexagesimum, nempe 43, sexagesimus ejusdem annus coincidet cum anno Christi 352. Hic igitur erit ultimus limes, ultra quem sanctorum nostrorum martyrium removere non liceat. Quod si quis opinetur edictum restringens anno 341 prodiisse, quod veri sane est simile, duos annos addet, et habemus spatium undecim annorum intra quod sancti nostri martyrio coronati fuerunt. Quod si nunc tertium Saporis decretum in auxilium vocemus, propius forte ad ipsam martyrii epocham perveniemus. Edictum illud immanissimum, quod ex sancto Marutha descriptum supra cum lectore communicavimus, restrictionem decreti secundi abolevit, fecitque persecutionem generalem, et tantam trepidationem christianis injecit ut non ausi sint S. Barbascemino successorem eligere; quapropter Seleuciæ ac Ctesiphontis sedes viginti circiter annos vacavit, teste eodem Marutha [Assemani, Acta martyrum, part. I, p. 117.] in fine Actorum S. Barbascemini et sociorum. Tunc rursus innumerabilis christianorum multitudo cæsa fuit, ut patet ex Passione martyrum qui variis in locis a præfectis interempti sunt præter eos qui in regis foro occubuere [Ibid., p. 118.] , conscripta a S. Marutha.

[38] [Probabili cum ratione intra annos 341 et 346;] Nisi totus fallor, martyrium sanctorum nostrorum illud Saporis edictum generale præcessit. Talia enim sunt in Actis rerum personarumque adjuncta ut cum hoc decreto stare vix possint. Nisi enim adhuc vigeret lex illa restringens persecutionem ad solos christianæ legis doctores, quomodo ingens illa multitudo christianorum quieta adest, et audacter se monstrat christianam? Quomodo Sapores ægre quasi per vim adigitur, ut mortis sententiam in illos ferat? Hinc ergo suspicamur beatos martyres nostros non post annum 346 palmam fuisse adeptos. Anno 345 captus est Barbasceminus cum sociis ac vertente anno in urbem Ledan vectus, ibi coronatus est anno 346. Illo ergo quinquennio, aut triennio, quod pro diversa opinione circa epocham edicti restringentis inter hoc decretum et annum 346 ineuntem interjacet, sanctos nostros coronatos existimamus. Diximus annum 346 ineuntem, quia S. Barbasceminus mense januario occisus fuit.

[39] [sed ratione æque probabili] Hæc quæ diximus probabili ratione disputata sunto, non certis deducta consequentiis. Intelligo enim aliam viam superesse, quæ ad epocham martyrii inveniendam studiosum lectorem ducere queat. S. Maruthas in Actis plurimorum martyrum et S. Azadæ regis eunuchi scribit ita [Ibid., p. 50.] : Quocirca virorum, mulierum atque puerorum hoc temporis intervallo cæsorum nomina ad nostram notitiam necdum pervenerunt, iis exceptis qui in ipsa urbe coronati sunt. Plurimi ergo martyres occubuerunt, quorum nomina ignota, quum plerique exteri fuerint aliarumque regionum indigenæ. Istorum insuper martyrum numerum auxerunt milites regii exercitus non pauci, qui pro ista confessione Dei nostri martyrii gloriam adepti sunt. Quæ verba Maruthæ spectant secundum persecutionis annum, immaniter sævientis post generale edictum anno Christi 341 latum ac post Azadæ martyrium ad christianæ legis doctores restrictum.

[40] Quid si inter illos martyres exteros sancti Acindynus, [martyrium statuitur anno 341.] Pegasius atque Anempodistus recenseantur? Tunc certe cadet difficultas quæ ex græcis martyrum nominibus oritur. Possunt intelligi esse Græci, ex captivis in Persidem ductis. Melius etiam intelligitur martyres quæsivisse latebras ne proderentur. Exteri enim post generale Saporis decretum magis expositi erant quam Persæ indigenæ. Clarior etiam est accusatio quæ dicit eos qui doctrinæ causa ad sanctos in domuncula latitantes conveniebant, ab iis prohibitos esse ne decreta regis observarent: quæ pars accusationis subobscura est pro tempore quo soli christiani doctores puniendi erant, laicis autem vivere quietis licebat. Regii vero exercitus milites non pauci, quales Maruthas tunc temporis martyrio coronatos dicit, revera cum sanctis nostris martyrium fecerunt. Tandem ex Sozomeno scimus nec ipsis magnatibus in regio palatio degentibus parcitum fuisse: quod Primorum mactationi, quos Acta nostra senatores appellant, non male cohæret. Nec ipsa regiæ matris ætas obstat; quæ si tunc martyrium adepta est anno ætatis sexagesimo, Saporem in lucem ediderit ætatis anno 28. Certum determinare nihil ausim; confiteor autem hisce rationibus moveri aliquem posse ut sanctorum nostrorum martyrium anno Christi 341 potius quam alii anno assignet.

§ VII. De sanctorum martyrum Acindyni et sociorum palæstra.

[Locus martyrii in Actis non expressus] De sanctorum Acindyni et sociorum palæstra acturi, ad conjecturas plus minusve verisimiles reducimur. Nusquam enim in Actis nomen loci qui sacro ipsorum sanguine dedicatus fuit, expressum legitur. Quare varia istius loci adjuncta in unum colligentes, locum quem illa designare videntur, expiscari conabimur. Omnia indicant locum celebrem, urbem quamdam primariam. Adsunt enim regni Persarum primores ac magno quidem numero; adest regina, Saporis regis mater; adsunt milites, adsunt spectatores multi, adest apparatus judicialis, copia instrumentorum pœnalium magna ac varia; præterea mentio fit aquæ profundæ, sive fluminis, sive lacus, sive pelagi; tandem multi adsunt christiani.

[42] [forte urbs Gunde-Sapur;] Ac primo quidem præsentia regiæ matris, quæ tam prope adest ut vocata illico præsto sit, necessario indicat urbem in qua regium palatium cum regio gynæceo inveniatur. Cogitari imprimis poterat de urbe fundata a Sapore I, quam Tabari [Tom. cit., p. 41.] Gunde-Sapur vocat, quæ Syris est Beth-Lapat [Ibid., not. 2.] , Procopio πόλις Βηλαπατῶν [De bello Gothico, lib. IV, c. 10.] , Theophylacto Simocattæ Βενδοσαβείρων πόλις [Historia, lib. III, c. 5.] , pro quo; ut Nöldeke putat [Tabari, p. 41, not. 2.] , legendum esset Βενδεισαβόρων, quæ secundum Mazudi [Ibid.] erat regum sedes fixa ab Sapore I usque ad Hormisdam II, secundum Hamsam [Ibid.] Saporis quoque II, usque ad trigesimum ejusdem annum. Ejusdem urbis ruinas agnovit Rawlinson [Cfr. Caroli Ritter Geographiam (Die Erdkunde, etc.), tom. II, part. II, p. 170.] in Sahabad, situ medio inter Susa et Sostra. Verum hæc urbs, ubi Sapor II interdum degebat, ut patet ex Actis SS. Abdæ et sociorum apud Assemanum [Acta martyrum, part. I, p. 158.] , et ubi erat regium palatium in loco dicto Narfacta, uti legitur in Actis S. Bademi apud eumdem Assemanum [Ibid., p. 167.] , ideo martyrio nostrorum heroum minus convenit, quia nullum ibi flumen, nullus lacus erat. Irrigabatur enim aqua ex flumine Dizful, altero supra urbem milliario, per aquæductus magnificentissimos allata [Carolus Ritter, tom. cit., p. 174.] , per quos adhuc copiosa aqua defluit.

[43] [quæ tamen minus convenit.] Dixi minus convenire: nam etiamsi aquæductus canales habeant satis altos e viva rupe excavatos, credi vix potest Saporem jussisse martyres in canales præcipitari quibus aqua civibus bibenda afflueret. Nihilominus si aliunde aliquid certi de Gundesapore horum martyrum palæstra haberetur, hæc difficultas tanta non est, ut rem dubiam faceret. Poterat enim ex variis aquæductibus aqua in commune receptaculum emissa intelligi, quæ communi usui inserviret, dum aqua potanda civibus per superiores meatus duceretur ad conchas minores. Præterea quum fluvius altero tantum milliario ab urbe distet, poterat admitti sanctos saccis inclusos ad flumen vectos fuisse. Præterea superest alia difficultas quæ omnes quidem quas facere quis possit suppositiones premit, locus nempe insignis nomine Irenessus, unicum loci nomen proprium, quod in Actis occurrit, idem vero quod nusquam apud historicos aut geographos perscriptum inveni.

[44] [Eranastan non est Εἰρήνησσος.] Legitur autem apud Moysen Chorenensem [Saint-Martin, Mémoires sur l'Arménie, part. II, p. 370.] unius ex Elymaidis provinciis nomen Eranastan, quod urbis nomen fuisse opinatur Nöldeke [Tabari, p. 58, not. 1.] , quæ esset ipsa urbs a Sapore II ædificata nomine Eransahr-Sapur, putatque Nöldeke [Ibid.] hanc esse urbem antiquam Susorum a Sapore deletam, pedibus ter centum elephantum contritam, et postmodum ab eodem Sapore restitutam. Notandum tamen jure ac merito est, tempore martyrii martyrum nostrorum hanc urbem restitutam non fuisse; nam tempore S. Maruthæ, auctoris Actorum S. Millis, hæc urbs in arvum redacta adhuc aratro subigebatur ac serebatur. Ita enim ille scribit in iisdem Actis [Assemani, Acta martyrum part. I, pp. 70, 71.] . Floruit autem Maruthas circa finem seculi quarti, fuitque senescenti Sapori coævus, quippe qui anno 390 interfuerit concilio Antiocheno, ut scribit Photius [Myriobiblion, cod. 52.] . Si ergo admitteremus hæc Acta ante Saporis obitum scripta fuisse, fieri quidem potuit ut, quæ nondum restituta esset scribente auctore, postmodum restituta fuerit urbs Susorum ab eodem Sapore; sed difficile est creditu auctorem in lucem dedisse Acta, non correcta illa sententia. Quum vero auctor Sapori superstes fuerit et finita persecutione suas martyriorum narrationes scripsisse videatur, atque uno simul volumine comprehensas in lucem dedisse, dicit [Assemani, Acta martyrum, part. I, p. 208.] enim posteriorum martyrum æqualem se esse, non ita priorum quorum acta descripsit, opinamur tempore Saporis II urbem illam reædificatam non fuisse. Ideoque etiamsi Eranastan æquivaleret Eransahr-Sapur, et hæc esset restaurata Susa, non potest Irenessus nostrorum tempore martyrum existens illa esse Eranastan. Martyres enim nostri ad priora persecutionis tempora spectant, uti supra satis probavimus. Alioquin Græcos ex Eranastan fecisse Ειρηνησσον, mirandum non esset; solent enim persica nomina miserum in modum depravare.

[45] [Martyrum palæstra fortassis est Ctesiphon.] Potest quoque martyrum nostrorum palæstra Ctesiphon fuisse vel Seleucia. Huic enim omnia adjuncta conveniunt præter Irenessum, quæ est difficultas, uti supra diximus, premens omnes quas facere possumus conjecturas. Sapor enim certissime resedit Ctesiphonte, ubi puer vixerat; ibi ergo et palatium fuit, regium gynæceum, matris habitaculum; ibi regni primores, militum copia et tota res judiciaria; ibi quoque christianorum multitudo, ibi flumen magnum Tigris, qui utramque urbem Seleuciam ac Ctesiphonta interfluit. Quare si quid conjecturis agendum est, Seleuciæ vel Ctesiphonte martyrum nostrorum palæstram statuere licet. Irenessus locus insignis dicitur nec longe a sacri certaminis theatro distans, quod ex Actis inspectis manifestum est. De quo disputare superacaneum. Potest tamen (nihil enim difficultatis omittere volumus), potest et Ctesiphonti et Seleuciæ et cuilibet urbi mediterraneæ opponi vocabulum in Actis usurpatum θαλασση, mare, quo præcipitati martyres leguntur. Verum est in Actis maris mentionem fieri, non fluminis vel lacus. Verum enim vero nulla urbs in maris littore occurrit, cui adjuncta supra enumerata convenire possint. Quare putaverim non ipsum pelagus, sed magnam aquam intelligendam. Est præterea indicium aliquod in Actis consignatum, quod propinquum flumen innuere possit. Jubet enim rex saccos ex corio confectos afferri martyresque in eos mitti, et sic in aquam præcipites dari. Non jubet rex confici saccos sed paratos afferri, atque illico allati præsto sunt. Num fortassis sacci præparati erant utres ex corio factæ quibus immisso aere tumentibus accolæ fluviorum ad transeundum flumina utebantur?

§ VIII. De cultu SS. martyrum Acindyni, Pegasii atque Anempodisti et sociorum, deque eorum ecclesia, numero, reliquiis.

[Laudantur nostri martyres tum in recentioribus martyrologiis latinis] In martyrologio Parvo Romano, Hieronymiano atque Adone martyrum nostrorum nulla fit mentio. In Usuardi auctario Greveni sequens reperitur elogium: In Perside, sanctorum Alcnidini, Pigasii, Anepothisti: qui sub rege Sapore vectibus durissime cæsi, ignem, lectos ferreos superantes, tandem cum aliis XXVIII, qui in eorum confessione crediderunt, in ignem missi, animas Christo reddentes, ab angelis in nubibus assumpti sunt. Credidit etiam in eorum confessione miles quidam nomine Antoninus, qui tentus atque decollatus est. In Usuardi auctario Molani: Die secunda, sanctorum martyrum Acindymi, Pegasi, Aphtonii, Elpidephori et Anempodisti. Maurolycus sanctos nostros recenset dicens: In Persia sub Sapore rege, sanctorum Alcindini, Pygasii et Anepothisti, martyrum. Galesinius sanctorum nostrorum longius elogium texit: In Persia beatissimorum martyrum Acyndimi, Pegasii, Aphthonii, Elpidephori, Anempodosis et sociorum quam plurimorum. Hi separatim in cellula vitam agendo, cum ad veram pietatem homines instituerent a Persarum rege comprehensi, scipionibus primum verberati, post in lebetes plumbo ferventi plenos injecti, inde incolumes divina ope mirabiliter evaserunt. Qua perspecta re Aphthonius miles vehementer commotus, Christi fide suscepta, sanguinem pro eo abscissis cervicibus libenter profudit. Illi vero culeis insuti in mare projecti sunt. Militibus autem qui in mare præcipites martyres dederant, christianam religionem amplexis, manus præcidi rex jussit. Elpidephorus tot mirifice factis impulsus, senatorii ordinis vir, regem accusavit; et cum eo christianæ fidei se adjunxerunt septies mille homines, qui omnes propterea capite damnati, necem libenter pro Christo obierunt. Tandem martyrologium Romanum hoc elogio martyres nostros celebrat: In Perside sanctorum Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Elpidephori et Anempodisti cum plurimis sociis.

[47] [tum in menologiis græcorum,] Menologium Basilii:

Ἄθλησις τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀφθονίου, Ἀνεμποδίστου. Ἐλπιδηφόρου καὶ τῆς συνοδίας αὐτῶν

Τούτων τῶν ἁγίων ὁ μὲν Ἀκίνδυνος, Πηγάσιος καὶ Ἀνεμπόδιστος ὑπῆρχον ἐπὶ τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου ἐκ τῆς χώρας Περσῶν. Ἐν ἰδιάζοντι δὲ κελλίω καθεζόμενοι ἐδίδασκον τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ. Καὶ κρατηθέντες ὑπὸ Σαβωρίου, τοῦ Περσῶν βασιλέως, ἐβασανίζοντο· ἀλλὰ διὰ προσευχῆς ἄλαλον ποιοῦσι τὸν βασιλέα καὶ πάλιν θεραπεύουσιν. Εἶτα ἐνεβλήθησαν εἰς λέβητας γέμοντας μολύβδου καὶ κοχλάζοντας· καὶ ἐξῆλθον ἀβλαβεῖς. Ἀφθόνιος δὲ στρατιώτης ὢν, ἰδὼν τὸ θαῦμα ἐπίστευσε τῷ Χριστῷ. Καὶ ἔξω τειχῶν ἀπεκεφαλίσθη. Εἶτα ἐμβάλλονται εἰς θυλάκους βοείους καὶ ῥίπτονται εἰς θάλασσαν. Καὶ φανεὶς ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος σὺν ἀγγέλοις ἐξήγαγεν αὐτοὺς ἐπὶ τῆς ξηρᾶς. Καὶ διότι ἐξῆλθον, χειροκοποῦνται οἱ ῥίψαντες αὐτοὺς στρατιῶται. Ὁ δὲ συγκλητικὸς Ελπιδηφόρος ἰδὼν ἀντέστη τῶ· βασιλεῖ, καὶ σὺν αὐτῷ ἐπίστευσαν ἑπτακισχίλιοι ἄνδρες, καὶ ἀπεκεφαλίσθησαν· ὑπελείφθησαν δὲ ἕτεροι ΚΗ᾽ μετὰ τῆς μητέρος Σαβωρίου πιστευσάσης, καὶ πυρὶ παρεδόθησαν

Certamen sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Anempodisti, Elpidiphori et sociorum.

Horum sanctorum Acindynus quidem, Pegasius et Anempodistus Constantino Magno imperatore ex regione Persarum fuerunt. In propria cellula sedentes verbum Dei docebant. A Saporio, Persarum rege, comprehensi, cruciatibus subjecti sunt; sed precibus regem mutum reddunt rursusque curant. Deinde in lebetes ferventi plumbo plenos missi sunt; incolumes vero egressi sunt. Quod miraculum videns Aphthonius miles, credidit Christo; hic extra mœnia capite truncatus est. Porro in saccos bubulos immittuntur, et projiciuntur in mare. Apparens vero sanctus Aphthonius una cum angelis in aridam illos eduxit; et quia servati fuerant, militibus qui eos præcipitaverant manus abscinduntur. Quod videns senator Elpidiphorus regi restitit, et cum ipso septies mille viri crediderunt, qui capite mulctati sunt. Supererant autem viginti octo cum Saporii matre fidem amplexa; hi igni traditi sunt.

Menologium Sirleti: Natalis sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Elpidephori et Anempodisti, qui cum essent in Persarum regione primas habentes apud Saporem regem, pietatem summopere colebant; cujus causa cruciatus omnes contemnentes, gladio percussi martyrii cursum compleverunt.

Martyrologium metricum Græcorum ad diem secundum novembris:

1° In sanctos martyres Acindynum, Pegasium, Aphthonium, Elpidiphorum et Anempodistum:

Ἀκίνδυνον πῦρ, τοὺς δὲ λοιποὺς τέτταρας
Οὓς μὲν τὸ πῦρ ἔκτεινεν, οὓς δὲ τὸ ξίφος.

Acindynum ignis, reliquos vero quatuor
Hos quidem ignis necabat, illos vero gladios.

2° In sanctos martyres ex Senatu:

Συγκλητικοὶ ποθοῦντες ἄφθαρτον γέρας
Συγκλητικὰ τμήθεντες αἴνυνται γέρα.

Senatores cupientes immortalem honorem
Senatorios occisi adipiscuntur honores.

In menologiis Hierosolymitano et Caliopolitano, quæ edidit Scholz, legitur in priore ad diem 2 novembris: Τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου καὶ τῶν σὺν αὐτῷ, Sanctorum Acindyni cum suis. In posteriore: Τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ τῶν λοιπῶν, Sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii ac reliquorum.

[48] [et celebrantur officiis publicis, præcipue in ipsorum Martyrio in Deutero Constantinopolitano.] In Græcorum menæis sanctos martyres Acindynum cum sociis celebrari, supervacaneum est dictu. Sed maxime honorem martyrum nostrorum celebrant splendidissima officia quæ Græcorum vox meloda decantat. Quæ ex codicibus Cryptoferratis a nobis fideliter descripta post Acta martyrii sumus daturi. Auctorem non novimus præter unum, qui est Clemens, cujus nomen litteræ initiales τῶν θεοτοκίων. Hunc opinor cum clarissimo viro, Eminentissimo S. R. E. Cardinali Pitra, unum ex studitis fuisse. Patet certe ea cantica fuisse composita, ut coram reliquiis martyrum canerentur. Erat autem sanctorum martyrum templum Constantinopoli in loco qui vocatur τὸ Δεύτερον. Sic enim in Synanario Sirmondi legitur [Cod. Bibliothecæ regiæ Bruxellensis n° 11322 – 26.] : Τελεῖται δὲ ἡ αὐτῶν σύναξις ἐν τῷ μαρτυρίῳ αὐτῶν τῷ ὄντι ἐν τῷ Δευτέρῳ, Celebratur autem synaxis eorum in ipsorum martyrio quod est in Deutero. Deuterum [Constantinopolis Christiana, l. II, c. 16, n. 32.] , in quo martyrum nostrorum sanctuarium sive martyrium situm erat, locus et tractus Constantinopolitanæ urbis erat, juxta Melandesiam portam, quæ Aureæ vicina fuit, in duodecima urbis regione. Monasterium autem Studii [Ibid., l. IV, c. 4, n. 15.] prope portam Auream in duodecima urbis regione situm fuit. Studitæ igitur a martyrio SS. Acindyni cum sociis non longo spatio dividebantur. Quare facile credo sacra cantica coram reliquiis celebranda ab incola vicini Studii Clemente fuisse composita.

[49] [Venetorum ecclesia Constantinopoli dedicata S. Acindyno, forte nostro.] Ecclesia S. Acindyni, ait Duchesnius [Ibid., l. IV, c. 6, n. 3.] , Venetorum propria fuit eoque nomine Gradensi patriarchæ subdita. Innocentius III, ait idem, l. I epist., p. 83 [Migne, P. L., tom. CCXIV, p. 120.] , ad Gradensem patriarcham ita scribit: Inde est quod cum ecclesiam sancti Achindani apud Constantinopolim te habere proponas, quidam suffraganeorum tuorum decimas a parochianis ejusdem ecclesiæ … concedimus, ut liceat tibi a parochianis præscriptæ ecclesiæ tuæ beati Achindani … libere decimas percipere et tenere. Eadem ecclesia in bulla Cœlestini III [Ughellus, Italia Sacra, tom. V, p. 1133] sancti Archidani et Archidiani, in bulla vero Honorii III [Ibid., p. 1136.] vocatur sancti Akidani. Quibus omnibus in locis Acindyni nomen reponendum, merito monet doctissimus Duchesnius [Constantinopolis Christiana, l. IV, c. 4, n. 3.] . Verumtamen anceps hoc loco exsurgit quæstio, utrius ex duobus sanctis Acindynis, quorum unus die 20 aprilis colitur, alter hoc secundo novembris, illa Venetorum ecclesia titulum portaverit. Responsum omni dubio vacuum dare nequeo. Propendeo tamen ad opinandum sanctum Acindynum ecclesiæ hujus titularem, non esse illum qui die vigesimo aprilis colitur, sed hunc nostrum. Hic enim celeberrimorum martyrum quasi caput et antesignanus erat, ille unus ex multorum sanctorum martyrum societate [Act. SS., tom. II April., p. 747.] .

[50] [Ecclesia S. Acindyni enumeratur inter urbis Cp. ecclesias.] In extractis libri qui dicitur Peregrinus, seu descriptio sanctorum locorum Cæsareæ civitatis, compositi ab Antonio, Novogorodensi archiepiscopo, quem Paulus Sawaitov Petroburgi edidit anno 1872, latine versis a nostro Joanne Martinov [Exuviæ sacræ Constantinopolitanæ, tom II, p. 229.] , inter ecclesias varias in urbe sitas enumeratur ecclesia S. Acindyni, in qua habetur caput S. Onuphrii et crus integrum S. Thomæ apostoli. Quæ ecclesia ubi sita fuerit, non indicatur. Attamen si, ea quæ præcedunt et sequuntur attente legas, putabis auctorem agere de ecclesiis prope Sanctam Sophiam. Hospitium enim Samsonis [Constantinopolis Christiana, l. IV, c. 9, n. 9.] quod in narrationis ordine immediate præcedit ecclesiam S. Acindyni, situm erat inter ædem Sophianam et templum S. Irenes, proximum [Ibid.] ecclesiæ S. Sophiæ. Templum vero S. Joannis evangelistæ, quod proxime sequitur, prope Sanctam Sophiam situm esse dicitur [Ibid., l. IV, c. 5, n. 13.] . Unde quis haud immerito judicare poterit auctorem agere de templo S. Acindyni sito prope reliqua templa inter quæ medium enumeratur, adeoque in secunda urbis regione, procul ergo a Deutero, ubi in Synaxario Sirmondi legitur Acindyni ac sociorum martyrium fuisse. Quod si ita est, martyrium illud sive sanctorum martyrum sanctuarium non debet confundi cum hac S. Acindyni ecclesia.

[51] [Martyrium sanctorum nostrorum non erat sacellum in alio templo.] Sed quæri insuper potest utrum martyrium Synaxarii sit templum proprie dictum, an vero in alia ecclesia situm sacellum. In dicta templorum nomenclatura Peregrini [Exuviæ sacræ Constantinopolitanæ, tom. II, p. 224.] lego: Ecclesiæ diversæ in urbe sitæ. Ulterius fit obviam ecclesia S. Photinæ Samaritanæ, ubi ipsius servantur reliquiæ. Inde venitur ad ecclesiam SS. Cosmæ et Damiani sat magnam, in qua adservantur crania Acindyni et Cosmæ argento cooperta. Ulterius adhuc versus mare quiescit S. Anna virgo. Ecclesia Sanctæ Photinæ sita erat extra portam Blachernarum [Constantinopolis Christiana, l. IV, c. 7, n. 27.] ; ædes Sanctæ Annæ versus mare non alia potest esse ac Sanctæ Annæ in Deutero. Jam vero ecclesia SS. Cosmæ ac Damiani quænam hic indicatur? Sunt enim plures. Una in loco qui a Basilisco [Ibid., l. II, c. 5, n. 11.] nomen habet, secunda [Ibid., l. IV, c. 15, n. 10.] in suburbano Blachernarum, tertia [Ibid., l. IV, c. 6, n. 17.] in Zeugmate, ædificata a Proclo patriarcha, quarta quæ vocatur ἐν τοῖς Δαρείου [Ibid., l. IV, c. 15, n. 10.] , in Darii tractu. Nullus dubito quin illa in suburbano Blachernarum intelligenda sit. Sic enim Peregrini cursus commode intelligi potest. Ab ecclesia S. Photinæ extra portam Blachernarum, ad ecclesiam SS. Cosmæ et Damiani in suburbano Blachernarum, et hinc ad ecclesiam S. Annæ. In hac ergo de qua agimus SS. Cosmæ ac Damiani ecclesia cranium S. Acindyni servabatur, aut saltem ostendebatur ut tale, tempore Antonii, Novogorodensis archiepiscopi. Quod si hæc ecclesia per denominationem martyrii intelligenda est, non aliud illud martyrium fuit atque sacellum ejusdem ecclesiæ. Verum in Synaxario non est sermo de hac ecclesia SS. Cosmæ ac Damiani, aut de ejusdem sacello. Nam nulla ecclesia SS. Anargyrorum in Deutero sita legitur. Deinde qualis sit hic Acindynus cujus sacrum cranium ibi ostendebatur, Peregrinus non addidit. Judicamus ergo in eo tractu urbis quem Deuterum vocant, quemque in duodecima urbis regione situm esse diximus, martyrium sive templum Acindyno nostro sociisque martyribus dedicatum fuisse. Reliquiæ vero ipsorum tum in hoc martyrio, tum in aliis urbis ecclesiis ac suburbanis requiescere potuerunt. In iis libris qui de Constantinopoli scripti sunt, nusquam mentionem inveni factam templi martyrum nostrorum in Deutero. Tanta autem est in hac parte Synaxarii auctoritas, ut certe sit admittendum templum nostrorum martyrum nomine Deo dicatum in Deutero, ubi et sacra eorumdem celebritas peragebatur.

[52] [Martyrum numerus apud latinos] Jam quæri potest quot sancti ex hac magna martyrum multitudine colantur. Præ reliquis singulari nominum nuncupatione honorantur in martyrologio Romano Acindynus, Pegasius, Aphthonius, Elpidephorus, Anempodistus. Reliquos sociorum nomine concludit addens: cum plurimis sociis. E quibus Maurolycus tres tantum omissis sociis recenset, nominibus mire depravatis, Alcindinum, Pygasium et Anepothistum. In Galesinii elogio citantur Acyndimus, Pegasius, Aphthonius, Elpidephorus, Anempodosis; sic enim ibidem nomina scribuntur. Ex sociis meminit militum qui tyranno jubente martyres in aquam præcipitaverunt, deinceps fidem amplexi martyrium consummarunt, deinde septem millium. In Auctario Greveni Usuardino recensentur Alcnidinus, Pigasius, Anepothistus cum aliis viginti et octo; additque militem, cujus nomen non modo depravat ut reliquorum, sed omnino immutat, Antoninum pro Aphthonio scribens. Auctarium Molani solos celebrat Acindynum, Pegasium, Aphthonium, Elpidephorum et Anempodistum. Menologium Basilii præter quinque supra enumeratos, martyrii socios recenset eos milites qui Acindynum, Pegasium atque Anempodistum in mare præcipitaverant, deinde septem hominum millia et tandem Saporis matrem. Menologium Hierosolymitanum solum nominat Acindynum; in Caliopolitano nominantur soli Acindynus ac Pegasius: reliqui utrobique sub sociorum denominatione comprehenduntur. Martyrologium metricum quinque solitos una cum senatoribus celebrat, et nominat solum Acindynum.

[53] [et græcos] In Vitis Sanctorum, lingua græcanica scriptis ex græcorum synaxariis a Maximo, Cytherarum episcopo, impressisque Venetiarum in urbe anno 1656 [Ad diem 2 novembris.] , mentio fit Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Elpidephori, Anempodisti, hominum septem millium ac regiæ matris. Menæum novembris [Ad diem 2 novembris.] auctore Bartholomæo Cutlemusiano, Maximi narrationi græcanicæ similia græce scribit, facitque Aphthonii ac senatorum specialem mentionem, adscriptis versiculis iisdem quos ex Martyrologio metrico jam transcripsimus, præter illum qui Aphthonium celebrat. Est autem sequens: Δευτέρῃ Ἀφθονίῳ καὶ τέτρασι πῦρ, ἄορ, ἆθλος, Secunda, Aphthonio et quatuor ignis, gladius, certamen. Sed in ipsis officii sacris cantibus soli quinque, Acindynus, Pegasius, Aphthonius, Elpidiphorus et Anempodistus, nominatim celebrantur [Ibid.] . In officiis quæ descripsi e codicibus Cryptoferratensibus iidem quinque celebrantar soli; sed semel alluditur ad eos qui a nostris martyribus ad fidem conversi fuerunt, quin tamen de horum martyrio ullum fiat verbum.

[54] [varie computatur.] In ipsis vero Actis nostris atque in eorumdem retractatione Simeonis Metaphrastæ martyrum numerus ita computatur. Primo loco morti traditur Aphthonius, deinde milites quatuor ad fidem conversi, post alii milites trecenti aut circiter una cum senatoribus, duce Elpidiphoro, tandem tres martyres: Acindynus, Pegasius atque Anempodistus, una cum viginti octo militibus, ultima hora conversis ad fidem, ignem ingrediuntur, sociam sese regis matre addente. Numerus senatorum varius perscriptus legitur in variis exemplaribus. Venetum habet septingentos; alia septem millia. Quodsi septingentos numeremus senatores, erunt martyres omnino numerandi mille et triginta septem. Si senatorum septem millia admittuntur, erunt martyres septies mille trecenti et triginta septem. Et ita quidem multi intellexerunt Acta, ac fateor libens lectorem etiam diligentem facile ita intellecturum. Verumtamen qui studiose Actorum verba ponderat, fortassis aliter sentire incipiet.

[55] [Non constat tot fuisse martyres quot senatores:] Nam numerus senatorum dicitur quidem fuisse hic septingenti, ibi septies mille, eorum scilicet qui eo die quo Sapores cum Elpidiphoro et reliquis disputavit, relicto rege exiisse dicuntur. At sequenti die, quomartyribus ex senatu una cum trecentis aliis capita amputata fuerunt, non indicatur numerus. Nec dicitur Sapores omnes illos quos heri adversos habuit, capitis damnasse.

[56] [ut patet ex Actorum verbis] Age, paucis rem gestam ob oculos ponamus. Postridie ejus diei quo senatores, sic enim claritatis causa cum auctore Actorum primores illos appello, Sapores accusaverat, novis tormentis Acindynum, Pegasium atque Anempodistum addixit; quibus superatis, jussit sanctis capita amputari. Ducebantur sancti ad supplicii locum, et tota turba una cum senatu sequebantur illos, nolebantque a sanctis tribus separari. Quæ cum regi nuntiata fuissent, misit militum globum qui turmam sequentem martyres dissiparet. At nihil efficere potuerunt; sed tota turma sequacium, militum scilicet paulo ante conversorum ad fidem, una cum senatoribus elegerunt cum sanctis mori. Relatum fuit ad regem, qui respondit: Secundum desiderium illorum fiat illis, nempe militibus: nam de senatu ne cogitasse quidem videtur, uti patet ex iis quæ subsecuta sunt. Etenim quodam ministro idololatriæ dicente in senatu causam esse horum malorum, statim jussit Sapores Elpidiphorum, ut qui in senatu primum locum teneret, adduci. Elpidiphorus, qui apud sanctos martyres erat, statim venit ad regem, comitantibus tribus aliis, qui erant ejusdem consilii ac voluntatis. Ad quos rex: Quid passi estis, ait, o insensati? Ad quem Elpidiphorus dixit: Breviter audi, o rex, quod diis tuis qui natura non sunt dii, non servimus et decreto tuo opponimur. Fac ergo quod vis; omnes eamdem viam ingressi sumus in una mente. Ad quem tyrannus: Ego quidem nihil ejusmodi apud animum meum, neque facere meditabar. Quum vos autem eo festinetis, ecce, fero sententiam contra vos. Gratias Deo agente Elpidiphoro, rex sententiam dixit in hunc modum: Elpidiphorum, et omnes pari cum eo furore actos christianos, qui, relicto magno Sole, mortem vitæ prætulerunt, jubemus secundum proprium eorum propositum per gladium consummationem accipere. Et si quis christianorum voluerit iis justa funebria persolvere, libere hoc facito, non solum propter naturam, verum etiam propter sanctum senatum, quem oportet vel post mortem congruo honore non privari.

[57] [diligenter ponderatis.] Jam pergunt Acta; quorum verba, quæso, attentus lector ponderet: Factaque condemnatione, exierunt sancti e conspectu tyranni, gaudentes ac laudantes Deum ob speratam æternam beatitudinem. Qui sunt illi sancti e conspectu tyranni? Scilicet Elpidiphorus cum tribus aliis. Pergunt Acta: Qui vero sanctos sequebantur milites, trecenti numero, iter fecerunt cum iis usque ad locum qui vocatur Irenessus; ubi sanctis consistentibus, reliqui levaverunt vocem, flentes et mutuis amplexibus indulgentes. Ad quos beatus dixit Acindynus: “ Nolite flere amici ac patres, fratres ac filii, sed prompto animo, sicut spiritu incepistis, ita certamen perficere studete.” Ipsi vero respondentes dixerunt: “Gloria tibi, Christe, Deus noster, qui dignos judicasti nos aerem vitæ hujus per tui confessionem transire et in æternas mansiones transmigrare.” Sic autem psallentes ac laudantes Deum et veritatis martyres salutantes in pace consummabantur. Beati autem Acindyni socii athletæ canentes compleverunt abruptum a venerabili Elpidiphoro psalmum. Hic autem erat: Laudat anima mea. Deinde juxta Acta: Post senatorum ac militum cædem, tyrannus revocat sanctos Acindynum, Pegasium atque Anempodistum. — Qui sunt, qui iter fecerunt cum sanctis Acindyno, Pegasio atque Anempodisto usque ad supplicii locum? Nempe milites trecenti numero. Et qui cum illis modo capitis damnati erunt? Hi autem erunt Elpidiphorus cum tribus sociis. De aliis hic nullus est sermo.

[58] [Martyrum numerus initur.] Quare non video qua ratione major martyrum numerus iniri possit, multo minus qua ratione septingenti aut septies mille senatores, quorum præcedenti die facta est mentio, hoc die martyribus annumerari possint. Acta enim non dicunt omnes illos martyrio affectos; accusatur sane senatus, sed nullus condemnatur nisi Elpidiphorus cum tribus sociis et illi qui martyres sequebantur. Innuunt Acta non solum Elpidiphorum, sed alios quoque senatores martyrio affectos. Quinam ergo hi fuerint, præter illos tres qui Elpidiphorum ad tyrannum secuti erant. Unde concludere licet senatorum ac militum cæde factos esse martyres tantum trecentos et quatuor. Jam totus martyrum numerus non ultra trecentos quadraginta et unum excrescit. Quapropter tota martyrum societas quæ hodie colitur, sunt: Primo tres martyres principes Acindynus, Pegasius atque Anempodistus; deinde Aphthonius ac quatuor milites; quibus adduntur Elpidiphorus cum tribus sociis (primores Persarum, sive senatores), et trecenti milites; postremo viginti et octo milites, mater regis Saporis: universi 341.

[59] [Multi errores in hanc historiam irrepserunt.] Quod autem septem millia hominum inter martyres passim computantur, hoc inde oritur quod totidem in multis exemplaribus senatores nominantur; et quum creditum sit hos omnes comprehendi numero senatorum cum Elpidiphoro mactatorum, universos martyres ex senatu ad septem millia perduxerunt. Et hoc loco ubi de cultu nostrorum martyrum agitur, adnotasse juvat quam multa sine fundamento in synaxariis de illis scribantur. Ita in Menæo citato et apud Maximum, Cytherarum episcopum, sancti nostri dicuntur apud Saporem regem Persarum primas tulisse: quod gratis asseritur; et fortassis ab auctore Synaxarii haudquaquam intentum. Quamquam enim prima phrasis natura sua referatur ad inscripta sanctorum nomina, ibique inscripta legantur Acindynus cum suis et dein in versiculis repetantur cum Aphthonio, existimo nihilominus primam sententiam non hosce sanctos, sed sanctos respicere senatores, quorum versiculi, quum præcedere deberent, nunc sequuntur. At non sequuntur sed præcedunt in codice ms. quem vidi in Italia (ni fallor in bibliotheca Ambrosiana Mediolani): versiculos celebrantes beatos martyres e senatu excipit prima sententia narrationis, adeoque non Acindynum respicit cum utroque socio, sed Elpidiphorum cum sociis, vere primum locum apud Saporem tenentes, utpote Persarum primores; secunda tantum sententia incipit agere de Acindyno, Pegasio atque Anempodisto. Deinde legitur Elpidiphorus a martyribus nostris ad fidem conversus: qua de re in Actis neque verbum neque signum aut legitur aut innuitur. Et cum Elpidiphoro septem millia aliorum hominum convertuntur: de qua conversione altum in Actis silentium. Tandem regis mater dicitur ab iis tracta ad fidem: quod rursus ex cerebro suo expressisse videntur; in Actis enim nihil tale invenitur. Ex simili fonte Galesinius repentinam Elpidiphori et septem millium ad fidem conversionem hauserit.

[60] [De reliquiis horum martyrum pauca sciuntur.] De reliquiis martyrum nostrorum in Actis est sermo. Primo quidem sancti Aphthonii, ante reliquos consummati, sacrum corpus munda sindone involutum christiani posuerunt in sarcophago, excepturi reliquorum martyrum corpora. Et in fine Actorum reliquiæ sanctorum Acindyni, Pegasii atque Anempodisti una cum viginti octo militum et regiæ matris reliquiis, leguntur compositæ in loco qui dicitur Irenessus. De reliquiis aliorum martyrum, nempe quatuor militum qui abscissis manibus aquis submersi fuerant, senatorum ac trecentorum militum una occisorum, nihil in Actis legitur. Credi tamen potest Elpidiphori ac reliquorum senatorum ejusdem cum illo coronæ participum sacras reliquias debito honore fuisse compositas, maxime quum in capitalis sententiæ decreto Sapores eum honorem defunctorum corporibus reddendum expressis verbis permisisset. Postea ex martyrum nostrorum reliquiis saltem partes aliquot Constantinopolim translatæ fuisse videntur et in eorumdem martyrio, quod situm fuisse in Deutero supra diximus, debito cum honore depositæ. Certe in officii eorum sacris canticis reliquiarum fit mentio. Potest quoque S. Acindyni caput, quod ex relatione Antonii, Novogorodensis archiepiscopi, in ecclesia SS. Cosmæ et Damiani asservatum fuisse didicimus, nostri Acindyni caput esse; verum certe quod asseramus, nihil habemus.

PRIMA PASSIO SS. ACINDYNI PEGASII, ANEMPODISTI ET SOCIORUM
ex codice Veneto n° 349.

Acindynus, M. in Perside (S.)
Pegasius, M. in Perside (S.)
Aphthonius, M. in Perside (S.)
Elpidephorus, M. in Perside (S.)
Anempodistus M. in Perside (S.)
Socii MM. in Perside

BHL Number: 0000

EX MSS.

[Præfatio]

Acta martyrii sanctorum Acindyni sociorumque antiquiora, quorum auctor testem oculatum se esse profitetur, ex codice Veneto seculi XII edimus, adjecta versione latina. Cui subjicimus aliud eorumdem Actorum exemplar, absque versione latina, sed diligenter collatum cum aliorum codicum manuscriptorum exemplaribus. Multum enim a Veneto differunt, excepto codice signando n° 2. Quorum omnium codicum series sequitur, suis numeris distinctorum, præter codicem Venetum:

Codex Venetus, ex bibliotheca S. Marci, membraneus, folio magno, seculi XII, n° 349. — 1. Romanus, ex bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi IX vel X, n° 807. — 2. Romanus, ex bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi IX vel X, n° 808. — 3. Romanus, ex bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi IX vel X, n° 803. — 4. Romanus, ex bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi IX vel X, n° 797. — 5. Parisinus, ex bibliotheca nationali, membraneus, folio magno, seculi X, n° 1454 (olim Colbertinus n° 427, Regius 2014.2). Primum folium manu seculi XIII scriptum est. Hic codex ob folia fœdata aut atramentum evanidum sæpe vix, interdum ne vix quidem legi potuit. — 6. Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio minori, seculi saltem XI, n° 1537 (olim Colbertinus 3021, Regius 2458). — 7. Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio majori, seculi XI, n° 1468. — 8. Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio majori, seculi XI vel XII, n° 1519, mutilus initio et fine; et in ipso martyrio Acindyni aliquid deest inter fol. 26 et 27. — 9. Viennensis in Austria, e bibliotheca Cæsarea, membraneus, folio magno, seculi XII, n° 5. — 10. Romanus, e bibliotheca Vallicelliana, papyraceus, folio parvo, seculi XIV, mutilus, n° 34. Cum hoc codice diligens collatio instituta non fuit.

Collatio horum codicum instituitur cum Vaticano 807, qui hic recensetur n° 1. Ubi vero codex numero 2 fere ex verbo convenit cum Veneto, variantes lectiones ad Venetum referuntur.

CAPUT PRIMUM.
SS. Acindynus, Pegasius et Anempodistus Saporis regis jussu comprehensi et ab eo interrogati, fustibus et igne varie torti, divinitus sanantur. Regi usu linguæ dempto et fulgoribus erumpentibus, impiis terror incutitur.

Μαρτύριον τῶν ἁγίων τοῦ Χριστοῦ μεγαλομαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀφθονίου, Ἐλπιδιφόρου καὶ Ἀνεμποδίστου. — Κατὰ τοὺς καιροὺς ἐκείνους, Σαβωρίου τοῦ δυσωνύμου συγχωρήσει τῆς περὶ ταῦτα τοῦ Θεοῦ οἰκονομικῆς προνοίας τὴν τῶν Περσῶν βασίλειον ἀρχὴν διέποντος, διωγμὸς κατὰ χριστιανῶν καὶ διωγμῶν ὁ βαρύτατος ἀνερρεπίσθη τῇ ἀνοσιουργῷ αὐτοῦ καὶ πρὸς τὴν ἀσέβειαν ἐπιρρεπῶς ἐχούσῃ προαιρέσει. Ἀνηνέχθη * δὲ αὐτῷ τὰ περὶ τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου, ὅτιπέρ εἰσιν ἄνδρες ἐν οἰκίσκῳ τινὶ κρυπτόμενοι· πολλά τε πλήθη τῶν χριστιανῶν πρὸς αὐτοὺς φοιτῶντα, καὶ ταῖς αὐτῶν διδαχαῖς τε καὶ παραινέσεσιν ἐν τῇ κατ᾽ αὐτοὺς ἀπιστηριζόμενοι πίστει τῶν βασιλικῶν θεσπισμάτων καταφρονεῖν ἐκπαιδεύονται. Τούτων τῶν λόγων ὁ τῆς ἀσεβείας προστάτης ἀκούσας, ἀγανακτεῖ μὲν κατὰ τῶν δηλατόρων, ῥαθυμίας αὐτῶν καταγνούς· κελεύει δὲ μετ᾽ ὀργῆς ἀχθῆναι τοὺς ἁγίους, φήσας· Εἰ δυνατὸν, καὶ τὸ δομάτιον ἐν ᾧ τὰς διαγωγὰς ἔχουσιν, ἀγώγιμον σὺν αὐτοῖς ποιήσασθε. Οἱ δὲ τῆς εἰδωλομανίας θεραπευταὶ τὸ τοῦ βασιλέως πρόσταγμα ὥσπερ τι καταθύμιον τῆς οἰκείας ἀβελτηρίας δεξάμενοι, καταλαβόντες τὸν τόπον ἐν ᾧ τὰς οἰκήσεις ἐποιοῦντο οἱ ἅγιοι, ἐξάγουσιν αὐτοὺς μετὰ βίας ἕλκοντες, καὶ δεσμὰ περιθέντες σὺν ἀσφαλείᾳ πάσῃ πρὸς τὸν δυσμενέστατον τύραννον τούτους διακομίζουσιν.

[2] Καὶ παραστάντων αὐτῶν, φησὶ πρὸς αὐτοὺς ὁ σκολιώτατος βασιλεύς · Τεκνία, τίς ἡ πατρὶς ὑμῶν; Τὸ γένος πόθεν κατάγεσθε; καὶ τί τὸ ὑμῶν ἐπιτήδευμα; Οἱ ἅγιοι ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος εἶπον· Πατρὶς ἡμῶν, ὦ βασιλεῦ, ἡ θρεψαμένη καὶ ζωὴν ἡμῖν χαρισαμένη Τριὰς ἀχώριστός ἐστιν· εἷς Θεὸς ἐξ οὗ τὰ πάντα · καὶ ἡμεῖς εἰς αὐτόν. Ὁ βασιλεὺς εἶπεν · Οὔπω πεῖραν βασάνων ἐλάβετε, καὶ διὰ τοῦτο πρὸς τὰς ἀποκρίσεις καταφρονητικῶς διατίθεσθε. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Καὶ τί παρὰ ταῦτα λογίζῃ ἀποφαίνεσθαι ἡμᾶς; ἦ φλυαρεῖν, καὶ περὶ ἀνυποστάτων διαλέγεσθαι; Καὶ προσθεὶς ὁ ἅγιος Πηγάσιος εἶπεν· Διὰ γὰρ τοῦτο καὶ κατεκρύψαμεν ἑαυτοὺς, τὸ πανοῦργόν σου τῆς γνώμης διὰ πολλῶν ἀναμαθόντες. Καὶ νῦν κατὰ Θεοῦ βούλησιν, ἵν᾽ οὕτως εἴπω, παριστάμεθα κατενώπιόν σου τὸ οἰκεῖον σέβας διαγγέλλοντες. Ὁ βασιλεὺς εἶπεν· Προσελθόντες τάχιον θύσατε τοῖς θεοῖς, ὡς ἂν μὴ τῆς ἀγανακτήσεως ἡμῶν ἐν πείρᾳ γεγονότες πρὸς μεταμέλειαν ἀνόνητον καταντήσητε. Ὁ ἅγιος Ἀνεμπόδιστος εἶπεν · Ἐχρῆν μὲν ἡμᾶς, ὦ βασιλεῦ, σιωπῶντας φέρειν τὰ παρὰ σοῦ εἰς ἡμᾶς πεπαρῳνημένα· διὰ δὲ τὴν ζέουσαν τοῦ Θεοῦ ἀγάπησιν, τὴν σιγὴν ὡς ἄκαιρον ἀπωθούμενοι εὐκαίρως τῇ παρρησίᾳ χώραν ἀποδιδόαμεν. Τί οὖν ἐπερωτᾷς ἐνεγκαμένην καὶ θρησκείαν καὶ ὄνομα; Ταῦτα πάντα Χριστὸς ἡμῖν ἐστιν, ὁ τῶν ἁπάντων δημιουργός τε καὶ κτίστης. Ὁ βασιλεὺς εἶπεν· Νὴ τοὺς θεοὺς ἅπαντας καὶ τὴν τούτων ἀήττητον δύναμιν, πικροτάτῳ τὴν ταχίστην ὑμᾶς παραπεμψω θανάτῳ. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος ἔφη· Μόλις ἐπέγνως, ἀθλιώτατε, τὸ σύμφερον ἡμῖν καὶ σωτήριον.

[3] Τότε κελεύει αὐτοὺς ὁπλωθέντας ἐκ τεσσάρων ἀνηλεῶς καθ, ὅλον τὸ σῶμα ῥαβδίζεσθαι. Οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ ἀθλοφόροι γενναίῳ φρονήματι τὰς πληγὰς ὑποφέροντες, ἐκ βάθους ψυχῆς τῷ Θεῷ ἀνεκέκραγον· Ἴδε, Κύριε, καὶ μὴ παρασιωπήσῃς. Κύριε, μὴ ἀποστῇς ἀφ᾽ ἡμῶν, καὶ γνώτωσαν ὅτι ἡ χείρ σου αὕτη καὶ σὺ, Κύριε, ἐβοήθησας ἡμῖν. Ἐν δὲ τῷ ψάλλειν αὐτοὺς ταῦτα, τῶν τυπτόντων ἠτονηκότων τῇ τῆς ὥρας παρατάσει, ἕτεροι ἐν παραλλαγῇ κεντυρίωνες καθ᾽ ἕνα τούτων ἕκαστοι γινόμενοι τοῦ αὐτοῦ ἔργου εἴχοντο. Ὁ δὲ πυρσολάτρης βασιλεὺς θεωρῶν αὐτοὺς ὡς ἐν ἀλλοτρίῳ σώματι πάσχοντας ὑπεξέπληξε *· ὡς ὅλως ἐκλυθεὶς εἰς τοὐπίσω κατέπεσεν, ὤστε νομίζειν τούς τε περιεστῶτας ὄχλους καὶ τοὺς ἄλλως ὑπηρετοῦντας στρατιώτας ὅτι, τέθνηκε ὁ μεγάλα φανταζόμενος. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Ἐπιτιμήσαι σοι Κύριος, ὃς καὶ τὸ ζῆν σοι ἐχαρίσατο. Ὁ δὲ βασλεὺς πάλιν ἐν ἑαυτῷ γενόμενος καὶ ὀργιλώτερον κινηθεὶς κελεύει κρεμασθέντας αὐτοὺς ἐπὶ τοσοῦτον διατείνεσθαι, ὥστε εἰ δυνατὸν καὶ αὐτὴν τὴν πλοκὴν διασπασθῆναι * ὑφ᾽ ἧς οἱ ἅγιοι τὴν τάσιν ὑπέμενον· πῦρ δὲ σφοδρὸν κάτωθεν αὐτῶν ὑπανάψαντας δεινοτέραν τὴν τιμωρίαν κατασκευάσαι, ὡς ἂν ὑπὸ τῶν δεσμῶν πιεζόμενοι καὶ ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἐκτηκόμενοι κακιγκάκως τὰς ψυχὰς ἀπορρήξωσιν. Ἡ δὲ τῶν μαρτύρων τρισόλβιος στερρότης ἐπὶ πλεῖον ἐγκαρτεροῦσα τοῖς δεινοῖς, ὁμόφωνον τὴν προσευχὴν ἀνεπεμπεν, Ὁ φωτισμὸς ἡμῶν, λέγουσα, καὶ γεωργὸς τῶν ψυχῶν ἡμῶν, πεπραμένος δι᾽ ἡμᾶς τοὺς ταπεινοὺς καὶ ἀτιμίας καὶ ὕβρεις ὑπομείνας, ἐν ξύλῳ τε τανυσθεὶς ὡς ἄνθρωπος καὶ τῇ χειρὶ συνέχων τὰ σύμπαντα, ὁ καὶ ὑπερ τῶν ἀναιρούντων τὸν οἰκεῖον πατέρα καὶ Θεὸν ἐξιλεούμενος καὶ λέγων, Ἄφες αὐτοῖς, οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι· καὶ τὰ νῦν, δέσποτα φιλάνθρωπε, ἔπιδε ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν ἡμῶν καὶ δεῖξόν σου τοὺς οἰκτιρμοὺς ἐπὶ τῇ κακώσει ἡμῶν ταύτῃ, ἐξαιρούμενος ἡμᾶς τῆς τοῦ τυράννου τούτου κακοτέχνου ψυχῆς, καὶ διδαχθήτωσαν πάντες ὅτι σε ἔχομεν Θεὸν ἐν οὐρονοῖς καὶ τὸν ἄναρχόν σου Πατέρα καὶ τὸ προσκυνητὸν καὶ πανάγιόν σου Πνεῦμα εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.

[4] Ταῦτα δὲ αὐτῶν εὐξαμένων, ἐφάνη αὐτοῖς ὁ Κύριος ἐν τῇ καθ᾽ ἡμᾶς ἀνθρωπίίνῃ μορφῇ, ὡς ἐν ἐσθῆτι λευκῇ ὁρώμενος, καὶ λύων μὲν τὰ δεσμὰ, τὴν δὲ φλόγα δροσίζων καθά ποτε τοῖς τρισὶ νεανίαις ἐπιφαινόμενος ἔδρασκε. Διὸ καὶ εὑρέθησαν οἱ τοῦ ψεύδους ἀνταγωνισταὶ κατενώπιον τοῦ βασιλέως σῶοί τε καὶ ἀβλαβεῖς ἱστάμενοι. Πρὸς οὓς ὁ ἀναιδὴς ἐκεῖνος καὶ τῶν θηρίων ὠμότερος ἔφη· Τί ὑμῖν δοκεῖ, Ἀκίνδυνε, Πηγάσιε καὶ Ἀνεμπόδιστε; Ἔπεισαν ὑμᾶς αἱ μικραὶ αὖται βάσανοι τῆς κατεχούσης πλάνης ἀποστῆναι καὶ τοῖς ἡμετέροις θεσπίσμασιν ὑπεῖξαι; ἢ ταῖς οἰκείαις θαρροῦντες γοητείαις διακρούεσθε ταύτας, ἑαυτοὺς ἐξαπατῶντες; Ὁ μακάριος Ἀκίνδυνος ἔφη· Ἐπειδὴ ἔθου ἐν τῇ διανοίᾳ σου τὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ θαυματουργήματα μὴ ταῖς ἀληθείαις, φαντασίᾳ δὲ μόνῃ γένεσθαι · ἰδοὺ, ἔσῃ σιωπῶν καὶ μὴ δυνάμενος λαλῆσαι, ἵν᾽ ἐναργῶς ἐπιγνῷς τὴν δύναμιν τοῦ ἐνεργοῦντος ζωοποιοῦ Πνεύματος. Εἰ οὖν δύνασαι λαλῆσαι, ἀποκρίθητι ποίοις ἡμᾶς καλεύεις θῦσαι θεοῖς; Ὁ δὲ φιμωθεὶς διέμενε κωφεύων, νεύματι μόνῳ τὰ τῆς γνώμης παραδεικνύων. Χλευάζοντες δὲ αὐτοῦ τὴν ἄνοιαν ἐπιπλέον οἱ τοῦ Χριστοῦ μάρτυρες· Ἰδοὺ, φασὶ *, τοῦ σοῦ δικαστηρίου καταφρονοῦντες ὑποχωροῦμεν ἀσυντάκτως, καὶ οὐδὲ προσφθέγξασθαι δύνῃ ὅλως, τῇ τοῦ Θεοῦ ἀοράτῳ κρατούμενος ἰσχύἳ.

[5] Ὡς ἐν σχήματι δὲ τὴν ἀναχώρησιν ποιουμένων αὐτῶν, ὁ βασιλεὺς ἐν ἀμηχανίᾳ γέγονε καὶ τοὺς περιεστῶτας συχνῶς ὑποβλεπόμενος τὴν τῶν ἁγίων αὖθις κατεῖρξιν δι᾽ αὐτῶν γενέσθαι ἐν ἐλπίσιν ἐτίθετο. Τῶν δὲ τοῖς ἀσεβέσιν αὐτοῦ προστάγμασιν ὑπηρετούντων μηδαμῶς τὰ τῆς βουλήσεως αὐτοῦ κατανοῆσαι δυναμένων, ἐμμανὴς γενόμενος, τήν τε χλαμύδα περιρρηξάμενος, καὶ τὸ φιβλατώριον τῷ ἐδάφει προσαπορρίψας εἰς ἀθυμίαν καὶ οἶκτον τοὺς περιεστῶτας ἐνέβαλεν. Οὓς καὶ κατελεήσαντες οἱ τοῦ φιλανθρώπου βασιλέως ἀήττητοι στρατιῶται· Ὢ πηρώσεως, ἔφησαν, ἀνθρώπων· Πάντες ἔμυσαν τοὺς ὀφθαλμούς· βλέποντες οὐ βλέπουσι, καὶ ἀκούοντες οὐκ ἀκούουσιν· ἐπωρώθη γὰρ ἡ καρδία αὐτῶν, καὶ τοῖς ὠσὶ βαρέως ἤκουσαν, προφητικῶς, εἰπεῖν, εἰς τὸ μὴ αὐγασθῆναι αὐτοῖς τὸν φωτισμὸν τοῦ εὐαγγελίου τῆς εἰρήνης. Ἀλλ᾽ ἐξεγέρθητι, Κύριε ὁ Θεὸς, ἡ δόξα τῶν δούλων σου, καὶ διάνοιξον τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν εἰς αἰωνίαν ζωὴν τεταγμένων, εἰς τὸ κατανοῆσαι τὰ θαυμάσιά σου, καὶ δοξάσαι τὸ προσκυνητὸν καὶ πανάγιον ὄνομά σου, νῦν τε κάὶ εἰς αἰῶνας. Ἀμήν. Ταῦτα δὲ αὐτῶν εὐξαμένων, στρατὸς αὐτοῖς ὰγγελικὸς ἐπεφάνη· ὧν τὴν λαμπρότητα οἱ ὁρᾶν μὴ φέροντες ἐπὶ τῆς γῆς κατέπιπτον. Οἱ δὲ ἅγιοι τῆς οἰκείας ἐχόμενοι δοξολογίας, τῷ τερατουργῷ Θεῷ τὴν εὐχαριστίαν προσῆγον· Ὁ Θεὸς ἡμῶν, λέγοντες, καταφυγὴ καὶ δύναμις, βοηθὸς ἐν θλίψεσι ταῖς εὑρούσαις ἡμᾶς σφόδρα, εὐκαίρως τῷ Δαβὶδ συμφθεγγόμεθα * σήμερον. Ἀνάστα οὖν ὁ Θεὸς, βοήθησον ἡμῖν, καὶ λύτρωσαι ἡμᾶς τῶν περιεχουσῶν κακώσεων, ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου.

[6] Καὶ ταῦτα βλέπων ὁ τῆς ἀνομίας ἐργάτης καὶ τῆς ἀπωλείας υἱὸς, οὐδ᾽ οὕτως ἐν ἑαυτῷ γέγονεν, ἀλλὰ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ τύπτων έκ βαθέων στεναγμοὺς ἀνέπεμπεν. Ἐπὶ δὲ τῇ πωρώσει αὐτοῦ ὁ τοῦ εὐσπλάγχνου Θεοῦ συμπαθέστατος μιμητὴς Ἀκίνδυνος λύπῃ συσχεθεὶς καὶ δακρύσας ἐν οἰκτιρμῷ ψυχῆς, ἔφη πρὸς αὐτόν· Λάλει ἀκωλύτως, ὦ ἄνθρωπε, κἂν τῇ ἐξαπάτῃ τῆς εἰδωλομανίας τῆς πρὸς τὸν Θεὸν ἀγνωμοσύνης οὐκ ἐξίστασαι. Ὁ δὲ παραυτίκα, μηδ᾽ εἰς ἀνάμνησιν τῶν προγεγονότων ἐλθὼν ὅλως, διανοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ τοῖς παρεστῶσιν ἀπέφησε· Τὰ μὲν κατὰ τὸν Ἀκίνδυνον, Πηγάσιον καὶ Ἀνεμπόδιστον τὸ κεχρεωστημένον τέλος ἕξει, ἑαυτῷ δὲ τὴν ἐκδίκησιν μετ᾽ οὐ πολὺ ποιήσομαι, τὴν ὑμετέραν διελέγχων κακόνοιαν, καὶ τῆς ἀνηκοΐας κατάλληλον τὴν τιμωρίαν ἐπάγων. Καὶ κελεύει εὐθέως σιδηροῦς κραββάτους ἐνεχθέντας, πῦρ ὑποκάτωθεν αὐτῶν ὑποστρωθῆναι, στέαρ τε καὶ πίσσαν καὶ ῥητίνην ἐπιρραίνεσθαι, καὶ οὕτω τοὺς ἁγίους τούτοις ἀνακλιθῆναι προσέταξε. Καὶ τοῦ κελευσθέντος μετὰ σπουδῆς ἐπιτελεσθέντος, ἐπὶ πολλαῖς ταῖς ὥραις τεταμένων αὐτῶν, τῆς συνήθους εἴχοντο δοξολογίας· Ἐπύρωσας ἡμᾶς, Κύριε, φάσκοντες. ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριον· ἔθου θλίψεις ἐπὶ τὸν νῶτον ἡμῶν καὶ ἐπεβίβασας ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν· καὶ νῦν, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, παράσχου ἡμῖν τὸ * φυλάσσειν τὰ δικαιώματά σου καὶ τὰ μαρτύρια, διδοὺς καὶ τοῖς παρεστῶσι κατάνυξιν τοῦ φοβεῖσθαι τὸ ὄνομά σου, ὅτι καὶ τὰ θαυμάσιά σου ὑπέδειξας αὐτοῖς.

[7] Ταῦτα [Cum Veneto convenit 2 ab initio hujus numeri usque ad (ὅτι τῆ-τελειώσασιν), pro quibus legitur in 2: ὅτι προεφήτευσαν…ὁρῶ (ut in 1) γὰρ…φρόνημα ἕν (ut in 4).] δὲ αὐτῶν εἰπόντων, φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν ἠνέχθη λέγουσα· Ἐπ᾽ ἀληθείας τὴν κλῆσιν τῶν ὀνομάτων ὑμῶν ἐπὶ τῶν ἔργων ἐδείξατε. Μακάριαι αἱ μητέρες ὑμῶν, ὅτι τῇ φύσει τῶν πραγμάτων ἁρμοδίως τὰ ὀνόματα ἐπιτεθείκασιν· ἀκίνδυνον γὰρ τὴν ἀφθονίαν πηγάζοντες ἀνεμποδίστως, ὡς ἐν τρισί τε σώμασι μίαν ψυχὴν περιφέροντες, καὶ τὸ ἓν φρονεῖν διὰ πάντων ἐκτήσασθε. Κατὰ γοῦν τὴν πίστιν ὑμῶν καὶ ἐλπίδα γενηθήτω ὑμῖν, διὰ τῆς εἰς ἐμὲ ἀνυποκρίτου ἀγάπης τὸν δρόμον τελειώσασιν. Οἱ δὲ τῆς φωνῆς ταύτης καταξιωθέντες ἀκοῦσαι, ἐν ὅλῃ καρδίᾳ διαρρήδην ἐβόησαν· Ἀληθῶς ἀνίκητός ἐστιν ἡ τοῦ Κυρίου [Ἰησοῦ Χριστοῦ add. 2.] δύναμις, καὶ πλὴν αὐτοῦ οὐκ ἔστι Θεὸς ἕτερος. Μακάριοι δὲ καὶ ὑμεῖς, οἱ τῆς αὐτοῦ παρουσίας μάρτυρες · ὁμολογοῦντες ἐν αὐτῷ τὴν ἀκατάληπτον τούτου μεγαλοπρέπειαν. Ἀλλὰ βοηθήσατε καὶ ἡμῖν, μὴ τὸ ἑαυτῶν μόνον ζητοῦντες, καὶ τοῦ βυθοῦ τῆς ἀθεΐας ἀνελκύσατε. Εἰ γὰρ ὡς [εὐτελῶν καὶ add.] σμικροτάτων καταφρονήσετε * [ἡμῶν add.] , ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ψυχῶν λόγον δώσετε τῷ [δικαίῳ καὶ add.] ἀπαραλογίστῳ κριτῇ. Οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ μάρτυρες εἰς οὐρανὸν ἀνατείναντες τὸ ὄμμα· Ὁ Θεὸς ὁ ὕψιστος, ἔλεγον [(ὁ. ὕ. ἔ) ἔ. ὁ. ὕ.] , βροχὴν ἑκούσιον τῇ κληρονομίᾳ σου, ἤτοι τοῖς πιστεύσασιν εἰς τὸ ὄνομά σου [τὸ ἅγιον add.] , κατάπεμψον, καὶ ὡς ἴαμα δρόσου ταῖς ψυχαῖς αὐτῶν γενέσθαι ταύτην παρασκεύασον, φωτίζων τὰς αὐτῶν διανοίας ἐν τῇ χρηστότητί σου, ἵνα γνῶσι πάντες ὅτι σὺ εἶ Θεὸς μόνος καὶ πάντα [δυνατά add.] * σοί ἐστιν. Καὶ ἅμα τῇ συμπληρώσει τῆς εὐχῆς τῶν ἁγίων, αἰφνιδίως ἀστραπῶν τε καὶ βροντῶν ἐκραγέντων, τοσοῦτος ὑετὸς κατηνέχθη ὥστε φόβῳ συσχεθέντας τοὺς ἐναντίους πάντας, ὧδέ τε κἀκεῖσε διασκεδασθέντας, φυγῇ τὴν σωτηρίαν πορίσασθαι, μόνων τῶν εἰς Χριστὸν πεπιστευκότων σὺν τοῖς θεοφόροις μάρτυσιν ἐναπομεινάντων. Πρὸς οὑς καὶ οἱ ἅγιοι εἶπον · Μὴ φοβεῖσθε ὑμεῖς, οἱ τῷ Χριστῷ ἀποκληρωθέντες · διὰ γὰρ ὑμᾶς γέγογεν ἡ ῥαγδαία τῶν ὑδάτων ἐπίκλυσις [(διὰ γὰρ-ἐπίκλυσις) δι᾽ ὑμᾶς … οὗτος (ut in 1)] , ὡς ἂν τῷ ἄνωθεν θείῳ φόβῳ τὸν ἀνθρώπινον διακρούσησθε.

Μαρτύριον τῶν ἁγίων Ἀνεμποδίστου, Ἀφθονίου καὶ Ἐλπιδιφόρου [Μαρτύριον τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀνεμποδίστου, Ἀφθονίου καὶ Ἐλπιδιφόρου 2; Μαρτύριον τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου 4; Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Ἀκιδύνου καὶ τῶν σὺν αὐτῷ μαρτυρησάντων 5; Μαρτύριον τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου [Π. καὶ Α.] καὶ τῆς συνοδίας αὐτῶν 6; Μαρτύριον τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀφθονίου, Ἐλπιδιφόρου καὶ Ἀνεμποδίστου 7; Ἄθλησις τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀνεμποδίστου, Ἀφθονίου καὶ Ἐλπιδιφόρου 8.] . — 1. Κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον [(τ. κ. ἐ.) τοὺς καιροὺς ἐκείνους 2, 4 – 9.] βασιλεύοντος κατὰ συγχώρησιν τοῦ [om. 2, 8, 9.] Χριστοῦ [Θεοῦ 2, 8, 9.] Σαβορίου [Σαβωρίου 2, 4, 7 – 9.] τινὸς τῶν Περσῶν καὶ αὐτὸς [αὐτοῦ 2, 4 – 9.] ὑπάρχων [ὑπάρχοντος 2, 4 – 9.] πλήρης [πλήρους 8.] ἀνομίας καὶ ἐνδεδυμένος [ἐνδεδυμένου 2, 4, 5, 7 – 9; ἐνδυσαμένου 6.] πλήρης [ὅλον 2, 5 – 9.] τὸν σατανᾶν [οὗτος add. 2, 4 – 6, 8, 9.] , κίνησιν [om. 2.] ἐποίησεν [ἐποιεῖτο 4; καὶ διωγμὸν add. 2.] κατὰ τῶν δούλων τοῦ Χριστοῦ [Θεοῦ 2, 4 – 9.] τῶν χριστιανῶν. Ἀνενέχθη δὲ αὐτῷ τὰ περὶ τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου ὅτιπερ τρεῖς [τινές 5; εἰσιν 2.] εἰσιν [τρεῖς ἄνδρες 2.] ἐν οἴκῳ σκοτεινῷ κρυπτόμενοι καὶ πάμπολλα [παμπληθεὶ 2, 5 – 9; παμπληθῆ 4.] πλήθη [πάντες 2, 4 – 9.] τρέχουσιν [πρὸς αὐτοὺς add. 7 – 9.] ἀκοῦσαι τῶν [τὸν 6.] λόγων [λόγον 6.] αὐτῶν, καὶ ὥσπερ ἐμμανεῖς οἱ [om. 2, 4 – 9.] ἄνθρωποι [om. 2, 4 – 9.] γενόμενοι οὕτως ἀκολουθεῖ [εὑρίσκονται 2, 4 – 9.] ἕκαστος [ζηλοῦντες add. 2, 4 – 9.] τὴν [τῇ 3.] ὁδὸν [ὁδῷ 3.] αὐτῶν. Ἀκούσας δὲ ὁ βασιλεὺς Σαβόριος τοὺς λόγους τούτους, πάνυ ἠγανάκτησεν κατὰ τῶν δηλατόρων, λέγων· Διὰ τί, εἰδότες [ἰδόντες 2, 5 – 9; εἰδόντες 4.] αὐτοὺς τοιούτους [ὄντας add. 2, 5, 8, 9.] οὐκ ἠγάγετε αὐτοὺς [om. 4, 5, 8, 9; μεθ᾽ ἑαυτῶν 2.] πρός [om. 2, 4, 6, 7.] με [om. 2, 4, 6, 7.] ; Λέγουσιν αὐτῷ οἱ δηλάτωρες [δηλάτορες 2, 5 – 9.] . Εἰ κελεύει [κελεύεις 5, 8, 9.] ὁ ἡμέτερος δεσπότης, ἄρτι παρίστανται ἔμπροσθέν [ἐνώπιόν 4, 6.] σου, Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς [μετ᾽ ὀργῆς add. 4, 5, 8, 9.] εἶπεν· Εἰ δυνατὸν, σὺν τῷ κελλίῳ αὐτῶν ἀγάγετέ μοι [om. 7 – 9.] αὐτούς. Οἱ δὲ τῆς ἀδικίας ἐργάται λαβόντες ἐπιδομὴν [ἐπιτροπὴν 4, 6, 7; τὴν πρόσταξιν 5.] , ὥσπερ [ὡς 2, 4 – 9.] ἄγριοι θῆρες [(ἄ. θ.) θ. ἄ. 8, 9.] ἔβρυχον κατ᾽ αὐτῶν· [εἶτα add. 2.] ἐπιστάντες δὲ [om. 2.] τῷ [τὸ 4.] κελλίῳ [κελλίον 4.] τῶν ἁγίων καὶ κλάσαντες τὴν θύραν εἰσῆλθον, καὶ δήσαντες τοὺς τρεῖς εἰς [ὑπὸ 2, 4 – 9.] πᾶσαν ἀσφάλειαν πικρῶς [πικρὰν 2, 4 – 9.] θλίβοντες αὐτοὺς ἤγαγον πρὸς τὸν βασιλέα.

[2] Ὁ δὲ βασιλεὺς ἔφη αὐτοῖς [(Ὁ δ. β. ἔ. αὐ.) Προσαχθέντων δὲ αὐτῶν, ἔφη (εἶπεν 5) αὐτοῖς ὁ βασιλεὺς Σαβώριος (Σαβόριος 6, om. 5) 2, 4 – 9.] . Τί ἐστιν, τεκνία μου [τὸ συμβὰν ὑμῖν add. 5.] ; Πόθεν ἐστέ [(π. ἐ.) καὶ ποίας πατρίδος τυγχάνετε 5.] ; Οἱ δὲ [om. 4, 5.] ἅγιοι ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος εἶπον [βασιλεῦ add. 2.] . Τὴν πατρίδα ἡμῶν ἐπερωτᾷς [(Τὴν πατρίδα ἡμῶν ἐπερωτᾷς;) om. 5; Ἡ πατρὶς ἡμῶν ἡ θρεψαμένη ἡμᾶς (ἡ ἡμετέρα πατρὶς ἡ θρεψαμένη 5) καὶ ζωὴν ἡμῖν χαρισαμένη add. 2, 4 – 9.] ; Τριὰς ἀχώριστός ἐστιν [(ἀ. ἐ.) ἐ. ἀ. 4, 5, 8, 9.] . τὸ δὲ ὄνομα [(τ. δ. ὄ.) om. 2; αὐτῆς add. 4 – 9.] εἷς ὁ Θεὸς, ἐξ οὗ τὰ πάντα καὶ ἡμεῖς εἰς αὐτόν. Ὁ [Ἔφη ὁ 5.] δὲ [om. 2, 4, 5, 7, 8.] βασιλεὺς εἶπεν [om. 5.] . Οὔπω πεῖραν ἐλάβετε βασάνων [(ἐ β.) β. ἐ. 2; ἐ. τῶν β. 9.] , καὶ ξένον ὑμῖν καταφαίνεται [(ξ. ὑ. κ.) διὰ τοῦτο πρὸς τὰς ἀποκρίσεις καταφρονητικῶς διατίθεσθε 2.] . Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Τί ἡμᾶς ἐκάλεσας· φλυαρεῖν ἤ τι διαπράξασθαι; Ἔτι [Καὶ προσθεὶς 2.] ὁ ἅγιος Πηγάσιος εἶπεν· Διὰ τὸ μὴ φλυαρεῖν ἡμᾶς καὶ βλέπειν σου [om. 6.] τὴν κακίστην [κάκιστον 6.] γνώμην [καὶ προαίρεσιν add. 2.] ἐκρύψαμεν ἑαυτοὺς, καὶ ἄρτι [νῦν 2.] κατὰ Θεοῦ κέλευσιν [βούλησιν, ἵν᾽ οὕτως εἴπω 2; (Θ. κ.) συγχώρησιν Θεοῦ 4, 7.] ἱστάμεθα [παριστάμεθα 2.] σιωπῶντες [ἐνώπιόν σου 6; ἐνώπιόν σου τὸ οἰκεῖον σέβας διαγγέλλοντες 2.] . Ὁ δὲ [om. 2, 4, 8, 9.] βασιλεὺς Σαβόριος [Σαβώριος 2, 4, 6, 8, 9; (ὁ δ. β. Σ.) Σ. ὁ βασιλεὺς 7.] εἶπεν· Προσέλθετε [προσελθόντες 2.] σὺν [συντόμως 4, 7, 8; σύντομοι 6, 9, 11.] ἐμοὶ [om. 4, 6 – 9.] καὶ θύσατε [(σὺν-θύσατε) ταχεῖον σὺν ἐμοὶ θύσατε τοῖς θεοῖς, ὡς ἂν μὴ τῆς ἀγανακτήσεως ἡμῶν ἔμπειρα γεγονότες πρὸς μεταμέλειαν ἀνόητον καταντήσητε 2.] . οὐδέπω [οὐδέποτε 4, 6, 7; οὐδέπω 8, 9.] γὰρ καθ᾽ ὑμῶν ἠγανάκτησα. Ὁ ἅγιος Ἀνεμπώδιστος [Ἀνεμπόδιστος 2, 4, 6 – 9; (Ἔτι ὁ ἄγιος-Ἀνεμπώδιστος) Λέγει ὁ βασιλεὺς συντόμως· Προσέλθετε καὶ θύσατε τοῖς θεοῖς· οὐδὲ γὰρ καθ᾽ ὑμῶν ἠγανάκτησα. Ὁ ἅγιος Πηγάσιος εἶπεν· Ἡμεῖς, ὦ βασιλεῦ, διὰ τὸ μὴ βλέπειν καὶ ἀκούειν σου τοιαῦτα φλυαροῦντος, διὰ τοῦτο ἐκρύψαμεν ἑαυτοὺς, καὶ ἄρτι κατὰ κέλευσιν Θεοῦ ἱστάμεθα ἐνώπιόν σου, καταισχῦναί σε βουλόμενοι. Προσθεὶς δὲ ὁ ἅγιος Ἀνεμπόδιστος 5.] εἶπεν· Ἐχρῆν [ἡμᾶς add. 8, 9.] μὲν, ὦ βασιλεῦ τῆς ἀδικίας, σιωπῶντας [σιωπᾶν 5.] ἡμᾶς [om. 8, 9.] εἶναι [om. 8, 9; καὶ μηδέν σοι ἀποκρίνασθαι· ἀλλὰ 5.] . διὰ δὲ τὴν ζέουσαν στοργὴν τοῦ Θεοῦ εἰς ἡμᾶς [(δὲ-ἡμᾶς) τὴν ζ. εἰς ἡμᾶς στοργήν τὴν πρὸς τὸν Θεὸν 5.] οὐ δυνάμεθα σιωπᾶν [τοῦτο ποιεῖν 5.] . Εἰ οὖν ἔχεις τί ποιεῖν [om. 2, 4 – 9.] καθ᾽ ἡμῶν [ποιεῖν add. 6, 8, 9.] , ποίει [om. 8, 9.] , ἐχθρὲ τοῦ Θεοῦ καὶ φίλε τοῦ διαβόλου καὶ πάσης ἀδικίας συμμέτοχε. [Καὶ add. 2, 6, 8, 9.] Τί ἐρωτᾷς ἡμᾶς πόθεν [ἐσμὲν add. 2.] καὶ ποίας θρησκείας ἐσμέν [τυγχάνομεν 2.] ; Σαβόριος βασιλεὺς [(Σ. β.) Σαβώριος β. Περσῶν 2, 4, 7 – 9; Σαβώριος ὁ β. Π. 6.] εἶπεν [(ποίει, ἐχθρὲ-εἶπεν) κατὰ τὸ δοκοῦν σοι πράσσε· ἐχθρὸς γὰρ εἶ τοῦ Θεοῦ καὶ φίλος τοῦ πατρός σου τοῦ σατανᾶ. Σαβώριος δὲ ὁ τῶν Π. β. ἔφη 5.] . Μὰ τοὺς θεοὺς ἅπαντας καὶ τὴν τούτων ἀήττητον [ἀνίκητον 8, 9.] νίκην [δύναμιν 2, 8, 9.] , σύντομον καθ᾽ ὑμῶν θάνατον [(κ. ὑ. θ.) θ. κ. ὑ. 8, 9.] ποιήσομαι * [(θ. π.) ποήσομαι θ. 5.] . Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Μόλις, τρισάθλιε, ἐνενόησας [ἐνοήσας 2, 4 – 9.] τὸ καλὸν καὶ σύμφερον ἡμῖν.

[3] Τότε ἐκέλευσεν [παράνομος add. 8, 9.] αὐτοὺς [om. 2, 7.] ἁπλωθέντας [(αὐ. ἁ.) ἀ. αὐ. 8, 9.] ἐκ τεσσάρων ξύλοις ἀγρίοις τύπτεσθαι αὐτούς [τυπτομένων δὲ τῶν ἁγίων 8, 9.] . Οἱ δὲ ἅγιοι [μακάριοι 8, 9; τυπτόμενοι add. 2.] ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος εἶπον· Εἶδε [Ἴδε 2, 4 – 9.] , Κύριε, καὶ [om. 7 – 9.] μὴ παρασιωπήσῃς· Κύριε, μὴ ἀποστῇς ἀφ᾽ ἡμῶν· καὶ [ἀλλὰ om. 6.] γνώτωσαν [ἅπαντες add. 8, 9.] ὅτι ἡ χείρ σου αὕτη καὶ σὺ Κύριε, ἐβοήθησας ἡμῖν [αὐτήν 5.] . Καὶ ψαλλόντων αὐτῶν [ταῦτα add. 8, 9.] ἤλλαξεν ἓκαστος αὐτῶν [ἑκατὸν 4.] ἀνὰ [om. 4, 6 – 9; πλείους ἢ 5.] τριῶν [om. 7 – 9; δέκα 2, 5, 6.] κεντυρίωνας [κεντυρίωνα 8, 9; κεντυριώνων 3; ρ᾽ add. 7.] . Καθήμενος δὲ ὁ βασιλεὺς Σαβόριος [om. 5; Σαβώριος 2, 4, 7 – 9; (Κ. δ. ό β. Σ.) Ὁ δ. β. Σ. κ. 8, 9.] καὶ θεωρῶν αὐτοὺς ἐπιπλεῖον [ἐπιπλείω 7.] τυπτομένους [ἐπὶ πολὺ ὥσπερ ἐν ἀλλοτρίῳ σώματι, ὑπὸ ἐκπλήξεως ὁλως add. 2.] , ἐκλυθεὶς [om. 5.] ἔπεσεν εἰς τὰ ὀπίσω, ὥστε νομίζειν τὸν στρατὸν καὶ τοὺς παρεστῶτας ὄχλους [(κ. τ. π. ὄ.) om. 4.] ὄτι τέθνηκεν [ὁ μεγάλα φρυαττόμενος add. 2.] . Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Ἐπιτιμήσει [ἐπιτιμησαι 8.] σοι ὁ [om. 3 – 9.] Κύριος, ὃς καὶ τὸ ζῆν σοι ἐχαρίσατο. Καὶ λέγει αὐτῷ ὁ ἅγιος Πηγάσιος· Τὸν αἴροντά σε ὅλον εἰς τὴν γέενναν [τοῦ αἰωνίου πυρὸς add. 8, 9.] , τὰς φλυαρίας ἀπέλασον [ἀπάλλαξον 4, 7; (τ. φ. ἀ.) ἀ. τ. φ. 8, 9.] ἀφ᾽ ἡμῶν [(καὶ λέγει-ἡμῶν) om. 2.] . Ὁ δὲ βασιλεὺς τῶν Περσῶν [(τ. Π.) om. 4 – 9.] Σαβόριος [Σαβώριος 4, 6 – 9; om. 5.] ἀποκριθεὶς εἰπεν [(ἀ. εἶ.) μετ᾽ ὀργῆς ἔφη 5.] . Κρεμάσατε αὐτοὺς, [ἐπὶ add. 5.] τοσοῦτον τείναντες [τείνοντες 5.] εἰς τὰ κάτω ὥστε λυθῆναι αὐτοὺς [om. 5; (λ. αὐ.) αὐ. λ. 4, 6 – 9.] ἀπὸ τῶν δεσμῶν, καὶ πῦρ σφοδρὸν [(π. σ.) σ. π. 5; πυρὸς φλόγα 6.] ἀνάψατε ὑποκάτω αὐτῶν, ἵνα καὶ ὑπὸ τῶν δεσμῶν καὶ [(καὶ ὑπὸ-καὶ) om. 4, 7.] ὑπὸ τοῦ πυρὸς [(τ. π.) τῆς πυρᾶς 6.] ἀναλωθῶσιν [ἀναλισκόμενοι 4 – 9; ἀναλωθέντες 3.] , καὶ [om. 3 – 9.] κακινκάκως [κακιγκάκως 6; κακηκάκως 8; om. 4, 7.] τὰς ἀπορρήτους [ἐπιρρήτους 8, 9; om. 3, 5.] αὐτῶν [om. 5.] ψυχὰς ἐκρήξαντες ἀπολύσωσιν [ἀπολέσωσιν 5 – 7; (Ὁ δὲ βασιλεὺς-ἀπολύσωσιν) Ὁ δὲ βασιλεὺς πάλιν ἐν ἑαυτῷ γενόμενος καὶ ὀργιλώτερον κινηθεὶς κελεύει κρεμασθέντας αὐτοὺς ἐπὶ τοσοῦτον διατείνεσθαι εἰς τὰ κάτω ὥστε εἰ δυνατὸν καὶ αὐτὴν τὴν πλοκὴν τῶν μελῶν διασπασθῆναι *, καὶ πῦρ σφοδρὸν ἀνάψαι ὑποκάτω αὐτῶν, ὡς ἂν ὑπὸ τῶν δεσμῶν πιεζόμενοι καὶ ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἀναλισκόμενοι κακιγκάκως ἀπορρηξήσωσιν 2.] . Οἱ δὲ ἅγιοι κρεμάμενοι ἐπιπλεῖον οὐδὲν ἄλλο εἶχον [(οὐ. ἄ. εἶ.) om. 5; οὐ. εἶ. 2; οὐ. ἄ. τι εἶ. 4, 7; οὐ. εἶ. ἄ. τι 6; οὐ. ἄ. 8, 9,] ἐννοεῖν [om. 5; ἐνενόουν 2, 8, 9.] ἢ [om. 5.] τοῦ [εὐχὰς πρὸς τὸν Θεὸν ἀνέπεμπον 5; πρὸς τὸν Θ. εὐ. ἀναπέμπειν καὶ add. 4, 8, 9; π. τ. Θ. εὐ. ἀνατείνειν add. 6; π. τ. Θ. εὐ. ἀνατείνειν καὶ add. 2, 7.] λέγειν [λέγοντες 5, 6; ἔλεγον 9.] . Ὁ φωτισμὸς ἡμῶν [om. 5, 9.] καὶ γεωργὸς [(κ. γ.) om. 5.] τῶν ψυχῶν ἡμῶν, ὁ πεπραμένος δι᾽ ἡμᾶς τοὺς ταπεινοὺς [καὶ ἐξαγοράσας ἡμᾶς τῆς ἁμαρτίας add. 8, 9.] , ὁ ἐμπτυσθεὶς καὶ ἀτιμασθεὶς δι᾽ ἡμᾶς τοὺς ἐλαχίστους, ὁ κρεμασθεὶς ἐπὶ ξύλου [(κ. ἐ. ξ.) ἐ. ξ. κ. 5.] ὡς ἄνθρωπος καὶ τῇ χειρί [(ὡς-χειρί) om. 5.] σου [om. 2, 4 – 9.] τὰ πάντα κατέχων [(τ. π. κ.) om. 5.] . δέσποτα [om. 5; δεσπότης 6.] . καὶ κρεμάμενος [(κ. κ.) om. 2.] αὐτὸς [om. 2, 5.] παρεκάλεις [παρεκάλεσας 4, 6 – 9; ὁ καὶ ὑπὲρ τῶν ἀναιρούντων τὸν οἰκεῖον πατέρα καὶ Θεὸν ἐξιλεούμενος καὶ add. 2; τὸν ἑαυτοῦ πατέρα παρακαλέσας 5.] λέγων [om. 5.] . Πάτερ [om. 2, 5.] , ἄφες [ἀφήσειν 5.] αὐτοῖς [τοῖς φονευταῖς 5.] τὴν [πάτερ 2; τὸ 5.] ἁμαρτίαν [ἔγκλημα 5.] ταύτην [om. 5; οὐ γὰρ οἴδασιν τί ποιοῦσιν add. 2, 4, 6 – 9.] . καὶ τὰ νῦν [(κ. τ. ν.) om. 5.] , δέσποτα [om. 5; Κύριε 4, 7; φιλάνθρωπε 2; ἀγαθὲ καὶ φιλάνθρωπε add. 8, 9.] , ἐλθὲ καὶ [(ἐ. κ.) om. 2, 4 – 9.] ἔπιδε [ἔφιδε 5; ἔφειδε 4, 7.] ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν ἡμῶν, καὶ δεῖξόν σου τοὺς οἰκτιρμοὺς [(σ. τ. οἰ.) τ. οἰ. σ. 4, 7.] , καὶ ἐλθὲ [(κ. ἐ.) om. 2, 4 – 9.] ἐν [ἐπὶ 2.] τῷ καμάτῳ [ἡμῶν add. 2, 4 – 9; (τ. κ.) τῇ κακώσει 2.] τούτῳ [ταύτῃ 2.] , καὶ ἔφιδε [ἔπιδε 3; (κ. ἔ.) om. 2, 4 – 9.] καὶ ἐξελοῦ ἡμᾶς ἐκ τῆς χειρὸς [(τ. χ.) om. 2, 4 – 9.] τοῦ [δεινοῦ καὶ add. 2.] κακοτέχνου τούτου [τυράννου add. 2, 4 – 9.] , καὶ δεῖξον ὅτι [σε add. 2, 4 – 9.] ἔχομεν Θεὸν ἐν οὐρανοῖς · [οὐρανίοις καὶ τὸν ἄχραντόν σου Πατέρα καὶ τὸ Πνεῦμά σου τὸ ἅγιον εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν. add. 2, 7 – 9; καὶ … καὶ τὸ ἅγιόν σου Πνεῦμα … add. 4; καὶ … καὶ τὸ πανάγιόν σου Πνεῦμα· σοῦ γάρ ἐστιν ἡ δόξα εἰς … add. 5; καὶ τὸν ἄναρχόν σου … add. 6.] .

[4] Καὶ παραχρῆμα [ταῦτα εἰπόντων αὐτῶν 4, 6, 7; ταῦτα εἰπόντες οἱ ἅγιοι 2, 8, 9; ταῦτα εἰπόντες 5.] ἐφάνη αὐτοῖς ὁ Σωτὴρ λευκὴν ἐσθῆτα [(λ. ἐ.) στολὴν λ. 5.] φορῶν, καὶ ὡράθη [ὁράθη 4, 5.] πᾶσιν [ὁ Κύριος add. 2.] ἰδίαις χερσὶν λύων τῶν ἁγίων [μαρτύρων add. 3, 5, 8, 9.] τὰ [(τῶν ἁ. τ.) τὰ ἁ. 3.] δεσμά. Λυθέντων [λυθέντες 8, 9.] δὲ αὐτῶν [om. 8. 9.] , ἔστησαν ἐνώπιον τοῦ βασιλέως καὶ λέγει αὐτοῖς· Τί ἐστιν, Ἀκίνδυνε, Πηγάσιε καὶ Ἀνεμπόδιστε; Ἔπεισαν ὑμᾶς αἱ μικραὶ [πικραὶ 2, 5, 6, 8, 9.] αὗται βάσανοι [τῆς κατεχούσης πλάνης ἀποστῆναι καὶ τοῖς ἡμετέροις θεσπίσμασιν ὑπεῖξαι, ἢ ταῖς οἰκείαις θαρροῦντες γοητείαις διακρούεσθε ταύτας, ἑαυτοὺς ἐξαπατῶντες add. 2.] ; Ὁ δὲ [om. 2, 4, 5, 7 – 9.] μακάριος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Ἐχθρὲ [ἐχτρὲ 8.] τῆς ἀληΘείας, καταισχύνθητι [αἰσχύνθητι 8, 9.] καὶ μεῖνον ἄλαλος. Καὶ πάλιν ἔφη [(Κ. π. ἔ.) om. 2, 4 — 9.] . Εἰπὲ [δὲ add. 2, 4, 6 – 9.] ἡμῖν, εἰ δύνασαι λαλῆσαι, θεοῖς ποίοις [(εἰπὲ-ποίοις) εί δὲ καὶ δύνησαι λ. εἰπὲ ἡ. π. θ. 2.] ἡμᾶς κελεύεις [(ἡ. κ.) κ. ἡ. 5, 8, 9.] θύειν [θῦσαι 2, 5 – 9.] ; Ὁ δὲ ἔμεινεν ἄλαλος [(ἔ. ἄ.) φιμωθεὶς διέμενεν ἄ. 2; ἄ. ἔ. 4, 6 – 9.] , μόνον διανεύων [(μ. δ.) καὶ κωφεύων, νεύματι μόνῳ τὰ τῆς γνώμης παραδεικνύων 2.] . Ἐπιπλεῖον [ἐπιπλείω 7.] δὲ ἀνέμειναν [ἐνέμενον 2; ἔμειναν 5, 6; διέμειναν 4, 7.] οἱ ἅγιοι [(Ἐπιπλεῖον-ἅγιοι) Οἱ δ. ἅγιοι ἐνέμενον 8, 9.] λέγοντες αὐτῷ· Τί ἐστιν; οὐ λαλεῖς ἡμῖν; ἴδε [εἴδε 4.] ὑπάγωμεν [ὑπάγομεν 2, 3, 5, 6, 8, 9.] ἀσύντακτοί σου.

[5] Κινησάντων δὲ αὐτῶν ἐπὶ σχήματι τοῦ ὑπάγειν, ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ παντὶ ἐγένετο [(τ. π. ἐγ.) ἀμηχανίᾳ γέγονεν 2.] , καὶ τοὺς περιεστῶτας πάντας ἐθεώρει [θεωρεῖ 5.] ἵνα τις αὐτοὺς κατασχὼν [κατασχῇ καὶ 5.] ἀσφαλίσηται ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ. Καὶ μηδενὸς [(Κ. μ.) μ. δὲ 2, 4 – 9.] νοοῦντος [τὸ add. 2, 4, 6, 7.] τί διανεύεται [ὁ βασιλεὺς add. 2.] , κατασχὼν τὸ φιβλατόριον ἑαυτοῦ [(τ. φ. ἑ) ἑαυτοῦ τ. φιβλατώριον 2; τ. φιβλατώριον ἁ. 5, 7 – 9; τ. φιβλατώριον ἑ. 6.] εἰς [τὸ add. 2, 5, 6, 8, 9.] ἔδαφος αὐτὸ [forata est membrana in 9.] κατήνεγκεν, παντὸς τοῦ λαοῦ [ὄχλου 2, 4, 7 – 9.] θεωροῦντος [(π. τ. λ. θ.) om. 2.] . Καὶ πάντων ἀθυμησάντωνρ [θαυμασάντων 6.] , οἱ ἅγιοι εἶπον· Ὢ [μανία καὶ add. 8, 9.] τύφλωσις ἀνθρώπων· πάντες ἐτυφλώθητε σὺν αὐτῷ [καὶ add. 2, 5, 8, 9.] · βλέποντες οὐ βλέπετε καὶ ἀκούοντες οὐκ ἀκούετε· ἀλλ᾽ ἐπωρώθη * [ἐπορρώθη 2; ἐπωρώθη 5 – 9.] ἡ καρδία ὑμῶν. Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἄγιος Ἀνεμπόδιστος εἶπεν [(ἀ. ὁ ἅ. Ἀ. εἶ) εἶπεν αὐτοῖς ὁ ἅ. Ἀ 5.] Δικαίως [δίκαιος 4; καὶ add. 2.] ὁ μακάριος Δαυὶδ ἔλεγεν [λέγει 4, 7 — 9.] Ἐξελοῦ με, Κύριε, ἐς ἀνθρώπου πονηροῦ [ἀπὸ ἄνδρὸς ἀδίκου (καὶ δολίου 8, 9) ρῦσαί με 4, 6 – 9; abhinc aliquot bineæ vix legi possunt in 5.] , καὶ ἐκ τῶν ἐπανισταμένων ἐπ᾽ έμὲ λύτρωσαί με [(καὶ-με) om. 2.] . Ῥῦσαί με ὲκ τῶν έργαζομένων τὴν ἀνομίαν καὶ ἐξ ἄνδρων αἱμάτων σῶσόν με· ὅτι ἰδοὺ έθήρευσαν τὴν ψυχήν μου· Ἐπέθεντο ἐπ᾽ ἐμὲ κραταιοὶ, οὔτε ἡ ἀνομία μου οὔτε ἡ ἁμαρτία [hic rursus legi potest 5.] μου, Κύριε. Ἄνευ ἀνομίας ἔδραμον καὶ κατεύθυνα [(ὅτι-κατεύθυνα) om. 2.] Ἐξεγέρθητι [Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν add 2.] ἡ δόξα μου [ἡμῶν 4-9; καὶ τὸ σθένος τῶν δούων σου 2.] καὶ διάνοιξον [ἄνοιξον 5.] τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν παρεστώτων, ὅπως δοξάσωσιν [(ὅ. δ.) εἰς τὸ κατανοῆσαι τὰ θαυμάσιά σου καὶ δοξάσαι 2.] τὸ [πανάγιον καὶ προσκυνητὸν add. 2.] ὄνομά σου, τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ δόξα [(τὸ-δόξα) νῦν τε καὶ 2.] εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν. Καὶ ταῦτα αὐτοῦ [αὐτῶν 2.] εἰπόντος [εὐξαμένων 2; εὐξαμένου 4-9.] , ὡράθη [ὁράθη 5; ἐπεφάνη 2.] αὐτοῖς στρατὸς ἀγγέλων [ἀγγελικὸς 2.] ὑπερμεγέθης [om. 2.] , ὡν τὸ κάλλος [καὶ τὴν λαμπρότητα add. 2.] ἡμᾶς τοὺς ὁρῶντας μὴ βαστάσαντας [(μ. β.) om. 4.] ἐπὶ τὴν γῆν [(τ. γ.) τῆς γῆς 2, 4-9.] ἔρριψεν. Κειμένων δὲ ἡμῶν, ἐπιπλεῖον [ἐπιπολὺ 2.] ἔστησαν οἱ μακάριοι εἰς προσευχὴν, καὶ ἀνοίξαντες τὸ στόμα [αὐτῶν add 3.] ἤρξαντο [ab hac voce abrupta magnus hiatus est in 8.] λέγειν· Ὁ Θεὸς ἡμῶν καταφυγὴ καὶ δύναμις, βοηθὸς ἐν θλίψεσιν ταῖς εὑρούσαις ἡμᾶς σφόδρα· διὰ τοῦτο οὐ φοβηθησόμεθα ἐν τῷ ταράσσεσθαι τὴν γῆν καὶ μετατίθεσθαι [μετατέθεσθαι 5.] ὄρη ἐν καρδίαις θαλασσῶν. Εἰ οὖν.ὁ μακάριος Δαυὶδ ταῦτα ἔλεγεν ἐν θλίψει ὣν [(τ. ἔ. ἐν θ. ὣν.) ἐν θ. ὣν τ. ἔ. 2, 4-9.] , ἡμεῖς ἐν τοσαύτῃ χαρᾷ εὑρισκόμενοι [τί τολμήσωμεν εἰπεῖν; Διὸ add. 2, 4 – 7, 9.] καὶ ἡμεῖς τολμῶμεν [τολμῶντες 5-7.] εἰπεῖν [λέγοντες 2, 4, 9; λέγομεν -7.] Ἀνάστα, ὁ [om. 4 – 6; ὦ 2,9.] Θεὸς [Κύριε 4, 5.] , βοήθησον ἡμῖν [om. 2.] καὶ λύτρωσαι ἡμᾶς [τῶν περιεχουσῶν κακώσεων add. 2.] ἔνεκεν τοῦ ὀνόματός σου.

[6] Θεωρῶν τε αὐτοὺς ἐπιπλεῖον λαλοῦντας [(Θ. τ. αὐ. ἐ. λ.) Καὶ ταῦτα βλέπων 2; θεωροῦντος δὲ 5; Θ. δὲ αὐ. ἐ. λ. 4, 6, 7, 9.] ὁ ἀσεβέστατος βασιλεὺς [(ὁ ἀ. β.) ὁ β. 6; τοῦ ἀσεβεστάτου 5.] Σαβόριος [Σαβώριος 9; Σαβωρίου ταῦτα 5; οὐδ᾽ οὕτως ἐν ἑαυτῷ γέγονεν, ἀλλὰ 2.] τὸ πρόσωπον αὐτοῦ [ἑαυτοῦ 9.] τύπτων ἀνεστέναξεν. Καὶ προσχὼν αὐτῷ ὁ ἅγιος [(ἁνεστ.-βασιλεῖ) ἐκ βαθέων στεναγμοὺς ἀνέπεμπε. Ἐπὶ δὲ τῇ πορώσει αὐτοῦ ὁ τοῦ σπλάγχνου Θεοῦ συμπαθέστατος μιμητὴς Ἀκίνδυνος λύπῃ συσχεθεὶς καὶ δακρύσας ἐν οἰκτιρμῷ ψυχῆς, ἔφη πρὸς αὐτόν· 2.] Ἀκίνδυνος καὶ [om. 9.] λυπηθεὶς [om. 2; καὶ add. 5.] ἐδάκρυσεν [om. 2; δακρύσας 5, 9; δάκρυσεν 6.] , καὶ εἶπεν τῷ βασιλεῖ [(κ. εἶ. τ. β.) om. 2; εἶ. τ. β. 5; κ. λέγει τ. β. 9.] Λάλει, ἄνθρωπε, ἀκωλύτως * [(Λ. ἄν. ἀ) Λ. ἀκωλύτως, ὦ ἄν. 2; Τί οὐ λαλεῖς; Ἀκωλύτως λ.,ὦ ἄ. 4 – 7,9.] Ὁ δὲ βασιλεὺς [om. 2, 4 – 7, 9.] παρευθὺς [παρευθὺ 2, 6, 9; παραχρῆμα 5.] ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ [μηδὲ ὅλως εἰς ἀνάμνησιν τῶν προγεγονότων ἐλθὼν add. 2.] εἶπεν τοῖς παρεστῶσιν [μεγιστᾶσιν 4; παραστῶσιν 5, 6, 7.] . Τὰ μὲν κατὰ τὸν Ἀκίνδυνον καὶ Πηγάσιον καὶ Ἀνεμπόδιστον ἤδη πληροῦνται [τέλος ἕξει 2.] ὑμῶν δὲ τῶν παρεστώτων [ἐνὸς ἑκάστου add. 2, 4 – 7, 9.] τὴν ἐκδίκησιν ποιήσομαι [ποιήσωμαι 4.] . Καὶ ἐκέλευσεν ὁ βασιλεὺς κραββάτους σιδηροῦς γενέσθαι καὶ [(ἐκέλευσεν-καὶ) κελεύει εὐθέως σ. κ. ἐνεχθέντας 2.] ἐκεῖ ἐντεθῆναι τοὺς ἁγίους καὶ πῦρ ὑποκάτωθεν καίεσθαι [(καὶ πὺρ-καίεσθαι) πῦρ δὲ πολὺ ὑ αὐτῶν ὑποστρωθῆναι] , καὶ στέαρ καὶ πίσσα [πίσσαν 2 – 7, 9.] καὶ ῥητίνην ῥαίνεσθαι ἐπάνωθεν [ἐπάνω αὐτῶν 2, 4 – 7, 9.] . Τεταμένων [Οἱ δὲ ἅγιοι μάρτυρες τεταμμένοι 9; κελευσθέντος 2, qui inde usque ad num. 7 ad verbum convenit cum Veneto.] δὲ αὐτῶν ἀπὸ [(αὐ. ἀ.) ἐν τοῖς σιδηροῖς κραββάτοις 9.] ὥρας ἐνάτὴς [(ὥ. ἐ.) om. 9; ὥ. ἐνάτης 4, 5; ὥραν ἐνάτην 6; ἕως ἑσπέρας add. 4 – 5; ἕως ἑσπέρας βαθείας add. 7.] , οὐκ ἐπαύσαντο [ἐπαύοντο 4 – 7.] οἱ ἅγιοι [(οἱ ἅ.) om. 5 – 7.] λέγοντες· [μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ, οἱ πορευόμενοι (ὑπορευόμενοι 4) ἐν νόμῳ Κυρίου add. 5 – 7, 9.] Μακάριοι οἱ ἐξερευνῶντες [ἐξερευνοῦντες 7, 9.] τὰ μαρτύρια αὐτοῦ · ἐν ὅλῃ καρδίᾳ ἐκζήτουσιν [ἐκζητήσουσιν 4 – 7.] αὐτόν. Οὐ γὰρ οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ ἐπορεύθησαν. Σὺ ἐνετείλω * [ἐνετείλω 4, 6, 7; ἐνέτειλας 5.] τὰς ἐντολάς σου [om. 4; τοῦ 5, 3.] φυλάξασθαι σφόδρα. Καὶ ἡμῖν [ἡμᾶς 4 – 7.] , Κύριε, παράσχου [φιλάνθρωπε add. 4.] φυλάσσειν αὺτάς. Καὶ τοὺς παρεστῶτας κατάνυξον [κατάνοιξον 4, 7, 9.] , δέσποτα, εἰς τὸν φόβον σου, ὅτι καὶ τὴν δόξαν σου ἔδειξας αὐτοῖς.

[7] Καὶ φωνὴ ἐγένετο [(φ.ἐ) εὐθέως ἐ. φ. 9.] ἐκ τῶν οὐρανῶν [(τ. οὐ.) τοῦ οὐρανοῦ 4, 7.] , λέγουσα τοῖς ἁγίοις· [(τ. ἁ.) om. 4 – 7.] Κατὰ τὸ ὄνομα [(τ. ὄ.) τὰ ὀνόματα 5, 6.] ὑμῶν οὕτως καὶ αἱ προσευχαὶ ὑμῶν. Μακάριαι αἱ μητέρες * [μητέρες 4 – 7.] ὑμῶν ὅτι προεφήτευσαν εἰς τὰ ὀνόματα ὑμῶν [καὶ add. 6.] . Κατὰ τὴν πίστιν ὑμῶν γενηθήτω [γεννηθήτω 4.] ὑμῖν. Ὁρῶ γὰρ ἐν τοῖς τρισὶν [φρόνημα ἓν καὶ add. 9; (Ὁρῶ-τρισὶν) ἐν γὰρ τ. τ. 5.] μίαν ψυχὴν ἐντρέχουσαν [ὁρῶ καὶ φρόνημα ἕν 5; καὶ φρόνημα ἕν 4, 6, 7; om. 9.] . Καὶ οἱ [om. 4 – 7.] ἀκούσαντες πάντες [om. 9; τῆς φωνῆς ταύτης τῆς ἐνεχθείσης πρὸς αὐτοὺς add. 4, 6, 7; τ. φ. ταύτης ἐ. π. αὐ. add. 9; τῆς φωνῆς ταύτης add. 5.] ᾖραν φωνὴν πρὸς [(ᾖ. φ. π.) ἐδόξασαν 5.] τὸν Θεὸν, λέγοντες · Ἀληθῶς ἀνίκητός [ἀνείκαστός 6.] ἐστιν ἡ δύναμις τοῦ Χριστοῦ [ἀληθῶς add. 4 – 7, 9.] . Μακάριοί ἐστε, τοιούτου Θεοῦ δοῦλοι ὑπάρχοντες· [(τ. θ. δ. υ.) ἅγιοι 4 – 7, 9.] λόγον δὲ δώσετε * [δώσετε 4 – 7, 9; ὑπὲρ add. 3.] τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, ἐὰν ἐγκαταλείψητε [ἐγκαταλύψητε 4; ἐγκαταλείψετε 5 – 7; ἐγκαταλείπητε 9.] ἡμᾶς ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων. Οἱ δὲ [om. 5.] ἅγιοι ἥρξαντο λέγειν · Ὁ Θεὸς [(ὁ Θ.) Κύριε ὁ Θ., ἀποστεῖλον 9.] , βροχὴν ἑκουσίαν [ἑκούσιον 5, 6, 9.] ἀποστεῖλον [om. 9; ἀφοριεῖς 5.] ἐξ οὐρανοῦ ἐπὶ τὰς ψυχὰς τῶν παρεστώτων σοι ἐν ὁλῃ καρδίᾳ, καὶ φώτισον αὐτοὺς, ἵνα γνώσονται [γνώσωνται 4, 6; γνῶσιν 9.] ὅτι σὺ εἶ [ὁ add. 3, 7.] Θεὸς μόνος. Καὶ ἔτι αὐτῶν εὐχομένων, ἐγένετο βροντὴ καὶ ἀστραπὴ καὶ ἦλθεν ὑετὸς μέγας, ὥστε πάντας [(Καὶ-πάντας) legi non potuerunt in 5.] φεύγοντας [εἰς add. 9.] ἑαυτοὺς συμπατεῖν. Οἱ δὲ μακάριοι εἶπον [εἶπαν 4, 7.] τοῖς πιστεύσασι · Μείνατε ὑμεῖς καὶ μὴ φοβεῖσθε· [φοβῆσθε 5; φοβεῖσθαι 9.] δι᾽ ὑμᾶς γὰρ ἀπεστάλη ὁ ὑετὸς οὗτος, ὅπως φόβος ἀνθρώπων μηκέτι [μὴ 4 – 7, 9.] ἅψηται ὑμῶν [ὑμᾶς 5; ἡμῖν 4, 7.] . Καὶ οἱ πάντες εἶπον· [(οἱ π. εἶ) π. εὐξάμενοι εἶ. τὸ 4, 6, 7, (εἶπαν 4); Πάντων τε (omisso Καὶ) εὐξαμένων καὶ τελεσάντων τὸ 5; οἱ π. εὐξάμενοι εἶ. τὸ 9.] Ἀμήν.

[SS. Acindynus, Pegasius atque Anempodistus ad regem adducti] Martyrium sanctorum magnorum Christi martyrum Acindyni, Pegasii, Aphthonii, Elpidiphori et Anempodisti. — Temporibus istis, quum Sapores execrandi nominis, permittente Dei, quæ regit illa ac disponit, providentia, Persarum regnum regia potestate teneret, malefica ejus atque ad impietatem vehementer propendente voluntate persecutio in christianos, persecutionum vel gravissima, erupit. Delati sunt ad ipsum sancti Acindynus, Pegasius atque Anempodistus, quod essent viri in domuncula quadam absconditi, quodque multæ christianorum catervæ ipsos adirent, qui horum doctrinis et exhortationibus sua in fide stabiliti, regia decreta spernere docerentur. Quibus sermonibus auditis, ira quidem commotus impietatis patronus contra delatores, negligentiæ ipsos accusavit; jussit autem cum furore adduci sanctos, dicens: Si fieri potest, etiam domunculam a in qua mansiones habent cum ipsis adducite. Idololatriæ ministri regis jussum, uti propriæ insipientiæ jucundum, suscipientes, quum pervenissent in locum ubi sancti habitabant, ipsos educunt vi trahentes, ac vinculis circumdatos cum cautela omnigena ad inimicissimum tyrannum eos transportant.

[2] [atque ab eo interrogati, liberrime respondentes] Quos adstantes perversissimus rex alloquitur: Filioli b, quæ est patria vestra? Genus unde deducitis, et quodnam est vestrum vitæ institutum? Sancti autem veluti ex uno ore dixerunt: Patria nostra, o rex, Trinitas individua est, quæ et enutrivit nos, et vitam est elargita; unus Deus ex quo omnia et nos ad ipsum. Rex dixit: Nondum experimentum tormentorum sumpsistis, et ideo responsa contemptu plena redditis. Sanctus Acindynus dixit: Et quid præter hæc arbitraris nos pronuntiare? Nugarine c et de rebus fundamento carentibus disputare? Et adjiciens sanctus Pegasius dixit: Nam propterea etiam abscondimus nosmetipsos, fraudulentiam consilii tui multis modis edocti. Et nunc secundum Dei voluntatem, ut ita dicam, adstamus coram te, propriam religionem annuntiantes. Rex dixit: Procedite citius et sacrificate diis, ne indignationem nostram experti ad pœnitentiam inutilem recurratis. Sanctus Anempodistus dixit: Oportebat quidem, o rex, tacitos nos ferre convicia a te in nos congesta; sed propter ferventem Dei dilectionem, silentio ut importuno remoto, opportune loquendi libertati locum concedimus. Quid interrogas de patria quæ protulit, de religionis cultu et nomine? Hæc omnia Christus nobis est, omnium artifex et creator. Rex dixit: Per deos omnes et invictam horum potentiam, acerbissimæ quam citissime vos transmittam neci. Sanctus Acindynus dixit: Vix tandem agnovisti, miserrime, quod proficuum nobis ac salutare est.

[3] [sævissime fustibus cæsi, extensione et igne cruciati, Deum invocant,] Tunc jubet eos extensos quatuor membris sævissime per totum corpus fustibus cædi. Christi vero athletæ generoso animo plagas sustinentes, ex intima anima ad Deum clamabant: Vide, Domine, et ne silueris. Domine, ne absistas a nobis et cognoscant quod manus tua hæc et tu, Domine, auxiliatus es nobis. Psallentibus autem illis hæc, et verberantium viribus præ temporis longitudine deficientibus, alii in vices centuriones singulis eorum singuli suffecti eamdem operam navabant. Ignicola d autem rex, aspiciens illos quasi in alieno corpore patientes, obstupuit, tantopere perculsus ut nervis omnino solutis supinus caderet, ita ut arbitrarentur circumstantium turbæ ac reliqui ministrantes milites ipsum occubuisse, qui tam magna ostentaverat. Dicunt ei sancti: Pœnam irroget tibi Dominus, qui et vitam tibi elargitus est. Rex vero iterum sui compos factus et majori furore commotus, jubet suspensos ipsos in tantum distendi, ut, si fieri poterat, vel ipse nexus distraheretur e quo sancti extensionem sustinebant, igne vero vehementi sub ipsis accenso, acerbiorem pœnam parari, ut vinculis torti et igne tosti, malis undique pressi vitam abrumperent. Martyrum autem ter beata firmitas majori patientia perferens mala, consonam orationem emittebat, dicens: Lux nostra et agricola animarum nostrarum, qui venditus propter nos humiles, ignominias ac ludibria perpessus es, in ligno simul expansus ut homo et manu continens universa, qui etiam pro interfectoribus tuis proprium patrem ac Deum placasti, qui dixisti, Dimitte illis, non enim sciunt quid faciant: nunc quoque, Domine, amator hominum, respice humilitatem nostram et ostende miserationes tuas in malis hisce nostris, eripiens nos ex tyranni hujus dolosi anima, et discant omnes nos te habere Deum in cœlis, et principio carentem Patrem tuum, et adorandum ac per omnia sanctissimum Spiritum tuum in secula. Amen.

[4] [et ab apparente sibi Domino liberantur. Saporem mutum reddunt, eumque irridentes] Ipsis autem hæc precatis apparuit Dominus in nostra humana forma, ut in habitu candido conspectus, ac solvens quidem vincula, flammam vero rore sparso extinguens, quemadmodum tribus pueris e apparens fecerat. Propter quod inventi sunt mendacii oppugnatores coram rege salvi atque integri adstantes. Ad quos impudens iste et cruentior feris dixit: Quid vobis videtur, Acindyne, Pegasi et Anempodiste? Num persuaserunt vos parvi hi cruciatus ab errore, quo tenemini, absistere, et nostris cedere decretis, an propriis confisi præstigiis eluditis illos, vosmetipsos decipientes? Beatus Acindynus dixit: Quandoquidem posuisti in mente tua servatoris nostri Jesu Christi miracula non re vera sed nuda phantasia facta esse, ecce eris tacens nec poteris loqui, ut evidenter cognoscas potentiam operantis in nobis vivifici Spiritus. Si ergo vales loqui, responde, quibusnam nos jubes sacrificare diis? Ipse vero capistro constrictus, manebat tacens, nutu solo mentem suam ostendens. Christi vero martyres amentiam ejus majorem in modum irridentes: Ecce, inquiunt, tribunal tuum contemnentes recedimus contra ordinem, et ne alloqui quidem nos potes, plane Dei invisibili subactus virtute.

[5] [egredi se simulant; quibus orantibus angeli apparent.] Ipsis vero quasi in specie recessum operantibus, rex sui impos factus est, et circumstantes continuo suspiciens fore ut sancti ab illis denuo comprehenderentur, sperabat. Quum vero impiorum ejus mandatorum ministri voluntatem ejus nequaquam intelligere valerent, in rabiem actus est, chlamydem discidit, fibulatoriumque f humi projiciens, in desperationem ac commiserationem circumstantes misit. Quorum miserti misericordis regis invicti milites: O cæcitatem, dixerunt, hominum! Omnes capti sunt oculis: videntes non vident, et audientes non audiunt; obduratum enim est cor eorum, et auribus graviter audierunt, ut cum propheta loquamur, ne luceat iis lux evangelii pacis. Sed expergiscere, Domine Deus, gloria servorum tuorum, et aperi oculos eorum qui ad æternam vitam ordinati sunt, ut cognoscant mirabilia tua, et glorificent adorandum et per omnia sanctum nomen tuum, nunc et in secula. Amen. Quæ quum orassent, exercitus ipsis angelicus apparuit g; quorum splendorem qui videre non sustinebant, in terram prolapsi sunt; sancti vero laudibus quas celebrabant intenti, miraculorum effectori Deo gratias agebant, dicentes: Deus refugium nostrum et virtus, adjutor in tribulationibus quæ invenerunt nos valde, opportune cum David concinimus hodie. Exsurge igitur, Deus, auxiliare nobis et libera nos a circumdantibus malis, propter nomen tuum.

[6] [Martyres regi linguæ usum restituunt; a quo rursus igne cruciantur.] Et hæc aspiciens injustitiæ operator et perditionis filius, ne sic quidem in se rediit; sed faciem suam cædens, ex imo pectore gemitus mittebat. In tanta excæcatione ejus misericordis Dei compatiens imitator Acindynus, dolore perfusus et lacrimatus præ miserantis animæ affectu, dixit ad eum: Loquere expedite, o homo, etiamsi deceptione idololatriæ ex Dei ignorantia non emergeris. Ipse vero illico, quæ acciderant nullatenus in memoriam revocans, aperuit os suum et adstantibus edixit: Acindynus, Pegasius et Anempodistus convenientem finem capient. Ego vero pro me ipso vindictam paulo post faciam vestram coarguens malitiam, et pœnam pervicaciæ dignam irrogabo. Jubetque statim ferrea grabata inferri atque infra ignem substerni, adipem vero, picem ac resinam superinfundi, et sic sancti ut ipsis reclines imponerentur præcepit. Jussoque cum diligenti studio perfecto, illi quidem per multas horas extendebantur, consuetis laudibus celebrandis intenti, dicentes: Igne nos examinasti, Domine, sicut examinatur argentum; posuisti tribulationes in dorso nostro; imposuisti homines super capita nostra: et nunc, Domine Deus noster, concede nobis custodire justificationes tuas et testimonia dans quoque circumstantibus compunctionem ad timendum nomen tuum, quia et mirabilia tua ostendisti illis.

[7] [Sanctis cœlesti voce respondente et imbre cum tonitru ruente, omnes præter christianos diffugiunt.] Quibus ea loquentibus, vox de cœlo allata est, dicens: In veritate nuncupationem nominum vestrorum operibus ostendistis. Beatæ matres vestræ, quod naturæ operationum convenienter nomina imposuerunt: liberam enim a periculo abundantiam scaturientes haud impediti, quasi in tribus corporibus unam animam circumferentes etiam unanimem in omnibus sententiam acquisivistis. Itaque secundum fidem vestram ac spem fiat vobis, qui per sinceram dilectionem mei cursum perfecistis. Qui autem digni habiti sunt hanc vocem audire in toto corde disertis verbis exclamabant: Revera invicta est Domini virtus, et præter ipsum non est Deus alter. Beati et vos, adventus ipsius testes, confitentes in ipso incomprehensibilem ejus majestatem; verum auxiliamini et nobis, non quærentes solum quod vestrum est, et ex abysso impietatis nos extrahite. Si enim nos ut minimos contempseritis, in die judicii animarum nostrarum rationem reddetis infallibili judici. Christi vero martyres in cœlum tendentes oculos dixerunt: Deus excelse, pluviam voluntariam hereditati tuæ, videlicet credentibus in nomen tuum, mitte deorsum, eamque ut rorem medicinalem animis eorum præpara, illuminans eorum mentes in bonitate tua, ut cognoscant omnes te esse Deum solum et omnia esse tibi. Et una cum completione orationis sanctorum, illico fulguribus ac tonitrubus erumpentibus, tantus imber descendit, ut timore constricti inimici omnes hinc inde dispersi fuga salutem quærerent, solis in Christum credentibus cum deiferis martyribus permanentibus. Ad quos sancti dixerunt: Ne timueritis vos, qui facti estis Christi hereditas; propter vos enim facta est impetuosa aquarum inundatio, ut superno Dei timore humanum propellatis.

ANNOTATA.

a Mandatum valde mirum, quo jubentur satellites regii martyres, si fieri potest, cum ipsorum domuncula regi sistere. Hoc est unum ex iis adjunctis Actorum quæ in Commentario diximus, etsi fingi queant, ægre tamen a quopiam fingi, quod non modo non videantur vera, sed nec vero similia. Opinor hæc et alia hujusmodi, quæ in decursu Actorum reperiuntur, a Persis christianis orali traditione accepta ad auctorem pervenisse. Multa enim mira dicta factaque Sapori tribuuntur in narrationibus popularibus. Et revera Sapori, ut qui esset animi impotentissimus atque ingenio insolenti, non male conveniunt.

b Notatu digna est blanda illa nuncupatio qua Sapores alloquens martyres, filiolos nominat. Hæc enim est crudelissimi ac vaferrimi indoles tyranni sævam animi feritatem blandis verbis operientis. Talisque per totam historiam hujus martyrii sibi constat.

c Noverant martyres pessimum regis animum et responso magnanimo fraudulentiam interrogationis confundunt, summa dicendi libertate usi, eodem plane modo quo in aliis Actis persarum martyrum legitur. Quæ audacia respondendi imprimis convenit horum virorum summæ gravitati, qua ut reliqui martyres quorum Acta apud Assemanum leguntur, regio nugatori resistunt.

d Ignicola rex dicitur, ut qui, more Persarum, ignem adoraret.

e Respicit Actorum scriptor Danielis c. III, vv. 49 et 50: Angelus autem Domini descendit cum Azaria et sociis ejus in fornacem, et excussit flammam ignis de fornace. Et fecit medium fornacis quasi ventum roris flantem; et non tetigit eos omnino ignis neque contristavit, nec quidquam molestiæ intulit. Mirabuntur sane lectores theologiæ scientia haud imbuti verba Actorum, et fieri potest ut auctoris errorem conclament, dicentis Salvatorem nostrum sanctis martyribus fecissequod olim tribus pueris apparens in fornace Babylonica fecerat, quum tamen in citatis Danielis versiculis non legatur apparuisse Salvator, sed Angelus Domini. At nullus hic error, sed egregia theologia. Norunt enim theologi hanc esse communissimam Patrum doctrinam: in veteri Testamento quotiescumque dicitur apparere Angelus Domini, Deum ipsum apparere, et maxime secundam personam sanctissimæ Trinitatis, Deum Filium. Dicitur autem Angelus Domini descendisse cum Azaria et sociis in fornacem. Quod quum post incarnationem Verbi scriptor Actorum commemoraret, aptissime dixit apparuisse Salvatorem. Qui plura de hisce quæ vocantur theophaniis desiderat, theologos adeat, imprimis Petavium, De Trinitate, l. VIII, c. 2; Franzelin, De Deo Trino, th. VI.

f Φιβλατώριον sive φιβλατούριον Suidas interpretatur περιβόλαιον περσικὸν, indumentum persicum. Est autem latina vox, a fibula, adjectivum verbale fibulatorius, fiblatorius, ad designandam rem fibulis instructam; sive vestem, sive quæ ad vestem pertinet. Apud Trebellium Pollionem, in libro de Triginta tyrannis, c. 10 de Regilliano, in epistola Claudii ad Regillianum legitur: “Duo saga velim ad me mittas, sed fibulatoria,” i. e. fibulis ornata. — Ugutio, Pisanus episcopus, apud Du Cange, Gloss. med. et inf. lat. in voce fibulatorium: “A fibula, ait, fibulatorium, illud quod apponitur mantello, per quod mittuntur fibulæ, ne dissipetur mantellum.” Fibulatoria non raro valde pretiosa erant ac pulchra. In Libro Pontificali inter pontificum dona templis facta sæpe occurrunt fibulatoria. Unde colligitur φιβλατώριον esse quidem indumentum persicum, juxta Suidam, sed ejusmodi quod fibulis instructum esset. — Auctor Actorum de chlamyde loquitur et de fibulatorio; potestque fortassis non uno modo intelligi: primo, ut significet cingulum quoddam fibulis aptum ad constringendam vestem, deinde vestem quamdam interiorem fibulis ornatam. Posteriorem hanc significationem ab auctore intendi existimo, ita ut Sapores dicatur præ animi impotentia et chlamydem scidisse et fibulatorium exutum abjecisse. Qui plura cupit, Du Cangium adeat loc. cit.

g Hæc in aliis codicibus ita referuntur ut oculatum testem designent: Quorum pulchritudo nos videntes … humi projecit; nobisque jacentibus, etc.

* codd. Ἀνενέχθη

* cod. ὑπέκπληξε.

* cod. διασπαθῆναι.

* cod. φησι.

* cod. συνφ

* cod. τοῦ.

* cod. καταφρονήσεται.

* supple δυνατά.

* cod. ποιεισομαι.

* cod. διαπασθῆναι.

* cod. ἐπορώθη.

* cod. ἀκολύτως

* cod. ἐνετέλω.

* cod. μητρες.

* cod. δόσετε.

CAPUT SECUNDUM.
Sanctorum vincula solvuntur ut cera in igne. Sancti ducti ad templum, orando dejiciunt idolum, quod frangitur: liquato plumbo immersi manent illæsi. Unus tortorum in Christum credit martyrque efficitur.

Σύμφωνον δὲ [Cod. 2.] [Τότε σ.] δοξολογίαν ἀναπεμψάντων τῶν πεπιστευκότων Θεῷ [(τ. π. Θ.) Θ. τ. π.] πάντων, άγγέλων [αὐτοῖς ἁγίων add.] ἐπέστη πληθὺς κατ᾽ ἀπιθμὸν αύτῶν, λαμπρὰς τούτοις περιτιθέντες * στολὰς, αἵ τῆς αύτῶν πίστεως τὸ λελευκασμένον καὶ καθαρὸν παρεδείκνυον. Τῶν δὲ ἁγίων δόξαν τῷ παντοκράτορι Θεῷ ἀναπεμψάντων ὑπὲρ τῆς εἰς αὐτοὺς γεγενημένης ἄνωθεν ἐπιλάμψεως [(Τῶν δὲ-ἐπιλάμψεως) Οἱ δὲ ἅγιοι μάρτυρες ἰδόντες τὸ παράδοξον τοῦτο θαῦμα, ἐδόξασαν τὸν Θεὸν τὸν οὕτως ταχέως ὑπακούσαντα αὐτοὺς, καὶ πάλιν add.] , προσθέντες ἐπὶ τῇ δοξολογίᾳ [εἷπον add.] · Κύριε ὁ Θεὸς, ἐβόων [om.] , ὁ τὰ τοῦ θανάτου λύσας δεσμὰ καὶ τοὺς ἐκεῖσε κατεχομένους χειρὶ κραταιᾷ ἀναγανὼν, λῦσον καὶ τὰ περιτεθέντα ἡμῖν δεσμὰ παρὰ τῶν ἀνοσιουργῶν τούτων καὶ τῆς σῆς παντοδυνάμου χειρὸς ἐχθρῶν, καὶ καταίσχυνον τὸν ἄρχοντα τῆς ἐξουσίας τοῦ άέρος τούτου, τὸν ἐν τοῖς υἱοῖς τῆς ἀπειθείας ἐνεργοῦντα. Καὶ ἅμα τῷ λόγῳ διελύθη τὰ τούτων δεσμὰ, ὡς ἂν κηρὸς τηκόμενος ἀπὸ προσώπου πυρὸς, τὰ δὲ τῶν ἁγίων ἀθλοφόρων σώματα εἶπες ἂν εἶναι ὡς δαλὸν ἐξεσπασμένον * ἀπὸ πυρὸς καιομένου [(τὰ δὲ-καιομένου) καὶ εὐθέως ὠρθώθησαν οἱ ἅγιοι, δοξάντες τὸν Θεόν. Ἦσαν δὲ αἱ πλευραὶ αὐτῶν καὶ τὰ κόλα ὥσπερ ξύλα ἐν πυρὶ καέντα.] . Ὁ δ᾽ ὠμότατος καὶ μανιώδης τύραννος [βασιλεὺς.] ἔτι τῆς ἐπὶ τὰ χείρω γνώμης ἐχόμενος, φησὶ πρὸς τοὺς ἁγίους [(φησὶ-ἁγίους) καλέσας τοὺς ἁγίους, λέγει πρὸς αὐτούς.] Ἄθλιοι καὶ ταλαίπωροι, διὰ τὸ φείδεσθαί με τῆς ὑμῶν νεότητος καὶ τῆς ὥρας [(τ. ὥ.) τὸ κάλλος.] τοῦ σώματος [ἣν περίκεισθε add.] κατεφρονήσατε οἷα δὴ γυναικαρίου ἀσθενοὺς καὶ σεσαθρωμένου; Τοιγαροῦν πείρᾳ μαθήσεσθε ὡς βασιλεὺς μὴ χλευαζόμενος δικάζων καθέζεται, ἀνδρείῳ τῷ φρονήματι πάντα διαπραττόμενος. Διὸ καὶ ἔτι τὸ φιλάνθρωπον εἰς ὑμᾶς ἐνδεικνύμενος, παραινῶ ὑμῖν· φείσασθε ἑαυτῶν, καὶ προσελθόντες θύσατε τῷ μεγάλῳ Διῒ καὶ τῷ παρ᾽ ἡμῶν προσκυνουμένῳ ἡλίῳ, ἵνα μὴ εἰς μάτην τῷ ὀλέθρῳ ἑαυτοὺς παραδώσητε. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος εἶπεν· Ἡμεῖς ἕνα Θεὸν ἐν οὐρανοῖς [(Ἡμεῖς - οὐρανοῖς)cum 7 convenit 2.] οἴδαμεν καὶ αύτῷ μόνῳ λατρεύομεν, τῷ δυναμένῳ καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα ἀπολέσαι ἐν γεέννῃ. Ὁ δὲ βασιλεὺς [Σαβώριος add.] ταῖς συνήθεσι χρώμενος θωπείαις, λέγει πρὸς τοὺς ἁγίους· Τεκνία μου καὶ σπλάγχνα [τὰ add.] ἐμὰ, καὶ αὐτὸς ἐγὼ οὐκ ἄλλο τι προστάσσω ἀλλ᾽ ἢ ἕνα θεὸν καὶ προσκυνεῖν καὶ σέβεσθαι. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος ἔφη· Πῶς ἡμᾶς κελεύεις θύειν, καὶ τίσι θεοῖς; Ὁ δὲ σκολιώτατος τῷ ὄντι καὶ δρακοντώδης [βασιλεὺς add.] , περιχαρὴς γενόμενος εἶπεν· Ἐμοὶ ἀκολουθοῦντες προσέχετε, καὶ ὡς ἂν βλέπητε ποιοῦντα και ὑμεῖς ποιήσατε ὁμοίως. Οἱ τοῦ Χριστοῦ μάρτυρες ἀπεκρίθησαν· Σὺ μὲν [(τοῦ-μὲν) δὲ ἅγιοι εἶπον αὐτῷ· Αὐτὸς.] ὡς ἐπίστασαι [καὶ add.] , ἡμεῖς δὲ [om.] ὡς ἐδιδάχθημεν.

