29. Oktober - Ergänzungen

OCTOBRIS DIES VIGESIMA NONA

SANCTI QUI DE IV KALENDAS NOVEMBRIS SUPERSUNT

S. Ingaudus, confessor Monasterioli in diœcesi Atrebatensi.
S. Stephanus, episcopus Calatinus.
S. Eadsius, archiepicopus Cantuariensis.
B. Germanus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia.
B. Rodulphus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia.
B. Ismius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia.
B. Ismido, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia.
B. Bonusparus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia.
B. Georius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia.
B. Abramius, abbas Rostoviensis.
B. Rycwera, monialis Ordinis Præmonstratensis.
B. Petrus Monoculus, qui et Igniacensis, abbas Clarævallis in Gallia.
B. Margarita, priorissa Bingii in Germania.
B. Ida, monialis Bingii in Germania.
B. Ida de Lewis, monialis Cisterciensis, Ramejæ in Brabantia.
B. Bertrandus de Garriga, ex Ordine FF. Prædicatorum.
B. Caubertus, ex Ordine FF. Prædicatorum.
B. Benevenuta Bojana, Virgo ex Ordine FF. PP. Forojulii in Italia.
B. Angelus Canetulus, canonicus regularis S. Salvatoris, Bononiæ.
B. Lucia Bartolini Rucellai ex Ordine FF. PP. Florentiæ.
B. Paula de Montaldo, virgo tertii Ordinis mitigati S. Francisci.

APPENDIX

De tribus Turibiis, Hispanis, Asturicensi, Palentino et Libanensi.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES RELATI

B. Petri Eugubini, confessoris Ordinis Eremitarum S. Augustini, festum hac die 29 octobris officio et missa celebrant sodales hujus Ordinis, ex quo, nempe anno 1847, Pius IX ejus cultum confirmavit. Cujus sancti viri res gestas illustrarunt decessores nostri ad diem	XXIII martii.
S. Albuinus, monachus Hiensis et postea episcopus Frislariæ in Thuringia, hac die recolitur in Scotico kalendario Camerarii. Ejus Acta fuerunt illustrata in Opere nostro ad diem	XXVI octobris.
S. Saturnini martyris et, uti nonnulli existimant, primi Pampelonensis episcopi, festum olim ibi celebrabatur die 29 octobris [Kalendaria Pampelonensia annorum 1640, 1646.] . Verum cum nonnullorum [Villegas, Flos Sanctorum, pag. 410. edit. 1583. Sandoval, de los Opispos de Pamplona, pag. 5.] sententia sit, eum esse eumdem ac S. Saturninum Tolosanum episcopum, de eo in Actis nostris disputabimus ad natalem diem S. Saturnini Tolosani	XXIX novembris.
Berengeri, primi abbatis Formbacensis (Varnbach) meminit, ad diem 29 octobris, Bucelinus in Menologio Benedictino hisce verbis: In monasterio Bavariæ Formpacensi venerabilis Perngeri primi ejusdem loci abbatis, viri eximiæ perfectionis, qui carnem suam spiritui subjugans, eamdem hostiliter habuit, flagellis crudeliter attrivit, jejuniis exhausit, ut non tam carne quam pelle sola tectus videretur. Claruit egregiis virtutibus et meritis, quæ quanta essent Dominus ab obitu ejus demonstravit, quotidianis deinceps tumulum ejus miraculis illustrans. Subjungit Bucelinus sese desumpsisse hoc elogium ex Vita B. Wirntonis,Berengeri proximi successoris, a Gerhoho, præposito Reischerpergensi, ejus æquali, conscripta. Hanc edidit Bernhardus Pez ad normam ms. codicis Formbacensis [Thesaurus Anecdotorum novissimus, tom. I, part. III, col. 397 et seqq. Cfr. ibid., col. 435 et seqq.] , qui codex omnino concordat cum ms. codice Garstensi, cujus in nostro musæo servatur apographum omnino sincerum. Ex Vita B. Wirntonis, videtur posse erui Berengero cultum publicum fuisse delatum; nam ad ejus sepulcrum ob miracula non annua, sed quotidiana ibi patrata, non potuit non fieri ad honorandum sanctum virum incredibilis populi concursus. Sed hunc cultum non fuisse ecclesiasticum arbitrati sunt monachi Formbacenses, postquam hujus rei, ineunte sæculo XVIII, nullum indicium, magna diligentia adhibita, repererunt. Itaque, quum non omnino constet ecclesiastico cultu publico Berengerum ante annum 1534 fuisse cohonestatum, opinamur eum ut sanctum non posse in nostris Actis prædicari, quin periculum offendendi Urbaniana decreta adeamus. Neque Benedictus Cherle [Martyrologium Benedictinum, pag. 492.] et Petrus Lechner [Ausführliches Martyrologium des Benediktiner-Ordens, pag. 416.] aliam quam Bucelinus viam inierunt, Berengeri virtutes extollentes, quin tamen eum Sanctum nuncupent. Quos non est imitatus Pezius [Pez, tom. I, Dissert. Isag. Observ. Præv. pag. LXXXV, num. VI.] , nec etiam Stephanus Würthwein, ubi diplomata monasterii Formbacensis congerit [Monumenta Boica, tom. IV, Præfat. pag. 6.] , uti nec Joannes Stadler ejusque socius Josephus Heim [Vollständiges Heiligen-Lexikon, tom. I, pag. 448.] aut Adalbertus Muller [Algemeines Martyrologium, pag. 594.] et scriptor Kalendarii Omnium Sanctorum qui Regulam S. Benedicti secuti sunt [Kirchen-Kalender aller Heiligen der Regel des H. Benediktus, tom. II, pag. 223.] : forsan quia in Necrologio Formbacensi ad diem 29 octobris pientissimi viri memoria recolitur hisce verbis: Berengerus sanctus, nostræ congregationis abbas primus anno MCVIII, præfuit XIV annis [Pez, tom. I, pag. LXXXV.] . Verum istius necrologii, quod non est documentum liturgicum, ætas non indicatur, nec scitur num Urbani decretum centum annis antecedat. Ast idem non est dicendum de B. Wirntone, quem nostri decessores inter Prætermissos diei 10 martii retulerunt: nam huic Berengeri proximo successori certo certius sæculo XIII cultus sanctorum fuit exhibitus: etenim in ejus Vita eum nuncupat Sanctum Gerhohus, vir apprime commendabilis.
Henricus de Bottis, episcopus Gebennensis, in Ephemeridibus Cartusianorum ad diem 29 octobris, titulo Beati honoratus, celebratur. Perperam dicitur a pluribus scriptoribus primo fuisse monachus Cartusianus, dein episcopus Gebennensis, ac postea rursus monachus Cartusianus [Depery, Histoire Hagiologique du diocèse de Belley, tom. II, pag. 51; Gallizia, Atti de Santi della reale casa di Savoja, tom. V, pag. 53; Massa, Diario de Santi e Beati della reale casa di Savoya, tom. II, pag. 192.] . Fuit enim primo monachus benedictinus Basileensis monasterii S. Albani, uti demonstratur ex ipsa bulla Alexandri IV, hodiedum Gebennæ servata, qua episcopus hujus ecclesiæ anno 1260 constituitur. Ibi mansit usquedum mortuus est anno 1267 [Régeste Genevois, pag. 227 et seq.] . Non videtur cultus beatorum ei umquam fuisse delatus.
Matthæus de Couros, presbyter, Societatis Jesu Japonicæ multos annos præses, die 29 octobris anni 1633 in territorio Fuximiano, post multas ærumnas pro Christi nomine toleratas, inedia aliisque hujus generis miseriis vitam finivit [de Guilhermy, Ménologe de la Comp. de Jésus, Assist. du Portugal, pag. 377.] .

DE S. INGAUDO CONFESSORE MONASTERIOLI IN DIŒCESI ATREBATENSI

SÆCULO VII.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Ingaudus, confessor Monasterioli in diœcesi Atrebatensi (S.)

BHL Number: 7471

AUCTORE R. D. B.

§ Unica. S. Ingaudus discipulus S. Salvii. Quonam ævo vixerit. Ejus reliquiæ et cultus.

[Monasterioli-ad-mare] Inter triginta tria oppida et vicos quæ in Galliis nomen Monasterioli (Montreuil) obtinent [Dictionnaire universel, géographique, statistique, etc., tom. III, pag. 536 et seqq., Paris, 1804.] , singulariter id memorandum est quod remotissimis temporibus Bragum nuncupabatur [Wastelain, Description de la Gaule-Belgique, sect. VII, art. II, pag. 330; edit. 1788.] , et nunc a vicinitate maris Montreuil-sur-mer dicitur, atque olim in Ambianensi, hodie vero in Atrebatensi diœcesi, adeoque in partitione Freti Gallici * situm est. Præsenti enim die agitur ibidem festivitas S. Salvii episcopi Ambianensis ejusque discipuli S. Ingaudi, qui dicitur alias Ingoaldus, Ingaldus, vel etiam gallice Angaud, Aingauld, Aingault, Engaud, Ingaude [Corblet, Hagiographie du diocèse d'Amiens, tom. III, pag. 78.] . Quod S. Ingaudus nomen accepisse perhibetur quasi in gaudium de oculorum auriumque sanatione, hoc inde profectum est quod, quo tempore ejus memoria literis fuit tradita, Franci jam pridem ignorabant nominum suorum originem, ut in S. Maglorio, quod vocabulum magnum gloria interpretabantur [Acta SS., tom. X Octob., pag. 782 et 786.] . Hujusmodi nominum origo ad exordia quasi linguarum germanicarum pertinet, quibus hoc commune est, ut pleraque nomina duobus ex vocabulis, certum sensum habentibus, constent. Sintne hæc composita ut græce Theophilus, an juxta posita, ut italice Giansiuseppe, hujus loci non est inquirere. Hoc unum animadversum volumus, Ingoaldi nominis priorem radicem esse Ing, id est, prognatus, et alteram radicem Ald, quemadmodum etiam in Clodoaldo, Arnoaldo, Chagnoaldo deprehenditur, et qua vetus seu antiquus significari videtur [Wiarda, Ueber deutsche Vornamen und Geschlechtsnamen, part. I, § 22, pag. 54.] , nisi hanc vocem mavis ducere a Wald, latine regnans vel imperans [Pott, Die Personennamen, pag. 229 et seqq., edit. altera.] . Supervacaneum arbitror Monasterioli-ad-mare fata explicare, ne post Malbranqium [De Morinis, tom. II, lib. VI.] , Roger [Biblioth. Histor. de la Picardie et de l'Artois, pag. 199; Archives de la Picardie et de l'Artois, tom. II, pag. 265 et seqq.] , Harbaville [Mémorial histor. du Pas-de-Calais, tom. II, pag. 154.] et Florentinum Lefils [Histoire de Montreuil-sur-mer.] acta agere videamur.

[2] [S. Ingaudus discipulus S. Salvii,] De S. Ingaudo pauca innotescunt, et ni nobis fuissent S. Salvii primo abbatis, dein Ambianensis episcopi Acta servata, ejus memoria verisimiliter esset obliterata. Ibi enim peropportune legimus: Illo siquidem in tempore, dum S. Salvius suam peragrabat visitationis gratia diœcesim,Vimmacum * aggrediens pagum, et in villam quam Theudericus famosissimus rex, Augustam nomine, dederat, illic resedit: ibique quidam puerulus suæ oblatus est præsentiæ, qui erat surdus, officioque carebat loquelæ; cujus os, frontem, vultumque totum cum olei attrectatione benedixit: ac deinceps usum loquendi naturalem sine mora percepit: quem demum baptismatis lavacro purgavit et Ingaudium feliciter nominavit, imbuit illius divino mentem flamine, verumque effecit catholicum fide [Acta SS., tom. I Januarii, pag. 706.] . Præter hæc verba scriptoris sæculi circiter X altum silentium de S. Ingaudo in documentis historicis antiquis. Eum Augustæ (quæ villa erat pagi Vimmaci, civitatis et diœceseos Ambianensis [Guérard, Essai sur le système des divisions territoriales de la Gaule, pag. 149, 78 et seq.] , Oceanum inter et flumina Suminam * et Auciam * siti), diem auspicatum esse sat aperte indicat S. Salvii biographus. Sed quis locus, cui olim nuncupatio Augusta? Mabillonius [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, tom. II, Vita S. Walarici, pag. 84. Cfr. Acta SS. tom. I April. pag. 23.] , Hadrianus Valesius [Notitia Galliarum, pag. 56.] et Wastelain [Descript. de la Gaule-Belg., part. I, pag. 332.] non obscure dicunt esse vicum ad Oceanum nomine Auft seu Aust, inter ostia fluminum Auciæ et Suminæ, in partitione Suminæ: quæ sententia non est facile rejicienda. Contra monachus benedictinus Grenier [Mémoires de la Société Royale d'Emulation d'Abbeville, années 1838, 1839, 1840, pag. 299.] putat esse vicum Oust-Marais seu Aouste vicinum vico Aust. Alii arbitrantur Augustam extitisse in Normannia, ubi nunc est oppidum Eu [Cochet, La Seine-Inférieure histor. et archéol., pag. 28, 318 et seq.; Bulletin de la Commission de la Seine-Inférieure, 1870 à 1872, pag. 426 et seqq.] : sed hæc non videntur admittenda, quum Eu et Aouste non fuerint in pago Vimmaco, sed in pago Caletensi vel Tallogiensi civitatis et diœceseos Rothomagensis [Wastelain, Description de la Gaule-Belgique, Sect. VII, art. III, pag. 433. Guérard, pag. 145, 78 et seq.] . Qua disputatione docemur ipsum S. Ingaudi locum natalem, quamvis non plane sit exploratus, fuisse verisimiliter Aust.

[3] [et monachus Monasteriolensis.] Nec certo scimus fueritne aliquando presbyter S. Ingaudus. Etenim nihil hujusmodi antiqua innuunt documenta historica. Sed traditio fert eum post sanationem S. Salvio comitem perpetuum adhæsisse [De Morinis, tom. I, lib. III, cap. V, pag. 288.] . Unde conjicimus sanctum virum fuisse saltem clericum ac proin monachum, quemadmodum fuisse feruntur illo ævo omnes clerici et presbyteri in Gallia, uti erudite ostendit Ruinartius in Dissertatione prævia Operibus S. Gregorii Turonensis. Suspicor eum, antequam a S. Salvio in socium cooptaretur, monasticam primo egisse vitam Monasterioli; nam et inter istius loci monachos ante episcopatum ipsum S. Salvium fuisse adscriptum legerunt Malbranqius in antiquis codicibus mss. Monasteriolensibus, et Menardus [Martyrol. Sanctorum Ordinis S. Benedicti, Observ., lib. II, pag. 451.] in bracteis argenteis quibus ipsius tempore obducebatur capsa reliquiarum sancti episcopi. Præterea ibi a remotioribus temporibus ossa ejus quieverunt. Nec obstat quod legitur Helgodus comes Bononiensis sæculo IX ædificasse cœnobium Monasteriolense, quia id videtur intelligendum de ejus amplificatione. Dein tanto verisimilius apparet S. Ingaudum discipulum magistri vestigia ibidem esse secutum, quod illic quoque ante hominum memoriam ejus reliquiæ honoratæ fuerunt.

[4] [Sæculo VII videtur vixisse.] Item non omnino certum est quo tempore inter homines versatus sit: sed, quum fuerit baptizatus puer a sancto episcopo Ambianensi Salvio, qui verisimiliter ineunte sæculo VII vivebat, sequitur ipsum S. Ingaudum eodem pacto inter istius ævi beatos esse recensendum. Atque hæc de ætate sancti Salvii censet Stiltingus in Gloria Posthuma S. Firmini confessoris, cujus corpus non secus ac corpus alterius S. Firmini martyris, Ambianensis quoque episcopi, a S. Salvio translata fuerunt. Ibi Stiltingus adversus Cointium [Annales Eccles. Francorum, tom. IV, ad annum 638, pag. 146 et seq.] propugnat longe probabiliorem esse sententiam, qua S. Salvius creditur præfuisse ecclesiæ Ambianensi sub initium sæculi VII, quam sit opposita, eum scilicet fuisse episcopum exeunte eodem sæculo. Rationes desumpsi, ait Stiltingus [Acta SS. tom. VII Septembris, pag. 36 et seqq. Cfr. Corblet, Hagiographie du diocèse d'Amiens, tom. III, pag. 476 et seq.] , non ex sola Vita S. Salvii, cujus auctor, cum duobus saltem aut tribus sæculis post S. Salvium scripserit, facile errare potuit in notis aliquot chronologicis, sed etiam ex ipsis catalogis episcoporum Ambianensium, in quibus nullus reperitur, vergente ad finem sæculo VI, nisi tunc ponatur S. Honoratus, quem omnia documenta vetustiora decessorem S. Salvii faciunt, et eo tempore sedisse innuunt. In iisdem rursum catalogis post S. Honoratum locus invenitur Salvio. Contra iidem catalogi tam pleni sunt sub finem sæculi VII, ut dictis episcopis, qui notabili tempore cathedram tenuisse videntur, locus nulla ratione reperiri possit. Verum, quamvis Stiltingi sententia multo sanior mihi videatur, fateor tamen me non parum vexari quod S. Salvius dicitur fuisse acceptus regi Theuderico. Hoc enim si verum esset, rueret Stiltingi ratiocinium: nam ille vix alius potuisset fuisse quam Theudericus, rex Neustriæ ad finem sæculi VII: quo tempore Ambianum fuit pars Neustriæ: sed forsan loquitur biographus de Theuderico, Childeberti filio, qui ineunte sæculo VII regnum Burgundiæ obtinuit, patri suo, filio Brunehildis, succedens. Itaque non videtur adesse causa cur expungamus S. Ingaudum ex mortalibus sæculi VII.

[5] [Ejus reliquiæ ex una capsa in aliam] Luculentiora de S. Ingaudi reliquiis supersunt documenta, quæ collegit Henricus de Feydeau, episcopus Ambianensis, in literis datis, quum anno 1702 SS. Salvii et Ingaudi sacra lipsana, quorum dudum eadem fuere fata, ex lignea in argenteam capsam transtulit. Accipe lector hoc diploma:
Henricus Feydeau de Brou miseratione divina Ambianensis Episcopus, universis Christi fidelibus præsentes literas inspecturis notum facimus, quod anno Incarnationis Domini millesimo septingentesimo secundo, dominica infra Octavas Ascensionis, die vigesima octava maii, sancto Honorato episcopo Ambianensi sacra, in oppido Monstrolii ab abbate et monachis monasterii sancti Salvii, dicti oppidi Ordinis sancti Benedicti nostræ diœcesis, item et a majore perpetuo, scabinis, aliisque primoribus dicti oppidi vocati et rogati, in choro ecclesiæ dicti monasterii, corpora sanctorum confessorum Salvii, episcopi Ambianensis, et Ingaudi, e veteri capsa in recentiorem rite et cum ceremoniis, in talibus adhiberi solitis, reposuerimus et transtulerimus.

[6] [pluries fuerunt translatæ] Et primo dictam veterem capsam adstante clero et populo, coram nobis in prædicto choro aperiri jussimus: qua aperta, dictorum sanctorum ossa in mensa, ad id parata, reposuimus, medicis chirurgis duobus ad id vocatis et juratis, appellantibus singulorum quorumcumque ossium quæ in mensa reponebantur nomina, ut a scriba a nobis deputato ea literis mandarentur. Extractis ossibus invenimus plura instrumenta, quorum antiquissimum in corio hæc verba continet literis uncialibus, ante annos octingentos (ac proin circa annum 900), ut nobis visum est, exaratis: HIC REQUIESCIT CORPUS SANCTI SALVII EPISCOPI ET CONFESSORIS, SIMULQUE SANCTI INGAUDII CONFESSORIS. Alterum, manus paulo recentioris, in pergameno ipsissima verba refert: tertium in lamina plumbea literis majoribus sic habet: ANNO INCARNATIONIS VERBI M. C. XI. INDICTIONE IIII. XI. JUNII TRANSLATUM EST PRÆSENS CORPUS SANCTI SALVII EPISCOPI AMBIANENSIS AB EPISCOPO GODEFRIDO IN HOC HONORABILI VASCULO REGNANTE LUDOVICO FRANCORUM REGE ANNO TERTIO. Quartum etc. [Lestocq, Dissertation sur la translation du corps de S. Firmin le confesseur, évêque d'Amiens, pag. 231 et seqq.] .

[7] [et in novis thecis reconditæ sæc. XV] Ast potuisset addere episcopus Feydeau capsam SS. Salvii et Ingaudi sæculo XV bis fuisse renovatam. Primo id præstitit, die 20 aprilis anni Incarnationis 1435, Joannes, sodalis Ordinis FF. Minorum et titularis episcopus Rossensis in Dalmatia, Joannis Juvenis, episcopi Ambianensis, vices gerens: cujus solemnitatis ipse testimonium sequens reliquit:
TRANSLATIO SANCTORUM SALVII EPISCOPI, INGAUDI CONFESSORIS ET VULFLAGII ITEM CONFESSORIS. Universis præsentes litteras sive præsens publicum instrumentum visuris et audituris, Johannes, miseratione divina episcopus Rosensis, vices gerens, quoad infra scripta, reverendi in Christo patris et domni domni Joannis, Dei gratia Ambianensis episcopi, salutem in Domino sempiternam. De præsentibus fidem indubiam adhibete. Notum facimus per præsentes quod nos, die dato præsentium, in ecclesia monasterii S. Salvii de Monstreolo-supra-mare Ordinis S. Benedicti, Ambianensis diœcesis, ad requestam et supplicationem subprioris et conventus ejusdem monasterii, abbate absente ac in remotis per tempora longiora agente, prioreque defuncto, duas thecas antiquas seu duo feretra in eadem ecclesia existentia, quorum unum sancti Salvii confessoris atque pontificis, aliud vero beati Vulflagii presbyteri et confessoris dicebatur, operuimus, et cum illa qua decuit reverentia visitavimus. In primo vero duo corpora seu ossa eorum cum quibusdam casula et stola de panno serico, diversis coloribus et imaginibus intexto pulcris et honestis, et pannis lineis ad modum sudariorum, inibique scriptum in plumbo, in corio cervino et in pergameno qualiter ibidem continebantur corpora beatorum confessorum Salvii, episcopi Ambianensis, et Ingaudi, quem idem beatus Salvius episcopus sacro baptismatis fonte purgavit et Ingaudum feliciter nominavit. In alio feretro quoddam corpus sive ossa ejus cum quodam panno lineo ad modum sudarii, ibique scriptum in corio cervino et pergameno: HIC CONTINETUR CORPUS SANCTI VULFLAGII CONFESSORIS. Reperimus ulterius vero, missa solemni per nos in eadem ecclesia celebrata, prædicta duo feretra ante magnam portam ipsius ecclesiæ: in altum ad majorem residentiam fuerunt cum solemni processione deportata, ibique post expositionem verbi divini ad laudem et gloriam Dei, ac sanctorum confessorum, totius curiæ cœlestis, vitaque, moribus, virtutibus, meritis et miraculis ipsorum confessorum possetenus declaratis. De primo feretro prædicta duo corpora sanctorum confessorum Salvii et Ingaudi seu eorum ossa omnia, ut prima facie apparebat, saltem principaliora cum casula, stola, sudariis et ceteris prædictis in aliud feretrum novum, notabile et decorum, elemosinis fidelium, ut dicebatur, fabricatum. De secundo autem feretro præfatum corpus beati Vulflagii confessoris, sive ejus ossa cum sudario et ceteris prædictis, in aliud novum notabile et decorum, sic ut præmittitur ædificatum, ostensione ad populum per ordinem et sigillatim de eisdem facta, transtulimus, et reposuimus nova brevia seu instrumenta publica de hujusmodi translatione per notarium apostolicum facta, in eisdem feretris includenda. Quibus reverenter, ut decebat, peractis, ipsa duo feretra nova, prædicta sancta corpora continentia, fuere in dicta ecclesia honorifice reportata et ibidem juxta magnum altare reposita. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium præmissorum præsentes litteras, sive præsens publicum instrumentum, per notarium apostolicum subscriptum, ad hæc specialiter vocatum et requisitum, scribi, ac præfati domini episcopi Ambianensis curiæ spiritalis sigillo, cum signo et subscriptione ipsius notarii publici, corroborari decrevimus ac fecimus. Datum et actum in prædicto loco, anno ab Incarnatione Domini millesimo quadringentesimo tricesimo quinto, indictione decima tertia, mensis aprilis die vicesima, pontificatus sanctissimi in Christo patris nostri domini Eugenii divina providentia papæ quarti, anno quinto pontificis.
Hujus diplomatis archetypi, prout in monasterio S. Salvii anno 1664 servabatur, exemplar, hodie in bibliotheca regia Bruxellensi num. 8499 depositum, misit Joannes de Bones, parochus S. Winwaloci Monasterioli, ad Henschenium nostrum. Qui illud, illustrans Acta S. Wlphlagii, edere oblitus est. Ejus auctor Joannes, episcopus Rossensis seu Rhiziniensis, vices gerens Joannis Juvenis, episcopi Ambianensis, quando SS. Wlphlagii [Acta SS., tom. II Junii, pag. 33; Malbranquius, tom. II, lib. VI, cap. 32, pag. 333; Joseph Ignace Carme, Histoire d'Abbeville, lib. I, cap, 81, pag. 426.] , Salvii episcopi et Ingaudi reliquias in novas transtulit capsas, obiit diem ultimum anno 1436 [Farlatus, Illyricum Sacrum, tom. VI, pag. 414 et seqq.; Gallia Christiana, tom. XI, col. 938.] . Plures episcopi Rossenses episcopis Leodiensibus fuerunt suffraganei [Ernst, Tableau des Évêques suffragants de Liège, pag. 123 et seqq.] .

[8] [ab episcopis Ambianensibus.] Sed capsam, in qua posuit episcopus Rhiziniensis SS. Salvii et Ingaudi reliquias, tantis patronis minus dignam reputarunt monachi S. Salvii, ac propterea non operæ pepercerunt ut multo pretiosiorem ei sufficerent. Idque colligimus ex literis a Monasteriolensibus monachis ad Ambianenses scabinos anno 1452 gallice scriptis, ubi aiunt:
A remotissimis temporibus in nostris ecclesia et monasterio plura sanctorum corpora, in capsis recondita, servantur: quæ inter ossa sancti Salvii, olim episcopi Ambianensis. Jam vero capsa lignea in qua hæ sanctæ requiescunt reliquiæ nec auro, nec argento, nec gemmis pretiosis est circumducta: quod sane indecorum est. Quapropter S. Salvii corpus in novam capsam ligneam transferre statuimus: quin et eam auro et argento, adhibitis partim nostris stipendiis, partim eleemosynis a Monasteriolensibus datis, jam cooperire incepimus. Sed multum abest quin opus sit perfectum, vel ut ad perficiendum pecuniam necessariam habeamus, nisi a vobis aliisque viris piis subveniatur. Hac de causa monachum Joannem Dionysium, qui has nostras deferat literas, ad vos mittimus, rogantes supplices nomine et memoria Dei creatoris et S. Salvii, olim episcopi Ambianensis, ut ex vestris opibus, ad ejus capsam reliquiarum ornandam, aliquid elargiri velitis.
Haud surdis auribus excipientes scabini monachorum preces, dederunt marcam argenteam seu paulo plus quinquaginta hodiernos francos [Corblet, Hagiologie d'Amiens, tom. III, pag. 479.] , vel etiam plures marcas, ait De la Morlière [Antiquités, etc. de la ville d'Amiens, pag. 193.] , ad ornandam capsam; cui aurifabri, confundentes S. Salvium Ambianensem et S. Salvium Albiensem, utriusque sancti episcopi præcipua insculpserunt gesta. Supersedemus longius loqui de translatione, anno 1702, ab Henrico Feydeau facta, quam jam satis indicavimus. Quod vero Petrus Sabatier, item episcopus Ambianensis, fertur in Breviario Ambianensi anni 1746, transtulisse septemdecim annis ante SS. Salvium et Ingaudum in thecam argenteam, intelligendus est eorum reliquias, capsa non mutata, recognovisse [Corblet, tom. III, pag. 481.] .

[9] [Ultima fata reliquiarum S. Ingaudi referuntur.] Ast sanctorum Salvii et Ingaudi exuvias infelix mansit fortuna. Scilicet anno 1793 Monasteriolum, viris impiis ibi, non secus ac in tota Gallia, res sacrosanctas pedibus calcantibus, venit Josephus Lebon, presbyter apostata, præpositus partitionis Freti Gallici, unusque ex Reipublicæ primipilis (membre de la Convention et Représentant du peuple) infensissimum religioni catholicæ bellum illaturus. Hic, si fides Butleri adnotatori est habenda [Vies des Saints, etc., tom. I, pag. 87, 11 janvier, edit. Brux. 1846.] , ingenti rogo ecclesiæ S. Salvii vasa sacra, ornamenta, libros injecit ac ipsam S. Salvii capsam, ex qua feliciter omnes reliquiæ fuerant extractæ. Addit ille adnotator easdem sacras exuvias, die 22 julii anni 1803, ab episcopo Atrebatensi fuisse recognitas. Ad hæc ex venerabili presbytero Corblet [Corblet, tom. III, pag. 482, 483 et 79.] novimus argentum ex capsa majore, vel etiam ex duabus minoribus redactum, ad officinam monetariam Parisiensem ab eodem illo missum fuisse, et hodie nihil ex reliquiis superesse nisi unum S. Salvii os, in parva capsa argentea collocatum, et S. Ingaudi caput. Dein subjungit has utriusque sancti reliquias etiamnum servari in Monasteriolensi ecclesia parœciali, quum nihil monasterii S. Salvii exstet, ejusque solo ædificata fuerit civitatis domus communis [Harbaville, Mémorial histor. du Pas-de-Calais, tom. II, pag. 154; Roger, Archives de la Picardie et del'Artois, tom I, pag. 154.] .

[10] [S. Ingaudus in diœcesibus Ambianensi et Atrebatensi] Cultum sanctorum S. Ingaudo jam inde antiquitus fuisse delatum, manifestum est ex eo quod jam circa annum 900 ejus ossa in eadem capsa juxta S. Salvium erant recondita, ac proin tamquam pignora sancta habita, vel etiam quod in istius ævi instrumento pergameno, uti vidimus, appellatione sancti cohonestabatur: qui cultus deinceps usque ad eversas, extremo sæculo XVIII, res sacras per totam Galliam, sine intermissu continuatus fuit. Nunc quoque ejus caput, utpote insigne sancti viri pignus, publice ecclesiasticeque exponitur. Præterea in antiquis diœceseos Ambianensis martyrologiis ejus agitur memoria, uti et in Martyrologio Universali Castellani [Martyrologe Universel, pag. 935.] et in altera ejus editione equitis de Saint-Allais [Dictionnaire Universel des Saints, etc., ad calcem, pag. 73.] , necnon in Hagiologio ven. presbyteri Pétin [Dictionnaire Hagiographique, tom. II, col. 1464.] . Adde quod in antiqua diœcesi Ambianensi multos annos ejus festum quotannis ritu simplici fuit actum die 29 octobris, uti apparet ex breviario ab episcopo Ambianensi, Ludovico Gabriele d'Orléans de la Motte, anno 1746 edito. Illic ad finem lectionum in honorem S. Salvii legitur: Corpus ejus (S. Salvii) quod honorifice conditum est in ecclesia beatæ Mariæ, longo post tempore Monstrolium a S. Godefrido, Ambianensi episcopo, translatum est, simul cum S. Ingaudi corpore, ubi summa veneratione coluntur. Anno millesimo septingentesimo * vicesimo nono, Petrus Ambianensis episcopus sanctorum Salvii et Ingaudi ossa recognovit: et ea e capsa lignea in argenteam transtulit. Quæ verba, æque ac totum officium SS. Ingaudi et Salvii translata fuerunt, ad diem 29 octobris, in novum Breviarium Atrebatense, anno 1806, jubente episcopo Hugone Roberto de la Tour d' Auvergne, promulgatum: quod ideo contigit, quia, vi concordati Pium VII inter et Napoleonem, primum consulem Reipublicæ Gallicanæ, initi, Monasteriolum pars diœceseos Atrebatensis factum erat. Postea hæc verba, anno 1854, episcopus P. L. Parisis, approbante Pio IX, transmisit in nova diœceseos Atrebatensis Officia propria.

[11] [colitur.] Verum, licet Monasteriolum anno 1801 ab antiqua diœcesi Ambianensi fuerit separatum, noluerunt tamen præsules ecclesiastici a colendo S. Ingaudo, die 29 octobris, abstinere clericos istius diœceseos, sed potius jusserunt ut antiqua Breviarii lectio retineretur, usque dum Antonius de Salinis, episcopus Ambianensis, anno 1852, cum Pii IX consensu nova Officia edens, ad finem lectionum S. Salvii subjunxit in S. Ingaudi honorem hæc verba: Corpus ejus (S. Salvii) quod honorifice conditum est in Ecclesia beatæ Mariæ, longo post tempore Monstrolium a sancto Geofrido, Ambianensi episcopo, translatum est, simul cum S. Ingaudi corpore. Atque hic de S. Ingaudo stilum ponimus.

[Annotata]

* Département du Pas-de-Calais.

* Le Vimeux

* Somme

* Brêle.

* lege anno 1702 Henricus

DE S. STEPHANO EPISCOPO ET CONFESSORE CALATIÆ IN ANTIQUO REGNO NEAPOLITANO

ANNO MXXIV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Stephanus, episc. Calatinus (S.)

AUCTORE R. D. B.

§ Unica. S. Stephani cultus Calatiæ et alibi. Ejus natales, educatio et episcopatus. Concilium Capuanum anni circiter 1000. S. Stephani mors, sepultura, inventio.

[1] Cajazzia, olim Calatia, vernacule Cajazzo, est antiqua Campaniæ civitas in montibus Tifatis e regione Samnitum, [Calatiæ] ad Vulturnum amnem juxta viam Appiam, a Capua metropoli octo, a Neapoli vero viginti quatuor milliaribus distans [Ughelli, Italia sacra, tom. VI, col. 438.] . Est ornata, dicit Bollandus [Acta SS., tom. V Junii, pag. 330. Cfr. Sanfelicius, Campania notis illustrata, Notæ, pag. 145. Edit. Neapol. 1726; Orlendius, Orbis sacer et profanus, part. II, lib. IV, cap. VI, pag. 1595 et seq.] , throno episcopali, et quidem (si Georgio Braunio creditur), ab ipsis Christianæ religionis cunabulis. Addit Bollandus, innuens huic sententiæ non magnam adjungendam esse fidem, sese sacra monumenta quibus usus est Braunius non lustrasse. Hæc ecclesia multas clades aliquando passa esse videtur, uti significat Ughellus. Minus quoque felicia fuere ejus fata sæculis XVIII et XIX; nam anno 1741 inita fuit conventio inter Benedictum XIV et Carolum IV regem Utriusque Siciliæ, qua sedes episcopalis Calatina, (aliquid simile et aliis pluribus istius tractus ecclesiis accidit), alteri sedi uniretur. Qua de re nihil factum est, nisi quod ab anno 1801, episcopo mortuo, sedes fuit vacans. Dein anno 1818, vi novæ inter Pium VII et Ferdinandum Utriusque Siciliæ regem initæ conventionis, ecclesia Calatina cum ecclesia Casertina fuit unita [Bullarii Romani continuatio, tom XV, pag. 9 et 57.] . Hæc unio duravit usque dum, anno 1852, Pius IX diœcesim Calatinam a Casertina separavit, et ei antiquam suam restituit sedem episcopalem: cui, præter urbem Calatinam, subesse voluit viginti septem loca adjacentia, parum frequentata [Cappelleti, De Chiese d'Italia, tom. XX, pag. 275; Giustiniani, Dizionario geografico del regno di Napoli, tom. III, pag. 17.] .

[2] [et in aliis Companiæ locis colitur S. Stephanus.] Fuit olim Calatia antiquum municipium Romanum, cujus vices bene multæ variæque. Anno 1532 intra et extra mœnia capiebat focos 458: anno 1595, uti et anno 1658 focos 599: anno 1669 focos 378. Anno 1795 erant incolæ ipsius oppidi 2921, et præterea per agros sparsi 2331, ita ut omnes simul essent 5252. Anno 1824 intra oppidi limites degebant 3516 habitatores [Dizionario statistico de paesi del regno delle Due Sicilie, Napoli 1824, pag. 20.] . Ex quo parvo numero incolarum manifestum videtur Calatiam a pluribus sæculis minus fuisse oppidum, quod tamen nunc incrementa capit, ejusque præsules omni tempore exiguo gregi præfuisse. Hujus civitatis gubernaculum tenuerunt duo episcopi, sanctimonia inter ecclesiarum præsides sui ævi præclari: alter sanctus Ferdinandus, cujus decessores nostri ad diem 27 junii commentariis illustrarunt gesta [Acta SS., tom. V Junii, pag. 330, et seqq.] : alter S. Stephanus, cujus memoria a remotissimis temporibus in diœcesi Calatina et aliis locis, ad diem 29 octobris, recolitur. Indicatur scilicet in tribus antiquis ecclesiæ Capuanæ Kalendariis: in quorum primo, circa annum 1300 concinnato, legitur ad hanc diem festum S. Stephani Cajaziani episcopi [Sanctuarium Capuanum, pag. 420, 433, 518.] : item in breviario ecclesiæ Capuanæ, anno 1828 edito [Pag. 429.] , legimus nostro ævo, in aliquibus ecclesiæ archidiœceseos Capuanæ, S. Stephani Calatini ad eumdem diem celebrari festum. Sed, ut par erat, multo majore solemnitate in diœcesi Calatina agebatur sancti episcopi natalis: idque nobis apertum est ex propriis missa et officio in ejus honorem a presbyteris Calatinis usurpatis, quorum apographum ad Bollandum misit noster Antonius Beatillus.

[3] [Qui, ut fertur, Macertæ ex gente Menicilla natus,] Jam vero nequaquam dubitat Michaël Monachus [Sanctuarium Capuanum, pag. 179.] quin natus sit S. Stephanus in pago archidiœceseos Capuanæ, qui Macerata nuncupatur. Est autem Macerata in terra Lanei sita: quæ terra Lanei nomen habet a parvo flumine Laneo, quod vulgo Lagno et latine Clanius appellatur, et a paludibus Suessulanis ad patriæ mare fluens, Capuanum territorium ab Aversano sejungit. Dicitur et S. Stephanus ortus ex illa gente, quæ sæculo XVI nuncupabatur Menicilla. Sed ad id ostendendum nullum profert Michaël Monachus documentum historicum, contentus vulgari hujus tractus traditione, nisi quod subjungit sequentia verba: Hanc traditionem, quum archiepiscopus Capuanus Cæsar Costa, qui in hac cathedra ab anno 1573 ad annum 1602 sedit [Italia sacra, tom. VI, col. 358 et seq.] , etiam ab ore illustrissimi Julii Antonii Sanctorii S. R. E. Cardinalis (qui, natus anno 1532, obiit 1602) [Sanctuarium Capuanum, pag. 179; Vitæ RR. Pontificum et Cardinalium, tom. III, col. 1042, edit. Oldoini.] , accepisset, pro hujus sancti devota memoria, Laurentium Menicillum adolescentulum, nunc ecclesiæ cathedralis primicerium, clericum ordinavit. Et nuper quum ipse primicerius hanc traditionem et alia monumenta apud regium concilium Neapolitanum in Acta retulerit, sententia pronunciata est, gentem Menicillam esse S. Stephani gentem. Eadem traditio retinetur a Calatinis. Atque hæc scribebat Michael Monachus anno 1630 [Sanctuarium Capuanum, pag. 179.] . Sed, ne facile huic rei suffragemur, non suadet tantum documentorum veterum absentia, sed ipse mos in pluribus civitatibus Italiæ olim usitatus, quo populares sancti præcipuis familiis, nulla habita ratione infirmitatis genealogiarum, adscribebantur.

[4] [in schola S. Salvatoris majoris Capuæ in literis et officio ecclesiastico eruditus,] Porro quum septem esset annorum S. Stephanus, uti legimus in antiquo breviario Capuano [Ibid., pag. 177.] , intra mœnia Capuanæ urbis apud ecclesiam Domini Salvatoris a parentibus scholis fuit traditus, atque in iis literas omneque ecclesiasticum officium didicit. Quale fuit hoc literarum studium colligi potest ex eo quod S. Joannes Laudensis, sæculo sequente, Eugubii quoque literis impigram dans operam, sensus quippe dictionum, vires sententiarum, genera casusque mentis armario recondebat, et ubi lasciva, impudica, animæ damnosa obviarent, quasi scyllæum Ulixes melos, cruci Christi annexus, surda aure transibat [Acta SS., tom. III Sept., pag. 161 et seq. Cfr. de Ulyssis symbol. de Rossi, Bullettino, 1863, pag. 35.] . Officium vero ecclesiasticum in S. Scripturæ studio et psalterii exercitio præsertim erat repositum: idque constat ex Vita Romani pontificis S. Leonis III, qui a parva ætate in vestiario patriarchii enutritus et educatus, omnemque ecclesiasticam disciplinam spiritualiter eruditus, tam in psalterio, quamque in sacris divinisque Scripturis pollens, subdiaconus factus, etc. [Liber Pontificalis, tom. II, pag. 236, edit. Vignolii.] . Item ex Vita S. Paschalis I, qui a primævo ætatis suæ tempore divino cultui mancipatus, atque in sacrosanctæ ecclesiæ patriarchio, studiis divinæ salutiferæque scripturæ imbutus, tam in psalterio, quamque in sacris paginis novi ac veteris testamenti specialiter eruditus … subdiaconus quidem factus est, etc. [Ibid., pag. 320.] . Nec tantum Romæ juniores clerici hac ratione instituebantur, sed per totam Italiam, ac proin Calatiæ: nam Eugenius II, anno 826, in concilio Romano (canone 34), quum de quibus locis ad eum esset relatum, non magistros, neque curam inveniri pro studio literarum, præcepit ut idcirco in universis episcopiis subjectisque plebibus et aliis locis, in quibus necessitas occurrerit, omnino cura et diligentia habeatur, ut magistri et doctores constituantur, qui studia literarum liberaliumque artium, ac sancta habentes dogmata, assidue doceant; quia in his maxime divina manifestantur atque declarantur mandata [Labbe, Coll. conc., tom. VIII, col. 112.] . Quod præceptum renovans in concilio Romano anni 853, S. Leo IV addit: Et si liberalium artium præceptores in plebibus, ut assolet, raro inveniuntur, tamen divinæ scripturæ magistri et institutores ECCLESIASTICI OFFICII nullatenus desint. Quæ satis indicant S. Stephanum, quando fertur in scholis literas omneque officium ecclesiasticum didicisse, nihil aliud quam rudimenta grammaticæ, S. Scripturam et psalterii exercitium fuisse edoctum [Labbe, tom. VIII, col. 117. Cfr. Thomassin, Disc. de l'Église, tom. II, col. 643 et seq.] .

[5] [hujus ecclesiæ abbas, et dein episcopus Calatinus constitutus est,] Ex schola ecclesiæ S. Salvatoris majoris transiit S. Stephanus in ipsius clerum: cujus constitutus est ob egregias suas dotes abbas seu rector. Quod munus sat præclarum erat; nam, præterquam quod omnibus ecclesiæ ministris etiam sacerdotibus præerat, (id enim cum aliis abbatibus seu rectoribus commune habebat), eligebat ipse presbyteros ab archiepiscopo instituendos [Michael Monachus, Sanctuarium Capuanum, pag. 180.] . Interea temporis episcopus Calatinus morti succubuit. Ei a Pandulpho principe (qui Capuæ ab anno 961 ad 981 supremam tenuit potestatem) et Giriberto, archiepiscopo Capuano, atque omni populo vel clero gratia cunctorum, uti legitur in antiquo Breviario [Ibid., pag. 178.] , successor datus est S. Stephanus. Sed quonam anno inter episcopos assumptus sit, ostendere jam possumus ex diplomate quod ad ejus inthronizationem palam faciendam dedit Gerbertus: cujus hæc sunt ultima verba: Anno, Deo propitio, archiepiscopatus domini Gerberti tertii archiepiscopi in sacratissima sede beati protomartyris Stephani, in ipsa die kalend. novembris, Indictione octava [Ibid., pag. 574.] . Quod si ostenderimus quisnam sit ille dies kalend. novembris res nostra erit peracta: idque præstabimus monstrando Gerbertum non ante annum 970 neque post annum 981 fuisse archiepiscopum, eoque tempore kalendas novembres anni indictionis VIII fuisse diem 1 novembris anni 979.

[6] [die 1 novembris] Porro dicit Leo Ostiensis in Chronico Cassinensi [Pertz, Monum. historica Germaniæ, tom. VII, pag. 635.] , Joannem, Pandulphi principis Capuani filium, circa annum 966, cujus indictio erat IX, ascendisse hujus oppidi sedem episcopalem, quæ tunc primum facta est archiepiscopalis. Dein addit, emortualem Joannis annum prætermittens: post quem domnus Leo hujus (Cassinensis) cenobii monachus in eadem civitate quatuor annis et dimidio archiepiscopatu functus, Gerberto nichilominus loci istius monacho sui successionem honoris reliquit. Hinc apparet Gerbertum non ante annum 970 Capuanum fuisse creatum archiepiscopum, ac proin ante hoc tempus S. Stephani consercrationem non fecisse. Præterea manifestum est Gerbertum, intra mensem aprilem anni 980 et mensem aprilem anni 981, habuisse successorem in sede Capuana Adenulphum; siquidem mense aprili anni 985 jam anno quinto archiepiscopus erat Capuanus. In exordio enim diplomatis, cujus meminit Ughellus, legimus: In nomine Domini Dei Salvatoris nostri Jesu Christi anno ab Incarnatione Domini 986 (id est a Nativitate Domini 985), et quarto anno Landenolphi excellentissimi principis, mense aprili, XIV indict. nec non et quinto anno Domini Adenolphi, egregii archipræsulis, qui, Deo favente, sanctæ Capuanæ sedis archipræsul consecratus est [Italia sacra, tom. VI, col. 321.] . Id et confirmatur hinc ex Vita S. Nili, coævo conscripta, in qua traditur Gerbertus mortuus ante Pandulphum principem Capuæ; en ejus verba: S. Nilus, quum venisset Capuam acceptusque esset honorifice a Pandulpho, tunc temporis principe, et nobilibus viris,ita ut de eo in episcopum (mortuo Gerberto) sibi eligendo cepissent consilium, quod etiam successisset, nisi princeps morte præventus esset [Acta SS., tom. VII Septembris, pag. 325.] : illinc ex duobus diplomatibus, a Muratorio [Rerum Italicarum Scriptores, tom. II, part. I, pag. 303 et seq. Cfr. Acta SS., tom. VII Sept., pag. 326.] recensitis, discimus Pandulphum intra mensem februarium et mensem junium, indictione IX, id est, (quocumque mense inceperit indictio) anno 981, non autem 980, ut vult Ughellus [Italia sacra, tom. VI, col. 321.] , diem ultimum obiisse. Ex qua disputatione fluit, primo ante medium annum 981 Gerbertum e vivis discessisse, secundo ante hoc tempus S. Stephanum fuisse consecratum episcopum.

[7] [anni 979.] Tandem ostendendum est diem kalendarum novembrium indictione VIII, quo S. Stephanus fuit factus episcopus, fuisse diem I novembris anni 979. Capiebat quidem omnis indictio annos quindecim, at inchoabatur alibi initio septembris, alibi die XXIV septembris, alibi die XXV decembris vel die I januarii. Romæ sumebat initium die I januarii [Cangius, Glossarium, V° Indictio; Art de vérifier les dates, pag. XI et seq.] . Contra in Campania, utpote in qua usurpabatur indictio Constantinopolitana, incipiebat initio mensis septembris: quod deducitur ex pluribus istius ævi diplomatibus a Muratorio [Rerum Italicarum Scriptores, tom. II, part. I, pag. 416] memoratis: item ex diplomate ab Ughello [Italia sacra, tom. VI, col. 395.] edito. Hinc manifestum est mensem novembrem indictionis VIII Constantinopolitanæ esse mensem novembrem indictionis VII Romanæ. Jam vero quum dies kalendarum novembris indictione VIII Constantinopolitana seu dies kalendarum novembris indictione VII Romana, de quo hic loquimur, cadat in diem I novembris anni 979, fluit S. Stephanum hoc die consecratum fuisse episcopum. Verumtamen ex die ordinationis exsurgit difficultas omnino diluenda. Etenim ab antiquissimis temporibus lege et usu constitutum est, ut episcopi diebus dominicis consecrentur; ast anno 979, litera dominicali E notato, dies prima novembris dominica non erat, sed sabbatum. Verum considerandum est ab hac lege nonnumquam discessum fuisse, et ordinationes aliquando fuisse celebratas etiam aliis diebus, maxime si solemnes festivitates essent. Sic, ut exemplum proximum S. Stephani temporibus adducamus, S. Heribertus, Coloniæ archiepiscopus, sacratus est die natali Domini anni 999 [Acta SS., tom. II Martii, pag. 465, 479.] , quæ erat feria II: ita tamen ut more ævi ritus vespere præcedenti inchoaretur [Ibid., tom. XII Oct., pag. 375 et 653; Martène, de Antiq. eccles. ritib., tom. II, pag. 10 et 27.] . Non itaque mirum est S. Stephanum episcopales infulas accepisse sabbato, quum propter festivitatem Omnium Sanctorum populo non minus esset feriandum et accedendum ad ecclesiastica officia quam in Natali Domini.

[8] [Interfuit S. Stephanus concilio Capuano] Gerberti successores, archiepiscopi, fuerunt Adenulphus, Ajo, Hybaldus, qui concilio Romano anni 998 interfuit, et Paldulphus. Hic congregavit Capuæ, nescitur quo anno, episcoporum synodum: cui interfuit S. Stephanus Calatinus. Verum, quum Paldulphus post annum 998 archiepiscopus creatus, jam anno 1008 Christi nati Adenulphum successorem nactus esset, sequitur synodum post annum 998 et ante annum Christi nati 1008 fuisse celebratam [Ughelli, Italia sacra, tom. VI, col. 322 et 445.] .

[8] [anni circiter 1000.] Neque forsan hujus synodi notitia ad posteros pervenisset, nisi Paldulfus in epistola synodali exposuisset, quo pacto S. Stephanus coram patribus de ecclesiæ suæ vexatoribus conquestus esset. Accipe hujus epistolæ fragmentum superstes:
Paldulfus humilis archiepiscopus … quod dum residerem in aula (majore ecclesiæ) Sanctæ Dei genitricis et virginis Mariæ, sanctorumque protomartyris Stephani, et Agathæ cum reliquis coepiscopis suffraganeis nostræ sedis, et cum sacerdotibus, ac diaconis, et in circuitu nostro astaret agmen reliquorum ordinum ecclesiasticorum, ad sanctam synodum celebrandam: tunc in conspectu omnium surrexit de subsellio Stephanus confrater et episcopus Calatinæ sedis, et coepit dicere tam mihi, quam etiam omnibus residentibus, atque astantibus: “Scire vos volo, Domini, et confratres, quod sedes mea ad nihilum redacta est ab illis, qui ejus hæredes esse permanserunt:” sed cum prædicti confratris nostri vox ob infirmitatem et senium, ita tenuis ab ejus ore progrederetur, ut ad aures omnium minus perveniret, cœpit humilitas mea tunc alloqui, ut vel ipse sic loqueretur, ut sermo ejus clare ad aures omnium pertingeret, vel vocaret unum ex suis, qui pro ejus vice, ea, quæ ipse dicere non valeret, ediceret. Tunc accersitus est Joannes, diaconus suæ sedis, et injunxit ei, ut in conspectu omnium ediceret, quæ et qualia damna ab invasoribus hæreditatum sustineret. Ad hæc humilitas mea præcepit eidem diacono, ut nominatim ediceret qui essent invasores quoque laici. Tunc ille in primis nominavit Landonem filium Sigenulphi comitis, et Adenulfum filium Adenolfi comitis, et dixit ut illi invasissent curtem S. Cosmæ, etc. [Ibid., col. 444.] .

[9] [Natus anno 935, moritur anno 1023. Qui miraculis clarus honorifice sepultus fuit] Paldulphus e vivis cessit anno Christi nati 1007. Ei diu supervixit S. Stephanus, vitam producens ad annum usque 1023, natus anno 935. Quando enim anno 979 episcopus factus fuit, agebat annum quadragesimum quartum, uti legimus in ejus Vita infra edenda, et quadraginta quatuor annos in episcopatu explevit. Eo majore sanctitatis fama fruitus est vivens et mortuus S. Stephanus, quod per ejus interventum Deus plura fecit miracula: quorum nonnulla infra recitabimus. Hinc nemo mirabitur S. Stephano, statim post suam mortem, a Calatinis permagnos fuisse delatos honores. Enimvero pensitarunt Calatini cives, quemadmodum ex Actis inventionis ossium S. Stephani, factæ anno 1512, excerpsit Michael Monachus, ad devotionem recolendam, ut reconditi ipsius venerabilis corporis extaret articulus digiti manus benedictæ, quotannis populo celebritatis suæ die solemni in Missa ostendendi, nec minus osculandi. Custodiebatur interim in sacrario sub digitali argenteo modulo. Proinde sacello cum altari erecto, super pavimento ferrea cancellatura cingente aliquale bustum … fabricaverunt e regione versus illud corpus honestiferum, ullis ossibus positis intus; jugiter accensa lampade. Quare opinaretur quivis latitare ibi reliquias, de quibus loquimur, sacras. Excolebant seduli, quando minime deerant exorata divinæ gratiæ dona confugientibus illuc. Timuerunt Calatini ne furto daretur sanctus desiderabilis, præsertim confinibus Capuæ, et ideo sic studiosissime absconderunt [Michael Monachus, Sanctuarium Capuanum, pag. 183 et seqq.] .

[10] [et a Vincio episcopo] Quiescebant in hoc loco S. Stephani exuviæ, quando die 12 Augusti anni 1507, ecclesiæ Cajacensis episcopus creatus fuit Vincius Maffius, nobilis Salernitanus, antea episcopus Signinus, vir, ut refert Ughellus [Ughelli, Italia sacra, tom. VI, col. 451. Cfr. Cappelletti, Le chiese d'Italia, tom. XX, pag. 263 et 270.] , doctrina clarus, peritiaque tum Græcæ, tum Latinæ linguæ celebris, theologus eximius in concilio Lateranensi sub Leone X, qui eum adolescentem cardinalem instituerant. Hic, ait Michael Monachus, cum legisset in hymno ad matutinum officii S. Stephani de loco ubi ejus jacebat corpus:

Sacrum corpus ejus latet
In præsenti tumulo
Totum, præter, prout patet,
Digitum in vasculo
Reservatum sicut decet,
Ut pandatur populo.

de inveniendo, et effodiendo sancto corpore cogitavit: quare anno 1512, noctis silentio, cuidam probo sacerdoti, et corpore quam robusto, D. Andreæ, sacristæ majoris ecclesiæ, hujusmodi facessit negotium: qui, ope implorata divina, januis occlusis, marra vel ligone assumptis, non minus religiose, quam naviter divitiarum excavandarum satageret: nec mora: jussa capessit Andreas presbyter: pergit fodiens, dum primum sarcophagum ruisset, novit ibi non esse quod quæritat corpus sanctum: cujus rei causa tristis, domino Vincio clancule detulit inanem laborem. Præsul vero perculsus dicto, indixit silentium, et ne cives id intelligant, lætitiam dissimulat et se reperisse quod exquisierat: imo ut cautius ageret, quod lateret suos familiares, comitesque in re cœpta, caput cujusdam cadaveris, cum tibia eodem loco aptari fecit: at mala fama volat in vires, eo quia ossa illa nec odorem efflabant, neque pontificis indicia præferebant. Exeso cadavere viso, stomachantur cives. Tribuni, seu electi plebis Vincium adoriuntur probris, minisve conquerentes scandalum tentasse abolendæ devotionis populi. Erubuit episcopus. Quapropter, accersito Hieronymo de Gentilibus, suo familiarissimo, deinde canonico, cœperunt iter ad S. Mariam de Gratiis apud civitatem, quod aggrediuntur nudis pedibus, manibus supplicibus. Aras ingressi, coram Virgine lachrymantes, oratione et jejunio confugium exorant.

[11] [tandem inventus anno 1512.] Non defuit purissima virgo. Rediere domum, intrinsecus afflati, ut solum usque ad aquarum venas aperirent. Episcopus tamen nihilominus hæsitans, collectis sarcinulis, præfato Hieronymo detegit animum, se Romam profecturum nisi corpus desideratissimum innotescat. Vehatur (inquit) supellectilis omnis nostra ad Baiam, Castrum diœcesis nostræ, itineri confinis Romano, fortasse arripienda sit fuga præ rumore populi. Cum vero nox properasset, togam, diploidem caligasque deponens, æger spatiatur in aula, quasi dementasset, sese objurgat: revocato tandem animo, Andreæ iterum verba facit, dicens: “Spiritus ubi vult spirat: quis sciat, tendente in meridiem hodierno sole, mihi tristi stanti in sacra æde, quidam Agamenon de progenie Fortunatorum, licet ipse blæsus, hoc ostendit cohortans: Ecce muscæ nonnullæ (inquit), Domine ex parte illa prodeunt, qua sanctum corpus quæritis, odorem spirantes. Portentum sunt, ipse assero, exurge, inferius descendamus, instemus operi.” Aggreditur iterum obediens Andreas presbyter. Præsul autem Vincius anxius beatam invocat Mariam. Inter hæc en sub incepto labore suavem sentit odorem presbyter: inde paululum suffodiens, ex cæmento factum apparet sepulchrum. E vestigio omnibus relictis, ad domicilium episcopi magno cum jubilo currit: episcopus pervigil, bacchatus jubilatione, totam acclamat familiam: præit seminudus, præ gaudio lachrymatur, induit stolam, aperit tumulum, et ecce corpus beatissimi patris patet cunctis integrum, præter illam digiti particulam, quam diximus. Dominus autem Vincius statim manum in sanctum pectus extendit, crucem (erat enim episcopalibus ornamentis indutum) arripuit, quam quotidie populo inter sanctas reliquias ostenderet. Erat corpus statura procerum, vultu prolixum, pia serie depositum, cancellatis manibus. Tunc in tota civitate magna facta est lætitia, confluunt omnes ad osculandum manus et pedes. Vincius ab alto loco concionem lætissimam habuit, et civibus ad propria redeuntibus, collegit reliquias sacras, et in venerabili ædicula collocavit, servatis nonnullis fragmentis in sacrario. Festum hujus inventionis, seu translationis, celebratur octavo die Pentecostes. Hæc de inventione fusiori stylo scripsit auctor incertus illius temporis, inde breviter ipsa nos exscripsimus. Hactenus Michael Monachus [Sanctuarium Capuanum, pag. 187 et seqq.] . Addit Ughellus [Italia sacra, tom. VI, col. 445.] Vincium episcopum nobile sacellum in eadem cathedrali erexisse, in quo ossa ejusdem sancti Stephani religiose asservantur, ibique ante altare hæc legi in marmore: Divi Stephani caput et ossa. Hinc exhumata Vincius Salernitanus tunc Calatinus episcopus cum populi applausu, pulpito recondi curavit. Anno Dom. MCCCCCXII. XXIII. Maji Hujus Inventionis festum etiamnum celebratur quotannis die octava Pentecostis [Ibid.] .

VITA S. STEPHANI
ex antiquo Breviario Capuano.

Stephanus, episc. Calatinus (S.)

BHL Number: 7897
a

[S. Stephanus in terra Lanei natus et Capuæ eruditus,] Lectio I. Temporibus igitur Landulphi b, eximii principis Capuanæ civitatis, fuit quidam vir, nomine Joannes, uxor vero Guiselperta, in loco Lanei scilicet degentes, infra finem Campaniæ telluris; quibus erat parvulus filius nomine Stephanus, quem illi in cuna positum, puerili affectu educantes, animadverterunt Domini virtutem jam in illius operari infantia: puer enim paulatim crescebat corporis magnitudine (ita ut omnes mirarentur), non tam materno ubere pastus, quam cœlesti gratia auctus. Hic autem cum septem esset annorum, intra mœnia ejusdem Capuanæ urbis, apud ecclesiam Domini Salvatoris a parentibus scholis traditus est.

[2] [constitutus fuit abbas ecclesiæ domini Salvatoris] Lectio II. Hic Dei favente clementia, literas omneque ecclesiasticum officium præ cæteris consodalibus parvo tempore didicit: quotiens ille psallebat, aut legebat, seu vacabat, cœlestia semper cogitabat, Deumque creatorem habebat, caduca et transitoria penitus respuebat, et ipse ab ineunte ætate castissimus, suos socios castitatem docebat, et quos male agentes cognoscebat, mellifluis verbis corrigebat: omnes diligebat, et ab omnibus diligebatur. Qui cum talia ageret, ab omni clero ipsiusque loci abbate factus est clericus, et de gradu in gradum ad sacerdotii est ductus honorem: et non longo tempore post in eadem ecclesia abbas c ordinatus est.

[3] [et postea episcopus Calatinus.] Lectio III. In qua videlicet ecclesia cum omnibus, quos a die nativitatis suæ habuit, quadraginta quatuor complevit annos. Per idem tempus, defuncto Urso Cajaciensi episcopo, a Pandulpho d principe, qui tunc Capuæ principabatur, filio scilicet prænominati Landulphi principis, et Giriberto e archiepiscopo atque omni populo, vel clero, gratia cunctorum et lætitia, D. Stephanus est electus et consecratus episcopus: in quo videlicet episcopatu iterum alios quadraginta quatuor explevit annos, et obdormivit in Domino.