[9] Ἐπιδραμὼν δὲ ὁ βασιλεὺς τῷ ῥήματι· Καὶ διὰ τί, φησὶ, τάχιον τοῦτο μὴ πεποιήκατε, πρὶν ἢ τὰς ἀφορήτους τιμωρίας ὑμῖν ἐπενεχθῆναι [Cod. 2.] [(ὑ. ἐ.) ἐ. ὑ.] ; Ὅμως ὡς πατρὶ τέκνα συγχωρήσατε, εἰς παιδείαν ὑμῖν προσφερομένῳ. Καὶ δὴ καθεσθεὶς ἐπὶ τοῦ ἅρματος, συνεδράσαι [(συνεδ.-ἐξε.) ὁ βασιλεὺς συνεκαλεῖτο τ. ἁ. ἀναβάντας ἐπὶ τοῦ ἅρματος συγκαθεσθῆναι αὐτῷ.] τοὺς ἁγίους ἐξεκαλεῖτο. Οἱ δὲ ἅγιοι πρὸς αύτὸν εἶπον· Μὴ ἡμῖν γένοιτο [(ἡ γ.) γ. ἡ.] , βασιλεῦ, ἐπὶ τοσοῦτον ἀνοίας χωρῆσαι· ὕβρις γὰρ τοῦτο τῇ μεγαλειότητί σου. Ὁ βασιλεὺς ἔφη· Κρεῖττον [ab hac voce usque ad finem fere num. convenit 2 cum aliis. Vide lectt. varr.] ἡγοῦμαι τὰς ὑμετέρας ἀτιμίας καὶ ὕβρεις καταδέχεσθαι ἢ παρὰ τῶν λοιπῶν ὑπηκόων τιμᾶσθαί τε καὶ δοξάζεσθαι. Ταῦτα πράξας ὁ βασιλεὺς καὶ ἑνὸς τῆς χειρὸς τῶν ἁγίων λαβόμενος, σὺν αὐτοῖς εἰς τὸν ναὸν εἰσελήλυθε, καὶ δὴ καθ᾽ ἑαυτὸν ὥσπερ ἀγαλλιασάμενος· Μεγάλη ἡ δύναμις τοῦ παρ᾽ ἡμῖν σεβομένου Διὸς, γεγονώτερον ἐξεβόησεν. Οἱ δὲ τῆς μοναρχικῆς Τριάδος ἰσάριθμοι ὁπλῖται, τὴν ἐν Χριστῷ σφραγῖδα ἐν ἑαυτοῖς ποιήσαντες, τῆς αὐτοῦ κατεγέλων ἐμβροντησίας. Εἶτα φησὶ πρὸς αὐτοὺς ὁ τύραννος· Πῶς ὑμῖν δοκεῖ; ἵνα αὐτοὶ πρῶτοι τῆς θυσίας ἅψησθε, ἣ ἡμῖν παραχωρεῖτε τουτο ποιῆσαι; Οἱ ἅγιοι εἶπον· Ὡς ἂν βούληται ἡ ὑμῶν ἐξουσία. Ὁ βασιλεὺς λέγει· Ὑμεῖς πρῶτοι προσέλθετε. Καὶ δὴ κλινάντων τῶν ἁγίων μαρτύρων τὰ γόνατα καὶ τῆς τοῦ Θεοῦ δεομένων ἐπικουρίας, ἅπαν τὸ εἰδωλικὸν τέμενος κλονούμενον ἐπὶ τοσοῦτον φόβου τὸν βασιλέα περιήγαγεν ὥστε φυγῇ πρὸς τὰ ἔξω χρήσασθαι· καὶ τῆς εὐχῆς ἤδη τῶν ἁγίων τελειουμένης, τὸ παρ᾽ αὐτοῖς σεβόμενον ξόανον καταπεπτωκὸς ἐπὶ τὴν γῆν συνετρίβη διόλου. Ἀναστάντων δὲ τῶν ἁγίων ἐκ τῆς προσευχῆς, τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν τοῖς τῶν δακρύων ὀχετοῖς ἔτι περιρρεομένων, λέγει πρὸς αὐτοὺς ὁ βασιλεύς· Αὗταί εἰσιν, ἄθλιοι, αἱ παρὰ τῆς ἡμῶν κραταιότητος γενόμεναι παραινέσεις τε καὶ κολακεῖαι; Οἱ δὲ ἀποκριθέντες εἶπον· Εν οὐδενὶ ψευδέσι ῥήμασιν ἑαλωκότας ἡμᾶς εὕρηκας· ὃ δὲ ὑπεσχόμεθα, τοῦτο καὶ πεποιήκαμεν. Λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Εἰ πρὸς τοιαύτην ἔκβασιν τὰ παρ᾽ ὑμῶν ἀληθῆ λεγόμενα ἔμελλεν ἀποτελευτᾶν, οὐδ᾽ [abhinc rursus convenit 2 cum Veneto, nisi quod loco (οὐδ᾽-μοίρᾳ) legitur in 2 οὐδεμιᾶς πίστεως.] ἐν πίστεως μοίρᾳ τοὺς λόγους ὑμῶν [om. 2.] ἐθέμην ἄν. Διὰ τοῦτο, μὰ τῆν ἀήττητον δύναμιν τῶν θεῶν, κακῶς τοῦ ζῆν ὑμᾶς τῶν ἐνθένδε ἀπαλλάξω, μηκέτι πιστεύων ἐν μηδενὶ τοῖς παρ᾽ ὑμῶν λεγομένοις.

[10] Καὶ κελεύει ὁ αἱμοβόρος διὰ τάχους λέβητας ἐνεχθῆναι τρεῖς, καὶ, μόλιβδον ἐν αὐτοῖς ἐμβαλόντας, ὑποκαίεσθαι τούτους σφοδρότερον, ἀσφάλτου καὶ πίσσης τῷ πυρὶ ἐπιρραινομένων. Τούτων δὲ γεγονότων, ἐντεῦθεν καὶ ἐντεῦθεν τῶν λεβήτων στύλους παραπήξαντες ξυλίνους καὶ σιδηραῖς ἁλύσεσι τὰς τῶν ἁγίων ὀσφύας περιζώσαντες, δι᾽ αὐτῶν τε τοῖς ξύλοις ἀναρτήσαντες κατὰ μικρὸν τοῖς λέβησιν ὑπεχάλων. Οἱ δὲ καθ᾽ εἷς αὐτῶν ἰδιαζόντως ψάλλοντες, ὕμνον τῷ Θεῷ ἀνέπεμπον. Ὁ μὲν μακαριώτατος Πηγάσιος· Ὅτι παρὰ σοὶ, φησὶ, πηγὴ ζωῆς, Κύριε, καὶ ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς. Ὁ δὲ παναοίδιμος Ἀνεμπόδιστος· Οἱ πόδες μου ἔστησαν ἐν εὐθύτητι, ἐπέλεγεν, λύχνος τε τοῖς ποσί μου ὀ νόμος σου, καὶ φῶς ταῖς τρίβοις μου. Ἀκίνδυνος δὲ ὁ τρισόλβιος [ab initio num. usque ad hanc vocem cum aliis codd. magis convenit 2. Videsis lectt. var.] . Περιέσχον ἡμᾶς ὠδῖνες θανάτου καὶ κίνδυνοι ᾅδου εὕροσαν [εὕρωσαν.] ἡμᾶς· θλίψις καὶ ὀδύνη ἐκύκλωσεν [περιεκύκλωσεν.] ἡμᾶς, καὶ τὸ ὄνομα Κυρίου ἐπικαλεσόμεθα· διὰ πυρὸς γὰρ διήλθομεν, καὶ ἐξήγαγεν [ἐξήγαγες.] ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν. Ἐν τούτοις γὰρ τοῦ σοῦ ἀποστόλου Παύλου μιμητὰς, εἰ καὶ ἀναξείους, ἀνέδειξας ἡμᾶς [om.] Κύριε, κινδύνους ἐν ποταμοῖς, κινδύνους ἐν θαλάσσῃ, κινδυνους ἐξ ἐθνῶν, κινδύνους ἐν πυρὶ διὰ τὸ ὄνομά σου τὸ ἅγιον ὑπομένοντας, καὶ τῇ τοῦ θηριώδους ἀγνοίᾳ βασιλέως ἐν τῷ καχλάζοντι * μολίβδῳ ὡς ἐπὶ δρόσῳ ἁναψυχομένους. Ὁ [abhinc rursus usque ad fin. num. cum aliis codd. magis convenit 2] δὲ τῆς ἀσεβείας ἔξαρχος μᾶλλον εἰπεῖν ἢ βασιλεὺς, κατα τῶν οἰκείων θεῶν ἀπομοσάμενος· Ἕγνων, ἔφη, τὰς μαγγανείας ὑμῶν. Καὶ προσελθὼν αὐτὸς δι᾽ ἑαυτοῦ, τῶν ἁλύσεών τε ἁψάμενος καὶ ὑποχαλάσας τοὺς ἁγίους μέχρι αὐτοῦ τοῦ τραχήλου, τῷ ζέοντι μολίβδῳ καταδύσαι παρεσκεύασε. Καὶ τούτου γενομένου, ὁ καχλάζων * μόλιβδος τῶν λεβήτων ὑπεκδὺς κεκενωμένους τούτους ἀπέλιπεν. Εἶτα λέγουσιν οἱ ἅγιοι τῷ τυράννῳ· Σὺ μὲν δι᾽ ἑαυτοῦ τὸν καθ᾽ ἡμῶν, ὡς ἔδοξας, θάνατον συσκευάζων, τέλεον ἐξαναλῶσαι βεβούλησαι· ὁ δὲ Θεὸς ὁ εἰδώς σου τὸ πανοῦργον καὶ δολιόγνωμον περιεσώσατο ἡμᾶς, ὂς καὶ τὸν ἐν κακίᾳ σου πόνον καὶ τὴν ἀδικίαν ἐπὶ τὴν κεφαλήν σου ἐπιστρέφει. Ἔτι δὲ λαλούντων αὐτῶν ταῦτα, αἱ ἁλύσεις ἁπ᾽ αὐτῶν ἐξέπεσον.

[11] Διὸ καὶ εἷς τῶν ὑπηρετούντων τοῖς προστάγμασι τοῦ τυράννου [(τ. τ.) αὐτοῦ.] δημίων, ἐν ἐκπλήξει γεγονὼς τοῦ θαύματος, χριστιανὸν ἑαυτὸν ἀνεκήρυξε. Καὶ δὴ παρρησιασάμενος πρὸς τὸν τύραννον ἔφη· Ὡμότατε [Ἄθλιε.] καὶ κυνὸς ἀναίδειαν ἐνδεδυμένε [(κ. ἀ. ἐ.) μισάνθρωπε.] , ἕως τίνος οὐκ ἐᾷς ἡμᾶς ἀνεθῆναι, ταῖς ὑπὸ σοῦ προσαγομέναις τιμωρίαις ὑπηρετοῦντας; Ἐπὶ πλεῖον γὰρ ἡμεῖς ἐταλαιπωρήσαμεν κάμνοντες, ἢ οἱ ἀήττητοι οὗτοι διὰ καρτερίας ἀνταγωνιζόμενοι. Ἀλλ᾽, ὡς ἔοικε, πρὸς ἀντιτυπίαν λίθου ἢ σιδήρου μεταβληθεὶς ἀναισθήτως πρὸς ταῦτα διάκεισαι. Ὁ δὲ [βασιλεὺς add.] βύθιον ὑποβλεψάμενος [τῷ Ἀφθονίῳ, τοῦτο γὰρ ὄνομα add.] τῷ δημίῳ [ἐκείνῳ add.] , καὶ τῇ συνήθει χρησάμενος θωπείᾳ· Τέκνον, εἶπε, φίλτατον, φώνησον αὐτοὺς τῶν λεβήτων ἐξελθεῖν. Αὐτοῦ δὲ προτρεψαμένου τούτους [om.] , ἐξῆλθον [οἱ ἅγιοι add.] τὸ κοθόλου μηδὲν ἀδικηθέντες. Πρὸς δὲ τὸν βασιλέα ἐπιστραφεὶς εἶπε· Γνωστὸν ἔστω σοι, βασιλεῦ, ὁτι ὅν οἱ χριστιανοὶ σέβονται, Θεὸν [κἀγὼ add.] προσκυνῶ, καὶ [ἀπὸ τοῦ νῦν add.] αὐτῷ μόνῳ λατρεύω, στρατολογηθεὶς μετὰ τῶν λοιπῶν ἁγίων. Αὐτὸς γάρ ἐστιν ὁ τοῦ Πατρὸς μονογενὴς Λόγος, παρ᾽ οὗ τὸ πανάγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται [(παρ᾽ - ἐκπορεύεται) om.] . ὁ ἐν Τριάδι ύμνούμενος καὶ ὑπὸ πάσης κτίσεως προσκυνούμενος. Διὸ μὴ μέλλε πρὸς τὰς κατ᾽ ἐμοῦ τιμωρίας, ἀλλ᾽ ὃ βούλει τάχιον σκεψάμενος ἀπόφηναι *. Ἐπὶ γὰρ νοῦν λαβὼν τὴν τῆς κρίσεως ἡμέραν καὶ τὴν κατὰ τῶν ἀσεβῶν ἀπειλὴν, ὧν ὁ σκώληξ οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ [om.] οὐ σβέννυται, οὓς καὶ τὸ ἐξώτερον διαδέξεται [διαδέχεται.] σκότος, ἐπὶ ταύτην ἐλήλυθα τὴν ἀληθῆ τῶν χριστιανῶν πίστιν. Ἀλλὰ, Κύριε ὁ Θεός μου, σῶσόν με [τὸν ταπεινὸν add.] , ὃν ἐκ λάκκου ἀνομίας ἐξήγαγες διὰ τῶν σῶν θεραπόντων, Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου. Ἔτι δὲ τῆς εὐχῆς οὔσης ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ, ὁ βασιλεὺς ὁρῶν τὴν τοῦ ἀνδρὸς ἔνθεον παρρησίαν καὶ τὴν ἐξ ὅλης καρδίας πρὸς τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν ἐπιστροφὴν, ἐννεὸς γενόμενος, ὅλος ἀπεπάγη, μηδὲ [μηδὲ κἂν] ἀντιφθέγθαι δυνάμενος. Εἶτα τῇ χειρὶ τὴν ὄψιν παρατριψάμενος, καὶ εἰς ἑαυτὸν ἐλθὼν [γενόμενος, καλέσας αὐτὸν.] καὶ ὡς δῆθεν κολακεύων [ἔφη add.] . Ἐγώ εἰμι, ἔφη [om.] , ὁ αἴτιος τούτων ἁπάντων, καταλιπών σε ἐν χρονίᾳ παρατάσει [(ἐ. χ. π.) τοσαῦτα ἔτη παραμένειν.] ἐν τῇ τοιαύτῃ τῆς στρατείας τάξει. Ἐχρῆν γάρ με ἐπὶ μείζονι προκοπῇ καὶ ἀξιώματί σε διαφόρῳ ἀναβιβάσαι· καὶ ἠλέγχθην δι᾽ αὐτῶν τῶν ἔργων ὡς οὐκ ἀγαθῶς περὶ σὲ διετέθην. Αἴτησαι οὖν ἐπὶ πάντων, ἐν μηδενὶ φεισάμενος, ποίας στρατείας ἢ ἀξιώματος ὀρέγῃ· οὐ γὰρ [(οὐ γ.) καὶ οὐκ ἂν.] ἀνανεύσω πρὸς τὴν ἐξαίτησιν, διότι ἀξίαν τῶν κόπων σου καὶ τὴν ἀμοιβὴν ποιοῦμαι, ἐν μηδενί σοι χαριζόμενος [(ἐν μ. σ. χ.) κατὰ γὰρ καμάτους λαμβάνεις.] . Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ νέηλυς τοῦ Χριστοῦ στρατιώτης [(ὁ-στρατιώτης) ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος.] ἔφη τῷ βασιλεῖ· Τὴν στρατείαν ἣν ἐγὼ [σπουδάζων add.] σπεύδω τοῦ [om.] λαβεῖν, ἐν τῇ σῇ ἰσχύἳ οὐκ ἔστιν [(ἐν-ἔστιν) δοῦναί μοι σὺ οὐ δύνῃ ποτὲ.] . Ἐγὼ γὰρ Χριστῶ στρατεύομαι, τῷ αἰωνίῳ βασιλεῖ. Ὁ δὲ τὴν καρδίαν ἀσύνετος [ἄσπλαγχνος.] βασιλεὺς τὸ ἀμετάθετον τῆς εἰς Χριστὸν αὐτοῦ πίστεως καταμαθὼν, προστάττει τῷ σπεκουλάτορι ἔξω τειχῶν τὴν τούτου κεφαλὴν ἀποτεμεῖν. Ἐπεὶ δὲ τὰ τῆς ἀποφάσεως ἠκηκόει ὁ μακαριώτατος Ἀφθόνιος, τοῦτο γὰρ ἦν ὄνομα αὐτῷ [(τοῦτο-αὐτῷ) εἶπεν] . Δόξα σοι, Κύριε, εἶπεν [om.] , ὅτι ἀνάξιον ὄντα σώζεις με [(σ. μ.) μ. σ.] κατὰ τὸ πολυέλεόν σου ὄνομα, καὶ αἰνέσω σε διὰ παντὸς ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς ζωῆς μου, νῦν τε καὶ εἰς τὸν ἔπειτα αἰῶνα. Ἀμήν.

[12] Εἶτα [καὶ add.] πρὸς τοὺς ἁγίους ἐπιστραφείς [εἶπεν.] . Κύριοί μου καὶ πατέρες τιμιώτατοι, εἶπεν [om.] , μὴ μνημονεύσητέ [μνησθῆτε.] μου τῶν κακῶν ὧν εἰς ὑμᾶς διεπραξάμην κελευόμενος· δυσωπήσατε δὲ [μᾶλλον add.] ὑπὲρ ἐμοῦ τὸν Κύριον [Θεὸν.] μὴ χωρισθῆναί με ἀφ᾽ ὑμῶν, ἡνίκα παραστῶμεν τῷ φοβερῷ καὶ φρικτῷ αὐτοῦ βήματι. Οἱ [Καὶ οἱ.] ἅγιοι μάρτυρες εἶπον αὐτῷ· Εὐθυμῶν, ἀδελφὲ [Ἀφθόνιε add.] , πορεύου [ἐν εἰρήνῃ add.] τὴν ἐπιθυμουμένην σοι ὁδόν· καὶ κατὰ τὴν πίστιν σου γενήσεταί σοι. Πλὴν ἀλλ᾽, ἐπειδὴ προάγεις ἡμῶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, τὸ ὑπὲρ ἡμῶν εὔχεσθαι μᾶλλον [om.] μὴ διαλείποις. Ὁ δὲ τῷ [(τῷ φθόνῳ-χάριν) μακάριος Ἀφθόνιος.] φθόνῳ μαχόμενος καὶ τῷ ὄντι τὴν ἄφθονον φερωνύμως * πλουτήσας χάριν κατασπασάμενος τοὺς ἀηττήτους μάρτυρας, καὶ τῷ τραχήλῳ αὐτῶν ἐπιδακρύσας· Εἰρήνη σοι, ἀδελφὲ, τὸν προκείμενον ἀγῶνα ἐν ὑπομονῇ ἀνύοντι, παρ᾽ [παρ᾽ αὐτῶν ἀκήκοεν add.] αὐτῶν ἀκήκοεν [(π. αὐ. ἀκ.) om.] . Εἶτα τὸν τόπον καταλαβὼν ἐν ᾧ σφαγιασθῆναι προδιώριστο, τὴν κεφαλὴν ἀποτμηθεὶς, Χριστῷ τῇ πάντων κεφαλῇ τὴν τιμίαν αὐτοῦ ψυχὴν παρέθετο. Οἱ δὲ ἐκεῖσε χριστιανοὶ τὸ τοῦ ἁγίου συγκομίσαντες λείψανον, καὶ σινδόνι καθαρᾷ εἰλύσαντες * ἐν γλωσσοκόμῳ ἀπέθεντο, ἀπεκδεχόμενοι καὶ τῶν πρὸ αὐτοῦ ἐναθλούντων μαρτύρων τὴν τελείωσιν.

[8] Καὶ ἐφάνησαν [(Κ. ἐ.) ἐ. αὐτοῖς 5.] ἄγγελοι κατὰ τὸν ἀριθμὸν αὐτῶν, λευκὰς ἐσθῆτας [στολὰς 6.] περιβάλλοντες αὐτούς [αὐτοῖς 5, 6.] . Οἱ δὲ ἅγιοι [μάρτυρες add. 9.] ἰδόντες * [ἰδόντες 3 – 7, 9.] αὐτοὺς, ἐδόξασαν τὸν Θεὸν, τὸν [om. 5, 6.] οὕτως ταχέως ὑπακούσαντα αὐτῶν [αὐτοὺς 9.] . Πάλιν εἶπον οἱ ἅγιοι· Λῦσον ἡμᾶς, ὁ Θεὸς, ἐκ τοῦ δεσμοῦ τούτου, ὁ λύσας τὰς ὠδῖνας τοῦ θανάτου καὶ ἀναγαγὼν [ἀπαγαγὼν 4, 5, 7; ἀναστήσας 6.] τοὺς ἐκεῖσε κατεχομένους [καθεύδοντας] , καὶ τὸν ἄρχοντα κράζοντα [σκάζοντα 3 – 7, 9; περὶ τὴν πίστιν] διώλεσον [διόλεσον 4 – 7.] . Καὶ [Τούτων λεχθέντων παρὰ τῶν ἁγίων εὐθέως 9.] ἐγένετο τὰ δεσμὰ τῶν ἁγίων [(τ. ἁ.) αὐτῶν 4 – 7, 9.] ὥσπερ κηρὸς ἐν τῷ [om. 4 – 7, 9.] πυρὶ καιόμενος, καὶ ὠρθώθησαν [ὀρθώθησαν 4, 5, 7, 9.] δοξάζοντες τὸν Θεόν. Ἦσαν δὲ αἱ πλευραὶ τῶν ἁγίων [μαρτύρων add. 9; (τ. ἁ.) αὐτῶν] καὶ τὰ κῶλα [κόλα] αὐτῶν ὥσπερ ξύλα ἐν πυρὶ καέντα. Καὶ καλέσας [(Καὶ κ.) Καλ. δὲ 5 – 7, 9.] αὐτοὺς ὁ βασιλεὺς λέγει αὐτοῖς· [πρὸς αὐτούς 5, 7, 9.] .Τί ἐστιν, πανάθλιοι; ἐνομίσατε [hinc resumitur 8.] ἐκφυγεῖν τὰς βασάνους [τῶν βασάνων 4 7, 9; ἀλλὰ καὶ add. 8, 9 qui om. δέ mox.] ; Ἐμοῦ δὲ, διὰ τὸ κάλλος καὶ τὴν εὐμορφίαν [(Ἐμ.-εὐμ.) Διὰ τὸ ἐμὲ φείδεσθαι τοῦ κάλλους ὑμῶν καὶ 5.] τὴν περιέχουσαν ἡμᾶς φειδόμενον * ὑμῶν ἰδόντες, ὥσατε γυναικὸς κατεφρονήσατε [(τὴν περιέχ.-κατ.) κατεφρονήσατέ μου ὥσατε γυναικός 5; ἣν περίκεισθε φειδομένου ὑμῶν κατεφρονήσατε ὥ. γ. 4, 6 – 9.] . Ἐμάθετε [διὰ τῆς πείρας add. 5, 7, 8; δὲ διὰ τῆς πείρας add. 4, 6, 9.] ὅτι [ὄντως add. 4 – 9.] βασιλεὺς [ὄντως add. 6.] ἀχλεύαστος [ὀχλεύαστος 8. 9.] κάθηται [προκαθέζεται 4, 8, 9; προκαθέζομαι 5; προκάθηται 6.] ; Καὶ [τὰ add. 7 – 9.] νῦν παραινῶ ὑμῖν· [ὡς φίλοις add. 8, 9.] φείσασθε ἑαυτῶν [αὐτῶν 3.] καὶ μὴ μάτην ἑαυτοὺς ἀπολέσθαι θελήσητε [(ἀ. θ.) ἀπολέσητε 4 – 9; θ. ἀπολέσαι 3.] , ἀλλὰ [διὸ 4, 6, 9.] προσέλθετε [προσελθόντες θύσατε 4, 6 – 9; προσελθόντες οὖν θύσατε 5.] τῷ μεγάλῳ θεῷ Διΐ [καὶ προσκυνήσατε τῷ ἡλίῳ καὶ σώζεσθε add. 4 – 6, 8, 9; καὶ προσκυνήσατε τῷ ἡλίῳ add. 7.] . Οἱ δὲ ἅγιοι εἶπον αὐτῷ ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος· Ἡμεῖς [(εἶ.-Ἡμ.) μάρτυῥες ὡς ἐξ ἑν. σ. εἶ. αὐτῷ· Ἡ. ὧ βασιλεῦ 8, 9; εἶ. τῷ βασιλεῖ ὡς ἐξ ἑν. σ. Ἡ. 4, 7.] ἕνα Θεὸν οἴδαμεν ἐν οὐρανῷ [οὐρανοῖς 4, 7 – 9.] καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύομεν * [λατρεύομεν 4 – 8.] τῷ δυναμένῳ σῶσαι καὶ ἀπολέσαι. Ὁ [δὲ add. 4 – 9.] βασιλεὺς Σαβόριος [Σαβώριος 4, 6 – 9; om. 5.] γελάσας μέγα [τε ὁμοῦ add. 5.] καὶ πικρὸν, λέγει πρὸς τοὺς ἁγίους· Τέκνα [τεκνία 4 – 9.] μου καὶ φίλοι τῶν σπλάγχνων μου, τί γὰρ ὑμῖν εἶπον [(ὑ. εἶ.) εἶ. ὐ. 6, 8, 9,] ; Κἀγὼ ἑνὶ θεῷ εἶπον ὑμῖν θῦσαι [(ἐνὶ-θῦσαι) εἶπον ὑμῖν ἑ. θ. θῦσαι 4; ἑ. θ. εἶπ. κἀγὼ θῦσαι ὑμῖν 5.] . Ὁ μακάριος [ἅγιος 5.] Ἀκίνδυνος εἶπεν· Πῶς [(Πῶς) Βασιλεῦ, τινί τρόπῳ 5.] κελεύεις ἡμᾶς [(κ. ἡ.) ἡ. κ. 4, 6 – 9.] θῦσαι; Ὁ δὲ βύθιος ὄφις περιχαρὴς γενόμενος [(Ὁ δὲ-γενόμενος) Καὶ περιχαρὴς γενόμενος ὁ βύθιος δράκων 5.] εἶπεν· [ἔφη 6 – 9.] .Ἀγωμεν, καὶ καθὼς ἐμὲ προσέχετε ποιεῖτε [ποιοῦντα ποιήσατε 4 – 7 (ἐμὲ-ποιεῖτε) ἐμοὶ πρ. ποιοῦντι ποιήσατε καὶ ὑμεῖς 8, 9.] . Οἱ [δὲ add. 4 – 9.] ἅγιοι εἶπον [αὐτῷ add. 4 – 7; αὐτῷ· Βασιλεῦ add. 8, 9.] . Αὐτὸς ὡς ἐπίστασαι, καὶ ἡμεῖς ὡς ἐδιδάχθημεν ποιήσωμεν [om. 6; (ἐ. π.) διδάχθημεν 4, 5, 7 – 9.]

[9] Ὁ [δὲ add. 4 – 7.] βασιλεὺς εἶπεν καλῶς [καὶ add. 5.] Διὰ τί τάχιον * τοῦτο [(τ. τ.) δὲ τοῦτο τάχιον 4, 6, 7 – 9; τοῦτο τάχιον 5.] ὑμῖν [om. 6.] οὐκ ἔδοξεν, πρὶν [ἢ add. 3.] τὰς ὕβρεις ταύτας ἐπενέγκαι [ἐπενεχθῆναι 4 – 9.] ὑμῖν; Πλὴν ὡς πατρὶ τέκνα συγχωρήσατέ μοι [om. 4, 6, 7; καὶ δὴ 8, 9.] . Καθεσθέντος δὲ τοῦ βασιλέως Σαβωρίου [(δ. τ. β. Σ.) δ. αὐτοῦ 4 – 7; αὐτοῦ 8, 9.] ἐπὶ τοῦ ἅρματος, συνεκαλεῖτο [συνεκάλει 6.] τοὺς ἁγίους ἀναβάντας συγκαθῖσαι [συγκάθεσθαι 7; συγκαθεσθῆναι 4, 6, 8, 9.] αὐτῷ [αὐτούς 4.] . Οἱ δὲ ἅγιοι εἶπον [αὐτῷ· add. 5.] Μὴ, βασιλεῦ [ἐὰν τοῦτο γένηται add. 8, 9.] , ὕβριν πάσχεις [πάσχῃς 6, 7; πανθάνῃς 8, πανθάνεις 9.] ; Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ βασιλεὺς λέγει [εἶπεν 6.] αὐτοῖς· Θέλω δι᾽ ὑμᾶς ἐνυβρίζεσθαι, τοὺς ἀκούσαντάς μου [(ὑμᾶς-μου) ὑμῶν ὑβρίζεσθαι τοῖς ὑπακούουσί μοι 6; ὑ. ὑβρίζεσθαι τ. ὑπακούοντάς μ. (με 9) 7, 9; ὑμᾶς ἐνυβρίζ. τ. ὑπακούοντάς μου 2.] , ἢ ὑπὸ τοῦ στρατοῦ μου πάντος τιμᾶσθαι. Ταῦτα λέγων [εἰπὼν ὁ βασιλεὺς 2.] καὶ ἐν χερσὶν τὸν ἕνα κρατῶν, εἰσῆλθεν ἐν τῷ ναῷ [(ἐν. τ. ν.) εἰς τὸν ναὸν 4 – 9; εἰς τὸν ναὸν σὺν αὐτοῖς 2.] καὶ [ὤσπερ ἀγαλλιασάμενος add. 2.] ἔκραξεν [ἀνέκραξεν 4, 7; ὁ βασιλεὺς add. 4, 6 – 9.] , λέγων· Μεγάλη ἡ δύναμις τοῦ [παρ᾽ ἡμῖν σεβομένου add. 2.] θεοῦ [om. 5.] Διὸς. Οἱ δὲ ἅγιοι [(Οἱ δὲ ἅ.) Ὁ δὲ ἅγιος 4.] Ἀκίνδυνος [om. 2, 5; καὶ add. 4.] Πηγάσιος καὶ Ἀνεμπόδιστος [(Π. κ. Ἀ.) om. 2, 5.] πρὀς ἀλλήλους [(π. ἀ.) om. 2, 4 – 9.] στραφέντες ὑπεμειδίασαν, ποιοῦντες τὴν ἐν Χριστῷ σφραγῖδα [ἐν ἑαυτοῖς. Εἶτα add. 2.] . Λέγει [δὲ add. 3, 5.] αὐτοῖς [πρὸς αὐτοὺς 2.] ὁ βασιλεύς· Τί θέλετε; προσέρχεσθε ὑμεῖς πρῶτοι [πρῶτον 6.] ἢ ἐμοὶ συγχωρεῖτε; Εἴπατε γὰρ᾽ ὅτι Ἡμεῖς κατ᾽ ἰδίαν ποιοῦμεν [(Εἴπ.-ποιοῦμεν)] . Οἱ δὲ ἅγιοι εἶπον πρὸς αὐτόν· Ὡς θέλεις, βασιλεῦ. Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεὺς πρὸς τοὺς ἁγίους· Προσέλθετε ὑμεῖς [Τότε add. 2, 8, 9; (π. ὑ.) προσέλθατε ὑ. 9; ὑ. πρῶτοι προσέλθετε 2.] . Οἱ δὲ [om. 2, 8, 9.] ἅγιοι [μάρτυρες add. 7 – 9.] θέντες τὰ γόνατα * [γόνατα 2, 4 – 9.] αὐτῶν [om. 2.] ἐπὶ τῆς, γῆς, προσεύχοντο [ἠύχοντο 2, 4, 5, 7; προσηύχοντο 6, 8, 9.] , καὶ τοσοῦτον προσηύξαντο [προσηύχοντο 6; οἱ ἅγιοι προσηύχοντο 4, 7.] ὥστε [καὶ add. 2.] τὸν τόπον ὅλον κινεῖσθαι [κινηθῆναι 8, 9.] . Ὁ δὲ βασιλεὺς Σαβόριος [om. 5; Σαβώριος 2, 4, 6 – 9.] βλέπων τὰ πάντα σαλευόμενα, ἐφοβήθη καὶ ἔφυγεν ἔξω. Εὐχομένων δὲ αὐτῶν [τῶν μακαρίων 2; τῶν ἁγίων 6.] , ἔπεσεν τὸ εἴδωλον τοῦ ἀνδριάντος [ἀδριάντος 4; Διὸς ἐπὶ τὴν γῆν 2.] καὶ ἐγένετο εἰς οὐδέν [(ἐγ. εἰς οὐδ.) συνετρίβη δι᾽ ὅλου 2.] . Ἀναστάντες δὲ οἱ ἅγιοι ἐκ τῆς γῆς [προσευχῆς 2.] , ἦσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν ἀσκοῦ δίκην [(ἀ. δ.) δ. ἀ. 5, 6.] πεφυσημένοι * ἐκ τοῦ πολλοῦ κοπετοῦ [καὶ add. 2.] . Λέγει [δὲ add. 6.] αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Τί ἐστιν, ἄθλιοι; [τρισάθλιοι 2, 4 – 9.] αὗταί εἰσιν αἱ παραινέσεις μου; οὕτως ὑμᾶς ἐκολάκευσα; Καὶ [om. 2, 5, 7 – 9.] λέγουσιν αὐτῷ οἱ μάρτυρες· [ἅγιοι 2, 5 – 9.] Εἴπαμέν [εἴπομεν 2, 5, 7 – 9.] σοι, βασιλεῦ, ὅτι καθὼς οἴδαμεν οὕτως [om. 5; καὶ add. 2, 8, 9.] προσευχόμεθα· ψευδές τι ἐκ τοῦ στόματος ἡμῶν οὐκ ἤκουσας· [(οὐκ ἤ.) ἤκουσας; 5.] μὴ γένοι [το]. Λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· [(Λεγ.-βασ.) om. 6; Λ. ὁ β. 5.] Εἰ τοιαύτην μέλλετε [ἐμέλλετε2; μέλλετε 9; λέγετε 4, 7.] ἀλήθειαν λέγειν, μὰ τοὺς ὑπολειφθέντας θεοὺς ὑφ᾽ ὑμῶν [(θ. ὑφ᾽ ὑ.) ὑφ᾽ ὑ. θ. 4, 6, 8, 9; ἀφ᾽ ὑ. θ. 7; ὑφ᾽ ἡμῶν θ. 5.] , οὐ μὴ χαρισθῆ ὑμῖν τὸ ζῆν, ὅτι ἐξεκάκησα πιστεύων ὑμῖν.

[10] Καὶ [εὐθέως add. 8, 9.] ἐκέλευσεν [κελεύει 2.] ὁ ἀσεβέστατος [αἱμοβόρος 2; om. 6.] βασιλεὺς Σαβόριος [(βασ. Σαβ.) β. Σαβώριος 4, 6 – 9; β. διὰ τάχους 2; om. 5.] ἐν τῷ τόπῳ οὗ [ἐν ᾧ 5; ᾧ 6.] ἦν ἐκεῖ [om. 2.] ἐνεχθῆναι λέβητας [(ἐ. λ.) λ. ἐ. 2.] τρεῖς, καὶ μόλιβδον ἐμβληθῆναι καὶ [(μόλ.-καὶ) ἐμβληθῆναι μ. εἰς αὐτοὺς καὶ ὑποκαίεσθαι 8, 9; μ. ἐν αὐτοῖς ἐμβλ. καὶ 2; μ. βληθῆναι κ. 7; ἐνεχθῆναι κ. 6.] ξύλα ἐκ πλοίων παλαιῶν [προσενέγκαι add. 5.] , καὶ πίσσαν καὶ ἄσφαλτον ῥαίνεσθαι [εἰς add. 6, 8, 9.] τὰ ξύλα [(τ. ξ.) om. 5.] ὅπως [ὥστε 4 – 9.] συντόμως ἐκβράσωσιν οἱ λέβητες [(ἐκβρ.-λέβ.) ὑποκαιομένους ἐκβράσαι τοὺς λέβητας 4 – 9; (καὶ πίσσ.-λέβ.) ἐμβαλόντας ὑποκαίεσθαι τούτους σφοδρότερον, ἀσφάλτου τε καὶ πίσσης τῷ πυρὶ ἐπιραινομένων 2.] . Ἐκβρασάντων δὲ αὐτῶν, ἠνέχθησαν πάλοι [πάλιν 3.] , καὶ ἐπάρησαν παρ᾽ ἕνα ἕκαστον τῶν λεβήτων· καὶ ἀλύσεις ἐκέλευσεν κρεμασθῆναι [(ἐ. κ.) ἐκρέμασαν 4, 6 – 9.] ἐξ αὐτῶν, κἀκεῖ δεθέντας αὐτοὺς βληθῆναι [(κἀκεῖ-βλ.) διὰ τροχιλίων (τροχειλέων 7), ὥστε δι᾽ αὐτῶν κρεμασθέντας τοὺς ἁγίους χαλασθῆναι 4, 6 – 9.] εἰς τοὺς λέβητας ἕως ζώστρας [(ἕ. ζ.) μέχρι ζώσεως 6; (Ἐκβρασάντων-ζώστρας) Τούτων δὲ γεγονότων ἐν τάχει ἠνέχθησαν στύλοι καὶ ἐπάρησαν ἐντεῦθεν καὶ ἐντεῦθεν παρ᾽ ἕνα ἕκαστον τῶν λεβήτων. Καὶ εἶθ᾽ οὕτως σιδηραῖς ἀλύσεσι τὰς τῶν ἁγίων ὀσφύας περιζώσαντες δι᾽ αὐτῶν τε τοῖς ξύλοις ἀναρτησάντες, κατὰ μικρὸν τοῖς λέβησιν ὑπεχάλων 2; (ἐκέλευσεν-ζώστρας) κρεμασθῆναι προσέταξεν ἐπάνω τῶν λεβήτων, καὶ οὕτως διὰ τροχιλέων χαλασθῆναι αὐτοὺς εἰς τὸν μόλιβδον ἕως ζώστρας 5.] . Ἀγομένων δὲ αὐτῶν,· ἔλεγον οἱ μακάριοι [(αὐτ-μακ.) ἔλ. οἱ μακ. 4; αὐτ. ἔλ. οἱ μάρτυρες 6; ἔψαλλον λέγοντες 5.] . ᾞρα [Ἤραμεν 2, 4 – 9.] τοὺς ὀφθαλμούς μου [ἡμῶν 2, 4 – 9.] εἰς τὰ ὄρη ὅθεν ἥξει ἡ βοήθειά μου [ἡμῶν 2, 4 – 9.] . ἡ βοήθειά μου [ἡμῶν 2, 4 – 9.] παρὰ Κυρίου τοῦ ποιήσαντος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. Κρεμασθέντων δὲ αὐτῶν ἐκ τῶν μασχαλῶν, ἐνέβαλον αὐτοὺς κατ᾽ ὀλίγον χαλῶντ[ες] τὰς τροχιλαίας [(κατ᾽-τροχιλαίας) εἰς τοὺς λέβητας κατ᾽ ὀλίγον χαλῶντες (χάλοντες 2) διὰ τῶν τροχιλίων (τροχιλέων 2, 5, 7) 2, 4 – 9.] . Οἱ δὲ μακάριοι [τρισμακάριοι 2.] ἑστῶτες [χαλασθέντες 2, 4 – 9.] ἐν τῷ βρασμῷ τοῦ λέβητος [μολίβδου 2, 4 – 9.] ἔλεγον ἕκαστος αὐτῶν κατ᾽ ὄνομα ψαλμόν [(κ. ὄ. ψ.) ψ. κ. ὄ. 2, 4 – 9.] . Ὁ [Καὶ ὁ μὲν 2, 7 – 9; μὲν add. 6.] μακάριος [μακαριώτατος 2.] Πηγάσιος ἔλεγεν [εἷπεν 2, 4 – 9.] . Ὅτι παρὰ σοὶ [τῷ Θεῷ μου add. 2, 4, 6 – 9; τ. Θ. ήμῶν add. 5.] πηγὴ ζωῆς, ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα * φῶς· παράτεινον τὸ ἔλεός σου τοῖς γινώσκουσίν σε καὶ τὴν δικαιοσύνην σου τοῖς εὐθέσι τῇ καρδία. Ὁ δὲ μακάριος Ἀνεμπόδιστος εῖπεν· Ὁ πούς [(εῖ: ὁ π.) οἱ πόδες 2.] μου ἕστη [ἔστησαν 2.] ἐν εὐθύτητι [ἐπέλεγεν add. 2.] . ἐν ἐκκλησίαις εὐλογήσω σε, Κύριε· καὶ [om. 2, 4, 6, 7.] Λύχνος [τε add. 2.] τοῖς ποσίν [ποῦσι 6, 8, 9.] μου ὁ νόμος σου καὶ φῶς ταῖς τρίβοις μου τὰ μαρτύριά σου, Κύριε [(τὰ-Κύρ.) om. 2, 4, 6 – 9.] Ὁμοίως [om. 4, 7; δὲ add. 2, 6, 8, 9.] καὶ ὁ μακάριος [τρισόλβιος 2.] Ἀκίνδυνος [ὁμοίως add. 4 – 7.] μετὰ φωνῆς μεγάλης καὶ δακρύων [(παράτεδινον-δακρύων) hæc vix legi possunt in 5.] εἶπεν· Ὦ μακάριε Παῦλε, ἀψευδῆς ἀνεδείχθης ἐν πᾶσιν λέγων [(Ὦ-λέγων) Ἐπεβίβασας ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν· διήλθομεν διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος, καὶ ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψοχὴν, Κύριε· κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον τὸν λέγοντα· 4-9.] . Κινδύνοις ποταμῶν, κινδύνοις λῃστῶν [(κ. λ.) om. 4 – 9.] , κινδύνοις ἐξ ἐθνῶν, κινδύνοις ἐν ἐρημίαις· ἐπ᾽ ἀληθείας γὰρ [καὶ ἡμεῖς 6; καὶ ῆμεῖς add. 4, 5, 7 – 9.] ἐφθάσαμεν τὴν ἐρημίαν τοῦ βασιλέως, [καὶ ἐσμὲν ἐν τῷ καύσωνι τῶν λεβήτων ὡς add. 4 – 9.] ἐν ὕδατι καθήμενοι [ἀναψύχοντες 4, 6 – 9; καταψύχοντες 5.] . Τότε ὁ βασιλεὺς Σαβόριος [om. 5; Σαβώριος 2, 4, 6 – 8.] λέγει αὐτοῖς· Μὰ τὴν ἀήττητον δύναμιν τοῦ Ἡρακλέως καὶ τὸν μέγιστον Ἀσκληπιὸν, τὸν [(τὸν μέγ. Ἀ. τὸν) τοῦ μεγίστου Ἀσκληπιοῦ τοῦ 8; (τοῦ Ἡ.-Ἀ. τὸν). τῶν θεῶν τῶν 2.] τὴν ὑγίαν [ὑγείαν 2; ὑγίειαν 4 – 9] χαριζόμενον [χαριζομένων 2; χαριζομένου 8.] τῇ οἰκουμένῃ [(τ. οἰ.) τὴν οἰκουμένην 4.] εὗρον ὑμῶν τὰς μαγίας [μαγγανείας 2; μαγείας 4 – 9.] . καὶ προελθὼν [προσελθὼν 2, 4 – 9] αὐτὸς [αὐτοῖς 6.] δι᾽ ἑαυτοῦ ὁ βασιλεὺς ἔλυσεν τὰς ἀλύσεις καὶ ἐχάλασεν αὐτοὺς [ἐν τῷ ζέοντι μολίβδῳ add. 2.] ἕως τοῦ [om. 2 – 9.] τραχήλου. Χαλασθέντων δὲ τῶν ἁγίων [ἕως τραχήλου add. 8, 9.] οὐκ ἔμεινεν ἐν τοῖς λέβησιν οὐδέν. Καὶ [om. 5.] λέγουσιν τῷ βασιλεῖ οἱ ἅγιοι· Μή σοι καλῶς γένηται, ἀχόρταστε [(κ. γ. ἀ.) γένοιτο 4 – 9] κύων [κύον 7; αἱμοπότα add. 4 – 9.] . ὡς γὰρ ἐνόμισας ἡμᾶς κακουργεῖν [κακουργῆσαι 7.] ἑαυτὸν ἠδίκησας [(ἑ. ἠ.) om. 6; ἑ. μὲν ἠ. 8, 9.] ἡμᾶς δὲ ὁ [om. 4 – 9] Χριστὸς διέσωσεν. Καὶ [ἔτι add. 8 – 9] λαλούντων αὐτῶν, αἱ ἁλύσεις ἀπεσπάσθησαν ἀπ᾽ αὐτῶν [(αἱ-αὐτῶν) αἱ ἁ. ἀπ. ἐξ αὐτ. 5; αἱ ἀ. ἀπ. ἀπ᾽ αὐτ. καὶ ἔπεσον 4; αἱ ἀ. ἀπ. ἁπάντων αὐτ. 7; ταῦτα, ἀπ. αἱ ἀ. ἁπάντων καὶ ἔπεσον 8, 9; (τῶν ἁγίων, οὐκ ἔμεινεν-αὐτῶν) αὐτῶν, ὁ καχλάζων μόλιβδος τῶν λεβήτων ὑπεκδὺς κεκενωμένους τούτους ἀπέλιπεν. Καὶ τούτου γενομένου, λέγουσιν οἱ ἅγιοι τῷ βασιλεῖ· Μή σοι γένοιτο χορτάσαι ποτὲ, κύων αἱμοπότα· ὡς γὰρ ἐνόμισας, σὺ μὲν δι᾽ ἑαυτοῦ τὸν καθ᾽ ἡμῶν θάνατον συσκευάζων τέλεον ἐξαναλῶσαι βεβούλησαι· ὁ δὲ Θεὸς ὁ εἰδώς σου τὸ πανοῦργον καἱ δολιόγνωμον περιεσώσατο ἡμᾶς, ὃς καὶ τὸν ἐν κακίᾳ σου πόνον καὶ τὴν ἀδικίαν ἐπὶ τὴν κεφαλήν σου ἐπιστρέψει. Καὶ ἔτι λαλούντων αὐτῶν ταῦτα, αἱ ἀλύσεις ἀπεσπάσθησαν ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ ἐξέπεσον 2.] .

[11] Καὶ [om. 6; Τότε 8, 9.] εἷς [δὲ add. 6.] τῶν παρεστώτων δημίων [Ἀφθόνιος ὀνόματι add. 6.] ἐπίστευσεν τῷ Κυρίῳ [Χριστῷ 4, 6, 7.] καὶ εἶπεν πρὸς τὸν βασιλέα Σαβόριον [Σαβώριον 4, 6 – 9; om. 5.] . Ἄθεε [ἄθλιε 4, 6 – 9.] καὶ μισάνθρωπε, ἔασον ἡμᾶς ἀναπαῆναι [ἀναπαυθῆναι 4 – 7 ἀναπαυθῆναι κἂν πρὸς βραχύ 8, 9.] Ἡμεῖς γὰρ περιστρεφόμενοι χείρω [χεῖρον 4 – 9.] αὐτῶν ἐκολάσθημεν· σὺ δὲ ἢ [εἶ 5.] σιδηροῦς [εἶ add. 4, 7 – 9.] ἢ λίθινος εἶ [om. 4, 5, 7 – 9.] καὶ ὑποφέρεις [(κ. ὑ.) om. 4.] , ἢ τάχα ἀλωποῦ * [ἀλώπεκος 4 – 6, 8, 9; ἀλωποῦ 7.] χρῶμα ἔχεις καὶ [ἡμεῖς.] οὐκ οἴδαμεν. Ἐμβλέψας δὲ [εἰς 5.] αὐτὸν [αὐτῷ 4, 6 – 9.] ὁ βύθιος [(ὁ β.) om. 5.] δράκων καὶ σημειωσάμενος αὐτὸν, λέγει· Τέκνον, ἀνάγαγε αὐτοὺς ἐκ [(ἀν. αὐ. ἐκ) ἀναγάγετε αὐ. ἀπὸ 8, 9.] τῶν λεβήτων. Ὁ δὲ στὰς ἐφώνησεν αὐτοὺς, καὶ ἐξῆλθον τὸ καθ᾽ ὅλον [(τ. κ. ὅ.) om. 5; τ. καθόλον 4, 6 – 9.] μηδὲν ἀδικηθέντες. Αὐτὸς δὲ στὰς [(Αὐ. δ. σ.) Σταθεὶς δ. αὐ. 5; Τότε στὰς ὁ μακάριος Ἀφθόνιος· τοῦτο γὰρ ἦν ὄνομα τῷ δημίῳ 8, 9.] ἐβόησεν [ἐφώνησεν 4 – 9.] πρὸς τὸν βασιλέα, λέγων· Τοῦτο [δὲ add. 7.] μέλλεις εἰδέναι [(Τ μ. εἰ.) Γνωστόν σοι ἔστω, ὧ βασιλεῦ 8, 9.] ὅτι κἀγὼ τὸν Χριστὸν ζητῶ ὃν οἱ χριστιανοὶ σέβονται· ἐγνώρισα * [ἔγνων 8, 9.] γὰρ αὐτὸν [αὐτῷ 4.] , καὶ ἀπὸ τοῦ νῦν αὐτῷ στρατεύομαι [καὶ αὐτὸν (αὐτῷ 4, 7) προσκυνῶ 4 – 9.] , τὸν μόνον ἐκ μόνου Πατρὸς γεννηθέντα [γενηθέντα 3.] καὶ ἐν τρισὶν ἀρχαῖς [(τ. ἀ.) Τριάδι 4 – 9.] ὑμνούμενον. Ὥστε οὗν [om. 8, 9.] ταχὺ σκέψαι κατ᾽ ἐμοῦ τί μέλλεις [(κ. ἐ. τ. μ.) τ. μ. κ. ἐ. 8, 9.] ποιεῖν. Ἐγὼ γὰρ ἐν νῷ ἔλαβον τὴν ἡμέραν καὶ τὸν φόβον τὸν κατὰ τῶν [σε 7.] ἀσεβῶν· οὐαὶ [ὧν 4 – 9.] τὸ σκότος, ὅτι [om. 4 – 9.] οὐ μέτεχει φωτός [τὸ φῶς 7.] . οὐαὶ τὸ πῦρ, ὅτι ἄσθεστόν ἐστιν· οὐαὶ τὸν λάκκον τῆς ἀπολείας, ὅτι ἀνεξερεύνητόν ἐστιν τὸ βάθος αὐτοῦ· καὶ τὸν πύρινον ποταμὸν αὐτὸν τὸν ἐκδεχόμενον τοῦς ἀσεβεῖς. Ἀλλὰ, Κύριε, σῶσόν με, ὃν ἐκ τοῦ λάκκου ἀνήγαγες [(οὐαὶ τὸ πῦρ-ἀνήγαγες) καὶ ὁ σκώληξ ἀτελεύτητος, καὶ ἀκατάπαυστον τὸ πῦρ, ὅτι ἄσβεστόν ἐστιν· καὶ γὰρ ποταμὸς πυρὸς προπορευόμενος (ἔμπροσθεν 6) τοῦ κριτοῦ (Χριστοῦ 4, 7) φλογίζει πάντας τοὺς ἀσεβεῖς ἐχθροὺς αὐτοῦ (αὐτοῦ om. 5). Ἀλλὰ, Κύριε ὁ Θεός μου, σῶσόν με, ὃν ἐκ τοῦ λάκκου τῆς ἀνομίας ἀνήγαγες 4 – 9.] διὰ τῶν θεραπόντων σου, τῶν ἁγίων [(τ. ἁ.) om. 4.] Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου. Τούτου δὲ ἐπιπολὺ εὐχομένου, ὁ βασιλεὺς ἀσάλευτος [ἄλαλος 4 – 9.] ἔμεινεν [ἔμενεν 5.] ὥσπερ νεκρὸς [ἐξεστηκὼς 4 – 9.] , θεωρῶν τὴν τοῦ ἀνδρὸς στοργὴν καὶ ἀπόνοιαν [(κ. ἀ.) πρὸς τὸν Χριστὸν καὶ τοὺς ἁγίους αὐτοῦ 4 – 9.] . Εἶτα κινηθεὶς ὁ βασιλεὺς [(ὁ β.) om. 4 – 9.] καὶ διασείσας ἑαυτὸν [αὑτὸν 9.] καὶ τρίψας τὴν ὄψιν αὐτοῦ [ἑαυτοῦ 7; om. 4, 8, 9.] , ἐκάλεσεν αὐτὸν καὶ λέγει αὐτῷ μετὰ κολακείας *· Ἐγώ εἰμι ὁ αἴτιος τούτων [(ὁ αἴ. τ.) αἴ. τούτου τοῦ δράματος 5.] , ὅτι εἴασά * [εἴασα 5, 8.] σε τοσαῦτα ἔτη παραμένειν τῇ στρατείᾳ [sequuntur duæ voces dubiæ lectionis in 5.] σου ταύτῃ· ἐχρῆν γάρ με εἰς προκοπήν σε ἀγαγεῖν [ἀναγαγεῖν S; hinc quædam lectu difficilia in 5.] . Καὶ τὰ νῦν ἤλεγξάς με ἐπὶ πάντων ὅτι ἄχρηστος εἰς σὲ ἐγενάμην [ἐγενόμην 4, 6 – 9.] . Αἴτησαι οὖν ἐπὶ πάντων ποίαν στρατείαν ὀρέγῃ· μὴ φείσῃ τοῦ στόματός σου· οἵαν γὰρ ἂν ζητήσῃς [(ἀ. ζ.) om. 4 – 9.] μεγάλην [om. 4, 7.] στρατείαν [ἀξίαν 8, 9.] δωρήσομαί σοι, οὐδὲν [ἄξιον ἢ add. 9.] ξένον ποιῶν [ποιῶ 6.] . κατὰ γὰρ καμάτους ἰδίους λαμβάνεις [ἀπολαμβάνεις 4.] . Ὁ δὲ ἅγιος [om. 7.] Ἀφθόνιος εἶπεν πρὸς τὸν βασιλέα· Τὴν στρατείαν ἣν ἐγὼ ζητῶ καὶ [(ζ. κ.) om. 4 – 9.] σπουδάζω λαβεῖν, δοῦναί μοι σὺ οὐ δυνήσῃ [δύνῃ 5 – 9; δύνασαι 5.] ποτέ· ἐγὼ γὰρ Χριστῷ στρατεύομαι, τῷ βασιλεῖ τῶν αἰώνων. Καὶ ἰδὼν ὁ βασιλεὺς τὸ ἀμετάθετον [αὐτοῦ add. 4 – 9.] τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως αὐτοῦ [om. 4 – 9.] , εἶπεν τῷ σπεκουλάτωρι· Λαβὼν [τοῦτον add. 4 – 9.] τὸν σκληροτράχηλον καὶ δυσεπίστρεπτον τοῦτον [(δ. τ.) δυσυπήκοον 4 – 9.] , ἔξω τειχέων ἀπότεμε. Ὁ δὲ ἅγιος Ἀφθόνιος εἶπεν· Δόξα σοι, Κύριε, ὅτι ἀνάξιον ὄντα σώζεις [σώζῃς 6.] με κατὰ τὸ πολὺ ἔλεός σου· καὶ αἰνέσω σε διὰ παντὸς πάσας τὰς ἡμέρας [(π. τ. ἡ.) ἐν ταῖς ἡμέραις 4, 6 – 9.] τῆς ζωῆς μου καὶ εἰς τοὺς μέλλοντας αἰῶνας [(πάσας-αἰῶνας) εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων 5.] . Ἀμήν.

[12] Στραφεὶς δὲ [(Σ. δ.) Εἶτα σ. 4 – 9.] ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος [(ὁ ἅ. Ἀ.) om. 5.] πρὸς τοὺς ἁγίους εἶπεν· Κύριοί μου καὶ πατέρες *, μὴ μνησθῆτέ μου τῶν κακῶν ὧν εἰς ὑμᾶς διεπραξάμην κελευόμενος· ἀλλὰ παρακαλεῖτε [παρακαλέσατε 6.] τὸν Θεὸν ὑπὲρ ἐμοῦ· ἴσως [ὅπως 3; ἵνα 4 – 9.] γνωρίσω ὑμᾶς ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ μεγάλου καὶ φοβεροῦ αὐτοῦ [(κ. φ. αὐ.) κριτοῦ 5; κ. φρικτοῦ 4, 7 – 9; κ. κριτηρίου 6; (τοῦ β.-αὐ.) τοῦ μεγάλου βήματος τοῦ φ. αὐ. 3.] . Οἱ δὲ [om. 5.] ἅγιοι μάρτυρες [om. 4.] εἶπον αὐτῷ· Εὐθύμει, ἀδελφέ· κατὰ τὴν πίστιν σου γενηθήτω σοι. Πλὴν τὴν ὁδὸν πρῶτος πορεύῃ, καὶ εὔχου ὑπὲρ ἡμῶν. Ὁ δὲ [(Ὁ δὲ) Τότε ὁ 8, 9.] μακάριος Ἀφθόνιος περιπλακεὶς κατεφίλησεν [καταφίλησεν 6.] τοὺς ἁγίους καὶ ἔκλαυσεν ἐπάνω αὐτῶν [(ἐ. αὐ.) om. 5.] . Καὶ εἶπον αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Εἰρήνη σοι [τέκνον add. 4, 7.] . καὶ προτείνας [ἀπελθὼν εἰς τὸν προκείμενον τόπον προέτεινεν 5, 8, 9; ἀπ. εἰς τ. π. τόπον ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος προέτεινεν 4, 6, 7.] τὸν τράχηλον αὐτοῦ [καὶ add. 4 – 9.] ἀπέτεμεν αὐτοῦ [add. 4 – 9.] τὴν κεφαλὴν [ὁ σπεκουλάτωρ add. 3.] , κατὰ τὴν κέλευσιν [κέλασιν 8.] τοῦ βασιλέως, ἔξω τειχέων [τειχῶν 4 – 8.] . Καὶ ἐλθόντες [ἀπελθόντες 4.] οἱ χριστιανοὶ συνέστειλαν τὸ σῶμα αὐτοῦ ἐν σινδόνι καθαρᾷ, καὶ ἀπέθεντο αὐτὸν [αὐτὸ 4, 7, 8; αὐτῷ 3, 5, 9.] ἐν γλωσσοκόμῳ, ἐκδεχόμενοι καὶ τῶν ἄλλων ἁγίων τὰ σώματα.

[Sanctorum vincula solvantur: quos rex ad sacrificandum hortatur; ipsi autem regem irrident.] Consona vero laudum præconia emittentibus iis qui crediderant in Deum universorum, angelorum astitit multitudo juxta numerum ipsorum, splendidas illis induentium stolas, quæ eorum fidei candorem ac puritatem commonstrabant, Sancti vero gloria omnipotenti Deo data de illuminatione desuper in eos facta, addentes laudibus: Domine Deus, exclamabant, qui mortis solvisti vincula, et ab ea detentos manu robusta eduxisti, solve etiam vincula injecta nobis a malefactoribus hisce tuæque omnipotentis manus hostibus, et confunde principem potestatis aeris hujus in filiis incredulitatis operantem. Et una cum sermone dissoluta sunt eorum vincula, ut cera liquescens a facie ignis. Sanctorum autem martyrum corpora diceres esse ut titionem a extractum ex igne ardente. Crudelis vero ac rabiosus tyrannus etiam ad pejora mente propendens, dicit ad sanctos: Miseri et infelices, quia ego parco juventuti vestræ ac corporis venustatis b, mene contemnitis quasi mulierculam infirmam ac debilitatam? Jam vero experientia discetis regem qui non irridetur, judicem sedere, virili animo omnia peragentem. Quare adhuc humanum in vos animum ostendens, cohortor vos, parcite vobismetipsis et procedentes sacrificate magno Jovi c et adorato a nobis Soli, ne frustra exitio vosmetipsos tradatis. Sanctus Acindynus dixit: Nos unum Deum in cœlis novimus et ipsi soli servimus, qui potest et animam et corpus perdere in gehenna. At rex consuetis usus blanditiis, dicit ad sanctos: Filioli mei ac viscera mea, et ipse ego non aliud quid præcipio, quam unum deum adorare ac venerari. Sanctus Acindynus dixit: Quomodo nos jubes sacrificare et quibus diis d? Hic vero tortuosissimus re vera ac serpenti similis, exhilaratus dixit: Me sequimini et attendite: et sicut videtis facientem et vos facite similiter. Christi martyres responderunt: Tu quidem sicut scis, nos autem ut edocti sumus.

[9] [Quibus in templo orantibus, Solis statua corruit;] Rex vero occurrens verbo: Et quare, inquit, hoc non citius fecistis, antequam intolerabiles pœnas vobis intulissem? Attamen ut patri filii condonate, ad disciplinam eas inferenti vobis. Et jam sedens in rheda, ut cum ipso sederent sanctos evocabat. Sancti vero ad ipsum dixerunt: Absit a nobis, o Rex, in tantam amentiam concedere; injuria hæc esset majestati tuæ. Rex dixit: Melius existimo vestras contumelias atque injurias subire, quam a reliquis subditis honorari ac gloria affici. Quo facto, rex unum sanctorum manu prehendens cum ipsis in templum ingressus est, et secum ipso quasi lætabundus: Magna virtus adorati a nobis Jovis, magna voce exclamavit. Sed monarchicæ Trinitati pares numero bellatores, quod in Christo est signum in sese fecerunt et illius irriserunt vesaniam. Deinde tyrannus dixit ad ipsos: Quomodo vobis videtur? num vos priores sacrificium inchoatis, an nobis conceditis id facere? Sancti dixerunt: Uti vult vestra potestas. Rex dicit: Vos priores procedite. Et sanctis genua flectentibus et Dei auxilium flagitantibus, universum idolorum templum commotum in tantum timorem regem adduxit, ut fuga foras elaberetur; et completa jam sanctorum oratione cultum ab illis simulacrum humi prolapsum contritum est ex toto. Surgentibus sanctis ab oratione, oculis lacrimarum rivulis adhuc manantibus, dicit ad ipsos rex: Istæne sunt, miseri, a nostra potestate factæ exhortationes atque adulationes? Ipsi vero respondentes dixerunt: Nulla in re mendacibus dictis obnoxios nos invenisti; quod autem polliciti sumus, hoc et fecimus. Dicit illis rex: Si talem in exitum quæ a vobis vera dicta sunt, finire debebant, nulla fides sermonibus vestris adhibenda a me fuerat. Propterea, per invictam virtutem deorum, mala peste e vita vos quæ hic vivitur, expellam, jam nullam habiturus fidem iis quæ a vobis dicuntur.

[10] [ideoque in lebetes plumbo liquato ferventes demittuntur: sed rursus liberi evadunt.] Et jubet sanguinolentus celerrime lebetes inferri tres, plumbumque in eos mitti, et succendi vehementer, bitumine ac pice foco inspersis. Quo facto, hinc inde ab utraque parte lebetum columnas affigentes ligneas ac ferreis catenis sanctorum lumbos præcingentes, earumque ope in ligna eos elevantes paulatim laxabant in lebetes. Ipsi vero singuli pro se e psallentes hymnum Deo offerebant. Beatissimus quidem Pegasius: Quia apud te, inquit, fons vitæ, Domine, et in lumine tuo videbimus lumen. Venerabilis autem Anempodistus: Pedes mei steterunt in recto, accinebat; lucerna pedibus meis lex tua, et lumen semitis meis. Acindynus vero ter beatus: Circumdederunt nos dolores mortis et pericula inferni invenerunt nos; tribulatio et dolor circumderunt nos, et nomen Domini invocabimus: per ignem enim transivimus, et eduxit nos in refrigerium. In his enim apostoli tui Pauli imitatores, quamquam indignos, exhibuisti nos, Domine, pericula in fluviis, pericula in mari, pericula ex gentibus, pericula in igne propter nomen tuum sanctum subeuntes, et ferini inscitia regis in bullienti plumbo veluti in rore refocillatos. Ille vero impietatis potius rector dicendus quam rex adversus proprios deos jurans: Cognovi, inquit, præstigias vestras. Et progressus ipse per se captisque catenis, submissos sanctos collotenus ferventi plumbo submergere conabatur. Quo facto, bulliens plumbum lebetibus egressum vacuos illos reliquit. Dein dicunt sancti tyranno: Tu quidem per te ipsum, contra nos, uti visus es, necem comparans, prorsus consumere nos voluisti; Deus autem qui novit tuam malitiam ac mentis vafritiam, nos conservavit, qui etiam tuum in nequitia laborem atque injustitiam in caput tuum convertit. Adhuc loquentibus illis hæc, catenæ ab ipsis deciderunt.

[11] [Unus tortorum, nomine Aphthonius, christianam fidem profitetur, et capite damnatus] Quamobrem unus servientium jussis tyranni carnificum, in stuporem actus miraculo, christianum se proclamavit. Et jam liberrima voce invectus in tyrannum, dixit : Cruentissime et canina impudentia indute, quousque non sinis nos requiescere, adductis a te tormentis servientes? Plus enim nos vexamur laborantes, quam invicti hi per patientiam repugnantes. Verum, ut videtur, ad modum lapidis vel ferri, nullo sensu erga ista afficeris. Ipse vero quasi ex profundo limis oculis carnificem intuitus, solitisque usus blanditiis: Fili, inquit, carissime, clama et significa illis, ut ex lebetibus egrediantur. Ipso vero exhortato eos, exierunt per totum nulla parte læsi. Ad regem autem conversus dixit: Notum sit tibi, rex, quod quem christiani colunt, Deum adoro, et ipsi soli servio, adscitus miles cum reliquis sanctis. Ipse enim est Patris unigenitum Verbum, a quo sanctus per omnia Spiritus egreditur. Ipse in Trinitate celebratur, et ab universa creatione adoratur. Quapropter ne hæsita tardus ad infligendas mihi pœnas; sed quod vis citius delibera, et sententiam edic. In mentem enim duxi judicii diem, et minas in impios prolatas, quorum vermis non moritur, et ignis non extinguitur, quos et exteriores tenebræ suscipient; hac via perveni ad veram christianorum fidem. Verum, Domine Deus meus, serva me, quem ex fovea iniquitatis eduxisti per famulos tuos, Acindynum, Pegasium atque Anempodistum. Adhuc oratione versata in ore ejus, rex videns viri divinam libertatem et ex toto corde ad Dominum Jesum Christum conversionem, factus attonitus, totus obriguit, nec contra reddere vocem valens. Deinde manu vultu perfricato et in se rediens, et sicuti pridem adulatus: Ego sum, inquit, causa horum omnium, relicto te diuturno tempore in tali militiæ ordine. Oportuerat enim te ad majora a me promoveri et dignitate eximia provehi; et coarguunt me ipsa opera non bene me erga te affectum fuisse. Postula nunc coram omnibus, nulli rei parcens, qualem militiæ gradum qualemve dignitatem desideres: haud enim abnuam postulationem, quia dignam laboribus tuis remunerationem facio, nulla tibi gratia facta. Respondens vero recens Christi miles dixit regi: Militiæ gradum quem capessere festino, in tua potestate non est. Ego enim Christo milito, æterno regi. Rex vero corde insipiens immutabilem ejus in Christum fidem perdiscens, injungit spiculatori ut extra mœnia caput ipsi amputaret. Postquam vero sententiam audiverat beatissimus Aphthonius, sic enim vocabatur: Gloria, tibi, Domine, ait, quod indignum me servas, secundum nomen tuum misericordiæ plenum, et laudabo te per omnia in diebus vitæ meæ, nunc et in futurum seculum. Amen.

[12] [martyribus valedicit eosque amplexatus capite plectitur. Occisi corpus curatur a christianis.] Deinde ad sanctos conversus: Domini, inquit, ac patres omni honore dignissimi, nolite esse memores malorum, quæ ego vobis intuli jussus. Flectite pro me Dominum, ne separer a vobis, quando astabimus timendo ac tremendo ejus tribunali. Sancti martyres dixerunt ei: Bono animo, frater, capesse concupitam tibi viam, et juxta fidem tuam fiet tibi. Quin etiam, quum præcedas nos in regno cœlorum, pro nobis potius orare ne prætermittas. Ille vero cum invidia pugnans et revera nullius capaci invidiæ secundum nomen suum ditatus caritate, amplexus invictos martyres et collo eorum illacrimatus audivit ab ipsis: Pax tibi, frater, propositum certamen in patientia perficienti. Deinde in locum perductus ubi immolari eum præstitutum fuerat, capite amputatus, Christo, omnium capiti, pretiosam suam animam tradidit. Christiani vero qui ibi erant, sancti reliquias secum portantes, sindone munda involutas in sarcophago deposuerunt, præstolantes quoque consummationem martyrum ante hunc in certamen ingressorum.

ANNOTATA.

a Hic est unus ex iis locis quos in Commentario diximus testem indicare oculatum. Sanctorum enim corpora fuisse ut titiones extractos ex igne ardente, et vincula ipsorum dissoluta fuisse ut dissolvitur cera in igne, præterquam quod ægre quis fingat, is modus loquendi est, qui animum rei novitate perculsum indicet. Si rem fingere voluisset, rupta potius vincula dixisset auctor, quam liquefacta. Corpora autem ustulata atque ex parte titionis ad modum scintillantia, tam cruda res est, ut, nisi visu perceperis, vix animo concipias.

b Ex hoc loco et aliis similibus patet sanctos martyres florida ætate fuisse.

c d Locus hic notatu dignus, ob singularem deceptionem qua beati martyres crudelis tyranni stoliditati illudunt. Acindynus enim: Nos, inquit, unum Deum in cœlis novimus, et ipsi soli servimus. Cui tyrannus: Et ego, ait, non aliud quid præcipio quam unum Deum adorare ac venerari. Unum Deum verum, dixerat Acindynus; unum deum ex multis intelligit Sapor. Quare observare licet apertum mendum irrepsisse in exemplar Venetum. Quomodo enim, quum utrimque de uno deo, non de pluribus diis, sermo esset, sanctus Acindynus interrogare potuit, uti in exemplari Veneto: Quomodo nos sacrificare jubes et QUIBUS DIIS? Qui error a reliquis exemplaribus abest. Quæri potest cuinam deorum Sapor sacrificari jusserit, Soline an Jovi Persico? Putaverim Jovi: nam Sapor hanc quam putabat martyrum ad idololatriam conversionem Jovi attribuit, exclamans: Magna virtus adorati a nobis Jovis. Quare in templum idolorum ingressi sancti martyres illud idolum quod Sapor coli jusserat, orationibus suis dejiciunt. In variis Actis martyrum Persarum variis diis sancti litare jubentur. Acta sanctorum martyrum Orientalium quæ edidit Assemanus, numina quæ martyres adorare coguntur,enumerant præcipue: Solem; Solem et Ignem; Solem, Lunam, Aquam et Ignem. Tamen et aliorum numinum subinde faciunt mentionem. Apud Georgium Hoffmann [Auszüge aus Syrischen Akten Persischer Märtyrer, in Abhandlungen für die Kunde des Morgenlandes, tom. VII (1880 Lipsiæ), p. 28.] leguntur excerpta Actorum Mar Muain, quem Sapor jubet litare non modo Soli, Lunæ et Igni, sed præterea magno Deo Jovi, Nahitidi magnæ deæ totius terræ, potentibus diis Beli et Naboni. Cfr. ibid excerpta ex Actis Mar Sabhæ (op. cit., p. 24) et Historiam Sabhæ, paganorum apostoli (ibid., p. 72). Legi omnino merentur dissertatiunculæ de Bedukht (p. 128 – 130) et de Nanai (p. 130 – 161).

e Hæ sunt quas in Commentario diximus suspectasque habuimus ad singulorum Sanctorum nomina propria allusiones, quales vel cœlitus factas num. 7 auctor attulerat, alias deinceps allaturus.

* cod. περιτεθέντες.

* cod. ἐκσπασμένον.

* cod. κοχλάζοντι.

* cod. κοχλάζων.

* cod. ἀπόφηνε.

* cod. φερονύμως.

* cod. εἰλίσαντες.

* supra lin.; prius ἴδωτες.

* sic.

* cod. λατρεύωμεν.

* cod. τάχειον.

* cod. γώνατα.

* cod. πεφυσιμένοι.

* cod. ὀψώμεθα.

* cod. ἀλοποῦ.

* cod. ἐγνώρησα.

* cod. κωλακείας.

* cod. ἔασα.

* cod. πατρες.

CAPUT TERTIUM.
Sancti martyres in saccos missi et in mare præcipitati, servantur cœlitus. Quatuor tortores in mare missi, credunt in Christum. In senatu Elpidiphorus aliique cum rege disceptant de causa martyrum. Martyres a serpentibus et feris servati virtute angelica, tandem duci jubentur. Senatorum militumque martyrium.

Ὁ δὲ σοβαρὸς Σαβώριος· Μὴ νομίσητε, φησὶ πρὸς τοὺς ἁγίους συντόμῳ θανάτῳ παραδοθῆναι, κατὰ τὸν προλαβόντα Ἀφθόνιον· κατὰ μικρὸν δὲ καὶ πικροτέραις βασάνοις τὰς σάρκας ὑμῶν ἀναλώσω. Καὶ κελεύει ὁ δυσμενέστατος βοείους ἐνεχθῆναι θυλάκους καὶ τοὺς ἁγίους εἰς αὐτοὺς ἐμβληθέντας τῇ θαλάσσῃ ἀπορριφῆναι. Τοῦ δὲ προστάγματος ἐπιτελεσθέντος, ὤφθη αὐτοῖς ὁ μακαριώτατος Ἀφθόνιος ἅμα λευχειμονοῦσι τρισὶν ἀγγέλοις ἐπὶ τῶν ὑδάτων περιποτοῦντες· ὑφ᾽ ὧν καὶ δίαρραγέντες οἱ θύλακοι τοὺς ἁγίους ἀβ;λαβεῖς διεσώσαντο, τῆς θαλάσσης ὐπεξαγαγόντες. Ὁ δὲ τύραννος τὸ παράδοξον τοῦ θαύματος εἰς ἄγνοιαν μετενεγκὼν, καὶ λογισάμενος μὴ τὸ προσταχθὲν ὑπ᾽ αὐτοῦ εἰς πέρας ἐλθεῖν, κελεύει τῶν τὰ τοιαῦτα καθυπουργούντων στρατιωτῶν τὰς χεῖρας ἀποτμηθέντας, αὐτοὺς ἐκείνους τῷ βυθῷ ἀπορριφῆναι. Ἀπορριπτομένων δὲ αὐτῶν, ἦσαν δὲ τὸν ἀριθμὸν τέσσαρες· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ἐπεφώνουν, δέξαι τὰ πνεύματα ἡμῶν, ἡ τῶν κεκμηκότων ἀνάπαυσις, καὶ ταῖς εὐχαῖς τῶν μαρτύρων σου τοῖς ὑπὲρ σοῦ ἀθλήσασι καταξίωσον συναριθμηθῆναι, εἰ καὶ ἀναξίους, τοὺς δούλους σου. Τοὺς δὲ περὶ τὸν μακάριον Ἀκίνδυνον, Πηγάσιον καὶ Ἀνεμπόδιστον τῇ εἱρκτῇ παραπέμψας, τοὺς πόδας αὐτῶν ἀσφαλισθῆναι τῷ ξύλῳ προσέταξεν.

[14] Περίλυπος δὲ γενόμενος ὁ δολιόγνωμος [om.] βασιλεὺς [ἀνηνύτοις ἐπιχειρῶν add.] οὐδὲ τροφῆς μεταλαβεῖν ἠνέσχετο, ἀλλ᾽ ἀθροίσας πάντας τοὺς περὶ αὐτὸν * [αὐτὸν.] μεγιστᾶνας· Ποίῳ λογισμῷ, χεῖρα ἐπὶ στόματι θέντες, εἶπεν, ἐμοὶ μόνῳ κατελείπετε κάμνοντι καὶ κοπιῶντι, μηδὲν αὐτοὶ συμβουλίας ἢ συνεργίας ἄξιον παρεισάγοντες, ἐξ ὧν ἐπικουρία τις καὶ πόνων μοι κουφισμὸς γίνεται [(ποίῳ-γίνεται) εἶπεν· Τί ἐννοοῦντες παρεστήκατέ μοι χθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν, τὴν χεῖρα ἔχοντες ἐπὶ τοῦ στόματος καὶ τὸ καθόλου μηδὲν λαλοῦντες;] ; Ἢ ὡς ἐπίχαρμα ὑμῶν εἰμι ταλαιπωρούμενος περὶ ταῦτα· μηδ᾽ [μηδὲ κἂν.] ἐν ῥήματι μόνῳ κατὰ τῶν ἀνοσίων τούτων συμπνεόντων μοι, ὡς ἂν τῆς κατεχούσης δυσθυμίας λύσιν εὕροιμι; Ἀποκρίνεταί τις αὐτῷ Ἐλπιδιφόρος τοὔνομα [(Ἀποκρίνεται-τοὔνομα) Ἀποκριθεὶς δὲ εἷς ἐξ αὐτῶν τοὔνομα Ἐλπιδιφόρος.] , πρῶτος ὢν * τῆς συγκλήτου βουλῆς καὶ τῆς τῶν χριστιανῶν πίστεως ἐραστῆς διάπυρος· Καὶ [λέγει πρὸς τὸν βασιλέα· Ἡμεῖς πόθεν ἐπιγινώσκομεν ταῦτα ἢ.] τί πρὸς τὰ κείμενα ἡμεῖς [(κ. ἡ.) προκείμενα.] δυνάμεθα συμβαλέσθαι τῷ κράτει σου; Ἀποκρίνεται [Λέγει ὁ βασιλεὺς.] πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον ὁ τύραννος [(ὁ τ.) om.] · Ἐάν τι καινὸν καὶ ἀσύνηθες ἐν μέσῳ παραγάγω, ὑμεῖς εὐθέως ἀντιπίπτοντες ἀνατρέπειν πειρᾶσθε· ἐγὼ δὲ μακροθύμως φέρω τὰ ὑμῶν πάντων ἀναδεχόμενος βάρη. Λέγει ὁ Ἐλπιδιφόρος [τῷ βασιλεῖ add.] · Ἄκουσον, ὦ * βασιλεῦ. Οὐδενὸς δέεταί σου ἡ ἐξουσία πρὸς διδασκαλίαν τῶν τοιούτων· αὐτὴ γὰρ ἡ πεῖρα τῶν πραγμάτων, καὶ ἡ τῶν ὀργάνων πρὸς κόλασιν εὐπορία, καὶ ἡ αὐτοκρατορικὴ βούλησις ἑτοίμην σοι τὴν περὶ αὐτῶν σκέψιν ἐμφανίζουσιν. Ὁ ἀναιδέστατος ἀποκρίνεται τύραννος· Καὶ μόνος ὑλακτεῖν ἐγὼ καὶ θυμομαχεῖν παρ᾽ ὑμῶν ἐπαφίεμαι [(ἀναιδ.-ἐπαφ.) βασιλεὺς ἔφη· Κἀγὼ μόνος ἔχω μετ᾽ αὐτῶν κυνομαχεῖν;] ; Ἀντέφησεν ὁ Ἐλπιδιφόρος [τῷ βασιλεῖ add.] · Καὶ ἐὰν μή σοι δοκῇ τοῦτο καλὸν εἶναι, ἔασον αὐτοὺς πρὸς τὴν οἰκείαν πορεύεσθαι βούλησιν. Ὁ τύραννος πρὸς αὐτόν [(π. αὐ.) ἔφη.] · Εἰ μὴ πεπλάνημαι [Ἐλπιδιφόρε add.] , ὁρῶ σε τοῖς αὐτῶν λόγοις ἐνεργῶς ἐφεπόμενον. Ὁ Ἐλπιδιφόρος εἶπεν· Ὡς καταφαίνεταί μοι [βασιλεῦ add.] , τοῦ ζῆν ἀπαλλάξαι ἡμᾶς δι᾽ ἐνθύμιον ἔχεις. Ἀποκρίνεται ὁ ἀλάστωρ [βασιλεὺς.] · Ὅσον ἐκ τῶν ἀποκρίσεών σου στοχάζομαι τοῦτο· πρὸς πάντας γὰρ ποιουμενου μου τὰς πεύσεις, αὐτὸς μόνος τὰς ἀποκρίσεις δίδως.

[15] Λέγει ὁ μακάριος Ἐλπιδιφόρος [πρὸς τὸν βασιλέα add.] · Ἐπειδὴ πρῶτός εἰμι τῆς συγκλήτου βουλῆς, πρῶτος καὶ τοῦ λέγειν παραχωροῦμαι. Εἰ δὲ μὴ θέλῃς [τι add.] παρ᾽ εμοῦ ακούειν, ἰδοὺ * οἱ [ἀπ᾽ ἐμοῦ add.] παριστάμενοι λεγέτωσαν καὶ αὐτοί. [Ὁ δὲ βασιλεὺς add.] Ἐπερωτήσας δὲ [om.] τὸν μετ᾽ αὐτὸν [δεύτερον add.] ὄντα [εἶπεν add.] · Σὺ τί, ἔφησεν [om.] , οὐ λαλεῖς; Ὁ δὲ Θεοῦ [θείου.] φωτὸς πεπληρωμένος [ὢν ὁ add.] συγκλητικὸς, καὶ τῇ ἄνωθεν φαιδρυνόμενος ἐλλάμψει· Εἰπὲ [(Εἰπὲ-βασιλεὺς) ἔφη πρὸς τὸν βασιλέα· Ἐπὰν βασιλεὺς κελεύῃ τι καλὸν καὶ καινότερον, πάντες ὑπακούουσι καὶ οὐδεὶς ἀντιτάσσεται· οὕτω καὶ αὐτοῦ λαλοῦντος οἱ πάντες συναινοῦμεν. Βασιλεὺς λέγει] , φησὶν, ὧ βασιλεῦ, εἰ καινότερόν τι πρόσταγμα ἡ σὴ ἐξουσία ὑποφαίνεται *, οὐχὶ πάντες ὑπείξουσι τῷ κελεύσματί σου; Μάλιστά γε, φήσειεν ἄν τις. Εἰ οὖν καὶ τῷ πρωτεύοντι τῆς συγκλήτου, οἷα τῆς παρ᾽ ὑμῶν ἠξιωμένῳ μεγίστης τιμῆς, ὑπείκομεν * τὰ πρέποντα λέγοντι, ξένον οὐδέν. Καὶ ὁ βασιλεύς· Ἐὰν δὲ καὶ ἀνταίρῃ τις κατὰ τῆς βασιλείας, πάντες ὑπείξετε τῷ θελήματι τούτου [αὐτοῦ.] ; Μὴ γένοιτό ποτε, ὁ Ἐλπιδιφόρος ἀντέφησε. Λέγει πρὸς τοὺς συγκλητικοὺς ὁ σκολιώτατος· Νὴ [(Μὴ-Νὴ) Ὁ ἅγιος Ἐλπιδιφόρος ἔφη· Μὴ γένοιτό ποτε. Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τοὺς συγκλητικούς· Μὰ.] τὴν ἀήττητον δύναμιν τῶν παρ᾽ ἡμῖν [ἡμῶν.] σεβομένων θεῶν, οὐδαμῶς ὑμῶν βλέπω τὴν διάνοιαν πρὸς τὴν ἐμὴν ἐξουσίαν ὀρθὰ φρονοῦσαν. Εἷς δέ τις τῶν τῆς συγκλήτου βουλῆς, δραστήριος τὴν φύσιν, συνακμάζουσαν κεκτημένος τῷ φρονήματι τὴν [δὲ add.] ἡλικίαν [νέος add.] , αὐστηροτέρᾳ πως χρησάμενος παρρησίᾳ· Ὦ βασιλεῦ, ἔφησεν [(Ὦ β. ἔ.) ἔ. Ὦ β.] , εἰς ἀδόκιμον περιέπεσας νοῦν· τὸ γὰρ ἕνα πολλοὺς ἀπολέσθαι διανοεῖσθαι, καὶ ταῦτα μηδὲν ἠδικηκότας, χαλεπὸν καὶ ὀλέθριον. Ἀποκρίνεται ὁ τύραννος [(Ἀ. ὁ τ.) Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς αὐτόν.] · Τίς γάρ σε ἐπηρώτησεν *, ἵνα καὶ οὕτως ἀποτόμως τὴν ἀπόκρισιν ποιήσῃ; Φιλόλογος, τοῦτο γὰρ ἦν ὄνομα αὐτῷ, πρὸς τὸν ἀναιδέστατον τύραννον λέγει [(ἀ. τ. λ.) τ. ἔφη.] · Καὶ ὁσάκις ἄν τις τὸ ἄληθὲς ἐξείποι, ἴνα [τί] παραυτίκα χολᾷς; Καὶ ἐπιστραφεὶς πρὸς τοὺς λοιπούς· Μὰ τὴν σωτηρίαν πάντων, εἶπεν, οὐ δεῖ πρὸς αὐτὸν ἀποκρίνασθαι ὅλως· εἰς γὰρ μανίας πεπληρωμένην ψυχὴν ἀργός ἐστι πᾶς λόγος. Ἐκ βάθους δὲ στενάξας [(Μὰ-στέναξας) εἶπεν· Τὴν πάντων ὑμῶν σωτηρίαν, ἀδελφοὶ, μηδεὶς ἀποκριθῇ αὐτῷ λόγον· καθὼς γὰρ ἤδη εἶπον, τούτου ἡ γνώμη μανίας πεπλήρωται. Τότε στενάξας ἐκ βάθους.] ὁ δυσμενέστατος καὶ ὥσπερ σύνδακρυς γενόμενος, κελεύει πάντας ἕνα καθ᾽ ἕνα ἐκ προσώπου αὐτοῦ ὑποχωρῆσαι. Ἡσθεὶς [Γνοὺς.] δὲ τοῦ δράματος ὁ Ἐλπιδιφόρος· Ἐπ᾽ ἀληθείας, εἶπεν [(Ἐπ᾽ ἀ. εἶ.) εἶ. Ἐπ᾽ ἀ.] , ὁ μωρὸς μωρὰ λαλήσει, καὶ ἡ καρδία αὐτοῦ ὅμοια διανοηθήσεται. Ἦν γὰρ ὁ σκολιώτατος στρατιώτας πρὸ τῶν θυρῶν ἐπιστήσας, ἵνα δι᾽ αὐτῶν, ἑκάστου τὴν γνώμην ἀναμανθάνων, ἀνὰ μέρος καὶ τὴν τιμὴν ἢ τιμωρίαν ἑκάστῳ ἀποταμιεύσοιτο. Τῶν δὲ [(Τῶν δὲ) Εἷς δὲ τῶν.] ἐκεῖσε παρόντων τις [ἀκούσας.] , τῶν λεγομένων ἐπακηκοὼς [om.] , πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον εἶπεν· Ὁρκίζω σε τὴν πάντων ἡμῶν σωτηρίαν, φράσον μοι τὴν διάνοιαν τοῦ δυσμενεστάτου βασιλέως· ἐγὼ γὰρ [(τὴν δι.-γὰρ) τί ἔχει ὁ σκοπὸς τοῦ βασιλέως· κἀγὼ.] τὴν δαιμόνιον ὁρμὴν αὐτοῦ τάχιον ἀνακόψω. [Ὁ δὲ βασιλεὺς add.] Σχηματισάμενος δὲ [om.] τὸ τῆς ὑπούλου ἀλώπεκος ἴνδαλμα [ἤρξατο add.] ὑπομειδιᾶν· Ἵνα [(ἵνα-εἶπε)· καί φησιν· Τεκνία, τί μωραίνετε ἐνθυμούμενοι ἐνθυμήσεις κενάς; Ὁ δὲ Ἐλπιδιφόρος ἔτι γενναιότερον φρόνημα ἀναλαβὼν, ἀποκρίνεται.] τί, φησὶ, πονηρὰ ἐνθυμεῖσθε κατ᾽ ἐμοῦ νεανιευόμενοι; Γενναιότερον δὲ φρόνημα ὁ Ἐλπιδιφόρος ἀναλαβὼν, εἶπε πρὸς τὸν τύραννον· Ἐπ᾽ ἀληθείας μωροὶ ἡμεῖς, ὅτι τῶν σῶν λόγων ἐπαΐομεν [ἐπακούομεν.] . Λέγει οὖν ὁ αἱμοβόρος τύραννος μυστηριωδῶς ἑνὶ τῶν στρατιωτῶν, καιρίαν πληγὴν ἐπενεγκεῖν τῷ Ἐλπιδιφόρῳ. Συνεγνωκὼς δὲ τὸ τοιοῦτον τῶν συμπαρόντων τις, Καλλίστρατος τοὔνομα, τῷ τοῦ βασιλέως περιεπλάκη τραχήλῳ· οἱ δὲ [(Λέγει-δὲ) Τότε νεύει ὁ βασιλεὺς μετὰ δόλου ἑνὶ τῶν στρατιωτῶν τοῦ κροῦσαι τὸν Ἐλπιδιφόρον καιρίαν πληγήν. Ἰδὼν δὲ τοῦτο εἷς τῶν συμπαρόντων, Καλλίστρατος τοὔνομα, ἐκράτησεν τὸν βασιλέα ἐκ τοῦ τραχήλου, καὶ περιστραφέντες οἱ.] λοιποὶ πρὸς αὐτὸν ἀποτομώτερον λέγουσι· Τί ἄρα καταγνοὺς ἡμῶν, βασιλεῦ, ταῦτα [πράξαι add.] ἐπεχείρησας; Ὁ δέ φησι· Τῇ συνεχεῖ κατακρατηθεὶς ἀδολεσχίᾳ [(φησι-ἀδ.) ἀποκριθεὶς λέγει μετὰ πολλοῦ φόβου· Ἐκ τῆς πολλῆς ἀδολεσχίας κεκόπομαι τὰς φρένας καὶ.] , παρ᾽ ὀλίγου καὶ αὐτῶν ἐξανίσταμαι τῶν φρενῶν. Παρρησιασάμενοι δ᾽ ἐπὶ πλεῖον οἱ σύμπαντες· Ἀναμαθήσῃ, ἔφασαν, ἀθλιώτατε, πῶς οὐχ [(ἀναμαθήσῃ-οὐχ) μαθεῖν ἔχεις, ἄθλιε, ὅτι ἡμεῖς οὐκ ἐσμὲν ὡς σὺ οὔτε μὴν.] ὅμοιά σου φρονοῦμεν, ἀσεβείας ἀντεχόμενοι. Καὶ καταλιπόντες αὐτὸν ὁμοθυμαδὸν ἐξῆλθον, ὄντες τὸν ἀριθμὸν ὡσεὶ ἑπτακόσιοι [ἄνδρες add.] .

[16] Τῇ δὲ ἑξῆς προκαθίσας [Cod. 2.] [ὁ βασιλεὺς add.] ἐπὶ τοῦ βήματος, ὁ τῆς ἀθεΐας πρόμαχος [(ὁ-πρόμ.) om.] , κελεύει τρεῖς βοθύνους ὀρυγῆναι [ὀρυχθῆναι.] θηρία τε [ἢ.] καὶ ἑρπετὰ ἐν τούτοις ἀπορριφῆναι [ἀποριφέντα.] , κἀκεῖσε τοὺς περὶ τὸν ἅγιον Ἀκίνδυνον ἐμβληθῆναι. Τοῦ δὲ ἔργου τελεσθέντος κατὰ τὸ τοῦ τυράννου πρόσταγμα, οἱ ἅγιοι εὐλογοῦντες τὸν Θεὸν ἔψαλλον [(εὐλογ.-ἔψαλλ.) ἐν τῷ βοθύνῳ ἔψαλλον, λέγοντες.] · Ὁ Θεὸς, ὁ Θεὸς ἡμῶν, πρὸς σὲ ὀρθρίζομεν· ἐδίψησεν ἡ ψυχὴ ἡμῶν πρὸς σὲ, τὸν Θεὸν τὸν ὄντως ἰσχυρὸν καὶ ζῶντα· καὶ σὺ, Κύριε, Κύριε, ποίησον μεθ᾽ ἡμῶν κατὰ τῆν ἐπιείκειάν σου, ὅτι χρηστὸν τὸ ἔλεός σου. Καὶ ἅμα τῇ εὐχῇ [(ἅ. τ. εὐ.) ταῦτα λεγόντων αὐτῶν, ἐβλήθησαν ἐν τοῖς λάκκοις καὶ εὐθέως.] ἐπέστησαν ἄγγελοι [τρεῖς add.] λαμπροφοροῦντες [ἐφ᾽ ἕνα ἕκαστον τῶν λάκκων add.] , ῥάβδους τε [om.] σιδηρᾶς, ὡς ἡ ὄψις ἐδείκνυε [(ὡς-ἐδείκ) om.] , κατέχοντες, καὶ ταύταις τὰ θηρία ἀποσοβοῦντες [(ταύταις-ἀποσ.) καὶ ἐδίωκον τὰ θηρία.] · ἃ καὶ τῆς ἀγριότητος ἐπιλαθόμενα, πρὸς τὸ γαληνὸν καὶ ἥμερον μετεβάλλοντο, καὶ ἐπὶ τοσοῦτον ἀνενέργητα διέμενον [μένειν.] ὡσεὶ ὕπνῳ βαθεῖ εἴποι τις ἂν κατέχεσθαι. Ἔτι δὲ προσθέντων * [(Ἔ. δ. π.) Οἱ δὲ ἅγιοι ἔλεγον δοξάζοντες τὸν Θεόν· Ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ· καὶ ἐρύσατο τὰς ψυχὰς ἡμῶν ἐκ μέσου σκύμνων καὶ θηρίων ἀνημέρων. Καὶ ἔτι προσθέντων αὐτῶν.] τῶν ἁγίων ἐπὶ τὴν προσευχὴν καὶ τὴν πρέπουσαν ἀναπεμψάντων τῷ Θεῷ εὐχαριστίαν, οἱ ἄγγελοι τῆς χειρὸς ἑκάστου [om.] αὐτῶν λαβόμενοι τῶν βοθύνων έξάγουσιν, ἐν μηδενὶ παραβλαβέντας. Πρὸς οὓς ὁ ἀναιδέστατος ἔφησε τύραννος [(ἐν-τύρ.) τὸ καθόλου μηδὲν βλαβέντας· καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς.] Μὰ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, νῦν ἐλεγχθῆναι παρασκευάσω τὰ τῆς μαγικῆς ὑμῶν τέχνης τερατουργήματα. Καὶ κελεύει κρεμασθέντας αὐτοὺς εὐτόνως ταῖς μάστιξι καταξαίνεσθαι, ἐπιφωνεῖν δὲ καὶ τὸν κήρυκα· Σωσάτω αὐτοὺς ὃν σέβουσι Θεὸν, καὶ ἐξέληται * αὐτοὺς ἐκ τῶν χειρῶν μου. Ἐπὶ τοσοῦτον δὲ τῆς βασάνου τὸ δεινὸν παρατεινόμενον τῶν σαρκῶν αὐτῶν καθήψατο [om.] , ὡς καὶ αὐτὴν τὴν οἰκονομίαν τῶν σπλάγχνων ἔνδοθεν ἀναφαίνεσθαι· ἦν δὲ ἰδεῖν τὰ τῶν ἁγίων σώματα ἐωρημένα ὡς ἐν μακέλλῳ σφάγια [(ἦν-σφάγ.) καὶ ἦσαν ἀληθῶς οἱ ἅγιοι ὥσπερ ἄρνες ἐν μακέλλῳ κρεμάμενοι.] , αἵματι πάντοθεν περιρρεόμενα, πολλούς τε νομίζειν τῶν ἐκεῖσε παρόντων ὅτι διαπεφωνήκασιν. Οἱ δὲ ὡς [(πολλούς - ὡς) τὰ σώματα αὐτῶν· ὥστε νομίζειν τοὺς παρεστῶτας ὅτι τεθνήκασιν οἱ ἅγιοι. Οἱ δὲ μακάριοι ὥσπερ.] ἐν ἀλλοτρίῳ σώματι πάσχοντες, ἄνω τὸ ὄμμα πρὸς Θεὸν διάραντες, ἀπολιόρκητον τῆς ψυχῆς τὸ φρούριον διεφύλαττον· μόλις δὲ καὶ ἐν λεπτοτάτῃ φθογγῇ ἠρέμα τὰ χείλη κινοῦντες, ψαλμικῶς τὸν Θεὸν ἐδοξολόγουν Ἐξηρεύξατο, λέγοντες, ἡ καρδία ἡμῶν λόγον ἀγαθὸν, καὶ ἡ γλῶσσα ἡμῶν κάλαμος γραμματέως. Θαυμάστωσον δὴ, Κύριε ὁ Θεὸς, τὰ ἐλέη σου ἐφ᾽ ἡμᾶς, καὶ δείξας τὴν δυναστείαν σου, σπεῦσον εἰς τὸ βοηθῆσαι ἡμῖν. Βλέπων δὲ τὴν αὐτῶν καρτερίαν ὁ θηριώδης καὶ ὠμότατος, κελεύει τούτους [βασιλεὺς add.] κατενεχθῆναι [(τ. κ.) κ. αὐτοὺς.] τῆς ἄντυγος, καὶ θεωρῶν αὐτοὺς ἀβλαβεῖς διαμείναντας, θαυμάσας δὲ καὶ τὸ καρτερικὸν αὐτῶν καὶ γενναῖον, ἀπεφήνατο κατ᾽ αὐτῶν κεφαλικῇ τούτους ὑπαχθῆναι τιμωρίᾳ. Τῶν δὲ μακαρίων μαρτύρων τὴν ἀπόψασιν λαβόντων [(τ. ἀ. λ.) λ. τ. ἀ.] , καὶ πρὸς τὸ σφαγιασθῆναι ἀπαγομένων, ὁ φωτισθεὶς ἅπας ὄχλος ὑπ᾽ αὐτῶν καὶ πιστεύσας τῷ Χριστῷ, ἅμα τῇ συγκλήτῳ τούτους ἐπεβόων· Ἐᾶτε ἡμᾶς, ὦ τῆς εὐσεβείας διδάσκαλοι, ἐν ἁμαρτωλῷ συστήματι, κωφεύοντας ἐξ ἀγαθοῦ καὶ μήπω πρὸς μέτρον ἡλικίας τῆς ἐν Χριστῷ τελειότητος ἐλθόντας; Καλῶς ἐναρξάμενοι, ἵνα τί μὴ καὶ τέλος κατάλληλον ἐπηνέγκετε *; Οἱ δὲ μακάριοι [εἶπον add.] πρὸς αὐτούς· Ὁ Θεὸς ὁ τὰ πάντα ἐν πᾶσιν ἐνεργῶν, ὁ τῆς εἰρήνης δοτὴρ καὶ φωτισμὸς τῶν ψυχῶν ἡμῶν, αὐτὸς καὶ τὸ ὑμῶν συμφέρον ὡς οἶδεν οἰκονομήσει.

[17] Ἀνηνέχθη δὲ τῷ βασιλεῖ τὰ τοιαῦτα, καὶ ὅτι ὄχλος ἱκανὸς ὄπισθεν τῶν ἁγίων ἀκολουθῶν, ἀποκωλύει [κωλύει.] τὴν τελείωσιν [αὐτῶν add.] Ὁ δὲ ἐπαφίησι στίφος στρατιωτῶν [(ἐ. σ. σ.) βασιλεὺς χολέσας πάνυ ἐκέλευσεν πλῆθος στρατιωτῶν ἀπελθεῖν.] κατὰ τῶν ἑπομένων τοῖς μάρτυσιν, ὡς ἂν αὐτοὺς [αὐτοῖς.] παντοίως ἀποσοβήσαντες, τὴν τοῦ μαρτυρίου περαίωσιν μηδαμῶς ἐμποδίσαιεν. Ἀλλ᾽ οἱ γενναῖοι ἐκεῖνοι μέχρι θανάτου πρὸς τὴν ἁμαρτίαν ἀντικαθιστάμενοι, [καὶ add.] στρατιωτικῆς φάλαγγος καταφρονήσαντες, συναποθανεῖν τοῖς ἁγίοις εἵλοντο [εἴλαντο.] . Περὶ ὧν καὶ ἀνενεγκόντες τῷ τυράννῳ [βασιλεῖ add.] οἷα τῆς γνώμης αὐτῶν ἡ στερρότης ὑπέφαινεν, ἐκέλευσε πάντας ὁμοῦ σὺν τοῖς ἁγίοις ἀναιρεθῆναι, ἐπιφθεγξάμενος· Κατὰ τὴν ἐπιθυμίαν αὐτῶν [καὶ add.] γενήσεται αὐτοῖς. Τινὲς δὲ τῶν τῆς εἰδωλομανίας θεραπευτῶν τὴν σύγκλητον ἔφασαν εἶναι τῶν τοιούτων κακῶν αἰτίαν. Καὶ κελεύει τὸν [μακάριον add.] Ἐλπιδιφόρον, ἅτε ταύτης τὰ πρωτεῖα φέροντα, πρὸς αὐτὸν ἀχθῆναι. Ὁ δὲ [ἅγιος add.] στραφεὶς πρὸς τοὺς ἀηττήτους μάρτυρας, ἔφη· Εὔξασθε ὑπὲρ ἐμοῦ, οἱ ὲν πνεύματι πατέρες, οἱ ἄριστοι ὁπλῖται [om.] καὶ τῆς ἡμῶν σωτηρίας πρὸς Θεὸν μεσῖται, ὡς ἂν κἀγὼ ὁ ἀνάξιος μὴ διὰ κενῆς ἐλπίσας ἀπολειφθῶ τῆς ὑμῶν συνοδίας. Εἶπον δὲ πρὸς αὐτὸν οἱ ἅγιοι· Θάρσει, ἀδελφὲ [Ἐλπιδιφόρε add.] , καὶ μηδὲν πτοηθῇς· οὐ γὰρ ἐν κενοῖς ἀναλύσεις, ἀλλὰ καὶ σὺ προηγήσῃ ἡμῶν ὀφθησόμενος τῷ ἐπουρανίῳ βασιλεῖ. Καὶ κατασπασάμενος αὐτῶν τὰ ἱερὰ σώματα, τῆς πρὸς τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως ὁδοῦ εἴχετο· ἠκολούθησαν δὲ αὐτῷ καὶ ἕτεροι τρεῖς, τῆς αὐτῆς γνώμης καὶ προαιρέσεως ἐχόμενοι.

[18] Παραστάντων δὲ αὐτῶν τῷ δυσμενεστάτῳ [om.] βασιλεῖ, πρὸς αὐτοὺς μὲν οὐδὲν ἀπεφθέγξατο [ἀπεφθέγγετο.] , κινῶν δὲ τὴν κεφαλὴν καὶ κάτω νεύων, ὥσπερ ἔμπληκτος έπὶ πολλὰς ὥρας διέμεινεν ἀχανής. Μόλις δέ ποτε ἀνανεύσας, φησὶ [λέγει.] πρὸς αὐτούς· Τί πεπόνθατε, ὦ ἀνόητοι [τί ὑμῖν ἔδοξεν add.] ; Πρὸς ὃν ὁ [ἅγιος add.] Ἐλπιδιφόρος εἶπεν· Συντόμως ἄκουσον, ὦ βασιλεῦ, ὅτι [ἐξ ἡμῶν οὐδεὶς ἀντιτάσσεταί σοι οὔτε add.] τοῖς μὴ φύσει οὖσι θεοῖς σου οὐ [om. 3.] λατρεύομεν [ἀλλὰ μὴν add.] , καὶ τῷ δόγματί σου ἀντιτασσόμεθα. Ποίει οὖν ὃ βούλει· πάντες γὰρ τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἐπιληψόμεθα, ἐν μιᾷ γνώμῃ καὶ ἑνὶ φρονήματι. Ὁ θηριότροπος καὶ δολιόγνωμος τύραννος ἔφη [(Ὁ-ἔφη) θανατούμενοι ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ. Ἀποκρίνεται ὁ βασιλεὺς καὶ λέγει.] πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον· Ἐγὼ μὲν οὔτε έντεθύμημαί τι τοιοῦτον, οὔτε πράξειν διενοήθην. Ἐπεὶ [Ἐπειδὴ.] δὲ ὑμεῖς πρὸς τοῦτο * σπεύδετε, ἰδοὺ ἀποφαίνομαι καθ᾽ ὑμῶν. Ἀποκρίνεται [ἔφη.] ὁ θεῖος Ἐλπιδιφόρος· Χάρις τῷ παντοκράτορι καὶ ἁγίῳ Θεῷ, τῷ συγχωρήσαντί σοι κατευθυνθῆναι [τὴν διάνοιαν add.] πρὸς τὴν ἡμετέρανδιὰ ξίφους τελείωσιν. Τότε ὁ βασιλεὺς κατ᾽ αὐτῶν ἀπεφήνατο [(κ. αὐ. ἀπ.) ἀπ. κ. αὐ. οὕτως.] · Ἐλπιδιφόρον καὶ πάντας τοὺς συμμανέντας αὐτῷ χριστιανοὺς, καταλείψαντας τὸν μέγαν ἥλιον καὶ τὸ θανεῖν ὑπὲρ τὸ ζῆν προκρίναντας, κελεύομεν κατὰ τὴν οἰκείαν πρόθεσιν τὴν διὰ ξίφους περαίωσιν δέξασθαι. Και εἴ τις τῶν χριστιανῶν βουληθείη τῇ ὁσία τούτους παραδοῦναι [ταφῇ add.] , ἀκωλύτως τοῦτο ποιείτω, οὐ μόνον διὰ τὴν φύσιν, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν ἱερὰν σύγκλητον, ὀφείλουσαν καὶ μετὰ θάνατον τῆς δεούσης τιμῆς μὴ ἀμοιρεῖν. Καὶ τῆς ἀποφάσεως γεγονυίας, ἐξῆλθον οἱ ἅγιοι ἀπὸ προσώπου τοῦ τυράννου [(ἀ. π. τ. τ.) κατὰ πρόσωπον αὐτοῦ.] χαίροντες καὶ ὑμνοῦντες τὸν Θεὸν, διὰ τὴν ἐπ᾽ ἐλπίδι αἰωνίαν μακαριότητα. Οἱ δὲ τοῖς ἁγίοις ἀκολουθοῦντες στρατιῶται, τριακόσιοι τὸν άριθμὸν ὄντες, συνώδευσαν αὐτοῖς μέχρι τοῦ τόπου τοῦ καλουμένου Εἰρηνισσοῦ· ἐν ᾧ καὶ τῶν ἁγίων στάντων, οἱ λοιποὶ ἦραν φωνὴν, κλαίοντες καὶ ἀλλήλους κατασπαζόμενοι. Πρὸς οὓς ὁ μακάριος εἶπεν Ἀκίνδυνος· Μὴ κλαίετε, φίλοι [τε add.] καὶ πατέρες, ἀδελφοί τε καὶ τέκνα· ἀλλὰ προθύμῳ ψυχῇ, καθὼς πνεύματι ἐνήρξασθε *, οὕτως καὶ τὸν ἀγῶνα τελέσαι σπουδάσατε. Οἱ δὲ [ἅγιοι add.] ἀποκριθέντες εἶπον· Δόξα σοι, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ καταξιώσας ἡμᾶς, τὸν ἀέρα τοῦ βίου τούτου διὰ τῆς εἰς σὲ ὁμολογίας [ἀταράχως add.] παρελθεῖν, καὶ πρὸς τὰς αἰωνίους μονὰς μεταχωρῆσαι. Οὕτω δὲ ψάλλοντες καὶ ὑμνοῦντες τὸν Θεὸν [οἱ μακάριοι add.] τούς τε τῆς ἀληθείας μάρτυρας [καὶ ἐραστὰς add.] κατασπαζόμενοι, ἐν εἰρήνῃ ἐτελειοῦντο. Οἱ δὲ περὶ τὸν μακάριον Ἀκίνδυνον ἀθλοφόροι ᾄδοντες ἵσταντο [(Οἱ-ἵστ.) καὶ λοιπὸν ἵσταντο οἱ μακάριοι τοῦ Χριστοῦ τρεῖς μάρτυρες μόνοι, καὶ ἔψαλλον.] τὸν ὑπολειφθέντα παρὰ τοῦ παναοιδίμου Ἐλπιδιφόρου ψαλμόν. Οὗτος δὲ ἦν [(Οὗ. δὲ ἦν) Ἦν γὰρ ὁ ἅγιος ἀρξάμενος οὕτως.] · Αἴνει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον· αἰνέσω Κύριον ἐν ζωῇ μου, ψαλῶ τῷ Θεῷ μου ἕως ὑπάρχω. Μὴ πεποίθατε * ἐπ᾽ ἄρχοντας [ἢ add.] , ἐφ᾽ υἱοὺς ἀνθρώπων [(ἀ. ἐ.) ἀπαντήσει ἕκαστος.] , οἷς οὐκ ἔστι σωτηρία. Ἐξελεύσεται τὸ πνεῦμα αὐτῶν, καὶ ἀπαντήσεται ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ.

[13] Ὁ δὲ βασιλεὺς καλέσας τοὺς ἁγίους [(Ὁ-ἁγίους) Τότε ὁ β. Σαβώριος κ. προς ἑαυτὸν τ. ἁ. μάρτυρας 2.] εἶπεν [λέγει 2, 4 – 9.] αὐτοῖς· Ἐκλέξασθε ἐκ τοῦ τάχους ἢ [(ἐκ-ἢ) διὰ τάχους 2, 8, 9; ταχὺ 7; ἐκ τ. τ. 4 – 6.] τὴν ζωὴν ἢ τὸν θάνατον [ὑμῶν add. 5; καὶ λέγει πρὸς τοὺς ἁγίους add. 4; καὶ λεγ. πάλιν πρ. αὐτοὺς add. 6; καὶ λὲγ. πάλ. πρ. τοὺς ἁγ. add. 7; καὶ πάλ. λέγ. πρ. αὐτ. add. 8, 9.] Μὴ [δὲ γὰρ add. 2.] νομίσητε τὸν σύντομον θάνατον [(τ. σ. θ.) συντόμῳ θανάτῳ 2.] τοῦ προλαβ;όντος τυχεῖν· ἀλλὰ [σκοπεῖτε ὅτι add. 6 – 9; τοῦτο γνῶτε ὅτι add. 5.] πικρῶς ἀναλώσω ὑμῶν τὰ σώματα [(πικρῶς-σώματα) τὰ σώματα ὑμῶν καὶ μετὰ πολλὰς τὰς αἰκίας ἀναλώσω 5.] Καὶ ἐκέλευσεν [κελεύει 5; κελεύει ὁ βασιλεὺς Σαβ;ώριος 6 – 9; (τοῦ προλαβ.-ἐκέλευσεν) καὶ λέγει πάλιν ὁ βασιλεὺς Σαβώριος 4.] μοσχίους [μόσχους 4.] θύλακας ἐνεχθῆναι [ἀχθῆναι 6.] καὶ βληθέντας αὐτοὺς [(β. αὐ.) ἐμβληθέντας εἰς αὐ. 6; β. εἰς αὐ. τοὺς ἁγίους 8, 9] ῥιφῆναι εἰς τὴν θάλασσαν [(τοῦ προλαβ-θάλασσαν) παραδοθῆναι κατὰ τὸν προλαβόντα Ἀφθόνιον· ἀλλὰ σκοπεῖτε ὅτι κατὰ μικρὸν πικροτέραις βασάνοις τὰς σάρκας ὑμῶν ἀναλώσω. Καὶ κελεύει ὁ δυσμενέστατος βοείους ἐνεχθῆναι θύλακας καὶ τοὺς ἁγίους εἰς αὐτοὺς ἐμβληθέντας τῇ θαλάσσῃ ἀποριφῆναι 2.] . Βληθέντων δὲ αὐτῶν ἐν τῷ βυθῷ, ἐφάνη [ὤφθη 2.] αὐτοῖς ὁ ἅγιος Ἀφθόνιος σὺν τρισὶν ἀγγέλοις λευσχημονοῦντας καὶ περιπατοῦντας ἐπὶ [(λευσχ.-ἐπὶ) λευχειμόνουσιν ἐπὶ τῶν ὑδάτων 2; λευχειμόνουσιν, οἵτινες περιεπάτουν ἐ. 4, 5, 6, 9; λευσχειμόνουσιν, οἵτ. περιε. ἐ. 7 – 8.] τῆς θαλάσσης· καὶ ἐδέξαντο αὐτοὺς [(κ. ἐ. αὐ.) περιπατοῦντες ὑφ᾽ ὧν 2.] , καὶ διαρρήξαντες τοὺς θύλακας [θυλάκους 4.] ἐξῆλθον [ἐξήγαγον αὐτοὺς 4 – 9; ἐξή. αὐ. τῆς θαλάσσης ἀβλαβεῖς 2.] τὸ καθόλου μηδὲν ἀδικηθέντες [ἀδικηθέντας 2, 5 – 9.] μηδὲ [μήτε 6.] νοήσαντες [νοήσαντας 5; νοήσαντας τὸ 2, 4, 6 – 9.] τί συνέβη αὐτοῖς [εἰς αὐτούς 9.] . Καὶ [ἀλλὰ 2.] περιπατοῦντες οἱ ἄγγελοι σὺν τοῖς ἁγίοις ἐν τῆ θαλάσσῃ [(σὺν-θαλάσσῃ) ἐν τῇ θαλάσσῃ σὺν τοῖς ἀγγέλοις ὡς ἐπὶ ξηρᾶς 6; σ. τ. ἀ. ἐπὶ τῆς θαλάσσης ὡς ἐπὶ ξηρ. 8, 9; σ. τ. ἀ. ἐν. τ. θ. ὡς ἐπὶ ξηπ. 2, 7; σ. τ. ἀ. ἐ. τ. θ. ὡς διὰ ξηρ. 5.] , ἤλθον ἐπὶ τῆς γῆς [τὴν γῆν 2 – 9.] . Ἀκούσας δὲ ὁ βασιλεὺς [ταῦτα add. 4 – 7; (Ἀκουσ.-βασ.) Ἀ. δὲ ταῦτα ὁ β. 6; Ὁ δε β. ἀ. ταῦτα 2, 8, 9.] καὶ ὑπονοήσας ὅτι [ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν add. 2.] ἀπελύθησαν [om. 4, 7; ὑπὸ τῶν οτρατιωτῶν add. 5.] καὶ αὐκ [(κ. οὐκ) om. 4.] ἐβλήθησαν [κατὰ τὴν πρόσταξιν αὐτοῦ add. 2.] ἐν τῇ θαλάσσῃ, ὀργισθεὶς τοῖς στρατιώταις ἐκέλευσεν [(τ. σ. ἐ.) ἐ. τ. σ. 5.] χειροκοπηθῆναι αὐτοὺς καὶ [(χειρ.-καὶ) χειροκοπηθέντας 4 – 6, 8, 9; χειρ. καὶ 2.] βληθῆναι [ἐμβληθῆναι 3.] ἐν τῷ βυθῷ [(ἐν τ. β.) ἐν τῇ θαλάσσῃ 2; εἰς τὴν θάλασσαν 8, 9.] Καὶ ἀποκριθεὶς εἷς τῶν δημίων εἶπεν τῷ βασιλεῖ [Κύριε βασιλεῦ add. 7 – 9.] · Εἰ κελεύει ἡ σὴ θειότης ἐν καινοῖς σάκκοις αὐτοὺς [(σ. αὐ.) αὐ. σάκκοις 8; αὐ. σάκκους 9.] βληθέντας ῥιφῆναι [βληθῆναι 5.] ἐν τῷ βυθῷ; Καὶ ὁ βασιλεὺς λέγει τῷ δημίῳ· Οἵῳ δ᾽ [om. 4, 7.] ἂν βούλει τρόπῳ ἀπόλεσον * [ἁπόλεσον 4 – 9.] αὐτούς [(Καὶ ἀποκριθεὶς-αὐτοὺς) om. 2.] . Χειροκοπήσας δὲ ἐκ τῶν δημίων τέσσαρας ἐκέλευσεν ῥιφῆναι [(τέσσ.-ῥιφ.) τ. τὸν ἀριθμὸν ἐ. ῥ. 5; τὸν ἀριθμὸν τ. ἐ. ῥ. 4, 6. 7; τ. ἔρριψεν 8, 9.] ἐν τῷ βυθῷ, κράζοντας [αὐτοὺς add. 4 – 6, 8, 9.] καὶ λέγοντας· Δέξαι *, Χριστὲ [(Δ. Χ.) Ἰησοῦ Χριστὲ, δέξαι 8, 9; Κύριε, δ. 6; Δέξαι 5.] , τὰ πνεύματα ἡμῶν [ἐν εἰρήνῃ add. 5.] ἡ ἀνάπαυσις τῶν τεθλιμμένων [τεθνεώτων 4 – 6; τεθνεώτων, Ἰησοῦ Χριστὲ 8, 9.] · ταῖς εὐχαῖς τῶν ὁσίων μαρτύρων σου [(τ. ὁ. μ. σ.) σῶν ἀγίων μ. 9; τ. ἁγίων σ. μ. 4; τ. ἀγίων μ. 6; τ. ἁγίων μ. σ. 8.] τάξον καὶ ἡμᾶς ἐν [τῷ add. 9.] κλήρῳ καὶ ἀριθμῷ αὐτῶν. Καὶ οὕτως ἐρρίφησαν * ἐν τῷ βυθῷ τῆς θαλάσσης [(κράζοντας-θαλ.) om. 7; (τ. θ.) om. 4 – 6, 8, 9; (χειροκοπήσας-θαλ.) καὶ τούτου γενομένου ἐν τάχει, ἀπορριπτομένων αὐτῶν ἐν τῷ βυθῷ· ἦσαν δὲ τὸν ἀριθμὸν τέσσαρες· ἐπεφώνουν λέγοντες· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, τῶν κεκμηκότων ἀνάπαυσις, δέξαι τὰ πνεύματα ἡμῶν· καὶ ταῖς εὐχαῖς τῶν ἁγίων σου μαρτύρων τάξον καὶ ἡμᾶς εἰ καὶ ἀναξίους ἐν κλήρῳ καὶ ἀριθμῷ αὐτῶν 2.] . Ἐκέλευσεν δὲ ὁ βκσιλεὺς [(Ἐκέλ.-βασ.) Ὁ δὲ παράνομος βασιλεὺς ἐκέλευσεν 8, 9.] τοὺς ἁγίους μαρτυρας ἐν τῇ ἐσωτέρᾳ φυλακῇ ἐγκλεισθῆναι καὶ τοὺς πόδας αὐτῶν βληθῆναι [(ἐγκλ.-βληθ.) ἐμβληθῆναι καὶ ἀσφαλισθῆναι αὐτοὺς 5.] ἐν τῷ ξύλῳ [(Ἐκέλευσεν-ξύλῳ) Τοὺς δὲ ἁγίους μάρτυρας ἐν τῇ ἐνδοτέρᾳ εἱρκτῇ παραπέμψας, τοὺς πόδας αὐτῶν ἀσφαλισθῆναι τῷ ξύλῳ προσέταξεν 2.] .

[14] Ἀπελθὼν δὲ [(Ἀ. δὲ) Καὶ ἀ. 8, 9.] ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ παλατίῳ [(ἐν τῷ π.) ἐκοιμήθη 4 – 9.] μηδὲ [μηδενὸς 4, 6, 8; μηδὲν 9.] ὅλως [om. 4.] γευσάμενος ἐκοιμήθη [om. 4 – 7; πρωΐας δὲ γενομένης ἀναστὰς ἀπὸ τοῦ ὕπνου 8, 9.] · ἐκέλευσεν δὲ [om. 8, 9.] κληθῆναι τοὺς περὶ αὐτὸν μεγιστᾶνας, καὶ [ἐλθόντες add. 5, 8, 9.] ἔστησαν ἔμπροσθεν αὐτοῦ [αὐτῶν 9.] καὶ [om. 7.] λέγει αὐτοῖς· Τί ἐννοοῦντες * [ἐννοοῦντες 4 – 9.] παρεστήκατέ μοι τῇ χθὲς ἔχοντες τὴν χεῖρα [(τῇ-χεῖρα) χθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν τὴν χεῖραν (χεῖρα 4, 5) ἔχοντες 4 – 9.] ἐπὶ τοῦ στόματος, τὸ καθόλου μηδὲν λαλοῦντες [τάχα add. 8, 9.] ; Ἐπιχαίρεσθέ [Ἐπιχαίρετέ 8.] μοι μόνῳ [μᾶλλον 9.] κάμνοντι; Οὐκ ἄν τις ἐννοήσας [τι add. 4: (οὐκ-ἐνν.) ὅτι οὐδεὶς ἐξ ὑμῶν ἐνόησε τι 5; ἐπεὶ κἄν τις ἐννόησε 8, 9.] κατ᾽ αὐτῶν τι, εἶπέν [εἶπέ 8, 9.] μοι. Ἀποκριθεὶς δὲ εἷς ἐξ αὐτῶν, ὀνόματι Ἐλπιδιφόρος, εἶπεν πρὸς τὸν βασιλέα, πρῶτος ὢν τῆς συγκλήτου [(εἶπεν-συγκ.) π. ὤν τ. σ. λέγει πρ. τ. β. 4, 5, 7 – 9; π ὤντ. σ. πρ. τ. β. λεγει 6.] · Ἡμεῖς πόθεν ἐπιγινώσκωμεν [ἐπιγινώσκομεν 4 – 9.] ταῦτα; Ἦν γὰρ καὶ αὐτὸς συμμύστης [συμμίστης 6.] τῶν χριστιανῶν καὶ φίλος τοῦ [om. 6.] Χριστοῦ. Λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς αὐτόν [(π. αὐ.) π. τὸν Ἐλπιδιφόρον 4, 6, 7, 9; τῷ Ἐλπιδιφόρῳ 5, 8.] · Ἐάν τινι [τινα 6.] ὑμῶν καινότερον λόγον εἴπω, ἕτοιμοί ἐστε τοῦ [om. 4 – 9.] ἀντιλέγειν μυι. Καὶ πάντων ὑμῶν τὰ βάρη γενναίως φέρω. Λέγει [ὁ add. 5, 7 – 9.] Ἐλπιδιφόρος πρὸς τὸν βασιλέα· Ἄκουσόν μου, βασιλεῦ· χρείαν οὐκ ἔχεις τινὸς ἵνα σοι [τι add. 9.] εἴπῃ, ἀλλ᾽ [ἀλλὰ 5, 8.] αὐτὴ ἡ πεῖρα τῶν σιδήρων προκειμένη διδάσκει [(π. δ.) δ. π. 5; προκειμένων δ. 4, 6, 8, 9.] σε σκέψασθαί τι κατ᾽ αὐτῶν. Λέγει αὐτοῖς [αὐτῷ 6.] ὁ βασιλεύς· Κἀγὼ [Καὶ 7.] μόνος ἔχω μετ᾽ [κατ᾽ 4.] αὐτῶν κυνομαχεῖν; Λέγει [ὁ add. 4, 5; αὐτῷ ὁ add. 6, 8, 9.] Ἐλπιδιφόρος πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) om. 6, 8, 9.] · Κἂν μή σοι δοκεῖ [δοκῇ 4 – 9.] , ἄφες αὐτούς [αὐτοῖς 9.] Λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον [(π. τ. Ἐ.) τῷ Ἐλπιδιφόρῳ 8.] Ὡς ὁρῶ σε, Ἐλπιδιφόρε, τὸν λόγον αὐτῶν κέκλησαι ποιῆσαι [ποιεῖν 4 – 9.] . Ἐλπιδιφόρος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(Ἐλπ.-βασ.) Ἔφη Ἐ. π. τ. β. 7; Ὁ Ἐ. λ. π. τ. β. 9; Ὁ Ἐ. λ. τῷ βασιλεῖ 5, 8.] · Ὥς μοι δοκεῖ, βασιλεῦ, το ζῆν μου [μοι 6, 7.] ἀπολέσαι θέλεις. Λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον [(π. τ. Ἐ.) τῷ Ἐλπιδιφόρῳ 7, 8.] · Πάντας ὑμᾶς ἐκάλεσα, καὶ διὰ τί μόνος λαλεῖς [(διὰ-λαλ.) μ. δ. τ. λέγεις 6; μ. δ. τ. λ. 7.] ;

[15] Ἐλφιδιφόρος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(λέγει-βαο.) π. τ. β. λ.; λέγει 5, λ. τῷ βασιλεῖ 8.] · Πρῶτος ὢν πρῶτος [καὶ add. 4, 7 – 9.] λαλῶ. Εἰ δὲ οὐ * [οὐ add. 4, 5, 7 – 9.] θέλεις μου ἀκοῦσαι, ἐρώτησον. Ὁ δὲ [(ὁ δὲ ἐ.) καὶ ἓτερον. Ὁ δὲ βασιλεὺς ἐρωτήσας 8, 9.] ἐπερωτήσας τὸν [τῶν 6.] ἀπ᾽ [μετ᾽ 3.] αὐτοῦ, λέγει· Σὺ τί [οὐ add. 4, 6 – 9.] λαλεῖς; Ὁ δὲ ἀεὶ ἐν τῷ φωτὶ ὑπαρχων [διάγων 4 – 9.] καὶ τοῖς ἰδίοις ὀψωνίοις [ἐρώτησον-ὀψωνίοις vix legi possunt in 5.] . ἐπαρκούμενος συγκλητικὸς λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(συγκλητικὸς-βασιλέα) λέγει π. τ. β 9. λ. ὁ σ. π. τ. β. 4, 6, 7; λ. τῷ βασιλεῖ 8.] · Ἐπὰν, βασιλεῦ, κελεύεις [(β. κ.) βασιλεὺς κελεύηται 4; βασιλεὺς κελεύει 6; βασιλεὺς κελεύῃ 7; βασιλεὺς κελεύσῃ 5, 8, 9.] τι καλὸν καὶ καινότερον, πάντες σοι [om. 4 – 9.] ὑπακούουσιν [τε add. 4.] , καὶ οὐδεὶς [οὐδὲ εἷς 8.] ἀντιτάσσεται· οὕτως καὶ [om. 8.] αὐτοῦ λαλοῦντος οἱ πάντες συναινοῦμεν. Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τοὺς συγκλητικούς· Ὤστε οὖν ἐάν τις ἀντερεῖ [ἀνταίρει 4; ἀντέρῃ 5 – 7, 9; ἀνταίρηται 8.] ἐξ ὑμῶν, οἱ πάντες συναινεῖτε; Ἐλπιδιφόρος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) om. 5; τῷ βασιλεῖ 8.] · Μὴ γένοιτο. Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τὴν σύγκλητον [(τ. σ.) τοὺς συγκλητικοὺς 4 – 9.] · Μὰ τὴν ἀήττητόν μου βασιλείαν, οὐκ [οὐχ 6, 8, 9.] ὁρῶ ὑμᾶς ὀρθοποδοῦντας πρός με [(π. μ.) om. 4.] . Ἀποκριθεὶς δὲ [om. 4, 7.] εἷς ἐκ πάντων ἀποτόμως λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) om. 5; τῷ βασιλεῖ 8.] · ἦν γὰρ καὶ τῇ ἡλικίᾳ νέος· Βασιλεῦ, κακὸν [καλὸν 8.] σκοπὸν ἐπενόησας· εἷς γάρ [om. 8, 9.] πάντας ἀπολέσαι [ἡμᾶς add. 5.] οὐ δύναται. Ὁ δὲ [om. 4 – 9.] βασιλεὺς λέγει πρὸς αὐτόν· Τίς σε ἐπηρώτησεν *, ὅτι καὶ ἀποτόμως ἐλάλησας [(αὐτόν-ἐλάλησας) αὐτούς· Ὑμᾶς πάντας ἐπερώτησα (sic)· καὶ διατί σύ μόνος ἀποτόμως ἐλάλησας; 4.] ; Φιλολογὸς λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(λ. π. τ. β.) π. τ. β. λέγει 3; π. τ. β. εἶπεν 8, 9.] · Ὅταν τις λαλεῖ [λαλῇ 4, 5, 7, 8.] , χολᾷς * [μηδὲν δὲ αὐτοῦ ἀποκρινομένου, λέγει πρὸς τὴν σύγκλητον add. 8, 9.] . Τήν πάντων [ἡμῶν add. 3; ὑμῶν add. 4 – 9.] σωτηρίαν, μηδεὶς ἀποκριθῇ αὐτῷ λόγον· καθὼς γὰρ εἶπον, τούτου ἡ γνώμη πεπλήρωται μανίας [(π. μ.) μ. π. 8, 9.] . Στενάξας δὲ [(Σ. δὲ) Τότε σ. 8, 9.] ὁ βασιλεὺς καὶ σύνδακρυς γενόμενος, λέγει [εἶπεν 8, 9.] · Εἷς κατὰ εἷς ἐξέλθετε [(εἷς κ. εἷς ἐξ.) Ὤ τῆς ἀνοίας ὑμῶν 6; Εἷς καὶ εἷς ἐξ. 5, 7 – 9; Εἷς καὶ εἷς ἐξέλθατε 4.] . Ὑπομειδιάσας δὲ ὁ [(Ὑ. δὲ ὁ) Ὁ δὲ 4 – 9.] Ἐλπιδιφόρος, λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) τῷ βασιλεῖ 8.] Ἄθλιε, μῶρα ἤρξω λαλεῖν. Ἦν γὰρ πρὸ των [om. 4 – 9.] θυρῶν στήσας [ὁ βασιλεὺς add. 5.] στρατιώτας [ὁ βασιλεὺς add. 4, 6 – 9.] , ἵνα μαθὼν ἑνὸς ἑκάστου αὐτῶν τὴν γνώμην, θανατώσῃ αὐτούς. Εἷς δὲ ἐξ αὐτῶν ἐρωτήσας [ἐπερωτήσας 5, 8, 9.] τὸν Ἐλπιδιφόρον, εἶπεν· Τὴν σωτηρίαν ὑμῶν πάντων [(ὑ. π.) π. ὑ. 5.] · εἴπατέ μοι τί ἔχει ὁ σκοπὸς [αὐτοῦ add. 5.] τοῦ βασιλέως, ἴνα τὸν ὄντως δαίμονα αὐτοῦ ἐκβάλλω [ἐκβάλω 4 – 9.] . Ὑπομειδιάσας δὲ ὁ βασιλεὺς, λέγει αὐτοῖς· Τί μωραίνεσθε [μωρίζετε 8, 9; μοιραίνετε 4, 5, 7.] ἐνθυμουμένοι ἐνθυμήσεις κακάς [κενάς 4 – 9.] ; Ὁ δὲ Ἐλπιδιφόρος ἔτι γενόμενος γενναῖος [(ἔ. γεν. γενν.) γεν. ἔ. γενν. 5; ἔ. μᾶλλον γεν. γενν. 8, 9; ἔ. μᾶλλον γεν. ἐννεὸς 4, 7.] , λέγει πρὸς τὸν βασιλέα [(π. τ. β.) τῷ βασιλεῖ 8.] Ὄντως [ἀληθῶς 5.] μῶροι ἐγενάμεθα, ἀληθῶς σου ἀκούοντες [(ἐ. ἀ. σ. ἀκ.) ἐγενόμεθα σ. ἀκ. 5. ἐγενόμεθα ἀκ. σ. 4, 6 – 9.] . Διένευσεν δὲ ὁ βασιλεὺς μετὰ δολου ἑνὶ [ἕνα 5.] τῶν στρατιωτῶν [(μετὰ-στρατ.) ἕ. τ. σ. μ. δ. 6.] , λέγων [om. 5, 6, 8, 9.] κροῦσαι τῷ Ἐλπιδιφόπῳ [(τ. Ἐ.) τὸν Ἐλπιδιφόρον 8, 9.] . Ἰδὼν δὲ εἶς ἐξ αὐτῶν [(ἐξ αὐ.) om. 4 – 9.] τοὔνομα Καλλίστρατος * [Καλλίστρατος 4 – 9.] , ἐκράτησεν τὸν βασιλέα ἐκ τοῦ τραχήλου, καὶ περιοτραφέντες οἱ ἄλλοι [λοιποὶ 4, 7.] ἔκλεισαν τὰς θύρας. Καὶ οὐκ ἀπέμειναν [ἐπέμειναν 5.] μετ᾽ αὐτοῦ πλείους ὡσεὶ δέκα [(π. ὡ. δ.) ὡ. δ. 5; ὡ. δ. ἢ δώδεκα 4, 7.] παιδάρια καὶ αὐτοὶ ἐνωπλισμένοι * [ὁπλισμένοι 6; ἐνωπλισμένοι 4, 5, 7 – 9.] . Καὶ λέγουσιν τῷ βασιλεῖ οἱ τῆς συγκλήτου [(οἱ τ. σ.) om. 4 – 9.] Τί ἰδὼν τοῦτο ἐποίησας [ἐποίησες 5: ἡμᾶς add. 7; add. 4 – 6, 8, 9.] ; Ἀποκριθεὶς δε ό βασιλεὺς εἶπεν αὐτοῖς [(εἶ. αὐ.) λέγει 4 – 9.] μετὰ φόβου· Ἐκ τῆς πολλῆς [om. 4.] ἀδολεσχίας κεκόπομαι * [κόπτομαι 6; κεκόπομαι 5, 9.] τὰς φρένας. Λέγει τῷ βασιλεῖ εἶς ὲκ τῆς συγκλήτου· Μαθεῖν ἔχεις [(μ. ἔ.) μάνθανε 5.] , ἄθλιε, ὅτι ἡμεῖς οὐκ ἐσμὲν ὡς σύ. Καὶ καταλείψαντες αὐτὸν [(κ. αὐ.) κ. τὸν βασιλέα 4 – 7; καταλιπόντες τὸν βασιλέα 8, 9.] ἐξῆλθον. Ἧσαν δὲ [τὸν ἀριθμὸν add. 4 – 9.] οἱ ἐξελθόντες ἐκ τοῦ παλατίου τὸν ἀριθμὸν [(τ. ἀ.) om. 4 – 9.] ὡς [ὡσεὶ 3; ἄνδρες 5.] ἑπτάκις χίλιοι.

[16] Τῇ δὲ ἐπαύριον [ἑξῆς 4 – 9.] προκαθίσας ὁ βασιλεὺς ἐν τόπῳ ὑψηλῷ [(ὁ β. ἐν τ. ὑ.) ἐν τ. ὑ. ό β 4 – 9.] , ἐκέλευσεν ὀρυγῆναι βοθύνους τρεῖς [(β. τ.) τ. β. 7 – 9; βόθρους 5.] καὶ βληθῆναι ἐν αὐτοῖς θηρία παμπληθῆ [πάμπολλα 5.] καὶ χαλασθῆναι ἐκεῖ τοὺς άγίους μάρτυρας [(ἐ. τ. ἁ. μ.) τ. ἁ. ἐ. 4 – 9.] . Ἀπαγόμενοι δὲ οἱ ἅγιοι ἔψαλλον [ἔψαλον 4, 9.] , λέγοντες· Ὁ Θεὸς, ὁ Θεὸς ἡμῶν, πρὸς σὲ ὀρθρίζομεν *. Ἐδίψησέν σε [om. 4 – 6, 8, 9.] ἡ ψυχὴ ἡμῶν [πρὸς [σέ] add. 5.] . Οὕτως ἐν τῷ ἁγίῳ ὤφθημέν [ὠφθείημεν 4, 6, 7.] σοι· τοῦ ἰδεῖν τὴν δύναμίν σου τὴν δόξαν σου. Ὅτι κρεῖσσον τὸ ἔλεός σου ὑπὲρ ζωὰς, τὰ χείλη ἡμῶν ἐπαινέσουσίν σε· καὶ σὺ, Κύριε, Κύριε, ποίησον μεθ᾽ ἡμῶν ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου, ὅτι χρηστὸν τὸ ἔλεός σου. Καὶ ταῦτα λεγόντων αὐτῶν, ἐβλήθησαν ἐν τοῖς λάκκοις. Καὶ ἐφάνησαν αὐτοῖς [(ὤφθημεν-αὐτοῖς) vix leguntur in 5.] τρεῖς ἄγγελοι ἑστῶτες ἐφ᾽ ἕνα ἕκαστον [(ἑστ. ἑφ᾽ ἕν. ἕ.) ἐφ᾽ ἕν. ἕ. ἑστ. 5.] τῶν λάκκων [(τ. λ.) αὐτῶν ἐν τοῖς λάκκοις 5.] , ῥάβδους σιδηροῦς [καὶ σιδηρᾶς 5; σιδηρᾶς 4, 6 – 9.] κατέχοντες· καὶ [om. 5.] ἐδίωκον τὰ θηρία [καὶ ἐποίησαν αὐτὰ add. 4, 6 – 9.] ὡς ἐν [(ὡς ἐ.) ὥσπερ 8; ὥσπερ ἐν 9.] ὕπνῳ βαθεῖ ἡσυχάζοντα [ἡσυχάζειν 4, 6 – 9.] . Καὶ ἔλεγον οἱ μακάριοι [(Καὶ-μακ.) Οἱ δὲ ἅγιοι ἔλεγον, δοξάζοντες τὸν Θεόν 4, 6; Οἱ δὲ ἅγ. ἔλ. δοξ. αὐτόν 7; οἱ δὲ ἅγ. ἔχαιρον, δοξ. τὸν Θ., καὶ ἔλεγον 8, 9; (ὡς-μακ.) Οἱ δὲ ἅγιοι ἔλεγον 5.] Ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ καὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ καὶ ἐρρύσατο τὴν ψυχὴν [(τ. ψ.) τὰς ψυχὰς 4 – 9.] ἡμῶν ἐκ μέσου σκύμνων. Ἐκοιμήθην * τεταραγμένος [(ἐ. τ.) ἐκοιμήθημεν τεταραγμένοι 3 – 9.] , ὅτι εἴδομεν * [εἴδομεν 4, 6 – 8; ἴδομεν 9.] τοὺς ἀνθρώπους· καὶ ἦσαν οἱ ὀδόντες αὐτῶν πεποιρωμένοι * [ὅπλα καὶ βέλη 4, 6 – 9.] · καὶ ἡ γλῶσσα αὐτῶν ἠκονημένη ὡς [(ἠ. ὡ.) om. 4, 6 – 9.] μάχαιρα [ὀξεῖα add. 4, 6 – 9; (ὅτι εἴδομεν-μάχ.) om. 5.] . Ἐξεγέρθητι [Κύριε add. 4.] εἰς τὴν βοήθειαν ἡμῶν, ὁ Θεός [(ὁ. Θ.) om. 4.] . Καὶ ταῦτα αὐτῶν λεγόντων [(αὐ. λ.) λ. αὐ. 5, 7 – 9.] , ἐκράτησαν αὐτοὺς [αὐτοῖς 5.] οἱ ἅγιοι [om. 3 – 9.] ἄγγελοι καὶ ἐξήγαγον αὐτοὺς [om. 4, 6, 7; ἔξω 5; ἐκ τῶν βοθύνων add. 8, 9.] τὸ [om. 4, 5, 7 – 9.] καθόλου μηδὲν βλαβέντας [ἀδικηθέντας 5.] . Καὶ [om. 5.] λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Μὰ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, ἐγὼ ἐλέγξω ὑμῶν τὰς μαγείας. Καὶ ἐκέλευσεν [προσέταξεν 5; εἶπεν 3, 4, 6, 7.] κρεμασθῆναι αὐτοὺς [ἐπὶ τοῦ ξύλου add. 8, 9.] καὶ ξέεσθαι [(κ. ξ.) om. 3 – 7.] ὥστε τὴν [om. 6.] φωνὴν αὐτῶν [om. 4, 6 – 9.] ἀρθῆναι καὶ εἰπεῖν [om. 3; λέγειν τὸν κήρυκα 4, 6 – 9; (ὥστε-εἰπ.) καὶ τὸν κήρυκα βοᾶν καὶ λέγειν 5.] · Ἔλθῃ ὁ Θεὸς ὃν κηρύττουσι [κηρύσσωσιν 4, 5, 7 – 9.] καὶ ἐξέληται * [ἐξέληται 4, 7, 8.] αὐτοὺς ἐκ τῆς ὥρας ταύτης. Κρεμασθέντων [κρεμαμένων 6.] δὲ αὐτῶν [om. 7; ἐπὶ add. 5.] , τοσοῦτον ἐξέσθησαν ὥστε διαφαίνεσθαι [φαίνεσθαι 5.] πᾶσαν τὴν δύναμιν τῶν σπλάγχνων αὐτῶν [(τὴν-αὐτ.) τὴν τ. σ. αὐ. σύνθεσιν 4 – 9.] . Καὶ ᾖσαν οἱ ἅγιοι ὡς ἀληθῶς [(οἱ ἅ. ὡς ἀλ.) ἀλ. οἱ ἅ. ὡς 8, 9.] ἄρνες ἐν μακέλλῳ [μακέλῳ 4, 7.] κρεμάμενοι [κρεμμαμενοι 9.] , ὥστε νομίζειν τοὺς παρόντας [παρεστῶτας 4, 6 – 9; (Καὶ-παρ.) Ἐνόμιζον δὲ πάντες 5.] ὅτι τεθνήκασιν. Οἱ δὲ μακάριοι [μάρτυρες add. 8, 9.] , ὥσπερ μηδὲν κακὸν [om. 3 – 9.] πάσχοντες, ἔμενον [ἔμειναν 9.] ἀσάλευτοι μηδὲ ὅλως σαλευόμενοι [(μ. ὁ. σ.) om. 4 – 9.] . Ἀνοίξαντες δὲ τὸ στόμα αὐτῶν, ἤρξαντο λέγειν [(ἤ. λ.) ἔλεγον 5.] οὕτως· Ἐξηρεύξατο ἡ καρδία ἡμῶν [μου 4.] λόγον ἀγαθόν· λέγωμεν [λέξωμεν 5.] ἡμεῖς τὰ ἔργα ἡμῶν τῷ βασιλεῖ. Δεῖξον ἡμῖν [om. 4, 7 – 9.] τὴν δύναμίν σου τὴν ἰσχυρὰν, καὶ ἀναστὰς [ἀνάστα 4 – 9.] φώτισον ἡμᾶς, ὁ Θεός. Ἰδὼν δὲ ὁ βασιλεὺς οὕτως καρτεροῦντας [κρατοῦντας 5.] αὐτοὺς [καί ψάλλοντας add. 5, 6, 8, 9.] , ἐκέλευσεν κατενεχθῆναι αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ ξύλου [(ἀ. τ. ξ.) om. 5; ἀ. τῶν ξύλων 4, 6 – 9.] . Κατενεχθέντων δὲ αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ξύλου [(ἀ. τ. ξ.) om. 4, 6 – 9; ἀ. τῶν ξύλων 5.] , ᾖσαν τὸ καθόλου μηδὲν ἀδικηθέντες [(ἦσαν-ἀδικ.) ὑπῆρχον ὑγιεῖς τὸ καθόλου 5.] . Καὶ [Τότε 8. 9.] ἰδὼν τήν τοσαύτην ἀρετὴν τῶν μαρτύρων [(ἀ. τ. μ.) ὑπομονὴν τ. μ. 8, 9; τ. ἁγίων μ. καρτερίαν 5.] , οὕτως καρτεροῦντας [ἐγκαρτεροῦντας 8, 9; καρτερούντων 6, 7.] καὶ τὰς βασάνους [γενναίως add. 8, 9.] φέροντας [φερόντων 6; (καὶ-φέρ.) om. 4, 7; (οὕτως-φέρ.) om. 5.] , ἀπεφήνατο κατ᾽ αὐτῶν. Τῶν δὲ ἁγίων μαρτύρων ἀπαγομένων [τοῦ τελειωθῆναι add. 8, 9.] , ὁ ὄχλος ὁ φωτισθεὶς ἀπὸ τοῦ ὑετοῦ [(ἀ. τ. ὑ.) ὐπο τ. ὑ. 3; om. 5.] σὺν τῇ συγκλήτῳ ἔκραζον [ἐκραξον 6, 8; om. 5.] , λέγοντες· Τί ἐστιν [ἅγιοι του Χριστοῦ add. 5 κύριοι add. 8, 9.] ; ἀφίετε ἡμᾶς κωφοὺς καὶ ὑπάγετε [ἅγιοι add. 4, 6 – 9.] κωφοὶ γάρ ἐσμεν, μηδὲν [μὴ 6.] μαθόντες. Καλῶς ἐναρξάμενοι, διὰ τί κωφούς ἀφίετε ἕμᾶς [(διὰ τί-ἡμ.) διδάσκειν ἡμᾶς, διὰ τί ἐγκαταλιμπάνετε ἡμᾶς ἀτελεῖς; 5.] ; Καὶ στραφέντες πρὸς αὐτοὺς οἱ ἅγιοι, εἶπον αὐτοῖς [Πατρες καὶ ἀδελφοὶ, μὴ λυπεῖσθε add. 8, 9.] . Ὁ Θεὸς τῆς εἰρὴνης οἶδεν τι ποιήσει [ποιήσῃ 5.] εἰς [om. 7] ὑμᾶς.

[17] Ἀνηνέχθη * δὲ τῷ βασιλεῖ ὅτι οἱ [om. 6.] ὄχλοι ἐπιβόωσιν ὀπίσω αὐτῶν καὶ οὐκ ἀφίουσιν [ἀφίωσιν 9; ἐῶσιν 5.] αὐτοὺς τελειωθῆναι. Ὁ βασιλεὺς [(Ὁ β.) Καὶ 3; Ὁ δὲ β. 4 – 9.] χωλέσας ἐκέλευσεν ἀπελθεῖν πλῆθος στρατιωτῶν ἐπάνω αὐτῶν καὶ [δραμόντας add. 4, 5, 7 – 9 δραμόντα 6.] ἀποσπᾶσαι τὸν ὄχλον [(τ. ὄ.) τοὺς ὄχλους 5: τῶν ὄχλων 7.] καὶ οὕτως τελειωθῆναι [τελειῶσαι 6.] τοὺς ἁγίους. Οἱ δὲ ὄχλοι [om. 4 – 9.] περιεῖχον αὐτοὺς ἕως θανάτου. Καὶ ἀνέβη φάσις τῷ βασιλεῖ ὅτι συμμαίνονται [συμβαίνονται 7 συμμαίνοντες 8, 9.] ἀποθανεῖν μετὰ τῶν ἁγίων [(τ. ἁ.) αὐτῶν.] . Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς· Ποιήσατε τὴν ἐπιθυμίαν αὐτῶν καὶ πάντας αὐτους ἀπολέσατε· πλὴν τοὺς ἀρχηγοὺς αὐτῶν ἐκέλευσεν ἐπισχεθῆναι *. Καὶ λέγουσιν τῷ βασιλεῖ· Ἡ σύγκλητός ἐστιν ἡ ἀναστατσῦσα αὐτούς [(ἀν. αὐ.) ἀναστάτους αὐ. ποιοῦσα 4 – 9.] . Καὶ λέγει [αὐτοῖς add. 5.] ὁ βασιλεύς· Καλέσατέ μοι τινὰς ἐκ τῶν πρώτων αὐτῶν [(τινὰς-αὐτ.) τ. ἐξ αὐτ. 5; αὐτοὺς ἐκ τῶν π. τινάς 9.] . Καὶ ἀπελθόντες ἐκάλεσαν τὸν Ἐλπιδιφόρον. Στραφεὶς δὲ ὁ Ἐλπιδιφόρος πρὸς τοὺς ἁγίους, εἶπεν· Σώζεσθε, καλοσύμβουλοι πατέρες· ἀλλ᾽ εὔξαοθε [(π. ἀ. εὔ) π. εὔ. μοι 6; πατρες, εὔ. μοι: 4, 7 – 9; πατρες, εὔ. με 5.] , μὴ ἀναλῦσαί με [om. 3.] διὰ κενῆς *. Καὶ εἶπον οἱ ἅγιοι πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον· Θάρσει [τέκνον add. 7 – 9.] , οὐκ ἀναλὔσεις [ἀναλύεις 4 – 9.] δωρέαν ἐκεῖθεν· ἰδοὺ γὰρ, πορεύῃ καὶ σὺ [(π. κ. σὺ) κ. σὺ πορεύει 3.] πρῶτος [πρὸ 5.] ἡμῶν. Καὶ καταφιλήσας [ἀσπασάμενος 5.] αὐτοὺς ἀνεχώρησεν ἐκεῖθεν [(ἰδοὺ-ἐκ.) om. 6.] · ἠκολούθησαν δὲ [αὐτῷ add. 8, 9.] καὶ ἄλλοι τρεῖς ἐξ αὐτῶν.

[18] Σταθέντων δὲ αὐτῶν ἐμπροσθεν τοῦ βασιλέως, οὐδὲν αὐτοῖς ὅλως [(αὐ. ὅ.) ὅ. αὐ. 8, 9.] ἀπεφθέγγετο, ἀλλὰ τὴν κεφαλὴν ἔχων κάτω ἔμεινεν [(ἔχ. κ. ἔ.) νεύων κ. ἔμενεν ἐπὶ πολλὴν ὥραν 4 – 7; κ. νεύων ἔμενεν ἐπὶ πολλ. ὥ. 8, 9.] . Ἐἶτα ἐμβλέψας αὐτοῖς [αὐτοὺς 4; εἰς αὐτοὺς 6.] πάλιν [(πάλιν-βασιλεῦ) om. 3.] ὁ βασιλεὺς [(ὁ. β.) om. 5.] , λέγει· Τί ἐστιν ὃ ὐμῖν ἔδοξεν; Ὁ ἅγιος Ἐλπιδιφόρος λέγει· Βασιλεῦ, τοῦτο μέλλεις εἰδέναι ὅτι ἐξ ἡμῶν [ὑμὧν 5, 7 – 9.] οὐδείς σοι ἀντιτάσσεται [(σ. ά.) ἀ. σ. 4 – 9.] · ὃ θέλεις, ποίει. Οἱ [om. 4 – 7.] πάντες γὰρ μίαν ὁδὸν σπεύδομεν [σπεύσωμεν ὁδεῦσαι 5; ὁδεῦσαι add. 4, 6 – 9.] καὶ μίαν πρόθεσιν τελέσαι [ἔχομεν 4 – 9.] . Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τὸν Ἐλπιδιφόρον [(π. τ. Ἐ.) τῷ Ἐλπιδιφόρῳ 8, 9.] · Ἐγὼ μὲν, ὡς ἐπίστασθε, τὶ τοιοῦτον οὐκ ἐπενόησα [ἐνενόησα 7 – 9.] · εἰ * δὲ [(εἰ δὲ) εἰ δὲ ἡ 3, 4, 6 – 9.] πρόθεσις ὑμῶν τοιαύτη ἐστὶν, ἀποφαίνομαι καθ᾽ ὑμῶν. Ὁ [γὰρ add. 8.] ἅγιος Ἐλπιδιφόρος λέγει [ἔλεγεν 4.] τῷ βασιλεῖ [(τ. β.) om. 5.] · Χάρις μεγάλη τῷ Χριστῷ τῷ κατευθύναντί σε [ταχῦναι εἰς τοῦτο add. 4 – 9.] . Τότε ὁ βασιλεὺς ἀπεφήνατο οὕτως· Ἐλπιδιφόρος [(οὕτ. Ἐ.) Ἐ. 5; οὕτ. λέγων· Ἐ. 6, 8, 9.] καὶ πάντες οἱ σὺν αὐτῷ μανέντες [(σ. αὐ. μ.) συμμανέντες αὐ. 4 – 9.] , καταλείψαντες τὸν λαμπρὸν [ὑπέρλαμπρον 4 – 9.] ἥλιον καὶ τοῦ ζῆν ἑαυτοὺς ἀπωσάμενοι, τὸν θάνατον προετίμησαν [προστίμησαν 6, 8, 9; (ἥλιον-προ.) vix leguntur in 5.] . Ὅθεν κελεύω πάντας αὐτοὺς τὴν πρόθεσιν τελεῖν [(τ. π. τελ.) κατὰ τὴν π. αὐτῶν ὑπομεῖναι 4 – 9.] . Καὶ εἴ τις τῶν χριστιανῶν πρόθεσιν ἔχει κηδεῦσαι αὐτοὺς, κηδεύσει ἀκωλύτως * [(κ. ἀ.) ἀκωλύτως τοῦτο ποιείτω 4 – 9.] , μάλιστα διὰ τὴν ἱερὰν σύγκλητον [(μάλιστα-συγκ.) om. 4.] . Καὶ ἀπῆλθον οἱ ἅγιοι χαίροντες καὶ αἰνοῦντες [ὑμνοῦντες 4 – 9.] τὸν Θεόν. Τριακόσιοι δὲ ἄνδρες [om. 4 – 9.] στρατιῶται ἠκολούθουν [ἠκολούθησαν 6.] αὐτοῖς [αὐτούς 3, 4, 9; αὐτῷ 5.] · καὶ ἀπελθόντες ἐπί τινα τόπον καλούμενον Εἰρήνισσον *, ἐκεῖ ἔστησαν ἅπαντες [οἱ ἅγιοι 4 – 9.] , καὶ ἦραν φωνὴν κλαίοντες καὶ καταφιλοῦντες ἀλλήλους. Καὶ εἶπεν [(Κ. εἶ.) Εἶπε δὲ 5.] πρὸς αὐτοὺς ὁ μακάριος [ἅγιος 5.] Ἀκίνδυνος· Πατέρες καὶ ἀδελφοὶ, καὶ μητέρες [(Πατ.-μητ.) Ἀδελφοὶ κ. πατρες, μητρες 4, 6 – 9.] καὶ ἀδελφαὶ, δεῦτε τελέσατε τὴν πρόθεσιν ὑμῶν [χαίροντες add. 8, 9.] , ἢν ἔχετε πρὸς τὸν Χριστόν. Καὶ εἶπον οἱ ἅγιοι· Δόξα σοι, ὁ Θεὸς, ὁ καταξιώσας ἡμᾶς ἐν εἰρήνῃ ἐξελθεῖν τὸν σκοτεινὸν ἀἐρα τοῦτον· καὶ πάντες ψάλλοντες [οὕτως ψάλλοντες 6, 8, 9; (Ἀκίνδυνος-ψάλ.) vix leguntur in 5.] καὶ καταφιλοῦντες τοὺς τῆς ἀληθείας ἐραστὰς, ἐτελειοῦντο [ἐν εἰρήνῃ add. 8, 9.] . Καὶ λοιπὸν ἑστήκεισαν [εἱστήκεισαν 8] οἱ τρισμακάριοι [μακάριοι 4, 6 – 9.] μάρτυρες [om. 3.] μόνοι [om. 4, 7.] , ψάλλοντες [καὶ ἔψαλλον 4, 6 – 9.] τὸν ὑπολειφθέντα αὐτοῖς ψαλμὸν ὑπὸ τοῦ μακαρίου Ἐλπιδιφόρου τοῦ συγκλητικοῦ· ἦν γὰρ ἀρξάμενος οὕτως [om. 8.] ψάλλειν [ὁ ἅγιος add. 6, 8, 9.] · Αἴνει [Εὐλόγει 4, 7.] , ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον· αἰνέσω Κύριον ἐν ζωῇ μου· ψαλῶ τῳ Θεῷ ἕως ὑπάρχει [ὑπάρχω 6, 7; οὐπαρχω 4, 8, 9 [ἕως ὃ ὑπάρχώ (?).] τὸ πνεῦμά μου [(τ. π. μ.) om. 4, 6 – 9.] . Μὴ πεποίθατε * [πεποίθατε 3, 4, 7.] ἐπ᾽ ἄρχοντας [ἐπὶ υἱοὺς ἀνθρώπων add. 4 – 9.] οἷς οὐκ ἔστιν σωτηρία· ὅτι ἐξελεύσεται τὸ πνεῦμα αὐτοῦ [αὐτῶν 4 – 9.] καὶ ἀπαντήσει ἕκαστος κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ.

[Martyres in mare præcipitantur. Cœlitus servati, traduntur carceri. Quorum tortores mergi jubentur,] Pessimus autem Sapor: Ne arbitremini, ait ad sanctos, brevi morti vos iri traditum, sicut qui præcessit Aphthonius; paulatim enim atque acerbioribus tormentis carnes vestras consumam. Jussitque inclementissimus taurinos inferri saccos sanctosque eis immissos in mare præcipitari. Jussoque perfecto, apparuerunt ipsis beatissimus Aphthonius cum tribus angelis candida veste resplendentibus, ambulantes super aquas: [credentes in Christum.] qui discissis saccis sanctos servarunt immunes et ex mari eduxerunt. Tyrannus autem inopinatum miraculum ad ignorantiam transportans, causatusque quod a se præceptum fuerat haud perductum fuisse ad exitum, jubet milites, talis operis subdolos ministros, manibus abscissis, ipsos illos in profundum jactari. Ipsi quum jactarentur (erant autem numero quatuor): Domine Jesu Christe, exclamabant, suscipe animas nostras, tu laborantium requies; et, precibus martyrum tuorum, nos decertantibus pro te dignare connumerari, quamquam indignos, servos tuos. Beatos vero Acindynum, Pegasium et Anempodistum custodiæ transmissos pedibus suis ligno constringi jussit.

[14] [Rex cum magnatibus conqueritur. Cui respondet senatorum primus Elpidiphorus ejusque dolos detegit.] Tristis autem factus a dolosi animi rex nec cibum sumere sustinuit, sed congregatis omnibus qui circumdabant ipsum magnatibus: Qua ratione, manu ori imposita, inquit, me solum relinquebatis laborantem ac fatigatum, nihil ipsi consilii vel cooperationis, quemadmodum oportuerat, afferentes, unde auxilium aliquod et laborum mihi levamen esset? An jucundum vobis spectaculum præbeo, miserrimo circa ista labore confectus? Quippe qui ne uno quidem verbo contra impios istos prolato mihi consentiatis, ut comprimentis me animi mœroris solutionem inveniam. Respondit ei Elpidiphorus nomine, primus ex senatu et christianorum fidei amator ardentissimus: Et quid in rem propositam nos valemus conferre potestati tuæ? Respondet Elpidiphoro tyrannus: Quando novum quid et insolitum in medium fero, vos statim repugnantes confutare conamini; ego vero magnanimiter fero, vestra omnium patiens onera. Dicit Elpidiphorus: Ausculta, o rex. Nullius indiget principatus vester doctrina in hujusmodi negotiis: ipsa enim experientia rerum et instrumentorum ad puniendum abundantia, et imperatoria voluntas promptam tibi de rebus istis deliberationem patefaciunt. Impudentissimus tyrannus respondet: Et solus latrare ego et infenso animo stomachari a vobis sinor? Dixit contra Elpidiphorus: Quando non videtur tibi hoc rectum esse, sine eos in propriam ire voluntatem. Tyrannus ad ipsum: Nisi fefelli me, video te eorum sermonibus efficaciter obsequentem. Elpidiphorus dixit: Ut videtur mihi, vita nos privare in animo habes. Respondet scelestus: Quantum ex responsionibus tuis conjicio illud: me enim ad omnes interrogationes faciente, ipse solus responsa das.

[15] [Senatores alii cum rege disputant, detectisque ejus insidiis post liberrima responsa catervatim exeunt.] Dicit beatus Elpidiphorus: Quandoquidem primus sum ex senatu, primo etiam mihi loqui concedunt. Quod si vero non velis a me audire, ecce præsentes loquantur et ipsi. Interrogavit autem sequentem post ipsum. Tu, inquit, cur non loqueris? Hic vero senator Dei luce repletus et superna illustratus illuminatione: Dic, inquit, o rex: si inusitatum quoddam mandatum principatus vester subostendit, nonne omnes cedent præcepto tuo? Maxime quidem, dicat aliquis. Si ergo primas ferenti in senatu, ut qui a vobis maximo dignus honore sit habitus, cedimus dicenti quæ conveniunt, nihil mirum. Et rex: Quando etiam insurgat quis contra regiam dignitatem, omnes cedetis voluntati ejus? Ne fiat unquam, Elpidiphorus respondit. Dicit ad senatores tortuosissimus: Per invictam virtutem cultorum a nobis deorum, nequaquam vestram video mentem erga auctoritatem meam recta sentientem. Unus vero quidam e senatorum numero, strenuus natura, ætatem habens eodem quo animus vigore florentem, austeriore quodammodo usus dicendi libertate: O rex, inquit, in reprobum incidisti sensum; unum enim multorum perniciem cogitare, et hoc quidem eorum qui nihil deliquerunt, grave est ac perniciosum. Respondet tyrannus: At quis te interrogavit, quod ita abrupte respondeas? Philologus, hoc enim erat nomen illi, ad impudentissimum tyrannum dixit: Et quotiescumque aliquis verum edicit, ut quid illico irasceris? Et conversus ad reliquos: Per omnium salutem, inquit, non oportet ipsi respondere omnino; ad animam enim rabie repletam impotens est omnis sermo. Ex imo vero pectore suspirans iniquissimus ille et quasi lacrimis perfusus, jubet omnes unum post alterum a facie sua recedere. Exhilaratus dramate Elpidiphorus: Re vera, inquit, stultus stulta loquetur et cor ejus similia meditabitur. Statuerat enim dolosissimus milites ante januas, per quos, singulorum sententia cognita, partim etiam honorem aut pœnam cuique retribueret. Quidam vero eorum qui ibi aderant, auditis quæ dicebantur, ad Elpidiphorum dixit: Adjuro te per omnium nostrum salutem, edissere mihi consilium inimicissimi regis; ego enim diabolicum impetum ejus citius concidam. Simulans autem dolosæ vulpis simulacrum subridere: Ut quid, inquit, mala cogitatis adversum me, juveniliter agentes? Generosiorem animum Elpidiphorus sumens, dixit ad tyrannum: Revera stulti nos, quia verbis tuis aures præbemus. Dicit ergo sanguinolentus tyrannus secreto uni militum mortalem ictum ut inferret Elpidiphoro. Quo cognito præsentium aliquis, Callistratus nomine, regis amplexus est collum; reliqui vero ad eum abruptius loquuntur: Quid ergo reprehendens in nobis, o rex, ista conatus es? Ille vero dixit: Continua subactus garrulitate, parum abest ut ipsa excedam mente. Majori autem dicendi libertate universi: Disces, inquiebant, miserrime, qua ratione non similia tibi cogitemus, impietati repugnantes. Et relicto illo catervatim exierunt, numero ferme septingenti b.

[16] [Sancti martyres projiciuntur in scrobes serpentibus plenas ac liberantur virtute angelica. Mox iterum torti capitis damnantur.] Postera autem die sedens pro tribunali, impietatis propugnator jubet tres scrobes fodi ferasque ac serpentes in eas projici, eoque sanctum Acindynum cum sociis mitti. Opere secundum tyranni præceptum perfecto, sancti benedicentes Deo psallebant: Deus, Deus noster, ad te de mane vigilamus; sitivit anima nostra ad te, Deum vere fortem ac vivum: et tu, Domine, Domine, fac nobiscum secundum clementiam tuam, quia benigna est misericordia tua. Et una cum oratione adstiterunt angeli resplendentes virgasque ferreas, ut visio monstrabat, tenentes atque iis feras abigentes: quæ sævitiæ suæ oblitæ in tranquillitatem ac mansuetudinem transformabantur, et in tantum quietæ permanebant, ut somno profundo dicat quis eas constringi. Sanctis vero majori instantia orationi intentis, et convenientem Deo offerentibus gratiarum actionem, angeli singulos eorum manu prendentes e scrobibus educunt, nulla in re læsos. Ad quos impudentissimus tyrannus dixit c: Per salutem meam, nunc arguenda præparabo magicæ artis vestræ facinora portentosa. Et jubet suspensos eos valide flagris laniari, præconemque inclamare: Servato eos quem venerantur Deum, et eripiat eos ex manibus meis. In tantum vero tormenti acerbitas intensa carnes eorum aggressa fuerat, ut vel ipsa viscerum dispositio intus appareret: eratque videre sanctorum corpora in sublimi pendentia, ut in macello victimas, sanguine undique manantia; multique præsentium in loco arbitrabantur eos esse necatos. Ipsi vero, quasi in alieno corpore patientes, sursum oculo ad Deum levato inexpugnabilem animæ arcem custodiebant; vix autem tenuissima voce leniter labia moventes psalmorum verbis Deum glorificabant, dicentes: Eructavit cor nostrum verbum bonum, et lingua nostra calamus scribæ. Mirabilem fac, Domine Deus, misericordias tuas in nobis, et ostensa potentia tua festina ad adjuvandum nos. Videns autem eorum tolerantiam ferinus ac cruentissimus, jubet eos deponi ab orbe, et contemplans eos qui illæsi permanserant, admiratus quoque patientiam eorum ac generositatem, sententiam in eos protulit, ut capitali subjicerentur pœnæ. Sanctis vero sententia accepta ad occisionem abductis, tota turba illuminata ab ipsis et Christo fidelis facta, una cum senatu acclamabant: Relinquitis nos, o pietatis magistri, in peccatorum collegio, jam nihil boni audituros et nondum ad mensuram ætatis in Christo perfectæ progressos? Pulchre inchoastis: ut quid non etiam finem respondentem inducitis? Beati vero ad illos: Deus, qui omnia in omnibus operatur, pacis dator et illuminatio animarum nostrarum, ipse quoque quod vobis expedit, quemadmodum novit, ordinabit.

[17] [Turbæ christianorum sequuntur martyres quibus commori volunt. Elpidiphorus cum tribus sociis accedit ad regem.] Allata sunt regi ista, et turbam magnam post sanctos sequentem prohibere consummationem. Hic vero misit militum turmam in eos qui martyres sequebantur, ut omnibus modis eos abigerent et hi martyrum occisionem ne impedirent. Sed generosi illi usque ad mortem adversus peccatum resistentes, militari globo contempto commori sanctis elegerant. De quibus ad tyrannum retulerunt quanta voluntatis ipsorum firmitas appareret, jussitque omnes una cum sanctis d tolli de medio, acclamans: Secundum desiderium eorum fiet illis. Quidam vero idololatriæ ministrorum senatum dixerunt ejusmodi malorum causam esse. Et jubet Elpidiphorum, ut qui primas in eo ferret, ad se adduci. Hic vero ad invictos martyres conversus, dicebat: Orate pro me, vos in spiritu patres, optimi milites et nostræ salutis apud Deum mediatores, ut et ego indignus ne per inanem spem excludar a vestro consortio. Dixerunt autem ad eum sancti: Euge, frater, ac nihil formides; non enim in vanum recedes, sed tu quoque præcedes nos, spectandus cœlesti regi. Amplexusque ipsorum sacra corpora ad bravium supernæ vocationis iter arripuit; sequebantur vero ipsum et alii tres eodem consilio ac voluntate præditi.

[18] [Gladio necantur quatuor senatores] Adstantibus illis coram inimicissimo rege, ad eos quidem nihil locutus est; movens vero caput ac deorsum inclinans, ut stupefactus per multas horas permansit tacens. Vix tandem suspiciens, [cum militibus trecentis.] dixit ad eos: Quid passi estis, o insensati? Ad quem Elpidiphorus dixit: Breviter audi, rex, quod diis tuis qui natura non sunt dii, non servimus, et decreto tuo opponimur. Fac ergo, quod vis; omnes enim eamdem viam ingressi sumus, in una mente. Bestialis et dolosus tyrannus dixit ad Elpidiphorum: Ego quidem nihil ejusmodi cogitavi apud animum meum, neque facere meditabar; quum vos autem eo festinetis, ecce fero sententiam contra vos. Respondet divinus Elpidiphorus: Gratias omnipotenti ac sancto Deo, qui permisit ut recta ires ad nostram per gladium consummationem. Tunc rex in eos sententiam dixit: Elpidiphorum et omnes pari cum eo furore actos christianos, qui, relicto magno Sole, mortem vitæ prætulerunt jubemus secundum proprium eorum propositum per gladium consummationem accipere. Et si quis christianorum voluerit iis justa funebria persolvere, libere hoc facito, non solum propter naturam, verum etiam propter sanctum senatum, quem oportet vel post mortem congruo honore non privari. Factaque condemnatione, exierunt sancti e conspectu tyranni gaudentes ac laudantes Deum, ob speratam æternam beatitudinem. Qui vero sanctos sequebantur milites, trecenti numero, iter fecerunt cum iis usque ad locum, qui vocatur Irenissus. Ubi sanctis consistentibus, reliqui levarunt vocem, flentes et mutuis amplexibus indulgentes. Ad quos beatus dixit Acindynus: Nolite flere, amici ac patres, fratres e ac filii; sed prompto animo, sicut spiritu incepistis, ita certamen perficere studete. Ipsi vero respondentes dixerunt: Gloria tibi, Christe, Deus noster, qui dignos judicasti nos aerem vitæ hujus per tui confessionem transire, et in æternas mansiones transmigrare. Sic autem psallentes ac laudantes Deum et veritatis martyres salutantes, in pace consummabantur. Beati autem Acindyni socii athletæ canentes compleverunt abruptum a venerabili Elpidiphoro psalmum. Hic autem erat: Laudat anima mea Dominum; laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo meo quamdiu sum. Nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus. Egredietur spiritus eorum, et occurret unicuique secundum opera sua.

ANNOTATA.

a Jure ac merito dolosum Saporis animum Acta redarguunt, quippe qui simulatæ benevolentiæ specie cruentum ingenium tegere conetur initio, ut deinde sævissimæ crudelitati indulgeat. Hoc loco vaferrimus tyrannus cum magnatibus conqueritur quod suo muneri desint, ut in Commentario (nn. 23, 24) diximus. Sic enim eorum qui christiana sacra colebant sententiam audire poterat, eosque qui cum martyribusstarent a ceteris distinguere, favoremque martyribus præstitum suæ majestatis injuriam vocare, atque ita christianos agnitos ut perduellionis suspectos morti tradere. Quod facinus animo conceptum paratis insidiis exequi voluit. Sed impedivit Elpidiphori perspicacia ac reliquorum generositas.

b De numero magnatum seu, uti hic vocantur, senatorum, maxima est in diversis Actorum exemplaribus diversitas sententiæ. Septingentos codex Venetus et Vaticanus 2, septem millia reliqui codices numerant.

c Solemni persecutoribus errore Sapor martyrum constantiam in perferendis tormentis, et miraculosam sanationem post verbera et vulnera, ferasque repente in mansuetudinem conversas magicæ artis præstigiis adscribit; et quum magiam erga feralem gladii ictum impotentem judicaret, martyres post crudelissimam flagellationem gladio feriri jussit, quos postmodum mutata sententia alii mortis generi destinat.

d Ex hoc loco orta est opinio omnes senatores martyrii laurea coronatos fuisse; dicitur enim Sapor jussisse omnes tolli de medio, de quibus illi nuntiatum fuerat: quos inter senatum fuisse ex præcedenti numero certum est. Verum, uti in Commentario diximus, ex iis quæ sequuntur apparet non nisi quatuor ex senatoribus fuisse peremptos: Elpidiphorum scilicet cum tribus aliis. Vide Comment. nn. 56, 57.

e In quibusdam exemplaribus hic additur matres et sorores. Erant ibi, uti facile intelligitur, præsentes militum ac senatorum matres et sorores et uxores; quas tamen inter martyres computare non possumus, quia Acta dicunt tunc tantum milites ac senatores fuisse occisos.

* cod. αὐτῶν.

* cod. οὖν.

* cod. ὁ.

* cod. ἰδοῦ.

* cod. ὑποφήνεται.

* cod. ὑπήκομεν.

* cod. ἐπερώτησεν.

* cod. προσθέντες.

* ἐξελεῖται Ven. et Vatic. 2.

* cod. ἐπενέγκητε.

* ita 2; cod. τούτῳ.

* cod. ἐνήρξασθαι; ἐνήρξαστε 2.

* cod. πεποίθετε.

* cod. ἀπώλεσον.

* cod. Δέξε.

* cod. ἐριφησαν.

* cod. ἐννοῦντες.

* add. ex aliis codd.

* cod. ἐπερώτησεν.

* cod. χωλᾷς.

* cod. Καλίστρατος.

* cod. ἐνοπλισμένοι.

* cod. κεκόπωμαι.

* cod. ὀρθρίζωμεν.

* cod. Ἐκοιμήθη.

* cod. ἴδωμεν.

* πεπηρωμένοι?

* codd. plures ἐξελεῖται.

* cod. Ἀνενέχθη.

* cod. ἐπεσχεθῆναι.

* cod. καινῆς

* ἡ δὲ 1 et 5.

* ἀκολύτως 1 et 3.

* ita 1, 3; Εἰρηνησσὸν 4 – 9.

* cod. 1 et alii πεποίθετε.

CAPUT QUARTUM.
SS. Acindynus, Pegasius et Anempodistus, Saporis pollicitationes contemnentes, postquam a regis matre defensi sunt, cujus maxillæ ipse rex alapam impingit, in camino igne comburuntur cum militibus viginti octo et ipsa regis matre.

Μετὰ δὲ τὴν τῶν συγκλητικῶν καὶ [(τ. σ. κ.) om.] τῶν στρατιωτῶν ἀναίρεσιν, ἐν μεταμέλῳ γενόμενος ὁ παλίμβουλος καὶ παράφορος τύραννος, μετακαλεῖται πάλιν τοὺς ἁγίους [τρεῖς μάρτυρας add.] καὶ λέγει πρὸς αὐτούς· Τί ἐστιν, Ἀκίνδυνε, Πηγάσιε καὶ Ἀνεμπόδιστε; ἐπείσατε ἑαυτοὺς θῦσαι * τῷ ἡλίῳ καὶ ἀπαλλαγῆναι τοῦ βιαίου θανάτου; Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Ἕως πότε ἀδολεσχεῖς καὶ τοὺς οἰκείους λογισμοὺς ἀστατοῦντας ἐν ἑαυτῷ περιστρέφῃ; Ἀντέφησεν αὐτοῖς ὁ σκολιώτατος [(περι.-σκολ.) περιστρέφεις; Ἔφη ὁ βασιλεύς.] · Μαρτυρεῖ μοι καὶ ἡ τῶν ἀηττήτων θεῶν δύναμις, ὧς [(τῶν-ὡς) δυν. τ. ἀ. θ.] καὶ ὑμεῖς αὐτοὶ ἐπίστασθε, ὅτι τῶν τῆς συγκλήτου βουλῆς συμμανέντων ὑμῖν οὐδενὸς ἐφεισάμην· ὑμῶν δὲ περιέχομαι [κήδομαι λίαν.] φειδόμενος, οὐ μόνον διὰ τὴν τοῦ σώματος ὥραν καὶ τὸ τῆς ἡλικίας εὐπρεπὲς, ἀλλὰ καὶ δι᾽ αὐτὴν τὴν ἀνδρείαν, δι᾽ ἣν τὴν τοσαύτην καρτερίαν [καὶ ὑπομονὴν add.] ἐπεδείξασθε. Καὶ τὰ νῦν ἀκούσατέ μου τῆς παραινέσεως, καὶ μὰ τὸν ὑπέρλαμπρον ἥλιον καὶ τὸν μέγιστον Ἀσκληπιὸν, εἰ πεισθέντες μοι θύσετε [θύσητε.] τοῖς θεοῖς, τὰς πρώτας ὑμῖν [ὑμῶν.] ἀρχὰς τῆς κατ᾽ ἐμὲβασιλείας ἐγχειρήσω, καὶ ὑπὲρ πάντας τοὺς ὑπηκόους περίβλεπτον ὑμῶν τὴν δόξαν ποιήσω. Ἀποκρίνονται τῷ τυράννῳ οἱ ἅγιοι· Ἄκουσον, ὦ βασιλεῦ. Μάρτυς ὁ ἀκατάληπτος Θεὸς, ὁ τὴν γῆν ἐφ᾽ ὑδάτων ἑδράσας καὶ οὐρανὸν ὡσεὶ δέρριν ἐκτείνας, ὡς ἀμετάτρεπτός [ἀμετάβλητός.] ἐστιν ὁ λογισμὸς ἡμῶν, καὶ οὐκ ἄν ποτε τῷ θελήματί σου ἐξακολουθήσωμεν, ἀλλ᾽ οἱ αὐτοί ἐσμεν καθῶς ἀρχῆθεν ἔγνωκας ἡμᾶς τεθεμελιωμένους ἐπὶ τῇ πέτρᾳ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως· μᾶλλον μὲν οὖν [(μ. οὖν) δὲ.] καὶ στερρότερον ἀναλαβόντες φρόνημα διὰ τῆς τῶν βασάνων πείρας καὶ τῆς ἄνωθεν τοῦ Θεοῦ ἐπικουρίας. Τί οὖν ἀναβάλλῃ καὶ παρακατέχεις ἡμᾶς, μεταβολὴν ἐλπίδος ματαίας * [om.] ἐν σεαυτῷ [ἑαυτῷ.] ταμιευόμενος; Ποίησον τάχιον ὃ βούλει· ἐκδέχεται γὰρ ἡμᾶς ὁ τῶν ἁγίων χορὸς, καὶ χάριτάς σοι ὁμολογήσομεν ὑπὲρ τῆς ἐν Χριστῷ ταχείας [om.] τελειώσεως.

[20] Ὁ δὲ [Cod. 2.] [βασιλεὺς add.] ἐμβλέψας εἰς αὐτοὺς σοβαρῷ καὶ φονίῳ τῷ ὄμματι· Νὴ τοὺς θεοὺς, εἶπεν [(τῷ-εἶ.) ὄμ. εἶπεν· Μὰ τ. θ.] , οὐ γενήσεται ὑμῶν τὸ θέλημα [(οὐ-θέλ.) οὐ μὴ ποιήσω τ. θ. ὑ. Καὶ εὐθέως.] . Κελεύει οὖν [om.] σιδηρωθέντας αὐτοὺς κατὰ παντὸς τοῦ σώματος ἐν ἀσφαλεστάτῃ διατηρεῖσθαι φρουρᾷ [(δ. φ.) φ. δ.] , στρατιωτῶν ταύτῃ παρακαθεζομένων. Τούτων διακούσαντες οἱ ἅγιοι [(Τούτ-ἅγ.) Ἀπαγομένων δὲ αὐτῶν ἐν τῇ φρουρᾷ, ἔλεγον οἱ ἅγιοι μάρτυρες.] · Ὁ Θεὸς, εἶπον [om.] , οὐκ ἔχομεν ἀξίως εὐχαριστεῖν σοι· ἡ γὰρ ὑπερβολὴ τῶν σῶν εὐεργεσιῶν ἀσυγκρίτως τῶν ἡμετέρων παθημάτων ὑπερανέστηκεν. Ὁ δὲ βασιλεὺς δι᾽ ὅλης τῆς νυκτὸς ἔμφροντις γενόμενος ἐσκέπτετο [ἐσκέπετο (sic).] ποίᾳ κολάσει ἀναιρήσει [ἀναιρέσει.] αὐτούς. Ἐλογίσατο οὖν [ὁ παραπλὴξ add.] , ὡς χαλεπήν τινα βάσανον οὖσαν, ζῶντας αὐτοὺς [τῷ add.] πυρὶ παραδοῦναι. Κελεύει οὖν κάμινον εἰς τέλος ἐξαφθῆναι [(Κελ.-εξ.) Τῇ δὲ ἑξῆς προκαθίσας ὁ ἀσεβέστατος ἐπὶ τοῦ βήματος, ἐκέλευσεν καμ. ἐξ.] κἀκεῖ τοὺς ἁγίους ἐμβληθῆναι, εἰπὼν πρὸς αὐτούς· Ἰδοὺ, βλέπετε τί ἡτοίμασται ὑμῖν. Λέγει πρὸς τὸν ἀναιδῆ τύραννον [(εἰπὼν-τυρ.) Τῆς δὲ καμίνου ἐπιπολὺ ἐκκαυθείσης καὶ τὴν σφοδρὰν καὶ ἄστεκτον φλόγα ἐπὶ ἱκανὸν τόπον ῥιπτούσης, ἀγόμενοι πρὸς αὐτὴν οἱ ἅγιοι μάρτυρες ἔλεγον· Σῶσον ἡμᾶς, Κύριε, ὅτι ἐκλέλοιπεν ὅσιος· ὅτι ὡλιγώθησαν αἱ ἀλήθειαι ἀπὸ τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων, καὶ τὰ ἑξῆς. Λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Τί θεωρεῖτε τὴν κάμινον ταύτην. Δι᾽ ὑμᾶς ἡτοιμάσθη. Λέγει τῷ βασιλεῖ.] ὁ μακάριος Ἀκίνδυνος· Ἐπ᾽ ἀληθείας κατάλληλον ἔσχες τῇ κλήσει τὴν πρᾶξιν· πατὴρ γὰρ δαιμόνων ἑρμηνεύεται τὸ ὄνομά σου, καὶ τοῦτο προφητικῶς ἥ σε τεκοῦσα μήτηρ ἐπωνόμασεν. Ὁ δὲ [(Ὁ δὲ πάσης-γεγέννηκα) Ὁ δὲ βασιλεὺς χολέσας (sic) πάνυ, ἐκάλεσε τὴν μητέρα αὐτοῦ καί φησιν· Μῆτερ, τί ἐστιν τὸ ὄνομά μου; Ἡ δὲ ἔφη· Σαβώριος. Καὶ εἶπεν αὐτῇ ὁ βασιλεύς· Καὶ τὶ ἑρμηνεύεται; Ἡ δὲ στραφεῖσα λέγει· Πόθεν ἐπίσταμαι; Τοῦ γὰρ πάππου σου τὸ ὄνομα ἔχεις. Λέγει ὁ βασιλεύς· Ἰδοὺ, λέγουσιν οἱ κολάσιμοι οὗτοι, ὅτι πατὴρ δαιμόνων ἑρμηνεύεται τὸ ὄνομά μου. Καὶ μὰ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, εἰ εὑρέθη οὕτως, πρῶτον αὐτῶν τελευτᾷς πικροτάτῳ θανάτῳ. Ἡ δὲ ἱλαρὸν ὑπομειδιάσασα λέγει τῷ βασιλεῖ· Οὗτοι εἰ μὴ ᾔδεισαν, οὐκ ἂν ἐλάλουν. Τότε ἀσχέτῳ μανίᾳ συσχεθεὶς ὁ βασιλεὺς, ἀναστὰς μετ᾽ ὀργῆς ἐκ τοῦ θρόνου αὐτοῦ, ἤρξατο ὁ μητραλοίας σκοτοτυφλίζειν τὴν μητέρα αὐτοῦ. Ἡ δὲ τοῖς τῶν ἁγίων ποσὶ προσδραμοῦσα, μετ᾽ ὀλολυγμοῦ καὶ δακρύων κραζοῦσα ἔλεγεν· Σώσατέ μου τὸ ταπεινὸν καὶ πολύτλητον γῆρας, οἱ τοῦ Χριστοῦ γνήσιοι δοῦλοι· ῶς γὰρ ὁρῶ, οὐ μόνον πατέρα δαιμόνων, ἀλλ᾽ αὐτὸν τὸν σατανᾶν ἐγὼ ἐγέννησα.] πάσης ὀργῆς καὶ μανίας ἀνάμεστος χολήσας * ἐπὶ τῶ λόγῳ, τὴν οἰκείαν μητέρα μετάπεμπτον ποιεῖται. Τῆς δὲ παραγενομένης, λέγει πρὸς αὐτὴν ὁ βασιλεύς· Εἰπέ μοι, μῆτερ, τί τὸ ὄνομά μου ἑρμηνεύεται; Ἡ δέ· Οἶδα, φησὶν, ὡς ἀπὸ τοῦ σοῦ πάππου οὕτω κέκλησαι, ἑρμηνεῦσαι δὲ τοῦτο οὐκ ἐπίσταμαι. Ἀποκρίνεται ὁ δυσμενέστατος· Ἰδοὺ, οὗτοί φασιν οἱ κακοδαίμονες ὡς πατὴρ δαιμόνων ἑρμηνεύεται· καὶ νὴ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, εἰ ἀληθείας ἔχεται τὰ παρ᾽ αὐτῶν * λεγόμενα, πρώτην σε τούτων πικροτάτῳ παραδώσω θανάτῳ. Ἡ δὲ ἱλαρὸν ὑπομειδιάσασα· Εἰ μὴ ᾔδεσαν οὗτοι, φησὶν, οὐκ ἂν ἐλάλουν. Ἀσχέτῳ δὲ συσχεθεὶς μανίᾳ ὁ μητραλοίας, μηδὲ τὴν φύσιν αἰδεσθεὶς, τὰς ἐν ἀνομίαις χεῖρας κατὰ τῆς οἰκείας ἐκτείνει μητρός, ταύτην κατὰ κόρρης ῥαπίζων. Ἡ δὲ τοῖς τῶν ἁγίων προσδραμοῦσα ποσὶ, μετὰ ὀλολυγμοῦ καὶ δακρύων· Σώσατέ μου, φησὶ, τὸ πολύτλητον γῆρας, οἱ τοῦ Χριστοῦ γνήσιοι, ἐπεβόα, δοῦλοι· ὡς γὰρ ὁρῶ, ἐπ᾽ ἀληθείας αὐτὸν τὸν σατανᾶν γεγέννηκα, ὅστις ἀψευδῶς καὶ δαιμόνων πατὴρ ὀνομάζεται.

[21] Ὁ δὲ τύραννός φησι πρὸς τοὺς μάρτυρας· Ἡ τῆς κακίας ὑμῶν ἐπιμονὴ ἐπὶ πλεῖον ἀναφλέγεσθαι παρασκευάζει τὴν κάμινον [Cod. 2.] [(Ὁ-κάμ.) Τῆς δὲ καμίνου ἐπιπολὺ καιομένης, λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς τοὺς ἁγίους· Ἄθλιοι, ὅσον ἐπιμένετε τοῖς λόγοις τοῖς ματαίοις, τοσοῦτον καὶ ἐκκαίεται ἡ κάμινος καθ᾽ ὑμῶν.] . Ἀποκρίνονται οἱ ἅγιοι· Τὰ περὶ τῆς σῆς ἐζέταζε μητρὸς ἐν τῷ τέως [(τῆς-τέως) τῆς δεσποίνης σου καὶ μητρὸς ἐν τῷ τέως ἐρώτα.] · ἡμῶν γὰρ τὴν γνώμην καὶ τὸ ἀμετάθετον διὰ πείρας ἔσχηκας. Ὁ [δὲ add.] τύραννος ἀποκρίνεται· Τί δεῖ περὶ ταύτης ἐρωτᾶν; Ἀντέφησαν [λέγουσιν αὐτῷ] οἱ ἅγιοι· Εἰ ἄρα ἀφεθήσεταί σοι τὸ ἀνόμημα, χεῖρας κατ᾽ αὐτῆς ἐπιβαλόντι. Ὁ τῆς ἀπολείας υἱὸς ἀποκρίνεται· Ὡς περὶ ἰδίου τέκνου εὐξαμένης αὐτῆς, οἱ θεοὶ τὸ ἁμάρτημά μοι συγχωρήσουσιν. Αὐτὴ δὲ τὸ ὄμμα εἰς οὐρανὸν ἀνατείνασα [(Ὁ τῆς-ἀνατ.) ὅτι ἐπανέστης καὶ ἐτύπτησας αὐτήν. Ὁ βασιλεὺς λέγει· Ὡς ὑπὲρ ἰδίου τέκνου εὔχεται, καὶ συγχωροῦσίν μοι οἱ θεοί. Ἡ δὲ ἁγία, ἀναβλέψασα εἰς τὸν οὐρανὸν, ἐστέναξεν καὶ εἶπεν.] · Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ὁ Θεός μου, ἀνεβόησε [καὶ ὁ Θεὸς τῶν παρεστώτων μοι ἁγίων add.] , μὴ συγχωρήσῃς αὐτῷ, μήτε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι μήτε ἐν τῷ μέλλοντι· καὶ τοῦτο δι᾽ ἔργων ἀναδιδαχθῆναι τὸν παράνομον ἐπευδόκησον [ἐν τάχει add.] . Ὁ τύραννος ἀπεκρίθη [(τ. ἀ). [βασιλεὺς] λέγει.] · Οὐ δοκεῖ μοι [μῆτερ add.] ὅτι ἀληθῶς ἐν τῇ διανοίᾳ σου βέβαιον ἕξεις τοῦτο· ἐπεὶ, μὰ τοὺς θεοὺς, πρὸ σοῦ ἐμαυτὸν τοῦ ζῆν ἀπαλλάξω. Τὸ μακάριον γύναιον ἔφησε [(Τὸ-ἔφ.) Ἡ ἁγία λέγει πρὸς αὐτόν.] · Μηδαμῶς σοι εὖ [καλὸν.] γένηται, ὦ καὶ τοῦ ζῆν ἀνάξιε, τοῦ ἀληθινοῦ φωτὸς ἐστερημένῳ καὶ τῷ τῆς ἀσεβείας σκότῳ κρατουμένῳ, ἐν οἷς ἂν αὐτὸς ἀποκληρωθῇς καὶ τὴν ἐμὴν ἐκεῖσε συνταγῆναι ταπεινότητα. Ὁ τύραννος τρὸς αὐτήν [(Ὁ τύρ.-ἔοικε) Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τὴν μητέρα αὐτοῦ· Ὅτι μὲν ἑξηκονταετὴς γραῦς γενομένη λείπεσαι φρενῶν δῆλον. Ὡς ἔοικε γὰρ.] · Ὡς ἔοικε, τὸ πολυχρόνιον γῆρας ἀλλοίωσίν σου τῶν [(σ. τ.) om.] φρενῶν ἀπειργάσατο, καὶ πρὸς ὕβρεις τραπῆναι παρεσκεύασεν [πλὴν παῦσαι τῶν ὕβρεων add.] . Ἡ σεμνοπρεπεστάτη [ἁγία.] ἀπεκρίνατο [Ἄθλιε add.] · Ἐμοὶ λέγεις [λείπεσθαι καὶ add.] ἐκστῆναι τῶν φρενῶν; Καλῶς εἴρηκας· εἰ γὰρ ἡ γεννήσασα φρενήρης [(εἴρ.-φρε.) εἶπας· εἰ γὰρ ὁ γεννήσας λείπεται φρενῶν.] , πόσῳ γε μᾶλλον ὁ γεννηθείς; εἴπερ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἐξομοιοῦται τὰ τέκνα τοῖς γονεῦσιν. Ὁ δὲ φρενομανὴς στενάξας ἀπωλοφύρετο * λέγων [(εἴπερ.-λέγ.) ἓν δέ μοι μέλλει, ὅτι σοῦ φλυαροῦντος καὶ ἀναιδευομένου οἱ παμμάκαρες οὗτοι ἐμποδίζονται τὸν δρόμον αὐτῶν τελέσαι. Ὁ δὲ φρενοβλαβὴς στενάξας εἶπεν πρὸς τὴν μητέρα αὐτοῦ.] · Οἴ μοι, μῆτερ ἐμὴ, ὅτι ἥμαρτον ἐνώπιόν σου. Εἶτα καὶ τοῦ κλαίειν προσεποιήσατο. Οἱ δὲ ἅγιοι τὸ κακοῦργον αὐτοῦ θαυμάζοντες [(κακοῦργ.-θαυμ.) ποικίλον αὐτοῦ καὶ πανοῦργον θαυμ., πρὸς ἀλλήλους ἔλεγον.] · Εὐχῶν, ἀδελφοὶ, χρεία, πρὸς ἀλλήλους ἔλεγον [(π. ἀλ. ἔλ.) Μὰ τὸν σωτῆρα ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, οὐδέποτε ἴδομεν πολύπλοκον δαίμονα τοιοῦτον.] . Ἐν γὰρ τῇ ἑαυτοῦ [αὐτοῦ.] δυσμενεστάτῃ ψυχῇ τὸν σατανᾶν ἔχων ἐνοικισθέντα, ποτὲ μὲν κολακείαις, ποτὲ δὲ λογομαχίαις χρώμενος διὰ πάντων τὸ ἄτακτον τῆς ῥοπῆς ἐπιδείκνυται. Και ταῦτα εἰπόντες, σύμφωνον προσευχὴν τῷ Θεῷ ἀνέπεμψαν· Ὁ ἐπὶ σταυροῦ, λέγοντες [(Ὁ ἐ. σ. λ.) λ. Ὁ ἐ. σ.] , δι᾽ ἡμᾶς ἀνελθὼν, λόγχῃ τε τὴν πλευρὰν διανοιγεὶς, καὶ ὄξος ὑπὸ τῶν παιζόντων ποτισθεὶς, ἐξ ἀκανθῶν δὲ στέφανον φορέσας διὰ τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων· ὕβρεις [τὲ add.] καὶ χλεύην καὶ μυκτηρισμὸν ὑπομείνας, θανάτου τε γευσάμενος ἑκουσίως, καὶ εἰς ᾅδου κατελθὼν ἵνα τὰς μὲν κατεχομένας τῶν ἁγίων ψυχὰς ἐκεῖθεν ἀναγάγοις [ἀνάγοις.] , τὸν δὲ τὸ κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου διάβολον δεσμοῖς ἀλύτοις περιβάλῃς· καὶ τὰ νῦν, δέσποτα [Κύριε add.] , τῆς δεήσεως ἡμῶν ὑπακούσας, ἐξελοῦ ἡμᾶς τῆς τοῦ πολυπλόκου τούτου τυράννου δυσμενείας, καὶ τῶν σῶν ἀποκειμένων ἀγαθῶν τοῖς δικαίοις ἀξίους ποιήσας, τοῖς προλαβοῦσιν ἁγίοις συναριθμῆσαι παρακλήθητι. Πληρωσάντων δὲ αὐτῶν τὴν εὐχὴν, περιβλεψάμενος ὁ βασιλεὺς πρὸς αὐτοὺς, ἔφη· Τί δὴ ἐννοοῦντες τοιαῦτα φθέγγεσθε; Οἱ ἅγιοι ἀντέφησαν [λέγουσιν πρὸς τὸν βασιλέα.] · Ἡμεῖς [βασιλεῦ add.] μὲν περὶ ὧν φθεγγόμεθα οὐκ ἀγνοοῦμεν· σὺ δὲ τὴν σὴν ἐπερώτα κατὰ σάρκα μητέρα. Λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς αὐτήν· Μῆτερ, ποία σοι πρὸς τοὺς ἀπειθεῖς τούτους κοινωνία; Ἀντέλεξεν πρὸς αὐτὸν τὸ ἔνθεον γύναιον· Μὴ γένοιτό μοί ποτε μητέρα κληθῆναι σὴν, υἱὸν τοῦ σατανᾶ διαθέσει γενόμενον. Ἔφη πρὸς αὐτὴν ὁ δυσώνυμος· [(Ἀντέλ.-δυσ.) Λέγει ἡ ἁγία πρὸς αὐτόν· Μή σοι εἴη καλῶς, υἱὲ διαβόλου, ἵνα σὺ υἱός μου κληθῇς *. Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς αὐτήν.] · Οὐκ οὗν ἀθῶός εἰμι ἀφ᾽ ὧν πεποίηκα καὶ περὶ ὧν μέλλω ποιεῖν εἰς σέ; Τὸ τιμιώτατον ἀντέφησε γύναιον· Διαμαρτύρομαί σοι, ἀθλιώτατε, ὅτι οὐκ ἐκφεύξῃ τὸ τοῦ Θεοῦ ἀδέκαστον κρίμα.

[22] Μόλις δὲ [Cod. 2.] [(Μ. δὲ) Τότε ὁ βασιλεὺς μόλις.] καὶ ὀψέ ποτε ὁ ἀλογώτατος τοῖς παρεστῶσι [αὐτῷ στρατιώταις add.] προσέφησεν· Ἄρατε τούτους ἐντεῦθεν καὶ τῇ ἐκφλογωθείσῃ ἀπορρίψατε καμίνῳ. Ταύτην δὲ, ἐπειδὴ τὸ εἶναι μήτηρ ἐμὴ ἐξωμόσατο, μηδὲ τὸν μητρῷον αἰδεσθεῖσα θεσμὸν, ἐάσατε τῇ οἰκείᾳ γνώμῃ χρωμένην· ὅποι δ᾽ ἂν βοὔλοιτο πορεύεσθαι [(τῇ ἐκφ.-πορ.) κατὰ μέσον τῆς καμίνου ῥίψατε· περὶ δὲ ταύτης, ὡς ἔφη ὅτι οὐκ ἔστιν μου μήτηρ, ἐάσατε αὐτὴν τῇ ἰδίᾳ γνώμῃ, καὶ ὃ θέλει ποιείτω *.] . Ἡ δὲ μακαρία ἐκείνη· Θεὸν ἐπόμνυμι, φησὶ [(Θ. ἐπ. φ.) φ. Θ. ἐπ.] , τὸν τὸ ἀρχαῖον σκότος ἐκδιώξαντα καὶ τὸ πρωτόκτιστον φῶς ἀνὰ πᾶσαν τὴν γῆν ὑφαπλώσαντα· ὡς οὐκ ἄν ποτε καταλείποιμι τὴν μαρτυρικην ταύτην τριάδα, μέχρι θανάτου σὺν αὐτοῖς ἀντικαθισταμένη τῇ ἀσεβείᾳ σου, ὅτι διαθέσει πνευματικῇ ἐν υἱῶν τάξει τούτους λογίζομαι. Φῶς γάρ εἰσι τῶν ἐμῶν ὀφθαλμῶν καὶ τῶν λοιπῶν ἁπάντων τῶν εἰς Χριστὸν πεπιστευκότων. Ὁ δυσσεβέστατος [om.] βασιλεὺς ἀντέφησεν [λέγει πρὸς αὐτήν.] · Οὐ πολλῶν μοι περὶ τούτων λόγων χρεία· ὃ βούλει τοῦτο καὶ ποίησον. Οἱ δὲ [ἅγιοι καὶ add.] θεοφόροι καὶ καρτερόφρονες [(κ. κ.) om.] μάρτυρες, ἐπεὶ τῇ καμίνῳ προσήγγισαν, τὸ ὄμμα εἰς τὸν οὐρανὸν διάραντες προσήυξαντο, λέγοντες· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, τὸ [ἀΐδιον καὶ add.] ἀληθινὸν φῶς, τὸ πρὸ τῶν αἰώνων ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκλάμψαν, τὸ φωτίζον πάντα ἄνθρωπον ἐπὶ σοὶ τὴν ἐλπίδα θέμενον, βλέψον καὶ ἐφ᾽ ἡμᾶς ἵλεῳ ὄμματι, ὅτι ἐπὶ σοὶ πεποιθότες ἠλπίσαμεν· καὶ τῆς δεήσεως ἡμῶν ἐπακούσας, δέξαι τὰ πνεύματα ἡμῶν ἐν εἰρήνῃ, καί τῆς παρὰ σοὶ μακαριότητος καταξίωσον. Τῇ γὰρ σῇ θαρροῦντες δυνάμει, καὶ τῆς ἀστέκτου ταύτης φλογὸς καταφρονοῦμεν, ὥσπερ καὶ τῶν προενεχθεισῶν κολάσεων [(π. κ.) προσενεχθεισῶν κολαστηρίων ἡμῖν.] · τοῖς γὰρ ἐν ἀληθινῇ καρδίᾳ εἰς σὲ, τὸν δυνατὸν [Θεὸν add.] ἐκ θανάτου ῥύεσθαι, πιστεύουσι καὶ πυρὸς φύσις ὑπείκει καὶ ἡ ἄλλη τῶν στοιχείων σύστασις εὐκόλως ὑποτάσσεται, ὅτι σὸν τὸ κράτος καὶ ἡ μεγαλοπρέπεια εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.

[23] Κατὰ δὲ τὸ στόμα τῆς καμίνου οἱ στρατιῶται γενόμενοι καὶ τὴν [Cod. 2.] [πολλὴν καὶ add.] ἀνυπέρβλητον ἔκκαυσιν [αὐτῆς add.] θεωρήσαντες, ἔμφοβοι γεγονότες [γενόμενοι.] καὶ μὴ τολμῶντες περαιτέρω προβῆναι, ἵσταντο ἔκπληκτοι, εἰς ἀλλήλους βλέποντες. Πρὸς οὓς οἱ ἅγιοι ἀπέφησαν [εἶπον.] · Ἵνα τί ἑστήκατε οὕτως [ἐνεοὶ.] , τὸ κελευσθὲν ὑμῖν μὴ πράττοντες καὶ τὸν τῆς βασιλικῆς ἀγανακτήσεως τόνον ὑπεκλύοντες; Λέγουσιν [αὐτοῖς add.] οἱ στρατιῶται· Δεόμεθα ὑμῶν, ὦ [om.] τοῦ Θεοῦ ἄνθρωποι, εἰ δυνατὸν, ὑμᾶς ἑαυτοὺς ἐμβαλεῖν τῇ ἐκκαυθείσῃ καμίνῳ· ἐπὶ τοσοῦτον γὰρ ἡμεῖς [τῷ δέει add.] πεφρίκαμεν, ὥστε οὐδὲ τὴν ἐκπεμπομένην μακρόθεν θερμότητα [(μ. θ.) θ. μ.] ὑπενεγκεῖν δυνάμεθα. Πρὸς οὓς οἱ ἅγιοι [(Π. οὓς οἱ ἅ.) Λέγουσιν οἱ. ἅ. π. τοὺς στρατιώτας.] · Εἰ τὸ ὁμόδουλον καὶ πρόσκαιρον πῦρ οὕτω [δειλιᾶτε καὶ add.] φοβερὸν ἡγεῖσθε [ὃ σήμερον βλέπεται καὶ αὔριον μειοῦται add.] , μηδὲ ἀντιβλέψαι [κἂν ἀντιβλέψαι τοῦτο.] δυνάμενοι, τὸ τῆς γεέννης [αἰώνιον καὶ add.] ἀτελεύτητον πῦρ πῶς ἂν ὑποίσετε * ; Οἱ στρατιῶται ὡς ἐν αἰσθήσει ψυχῆς πρὸς τοὺς ἁγίους λέγουσι· Τί οὖν ποιήσαιμεν; καὶ πῶς διαφευξόμεθα ἣν ὑμεῖς φατε [(Οἱ στρ.-φατε) Λέγουσι οἱ στρατιῶται πρὸς τοὺς ἁγίους· Δεόμεθα ὑμῶν τί δεῖ (cod. δὴ) ποιῆσαι ἡμᾶς ἵνα ἐκφύγωμεν ἣν λέγετε (cod. λέγεται).] αἰωνίαν κόλασιν; Ἔφησαν οἱ ἅγιοι πρὸς αὐτούς· Οὐ [Ὄντως οὐ.] δυνήσεσθε τῆς [αἰωνίου καὶ add.] ἀτελευτήτου ῥυσθῆναι καταδικης, εἰ μὴ, τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον ἀπεκδυσάμενοι τὴν τε τοῦ [ἀναιδεστάτου καὶ.] φρενοβλαβοῦς βασιλέως ἐνδιάστροφον γνώμην, τῆς περὶ τὰ εἴδωλα ματαιότητος ἀποσκευασάμενοι, καινήν τινα πολιτείαν καὶ ζωὴν ἀναλάβητε, στρατευθέντες τῷ [αἰωνίῳ καὶ add.] ἀθανάτῳ βασιλεῖ. Οἱ στρατιῶται πρὸς τοὺς ἁγίους ἔφησαν [ἀντέφησαν.] · Ἡνίκα τῇ τοῦ βασιλέως ὑπουργοῦντες προστάξει τὰς τιμωρίας ὑμῖν ἐπεφέρομεν [(ὑ. ἐ.) ὑπεφέρομεν.] , ὥσπερ ἔντρομοί τινες ἦμεν, δι᾽ ἀμφοτέρων ὑφορώμενοι ἀντεισηκούσας κακώσεις· νῦν δὲ τῆς παρ᾽ ὑμῶν ἀπολαύσαντες διδασκαλίας, ἐν ἱλαρότητι ψυχῆς ἐγενόμεθα, ἐλπίδα σωτηρίας ἀναμένοντες. Καὶ οἱ ἅγιοι πρὸς αὐτούς [(Καὶ-αὐ.) Οἱ ἅ. λέγουσι π. τοὺς στρατιώτας.] · Καὶ τί τὸ κωλύον ὑμᾶς προσελθεῖν τῷ Χριστῷ καὶ τῇ τοῦ ἁγίου καὶ ζωαρχινοῦ Πνεύματος σημειωθῆναι σφραγῖδι; Καὶ οἱ στρατιῶται [(Καὶ οἱ στ.) Οί στ. λέγουσι π. τοὺς ἁγίους.] · Ποιήσατε, φασὶν [om.] , εἰς ἡμᾶς ὅσα ἡ τῶν χριστιανῶν ἐκδιδάσκει πίστις [(ὅσα-πιστ.) τὸ σημεῖον ὃ ἐποιεῖτε καὶ ἐπὶ πασῶν τῶν κολάσεων ὑμῶν.] , καὶ διὰ τάχους προσαγάγετε τῷ αἰωνίῳ καὶ ἀφθάρτῳ βασιλεῖ· τὸν γὰρ φθαρτὸν καὶ ἐπίκηρον [βασιλέα add.] μὴ γένοιτο ἡμῖν ὄψεσθαί ποτε. Οἱ δὲ μάρτυρες εὐφροσύνης ἀναπλησθέντες [(Οἱ-ἀνα.) Τότε οἰ ἅγιοι περιχαρεῖς γενόμενοι εἶπον.] · Αἰνοῦμεν συμφώνως, εἶπον [om.] , τὸν Κύριον, ὅτι ἀγαθός [Κύριος add.] · καὶ τῷ Θεῷ ἡμῶν ἡδυνθείη αἴνεσις, τῷ οἰκοδομοῦντι τὰς ψυχὰς τῶν πίστει προσερχομένων αὐτῷ, καὶ χαρμονῆς ἐμπιπλῶντι τὰ οὐράνια. Κύριε ὁ [om.] σωτὴρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν [καὶ add.] , οὕς περὶ τὴν ἑνδεκάτην ὥραν εἰς τὸν θεῖον ἀμπελῶνα τοῦ μαρτυρίου συνεκαλέσω, πρόσδεξαι ὡς ἀγαθὸς [καὶ φιλάνθρωπος add.] , καὶ δὸς αὐτοῖς τὴν χάριν καὶ τὸν ἐν οὐρανοῖς ἀποκείμενον μισθόν τοῖς προλαβοῦσι διὰ μαρτυρίου ἁγίοις σου ἀθλοφόροις.

[24] Οἱ δὲ [στρατιῶται add.] , τὴν ἐν Χριστῷ σφραγῖδα ποιήσαντες, ὁμοθυμαδὸν [καθ᾽ ὅλου τοῦ σώματος add.] ἅμα τῶν ἁγίων Ἀκινδύνου, Πηγασίου καὶ Ἀνεμποδίστου [εἰσῆλθον add.] πρὸς τὴν ἐκκαυθεῖσαν χωροῦσι [om.] κάμινον. Ἦσαν δὲ [οἱ στρατιῶται add.] τὸν ἀριθμὸν εἴκοσι καὶ ὀκτὼ, συνεισελθούσης τοῖς ἁγίοις [ἐν τῇ καμίνῳ add.] καὶ τῆς τοῦ τυράννου [βασιλέως add.] ἁγίας καὶ μακαρίας μητρός. Ἐφάνη δὲ ἡμῖν τοῖς παρεστῶσι πλῆθος στρατιᾶς ἀγγέλων ὑποδεχομένων τοὺς ἁγίους μέσον τῆς καμίνου, καὶ σὺν αὐτοῖς [(ὑποδ.-αὐ.) om.] ὕμνον ἀναπέμποντες καὶ ἱκεσίαν · Ὁ Θεὸς, λέγοντες [(ἱκ. Ὁ Θ. λ.) λ. Κύριε ὁ Θ.] , πρόσδεξαι τὰ πνεύματα τῶν δούλων σου, τῶν τὸ θέλημά σου τὸ ἅγιον πληρωσάντων, καὶ τῆς εὐχῆς αὐτῶν ὡς εὐωδίας ὀσφράνθητι. Οἱ δὲ [ἅγιοι add.] μάρτυρες, τῶν ἀγγέλων ἐμβοώντων ταῦτα [καὶ λεγόντων add.] , εἰς χεῖρας Θεοῦ τὰς ἱερὰς [καὶ μακαρίας add.] ἐναπέθεντο ψυχάς · αἱ καὶ ἐφάνησαν ἡμῖν ὑπὸ νεφελῶν ὡς ἐπὶ θρόνων βασιλικῶν αἰρόμεναι. Ὁ δὲ τόπος ἅπας ἐπὶ τοσοῦτον εὐωδίας ἐπλήσθη, ὥστε τοὺς ἐκεῖσε παρόντας χριστιανοὺς ἡδονῆς ἀφορήτου πληρωθῆναι. Ἐτελειώθησαν δὲ οἱ [ἅγιοι add.] τοῦ Χριστοῦ μάρτυρες [Ἀκίνδυνος, Πηγάσιος καὶ Ἀνεμπόδιστος καὶ οἱ εἴκοσι καὶ ὀκτὼ στρατιῶται ἅμα τῆς μητρὸς τοῦ βασιλέως add.] τῇ δευτέρᾳ τοῦ νοεμβρίου κατὰ Ρωμαίους [(κ. Ῥ.) om.] μηνός. Ὧν τὰ [πάντιμα καὶ add. ] ἱερὰ καὶ σεβάσμια σώματα κατετέθησαν ἐν τόπῳ ἐπισήμῳ καλουμένῳ Είρηνησσῷ [Εἰρηνισῷ.] , Περσῶν μὲν βασιλεύοντος Σαβωρίου τοῦ δυσμενεστάτου, ἐν ἡμῖν δὲ βασιλεύοντος Χριστοῦ, τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ, κράτος σὺν τῷ ἀνάρχῳ Πατρὶ καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι, νῦν [τε add.] καὶ ἀεὶ καὶ [(ἀεὶ κ.) om.] εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[19] Μετακαλεσάμενος δὲ [ὁ βασιλεὺς add.] τοὺς ἁγίους [ὁ βασιλεὺς add. 3, 4, 7.] , λέγει αὐτοῖς· [αὐτούς 9.] Τί ἐστιν, Ἀκίνδυνε, Πηγάσιε, Ἀνεμπόδιστε [(Π. Ἀ.) Π. καὶ Ἀ. 3, 5; οἱ λοιποί 4, 6 – 9.] ; Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Εἰπὲ ἡμῖν [om. 4 – 9.] τί ἔχει ὁ σκοπός σου; Λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· Ὑμεῖς οἴδατε ὅτι πᾶσα ἡ σύγκλητος συνεμάνη ὑμῖν ἀποθανεῖν· πλὴν ἐκείνων οὐκ ἐφεισάμην, κηδόμενος [κήδομαι δὲ 4 – 9.] τῆς ὑμῶν [ὑμετέρας 5.] ἀνδρειότητος. Πάνυ γὰρ ἀναπαύομαι ὁρῶν τὴν τοσαύτην ὑμῶν προθυμίαν· [(τὴν-προθ.) ὑ τ. τ. εὐκοσμίαν 8, 9; τ. τ. ὑ εὐκοσμίαν 4 – 7.] καὶ τὰ νῦν, μὰ τὸν ὑπέρλαμπρον ἥλιον καὶ τὸν μέγιστον [μέγαν 6.] Ἀσκληπιὸν, ἐὰν πεισθέντες μοι [om. 6.] θύσητε, πρώτους ὑμᾶς καταστήσω [ποιήσω 5.] τῆς ἐμῆς βασιλεβας, καὶ οὐκ ἔστιν [τις add. 4 – 7.] ὁ ὑποβλεπόμενος πώποτε [ὑμᾶς π. 4, 5, 8; ὑμῶν π. 9; ὑμᾶς ποτε 6, 7.] . Οἱ δὲ [om. 5, 6, 8, 9.] ἅγιοι ἀποκριθέντες λέγουσιν [(ἄγ. ἀπ. λ.) ἀπ. εἶπον 4; ἅγ. εἶπον 7.] τῷ βασιλεῖ· Μὰ τὸν στερεώσαντα [ἐπὶ τῶν ὑδάτων καὶ περιβάλλοντα add. 5, 8, 9; καὶ περιβάλλοντα add. 4, 6, 7.] τὸν οὐρανὸν ἐν [ταῖς 8.] νεφέλαις, καθὼς ἦν ἀπαρχῆς [ἀπαρχὴν 6.] ὁ νοῦς ἡμῶν ἐν τῇ πέτρᾳ [τῆς πίστεως add. 5.] τοῦ Χριστοῦ τεθεμελιωμένος *, οὕτως καὶ [om. 4, 7; hic quædam lectu difficilia in 5.] νῦν [(ἀπαρχ.-νῦν) ὁ ν. ἡ. ἀπαρχ. τεθ ἐν τῇ π. τῆς πίστεως τ. Χ. οὕ. πλέον νῦν 8, 9.] καὶ ἄρτι [(κ. ἄ.) om. 4, 6 – 9.] μᾶλλον ἠσφαλισάμεθα ἀλλήλους [(ἠ. ἀ.) ἠσφαλισμετα 4, 6 – 9; ἠσφαλισμένος 5.] ἐν τῇ ὁμολογίᾳ τοῦ Χριστοῦ. Μὴ οὖν ἔπεχε ἡμᾶς [om. 6 – 8.] , ἀλλὰ ἀποστεῖλον [ἡμᾶς add. 5 – 8.] τὸ τάχος [(τ. τ.) ταχέως 6.] , ἵνα καταλάβωμεν [καταλάβομεν 5, 8, 9.] τοὺς ἁγίους· ἐκδέχονται γὰρ [(ἐ. γ.) ὅτι ἐ. 4 – 9.] ἡμᾶς, καὶ χάριν μεγάλην προσομολογοῦμέν σοι.

[20] Ὁ δὲ βασιλεὺς ἐμβλέψας πρὸς τοὺς ἁγίους, εἶπεν αὐτοῖς· Μὰ τοὺς θεοὺς, οὐ μὴ ποιήσω τὸ θέλημα ὑμῶν. Καὶ κελεύει ἐγκλεισθῆναι [ἐμβληθῆναι 5.] αὐτοὺς [εἰς τὸ δεσμωτήριον add. 5; ἐν τῇ εἱρκτῇ add. 8, 9.] καὶ σίδηρα κατὰ παντὸς τοῦ σώματος αὐτῶν ἐπιτεθῆναι, καὶ ὑπὸ πᾶσαν ἀσφάλειαν τῆρεῖσθαι αὐτοὺς, λέγων· Ὅτιπερ [Οὗτοι add. 5.] μάγοι οὗτοί εἰσιν [(οὗ. εἰ.) εἰ. οὗ. 3; εἰ. οὗ. καὶ κἂν ποίᾳ ὥρᾳ θελήσουσιν ἐξελθεῖν μὴ δυνηθῶσιν 4; εἰ. καὶ ἐὰν δοκιμάσωσιν ἐξ. μὴ δ. 5; εἰ. καὶ κ. ἣν ὥραν θελήσωσιν ἐξ. μὴ δ. 6; εἰ. καὶ κ. π. ὥ. θελήσωσιν ἐξ. μὴ δ. 7; εἰ. καὶ κ. ὁποίαν ὥραν θελήσωσιν ἐξ. μὴ δ. 8, 9.] . Ἀπαγομένων δὲ αὐτῶν [(Ἀ. δὲ αὐ.) Ἀπαγόμενοι δὲ οἱ ἅγιοι 5, 8, 9.] ἐν τῇ φρουρᾷ [φυλακῇ 4, 7 – 9.] , ἔλεγον οἱ ἅγιοι μάρτυρες [(οἰ ἅ. μ.) οἱ μακάριοι μ. 3; om. 8, 9.] πρὸς ἀλλήλους· Οὐαὶ ἡμῖν τοῖς ἀναξίοις, ὅτι τοσαύτας εὐεργεσίας ἀπολαμβάνοντες [λαβόντες 4 – 9.] οὐδὲν κατ᾽ ἀξίαν εὐχαριστῆσαι δυνάμεθα [(κατ᾽-δυν.) ἐπαξίως εὐ. δυν. τῷ Κυρίῳ 4, 7; ἐπαξ. εὐαρεστῆσαι δυν. τῷ Κ. 5, 6; ἐπαξ. εὐαρ. τῷ Κ. δυν. 8, 9.] . Καὶ ἠσφαλίσθησαν ὑπὸ πᾶσαν ἀσφάλεια, τῶν [om. 7.] στρατιωτῶν ἔξωθεν τηρούντων [αὐτούς add. 8, 9.] . Ὁ δὲ βασιλεὺς ἐσκέπτετο δι᾽ ὅλης τῆς νυκτὸς [(ἐσκ.-νυκτ.) δι᾽ ὅ. τ. ν. ἐσκέπετο (sic) 4 – 9.] ποίῳ θανάτῳ ἀπολέσει [ἀπολέσῃ 7 – 9.] αὐτούς. Καὶ ἐμβάλλει αὐτῷ [(ἐμ. αὐ.) ἐμ. αὐτοῦ 6; ἐμβάλει αὐ. 9; ἐμβάλει αὐτοῦ 4; ἐμβάλη αὐτοῦ 7.] ὁ σατανᾶς εἰς τὴν καρδίαν τοὺς [τοῦ 4, 6, 7; αὐτοῦ τοῦ 5, 8, 9.] ζὼντας αὐτοὺς καῆναι. Τῇ δὲ ἑξῆς προκαθίσας * [προκαθίσας 4 – 8; hinc una alterave linea ægre leguntur in 5. Hæc videntur legi: προκαθίσας ἐκέλευσεν κά[μινον ἐκκαῆναι] κἀκεῖ [τοὺς ἁγίους] ἐμβληθῆναι.] ὁ ἀσεβέστατος βασιλεὺς, ἐξέλευσεν κάμινον καῆναι [καῆναι 4, 6, 7; ἐκκαῆναι 8, 9.] * ὥστε ἐπὶ πολὺν τόπον ῥίπτειν τὴν φλόγα αὐτῆς. Ἀγομένων δὲ τῶν ἁγίων, ἔλεγον οἱ μακάριοι· [(Ἀγ.-μακ.) Ἀγόμενοι δὲ οἱ ἅγιοι μάρτυρες ἔλεγον 4; ἀπαγόμενοι δὲ οἱ ἅγ. ἔψαλλον λέγοντες 5; ἀγόμενοι δὲ οἱ μάρτ. ἔλεγον 5: ἀγόμενοι δὲ ἔλεγον οἱ ἅγ. μαρτ. 6, 8, 9.] . Σῶσον ἡμᾶς, Κύριε [ὁ Θεὸς 6.] , ὅτι ἐκλέλοιπεν ὅσιος, ὅτι ὠλιγώθησαν αἱ ἀλήθειαι ἀπὸ τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων. Καὶ ἔστησαν [(Κ. ἔσ.) Ὡς ἔσ. 3; ἔσ. δὲ 5.] ἔμπροσθεν αὐτοῦ [τοῦ τυράννου 4, 6 – 9; τοῦ τυράννου, καὶ 5.] . Λέγει αὐτοῖς ὁ βασιλεύς· [(ὁ. β.) om. 5.] Τί θεωρεῖτε τὴν κάμινον ταύτην; δι᾽ ὑμᾶς ἡτοιμάσθη πάντως [om. 4 – 9.] . Λέγει τῷ βασιλεῖ [(Λ. τ. β.) Ἔφη αὐτῷ 8, 9.] ὁ [ἅγιος καὶ add. 6.] μακάριος Ἀκίνδυνος· [(Λέγ.-Ἀκίν.) Ὁ μακ. Ἀ. ἀποκριθεὶς, λέγει 5.] Τί νομίζεις τὸν ἐπιθέντα τὸ ὅνομά σου; [(τὸ ὄ. σ.) σοι τὸ ὄ. 5.] Ὁ βασιλεὺς λέγει αὐτῷ· [(Ὁ. β. λ. αὐ.) Λ. αὐ. ὁ. β. 8, 9; hinc usque ad vocem τελευτᾷς sequitur tractus lectu difficilis in 5.] Τί; Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος λέγει· [εἶπεν 3.] Προεφήτευσεν ἡ μήτηρ σου εἰς τὸ ὄνομά σου. Λέγει ὁ βασιλεύς [(ὁ β.) αὐτῷ 4, 6, 7; αὐτῷ ὁ β. 8, 9.] . Τί προεφήτευσεν ἡ μήτηρ μου εἰς τὸ ὄνομά μου; [(ἡ μήτηρ-μου) om. 4, 6 – 9.] Λέγει αὐτῷ ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος· Πατὴρ δαιμόνων τὸ ὄνομά σου ἑρμηνεύεται [Σαβώριος γὰρ πατὴρ δαιμόνων καλεῖται add. 8, 9.] . Ὁ δὲ βασιλεὺς χολήσας * ἐκάλεσεν τὴν μητέρα αὐτοῦ, καὶ φησιν· [ἔφη 8.] Μῆτερ, τὶ ἐστιν τὸ ὄνομά μου; Ἡ δὲ [om. 3.] μήτηρ τοῦ βασιλέως ἔφη· Σαβόριος. Καὶ εἶπεν ὁ βασιλεύς· τί διερμηνεύεται [ἑρμηνεύεται 8.] ; Στραφεῖσα δέ ἡ μήτηρ αὐτοῦ, ἔφη· Πόθεν ἐπίσταμαι; Τοῦ γὰρ πάππου σου τὸ ὄνομα ἔχεις. Λέγει αὐτῇ ὁ βασιλεύς· Ἰδοὺ, λέγουσιν οὗτοι· [ὅτι add. 4, 6, 7; (λ. οὗ.) οὗ. λ. ὅτι 8, 9.] Πατήρ δαιμόνων ἐστὶν τὸ ὄνομά σου· [(ἐστ.-σου) Τὸ ὄ. σ. ἑρμηνεύεται 4, 7, 8; τὸ ὄ. μου ἑρμ. 6, 9.] καὶ μὰ τὴν ἐμὴν σωτηρίαν, εἰ εὑρέθη οὕτως, πρώτη αὐτῶν τελευτᾷς [ἀποθνήσκεις 5.] . Ἡ δὲ μήτηρ τοῦ βασιλέως [(τ. β.) αὐτοῦ 8, 9.] μειδιάσασα, λέγει τῷ βασιλεῖ· Εἰ μή τι [om. 5.] ᾔδησαν * [ᾔδεισαν 4 – 9.] , οὔτε [οὐκ ἂν 4, 5, 7.] ἐλάλουν. Ὁ δὲ βασιλεὺς ἀναστὰς μετ᾽ ὀργῆς [(ἀν. μ. ὁ.) μ. ὀ. ἀν. 5.] , ἤρξατο σκοτοτυφλίζειν τὴν μητέρα αὐτοῦ· [(μ. αὐ.) ἑαυτοῦ μ. 4.] καὶ δραμοῦσα ἡ μήτηρ τοῦ βασιλέως ἐκράτησεν τοὺς πόδας τῶν ἁγίων κλαίουσα [κράζουσα 8, 9.] καὶ λέγουσα· [κράζουσα 4.] Σώσατέ μου τὸ γῆρας, δοῦλοι τοῦ [om. 6, 8, 9.] Χριστοῦ· ὡς γὰρ θεωρεῖτε [θερεῖτε 8, 9.] , οὐκ ἔστιν πατὴρ δαιμόνων ἀλλὰ σατανᾶς ὃν ἐγέννησα [(οὐκ.-ἐγ.) οὐ μόνον πατέρα δ. ἀ. σ. ἐγέννησα ἐγώ 4, 6 – 9; οὐ μόν. πατέρα δ. ἐγέννησα, ἀ. σ. 5.] .

[21] Τῆς δὲ καμίνου ἐπιπολὺ καιομένης, λέγει ὁ βασιλεὺς πρὸς τοὺς ἁγίους· [(π. τ. ἁ.) τοῖς ἁγίοις 8, 9.] Ὅσον ἐπιμένετε τοῖς λόγοις ταῖς ματαίοις [τούτοις add. 8, 9.] , τοσοῦτον [τοσούτῳ 7.] μᾶλλον περιεκκαίεται [ἐκκαίεται 4, 7 – 9; ἐκκέκαυται 6; om. 5.] ἡ κάμινος [ἐκκαίεται add. 5.] καθ᾽ ὑμῶν. Οἱ [δὲ add. 7.] ἅγιοι λέγουσιν τῷ βασιλεῖ· Τὰ περὶ τῆς δεσποίνης καὶ μητρός σου [(κ. μ. σ.) σ. κ. μ. 4 – 9.] ἐρώτα· τὰ γὰρ καθ᾽ ἡμᾶς [ὑμᾶς 4, 8, 9.] ἤδη μεμάθηκας. Ὁ δὲ [om. 4 – 9.] βασιλεὺς λέγει πρὸς τοὺς ἁγίους· [(λ. π. τ. ἁ.) λ. τοῖς ἁγίοις 8; ἔφη τοῖς ἁγίοις 8.] Τί τὰ τῆς μητρός μου; Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος λέγει [εἶπεν 5.] τῷ βασιλεῖ· Εἰ ἄρα συγχωρήσει σοι ὁ Θεὸς ὅτι ἐπανέστης καὶ ἐτύπτησας αὐτήν [(ἐτ. αὐ) ἐτύπτησας (ἐτύπησας 4) τὴν μητέρα σου 4, 7, 8, 9; ἐτ. τὴν μητέρα 5; τυπτησας αὐ. 3; ἔτυψας τὴν μητέρα σου 6.] . Ὁ βασιλεὺς λέγει· [πρὸς τὸν ἅγιον Ἀκίνδυνον add. 4, 6 – 9.] Ὡς ὑπὲρ [om. 4, 7.] ἰδίου τέκνου εὔχεται, καὶ συγχωροῦσίν μοι [με 5, 7.] οἱ θεοί. Ἡ δὲ ἁγία ἀναβλέψασα εἰς τὸν οὐρανὸν, εἶπεν ἀναστενάξασα ἐκ βάθους· [(εἷπ.-βαθ.) ἀνεστέναξε καὶ εἷπεν 4 – 9.] Ὁ Θεός μου καὶ Θεὸς [(κ. Θ.) om. 5; κ. ὁ Θ. 4, 6 – 9.] τῶν παρεστώτων σοι [ἁγίων 7; μοι ἁγίων 4, 5, 8, 9; μου ἁγίων 6.] , μήτε ὧδε αὐτῷ [αὐτὸν 8, 9.] συγχωρήσῃς μήτε εἰς τὸν μέλλοντα αἰῶνα [Ὁ (δὲ add. 5.) βασιλεὺς λέγει· Τί μοι μὴ συγχωρήσῃ add. 4 – 9.] . Καὶ λέγει πρὸς τὸν βασιλέα ἡ ἁγία· [(Καὶ-ἁγ.) Ἡ ἁγ. λ. π. αὐτόν 6, 8, 9; ἡ ἁγ. π. αὐτὸν λ. 4, 7.] Ἄθλιε, ἐκ τῶν ἔργων μαθήσῃ [(Ἄθ. ἐκ τ. ἔρ. μ.) Ἐκ τ. ἔρ. μ. ἀθ. 5.] . Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς αὐτήν· [(π. αὐ.) om. 4 – 9.] Μὰ τοὺς θεοὺς, εἴ * [εἰ 4 – 9.] τι τοιοῦτον [τούτων 4.] ἐννοήσεις, πρὸ σοῦ τελευτῶ. Ἡ ἁγία λέγει πρὸς αὐτόν· [(λ. π. αὐ.) ἔφη 5; λ. αὐτῷ 4, 6, 8, 9.] Μή σοι καλῶς, ἐστερημένε τοῦ ἀληθινοῦ [om. 4.] φωτὸς καὶ ἐσκοτισμένε τῇ διανοίᾳ, ἵνα εὕρω σε [(εὕ. σε) σε εὕ. 4, 6 – 9; σοι εὕ 5.] ἐκεῖ, ἀνάξιε [καὶ add. 5.] τοῦ ζῆν. Ὁ δὲ [om. 5 – 9.] βασιλεὺς λέγει [εἶπεν 5, 6, 7.] πρὸς τὴν μητέρα [(π. τ. μ.) τῇ μητρὶ 8.] αὐτοῦ· Ὅτι μὲν ἑξήκοντα ἐτῶν [(ἑξ. ἐ.) ἑξηκονταετὴς (ἑξηκονταετὶς) 4 – 9.] γραῦς γεναμένη λείπεται φρενῶν δῆλον [(γεν.-δ.) γενομένη (γεγενημένη 7) λείπεται (λείπῃ 8) φρ. δῆλον (om. 9), πλὴν παῦσαι τῶν ὕβρεων 6 – 9; γεγενημένη λ. φρ. δ. παῦσαι οὖν τῶν ὕβ. 4; γενομένη λ. φρ. τοῦτο δ. πλὴν παῦ. τῶν ὕβ. 5.] . Ἡ ἁγία λέγει πρὸς τὸν βασιλέα· [(λ. π. τ. β.) ἔφη βασιλεῖ 5; λ. τῷ βασιλεὶ 7, 8.] Ἐμοὶ μέλει * [μέλει 4 – 9.] ὅτι σοῦ φλυαροῦντος οἱ παμμάκαρες ἐμποδίζονται τὸν δρόμον αὐτῶν τελειῶσαι [τελέσαι 4 – 9.] . Ὁ δὲ [(Ὁ δὲ) Τότε ὁ 4, 8, 9; ὁ 6, 7.] βασιλεὺς στενάξας εἶπεν πρὸς τὴν μητέρα αὐτοῦ [(στεν.-αὐ.) λέγει πρὸς αὐτήν 5; στ. εἶ. τῇ μητρὶ αὐ. 8.] · Οὐαί μοί ἐστιν, μῆτέρ * μου [(μ. μ.) om. 4, 6 – 9; (οὐαί-μου) om. 5.] , ὅτι ἥμαρτον εἰς σέ· [μῆτερ add. 4, 5, 7 – 9; μῆτέρ μου add. 6.] καὶ προσεποιήσατο τοῦ [om. 4.] κλαίειν. Οἱ δὲ ἅαγιοι λέγουσιν [εἶπον 5.] πρὸς ἀλλήλους· [τὸν βασιλέα 4, 7.] Μὰ τὸν Σωτῆρα ἡμῶν Ἰησοῦν [om. 7.] Χριστὸν, οὐδέποτε ἴδομεν * [ἴδομεν 4 – 9.] πολύπλοκον δαίμονα [(π. δ.) δ. π. 5, 6.] τοιοῦτον. Ὁμοίως δὲ [om. 4 – 7.] καὶ ἡ ἁγία, κατέχουσα τοὺς πόδας τῶν ἁγίων [μαρτύρων 6, 8.] , εἶπεν πρὸς τὸν υἱὸν αὐτῆς· Ἐμοὶ λέγεις, ἄθλιε, λείπεσθαι φρενῶν; [om. 4, 7.] Καλῶς εἴπας· * εἰ ὁ γεννήσας λείπεται [φρενῶν add. 5, 8, 9.] , ὁ γεννηθεὶς πόσον; Οἱ δὲ [om. 4.] ἅγιοι στραφέντες πρὸς ἀλλήλους [(σ. π. ἀ.) π. ἀ. σ. 5.] , εἶπον· Εὐχῆς χρῄζομεν [(εὐ. χ.) εὐ. χρῄσομεν 4, 8; εὐ. χρῄζωμεν 7; εὐ. χρῄζομεν 9; εὐχῶν χρῄζωμεν 6; εὐχῶν χρεία 5.] , ἀδελφοί· ὁ γὰρ σατανᾶς, ὁ ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ ἐγκαθήμενος [(ὁ-ἐγκ.) ἐν τῇ κ. αὐ. ἐγ. 4, 7 – 9; εἰς τὴν καρδίαν αὐ. ἐγκ. 6; ἐγκαθήμενος εἰς τὴν καρδίαν αὐ. 5.] , εἰς λογομαχίας [λογομαχίαν 6.] αὐτὸν ἐνέβαλεν. Καὶ στάντες οἱ ἅγιοι μάρτυρες τοῦ Χριστοῦ ἤρξαντο προσεύχεσθαι καὶ λέγειν [Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ add. 8, 9; (Καὶ-λέγ.) Καὶ ηὔχοντο λέγοντες 5; καὶ τοσοῦτον οἱ ἅγιοι τοῦ Χριστοῦ προσηύξαντο μάρτυρες ὥστε ἐκθαμβηθῆναι πάντας· προσευχόμενοι δὲ ἔλεγον 6.] · Ὁ ἀναβὰς ἐπὶ τοῦ τιμίου [om. 6; σου add.] σταυμοῦ τῇ ἰδίᾳ [σου add. 6, 8, 9.] οἰκονομίᾳ [Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν add. 6.] , ὁ λαβὼν λόγχην [(λ. λ.) λ. λόγχῃ 4, 7, 9; τρωθεὶς λ. 8; λόγχῃ κεντηθεὶς 5.] καὶ ὄξος ποτισθεὶς, καὶ [ὁ 4.] ἐξ ἀκανθῶν στέφανον φορέσας· [φορεύσας 8.] καὶ [ὃν 6 – 9.] οἱ ἄνομοι σταυρωταί σοι προσεφώνουν [(σ. π.) π. 5, 8; σου π. 6; π. σ. 9.] λέγοντες· [ὅτι add. 4, 6 – 9.] Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, κάτελθε [κατάβηθι ἀπὸ τοῦ σταυροῦ 4 – 9.] καὶ σῶσον σεαυτόν· [(σ. σ.) πιστεύομέν σοι 4 – 9.] σὺ δὲ, μακρόθυμε δέσποτα [Κύριε 5.] , πάντα ὑπέμεινας ἰδίᾳ βουλήσει καὶ [(ὑπέμ.-καὶ) ἰδ. ὑπομείνας βουλῇ 4 – 7; ὑπομείνας ἰδ. βουλῇ 8, 9.] οὐκ ἐξ ἀνάγκης, βουλόμενος σῶσαι [(β. σ.) σ. β. 7.] τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων [ἀλλ᾽ ἐκ προαιρέσεως οἰκείας add. 4 – 9.] , ἀνταρτικὴν ἑτοιμασίαν [τῶν om. 7 – 9; ἀνόμων (ἀνῶν 5) κατέβαλες· τὸ δὲ ταπεινὸν γένος ἡμῶν ἀνύψωσας κατελθὼν 4 – 9.] ἐν ᾅδῃ [(ἐν ᾅ.) εἰς ᾅδην 5, 6.] ποιούμενος· [διὰ τοῦ ἑκουσίου σου (om. 4, 7) θανάτου 4 – 9.] καὶ δήσας τὸν ἀντάρτην [διάβολον add. 4 – 9.] , ἀνήγαγες τὸν πρωτόπλαστον ἄνθρωπον καὶ πάντας τοὺς ἐξ αὐτοῦ γεννηθέντας. Καί τὰ νῦν, δέσποτα, ὁ αὐτὸς εἷ [(ὁ αὐ. εἶ) αὐτὸς ὑπάρχων 4 – 9.] σωτὴρ ἡμῶν, σῶσον ἡμᾶς [ὑμᾶς 8, 9; καὶ ἡμᾶς 6.] , καὶ μὴ ἐάσῃς αὐτὸν ἰσχῦσαι [ἡσυχάσαι 4, 7.] καθ᾽ ἡμῶν, ὅπως ἐμπλησθῶμεν τῶν σῶν ἀγαθῶν, ὁν τρόπον οἱ προλαβόντες ἔμπροσθεν ἡμῶν [(καὶ μὴ - ἡμ.) om. 6.] . Ὁ δὲ βύθιος δράκων ἐμβλέψας πρὸς τοὺς ἁγίους, εἶπεν· Τί ἑστήκατε ἐννοῦντες; Οἱ ἅγιοι λέγουσιν πρὸς τὸν βασιλέα· Ἐρώτα [(λέγ.-ἐρ.) εἶπον· Ἐρώτησον 5; λέγ. τῷ βασιλεῖ· Ἐρ. 8.] τὴν δέσποινάν σου, καὶ λέγει σοι. Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τὴν μητέρα [(π. τ. μ.) τῇ μητρὶ 8.] αὐτοῦ· Μῆτερ, τί κατέχεις αὐτούς; Ἡ ἁγία λέγει πρὸς τὸν βασιλέα· [(λέγ.-βασ.) ἔφη 5; λέγ. τῷ βασιλεῖ 8.] Μή σοι καλῶς, υἱὲ διαβόλου [τοῦ διαβ. 6, 8.] , ἵνα υἱός μου κληθῇς * [κληθῇς 5 – 9.] σύ. [om. 5.] Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς αὐτήν· [(π. αὐ.) αὐτῇ 8; om. 6.] Οὐκ οὖν, εἴ [ὅ 9.] τί * σοι ἐποίησα καὶ εἴ τι * [(καὶ εἴ τι) καὶ 4; ἢ 5; καὶ ἔτι 6 – 9.] μέλλω ποιεῖν, ἀθῶός εἰμι; Ἡ ἁγία λέγει πρὸς τὸν βασιλέα· [(Ἡ-βασ.) om. 5.] Ἀπ᾽ ἐντεῦθεν ἤδη λέγω σοι ὅτι [(λ. σ. ὅ.) σ. λ. 6.] οὐκ ἐκφεύξει [ἐκφεύξῃ 4, 5, 7 – 9.] τὴν κρίσιν τοῦ Θεοῦ.

[22] Τότε ὁ βασιλεὺς λέγει τοῖς παρεστῶσιν αὐτῷ στρατιώταις· Ἄρατε τούτους [αὐτοὺς 4 – 9.] καὶ κατὰ μέσον [μέσου 5; τὸ μέσον 4, 6 – 9.] τῆς καμίνου ῥίψατε, αὐτούς [om. 3 – 9.] . Περὶ δὲ αὐτῆς [ταύτης 4 – 9.] , ὡς ἔφη, Οὐκ ἔστιν μου μήτηρ, ἐάσατε αὐτὴν τῇ [om. 5.] ἰδίᾳ γνώμῃ· [καὶ add. 6 – 9.] ὃ θέλει ποιείτω * [ποιήτω 4; ποιείτω 5 – 9.] . Ἡ δὲ ἁγία λέγει πρὸς τὸν βασιλέα· [(π. τ. β.) τῷ βασιλεῖ 8.] Μὰ τὸν ἁπλώσαντα [πλάσαντα 8.] τὸ φῶς καὶ συστείλαντα τὸ σκότος, οὐ καταλιμπάνω τοὺς ἁγίους [τούτους add. 8.] , ὅτι τέκνα [τεκνία 7.] μοῦ ἐστιν [εἰσιν 4 – 9.] καὶ φῶς τῶν ὀφθαλμῶν μου. Ὁ βασιλεὺς λέγει πρὸς τὴν μητέρα [(π. τ. μ.) τῇ μητρὶ 8.] αὐτοῦ· Οὐ χρείαν ἔχω μαθεῖν περὶ τούτων· ὡς ἐὰν [(τ. ὡς ἐ.) τούτου· ὡς ἂν 4, 5, 7; τούτου ὃ ἂν 8, 9.] βούλει * [σοι ᾖ ἀρεστὸν 5.] , ποίει. Ἀπαγομένοι δὲ οἱ ἅγιοι [μάρτυρες add. 4 – 9.] ἐν τῇ καμίνῳ [(ἐν τῇ κ.) εἰς τὴν κάμινον 5.] , ἤρξαντο ἀναβλέπειν εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ λέγειν· [(κ. λ.) καὶ προσεύχεσθαι, κ. λ. οὕτως 8; καὶ προσεύχεσθαι, λέγοντες οὕτως 9; (ἤρξ.-λέγ.) τὸν οὐρανὸν βλέποντες τοιάδε ἔλεγον 5.] Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, τὸ [om. 5.] ἀΐδιον φῶς, ὁ μόνος ἐκ μόνου [πρὸ αἰώνων γεννηθεὶς ἐκ τοῦ Πατρὸς add. 4, 7; ὁ πρὸ αἰώ. γενηθεὶς ἐκ Π. add. 6; ὁ π. αἰ. γενν. ἐκ τ. Π. add. 8, 9; ὁ π. αἰ. γενν. ἐκ Π add. 5.] , εἰς ὃν πᾶσα φύσις ἐλπίζει, ἐλπίζοντας ἡμᾶς ἐπὶ σοὶ δέξαι, Σωτήρ· [ἡμῶν add. 5; Σῶτερ ἡμῶν 8, 9; (δ. Σ.) Σῶτερ δ. 6.] καὶ ἐὰν ἔλθωμεν μέσον τῆς φλογὸς τοῦ πυρὸς [φλόξ add. 4 – 9; (ἔλθ - πυρ.) διέλθωμεν μ. τ. φ. τ. π. 3; διέλθ. μέσον πυρὸς 4, 8, 9; διέλθ. ἐν μέσῳ πυρὸς 6, 7; διέλθ. ἐν τῷ πυρὶ 5.] , οὐ κατακαύσει [κατακαύσῃ 7; (οὐ κ.) μὴ κατακαύσῃ 5.] ἡμᾶς.

[23] Καὶ ἐλθόντες [(Κ. ἐλ.) Ἐλ. 5; Ἐλθόντων δὲ αὐτῶν 6, 8, 9.] ἐν τῷ ἀνωτέρῳ στομίῳ, οὐκ ἐτόλμησαν [ἐτόλμων 4, 6 – 9; ἐτόλμουν 5.] οἱ στρατιῶται ἐγγίσαι [προσεγγίσαι 6.] τῇ καμίνῳ [(τ. κ.) τὴν κάμινον 5.] , ὁρῶντες τὴν φλόγα δεινὴν οὖσαν καὶ μεγάλην σφόδρα· ἀλλ᾽ [καὶ 4 – 9.] ἔστησαν ἐννεοί ὡσεὶ ὥρας δύο. Καὶ [Τότε 8, 9.] λέγουσιν πρὸς αὐτοὺς [(π. αὐ.) αὐτοῖς 5; τοῖς στρατιώταις 8, 9; π. τοὺς στρατιώτας 4, 6, 7.] οἱ ἅγιοι· Τί ἑστήκατε τὸν θυμὸν τοῦ βασιλέως ἐκλύοντες; Λέγουσιν οἱ στρατιῶται τοῖς ἁγίοις· [(τ. ἅ.) om. 4 – 9.] Δεόμεθα ὑμῶν, κύριοι, εἰ δυνατὸν [(εἰ δ.) om. 5.] , ὑμᾶς ἐγγίσαι [(ὑ. ἐγ.) ἐγγίσατε ὑμεῖς 4 – 9.] τῇ καμίνῳ· [τὴν κάμινον 5, 9.] ἡμεῖς γὰρ [δὲ 9.] οὔτε [οὐδὲ 4 – 9.] τοῦ πυρὸς τὴν θέρμην ὑπενέγκαι [ὑπενεγκεῖν 4 – 9.] δυνάμεθα. Λέγουσιν οἱ ἅγιοι πρὸς τοὺς στρατιῶτας· [(π. τ. τ.) τοῖς στρατιώταις 8.] Εἰ τὸ φαινόμενον πῦρ δειλιᾶτε, ὃ σήμερον ὁρᾷται [βλέπετε 4 – 8; βλέπεται 9.] καὶ αὔριον μειοῦται. πῶς ὑπομενεῖτε * [ὑπομενεῖτε 4, 5, 7 – 9; ὑπομείνηται 6.] τὴν ἀδιάλειπτὸν [καὶ αἰωνίαν add. 4 – 9.] κρίσιν τοῦ Θεοῦ; Λέγουσιν οἱ στρατιῶται πρὸς τοὺς ἁγίους· Δεόμεθα ὑμῶν, τί δεῖ ποιῆσαι [ἡμᾶς add. 4 – 9.] ἵνα ἐκφύγωμεν ἐκεῖνα ἃ νῦν ὑμεῖς λέγετε; Λέγουσιν οἱ ἅγιοι πρὸς τοὺς στρατιώτας· [(π. τ. τ.) τοῖς στρατιώταις 8.] Ἐὰν θέλητε [ἐκφυγεῖν τὴν αἰωνίαν κρίσιν τοῦ Θεοῦ add. 4 – 9; (ἐὰν θ.) θέλετε 4.] , ἀποδύσασθε [ἀποδύσασθαι 3, 4, 7; ἀποδύσατε 8.] τὴν κενὴν γνώμην τοῦ ἀναιδεστάτου βασιλέως τούτου, καὶ γίνεσθε [γίνεσθαι 3.] ἐνορδίνοι [ἐνόρδινοι 4, 6, 7; ἐνορδήνιοι 5.] τοῦ μεγαλοῦ βασιλέως Χριστοῦ [Χριστοῦ; 3.] . Λέγουσιν οἱ στρατιῶται πρὸς τοὺς ἁγίους· [(π. τ. ἁ.) τοῖς στρατιώταις 8.] Ὅτε εἶπεν [om. 3.] ἡμῖν [om. 5; ἡμᾶς 6 – 9.] ὁ βασιλεὺς Ἀπαγάγετε αὐτοὺς [(ἀπ. αὐ) ἀπαγαγαι ὑμᾶς 5.] ἐν τῇ καμίνῳ, τὸ σῶμα ἡμῶν ὥσπερ φύλλον εἰς τὸν ἀέρα πετόμενον * [(εἰς τ. ἀ. π.) πετώμενον εἰς τ. ἀ. 5.] οὕτως ἐγενήθη· ἡ δὲ ψυχὴ ἡμῶν [τὰ νῦν add. 4, 6 – 9.] ἐν πολλῇ ἱλαρότητι * κατέστη [ἐστιν 5.] . Οἱ ἅγιοι λέγουσιν πρὸς τοὺς στρατιώτας· [(Οἱ-στρ.) Λέγ. οἱ ἅ. π. τ. σ. 4 – 7, 9; λέγ. οἱ ἅ. τοῖς στρατιώταις 8.] Τί οὖν κωλύει ὑμᾶς; [ἡμᾶς 3, 7; προσελθεῖν τῷ Χριστῷ add. 4 – 9.] ἰδοὺ, ὁ Χριστὸς [(ὁ Χ.) γὰρ, αὐτὸς 4 – 9.] προτρέπεται ὑμᾶς. Τί ἑστήκατε ἀργοί; Οἱ στρατιῶται λέγουσιν πρὸς τοὺς ἁγίους· [(Οἱ-ἀγ.) Λέγ. οἱ στ. π. τ. ἁ. 4, 7, 9; λέγ. οἱ στ. τοῖς ἁγίοις 8.] Ποιήσατε τὸ σημεῖον ὃ ἐποιεῖτε ἐπὶ πασῶν τῶν κολάσεων ὑμῶν, καὶ προσαγάγετε ἡμᾶς τῷ Θεῷ· [ὑμῶν add. 4, 7; (τῷ Θ.) om. 3, 5, 6; τῷ Χριστῷ 8, 9.] . οὐκέτι γὰρ τὸ πρόσωπον τοῦ βασιλέως τῆς φθορᾶς θεασόμεθα [θεωροῦμεν 6.] . Καὶ περιχαρεῖς γενόμενοι [γενάμενοι 7.] οἱ ἅγιοι εἶπον· [εἶπαν 4.] Αἰνέσατε [Αἰνεῖτε (?) 5; Αἰνέσωμεν 8, 9.] τὸν Θεὸν [Κύριον 4 – 9.] ὅτι ἀγαθὸς Κύριος. Τῷ Θεῷ ἡμῶν ἡδυνθείη [ἡδυνθῇ 6; ἡδυνήθη 7.] ἡ αἴνεσις, οἰκοδομῶν [(ἡ αἴ. οἰ.) αἴ. τῷ οἰκοδομοῦντι 4 – 9.] τὰς ψυχὰς τῶν ζητούντων αὐτόν [ἐν ἀληθείᾳ · Κύριε Ἰησοῦ add. 8, 9.] . Χριστὲ καὶ Σωτὴρ ἡμῶν, τοὺς ἀπερριμμένους [(ἡ. τ. ἀπ.) τῶν ψυχῶν τῶν ἀπερριμμένων 4 – 9.] ἕως τῆς ὥρας ταύτης· [(ἕως - τ.) om. 4, 7; σῶσον 8, 9.] καὶ εἰς τὴν ἐνάτην ὥραν [(εἰς - ὥ.) οὓς ἐν τῇ ἐννατῇ ὥρᾳ 4 – 9.] συνήγαγες [συναγαγὼν 3.] αὐτούς· [σῶσον 4 – 7.] δὸς αὐτοῖς τὸν μισθὸν ὃν ἔδωκας [καὶ add. 8, 9; ἐδωρήσω 6.] τοῖς προλαβοῦσιν ἔμπροσθεν ἡμῶν. Καὶ ταῦτα λεγόντων αὐτῶν, ἡ ἁγία εἱστήκει [ἑστήκει 4 – 9.] ἐν μέσῳ [(ἐν μ.) ἐμμέσω 8, 9.] αὐτῶν. Ἦσαν δὲ [καὶ add. 5, 8, 9.] οἱ στρατιῶται τὸν ἀριθμὸν εἴκοσι ὀκτώ [(εἰ. ὀ.) εἰ. καὶ ὀ. 8, 9; ὀ. καὶ εἰ. 5.] .

[24] Καὶ πάντες τὴν ἐν Χριστῷ σφραγῖδα ποιήσαντες, ἐπορεύθησαν [εἰσῆλθον 4 – 9.] ἐν μέσῳ τῆς καμίνου. Καὶ ἐφάνη ἡμῖν τοῖς παρεστῶσιν [(ἡ. τ. π.) τ. π. ἡ. 4 – 9.] πλῆθος στρατείας ἀγγέλων δεχομένων [δεχόμενοι 7, 9.] αὐτοὺς ἐν τῇ καμίνῳ. Καὶ ὑμνοῦντες [(Κ. ὑ.) Τότε ὑ. καὶ δοξάζοντες 8, 9.] οἱ ἅγιοι [καὶ τρισμακάριοι add. 8, 9.] μάρτυρες τὸν Θεὸν, ἀφῆκαν μετ᾽ εἰρήνης τὰς [μακαρίας καὶ add. 7 – 9.] θεολόγους αὐτῶν ψυχάς. Καὶ ἑστώτων ἡμῶν καὶ θεωρούντων, ἠκούοντο ἡμῖν φωναὶ [(ἡμ. φ.) om. 7.] ἀναριθμήτων [στρατιῶν add. 4, 6; στρατιῶν φωναὶ add. 7.] ἀγγέλων λεγόντων· [Δόξα σοι add. 8, 9.] Ὁ Θεὸς ὁ σώζων τοὺς ἐπικαλουμένους σε, ἐπλήρωσαν [καὶ οὗτοι add. 4, 6 – 9.] τὸ θέλημά σου· καὶ δὸς [(κ. δ.) δ. 3; δ. οὖν 8, 9.] αὐτοῖς κατὰ τὴν ἱκεσίαν αὐτῶν. Καὶ οὕτως ἐφάνησαν ἡμῖν ἐξερχόμενοι ἐκ τῆς καμίνου ὡς ἐπὶ θρόνων βασιλικῶν [καθήμενοι add. 4, 7.] καὶ ἐπαιρόμενοι ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ· τοσαύτη δὲ εὐωδία ἐξήρχετο, ὥστε πάντας ἡμᾶς εἰς ὕπνον τραπῆναι [(Ὁ Θεὸς - τρ.) locus lectu difficillimus in 5.] . Ἐτελειώθησαν δὲ οἱ ἅγιοι μάρτυρες τοῦ Χριστοῦ [(μ. τ. Χ.) τ. Χ. μ 6; καὶ τρισμακάριοι μ. τ. Χ. Ἀκίνδυνος, Πηγάσιος καὶ Ἀνεμπόδιστος, ἅμα τῶν εἴκοσι καὶ (om. 9) ὀκτὼ στρατιωτῶν καὶ τῆς μητρὸς τοῦ βασιλέως 8, 9.] μηνὶ νοεμβρίῳ, δευτέρᾳ. Ὧν τὰ [τίμια και add. 8, 9.] σεμνὰ σώματα κατετέθησαν [κατετέθεισαν 5.] ἐν τόπῳ ἐπισήμῳ καλουμένῳ Εἰρηνισσῷ [(ἐν τόπῳ ἐ. κ. Εἰ.) ἐν τόπῳ ἐπισήμῳ Εἰρηνισσὸν 4, 8, 9; ἐν τόπῳ ἐ. Εἰρηνησσὸς 5, 6; ἐν τόπῳ ἐ. Εἰρηνισὼν 7.] , βασιλεύοντος [τοῦ ἀσεβεστάτου καὶ παρανόμου add. 8, 9.] Σαβορίου τῶν Περσῶν, κατὰ δὲ ἡμᾶς [(κ. δὲ ἡ.) κ. δὲ ἡμῶν 6; καθ᾽ ἡ. δὲ 4, 5, 7 – 9.] βασιλεύοντος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι᾽ οὗ καὶ μεθ᾽ οὗ τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ σὺν ἁγίῳ Πνεύματι πρέπει [(δι᾽ - πρ.) ᾧ ἡ 4 – 9.] δόξα καὶ κράτος, τιμὴ καὶ προσκύνησις [(καὶ κρ.-προσ.) σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ 5; καὶ τὸ κρ. 6, 7; καὶ τὸ κρ. νῦν καὶ ἀεὶ καὶ 4, 8, 9.] εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Regi idololatriam rursus suadenti] Post senatorum ac militum cædem, quum pœniteret consilia mutantem ac titubantem tyrannum, revocat iterum sanctos ac dicit: Quid est, Acindyne, Pegasi atque Anempodiste, persuasistis vobis sacrificare Soli et liberari a violenta morte? Dicunt ei sancti: Quousque nugaris et propria ratiocinia incohærentia in temetipso volvis? Respondit ipsis tortuosissimus: Testis mihi est vel invictorum deorum virtus, ut et ipsi scitis, me eorum qui ex senatu vobiscum insaniebant, nulli pepercisse; vestri autem sollicitus sum, parcens vobis, non modo propter corporis venustatem et ætatis decorem, verum etiam propter ipsam virilem fortitudinem per quam tantam patientiam ostendistis. Et nunc audite exhortationem meam; nam per splendidissimum Solem et maximum Herculem, si obtemperantes mihi sacrificaveritis diis, primos vobis magistratus regni mei concedam, et super omnes subditos conspicuam vestram gloriam facturus sum. Responderunt sancti tyranno: Audi, rex. Testis est incomprehensibilis Deus, qui terram super aquas fundavit et cœlum veluti pellem extendit, immutabile esse nostrum deliberatum animi propositum; neque unquam voluntati tuæ obsequemur, sed iidem sumus, sicuti ab initio cognovisti nos fundatos in petra fidei in Christum; immo potius firmiorem assumpsimus animum per experientiam tormentorum ac desuper advenientis Dei auxilii. Quid igitur differs? quid cohibes nos, mutationem quam frustra speras, in mente tua disponens? Fac citius quod vis: expectat enim nos sanctorum chorus; et gratias tibi palam agemus de celeri in Christo consummatione.

[20] [sancti exprobrant diabolicam vafritiem in ipso ejus nomine expressam, et testimonio matris ejus defenduntur.] Ipse vero aspiciens illos duro ac cruento oculo: Per deos, inquit, haud fiet vestra voluntas. Jubet ergo eos ferro per totum corpus constrictos in tutissimo carcere custodiri, assidentibus circum militibus. Quod quum sancti audivissent: O Deus, inquiunt, non possumus dignas tibi gratiarum actiones persolvere; excessus enim benefactorum tuorum incomparabiliter passiones nostras superat. Rex autem per totam noctem sollicita cura pressus deliberabat quali supplicio tolleret eos de medio. Rationem itaque iniit, ut quod molestum tormenti genus esset, vivos eos igni tradendi. Jubet ergo caminum perfecte accendi atque eo sanctos injici, dicens ad ipsos: Ecce, videtis quid paratum sit vobis. Dicit ad impudentem tyrannum beatus Acindynus: In veritate convenientem habes nomini actionem: pater a enim dæmonum, interpretatio nominis tui est; et hoc prophetice quæ te peperit mater, nominavit. Ipse vero furore ac rabie plenus, irascens in hoc sermone propriam matrem arcessendam facit. Quæ quum adesset, dicit ad eam rex: Dic mihi, mater, quid significat nomen meum? Hæc vero: Novi, inquit, te ab avo tuo sic vocari; interpretari autem ego nescio. Respondet pessimus: Ecce, hi mali dæmones dicunt pater dæmonum interpretatio est; et per meam salutem, si veritatem continent eorum dicta, priorem te illis acerbissimæ tradam morti. Ipsa vero hilariter subridens: Nisi scivissent hi, inquit, haud dixissent. Impotenti autem captus rabie matricida neque naturam reveritus, iniquas manus contra propriam extendit matrem, ipsi in maxillam infligens alapam. Ipsa autem sanctorum accurrens ad pedes, cum ejulatu et lacrimis: Servate meam, inquit, miserrimam senectutem, o Christi generosi, inclamabat, servi; uti enim video, in veritate ipsum satanam genui, qui absque mendacio vel dæmonum pater nominatur.

[21] [Quæ etiam a filio alapis cæsa, ei maledicit.] Tyrannus dixit ad martyres: Malitiæ vestræ perseverantia majores ardores præparat camini. Respondent sancti: Sententiam matris exquire pro tempore quod nunc est; nostram enim sententiam et animum immutabilem per experientiam novisti. Tyrannus respondet: Quid oportet de illa interrogare? Dixerunt sancti: Utrum remittatur tibi scelus, qui manum in eam injeceris. Perditionis filius respondet: Pro proprio filio orante ipsa, dii peccatum mihi condonabunt. Ipsa vero oculum in cœlos intendens: Domine Jesu Christe, Deus meus, exclamavit, ne condones b ei, neque in hoc seculo neque in futuro, et hoc opera ipsa doceri iniquum statue. Tyrannus respondit: Non videris mihi vere in mente tua fixum habitura illud, quandoque per deos ante te me ipsum vita privabo. Beata mulier dixit: Nunquam tibi bene succedat, o vita indigne, veri luminis expers et impietatis tenebris cooperte, in quibus ipse partem sortitus fueris, in iis etiam meam constitui humilitatem. Tyrannus ad ipsam: Uti apparet, annosa senectus c mutationem tuæ mentis operata est, et ad injurias ut convertaris effecit. Venerabilis (mulier) respondit: Mihine dicis mente excessisse? Bene dixisti; si enim genitrix mente capta, quanto magis genitus? quandoquidem ut plurimum similes sunt filii parentibus. Ipse debacchatus, ingemiscens ululabat, dicens: Eheu, mater mea, quia peccavi coram te! Deinde etiam fletum simulabat. Sancti autem dolos ejus admirantes: Precibus, fratres, opus est, ad invicem dicebant. Etenim in sua pessima anima satanam habens inhabitantem, modo quidem blanditiis, modo vero inanibus verborum rixis usus per omnia intemperantem inclinationem ostendit. Et hæc dicentes consonam orationem Deo obtulerunt, dicentes: Qui in crucem propter nos ascendisti, lanceaque in latere transfixus es, atque aceto ab illudentibus potatus, ex spinis vero coronam portasti propter genus hominum, injurias ac ludibrium et subsannationem sustinuisti, morteque gustata voluntarie, etiam ad inferos descendisti, ut detentas quidem sanctorum animas inde educeres, imperium vero mortis habenti diabolo vincula haud solvenda circumdares: et nunc, dominator, preces nostras exaudi, eripe nos dolosi hujus tyranni inimico animo, et bonorum tuorum quæ justis reposita sunt dignos effectos sinito te exorari ut sanctis qui præcesserunt nos connumeres. Qui quum orationem complevissent, circumspiciens rex ad illos, dixit: Quid in animo habetis, ut ista dicatis? Cui contra sancti dixerunt: Nos quid loquamur haud ignoramus; tu vero tuam interroga secundum carnem matrem. Dicit rex ad illam: Mater, quæ tibi cum inobedientibus hisce communio? Respondit ei Deo plena mulier: Ne eveniat mihi aliquando matrem vocari tuam, qui filius satanæ affectu animi factus es. Dixit ad illam infelicis nominis homo: Ergone non sum innocens illorum quæ feci et quæ facturus sum erga te? Veneranda respondit mulier: Testificor tibi, miserrime, quod non effugies Dei incorruptum judicium.

[22] [Sancti jubentur tandem in camino exuri, regis matre se illis ultro adjungente;] Vix tandem ac sero insanissimus circumstantibus dixit: Tollite illos hinc, atque incensæ injicite camino. Hanc vero, quandoquidem esse se matrem meam ejuravit, nec materni amoris leges reverita est, sinite propria voluntate uti; quo autem voluerit, abire. Beata vero illa: Per Deum, inquit, juro, qui antiquam caliginem dissipavit et primogenitam lucem per universam terram diffudit, a me nunquam derelictum iri martyrum horum triada, ad mortem usque cum eis repugnante impietati tuæ, eo quod affectu spirituali in filiorum ordine hosce habeo. Lumen enim sunt oculorum meorum, ac reliquorum omnium qui in Christum crediderunt. Impiissimus rex respondit: Non multis mihi de hisce rebus verbis opus: quod vis, hoc et fac. Deiferi vero ac fortes animo martyres postquam camino appropinquassent, oculo in cœlos levato oraverunt, dicentes: Domine Jesu Christe, lux vera, quæ ante secula ex Patre eluxit, illuminans omnem hominem in te spem ponentem, respice et nos misericordiæ oculo, quia in te confisi speravimus; et, exaudita oratione nostra, suscipe spiritus nostros in pace, et quæ apud te est beatitudine dignare. Tua enim virtute animati et hanc intolerabilem flammam contemnimus, sicuti ante illatas pœnas; qui enim in vero corde in te, qui potes a morte servare, credunt, iis et ignis natura cedit, et alia elementorum compositio facile subjicitur: quia tuum est imperium et majestas in secula. Amen.

[23] [et trepidos] Quum vero ad os camini milites pervenissent [tortores, ad Christum conversos,] atque insuperabilem ardorem contemplati essent, trepidi facti et non audentes ultra procedere, stabant attoniti, se mutuo aspicientes. Ad quos sancti dixerunt: Quid statis sic, quod jussi estis non facientes et regiæ indignationis vigorem solventes? Dicunt milites: Oramus vos, o homines Dei, si fieri potest, ut vosmetipsos injiciatis incenso camino: in tantum enim nos horrorem incidimus, ut ne a longo quidem emissum calorem ferre valeamus. Ad quos sancti: Si conservum ac temporaneum ignem ita timendum existimatis, ut nec aspicere possitis, gehennæ immortalem ignem quomodo feretis? Milites ut intelligentes in sensu animæ ad sanctos dicunt: Quid ergo faciemus, et quomodo effugiemus quam vos dicitis æternam pœnam? Dixerunt sancti ad illos: Non poteritis interminabili servari e damnatione, si non, veterem hominem exuti et amentis regis perversam voluntatem, idolorum vanitate abjecta, novos quosdam mores ac vitam assumatis, adscripti milites immortali regi. Milites ad sanctos dixerunt: Quando regis obsequentes mandato pœnas vobis inferebamus, quasi trepidi quidam eramus, ab utraque parte suspicantes adventura mala: nunc vero vestra perfruiti doctrina hilares animo facti sumus, spem salutis præstolantes. Et sancti ad illos: Et quid vos prohibet accedere ad Christum et sancti ac vivifici Spiritus signari d signaculo? Et milites: Facite, dicunt, in nos quæ christianorum docet fides, et celerrime adducite æterno et immortali regi: hunc enim mortalem ac caducum, absit, ut nos videamus aliquando. Martyres autem lætitia repleti dicebant: Laudamus consona voce Dominum, quoniam bonus; et Deo nostro jucunda fiat laus, ædificanti animas eorum qui cum fide veniunt ad ipsum, et jucunditate cœlestia adimplenti. Domine, servator animarum nostrarum, quos circa undecimam horam in divinam vineam martyrii advocasti, suscipe ut bonus, et da iis gratiam et mercedem in cœlis repositam sanctis tuis athletis, qui per martyrium præcesserunt.

[24] [socios habent martyrii. Sepeliuntur in Irenesso.] Ipsi veri Christi signo facto, simul omnes cum sanctis Acindyno, Pegasio et Anempodisto ad succensum procedunt caminum. Erant vero numero viginti et octo; introiitque cum sanctis etiam tyranni sancta ac beata mater. Apparuit autem nobis astantibus multitudo exercitus angelorum excipientium sanctos in medio camino. Qui cum illis hymnum intonantes et supplices preces, dicebant: Deus, suscipe spiritus servorum tuorum, qui voluntatem tuam sanctam impleverunt, et oratio eorum fiat tibi in odorem suavitatis. Martyres autem, angelis ista inclamantibus, in manus Dei sacras deposuerunt animas; quæ et apparuerunt nobis in nubibus, quasi thronis regiis exaltatæ. Universus locus in tantum suavi odore repletus fuit, ut christiani ibi præsentes voluptate quam ferre vix possent, adimplerentur. Consummati sunt Christi martyres die secunda mensis novembris, secundum Romanos. Sacra vero ac veneranda ipsorum corpora deposita sunt in loco insigni vocato Irenesso, regnante super Persas Sapore impiissimo, super nos vero regnante Christo, vero Deo nostro, cui gloria et imperium cum principio carente Patre et per omnia sancto ac vivifico Spiritu, nunc et semper et in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Hæc est illa difficultas qua de egimus in Commentario, n. 7. Nullo modo Saporis nomen patrem dæmonum significare potest. Nomen Sapores, Schahpour, significat filium regis. Sic sane beatus Acindynus ineptire haud potuit, nec ipsa regis mater, ut tam crassam linguæ Persarum ignorantiam coram rege profiterentur. Neque ipsum Saporis nomen græce expressum, Σαβώριος, syllabis suis fundamentum aliquod suppeditat, quo possit græculus abuti ad ludendum in etymologiis, ut patrem dæmonum inveniat. Opinor Actorum græcum scriptorem, cum reliquis martyrii adjunctis, a Persis christianis inaudisse aliquam allusionem ab Acindyno factam ad varios titulos quos sibi Sapor arrogabat. Quos inter forte hoc loco cogitare debemus divinitatem quam sibi reges Sasanidæ tribui sinebant, et nominatim Sapor, etsi non ex animo sed mera arrogantia [Vid. Assemanum, Acta mart. Orient., pp. 159, 160, 161; pp. 227, 228.] . Tanta erat Saporis hujus superbia ut insaniæ suæ perpetuum documentum reliquerit in Epistola ad Constantium, quæ legitur apudAmmianum Marcellinum, l. XVII c. 5; ubi sic orditur: Rex regum Sapor, particeps siderum, frater solis ac lunæ, etc. Huc spectat illud men iezdan quod in numismatis Sasanidum legitur (men iestan autem in inscriptionibus Nakschi-Roustam), quodque significat ex diis. Præcedere solet Minotchetri, i. e. cœleste germen [Vide Silvestrum de Sacy in opere quod inscribitur Mémoires sur diverses antiquités de la Perse et sur les médailles des rois de la dynastie des Sassanides (Commentarii de diversis antiquitatibus Persidos, et de numismatis regum Sasanidarum), a pag. 1 – 124; et a pag. 166 – 210. Parisiis 1793.] . Exempli causa afferam numisma unum Saporis [N° 3 in tabula VI operis modo citati , p. 171.] . Subscriptio, quæ in parte antica regium caput ambit, hæc est: Mazdiesn beh Schahpour malcan malca Iran minotchetri men iezdan. Sensus vero: Adorator Hormuzii, excellens Sapor, rex regum Iran, cœleste germen ex diis. In parte aversa cernitur ara, cujus a sinistra legitur: Schahpouri, i. e. Sapor, et a dextra iezdani, i. e. ex diis. Hinc est quod reges isti dii haberi volebant, geniti ex diis, deorumque patres. Sapores ortum ex diis germenque cœleste more regum Sasanidarum se credi voluit, et consequenter ex sese cœlestia germina deosque procreari. In Psalmo XCV, v. 5, legitur: Omnes dii gentium dæmonia. Hinc itaque ratio derivatur qua christiani virum qui deorum patrem se diceret, vere ad hominem arguentes, patrem dæmonum vocarent. Quæ quum ita sint, sic explico Actorum errorem. Acindynus Sapori hunc superbiæ titulum exprobraverit, addens dignam esse pessimo tyranno contumeliam, ipsi titulo habere et ostendere convenientes actiones, operibus diabolicis monstrare se dignum qui dæmoniis ortus dæmoniorumque pater credatur. Et sic Actorum scriptor crediderit Saporis nomen significare patrem dæmonum, et hanc suam interpretationem in martyris ore posuerit. Rem ita se habuisse, non obscure insinuant matris verba, quæ interrogata quid significaret Saporis nomen, primo nihil intellexit quo hæc interrogatio tenderet, responditque simpliciter: Novi te ab avo tuo (i. e. a proavo) sic vocari; interpretari ego nescio. Deinde quum sanctorum verba audivisset, rem suspicata, hilariter subridens: Nisi scivissent hi, inquit, non dixissent. Cogitaverit itaque non Saporis nomen, sed titulos, minotchetri (cœleste germen), men iezdan (ex diis). Quos titulos atque insanissimam superbiam illuminata fide mulier tanta securior ridet, quanto melius ipsa meminit ex quo hunc filium suscepisset, ex mortali scilicet homine mortalem, sed morum pravitate tam similem dæmonibus, ut non modo patrem dæmonum, sed ipsum Satanam genuisse se dicat.

b Dura videri potest hæc matris oratio. Quæ si vera est, consideranda erit ut prophetica dictio, obdurato in peccatis Sapori infelicem exitum prænuntians. Quemadmodum sæpe in Actis martyrum leguntur minæ sanctorum, æternas pœnas persecutoribus obstinatis intentantes.

c Quæ in hoc exemplari dicitur annosa senectus, sexaginta annorum fuisse ex aliis exemplaribus apparet.

d Ex verbis istis Sanctorum et militum colligi posse videtur agi de administrando sacramento baptismatis, et forte etiam confirmationis. Quid enim aliud significent hæc verba martyrum: Quid vos prohibet accedere ad Christum et sancti ac vivifici Spiritus signari signaculo? Et milites: Facite, dicunt, in nos quæ christianorum docet fides. Quid fieri debuit in eos, nisi sacramentorum administratio? Et quid aliud indicent illa: Sancti ac vivifici Spiritus signari signaculo?