ANNOTATA.

a Ex hac vita desumpsit Ferrarius notitiam quam de S. Stephano Catalogo Sanctorum Italiæ inseruit. Eam quoque præ oculis habuit Bucelinus, qui quo pacto S. Stephano in Menologio benedictino locum dare potuerit, ostendere prætermisit. De eo in Annalibus benedictinis non loquitur Mabillonius.

b Landulphus II princeps Capuanus et Beneventanus. Cujus avus Atenulfus, quum esset princeps Capuanus, supremam potestatem inprincipatu Beneventano anno 900 nactus est. Obiit Landulphus anno circiter 961 [Muratori, Rerum Italicarum Scriptt., tom. II, part. I, pag. 294 et seq.]

c Abbas seu rector in Campaniæ ecclesiis præpositus erat aliis clericis. De hac re breviter diximus in Commentario prævio, num. 5 [Cfr Sanctuarium Capuanum, pag. 180 et seq.] .

d Pandulfus de quo in Comm. prævio num. 5, filius erat Landulphi. Obiit anno 981.

e Gerbertus fuit archiepiscopus Capuanus; de eo in Commentario prævio, num. 5.

MIRACULA S. STEPHANI CALATINI
desumpta ex ejus officio in ecclesia Calatina.

Stephanus, episc. Calatinus (S.)

BHL Number: 7898

[4] [Calicem vitreum fractum S. Stephanus repente integrum restituit.] Quodam die celebratis ab ipso Resurrectionis Dominicæ missarum solenniis, contigit, ut quidam clericus calicem, in quo divina fuerunt pertractata mysteria, tergendum acciperet: quo inter manus ejusdem fracto (erat enim calix a vitreus more illorum temporum, quo vitreis calicibus sacerdotes utebantur), cumque id sanctum episcopum non lateret, ad locum accedens, rem casu gestam diligenter examinans, jussit partes calicis exhiberi; quibus allatis, fudit ad Dominum preces, statimque firmus, et integer, ut prius erat. Quo miraculo astantes obstupefacti, Deum in sancto magnificabant, ipsumque majori veneratione prosequebantur.

[5] [Oblationem Missæ a canum dentibus,] Per idem tempus cum sanctus antistes in villa quadam, ad dedicandum altare in ecclesia S. Maximi, cum suis se clericis contulisset, peracto, ut decuit, Dei opere, in domo presbyteri, qui eamdem regebat ecclesiam, ad corporis refectionem sumendam secessit: ibi igitur morante, canis advenit, qui oblatam b, quam minus caute in ecclesia custoditam invenerat, ore portabat. Ad trivium igitur illius domus cum pervenisset, deposuit illam in terra; quam cum resumere totis viribus conaretur, et non posset, ululando alios canes convocabat, quibus concurrentibus, nec illam tangere, nedum resumere valentibus, accurrit populus: nec segnis beatus Stephanus extitit: causa igitur a presbytero audita, qui etiam suæ negligentiæ fassus est culpam, quærit oblatam, quæ cum ei delata fuisset, nec caninis reperisset dentibus attrectatam, signat illam, et frangit, circumstantibus resumendam tradidit: quo miraculo universis admirantibus, rem hanc inauditam sancti viri meritis tribuebat *.

[6] [et panem oblatum a murum dentibus servavit.] Nec dissimile aliud extitit. Cum enim feria quinta sanctus Domini confessor divina celebrasset, sanctissimumque Eucharistiæ, tam clero, quam populo tradidisset sacramentum, quod de formata c supererat, ecclesiæ custodi magna tutela servandum tradidit: qui jussis obtemperans, qua potuit adhibita diligentia, decenti tutoque loco deposuit: sed oportunitate nocturnæ quietis nacta, mures adveniunt, parietem penetrant, thecam rodunt, inveniunt formatam, quam inventam repentino interitu oppressi, gustare non potuerunt: unde formata intacta manente, apud illam mures mortui sunt inventi: quod qui viderunt et audierunt, Dominum benedicere non cessabant.

[7] [Item hominem a capitis dolore sanavit.] Post mortem quidam clericus, cum a Capuano principe in Apuliam legationis causa missus fuisset, et trium dierum metam incolumis perfecisset, tantam subito capitis incurrit vertiginem, ut in amentiam incidere videretur. Quare invocatus Stephanus, ut eum a tali morbo liberaret, noctu ei apparuit, factoque super caput ejus signo Crucis, omnem capitis languorem effugavit. Hæc sufficiat pauca ex pluribus exscripsisse.

ANNOTATA

a Calice vitreo uti prohibiti fuere presbyteri in concilio Triburiensi anni 895 [Labbe, coll. concil., tom. IX, col. 451.] ; sed hoc concilium utpote provinciale, quemadmodum animadvertit Michael Monachus [Sanctuarium Capuanum, pag. 185.] , in Italia non continuo fuit receptum.

b Oblata sæpius sumitur pro pane ad sacrificium oblato, seu pro hostia nondum consecrata; sed aliquando etiam oblatæ, uti hoc loco, dictæ fuere panes non consecrati, in altari tamen benedicti, ut monachis qui Eucharistiam non acceperant, ante cibum in refectorio distribuerentur a sacerdote [Cangius, Glossarium latinum, V° Oblata.] .

c Formata dicebatur sacra Eucharistia ob formam seu figuram, ut putant Durandus aliique, sive crucis, sive Christi quæ ei imprimi solet [Ibid., V° Formata.] .

* Lege tribuebant.

HYMNI OFFICII S. STEPHANI CALATINI

Stephanus, episc. Calatinus (S.)
[Ex ms. bibl. reg. Brux. n. 8925.] a

AD VESPERAS

b

[Fuit S. Stephanus miraculis præclarus.] Pater almus generosus,
Et confessor inclytus,
Charitate speciosus
Pudoreque fulgidus,
Cum angelis coronatur
Pretiosus Stephanus.
Pius fuit atque prudens,
Humilis, amabilis,
Et in mundo donec vixit
Satis venerabilis,
Qui terrena sprevit cuncta
Factus ineffabilis.
Fracti calicis conjunxit c
Partes, ut prodigia
De ipsius gestis dictant,
Et docet historia,
Quæ nostræ posteritatis
Stabit in memoria.
Infinita signa fecit
Vivens et post obitum,
Quæ narrare lingua nequit;
Iugi prece Dominum
Postulemus ergo rerum
Salvatorem omnium,
Ut ex sacris confessoris
Votis, et suffragiis,
Nos absolvat a commissis
Expiator criminis,
Ut et sanctis gratulemur
Regnis in sidereis.
Gloria et honor Deo
Usquequo altissimo
Una Patri, Filioque
Inclyto Paraclito,
Cui laus est et potestas
Per immensa sæcula.
Amen.

ANNOTATA.

a In Calatinorum S. Stephani officio, quod cum Bollando communicavit anno 1638 noster Antonius Beatillo Neapolitanus, quodque nunc servatur in regia bibliotheca Bruxellensi mss. num. 8925, occurrit vix aliquid præter psalmos de Communi confessorum. Hic tantum damus hymnos ad Vesperas, ad Matutinum et ad Laudes, quia reliqua minoris momenti videntur esse. Jam vero hi hymni in ecclesia Calatina recitabantur ante sæculum XVI: quemadmodum ex iis quæ in Commentario prævio num. 2. diximus, facile colligitur.

b Hic hymnus rythmum hymni Pange lingua Breviarii Romani habet.

c Miraculum hic relatum recensetur supra inter S. Stephani miracula.

AD MATUTINUM.

a

[S. Stephanus, cujus digitum honorant Calatini,] Pange lingua gloriosi
Confessoris sedula
Præsulisque pretiosi
Stephani miracula,
Cujus patris generosi
Vocemur ad pabula.
Sacrum corpus ejus latet b
In præsenti tumulo
Totum, præter, prout patet,
Digitum in vasculo
Reservatum sicut decet,
Ut pandatur populo.
In virtutibus electus, [claudis aliisque ægris sanitatem restituit.]
Christi præsul Stephanus
In miraculis expertus,
Fulget nihilominus
Dominoque prædilectus
Confessor sanctissimus.
Claudis gressum condonavit
Satis mirabiliter,
Mutis puram erogavit
Loquelam similiter
[Et] dæmones effugavit
Sic infallibiliter.
Cujus precibus laudemus
In hymnis et laudibus,
Deum verum erogemus,
Ut det famulantibus
Æternam, ut exultemus,
Vitam in cœlestibus.
      Amen.

ANNOTATA

a Hic hymnus eumdem rythmum habet ac hymnus Pange lingua Breviarii Romani.

b Absconderunt Calatini, uti vidimus supra, S. Stephani exuvias, ne furto auferrentur. Hujusmodi sacrilega facinora, quamvis gravissimis pœnis mulctarentur, fuisse valde frequentia ostendit noster Joannes Ferrandus [Disquisitio Reliquiaria, cap. VIII, p. 210 et seq.] .

AD LAUDES.

a

[Ad S. Stephani] Iste confessor Stephanus beatus
Pontifex noster speculumque vitæ
Suscipit grandes hodie triumphos
      In paradiso.
Hic pius, prudens, meritisque clarus, b
Malleo sanctæ crucis atque verbo,
Staurat attriti calicis minuta
      Fragmina vigens.
Ad sacrum cujus veniendo corpus, [sepulcrum multorum exaudiuntur preces.]
Quod tegit præsens lapideum sepulcrum,
Quisquis optata caruit salute
      Percipit illam.
Unde nunc noster jubilando cœtus,
Ad decus cauti ducis atque patris, ejus
Oramus meritis juvari,
      Hic et ubique.
Sit salus illi, decus atque virtus
Qui super cœli residens cacumen,
Totius mundi machinam gubernat
      Trinus et unus.

ANNOTATA.

a Hic hymnus ejusdem est rythmi ac hymnus Iste confessor Breviarii Romani.

b Hoc miraculum recensetur supra inter S. Stephani miracula.

Literæ Gerberti archiepiscopi Capuani de S. Stephano creato episcopo Calatino.

Stephanus, episc. Calatinus (S.)

[11] [Gerbertus, archiepiscopus Capuanus] Literas, quibus Gerbertus, archiepiscopus Capuanus, palam facit sese constituisse S. Stephanum episcopum Calatinum, hic edendas esse censuimus, propterea quod non tantum ad S. Stephanum attinent, sed etiam Calatinæ diœceseos sæculo X exeunte limites et disciplinam exhibent, ea forma qua deinceps, ut ait Ughellus [Italia Sacra, tom. VI, col. 442. Michael Monachus, p. 571.] , usi sunt archiepiscopi Capuni.

Gerbertus a, sanctæ Capuanæ sedis, gratia Dei archiepiscopus, fidelibus omnibus orthodoxis, clero et ordini; et plebi consistenti Cajaciæ ecclesiæ per apostolicam institutionem nostro archiepiscopatui subjectæ, dilectissimis filiis in Domino salutem. Probabilibus desideriis nihil attulimus tarditatis: fratrem jam et coepiscopum nostrum Stephanum vobis ordinavimus sacerdotem: cui dedimus in mandatis, ne umquam ordinationem præsumat illicitam, ne bigamum, aut qui virgine non est sociatus uxore, neque illiteratum, vel in qualibet parte corporis vitiatum, aut expœnitentem, vel curiæ, aut cuilibet conditioni obnoxium, notatumque, ad sacrum ordinem permittat accedere, et si quos hujusmodi forte repererit, non audeat promovere. Afros b passim ad ecclesiasticos ordines prætendentes, nulla ratione suscipiat: quia aliqui eorum Manichæi, aliqui rebaptizati sæpius sunt probati. Ministerio, atque ornatui ecclesiæ, vel quidquid aliud est in patrimonio ejusdem, non minuere audeat, sed augere.

[12] [Calatinæ diœceseos limites describit] Insuper concessimus ei diœcesim per has fines ab ipso ribo c, qui est juxta Pretamala, et quomodo continet ipse totus Cajaciæ comitatus, cum istis ecclesiis, quæ hic subtus declaramus, hoc est in Baluniam ecclesia sancti Nazarii, et ecclesia sancti Vitaliani: et sancti Cosmas in Vivaru, et sanctus Terentianus ad Sorba: sanctus Petrus ad Pile: sanctus Petrus: sanctus Angelus ad Palma: sanctus Felix et sancta Maria in Maliatu: sanctus Donatus in Ceperano: sanctus Petrus in Palude: sancta Maria et sanctus Januarius in Marcianisu: sanctus Victor in Persoli: sanctus Nazarius in Crispianisi: sancta Maria, et sanctus Felix in Peti: sanctus Petrus ad Sassa: sanctus Petrus, et sanctus Priscus in Mairanu: sanctus Joannes, et sanctus Secundinus in Treple: sanctus Laurentius, et sancta Maria, et sanctus Mattæus in Puzanu: sanctus Rufus in Ceseranu: sancta Maria in Vulanu: sanctus Petrus et sanctus Laurentius in Luczanu: sanctus Angelus, et sanctus Felix et sanctus Joannes in Campanianu: sanctus Petrus: sanctus Vitus: sanctus Cosmas in Rainanu: sanctus Joannes: sancta Maria cum sancto Angelo: sanctus Felix: sanctus Nicander in Predi Cajaciæ: sanctus Angelus, et sanctus Salvator, et sanctus Vitalianus in Campora longa: sanctus Maurus in Alvinianu: sanctus Angelus in Auxilio: sanctus Vitus in Bage: sanctus Andreas, et sanctus Petrus, et sanctus Vincentius et sanctus Andreas, et sanctus Cæsarius in Traguni: sancta Maria, et sanctus Priscus ad Cuultere: sanctus Laurentius ad Altina, et sanctus Sebastianus in Squille, et sanctus Secundinus in Rajanu, et sancta Maria ad Baniolo, et sanctus Angelus in Poscari: cum omnibus ecclesiis, et terris ad ipsas ecclesias pertinentes, quæ inter has fines sunt, quæ modo habere et possidere videntur, et in antea pro parte ipsarum ecclesiarum acquirere potueris, et cum presbyteris, et cum omnibus ecclesiasticis ordinibus ad prædictam vestram diœcesim pertinentibus, excepto, quod non damus vobis cuncta territoria in Casa Marcella, et ecclesias, quæ ibidem sunt: et hæreditatem filiorum Andreæ balneatoris, id est Petundo, et Leo, et filiis Ursoli, quæ fuerunt, et pertinuerunt jam dictæ sanctæ Mariæ a Peti, per has subtus declaratas fines: prima petia d ubi ipsi sedent, uno latu e via antiqua, in latu terra Rodoaldi, unum capu f via publica, aliu capu in Serra de Monte: secunda petia ibi propinquo, unum latu terra nominatæ sanctæ Mariæ et ipso ribo; et aliu latu terra Benerusi cum ipso intersicu g nostro: unum capu via publica, aliu capu Deodedi presbyteri, ipse prædictus intersicus noster, unum latu via publica, aliu latu terra Benerusi et de fratris ejus, unum capu terra Deodedi presbyteri: tertia petia in Iuvenelli, unum latu terra Andreæ cum ipso intersicu nostro, aliu latu terra Paldolfi, quæ fuerunt Summi, unum capu in Silice, aliu capu in ribo: quarta petia ibique unum latu terra Paldolfi, quæ fuit Summi, aliu latu via, qui decernit ipsa Cava, unum capu in Silice, aliu capu in ribo: quinta petia ibique unum latu jam fatæ ecclesiæ sanctæ Mariæ, aliu latu ecclesia Cici, et Musi, unum capu in Silice, aliu capu terra Landulfi, et Cici fratris ejus, ipse fundus prope prædicta s. Maria amba latera ipsius Ecclesiæ s. Mariæ, unum capu in ribo, aliu capu terra, quæ fuit Leopardi. Sexta petia prope sancto Angelo ad Palma, unum latu est terra Summi et aliu Lupi clerici, aliu latu terra Landolfi comitis, unum capu in via, aliu capu terra supranominata sancta Maria. Septima petia a Centuru, unum latu terra Martini Turellæ, aliu latu terra Adifulole, unum capu in ribo, qui dicitur lata, aliu capu in via publica. Octava petia, quæ dicitur ad Argellaru, unum latu in monte, aliu latu in ribo, qui temporaliter habet aqua, unum capu terra Landulfi comitis, aliu via antiqua. Nona petia ad Castanetum, unum latu terra Audoaldi et Monte, aliu latu terra filii Geremundi, unum capu via publica, aliu capu terra Sabini clerici, et fratris ejus. Decima petia juxta ecclesiam supranominatæ sanctæ Mariæ, unum latu terra Andreæ, aliu latu terra Landulfi et Audoaldi, unum capu in Silice, aliu capu in monte. Tali itaque ordine et ratione, ut subidentur archiepiscopatus, aut nostræ abbatiæ h, vel qualiscunque servus nostri archiepiscopatus, hæreditates habuerint, aut in antea parare potuerint, sive per causationem acquisierint, nostri, nostrorumque successorum sint in potestate: at non dedimus vobis, vestrisque successoribus ecclesiam sancti Angeli in Melanico, quam in nostra, nostrorumque successorum potestate reservamus.

[13] [novoque episcopo varia præcipit.] De redditu vero ecclesiæ i, vel oblatione fidelium, quatuor faciat portiones, quarum una sibi ipse retineat, altera clericis pro filiorum suorum sedulitate distribuat. Tertia pauperibus et peregrinis. Quarta ecclesiasticis fabricis reservandam, de quibus erit redditurus divino judicio rationem. Ordinationes vero presbyterorum, seu diaconorum k nonnisi primi, quarti, septimi, et decimi mensium l jejuniis, et ingressu quadragesimali, atque mediane, vespere sabbati noverit celebrandas. Sacrum autem baptismi sacramentum m nonnisi in Paschali festivitate, et Pentecoste noverit esse præbendum, exceptis his, quibus mortis urgente periculo, ne in æternum pereant, talibus oportet remediis subvenire. Huic ergo sedis nostræ præcepta servantes devotis animis obsequi vos oportet, ut inreprehensibile placidumque fiat corpus ecclesiæ per Christum Dominum nostrum, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti per omnia sæcula sæculorum. Amen. Anno, Deo propitio, archiepiscopatus Domini Gerberti tertii archiepiscopi in sacratissima sede beati protomartyris Stephani, in ipsa die kalend. novembris indictione octaba. Ego Aldericus, Calactinæ ecclesiæ episcopus, consensi et subscripsi n. Ego Leo, Suranæ sedis episcopus, consensi. Ego Bonus, presbyter o cardinalis sanctæ Capuanæ ecclesiæ, me subscripsi. Ego Joannes, presbyter sanctæ Capuanæ ecclesiæ cardinalis, me subscripsi. Ego Avioaldus, diaconus sanctæ Capuanæ ecclesiæ, me subscripsi. Ego Petrus, diaconus sanctæ Capuanæ ecclesiæ, me subscripsi. Ego Toto subdiaconus me subscripsi. Ego Joannes, subdiaconus S. Capuanæ sedis, me subscripsi. Datum per manum Joannis subdiaconi nostri bibliothecarii p in kalend. q jam dictis, per suprascriptam Indictionem. Bene valete.

ANNOTATA.

a Totum Gerberti diploma factum est ad exemplum formulæ quæ legitur in libro diurno Romanorum Pontificum (præter ea quæ S. Stephano sunt omnino propria, hoc est, a verbis Insuper concessimus ad verba De reditu vestro). Hac vero formula, Libro diurno [Garnerius, Liber diurnus, cap. III, tit. IX, pag. 72, edit. Parisiis, 1680. De Rosière, Liber diurnus, cap. VI, pag. 22 et 25.] inserta, si forsan quam paucissima verba demas, primus usus videtur S. Gelasius papa [Thiel, Epistolæ Romanorum Pontificum, tom. I, pag. 32, 379.] , uti et postea S. Gregorius II [Patrologia Migne, tom. LXXXIX, col. 502] , scribens ad Thuringos, pro quibus S. Bonifacius ordinatus fuerat episcopus. De ea et meminit S. Gregorius Magnus [Opera S. Gregorii, tom. III, epist. lib. II, epist. 37, col. 575, edit. Migne.] , in epistola ad Joannem episcopum Lissitanum. Nec soli Romani pontifices, sed et ipsi archiepiscopi hac formula, in instituendis episcopis, aliquando usi sunt. Id enim manifestum est tum ex literis de quibus hoc loco, tum ex literis Hincmari monentis clerum Laudunensem de Henulpho, eorum a se ordinato episcopo [Opera Hincmari, tom. II, col. 271, edit. Migne.] .

b Quod in hoc diplomate prohibetur S. Stephanus ne Afros passim ad ecclesiasticos ordines prætendentes ulla ratione susciperet, verisimiliter ad antiquiora tempora pertinet: nam, ut suspicatur Andreas Thiel, videntur S. Gelasius Romanus pontifex ejusque successores vetuisse quominus episcopi Afros passim ad ecclesiasticos ordines prætendentes, ulla ratione susciperent, propterea quod, uti refert Victor Vitensis, tunc non pauci vagabantur per imperium Romanum Afri qui, cruciatuum timore victi, primo siverant sese a Vandalis, Africæ depredatoribus, denuo baptizari, dein in aliasregiones migrantes, ibi sacros suscipiebant ordines: nam id omnino pugnabat cum canone 10 Niceno, a Felice papa, proximo Gelasii decessore, annis 487 et 488 renovato [Thiel, Epistolæ Romanorum Pontificum, tom. I, pag. 265.] , quo in perpetuum a sacris ordinibus rebaptizati arcebantur.

c Ribus idem est ac Rivus.

d Petia medio ævo significabat modum agri.

e Latu pro latere.

f Capu seu Caput medio ævo sæpe sumebatur pro termino qui in capite agri erat [Cangius, Glossarium, V° Caput.] .

g Intersicus. Hujus vocis meminit Cangius, ejus significationem indicare prætermittens. Ast in Supplemento a monacho Carpentario confecto, exhibetur vox intersicus quasi pro intersitus posita, id est ager interpositus.

h Abbatia de qua hic agitur est rectoria ecclesiæ S. Mariæ ad Peti, quæ licet ipsius diœceseos Calatinæ esset pars, unita tamen erat mensæ archiepiscopali Capuanæ [Michael Monachus, Sanctuarium Capuanum, pag. 576.] .

i Reditus ecclesiarum in quatuor partes, prout indicat Gerbertus, distribuendos memorant Romani pontifices SS. Simplicius [Thiel, Epistolæ Romanorum Pontificum, tom. I, epist. 1 S. Simplicii, pag. 176.] , Gelasius [Ibid., Epist. XIV S. Gelasii, pag. 378.] , Gregorius Magnus [Opera omnia, tom. III. Epist. lib. IX, pag. 64, col 1184, edit. Migne.] .

k In præsenti diplomate Gerbertus tantum duorum ordinum majorum, presbyteratus et diaconatus, meminit, silentio subdiaconatum præteriens, quia, ut bene animadvertit Michael Monachus, nonnisi sæculo XI, id est in synodo Beneventana anni 1087, sacris ordinibus annumerari cœpit: ita tamen ut hæc disciplina paulatim sæculo XII facta fuerit universalis, quando Innocentius III eam sua auctoritate firmavit [Michael Monachus, pag. 557. Cfr. Pellicia, Christianæ Ecclesiæ Politia, lib. I, sect. II, § 3, pag. 56 et seq.] .

l Ex eo quod Calatiæ faciendæ essent ordinationes primi (martii), quarti (maji), septimi (septembris) et mensium decimi (decembris) jejuniis (quatuor temporum), perspicuum est in Campania ad finem sæculi X annum incepisse mense martio: hujus consuetudinis plura manifesta sæculorum VI et VII indicant vestigia Mabillonius [De Re Diplomatica, lib. II, cap. 23, num. 4, pag. 172.] et scriptores Artis Chronologicæ [Art de vérifier les dates, pag. IV.] .

m Baptismus bis in anno conferri solebat, in Paschate et Pentecoste, nisi necessitas aliud suaderet. Idque statutum erat conciliorum legibus. Hanc legem sæculo XI nondum in desuetudinem ivisse, liquet ex decreto concilii Rothomagensis anni 1072. Sæculo vero V in Campaniæ, Samnii et Piceni ecclesiis, mos baptismi dandi in Apostolorum et martyrum festis, quod et in Hispania aliisque regionibus jam factitatum erat, invalescere cœpit; sed ne ab antiqua discederetur disciplina prohibitum fuit anno 461 a Leone I. Postea tamen in multis ecclesiis aliis solemnioribus diebus baptismus datus fuit. Cæterum de tempore conferendi baptismi scripserunt præ reliquis Pellicia [Christianæ Ecclesiæ Politia, lib. I, sect. I, § II, pag. 24 et seq.] , Binterim [Denkwürdigkeiten der christ.-katholischen Kirche, I Band, I Theil, pag. 53 et seqq.] , Bosisio [Bosisio, Disciplina circa il ministro, etc. del battesimo solenne, cap. II, pag. 53 et seq.] .

n Cum huic bullæ, ait Michael Monachus, subscribat episcopus ecclesiæ Calactinæ, episcopus ecclesiæ Suranæ, alter Aldericus, et alter Leo nuncupatus: dubitatum est inter amicos, quænam sit ecclesia Calactina, quænam Surana; non defuerunt qui intellexerunt ecclesiam Calactinam esse ecclesiam Cajacensem, quasi a Calatia, quod est nomen antiquum civitatis, Calactinus derivetur. Hi certe falluntur: nam tempore Sancti Stephani civitas dicebatur Cajacia et derivat nomen Cajaccianus seu Cajacensis; et si sanctus Stephanus consecratur episcopus Cajaciæ, quomodo potest esse vivus alter ejusdem civitatis episcopus? Imo si sanctus Stephanus successit Ursoni episcopo Cajacciano, ut habet breviarium nostrum, quomodo potest fingi alter episcopus ejusdem civitatis illo ipso tempore? Imo si fuisset episcopus qui vivens renunciasset episcopatui Cajacciano, ille quidem, cum renunciasset loco, etsi non dignitati, potuisset quidem dici episcopus; at dici episcopus Calactinus, id est Cajaccianus, nullo modo. Legimus in Ptolomeo Calactam in Sicilia, et a Calacta Calactinus, in Prisciano: an ergo episcopus Calactæ illo tempore casu apud Capuam morabatur? Ego libenter credam juxta illorum temporum barbaram latinitatem a Cale deductum esse Calectinum seu Calactinum. Cales autem est civitas Calvorum, ideoque episcopus Calactinus est qui dicitur hodie episcopus Calvensis. Juxta eamdem barbaram latinitatem cum litera o in u transeat, ut pro sorores, surures sit pronunciatio: non dubito ecclesiam Suranam esse Soranam, id est in civitate Soræ. Auctographum bullæ in ecclesia Calatina conservatur [Michael Monachus, pag. 579 et seq.] . Quibus verbis recitatis, subdit Ughellus: Hæc Monachi speculatio mihi arridet, et Adelricus adscribendus inter Calvenses episcopos, quemadmodum Leo inter Soranos recensetur [Italia sacra, tom. VI, col. 444.] .

o Cardinalis nomen, in multis Germaniæ et Italiæ ecclesiis, medio ævo canonicis dabatur [Michael Monachus, pag. 578; Cangius, Glossarium, V° Canonicus cardinalis.] . De hac re multa scripsit Ludovicus Nardi [Dei Parochi Opera, tom. II, pag. 414 et seqq.] .

p Bibliothecarii ii erant quibus mandatum erat ecclesiarum custodire libros, vel etiamepiscopi scribere literas et alia hujus generis: quod munus postmodum, bibliothecarii suppressa appellatione, cancellariorum fuit [Michael Monachus, pag. 579; Cangius, Glossarium, V° Bibliothecarius.] .

q Kalendas novembres indictione octava concordare cum die 1 novembris anni 979 ostendimus in commentario prævio num. 6.

DE S. EADSIO, ARCHIEPISCOPO CANTUARIENSI IN ANGLIA

ANNO CIRCITER MLIV.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Eadsius seu Eadsinus, archiepiscopus Cantuariensis (S.)

AUCTORE R. D. B.

§ Unicus. De S. Eadsii cultu. Creatur archiepiscopus Cantuariensis. Petit Romam. Amicissime utitur S. Edwardo confessore. De ejus adjutoribus et anno mortis.

[S. Eadsius, cujus cultus est valde antiquus,] Haud paucos archiepiscopos Cantuarienses seu Dorobernenses sanctorum albo adscriptos antiqua ecclesia Britannica veneratur: quos inter S. Eadsius, alias Edsius, Edsi, Edscius, Edgius, Eudsi, Eadsinus. Eum Eadsium nuncupabimus, quia ipse plerumque in diplomatibus hoc nomen sibi tribuit. Pientissimi viri memoria ad diem 27 octobris colitur in Martyrologio Anglicano [Alford, Annales Ecclesiæ Anglicanæ, tom. III, Index Sanctorum Angliæ.] . uti et in Kalendario Lingardi (confecto e missalibus Sariburiensi, Eboracensi et Dunelmensi, vel etiam ex Wilsoni Martyrologio et Capgravii Nova Legenda Angliæ), hisce verbis: Eadsinus episcopus et confessor [Nicolas, The Chronology of History, pag. 113, Cfr. ibid. pag. 97 et seq.] . Item in Ferrarii Catalogo Sanctorum qui in Martyrologio Romano non sunt, ad diem 29 octobris, legitur: In Anglia S. Eadsini episcopi Cantuariensis: quo die in Chronico Anglo-Saxonico fertur e vivis migrasse. Ferrarium sequitur Richardus Chalonner, vicarius apostolicus Lundinensis [A Memorial of ancient British Piety, pag. 151.] , pariter ad diem 29 octobris dicens: Cantuariæ, depositio sancti archiepiscopi Eadsini anno 1050. Eum quoque recenset Richardus Smitheus inter beatos et sanctos qui, tempore Canuti Audacis, sanctitate in Anglia claruerunt [Flores Historiæ eccles. gentis Anglorum, lib. III, cap. XVIII, pag. 223.] . Verum quonam tempore S. Eadsius cultu sanctorum cohonestari cœperit difficile dictu est: quum illa pauca monumenta hagiologica Angliæ, quæ supersunt, de S. Eadsio sileant. Hæc tamen veneratio a remotis temporibus repetenda videtur: nam neotericus Parkerus [De Antiquitate Britannicæ Ecclesiæ, cap. XXX, pag. 44 et ad finem, edit. 1729.] , cujus opus de antiquis rebus sacris in Anglia primum anno 1572, dein annis 1605 et 1729 editum fuit, putat eum a S. Eduardo confessore, ejus amico, inter sanctos fuisse relatum. Parkeri placita admisit annis 1604 et 1616 Godwinus [De Præsulibus Angliæ Commentarius, pag. 79. Cfr. Præfationem, edit. 1616.] , episcopus neotericus Landavensis, cujus verbis nullam correctionem adjecit Richardsonius, tertiam istius operis curans editionem anno 1743.

[2] [et de quo plures scriptores locuti sunt,] Inter antiquos Angliæ scriptores nullus Vitam S. Eadsii, qui medio sæculo XI floruit, literis mandavit. Ejus tamen meminerunt, sæculo XII, Ingulphus, abbas Croylandiæ, Henricus Huntendunensis, Florentius Wigorniensis, Willelmus Malmesbiriensis. Item, sæculo XIII, Rogerius de Hovedene, Walterus de Coventria, Radulphus de Diceto, aliique apud Whartonium in Anglia sacra, necnon Matthæus Parisiensis, Joannes de Oxenede, Bartholomeus Cotton. Similiter, sæculo XIV, Stephanus Birchinotonus et Ranulphus Higdenus. Quibus adde scriptores sæculi XV Capgravium et Thomam Walsinghamum multosque alios. His omnibus præluxit Chronicon Anglo-Saxonicum, a pluribus scriptoribus confectum, et cujus anonymus auctor pro S. Eadsii tempore, vir gravissimus, vixit sæculo XI. Neque possumus non monere lectorem, hos scriptores qui de sancto archiepiscopo egerunt, quamvis seriem rerum fere eamdem indicent, chronologiam tamen duobus vel tribus annis diversam usurpasse, nisi annos, quibus creatus fuit archiepiscopus regesque Hardecanutum et S. Edwardum coronavit, excipias. Quæ dissimilis temporum notatio maxime dolenda est, quum, dempto anno emortuali, de quo constat, ob defectum alicujus chronotaxis omnino sinceræ, non videatur posse emendari. Idem dicendum tum de Thomæ Chesterfeld canonici Lichfeldensis editore, qui de successione archiepiscoporum Cantuariensium exeunte sæculo XVII disseruit [Wharton, Anglia sacra, tom. I, pag. 106.] , tum de Richardo Smitheo, archiepiscopo Calchedonensi sæculo XVII, vel etiam de neotericis Parkero, Godwino et Waltero Hook [Lives of the Archbishops of Canterbury, tom. I, pag. 489 et seqq.] , qui singuli breves notitias de S. Eadsio scripserunt.

[3] [fuit prius Cnutonis regis capellanus,] De sancti viri natalibus altum apud historicos silentium. Nec multo plura de officiis, quæ antequam anno 1038 in archiepiscopum Cantuariensem fuit assumptus, obivit. Eruitur tamen ex pluribus antiquis scriptoribus, modo utique diverso rem narrantibus, eum capellani regii munus obiisse. Legimus quidem in diplomate a Kembleo edito eum regis Cnutonis reginæque Emmæ fuisse capellanum [Codex diplomaticus. tom. IV, p. 37.] , et contra in libris Rogerii de Hovedene [Chronicon, tom. I, part. I, pag. 90, edit. Stubbs.] , Radulphi de Diceto [Opp. Hist. tom. I, Abbrev. Historic., pag. 183, edit. Stubbs.] , Ranulphi Higdeni [Polychronon apud Gale, pag. 276.] aliorumque plurium, eum hac dignitate apud Haroldum, Cnutonis filium, fuisse auctum: quibus suffragari videntur Florentius Wigorniensis [Monumenta Hist. Britann., pag. 599.] et auctor Catalogi Roffensis [Apud Wharton, Anglia sacra, tom. I, pag. 86.] archiepiscoporum Cantuariensium, dicentes S. Eadsium anno 1038, scilicet regnante Haroldo, ex capellano regis factum fuisse archiepiscopum Cantuariensem. Diversam viam iniens Bartholomæus Cotton [Hist. Angliæ; de Archiep. etc. pag. 363, edit Luard.] scribit eum fuisse regis Hardecanuti capellanum. Verum priores partes diplomati sunt concedendæ: quum sit documentum coævum omninoque sincerum, aliaque, ut notum est, mendis chronologicis in referendis sæculi XI gestis memorabilibus non raro scateant. Et quidem hocce loco tempora Haroldi pro Cnutonis, ejus patris, temporibus fuisse accepta, eo magis indubium apparet, quod secus B. Eadsius perhiberetur capellanum regis et episcopum adjutorem B. Ædelnodi (nam hoc officium eum obiisse infra videbimus) una egisse: quæ munera, quum capellani regii episcopo loci non essent obnoxii [Acta SS. tom. XII octob., pag. 654 et seqq.] , ab uno eodemque viro videntur expleta non fuisse. Hinc existimandum videtur B. Eadsium ante episcopatum, regis Cnutonis, non vero regis Haroldi, capellæ præfuisse. Mittimus Bartholomæi placitum, utpote minus credibile: nam Hardecanutus, postquam B. Ædelnodo mortuo B. Eadsius fuit a biennio suffectus, tunc tantum sceptrum Angliæ obtinuit: ac proin verisimile non est B. Eadsium ejus fuisse capellanum. Quod quidem capellani officium his temporibus minus erat spernendum: nam regis capellanus omnem clerum palatii, qui certe erat numerosissimus, sub cura et dispositione sua regebat [Hincmarus, Opp. tom. I, epist. ad Proceres, col. 998, edit. Migne; Acta SS., tom. XII octob. pag. 656.] . Nec eruditos latet hanc esse sententiam Hincmari loquentis de capellanis regum Francorum sui temporis. At id quoque obtinuisse in Anglia, etiam sæculo XI, colligitur ex Cangii [Glossarium Latinitatis, V° Capellanus.] , Thomassini [Discipline de l'Église, Part. I, lib. III, cap. 36, n. 8, col. 1609.] et Josephi Caraffa [De Capella regis Utriusque Siciliæ, cap. I, pag. 16; cap. IV, pag. 135.] , presbyteri Romani, doctis disceptationibus de capellis regiis. Hæc erat B. Eadsii conditio, quando ad sublimiora fuit vocatus.

[4] [non autem episcopus Wintoniensis,] Ast quænam fuerint illa sublimiora non omnes eodem modo narrant. Alii enim referunt eum primo fuisse episcopum Wincestriensem, alii episcopum designatum ad succedendum B. Ædelnodo, alii episcopum S. Martini. Prima sententia omnino respuenda est, quum ejus auctores Radulphus de Diceto [Apud Wharton, tom. II, pag. 683.] et Bartholomæus Cotton [Hist. Angliæ, pag. 363.] , eorumque sequaces neoterici Parkerus [De Antiq. Britan. Ecclesiæ, pag. 96.] et Godwinus [De Præsulibus Angliæ, pag. 79.] in errorem manifeste delapsi sint, nominum similitudine forsan decepti. Legimus enim apud Willelmum Malmesbiriensem [Gesta Pontif. Angl., pag. 172.] , Thomam Rodburne [Thomas Rodburne apud Wharton, tom. I, pag. 227. Cfr. tom. II, pag. 221.] et partim apud Rogerium de Hovedene [Rogerius Hovedene, tom. I, ad annum 1032, pag. 89.] , vel etiam Simeonem Dunelmensem [Simeon Dunelmensis, De gestis regum Angliæ, apud Twysden, tom. I, col. 178.] et Matthæum Parisiensem [Chronica majora, tom. I, pag. 493.] , Elfsium (cujus appellatio ab Edsio seu Eadsio non multum discrepat), Wincestriensium episcopum anno circiter 1014 creatum fuisse, successoremque nactum anno 1032 vel anno 1033 Elwinum seu Alwinum, qui anno 1047 suam cathedram episcopalem nondum deseruerat. Hinc perspicuum est S. Eadsium sedem Wincestriensem non occupasse, quippe qui anno 1038 cathedram Cantuariensem, mortuo S. Ædelnodo, et vivente episcopo Elwino, ascendit, prout posteris tradiderunt chronologus Anglo-Saxonicus, Florentius Wigorniensis, Henricus Huntendunensis aliique fere omnes scriptores. Ex quibus dictis jure merito colligimus S. Eadsium, neque ante, neque post annum 1038, ecclesiam Wintoniensem rexisse, ac proin Radulphi et Bartholomæi sententiam non esse nisi errorem.

[5] [sed episcopus designatus Cantuariensis circa annum 1042.] Aliud effatum, S. Eadsium anno 1032 a Cnutone fuisse designatum, qui statim post B. Ædelnodi mortem eum exciperet, non obscure conjicitur ex rerum serie et ex pluribus diplomatibus regiis [Kemble, Codex diplomaticus, num. 1327, anno 1032.] , quamvis apertis verbis nuspiam indicetur. Verum, antequam Cnutonis optatis responderi posset, impedimentum non exiguum fuit superandum. Erat enim Cantuariæ usu receptum, ut nullus ad hujus ecclesiæ infulas reciperetur, nisi prius monasticis disciplinis excultus. Talis non erat B. Eadsius, utpote hucusque presbyter sæcularis. Quapropter beatus vir, S. Ædelnodo et Cnutone multum probantibus, ne cuiquam ansam querelarum daret, inter monachos Cantuariensis cœnobii Christi cooptari rogavit et obtinuit, imitatus B. Odonem, medio sæculo X archiepiscopum ejusdem civitatis. Porro B. Odo, presbyter sæcularis, dein episcopus Wintoniensis, quum esset a rege Ethelstano electus archiepiscopus Cantuariensis, et nollet istius cathedræ primus dici præsul, qui instituta monastica non ante sectatus esset, ad cœnobium Floriacense apud Gallos sese contulit; unde postquam monachilia accepisset, in Angliam rediit, et sine ullius invidia, primitiali ecclesiæ Cantuariensi præfectus est [Acta SS. tom. II Julii, pag. 64; Langebeck, scriptt. Rerum Danicarum, tom. II, pag. 406. Will. Malmesb. De Pontif. Anglis, pag. 21.] . Idem ferme præstitit B. Eadsius, monachus factus in cœnobio Christi, uti colligimus ex pluribus diplomatibus omnino sinceris [Kemble, tom. VI, num. 1327; tom. IV, num. 745.] .

[6] [Hinc fit monachus probantibus Cnutone et B. Ædelnodo.] Cantuariensium monachorum benevolentia erga B. Eadsium haud parum placuit Cnutoni: cujus rei testimonium exstat charta saxonice scripta, qua rex Cnut terram illam, quæ Folkestan dicitur, concessit ecclesiæ Christi Cantuariæ, quando Eadsinus presbyter suus monachus est ibi effectus; ea videlicet conventione, ut idem Eadsinus monachus habeat terram illam, quamdiu vixerit, propter obedientiam qua bene regi servivit. Et ipse non potest eamdem terram donare, nec vendere, nec verbis foris facere, nec extirpare de eadem ecclesia Christi; sed post obitum ejus eat terra in dominium conventus qui tunc servierit ecclesiæ Christi, cum sake et socne, et cum omnibus rebus quæ prius ad eamdem terram pertinebant; quoniam barones regis dicebant ei, quia olim eadem terra ecclesiæ Christi fuit in diebus Athelstani regis, et Odonis archiepiscopi, et juri ejusdem ecclesiæ sublata fuerat cum magna injustitia. Nunc ergo concedit ipse hanc terram ecclesiæ Christi in animæ suæ æternam redemptionem… Cui diplomati nomen apposuerunt Ælfsige, episcopus Wincestriæ, Ægelrice, episcopus Suthsaxonum, Ælmer, abbas S. Augustini, Walnoth, abbas Westmonasterii, Ælfwine, abbas Novi monasterii, Wulfsi, abbas apud Portesige. Non aliud indicium temporis datæ hujus chartæ additur, nisi: Datum apud Suthrige ad Kingestum, die Pentecostes [Ibid., tom. VI, num. 1327.] . Verum eam post annum 1032 non fuisse scriptam, colligimus ex eo quod regi testis adfuit Ælfsige, episcopus Wincestriensis, anno 1032 mortuus [Le Neve, Fasti ecclesiæ Anglicanæ, tom III, pag. 6, edit. Duffus Hardy.] . Eodem intuitu rex Cnuto B. Eadsio suo presbytero seu capellano, monasticam vestem induenti, donavit terras Apuldre, Werhon, Berwich, Palstre et Wichtriceslam, eo pacto ut post ejus et cujusdam Eadwini mortem essent Cantuariensis ecclesiæ Christi [Codex diplomaticus, tom. VI, num. 745, pag. 37.] . Quam donationem, licet in charta modo describenda annum 1035 præ se ferat, tamen anno 1032 factam fuisse refert Gervasius [Chartæ ad Ecclesiam Christi Cantuariensem spectant s, apud Monasticum Anglicanum, tom. I, pag. 97.] , qui et anno 1038 perperam illigat donum terræ Folstanæ. Ex his igitur diplomatibus fluit B. Eadsium non post annum 1032 monasticam vitam suscepisse, vel potius ipso anno 1032, modo verum scripserit Gervasius.

[7] [Videtur quoque fuisse episcopus S. Martini] Est et tertium placitum a Guillelmo Somner [The antiquities of Canterbury, edit. 1703, pag. 152.] , rerum Cantuariensium scriptore, prolatum, cui et alii [Hook, Lifes of the Archbishops of Canterbury, tom. I, pag. 489.] omnino adhærent; nempe B. Eadsium a B. Ædelnodo creatum fuisse episcopum Cantuariensis ecclesiæ S. Martini, olim a rege Ethelberto et regina Bertha S. Augustino concessæ. Nec absurde id dictum, quoniam Somnerus præ manibus habuit documentum antiquum, in quo hæc occurrunt verba: Anno 1035 Kanutus rex dedit Eadsino, episcopo Sancti Martini, quæ ecclesia sita est extra Doroberniam in Oriente, Apuldre, Palstre et Witrictiam, ad opus ecclesiæ Christi Doroberniæ, libere sicut Adesham. Subjungit alius scriptor Anglus [Ibid.] hanc fuisse Cnutonis voluntatem ut B. Ædelnodus, tunc ætate provectus, egregium auxiliarem haberet, idque sancto seni multum placuisse et anno 1035 fuisse factum. Cantuariensium episcoporum S. Martini origines et officia ex duobus documentis non adeo antiquis nobis innotescunt: sed, quamvis sint ævi sequioris, minime sunt spernenda utpote ex multo antiquioribus fontibus valde probabiliter hausta. Prius ex Bibliotheca Cottoniana, Tib. c. 9, eruit et juris publici fecit Warthonius [Anglia sacra, tom. I, pag. 150. Cfr. Monum. Hist. Britann. pag. 131, nota; Le Neve, Fasti Ecclesiæ Britannicæ, tom. I, pag. 35, nota.] , deditque nomen Fragmentum de Institutione Archidiaconatus Cantuariensis: A tempore, exorditur, B. Augustini, primi archiepiscopi Cantuariensis, usque ad tempus bonæ memoriæ Lanfranci Archiepiscopi, per CCCCLXII annos nullus fuit archidiaconus in civitate vel diœcesi Cantuariensi. Sed a tempore B. Theodori archiepiscopi, qui sextus erat a B. Augustino, usque ad tempus prædicti Lanfranci, fuit in ecclesia S. Martini suburbio Cantuariæ quidam episcopus, auctoritate Vitaliani Papæ a S. Theodoro ordinatus: qui in tota civitate et diœcesi Cantuariensi vices archiepiscopi gerebat in ordinibus celebrandis, ecclesiis consecrandis et pueris confirmandis, et aliis officiis pontificalibus exequendis ipso absente. Idem etiam episcopus omnimodam jurisdictionem in civitate et diœcesi Cantuariensi, sede plena, auctoritate archiepiscopi, ipso absente, et sede vacante, in tota provincia auctoritate capituli exercebat, per 399 annos usque ad tempus prædicti Lanfranci. Postmodum tempore prædicti Lanfranci archiepiscopi prædictus episcopus in fata decessit. Sed idem archiepiscopus alium substituere non decrevit…

[8] [Cantuariæ.] Posterius documentum, in quo fata istius episcopatus S. Martini, ac proin B. Eadsii officia, enarrantur, ex Annalibus monachi cujusdam Roffensis excerpsit doctor James, anno 1629 mortuus. Cujus codicem ms., nunc Bibliothecæ Bodleianæ Cottonianæ [Codex XXVIII, fol. 131.] , a se descriptum, mecum humanissime communicavit R. P. Josephus Stevenson, olim Musæi Britannici custos, nunc Societatis nostræ sodalis. His concipitur verbis: Episcopus Sancti Martini Cantuariæ. Extra civitatem in parte orientali est ecclesia beati Martini, ubi sedes episcopalis erat; qui episcopus domi vel in comitatu semper manebat, et vices archiepiscopi, qui regis curiam frequentabat, per omnia gerebat. Monachos sibi de ecclesia Dorobernensi et ipse monachus in obsequium accipiebat. Solemnitates in sede metropolitana celebrabat, sicque ad sua redibat. Archidiaconatus officium agebat super clericos qui ad archiepiscopum pertinebant; eos vero qui in terris monachorum erant prior ecclesiæ, quem decanum vocant, curabat, corripiebat, emendabat. In ipsis suis ecclesiis ponendos ponebat, deponendos deponebat, sua pro se capitula tenebat. In synodis ipse et episcopus pari ornatu considebant, pariter audita decernebant. Cum autem quivis pro recto faciendo pignus porrigeret, is ad quem pertinebat, illud et emendationem accipiebat. Moris istius series usque ad tempora Normannorum duravit. Hujus episcopi præsul ultimus extitit Godwinus [Cfr. Chronicon Anglo-Saxonicum ad annum 1061, apud Monumenta Hist. Britannicæ, pag. 457.] : cujus loco quemdam clericum suum archidiaconum Lanfrancus ordinavit: quod se fecisse ante mortem suam vehementer indoluit. Ast si quis a nobis peteret utrum ante an postquam episcopatum S. Martini adiit, beatus vir in B. Ædelnodi successorem fuit electus, responderem hoc non esse liquidum; me tamen suspicari, ob varia adjuncta, eodem tempore B. Eadsium utrumque munus iniisse, ad quod non nisi monachos per jus patrium vocari licuit.

[9] [Creatur archiepiscopus Cantuariensis petitque Romam, pallium accepturus.] Postquam his gravissimis muneribus esset functus B. Eadsius, Cantuariensium episcopus, mortuo anno 1038 B. Ædelnodo, constitutus fuit. Ita Chronographus Anglo-Saxonicus [Ibid., pag. 432.] quem sequuntur Florentius Wigorniensis [Ibid., Chronica, pag. 599.] , Henricus Huntendunensis [Ibid., Hist. Angliæ, lib. VI, pag. 758.] , Walterus de Coventria [Memoriale, tom. I, pag 55, edit. Stubbs.] , Rogerius de Hovedene [Chronica, tom. I, pag. 90.] , Matthæus Parisiensis [Chronica Majora, tom I, pag 512, edit. Luard.] aliique. Neque dissentit Radulphus de Diceto [Abbreviationes Chronicorum, tom. I, pag. 183.] scribens annum 1039: nam sequi videtur annum Incarnationis Christi; alii contra annum ejus Nativitatis, vel annum solarium. Bienniopost susceptum munus, nempe anno 1040, S. Eadsius, uti in Chronico Anglo-Saxonico perhibetur, profectus est Romam. Cujus itineris causa, non indicata a scriptore, fuit procul dubio voluntas obtinendi pallii metropolitarum. Etenim disciplina ecclesiastica istius ævi, usu et traditione antiqua firmata, talis erat ut metropolitæ, intra tres primos sui præsulatus menses, limina apostolorum petere deberent, et ibi a Romano Pontifice pallium, præcipuum suæ dignitatis insigne, postulare et accipere; aut, ni fecerint, eo manerent privati, quamdiu legem non adimplessent. Hujus rei testis fuit in epistolis, ante [Epistolæ extra Registrum vagantes, epist. ad Lanfrancum, edit. Migne, col. 734.] et per pontificatum [Registrum, lib. I, epist. 24 ad Brunonem, episc. Veronensem, col. 308; lib. IX, epist. 1 ad Willelmum Rothom, col. 603.] scriptis, S. Gregorius VII, non secus ac S. Ivo Carnotensis [Opp. tom. I, epist. 250 ad Paschalem papam, col 256, 415, edit. Migne.] , S. Anselmus Cantuariensis [Opp. tom. II, epist. lib. III, epist. 24, col. 55, edit. Migne.] et S. Petrus Damianus [Opp. tom. I, epist. lib. VII, epist. 4, col. 442, edit. Migne.] . Et quoniam hæc lex lata erat ad omnes totius mundi ecclesias cum Sede Romana arctius devinciendas [Liber Diurnus, num. 47, pag. 85; Ibid., Garnier, Diss. de pallii usu, pag. 343, edit. de Rozière.] , metropolitis ab itinere Romano abstinentibus, sui decessoris pallio sese ornare severe erat prohibitum, uti colligitur ex concilio Wincestriensi [Labbe, Conc. tom. IX, col. 1202. Cfr. Radulphum de Diceto, apud Wharton, tom. II, pag, 684.] , viginti annis post S. Eadsium celebrato. Quæ satis ostendunt S. Eadsium, utpote erat Ecclesiæ Romanæ obsequentissimus, eam, ad exemplum suorum decessorum [Wharton, tom. II, pag. 678 et seqq.] , præsertim SS. Dunstani [Acta SS. tom. IV Maii, pag. 355: Florentius Wigorn., apud Monum. Britan. pag. 576; Memorials of S. Dunstan, pag. 38, 107, 199, 295, 339, edit. Stubbs, 1874.] , Elphegi [Will. Malmesb. lib. I, pag. 170. Wharton, tom. I, pag. 87.] , et Ædelnodi [Chronicon Anglo-Saxonic. ad annum 1022 aliique. ] , pallii obtinendi gratia, adiisse. Si quando metropolitis, Romanum pontificem non convenientibus, sed qualicumque modo causam declarantibus [Ruinart, de Pallio Arch. cap. XVII (Ouvrages posthumes de Mabillon et Ruinart, tom. II, pag. 503). Cfr. Garnier, l. c.] , uti præstiterunt S. Anselmus [Will. Malm. lib. I, pag. 86 et 89.] et Radulphus [Ibid., pag. 128.] , archiepiscopi Cantuarienses, pallium fuit concessum, hoc ipsum singulare privilegium, quod propter temporum iniquitatem indulsit sancta Sedes, illius legis latæ est manifesta demonstratio. Hinc S. Eadsius, qui nonnisi anno 1040 limina apostolorum veneratus est, nec legatos cum Romani Pontificis pace illuc misit, biennio pallium induendi facultatem non habuit. Nec bis Romam ivit, semel anno vel 1038 exeunte, vel 1039 ineunte, lege ecclesiastica pallium intra tres primos sui magistratus menses rogaturus, et iterum alteri legi vel consuetudini obtemperaturus, qua metropolitani, etiam pallio donati, jussi erant sese Romam conferre, quoties novus pontifex S. Petri cathedram ascenderet [S. Gregor. VII, epist. lib. VI, epist. ad Lanfrancum, pag. 535.] . Id enim parum verisimile est, quum chronographus Anglo-Saxonicus nonnisi unum S. Eadsii iter Romanum memoret: dein quando sanctus vir archiepiscopus fuit creatus, Sedem Romanam a quinquennio occupabat Benedictus IX, nonnisi anno 1044 ex ea primo exturbatus. Quare sanctus archiepiscopus Cantuariensis iter Romanum non suscepit, Benedictum IX novum pontificem salutaturus, sed ab illo petiturus metropolitarum pallium. Fateor tamen me haud parum vexari, quia ab auctore Chronici Anglo-Saxonici siletur cur S. Eadsius, cæteroquin SS. canonum observantissimus, missa istius ævi lege ecclesiastica, ante quartum sui episcopatus mensem pallium a Benedicto IX non postulaverit. Sitne menda in illo scriptore, profecto in chronologia minus sincero, impossibile dictu videtur. Sed certe erravit Whartonius [Anglia Sacra, tom. II, pag. 683.] , exemplo Radulphi de Diceto [Ibid., tom. I, pag. 87.] , referens S. Eadsium ab Alexandro II, qui nonnisi anno 1061 pontificatum auspicatus est, pallio fuisse decoratum.

[10] [Coronat reges Hardecanutum et S. Edwardum.] Utique archiepiscopis Eboracensibus pariter pallium impertiebantur Romani pontifices, sed, ita volente Sancta Sede, multo minus præclara erat eorum cathedra quam Cantuariensis; cui, a remotis temporibus ad nostrum ævum, jure aut consuetudine, provincia coronandi Angliæ reges competiit [Cfr. Memorials of S. Dunstan, pag. 61, 114, 215, 309, 343; Thomas Walsingham, Hist. Anglic. tom. I, anno 1274, pag. 13; anno 1308, pag. 121; anno 1377, pag. 333, edit. London, 1863; Caraffa, pag. 243; Barth. Cotton, pag. 49.] . Hinc Angliæ reges Hardecanutus et S. Edwardus, et, si Waltero Hook [Lives of the Archbishops of Canterbury, tom. I, pag. 491.] fides habetur, Haroldus a S. Eadsio corona regia cincti fuerunt. Sed de Haroldo infra in Commentario historico S. Ædelnodi fusius disputabimus. De Hardecanuto scribunt Matthæus Parisiensis [Chronica majora, tom. I, pag. 513, edit. Luard.] et Matthæus Westmonasteriensis [Flores Histor. pag. 210.] . Æstate media (anni 1040, mortuo Haroldo rege) venit in Angliam et gratanter ab omnibus susceptus, ab Eadsio Cantuariensi archiepiscopo in regem est consecratus. Quæ solennia quoque memorant Richardus de Cirencestria [Speculum Histor. tom. II, pag. 188.] aliique scriptores. Eo mortuo, anno 1042 ejus successor, S. Edwardus confessor, appulit in Angliam et, non secus ac ejus decessores, a B. Eadsio in regem inunctus est. Proceres enim Angliæ miserunt, ait Henricus Huntendunensis [Monum. Histor. Britan., pag. 759.] , pro Edwardo juniore in Normanniam nuntios et obsides, mandantes ei quod paucissimos Normannorum secum adduceret, et eum in regem fidelissime stabilirent. Paruit Edwardus et cum paucis venit in Angliam, et electus est in regem ab omni populo, et sacratus est ab Eadsi archiepiscopo apud Wincestre in die Paschæ anni sequentis. Henrico suffragantur Florentius Wigorniensis [Ibid. Chronica, pag. 601.] et Rogerius de Hovedene [Chronica, p. 93.] dicentes: Anno MXLIII Eadwardus ab archipræsulibus Edsio Dorobernensi, et Alfrico Eboracensi, aliisque ferme totius Angliæ præsulibus, die Paschæ, III. nonas aprilis, ungitur in regem Wintoniæ. Eadem solennia recenset auctor Chronici Petriburgensis [Chronica, p. 46.] , addens ea peracta fuisse non tantum archiepiscopis et aliis episcopis, sed etiam prælatis et proceribus regni fere cunctis præsentibus. In Chronico Anglo-Saxonico legimus: Anno 1042 Eadsigus eum (Edwardum) consecravit, et coram omni populo recte edocuit, inque ejus utilitatem et omnis populi bene instruxit [Apud Monum. Britann., pag. 434.] . Nec prolixius de unctione regum Anglorum disputandum. Si vero lector antiquum ritum in coronandis Angliæ regibus usurpatum lustrare velit, adeat Rogerium de Hovedene [Chronica, tom. III, pag. 8 et seqq.] et Matthæum Parisiensem [Hist. Anglorum, tom. II, pag. 6 et tom. III, pag. 209, edit. Madden.] , qui descripserunt quibus solennibus Richardus I in regem Angliæ a Balduino, archiepiscopo Cantuariensi, juxta antiquum ritum, anno 1189, fuerit inunctus. Qua de re plura collegit Lingardus [History and antiquities of the Anglo-Saxon Church, tom. II, cap. VIII, pag. 26 et seq.; ibid., nota B, pag. 335.] .

[11] [Sibi adjutorem adjungit Siweardum,] Interea B. Eadsius, qui tantam sui spem fecerat, morbo correptus, non potuit quin primis sui pontificatus annis, onus præsulatus saltem partim in alium reclinaret. Dicit enim scriptor ferme coævus Chronici Anglo-Saxonici: Anno 1044. Hoc anno Eadsigus archiepiscopus dimisit episcopatum (suum) propter suam corporis infirmitatem, et in episcopatum suum consecravit Siwardum, abbatem de Abbadune, regis venia et hortatu, atque Godwini comitis. Ea res paucis cognita fuit, donec esset effecta, propterea quod putaret archiepiscopus alium quempiam aut impetraturum aut empturum (eum episcopatum), qui hoc minus fidelis esset ipsique minus placeret, si multis innotesceret [Monumenta historica, Chronicon Anglo-Saxonicum, pag. 435.] . Cum Chronico Anglo-Saxonico concordant Henricus Huntendunensis [Ibid., pag. 759.] , aliique plures [Barth. Cotton, Hist. Angl., lib. de arch. etc. Angliæ, pag. 362.] . Præterea annis 1045 et 1046, ipsi B. Eadsius et Siwardus hujus rei testimonium reliquerunt, pluribus S. Edwardi diplomatibus subscriptionem suam subjicientes hisce vel similibus verbis: † Ego Eatsinus Dorobernensis ecclesiæ archiepiscopus hanc donationem confirmavi [Kemble, Codex diplom., tom. IV, pag. 101, 113, etc.] . Item: † Ego Siweardus archiepiscopus triumphalem agiæ crucis trophæum huic regio muneri gaudenter impressi [Ibid., pag. 96, 103, 105, 109.] . Qualem vero conditionem Siweardo fecerit B. Eadsius, ex dictis scriptorum satis apertum est, quamvis prima specie inter se pugnare videantur. Etenim Siweardus sese nominat archiepiscopum, nulla tamen significata sede: at contra Florentius Wigorniensis eum vocat Dorobernensis archiepiscopi corepiscopum [Monum. Britann., pag. 603.] , Willelmus Malmesbiriensis successorem designatum [Gesta Pontif. Angl., lib. I, pag. 34, edit. 1870.] , interpolator Lambethanus Florentii, scriptor sæculi XII exeuntis vel sæculi XIII ineuntis, archiepiscopi vices moderantem [Monum. Britann., pag. 603; Cfr. pag. 86.] , Matthæus Parisiensis [Chronica Majora, tom. I., pag. 519, edit. Luard; Cfr. Wharton, Anglia sacra, tom. I, pag. 791.] , exscriptus a Matthæo Westmonasteriensi [Flores Histor., pag. 213.] , vicarium Eadsii, Cantuariensis archiepiscopi, aliique simili modo. Hinc arbitror eum non fuisse corepiscopum quo modo sæculo V et sequentibus plures fuisse memorantur: quoniam hi, plerumque dignitate episcopali carentes, præsulum ecclesiarum, etiam optima sanitate utentium, erant adjutores, ferme ut vicarii generales episcoporum nostri ævi: contra Siweardus dignitate episcopali fuit decoratus. Nec opinor eum munere episcopi suffraganei esse functum, sicut postea, bellis cruciatorum peractis, bene multi episcopi titulares latinarum sedium orientalium, qui ferme per totam Europam in præclarioribus diœcesibus episcopalia operabantur [Thomassin, Discipl. de l'Église, tom. I, lib. I, cap. 27, col. 195.] : nam hi ad locum episcopi ordinarii aliquando occupandum non erant designati. Potius mea mens est Siweardum fuisse episcopum adjutorem, episcoporum suffraganeorum instar, quibus per decretum pontificium jus succedendi præsuli, senio vel valetudine laboranti, hodie competit. Non curavimus placitum Walteri Hook [Lives of the Archbishops of Canterbury, tom. I, pag. 490.] existimantis Siweardum fuisse episcopum Upsalensem consecratum; quum scriptores antiquiores hac de re sileant, et ille Siweardus qui a Messenio [Scondia illustrata, tom. I, pag. 97.] et Rhyzelio [Episcoposcopia, pag. 26.] inter episcopos Upsalenses recensetur, vixerit anno 1141, fere sæculo post S. Eadsium, ac proin alius quam Siweardus Abbendunensis fuerit.