* cod. θύσαι.

* cod. μαναίας.

* cod. χολέσας.

* cod. αὐτοῦ.

* cod. ἀπολοφύρετο.

* codd. 1 et 2 ὑποίσητε.

* cod. τεθεμελειομένος.

* cod. προκαθήσας.

* cod. καεῖναι.

* χωλέσας 1, 3; χολέσας reliqui.

* cod. εἴδησαν.

* cod. ἤ τι.

* cod. μέλλει.

* cod. μήτηρ.

* cod. ἴδωμεν.

* ita 1 et 3; reliqui εἶπας.

* codd. 1 – 4. κληθεις.

* cod. ἤ τι.

* cod. ἤ τι.

* cod. ποιεῖτο.

* pro ὡσεὶ ἂν βούλῃ?

* cod. κληθεις.

* cod. ποιεῖτο.

* codd. 1, 3 ὑπομείνητε.

* codd. 1, 3, 5 πετώμενον.

ALTERA PASSIO SS. ACINDYNI ET SOC. AUCTORE METAPHRASTE EDITA APUD MIGNE, PATROLOGIA GRÆCA, Tom. CXVI
ex codice Parisiensi 1487.

Acindynus, M. in Perside (S.)
Pegasius, M. in Perside (S.)
Aphthonius, M. in Perside (S.)
Elpidephorus, M. in Perside (S.)
Anempodistus M. in Perside (S.)
Socii MM. in Perside

BHL Number: 0000

AUCTORE METAPHRASTE

[Præfatio]

Certamen sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii atque Anempodisti cum sociis, studio atque opera Simeonis Metaphrastæ retractatum atque inter opera Metaphrastæ apud Migne editum ex codice manuscripto Bibliothecæ Parisinæ Nationalis n° 1487, seculi XI, iteratis curis edimus, una cum versione latina Gentiani Herveti, quæ textui græco apud Migne apponitur, quamque primus vulgaverat Lipomanus et post eum Surius.

Eamdem divisionem in capita servabimus quam in superiora Acta induximus; sic enim facilius unusquisque utramque lucubrationem comparare poterit, ubi capita capitibus, numeris numeros convenientia habuerit.

Editionem Mignianam ad manuscriptum codicem contulimus, et pauca quæ irrepserant sphalmata in hac nostra editione correximus. Versionem quoque latinam huic textui * utcumque aptavimus. Exemplar codicis Parisini cum aliis codicibus manuscriptis Parisiis, Taurini, Romæ, Florentiæ ac Venetiis comparavimus, lectionisque varietatem, ubi utile videbatur, adnotavimus: non tamen omnes nec omnium codicum. Non enim multum inter se codices metaphrastæi differunt. Quorum hic series sequitur.

Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio minore, seculi XI, n° 1487. Editus a Migne in Patrol. Gr. — Dein, juxta numeros adhibitos a nobis in notandis lectt. varr.: 1. Codex Taurinensis, e bibliotheca nationali, quæ est in ædibus Universitatis, membraneus, folio magno, seculi X finientis. N° 14 juxta catalogum Pasini. — 2. Codex Romanus, e bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi XI. N° 810, mutilus. — 3. Codex Romanus, e bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi XI. N° 811. — 4. Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio minore, seculi XI. N° 1020. — 5. Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio minore, seculi XI. N° 1522. — 6. Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, seculi XI, mutilus. N° 1497. Passio SS. Acindyni et sociorum non est integra. — 7. Codex Venetus, e bibliotheca Sancti Marci, membraneus, folio magno, seculi XI. N° 584 juxta catalogum Zanetti. — 8. Codex Venetus, e bibliotheca Sancti Marci, membraneus, folio magno, seculi XII. N° 351. — 9. Codex Romanus, e bibliotheca Vaticana, membraneus, folio magno, seculi XII. N° 804. — 10. Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio minore, seculi XII. N° 1541. — 11. Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio minore, seculi XIII. Passionis SS. Acindyni et sociorum partem continet. N° 1549. — 12. Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, membraneus, folio minore, seculi partim XII, partim XIV. Passio SS. Acindyni et sociorum est seculi XIV. N° 1552. — 13. Codex Parisinus, e bibliotheca nationali, bombycinus, folio minore, seculi XV. N° 774.

[Annotata]

* adhibitis typis varicatis.

CAPUT PRIMUM.
SS. Acindynus, Pegasius et Anempodistus Saporis regis jussu comprehensi et ab eo interrogati, fustibus et igne varie torti, divinitus sanantur. Regi usu linguæ dempto et fulgoribus erumpentibus, impiis terror incutitur.

Αθλησις τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀνεμποδίστου, Ἀφθονίου καὶ Ἐλπιδιφόρου. — Α᾽. Εἰ καὶ πρῶτοι Πέρσαι Χριστὸν ἐκ Παρθένου γεννῶμενον προσεκύνησαν δώροις τε τοῦτον ἐτίμησαν, ἀλλ᾽ εἰς ὕστερον οὗτοι τοὺς [τοῦ add. 1.] Χριστοῦ δούλους δι᾽ αὐτὸν ἀπανθρώπως ἐκόλασαν. Καὶ τοῦτο δῆλον ἐξ ἄλλων τε πολλῶν, καὶ τῆς νῦν προκειμένης ἐστὶν ὑποθέσεως. Τοῦ γὰρ σοβαροῦ Σαβωρίου τὰ Περσικὰ σκῆπτρα διέποντος, καὶ πρὸς τὸ τυραννικώτερον ἀποκλίναντος, τοὺς ὑπὸ χεῖρά τε χριστιανοὺς ὁμόσε διώκειν ὁρμήσαντος, πολλή τις σκοτόμαινα τὴν Ἐκκλησίαν κατεῖχε Χριστοῦ, καὶ ταραχῆς πεπλήρωτο καὶ συγχύσεως. Οὐκ ἦν δὲ ὅστις ἠμέλει Περσῶν τὸ [τοῦ 1, 3, 4, 12.] μὴ τὸ οἰκεῖον σέβας ἐκθύμως διεκδικεῖν. Ὅθεν τοὺς τοῦ Χριστοῦ θεραπευτὰς ὁσημέραι διαβάλλοντες, τῇ βασιλικῇ χειρὶ παρεδίδοσαν· [hinc usque ad καταφρονητὰς (n. 2) codex 1 vix legi potuit.] μεθ᾽ ὧν καὶ τοὺς μακαρίους Ἀκίνδυνον, Πηγάσιόν τε καὶ [τὸν add. 4. ] Ἀνεμπόδιστον, ἐν δωματίῳ τινὶ κρυπτομένους, τῷ βασιλεῖ κατεμήνυσαν, ἅτε τὰ χριστιανῶν πρεσβεύοντας καὶ πολλοὺς τῶν ὡς αὐτοὺς φοιτώντων τὰ τοῦ δόγματος ἐκπαιδεύοντας καὶ βασιλικῶν πείθοντας θεσπισμάτων καταφρονεῖν. Καὶ ὃς αὐτίκα καὶ συλληφθῆναι καὶ παραστῆναι αὐτῷ τοὺς ἁγίους πολλῷ τῷ θυμῷ προσέταττεν.

Β᾽. Ὡς δὲ παρῆσαν, τὸ θυμούμενον εὐθὺς ἐπιεικείας πλάσματι περιχρώσας· Τεκνία, φησὶ (οὓς μετ᾽ οὐ πολὺ κρεουργεῖν ἔμελλεν), εἴπατέ μοι τίς ὑμῖν ἡ πατρὶς, τὸ γένος πόθεν, τὸ ἐπιτήδευμα τί. — Πατρὶς, οἱ ἅγιοι ἀπεκρίναντο, καὶ γένος, καὶ ἐπιτήδευμα ἡ εἰς τὴν Τριάδα πίστις ἐστὶ, τὸν ἕνα Θεὸν, παρ᾽ οὗ τοῖς οὖσι πᾶσι τὸ εἶναι καὶ τοῖς ζῶσι τὸ ζῆν ὡς ἔκ τινος πηγῆς ἀειζώου * ἐποχετεύεται. Τούτων ὁ τύραννος ἀκούσας· Ὡς ἔοικεν, ἔφη, τὸ ἐπιεικὲς ἡμῶν καὶ μὴ πρὸς τὰς βασάνους πρόχειρον καταφρονητὰς [hinc in cod. 6 duo folia desunt.] ὑμᾶς καὶ θρασεῖς διέθηκε πρὸς τὰς ἀποκρίσεις. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος εἶπε· Καὶ τίς ἡ παρὰ τὸ δέον άπόκρισις, ἢ τί σοι δοκοῦμεν μὴ προσηκόντως ἀπολογήσασθαι; — Ὅτι, φησὶ, ἕτερα μᾶλλον ἢ περὶ ὧν ἠρωτήθητε ἀπεκρίνασθε· * Ἀλλ᾽ εἰ μὴ τάχιον προσελθόντες θύσετε, ἀνόνητα μετακλαύσεσθε. Ὁ ἅγιος Ἀνεμπόδιστος, ἀνεμποδίστῳ ῥεύματι τοῦ λόγου πρὸς τὸν τύραννον ἔφη· Ἐχρῆν μὲν ἡμᾶς [εἶπεν add. 1.] , ὦ βασιλεῦ, περὶ τοῦδε τοῦ ῥήματος ἀποκρίνασθαί σοι μηδὲ βραχὺ, ἀλλὰ σιγῇ τὴν εἰς ἡμᾶς ἐνεγκεῖν παροινίαν· ἐπεὶ δὲ τὸ ζέον τῆς πρὸς Χριστὸν * πίστεως οὐκ ἐπιτρέπει σιγᾶν, τοιαῦτα πρὸς σὲ λεγόντων [hinc usque ad παραδόξῳ (n. 4) omnia exciderunt cod. 2.] ἡμῶν ἄκουε· Ἵνα τί πατρίδα καὶ γένος καὶ ἐπιτήδευμα πολυπραγμονεῖς; Ταῦτα γὰρ πάντα, ὡς ἔφθημεν εἰπόντες, ἡ Τριάς ἡμῖν ἐστιν, ἡ πάντων δημιουπγός. Θεοὺς δὲ οἷς θύειν ἡμᾶς [ἡμῖν 1.] ἐπιτρέπεις, οὔτε οἴδαμεν, οὔθ᾽ [(οὔθ᾽-εἰσίν) οὔτε πιστεύομεν 8.] ὅλως εἰσίν. Ἀλήθειαν γὰρ προσήκει φιλεῖν· δαίμονας δὲ ἀπατεῶνας καὶ ψυχοφθόρους * [ita 1, 7; reliqui ψοχοφθόρους.] αὐτοὺς [om. 7.] ἐπιστάμεθα. Οἱ κτίσμα Θεοῦ γεγονότες, καὶ τοῦ πεποιηκότος ἀποστήσαντες, ὑπόδικοι πυρὶ κατέστησαν αἰωνίῳ. Ἐπὶ τούτοις ὁ τύραννος εἰς ὀργὴν ἐξαφθεὶς, πίκρότατον [πικρότατα 7.] αὐτοῖς τὸν θάνατον ἀπειλεῖ. Πρὸς ὃν οἱ ἅγιοι, καθάπερ ἀγαθῶν ἐπαγγελίαν, ἀλλ᾽ οὐκ ἀπειλὴν βασάνων δεξάμενοι· Μόλις ἐπέγνως τὸ συμφέρον ἡμῖν καὶ σωτήριον, ἀπεκρίναντο.

Γ᾽. Τότε τοίνυν ἐκ τεσσάρων κελεύει διαταθέντας αὐτοὺς καθ᾽ ὅλου ῥαβδίζεσθαι. Οἱ δὲ τὸν νοῦν ὅλον πρὸς Θεὸν ἀνατείναντες, οὕτω διέκειντο ῥαβδιζόμενοι ὥσπερ ἄλλων πασχόντων αὐτοὶ θεαταὶ γινόμενοί. Διὰ ταῦτα τῶν μὲν πληγῶν ἠμέλουν, ᾠδὴν δὲ οἰκείαν πρὸς Θεὸν ἔψαλλον· Εἶδες, Κύριε, λέγοντες, καὶ μὴ παρασιωπήσῃς. Κύριε, μὴ ἀποστῇς ἀφ᾽ ἡμῶν. Εἶτα τοὺς αἰκίζοντας δημίους, κεκμηκότας ἤδη τῇ παρατάσει τῶν αἰκισμῶν, ἀκμῆτες ἕτεροι διαδεχονται [διαδέχοντε 1.] . Ὡς δὲ τὴν ὑπὲρ ἄνθρωπον ταύτην τῶν ἀθλητῶν καρτερίαν ὁ τύραννος ἐθεᾶτο, καὶ ὤσπερ τι τῶν ἀψύχων ἀναλγήτως τὰς πληγὰς φέροντας, θάμβους πολλοῦ τῆν ψυχὴν καὶ ἅμα σκοτοδίνης ὑποπλησθεὶς, ὕπτιος εὐθὺς καταφέρεται, ὡς ὑπολαβεῖν αὐτὸν τοὺς παρόντας ἀποθανεῖν. Εἶτ᾽ ἀνανήψας [ἀναψύξας 1.] πάλιν καὶ ἑαυτοῦ γενόμενος, εἰ καὶ μὴ τοῦ προσήκοντος καὶ τῆς ἀληθείας, δέον ἐκ τῆς ὑπὲρ ἄνθρωπον τῶν ἀθλητῶν καρτερίας [(τ. ἀ. κ.) καρτερίας τῶν ἀθλητῶν 7.] ὁδηγηθῆναι μᾶλλον πρὸς τὴν εὐσέβειαν· ὁ δὲ καὶ πλέον ἐφάνη τῷ θυμῷ νικώμενος, καὶ κελεύει σχοινίοις εἰς τὸν ἀέρα διαταθῆναι τοὺς μάρτυρας, πῦρ τε κάτωθεν αὐτοῖς ὑποκαίεσθαι· ὡς ἂν τῷ διττῷ τῆς βασάνου τάχιον ἀπορρήξωσι τὰς ψυχάς. Οἱ δὲ καὶ σιδήρου παντὸς καὶ ἀδάμαντος ἰσχυρότεροι, ὥσπερ πρὸς καινοτέραν βάσανον καινοτέραν ἐπιδεικνύμενοι καὶ τὴν καρτερίαν, καὶ οὐκ ἐν σώματι ζῶντι καὶ ὀδύνης αἰσθανομένῳ, ἀλλ᾽ ἔν τινι τῶν ἀψύχων τὴν κόλασιν ὑπομένοντες, αὐτῆς μὲν ἠμέλουν, πρὸς εὐχὴν [(πρὸς εὐχὴν) εἰς προσευχὴν 1.] δὲ καὶ γλῶσσαν ἔτρεπον καὶ διάνοιαν· Ὁ φωτισμὸς ἡμῶν [om. 7.] , λέγοντες, Χριστὲ [om. 8.] ὁ Θεὸς ἡμῶν [em. 1.] . ὁ ὕβρεις δι᾽ ἡμᾶς ἐνεγκὼν, ἐν ξύλῳ τε τανυσθεὶς, καὶ ὑπὲρ τῶν ἀναίρούντων σε προσευξάμενος, μακροθυμίας ἡμῖν καὶ ἀνοχῆς ὄρους ὑποτιθεὶς, ἔπιδε [νῦν add. 1.] ἐπὶ τὴν ἡμῶν ταπείνωσίν τε καὶ κάκωσιν, καὶ ἐξελοῦ ἡμᾶς τῶν ἐπινοιῶν [(τ. ἐ.) om. 1; ἐκ 8.] τῆς κακοτέχνου ταύτης [τῶν ἐπινοιῶν add. 1.] τοῦ τυράννου ψυχῆς. Γνώτωσαν πάντες ὅτι σε ἔχομεν Θεὸν ἐν οὐρανοῖς, πάντα δυνάμενον [(π. δ.) παντοδυνάμενον 1.] , καὶ τὸν ἄναρχόν [ἀναρχόν usque ad πανάγιον pene deleta sunt in 1.] σου Πατέρα, καὶ τὸ προσκυνητὸν καὶ πανάγιον Πνεῦμά σου [(Π. σ.) σ. Π. 1.] εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.

Δ᾽. Ταῦτα αὐτοῖς εὐξαμένοις ὁ Κύριος ἐν τῷ καθ᾽ ἡμᾶς εἴδει ἐπιφανεὶς, λύεν μὲν τὰ δεσμά· τὸ δὲ πῦρ δροσίζει, ὥσπερ ποτὲ τοῖς ἐν Ἀσσυρίᾳ [Ἀσσυρίοις 1.] παισί· καὶ οὕτως οἱ ἅγιοι ἀπαθεῖς καὶ σῶοι, κατ᾽ ὄψιν τῷ βασιλεῖ παρέστησαν. Ὁ δὲ παχὺς ὢν κομιδῆ καὶ ἀσύνετος, οὔτε τῷ παραδόξῳ [hinc continuatur 2.] καταπλαγεὶς τοῦ θεάματος [θαύματος 7.] , οὔτε τῶν μαρτύρων [hinc continuatur 6.] τὴν ἄμαχον καρτερίαν δυσωπηθείς· Τί ὑμῖν [alia manu in marg. 4.] , ἔφη, δοκεῖ; πρὸς [alia manu in marg. 4.] ὄνομα τούτους καλέσας· ἆρ᾽ ἔπεισαν ὑμᾶς αἱ μικραὶ [μακραὶ 1; ἀνιαραὶ 7.] αὗται βάσανοι ἀποστῆναι μὲν τῆς πανωλέθρου πλάνης ὑμῶν, εἶξαι δὲ τοῖς ἡμετέροις θεσπίσμασιν; Ἤ ἔτι ἐμμένειν βούλεσθε τῇ ἀπάτῃ, ταῖς ὑμῶν γοητείαις ἐπιθαρρεῖν ἔχοντες; Ὁ μακάριος Ἀκίνδυνος ἀπεκρίνατο· Γοητείας μὲν οὔτε ἴσμεν οὔτε ποτὲ μεμαθήκαμεν· οὔτε φενακισμοῖς τοιούτοις ἡμεῖς ἐχρησάμεθα. Ἀλλ᾽, ἐπεὶ τὴν ἀνυπέρβλητον τοῦ Θεοῦ δύναμιν καὶ τὰς ὑπὲρ φύσιν θεοσημείας, γοητείαν εἶναι ὑπολαμβάνεις, φαντασίᾳ [φαντασίαν 5.] τε, καὶ οὐκ ἀληθείᾳ [ἀλήθειαν 5.] ταῦτα ὑπονοεῖς γίνεσθαι, ἄλαλος τὸ λοιπὸν ἔσῃ καὶ τὴν γλῶτταν πεπεδημένος, ἵν᾽ οἴκοθεν τὸ μαρτύριον ἔχῃς τῆς τοῦ Θεοῦ [Χριστοῦ 1.] δυνάμεως. Εἴπερ οὖν λέγειν δεδύνησαι, εἰπὲ, ποίοις ἡμᾶς κελεύεις θῦσαι θεοῖς; Καὶ οὐκ ἦν φωνὴ, καὶ οὐκ ἦν ἀκρόασις· ἀλλ᾽ ἐπίσης τοῖς αὐτοῦ θεοῖς ἄφωνος διετέλει, νεύματι μόνῳ [τῷ τῆς κεφαλῆς add.] τὸ τῆς ψυχῆς βούλημα παραφαίνων [παρεμφαίνων 8.] . Οὗ τὴν ἄνοιαν οἱ τοῦ Χριστοῦ [θεράποντες add. 3.] ἐλέγχοντες τε [om. 1.] καὶ διαχλευάζοντες· [διαβάλλοντες 1.] Ἀποχωροῦμεν, [(loco Ἀπ. ἔλ.) μάρτυρες· Ἰδοὺ, ἔλεγον, τοῦ σοῦ δικαστηρίου καταφρονοῦντες ἀπ. 1, 4, 5, 7; ἰδ. ἔλ. τ. σ. δικ. κατ. ἀπ. 7. Pro ἔλεγον quod deest in cod. 1487 quodque ex aliis supplevimus, edit. P.G. supplevit ἔφασαν post διαχλευάζοντες.] ἔλεγον· [ἔλεγον add. 6.] αὐτὸς δὲ οὐδὲν ούδ᾽ [om. 1.] ὅλως λέγεις ἡμῖν.

Έ. Προσποιησαμένων δὲ τῶν ἁγίων τὴν ἀναχώρησιν, ἄφωνος ἦν ὁμοίως ὁ βασιλεὑς· θαμὰ τοῖς περιεστῶσιν ἐνατενίζων, καὶ νεύμασι τὴν τῶν ἁγίων σύλληψιν διακελευόμενος. Εἶτα, τῶν ὑπηρετῶν ὃ βούλεται συνεῖναι μὴ δυναμένων, ἡμιμανὴς ὥσπερ ὑπ᾽ ἀπορίας καὶ θυμοῦ γενόμενος, τὴν χλαμύδα τε περιέρρηξε καὶ ὃ λέγεται φιβλατώριον * εἰς γῆν ἀπέρριψε, καὶ οὕτω τοὺς παρόντας εἰς οἶκτον ἐξεκαλεῖτο. Οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ στρατιῶται αὐτούς τε καὶ τὸν τύραννον τῆς ἀνοίας κατοικτισάμενοι [alia manu in cod. 6 κατοικτιρησάμενοι.] . Ὤ πηρώσεως ἀνθρώπων, ἔφησαν, ὅτι ἑχόντες τοὺς ὀφθαλμοὺς καταμύοντες [κάμνοντες 1.] , οὐ βούλονται πρὸς τὸ φέγγος ἀτενίσαι [ἀνατενίσαι 1, 4.] τῆς ἀληθείας. Ἀλλὰ διάνοιξον, Κύριε, τὰ ὄμματα τῆς καρδίας αὐτῶν, ὥστε [τῷ add. 1, 4.] φωτὶ τῆς σῆς [om. 3.] γνώσεως περιαυγασθῆναι [(γ. π.) π. γ. 1.] , καὶ κατανοῆσαι τὰ σὰ θαυμάσια, καὶ τὸ προσκύνητόν σου δοξάσαι καὶ πανάγιον ὄνομα. Ταῦτα δὲ αὐτῶν εὐξαμένων, στρατὸς αὐτοῖς ἀγγελικὸς ἐπιφαίνεται, ὧν τὴν λαμπρότητα οἱ τὰς κόρας τῆς ψυχῆς άμβλυώττοντες μὴ δυνάμενοι καθορὰν, ἐπὶ γῆς ἔπιπτον. Οἱ δὲ ἅγιοι τῆς συνήθους αἰσθόμενοι [αἰσθανόμενοι 3.] τοῦ Θεοῦ ἀντιλήψεως *, τὴν εὐχαριστιαν * προσῆγον αὐτῷ· Ὁ Θεὸς ἡμὼν, λέγοντες, καταφυγὴ καὶ δύναμις, βοηθὸς ἐν θλίψεσι ταῖς εὑρούσαις ἡμᾶς σφόδρα· ἀλλ᾽ ἀνάστα, καὶ ἔτι βοήθησον ἡμῖν, καὶ τῶν περιεχουσῶν ῥῦσαι κακώσεων, ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός σου.

[koppa]᾽. Ὁ μέντοι τῆς ἀπωλείας υἱὸς, οὐδὲν [οὐδ᾽ 1.] ἐντεῦθεν συνεὶς, οὐδὲ βελτίων ἑαυτοῦ γενόμενος, ἀλλ᾽ οἷον ἐκστὰς τῶν φρενῶν, στεναγμούς τε ἀνέπεμπε καὶ τὸ πρόσωπον ἔτυπτε, καὶ ἀμηχανοῦντι [ἀμηχάνως 7.] ἐῴκει. Ὃν ὁ τοῦ φιλανθρώπου [om. 1.] Χριστοῦ φιλάνθρωπος μαθητὴς Ἀκίνδυνος οὕτως ἔχοντα θεασάμενος, λύπῃ τε συσχεθεὶς καὶ δάκρυα ἐπὶ τῇ πωρώσει [πηρώσει 1.] τῆς αὐτοῦ καρδίας κατενεγκὼν, ἐπιστραφείς· Ἐπεί σε, ἄνθρωπε, εἶπεν, οὐδὲ ἡ τοῦ Θεοῦ παιδεία συνεῖναι τὴν αὐτοῦ πεποίηκε δύναμιν, ἀλλ᾽ οὕτως ἐθελοκακῶν μένεις *, τῳ σκότῳ [σκότει 1, 4.] χαίρων τῆς ἀσεβείας καὶ τὴν ἄγνοιαν ἀσπαζόμενος, κἂν γοῦν ἀκωλύτως ἔχε πρὸς τὸ λαλεῖν, καὶ μηδὲν ἔστω τῇ γλώττῃ σου προσιστάμενον. Τῷδε * λύονται μὲν τὰ τῆς γλώττης εὐθὺς [αὐτοῖς 1.] χαλινὰ, οἱ δὲ ὀφθαλμοὶ τῆς ψυχῆς τοῦ ἐπιπροσθοῦντος αὐτοῖς νέφους οὐδαμῶς λύονται· ἀλλ᾽ ὥσπερ οὐδενὸς καινοῦ γενομένου, οὐδὲ πεπονθὼς έκεῖνος οὐδὲν, τῶν προλαβόντων ἀκολούθως εἴχετο. Καὶ κατὰ τῶν περιεστώτων ὑπ᾽ ἀπορίας άφεῖναι τὴν ὀργὴν βουλόμενος, οἷα γοῦν αἰσχύνης τὴν ψυχὴν πληρούμενος· Τὰ μὲν κατὰ τὸν Ἀκίνδυνον, ἔφη, καὶ τοὺς [τὸν 8.] σὺν αὐτῷ, Πηγάσιόν τε καὶ τὸν [om. 1.] Ἀνεμπόδιστον, τὸ προσῆκον ἤδη λήψεται πέρας· καὶ ὑμᾶς δὲ, ὦ κάκιστοι πάντων [τῶν add. 1.] ὑπηρετῶν, οὐδαμῶς ἐάσω· ἀλλ᾽ ὡς προσῆκόν ἐστι μετελεύσομαι, καὶ τῆς ἀπειθείας ἀξίαν ἀπαιτήσω τὴν δίκην. Κελεύει οὖν σιδηροῦς ἐνεχθῆναι κραββάτους, πῦρ τε ὑποστρωθῆναι συχνὸν στεάτι καὶ πίσσῃ καὶ ῥητίνῃ ἐπιρραινόμενον *, καὶ τοὺς ἁγίους ἐπάνω τῶν πεπυρακτωμένων τούτων ἀνακλιθῆναι κραββάτων [προστάττει 7.] . Οἱ δὲ ὥσπερ εἰς λειμῶνά * τινα δροσώδη καὶ ἀνθηρὸν κατακλιθήσεσθαι μέλλοντες, ἀτρέπτῳ προσώπῳ [φρονήματι 1.] καὶ στερρῷ τῷ φρονήματι [(τ. φ.) om. 1.] τοῖς κραββάτοις ἐνήλοντο [ἐλείλαντο 6.] . Εἶτα διατείναντες ἑαυτοὺς ἐπὶ πολλαῖς ταῖς ὥραις, τῷ καιρῷ πρόσφορον ἐπῇδον ψαλμόν· Ἐπύρωσας ἡμᾶς, Κύριε, λέγοντες, ὡς πυροῦται τὸ άργύριον· ἔθου θλίψεις ἐπὶ τῶν νώτων ἡμῶν [ἐπεβίβασας ἀνθρώπου ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν· καὶ νῦν ἔπιδε ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν ἡμῶν add. 1, 2, 4, 9.] , καὶ· Δὸς ἐμψύχως [εὐψύχως 1, 2, 3, 6 – 9.] τὰς παρούσας ἡμᾶς διενεγκεῖν τιμωρίας. Δὸς δὲ καὶ τοῖς περιεστῶσιν ἐπιγνῶναί σου τὸ ἅγιον ὄνομα, οἷς καὶ τὴν δύναμιν [σου add. 4.] καὶ τὰ θαυμάσιά σου [om 4.] ἐγώρισας.

Ζ᾽. Ταῦτα τούτων εἰπόντων, φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν ἠκούετο λέγουσα· Ἐπείπερ ἔργοις τὴν ὑμῶν πίστιν ἐβεβαιώσατε, εἰς * ἔργον ὑμῖν καὶ τὰ τῶν αἰτημάτων ἐκβήσεται. Εὐθὺς οὗν ἠκολούθει [om. 1.] τῇ θείᾳ ταύτῃ φωνῇ [ἠκολούθει add. 1.] καὶ τὰ πράγματα. Τῶν γὰρ περιεστώτων ὅσοι [κατηξιώθησαν add. 1.] ταύτης ἀκοῦσαι κατηξιώθησαν [om. 1.] . Εἷς μόνος, ἐβόησαν, Θεὸς ἀληθὴς, ὃν οἱ μάρτυρες σέβουσιν, εἷς ἰσχυρὸς, εἷς ἀήττητος, καὶ πλὴν αὐτοῦ οὐκ ἔστι Θεός. Μακάριοι τοίνυν ὑμεῖς, οἱ τῆς ἐν γῇ αὐτοῦ ἐπιδημίας γενόμενοι μάρτυρες, καὶ διὰ τὸν αὐτοῦ πόθον τὰς ψυχὰς εἰς θάνατον παραδόντες, θάνατον ζωὴν αἰώνιον μνηστευόμενον. Πλὴν ἀλλὰ καὶ ἡμῖν χεῖρα ὀρέξαι καὶ τοῦ τῆς ἀπωλείας ἀνελκῦσαι βυθοῦ παρακλήθητε. Οἱ μάρτυρες δὲ λόγον αὐτῶν τῆς δεήσεως ποιησάμενοι [ἐπακούσαντες] , καὶ [τὸ add.] ὄμμα [ὄμματα 1, 3.] εἰς οὐρανοὺς ἄραντες· Ὁ Θεὸς ὁ ὕψιστος, εἶπον [ἔπιδε add. 1, 8.] , ἐπὶ τοὺς δούλους [σου add. 1, 4, 7, 8.] ἔπιδε [om. 1, 8.] , τοὺς ἐπικαλουμένους τὸ ὄνομά σου ἐν ἀληθείᾳ, καὶ βροχὴν ἑκούσιον ἀφόρισον τῇ νέᾳ [νεαρᾷ 1; om. 7.] κληρονομίᾳ σου, τοῖς * νῦν πεπιστευκόσιν [om. 4, 8.] εἰς τὸ ὄνομά σου [πεπιστευκόσιν add. 4, 8.] , ὅπως εἴη αὐτοῖς [om. 1.] ἡ παρὰ σοῦ δρόσος [αὐτοῖς add. 1.] ἴαμα, τὸ νοσῶδες τῆς ἁμαρτίας ἀποκαθαίρουσα, καὶ εἴδωσι [εἴδωσι 4, 5; reliqui. εἴδοσι.] πάντες, ὅτι σὺ εἶ μόνος [Θεὸς 1.] Θεὸς [μόνος 1.] καὶ τῷ σῷ κράτει πάντα πείθεται, βασιλεῦ. Ἅμα δὲ τῷ τέλει τῆς προσευχῆς, ἀστραπαί τε ἀθρόως ἐκτρίβονται καὶ βρονταὶ καταρρήγνυνται καὶ ῥαγδαῖος ὄμβρος ἐκχεῖται, ὡς συσχεθέντας φόβῳ τοὺς ἐναντίους τῇδε κακεῖσε διασκεδάννυσθαι, τῶν πεπιστευκότων [μόνων add..] Χριστῷ μόνον [om. 1; μόνων 7.] τοῖς ἁγίοις μάρτυσι συμπεριλειφθέντων. Πρὸς οὓς οἱ ἅγιοι· Μὴ φοβεῖσθε [φοβησθε 1.] , εἶπον, ὑμεῖς, οἱ Χριστῷ ἑαυτοὺς ἀναθέμενοι· ἐπεὶ καὶ δι᾽ ὑμᾶς ταῦτα γέγονε

[SS. Acindynus, Pegasius atque Anempodistus ad regem adducti] Certamen sanctorum et gloriosorum Christi martyrum Acindyni, Pegasii, Anempodisti, Aphthonii et Elpidiphori. — I. Etiamsi Persæ primi Christum natum ex Virgine adorarunt a et donis eum honorarunt, tamen postea Christi servos propter ipsum inhumane punierunt. Hoc autem cum ex multis aliis est evidens, tum ex argumento quod nunc est propositum. Nam cum superbus ille Sapores sceptra teneret Persica et declinasset ad tyrannidem, simulque ad christianos, qui erant in ejus potestate, persequendum ferretur, magna quædam caligo Christi fuit offusa Ecclesiæ, et repleta fuit tumultu et confusione. Nullus b autem ex Persis erat negligens in acriter defendenda sua religione. Quamobrem eos qui Christum colebant, quotidie criminantes, manui regiæ tradiderunt. Inter quos beatum quoque Acindynum, Pegasium et Anempodistum, qui latebant in quadam domuncula, regi indicaverunt, ut qui et christianorum colerent sacra, et multos ex iis qui ad ipsos ventitabant, Christi dogma docerent et persuaderent ut regia despicerent decreta. Ille autem valde iratus, jussit statim sanctos comprehendi et coram se sisti.

[2] [atque ab eo interrogati liberrime respondentes,] Cum vero adfuissent, iram statim illinens ficta moderatione: Filioli, inquit (quos paulo post erat excarnificaturus), dicite mihi quænam est vobis patria; unde genus ducitis, quodnam est vobis studium. Sancti autem responderunt: Et patria, et genus, et studium est fides in Trinitatem, quæ est unus Deus, a quo ad omnes qui sunt, essentia, et ad eos qui vivunt, vita, tanquam a fonte aliquo perenni, derivatur. Hæc cum audivisset tyrannus: Ut videtur, inquit, mea lenitas et quod non sim proclivis ad supplicia, vos reddidit contumaces et audaces ad respondendum. Dixit vero sanctus Acindynus: Quænam responsio facta fuit secus quam oportet, aut quid tibi videmur non respondere ut convenit? — Quoniam, inquit, alia respondistis, quam de quibus fuistis interrogati. Sed, nisi accedentes cito sacrificaveritis, frustra flebitis. Sanctus Anempodistus libero verborum fluento dixit tyranno: Oportebat quidem, o rex, nos de hoc verbo ne minimum quidem respondere, sed ferre silentio tuam in nos contumeliam; at, quoniam fervor fidei in Christum non sinit nos tacere, audi nos hæc tibi dicentes: Cur de patria, genere et studio curiose inquiris? Hæc enim omnia, ut prius diximus, est nobis Trinitas, omnium creatrix. Deos autem, quibus nos suades sacrificare, nec novimus, nec sunt omnino. Oportet enim amare veritatem: dæmones vero eos scimus esse deceptores, et animis afferre interitum. Qui cum a Deo creati essent, et ab eo qui fecerat defecissent, igni æterno sunt damnati. Tyrannus autem his ad iram accensus, eis mortem minatur acerbissimam. Cui sancti perinde ac si bona esset pollicitus, non autem tormenta minatus, responderunt: Vix tandem agnovisti id quod est nobis utile et salutare.

[3] [sævissime fustibus cæsi, extensione et igne cruciati, Deum invocant,] Tunc ergo jubet eos a quatuor partibus * extensos per totum corpus virgis cædi. Illi autem cum totam mentem ad Deum sustulissent, ita affecti erant, cum virgis cæderentur, perinde ac si patientibus aliis ipsi adessent spectatores. Propterea plagas quidem negligebant; conveniens autem canticum ad Deum psallebant, dicentes: Vidisti, Domine; ne sileas. Domine, ne discedas a nobis. Deinde qui eos torquebant lictores c, defessos jam, quod diutius producerentur tormenta, alii recentes excipiunt. Cum autem hanc, quæ erat supra hominem, vidisset tyrannus martyrum tolerantiam et eos tanquam inanimum quidpiam ferre plagas citra dolorem, in maximam adductus admirationem et correptus vertigine, statim cadit supinus, adeo ut qui aderant putarent eum esse mortuum. Deinde cum ad se rediisset, licet non ad id quod oportebat et veritatem, cum ex athletarum, quæ superabat hominem, tolerantia oporteret eum deduci ad pietatem, apparuit ille magis ab ira superatus; et jubet martyres funibus extendi in aere, et ignem subter eis accendi, ut duplici tormento eorum animæ celerius erumperent. Illi autem, quovis ferro et quovis adamante fortiores, tanquam ad tormentum recentius etiam recentiorem ostentantes tolerantiam, et non in vivente corpore et dolorem sentiente, sed in quodam inanimo supplicium sustinentes, ipsum quidem negligebant; ad preces vero linguam et mentem convertebant, dicentes: Qui es illuminatio nostra, Christe Deus noster, qui propter nos passus es injurias, et in ligno fuisti extensus, et precatus es pro iis qui te interimebant, patientiæ et tolerantiæ terminos nobis proponens, aspice ad humilitatem nostram et afflictionem, et libera nos machinationibus scelerati animi hujus tyranni. Sciant omnes nos te habere Deum in cœlis, qui potest omnia, et qui est sine principio, tuum Patrem, et adorandum tuum et sanctissimum Spiritum in secula. Amen.

[4] [et ab apparente sibi Domino liberantur. Saporem mutum reddunt, eumque irridentes] Cum sic essent precati, in nostra forma apparens Dominus, solvit quidem vincula, ignem autem irrorat, quomodo pueris olim in Assyria; et sic sancti illæsi et salvi producti sunt in conspectum regis. Ille autem cum esset valde crassus et insipiens, neque admirabili spectaculo obstupefactus, neque martyrum invicta motus patientia: Quid, inquit, vobis videtur (eos appellans nominatim)? Num hæc vobis parva persuaserunt tormenta ut a pernicioso * quidem vestro errore discedatis, nostris autem edictis cedatis? An adhuc vultis permanere in errore, vestris freti præstigiis? Respondit beatus Acindynus: Præstigias quidem neque scimus neque unquam didicimus; neque talibus usi sumus imposturis. Sed, quoniam Dei vires insuperabiles et quæ sunt supra naturam signa divina, putas esse præstigias, vanaque specie et non revera hæc fieri suspicaris, eris deinceps mutus et lingua impeditus, ut ex teipso testimonium feras Dei virtutis. Si potes ergo dicere, dic, quibusnam diis nos jubes sacrificare? Non erat autem vox, neque auditio; sed erat mutus, non secus atque dii ejus, solo nutu indicans animi voluntatem. Cujus amentiam Christi servi arguentes et irridentes, dicebant: Recedimus; tu autem nihil nobis omnino dicis.

[5] [egredi se simulant; quibus orantibus angeli apparent.] Cum autem finxissent sancti se recedere, erat rex mutus similiter; crebro defigens oculos in eos, qui circumsistebant, et nutu jubens ut sancti comprehenderentur. Deinde, cum ministri quid vellet non possent intelligere, præ ira et dubitatione effectus semiinsanus, rupit chlamydem, et id quod fibulatorium dicitur humi disjecit; et sic eos qui aderant, vocabat ad misericordiam. Christi autem milites et ipsos et tyrannum miserati propter amentiam: O hominum cæcitatem! dixerunt, quod sua sponte claudentes oculos, intueri nolunt lucem veritatis. Sed aperi, Domine, oculos cordis eorum, ut illuminentur luce tuæ * cognitionis, et tua considerent miracula, et adorandum et sanctum tuum nomen glorificent *. Cum hæc autem essent precati, eis apparet exercitus angelorum: quorum splendorem ferre non valentes qui oculis animæ caligabant, humi ceciderunt. Sancti vero cum Dei consuetum sensissent auxilium, ei obtulerunt gratiarum actionem, dicentes: Deus noster, refugium et virtus, adjutor in afflictionibus, quæ invenerunt nos valde. Sed surge, et nobis fer adhuc auxilium, et libera ab iis quæ nos circumdant vexationibus propter nomen tuum.

[6] [Martyres regi linguæ usum restituunt; a quo rursus igne cruciantur.] Filius autem interitus ne tunc quidem intelligens nec se effectus melior, sed quasi a se discessisset, gemitus emittebat; et faciem pulsabat, et similis erat ei qui est animo perplexo et nescit quid agat. Quem cum benigni Christi benignus discipulus sic affectum aspexisset Acindynus, dolore oppressus, effusis propter ejus cordis cæcitatem lacrimis, conversus: Quoniam, inquit, neque Dei disciplina, o homo, fecit te ejus virtutem intelligere, sed tua sponte sic manes improbus, gaudens tenebris impietatis et amplectens ignorantiam, sit tibi potestas loquendi citra impedimentum, et nihil sit quod tuæ linguæ obsistat. Illi autem protinus quidem solvuntur frena linguæ: oculi vero animæ minime solvuntur a nube quæ eos obstruebat; sed perinde ac si nihil novi accidisset, neque quidquam esset passus, pergebat ea quæ prius exequi. Et in eos qui circumsistebant, præ animi dubitatione iram volens immittere, ut cujus animus esset plenus dedecore: Acindynus quidem, inquit, et ejus socii, Pegasius et Anempodistus, eum quem par est, finem jam accipient; porro autem vos quoque, o pessimi omnium ministri, nequaquam sinam, sed sicut oportet ulciscar, et sumam pœnas quas vestra meretur inobedientia. Jubet ergo grabatos afferri ferreos, et ignis multum substerni, qui aspergatur adipe et pice et resina, et sanctos recumbere super hos candentes grabatos. Illi autem perinde ac si in quodam roscido et florido prato essent recubituri, constanti vultu et firmo animo insilierunt in grabatos. Deinde cum se multis horis extendissent, canebant psalmum tempori convenientem, dicentes: Igne probasti nos, Domine, sicut probatur argentum. Posuisti afflictiones super dorsa nostra; et: Da, ut magno et forti animo feramus eos qui adsunt, cruciatus. Da etiam circumsistentibus ut agnoscant nomen sanctum tuum, quibus et tuam virtutem et tua nota fecisti miracula.

[7] [Sanctis cœlesti voce respondente et imbre cum tonitru ruente, omnes præter christianos diffugiunt.] Cum ii hæc dixissent, audita est vox e cœlis, dicens: Quoniam factis vestram fidem confirmastis d, vestræ petitiones deducentur ad effectum. Hanc ergo divinam vocem effectus statim est consecutus. Nam quicumque ex circumsistentibus digni sunt habiti qui eam audirent, exclamaverunt: Unus solus est verus Deus, quem colunt martyres; unus fortis, unus invictus, et præter ipsum non est Deus. Vos ergo estis beati, qui adventus ejus in terram facti estis testes, et propter ejus desiderium animas ad mortem tradidistis, mortem quæ vitam æternam conciliat. Ceterum, ut nobis quoque manum præbeat, et nos extrahat ex profundo interitus, eum rogate. Martyres autem cum eorum precum duxissent rationem, et oculos in cœlum sustulissent: Altissime Deus, dixerunt, aspice ad servos tuos, qui nomen tuum invocant in veritate, et voluntariam irrigationem attribue novæ tuæ hereditati, iis, inquam,qui nunc crediderunt in nomen tuum, ut sit eis medicina ros qui a te proficiscitur, id quod peccati est, morbosum expurgans, et sciant omnes te solum esse Deum, et omnia, o Rex, tuæ obedire potentiæ. Simul autem cum fine orationis et repente emicant fulgura et erumpunt tonitrua *, et vehemens cadit pluvia, adeo ut metu correpti adversarii huc et illuc dispergerentur, iis solis qui Christo crediderant, relictis cum sanctis martyribus. Ad quos sancti: Ne timeatis, dixerunt, qui vos Christo dedicastis; nam hæc propter vos facta sunt.

ANNOTATA.

a Magos Christi adoratores Persarum e regione venisse, Metaphrastes opinatur. Quam sententiam plerisque veterum placuisse, Patritius noster demonstrat. Cujus e dissertatione sequentia in lectorum utilitatem derivo. Verum plerique veterum magos istos Persas expresse dixere. Ita Clemens Alexandrinus [Strom., l. I, c. 15. (Patrol. Gr., tom. VIII. p. 777).] , Juvencus [Historia Evangelica, l. I (P. L., tom. XIX, p. 95).] , Basilius [Hom. in sanctam Christi generationem, num. 5 (P. G., tom. XXXI, p. 1469).] , Ephræm [Canticum de Maria et Magis.] , Diodorus Tarsensis [Apud Photium, cod. 223 ad fin. (P. G., tom. CIII, p. 877).] , Joannes Chrysostomus [In Matthæum Hom. VI, nn. 1, 2, 3, 4 (P. G., tom. LVII, p. 61); Hom. VII, nn. 1, 5 (ibid., p. 73); De beato Philogono, Hom. 6, nn. 3, 4 (P. G., tom. XLVII, p. 753).] , auctor Operis imperfecti in Matthæum [Hom. 2 al. 3 (P. G., tom. LVI, p. 637).] , Prudentius [Cathemerinon, hymn. 12, v. 25 (P. L., tom. LIX, p. 902).] , Cyrillus Alexandrinus [In Isaiam 49 (P. G., tom. LXX, p. 1061).] , Isidorus Hispalensis [Contra Judæos, l. I, c. 13 (P. L., tom. LXXXIII, p. 471).] , Photius [Amphiloch. 14 (P. G., tom. CI, pagg. 1147, 1148).] aliique recentiores. Immo communem in Oriente sententiam hanc fuisse medio seculo V, conjicere est ex Orientalium [Anathem. 1 (P. G., tom. LXXVI, pp. 317, 318.] [Oppositione ad Anathematismum qui primus est in] Apologetico pro XII capitibus Cyrilli. Cohæret cum his Syrorum πατροπαράδοσις, quam retulit Bar Bahlul [Lex. Syr. apud Castellum.] : Magos nostros “esse filios Elami, filii Semi;” Elam enim, Semi filius, Noæ nepos, auctor esse creditur Elamitarum, a quibus Elymaidi, provinciæ imperii Persarum, nomen inditum; itemque illos ad Christum missos a Sapore, rege Persarum, ut legitur in quodam codice syriaco bibliothecæ Vaticanæ: qui demum cumque fuerit iste rex Sapor (quem sane historia nullum adhuc novit tunc temporis imperantem). Suffragantur huic sententiæ prisca christianorum monumenta — in quibus magorum Christum invisentium imagines frequentissimæ ac, paucis demptis, pileum gestantes ea forma quæ etiamnum in regno Persarum Magi gestare solent, quum sacra faciunt [Bottari. Sc ult. e pitt. estr. dai cimit. Roma 1737 – 1754. Tavole, 22, 38, 82, 86, 126, 131. (Cfr. Kraus, Real-Encyclopädie der Christl. Alterthümer, in voce Magier.)] , ut videre potissimum est in sarcophago qui paucis abhinc annis ad Divi Pauli erutus fuit. Ea etiam quæ in priore quæstione dicta sunt de regionibus propriis sectæ magorum, credere suadent Persas potiusquam Chaldæos aut Arabes fuisse eos magos de quibus agimus [Francisci Xaverii Patritii De Evangeliis libri tres. Lib. III, dissert. 27, c. 2, part. 1, nn. 13 et 14.] .

b Magorum studium in christianis indagandis designat. Non enim omnes Persæ, sed magi præsertim feroci christianorum odio indulgebant.

c Locum in prioribus Actis paulo difficiliorem, commodius reddit Metaphrastes, omisso numero centurionum.

d Hoc loco notandum est prudens Metaphrastæ judicium, qui incredibiles illas nugas in superioribus Actis traditas a cœlesti sermone removit. In illis enim vox cœlestis miro vocum lusu nomina martyrum sonat, ipso qui deinde sequetur Aphthonio per modum prophetiæ annuntiato; dicit enim: ἀκίνδυνον γὰρ τὴν ἀφθονίαν πηγάζοντες ἀνεμποδίστως. Repete, si placet, Acta priora ad numerum 7 in textu græco; nam versio latina allusiones servare non potest.

* apud Migne in Patrol. Gr. ἀευζώου.

* codd. aliquot et P. G. ἀποκρίνασθε.

* Χριστοῦ P. G.

* P. G. ψοχοφθόρους

* βιβλατώριον P. G.

* (αἰσθ. τ. Θ. ἀ.) τ. Θ. ἀ. αἰσθ. P. G.

* ἀχαριστίαν P. G.

* in P. G. μὲν εἰς.

* in P. G. τῷ δὲ.

* in P. G. ἐπιρρωννύμενον.

* in P. G. λιμῶνά.

* P. G. ὡς.

* τοῖς-σου deest in P. G.

* editt. viris.

* P. G. pretioso.

* editt. Dei.

* editt. significent.

* editt. fulmina.

CAPUT SECUNDUM.
Sanctis et novis christianis angeli apparent. Sancti ducti ad templum, orando dejiciunt idolum, quod frangitur: liquato plumbo immersi manent illæsi. Unus tortorum in Christum credit martyrque efficitur.

Η᾽. Σύμφωνον οὖν τῶι Θεῶι τὴν δοξολογίαν ἀναβεμπόντων, ἀγγέλων ἐπέστη πληθὺς, λευκὰς αὐτοὺς ἀμφιεννῦσα στολὰς, τὸ κεκαθαρμένον τάχα τῆς ψυχῆς παρεμφαινούσας τῇ πίστει τε καὶ τῶι ὕδατι. Ὁ δὲ τὴν μανίαν ἄσχετος βασιλεὺς, ὡς ἔοικεν, εἶπε πρὸς τοὺς ἁγίους. Τὸ φείδεσθαί με τῆς ὑμῶν νεότητος καὶ τῆς ὥρας, καταφρονῆσαί μου τοῦ κράτους πεποίηκεν. Ἀλλὰ διὰ τῶν ἔργων εἴσεσθε πάντως, ἀλυσιτελῆ [om. 4.] καὶ [ὡς 4, sed alia manu.] ἀσύμφορα ἑαυτοῖς ποιοῦντες. Πλὴν, ἐπείπερ οὐχ ἧττον τοῦ δύνασθαι καὶ τὸ μακροθυμεῖν ἡμῖν πρόσεστιν, ἀνεχόμενοι καὶ ἔτι τῆς ἀφροσύνης ὑμῶν, συμβουλεύομεν πεισθῆναι καὶ τὸν γλυκὺν τοῦτον κερδῆσαι ἥλιον, καὶ μὴ πρόωρόν τε καὶ πικρὸν ἐπισπάσασθαι θάνατον, ἀλλὰ προσελθόντας θῦσαι τοῖς δεσπόταις θεοῖς. Ὁ ἅγιος Ἀκίνδυνος· Ἡμεῖς, [εἶπεν 1.] , εἶπεν [Ἡμεῖς 1.] , ἕνα Θεὸν οἴδαμεν, τὸν ἐν οὐρανοῖς, καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύομεν, τῶι δυναμένῳ σῶμά τε καὶ ψυχὴν αἰωνίῳ πυρὶ κατακρῖναι. Πρὸς ταῦτα ὁ βασιλεύς· Καὶ αὐτὸς ἐγὼ, ἔφη, ἑνὶ θεῷ προσκυνεῖν ὑμᾶς βούλομαι. — Καὶ πῶς τούτῳ, [τοῦτο 7.] , εἶπεν ὁ μάρτυς, θύειν κελεύεις; — Ἐμοῦ ἀκολουθοῦντες, φησὶν, ὅπερ [ὄπως 1, 3, 6 – 8.] ἂν ἐμὲ ἰδητε [ἴδοιτε 1.] ποιοῦντα [ποιεῖτε 7.] , καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε [om. 7.] . — Ἀλλὰ. σὺ μὲν, οἱ μάρτυρες ἔφησαν, ὥσπερ [ὡς 7.] ἐπίστασαι καὶ ποιήσεις· ἡμεῖς δ᾽ αὖ πάλιν ὡς ἐδιδάχθημεν, ἀκολούθως δράσομεν.

Θ᾽. Τούτοις ἡσθεὶς ὁ βασιλεύς· Καὶ διατί, ἔφη, μὴ πρὸ πολλοῦ τοῦτο πεποιήκατε, ἀλλά με πρὸς τὸ παρὰ φύσιν ἐξεβιάσασθε, ὥστε προσένεχθῆναι τοῖς φιλτάτοις [(π. τ. φ.) πρὸς τοῖς φ. εἰσενεχθῆναι] ὑμῖν ὡς μὴ ἔδει; Ὅμως ὡς τέκνα * πατρὶ σύγγνωτε, διὰ παιδείας ὑμᾶς ἐπιστρέψαι καὶ παρὰ γνώμην ἀναγκασθέντι. Ταῦτα εἰπὼν τοῦ ὀχήματος ἐπέβη, καὶ συνεδριάζειν αὐτῶι τοὺς ἁγίους προσεκαλεῖτο. Οἱ δέ· Μή γένοιτο ἡμῖν [εἶπον add. 1, 4.] , ὧ βασιλεῦ, εἰς τοῦτο παροινίας [παρανοίας 1, 3.] ἐλάσαι, ὡς συνέδρους σοι γενέσθαι κατατολμῆσαι καὶ τὸ σὸν κράτος οὕτω καθυβρίσαι. — Ἀλλ᾽ ἐμοὶ, φησὶν ὁ βασιλεὺς, ἡ παρ᾽ ὑμῶν ὕβρις τῆς τῶν ἄλλων ὑπηκόων αἱρετώτερα τιμῆς. Ἐπεὶ δὲ πρὸς τῷ ναῶι ἦσαν, ἑνὸς τῶν ἁγίων λαβόμενος τῆς χειρὸς, συνεισῄει. Ὑπὸ πολλῆς δὲ τῆς περιχαρείας διαχυθεὶς τὴν ψυχήν· Μεγάλη ἡ τοῦ θεοῦ Διὸς ἀήττητος δύναμις, γεγωνότερον * [ita 4, 5; reliqui γεγονώτερον.] ἐξεβόησεν. Εἶτα πρὸς τοὺς ἁγίους ἐπιστραφείς· Πῶς ὑμῖν δοκεῖ; αὐτοὺς πρώτους κατάρξαι τῆς θυσίας, ἢ ἡμῖν ταύτης παραχωρῆσαι; — Ὅπως ἂν βούλοιτο τὸ κράτος ὑμῶν, οἱ ἅγιοι ἀπεκρίναντο, καὶ ὁ βασιλεὺς τοὺς ἁγίους πρώτους κατάρξασθαι τῆς εὐχῆς ἐπιτρέπει. Κλινάντων τοίνυν αὐτῶν τὰ γόνατα καὶ τῷ Θεῷ τὴν εὐχὴν προσφερόντων, σεισμῷ τὸ τέμενος ἅπαν διεκλονεῖτο, καὶ τὸ ἐν αὐτῶι ξόανον πεπτωκὸς κατερράγη. Ἐντεῦθεν ὁ βασιλεὺς κατάφοβος γεγονὼς, ἐξήλατο [ἐξήλλατο 7.] τοῦ ναοῦ. Εἶτα τῶν ἁγιών ἀναστάντων τῆς προσευχῆς, ἔτι τε [om. 1.] τῷ προσώπῳ ἴχνη δακρύων αὐτοῖς ὑποφαινομένων· [(αὐ. ὑ.) ὑ. αὐ 4.] Αὗται ὑμῶν αἱ θεομισεῖς, ἐπαγγελίαι; ὁ βασιλεὺς εἴρηκεν· ἐπὶ τοιαύταις ὑμᾶς ταῖς ἐλπίσι τῷ τῶν θεῶν τεμένει προσήγαγον; Οἱ δὲ ἅγιοι· Οὐδὲν ἡμᾶς ψευσαμένους πεφώρακας, εἶπον, ὦ βασιλεῦ, ἀλλ᾽ ὅπερ ἦμεν ἐπαγγειλάμενοι, καὶ πεποιήκαμεν. Ὁ δἔ· Εἰ πρὸς τοιοῦτον πέρας ἐκβῆναι τὰς ἀληθεῖς, ὡς ὑμεῖς φατε, προσεδοκῶμεν ἐπαγγελίας, οὐδ᾽ ἂν τὴν ἀρχὴν ὅλως τοῖς λεγομένοις παρ᾽ ὑμῶν προσέσχομεν. Λείπεται γοῦν ἀξίας ὑμῖν τῶν ἔργων τὰς ἀμοιβὰς ἀποδοῦναι.

Ί. Εἶπε, καὶ παραχρῆμα κελεύει τρεῖς ἐνεχθῆναι λέβητας, ἐν οἷς μόλιβδον ἐμβληθῆναι, καὶ πῦρ ὅτι συχνὸν αὐτοῖς ὑποκαίεσθαι· στύλους δὲ παρ᾽ ἑκάτερα τῶν λεβήτων ἐγκαταπῆξαι [ἐγκαταμίξαι 1.] , διττὰς ἄνω τὰς κεφαλὰς ἔχοντας, καὶ ταύτας διῃρημένας· δι᾽ ὧν ἁλύσεις καθέντας καὶ τὰς τῶν ἁγίων περιλαβόντας * ὀσφῦς, χαλᾶν τε αὐτοὺς εἰς τοὺς λέβητας [hinc cod. 3 folium deest.] καὶ πάλιν ἀνέλκειν. Τὴν οὖν φρικώδη [hinc usque ad μόλιβδος omnia fere deleta sunt in cod. 1.] ταύτην βάσανον ὑπελθόντες, ᾠδὴν ἕκαστος τῶν ἁγίων τῇ κλήσει τε καὶ τῇ κολάσει κατάλληλον ᾖδεν. Ὁ μὲν γὰρ μακάριος Πηγάσιος· Ὅτι παρὰ σοὶ πηγὴ ζωῆς, ἔλεγεν, ἐν τῷ φωτί σου, Κύριε, ὀφόμεθα φῶς. Ὁ ἀοίδιμος δὲ Ἀνεμπόδιστος· Οἱ πόδες μου ἐν εὐθύτητι ἔστησαν, καὶ λύχνος τοῖς ποσί μου ὁ νόμος σου, καὶ φῶς ταῖς τρίβοις μου. Ἀκίνδυνος δὲ ὁ θεῖος· Περιέσχον ἡμᾶς ὠδῖνες θανάτου, κίνδυνοι ᾅδου εὕροσαν ἡμᾶς· ἀλλὰ κἂν διὰ πυρὸς ἤλθομεν [διήλθομεν 4, 5.] , αὐτὸς, Κύριε, ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναφυχήν. Ὁ δέ γε πεπωρωμένος τὴν φυχὴν βασιλεὺς, ὡς οὐδὲν δεινὸν ὑπὸ τοῦ μολίβδου τοὺς ἁγίους ἑώρα πάσχοντας, ἐγγύτερον αὐτοῖς παραστάς· Ἔγνων, ἔφη, τὰς γοητείας ύμῶν· καὶ δὴ ταῖς ἑαυτοῦ χερσὶ τῶν ἁλύσεων καθαφάμενος *, καθῆκεν εἰς τοὺς λέβητας τοὺς ἁγίους ἄχρι καὶ τοῦ τραχήλου. Ὧν τῇ καταδύσει τῶν λεβήτων ὁ μόλιβδος [hinc rursus legi potest cod. 1.] ὑπερεκχυθεὶς κενοὺς ὀλίγου [ὀλίγου 4 – 6; reliqui et P. G. ὀλίγον.] τούτους ἀπέλιπεν. Εὐθὺς οὖν οἱ ἅγιοι τῷ τυράννῳ· Σὺ μὲν αὐτόχειρ, εἶπον, τοῦ καθ᾽ ἑμῶν θανάτου γενέσθαι βουλόμενος, διήμαρτες τοῦ σκοποῦ, τοῦ Θεοῦ πάντως ἡμᾶς περισώσαντος· ὁ δὲ πόνος σου εἰς κεφαλήν σου ἐπιστραφήσεται, καὶ ἀξίους τῶν ἔργων [πόνων1.] σου τοὺς καρποὺς τρυγήσεις. Ταῦτα δὲ αὐτῶν λεγόντων, αἱ μὲν ἁλύσεις ἐξέπιπτόν τε καὶ διελύοντο.

ΙΆ. Εἷς δὲ τῶν ὑπηρετῶν, τῷ παραδόξῳ τοῦ θεάματος ἐκπλαγείς· Μέγας ὁ Θεὸς [(Μ. ὁ Θ.) Ὁ Θ. μ. 4.] τῶν χριστιανῶν, ἀνεβόησε· χριστιανόν τε ἑαυτὸν ἀνεκήρυξε, καὶ πρὸς τὸν τύραννον· Ὠμότατε, εἴρηκεν [εἶπεν 1.] , ἕως τίνος [πότε 4.] τοῖς προστάγμασί σου κατατρύχεις ἡμᾶς, ἀνηνύτοις ἐπιχειρεῖν διακελευόμενος; Ἡμᾶς γὰρ μᾶλλον τούς σοι εἴκοντας ἢ [om. 5.] τοὺς τοῦ Χριστοῦ μάρτυρας πάσχοντας ὁρῶμεν. Ὁ δὲ τύραννος τῶι ἀθρόῳ τῆς μεταβολῆς αὐτοῦ διαταραχθεὶς, κρύπτει μὲν παρ᾽ ἑαυτῷ τὴν ὀργήν· πραότητα δὲ ὑποκριθεὶς, πρὸς τὸν Ἀφθόνιον (τοῦτο γὰρ ἦν ὄνομα τῶι πιστεύσαντι)· Φώνησον αὐτοὺς, ἔφη, τάχιον τῶν λεβήτων ὑπεξελθεῖν. Οἱ δὲ σῶοι καθάπερ ἐκ χωνείας χρυσὸς εὐθὺς ἀναδύντες, τῷ βασιλεῖ παρέστησαν. Ὁ μέντοι γενναῖος [γενναιότατος 1.] Ἀφθόνιος, τὸ περὶ τὴν εὐσέβειαν * νεοπαγὲς ὥσπερ ἐπικρατύνων· Γνωστὸν ἔστω σοι, βασιλεῦ, ἔφη, ὅτι τὸν Θεὸν ὃν χριστιανοὶ σέβουσι, προσκυνῷ, καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύω, καὶ τούτοις ἐμαυτὸν προστίθημι τοῖς ἁγίοις. Ὁ δὲ τὸ λίαν εὔτολμον αὐτοῦ καὶ πεπαρρησιασμένον [hinc aliquantum deest in cod. 6.] καταπλαγεὶς, θεραπείᾳ καὶ τιμῶν ὑποσχέσεσιν ἐπαγαγέσθαι μᾶλλον αὐτὸν ἐπειρᾶτο· Ἐγώ σοι, λέγων, τῆς τοιαύτης μεταβολῆς κατέστην [αἴτιος1.] αἴτιος [κατέστην 1.] , ἐπὶ πολὺν ἤδη τὸν χρόνον ἐν ᾗ τέταξαι στρατείᾳ, καταλιπὼν, καὶ μὴ μειζόνων ἀξιώσας [τιμῶν 1.] τιμῶν [ἀξιώσας σε 1.] Ἀλλ᾽, εἴ τι καὶ μέχρι τοῦ νῦν ἐλλελοίπαμεν, ἀναπληρῶσαι [σπουδάσομεν 1.] σπουδάσομεν [ἀναπληρῶσαι 1.] . Μηδὲν γοῦν ὑποστειλάμενος, εἰπὲ τίνος τῶν ἀξιωμάτων ὀρέγῃ· οὐδὲν γὰρ τὸ παράπαν πρὸς τὴν αἴτησιν ἀνανεύσομεν. Ὁ δὲ τοῦ Χριστοῦ νεόλεκτος στρατιώτης· Ἐμοὶ πόθος, εἶπεν [om. 1.] ὦ βασιλεῦ, στρατείαν λαβεῖν, ἢν οὐκ αὐτὸς εἶ δυνατὸς παρασχεῖν, ἀλλ᾽ ὁ μόνος ἀθάνατος βασιλεὺς, ὃς ἀθανάτους οἶδε καὶ τὰς δωρεὰς [om. 1.] χαρίζεσθαι. Καταμαθὼν οὗν τῆς αὐτοῦ γνώμης τὸ ἀρραγές τε καὶ ἀμετάθετον, εὐθὺς αὐτῷ τὸν διὰ ξίφους ἐπιψηφίζεται θάνατον, ἐν τιμωρίας μέρει τὰ εὐκταιότατα χαρισάμενος. Ὃς ἡδέως σφόδρα δεξάμενος τὴν ἀπόφασιν· Εὐχαριστῶ σοι, εἶπεν, Κύριε [(εἶ. Κ.) Κ. εἶ. 1.] , ὅτι ἀνάξιον ὄντα σώζεις με διὰ τὸ πολύ σου καὶ ἀδιὴγητον ἐλεος. Διὰ τοῦτο καὶ ἡ ψυχὴ μου αἰνέσει σε καὶ τὸ ὄνομά σου δοξάσει [δοξάζει 9.] τὸ ἅγιον [(δοξ. τὸ ἅ.) τὸ ἅ. δοξ. 1.] , νῦν καὶ εἰς τὸν ἔπειτα αἰῶνα. Ἀμήν.

ΙΒ᾽. Εἶτα πρὸς πρὸς τοὺς ἁγίους ἐπιστραφείς· Ἐγὼ μὲν ἤδη, κύριοί μου ποθούμενοι [om. 1.] καὶ δεσπόται, φησὶν, τὴν προκειμένην ὁδεύσων ἄπειμι. Δέομαι δὲ τῆς [om. 4.] συμπαθοῦς [συμπαθείας 1.] , ὑμῶν καὶ φιλανθρώπου ψυχῆς [(κ. φιλ. ψυχ.) om. 1.] , μὴ μνησικακῆσαί μοι, ὧν εἰς ὑμᾶς ἔπραξα κελευόμενος, δεηθῆναι δὲ μᾶλλον ὑπὲρ ἐμοῦ τοῦ κοινοῦ δεσπότου, εὐμενῶς μοι καὶ ἱλέως προσχεῖν, καὶ μὴ χωρίσαι με τῆς ὑμῶν μερὶδος. Πρὸς ὃν οἱ ἅγιοι μάρτυρες· Εὐθυμῶν, εἶπον, ἀδελφὲ, τὴν μακαρίαν ὁδὸν πορεύου· μακάριος γὰρ εἶ τῆς ἀποδημίας, ἀνθ᾽ ὧν καὶ πρῶτος ἡμῶν τῃ ποθουμένῃ παραστήσῃ Τριάδι, καὶ τοῦ σοῦ καμάτου λήψῃ τὰς ἀμοιβὰς, φωτὸς αἰωνίου καὶ ἀἳδίου δόξης καταξιούμενος. Ὅθεν αὐτὸς μᾶλλον μέμνησο τῶν συνάθλων, καὶ ὑπερεύχου, τὸ λεῖπον τοῦ ἀγῶνος ἀνεμποδίστως ἡμᾶς ἀνύσαντας, τῶν αὐτῶν σοι βραβείων καὶ τῆς ἴσης ἀξιωθῆναι λήξεως. Ταῦτα [hinc in cod. 1 multa deleta sunt usque ad ὡρισμένον.] τῶν ἁγίων εἰπόντων, περιχυθεὶς αὐτοῖς ὁ θεῖος Ἀφθόνιος καὶ τοῖς αὐτῶν τραχήλοις τὸ τοῦ πόθου δάκρυον ἐπιστάξας, ἡδέως τε * τὰ ἐκείνων μέλη κατασπασάμενος, τὴν ἐπὶ θάνατον ἤγετο *. Εἶτα τὸν ὡρισμένον [hinc continuatur cod. 1.] τόπον καταλαβὼν, τὴν μακαρίαν ἀποτέμνεται κεφαλὴν, καὶ τῷ Θεῷ τὴν ψυχὴν [(τῷ Θ. τ. ψ.) τ. ψ. τῷ Θ. 1.] παρατίθησιν. Οἱ δὲ παρατυχόντες χριστιανοὶ, καθάπερ τινὶ θησαυρῷ προσδραμόντες καὶ καθαραῖς σινδόσι τὸ τίμιον αὐτοῦ λείψανον ἐνειλήσαντες, ἐν γλωσσοκόμῳ κατέθεντο, ἔτι καὶ τὴν τῶν συναθλητῶν αὐτοῦ τελείωσιν ἐκδεχόμενοι, ἵνα [καὶ add. 1.] μείζονα * τὸν πλοῦτον οὕτως ἑαυτοῖς θησαυρίσωσι.

[8] [Sanctos rex ad sacrificandum hortatur; ipsi autem regem irrident.] Cum ergo una voce Deo emitterent glorificationem, accessit multitudo angelorum, candidis eos induens vestibus: quæ forte ostendebant purgatam esse animam fide et aqua. Rex autem, cujus cohiberi non poterat insania, ut videbatur *, dixit sanctis: Quod vestræ juventuti peperci et speciei,id vos fecit meam contemnere potentiam; sed reipsa omnino scietis vos ea facere quæ sunt inutilia et vobis non expediunt. Sed, quoniam non inest nobis minor patientia quam potentia, adhuc vestram tolerantes stultitiam, consulimus ut pareatis et hunc dulcem solem lucrifaciatis,et non mortem præmaturam et acerbam attrahatis vobis, sed accedentes dominis diis sacrificetis. Sanctus autem dicit Acindynus: Nos unum novimus Deum, qui est in cœlis, et ei soli servimus, qui potest corpus et animam damnare igne æterno. Ad hæc rex: Ego quoque, inquit, volo vos unum solum Deum adorare. — Et quomodo, dixerunt martyres, nos jubes ei sacrificare? — Me, inquit, sequentes, facite quod me videritis facientem. — Sed tu quidem, dixerunt martyres, facies sicut scis: nos autem rursus consequenter faciemus ut didicimus.

[9] [Quibus in templo orantibus, idolum corruit;] His lætatus rex: Et cur hoc, inquit, non diu ante fecistis, sed me coegistis ad hoc quod est præter naturam, ut in vos qui estis mihi carissimi, nveherer sicut non oportuerat? Vos tamen tanquam patri filii ignoscite, qui vos castigando convertere coactus sum, etiam præter sententiam. His dictis, currum conscendit: et accersivit sanctos, ut cum ipso considerent. Illi autem: Absit! dixerunt, o rex, ut nos eo procedamus dementiæ, ut tecum audeamus considere et tuam potentiam tanta afficere contumelia. — Sed qua a vobis, inquit, afficior contumelia, ea est mihi optabilior quam honor aliorum subditorum. Cum autem essent prope templum *, uno ex sanctis manu apprehenso, simul cum eo est ingressus. Ejus vero animo magna diffuso lætitia: Magna est Jovis invicta potentia, clara voce exclamavit. Deinde ad sanctos conversus: Quid, inquit, vobis videtur? an ut ipsi primi inchoetis sacrificium, an vos id nobis concedatis facere? — Quomodo vestra voluerit Potentia, sancti responderunt. Rex autem permittit sanctis primum precari. Cum ipsi ergo genua inclinassent et preces Deo offerrent, totum templum fuit terræ motu concussum, et quæ in eo erat statua, cadens fuit confracta. Rex itaque territus, e templo exsiliit. Deinde cum surrexissent sancti ab oratione, et vestigia lacrimarum adhuc apparerent in eorum vultibus: Hæc sunt vestra diis inimica promissa? dixit rex; hacne spe vos adduxi in templum deorum? Sancti autem: Nos, dixerunt, in nullo mendacio deprehendisti, o rex; sed quod polliciti fuimus, hoc fecimus. Ille vero: Si ad talem deduci finem vestra vera, ut vos dicitis, promissa putassemus, nec omnino quidem attendissemus ea ab initio, quæ a vobis dicebantur. Restat ergo ut vos pro meritis factorum remuneremur.

[10] [ideoque in lebetes plumbo liquato ferventes demittuntur: sed rursus liberi evadunt.] Dixit, et statim jussit tres afferri lebetes et in eos injici plumbum, et maximum ignem sub eis accendi; ex utraque autem parte lebetum stylos infigi, qui duo capita et ea divisa habebant superne, per quæ demissis * catenis, et lumbis sanctorum comprehensis, eos in lebetes demittere et rursus sursum trahere. Hoc ergo horribile supplicium subeuntes, canticum canebat unusquisque sanctus, et suo nomini et pœnæ conveniens. Nam beatus quidem Pegasius: Quoniam apud te est fons vitæ, dicebat, in lumine tuo, Domine, videbimus lumen. Venerabilis autem Anempodistus: Pedes mei steterunt in rectitudine, et lucerna pedibus meis lex tua, et lumen semitis meis. Divinus vero Acindynus: Comprehenderunt nos dolores mortis, pericula inferni invenerunt nos; sed etiamsi per ignem transivimus, ipse, Domine, eduxisti nos in refrigerium. Qui erat autem anima obcæcatus rex, cum vidit sanctos a plumbo nihil mali pati, propius ad illos accedens: Novi, inquit, vestras præstigias: et cum catenas suis tetigisset manibus, demisit sanctos in lebetes usque ad collum. Quorum submersione plumbum effusum supra lebetes, eos prope reliquit vacuos. Statim ergo dixerunt sancti tyranno: Tu quidem cum tua manu velles nobis mortem afferre, a scopo excidisti, Deo nos omnino conservante: labor autem tuus in caput tuum convertetur, et colliges fructus dignos tuis operibus. His autem hæc dicentibus, ceciderunt quidem et dissolutæ sunt catenæ.

[11] [Unus tortorum, nomine Aphthonius, christianam fidem profitetur. Qui capite damnatus] Unus autem ex ministris, admirabili percussus spectaculo, exclamavit: Magnus est Deus christianorum! seseque christianum proclamavit. Et tyranno dixit: O crudelissime, quousque tuis jussis nos vexas, jubens nos aggredi ea quæ sunt inutilia? Nos enim eos qui tibi cedunt videmus pati potius,quam Christi martyres. Tyrannus autem conturbatus repentina ejus mutatione, iram quidem apud se celat; sed mansuetudinem simulans, a d Aphthonium (hoc enim erat nomen ei qui crediderat): Jube eos, inquit, cito egredi ex lebetibus. Illi vero salvi, non secus atque aurum ex fornace, repente emergentes, accesserunt ad regem. Egregius autem Aphthonius, recenter compactam fidem veluti confirmans: Notum tibi sit, inquit, o rex, quod Deum adoro quem colunt christiani, et ei soli servio, et me his sanctis adjungo. Ille autem magna ejus audacia et fiducia obstupefactus, bonis verbis et honorum promissis eum conabatur potius inducere, dicens: Ego tibi causa fui hujus mutationis, qui te tamdiu reliqui in ea, in qua fuisti collocatus, militia, et non sum te majoribus dignatus honoribus. Sed, si quid hucusque defecimus, id jam implere studebimus. Nihil ergo veritus, dic libere quasnam cupias dignitates: tuæ enim petitioni nihil omnino renuemus. A Christo autem recens electus miles: Desidero, inquit, o rex, eam accipere militiam, quam ipse non potes præbere, sed solus rex immortalis, qui scit etiam dona largiri immortalia. Cum ergo ejus firmam et stabilem didicisset sententiam, eum statim condemnat ad mortem per gladium, pro supplicio ea largitus quæ erant ei maxime optanda. Qui cum valde lubenter eam accepisset sententiam: Ago tibi gratias, inquit, Domine, quod me servas, qui sum indignus, propter magnam tuam et ineffabilem misericordiam. Propterea anima mea te laudabit et nomen sanctum tuum glorificabit, nunc et in futura secula. Amen.

[12] [martyribus valedicit eosque amplexatus capite plectitur. Occisi corpus curatur a christianis.] Deinde ad sanctos conversus: Ego quidem, inquit, o domini mei dilecti, abeo, iturus viam * mihi propositam. Rogo autem vestram benignam et misericordem animam, ne recordemini mala quæ jussus in vos feci: potius vero pro me rogetis communem Dominum, ut sit mihi clemens et propitius, et ne me separet a vestra portione. Cui sancti martyres: Bono animo, dixerunt, o frater, beatam viam * ingredere. Beatus enim es propter tuum decessum, quod primus nostrum sisteris coram optata Trinitate, et tui laboris accipies remunerationes, æternam lucem consequens et gloriam sempiternam. Quocirca tu potius memento tuorum sociorum et precare ut, cum quod superest certaminis perfecerimus absque ullo impedimento, eadem quæ tu præmia et eamdem adipiscamur hereditatem. Hæc cum sancti dixissent, eis divinus circumfusus Aphthonius, cum et in eorum colla desiderii effudisset lacrimas et jucunde illorum membra esset amplexus, ducebatur ad mortem. Deinde cum ad locum pervenisset definitum, beatum caput ei amputatur, et apud Deum beatam deponit animam. Qui autem forte aderant christiani, cum veluti ad quemdam thesaurum accurrissent et mundis sindonibus pretiosas ejus reliquias involvissent, in loculo deposuerunt, consummationem sociorum ejus adhuc expectantes, ut majores divitias sic sibi reconderent.

[Annotata]

* loco τέκνα P. G. τε.

* P. G. γεγονώτερον

* P. G. περιλαβόντες.

* καταψάμενος codd. et. P. G.

* ἀσέβειαν P. G.

* deest in P. G.

* cod. εἴγετο.

* cod. μείζωνα.

* editt. par erat.

* editt. in templo.

* P. G. dimissis.

* editt. vitam.

* editt. vitam.

CAPUT TERTIUM.
Sancti martyres in saccos missi et in mare præcipitati, servantur cœlitus. Quatuor tortores in mare missi, credunt in Christum. In senatu Elpidiphorus aliique cum rege disceptant de causa martyrum. Martyres a serpentibus et feris servati virtute angelica, tandem duci jubentur. Senatorum militumque martyrium.

Π᾽. Μετὰ ταῦτα πρὸς τοὺς ἁγίους ὁ βασιλεύς· Μὴ νομίσητε, φησὶν, ὅτι καὶ ὑμῖν [hinc continuatur cod. 3.] οὕτω σχεδιάσω τὸν θάνατον οἷα δὴ καὶ τῷ κακῶς ἀπολομένῳ [ἀπωλομένῳ 2. Hinc multa exciderunt usque ad Σαβωρίῳ (n. 15).] γέγονεν Ἀφθονίῳ· κατ᾽ ὀλίγον γὰρ βασάνοις πικροτάταις τὰς ὑμῶν ἀναλώσας σάρκας, οὕτω τὸν οἴκτιστον ύμῖν ἐποίσω θάνατον. Ταῦτα εἰπὼν, κελεύει βοείους ἐνεχθῆναι θυλάκους, ἐν αὐτοῖς τε τοὺς ἁγίους ἐμβληθῆναι μάρτυρας, εἶτα [καὶ οὕτω 3.] τῷ ὕδατι ἀφεθῆναι. Τούτου δὲ * τάχει πολλῷ γενομένου, ὁ μακάριος αὐτοῖς Ἀφθόνιος ἅμα λευχειμονοῦσιν [λευσχειμόνουσιν 7.] τρισὶν ἐπιφαίνεται, ὧν καὶ δυνάμει θείᾳ οἱ θύλακοι διαρρήγνυνται, τῇ χέρσῳ τε ὑπ᾽ αὐτῶν ἀβλαβεῖς οἱ ἅγιοι [(ἀ. οἱ ἅ.) οἱ ἅ. ἀ. 1.] παραδίδονται. Ἐπεὶ οὗν οὕτως ὤφθησαν τῷ τυράννῳ, δόξας ἐκεῖνος οὐ τὸ κεκελευσμένον [κελευσμενον 6.] ὑπ᾽ αὐτοῦ τελεσθῆναι, πρὸς τὴν κατὰ τῶν δημίων εὐθὺς ἀνίστατο τιμωρίαν, καὶ ξίφει τὰς χεῖρας αὐτῶν ἐκκοπῆναι διεκελεύσατο· τέσσαρες δὲ τὸν ἀριθμὸν ἦσαν· εἶθ᾽ οὕτως ἀντὶ τῶν ἁγίων αὐτοὺς τῷ βυθῷ τῆς θαλάσσης ἐναφεθῆναι. Οὗ δὴ γενομένου [γινομένου 3.] , τῇ [οἱ τῇ 1.] θαλάσσῃ παραδιδόμενοι· Κύριε, τὰ πνεύματα ἡμῶν πρόσδεξαι, ἀνεβόων, καὶ τοῖς ἁγίοις σου μάρτυσι καὶ ἀναξίους ὄντας ἡμᾶς συναρίθμησον. Ὁ μέντοι θεομίσης καὶ αὐτόχρημα δαίμων Σαβώριος, τοὺς μακαρίους [εὐθὺς add. 1, 4, 5.] ἄνδρας, Ἀκίνδυνόν φημι, Πηγάσιον καὶ τὸν Ἀνεμπόδιστον, τῷ δεσμωτηρίῳ κατακλεισθῆναι κελεύσας, αὐτὸς ἑαυτοῦ κολαστὴς ἦν βαρύτατος [βαρύτερος 1, 4, 5.] , ἀλύων ἐπὶ τοῖς παροῦσι καὶ πολλῷ ταράχῳ τὴν ψυχὴν κυμαινόμενος [μαινόμενος 1.] , καὶ μηδὲ τροφῆς ὅλως μετασχεῖν ἀνεχόμενος.

ΙΔ᾽. Τοὺς οὖν ὑπ᾽ ἐκείνῳ τὰ πρῶτα φέροντας συγκαλέσας [συγκαλεσάμενος 1.] . Διατί με μόνον, εἶπε, καταλελοίπατε κάμνειν ἐπὶ τοῖς προσκειμένοις [προκειμένοις 1, 3, 4, 6, 7.] ; αὐτοὶ δὲ τὴν ἄπρακτον ἡσυχίαν εἵλεσθε *, μηδὲν μήτε λόγῳ μήτε ἔργῳ μοι συναιρόμενοι; Ἀλλ᾽ εἰ μὲν καινόν τι καὶ ἀσύνηθες εἰσενεγκεῖν βουληθείην, εὐθὺς ὑμᾶς προσισταμένους ἔχω καὶ ἀντιπίπτοντας· νυνὶ δὲ οὐχὶ καινοῦ τινος παρεισαγομένου, ἀλλὰ τοῦ πατρῴου ἡμῶν δόγματος περιφρονουμένου [ita 1; reliqui περιφρονομένου. Insuper 1 ordine inverso δόγματος περιφ.] καὶ διαπεσεῖν κινδυνεύοντος, καὶ μηδενὶ ὑμῶν μηδὲ μέχρι σχήματος ἀλγεῖν ἐπιόντος, ἀπορῶ τοῖς ὅλοις καὶ ἀποπνίγομαι. Πρὸς ταῦτα Ἐλπιδιφόρος, πρῶτος ὢν τότε [om. 1; τότε καὶ 7.] τῆς συγκλήτου βουλῆς καὶ τῆς Ἰησοῦ πίστεως διάπυρος ἐραστὴς, καὶ τὸ ὅλον Νικόδημός τις καὶ μαθητὴς Χριστοῦ κεκρυμμένος· Καὶ τί, φησὶ, ἡμεῖς ἐπὶ τούτους συναράσσειν [συνάρασθαι 3-7.] σοι δυνάμεθα, βασιλεῦ; Οὐ [δὲ add. 1, 3, 6.] γὰρ δεῖταί σου τὸ κράτος ἡμῶν, πείρᾳ τε τῶν πάντων διαφέρον καὶ τῇ βουλήσει τὴν δύναμιν ἀκόλουθον [om. 4.] ἔχον. Τὸ δὲ τῶν τιμωρητικῶν [τιμωρικῶν 6.] ὀργάνων εὐπόριστον ἑτοίμην σοι καὶ τὴν περὶ τῶν πρακτέων σκέψιν * σαφῶς ὑποτίθησιν. Ὁ τύραννος αὖθίς φησι· Τί δαὶ, καὶ μόνος ἐγὼ τῶν ἀνοσίων τούτων καθυλακτεῖν δύναμαι; Καὶ ὁ ἅγιος· Εἴπερ οὖν ἐργῶδές σοι τοῦτο δοκεῖ, ἀπεκρίνατο, ἔα πορεύεσθαι τούτους τῷ θελήματι τῷ οἰκείῳ. Ὁ δέ γε πάντα δεινὸς Σαβώριος· Ἀλλ᾽ ὅσον ἐκ τῶν λὄγων τῶν σῶν [(τ. λ. τ. σῶν) σῶν λ. 1.] ὑπονοεῖν δίδως, φησὶν, ἐκείνοις μᾶλλον φαίνει προσκείμενος ἤπερ ἡμῖν. Κοινῇ γάρ μοι πρὸς πάντας ποιουμένῳ τοῦς λόγους, αὐτὸς μόνος ἀποδίδως τὰς ἀποκρίσεις, καὶ ἀτιμωρήτους ἀφιέναι τοὺς ἀνοσίους [ἀνοήτους 1.] ὑποτίθης [ὑποτίθεις 1.] .

ΙΕ᾽. Τούτων οὕτως μεθ᾽ ὑπονοίας ῥηθέντων [hinc rursus continuatur cod. 2.] τῷ Σαβωρίῳ, ὁ μακάριος Ἐλπιδιφόρος· Ἐπειδὴ πρῶτός εἰμι τῆς συγκλήτου βουλῆς, ἔφη, εἰκότως μοι [om. 1.] καὶ τῶν ἀποκρίσεων οὗτοι [μοι add. 1.] παραχωροῦσι. Πλὴν ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ λεγέτωσαν ὅπερ ἂν ἑκάστῳ παριστάμενον ᾖ, ἐπεὶ καὶ τ᾽ ἀληθῆ βούλει [βασιλεῦ add. 1.] πάντως ἀκούειν, ὦ [om. 1.] δ βασιλεῦ [om. 1.] . Εἷς δέ τις τῶν συγκλητικῶν, θείᾳ χάριτι τὴν ψυχὴν διαφωτισθείς· Καὶ τί ταῖς ἀληθείαις θαυμαστὸν [ῥάἳστον 4.] , εἶπεν, ὦ βασιλεῦ, εἰ καὶ τῆς συγκλήτου πρωτεύοντι τῷ [om. 1.] Ἐλπιδιφόρῳ, καὶ μηδ᾽ ἀσύνετόν τι μηδ᾽ ἀπρεπὲς ἀποκρινομένῳ, τοῦ λέγειν παραχωροῦμεν ἡμεῖς; Ὁ δὲ βασιλεὺς, φωράσας τὸ πρὸς ἀλήθειαν ὄν· Οὐκ ὀρθῶς ἔχουσαν, εἶπε, τὴν ὑμῶν διάνοιαν περὶ τὸ ἡμέτερον κράτος ὁρῶ. Φιλόλογος δέ τις ὄνομα, τὴν ἡλικίαν νεώτερος, τὸν νοῦν ὀξύτατος, τὸν ζῆλον θερμότατος· Ὦ βασιλεῦ, ἔφησεν, ἡ μάτην ἐνσκήψασα πονηρὰ καθ᾽ ἡμῶν ὑπόνοια τῇ ψυχῇ σου, οὐκ εἰς ἀγαθὸν ἡμῖν καταλήξει πέρας. Πλήρης γὰρ ὑποψίας εἶ, ἀπώλειαν [ἀπωλείας 4.] καταγνῶναι πάντων διανοούμενος. Ὁ δὲ τύραννος ἐπὶ τῇ ἀθρόᾳ τοῦ Φιλολόγου παρρησίᾳ θυμοῦ τὴν ψυχὴν ἀναπλησθείς· Τίς γάρ σε καὶ ἤρετο, φησὶν, ἴν᾽ οὕτως ἀπότομον τὴν ἀπόκρισιν δῷς; Πρὸς ταῦτα ὁ γεννάδας ἐκεῖνος, μὴ τὸν τοῦ τυράννου θυμὸν ὑπολογισάμενος, μὴ [καὶ 7.] τῆς ἐξουσίας φροντίδα θέμενος· Τί δὲ, ἡνίκα τ᾽ ἀληθὲς ἐξείποι τις, βασιλεῦ, εἴρηκε, καὶ σε δεήσει παραυτίκα χολᾶν; Εἶτα καὶ πρὸς τοῦς παρεστηκότας συγκλητικοὺς ἀπιδών· Μὰ τὴν σωτηρίαν, ἔφη, πάντων ὑμῶν, οὐδὲν δεῖ τοιούτῳ ἀνδρὶ ἀποκρίνεσθαι. Ποῦ γὰρ ἂν καὶ ἀληθῆ λόγον μανίας δέξαιτο πεπληρωμένη ψυχή; Ἐπὶ τούτοις ὁ τύραννος πληρωθεὶς * θυμοῦ [(π. θ.) θ. π. 3.] κατὰ τὴν ὁμοίωσιν, ὡς Δαυἳδ ὁ θεῖός φησι, τοῦ ὄφεως, στρατιώτας στῆναι πρὸ τῶν θυρῶν ἐγκελεύεται, ὥστε τοὺς ἀντιλέγοντας αὐτῷ, καὶ πρῶτόν γε πάντων Ἐλπιδιφόρον, ξίφει διαχειρίσασθαι. Καλλίστρατος δέ τις, φίλος ὢν τῷ βασιλεῖ ἐς τὰ μάλιστα, τῷ αὐτοῦ * περιφὺς τραχήλῳ, τὴν ὀργὴν [ὁρμὴν 1.] ἐπισχεῖν [om. 4.] ἐλιπάρει. Καὶ σύμπαντες δὲ παρρησιάσάμενοι· Ἀθλιώτατε βασιλέων, εἶπον, εἴσῃ νῦν ἀκριβῶς ὡς οὐχ ὅμοιά σοι φρονοῦμεν ἡμεῖς οὐεῖς οὐδὲ ἀσεβείας ἐπίσης ἀντιποιούμεθα. Καὶ ταῦτα εἰπόντες ἐξῄεσαν, οὕτω καταλιπόντες αὐτόν.

Ι[koppa]᾽. Ἀλλ᾽ ἐκεῖνος, νὺξ ὢν καὶ τὸ σύμπαν [τοῦ add. 9.] σκότους υἱός, τὴν νύκτα ἔσχε πρὸς τὰ πονηρότατα συν εργοῦσαν. Καὶ ἅμα φωτὶ, καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος, τρεῖς κελεύει βόθρους [ita 1, 2, 3, 6; reliqui et P. G. βύθρους.] διορυγῆναι, θηρία τε καὶ ἑρπετὰ τούτοις ἐναφεθῆναι, καὶ τοὺς περὶ τὸν ἅγιον Ἀκίνδυνον ἐμβληθῆναι. Ἐπεὶ οὖν ἐκεῖσε τοὺς ἁγίους [(ἐ. τ. ἁ.) τ. ἁ. ἐ. 1.] καθῆκαν· Ὁ Θεὸς, ὁ Θεὸς ἡμῶν, οἱ μάρτυρες, πρὸς σὲ ὀρθρίζομεν, ἔψαλλον· ἐδίφησέ σε ἡ ψυχὴ ἡμῶν [(ἐδίψησε - ἡμῶν) om. 6.] , ἐδίψησέ σε, τὸν Θεὸν [τὸν add. 1, 5.] ζῶντα καὶ ἰσχυρὸν. Ἀλλὰ σὺ ποίησον μεθ᾽ ἡμῶν κατὰ τὴν σὴν ἐπιείκειαν, καὶ ἀνάγαγε ἡμᾶς ἐκ λάκκου [hinc usque ad εὐσεβείας cod. 1 difficilis lectu.] ταλαιπωρίας· ὅτι τὸ ἔλεός σου χρηστὸν, καὶ ἡ ἀγαθότης ἀνείκαστος [ἄφατος eraso priore vocabulo 7.] . Ἅμα δὲ τῇ εὐχῇ, λαμπροφοροῦντες ἐπέστησαν ἄγγελοι, οἷά τισι σιδηραῖς ῥάβδοις τοὺς θῆρας ἀποσοβοῦντες· ἑκάστου τε τῶν ἁγίων λαβόμενοι τῆς χειρὸς, ἀβλαβεῖς τῶν βόθρων ἐξῆγον. Ἀλλ᾽ ὁ βασιλεὺς, δέον πάλιν συνεῖναι τὴν [τοῦ add. 4.] Χριστοῦ δύναμιν καὶ παύσασθαί ποτε ἀνηνύτοις ἐπιχειρεῖν, ὁ δὲ ἐκέλευσε τοὺς ἁγίους αὖθις κρεμασθέντας ξέεσθαι. Ὡς δὲ ἐπὶ πολλαῖς ταῖς ὥραις τὰς σάρκας τεμνομένας ἑώρα, καὶ ψυχῇ γενναίᾳ πρὸς τοὺς ἀγῶνας ἀντέχοντας, καθαιρεθῆναι τῶν ξύλων κελεύει καὶ τὰς κεφαλὰς ἐκτμηθῆναι. Ἔκαμνε [Ἔκαμε 3, 4, 5.] γὰρ αὐτὸς μᾶλλον ἐπάγων τὰς τιμωρίας ἢ οἱ μάρτυρες ὑπομένειν τὰ ἐπαγόμενα· καὶ νενίκηκεν ὑπερβολὴ γενναιότητος ὠμότητος ἀμετρίαν. Ἀπαγομένων δὲ ἤδη τὴν ἐπὶ θάνατον, οἱ παρ᾽ αὐτῶν φωτισθέντες εἰς θεοσέβειαν, σύναμα καὶ τῇ συγκλήτῳ· Ἀφίετε ἡμᾶς, ἔλεγον, οἱ τῆς εὐσεβείας [hinc cod. 1 rursus legi potest.] ὰδιδάσκαλοι, ἐπὶ καθέδρᾳ [καθέδραν 4, 6.] λοιμῶν [καθημένους add. 7.] ἐν μέσῳ ἐκκλησίας πονηρευομένων, μήπω πρὸς μέτρον τῆς ἐν Χριστῷ φθάσαντας ἡλικίας. Οἱ δὲ μακάριοι πρὸς αὐτοὺς ἀπεκρίναντο· Ὁ διδάσκων ἄνθρωπον γνῶσιν Χριστὸς, ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ φωτισμὸς τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, αὐτὸς ὑμᾶς φωτιεῖ τε [om. 1.] καὶ συνετιεῖ, καὶ τῷ θεμελίῳ ἑδράσει τῆς αὐτοῦ πίστεως.

ΙΖ᾽. Ἀνηνέχθη ταῦτα τῷ βασιλεῖ καὶ ὡς ὄχλος ἱκανὸς ἕποιτο τοῖς ἁγίοις, ἀπείργων αὐτῶν τὴν σφαγὴν. Ὁ δὲ στίφος στρατιωτῶν ἐξαυτῆς κατὰ τῶν ἑπομένων τοῖς ἁγίοις ἐκπέμπει, ἀποσοβῆσαι τούτους κεκελευσμένον. Ἀλλ᾽ οἱ γενναῖοι ἐκεῖνοι καὶ μέχρι τέλους πρὸς τὴν ἁμαρτιαν ἐγνωκότες ἀντικαθίστασθαι, παρ᾽ οὐδὲν τοῦτο θέμενοι, τοῖς ἁγίοις μᾶλλον εἵλοντο συναποθανεῖν. Ὧν τὴν ἔνστασιν ὁ τύραννος αὖθις ἀναμαθὼν, ἐκέλευσε τοῖς ἁγίοις ἅπαντας συγκατασφαγῆναι, πρόφασιν τῆς πρὸς τὸ ἀναιρεῖν ἀνθρώπους ἐπιθυμίας τὸ φιλευσεβὲς αὐτῶν ποιησάμενος. Ὑποβληθεὶς δὲ ὑπό τινων οἷς ζῆλος περὶ τἁ εἴδωλα ἦν, ὡς ἡ σύγκλητος αἰτία γένοιτο τῶν τοιούτων * κακῶν, τὸν μακάριον Ἐλπιδιφόρον ἀχθῆναι προστάττει, ἅτε τὰς πρώτας φέροντα παρὰ ταύτῃ τιμάς. Ὁ δὲ πρὸς τοὺς ἀηττήτους έπιστραφεὶς μάρτυρας, οὔπω τελειωθέντας· Εὔξασθε, εἶπεν, ὑπὲρ ἐμοῦ, πατέρες ἐν πνεύματι, οἱ ἐμοὶ τῆς εἰς Χριστὸν [(εἰς Χ.) έν Χριστῷ 1.] πίστεως ὁδηγοὶ, ὥστε κἀμὲ τῆς ὑμῶν συνοδίας μὴ ἐκπεσεῖν. Πρὸς ὃν οἱ ἅγιοι· Θάρσει, ἔφησαν, ἀδελφὲ, θάρσει, καὶ μὴ ἀθύμει· προηγήσῃ γὰρ ἡμῶν, πρῶτος τῷ οὐρανίῳ Δεσπότῃ παραστησόμενος *. Ἀσπασάμενος οὖν [δὲ 1.] αὐτοὺς, πρὸς τὸν τύραννον ἤγετο· συνείποντο δὲ αὐτῷ καὶ ἕτεροι τρεῖς, τῆς αὐτῆς ἐχόμενοι γνώμης καὶ προαιρέσεως.

ΙΗ᾽. Ὁ δὲ τύραννος· Τί πεπόνθατε, φησὶν [om. 7.] , ἀνόητοι, τῆς μὲν πατρῴας τῶν θεῶν θρησκείας ἀφέμενοι, τοῖς ἀπατεῶσι δὲ τούτοις προσκολληθέντες; Ἀλλ᾽, εἰ, μὴ τάχιον ἀνανήψαντες ἐπιλάβοισθε τῶν προτέρων, πικρὸν ὑμᾶς τὸ τῆς ζωῆς ὲκδέξεται πέρας. Πρὸς ὃν [ὁadd. 1.] Ἐλπιδιφόρος ἀπτοήτῳ φρονήματι· Γνωστὸν ἔστω σοι, βασιλεῦ, ἔφη, ὅτι τοῖς μὴ οὖσι θεοῖς οὐ λατρεύομεν καὶ τῷ δόγματί σου ἀντιτασσόμεθα· ὅπερ οὖν σοι δοκοῦν, ἐπιτέλει. — Ἐπεὶ τοῦτο ἀρέσκον ὑμῖν, ὁ τύραννος ἔφη, τὸ τοῖς ἀσεβέσι τούτοις ἑπομένους τοῦ ἴσου κοινωνῆσαι τέλους, οὔκουν ἀποστερήσομεν ὑμᾶς τῆς ἐφέσεως, ἀλλὰ καὶ τὰς ὑμῶν ξίφει κεφαλὰς ἐκκοπῆναι κελεύω. Ὡς δὲ ταύτης οἱ ἅγιοι τῆς ἀποφάσεως ἤκουσαν, χαίροντές τε καὶ ἀγαλλόμενοι πρὸς τὸν θάνατον ἤγοντο· συνεπομένων αὐτοῖς καὶ τῶν στρατιωτῶν, εἰς τριακοσίους ἀριθμουμένων. Οἳ σὺν τῷ θείῳ φημὶ Ἀκινδύνῳ καὶ τοῖς σὺν αὐτῷ θανεῖν ἀγαπήσαντες καὶ οὕτω πρὸς Χριστὸν, οὗ κρεῖττον ὑπὲρ ζωὰς τὸ ἔλεος, ἀπελθεῖν, τὸν διὰ ξίφους δέχονται θάνατον, πολλὴν [hinc usque ad ὁρᾶτε (n. 19) omnia fere deleta sunt in cod. 1.] τοῦ μακαρίου Ἀκίνδυνου τὴν προθυμίαν αὐτοῖς ὲμποιοῦντος καὶ πρὸς τὸ μαρτύριον ὑπαλείφοντος.

[13] [Martyres in mare præcipitantur. Cœlitus servati, traduntur] Post hæc sanctis dixit rex: Ne existimetis, inquit, me vobis æque levem ac facilem mortem allaturum atque male perdito Aphthonio. Nam paulatim acerbissimis tormentis carnes vestras [carceri. Quorum tortores mergi jubentur, credentes in Christum.] consumens, miserabilem vobis mortem afferam. Hæc cum dixisset, bubulos jubet afferri culeos, et sanctos in eos injici martyres, deinde in aquam immitti. Hoc autem cum factum esset maxima celeritate, eis beatus apparet Aphthonius simul cum tribus indutis candidis vestibus, quorum divina virtute disrumpuntur culei, et terræ illæsi redduntur ab eis martyres. Cum sic ergo conspecti fuissent a tyranno, arbitrans ille non fuisse factum quod ipse jusserat, statim surrexit ad supplicium sumendum de lictoribus, et jussit eorum manus amputari gladio (erant autem quatuor numero), deinde eos sic pro sanctis immitti in profundum maris. Quod quidem cum fieret et mari traderentur, exclamabant: Domine, excipe nostros spiritus, et cum sanctis tuis martyribus nos, etsi simus indigni, connumera. Deo autem invisus et plane dæmon Sapores, cum statim beatos viros, Acindynum inquam et Pegasium et Anempodistum, jussisset includi in carcere, ipse seipsum gravissime cruciabat, anxius propter res præsentes et magnis animi fluctibus agitatus, et nec cibum quidem omnino sumere sustinens.

[14] [Rex cum magnatibus conqueritur. Cuirespondet senatorum primus, Elpidiphorus, ejusque dolos detegit.] lis ergo qui primas partes apud eum obtinebant, convocatis: Cur me solum, inquit, reliquistis in his quæ sunt proposita, laborare: ipsi autem otiosam delegistis tranquillitatem, nec verbo nec facto ullam opem mihi ferentes? Sed si quid quidem novi et insoliti velim afferre, vos statim habeo resistentes et reluctantes: nunc autem cum nihil novi introducatur, sed patrium nostrum dogma despiciatur et ne cadat veniat in periculum, et nulli vestrum veniat in mentem ne vultu quidem dolorem præ se ferre, de summa rei plane venio in dubium, et suffocor. Ad hæc Elpidiphorus, qui tunc erat primus senatus et fidei Jesu ardens amator, et ad summam quidam Nicodemus et Christi occultus discipulus: Et quam tibi, inquit, o rex, hac in re opem ferre possumus? Neque enim Potentia tua nobis indiget, quæ rerum experientia omnibus antecellit, et potestatem habet voluntati consequentem. Copia autem instrumentorum quæ sunt comparata ad torquendum, facilem eorum quæ sunt facienda aperte suggerit tibi deliberationem. Rursus dicit tyrannus: Quid vero? Egone solus possum latrare adversus hos impios? Sanctus vero respondit: Si hoc tibi videtur operosum ac difficile, sine, inquit, eos sua abire voluntate. Terribilis vero in omnibus Sapores: Sed quantum, inquit, das ex tuis verbis conjiciendum, videris illis potius quam nobis adhærere. Nam mihi verba communiter ad omnes facienti, ipse solus das responsa et suggeris ut impios relinquam impunitos.

[15] [Senatores alii cum rege disputant, detectisque ejus insidiis post liberrima responsa catervatim exeunt.] His sic a Sapore dictis cum suspicione, beatus Elpidiphorus: Quoniam sum, inquit, princeps senatus, hi mihi merito concedunt respondendi locum. Sed ii quoque dicant quod videtur unicuique, quoniam vis, o rex, omnino verum audire. Quidam autem unus ex senatoribus, habens animam divina gratia illuminatam: Quid revera mirum est, inquit, o rex, si Elpidiphoro, qui est princeps senatus, et nihil insipiens respondet aut indecorum, nos dicere concedimus? Rex autem cum id quod erat revera, deprehendisset: Video, inquit, vestram mentem non recte affectam in nostram potentiam. Quidam vero, nomine Philologus, ætate junior, ingenio acutissimo, zelo ardentissimus: O rex, inquit, mala quæ tuum animum de nobis sine causa invasit conjectura, non nobis in bonum exitum desinet. Es enim plenus suspicione, ut qui cogites omnibus tua condemnatione afferre exitium. Tyrannus autem ira repletus propter repentinam Philologi loquendi libertatem: Quis, inquit, te interrogavit, ut dares tam duram et asperam responsionem? Ad hæc vir ille egregius, non iram tyranni reveritus, nec de ejus potestate sollicitus: Quid vero? quando verum dixerit quispiam, o rex, tene oportebit illico irasci? Deinde etiam intuens ad omnes, qui aderant, senatores: Per salutem, inquit, vestram omnium, tali viro nihil oportet respondere. Quomodo enim veram accipiet * orationem, quæ furore repleta est anima? Propter hæc tyrannus ira repletus, ira, inquam, ad similitudinem serpensit, ut dicit divinus David, milites jubet stare pro foribus, ut eos qui ei repugnabant, et primum omnium Elpidiphorum, ense conficerent. Quidam autem Callistratus, cum esset regi amicissimus, eum collo amplexus, orabat ut iram reprimeret. Omnes vero simul libere loquentes: Miserrime regum, dicebant, pulchre scies nos non eadem, quæ tu, sentire, neque similiter tueri impietatem. Et hæc cum dixissent, exierunt eo relicto a.

[16] [Sancti martyres projiciuntur in scrobes serpentibus plenas; at liberantur virtute angelica. Mox iterum torti, capitis damnantur.] Sed ille, cum esset nox et ad summam filius tenebrarum, habuit noctem opem ferentem rebus pessimis. Et cum primum illuxisset, sedens pro tribunali, jubet tres fossas effodi, et in eas immitti bestias et serpentes, et sanctum Acindynum cum suis in eas injici. Postquam ergo sanctos eo immisissent: Deus, Deus noster, ad te de luce vigilamus, psallebant martyres: sitivit te anima nostra, sitivit te, Deum vivum et fortem. Sed tu fac nobiscum convenienter tuæ mansuetudini, et educ nos de lacu miseriæ: quoniam benigna est misericordia tua, et bonitas quæ non potest exprimi. Interim autem dum precarentur, splendidi accesserunt angeli, veluti quibusdam virgis ferreis bestias abigentes; et unumquemque e sanctis manu accipientes, eos illæsos e fossis eduxerunt. Sed rex, cum oporteret rursus Christi intelligere potentiam et cessare aliquando aggredi quæ non possunt effici, ille jussit sanctos rursus suspensos laniari. Cum autem vidisset eorum carnes multis horis conscindi, fortique et generoso animo resistere certaminibus, jubet eos e lignis deponi et eis capita amputari. Ipse enim magis erat defessus intentans supplicia, quam martyres sustinentes ea quæ intentabantur: et summa generositate vicerunt illi infinitam crudelitatem. Cum jam autem ad mortem abducerentur, qui ab eis illuminati fuerant ad pietatem, simul cum senatu: Dimittitis nos, dicebant, o doctores pietatis, super cathedram pestilentiæ, in medio ecclesiæ malignantium, cum ad mensuram ætatis in Christo nondum pervenerimus. Beati autem eis responderunt: Qui docet hominem scientiam Christus, Deus noster, qui est illuminatio animarum nostrarum, ipse vos illuminabit et reddet intelligentes, firmosque faciet et stabiles fundamento suæ fidei.

[17] [Turbæ christianorum sequuntur martyres, quibus commori volunt. Elpidiphorus cum tribus sociis accedit ad regem.] Relata sunt hæc regi: et quod magna multitudo sequeretur sanctos, eorum cædes prohibens. Ille autem statim emittit catervam militum in eos qui sequebantur sanctos. Cui jussum fuerat ut eos repelleret. Sed egregii illi viri, qui ad finem usque statuerant resistere peccato, hoc nihili * facientes, maluerunt potius mori cum sanctis. Quorum constantiam cum tyrannus rursus intellexisset, jussit omnes simul cum sanctis interfici, suæ occidendi homines cupiditatis prætextum accipiens eorum amorem pietatis. Cum autem ei suggessissent quidam, quorum erat magnus zelus in simulacra, quod fuisset senatus causa horum malorum, jubet beatum adduci Elpidiphorum, ut qui apud eum ferret primos honores. Ille autem conversus ad invictos martyres, qui nondum erant consummati: Rogate, dixit, pro me, patres in spiritu, duces meæ in Christum fidei, ut ego quoque a vestro cœtu non excidam. Cui sancti: Esto bono animo, dixerunt, o frater, esto bono animo, et ne sis animo anxius: nos enim præcedes, primus sistendus coram cœlesti Domino. Cum eos ergo esset amplexus, ducebatur ad tyrannum: eum autem tres quoque alii consequebantur, qui erant ejusdem animi et instituti.

[18] [Gladio necantur quatuor senatores cum militibus trecentis.] Tyrannus autem: Quid vobis, inquit, accidit, o stulti, ut deorum quidem patriam dimitteretis religionem, adhæreretis vero his impostoribus? Sed, nisi cito resipiscentes, ad priora redieritis, vos excipiet acerbus vitæ finis. Cui Elpidiphorus interrito et constanti animo: Notum tibi sit, inquit, o rex, quod deos qui non sunt, non colimus et tuo dogmati repugnamus. Fac ergo id quod tibi videtur. — Quoniam hoc vobis placet, inquit tyrannus, sequendo hos impios ejusdem quoque esse finis socios, neque nos vos vestro frustrabimus desiderio, sed vestra capita b jubeo gladio amputari. Cum autem sancti hanc audivissent sententiam, læti et exultantes ducebantur ad mortem, eos quoque consequentibus militibus, qui erant numero circiter trecenti. Hi divino inquam Acindyno et ejus sociis commori eligentes et sic venire ad Christum, cujus misericordia est supra vitas, mortem gladio accipiunt, magnam animi alacritatem eis afferente Acindyno, et excitante animosque addente ad martyrium.

ANNOTATA.

a Difficultatem ortam ex tanto numero senatorum quantum prima Passio dedit, a septingentis ad septem millia variantibus exemplaribus, Metaphrastes vidit, cavitque, nullum numerum indicando.

b Hinc patet non magis Metaphrastæ quam nobis visum esse totum senatum, septingentos scilicet aut septies mille viros, morti juxta Acta fuisse traditos: quod sane, etiamsi Acta clare edicerent, omnem fidem superaret.

* deest in P. G.

* ἕλεσθε P. G.

* σκῆψιν P. G.

* deest in P. G.

* αὐτῷ codd. et P. G.

* P. G. τοσούτων.

* P. G. παραστησάμενος.

* P. G. acciet.

* P. G. nihil.

CAPUT QUARTUM.
SS. Acindynus, Pegasius et Anempodistus, Saporis pollicitationes contemnentes, postquam a regis matre defensi sunt, cujus maxillæ ipse rex alapam impingit, in camino igne comburuntur cum militibus viginti octo et ipsa regis matre.

ΙΘ᾽. Ἀναιρεθέντων δὲ τῶν στρατιωτῶν ἤδη καὶ τῶν συγκλητικῶν, μεταπέμπεται διὰ ταχέων ὁ τύραννος τὸν μακάριον Ἀκίνδυνον, Πηγάσιόν τε καὶ [τὸν add. 3.] Ἀνεμπόδιστον. Εἶτα τὴν ἀλωπεκῆν ὑποδὺς, τὸν ἥμερόν τε καὶ πρᾶον ὑποκριθεὶς σκολιώτατα· Τίς ἡ τοιαύτη ὑμῶν [(ἡ τ. ὑ.) ὑ. ἡ τ. 3, 4, 6, 9.] ἔνστασις, ἔλεγεν, ὡς τῆς παρούσης ἀφειδῆσαι * ζωῆς καὶ θάνατον μᾶλλον ἀλλάξασθαι [ἀλλέξεσθαι 4.] ταύτης; Μάρτυς μου ὁ ἡδὺς πᾶσιν ἥλιος, ὅτι τὰ σπλάγχνα καὶ τὴν ψυχὴν ἐπὶ τῷ ὑμῶν διακόπτομαι θανάτῳ. Οἰκτείρω γὰρ ὑμᾶς καὶ της ἡλικίας καὶ τῆς νεότητος, πρὸς δὲ καὶ τῆς τοῦ σώματος ὥρας, ἧς [ἣν 7.] καὶ θηρίον ἠλέησεν ἂν καὶ ἐφείσατο. Πείσθητε οὖν μοι λίαν ὑμῶν [hinc cod. 1 rursus legi potest.] κηδομένῳ καὶ τἁ λυσιτελῆ συμβουλεύοντι. Ὁρᾶτε γὰρ ὡς τῶν συγκλητικῶν οὐδενὸς ἢ τῶν στρατιωτῶν ἐφεισάμην. Υμῶν δὲ πατρικῶς κήδομαί τε καὶ περιέχομαι, μάλιστα τὸ ἀνδρῶδες ὑμῶν καὶ γενναῖον ἐκ τοῦ περὶ τὰς βασάνους ἀνενδότου καταμαθών. Εἰ γὰρ πεισθείητέ μοι *, τῶν πρώτων ὑμᾶς ἀξιώσω τιμῶν καὶ δῶρα χαριοῦμαι τῆς ὑμῶν ἀρετῆς ἄξια. Οἱ δὲ ἅγιοι· Μήτε σεαυτῷ κόπους, ἔφησαν, μήτε ἡμῖν [ita 1, 3, 4; ἡμῶν reliqui et P. G.] εἰκῆ θέλε παρέχειν. Ἀλλὰ μηδὲ φειδώ * σέ τις ἢ ἔλεος ἡμῶν λαμβανέτω· κάμψεις γὰρ οὐδέποτε τὸν ἡμέτερον λογισμὸν, ἢ ἀγαθῶν ἐπαγγελίαις ἢ κακῶν ἀπειλαῖς [(ἀγαθῶν-ἀπειλαῖς) ἀγαθεργίαις ἢ κακουργίαις 1.] , ἢ θανάτου δέει, τοῦ σοὶ [om. 1; σου 4.] φοβεροῦ. Πῶς γὰρ ἂν [om. 1.] θάνατον φοβηθεῖεν, οὓς τοῦτο μᾶλλον λυπεῖ, τὸ ἅπαξ καὶ μὴ μυριάκις δύνασθαι θνήσκειν ὑπὲρ Χριστοῦ [(θ. ὑ. Χ.) ὑ. Χ. θ. 1.] ; Τάχιον οὖν τὸ ἤδη σοι κριθὲν ποίησον. Ἐκδέχεται γὰρ ἡμᾶς ὁ τῶν ἁγίων χορός· ἵνα σοι καὶ χάριτας μᾶλλον τῆς ταχείας ὁμολογήσαιμεν [ὁμολογήσωμεν 1.] τελειώσεως.

Κ᾽. Ὁ δὲ τὴν σκηνὴν λύσας καὶ τὴν προσποίητον ἡμερότητα· Μὰ τοὺς θεοὺς, εἶπεν, ἀλλ᾽ οὐκ ἂν ἐπιτεύξεσθε * τῆς ἐπιθυμίας. Κελεύει τοίνυν σιδηροδέτους αὐτοὺς γενομένους, ἐν ἀσφαλεστάτῃ τῇ φρουρᾷ τηρεῖσθαι. Αὐτὸς δὲ παρ᾽ ὅλην διασκεψάμενος τὴν νύκτα ποίῳ ἂν αὐτοὺς διολέσῃ θανάτῳ, πρωΐας ἤδη γενομένης, κελεύει κάμινον ἐξαφθεῖσαν ὅτι πολλὴν τοὺς θείους ὑπολαβεῖν [ὑποβαλεῖν 1, 2.] μάρτυρας, ὥστε, τῶν ἁγίων αὐτῶν σωμάτων τέλεον ἐκδαπανηθέντων, μηδὲ χοῦν ὑπολειφθῆναι χριστιανοῖς, πόθου τοῦ πρὸς αὐτοὺς παραμύθιον. Ὧν κατὰ τάχος ἐνεχθέντων [ἀνενεχθέντων 7.] ἀπὸ τῆς φυλακῆς, ἐπεφώνει τούτοις ὁ τύραννος· Ἰδοὺ τῆς ἀπειθείας ὑμῶν τὰ ἐπίχειρα· τὴν κάμινον τῇ χειρὶ δεικνύς· ἣν οὐδεὶς ἕτερος, ἀλλ᾽ ὑμεῖς ἑαυτοῖς ἐξεκαύσατε. Ἀκίνδυνος οὖν, ὁ μακάριος τοῦ Χριστοῦ μάρτυς, τὸ τοῦ τυράννου κακότεχνον καὶ ποικίλον καταμαθών· Τάχα προφητικῶς σοι, φησὶ, τοὔνομα τέθεικεν ἡ τεκοῦσα· πατέρα γὰρ δαιμόνων τοῦτο [(δ. τ.) τ. δ. 1.] δηλοῖ. Σὺ δὲ οὐ πατὴρ δαιμόνων, ἀλλ᾽ υἱὸς ἄντικρυς εἶ τοῦ ἐξαρχῆς ἀνθρωποκτόνου, ἐπεὶ καὶ τὰ ἔργα τούτου ζηλοῖς, αἵμασιν ἀνθρώπων χαίρων ὥσπερ αὐτός. Ὁ δὲ, τῷ πικρῷ τοῦ ῥήματος δηχθεὶς τὴν ψυχὴν, τὴν ἑαυτοῦ μητέρα μεταπεμψάμενος [μετακαλεσάμενος 1.] . Τί μοι, φησὶ, μῆτερ, τὸ ὄνομα δηλοῦν βούλεται [(δ. β.) β. δ. 7.] ; Ἡ δέ· Πατρῷον μὲν οἶδα τοῦτό σοι τυγχάνον· ὃ δὲ δύναται σημαίνειν, ἐπίσταμαι οὐδαμῶς. Καὶ ὁ Σαβώριος· Ἀλλ᾽ οἱ κακοδαίμονες οὗτοι, φησὶ, πατέρα λέγουσι δαιμόνων τοῦτο δηλοῦν· καὶ, νὴ τὴν ἐμὴν [ἡμῶν 4.] σωτηρίαν, εἴ γε καὶ τὴν ἀλήθειαν ἐν τούτῳ συμφθεγγομένην [φθεγγομένην 3.] ἔχουσιν [hinc plurima desunt in cod. 2, usque ad ἐκ ταύτης ἐρρύσω (n. 22 extr.)] , οὐκ ἐκείνους, ἀλλὰ σὲ πρότερον πικρῷ παραδώσω θανάτῳ. Ἡ δὲ ὑπομειδιάσασα· Πάντως, εἰ μὴ τοῦτο, ἔφη [om. 1.] , σαφῶς ᾔδεσαν, οὐκ ἂν οὕτως ἐθάρρουν ὑπὸ πολλοῖς τοῖς παρεστῶσι λαλεῖν. Θυμὸς ἄσχετος ἐντεῦθεν λαμβάνει τὸν βδελυρόν [βδελλυρόν] . καὶ παραχρῆμα μετὰ Θεοῦ καὶ τὴν κοινὴν φύσιν ἐξαρνησάμενος, καὶ μηδὲ αὐτὸ τὸ φίλον πᾶσι τῆς μητρὸς δυσωπηθεὶς ὄνομα, ὃ καὶ θηρσὶν αἰδῶ φέρει καὶ τοῖς ἀλόγοις, χεῖρας ἐπιβάλλει ταύτῃ χεῖρας, ὢ θεία δίκη, κατὰ μητρὸς [καὶ add. 4.] ἄνθρωπος, καὶ μητρὸς γηραιᾶς ἤδη· καὶ πὺξ αὐτὴν κατὰ κόρρης παίει, καλά γε ἀποδιδοὺς αὐτῇ τὰ τροφεῖα, ἢ μᾶλλον, εἶπεν ἄν τις ἡδέως, καὶ πολλῷ μείζονα δίκαιος ὢν ἀποδοῦναι, ὅτι κακὸν ἐκείνη τοιοῦτον εἰς φῶς ἤνεγκεν. Ἡ δὲ τοῖς τῶν ἁγίων ποσὶ προσδραμοῦσα· Σώσατέ μου τὸ γῆρας, ἔφη σὺν πολλοῖς τοῖς δάκρυσιν· αὐτὸν γὰρ, ὡς ὁρᾶν ἔχω, τὸν Σατανᾶν, αὐτὸν ἐκεῖνον ἐγὼ γεγέννηκα.

ΚΆ. Ὁ δὲ, ἐκείνην ἐξουθενῶν τε καὶ διωθούμενος, ἀπιδὼν πρὸς τοὺς μάρτυρας· Τὸ πρὸς τὴν κακίαν ὑμῶν, ἔφη, παράμονον καὶ τὴν κάμινον ἐπὶ πλεῖον ὑμῖν [ita 1; ἠμῖν reliqui et P. G.] ἐκπυροῦσθαι παρασκευάζει [ita 1; παρασκεύαζει reliqui et P. G.] . Οἱ δὲ Τὰ περὶ τῆς μῆτρὸς, εἶπον, τῆς, σῆς, τό γε νῦν ἔχον *, μελέτω σοι· ἡμῶν γὰρ * ἤδη τὴν γνώμην ὅπως ἔχει, διὰ πείρας ἀκριβοῦς ἔσχηκας. Καὶ ὁ τύραννος· Τί δ᾽ ἄν μοι μέλοι περὶ αὐτῆς; — Εἰ ἀφεθήσεταί σοι, εἶπον, τὸ ἐπ᾽ αὐτῇ ἀνόμημα, μητρὶ χεῖρας ἀδίκους ἐπιβαλόντι *. — Ἀλλ᾽ ὑπὲρ υἱοῦ, ἔφη, μητρὸς εὐξαμένης, οἱ θεοί μοι συγγνωμονήσουσιν. Ἡ δὲ εὐθὺς τὸ ὄμμα ὑψοῦ [ὕψι 4.] διάρασα· Χριστὲ, μονογενὲς *, ἔφη, Θεοῦ παῖ, τῷ ἐμῷ υἱῷ μὴ ἀφῇς, μὴτε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι μήτε ἐν τῷ μέλλοντι. Καὶ ὁ παράνομος αὖθις· Ὡς ἔοικεν, εἶπε, τὸ μακρὸν τοῦ γήρως [(μ. τ. γ.) τ. γ. μ. 1.] καὶ πολυχρόνιον ἀλλοίωσίν σοι τῶν φρενῶν εἰργάσατο, καὶ διὰ τοῦτο καὶ πρὸς τὰς καθ᾽ ἡμῶν ἀρὰς οὕτως εὐχερῶς ἐξηνέχθης. Πρὸς ταῦτα ἡ συνετὴ γραῦς ἐκείνη· Ἀλλ᾽ εἴπερ ἐγὼ, φησὶν, ἡ γεννησαμένη φρενῶν ἐνδεὴς, ὁ παρὰ τοιαύτης σὺ γεννηθεὶς, πόθεν σώας ἔχειν * τὰς φρένας ὑποληφθὴσῃ; — Οὔκουν, ὁ τύραννος ἔφη, τοῦ προσήκοντος ἀπεσφάλην, τοιαύτῃ οὔσῃ σοι τὴν εἰς τὰς παρείας ὕβριν ἐπενεγκών. Ἡ δέ· Διαμαρτύρομαί σοι, φησὶν, ὡς τοῦ Θεοῦ τὸν πάντα βλέποντα ὀφθαλμὸν καὶ τὸ ἔνδικον ἐκείνου κρῖμα οὐ διαφεύξῃ.

ΚΒ᾽. Οὕτως αὐτῆς ἀποκριναμένης, ἀφωνία κατέσχε τὸν μιαρόν. Ὀψὲ [δὲ add. 3, 9.] καὶ μόλις τοῖς παρεστῶσιν· Ἀρθέντες, εἶπεν [(Ἀ. εἶ.) εἶ. Ἀ. 1.] , ἐντεῦθεν οἱ δυσσεβεῖς, τῇ ἐκκαυθείσῃ καμίνῳ ἐυβληθήτωσαν, ἐπεὶ μὴ πεισθῆναι τοῖς ἡμετέροις φιλονεικοῦσι προστάγμασι. Ταύτην δὲ, τὸ εἶναι μητέρα ἐμὴν ἐξομοσαμένην καὶ τοὺς φυσικοὺς θεσμοὺς ἀθετήσασαν, τῷ ἰδίῳ πορεύεσθαι θελήματι καταλίπετε. Ἡ δὲ μακαρία· Θεὸν * ἐπόμνυμι, φησὶν, ἦ μὴν * τῇ μαρτυρικῇ [om. 7.] ταύτῃ [om. 1.] τριάδι συναποθανεῖσθαι καὶ μήτε θανάτῳ * μήτε τινὶ ἄλλῳ μηδέποτε ταύτης διαζευχθῆναι. Ὁ δὲ τύραννος, τὸ τῆς ἀγαθῆς γῆς πονηρὸν ἐκ τοῦ παραδόξου [(ἐκ τ. π.) om. 4.] βλάστημα *. Οὐ πολύς μοι λόγος τοῦδε, φησί· πρᾶττε κατὰ τὸ [σὸν add. 1.] βούλημα. Ἐπεὶ οὖν οἱ μάρτυρες προσήγγισαν τῇ καμίνῳ, τὸ ὄμμα εἰς οὐρανὸν ἄραντες· Κύριε, εἶπον, Ἰησοῦ Χριστὲ, τὸ ἀληθινὸν φῶς, τὸ πρὸ τῶν αἰώνων τῆς πατρικῆς δόξης ἐκλάμψαν, εὐχαριστοῦμέν [hinc aliquantum deest in cod. 6.] σοι, ὅτι ἐνίσχυσας ἡμᾶς τὸν ὑπὲρ σοῦ ἀγῶνα διενεγκεῖν, καὶ οὐκ ἀφῆκας ἐν τῇ παγίδι συλληφθῆναι τῶν θηρευόντων [θηρευτῶν 1. ] , ἀλλ᾽ ὡς στρουθίον τὴν φυχήν ὑμῶν ἐκ τάῦτης [(ἐκ τ.) om. 4.] ἐρρύσω [hinc continuatur cod. 2.] . Καὶ νῦν, Δέσποτα, νεύρωσον ἡμῶν τὰ ψρονήματα, τοῦ δυνηθῆναι γενναίως τοῦ παρόντος κατατολμῆσαι πυρός. Παράστηθι δὲ ἡμῖν καὶ ἐν τῶι καιρῶι τῆς ἐκ τοῦδε * τοῦ ταπεινοῦ σώματος ἐκδημίας, καὶ πρόσθητι τῶν ἡμετέρων ψυχῶν. Σοὶ γὰρ καὶ τῆι σῆι δυνάμει θαρρήσαντες, τῆς φλογὸς ἐπιβαίνομεν.

ΚΓ᾽. Τῶν οὖν στρατιωτῶν ἐγγύς που περὶ τὸ τῆς καμίνου στόμα γενομένων καὶ τὴν ἀνύποιστον [ἀνυπόστατον 1.] αὐτης ἐκπύρωσιν στέγειν οὐ δυναμένων, οἱ ἅγιοι πεφρικότας ἰδόντες αὐτούς· [(ἰδ. αὐ.) αὐ. ἰδ. 4.] Τί ἑστηκατε οὕτως, ἔλεγον, τὸ κελευσθὲν μὴ ποιοῦντες; Εἰ τὸ ὁμόδουλον τοῦτο καὶ πρόσκαιρον πῦρ οὕτω φοβερὸν ὑμῖν ἔδοξε, τὸ ἀτελεύτητον ἐκεῖνο τῆς γεέννης καὶ ἄστεκτον ἀληθῶς πῶς ὑποίσετε; Οἱ δέ. Καὶ πῶς ἂν γένοιτο ἡμῖν, εἶπον, ἣν ὑμεῖς λέγετε κόλασιν ἐκφυγεῖν; — Εἰ μὴ τὴν τῶν [om. 4.] εἰδώλων ἀρνηθέντες θρησκείαν, οἱ ἅγιοι ἔφησαν, Χριστῷ τῷ ἀληθεῖ [ἀληθινῷ 1.] Θεῷ, σὺν ἀληθείᾳ πιστεύσετε, οὐκ ἂν δυνατοὶ γένοισθε τὰς κολάσεις ἐκείνας διαφυγεῖν. Πρὸς ταῦτα οἱ στρατιῶται· Ὅτε τῇ τοῦ βασιλέως, ἔφησαν, ὑπηρετούμενοι προστάξει τὰς τιμωρίας ὑμῖν ἐπήγομεν, ἔντρομοί τινες καὶ περιδεεῖς ἦμεν, ὥς τι πείσεσθαι χαλεπὸν ἐκδεχόμενοι· νυνὶ δὲ, διδασκαλίας καὶ παραινέσεως τῆς παρ᾽ ὑμῶν ἀπολαύσαντες, γαλήνιοι κατέστημεν τὰς ψυχὰς, ἐλπίδα τινὰ σωτηρίας ὡς εἰκὸς ἀναμένοντες. Ὑμεῖς δὲ ἀλλὰ, ποιήσαντες εἰς ἡμᾶς ὅσα δεῖ [δὴ 7. ] καὶ ἡ πίστις ὑμῶν βούλεται, τῷ αἰωνίῳ προσάγετε βασιλεῖ· [(πρ. β.) β. προσάγετε 1.] τὸν γὰρ φθαρτὸν ἤδη τοῦτον ἐβδελυξάμεθα. Εὐφροσύνης οἱ μάρτυρες ἐπὶ τούτοις [(Οἱ μ. ἐ. τ.) Ἐπὶ τ. οἱ μ. 1.] ὑποπλησθέντες· Αἰνέσωμεν συμφώνων, εἶπον, τὸν Κύριον, ὅτι ἀγαθός [καὶ εὐθὺς· add. 1.] καὶ ἡδυνθείη τούτῳ μᾶλλον [ὑμῶν 1; ἡμῶν 4, 5.] ἡ αἴνεσις, τῷ οἰκοδομοῦντι τὰς ψυχὰς τῶν αὐτῷ πίστει προσερχομένων, καὶ χαρᾶς ἐπὶ τῇ αὐτῶν [ita 3. 4. 5; reliqui et P. G. ἑαυτῶν.] σωτηρίᾳ πληροῦντι τὰ ἐπουράνια. Πρόσδεξαι, Δέσποτα, οὓς περὶ τὴν ἑνδεκάτην ὥραν εἰς τὸν τοῦ μαρτυρίου σου * ἀμπελῶνα συνεκαλέσω, καὶ δὸς [hinc continuatur cod. 6.] αὐτοῖς τὸν μισθὸν ἄξιον τῆς σῆς ἀγαθότητος, τοῖς προλαβοῦσί σου [om. 1.] ἀθλοφόροις συναριθμῶν.