[12] [qui æger discedit.] Ast brevi tantum tempore adjutoris opera uti potuit S. Eadsius. Scriptor enim Chronici Anglo-Saxonici ad annum 1046 refert: Hoc… anno decessit Siweardus episcopus: cui locutioni suum calculum addidit Florentii Wigorniensis continuator [Wharton, tom. I, pag. 167.] . Nec aliam hujus dimissionis rationem hi viri adducunt nisi infirmam Siweardi valetudinem: nam legimus in optima editione anni 1848 Chronici Anglo-Saxonici, Siweardum hoc consilium suscepisse infirmæ valetudinis causa et sese contulisse Abbendunem [Monumenta Brit., pag. 438.] ; item apud continuatorem Florentii Wigorniensis: Anno 1049 … archiepiscopi vices moderans Siwardus, ægritudine correptus, Abbendoniam a Cantia æger defertur, et duobus illic mensibus lecto detentus, ab hac vita æger deducitur, atque ibidem sepelitur [Ibid., pag. 603.] . Verum hoc negotium verbis omnino diversis in Willelmi Malmesbiriensis libris invenimus. Nec multo post sacram regis inunctionem, ait, incurabilem morbum nactus, vivens et volens potestate decessit (S. Eadsius), cum prius secretiori consilio apud regem et comitem (Godwinum) egissset, ut ei Siwardus abbas Abendoniensis succederet. Sed cum ille in ipsum qui honorem contulerat ingratus, etiam necessario victu infirmum fraudaret, jam designatus successor eliminatus est, datusque ei episcopatus Rofensis, quo leviaret verecundiam, quo detrimentum consolaretur. Tunc rex Rotbertum, quem ex monacho Gemmeticensi Lundoniæ fecerat episcopum, archiepiscopum creavit… amplissimo premio, bona sibi quondam in Normannia exulanti ab ipso impertita recompensans [Gesta Pontificum Anglorum, lib. I, pag. 34, edit. 1870.] . Quod placitum Willelmi Malmesbiriensis admisit Thomas Rudborne [Apud Wharton, tom. I, pag. 237 et seq.] , ferme ejus verba exscribens.

[13] [De quo discessu in historicis libris errores referuntur.] At huic narrationi nulla fides habenda: nam præterquam quod alii scriptores antiqui ejusdem sæculi XII de Siweardi ingrato animo silent, manifestum est Willelmum pro Siweardo Abbendonensi alium Siweardum accepisse. Refert enim Florentius Wigorniensis [Monum. hist. Britann., pag. 603.] Siwardum, Dorobernensis archiepiscopi corepiscopum, decessisse anno ante S. Eadsium et fuisse Abbandoniæ tumulatum. Scriptori Wigorniensi suffragatur Henricus Huntendunensis [Ibid., pag. 759.] : item narrat auctor Chronici Anglo-Saxonici Siweardum, abbatem ecclesiæ Christi, a Stigando, archiepiscopo Dorobernensi secundo post S. Eadsium, anno 1058 fuisse consecratum episcopum Roffensem [Ibid., pag. 457.] : quæ omnino cum Willelmi dictis pugnant. Quapropter existimamus Willelmum aut in errorem esse lapsum, aut, uti pluries alibi accidit [Pagius, Critice, tom. XIII, anno 778, num. 12; tom. XV, anno 894, num. 8, 10, 11; tom. XVI, anno 1027, num. 5; tom. XVII, anno 1069, num. 4; tom. XVIII, anno 1098, num. 2] , fuisse hoc loco interpolatum. Quæ nostra dicta videntur sufficere ad neotericos Parkerum [Antiquitates Britannicæ, pag. 96.] et Godwinum [De Præsulibus Angliæ, loc. cit.] refellendos, qui Willelmi errorem in suos libros transtulerunt [Cfr. Canonicum Lichfeldensem, apud Wharton, tom. I, pag 107 et 238.] . Nec de fuerunt scriptores recentiores qui, ob allata Willelmi Malmesbiriensis verba, opinati sint Robertum Gemeticensem, episcopum Londinensem, Siweardo Abbendoniam revertenti, in adjutorem S. Eadsii fuisse suffectum. Ast non arbitror in hanc sententiam esse abeundum. Etenim auctor Chronici Anglo-Saxonici [Monum. Britann., pag. 437.] , non solum scribit S. Eadsium iterum totum archiepiscopatum post Siweardi decessum capessiisse, sed ille idem [Ibid., pag. 442 et 451.] , non secus ac Florentius Wigorniensis [Ibid., pag. 604 et 606.] , Henricus Huntendunensis [Ibid., pag. 759.] aliique [Matthæus Paris., Chronica majora ad annum 1050, pag. 213.] , referunt Robertum, post S. Eadsii mortem, a sede Londinensi ad Cantuariensem transiisse: unde brevi post expulsus, Stigandum successorem nactus est.

[14] [S. Eadsius dona accepit et contulit.] Nec alia S. Eadsii gesta scripto mandasse videntur historici, modo excipias tum dedicationem Deo factam monasterii Coventriensis, anno 1043 [Wharton, tom. I, pag. 463.] , tum consecrationem Wulfrici, abbatis S. Augustini Cantuariæ [Chronica Will. Thorn, apud Twysden, col. 1784.] , et quædam dona ab ipso vel accepta vel collata. Rex enim Cnuto beato viro, quo amicissime utebatur, plures terras dedit: cujus munificentiæ diploma supra exhibuimus, ac proinde hocce loco nullatenus est recensendum. Contra monasterio S. Augustini Cantuariensi largitus est sanctus præsul terram Litleburne, antea sibi a rege datam [Kemble, Codex Diplom., tom. VI, num. 1333.] : item anno Domini MXLV quinque acras terræ extra Radingate, et unum pratum pertinens ad terram prædictam, hac conditione interposita, ut monachi S. Augustini haberent ejus memoriam in orationibus suis specialem [Will. Thorn., apud Twysden, col. 1784.] . Dein anno 1048 iste etiam Eadsinus dedit duos calices argenteos et deauratos. Dedit etiam centum marcas ad ædificationem turris ecclesiæ, et unum psalterium glossatum, quod cathenatum fuit ad altare S. Gregorii [Ibid., col. 2247, col. 1784; Thomas of Elmham, Hist. monasterii S. Aug. Cantua., pag. 26, edit. Hardwich.] . Beati viri et interventu restituit rex Haroldus ecclesiæ Christi portum Sandwich, quem abstulerat [Monasticon Anglicanum, tom. I, pag. 108.] , licet eum anno Incarnationis Dominicæ 1023 rex Cnuto monachis illius cœnobii dono dedisset [Kemble, Codex diplomaticus, tom. IV, pag. 21.] .

[15] [Moritur S. Eadsius.] Tandem ex hac terra migravit S. Eadsius, exeunte mense octobri anni Incarnationis Dominicæ 1054 vel 1055, seu anni Nativitatis Dominicæ 1053 vel 1054. Dies 29 octobris emortualis fuisse indicatur in chronicis Anglo-Saxonico et Petriburgensi, vel etiam in Obituario Cantuariensi [Apud Wharton, tom. I, pag. 791.] . In aliis tamen obituariis fertur obiisse die 27 septembris [Ibid. 790.] , vel etiam 30 octobris [Ibid., pag. 55.] . Existimandum videtur diem V Kal. octobris seu 27 septembris esse lapsum calami. Anno vero 1054 vel 1055 eum omnis carnis viam esse ingressum, ex diplomatibus, quibus beatus episcopus nomen suum apposuit, colligimus. Priore enim anno donationem quamdam S. Edwardi hisce verbis approbavit: † Ego Eadsius Dorobernensis ecclesiæ archiepiscopus ejusdem (Edwardi) regis donum sigillo sanctæ crucis subscripsi [Codex Diplomaticus Angliæ, tom. IV, p. 134.] . Quam formulam aut similem sæpe usurpavit. Posteriore autem anno jam secundum successorem nactus erat Stigandum, qui alteram S. Edwardi donationem ratam habuit, scribens: † Ego Stigandus archiepiscopus donum regis confirmavi [Ibid., p. 136.] . Quum hæc documenta historica sint quam maxime sincera et certa, autumandum est primo, S. Eadsium non ante annum 1054 nec post annum 1055 obiisse; dein in manifestum errorem esse lapsos Florentium Wigorniensem, Henricum Huntendunensem, Matthæum Westmonasteriensem, Rogerium de Hovedene, Joannem de Oxenede et auctorem Chronici Petriburgensis, qui omnes ejus obitum anno 1050 illigant, hæc eadem verba usurpantes: Anno ML. Eadsius Dorobernensis archiepiscopus obiit. Nec minus a vero discedit scriptor Chronici Anglo-Saxonici dicens: Anno MXLVII. Hoc ipso anno decessit Eadsius archiepiscopus IV Kalendas novembris [Monum. Britan., pag. 442. Cfr. Warthon, tom. II, pag. 791.] . Istis scriptoribus, certe viris valde spectabilibus, præferendi sunt ipse S. Eadsius et Stigandus diplomata subscribentes: ac proin dicendum est sanctum archiepiscopum vel anno Incarnationis 1054 vel 1055 ad cœlum migrasse. In hoc commentario historico negleximus effatum Walteri Hook significantis B. Eadsium episcopum fuisse aulicum. Quod si verum fuisset, non adeo benevolum erga eum sese exhibuisset S. Edwardus, non laudum hominum, sed divinæ gloriæ avidus. Erroris non argueremus Walterum, si scripsisset B. Eadsium sibi assumpsisse Paulinum axioma: Omnibus omnia factus sum, ut omnes facerem salvos.

DE SS. GERMANO, RODULPHO ISMIO, ISMIDONE, BONOPARI ET GEORIO EREMITIS IN DIŒCESI ANNECIENSI IN SABAUDIA

SÆCULO XI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Germanus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Rodulphus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismido, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Bonusparus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Georius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ I. Documenta de S. Germano et sociis. De eorum domicilio Talluerii. De tempore quo vixerunt.

Dicturi de S. Germano monacho et eremita benedictino aliisque ejusdem conditionis sanctis, [Documenta de S. Germano et sociis] qui Talluerii (alias Tallueris, Talgeriæ, Talgurii, vel Tallueri) in Sabaudia, in diœcesi olim Gebennensi nunc Anneciensi, sæculo XI vel XII floruerunt; non possumus ab exordio non recensere monumenta scripta in quibus de his præstantissimis viris sermo est. Fatendum quidem nobis est nulla documenta antiqua de eorum ortu, gestis vel pia morte ad posteros pervenisse; quin et superstita, modo sex disticha in S. Germani honorem condita excipias, ante annum 1621 non fuisse confecta, vel etiam in iis nonnisi obiter de ejus sociis SS. Rodulpho, Ismio, Ismidone agi. Verum illa pauca documenta historica sæculi XVII, quamvis aliqua emendatione præsertim in rebus chronologicis indigeant, nemo prudens, quoniam sunt istius loci perantiquæ traditiones, parvi pendet aut spernet. Sunt enim brevis Vita S. Germani, latine conscripta anno 1621 vel sequenti: item ejusdem sancti laus Martyrologio illius loci eodem tempore illata, uti et Inscriptio speluncæ seu domicilii itidem S. Germani. Quas omnes scriptiones, non secus ac plurium episcoporum diplomata et nonnulla excerpta tum Chronici Tallueriensis, tum Libri Usuum ejusdem cœnobii, mecum munifice communicavit venerabilis presbyter Vincentius Brasier, tunc parochus S. Mariæ ad Talluerium, nunc canonicus ecclesiæ cathedralis Anneciensis: cujus solers officium si defuisset, nonnisi paucissima de S. Germano, aliisque istius tractus sanctis monachis proferre potuissemus. Hæc documenta, quando jam Commentario nostro de S. Germano finem posueramus, ipse ven vir Vincentius Brasier juris publici fecit, iisque alia nonnulla breviora subjunxit, a nobis memoranda. Fuit nobis quoque magnæ utililitati Vita S. Germani a monacho Tallueriensi Clette, intra annos 1627 et 1634, gallice exarata: quam in Bibliotheca Reipublicæ Gallicanæ Parisiis inter codices mss. num. 11765 S. Germani ad Prata servatam, exscribi curavit, nobis petentibus, diligentissimus Paulus Pierling, Societatis Jesu presbyter. Quam elucubrationem ven. vir Vincentius Brasier, ad exemplar a nobis ei exhibitum, Vitæ S. Germani, tanquam appendicem, subjunxit. Præterea plura minime negligenda invenimus in opusculo de S. Germano anno 1859 Annecii edito a venerabili viro Pinget, presbytero, tunc adjutore parochi S. Germani ad Talluerium.

[2] [sunt recentia] Verum hæc omnia scripta, utpote inter se consonantia et in eodem cœnobio Tallueriensi composita, unam eamdemque habent originem; quam declaravit ad calcem laudis S. Germani, Martyrologio Tallueriensi insertæ, Claudius Ludovicus Nicolaus de Quoex, prior Tallueriensis, vir integerrimus et S. Francisco Salesio probatissimus [Charles-Auguste de Sales, Hist. du B. Franç. de Sales, tom II,l. VII; De la Rivière, Vie de Franç. de Sales, p. 282.] . Hæc sunt ejus verba: Quæ hic de S. Germano habentur, ex vetere manuscripto codice qui asservatur in præsenti monasterio; item ex antiquo indulgentiarum concessarum diplomate per sanctissimum Dominum Eugenium tertium; et tandem ex diversis antiquorum monachorum hujusce cœnobii relatione, testimonio et traditione, accepi, servavi et hic apposui, de consilio Reverendissimorum episcoporum prædictorum Gebennensis (Sancti Francisci Salesii) et Calcedonensis fratrum, ad majorem Dei Optimi, Virginis Matris Mariæ, SS. Benedicti et Germani gloriam et honorem, et ad translationis sancti futuram memoriam. Quæ vero de monasterio Saviniacensi, ex diversis litteris, fundationis diplomate: quæ tam in hoc quam in eo securissime conservantur. Dom. Claudius, Lud. Nicolaus Tallueriensis. Affirmat quoque monachus Clettus se suam narrationem mutuatum esse tum a nonnullis antiquis codicibus mss., quos olim scripserunt alumni quidam omnino grandævi Tallueriensis cœnobii (nam libris hujusmodi usque ad sæculum XVIII exiens abundabat) [Martène, Voyage littéraire, part I, pag. 244; Cfr Pinget, pag. 11.] , tum ab historia quam confecerunt nonnulli incolæ cujusdam monasterii Augustiniani in Belgio: sed quo loco illud situm fuerit invenire non potui. Suspicor tamen, quia S. Germanus visus est Tallueriensibus Thenis oriundus, fuisse Augustinianos Thenenses, sedem ab anno 1617 [Bets, Histoire de Tirlemont, tom. II, p. 35 et seq.] in hoc oppido habentes, ad quos literas monachi Talluerienses verisimiliter dederunt.

[3] [et aliquot manifestis mendis infecta.] Hæc satis indicant S. Germanum nonnisi sat multo tempore post obitum scriptorem Vitæ nactum esse, ejusque gesta primitus traditione ad posteros fuisse transmissa: quæ traditio, quamvis in nonnullis rebus forsan fuerit minus sincera, non potuit tamen non esse vivax, quum Talluerii, ubi ad cœlum migravit, ejus sacræ exuviæ magna religione servarentur, ibique Deus homines, sanctum eremitam deprecatorem adeuntes, multis iisque stupendis beneficiis quasi sine intermissione cumularet. Jamvero in Vita latina et in encomio Martyrologii Tallueriensis, uti et in Vita gallica S. Germani a Cletto exarata, duo effata occurrunt omnino corrigenda. Etenim dicunt illi auctores eum, in Belgio vitam auspicatum, et grandiorem factum, ab episcopo Mechliniensi in amicitiam fuisse receptum: quod quidem absonum est, quum hinc episcopatus Mechliniensis nonnisi anno 1559 fuerit constitutus, illinc S. Germanus sæculo XI, uti infra ostendetur, e vivis excesserit. Sed opinor hunc errorem ex hoc natum, quod hi scriptores, quum in antiquis documentis legerent S. Germanum Thenis seu Tirlemontii in Belgio ortum fuisse, scirentque illud oppidum suo tempore, id est sæculo XVII, intra diœcesis Mechliniensis limites comprehendi, perperam arbitrati sunt id quoque obtinuisse, quando S. Germanus inter vivos versabatur, non attendentes isto ævo Tirlemontium diœceseos. Leodiensis fuisse partem. Quapropter Mechliniam loco Leodii scriptum fuisse opinor. Quo placito admisso, intelligimus S. Germano familiariter usum fuisse episcopum Leodiensem: nam, ut scribit Gramayus, medio ævo Thenæ palatio Leodicensi erant auctæ, quin tamen illius locum indicare potuerit [Antiquitates Brabantiæ, Thenæ, pag. 39.] . Præterea in errorem lapsi sunt Clettus, non secus ac auctor elogii, Martyrologio Tallueriensi inserti, referentes S. Germanum circa annum 1000 in Domino obdormiisse: quæ sententia est prorsus rejicienda, siquidem sanctus vir, quemadmodum statim monstrabitur, nonnisi sæculo XI adolescente Talluerium venire potuerit. Sed plura hic esse obscura nemo diffitebitur. Attamen si ostenderimus quo ævo Tallueriense cœnobium exorsum sit, manifestum erit quandonam SS. Germanus, Rodulphus, Ismius et Ismido inter vivos fuerint, quum illi, uti in S. Germani vita aliisque documentis narratur, primi monachi successivique rectores monasterii Tallueriensis fuerint.

[4] [Ex duobus diplomatibus] Jam vero mediis his tenebris duo diplomata antiqua et omnino sincera, utique sine significatione temporis perincommode data, non mediocre afferunt lumen, ostenduntque S. Germanum et socios intra annos 993 et 1032 Talluerii sedem collocasse. Priore diplomate Rodulphus, rex Burgundiæ, Iterio abbati aliisque monachis Saviniacensibus Talluerium dono dat [Bernard, Cartulaire de Savigny, pag. 317.] ; posteriore Irmengardis, uxor Rodulphi, declarat sese in utilitatem fratrum Tallueriensium ecclesiam constructuram esse [Ibid., p. 318.] . Ast hæc ipsa monumenta historica, perperam intellecta, causa fuerunt cur alii scriptores alio modo de Tallueriensibus originibus et de S. Germano ejusque sociis opinati sint. Legentes in priore diplomate Rodulphum regem Iterio, Saviniacensi abbati, Talluerium dedisse, et in altero, Irmengardem ejus uxorem cœnobium istius loci bonis auxisse, pro remedio animæ Senioris sui Rodulphi regis et pro remedio animæ suæ, vel etiam sese id fecisse ex permissione Senioris sui Rodulphi, in errores chronologicos lapsi sunt. Existimarunt enim, quum tres fuerint reges Burgundiæ nomine Rodulpho, alii eum fuisse Rodulphum I [Serrasin, Inventaire des Chartes de Talloires, apud Philippe, Notice sur Talloires, pag. 100.] , alii Rodulphum II [Philippe, ibid., pag. 8.] , alii demum Rodulphum III [Régeste Genevois, pag. 44.] . Negarunt primæ et secundæ opinionis fautores agi in istis diplomatibus de Rodulpho III, quum hic, utpote ultimus, potius junior, quam senior sit vocandus: in quas sententias ire non licet. Et primo quidem parum nos vexat vocabulum senior, quum alicujus feminæ senior non sit alius quam ejus dominus seu maritus [Cangius, Glossarium latinitatis, v° Senior, edit. Didot.] ; dein quum Irmengardis munus suum largita sit permissione senioris sui Rodulphi, ac proin viventis, per consilium Leodegarii Viennensis archiepiscopi, qui hanc cathedram anno 1030 conscendit, indubium est Irmengardem non loqui de Rodulpho I aut Rodulpho II, sed de Rodulpho III. Horum enim primus fuit rex Burgundiæ ab anno 888 ad annum 911, secundus ab anno 911 ad annum 937, tertius ab anno 993 ad annum 1032, quo mortuus est [Art de vérifier les dates, pag. 662 et seq. edit. 1770.] . Unde et sequitur intra annos 993 et 1032 Talluerium Saviniacensibus monachis fuisse donatum, ac proin et tunc S. Germanum et socios huc se contulisse.

[5] [constare videtur S. Germanum et S. Rodulphum] Idem argumentum, nempe Tallueriense cœnobium a Rodulpho III fuisse fundatum, valide corroborat ipsa historia Tallueriensis. Porro anno 866 villa Talgurium data fuit a Lothario, rege Lotharingiæ, uxori suæ Thietbergæ, simul ac ecclesia [Bouquet, Historiens des Gaules, tom. VIII, pag 412.] : quum villæ pleræque illo ævo ecclesia auctæ essent [Guérard, Polyptique d'Irminon, tom. I Proleg., cap. III. pag. 45.] . Eamdem jam factam cellam nuncupatamque Talgeriam Boson, rex Provinciæ, cujus mater erat Thietbergæ soror, anno 879 donat monasterio Trenorciensi [Bouquet, tom. IX, pag. 669.] . Concedimus, inquit, in comitatu Genevensi cellam, id est monasteriolum [Cangius, V° Cella.] , quæ vocatur Talgeria, quæ etiam dicata est in honore sanctæ Mariæ … cum omnibus integritatibus, cum ecclesiis ibidem aspicientibus… Quam largitionem renovat anno 915 rex Franciæ Carolus Simplex [Bouquet, tom. IX, pag. 524.] . Hunc imitatur anno 941 Ludovicus Transmarinus [Ibid., pag. 594.] . Itaque, quum Talluerium ab anno 879 ad annum 941, intra quos, uti vidimus, vixerunt Rodulphus I et Rodulphus II, monasterii Trenorciensis fuerit ditio, perspicuum est illum fundum neutrum regem Saviniacensibus monachis donasse. Mansisse deinceps videtur Tallueriensis cella monasterio Trenorciensi obnoxia ad sæculum XI adolescens: nam nullius mutationis apparet vestigium. Tunc Rodulphus, rex Burgundiæ, (qui, utpote coævus Iterii abbatis Saviniacensis [Bernard, Cartulaire de Savigny, pag. 317.] , non potest fuisse alius ac Rodulphus III, nepos Ludovici Transmarini ex Mathildi filia ejus) Talluerium ad Saviniacense monasterium transtulit. Ob petitiones, inquit Rodulphus, Irmengardis reginæ, conjugis … et Burchardi archiepiscopi Lugdunensis, fratris … et Burchardi, Viennensis archiepiscopi … damus in pago Albanense, Talluieriis villam, cum appenditiis suis et cum ecclesia in honorem sanctæ Mariæ et sancti Petri et sancti Mauritii consecrata, ad sanctum Martinum, ad monasterium Saviniacense, et ad regimen et subjectionem Iterii abbatis, et successorum ejus, et utilitatem fratrum Talluieriis monastice Deo famulantium, ita ut in nostra tuitione et Irmengardis reginæ et successorum nostrorum … remaneat … [Ibid.] . Quæ rerum series manifesto perhibet, primo, neque Rodulphum I, neque Rodulphum II villam Tallueriensem monachis Saviniacensibus intra annos 879 et 941 contulisse; dein quo pacto eam sibi acquisiverit Rodulphus III, vel etiam BB. Germano, Rodulpho, Ismio et Ismidoni, monachis Saviniacensibus, domicilium constituerit.

[6] [non ante sæculum XI adolescens venisse Talluerium] Quibus intellectis, lector ex diplomate facile eruet Talluerium Iterio abbati Saviniacensi, Duranti proximo successori, intra annos 1013 et 1030, tribuisse Rodulphum III, petente Burchardo archiepiscopo Lugdunensi. Etenim primo Iterius donatarius non successit Duranto ante annum 1013: ille idem Durantus abbas in diplomate quodam anni 1013, Cartulario Saviniacensi inserto, ut vivens memoratur [Bernard, Cartulaire de Savigny, pag. 290, 295.] : ac proin ante hoc tempus Talluerium Saviniaco non cessit. Nec id contigit post annum 1030, utpote emortualem Burchardi Lugdunensis [Gallia Christiana, tom. XVI, col. 64.] , quo virente, uti vidimus, res fuit peracta. Quin et arbitrabuntur illi, qui canonico Rivat, viro integerrimo et eruditissimo, fidem habent, Rodulphum III intra annos 1016 et 1024 villam et cellam Talluerienses Saviniacensibus monachis contulisse. Testatur enim Rivatius [Jules Philippe, Notice sur l'Abbaye de Talloires, pag. 9.] diploma archetypum, nunc deperditum, a se visum, subscripsisse non tantum Rodulphum III, sed etiam ex sorore nepotem Henricum II, imperatorem Germaniæ, ab anno 1016 ad 1024 ejus emortualem [Thietmari Chronicon, lib. VII, apud Pertz, tom. III, pag. 845, lib. VIII, pag. 863. Cfr. Vita Conradi Salici, apud Pertz, scriptt., tom. XI, pag, 263, 267; Annal. Einslidenses, ibid., tom III, pag. 144 et seqq. Cfr. Art de vérifier les dates, pag. 663.] , avunculi sui Rodulphi collegam. Quæ disputata sane ostendunt Talluerium, si Rivatii placitum admiseris, intra annos 1016 et 1024 a Rodulpho III Saviniaco fuisse datum: contra, si rejeceris, intra annos 1013 et 1030. Quare ex his aliisque pluribus documentis infra recitandis, et præsertim ex chronico Tallueriensi, sæculo XVIII concinnato, non immerito inferimus S. Germanum in Belgio a nobilioribus parentibus natum, Parisiis simul ac fratrem ejus S. Rodulphum, juvenes literis sacris operam navasse, et brevi post ambo ab Iterio abbate inter monachos Saviniacenses fuisse cooptatos; atque inde intra annos vel 1013 et 1030, vel 1016 et 1024, sociis SS. Ismio et Ismidone, missos fuisse Talluerium: quod tunc temporis Rodulphus III, rex Burgundiæ, Saviniacensis monasterii prioratum fecerat. Ibi beati Germanus, Rodulphus, Ismio et Ismido per ordinem munere prioris functi esse feruntur, et, dignitate dimissa, vitam eremiticam egisse. Et hæc est eorum gestorum summa.

[7] [Videntur circa annum 1000 nati, et ferme senes mortui.] Sed jam exsurgunt plures quæstiones, nempe quonam tempore sancti illi viri vitam exorsi sint, monasterium Saviniacense ingressi, quot annis dignitate prioris ornati, quonam anno demum e vivis excesserint. Ast his quæsitis, quum deficiant documenta sincera, non est adeo facilis responsio. Opinamur tamen innixi Tallueriensi traditioni, ipsi Mabillonio probatæ, SS. Germanum et Rodulphum non ante annum 1013, nec post annum 1030, inter monachos Saviniacenses fuisse cooptatos: siquidem Iterius, qui eos albo sodalium adscripsit, non ante annum 1013 fuit abbas, nec eos, uti vidimus, post 1030 Talluerium misit. Unde et fluit eosdem sanctos vel exeunte sæculo X, vel ineunte sæculo XI natos esse: nam juvenes ad Iterium abbatem venerunt. Sanctos vero Ismium et Ismidonem iis ferme temporibus Saviniaci et Talluerii in monasticis disciplinis sese exercuisse satis superque apparet. De temporis curriculo quo quatuor sancti priores Talluerienses cœnobio præfuerunt, vel eorum anno emortuali, nihil certi proferri potest. Etenim ex memoratis Tallueriensibus scriptis tantum colligitur S. Germanum annos circiter triginta quatuor vel circiter quadraginta, post remissum prioris officium, eremitam vixisse. Nec in hac re multum nos juvat Catalogus Priorum Tallueriensium, quum, propioribus temporibus scriptus et forsan confectus, in annis notandis haud parvis erroribus scateat. Apte tamen ordinem eorumdem priorum juxta traditionem istic receptam indicat. Antiquiores enim recensentur ii [Chronicon, ms. Tallueriense, pag. 583.] :

I. S. Germanus	989
II. S. Rodulphus	1018
III. Ismius	1041
IV. Ismido	1062
V. Stephanus	1095
VI. Bonuspar	1118
VII. Guido seu Vuido	1120

Guidoni alii priores successerunt, eo usque dum anno 1677 Tallueriensis cœnobii regimen abbatibus commendatariis contigit [Gallia Christiana, tom. XVI, col. 486.] .

[8] [Non fuerunt coævi S. Bernardi Menthoni.] Cui chronotaxi forsan favet Rolandum Viot, biographum, anno 1627, S. Bernardi Menthoni, aliosque recentiores scriptores Sabaudos [Pinget, pag. 94; Brasier, Étude sur S. Germain, pag. 21.] existimasse S. Germanum fuisse magistrum S. Bernardi Menthoni, qui sæculo X floruit in Sabaudia: ast, quominus huic placito calculus noster adjiciatur, plura impediunt. Primo enim Rolandi sententia cum diplomatibus memoratis apertissime pugnat: secundo nihil traditur de familiari commercio utriusque præstantissimi viri aut in priore, aut in posteriore Vita S. Bernardi, a nostris decessoribus illustratis [Acta SS., tom. II Junii, pag. 1071.] : tertio affirmat Cleitus sese, in codicibus mss. Tallueriensis cœnobii de consuetudine utriusque sancti viri nullum vestigium reperisse: contra multa de S. Germani suscepta vita monastica et eremitica in Ordine S. Benedicti. Tandem ostendit canonicus Brasier [Brasier, pag. 21 et seq.] nullum S. Bernardi biographum Rolando antiquiorem de consuetudine utriusque sancti locutum esse. Quæ omnia simul sumpta multum nostram sententiam corroborant.

[9] [Talluerii primo vitam monasticam, dein eremiticam admiserunt.] Sed forte suspicabitur lector S. Germanum, qui non secus ac ejus socii Regulam S. Benedicti solemniter admiserat, eremiticam sequendo disciplinam legibus benedictinis valedixisse. Sed res ita se non habet. Nullo enim pacto nova S. Germani professio cum priore sua vivendi norma pugnabat; quin potius ei erat omnino congrua, uti demonstrat S. Petrus Damianus [Opera Omnia, tom. I, lib. VI, epist. 12, col. 393, edit. Migne.] verbis S. Benedicti, plurimum laudantis bonos monachos e cœnobiis ad eremum transeuntes. Quod et manifestum est ex statutis Camaldulensium, qui quamvis Regulam S. Benedicti sequerentur, tamen pluribus in locis alii monasteria, alii segregatas cellulas habitarunt [Mittarelli, Annales Camaldulensium, tom. I, lib. IV, pag. 134 et seqq.] . Id quoque apertum est ex multis sanctis viris ejusdem ordinis benedictini, qui, quin suum institutum desererent, ab aliis monachis separati in cellulis hic illic habitarunt. Quos inter recensendi haud pauci monachi per montem Vosagum sparsi, quemadmodum legimus in Vita S. Pauli Virodunensis [Acta SS., tom. II Febr. pag. 169.] , ut S. Madalgisilus monachus [Ibid., tom. VII Maii, pag. 264.] et S. Barontus monachus Pistoriensis [Ibid., tom. III Martii, pag. 567.] . Quibus viris Dei subjungas S. Cutbertum Anglo-Saxonem [Ibid., tom. III Martii, pag. 93.] aliosque bene multos quorum gesta illustravit Benedictus Gonon [Vitæ Patrum Occidentis, passim, edit. Lugd. 1625.] . Demonstrat quoque Calmetus [Commentarius in regulam S. Benedicti, cap. I, pag. 47.] hos sanctos, modo paucissimos excipias, nonnisi ex abbatis suorumque fratrum voluntate in eremum sese contulisse. Et sane æquum videtur, ait eruditus vir, ut qui consensu fratrum in monasterio solent admitti, ab eo haudquaquam recedant, nisi accedente totius congregationis benevola concessione. Quæ sufficiunt ad significandum S. Germanum, qui, de licentia abbatis Saviniacensis, monasticæ disciplinæ exercitia eremitarum prætulerat, nullatenus S. Benedicti ordinem abdicasse.

[10] [Agemus quoque hoc loco de SS. Rodulpho, Ismio, Ismidone, Bonopari et Georio.] Ab initio professi sumus nos hoc loco non tantum S. Germani, sed etiam SS. Rodulphi, Ismii et Ismidonis res gestas illustraturos esse. Scio quidem festivitatem S. Rodulphi, fratris S. Germani, die 31 octobris celebrari, ac proin, nisi quid peculiare obstet, ad hunc diem ejus memoriam in Actis nostris recolendam esse. Sed, quoniam ejus historia arcte connexa est cum fratris sui historia, jure et merito hic locum suum a nobis obtinet, quæ quidem ratio a nostris decessoribus multoties fuit usurpata. Sancti vero Ismius et Ismido, quum diem cultus numquam habuisse videantur, fuerintque Saviniaci et Talluerii SS. Germani et Rodulphi socii, juste et recte eodem die in Opere Bollandiano commemorantur. Nec incongruum existimamus hic ab oblivione vindicare S. Georium, quum fama sit hunc sanctum eremitam diu ante Deo famulatum esse, primo inter monachos Saviniacenses, et dein in eremitorio, ubi postea institutus fuit prioratus nomine S. Georii: qui et prioratui Tallueriensi longissimo tempore fuit obnoxius. Gratum quoque erit lectori de B. Bonopari, qui primitivorum monachorum Tallueriensium, peculiari sanctimonia insignium, agmen claudit, cognitionem habere.

§ II. Initia cultus S. Germani. Ejus translatio. Missæ ei propriæ. Benedictiones in ejus honorem usurpatæ.

[Initia cultus S. Germani] A disputando num S. Germanus jure merito inter sanctos numeretur, ac proin locum in Actis Sanctorum Bollandianis sibi vindicet, abstinendum nobis videtur. Id enim, decessores nostros imitati, supervacaneum existimamus, cum ejus causam a decretis Urbani VIII excipiendam esse sane declaraverit ordinarius episcopus, ejus cultum approbans vel sacrum corpus transferens: quam declarationem de juribus episcoporum esse, recognovit Urbanus VIII, uti ostendit Benedictus XIV [De Canonizat, etc. lib II, cap. I num. I.] . Nobis itaque sufficiat historiam illius cultus more solito exponere. Jam vero quo ævo cultus ecclesiasticus S. Germano delatus exordia ceperit, nullum documentum sincerum demonstrat. Haud me latet in specu, beati viri olim domicilio, sculptum esse eum ab anno 1014 cultu sanctorum fuisse cohonestatum. Verum hic titulus, præterquam quod documentis omnino sinceris supra recitatis adversatur, recentior est, utpote ex integro literis sæculi XVI, et certe post annum 1621, exaratus. Inde tamen colligi potest ejus auctores persuasum sibi habuisse S. Germanum, a remotissimis temporibus, inter sanctos fuisse recensitum. Hæc enim sunt delineatio et epigramma, prout a ven. viro Vincentio Brasier quam fidelissime expressa fuerunt [Brasier, pag. 10 et 252.] .

HÆC SPELUNCA FULGET
SANCTITATE ET MIRACULIS
GERMANI NATIONE BELGII MONACHI
BENEDICTINI SAVINIACENSIS ATQUE
SACERDOTIS DEINDE
TALLUERUM ANNO 980 EJUSDEM LOCI PRIORIS ANNO 989
IN DNO REQUIEVIT CIRCA ANNO M ET IN ORATORIO SEPULTUS
COLITUR A FIDELIBUS AB ANNO MXIV ET SUB ALTARE
TRANSLATUS ANNO M 621
ANNO M

[12] [obscura sunt;] Ex quonam vero documento acceperint, S. Germanum ab anno 1014 in sanctos fuisse relatum, prorsus me fugit. Satis quidem mihi arridet hunc honorem sancto eremitæ sæculo XII jam fuisse tributum; quum Claudius Ludovicus Nicolaus Quoexius, prior Tallueriensis significare videatur, uti supra num. 2, ostendimus, B. Eugenium III ad S. Germani cultum ampliandum indulgentias largitum fuisse. Nec absurdum est hoc placitum; eo magis quod Eugenius III, creatus pontifex anno 1145, eodem anno Tallueriense cœnobium sub suam tuitionem suscepit [Ibid., pag. 143.] . Item anno 1147, visitaturus Cisterciense, Claravallense aliaque monasteria, in Galliam se contulit, et anno 1148, transiens per Valesiam et Sabaudiam, reversus est in Italiam [Documents relatifs à l'Histoire du Valais, par Gremaud, tom. I, pag. 85, in coll. Suisse Romande, tom XXIX. Jaffé, Regesta Rom. Pontif. pag. 634; Acta SS., tom. VI Sept., pag. 358.] . Quo in itinere Tallueriense cœnobium sat verisimiliter adiit. Sed inde minime sequitur cultus initium ad hoc tempus esse referendum, quin potius antea jam extitisse, ipsumque pontificem tantum intendisse ei incrementum afferre. Nec illud nobis indicatur ex alio monumento historico, nempe epigrammate sex distichon, quod a se ex codice ms. sæculi XVII descriptum nobiscum communicavit ven. presbyter Vincentius Brasier. Est enim hisce verbis conceptum:

EPITAPHIUM.
[cui placito non obstat epitaphium] Quod sequitur epitaphium in veteri manuscripto de sancto viro Dei Germano conscriptum ex cer * Tallueriensi

Omne quod est genitum natura constat ut ipsum
      Unde fuit redeat principiumque petat.
Sic Geremanus virtutum munere clarus
      Ipsi in dando polo tradidit ossa solo,
Huic dum vita fuit patriam… * replevit
      Confirmando bonos, ore placando reos.
Ad Domini laudem hoc templum struxit et ædem,
      Ne Christo vacuus adforet iste locus,
Quo vitam monachus gessit qui mitis ut agnus
      Lesus non doluit, ledere non voluit.
Pro cujus voto dic lector pectore toto:
      Det tibi perpetuam perpetuus veniam.

[14] [valde antiquum.] Jure merito suspicatur ven. presbyter Brasier ad me literas scribens, hoc epitaphium, quando pientissimus eremita nondum inter sanctos erat relatus, fuisse conditum: quoniam in ultimo disticho invitatur lector ut pro Germano a Deo petat perpetuam veniam: quæ oratio si in gratiam alicujus sancti funditur, manifesta est, uti docet S. Augustinus [Opp. tom. V, sermo 159, alias De verbis apost. 17, col. 868, edit. Migne.] , injuria ei illata. Accidit tamen nonnullis sanctis, uti de SS. Walberto et Bertilia conjugibus [Acta SS., tom. II Maji, pag. 635.] , Norberto [Ibid., tom. I Junii, pag. 810.] , vel etiam BB. Ava [Ibid., tom. III April., pag. 628.] , Carolo comite Flandriæ [Molanus, Natales SS. Belgii, pag. 44.] et Pipino ejusque uxore Iduberga [Acta Ss., tom. III Febr., pag. 259.] legimus, in eorum animæ refrigerium, plura sæcula postquam cultu ecclesiastico erant cohonestati, aut preces fuisse recitatas aut quotannis Missam defunctorum celebratam: sed, quemadmodum bene animadverterunt nostri decessores, suffragiorum ejusmodi pro defunctis ea causa erat, quod post illorum mortem cœpta fuerant, quum nondum ut sancti aut beati colebantur, et deinceps continuata, quum cœlitum honorem erant adepti, quin de iis supprimendis cogitaretur. Ast nihil suadet S. Germanum mortuum eadem fata expertum esse: quare credibile est sex memorata disticha, dum servus Dei nondum in sanctorum albo erat adscriptus, contexta fuisse. Quid vero de originibus sacelli S. Germani, loci ejus sepulturæ, ab ecclesia parœciali unico chiliometro dissiti, sentiendum sit, omnino impervium videtur. Si enim veteri popularium traditioni auctoritas esset, arbitrandum foret has sacras ædes ab ipso S. Germano fuisse constructas. Sed, quum hujusmodi opiniones non raro errori obnoxiæ fuerint, et ad rem dilucidandam apta documenta ad præsens desint, nullam disputationem suscipiemus. Attamen noverit lector sacellum S. Germani anno 1492 et 1499 adeo fuisse antiquum, ut vetustate ruinosum, reficiendum fuerit [Brasier, pag. 144 et seq.] . Quæ ædiculi conditio non obscurum est signum beato viro a remotissimis temporibus honores sanctorum fuisse tributos. Posteriores ejus origines infra explicabimus.

[15] [Post annum 1621,] Sæculis sequentibus, uti ex verbis monachorum Quoexii et Cletti ostendimus, haud pauca de cultu S. Germani scriptis mandata fuerunt: sed hæc ferme omnia videntur periisse. Plura tamen de incrementis istius cultus sæculo XVII nobis innotescunt. Tunc enim S. Franciscus Salesius, episcopus Gebennensis, in cujus ditione Talluerium jacebat, beati viri corpus magna solennitate e terra levavit. Hujus rei fuit occasio ipsum mandatum, a Paulo V, Romano pontifice, S. Francisco Salesio datum, ad meliorem frugem revocandi monachos Talluerienses, qui multis de causis, sed præsertim socordia et pravis exemplis abbatum commendatariorum, a virtutis semita deflexerant. Quum itaque sanctus episcopus non raro Talluerii versaretur, pietatis causa ad S. Germani sepulcrum precaturus aliquando sese contulit, ibique magni animi dolore animadvertit sacellum ejusque altare ferme esse pessumdata. Hinc priori cœnobii Tallueriensis auctor fuit ut ea restauraret, promittens sese Talluerium reversurum ad sacellum altareque benedicenda, vel etiam ad sanctas B. Germani exuvias e terra levandas. Quibus monitis quum obtemperasset prior Tallueriensis, illuc venit sanctus præsul die 28 octobris anni 1621, simul ac frater ejus et adjutor Joannes Franciscus Salesius, episcopus Chalcedonensis. Hic postquam, rogante S. Francisco, ecclesiasticam benedictionem ædibus et altari impertitus esset, sacrificium Missæ solemniter Deo obtulit. Sacro peracto, S. Franciscus extracta e sepulcro sacra ossa plebi adstanti ostendit, novoque in solio, sericis intus vestito, inclusa, circum sacellum ipse simul ac frater ejus, pontificali ornatu induti, humeris gestarunt locaruntque sub altari; ita tamen ut quasdam sacras lipsanas seponeret, uti maxillam dandam ecclesiæ parœciali Tallueriensi, et dentem pro altari sacelli, ipso die ab ejus fratre consecrando [Brasier, pag. 172 et seqq.] . Tandem sanctus præsul coram populo per duas horas orationem de gloria sanctorum et præcipue S. Germani dixit. Eodem die in ecclesia parœciali alteram concionem de eodem argumento habuit. Quinimo eximiam pietatem erga S. Germanum ad finem usque vitæ coluit sanctus episcopus: quippe qui paulo ante ad limina S. Germani ætatem extremam exigere statuisset [De la Rivière, Vie de François de Sales, lib. III, pag. 294.] . Præterea postero die sui obitus, Quoexio pro ejus recuperanda salute, quem ægrotum, non mortuum, reputabat, Missam celebranti in sacello S. Germani, gloria splendens emicuit [Ibid., pag. 293; lib. IV, pag. 662; Charles Aug. de Sales, Vie de S. François de Sales, tom. II, lib. IX, pag. 224; lib. X, pag. 261, edit. 1857; S. François de Sales point par les religieuses de la Visitation, ses contemporaines, pag. 182, edit. Paris.] . Ipse Quoexius, officio prioris functus, obtenta superiorum licentia, sibi anno 1630 ædes ad S. Germani comparavit, ibique vitam transegit. Ex quo usque ad finem sæculi XVIII, monachus Tallueriensis in sacello sancti eremitæ ecclesiastica ministeria obiit [Brasier, pag. 190 et seqq.] , habens nomen prioris S. Germani ad Talluerium.

[16] [quo ejus translatio facta est] Quo certius Translationis memoria inter cœnobii monachos et accolas in perpetuum intemerata servaretur, de consilio S. Francisci Salesii ejusque fratris Joannis Francisci, episcopi Chalcedonensis, uti ex Claudii Quoexii verbis num. 2 relatis constat, sequens enunciatio Martyrologio Tallueriensi fuit addita ad diem V kalendas novembres. In hoc monasterio, commemoratio S. Germani confessoris et anachoretæ eximii, qui ex illo regali sancti Martini Savigniaci Lugdunensis diœcesis, in quo ordinem et institutum sanctissimi patris nostri Benedicti ingressus et professus, directus ad hoc Tallueriense cœnobium, per potentissimum ac pium Rudolphum Seniorem Burgundiæ, Viennæ Arelatensiumque regem, Saviniaco donatum, ut inibi eumdem ordinem et benedictinum institutum profiteretur. Atque visis, peregre, locis Terræ Sanctæ, ex quibus plurimas illarum, quæ habentur in præsenti ecclesia, asportavit reliquias, tandem ad montem, ex ejus nomine denominatum, recessit seseque contulit, ubi anachoretice non minus quam sanctissime vixit, et in Domino obdormivit circa annum millesimum, cujusque nomen, ex eo tempore, sic Deus diversis miraculis illustre et celebre reddidit, ut ejus corpus, quod in ecclesia in eodem monte illi sancto dicata, asservatur, singulis fere anni diebus, et præsertim feria II Paschæ, Pentecostes ac in festo Commemorationis Omnium Sanctorum, summa celebritate colatur, convenientibus eo, religionis et voti causa, Christi undique fidelibus.

[17] [a S. Francisco Salesio,] Quia autem dies sui transitus minime certus habetur, memoria ipsius natalis hodierno die, qui translationis dies est, in hocce monasterio agitur, de mandato et instituto Reverendi Domini Francisci de Sales, episcopi et principis Gebennensis, vicarii seu visitatoris generalis Reverendi in Christo Patris Domini Francisci d'Albon, totius congregationis Savigniacensis ac hujus conventualis prioratus ejusque dependentiis superioris primarii seu abbatis generalis. Qui quidem Reverendissimus episcopus et visitator, una cum fratre et coadjutore suo Reverendissimo Domino Joanne Francisco, episcopo Calcedonense, illud ipsum sancti Germani corpus, ex sepulcro, in quo minus honorifice, in medio prædictæ ecclesiæ jacebat, sublevatum, et processionaliter per eosdem dominos episcopos deportatum, intus altare quod, eo die, benedictum et sacratum ac Deo Optimo Maximo, sacratissimæ virgini Mariæ, sanctoque Germano dicatum fuit, quam devotissime et honorificentissime reposuit, collocavit et includi venerarique demandavit ac commendavit. Et ea propter de eodem sancto Germano et translatione per eos facta, in ecclesia monasterii et in qua parochiani conveniunt, ad populum concionem habuit, quinto calendas novembris anno Domini supra millesimo (sexcentesimo) vigesimo primo. Verbum sexcentesimo ex errore est omissum in Martyrologio, uti lector facile animadvertet. Quam prolixam laudem hic descripsimus, ut lector summatim notitiam cultus beati Germani ad S. Francisci Salesii tempora habeat. Non possumus tamen quin eum statim moneamus nos supra ostendisse num. 7 et 8, a scriptore dicente sanctum eremitam circa annum millesimum obdormivisse in Domino, errorem fuisse admissum, cum certocertius ævum clauserit multo post. Item Rodulpho regi agnomen Senioris minus recte fuisse datum, siquidem hoc verbo, desumpto ex diplomate Irmengardis, nihil aliud significatur pro temporis more nisi Rodulphum fuisse ejus maritum: sed hæc jam exposita fuerunt.

[18] [cultus S. Germani multum crevit.] Post solemnitatem a S. Francisco Salesio peractam, cultum S. Germani Talluerii haud parum crevisse omnino apparet. Primo quidem accolarum concursus ad ejus sepulcrum, præsertim feria II Paschatis, feria II Pentecostes et in festo OO. Sanctorum, quam maxime celeberrimus factus est. Ipse locus pristinæ sepulturæ beati eremitæ honorari a Christi fidelibus nullatenus desiit, et, cum super ipsum sarcophagus fuisset confectus, ne illius memoria inter accolas periret, ad eum viri pii orationes fusuri frequenter adventabant. Quin et exigua illius fragmenta, tamquam sacras reliquias domum afferebant religioseque servabant, utpote, quemadmodum dicebant, sibi in suis necessitatibus valde proficua [Pinget, pag. 61 et seq.] . Anathemata innumera, custodita usque ad sæculum XVIII exiens, eaque exprimentia brachia, crura, manus, pedes aliasque corporis partes, in sacello S. Germani, tamquam totidem testimonia beneficiorum ibi impetratorum, ante omnium oculos erant posita. Adde quod olim monachi Talluerienses quotannis, die 29 octobris, sanctum eremitam Officio ecclesiastico et Missa propria cohonestabant, celebrata die præcedenti, in sacello S. Germani, in memoriam ejus Translationis, Missa quoque propria. Utramque Missam, fere ex integro ex partibus missarum de communi conflatam, anno 1638 typis Lugdunensibus auctoritate ecclesiastica expressit Guillelmus Valfray, uti nuper Anneciensibus ven. vir Vincentius Brasier [Brasier, pag. 264 et seqq.] . Hic subjunxit tres orationes olim Talluerii usurpatas: quarum prima benedicebatur vinum bibi solitum in honorem S. Germani feria II Paschatis, feria II Pentecostes, die 28 octobris, festo Translationis, uti et festo Omnium Sanctorum: secunda adhibebatur in benedictione linteaminum infirmorum: tertia in usu erat pro benedictione hominum cujuscumque ætatis et conditionis [Ibid., pag. 269.] . Verum, quamvis Talluerii S. Germani festum memoratis diebus celebraretur, prætulit tamen Saussayus [Martyr. Gallicanum, supplem. pag. 1206.] ejus laudem ad diem 31 januarii suo martyrologio inscribere, motus, ut videtur, pietate erga S. Franciscum Salesium. In agro Genevensi, inquit, apud Allobroges sub prima Viennensi, sancti Germani monachi, ordinis S. Benedicti, ad cujus altare beatus Franciscus episcopus Genevensis, hac die assumptus ad gloriam, primum apparuit. Castellanus [Martyrologe Universel, pag. 785.] vero, non video causam, sanctum eremitam inter aemeros transtulit, referens ecclesiam super ejus sepulcrum fuisse ædificatam, et corpus a S. Francisco e terra levatum. Addit ille ei religionem a populo christiano feria II tum Paschatis, tum Pentecostes, et in festo Omnium Sanctorum, maxime exhiberi.

[Annotata]

* Lege Cen(obio)

* Supple virtute

§ III. Restauratio sacelli S. Germani. Ejus reliquiarum inventio. Secunda translatio et recognitiones.

[Antiquum S. Germani sacellum, cujus altare sacravit frater S. Francisci Salesii,] Popularium sententia est, uti jam monuimus, primitivum sacellum, S. Germano sacrum, fuisse oratorium sibi ab ipso sancto eremita constructum. Quarum ædium fata a scriptoribus non enarrantur: tantum scimus eas annis 1492 et 1499 fuisse restauratas [Brasier, pag. 144 et seq.] , vel etiam oblationibus fidelium auctas [Ibid., pag. 146.] . Ejus altare solemniter consecravit, die 29 octobris anni 1621, Joannes Franciscus Salesius, episcopus Calchedonensis, quo die a sancto ejus fratre reliquiæ S. Germani e terra fuerunt levatæ. Altaris consecrati hoc diploma hodieque asservatur: Anno Domini millesimo sexcentesimo vigesimo primo et die vigesima octava mensis octobris. Ego Joannes Franciscus de Sales, episcopus Calcedonensis et coadjutor cum futura successione episcopi Gebennensis, * altare in honorem sancti Germani confessoris, cujus ossa hic requiescunt, et reliquias SS. martyrum Marcelli, Blasii, Georgii, Eustachii et Sociorum, et denti Germani confessoris in eo inclusi, et singulis Christi fidelibus hodie unum annum, et in die anniversario consecrationis hujusmodi ipsum visitantibus quadraginta dies de vera indulgentia in forma ecclesiæ consueta concessi. J. Franc. ep. Cal [Ibid., pag. 172.] . Nonprætergressus est Joannes Franciscus Salesius, episcopus Calchedonensis, suæ potestatis limites, indulgentias illas duas concedens, quum id jure communi episcopis ecclesiam consecrantibus liceat [Ferraris, Bib. can., t. IV, v° Indulg. art. II, n. 6, edit. Migne.] .

[19] [restauratum fuit annis 1663 et 1826.] Anno 1663, quum sacellum S. Germani, sepulturæ ejus locus, vetustate caderet, monachi Talluerienses illud renovarunt vel etiam ampliarunt, et ut suæ pietatis perpetuum esset monumentum, in sacrarum ædium fronte posuerunt hoc epitaphium: DEO OPT. MAX. BEATO GERMANO CONF. BENEDICTINO ANNIS CADUCA A DD. REVERENDIS RELIGIOSIS BENEDICTINIS TALLUERUM A FUNDAMENTIS ERECTA ET LATIUS REÆDIFICATA FUIT AN. MDCLXIII [Pingot, pag. 52.] . Nec aliud istius refectionis documentum, et hodie pristino loco positum, ad nos pervenisse perhibetur. Ædibus S. Germani ita renovatis, nullam Talluerii rebus sacris mutationem postea illatam fuisse arbitror, donec Sabaudia, ad finem sæculi XVIII, iniquis artibus Reipublicæ Gallicanæ pars effecta est, ibique, uti in aliis Galliæ provinciis, monasteria suppressa et destructa, ipsaque religio catholica ejusque ritus pessumdata: qua clade non tantum cœnobium, sed et sacellum S. Germani Tallueriensia incredibiliter labefacta fuerunt. Quum a triginta annis, sacelli S. Germani talis esset miserrima conditio, nec de eo in pristinum statum restituendo aliquis cogitare videretur, supervenit venerabilis presbyter Perrey, domicilium habens in parochia Arinthod diœceseos S. Claudii, ædium S. Germani præter omnium expectationem futurus restitutor. Hic enim dignissimus vir, eundo Romam, aliquot diebus Annecii subsistens, deterrimum suppressi prioratus S. Germani statum vidit, pietateque erga beatum eremitam, antea sibi ignotum, pulsus, omnes ædes, nempe sacellum domumque adjunctam, ab Adelaide Perreard, vidua Berthet, die 29 maji anni 1826, tribus millibus sexcentis francis, sibi acquisivit. Roma reversus omnem curam ad sacelli reficiendas ædes adhibuit. Quam religionem loci et viciniæ incolæ mirati, ut quam primum pientissimum opus perficeretur, impigram generosamque suam diligentiam et ipsi contulerunt. Restaurato anno 1829 sacello, ven. presbyter Perrey, in suam diœcesim ab ordinario episcopo vocatus, totum dominium cuidam religiosissimo viro, nomine Huant, gente Gallo, vendidit; qui et ipse eas testamento moriens dono dedit duci militum de Ossans ejusque nobili uxori [Pinget, pag. 70 et seqq.; Brasier, pag. 218.] .

[20] [Anno 1826 fit inventio reliquiarum S. Germani, anno 1831 carum translatio.] Iisdem ferme temporibus alia felix fortuna Tallueriensibus contigit, nempe S. Germani reliquiæ, quas universi deperditas deflebant, citra omnium spem fuerunt repertæ. Quid enim de iis post cœnobii et prioratus interitum factum esset, erat incompertum: quum, ecce, tumultibus religiosis civilibusque ad finem vergentibus, Nicolaus Grillon Tallueriensis casu ea in sinu muri sacelli deposita invenit. Capsæ nigræ, quæ ea continebat, inscriptum erat: OSSA BEATI GERMANI. Quas sacras exuvias, ne injuriam paterentur, alius Tallueriensis, nomine Joannes Ludovicus Perreard, in prioratus fornace recondidit: unde a Ludovico Adam in domum paternam, adjuvante Nicolao Grillon, portatæ fuere: ubi in latebris ignotæ manserunt, quoad anno 1826 ab ipso Ludovico Adam fuerunt parocho Tallueriensi traditæ. Has sacras lipsanas ad sacellum S. Germani deferendas non esse statuit Claudius Franciscus de Thiollaz, episcopus Anneciensis. Quin etiam decreto diei 25 julii anni 1831 vetuit quominus deinceps ad sacellum S. Germani, utpote accessu difficillimum, instituerentur supplicationes publicæ et privatæ, fierent in eo oblationes, missæque diebus dominicis et festis, vel etiam in festo sancti eremitæ celebrarentur, et alia cujuscumque generis officia peragerentur ecclesiastica. Extra hos tamen dies aliquoties, ob peculiaria adjuncta, offerri sacrificium ad tempus permisit. Cui episcopi mandato obtemperatum fuit in totum. Ast ne S. Germani sacræ reliquiæ cultu ecclesiastico privarentur, ille idem præsul eis altare novum, in ecclesia parochiali, suis expensis erectum ornatumque magna sancti viri effigie, domicilio assignavit. Huc eas, in nova capsa styli, uti dicunt, gothici depositas, e domo parœciali (postquam, interrogatis et auditis testibus Nicolao Grillon, Joanne Baptista Perreard, patre Ludovici Adam aliisque sex viris undequaque probatissimis, omnino sinceras esse recognovisset), die 23 octobris anni 1831, transeundo juxta sacellum S. Germani transferri jussit. Quibus solemnibus, post missam magno apparatu decantatam, episcopus, corona viginti quatuor presbyterorum circumdatus, insigni pompa præfuit [Procès-verbal de la Translation; Brasier, pag. 225 et seqq.] .

[21] [Sacellum S. Germani mutatur anno 1836 in ecclesiam novæ parochiæ; altera translatio S. Germani.] Interea temporis conjuges de Ossans ædes S. Germani, testamento acquisitas, incolis sex viculorum circumjacentium gratissimum donum tribuerunt. Quo factum est ut ibi parochia, quæ jamdiu in accolarum votis erat, ex mandato episcopi Anneciensis Petri Josephi Rey, postea episcopi Pinaroliensis, die 12 septembris 1836 creata fuerit, et sacellum S. Germani destinatum altera catholicorum Tallueriensium ecclesia parœcialis, nuncupata S. Germanus ad Talluerium. Novæ parochiæ incolentes ab episcopo Anneciensi Petro Josepho Rey, ut sibi S. Germani exuviæ jure postliminii restituerentur, supplicibus verbis pluries petierunt. His justissimis votis, licet id ægre Talluerienses ferrent, tandem annuit episcopus. Translationis solennibus, die 20 octobris anni 1838, præfuit ille idem præsul Anneciensis, et adfuerunt, præter Talluerienses nonnullasque confraternitates, bene multi advenæ, triginta clerici ac plures canonici Annecienses: ex quibus quatuor beati eremitæ exuvias ab ecclesia Tallueriensi ad S. Germani templum humeris gestarunt. Venerabili huic comitatui sese adjunxerant dux militum de Ossans, comes Menthoni et magistratus Tallueriensis, innumerique viri et mulieres undique advecti [Extrait ms; des Registres de la Chancellerie épiscopale d'Annecy; Pinget, pag. 73 et seqq.; Brasier, pag. 230 et seqq.] . Ab hac die supplicationes publicæ aliaque pietatis opera olim in honorem S. Germani suscepta, sed jussu episcopi Claudii Francisci de Thiollaz dirempta, restituta fuerunt. Cui pietati fovendæ multum contulit effigies sancti eremitæ, de qua supra, a Tallueriensibus ecclesiæ S. Germani donata. Inter hæc, nova parœcialis ecclesia intemperie cœli aliisque de causis non parum vitiabatur: quam cladem populus christianus, cujus religio erga sanctum eremitam incredibilia incrementa capiebat, vehementer doluit decrevitque huic iniquitati quamprimum obviam ire. Hinc non tantum incolæ et magistratus, sed et multi alii viri natalibus et pietate insignes, uti comes Pillet-Will, comes et comitissa Menthoni et nobilis vidua ducis de Ossans, presbyter Pinget aliique haud spernendam operam in ornando reficiendoque S. Germani templo contulerunt [Ibid., pag. 241, pag. 71.] .

[22] [Recognoscuntur et ornantur ejus reliquiæ, occasione novi altaris et novi templi.] Post peractum hoc pientissimum opus, quum nondum reverentiæ popularium erga beatum virum esset satisfactum, novus honor ei accessit. Ejus enim ossa, cera circumdata ad figuram et vestitum monachi benedictini, in nova capsa ad novum altare deposuit, die 25 octobris anni 1857, Ludovicus Rendu, episcopus Anneciensis [Ibid., pag. 80; Ibid., pag. 241.] . At post aliquot annos nova parœcia S. Germani tantum crevit, et eo ad invocandum sanctum eremitam tam frequenter undique concursum fuit, ut pristinum templum, angustius factum, ampliatum fuerit, auctumque a latere utroque duobus sacellis. Illud solemnissimo ritu Deo et S. Bernardo Menthoniensi, die 27 julii anni 1869, consecravit episcopus Anneciensis Claudius Maria Magnin, dedicavitque S. Germano altare ad cornu evangelii erectum: quo transtulit sancti eremitæ sacra ossa. Præterea, quum ab aliquo tempore animadversum esset S. Germani exuviis Alpinum cœlum natura sua exitiosum esse, ac inde eas minus mundas apparere, non tulit episcopus tantum thesaurum detrimentum pati. Quare eodem die 27 julii anni 1869, ossa e capsa extraxit, et diligenter purgata reposuit recognovitque. Idem præsul, die 11 octobris 1876, peculiari modo commisit Petro Francisco Poncet, suo vicario genarali et ecclesiæ cathedralis archidiacono, novam S. Germani reliquiarum recognitionem. Quam peragens Petrus Poncet, præsentibus Francisco Maria Suchard, parocho S. Germani ad Talluerum, Vincentio Brasier, parocho S. Mariæ ad Talluerum, ejusque vicario Alphonso Patuel, et Joanne Francisco Adam, medicinæ doctore, invenit duo femora: duos radios: alteram claviculam ex integro, alteram partim: alterum os scapulare ex integro, alterum partim: duos humeros partim, duas tibias partim: alterum genæ os ex integro, alterum partim: octo vertebras: unius suræ fragmentum: unam costam: mediam partem inferioris maxillæ dexteræ: occiput: duo ossa parietalia. In eadem capsa reperit vicarius generalis Petrus Poncet duas costas duosque radios cœrulea fascia colligata: quæ ossa duplicia posita erant loco separato et videntur esse sanctorum, licet ignotorum, quum nonnisi ossa sancta juxta sanctorum ossa in eadem capsa olim reconderentur. Quas pretiosas exuvias, rursus purgatas, reverentissime, prout erant antea, locavit Petrus Poncet et juxta juris apices recognovit [Procès verbal ms. de la visite des reliques de S. Germain.] . Jam nunc in lucem damus brevem S. Germani Vitam, quam e codice Tallueriensi canonicus Vincentius Brasier eruit ac nobiscum scripto communicavit, et anno 1879 frustatim typis Anneciensibus expressit [Brasier, pag. 279.] .

[Annotata]

* Adde consecravi

VITA S. GERMANI E CODICE MS. CŒNOBII TALLUERIENSIS.

Germanus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Rodulphus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismido, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Bonusparus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Georius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)

EX MSS.

CAPUT UNICUM.
S. Germani natales et monachatus. Ejus domicilium Talluerii, mors et translatio.

[S. Germanus belga fit monachus Saviniaci et prior Talluerii,] Vir igitur Dei Germanus ortum duxit in Belgio, in loco et oppido qui vel quod dicitur Monstertius a, ex nobilibus parentibus, quorum tamen nomina ignoramus. Et futuræ sanctitatis a cunabulis dedit… * istud, quod ubi illico per se incedere cœpisset sese a … * et a domo elongabat, et aliquando per tres dies … delitescebat. Factus grandior ad episcopum Malinencem b, ut illi sacra facienti inserviret, aufugiebat, et quidquid a parentibus vel episcopo accipiebat pauperibus erogabat. Adolescens Lutetiæ Parisiorum c una cum fratre suo Rudolpho, ut litteris operam daret, mittitur, et illic commoratur per aliquot annos. Sic se litteris sacris dedit ut in ore omnium sodalium suorum et admiratione esset. Cum autem eodem tempore fama sanctitatis abbatis et monachorum monasterii Sylvaigni d, quod est in territorio et episcopatu Lugdunense, ubique percrebuisset et ad aures ejus pervenisset, locum illum adire constituit, et se religioni S. Benedicti dicaturum unico fratri Rudolpho aperit, qui fratrem imitari respondit. Itaque hi duo fratres, venditis quæ apud se habebant, monasterium Sylvaigniacum petunt, et Deo propitio, ab Itherio e abbate pii adolescentes in ordinem adscribuntur. In quo ad eam perfectionem pervenerunt, ut ad constructionem cœnobii seu prioratus, et ad sociorum regimen dirigatur Germanus vir Dei una cum Rudolpho et ceteris f. Constructo cœnobio, ædificata ecclesia, et omnia composita * ad habitationem monachorum in loco qui dicitur Tallueres, Sylvaigniacum repetit Germanus. Ab abbate facultatem illustrium orbis terræ et præsertim Terræ Sanctæ ecclesiarum peregre invisere oppetit et obtinet; quibus in itineribus plurima incommoda in memoriam passionis Christi passus est et sustinuit. Et in testimonium suæ peregrinationis plures reliquias ab Hierusalem in suo cœnobio Tallueriarum asportavit et reliquit, quarum nomina et memoriale hoc in parchameno describuntur et annotantur g.

[2] [ubi et eremiticam suspit vitam] Cum autem ex … instituti Benedictini ordine vir Dei Germanus … quod veteranis et expertis monachis, ut Deo majore cum perfectione famularentur, loca solitaria et a monasteriis remota appetere et habitare permittebatur, hoc ipsum a superioribus quæsivit et obtinuit, et usque ad finem exercuit et prestitit h. Nam relicto cœnobio Tallueriarum, montem, in quo jam invisitur ejus sepulchrum, et ecclesia ipsi viro Dei dicata, in qua sub altare vel intra ipsummet altare sita ejus corporis ossa asservantur et venerantur, conscendit: sibi illic oratorium assurgit, et ad habitationem antrum elegit et parat, et quia mons hic non longe a suo cœnobio distabat, etsi jam ætate esset provectus et senio confectus, nihilominus ut divinis interesset officiis et sacra perageret, quotidie a matutinis horis usque ad completorium descendere constituit et observavit, et nusquam ante solis occasum, nisi in solitudinis suæ antro, cibum quem a cœnobio illi ministrabant accepit. Et si aliquando temporis injuria descendere minime posset, jejunus in suo oratorio, sicut in lege Domini erat et fuit semper voluntas ejus, sic et in lege ejus meditabatur die ac nocte, ita ut illi fuit B. Mariæ Virginis et SS. Martini Turonensis et patris nostri Benedicti crebra apparitio et consolatio. Ibi per quadraginta circiter annos habitavit, nullo hominum consortio utens, nisi cœnobitarum, descendens de monte angelorum consolationibus fruens, frequenter pugnas demonum tam visibiles quam invisibiles sustinuit. Ventorum impetus, inclementias imbrium, algores nivium et plures id genus labores, non solum amore Christi tolerabiliter, sed etiam libenter desideranterque suscipiens, ad locum sui oratorii vigiliis, jejuniis et orationibus vacans, varias corporis ægritudines in se ferens quam patientissime, in aliis vero promptissime sanans, cœlestem vitam agens.

[3] [moriturque. Ejus translatio.] Ei sui obitus dies a SS. Martino et Benedicto revelatur. Et clarus omnigenis miraculis, cum primus omnium Benedictinam religionem his in partibus, a monasterio Sylvaigniaci, in quo ipsam professus est, allatam plantasset, obiit in Domino, anno ætatis suæ centesimo i, et in oratorio k sepultus. Corpus ejus translatum est ab illustrissimis et reverendissimis episcopis Francisco, episcopo Gebennensi l, et Joanne Francisco, episcopo Calcedonensi, fratribus. Et positum intus altare D. O. M. B. M. et huic sancto dicatum et sacratum fuit anno 1621 (die) 28 octobris, ad requisitionem venerabilium D. Claudii Ludovici Nicolai, in spiritualibus et temporalibus vicarii generalis illustrissimi et reverendissimi domini Francisci d'Albon, S. Martini Sylvaigniaci abbatis, necnon prædicti prioratus B. Martini Tallueriarum et S. Jorii ac eorum dependentiis superioris primarii, et congregationis ministri generalis, et ceterorum monachorum cœnobii Tallueriensis Gebennensis diœcesis.

ANNOTATA.

a Monstertius, hoc verbum est modo adeo inexplicabili exaratum in codice ms. ut jure merito posset et legi Monstatius, Morstatius, Norstatius, Nonstatius, Morstersius et Norstertius. Sed hujus appellationis locus non jacet in Belgio. Clettus in Vita ms. S. Germani dicit eum natum in oppido Tiermont (id est Tirlemont seu Thenis), septem circiter leucis Mechlinia dissito. Quod oppidum olim fuit nuncupatum Montistenensis, Thenismons, Monstienes, Tillemond, Thienen-le-mont [Grandgagnage, Mémoire sur les anciens noms de lieux dans la Belgique Orientale, pag. 91; Chotin, sur les noms des villes du Brabant, pag. 206; Bets, Hist. de Tirlemont, tom. I, pag. 7.] . Videbit lector parvum discrimen quod inter Monstertium et Monstienes intercedit, imperito librario verisimiliter esse tribuendum. Quæ conjectura eo minus rejicienda videtur, quod auctor Vitæ latinæ et Clettus, ejusdem cœnobii monachi, eodem tempore suam scriptionem confecerunt. Hinc dubitandum non est quin eumdem locum, manifestissime a Cletto exaratum, significare voluerint.

b Mechliniæ, gallice Malines, quo tempore vixit S. Germanus non erat episcopus. De hoc errore diximus in Commentario prævio num. 3.

c Lutetiæ Parisiorum sæculo XI bene multos juvenes, e regionibus etiam longinquis, operam studiis dedisse ostendunt Bulæus [Hist. Univers. Paris. Catalogus illustr. academ., tom. I, pag. 542 et seq.] et Crevier [Hist. de l'Univ. de Paris, tom. I, lib. I, pag. 69.] . S. Rodulphus, uti scribit Clettus, eo se contulit cum fratre S. Germano non studiorum suscipiendorum causa, sed visendi oppidi. Ast ibi existens, mutata sententia, scholam Parisiensem assiduus adivit.

d Sylvaignii seu Saviniaci monasterium benedictinum, sub dignissimis abbatibus Durantoejusque successore Iterio, magna incrementa cepisse ostendit Augustus Bernard [Cartul. de Savigny, tom. I, pag. LXXXI.] . Clettus refert B. Germanum ibi fuisse celerarium, sed propter multorum querelas hoc officio fuisse privatum.

e Itherius non fuit abbas ante annum 1013, nam tunc adhuc erat inter vivos Durantus: obiit Iterius anno circiter 1040 [Ibid., pag. LXXXIV.] .

f Cæteri erant SS. Ismius et Ismido diaconi, de quibus in Appendice agendum erit.

g Plures reliquias quas secum Hierosolyma asportavit S. Germanus, combusserunt impii sæculo XVIII exeunte [Pinget, pag. 37.] . Referunt Martene et Durand [Voyage littéraire, pag. 244.] peculiari modo ibi fuisse servatam particulam Crucis Dominicæ. Addit liber Usuum monasterii eam, si vera est traditio, Hierosolyma Talluerium fuisse allatam [Brasier, pag. 96.] . Videtur nunc deperdita.

h Per Regulam benedictinam licitum fuisse S. Germano, facultate a superioribus accepta, eremiticam suscipere vitam ostendimus in Commentario prævio num. 9; eum ibi vixisse quadraginta annos scribit auctor Vitæ latinæ, Clettus vero triginta quatuor vel triginta quinque.

i Anno ætatis suæ centesimo mortuum esse S. Germanum refert biographus latinus: contra Clettus anno nonagesimo quarto, vel nonagesimo quinto, cum anno ante, ejus mors ei fuerat revelata.

k In oratorio suo eremitas sæpissime sepultos fuisse, passim legimus in Actis Sanctorum.

l A S. Francisco Salesio factam fuisse S. Germani translationem exposuimus in Commentario prævio num. 14.

* supple specimen

* supple cognatis

* Lege omnibus compositis

MIRACULA

Germanus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Rodulphus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismido, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Bonusparus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Georius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)

AUCTORE R. D. B.

[Deprecatore S. Germano curantur] Multis miraculis S. Germanum post mortem fulsisse tum ex Martyrologio Tallueriensi et brevi sancti eremitæ Vita, tum ex monachis Cletto et Mabillonio colligimus: sed lugendum est ea ab his scriptoribus cum posteris non fuisse communicata. Haud minoribus beneficiis homines ornavit beatus eremita sæculo XVIII labente et sæculo XIX; quæ, ne eadem manerent fata, a ven. viro Pinget in suum opusculum conjecta fuerunt. Sunt autem hæc:

[1] [Jacobus Gilloz cruribus captus,] Circa annum 1824, Jacobus Gilloz adeo a cunabulis cruribus erat captus, ut jam septennis nullum gradum facere valeret. Eum parentes super antiquum S. Germani sepulcrum, impetrandæ sanitatis gratia, posuerunt. Nec fefellit spem eventus; nam ipso die Jacobulus, ab omni infirmitate liberatus, non secus ac alii pueri currere potuit: cujus rei post triginta annos ipse omnesque Talluerienses veritatem affirmabant.

[2] [Francisca Mermaz crure aegra,] Francisca Mermaz, ex viculo Maisons in parœcia Duing oriunda, jam ab octo annis utroque crure ægra, ne vestigio quidem nisi duorum baculorum ope se movere poterat, quin ars medica, sæpius adhibita, ei prodesset: tandem omnem suam spem in S. Germano reponens, ad ejus sacras exuvias die 8 junii, feria II Pentecostes anni 1840, difficillimam peregrinationem suscepit. Ejus precibus haud surdam aurem præbuit S. Germanus; nam ibi, postquam sacrosancto sacrificio inter fuisset et Christi SS. Corpore sese refecisset, quasi subito sanata fuit. Hujus beneficii septingentos vel octingentos homines fuisse testes refert ven. vir Pinget, addens, quo tempore ipse suum librum scribebat, id est, anno 1857, eam mansisse paululum claudam, sed, non secus ac aliæ robustiores ejusdem conditionis feminæ, laborare, incedere aliaque hujus generis agere.

[3] [puella duodennis utroque crure capta,] Anno circiter 1843, puella duodennis utroque crure capta, simul ac ejus parentes equis insidentes, Talluerium, S. Germani opem, ut voverant, imploraturi venerunt, jam plures annos frustra usi medicorum cura. Emisso enim voto, filia statim, uno baculo nixa, incedere valuerat. Quod mirati parentes, filiam suam ad S. Germanum adduxerunt, hortatique sunt ut alterum baculum sub sancti eremitæ capsa reliquiarum poneret. Cui monito paruit feliciter puella: nam ab hacce hora, suis popularibus stupentibus, fuit prorsus sana potuitque sine ullo baculo domum pedibus reverti: mansitque tamen nonnihil claudicans.

[4] [puella octennis, surda et muta,] Puella octennis, orbata gressu, auditu et usu loquendi, asino insidens ad S. Germanum Tallueriensem, ducente matre, venit. Post consecrationem in Missa, vehementer clamat, duos vel tres passus sponte ambulat, genu flectit Christum adoratura, matrique suæ dicit se sanitati esse restitutam. Quo beneficio accepto, Deo sanctoque Germano gratias egit, et domum pedibus reversa est, ducens asinum, auditu et loquela peroptime prædita. Narrarunt hoc prodigium ven. viro Pinget plures senes, quorum parentes fuerunt testes oculati.

[5] [vir ferme gressus impotens,] Brevi post perturbationem Gallicam sæculi XVIII, vir quidam e vicinia parœciæ Ugine, Talluerium voti implendi causa partim rheda, partim navi advectus est. Ope duorum baculorum, simul cum tribus amicis, improbo plurium horarum incessu Talluerio ad S. Germani sacellum, quæ uno chiliometro distant, ascendit; ubi, postquam donum super antiquum S. Germani sepulcrum posuisset, repente surgens vociferatus est: Sanus factus sum, domumque pedibus repetiit. In cujus beneficii perpetuam gratiarum actionem, quotannis ad S. Germanum, quamdiu vixit, stipendium pro Missa celebranda afferens, perrexit.

[6] [Michaela Fontana gressus et loquelæ impotens,] Michaela Fontana adhuc puella, brevi ante perturbationem Gallicam sæculi XVIII, a parentibus gressus et loquelæ impotens adducta fuit ad S. Germanum. Vix sancti eremitæ sacellum ingressa, omnibus novum prodigium videntibus et stupentibus, stare, incedere et loqui incepit, stipemque priori monasterii pro voto et pro missa a parentibus detulit. Ab hac die, quasi nunquam ægrotasset, sana fuit. Cujus beneficii memoriam ad nostrum ævum plures senes, testes oculati, fidelissime servarunt. Obiit Michaela Fontana paulo ante annum 1857.

[7] [Ludovica Arambourg utroque crure ægra,] Ludovica Arambourg sexennis, quum ob crura ægra gressus esset impotens, nec eam medici reficere possent, beato eremitæ Tallueriensi a parentibus fuit commendata, votum emittentibus eundi ad S. Germanum, ibique porrigendi stipem ad Missam celebrandam oblationemque faciendam, vel etiam sese reficiendi SS. Eucharistia. Quo anathemate soluto, parentes, pro popularium more, circa S. Germani sepulcrum genibus tellurem perrepere satagunt. Hanc suorum parentum pietatem, stupente monasterii priore, imitatur Ludovica, ab omni crurum morbo deinceps sanata. Quod beneficium notum fecit anno 1857 ven. viro Pinget Ludovica Arambourg, octoginta annos nata, tunc vidua Varlet.

[8] [Petrus Battard diutinis capitis doloribus laborans.] Die 10 februarii anni 1857, Petrus Battard-Rosset ex parœcia Grand-Bornand, scripto testatus est sese post piam supplicationem ad S. Germanum susceptam, a vehementibus vomitibus et diutinis capitis doloribus fuisse liberatum.

[9] [Ejusdem beneficio sanatur grex vaccarum.] Villicus quidam dives ex parœcia Thones, anno 1857 adhuc inter vivos existens, dolebat totum eumque numerosum suum vaccarum gregem morbo insanabili esse infectum. Quam cladem si ab omnibus vaccis depelleret S. Germanus, pollicitus est sese ex illis unam ei oblaturum. His votis quum factum esset satis, suis stetit promissis villicus, aliud addens non spernendum donum.

[10] [Alia beneficia in homines conferuntur.] Atque hæc sunt beneficia interventu S. Germani a Deo hominibus collata. Quæ referens ven. vir Pinget, ne ex hominum memoria unquam labantur, subjungit sese omittere multa alia sancti eremitæ egregia merita in homines; quorum non pauci etiamnum, et quidem per æstatem singulis ferme diebus aliqui, ex grato animo erga suum benefactorem, stipem ad Missam celebrandam offerunt. Quin et addit per totam Sabaudiam narrari, Deum, sancto eremita deprecante, dona omnigena popularibus largitum esse.

DE S. RODULPHO.

Germanus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Rodulphus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismido, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Bonusparus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Georius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ Unica. S. Rodulphi, S. Germani fratris, cultus et reliquiarum translatio.

[B. Rodulphi,] S. Rodulphi seu Rudolphi vel Ruphi, lingua vernacula Saint Rouph et Saint Ruph, pleraque gesta nobis nota, in Vita S. Germani, ejus fratris, descripta vidimus. Colligitur et ex catalogo Priorum Tallueriensium et ex traditione populari, eum priorem successisse fratri suo S. Germano, et post viginti tres annos, in hoc munere transactos, vitam eremiticam suscepisse in imo horridoque gurgite. Hic, a monasterio Tallueriensi duabus leucis dissitus, intra parochiæ Fabricarum (Faverges) terminos pro rebus civilibus, in viculo nomine S. Rodulphi nuncupato, comprehenditur. Ibi cernuntur, ut fert traditio, tum tuguriolum a sancto eremita habitatum, tum oratorium, nunc omnino ruinosum, ab eodem sancto constructum ejusque mortui sepultura. Postea eodem loco erectus fuit prioratus, Tallueriensi monasterio obnoxius [Pinget, pag. 41 et seq.] . Nec prætereat lectorem cellulis plurium sanctorum eremitarum haud dissimilia obtigisse fata, exempli gratia, cellulis ex lignis contextis prope Pictavium, et specubus flumini Ligeri contiguis, a S. Martino Turonensi ejusque sociis habitatis: quorum priores monasterium Ligugiense et posteriores Magnum Monasterium (Marmoutier) facta sunt. Eamdem fortunam tulerunt cellulæ quibus ut domo usi sunt in Biturigibus prope Oblacum (Le Blanc), tum eremitæ Fontis Gumbaldi (Fontgombaud), tum ad flumen Carum (le Cher) S. Eusicius, et prope Pictavium S. Maxentius: quæ cellæ postea evaserunt monasteria, nuncupata Cella S. Eusicii, Cella S. Maxentii, monasterium Fontis Gumbaldi. Quorum cœnobiorum primas origines descripserunt præter auctores Galliæ Christianæ noræ [Gallia Christiana tom. II, col. 168, 183.] , Joannes Baptista de Moleon, alias Lebrun-Desmarettes [Voyage liturgique en France, pag. 113.] , Edmundus Martène [Voyage littéraire, tom. I, pag. 17.] , eruditissimi viri Albertus Lenoir [Architecture monastique, tom. I, pag. 4, et seq.] et baro Joannes Josephus de Witte [Notice sur l'église abbatiale de Celles-Saint-Eusice.] .

[2] [cujus cultus anno 1472 erat antiquus,] At lugendum est vix aliquod signum honorum, per longum tempus S. Rodulpho delatorum, ad nos pervenisse. Scimus tamen ex libro Usuum Tallueriensium, monachos istius cœnobii, ante magnam perturbationem gallicam sæculi XVIII, quotannis die 31 octobris officium liturgicum, nunc ignotum, in honorem S. Rodulphi persolvisse: item quotannis feria II Pentecostes, incolentes parochiæ Vieux-Faverges ad ædem S. Rodulphi supplicationem solemnem instituisse. Nos quoque latet quo anno S. Rodulphus cultu ecclesiastico publice cohonestari inceperit. Illius antiquissimum documentum notum, diploma visitationis ecclesiæ S. Rodulphi, ab episcopo Gebennensi die 27 augusti anni 1472 actæ, in scrinio cœnobi Tallueriensis locum olim habebat. In quo quidem scripto, cujus summarium Franciscus Serrazin, monachus Tallueriensis, anno 1720 posteris tradidit, dicebat episcopus sese ibi in loco subterraneo invenisse omnia ossa alicujus viri, qui cultu sanctorum cohonestaretur, et cujus interventu bene multi a Deo eximia beneficia impetrarent. Episcopus tamen illius sancti nomen non enunciavit, sed indubium videtur illum fuisse S. Rodulphum. Nec minus certum est isto ævo jam antiquum fuisse cultum S. Rodulphi, siquidem ipsi ecclesiæ et prioratui ejus nomen inditum erat [Jules Philippe, Notice historique sur Talloires, pag. 163 et seq.] . Idem Franciscus Serrazin memorat libellum supplicem Justo Guerin, episcopo Gebennensi, anno 1645 a monachis Tallueriensibus oblatum, ut liceret Benedicto Theophilo Chevron, archiepiscopo Tarentasiensi, antea monacho Tallueriensi, ossium S. Rodulphi translationem solemniter instituere. Qua facultate concessa, Benedictus de Chevron, die 29 octobris ejusdem anni 1645, corpus beati eremitæ ad ecclesiam loci transtulit. Cujus celebrationis hoc edidit documentum, quod ven. presbyter Vincentius Brasier sua manu ad verbum desumpsit ex codice ms. cui titulus Chronicon Tallueriense compendiose conscriptum.

[3] [corpus anno 1645 transfertur.] Anno salutis millesimo sexcentesimo quadragesimo quinto, die vero 29 mensis octobris, illustrissimus et reverendissimus dominus Benedictus Theophilus de Chevron, hactenus B. M. Tallueriarum monachus et olim prior claustralis ejusdem monasterii, nunc autem Dei et apostolicæ sedis gratia, archiepiscopus et comes Tarentasiensis Sacrique Imperii princeps, sacrum B. Rodulphi corpus, quod longo tempore in sepulcro minus decenter jacuerat, ad instantiam R. P. Domini Romualdi Pignier, præfati monasterii moderni prioris, cæterorumque venerabilium patrum et religiosorum, numerosa concomitante fidelium caterva, ad præsens transtulit altare, quibus quadraginta dies de vera indulgentia in forma Ecclesiæ consueta concessit, et in Dominica infra Octavam Ascensionis Domini, quam anniversariæ solemnitati S. Rodulphi et ejus translationi dedicavit, adstantibus RR. DD. Antonio a Geneva Stamedii Priore, de Guidebois ejusdem monasterii monacho Ordinis S. Bernardi, Duo priore conventus S. Domini Anneciensis, et quampluribus aliis tam ecclesiasticis quam laicis viris, magna totius vicinitatis consolatione: sub pontificatu Innocentii Pamphilii Papæ X, imperante Ferdinando tertio Austriaco; regnante Ludovico XIV apud Gallos, Philippo autem IV Hispaniarum sceptra tenente; Francisco Portugaliæ frena ducente; Carolo Emmanuele II Sabaudiæ ducatum et Cypriorum coronam administrante; post longam gratiarum et miraculorum præfati S. Rodulphi meritis obtentorum seriem et habitam relationem. In quorum fidem præsentes litteras testimoniales, illustrissimi et reverendissimi Domini archiepiscopi subscriptas manu propria sigilloque firmatas, ego procancellarius de mandato ejusdem archiepiscopi scripsi die annoque qui supra.

[4] [Orationes in honorem beati viri olim fuerunt conscriptæ.] Quibus recitatis litteris auctor chronici subjungit hæc verba: In harum litterarum exemplari procancellarii nomen desideratur et locus quo datæ sunt. Cum tamen in iis legatur illustrissimum de Chevron ad præsens altare S. Rodulphi reliquias exportasse, puto quod Falcimaniæ (Faucemagne) conscriptæ fuerint. Quænam vero sit longa illa miraculorum et gratiarum series et habita relatio me latet. Addit idem scriptor: Pater Dominus Jacquot dedit mihi antiphonam, responsorium et orationem quæ in ecclesia S. Rodulphi recitabantur; quæ sicut ille, ne penitus deperirent, exscripsit, ita et ego eadem mente hic eas scripto relinquo.

ANTIPHONA. Rodulphe Christi confessor, illustris proles Flandriæ, lux et gloria Sabaudiæ, nobile decus Falcimaniæ, gemma anachoretarum, norma religiosorum, summi patriarchæ Benedicti sectator præstantissime, ægrotantium medice, miraculorum patrator eximie, afflictorum gemitus solita suscipe clementia et impetratam nobis cœlitus tu defer indulgentiam.

RESPONSORIUM. Gaude felix terra Falcimaniæ quæ sacrum B. Rodulphi corporis possides thesaurum. O ter benedicta in æternum terra quæ tam salutiferum nobis protulit fructum.

VERSUS. Quam felix, regale et inclytum Tallueriense cœnobium de cujus agro tam nobilis et pretiosus prodiit thesaurus… O ter benedicta etc. Gloria Patri etc. O ter benedicta etc. Ora pro nobis, S. Rodulphe, ut digni etc.

ORATIO. Deus qui ecclesiam tuam B. Rodulphi confessoris tui virtutum splendoribus illustras et miraculorum coruscatione clarificas, concede propitius ut in cujus gloriamur triumphis, protegamur auxiliis. Per Dominum etc.

[5] [Hodie, licet ejus corpus servetur, ferme omni cultu caret] Nostro ævo cultus S. Rodulphi, olim celeber, est propemodo obsoletus: quod ideo accidit, quia prioratus S. Rodulphi, non secus ac cœnobium Tallueriense, sæculo XVIII exeunte, exstinctus fuit sanctique eremitæ reliquiæ in latebris absconditæ, atque ecclesia S. Rodulphi in ruinas dilapsa: ita ut vix aliquid ejus oblivio non interciperet. Cui miseriæ forsan aliquando remedium afferet inventio exuviarum beati viri paulo post annum 1834 casu facta. Erant in lignea capsa, sigillo inexplicabili munita, depositæ, iisque adjecta membrana in pulverem ferme redacta. Quas auctoritate Petri Josephi Rey, episcopi Anneciensis, venerabilis presbyter Veuillet, parochus et archiepresbyter Favergensis, postea canonicus S. Mauritii Annecii, inquisitione adhibita, recognovit, et jussit, multum renitentibus loci incolis, in sacristia parochiæ Septeniacensis (Seysthenex) (cujus viculus S. Rodulphi pro rebus ecclesiasticis est pars), religiose servari, donec quid iis faciendum sit, statuerit episcopus [Pinget, pag. 41. Cfr. Casalis, Dizion. di Sardegna, tom. XX, pag. 29, pag. 728.] .

DE SANCTIS ISMIO ET ISMIDONE

Germanus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Rodulphus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismido, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Bonusparus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Georius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ Unica. SS. Ismii et Ismidonis cultus et reliquiæ.

[SS. Ismius et Ismido culti fuerunt ut sancti.] Sanctos Ismium et Ismidonem fuisse diaconos et monachos Saviniacenses, vel etiam cum SS. Germano et Rodulpho inchoasse cœnobium Tallueriense referunt Clettus et Mabillonius [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, sæc. VI, part. I, pag. 736.] . Item colligimus ex Catalogo Priorum Tallueriensium S. Ismium post S. Rodulphum huic cœnobio præfuisse, et successorem nactum esse S. Ismidonem. Hic anno 1078 vel anno 1079 e vivis nondum excesserat: nam in diplomate incerti anni scribitur aliquod bonum acquisivisse sub Guidone, episcopo Gebennensi, qui in hac cathedra ab anno 1078 vel 1079 ad annum 1119 vel 1120 sedit [Bernard, pag. 436 et seq.; Régeste Genevois, pag. 61 et 71; Gallia Christ., tom. XVI, col. 394.] . SS. Ismium et Ismidonem non nisi unum eumdemque sanctum fuisse significavit Carolus Augustus Salesius [Apud Brasier, pag. 17. Cfr. ibid., pag. 61.] . Sed hæc opinio non videtur admittenda, quia pugnat cum aliis scriptoribus et etiam cum traditione ecclesiastica illius loci: cui innixus chronographus Tallueriensis, infra recitandus, refert suo tempore duo capita, quasi essent SS. Ismii et Ismidonis, tamquam reliquias servari in cœnobio. Suspicarer duos illos monachos, ob nominis similitudinem, fuisse fratres. Mabillonius affirmat eos, vestigiis SS. Germani et Rodulphi insistentes, post multos monachatus annos admisisse vitam eremiticam, additque: loca quæ singuli incoluerunt hactenus visuntur, ab aliquot prioratus monachis inhabitata: quæ traditio periit. Eos tamquam sanctos encomiis suis celebravit exeunte sæculo XVI Claudius de Granier, prior Tallueriensis, postea dignissimus episcopus Gebennensis et S. Francisci Salesii proximus decessor. Quem imitati sunt, præter Clettum et Mabillonium, anno 1640 noster Bonifacius Constantin [Vie de Mgr. Claude de Granier, apud Pinget, pag. 40 et seq., apud Brasier, pag. 17.] , anno 1659 Carolus Augustus Salesius, S. Francisci Salesii nepos, biographus et successor in sede Gebennensi [Pourpris Histor. de la Maison de Sales, apud Brasier, pag. 17.] ; anno 1669 Nicolaus de Hauteville [La Maison de S. François de Sales. apud Brasier, pag. 17.] ; anno 1759 presbyter Besson [Mémoires pour l'hist. ecclés. des diocèses de Genève etc., apud Pinget, pag. 40; apud Brasier, pag. 18.] et anno 1807 Joannes Grillet [Diction. Hist. etc. des départements du Mont-Blanc et du Léman, apud Pinget, pag. 40.] : quorum tres priores scriptores addunt eos multis miraculis claruisse, eorumque sacras exuvias tamquam reliquias in ipso Tallueriensi prioratu fuisse religiose servatas. Subjicit Mabillonius utriusque sancti viri memoriam ter in anno fuisse celebratam, primo quidem feria secunda post Pascha, eadem feria post Pentecosten, ac ipso kalendarum novembrium die: sed de his festivitatibus ne verbum quidem aut in scriptis monachi Cletti aut in Usibus Tallueriensibus. Ex quibus dictis colligimus SS. Ismium et Ismidonem, ante et post decreta Urbaniana, in Tallueriensi cœnobio inter sanctos fuisse recensitos, neque S. Franciscum Salesium, qui ibi, mandante Paulo V, Romano Pontifice, disciplinam regularem dilapsam restituit, et omnia rite ordinavit [De la Rivière, lib. III, cap. XV, pag. 279 et seqq.; Charles Auguste de Sales, tom. II, lib. VII, pag. 41 et seqq.] , hunc cultum e medio sustulisse. Hinc fluit hanc æquipollentem beatificationem non ita pridem fuisse factam, vel etiam utrumque sanctum diaconum, sciente et tolerante episcopo loci, honoribus sanctorum fuisse auctos, ac proin jure merito post decreta Urbaniana iisdem decoratos [Bened. XIV, de Canoniz., lib. II, cap. XXII et seqq.] . Quare sententia Chronographi Tallueriensis, modo recitanda, minoris facienda est.

[2] [Eorum reliquiæ sunt deperditæ.] Jam vero anno 1738 de SS. Ismio et Ismidone loquens, dicebat ille annalium scriptor: Ismius et Ismido, utrique diaconi, cum S. Germano et S. Rodulpho Talluerias missi sunt anno 980, ab sæpe citato Iterio. Ita nostræ traditiones, ita quoque commentariola seu libelli memoriales quos legi. Unde ortum traxerint isti beati penitus ignotum. Ex catalogo priorum hujusce monasterii discimus eos successive munere priorum functos fuisse: Ismium nempe 1041, Ismidonem vero 1062 usque ad annum 1095… Ex eo quod constanti traditione a nostris tamquam beati seu sancti habiti sint, inferimus eos enituisse virtutibus. An autem in vita et post mortem miracula patraverint affirmare non audeo: publicum puto cultum nunquam eis exhibitum fuisse: nihilominus eos velut ipsos parentes et fundatores nostros corde veneramur. Eorum reliquiæ, nempe amborum capita cum pluribus promiscue ossibus, asservantur in capsa lignea, quæ nunc extat in armorio in quo pluvialia custodiuntur. Quia vero nulla ipsis apposita sunt pitacia, nec ullo sunt autentico monumento comprobata, nisi piæ cujusdam traditionis, ideo firmæ omnino non sunt fidei, nec umquam publicæ fidelium devotioni fuerunt expositæ. Quibus verbis subjicimus nos non posse assentiri chronographo: nam ex hoc quod nulla reliquiis apposita sunt pitacia, nec ullo sunt autentico monumento comprobata nisi piæ cujusdam traditionis, non nisi perperam eruitur eas firmæ omnino non esse fidei. Notum enim est ob temporum calamitates non tantum bene multa pittacia et diplomata, sed ipsas reliquias periisse: quin et sciunt eruditi remotissimis temporibus receptam traditionem, scientibus et non contradicentibus ecclesiarum præsulibus, continuatam, sufficiens sinceritatis reliquiarum esse testimonium [Honoré de Sainte Marie, Réflexions sur les Règles de la critique, tom. III, lib. V, Diss. VI, pag. 437 et seqq.] . Quod si hujusmodi sacræ exuviæ aliquando fidelium venerationi non exponuntur, id tribuendum est episcopis, quorum prudenti consilio rem commisit concilium Tridentinum [Concil. Trident. Sessio XXV, Decret. de Reliq.] . Sæculo vero XVIII ad finem vergente, e medio, nescitur quo modo, SS. Ismii et Ismidonis reliquiæ sublatæ fuerunt, latetque quid iis factum fuerit. Faxit Deus ut tandem aliquando, non secus ac reliquiæ SS. Germani et Rodulphi, rursus exaltentur et veneratione Christi fidelium cohonestentur in perpetuum. Nunc de venerabili Bonopari.

DE B. BONOPARI

Germanus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Rodulphus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismido, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Bonusparus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Georius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ Unica. De B. Boniparis reliquiis et cultu.

[B. Bonuspar, prior Tallueriensis,] Inter monachos Talluerienses vitæ sanctimonia præclaros, insignem locum obtinet B. Bonuspar, patrio sermone Bompar, prior istius cœnobii sæculo XI exeunte. De isto beato, ait chronologus Tallueriensis anno 1738 [Tallueriense Chronicon ms., pag. 534.] , nihil scimus, nisi quod prioratum gesserit ab anno 1018 usque ad annum 1020 *, quod in vita, Bonus nomine et re, sanctitatis odorem sparserit et quod post mortem miraculis clarescat. Verum istius terræ parochiani febribus laborantes, et quidem tempore accessionis in capellam sancti Joannis Baptistæ, opem illius imploratum veniunt: atque sæpesæpius quanta Bonuspar apud Deum gratia valeat orantes experiuntur. In prædicta capella Bonumparem conditum esse communis est opinio: quæ non ita forsitan vera est ut vulgaris: quandoquidem putant illius cineres jacere sub lapide qui ibidem cernitur, cum tamen ibi sepultus sit D. Jacobus de Luliaco Tallueriarum prior anno 1278, qui S. Joannis capellam erexit et fundavit. Cæterum cum ab antiquo hunc locum inviserint fideles, ut per intercessionem beati Boniparis febrilem curationem a Deo obtinerent, idemque modo factitent, tam hanc traditionem non reprobamus quam laudamus devotionem. Si modo non quidem sub sepulchrali lapide, sed prope seu juxta illa loca requiescere dicatur Bonuspar. Præterea in Catalogo Priorum Tallueriensium recensetur sextus, id est, interjecto Stephano, post B. Ismidonem qui munere suo fungi desiit post annum 1078. Quare corrigendus est chronographus Tallueriensis, scribens B. Bonumparem Tallueriensem prioratum gessisse ab anno 1018 ad annum 1020.

[2] [olim ut sanctus fuit cultus.] Nostro quidem ævo cultus ecclesiastici ei olim exhibiti nullum Talluerii superest vestigium. Quonam vero tempore ille cultus exordium ceperit, nuspiam exstare indicium videtur. Illum tamen centum annis Urbaniano decreto anni 1634 antiquiorem esse, indubium opinamur. Ad hanc sententiam ineundam certe nobis non sufficit ossa servi Dei vera aut ficta, testibus Bonifacio Constantin et chronologo Tallueriensi, tamquam sacras reliquias habitas fuisse, ac bene multos febribus laborantes olim ab antiquissimo tempore ad beati viri sepulcrum accessisse, sanitatis obtinendæ causa, et ab eo recessisse sui voti compotes: nam non satis indicatur sancti eremitæ ossa e terra fuisse umquam levata; quin potius contrarium significat chronologus Tallueriensis supra commemoratus. Dein a Benedicto XIV [Canoniz., lib. II, cap. VII, num. 6 et 10.] edocemur supplicationes pias vel aliam hujusmodi religionem, nisi ei minister ecclesiæ præsit, nullatenus inter signa cultus ecclesiastici esse habendas. Verum, quamvis hæc pietas, utpote publica, nullo pacto sit negligenda, multo tamen majoris in præsenti facimus, quod servus Dei Bonuspar, ante et post Urbaniana decreta, scientibus et non contradicentibus episcopis ordinariis, titulo sancti fuit decoratus. Etenim eum inter sanctos Talluerienses recensent, non secus ac SS. Germanum, Rodulphum, Georium, Ismium et Ismidonem, primum, exeunte sæculo XVI, Claudius de Granier, prior ejusdem loci, postea episcopus Gebennensis et proximus decessor S. Francisci Salesii in eadem sede; dein anno 1640, Bonifacius Constantin; anno 1659, Carolus Augustus Salesius, nepos, biographus et tertius successor S.Francisci, aliique scriptores de quibus in præcedenti § de Sanctis Ismio et Ismidone [Pinget, pag. 40; Brasier, pag. 17.] , vel etiam chronographus Tallueriensis ostendens quoque, uti modo vidimus, qua alacritate B. Bonumparem populares venerarentur. Sed fatendum est nos præsertim moveri ad dandum ei in nostro Opere locum inter Sanctos et Beatos, quia anno 1659, non secus ac S. Germanus aliique sancti Talluerienses, fuit Sanctus nuncupatus a Carolo Augusto, qui, utpote tunc a quatuordecim annis ordinarius episcopus loci, et sacrorum canonum scientissimus observantissimusque, decreta Urbaniana nuper lata optime novit, nec censendus est ea offendisse.

[Annotata]

* potius circa 1100

DE S. GEORIO

Germanus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Rodulphus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Ismido, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Bonusparus, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)
Georius, monachus O. S. Benedicti, in Sabaudia (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ Unica. De S. Georii ætate et cultu.

[S. Georius, eremita in sylva Maselli,] De sancto Georio seu Jeorio, alias Jorio et Georgio, populari nomine S. Jorioz sive Jeoire, qui vixit ubi nunc est parochia S. Georii Anneciensium (Saint Jorioz), ad lacum Anneciensem in Sabaudia, quinque chiliometris ab Annecio dissita, tandem dicluri sumus. Nullum documentum ejus gestorum ad nos pervenisse videtur, nisi epitaphium, tabellæ sancti viri olim inscriptum: quæ tabella ad solium ejus reliquiarum in ipsa ecclesia S. Georii erat suspensa. Illud e lingua gallica in latinam conversum, excidere e memoria hominum non permisit chronographus Tallueriensis. Ita enim scribit: S. Jorius nobilibus ortus parentibus in provincia Luxemburgi, relictis patre et matre, solitarium vitam ducturus in hunc tractum venit, ubi in silva Masselli, vulgo Masselaz primum mundo valedixit. Postea factus monachus et professus Ordinis S. Benedicti in monasterio S. Martini Saviniacensis diœcesis Lugdunensis, Masselli creatus est prior, qui locus, propterea quod in eo duxisset in viis bonis dies suos, obdormivissetque in Domino, deinceps dictus est S. Jorius cum antea appellaretur Massella. Addit scriptor: Ex archivio monasterii Saviniacensis. Quæ verba amicus, me petente, desumpsit ex codice ms. bibliothecæ Taurinensis. Hanc fuisse traditionem popularem et ecclesiasticam istius tractus perspicuum est, nam secus præsules ecclesiastici in ecclesia coram populi oculis sine intermissione proponi nec permisissent nec tolerassent. Quæ traditio, utpote brevissima, popularibus sacras B. Jorii exuvias religiosissime colentibus, illibata facile potuit retineri. Præterea cum nullo historico monumento sincero pugnat: quin potius cum diplomate anni circiter 1031, ubi de ecclesia … B. Georii in Macello fit mentio [Bernard, Cartulaire de Savigny, pag. 320.] , concordat. Fateor tamen me vexari, quod in inscriptione S. Georius nominatur prior. Etenim in diplomate modo indicato ille prioratus silentio premitur, vel etiam S. Germanus, ut vidimus in ejus Vita, dicitur primus omnium benedictinam religionem in his partibus a monasterio Silvaigniaci … allatam plantasse. Verum non mirarer B. Georium fuisse appellatum Masselli priorem, quia ante et post suum ingressum in monasterium Saviniacense, in Masello vitam eremiticam duxit, et mortuus, istius ecclesiæ, postea in prioratum transmutatæ, fuit patronus.

[2] [cultu jam sæculo XI erat honoratus;] De ætate beati viri, popularibus Luxemburgensibus ignoti, vel de initio ejus cultus nihil certi affirmare valemus. Attamen id exploratum est eum jampridem ante adventum monachorum Saviniacensium Talluerium, diem ultimum obiisse et in albo sanctorum fuisse adscriptam: siquidem in memorato diplomate anni circiter 1031 agitur de ecclesia ejus nomini sacra, quam Adalgaldus ejusque fratres isto ævo Saviniacensi monasterio partim dono dederunt. Donamus, inquiunt, Deo omnipotenti et Sancto Martino Saviniacensis monaterii, et domno Iterio, ejusdem ecclesiæ abbati, et omnium successorum ejus potestati, et fratribus qui in eodem monasterio manent et manebunt, omnes partes quas habemus in ecclesia Beatæ Mariæ Lovaniaci et BEATI GEORII IN MACELLO constructa, cum decimis et dotalitio et omnibus appenditiis ipsius ecclesiæ, et cum capellis quæ in eadem parochia sunt constructæ [Ibid.] . Nec immerito conjicitur in hoc loco eremitas plures sacris exercitiis gnavam operam dedisse, quum ex his diplomatis verbis eruamus tunc temporis in S. Georii parochia. plures fuisse capellas, quas non absurde opinamur fuisse aut domicilium aut oratorium alicujus pii eremitæ [Cangius, Glossarium V° Capella.] .

[3] [sed hodie parum de eo cogitatur.] Legitur in schedula ms. parochi S. Georii, non ita pridem vita functi, exuvias beati eremitæ jam inde a sæculo XIV a pluribus episcopis fuisse recognitas, horumque examinum diplomata in arca reliquiarum esse deposita. Quo vero jure hæc scripserit ille parochus non perspicuum est. Sed id omnino certum, S. Franciscum Salesium, die 22 julii anni 1618, in prioratus S. Georii inspectione, sacra ossa beati eremitæ ex loco nimis humili in sublimiorem transtulisse [Charles Auguste de Sales, tom II, lib. IX, pag. 177.] . In sancti viri honorem olim sat frequenter missam fuisse celebratam apparet: sed hodie ejus cultus est ferme obsoletus. Quod infortunium populares non læsisset, si superstes mansisset monasterium Tallueriense, cujus monachi, cum parœcia S. Georii iis esset subjecta, ad sacra officia ibi peragenda adstricti fuerunt [Casalis, Dizion. geogr. di Sardeg., tom. XVIII, part. I, pag. 416.] . Attamen sperandum est, cum ipsa parœcia hodieque sancto eremitæ sit sacra et in ea illius ossa serventur, antiquum cultum esse resurrecturum.

DE B. ABRAMIO ROSTOVIENSI ABBATE

SÆCULO XII ineunte.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Abramius, abbas Rostoviensis (B.)

AUCTORE J. M.

§ I. An Ephemeridibus effigiatis inscriptus sit B. Abramius Rostoviensis. Rostoviæ situs et incolæ; eorum gentilitii errores. Traducuntur ad fidem christianam. Priorum episcoporum et principum Rostoviensium series.

Quum Papebrochius, Ephemeridibus græcomosquensibus illustrandis intentus, ad diem 25 octobris pervenisset, [B. Abramium Rostoviensem, ad diem 29 octobris,] hæsit, quippe qui Abramii monachi nomen legeret, cæteris omnibus kalendariis illa die fere ignoti. Hunc proprium sanctum Ecclesiæ russicæ ratus, opus prosecutus est, donec ad diem 29 ejusdem mensis alium Abramium, episcopali pallio decoratum, invenit; quem celeberrimum eremitam esse existimavit, a Græcis hac ipsa die, a Latinis vero die 16 martii cultum. Episcopalem ornatum pictoris errore sancto viro affictum fuisse putavit. At Assemanus bis eumdem Abramium a pictore mosquensi minus perito descriptum fuisse arbitratur [Kalendaria eccles. univ., tom. V, pag. 319 et 324.] . Porro cum jam diei 25 octobris Acta essent explicanda, re melius considerata, statim visum est diligentius inquirendum fore in historias Abramiorum rossiacis kalendariis ecclesiasticis inscriptorum, totumque negotium remittendum ad diem 29 [Acta SS. tom. XI octobris, pag. 391, E. F.] . Tractare illud obtigit p. m. Henrico Matagne, qui quod in re valde obscura alii Abramio præstiterat [Acta SS. tom. XII octobris, pag. 759.] , Rostoviensi quoque non minus feliciter præstitisset, nodosque omnes quibus historia hujus monachi implicatur, facile expedivisset, ni, quominus id exsequeretur, morte præpropera fuisset impeditus. Qui casus vel eo magis deflendus est, quod cl. vir ad opus sibi propositum sese jam accinxerat, et quidem adeo strenue eoque successu ut lingua slavonica doctus, ipsos fontes slavonicos adire valeret. Id testantur excerpta ejus autographa, quæ scribens sub oculis habui, et ubi nonnulla reperi plurimum ad rem meam facientia adeoque minime hic prætermittenda. Intelligo commentarium quo B. Abramii Rostoviensis Acta erat illustraturus, at cujus tantum prima initia, magna utique sagacitate et eruditione, delineata reliquit.

[2] [commemorari in ephemeridibus effigiatis, putant nonnulli;] Jam vero, ab ipsomet exordio in medium vocat difficultatem propositam a Papebrochio nec a successoribus ejus solutam: cui hisce verbis respondet: Nullus dubito, ait, die 25 in Ephemeridibus græco-moschis Abramium illum Mariæ patruum, die vero 29, Abramium, Rostoviensem archimandritam, laudari. Et cur ita sentiat, subjicit: Profecto, inquit, populare Kalendarium Russorum, sanctorumque nomina qui præcipuo cultu sæculo XVII ineunte ornabantur, nobis exhibent Ephemerides Papebrochianæ. Rostoviensibus sanctis suum locum non denegant; mensis enim maji die 14, Isidorus salus seu stultus propter Christum, diebus 15, 23 et 28, Isaias, Leontius et Ignatius, episcopi, novembris demum die 27, Jacobus episcopus, ibi repræsentantur. Nonne ergo consentaneum erat inscribere quoque nomen Abramii Rostoviensis, nulli certe fama secundi? Dicebatur enim ille multos Rostoviæ incolas Christo adduxisse, traditione scilicet vulgi et veterum librorum ita ferente. Leontius episcopus Slavorum, Abramius vero alienigenarum finnicæ stirpis apostolus prædicabatur. Præterea monasterium Epiphaniæ, in quo publicæ venerationi proponebantur reliquiæ Abramii, cæteris antiquius et illustrius habebatur [Vide infra num. 32.] . Quum ergo nullus reperiri possit Abramius qui, præter Abramium eremitam, Mariæ patruum, et Abramium Rostoviensem, Kalendario Russorum populari sæculi XVII inscribatur, ad diem 29 octobris, verisimilius videtur Abramium græcum loco motum, recentiori vero et notiori cognomini sedem relictam esse. Unicam hæc interpretatio difficultatem habet. Pallio enim episcopali ornatus pingitur Abramius, qui numquam episcopus fuit. Sed quis in pictura vulgari non facile pictoris oscitantiam agnosceret? Hactenus Matagnius noster.

[3] [quod tamen non est certum.] Equidem errorem esse in prædicta tabella fateor perlibenter. Nollem tamen pictorem culpare, ac si negligentius egisset. Nec enim adeo rudis ille aut aliud agens esse potuit, ut monachum Rostoviensem, quem nulli certe fama secundum esse modo legimus, faceret antistitem, et loco cuculli pallio donaret. Ephemeridum græco-moscharum auctorem fuisse hieromonachum Paulum Beryndam, protosyncellum hierosolymitanum, virum in literis slavicis excolendis probe notum, alibi fusius declaravi [Annus ecclesiast., ad 23 januar., in Act. SS., tom. XI octobris, pag. 40.] . Quum igitur et pictura exprimat episcopum, et inscriptio superposita nomen Abramii præferat, de ipsius inscriptionis genuitate dubitare licet. Quid, si loco Abramii legendus foret Arsenius, archiepiscopus Serbiæ, anno 1266 vita functus et sanctorum Russorum albo adnumeratus a concilio Mosquensi anni 1549? Arsenii quidem memoria solet recoli in fastis Russorum ad diem 28 octobris, quandoque tamen etiam ad 29 octobris. Sane hac ultima die memoratur tum in Manuali glossato iconographorum, sæculi XVI, anno 1873 a clar. viro Filimonov edito, tum in Manuali figurato sæculi XVI – XVII, quod a comite Strogonov vulgo appellatur Strogonovianum, atque typis Mosquensibus expressum est anno 1869. In hoc Arsenius manifesto errore depingitur mantello indutus; quum titulus superpositus diserte moneat antistitem Serbum pingendum esse veste episcopali, crucibus intexta, ornatum. Similiter in Kalendario figurato, quo instructum est Menologium Mosquense anni 1837, Abramio addidit pictor quemdam episcopum, tacito ejus nomine; sed quem Arsenium esse satis liquet. Cæterum hujusmodi fontibus nimiam fidem habere nolim, uti nec pondus justo majus addere argumentis inde petitis. Quidquid enim auctoritatis habent, hauriunt ex libris liturgicis, puta synaxariis, menologiis, menæis, typicis, evangeliis aliisque; nam ex his desumpta sunt omnia quæ reperire est in Manualibus iconographorum aut in Kalendariis figuratis, quæve spectant ad res hagiologicas. Spernenda tamen non sunt Manualia pictorum glossatum et figuratum aliaque hujus generis scripta: antiquas enim traditiones sedulo conservant, ac sæpe in disceptationibus obscuris lumen non mediocre afferunt. Porro aliunde omnino constat B. Abramium archimandritam cultu sanctorum fuisse cohonestatum Rostoviæ. Qui locus, cum ibi magnam vitæ partem egerit beatus vir, antea explicandus videtur.

[4] [Rostovia cujus origines obscuræ sunt,] Initio Actorum B. Abramii hæc leguntur: Exstabat tunc Rostoviæ idololatriæ error. Nondum enim omnes cives acceperant baptisma, sed in vico Tschudiensi degentes adroabant lapideum idolum Veles. Ubi tria occurrunt dilucidanda: Rostoviæ situs, Tschudiensium origo, eorumque religio ante admissa dogmata Christiana. Antiquissimis Russiæ civitatibus annumeratur Rostov, cognomento Magnus, conditus a Novgorodiensibus Slavis. Etenim slavicam ejus originem prodit nomen, quod quidam [Sreznevski, Lectiones de chronic. antiq., p. 33.] derivatum volunt a nomine proprio Rost, ut significet urbem Rosti, non secus ac Rostislav indicat urbem Rostislai; adduntque esse alias urbes ab eadem voce slavica nomen trahentes, quas inter, Rostok in ditione Mecklenburgensi, olim a Slavis Balticis occupata; item urbs Rostovetz et pagus Rostovka in provincia Kioviensi, uti et tractus Rostovtsi in Mosquensi ditione [Korsakov, Meria et princip. Rostov., pag. 61, not. 109.] . Rostoviæ autem conditorem fuisse quemdam Rossum somniati sunt nonnulli scriptores sæculi XVII, non curantes chronologicam, philologicamque artem, sed præsertim similitudinem vocum: quo factum est ut Moschos a Mosoch, de quo in Genesi, ortos dixerint, quin et Slovenos et Russos a Japheto, et Ruricum a Cæsare Augusto. Quandonam condita fuerit Rostovia, silent annales. Chronographus antiquior Rostoviæ meminit, sæculi IX annales describens. Anno, inquit, 864, mortuis Sineuso et Truvore fratribus suis, Ruricus imperium tenuit solus; cœpitque proceribus suis distribuere urbes, id est, regendas, alii Polociam, alii Rostoviam, alii Belozeriam [Collect. annal., tom. I, pag. 9.] . Hinc patet jam anno 864 Rostoviam fuisse urbem russicam: nam Ruricus Russorum fuit princeps.

[5] [incolebatur a Merianis paganis,] Sita est Rostovia ad lacum Nero, quem fluvius Kotoroslia jungit cum V olga, a quo 55 circiter chiliometris distat. Lacus iste, nunc passim vocatus Rostoviensis, octo chiliometros in latitudinem patet, in longitudinem duodecim. Rostovia quidem condita fuit, propterea quod [Schnitzler, l'Empire de Russie, tom. I, pag. 345.] mos erat colonis Slavis novas stationes ponere ad ostium fluviorum, quo suam ditionem tutiorem redderent. Quare evenit ut ædificatæ fuerint, ad ostium Volhovi Novgorodia, antiqua Ladoga ad ostium Scheksnæ; uti etiam verisimiliter ad ostium Kotorosliæ et Volgæ statio, quæ deinceps in urbem Jaroslaviam crevit. Hodie quidem præest Jaroslavia cæteris urbibus provinciæ suæ; at sæculo XI et sequentibus adeo excellebat Rostovia aliis civitatibus suæ ditionis, ut quas leges in populari conventu ipsa statuisset, ab aliis urbibus, nullo contradicente, acciperentur. Tractum vero Rostoviensem incolebant maximam partem Meriani, natio barbara, finnicæ seu, ut hodie dicere mos est, turanicæ stirpis, vastissimas Russiæ plagas aquilonem et orientem versus occupantis, sed in varias tribus distinctæ. Quorum permulti, etiam sæculo XI, in ipsa urbe vicum integrum, biographo B. Abramii teste, eorum nomine nuncupatum Tschudiensem, occupabant. Hodieque Tschudiorum posteri, Slavis permixti, eodem loco, servatis suis moribus, degunt. Dividuntur Meriani in Occidentales seu Fennos Tschudiosve proprie dictos, de quibus Tacitus [De moribus Germanorum, cap. XLVI.] et Ptolomæus [Geograph., lib. III, cap. 5. Cfr. chron. Novgorod.; Zabelin, Histor. vitæ Russorum, Mosq. 1876, tom. I, pag. 184.] , et in Orientales, quorum meminit Herodotus [Lib. IV, cap. 109.] egregie illustratus a Zabelino [Hist. vitæ Russ., tom. I, pag. 232. Cfr. Korsakov, oper. cit., pag. 30 et 182; Jornandes, De Getarum sive Gothorum origine, cap. 23; Collect. annal., tom. I, pag. 2 et 5.] . Hodierni Votiaci seu Otiaci dicuntur olim incoluisse regionem Rostoviensem, indeque migrasse ad Kamam fluvium, ne baptismum, e manibus forsan B. Abramii, suscipere cogerentur. Præcipua Merianorum pars incolebat regionem inter flumina Volgam, Okam et Kliazmam comprehensam. Quamvis autem Merianorum nomen a sæculo XI in chronicis jam non memoretur, adhuc tamen dignosci possunt plura eorum vestigia in moribus, in usibus, in vitæ ratione et in popularibus festis Russorum incolentium provincias Jaroslaviam, Kostromam et Vladimiriam, partim etiam Mosquensem. Sed de his satis. Si quis plura cupiat, adeat harum rerum scriptores [Comes Uvarov, Les Mériens, études sur les peuples primitifs de Russie, trad. par Fr. Malaqué, Saint-Pétersb., 1875; Korsakov, Meria et principatus Rostoviensis, Kazan, 1872; E. Barsov, Geographia chronici primævi, Varsaviæ, 1873.] .

[6] [et, licet idola videatur numquam habuisse,] Nec possumus quin pauca de Merianorum ritibus deque idolo Veles, cujus mentio occurrit in Actis B. Abramii, subjiciamus. Verisimiliter Merianorum religio parum discrepuit a religione vicinarum gentium ejusdem familiæ, puta Tcheremissorum, Morduensium et Votiacorum, adhuc superstitum, quibus nec idola, nec templa fuisse videntur. Apparet Merianos adorasse deos bonos et malos, et naturæ elementa, saxa, [Cfr. Zabelin, oper. cit., Mosq. 1879, tom. II, pag. 272.] nemora, lacus, iisque obtulisse sacrificia. Hujus vero gentis sacrificuli, ipso B. Abramii ævo, non erant nisi magi [Cfr. Collect. annal., tom. I, pag. 64 et 75; ibid., Chronic. Voskresensk., VII, pag. 338.] . Quod autem in Actis B. Abramii aliorumque sanctorum Vitis antiquioribus mentio est idolorum, ac si Meriani habuissent deorum simulacra, id non est ad verbum accipiendum, sed potius auctori, christiano more scribere assueto, tribuendum. Haud magis officit ibidem sermonem esse de cultu divino deo Veles exhibito. Hoc enim vocabulo, præterquam quod non in omnibus codicibus occurrit, nultatenus significatur idolum, licet hoc nomine a nonnullis nuncupetur. Porro ostendit clar. Sreznevski Veles esse divinitatem solarem deumque pecudum, nomine tantum diversum a deo qui dicitur Hors-Daj-Bog [In opere periodico min. publ. educat., tom XLI, pag. 50 et seq. Cfr. Zabelin, oper. cit., tom. II, pag. 293; ibid., not. 164, pag. 512 et pag. 520; Soloviev, Historia Russiæ, edit. altera, tom. I, not. 79. Castren, Bulletin de l'Acad. de S. Petersb., 1847, tom. IV, numm. 74 et 75, pag. 22.] . De errore eorum qui cultum Velesi et cultum S. Blasii martyris cognatos esse putant, præclare scripsit G. Krek, litterarum slavicarum magister [Archiv der slavischen Philologie, tom. I, pag. 134 et seq.; idem, Einleitung in die slavische litteraturgeschichte, tom. I, pag. 106. Cfr. Kostomarov, in Vestnik Evropy, 1873, feb., pag. 585, 586, not., Veselovski; Skazanija o Solomone i Kitovrase, 1872, pag. XIV. Pogodin, Drevniaja Russk. istorija do Mongol. perioda, tom II, pag. 687.] .

[7] [sæculo tantum XI ad religionem christianam fuit traducta.] Jam religionis Christianæ apud Russos exordia, quantum necesse est, explicemus. Eam susceptam fuisse a magna ducissa Olga ejusque familia, nemo prudens negabit. Pauciores tamen Russi suorum principum imitati sunt exempla [Cfr. Annus eccles. Græco-Slavicus, ad diem 12 julii, in Act. SS., tom. XI Oct.; Soloviev, Historia Russiæ, tom. I, pag. 149, altera edit.; Golubinski, De conversione Russiæ sub Vladimiro, in opere periodico minist. instr. publ. 1877, m. mart., pag. 157.] . Res melius successit quum anno 988 dux Vladimirus, depositis gentilium erroribus, fidem Christi publice professus est, eamque universo populo Kioviensi proposuit amplectendam [Vita SS. martyrum Borisi et Glebi, edit. a clar. Sreznevskio, Petrop., 1860, pag. 6.] . Quamvis tunc non tota gens Russorum Christiana facta fuerit, id tamen præstitit pars ad meridiem et occidentem degens, et potissimum ex populis origine Slavis constans. At in Russiam orientalem et septentrionem versus, quem tractum populi alienigenæ, finnicæ stirpis, incolebant, religio Christiana non nisi regnante Jaroslao, S. Vladimiri filio, qui regnum ab anno 1015 ad annum 1054 obtinuit, invecta fuit. Quum autem Rostovia esset hujus regionis urbs præcipua, dicendum videtur ibi primo lumen evangelicum reluxisse. Licet autem jaceret in mediis alienigenarum terris, multi eam incolebant natione Russi, vel potius Slavi. Erat enim colonia Novgorodensis, quam regebant viri natione Russi. In horum gratiam erecta fuit Rostoviæ sedes episcopalis, non secus ac nostro ævo Taschkenti, in Asia centrali. Haud me latet in Chronico Niconis seu patriarchali [Collect. Annal. Russ., tom. I, pag. 63 et seq. Cfr. Liber graduum genealogicorum, pag. 144, 145 et 153.] narrari religionem christianam jam sæculo X exeunte Rostoviam fuisse inductam: sed hæc prætermittuntur tum in Vita SS. Borisi et Glebi, tum in Passione eorumdem sanctorum martyrum a Jacobo monacho concinnata, tum in Annalibus antiquioribus, (quæ immerito Nestori, Kioviensi monacho, tribuuntur), in quibus dicitur Vladimirus cum familia et tota gente baptizatus, quin de natione Finnica mentio fiat [Oper. cit., tom. I, pag. 52.] . Huc accedit quod Chronicon Niconis adeo negligenter fuit confectum, ut ejus auctor pluries asserat a Photio Constantinopolitano, annis 990, 991, et 992 episcopos in Russiam fuisse missos: licet omnibus notum sit hunc improbum virum exeunte sæculo IX mortem obiisse. Mittimus Gizelii archimandritæ, auctoris Synopsis, opiniones [Synopsis, edit. 1680, fol. 78] , quum sint maxime ineptæ. Illud tamen constat, circa finem sæculi XI extitisse in Russia has diœceses: Kioviæ, Cernigoviæ, Belgradi, Turoviæ, Perejaslaviæ, Vladimiriæ in Volynia, Tmutorakaniæ, Polociæ, Jurievii, Novgorodiæ et Rostoviæ; ubi notandum est solam Rostoviam pertinere ad Russiam orientalem, cæteris omnibus jacentibus vel ad meridiem, vel ad occidentem, scilicet in Russia quæ slavica dicitur. Unde liquet orientalem Russiam, quam ab alienigenis eam tunc incolentibus vocares Tschudiensem, magnam partem adhuc sedisse in tenebris et in umbra mortis, excepta urbe Rostovia, totius regionis ejusdem nominis capite. Quod igitur exeunte sæculo XI non invenitur in istis partibus alia sedes episcopalis præter Rostoviensem, id argumento esse potest, in eas posterius fidem christianam penetrasse, verisimiliter post mortem Vladimiri: nequaquam autem anno 990 aut 992, ut existimant chronographi recentiores, quorum placitis nostra ætate patrocinatur Macarius, nunc Mosquensis metropolita.