ΚΔ᾽. Οἱ τοίνυν στρατιῶται, καθάπερ ὅπλῷ τινὶ τῷ παντὶ ἀχειρώτῳ, τῇ σφραγῖδι Χριστοῦ σφραξάμενοι *, σύναμα τοῖς ἁγίοις Ἀκινδύνῳ, Πηγασίῳ καὶ Ἀνεμποδίστῳ τὴν κάμινον ὑπεισῆλθον, ὀκτὼ πρὸς τοῖς εἴκοσι τὸν ἀριθμὸν ὄντες, μηδὲ αὐτῆς ἀπολειφθείσης τῆς [πανολβίας add. 1.] τοῦ τυράννου μητρὸς, ἀλλὰ καὶ αὐτῆς ἅμα συνεπεισελθούσης [συνεισελθούσης 5 et 1, qui addit σὺν προθυμίᾳ.] . Χορὸς [hinc usque ad εὐωδίας aliqua desunt in cod. 6.] δὲ ἀγγέλων περὶ τὴν κάμινον ἑωρᾶτο, τοὺς ἁγίους ὑποδεχόμενος καὶ ὕμνον σὺν αὐτοῖς ἀναμέλπων. Οἱ μάρτυρες μέντοι τὰς ἱερὰς ψυχὰς τῷ Θεῷ διὰ πυρὸς παραθέμενοι κατὰ τὴν δευτέραν τοῦ Νοεμβρίου μηνὸς, εὐωδίας ἀρρήτου τὸν τόπον ἐπλήρωσαν [καὶ θείας ἀγαλλιάσεως ἔπλησαν add. 1.] , ὡς τοὺς ἐκεῖσε παρόντας [(ἐ. π.) π. ἐ. 1, 7.] χριστιανοὺς ἡδονῆς αἰσθέσθαι λεχθῆναι μή δυναμένης *, αἰνεῖν [αἰνεῖτε 4.] τε τὸν ἔργῳ τὰ τοῦ θείου Δαυῒδ πληροῦντα καὶ θαυμαστὸν ἐν * τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ δεικνύμενον. Ὧν τὰ ἱερὰ καὶ τίμια λείψανα ἐν τῇ εἰρημένη Εἰρηνησσῶι κατετέθη, πολλὴν ὅσην τὴν χάριν τοῖς προσιοῦσι πηγάζοντα *, εἰς [εἰς δόξαν Πατρὸς καὶ Υἱοῦ καὶ Πνεύματος ἁγίου, ᾧ πρέπει πᾶσα δόξα etc. 7.] δόξαν τοῦ [om. 4.] Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ πρέπει [πᾶσα add. 4, 5.] μεγαλωσύνη [πᾶσα δόξα, μεγαλωσύνη τε καὶ μεγαλοπρέπεια νῦν etc. 1.] καὶ αἴνεσις σὺν τῷ ἀνάρχῳ αὐτοῦ Πατρὶ καὶ τῷ ζωοποιῶι Πνεύματι, νῦν * καὶ εἰς τοῦς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[19] [Regi idololatriam rursus suadenti] Jam autem interfectis militibus et senatoribus, quamprimum accersit tyrannus beatum Acindynum, Pegasiumque et Anempodistum. Deinde, vulpina pelle indutus clementiamque et mansuetudinem simulans perversissime: Quænam est, dicebat, talis vestra constantia, ut vitæ præsentis sitis prodigi et eam morte commutetis? Testis sit mihi sol, qui est jucundus omnibus, quod propter vestram mortem mihi scinduntur viscera et anima. Misereor enim vestræ ætatis et juventutis, et corporis quoque pulchritudinis, cujus vel misereretur bestia, et ei parceret. Credite ergo mihi, qui vestri magnam curam gero et consulo quæ sunt utilia. Videtis enim quomodo nulli pepercerim senatori nec militi. Vestri autem paterne curam gero et vos amplector, ut qui vestram didicerim virtutem et fortitudinem ex constantia in tormentis. Si enim mihi parueritis, vos primis dignabor honoribus et concedam dona digna vestra virtute. Sancti autem: Nec tibi, dixerunt, nec nobis frustra labores exhibe. Sed nec tu nobis parcas, nec te nostri ulla moveat misericordia: mentem enim nostram nunquam flectes, aut bonorum promissis, aut minis malorum intentatis, aut metu mortis, quæ est tibi terribilis. Quomodo enim mortem timuerint, quos hoc magis afficit molestia quod semel et non millies possint mori pro Christo? Fac ergo cito id quod a te jam est judicatum. Nos enim expectat chorus sanctorum: ut etiam magis tibi agamus gratias propter celerem consummationem.

[20] [sancti exprobrant diabolicam vafritiem in ipso ejus nomine expressam, et testimonio matris ejus defenduntur.] Ille autem deposita persona, et ficta ablata mansuetudine: Non, per deos, inquit, non assequemini id quod desideratis. Jubet ergo eos, cum fuerint ferro vincti, in tutissima servari custodia. Ipse autem cum tota nocte considerasset quanam morte eos afficeret, mane jubet in fornacem accensam maxime divinos jacere martyres, ut, omnino consumptis sanctis eorum corporibus, ne cinis quidem relinqueretur christianis desiderii sui solatium. Qui cum mox educti fuissent e custodia, eis magna voce acclamavit tyrannus: Ecce præmia vestræ inobedientiæ, fornacem manu ostendens, quam nullus alius, sed vos vobis ipsis accendistis. Acindynus ergo, beatus Christi martyr, cum intellexisset quam esset malitiosus et versipellis tyrannus: Forte, inquit, prophetice tibi nomen imposuit mater; id enim patrem dæmonum significat. Tu autem non pater dæmonum, sed es aperte filius ejus qui fuit homicida ab initio: quoniam ejus opera imitaris, ut qui hominum sanguine, sicut ipse, delecteris. Ille vero, cum verbi acerbitas ejus animum momordisset, matre sua accersita: Quid mihi, inquit, o mater, nomen sibi vult? Illa autem: Scio, inquit, hoc esse tibi paternum. Quidnam vero possit significare, prorsus nescio. Sapores autem: Sed isti, inquit, cacodæmones dicunt hoc significare patrem dæmonum. Et, per meam salutem, si habeant veritatem in hoc sibi suffragantem, non illos, sed te prius tradam morti acerbæ. Illa vero subridens: Omnino, inquit, nisi hoc aperte nossent, non ita auderent loqui multis præsentibus. Hinc factum est ut ira quæ cohiberi non poterat, invaderet hunc exsecrandum: statimque, cum simul cum Deo communem abnegasset naturam, et nec ipsum omnibus carum nomen matris esset reveritus, quod vel ipsis feris et animalibus rationis expertibus affert reverentiam, ei manus injicit (manus, o divina justitia! homo in matrem, et matrem jam vetulam), et ipsi impingit alapam, egregiam ei reddens mercedem nutritionis, aut potius, lubenter dixeris, qui majorem jure erat redditurus, quod illa tale malum in lucem ediderit. Illa autem procurrens ad pedes sanctorum: Servate meam senectutem, dixit cum multis lacrimis. Ipsum enim, ut video, Satanam, illum ipsum ego genui.

[21] [Quæ etiam a filio alapis cæsa, ei maledicit.] Ille autem illam nihilipendens et repellens, intuens ad martyres: Vestra, inquit, in malis perseverantia efficit ut vobis fornax accendatur amplius. Illi vero: Tua mater, aiunt, curæ tibi sit in præsentia. Quid enim animi habeamus, jam accurate es expertus. Tyrannus autem: Quid ea, inquit, sit mihi curæ? — Si tibi, inquiunt, remittetur scelus, qui injustas manus in ipsam matrem intulisti. — Sed si pro filio, inquit, mater precata fuerit, dii mihi ignoscent. Illa autem oculos statim in altum tollens: Christe, unigenite, inquit, Dei Fili, filio meo ne remittas, neque in hoc seculo, neque in futuro. Ille autem rursus iniquus: Longa, inquit, ut videtur, et multorum annorum senectus tuam mutavit et corrupit mentem; et ideo tam facile induceris ut nobis male preceris. Ad hæc anus illa sapiens: Sed si ego, inquit, quæ te genui, sum inops mentis, tu qui ab ea es genitus, quomodo salvam mentem habere existimaberis? — Non ergo, inquit tyrannus, ab eo quod decet aberravi, qui tibi, quæ es ejusmodi, talem intuli in genas contumeliam. Illa autem: Tibi, inquit, testificor quod Dei, qui omnia aspicit, oculum et justum illius judicium non effugies.

[22] [Sancti jubentur tandem in camino exuri, regis matre se illis ultro adjungente;] Cum ea sic respondisset, mutus evasit sceleratus. Vix tandem autem dixit iis qui aderant: Hinc tollantur impii, et in ardentem fornacem injiciantur, quoniam contendunt non parere nostris jussis. Hanc vero, quæ abjuravit se meam esse matrem et violavit jus naturæ, relinquite eam sua voluntate ambulare. Illa autem beata: Deum, inquit, juro me esse morituram cum hac trinitate martyrum, et neque morte neque ulla re alia me unquam ab his esse sejungendam. Tyrannus vero, bonæ terræ malum germen præter expectationem: Hæc res, inquit, non est mihi magnæ curæ; fac ut tu volueris. Cum ergo martyres fornaci appropinquassent, tollentes in cœlum oculos, dixerunt: Domine Jesu Christe, vera lux, quæ ante secula e paterna effulsit gloria, agimus tibi gratias, quod nos corroborasti, ut ferremus pro te certamen, et non permisisti ut comprehenderemur a laqueo venantium: sed tanquam passerem animam nostram ex eo liberasti. Et nunc, Domine, confirma nostros animos, ut possimus adversus hunc ignem nos fortiter gerere. Nobis quoque adsis in tempore excessus ex hoc abjecto corpore, et defende nostras animas. Te enim freti et tua virtute, hanc flammam ingredimur.

[23] [et trepidos tortores, ad Christum conversos,] Cum itaque fuissent milites prope os fornacis et intolerabilem ejus ardorem non possent sustinere, sancti qui eos viderant territos: Quid sic statis, dicebant, quod jussi estis non facientes? Si hic, qui est conservus et est ad tempus ignis, vobis visus est tam terribilis: ignem illum gehennæ, qui nunquam cessabit et vere intolerabilis est, qui feretis? — Et quomodo, dixerunt illi, potuerimus effugere, quod vos dicitis, supplicium? — Nisi, abnegato cultu idolorum, dixerunt sancti, Christo vero Deo vere credideritis, non poteritis illa effugere supplicia. Ad hæc milites: Quando, dixerunt, regis jussui servientes, vobis inferebamus supplicia, contremiscebamus et timore afficiebamur, ut qui expectaremus nos aliquid grave esse passuros. Nunc autem, vestram consecuti doctrinam et admonitionem, sumus tranquillis animis, aliquam spem salutis, ut par est, expectantes. Sed vos, cum in nos feceritis quæ oportet et vult vestra fides, ad Regem æternum adducite. Hunc enim, in quem cadit interitus, jam sumus abominati. Propter hæc martyres repleti lætitia: Dominum, dixerunt, una voce laudemus, quoniam bonus; et suavior evadat ei nostra laudatio, qui ædificat animas eorum qui ad ipsum fide accedunt, atque gaudio propter eorum salutem implet cœlestia. Excipe, Domine, eos quos hora undecima convocasti ad vineam tui martyrii, et da eis mercedem dignam tua bonitate, eos referens in numerum priorum tuorum decertatorum.

[24] [socios habent martyrii. Sepeliuntur in Irenesso.] Milites ergo, veluti quibusdam armis inexpugnabilibus, Christi muniti signaculo, simul cum sanctis Acindyno, Pegasio et Anempodisto fornacem ingressi sunt, cum essent numero viginti et octo, ne ipsa quidem tyranni matre relicta, sed cum eis simul ingressa. Chorus autem angelorum circa fornacem sanctos videbatur excipiens, et cum eis hymnum canens. Martyres autem cum sacras animas apud Deum per ignem deposuissent secundo die Novembris, locum repleverunt odore ineffabili, adeo ut qui illic aderant christiani, quæ dici non potest, voluptatem senserint et eum laudarint qui reipsa implet quæ dicit divinus David et in sanctis suis se ostendit mirabilem. Quorum sacræ et pretiosæ reliquiæ depositæ sunt in loco qui dicitur Irenessus; ex quibus plurima manat gratia ad eos qui accedunt: ad gloriam Domini nostri Jesu Christi, quem decet majestas et laudatio cum ejus principio carente Patre et vivifico Spiritu, nunc et in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

* codd. ἀφηδῆσαι.

* μου P. G.

* φειδώςP. G.

* ἐπιτεύξησθε codd. et P. G.

* codd. et P. G. ἔχων.

* deest in P. G.

* ἐπιβαλλόντι P. G.

* (Χ. μ.) deest in P. G.

* εἶχεν P. G.

* Θεοῦ P. G.

* (ἢ μὴν) P. G.

* (μ. θ.) deest in P. G.

* βλάσφημα P. G.

* deest in P.G.

* deest in P. G.

* codd. φραξάμενοι.

* codd. δυναμενος.

* deest in P. G.

* πηγάζονται P. G..

* καὶ ἀεὶ add. P. G.

OFFICIUM GRÆCUM SANCTORUM MARTYRUM ACINDYNI, PEGASII, ANEMPODISTI, APHTHONII ET ELPIDIPHORI.
Ex Menæo ms. celeberrimi monasterii Cryptoferratensis exarato seculo XII.

Acindynus, M. in Perside (S.)
Pegasius, M. in Perside (S.)
Aphthonius, M. in Perside (S.)
Elpidephorus, M. in Perside (S.)
Anempodistus M. in Perside (S.)
Socii MM. in Perside

BHL Number: 0000

EX MSS.

Actis sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii, Anempodisti, Aphthonii atque Elpidiphori græcum eorumdem sanctorum martyrum Officium subjungimus, ut lectori constet quanto splendore apud græcos catholicæ Ecclesiæ filios eorum memoria celebretur. Anno 1880, quum ad sanctorum Acta colligenda Italiæ urbes ac monasteria lustrabamus, in celeberrimo monasterio Cryptæ Ferratæ, apud antiquum Tusculum, eximio hospitalitatis officio recepti fuimus a monachis Basilianis ibidem græco ritu viventibus. Quorum abbas, Josephus Cozza-Luzzi, vir doctissimus, una cum doctissimo ejusdem monasterii bibliothecæ præfecto, Antonio Rocchi, litterarios thesauros nobis aperuerunt. Eorum pretiosissima cimelia inspicientes, ac menæa pervolventes, invenimus quod quærebamus, Officium scilicet martyrum nostrorum. Hoc ipsum, manu nostra descriptum, hoc loco edimus.

Officium sanctorum martyrum Acindyni cum sociis reperimus, sive integrum sive per partes, in pluribus codicibus. Edendum judicavimus amplissimum illud quod continetur codice membraneo folio minore seculi XII, signato Δ. α. XIII. Quæ Ἀκολουθία (sive Ordo divini officii celebrandi) exhibet sanctorum martyrum Officium ex duobus iisque diversis compositum, alternantibus duorum canonum odis. Singuli canones suam præferunt acrostichida, unde facili methodo distinguuntur. Prioris acrostichis est hæc: Ταις σαις λιταις με μαρτυρων πληθυς σκεπε, alterius: Ακινδυνω μελπω τε συν τοῖς συναθλοις. Prioris auctorem Bartholomæus Cutlumusianus in Menæo Novembris [Venetiis 1843.] dicit Theophanem. Alterius auctor nomen suum reliquit in acrostichide τῶν Θεοτοκίων, una omissa littera, Κημεντος. Clementem puto, studiten hymnographum.

Unum canticum, Δόξαν scilicet quæ incipit Σήμερον ἡ πενταυγής, Bartholomæus Antonio adscribit. Auctores horum canticorum ignorare fassus sum in Commentario [Num. 48.] , quia sola Bartholomæi auctoritate stare non audeo, et aliunde ut requirerem neque per tempus licuit neque per libros; de solo Clemente, cujus nominis litteræ Θεοτόκια incipiunt, dubitare nequeo. Erat enim mos Studitis receptus nomen suum Θεοτοκίοις inserendi. Quamquam ingenue fateor, fieri potuisse ut alius auctor studitæ Clementis Θεοτόκια suo operi insereret.

Utrumque canonem e quo supradictum Officium coaluit, diversis characteribus imprimendum curavimus; et acrostichidas præfiximus. Debet autem notari acrostichida prioris non tantum initialibus litteris canticorum, sed etiam Θεοτοκίων coalescere, posterioris acrostichida extra Θεοτόκια currere, quum hæc sua utantur acrostichide propria Κ(λ)ημεντος; præterea deesse unam alteramve litteram in hujus canonis acrostichide.

Tota Officii quod edimus series ad amussim respondet seriei codicis Cryptoferratensis Δ. α. XIII. Cujus textum comparavimus cum codice Δ. α. III. Sicubi unius lectionem lectioni alterius præferimus, id a nobis notatum invenies, notatasque variantes lectiones ex editione Veneta prioris canonis. — Claritatis causa omnes strophas canticorum et reliqua numeris distinximus, quo facilius pateat quid in singulis codicibus adsit desitque. — Sunt autem codices sequentes:

1. Codex membraneus, fol. min., seculi XII, signatus Δ. α. XIII.
2. Codex membraneus, fol. min., seculi XII (anni 1114) scriptus a Nilo II, abbate Nicolao. Signatus Δ. α. III.
3. Codex membraneus, fol. min., seculi XII. Signatus Δ. α. XIX.
4. Codex membraneus, fol. min., seculi XII, qui fuit monasterii S. Eliæ de Carbone in Calabria.
5. Codex membraneus, fol. min., seculi XIII. Signatus Δ. α. XXXII.

En denique quasnam partes Officii quisque ex his codicibus contineat:

A num. 1 – 103, codex Δ. α. XIII.

A num. 4 – 9, a 16 – 22, a 28 – 31, a 39 – 45, a 51 – 55, a 61 – 64, a 73 – 78, a 83 – 87, a 93 – 96, 104, 105: codex Δ. α. III.

A num. 20 versu 4°-num. 22, a 28 – 31, a 41 – 45, a 51 – 55, a 61 – 64, a 75 – 78, a 83 – 87, a 93 – 96: codex. Δ. α. XIX.

A num. 2 – 11: codex Eliæ de Carbone.

In codice Δ. α. XXXII habetur pars maxima totius Ἀκολουθίας cum synaxario, in quo summatim Acta referuntur, tempusque martyrii ad Constantini Magni ætatem refertur. Habetur etiam Canon integer Ταις σαις λιταις, etc. cum reliquis eo spectantibus. Deest Κάθισμα 39, sed habetur Κονδάκιον 70, et alterum hoc Τὸν ἐν πελάγει.

Μηνὶ Νοεμβρίῳ β᾽.
Τῶν ἁγίων μαρτύρων Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀνεμποδίστου, Ἀφθονίου καὶ Ἐλπιδιφόρου
ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ.
Στιχηρά Ἦχος ά, πρὸς Τῶν οὐρανίων τάγματα

α᾽

                  Τοὺς εὐσεβεῖς στρατιώτας
ἀνευφημήσωμεν,
τοὺς τὸν Χριστὸν τῇ πίστει
καταγγείλαντας πᾶσιν·
      Ἀκίνδυνον τὸν μέγαν,
                  Πηγάσιον,
      τὸν πηγάζοντα [ita videtur legendum; in codice nostro Δα XIII. πηγάσοντα.] χάριν ἀεὶ,
      καὶ Ἀνεμπόδιστον, θεῖον ὑπασπιστὴν,
            ὡς πρεσβεύοντας σωθῆναι ἡμᾶς.

β᾽

                  Δεῦτε, φιλέορτοι πάντες,
      τοὺς ἀθλητὰς τοῦ Χριστοῦ
      καὶ νικητὰς τῆς πλάνης
            ἐν ᾠδαῖς ἀσιγήτοις
      τιμήσωμεν ἀξίως·
                  οὗτοι γὰρ
      ἐν τῶι σταδίῳ κατῄσχυναν
      τοῦ δυσσεβοῦς βασιλέως τὰς δολερὰς
            ἐνθυμήσεις, ἐκνικῶντες αὐτόν.

γ᾽

                  Ὑπὲρ Χριστοῦ τὰς βασάνους
ἐγκαρτερήσαντες,
οἱ τὴν ὑγείαν πᾶσιν
τοῖς ἀξίως αἰτοῦσιν
ἀφθόνως παρασχόντες,
τοὺς πίστει θερμῶς
ἐκτελοῦντας τὴν μνήμην ὑμῶν
τῇ τοῦ Χριστοῦ συνεργείᾳ ἐν πειρασμοῖς
      ἐκλυτροῦντες μὴ ἐλλείπετε.

Ἄλλα. Ἦχος δ᾽, πρὸς Ὡς γενναῖον.

δ᾽

                  Τὸ πεντάριθμον σύστημα [in edit. Veneta Menæi σύνταγμα]
      τῶν μαρτύρων ὑμνήσωμεν,
      τὸν σοφὸν Ἀκίνδυνον καὶ Πηγάσιον,
      Ἐλπιδιφόρον, Ἀφθόνιον
      καὶ τὸν Ἀνεμπόδιστον,
τοὺς γενναίους ἀθλητὰς
καὶ θερμοὺς ἀντιλήπτορας,
      τοὺς πηγάζοντας
      ἀνεμπόδιστον χάριν
            καὶ ἐλπίδος
      ἀφθονίαν ἀκινδύνως
      τοῖς εὐσεβέσι παρέχοντας [ita in ed. Venet.; παρέχουσιν Δα XIII; παρέχονται Δα III.] .

ε᾽

                  Οὐ λιμὸς, οὐδὲ κίνδυνος,
οὐ ζωὴ, οὐδὲ θάνατος,
οὐ λεβήτων βράσματα, οὐ γῆς χάσματα,
οὐδὲ θηρίων τὰ στόματα
      χωρῆσαι δεδύνηνται
τῆς ἀγαπῆς τοῦ Χριστοῦ
      τὴν ὑμῶν καρτερόφρονα [ed. καρτερόφρονες.]
                  γενναιότητα·
πρὸς αὐτὸν γὰρ ἀπαύστως
                  ἐνορῶντες
καὶ αὐτὸν μόνον ποθοῦντες,
τοὺς δυσμενεῖς ἐτροπώσασθε.

[koppa]᾽

                  Οἱ τρυφῆς ἀπολαύοντες
καὶ φωτὸς ἐμφορούμενο·
καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρωσάμενοι,
τοὺς εἰς [ed. πρὸς.] ὑμᾶς καταφεύγοντας
κινδύνων λυτρώσασθε
καὶ δεσμῶν καὶ φυλακῆς,
τῆς ἐν τόπῳ κακώσεως [(τ. ἐν. τ. κ.) ed. παντοίας κακώσεως.] .
                  τῇ θεόφρονι
πρὸς Θεὸν παρρησίᾳ
                  κεχρημένοι
                  καὶ συμπάθειαν δενκνῦντες,
τὴν ἀληθῶς χριστομίμητον.

Στιχηρὰ ἑτέρα. Ἦχος δ᾽, πρὸς Ἔδωκας σημεῖον.

ζ᾽

                  Πολύπλοκα βάσανα
καὶ πολυόδυνον κάκωσιν,
καὶ χρονίζουσαν κάθειρξιν
      πυρός τε κατάφλεξιν,
      ἐκτομήν τε ξίφους,
μάρτυρες γενναῖοι,
ἀνδριωτάτῳ λογισμῷ
καὶ ῥωμαλιῳ ὄντως φρονήματι
ὁμοῦ καθυπομείναντες,
τὴν δι᾽ αἰῶνος ἀνάπαυσιν
καὶ τρυφὴν τὴν ἀδάπανον
      εὐκλεῶς ἀπειλήφατε.

η᾽

                  Ἀκίνδυνον, ἅγιοι,
τῶν ἐν τῷ βίῳ σκανδάλων με
      διασώσατε, δέομαι·
ὑμᾶς γὰρ προβάλλομαι
πρὸς Χριστὸν μεσίτας,
τὸν ἀγαθοδότην·
καὶ ταῖς δεήσεσιν ὑμῶν
διασωθῆναι βλάβης τοῦ ὄφεως
καὶ πάσης περιστάσεως
καθικετεύσατε, ἔνδοξοι,
Ἰησοῦν τὸν φιλάνθρωπον,
τὸν [deest in ΔαXIII.] ὑμᾶς στεφανώσαντα
καὶ σωτῆρα τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

θ᾽

                  Ὁ μέγας Ἀκίνδυνος
καὶ ὁ θεόφρων Πηγάσιος
καὶ ὁ θεῖος Ἀφθόνιος
καὶ Ἀνεμπόδιστος [ὁ Ἀνεμπ. in ΔαXIII.]
καὶ Ἐλπιδιφόρος,
ἄνθη τῶν μαρτύρων
ἁμαρτωλῶν ἐγγυηταὶ,
τῶν ἐν ἀνάγκαις
πρέσβεις θερμότατοι,
κινδύνων περισώσατε [περισώζουσιν. in ΔαXIII.]
καὶ πειρασμῶν ἀπαλλάξατε [ἀπαλλάττουσιν in ΔαXIII.]
τοὺς ὑμᾶς [ita ed.; αὐτοὺς in ΔαXIII.] μακαρίζοντας
      διανοίας εὐθύτητι.

Ἄλλο. Ἦχος πλ[άγιος] α᾽, πρὸς Ὅσιε πάτερ.

ι᾽

                  Μάρτυρες θεῖοι,
στεφηφόροι μεγαλώνυμοι,
τὴν ἄφθονόν μοι χάριν καὶ ἀνεμπόδιστον
πηγάζετε πλουσίως, θείαις ἐλπίσιν
χειραγωγοῦντές με πρὸς τρίβους ζωῆς·
ῥύσασθέ με βλάβης
καὶ δυσχερείας πάσης,
καὶ ἀκινδύνως πρὸς γαληνὸν
διαβιβάσατε ὅρμον τῆς σωτηρίας,
ὅπως ὑμνῶ ὑμᾶς μεγαλοφώνως,
τοὺς ἱεροὺς ὑμῶν ἀγῶνας, καὶ γεραίρω
τὴν μνήμην πάντοτε
ὑμῶν, θεομακάριστοι,
συμπολῖται τῶν ἀσωμάτων,
δι᾽ ὧν διδώται πᾶσιν τὸ μέγα ἔλεος.

Ἄλλα. Ἦχος πλ[άγιος] α᾽, πρὸς ᾯ τοῦ παραδόξου.

ια᾽

                  Μάρτυρες θεομακάριστοι,
πολυειδεῖς αἰκισμοὺς
διὰ πόθον τὸν ἔνθεον
καρτερῶς ἠνέγκατε·
καὶ τοῖς ῥείθροις τοῦ αἵματος
πᾶσαν εἰδώλων πλάνην ἐκπλύναντες
τελειοτάτη
θυσία ὤφθητε
τοῦ ἀνατείλαντος
ἐξ ἁγνῆς Θεόπαιδος
καὶ δι᾽ ἡμᾶς
πάθη ὑπομείναντος,
      ἀξιοθαύμαστοι.

ιβ᾽

                  Χάριν πηγάζετε ἄφθονον·
      κινδύνου πάντας πιστοὺς
      διασώζετε, ἄγιοι,
      ἐφ᾽ ὑμᾶς ἐλπίζοντας,
      τοῦ Κυρίου τοὺς μάρτυρας.
      Ἐντεῦθεν πᾶς τις
      προστάτας θείους ὑμᾶς
      ἐπικαλεῖται
καὶ ἀντιλήπτορας,
      σκότος σκεδάζοντας
      πειρασμῶν καὶ θλίψεων,
            φωτιστικαῖς
            πάντοτε δεήσεσιν
            καὶ παρακλήσεσιν.

ιγ᾽

                  Σὺν Ἀκινδύνῳ Ἀφθόνιον,
Ἐλπιδιφόρον στερρὸν
καὶ τὸν θεῖον Πηγάσιον
καὶ τὸν Ἀνεμπόδιστον
      διανοίας εὐθύτητι
πιστοὶ συμφώνως ἀνευφημήσωμεν·
τῆς ἀληθείας τοὺς θείους μάρτυρας,
      σκεύη τὰ τίμια,
τοὺς στερροὺς ἀδάμαντας,
τοὺς ἀρραγεῖς πύργους καὶ ἐρύσματα [codd. ἐρίσματα.]
      τῆς Ἐκκλησίας Χριστοῦ.

Ἰδιόμελος. Ἦχος α᾽.

ιδ᾽

            Ἀκτῖνες ἔλαμψαν τῶν μαρτύρων αἱ πενταφεγγεῖς
τῶν παρθένων ἰσάριθμοι·
τοὺς χαρακτῆρας γὰρ αὐτῶν ὁρῶντες καταυγαζόμεθα,
ταῖς μνείαις αὐτῶν κοινωνοῦντες.
Διὸ εὐχαῖς αὐτῶν, Χριστὲ ὁ Θεὸς,
      ἀκινδύνως περίσωζε
ἐκ τοῦ ἐχθροῦ τὰς ψυχὰς ἡμῶν,
      καὶ ταῖς δεήσεσιν αὐτῶν
ἄφθονον τὴν ζωὴν ἡμῶν διατήρησον,
ὡς πηγάζων ἀπαύστως τὰ ἐλέη σου τὰ πλούσια
ἀνεμπόδιστως τοῖς σε δοξάζουσιν· ἐλπίδας ἔχοντες εἰς σὲ,
      ταῖς πρεσβείαις αὐτῶν δωρῆσαι
ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν τὸ μέγα ἔλεος.

Ἦχος β᾽.

ιε᾽

                  Αἵματος [ed. αἱμάτων.] τοῖς κρουνοῖς
τὸ σῶμα βάψας,
ἀκινδύνως διῆλθες
      τὴν τοῦ μαρτυρίου ὁδὸν,
      ἀθλοφόρε Ἀκίνδυνε·
ὅθεν καὶ ἰσχὺν τὴν ἔνθεον περιζωσάμενος
τὰ τοῦ ἐχθροῦ ἐξέκοψας μηχανουργήματα,
Χριστὸν τὸν Θεὸν [ed. Χριστῷ τῷ Θεῷ.] περὶ ἡμῶν πρεσβεύων,
      τοῦ σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Ἦχος η᾽.

ι[koppa]᾽

                  Δεῦτε, ἀγαλλιασώμεθα τῷ Κυρίῳ
ἐν τῇ μνήμῃ σὴμερον
τῶν ἀθλοφόρων, ὦ φιλέορτοι.
Δεῦτε, εὐφημήσωμεν αὐτοὺς,
μυστικῶς ἐγκομιάζοντες·
            Χαίροις, Ἀκίνδυνε,
            χαίροις, Πηγάσιε,
            χαίροις, Ἀνεμπόδιστε,
            χαίροις, Ἐλπιδιφόρε,
            χαίροις, Ἀφθόνιε,
οἱ τὴν πλάνην τῶν εἰδώλων
            εἰς χάος βυθίσαντες,
            καὶ Χριστὸν τὸν Κύριον
            ἐν μέσω τοῦ σταδίου
                  τρανῶς κηρύξαντες.
                        Διὸ,
παμμακαριστοὶ καὶ πολύαθλοι,
            μὴ παύσητε πρεσβεύειν
            ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

Ἦχος δ᾽.

ιζ᾽

                  Ἡ πενταφεγγὴς [ita in ed.; cod. πενταφεγγὸς.] τῶν ἀθλητῶν λαμπὰς
      ὡς ἐν δρυμῷ ξυλῶν
      ἀξίνη Δαϋιτικῶς
ἐξέκοψε τὴν πλάνην τοῦ ἐχθροῦ·
      καὶ ὁμολογήσαντες Χριστὸν
                  ἐναντίον [ἐναντίων in Δα III.] βασίλεων
      ἀπαύστως πρεσβεύουσιν ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

Πλ[άγιος] β᾽.

ιη᾽

                  Σήμερον πενταυγὴς
τῶν μαρτύρων ὁμήγυρις,
ὡς σελασφόρος ἀστέρων συνέλευσις,
τοὺς πιστοὺς σελαγίζουσα,
πρὸς μυστικὴν εὐφροσύνην ἐκάλεσεν·
                  σήμερον γὰρ
οἱ τοῦ νοητοῦ Ἡλίου θεράποντες
καὶ τῶν περσικῶν καθαιρέται δογμάτων.
τοὺς τῷ αἰσθήτῷ ἡλίῳ προσανέχοντας [προσοχθήσαντας in ΔαXIII.]
      καὶ προσκυνοῦντας τὸ πῦρ
      ἐχειραγώγησαν πρὸς εὐσέβειαν·
ἐκέρασαν δὲ πλήρεις [cod. πλήρης.] τὸν ἀθλοφορικὸν αὐτῶν κρατῆρα
      καὶ τοῖς διὰ Χριστὸν ἐκχυθεῖσιν
                  αἵμασιν ἔβαψαν [ΔαIII ἔστεψεν.] ,
      ἡμᾶς προτρεπόμενοι
      τοὺς εὐσεβείας ἐραστάς·
                  Δεῦτε, λέγοντες,
      τοὺς ἀγῶνας ἡμῶν ἑστιάθητε,
      καὶ τοὺς στεφάνους καὶ τὰ γέρα προσβλέψατε,
Ὁ γὰρ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται,
Χριστὸς ἡ ἀλήθεια ἀπεφήνατο ·
ἵνα κοινωνοὶ γένησθε
τῶν στεφάνων ἡμῶν [αὐτοῦ in Δα XIII.] ,
καὶ πρεσβευτὰς ἡμᾶς
      πρὸς Κύριον ἔχητε.

Ὁ ΚΑΝΩΝ, φέρων ἀκροστιχίδα · Ταις σαις λιταις με μαρτυρων πληθυς σκεπε.
ᾨδὴ α᾽. Ἦχος δ᾽, πρὸς Ἀνοίξω τὸ στόμα μου.

Τ ιθ᾽

      Τριάδος ἰσάριθμοι
τῆς παναγίας, πανόλβιοι,
Τριάδος ἐδείχθητε
προσκυνηταὶ τῆς σεπτῆς,
καὶ παρίστασθε
τῷ θρόνῳ τῆς Τριάδος,
      θερμοὶ ἀντιλήπτορες
      τῶν προστρεχόντων ὑμῖν.

Α κ᾽

      Ἀκίνδυνον, ἅγιοι,
ἀνεμποδίστως πηγάζετε
τὴν χαρὶν, προσνέμοντες
τοῖς προσιοῦσι πιστῶς·
      πάντα κίνδυνον
      καὶ πᾶσαν ἀθυμίαν
καὶ ζαλὴν καὶ τάραχον
      καταπραΰνοντες.

Ι κα᾽

            Ἰσχὺν τὴν ἀνίκητον
περιζωσάμενοι, ἅγιοι,
σαρκὸς τὴν ἀσθένειαν
      οὐκ ἐλογίσασθε ·
ἀλλ᾽ ἀπτόητον
τὸ φρόνημα δεικνῦντες,
      πυρὸς καὶ κολάσεων
            κατεφρονήσατε [ed. κατετολμήσατε.] .

Θ[εοτόκιον].

Σ κβ᾽

            Σὺ μόνη, Θεόνυμφε,
τὸν ἐν ὑψίστοις καθήμενον
      ἀγκάλαις ἐβάστασας,
      σάρκα γενόμενον ·
      σὺ γὰρ πέφυκας [πέφηνας in ed. et in Δα III.]
      ἐκ πάντων τῶν αἰώνων
      δοχεῖον ἐπάξιον
      τοῦ Παντοκράτορος.

ἙΤΕΡΟΣ ΚΑΝΩΝ τῶν μαρτύρων, φέρων ἀκροστιχίδα· Ακινδυνω μελπω τε συν τοις συναθλοις.
Ἦχος δ᾽, πρὸς Θαλάσσης τὸ ἐρυθραίας.

Α κγ᾽

            Αἰσθήσεων ὥσπερ καθαρτήριον,
τῶν ἀθλοφόρων Χριστοῦ
τὴν πενταυγῆ μονάδα εὐσεβῶς
ἀνευφημήσωμεν σήμερον,
      ἵνα ψυχῆς καὶ σώματος
τὰς νοερὰς αἰσθήσεις λαμπρύνθωμεν πιστοὶ.

κ κδ᾽

Κυρίαν, πατρίδα καὶ γεννήτριαν
      ὁμολογήσαντες
οἱ φωτοφόροι μάρτυρες Χριστοῦ
τὴν ἁγίαν Τριάδα πιστῶς,
τὴν ζοφερὰν κατέθραυσαν
      τῆς πλάνης κάραν ῥάβδῳ πίστεως.

ι κε᾽

            Ἱστῶν ἀκινδύνῳ [ita videtur legendum; cod. ἀκινδύνων.] σου φρονήματι,
                  μάρτυς Ἀκίνδυνε,
τοὺς τῆς καρδίας πόδας ἀκλινῶς,
      ἐν τοῖς ἄθλοις κατῄσχυνας
                  σὺν τοῖς συνάθλοις ἅπασι
                        τοῦ ἀλαζῶνος τὴν ἐπίνοιαν.

ν κ[koppa]᾽

      Νομίμως Κυρίου [sic.] στρατευσάμενοι,
            κατηξιώθητε
καὶ τοῖς αὐτοῦ παθήμασι, σοφοὶ,
            μορφωθῆναι ἐν πνεύματι ·
τὸ ξύλον γὰρ κρεμάμενοι
            ζωῆς τὸ ξύλον Χριστὸν εὕρασθε.

Θ[εοτόκιον].

Κ κζ᾽

      Κενούμενος ὤφθης ἀναλλοίωτος
            καὶ σαρκωθεὶς, Ἰησοῦ,
πάλιν ἐδείχθης ἄτρεπτος, σωτὴρ,
            τῆς οἰκείας θεότητος ·
      διὸ τοῦ σοῦ προσλήμματος
      πιστῶς τὸ εἶδος ἀσπαζόμεθα.

ᾨδὴ γ᾽, πρὸς Οὐκ ἐν σοφίᾳ καὶ δυνάμει.

Σ κη᾽

                  Στερεωθέντες
τοῦ Χριστοῦ τῇ δυνάμει, πανάριστοι,
            διανοίᾳ σταθερᾷ
      διὰ πυρός τε καὶ ὕδατος
            ἀθλοῦντες διήλθετε
                  πρὸς τὰ οὐράνια.

Α κθ᾽

                  Ἀρραγεστάτῃ
τῶν μελλόντων ἐλπίδι νευρούμενοι,
τῶν παρόντων ἀλγεινῶν
ἀνδρειοτάτῳ φρονήματι,
      πανένδοξοι μάρτυρες,
            κατεφρονήσατε.

Ι λ᾽

            Ἰσα φρονοῦντες
τοῖς τρισὶ νεανίαις, πανεύφημοι,
ἀπονοίας περσικῆς
τὸ πῦρ σβεννῦντες ἐφάνητε,
      τῇ δρόσῳ τοῦ Πνεύματος
            περιχεόμενοι.

Θ[εοτόκιον].

Σ λα᾽

            Σὲ προστασίαν
ἀσφαλῆ, Θεομήτωρ [in ed.; Θεομήτορ.] , κεκτήμεθα·
      τὰς ἐλπίδας ἐπὶ σοὶ
      ἀνατιθέντες σωζόμεθα ·
      πρὸς σὲ καταφεύγοντες
                  περιφρουρούμεθα.

Εἱρμὸς ἄλλος, πρὸς Εὐφραίνεται ἐπὶ σοί.

δ λβ᾽

      Δεσμεῖται στόμα πικρὸν
τῆς ἀπιστίας τῶν πιστῶν ῥήματι ·
γλῶσσα μαρτύρων δέ σε,
            παντουργὲ Θεὲ, ἀνευφήμησεν.

υ λγ᾽

      Ὑψόθεν θείαν ἰσχὺν
ἀπολαβόντες, ἀθληταὶ πάνσεμνοι,
            κλινῆς πυρὸς κόλασιν
            ὡς φαιδρὰν ἀνάπλασιν εἵλασθε.

ν λδ᾽

      Νομίμῳ πίστει, σεπτοὶ,
καταβαλοντες [cod. καταβαλωντες et iterum n. 39.] τὸν ἐχθρὸν ἄοπλοι,
            πᾶσιν [cod. πάντας.] κινδύνων πικρῶν
                  ἐν Χριστῷ παρέχετε λύτρωσιν.

Θ[εοτόκιον].

Η λε᾽

      Ἡ Ἐκκλησία, Χριστὲ,
ἐγκαυχωμένη σοι, πιστῶς φέρει σοι
      τὸ τοῦ σταυροῦ τρόπαιον
      καὶ τὸ τῆς σαρκώσεως συμβόλον.

Κάθισμα. Ἦχος δ᾽, πρὸς Κατεπλάγη.

λ[koppa]᾽

      Κατεπλάγησάν ποτε
τῶν ἀνομούντων οἱ λαοὶ,
      τῆς ἀνδρείας σου ψυχῆς [(τ. ἀ. σ. ψ.) ed. τὸ ἀνδρεῖον τῶν ψυχῶν.]
            βλέποντες, μάρτυς, τὸ στερρόν [(β. μ. τ. σ.) ed. βλέποντες, Μάρτυρες, ὑμῶν.] .

λζ᾽

Καὶ τῷ Κυρίῳ πιστεύοντες ἀνέκραζον· [ed. ἀνεκραύγαζον.] .
      Δόξα σοι, Χριστὲ, παντοδύναμε ·
            σὺ γὰρ εἶ Θεὸς, καὶ οὐκ εἴδημεν [(οὐκ εἴδ.) ed. ἕτερον οὐκ οἴδαμεν.] ,
            ὁ ἐνεργὼν παράδοξα θαυμάσια
                  ἐν τῷ ἁγίῳ σου μάρτυρι [cod. λύχνοι.] .
            αὐτοῦ πρεσβείαις καὶ τῶν συνάθλων
                  σῶσον τὰς ψυχὰς ἡμῶν [cod. χωνίᾳ.] .

Ἄλλο. Ἦχος πλ[άγιος] α᾽, πρὸς Τὸν συνάναρχον Λόγον.

λη᾽

                  Τοῦ Χριστοῦ τῇ ἀγάπῃ πυρπολούμενοι,
ἀπειλὰς τῶν τυράννων κατεπατήσατε
      διὰ παντοίων αἰκισμῶν, ἀθλοφόροι σεπτοί·
            ὡς ἐν χωνείᾳ [(ἐν τῷ ἁγ. σ. μ.) ed. ἐν τοῖς ἁγίοις σου μάρτυσιν.] γὰρ χρυσὸς
            δοκιμασθέντες καὶ ὑμεῖς,
      πεντάφωτος ἐν τῷ κόσμῳ
                        σοφῶς ἐδείχθητε λύχνος [(αὐτοῦ-ἡμῶν) ed. αὐτῶν πρεσβείαις, Σωτὴρ τοῦ κόσμου, φώτισον τοὺς ὑμνοῦντάς σε.] .
            ἀλλὰ πρεσβεύσατε τοῦ σωθῆναι ἡμᾶς.

λθ᾽

            Ἀδιστάκτῳ τῇ πίστει
οἱ ἀθλοφόροι Χριστοῦ
τῶν τυράννων τὰ θράση καταβαλόντες,
νικηφόροι [(καταβ. νικ.) καταβ. σοφοὶ in Δα XIII. Cæsura Δα III.] εὐσθενεῖς ἀνεδείχθησαν·
      καὶ τὴν βασάνων ἀμοιβὴν
      τὴν τῶν θαυμάτων παροχὴν
      ἐδέξαντο, ἐκ τοῦ μόνου
      Θεοῦ, τοῦ ἀγωνοθέτου·
αὐτῷ πρεσβεύοντες
      ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν [(τ. ψ. ἡ.) ἡμᾶς in Δα XIII.] .

Ἄλλο. Πλ. δ᾽ πρὸς Τὴν σοφίαν τοῦ Λόγου.

μ᾽

                  Ἀκινδύνως τὸν δρόμον τὸν εὐσεβῆ,
ἐν σταδίῳ ἀθλοῦντες, οἱ εὐκλεεῖς
            ἐλπίδι διήνυσαν
      τῶν στεφάνων ῥωννύμενοι·
            τοὺς γὰρ ὑπεναντίους
                  εἰς τέλεον ὤλεσαν,
      ἀνεμποδίστως τὴν νίκην αὐτῶν περαιώσαντες·
                        ὅθεν καὶ ἀφθόνως
τοῖς αἰτοῦσιν ἐν πίστει
      πηγάζουσι πάντοτε
τὴν πληθὺν τῶν ἰάσεων.
Οἷς ἐν πίστει βοήσωμεν·
Πρεσβεύσατε Χριστῷ, τῷ Θεῷ,
τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι [ita etiam ed.; cod. δωρήσασθε.]
τοῖς ἑρτάζουσιν πόθῳ τὴν ἁγίαν μνήμην ὑμῶν.

ᾨδὴ δ᾽. Ὁ καθήμβνος ἐν δόξῃ.

Λ μα᾽

            Λαμπρυνόμενοι τῷ κάλλει
τῆς ἀρίστης ἀθλησεως
      φαεινοὶ φωστῆρες [(φ. φ.) φαεινοὶ λαμπτῆρες in ed.; cod. φαινοὶ et mox φαινωτάταις.] ,
      μάρτυρες Χριστοῦ, ἀνεδείχθητε,
φαεινοτάταις ἀχτῖσι καταυγάζοντες
      τοὺς κραυγάζοντας·
                  Δόξα, Χριστὲ, τῇ δυνάμει σου

Ι μβ᾽

            Ἱλαστήριον τὸ αἷμα
τῶν μαρτύρων γεγένηται
      καὶ εὐωσμοτάτη [in ed. εὐωδεστάτη et in Δα XIII.]
      ὄντως τῷ Θεῷ καθιέρωσις·
ἀνεμποδίστως διδοῦσα τὴν ἀκίνδυνον
      ἀναβρύουσαν
πᾶσι πηγὴν τῶν ἰάσεων.

Τ μγ᾽

            Τῶν ποικίλων πειρασμῶν τε
καὶ κινδύνων τὴν ἔφοδον
      ταῖς ὑμῶν πρεσβείαις
ταῖς πρὸς τὸν Θεὸν [ed. Χριστὸν.] διακρούσασθε·
τοὺς ἐκτελοῦντας προθύμως [(τοὺς ἐκτ. προτ.) ed. τῶν ἐχτελούντων ἐν πίστει.] τὴν πανίερον
      καὶ πανέορτον
μνήμην ὑμῶν περισκέποντες [ed. ἀξιάγαστοι.]

Α μδ᾽

            Ἀνατρέψαντες τῆς πλάνης
τῶν εἰδώλων τὸ ἄθεον,
      τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων
τὴν ζωοποιοῦσαν ἐνέργειαν
      ἐπὶ τῶν ἔργων δεικνῦντες, ἐκραυγάζετε,
παμμακάριστοι [ed. ἀεισέβαστοι.]
                  Δόξα Χρ. τ. δ. σ.

Θ[εοτόκιον.]

Ι με᾽

            Ἰσχυρότατόν σε ὅπλον
καθ᾽ ἐχθρῶν προβαλλόμεθα,
      δυσχερείας πάσης
καὶ τῶν χαλεπῶν περιστάσεων
ἀποσειόμενοι [ed. ἀποσειόμεθα.] βλάβος [ed. βλάβην.] ,
      καὶ τὸν κλύδωνα
τῶν αἱρέσεων, Μῆτερ [ed. Μήτηρ.] Θεοῦ, διαφεύγοντες [διαφεύγομεν.] .

Εἱρμὸς ἄλλος. Ἐπαρθέντα σε.

ε μ[koppa]᾽

            Ὡς πάντων κινδύνων περιφρονήσας
πραγματικῶς, Ἀκίνδυνε,
                  μετὰ τῶν συνάθλων,
πίστει τοὺς ὑμνοῦντάς σε
      κινδύνων καὶ θλίψεων
καὶ τῶν συμφορῶν ἐλευθέρωσον.

[μ] μζ᾽

Vacat.

ε μη᾽

            Ἐρράγη τὸ ἄγαλμα τῆς ἀπάτης
καὶ κατὰ γῆν συμπέπτωκε,
      τὴν δόξαν μὴ φέρον [cod. φέρων.]
      τὴν τῆς προσευχῆς ὑμῶν,
            Χριστοῦ καλλιμάρτυρες·
            διὸ πάντων ὤφθητε στήριγμα.

λ μθ᾽

            Λαμπρῶς ἐν τῇ πίστει Χριστοῦ αὐξάνει
      τῶν ἀθλητῶν ὁ θίασος·
μειοῦται δὲ σφόδρα τὸ τῆς πλάνης ἀθροίσμα·
            ἰδοῦ γὰρ Ἀφθόνιος
      τοῖς περὶ Ἀκίνδυνον ἠθροίσται.

Θ[εοτόκιον].

Μ ν᾽

      Μητρὸς ἐξ ἁγίας σεπτῆς φανέντα,
Λόγε Θεοῦ, προσλήμματι
            συγχύσεως ἄτερ,
ἕνα καθ᾽ ὑπόστασιν
            διττόν τε ταῖς φύσεσιν
πατρικῶς κηρύττὼ, καὶ σώζομαι.

ᾨδὴ ε᾽, πρὸς Ἀσεβεῖς οὐκ ὄψονται.

Σ να᾽

            Σεαυτὸν, Ἀφθόνιε,
προσήγαγες Χριστῷ [ed. Θεῷ.] .
καρτερῶς τὴν τυραννικὴν
      διελέγξας, ἔνδοξε,
      γνώμην καὶ [ed. τὴν.] ἄθεον,
      καὶ φωτὶ προσέδραμες
      τῷ τῆς πίστεως γηθόμενος.

Μ νβ᾽

            Μυηθεὶς, Ἀφθόνιε,
τὸ πάθος τοῦ Χριστοῦ,
δι᾽ αὐτόν σου τὴν κεφαλὴν
      ἀπετμήθης, ἄριστε [ἄριστα Δα III.] ,
      καὶ πρὸς τὴν ἄληκτον
      εὐφροσύνην ἔσπευσας
      καὶ ἀθάνατον ἀπόλαυσιν.

Ε νγ᾽

            Ἐπὶ τὴν ἀσάλευτον
ἐλπίδα στηριχθεὶς
καὶ τερπνῶν τῶν ἐπὶ τῆς γῆς
      καταπτύσας, ἔνδοξε [ita Δα III; πάνσοφε cod.] Ἐλπιδιφόρε·
      ἀκλινῶς διέδραμες [ita Δα III; cod. γὰρ ἔδραμες.]
πρὸς τὸν δρόμον καὶ [(κ. τ. ἄ.) τῆς ἀθλήσεως in Δα III.] τὴν ἄθλησιν [(loco ἀκλινῶς-ἀθλήσιν) ed. ἐπτερώθης ἔρωτι τῆς ἀχράντου ὡραιότητος.]

Μ νδ᾽

            Μακαρίας λήξεως
ἀφράστου τε [καὶ pro τε in ΔαXIII.] τρυφῆς
ἐν σκηναῖς ταῖς ἐν οὐρανοῖς
      ἠξιώθης, πάνσοφε [(loco πάνσοφε-ὡραιότητος) ed. ἔνδοξε μάρτυς Ἀκίνδυνε· ἀκλινῶς γὰρ ἔδραμες σὺ τὸν δρόμον τῆς ἀθλήσεως.] Ἐλπιδιφόρε,
      πτερωθεὶς τῷ ἔρωτι [(πτ. τῷ ἔ) ita in Δα III; ἐπτερώθης ἔρωτι in Δα XIII.]
      τῆς ἀχράντου ὡραιότητος.

Θ[εοτόκιον].

Α νε᾽

            Ἀνατείλας Ἡλιος
ἐκ σοῦ ὁ νοητὸς,
τηλᾶυγεῖς [ed. τηλαυγῶς.] τὰς μαρμαρυγὰς
τῆς αὐτοῦ θεότητος
      πᾶσιν ἐφήπλωσε [(τῆς-ἐφήπλωσε) unico ersu in Δα XIII.] ,
      θεοτόκε Δέσποινα·
      διὸ πάντες σε δοξάζουσιν [ed. δοξάζομεν.] .
Εἱρμὸς ἀλλος, πρὸς· Σὺ, Κύριέ μου, φῶς.

π ν[koppa]᾽

            Πίστει τῇ εἰς Χριστὸν
οἱ πεντάριθμοι μάρτυρες
νῦν ἔφραξαν ἀντιθάσσων [sic.]
τῶν θηρίων τὸ στόμα
      χειρὶ ἀγγελικῇ εὐσεβῶς.

ε νζ᾽

            Ὡς ὄντες ἀριθμῷ
καὶ φρονήματι, μάρτυρες,
ἰσήσοφοι τῶν φρονιμων
τῶν παφθένων, Κυρίῳ
      φαιδρῶς καθυπαντήσατε.

τ νη᾽

      Τὴν ἄθλιβον ζωὴν
ἀγαπῶντες, πανεύφημοι,
ὡς πρόβατα τοῦ Κυρίου
οὐκ ἐρίζοντα ὅλως
      πρὸς τὴν σφαγὴν ἐπήγεσθε.

ε νθ᾽

            Ἐν πόλει τοῦ Θεοῦ
αὐλιζόμενοι, ἅγιοι,
ἐτύχετε ἐπαξίως
οὐρανῶν βασιλείας,
      ὑπὲρ ἡμῶν πρεσβεύοντες.

Θ[εοτόκιον].

Ε ξ᾽

            Εἷς πέφυκεν ἡμῖν
ὁ Χριστὸς καθ᾽ ὑπόστασιν·
ὃν σέβ;ωμεν ὀρθοδόξως
ἐν δυσὶ ταῖς οὐσίαις
      νηδύος προελθόντα ἁγνῆς.

ῼδὴ [koppa]᾽. Θύσω σοι μετὰ φωνῆς.

Ρ ξα᾽

            Ῥέοντων
τὸ φθαρτὸν παριδόντες, τὰ ἄφθαρτα
κατηξιώθητε βλέπειν,
πειρασμῶν λυτρώμενοι [ed. οὖν ῥύσασθε] καὶ κινδύνων
      τοὺς ἐν πίστει
ὑμᾶς προσκαλουμένους, πανεύφημοι [ed. ἀήττητοι.] .

Τ ξβ᾽

            Τριάδος
τῆς ἀρχικῆς πανένδοξοι μάρτυρες,
τοὺς χαλεπῶς δεδεμένους
καὶ φρουραῖς ἀφύκτοις [ita in Δα III; ἀφήκτοις in Δα XIII.] κατεχομένους
      διαλῦσαι
ταῖς ὑμῶν ἱκεσίαις πρεσβεύσατε [σπλαγχνίσθητε in Δα III.] .

Ὑ ξγ᾽

            Υπὲρ σοῦ
ἑαυτοὺς παραδόντες εἰς θάνατον,
ἀθανασίας, σωτήρ μου,
οἱ γενναῖοι ἔτυχον, καὶ σωτῆρες
      τῶν ἐν ζάλῃ
καὶ συμφορᾷ [συμφοραῖς in Δα III.] καὶ θλίψει γεγόνασι.

Θ[εοτόκιον].

Ρ ξδ᾽

            Ῥῆξόν μου
τὸ τῶν πταισμάτων, κόρη, χειρόγραφον
τῆς συνεχούσης με λύπης,
καὶ παθῶν τὴν λύσιν χαριζομένη
      καὶ τηροῦσα
διηνεκῶς ἀλώβητον, Δέσποινα.

Εἱρμός. Ὁ αὐτός.

σ ξε᾽

      Στενοῦντες
τὸ τῆς ἀπάτης ποίμνιον, μάρτυρες,
τῆς εὐσεβείας τὸν κλῆρον
ἐν τῇ θηίᾳ πίστει ηὐξήσατε,
      ἱερεῖα
ἐμποιοῦντες Χριστοῦ, τοῦ Θεοῦ ὑμῶν.

υ ξ[koppa]᾽

      Ὑπέδυ
ὁ διώκτης εἰς πέταυρον ᾍδου φθορᾶς
ἀπελεγχθεὶς ἀληθείᾳ
δικαζούσῃ εἶναι παράνομος
      τοῖς ἁγίοις,
τὴν τεκοῦσαν ἐπείπερ ἠκίσατο.

ν ξζ᾽

      Νοσούντων
ἰατρὸς καὶ κινδύνων κατάπαυσις,
ὡς ἀκινδύνως τὸν δρόμον
ἐκτελέσας, μάρτυς Ἀκίνδυνε,
      ἀνεδείχθης
σὺν τοῖς συνάθλοις τῷ κόσμῳ παντί.

τ ξη᾽

      Τῇ πέτρᾳ
τοῦ Χριστοῦ τὸν θεμέλιον ἔχοντες
τὸν τῆς ψυχῆς, ἀθλοφόροι,
νιφετοῖς θωπείας ἀσάλευτοι
      καὶ βασάνων
καταιγίσιν ἐδείχθητε ἄτρωτοι.

Θ [εοτόκιον].

Ν ξθ᾽

      Νηδύος
ἀνεπάφου σαρκὸς ἐν προσλήμματι
ὡς γεννηθέντα τὸν Λόγον
πλὴν συναλιφῆς τε λατρεύομεν
      ὑποστάσει
ἐν μιᾷ, ἀλλ᾽ ἐν δύο ταῖς φύσεσιν.

Κοντάκιον. Ἦχος α᾽, πρὸς Χορὸς ἀγγελικός.

ο᾽

                  Ὡς ἄστρα ἀπλανῆ
τοῦ ἡλίου τῆς δόξης
ἀνέλαμψαν τῇ γῇ
οἱ Χριστοῦ στρατιῶται,
      τὸν ζόφον διώκοντες
τῶν παθῶν καὶ παρέχοντες
            χάριν ἄφθονον
ἀνεμποδίστως τοῖς πᾶσιν·
                  καὶ ἀκίκδυνον
τὴν σωτηρίαν δωροῦνται
            ἐλπὶδι τῆς πίστεως.

Ἄλλο. Ἦχος β᾽, πρὸς Τοὺς ἀσφαλεῖς καί.

οα᾽

            Τοὺς εὐσεβεῖς.
καὶ θεοφόρους μάρτυρας
τοὺς ἐπὶ γῆς καταλιπόντας ἅπαντα,
      προσεδέξω εἰς ἀπόλαυσιν
      τῶν ἀγαθῶν σου καὶ ἀνάπαυσιν,
Ἀκίνδυνον, Πηγάσιον καὶ Ἀνεμπόδιστον·
σὺν τούτοις Ἐλπιδιφόρον καὶ Ἀφθόνιον·
      ὁ μόνος ὑπάρχων πολυέλεος.

Ὁ Οἶκος, πρὸς Τράνωσόν μου.

οβ᾽

                  Ἄνοιξόν μου τὸ στόμα πρὸς ὕμνον
      τοῦ αἰνέσαι, Χριστέ μου,
            τοὺς ἀγῶνας πιστῶς
τῶν εὐκλεῶν ἀθλοφόρων σου.
Οὗτοι γὰρ πάντα καταλιπόντες
καί σε μόνον ποθοῦντες τὸν εὐεργέτην,
            τὰ ἐπὶ γῆς
εἰς οὐδὲν ἐλογίσαντο ἅπαντα.
σταυρόν τε τὸν ζωηφόρον
νοητῶς ἐπὶ ὤμων ἀράμενοι
προθύμως παρέστησαν τῷ βασιλεῖ·
      διὸ τούτους ἀξίως ἐδόξασας,
                  ὁ μόνος ὑπάρχων πολυέλεος.

Ἕτερον Κοντάκιον. Ἦχος πλ[άγιος] α᾽, πρὸς Τῷ φαεινῷ σου βίῳ.

ογ᾽

                  Τοὺς πενταυγεῖς ἀστέρας
καὶ μάρτυρας ἅπαντας
οἱ συνελθόντες πίστει
ὑμνήσωμεν, λέγοντες·
Ἀκίνδυνε, μεγαλόμαρτυς ὁ τοῦ Χριστοῦ,
            σὺν τοῖς συνάθλοις σου
      πρεσβεύσατε ὑπὲρ ἡμῶν,
            τῶν κινδυνευόντων
                        προστάται θερμότατοι.

Πρὸς Τῷ μύρῳ θείῳ χρισθέντα.

οδ᾽

                  Τὸ θεῖον στέφος ὑμνῆσαι
τολμήσας, ὦ ἀθλοφόροι,
τῆς ἐνδόξου καὶ στερρᾶς
καὶ καλῆς ὑμῶν στρατολογίας,
            δέδοικα μή πως
ἀνομίαις πλημμυρῶν,
ἅγιοι, ἐκπέσοιμι
ἀντιλήψεως ὑμῶν,
τῶν καλῶν προστατῶν μου·
ἀλλ᾽ εἰδότες τὸν πόθον
ἐπίδοτέ μοι λογισμὸν ἐξειπεῖν
τὰς ἀριστείας ὑμῶν πάσας,
      τῶν κινδυνευόντων
            προστάται θερμότατοι.

                  Ὁ κόσμος ὅλος θαυμάζει,
Ἀκίνδυνε, τοὺς ἀγῶνας
καὶ τοὺς ἄθλους οὕσπερ σὺ
σὺν τοῖς ἑταίροισιν ἐνεδείξω
            τέσσαρσιν· ὅθεν
εὐφημεῖῶ [ita videtur legendum; cod. εὐφημεῖν. Cfr. paulo inferius Annotatum.] ἀνελλιπῶς
χαίρων ὑμᾶς, ἅγιοι.
Προσκυνοῦμεν καὶ ἡμεῖς
τῶν λειψάνων τὴν θήκην,
      ἑορτὴν ἐκτελοῦντες
τῆς ὑμῶν μεταστάσεως φαιδρὰν,
      πρὸς ψυχικὴν σωτηρίαν,
                        τῶν κινδυνευόντων
                        προστάται θερμότατοι.

                  Ὑμᾶς ἐκ μήτρας ὁ πλάστης
ἡγίασεν, ἀθλοφόροι·
οὓς προέγνω γὰρ, φησὶν,
καὶ προώρισεν ὡς κτίστης
      εἶναι συμμόρφους
      τῆς εἰκόνος τοῦ Υἱοῦ,
τούτους καὶ ἐκάλεσεν·
ὁ Βελίαρ δὲ ὁρᾶν
ἐν ὑλαίοις ἀΰλων
πολιτείαν μὴ φέρων,
καταδήλους ποιεῖ τῷ βασιλεῖ,
            χριστιανοὺς ἐκδιδάσκων,
                        τῶν κινδυνεύοντων
                        προστάται θερμότατοι.

ᾨδὴ ζ᾽. Ὁ διασώσας ἐν πυρί.

Ω οε᾽

      Ὡς ἐλυτρώσω τῆς φλογὸς
τοὺς τρεῖς εὐσεβεῖς νεανίας,
οὕτω καὶ νῦν τοὺς ἀθλητὰς
ἐν καμίνῳ [ita in ed. et in ΔαIII; ἐκ καμίνου in ΔαXIII.] πυρὸς διεφύλαξας,
θεοφρόνως [ed. ὁμοφρόνως.] βοῶντάς σοι·
            Ὁ Θεὸς ὁ τῶν πατέρων εὐλογητός [εἶ add. in ed.] .

Ν ο[koppa]᾽

      Νέμεις [ita ed. et ΔαIII; νέμοις in ΔαXIII.] ἀφθόνους δωρεὰς
καὶ θαυματουργίας πηγάζεις
τοῖς ἀθλοφόροις σου, Χριστὲ,
συνεργῶν καὶ συμπράττων ὡς εὔσπλαγχνος
καὶ φαινόμενος ψάλλουσιν·
            Ὁ Θεὸς κ. τ. λ.

Π οζ᾽

      Πλήθη μαρτύρων ἀψευδῶν [ed. ἀψευδῶς.]
συγκεκροτημένα τῇ πίστει
προσενενηνόχατε Χριστῷ,
παραδόξων θαυμάτων ἐπίδειξιν
ἐνεργοῦντες καὶ ψάλλοντες·
            Ὁ Θεὸς κ. τ. λ.

Θ [εοτόκιον].

Λ οη᾽

            Λελυτρωμένοι διὰ σοῦ.
τῆς τῶν προπατόρων κατάρας,
καὶ πρὸς ἀείδιον [ed. ἀΐὸιον.] τρυφὴν
μεταβάντες [ed. μεταστάντες.] , τὸ Χαῖρε [in ed. add. σοι.] κραυγάζομεν [ed. κράζομεν.] ,
            ὑπερένδοξε Δέσποινα.
      ἡ Θεὸν σεσαρκωμένον ἡμῖν τεκοῦσα

Εἱρμὸς ἄλλος. Ἐν τῇ καμίνῳ.

ο οθ᾽

            Οὐρανοφοῖται
ὑπερφανεῖς ἀστέρες ἐδείχθητε·
      μᾶλλον
ἐν τῇ πίστει λάμποντες, ἀθληταὶ,
ὑπερ ἥλιον, πανεύφημοι·
            τὸ τῆς ἀπάτης δὲ
            φρενοβλαβὲς διώκοντες σκότος ἐκ γῆς.

ι π᾽

            Ἱερουργοῦντες
τὰ ἀπιστίας τέκνα οἱ ἅγιοι
      λόγοις
ἀληθείας, δῶρα ταῦτα Χριστῷ
προσενέγκαντες ἐκραύγαζον·
            Εὐλογημένος εἶ ἐν τῷ ναῷ τῆς δόξης, ὦ Κύριε.

[ς] Vacat.

σ πα᾽

            Συγκαταβᾶσα
ἡ τοῦ Θεοῦ ἰσχὺς ἐν τῷ βράσματι
      ὤφθη,
ὡς καθάπερ δρόσος ἑωθινή·
ἐν ᾧ στήκοντες οἱ ἅγιοι ἐκραύγαζον·
                  Εὐλογημένος κ. τ. λ.

Θ [εοτόκιον].

τ πβ᾽

                  Τὸν πρὸ αἰώνων
νηδὺς πῶς τίκτει βρέφος ἡ πρόσφατος
            Λόγον;
Θαῦμα ξένον ὄντως καὶ φοβερόν.
      Ὃν λατρεύοντες κραυγάζομεν·
                        Εὐλογημένος κ. τ. λ.

ᾨδὴ η᾽. Παῖδας εὐαγεῖς ἐν τῇ καμίνῳ.

Η πγ᾽

            Ἡ εὐαγεστάτη τῶν μαρτύρων
πανήγυρις χαρμοσύνως ἐπεδήμησε,
κόσμον καταυγάζουσα,
πάντας κατευφραίνουσα,
καὶ τηλαυγῶς φαιδρύνουσα
      πίστει τοὺς ψάλλοντας·
            Τὸν Κύριον ὑμνεῖτε, τὰ ἔργα [add. in ed. καὶ ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τοῦς αἰῶνας.] .

Θ πδ᾽

            Θηρίων καὶ βόθρων καὶ βασάνων
ἀγρίων κατετολμήσατε, μακάριοι,
ἔχοντες συλλήπτορα
τὸν ἀκαταγώνιστον
καὶ τὸν τῆς δόξης Κύριον·
ᾧ νῦν κραυγάζομεν·
            Τὸν Κύριον κ. τ. λ.

Υ πε᾽

            Ὑμᾶς τοὺς γενναίους ἀθλοφόρους,
Ἀκίνδυνον, Πηγάσιον, Ἀνεμπόδιστον [ed. Ἀφθόνιον.] ,
αὖθις τὸν [ed. om.] Ἀφθόνιον [ed. Ἀνεμπόδιστον.]
καὶ τὸν παναοίδιμον
Ἐλπιδιφόρον, ἔχοντες
τεῖχος ἀκράδαντον,
τὸν Κύριον άπαύστως ὑμνοῦμεν [(ἀ. ὑ.) ὑ. ἀ.]
      καὶ ὑπερυψοῦμεν
      εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.

Σ π[koppa]᾽

            Στεφάνῳ τῆς νίκης κοσμηθέντες
καὶ κάλλους διαδήματι λαμπόμενοι,
αἴγλην τὴν ἀνέσπερον
τέλος τὸ μακάριον
ἐν οὐρανοῖς εἰλήφατε,
μάρτυρες, κράζοντες·
            Τὸν Κύριον κ. τ. λ.

Θ [εοτόκιον].

Σ πζ᾽

            Στόματι καὶ γνώμῃ θεοτόκον
φρονοῦντες ὁμολογοῦμέν σε, πανάμωμε·
      τέτοκας γὰρ, πάναγνε,
σάρκα περιθέμενον
τὸν Ποιητὴν καὶ Κύριον
καὶ βασιλέα Χριστὸν.
Διό σε τὴν πάρθενον ὑμνοῦμεν,
καὶ ὑπερυψοῦμεν αὐτὴν [om. in edit.] εἰς [πάντας add. in ed.] τοὺς αἰῶνας.

Εἱρμὸς ἄλλος. Χεῖρας ἐκπετάσας.

υ πη᾽

            Ὑψώσας τὸ κέρας τῶν πιστῶν,
      τὴν ὀλεθρίαν ἰσχὺν
      καταβαλὼν ὁ Θεός·
καὶ γὰρ παφλάζουσαν ἔστησας
τῶν λεβήτων τὴν ἀγριωπὸν
μιαιφονίαν τοῖς σοφοῖς
μάρτυσι ψάλλουσιν·
            Εὐλογεῖτε, πάντα τὰ [ἔργα].

[ν] πθ᾽Vacat.

α [koppa]᾽

            Ἅπασαν τὴν πλάνην τοῦ ἐχθροῦ
      περιεφλέξατε
      ὁλοκαυτούμενοι,
θεοτερπέστατοι μάρτυρες,
ἐν καμίνῳ τῆς βασάνου ὑμῶν,
      ἐν ᾗ εἰς χεῖρας τοῦ Θεοῦ
παρέθεσθε τὰς ψυχὰς,
      εὐλογοῦντες
            ᾄσμασιν θείοις ἀπαύστως τὸν Κύριον.

θ [koppa]α᾽

            Θερμότατοι ὄντες τῶν βροτῶν
ὑπέρμαχοι, ἀθληταὶ,
καὶ πρεσβευταὶ πρὸς Θεὸν,
ἀπὸ κινδύνων τε ἅπαντας
συμφορῶν τε καὶ τῶν θλίψεων,
ὡς ἀκινδύνως τὸν καλὸν
      δρόμον τελέσαντες,
            μὴ παύσητε
λύειν, τοὺς πίστει ὑμᾶς εὐφημοῦντας ἀεὶ.

Θ [εοτόκιον].

ο [koppa]β᾽

                  Οὐκ ἄλλον καὶ ἄλλον προσκυνῶ
τὸν γεννηθέντα Θεὸν
ἐξ ἀνεπάφου κόρης,
ἀλλ᾽ ἕνα σέβομαι τέλειον,
τὸν αὐτὸν ἐν τῇ θεότητι
καὶ ἓνα πάλιν τὸν αὐτὸν
      ἐν ἀνθπωπότητι
            ἀσυγχύτως·
ὃν εὐλογοῦντες πιστῶς φωτιζόμεθα.

ᾨδὴ θ᾽. Εὔα μὲν τῷ τῆς παρακοῆς νοσήματι.

Κ [koppa]γ᾽

            Καμάτους ὑμῶν τοὺς ἐπὶ γῆς
Οὐράνιος εὐφροσύνη διεδέξατο,
      ἔνθα μαρτύρων [ed. add. αἱ.] χορείαι
καὶ τὰ τῶν μακαρίων [ed. ἀθλοφόρων.] στρατεύματα
καὶ πᾶσα τῶν πρωτοτόκων ἀγάλλεται [ed. ὁμήγυρις.]
ἡ ἐκκλησια, παμμακάριστοι [(ἡ ἐκκλ. παμμ.) ed. τοῖς οὐρανίοις συνευφραίνεται.] .

Ε [koppa]δ᾽

            Ἐκ τῶν δεσμῶν τῶν ὀδυνηρῶν,
πανόλβιοι, καὶ κινδύνων διασώσατε
πάντας τοὺς πίστει τὴν ἁγίαν
πανήγυριν ὑμῶν ἑορτάζοντας·
εἰρήνην τε [ed. om. τε.] καὶ γαλήνην αἰτούμενοι
καὶ σωτηρίαν, πανσεβάσμιοι.

Π [koppa]ε᾽

            Πλουσίῳ λαμπόμενοι φωτὶ
καὶ χάριτι, άθλοφόροι, διαπρέποντες,
λύσιν πταισμάτων καὶ φροντίδων
ὁμου [ed. ἅμα.] τοῖς σὺν ὑμῖν ἀριστεύσασιν [ed. ἀριστεύσασι.]
δοθῆναι τοῖς πρὸς ὑμᾶς καταφεύγουσι
τὸν εὐεργέτην δυσωπήσατε.

Θ [εοτόκιον].

Ε [koppa][koppa]᾽

            Εὔα μὲν τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς
ἐξώρισται, κωλυθεῖσα τῆς μεθέξεως·
σὺ δὲ, Πάρθενε θεοτόκε,
ζωὴν τὴν πρὸ αἰώνων εἰσήγαγες [ed. om. τε.]
τῷ κόσμῳ, τὴν ζωηφόρον ἐνέργειαν
      χαριζομένη διὰ πίστεως.

Εἱρμὸς ἄλλος. Λίθος ά χειρότμητος.

λ [koppa]ζ᾽

                  Λαμπρῶς καθωράθητε πᾶσιν
ὡς στρατιῶται νικηφόροι
      ἀναλαμβανόμενοι ἄνω
            πρὸς οὐρανίους
            βασιλικῶς τὰς σκηνὰς,
                  ἐπὶ θώκους ἱζάνοντες:
                  διὸ καὶ πάντες εὐφημοῦμεν ὑμᾶς.

ο [koppa]η᾽

            Οὐ κλίναντες γόνυ τῇ πλάνῃ,
Θεοῦ ὡς ὄντες στρατιῶται,
      πλῆθος τῆς ἀπίστων στρατείας
      ἐπὶ τοὺς ἄθλους συνεσπάσασθε·
            μεθ᾽ ὧν Χριστῷ δεήθητε
            παντὸς κινδύνου λυτρωθῆναι ἡμᾶς.

ι [koppa]θ᾽

            Ἰσχὺν ἀπροσμάχητον ὄντως
ἐπὶ τοῖς ἄθλοις εἰληφότες.
ἅγιοι, τῆς πλάνης τὸ κράτος
            καταβαλόντες,
τὸν δρόμον άκινδύνως,
      τετελεκότες, σπεύσατε
      παντὸς κινδύνου λυτρωθῆναι ἡμᾶς.

ς ρ᾽

            Σῶσον άκινδύνως τοὺς πίστει
δοξολογοῦντάς σε, Σωτήρ μου,
καὶ, ἀνεμποδίστως πηγάζων
            τὰ σὰ ἐλέη,
      ἀφθόνως φρούρησον
τοὺς ἐπὶ σοὶ ἐλπίζοντας,
      ταῖς ἱκεσίαις τῶν ἁγίων σου.

Θ [εοτόκιον].

Μ ρα᾽

            Στήριξον ἐν πέτρᾳ με, μόνη
      τῶν γηγενῶν ἡ σωτηρία,
      τῆς ὑπομονῆς, καὶ ἐν ταύτῃ
τοὺς ἀντιθάσσους θραῦσον πολέμους μου·
            Θεὸν γάρ σε γεννήσασαν
      δοξάζω, πίστει τὴν ᾠδὴν ἐκπληρῶν.

Φωταγωγικὸν, πρὸς Γυναῖκες ἀκούετε.

ρβ᾽

            Χορείαν τὴν πενθάριθμον
                  τῶν ἀθλοφόρων σήμερον
                  μελωδικῶς ἀνυμνοῦμεν,
Ἀκίνδυνον τὸν γενναῖον,
Πηγάσιον, Ἀφθόνιον,
Ἐλπιδιφόρον, ᾄσμασιν
τὸν θεῖον Ἀνεμπόδιστον·
τοὺς διαυγεῖς μαργαρίτας
      τοῦ βασιλέως Κυρίου.

Πρὸς Τοῖς μαθηταῖς συνέλθωμεν.

ργ᾽

            Ἀκίνδυνον διάσωσον
      τὴν ζωὴν τῶν συνδούλων,
      ἡμῖν πηγάζων ἄφθονον
      χάριν καὶ συνέργειαν
      πρὸς άνεμπόδιστον τρίβον
      τῆς μελλούσης ἐλπίδος
      καὶ δόξης, ὑπεράγαθε
      Ἰησοῦ, κληρονόμους
                  ἀναδεικνὺς
τῶν μαρτύρων, μώλωπας καὶ ἐκχύσεις
      αἱμάτων δυσωπούμενος
                  καὶ λιταῖς, ὡς οἰκτίρμων.

Φωταγωγικὸν, πρὸς Τοῖς μαθηταῖς συνέλθωμεν.

ρδ᾽

            Τριάδα τὴν ὑπέρθεον
                  εὐσεβῶς προσκυνοῦντες,
                  πιστῶς ἀνευφημήσωμεν
                  ἐν τῇ ταύτῃ ἡμέρᾳ
      τὴν τῶν μαρτύρων πεντάδα·
      σὺν τῷ Ἐλπιδιφόρῳ,
      Ἀφθόνιον, Πηγάσιον,
      σὺν τῷ Ἀνεμποδίστῳ
            τὸν ἱερὸν
καὶ σοφὸν Ἀκίνδυνον, ἐκβοῶντες·
      Δόξα σοι, πολυέλεε, τῶν μαρτύρων ἡ δόξα.

ρε᾽

            Στάμνε χρυσῆ καὶ τράπεζα,
                  ἀλατόμητον ὄρος,
θρόνε καὶ κλίμαξ ἔμψυχα
      ἀκατάφλεκτε βάτε,
σκηνὴ Θεοῦ παναγία,
      τὸν υἱὸν καὶ Θεόν σου
ἐκδυσωποῦσα, κράτυνον
      βασιλεῖς ὀρθοδόξους,
            ἀρχιερεῖς
καὶ λαόν σου, πάντας τοὺς ἐκβοῶντας·
      Σῶσαι τοὺς προσκυνοῦντάς σε, θεοτόκε Παρθένε.

Mensis Novembris die IIa
Sanctorum martyrum Acindyni, Pegasii, Anempodisti, Aphthonii et Elpidiphori.
ORDO DIVINI OFFICII.

Versus. Tonus 1, juxta modulum: Τῶν οὐρανίων τάγματα (Cœlestium agmina).

[1]

Pios milites
laudibus extollamus.
qui Christum fide
annuntiaverunt omnibus:
Acindynum magnum,
Pegasium,
scaturientem gratiam semper,
et Anempodistum, divinum bellatorem,
ut qui precibus agant pro nobis ut salvemur.

[2]

Adeste, amantes hujus festi omnes,
athletas Christi
ac victores erroris
odis haud silentibus
honoremus digne:
ipsi enim
in stadio confuderunt
impii regis dolosas
cogitationes, devincentes ipsum.

[3]

Qui pro Christo tormenta
cum patientia tolerastis,
qui sanitatem omnibus
digne petentibus
ubertim procurastis,
nos cum fide ardenter
celebrantes memoriam vestri,
Christo cooperante, in tentationibus
liberate et ne relinquite.

Alii versus. Tonus 4, juxta modulum: Ὡς γενναῖον (Quam generosum).

[4]

Quinarium consortium
martyrum cantemus,
sapientem Acindynum et Pegasium,
Elpidiphorum, Aphthonium
atque Anempodistum,
generosos athletas
et calidos defensores,
scaturientes
haud impeditam gratiam
et spei
ubertatem absque periculo
piis elargientes.

[5]

Non fames, non periculum,
non vita, neque mors,
non lebetum ardores, non terræ hiatus,
neque ferarum ora
separare potuerunt
a caritate Christi
vestram patientis animi
generositatem:
in ipsum enim incessanter
aspicientes
et ipsum solum diligentes,
hostes in fugam vertistis.

[6]

Qui deliciis perfruimini
et luce saturamini
ac vitæ æternæ adepti estis hereditalem,
ad vos confugientes
periculis liberate
et vinculis et carcere
in loco cladium:
divina cogitante
ad Deum libertate
usi
et commiserationem monstrantes
vere Christi imitatricem.

Versus alii. Tonus 4, juxta modulum: Ἔδωκας σημεῖον (Dedisti signum).

[7]

Multiplicia tormenta
ac dolorosissimum cruciatum,
et diuturnam coarctationem,
ignisque exustionem,
ictumque gladii,
martyres generosi,
virili animo
ac robustissima revera mente
simul una sustinuistis,
et per æternitatem requiem
ac delicias immortales
gloriose accepistis.

[8]

Tutum a periculis, o sancti,
eorum, quæ in vita sunt, scandalorum me
conservate, quæso:
vos enim mihi præmitto
ad Christum mediatores,
bonorum donatorem;
ac precibus vestris
ut servemur a pernicie serpentis
et omni casu adverso
suppliciter exorate, gloriosi,
Jesum, hominum amantem,
qui vos coronavit
et servator est animarum nostrarum.

[9]

Magnus Acindynus
ac Deo intentus Pegasius
et divinus Aphthonius
et Anempodistus
et Elpidiphorus,
flores martyrum,
peccatorum fidejussores,
eorum qui in necessitatibus versantur
deprecatores ardentissimi,
e periculis undique servate,
et a tentationibus liberate
eos qui vos beatos prædicant
cum mentis rectitudine.

Aliud. Tonus obliquus 1, juxta modulum: Ὅσιε πάτερ (Sancte pater).

[10]

Martyres divini,
sertis redimiti, magno nomine insignes,
uberrimam mihi gratiam, nec impeditam,
scaturite copiose, divinis spebus
manuducentes me in semitas vitæ.
Servate me a noxa
et ab omni molestia,
et absque periculo ad tranquillum
transportate littus salutis,
ut laudem vos magna voce
sacrosque vestros agones, ac celebrem
memoriam omnibus modis
vestri, o Deo beati,
o concives incorporearum mentium,
per quos detur omnibus magna misericordia.

Alii. Tonus obliquus 1, juxta modulum: ᾯ τοῦ παραδόξου (Cui inexpectati).

[11]

Martyres Deo beati,
multiformes cruciatus
propter amorem divinum
patienter tulistis
et rivulis sanguinis
omnem idolorum errorem eluistis:
perfectissima
victima conspecti fuistis
orientis
ex casta Deipara
et propter nos
dolores passi,
o vos digne admirandi.

[12]

Gratiam scaturitis uberrimam:
periculo omnes fideles
servatis, o sancti,
in vos sperantes,
Domini martyres.
Hinc unusquisque
patronos divinos vos
invocat
et susceptores,
caliginem dissipantes
tentationum ac vexationum,
luciferis
omnimode precibus
ac consolationibus.

[13]

Cum Acindyno Aphthonium,
Elpidiphorum fortem
et divinum Pegasium
et Anempodistum
mentis rectitudine
fideles consona voce bonis verbis laudemus:
veritatis divinos martyres,
vasa honore digna,
solidos adamantes,
haud fractas turres ac mœnia
Ecclesiæ Christi.

Idiomelos. Tonus 1.

[14]

Quinque radii eluxerunt martyrum, radiantes
æquali cum virginibus numero:
nominum enim illorum litteras videntes, illustramur,
memoriis eorum communicantes.
Quare precibus eorum, Christe Deus,
absque periculo undique serva
ex hoste animas nostras,
et supplicationibus eorum
tutam ab invidia vitam nostram conserva,
ut qui scaturias assidue misericordiæ tuæ divitias
sine impedimento te glorificantibus: spem habemus in te
intercessionibus eorum dona
animis nostris magnam misericordiam.

Tonus 2.

[15]

Sanguinis fontibus
corpore tincto.
absque periculo transiisti
per martyrii viam,
victor certamine, Acindyne:
unde virtute divina præcinctus
hostis excidisti machinarum fabricationes,
Christum Deum pro nobis precibus flectens,
ut serventur animæ nostræ.

Tonus 8.

[16]

Adeste, exultemus Domino
in memoria hodie
victorum athletarum, o festorum amantes.
Adeste, benedicamus eis,
mystica præconia cantantes:
“Gaude, Acindyne,
gaude, Pegasi,
gaude, Anempodiste,
gaude, Elpidiphore,
gaude, Aphthoni,
qui errorem idolorum
in profundum chaos mersistis
et Christum Dominum
in medio stadio
clara voce proclamastis.
Quare,
per omnia beati et multorum certaminum victores,
ne cessate intercedere
pro animis nostris.”

Tonus 4.

[17]

Quinque flammis lucens athletarum lampas
ut in querceto arborum
securis, secundum David,
exscidit errorem inimici:
et confessi Christum
coram regibus
assidue intercedunt pro animis nostris.

Tonus obliquus 2.

[18]

Hodie quinque fulgens radiis
martyrum consortium,
ut splendidus astrorum concursus
fideles irradians,
ad mysticam lætitiam vocavit:
hodie enim
intellectualis Solis ministri
et persicorum destructores dogmatum
sensibili soli confidentes
et adorantes ignem
manuduxerunt ad pietatem,
miscueruntque pleni certaminum ipsorum craterem
et propter Christum effusis
sanguinibus tinxerunt,
nos exhortantes
pietates amatores,
dicentes: “Adeste,
certaminum nostrorum festa agite,
et coronas et munera aspicite
(Qui enim perseveraverit usque ad finem hic salvabitur,
Christus veritas sententiam dixit);
ut participes fiatis
coronarum nostrarum
et intercessores nos
apud Dominum habeatis.”

CANON, ferens acrostichida: Ταις σαις λιταις με μαρτυρων πληθυς σκεπε (Precibus tuis me, martyrum multitudo, protege).

Ode I. Tonus 4, juxta modulum: Ἀνοίξω τὸ στόμα μου (Aperiam os meum).

[19]

Trinitati æquales numero
sanctissimæ, beatissimi,
Trinitatis ostensi estis
adoratores venerandæ,
et assistitis
throno Trinitatis
ardentes defensores
accurrentium ad vos.

[20]

A periculis tutam, sancti,
sine obstaculo scaturite
gratiam, distribuentes
iis qui accedunt cum fide:
omne periculum
et omnem tristitiam
et procellam et turbas
mitigantes.

[21]

Robore invicto
præcincti, sancti,
carnis infirmitatis
non habuistis rationem;
sed imperterritum
animum monstrantes,
ignem ac tormenta
contempsistis.

Ad Dei Genitricem.

[22]

Tu sola, Dei sponsa,
in excelsis sedentem
ulnis portasti
incarnatum:
tu enim es
ex omnibus seculis
receptaculum condignum
Omnipotentis.

ALTER CANON martyrum, ferens acrostichida: Ακινδυνω μελπω τε συν τοις συναθλοις (Acindynum cano ejusque commilitones).

Tonus 4, juxta modulum: Θαλάσσης τὸ ἐρυθραίας (Maris Rubri).

[23]

Sensuum veluti purificationem
athletarum Christi
quinque radiis splendentem unionem pie
bonis verbis extollamus hodie,
ut animæ ac corporis
intellectualibus sensibus luceamus fideles.

[24]

Dominam, patriam et genitricem
confessi
luciferi Christi martyres
sanctam Trinitatem fideliter,
tenebrosum percusserunt
erroris caput baculo fidei.

[25]

Figens sine periculo forti animo,
martyr Acindyne,
cordis pedes firmiter,
in certaminibus confudisti
cum certaminis sociis omnibus
inanis jactatoris solertiam.

[26]

Legitime Domini militiam secuti,
digni habiti estis
etiam ipsius passionibus, sapientes,
configurari in spiritu:
ligno enim suspensi
vitæ lignum Christum invenistis.

Ad Dei Genitricem.

[27]

Exinanitus visus es immutabilis,
et incarnatus, o Jesu,
iterum ostensus es haud diversus, Servator,
a propria deitate:
quare assumptionis tuæ
fideliter speciem salutamus.

Ode III, juxta modulum: Οὐκ ἐν σοφίᾳ καὶ δυνάμει (Non in sapientia et potentia).

[28]

Firmati
Christi virtute, præstantissimi,
animo firmo
per ignem ac per aquam
certantes transiistis
ad cœlestia.

[29]

Infragili
futurorum spe roborati
præsentes dolores
fortissimo animo,
gloriosi martyres,
contempsistis.

[30]

Eadem sentientes
tribus juvenibus, o plane laudabiles,
amentiæ persicæ
ignem extinxistis palam,
rore Spiritus
circumfusi.

Ad Dei Genitricem.

[31]

Te patrocinium
tutissimum, Deipara, possidemus:
spes nostras in te
ponentes salvi sumus;
ad te confugientes
tanquam custodia cingimur.

Hirmus alius, juxta modulum: Εὐφραίνεται ἐπὶ σοί (Gaudet in te).

[32]

Ligatur os acerbum
infidelitatis fidelium verbo:
lingua vero martyrum te,
omnium effector Deus, bonis verbis laudavit.

[33]

Desuper divinam virtutem
recipientes, athletæ omnino venerandi,
lecti igniti pœnam
ut splendidam recreationem sumpsistis.

[34]

Legitima fide, augusti,
dejicientes hostem inermes,
cunctis periculorum acerborum
in Christo procuratis redemptionem.

Ad Dei Genitricem.

[35]

Ecclesia, Christe,
gloriabunda in te, cum fide portat tibi
crucis trophæum
et incarnationis arrham.

Cathisma. Tonus 1, juxta modulum: Κατεπλάγη (Obstupuit).

[36]

Perculsæ steterunt olim
iniquorum plebes,
virilis animæ tuæ
videntes, o martyr, firmitatem.

[37]

Ac Domino credentes exclamarunt:
“Gloria tibi, Christe omnipotens;
tu enim es Deus (et haud sciebamus),
operans prodigiosa miracula
in sancto tuo martyre:
ipsius intercessionibus ac commilitonum
salva animas nostras.”

Aliud. Tonus obliquus 1, juxta modulum: Τὸν συνάναρχον Λόγον (Verbum coæternum).

[38]

Ex Christi amore igne accensi,
minas tyrannorum conculcastis
per omnimodos cruciatus, athletæ venerandi:
et enim in fuisione aurum
probati et vos,
quinque luminum in mundo
sapienter ostensi estis lucerna:
verum intercedite pro nobis, ut salvemur.

[39]

Indubitata fide
athletæ Christi
tyrannorum ferociam dejicientes,
victores robusti apparuerunt;
ac tormentorum vices
miraculorum exhibitionem
acceperunt ab illo qui solus est
Deus, certaminum arbitro:
apud ipsum legatione fungentes,
ut misereatur animarum nostrarum.

Aliud. Tonus obliquus 4, juxta modulum: Τὴν σοφίαν τοῦ Λόγου (Sapientiam Verbi).

[40]

Absque periculo cursum pium,
in stadio certantes, gloriosi
spe perfecerunt
coronarum corroborati;
adversarios enim
ad internecionem deleverunt,
haud impedite victoriam de eis consummantes:
unde et abundanter
petentibus in fide
scaturiunt undique
plenitudinem sanationum.
Ad quos in fide clamemus:
“Intercedite apud Christum Deum,
ut lapsuum remissione donet
festam celebrantes cum amore sanctam memoriam vestri.”

Ode IV. Juxta: Ὁ καθήμενος ἐν δόξῃ (Qui sedet in gloria).

[41]

Fulgentes pulchritudine
optimi certaminis
splendidi illuminatores,
martyres Christi, apparuistis,
splendidissimis radiis illustrantes
eos qui vociferantur:
“Gloria, Christe, virtuti tuæ.”

[42]

Piaculum sanguis
martyrum evasit
et fragrantissima
re vera Deo sanctificatio:
sine impedimento largita tutum a periculo
scaturientem
omnibus fontem medicaminum.

[43]

Multiformium tentationum
ac periculorum incursum
vestris legationibus
quibus apud Deum fungimini, propulsate:
eos qui celebrant bona cum voluntate sacratissimam
ac festissimam
memoriam vestri, circumcirca defendentes.

[44]

Vos qui amovistis erroris
idolorum impietatem,
Dei universorum
vivificam operationem
operibus monstrantes, exclamastis,
beatissimi:
“Gloria, Christe, virtuti tuæ.”

Ad Dei Genitricem.

[45]

Fortissimum te scutum
contra hostes opponimus,
difficultatis cunctæ
et molestorum eventuum
amoventes damnum,
ac tempestatem
hæreseon, Mater Dei, effugientes.

Hirmus alius. Juxta: Ἐπαρθέντα σε (Elevatum te).

[46]

Ut omnia pericula contempsisti
solerter, Acindyne,
cum certaminum sociis,
eos qui fide celebrant te hymnis
a periculis et afflictionibus
et calamitatibus libera.

[47]

Vacat.

[48]

Confracta est imago doli
et humi cecidit,
gloriam haud perferens
orationis vestræ,
Christi præclari martyres:
quare omnium conspicui fuistis firmamentum.

[49]

Splendide in fide Christi accrescit
athletarum caterva;
diminuitur autem valde erroris congeries:
ecce enim Aphthonius
Acindyni sociis aggregatur.

Ad Dei Genitricem.

[50]

Matre ex sancta venerandaque apparens,
Verbum Dei, assumptione
absque confusione,
unum secundum personam
duplicemque naturis
secundum Patres prædico, et salvus sum.

Ode V, juxta: Ἀσεβεῖς οὐκ ὄψονται (Impii non videbunt).

[51]

Teipsum, Aphthoni,
adduxisti Christo;
fortiter tyranni
redarguisti, o gloriose,
judicium atque impietatem,
et ad lumen accurristi
fidei lætatus.

[52]

Edoctus, Aphthoni,
passionem Christi,
propter ipsum tibi caput
amputatum fuit, o fortissime,
et ad perpetuum
gaudium festinasti
et ad immortalem fruitionem.

[53]

Super inconcussa
spe stabilitus
et deliciis hujus terræ
despectis, Elpidiphore illustris,
immoto animo cucurristi
ad cursum et certamen.

[54]

Beata sorte
ineffabilibusque deliciis
in tentoriis cœlorum
dignus es habitus, sapientissime Elpidiphore,
evectus amore
impollutæ pulchritudinis.

Ad Dei Genitricem.

[55]

Oriens Sol
ex te intelligibilis,
late splendentes fulgores
suæ divinitatis
omnibus explicuit,
o deipara Domina:
quare omnes te glorificant.

Hirmus alius. Juxta: Σὺ, Κύριέ μου, φῶς (Tu, Domine mi, lux).

[56]

Fide in Christum
quinque numero martyres
nunc obturaverunt oppositarum (?)
ferarum os
manu angelica per pietatem.

[57]

Uti eratis numero
et animi proposito, martyres,
æquales sapientia prudentibus
virginibus, Domino
splendide obviam facti estis.

[58]

Securam afflictionis vitam
diligentes, gloriosissimi,
ut oves Domini
haud rixantes omnino
ad mactationem ducebamini.

[59]

In civitate Dei
commorantes, o sancti,
adepti estis secundum meritum
cœlorum regnum,
pro nobis intercedentes.

Ad Dei Genitricem.

[60]

Unus natus est nobis
Christus secundum personam:
quem veneremur recta sentientes
in duabus naturis
utero progressum immaculato.

Ode VI. Juxta: Θύσω σοι μετὰ φωνῆς (Sacrificabo tibi cum voce).

[61]

Fluxarum rerum
corruptionem despicientes, incorrupta
digni habiti estis videre:
tentationibus liberantes et periculis
eos qui in fide
vos invocant, o gloriosissimi.

[62]

Trinitatis
imperantis gloriosi martyres,
molestis vinculis constricti
et carceribus, unde fuga non datur, detenti
ut solvantur
vestris supplicationibus procurate.

[63]

Pro te
seipsos tradentes in mortem,
immortalitate, o Servator mi,
generosi potiti sunt, et servatores
eorum qui in tempestate
et calamitate et afflictione sunt constituti, evaserunt.

Ad Dei Genitricem.

[64]

Scinde mihi
offensionum, o puella, chirographum,
cohibentis me tristitiæ
et dolorum solutionem elargiens
et conservans
jugiter illibatum, o Domina.

Hirmus. Idem.

[65]

Arctantes
deceptionis gregem, martyres,
pietatis portionem
in divina fide auxistis:
legitima sacra
docentes Christi, Dei vestri.

[66]

Induit se
persecutor in funem inferni perditionis,
redargutus veritate
judicante esse improbum
sanctis,
genitricem quandoquidem contumelia affecit.

[67]

Ægrotantium
medicus et periculorum requies,
ut sine periculo cursum
perfecisti, martyr Acindyne,
apparuisti palam
cum certaminum sociis mundo universo.

[68]

In petra
Christi fundamentum habentes
animæ, athletæ,
nimbis blanditiarum inconcussi
et tormentorum
procellis apparuistis illæsi.

Ad Dei Genitricem.

[69]

Ex utero
intacto carnis in assumptione,
ut genitum Verbum
absque commixtione adoramus,
persona
in una, verum in duabus naturis.

Contacium. Tonus 1, juxta: Χορὸς ἀγγελικός (Chorus angelicus).

[70]

Ut astra haud errantia
Solis gloriæ,
eluxerunt terræ
Christi milites,
caliginem persequentes
passionum et præbentes
gratiam uberem
absque impedimento omnibus:
et tutam a periculis
salutem largiuntur
spei fidei.

Aliud. Tonus 2, juxta: Τοὺς ἀσφαλεῖς καὶ (Securos et).

[71]

Pios
et deiferos martyres,
in terris relinquentes omnia,
suscepisti ad fruitionem
bonorum tuorum et requiem,
Acindynum, Pegasium atque Anempodistum;
cum his Elpidiphorum et Aphthonium:
qui solus es multum misericors.

Œcus. Juxta: Τράνωσόν μου (Pande mihi).

[72]

Aperi mihi os ad hymnum
ad laudandum, Christe mi,
cum fide agones
inclytorum athletarum tuorum.
Hi enim omnia derelinquentes
et te solum cupientes benefactorem,
quæ in terris sunt
nihili reputarunt omnia,
cruceque vitali
spiritualiter in humeros sublata
libenter se exhibuerunt regi:
quare hos digne glorificasti,
qui solus es multum misericors.

Alterum Contacium. Tonus obliquus 1, juxta: Τῷ φαεινῷ σου βίῳ (Lucida tua vita).

[73]

Emittentia quinque radios astra
et martyres universos
convenientes fide
celebremus hymnis, dicentes:
“Acindyne, magne martyr Christi,
cum certaminum sociis tuis,
intercedite pro nobis,
o periclitantium
patroni ardentissimi.”

Juxta: Τῷ μύρῳ θείῳ χρισθέντα (Divino balsamo unctum).

[74]

Divinam coronam hymnis celebrare
ausus, o athletæ,
gloriosæ et firmæ
et præstantis vestræ militiæ,
timeo ne qua
peccatis repletus
o sancti, excidam
opitulatione vestra,
egregiorum patronorum meorum:
sed scientes desiderium,
concedite mihi sensum eloqui
fortia facta vestra universa,
o periclitantium
patroni ardentissimi.
Mundus totus admiratur,
Acindyne, agones
et certamina quæ tu
cum sociis exhibuisti
quatuor: unde
laudat vos perpetuo
gaudens, o sancti.
Veneramur et nos
reliquiarum thecam,
festum diem obeuntes
vestræ migrationis splendidum,
ad animarum salutem,
o periclitantium
patroni ardentissimi.
Vos ex matrice formator
sanctificavit, athletæ:
“Nam quos præscivit, ait,
et prædefinivit,” ut creator,
esse conformes
imagini Filii,
“hos et vocavit:”
sed Belial, videre
in corporeis incorporeorum
vitam ac mores non ferens,
manifestos facit regi,
christianos esse edocens,
o periclitantium
patroni ardentissimi.

Ode VII. Ὁ διασώσας ἐν πυρί (Qui conservasti in igne).

[75]

Ut liberasti flamma
tres pios juvenes,
sic et nunc athletas
in camino ignis conservasti,
divino sensu clamantes ad te:
“Deus patrum benedictus.”

[76]

Distribuis uberrima dona
ac miraculorum patrationes scaturis
athletis tuis, Christe,
cooperans ac collaborans ut misericors,
et apparens psallentibus:
“Deus patrum benedictus.”

[77]

Copias martyrum sincerorum,
compactas fide,
obtulistis Christo,
prodigiosorum miraculorum ostensionem
intus operantes et psallentes:
“Deus patrum benedictus.”

Ad Dei Genitricem.

[78]

Liberati per te
progenitorum maledicto
et ad æternas delicias
migrantes, “Gaude” magna voce clamamus,
gloriosissima Domina,
quæ Deum incarnatum nobis peperisti.

Hirmus alius. Ἐν τῇ καμίνῳ (In camino).

[79]

In cœlis versantia
supra modum splendida astra ostensi estis;
potius
in fide lucentes, athletæ,
supra solem, laudandi:
fraudis vero
animos vulnerantem propulsantes caliginem e terra.

[80]

Sanctificantes
infidelitatis filios sancti
verbis
veritatis, dona hæc Christo
obtulerunt et voce magna clamabant:
“Benedictus es in templo gloriæ, o Domine.”

Vacat.

[81]

Condescendens
Dei virtus in ebullitionem
visa est,
veluti ros matutinus:
in qua stantes sancti clamabant:
“Benedictus es in templo gloriæ, o Domine.”

Ad Dei Genitricem.

[82]

Quod est ante secula
uterus quomodo parit infantem recens
Verbum?
Miraculum novum revera ac tremendum!
Quod adorantes, magna voce clamamus:
“Benedictus es in templo gloriæ, o Domine.”

Ode VIII. Παῖδας εὐαγεῖς ἐν τῇ καμίνῳ (Pueros sanctos in camino).

[83]

Sanctissima martyrum
festivitas gratissime advenit,
mundum illustrans,
omnes oblectans,
ac late radiando exhilarans
fide psallentes:
“Dominum laudate. opera.”

[84]

Feris ac scrobibus ac tormentis
immanibus audacter insultastis, o beati,
habentes susceptorem
qui certamini succumbere nescit
et qui est Dominus gloriæ;
cui nunc vocem tollimus:
“Dominum laudate, opera.”

[85]

Vos generosos athletas,
Acindynum, Pegasium, Anempodistum,
una cum Apthonio,
et venerabilem
Elpidiphorum, habentes
murum inconcussum,
Dominum laudamus perpetuo
et superexaltamus
in omnia secula.

[86]

Corona victoriæ ornati
et pulchritudinis diademate lucentes,
splendorem qui nescit occasum,
finem beatum
in cœlis accepistis,
martyres, magna voce clamantes:
“Dominum laudate, opera.”

Ad Dei Genitricem.

[87]

Ore ac mente Deiparam
sapientes confitemur te, purissima ab omni labe:
peperisti enim, illibata,
carne circumdatum
factorem ac Dominum
et regem Christum.
Quare te virginem laudamus,
et superexaltamus ipsam in secula.

Hirmus alius. Χεῖρας ἐκπετάσας (Manus extendens).

[88]

Exaltasti cornu fidelium,
exitiosam potestatem
dejiciens, Deus.
Etenim æstuantem cohibuisti
lebetum sævam
ac nefariam cædem sapientibus
martyribus, psallentibus:
“ Benedicite, omnia [opera].”

[89]

Vacat.

[90]

Universum errorem inimici
undique combussistis
holocaustum effecti,
Deo jucundissimi martyres,
in camino tormenti vestri,
in quo in manus Dei
deposuistis animas vestras,
benedicentes
canticis divinis sine fine Domino.

[91]

Ardentissimi hominum
propugnatores, athletæ,
et intercessores apud Deum,
a periculis cunctos
calamitatibusque et afflictionibus
(ut qui sine periculo pulchrum
cursum perfeceritis)
ne cessate
absolvere, eos qui cum fide vos laudant semper.

Ad Dei Genitricem.

[92]

Non alium et alium adoro
editum partu Deum
ex intacta puella;
sed unum veneror perfectum,
eumdem in divinitate,
et unum rursus eumdem
in humanitate
inconfuse:
cui benedicentes cum fide, illuminamur.

Ode IX. Εὔα μὲν τῷ τῆς παρακοῆς νοσήματι (Eva inobedientiæ morbo).

[93]

Labores vestros super terram
cœleste gaudium excepit,
ubi martyrum choreæ
et beatorum exercitus
et tota primogenitorum lætatur
Ecclesia, o beatissimi.

[94]

Ex vinculis dolorosis,
felicissimi, ac periculis servate
omnes fide sanctam
festivitatem vestram celebrantes,
pacem ac tranquillitatem precantes
et salutem, o maxime venerandi.

[95]

Divite fulgentes luce,
et caritate, athletæ, excellentes:
solutio lapsuum atque curarum
(una cum illis qui vobiscum fortiter se gesserunt)
ut detur ad vos confugientibus,
benefactorem movete.

Ad Dei Genitricem.

[96]

Eva quidem a ligno vitæ
amota fuit, prohibita a participatione:
tu vero, Virgo deipara,
vitam ante secula existentem induxisti
in mundum, vitalem efficaciam
gratificans per fidem.

Hirmus alius. Λίθος άχειρότμητος (Lapis manu haud excisus).

[97]

Splendidi in conspectu omnium apparuistis,
ut milites victoriam reportantes,
assumpti sursum
ad cœlestia
regali cultu tabernacula,
super thronos sedentes:
quare et omnes laudamus vos.

[98]

Haud flectentes genu errori,
Dei genuini milites,
multitudinem infidelium exercitus
in certamen una traxistis:
quibuscum Christum orate
ab omni periculo ut liberet nos.

[99]

Virtutem inexpugnabilem revera
in certaminibus nacti,
o sancti, erroris robur
dejicientes,
cursum sine periculo
perfecistis: festinate
ab omni periculo liberare nos.

[100]

Serva sine periculo cum fide
glorificantes te, Servator mi,
et, absque impedimento scaturiens
misericordias tuas,
abundanter custodi
in te sperantes,
supplicationibus sanctorum tuorum.

Ad Dei Genitricem.

[101]

Stabilito in petra me, unica
o terrigenarum salus,
patientiæ, et in hac
adversantia frange bella mihi:
nam Dei te genitricem
glorifico, fide carmen adimplens.

Photagogicum, juxta: Γυναῖκες ἀκούετε (Mulieres, audite).

[102]

Choream quinariam
athletarum hodie
cum suavi modulatione cantumus:
Acindynum generosum,
Pegasium, Aphthonium,
Elpidiphorum, carminibus
divinum Anempodistum:
dilucidas margaritas
regis Domini.

Juxta: Τοῖς μαθηταῖς συνέλθωμεν (Cum discipulis conveniamus).

[103]

Tutam a periculis conserva
vitam conservorum,
nobis scaturiens uberem
gratiam et auxilium
ad semitam haud impeditam
futuræ spei
et gloriæ, super omnia bone
Jesu, heredes
demonstrans
martyrum, livoribus et effusione
sanguinum placatus
et precibus, utpote misericors.

Photagogicum, juxta: Τοῖς μαθηταῖς συνἐλθωμεν (Cum discipulis conveniamus).

[104]

Trinitatem divinissimam
pie adorantes,
fideliter laudemus bonis verbis
in hac die
martyres quinque:
cum Elpidiphoro
Aphthonium, Pegasium,
cum Anempodisto
sanctum
ac sapientem Acindynum, exclamantes:
“Gloria tibi, misericordissime, martyrum gloria.”

[105]

Urna aurea ac mensa,
mons unde lapis haud excisus,
throne ac scala animata,
incombuste rube,
tentorium Dei sanctissimum,
Filium ac Deum tuum
placa, et robora
imperatores orthodoxos
summos sacerdotes
et populum tuum, omnes exclamantes:
“Serva venerantes te, Deipara virgo.”

ANNOTATUM.

In Menæo mensis Novembris edito Venetiis a Bartholomæo Cutlumusiano Officium sanctorum martyrum Acindyni cum sociis legitur, in quo totus Canon Ταις σαις λιταις, etc., cum reliquis (sticheris, cathismatis, contaciis, theotociis et staurotheotociis), quorum pleraque a nostra editione absunt. Notet lector ea quæ nostræ et Venetæ editioni communia sunt, sequenti numerorum serie contineri; quæ in nostra editione non habentur, asterisco indicari. Hæc est ergo series Veneta, in qua singula quæ ibi sequuntur numeris nostræ seriei distinguimus: Numm. 4, 5, 6, 18, θεοτόκιον * vel σταυροθεοτόκιον *, ἀπολυτίκιον *, 19, 20, 21, 22, 28, 29, 30, 31, 36, 37, 40, θεοτόκιον * vel σταυροθεοτόκιον *, 41, 42, 43, 44, 45, 51, 52, 53, 54, 55, 61, 62, 63, 64, εἱρμός *, κοντάκιον *, οἷκος *, συναξάριον *, 75, 76, 77, 78, 83, 84, 85, 86, 87, εἱρμός *, 93, 94, 95, 96, εἱρμός *, ἐξαποστειλάριον *, θεοτόκιον *, 15, 17, θεοτόκιον * vel σταυροθεοτόκιον *.

In Tropologio Corsinio habetur Contacium, quod supra numeris 73, 74 signatur. Convenit fere cum nostri codicis lectione. Ita in 74 versu quarto legitur στρατολογίας; in verso undecimo λογισμόν. Versus vigesimus multo melius effertur quam in codice nostro: quem ideo ex Corsinio correximus, scribentes εὐφημεῖ pro εὐφημεῖν. (Videsis Analecta sacra Spicilegio Solesmensi parata, quæ edidit anno 1876 Joannes Baptista Pitra tt. S. Callisti, Bibliothecarius S. R. E., tomo I, p. 665.)

Hic subnectimus Contacium ex codice Δ. α. XXXII, quod supra indicavimus in proœmio nostro.

      Τὸν ἐν πελάγει με τοῦ βίου χειμαζόμενον
καὶ δεινῆς ἀπογνώσεως
εἰς βυθὸν ἐγκαθειργνύμενον,
      μάρτυρες Χριστοῦ,
ταῖς ὑμῶν παρακλήσεσι
πρὸς λιμένα ἰθύνατε
τῆς καλῆς μετανοίας.
Πηγήν μοι μυρίζοντες
      τῆς ἀφέσεως ἄφθονον,
εἰς ἀκινδύνως διαπερᾶσ[αι]
      ἀρχ[ὰς] καὶ ἐξουσ[ίας]
      ἀνεμπόδιστον τὴν τρίβον κατε [υθύνατε].

In pelago me vitæ procellis agitatum,
ac diræ desperationis
in gurgitem coactum,
martyres Christi,
vestris exhortationibus
ad portum dirigite
præclaræ pœnitentiæ.
Fontem mihi unguentis imbuentes
remissionis uberrimum,
ad tute transeundum
per principatus et potestates
haud impeditam viam dirigite.

DE SANCTA EUSTOCHIA VIRGINE ET MARTYRE TARSI IN CILICIA

SUB JULIANO APOSTATA.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Eustochia, virgo et martyr Tarsi (S.)

AUCTORE G. V. H.

§ I. Origo Actorum. Tempus et locus martyrii.

Acta sanctæ Eustochii sive Eustochiæ ex quatuor codicibus manuscriptis inter se collatis edimus. Sunt autem eadem illa quæ haberi apud se, [Acta S. Eustochiæ inedita] prædecessor noster Sollerius in notis ad Usuardum testatus est; eademque, uti putamus, quæ Petrus de Natalibus in compendium redegisse a Baronio dicitur: quem idcirco suspicamur hæc Acta nostra ob oculos habuisse. Duo horum Actorum exemplaria apographa reperimus in prædecessorum nostrorum collectaneis: unum desumptum ex codice quodam Vaticano n° 1190, p. 172; alterum ex insigni codice pergameno cœnobii Bodecensis Ordinis Canonicorum regularium S. Augustini in diœcesi Paderbornensi, quod P. Cornelius Gamans e Soc. Jesu miserat anno 1642. Tertium invenimus in codice IV Strozziano (sec. XV, e bibliotheca Laurentiana) Florentiæ; quartum in codice Vallisumbrosano 363 (sec. XIII) ex eadem bibliotheca. Quæ inter se diligenter collata, notatis lectionum varietatibus, infra dabuntur legenda.

[2] [videntur primitus in Syria scripta fuisse,] Acta sanctæ Eustochiæ (sic enim codices nostri habent, non Eustochii), in Syria quondam scripta videntur, ab auctore, ut opinamur, Antiocheno. Sic enim incipit: Anno sexcentesimo quinquagesimo septimo ab urbe condita, Julianus imperator, etc. Qui annus cum ad Julianum apostatam referatur, uti ex Actorum decursu manifestum est, non potest pendere ab alia urbe condita nisi ab Antiochena ad Orontem, in Syria. Condita enim fuit Antiochia a Seleuco anno regni sui duodecimo, ante Christum anno 301: anno autem post Christum 356 Julianus, mortuo Gallo, Cæsar a Constantio creatus est. Annus ergo ab urbe Antiochena condita sexcentesimus quinquagesimus septimus, cæsareæ Juliani dignitatis secundus est. Et hæc prima labes horum Actorum. Martyrium enim S. Eustochiæ, uti ex ipsis Actis patet, ad annum p. C. 362 referendum est. Fortassis in originali græco aliter scriptum fuit: aut, quod potius crediderim, auctor factum relaturus quod anno imperatoris Juliani altero acciderat, annum Juliani cæsaris confudit cum anno Juliani imperatoris. Quidquid est, labes haud magni est momenti.

[3] [e græco in latinum sermonem translata,] Acta hæc in Oriente scripta esse, ex sola hac annorum computandorum ratione patet. Quis enim occidentalium ab Urbe condita computans, urbem intendat Antiochenam? — Græco e sermone in latinum translata esse, præcipue indicat vocabulum regis quod in corpore Actorum constanter de Juliano usurpatur, quemadmodum græce legerat interpres βασιλεύς. In prima solummodo phrasi Julianus imperator dicitur, et in ultima cæsar: in utraque temporis nota exprimitur. Quare opinari licet auctorem consuluisse tabulam chronologicam, et epocham Juliani Cæsaris (Ἰουλιανοῦ Καίσαρος) habuisse pro epocha Juliani Imperatoris (Ἰουλιανοῦ βασιλέως), scriptumque utrobique nomen Καίσαρος ab interprete primum versum esse latine Imperatoris vocabulo et postremo vocabulo Cæsaris, retento in corpore Actorum vocabulo regis ubi legebatur βασιλεύς. Præterea notandum videtur ex hac ultima phrasi: Martyrizata est autem venerabilis virgo Christi Eustochia in civitate Tarso Ciliciæ sub Juliano Cæsare, satis fieri manifestum auctorem revera confudisse annos Juliani cæsaris cum annis Juliani imperatoris.

[4] [et actis judicialibus magna ex parte constare.] Hinc mihi jure ac merito existimare videor præsentem Actorum S. Eustochiæ formam non unius scriptoris manum prodere. Acta judicialia ipsius martyrii, additis proœmii loco paucis a coævis martyri christianis, velut unam narrationem edita fuisse existimo, nulla temporis nota præter imperatoris nomen adjuncta, uti in plerisque græcis martyrum Actis factum videmus. Hanc itaque Actorum formam venisse in manus sequioris ævi viro apud Antiochiam existenti, qui accuratam uti ipse existimabat temporis notam addiderit. Quumque cæsaream inter et imperatoriam primorum temporum dignitatem quid interesset ipse nesciret, sciret tamen Julianum altero imperii sui anno mortem obiisse et Eustochiam martyrium fecisse sub Juliano, altero cæsareæ dignitatis anno accidisse martyrium existimavit et Actis hanc epocham præfixit.

[5] [Martyrium S. Eustochiæ locum habere potuit Tarsi mense novembri anni 362,] Altera difficultas qua hæc S. Eustochiæ Acta premuntur, est ipse dies martyrio assignatus, nempe dies “kalendarum novembrium.” Quum enim judicio sanctæ martyris ipse Julianus Apostata præsedisse dicatur, quæritur qua ratione Julianus, qui tunc temporis Antiochiæ hiemabat, mense novembri Tarsi judicium exercuisse per seipsum potuerit. Si enim Tarsi in Cilicia Eustochiam damnavit mense novembri, anno 362 fecerit necesse est. Julianum eo anno Tarsum venisse, certissimum est. Quum enim adversus Persas bellum pararet, Antiochiam ire contendens reliquit Constantinopolim [Ammianus Marcellinus, l. XXII, c. 9.] , ubi exceptus fuerat tertio iduum decembrium [Ibid., c. 2.] , anni 361. Transgressus fretum, prætercursa Chalcedona et Libyssa, inde Nicomediam venit. Deinde per Nicæam venit ad fines Gallogræciæ: unde dextrorsus itinere declinato Pessinunta convertit. Inde Ancyram rediit atque itineribus emensis quum ad Pylas venisset, qui locus Cappadocas discernit et Cilicas, osculo susceptum rectorem provinciæ nomine Celsum, jam inde a studiis cognitum Atticis adscitumque in consessum vehiculi, Tarsum secum induxit. His itineribus juxta Ammianum Marcellinum Julianus Tarsum venit [Loc. cit., c. 9.] . Tarso dein profectus, Antiochiam ingressus est, quum Adonia ritu veteri celebrarentur [Ibid.] , media itaque æstate. Auctore igitur Ammiano, Tarsum Julianus venit anno 362, sed diu ante mensem novembrem: nec reditus Antiochia Tarsum ullam mentionem facit. — Quæ narratio cum Zosimo non convenit. Zosimus enim dicit Julianum decem menses Byzantii hæsisse, dein Antiochiam versus cœpisse iter [Historiæ novæ, l. III, c. 11.] . Quo vero anni tempore Antiochiam Julianus ingressus sit, apud Zosimum non legimus. Sole tamen clarius est, si Julianus decem menses Constantinopoli egerit, non ante octobrem fere medium iter potuisse institui. Si enim ad tertium iduum decembrium, quo Constantinopoli Julianus exceptus fuit, decem menses addas, ad diem octobris 10 vel 11 pervenies. Quod si Zosimum ita intelligere possimus ut non completos menses sed inchoatos computarit, mense septembri Constantinopoli profectus mense novembri Tarsi fuisse Julianus potuit. Et sic cum Zosimo Eustochiæ Acta convenire dicenda sunt, quæ sanctæ martyris certamen kalendis novembribus assignant.

[6] [nam juxta Socratis narrationem Julianus Antiochia Tarsum revertitur,] Fateor tamen ægre apud Ammianum Marcellinum tantum errorem admitti posse. Quapropter consultius factum puto alia via investigare, utrum Julianus mense novembri fuisse Tarsi credi possit: utrum scilicet Antiochia Tarsum redierit etiam vivus et ante expeditionem Persicam; nam confecto bello Tarsi se hiematurum dixerat, quo tandem mortui cadaver translatum fuit. Certum quidem est Julianum, Antiochensibus iratum, Tarsum se rediturum palam edixisse. Quæ minæ juxta Ammianum Marcellinum factæ sunt quum in eo esset ut Antiochiam relinqueret anno 363, ad expeditionem Persicam inchoandam. Ita ille: Cumque eum (Julianum) profecturum deduceret multitudo promiscua, itum felicem reditumque gloriosum exoptans, orans ut deinde placabilis esset et lenior: nondum ira quam ex compellationibus et probris conceperat emollita, loquebatur asperius, se esse eos asserens postea non visurum. Disposuisse enim aiebat, hiemandi gratia, per compendiariam viam, consummato procinctu, Tarsum Ciliciæ reversurum, scripsisseque ad Memorium præsidem ut in eadem urbe cuncta sibi congrua pararentur. Et hoc haud diu postea contigit. Corpus namque ejus illuc relatum, exsequiarum humili pompa in suburbano sepultum est, ut ipse mandarat. Jamque apricante cœlo tertio nonas martias profectus, Hierapolim solitis itineribus venit [Ammianus Marcellinus, l. XXIII, c. 2.] . Quod si præter Ammianum nemo has minas retulisset, nulli dubium esse possit, quin de reditu Tarsum post bellum confectum sermo sit. At vero non ita res se habet. Sozomenus clarissime dicit has minas præcessisse conscriptionem Misopogonis, ac Julianum apparasse re vera reditum Antiochia Tarsum. En Sozomeni verba [Hist. ecclesiast., lib. V, c. 19 (Migne, P. G., tom. LXVII, p. 1272).] : Ὁ δὲ τὰ πρῶτα ὀργισθεὶς ἠπείλει Ἀντιοχέας κακῶς ποιήσειν· καὶ εἰς Ταρσὸν μετοικίζεσθαι παρεσκευάζετο. Ὑπερφυῶς δὲ τοῦ θυμοῦ μεταβαλ[λ]όμενος, λόγοις μόνοις τὴν ὕβριν ἠμύνατο At imperator initio quidem ira succensus, Antiochenis minatus est sese illos male mulctaturum: Tarsumque migrare jam parabat; sed, animi æstu repente mutato, verbis dumtaxat contumeliam suam ultus est. Ubi notandum est verba illa: λόγοις μόνοις (verbis solis), opponi iis quæ dicta fuerant, nempe Ἀντιοχέας κακῶς ποιήσειν (Antiochenses male se mulctaturum): ita ut Julianus animo mutato pro factis pœnalibus, quæ Antiochensibus minatus fuerat, verba tantum pœnalia irrogaverit, conscripto scilicet in urbis opprobrium Misopogone. De reditu Antiochia Tarsum, quem insuper minatus Antiochensibus dicitur, nihil additur. Potest ergo Sozomenus ita intelligi ut Julianus, migratione Tarsum parata, revera Tarsum redierit. Quid, si auctorem afferamus qui Julianum revera Tarsum rediise affirmet? Socrates is est, cujus verba subjicimus [Hist. eccles., lib. III, c. 17 (P. G., tom. LXVII, p. 425).] : Ἐκ τούτων δὴ τῶν σκωμμάτων εἰς ὀργὴν ἐκπεσὼν ὁ βασιλεὺς, διηπείλει πᾶν ποιῆσαι κακὸν τῇ Ἀντιοχέων πόλει· καὶ ἐπὶ Ταρσὸν τῆς Κιλικίας ἐξυποστρέφει· ἐκεῖ τε τὰ ἐπιτήδεια κελεύσας εὐτρεπισθῆναι, ἀπαίρειν ἐσπούδαζεν. Ὅθεν ὑπόθεσιν ἔσχεν ὁ σοφιστὴς Λιβάνιος γράψαι τόν τε πρεσβευτικὸν ὑπὲρ Ἀντιοχέων καὶ τὸν πρὸς Ἀντιοχεῖς περὶ τῆς τοῦ βασιλέως ὀργῆς. Ἀλλὰ τούτους μὲν τοὺς λόγους φασὶ γράψαντα τὸν σοφιστὴν, μηκέτι εἰς πολλοὺς εἰρηκέναι. Ὁ βασιλεὺς δὲ ἀφέμενος ἔργοις τοὺς ὑβρικότας ἀμύνασθαι, τῷ ἀντισκῶψαι τὴν ὀργὴν διελύσατο. His dicteriis imperator ad iram provocatus, malo se mulctaturum urbem Antiochensium minatus est, et Tarsum Ciliciæ revertitur; quumque illic necessaria parari jussisset, discedere festinavit. Quæ res occasionem præbuit sophistæ Libanio duas orationes conscribendi: alteram ad imperatorem pro Antiochensibus, alteram ad Antiochenses de imperatoris ira. Verum has orationes scripsisse quidem sophista ille dicitur, non tamen publice recitasse. Imperator vero, abjecto priore consilio, quo injuriam sibi a conviciatoribus illatam factis ulcisci decreverat, reciprocis conviciis ac dicteriis iram suam explevit.

[7] [aliis scriptoribus historicis tacentibus, at non contradicentibus.] Ut unusquisque videt, Socrates clarissime dicit “et Tarsum Ciliciæ revertitur;” et hæc lectio ita a Nicephoro reproducitur. Quam nihilominus Valesius corrigendam esse existimavit. Putavit enim vir doctissimus de illo reditu agi quem post Persicam expeditionem Julianus apud Ammianum Marcellinum Antiochensibus minatur. Atque idcirco pro ἐξυποστρέφει in præsenti tempore, infinitivum ἐξυποστρέψειν vel ἐξυποστρέψειν scribi jussit; et latine vertit non textum Socratis ἐξυποστρέφει (revertitur), sed ἐξυποστρέψειν (reversurum), secundum suam correctionem. Nos versionem textui adaptavimus. Equidem libens fateor, antequam hæc sanctæ Eustochiæ Acta tractanda suscepissem, me Valesii correctionem ambabus, uti dicunt, manibus suscepisse; nunc vero hæc ipsa Acta quibus antiqua Socratis lectio tam accurate respondet, dubium fecerunt, ita ut propendeam ad retinendam antiquam illam lectionem, quæ nullo, quod quidem noverim, manuscripto codice refutatur. — Manet nihilominus semperque manebit difficultas ex Ammiani et Zosimi opposita narratione; quorum alteruter in errore versetur necesse est. Si enim Zosimo creditur, Julianus decem menses degit Constantinopoli; et Antiocham venire quum Adonia ibi celebrarentur, nullo modo potuit. Potuit autem Tarsum venire ante calendas novembres, et sic cum Zosimi narratione Acta S. Eustochiæ non pugnant. Verum, uti diximus, Ammianum Zosimo præferimus. Juxta Ammianum Julianus Tarsum venit, nec diu moratus Antiochiam ire festinavit. Primo ergo adventu Juliani Tarsum sanctæ Eustochiæ martyrium non habet locum. Antiochiæ Julianus aderat juxta Ammianum XI calendas novembres, cum Daphnæi Apollinis fanum arsit. Secuta deinde ludibria Julianum exacerbarunt: et juxta Sozomenum Tarsum redire decrevit (juxta Socratem revera revertitur), plenus minarum atque ultionem spirans in Antiochenses. Potuit igitur Tarsi adesse calendis novembribus, tacente quidem, sed minime negante Ammiano. Tunc ergo Veneris sacra Tarsi ordinaverit, et S. Eustochiæ necem propter Christum decreverit. Mox mutato animo, pro pœnis cogitatis Misopogonem conscribere meditatur et Antiochiam revertitur, unde tertio nonas martias anni sequentis 363 movit in Persidem. Sic ergo omnia conveniunt, quin ulla violentia Actis aut historiæ inferatur.

§II. De suppliciorum immanitate adscripta in Actis Juliano Apostatæ. De cultu S. Eustochiæ.

[Difficultas ex indole Juliani Apostatæ, diluitur] Temporibus itaque sic constitutis, maximam totius causæ difficultatem aggredimur. Tanta enim est in Actis Juliani atrocitas, ut miti ac mansueto philosopho convenire nequeat: ita scilicet moderni laudatores Juliani judicabunt. Præterea tam crudele virgini paratum mortis genus, tamque acerba tormenta non conveniunt imperatori Juliano, cujus persecutio, teste Hieronymo, blanda fuit et illiciens, magis quam impellens ad sacrificandum, de quo Socrates [Ibid. (P. G., tom. cit., pp. 411, 412).] : Ἑωρακὼς γὰρ τοὺς ἐπὶ Διοκλητιανοῦ μαρτυρήσαντας ὑπὸ τῶν χριστιανῶν τιμωμένους, προθύμως τε σπεύδειν ἐπὶ τὸ μαρτυρῆσαι πολλοὺς ἐπιστάμενος, ὥσπερ αὐτῷ τούτῳ τοὺς χριστιανοὺς ἀμυνόμενος, ἐπὶ ἑτέραν ἐπετρέπετο. Καὶ τὴν μὲν ὑπερβαλλοῦσαν ἐπὶ Διοκλητιανοῦ ὠμότητα ὑπερέθετο· οὐ μὴν πάντῃ τοῦ διώκειν ἀπέσχετο. Διωγμὸν δὲ λέγω τὸ ὁπωσοῦν ταράττειν τοὺς ἡσυχάζοντας. Ἐτάραττε δὲ ὧδε· νόμῳ ἐκέλευε χριστιανοὺς παιδεύσεως μὴ μετέχειν. Nam cum vidisset eos qui regnante Diocletiano martyrium subierant, a christianis honorari, multosque animadverteret alacri animo ad martyrium contendere: quasi hoc ipso christianis ulcisci volens, aliam ipse viam ingreditur. Et nimiam quidem crudelitatem illam quæ Diocletiani tempore viguerat declinavit: nec tamen a persecutione prorsus abstinuit. Persecutionem enim appello, cum homines quiete ac pacate degentes qualicumque modo infestantur. Infestavit autem eos hac ratione: legem tulit ne christiani humanioribus disciplinis instituerentur. Quibus moderni auctores, qui de Juliano egerunt innixi, ex persecutorum numero Imperatorem philosophum excludunt. — Quid igitur Actis S. Eustochiæ faciemus? Severam, inquient, exerce crisin atque inter spuria ac falsa fac amendentur. Facilem artem hanc esse confiteor, criticam esse nego. In dijudicandis enim dispiciendisque causis, rationibusque internis atque externis perpendendis, in discernendo ac separando quæ vera sunt a falsis criticam artem versari scio, nequaquam vero in rejiciendo quocumque scripto, ob eam solam rationem, quod quorumdam effatis videtur contrarium, aut verisimile non videtur. Sunt enim quædam vera, quæ vero non videntur similia. Deinde sunt quædam vera quando enuntiantur pro certo loco ac tempore, quæ, si latius extendas, falsa demonstrantur; sunt alia quæ, si in universum dicuntur, vera sunt, a quibus tamen particularia facta exceptionem faciunt. Quapropter Actis S. Eustochiæ antequam fidem negemus, ob singularem atrocitatem et persequendi furorem quibus Juliani memoriam inficiunt, ex auctoribus Juliani ævum proxime sequentibus, aut ipsi imperatori coævis, quid de singulari mansuetudine ac sapientia imperatoris philosophi sentiendum sit, exquiremus.

[9] [ex testimonio Theodoreti, de præstigiis apud Carras patratis,] Theodoretus, Hist. eccles. l. III, c. 21, sequentia narrat: Post cædem vero illius (Juliani) incantationum ejus præstigiæ patuerunt. Nam Carrarum urbs impietatis ejus adhuc retinet reliquias. Per hanc stolidus ille iter faciens (Edessam quippe, ut pietate ornatam, ad lævam reliquerat) in fanum ingressus, quod in honore apud impios erat, cum ibi arcana quædam cum sceleris sociis peregisset, obseravit obsignavitque januas, et appositis militibus qui observarent, vetuit ne quis ante reditum suum introiret. Sed, nuntiata illius morte, cum impio principi pius successisset, introgressi quidam admirandam imperatoris fortitudinem et sapientiam, pietatemque offendunt. Vident enim feminam capillis suspensam, manibus extensis, cujus alvo dissecta nefandus ille Persicam scilicet victoriam ex hepate cognorat. Et hæc quidem Carris abominatio patefacta est. Μετὰ δὲ τὴν σφαγὴν αἱ τῆς ἐκείνου γοητείας ἐφωράθησαν μαγγανεῖαι. Κάραι γὰρ πόλις ἐστὶν ἔτι καὶ νῦν ἔχουσα τῆς ἀσεβείας τὰ λείψανα. Διὰ ταύτης ὁ μάταιος τὴν πορείαν ποιούμενος (τὴν γὰρ Ἔδεσαν ὡς εὐσεβείᾳ κοσμουμένην εὐώνυμον καταλέλοιπεν), εἰς τὸν παρὰ τῶν δυσσεβῶν τιμώμενον σηκὸν εἰσελθὼν καί τινα ἐν τούτῳ σὺν τοῖς κοινωνοῖς τοῦ μύσους ἐπιτελέσας, κλεῖθρα καὶ σήμανθρα ταῖς θύραις ἐπέθηκε, καί τινας ταύταις προσεδρεύειν προσέταξε στρατιώτας, μηδένα εἴσω τῶν θυρῶν γενέσθαι μέχρι τῆς ἐπανόδου κελεύσας. Ἐπειδὴ δὲ ὁ θάνατος ἀπηγγέλθη καὶ εὐσεβὴς βασίλεία τὴν δυσσεβῆ διεδέξατο, εἴσω γενόμενοι τοῦ σηκοῦ εἑρον τὴν ἀξιάγαστον τοῦ βασιλέως ἀνδρίαν τε καὶ σοφίαν, καὶ πρὸς τούτοις εὐσέβειαν *. Εἶδον γὰρ γύναιον ἐκ τῶν τριχῶν ᾐωρημένον, ἐκτεταμένας ἔχον τὰς χεῖρας, ἧς ἀνακείρας ὁ ἀλιτήριος τὴν γαστέρα, τὴν νίκην δήπουθεν τὴν κατὰ Περσῶν διὰ τοῦ ἥπατος ἔγνω. Τοῦτο μὲν οὖν ἐν Κάραις ἐφωράθη τὸ μῦσος. Animadvertere juvat Theodoretum hæc non incerta fama aut rumore, sed animo veritatis sibi conscio tradere. Ubi vero similes abominationes Antiochiæ inventas dicit, mutata oratione, fama se cognovisse fatetur quæ narraturus est, c. 22: Antiochæ vero arcas narrant in palatio repertas complures hominum capitibus refertas, puteosque multos plenos cadaverum: Ἐν Ἀντιοχείᾳ δὲ πολλὰς μὲν κιβωτοὺς ἐν τοῖς βασιλείοις κεφαλῶν ἀνθρώπων πεπληρωμένας εὑρῆσθαί φασι, πολλὰ δὲ φρέατα σώματων ἀνάπλεα νεκρῶν. Τοιαῦτα γὰρ τῶν δυσωνύμων θεῶν τὰ μαθήματα.