[8] [Rostoviæ principes et episcopi antiquiores.] In Actis B. Abramii commemorantur nonnulli præsules et duces Rostovienses. Quapropter, ut tempora facilius notari possint, juxta ponemus indicem tum principum, in quorum ditione illo ævo jacuit Rostovia, tum antiquiorum ejusdem tractus episcoporum: attamen neutrum, quasi omni numero perfectum, proponimus.

PRINCIPES TRACTUS ROSTOVIENSIS.

Anno 862 advenit Ruricus, Normannorum dux, vocantibus Slovenis Krivicensibus et Merianis.

Anno 864 idem Ruricus Rostoviæ, quæ præcipua Merianorum erat sedes, virum nobilem, suum vicarium præfecit.

Anno 879 Russis præest Olegus.

Anno 912 moritur Olegus. Dein silent annales de Rostovia usque ad annum 988.

Anno 988 magnus dux Vladimirus baptizatur. Jaroslao filio, et paulo post Boriso filio Rostoviam regendam committit. Quæ proprios principes ita habere cœpit.

Anno 1015 magnus dux Vladimirus moritur. Eodem anno occiduntur ejus filii SS. Borisus et Glebus [Acta SS., tom. II Sept. pag. 633. Ibid., tom XI, pag. 184.] .

Anno 1016 Jaroslaus succedit suo patri S. Vladimiro.

Anno 1054 Isiaslaus suo patri Jaroslao succedit. Sub ejus et successoris regno Rostovia regitur a ducibus Novgorodiensibus.

Anno 1073 Sviatoslaus, quoque Jaroslai filius, excipit Isiaslaum.

Anno 1076 Vsevolodus, dux Perejaslaviæ, quintus Jaroslai filius, Sviatoslao succedit: occupat Rostoviam.

Anno 1093 Sviatoslaus Isiaslaides successit Vsevolodo ejus nepos.

Anno 1112 Vladimirus filius Vsevolodi, dictus Monomachus, succedit patri suo. Sub quo conditur Vladimiria Klazmensis.

Anno 1125 moritur Vladimirus Monomachus. Qui, ab anno præsertim 1079, quo Rostovia ipsius domui solemniter addicta fuerat, præcipuam curam gesserat hujus urbis; et cum ipse in ea manere non posset, eam per filios suos administraverat, Mstislaum, anno 1095, et dein Isiaslaum.

EPISCOPI ROSTOVIENSES.
CHRONOLOGIA JUXTA AMBROSIUM.

Anno 992 Theodorus Græcus, qui eodem anno revertitur in patriam [Historia hierarchiæ russicæ, tom. I, pag. 114.] .

Hilarion græcus, qui pariter revertitur in patriam.

Leontius qui moritur anno 993.

Anno 1077 Isaias creatur episcopus et moritur anno1089.

CHRONOLOGIA JUXTA PHILARETUM.

Anno 990 Theodorus creatur episcopus [Vitæ SS. Russ., ad diem 28 jun., pag. 39; Cfr. Chron. Nicon., tom I, pag. 105.] .

Anno 992 Theodorus secedit Suzdaliam.

Anno 1023 Theodorus moritur Suzdaliæ.

Hilarion [Colloq. Orthod., an. 1858, pag. 302; Cfr. Macarius, tom. I, not. 25] .

Leontius qui non ante annum 1051 fuit episcopus Rostoviensis.

Anno 1070 vel 1073 Leontius obiit, non autem anno 1077, (ut ipse alibi dixeram) [Annus eccles., pag. 138; Philaretus, Hist. Eccles. Russ., part. I, pag. 21, et Vitæ SS. Russ., ad diem 23 maji, pag. 164; Klucevski, Vitæ SS., pag. 37; Sergius archimandrita, Kalend. Orient., tom. II, pag. 288. Cfr. Macarius, Hist. Eccles. Russ., tom. I, pag. 16; Golubinski, oper. cit., pag. 37.] .

Isaias 1077 – 1089.

CHRONOLOGIA JUXTA STROJEV.

Leontius exeunte sæculo XI [Strojev, Series episcop. et abbatum Russ., pag. 328.] .

Isaias ineunte sæculo XII.

Animadvertendum est de Ambrosii catalogo, in quo post Isaiam tanquam dubii ponuntur episcopi Hilarion II, Theognostus I, Theodorus II, et tanquam certus Isaiæ successor, tempore Vladimiri Monomachi, Ephræm, ab eruditis Russis ordinem quidem hunc probari, sed chronotaxin minoris fieri.

§ II. Summa gestorum B. Abramii. Acta. Eorum ætas, fides et variæ classes.

[B. Abramii vita monastica et apostolatus.] Antequam B. Abramii ætatem definiamus, et res gestas explicemus, tum adumbranda est ejus vita, tum expendendæ scriptiones ex quibus nobis innotescit. Natus fertur Abramius, ante susceptum monachatum vocatus Abercius, a religiosis parentibus, qui eum literas et pietatem edocuerunt. Verum perfectiorem vitam æmulatus, reliquit domum paternam, et, Deo inspirante, factus monachus, venit Rostoviam; in cujus vicinia cellam sibi posuit ad lacum Nero, vitam in jejuniis et orationibus agens. Rostoviæ adhuc tunc temporis degebant multi idolorum cultores, in vico Tschudiensi adorantes saxeum idolum, Veles dictum. Quam impietatem summo dolore affectus pientissimus Abramius deflevit, petiitque impense a Deo ut opus maligni spiritus dissolveretur; ratus sine divino auxilio id fieri non posse. Quadam igitur die, dum rem anxius secum reputaret, sedens prope idolum, vidit senem quemdam peregrinum ad se accedentem, quæritque undenam venerit. A quo vicissim rogatus cur doleat: “Deum, inquit, enixe oro ut idolum istud destruatur, nec acceptæ sunt ei preces meæ.” — “Si voti compos fieri vis, respondit senex, vade in orientem, inquire domum Joannis Theologi eumque coram imagine ejus precare.” Vidensque Abramium ob iter magnum suscipiendum mœrentem, illico addidit: “Dominus iter tuum breviabit.” — Consilium secutus, Abramius itineri se committit, jamque flurium Ischniam transierat, Rostoviæ vicinum, cum occurrit senex quidam, visu venerabili vultuque sereno. Qui, percepta itineris causa: “Accipe, ait, hunc baculum, vade ad idolum illudque percute dicens: In nomine Jesu Christi Joannes Theologus præcipit tibi ut ruas.” His dictis ex oculis subductus est. Apostoli mandata effecit Abramius contrivitque idolum. Quo loco sibi S. Joannes apparuit, ædificavit templum ei sacrum. Hanc etiamnum videre est antiquam S. Joannis Evangelistæ ecclesiam ligneam, ad ripam Ischniæ. Item ubi steterat idolum, exstruxit B. Abramius Epiphaniæ Domini ecclesiam, eique addidit monasterium; quod idolorum cultores igni destruere pluries, sed frustra conati sunt, donec tandem B. Abramii patientia et monitis victi, baptismo suscepto, christianæ religioni nomen dederunt.

[10] [Regnante Vladimiro, creatur archimandrita.] Præcipuam suam curam in pueris literas edocendis posuit, baptizatosque in monachos totondit. Crescente monachorum numero, priorem ecclesiam ampliavit et libris, iconibus cæteraque supellectili instruxit. Fratribus virtutum omnium exemplar se exhibuit: cum eis laborans, sive in pistrina, sive in culina, secans ligna, aut fratrum cilicia lavans, numquam sese aliis monachis reputans meliorem. Quapropter episcopus loci, annuente principe Vladimiro, creavit illum archimandritam. Nec ideo tamen malorum hominum insectationem effugit Dei servus, Abramius. Falso enim accusatus, quasi ingentem thesaurum, a se inventum, in usus monasterii convertisset, comprehenditur, et Vladimiriam Klazmensem abducitur, a principe judicandus. At Vladimirus, cognita viri mitissimi innocentia, multo majore veneratione et affectu eum prosequi cœpit. Demum provectam senectutem adeptus, in pace Christi obdormivit, sepultusque est a discipulis suis in monasterio a se condito. Habes hic summam gestorum B. Abramii, prout in antiquioribus scriptis enarrantur. Prætermittendum tamen non est magni principis Vladimiri nomen in pluribus codicibus optimæ notæ desiderari. Pariter tacetur in Prologo et Menologio Demetrii Rostoviensis typis edito. Sed legitur in Menologio Magno Macarii, metropolitæ Mosquensis, et in Officio ecclesiastico, cui verisimiliter præluxit, ut inferius dicetur. At Vladimiri nomine veniunt duo principes, quorum alter vixit sæculo X, alter sæculo XII. Hinc fit ut hæc mentio magni sit momenti ad definiendam B. Abramii ætatem.

[11] [In tres classes dividuntur B. Abramii Vitæ,] Ad tres classes omnino revocandæ sunt Vitæ Abramii, quarum aliæ sunt mss., aliæ typis editæ. Ad primam classem spectant eæ quarum narratio in breve coacta Prologo seu Synaxario et Menologio inserta est. Secundæ classis sunt tantum quatuor eæque prolixiores. Tertia tandem classis non nisi unum exemplar exhibet, in codice nempe Regulæ monasterii Valaamensis. In Vitis primæ classis siletur de gestis B. Abramii ante ejus adventum in civitatem Rostoviensem: videtur antiquior eamque commendat orationis tenuitas. In secundæ classis Vitis legitur B. Abramius natus Tschuhlomiæ, in finibus Galitchianis, juvenis invisisse Novgorodiam, hinc petiisse monasterium Valaamense, et habitu monastico ibidem suscepto, reversum esse Rostoviam: sunt hæc gesta fusius et elegantiori sermone exposita. Tertiæ classis biographus non tantum refert beatum monachum Tschuhlomia fuisse oriundum, sed etiam parentes ethnicos habuisse. Addit eum, quum sanitatem recuperasset, primo Novgorodiam petiisse, deinde Valaamum, ibique nomen dedisse christianæ religioni ac monasticam induisse vestem, et tandem rediisse Rostoviam. Est hæc amplificatio aliarum Vitarum, seu potius exordium, idque contractum, Vitæ prolixioris, nunc deperditæ. Quibus postea claruerit gestis, narratur eodem ferme modo in omnibus codicibus. Primam Vitam scriptam fuisse sæculo XIV, secundam sæculo XVI, tertiam sæculo XVIII, opinandum videtur, ut mox declarabimus.

[12] [quæ dubiæ sunt fidei] Ut autem probe sciatur quanta sit harum Vitarum auctoritas, sedulo animadvertas oportet, nullum, præter biographos, scriptorem, non solum tempore æqualem, sed nec sæculo XVI antiquiorem, beati Abramii meminisse. Quidquid ergo de ipso novimus, ex ejus Vitis fuit acceptum. Harum scriptionum unicus fuisse fons videtur; nam fere per totum vitæ decursum inter se concordant, modo excipias loca, quæ habitavit sanctus abbas, et principes quibuscum versatus est. Lugendum autem est Acta, infra edenda, non a coævo, sed recentiori scriptore, qui solam oralem traditionem ducem adhibuit, fuisse conscripta. Hinc fictitia pro veris, incerta pro certis accepit. Atque idem moneo de Actis sanctorum episcoporum Rostoviensium, Leontii, Isaiæ, Ignatii, de quibus sæpius sermo erit. Hæc ergo documenta nobis, B. Abramii gesta illustrantibus, non nisi minorem utilitatem præbent, valentque tantum ad res ex probabili conjectura proponendas. Nihilo melior est tertia B. Abramii Vita: cujus auctor, non dijudicans Abercium Tschuhlomiensem [Cfr. Philaretus, Hist. eccles. Russ., pag. 118; Klucevski, oper. cit., pag. 276; Macarius, Hist. eccles. Russ., tom. IV, pag. 193.] , qui floruit sæculo XIV, ab Abramio Rostoviensi, narrat hunc beatum virum baptizatum fuisse in monasterio Valaamico sanctissimæ Trinitatis; sed quum hoc monasterium non ante sæculum XIV conditum fuerit [Ambrosius, Hist. hier. russ., tom. III, pag. 485; Philaretus, Sanctorum Russ. Vitæ, ad diem 28 junii, pag. 127 et seq.] , ejusque ecclesia sit Salvatori Transfigurato, non autem Sanctissimæ Trinitati sacra, hanc narrationem fabulosam, ut fatetur ipse Andreas Murariev, qui veram olim putarat [Vitæ Sanctorum eccles. Russicæ, ad diem 29 octob., pag. 424, edit. 1859. Peregrinatio ad sancta Russiæ loca, Petropoli, 1840, pag. 78 et 135.] , minoris facimus.

[13] [et quarum nullæ ante sæculum XIV conscriptæ.] Jam de tempore quo conscripta sunt Acta B. Abramii. Contendit Philaretus [Sanct. Russ. Vitæ, ad diem 29 oct., pag. 291.] veterrimam Vitam, primæ scilicet classis, non esse sæculo XIV posteriorem; Klucevski vero [Klucevski, oper. cit., pag. 35.] eam sæculum XV non excedere. At potius referenda videtur ad sæculum XIV exiens: quod suadet tum mentio magni ducis Vladimiriensis, in cujus ditione tunc esset Rostovia, principumque minorum quibuscum quotidie venaretur; tum commemoratio plurium monasteriorum Rostoviæ; tum ipsa in principum et præsulum nominibus confusio et varietas: quæ tanta est ut significet ætatem a factis longe distantem, et quidem sæculum XIV ad finem vergens. Quin etiam opinor duas partes quibus constat Vita antiquissima a diversis scriptoribus et diverso tempore fuisse confectas; non solum quia juxta positæ potius quam arcte connexæ legenti apparent, sed maxime quia in priore res evenisse dicuntur tempore S. Borisi et episcoporum Theodori et Hilarionis; in altera vero tempore quo exstabat Vladimiria Klazmensis, et habebat Rostovia plura monasteria. Insuper pars prior quodam fundamento historico nititur, contra eo prorsus destituta videtur posterior [Ibid., pag. 30, 31 et 381.] . Acta secundæ classis ætate inferiora sunt. Vix enim ac ne vix quidem a scriptore sæculi XIV dici potuit B. Abramius Tschuhlomiæ natus a parentibus piis, ab iisque in literarum doctrina institutus. Vulgo putantur scripta illa Acta sæculo XVI. Tertiam Vitam non ante annum 1706 compositam fuisse opinatur Philaretus [Vitæ Sanct. Russ. loc. cit., nota 214.] , archiepiscopus Tchernigoviensis, quia in illa quædam ex Menologio Demetrii et Psalterio officiis aucto desumpta leguntur.

[14] [Prima codicum classis præponenda est] Inter has, quas persecuti sumus, Vitarum classes, prima codicum et numero et antiquitate cæteris præstantior est, quamvis haud paucæ mendæ negligentia librariorum irrepserint. Ad hanc classem pertinet primo codex musæi Rumiantsoviani, signatus num. 434, quem publici juris fecit Kostomarov, nosque integre, latine redditum, infra lectorum oculis subjiciemus; dein codex ecclesiæ cathedralis Mosquensis, seu Menologium Magnum archiepiscopi Macarii, in mense octobri; item codex bibliothecæ synodalis num. 556, sæculo XV – XVI scriptus, uti et alius sæculi XVI, signatus num. 555. Quibus adde codicem bibliothecæ Volokolamensis, exaratum anno 1549, Undolscianos tres signatos num. 574, 1300 et 1298, quorum ultimus sæculi XVII; et totidem codices bibliothecæ publicæ Petropolitanæ, quorum unus sæculi XVI medii. Huc quoque pertinent, tum codex Solovecensis anni 1634, signatus num. 818, tum Menologium Milutinense scriptum ab anno 1646 ad 1654 et asservatum in bibliotheca synodali Mosquensi. Quibus Macarius, hodiernus archiepiscopus Mosquensis, addit duos codices suæ ipsius bibliothecæ (num. 39 et 65), aliosque duos ex bibliotheca Academiæ ecclesiasticæ Petropolitanæ (num. 270) et Novgorodensi Sophiæ (num. 503). Eadem Vita in compendium redacta habetur in codice Musæi Rumiantsoviani num. 397, sæculi XVI. Hæ omnes Vitæ vix discrepant a Vita typis edita in Prologo seu Synaxario et Menologio Demetrii Rostoviensis; in quibus tamen nulla de Theodoro et Hilarione episcopis, nec de Boriso et Vladimiro fit mentio, licet in plerisque codicibus mss. occurrat.

[15] [secundæ et tertiæ.] Secundæ classis pauci sunt codices; quorum unum damus in excerptis, juxta editionem factam a Nicolao Kostomarov, codicem musæi Rumiantsoviani exaratum anno 1706, et signatum num. 156. Alius est bibliothecæ academiæ ecclesiasticæ Petropolitanæ, Macario teste [Hist. eccles. russ., tom. I, pag. 201, not. 27.] : item duo codices sæculi XVI ad XVII, unus in monasterio Sergii (num. 657), alter apud Undolscium (num. 586). Eorum inscriptio est: Vitæ compendium a discipulis ejus (id est B. Abramii) conscriptum. Auctores illi non dicuntur discipuli B. Abramii, quasi sub ejus disciplina vixissent, sed, ut recte monet Basilius Klucevski [Oper. cit., pag. 26, nota 2.] , quia in ejusdem sancti monasterio opus confectum fuit: scilicet verisimiliter circa tempus concilii Mosquensis anni 1549, in quo cultus novorum thaumaturgorum, quos inter B. Abramius Rostoviensis, approbatus fuit. Tertiæ classis codex, in bibliotheca academiæ ecclesiæ Petropolitanæ asservatus, sub num. 285, non nisi initium breviatum vitæ prolixioris, nunc deperditæ, capit, et in cæteris a codicibus utriusque alius classis vix discrepat. Hoc fragmentum Vitæ prolixioris, constitutionibus mss. monasterii Valaamensis, et Macarii magno operi historico insertum ex integro, nullius fidei esse diximus.

§ III. Quonam tempore vixerit B. Abramius. Variæ sententiæ. De Vladimiria Klazmensi.

[De ætate B. Abramii, quod difficile est argumentum,] Quonam ævo vixerit B. Abramius, non omnes eodem modo narrant. Etenim Macarius eum primo decennio propagatæ in Russia religionis Christianæ, id est anno circiter 1000, multo ante Leontii et Isaiæ tempora, vixisse contendit: contra Philaretus eum Vladimiro Monomacho, qui regnavit ab anno 1112 ad annum 1125, coævum fuisse affirmat. Eamdem sententiam iniens Klucevski opinatur beatum virum inter annos 1073 et 1077 evangelium Rostoviæ prædicasse. His viris doctis, quibuscum plures alii ferme idem sentiunt, non magnæ utilitati fuerunt biographi B. Abramii, siquidem, etiam antiquiori, non documenta vetera, sed tantum traditio oralis præsto fuit: quæ apud Russos, cum ibi modo ecclesia catholica, modo ecclesia schismatica primas tenuerit, minoris est facienda quam in illis regionibus, a quibus religio catholica nunquam exulare coacta fuit. Jam ille antiquior scriptor nullo indicio significat quibus episcopis, quibus principibus B. Abramius Rostoviæ floruerit. Scriptores vero magis recentes alii eum a Theodoro, alii ab Hilarione, episcopis Rostoviensibus, istic archimandritam fuisse constitutum referunt. Perhibetur et sub principe Vladimiro, jam condito oppido Vladimiria Klazmensi, vixisse. Verum quum tractum Rostoviensem rexerint duo principes nuncupati Vladimirus, tempus quo ibi monasterio præfuerit haud facile statuitur. Quare singulæ sententiæ sunt sedulo expendendæ.

[17] [et de qua nihil certi in libris liturgicis,] Olim satis communis opinio erat, B. Abramium coævum fuisse S. Vladimiri, anno 1015 vita functi. Ex quonam fonte manaverit, divinare non vacat. Illud tamen constat, emortualem B. Abramii annum notatum esse in quodam codice manuscripto monasterii ab ipsomet Rostoviæ conditi; ubi, teste Ambrosio [Histor. hierarch. russ., tom. III, pag. 64.] , hæc leguntur: Eodem anno 6518, id est anno Christi nati 1010, die 29 octobris sanctæ exuviæ ejus (B. Abramii) reconditæ fuerunt prope altare, ad dextram partem, et incorruptæ inventæ sunt in diebus magni ducis Vladimiriensis Vsevolodi, filii Georgii, nepotis vero Monomachi. Idem occurrit in kalendariis Psalterii cum acoluthiis, ita appellati propter officia (græco vocabulo ακολουθίαι) quæ in fine psalterii solent addi, simul cum synaxario brevissimas sanctorum notitias continente. Quod autem refert Ambrosius [Ibid.] , in nescio quo psalterio commemorari ad eumdem annum et diem inventionem corporis B. Abramii, id absurdius est quam ut refellatur. Sed nec aliud effatum stare potest, quo scilicet B. Abramii mors ad annum 1010 refertur. Et primo quidem, psalteria kalendariis aucta non tantæ sunt auctoritatis, ut omnimodam fidem sibi vindicent; speciatim in historicis et chronologicis caute adhibenda sunt, uti prolixe demonstravit Sergius archimandrita [Oper. cit., tom. I, pag. 176.] . Præterea non omnia exemplaria iis notitiis instructa sunt; imo nescitur quandonam eorum usus in Russorum ecclesia invaluerit. Sane sæculo XVII antiquiora non sunt: nam editio prima omnium anni 1625 (agimus hic solum de libris typis editis) et alia anni 1627 kalendario prorsus carent. Quod tamen jam invenitur in editione Kioviensi anni 1671, diciturque simillimum synaxario, Moscuæ anno 1646 typis edito [Ibid., tom. I, pag. 175.] . Notandum est etiam in prædicta editione anni 1671, quæ cæteris præluxit, duplicem chronotaxim usurpari. Ibi enim creationis anni computantur modo ab anno 5508, modo ab anno 5500: qui annus a schismaticis Russis, vulgo Raskolniki dictis, ut omnes norunt, valde solennis habetur. Verum hocce loco parvi interest, sitne annus 1018 an annus 1010; nam ex utroque computo æque sequeretur B. Abramium jam christianum fuisse, quando sacrum baptisma suscepit Vladimirus, quod sane concedet nemo.

[18] [tres sunt sententiæ, quarum prima] Quas ineptias librarii errorem existimans archiepiscopus Mosquensis Macarius, anno 6518 annum 6553 seu annum Christi 1045 sufficiendum esse opinatur. At nec hac ratione tollitur omnis difficultas; nisi probetur B. Abramius revera floruisse tempore S. Vladimiri et Jaroslai ejus filii (principis ab an. 1015 ad 1054). Hoc verisimile esse defendit Macarius [Oper. cit., tom. I, pag. 157 et not. 331.] , ea qua pollet eruditione, omnemque lapidem movet ut planum faciat B. Abramium tempore S. Vladimiri, condita urbe Vladimiria, Rostoviam lumine Christiano illustrasse. Quæ quidem opinio aliquatenus concordat cum antiqua Vita sancti viri, in qua perhibetur vixisse tum sub Vladimiro ejusque filio Boriso, anno 1015 mortuo, tum sub episcopo Theodoro vel Hilarione, vel sub utroque. At hæc solido fundamento carent. Etenim non in omnibus codicibus occurrunt hæc episcoporum et principum nomina, et sane antiquissimo biographo sæculi XIV, SS. Theodori, Hilarionis, Borisi cum B. Abramio consortium, quoniam de illo silet, non videtur innotuisse: qui illud multo post primum memorant biographi, ex quibus fontibus hauserint proponere negligunt.

[19] [non explicat origines Vladimiriæ Klazmensis.] Accedit quod in eadem Vita sermo est de Vladimiria ad Klazmam: quam urbem sæculo XII ineunte conditam fuisse jure propugnat Philaretus. Sed dissentit Macarius, existimans eam non a Vladimiro Monomacho fuisse conditam: quia quando anno 1176 inter Vladimirienses et Rostovienses de utriusque urbis præstantia lis orta est, Vladimiriæ Klazmensis incolæ maxime opposuerunt suum oppidum a Magno Vladimiro [Coll. annall. Russ., tom. I, pag. 160.] ædificatum fuisse: quod argumentum, addit Macarius, cum urbis antiquitatem confirmare debeat, nullum est si non de Vladimiro I, sed de Vladimiro II, mortuo tantum a quinquaginta circiter annis, agatur. Non possumus non fateri Macarii confutationem omnino esse mancam: nam, præterquam quod Vladimiria Klazmensis antiqua esse potuit comparate ad plures alias istius tractus urbes, non recensetur inter urbes ab Olego I captas [Pogodin, disquisitiones hist. Russ. spectantes, tom. IV, pag. 279; Philaretus, SS. Russ. Vitæ, ad diem 29 oct., pag. 294; Barsov, Geographia Chronici primævi, pag. 4, not. 147.] , nec ullus scriptor ante sæculum XII illius meminit [Cfr. Coll. annal. Russ., tom. I, pag. 52; Karamzin, Hist. imp. Ross. tom. I, pag. 220 et not. 466.] . Quibus adde quod in Chronico synodali sæculi XV ejus exordia ad annum 1116 referuntur [Ibid., tom. II, not. 238.] , vel etiam non nisi scriptores dubiæ fidei Macario suffragantur [Philaretus, Hist. Eccles. Russ., part. I, pag. 17, num. 42; Cfr. Collect. annal. Russ., tom. IX, pag. 64, edit. 1862; Dmitrevski, De initiis Vladimiriæ Klazmensis, pag. 38, edit. Petropolit. 1802; Fatischev, Historia Russiæ, lib. III, pag. 76; Muller, in præfatione ad Librum graduum genealogicorum, pag. 5.] . Tandem notum est tum Vladimirum I, tum Vladimirum II seu Monomachum nomine Magni fuisse auctos [Karamzin, hist. imp. Rossiaci, tom. III, not. 37, pag. 25.] .

[20] [Secunda propius est fidem quam prima] Secundæ sententiæ patroni, Philaretus [Vitæ Sanctorum Russorum, ad diem 29 oct., tom. III, pag. 291 et seq.; Hist. Ecclesiæ Russicæ, part. I, pag. 21. Cfr. Versinski, Kalendar. Eccles. Orientalis, pag. 172, 330 et 377.] , archiepiscopus Tchernigoviæ, Kazanski [Hist. monachatus in Russia, pag. 170.] , Klucevski [Vitæ Sanctorum Russ. antiquiores, pag. 37.] , Korsakov [Meria et ducatus Rostoviensis, pag. 92.] , Sergius archimandrita [Oper. cit., tom. II, pag. 288.] , M. Tolstoï [Oper. cit., pag. 61 et seq.] etc., B. Abramii res gestas illigant sæculo exeunti XI et ineunti XII; ita ut beatus vir inter paganos Rostoviæ degerit anno 1073 et sequentibus, mortem autem obierit anno 1117. Sic Philaretus [Vitæ Sanct. Russ., tom. III, pag. 61 et seq., pag. 295, et in append. chronol., pag. 2; tom. II, pag. 104.] , eo maxime nixus, quod, ut vidimus, in antiqua Vita commemoratur Vladimiria Klazmensis, sæculo tantum XII condita. Verum non omnino fidem facit hoc argumentum, quum nomen Vladimiriæ verisimiliter antiquissimis Actis a recentiore scriba interpolatum fuerit. Alteram probationem petit Philaretus ex nomine archimandritæ, quod in priore Vita tribuitur B. Abramio et ante sæculum XII Russis erat ignotum. Klucevskius, qui Philareto assentit, jure merito parum curat B. Abramium a suis biographis coævum S. Theodori vel S. Hilarionis episcoporum perhiberi: nam, ut ante dixi, hæc et alia nomina videntur levi manu Vitæ antiquiori postea superaddita. Ex variis sanctorum Rostoviensium Actis, quæ summo studio ad trutinam revocavit, colligit [Vitæ Sanct. Russ., pag. 37.] primo B. Abramium multos Rostovienses Christo lucrifecisse, dein S. Leontium istic episcopum anno 1073, quum plerique Rostoviæ incolæ essent falsorum numinum cultui addicti, tulisse martyrium, vel etiam anno 1077, quando S. Isaias successor S. Leontii creatus est, majorem partem civium jam veræ religioni nomen dedisse: cujus mutationis ratio plane redditur, si dicatur B. Abramius inter annos 1073 et 1077 Rostoviensibus dogmata Christiana explicuisse. Hanc temporum notationem maxime congruere cum Vitis Rostoviensium existimat Klucevskius, suamque sententiam eo confirmat quod in elogio quodam ms. dicatur B. Abramius Leontii imitator. At quisnam suum calculum nihil dubitans Klucevskio adjiciet? Idem ferme opinatur Golubinski [Loc cit., pag. 40.] , suspicatus B. Abramium, ab anno 1077 ad annum 1089, Rostoviæ Christum notum faciendo operam suam posuisse: sed quum hujus placiti non alia sit causa quam conjectura, ei non est inhærendum.

[21] [et quam tertia.] Tertiam sententiam propugnat Karamzin [Historia imperii Rossiaci, tom. I, not. 468; Cfr. pag. 182; Zabelin, historia vitæ Russorum, tom. II, pag. 272.] , scilicet B. Abramium vixisse sæculo XII exeunte, tempore Andreæ Bogolubski: sed hoc ex dictis minus credibile esse recte notat Philaretus [Hist. Eccles. Russ., part. I, pag. 22, not. 55.] . Jam vero si quis peteret quænam ex tribus expositis sententiis sit sanior, responderem nullam esse certissimam; sed eruditos Russos, traditioni populari utique incertæ innixos, beati Abramii annum emortualem sæculo XII ineunti illigantes, veritatem propius arbitramur esse assecutos. Neque plura de hoc difficili argumento exponenda esse existimamus.

§ IV. Antiquitas cultus B. Abramii.Concilium Mosquense anni 1549. Officium ecclesiasticum de B. Abramio. Monasterium in quo servantur ejus reliquiæ. Hodierna veneratio

[B. Abramius, cujus cultus antiquus est, commemoratur] B. Abramium cultu ecclesiastico, non interrupto apud Rostovienses, jam inde antiquitus fuisse cohonestatum omnino constat. At cave indicia cultus quæras in antiquioribus Slavorum kalendariis: græcissant enim, nisi potius dicenda sint græca, paucis ex illustrioribus sanctis Slavis locupletata: cujus rei veritatem Annus ecclesiasticus quavis pagina demonstrat. Jam vero in Fastis recentioribus Abramii Rostoviensis nomen passim occurrit, ex quo præsertim concilium Mosquense, habitum anno 1549, cultum ejus omnino antiquum esse solemniter pronuntiavit, non secus ac cultum SS. Olgæ, principum Vladimiri, Borisi et Glebi, Antonii et Theodosii Kioviensium, vel etiam antistitum Rostoviæ Leontii, Isaiæ et Ignatii. De quo luculento documento postea dicemus, uti et de aliis monumentis ecclesiasticis, in quibus signa perspicua cultus antiqui, B. Abramio exhibiti, objiciuntur. Interea expendantur oportet libri liturgici magis obvii quibus B. Abramii nomen inscriptum est. Primus est codex miscellaneus num. 367, sæculi XV, servatus in celebri monasterio SS. Trinitatis, prope Moscuam, continetque officium proprium B. Abramii. Quod et in usu fuisse ab anno 1210, quo repertum fuit beati viri corpus, conjectura suspicari possumus: nam in hujusmodi adjunctis sanctorum gesta fidelibus tum in scripto aliquo, tum in hymnis sacris publice decantandis, declarari solent. Sane quæ narrantur in ejus Vita mirum in modum consentiunt, ut postea ostendetur, cum Officii encomiis.

[23] [in libris liturgicis sæculi XVI] Ab anno 1549, quo vir Dei in concilio Mosquensi novis honoribus auctus fuit, magis claruit ejus nomen fuitque proculdubio inscriptum Typico quod, directorii instar, ad ecclesiastica officia ordinanda adhibetur. Inde facile transiit ejus memoria in reliquos libros liturgicos, plerumque synaxariis auctos, in Menologia sanctorum et Prologos, in quibus, nulla admissa intermissione, semper colitur. His libris hagiologicis adde nonnullos alios ætatis remotioris, ordine chronologico dispositos. Sunt enim Typicon (slavice Ustav ) anno 1522 confectum, in quo reperitur Kalendarium exhibens eos omnes quos uti sanctos coluerunt Russi ante sæculum XVI, adeoque etiam B. Abramium. Codex hic servatur in musæo Rumiantsoviano, loculo 446. Ejusdem musæi codex num. 396 continet Officia omnium sanc torum Russiæ quorum cultum legitimum pronuntiavit concilium Mosquense anni 1549. Ibi (fol. 47) B. Abramius vocatur archimandrita et novus Rostoviæ thaumaturgus, non secus ac in Vita (fol. 338). Utriusque codicis descriptionem dedit Vostokov. Dein occurrit Manuale seu Regula iconographorum vulgo Podlinnik dicta, quam edidit supra laudatus Filimonovov. — Eamdem citat in suo præclaro opere Sergius archimandrita, indicatque duos alios codices mss. ejusdem sæculi, his verbis: M. [enæum] XVI s. Beloz [erense] M[eneum] anni 1558. Officium. Subobscuram hanc annuntiationem declaret velim ipsemet auctor; quod quidem ego frustra tentavi, etiam indiculo abbreviationum usus qui initio voluminis adjectus est. Parum aut nihil profuit mihi descriptio codicum monasterii Belozerensis, nunc Academiæ ecclesiasticæ Petropolitanæ, a bibliothecario Rodosski concinnata; quippe quæ exordium capiat a codicibus sæculi XVII. — Inter codices ab Undolscio descriptos invenitur Trephologium num. 101, continens canonem in honorem B. Abramii [Editio anno 1870 Moscuæ facta a Musæo Publico et Rumiantsoviano.] . Duos alios canones exhibet codex 42, exaratus partim sæculo XVI, partim sæculo sequenti.

[24] [et sæculi XVII.] Ad XVII sæculum pertinent Typicon anno 1610 typis Mosquensibus primo excusum [Sergius in Kalend. Orient., part. II, pag. 288.] , tum Synaxarium psalterio cum acoluthiis, ut vocatur, insertum, et Moscuæ anno 1625 editum [Oper. cit., ibid.] , demum Kalendarium Mosquense anni 1639 [Oper. cit., ibid.] . Ubi elogia B. Abramii, ad diem 29 octobris. Sed ejusdem memoriam recoli etiam diebus 28 et 29 septembris, refert idem Sergius archimandrita [Oper. cit., ibid.] . Ad priorem diem signata est in kalendario sæculi XVII ms. bibliothecæ, ut vocatur, typographicæ num. 382; ad 29 septembris vero in kalendario ms. ejusdem ævi, asservato in bibliotheca publica Petropolitana loculo 81. Mitto, ne longius excurram, libros liturgicos sæculo XVII citeriores. Unum subjiciam: in pluribus illius generis libris, ad diem 29 octobris, aperte annuntiari B. Abramii obitum, quasi hac die vita functus fuisset. In nonnullis additur mortis ejus annus, quem 1010 fuisse passim scriptores affirmant, præcinente Psalterii synaxarista. Quo et quali ex fonte acceperit, non est hujus loci inquirere. Satis sit annotare annum 1010 legi in Psalterio cum acoluthiis (Slëdovannaïa psaltir), anno 1860 Moscuæ juxta editionem Mosquensem an. 1649 excuso: item in Kalendario sanctorum, edito Moscuæ anno 1818, necnon in Vita B. Abramii ms. juxta secundam recensionem.

[25] [Magnis honoribus fuit auctus in concilio Mosquensi.] Atque hæc ad stabiliendam cultus antiquitatem et continuitatem fortasse sufficerent, nisi locum sibi vindicaret concilium Mosquense jam commemoratum; cujus Acta narrans gravis scriptor anonymus Vitæ Jonæ metropolitæ, hæc habet [Klucevski, Vitæ Sanctorum palæorussicæ, Mosc. 1870, pag. 461 in append.] : Sicuti ante in Russorum terra miraculis inclaruerant multi servi Dei, quos inter magna ducissa Olga, quæ divina sapiens, cæteris e gente russica viam ad Deum monstravit, tum nepos ejus magnus dux Vladimirus, apostolorum æqualis, qui, baptismate cum Basilii nomine suscepto, totam terram Russiæ sacro baptismo illustravit, simul et filii ejus pernobiles, Boris et Gleb Christi martyres: item ejusdem stirpis soboles Michael, magnus dux Tchernigoviæ, Christi quoque martyr, et qui cum eo passus est unus e magnatibus Theodorus: item Theodorus Jaroslaviæ dux, cum filiis suis Davide et Constantino, qui Deo servierunt in justitia et veritate; similiter et sancti antistites et thaumaturgi, Petrus et Alexius, Russiæ metropolitæ, nec non et thaumaturgi ac antistites Rostovienses Leontius, Isaias et Ignatius; ex monastico autem ordine venerabiles atque deiferi thaumaturgi Antonius et Theodosius Cryptenses, Nicetas Pereiaslaviæ, Barlaam Novgorodensis, Sergius Radonegensis, Cyrillus Belozerensis. Demetrius Prilucensis et ABRAMIUS ROSTOVIENSIS: quorum omnium memoriam ecclesia Dei a PRISTINIS TEMPORIBUS statuit celebrari, quando nempe quisque gloria increbuerat: ita etiam novissimos thaumaturgos in simili honore pristinis sanctis voluit sociatos, etc. Hactenus ille scriptor, cujus opus primo typis expressum fuit a Klucevski juxta exemplar slavonicum. Itaque exhibet elenchum piorum virorum quos ab antiquo colebat ecclesia Mosquensis veluti sanctos: quorum seriem claudit Abramius Rostoviensis, post præsules et principes vel etiam alios monachos, non ideo quia post eos fuerit inter vivos, sed quia primus locus est episcopis et principibus concedendus, et forsan quia sæculo XVI alii monachi fama sanctitatis erant præclariores. Quæ cum ita sint, valde antiquus putandus est cultus B. Abramii. Imo anno circiter 1210, quo corpus inventum dicitur, cultum incepisse apparet. Verum, etiamsi non nisi post concilium Mosquense anni 1549, per totam Russorum ecclesiam se dilatasset, omnino tamen esset legitimus: nam anno 1549 jam a pristinis temporibus (modo agatur de temporibus quibus Ecclesia Russica esset catholica), B. Abramius locum inter sanctos habebat, ac proin centum saltem annis ante decretum Urbanianum anni 1634, cultu ecclesiastico fuit honoratus. Quare in Actis SS. Bollandianis jure merito recensetur. Si lector plura de modo canonisandi in Russia usurpato cupiat, adeat librum Sergii archimandritæ jam commemoratum, ubi rem ex professo tractatam inveniet [Kalendar. Orientale, tom. I, pag. 313 et seq.] .

[26] [Hodiernum ejus Officium] Hodierno tempore in Officio Ecclesiæ Russicæ B. Abramius prædicatur non solum virtutum omnium, præsertim monasticarum, exemplar eximium, sed etiam nominatur thaumaturgus Rostoviensis, sanationum aliarumque gratiarum largitor, angelorum concivis eorumque in hac vita imitator, denique cœlestis gloriæ particeps et assiduus pro hominibus precator apud Deum. Venite, festivarum solemnitatum amatores orthodoxi (ita fert Officii conclusio), venite monachorum piissimi conventus, venite lætabundi, celebremus memoriam patris nostri; hodie namque Abramius deifer cum angelicis virtutibus exultat, adstans throno regis universorum Christi Dei, et pro animabus nostris orat. Sed præter laudes B. Abramii, Officium continet fere totius vitæ compendium. Quapropter describimus illud Officium ab Ecclesia Russica approbatum, editumque Moscuæ anno 1843. Ut nunc se habet, scriptum est ab incerto auctore, sæculi, ut puto, XVI: illud autem jam antea exstitisse constat ex codicibus mss. sæculi XV [Klucevski, oper. cit., pag. 26.] . Hanc totius Vitæ summam, quam, ut assolet, exhibent contacium et ikos, a nobis ex lingua slavonica in latinam versam jam referimus:

[exhibet summam rerum gestarum.] Contacium. Jugum Christi suscipiens, cruceque ejus imposita humeris, secutus es eum, Abrami. In domo autem Domini plantatus, effloruisti sicut lilium, et filios tuos sicuti cedrum in Libano multiplicasti, o vir spiritualium desideriorum! Sed et virga a dilecto discipulo Joanne Theologo gratiose tibi collata, idolum Veles contrivisti et in pulverem reduxisti. Quocirca multas ab eo passus es vexationes, iterque longinquum medias inter privationes et contumelias ingressus, et coram regionis dominatore constitutus, magnos ab eo consecutus es honores, magnisque miraculis in toto orbe inclaruisti [Menæum octob., fol. 243.] .

Ikos. Abrami, divina sapiens et integer vitæ, quæ hominis lingua laudes tuas digne dicere valeat? Nihilominus tamen passionem tuam et gesta cantabimus, clamantes: Gaude, Abrami, cœlestis homo et angelus terrestris; gaude, Spiritus Sancti habitaculum; gaude, qui ab infantia SS. Trinitatem agnovisti; gaude, castitatis columna, insidiosi dæmonis domator; gaude, Christi a teneris unguibus imitator; gaude, lucerna lucens, qui monachorum turbas Christo adduxisti; gaude, qui idolo destructo, Christi ecclesiam excitasti; gaude, qui idolorum cultores in adoratores SS. Trinitatis commutasti; gaude, urbis Rostoviensis laus, quia primum ibi cœnobium constituisti, in quo multos monachos veluti Christi vineam plantasti, ac SS. Trinitatis laudes dicere docuisti [Loc. cit., fol. 243 verso.] .

[28] [Luctatur B. Abramius cum falso numine,] His dictis, ad singulas partes Officii transit auctor, a nobis, mutato utique ordine, proponendas: exorditur a B. Abramii infantia et monachatu:

A maternis pannis Deo oblatus es; cujus amore omnia dereliquisti et idolum Veles contrivisti, cellisque exstructis permultos monachos congregasti ad laudandam Trinitatem [Ibid., fol. 240.] . Et alibi: Monachorum permultorum magistrum te veneramur, pater Abrami.

Ad Minores Vesperas: Dei desiderio captus, Christum Dominum secutus es, arrepta cruce, omnemque humanam sapientiam mortificasti [Loc. cit., f. 238 verso.] . Ad Gloria: Vere divinæ vitæ particeps fuisti, quippe qui jejuniis et vigiliis corpus tuum extenuaveris, exemplar monachorum effectus. Licet autem lingua humana id taceat, tamen miracula proclamant; urbs vero Rostovia de te glorificatur conclamans: Est mihi thesaurus inexhaustus [Ibid.] .

Luctam Abramii cum idolorum cultoribus iterum ac sæpius commemorat hymnographus:

In magnis vesperis, ad gloria. Hodie convenientes in unum, laudemus patrem nostrum, qui malignum idolum Veles peremit, urbemque Rostoviam balneo Spiritus Sancti renovavit, miraculis etiamnunc clarus… [Ibid., fol. 241 verso.] .

In matutino, ad polyeleum: Apostolorum æmulator effectus es, venerande, ideoque cum Theologo colloqui meruisti; a quo etiam virgam accepisti ad confringendum Veles, atque astutiis ejusdem deletis, idolorum asseclas ad Christi fidem adduxisti,… eosque veluti cedrum Libani multiplicasti precibus tuis, fructum centuplum afferentes [Ibid., fol. 241.] .

Ex nocte idololatriæ permultos homines traxisti, eosque gratia spiritali per immersionem illustrasti (f. 242 verso).

Rejecerunt imprudentes doctrinam tuam et ad Veles simulacrum surdum, mutum sensuque destitutum accesserunt; quod ubi virga Theologi comminuisti, ad Dei cognitionem eos adduxisti (fol. 243).

Similare: O præclarum miraculum!… lætatur Rostovia urbs, reliquias ejus se habere… Cypressus odorifera Rostoviæ efflorescit… Mira sunt arcana tua, Christe Domine, qui talem nobis lucernam donasti; Abramium dico, qui Velesum peremit templumque nomini tuo sacrum erexit, in quo nomen tuum glorificatur; nos vero, fideles tui, confortamur…(fol. 239 verso).

Apparuit tibi discipulus θεολογώτατος, ob virginitatem suam a Christo dilectus, virgamque tibi præbuit qua dæmonem confodisti et evanescere fecisti…(fol. 244).

Persecutiones ab idolorum cultoribus cum gaudio passus es, sperans retributionem quam diligentibus se paravit Deus; quapropter etiam veterem hominem exuens vetusque destruens idolum, Rostoviam urbem baptismi gratia illuminasti, ibique solis instar miraculis tuis clarescens, Rossiacam terram a periculis et a barbarorum invasione incolumem servas (fol. 244) verso).

Adduntur et verba quibus B. Abramius usus fuisse fertur:

Idololatras monebat dicens: “Dura est patientia, at læta retributio; dolores sunt multiplices, sed dulcem pariunt paradisum.” Illi igitur Veleso impiissimo relicto, ad te confugerunt (fol. 245).

Diaboli versutas machinationes et vindictam discimus ex sequentibus hymnis. Intellexisti dæmonem in malluvium tuum fuisse ingressum, ut fœdum quid committeret in te; idcirco cruce vasculum operiens, eum succendisti… (fol. 242 verso).

Cruce vivifica combussisti inimicum eoque in malluvio occluso, ad laborandum pro fratribus ivisti, humilitatis exemplar eis futurus (fol. 244 verso).

Miserrimus dæmon a te rejectus insidias voluit tibi struere, specieque militis assumpta, comparuit coram pio principe Vladimiro tunc regnante, eumque ad iram in te commovit; tu vero et tentatorem pepulisti et principem in vera fide confirmasti, majorem laudem adeptus ipse (fol. 243).

[30] [Gloria ejus postuma.] Demum sancti monachi gloria postuma adumbratur:

Troparion: Vitæ claritate etiam post mortem resplendens, medelas effundis omnibus ad arcam reliquiarum tuam cum fiducia accedentibus (fol. 239 verso).

Gaude, o fax luminosa, quæ monachorum turbas Christo adduxisti. Gaude, Rostoviæ lux et firmamentum, animarum peccatis laborantium purificatio… In tui memoriam, nos sanctam tuam angelisque etiam venerandam arcam circumstantes osculamur amanter… (fol. 239).

Cœlestium ordinum æmulator, eorumque vitam vivens, ipsemet veluti angelus mortali corpore indutus videbaris; quocirca miraculorum donum a Christo Domino accepisti, medelas nobis largitus copiosas… (fol. 340 verso).

Eadem pietatis eximiæ sensa brevius exhibet elogium Menologio Magno Macarii insertum: unde illud in meam gratiam magna benevolentia depromere dignatus est clar. vir Bytchkov.

Quibus canticis precatoriis laudabo te, o venerande? Memoriam tuam beatificantes celebramus, laudumque coronas tibi offerimus dicentes: Gaude, venerabilis Abrami, qui Dei omnipotentis coronam adeptus es; gaude, sanctum caput, monachorum magister et exemplar; gaude, pater, per quem, a tenebris liberati, lucem aspeximus. Gaude, venerandi paradisi arbor, quæ innumeros nobis ramos protulit, monachos, inquam; unde etiamnum hi spiritualibus doctrinis satiantur, accipientes remissionem peccatorum. Gaude, fidei Christi operarie; gaude, idoli eversor, qui infidelium corda sancto baptismo, veluti terram vomere, perarando versasti, in eisque librorum sacrorum et verborum divinorum doctrinam seminasti, quæ salutaris pœnitentiæ manipulos erat productura; sunt enim qui jam in regno cœlesti vescuntur cibo nunquam deficiente, cujus etiam nos participes fiamus, peccatorum nostrorum pœnitentes, precibus beati Abramii, a Christo dilecti, per Jesum Christum Dominum nostrum [Menolog. Macarii, ad 29 octobr., pag. 2031,] .

[31] [Officii auctor ignotus.] Sed et pluries de seipso loquitur auctor Officii, quin tamen aliquid erui possit de ejus genere aut conditione. Attamen suspicor eum monachum fuisse vel etiam eumdem ac Grego rium Suzdaliensem. Floruit ille circa medium sæculum XVI [Sergius, in Kalend. orientali, tom. I, pag. 312. Klucevski, Vitæ SS. Russorum antiquiores, pag. 286. Philaretus, conspectus litt. eccles., n. 118.] in monasterio Suzdaliensi S. Euphymii, scripsitque nonnulla Officia Ecclesiæ Suzdaliensi propria, et aliud commune omnibus, quotquot Ecclesia Russica se protulisse gloriatur, thaumaturgis, ut vocantur, novis. Sunt autem numero sexaginta universi, inter quos etiam B. Abramius noster. Officium hoc typis excusum fuit Grodnæ, anno 1786; an autem ut in ecclesiis decantaretur, non omnino liquet. Cantandum quidem fuit dominica proxima post festum S. Eliæ prophetæ [Sergius archimandr., in opere citato, pag. 312.] , die 20 julii agi solitum a Græcis æque ac Latinis. Quidquid sit de hac mea conjectura, ita de seipso loquitur auctor Officii superius adducti:

Indignitatem meam agnoscens, cum timore ad laudandum te accessi; tu vero, sancte et laudatissime pater Abrami, suscipe laudationem istam cum fide tibi oblatam, sicuti viduæ evangelicæ obolum (fol. 242 verso).

Ex nocte passionum mearum educ me, sancte, et lucem concede intellectui meo, quo valeam ego indignus tenue hoc rudis mentis sertum offerre in laudem solemnitatis tuæ miraculis claræ, o Christifer Abrami (fol. 243).

Canticum offero tibi, pater dive Abrami, quo gesta et miracula tua prædico tuamque magnitudinem exalto dicens: Benedicite omnia opera Domini Domino (fol. 244).

Ex his quæ hactenus de Officio B. Abramii disseruimus, perspicuum fit, illud inter et Vitam intercedere aliquam veram cognationem. Videtur autem Officii auctor sub oculis habuisse Vitam quæ legitur in Magno Menologio Macarii: hæc enim multoties exhibet nomen magni ducis Vladimiri, de quo mentio fit etiam in Officio; at siletur in Menologio Demetrii Rostoviensis, in Prologo et in Vita inferius Danda.

[32] [In B. Abramii monasterio] Non potuit B. Abramius non præcipue coli a cœnobitis, quum celebris monasterii ipse conditor fuerit. Monasticam vitam una cum fide christiana pariter processisse in Russia, sat manifestum est. Nam statim ac Russi, suscepto baptismate, religioni Christianæ nomen dederunt, apud eos, uti narrat Hilarion metropolita Kioviensis (1051 – 1054), condita sunt monasteria. Quin et ipsa popularis traditio fert Michaelem metropolitam, sancto Vladimiro coævum, in montis Kioviensis vertice primum omnium condidisse monasterium. Verum monachatus russici institutor fuit Antonius, anno 1074 mortuus, uti et vitæ cœnobiticæ ibidem Theodosius, monasterii Cryptensis hegumenus, anno 1073 defunctus. Kiovia cæteris urbibus Russiæ meridionalis et occidentalis exemplo præivit. Ibi sæculo XI vita monastica radices in profundum egerat, ramosque adeo diffuderat, ut sæculo XII monasteria maxime fuerint prospera. Post eos venit B. Abramius, qui prope Rostoviam, ad lacum Nero, monasterium instauravit, hodie adhuc existens et viatoribus Jaroslavia, seu a septentrione Rostoviam venientibus et jam jam ingressuris, apparens ad lævam. In ejus medio, ut assolet apud Orientales, stat ecclesia præcipua seu major, Epiphaniæ Domini Nostri sacra, in memoriam victoriæ de falso numine Veles reportatæ, quod olim hoc eodem loco steterat. Hodiernum ædificium exstructum fuit jussu Joannis IV, anno 1553, atque, ut coævi chronographi verbis utar, sponsæ ad instar ornatum, ab eoque ditatum iconibus; inter quas memoratu dignæ sunt tres: Facies Salvatoris seu Veronica, Odigitria seu Conductrix et Dormitio B. M. V. factæ ad normam artis byzantinæ, ideoque Korsunensium, seu Chersonensium nomine distinctæ.

[33] [servantur ejus reliquiæ.] Jam explicemus B. Abramii cultum in Rostoviensi monasterio. Præter altare majus, habentur in ecclesia sacella S. Abramii et S. Joannis Evangelistæ. Duæ aliæ ædiculæ, B. M. in templum præsentatæ et S. Nicolai Myrensis, multo recentiores, positæ sunt in monasterio. B. Abramii exuviæ jacent nunc in arca incooperta, ex auro et argento, posita inter altare majus et sacellum ipsius B. Abramii. Antea quieverunt in ecclesia monasterii ab ipso beato monacho exstructa, ubi anno 1210, regnante Vsevolodo III, pronepote Vladimiri Monomachi, repertæ sunt integræ; quum e terra fuerunt, ut fertur, levatæ. In Psalterio cum acoluthiis dicitur corpus inventum fuisse anno 1010. At in notitiis manuscriptis monasterii Rostoviensis, legimus corpus anno 1010 in sepulcro fuisse conditum, et intactum repertum tempore magni ducis Vsevolodi III [Ambrosius, Hist. hier. Russ., tom. III, pag 64.] . Errore quidem calami exaratus fuit in scriptione monasterii Epiphaniensis annus 1110 loco anni 1210, quum hæc solennia ibi dicantur peracta sub regno Vsevolodi III, qui regiminis habenas ab anno 1176 ad annum 1212 tenuit. Proxime arcam asservatur sub operculo vitreo pileolus, quem gestasse dicitur B. Abramius. Ad caput vero sancti monachi, ex adverso effingitur Joannes apostolus, B. Abramio tradens virgam ad conterendum Veles. Quæ sane sæculo XVI antiquior non est: cum virgam, quæ ab ipso S. Joanne data perhibetur, abstulerit Joannes IV anno 1552. Nunc servatur Moscuæ. Baculus autem quem hodie tenet imago Epiphaniensis, instructus est ænea cruce: qua B. Abramium usum fuisse multi opinantur. Sed eam non adeo antiquam esse quisque facile comperiet, inspecta literarum forma quam exhibent inscriptiones slavicæ eidem incisæ. Juvat addere imagines S. Joannis evangelistæ et B. Abramii non esse pictas, sed sculptas easque columnis affixas: quæ quidem disciplina quamvis non omnino pugnet cum Græcorum et Russorum ritibus, minus tamen cum iis concordat. Quam paucæ statuæ Christi et Sanctorum notæ sint apud Russos, multum disputatum fuit in Commentario prævio Vitæ S. Theodosiæ [Acta SS., tom. VII Maji, pag. 64.] .

[34] [Hodiernus cultus B. Abramii.] Cæterum in aliis ecclesiis Rostoviensibus hæc pauciora supersunt vestigia cultus B. Abramii. Die quidem 29 octobris, singulis annis solenni pompa defertur ex templo cathedrali Assumptionis in monasterium Epiphaniæ imago B. M. V. perantiqua: quam ab Alypio monacho Kievocryptensi [Cf. Ann. eccles. ad diem 17 augusti.] depictam sæculo XI, et a Vladimiro Monomacho Kiovia allatam existimant Rostovienses cives. Item in ecclesia parœciali Ascensionis depictus cernitur B. Abramius una cum aliis Rostoviensibus sanctis in grandi imagine tribus abhinc sæculis delineata [Mich. Tolstoï, in oper. cit., pag. 76.] . Similiter in ecclesiæ S. Joannis Evangelistæ muro exteriore visitur imago, ut putant, S. Joannis B. Abramio porrigentis virgam qua simulacrum Veles conterat. Quæ ecclesia ex ligno pro more russiaco, a B. Abramio, ut ferunt, constructa ad fluvium Ischniam [Loc. cit., pag. 64 et 66.] , a Rostovia quinque chiliometris distat.

[35] [Acta mox edenda.] Nunc vero ipsa B. Abramii Acta in medium proferenda. Quæ multis in locis parum discrepant a vita tum S. Abercii Hierapolitani, tum S. Joannis Novgorodensis. Sed et apud Latinos Græcosque accidit ut res gestæ unius sancti atteri sancto adscriberentur. Verum de hac re infra, ubi de S. Saturnino Calaritano, prolixius agetur. In præsenti, exhibet sinistra paginula Vitam primæ classis, seu sæculi XIV; ex adverso posita sunt Acta secundæ classis: scilicet e codice Rumiantsoviano num. 156 excerpsimus ea quæ a priore Vita differunt. Quæ tamen minoris sunt momenti inter Annotata inveniet lector, uti et varias lectiones scriptionis antiquissimæ. Significat C. A. codicem editum a Commissione Archeographica et a cl. viro Bytchkov cum tribus aliis codicibus bibl. publicæ Petropolitanæ collatum: R codices musæi Rumiantsoviani.

MEMORIA VENERABILIS P. N. ABRAMII ARCHIMANDRITÆ EPIPHANIORUM ROSTOVIENSIS
Ex cod. Musæi Rumiantsoviani num. 434, sæc. XVII, collato cum cod. Rum. num. 156 et cum editione Commissionis Archeographicæ et tribus aliis codd. bibl. publ. Petropolitanæ.

Abramius, abbas Rostoviensis (B.)

EX IMPR.

[Venerabilis Abramius, sanctimonia et miraculis clarus,] Venerabilis Pater noster Abramius piorum parentum a erat filius [Venerabilis P. N. Abramius ab urbe Tschuhlomia, α in finibus Galitch, oriundus, erat piorum parentum filius, in lectione librorum ab eis institutus, et pietatem edoctus.] . Relictis domo paterna hominumque turbis, et accepta cruce Christi, eum secutus est. A teneris unguiculis Deo se obtulerat; et, suscepto monachatu, purumque habitaculum Spiritus Sancti factus, carnem rationi subegit, imperavitque sensuum libidini, duriore vitæ genere et laboribus sese frangendo. Postquam monachorum dux constitutus, vixisset vitam angelicam, et plurimis lacrymis eluisset sordes animæ, miraculorum gratia fuit auctus, vel insanabiles morbos curans [Exiit ad sanctorum habitacula invisenda in venerandis ac mirificis monasteriis, memor Domini dicentis: Bonum est affligere parentes et non Dominum: hic enim creavit te et salvavit, illi vero sæpe perdiderunt pœnisque tradiderunt quos dilexerant. Itaque postquam circumivisset et lustravisset loca satis multa, venit in præclaram civitatem, nomine Novgorodiam Magnam; viditque omnia loca salutaria et miraculis clara ibi quoque referta esse hominibus viventibus ad Dei nutum; nihilominus maluit ex hominum societate recedere manereque in solitudine, memor præclari eloquii prophetæ dicentis: Fuge homines ut salvus fias. — Quocirca profectus est ad magnum lacum Ladogam adiitque monasterium Valaamicum quod ibi situm est; videns autem locum esse ab urbe remotum et habitantibus parum frequens, proposuit sibi ibidem consistere et votum suum impetravit. Porro cum vidisset fratrum conventum esse bene ordinatum, cœpit monasterio præfectum rogare, ut sibi quoque angelicum habitum induere dignaretur. Hegumenus, præmissa probatione spirituali, ut certior factus est petitorem esse vas Dei purum, jussit eum tonderi, collatoque habitu angelico, reliquis fratribus sociavit. Lætabatur vener. vir se jam monachum esse: desiderans vero fieri casta mansio Spiritus Sancti, carnem rationi obedientem efficere sategit, tum animæ tum corporis libidines edomando, vitamque sectando arctiorem ac labores laboribus addendo; atque ita perfectus monachus evasit, quovis officiorum genere, etiam durissimorum, probatus. Mansit autem ibi permultos annos, multosque sustinuit labores tam pro sua quam fratrum aliorum salute. Qui cum cernerent eum tam strenue laborantem ac per omnia probatum, continuo cœperunt magis venerari ac honorifice tractare, ita ut quidam etiam pastorem nominarent. Quod ille ægre ferens, ut omnem honorem fugeret, relicto conventu, secessit in ignotas regiones. Nimirum, Deo ita disponente, venit prope Rostoviam, et exstructo parvo tugurio ad lacum, ibidem habitavit. Mox cœperunt vicini adire eum frequentius; quin et eorum prudentiores ac magis pii cupiebant cum ipso in eadem domo habitare. Venerabilis vir quemvis libenter recipiebat, divinæ scripturæ verbis eos monitisque salutaribus erudiens, vel etiam sollicitam omnium curam gerens; quin tamen eis præesse vellet. Majoribus certaminibus susceptis, angelorum vitam æmulatus est; quapropter miraculorum dono ditatus fuit, ita ut ab ægrotis quoslibet morbos, quantumvis insanabiles, depelleret. Ipse vero magis inde compungebatur, et vi lacrymarum animæ sordes eluebat.] .

[2] [cum frustra idolum comminuere conatus sit, obvium habet senem,] Exstabat tunc (Rostoviæ) b idololatriæ error; nondum enim (omnes) c cives susceperant baptisma, sed d Tschudiensis vici incolæ adorabant lapideum idolum e: obcæcata videlicet erant corda eorum a cacodæmone ibi f habitante; qui phantasmatibus ludebat etiam Christianos, ac fraude pessima adeo terrori erat, ut nemo per viam istam transire auderet. Videns igitur hæc, venerabilis Abramius orabat Deum, dicens: “Domine Deus excelse, respice desuper servum tuum mihique virtutem et gratiam Spiritus Sancti tui concede, ut dolosissimum hoc idolum destruere valeam g.” — At res beato viro non successit. Ne enim prope se transiret, magia sua impediebat dæmon ille. Quapropter angebatur Abramius ancipite animo, cumque die quodam sederet mœstus, vidit senem facie veneranda ad se venientem. Occurrit ei beatus. Tunc inter se consalutantes sibique mutuo bene precati, simul consederunt h. Tunc incepit beatus Abramius ita senem alloqui: “Unde venis, homo, et e qua regione es, vir Dei?” — Cui respondit senex: “Ego, pater, Constantinopoli oriundus sum, et advena in terra vestra aliena; verum dic mihi, pater, cur prope terrificum hoc idolum Veles adeo mœstus sedeas?” Respondit Abramius seni: “Connitor equidem et Dominum meum oro supplex, ut tremendum istud idolum Veles destruere valeam; at nihil possum efficere: non exaudivit Deus preces meas et ideo mœstus sedebam.” Dixit senex Abramio: “Si vis, pater, voti compos fieri, perge Constantinopolim, quære in civitate ædes sacras Joannis Theologi, templumque ejus ingressus, ora coram ipsius imagine: non inde exibis spe lapsus, sed res tibi ex sententia succedet i.” Dolente vero Abramio de viæ longinquitate: “Brevi, ait senex, Dominus Deus iter tuum j contrahet.”

[3] [imo S. Joannem, a quo accepta virga, idolum dissipat.] Beatus igitur Abramius, plenus Spiritu Sancto, accepta senis benedictione, iter ingressus est k, immemor longitudinis viæ; jamque transierat flumen Ischniam l, cum obvium habuit virum augustum, facie veneranda, calvum in vertice et in fronte, barba promissa et rotunda conspicuum, valdeque spectabilem, ac virgam manu gestantem. Huic ad pedes se projecit adoravitque eum beatus Abramius. Cui vir ille augustus: “Quo vadis, ait, senex?” Respondit Abramius: “Vado quæsiturus templum Joannis Theologi m.” Iterum dixit ei vir ille augustus: “Accipe, senex, hanc virgam, et domum reversus, eas ad idolum Veles; illud in nomine Joannis Theologi percute, et in pulverem nequam conteretur.” Quo dicto, statim evanuit senex. — Eum esse Joannem Theologum novit Abramius, timore simul et gaudio affectus, viamque repetens, nulla re impeditus, accessit ad idolum illudque in nomine Joannis apostoli virga contrivit [Et statim exsecrandum idolum Veles in pulverem resolutum est; sanctus vero Abramius Thaumaturgus glorificavit Deum qui ei victoriam ex inimico tribuerat, simul et sanctum apostolum ac evangelistam Joannem Theologum, qui ei fuerat auxiliator contra dæmonem ejusque operationes; nuntiavitque hæc omnia episcopo tunc existenti, Theodoro, et accepta ejus benedictione, ædificavit ecclesiam nomini sancti Joannis Theologi sa cram, in loco ubi apostolus occurrerat.] . Quo loco S. Joannem obvium habuerat illico ecclesiam, nomini ejusdem sacram, hodieque superstitem, exstruxit n. Postea accepta episcopi benedictione o, parvam ædificavit ecclesiam titulo Epiphaniæ Domini Nostri Jesu Christi, in ipso loco ubi antea steterat simulacrum falsi numinis Veles p.

[4] [Condit monasterium, cui præest,] Cellas quoque exstruxit congregavitque monachos quorum regimen suscepit, facto cum iis cœtu religioso [Episcopus autem Theodorus … succubuit … furori… Ejus loco… Rostoviæ … episcopus Hilarion. Hic omnium primus fuit missus una cum S. Boriso martyre a principe Vladimiro, qui totam terram Russorum baptizavit. Gens autem in circuitu degens, partim malevolentia, partim inveteratæ incredulitatis consuetudine, insurrexit in sanctum; vel potius ipse satanas, qui a gente illa olim adorabatur et in illa operabatur; hic igitur fortiter conculcatus a sancto, effecit ut multum mali ab infidelibus pateretur.] . Permulta vero mala passus est a gentilibus, qui initio quidem satagebant sanctuarium destruere et concremare monasterium; quod tamen impedivit Deus, precibus et patientia beati viri motus. Paulo post omnes ad Christum adorandum adduxit. Postquam parvuli æque ac ætate majores baptismatis aquis fuissent lustrati, cœperunt laudibus divinis interesse, et officia ecclesiastica nocturna frequentare mulieres æque ac pueri. Quorum animos venerabilis vir tum librorum lectione, tum spiritualibus monitis, non secus ac melle dulcissimo, delectabat. Unde multi juvenes, relictis parentibus, ad eum veniebant, et monachi facti, ab eo nihil hæsitante tonsi sunt. Quos omnes tanquam arbores ad aquas in vinea plantatas, potavit aquis, doctrina videlicet eloquiorum divinorum. Multiplicatis autem monachis, q magnam ædificavit ecclesiam, quam habens ut Christi sponsam, ornandam curavit iconibus perpulchris librisque sacris. Fecit quoque ut in his ædibus sacris ecclesiasticus cantus esset amplior.

[5] [quodque efficitur archimandria.] Porro duces Rostovienses magnam habere cœperunt fiduciam tum monasterio, tum ejus patri Abramio et cæteris monachis, iisque sustentandis multas donabant possessiones, etiam pagos in eorum usus largiti. Videns igitur venerabilis episcopus r monasterium augeri rebusque necessariis abundare, consilium cum ducibus s iniit faciendi ex monasterio archimandriam. Consecravit itaque venerabilem Abramium constituitque archimandritam. Qui cœpit tunc magis adhuc virtuti studere, laboribus labores addens, orationi et jejunio sese dedens, forma factus omnibus [… magnates quidem non inani gloria fovens, pauperes autem non despiciens.] , magnam adeptus humilitatem et sincerum amorem erga quosvis accedentes ad se, sive summos, sive infimos.

[6] [Diabolus, beati viri opera cruciatus.] Vetus autem boni osor diabolus armavit se contra venerabilem virum, ei diu noctuque molestiam exhibens; at minime terruit ludibriis suis sanctum, quippe qui Christi gratia et crucis signo esset circummunitus. Quondam cum sanctus more suo in ecclesia Dei sacra celebraret consuetisque orationibus ante sanctam communionem decantatis, vellet lavare manus, intravit in malluvium diabolus, eum ab aqua prohibiturus. Intellexit venerabilis spiritum malignum latere in vase: cui venerandam crucem imposuit; quodque etiam crucis signo undique munitum, in plures dies coopertum reliquit. Urebatur quidem dæmon virtute crucis in vase, exire tamen inde non potuit. Solebant porro principes, venandi gratia, quotidie perequitare campos; unde in urbem redeuntes intrabant in ecclesiam monasterii ad orandum; et ipsis sanctus bene precabatur. Venerunt itaque rursus principes in cellam vener. viri, benedictionem accepturi. Accidit autem ut eo tempore cilicia pro fratribus lavaret venerabilis in pistrina. Consueverat nempe vir Dei quotidie pro fratribus laborare, tum ligna in coquina secando, tum fratrum cilicia lavando, tum aquam portando in coquinam pistrinamve. Cognito principum adventu, ivit vener. vir in cellam suam, ut illis benediceret. Antequam autem eo perveniret, jam erant ibi principes, accessum ejus exspectantes, visoque vase cui crux superstabat, ancipites hæserunt. Unus vero eorum temere sumpsit crucem ut ea se signaret, et illico exiit e vase dæmon, veluti fumus niger ac fœtens, adeo ut omnes adstantes perterreret t. Et occurrens vener. viro ad cellam pergenti, incepit malus spiritus minis eum insequi dicens: “Sicut tu, miser, in causa fuisti cur virtute invisibilis Dei cruciarer et vi crucis comburerer, ita et ego inferam tibi impedimenta, et exquisitas tibi instruam insidias, et in te mox dominaturus, plagis te afficiam et contumeliis coram omnibus; insuper te torquendum curabo, faciamque ut asinæ variegatæ impositus circumveharis absque sede, sandaliis muliebribus rubris calceatus; sed et alia plura mala tibi rependam pro eis quæ a te accepi.” Munivit se venerabilis vir signo crucis et continuo evanuit dæmonium. Principibus autem interrogantibus de iis quæ acciderant et de fumo male olenti qui prodierat e vase, nihil respondit venerabilis vir; eosque cum fausta prece et piis monitis [Venerabilis vir ergo proposuit eis doctrinam spiritualem ex sacris scripturis, commonens eos ut in mediis principum honoribus essent humiles; in servos autem et subditos exercerent misericordiam, omni superbia devitata, dicente Domino: “Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur.” Et iterum: “Beati pauperes, quia ipsorum est regnum cœlorum.” Quidam dixit: “Beata civitas quæ a pio rege regitur, et navis a perito gubernatore ducta”; impietate enim urbs diripitur, et navis ab imperito gubernata perit; quando anima gloriam humanam diligit, quæ vanitas est, avertitur autem a Deo et contemnit inferiores; insolens protervitas nascitur inde. At vera charitas ducit ad lucem et Dei cognitionem, dicente apostolo: “Charitas operit multitudinem peccatorum.” Hæc et alia similia dicebat, et ita commonitos dimisit in pace.] dimisit in pace.

[7] [eum falso crimine insimulat coram magno duce,] Paulo post transfiguratus est dæmon in militem, adiensque magnum ducem Vladimiriæ, incepit graviter accusare vener. virum, dicens: “Domine rex, habeo proferre tibi arcanum quoddam magnum, tuæque dominationis dignum. Est in ditione tua, rex, in urbe Rostovia, monachus quidam Abramius; hic magus cum sit, vana virtutis imagine sanctum simulat, populumque humilitatis specie decipit. Invenit ille magnum thesaurum defossum, æneum nempe vas divitiis plenum, dominationis tuæ vere dignum; jam vero quid auri insit supellectili isti, cingulis et catenis, inæstimabile est, sed et argentum aliæque res pretiosæ sunt super omnem taxationem. Hujus thesauri ope et monasterium condidit ille et ecclesiam magnam ædificavit, re dominationi tuæ non significata.” Quibus auditis dux vehementer succensus est sancto viro; et arcessito militi cuidam sævissimo, qui eum comprehenderet: “Ubi inveneris senem, ait, ne unum verbum ei dicas, sed in qualicumque habitu reperies eum, in tali abducas, constituendum coram me [Hæc omnia facienda monuerat malus ille miles calumniator, seu potius insidiator diabolus.] ”; quemadmodum monuerat malus ille miles seu dæmon larvatus. Dum itaque vener. vir, post communem psalmodiam, in cella sua stans privatim Deum oraret, solo cilicio indutus et discalceatus, hoc ipso tempore, supervenit sævus ille miles, qui nec loqui eum ad se permisit, nec vestibus indui, nec calceari, sed immisericors comprehensum abduxit: adeo obcæcavit satanas cor ejus. Videns talem in se hostis inimicitiam, minime timuit beatus vir; quin etiam gratias egit Deo pro ingruente calamitate. Miles qui eum prehenderat, postquam in suum equum sustulisset, properavit versus Vladimiriam; in altera ripa lacus, occurrens cuidam rustico qui asina variegata vehebatur, manuque ferebat muliebria sandalia rubra, in eamdem asinam imposuit beatum virum, sandalia rubra ipsi induxit et mox coram magno duce constituit, solo cilicio indutum. Jussit dux sistere in adverso militem accusatorem. Qui rursus insimulavit ven. virum de invento thesauro, iisdem usus mendaciis quæ diximus antea. Beatus vero, erectis ad cœlum manibus, præcepit spiritui maligno, dicens: “Præcipio tibi in nomine Domini Nostri Jesu Christi, ut enarres mihi quis tu sis, qui tales in me calumnias instruxisti?” Respondit ille tremebundus: “Ego sum dæmon Zetheus, a principio odio habens bonum hominum v, maxime vero monachos timentes Deum. Scias, monache, ea quæ ego adversus te dixi, fuisse dicta ut pœnas des sævitiæ qua me in paupere vase tuo cruciasti.” Hæc locutus continuo ex omnium oculis evanuit.

[8] [qui B. Abramium omni officii genere prosequitur.] Cognovit dux diabolicas fuisse fraudes; cernensque venerabilem virum, coram se stantem in tanto opprobrio ut non posset æquo animo videri, timore affectus est, et ipse et omnes qui ei x adstabant. Incepit igitur dux y rogare senem, ut sibi veniam peccati daret, dixitque illacrymans: “Mea culpa id accidit, pater, te per vim adductum fuisse; ego te afflixi nimis; ignosce, pater, iis quibus te læsi. Utique inimicus noster obcæcavit cor meum, meque tibi iratum fecit, ac in peccatum hoc induxit.” Cui senex: “Dominus, ait, ignoscat tibi, o rex autocrator! Revera opus hoc est veteris inimici, quod ideo noli mirari; ab initio enim colluctatur ille z cum hominibus, maxime vero cum timentibus Deum, insidias eis parans” aa. Videns venerabilem virum [Ad senem autem conversus dixit: “Quid retribuam tibi, pater?” Senex vero dixit: “Bone rex, nos quidem reliquimus omnia et Christum secuti sumus; nihil igitur accipere volumus, futurorum spe solummodo lætantes. Si quid dare placet, detur pro ecclesia Dei. Verum simul cum benevolentia decet te judicium rectum habere: ideo enim datum est vobis homines regere secundum Deum. Rectus est Dominus in viis suis; quapropter dictum est: “Beati misericordes, quoniam misericordiam consequentur.” Calumniæ ne cito excipiantur, et reus judicii ne ferociter impetatur. Dicit enim divinus apostolus: “Collaudet misericordia judicium.” Similiter et de aliis virtutibus, ne vana hic sectantes, omittamus futura.” Dux vero delectatus est beatum Abramium audire, eumque præcipua observantia coluit, et multas possessiones donavit ei ad ornandam ecclesiam et ædificandum monasterium, domos scilicet et pagos et aquaria multa, etc. β] animo esse tam demisso, tamque sedate loqui, ac si nihil mali passus fuisset, cœpit dux bb ejus sanctimoniam magis revereri, magnaque observantia prosequi. Nimirum domos villasque non paucas monasterio donavit, illudque suum proprium fecit et cæteris omnibus monasteriis quæ Rostoviæ exstabant, præposuit; præterea multos servos obtulit ecclesiæ Sanctorum Epiphaniorum, deditque literas donativas, quæ supersunt ad hunc diem.

Remisit igitur vener. virum cum insigni honore ad monasterium [Audierunt fratres adventum patris sui Abramii, archimandritæ et thaumaturgi, et quomodo Deus ab eo fuerit glorificatus, dæmon vero confusus, insuper quomodo lætificaverit magnum ducem, et ab ipso muneribus fuerit cumulatus; statimque occurrerunt ei gaudentes. Ille vero gratiis Deo actis et fratribus bene precatus, in cellam suam rediit, laboresque laboribus addendo, virtutum exemplar omnibus sese exhibuit.] . Cumque vixisset ibidem vener. vir in magna humilitate cc, labores laboribus addens, magna cum pace migravit ad Dominum, quem a puero adamavit. Adjuncta mortis et sepulturæ beati viri prætermittit biographus.

ANNOTATA.

a R. num. 434: pii parentis. In Vita vero fusiore sæculo XVIII confecta perhibetur B. Abramius natus ex parentibus nondum Christianis, ipse ad fidem adjunctus in celebri monasterio Valaamensi. Verum huic narrationi nulla fides est habenda. — Menologium excusum de parentibus omnino silet.

α Tschuhlomia ab interpolatore recentiore scriptum arbitror potius quam a teste coævo vera narrante. Ubinam terrarum natus sit Abramius, nihil est ex quo conjectare possimus. Tempus vero quo in lucem editus est beatus vir probabili conjectura constitui potest anno circiter 1050. Obiisse enim videtur anno 1117, magnam adeptus senectutem. Quare non sunt sequendi qui proponant annum 970 aut etiam 940, inscriptum Psalterio cum acoluthiis et Kalendario pleno, aut qui existimant beatum virum obiisse anno Domini 1010.

b In C. A. deest Rostovia. Apud Kostomarovest parenthesi inclusum.

c C. A. et Prologus addunt: omnes.

d Prologus: Tschudiorum modo.

e C. A. addit nomen idoli, Veles.

f Locus iste obscurus, sed magis perspicuus est in C. A. et in R. num. 156 (secundæ classis): Erat vero in idolo dæmon malus habitans, qui vanis imaginibus Christianos ludebat terrebatque eos pessimis maleficiis suis. In codice 434, minus recte pro Christianos ponitur forma adverbialis Christiansky.

g R. num. 156 addit: et homines deceptos recta docere.

h Idem: et precibus absolutis incepit.

i Idem æque ac C. A. inutiliter addunt: Si autem non vadis ad templum Joannis Theologi.

j Iter tuum additum est juxta R. num. 156.

k Prologus silet de prima illa apparitione S. Joannis Evangelistæ, sed, facta mentione idoli, statim subjicit: et fusis precibus, profectus est Constantinopolim

l Loco flumen Ischniam, habet Sophiensis codex Menologii Majoris: fluvii largitatem, ut annotant editores Com. Archeogr. — Fluviolus Ischnia distat a Rostovia quatuor circiter chiliometris: eumque frustra quæsivi in Dictionnario Geographico clarissimi viri Semenov.

m C. A. Et narravit ei beatus vir omnia ex ordine, cujus rei causa iter inierit ad inquirendum templum Joannis Theologi. — Pro templo occurrit semper domus seu potius ædes. — Cognomento Theologi, uti norunt omnes, discerni solet apud Orientales S. Joannes Evangelista, quamvis et hoc etiam nomine sæpe notetur.

n Apud Macarium, in edit. C. A.: Erexit templum in nomine Joannis Theologi; quibus verbis manifestum est designari ecclesiam ejus nomine insignitam.

o C. A. episcopi Theodori; sic constanter exhibet C. A. nomina propria, ubi eadem desiderantur in texta a nobis edito.

p Veles deest in C. A.

q Addit C. A.: Accepit benedictionem episcopi Hilarionis.

r C. A. et R. num. 156: Episcopus Hilarion.

s Iidem: consilium iniit Hilarion cum magno duce Vladimiro et cum principe Boriso.

t R. num. 156 addit: atra sua visione.

v C. A. et R. num. 156: bonum generis humani. In C. A. dæmon appellatur Zepheog.

x C. A. magno duci Vladimiro.

y C. A. dux magnus Vladimirus.

z R. num. 156 loco ille habet satanas.

aa Idem addit: mos, ut sensus sit: insidias parans de more.

β Similem clausulam habet codex bibliothecæ publicæ Petropolitanæ, ut scripto testatus est mihi clarissimus Bytchkov, codicibus mss. ejusdem servandis præfectus.

bb C. A. dux magnus Vladimirus.

cc C. A. loco in magna humilitate habet: in profunda senectute; deest insuper a puero. Prologus et quod eum sequitur Menologium, post verba vixisset ibidem, addunt sat annorum (slavonice: lieta dovolna).

DE B. RYCWERA MONIALI PRÆMONSTRATENSI

ANNO MCXXXVI.

SYLLOGE HISTORICA.

Ricwera, monialis ordinis Præmonstratensis (B.)

AUCTORE V. D. B.

§ Unica. Cultus parcus, natalis, conversio et sanctimoniæ laus B. Rycweræ.

Ad diem 25 octobris, initio Commentarii de B. Ludovico Arnsteinio, disseruimus de primordiis cultus publici Sanctorum et Beatorum Ordinis Præmonstratensis; [E numero Beatorum Præmonstratensium non videtur excludenda B. Rycwera.] ubi demonstravimus ea ad sæculum fere XVI aut XVII pertinere. Sed licet tam parci fuerint S. Norberti discipuli et sodales in celebrandis sui Ordinis alumnis, plurium tamen servarunt cum veneratione memoriam quæ quasi publici cultus locum obtineat. Inde utique non minima nobis exsurgit hæsitatio, sintne illustrandi an ommittendi in nostro Opere illius ordinis sodales, quibus hæc contigit fortuna. Profecto dubii multum fuimus de B. Rycwera; cujus gesta hic non narramus nisi quia Præmonstrati honore singulari Serva Dei semper fuit habita; maxime quia ejus sepulturæ loci notitia, medio sæculo XVII, quum scribebat Joannes Pagius, adhuc perseverabat, et rosæ pulchriores super ejus sepulcrum crescere et florere tradebantur: quod et memorat Chrysostomus Van der Sterre in Supplemento ms. ad Natales SS. Ordinis Præmonstratensis, in Musæo nostro asservato [Ad diem 29 octobris.] , vel etiam Joannes Van Craywinckel [Legende van het orden van Premonstreit, tom. II, pag. 645.] istius Ordinis historiographi diligentes.

[2] [Prius annuntiatur inter aëmeros, dein ad 23 maji et demum melius ad 29 octobris.] Saussayus, documenta secutus procul dubio Præmonstrati recepta, primus, anno 1637, quo liber ejus in lucem prodiit, B. Richmeræ, (sic in una litera erravit) nomen in fastos sacros retulit, signans illud inter aëmeros, seu inter cœlites nulli certo diei adscriptos, in Appendice scilicet Martyrologii Gallicani [Pag. 1230.] . Hæc Saussayi verba: B. Richmera sanctimonialis Præmonstratensis, ibidem cum titulo gloriæ condita. Saussayum imitatus est Castellanus [Martyrologe Universel, pag. 888 et 1164.] sanctamque Ryeweram inter aëmeros retulit, sed venerabilem dumtaxat dixit, quoniam plerumque solitus fuit eos tantum beatos et sanctos nuncupare, qui officio liturgico colantur [Ibid. Avertissement.] . Saint-Allais [Martyrologe Universel, dictionnaire des Saints, etc., pag. 119.] et Petinus [Diction. hagiol., Supplém. col. 1564.] pro more exscripserunt Castellanum. Anno 1653, in Gynecæo Arturia Monasterio, ad diem 23 maji ejusdem memoria celebrata est his verbis: In Præmonstratensi cœnobio diœcesis Laudunensis, dormitio B. Ryeweræ, S. Norberti abbatis discipulæ, etc. Verum diem natalem 29 octobris cognovit Petrus de Waghenare [Sanctus Norbertus Canonicorum Præmonstratensium patriarcha, part. I, pag. 115.] ex antiquis monumentis Præmonstratensibus, idque refert in Norberto suo, voce soluta celebrato et anno 1651 edito. Unde idem dies transivit in Supplementum ms. ad Natales Præmonstratenses Chrysostomi Van der Sterre, non secus ac in Legendam theotiscam Joannis Van Craywinckel, et in Ephemerides Ordinis Præmonstratensis Georgii Lienhart. Fatemur ex his documentis non facile erui B. Rycweræ, centum annis ante Urbani VIII decretum anni 1634, cultum publicum et ecclesiasticum fuisse præstitum. Sed non est oblivioni dandum Præmonstratenses, in publice honorandis suis sanctis, minorem apparatum usurpasse: ac proin, in eorumdem cultu dijudicando, indulgentia nobis esse utendum [Cfr. Acta SS., tom. I Junii, pag. 810 et seq.; tom. XI Octob., pag. 720 et seqq.; Bened. XIV, De Beatif., etc. lib. I, cap. XLI, num. 5.] .

[3] [Cum consensu mariti sui Raymundi de Clastris et facta donatione,] Eam nobili genere Veromanduensi natam voluit Joannes Pagius; quem secuti sunt Joannes Van Craywinckel aliique; quin et matrimonio junctam cum Raymundo de Clastris, et non sine hujus consensu, velum sacrum accepisse ab ipso S. Norberto anno 1122. In quarum rerum testimonium retulit Pagius, in Bibliotheca Præmonstratensi [Pag. 438.] , et Hemeræus, in Augusta Veromanduorum [Pag. 149.] , fragmentum chartæ Simonis, Noviomensis episcopi, qui auctoritatem suam illi negotio interposuit. Ego Simon, inquit, Dei gratia Noviomensis episcopus, notum fieri volo tam præsentibus quam futuris, quod eo tempore quo dominus Norbertus, vir admirandæ religionis, in Præmonstratum locum cum suis ad serviendum Deo se recepit, quædam nobilis mulier, Ryewera * nomine, uxor Raymundi de Clastris, in prædictum locum, conversionis gratia, se contulit, et ad sustentationem fratrum ejusdem loci, corrucatam alodii, quam habebat apud Bolmont, libere possidendam tradidit, etc. Actum Noviomi [anno Domin. Incarn.] 1120 * Addit eruditus vir Melleville ex conjugio Raymundi et B. Ryeweræ natam fuisse filiam Haridam, quæ postea cuidam Guidoni nupsit contulitque dominium de Clastris [Diction. Hist. du départ. de l'Aisne, tom. I, pag. 257. ] . Locus de Clastris non omnino obscurus est, licet non multo plures quam 600 incolæ in eo recenseantur. Jacet scilicet duabus leucis ab oppido S. Quintini, et quatuor aut quinque a Noviomo [Expilly, Dictionnaire geographique, etc. des Gaules et de la France, tom. II, pag. 359, V° Clastres; Dictionnaire Universel, etc., de la France, tom. I, pag. 716, Paris, an XIII. Cfr., Matton, Diction. topographique de l'Aisne, pag. 71.] , videturque aliquando in vicecomitatum erectus [Anselme, Histoire généalogique et chronologique de la Maison de France, tom. III, pag. 614, tom. IV, pag. 397.] . De Raymundo non plura innotuerunt. Cæterum ex ipso jure canonico unusquisque facile cognoscere potest, quæ requirantur ut mulier nupta religionem amplecti possit, et quidem ante omnia mariti consensus.

[4] [anno 1120 Præmonstratum venit, sub initia novæ religionis;] Volunt nonnulli [Auctor Supplementi ad Natales etc.; De Waghenare, Norbertus, p. 115; Van Craywinckel, tom. II, pag. 645.] hanc Ryeweram omnium primam inter Præmonstratenses moniales cooptatam fuisse. Alii eam saltem fuisse ex primis [Hugo, Vie de S. Norbert, lib. II, pag. 111.] . Quæ posterior sententia tutior est, quum nuspiam ab antiquis tradatur quæ prima femina novam religionem iniverit. Quemadmodum alibi monuimus [Acta SS., tom. XI Octobris, pag. 1044.] , venit S. Norbertus Præmonstratum ineunte anno 1120. Brevi tempore ibi multa peregit, vir verbo et opere non multo minus potens et actuosus quam S. Bernardus, Claravallensis abbas. Ut autem reliqui viri apostolici, qui ad finem XI et initium XII sæculi, excitatis utriusque sexus turbis ad declinandas hujus mundi illecebras, et ad serviendum Deo vivo et vero, condiderunt aut duplicia monasteria, aut seorsim virorum et feminarum cœnobia; sic quoque S. Norbertus non solum viros, sed etiam feminas, ad vitæ suæ modum sequendum non potuit non admittere. Quapropter, ut loquitur Hermannus Laudunensis, cum sexu virili etiam femineum ad conversionem suscipi constituit [De miraculis Mariæ Laudunensis, lib. III, cap. VII, cit. in Actis SS. tom. XI Oct., pag. 739.] ; et quidem sub ipsum initium novæ religionis, ut ex memorato diplomate constat; adeoque deserendus est tum Joannes Van Craywinckel, qui B. Rycweram non nisi anno 1122 ad conversionem venisse tradit, tum Georgius Lienhart qui, cum Arturo a Monasterio, anno 1121 eamdem rem illigavit. Demonialibus Præmonstratensibus dictum est in Actis S. Norberti, earum patris [Acta SS., tom. I Junii, pag. 817 et seqq.] , et in Actis B. Ludovici Arnsteinii [Ibid., tom. XI Octobr., p. 739 et seqq. Cfr. Helyot, Hist. des Ordres religieux, tom. II, pag. 179 et seqq., edit. 1792.] , qui uxori suæ Gudæ, non secus ac Raymundus de Clastris, consensum relinquendi sui thori dedit; ita ut ab earum institutis explicandis hic abstinere possimus.

[5] [cujus instituta alibi declarata fuerunt.] Non videntur eæ moniales, licet a fratribus habitatione et conversatione omnino separarentur, in collegia singularia suique juris coivisse, sed, non secus ac fratres conversi, ad laborandum in gratiam canonicorum destinatæ; dum contra canonici spiritualia et temporalia subsidia illis ministrabant. Partem itaque in Officio divino habebant nullam, sed silentio ei intererant, psalteria sua et horas canonicas vel B. Virginis secreto legentes, et in aliis operibus ecclesiæ et fratribus, suendo, nendo, texendo, lavando servientes [Chronologus Parcensis ms. in Actis SS. tom. I Junii, pag. 818.] . Initio in femininis his septis multa floruit sanctimonia; sed paulatim, ut in reliquis omnibus religiosis ordinibus, tanta et tam gravia orta sunt incommoda, ut pleraque omnia suppressa fuerint, aut ad Cistercienses translata; et paucissima dumtaxat, eaque seorsim a virilibus posita, supervixerint. Ipse Præmonstratensis parthenon, cujus B. Rycwera præcipuum fuit decus, communem legem subiit fuitque anno 1141 translatus Fontenellam, una leuca a Præmonstrato distantem; atque hinc ad curtem de Roseriis, et demum ad curtem Bonolii (Bonœil), prope Hammum oppidum in Picardia. Sed hæc facta post mortem B. Rycweræ, quæ, anno 1136, Præmonstrati obiit; ubi sacellum SS. Gervasii et Protasii orationum suarum fervore, et xenodochium, primarium virginum hospitium, virtutum exercitio illustravit [Hugo, Annales Præmonstratenses, tom. I, col. 389 et seqq.] .

[6] [Virtutibus ibi claret] De quibus hæc tradidit Pagius: Illa igitur, inquit, Præmonstrati (cunctis obstupescentibus) manibus sancti Norberti sacro velamine donata et Deo consecrata, tantis brevi virtutibus cunctis, et præsertim operibus pietatis sedulo præluxit, ut ibidem pauperum xenodochio præfici meruerit. Quo in munere quanto quisque morbis deformior, tanto ad serviendum ei erat propensior, adeo ut omnium ore unicum illa et verum pauperum, inopum et desolatorum solamen prædicaretur. Illa igitur quamvis corpore in terris constituta, in cura ministrandi cum Martha esset occupata, assidua nihilominus rerum divinarum contemplatione, mente in cœlestibus versabatur. Magnas passa est dæmonis infestationes, quas orationis virtute in fugam convertit. Incendium quod xenodochio extremum exitium minabatur, signo crucis repressit et extinxit. Tandem diutino vigiliarum et jejuniorum labore gravata, admirandæque pietatis et charitatis operibus cumulata, lenta febre correpta, obiit feliciter, anno Domini 1136, et Præmonstrati in pauperum cimiterio sepulta jacet [Bibliotheca Præmonstratensis, pag. 438.] .

[7] [et bonis operibus.] In Supplemento ms. ad Natales Sanctorum Ordinis Præmonstratensis, hæc de iisdem virtutibus legimus: B. Rycwera, nobilis matrona, quæ prima sui sexus Ordinis Præmonstratensis habitum e manibus S. Norberti suscepit; tantæ virtutis et sanctitatis fuit, ut dæmones in fugam convertisse, incendiumque quod xenodochio cui præerat, extremum minabatur exitium, signo crucis exstinxisse memoretur; et quamvis cura ministrandi esset occupata, assidua nihilominus rerum divinarum contemplatione in cœlestibus mente versabatur. Diutino tandem vigiliarum et jejuniorum rigore consumpta, sed pietatis et charitatis admirandæ operibus cumulata, lenta febre exstincta est anno 1136, et Præmonstrati in pauperum cœmiterio sepulta. Ejus sepulchrum quibusdam rosis mirum in modum supercrescentibus etiamnum dicitur esse venerabile. Eadem fere referunt Petrus De Waghenare in S. Norberto, Joannes Van Craywinckel in laudata Ordinis Præmonstratensis Legenda theotisca, et Georgius Lienhart in Ephemeridibus Præmonstratensibus. Vitam B. Rycweræ in altera parte Annalium suorum se editurum pollicitus est Hugo [Annales Præmonstratenses, tom. I, col. 392.] , sed his promissis stare non potuit.

[Annotata]

* Ricamera legit Hemeræus.

* 112 apud Pagium.

DE B. PETRO MONOCULO, CONF. NON PONT. ABBATE VIII CLARAVALLENSI

ANNO MCLXXXVI

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Petrus Monoculus, qui et Igniacensis, abbas Clarævallis in Gallia (B.)

AUCTORE V. D. B. & R. D. B.

§ I. B. Petri cultus immemorabilis, genus regium, vita monastica et officia Igniaci et in Valle-Regia. Pro cardinalatu commendatur Alexandro papæ III.

B. Petri Monoculi, cujus laudes et gesta aggredimur, cultus neque umquam celeber fuit aut plane manifestus. [B. Petrus, abbas Claravallensis, in libris sæculi XIII et XIV,] Quum tamen plus centum annis ante Urbani VIII de veneratione servorum Dei decreta, SANCTUS Petrus appelletur in operibus evulgatis, — quæ appellatio, quum personam non mores afficit, publici cultus species a tribunalibus Romanis habetur et habita est, — non possumus ei in Opere nostro non concedere locum. Imprimis itaque in Vita, quam scripsit Thomas de Radolio, auctor omnino coævus, sæpius vocatur beatus vir, sanctus vir aliisque id genus nominibus; et ejus mors verbis describitur ex Officio divino de S. Martino petitis. Non minore veneratione eum prosequuntur alii vetustissimi scriptores. Sed, quod præcipuum est, Vincentius Bellovacensis, qui anno 1262 obiit, eum aperte sanctis accenset, capiti XXVIII libri XXX Speculi historialis hunc præfigens titulum [Speculum historiale, lib. XXX, cap 28 et seqq., edit. Nuremberg, 1483; item Bibl. mundi, tom. IV, pag. 1193, Duaci, 1624.] : De SANCTO Petro Clarævallensi, et bonis ejus initiis atque operibus; quæ dein per quinque capita prosequitur, ducem habens Thomam de Radolio, aut potius Helinandum, Frigidi-Montis monachum, qui in Chronicis suis, libro XLIX, Thomæ scriptionem breviavit. Petrus de Natalibus, episcopus Equilinus, nequaquam eum omisit in catalogo sanctorum; sed (lib. III, cap. CC) ad diem 14 martii, qua eum quievisse in Domino credidit, scripsit integrum caput de SANCTO Petro abbate Clarevallensi. Inde in recentioribus martyrologiis, menologiis aliisque ejusmodi libris Ordinis Cisterciensis, nuspiam apparet nisi cum sancti aut beati laude; ita ut cultus ejus publicus, quamvis obscurus et exiguus, cessaverit numquam.

[2] [et in aliis recentioribus, constanter sanctus aut beatus appellatur.] Sic venit ad diem 14 maji in Kalendario Cisterciensi, anno 1617 Divione excuso; itemque ad eamdem diem apud Chalemotum cum longo elogio et titulo beati. Cum eadem appellatione eum laudant, ad diem 18 maji, Henriquez et Bucelinus; adeoque in Kalendario Cisterciensi seu Martyrologio Ordinis Cisterciensis, quod anno 1689 auctoritate publica prodiit, legitur ad eamdem diem, sed minoribus literis: In Claravalle B. Petri abbatis; qui vitæ innocentia et cordis simplicitate illustrior fuit quam splendore sanguinis regii, ex quo erat progenitus. Bernardus de Britto Lusitanus et Barnabas de Montealbo Hispanus, ambo Cistercienses historiographi, sanctum eum dicunt; Angelus Manrique in Annalibus et Chrysostomus Henriquez in Fasciculo Sanctorum, beatum constanter vocant. Demum in Catalogo Sanctorum, Beatorum ac Servorum Dei Ordinis Cisterciensis, quem anno 1712 Sigismundus Alberti Monteregali in Sicilia edidit, venit ordine suo S. Petrus, dictus Monoculus, ex regio sanguine Francorum, abbas VIII Clarævallensis, qui 14 (alias 18) maji 1186 obiit, Deiparæ colloquiis aliorumque sanctorum assuefactus. In Prætermissis ad tres illos dies meminerunt B. Petri decessores nostri; sed ad præsentem retulerunt diem, qua eum obiisse suo loco demonstrabimus. Sed inde exsurgit summa errandi facilitas, quoniam hac die 29 octobris Henriquezius, Bucelinus et Kalendarium Cisterciense celebrant B. Petrum Catalaunensem, Claravallensem monachum et, in Exordio Magno [Dist. VI, cap. 10, in Bibl. Cist., tom. I, pag. 245.] , in præclarissimis S. Bernardi discipulis repositum. Sed satis fuerit scopulum indicasse, ut eum evitet lector.

[3] [Videtur ne pos fuisse Philippi I, regis Francorum, et Bertradæ.] Petrus, ut biographi verba usurpem, patria fuit Ytalus, parentibus secundum sæculi dignitatem, (ut dicebatur), excelsis. In Exordio autem Magno, quod Conradus, abbas Eberbacensis, ad annum 1192 conscripsit, regi Francorum propinquus fuisse traditur [Dist. II, cap. 31, pag. 77.] ; quod testimonium flocci fieri nequit, quum Conradus in Claravalle, ut ipsemet testatur [Dist. VI, cap. 10, pag. 245.] , monachus fuerit sub B. Petro Monoculo abbate; de cujus genere non potuit non multa audire. Cæsarius Heisterbacensis [Dialogi miraculorum, dist. VI, cap. 11, Bibl. Cist., tom. II, pag. 170.] , qui nonnulla refert aliis incognita et alter testis haberi debet, adhuc clarius loquitur: Erat autem, inquit, secundum carnem nobilis et consanguineus Philippi (II), regis Franciæ, qui præcipuus amator erat sanctæ simplicitatis. Demum in Gallia christiana [Tom. IV, col. 803.] dicitur ex Nangio stirpe nobilis; quod non sine vade aliquo proponi potuit. Conveniunt autem inter se Exordii Magni et Galliæ christianæ testimonia. Etenim Philippus I genuit ex Bertrada, quam anno 1092, expulsa Bertha uxore legitima, superduxerat, Florum, qui matrimonium iniit cum hærede dominii de Nangis in archidiœcesi Senonensi [Art de vérifier les dates, tom. I, pag. 572, et Expilly, Dict. géogr., tom. V, pag. 15.] ; ut, quum B. Petrus natus sit oporteat circa annum 1120, facile Flori filius fuerit, Philippi I regis nepos, adeoque sanguine proximus Ludovico Grosso, Ludovico Juniori et Philippo II; quibus regnantibus ipse vixit. Quæ si animadvertisset Amauricus Duval [Hist. litt. de France, tom. XVI, pag. 514.] , profecto non scripsisset a monachis inventum hoc regium genus (ut passim alibi), quo majorem ordini suo splendorem adderent. Errat autem, quum affirmat ab omnibus tradi historicis B. Petrum ex Galliæ regum sanguine procreatum: nam non omnes sicut Henriquezius [Fasciculus SS. Ordinis Cisterciensis, lib. II, dist. 22, pag. 214.] ducem secuti sunt Exordium Magnum. Narrant enim Helinandus, S. Mariæ de Frigido-Monte monachus, et qui eum secuti sunt Vincentius Bellovacensis, Petrus de Natalibus et sanctus Antoninus eum sublimitatem generis sui semper (quantum potuit) dissimulatione celavisse: quæ verba a Thoma de Radolio primum usurpata sunt. Existimat Daunou [Hist. litt. de France, tom. XIV, pag. 620.] sanctum virum natum esse in castro Marciaco prope Cluniacum; propterea quod Chesnius [Hist. des card. francais, tom. I, pag. 151.] opinatus est eum fratrem fuisse Henrici, cardinalis Albanensis, illo loco in lucem editi; sed, ut ipse animadvertit Daunou, hæc opinio minime certa est: quin etiam non dubito eam improbatum iri omnibus, qui vitam B. Petri, Exordium Magnum, Helinandum aliosque legerint, nuspiam hujus germanitatis vestigium deprehendentes. Restat itaque ut aut biographum sequamur aut Exordium Magnum. Prior B. Petrum Italum fuisse et gratia literarum petiisse auditoria Gallicana affirmat: Conradus Eberbacensis eum regi Francorum propinquum fuisse, adeoque Nangii natum. Posterius placet; quoniam Conradus, diu in Claravalle versatus, multo melius doceri potuit B. Petri genus, quam Thomas de Radolio, a Claravalle (utpote monachus Benedictinus), alienus, et qui fatetur se plura assequi non potuisse, et imprimis B. Petrum solitum fuisse sublime suum genus dissimulare, utique ipsimet Thomæ. Jam de Igniaco * aliisque ejus sedibus.

[4] [Igniaci fit monachus et prior, dein abbas in Valle-Regia, et postea Igniaci.] Igniacum, non procul a Remis, leucas nempe quinque, ordinis Cisterciensis erat eo tempore novella plantatio; quippe quæ anno 1126 a Rainaldo II, archiepiscopo Remensi, cum amplissima dote fundata fuerit, quarta futura Clarævallis filia [Gallia christ., tom. IX, col. 300.] . Rexit eam prius B. Humbertus usque ad annum 1143 aut 1144; dein B. Guerricus. Alterutro abbate, asceterium istud ingressus est B. Petrus et continuo visus sanctissimos sodales æmulari. Quapropter prior Igniacensis constitutus est. Quo munere cum fungeretur, vacua facta est, in diœcesi Remensi, sedes abbatialis Vallis-Regiæ, quæ Igniaci filia vitam debebat Hugoni, comiti Rociacensi, cœnobii Vallis-Regiæ anno 1148 fundatori [Gallia christ., tom. IX, col. 312.] . Primus abbas fuerat Adam; secundus Robertus, qui annis 1159 et 1161 sedebat; tertius ipse B. Petrus, qui præerat anno 1164 [Ibid., col. cit.] . Quomodo deinde factum sit ut hic ipsemet crearetur abbas Igniacensis, narrat biographus: sed quidni addidit notas temporis? Ut enim in Gallia christiana [Ibid., col. 301.] videre licet, difficillimus est sæculo XII Igniacensium abbatum catalogus. Sed, omissa inutili disceptatione, hæc certa sunt. Post B. Guerricum, sedit ibidem Godefridus, ab anno saltem 1159 usque ad annum 1162, quo Claravallensis abbas factus est. Venit deinde Hugo, qui non potuit nisi paucos menses Igniacensem clavum tenere. Secutus est Bernardus, qui dicitur in Igniacensi cathedra sedisse annos septem, non tamen ultra annum 1169, quo anno ex diplomate constat B. Petrum abbatem fuisse Igniacensem; quam cathedram obtinuit usque ad annum 1179, quo pedum Claravallense accepit. Delendi itaque Videbatius et Herveus, quorum nomina in indice antiquo occurrunt et quorum posterior Igniacensis fuisset abbas anno 1171; itemque Godefridus II, cujus nomen in apographo chartæ Guilielmi I, archiepiscopi Remensis, anno 1177, legitur. Non enim admittenda est Maurinorum [Ibid., col. cit.] opinio, B. Petrum renuntiasse abbatiæ Igniacensi aliquanto antequam ad Claravallensem clavum vocaretur; nam usque ad annum 1179 hoc eum functum esse officio ex Thomæ de Radolio testimonio plane manifestum est.

[5] [Laborat in messe; miraculis commendatur Alexandro papæ III.] Dum abbas erat, gravissimos messis labores non refugiebat. Testis est Helinandus Frigidi-Montis monachus [Ap. Tissier, tom. VII, pag. 203.] : Quodam messionis tempore, inquit, exierat cum fratribus ad laborem. Dum ergo monachi pausarent in silentio, vidit abbas tres mulieres pulcherrimas venientes inter fratres; quarum una cæteris mirabiliter præcellebat. Tunc abbas ivit obviam illis, et ait: “Certe multum audaces estis, quæ sic venitis inter nos. Nonne bene scitis quod mulier non debet venire inter nos? inter fratres scilicet de ordine nostro?” Tunc illa præclarior cæteris: “Ego bene debeo venire inter meos. Ego enim sum mater Domini Jesu Christi Maria, quæ venio visitare messores meos; et ista est Maria Magdalena, et ista est Maria Ægyptiaca.” Quo audito, cecidit abbas ad pedes ejus; quos quum vellet amplecti, evanuit. Quæ in Valle-Regia, Igniaci an in Claravalle acciderint, non patet. Dum autem abbatiam Igniacensem regebat, Petrus tituli S. Chrysogoni presbyter cardinalis, et legatus in Galliis apostolicus, insigne de ejus virtutibus dedit testimonium. Jam pridem Alexander III scripserat ad legatum suum literas continentes ut inquirere deberet, quæ personæ de regno Francorum aut de partibus illis possent in Romanam ecclesiam promoveri. Cui circa annum 1177 literis secretis respondit cardinalis Petrus, undecim nomina significans; quæ inter Henricus, abbas Claravallensis et B. Petrus, de quo hæc tradit [Duchesne, Franc. scriptt., tom. IV, pag. 560; Migne, Patrol., tom. CC, col. 1371.] : Licet autem venerabilis vir P., Igniacensis abbas, non sit adeo litteratus, cum tamen Dominus frequenter per eum miracula operari dignetur, de sanctitate ipsius non est quomodolibet dubitandum.

[Annotata]

* Igny

§ II. De administratione spirituali et temporali B. Petri facti abbatis Claravallensis.

[Eligitur B. Petrus abbas Claravallensis et nequaquam archiepiscopus Tolosanus.] Dux jam noster esto chronographus Claravallensis, qui ab anno 1147 ad 1192 res sui cœnobii diligenter annotavit [Migne, tom. CLXXXV, col. 1248 et seqq.] : Anno Domini 1175, decimo septimo kalendas novembris, apud Igniacum martyrizatus est abbas Geraldus Clarevallensis; de qua re plura occurrunt in B. Petri Vita. Anno Domini 1176, abbas Altæcumbæ domnus Henricus de Castro Marciaco, in abbatem Clarevallensem promotus, quatuor circiter præfuit annis… Anno Domini 1179 … mense martio, papa Alexander III concilium magnum tenuit Romæ in palatio Lateranensi; in quo concilio abbas Clarævallis domnus Henricus factus est Albanensis episcopus cardinalis. Et eodem anno, die 1 novembris, rex Philippus Remis coronatus, XLIV circiter annis regnavit. Electus est, utique post diem 1 novembris, in abbatem Clarevallensem abbas Petrus Igniacensis monoculus, cujus vitam habemus. Septem annis incompletis — unde alibi dicitur sex annis fuisse in Claravalle [D'Arbois de Jubainville, Études sur les Abb. Cist., pag. 353 et 355; Lalore, Le trésor de Clairvaux, pag. 236.] — præfuisse invenitur. Ad hoc tempus B. Petrum admittere noluisse archiepiscopatum Tolosanum, ad quem electus fuisset, suggerit Daunou [Hist. litt. de France, tom. XIV, pag. 621.] ; non recte. Henricus de Castro Marciaco, B. Petri decessor et mox episcopus Albanensis, non autem B. Petrus, electus fuit anno 1178 ad hanc sedem; quæ inde aliquandiu vacavit [Cfr. d'Attichy, Flores hist. cardin., tom. I, pag. 203; Gallia christ., tom. XIII, col. 18 et 19.] . Epistola vero Petri Cellensis VIII libri VIII, alias LXXX libri II [Migne, tom. CCII, col. 527 et seqq., tom. CC, col. 1383 et tom. CCI, col. 1400.] , qua petit ab Alexandro papa III, ne fratri suo dilectissimo Clarevallensi abbati archiepiscopatus Tolosani onus imponatur, et illæ aliæ conventus Clarævallis (quæ inter B. Petri literas leguntur num. XIII et XIV), quibus eumdem Alexandrum et regem Francorum rogant monachi ne permittant suum sibi auferri abbatem et Tolosanum episcopum constitui, illæ, inquam, non pertinent ad B. Petrum, sed ad Henricum decessorem.

[7] [Tardiloquus est ejusque species non omnibus placet.] Non omnibus placebat novus Clarævallis abbas, aliis dicentibus eum esse justo severiorem, aliis ejus speciem externam reprehendentibus. Thomas de Radolio narrat eum in se reapse fuisse severissimum, sed in alios benignum adeoque a dispensationibus non abhorruisse. Species autem ejus pulchra nequaquam erat, ut multis locis tradit Thomas; statura erat brevis, macer et jam in Valle-Regia monoculus factus. Sed audiatur Helinandus, Frigidi-Montis monachus, qui Thomæ verba contraxit: Vilis, inquit [Chronic. lib. XLIX, ap. Tissier, Bibl. Cisterc., tom. VII, pag. 200 et 201.] , volebat videri, non humilis prædicari. Gratias sæculares nec habuit, nec habere quæsivit, ut politum eloquium, venustatem personæ, industriam in negotiis sæcularibus, favorabilem largitatem. Bona intima possidebat; in exterioribus se obscurum esse gaudebat. Nec sic obscurus et vilis erat, ut putabat; sed apud recte cogitantes multum venerabilis et amabilis erat… Plurimisque eum intime nescientibus simplex videbatur et hebes, quia tardiloquus erat et, cum loquebatur, quasi laicus, seu pessime loquens latine. Verumtamen, quum tunc inter Claravallenses maximopere vigeret adhuc virtutum studium et disciplinæ amor, paucorum hæ erant de novo abbate suo querelæ.

[8] [a pl erisque tamen magni fit propter virtutes animi,] Qualis autem hic quantusque fuerit in oculis plerorumque Claravallensium (nam et adversarios expertus est non paucos), ex Exordii Magni capite XXXI distinctionis II discere licet [Ibid, tom. I, pag. 76 et seq.] : DE VENERABILI VIRO, DOMNO PETRO, VIII CLARÆVALLIS ABBATE. Postquam mater universalis, videlicet sancta ecclesia Romana, quæ habet plenitudinem potestatis, in partem sollicitudinis ascivit domnum Henricum, quondam Clarævallis abbatem, cum quærerent enixius abbates et fratres Clarævallenses, quem in locum ejus subrogarent, cito de proximo obtulit se fragrantissima virtutum suaveolentia domni Petri, abbatis Igniacensis, cujus supra (dist. II, cap. 27 et 28) mentionem fecimus: qui hanc specialem gratiam ab hominibus sui temporis obtinuerat ut sanctus et bonus, electus ex millibus prædicaretur. Hunc itaque dignum dignorum successorem, octavum Clarævallis abbatem unanimo consensu elegerunt: dignum, inquam, qui, pro suæ reverentia humilitatis ad altiorem locum ascendens, templi Domini, quod ex vivis lapidibus ædificatur, minister constitueretur. De quo per Ezechielem dicitur, quoniam in octo gradibus ascensus ejus: hoc significante Spiritu Sancto, quod per gradus octo principalium virtutum ad octavam æternæ beatitudinis ascenditur. Iste Dei famulus, cum ante susceptum regimen Clarævallensis ecclesiæ perfectus et sanctus judicio omnium habitus fuisset; tamen, tamquam præterita conversatio sua nullius momenti fuisset, ad novum agonem seipsum extendere cœpit: studens modis omnibus dare voci suæ vocem virtutis, id est ut quæ ore docebat, opere non destrueret; omnia justa et sancta factis magis quam verbis ostenderet; patrum quoque præcedentium vestigia continue præ oculis haberet: præcipue sanctissimi patris nostri Bernardi, cujus se indignum vicarium judicabat.

[9] [maxime ob mansuetudinem, spiritualem monachorum curam, abnegationem et humilitatem.] Cumque cæteris floreret virtutibus, gratia tamen mansuetudinis ita decoratus erat, ut in habitu, in incessu, in vultu, in locutione ipsius, nihil aliud nisi sanctæ humilitatis, quæ altius in corde ipsius radicaverat, judicia reniterent. Denique, universa fere domus administratione in temporalibus cellarariis et provisoribus ejusdem domus commissa, ipse soli Deo vacare salutique animarum intendere proposuit. Nempe, quotiescumque exoccupatus esse poterat, in auditorio solus in silentio, demisso in terram vultu, sedebat: ut si quis de junioribus vel infirmioribus fratribus multitudine tentationum percussus, seu quavis molestia gravatus fuisset, liberam eum adeundi facultatem haberet: quem etiam continuo, secundum datam sibi gratiam, salutaribus monitis et dulcissimis ædificationum eloquiis, ad agonis pro Christo suscepti tolerantiam roborabat. Cæterum, quam rigidus castigator corporis sui fuerit, ex hoc satis apparet, quod numquam duabus tunicis et duabus cucullis simul, sed aut una cuculla et duabus tunicis, aut una tunica et duabus cucullis, etiam in asperrimo frigore, vestiebatur. Botis quoque rarissime utebatur. Frugalitati vero et parsimoniæ intantum operam dabat, ut, ipsis quoque communibus cibis parcissime utens, magis qualecumque sustentamentum fragilis corporis quærere, quam gulæ irritamentis indulgere se comprobaret. Semper in corde, frequenter et in ore habebat, se indignum, se insufficientem esse, qui tantam domum regeret; se minus idoneum minusque discretum, ad quem de universi mundi partibus tanta abbatum et fratrum multitudo respicere deberet.

[10] [Rex Philippus II ei promittit se propugnatorem fore Clarævallis.] Unde etiam regi Francorum, cui propinquus erat, quadam vice dixisse fertur: “Vide, domine mi rex, quod ego tantillus homuncio, nullam prorsus habens personam, mentis etiam et rationis inops, tam sublimem domum regendam suscepi: et timeo graviter, ne forte per imprudentiam et insufficientiam meam status Clarævallis, qui huc usque inviolatus permansit, labefactetur.” Cujus humilitate rex admodum delectatus, respondit ei: “Cur, domine pater, in tantam pusillanimitatem temetipsum dejicis, ut curam animarum, quas Deo auctore regendas suscepisti, deserere velis? Ne, quæso, ita feceris; sed, secundum gratiam tibi a Domino collatam, curam dominici ovilis vigilanter exercere non negligas. Tu tantum esto abbas intus, in iis quæ ad honorem Dei et ad salutem animarum pertinent; ego foris ero abbas, in omnibus quæ ad utilitatem domus vestræ spectant, possessiones vestras tutando et ab omni exactione liberas reddendo, omnem etiam qui maligna voluntate vos quolibet modo inquietare præsumpserit, regiæ animadversionis ultione feriendo.” Purissimam et Deo placitam hujus beati viri in sancta religione conversationem manifestius indicat gloriosa illa revelatio, quam supra (cap. XXVIII) expressimus; per quam glorificationem Christi martyris Gerardi, quondam Clarævallis abbatis, non solum spiritualibus, verum etiam corporalibus oculis et auribus videre et audire dignus fuit. Quam vero copiosa supernæ gratiæ dulcedine perfusus fuerit, quamque non inefficax pro sceleratis et peccatoribus intercessor exstiterit, mirabilis illa et vere memoria digna Balduini militis et sceleratissimi peccatoris in extremis conversio manifeste declarat.

[11] [Exemplo præit sanctissimis monachis:] Quam conversionem postquam narravit Conradus Eberbacensis ex epistola, Vitæ quoque inserta, sic pergit: Quod si ante susceptum regimen Clarævallis tam perfectus fuisse dignoscitur, (nam, quum Igniacensis abbas erat, convertit Balduinum), postquam pastor et rector hujus religiosæ domus fieri meruit, de qua, (sicut beatus Bernardus in quodam sermone suo testatur), optimos et pretiosissimos animarum redditus singulis annis colligit Deus; nihilne meritorum illi accrevisse putabimus? Accrevit utique: quia priorem religionem suam posteriore sanctitate multiplicibus virtutum incrementis cumulavit: sic Marthæ inquietas in semetipso castigans occupationes, ut Mariæ quietem per sacræ contemplationis studium toto mentis complecteretur affectu; sic subditos arctam et angustam viam incedere docens, ut legem, quam aliis imponebat, primitus hanc tenendam esse in sua sancta conversatione demonstraret. Neque dubium est quin vir vere pius fuerit, religiosus atque monasticarum virtutum exemplar: quapropter a Centuriatoribus Magdeburgensibus [Centuria XII, cap. 10, col. 1653.] appellatur hypocrita insignis, qui coluit Deum Maosim et se aliorum intercessorem fecit: quippe qui Missam pro defunctis celebraverit et alia multa fecerit exemplo S. Bernardi, quem tamen Lutherus non potuit non appellare sanctum. Sed hæc sæculo XVI. Nunc autem quis inter Protestantes sobrius hæc convicia probat?

[12] [Quantopere tum in Claravalle floreret virtutum et disciplinæ studium.] Sed ut ad Conradum revertamur, librum claudere noluit, nisi prius iterum collaudata egregia disciplina, quam temporibus B. Petri ejusque successoris Warnerii, in Claravalle vidisset. Postquam, inquit [Recapitulatio, ap. Tissier, Bibl. Cist., tom. I, pag. 245, et ap. Exordia Ord. Cist., juxta Pampelunense exemplar anno 1871 edita, pag. 491.] , Clara illa Vallis primum et clarissimum abbatem suum, S. Bernardum, post unum et triginta annos ad summi Imperatoris transmisit palatium, .. per sanctos successores ejus, de quorum virtutibus superius aliqua comprehendimus, sanctæ religionis vigor conservatus in eadem gloriosa domo illibatus duravit, sicut in temporibus venerabilis ac Deo digni viri D. Petri, ejusque successoris D. Warnerii, postea Lingonensis episcopi, divina favente gratia nobis probare concessum est. Testis enim nobis est Dominus, quia, cum in Claravalle disciplinis claustralibus et sacri Ordinis observantiis subditi essemus, tantum ibi religionis et gravitatis, tantumque puritatis et honestatis vidimus, ut sæpius in gratia Dei exultantes diceremus in cordibus nostris, quia, si ipse legislator noster beatissimus pater Benedictus, cujus Regulam professi sumus, in carne viveret, et per se ipsum sanctum illum conventum regeret, districtius sacri Ordinis instituta in loco illo observari non potuissent. Incuria nempe, vel levitas, seu dissolutio, quæ est ruina Ordinis, locum ibi penitus non habebant; sed vernantium virtutum fraternæque charitatis æmulatio ibi sancta vigebat: quodque magis mirum est, ad hæc singulos austeriori aliqua castigatione cogere prælatis opus non erat, quia quasi hæreditaria successione ad se transmissum tenebat sancta illa domus vitia declinare et virtutibus operam dare. Et deinde sanctissimorum aliquot monachorum, qui in Claravalle hoc tempore floruerant, nomina recenset.

[13] [In rebus temporalibus minus versatus,] In rebus autem temporalibus administrandis multo minus versatus erat beatus vir, mallens eas permittere cellariis et provisoribus, ipse saluti monachorum fere vacans. Qua in re laudandus profecto, dummodo officiales sibi obnoxios servaret, rationes exigeret eosque regeret. Sed ab hac dispensatione videtur animo fuisse alienus, eamque minoris fecisse. Quod quantum deceat qui non rerum dominium, sed administrationem dumtaxat habet, judicent alii. Audi interea Cæsarium Heisterbacensem, in distinctione VI Dialogi miraculorum, cujus capitis XI hic est titulus et textus [Tissier, tom. II, pag. 170.] : Quantum valuerit simplicitas D. Petri, abbatis Clarævallis, apud adversarios ejus. Dominus Petrus, abbas Clarævallis, monoculus ex infirmitate, vir sanctus nomine et re, Petri apostoli imitator et filius columbæ, eo quod magnæ et puræ fuerit simplicitatis. Cum ipso et fratribus ejus miles quidam pro quibusdam bonis contendebat. Præfixus est dies, in quo vel miles cum abbate componeret, vel coram judice litem intraret. Venit ad diem miles cum amicis suis; venit et abbas, solo monacho quodam simplice secum assumpto. Non tamen in equis, sed pedites venerunt. Et cum esset abbas venerabilis pacis et paupertatis amator, rerumque transeuntium contemptor, coram omnibus dicebat militi: “Homo christianus es; si dixeris in verbo veritatis quod bona ista, pro quibus contentio est, tua sint et tua esse debeant, bene sufficiet mihi testimonium tuum.” Ille, magis curans de bonis obtinendis quam de verbo veritatis, respondit: “In veritate dico quod mea sint hæc bona.” Ad quod abbas: “Sint egro tua tibi; ego de cætero non repetam illa.” Sicque reversus est ad Claramvallem. Miles etiam, ad uxorem suam quasi victor rediens, cum ei per ordinem recitasset quid abbas dixisset vel quid ipse egisset; illa, territa ad verba tam pura et tam simplicia, respondit: “Dolose egisti contra abbatem sanctum: ultio divina nos puniet. Nisi monasterio bona sua restituas, consortio meo carebis.” Territus ille ad Claramvallem venit, bonis ultro renuntiavit, de indebita vexatione sancti abbatis veniam postulavit.