[10] [quas innuit Ammianus Marcellinus;] Julianum Carris vacasse incantationibus ac maleficiis, haud obscure innuitur ab Ammiano Marcellino, lib. XXIII, c. 3. Carris moratus aliquot dies, dum necessaria parat et Lunæ quæ religiose per eos colitur tractus, ritu locorum fert sacra, dicitur ante aras, nullo arbitrorum admisso, occulte paludamentum purpureum propinquo suo tradidisse Procopio, mandasseque arripere fidentius principatum, si se interisse didicerit apud Parthos. Hic Juliani quiescentis animus agitatus insomniis, eventurum triste aliquid præsagiebat. Quocirca et ipse et visorum interpretes, præsentia contemplantes, diem secuturum, qui erat quartum decimum Kal. Apriles, observari debere pronuntiabant. Jam vero Infernalis lunæ sive Dianæ, quæ Hecate vocatur, cultus quam detestandus, quamque infamis fuerit incantationum præstigiis, tam notum est quam quod notissimum. Unde manifeste apparet Theodoreti narrationem ex ipso Ammiano confirmari.

[11] [S. Joannis Chrysostomi, de Juliani necromantiis ac cædibus puerorum;] Quod autem de cadaveribus Antiochiæ repertis fama se didicisse Theodoretus affirmat, teste locupletissimo gaudet Joanne Chrysostomo, qui Antiochiæ scribens in Julianum [In oratione de S. Babyla, n. 14 (P. G., tom. L, p. 555).] , postquam probrosa multa attulisset, quæ nos postmodum lectori ob oculos ponemus: Ideo, inquit, vivis etiamnum testibus hæc scribo, ne quis me, vetera quædam ignorantibus narrantem, magna licentia mentiri existimet. Ex iis enim qui ea viderunt et senes et juvenes adhuc supersunt: quos rogo omnes, ut, si quid a me additum fuerit, accedant meque redarguant. Sed quod aliquid addiderim, me arguere non possunt: quod omiserim, possunt; neque enim turpitudinis excessus potest oratione repræsentari. Posteris vero non credituris hoc dixerim, dæmonem illum apud vos, quem Venerem vocatis, non pudere talibus uti ministris. Nihil itaque mirum est, si miser ille, qui dæmonum ludibrio sese pronus addixerat, non pudore afficeretur de quibus ipsi dii, quos ipse coleret, gloriabantur. Hæc ergo postquam præmisisset Chrysostomus: Jam quis, inquit, recenseat necromantias puerorumque cædes? Hæc quippe sacrificia, quæ ante Christi adventum homines offerre ausi sunt postque ejus adventum cessaverunt, rursum instaurare aggressus est; non quidem palam: etiamsi enim imperator esset et arbitratu suo omnia faceret, attamen facinoris impietas immanitasque ejus potestatis magnitudinem superabat. Illud tamen facere ausi sunt. Τί ἄν τις λέγοι τὰς νεκυομαντείας, τὰς τῶν παίδων σφαγάς; Αἱ γὰρ θυσίαι ἐκεῖναι, αἱ πρὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας τολμώμεναι, μετὰ δὲ τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ κατασταλεῖσαι, ἐτολμῶντο πάλιν, φανερῶς μὲν οὐκέτι· εἰ γὰρ καὶ βασιλεὺς ἦν, καὶ μετ᾽ ἐξουσίας ἅπαντα ἔπραττεν, ἀλλ᾽ ὅμως ἡ τῆς τῶν δρωμένων ἀνοσιότητος ὑπερβολὴ τῆς ἐξουσίας τὸ μέγεθος ἤλεγχεν· ἐτολμῶντο δὲ οὖν ὁμῶς. Ex quibus Chrysostomi verbis veritatem rumoris qui ad Theodoreti aures pervenerat, demonstrare unusquisque valet. Nulli enim dubium esse potest, unde arcæ hominum capitibus refertæ, unde putei cadaveribus pleni: ex mactatis scilicet in usum necromantiæ hominibus.

[12] [S. Gregorii Nazianzeni, de pueris virginibusque dissectis, inventisque cadaveribus.] Jam vero Theodoreto ac Chrysostomo adjungatur Gregorius Nazianzenus. Gregorius, Juliani æqualis, in oratione I contra Julianum, n. 92: Τίς ἄν μοι, exclamat, δοίη τὴν Ἡροδότου καὶ Θουκυδίδου σχολήν τε καὶ γλῶτταν, ἵνα καὶ τῷ μέλλοντι χρόνῳ παραδῶ τὴν τοῦ ἀνδρὸς πονηρίαν καὶ στηλιτευθῇ τοῖς μετέπειτα τὰ τοῦ καιροῦ διηγήματα; Σιωπήσομαι τὸν Ὀρόντην καὶ τοὺς νυκτερινοὺς νεκροὺς ὃυς τῷ βασιλεῖ συνέκρυπτεν οὗτος, στεινόμενος νεκύεσσι καὶ κτείνων ἀδήλως· ἐνταῦθα γὰρ τὰ τοῦ ἔπους εἰπεῖν οἰκειότερον. Quis mihi Herodoti ac Thucydidis otium linguamque suppeditabit, ut istius (Juliani) improbitatem futuro quoque tempori tradam atque hujus temporis historiam quasi in columna insculptam posteris relinquam? Tacebo Orontem et nocturnas cædes quas hic socia imperatoris opera occultabat, cadaverum acervis compressus atque obscure necemafferens. Hoc enim loco poematis epici verba usurpare aptius fuerit. Hic Gregorius tantam occisorum multitudinem in Orontem, qui Antiochiam præterfluit, projectam dicit, ut Homeri verbis utendum sit, ubi poeta, Iliados Φ, v. 214, fluvium Scamandrum sic loquentem inducit:

Ὦ Ἀχιλεῦ . . . . . . . . . . .
Εἴ τοι Τρῶας ἔδωκε Κρόνου παῖς πάντας ὀλέσσαι,
Ἐξ ἐμέθεν γ᾽ ἐλάσας, πεδίον κάτα μέρμερα ῥέζειν.
Πλήθει γὰρ δή μοι νεκύων ἐρατεινὰ ῥέεθρα·
Οὐδέ τί πη δύναμαι προχέειν ῥόον εἰς ἅλα δῖαν,
Στεινόμενος νεκύεσσι· σὺ δὲ κτείνεις ἀἳδήλως.
Ἀλλ᾽ ἄγε δὴ καὶ ἔασον· ἄγη μ᾽ ἔχει, etc.

O Achilles . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Si tibi concessit Saturni filius Trojanos omnes perdere,
Ex me saltem cum excesseris *, per campum ardua patrato.
Referta enim jam sunt mihi cadaveribus amœna fluenta,
Neque prorsus aliquo possum effundere undas in mare vastum,
Angustatus cadaveribus: tu autem penitus interficis omnes.
Quin agedum et desiste; stupor me occupat.

Qua allusione indicata, sic pergit Gregorius: Παραδραμοῦμαι καὶ τῶν βασιλείων τά κοῖλα καὶ ἀπωτάτω, ὅσα τε ἐν λάκκοις καὶ φρέασι καὶ διώρυξι κακῶν γέμοντα θησαυρῶν τε καὶ μυστηρίων· οὐ μόνον τῶν ἀνατεμνομένων παίδων τε καὶ παρθένων ἐπὶ ψυχαγωγίᾳ καὶ μαντείᾳ καὶ θυσίαις οὐ νενομισμέναις, ἀλλὰ καὶ τῶν ὑπὲρ εὐσεβείας κινδυνευόντων. Prætermittam etiam concavas et semotissimas aulæ partes, quæque etiam in lacubus et puteis et fossis malis thesauris mysteriisque scatebant, non modo dissectorum puerorum et virginum ad animarum evocationem et divinationem sacrificiaque minime legitima, sed eorum etiam qui pietatis causa in periculum vocabantur. Hi ergo tres auctores, docti homines ac sapientes, Theodoretus, Chrysostomus, Gregorius (quales quantique viri! quorum hic Juliano coævus, ille suppar, iste uno tantum seculo posterior Juliano, episcopi omnes, Chrysostomus ac Gregorius inclyta sanctitatis gloria illustres), immania scelera cædesque nefandas, superstitionis causa patratas, Juliano exprobrant. Unde jure nostro colligimus atrocem crudelitatem in sanctissimam virginem Eustochiam a Juliani moribus non abhorrere. Præterea qui Juventinum et Maximinum, viros egregios, ob Christi confessionem post acerba tormenta morti addixit, potuit et Eustochiam ob eamdem confessionem morti destinare.

[13] [Juliani dicta et notum in christianos odium pro decreto persecutionis erant:] At nullum persecutionis in christianos decretum Julianus tulit. Quasi vero imperatoris iniqui cognita mens ac voluntas persequi volentibus pro decreto non sit ac lege! Gregorium Nazianzenum hac de re audiamus [Orat. I contra Julianum, n. 93 (P. G., tom. XXXV, pp. 625, 626).] . Ἀλλὰ τίς οὐκ οἶδεν ὡς, δήμου τινὸς ἐπιμανέντος χριστιανοῖς, καὶ πολὺν μὲν ἐργασαμένων φόνον, πλείω δὲ ἀπειλούντων, ἐπειδὴ μέσην βαδίζων ὁ τοῦ ἔθνους ἄρχων τοῦ καιροῦ καὶ τῶν νόμων (τῷ μὲν γὰρ δουλεύειν ᾤετο δεῖν, τοὺς δὲ μετρίως ᾐσχύνετο) καὶ διὰ τοῦτο πολλοὺς μὲν ἀπαγαγὼν χριστιανῶν, ὀλίγοις δὲ τῶν ἑλλήνων ἐπιτιμήσας, εἶτ᾽ ἀναχθεὶς τῷ βασιλεῖ κατηγορίας γενομένης, ἄτιμος καὶ ἀνάρπαστος περὶ τούτων ἐκρίνετο καὶ τοὺς νόμους προὐβάλλετο, καθ᾽ ὅυς ἐπιστεύθη δικάζειν, μικροῦ μὲν ἀπήχθη τὴν ἐπὶ θανάτῳ· τέλος δὲ φιλανθρωπίας τυχὼν, ἐξορίαν κατακρίνεται; Καὶ ἡ ἀπόφασις ὡς θαυμασία τε καὶ φιλάνθρωπος! Τί γὰρ μέγα, φησὶν ὁ δίκαιος δικαστὴς καὶ μὴ διώκων χριστιανοὺς, εἰ Γαλιλαίους δέκα μία χεὶρ Ἐλληνικὴ κατειργάσατο; Ταῦτα οὐκ ὠμότης περιφανής; ταῦτα οὐ πρόγραμμα διωγμοῦ καὶ πολύ γε τῶν δημοσίᾳ προτιθεμένων ἐναργέστερον καὶ φοβερώτερον; Τί γὰρ διαφέρει τοῦ κίνδυνον προγράψαι χριστιανοῖς τὸ τοῖς διώκταις χριστιάνων ἡδόμενον φαίνεσθαι, καὶ μέγα ἔγκλημα ποιεῖσθαι τὸ μετριάζειν; Τὸ γὰρ βούλεσθαι βασιλέως ἄγραφός ἐστι νόμος, τῷ κράτει συνηγορούμενος, καὶ πολύ γε τῶν γραπτῶν ἰσχυρότερος, τῶν οὐ δυναστείᾳ βοηθουμένων. At vero quis est nescius, cum promiscua plebs furenter in christianos impetum fecisset, atque ingenti cæde perpetrata, plura etiam comminaretur, gentis præfectum, quoniam media via inter tempus et leges incedens (ut enim tempori serviendum putabat, ita etiam leges mediocriter verebatur) multis christianorum in judicium raptis, in nonnullos etiam gentilium animadvertisset, orta postea accusatione, ad imperatorem ductum esse ac summa cum ignominia judicium subiisse; cumque se legibus, ex quarum præscripto sibi judicandi provincia commissa fuerat, tueretur, nihil propius factum esse quam ut ad mortem raperetur: ad extremum autem imperatoris clementia exilio dumtaxat mulctatum esse? Porro quam præclara et humana sententia! “Quid enim grave,” inquit justus judex, minimeque christianos persequens, “si manus una gentilis decem Galilæos interfecit?” Hæc vero annon perspicua crudelitas? annon persecutionis edictum, et quidem iis quæ publice proponuntur multo expressius ac formidabilius? Quid enim interest, periculum christianis edicas atque promulges, an te christianorum persecutoribus delectari præ te feras, magnique criminis loco ducas, moderatione quadam erga eos uti? Velle enim imperatoris lex est non scripta, imperii et potentiæ patrocinio septa, et quidem scriptis legibus, quæ potentia non fulciuntur, longe firmior atque valentior.

[14] [cui prompta voluntate gentiles obsequebantur.] Quam prompta voluntate desiderium iniquissimi hominis gentiles impleverint, tum ex multis locis tum vero ex iis quæ ex Gregorio subjiciemus manifestum est. Οἱ μὲν γὰρ λέγονται, δεῖ γὰρ ἒν ἐκ πολλῶν εἰπεῖν, φρίκης καὶ τοῖς ἀθέοις ἄξιον, παρθένους ἁγνὰς καὶ ὑπερκοσμίους, ἀψαύστους μικροῦ καὶ ὀφθαλμοῖς ἀρρένων, εἰς μέσον προαγαγόντες καὶ τῆς ἐσθῆτος γυμνώσαντες, ἵνα τῇ θέᾳ πρότερον ἐνυβρίσωσιν, εἶτ᾽ ἀνακείραντες καὶ διχάσαντες (ὢ πῶς ἐνέγκω σου, Χριστὲ, τὴν τότε μακροθυμίαν!) οἱ μὲν καὶ ἰδίοις ὀδοῦσι κακῶς ἑστιαθῆναι, καὶ, τῆς ἑαυτῶν κακοδαιμονίας ἀξίως, ὠμῶν τῶν ἡπάτων ἐμφορηθῆναι, καὶ μετ᾽ ἐκείνην τὴν τροφὴν ἄλλην προσενέγκασθαι, τὴν κοινήν τε καὶ νενομισμένην· οἱ δὲ σπαίρουσιν ἔτι τοῖς σπλάγχνοις συώδη τροφὴν ἐπισπείραντες καὶ συῶν ἐπαφέντες τοὺς θερμοτέρους, οἳον ἀγαγεῖν[?] ἐκεῖνο τὸ θέατρον σάρκας ἰδεῖν κριθαῖς συνεσθιωμένας καὶ σπαραττομένας, τροφὴν ἀνάμικτον καὶ τότε πρῶτον ὀφθεῖσαν καὶ ἀκουσθεῖσαν· ἣν θρέψαι μόνον τοὺς ἑαυτοῦ δαίμονας ὁ τούτων δημιουργὸς ἄξιος ἦν· ὡς μὲν οὖν καὶ καλῶς ἔθρεψεν ἐκ τοῦ αἷματος ἐκείνου καὶ τῆς πληγῆς, ἣν κατὰ τῶν σπλάγχνων ἐδέξατο· κἂν ἀναισθήτως ἔχωσι πρὸς τὰ τοιαῦτα οἱ δείλαιοι, καὶ μηδὲ τὸ φρονεῖν ἐκ τῆς δυσσεβείας ἔχοντες. Illi enim, ut unum ex multis commemorem, quod etiam atheis horrorem incutere queat, virgines castas et mundo sublimiores, quæque vix etiam unquam viris in conspectum venerant, in medium productas vestibusque nudatas, ut per aspectum contumeliam ipsis prius inferrent, ac postea proscissas atque dissectas, o Christe, quomodo tuam illius temporis patientiam feram! partim propriis etiam dentibus comminutas edisse, atque, ut eorum exsecrandum furorem decebat, crudis hepatibus sese ingurgitasse feruntur, ac cibo illo perfunctos, communem et usitatum admisisse, partim palpitantibus adhuc visceribus suillum pabulum inspersisse, ferocissimisque porcis immissis hoc spectaculum objecisse, ut simul cum hordeo carnes laniari atque exedi perspicerent: mistum alimentum, ac tum primum conspectum et auditum. Quo sane is solum dæmones suos alere merebatur, qui horum scelerum architectus erat; quemadmodum etiam, ut par erat, et sanguine illo et vulnere aluit, quod in præcordiis accepit: etiamsi miseri homines ad res hujusmodi sensu careant, ac præ impietate ne mentis quidem sint compotes [Orat. I c. Julianum, n. 87.] . Et alibi [Ibid., n. 89.] idem Gregorius ejusdem generis factum narrat: Ἤγετο γέρων ἱερεὺς, ἀθλητὴς ἐθελοντὴς, διὰ μέσης τῆς πόλεως, αἰδέσιμος τὴν ἡλικίαν, τὴν πολιτείαν αἰδεσιμώτερος, πᾶσι, πλὴν τῶν διωκόντων καὶ τυραννούντων· ἤγετο δὲ ἡλικίᾳ πάσῃ καὶ τύχη, οὐ τῷ μὲν, τῷ δ᾽ οὔ· πᾶσι δὲ ὁμοίως, ἀνδράσι, γυναιξὶ, νέοις, πρεσβύταις, ὅσοι τε τὰ πολιτικὰ διῴκουν, καὶ ὅσοι τῶν ἐπ᾽ ἀξίας. Ἀγὼν δὲ ἦν ἅπασιν εἷς, ἀλλήλους ὑπερβάλλεσθαι τῇ περὶ τὸν πρεσβύτην θρασύτητι· καὶ μέρος εὐσεβείας ἅπασιν ἐνομίζετο, ὅτι πλεῖστα ἐκεῖνον δρᾶσαι κακὰ καὶ γέροντα νικῆσαι ἀθλητὴν κατὰ πάσης ἀγωνιζόμενον τῆς πόλεως. Εἱλκετο διὰ πλατειῶν, ὠθεῖτο καθ᾽ ὑπονόμων· τῶν τριχῶν εἴλκετο, οὐκ ἔστιν ὅτου μὴ μέρους τοῦ σώματος, μιγνυμένης τῇ αἰκιᾳ τῆς ὕβρεως, παρὰ τῶν ἀξίως ἐν Μίθρου ταῦτα κολαζομένων· παισὶν ἐκ παίδων μετέωρος ἀντεπέμπετο, γραφίσιν ὑποδεχομένων τὸ γενναῖον σῶμα καὶ παίγνιον ποιουμένων τὴν τραγῳδίαν. Πιέσμασι τὰς κνήμας ἐθλιβετο μέχρις ὀστέων αὐτῶν· λίνοις τὰ ὦτα διετέμνετο καὶ τούτων τοῖς στερροτάτοις καὶ λεπτοτάτοις· σαργάνῃ πρὸς ὕψος αἰρόμενος, μέλιτι καὶ γάρῳ διάβροχος σφηξὶ καὶ μελίσσαις ἐξαίνετο, μεσούσης ἡμέρας ἡλίου τὸ φλογῶδες ἐλλάμποντος· καὶ τοῦ μὲν τὰς σάρκας ἐκτήκοντος, τοῖς δὲ θερμοτέραν ποιοῦντος τὴν βρῶσιν τῶν μακαρίων ἐκείνων σαρκῶν, οὐ γὰρ ἀθλίων ἂν εἴποιμι, etc. Ducebatur senex sacerdos athleta voluntarius, per mediam civitatem, omnibus præter persecutores et carnifices tum ob ætatem venerabilis, tum ob vitæ probitatem venerabilior. Ducebatur porro ab omnibus, cujuslibet ætatis et conditionis et fortunæ, omnibus æque urgentibus viris, feminis, adolescentibus, senibus, tam qui publica negotia administrabant, quam qui honoribus ac dignitatibus præditi erant. Atque hoc unum certamen cunctis propositum erat ut furoris adversus senem immanitate sese mutuo superarent, omnibusque pietatis pars esse cernebatur, quam plurimis eum malis afficere pugilemque senem adversus totam civitatem decertantem superare. Raptabatur per plateas, protrudebatur per cloacas, crinibus et quavis alia corporis parte, admista nempe tormento contumelia, ab iis trahebatur, qui in Mithræ sacris hujusmodi suppliciis juste cruciantur. A pueris ad pueros pendulus remittebatur, qui stilis generosum illud corpus excipiebant atque hanc tragœdiam instar ludi habebant. Tormentis etiam tibiæ illius ad usque ossa comprimebantur; lineis filis aures amputabantur, et quidem tenuissimis et firmissimis. Ipse interim sporta in altum sublatus melle et garo undique perfusus, apibus et vespis meridiano tempore pungebatur, ardentissimo sole lucente, atque huic quidem carnes colliquante, illis autem beatarum carnium, non enim dixerim miserarum, morsum acriorem efficiente. Ex quibus omnibus concludere licet nihil crudelitatis Juliano in sanctæ Eustochiæ Actis imputari, quod hominis moribus non conveniat.

[15] [Facta quæ martyrium] Quod si quædam personarum temporumque adjuncta in his Actis perscripta perpendimus, et [in Actis circumstant, narrationi Theodoreti,] quæ historia de iisdem tradit una conferimus, fiet profecto ut hæc S. Eustochiæ Acta genuinam istius temporis faciem præ se ferre, nemini in mentem veniat negare. — Martyrii S. Eustochiæ occasionem sic Acta enarrant: Anno sexcentesimo quinquagesimo septimo ab urbe condita, Julianus imperator jussit ut omnes qui erant in palatio ejus, immolarent deæ Veneri; et ipse constituit festivitatem magnam, et præcones clamaverunt per totam civitatem ut congregarentur omnes viri ac mulieres, et juvenes ac virgines, pueri ac puellæ, divites et pauperes. Omnisque civitas congregata est ad templum, et sonus canentium ferebatur per totam civitatem. Erat autem insania magna in eadem civitate, et sacerdotes templorum splendida erant vestimenta induti, et maturius rex venit in templum, accepit thus, et immolavit: et cum immolasset rex, omnis civitas pariter immolaverunt. Sancta autem Eustochia immolare noluit, dicens: “Qui sunt errores in quibus erratis, omnes qui derelinquitis Deum vivum? Et in errore vestro mortuis diis immolatis, qui sine anima sunt.” Et audiens hæc præfectus, nuntiavit regi, dicens: “Eustochia virgo noluit immolare, et ejusdem occasione multi homines noluerunt sacrificare.” Audiens hæc rex, valde iratus est, et jussit eam comprehendi et adduci, etc. Habemus hic populi concursum, tumultum civitatis, cantus insanos per totam urbem circumsonantes, accensas in honorem deorum aras, fumum, nidorem, furentes gentiles corybantum ad instar et christianos errorem redarguentes, eodem fere modo quo Theodoretus loquitur, temporum Juliani infelicitatem describens [Hist. eccles., l. III, c. 3 (P. G., tom. LXXXII, pp. 1091, 1092).] : Ἰουλιανοῦ δὲ τὴν οἰκείαν ἀσέβειαν ἐκκαλύψαντος, αἱ πόλεις στάσεων ἐνεπλήσθησαν. Ἀναθαρρήσαντες γὰρ οἱ τῇ τῶν εἰδώλων πλάνῃ δεδουλωμένοι, ἀνέῳξαν μὲν τοὺς τῶν εἰδώλων σηκοὺς, τὰς δὲ μυσαρὰς ἐκείνας καὶ λήθης ἀξίας τελετὰς ἐπετέλουν. Καὶ ἥπτον * μὲν τὸ ἐπιβώμιον πῦρ, τὴν δε γῆν τῷ αἵματι τῶν θυμάτων μιαίνοντες, ἐμόλυνον κνίσσῃ καὶ καπνῷ τὸν ἀέρα· ὑπὸ δὲ τῶν θεραπευὸμένων βακχευόμενοι δαιμόνων, λυττῶντες καὶ κορυβαντιῶντες τὰς ἀγυιὰς περιέθεον, βωμολοχίαις τε καὶ κωμῳδίαις κατὰ τῶν ἁγίων ἐχρῶντο, καὶ λοιδορίας τε καὶ πομπείας οὐδὲν εἶδος ἀπῆν. Οἱ δὲ τῆς εὐσεβείας θιασῶται, φέρειν τὰς τούτων μὴ δυνάμενοι βλασφημίας, ἀντελοιδοροῦντο καὶ τὴν ὑπ᾽ ἐκείνων πρεσβευομένην διήλεγχον πλάνην. Χαλεπαίνοντες δὲ οἱ τῆς ἀσεβείας ἐργάται, καὶ θρασύτητος ἐφόδιον ἔχοντες τὴν ἀπὸ τοῦ κρατοῦντος προσγενομένην παρρησίαν, πληγὰς αὐτοῖς ἀνηκέστους ἐπέφερον. At ubi Julianus suam detexit impietatem, seditionibus urbes redundarunt. Resumptis enim animis idolorum errori mancipati, idolorum delubra patefecerunt, atque execranda illa et perpetua oblivione digna mysteria peregerunt. In aris ignem accendebant, terram victimarum sanguine polluebant, aerem nidore ac fumo contaminabant; et, a dæmonibus quos colebant perciti, furentes Corybantum more plateas circumcursabant, scurrilibus ac scenicis conviciis sanctos insectantes nulloque contumeliæ ac probri genere abstinentes. Quorum maledicta pietatis cultores cum ferre non possent, convicia rependebant et errorem quem sequebantur redarguebant. Quod ægre ferentes rursus impietatis artifices, quibus ad audaciam subsidio erat libertas ab imperatore concessa, indignum illos in modum multabant.

[16] [Gregorii Nazianzeni,] Julianum Veneri immolantem et thuri cremando aras incendentem quis non agnoscat in sequentibus verbis Gregorii Nazianzeni [Orat. 2 contra Juliauum, n. 22 (P. G., tom. XXXV, p. 689).] ? Τὰς δὲ φυσήσεις τε καὶ ἀντιφυσήσεις, ἅς ὁ θαυμάσιος ἐκεῖνος καὶ τὰ ἡμέτερα διασύρων, τοῖς γραἳδίοις ἀντεπεδείκνυτο, τὸ ἐπιβώμιον πῦρ ἀνάπτων, ποῦ λόγου θήσομεν; Ἦ * καλόν γε τοῦ Ῥωμαίων βασιλέως τὰς γνάθους ὁρᾶν ἀσχημονούσας, καὶ γέλωτα πολὺν παρεχούσας οὐ τοῖς ἔξωθεν μόνον, ἀλλὰ καὶ αὐτοῖς οἶς ταῦτα ποιῶν ἀρέσκειν ᾤετο. Τὴν Ἀθηνᾶν δὲ οὐκ ἤκουε, τὴν ἑαυτοῦ θεὸν, ὅτι καὶ τοῖς αὐλοῖς κατηράσατο, οἴς ἐνασχημονοῦσαν ἑαυτὴν κατεμάνθανεν, ἀντ᾽ ἐσόπτρου χρησαμένη τῷ ὕδατι. Τὰς δὲ προπόσεις τε καὶ φιλοτησίας, ἃς δημοσίᾳ ταῖς πόρναις προὔπινέ τε καὶ ἀντιπροὐπίνετο, ὑποκλέπτων τὸ ἀσελγὲς μυστηρίου προσχήματι, πῶς οὐ θαυμάζειν ἄξιον; Jam sufflationes et reflationes, quas admirandus ille vir, doctrinæque nostræ sugillator, vetulis mulierculis in contrarium ostentabat, altaris ignem accendens, quo tandem orationis loco ponemus? Præclarum enim profecto erat, cernere imperatoris Romani buccas indecore tumentes, ac excitantes ingentem risum, non externis tantum, sed iis etiam quibus hac ratione placere se putabat. Minervam autem deam suam non audiebat, quæ tibias execrata dicitur, posteaquam, aquis speculi vice usa, eas dedecori sibi esse perspexit. Propinationes vero et pocula, quibus meretrices palam publiceque provocabat, vicissimque provocabatur, mysterii obtentu petulantem libidinem obvelans, quis non laude et admiratione prosequatur?

[17] [et Joannis Chrysostomi] Eumdem Julianum cum viris amasiis meretricibusque pompas solemnes per urbem agentem, Chrysostomus traducit [De S. Babyla, contra Julianum et gentiles, n. 14 (P. G., tom. L, p. 555).] : Καὶ ὁ βασιλεὺς στρατηγοὺς μὲν καὶ ἄρχοντας παρεπέμπετο καὶ οὐδενὸς ἠξίου λόγου, ἄνδρας δὲ ἡταιρηκότας καὶ τὰς ἀπὸ τέγους γυναῖκας ἀναστήσας ἀπὸ τῶν οἰκημάτων ἐν οἶς προεστήκεσαν, μεθ᾽ ἑαυτοῦ τὴν πόλιν ἅπασαν περιῆγε καὶ τοὺς στενωπούς. Καὶ ὁ μὲν ἵππος ὁ βασιλικὸς καὶ οἱ δορυφόροι πάντες ὄπισθεν ἐκ πολλοῦ τοῦ διαστήματος εἵποντο· πορνοβόσκοι δὲ ἄνδρες καὶ γυναῖκες προαγωγοὶ καὶ πᾶς ὁ τῶν ἡταιρηκότων χορὸς τὸν βασιλέα κυκλώσαντες εἶχον ἐν μέσῳ, διὰ τῆς ἀγορᾶς βαδίζοντες καὶ τοιαῦτα φθεγγόμενοι καὶ οὕτως ἀνακαγχάζοντες ὡς τοὺς ἐκ τῆς ἐργασίας ἐκείνης εἰκὸς ἦν. Ταῦτα δὲ οἴδαμεν, ὅτι τοῖς μεθ᾽ ἡμᾶς γενησομένοις ἄπιστα εἶναι δόξει, διὰ τὴν τῆς ἀτοπίας ὑπερβολὴν· οὐδὲ γὰρ ἂν ἰδιώτην τῶν εὐτελῶς καὶ αἰσχρῶς βεβιωκότων ἑλέσθαι τοιαῦτα δημοσίᾳ ἀσχημονεῖν. Ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺς ἔτι ζῶντας οὐδενὸς δέομαι λόγου· οἱ γὰρ παρόντες καὶ θεασάμενοι ταῦτα γινόμενα, οὗτοι καὶ λεγόμενα ἀκούουσι νῦν. Διὰ γὰρ τοι τοῦτο τῶν μαρτύρων ἔτι περιόντων γράφω, ἵνα μή τίς με τὰ παλαιὰ διηγούμενον ἐν οὐκ εἰδόσι μετὰ πολλῆς ψεύδεσθαι τῆς ἐξουσίας νομίζῃ. Τῶν γὰρ ταῦτα θεασαμένων ἔτι καὶ γέροντες καὶ νέοι περίεισιν, οὓς ἀξιῶ πάντας, εἴ τι παρ᾽ ἐμοῦ προστέθειται, προσιέναι καὶ διελέγχειν. Et imperator quidem duces ac præfectos missos faciebat nihilique ducebat, amasios autem viros meretricesque e fornicibus ubi prostabant eductas secum per urbem totam et viculos circumducebat; imperatorius autem equus et prætoriani omnes a tergo procul sequebantur; lenones et lenæ totusque amasiorum cœtus imperatorem in medio positum circumdantes per forum ambulabant, talia verba jactantes, tales cachinnos effundentes, quales par erat hujusmodi officinæ homines. Scimus porro hæc posteros incredibilia putaturos esse ob absurditatis magnitudinem; neque enim vel privatus homo ex iis qui vilem turpemque vitam duxerunt, tam indecore palam agere velit. Sed ad eos qui etiamnum superstites sunt nulla opus oratione: nam qui præsentes talia viderunt, hæc jam audituri sunt. Ideo enim vivis adhuc testibus hæc scribo, ne quis me vetera quædam ignorantibus narrantem magna licentia mentiri existimet. Ex iis enim qui ea viderunt et senes et juvenes adhuc supersunt: quos rogo omnes ut, si quid a me additum fuerit, accedant meque redarguant. E quibus rebus efficitur ut scena illa urbis Tarsensis ad sacrificia Veneri offerenda concitatæ, quam Eustochiana Acta instruunt, historiæ cognoscatur conformis; unde Actorum veracitas non potest non commendari.

[18] [plene consonant.] Non minus convenit cum historia egregium martyris responsum ad Julianum sic interrogantem: “Quæ sunt ista quæ audio de te? Quoniam non obedisti præcepto imperii mei?” Sancta respondit: “Non repuli præceptum imperii tui, sed tu repulisti præceptum Dei omnipotentis. Et ipse te reprobum fecisti. Quando enim Deum, creatorem tuum, colebas, et ego cum omnibus imperio tuo obediebam. Nunc autem errante te, jubes hodie ut omnes homines idola adorent: non consentio præcepto tuo, etc. — Unde intelligitur Eustochia cum reliquis credidisse Julianum imperatorem aliquamdiu christiana sacra secutum esse. Et revera ex historia notum est Julianum, imperio potitum, aliquanto tempore simulasse christianum. Nam juxta Theodoretum: Παραλαβὼν δὲ ὅμως τὴν δυναστείαν, ἐπὶ πλεῖστον ἔκρυψε τὴν ἀσέβειαν· διαφερόντως γὰρ ἐδεδίει τοὺς στρατιώτας τὰ τῆς εὐσεβείας εἰσδεδεγμένους μαθήματα. Nihilominus adeptus imperium, diu occultavit impietatem; plurimum enim timebat milites qui pietatis doctrinam acceperant [Theodoretus, Eccl. Hist., l. III, c. 1 (P. G., t. LXXXII, p. 1087).] . Et paulo post [Ibid., c. 2.] : Ταῦτα Ἰουλιανὸς σαφῶς ἐπιστάμενος, τὸ δυσσεβὲς τῆς ψυχῆς οὐκ ἐπίδηλον εἶχεν. Εἰς εὔνοιαν δὲ ἅπαντας ἐφελκόμενος, καὶ τοὺς ὑπὸ Κωνσταντίου τῶν ἐκκλησιῶν ἐξελαθέντας ἐπισκόπους καὶ τὰς ἐσχατιὰς τῆς οἰκουμένης οἰκοῦντας, εἰς τὰς οἰκείας ἐπανελθεῖν ἐκκλησίας προσέταξε. Hæc Juliano comperta cum essent, impietatem animi sui non prodebat. Omnium autem appetens benevolentiam, episcopos ecclesiis ejectos a Constantio, ultimis in oris habitantes, ad ecclesias suas regredi jussit.

[19] [S. Eustochia martyrium fecit sub Juliano vero persecutore.] Quibus omnibus consideratis, non audemus hæc sanctæ Eustochiæ Acta, tam genuinam illorum quibus res gesta perhibetur temporum faciem præ se ferentia, inter apocrypha et spuria amandare. Agnoscimus sanctam Eustochiam ab impiissimo Juliano apostata horrendis pœnis afflictam ac tandem pro constanti fidei confessione neci destinatam; eamque sanctis martyribus sub Juliano passis adnumeramus. Quorum sat magnam seriem, multorum Acta martyrii Ruinartius recenset [Acta Martyrum sincera et selecta, (edit. II, Amstelædami) p. 577.] . Cui plane consentimus dicenti: Julianum cognomento Apostatam inter christianorum persecutores recensendum esse, vix quisquam infitiari potest. Quamvis enim, ut Gregorii Nazianzeni, oratione III, verbis utar, suadendi et alliciendi partes sibi retinuerit, vim tamen et tyrannidem populari turbæ civitatibusque permittendo, majorem procellam, quam si apertis cædibus Ecclesiam fuisset persecutus, concitavit. Addendum vero putamus (quod ex iis quæ hactenus a nobis allata sunt manifeste patet), non suadendo solum et alliciendo, sed adhibenda vi, tormentisque ac nece inferenda Julianum christianorum persecutorem fuisse. Longe autem dissentimus a moderno scriptore gallo Victore Duruy, affirmante [Histoire des Romains, tom. VII, cap. 79 (edit. 1885), p. 376.] in gestis Juliani non esse pronuntiandum persecutionis nomen, sed agendi ratione prudentiæ interdum ac consilii vacua verbisque asperius prolatis omnia contineri. Neque omnes explicationes quibus Rendall [Ibid. in nota.] Juliani famam tuetur, ab impudenti Apostatæ fronte persecutoris notam delebunt. Quomodo vero alius hodiernus auctor Naville [Ibid. in nota.] scribere potuerit agnoscendum esse ac confitendum Juliani regnum esse ex iis sub quibus libertas religionis maxime sancta habita fuerit, ego fateor me nescire, nisi, nostri temporis impiorum more modoque, tunc solum religionem liberam proclamet, quando vera Jesu Christi religio premi ac vexari a quovis nebulone impune possit. Dixerit sane Hieronymus in Chronico: Blanda (Juliani) persecutio illiciens magis quam impellens ad sacrificandum, in qua multi ex nostris voluntate propria ceciderunt: non tamen negat Julianum persecutorem fuisse, quem alias inter rabidos canes recenset et Christi hostes infensissimos. Et sane vere dici potest, quod Hieronymus dixit: Si Juliani acta cum Diocletiani aliorumque persecutorum furore atque immanium tormentorum frequentia compares, præ tanta sævitia ac tanto numero christianorum gladio, igne, suffocatione, bestiis post incredibilis feritatis supplicia occisorum, Juliani persecutionem blandam fuisse, sed persecutionem: illicientem quidem magis, dum tamen sæpe etiam impellentem ad sacrificandum.

[20] [Cujus persecutionis indolem tradit Socrates] In eumdem sensum de Juliano pronuntiasse Socratem, nulli dubium erit qui orationis contextum legerit, quem hic lector veri cognoscendi studiosus accipiat [Hist. eccles., p. III, c. 12.] : Cum videret eos qui regnante Diocletiano martyrium subierant a christianis honorari, multosque animadverteret alacri animo ad martyrium contendere: quasi hoc ipso christianos ulcisci volens, aliam ipse viam ingreditur. Et nimiam quidem crudelitatem illam quæ Diocletiani temporibus viguerat declinavit, nec tamen a persecutione prorsus abstinuit. Persecutionem enim appello, cum homines quiete ac pacate degentes qualicumque modo infestantur. Infestavit autem hac ratione: legem tulit ne christiani humanioribus disciplinis instituerentur, ne, “si linguam, ut aiebat, acuissent, gentilium dialecticis expeditius responderent.” Hinc æstimare licet qua fide historica usus sit Victor Duruy, ubi scribere ausus est: Dictum fuit, sed errore, interdictum fuisse pueris christianis ne scholas frequentarent publicas. Impellendi potius fuerant, si potuisset fieri, ad eas frequentandas: in hisce enim scholis professores pagani docebant [Op. cit., p. 372 in nota.] . Qui nihilominus ex ipso quem laudat, Socrate [Op. cit., p. 376 in nota.] , affirmat Julianum abstinuisse a tormentis et suppliciis christiano populo inferendis. At eodem loco Socrates affirmat quod nullo auctore negat Duruy, ut ex verbis Socratis a nobis allatis unicuique ad oculum legenti patet. Pergit deinde Socrates enumerando vexationes quas Julianus christianis inferebat, ne scilicet in palatio militarent, nisi abjecta religione christiana: ne christiani regendas provincias susciperent: multos præterea blanditiis et muneribus ad sacrificandum impulsos: magnam vim auri extortam, constituta multa pecuniaria in eos qui sacrificare abnuerent; incursus deinde paganorum in christianos, philosophorum concursus, et per mysteria nefanda immolatos pueros impuberes utriusque sexus [Lib. III, c. 13.] . Sævitiam præsidis Amachii qui Macedonium, Theodulum ac Tatianum, zelo christianæ religionis accensos, omni genere tormentorum excruciatos, tandem craticulæ impositos subdito igne cremari jussit [Ibid., c. 15.] . Tandem ob psalmos a christianis decantatos, qui prius philosophum se esse jactabat continere se amplius non potuit. Sed illorum quos dixi, ait Socrates [Ibid., c. 19.] , psalmorum pro bris facile ad iracundiam concitatus, ea christianis parabat supplicia infligere quæ olim Diocletianus iis inflixerat. Quam curam Sallustio præfecto mandavit, qui Theodorum adolescentem variis suppliciis affecit. Ex quibus rebus clare patet, quam vero sensu motam a Juliano in christianos persecutionem Socrates dixerit, et quam inepte Victor Duruy ad removendam a Juliano persecutoris notam ad Socratem appellaverit.

[21] [actis nostris consonam.] Ex iisdem Socratis verbis confirmari potest, quod supra statuimus, S. Eustochiæ martyrium personarum temporumque adjunctis congruere. Circa idem enim tempus, quum scilicet expeditionem Parthicam meditaretur Julianus, secundum Socratem ea christianis supplicia parabat, quæ Diocletianus inflixerat. Nihil ergo mirandum ab imperatore sanguinem spirante et ignem, tam crudele supplicium virgini christianæ illatum.

[22] [Cui Bossuetius non contradicit.] Pari fide qua Socratem Victor Duruy laudavit Bossuetium, qui Juliani imperium æquum vocaverit ac justum [Op. cit., p. 276 in nota.] . Ecce tibi doctissimi episcopi verba. “Hic apparet Juliani adversus imperatorem rebellio, apostasia a fide, Constantii mors, Juliani regnum, administratio æqua, et novum persequendi genus quo Ecclesiam afflixit [Discours sur l'hist. unio. Epoque XI, an. 361.] .” Non igitur ex persecutorum numero Julianum Bossuetius exemit, sed persecutorem imprimis pronuntiavit. Quod vero in republica administranda æquum dixerit ac justum, Julianum opposuit Constantio, quem neglectæ reipublicæ paulo ante jure ac merito accusaverat. — Hæc est istorum hominum æquitas ac fides, qui nostro tempore impiissimi Apostatæ patrocinium suscepere. Quorum conamina atque impii nisus ignominiæ columnas non labefactabunt, quas in perpetuam pessimi hominis abominationem summa christianorum ingenia, Gregorium dico Nazianzenum, Basilium, Chrysostomum, suis scriptis erexerunt.

[23] [Mentio fit S. Eustochiæ in martyrologiis] Cultus S. Eustochiæ sive Eustochii ex martyrologiis manifestus est. Maurolycus: Apud Tarsum Ciliciæ sub Juliano sanctæ Eustochii, virginis et martyris. Martyrologium Romanum: Tarsi in Cilicia sanctæ Eustochiæ, virginis et martyris, quæ sub Juliano Apostata post dira tormenta in oratione reddidit spiritum. Hic Baronius annotat: De ea Petrus in Catalogo, l. 10, c. 10, ubi ejus Acta paucis complexa refert. Cujus compendium hic addimus: Eustochium, virgo et martyr, apud Tarsum Ciliciæ passa est sub Juliano imperatore. Qui cum ibidem existens cum omni populo diis gentilium sacrificasset, Eustochium sacrificare nolentem primo nervis bubalinis cædi fecit, deinde cornibus capreolarum ungulari præcepit pectinibusque * carnes ejus concidi. Deinde caput ejus cum capillis excoriari et clavos infigi. Et cum hæc omnia constantissime tolerasset et imperator sententiam protulisset ut membratim concisa et sartagine torreretur, orans ad Dominum emisit spiritum. Sepultaque est a matre propria in abditissima crypta, 4 nonas Novembris.

[24] [IV nonas novembris.] S. Eustochii meminit Arturus in Gynæceo iisdem fere verbis quibus Martyrologium Romanum, et in nota repetit Petri compendium fere ad litteram. Notatu dignum est memoriam S. Eustochiæ in martyrologiis ad IV nonas novembris agi, quum tamen ex Actis pateat calendis novembris beatam virginem ad cœlestem coronam evolasse. Putaverim ego Petrum de Natalibus in Actorum exemplari suo legisse IV nonas novembris, et ex ejus compendio eumdem diem veluti S. Eustochiæ emortualem ad martyrologos pervenisse.

[Annotata]

* P. G. ἀσέβειαν.

* edit. exegeris.

* in P. G. edit. ἧττον.

* edit. Ἢ

* ita videtur legendum; edit. princeps 1483 et Lugdunensis 1514 partibusque.

PASSIO SANCTÆ EUSTOCHIÆ.

Eustochia, virgo et martyr Tarsi (S.)

BHL Number: 2775

Acta S. Eustochiæ edimus ex apographo Bruxellensi codicis Vaticani n. 1190, collato cum aliis exemplaribus. Quatuor exemplarium series hæc est. — 1. Apographum Bruxellense e codice Vaticano n. 1190 (quod reperitur in collectaneis Bollandianis Bibliothecæ regiæ Bruxellensis, n. 8930 – 31). — 2. Codex IV Bibliothecæ Strozzianæ (inde in Laurentianam translatus, Florentiæ). Membraneus, folio magno, seculi XV. — 3. Apographum e codice Bodecensi, quod reperitur in collectaneis Bollandianis Bibliothecæ regiæ Bruxellensis, n. 8930 – 31. — 4. Codex 663, 2. Vallisumbrosæ (inde in Laurentianam translatus, Florentiæ). Membraneus, folio magno, seculi XIII.

Eodem die sanctæ Eustochiæ virginis [* In 3 (Bodecensi); Incipit passio sanctæ Eustochiæ virginis, cujus festum colitur in Calendis-Novembris.] .

*

Anno sexcentesimo quinquagesimo septimo ab urbe condita, [Cunctis immolantibus deæ Veneri,] Julianus imperator jussit ut omnes qui erant in palatio ejus, immolarent deæ Veneri; et ipse [(et i.)i. quoque 3.] constituit festivitatem magnam, et præcones clamaverunt per totam civitatem ut congregarentur omnes viri ac mulieres, et [om. 3.] juvenes ac virgines, pueri ac [et 3.] puellæ, divites et [simul et 3.] pauperes. Omnisque [Tunc omnis 3.] civitas congregata est ad templum [Veneris add. 3.] , et sonus canentium [canticorum 2, vociferantium 3.] ferebatur per totam civitatem. Erat autem [enim 3.] insania magna in eadem civitate, et sacerdotes templorum splendida erant vestimenta induti [(spl. e. v. i.) splendidis vestimentis erant induti 3.] ; et maturius rex [(et m. r.) Igitur r. m.; Et rex præfatus, Julianus videlicet impiissimus, ut insaniæ populi satisfaceret, m. 3.] venit in templum, accepit [et accepit 2; et accipiens 3.] thus, et immolavit [(et i.) immolavit diis 3.] : et cum immolasset rex, omnis civitas pariter immolaverunt [(et-imm.) et una cum eo. o. c. immolavit 3.] .

[2] [S. Eustochiaerrorem exprobrat, et Juliani minas spernit.] Sancta autem Eustochia immolare noluit [(i. n.) n. sacrificare 3.] , dicens: Qui sunt [isti add. 2.] errores in quibus erratis omnes [vos add. 2.] , qui derelinquitis Deum vivum [verum 2.] ? Et in errore vestro mortuis diis immolatis, qui sine anima sunt. Et [om. 3.] audiens hæc [hoc 3.] præfectus, nuntiavit regi, dicens: Eustochia virgo noluit immolare [diis add. 2, 3.] , et ejusdem [ejus 3, 4.] occasione [occasionem 4.] multi homines noluerunt [voluerunt 4.] sacrificare. Audiens hæc rex valde iratus est, et [(A. h. r. v. i. e. et) Tunc iratus valde Julianus 3.] jussit eam comprehendi [comprehendere 2, 4.] et adduci in conspectu suo [conspectum suum 3.] . Cumque adducta fuisset beata Eustochia, stetit ante regem Julianum [(Cumque-Julianum) om. 3.] . Qui dixit [(Q. d.) dixitque 2, 3, dixit 4.] ad eam: Quæ sunt ista quæ audio de te? Quoniam non obedisti [obaudisti 3, 4.] præcepto [præceptis 2.] imperii mei? Sancta Eustochia respondit: Non repuli præceptum [præcepto 4.] imperii tui, sed tu repulisti præceptum Dei omnipotentis: et ipse te [(i. t.) teipsum 4.] reprobum fecisti. Quando enim Deum, creatorem tuum, colebas, et [om. 3.] ego cum [in 3.] omnibus imperio tuo [imperium tuum 4.] obediebam [obaudiebam 3, 4. Deinceps jam omittimus varr. lectt. codicis 4 (Vallisumbros. 663) qui vix differt a textu nisi per menda librarii.] . Nunc autem errante te, jubes hodie ut omnes homines idola adorent: non consentio præcepto tuo plus quam præcepto Dei omnipotentis; nam omnes homines debemus Deum magnificare, qui donavit nobis hanc potestatem [(errante-potestatem) errantem te nullatenus volo sequi, sed adhærere Deo meo, a quo tu miserrime recessisti 3.] . Julianus dixit: Per fortunam deorum meorum juro, quia, si hodie non sacrificaveris, diversis pœnis te [om. 3.] interficiam [te add. 3.] . Beata Eustochia respondit: Gaudeo enim ut [(e. u.) si 3.] ejus [ad ejus 2, 3.] palmam per bonam confessionem pertingamus [pertingam 3.] , qui sanctos suos in cœlis coronavit [(i. c. c.) coronat in cœlis.] .

[3] [Atrocissima tormenta fortiter tolerat, et in oratione spiritum Deo reddit.] Julianus dixit: Bubuleis [Bubalinis 3.] nervis cædite eam. Et cum [(Et c.) Cumque 3.] cæderetur, clamavit voce magna, dicens: Quam suaves sunt plagæ, quibus comparatur vita æterna! Audiens hæc Julianus iratus est valde, et [(audiens-et) Julianus 3.] dixit: Ungulate eam cornibus capreolarum [(c. c.) ferreis uncinis quoadusque consentiat vobis 3.] . Cum autem sancta Eustochia ungularetur, clamavit dicens: Confitebor tibi, Domine, quia [(Cum-quia) Sancta igitur Eustochia cum diutius ungularetur, suspiciens in cœlum dixit: Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, qui 3.] dignam me habuisti, et [(h. e.) om. 3.] fecisti me [om. 3.] propter nomen tuum has sustinere pœnas [(s. p.) p. s. 3.] . Julianus autem [itaque 3.] cum vidisset eam perdurantem [in pœnis add. 3.] , admiratus est, quomodo tantam pœnam contemnebat [(quomodo-contemnebat) valde 3.] : et præcepit, ut pectinibus * [om. 3.] membra ejus [particulatim add. 3.] conciderent. Sancta Eustochia respondit [dixit 3.] : Ego audivi Salvatorem Dominum [meum Dominum Jesum Christum 3.] nostrum [om. 3.] dicentem in sancto suo Evangelio [(s. s. E.) E. suo 3.] : “Si quis perdiderit animam suam propter me, inveniet eam; et si quis invenerit animam suam in [om. 2.] hoc tempore, perdet eam in futuro.” Et nunc [(E. n.) Nunc ergo 3.] quæcumque volueris agere [(v. a.) a. v. 2.] in corpore meo, potestatem habes; animæ [in anima 2, 3.] autem meæ [mea 2, 3.] nullam potestatem poteris [(p. p.) poteris potestatem 3.] habere. Julianus dixit: Decorietur caput ejus cum capillis. Sancta Eustochia dixit: O bestia perdita, comedes * et [(O b. p. comedes et) O perdita bestia, quæ 3.] violas hæc [ea 3, om. 2.] quæ constituisti [non constituisti 2, 3.] . Quantas [Igitur quantas 2.] potes excogitare [excogita 3.] pœnas: ego autem non suadebor immolare idolis sine anima, quæ nec visum nec odoratum noscuntur habere; quia hi * et [(quia hi et) quæ cum his 2.] qui ea colent [(quia-colent) quorum cultores 3.] in perpetuas pœnas [(in p. p.) perpetuis pœnis 2.] damnabuntur. Julianus dixit: Afferte clavos et in ejus capite figite [defigite 3.] , ut deinceps nullus [(d. n.) n. d. 3.] resistat [præsumat 3.] nostræ potestati [(n. p.) p. n. 2, n. resistere p. 3.] . Sancta Eustochia respondit: Infirmæ sunt pœnæ tuæ et furor [(et f.) furorque 3.] tuus impudens, et cruciatus tui ad nihilum redacti sunt. Julianus [autem add. 3.] admiratus est [om. 3.] eam per omnes quascumque [(p o. q.) in omnibus quas 3.] sustinuit pœnas [immobilem et invictam add. 3.] . Dixit ei Julianus: In his pœnis, in quibus temetipsam vides constitutam, perduras? Beata [(ei-beata) ad eam: Nonne sentis, infelix, tormenta quæ pateris? Sancta 3.] Eustochia respondit: Ex qua die genuit me mater mea, non vidi talem [om. 3.] diem gaudii et lætitiæ [(g. et l.) tantæ lætitiæ et gaudii 3.] . Julianus dixit [(Julianus admiratus-lætitiæ Julianus dixit) om. 2.] : Afferte sartaginem et complete eam oleo, et [atque 3.] concidite [concidentes 3.] corpus ejus, et mittite [(et m.) m. illud 3.] in eam [sartaginem 3.] , ut auferam contumacem deorum de medio populi hujus. Audiens hanc [autem 2,igitur 3.] sancta Eustochia sententiam, quæ adversus ipsam [illam 2.] prolata est, [gratulabunda add. 3.] oravit ad Dominum, dicens: Domine Jesu Christe, Fili Dei vivi [om. 2.] , te adoro [(t. a.) om. 3.] et toto corde deprecor [(e. t. c. d.) om. 2; d. te ex t. c. 3.] ; quia [qui dignam 2.] me habuisti in gloria [gloriam 2.] hujus coronæ, quam constituisti omnibus sanctis tuis. Et nunc deprecor te, Pater Domini mei Jesu Christi [(quia-Christi) om. 3.] , suscipe spiritum ancillæ tuæ [et annumera me in claritate regni tui cum sanctis et electis tuis add. 3.] . Et sic [hæc ea perorante 3.] spiritus ejus corpore spoliatus [susceptus add. 3.] est; et [ab 3.] angeli [angelis 3.] de cœlo [(de c.) in cœlum 3.] susceperunt eam [(s. e.) s. eum 2; om. 3.] . Rapuit autem corpus ejus [(R. a. c. e.) Cujus corpus rapuit 3.] mater ejus Eustochia furtim nocte, et sepelivit eam [om. 3.] in crypta aptissima [abditissima 3.] in sepultura nova. Martyrizata est autem venerabilis Dei [om. 2.] Eustochia in civitate Tarso [virgo Christi 3.] Ciliciæ [Siliciæ 3; om. 2.] sub Juliano Cæsare, die kalendarum novembrium, regnante vero [om. 3.] Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et gloria [om. 3.] in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

* in fine præcedentis Vitæ legitur die kal. Nov.

* sic videtur legendum; loco partibus.

* forsan pro concidis.

* apogr. hii, forsan pro hæc.

DE SANCTO MARCIANO MONACHO IN EREMO CHALCIDENSI

CIRCA FINEM SECULI IV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Marcianus eremita, in Chalcide (S.)

AUCTORE G. V. H.

§ I. De S. Marciani patria, genere, ætate ac vitæ scriptore.

Deus, qui in sanctorum honoribus honoratur, speciali providentiæ cura id effecit, ut quorum sanctorum vitæ ratio humanæ naturæ infirmitatem superare videtur, eorumdem egregia facinora ii viri litteris mandarent, [S. Marciani vita scripta fuit a Theodoreto, Cyrensi episcopo,] quorum auctoritas maximam apud posteros fidem esset inventura. Ita magnum illum Antonium magnus Athanasius, Paulum Thebæum et Hilarionem Hieronymus litterarum monumentis perpetuo victuros tradidere, ut magnitudo rerum gestarum pari quoque scribentium auctoritatis pondere fulcita ad posteros perveniret. Erant enim illi scientia rerumque spiritualium experientia illustres, judicio ac doctrina eximii, eorumque quorum vitas scripsere æquales aut suppares, ita ut vel testes oculati existerent, vel a discipulis fidelibus patrum gesta discere ac veluti calentia adhuc virorum vestigia tractare potuerint. Pari felicitate S. Marciani gesta a Theodoreto, Cyri in Syria episcopo, conscripta accepimus. Cujus quum tanta sit in omni disciplinarum genere excellentia ut summis Ecclesiæ viris æquiparari possit, talis est testis qui rebus cognoscendis aptissimus haberi debeat, et eo tempore vixerit iisque in locis versatus sit, iisque usus rerum personarumque adjunctis, ut rei veritas ipsum latere minime potuerit. Ex Theodoreto ergo hauriemus quidquid de Marciano memoriæ proditum est. Agit autem bis de S. Marciano: semel raptim viri laudes commemorans, iterum data opera ejus res gestas enarrans. Locus prior est in Historiæ Ecclesiasticæ libro IV, c. 25: Ἦσαν δὲ καὶ ἄλλοι κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν τὰς τῆς μοναχικῆς φιλοσοφίας ἀφιέντες μαρμαρυγάς. Ἐν μὲν τῇ Χαλκιδέων ἐρήμῳ Ἄβιτος καὶ Μαρκιανὸς καὶ Ἀβραάμης, καὶ ἕτεροι πρὸς τούτοις οὐκ εὐαρίθμητοι, ἐν παθητοῖς σώμασι τὴν ἀπαθῆ βιοτὴν μελετῶντες. Fuere et alii per id tempus, qui monasticæ vitæ fulgore collucerent. In Chalcidensi eremo. Avitus et Marcianus et Abraames, et alii vix numerabiles, qui in patibilibus corporibus vitam perturbationis expertem meditabantur [Migne , P. G., tom. LXXXII, p. 1190.] .

[2] [in Religiosa Historia. Ortus Marcianus urbe Cyro] Alter locus est caput tertium Religiosæ Historiæ [Φιλόθεος Ἱστορία (Migne, ibid., p. 1324 sqq.).] , quod Actorum vice integrum deinceps transcribemus. Ex quo fonte profluit quidquid de Marciani laudatissima vitæ ratione ac miraculis innotuit. Unde quum sancti viri ætatem, patriam, genus didicerimus, Theodoreti simul quantum sit in his narrandis auctoritatis pondus, dijudicare poterimus. Marcianus, ait, patriam habuit Cyrum, cujus antea meminimus. Cyrus autem urbs, cujus antea in c. 2 meminerat, duorum dierum itinere distat ab Antiochia, uti ipse ibidem notat; quæ distantia tabulæ Peutingerianæ concordat, ubi sic notatur: Antiochia XII. Gephyra, XXII. Gendarum, XXXVI. Cyrro (millia scilicet passum). Hæc autem Cyrus, Κύρος appellata, dicitur a Procopio [Ædif., l. II, c. XI.] a Judæis condita in honorem Cyri liberatoris; quæ quidem fabula videtur. Olim enim non Κύρος, sed Κύῤῥος vocabatur, ad æmulationem urbis in Macedonia sic appellatæ, ut bene putat Cellarius [Notitia orbis antiqui seu Geographia antiqua, l. III, c. XII, n. 49.] . Certe Ptolemæus et Stephanus, Plinius et Tacitus non Κύρον sive Cyrum, sed Κύῤῥον scribunt et Cyrrhum. Est autem caput regionis Cyrrhesticæ, Syriæ interioris, inter Seleucidem, Commagenen et Euphratem [ibid.] .

[3] [præclaro genere,] Hac itaque Cyro (sic enim deinceps a christianis vocari cœpit) oriundus Marcianus, ex præclaro genere, ante et post Marcianum apud Cyrenses clarissimo. Ita enim Theodoretus: Contempta claritate generis, quod a patriciis ducebat et splendore palatii, in quo florebat, … in Deum et res divinas totum amorem transtulit. Τῆς γὰρ τοῦ γένους καταφρονήσας περιφανείας, ἐξ εὐπατριδῶν γὰρ κατήγετο, καὶ τῆς ἐν βασιλείοις λαμπρότητος, ἐν ἐκείνοις γὰρ ἤνθει … εἰς Θεὸν καὶ τὰ Θεοῦ τὸ φίλτρον μετέθηκε. Et paulo post idem Theodoretus refert Marciani sororis filium, vivente Marciano principatum urbis Cyri obtinuisse ac divitiis floruisse. Generis splendori eximiæ corporis atque animi dotes decus addebant eximium. Erat enim, eodem Theodoreto auctore, proceritate corporis et forma donatus ab auctore naturæ, animique prudentia pollens: Μέγεθος σώματος καὶ κάλλος παρὰ τοῦ δημιουργοῦ δεξάμενος τῆς φύσεως, καὶ ψυχὴν ἔχων ἀγχινοίᾳ κεκοσμημένην. Quam corporis quidem præstantiam perpetuo jejunio afflixit, ac cellulæ incredibilibus angustiis compressit, animi prudentiam adeptus pene divinam.

[4] [vixit seculo IV,] Quo anno natus, quove vita functus sit Marcianus, nusquam Theodoretus adnotavit. Tempus autem quo sanctitate florens in cellula degebat, accurate notum est ex viris ejus æqualibus, qui ad invisendum beatissimum virum in eremum concursabant: e quibus Flavianus, magnus Antiochiæ episcopus, idem qui ad Theodosium imperatorem profectus legatione functus est pro salute urbis Antiochenæ. Sed neque Marciani ætatem Theodoretus adscripsit. Unde fit ut sanctissimi viri vitæ cursus certis annorum numeris a nobis definiri nequeat. Certum est totam Marciani vitam seculi IV finibus contineri; nisi forte plus nonaginta annis vixerit: tunc enim finiente seculo III nasci potuit. Quod sic efficitur. “Theodoretus Historiam Religiosam scripsit, ut doctissime probavit Garnerius [Dissert. II de libris Theodoreti (P. G., tom. LXXXIV, p. 238 sq.).] , non post annum 445, quo anno litteras dedit ad Eusebium [Epistola 83 (Migne, P. G., tom. LXXXIII, p. 1266).] : in illis enim ipsius mentionem facit (sub titulo “Vitæ sanctorum”) tanquam operis pervulgati, atque ita editi ante annum unum et alterum. Quomodo enim alias ad ipsam, velut ad testem suæ fidei, contra adversarios et judices prudenter provocaret?

“Quo anteriore tempore? Non certe ante annum 437 aut 438, quo defunctus vita Acacius Berœensis: fit enim certa de ejus obitu sententia, ex eo quod in Encomio Juliani dicitur tenuisse episcopatum annos quinquaginta et octo. Inde enim scitur obiisse anno 437 aut 438, quandoquidem ordinatus est anno 378 aut 379. Quo igitur definite anno sexennii illius quod inter obitum Acacii et epistolam ad Eusebium interlapsum est? Responderi facile potest, si Theodoreto credimus; ei credere vero par est præ aliis, siquidem res narret quas vidit, quasque ex ipsis didicit, quorum facta narrat.

“Cum Vitam scriberet Simeonis Stylitæ, ipsum tradit viginti jam et octo annos transegisse ex quo inceperat quadragesimo quoque die semel vesci; incepit vero, postquam a conversione sua duos cum monachis quibusdam annos, decem in Heliodori monasterio duxisset. Cum ergo doceat Evagrius Simeonem vixisse a conversione sex et quinquaginta annos, cumque omnes fere fateantur sanctum ascetam anno 460 vita functum, necesse est ut conversus fuerit anno 404. Si ergo ad annos 404 addantur duodecim, partim inter monachos, partim apud Heliodorum acti, addantur etiam viginti et octo qui a suscepto jejunio effluxerant Theodoreto scribente, existit annus 444, quo Historia Religiosa composita sit.” Ita Garnerius, quem fideliter reddidimus, emendato tamen uno memoriæ lapsu: pro Juliano enim scripserat Jacobum Nisibenum. Quem errorem Schulzius turpius auxit, ad alterum Jacobum (de quo c. 21 Religiosæ Historiæ) remittens in nota ad istum Garnerii locum. Qui itaque didicit damno suo verum non esse quod scripserat, in sua de Vita et Scriptis Theodoreti dissertatione [Migne, ibid., tom. LXXX, pag. 60.] , dicens: Minor est utilitas, quæ e lectione hujus libri percipitur, utpote qui præter ascetarum Vitas nihil continet, sicque curiosos magis quam discendi cupidos lectores poscit. Si enim ipse Schulzius legisset, potuisset discere ex tantis exemplis animi humilitatem, ut non tam superbe sperneret Garnerium multo se doctiorem, et simul accipere ex Vita Juliani qua ratione Garnerium innocenter memoria labentem erigeret, ne de Charybdi, ut aiunt, incideret in Scyllam.

[5] [et mortuus est intra] Invento itaque anno 444 quo Religiosam Historiam exaravit Theodoretus, ad annum Marciani nostri emortualem propius ascendere possumus. Etenim narrat Theodoretus ibi, cap. 3, sanctum Marcianum a quinque episcopis visitatum fuisse: a Flaviano Antiochiæ, Acacio Berœæ, Isidoro Cyri, Eusebio Chalcidis, Theodotio Hierapoleos episcopis. Quod sane contigit post annum 381 inchoatum; nam illo anno Flavianus ordinatus est in secunda generali synodo; nec diu post synodum, nam brevi post Theodotius Hierapolitanus e vita excessit. Quare, ait Garnerius [Dissert. II de libris Theod. n. 111 (Migne, P. G., tom. LXXXIV, p. 247).] , videtur accidisse ipso anno 381, quo nempe anno reduces illi præsules a secunda synodo virum sanctitate celebrem prope Antiochiam positum pietatis causa visitarunt.

[6] [annos 381 et 391.] In eodem capite 3 Theodoretus scribit S. Marciani corpus quinquaginta vel plures annos post beati viri mortem occultum mansisse et tum tandem inventum fuisse, et in loculo positum. Statuamus itaque quinquaginta tres annos, inter mortem Marciani et annum 444, quo ista scripsit Theodoretus: sic beati viri obitus in annum 391 incidet, qui est decimus post visitationem quinque episcoporum. Unde concludimus plena cum certitudine S. Marcianum intra annum 381 et 391, atque adeo seculo IV ad finem vergente, ad beatam cœli aulam migrasse.

[7] [Fide dignissimus Theodoretus, qui Marcianum ætate fere contingit,] Diximus initio Theodoretum dignissimum esse cui fides adhibeatur in iis quæ de Marciano litterarum monumentis commisit. Non enim ea quæ longa annorum intercapedine a suo tempore distabant, conscripsit in Historia Religiosa, sed Vitas eorum sanctorum, inquit, qui paulo ante nos et nostris temporibus claruerunt [Cap. I, in Vita Jacobi (P. G., tom. LXXXII, p. 1294).] , narraturus ea quæ partim, ait [In prologo, ibid.] , ipsi vidimus, partim iis qui viderant eorumque vitam imitabantur narrantibus credidimus. Marcianum sane non diu ante Theodoretum vixisse, patet ex iis quæ dicta sunt, et forte hic natus jam erat, quum Marcianus moreretur. Natus enim est Theodoretus juxta Garnerium [Dissert. I (Migne, P. G., tom. LXXXIV, p. 90).] anno 386: ergo intra decennium quo sancti viri felicem transitum collocavimus.

[8] [quique, ab infantia inter monachos versatus, vixit forte in monasterio] Familia Theodoreti monachis familiaris erat; et ipse a pueris in monasterio Sancti Euprepii prope Antiochiam in Syria, ergo prope Marciani palæstram, educatus, non potuit non a primæva ætate fruitus esse narratione vitæ eximiorum hominum quorum inclyta sanctitatis fama per universam Syriam vulgabatur. Forsitan etiam incoluit unum ex duobus monasteriis prope Apameam fundatis a sancti Marciani discipulis. In Epistola enim ad Anatolium Patricium [Migne, P. G., tom. LXXXIII, p. 1330, epist. 119.] , Apameense monasterium suum dixit: Quod si his precibus vestris non cedet, habitare me saltem jubeat in monasterio nostro, τὸ ἡμέτερον μοναστήριον, quod quidem a Cyrrestica milliaribus abest centum et viginti, ab Antiochena quinque et septuaginta, tribus autem milliaribus ab urbe distat Apamena. Et in Synodico adversus tragœdiam Irenæi c. 56 (quæ est Theodoreti epistola ad Alexandrum episcopum): Noverit sanctitas tua quod tam longe sim suave aliquid existimare venturum, ut archimandritæ monasterii mei de cella mihi ædificanda mandaverim [Migne, P. G., tom. LXXXIV, p. 675.] . Quum vero non semel dixerit Theodoretus se ante episcopatum semper incoluisse monasterium [Migne, P. G., tom. LXXXIII, scilicet: Epist. 80 (p. 1257), epist. 81 (p. 1261).] , perspicuum est non intelligi tantum monasterium Sancti Euprepii prope Antiochiam: quomodo enim illud monasterium quod tribus milliaribus ab urbe distat Apamea “nostrum” vocare potuisset monasterium, si aliud tantummodo incoluisset?

[9] [condito a Marciani discipulo, et episcopus fuit Cyri, patriæ Marciani.] Jam vero Marciani discipulus utrumque monasterium ædificarat Apameæ, in vico Nicertæ nomine. Erat hic Agapetus, a quo unum ex monasteriis nomen sumpsit. Alterum vocitatur a Simeone. In his Theodoreti tempore cum Marciani vitam scriberet, supra quadringentos viri degebant. Cujus, inquit [In Vita Marciani.] , instituti legislatores fuere Agapetus et Simeones, qui a magno Marciano leges acceperant. Patet ergo manifesta fides illius, qui ab Agapeto magistri Marciani vitam audire potuerit. Præterea Marcianus, uti diximus, Cyro urbe oriundus, vivacem sui memoriam relinquere debuit. In eadem urbe Marciani nepos principatum obtinuerat. Potuit ergo Theodoretus, Cyri episcopus, ab ipsis suis Cyrensibus, et fortassis ab ipsis Marciani cognatis sancti viri res gestas didicisse. Quibus omnibus si addatur summa Theodoreti episcopi cum summis monachis ac sanctissimis familiaritas, nemo dubitare potest quin omnibus adminiculis fuerit instructus ad veritatem indagandam ac perscribendam. Tanto ergo teste atque auctore benevolus lector præclaram S. Marciani vitam securus accipiat. Accedit neminem unquam hanc Historiam Religiosam, cujus Marciani Vita pars est, non magni fecisse, si solos excipias hæreticos et impios homines, quibus in his eximiæ sanctitatis splendoribus contigit quod noctuis solem intuentibus. Sed nemo solem spernat, ideo quod noctuæ illius radios ferre nequeunt.

§ II. De cultu S. Marciani.

[Sanctitas Marciani inclyta fuit] S. Marcianum omnium ore ut sanctissimum virum laudatum fuisse, ex Theodoreti primum Historia constat. Ipse enim auctor et antequam Vitas scribendas adoriatur, eorum quorum vitas scripturus est suffragium invocat, et principio Vitæ Marciani eum cum Elia et Joanne Baptista comparat. In fine rursus: Oro, inquit, et obsecro ut horum omnium intercessione divinum auxilium adipiscar. Hi omnes sunt Marcianus atque aliqui ex præcipuis ejusdem discipulis.

[11] [tum in vita] Populorum vero tanta erat de egregia Marciani virtute ac sanctitate opinio, ut vivente adhuc sancto viro multis in locis oratoria ædificarent accipiendis post mortem defuncti reliquiis. Quod Cyri in urbe fecit ipse Marciani sororis filius; in Chalcide Zenobiana quædam, alii alibi. Quod præcox se rapiendi studium sollicite frustratus Marcianus, operam dedit ut Eusebius discipulus magistri corpus ignoto omnibus traderet sepulcro. Cujus rei testes duos tantum adhibuit Eusebius; et ante magistrum sepelivit, quam ejus mortem propalaret.

[12] [tum post mortem ejus,] Frustra per quinquaginta et amplius annos populorum pia multitudo sepulcrum quæsivit, donec tandem, illatis in oratoria prædicta aliorum sanctorum reliquiis, solus qui superat ex tribus testibus, beati Marciani sepulcrum indicavit. Et tum, ait Theodoretus, cellulæ ac doctrinæ heredes in arcam lapideam biennio ante constructam pretiosi corporis reliquias transtulerunt. Credibile itaque est statim a felici Marciani obitu, simul ac, ut Theodoreti verbis utar, victor egregius vita functus est et angelorum chorus sacram illam divinamque animam in cœlestium sedibus collocavit, publicum viri sancti cultum exortum fuisse, quærentium reliquias desiderio altum; tandem, solemniter elato corpore, fastigium attigisse, cujus postmodum per Orientem et Occidentem diffusi radii Ecclesiam in terris illustrant.

[13] [et eam martyrologia tum latina] Maximum cultus documentum est, S. Marciani nomen in Martyrologium Romanum illatum. Ubi IV nonas novembris confessoris titulo illustratur: Cyri in Syria, sancti Marciani confessoris. Menologium Sirleti, die 2 mensis novembris, sequens elogium habet: Eodem die sancti patris nostri Marciani ex urbe Cyro, viri pietate insignis, qui egregie monasticam vitam egit.

[14] [tum græca] In Menæis Bartholomæi Cutlumusiani eodem die ejusdem memoria celebratur his verbis: Μνήμη τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Μαρκιανοῦ, τοῦ ἐν τῇ Κύρῳ, Memoria sancti patris nostri Marciani Cyrensis. In menologio Basiliano, in Kalendario Constantinopolitano edito a Morcello, in Eclogadio Cryptoferratensi, in Menæis Cryptoferratensibus, in Typico S. Bartholomæi Cryptoferratensis, in Menologio Capuano apud Toscanum, Marciani nomen non recensetur. Altum quoque de Marciano silentium in utroque martyrologio græco Hierosolymitano et Helenopolitano, edito a Scholz. In Menæis tamen Bartholomæi Cutlumusiani ipsa quam daturi sumus Theodoreti narratio in compendium redacta legitur. In Martyrologio metrico, die 19 mensis januarii, Martiani cujusdam fit mentio, quem Bollandus judicavit esse hunc nostrum, quippe quem in Græcorum menæis inventum, eo die prætermissum, in IV nonas novembris rejecerit. Martyrologium illud quod ex menæis et aliunde collegit Siberus, sequentes de Marciano versiculos habet, qui nihil laudis continent.

Χοῦς, Μαρκιανὲ, τυγχάνων εἰς χοὖν λύῃ·
Τὸ δόγμα τοῦ πράσαντος οὐκ ἔχων λύειν.

Terra, Marciane, cum sis, in terram solveris,
Decretum Conditoris non valens solvere.

[15] [et Baronii Annales testantur.] Egregiam Marciani sanctitatem agnovit atque Annalibus consignatam voluit Cardinalis Baronius, ad annum 384, n. 44 ita scribens: Porro vixit his ferme temporibus (immo mortuus est) Marcianus alius, sanctissimus monachus in Syria apud Cyrum civitatem, de quo plura Theodoretus in libro Sanctorum patrum Deum amantium (Philotheo, sive Historia Religiosa). Cujus natalis dies memoria perpetua consecratus, quarto Nonas Novembris, in tabulis ecclesiasticis perseverat. Jam viri beati, eremitarum luminis, historiam ex ore Theodoreti benignus lector audiat.

VITA SANCTI MARCIANI
sive cap. III Religiosæ Historiæ Theodoreti (Migne, P. Gr., tom. LXXXIII, p. 1324 sqq.) [Textum Theodoreti pro more nostro in capita distinximus, servata Gentiani Herveti versione Migniana.] .

Marcianus eremita, in Chalcide (S.)

EX THEODORETO.

CAPUT PRIMUM.
S. Marciani clari natales, vita solitaria, virtutes et miracula quædam ab eo patrata.

Μαρκιανὸν δὲ τὸν πάνυ πῶς ἂν ἀξίως θαυμάσαιμεν; ἢ * δῆλον ὅτι Ἠλίᾳ καὶ Ἰωάννῃ, καὶ τοῖς κατ᾽ ἐκείνους συντάττοντες, οἳ περιῆλθον ἐν μηλωταῖς, ἐν αἰγείοις δέρμασιν, ὑστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι, ὧν οὐκ ἦν ἄξιος ὁ κόσμος οὗτος, ἐν ἐρημίαις πλανώμενοι, καὶ ὄρεσι, καὶ σπηλαίοις, καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς; Οὗτος γὰρ πατρίδα πάλαι μὲν ἔσχε τὴν Κῦρον, ἧς καὶ πρόσθεν ἐμνήσθην, μετὰ δὲ ταῦτα τὴν ἔρημον· καὶ ταύτην δὲ κἀκείνην καταλιπὼν, νῦν ἔχει τὸν οὐρανόν. Καὶ ἡ μὴν αὐτὸν ἐγέννησεν, ἡ δὲ ἔθρεψε καὶ νικηφόρον ἀπέφηνε, ὁ δὲ στεφανίτην ἐδέξατο.

[2] Τῆς γὰρ τοῦ γένους καταφρονήσας περιφανείας, ἐξ εὐπατριδῶν γὰρ κατήγετο, καὶ τῆς ἐν βασιλείοις λαμπρότητος, ἐν ἐκείνοις γὰρ ἢνθει, μέγεθος σώματος καὶ κάλλος παρὰ τοῦ Δημιουργοῦ δεξάμενος τῆς φύσεως, καὶ ψυχὴν ἔχων ἀγχινοίᾳ κεκοσμημένην, εἰς Θεὸν καὶ τὰ Θεοῦ τὸ φίλτρον μετέθηκε, καὶ πᾶσιν ἐρρῶσθαι φράσας, καταλαμβάνει τῆς ἐρήμου τὸν ὀμφαλὸν, καὶ σμικρὸν οἰκίσκον δειμάμενος, οὐδὲ τῷ σώματι σύμμετρον, καὶ ἄλλῳ τε σμικρῷ τινι θριγκίῳ περιβαλὼν, καθεῖρκτο διηνεκῶς, πάσης μὲν συνουσίας ἀνθρωπίνης κεχωρισμένος, τῷ δὲ τῶν ὅλων Δεσπότῃ διαλεγόμενος, καὶ τῆς γλυκείας ἐκείνης ἐπαΐων φωνῆς. Τοῖς μὲν γὰρ θείοις ἐντυγχάνων λογίοις, τῆς θείας φωνῆς ἀπολαύειν ἡγεῖτο· προσευχόμενος δὲ καὶ τὰς ἱκετείας προσφέρων αὐτὸς τὴν πρὸς τὸν Δεσπότην ἐποιεῖτο διάλεξιν. Καὶ τοσαύτης ἀεὶ τρυφῆς ἀπολαύων, κόρον λαβεῖν οὐκ ἐβούλετο. Ἤκουσε γὰρ τοῦ θείου Πνεύματος διὰ τοῦ μεγάλου Δαβὶδ ὑποψάλλοντος, ὡς &ldquogr;Ὁ μελετῶν ἐν νόμῳ Κυρίου ἡμέρας καὶ νυκτὸς, ἔσται ὡς τὸ ξύλον τὸ πεφυτευμένον παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων, ὃ τὸν καρπὸν αὐτοῦ δώσει ἐν καιρῷ αὐτοῦ, καὶ τὸ φύλλον αὐτοῦ οὐκ ἀπορρυήσεται.&rdquogr; Τούτων τῶν καρπῶν ἐφιέμενος, τὸν ἥδιστον τοῦτον ἠσπάζετο πόνον, καὶ τὴν μὲν προσευχὴν ἡ ψαλμῳδία, τὴν δὲ ψαλμῳδίαν ἡ προσευχὴ διεδέχετο, καὶ ἀμφότερα πάλιν ἡ τῶν θείων λογίων ἀνάγνωσις.

[3] Σιτίον δὲ ἦν αὐτῷ μόνος ἄρτος, καὶ οὗτος σταθμῷ προσφερόμενος· τοσοῦτος δὲ ἦν ὁ σταθμὸς, ὡς μὴ παιδίῳ ἄρτι θηλῆς ἀπαλλαγέντι τὴν χρείαν πληροῦν. Φασὶ γὰρ τοῦ ἄρτου τὴν λίτραν τετραχῆ διαιρουμένην ἡμέραις τέτταρσι διανέμεσθαι, καὶ ἡμέρᾳ ἑκάστῃ μίαν ἀπονέμεσθαι μοῖραν. Ἐκεκρίκει γὰρ ἑσπέρας κατὰ μίαν ἐσθίειν ἡμέραν, κόρον δὲ μηδέποτε λαβεῖν· ἀλλ᾽ ἀεὶ μὲν πεινῆν, ἀεὶ δὲ διψῆν, προσφέφειν δὲ τῷ σώματι τὰ εἰς τὸ ζῆν ἀποχρῶντα. Ἔλεγε γὰρ ὡς ὁ διὰ πλειόνων ἡμερῶν σιτίων μεταλαγχάνων, ἀσθενέστερον μὲν ἐν ταῖς τῆς ἀσιτίας ἡμέραις τὰς δεσποτικὰς λειτουργίας ἐπιτελεῖ· ἐν ᾗ δὲ πάλιν ἡμέρᾳ τῶν σιτίων μεταλαμβάνει, πλείονα, ὡς εἰκὸς, προσφερόμενος τὴν γαστέρα φορτίζει, βαρυνομένη δὲ αὕτη ὀκνηροτέραν περὶ τὴν ἀγρυπνίαν καθίστησι τὴν ψυχήν. Ἄμεινον τοίνυν ἔλεγε καθ᾽ ἡμέραν μεταλαυβάνειν τροφῆς, κόρον δὲ ὑπομεῖναι μηδέποτε. Ἀληθὴς γὰρ νηστεία ἡ διηνεκὴς ἔνδεια. Ταῦτα νομοθετῶν διετέλει ὁ θεῖος οὗτος ἀνήρ· καὶ σῶμα μέγιστον ἔχων καὶ τῶν ἐπ᾽ αὐτοῦ πάντων ἀνθρώπων μέγιστος ὢν καὶ κάλλιστος, μικρῷ τοῦτο σιτίῳ διέτρεφε.

[4] Χρόνου δέ τινος διελθόντος, δύο συνοικους ἐδέξατο, Εὐσέβιον, ὃς τῆς ἱερᾶς ἐκείνης καλύβης κληρονόμος ἐγένετο, καὶ Αγαπητὸν, ὃς τὴν ἀγγελικὴν ταύτην νομοθεσίαν εἰς τὴν Ἀπαμέων μετεφύτευσε. Κώμη γάρ τίς ἐστι μεγίστη καὶ πολυάνθρωπος, Νικέρται δὲ ὄνομα ταύτῃ· δύο τοίνυν φιλοσοφίας ἐν ταύτῃ φροντιστήρια κατεσκεύασε μέγιστα· το μὲν τῆς αὐτοῦ προσηγορίας ἐπώνυμον, τὸ δὲ τοῦ θαυμαστοῦ Συμεώνου, ὃς πεντήκοντα ἐτῶν ἀριθμὸν ἐν ταύτῇ τῇ φιλοσοφίᾳ διέλαμψεν. Ἐν τούτοις μέχρι καὶ τήμερον πλείους ἢ τετρακόσιοι διάγουσιν ἄνδρες, ἀρετῆς ἀθληταὶ καὶ εὐσεβείας ἐρασταί, καὶ τὸν οὐρανὸν τοῖς πόνοις ὠνούμενοι· θεσμοθέται δὲ ταύτης τῆς πολιτείας Ἀγαπητὸς καὶ Συμεώνης, παρὰ τοῦ μεγάλου Μαρκιανοῦ τοὺς νόμους δεξάμενοι. Ἐκ δὲ τούτων μυρία ἐφυτεύθη ἕτερα ἀσκητῶν καταγώγια, τουτοισὶ τοῖς νόμοις κοσμούμενα, ἃ οὐ ῥᾴδιον ἀριθμεῖν. Ἀλλὰ φυτουργὸς τούτων ἁπάντων ὁ θεσπέσιος ἐκεῖνος ἀνήρ· ὁ γὰρ τὸ σπέρμα τὸ κάλλιστον παρασχὼν, οὗτος καὶ τῶν φύντων ἀγαθῶν αἴτιος ἂν εἰκότως κληθείη.

[5] Τὸ μὲν οὖν πρῶτον, ὡς ἔφην, μόνος τὴν ἐθελούσιον εἶχεν εἱρκτὴν ἐκείνην· ἔπειτα τοὺς δύο τούτους ὑποδεξάμενος, οὐ συνοίκους εἶχεν· οὐδὲ γὰρ αὐτῷ μόνῳ ὁ οἰκίσκος ἀπέχρη, σμικρὸς ὢν κομιδῇ, καὶ πολὺν αὐτῷ καὶ ἑστῶτι καὶ κατακειμένῳ παρέχων πόνον. Οὔτε γὰρ ἑστὼς ἀνορθοῦσθαι οἷός τε ἦν, τῆς ὀροφῆς καὶ τὴν κεφαλὴν καὶ τὸν αὐχένα καμπτούσης· οὔτε κατακλινόμενος ἐκτείνειν τοὺς πόδας ἠδύνατο, ἰσόμετρον τῷ σώματι τοῦ οἴκου τὸ μῆκος οὐκ ἔχοντος. Ἕτερον οὖν αὐτοῖς ἐπιτρέψας κατασκευάσαι, ἐν ἐκείνῳ διάγειν ἐκέλευσε, καὶ καθ᾽ ἑαυτοὺς δὲ ὑμνεῖν καὶ προσεύχεσθαι, καὶ τοῖς θείοις ἐντυγχάνειν λογίοις.

[6] Ἐπειδὴ δὲ ἔδει πλείονας τῆς ὠφελείας ταύτης μεταλαχεῖν, ἕτερον πόρρωθεν οἰκοδομηθῆναι καταγώγιον παρεγγυήσας, ἐν ἐκείνῳ διάγειν τοὺς βουλομένους ἐκέλευεν. Ἡγεμόνευσε δὲ αὐτῶν ὁ Εὐσέβιος, τὴν τοῦ μεγάλου Μαρκιανοῦ διδασκαλίαν διαπορθμέυων. Ὁ δὲ θεῖος ἐκεῖνος Ἀγαπητὸς παιδοτριβηθεὶς, ὡς ἔδει, καὶ γυμνασθεὶς, καὶ τὴν ἄθλητικὴν ταύτην ἄριστα παιδευθεὶς, ἐπανῆκεν, ὡς ἔφην, καὶ ἅ παρὰ τῆς θείας ἐκείνης ψυχῆς ἐδεξατο, κατέσπειρε σπέρματα· οὕτω δὲ περιφανὴς ἐγένετο καὶ περίβλεπτος, ὡς καὶ τῆς ἀρχιερατικῆς προεδρίας ἀξιωθῆναι καὶ ποιμενικὴν ἐγχειρισθῆναι κηδεμονίαν, καὶ τῆς οἰκείας πατρίδος ἐμπιστευθῆναι τὴν ἐπιμέλειαν.

[7] Εὐσέβιος δὲ ό θαυμάσιος, τῆς συναθροισθείσης προστατεύων ἀγέλης, καὶ τοῦ διδασκάλου τὴν ἐπιμέλειαν ἀνεδέδεκτο, καὶ μόνος εἰς καιρὸν αὐτῷ φοιτᾶν καὶ πυνθάνεσθαι μή τι βούλοιτο ἠξιοῦτο. Ἐθελήσας δέ ποτε νύκτωρ ἰδεῖν ὅ τι πράττει, ἐτόλμησε τῇ φωταγωγῷ, βραχεῖα δὲ ἦν αὕτη, πελάσαι· καὶ παρακύψας ὁρᾷ φῶς οὐ λυχνιαῖον οὐδὲ χειροποίητον, ἀλλὰ θεόσδοτον καὶ τῆς ἄνωθεν χάριτος, τῆς τοῦ διδασκάλου κορυφῆς ἀπαστράπτον, καὶ τῶν θείων λογίων ὑποδεικνύον τὴν τῶν γραμμάτων σύνθεσιν. Καὶ γὰρ βιβλίον κατέχων ἐτύγχανε, καὶ τὸν ἄσυλον θησαυρὸν ἐπεζήτει τοῦ θείου θελήματος. Τοῦτο θεασάμενος Εὐσέβιος ὁ θαυμάσιος, δέους τε ἐνεπίμπλατο, καὶ φρίκης μεστὸς ἐγίνετο, καὶ τὴν κατακεχυμένην τοῦ θείου θεράποντος ἐδιδάσκετο χάριν, καὶ τοῦ Θεοῦ τὴν περὶ τοὺς δούλους ἐμάνθανεν εὔνοιαν.

[8] Ἄλλοτε δὲ, ἐν τῷ προαυλίῳ τοῦ μεγάλου προσευχομένου Μαρκιανοῦ, δράκων τις ἀνερπύσας εἰς τὸν πρὸς ἕω τετραμμένον τοῖχον, ἄνωθεν τοῦ τοίχου διέκυψε κεχηνώς τε ἅμα καὶ βλοσυρὸν βλέπων, καὶ τὴν ἐπιβουλὴν σημαίνων. Πόρρω δὲ ἑστὼς ὁ Εὐσέβιος, καὶ τὸ φρικῶδες ἐκεῖνο θέαμα δείσας, καὶ τὸν διδάσκαλον ἀγνοεῖν ὑποτοπάσας, ὑπεδείκνυ βοῶν, καὶ φυγεῖν ἀντιβολῶν. Ὁ δὲ ἐπιτιμήσας καὶ τὴν δειλίαν ἐκβαλεῖν κελεύσας, πάθος γὰρ εἶναι καὶ ταύτην ὀλέθριον, τὸ μέν σημεῖον δακτύλῳ τοῦ σταυροῦ προετύπωσε, ἐνεφύσησε δὲ τῷ στόματι, καὶ τὴν παλαιὰν παρεδήλωσεν ἔχθραν. Ὁ δὲ, καθάπερ πυρί τινι τῷ τοῦ στόματος πνεύματι ἀναφθεὶς, καὶ οἱονεὶ ἐμπρησθεὶς, καλάμης δίκην καταφλεχθείσης εἰς πολλὰ διελύθη. Ὅρα μοι τοίνυν εἰ μὴ τὸν Δεσπότην ὡς εὔνους οἰκέτης μεμίμηται. Καὶ γὰρ ὁ Δεσπότης, τῆς θαλάσσης ἐπιμανείσης ποτὲ τῷ σκάφει τῷ τῶν μαθητῶν, ἀγωνιῶντας τούτους θεασάμενος, οὐ πρότερον τῆς θαλάσσης τὴν ζάλην ἐστόρεσε, πρὶν ἢ τῶν μαθητῶν ἐπιτιμήσει καταπαύσοι τὴν ἀπιστίαν. Ἐντεῦθεν ὁ θαύμασιος οὗτος ταῦτα πεπαιδευμένος, πρῶτον τοῦ μαθητοῦ τὴν δειλίαν ἐξέλαβεν *, εἶθ᾽ οὕτως τὸ θηρίον τιμωρίᾳ παρέδωκε.

[9] Τοιαύτη τοῦ μεγάλου Μαρκιανοῦ καὶ ἡ σοφία καὶ ἡ θαυματουργία, καὶ ἡ πρὸς Θεὸν παρρησία. Ἀλλ᾽ ὅμως καὶ τοιαύτης χάριτος ἠξιωμένος καὶ θαυματουργεῖν μεγάλα δυνάμενος, κρύπτειν ἐσπούδαζε τὴν ἰσχὺν, τοῦ λωποδύτου τῆς ἀρετῆς τὰς μηχανὰς ὑφορώμενος. Τὸ γὰρ τῆς ἀλαζονείας ὑποσπείρων πάθος, τοὺς πόνῳ συλλεγέντας καρποὺς λῃστεύειν ἐπιχειρεῖ. Καὶ κρύπτειν δὲ τὴν δεδομένην προθυμούμενος χάριν, ἄκων ἐθαυματούργει, τῆς τῶν κατορθωμάτων αἴγλης ἀπαστραπτούσης καὶ τὴν κεκρυμμὲνην δύναμιν παραγυμνούσης. Καὶ δήποτε τοιόνδε συνέβη γενέσθαι. Ἀνήρ τις τῶν εὐπατριδῶν, καὶ ἀρχὰς στρατιωτικὰς πολλάκις ἐγχειρισθεὶς, ἀπὸ Βεροίας τῆς Συρίας ὁρμώμενος, τῆς θυγατρὸς ἐπὶ χρόνῳ πολλῷ κορυβαντιώσης καὶ ὑπὸ πονηροῦ δαίμονος ἐνοχλουμένης καὶ λυττώσης, καταλαμβάνει τὴν ἔρημον, συνήθης μὲν ὢν τοῦ μεγάλου Μαρκιανοῦ, συντεύξεσθαι δὲ αὐτῷ καὶ ἀντιβολῆσαι διὰ τὴν προτέραν συνήθειαν προσδοκῶν. Ψευσθεὶς δὲ τῆς ἐλπίδος καὶ τῆς θέας διαμαρτὼν τοῦ θείου θεράποντος, ἱκετεύει τινὰ πρεσβύτην, ὃς κατ᾽ ἐκεῖνο καιροῦ τὴν τοῦ θείου ἀνδρὸς διακονίαν ἐγκεχείριστο, μικρὸν ληκύθιον ἐλαίου πλῆρες ὑποδέξασθαί τε καὶ παρ᾽ αὐτὴν θεῖναι τοῦ οἰκιδίου τὴν θύραν. Ὁ δὲ πρεσβύτης, πολλάκις μὲν τὴν ἐγχείρησιν ἀρνηθεὶς, πολλάκις δὲ πάλιν παρακληθεὶς, ἥττων τῆς ἱκεσίας ἐγένετο. Τοῦ δὲ κτύπου αἰσθόμενος ὁ μέγας Μαρκιανὸς, ἐπυνθάνετο τίς τε εἴη καὶ τί δεόμενος ἥκοι. Ὁ δὲ τὴν μὲν ἀληθῆ πρόφασιν ἔκρυπτεν, ἐσκήπτετο δὲ ἀφῖχθαι ὡς μαθησόμενος μή τι κελεύοι· καὶ τοῦτο λέγων ἀπεπέμπετο. Ὑπὸ δὲ τὴν ἕω πάλιν τῆς κόρης ὁ πατὴρ ἱκέτευεν ἀποδοθῆναι αὐτῷ τὸ ληκύθιον. Ὁ δὲ δεδιὼς μὲν, ἀπῄει δ᾽ ὅμως ἡσυχῇ ᾗ ἠδύνατο, καὶ τὴν χεῖρα προτείνας καὶ τὸ ληκύθιον λαβὼν, ἐπειρᾶτο λανθάνειν· ὁ δὲ πάλιν ἐπύθετο τί βουλόμενος ἥκοι. Ὡς δὲ τὴν αὐτὴν ἔφη πρόφασιν ἣν καὶ ἑσπέρας ἐδήλωσε, δυσχεράνας ὁ θεῖος ἀνὴρ, ἅτε δὴ παρὰ τὸ εἰωθὸς γεγενημένην, τοῦ πρεσβύτου τὴν ἄφιξιν, τἀληθῆ ἀπαγγέλλειν ἐκέλευεν. Ὁ δὲ δειμαίνων καὶ τρέμων, καὶ κρύπτειν τὸν τῆς θείας χάριτος ἀνάπλεων οὐ δυνάμενος, τίς τε ἥκοι ἐλεγε καὶ τοῦ πάθους τὴν τραγῳδίαν ἐδίδασκε, καὶ τὸ ληκύθιον ἐπεδείκνυ. Ὁ δὲ ἠγανάκτει μὲν, ὡς εἰκὸς ἦν, δεικνύναι τὴν ἀρετὴν οὐ βουλόμενος, ἀπειλήσας δὲ ὅμως ὡς, εἰ αὖθις τοιαῦτα τολμήσειε, καὶ τῆς συνουσίας ἐκείνης στερηθήσεται καὶ τὴν διακονίαν ἀφαιρεθήσεσαι· μεγίστη δὲ ἦν ἡ ζημία τοῖς τὸ κέρδος ἐπισταμένοις· ἀπέπεμψεν, ἀποδοῦναι τῷ δεδωκότι κελεύσας. Καὶ ὁ μὲν ταῦτα ἐκέλευε, τέτταρας δὲ σταθμοὺς ὁ δαίμων ἀφεστηκὼς τοῦ ἐξελαύνοντος ἐβόα τὴν δύναμιν· καὶ Μαρκιανὸς ἐν Βεροίᾳ τὰ δικαστῶν εἰργάζετο, δημίοις τισὶ κατὰ τοῦ δαίμονος χρώμενος, καὶ τὸν ἀλιτήριον ἐκεῖνον ἐξελαύνων καὶ τὴν κόρην καθαρὰν τῆς ἐνεργείας ἀποφαίνων ἐκείνης. Καὶ τοῦτο μεμάθηκεν ἀκριβῶς ὁ τῆς κόρης πατήρ· ἐπανιόντι γὰρ αὐτῷ, καὶ ὀλίγους τοῦ ἄστεος σταδίους ἀπέχοντι οἰκέτης τις ἀπήντησεν, εἰς ἀγρὸν ὑπὸ τῆς δεσποίνης ἀποσταλείς. Οὗτος τὸν δεσπότην θεασάμενος προσέφερε τῆς γεγενημένης θαυματουργίας τὰ εὐαγγέλια, πρὸ τεττάρων ἡμερῶν λέγων γεγενῆσθαι τὸ θαῦμα. Ἀριθμήσας τοῖνυν τὰς ἡμέρας καὶ τὸν καιρὸν ἀκριβῶς ἐξετάσας, ἐκεῖνον εἶναι μεμἀθηκεν ἐν ᾧ τὸ ληκύθιον ἐξεκόμισεν ὁ πρεσβύτης.

[S. Marcianus Cyri natus] Marcianum vero celeberrimum quomodo pro dignitate laudabimus? An illum videlicet cum Elia et cum Joanne ac similibus comparantes, qui circuibant in melotis et pellibus caprinis, egentes, afflicti, vexati, quibus dignus non erat hic mundus: errantes in solitudinibus et montibus et speluncis, et foraminibus terræ? Is enim patriam olim quidem habuit Cyrum a, cujus antea meminimus, postea vero solitudinem: hac autem et illa relicta, cœlum nunc habet. Et illa quidem eum genuit, hæc vero aluit victoremque effecit, cœlum autem coronatum excepit.

[2] [in eremum se contulit, ubi, in angustissima casula degens,] Contempta enim claritate generis, quod a patriciis ducebat, et splendore palatii, in quo proceritate corporis et forma donatus ab auctore naturæ, animique prudentia pollens florebat, in Deum et res divinas totum amorem transtulit et, omnibus valere jussis, medias solitudines adiit, parvaque exstructa domuncula quæ corpus ejus vix æquaret, eademque parvo quodam alio septo circumdata, ibi clausus hærebat assidue, ab omni quidem humana consuetudine sejunctus, sed cum Domino universorum colloquens, et dulcem illam vocem exaudiens. Divina enim versans eloquia, divinam se vocem audire censebat; orans autem et preces offerens, ipse cum Domino loquebatur. Et cum tantis semper frueretur deliciis, nunquam tamen illum satietas capiebat. Audiverat enim divinum Spiritum per os Davidis psallentem: “Qui meditatur in lege Domini die ac nocte, erit tanquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo, et folium ejus non defluet.” Hos ille fructus desiderans, jucundissimum hunc laborem amplectebatur; et orationem quidem psalmodia, psalmodiam autem excipiebat oratio, et utraque rursus lectio divinorum eloquiorum.

[3] [quotidie quidem, sed vespere tantum et valde modico pane et aqua utebatur.] Cibus autem illi erat solus panis, isque ad mensuram datus: mensura vero ea erat, quæ nec infanti a lacte nuper divulso satis esset. Aiunt enim panis libram quatuor in partes divisam, quatuor diebus fuisse distributam, et singulis diebus partem unam assignatam. Statuerat enim vespere comedere quotidie, nunquam autem satiari, sed semper esurire semperque sitire, corpori autem ea exhibere quæ ad vitam sustentandam sufficerent. Dicebat enim eum qui post multorum dierum inediam cibum capit, et diebus inediæ officia Dominica languidius exsequi, et quo die rursus cibum capit, plura, ut fieri solet, ingerendo, ventrem onerare, et hoc gravato tardiorem reddi animam ad vigilandum. Præstare itaque aiebat, vesci quidem quotidie, sed nunquam exspectare satietatem. Verum enim jejunium est perpetua esuries. Hanc legem proponere non desinebat vir ille divinus; et cum corpus haberet maximum atque omnium sui temporis hominum maximus et pulcherrimus esset, exiguo id cibo sustentabat.

[4] [Discipulos primum duos habuit,] Post aliquod temporis spatium duos admisit contubernales, Eusebium b, qui sacri illius tugurii fuit hæres, et Agapetum c, qui has angelicas leges transtulit Apameam d. Ibi enim vicus est maximus et populosus, Nicertæ nomine, in quo duo maxima philosophiæ gymnasia construxit, quorum unum ab eo nomen sumpsit, alterum vero ab admirabili Simeone, qui annorum quinquaginta spatio in hac disciplina refulsit. In his hodieque viri degunt supra quadringentos, virtutis athletæ et pietatis amatores, cœlumque laboribus suis redimentes. Cujus sane instituti legislatores fuere Agapetus et Simeones, qui a magno Marciano leges acceperant. Et ab his porro alia plurima propagata sunt ascetarum habitacula, iisdem legibus utentia, quæ difficile sit percensere. Ceterum horum omnium sator et plantator fuit vir ille divinus. Qui enim pulcherrimum semen præ buit, is bonorum quæ ex eo nascuntur jure auctor vocandus est.

[5] [qui degebant sub alio tecto.] Primum ergo, ut dixi, solus voluntarium illum carcerem tenebat. Deinde cum hos duos admisisset, non habitabant tamen illi sub eodem tecto. Nam ne ipsi quidem soli domuncula sufficiebat, ut admodum parva, et quæ tum stanti tum jacenti multum laboris afferret. Quippe qui nec stans erigi poterat, cum tectum caput et collum premeret, nec recubans pedes extendere, cum corporis longitudinem domuncula non æquaret. Aliam ergo ut construerent permittens, jussit ut in ea degerent ac per se ipsi hymnos dicerent, et orarent, et divina eloquia lectitarent.

[6] [Postea plures in separato habitaculo admisit, quibus præerat Eusebius.] Cum vero plures hujus utilitatis participes fieri oporteret, alio habitaculo ejus jussu procul exstructo, jussit eos in illo degere qui vellent. His præfectus fuit Eusebius, qui magni Marciani doctrinam eis tradebat. Divinus autem Agapetus, eruditus atque exercitatus, ut par erat, optimeque in hac palæstra institutus, discessit, ut dixi, et semina sparsit quæ a divina illa anima acceperat: adeoque illustris et clarus evasit, ut pontificali sede dignus habitus sit, eique commissum sit munus pastorale ac suæ ipsius patriæ cura concredita.

[7] [Hic S. Marcianum cœlestilumine circumdatum vidit.] Admirabilis porro Eusebius, congregato gregi præsidens, magistri etiam curam gerebat, et solus suo illum tempore adeundi et num quid vellet rogandi potestatem habebat. Noctu ergo videre cupiens quid ageret, per fenestram, quæ admodum parva erat, ausus inspicere, videt lumen, non lucernæ neque manufactum, sed divinum et a superna gratia profectum, supra magistri caput refulgere, et in divinis Scriptis litterarum structuram ostendere. Librum enim præ manibus habebat et divinæ voluntatis inviolabilem thesaurum quærebat. Hunc intuitus cum esset Eusebius, magno timore ac stupore percussus, et infusam famulo Dei gratiam et qua Deus servos suos benevolentia prosequatur edidicit.

[8] [Marcianus in dæmones] Alias rursus, in vestibulo domus orationi operam dante Marciano, draco quidam, qui muri partem orienti obversam reptando ascenderat, inde ab alto prospectans, hianti ore torvoque aspectu insidias minabatur. Procul autem stans Eusebius et horrendo illo spectaculo terrefactus, magistrum id ignorare arbitratus, alta voce clamans illi ostendebat, rogans ut fugeret. Quem increpans ille metumque tanquam perniciosum affectum expellere jubens, digito crucis figuram expressit, et ore insufflans veteres inimicitias patefecit. Mox enim draco, spiritu oris veluti flamma quadam correptus et incensus, exustæ instar arundinis in multas partes dissectus est. Vide ergo an non Dominum ut benevolus servus imitatus sit. Dominus enim, cum fureret aliquando mare in naviculam discipulorum eosque laborantes videret, non prius tamen maris æstum sedavit, quam incredulitatem discipulorum increpando compesceret. Hinc edoctus vir admirabilis, primum a discipulo timorem excussit, deinde belluam supplicio dedit.

[9] [mira virtute pollebat.] Talis magni Marciani sapientia fuit et miraculorum potestas, et fiducia in Deum. Sed tamen, tanta gratia præditus cum esset et magna posset facere miracula, studebat hanc celare potestatem, prædonis virtutum technas habens suspectas, qui arrogantiæ vitium subseminans, labore collectos fructus eripere conatur. Quare datam sibi gratiam celare studens, invitus veniebat ad facienda miracula, cum eximiorum ejus operum jubar resplenderet et quam occultabat virtutem manifestaret. Quodam igitur tempore res accidit hujusmodi. Vir quidam, nobili loco natus et militaribus sæpe functus honoribus, ex Berœa e Syriæ urbe oriundus, cum ejus filia dudum baccharetur et a malo dæmone vexata in rabiem ageretur, venit in solitudinem; et quia magno Marciano familiaris fuerat, sperabat propter priorem consuetudinem fore ut eum conveniret et coram rogaret. Spe autem frustratus, cum Dei servum videre ipsi non liceret, senem quemdam rogavit, cui illo tempore divini viri commissum erat ministerium, ut parvum lecythum oleo plenum acciperet et ad ostium domunculæ deponeret. Quod senex cum sæpe facturum se negasset ac sæpe rursum rogaretur, victus tandem precibus cessit. Strepitu audito, magnus Marcianus interrogavit quis esset et qua de causa veniret. Is autem, veram celans causam, finxit se venisse ut percontaretur num aliquid juberet: et, hoc dicto, dimissus est. Cum autem sub auroram rursus pater puellæ restitui sibi vasculum postularet, senex non sine metu, ivit tamen quam maximo potuit silentio, et porrecta manu accepto lecytho latere conabatur. Sed ille rursus interrogabat quam ob rem veniret. Et cum causam eamdem quam vespere prætexeret, moleste ferens homo Dei, quippe cum præter consuetudinem accessisset, vera respondere jussit. Tum ille timens et tremebundus, ut qui eum qui Dei gratia plenus erat latere non posset, et quis venerit dixit, et totam morbi tragœdiam exposuit, et lecythum ostendit. Ægre rem tulit vir sanctus, ut eum decebat qui virtutem nollet ostendere; minatusque, si talia rursus auderet, consuetudine illa et ministerio privatum iri, quæ maxima iis pœna erat qui quæstum hunc noverant, abire illum jussit, eique vas reddere qui dederat. Et hæc quidem ipse jubebat. Dæmon autem quatuor dierum itinere distans f ejicientis se virtutem testabatur: et judicis partes Berœæ agebat Marcianus, carnificibus quibusdam utens adversus dæmonem et sceleratum illum expellens, puellamque ab illius vexatione liberam reddens. Quod quidem puellæ patrem minime latuit. Redeunti enim, cum ab urbe paucis stadiis abesset, famulus illi occurrit a domina in agrum missus: qui ut dominum vidit, miraculum narravit, quatuor ante dies factum significans. Diebus ergo enumeratis et tempore accuratius examinato, illud ipsum fuisse comperit, quo senex lecythum attulerat.

ANNOTATA.

a Meminerat Theodoretus Cyri urbis in capite præcedenti Historiæ Religiosæ, i. e. cap. II, Juliani gesta enarrans. De hac urbe cui Theodoretus episcopus præfuit, vide Comment. præv. num. 2.

b Eusebium, discipulum S. Marciani, cave ne confundas cum Eusebio de quo in capite IV Religiosæ Historiæ agitur. Hic enim Eusebius non fuit consobrinus Marciani, uti legit Rosweydus, sed Mariani. Idem Eusebius legitur (citato capite IV) post susceptum monachatum, quamdiu patruus vixit, vixisse nulli loquens, nec lucem aspiciens, sed perpetuo inclusus: quod de Eusebio discipulo Marciani dici nequit.

c Hic Agapetus ille est quem Theodoretus, Eccles. Hist. l. IV, c. 25, inter claros monachos enumerat una eum Simeone aliisque in Apamcensium regione ad sanctitatis culmen contendentibus. Agapetus postea Apameensi Ecclesiæ præfuit episcopus. Successit enim, ait Theodoretus, Eccles. Hist. l. V, c. 27, divino Marcello (de quo ibid. c. 21) Agapetus, omni laude prædicandus, quem monasticis exercitationibus hæreticæ procellæ temporibus excelluisse dixi.

d Apamea urbs Syriæ, a Seleuco condita prope Orontis et Marsyæ confluentem, olim in quatuor clarissimis Syriæ urbibus numerata, itinere fere medio inter Antiochiam et Emesam sita. Vide Cellarium, Geographiæ antiquæ l. III, c. XII, n. 39.

e Berœa urbs Syriæ est, in Cyrrhestica regione, inter Antiochiam et Hierapolim locata a Procopio, l. II de Bello Persico, c. 7, eo intervallo ab utraque, quod expeditus viator biduo percurrat; quod cum Ptolemæi dispositione haud convenit, qui differentiam longitudinis inter Antiochiam et Berœam, duorum fecit graduum, inter Berœam et Hierapolim quadrantem unius gradus interponit. Alii Berœam ut Theodoretus (βέροιαν), alii Berrhœam (βέῤῥοιαν) duplici ρ scribunt. Melius tamen unico ρ scribitur, ut in nummis. Et ipsa urbs Macedoniæ a qua hæc Syrorum nomen accepit, non βέῤῥοια sed βέροια scribitur Actorum Apost. c. XVII, 10, 13. Multi censent modernum emporium Aleppo esse antiquam Berœam, quæ sequiore ævo Χάλεπ dicta fuit. Vide Cellarium, Geogr. Antiq. l. III, c. XII, n. 54.

f Hinc locus tugurii in quo S. Marcianus degit, aliquatenus determinari potest. Quatuor enim dierumitinere ab urbe Berœa distare dicitur: Chalcidem versus, ut arbitror. Nam in Chalcidensi eremo Marcianus habitabat, teste Theodoreto, Eccles. Hist., l. IV, c. 25.

* legendum forsan ἦ ita ut sensus sit: certe, videlicet.

* forsan pro ἐξέβαλεν

CAPUT SECUNDUM.
Modus agendi S. Marciani cum amicis et consanguineis. Cultus ei exhibitus. Discipuli ejus.

Εγὼ δὲ εἰς ἔννοιαν λαμβάνω τί οὐκ ἂν ἔδρασεν ὁ μέγας οὗτος ἀνὴρ, εἰ θαυματουργεῖν ἐβούλετο. Εἰ γὰρ καὶ κρύπτειν ἐσπουδακὼς ἣν ἐδέξατο χάριν, τοσαύτην αἴγλην ἠφίει, ποίαν οὐκ ἂν τετρατουργίαν ἐθελήσας εἰργάσατο; Οὕτω δὲ καὶ τὴν πνευματικὴν αὐτοῦ σοφίαν οὐχ ἅπασιν ἐδήλου, καὶ ταῦτα τὸ τελευταῖον μετὰ τὴν τοῦ σωτηρίου πάθους καὶ τῆς δεσποτικῆς ἀναστάσεως ἑορτὴν εἰσιέναι τοὺς βουλομένους εἰς αὐτὸν ἐπιτρέψας· ἀμέλει κατ᾽ ἐκεῖνον ἅπαντες ὁρᾶν αὐτὸν ἐσπούδαζον τὸν καιρόν.

[11] Καὶ δή ποτε ἀφίκοντο πρὸς αὐτὸν συναχθέντες τῶν ἀρχιερέων οἱ πρῶτοι, Φλαβιανὸς ὁ μέγας, τὴν Ἀντιοχέων ποιμαίνειν πεπιστευμένος, καὶ ὁ θεῖος Ἀκάκιος, οὗ καὶ πρόσθεν ἐμνήσθην, Εὐσέβιός τε ὁ τῆς Χαλκιδέων καὶ Ἰσίδωρος ὁ τότε τὴν Κῦρον κυβερνᾶν πεπιστευμένος, ἀρετῇ διαπρέποντες. Συνῆν δὲ αὐτοῖς καὶ Θεόδοτος τῆς Ἰεραπολιτῶν κατέχων τὰς ἡνίας, ἀσκήσει καὶ πραότητι λάμπων. Παρῆσαν δέ τινες καὶ τῶν ἐν τέλει καὶ ἀξιώμασι, τῆς πίστεως τὸ ζώπυρον ἔχοντες. Πάντων τοίνυν σιγῇ καθημένων καὶ τὴν ἱερὰν ἐκείνου προσδεχομένων φωνὴν, σιγῶν καὶ αὐτὸς ἐπὶ πολὺ καθῆστο, ἀργῶν μὲν τὴν γλῶτταν, ἐνεργὸν δὲ ἔχων τὴν ἀκοήν. Τότε τις τῶν καθημένων, συνήθης ὢν αὐτῷ διὰ τὴν τὴς ψυχῆς ἐπιμέλειαν, καὶ ἄλλως δὲ ἀξιώματι λάμπων· &ldquogr;Ἅπαντες, ἔφη, ὦ πάτερ, καὶ οἱ θεῖοι πατέρες, τῆς σῆς διψῶντες διδασκαλίας, τὰ ἥδιστά σου προσμένουσι νάματα. Μετάδος * τοίνυν τοῖς παροῦσιν ἅπασι τῆς ὠφελείας, καὶ μὴ κωλύσῃς τοὺς τῆς εὐεργεσίας κρουνούς.&rdquogr; Ὁ δὲ μέγα στενάξας· &ldquogr;Ὁ τῶν ὅλων, ἔφη, Θεὸς καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν καὶ διὰ τῆς κτίσεως φθέγγεται καὶ διὰ τῶν θείων Γραφῶν διαλέγεται, καὶ παραινεῖ τὰ δέοντα καὶ εἰσηγεῖται τὰ συμφέροντα, καὶ ἀπειλαῖς δεδίττεται, καὶ προτρέπει ταῖς ὑποσχέσεσι· καὶ ὄνησιν οὐδεμίαν καρπούμεθα. Πῶς τοίνυν Μαρκιανὸς φθεγγόμενος ὠφελήσειε, τοσαύτην ὠφέλειαν μετὰ τῶν ἄλλων ἀποπεμπόμενος καὶ ὄνησιν ἐκεῖθεν εὕρασθαι μὴ βουλόμενος;&rdquogr; Ἐντεῦθεν πολλοὶ μὲν παρὰ τῶν πατέρων ἐκινήθησαν λόγοι, οὓς ἐνθεῖναι τῷ διηγήματι παρέλκον ἐνόμισα. Ἀναστάντες δὲ καὶ προσευξάμενοι, καὶ τῆς ἱερωσύνης αὐτῷ τὴν χειροτονίαν ἐπιθεῖναι θελήσαντες, ἔδεισαν πάλιν τὴν ἐπιχείρησιν. Καὶ οὗτος ἐκείνῳ, ἐκεῖνος δὲ τούτῳ παρεκελεύετο· πάντες δὲ ὁμοίως παραιτησάμενοι, τὴν ἐπάνοδον ἐποιήσαντο.

[12] Ἀλλὰ γὰρ βούλομαι καὶ ἄλλο τούτοις προσθεῖναι διήγημα, τῆς θείας ὑπάρχον αὑτοῦ συνέσεως γνώρισμα. Ἄβιτός τις εἰς τὴν ἑτέραν ἔρημον τὴν ἀσκητικὴν καλύβην πρῶτος ἐπήξατο. Βορειοτέρα δὲ ταύτης ἐστὶ, καὶ μικρὸν πρὸς ἕω κειμένη, κατὰ τὸν ἀπαρκτίαν ἄνεμον, τὸν τῷ ἀφηλιώτῃ πελάζοντα. Οὗτος τοῦ μεγάλου Μαρκιανοῦ καὶ χρόνῳ καὶ πόνῳ πρεσβύτερος ἦν, φιλόσοφος δὲ ὁ ἀνὴρ, καὶ τῷ σκληρῷ βίῳ συντεθραμμένος. Οὗτος πανταχόθεν περιθρυλλουμένην τὴν τοῦ ἀνδρὸς καταμαθὼν ἀρετὴν, τῆς μακρᾶς * ἡσυχίας κερδαλεωτέραν εἶναι τὴν τοιαύτην θέαν νενομικὼς ἔδραμε σπεύδων ἰδεῖν τὸν ποθούμενον. Μαθὼν δὲ αὐτοῦ τὴν ἄφιξιν ὁ μέγας Μαρκιανὸς, τὴν θύραν ἀνοὶξας εἰσεδέξατο, Εὐσεβίῳ δὲ τῷ θαυμασίῳ παρηγγύησε καὶ ὄσπριον ἑψῆσαι καὶ λάχανον, εἴπερ ἔχοι. Ἐπειδὴ δὲ τῆς ἀλλήλων διαλέξεως ἐνεπλήσθησαν καὶ τὴν ἀλλήλων κατέμαθον ἀρετὴν, κοινῇ τὴν τῆς Ἐννάτης ἐπετέλεσαν λειτουργίαν. Ἧκε δὲ Εὐσέβιος τράπεζαν φέρων καὶ ἄρτους προσφέρων. Ὁ δὲ μέγας Μαρκιανὸς τῷ θεσπεσίῳ Ἀβίτῳ· &ldquogr;Δεῦρο, ἔφη, πάντων μοι προσφιλέστατε, καὶ ταύτης κοινωνήσωμεν τῆς τραπέζης.&rdquogr; Ὁ δέ· &ldquogr;Οὐκ οἶδα, ἔφη, πώποτε πρὸ τῆς ἑσπέρας σιτίων μεταλαβὼν, πολλάκις δὲ καὶ δύο καὶ τρεῖς κατὰ ταὐτὸν ἄσιτος ἡμέρας διατελῶ.&rdquogr; Ὁ δὲ μέγας Μαρκιανός· &ldquogr;Ἐμοῦ γοῦν εἵνεκα, ἔφη, σήμερον ἀμειβέσθω τὸ ἔθος· ἀσθενῶς γὰρ τό σῶμα διακείμενος, προσμένειν τὴν ἑσπέραν οὐ δύναμαι.&rdquogr; Ὡς δὲ καὶ ταῦτα λέγων τὸν θαυμαστὸν Ἄβιτον οὐκ ἔπειθε, στενάξαι τε λέγεται καὶ φάναι· &ldquogr;Ἀλλ᾽ ἐγώ τε ἀθυμῶ λίαν καὶ δάκνομαι τὴν ψυχὴν, ὅτι τοσοῦτον ὑπέμεινας πόνον ἵνα τινὰ φιλόπονον καὶ φιλόσοφον ἴδῃς, καὶ τῆς ἐλπίδος ψευσθεὶς, κάπηλόν τινα καὶ ἄσωτον ἀντὶ φιλοσόφου τεθέασαι.&rdquogr; Ἀνιαθέντος δὲ πρὸς ταῦτα τοῦ θειοτάτου Ἀβίτου, καὶ φήσαντος ὡς κρεῶν μεταλάβοι ἄν ἥδιον μᾶλλον ἢ τούτων ἀκούοι, ὁ μέγας ἔφη Μαρκιανός· &ldquogr;Καὶ ἡμεῖς, ὦ φιλότης, τὸν αὐτόν σοι μέτιμεν βίον καὶ τὴν αὐτὴν ἀσπαζόμεθα πολιτείαν, καὶ τῆς ἀναπαύλης προτιμῶμεν τοὺς πόνους, καὶ τὴν νηστείαν τῆς τροφῆς προαιρούμεθα, καὶ νυκτὸς ἐπιγινομένης, τότε ταύτης μεταλαγχάνομεν· ἀλλ᾽ ἴσμεν ὅτι τῆς ἀγάπης τὸ χρῆμα τῆς νηστείας ἐστὶ τιμιώτερον. Τὸ μὲν γὰρ τῆς θείας ἔργον νομοθεσίας, τὸ δὲ τῆς ἡμῶν αὐτῶν ἐξουσίας· προσήκει δὲ τοὺς θείους νόμους τῶν ἡμετέρων πόνων πολλῷ νομίζειν τιμιωτέρους.&rdquogr; Τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους διαλεχθέντες καὶ βραχείας μεταλαχόντες τροφῆς, καὶ τὸν Θεὸν ὑμνήσαντες, καὶ τρεῖς ἀλλήλοις συνδιατρίψαντες ἡμέρας, ἐχωρίσθησαν, πάλιν ἀλλήλους ὁρῶντες τῷ πνεύματι. Τίς τοίνυν οὐκ ἂν θαυμάσειε τοῦδε τοῦ ἀνδρὸς τὴν σοφίαν, ὑφ᾽ ἧς κυβερνώμενος ᾔδει μὲν νηστείας, ᾔδει δὲ φιλοσοφίας καὶ φιλαδελφίας καιρὸν, ᾔδει δὲ καὶ τῶν τῆς ἀρετῆς μορίων τὸ διάφορον, καὶ ποῖον ποίῳ προσήκει παραχωρεῖν, καὶ τίνι κατὰ καιρὸν διδόναι τὰ νικητήρια.

[13] Ἔχω δὲ καὶ ἄλλο διήγημα, τῆς ἐν τοῖς θείοις αὐτοῦ τελειότητος γνώρισμα. Ἀφίκετο γὰρ πρὸς αὐτὸν ἡ ἀδελφὴ ἀπὸ τῆς πατρίδος σὺν τῷ υἱῷ, ἀνδρί τε ὄντι καὶ τῆς Κύρου πρωτεύοντι, τὰς ἀναγκαίας αὐτῷ χρείας πλουσίως κομίζουσα. Ὁ δὲ τὴν μὲν ἀδελφὴν ἰδεῖν οὐκ ἠνέσχετο, τὸν δὲ ἀδελφιδοῦν εἰσεδέξατο· τῆς γὰρ ὡρισμένης συντυχίας ἦν ὁ καιρός. Ὡς δὲ ἱκέτευον ὑποδεχθῆναι τὰ κομισθέντα· &ldquogr;Διὰ πόσων, ἔφη, μοναστηρίων διήλθετε; τίσιν ἐκείνων ἐκ τούτων αὐτῶν μετεδώκατε;&rdquogr; Τοῦ δὲ εἰρηκότον ὡς οὐδενὶ δεδωκότες εἶεν· &ldquogr;Ἄπιτε, ἔφη, μεθ᾽ ὧς ἐκομίσατε· ἡμεῖς γὰρ τούτων οὐδενὸς οὔτε δεόμεθα οὔτε, εἰ δεοίμεθα, δεξοίμεθα· φυσικῆς γὰρ συγγενείας, ἀλλ᾽ οὐ θείας θεραπείας πεφροντικότες τούτοις ἡμᾶς φιλοφρονεῖσθαι βεβούλησθε. Εἰ γὰρ μὴ μόνην τοῦ γένους ἐτιμᾶτε τὴν ἀγχιστείαν, οὐχ ἡμῖν μόνοις μετεδώκατε ἂν ὧν ἠνέγκατε.&rdquogr; Ταῦτα λέγων τὸν ἀδελφιδοῦν μετὰ τῆς ἀδελφῆς ἀπεπέμψατο, οὐδὲ βραχύ τι τῶν παρ᾽ αὐτῶν προσενεχθέντων ὑποδεχθῆναι κελεύσας. Οὕτως ἔξω τῆς φύσεως ἦν, καὶ εἰς τὴν τῶν οὐρανῶν μεταβεβήκει πολιτείαν. Ποῖον γὰρ ἄν τις τούτου σαφέστερον παράσχοι παράδειγμα ὅτι τοῦ Θεοῦ ἄξιος ἦν, κατὰ τὴν αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ φωνήν; &ldquogr;Ὁ μὴ καταλιμπάνων γὰρ, φησὶ, πατέρα καὶ μητέρα, καὶ ἀδελφοὺς καὶ ἀδελφὰς, καὶ γυναῖκα καὶ τέκνα, οὐκ ἔστι μου ἄξιος.&rdquogr; Εἰ δὲ ὁ μὴ καταλιμπάνων ἀνάξιος, ὁ καταλιμπάνων καὶ τοσαύτῃ χρώμενος ἀκριβεῖ τελειότητι, δῆλον ὡς ἀξιώτατος ἦν.

[14] Ἐγὼ δὲ πρὸς τούτοις θαυμάζω καὶ τὴν τῶν θείων αὐτοῦ δογμάτων ἀκρίβειαν. Ἐβδελύττετο μὲν γὰρ τὴν Ἀρείου μανίαν, ὐπὸ τῆς βασιλικῆς δυναστείας κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἐξαπτομένην· ἐμυσάττετο δὲ καὶ τὴν Ἀπολιναρίου φρενοβλάβειαν. Διεμάχετο δὲ γενναίως καὶ τοῖς τὰ Σαβελλίου φρονοῦσι, καὶ τὰς τρεῖς ὑποστάσεις εἰς μίαν συνάγουσιν. Ἀπεστρέφετο δὲ κομιδῇ καὶ τοὺς ὀνομαζομένους Εὐχίτας, ἐν μοναχικῷ προσχήματι τὰ Μανιχαίων νοσοῦντας.

[15] Οὕτω δὲ θερμὸν εἶχε τὸν ὑπὲρ τῶν ἐκκλησιαστικῶν δογμάτων ζῆλον ὅτι καὶ πρὸς ἄνδρα θαυμάσιόν τε καὶ θεῖον δικαίαν ἀνεδέξατο μάχην. Ἀβραάμης τις ἦν κατὰ τὴν ἔρημον ἐκείνην, πρεσβύτης ἀνὴρ, πολιὰν μὲν ἔχων τὴν τρίχα, πολιώτερον δὲ τὸ φρόνημα, ἀρετῇ πάσῃ λάμπων καὶ ἀναβλύζων ἀεὶ τὸ τῆς κατανύξεως δάκρυον. Οὗτος καταρχὰς ὑπό τινος ἁπλότητος ὑπαχθεὶς, τὸπρῶτον ἐπιτελεῖν ἠνείχετο Πάσχα· ἀγνοῶν μὲν, ὡς εἰκὸς, τὰ περὶ τούτου τοῖς Πατράσιν ἐν Νικαίᾳ νενομοθετημένα ἔθει δὲ ἀρχαίῳ δουλεύειν αἱρούμενος. Πολλοὶ δὲ καὶ ἄλλοι κατ᾽ ἐκεῖνο τοῦ καιροῦ ταύτην ἐνόσουν τὴν ἄγνοιαν. Ἀλλ᾽ ὁ μέγας Μαρκιανὸς, πολλοῖς μὲν πολλάκις χρησάμενος λόγοις, ἐπειράθη τὸν πρεσβύτην Ἀβραάμην (οὕτω γὰρ αὐτὸν οἱ ἐγχώριοι προσηγόρευον), εἰς τὴν τῆς Ἐκκλησίας μεταγαγεῖν συμφωνίαν. Ἀπειθοῦντα δὲ θεασάμενος, τῆς πρὸς αὐτὸν προφανῶς κοινωνίας ἀπέστη· ἀλλὰ χρόνου διελθόντος ὁ θεσπέσιος ἐκεῖνος ἀνὴρ, ἀπορρίψας τὸν μῶμον καὶ τῆς θείας ἑορτῆς ἀγαπήσας τὴν συμφωνίαν, ἔψαλλεν ἀληθεύωνͅ· &ldquogr;Μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ, οἱ πορευόμενοι ἐν νόμῳ Κυρίου.&rdquogr; Καὶ τοῦτο δὲ τῆς τοῦ μεγάλου Μαρκιανοῦ διδασκαλίας κατόρθωμα.

[16] Τούτῳ πολλοὶ μὲν πολλαχοῦ σηκοὺς εὐκτηρίους ἐδείμαντο· ἐν Κύρῳ μὲν ὁ ἀδελφιδοῦς Ἀλύπιος· Ζηνοβιανὴ δέ τις ἐν Χαλκίδι, καὶ γένει λάμπουσα καὶ ἀρετῇ διαπρέπουσα, καὶ πλούτου περιουσίᾳ κομῶσα. Καὶ ἔτεροι δὲ οὐκ ὀλίγοι αὐτὸ τοῦτο ἔδρων, τὸν νικηφόρον ἐκεῖνον ἀθλητὴν ἁρπᾶσαι φιλονεικοῦντες. Τοῦτο γνὸυς ὁ τοῦ θεοῦ ἄνθρωπος, παρεκάλει τὸν θαυμάσιον ἐκεῖνον Εὐσέβιον, ὅρκους αὐτῷ προσενεγκὼν δείματος παντὸς γέμοντας, ἐν ἐκείνῳ τῷ χωρίῳ καταθεῖναι τὸ σῶμα, καὶ μηδένα διαγνῶναι τὸν τάφαν, πλὴν δύο τῶν συνηθεστέρων συνοίκων, μέχρις ἂν διέλθῃ πολὺς ἐτῶν ἀριθμός.

[17] Καὶ τοῦτον τὸν ὅρκον ὁ θαυμάσιος ἐκεῖνος ἐπλήρωσεν ἄνθρωπος. Ἐπειδὴ γὰρ ἧκε τοῦ νικηφόρου τὸ τέλος καὶ χορὸς ἀγγέλων τὴν ἱερὰν ἐκείνην καὶ θείαν ψυχὴν εἰς τὰς ἐν οὐρανῷ μονὰς μετέθηκεν, οὐ πρότερον αὐτοῦ τὴν τελευτὴν κατεμήνυσεν, ἕως μετὰ τῶν δύο τῶν γνωριμωτέρων τὸν τάφον ὀρύξας καὶ τὸ σῶμα καταθεὶς, τῆς γῆς, τὴν ἐπιφάνειαν ἐξωμάλισε. Καὶ πεντήκοντα διελθόντων ἐνιαυτῶν ἤ πλειόνων, μυρίων συνδεδραμηκότων καὶ διηρευνηκότων τὸ σῶμα, ἄδηλος ὁ τάφος μεμένηκεν. Ἐπειδὴ δὲ ἕκαστος τῶν προειρημένων σηκῶν ὁ μὲν ἀποστόλων, ὁ δὲ μαρτύρων ὑπεδέξατο λείψανα, θαρρήσαντες λοιπὸν οἱ τῆς ἐκείνου σκηνῆς καὶ διδαχῆς κληρονόμοι, πρὸ δύο τούτων ἐτῶν λάρνακα λιθίνην κατασκευάσαντες, ἐν ταύτῃ τοῦ τιμίου σώματος μετέθηκαν τὰ λείψανα, ἑνὸς τὸν τάφον ὑποδείξαντος· οὗτος γὰρ μόνος ἐκ τῶν τριῶν περιῆν.

[18] Ζηλωτὴς δὲ γενόμενος τῆς ἐκείνου ἀρετῆς Εὐσέβιος ὁ θαυμάσιος, πλείοσι διετέλεσε πόνοις κατατρύχων τὸ σῶμα. Εἴκοσι γὰρ καὶ ἑκατὸν σιδήρου περικείμενος λίτρας, ἐπέθηκε μὲν ἑαυτῷ καὶ τὰς τοῦ θειοτάτου Ἀγαπητοῦ ἄλλας πεντήκοντα, προσέθηκε δὲ καὶ τὰς τοῦ μεγάλου Μαρκιανοῦ ὀγδοήκοντα. Ἔσχε δὲ οἰκητήριον λάκκον τινὰ ὑδάτων ἀπηλλαγμένον, καὶ τριῶν ἐτῶν ἀριθμὸν τοῦτον διάγων διετέλεσε τὸν τρόπον. Εἰς τούτους δὲ ἐξέβην τοὺς λόγους, δεῖξαι βουλόμενος ὅσοις καὶ ἄλλοις μεγάλων κατορθωμάτων ὁ μέγας Μαρκιανὸς ἐγένετο πρόξενος. Τῆς τούτου φιλοσοφίας ἀπώνατο καὶ Βασίλειος ὁ θαυμάσιος, ὁ πολλοῖς ὕστερον χρόνοις παρὰ τὴν Σελευκόβηλον· πόλις δὲ αὕτη τῆς Συρίας· τὸ μοναχικὸν δειμάμενος καταγώγιον, καὶ λάμψας μὲν ἐν πολλοῖς εἰδεσιν ἀρετῆς, λάμψας δὲ διαφερόντως ἐν τῷ θεοφιλεῖ τῆς ἀγάπης κτήματι καὶ τῷ θείῳ τῆς φιλοξενίας κατορθώματι.