[14] [quærit nihilominus apud Alexandrum papam III remedia juris,] Verumtamen noli credere B. Petrum in harum rerum procuratione omnino supinum fuisse. Mala enim jam monachis erant tempora. Reges, duces, comites, milites, episcopi, mira liberalitate, S. Bernardo ejusque discipulis dederant valles lutosas, silvas impervias et deserta sterilia. Hæc illi triginta aut quinquaginta annorum labore, mutarant in campos fertiles, amœna prata, pascua. Quam felicem conversionem quum illi nobiles aut eorum posteri viderent, pœnitebat eos pristinæ largitatis, omnibusque modis, etiam falsis testimoniis, studebant veteres donationes rescindere, aut conficta mutui vel depositi actione reposcere, ut extortam pecuniam in luxum et comessationes profunderent. Cruciabatur animo B. Petrus, intelligens se et fratres suos scurris et epulonibus laborare [Tissier, Biblioth. Cist., tom. III, epist. I, pag. 264; Migne, Patrol. latina, tom. CC, col. 1381 et 1382.] . Quapropter ante diem 30 augusti anni 1181, quo Alexander papa III e vivis recessit, dedit ad eum binas literas; quarum alteris conqueritur Cisterciensem ordinem a sæcularibus vexari litibus, direptione bonorum et fraudibus: adversus quæ mala implorat auxilium: Precamur, inquit [Ibid., loc. cit.] , quatenus priscæ consuetudinis tenor vestro nobis privilegio restauretur: ut, si quis videlicet ab aliquo monasteriorum nostrorum rem indebitam dubiamve poposcerit, abbas loci rei veritatem, in propriæ conscientiæ periculum requisitus, et monachus sive conversus, ex obedientiæ virtute jussus, alleget; et sic in verbo veritatis eorum ancipitis causæ decisio perseveret. Quod si feceritis, sine aliorum injuria nostra nobis jura servatis. Si vero vobis via forsitan ista minus placet, invenite aliud quantumque remedium, quod cum removerit a pravorum cupiditate perjurium, cessare a nobis faciat solutionis indebitæ detrimentum.

[15] [parum utique opportuna, ut direptio nem bonorum et lites avertat;] Non poterat utique Alexander papa privilegium tale, omni juri et æquitati adversum, concedere. Quum tamen qualecumque remedium necessarium esset, animum non despondit B. Petrus. Quapropter literas [Epist. IX, apud Migne, tom. CCI, col. 1404.] dedit ad cardinalem Henricum, decessorem suum, et ad Berneredum, non pridem SS. Crispini et Crispiniani Suessionibus abbatem, tum cardinalem episcopum Prænestinum, eorum auxilium efflagitans: “Posita est, inquit, ecclesia nostra, ut scitis, inter gentes indomitas et Gallica fortitudine contumaces; quæ dum sua per intemperantiam prodigunt, aliena per violentiam diripiunt et prædantur. Ideoque mediante sollicitudine vestra rescriptum nobis petimus sedis apostolicæ prorogari: quo archiepiscopis et episcopis terræ nostræ generalis mandati statuatur auctoritas, ut de malefactoribus nostris plenam nobis justitiam faciant, nec in eos aliqua postmodum absolutio prodeat, si digna satisfactio non præcedat. Cessent a sacri participatione mysterii villæ, oppida, civitates, quandiu ibi B. Remigii præda constiterit: ut proveniat nobis rerum indemnitas amotarum, dum illis interdicitur solemnitas divinorum.” Profecto non deerat auctoritas episcopis ut interdicto deprædationes illas punirent, sed, quum eis tutum non videretur sua uti potestate, difficile factu erat ut eos pontifex cogeret.

[16] [facile tamen cedens.] In his tamen quæ prudenter facere poterat, non deerat Alexander Claravallensi monasterio; adeoque aliis literis [Ibid., epist. II, tom. CC, col. 1382.] B. Petrus eidem pontifici gratias agit pro collatis Ordini Cisterciensi beneficiis, maxime quod jusserat cœnobium Balernense, Clarævallis filiam, in diœcesi Vesontionensi, causam vincere, nisi adversarius præscriptionem quadragenariam demonstraret; petens deinde ut lis celeriter finiatur, quoniam actor rem in longum ducere nitebatur ut, morte pontificis mandantis, exspiraret mandatum. Oderat certe lites B. Petrus; quocirca, cum mercator de fratribus Cariloci conquereretur, scripsit ad abbatem [Epist. VII, ap. Migne, tom. CCI, col. 1396.] : Quoniam ille in negotiatione pecoris, quod a fratribus vestris emerat, ad summam fere trecentorum solidorum se asserit circumventum; volumus ut discretio vestra rem diligenter inquirat, et, si verum esse compererit quod asseritur, damnum prædicti N. compensatione rationabili moderetur. Etenim, ut illic loquitur, non parvus in charitate profectus ostenditur, cum fraternæ pacis lucrum peculiariis quæstibus antefertur.

[17] [B. Petrus, sociatus aliis abbatibus, monasteria lineæ Claravallensis visitat aut ab aliis visitanda curat.] Postquam illa superiora retulit Cæsarius: Vir iste beatus, subjungit, temporibus seniorum nostrorum visitavit in claustro, scilicet Heisterbach seu Valle S. Petri, in diœcesi Coloniensi; sed et alia multa filiationis Claravallensis monasteria visitavit, sui ordinis secum habens quosdam abbates, finitimas regiones perambulans, ut loquitur biographus. Testis est etiam Herbertus, abbas de Moris, his usus verbis [Acta SS, tom. IV Augusti, pag. 330.] : Visitante nuper venerabili abbate Clarævallensi Petro cœnobia sua, quæ in Rhemensi provincia, flante Spiritu Dei, venustissime florent, nos quoque cum illo profecti venimus die quadam una cum ipso ad monasterium. Vallis-Regis; et dein pergit narrare se ibi invenisse librum Miraculorum seu sextum Vitæ S. Bernardi; eumque, aquis mersum et aliquandiu in mantica madida clausum, dein siccum et incorruptum inventum esse. Quæ monasteria visitare ipse non poterat, curabat ut ab aliis suo nomine visitarentur. Certe Herbertum, abbatem Superadi in Hispania, visitatorem fecit Morerolæ abbatiæ, ut ipse Herbertus testis est: Ad gloriam, inquit [Cod. ms. sæc. XIII, num. 4883 Bibl. reg. Brux.; Cfr. Manrique, Ann. Cist. ad an. 1180, c. II, n. 5.] , regis æterni respicere comprobatur, quotiens gloriose aliquid ab eo factum a subjecto milite dilatatur. Eapropter, ego Herbertus, abbas Superadi, quæ sub præsentia nostra contigerunt, ad ædificationem auditorum, in multorum notitiam venire desidero. Anno ergo ab Incarnatione Domini 1184, ex injuncto domini Clarævallensis, in partibus Hispaniarum tenebar visitare quandam abbatiam ordinis Cisterciensis, nomine Moreroliam; in qua sub oculis nostris accidit, quod seriatim attestamur. Hactenus Herbertus, quem Manriquius vocat Hymbertum cujusque visitationem illigat anno 1180. Ante annum 1218 non reperitur Herbertus in Yepesii catalogo abbatum Superadensium.

§ III. Visitat monasteria. Cædes abbatis Trium-Fontium. Compositio litis inter Trium-Fontium et Cheminonis monachos.

[Dum anno 1181 visitat Tres-Fontes, Simon monachus occidit abbatem Alardum. B. Petri ad abbatem Cisterciensem] Sed et alias multas fecit visitationes ipsemet B. Petrus, quas ad annos suos referemus. Imprimis verno tempore anni 1181, versabatur cum abbatibus de Ripatorio, de Caladia, de Alto-Fonte, de Aurea-Valle et de Caherio, in monasterio Trium-Fontium in diœcesi Catalaunensi; quæ prima Claravallensis filia dotata fuerat anno 1116, et biennio post a monachis occupata. Quemadmodum autem, cum Igniaci abbas esset, testis fuerat necis B. Gerardi, Claravallensis abbatis, ab Hugone de Basoches, in Igniacensi cœnobio, crudeliter interempti, sic in monasterio Trium-Fontium, Alardum abbatem a Simone quodam suo monacho occisum et sanguine madentem vidit. Tempus cognovimus ex Chronico Claravallensi, ubi hæc leguntur [Migne, Patrol. latina, tom. CLXXXV, col. 1249.] : Anno Domini 1180 (stylo veteri), apud Tres-Fontes, tempore visitationis quam faciebat abbas Petrus Clarævallensis, intrante martio, contigit venerabilem virum abbatem Alardum a quodam hypocrita monacho interfici. Quæ tum expertus sit, tum egerit beatus vir ipse ad Guilielmum de Tolosa, qui bis olim Savigneii, in diœcesi Abrincensi, abbas, anno 1179 Cisterciensis abbas creatus fuit, atque ad annum 1181 hoc munus retinuit [Gallia Christiana, tom. XI, col. 546, tom. IV, col. 988 et 989.] . Perfusus, inquit [Tissier, Bibliotheca Cisterciensis, tom. III, pag. 266.] , amaritudine spiritus, et tactus dolore cordis intrinsecus, quid dicam vobis, pater, vel quid faciam, nescio, afflictione valida et miseria saturatus. Vos autem ex his quæ scribentur, attendite et videte si est dolor similis sicut dolor meus. Obductam namque præteriti vulneris cicatricem scidit nuper ictus acerbior: ut qui parricidalia nuper funera in patris nece defleveram, eadem cogar et nunc in Clarævallis unigenito deplorare. Ad majorem vero mearum miseriarum cumulum, uterque quodammodo inter manus meas exstinctus est, uterque me præsente peremptus: ut gladius doloris hujus eo crudelius orbati senis animam pertransiret, quo me miserum feriret comminus, et pressius e vicino confoderet. Accidit enim, ante paucos hos dies, ut in domo Trium-Fontium, quæ prima est in filiabus nostris, visitationis ageremus officium; et ecce, abbas ejusdem loci sacrarium ecclesiæ, ubi altare beati Bernardi nuper erexerat, peculiarem orationem solito celebraturus ingreditur, quatinus post hæc missarum solemnitatibus celebratis, devotior nobis et negotiis instantibus redderetur. Cumque ibi moram faceret, et cum angelis Dei assisteret coram Domino, affuit etiam inter eos satan, permissus in eum extendere manum suam: ut ille innocentissimus pater ibi reciperet mortem, ubi vitæ requirebat authorem. Ingressus est namque post eum vir Belial, nomine Simon, qui, clauso ostio ut occideret in abscondito, patrem suum prædictum abbatem, vibrata in caput ejus acie securis, aggreditur; nec prius a vultus et verticis concisione destitit, quam ille, non jam miser, sed adhuc miserabilis pater, laureatus suo sanguine, spiritum in ejus quem orabat manibus expiraret. Post hæc una hora transacta, abiit crudelissimus parricida, et Missam celebrare non timuit, ut velamentum sceleris devotione sibi ascisceret sacerdotii. Diu enim præ tumultu lugentium et concurrentium monachorum ignoratus parricida delituit; quamvis vox sanguinis sine intermissione fluentis virum sanguinum, quoties feretro comminus accessisset, stillicidiali quodam testimonio demonstraret. Unde postmodum, pro his et aliis quibusdam conjecturalibus signis ad rationem positus, reum se patrati facinoris confitetur: dignus quidem qui nullam consequatur veniam, qui nullam in eo reperit mortis causam. Et ecce nunc, pater optime, captus et catenatus tenetur in vinculis; pro quo vobis instantissime supplicamus, ut præfixa die consilio et habita deliberatione cum fratribus, talis in eum diffiniatur pœna, quod similis præsumptionis debeat finiri materia.

[19] [et ad monanachos Trium-Fontium ea de re literæ.] Paulo post cum Trium-Fontium monachis communicavit quæ Guilielmus de Tolosa, cum capitulo Cisterciensi, de sacrilego Simone definiverat: Porro, inquit [Ibid., Migne, Patrologia latina, tom. CCI, col. 1396.] , de illo miserabili parricida definito consilio statuerunt, ut, quamvis non solum præsentia, sed memoria quoque ejus horrorem pariter renovet et dolorem, eum tamen pro majori scandalo devitando usque ad capitulum (generale) sub districta faciatis custodia conservari, pane tantummodo et aqua vitam miseri sustentantes, excepto quod ei tribus diebus hebdomadæ pulmentum aliquod vestra poterit humanitas erogare. Cavendum est enim et nobis et vobis, ut, cum volumus ne de vinculis nostris effugiat, hunc in manibus nostris famis violentia non extinguat: quæ custodia tanto opportunius commendatur, quod Hugo de Basochiis aliquanto ante Igniaco aufugerat. Quod vero nefanda hæc scelera in Cisterciensibus asceteriis patrabantur, profecto mirum non est si quis humanæ imbecillitatis conditionem consideret. Passim tunc in severissimo hoc Ordine sanctissimi erant monachi: vigebat disciplina, florebat pietas, in honore erat vita dura et pœnitens. Sed, quoniam Cisterciensia cœnobia tunc pœnitentialia instituta censebantur, admittebantur facile etiam facinorosissimi homines, qui jejuniis, abstinentiis, diuturnis precibus, præterita crimina expiarent. Hos inter nobiles multi, plerique natura feroces et audaces. Quorum indolem quamvis Christi jugo subderet divina gratia, fieri tamen non poterat quin aliquando pristina vitia irritarentur et in superiores præcipue excandescerent. Miremur itaque potius tot peccatores in illis asceteriis ad summam pervenisse sanctimoniam, quam canes aliquot rediisse ad vomitum.

[20] [Conciliat pacem inter monachos Trium-Fontium et Cheminonis.] In posterioribus illis literis ad finem addit B. Petrus: Quod autem superagendum est negotiis vestris, ecce nos domi sumus, parati ad omne subsidium consolationis et pacis, quando consilii tempus venerit coram vobis. Quibus indicare videtur litem, quæ nata erat inter Trium-Fontium et Cheminonis monasteria, et quam nuper componere statuerat. Scilicet ad utriusque fundationem data fuerat anno 1116 pars nemoris de Luiz, utriusque terminis ab Hugone, comite Vitreiensi, non recte definitis. Hinc discordiæ; quas anno 1181 B. Petrus dirimere tentavit. Petrus, Clarævallis abbas, sic legitur in sententia [Gallia christiana, tom. IX, col. 958.] , statuit ut pascua sint communia inter fratres Trium-Fontium et fratres de Cheminon, excepto solum quod fratres de Cheminon glandem non colligent, nec exportare facient, nisi quod porci in fageto vel querceto comederent. Si quis pastor pacem infregerit scienter aut malitiose, conversus quidem Trium-Fontium, villæ seu prædio rustico præpositus, in capitulo de Cheminon prima dominica publice verberabitur, et die ipsa in eadem domo humi comedet; et conversus de Cheminon eandem satisfactionem faciet in domo Trium-Fontium. Testes pacis initæ Harduinus de Ripatorio, Eustachius de Caladia, Giraldus de Alto-Fonte, Stephanus de Aurea-Valle, Hellinus de Caherio, abbates, anno 1180; quod est ante Pascha anni 1181. Sed anno sequenti nova orta lis, quia Cheminonenses monachi majorem tegulariam extruxerant. Quocirca ad id corrigendum, Cheminonem misit B. Petrus Dei-Amicum, abbatem in Argona, cum priore ejusdem domus G. et Petro, Vallis-Lucentis abbate, et abbate de Ripatorio. Responderunt illi se stare judicio super hoc ab abbate Clarævallis habito et a Cisterciensi capitulo confirmato; addentes se postulasse veniam, et ad judicium Clarævallensis, cujus se voluntati subjiciebant, appellasse. Anno demum 1183, capitulum generale ita sancivit pacem ut Cheminonenses simplicem tegulariam construerent [Ibid., eodem tom., col. 958 et 959] .

§ IV. B. Petri gesta ab anno 1181 usque ad annum 1184. Cardinalis Henricus. Abbatia Bakoniensis. Visitatio monasteriorum diœcesis Trecensis et Normanniæ.

[Quum Henricus, ante abbas Clarævallis et dein cardinalis et legatus, archiepiscopos Lugdunensem et Narbonensem deposuit,] Ita pergit Chronicon Claravallense [Apud Migne, tom. CLXXXV, col. 1249 et seq.] :

Anno Domini 1181, apud Claramvallem mortuus est venerabilis Eskilus, Danorum archiepiscopus, sumpto habitu ordinis: qui diu manserat in Claravalle, et sibi substituerat archiepiscopum in Dania, Absalonem nomine. Albanensis autem episcopus, Henricus, non ita pridem Claravallensis abbas, missus in Burgundiam legatus, duos archiepiscopos, Lugdunensem et Narbonensem, deposuit: castrum hæreticorum, quod Vallis * dicitur, per miraculum cepit: apud Cistercium generali capitulo præfuit, et anno sequenti ad curiam revertitur tempore papæ Lucii. In Fasciculo Sanctorum Ordinis Cisterciensis, lib. I, dist. 30, legitur Eskili Vita, quam ad diem 10 aprilis prætermiserunt decessores nostri, quod Lundensis archiepiscopus numquam publice cultus fuisse visus est. Quamquam B. Petrus non potuit cum eo non multum commercium habere, tacetur tamen illic ejus nomen. Suspicor autem plurimum Henricum eum legatum esse, quem B. Petrus aliquamdiu secutus esse, cap. XXV Vitæ suæ, legitur. Quod Henricus archiepiscopum Lugdunensem deposuisse dicitur, locus difficilis est [Cfr. Gallia christiana, tom. IV, col. 130; D. Bouquet, Recueil, etc., tom. XVIII, pag. 745.] ; qui et reperitur apud Albericum, monachum Trium-Fontium, multosque vexat; sed nequaquam nodus solutus a Baluzio, arbitrato ad Henrici legati tempora relatam fuisse depositionem Petri Narbonensis et Achardi Arelatensis, anno 1080 in synodo Avenionensi pronuntiatam. Coævus enim erat chronographus Claravallensis, scribens dumtaxat res quas viderat aut audiverat, et qui errare omnino non potuit in enarranda depositione archiepiscopi suæ ipsius provinciæ ecclesiasticæ; neque solus est, quippe cui consentiant Tabulæ sepulcrorum Claravallensium [Apud Henriquez, Fasciculus SS., tom. I, pag. 366.] . Quum Guichardus obiverit medio anno 1180, et anno circiter post, Joannes ad Albas-Manus ad cathedram Lugdunensem traductus nondum esset, facile fieri potuit ut interea alius electus fuerit, qui, quod brevissimo tempore (utpote ab Henrico legato depositus) sedem Lugdunensem tenuerit, memoriam sui reliquerit nullam [Manrique, Annales Cist., ad an. 1182, cap. 2; Pagi, Critice Baronii, ad an. 1181, num. 7; Vaissette, Hist. du Languedoc, tom. III, pag. 58.] . Sed in his partem habuisse aliquam B. Petrus non legitur.

[22] [sententiam suam non dixisse videtur B. Petrus de utriusque successore,] Contra an in rebus Narbonensibus consiliarius fuerit, videtur quæri posse. Certissimum quippe est Pontium ab Arsatio a cardinali Henrico exauctoratum fuisse, et successoris electionem per compromissum in ejus devenisse potestatem. Testis est ipse Lucius III in literis, quas XVII kal. junii anni Incarnationis 1182 Velletri dedit ad capitulum Narbonense: Venientes, inquit [Gallia christ., tom. VI, inst., col. 46; Migne, Patrologia, tom. CCI, col. 1170.] , ad nos venerabiles fratres nostri Magalonensis et Biterrensis episcopi nostro apparatui suggesserunt, quod, cum ecclesia vestra esset non solum archiepiscopo, sed etiam personis aliis destituta, juramento præstito promisistis, quod mandato venerabilis fratris nostri Albanensis episcopi, qui tunc in partibus illis legationis officio fungebatur, de ordinatione ipsius ecclesiæ sine contradictione qualibet pareretis. Cæterum, quia idem episcopus antequam vestram ecclesiam ordinasset, ad sedem apostolicam rediit, nos providere volentes, ne personarum defectu eidem ecclesiæ quodlibet incommodum perveniret, prædicto episcopo dedimus in mandatis, ut, sicut a vobis in eum religione jurisjurandi fuerat compromissum, jam dictam ecclesiam ordinaret. Ipse vero, cum consilio prædictorum episcoporum, tres archidiaconatus vacantes et sacristiam in ipsa ecclesia de personis idoneis ordinavit, et canonicum quemdam instituit. Quamvis itaque ecclesia Narbonensis archiepiscopo destituta esset, et legatus Henricus, antequam eam ordinasset, ad sedem apostolicam rediisset, duo tamen, ut videtur, se episcopos electos dicebant: Joannes quidem ad Albas-Manus, episcopus Pictaviensis, qui, in itinere Romano, ad sedem Lugdunensem, quam mox conscendit, electus est; et Bernardus Gaucelini, episcopus Biterrensis, qui plures annos se in Galliis electum Narbonensem dixit, sed non nisi anno 1184 a Lucio papa III confirmatus [Gallia christ., tom. IV, col. 130 et 131, et tom. VI, col. 56 et 57.] . Quum igitur hæc electio esset dubia, adeoque Henrico et canonicis videretur nulla (quamvis Joannes et Bernardus quisque suam tuerentur electionem), compromissarius judex electus est legatus. Quare contendi posset huc pertinere responsum B. Petri, quod a biographo Thoma, cap. XXV, num. 51, refertur; maxime quoniam Bernardus Narbonensem cathedram ante annum tertium conscendere permissus non est, tametsi competitor ejus, anno 1181 aut sequenti, throno Lugdunensi impositus, omni suo jure in sedem Narbonensem cesserat. Sed obstat difficultas insuperabilis. Ille scilicet vir qui contra sententiam B. Petri episcopus factus est, vivebat adhuc anno 1204; Bernardus vero anno 1191 vita functus est. Dein ejus competitor, Joannes ad Albas-Manus, falsus denarius dici non potuit, quippe qui ultimos vitæ annos in Claravalle sanctissime egerit, antea numquam culpatus.

[23] [sed Garmundo et Hugone de Noeriis, contendentibus de episcopatu Autissiodorensi.] Quocirca omnes Galliarum episcoporum catologos inspexi, investigans episcopum electum anno 1181 aut 1182, cujus electio ambigua fuerit, qui nobilitate magis claruerit quam virtutibus, et qui anno 1204 adhuc viveret; neque alium inveni quam Hugonem de Noeriis, episcopum Autissiodorensem. Audi Robertum Autissiodorensem, scriptorem diligentem et coævum [Chronographia, fol. 87, et ap. D. Bouquet, tom. XVIII, pag. 250.] : Ipso anno (1182) Austissiodorenses canonici Garmundum (Clement), IV abbatem Pontinensem, elegerunt in præsulem, non tam ipsius merito, quam sollicito studio fratris ejus Ægidii, tunc a rege præ cæteris in curia sublimati. Verum cum quædam ex personis ecclesiæ restitissent, Romam proinde pars utraque profecta est, ibique diutius sunt detenti, eo quod, multis utrinque rationibus allegatis, nequiret negotium terminari. At illic maxima interim mortalitate grassante, Garmundus moritur, sicque contentio terminatur. Electionem tamen Garmundi ratam habuit cardinalis Henricus; quod vix fieri potuit, nisi ipse compromissarius fuerit. Quam comprobationem declarat instrumentum factum Pictaviis, kalendis aprilis anni 1182, et editum a Martenio [Ampliss. collect., tom. VII, col. 91.] ; in quo legitur G. electus Autissiodorensis deliberasse cum ipso Henrico cardinali super controversia, quæ inter abbates S. Crucis Burdigalensis et S. Severi de ecclesia B. Mariæ de Solaco fervebat. In Gestis episcoporum Autissiodorensium [Ap. Labbe, Bibl. Mss., tom. I, pag. 470.] nulla Garmundi memoria, nulla turbarum, quæ post mortem Guilielmi de Tuciaco ecclesiam Autissiodorensem afflixerunt. In his Gestis dicitur Hugo de Noeriis ex thesaurario assumptus in episcopum anno Domini circiter 1183, circa Purificationem B. M. Virginis; in Chronico autem brevi Autissiodorensi [Ap. Bouquet, tom. XII, pag. 300.] : MLXXXIII ordinatus seu inthronisatus [Cfr. Acta SS., tom. VIII Octobris, pag. 196.] fuit domnus Hugo episcopus IV idus martii et in crastino consecratus: ut plane studiosa fuerit electionis omissio. Sed quidquid id est, testimonio Roberti Garmundus non adeo merebatur fieri episcopus; et Hugo de Noeriis, nobilissimo genere ortus, miles potius fuit quam episcopus, a subditis extorquens pecunias [Ap. Labbe, Bibl. Mss., tom. I, pag. 471.] , silvas ecclesiæ sibi inique arrogans [Ibid., pag. 481.] et alia multa perpetrans quæ dedecent episcopum: vixit usque ad 29 septembris anni 1206. Adeoque ei facile conveniunt omnia quæ habet Thomas biographus.

[24] [Anno 1182 coloniam emittit Bakoniam in Hungaria.] Anno Domini 1182, a Claravalle missus est conventus ad fundandam abbatiam de Boccan in Hungaria; qua in re, ex Chronico Claravallensi [Migne, Patrologia, tom. CLXXXV, col. 1250. Cfr. Manrique, Annales Cist., ad an. 1182, cap. V, num. 5 et 6; Timon, Epitome rerum Hungar., pag. 23.] cognita, partem utique non minimam habuit B. Petrus. Sita hæc est abbatia in diœcesi Vesprimiensi, in silva Bakonia [Jongelinus, Notitia abb. ord. Cist., lib. IV, pag. 43. Bombardius, Topogr. Hung., pag. 140 et 141.] . Quod in ejus thesauro velum nuptiale Giselæ, S. Stephani regis viduæ, servatur, fundatio ejus huic reginæ adscribitur [Korabinsky, Geographisches Lexikon von Ungarn, pag. 854.] ; sed perperam, quum Gisela sæculo XI vixerit. Belæ III eamdem fundationem attribuit Fessler [Die Geschichten der Ungern, tom. II, pag. 318.] ; vix fidere audeo scriptori hoc loco minime accurato. Scripsit ad ejus abbatem Innocentius papa III decretales literas, de pœna eorum qui falsi crimen admiserunt. Medio sæculo XVIII scribebat de Bakoniis Cisterciensibus Bombardius [Topographia Hungariæ, pag. 141] : Hi e veteribus ruinis, (in quibus inusitatæ molis basilicam, divinæ Triadi sacratam, et ideo tribus duntaxat sed grandissimis fenestris, totidemque columnis instructam, metiri hodiedum est), novum moliuntur domicilium Sircensibus in tesquis. Recentiores scriptores existimant monasterium Bakoniæ ortum, post aliquot annos, translatum fuisse in locum Zircz *. Nonnulli vero opinati sunt Bakoniense et Zircense monasteria esse prorsus diversa. Anno 1786 monachi erant 16 [Korabinsky, pag. 854.] . Qui jam pridem a Claravalle matre avulsi, communicabant cum Cisterciensibus Bohemis; sed anno 1815 rupit hæc obedientiæ vincula auctoritas publica. Ædes, prædium, horti laudantur quam plurimum [Neueste Beschreibung des Königreiches Ungarn, pag. 287, Leipzig, 1832.] . Anno 1855 Martinus Hoszszu erat abbas [General schematismus des Ungarischen Klerus, pag. 214.] . Placuit paulo accuratius de hoc cœnobio disserere, tum quod hanc unam coloniam emisit B. Petrus, tum quod Manrique, Ordinis historicus, ne scivit quidem ubi locorum consisteret.

[25] [Dein visitat cœnobia diœcesis Trecensis,] Eodem anno aut initio sequentis, visitavit beatus vir cœnobia diœcesis Trecensis, cum Joanne Belliloci et Theodorico Bullencuriæ abbatibus; certe cum eis subscripsit chartæ, qua Simon, dominus de Belloforti, donavit monasterio Præmonstratensi Capellæ S. Mariæ ad Plancas, in diœcesi Trecensi, grangiam de Flaceniis, censum et terragium, laudantibus Agnete uxore sua et fratre suo Hugone, Domino Brecarum [Histoire de la maison de Dreux, pr., pag. 21.] . Annus 1182, sed non anni tempus indicatur, ut facile ad primos menses anni 1183 hæc charta pertinere possit.

[26] [et scribit ad archiepiscopum Moguntinum.] Ad finem anni 1183 referenda est B. Petri epistola IV ad archiepiscopum Moguntinum, Conradum Witelsbachium. Electus hic fuerat ad cathedram Monguntinam anno 1160; sed quod ad Alexandrum papam III in Gallias abiverat, substituendum ei curaverat Fredericus Œnobarbus imperator Christianum de Buche, qui Octaviani antipapæ partes sequeretur. Consecratus tamen Conradus ab Alexandro presbyter cardinalis, episcopus Sabinensis et Moguntinus archiepiscopus; sed aliquanto post factus est archiepiscopus Salisburgensis, ita tamen ut, quum ad finem mensis augusti obivit Christianus, ipse sedem Moguntinam iterum conscenderit [Gallia Christ., tom. V, col. 475 et seqq.] . Gratulabundus itaque scripsit ad eum B. Petrus [Tissier, Bibl. Cist., tom. III. pag. 265.] : Post acceptam de antiqua hostilitate victoriam, qua in manibus vestris sancta mater Ecclesia, devicto schismate, triumphavit, post exploratæ fidei laboriosos agones, quibus per vos imperii virtus et gloria imperatoriæ majestatis enituit, non defuit vobis angelus satanæ qui malitiæ suæ colaphis cæderet triumphantem. Et post plura hujusmodi sic pergit: Et quoniam expectationi filiorum nostrorum de Eberbac gratia vos divina restituit, eos et domum ipsam, quæ hactenus sub umbra nominis vestri servata est et in omnibus prosperata, multo magis nunc vestra, quæsumus, præsentia foveat et lædi vel turbari in aliquo non permittat… Specialiter autem charissimum fratrem nostrum, vestrum vero devotissimum filium, A [rnaldum], abbatem ejusdem loci, qui domno G. (omisso in calalogis), exinde redeunti, successit, vestræ benevolentiæ commendamus… Si quis autem in suggillationem ipsius aliquid vobis sinistri suggesserit, mentiatur potius iniquitas sibi, et os loquentis iniqua vestris redargutionibus obruatur.

[27] [Lucius papa III jubet ut conscribendam curet Vitam S. Petri Tarentasiensis.] Die 9 decembris 1183, dedit ad B. Petrum et ad cognominem abbatem Cisterciensem Lucius papa III literas, jam in hoc Opere nostro [Acta SS., tom. II Maji, pag. 322.] editas. Die scilicet 8 maji anni 1175 vita functus erat S. Petrus, ex monacho Cisterciensi archiepiscopus Tarentasiensis; qui quum miraculis claresceret, rogavit Cisterciense capitulum Alexandrum III et dein Lucium III, ut beatum virum sanctorum albo adscriberent. Anagnia quinto idus decembris anni 1183 [Cfr. Jaffé, Regesta RR. PP., pag. 843.] , respondit Lucius Cisterciensi et Claravallensi abbatibus nil præpropere agendum: Interim volumus, addens, et mandamus ut de actibus et conversatione memorati archiepiscopi ea quæ certa sunt in scriptis redigi faciatis. Hoc onus ut in se susciperet Gaufridus, Altæcumbæ abbas, literis [Acta SS., tom. II Maji, p. 322.] ab eo petierunt abbates ambo, quorum prior hoc ipso anno episcopus Atrebatensis electus fuerat, anno sequenti consecratus. Oblatum officium admisit Gaufridus, literasque dedit ad utrumque abbatem [Ibid, pag. 323] , et Vitam, quæ in Actis Sanctorum ad diem 8 maji legitur, conscripsit.

[28] [Anno 1184 visitat monasteria Normanniæ: ejus fortitudo in puniendo monacho Mortui-Maris.] Anno 1184, Normanniæ cœnobia visitavit beatus vir, quæ Claramvallem matrem agnoscebant. Hoc enim anno Saviniacum attulit duos digitos et dentes aliquot B. Serlonis [Gallia christiana, tom. XI, col. 546.] . Quo in itinere monachum abbatiæ Mortui-Maris, in diœcesi Rotomagensi, egregie castigavit, non curans quod ille nequam Henrici, regis Angliæ, amicitia niteretur. Graviter hanc animi magnitudinem B. Petri tulit rex, et iram suam in Mortui-Maris monachos effudit. Quos ut consolaretur, literas ad eos dedit B. Petrus cum hoc initio [Tissier, Bibl. Cist., tom. III, pag. 269. Apud Migne, tom. CCI, col. 1402.] : Audito surgentis fremitu tempestatis, quam contra vos et domum vestram flatus diabolicæ malignitatis exagitat, instamus, qua possumus prece sollicita, dormientem denuo suscitare Jesum. Hortatur eos dein ad patientiam, jubens eos meliora præstolari tempora. Atque his verbis desinit: Perseveret in vobis disciplina ordinis, fraternitatis amor, sinceritas charitatis: et jam nulla timeatur adversitas, ubi nulla dominatur iniquitas. Vivat in vobis timor Dei sæculique contemptus, et victa sunt omnia. Nos quoque, juxta quod ipsi petitis, ad dominum regem aliasque personas nuntios literasque direximus; sperantes quod in proximo vobis pax et tranquillitas oportune subrideat, dummodo virga disciplinæ, quam geritis, nec decidat his flatibus, nec arescat.

[29] [Scribit ad episcopum Wintoniensem et ad alios ut placet iram regis Anglorum.] Perierunt omnes illæ literæ, præter unas, datas ad Richardum Toclivium seu Morum, episcopum Wintoniensem, ex quibus probe intelligimus quanta fortitudine visitatoris officio fungeretur. Lege eas; sunt utique dignissimæ quæ legantur [Tissier, Bibl. Cist., tom III, epist. IX, pag. 267; Migne, Patrol., tom. CCI, col. 1397] : Susceptis cum gratiarum actione literis, quas misistis, ad placandum regis animum nuntios et scripta dirigimus; sperantes, quod si rei gestæ dignoverit puritatem, serenabitur clementia vultus ejus, et convertet ad misericordiam quod disponebat ad iram. Vos quoque, ne, ignorata veritate, dubia pro certis accipere debeatis, credite potius nobis, fidem, si placet, fidelissimo testimonio commendantes, quod, quidquid de illo factum est et statutum, necessitas egit juris et sinceritas æquitatis: nec fuit ibi consideratio prava quæ regis honorificentiæ derogaret, sed simplex et opportuna provisio ne puritas ordinis nomenque personæ, ignominia crescente, vilesceret. Quod autem captum se asserit et velut in carcere constitutum, viderit ipse quid dicat: ne forte hoc magis pro carcere deputet quod non permittitur circuire terram et perambulare eam, ut vadens loquatur adversus fratres suos, et contra filios matris suæ ponat scandalum. Aures ergo vestras vanis amodo suggestionibus obstruentes, agite, quæsumus, et apud dominum regem state pro nobis; ut non contineat in ira misericordias suas, nec habeat, se judice, reos, quos sinceritas probat inculpatæ actionis innoxios. Domum vero Mortui-Maris consueta pietate respiciat, ne et ipsa loco supplicii luat, quod ad instar et consuetudinem vivi maris carnem mortuam non retentat Causam suam num vicerit B. Petrus, non constat. Sed Richardus, qui anno 1189 patri Henrico II in regnum Angliæ et ducatum Normanniæ successit, insignia Mortuo-Mari beneficia contulit; cujus coronationi Guilielmus Ptolemæus, Mortui-Maris abbas, interfuit [Gallia christ, tom. XI, c. 309 et 310.]

[Annotata]

* Lavaur

* Zirez seu Zirtz.

§ V. Iter Veronense B. Petri ad Lucium III. Judicium de conversis Grandimontensibus. Moniales Monasterioli ad centum redactæ. Commercium cum Sancio I et B. Tarasia. Epistolæ ignoti temporis. Earum ordo.

[Anno 1185 B. Petrus convenit Veronæ Lucium papam III. Ejectos a Grandimontensibus conversis clericos] Anno 1185, suscepit B. Petrus iter in Italiam, rogatu Lucii III papæ, ut in Vita traditur. Ubi quum dicatur: Erat idem papa ætate senex, senio gravis, ægritudine tactus qua et postmodum defecit, intelligenda sunt ultima tempora vitæ Lucii; et quoniam hic die 25 novembris anni 1185 e vivis recessit Veronæ, ubi a medio mense julio anni 1184 morabatur [Cfr. Jaffe, Regesta Roman. Pontif., pag. 846 et seqq.] , Veronam iverit B. Petrus necesse est, autumno illius anni. Eodem anno implicitus fuit beatus vir gravissimo negotio Grandimontensium, quod incredibile in universis Galliis suscitavit scandalum. S. Stephanus de Mureto, ordinis institutor, exemplo eremitarum Vallis-Umbrosæ, Camalduli aliorumque Italorum, fratres conversos, qui et laici, barbati, etc., introduxerat; quo monachi liberius spiritualibus et divinis officiis tantummodo intenderent, dum rerum temporalium administrationem conversi procurarent, jussi semel in mense villicationis suæ reddere rationem. Verum hi, intelligentes suarum manuum labore monachos vivere, paulatim eo venerunt ut clericos loco capellanorum haberent, eisque in spiritualibus non minus dominarentur quam in temporalibus [Cfr. Jacobus de Vitriaco, Hist occid., cap. XV, pag. 313 et seqq.] . Quem abusum quum Guilielmus de Treinhaco, sextus prior generalis, de medio tollere vellet, eum carceri manciparunt, spoliarunt officio et ejus loco intruserunt Stephanum quemdam [Cfr. Gallia Christ., tom. II, col. 650.] , ejectis plus ducentis clericis [Literæ Grandimontensium clericorum ad Rom. pont., ap. Migne, tom. CCXI, col. 430.] . Quob facinus ad omnes Ordinis domus propagatum fuisse videtur.

[31] [partim in Claramvallem admittit et hujus negotii judex constituitur.] Profugi, in Cisterciense et Claravallense cœnobia misericorditer admissi, querelas detulerunt ad curiam Romanam [Ibid., loc. cit.] , quæ quinque designavit judices, nempe abbates Cisterciensem, Claravallensem, S. Dionysii, S. Germani a Pratis et S. Genovefæ, viros omnes integros. Hi subdiderunt excommunicationi, ut ex epistola CXXXV Stephani Tornacensis, ad Albertum S. R. E. cancellarium data [Ap. Migne, tom CCXI, col. 418.] , colligimus, Stephanum quemdam, quem conversi irreverenter et contra sacros canones in locum prioris, qui nec cesserat, nec decesserat, intruserant; omnes illos, qui ei tanquam priori obedirent, sub eadem sententia concludentes. Assignaverunt etiam viginti cellas clericis, in quibus sine inquietatione conversorum pacifice Deo servirent; ex literis domini papæ (Urbani III) intelligentes melius esse ut in propriis domibus viverent quam in alienis seu Cisterciensibus mendicarent. Omnes etiam de Grandimontensi Ordine, qui hoc eorum mandatum impedirent, excommunicationi similiter subdiderunt. Non paruerunt conversi, causantes sane abbates Cisterciensem et Claravallensem favoris in clericos, quos in claustra sua admiserant, suspectos esse; et pecunia adorti sunt aliquot Urbani III ministros. Interea Stephanus Tornacensis, qui, utpote S. Genovefæ abbas, omnibus his interfuerat, scripsit ad Cisterciensem abbatem et ad B. Petrum, ut eos ad fortitudinem excitaret. Necdum, inquit in epistola CXXXIV [Ibid., col. 417.] , exsecutioni mandata est sententia, necdum transivit in rem judicatam, et dilationibus improbis delatores superbiunt, deluduntur judices, mendicant clerici, Christi pauperes exsulant, et adhuc in domibus, quas eis assignastis, vulpes foveas habent et volucres cœli nidos. Ferveat in vobis judiciarius ordinis vigor, nec minas principum timens, nec simulatas hypocrisis latebras admittens. Sed pecunia vicit apud curiales quosdam, et prodiit novum Urbani papæ mandatum ut, duobus conjudicibus adjunctis, nequaquam nisi sub septenario numero negotium tractaretur. Quo recepto, maluerunt illi quini judices humiliter subsistere quam inutiliter laborare. Complures deinde pontifices distinuit hæc causa, quæ non nisi Innocentio III pontifice finita est. Sed quum in his partem nullam habuerit B. Petrus, hæc omittenda ducimus.

[32] [Moniales Monasterioli ad centenas reducit;] Monasteriolum (quæ et Veronica et Sancta-Facies), a Bartholomæo, episcopo Laudunensi, conditum fuerat anno 1136, in finibus Teoraciæ et Hannoniæ, prope Capellam oppidum; ubi brevi ad tercentas monialium numerus excrevit. Has inter fervebat religio et vitæ severitas mirabiliter; ita ut non nendo tantum vel texendo (quod muliebre opus est), sed etiam agris fodiendis, silva exstirpanda, spinis vepribusque evellendis, victum sibi in silentio compararent, complures utriusque sexus homines ad sæculi contemptum exemplis suis accendentes. Verumtamen non placuit B. Petro tanta asperitas et paupertas, ex nimia multitudine orta. Quapropter, quum Monasteriolum Claramvallem matrem agnosceret, jussit Gilbertum ab anno 1186 Fusniacensem abbatem, et Ordinis Cisterciencis in Picardia vicarium, parthenonem visitare et constituere ut nullæ deinceps admitterentur moniales, donec numerus ad centenas redactus esset [Gallia christ, tom. IX, col. 638 et 639. Cfr. ibid., col. 630.] .

[33] [admittit monasterium de Macenaria, oblatum a Sancio I, rege Lusitaniæ;] Ad idem tempus pertinet epistola quam scripsit B. Petrus ad Sancium I, qui ad finem anni 1185 patri Alfonso in regnum Lusitaniæ successerat. Prior ad eum scripserat Sancius, Monasterium de Castineria, quod piæ religionis amore in Ordinis Cisterciensis titulum transcribere cogitaverat, ei offerens. Gratanter accepit beatus vir, promptam gerens in Domino voluntatem, ut, cum abbas loci venerit, subventionem a se et opem reciperet congruentem. Monasterium de Castineria quod ante annum 1245 fuerit Cisterciense nullum omnino reperi; sed vix dubito quin loco Castineria legendum sit Macenaria seu Manzanaria, vulgo Mazeradam, Maceiradam, Massegradao. Jongelinus [Notitia abbatiarum ord. Cist., lib. VI, pag. 34.] , Britto [Chronica de Cister., part. I, lib. V, cap. 4, pag. 569 et seqq.] aliique multa singularia de hoc asceterio referunt. Qui volunt hoc cœnobium jam medio sæculo XII Cisterciensium leges secutum esse. Sed in Monasteriorum Cisterciensium chronologia (documento utique authentico, quod ordinem abbatum in capitulo generali Cisterciensi sedentium continebat), scriptum erat monasterium de Manzanaria kalendis decembris anni 1186 [Annales Cist., ad an. 1186, cap. IX, num. 7 et 8.] . Prius autem Manzanariense asceterium, in diœcesi Visensi, altero ab urbe episcopali lapide, penes alios monachos erat, scilicet nigros seu benedictinos; quemadmodum illud ipsum quod admisit B. Petrus. Innocentius enim III, illius bona et possessiones anno 1212 confirmans, his utitur verbis [Ibid., loc. cit] : Quas idem monasterium, antequam instituta Cistercii susciperet, possidebat. Multis sæculis plurimum floruit sub Alcobatia, celeberrimo totius Lusitaniæ Cisterciensi monasterio; quod quum Clarævallis leges sequeretur [Jongelinus, Notitia etc., lib. VI, pag. 29 et 34.] , sic quoque Macenaria de linea Clarævallis erat.

[34] [et rescribit S. Tarasiæ, ejus filiæ.] Quum Sancius literas misit ad B. Petrum, huic scripsit eodem tempore (quis dubitet?) regina Tarasia, regis Sancii I filia, quæ anno 1190 nupsit consanguineo suo Alfonso IX, regi Legionis [De Sousa, Historia genealogica da real casa Portugueza, tom. I, pag. 109 et seqq.] ; sed, jussu Cœlestini papæ III, anno 1195 dimissa, anno 1228 Cisterciensem habitum in cœnobio Lorvaniensi assumpsit; ubi ad tantam pervenit sanctimoniam, ut die 17 junii (quemadmodum in Actis sanctorum ad illam diem uberius videre licet), cultum ecclesiasticum nacta sit. Anno autem 1186 virguncula erat humilis, pia et in pauperes, maxime in Cistercienses, benefica; regina dicta, utpote regis filia. Hæc ipsi laudi dat B. Petrus, epistola sua XI, eamque ad ita pergendum adhortatur [Apud Tissier, Bibl. Cist., tom. III, pag. 267. Migne tom. CCI, col. 1398.] .

[35] [Epistolæ, quarum tempus ignoratur aut quæ B. Petri non sunt.] Supersunt nonnullæ B. Petri epistolæ [Apud Tissier, Bibl. Cist., tom. III, pag. 264 et seqq.] ; quarum tempus mihi prorsus incognitum. Tertiam dedit ad cancellarium, id est ad Albertum Sartorii de Mora, S. R. E. cardinalem presbyterum tituli S. Laurentii in Lucina, Alexandri III, Lucii III et Urbani III cancellarium, olim monachum Cisterciensem. Huic commendat Stephanum II, episcopum Æduensem seu Augustodunensem, a suis ad sedem apostolicam maligne appellatum: de qua vexatione nihil traditur in Gallia christiana [Tom. IV, col. 397.] . In octava Simonem Montis-Acuti hortatur ut instet benefacere proximis. Decimam misit ad abbatem de Vallibus, ni fallor, ad Theobaldum, abbatem Vallium in Ornesio, diœcesi Tullensi; de quo conqueritur quod noctu (ne pateret detrimentum) remiserit librum, stillicidio corruptum (ex quo apparet quanti tum fierent libri); urgens ut alterum sibi confestim resignet. Per decimam sextam, datam ad religiosos in Germania constitutos, mutuam orationum communicationem admittit et concedit. Decima octava tandem valde difficilis est. Data est ad Reginaldum Fitzjocelinum, episcopum Batoniensem, et ad Robertum, abbatem Fordensem, quibus a Romano pontifice commissa fuerat causa, quæ inter Fontium * monachos et Dominum Eboracensem agitabatur. Monet itaque eos falsum esse virum venerabilem D. Philippum, ex parte conventus, causæ abrenuntiasse et querelæ. Sed inter Fontium abbates nemo nomine Philippus occurrit, et ab anno 1179 ad 1190, Guilielmus abbatiale pedum ibidem tenuit [Monasticum Anglic. nov., tom. V, pag. 288 et seqq.] . Quæ quæstio eo difficilius enodatur, quod, licet historia abbatum Fontium exsistat, ineunte sæculo XIII copiose conscripta, nulla ibi fit mentio de controversia archiepiscopi Eboracensis cum Fontium monachis. Superest epistola una, videlicet XV, quam hactenus prætermisi. Scripta est ad Cadorum, immo Cadurcum, archidiaconum Bituricensem; cujus visitatione quod honorati non fuerunt queruntur monachi Clarævallis; quos, ut utriusque parentis (abbatis Henrici et prioris Joannis) orbarentur solatio, una die dira valde perculit, in absentia abbatis, mors prioris [Cfr. Manrique, Annales Cist. ad an. 1179, cap. II, num. 1 et 9.] ; … inde utique magis tristes, quod prædicti patris (abbatis) adventum, quem jam dudum sustinebant, præ tædio moræ sperare desinerent. Quæ literæ manifeste scriptæ sunt, dum Henricus abbas, ad Concilium Lateranense profectus, ab Alexandro III papa Romæ detinebatur, et antequam B. Petrus in ejus locum eligeretur.

[36] [Omnium ejus epistolarum ordo novus.] Quum autem in recensendis B. Petro adscriptis literis plurimum versati simus, placet hoc loco ordinem indicare, quem (si iterum edendæ viderentur) servare oporteret.

EPISTOLÆ B. PETRO PERPERAM ADSCRIPTÆ.

EPISTOLÆ B. PETRO RECTE ADSCRIPTÆ.

[Annotata]

* Founteyns abbey

§ VI. Iter Spirense B. Petri. Mors. Sepultura. Biographi.

a

[Iter B. Petri Spirense et favor B. Mariæ V.,] Præter hæc, quæ hactenus qualitercumque ordinare studuimus, suscepit B. Petrus iter Spirense, cujus tempus nuspiam deprehendere potuimus. A. Cæsario Heisterbacensi [Dialogi miraculorum, dist. VII, cap. 11, ap. Tissier, tom. II, pag. 190.] , scriptore utique pientissimo, his verbis enarratur: De Petro, abbate Clarævallis, cui in ecclesia Spirensi S. Maria benedictionem dedit. Causa extitit ut quidam ex abbatibus Ordinis nostri pro negotio Ordinis ad Henricum imperatorem, filium Frederici, mitterentur: inter quos præcipuus videbatur, tam sanctitate quam dignitate, domnus Petrus monoculus, abbas Clarævallis… Et quia domnus Cisterciensis in propria persona venire non potuit, priorem suum pro se misit. Venientibus eis Spiream, cum in ecclesia beatæ Dei genitricis, cujus structura stupendæ magnitudinis est, orassent; cunctis ocyus ab oratione surgentibus, et ejusdem ecclesiæ ædificia circumlustrando considerantibus, jam dictus Petrus, cujus cogitatio et delectatio non fuit in ædificiis corruptibilibus, sed in structura Jerusalem cœlestis, in oratione perseveravit. Tandem omnibus egressis, cum in porticu ecclesiæ a canonicis honorifice fuissent salutati, et cum instantia multa ad prandium invitati, requisitum est a quodam abbate, in cujus honore ecclesia esset consecrata. Respondentibus clericis: “In honore Dominæ nostræ,” abbas Clarævallis inconsiderate subjunxit: “Et ego sciebam.” Quod verbum prior Cistercii considerans, tunc quidem tacuit; sed mox ut egressi sunt civitatem, ejusdem verbi recordatus, ait abbati: “Domine abbas, dicite mihi: unde sciebatis Spirense monasterium in honore Dominæ nostræ fuisse consecratum?” Ille de verbo prolato dolens, respondit: “Visum est mihi bene dicere: ut tam mirificæ structuræ patrona foret mater Dei et cœlorum Regina.” Prior bene cognoscens ejus sanctitatem, et quia aliquid sibi in ecclesia revelatum fuisset ex responsione conjiciens, adjecit: “Ego in hac via vicem gero domini abbatis Cisterciensis: in cujus auctoritate vobis præcipio ut non mihi dicatis nisi veritatem.” Tunc ille obedientia arctatus, cum verecundia respondit: “Quando, prostratus coram altari, pro peccatis meis et meis negligentiis attentius oravi, ipsa beata Virgo Maria mihi apparens, benedictionem; quam Ordo noster super redeuntes de via dicere consuevit, super me dedit in hæc verba: Omnipotens, sempiterne Deus, miserere huic famulo tuo et quidquid ei in via subripuit visus aut auditus malæ rei aut otiosi sermonis, totum ineffabili pietate propitius indulge, per Christum Dominum nostrum.” Hæc mihi relata sunt a quodam abbate, religioso Ordinis nostri, in cujus domo idem Petrus sæpius visitavit. Ex benedictione intellexit eam ibidem fuisse patronam.

[37] [quæ ad annum forte 1185 pertinent.] His Manriquius sequentia subjicit [Annales Cist., ad an. 1186, cap. VI, num. 3 et 4.] : Ista Cæsarius; … ut in eadem urbe, in qua Bernardus (quod tamen verisimile non est) [Acta SS., tom. IV Augusti, pag. 206 et seqq.] , successor ejus Petrus a beata genitrice Dei semperque virgine Maria, utriusque advocata et patrona, visitaretur. Nec defuere, qui ex his Cæsarii dictis conjicerent vixisse Petrum usque ad tempus Henrici imperatoris; quem patri Friderico non successisse ante annum 1191 (immo 1190) compertum est. Quos ex tabulis Claravallensibus Manriquius deinde corrigit. Certe ante mortem B. Petri, quem anno 1186 vita functum esse inferius demonstrabimus, Henricus VI imperator non fuit; neque a Cæsario dictus est imperator nisi in antecessum: quam figuram aut vitium nullus evitare potest historicus. Quod vero loco patris Henricus abbates aliquot Cistercienses Spiram convocasse traditur, neque hoc mirum cuiquam videri potest. In Gestis Trevirorum [Ap. Watterich, Pontificum Rom. Vitæ, tom. II, pag. 661.] ad annum 1185 legimus: Rex Henricus, filius imperatoris, Treverim et in finitima ejus cum multitudine gravi venit; et, inductus quorumdam pravorum consilio, immunitatem cleri et libertatem civium … infregit. Hoc forte ad partes Rhenanas itinere, ad se Spiram advocavit Henricus abbates Cistercienses. Ad annum 1185 referenda quoque est cœnobii Oyensis in Gallecia cooptatio in filias Claravallenses. Erat prius monasterium Benedictinorum, qui, teste Manriquio, sancti Petri abbatis Clarævallis fama allecti, admisere Cistercium sub Claravalle [Manrique, Annales Cist., ad an. 1185, cap. V, n. 7 et seqq.] .

[38] [Anno 1186, die 29 octobris, moritur B. Petrus,] Quo demum anno mortuus sit B. Petrus dubium nequaquam est. In Chronico Claravallensi coævo hæc legimus [Ap. Migne, tom. CLXXXV, col. 1250.] : Anno Domini 1186, mortuus est apud Claramvallem (immo Fusniaci) vir reverentissimus, abbas Petrus Monoculus; cujus Vitam, domne prior, credo vos habere, et idcirco de eo breviter pertranseo. Item Robertus Autissiodorensis, abbatiæ S. Mariani Ordinis Præmonstratensis canonicus, vir sagax et diligens, qui anno 1212 obiit, scripsit de beato viro ad annum 1186 hæc pauca [Chronologia edita a Nic. Camuzato, fol. 88, et D. Bouquet, Recueil etc., tom. XVIII, pag. 253.] : Eodem anno Petrus, Clarævallensis abbas, vir sanctitatis opinione celebris, dormivit in Christo. Consentit Vincentius Bellovacensis [Speculum hist., lib. XXX, cap. 40.] . Dies innotuit ex vetusto Martyrologio Claravallensi [Manrique, Annales Cist., ad an. 1186, cap. VI, num. 10.] , ubi beati viri nomen ad diem 29 octobris scriptum est. Item ex Tabulis Claravallensibus [Ibid., num. 1.] et ex antiquo Catalogo abbatum, ubi legitur [Ibid., num. 10.] : Octavus Clarævallis abbas, Petrus Monoculus, ex abbate Igniaci, abbatizavit his * annis sex; cujus Vita in volumine Vitæ B. Bernardi habetur. Obiit quarto kalendas novembris. Quarto kalendas novembris obiit divus Petrus octavus abbas Clarævallis. De pientissima ejus morte multa retulit Thomas de Radolio; hæc pauca Conradus, abbas Eberbacensis, sed, vivente B. Petro, in Claravalle monachus: Consummatis igitur, inquit [Exordium magnum, ap. Tissier, tom. I, pag. 81.] , laudabiliter diebus vitæ suæ, debitum universitatis exsolvit: et qui aliquandiu in lacrymis seminaverat, claudens oculos in morte carnis, in gaudio immortalis vitæ dulcissimos laborum suorum manipulos æternaliter metit. Venerabile corpus ejus in cellula, qua supra diximus martyrem Christi Gerardum positum, in sarcophago super pavimentum exaltato cum condigno honore reconditum est: ubi, cum beato collega suo in pace in idipsum obdormiens et requiescens, generalis resurrectionis diem et gloriam, quæ tunc sanctis reddetur, feliciter præstolatur.

[39] [et juxta B. Gerardum, in cella ubi quieverant SS. Bernardi et Malachiæ corpora, sepelitur.] Dixerat autem supra, distinctione II, de B. Gerardi sepultura [Exord. Mag., pag. 72.] : Sanctum corpus ejus ante fores oratorii Clarævallis in cellula, quæ olim ob receptionem corporum sanctorum confessorum Bernardi et Malachiæ constructa fuerat, in sarcophago super pavimentum exaltato venerabiliter conditum est. In libro autem sepulcrorum Clarævallis [Henriquez, Fasc. SS. Ord. Cist., lib. II, dist. XLI, cap. 5; Manrique, Ann. Cist., ad an. 1186, cap. VI, num. 8 et tom. I, pag. 506. Cfr Lalore, Trésor de Clairvaux, pag. 200.] : In magno claustro, sub primo arcu, juxta ostium ecclesiæ requiescunt venerabiles viri, bonorum memoria digni, domnus Gerardus VI et domnus Petrus VIII Clarævallis abbates: quorum prior post laudabilem vitam pro justitia et zelo ordinis innocens occisus est; alter vero, sanctæ paupertatis et humilitatis ferventissimus æmulator, multis in vita sua virtutibus claruit. Hos apud Deum patronos habere mereamur. Amen. Deinde B. Petro sequens epitaphium positum:

PETRVS LVX LEGIS, PASTOR GREGIS IGNIACENSIS
HIC FVIT ET MERITO SANCTVS ET ALMVS HOMO.
OCTAVVS PASTOR CLARÆVALLIS QVOQVE RECTOR
HIC FVIT ANNIS SEX. POSTEA MORTVVS EST.

Excitavit hunc titulum Henriquezius [Fasc. SS. O. Cist., lib. II, dist. XXII, cap. 9, pag. 231.] ex libro sepulcrorum Clarævallis; quoniam ipsum marmor, sarcophagum et cella jam pridem periisse videntur. Posita autem erant in claustro capituli, a dextris, in ipso fere ingressu ecclesiæ [Cfr. Guignard, Lettre sur les reliques de saint Bernard etc., ap. Migne, Patrologia, tom. CLXXXV, col. 1669 et seqq.] . Mense februario anni 1792, vendita ecclesia cum monasterio; biennio post in officinam vitriariam conversa est [Ibid., col. 1693.] , et paulatim fere diruta. Anno 1808 auctoritas publica redemit monasterii ædes, quas in carcerem mutavit [Ibid., col. 1787.] . Plura ad nos non pertinent.

[40] [Conradus, abbas Eberbacensis, primus laudavit B. Petrum, dein Thomas, monachus Radoliensis, qui ante Vitam B. Guilielmi, S. Theodorici abbatis, scripserat;] Primus post mortem scripsit aut certe collegit [Histoire littér. de la France, tom. XVII, pag. 364 et seq.] beati viri laudes Conradus, abbas Eberbacensis, quum adhuc in Claravalle monachus esset sub Garnerio de Rochefort, B. Petri successore, qui Clarævallis clavum tenuit ab anno 1186 ad 1191. Ex ejus scriptione, cui Exordium Magnum Ordinis Cisterciensis nomen esse non semel monui, ea quæ Thomas de Radolio, B. Petri biographus, non attigit, excerpsi et Commentario et Annotatis ad Vitam inserui. Exordium Magnum omnino non vidit Thomas de Radolio, de quo valde mira perhibet Amauricus Duval [Ibid., tom. XVI, pag. 512 et seqq.] . Eum enim vocat Thomam Rodolium seu Rodelium, monachum Igniacensem (quamquam in veteri Bibliothecæ regiæ Parisiensis catalogo legit olim illic servatam fuisse Vitam Petri, abbatis Claravallensis, auctore Thoma, monacho de Radolio); eumdem discipulum facit B. Petri, et Vitam ejus scripsisse anno 1189 aut 1190. Tradit dein B. Petrum, si fides sit Thomæ, a Lucio III ægrotante Romam accitum fuisse, quamvis Thomas ne Romam quidem nominet et Lucius a verno tempore anni 1182 Romam non viderit. Præterea miscet continuo quæ Conradus, Cæsarius, Helinandus aliique de B. Petro retulerunt cum Thomæ tractatu, plus studii in cachinnando quam in quærendo ponens. Totidem itaque errores sunt, quos quidem silentio transiissem, nisi ipsemet Duvallius et Thomam et B. Petrum censura plane immodesta corripuisset, vix minus irreverens quam Magdeburgenses, initio adducti. Quod mireris, V. V. Sevestre, auctor Lexici patrologici Migniani, Duvallium ad verbum descripsit [Dictionnaire de patrologie, tom. V, col. 1232 et seqq.] . Thomæ itaque neque Rodolius neque Rodolius cognomen fuit, neque Igniaci vestis monastica imposita est. Monachus fuit Radolii, vulgo Reuil, in diœcesi Meldensi, ad sinistram Matronæ, non procul a pristino Jotrensi parthenone [Cfr. Gallia Christ., tom. VIII, col. 1671.] . Familiaris et amicus fuit B. Petro, nequaquam ejus discipulus, utpote Benedictinus et non Cisterciensis, ut ipse in Prologo et in epistola ad B. Petrum aperte profitetur; atque in Prologo refert se scribere anno Incarnationis 1204. Ætate provectum tum fuisse Thomam apparet; certe præ caligine oculorum, ut loquitur in Prologo, limæ labori satis assistere non potuerat. Neque hæc prima ejus scriptio: ut enim nihil dicam de epistola ad B. Petrum, quam ad finem adjecit, perhibet ipsemet in Apologia scriptam a se fuisse Vitam B. Guilielmi, olim B. Theodorici abbatis et dein Signiacensis monachi, hactenus ineditam, sed olim a Maurinis [Ibid., tom. IX, col. 187.] lectam. Elegans tamen non est, neque concinnus, et verbis magis abundat quam rebus, falsæ rhetorices quam historiæ studiosior: qui communis illius temporis nævus est. Utut hæc sunt, virtutis amans erat virorumque bonorum.