[19] Ὅσους δὲ καὶ οὗτος παρέστησε τῷ Θεῷ ἐργάτας, ἀποστολικῶς εἰπεῖν, ἀνεπαισχύντους, ὀρθοτομοῦντας τὸν λόγον τῆς ἀληθείας, τίς ἂν ῥᾳδίως ἀριθμήσειεν; Ἵνα γὰρ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τοῦ παρόντος παραλίπω, εὐφημίας μἐν ὄντας ἀξίους, μῆκος δὲ ἐμποιοῦντας τῷ διηγήματι, ἑνὸς τούτων καὶ μόνου μνησθήσομαι. Ἐγένετό τις τούτου φοιτητὴς, Σαβῖνον δὲ αὐτὸν προσηγόμενον, ὃς πόνοις μυρίοις τὸ σῶμα κατεδαπάνησεν. Οὒτε γὰρ ἄρτου οὔτε ὄψου τινὸς μετελάμβανε· τροφὴ δὲ ἦν αὐτῷ ἄλευρον ὕδατι δευόμενον. Μιγνύναι δὲ οὕτως εἰώθει πᾶσαν τοῦ μηνὸς τὴν τροφὴν, ὡς εὐρωτιᾶν καὶ πολλὴν ἐκπέμπειν τὴν δυσωδίαν. Ἐβούλετο δὲ αὐτῷ τοῦτο τῆς τοιᾶσδε τροφῆς τὸ εἶδος ἀμβλύνειν τοῦ σώματος τὰς ὀρέξεις καὶ τῇ δυσωδίᾳ τῆς τροφῆς μαραίνειν τὴν ἡδονήν. Οὕτω δὲ καθ᾽ ἑαυτὸν διάγων, εἴ ποτέ τις τῶν γνωρίμων ἀφίκετο, τῶν παρατιθεμένων ἁπάντων ἁπλοἳκῶς μετελάμβανε. Τοσαύτην δὲ χάριν θεόθεν ἐδέξατο, ὡς γυναῖκά τινα τῶν ἐπισήμων καὶ ἐπὶ γένει καὶ πλούτῳ σεμνυνομένων, ἀπὸ τὴς Ἀντιοχέων αὐτῷ προσδραμεῖν καὶ ἱκετεῦσαι ἐπαμῦναι τῇ θυγατρὶ ὑπὸ δαίμονος πολεμουμένῃ. Ὄναρ γὰρ, φησὶν, ἐθεασάμην τινὰ ἐνταῦθα δραμεῖν παρεγγυῶντα, καὶ ταῖς εὐχαῖς τοῦ τῆς μονῆς ἡγεμονεύοντος τῇ θυγατρὶ πορίσαι τὴν σωτηρίαν. Ἔλεγε τοίνυν ὁ τὰς ἀποκρίσεις ποιούμενος ὡς οὐκ εἴη ἔθος τὸν προστατεύοντα γυναιξὶ διαλέγεσθαι· ὡς δὲ ἐπέκειτο δακρύουσα ἡ γυνὴ, καὶ ὀλοφυρομένη καὶ πικρῶς ποτνιωμένη, ἐξελήλυθε μὲν ὁ τῆς μονῆς ἡγούμενος. Ἔφασκε δὲ ἡ γυνὴ μὴ αὐτὸν εἶναι, ἕτερον δὲ αὐτῇ ὑποδειχθῆναι, ὑπέρυθρον, ἐξανθήματά τινα κατὰ τῶν παρειῶν ἔχοντα. Ὡς δὲ ἔγνωσαν τὸν ζητούμενον, τρίτος δὲ ἦν τῆς μονῆς ἀλλ᾽ οὐ πρῶτος, πείσαντες αὐτὸν ἤγαγον πρὸς τὴν γυναἳκα, καὶ παραυτίκα ἡ μὲν ἐπέγνω τὸ πρόσωπον. ὁ δὲ πονηρὸς δαίμων βοήσας τὴν κόρην κατέλιπε. Τοιαῦτα τῶν τοῦ μεγάλου Μαρκιανοῦ φοιτητῶν τὰ κατορθώματα· τοιαῦτα φυτά πανταχοῦ κατεφύτευσεν ὁ ἄριστος φυτουργός. Ἐγὼ δὲ πάλιν τούτῳ τέλος τῶ διηγήματι δεδωκὼς, ἀντιβολῶ καὶ δέομαι διὰ τῆς τούτων πάντων πρεσβείας τῆς θείας ἐπικουρίας τυχεῖν.

[S. Marcianus eximias suas dotes occultare studens,] Mihi autem subit animo reputare quid non fecisset magnus ille vir, si miracula facere voluisset. Si enim, etiam cum studeret virtutem occultare quam acceperat, tanto radiabat splendore, quid ille miraculorum non patraret, si liberet? Sic autem spiritalem quoque sapientiam suam non omnibus ostendebat, tum etiam, cum tandem permisisset ut post diem festum salutaris passionis et Dominicæ resurrectionis venirent ad ipsum qui vellent. Quo sane tempore omnes illum videre contendebant.

[11] [coram episcopis se] Itaque venerunt ad illum aliquando a una congregati primi pontificum, magnus ille Flavianus b, [invisentibus de Deo loqui et sacerdos fieri renuit.] ecclesiæ pastor Antiochenæ, et divinus Acacius c, cujus supra memini, et Eusebius Chalcidensis d episcopus, et Isidorus qui Cyri e gubernacula tunc regebat, singulari omnes virtute. Cum illis etiam erat Theodotus, Hierapolitanorum f antistes, monastica exercitatione et mansuetudine conspicuus. Aderant quoque nonnulli ex optimatibus et honoratis, quos fidei ardor incenderat. Omnibus ergo cum silentio sedentibus, et sacram illius vocem exspectantibus, ipse quoque diu tacens sedebat, lingua quidem otiosus, auribus autem intentus. Tunc assidentium unus, familiaris illi propter curam animæ, et clarus insuper dignitate: Omnes, inquit, o pater, etiam divini patres, doctrinæ tuæ sitientes, suavissima fluenta tua exspectant. Omnibus ergo qui adsunt utilitatem impertire, nec beneficentiæ rivos occlude. Ille autem cum vehementius suspirasset: Deus, inquit, universorum quotidie et per creaturas loquitur et per divinas Scripturas verba facit, et quæ consentanea sunt admonet, et quæ utilia docet, et minis deterret, et promissis hortatur: nec utilitatem ullam capimus. Quomodo ergo loquens prodesse queat Marcianus, qui tantam utilitatem cum aliis aspernatur et fructum ex illis capere non vult? Exinde multi sermones habiti sunt a patribus, quos inserere narrationi supervacaneum duxi. Cum autem surrexissent et orassent, eumque sacerdotem ordinare vellent, manus tamen admovere g non audebant; atque hoc illum, illo vero hunc adhortante, cum recusassent omnes, re infecta discesserunt.

[12] [Fraternam dilectionem jejunio præponebat,] Sed enim aliam quoque his addere volo narrationem, ex qua divinam ejus prudentiam cognoscere liceat. Avitus quidam altera in solitudine monasticæ exercitationis primus fixerat tugurium. Est autem illa paulo quam ista septentrionalior, nonnihil vergens ad orientem ventumque spectans Aparctiam, qui proximus est Subsolano. Is magno Marciano et tempore et labore antiquior erat, vir plane philosophus et in duro vitæ genere exercitatus. Qui de celeberrima viri virtute cum audiisset, diuturna quiete utilius sibi fore ratus hoc spectaculum, festinus accurrit, ut eum videret quem optabat. Cognito autem ejus adventu, magnus Marcianus ostio aperto illum intromisit, præcepitque admirabili Eusebio h ut et legumen coqueret et olus, si haberet. Postquam vero mutuis inter se colloquiis satiati, alter alterius virtutem cognovere, Nonæ simul officium peregerunt: venitque Eusebius mensam ferens, et panes. Tum magnus Marcianus divino Avito: Adesdum, ait, om nium mihi jucundissime, et hujus mensæ simus una participes. Ille vero: Non memini, inquit, cibum me unquam sumpsisse ante vesperam: sæpe autem binos ac ternos simul dies jejunus permaneo. Et magnus Marcianus: Mea ergo, inquit, causa mutetur hodie consuetudo. Nam, cum imbecillo sim corpore, vesperam exspectare non possum. Quibus verbis cum admirabili Avito non persuasisset, ingemuisse fertur et dixisse: At ego animo angor et discrucior quod tantum laborem ceperis ut laboris amantem hominem videres et philosophum, spe autem frustratus, cauponem quemdam et intemperantem vidisti pro philosopho. Et cum tristior his auditis factus divinissimus Avitus gratius sibi futurum diceret carnibus vesci quam talia audire, magnus iterum Marcianus: Et nos, inquit, o amice, eamdem quam tu vitam ducimus et eamdem vivendi rationem amplectimur, et quieti labores anteponimus, et jejunium pluris facimus quam cibum, eumque sub noctem capere solemus: sed scimus charitatem jejunio esse præstantiorem. Hæc enim divinæ legis est opus, jejunium vero potestatis nostræ et arbitrii: divinas autem leges pluris quam labores nostros facere nos convenit. Hæc illi cum inter se invicem disseruissent, exiguoque sumpto cibo Deum laudassent, ac tres dies una transegissent, disjuncti sunt, spiritu se rursus mutuo conspecturi. Quis ergo hujus viri sapientiam non admiretur, qua duce jejunii tempus noverat, noverat et philosophiæ ac fraternæ charitatis: virtutis quoque partium differentias videbat, et quam cui cedere oporteat, et cuinam in tempore victoria tribuenda sit.

[13] [sororisque et sororis filii naturalis amoris officia repudiabat.] Possum et aliud commemorare, ex quo ejus in divinis perfectio cognoscatur. Venerat ad illum ex patria soror ejus cum filio, qui et vir erat et urbis Cyri obtinebat principatum, quæ ad victum illi necessaria erant afferens abunde. Is vero sororem videre non est passus: sororis autem filium, quoniam eum alloquendi tempus erat, in conspectum admisit. Cum autem rogarent ut acciperet quæ allata fuerant: Per quot, inquit, monasteria transiistis i, et quibusnam illorum ex his aliquid impertiistis? Cumque is nulli datum esse respondisset: Abite, inquit, cum iis quæ attulistis. Nos enim nullo horum indigemus; nec, si egeremus, acciperemus, quia vos naturalis potius cognationis quam divini obsequii studio hanc in nos beneficentiam exercetis. Nisi enim solum generis necessitudinem spectaretis, non nobis solis impertiti hæc essetis. Hæc dicens, filium sororis cum sorore dimisit, vetans ne quid acciperetur ex iis quæ attulerant. Sic ille extra naturalem positus, in cœlestem migrarat conversationem. Quodnam enim quod Deo dignus esset, manifestius afferri posset indicium, juxta ipsius Dei vocem? “Qui enim, ait, non relinquit patrem et matrem, fratres et sorores, et uxorem et filios, non est me dignus.” Quod si qui non relinquit, indignus est, qui relinquit et tam exacte hanc observat perfectionem, clarum est eum fuisse dignissimum.

[14] [Hæreticos detestabatur,] Ego vero præter hæc admiror etiam ipsius eximiam in divinis decretis diligentiam. Detestabatur enim Arii vesaniam, quæ imperatoris potentia j illo tempore accendebatur. Abominabatur pariter amentiam Apollinaris. Fortiter etiam adversus eos decertabat qui cum Sabellio sentiunt et tres hypostases in unam cogunt. Valde præterea aversabatur Euchitas quos vocant, qui sub monastico habitu morbo laborant Manichæorum.

[15] [immo refugiebat catholicos ex ignorantia tarde Ecclesiæ legibus obedientes.] Zelus autem pro decretis ecclesiasticis tam ardens in illo fuit, ut etiam adversus admirandum et divinum virum justam dimicationem susceperit. Abraames k enim quidam senex erat [in] illa solitudine l, vir cano capite, sed magis cana prudentia, omni virtute clarus et uberes assidue fundens lacrimas compunctionis. Is principio, quadam inductus simplicitate, primum Pascha peragere non dubitarat: ignorans, ut apparet, quæ hac de re Nicææ a Patribus fuerant constituta et antiquæ cupiens servire consuetudini. Multi porro ibidem alii eadem id temporis ignoratione laborabant. Sed magnus Marcianus multis sæpe verbis conatus senem Abraamem (sic illum appellabant indigenæ) ut cum Ecclesia consentiret traducere, cum reluctantem videret, aperte cum eo communicare destitit. Temporis tamen successu, divinus ille vir, abstersa macula et in festo celebrando Ecclesiæ consensum amplexus, vere cecinit: “Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini.” Atque hujus præclari facinoris auctor fuit magnus Marcianus.

[16] [Noluit suum corpus in sacello tumulari;] Huic sane m multi oratoria multis in locis ædificarunt: in Cyro quidem sororis ejus filius Alypius; in Chalcide vero Zenobiana quædam, et genere clara et insignis virtute, et magnis pollens divitiis. Idem et alii quoque faciebant non pauci, victorem illum athletam ad se rapere contendentes. Quod homo Dei cum didicisset, admirabilem Eusebium rogat, terroris pleno illum astringens jurejurando, ut corpus suum illo in loco deponat et sepulcrum nisi post longam annorum seriem nemo sciat, præter domesticos duos ceteris familiariores.

[17] [et sic corpus ejus diu latuit.] Jusjurandum autem prorsus implevit homo ille admirabilis. Nam simul ac victor egregius vita functus est et angelorum chorus sacram illam divinamque animam in cœlestium sedibus collocavit, non prius ejus obitum indicavit quam, cum duobus illis familiaritate conjunctioribus facta fossa et corpore deposito, terræ superficiem complanasset. Unde quinquaginta post annos vel plures elapsos, cum eo profecti plurimi corpus diligenter investigassent ignotum mansit sepulcrum. Postquam autem unumquodque ex prædictis oratoriis, hoc quidem apostolorum, illud vero martyrum accepit reliquias, secure deinceps ejus cellulæ doctrinæque hæredes in arcam lapideam, biennio ante constructam, pretiosi corporis reliquias transtulerunt, uno, qui ex tribus illis solus superstes erat, sepulcrum ostendente.

[18] [Per discipulos suos] Ejus porro virtutis æmulator, admirabilis Eusebius, corpus plurimis laboribus affligere non destitit. Nam cum ferri centum et viginti libras corpori haberet impositas, sibi alias imposuit divini Agapeti quinquaginta: quin et magni quoque Marciani alias adjecit octoginta. Eratque ei domicilium lacus quidam aquis vacuus, in quo tres annos hujusmodi vitam duxit. Ad hæc autem explicanda eo sum digressus, ut ostenderem quam multis aliis eximiarum virtutum auctor fuerit magnus Marcianus. Hujus philosophiæ fructum quoque percepit admirandus ille Basilius qui longo post tempore apud Seleucobelum. Syriæ urbem, monasticum exstruxit habitaculum, et cum in multis generibus virtutum enituerit, tum maxime in Deo longe gratissima possessione charitatis et in divino opere hospitalitatis.

[19] [optime de Ecclesia meritus est.] Quam multos autem hic quoque Deo exhibuerit operarios inconfusibiles, ut cum apostolo dicam, recte tractantes verbum veritatis, quis facile enumeret? Nam, ut alios in præsentia prætermittam, laude quidem dignos, sed qui prolixam redderent narrationem, unum dumtaxat commemorabo. Fuit inter ejus discipulos quidam, Sabinus nomine, qui corpus immensis laboribus macerabat. Nam neque panis neque obsonii ullo genere vescebatur, sed cibus illi erat farina aqua in hunc modum madefacta: solebat totum unius mensis cibum de industria miscere, ut situm contraheret et male oleret. Cupiebat enim hoc genere alimenti hebetari corporis appetitus, et illius fœtore obtundi voluptatem. Cum autem ipse sic viveret, si quis tamen ex amicis ad eum aliquando veniret, iis quæ apposita erant, sine delectu vescebatur. Tantam igitur a Deo adeptus est gratiam, ut mulier quædam Antiochena, genere nobilis et opibus florens, ad eum confugerit rogaritque ut filiæ a dæmone vexatæ opem ferret. Visum enim sibi aiebat quemdam in somnis, qui ut eo se conferret hortabatur et præsidis monasterii precibus salutem filiæ procuraret. Dicente autem illo qui responsa dabat, præsidem loqui cum mulieribus non solere, cum instaret mulier cum lacrimis et ejulatu vehementerque obtestaretur, præses venit. Sed negabat mulier hunc esse: alium enim sibi dicebat ostensum fuisse, rubicundum, et qui pustulas quasdam haberet in genis. Ubi ergo cognoverunt quem quærebat (erat autem is tertius monasterii, non primus), adduxerunt eum ad mulierem: cujus vultu ab ea statim agnito, malus dæmon vociferans puellam reliquit. Hujusmodi fuere magni Marciani discipulorum facinora: tales plantas optimus agricola ubique gentium propagavit. Ego vero, huic rursus narrationi finem imponens, oro et obsecro ut horum omnium intercessione divinum auxilium adipiscar.

ANNOTATA.

a Anno, ut videtur, 381. Cfr. Comment. Præv. num. 5.

b Flavianus in secunda Synodo generali Constantinopoli habita S. Meletii, Antiochiæ episcopi, successor electus est. Hic est celeberrimus ille Flavianus qui S. Joannem Chrysostomum presbyterum ordinavit.

c Acacius Berœensi Ecclesiæ præerat episcopus, vir sanctitate præclarus et circa catholicam fidem valde sollicitus. Acacii Theodoretus mentionem fecerat in capite II Religiosæ Historiæ, in Vita S. Juliani Sabbæ. Ait idem Theodoretus Hist. Eccles. l. V, c. 23: Divinus Flavianus Romam misit tum laudabiles quosdam episcopos tum presbyteros et diaconos Antiochenos, quorum omnium princeps fuit Acacius, Berœensis quidem in Syria civitatis pastoralem curam sortitus sed omnibus terra marique locis celeberrimus. Hic Romam cum aliis profectus, diuturnas inimicitias sustulit (ortas ex schismate Antiocheno) pacemque post annos decem et septem Ecclesiis restituit. Quæ tamen ne citius restitueretur, aliqua in Acacio causa fuerat. Animi potens haud semper erat Acacius, zelo quidem utens sed non semper secundum scientiam; cum Nestorio mitius, cum S. Joanne Chrysostomo egit durius.

d Chalcis urbs Syriæ, Chalcidenes sive Chalcidicæ regionis primaria. Erat autem Chalcidene tota mediterranea, habens ab ortu Chalybonitidem, ab occasu Antiochidem, a septentrione Cyrrhesticam, ab austro Apamenen et Cœlesyriam. Cfr. Cellarius l. c., n. 57.

e Cyrus urbs sive Cyrrhus, patria S. Marciani, Theodoreti sedes episcopalis, caput regionis Cyrrhesticæ. Cfr. Comm. Præv., num. 2.

f Hierapolis, urbs Syriæ in regione Cyrrhestica, alio nomine Bambyce dicitur, Syris autem Magog. Vide Cellarium l. c., n. 53.

g Moris erat istis temporibus, egregios sanctitate monachos sacerdotali honore insignire velle. Quem honorem illi quidem vehementer recusare solebant. Marcianum vero ab omni honoris studio adeo alienum noverant, ut nemo auderet sancto viro vim inferre per manus impositionem. — Quam compendioso ritu quantaque paucitate cæremoniarum istius regionis illo tempore antistites uterentur in ordinandis ad sacrum presbyteratus ordinem, Theodoretus narrat in c. 15 Religiosæ Historiæ. Qua de re agemus die 3 Novembris in Vita S. Acepsimæ. — Simile quid quoad sacramentum Confirmationis videsis in Actis sancti Abdulmasich (Analect. Boll., tom. V, 1886, initio).

h Eusebius, ut supra dictum est, S. Marciani curam agebat, præeratque ejus discipulis.

i Erant enim illa loca plena monasteriis, tuguriisque monachorum.

j Valentem indicat.

k Hic Abraames sedulo distinguendus est ab illo Abraame de quo agitur apud Theodoretum in c. 17 Religiosæ Historiæ.

l In solitudine Chalcidensi.

m Marciano scilicet. Morem illum viventibus adhuc sanctis viris martyria seu sacella erigendi quo post illorum obitum sacra corpora inferrentur, sancti vehementer improbabant, atque idcirco sua corpora fidelibus discipulis commendabant secreto sepelienda. Ob eamdem causam magnus ille monachorum pater Antonius corpus suum abscondi voluit. Tantus erat populorum ardor rapiendi corpora sanctorum, ut ægrotantes sanctos interdum multi homines ex vicis circumjacentibus circumstarent, parati asportando defuncti corpori, ut Theodoretus narrat in Religiosæ Historiæ c. 21, ubi agit de Jacobo. Vide etiam c. 15, De Acepsima.

* P. G. μικρᾶς.

DE S. AMBROSIO ABBATE MONASTERII AGAUNENSIS IN VALLESIA

ANNO DXX VEL DXXI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Ambrosius, abbas Agaunensis in Helvetia (S.)

AUCTORE C. D. S.

§ I. Sancti memoria in fastis sacris. Vita ab auctore coævo vel suppari conscripta.

De veteri et celebri monasterio Agauni in Vallesia condito, eo scilicet loco quo præcipui martyres Thebanæ legionis passi et sepulti traduntur, [Monasterii Agaunensis circa sec. IV medium inchoati abbas fuit S. Ambrosius post Hymnemodum,] quique inde postea ac hodiedum a S. Mauritio, illorum martyrum duce, nuncupatus est [Saint-Maurice en Valais.] , paucis egerunt Joannes Bollandus et Godefridus Henschenius in Commentariis præviis ad Vitas S. Severini [Num. 7 – 10 (Act. SS., tom. II Febr., p. 544).] et S. Sigismundi [Num. 3 – 5 (Act. SS., tom. I Maii, p. 83).] , paulo fusius scriptores Galliæ Christianæ [Tom. XII, p. 782 sqq.] ; deinde, ut alios omittamus, nostris diebus accuratius Gremaud [Origines et documents de l'abbaye de Saint-Maurice d'Agaune.] , at accuratissime omnium, quod ad prima cœnobii tempora spectat, Alb. Jahn [Geschichte der Burgundionem, tom. II, p. 286 – 324.] . Qui omnes agnoverunt juxta ecclesiam quam circa vel paulo post medium seculum IV in loco passionis martyrum Thebæorum construxit Theodorus episcopus Octodurensis [Act. SS., tom. VI Sept., p. 343, num. 11. Cfr. E. F. Gelpke, Kirchengeschichte der Schweiz, tom. I, p. 92 – 93.] , simul vel aliquanto post conditum fuisse cœnobium aliquod, cui extremo seculo V præerat S. Severinus [Vit. S. Severini, num. 1 (Mabillon, Act. SS. O. S. B., sec. I, p. 569). Cfr. Jahn, tom. cit., p. 288.] . At jam ineunte seculo VI ita hoc cœnobium a regulari observantia collapsum erat ut familiæ secularium, non exclusis mulieribus, id incolerent [Vit. SS. Abbatum Agaunensium infra edend., num. 3 extr.] . In meliorem formam restauravit illud, auctore Maximo Genavensi episcopo, Sigismundus filius Gundobaudi regis Burgundionum, recens ab ariana hæresi conversus [Ibid.] , eique præfecit Hymnemodum, e Griniacensi [Grigny.] apud Viennam in Gallia monasterio evocatum [Vit. Abb. Agaun., num. 4.] . Cui mox successit Ambrosius [Ibid., numm. 7, 8.] , de quo præsenti loco nobis agendum est.

[2] [et in martyrologiis latinis inde ab antiquissimis celebratur.] Hujus sancti memoria ad diem 2 novembris, qua, ut infra videbimus, diem supremum obiit, annuntiatur in martyrologiis latinis antiquissimis. De eo Hieronymianum in codice Lugdunensi Batavorum inter Analecta Bollandiana recens edito: Sancti Ambrosii abbatis monasterii Agaunensis [Anal. Boll., tom. I (1882) p. 9 sqq.] . Ado: Eodem die, natale S. Ambrosii abbatis monasterii Agaunensis, qui prius apud Lugdunum monasterii Insulæ Barbaræ pater et magnis virtutibus clarus, cum illuc ob religionis egregiæ normam translatus fuisset, beato fine in Domino requievit. Usuardus purus: Eodem die, sancti Ambrosii abbatis monasterii Agaunensis, qui magnis vitæ atque sanctitatis virtutibus clarus, beato fine in Domino quievit. Sequuntur Catalogus Sanctorum Petri de Natalibus, martyrologia Maurolyci, Galesinii et Canisii seu Walasseri, ac denique Romanum recens: Sancti Ambrosii abbatis monasterii Agaunensis. Eumdem etiam referunt martyrologia Gallicana Saussayi, Autissiodorense et Ebroicense ac nimis temere, immo falso, Ordini suo illum asserentes [Cfr. infra, num. 19.] Benedictini Arn. Wion, Menardus, Bucelinus, Heredia et Cherle.

[3] [Vita ejus nota nobis ex Vita sanctorum abbatum Agaunensium. Cujus exemplar, apographo Chiffletiano] Vitam Ambrosii diligenter conscriptam fuisse ait Joannes Trithemius [De viris illustr. O. S. B., lib. III, cap. 273.] . Aliam vero non novimus neque uspiam citatam aut indicatam reperimus præter eam quæ continetur in Vita sanctorum abbatum Agaunensium, Hymnemodi videlicet, Ambrosii, Achivi et Tranquilli, cujus perpauca fragmenta protulit Bollandus in Commentario prævio de S. Severino [Act. SS., tom. II. Febr., p. 545, numm. 5, 8, 9, 10.] , Henschenius in Commentaris de S. Sigismundo [Act. SS., tom. I Maii, p. 84.] , et Joannes Cleus in Commentario de S. Mauritio et sociis ejus Thebanæ legionis [Act. SS., tom. VI Sept., p. 316, num. 45 – 48.] . Eamdem integram sibi ab uno e collegis nostris transmissam ex apographo Petri Francisci Chiffletii ante paucos annos edidit v. cl. Wilhelmus Arndt [Kleine Denkmäler aus der Merovingerzeit, p. 12 – 21.] . Repererat eam Chiffletius in perantiquo codice ms. metropolitanæ Ecclesiæ S. Joannis Bisonticensis, proxime post Vitas Jurensium Patrum: Romani, Lupicini et Eugendi, eamque in eodem codice sequebantur Versus de Vita S. Probi et Chronologica series primorum duodecim Abbatum Agaunensium. Tria hæc documenta exscripsit idem, de antiquitatibus ecclesiasticis Galliæ optime meritus, eruditus vir, atque inseruit tractatui quem, Illustrationes Jurenses inscriptum, prelo paraverat, non tamen edidit. Codex ille Vesuntionensis interiisse videtur, sed servatus est nobis codex Chiffletianus, olim musei Bollandiani, nunc vero Bibliothecæ regiæ Bruxellensis 8287. Quo inspecto facile constat codicem Vesuntionensem satis accurate a Chiffletio exscriptum esse, sed postea in apographo nonnullæ subinde voces emendatæ sunt, sive ipsius Chiffletii manu sive altera, certe alio atramento.

[4] [et] Alterum Vitæ sanctorum abbatum Agaunensium [Rosweydiano] apographum, ex manuscripto Trevirensi S. Martini vetustissimo in-8, ut in ejus capite notatur, desumptum, nactus fuerat Chiffletius ab Heriberto Rosweydo nobisque servatum gaudemus in alio codice olim musei Bollandiani, nunc bibliothecæ regiæ Bruxellensis, ubi signatus est num. 8930. Apographum istud multis mendis (secunda manu ut plurimum correctis) scatet, quæ non omnia exscriptoris oscitantiæ adscribenda esse jam inde liquebat quod nonnulla deprehenduntur quoque in prima scriptione apographi Chiffletiani ex codice Vesuntionensi manantis, ac proinde utrique exemplari, Vesuntionensi et Trevirensi, communia fuisse censenda sunt. Ex eodem haustas suspicor variantes lectiones quas cl. Arndt editioni suæ apographi Chiffletiani adscripsit (quamvis longe plures inde adjicere licuisset), quasque, non satis recte edoctus, ab ipso Chiffletio notatas putavit. Porro dissimulandem non est codicem quem loco paulo superius citato (Num 3, ex Illustrationibus Jurensibus, fol. 1r) perantiquum et alio loco (fol. 68r post Vitas SS. Abbatum Agaunensium) vetustissimum appellat Chiffletius, hoc posteriori loco ab eodem indicari Gothico charactere minusculo exaratum, quod utique nobis non adeo antiquam scriptionem manifestat.

[5] [antiquius, repertum a nobis, edimus.] Contigit nobis et tertium ejusdem scriptionis reperire exemplar, paulo antiquius duplice autographo de quo hactenus sermo fuit, in codice bibliothecæ civitatis Trevirensis signato num. 578, al. 1376. Codex iste, qui fuit olim, ut in primo folio notatum est, Codex monasterii Sancti Mathie apostoli extra muros, Ordinis Sancti Benedicti, papyraceus est, exiguæ amplitudinis (0m,203 × 0,138), seculo XV, si bene memini, exaratus. Præter sermones quosdam, totus constat Vitis sanctorum, inter quas secundo loco exhibetur Vita sanctorum abbatum Agaunensium. Ex antiquiori itaque illo exemplari hanc lucubrationem hic edere libet, adjectis variantibus lectionibus ex duplice apographo Chiffletiano, ita tamen ut plerumque rationem non ducamus eorum discriminum quæ solum spectant ad diversum diversorum librariorum scribendi modum seu, ut aiunt, orthographiam. Neque solum eam scriptionis partem quæ ad Ambrosii regimen spectat, sed integram primorum abbatum Agaunensium historiam exhibere potius visum est: tum quod documentum istud, non ita prolixum et tam frequenter passim secundum fragmenta a majoribus nostris edita citatum, in collectione nostra tandem proferri decet; tum quod neque ab historia conditi iterum a S. Sigismundo rege Agaunensis cœnobii atque hujus primi abbatis Hymnemodi aliena est Ambrosii historia, sed potius illi arcte colligata, quæ vero sequuntur de Achivo et Tranquillo Ambrosii successoribus perbrevia sunt; tum denique quod per eam scriptionem non minus Hymnemodi, primi a restaurato monasterio abbatis, quem excepit Ambrosius, et Achivi, qui tertius eidem præfuit, quam ipsius Ambrosii sanctitas celebratur, quamvis solius Ambrosii nomen, ut supra indicavimus, sacris fastis legatur adscriptum. Neque ingratum nos facturos eruditis credimus, si illi Vitæ brevissimum illud subjecerimus documentum quod inscriptum est Chronologica series primorum duodecim abbatum Agaunensium, quæ terminatur in anno circiter 616 ac proinde haud absurde eodem illo anno vel paulo post exarata fuisse supponitur. Hanc perperam putavit cl. Arndt in codice Chiffletiano desiderari.

[6] [Auctor hujus documenti erat Romano-Gallus; immo discipulus Achivi, successoris S. Ambrosii.] Jam ad scriptorem quod attinet, facile concedes Chiffletio [Illustrat. Jurens., cap. 1 (cod. Brux. 8287, fol. 1 b.)] eum fuisse ortu Gallo-Romanum, quippe cui Hymnemodus, Burgundionum regum familiaris, natione quidem barbarus fuerit [Vit. num. 1.] . Nam prisco illo ævo (ut idem subjungit), inter advenas Burgundiones, Francos et Gotthos recens divisis Galliis, quemadmodum advenæ indigenas vulgo Romanos appellabant (ut in legibus Salica, Gundebaldica, Wisigotthica et Longobardica videre est passim) eo quod Romani juris olim fuissent Romanisque instituti legibus; ita vicissim advenas indigenæ veteri Græcorum ac Latinorum more barbaros vocitare soliti erant. Recte etiam Bollandus [Act. SS., tom. II Febr., p. 546, num. 9 extr.] eum discipulum fuisse Achivi collegit ex verbis illis quibus sermonem de hujus regimine instituere aggreditur [Vit. num. 9.] : Ipso itaque (Ambrosio) transeunte ad Christum, sancto Achivo regendi monasterii merito locus electus est. Cujus vitam sanctissimam commemorare lacrimis pæne piis impedior, sed inter caros gemitus, quantum valeo, explicare curabo. Tantæ certe dilectionis ac desiderii significatio virum manifestat qui familiariter Achivo usus est. Quod vero forte objici posse putat cl. Arndt [Kleine Denkmäler, p. 2.] , diem scilicet obitus Achivi a scriptore nostro ignora tum aut saltem indicatum non fuisse, ipse paulo inferius facile refellit [Ibid., p. 12.] advertendo parum sollicitos fuisse hagiographos illius temporis ut ea memoriæ traderent quæ non tam ædificationi lectorum quam eruditorum studiis prodesse possent. Itaque diem obitus tum Tranquilli, tum Hymnemodi consignavit auctor [Numm. 10, 11.] , quia in eorum epitaphiis illum notatum invenit; secus vero quoad Ambrosium et Achivum, quia in horum epitaphiis [Cfr. infra, num. 11.] is prætermissus fuerit.

[7] [Quod putabat Bollandus, eumdem illum esse qui scripsit Vitas SS. Jurensium,] Existimavit præterea Bollandus [Act. SS., tom. II Febr., p. 545, num. 8.] scriptorem nostrum eumdem esse cum auctore Vitarum Romani, Lupicini et Eugendi, trium scilicet primorum abbatum monasterii Condatescencis seu Jurensis, postea a S. Claudio [Saint-Claude.] nuncupati, quas ediderunt majores nostri ad dies 28 Februarii [Act. SS., tom. III Febr., p. 740 (Vit. S. Romani).] , 21 Martii [Tom. III Mart., p. 263 (Vit. S. Lupicini).] et 1 Januarii [Tom. I Jan., p. 50 (Vit. S. Eugendi).] ; solam vero Vitam Eugendi, sed secundum textum puriorem, Mabillon [Act. SS. O. S. B., sec. I, p. 553.] . Vitas illas conscripsit discipulus quidam S. Eugendi [Cfr. Comment. Præv. de S. Romano, num. 5 (tom. III Febr., p. 788).] , mox post hujus mortem, ac proinde post annum 500 [Cfr. ibid., num. 11.] vel 510 [Mabillon, Act. SS. O. S. B., sec. I, p. 576, not. a.] , hortantibus monachis Augiensibus Joanne et Armentario, quibus lu cubrationem suam dedicavit [Vit. S. Romani, Prolog.] . Vitam autem Eugendi conclusit his verbis [Act. SS. O. S. B., sec. I, p. 576.] : His interim fidei fervorisque vestri sitim, o sanctissimi, exsatiatis tantisper desideriis, reficite, fratres. At si animos vestros, spreta dudum philosophia, rusticana quoque garrulitas exsatiare nequiverit, instituta quæ * de formatione monasterii vestri, id est Agaunensis cœnobii, sancto Marino presbytero insulæ Lirinensis abbate compellente digessimus, desideria vestra tam pro institutionis insignibus quam pro jubentis auctoritate, Christo opitulante luculenter explebunt. Hunc librum itaque de formatione seu informatione monasterii Agaunensis, ipsammet arbitratur Bollandus esse primorum Agaunensis cœnobii abbatum historiam. — Non fugit me post Quesnellum [Tom. II opp. S. Leonis, diss. V, part. I, cap. 2 (Migne P. L., tom. LV, p. 436).] et Papebrochium [Act. SS., tom. VII Maii, p. 596, num. 15.] , nuperius A. Jahn [Geschichte der Burgundionen, tom. I, p. 523 – 525 et tom. II, p. 354 – 356, not.] hæc SS. Romani, Lupicini et Eugendi Acta pronuntiasse apocrypha. Fateor equidem me non satis persuaderi rationibus ab ipso allatis, ut hoc ejus judicium sequar. Etsi enim scriptor circa historiam civilem illius temporis nonnullos errores admisisset (quod neque satis demonstratum mihi videtur), non statim inde sequeretur ipsum existimandum esse falsarium qui longe sequiori ætate post S. Eugendum vixerit: facile enim ineunte seculo VI tales errores admittere potuit, rumoribus popularibus deceptus neque ceterorum præter virtutes et miracula sanctorum suorum adeo sciens aut sollicitus, monachus qui has Vitas conscripserit. Quos vero Quesnellus reprehendit modos loquendi, quasi ab illa ætate alienos, allatis exemplis ostendit Ant. Pagius [Critic., ad an. 444, n. 10. Cfr. ibid., nn. 11, 12.] immerito argui.

[8] [non satis constat.] Bollandi conjecturæ calculum suum adjecit Chifflet, nec parum eam confirmari existimavit ex eo quod Vita vel Regula sanctorum patrum Romani, Lupicini et Eugendi monasterium Jurensium abbatum in eodem codice Vesuntionensi conjuncta sit cum Historia sanctorum abbatum Agaunensium [Cfr. supra, num. 3.] . Confirmationem etiam aliquam repeti potuisse innuit Arndt [Kleine Denkmäler, p. 5.] ex termino rusticana garrulitas, qui legitur in modo citata conclusione Vitæ S. Eugendi, quum scriptor noster etiam in prologo suo sermoni inculto et dictioni obscuræ veniam postulet. At hujusmodi excusationes frequentius apud hagiographos medii ævi occurrere solent quam ut aliquid inde in rem nostram deducas. Alia vero argumenta Bollandi et Chiffletii tantum valent ut conjectura iis nixa non improbabilis videatur, non ita tamen ut satis certa conclusio dici queat.

[9] [Nec certiora habemus circa nomen auctoris,] Nomen scriptoris Historiæ nostræ latere suspicatur Arndt [Ibid., p. 3.] in clausula opusculi metrici de Vita S. Probi, quod illi Historiæ subjectum erat in codice Vesuntionensi et inde eidem auctori tribui posset, eo magis quod Historiæ scriptor non semel cum singularis venerationis et dilectionis significatione Probum celebrat [Vit. numm. 5, 6, 7, 8, 10, 13.] . Clausula ista sic habet:

      Bis sena lustrorum transacta tempora vitæ,
Sic mundum deserens superna sede refulget.
Audi, sancte, vocem supplicem poscentis alumni,
Tuque dignare libens parvum suscipere carmen,
Exiguasque nimis sumere pro munere laudes.
Funde, quæso, preces, asperos averte labores.
Abluat peccata videns deleta crimina Christus,
Te juvante nostra cognoscat causa patronum.
      Finit opuscolum de vita sancti Probi, quod composuit
Benedictus presbyter Pragmatius [Cfr. infra post Acta, adnot. e.] .

Ubi vocem Benedictus non adjectivam et communem, sed proprium nomen scriptoris esse censet Arndt, Pragmatii autem seu Pragmatici vocabulo officium designari ejusdem, qui scilicet negotiorum monasterii (sive alicujus proximæ ecclesiæ) curam ageret aut quasi archivo conservando præpositus esset, et in ejus interpretationis confirmationem affert hunc locum ex Pauli Diaconi Hist. Langob. II, 12: Igitur Alboin cum ad fluvium Plabem venisset, ibi ei Felix episcopus Tarvisianæ ecclesiæ occurrit. Cui rex, ut erat largissimus, omnes suæ ecclesiæ facultates postulanti concessit, et per suum PRAGMATICUM postulata firmavit [Pauli Historia Langobardorum (edentibus L. Bethmann et G. Waitz, inter Monumenta Germaniæ historica, in 4°, Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum sæc. VI – IX, Hannoveræ 1878), p. 79.] . Hoc tamen loco pragmatici nomine non ministrum aliquem, sed potius diploma regium indicari putaverim: quo sensu certe in aliis monumentis occurrit [Cfr. Cangii Glossarium, ed. Henschel, tom. V, p. 419, col. 3 p. m.] . De tota autem hac conjectura idem quod de Bollandiana superiori numero indicata judicium proferendum censeo.

[10] [de quo audacius conjecturas suas proposuit Chiffletius.] Chiffletius vero paulo audacius forte suas conjecturas struens, diserte pronuntiat: Fuit auctor hic Jurensis monachus et beati Augendi discipulus et familiaris; ad hæc natione Gallus indigena sive Romanus; quin etiam, ut videtur, provincia Allobrox, patria Gratianopolitanus, frater Achivi Agaunensis abbatis, dignitate primum presbyter, nomine Pragmatius [Illustr. Jurens., fol. 1 (in codice Bibl. Reg. Brux. 8287)] . Imprimis scilicet assumit eumdem esse scriptorem Vitæ sanctorum abbatum Agaunensium atque versuum de S. Probo cum scriptore Vitarum SS. Romani, Lupicini te Eugendi [Cfr. supra, num. 7 – 9.] , hunc autem facile probat ex quibusdam earum Vitarum sententiis fuisse monachum Jurensem et familiarem S. Eugendi. Inde ad documenta Agaunensia transiens, facile rursus ostendit illarum auctorem censendum esse Gallo-Romanum [Cfr. supra, num. 6 init.] . Reliqua autem adstruere nititur hocce modo: Ad hæc, cum de Achivo, Agaunensium tertio abbate, narrantem legi in hæc verba: Cujus vitam sanctissimam commemorare lacrimis pæne piis impedior, sed inter caros gemitus, quantum valeo, explicare curabo, deprehendere nimirum mihi visus sum hæc a fraterno pectore excussa: præsertim cum de Achivo nihil referat quod ciere lacrimas possit nisi amantissimo fratri. Subinde enim commemorat domesticam illam sancti juvenis luctam ut missionem ad vitam monasticam impetraret a parentibus, quorum erat illa comminatio: Si istud desideras, aptabis corpus ad pœnam. Hæc, inquam, non obscure indicant, quantum conjectura consequi possum, fuisse hujus auctorem operis fratrem S. Achivi atque adeo Heraclii filium et provincia Allobrogem et patria Gratianopolitanum, quandoquidem adolescens Achivus, ut ipse ait, cum patre Heraclio in Gratianopolitano territorio militiam agitavit. — Denique citat Chiffletius subscriptionem carminis de Probo: Finit opusculum, etc. [Cfr. num. sup.] : Quæ verba (ait) sic accipio ut Pragmatius nomen sit proprium, benedictus autem appellativum: qua forma in Vita S. Augendi, numero VI, decessor ejus Minausius appellatur benedictus Abbas, et apud Tertullianum, libro ad Martyres, cap. 1, benedicti Martyres, ubi vide Pamelium et Ludovicum de la Cerda de similibus nomenclaturis. Hunc ergo Pragmatium inclino ut existimem verum ac legitimum auctorem historiæ non modo Agaunensium, sed etiam Jurensium Patrum. — Sed et ulterius etiam in conjectando processerat Chiffletius, ita scribens [Illustr. Jurens., fol. 2] : Hunc porro Pragmatium conjectura est haud fuisse diversum a Pragmatio episcopo Augustodunensi, cum nomen et tempus conveniant: si tamen de Agaunensibus adhuc presbyter, de Jurensibus jam episcopus scripsisse intelligatur. Nam anno Christi 517 Epaonensi concilio interfuit Pragmatius episcopus Augustodunensis, sanctus vero Augendus usque ad annum 534 in vivis fuit, ut infra ostendam. Verum sensit mox, ut videtur, vir eruditus quam labilis esset hæc ultima conjectura sua: nam Agaunense monasterium a Sigismundo rege reconstitutum non fuit ante annum 515 [Vide infra, num. 14.] , Tranquillus vero, quartus hujus cœnobii abbas, ex Chronologica serie abbatum Agaunensium infra edenda [Pag. 557. Cfr. adnot. subjectam.] mortuus est anno 526; non potest igitur Pragmatius, episcopus Augustodunensis anno 517, Vitam abbatum Agaunensium scripsisse adhuc presbyter. Unde totus hic locus lineis obductis deletus est in lucubratione Chiffletiana.

[11] [Auctor tamen vicinus fuit rebus quas narrat.] His itaque opinionibus omissis, sufficiat nobis ad auctoritatem Vitæ primorum abbatum Agaunensium commendandam, scriptorem, sive Agaunensis sive alterius cœnobii sive omnino non fuerit monachus, tamen, utpote cum Achivo familiariter conversatum [Cfr. supra, num. 6.] , censeri posse testem oculatum eorum quæ de tribus primis abbatibus narrat aut certe ex hujusmodi testibus ea accepisse. Quæ vero de Tranquillo ac iterum de Hymnemodo, Ambrosio et Achivo leguntur in fine opusculi [Num. 10 – 13.] , facile ex epitaphiis quibus horum sepulcra insignita fuerint, exscripta judicaveris. Epitaphii certe cujusdam formam referunt distichon quo elogium continetur Ambrosii numero 12, itemque versus iambici quibus celebratur Achivus numero 13. Idemque dicendum de genere scribendi quod exhibet numerus 11, ac præsertim de hujus clausula, ubi Hymnemodi ætas, sepultura in Agaunensi cœnobio, immo et obitus dies atque annus diligenter notatæ sunt. Similes notas habet clausula numeri 10: ubi præterea Tranquilli laus exordium sumit hexametro integro, Qui mundi laqueos vicit labente palæstra; et deinde fere æquis intervallis singulas sententias terminant conclusiones versuum hexametrorum aut pentametrorum, cernere Christum, de nomine vita, sidera clara tenent, evitat honores, præcepta secutus, etc. Num aliis præterea fontibus usus sit, non manifestat scriptor noster. Neque etiam, ut merito advertit Jahn [Tom. II, p. 298 – 299, not. 2 extr.] , ita certum est quod asserit Car. Binding [Das Burgundisch-Romanische Königreich, tom. I, p. 282.] , ex historia abbatum Agaunensium (cujus novit Binding tantummodo exiguum illud fragmentum tom. I Maii Act. SS., p. 84 ex tom. II Febr., p. 545, num. 5 repetitum) quædam desumpta esse in Passione S. Sigismundi regis.

[Annotata]

* (loco quæ-cœnobii) ed. Bolland. quæ de informatione monasterii nostri

§ II. Synopsis gestorum Ambrosii. Quo tempore cœnobium Agaunense conditum sit illudque regendum Ambrosius susceperit.

[Quod S. Ambrosium dicit fuisse primo abbatem Insulæ Barbaræ prope Lugdunum,] De Ambrosio a scriptore Vitæ sanctorum abbatum Agaunensium memoriæ traditum est, illum in juvenili ætate adscriptum esse clero seculari et jam tunc monacho dignam vitam egisse; mox vero regulari militiæ re ipsa nomen dedisse in monasterio Insulæ Barbaræ prope Lugdunum, ibique in summa existimatione virtutis fuisse apud omnes et abbate defuncta in ejus locum monasterio præfectum [Vit. num. 8.] . Ubi vero Hymnemodus a Sigismundo, filio Gundebaudi regis Burgundionum, rogaretur ut restaurati monasterii Agaunensis curam susciperet, ea conditione illum petitioni consensisse, si sibi vir sanctitate consimilis, de Insula Barbara abba Ambrosius jungeretur [Num. 4.] . Conditioni libenter annuerunt tum Sigismundus, tum ipse Ambrosius: qui mox, ubi Hymnemodum cum Achivo et Probo, quos sibi primos socios adsciverat, Agaunum pervenisse audivit, et ipse, invitis maxime episcopo Lugdunensi et Insulæ Barbaræ fratribus, illuc properavit [Num. 7.] . Hymnemodo autem brevi post conditum Agaunense cœnobium defuncto [Ibid.] , Ambrosius in ejus locum congregationis electione abbas constitutus est [Num. 8.] , et sanctissime ac prudentissime, nec minus, quod ad statum monasterii pertinet, feliciter munere suo functus est, prophetiæ etiam dono insignis [Ibid.] , usque ad obitum suum [Num. 9 init.] .

[13] [nullo valido argumento evertitur et ab Adone etiam traditum est.] Ex hac narratione in primis colligitur perperam negatum fuisse a Car. Cointio [Ad an. 536, n. 198.] , Ambrosium abbatem Insulæ Barbaræ eumdem fuisse cum Agaunensi, solo hoc argumento quod Usuardus in martyrologio suo nihil de abbatiali Ambrosii apud Insulam Barbaram dignitate indicat [Cfr. supra, num. 2.] . Quæ Cointii sententia recte Mabillonio [Annal. Benedict., lib. I, n. 75.] eo magis mira apparet, quod eo ipso loco suorum Annalium memorat fragmentum historiæ abbatum Agaunensium a Bollando editum unde eadem tam liquido refutatur; nec intelligitur cur argumentum mere negativum ex Usuardi silentio deductum præferendum censuerit testimonio diserto Adonis transitum illum Ambrosii a monasterio Insulæ Barbaræ ad Agaunense affirmantis [Supra, num. 2.] .

[14] [Ratio temporum quam auctor sequitur, satis certa est,] Quo autem tempore Ambrosius noster Agaunensis monasterii regimen susceperit, certo colligitur ex epitaphio Hymnemodi decessoris ejus [Vit. num. 11. Cfr. supra, num. 11.] , ubi is obiisse dicitur tertio Nonas Januarias, consule Petro seu anni 516, quum brevissimo tempore monasterio præfuisset [Vit. num. 7, p. m.] . Ex quo loco et altero mox citando egregie et jam certissime stabilitur quod viri docti, auctoritate nixi Marii Aventicensis, jam statuerant, Agaunense nimirum cœnobium a Sigismundo conditum esse anno 515, antequam regnum post mortem patris capessiverat. Scripsit enim in suo Chronico Marius: Florentio et Anthemio (consulibus, id est anno 515). His consulibus monasterium Acauno a rege Sigismundo constructum est. — Petro (consule, id est anno 516). Hoc consule rex Gundobagaudus obiit, et levatus est filius ejus Sigismundus rex [P.L., tom. LXXII, p. 796.] . Et quidem Sigismundum nondum regia dignitate ornatum fuisse ubi cœnobium fundavit seu instauravit, satis perspicue demonstrat scriptor noster, fundationis hujus narrationem ita exordiens [Vit. num. 3] : Cum Sigismundus, Gundebadi regis filius, jam honore patriciatus accinctus, arianæ pravitatis abjecisset perfidiam, etc.

[15] [omissis aliis conjecturis,] Confirmationem quoque ejus rei desumi opinatur Arndt [Kleine Denkmäler, p. 10 – 11.] ex homilia Aviti in innovatione monasterii habita, ubi scilicet hoc titulo Sigismundum compellat Avitus: Piissime præsul, in tribunali aliquibus junior, in altario omnium prior; unde concludit Arndt et Sigismundum tunc nondum regem fuisse, sed pro patre suo Gundobaudo huic Burgundici regni parti, in qua situm erat Agaunum, administrandæ præfuisse; et homiliam illam non serius anno 515 fuisse pronuntiatam. Fateor, verba allata obscuriora mihi videri quam ut his conclusionibus subscribere audeam.

[16] [immo erroribus] Illud certum est, errasse eos qui Gregorium Turonensem secuti minus accurate scribentem [Hist. Franc., lib. III, n. 5 (Ed. Arndt et Krusch, p. 111).] : Igitur mortuo Gundobado regnum ejus Sigimundus filius ejus obtinuit, monasteriumque Agaunense solerti cura cum domibus basilicisque ædificavit, fundationem monasterii in annum 516 vel 517 distulerunt; multoque magis qui illam rejecerunt in annum 522 vel 523, decepti auctoritate continuatoris Historiæ Francorum qui vulgo citatur sub nomine Fredegarii. Is enim [Hist. Franc. Epitom., c. 34 (P. L., tom. LXXI, p. 589).] Gregorium male interpretatus, et quæ ille sedulo distinxerat, fundationem scilicet monasterii Agaunensis et psalmodiam perpetuam in ea institutam, perperam confundens, hoc modo rem exposuit: (Sigismundus) filium suum Sigericum novercæ insidiis jussit interfici (an. 522). Unde postea fortem pœnitentiam agens, monasterium sanctorum Agaunensium miri operis construxit, et alia plura monasteria ædificavit.

[17] [et apocryphis actis concilii Agaunensis.] Deinde, quod præcipuum est, jam certissime conclamata censeri debet authentia celebris instrumenti quo continentur Acta Concilii Agaunensis occasione constituti cœnobii (Cfr. infra num. 19) celebrati [Ed. ap. Mansi, Conc., tom. VIII, p. 531; Gall. Christ., tom. XII, Instr. p. 421; Act. SS., tom. VI Sept., p. 353. Accuratius ap. Gremaud, Origines et documents de l'abbaye de Saint-Maurice d' Agaune.] . Quæ quidem quibusdam viris eruditis suspecta [Cfr. Act. SS., tom. cit., p. 353, num. 18 extr.] , ab aliis diserte ac ponderosis argumentis impugnata est [Cfr. E. F. Gelpke, Kirchengeschichte der Schweiz, tom. I, p. 116 sqq. Et præsertim A. Jahn, tom. II, p. 293 – 297, not] , repugnantibus tamen aliis [Mabillon, Annal. Benedict., lib. I, nn. 71, 72; Pardessus, Diplomata, etc., tom. I, Prolegomenes, p. 23.] ; nunc vero invicte jam demonstratur suppositio. Etenim in isto instrumento perspicue indicatur synodum congregatam fuisse post cædem Sigerici, id est anno 522 vel 523, ac per ipsam abbatem Agaunensem constitutum esse Hymnemodum. Quum itaque jam certo ex Vita sanctorum abbatum Agaunensium constet Hymnemodum obiisse anno 516, jam turpis ibi deprehenditur anachronismus, unde totius instrumenti fides omnino ruit.

[18] [Instauravit S. Ambrosius ecclesiam SS. Mauritii et soc.] Præter ea autem quæ de Ambrosio ex scriptore nostro comperta notavimus, docemur ex Passione interpolata SS. Mauritii et sociorum ejus, ecclesiam in qua martyrum Thebæorum corpora condita erant, ab ipso fuisse instauratam. Sic enim in ea Passione legitur: At vero beatissimorum martyrum corpora post multos passionis annos S. Theodoro hujus loci episcopo revelata traduntur. In quorum honore cum exstrueretur basilica, quæ vastæ tunc adjuncta rupi, uno tantum latere adclivis jacebat, sed nunc, jubente præclaro meritis Ambrosio hujus loci abbate, denuo ædificata biclivis esse dignoscitur [Act. SS., tom. VI Sept., p. 341, num. 202.] . Et forte occasione dedicationis ejus basilicæ pronuntiata est ab Avito Viennensi episcopi oratio illa dicta in basilica sanctorum Agaunensium in innovatione monasterii ipsius vel passione martyrum, cujus fragmentum ex vetustissimis schedis Thuaneæ bibliothecæ edidit Sirmundus [P. L., tom. LIX, p. 297, n. VII. Cfr. supra, num. 15.] .

§ III. De regula Agaunensis monasterii.

[Regula Agaunensis non fuit Benedictina,] Ambrosium Ordini suo vindicare conati sunt, quod supra [Num. 2.] monuimus, Benedictini recentiores in martyrologiis et menologiis suis, sed nullo argumento, immo nec ulla probabilitate. Nam S. Benedictus non ante annum 528 vel 529 in montem Casinum venit, ubi primum suam regulam conscripsit, et certe ante illud tempus nullum extra Italiam monasterium condiderat. Scriptor noster Vitæ primorum abbatum Agaunensium de regula in eo cœnobio observata hæc tantum habet [Vit. num. 7.] : Psallendi interim vel subsistendi regula instituta, sancto Hymnemodo a cœtu episcoporum qui illic ad constituendum monasterium venerant traditur. Sed quænam illa fuerit, distinctius non explicat. Scriptor quidem ille Vitarum SS. Romani, Lupicini et Eugendi instituta de informatione Agaunensis cœnobii a se digesta testatur [Cfr. supra, num. 7.] . Sed ea scriptio intercidit, nisi cum Bollando et Chiffletio nihil aliud hic designari putes quam ipsam Vitam primorum abbatum Agaunensium [Cfr. ibid.] , vel eadem sint illa instituta cum regula Tarnatensi, de qua jam dicendum.

[20] [sed forsan eadem ac regula Tarnatensis, nam hæc duo nomina videntur eumdem locum designare,] Agaunensem enim regulam nobis servatam esse sub nomine Tarnatensis, quam sæpius citavit Benedictus Anianensis in sua Concordia regularum [Capp. 27 sqq. (P. L., tom. CIII, p. 941 sqq.).] , quamque viginti tribus capitibus distinctam edidit Lucas Holstenius [Cod. Regularum, ed. Mart. Brockie, tom. I, p. 180.] et ex eo Carolus Cointius [Ad an. 536, n. 200 sqq.] , judicarunt multi viri docti, sententiam secuti Jos.Simleri, qui in descriptione Vallesiæ gallice edita, tomo I, Agaunum ait antiquius Tarnadarum seu Tarnaiarum nomine appellatum fuisse. Qui scilicet locus extremo seculo IV tum in Itinerario Antonini [Script. Rer. Gall., tom. I, p. 105.] , tum in tabula Peutingeriana [Ibid., p. 112.] attingi indicatur via publica Mediolano Moguntiam properanti, ubi passuum millibus duodecim Octodurum oppidum (hodie Martigny) prætergressus fuerit; quo omnino spatio Agaunum Octoduro distare constat et in Passione interpolata martyrum Thebæorum distincte notatur [Act. SS., tom. VI Sept., p. 345, n. 2 extr.] . Agauniautem nomen ejusdem Passionis auctor [Ibid., num. 3.] gallicum fuisse ac populare significat. Agaunum enim (sic ille) accolæ interpretatione Gallici sermonis Saxum dicunt [Cfr. Gelpke, Kirchengeschichte der Schweiz, tom. I, p. 345.] : quo in loco ita vastis rupibus Rhodani fluminis cursus arctatur, etc. Itemque scriptor Vitæ S. Romani (quem nonnulli eumdem fuisse arbitrantur cum scriptore Passionis) in prologo suo ad Joannem et Armentarium, Agaunenses monachos: Agaunus vester (ait) Gallico priscoque sermone tam primitus per naturam quam nunc quoque per Ecclesiam veridica præfiguratione Petri petra esse dignoscitur [Act. SS., tom. III Febr., p. 741.] . Alii vero cum Petro de Rivaz [Eclaircissemens sur le martyre de la Légion Thebéenne. ] locum ita nuncupatum in memoriam agonis SS. martyrum Thebæorum censuerunt.

[21] [quamquam Mabillonius repugnat,] Sententiam illam, qua Agaunensis regula eadem cum Tarnatensi judicatur, primo admiserat Mabillonius in collectione Actorum SS. O. S. B. [Sec. I, p. XI et p. 576, not. b.] , postea tamen in Annalibus Benedictinis ab ea refugit: Verum, inquiens [Tom. I, lib. I, n. 73. Cfr. Append. II, n. 5 (ibid., p. 678).] , ut ut sit de Tarnadis Antonini, Tarnatense monasterium idem esse cum Agaunensi inducere animum haudquaquam possum. Nusquam enim Agaunense monasterium Tarnatense appellatum invenias, sed ubique vel Agaunense vel sancti Mauricii. Adeoque si regula Tarnatensis Agaunensium monachorum gratia condita fuisset, non Tarnatensis, sed a vulgari monasterii nomine Agaunensis fuisset nuncupata: cum e contrario numquam alio nomine quam Tarnatensis dicta sit in Concordia regularum, apud Smaragdum, Trithemium, aliosque omnes qui eam laudarunt. Hujus equidem argumenti vim prorsus non assequor. Cur enim, si quo tempore ea regula conscripta est, locus latino seu politiori sermone Tarnadæ, vulgari autem Agaunum vocitabatur, minus recte Tarnatensis quam Agaunensis inscribi potuit?

[22] [non satis firmis] Pergit Mabillonius: Mihi sane longe veri similius est, Tarnatense monasterium situm fuisse in pago Lugdunensi, non longe a Vienna civitate, in loco Tarnato seu Ternato, vulgo Ternay. Hic locus positus est ad Rhodanum, decurrentem Tarnatum inter et Grinniacum (Grigny) pagi Viennensis, qui posterior locus vocabulum dedit Grinniacensi monasterio, de quo in vita S. Clari. Porro hæc loci positio ad Rhodanum recte convenit iis quæ in Regulæ Tarnatensis capite quarto leguntur, ut navigium etiam ad ulteriorem ripam sine imperio senioris transvehere non præsumat. At vero rursus responderi potest his non minus convenire situm monasterii Agaunensis lacui Lemanno seu Gebennensi adjacentis. Neque certe refellit Mabillonius argumentum tam validum ex antiquis itinerariis desumptum.

[23] [argumentis.] Ceteroquin non adeo probatam illam suam opinionem existimasse videtur ut non et alia loca proponat quibus Tarnatensis appellatio convenire possit. Est enim et Ternancus, vulgo Ternan, locus alius haud ignobilis in pago Lugdunensi, ubi prioratus abbatiæ Saviniacensi subjectus, præter Ternacum oppidum, Terny, in pago Genevensi. Quorsum hæc, nisi ut ne celebris Agaunensis monasterii regula certo propria et nullatenus Benedictinæ obnoxia (talis enim apparet regula Tarnatensis, ex Pacomii fere, Augustini et Cæsarii Arelatensis institutis decerpta) utcumque innuatur, irrito tamen, ni fallor, conatu?

[24] [Regula Tarnatensis forte jam observata in antiquo Agaunensi monaster io.] Facilius Mabillonio concedere licet regulam quæ exstat Tarnatensem non referre instituta illa de informatione Agaunensis monasterii quæ digessit auctor Vitarum SS. Romani, Lupicini et Eugendi [Cfr. supra, num. 7.] : quod elegantiorem stilum præfert quam iste auctor in Actis a se conscriptis adhibeat, nec in ea fit ulla mentio Marini seu Martini (ut codex Compendiensis scribit) abbatis Lerinensis, qui ex hoc dumtaxat loco notus est [Act. SS. O. S. B., sec. I, p. 576, not. b.] . Quod si quis forte existimaverit eam regulam jam observatam fuisse in monasterio Tarnatensi seu Agaunensi priori, antequam scilicet illud a S. Sigismundo instauratum fuerit, certe me refragantem non habebit, licet quo hæc opinio confirmetur argumentum nullum perspiciam.

§ IV. De laude perenni seu psalmodia perpetua in Agaunensi monasterio instituta ab Ambrosio.

[Perpetua psalmodia apud Agaunenses, de qua] Perpetuam psalmodiam in Agaunensi cœnobio institutam fuisse, ita scilicet ut, sicut de Luxoviensi monasterio refert Bernardus in Vita S. Malachiæ, mox ad diem 3 Novembris edenda, succedentibus sibi vicissim choris continuarentur solemnia divinorum, ita ut ne momentum quidem diei aut noctis vacaret a laudibus, quomodo in Oriente jam ante medium seculum V in usu fuit [Cfr. J. Bolland. Comment. præv. de S. Alexandro, fundatore Acœmetorum, § II (Act. SS., tom. I Jan., p. 1019); B. Haeftenus, Disquisit. monast., lib, I, tract. V, cap. 9 – 11.] , satis consentiunt eruditi. Ipsius autem institutionis veritatem, et quo tempore ea facta sit, jam ex documentis Agaunensibus certius demonstrare licet.

[26] [præter testimonia Gregorii Turonensis,] Testimonia maxime antiqua de hac re proferebantur hactenus Gregorii Turonensis et scriptorum Passionis S. Sigismundi et Passionis interpolatæ SS. Mauritia et sociorum ejus. Ille Historiæ Francorum lib. III, cap. 5, postquam hujus capitis exordio conditum a Sigismundo Agaunense monasterium, deinde cædem Sigerici jussu patris sui in somno interempti atque seram Sigismundi pœnitentiam retulisset, narrationem suam ita concludit: Nihilominus ille ad sanctos Agaunenses abiens, per multos dies in fletu et jejuniis durans, veniam precabatur. Psallentium ibi assiduum instituens, Lugduno regressus est [P. L., tom. LXXI, p. 245.] . Quod idem in libro de Gloria Martyrum expressit his verbis minus utique perspicuis: ibique et psallentium quotidianum instituit [Ibid., p. 771.] .

[27] [auctoris Passionis S. Sigismundi,] Scriptor autem Passionis S. Sigismundi, Sigerici cædem reticens: Dum multa, ait [Secundum textum non interpolatum editum ab A. Jahn (tom. II, p. 504), cap. 6.] , loca sanctorum perlustrasset (Sigismundis) venit in eum locum qui Agauno vocatur, ubi sanctus Mauricius cum suis commilitonibus pro amore Domini nostri Jesu Christi martyrii palmam accipere meruit; et tam itinere quam jejuniis fessus, petiit qualiter ipsis preciosis sanctis deservire deberet, per quod se eorum agminibus poterit sociare. Tunc non aliter nisi nutu Dei credimus angelo nuntiante ipsi revelatum fuisse ut ad instar cœlestis militiæ psallendi choros instituere deberet. Quo consilio divinitus accepto, sanctos atque apostolicos viros episcopos consuluit, utrum salubriter an non cogitaret. Qua interrogatione sancti antistites inter se ventilata, licet inusitatum, opus tamen Domino annuente unanimiter consenserunt. Cujus testimonii vis facile percipitur: nam profecto inusitatum opus non dixisset scriptor hujus Passionis psalmodiam quæ jam dudum in omnibus monasteriis Occidentalis Ecclesiæ vigebat; sed inusitata utique et in iisdem inaudita hactenus fuerat psalmodia perpetua ad modum Acœmetorum.

[28] [item auctoris Actorum SS. Martyrum Thebæorum,] Distinctius Acta recentiora SS. martyrum Thebæorum, quæ, ut ait Chiffletius [Illustrat. Jurens., cap. XXVII, n. 3.] , quamvis Eucherio Lugdunensi male adscribantur, sunt nihilominus antiqui et bonæ fidei auctoris [Cfr. Act. SS., tom. VI Sept., p. 340, num. 195 sqq.] , sic habent in mss. exemplaribus quæ pervetusta testatur Chiffletius [Loc. cit.] : Tamen fidelium cordibus absque lectione cognita esse noscuntur quæ et quanta et qualia miracula per servos suos ad honorem et gloriam nominis sui Dominus operari non desinit. Pro eo ipso die noctuque psalmorum hymnorumque decantatio non desinit: quod, jubente sancto et præclaro Christi martyre Sigismundo rege, institutum, hinc usque hodie, Deo protegente, est conservatum [Ita Acta “ex quatuor mss. codicibus, nempe Accincti, et Caritatis Cisterciensium in diœcesi Bisontina, Agaunensi et Benigniano” in cod. Bibl. reg. Bruxell. 8289. paulo ante finem. Cit. Act. SS., tom. VI Sept., p. 341, num. 201.] .

[29] [omisso instrumento falso concilii Agaunensis de quinque turmis,] Ritum illum ita ordinatum apud Agaunenses fuisse tradit instrumentum apocryphum quo referuntur Acta Concilii ibidem celebrati [Cfr. supra, num. 17.] , ut monachis in quinque (secundum quosdam codices, in novem) turmas distributis, singulæ turmæ sibi ex ordine succederent in officio canonico cantando, ita ut nunquam deessent in choro qui huic muneri insisterent. Quatuor tantum turmæ in documento designantur ex nomine totidem monasteriorum, videlicet Granensis [Seu Griniacensis, Grigny.] , Insolana [Seu Insulæ Barbaræ.] , Jurensis [Seu Condatescensis.] et Meluensis [Forte Valdensis (al. Meldensis), quæ turma indicatur in documento anni 766. Cfr. Jahn, tom. II, p. 299, not. 6.] . Quas turmas recte pronuntiat Mabillonius [Annal. Benedict., lib. I, n. 72.] non aliunde, ut quibusdam placet, adscitas, sed ex ipso Agaunensi monasterio conflatas, ex ipsis monachis scilicet qui illuc ad novum fundandum convenerant et forte adhucdum peculiares aliquos divini officii ritus ex prioribus quæ incoluerant cœnobiis acceptos retinebant. Nam quis putet ex Granensi seu Grinniacensi, ut ipsi interpretantur, apud Viennam monasterio, et ex Jurensi sancti Augendi, quod utrumque ab Agauno longissime, id est leucis amplius triginta, distat, Agaunum accitas monachorum turmas ad persolvendas Deo quotidianas laudes? Ceterum quid veri habeat ea traditio, incertum facit illius documenti supposititii longe sequior ætas.

[30] [constabat jam per documenta quæ ad Agaunensium usum] Ipsam vero psalmodiæ perpetuæ in Agaunensi monasterio institutionem certiorem faciunt testimonia ubi in aliis monasteriis ea ad normam Agaunensis instituta dicitur, imprimis Pseudo-Fredegarii, qui de celebri monasterio S. Dionysii prope Parisios: Psallentium, ait [Chronic., cap. 79 (P. L., tom. LXXI, p. 656).] , ibidem ad instar monasterii sanctorum Agaunensium instituere jusserat (Dagobertus); sed facilitas abbatis Aigulfi eamdem institutionem noscitur refragasse. Quod etiam ter affirmat monachus San-Dionysianus qui Gesta Dagoberti conscripsit, videlicet cap. 35: Eos (monachos S. Dionysii) turmatim ad instar monasterii Agaunensium sive sancti Martini Turonis psallere instituit [Script. Rer. Gall., tom. II, p. 589.] ; deinde cap. 43, verbis fere Pseudo-Fredegarii utens: Ordinem autem psallentium ibidem ad instar monasterii Agaunensium et sancti Martini Turonis instituerat; sed facilitas abbatis Agiulfi eandem institutionem noscitur refragasse [Ibid., p. 593.] ; ac denique cap. 51, Clodoveum II, Dagoberti filium, ita coram episcopis et optimatibus regni sui loquentem inducit: Nos enim propter Dei amorem et reverentiam sanctorum martyrum (Dionysii et sociorum ejus) atque adipiscendam vitam æternam, hoc beneficium ad ipsum sanctum locum cum vestro consilio gratissimo animo et integra voluntate volumus præstare: eo scilicet ordine ut sicut ibidem tempore domni et genitoris nostri psallentium ordo per turmas fuit institutus, vel sicut in monasterio S. Mauricii Agaunis et sancti Martini Turonis die noctuque tenetur, ita in loco ipso per omnia futura tempora celebretur [Ibid., p. 595.] . Quæ ultima verba manifeste desumpta sunt ex diplomate nomine Clodovei II dato sub die X Kal. Julias anni XVI regni sui seu Christi 653, in quo legitur: eo scileci ordene ut sicut tempore domni genetoris nostri ibidem psallencius per turmas fuit institutus, vel sicut ad monasthirium sancti Mauricii Agaunis die noctoque tenetur, ita in loco ipso celebretur [Script. Rer. Gall., tom. IV, p. 637; P. L., tom. LXXI, p. 1198.] .

[31] [provocant] Minus certa est altera auctoritas quam afferunt Pseudo Fredegarii circa monasterium S. Marcelli Cabillonense a rege Guntramno fundatum. In cujus fundatione synodum quadraginta episcoporum fieri præcepit, et ad instar institutionis monasterii sanctorum Agaunensium, quod temporibus Sigismundi regis ab Avito et ceteris episcopis, ipso principe jubente, fuerat confirmatum, hujus synodi conjunctione monasterii sancti Marcelli Guntchramnus institutionem formandum (al. firmandum) curavit [Fredegar. Chronic. cap. 1 (P. L., tom. LXXI, p. 611).] . Quæ verba facile de sola confirmatione fundationis per synodum episcoporum intelligere licet. Sed omnino disertum et perspicuum est testimonium ex Vita S. Salabergæ de monasterio Lauduni ab ipsa condito. Ubi infra exigui temporis spatium coacervatæ in eodem loco sunt vel monasterio adunatæ plus minus trecentæ famulæ Christi. Illisque dispositis per turmas, ad instar Agaunensium monachorum Habendique normam disposuit; die ac nocte præcepit psallendo canonem omnipotenti Deo personare et juxta egregium prædicatorem Paulum sine intermissione orare. Quæ institutio hactenus in eodem cœnobio, Christo auspice, celebratur [Act. SS., tom. VI Sept., p. 528, num. 17 extr.- 18 init.] .

[32] [tanquam ad exemplum,] Præter hæc et alia quædam monasteria Gallicana memorantur quæ psalmodiæ perpetuæ ritum assumpserunt, videlicet Turonense S. Martini [Cfr. supra, num. 30.] , Luxoviense [Cfr. supra, num. 25.] , Habendense [Verba modo citata ex Vita S. Salabergæ. Cfr. Mabillon, Act. SS. O. S. B., sec. IV, Part. II, Præf. n. 206 – 208.] , itemque Divionense S. Benigni, Parisiense S. Germani, S. Medardiet B. Mariæ puellarum apud Suessionas [Ibid., n. 212.] ; sed in his non indicatur illa institutio ab Agaunensium exemplo derivata. Quæ vero testimoniis supra citatis opposuit Car. Cointius [Ad an. 536, n. 224 sqq.] , ut laudem illam Agaunensi cœnobio eriperet, affatim refutavit Mabillonius [Præf. cit., nn. 204, 205, 209 – 211.] .

[33] [nunc certissime ex epitaphio S. Ambrosii constat] Nunc vero rem certissime evincunt Acta nostra sanctorum abbatum Agaunensium, non quidem ita perspicue eo loco quem ex fragmento jamdudum a majoribus nostris edito citavit cl. A. Jahn [Tom. I, p. 172, not.] , asserens scriptorem Actorum perperam confudisse institutionem laudis perennis cum ipsius monasterii fundatione, ubi de hac: Igitur, ait [Vit. num. 3 extr.] , habito consilio … visum est ut … remotis familiis secularibus, Dei inibi, hoc est monachorum familia locaretur, qui die noctuque cœlestia imitantes cantionibus divinis insisterent. Quæ verba non ita indubie de laude perenni intelligenda esse, satis ostendunt alia similis modi loquendi exempla ubi manifeste usurpantur de officio ecclesiastico ordinario, quod statis horis, tum diurnis tum nocturnis, licet non continuis, in omnibus ecclesiis majoribus, et præsertim in ecclesiis monasticis, celebrari consuevit. Unum attulisse sufficiat. In Libro Pontificali de Damaso legitur: Hic constituit ut psalmos diu noctuque canerent per omnes ecclesias: qui hoc præcepit presbyteris et episcopis et monasteriis [P. L., tom. CXXVIII, p. 73.] . Atqui nemo dixerit psalmodiam perpetuam, quomodo in Agaunensi monasterio observata fertur, per omnes ecclesias observandam a Damaso fuisse injunctam. Sed præter hoc subobscurum testimonium, alterum omnino disertum et nullis nebulis dubitationis obnoxium legimus in epitaphio Ambrosii apud Anonymum nostrum exscripto [Vit. num. 12.] , his verbis:

Nam meruit primam abbatis nomine palmam,
      Cum sanctis fratrum cœpit amica fides
Auctoris nostri laudem sine fine canendam
      Psallere succiduo perpetuoque choro.

Quis hoc succiduo perpetuoque choro Dei laudem sine fine canendam psallente laudem perennem agnoscere minimum hæsitaverit?

[34] [ante annum 522 fuisse observata.] At nonnullis forte aliquem scrupulum movebit quod citatis versibus institutio psalmodiæ perpetuæ facta significatur tempore Ambrosii abbatis, anno 520 vel 521, secundum catalogum duodecim primorum abbatum Agaunensium, defuncti [Cfr. infra, num. 35.] , quam occasione pœnitentiæ Sigismundi post cædem Sigerici, ac proinde intra vel post annum 522 primum Agauni inchoatam hactenus admisere eruditi. Recte quidem vel saltem probabiliter, quamdiu de tempore hujus institutionis solum præsto erat testimonium Gregorii Turonensis [Hist. Franc., lib. III, cap. 5. Cfr. supra, num. 26.] , nullo alio antiquo scriptore contradicente (sed neque ullo confirmante). Nunc vero, quum jam proferre liceat testimonium contrarium coævum summæque auctoritatis, ab illa opinione discedendum est atque dicendum Turonensem, sicut in assignando tempore fundationis monasterii [Cfr. supra. num. 16.] , ita et quoad tempus inchoati apud Agaunenses perpetuæ psalmodiæ ritus, aliquantum a vero aberrasse. Atque ita tandem concluditur quoque, etiamsi Anonymi nostri verba prius allata [Supra, num. 33.] de laude perenni intelligenda videantur, non ita eumdem inscitiæ aut oscitantiæ insimulandum esse, ubi hanc laudem a primis temporibus conditi Agaunensis cœnobii in eo celebrari cœpisse scripsit. Quæ enim tempore Ambrosii, septem post menses a monasterii fundatione Abbatis creati, instituta sunt, haud absurde ad ipsam fundationem referre licet.

§ V. De die et anno emortuali Ambrosii. Quisnam ex primis abbatibus Agaunensibus S. Sigismundi corpus levaverit et Agauni sepeliverit.

[S. Ambrosius obiit anno 520 vel 521,] Diem emortualem Ambrosii fuisse 2 novembris, ex unanimi martyrologiorum consensu sanctum nostrum ad hanc diem memorantium jamdudum probabiliter statuere licuit; nunc autem ex Chronologica serie primorum duodecim Abbatum Agaunensium certius probatur. Idemque documentum, quo anno obierit, quod hactenus omnino erat incertum, liquido demonstrat, quum Ambrosium quinque circiter post Hymnemodum annos cœnobio præfuisse indicet; Hymnemodum vero III Nonas Januarii anni 316 obiisse ex epitaphio ejus constat [Cfr. supra, num. 14.] . Unde ipsum Ambrosium anno 520 (vel, si placuerit, forte anno 521) ad superos evocatum fuisse concludes.

[36] [sepultusque fuit in monasterio Agaunensi.] Ambrosium in Agaunensi monasterio fuisse sepultum, indicat ejus epitaphium ab Anonymo nostro servatum [Vit. num. 12.] . Nulla tamen reliquiarum illius fit mentio in descriptione thesauri sacri Agaunensis ecclesiæ ad majores nostros medio superiori seculo transmissa [V. Act. SS., tom. VI Sept., p. 355.] . Neque ulla alia de his reliquiis suppetunt documenta, sicut nec de cultu Ambrosii post mortem, præter testimonia ex martyrologiis citata exordio hujus Commentarii [Num. 2.] .

[37] [Elevatio corporis S. Sigismundi] Non alienum a tractatione nostra videbitur, si quædam hoc loco adjecerimus de elevatione corporis S. Sigismundi, cuinam scilicet primorum abbatum Agaunensium illa debeatur; quum præsertim in aliquo codice ipsi nostro tribuatur Ambrosio et ex Chronologica serie abbatum nunc primum edita aliquid forte lucis ad eam quæstionem dijudicandam afferri valeat. Recolamus primo quæ de ea elevatione tradit Passio S. Sigismundi capite X, post relatum capite superiori supplicium Sigismundi et uxoris ac filiorum ejus, quos omnes Chlodomirus, rex Francorum, in puteum demergi jussit. Sic igitur habet laudatus locus in textu quem ex codicibus Bernensi et Florentino, interpolationibus quibus vulgata versio respersa erat immunem, nuper edidit cl. Jahn [Tom. II, p. 504.] : Ibique per triennium sancta corpora limosi gurgitis aquæ illæsa servaverunt… Transacto triennio sanctus ac venerabilis Venerandus, monasterii sanctorum Agaunensium abba, per angelum in viso admonitus est ut sacra corpora, sicut animæ eorum in cælestibus sanctis legionibus erant conjunctæ, ita et in eo loco sepultura sociaret. Quos vir Dei supradictus Venerandus angustia plenus, qualiter dominica jussione impleret nesciens, tunc ad Ansemundum Burgundionem, qui usque in die passionis sanctis viris fidem certissimam visus est conservasse, missos suos direxit, ut ad gloriosissimum principem Theudebertum, regem Francorum, suam petitionem pariter et suggestionem deportaret, ut sancta corpora ad limina sanctorum aggreganda permittere deberet. Qua petitione piissimus princeps clementer indulsit. [Cap. XI.] Tunc cum magna ammiratione sancta corpora de puteo extracta cum psallentium choris Agauni monasterio in ecclesia, quæ in honore beatissimi Johannis apostoli et evangelistæ constructa est, dignissimæ sepulturæ tradiderunt.

[38] [non a S. Ambrosio facta est, sed a Venerando, qui tertius ei successit;] Ex codicibus vero qui vulgatam hactenus, seu (ut existimat cl. Jahn) minus sinceram Passionem Sigismundi [Ed. Act. SS., tom. I Maii, p. 86.] exhibent, solus Parisinus 5343 nomen Ambrosii huc intrusit, ita scribens: Transacto triennio quidam sanctus ac venerabilis monasterii sanctorum Agaunensium abbas, nomine Ambrosius, per angelum, etc. [Ap. Arndt, Kleine Denkmäler, p. 9.] . Quam lectionem jam satis refutabat consensus omnium aliorum codicum nomen Ambrosii reticentium, nunc autem omnino Chronologica series primorum abbatum, quæ Ambrosium quadriennio aut saltem triennio ante Sigismundum obiisse demonstrat. Sed ex eodem documento etiam refelli videtur opinio cl. Jahn nomen Venerandi citato loco non proprium alicujus abbatis Agaunensis censentis, sed communem esse vocem et appellativam, honoris causa, ut fieri consuevit, nomini item communi abbatis Agaunensis adjectam, quum præsertim, ubi exordio illius capitis in codice Bernensi legitur post voces sanctus ac venerabilis, eo loci omissa sit in codice Florentino (in quo etiam deest in medio capite post voces Quos vir Dei supradictus) et in octo codicibus unde Passio interpolata edita est apud Bollandianos [Act. SS., tom. I Maii, p. 87.] : unde concludendum arbitratur eam ibi redundare et a librario qui codicem Bernensem descripsit perperam interpolatam esse. Hanc utique doctissimi viri opinionem haud improbabilem existimarem, si ex Chronologica nostra serie non ostenderetur re vera triennio post necem Sigismundi seu anno 527 et etiam Theodeberto rege Francorum (ab anno scilicet 534) Agaunensi monasterio præfuisse abbatem nomine Venerandum [Cfr. infra, adnot. ad Chronologicam seriem primorum duodecim abbatum Agaunensium.] . Nunc igitur, ni fallor, jam nemini dubium erit, quin laudato Passionis S. Sigismundi loco hic abbas significetur.

[39] [quamquam quoad tempus hujus elevationis assignandum,] Sed major difficultas occurrit (quæ quidem minus ad rem nostram pertinet, obiter tamen eam hic indicari non pigebit) in conciliando triennio post mortem Sigismundi cum temporibus Theodeberti regis Francorum, ad quem recurrisse dicitur Venerandus ut licentiam impetraret Sigismundi et filiorum ejus corpora levandi, quum Sigismundum anno 524 (secundum alios anno 523) interfectum esse constet [Cfr. Jahn, tom. II, p. 309 sqq.] , Theodebertus vero, quod omnes fatentur, non ante annum 534, mortuo Theodorico patre ejus, in regem Francorum levatus sit. Nodum solvere utcumque tentavit Heuschenius [Act. SS., tom. I Maii, p. 88, adnot. y.] supponendo Theodebertum, filium Theoderici regis Austrasiorum et nepotem ex matre S. Sigismundi, forsan in Aurelianensi ditione post mortem Chlodomeris præfuisse. At vero, ut recte ait Jahn [Tom. cit., p. 318, not.] , præfuisset certe pro Theoderico patre suo; inauditum autem est filium regis, ipsum nondum regali dignitate ornatum, apud scriptores illorum temporum designari nomine principis, vel etiam regis, non nudo (nam nudo hoc nomine aliquando indicari filium regis, habemus exemplo Sigismundi apud Marium Aventinum [Cfr. supra, num. 14.] , ubi ad annum 515 Agaunense monasterium a rege Sigismundo constructum ait, quum tamen is anno sequenti tantum patri suo Gundebaudo successerit), sed adjecto vocabulo Francorum. Præterea regnum Aurelianense non Theodericus, sed Childebertus et Clotarius administrandum susceperunt pro filiis Chlodomiri, quos et mox necarunt, ut ipsi ea regione potirentur.

[40] [aliquis error latet in Passione S. Sigismundi.] Omnino itaque emendari necesse est caput X Passionis S. Sigismundi sive quoad nomen regis Francorum sive quoad triennale temporis spatium inter cædem Sigismundi ejusque corporis elevationem inter medium. Nec utra ratione emendandum sit colligi potest ex mentione Venerandi abbatis, qui, ut monuimus, et triennio post Sigismundi necem et Theodeberto rege cœnobio Agaunensi præfuit. Neque etiam quidquam subsidii affert ad quæstionem nostram solvendam nomen Ansemundi nobilis Burgundionis, quo abbas Agaunensis usus est legato ad regem. Occurrit quidem hoc nomen in aliis documentis ejusdem ætatis, sed ita ut idem vir non ante Venerandum et Theodebertum obiisse, immo et diu ipsis superfuisse demonstretur. Habentur scilicet litteræ fundationis parthenonis S. Andreæ subterioris [Saint-Andre-le-Bas.] apud Viennam in regno Burgundico, ab Ansemundo et Ansleubana ejus uxore anno 543 filiæ suæ Remiliæ cognomento Eugeniæ, inscriptæ [Mabillon, Annal. Benedict., lib. I, n. 77.] : quæ etiam Eugenia Ansemondi ducis filia dicitur in Vita S. Desiderii Viennensis [Act. SS., tom. V Maii, p. 252.] et in Adonis Viennensis chronico ad annum 575 [P. L., tom. CXXIII, p. 111.] . Nullum igitur argumentum præsto esse videtur ut unam potius quam alteram correctionem admittamus, nisi quis forte existimaverit in eo genere scriptionis facilius errari consuevisse circa ea quæ ad chronologiam regum pertinent quam in iis quæ spectant ad ipsius sancti historiam vel cultum, adeoque potius servandum triennium, delendum vero esse nomen Theodeberti regis.

VITÆ PRIMORUM ABBATUM AGAUNENSIUM.

Ambrosius, abbas Agaunensis in Helvetia (S.)

BHL Number: 0142, 6944

EX MSS.

Ad hanc editionem adornandam adhibiti sunt: 1. Codex bibliothecæ civitatis Trevirensis 578, olim monasterii S. Matthiæ. — 2. Apographum codicis S. Maximini Trevirensis servatum in codice Bruxellensi 8930. — 3. Apographum codicis Vesuntionensis servatum in codice Bruxellensi 8287. — Adjectæ sunt: 4. Lectiones variantes seu potius emendationes quas primæ scriptioni codicis 2 subjecit Rosweydus vel alius quidam; — et 5. Quas primæ scriptioni codicis 3 videtur subjecisse Chiffletius. Cfr. Comm. Præv. num. 3.

Incipit prologus in vitam sanctorum abbatum agaunensis monasterii [(Incipit-monast.) Vita sanctorum abbatum (om. 2, abbatorum 4) Agaunensium 2, 3.] .

[Ne confusa fiat traditio, scribit auctor gesta primorum abbatum Agaunensium.] Beatorum virorum sanctæ conversationis imitandam memoriam quamvis opinio, meritis vivificata succedentibus, populis semper insinuet, tamen, ne per longas temporum lineas confusis fabulis certum tramitem videatur omittere, necessarium est veritatem litteris adsignari, ut ii, qui calore fidei et sanctitatis amore accensi, pectora sua sermocinatione cupiunt satiari, non inanem aerem de nebulosa [nebulsa 2.] caligine, sed verum imbrem hauriant sitientes. Quam ob rem vitam sanctorum abbatum Hymnemodi, Ambrosii et Achivi, qui suscipiendæ [successive 4.] congregationi Agaunensis monasterii eximie [eximiæ 2, 3, et forte etiam 1, in quo duplex littera æ ubique notatur simplice e.] præfuerunt, vel qualiter ipsum monasterium fuerit institutum, piæ caritatis recordatione [recordationi 2, et sic passim in 2 et 3 littera i substituta est litteræ e, frequentius etiam vice versa e pro i.] suadente, unigeniti Verbi Domini ac Dei nostri Jesu Christi opitulante suffragio styli famulantis officio huic paginæ credidi inserendam. Neque enim vereor fructuosam fidem eorum, quam in timore Dei miro semper exercuerunt affectu, sermone inculto [incultu 2, 3.] describere, quia quicquid de eorum laudibus dictio obscura celaverit, id fulgentibus actuum meritis relatio illustrata clarificat. Explicit prologus [(Expl. prol.) om. 2, 3.] .

Incipit vita sanctorum abbatum agaunensis monasterii [(Incipit-monast.) om. 2, 3.] .

[1] [Hymnemodus, aulam regis deserens, suscipitur in monasterium Griniacense et fit abbas.] Sanctus igitur Hymnemodus, natione quidem barbarus, sed morum benignitate modestus, ita immunis ab omni feritate beneficio divinitatis effectus est, ut sub habitu seculari jugum Christi blanda clementiæ libertate portaret. Hic dum in aula regali sedulus famulator regiæ potestati adsisteret ac tota mentis integritate commissum sibi ministerium [mysterium 2, 3.] adimpleret, militiam Christi intra hospitium pectoris fideliter exercebat. Reddebat juxta Salvatoris præceptum, quæ Dei erant Deo, regi quoque inoffense debitum servitii [servitutis 2.] exhibebat. Nam cum fervente spiritu perfectæ religionis intrinsecus maturasset consilium, mundanis spretis inlecebris et pompa tumentium potestatum dispecta, festivius monasterium Grenencense aexpetiit. Quem cum vidisset vir venerabilis abba [abbas 2, et sic deinceps.] Cælestius, qui ipsi monasterio eo tempore præerat, cum omni congregatione adtonitus, in monasterii cœnobio, propter officium ei a rege traditum, interim eum suscipere non audebat. At [ac 2, 3.] ubi obstinationem abbatis sanctus Hymnemodus supplicando superare non valuit, ad quamdam speluncam paulisper secessit; illic detonsis capillis capitis [captus 2.] sui, omni in Deum cogitatione jactata, ad monasterium quod expetierat rediit; sicque susceptus et sanctæ congregationi [congregatione 2 (cfr. Prolog. not. 5).] adjunctus, gradibus religionis cum omni caritate et humilitatis virtute [(pro virtute) justitiæ 2.] proficiebat: quantumque regis minaces insidiæ procedebant, tantum ille in Christi servitio acrius excellebat, adeo ut non post multum temporis sancto Cælestio abbate de hoc seculo ad Christum migrante, ipse Deo favente ex totius congregationis consensu, fratrum supplicatione [supplicationibus 2, 3.] vix coactus, abba loco ejus succederet. Quod officium ita Deo et hominibus carus longo tempore cum omni strenuitate implevit, ut et numero monachos [monachus 2, 3.] et profectibus augmentaret.

[2] [Duos ægros sanat.] Quæ vero per eum gratia sancti Spiritus egerit, præcipue intimare curavi. Cum quidam adolescens de primoribus jam mortis vicinitate concluderetur, rogatus a parentibus ejus ut eumdem visitaret [viseret 3.] , cum sanctus Hymnemodus diutissime recusavit, tandem fletibus eorum compulsus, ad ægrum ire non distulit. At [ac 2, 3.] ubi venit, oratione facta et oleo sancto accepto dedit adolescenti, statimque [que om. 2, 3.] et adolescens sanitatem et parentes ejus prolacrymis gaudia receperunt. Quid vero sub præsentia sancti Achivi Lugduni fecerit, silere non convenit. Mater [Matris 1, 2.] familias, Syagria nomine [om. 2, 3.] b, ut domum illius benediceret postulavit. Quæ habebat puellam mutam. Hanc obtulit sancto viro, ut curaretur ab eo. Quo tantæ rei præsumptionem diutissime recusante, tandem flebili supplicatione obtinuit. Tum [Dum 2, 5.] secundum fidem petentis, Dei nomine invocato, accepit oleum sanctum et digitis suis misit in os puellæ, statimque [que om. 2, 3.] locuta est. Hæc [om. 2, 3.] operatus est per servum suum Dominus Jesus Christus, qui cum Patre et sancto Spiritu facit mirabilia magna solus, quique est mirabilis in sanctis suis. Sed nunc pedem calami ad institutionem prædicti Agaunensis monasterii vertam.

[3] [Restaurante rege Sigismundo monasterium Agaunense,] Cum Sigismundus, Gundebadi regis filius, jam honore patriciatus accinctus c, arianæ pravitatis abjecisset [et add. 1, 2.] perfidiam, [et add. 3, 4.] fidem catholici [catholicæ 1, 2.] dogmatis consecutus, animum suum erga religionis studia intentissime commodabat; eo tempore Maximus Genavensis urbis antistes, omni sanctitate et puritate conspicuus cunctæque industriæ strenuitate egregius, apud quem prædicatio divini sermonis vehementer pollebat, ad hanc devotionem Sigismundi præcordia incitavit, ut de loco illo, quem pretiosa morte Thebæi martyres et effusione sanguinis inclyti [inditi 2.] felicibus maculis rosea varietate ornaverant, promiscui vulgi commixta habitatio tolleretur, et illi cui [(pro illi cui) illic ubi 3.] splendor vitæ per passionis atrocitatem fuerat adquisitus, nitor habitantium remearet, exclusisque actionibus tenebrarum d dies perpetuus haberetur. Ita fore ut hisdem patrocinantibus et regno et regni integritate tutissime potiretur, eo pacto, si cogitatio ejus a pietate et justitiæ itinere minime deviaret, quia hos sancti tuentur quos sciunt a bono ordine nullatenus declinare. Quod tamen cum omni abundantia et prosperitate habere promeruit, et adhuc tempore longiore habuerat, si non exundantibus populorum delictis, antiqui hostis invidia valuisset. Igitur habito consilio, quod universitati [universitate 1, 2.] Dei instinctu complacuit, visum est ut omnes mulieres de loco eodem tollerentur, et remotis familiis secularibus, Dei inibi, hoc est monachorum, familia locaretur, qui die noctuque cœlestia imitantes cantionibus divinis insisterent.

[4] [Hymnemodus socium postulat S. Ambrosium, et cum Achivo] Pertractus [ita 5, ubi hæc vox per conjecturam utique probabilem substituta est pro voce pertractatis, quæ tamen legitur in singulis tribus codicibus; pertractandis 4, ubi et vox illa adjuncta est sententiæ superiori, ita ut legatur … insisterent pertractandis. Ergo … : et hanc lectionem secutus est cl. Arndt in editione sua.] ergo, qui potissimum de abbatibus monarchiam ipsius actionis adsumeret, vir electione dignissimus Hymnemodus. Cui operæ [operi 3, 4.] , quamquam suum monasterium propter periculum congregationis sibi commissæ nollet relinquere, nullatenus obviavit, ea conditione opus tam præcipuum se pollicens suscepturum, si sibi vir sanctitate consimilis, de Insula Barbara abba Ambrosius jungeretur. Itaque arrepturus iter sanctissimum, cellam monasterii Grenencensis vel congregationem sancto Achivo, qui de servitio vel de obtutibus ejus nequaquam discesserat, eo quod locus eidem deberetur, obtulit gubernandam; cujus actionem infra, sicut Dei Verbum sermonem dederit, explicabo. Qui sitiens opus, quod nunc Agauno regitur, hoc abbati suo respondit, nisi transitus separaret [separasset 3.] , numquam se de ejus obsequio discessurum. Quod sanctus Hymnemodus gratissimum habuit.

[5] [cumque Probo et aliis,] Qui valefacta congregatione [congregationi 2: unde corr. et præcedentem vocem emendavit, ut legeret valefacto congregationi.] , seque ejus orationibus commendantes, cum aliquantis fratribus ex eodem monasterio viam agentes, sanctum Probum presbyterum e, quem valde jam antea diligebant, quemque morum probitas et sanctitatis [ita tres codices; sanctitas 5.] comprobata eis [ejus 1; (comprobata eis) comprobitatis 2; comprobatio 4.] mente æquaverat, rogaverunt, ut cum eis ad tantum opus Deo adjuvante veniret, ut sicut animo, ita [(animo ita) ammonita 2.] et præsentia corporali cunjuncti pariter, Deo indesinenter gratias et laudes referrent. Ille vero cum summa gratulatione suscepit oblatam benedictionem eorum. Plures tamen, præsertim [præsentes 2.] incomparabiles viri Ursolus [Ussolus 2.] et Justus abbates, qui illum semper secum supparem habuerunt, ne de ejus aspectu divellerentur [develleretur 1; divelleretur 5.] , amoris causa eum in veniendo dissimulabant f. Idem sanctus Victorius, Gratianopolitanæ civitatis episcopus, ingrate ferens quod corpore ei absentaretur [absentiaretur 2.] , blandis eum sermonibus liniebat; quem etiam postea occurrens sanctorum basilicæ multis precibus coram fratribus precabatur, ut deberet fratres vel ecclesiam, quæ eum educaverat, visitare. Sed ille inconcussa stabilitate cordis de firmo proposito non discessit.

[6] [patrato in via miraculo, eo proficiscitur.] Interea dum sæpedictus abba Hymnemodus cum comitibus suis, quorum supra texui [intexui 2, 3.] mentionem, id est Achivo et Probo presbyteris, ad sanctorum basilicam adventaret, quodam loco summa cœli serenitate sub divo manerent, et subito densissima pluvia funderetur, ac diversorii locus non inveniretur [veniretur 2, 3.] sub tegmine, tum ille supramemoratos [supramemoratus 3.] comites compellavit, ut cum eodem Dominum precarentur. Cumque orassent, illico remotis imbribus claritas cœli cum clementia aurarum reducta est.

[7] [Perpetua psalmodia Agauni instituitur.] Inter hæc missum est Lugduno ad beatum abbatem Ambrosium, uti regis devotio et sancti Hymnemodi promissio impleretur. Quod ubi cognovit civitas Lugdunensium, valde turbata est, eo quod tantus et talis servus de loco illo discederet. Sanctus vero Viventiolus, urbis ejus episcopus, vel fratres quos ipse abba regere videbatur, mœrore gravi perculsi sunt. Sed ille vir Deo plenus, ubi audivit præcipuos viros Hymnemodum et Achivum cum sancto Probo jam ad sanctorum basilicam præcessisse, omnibus morarum retibus amputatis, velociter cum aliis abbatibus, sanctis viris Arcadio et Drabistione, magno comitatu [comitato 2, 3.] ad sanctorum basilicam venit. Sic junctus sanctis martyribus mira caritatis gaudia cunctis in congregatione eadem fratribus cumulavit. Psallendi interim vel subsistendi regula instituta, sancto Hymnemodo a cœtu episcoporum, qui illic ad constituendum monasterium venerant, traditur; nec multum post ad Christum de hac luce migravit. De cujus sententiis vel aliquid relatio præsens digne suscipiet. Nam hos, qui aliqua scintilla religionis accendebantur, seu quos secum habebat, sive quos ubi forsitan reperisset, paterna pietate fovebat et monebat uti cum summa cautela ambulantes proficerent, dicens: Videmus aliquos inordinate progredientes, qui etiam bene currentes impedire nituntur: illos oportere [oportet 4.] magis caveri et corripi quam sectari.

[8] [S. Ambrosius post Hymnemodum sancte monasterium regit.] Igitur post transitum sancti Hymnemodi dispensatione divina et congregationis electione sanctus Ambrosius abba loco ejus imponitur. Hic itaque in juvenili [juvenali 2, 3.] ætate dum clericatus officio fungeretur, qualiter seniori sensu occulte monachi actus impleverit, universitati [universitate 1.] non habetur incognitum. Denique desiderio vitæ monasterialis productus, contemplata vanitate seculi et despecta [dispecta 2, 3.] , ad monasterium propinquis nolentibus properavit; tantum animi sui obedientiam divinis præceptis coaptans ut tam abba quam universa congregatio stupore miraculi tenerentur. Nam ita caritate et jugi servitio obtinuerat ut omnes abbate pene superstite ipsum patrem elegerint. Denique abbate defuncto, ipse abba loco ejus in Insula Barbara, ex voluntate Dei et prædestinatione [prædestinata 3.] , congregationis electione successit. Et quia inerat ei gratia prophetiæ, erat etiam et larga cum omni providentia tribuendi humanitas, et arta abstinendi constantia profusaque fraternæ caritatis dilectio, ac pia disciplinæ [disciplina 1.] distinctio, omnia bona temporibus ejus et monasterio Agaunensi et regno et regioni largitio divina concessit. Qualiter vero cum sancto Achivo vel Probo unanimem dilectionem habuerit, omnibus debet esse [(debet esse) debiti se 1, debitis se 2, exhibens 4.] exemplum. Ipse vero inter alia ita fratres jugiter commonebat, ut omnem ambitionem quisquis monachus vellet esse aufugeret, et inter virtutes ceteras humilitatem, caritatem et obedientiam sequeretur, adjiciens: Debemus certare officiis et tam [tamen 2, 3.] animo quam corpore vigilantes, exclusa invidia, in medio utilitates [utilitatis 2.] exponere, adjumentus [adjumentis 1, adjumentum 4.] alteri ferre studio, officiis et operibus vel quolibet modo, ut inter fratres societatis semper gratia [(semper gratia) sanctæ per gratiam 2.] augeatur, nec quisquam ab officio sancto terrore periculi subtrahatur. Sed omnia patienter sufferri vel adversa vel prospera, interea caritatis bonum teneri omnimodis prædicabat. Quid multa? Assidua sapientis viri instructio timorem Dei perfectum in cordibus monachorum construxit.

[9] [Post eum abbas fit Achivus, Scripturarum studio deditus et virtutibus pollens;] Ipso itaque transeunte ad Christum, sancto Achivo regendi monasterii merito electus est locus [(el. est loc.) loc. el. est 3.] : cujus vitam sanctissimam commemorare lacrymis pene piis impedior, sed inter caros gemitus, quantum valeo, explicare curabo. Hic in adolescentia cum patre Heraclio in Gratianopolitano territorio militiam agitavit. Post paucum temporis horruit mundi hujus inlecebram, et monasterium Grenencense expetiit. Parentes autem dissimulabant eum, eo quod non posset [possit 1.] districtionem monasterii sustinere; sed ille dissimulationem eorum cordis auribus non recepit. Cui dixerunt: Si istud desideras, aptabis corpus ad pœnam. Quod postea vir devotus cum patientia magna sustinuit. Et quoniam tota mentis integritate ita animum suum Deo dicaverat, ut arcanum suum habitaculum sancto Spiritui præpararet, per præcellentem obedientiam disciplinæ diversarum gratiarum spiritalium ornamenta adeptus est. Confixerat enim timor Domini mentem ejus et carnem: inter quæ bona tantam memoriæ capacitatem habere promeruit, ut quæcumque legisset, illico commendaret; unde factum est ut pene omnes libros ecclesiasticos corde receperit, quarum scripturarum ex affectu divino interpretator insignis effectus est; diligens Deum, diligens omnes, dilectus ab omnibus, humanitate cunctis largissimus, sibimet abstinentia parcus. Legabat erga Deum omnium caritatem, dum prædicando vitia refrænabat, compatiebatur tristantibus, congratulabatur pie in Christo lætantibus, nihil iracundum in actibus, nihil torvum in facie videbatur. Alienus a culpis, pro culpis tamen pallens erubescebat alienis; pro qua puritate quidquid pro quibuscumque necessitatem patientibus a Domino poposcisset, tamquam vere Dei famulus accipere merebatur; et cum fuisset mente robustus, vultu quoque rubicundus jugiter permanebat; cujus integritatem et mentis et [om. 1, 3.] corporis permanens eo defuncto in facie ejus rubor roseus adsignavit, cum nulla exsanguis mors vultui ejus pallidam intulerit fœditatem.

[10] [dein Tranquillus.] Denique mansuetudini ejus Tranquillum successorem cum Probi solatio electio divina providit qui mundi laqueos vicit labente palæstra, qui pectore sincero semper meruit cernere Christum ut monachus. Tranquillus iste mitis sanctusque sacerdos, cui claruit benigna fides moribus de nomine vita, cum meritis animam sidera clara tenent [tenet 1.] , dum flagellis [ita tres codices; fragilis 5.] seculi tumidos evitat honores, vanasque [ita tres codices (supplenda forte mox post despiciens vox pompas); vanaque 5.] despiciens, Domini præcepta secutus, jejuniis, precibusque, psalmis permansit honestus. Insuper [et insuper 2; 3.] leprosis pius addidit servire minister humilis, ut altam possit viam mercari salutis, cum meritis redditur æterni regis merces promissa laborum, præmia quæ [præmiaque 3.] patent justis retribuente Domino [Deum 3, Deo 5.] , quod judex cœli rector librato [liberato 2.] pondere pensat. Ibi jam probatus gaudet suscepta munera Christi, honoribus ditatus summis possidet cœlestia dona, et cum vitalis redeunt animas in corpore necti [(et cum-necti) ita tres codices; et cum vitali redeunt animæ cum corpore necti 5: quam lectionem secutus est cl. Arndt in editione sua.] , quandoque caro recipit [recepit 2.] surgens post funera vitam, sic iterum ut nova rursus utantur sanguine membra, tunc rutilo decore terris regressus lumine fulget [fulgit 2, 3.] . Octoginta sex [LXXXVI 2, 3.] post vitæ [vita 1.] annum corpore requiescit Agauno [Agaunum 2, 3.] . Obiit pridie Idus Decembris.

[11] [Epitaphium Hymnemodi.] Relictor seculi, presbyter sanctus, Hymnemodus abba, sanctorum exempla secutus, laudabili [laudabilis 2, 3.] vita ad laudem omnes invitans, Dei auxilio exemploque suo vota canentium juvans, sexaginta [LX 2, 3.] post vitæ annum corpore requiescit Agauno, meritoque sanctis in cœlesti regno conjunctus est. Obiit tertio Nonas Januarias, consule Petro.

[12]

[Epitaphium S. Ambrosii.] Ambrosius gestis cui cœli regna patescunt,
      Huic quoque promeruit membra donare solo.
Protegit [proteget 2.] hunc tellus sanctorum sanguine pollens,
      Quem cœli meritis clarior axis habet.
Sic Pater omnipotens, quos mundum temnere [tenere 2, 5.] cernit,
      Martyribus voluit consociare suis.
Et licet hoc templum fulgenti luce coruscet,
      Hic quoque sublimat corpore templa sua [suo 5.] .
Quem templum servasse fide [fidei 2, 3.] vitamque futuram,
      Perpetuasse bonis gloria celsa docet.
Nam meruit primam abbatis nomine palmam,
      Cum sanctis cœpit fratrum amica fides
Auctoris nostri laudem sine fine canendam
      Psallere succiduo perpetuoque choro.
Hunc si martyrii vidissent tempora justum,
      Post primum Victor iste secundus erat.

[13]

[Epitaphium Achivi.] Amore Christi fervidus,
Castusque, sanctis [sanctus 5.] moribus,
Heris [heros 5.] Achivus præmii
Jure æterni canitur.
Vitæ exemplum nobilem [nobile 5.]
Vir Deo [Deum 3.] plenus proferens,
Sanctum [summam 3.] perfecti muneris
Abba electus [celestus 2.] docuit:
Benigna quies nunc verum
Beatæ luci [luce 2.] transtulit.
Ad cœlum mittens spiritum,
Membra hic liquit [liquet 2.] fratribus.
Artavit [astavit 2.] corpus crucibus,
Mente levavit pondere,
Semper quem blanda gaudio
Probo [ita 5; Pro bono 1, 2, 3.] conjunxit caritas.
      Explicit feliciter [feliciter 1; (expl. fel.) exempli feliciter 2. Et in eodem codice adjicitur: De abbatibus Agaunensis loci, Cælestio, Himnemodo, Ambrosio, Achivo, ubi requiescunt corpora beatæ legionis Tebaidæ, id est Mauritii et sociorum ejus.] .

ANNOTATA.

a De hoc monasterio ita Chifflet, Illustrationum Jurensium cap. 26 [Cod. Bibl. Reg. Brux. 8287, fol. 69r (post Vit. SS. abbatum Agaun.).] : Grinincensium monachorum meminit Sidonius [Epist. lib. VII, 17 (P. L. tom. LVIII, p. 588).] ; sed et refert scriptor Vitæ S. Clari Abbatis [Cfr. Act SS., tom. I Jan., p. 55.] fuisse Viennæ tempore Cadoldi Viennensis episcopi, hoc est circa annum Christi 640, plura Grinianensium (vel potius, ut habent quædam exemplaria, Griniacensium) cœnobia a sanctis pontificibus urbis fundata; in quorum maximo ossa beatissimi Ferreoli martyris condita venerabantur. Domorum non definit numerum, sed eas omnes (nempe quæ Viennæ Allobrogum intra mœnia vel in pomœrio erant) quadringentos tum monachos aluisse confirmat. Hoc ipsum monasterium, corpore S. Ferreoli et S. Juliani capite insignitum, quod maximum Viennæ Grinincenses habebant, testatur Sidonius lib. VII. Epist. 1 [P. L., tom. cit., p. 564.] et apertius Gregorius Turonensis lib. II Miraculorum, cap. 2 [Ed. W. Arndt et Br. Krusch, p. 564.] , fuisse a Mamerto Viennensi episcopo exædificatum; at vero trecentis fere post annis, tempore Wilicarii episcopi, funditus eversum a Saracenis asserit Ado in Chronico [Ad annum 718 (Mon. Germ. hist., Scr. t. II, p. 318).] , et nunc illius ne vestigium quidem superest. Fuere igitur Grinincensia monasteria in urbe vel in agro Viennensi, a loco (ut opinor) sic appellata; nam etiam hodie haud longe a Vienna sunt vici aliquot affines vocabulo, qui vulgo Grigny, Greny et Gramen, quibus locis aut cellas aliquas aut saltem villas Grinincensium fuisse conjectura est. Omnium porro hujus normæ et nominis primarium erat illud sanctorum Ferreoli ac Juliani reliquiis nobile, cui post abbatem Cælestium Hymnemodus præfuit, quippe quod sine adjuncto in opere supra descripto appellatur monasterium Grenencense: ea plane forma qua sæpe Jurensis monasterii nomine intelligitur illud quod inter Jurensia omnia præcipuum, S. Augendi postea et S. Claudii appellationem tulit [De quo cfr. Act. SS., tom. III Feb., p. 737, num. 3.] .

b Hanc matronam Lugdunensem eamdem facile judicabis cum Syagria illa quæ et in aliis Actis sanctorum ejusdem temporis laudata legitur. De qua scilicet Ennodius in Vita S. Epiphanii episcopi Ticinensis, narrans hunc in Lugdunensi civitate multos captivos redemisse a Gundebado rege Burgundionum: Postquam tamen, ait [Vit. S. Epiphanii num. 55 (Act. SS., tom. II Jan., p. 375).] , pecuniarum ille cumulus effusus est, continuo ad expensas redemptionis suggessit necessaria illa, quæ ibi est thesaurus ecclesiæ, Syagria, cujus prolixam quærit vita narrationem, sufficit tamen ut ex operibus agnoscatur, quam verba transscendunt. Et auctor Vitæ S. Eugendi [Act. SS., tom. I Jan., p. 52, num. 10.] : Materfamilias quondam Syagria, nunc quoque ecclesiarum monasteriorumque per eleemosynam mater… Quo gaudio atque miraculo non solum ipsa suique, verum etiam civitas maxima Lugdunensium exultatione mira relevata atque lætata est. Ubi advertatur Syagriam matrisfamilias appellatione insigniri: unde forte aliqua confirmatio repeti potest ad probandum eumdem esse auctorem Vitarum SS. Romani, Lupicini et Eugendi et Vitæ sanctorum Agaunensium [Cfr. Comment. præv., numm. 7, 8.] . Incertum vero aneadem Syagria uxor fuerit Latini, cui debetur Bebronnensis monasterii fundatio [Cfr. Act. SS., tom. I Jul., p. 48, numm. 11 – 14.] .

c In hunc locum notat Chifflet [Illustr. Jurens., loc. cit., fol. 69b.] : Asserit Marius in Chronico prius fundatum a Sigismundo monasterium Agaunense quam ipse patri in regno succederet [Cfr. Comment. præv., num. 14.] . Si ergo patriciatus Sigismundi regiam ejus dignitatem significat (uti jam olim notavimus cum de Chilperico Patricio, hoc est Rege Burgundiæ), quomodo rex erat vivo adhuc et regnante Gundebado patre? Sane eamdem difficultatem faciunt verba ipsa Marii, cum ait constructum, nempe ædificari cœptum monasterium Agaunense a rege Sigismundo, cujus patrem anno tantum sequenti obiisse commemorat. Solvat ergo nodum hunc auctor Chronici Divionensis. Gundebaudi, inquit, filius Sigismundus apud Genevensem urbem, villa Quadruvio, jussu patris sublimatur in regno, habens uxorem filiam Theoderici regis Italiæ, unde habebat filium, nomine Sigericum. Sigismundus igitur vivo adhuc, immo jubente patre, Rex seu Patricius constitutus est, illius (ut existimo) regni quod Godegisilius ejus patruus obtinuerat, qui (ut ait Ennodius Ticinensis in Epiphanio) Genevæ regni sedem habebat, sicut frater ejus Gundebaldus Lugduni. Quadruvium villam putamus eam esse quæ nunc appellatur Carrar, vel aliam quæ vulgo Carre; argumento non tantum significationis vocabuli, sed etiam situs: nam uterque hic locus, ruderibus antiquis spectabilis, una dumtaxat leuca vulgari distat a Geneva. De tempore inaugurati in regem Sigismundi etsi nihil reperio in antiquis, probabile tamen censeo id factum haud multo post cædem Godegisili, quam Marius adscribit Patricio et Hypatio consulibus, id est anno Christi quingentesimo: ut nimirum exstincto patruo Sigismundus eam regni partem sibi patrique tueretur. Itaque quod ibidem refert Marius, Gundobagaudum interfecto fratre, et suum et fratris regnum usque in diem mortis suæ gubernasse, sic accipe, ut suum quidem ipse per se, Godegisili vero regnum administrarit per Sigismundum, qui sic se regis socium ageret ut etiam filium meminisset, nec majoris momenti quidquam, nisi ex patris nutu, moliretur. Quæ Chiffletii conjectura confirmari potest ex eo quod mox in documento nostro dicitur Sigismundus consilio usus Maximi, Genavensis urbis antistitis.

d Cfr. Comment. Præv. num. 1.

e

De hoc S. Probo, sicut et de Ursolo et Justo abbatibus paulo inferius nominatis atque de Arcadio et Drabistione, qui etiam abbatum titulo insigniuntur num. 7, nihil novi præter ea quæ continentur in præsenti opusculo, et quoad Probum, in ejus elogio metrico quod eidem in codice Vesuntionensi subjectum servavit nobis Chiffletius. Versus illos de Vita sancti Probi ex apographo Chiffletii [Cod. Brux. 8287 (post Vitam SS. abbat. Ag.).] hic edere visum est. Quæ editio illud saltem commodi dabit ut jam facilius judicari queat quam vere existimaverit ac tanta vi asseruerit JoannesCleus [Act. SS., tom. VI Sept., p. 316, num. 44 extr.] , illos nequaquam tribui posse eidem scriptori cui debemus Vitam Sanctorum abbatum Agaunensium, propter maximam, ut existimat Cleus, styli diversitatem. At vero judicium hoc omnino mutasset, ni fallor, doctus vir, si versus de S. Probo contulisset non cum iis quæ soluta oratione scripsit auctor noster, sed cum elogio Tranquilli quod legitur numero 10, ubi non solum simile scribendi genus, sed et eædem voces, immo et integer versus (Cum meritis animam sidera clara tenent) [Cfr. mox Versus de Vita S. Probi, extr.] in elogio Probi repetitus advertitur, et forte similis in concinnandis metris imperitia. Quidquid autem sit de auctore, en istud qualecumque carmen.

Incipiunt versus de Vita sancti Probi.

      Culmine qui celso fulgit Probusque sacerdos,
Egregius, probatus, factis et nomine probus:
Cujus vita [Note: ] [Vitam?] licet volumine nullo
Nec potens nimium acumine graio
Nec dulcis in Latio pretioso dogmate lingua
Priscorum valeant edere carmina vatum;
Nescius delicti thorum coruscat lumine virgo,
Nec contigit horroris labem dulcedine turpi,
Nec noxius jaculis, sævus fallente veneno
Hostis ex adverso celeri volante sagitta,
Sed fidei clypeo protecto corpore firmus,
Tetraque sic fortis retrorsum torquere tela,
Inlæsus transegit ævum fovente salute.
Scilicet hic breviter virtutum pandere laudes
Metuens incipiam pauca perstringere verbis,
Religionis tantæ virum fortiter mundana calcantem,
Expertum virtutis opus, felicem narrans triumphum.
Omnia post tergum jactans humana crimina retro,
Non amor sæculi suadens fallax seduxit imago,
Nec falsa divitiarum adverso mole gravatus,
Implicitum nec piæ tenuerunt lacrymæ matris,
Non blanda altricis oscula, fervens incensa pubertas,
Nec genitor frustra potuit prohibere certantem.
Numquam cernens vana nec spe captus inani,
Nec levis retraxit error, profana consilia, mentem.
Ceu senicem produxit Christus juvenalibus annis,
Et provida semper adhæsit pectori fides:
Amplexus præcepta lambit diligens, Christumque secutus,
Inlecebras mundi vagas et crimina vincens.
Naufragus evadens fluctus deserit, portuque relicto
Exhorruit pollutam malis, repletam sanguine terram.
Jejuniis precibusque sacris curamque supernam
Assiduum gerebat opus, diurna laude potitus.
Regulam legemque tenens monachi, sanctamque præclaram
Operam, audita complens, pius, carusque benignus,
Conspicuus, humilitate potens, aptavit vincula collo.
Doctor ore pollens, magnus clarusque magister,
Obedientiæ prona jugum præbuit cervice contentus,
Neque verbis tantum, sed rebus hortatur exemplum.
Pulchra mansit semper lætanti pectore fides
Et caritatis tenor persistens corde sagaci.
Noctibus insomnis, vigil divina gratia psalmos
Cithara decem chordarum psallebat; consona corde
Dulciter consensu mentis sonabant tympana choro.
Numquam fessa fide cesserunt membra sopori:
Nam sese paradisi patenti janua condit
Liber, victor vitiis, susceptus semita cœli,
Morte procul, lucisque vigens ad limina tendit.
Sidereum penetravit iter, sedemque beatam
Ingressus, super alta potens in luce perenni
Justus lætatur præmio micantibus astris.
Perpetuo fruetur gaudens melioris lumine mundi,
Caducos vitans laqueos incerto tramite vitæ,
Despiciens curas hominum variosque labores.
Hic licet terreno conduntur membra sepulchro,
Cum meritis animam sidera clara tenent.
Bis sena lustrorum transacta tempora vitæ,
Sic mundum deserens superna sede refulgit.
Audi, Sancte, vocem supplicem poscentis alumni.
Tuque dignare libens parvum suscipere carmen,
Exiguasque nimis sumere pro munere laudes.
Funde, quæso, preces, asperos averte labores:
Abluat peccata videns deleta crimina Christus:
Te juvante nostra cognoscat causa patronum.

Finit opusculum de Vita sancti Probi, quod composuit Benedictus Presbyter Pragmatius.

f De hac voce rursus audiamus Chiffletium [Illustr. Jurens., fol. 70a.] : Eum in veniendo dissimulabant. Hoc est, ut existimo, eum ne veniret, seu ne abiret dehortabantur. Qui sensus, ut videtur, prisco puroque Latio ignotus. Ne tamen dubites de Pragmatii [Seu scriptoris nostri. Cfr. Comment. præv., num. 10.] mente, vide quæ subjicit de sancto Achivo [Vit. num. 9.] , cum suum de abdicanda seculi vanitate consilium parentibus aperuisset. Parentes autem, ait, dissimulabant eum, eo quod non posset districtionem monasterii sustinere. Sed ille dissimulationem eorum cordis auribus non recepit. Quid clarius quam quod dissimulare hic dehortari significet? Nescio an eo respexerit auctor quod is qui aliquem dehortatur atque ab inito consilio revocat, eum sui quasi dissimilem efficere conetur.

CHRONOLOGICA SERIES PRIMORUM DUODECIM ABBATUM AGAUNENSIUM
ex cod. Brux. 8287.

Ambrosius, abbas Agaunensis in Helvetia (S.) a

EX MSS.

III. Nonas Januarias Depositio Sancti Hymnemodi primi Abbatis Acauno, qui egit Abbatiæ menses VII.

IIII. Nonas Novembres Depositio Sancti Ambrosi, qui egit Abbatiæ annos V.

IIII. Kal. April. Depositio Sancti Achivi, qui egit Abbatiæ II annos et menses quatuor.

Prid. Idus Decembres Depositio est Sancti Tranquilli, qui egit Abbatiæ III annos et menses VI.

Nonis Octobris Depositio est Sancti Venerandi, qui egit Abbatiæ annos XIII.

VI. Idus Novembris Depositio est Sancti Pauli Abbatis, qui egit Abbatiæ annos XVIII.

III. Nonas Martias Depositio Sancti Placidiani Abbatis, qui obtenuit Abbatiam annos X, menses V.

XIII. Kal. Octobris Depositio Sancti Eutropii Abbatis, qui egit Abbatiæ tres menses et dies XVIII.

Idibus Maii Depositio Sancti Pauli Abbatis, qui egit Abbatiæ annos VIII et menses IIII et dies XXIII.

III. Idus Martii Depositio est Martini Abbatis, qui præfuit in Abbatia annos II et menses XI.

Idibus Octobris Depositio est Sancti Ambrosi Abbatis, qui egit Abbatiæ annos XXX, menses VI et dies II.

VI. Kal. Aprilis Obiit Domnus Leontius Abbas, qui egit Abbatiæ annos V et menses V et dies VIII.

ANNOTATUM.

a Cfr. Comment. Præv. numm. 3, 4. — Secundum hunc catalogum, chronotaxin duodecim primorum abbatum Agaunensium per annos Christi sic ordinavit Chiffletius [In codice citato, eadem pagina qua descriptus est catalogus.] : Hos abbates si nulla interregna sejunxerunt, Hymnemodus qui in epitaphio suo vita functus legitur Petro Consule (hoc est, anno æræ Christianæ 516), regimen inierit anni præcedentis mense Junio: obierint autem, Ambrosius anno 520, Achivus 523, Tranquillus 526, Venerandus 539, Paulus 557, Placidianus 568, Eutropius item 568, Paulus II 577, Martinus 580, Ambrosius II 610, Leontius 616. Atque ita tenuerint hi duodecim Abbates annos centum solidos, et menses insuper fere decem.

DE SANCTO ERCO EPISCOPO SLANIENSI IN HIBERNIA SECULO VI.

ANNO DXII VEL DXIII.

[Commentarius]

Ercus, episcopus Slaniensis in Hibernia (S.)

AUCTORE C. D. S.

§ I. S. Erci cultus sacer. Ejus conversio ad veram fidem. Ejus sedes episcopalis.

Ercum episcopum, S. Patricii celeberrimi Hiberniæ apostoli discipulum, quum jam occurreret in martyrologiis Hibernicis ad diem 2 octobris, [Hac die S. Ercus præcipue memoratur in fastis sacris Hiberniæ.] prætermiserunt majores nostri atque ad præsentem diem remiserunt, quod de legitimo ejus cultu subdubitarent [Tom. I Oct., p. 319.] . Excusandi sane, quippe quibus præsto non essent subsidia quæ jam longe copiosius suppetunt nobis; eoque magis probandi quod illius sancti cultus omnino potius diei 2 novembris assignandus est. Annuntiatur nimirum Ercus ad hanc diem, non solum in Martyrologiis Anglicano Richardi Whitfordi et Dungallensi Michaelis O'Clery atque in Kalendario Drummondiensi [Forbes, Kalendars of Scottish Saints, p. 27.] , sed et in martyrologio Mariani Gormani [Cod. bibl. reg. Brux. 5100 – 5104, fol. 186r.] , immo et adjuncto titulo Episcopi Slaniensis in antiquissimo Ængussii Celidei [Ed. Whitley Stokes, p. clxii.] , sub exitu seculi octavi vel exordio noni conscripto [Cfr. O'Curry, Lectures on the mss. materials of ancient Irish history, p. 363.] aut saltem seculo decimo [Whitley Stokes, Calendar of Oengus, p. 5 – 6.] . Præterea, apud Maccuthenium seu rectius Muirchu Maccu Machtheni, qui seculo VII Vitam Patricii conscripsit [Analect. Bolland., tom. I (1882), p. 542.] , nuper in Analectis Bollandianis ex Libro Armachano et codice Bruxellensi, olim Herbipolensi, opera R. P. Edmundi Hogan primum integre editam [Ibid., p. 545 – 585.] , de Erco legitur: Cujus nunc reliquiæ adorantur in illa civitate quæ vocatur Slane [Ibid., p. 563.] . Itaque jam omnino certus est antiquus S. Erci cultus.

[2] [Dicitur ortus sanguine regio.] At non ita multa habemus de ejusdem historia. Illustri genere ortum indicat Colganus, ex Sanctilogio Genealogico, in adnotatione quadam ad Vitam tertiam S. Brigidæ, ubi in textu [Cit. infra, num. 15.] dicitur genus Erci de Mumminensibus fuisse. Ita est (ait Colganus): nam licet S. Ercus fuerit de regia Ultoniæ regum stirpe, nempe de semine Fergussii Rogii Ultoniæ regis, tamen majores ejus habitabant in Momonia. Octo enim filii Fergustii prædicti eorumque posteri amplas regiones possederunt in diversis Hiberniæ provinciis, Ultonia, Connacia et Momonia. Fuit autem S. Ercus, ut in Sanctil. Geneal. cap. 30 habetur, ex posteris Corbi, cognomento Ulom, filiis prædicti Fergussii, qui in Momonia habitabant, et ex quibus etiam erant sanctus Brendanus Birrensis, S. Caimanus, S. Leathan, S. Ercus episcopus, et sanctæ sorores Criada, Derusia et Sincha, filiæ Ernani et proximæ cognatæ S. Brendani, juxta Sanctilogium Genealogicum cap. 30, singulorum genealogias texens usque ad ipsum Corbum [Trias Thaum., p. 544, not. 43.] . Ita Colganus, qui tamen istas genealogias distinctius non tradidit. Corbus Olum autem memoratur in Annalibus Hibernicis ad annum Christi 10, ubi dicitur cum aliis duobus tantum superstes fuisse e cæde nobilium suæ gentis et ex eo ortum esse genus regum Eoghanachtorum in Momonia [Quat. Mag. ad h. a.] .

[3] [Maxime celebris narratio festi idololatrici,] Præcipue celebris est in Vitis S. Patricii historia conversionis S. Erci eo die quo primum accessit sanctus Hibernorum apostolus ad Loigaireum totius Hiberniæ regem. Hanc ita narrat antiquissima Vita a Muirchu Mac Machtheni conscripta, cap. 13 – 16: Pedestri itinere venerunt (Patricius cum sociis suis) in prædictum maximum campum (Bregg), donec postremo ad vesperum pervenerunt ad Ferti virorum Feec, quam, ut fabulæ ferunt, foderunt viri, id est servi, Feccol Ferchertni, qui fuerat unus e novem magis prophetis Bregg. Fixoque ibi tentorio, debita paschæ vota sacrificiumque laudis cum omni devotione sanctus Patricius cum suis Deo altissimo secundum prophetæ vocem reddidit. — (Cap. 14.) Contigit vero in illo anno idololatriæ sollemnitatem, quam gentiles incantationibus multis et magicis inventionibus, nonnullis aliis idololatriæ superstitionibus, congregatis etiam regibus, satrapis, ducibus, principibus et optimatibus populi, insuper et magis, incantatoribus, auruspicibus et omnis artis omnisque doli inventoribus doctoribusve vocatis ad Loigaireum velut quondam ad Nabuchodonosor regem, in Temoria, istorum Babylone, exercere consueverant, eadem nocte qua sanctus Patricius pascha, illi illam adorarent exercerentque festivitatem gentilem.

[4] [cujus occasione] Erat quoque quidam mos apud illos, per edictum omnibus intimatus, ut quicumque in cunctis regionibus sive procul sive juxta in illa nocte incendisset ignem antequam in domo regia, id est in palatio Temoriæ, succenderetur, periret anima ejus de populo suo. Sanctus ergo Patricius, sanctum pascha celebrans, incendit divinum ignem valde lucidum et benedictum, qui in nocte refulgens a cunctis pene perplani campi habitantibus visus est. Accidit ergo ut a Temoria videretur, visoque eo conspexerunt omnes et mirati sunt. Memorant inde magi antiquum oraculum, quo significabatur igne illo ruinam portendi regni Loigairii. — (Cap. 15.) His ergo auditis, turbatus est rex Loiguire valde … et respondens dixit: “Non sic erit; sed nos ibimus ut videamus exitum rei, et retinebimus et occidemus facientes tantum nefas in regno nostro.” Junctis novem * curribus secundum deorum traditionem et assumptis his duobus magis ad conflictionem præ omnibus optimis, id est Lucetmael et Lochru, in fine noctis illius perrexit Loiguire de Temoria ad Ferti virorum Feec…

[5] [conversus est Ercus et a S. Patricio baptizatus.] (Cap. 16.) Et vocatus est sanctus Patricius ad regem extra locum incensi. Dixeruntque magi ad suos: “Nec surgemus nos in adventu istius: nam quicumque surrexerit in adventu istius, credet ei postea et adorabit eum.” Surgens denique sanctus Patricius … venit ad illos. Illi non surrexerunt in adventu ejus; sed unus tantum a Domino adjutus, qui noluit obedire dictis magorum, hoc est Ercc filius Dego, cujus nunc reliquiæ adorantur in illa civitate quæ vocatur Slane, surrexit: et benedixit eum Patricius et credidit Deo æterno [Anal. Bolland., tom. I, p. 560 – 563 (Lib. Armach. fol. 4).] . Hactenus Muirchu. Tirechanus vero, ejusdem coætaneus aut etiam forte aliquanto antiquior [Cfr. ibid., p. 543.] , in Collectaneis suis de S. Patricio, recens quoque ex Libro Armachano primum editis inter Analecta nostra a R. P. Edmundo Hogan [Tom. II, p. 35 – 68.] , Erci conversionem narrat his verbis: Et intravit (Patricius) in domum regiam, et non surrexerunt ante se nisi unus tantum, hoc est Hercus sacrilegus [I. e. sacrorum interpres?] . Et dixit illi: “Cur tu solus surrexisti in honorem Dei mei in me?” Et dixit ei Hercus: “Nescio quid: video scintillas igneas de labiis tuis ascendere in labia mea.” Sanctus quoque dixit: “Si baptisma Domini accipies, quod mecum est?” Respondit: “Accipiam.” Et venerunt ad fontem Loigles in Scotica, nobiscum Vitulus civitatum. Cumque aperuisset librum atque baptizasset virum Hercum… [Anal. Bolland., tom. II, p. 41 (Lib. Armach., fol. 10).] .

[6] [Postea episcopus dicitur factus esse Slaniensis.] Aliæ Vitæ S. Patricii, superius citatis recentiores, hæc pauca de Erco subjungunt. Videlicet Vita sexta apud Colganum, cap. 41: … et vitam virtutibus et signis inclytam ducens, postmodum episcopus effectus, in civitate Slanæ ad cœlestia migravit [Trias Thaum., p. 74.] . Vita septima seu Tripartita, lib. I, cap. 56: Ex omnibus autem regem comitantibus et faciem viri Dei (Patricii) videre gestientibus, non fuit ullus qui ei assurgeret præter unum, cujus cor charismate gratiæ suæ tetigerat Deus: is autem erat Ercus sive Ericus, filius Degadi, de Slania oppido Bregarum oriundus, qui multa ante de virtutibus S. Patricii audierat. Cui vir Dei divitem impertiit benedictionem et amplæ adjunxit mercedis repromissionem, in Domino confidenter promittens et spiritu prophetico prædicens ejus in terris sedem fore nobilem et honoribus ac divitiis excellentem; suosque successores, in recognitionem et memoriam exhibitæ tunc reverentiæ, in posterum ipsius successoribus assurrecturos, ubi convenirent. Credidit ibi Ercus, et a S. Patricio postea baptizatus et episcopus Slaniensis in patria sua ordinatus est; ubi eximiis virtutibus et miraculis claruit [Ibid., p. 126.] .

[7] [Festum illud,] Quæ ex Muirchu Mac Machtheni præmisimus historiæ conversionis Erci [Supra, numm. 3, 4.] , ideo recitata a nobis sunt ut quo anno hæc gesta sint et inde ipsius sancti ætatem aliquatenus definire liceat. Non convenit quidem inter eruditos qua occasione vel quo anno congressio Patricii cum Laogario rege locum habuerit. Quod ad primam quæstionem attinet, censet Petrie [Antiquities of Tara Hill, p. 82 – 84.] post O'Conor, festivitatem de qua in illa narratione sermo est non aliam esse quam superstitiosum ritum quo Druidæ quotannis initium anni ad vernale æquinoctium colere consuevissent, accendendo magna pompa ignem (hibernice tine) in honorem Belis seu Baalis, id est solis, unde et ritus Bel-tine nomen accepit. Et quidem facile eruitur hæc sententia ex ipsa narratione, ubi diserte significatur præcipuam aliquam partem festivitatis fuisse incensionem sacri seu novi ignis. At eidem adversatur, non solum quod in nulla antiqua Vita Patritii festivitas illa nomine Bel-tine designatur, sed et maxime quod secundum traditionem Hibernorum Bel-tine seu incensio ignis non tempore æquinoctii vernalis, sed die prima mensis maii celebrari solebat et adhuc solet, unde et hæc dies per totam Hiberniam vulgari nomine la Bealtaine vocatur [Cfr. Todd, Saint Patrick, p. 415.] . Respondit quidem O'Conor, post conversionem Hibernorum ad fidem christianam usum illum accendendi ignes festivos, quo maxime delectabantur Hiberni, translatum fuisse a sacerdotibus ab æquinoctio vernali ad exordium mensis maii, quo memoria antiqui ritus gentilis facilius aboleretur; sed fatetur Petrie ingeniosam hanc O'Conori conjecturam nullo antiquo testimonio niti: unde illam et totam sententiam cum contemptu rejecit Joannes O'Donovan [Book of Rights, Introd., p. xlviii – li.] .

[8] [quod idololatricum fuisse perhibetur,] Ipse vero O'Donovan, citans Vitam anonymam S. Patritii quæ legitur in antiquo codice qui notus est vocabulo Libri Lismorensis, ubi dicitur festivitas in qua sanctus convenit Laogarium regem fuisse ipsius regis natalitia, hanc indicationem longe probabilissimam opinatur [Ibid., p. l.] . Sed quominus ejus sententia admittatur, omnino prohibere videtur magnifica festivitatis apud Muirchu Mac Machtheni descriptio, quæ certe solemnitatem magis insignem significare videtur et præterea exordium hujus narrationis Contigit vero IN ILLO ANNO idololatriæ solemnitatem. Quod utique natalitio regis, quotannis recurrenti, accommodari nequit.

[9] [alia aliis de eo opinantibus,] Inde Todd tertiam proponit opinionem [Op. cit., p. 416.] , solemnitatem hic indicari quæ apud antiquos hibernos scriptores significatur vocabulo Feis Temrach, id est Conventus (alio sensu Cœna et, secundum Colganum [Trias Thaum., p. 20, not. 61 in Vit. Sec. cap. 30.] , Encœnia) Temoriæ, qui scilicet secundum poetam quemdam seculi X singulis trienniis convocari olim consueverat apud regem totius Hiberniæ, ad deliberandum de iis quæ ad tuendas regni leges et consuetudines spectarent. Quam et confirmat ex testimoniis quarumdam Vitarum Patricii, ubi revera illa locutione Feis Temrach designatur festivitas de qua nunc quæstio instituitur: videlicet Vitæ secundæ apud Colganum, cap. 30 [Ibid., p. 15.] , Vitæ tertiæ cap. 37 [Ibid. p. 24.] , Vitæ septimæ seu Tripartitæ lib. I, cap. 55 [Ibid., p. 125.] , et apud Jocelinum, num. 35 [Act. SS., tom. II Mart., p. 549.] , ubi per errorem interpretantis, ut videtur, legitur Festum (quod dicitur) Rach pro Feis Temrach. Neque contra illam sententiam difficultatem facessere videntur verba illa quæ sibi ipse objicit Todd, in fine superioris numeri citata, Contigit vero in illo anno …, quæ utique de sollemnitate triennali dici potuerunt. Sed longe gravior oritur difficultas, quod Conventus ille secundum poetam laudatum [Todd, loc. cit.] haberi solebat in fine mensis octobris et initio sequentis, triduo scilicet ante festivitatem Samhain, quæ certissime celebrabatur die prima novembris et triduo post eamdem, ac proinde nequaquam tempore concordare potuit cum paschate christianorum. Hanc difficultatem facile evacuat Todd supponendo ab antiquo scriptore Vitæ Patricii effictam esse illam concursionem quo plenius Patricium Moysi similem demonstraret. Quod quidem, nullo aliunde allato argumento, nimis temere dictum videtur.

[10] [videtur locum habuisse] Devenimus itaque ad quartam sententiam, quam etiam obiter indicarunt Petrie et Todd [Locis cit.] , nimirum agi hoc loco de festivitate omnino singulari, quæ a regibus Hiberniæ magno apparatu et forte semel tantum tempore regni sui celebrari solebat. Id in primis inde suaderi potest quod in Annalibus hibernicis celebratio hujus solemnitatis sub regibus Laogario et Oilillo ejus successore consignata est tamquam eventus aliquis præcipuus: quod certe non præstitissent scriptores Annalium, si ageretur de conventu qui singulis trienniis ex more congregabatur. Et quidem sub Oilillo (qui regnavit annos viginti) bis celebrata indicatur, ad annos scilicet 463 et 465 [Quat. Mag. ad hos annos.] : quam tamen duplicem indicationem ad eamdem solemnitatem forte referre licet, quod scilicet qui Annales Hibernorum in unum collegerunt, eam diversis annis a diversis Annalium scriptoribus notatas repererint (sicut in Annalibus Quatuor Magistrorum notatur obitus Laogarii ad annum 459, in Ultonianis vero, ut mox videbimus, ad annum 461). Nec forte ad rem nostram aliquo momento vacat, quod in Annalibus de Clonmacnoise ad annum 463 annuntiatio his verbis concepta est: Rex Oilill Molt celebravit MAGNAM festivitatem Taraghe (Temoriæ) quæ dicitur Feis-Taragh [Ibid., tom. I, p. 145, not. k.] . At sub Laogario semel tantum Feis Temrach signatur, videlicet Ævi Christi 454, Anno vigesimo sexto Laogarii, Feis-Teamhra [celebrata est] a Laogario filio Nialli [Ibid., ad h. a.] ; et præterea in Annalibus Ultonianis (qui latine conscripti sunt) ad annum 461: Laoghaire filius Neill post Cœnam Temro annis VII et mensibus VII et diebus VII vixit [Cit. ap. Petrie, Tara Hill, p. 82 et ap. Todd, Saint Patrick, p. 418.] : unde recte colligitur annum 454, quo Cœnam Temoriæ celebravit Laogarius, adeo insignem inde antiquo scriptori visum esse ut ex hoc anno sumeret computationis exordium ad definiendum tempus quo rex ille obiit.

[11] [anno 454 (vel 455). Hoc anno S. Ercus conversus,] Huic itaque anno 454 (vel 455) cum Todd [Loc. cit.] et Shearman [Loca Patriciana, p. 461.] opinamur innectendum esse congressum S. Patricii cum Laogario rege ac proinde conversionem S. Erci. Quod et egregie confirmatur ex mentione obitus ejusdem S. Erci, quæ in Annalibus Hibernicis occurrit ad annum 512, his verbis: Sanctus Ercus, episcopus Lilcaciensis et de Fearta-fear-Feig … mortuus est die secunda novembris; ætas ejus erat nonaginta annorum quando ex hac vita migravit. Unde colligitur S. Ercum natum esse anno 422, ac proinde anno 433, quo vulgo supponunt recentiores scriptores Patricium tempore paschatis cum Laogario rege congressum ac proinde Ercum baptizatum esse, vix aut nondum attigisse undecimum ætatis annum; qua ætate certe non potuit insignem locum obtinere apud regem. Sed potuit utique anno 454, ubi jam ad trigesimum secundum vel tertium ætatis suæ annum pervenerat.

[12] [obiit anno 512 vel 513,] Habemus ex dictis superiori numero beatum Ercum natum esse anno 422, ad veram fidem conversum anno 454 atque vita functum anno 512 vel 513. Quo anno episcopali dignitate ornatus fuerit memoriæ proditum non est. Quod autem ad ejus sedem episcopalem attinet, S. Ercus a scholiaste Gormani decoratur titulo episcopi Lilcasiensis et de Fearta-fear-Feicc juxta Sidhe-Truim ad Occidentem [Cod. Brux. 5100 – 5104, fol. 186r.] , eumque titulum more suo e scholiaste acceptum in suum Martyrologium Dungallense transtulit Michael O'Clery; idemque etiam legitur apud Quatuor Magistros ad an. 512 [Cfr. num. præc.] . At quodnam oppidum designetur nomine Lilcasii seu Liolcach, nemo hactenus suspicari valuit. Bis præterea occurrit id nomen in Annalibus Quatuor Magistrorum [Ad ann. 723 et 743.] . Fearta-fear-Feicc locus est ubi Patricius, a rege Laogario conventus, S. Ercum ad veram fidem convertit [Cfr. supra, num. 3 – 5.] , ad septemtrionalem marginem fluminis Boandi (Boyne), hodie Slaine (Slane) dictus [Colgan, Trias Thaum., p. 20, not. 60.] , in Midia seu comitatu Meath, non procul a Temoria, antiqua regum Hiberniæ sede. Dicitur Ferta-fer-Feic, id est fossæ seu sepulcra virorum Feic, ex eo quod servi cujusdam dynastæ, nomine Feic, ibi altas fecerunt fossas pro occisorum corporibus humandis [Ibid. Cfr. Todd, Saint Patrick, p. 420, not. 1.] . Sidhe-Truim vero nomen est collis ad Orientem hujus loci [J. O'Donovan, Annals of the Four Masters, p. 167, not. k.] . Campus autem circumjacens dicebatur Magh-Breagh seu latine campus Bregiæ [Cfr. J. O'Donovan, Book of Rights, p. 11, lin. ult. cum not. adj.] .

[13] [et sepultus est apud Slaniam.] Episcopus Slaniensis dicitur etiam Ercus in antiquo martyrologio Ængussii Celidei [Cfr. supra, num. 1.] , et quidam ejus successores indicantur in Annalibus Quatuor Magistrorum ad annos 847, 854, 867, 874, etc. In eodem loco repositæ sunt Erci reliquiæ post ejus mortem [Ibid. extr.] . Secundum Tirechanum vero sepultus est Ercus in Cerne: inter ecclesias enim quæ in illius Collectaneis de S. Patricio recensentur a sancto fundatæ, citatur: … in campo Breg … æcclesia Cerne, in qua sepultus est Hercus, qui portavit mortalitatem magnam [Analect. Bolland., tom. II, p. 38 – 39.] . Cerne seu Cearna locus legitur etiam in Annalibus Quatuor Magistrorum ad an. 890: ubi notat Joannes O'Donovan locum sibi non esse compertum, sed in aliquo libro legum eumdem situm indicari in Midia. Quod optime convenit cum Tirechani testimonio, eumdem in campo Bregiæ collocantis. Unde, si omnino certum esset apud Tirechanum agi de Erco nostro, suspicari quis posset Cerne vicum fuisse Slaniæ adjacentem aut saltem non admodum inde distantem. Porro ex verbis qui portavit mortalitatem magnam nimis leviter, ut videtur, collegit Todd [Saint Patrick, p. 442, not. 1.] Ercum mortuum esse circa annum 530, quo anno ait magnam pestilentiam sævisse in Hibernia.

[Annotata]

* al. ternis novies.

§ II. De familiaritate S. Erci cum S. Patricio, cum S. Brigida et cum primo rege Hiberniæ christiano. Veneratio popularis erga eum.

[Functus dicitur S. Ercus munere] Præter modo allata admodum pauca nota sunt de S. Erco. S. Patricio etiam post susceptum episcopatum adhæsisse videtur. Etenim in Vita Tripartita S. Patricii [Part. III, cap. 98 (Tr. Th., p. 167).] , [cancellarii et judicis apud S. Patricium.] ubi recensetur hujus sancti familia (quam non minus conspicuam Hibernorum regulorum familiis, tum numero domesticorum tum distinctione munerum singulis attributorum, esse voluerunt Patricii biographi), in ea insignem locum tenuisse indicatur Sanctus Ercus episcopus, Cancellarius et supremus Judex in spiritualibus. In Annalibus quoque Quatuor Magistrorum, ad annum 448, enumerantur Patricii familiares, et inter eos Ercus episcopus, ejus mellifluus judex [Ed. O'Donovan, tom. I, p. 137.] . Et iterum ad annum 512, post verba paulo superius [Num. 11 extr.] citata: Iste episcopus Ercus fuit judex S. Patricii. In ejus laudem hoc tetrastichon composuit Patricius:

Episcopus Ercus
Quidquid judicavit rectum erat.
Quisquis tulerit æquum judicium
Benedictionem feret episcopi Erci.

Quod tetrastichon etiam citatur a Tighernaco, seculi undecimi scriptore, qui et illud S. Patricio attribuit [O'Donovan, tom. cit., p. 168, not. l.] .

[15] [Iter instituit cum S. Brigida,] Alteri etiam priscæ ecclesiæ Hibernicæ præcipuo decori, S. Brigidæ, sancta familiaritate conjunctus fuit Ercus, quocum thaumaturga virgo iter suscepisse narratur. Post hæc (ita Vita ejus primo loco edita a majoribus nostris ad diem 1 Februarii, tertio loco apud Colganum) voluit S. Brigida exire in regiones Mumminensium [Momoniæ, vulgo Munster, quæ est meridionalis provincia Hiberniæ.] ad peregrinandum simul cum episcopo Erco, discipulo S. Patricii, quia genus Erci de Mumminensibus erat. Cumque intrassent in viam, dixit Brigida ad episcopum Ercum: “Demonstra mihi, venerabilis Pater, sub qua parte cœli gens tua consistat.” Et cum ille demonstrasset, dixit ei Brigida: “Nunc ibi bellum geritur inter unam gentem et aliam gentem.” Dixitque Ercus: “Credo quod dicis verum esse. Nam quando ab eis huc veni, dimisi eos discordes.” Dixitque Brigida: “Gens tua nunc in fugam vertitur.” Tunc unus de familia Erci increpavit eam, dicens: “Quomodo potes videre bellum per magna spatia terrarum?” Arguitque illum Ercus episcopus, ne blasphemaret Spiritum sanctum. Dixitque Ercus ad Brigidam: “Oro te, signa oculos meos et pueri istius, ut videamus quæ vides.” Tunc signavit oculos eorum, et viderunt bellum oculis suis propriis. Tunc puer episcopo voce lacrymabili dixit: “Heu, heu! domine mi, ecce modo, videntibus oculis meis, duo fratres mei decollantur.”

[16] [in quo itinere S. Brigida, miracula] Via postea optata perrexerunt ad montem * ibique Brigida cum episcopo in medio itinere fame et siti laboraverunt, nimia lassitudine fatigati. Dixitque unus puerorum: “Magnam misericordiam faceret qui nobis solatium dedisset.” Respondit Brigida: “Ego corde avido volo vobis solatium præstare. Si ergo vultis cibo et potu satiari, expectate hic adjutorium Salvatoris. Video domum in qua eleemosyna paratur cuidam ecclesiæ offerenda in Dei domo **: huc itaque veniet hac hora; ecce enim prandium in sarcinis modo est paratum.” Adhuc illa loquente, venerunt qui eleemosynam portabant. Et illi cognoscentes quod Ercus * episcopus ct S. Brigida sedissent illic et fame laborassent, lætati sunt valde et obtulerunt eis suam eleemosynam, dicentes: “Accipite eleemosynam quam vobis misit Deus. Non enim habemus meliorem ecclesiam quam vos.” Tunc gratias Deo egerunt, comederuntque illic. Sed tamen potum non habebant. Dixitque Brigida: “Fodite in proximo terram.” Et fodientes invenerunt fontem lucidum; et ipse fons manet illic usque hodie sub nomine Brigidæ. Tunc omnes Deum et S. Brigidam glorificabant.

[17] [plurima] Deinde venerunt ad Campum Femini **, et ibi invenerunt magnam synodum, et aliquantis diebus detenti sunt in synodo. Narravit ergo episcopus synodo multas virtutes Brigidæ. Tunc pestilentia gravis vastabat plebem; omnesque rogaverunt Brigidam ut visitaret infirmos. Dixitque episcopus: “Loca pestilentiæ non ingredietur sancta Dei, sed vestros ægros ducite ad eam.” Tunc adduxerunt ad eam claudos et leprosos et dæmoniacos et omnes infirmos; et in nomine Jesu Christi Brigida illos omnes sanavit.

[18] [patravit.] Post hæc exiit S. Brigida ad alium hominem *** qui erat propinquus mari, haud procul ab illo loco ubi episcopus Ercus habitabat. Et mansit cum suis puellis aliquot annis, ut narratur [Act. SS., tom. I Feb., p. 128, n. 68 sqq.; Colgan, Tr. Th., p. 535. Vit. Tert., c. 71 sqq. Cfr. ibid., p. 556, Vit. Quart., c. 42 sqq.] . Existimat Colganus hunc locum quo Brigida secessit esse ecclesiam diœcesis Waterfordensis in decanatu de Kill-Medain, quæ Kell-Brigide, id est Cella S. Brigidæ, nuncupatur: de qua in Catalogo ecclesiarum illius diœcesis [Tr. Th., p. 544, not. 46.] . Crediderim potius hunc locum non quærendum esse in Momonia, sed inter Slaniam oppidum et mare. Nam distincte significatur illum fuisse haud procul ab illo loco ubi episcopus Ercus habitabat. Jam vero Ercus tunc temporis non habitabat in Momonia: nam, ut paulo supra legimus [Cfr. num. 11. init.] , exivit cum Brigida, utique ex loco ubi tunc degebat, in regiones Mumminensium. Itaque omnino concludendum videtur, quoniam ultimis verbis citatis finis imponitur narrationi itineris Brigidæ et Erci, hunc jam reversum esse Slaniam, et Brigidam eum illuc esse secutam.

[19] [Amicus fuisse dicitur primi regis Hiberniæ christiani.] Traditur quoque Ercus præceptor vel familiaris fuisse primo regi Hiberniæ qui christianam fidem professus sit, nomine Muircheartach Mac Earca, qui secundum Tigernachum anno 509, secundum Annales Ultonianos anno 513, Hiberniæ regno potitus est [Petrie, Tara Hill, p. 118 extr.] . Sic enim de eo rege antiqua quædam notitia: Muirchertach, ait, dictus est Mac-Erca [i. e. filius Erci vel Ercæ], quia Ercus, episcopus Slaniensis, illum præcipuo affectu prosecutus est … vel quia Erca, filia Loarni, ejus mater fuit [Ibid.] .

[20] [Plures traduntur hujus nominis episcopi.] Alia quædam de Erco episcopo leguntur apud hagiographos Hibernos; sed non satis constare videtur utrum hæc ad Slaniensem nostrum, S. Patricii discipulum, referenda sint an ad alium quemdam homonymum. Episcopi enim hujus nominis non minus tres in martyrologiis hibernicis præter Slaniensem occurrunt, videlicet Ercus episcopus de Domnach-mor Maighe Cobha seu de Dommach-mor Maighe Damhairne ad diem 17 septembris [Cfr. Act. SS., tom. XII Oct., p. 178.] , Ercus episcopus ad diem 2 octobris et Ercus episcopus de Domnach-Mor Maighe Luadhat ad diem 27 ejusdem mensis [Cfr. ibid.] ; et alii plures existere potuerunt, qui inter sanctos relati non sunt. Itaque quisnam horum designetur definire non audemus, ubi in Vita S. Brandani, abbatis Cluain-Fertensis, legitur Ercus episcopus fuisse ejus præceptor [Tom. III Maii, p. 600.] , et in Vita S. Senani Ercus cum aliis duobus episcopis Dalanno et Sedonio relictus esse a S. Senano in monasterio Inismorensi [Tom. I Mart., p. 773, num. 29.] , et alibi Ercus episcopus interfuisse consecrationi Conlaidi episcopi Kildariensis: quod quidem recens scriptor [A. Cogan, The Diocese of Meath, tom. I, p. 61.] Slaniensi tribuit, sed nullam afferens probabilem auctoritatem.

[21] [Ille qui impiorum convivio] At libenter admiserim de Erco Slaniensi dictum esse quod de eo se legisse ait Michael O'Clery [Martyrol. Dungall. ad diem 2 Novembr. (p. 292).] , videlicet illum conversatione et vita similem fuisse S. Martino. Nam Ercum Slaniensem, sicut S. Martinum, populari memoria præcipue celebratum fuisse, ostenditur imprimis ex fabulosa historia Convivii de Dun na n-Gedh et prælii ad Magh Rath, ante finem seculi XII, ut videtur, hibernico idiomate conscripta [The Banquet of Dun na n-Gedh, etc. Præf. p. ix.] . In quo, confusione temporum in hoc genere figmentorum haud insueta, quum agatur de celeberrimo eventu qui contigit circa annum 637 [Ibid., p. xviii – xx.] , introducuntur sancti qui post Patricium apud Hibernos maxime illustres habentur, numero duodecim vel potius tredecim (totidem enim nominatim recensentur, quamvis universi dicantur fuisse duodecim Hiberniæ apostoli) [Ibid., p. 26.] , et præter eos singillatim Episcopus Ercus Slaniensis. Cujus maledictionem in convivium quod principibus Hiberniæ paraverat provocasse refertur Domhnall rex Hiberniæ. Jusserat nimirum is ut ad illud convivium ex tota Hibernia conferrentur ova anserina quotquot reperiri potuissent. Itaque progressi sunt coactores per Midiam, ova inquirentes, veneruntque ad exiguum quoddam eremitorium, in quo versabatur mulier nigrum cucutium in capite gerens, quæ orationi erat intenta. Juxta januam autem eremitorii viderunt gregem anserum, ingressique invenerunt vas anserinis ovis refertum. Tunc: “Feliciter nobis res succedit,” aiunt: “neque enim totam Hiberniam perscrutantibus plura nobis anserina ova simul collecta præsto erunt.” — “Nequaquam id vobis faustum erit,” inquit mulier; “ neque quidquam conferet ad jucunditatem convivii cui tenuis hæc escarum copia adjungetur.” — “Quidni scilicet?” interrogant isti. “Nimirum, respondit mulier, sanctus quidam Dei famulus, mirabilium patrator, hic habitat, Ercus, Slaniensis episcopus, qui consuevit singulis diebus Boandæ fluvio usque ad axillas immersus persistere a mane ad vesperam, psalterio coram se in littore posito, preces ad Deum indesinenter fundens. Vesperi autem huc reversus uno ovo cum dimidio et tribus nasturtii surculis vescitur. Neque decet vos modicum hunc penum ejus abripere.”

[22] [maledixisse fertur,] Feroces vero regis famuli, ad hæc respondere quidquam dedignati, abstulerunt rem viri justi, ipso invito… Vespere domum rediit sanctus patronus, Ercus Slaniensis episcopus, cui narravit mulier quam inique isti egerint. Quibus auditis, vir justus commotus animo dixit: “Haud prospere aget is cui hæc esca allata est. Et utinam pax et felicitas non oriantur Hiberniæ ex illo convivio, sed rixæ, discordiæ et rerum perturbatio ex eo consequantur.” Et maledixit convivio quam acerbissime potuit [Ibid., p. 16 – 18.] . Nec effectu suo caruit sancti viri maledictio, gravissimis ex convivio exortis dissidiis cruentisque præliis, quæ deinde tota reliqua fabula exponuntur.

[23] [videtur noster fuisse S. Ercus, cujus nomine adhuc extat ecclesiola.] Commentitia hæc sane et indoli populari Hibernorum magis quam sanctorum moribus consona. At profecto inde ostenditur quam præclarum locum teneat Ercus inter sanctos quos veneratio popularis præcipue prosequitur. Cujus rei etiam argumentum præbet ecclesiola seu eremitorium S. Erci, quod visitur in amœnissimo situ apud Slaniam juxta Boynum flumen, sæpius diversis temporibus per decursum medii ævi restauratum, quodque ad nostros dies in illa regione memoriam sancti servavit [The beauties of the Boyne and its tributary the Blackwater, by William R. Wilde (Dublin 1849, in-8°, p. 175.] .

[Annotata]

* Montem Ere. Vit. Quart. ap. Colganum.

* * Offerenda Dei dono. Ap. Colgan., Vit. Tert.

* Bronus ap. Colgan., Vit. Tert., mendo manifesto.

* * “Rectius, Fimhin, hibernice Mag-Fimhin; est celebris et spatiosa planities in regione Desiorum in Mumonia.” Nota Colgani in h. l.

* ** rectius locum, ut habetur in Vita quarta apud Colganum.

DE SANCTO LUGADIO DISCIPULO S. PATRICII IN HIBERNIA.

SECULO VI.

[Commentarius]

Lugadius, discipulus S. Patricii, in Hibernia (S.)

C. D. S.

Lugadius, vulgo Lughadh vel Lugaeth, cujus nominis formæ synonymæ esse dicuntur Lugil, [S. Lugadius memoratur in fastis sacris Hiberniæ] Laeghaire, Lehair et Lothair [Shearman, Loca Patriciana, p. 79, not. 3.] , itemque Lua, Luoc, Luoch, Molua, Moluoc, Moloch [Forbes, Kalendars of Scottish Saints, p. 409.] , annuntiatur ad diem 2 novembris in martyrologio Mariani Gormani nudo vocabuloLugaeth, cui hæc adjecit scholiastes: mac oenghusa o dhruim inescl [Cod. Brux. 5100 – 5104, fol. 186.] , i. e. filius Œnghussii, de Druim Inesclann. Inde in martyrologio Dungallensi [Ad. d. 2 Nov.] his verbis, quæ ex hibernico latine reddimus: Lughadius, filius Ænghussii, filii Nadfraichi, filii Corci, filii Lughadii. Iste Ænghussius fuit rex Momoniæ. Ipse fuit cujus pedem baculo suo perforavit Patricius dum baptizavit et benedixit eum testante Vita Patricii. (Ortus) ex Druim-Inesclainn in Ultonia, inter Droichead-atha et Traigh-bhaile de Dun-Dealgan. De eodem sancto sermo est in Vita Tripartita S. Patricii latina [Part. II, cap. 12.] : Extruxit etiam (Patricius) ecclesiam postea celebrem, quæ Druim-Inissclain appellatur, in regione de Delbna: in qua etiam duo ex ejus sunt discipulis, nempe Da-luanus de Croebheach et Lugadius Ængussio Natfraichi filio, Mumoniæ rege, natus [Colgan, Trias Thaum., p. 131.] ; qui locus deest in codice hibernico translato a cl. G. Hennessy [Ap. M. F. Cusack, St Patrick, p. 397.] .

[2] [et filius fertur regis Ængussii,] Celebris est historia Ængussii, a guo genitus fertur Lugadius noster, per S. Patricium baptizati et in ipso baptismo heroicæ patientiæ exemplum præbentis. Rem ita refert Vita Tripartita latina S. Patricii [Part. III, cap. 30.] : Dum rex Ængussius sacra intingeretur unda, mira ipsius et animi fortitudo et pietas in Deum enituit: quæ et subsequenti signo insigni a Deo approbata est ipsique nomen peperit immortale. Cum enim rex sacro regeneraretur lavacro, pes ejus cuspide baculi cui innixus erat Patricius, transfixus est; nec vulneris accepti perceptive doloris ullum fecit indicium, donec sacrum peractum esset ministerium. Quo finito, perceptoque baculo pedi inhærente, Patricius petiit quare pedis vulnus et transfixionem non prius significaverit. Respondit rex se læsionem illam tanquam sacrarum cæremoniarum partem existimasse et acceptasse. Subintulit et sanctus: “Tu a Deo tantæ patientiæ et devotionis referes mercedem: nullus enim successor tuus vel tuo vel ex fratris tui Olildi semine in ista sede morte cruenta peribit usque ad seculi consummationem; nec nomen juraque obtinebit regis, donec a meo successore coronabitur et consecrabitur.” Unde cum magna benedictione singularique prærogativa istius regiæ familiæ contigit quod reges decem et septem e semine prædictorum fratrum, Ængussii nempe et Olildi, in monachos tonsi (seu, ut est apud Hennessy, baculo ordinati), a tempore Patricii usque ad tempus Kenngegani regis Casseliæ regnaverint [Trias Thaum., p. 155. Cfr. Hennessy ap. Cusack, p. 466.] .

[3] [cujus dicuntur fuisse 24 filii et totidem filiæ.] Beavit etiam Deus, ut ait Colgan [Act. SS. Hib., p. 169, De S. Natali, cap. 2.] , hunc pium regem, non solum posteritate numerosa et sancta, sed et magno filiorum numero. Etenim in genealogiis regum Mumoniæ dicitur rex Ængussius habuisse viginti quatuor liberos, eorumque duodecim fuisse sanctorum albo adscripti [Ibid., p. 174.] . In Psalterio vero Casselensi legitur: Ængussius filius Naitfraich genuit viginti quatuor filios et viginti quatuor filias, et obtulit Deo et S. Patricio duodecim filios et duodecim filias: qui omnes sancti et sanctæ celebrantur [Ibid.] . Ut tantus liberorum numerus Ængussio attributus sit, inde factum non improbabiliter censet Lanigan [Eccl. Hist. of Ireland, tom. I, p. 400.] quod, quum ex una parte memoria Ængussii illius regis Mumoniæ in magna veneratione esset, ex alia vero multi in genealogiis occurrerent viri ejusdem nominis, horum posteri ortum suum ad illum regem deducere et illustrem sibi nobilitate et sanctitate cognationem confingere gestirent. Vel etiam jure supponere licet multos Ængussii posteros, etiam remotiores, nota et frequentissima apud Hibernos consuetudine ejus filios fuisse dictos. Exemplum hujus consuetudinis ex ipsa recensione filiorum Ængussii afferre licet. Etenim S. Colmanus, a matre Macdarene, id est filius Dareniæ, dictus, diserte inter filios Ængussii ponitur in Sanctilogio genealogico, cap. 34 [Cit. ap. Colgan, Act. SS. Hib., p. 174.] , quum in Martyrologio Tamlactensi ad diem 31 julii idem Colmanus filius Dareniæ cum Natali, Jernoco, Papano et Follomonio dicantur filii Natfrachii, qui fuit Ængussii regis pater. Porro præter Colmanum illum in Menologio genealogico, ubi sane vocabulum filii stricto sensu accipiendum est, Ængussii filii indicantur Lugadius noster [Ibid., p. 173, n. 6.] , Eochodius, Felimidius, Cronanus, Olildus (seu Aillilus), Bressalius, Foilanus seu Faelanus [Ibid., nn. 5, 9.] . Quibus si addas quatuor illos quos paulo superius cum Colmano ad diem 31 julii celebrari memoravimus nomine filiorum Natfrachii, jam habes sanctos duodecim Ængussii regis Mumoniæ filios. Præterea filius ejusdem Ængussii, sed forte non ita proprio sensu, in martyrologiis Gormani et Dungallensi ad diem 5 martii laudatur Cartachus. Sed et in iisdem martyrologiis atque etiam in Tamlactensi ad diem 23 februarii celebrari indicantur communi festivitate Ængussii filiæ, non tamen distinctius significatur Ængussius is fuisse rex Mumoniæ vel,filius Natfrachii.

[4] [Paterno genere] Genus paternum S. Lugadii exhibet sequens schema genealogicum, ex ampliori stirpis Oililli Olum, regis Mumoniæ, genealogia edita a Donovano [Battle of Magh-Rath, p. 341.] et Shearman [Loca Patriciana, tab. 4, p. 54.] excerptum:
OILILL OLUM, R. M., ob. an. Chr. 234 [Annal. Quat. Mag., ad h. a. At secundum O'Flaherty (Ogygia, p. 152), an. 260.] .
EOGHAN MOR, ob. an. 195 [Quat. Mag., ad h. a. At secundum tabulas genealogicas, an. 250.] .
FIACHA MAELLETHAN R. M., ob. an. 260 [Tab. genealog.] .
OILILL FLANBEC, R. M.
LUGADH.
CONALL CORC.
NATFRAICH, R. M.,
ÆNGHUS R. M., ob. an. 489 [Quat. Mag., ad h. a.] .
S. LUGADIUS.

[5] [et materno clarus,] Uxorem habuit Ængussius Eithneam Huathach, filiam Chrimthanni, filii Cinnselach, regis Lageniæ [Vita quinta S. Brigidæ, lib. II, cap. 11 (Tr. Thaum., p. 551); Vita S. Kierani, cap. 19 (Act. SS. Hib., p. 460); Chronicon Scotorum, ad. an. 487.] , cujus hanc genealogiam demonstrat tabula genealogica Cathair Mor seu Catharii Magni, regis Lageniæ et totius Hiberniæ [Ap. Shearman, Loc. Patric., tab. 10, p. 180.] :
CATHAIR MOR, R. H., ob. an. 122 [Quat. Mag. ad h. a.] .
FIACH BAICHEDA.
BRESAL BELACH.
LABRADH.
EOCHU CINNSELACH.
ENNA CINSELACH, rex Lageniæ, ob. an. 444 [Tab. geneal.] .
CRIMTHAN, rex Lageniæ, ob. an. 483 [Quat. Mag., ed. O'Donovan, tom. I, p. 150, not. d. Cfr. ibid. ad an. 465.] .
EITHNE, uxor Ængussii, ob. an. 489 [Quat. Mag. ad h. a. Cfr. ibid., not. n.] .

[6] [incertum cui monasterio præfuerit] Druim-Inissclain, ubi ecclesiam postea celebrem extruxit Patricius [Cfr. supra, num. 1 extr.] , eum locum esse existimat Lanigan [Eccl. hist. of Ireland, tom. I, p. 441 et tom. III, p. 52, not. 145.] qui nunc vocatur Drumshallon, in comitatu Louth. Ejusdem opinionis fuit Archdall, qui in suo Monastico Hibernico Lugadium primum abbatem Drumshallonensem facit, sed nullo alio indicio, ut videtur, præter testimonium Vitæ Tripartitæ S. Patricii superius citatum, ubi quidem Patricius ecclesiam, non tamen monasterium, in Druim-Inissclain condidisse,neque Lugadius abbas constitutus, sed ibidem esse, id est requiscere, refertur [Cfr. Lanigan, tom. I, p. 444, not. 48, 49.] . O'Donovan vero [Quat. Mag., tom. I, p. 394, not. y.] illum locum vicum esse asserit in eodem comitatu prope Castle-Bellingham, qui hodieque ab ejus incolis nuncupatur Druminisklin, Anglis vero Drumiskin.

[7] [et quo anno mortuus sit.] Lugadii obitum innectit citatus Archdall anno 515 vel 516, sed rursus hoc solo argumento, ut videtur, ductus quod pater et mater ejus obierunt anno 489, vel secundum alios fontes, anno 487; ex quo anno si quis triginta annos computaverit, quod spatium quasi medium singulis alicujus stirpis generationibus ab historicis scriptoribus assignari solet, fere ad annum illum 515 perveniet. — Et hæc sunt quæ ad Lugadii historiam spectantia apud veteres et recentiores scriptores reperire licuit.

DE SANCTO AIDANO ABBATE IN HIBERNIA.

SECULO VI.

[Commentarius]

Aidanus abbas, in Hibernia (S.)

C. D. S.

In Vita S. Mochtei [Cap. 3 (Colgan, Act. SS. Hib., p. 729).] mentio fit cujusdam Aedani, [S. Aidanus monasterio a S. Mochteo constructo in Ultonia,] unius ex sancti discipulis, quem Roma discedens oblitus jusserit ramo arboris insidere et se mari committere; eoque miro navigii genere transvectus, in Hibernia ante magistrum suum appulisse fertur. Inde pergit Vita [Cap. 4.] : Denique Macteus in Metheorum nemoribus cœpit construere monasterium, quod Cella magna seu Lismhor (immo Kill-mor, ut eumdem textum recitans scribit Colganus in nota mox citanda) dicitur. In hunc itaque posteriorem locum notat Colganus [Op. cit., p. 731, not. 5.] : Regio Metheorum, vulgo Hua-Meth dicta, est diœcesis Ardmachanæ in Ultonia et in ea hodie visitur prædicta ecclesia Kill-mor, id est Cella magna, dicta. Et distinctius alio loco [Trias Th., p. 184, not. 16.] : Regio dicta Hua-Meith, hodie O'Meith, est in orientali parte Ultoniæ, hinc Airthear, id est Orientalis, dicta; et pars ejus mari vicinior Hua-Meith-mara, id est Hua-Methia maritima, et pars a mari remotior comparatione prioris Hua-Meith-tire, id est Hua-Methia terræ sive continentis, quia in continenti Ultoniæ jacet, hic [Vit. Tripart. S. Patricii, parte III, cap. 9 (Tr. Th., p. 150).] et ab aliis priscis scriptoribus vocatur. Nomen illud Hua-Meith, id est posterorum Meith, videtur sortita a posteris Muredachi, cognomine Meith, id est Obesi, filii Imchadii, filii Colla-da-Chrioch, de quo Sanctilogium Genealogicum cap. 13, late in eo tractu tempore Patricii et postea dominantibus.

[2] [quod vocatur etiam Cill-mor-Aedhain, præfuisse videtur] Ui-Meith-Tire etiam alio nomine dicebatur Ui-Meith-Macha [O'Donovan, Book of rights, p. 148, not. a.] , quia proximior erat Ardmachanæ civitati. Eumdem autem pagum in hodierno comitatu et baronia Monaghan collocandum esse, non vero, ut opinati sunt O'Flaherty, Harris et etiam O'Clery [In suo indice ad Martyrologium Dungallense ad nomen Cruimther Calb (ed. Todd et Reeves, p. 397).] , in comitatu Ardmachano et baronia Orior-O'Hanlon, ostendit Joannes O'Donovan [Book of rights, loc. cit.] hoc argumento. Primo scilicet Vita Tripartita S. Patricii [Part. III, cap. 9 (Trias Thaum., p. 150).] refert sanctum venientem ad regionem de Hua-Meith-tire, quæ est Orientalis Ultoniæ regiuncula, ibi excitasse ecclesiam in loco Teag-talain (hodie Tehallan) appellato. Præterea in Martyrologio Dungallensi ad diem 26 januarii signatur Cruimther Calbh, de Tulach Carpait (hodie Tullycarbet) in Ui-Meith-Macha. Adde annuntiationem S. Aidani in eodem martyrologio [Cfr. num. seq.] , ubi etiam Cill-mor-Aedhain in eadem regione sita esse dicitur. Jam vero Tehallan, Tullycorbet et Killmore reperiuntur in comitatu et baronia Monaghan. Hactenus O'Donovan; cui consentit Will. Reeves [Mart. Dungall., p. 397, not.] . Nec est quod tantorum virorum sententiæ opponamus.

[3] [et idem esse qui filius fertur Ængussii.] Itaque et consentiendum est Colgano arbitranti [Act. SS. Hib., p. 731, not. 4.] Aidanum illum discipulum S. Mochtei eumdem esse cum nostro, filio Ængussii, quem Marianus Gormannus, Martyrologium Dungallense et alii memorant in ecclesia de Kill-mor Aedhain in regione de Huadmeth sive Metheorum die 2 novembris. In hac enim regione S. Mocteus exstruxit primam ecclesiam in Hibernia, Kill mor appellatam, ut habetur in ejus Vita, cap. 4 [Cit. supra, num. 1.] ; cui utique admodum credibile est Aidanum fuisse præfectum. Annuntiatio autem ad diem 2 novembris in Martyrologio Dungallensi cui alludit Colganus (ex Gormano desumpta), his verbis concepta est: Aidanus, filius Ængussii, de Cill-mor-Ædhain in Ui-Meith-Macha; et notatum est ibidem scholiasten Mariani ad ultimam vocem Macha adjecisse quasi variantem lectionem Menna. — At præter hunc nostrum plus viginti ejusdem vel similis nominis (Aedhan, Aed, Moedoc, etc.) diversis diebus in eodem Martyrologio memorantur.

[4] [Floruit ineunte seculo VI.] Porro et ulterius inde colligitur quo tempore vixerit S. Aidanus, quum S. Mochteum S. Patricio, celeberrimo Hiberniæ apostolo, coævum fuisse testetur tum Vita ipsius Mochtei [Cap. 8 (Colgan, Act. SS. Hib., p. 729).] , tum Vita S. Patricii [Col. 564F] [Vita sexta, auctore Jocelino, cap. 134 (Trias Thaum., p. 94); Vita septima seu Tripartita, Part. III, cap. 67 (ibid., p. 162).] . In hac ultima autem indicatur S. Mochteus ad Patricium accessisse ubi is jam senilem ætatem attigerat. Unde denique S. Aidanum ineunte seculo VI floruisse, jam tuto affirmare licet.

DE SANCTO GEORGIO EPISCOPO VIENNENSI IN GALLIA.

INITIO SECULI VIII.

[Commentarius]

Georgius, episcopus Viennensis in Gallia (S.)

C. D. S.

Georgium episcopum Viennensem in Gallia sub hac die memorat Martyrologium Hieronymianum Fuldense ex codice Leidensi seculi X nuper a nobis editum, [S. Georgius memoratur in martyrologiis;] his verbis: Apud Viennam sancti Georgii episcopi [Anal. Boll., tom. I, p. 44.] ; et iisdem aut similibus Ado et complura Auctaria Usuardina, ac tandem Martyrologium Romanum: Viennæ, sancti Georgii episcopi. Saussayus autem in suo Martyrologio Gallicano hoc breve adjecit elogium: Viennæ Allobrogum, sancti Georgii episcopi et confessoris, qui post Bobolinum illius ecclesiæ episcopus factus, se vere episcopum præstitit, morum probitate, vigilantia, commiseratione et ardenti salutis animarum studio præclarus, in omni exercitatione cœlestis doctrinæ mirabilis. Qui tandem vitæ sanctissime actæ meritis cumulatus, ad piorum laborum messem migravit, simul in cœlo consecutus gloriam et in terris venerationem.

[2] [sed non conveniunt fontes quoad annum electionis episcopalis et mortis.] Saussayo fons unus fuit Chronicon Adonis, in quo legitur ad annum 699: Bobolenus Viennensis ecclesiæ episcopus insignis claruit. Post quem Georgius, magnæ virtutis episcopus, in eadem urbe constituitur [Mon. Germ. Hist., Script. tom. II, p. 318.] . Auctor vero indicis anno 1239 conscripti, huic ipsi anno 699 Georgii obitum illigat: S. Georgius, inquiens, anno 699 ad vitam cœlestem abiit, die secunda novembris. In templo S. Petri jacet [Cit. ap. Haureau, Gall. Christ., tom. XVI, p. 33.] . At Viennense necrologium [Ibid., p. 34.] eum Anastasii II imperantis, qui post diem 3 junii anni 713 imperator creatus est, æqualem asserit. Quæ quidem assertio ex una parte melius consentit Adoni Boboleni, qui Georgii decessor fuit, obitum ad annum 699 signanti, ex altera vero parte ab eodem dissentit, quum idem Ado Deodatum, Georgii successorem (in prædicto Necrologio prætermissum), sub Justiniani II tempora, ac proinde ante annum 711, floruisse indicet.

[3] [Commenta Tamayi.] Vix memoratu digna sunt quæ Joannes Tamayus in suo Martyrologio Hispanico [Tom. VI, p. 49.] de S. Georgio nostro congessit. Quem scilicet Hispanum fuisse origine, patria Toletanum docet, eumdemque, postquam ab infantia sua in hujus regiæ urbis metropolitana ecclesia feliciter educatus et ad altaris ministerium exercendum per omnes officiorum gradus ductus fuisset, ad Agathensis ecclesiæ, quæ tunc temporis Galliæ Gothicæ finibus comprehensa erat, præsulatum evectum esse, eoque titulo interfuisse Toletanæ synodo a Reccesuintho rege convocatæ anno 653; postea vero, quum jam viginti annos Agathensi ecclesiæ præfuisset, pastore vidua Viennensi, anno 682 unanimi omnium acclamatione in hanc sedem sublimatum, obiisse die IV nonas novembris circa annum 699. Neque enim horum omnium alium vadem profert Tamayus quam commentitii illius Juliani Peres Toletani commentitium carmen [Cfr. J. Godoy Alcantara, Historia critica de los falsos Cronicones, pp. 199, 216.] ; neque in ullo documento historico quidquam indicatur. Occurrit quidem inter subscriptiones Concilii Toletani anni 653 nomen Georgii Agathensis episcopi [Aguirre, Conc. Hisp., tom. III, p. 448; Mansi, Conc., tom. X, p. 1222.] ; at ex sola homonymia hunc Georgium eumdem habendum esse cum Viennensi nemo sanæ mentis affirmarit.

[4] [Elevatum corpus anno 1251.] Audivimus supra [Num. 2 med.] scriptorem anni 1239 affirmantem corpus S. Georgii tunc temporis jacuisse Viennæ in ecclesia monasterii S. Petri, una scilicet cum corporibus aliorum quinque sanctorum episcoporum Viennensium, quæ omnia anno 1251 solemniter elevata fuisse per Hugonem et Willelmum Cardinales docet nos Breve ab Innocentio IV datum Mediolani VIII Kalendas Septembris, pontificatus illius anno nono, quo centum dierum indulgentius concedit pontifex visitantibus ecclesiam S. Petri in die revelationis ipsorum. Breve istud ediderunt majores nostri ad diem 14 junii agentes de Ætherio [Tom. II Jun., p. 959, num. 3 – 4.] neque hoc loco repetendum videtur, nisi quod obiter advertere juvat illud cl. Potthast notum fuisse ex sola editione Joannis a Bosco in Bibliotheca Floriacensi: unde inter sua Regesta Summorum Pontificum ab anno 1198 ad annum 1304 [Tom. II, p. 1189.] solummodo quo loco et quo anno, non vero qua die fuerit datum, signare potuit.

[5] [Colitur 2 novembris.] Perperam etiam nescio qua oscitantia indicarunt majores nostri [Loc. cit., num. 5 extr.] S. Georgii memoriam coli die 3 novembris: in omnibus quippe martyrologiis memoratur ad diem 2 ejusdem mensis [Cfr. supra, num. 1.] . At nihil de Sancto nostro reperimus sive in Proprio Viennensi anni 1732, sive in Breviario Viennensi quod anno 1783 typis expressum est, sive in Proprio Viennensi anni 1824, quæ sub oculis habemus.

DE S. VULGANIO EREMITA CULTO LENSII IN ARTESIA ET DE S. VULGANIO ITEM EREMITA CULTO IN MONASTERIO S. WALERICI IN PICARDIA

SECULO VII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Vulganius eremita, Lensii in diœcesi Atrebatensi (S.)

AUCTORE C. D. S.

Utrumque hunc sanctum conjunximus, non præjudicantes tamen utrum diversi censendi sint necne, [Narratio quæ edetur] quod in primis hic discutiendum venit. Et quidem S. Vulganium [Qui alias dicitur Vulganus, Walgamus, Walganus, Walganius, Wulgamus, Wulgamius, Wiganius, Wiganus; gallice vero Vilgain, Vilgaine, Vulgain, Vulgan, Wigain, Walgam, Walgan, Wilgaine, Wilgan.] Lensii (vulgo Lens) in Artesia jam seculo XI cultu ecclesiastico honoratum fuisse, testatur Baldericus Cameracensis in ea parte Chronici sui quam absolvit ante annum 1051 [Cfr. Bethmann, Monum. Germ. Hist., Scr. tom. VII, p. 394.] , ita scribens [Lib. II, n. 22 (tom. cit., p. 460).] : Apud castrum Lenense habetur quoque monasterium canonicorum, ubi sanctus quiescit Vulganius, qui Scotus traditur extitisse. Hujus Acta, jam ab Arnoldo Raissio anno 1623 [Vita sanctissimi Vulganii, insignis collegiatæ ecclesiæ Lensiensis patroni titularis; item S. Chrysolii, etc. opera et studio Arnoldi de Raisse. Duaci 1623, in-24.] ex quodam pervetusto Leodiensis ecclesiæ codice et a D. Pommeraye anno 1662 [Histoire de l'abbaye royale de S. Ouen, p. 466.] edita, infra recudemus ex codice Atrebatensi olim 462, nunc 573, seculi XIII [V. Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements, tome IV, p. 181. Cfr. p. VII.] , adjectis variantibus ex apographo codicis monasterii S. Audoeni a majoribus nostris exscripto, quod continetur in codice olim musei Bollandiani, nunc bibliothecæ regiæ Bruxellensis 8931, et ex duplici editione mox memorata. In quibus utique Lensii nulla fit mentio, sed indicatur Vulganius ultimos annos vitæ suæ transegisse in cellula Sancti Vedasti monasterio adhærente [Vit. num. 19 extr.] , atque ad invisendum sacerdotem in rurali quadam ecclesia procul degentem sibi admodum familiarem, qui graviter ægrotabat, e sua cellula egressum [Vit. num. 21.] , dum apud eum hospitatur, in morbum incidisse ac mortalem vitam commutasse cum æterna quarto Nonas Novembres, ejusque sanctissimum corpus sepultum esse in villa quadam quæ dicebatur Bonorum virorum Terminus [Vit. num. 22.] . Qui locus quamvis ignotus nobis sit, attamen, quum Vulganium Lensii, in tractu scilicet Atrebatensi, seculo XI quiescentem reperiamus, facile ac probabiliter colligitur ad hunc Acta illa referenda esse.

[2] [auctoris est parum accurati,] De scriptore autem horum Actorum non immerito pronuntiat Josephus Ghesquierus noster [Act. SS. Belgii, tom. V, p. 251, num. 2.] : Quisquis sit illius Vitæ scriptor, juniorem suam ætatem prodit, cum ait propter scriptorum inopiam ad suam non pervenisse notitiam plurima S. Vulganii pietatis opera [Vit. num. 1 extr.] . Certe non probis se documentis instructum fuisse ipse satis indicat, dum seculo VI necdum provecto civitatis Cantorberiæ archiepiscopum totiusque Angliæ primatem facit nescio quem B. Quirianum [Ibid.] , qui nusquam in serie archiepiscoporum Doroberniensium seu Cantorberiensium comparet; ac rursus dum Angliam a Danis fere totam occupatam, eorumque regem, nomine Danum, conversum a S. Vulganio fuisse narrat [Vit. num. 5 – 7.] , eo scilicet tempore, quo necdum S. Columbanus in Gallias venerat [Vit. num. 12.] , seu ante annum 585. Atqui tum temporis ne ipse quidem S. Augustinus monachus, creatus postea primus Cantuariensium episcopus, in Angliam appulerat; ac Dani non nisi seculo nono cursim in eam irruerunt, geminoque dumtaxat seculo post eam occuparunt, nec sane ductu cujusdam regis cui proprium nomen Danus erat. Nemo ergo non videt, tam graves lapsus in scriptorem vere antiquum aut probis documentis instructum cadere non posse, neque S. Vulganium jam ætate meritisque gravem, ut scriptor ille indicat, ante annum 585 a S. Columbano consuli miraque cum reverentia excoli potuisse, sed nec integro post seculo (quo scilicet tempore monasterium S. Vedasti conditum est) in cellulam cœnobio S. Vedasti contiguam se recipere, ut vitam illic solitariam ageret; nisi quis contendat, id quod probare neutiquam valebit, sanctum nostrum per annos circiter centum et quinquaginta in vivis fuisse.

[3] [qui videtur scripsisse seculo XI medio.] Ætatem scriptoris nostri, quem seculi XII vel etiam juniorem censet [Tom. cit., p. 252, num. 3.] , aliquanto exactius definire potuisset Ghesquière, si attendisset quod a D. Pommeraye in historia monasterii S. Audoeni, quam ex ejusdem monasterii chronicis manuscriptis concinnavit, refertur [Op. cit. supra (ad num. 1), p. 206.] , Vitam scilicet S. Vulganii ibidem conscriptam esse jussu Nicolai abbatis, qui cœnobio præfuit ab anno 1042 ad annum 1092. Itaque circa vel post medium seculum XI illa Vita conscripta censeri debet, quod certe ceterarum Ghesquieri animadversionum veritati non officit. Neque ad scriptoris illius auctoritatem augendam multum confert quod [Vit. num. 20.] significat quædam a se excerpta esse e libello qui de vita illius inculto et semilatino sermone digestus fuerat. Præterquam enim quod neque de eo libello constat quam antiquus fuerit et quantæ auctoritatis (neque enim satis probabiliter ex inculto et semilatino sermone scriptorem antiquum et sancto coævum aut supparem collegeris): præterea quid ex illo, quid ex aliis fontibus hauserit, nequaquam, si enumerationem generalem miraculorum, paucis verbis contentam, excipias, distinguit.

[4] [Addetur pars Vitæ S. Madelgisili.] Jam Vulganium quemdam Monstroledi in pago Cressiaco in Picardia ut sanctum honoratum fuisse, constat ex iis quæ de illo referuntur in Vita S. Madelgisili, qui vixit seculo VII, ab Hariulfo monacho Centulensi ineunte seculo XII conscripta, ubi et breve compendium Vitæ hujus S. Vulganii traditur [Num. 10 – 13.] . Vitam S. Madelgisili ex Mabillonio [Act. SS. O. S. B., sec. IV, part. II, p. 537.] ediderunt majores nostri ad diem 30 maii [Tom. VII Maii, p. 265.] , nosque hic rursus eam partem exhibemus quæ agit de Vulganio. Porro Vita illa eruditis admodum suspecta est, quum præsertim ex historia translationis corporis S. Madelgisili ad cœnobium Centulense seu S. Richarii prope Abbatisvillam, extremo seculo X factæ, constet eo tempore vitam vel gesta S. Madelgisili penitus fuisse ignorata: necdum enim lucida ejus opera scripturæ tradita, necdum memoriæ fidelium fuerat commendata [Act. SS., tom. cit., p. 268, num. 14.] . Corpus autem S. Vulganii etiam aliquando Monstroledo fuisse translatum et sive in illa prima translatione sive in altera posteriori (nulla enim de hac re monumenta prostant), in ecclesia monasterii S. Walerici, non procul inde dissita, condita fuisse colligitur ex recognitione reliquiarum ejus ibidem instituta anno 1651 [Cfr. infra, hujus Comment. præv. num. 7.] .

[5] [Videntur duo fuisse S. Vulganii eremitæ, quos traditio confudit,] Unum hunc eumdemque cum S. Vulganio Lensii culto fuisse, suadere possunt quædam admodum similia quæ in utraque Vita leguntur. Uterque enim Vulganius dicitur Anglus, uterque Cantuariæ in magna existimatione habitus, uterque angelico monitu ex Anglia in Galliam evocatus ad eam oram appulisse quæ Angliam proxime prospicit, uterque non procul ab ea ora vitam solitariam egisse, ac demum uterque obiisse die 2 novembris, quamvis perperam notatum sit in margine apud Bollandianos [Act. SS., tom. cit., p. 268, num. 13.] et inde apud Ghesquierum [Act. SS. Belgii, tom. V. p. 252, num. 3 med.] , Vulganium illum socium S. Madelgisili mortuum esse die 29 maii. Attamen, quum aliæ traditiones in utraque Vita consignatæ nullo modo in concordiam reduci queant, quumque alterius S. Vulganii corpus Lensii, alterius in cœnobio S. Walerici et Abbatisvillæ integra aut fere integra eodem tempore servarentur [Cfr. infra, num. 7.] , inde longe probabilius censemus cum Papebrochio [Tom. cit., p. 269, annot. i.] et Ghesquiero [Act. SS. Belgii, tom. V, p. 252, num. 3.] , duos fuisse sanctos quos propter nominis et forte gentis communionem atque etiam locorum ubi colebantur viciniam in unum conflarint traditio popularis et qui eam seculo XI vel XII scripto consignarunt. Sed, ut recte notat Ghesquierus, id longe maximum ex eo errore incommodum offendiculumque ortum est, quod usque adeo confusa sit utriusque Vulganii memoria ut nescias quid cui ex binis Vulganiis tribuas ex gestis illis quæ hinc inde memorata exstant.

[6] [ita ut gesta cujusque distingui jam non possint.] Unde nec in chronologia illorum gestorum discutienda immorandum arbitramur, quippe quæ nullo alio documento nitatur quam suspectis illis Actis. Itaque advertisse sufficiat, Vulganii illius eremitæ Monstroledensis, si vere S. Madelgisilo adhæserit, qui ipse socius fuerit S. Fursei, ætatem illigandam esse posteriori parti seculi septimi. Vulganium autem alterum, qui Lensii colitur, plerique circa annum 572 vel paulo post defunctum esse statuunt, non alio fundamento, nisi quod Columbanum ejus discipulum fuisse legunt aliquanto tempore antequam in Galliam venit [Vit. numm. 8, 12.] . Alii vero, præcipue illius traditionis rationem habendam censentes secundum quam ultimos vitæ suæ annos transegerit reclusus in cellula sancti Vedasti monasterio adhærente [Vit. num. 19.] , quum S. Vedasti monasterium a S. Autberto exstrui cœptum non sit nisi uno fere post annum 572 seculo, illum non ante extremum seculum septimum ex hac mortali vita excessisse contendunt [Cfr. Ghesquière, Act. SS. Belgii, tom. V, p. 253, num. 5.] . Nobis quidem nulla apparet satis valida ratio cur unam potius quam alteram istarum opinionum seligamus. Cetera autem, si qua sunt quæ ad illustrandam utcumque Vulganii historiam conferre valeant, in adnotationibus ad Acta subjiciemus.

[7] [Corpus alicujus S. Vulganii servabatur in monasterio S. Walerici adhuc anno 1651,] Restat ut hoc loco indicemus quæ de utriusque Vulganii cultu nobis comperta sint. Et quidem, quod ad socium S. Madelgisili pertinet, sola monumenta nobis prostant pars illa Vitæ S. Madelgisili ab Hariulfo conscripta, quam in Vulganii historia breviter enarranda versari supra indicavimus [Num. 4.] , et Acta visitationis cœnobii Leuconaensis seu S. Walerici anno 1651 a D. Jonault institutæ, ubi distincte notantur reliquiæ quæ tunc temporis in ejusdem cœnobii hierogazophylacio servabantur. Acta illa edita sunt a majoribus nostris; e quibus hæc de S. Vulganii reliquiis excerpimus [Tom. I April., p. 16, num. 13.] : In capsa S. Vulganii (reperta sunt) caput integrum, demptis processibus ejus maxillaribus; variæ tam superioris quam inferioris mandibulæ partes; quinque dentes molares, cuidam superioris mandibulæ portioni infixi; quatuor vertebræ integræ, cum quatuor vertebrarum aliarum fragmentis; pars una scapulæ; viginti novem costæ confractæ, quarum quatuor ferme integræ sunt; duo ossa iliorum, totidem femorum; unum tibiale crassius et minora duo; duo ossa brachialia; cubiti duo ac totidem radii; duæ claviculæ fractæ; quatuor ossa digitorum, tam manuum quam pedum; astragali et ossa navicularia, aliaque fragmina diversa ex variis corporis partibus; juxtaque saccus lineus cum cineribus, et partes telæ auro sericoque permixtæ, in formam duorum veterum paramentorum ad albas pertinentium. Inter reliquias autem jam nominatas invenimus schedulam ex pergameno, cujus potuimus quædam verba, sed absque connexione, legere, atque inter alia nomen S. Vulganii, reliquis vetustate consumptis. Reliquiæ istæ flammis traditæ sunt anno 1793. Sed adhuc servatur Abbatisvillæ in ecclesia S. Sepulcri pars brachii S. Vulganii et alterum fragmentum apud sanctimoniales dictas a S. Ursula [Corblet, Hagiographie du diocèse d'Amiens, tom. III, p. 238.] . Nulla autem hujus S. Vulganii memoria reperitur in ullis sacris fastis. Neque certe satis probabiliter cum Stiltingo [Act. SS., tom. V. Sept., p. 79, num. 3.] , ex eo quod illius reliquiæ in cœnobio S. Walerici repositæ fuerint, concluseris eum ejusdem cœnobii fuisse monachum vel abbatem. Festum autem ejus ibidem celebrabatur die 3 novembris, nisi dies 1, Omnium sanctorum commemorationi sacra, incideret in sabbatum: tunc enim die 2 de S. Vulganio agebatur ecclesiasticum officium [Corblet, tom. cit., p. 240.] .

[8] [et alicujus item S. Vulganii Lensii ante medium sec. XI,] Lensii vero corpus alterius S. Vulganii requievisse jam ante medium seculum XI, habemus ex testimonio Balderici Cameracensis [Cfr. supra, num. 1.] . Quædam tamen ejus partes antea ex illo distractæ fuerant, eæque satis ingentes ut ex iis acciperent ecclesia monasterii S. Audoeni [Pommeraye, Histoire de l'abbaye royale de S. Ouen, p. 206.] , ubi et sacellum in honorem S. Vulganii dedicatum est [Ibid., p. 361.] et aliud cœnobium quod Sigli seu Sigiaci, in loco septem a civitate Rotomagensi leucis distante, in honore sanctorum confessorum Martini et Vulganii condidit Hugo quidam, Firmensis dominus, illudque idem, ut videtur, postea monachus effectus, tradidit abbatiæ S. Audoeni. Eumdem enim fuisse putamus Hugonem qui duplicem chartam fundationis et donationis dedit vulgatam a Pommeraye inter probationes Historiæ suæ monasterii S. Audoeni [Ibid., pp, 460, 461.] , non diversos, ut judicat Pommeraye: nam etiam in secundo diplomate omnino videtur testari cœnobium a se ex prædiis parentum suorum fundatum esse. Utrique chartæ deest finis ac proinde temporis notatio, sed ex nominibus eorum quorum subscriptio seu sigillum illis appositum est, ac speciatim Malgerii archiepiscopi Rotomagensis, concludere licet eas ante annum 1050 confectas esse. Porro si auctori, monacho utique Audoenensi, qui historiam translationis S. Vulganii in ecclesiam S. Audoenidescripsit, fides habeatur, non exiguæ quædam reliquiæ, sed corpus integrum Lensii antea quiescens, concessum fuit cuidam Turoldo, viro nobili ac prædiviti, Roberto II vel III Normanniæ duce, isque illud in castellum suum Finnense transtulit, unde rursus transferri curavit Hugo in cœnobium Sigiacense a se in honorem SS. Martini et Vulganii conditum [Ibid., p. 361.] , atque inde, ut supponere fas est, reliquias suas accepit ipsa S. Audoeni ecclesia, quæ anno 1562 ab hæreticis direptæ sunt [Ibid., p. 206.] .

[9] [cujus cultus hodieque Lensii perseverat.] Reliquias tamen quasdam S. Vulganii servavit collegium Canonicorum Lensiense et hodieque servat eadem ecclesia nunc parochialis; et magnus ibi concursus fit e locis circumjacentibus, quorum incolæ S. Vulganium patronum invocant, præcipue adversus intestinorum tormina et ad sanandos morbos quibus infantes et pueri affligi solent. Solemnes etiam pompas institui mos est infra octavam Pentecostes; quamque antiquus sit ille usus testatur diploma Eustachii comitis Boloniæ et Idæ uxoris ejus anno 1070 datum [Miræus, Diplom. Belg., tom. I, p. 160. Cfr. Ghesquière, Acta SS. Belg., tom. V, p. 254.] , in quo legitur: In festivitate sancti Vulganii, infra Pentecosten, de oblatione habent Canonici quadraginta solidos; de reliquo, media pars custodis est. Quamvis autem minutæ tantummodo quædam reliquiæ Vulganii in ecclesia Lensiensi conservatæ sint, gloriabantur Lensienses apud se corpus S. Vulganii repositum esse, teste Arnoldo Raissio [Hierogazophylacium Belgicum, p. 326.] , qui citat, præter alios, versus hosce qui in ea ecclesia exarati suo tempore conspiciebantur:

Continet ecclesiæ Lensensis cella Mariæ
Corpora sub feretris sanctorum condita claris:
Vulganii celsi, qui quondam natus ab Anglis.

Molanus quoque refert corpus S. Vulganii in vastatione urbis Lensensis a Francis fuisse ablatum, sed per conditiones pacificationis redditum [Natales Sanctorum Belgii, fol. 237v.] .

[10] [Memoria S. Vulganii in martyrologiis;] Notat insuper Molanus S. Vulganii festum, propter fidelium animarum memoriam, quæ die 2 novembris recolitur ab Ecclesia, die isto (qui fuit obitus ejus) non celebrari Lensii, sed subsequenti, nempe 3 ejusdem mensis. Vidimus autem jam antiquitus festivitatem aliquam S. Vulganii agi solitam circa tempora Pentecostes, quam translationis illius fuisse indicat Molanus [Ibid., fol. 238.] , afferens verba illa ex Lensiensi martyrologio: Eodem die (XII Kal. Junii), translatio beati Vulganii confessoris, in præsenti ecclesia quiescentis. Ad diem 2 novembris Vulganium annuntiant Grevenus, his verbis: Volgani episcopi et confessoris, fratris sancti Foillani martyris. Ubi confusionem factam credo cum S. Ultano, qui fuit S. Foillani frater. Ad eumdem diem annuntiatur apud Dempsterum in Menologio Scotico: Lensii suburbio Atrebati Vulganii confessoris. Ad diem vero 29 octobris apud eumdem: Atrebati Vulgani presbyteri. Memoratur etiam Vulganius sub eodem die 29 octobris apud Molanum in Natalibus Sanctorum Belgii et in Indiculo Sanctorum Belgii [Ed. Lovanii 1573, p. 85.] , apud Willot [Hagiologe Belgique, p. 62.] , in martyrologio Gallicano Andreæ Saussayi, in Catalogo Generali Philippi Ferrarii, in martyrologio universali Castellani, et apud Ghinium [Natal. SS. Canonicorum, p. 83.] . Episcopi titulo decoratur apud Grevenum, apud Molanum in Indiculo et apud Ferrarium, sive, quod putat Castellanus, ex eorum episcoporum numero fuit qui, ad conversionem idololatrarum excurrentes illa dignitate ornati, quamvis nulli certæ sedi affixi essent, regionarii appellari consueverunt, sive cum Molano [Natal. SS. Belgii, fol. 238 et 13v.] eo titulo ornatum censeas, non quod proprii nominis episcopus fuerit, sed quia quorumdam locorum fuit apostolus.

[11] [Officium ecclesiasticum] Hodie etiam colitur S. Vulganius in diœcesi Atrebatensi ad diem 5 novembris sub titulo episcopi et confessoris, ritu semiduplici. Lectiones II Nocturni desumptæ sunt ex Vita S. Vulganii paulo inferius edenda. Sic autem concluditur Lect. VI: Sepultus est multa populi frequentia in ecclesia villæ quæ tunc Bonorum virorum Terminus dicebatur et prope idem sancti Vedasti monasterium, secundum communem existimationem. Inde autem, circa annum Christi millesimum, Lensium translatus est, ubi tanquam episcopus honoratur et urbis illius patronus specialis. De cujus patrocinio plurimum sibi gratulatur hæc civitas, utpote quæ non semel a malis imminentibus et peste grassante ejus intercessione liberata fuerit. Hujus sancti depositi pars notabilis postremis hisce temporibus manus impiorum evasit, et a Carolo Atrebatensi episcopo [Hug. Robert. Joan. Car. de la Tour d'Auvergne, episc. Atrebat. an. 1802 – 1851.] diligenter recognita, in ecclesia parochiali reposita est, in qua pie a populis colitur [Officia Propria SS. diœcesis Atrebatensis (Insulis 1854), pars Autumnalis, p. 37.] .

[12] [et invocatio contra morbos.] Præterea colitur Vulganius in ecclesia parochiali vici Estourmel, in diœcesi Cameracensi, cujus ecclesiæ patronus secundarius habetur, eique data est nuper opera Illmi archiepiscopi Cameracensis pars insignis reliquiarum sancti quæ servantur Lensii [Cfr. supra, num. 7.] , primumque venerationi fidelium exposita est die 2 junii anni 1878. Festum autem ejus celebratur ibidem dominica quæ sequitur diem 3 novembris, magnusque fit concursus non solum ex ipso vico, sed et ex locis procul dissitis, invocantium S. Vulganium præsertim ad depellendos dolores ventris et alios morbos quibus pueri præsertim affligi solent. Mos habet ut recitetur super eos initium evangelii S. Joannis. Hæc ex epistola ven. viri S. Poulet, parochi Estourmellensis, data die 1 julii 1878.

VITA SANCTI VULGANII.

Vulganius eremita, Lensii in diœcesi Atrebatensi (S.)

BHL Number: 8746

EX MSS. ET IMPR.

[Præfatio]

Ad hanc editionem Vitæ S. Vulganii adhibiti sunt, ut monuimus initio Comment. Præv.: 1. Codex Atrebatensis olim 462, nunc 573; — 2. Codex Bruxellensis 8931; — 3. Editio Arnoldi Raissii; — 4. Editio D. Pommeraye.

Pro more nostro textum in capitula divisimus.

CAPUT PRIMUM.
Prima pars vitæ in Anglia transacta.

[S. Vulganius, natus in Anglia, a pueritia sanctitate insignis,] Incipit vita sancti Vulganii confessoris. — Igitur gloriosus Christi confessor [(Ig.-conf.) Igitur beatus 2, 4, Ig. gl. confessor Christi 3.] Vulganius de christianissima Anglorum a gente editus est claris et orthodoxis parentibus. Qui ab ipsis [ipsius 3.] infantiæ rudimentis sacri baptismatis unda regeneratus, atque a progenitoribus in ecclesiasticæ simplicitatis lacte nutritus, crescente ætatula ad percipiendam solidioris cibi dulcedinem peritissimis viris traditus est erudiendus. A quibus monita salutis sitibundo corde hauriens, mira et inedicibili [incredibili 2, 3, indicibili 4.] animi celeritate divinarum Scripturarum fluenta epotavit: quia non est in discendo [dicendo 3.] difficultas, ubi sancti Spiritus aspirat auctoritas. Sacris igitur disciplinis et eruditionibus assuefactus, licet adhuc tenellus, nil puerile gerebat, nil [vel 4.] nocivum [nocuum 2, voculum 4.] , quod id ætatis pueris familiare est, affectabat; sed magis quæ matura sunt exercens, annosos viros morum gravitate præibat.

[2] [dein apud Quirianum Cantorberiensem episcopum educatus,] Civitati Cantorberiæ, quæ videlicet Anglorum metropolis est [(A. m. e.) metropolis est Anglorum 3.] , eo [quo 3.] tempore in pontificatus dignitate beatus præerat Quirianus, vir pontificali dignus reverentia, qui gregem sibi commissum pervigili servabat custodia. Ad cujus pedes Vulganius excubans, verbum ex ore ejus audiebat, auditumque memori condebat in pectore, quod postea opportuno eructaret tempore [(quod-tempore) om. 4.] . Ejus denique crebris [piis 4.] admonitionibus et exemplis animatus in assiduam legis Dei meditationem, per quotidianos profectus ibat de virtute in virtutem. Factus itaque vir, quantum se in oculis summi Conditoris ostenderit, non est nostræ possibilitatis evolvere: altius enim eminet quam ut [om. 2.] nostro valeat includi sermone. Certe præter illa pietatis opera quæ ut jactantiam vitaret occultavit, plurima sic operatus est ut conspectus hominum latere non possent; sed propter inopiam scriptorum [(i. s.) scriptorum inopiam 2, 3, 4.] ad nostram non pervenere [pervenire 4.] notitiam. Sed ne videamur tanti viri plenam virtutibus vitam omnino [om. 2.] præteriisse, licet inculto sermone pauca de multis perstringere curabimus.

[3] [omni virtutum genere claret.] Denique ad culmem virtutum divina gratia dispensante provectus, omnium in se mortalium excitabat affectus. Erat enim corpore castus, vultu placidus, integer fide, longanimis in spe, profusus in charitate, assiduus in oratione, vigiliarum et inediæ attritus maceratione. Sed quid plura? Quidquid transitorium, quidquid animæ perniciosum noverat, virilianimo conculcabat: sola quæ fructum veræ beatitudinis pariunt amplectens, cœlestia tantummodo cogitabat. His et aliis hujusmodi sacris actionibus pollentem beatum virum per exteriora miracula Dominus mirificare dignatus est: nimirum volens monstrare mortalibus cujus meriti cujusve sanctitatis esset interius.

[4] [Civitatem Cantuariam tuetur,] Porro [om. 3.] civitatem Cantorberiam, quam incolebat, assidua paganorum infestatio perurgebat [purgebat 2.] . Quæ quidem civitas [a viris 3.] , licet munitissima foret fultaque populari frequentia, tamen quia paganorum numerositas excreverat, eorum insolentiam ferre non posset [potuisset 4.] , nisi Dominus periclitanti populo validum defensionis prævidisset obstaculum, sanctum [secundum 2.] videlicet [scilicet 4.] Vulganium. Hic denique ex adverso [diverso 2.] conscendens [consurgens 3.] murum pro [sed (se?) pro 2, se pro 4.] domo Israel [deest, spatio vacuo relicto 2.] opponebat et tam [in 1.] oratione [orationis 3.] quam prædicationis instantia imminens periculum repellebat. Nullus quippe barbarorum exercitus suis diebus Cantorberiam bello [om. 2.] tentavit lacessere, qui non redierit frustratus votis, manifesta Dei percussus ultione. Ipse intestina bella, si forte suborta fuerant, sub obtentu pacis sedabat; ipse barbarorum incursus procul ab urbe, facta oratione, fugabat. Unde concives suos tanta sibi gratia, devinxerat, ut eum miro amoris affectu colerent; barbaris vero metum incusserat, ne ovibus Christi insidias machinari præsumerent.

[5] [barbarosque eam obsidentes] Ea tempestate Danorum gens crudelissima, procul a finibus suis evagata, Anglorum terram totam [(t. t.) totam terram 2, 4.] pene occupaverat; depopulataque regione, civitatem Cantorberiam longa obsidione premebat, ac miseri cives, diuturno bellorum exercitio fracti, desperata jam salute futurum expectabant interitum, præsertim cum eos ex adverso fames opprimeret [oppresserat 1.] , quæ etiam tuta expugnare solet. Nec latebat barbaros quanta inediæ peste, quantoque timoris æstu cruciarentur [cruciaretur 4.] : unde in eorum necem majori dementia [(m. d.) malorum clementia 3.] grassabantur [deest, spatio vacuo relicto 2.] . Parant ergo omnia genera machinamentorum, accingunt se fortiter ad irrumpendum: imbecillitas enim inhabitantium facilem suis conatibus spondebat effectum. Nec eos fefellisset opinio, nisi sacra sancti Vulganii intercessisset oratio.

[6] [ex alto muro allocutus] Hic siquidem [quidem 1.] , non minorem de barbarorum ignorantia quam de oppressione civium gerens sollicitudinem, continuis precibus apud misericordem Dominum utriusque populi exposcebat salutem. At ubi in ipso [isto 2.] conflictu hostilem exercitum sensit prævalere, suos autem non posse subsistere ad repugnandum, æstuabat animo quonam modo afflictis rebus esset succurrendum, cum tamen Dei [divinum 3, 4.] auxilium in necessitatibus sibi non diffideret adfuturum. Unde diu multumque deliberans, tandem [tantum 2.] dignum [om. 3.] duxit sese periculo opponere, verbumque vitæ grassantibus barbaris evangelizare. Fide igitur potius armatus quam ferro, superiora muri ascendit [conscendit 3, 4.] ; cœpitque evidentibus Scripturarum indiciis gentilibus [gentibus 3.] fidei sacramenta patefacere, aperiens eis sinum [signum 3.] divinæ misericordiæ, si ad unius veri Dei cultum convertantur, relicto superstitionis suæ [(s. s.) suæ superstitionis 2, 3, 4.] errore. Videres rigida gentilium corda nutu Dei correcta ad vocem ejus [om. 2, 4.] mansuescere positisque armis verbo prædicantis patienter [patientur 2.] intendere: et qui paulo ante in christianorum necem belluina feritate fremebant, jam errori suo veniam postulabant.

[7] [ad fidem christianam convertit.] Danus quoque, gentis ipsius rex (sic enim nomen ei fuerat [(sic-fuerat) in 2 sic en dein spatium vacuum; sic enim nomen fuerat 3; sic enim ei nomen fuerat 4.] ), compunctus corde, regio [om. 1.] diademate deposito, cœpit a beato viro diligenter inquirere [(d. i.) inquirere diligenter 2.] quomodo divinæ animadversionis ultionem posset evadere, qui se tot et tantis criminibus non timuerit inquinare. Tunc Vulganius, sancti Spiritus sentiens adesse virtutem, ad informandum in doctrina fidei adhuc rudem regis animum instabat attentius, ostendens ei propheticæ et apostolicæ institutionis evidentibus documentis, omnia in vera [om. 2, 3, 4.] confessione posse mundari, et quod sola salutis via sit credentibus sacri baptismatis unda regenerari. Quid plura? Non prius [deest, spatio vacuo relicto 2.] abstitit quam [quia 2.] ipsum regem cum maxima parte sui exercitus in agnitione veræ fidei solidavit, atque baptismatis unda perfusum filiis Ecclesiæ et populo acquisitionis sociavit [(et-sociavit) desunt, spatio vacuo relicto 2.] . Sic igitur civitas Cantorberia [(c. C.) Cantorberia civitas 2, 3, 4.] est ab imminenti subversione salvata, gentilium multitudo ab ignorantiæ tenebris ad lumen fidei introducta, divina clementia per omnia demonstrante ad quantum culmen virtutum Vulganium pararet attollere.

[8] [Illi adhærent Columbanus, Ranricus et Quilianus.] Denique dum per totam Anglorum insulam odor bonæ opinionis ejus [om. 3.] redoleret, multi non tantum de vicina [vicinis 3, vicinia 4.] , verum de remotioribus maris insulis ad eum confluebant; qui eximiæ conversationis ejus exemplis informari verbique dulcedine refici cupiebant. Sed et Columbanus, magnæ sanctitatis monachus, Ranricus [Rauricus 4.] quoque [quidem 1.] et Quilianus [Chilianus 4.] , viri in ecclesiasticis disciplinis sagacissimi, mira eum [cum 3.] reverentia excolebant, adeo ut singulis diebus ad cellulam ejus e diverso convenirent et cum eo de salute animarum haberent familiare colloquium. O quanta tunc apud eos erat lætitiæ spiritualis exultatio! Quanta mutuæ ædificationis disputatio! Quippe cum in corde eorum [(in c. e.) in eorum cordibus 3.] divinæ pariter et fraternæ charitatis flamma ferveret, et in ore sanctæ Trinitatis confessio resonaret. Unus enim spiritus et una fides corda eorum repleverat, atque uni [(a. u.) unique 2, 3, 4.] Deo adhærentes indissolubilis copula charitatis conjunxerat. Etenim [om. 2, 3, 4.] procul dubio tunc in illis implebatur illud davidicum: Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum.

[9] [Cæcæ mulieris oculos sanat,] Sub [Sed 2, 4.] his autem [ferme 2, 3, 4.] diebus cæca quædam mulier, celeberrimæ opinionis ejus nuntiis excitata, confidebat se lumen oculorum recuperaturam, si sibi daretur viri sancti cellulam attigisse [(v. s. c. a.) vel sancti attigisse basilicam 2, 3, 4.] . Exiliente [Exigente 3.] itaque fide, cum non esset in promptu qui sibi ferret ducatum, ad tactum [attactu 2, 4, a tactu 3.] baculi [bajuli 4.] ire tentabat, atque [sed excepta 2, 3, 4.] a transeuntibus ad oratorium viri Dei [om. 2, 3.] deducta est. Provoluta pedibus ejus, cellulam omnem clamore complebat [replebat 3.] , rogans eum lacrimosis vocibus [(l. v.) lacrymis et vocibus 4.] ut sibi a Domino reimpetraret lumen oculorum. At Vulganius, internæ pietatis misericordia motus, surgens ab oratione, utramque manum [manuum 3.] fronti illius imposuit, et elevatis oculis in cœlum dixit: Domine Jesu Christe, qui mundi tenebras adventus tui splendore fugasti, qui cæci nati oculos sputi tui medicamine illuminasti, tu etiam huic mulieri lumen oculorum restitue, ut per eam glorificetur admirabile nomen tuum, quod est benedictum in secula seculorum. Non autem inanis esse potuit viri Dei petitio, quia oculi Domini super justos et aures ejus in preces eorum. Nam illico recepto lumine mulier illa convaluit et a viro Dei benedictionis munere donata, læta et incolumis ad propria remeavit.

[10] [et dæmoniacum liberat.] Instabat causa pro qua exire debuerat [debebat 4.] per portam civitatis, sed iter agendum [agendo 4.] transire habuit prope ecclesiam beatæ Mariæ [(b. M.) sanctæ 2, 3, 4.] Dei Genitricis. In cujus porticu occurrit ei quidam [om. 2, 3, 4.] dæmoniacus, qui forte ruptis vinculis elapsus de custodia, huc illucque vagabatur, iniquo spiritu exagitatus. At ubi rapido cursu in Dei famulum irruit, ille signum crucis venienti opposuit, præmissaque in cœlum oratione, hujus [ejus 2.] invectionis jaculo iniquum a quo vexabatur spiritum percussit [perculit 2, 3, pertulit 4.] : Præcipio tibi, dæmon, in ejus virtute qui tibi mundi principatum, quem per primi hominis prævaricationem usurpaveras, moriendo abstulit, ne ulterius hunc hominem, ad imaginem Dei conditum, vexare præsumas; sed potius vade [abi 2, 3, 4.] in desertum locum, ubi non est accessus hominum, ubi cum tua confusione imminentem tibi præstoleris interritum. Hac igitur invectione, ac si divina perfossus cuspide, spiritus nequam cum ejulatu [ululatu 3.] magno [om. 2, 3, 4.] aufugit; hominem tamen quem torquebat, seminecem ad terram prostravit. Quem continuo beatus Vulganius, fusa ad Dominum [Deum 3, 4.] oratione, omnium membrorum integra sanitate donavit, deinde sacræ benedictionis dono exhilaratum parentibus restituit.

[11] [Famam fugiens, in eremum secedit.] Jam vero fama bonæ opinionis ejus [om. 3.] longe lateque celebratur: nec jam intra unius urbis fines cohibetur, verum [add. etiam virtutum 1.] in omnes Anglorum terminos [(A. t.) terminos Anglorum 2, 4.] , secundo plebis rumore diffunditur. Tunc ne favoralis [favorabilis 4.] aura mentem ad superna nitentem [intentam 4.] corrumperet, quæ videlicet pestis etiam perfectos jactantiæ morbo solet inficere, cogitabat quomodo hujus tentationis laqueos evaderet: maxime cum sibi ipsius urbis inhabitatio displiceret. Unde diu multumque deliberans, tandem dignum duxit ipsos urbanæ frequentiæ strepitus penitus declinare, atque voluntariam amplecti paupertatem et inter ferarum latibula secretam ab [in 1.] hominibus conversationem. Verum quod sagaci animo concepit, ad effectum actionis usque perduxit. Secutus namque illud evangelicum: Nisi quis renuntiaverit omnibus quæ possidet, non potest meus esse discipulus, incunctanter patriam parentesque deseruit et in remotiorem eremi solitudinem soli Deo militaturus se contulit. Ubi qualis quantusque vixerit, non est enarrandum potius quam [(p. q.) sed potius 4.] admirandum. Nam ut de ceteris sileam, quis sermo patientiæ [om. 2.] ejus longanimitatem, quis abstinentiæ frugalitatem laudare sufficiat? Multo denique tempore solitudinem illam incoluit, parcissimo cibo contentus, quem [quæ 2, 4.] videlicet terra producebat, ipsius exarata atque exculta manibus. Sed et de vestitus ejus asperitate quid refert dicere? præsertim cum ab ipso tyrocinio pretiosarum vestium appetitum velut quamdam pestem studuerit evitare, cui [cum 2.] ipsum sufficiebat cilicium lanea quadam æque vili tunica adopertum. Enimvero cor suum omni custodia servabat; corpus jugi maceratione castigans, juxta apostolum in servitutem redigebat [redigens 3.] : sicque justitiæ armis a dextris et a sinistris sese muniebat [munierat 3, 4.] ut veniens humani generis inimicus non inveniret in eo vel quod fraude deciperet vel quod tentatione fuscaret.

ANNOTATUM.

a Vulganium genere Scotum dixit Baldericus Cameracensis (cfr. Comment. Præv. num. 1), ejusdem eum scriptore nostro ætatis. Utri potius credas, incertus hæres, quum præsertim in traditione populari, qua sane uterque nititur, hæc tam facile confundi potuerint.

CAPUT SECUNDUM.
Iter ex Anglia in Galliam, angelo monente et protegente. Adventus in tractum Bononiensem.

[Jussus ab angelo in Galliam trajicere,] Dum [Cum 2, 3, 4.] igitur in hoc virtutum culmine indefessus persisteret, mentisque oculum in contemplandam speciem divinæ celsitudinis intentum haberet, placuit divinæ pietati hunc tantum virum ab eremo removere ad profectum multorum: ne videlicet lucerna sub modio lateret, sed imposita candelabro lucem ingredientibus ministraret. Quadam denique nocte sese quieti dederat, ut artus nimio labore defessos levi sopore paululum recrearet, cum [tunc 3.] repente angelus cum mira claritate ei astitit, qui hujusmodi verbis eum allocutus est: Vulgani, famule Dei, lætare, quia nomen tuum scriptum est in libro vitæ, atque apud Deum [Dominum 4.] noveris tibi esse repositam coronam justitiæ. Sed adhuc tibi [ibi 2.] pro Domino plurimi labores sunt tolerandi: marini scilicet fluctus transmeandi, Gallorumque fines penetrandi, ubi post multa certamina laborum, in pace Ecclesiæ migrabis ad Dominum. His dictis, continuo angelus disparuit. Expergefactus autem vir Dei [Domini 3.] , accingit se ad explendam angelicam jussionem [visionem 2, 3, 4.] , arreptoque itinere, concito cursu [gressu 3.] regressus est in civitatem. Ubi a supradictis viris, quos in divino cultu socios sibi asciverat, officiosissime susceptus, cum eis angelicam jussionem [visionem et jussionem 3.] seriatim [om. 2, 4.] recitat. Illi fraternæ visioni congratulantur [ita 3; congratulabantur reliqui.] , atque [seque 2, 3, 4.] cum eo velle peregrinari votis omnibus pollicentur. Nec mora: parantur viatica in expeditione [expeditionem 3.] itineris. Lætatur Vulganius se invenisse comites injunctæ sibi [om. 1.] peregrinationis. Sed ne Cantorberia tot simul patronis orbaretur, salubri accepto consilio Columbanus inibi [mihi 3.] relinquitur [reliquitur 2.] , vir in ecclesiastica disciplina sagacissimus atque in omni morum honestate præclarus [(vir-præcl.) in omni morum honestate præclarus vir atque in ecclesiastica disciplina sagacissimus 2.] . Ibi denique ad tempus in [om. 2, 4.] miraculorum ostensione efficacissime claruit; sed postea in fines Galliarum divino judicio directus, in Luxoviensi cœnobio multorum monachorum pater exstitit.

[13] [cum sociis ad portum tendit ibique hospitam paralyticam sanat.] Tres itaque comites, Trinitatis fidissimi cultores, uno spiritu unaque fide [om. 2.] animati [armati 3.] , arreptum iter invadunt, atque succedentibus prosperis, ad portum qui Dux Francia [Franciæ 4.] a dicitur, Deo duce perveniunt. Necdum vero littora contigerant, cum eminus æquoreos fluctus hybernis flatibus paulatim cernunt intumescere; deinde, insurgente procella, quæque maris spatia in æstum ebullire prospiciunt [om. 2, 3, 4.] . Relicto ergo littore, in oppidum quod non longe aberat, jam die in vesperam [vesperem 2.] declinata secedunt [succedunt 3.] ; ibique apud quamdam religiosam feminam, Albuidem nomine, hospitati sunt. Hanc denique paralysis morbus contraxerat, adeo ut emarcidæ suræ ejus natibus adhærerent: atque ita omni officio eundi multata, nusquam movebatur nisi bajulorum [bavilorum 4.] manibus deportata. Illa quidem susceptos hospites pro suo posse humanissime fovit; sed vicem dati beneficii satis melioris [meliori 2, 3, 4.] recompensatione recepit. Nam Vulganius, cognita ejus infirmitate, non prius cessavit ab oratione quam sibi divinam virtutem persensit [sensit 4.] adesse: moxque apprehensa manu jacentis [jacentis manus 2, jacentis manu 3, 4.] elevavit eam suisque eventum rei expectantibus reddidit incolumem atque omnium membrorum integram valetudinem consecutam [om. 3.] . Videres socrum Simonis hac illacque succincta veste cursitantem, atque in servorum Dei susceptionem quæque necessaria ministrantem: nam sublatis ministris mensam ipsa ponebat, cibos inferebat, potum quoque [(p. q.) potumque 3.] sitientibus propinabat. Sed quid plura? ita ex integro sanitati per beati viri [Vulganii 3.] meritum est restituta, ut nulla in membris ejus præteritæ infirmitatis ulterius apparerent vestigia.

[14] [Sine naulo in navi cum sociis receptus,] Viri itaque sancti, in domo illa pernoctantes, ante diluculum [diliculum 3.] ad matutinorum officia surrexerunt; factoque mane, suscepti laborem itineris repetentes, ad portum reversi sunt. Jamque [Jam vero 2, 3, 4.] sedatis fluctibus mare quidem erat navigabile, sed neque navem neque remiges invenerunt in littore. Lustratis diu perscrutatisque [scrutatisque 2, 4] portus illius navalibus [navibus 3.] , cum nihil proficerent, et Christi pauperes unde sibi navem conducerent, in loculis non haberent, Vulganius ad solitæ orationis consulta recurrens, in littore se prostravit, profusis precibus Dominum obsecrans quatenus ad iter injunctæ sibi peregrinationis explendum etiam inter æquoreos fluctus prosperum sibi dignaretur [dignetur 3.] concedere transitum. At pius Dominus, qui nunquam inefficaces esse sinit [(e. s.) s. e. 3.] suorum petitiones fidelium, competentem orationi ejus acceleravit effectum. Nam cum surrexisset oratione completa, vidit eminus negotiatores, diversi generis mercibus onustam navim agentes, per æquora contigua [continua 2.] littori remigare: navigaturos [navigantes 2, 4.] ad ulteriora, si forte sibi, donante [non ante 2.] Domino, secundi [om. 1.] ventorum flatus aspirent. Tunc Vulganius, gratias agens Deo [(a. D.) Deo agens 2, 4.] , assumptis sociis in occursum eorum properavit: votum eis suæ peregrinationis exposuit, et ut eos secum in navem assumerent humiliter postulavit. At illi, videntes homines [hominis 4.] reverendi vultus, incunctanter eis pontem de puppi deposuerunt et honorifice susceptos atque in optimis sedilibus [sedibus 3.] collocatos tamquam vades suæ salutis eos [om. 3.] se [om. 2, 4.] suscepisse gravisi sunt. Nec mora: sinum patentis [patientis 4.] veli ventus optatus implevit, solutaque navis ad votum nautarum marinum iter arripuit.

[15] [sedata per orationem tempestate, appellit in Galliam.] Jam vero in altum processerant: jam medium maris illius spatium quod ab Anglis mittit ad Gallias, prospero cursu contigerant; et ecce, volente Domino etiam inter marinos fluctus servum suum mirificare, subito totus ille maris tractus ex conflictu ventorum intumuit, atque ab imo [uno 3.] fundo globis undarum æstuantibus [æstuantibus 2, 3, 4.] seseque [seque 3.] invicem collidentibus, sæva tempestas inhorruit. Fervebat undique fretum; obluctabantur adversi turbines procellarum; aer ipse, nubium densitate fuscatus, horrorem noctis induxerat; omnis ventorum furor in nautarum exitium sæviebat. Qui sentientes ratem in diversa jactari, malum, remos et cetera navis armamenta dissolvi, nullum instantis periculi sperabant effugium: ad hoc solummodo parati ut navem ipsam ejectis mercibus exonerarent, ventorumque violentiæ quolibet auferendam committerent. Quo comperto beatus [om. 2.] Vulganius diffidentiam eorum benigna increpatione redarguit, admonens eos ut ad iram divinæ animadversionis placandam supplici votorum oblatione sese Domino obligarent, et abjecto timore mortis secum pariter orationi [om. 1.] insisterent. Ipse vero ubi paulisper cum sociis orationi incubuit et [om. 4.] exsurgens sævientibus procellis signum sanctæ crucis opposuit, mox dicto citius conquievit omnis fragor ventorum, avulsa est densitas nubium, reddita serenitate jacuit mare tranquillimum [tranquillissimum 3, 4.] . Sed et aura leniter spirans, leni [levi 3.] impulsu servatam ex undis ratem impegit, et prosperis actam successibus appulit [applicuit 3.] ad portum Witsant [Wizant 3, Wiltsam 4.] b appellatum: qui videlicet locus ex albentis [albescentis 3.] sabuli c interpretatione tale sortitur vocabulum. Liberati nautæ de periculo [confinio 2, 3, 4.] mortis, quantum in laudes Dei exultaverint quantaque reverentia virum Dei coluerint vel quomodo ei [eum 2.] de præcipuis rerum suarum opibus pretiosa dona obtulerint, quæ tamen ille veræ paupertatis amator nihil pensi habuerit: hæc videlicet et alia [(v. et a.) et alia videlicet 3.] quæ nunc occurrunt dicenda, causa brevitatis prætereo, dum ad alia, quæ non sunt reticenda, festino.

ANNOTATA.

a Nomen istud nusquam reperi; sed ex ratione itineris existimari potest fuisse portus Dubris.

b Wissant, vicus est tractus Bononiensis (Boulogne-sur-Mer, dept Pas-de-Calais), 18 kilometrisdistans Bononia, 9 ab oppidulo Marquise; olim portus maritimus, nunc arenarum congerie constratus.

c In linguis germanicis et saxonicis wit idem est quod albus, et sant idem ac sabulum, arena.

CAPUT TERTIUM.
Commoratio S. Vulganii inter Morinos; eremitica vita prope S. Vedasti monasterium.

[Morinos in fide confirmat prædicatione] Igitur Vulganius Morinorum [marinorum 2.] fines ingressus, comperit gentis illius maritimæ ruricolam plebem, quamvis sacro fonte renatam, propter prædicatorum tamen inopiam nondum plene divini cultus attigisse notitiam. Quapropter, inito cum sociis salubri consilio, decrevit illis in locis ad tempus peregrinari, quatenus indoctam plebem salutaris doctrinæ præceptis informaret, exemplis [et exemplis 4.] sacræ conversationis, in quantum sibi divina clementia largiretur, ad bene vivendum instrueret [institueret 4.] . Factus ergo [igitur 2.] regionis illius temporalis incola, nunc privatis, nunc publicis indigenarum conventibus interesse studebat; et pro capacitate audientium singulis quibusque [quibuscumque 3.] monita [monimenta 3.] salutis dispertiens [(s. d.) dispertiens salutis 2, 4.] , rudibus quidem lactis dulcedinem, robustioribus vero cibi solidioris [(c. s.) solidioris cibi 2, 4.] alimoniam ministrabat.

[17] [et miraculis.] Ut autem ad prædicationem ejus auditorum benevolentia redderetur attentior [om. 1, attenta 3.] , tantam ei divina pietas contulerat gratiam ut instantiam prædicationis ejus miraculorum quoque comitaretur effectus. Quidam namque podagricus, dum die quadam beato viro verba vitæ evangelizante [evangelizanti 2, 4.] assisteret, quatenus ab ore ejus salubris doctrinæ dulces favos [(s. d. d. f.) d. f. s. d. 3.] sedulus auditor exciperet, cœpit secum in animo volvere, fortasse illi non defuisse curandarum infirmitatum gratiam, cujus tantam considerabat in sermone [(in sermone) om. 1.] facundiam [(cons. in s. f.) in serm. fac. considerabat 4.] . Igitur spe recuperandæ sanitatis [salutis 3.] accensus, prostratus in terram cœpit pedes ejus [illius 3.] deosculari, profusis lacrimis obsecrans ut sibi pedum sanitatem impetraret a Domino. Ille, ut erat miræ custos humilitatis [(c. h.) humilitatis custos 3.] , cœpit omnimodis reniti [omnino disreniti 2.] , seque tanti meriti imparem multimodis prosecutionibus attestari. Sed tandem, astantis populi atque ipsius podagrici terribili adjuratione constrictus, orationem ad Dominum profudit, et statim pedes noxio humore tumentes sacræ manus impositione in pristinam salutem restituit. Duo præterea paralytici, membris omnibus miserabiliter dissoluti, in grabatis ad eum allati sunt: quos statim tactu salutiferæ manus medicatos, salutaris [et salutaris 4.] doctrinæ dapibus recreatos, pedibus concessit redire [(c. r.) redire concessit 4.] propriis qui manibus allati fuerant [fuerat 4.] alienis.

[18] [Inde cum sociis venit Atrebatum,] Talibus miraculorum indiciis [in dies 1.] factus celebrior, frequentabatur a populis catervatim ad eum confluentibus: qui eximiæ conversationis ejus exemplis informari, morborum ingruentium incommoditatibus mederi, doctrina [et doctrina 4.] sacræ prædicationis ab eo cupiebant ædificari. Ille [vero add. 2, 3, 4.] per concessam divinitus gratiam sibi [(d. gr. s.) sibi divin. gr. 2, 3, 4.] in vitæ puritate [puritatem 2.] sese præbebat imitabilem, in curandis diversis languoribus efficacem, in doctrinæ affluentia facundissimum præceptorem. Per septennium vero in regione illa commoratus, postquam omnis [omnes 3, 4.] noxiæ consuetudinis superstitiones a finibus illis [(a f. i.) illis a finibus 2, 3, 4.] extirpavit, messemque multiplicem in horreum Domini [om. 1.] recondendam agricola fidelis excoluit, intermissum laboriosæ peregrinationis iter æstimans [existimans 2, 4.] repetendum, filiis quos in Christo nutrierat valefacto discessit [decessit 3.] ; et cum supradictis comitibus divini semina verbi per villas, per oppida spargendo, mentium prata Scripturarum fonte rigando, emenso tandem itinere, ad urbem Atrebatem [Atrebatensem 3, Attrebatem 4.] devenit.

[19] [et apud monasterium S. Vedasti fit reclusus.] Decreverat vir sanctus inter tantos populosæ [populos 3.] urbis strepitus a publicis conventibus sese subtrahere et soli [solius 2, 3, 4.] contemplationis dulci studio inhærere. Sed civitas in monte posita non poterat abscondi neque lux a vera luce illuminata objectu tenebrarum obnubilari. Denique ex insignis vitæ conversatione, quam revera mira sobrietas atque omnium prærogativa virtutum commendabat, in brevi cognitus est. Cœperunt itaque [ita 2.] religiosi quique ad ejus consulta convenire [venire 4.] , populus frequens ut ab eo monita salutis audiret, e diverso confluere; et quotquot diversis morborum doloribus afflictos habebant, ad eum tamquam ad cœlestem medicum adducere festinabant. Tunc, ne favoralis aura mentem ad superna nitentem [intentam 4.] corrumperet, neve animus ad multa divisus minor ad singula fieret, accepta a pontifice civitatis licentia, parvum, quod sibi soli sufficeret [(soli s.) sufficeret soli 3.] , in cellula, Sancti Vedasti monasterio adhærente, construxit habitaculum: in quo reclusus, postpositis curis secularibus, habitavit secum.

[20] [Adhærent ei duo socii ejus et miracula patrat.] Ministrabant ei [beato viro 2, 4.] fidi commilitones et in verbo sacræ [sanctæ 3.] prædicationis strenui cooperatores [cooperantes 1.] , Ranricus [Rauricus 4.] scilicet et Quilianus [Quintilianus 2.] , tantummodo panis et aquæ simplicem victum: qui et ipsi jugi abstinentia sese macerantes [(s. m.) seque macerabant 1.] , assiduis operum bonorum [(o. b.) bonorum operum 3, 4.] studiis inservientes, non parvum suæ sanctitatis dabant exemplum a. Ubi qualis quantusque in oculis summi Conditoris vixerit, quantaque inedia corporis sui vasculum attriverit, vel quomodo non tam sua quam populi delicta continuo luctu defleverit, pia magis æstimatione pensandum est quam ut ex his aliqua requirantur scripta: maxime cum nec [hæc 2.] ipsa miracula, quæ per eum Dominus ibidem [om. 2.] operari dignatus est, memoriæ fuerint [fuerunt 2.] commendata; quæ, dum jactantiam vitaret, voluit haberi incognita. Hoc tamen in libello qui de vita illius inculto et semilatino sermone digestus fuerat reperi exaratum, quia ibi meritis ipsius recipiebant cæci visum, surdi auditum, claudi gressum, duoque viri deformis lepræ contagione turpati [turbati 3.] , ibidem ab eo mundati sunt. Omni [omnis 3.] itaque reclusionis [reclusioni 2.] suæ tempore cœlestis vitæ desiderio tabescens, super incolatus sui prolongatione lugebat: quia juxta apostolum dissolvi et cum Christo esse cupiens, ipsam terreni corporis inhabitationem carcerem æstimabat. Nonnunquam tamen per beatæ [beatæ Mariæ 4.] contemplationis excessum videbat se secretis cœlestibus interesse et in laudem sui conditoris cum beatis spiritibus exultare, jam prægustando illius dulcedinem gloriæ quam præparavit Deus diligentibus se.

[21] [Sacerdotem moribundum sanat;] Contigit interea sacerdotem in rurali quadam ecclesia procul degentem [degente 1.] , beato viro admodum familiarem, graviter ægrotasse: virum [verum 1.] in sacræ religionis observatione providum et super gregem sibi commissum pastorem vigilantissimum b. Hic ingravescente morbo, cum jam desperaretur [desperaret 3.] , missa relatione [legatione 3.] suggessit ei quatenus fraternæ charitatis intuitu secretioris vitæ propositum ad tempus intermitteret [admitteret 3.] , et ad commendandum Domino suum exitum festinus occurreret. Quo audito, hærebat in incerto consilii, dubitando quid mallet [malit 2.] quia neque de rigore propositi [proposita 2.] aliquid relaxare, neque petenti amico suam volebat denegare præsentiam. Sed tandem nimio illius devictus [devinctus, 2, 3.] amore, rupto pariete cubilis exiit, et assumptis suæ peregrinationis supradictis comitibus, ad sacerdotem profectus est. Ingressus domum ejus, invenit eum exhaustis jam viribus vitalem flatum vix trahentem, et ejulantem familiam in obsequium funeris ejus exequias præparantem. Perfusus et ipse lacrimis, ad lectulum jacentis accessit, ordinem visitationis juxta morem ecclesiasticum implevit [complevit 3, 4.] , paucisque pro tempore eum [(p. p. t. e.) paucis eum pro tempore 3.] allocutus, in oratorium, quod non longe aberat, pro eo Dominum rogaturus introiit. Cumque se in pavimentum cum multo lacrimarum imbre dedisset, et pro periclitantis amici restitutione ex intimo cordis affectu [affectus 1.] preces ad Dominum profudisset [effudisset 3.] , statim divinam sibi adesse virtutem ægrotus persensit, resumpto vigore salutis exsurrexit, paratis quæ ad refectionem erant necessaria refecit, ceteraque recuperatæ salutis præbens indicia, venerandum hospitem debita [om. 1.] cum alacritate suscepit. Mirati qui aderant super tanto tamque repentino [ingenti 1.] miraculo Dominum collaudabant: domusque, quæ [(d. q.) domus quæ 3.] paulo ante ululatu lugubri prostrepebat [perstrepebat 3, 4.] , Deo gratias [gratas 4.] , Deo laudes sublatis in altum vocibus resonabat.

[22] [et apud eum hospitans ipse moritur.] Jam vero dies advenerat quo verum Israel Dominus ab Ægypti ærumnis ad promissam gloriam vocaverat; et ipse vir sanctus post multum diei laborem fessos artus in lecto composuerat: cum repente immensi luminis splendore perfusus [profusus 2.] audivit vocem ex nomine se vocantem et ad paratam sibi gloriam dulcibus hujusmodi alloquiis invitantem: Vulgani, dilecte Deo, veni, quia jam [om. 1.] tempus est ut a vinculis corporis absolutus digna laboris tui mercede in cœlo doneris, ubi ad regalem mensam cum veste nuptiali recumbens, cœlestibus epulis sine fine fruaris. Ad hæc beatus confessor de lecto prosiliens, in divinis laudibus et oratione plurimum noctis lætus exegit; deinde convocatis fratribus, presbyterum quoque [om. 3.] , apud quem hospitabatur, sibi adesse præcepit. Quibus cum de acceleratione sui obitus ostensam sibi divinitus revelationem referret, subito intolerabili febris calore succensus cœpit graviter æstuare, atque ex membrorum defectu crebraque anhelilitus interceptione vicinæ mortis signa prætendere. Turbati fratres amaritudinem cordis multa lacrimarum effusione promebant [premebatur 2.] : quia quamvis de indubitata tanti viri gloria gaudendum sibi fore [forte 2.] sentirent, desolationem tamen sui in ejus discessu non ferentes, non poterant sibimet imperare quin flerent. Ipse vero [om. 3.] voce qua poterat eos a fletu compescens, viris [miris 4.] ac feminis quæ ad hoc convenerant, ut tam sanctæ animæ de corpore exeunti suas animas commendarent, verba vitæ non cessabat evangelizare: inter cetera piæ ædificationis alloquia admonens ut semper diem [illum diem 2, 3.] ultimum præ oculis haberent, semper de morte ac si eadem die morituri sperantes [cogitarent 3.] , curam corporis [corporum, 2, 3, 4.] animarum saluti postponerent. At ubi vim doloris ad vitalia propinquare persensit, fratribus quos in Christo dilexerat deosculatis, Dominici corporis et sanguinis perceptione se munivit. Sicque inter voces flentium et mixtas psallentium laudes, sancta illa anima carne soluta ad æthereas evecta est sedes, ubi fruitur angelorum societate, apostolorum gloriosa confessione, martyrum purpurea claritate, virginum quoque nectarea dulcedine omniumque sanctorum gloriatur æternitate. Extat dies depositionis ejus celeberrima quarto nonas novembris. Cujus corpus sanctissimum venerabiles suæ peregrinationis comites cum presbytero loci multaque populi confluentis frequentia sepelierunt in ecclesia, quæ sita est in villa quæ dicitur Bonorum virorum Terminus c, cum hymnis et psalmis, in magna gloria. Ubi suffragantibus ipsius meritis beneficia præstantur divina d, ad laudem et gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et gloriatur Deus per omnia secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Lefebvre [Histoire de Calais (Paris. 1766, 2 vol. in-4°), tom. I, p. 347.] ait a sociis S. Vulganii conversum fuisse S. Richarium. — De iisdem Jac. Malbrancqius [De Morinis et Morinorum rebus (Tornaci 1639, 2 vol. in-4°), tom. I, p. 270.] : Quo vivendi genere, ait, fidissimi comites cursum peregerint, ubive vitam clauserint, non traditur: ni forsan Quilianus aliquid adhuc operæ evangelicæ navarit apud Monstrolienses [Montreuil-sur-Mer.] aut illic eremum fixerit: quia corpus ejus integrum ipsi possident atque ab omni retro memoria possederunt. Verum Albiniaci [Aubigny.] , diœceseos Atrebateæ vico nobili, ostentant corpus S. Chiliani, Monstroliensem respuentes, quod ab his existiment eumdem cum suo in honore haberi. Probabilius inde censet Malbrancqius hos duos sanctos esse diversos, et utrumque certe diversum esse a Kiliano episcopo Herbipolensi (de quo majores nostri ad diem 8 Julii). De Chiliano qui Monstrolii colitur agendum nobis erit ad diem 13 Novembris. Nescio ubinam apud Malbrancqiumrepererit quod ab eodem indicari ait Corblet [Hagiographie du diocèse d'Amiens, tom. IV, p. 385.] , Quilianum scilicet, socium S. Vulganii, solitariam vitam duxisse in loco quatuor leucis Monstrolio distante, qui ab ejus nomine postea Quilen dictus sit.

b De hoc sacerdote Malbrancqius [Tom. cit., p. 269.] : Crediderim, ait, eum fuisse, quem e Morinis profugus ad sarcinas Bononienses reliquerat [Cfr. supra, Vit. num. 18 extr.] . Porro fuisset inhumanum quodammodo partum gregem nulli nisi lupo credidisse; fertque historia viro perfamiliarem, ejusque ad instar pervigili præditum cura. Unde autem eam familiaritatem, a concluso et peregrino longius distans, contraxisset, nisi prius cum existente in Morinis et suum cum proximo agendi ritum edocente?

c Molanus [Natal. SS. Belgii, fol. 237 v°.] : Arbitror autem, ait, hanc villam esse Atrebatum aut Nobiliacum, alteram Atrebatensium urbem: quodque propter hospitalitatem in servos Christi tale tunc cognomen habuerit. Conjectura sane nimis æquo gratuita. Advertendum poro Vulganium non in cellula sua juxta monasterium Atrebatense, ut in Vita indicari perperam dixit Ghesquierus [Act. SS. Belgii, tom. V, p. 254, num. 6.] , obiisse, sed apud sacerdotem illum procul Atrebate degentem, apud quem tunc hospitabatur. Nec scio utrum multo magis quam Molani probanda sit Ghesquieri conjectura [Ibid.] , de villa in qua sepultus refertur Vulganius dicentis: Suspicor ego, villam illam extra civitatis (Atrebatensis) ambitum, non tamen procul inde sitam fuisse, habitamque tunc temporis pro Vedastinorum cœmeterio: in quod elatus fuerit Vulganius noster, utpote qui in cellula ei monasterio contigua cum abbatis facultate solitariam egisset vitam.

d Etiamnum, ait Malbrancqius [Tom. cit., p. 270.] , territorii Atrebatensis, quod ad Morinorum vergit confinia, incolæ nescio quas faculas sata prætervolitantes ut animadvertunt, bene de fertilitate ominantes, exclamant: He les aublets de S. Vulgain, i. e. Ecce Vulganius blado seu tritico nostro beneficus.

DE SANCTO VULGANIO EXCERPTUM EX VITA S. MADELGISILI.
Cfr. Comment. Præv. num. 4.

Vulganius eremita, Lensii in diœcesi Atrebatensi (S.)

EX IMPR.

[S. Vulganius, ex Britannia Majori ab angelo directus in Galliam,] Per idem ferme tempus fuit in Britannia Majori vir Deo placitus, genere et scientia insignis, Vulganius; qui dum esset ad arcem episcopatus Dorovernensium civitatis quæ Cantuaria nuncupatur præelectus et sentiret sibi obesse tanti culmen honoris, utpote qui in paupertate et extremitate Deo servire maluerat; rogavit Dominum ut tale ei consilium præberet, quo de vinculis tantæ prælationis absolvi et divinæ servitutis officio quammaxime valuisset implicari. Talia deprecantem taliaque deprecando frequentantem respexit qui humilibus dat gratiam, de quo scriptum est: Desiderium pauperum exaudivit Dominus. Nempe cœlestis nuntius ei assistens, consilium quod quærebat eidem intimavit, dicens: Festinus transi mare versus Galliam, et applicabis in Alteiam, supra quam quidam Dei servus habitat. Ad quem tu velox abibis, et ex Dei mandato a sua infirmitate illum sanabis; ac deinceps in Dei servitio cum illo socialiter permanebis. Percepto hoc oraculo beatus Vulganius continuo exivit ad urbem et arripuit iter ducens ad mare. Invenit autem nutu Dei naviculam, in quam mox intravit, Christum invocans et de Dei præsentia non diffidens. Statim navicula fluctibus elevata sine humano remigio per maria in directum cucurrit, et angelico ductu ad portum Alteiæ velociter pervenit; indeque oram legens usque ad habitaculum Dei servi, contra impetum fluminis navigando, pervenit.

[sanctum Madelgisilum sanat et cum eo vitam degit eremiticam;] Egressus de navicula, et intrans ad famulum Dei æque Dei servus Vulganius, mox orationi incubuit. Qua completa manus suas ægroto imposuit: et continuo languore depulso sanitas redire incepit. Beatus autem Madelgisilus, lento conamine exsurgens, in ejus complexum ruit, et sic se mutua dilectione complexi sunt ac si uterini fratres post longa terrarum vel locorum spatia in unum convenissent. Fuerunt ergo isti duo venerabiles viri fide et devotione conjuncti, spirituali gratia confirmati, ad instantiam divinæ laudis unanimiter animati, ad vitia calcanda fortes, in contemptu seculi alaeres, ad quæstum virtutum avidi, ad impendenda beneficia prompti. Et quoniam nec sensus excogitare nec lingua valet eorum virtutes proferre, qualiter, auctore Deo, tanti pretii margaritæ in hujus mundi exilio elimatæ ad cœleste sertum transmissæ sint, jam nunc propalare aggrediamur.

[apud quem et moritur, ac sepelitur a Centulensibus monachis.] Consequenti tempore, ut placuit supernæ providentiæ, jam expleto cursu fragilis hujus vitæ, accidit corporalis ægritudo famulo Dei Vulganio. Quo ægrotante, beatus Madelgisilus satis ægre ferebat sodalis molestiam; et assistens ei cum singultu querebatur, ita dicens: Ergone, frater mi, ad hoc venisti ut, me relicto in convalle lacrimarum, tu festines ad consortium gaudentium animarum? Ego certe sperabam a te corpore humi, spiritu Christo commendari: et nunc affectas hinc velox recedere, ut ante me spiritu cœlum, corpore terram debeas penetrare? Cui sanctus Vulganius aiebat: Sustine quæso patienter, frater beatissime, et Dei voluntati in nobis libenter acquiesce. Nam quid proderit tota vita in obedientia præceptorum Dei sudasse, si circa finem nostrum is qui calcaneum observat rebelles ac murmurantes valuerit invenire? Nec durum patiaris quod ad tempus te relinquo: quoniam mox ut faciem Dei videro, pro te ut hinc eximaris, supplicare non cessabo. His beatus Madelgisilus ad modicum recreatus, ministrum suum dudum sibi ab abbate delegatum ad idem monasterium festinanter transmisit, mandans fratribus ut infirmum cohabitatorem suum quantocius visitarent et quidquid ad viaticum decedentis pertinet, eidem ministrarent. Mox audito hoc mandato, ad omnia bona efficaces et prompti, Centulenses monachi sub omni celeritate venerunt, oleo sacro servum Dei perunxerunt, communionem Dominicorum mysteriorum tradiderunt, et sic sanctam illam animam IV Nonas Novembris de corpore egressam psalmis ac lectionibus prosecuti, corpus demum condignæ sepulturæ in oratorio tradiderunt. Nec longo post temporis spatio sanctus Madelgisilus superfuit; quin potius plenus dierum bonorumque operum ad gaudia sanctorum transmigravit, accipiens coronam de manu Domini et reddens terræ corpusculum juxta sepulturam sui quondam sodalis Vulganii in eodem loculo oratorii sui. Dies autem natalitius hujus viri Dei ab antiquis traditur III Kalendas Junii, ad laudem et gloriam nominis Christi.

DE SANCTO HERNINO EREMITA IN BRITANNIA ARMORICA

SECULO VI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Herninus eremita, in Britannia Armoricana (S.)

AUCTORE C. D. S.

S. Herninum, quem britannice etiam Ternin, Harn vel Karn nuncupari aiunt [Kardanet ad Alb. Le Grand. Vies des SS. de Bretagne, ed. 1837, p. 668, not. 3.] , [Acta apud Le Grand nullo certo fonte,] nulla quidem martyrologia memorant nec ulla Kalendaria aut Officia Propria ecclesiarum Britanniæ minoris, ex iis quæ recitavit Tresvaux [Ad G.-A. Lobineau, Vies des SS. de Bretagne, ed. 1836, tom. I, Prolegom., p. XXVII – XXXVIII.] ; sed satis celebri cultu jamdudum celebrari in Britannia Armorica, præsertim eo loco quo eremiticam vitam duxit et reliquiæ ejus servantur, testantur illius loci scriptores [Cfr. num. seq.] . Nulla etiam ejus Acta habemus præter ea quæ P. Albertus Le Grand seculo XVII edidit gallice ex veteri codice ecclesiæ prædicti loci, commentariis Sebastiani marchionis de Rosmadec et aliis fontibus quos distinctius non indicavit. Quæ quamvis ex nomine editoris non ita magna gaudeant auctoritate, quum nostri muneris sit non solum quæ certa circa sanctos publico cultu rite honoratos habentur, sed etiam quæcumque de iis antiqua traditione feruntur sedulo colligere, visum est illa Acta, aliis præsertim documentis fere deficientibus, latine reddita lectorum nostrorum oculis subjicere.

[2] [quamquam de cultu constat,] Præcipuum monumentum cultus S. Hernini ecclesia est ejus nomine dedicata in vico quem vita sua eremitica illustravit, quique et ipse ab eo nomen accepit Loc-Karn seu Loc-Harn [Act. infra ed., num. 2 extr.; Lobineau, tom. cit., p. 135.] , id est, ecclesia Hernini [Cfr. Lobineau, ed. Tresvaux, p. XL, not.] : quod tamen in dubium vocant Geslin de Bourgogne et A. de Barthélemy, qui advertunt voce Kharn vulgo significari locum sepulturæ [Anciens eveches de Bretagne, tom. V, p. 190.] . In ea ecclesia servatur caput sancti simulacro argenteo inclusum et os brachii in ejusdem etiam brachii simulacro item argenteo. Thecæ istæ pridem donatæ sunt ab illustri domo de Quelen, eique etiam debentur perpulchri calices et crux argentea. Quæ et sepulturæ locum sibi in hac ecclesia delegit, ejusque scuta gentilitia conspiciuntur in omnibus ejusdem ecclesiæ specularibus [Ibid., p. 135; Kerdanet, ad Alb. Le Grand, p. 669, nott. 1, 2.] . Prostant etiam ibidem sepulcra et scuta gentilitia aliarum quarumdam nobilium familiarum [Cfr. infra Act., num. 2 extr.] .

[3] [qui et ipse] Præter Loc-Harn in diœcesi Briocensi, alteram ecclesiam S. Hernini nomine insignitam in diœcesi Corisopitensi ait Lobineau [Tom. cit., p. 135.] et forte etiam parochiam de Ple-herlin, apud Rupemfortem *, in diœcesi Venetensi, ab eodem sancto nuncupatam esse conjicit, littera scilicet n usu loquendi in l conversa [Ibid.] .

[4] [intra arctos limites continetur.] Albertus Le Grand et Lobineau festum S. Hernini celebrari indicant die 2 novembris, nulla tamen ad id allata auctoritate. Lobineau præterea advertit [Ibid.] cultum sancti extra loca quæ ipso patrono gloriantur ulterius progressum non esse.

[Annotata]

* Rochefort

VITA SANCTI HERNINI
ex Alberto Le Grand, loc. cit.

Herninus eremita, in Britannia Armoricana (S.)

[1] [S. Herninus, Anglia oriundus, in Armorica eremita fuit.] S. Herninus, e Britannia insula oriundus, in Armoricam appulit anno circiter 528, Felice IV summo Pontifice, imperante Justiniano I, regnante vero in Britannia nostra Hoele II; cumque procul ab hominum conversatione vitam degere vellet, locum petiit proposito suo idoneum in parochia de Duault, apud Carhesium * civitatem, in pago cui principabatur Dominus de Quelen. Is tantum terræ ad constituendum eremitorium sancto viro concessit quantum uno die fossis claudere valeret. Qui gratiis multis munifico principi actis et oratione facta ad Deum, dimidiam leucam processit, baculum, quo sustentari solebat, post se trahens; circulumque perficiens, ad locum unde digressus fuerat revertitur. Illo autem transeunte, qua baculi vestigium solo impresserat, gleba sponte sublevabatur in aggerem et possessionis ipsi concessæ limites definiebat. Vixit ibidem Herninus usque ad obitum suum: qui contigit prima die lunæ mensis maii, anno circiter 535; sepultusque est in eremitorio suo, locusque sepulcri ingenti lapide signatus.

[2] [Revelato divinitus sepulcro ejus comiti de Poher,] Brevi vero disjecta est domus inter calamitates civilis belli quod exortum est inter Domnoneum Britanniæ regem et Comorrum comitem Cornubiæ, atque ipsa sancti memoria illius ruderibus quasi obruta erat, donec Deo placuit insigni prodigio manifestare quanta gloria frueretur in cœlis. Siquidem factum est ut comite quodam de Poher, qui et ipse Comorrus appellatus fuisse fertur, venationi operam dante in proxima silva, cervus, quem acriter canes insequebantur, ad oratorium Hernini confugiens, ejusdem sepulcro recubuerit; canes vero ipsum prosequentes quum illuc advenirent, immobiles stetere, nec incedere valentes nec regredi, similique mox stupore perculsi sunt equi quibus comes et ceteri venatores insidebant. Rei novitatem vehementer admirans comes, ex equo desilit, septum ingreditur, feram illæsam abire sinit; accersitisque vicanis, quum audisset oratorium quondam illic exstitisse S. Hernini, jussit locum purgari et ædificari ecclesiam. Quæ hodieque prædictæ parochiæ de Duault subjecta et Loc-Karn nuncupata, a multis pio erga sanctum affectu invisitur et præcipua apud viros nobiles veneratione gaudet, quod testantur scuta gentilitia ac sepulturæ dominorum de Quelen, de Bezoco, de Kerprigento, de Loquenel et de Loc-Christ ibidem conspicua.

[3] [cultus ejus] Nec defuere miracula quibus divina bonitas servi sui sanctitatem comprobare voluit. Imprimis enim, comportatis jam lapidibus et ceteris quæ ad structuram ecclesiæ necessaria essent, quum non conveniret quo loco jacienda essent operis fundamenta, aves plurimæ nutu Dei illuc convolantes, supra lapidem sepulcri exiguum quasi tholum quemdam ramis et frondibus arborum construxere. Quo indicio divinitus significatum intellexerunt omnes eo loci erigendam esse ecclesiam; fertque traditio altare majus ipsi sancto sepulcro esse superpositum.

[4] [miraculis] Mulier quædam vici Loc-Karn quum præsumpsisset tribrare triticum die S. Hernini memoriæ celebrandæ sacro, vehementer id improbantibus ipsius vicinis, statim temeritatis suæ pœnas dedit. Ventilabrum enim quo utebatur ita manibus ejus adhæsit ut illud jam non valeret deponere. Admissam itaque culpam humiliter confessa et ecclesiam ingressa, ad Deum et ad sanctum Herninum preces fudit et liberata est.

[5] [firmatus est.] Viri duo erant in vico Poullaouen, ejusdem diœcesis Cornubiensis, mutua dilectione admodum conjuncti. Quorum alter, paralyticus factus, atque omni jam recuperandæ valetudinis spe dejectus, amicum supplex rogavit ut iter susciperet ad ecclesiam S. Hernini et inde aquam ex ejus fonte sibi deferret. Is vero rem pollicitus, sed minime executus, ex alio fonte obvio aquam hausit et ægroto porrexit, affirmans illam ex fonte S. Hernini acceptam. Credidit ille, oravit, aquam bibit, et secundum fidem suam per merita S. Hernini usum membrorum recepit. At qui ipsum deceperat, mox idem malum expertus est. Unde ad pœnitentiam fallaciæ suæ adductus, amicum suum vice sua deprecatus est ut majori quam ipse usus fuerat fide aquam sibi ex fonte S. Hernini quæreret: qua hausta, et ipse sanatus est.

[Annotata]

* gallice Carhaix

DE SANCTO MIOCO EREMITA IN BRITANNIA ARMORICA.

SECULO VI.

[Commentarius]

Miocus eremita, in Britannia Armoricana (S.)

C. D. S.

De S. Mioco hæc pauca tradit Lobineau [Vies des Saints de Bretagne, ed. Tresvaux, tom. I, p. 257.] , quorum fides penes ipsum esto. S. Miocus * vitam duxit solitariam in parochia quæ hodie ejus nomine nuncupata est Coet-Mieu: qui locus tunc silvis horridus erat: Coet-Mieu enim idem sonat ac Silva Mioci. Parochia illa sedi Dolensi erat subjecta, sita tamen intra fines diœcesis Briocensis. In ecclesia hujus loci altare majus, quod parieti junctum non erat, seculo XVII solo æquantibus apparuit capsa his verbis inscripta: Reliquiæ sancti Mioci. Hector d'Ouvrier, qui tunc temporis episcopalem sedem Dolensem tenebat, et Joannes Collas, parochiæ rector, reliquias illas elevaverunt e terra et decentiori loco collocarunt. Sed et aliæ parochiæ duæ S. Mioci nomine insignitæ sunt: altera in diœcesi Briocensi, Plu-Mieu; altera vero in Corisopitensi, Ploez-Miec. Inter Officia Propria ecclesiæ Dolensis, anno 1770 typis edita, reperitur lectio de S. Mioco cum ejus commemoratione signata ad diem 2 novembris. Hactenus Lobineau, qui et S. Mioci ætatem seculo VI illigat. Plura de hoc sancto reperire non licuit.

[Annotata]

* gallice Mieu

DE B. JACOBO UNGARELLI ORDINIS MINORUM FOROLIVII IN ROMANDIOLA.

ANNO MDXVII.

[Commentarius]

Jacobus Ungarelli, confessor Ord. S. Franscisci, Forolivii in Romaniola (B.)

AUCTORE J. D. B.

Hac die Martyrologium Ordinis Seraphici memoriam facit beati viri Jacobi Ungarelli his verbis: [De cultu B. Jacobo exhibito] Forolivii in Romandiola, B. Jacobi Ungarelli *, confessoris, qui, eruditione et prædicatione excellentissimus, virtutum etiam omnium specimen evasit. Cur vero in hanc diem referatur incertum; nam e multis qui beati viri meminerunt, ne unus quidem certam ejus obitus diem statuit. Jacet autem sepultus Forolivii in ecclesia parochiali ad S. Hieronymum, quæ olim fuit Fratrum Minorum de Observantia, hac inscriptione insignitus:

HIC JACET CORPUS BEATI PATRIS
FRATRIS JACOBI UNGARELLI
DE PADUA ORD. MIN. RELIGIONIS *
OBSERVANTIÆ PRÆDICATORIS EXIMII
OBIIT MDXVII.

[2] [satis constat;] Nec tantæ venerationis titulum tempore fuisse abolitum, patet ex iis quæ rogatus de cultu publico exhibito B. Jacobo Revmus Dnus Petrus Paulus Trucchi, episcopus Foroliviensis, die 23 novembris anni 1877 ad nos rescripsit: Vix accepta epistola, scire absque mora curavi num inscriptio B. F. Jacobi Ungarelli Patavini, O. M. regularis observantiæ, quæ in tua præstantissima legitur, sit illi similis quæ in hac ecclesia divi Hieronymi subter dicti Beati imagine in pariete depicta reperitur, et similem esse a parocho ipsius ecclesiæ didici. Ipsum vero frui cultu quodam publico, hic pater guardianus O. M. R. O. non simpliciter testatur, sed in demonstrationem ostendit mihi tum beati Jacobi ipsius caput inclusum in parvo cophino fere quadrato, ex ligno nuceo, munito una cum litteris testimonialibus sigillo prædecessoris mei Mariani Falcinelli Antoniacci, tum thecam ovalem continentem particulam desumptam ex cranio ejusdem Beati, munitam similiter cum litteris testimonialibus sigillo antistitis Andreæ Baratti, quæ cum capite, ut fatetur memoratus pater guardianus, publicæ fidelium venerationi in festo Omnium Sanctorum ante suppressionem exponebatur in ecclesia Ordinis Vallis Viridis. Quæ cum ita sint, facile eruitur dictum Beatum cultu quodam publico revera frui.

[3] [at, deficientibus Actis propriis,] His certe aliquis annectere posset longiorem ordinem eorum omnium qui tractantes de viris virtute præstantibus Ordinis Seraphici, Jacobum Ungarelli Beatum dixerunt: sed quid roboris inde adderetur ad statuendum jure beatum virum in Opere nostro suum locum obtinuisse? Satius est ut brevi referantur quæ de B. Jacobo memoriæ sunt tradita. Nam licet multam operam dederimus ut certiores fieremus utrum beati viri Vita manuscripta alicubi recondita servaretur, licet amplissimus Dominus Franciscus Czernai, cathedralis Udinensis canonicus, nobiscum humanissime communicaverit quæ frater ejus Petrus, jam ab anno 1858 vita functus, de B. Jacobo collegerat, eam quam sæpius, hic etiam fortunam experti sumus, ut nihil demonstraretur, nisi quod jam pridem ex editis libris hauseramus.

[4] [referimus ejus gesta ex Scardeonio.] Ex omnibus quos perlegi, accuratius de B. Jacobo scripsit Scardeonius [Historiæ Patavinæ libro II (apud Grævium, Thesaurus Antiquitatum, tom. VI, Part. III, p. 129).] , hocce modo: Non parvo neque mediocri ornamento nostræ civitati fuit Jacobus Ungarellus ex Ordine F. M., qui, sua excellenti doctrina et admirabili erga superos pietate et acerrima contra hominum vitia insectatione et efficacibus ad omnem virtutem adhortationibus, ita aliquando hominum corda perstrinxit, ita divino amore incendit, ut ignis ille nulla ratione a diabolo extingui posset. Ex quo mirificum beatitudinis nomen, in agro præsertim Piceno, ante exitum vitæ primum, et deinceps post obitum quam felicissime nactus est. Hic solerti diligentia nec mediocri labore Summæ Angelicæ libri contextum ita diligenter emendavit, ut ultra mille et quingenta vitia cum ab injuria temporis, tum a librariorum incuria illata correxerit. Addidit insuper eidem doctissima scholia, quæ obscurissima quæque loca maxime illustrant. Ceterum cum ex hujus fluctuantis vitæ naufragio ad cœlestem portum repentino cursu se adduci videret priusquam extremam huic operi manum imponeret, Augustinum Urbinum, ejusdem patriæ et professionis virum, quicum ab ineunte ætate summa sibi amicitia intercesserat, ad se vocari jussit, cui provinciam hanc suscipiendam legavit, supplex rogans ut revisendo et supplendo rite emendatum opus peropportune ad communem utilitatem in lucem ederet. At ille naviter profecto et imprimis curavit, ut opus haberetur ab omnibus erroribus emendatum.

[5] [De ejus scriptis,] Inde corrigere licet Joannem a S. Antonio, qui tractans de B. Angelo a Clavasio, asserit anno 1492 prodiisse Summam Angelicam correctiorem atque auctiorem studio Jacobi Ungarelli. Quod falsum esse patebit vel leviter inspicienti illam anni nonagesimi secundi editionem. Utrum autem verius dixerit idem Joannes [Op. cit., tom. II, p. 107.] additiones B. Jacobi ad Summam Angelicam prelo subjectas fuisse Lugduni anno 1538 ac Venetiis anno 1569, definire nolim, quum mihi non contigerit librum præ manibus habuisse. Idem fatebor de ejus tractatu contra Hebræos, cujus dictus Joannes [Ibid.] meminit.

[6] [operibus zeli] Præter jam allata aliud irrito conatu quæres de B. Jacobo apud Gonzagam [De origine Seraphicæ religionis Franciscanæ, etc., pag. 270.] , Waddingum [Annales Minorum ad an. 1517.] , Portenarium [Della felicità di Padova, p. 405.] ac Bonoli [Storia di Forli, tom. II, p. 367.] . Unus superest Flaminius de Parma, qui nonnulla notatu digna refert. Nam ipse ex Paulo Zerbinati (qui Bergomi audierat beatum virum ex suggestu pronuntiantem intra annum morituros quicumque “Monti pietatis” erigendo obstitissent Judæisve faverent) descripsit quæ anno 1507 Ferrariæ est operatus, ut hac in civitate “mons pietatis,” de qua pia institutione agitur etiam in Actis B. Bernardini Feltrensis [Act. SS., tom. VIII Sept., p 874 sqq.] , statueretur. Itaque, die dominica, 3 octobris 1507, auspicatus est sacras conciones Beatus noster, id præsertim intendens ut “monte pietatis” usuras Judæorum compesceret; ac die 15 novembris proclamavit sibi montis erigendi a serenissimo duce facultatem concessam fuisse, cui rei et ipse dux pecuniam conferret. Interea nihil omisit, ut omnis pietatis opera promoveret. Sic 24 decembris ejusdem anni vexillula chartacea Christi imagine et hac inscriptione decorata: In nomine Jesu omne genu flectatur terrestrium, cœlestium et infernorum, pueris Ferrariensibus tradidit, eosque animavit ut secum in suggestu manente ter sacrum Jesu nomen conclamarent, toties succlamante frequenti circum corona. Deinde cives adhortatus est ut collata pecunia perpulchrum tabernaculum ex argento deaurato in majori ecclesia reponerent grandioremque Christi imaginem ex ligno desculperent, quam in supplicationibus deferrent. Insuper confraternitati Corporis Christi aliam adjunxit dictam “de Jesu,” cui numero plures utriusque sexus ac omnis ætatis fideles suum nomen dederunt. Tandem, quo majori decentia sacrum viaticum ægrotantibus deferretur, statuit ut pulsata campana parochiæ ad quam pertinebat infirmus, sodales Corporis Christi ad concomitandum venerabile Sacramentum monerentur. Sed et quod in primis optabat est consecutus: nam Serenissimus Dux die 21 decembris totam civitatem voce præconum certiorem fecit die 27 ejusdem mensis, instituta solemni supplicatione, montem pietatis inauguratum iri, et eo fine in medio foro erectum iri suggestum in quo quisque suam eleemosynam exponeret. Atque ita factum est. Nam die 27 decembris, quæ erat feria secunda, celebrato divino officio, Beatus noster vexillum deferens ac totius supplicationis antesignanus, ascendit suggestum, excepturus eleemosynas, quæ multæ fuerunt collatæ.

[7] [et fama miraculorum.] Idem Flaminius paulo inferius refert ex Fratre Casimiro (in suo memoriali Provinciæ Romanæ Fratrum Minorum) quomodo, verba faciens in foro civitatis Orta nuncupatæ, populo adstanti ac diuturna siccitate vexato pluviam promiserit, si fidem facerent se diem festum Apparitionis B. Michaelis celebrem acturos. Et re quidem vera voventes spes non fefellit.

[Annotata]

* alias Vagarelli.

* alias regularis.

November I: 3. November