[41] [auctor accuratus, sed mirabilium justo amantior. Alii hunc secuti sunt; sed Cæsarius Heisterbacensis singularis incedit.] Sæpe cum B. Petro conversatus eumque omni tempore maximi fecit; et quæ in eo suspexit, fideliter retulit. Sæpius egerat cum Adamo et Walchero, abbatibus Longi-Pontis Cisterciensibus, de B. Petro; sæpe etiam cum Gilleberto, olim priore Claravallensi, dein abbate Boheriarum et Fusniaci; itemque cum aliis: passim enim quibus testimoniis utatur indicat; ut nemo dubitare possit de bona ejus fide. Sed in hoc peccat quod B. Petri gesta non scripsit, sed potius ejus mirabilia: quæ potissime in visionibus consistunt. Utique visionibus cœlestibus servos suos aliquando honestat Deus; sed quam difficile sit phantasiæ operationem a divina discernere illustratione docebit Amortius in eximio opere de Revelationibus. Verum nullo loco aut tempore minor facta est discretio quam sæculo XII in Galliis; et, quamquam Cisterciensium hujus ævi libri visionibus pleni sunt, ipsi neutiquam soli faciliores se præbuerunt: commune potius illius temporis vitium fuit. Quod tamen vitium ex pietate, (si ita loqui fas sit), proficiscebatur; quoniam pii multo promptiores sunt ad credenda Dei sanctorumque cum hominibus commercia; ut vel inde tutum de B. Petri et Thomæ Radoliensis religione judicium ferri possit. Si cui itaque visiones illæ minus placuerint, placeat B. Petri fides vivida, fiducia in Deum et facilitas cum eo communicandi. Henriquezius, quum Fasciculos sanctorum Ordinis Cisterciensis [Col. scripsit, Thomæ scriptionem usurpavit, sed nonnulla detraxit, aliaque immiscuit ex Conrado, Cæsario et Helinando. Manrique eamdem præ manibus habuit inter concinnandos Annales Ordinis Cisterciensis, sed non nisi partes edidit præcipuas. Helinandus, monachus Cisterciensis Frigidi-Montis in diœcesi Bellovacensi, qui anno 1227 diem obiit, et ad annum 1204 Chronica sua perduxit [Cfr. Fabricius, Bibl. latina, tom. III, pag. 198.] , breviavit Thomæ de Radolio tractatum, vix aliquid de suo addens; quem (ut alibi monui) secutus est Vincentius Bellovacensis, atque hunc Petrus de Natalibus et S. Antoninus Florentinus. Cæsarius, Heisterbacensis, in diœcesi Coloniensi, monachus, anno 1222 libros XII Dialogorum de miraculis, visionibus et exemplis suæ ætatis absolvit [Ibid., tom. I, pag. 319.] ; in quibus pauca quædam de B. Petro tradidit, aliunde ac ex Vita et Exordio Magno accepta.

[42] [A sæculo XVII multi alii laudarunt B. Petrum.] Anno 1602 bis prodiit qualiscumque B. Petri Vita, inserta Cisterciensibus Chronicis. Bernardus de Britto [Chronic. de Cister., prim. part., lib. VI, cap. 24, pag. 832, edit. 1720.] , Ordinis historicus generalis, secutum se affirmat præter Petrum de Natalibus, Vincentium Bellovacensem et S. Antoninum, librum de origine Ordinis Cisterciensis (quem ego Exordium Magnum interpretor), et Pratum spirituale, lib. V, cap. 15. Frustra quis ille liber sit indagavi. Nonnulla tradit Bernardus de Britto quæ alibi non reperi, aut certe non ita explicite, v. g. eum ante suum Igniacensem ingressum visitasse multa Galliæ loca sancta, imprimis basilicam S. Martini Turonensis. Alibi multa explicat de ejus virtutibus, et in fine subjicit ejus nomen venire inter sanctos canonizatos, ejusque festum ab Ecclesia celebrari die 14 martii. Sed puto hæc et alia plura ab eo addita ex conjectura; ita ut Henriquezius in Fasciculo et Manriquius in Annalibus, scriptores utique non difficiles, illa omnia silentio suppresserint. Barnabas de Montealbo, Cisterciensis Montis-Sion prope Toletum monachus, et historicus ejusdem Ordinis de observantia Hispana, eodem anno 1602 in lucem dedit priorem partem Chronici Cisterciensis, cum inserta B. Petri Vita [Primera parte de la Coronica del orden de Cister., lib. IV, cap. 40 et 41, tom. II, pag. 150 et seqq.] ; in qua ducem secutus est Vincentium Bellovacensem, multa amplificans, et in fine de suo proferens beatum virum e vivis recessisse die 20 septembris anni 1183. Miræus in Chronico Cisterciensi [Pag. 181 et 182.] vix memoravit B. Petrum, contentus verba Roberti Autissiodorensis describere; De Visch in Bibliotheca Cisterciensi [Pag. 270 et 312.] breves ejus laudes et literas recensuit, genuinas non discernens ab alienis. De Fasciculo sanctorum Henriquezii, qui prius anno 1623 Bruxellis, dein anno 1631 Coloniæ editus est, et de Annalibus Cisterciensibus Manriquii, paulo recentioribus, satis sæpe mentionem fecimus. Henriquezius in Menologio ad diem 18 maji perhibet B. Petrum celebrari in libro virorum illustrium Ordinis Cisterciensis, dist. 11, cap. 32, qui idem est ac Exordium Magnum; in speculo exemplorum Henrici Gran dist. III, § 27 et in Laurea Evangelica Angeli Manrique, lib. III, dist. 7. Laudatur et in Annalibus Cisterciensibus [Tom. III, pag. 7 et 120.] quos Bonifacius Hiltprand, abbas S. Annæ in Bavaria inferiori, ex Manriquii annalibus collegit et germanice conscripsit, quique medio sæculo superiori prodierunt in lucem; sed nulla in his apparet nova diligentia. Daunou contra, in notitia de B. Petro, quam Historiæ literariæ Galliæ [Hist. littér. de France, tom. XIV, pag. 620.] inserendam curavit, vere sedulus fuit, quamvis in errores aliquot lapsus. De Amaurici Duval lucubratione diximus supra [Ibid., tom. XVI, pag. 512 et seqq.] . Sequitur jam B. Petri Vita, auctore Thoma monacho Radoliensi.

ANNOTATA.

a Auctor præsentis Commentarii ad eum scribendum usus est Vita B. Petri, prout a cl. viro Philippo Guignard, secundum ignotæ originis codicem ms. bibliothecæ Trecensis [Cfr. Catalogue général des mss. des bibliothèques de France, tom. II, pag. 466 et seq.] , in Collectione Migniana [Patr. lat., tom. CCIX, col. 1007 et seqq.] primo edita fuit: quam, licet accurata sibi videretur, in votistamen habuit cum ipso codice conferre. Ad id ven. viri Lalore, magistri theologiæ dogmaticæ in seminario Trecensi, necnon rerum ecclesiasticarum Trecensium peritissimi, benevolam operam expetiisset. Quod prudens consilium propter ægram valetudinem ipse perficere non potuit, nos ejus loco exsequimur. Nec spes nos fefellit: nam ven. vir Lalore, intellecto voto, tanta cura elucubrationem Mignianam cum codice ms. Trecensi contulit, ut Vita B. Petri, quam nos infra proponimus, ex codice ms. Trecensi edita dicenda sit. Eamdem Vitam auctor Commentarii, nisi morbo diutino fuisset impeditus, et contulisset cum duobus exemplaribus ejusdem scripti, quorum unum aut Isaacus Vossius [Cfr. (Michaud) Biogr. univ., tom. XLIX, pag. 551 et seqq., edit. 1827.] , aut noster Carolus Alexander Manderscheydt [Cfr. De Backer, biblioth. de la Compagnie de Jésus, tom. II, col. 1053, edit. 1872.] , alterum Ludovicus Nicquet, Cœlestinus Suessionensis (at cui desunt numeri 35, 63, 51, 52, 57), nostris decessoribus dederunt. Quam secundam lacunam nos explemus. Tertio mens auctoris fuit, a nobis pariter ad effectum adducenda, aliam de B. Petri, adhuc viventis, miraculis et visionibus subjungere narrationem, a coævo scriptore anonymo confectam et hactenus,ut videtur, nuspiam in lucem datam: cujus notitiam nactus erat ex catalogo omnium codicum mss. Trecensium et ex posteriore codice Bruxellensi. Hunc exscripsit anno 1599 ex antiquo codice ms. Igniacensi Forzy, monachus Igniacensis cœnobii. At, quum codex Trecensis sit magis integer, illum, prout nobis a ven. viro Lalore descriptus fuit, collatum cum codice Bruxellensi, cui desunt numeri 8, 9, 10, 15, 17 usque ad 23, juris publici facimus. Codicem vero priorem Bruxellensem litera A: Bruxellensem posteriorem litera B designavimus. Notantur in margine Vitæ capita prout in codice ms. occurrunt: nos vero pro more decessorum nostrorum aliter partiti sumus.

* lege hic

TRACTATUS DOMNI THOMÆ MONACHI DE RADOLIO DE VITA VEN. PATRIS DOMNI PETRI ABBATIS CLARÆ-VALLIS
Ex codice Trecensi, sæculi XIII, cum duobus codd. Bruxellensibus collato.

Petrus Monoculus, qui et Igniacensis, abbas Clarævallis in Gallia (B.)

BHL Number: 6730

EX MSS.

EPISTOLA DOMNI THOMÆ MONACHI
IN VITA DOMNI [Beati A et B.] PETRI ABBATIS [Prioris et abbatis Igniacensis et postea Clarævallis. B.] CLARÆVALLIS.

[Quare Thomas, monachus Radoliensis, B. Petri Vitam scripserit.] Domino et amico suo Walchero Longipontis a abbati, frater Thomas b monachus de Radolio [Thomas de Radolio omit. A.] , salutem. Cum adhuc superstes foret magister Adam antecessor et socius vester et noster, de rebus ad commodum animæ spectantibus nos tres [Omit. A et B.] pariter et pluries conferebamus; ego autem exempla bonorum [Sanctorum A.] plerumque proponens sæpius rogabar a vobis ut ea litteris commendarem: sed conscius mihi insufficientis eloquii, pluteo calamoque parcebam. Econtra autem silentii reatum formidans, aliqua de domno Petro abbate Clarævallis [Clarevallensis A.] apicibus adnotavi. Eam scripturam vobis mitto. Si quod est peccatum in sermone vel extra sermonem, hoc est in scripto vel sententia, linguæ vestræ sensuique emendationem committo. Ego quippe quibusdam ex causis et præcipue præ caligine oculorum, limæ [Huic A.] labori assistere satis [Me assuescere A.] non potui, nec ursorum more lambere fetum meum, et informem rudemque materiam ut decebat effigiare. Si scriptura luce videtur indigna, eam sepelitote; si non est tradenda sepulchro, manifestate eam coram Ephraim et Benjamin et Manasse: id est Deum timentibus, quibus ea quæ Dei sunt in cordis palato mel sapiunt. Nam superbia eorum qui Deum oderunt et [Quæ A.] ascendit semper, hujusmodi contemnit et irridet; quin et eorum scriptoribus detrahere non veretur. Sicut ergo margaritæ non sunt ante porcos spargendæ, sic sanctum de quo scripsimus nolite dare canibus, sed eis qui a Christo mites et humiles esse didicerunt. Tales forsitan in litteris nostris invenient aliquam [Omit. A.] requiem animabus suis.

[Annotata]

a Longus-Pons, Ordinis Cisterciensis abbatia in diœcesi Suessionensi, exordia habuit anno 1131. Walcherus seu Galcherus de Ochies successit Adamo I circa annum 1198, et abbatiale pedum tenuit usque ad annum 1217 [Gallia Christ., tom. IX, col. 475.] . Hinc liquet vitam B. Petri scriptam fuisse aliquandopost annum 1198, anno scilicet 1204, ut inferius in Prologo traditur.

b De eo dictum ad finem CommentariiPrævii.

INCIPIT PROLOGUS OPERIS SUBSEQUENTIS.

[Anno 1204, quum abundat iniquitas,] Cum multifarie multisque modis Ecclesiam suam, quam ipse fundavit Altissimus, nunquam regere, nunquam glorificare destiterit, viros virtutibus et signis insignes, quod prope specialis est gratiæ cœlestis effectus, siquidem ex hoc fides roboratur et virtutis æmulatio provocatur [Prolixatur A.] , eidem semper continuata virtute providit: quod ab ipsa Salvatoris præsentia corporali usque ad nostrum tempus, annum scilicet incarnationis ipsius [Omit. A.] millesimum ducentesimum quartum, series hystorialis deducta litterisque commissa declarat. Hoc autem tempore quoniam abundavit iniquitas, refriguit caritas multorum (Matth. XXIV): ex quo ipsius quoque fidei formidamus eclipsim; diminutæ siquidem sunt veritates a filiis hominum et defecit sanctus (Psal. XI): ille nimirum qui plenus gratia et fortitudine faciat [Faciebat A et B.] prodigia et signa magna in populo (Act. VI), dicatque confidenter [Audenter B.] : opera quæ ego facio in nomine Patris mei ipsa testimonium perhibent de me (Joan. X), immo potius de fide, per quam Deus decrevit salvare credentes in se.

[3] [Vitam B. Petri scribere aggreditur Thomas, de se diffidens,] Signis et revelationibus indiguit primitiva Ecclesia, et ea copiose possedit; cæterum [Tenera A, erecta B.] et provecta eodem indiget alimento, ut eadem medicina quæ contulit sospitatem, conservet collatam: ad quod signa recentia efficaciora videntur quam vetera, ut est in medicorum speciebus, ipsa vetustate parum in pluribus operari probantur. Sed quia non est qui faciat hoc bonum, non est nec usque ad unum (Psal. XIII), utiliter agere me credo quod virum virtutis [Veritatis A.] et nostro tempore singularem, quem vidi, quem agnovi, Petrum abbatem Clarævallis, quoad calamo nostro fieri poterit, a defunctis revocare propono: ut sicut viventes ædificavit vivus [Omit. A.] , sic eosdem [Eos iterum A.] ædificet et defunctus. Et sicut est, ut indubitanter credimus, in æterna, ita sit in hominum memoria, ad fidem scilicet eorum roborandam et ad excitandam in eis [Exorandum pro eis A.] divinum amorem. Sed ab hoc proposito me plurimum revocare contendit consideratio mei, cujus persona corporis infirma est et sermo contemptibilis (II Cor. X), timeoque præsumptionis argui, qui materiam disertissimis reservandam impudens [Omit. A.] occupaverim. Vereorque ne vir tantus secundum id æstimetur, non quod fuit, sed quod ab inerti poeta describitur [Vereorque-describitur omit. B.] . Denique pauca sunt illius quæ noverim, plura in nostram notitiam non venere.

[4] [sed aliorum silentio ad id adductus.] Unde ab ejus obitu annis pluribus jam elapsis, tacui et auscultavi et præstolabar foretne quis de suo Ordine, id est Cistercii, ubi multitudo sapientum sanitas est orbis terrarum, præcipue qui ei assiduus et familiaris astitisset, qui ejus texeret historiam. Sed hactenus eum nec reperi nec audivi. Siquidem illius ordinis philosophi majorem operam impendunt silentio quam stilo. Hæc igitur necessitas taciturnitatis meæ causas præmissas elidens, impellit ut pauca quæ ab ipso, vel a bonis viris de ipso didici, quasi quædam fragmenta colligam ne pereant, et calamo qualicumque describam. Forsitan ex hac occasione aliquis vir nobilis et urbanæ eloquentiæ et nil habens in sermone rusticitatis admixtum, enormiter tractata rethorice retractabit. Insuper et ea quæ nos de illo viro latent et opusculo nostro desunt supplebit. Quin etiam lutum nostrum in argentum, scoriam in aurum, panes hordeaceos in similam, aquas vel insipidas in vinum, vel amaras in dulcorem, gratia in labiis suis diffusa (Psal. XLIV), convertet. Interim tamen de [Omit. A.] notro qualicumque labore non mihi sint ingrati qui hæc legere dignabuntur: immo mihi gratiam et affectum rependant, et si non pro operis utilitate, tamen pro utilitatis intentione. Nunc quoniam [Omit B.] , ut ante nos dictum est, indecens est in proœmio effluere et in narratione succingi, satis [Finis B.] est huc usque de Prologo; jam Christo præside narrationi digitos inseramus.

INCIPIUNT CAPITULA OPERIS SUBSEQUENTIS [Ex cod. A. B omittit hunc indicem; sed undecim primis capitibus suam cuique inscriptionem præmittit.]

De patria Petri et sancta ejus conversatione, Igniaci [Omit. A.] , I.
De visione ejus antequam ingrederetur Igniacum, II.
Quod in sua novitate quasi quemdam spiritum in [Omit. A.] se [Omit. A.] venire [Omit. A.] sensit, ex quo semper idem sibi similis in omni casu deinceps fuit, III.
De persona quadam, ut credibile est, angelica, quæ eum dormientem in choro excitabat, quamque ipse vidit, IV.
De dolore capitis quem aliquando in vigiliis passus est et de quo est miraculose liberatus, V.
De magna Dei dulcedine quam ipse expertus est, et auctoris invectione contra incredulos, VI.
Quod prior fuit Igniaci, deinde abbas Vallis-Regiæ, et quod ejus electionem visio quædam præcessit, VII.
De mercenario qui grangiam Vallis-Regiæ voluit incendere et per hominem Dei mirabiliter impeditus est, VIII.
De morbo quo in eadem abbatia laboravit, et ejus liberatione, IX.
Quomodo a Valle-Regis translatus est Igniacum, et de præsagio Roberti monachi super hoc, X.
Responsum divinum super eadem re ad monachum Nicolaum, XI.
Aliud item responsum ad eumdem Nicolaum de agenda pœnitentia, XII.
De discretione domni Petri circa se et circa suos subditos, XIII.
De visione ipsius [Omit. A.] mirabili super milite Balduino, XIV.
Auctoris testimonium super eadem visione, XV.
De visione domni Petri super Henrico comite Campaniæ, XVI.
De fratre defuncto quem post obitum manifeste vidit, XVII.
De quodam ægroto [Omit. A.] pro quo oravit, et æger in somno se ab eo verberari videbat, XVIII.
Quomodo revelatum est ei quod foret abbas Clarævallis, XIX.
De morte Geraldi abbatis Clarævallis apud Igniacum, XX.
De visione cujusdam fratris Clarævallis quæ præcessit electionem Petri, XXI.
De electione ejus in abbatem Clarævallis, et Gilleberto priore [Omit. A.] a febribus per eum liberato, XXII.
De equo ejusdem Gilleberti per eumdem Petrum a malo cadendi usu liberato, XXIII.
Quomodo vocaverit eum papa Romanus et honoraverit, XXIV.
De electione cujusdam episcopi et laudabili verbo Petri super ejus electione, XXV.
De patientia ejus quando perdidit oculum, XXVI.
Quid electurus priorem Igniaci cuidam fratri responderit, XXVII.
De adventu ejus Remis et forma in equitando, et auctoris præsagio de morte ejus [Et auctoris præsagio de morte ejus Omit. A.] , XXVIII.
De ejus obitu Fusniaci, XXIX.
De dente ejus quem unus fratrum defuncto [Omit. A.] voluit extrahere, et de sepultura in Claravalle, XXX.
De visione satis gratiosa cujusdam monachi et prioris post ejus obitum, XXXI.
Auctoris apologia super operis imperfectione et minore credulitate quorumdam, XXXII.
Auctoris epistola dum viveret ad [Eumdem addit A.] virum Dei [Missa addit. A.] et operis epilogus, XXXIII.
Conclusio operis, XXXIV.

Expliciunt capitula.

INCIPIUNT [Vita add. A.] ACTUS BEATI PETRI ABBATIS CLARÆVALLIS.
CAPUT PRIMUM.
B. Petri ortus et monachatus. Fit abbas Vallis-Regiæ et Igniaci.

CAP. I

Petrus patria fuit Ytalus, parentibus secundum sæculi dignitatem, [B. Petrus, Italia oriundus, fit monachus Igniaci], ut dicebatur, excelsis; quod tamen, quantum potuit, summa semper dissimulatione celavit a. Hic adolescens, gratia litterarum petens auditoria Gallicana, Ygniacum venit [Devenit B.] . Qui locus, non procul a Remis, Ordinis Cisterciensis erat eo tempore novella plantatio b. Ibi visa fratrum conversatione cœlesti, in Dei amorem accensus, habitum religionis assumpsit. Nescit tarda molimina Sancti Spiritus gratia. Si quidem operante in ipso illo cujus velociter currit sermo (Psal. CXLVII), consummatus est [Omit. B.] in brevi ac si [Sic B.] explesset tempora multa. Erat statura mediocris, brevioribus tamen [Magis add. A et B.] accedens; tenuis corpore, immo magis [attenuatus] et in ipsa tenuitate nervosus ac solidus. In victu et vestitu nimium frugalis et parcus; in cibo nil facile præter commune præsumens, de communi etiam sæpe sibi multumque subducens. Indumentum sibi tunica et cuculla indiscretis fuere temporibus, præter unam solam tunicam vel [Et A.] cucullam quam supra solitum hyemis tempore præsumebat. Calciamentis quæ botæ di untur nullo unquam nec hyemis tempore c, pedulibus d quoque nec nisi simplicibus utebatur. Vigiliis fratrum non solum jugiter, sed ita pertinaciter intererat, ut cum ex occasione laboris alicujus quiescendi occasionem haberet, invictum [Ab oratione et add. B.] a psalmodia spiritum non relaxabat. Orandi habebat vix credibilem facultatem; et cum sit difficilis usus ejus, ad eam, quoties vacabat, de facili accedebat, et ab ea etiam cum vocabant negotia vix poterat avocari.

[6] [ubi virtutibus eminet.] Plures in pluribus excellunt virtutibus et excellentium sunt æmulatores charismatum, sed raro valde verus et perfectus humilis invenitur. Ipse est, ut æstimo, quem beatus ita diffinit Bernardus: Verus, inquit, humilis vilis vult videri, non humilis reputari. Hoc bonum singulariter et mirabiliter obtinebat iste sanctus. Nam gratias quasdam quibus gloria temporalis potissimum comparatur, politum scilicet eloquium, venustatem personæ, in negotiis sæcularibus industriam, domesticam curam portare et ex eo amplius dominari, et favorabiliter largum esse, nec habebat nec habere quærebat. Cum interea bona illa quibus in oculis Domini coruscabat nec notabiliter e possideret, et quantum poterat celare studeret, nimirum se vilem obscurum humano putabat judicio. Et quia super hac obscuritate gaudebat, et eam modis omnibus, salva solum conscientia, appetebat, concludere licet quod veraciter humilis erat. Et certe in hac parte, uti reor, nullum habuit suo tempore vel parem vel sine dubio superiorem. Nec tamen hanc vilitatem quam potissimum appetebat, ut putabat, obtinebat. Siquidem eis qui recte noverant judicare, qui simulationem a vero, hypocrisim ab auro, fructum a foliis callebant discernere, venerabilis erat, singularis et mirabilis apparebat. Itaque cum excellentia religionis etiam magnis superiorem, singularis humilitas insirmis et insimis eum redderet æqualem, utrumque reverendum cunctis reddebat simul et admirabilem, carum et amabilem.

CAP. II

[7] De moribus domni Petri, paucis, immo paucissimis ad meritum ipsius præmissis, [Eo inductus est visione.] exequamur aliqua quæ testes nobis idonei tradiderunt, in quibus testimonium Dei, quod majus est, manifestius apparuisse probatur. Cum venisset, ut præmisimus, in Gallias, contigit ut appropinquaret Igniaco. Nocte igitur quadam antequam ad domum venisset, vidit in visione nocturna quod aulam ingrederetur pulcritudinis eximiæ. Et sedes posita erat in ea, et supra sedem sedens mulier reverendi admodum vultus et habitus. Ingredienti regiam occurrebant canes horribiles et nigri impetu facto, quasi eum protinus [Omit. A.] necaturi. Sed domina venerabilis, canibus illis magna auctoritate fugatis, illum ad se vocatum blandis manibus et pio demulcens alloquio, intrepidum prorsus et securum esse jubebat. Quid hæc visio portenderit, facilis est conjectura. Aula siquidem illa domum Igniaci, mulier sedens beatam Mariam, canes nigri cacodæmones significare videntur. Cætera in hunc sensum proficiunt.

CAP. III

[8] Cum igitur receptus esset Petrus juvenis devotissimus, [Quomodo in tirocinio factus sit sibi semper similis.] non paulatim et per incrementa ad perfectionem ascendit, sed velut in momento et ictu oculi decorem induit. Induit se fortitudine et præcinxit virtute (Psal. XCII), in omni loco, in omni tempore, in omni denique fortuna, idem constantissime perseverans. Cujus jam provectæ ætatis constantiam cum quidam abbas [Omit. A.] , qui mihi hoc retulit, familiaris ejus, admirans, causamque tantæ identitatis non solum sedulus sed improbus etiam explorator inquireret, ille, ut erat benignissimus et qui facile a familiaribus suis vincebatur, respondit: “ Cum essem, inquit, novicius, quasi quidam spiritus sensibiliter mihi visus est in me intrare. Ex tunc usque nunc spiritus ille, vis illa vel effectio [Affectio A et B.] mihi quodammodo dominatur, regit et deducit velut ovem Joseph. Sparsum per exteriora frequenter introrsum colligit; aliis volentem intendere ad orationem cogit; ea quæ oculis ingeruntur, aut auribus obstrepunt, facit aliquoties non sentire.” Hæc quæ de se ipso vir beatus quadam violentia caritatis confessus est, consonant eis quæ papa Gregorius in quadam omelia sic ait: Quem perfecte æternæ vitæ caritas absorbuerit, ad terrena foris desideria velut insensibilem reddit. Ita quoque vir iste cogitatione et aviditate in illa æterna patria conversatus, et rerum immobilium conformis effectus, immotus in se permanens, omnem motum cordis et saltum mentis, omnesque turbellas et tempestates animi, quibus homines æstuare et fluctuare videntur, quasque religio vera deponere jubet, magna mentis fortitudine, nec pœnali, sed tamquam innata sibi et naturali, cohibebat.

CAP. IV

[9] Dum [Cum A.] adhuc novicius vel novus esset in Ordine, [Ab angelo in choro dormitans excitatur.] aliquando nocturnis vigiliis intererat, aliis psallentibus, ipse stans in choro et fatigatus dormitabat. Sensit quasi [Omit. A.] tactum alicujus qui pulsans eum suaviter excitabat. Putavit priorem, cujus erat consuetudo circuire chorum et fratres excitare sopitos. Evigilans ille apertisque oculis nullum videbat. Cumque hoc et sæpe contigisset, et sæpius excitatus excitatorem non videret, intellexit divinam esse virtutem, et ægre ferebat quod ei se offerebat seque celabat. Quadam igitur nocte dum solitum excitatorem sensisset, excitus oculos citus et intentus aperuit, viditque adstare sibi juvenem splendidum et decorum, et, ut ejus verbis utar, aureos habentem capillos; qui statim ab illo discedens, per medium chorum ibat et morose, et manifeste visus ab ipso, postquam diu apparuit, disparuit. Hoc ipse mihi retulit: sed et id quod subjiciam nihilominus et ipse narravit.

CAP. V.

[10] Media nocte dominica fratres psallebant in oratorio et ipse cum illis. [Miraculose liberatur a dolore capitis.] Dolor capitis eum invasit et ita vehemens ut choro egredi cogitaret. Ad quod agendum [Ad quod agendum, omit. A.] cum dolorem non sustinens se moveret, vocem audivit sic docentem: Laudans invocabo Dominum et ab infirmitatibus meis salvus ero (Psal. XVII). Hac voce confortatus remansit in choro, et post modicum intervallum, invalescente dolore, iterum egredi disponebat et iterum insonuit vox præmissa. Quid plura? tota illa nocte et sequente dominica usque ad Missæ conventualis extremum, non cessavit ille conflictus, doloris scilicet et vocis, illius exire cogentis, hujus remanere monentis. In illo Ordine solemnis est consuetudo ut omnes dominica die communicent f. Propter quod cum in ordine suo accessisset et ad cornu altaris se humiliter inclinasset, visum est ei quod lapis magni ponderis de capite suo corrueret; et protinus se erigens et sanctam Eucharistiam suscipiens, ab omni illo dolore salvatus est g.

CAP. VI

[11] Jam vero quam proximus ille Deo fuerit, ex eo quod supponam poterit æstimari. [Confirmatur cœlesti dulcedine in fide;] Loquebar aliquando cum ipso de nostræ fidei ratione: cumque ei ut familiari faterer me contra ipsam quandoque [Omit. A.] aliqua tentatione pulsari, simul etiam quærebam ab ipso an aliquid unquam hujusmodi tentationis sensisset: “Non inficior, inquit, me tactum plerumque hujusmodi cogitatione, sed multiplex experimentum fidei omnem ipsius infirmitatem firmavit.” Pergens ulterius præsumpsi quærere quid foret quod in eo talem firmitatem fecisset. Ille ut erat mitis et humilis corde, erga amicos autem facilis et tractabilis: “Multa, inquit, de Deo, et aliquando tale aliquid sensi, quod cum sentire desii, gravius tuli [Quod — tuli omit. A.] quam si [Quasi A et B.] in clibanum ardentem projicerer.” Christum testor spemque communem hæc eadem verba eum mihi dixisse.

[12] [qua occasione invehitur Thomas in incredulos,] Hanc attestationem adnectere nonnullorum incredulitas, vel, quod pejus est, credentium invidia me coegit, qui per duritiam cordis credere nequeunt, vel per malitiam credi nolunt tantam gratiam habuisse Dei servos vel habere modernos. Ingenium, ut ait beatus Jeronimus, ut vina probantes, antiquos venerantur, juniores contemnunt. Nunquid antiquorum Deus tantum? nonne et juniorum? Non est personarum acceptor Deus nec temporum, sed in omni genere et in omni tempore qui timet Deum et operatur justitiam acceptus est illi (Act. X). Cur igitur [Ergo A.] iste Deo acceptus non fuerit, et ita ut a Deo gratiam [Non add. A.] acceperit per quam de Deo ea expertus sit quæ non nisi perfectissimi experiri merentur, cum ipse forsitan perfectissimus fuerit? Et quidem in quibusdam gratiis, ut sic dixerim, sæcularibus, plerisque sine dubio impar fuit. Nam, sicut in ingressu hujus operis præmisimus, nec speciosus forma præ filiis hominum, non in vestitu deaurato circumdatus varietate (Psal. XLIV), nec in curribus et in equis, non sollicitus et turbatus [Et turbatus omit. B.] erga plurima (Luc. X) per negotiorum exteriorum industriam, non de gygantibus qui gemunt sub aquis (Job. XXVI), non ambulavit in magnis et in mirabilibus super se (Psal. CXXXI), sed in his omnibus non est Dominus. Non enim est, sicut scriptum est, in spiritu, nec in commotione, nec in igne, sed in sibilo auræ tenuis (III Reg. XIX) et in voce quæ facta est ad Helyam et ad comparem ejus Johannem, quam amicus iste sponsi qui stabat sæpe et intime audiebat.

[13] [et in eos qui non nisi exteriora æstimant et curant.] Quam ejus intimam claritatem aliqui quoniam ignorabant, secundum faciem judicantes, ipsum minus aliquoties æstimabant h. Contempserunt olim invidi et insensati magnum Martinum, similiter indignum episcopatu dicentes hominem vultu despicabilem et veste sordidum, crine deformem; nec tamen huic viro defuerunt gratiæ istæ exteriores, et ut prænominamus [Prænominavimus B.] , sæculares: habebat eas de sufficientiam, sed in eis tenebat temperantiam, ne, si in his et ab his teneretur assiduus, in his quæ præ his amabat et amare debebat esset parvus aut nullus; quod faciunt plerique prælati, immo etiam in hoc gloriantur, in hoc gaudent, hoc jactitant quod in exterioribus sunt industrii, et ipsis succedit in illis: cum interim intima sua projicientes, jacturam interiorem non sentiant, et ea quæ præponenda forent postponentes, curam scilicet animarum, aliis eas curandas committunt, quas ipsi per se curare deberent, innitentes prudentiæ suæ et de Domino non sperantes. Propter quod et Deus tales quandoque deserit et tradit in manibus inimicorum suorum, et comprehendit sapientes in astutia eorum (Job V). Iste vero de Deo confidens, interiora curans, exteriora fidis committens, quoniam Deum ipse curavit, Deum suum curatorem habuit, sicut in sequentibus, cum ad id loci ventum fuerit, evidenti probabitur argumento.

CAP. VII

[14] Sed jam ad narrationis ordinem redeuntes, dicamus quod dum in Ordine singulari [Illo A.] singulariter ille vixisset, [B. Petrus fi prior Igniac et post visionem abbas Vallis-Regiæ.] factus est prior Igniaci. Quod item officium cum strenue satis et laudabiliter impleret, in abbatem Vallis-Regiæ, quæ una est de filiabus Igniaci, electus est i. Quam ejus electionem visio talis antecessit. Videbatur abbati qui tunc præerat Igniaco candelabrum ardens et lucens, ante altare positum principale, subito per vitream majorem exire; et post modicum electus est domnus Petrus. In Valle illa Regia duo contigerunt ei quæ non vulgari et incerta, sed religiosi fratris ejusdem abbatiæ monachi et cellerarii, nomine Nicholai, didici ralatione.

CAP. VIII

[15] Quidam de mercenariis ejus loci mercedem habere non poterat, [Mercenario, cogitanti grangiam Vallis-Regiæ incendere,] cum eam frequenter exegisset; cellerario scilicet dissimulante, immo quibusdam ex causis reddere nolente, et de jure non esse ei reddendam asserente. Hoc igitur ad abbatem cum ille vellet referre, non poterat: tunc siquidem ægrotabat, et hunc ad eum ingredi cellerarius non sinebat. Serviens igitur sæviens et ira quæ furor est brevis [Brevi B.] accensus, ad unam de grangiis abbatiæ sinitimis accessit, ferens prunas ardentes in cacabo, et clam igne supposito grangiam incendere disponebat. Hæc eo cogitante affuit servus Dei, et quid vellet agere requirebat. Expavit ille stupore vehementi; et cum rem celare non posset, propositum suum causamque propositi confessus est. Cui abbas: “Ne facias, inquit, hoc facinus: cras autem ad me in infirmariam veni; mercedem tibi jubelo restitui k, nec erit qui ad me tuum intercludat ingressum.”

[16] [mercedem suam mirabiliter restitui jubet.] Fecit ille ut ei fuerat imperatum, et in crastino, nullo prohibente, veniens ad abbatem, ut promissum impleret orabat. Porro abbas hæc omnia ignorabat, sed se ignorare dissimulans, rei gestæ seriem diligenter inquirit et audit: emissoque homine cum spe certa mercedis habendæ, prænominato Nicholao, qui ei ministrabat, sic ait: “Vere, frater, si nos de Domino cogitaremus, Dominus cogitaret de nobis.” Conjiciens ille aliquid eum quod magnum foret audisse, insecutus hominem abeuntem, prudenter et ingeniose pollicens se et celare consilium et accelerare negotium, rei gestæ narrationem extorsit. Hoc est primum et magnum miraculum: secundum autem simile est huic non forma sed gratia.

CAP. IX

[17] Morbus, quem fistulam dicunt, afflictum Dei hominem languidumque reddiderat [Ipse morbum celabat, sed se morbidum celare non poterat; add. A et B.] . [In Valle-Regia inexspectato liberatur a fistula.] Transivit per eum locum monachus quidam de Claravalle, celeber in arte medicinæ. Suggesserunt ei fratres, et ipse suasit et persuasit abbati ut morbum inspiceret. Vidit et fratribus fistulam esse respondit, et eo loci quo secari ac per hoc sanari non posset; adjiciens hoc verbum: “Homo iste si Pascha viderit nunquam amplius morietur.” Significans scilicet quod nec sanari valeret, et infra talem terminum moriturus foret. Convaluit tamen, multisque postea vixit annis; sed quomodo convaluerit, hactenus incognitum fuit.

CAP. X

[18] Postquam fratribus Vallis-Regiæ aliquanto tempore præfuerat l, [Dum iret ad electionem abbatis Igniacensis,] contigit quod abbatia Igniaci abbatem non habebat. Moris est ut conveniant abbates subjecti vel filii ad electionem principalis patris et abbatis. Vir igitur Domini Petrus, assumpto secum quodam Roberto religioso et litterato Igniacensi monacho, quem secum utpote familiarem ad suam consolationem habebat, Igniacum veniebat. Orabat autem Dominum ut sibi inspiraret ad cujus electionem ipse aspirare deberet. Hæc eo cogitante simul et orante, vocem audivit sic dicentem: “Cum veneris ad locum illum,” locumque ei quadam nota cujus non recordor designavit, “quod requiris agnosces.” Jam fere locum attingebat et voti compos non erat. Orabat ergo attentius et Dominum de promissi solutione pulsabat. Vox igitur iterato ad ipsum facta [Est, et, add. B.] sic ait: “Interroga illum monachum qui te comitatur; ipse tibi dicet quis futurus sit abbas.”

[19] [monetur a socio se futurum abbatem.] Accersito statim monacho, videlicet prænominato Roberto, pater eum convenit hoc modo: “Pergimus, inquit, Igniacum, et credo quod ex me plurimum pendebit abbatis electio. Vos igitur, qui fratrum mores multo experimento cognoscitis, intimate mihi quem digniorem hoc officio judicatis.” At ille non prophetico spiritu, sed desiderio promotionis illius, et quoniam eum diligebat dignumque promotione sciebat: “Incunctanter, inquit, et absque deliberatione respondebo. Nullum vobis digniorem judico, ideoque vos futurum abbatem prædico.” Vir autem Domini conservabat omnia verba hæc, conferens in corde suo; et quamquam quod de se futurum fuerat jam ignorare non poterat, iterato tamen interrogat cum sic inquiens: “Scio, frater, et certus sum quod promotionem meam velletis, sed hoc non est in vestra positum voluntate. Volo igitur omnino ut alium quique dignus sit eligi nominetis.” — “Nullum, ait, alium nominabo: vos abbas eritis, vos desiderant universi.” Ventum est Igniacum, et unanimi cunctorum consensu absque ulla contradictione electus est in abbatem; quam nihilominus electionem aliud, ut dixerim, tale præcessit præsagium.

CAP. XI

[20] Erat in abbatia frater religiosus et bonus, quique diu præcentoris functus est officio, [Idem revelatur monacho Igniacensi.] nomine Nicholaus. Hic ipse mihi retulit quod eo tempore quo sedes illa vacabat et in pendulo forent fratres, et electionem præstolarentur, idem super hoc negotio sollicitus Dominum jugiter precabatur, ut eis idoneum provideret abbatem. Cui quodam tempore Dominum deprecanti vox manifeste sic ait: “Nicholae, habebis abbatem, et ille ostendet tibi quid te oporteat facere. Quere [O vere A et B.] beatum. O admirabilem virum, O vere imitatorem Petri Petrum.” Et ideo jure Dominus ei testimonium perhibebat quod prius apostolorum Principi Petro perhibuerat. Et revera, non solum prænominato fratri, sed omnibus qui in domo erant, forensibus etiam qui eum videre, audire et nosse meruerunt, verissimæ et christianæ religionis ostendit exemplum. Siquidem aliquot annis m illi præfuit abbatiæ in sanctitate et justitia coram Deo in magno nomine, in celebri fama, in bono odore coram mundo.

ANNOTATA.

a Vide de origine B. Petri Commentarium Prævium, num. 3.

b Hæc paulisper declarata in Commentario Prævio, num. 4.

c De ejus cucullis, tunicis, calceamentis accuratiora vide in Commentario Prævio, num. 9.

d De pedulibus jam pridem multa disceptatio exstitit, sintne udones seu socci lanei (des chaussons), tibialia, vitta infra pedes revincta (des guêtres), an calcei (des souliers). Diligentissime de his disputavit Martenius [Comment. in Reg. S. Benedicti, pag. 704 et seqq.] , nihil tamen valens definire, quod non ubique illa vox adhiberetur eadem significatione. Quum hic botis seu bottis opponantur pedules, videntur calcei indicari.

e Id est: ut hominibus facile innotescerent, quum virtutes animæ ornamenta sint.

f Tum passim apud Benedictinos hoc non fiebat. Anno 1188 Petrus, abbas Silvæ-Majoris, hebdomadariam communionem suis præscripsit singulari statuto [Ibid., pag. 455. Cfr. Acta SS., tom. IX Octobris, pag. 34, 418, 720, 721, 747 et seqq., 777.] .

g Quæ narrantur capp. III, IV et V, probantur J. Görres [Die christliche Mystik, tom. II, pag. 361 et 362.] .

h Præclarissimi tamen viri, v. g. Petrus cardinalis S. Chrysogoni, maximi eum faciebant. Vide Commentarium Prævium, num. 6.

i Pauca de Valle-Regia vide in Commentario Prævio num. 4.

k Vide de hac beati viri animi comparatione Commentarium Prævium, num. 13.

l Præfuit Valli-Regiæ ab anno circiter 1164 ad 1169.

m Igniacensem abbatiam rexit B. Petrus ab anno circiter 1169 ad 1179.

CAPUT SECUNDUM.
B. Petri zelus, humilitas. Conversio Balduini de Guiza. Visiones B. Petri de eo. Aliæ visiones. Occisio B. Gerardi, abbatis Claravallensis.

CAP. XII

Ejus igitur conversatione singulari et ardua præfatus Nicholaus accendebatur, [B. Petrus impellit juvenem delicatum ad pœnitentiam.] simulque ammonebatur intelligere quæ ei ab eo apponebantur et proponebantur. Et [Qua A, quam B.] memor vocis quam audierat, sciensque quia similia oporteret eum præparare, etiam supra communem ordinem aliquid attentare volebat. Sed quia delicatus erat et debilis, nequaquam præsumebat. In hac fluctuatione positus, aliquando vocem audiit sic dicentem: “Nicholae, nunquam formides agere pœnitentiam.” Hoc commode mihi videor posuisse ad confirmationem eorum qui in pusillanimitate sunt spiritus et tempestate (Psal. XXXIV), qui timent pruinam et irruit super eos nix (Job VI). Modus tamen constituendus est audaciæ, et habenda pia et discreta discretio fragilitatis corporeæ; et illud est attendendum: Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma (Matth. XXVI), et carnis cura, sicut non in desideriis, sic in necessitatibus facienda est; quod ita fecisse sanctum Dei animadverti.

CAP. XIII

[22] Nam cum [Omit. A.] comedens aliquando cum ipso, vidensque eum pisces coram positos non gustantem, [Parcus est cibi et videtur hebes.] aliisque nihilominus cibis parcentem, ac miserans illius, ipsum nimiæ parcitatis arguerem: “Immo, inquit, parcius comederem, nisi meo corpori parcerem.” Parcebat ergo corpori suo, etiam cum parcissimus in cibo et potu et esset et videretur. Ex quo etiam in cæteris temperans et discretus et moderatus fuisse recte conjicitur. Quoniam ita virtutis appetebat excellentiam ut non dimitteret temperantiam, quæ quarta inter principales virtutes tantam habet gratiam, ut sine ipsa cæteræ tres gratiæ gratiosæ esse non possunt; bene ergo de ipso quemdam religiosum virum et sapientem, id est Gillebertum abbatem Fusniacensem, a audivi dicentem quod neminem vidisset cui de singularitate minus male contigisset: nimirum singularitatem suam singulariter, hoc est temperanter et prudenter regebat, licet plerisque eum intime nescientibus simplex videretur et hebes; quod ei contingebat ex tardiloquio, et quia cum loquebatur lingua ejus Latium redolebat b. Demum omnia bona sua studiosius occultabat.

[23] [Sed revera erat prudens bonus superior, sibi severus, at in alios benignus et concedens dispensationes,] Erat autem revera [Omit A.] perspicacis ingenii, sanique multum consilii, et in operibus suis regendisque subjectis moderatus et discretus. Denique cum virum venerabilem, industriumque pariter et honestum, ejus cellerarium, aliquando convenissem, conquerens scilicet quod, ut dicebatur, abbas ejus religiosus quidem sed durus foret, nimium severus pariter et agrestus, respondit ille, qui mores illius, qui vitam, qui instituta, qui consuetudinem longa societate et experimento sciebat: “Revera, inquit, durus est et severus, sed sibi, non aliis. Nam aliis pius est et misericors, et in tantum ut nos, qui curam illius majorem habemus et sumus illius adjutores, aliquoties de ejus benignitate et patientia, ut nobis videtur nimia, murmuremus, fervorem Ordinis suo tempore tepuisse, non detrahendo, sed zelando dicentes: cæterum cum ejus intentionem perpendimus, cum rationes ejus operum prævias et nobis ab eo redditas audimus et auditas pensamus, eum sic et non aliter agere debere [Omit. A.] cognoscimus; quoniam non litteram, sed spiritum et caritatem, quæ lex Dei est et vinculum perfectionis, et ex qua sola vita procedit, magis attendens quam instituta et adinventiones hominum, jacturam quarumdam observationum facile æstimat: non eas tamen dimittens, non negligens, non contemnens, sed pro persona, pro loco, pro tempore temperans; dum scilicet attendit hinc Ordinis rigorem, hinc humanam infirmitatem, cunctis viribus elaborans ut fidelis sit dispensator: quod tunc assequi se credit indubie si ex indulgentiis quibusdam, licet notam aliquam et aliquod videantur afferre dispendium, caritatis fratrum ac pacis ac voluntariæ servitutis recepit compensationem, non magnipendens si ei super hoc ab aliquibus detrahatur, dum ei pura conscientia et Dei veritas attestentur.”

[24] [quia sanctimoniam non reponebat in operibus externis, sed in justitia.] Nempe vir iste non erat ex illis qui culicem colantes camelum glutiunt (Matth. XXIII), qui decimant olus omne et graviora legis relinquunt; qui inter bonum et malum, bonum et melius, malum et pejus discretionem non habentes, quodque deterius est, quæ sua sunt, non quæ Jesu Christi, quærentes (Philip. II), licet curæ gregis excubare videantur, ignorantia tamen vel malitia ipsi errantes, et alios in errorem mittentes, multa faciunt, parum proficiunt, folia multa sed parvum fructum afferunt; quin etiam rixantur de lana sæpe caprina et nil patiuntur super contritione Joseph. Petrus autem edoctus, revelante Spiritu Sancto, quod ex operibus legis non justificabitur omnis homo (Gal. II), et quia Deus spiritus est, et eos qui adorant in spiritu et veritate oportet adorare (Joan. IV), spiritus et veritatis ardentissimus æmulator, justitiam, non quæ ex lege est et operibus, sed quæ ex spiritu et Deo est, copiose possidebat. Ex qua et ipse justus dispensationes suas justificabat, et auctoritate quæ sanctitatem sequebatur, eis non solum victoriam sed et gratiam assequebatur. His per digressionem fortasse, sed tamen ex materia pendentibus expositis, regressum ad materiam faciemus. Inter hæc homo Dei visionem vidit magna admiratione nec minus [Necnon A.] memoria et relatione dignissimam. Eam sicut ab alio c scriptam reperi, eis quæ scribimus copulavi. Ea autem est hujusmodi.

CAP. XIV

[25] Quodam tempore cum advenisset Ursicampum d abbas Igniacensis Petrus nomine, [Narrat conversionem] vir omni sanctitate conspicuus, lætabunda et gaudens in ejus adventu domus tota gavisa est, reverentiam exhibens qualem sua sanctitas exigebat. Tunc dominus abbas et prior, quia visionem eum vidisse cognoverant, quam ex ejus ore qui eam viderat cupiebant audire, sequestrantes eum de medio in partem alteram ducunt, quasi de rebus secretioribus locuturi. Cumque sedissent, eum venerabiliter alloquuntur precarique incipiunt, ut ordinem visionis quam viderat eis aperire dignetur. Tremens ille ac pavens, et quasi ignorans quid quærerent, visionem se vidisse in quantum potest dissimulat, et illorum precibus nullatenus acquiescit. Rogant illi semel et iterum; negat ille. Laudabili tamen eorum importunitate devictus, tum quia prior ei Scripturarum testimonio demonstrat peccati reum esse in fratrem qui fratri rem ædificationis occultat, tum quia domno abbati negare nil potest, quia tenere diligit eum a quo versa vice non minus ipse diligitur, tandem vix erumpentibus verbis, narrationem suam sic incipit exordiri:

[26] [Balduini de Guiza in territorio Remensi; cui ipse in extremis astitit et vestem monasticam dedit.] “Erat in archiepiscopatu Remensi miles quidam, nomine Balduinus e, vir clarus genere, vir temporalibus rebus exuberans, sed non minus habundans peccatis. Nihil siquidem mali relinquebat non factum, nisi quod facere ipse non poterat. Miles iste eo tempore quo cum Remensi archiepiscopo guerram exerceret, toti patriæ et maxime vicinis domibus mala plurima inferebat; res autem domus nostræ, quam præ cæteris religionis domibus ampliori amplexabatur amoris affectu, non solum non auferebat, sed etiam a quibuslibet aliis tuebatur, rebus nostris et nobis omnibus multam reverentiam exhibens. Accidit autem ut in lectum tandem decideret, tactus ægritudine corporali. Cumque moriturum se esse cognosceret, per nuntium suum ut ad visitandum eum venirem sum mandatus; et mandatus statim adveni. Auditaque ejus confessione, cum viderem quod pœnitentia duceretur et quod de cætero bonam voluntatem haberet, monui eum ut renuntiaret sæculo et habitum religiosum assumeret. Acquiescit ille consiliis; quærit licentiam a conjuge, sed non invenire potest. Videns igitur quod veniendi licentiam non haberet, postquam eum sacro oleo inunxissem, ad monasterium sum reversus. Interea paucis diebus evolutis, morbo invalescente, cum jam spes de eo parentibus nulla superesset, ad nostrum monasterium ab eisdem parentibus adducitur f. Occurritur venienti, et devote a nobis suscipitur. Deportatur in cellam, sacro vestitur habitu et ei deputantur custodes. Hii cum una nocte morti eum appropinquare sentirent, ad convocandum fratres tabulam pulsant, sicut nostri Ordinis consuetudo expostulat. Excitantur fratres, venitur ad infirmum: ego quoque inter cæteros adsum; officium impleo; septem psalmos conventus decantat, sed nondum migrat infirmus. Videns igitur quod non tam cito moreretur, ne fratres qui sacris vigiliis debebant interesse, nimis affligerentur, annuo eis ut se recollocent.

[27] [Duorum fratrum] In illa hora duo ex fratribus super infirmo duas visiones viderunt. Visio unius in cubili suo hæc [Sic A.] erat: videre videbatur quod totus conventus ante infirmum staret, inclinatoque eo humiliter pacis osculum labiis ejus imprimerent. Videbat alter, sed in visu noctis, quod infirmus jacens in lecto vellet de lecto surgere, sed non posset. Cumque ei adesset ut adjuvaret eum, ait infirmus: “Noli me adjuvare, ope tua non indigeo; nam beatus Benedictus adjuvat me, qui etiam mandat abbati ut ipse mihi faciat coronam.”

[28] [et ipsius B. Petri] Nec mora, pulsatur secundo tabula. Excitantur denuo fratres, veniunt iterum ad infirmum. Migrat infirmus de corpore et corpus in ecclesiam deportatur. Ibique remanentibus quibusdam fratribus qui circa defunctum psalmos decantarent, conventus se recollocat. Ego quoque ea nocte, paulisper ægrotans, cum cæteris vado pausatum. Cumque jacerem in lecto adhuc vigilans et nondum dormiens, cœpi cogitare mecum et quasi dicere mihi: “Domine Deus meus, quid erit de homine isto, quem tantorum astringunt vincula peccatorum? Quid ei prodest quod mala [Peccata A.] sua confessus est? Quid quod in extremis pœnituit? Quid quod habitum religionis suscepit? Ubi est nunc ipse? Bene illi est an male?” Dum hoc mecum tacitus cogito, vocem audio sic dicentem: “Ipse multum indiget auxilio.” Audiens ergo quod auxilio indigeret, statim ad ecclesiam vado in spiritu, et quasi genua flectens ante singula altaria sanctorum quorum ibi memoria habebatur, tota devotione qua possum patrocinia imploro, quatinus ei qui venia indigebat misericordiam a Domino impetrarent. Et hoc facto, clauduntur oculi et subito labor in somnum.

[29] [de sincera ejus pœnitentia visiones.] Moxque ut dormire cœperam quasi grandi mole sentio me gravari; intellexi autem quod malignus spiritus esset qui me opprimebat, qui etiam dicebat mihi: “Quid est quod facere intendis?” Respondi: “Quid, inquam, facere intendo ego?” “Putas, inquit [Omit. A.] , Balduinum te posse auferre mihi pro solo religionis habitu quem suscepit?” “Puto,” inquam. “Nonne, inquit, jure meus esse debet qui omni tempore vitæ suæ servivit mihi; qui in peccatis suis usque in finem vitæ suæ permansit?” Cui ego: “Non nego. Verum nonne peccata sua confessus est, nonne in extremis pœnituit, et ad Dei misericordiam confugit? Et si cætera omnia taceam, nescis quia sanguis Christi pro peccatoribus effusus est in remissionem peccatorum. Per pretiosum illum sanguinem qui de latere dormientis in cruce manavit, te conjuro, maledicte, ut hinc protinus abscedas et in illum nullam habeas potestatem.” Audito ille Christi sanguinis nomine, virtutem adjurationis non ferens, victus et confusus abscessit. Ego autem exhilaratus quasi de victoria, in vocem jubilationis et laudis præ cordis exultatione erumpens, “Te Deum laudamus” cantare cœpi. Cantavi autem dormiendo usque ad illum locum ubi dicitur: “Tu Rex gloriæ Christe,” ubi a somno evigilans et ordinem rei gestæ luce intuens clariori, in Dei laudem et gloriam totum hymnum persolvi. Et cum illum versum adhuc in ore haberem — “In te Domine, speravi, non confundar in æternum” — horologium cadit et ad matutinas pulsatur. Vado ad vigilias, non immemor vocis quæ mihi dixerat Balduinum indigere auxilio. Orationem tota nocte dirigo ad Deum pro eo.

[30] [Preces injungit B. Petrus fratribus, et ipse per triginta dies pro eo Missam celebrat.] Die jam facto, fratribus congregatis in capitulum, injungo eis pro defuncto usque ad tricesimum diem sine intermissione offerre hostiam salutarem, statuens et ipse facere quod aliis injungebam, id est triginta diebus immolare pro eo. Per dies igitur illos triginta, in quibus a nobis omnibus oratur pro eo, sæpe apparuit mihi Balduinus, veniens ante me et assistens mihi quocumque essem in loco. Apparebat autem in specie supplicantis, tanquam si diceret se indigere auxilio, et postularet pro se orari; et hoc tunc maxime faciebat quando devotio nostra tepida erat et [Omit. A.] languens [Omit. A.] , vel quando quacumque de causa Missam non poteram celebrare. Non dico quod per illos triginta quotidie dies apparuerit mihi, sed per illos triginta dies sæpe. Accidit quoque ut quadam die proficiscerer ad grangias domus nostræ, et eo die missas cantare non potui. Cumque reverterer ad monasterium, apparuit mihi in via supplex et multo tristior quam soleret, quasi dicere ea die vellet sui me fuisse immemorem g.

[31] [Videt eum in Parasceve adhuc indigentem suffragiis.] Jam autem tricenario evoluto, die qua ab universis populis crux adoratur h, cum sederem in presbiterio indutus sacerdotalibus indumentis [Vestimentis A et B.] , ut sacra missarum solemnia celebrarem, et jam in ecclesia secunda lectio legeretur, inspiciens vidi duos homines vestitos purpura, speciosos nimis et desiderabiles ad videndum, venientes per medium chori, qui inter se fratrem Balduinum vestitum ysembruno i medium deducebant; cumque adduxissent eum ante me in loco quo sedens eram, præsentaverunt eum mihi atque dixerunt: “Hic est Balduinus.” Et ecce cogitante me quid de eo essent facturi, ducunt eum ad altare et sic eum offerunt. Et hoc facto, visio non comparet. Frater vero Balduinus qui toties apparuerat mihi, a die illa et in reliquum nunquam mihi apparuit. Rediens ergo ad me ipsum et considerans quid hujusmodi visio figuraret, intellexi quod postquam frater Balduinus altari oblatus fuerat, eum esse reconciliatum; per nigram autem vestem qua erat indutus, adhuc ei inesse aliquam maculam peccatorum atque eum pœnitentiæ subjacere. Ecce quid de isto milite viderim scitis.

[32] [Alii moribundo imponit habitum,] Paulo antequam iste de quo diximus moreretur, miles quidam in extremis positus ad se visitandum me mandavit. Ad quem cum ego venissem, confessione ejus audita, nil ei melius consulere potui quam ut renuntiaret sæculo et ad Dei confugeret misericordiam, quam solam ei superesse credebam. Ostendi itaque ei Vallem-Regis, domum quamdam nostri Ordinis quæ domui suæ vicinior erat, et habitu religionis induitur; ego autem revertor Igniacum. Cumque ea nocte lecto jacerem, adhuc vigilans cœpi cogitare intra me et quasi dicere mihi: “Quid putas proderit militi isti religionis habitus quem assumpsit? quod fecit, non tam fecit voluntarius quam invitus. Si enim adhuc habuisset tempus malefaciendi, forsitan mala fecisset. Denique non tam sua peccata dimisit quam sua eum dimiserunt.”

[33] [et intelligit quam utile hoc sit.] Dum hæc mecum cogito, vocem audio sic dicentem: “Multum proderit ei. Et hoc scito quod in isto et in quolibet qui in habitu Ordinis [Religionis A.] Cisterciensis moritur, nullam habiturus est diabolus potestatem donec data fuerit de eo sententia.” Audiens autem vocem statim intellexi posse esse verum quod illa dicebat, similitudine tali animum subintrante. Si rex famulum habeat qui odio habeatur ab omnibus, quamdiu famulus ille signa secum regis habuerit et litteras ejus, et quamdiu incertum fuerit utrum diligatur a rege an odio habeatur, inter medios hostes sine contradictione potest securus incedere. Si vero declaratum fuerit quod rex eum odio habeat, et si eum de domo sua ejecerit, ex hoc jam non erit qui non dilapidet eum. Sic etiam qui signa militiæ Christi secum habuerit, stigmata ejus portans in corpore suo, religionis habitu indutus, qui est tunica Salvatoris, hostium suorum cuneos potest penetrare securus, nec ullam habet in eum diabolus potestatem: adhuc ignorans quid de eo Dominus velit. Si autem voluntas judicis super eo fuerit enodata, et prolata sententia testis exstiterit quod ille non placeat Deo, ex hoc jam potestatem malignus accipit et debitum potest exigere usque ad novissimum quadrantem k. Hac ergo visione confortatus, fratri Balduino consului ut sæculo renuntiaret vel moriens. Sciebam enim quod prodesse poterat et quantumlibet peccatori religionis habitus etiam in ipso mortis assumptus articulo.”

[34] [Anonymus jurejurando confirmat veritatem harum visionum;] Visionem hanc vidit venerabilis abbas Ygniacensis; quæ dubietatis scrupulum nobis ideo non reliquit, quod ad aures nostras non sit per tertiam transfusa personam, sed suo ipsius ore relata qui eam vidit. Et licet testimonia ejus credibilia facta sint nimis, ego tamen ut visioni huic fides certior habeatur, tali eam attestatione confirmo: nisi vera sit visio quæ litteris istis explicatur, humerus meus a junctura sua cadat et brachium meum cum suis ossibus confringatur; sit cælum quod super me est æreum et terra ferrea; pro frumento oriatur mihi tribulus et pro ordeo spina.

CAP. XV

[35] Attestationi præmissæ meum testimonium adhibeo [Quod add. A.] : [item Thomas suo testimonio.] licet pondus auctoritatis non habeat, habet certe sinceritatem veritatis. Cum igitur anteposita relatio in manus meas venisset, non fui contentus scripturæ testimonio, sed copiam videntis simul habere studui. Non nude, non aperte, sed, ut ita dicam, furtive et quibusdam insinuationibus quas hic ponere et exponere longum foret, suadebam ut quod viderat de milite Balduino ad meam mihi ædificationem narraret. Quid multa? Victus demum importunitate mea, amore nihilominus et allegationibus superatus, sic respondit: “Dicam quid quæritis, sed dicere me gravabit.” Seriatim ergo et scripturæ consonanter omnia mihi confessus est, et ita memoriter ut ejus memoriam plurimum admirarer.

CAP. XVI

[36] Henricus, comes Campaniæ, filius illius Theobaldi cujus memoria cum laudibus et merito continetur in Vita sancti Bernardi, [B. Petrus prævidet Henricum, comitem Campaniæ, crucem assumentem.] precatus est aliquando servum Dei ut pro se Dominum precaretur. Celebravit ille missas intercessurus pro eo; expletoque mysterio, cum extremam collectam dicturus ad suos se convertisset ministros, absentem comitem vidit præsentem, signum crucis habentem in veste, sicut habere solent qui Jerosolymam proficisci proponunt. Nondum tamen, ut comes postea professus est, sibi signum crucis aptaverat, sed ea die post multam fluctuationem, post longam deliberationem, hoc se facturum indubitanter firmaverat l.

CAP. XVII

[37] Sedebat aliquando in capitulo vir beatus. Erat dies annua ab obitu [Ab obitu omit B.] cujusdam fratris. [Intelligit mortuum monachum adhuc indigere suffragiis,] Præcentor, ad cujus hoc officium pertinebat, suggessit ei ut fratrem, sicut erat consuetudo, absolveret. Absolvit eum, præmisso tamen submisse tali verbo: “Indiget absolutione.” Quidam de senioribus cui nomen Johannes, quo etiam referente hoc didici, non procul sedebat ab ipso et præmissum verbum audivit. Data opportunitate causam sermonis illius indagans [Inquirens B.] , audivit ab eo: “Nuper, inquit, vigilanti mihi sensibiliter apparuit, et interrogatus an adhuc Dominum nostrum videret, respondit: “Nondum tempus;” et hoc dicto disparuit.” Testabatur autem prædictus Johannes quod religiose diuque conversatus in Ordine, et biennio suum obitum præcedente morbo multum molesto, et, ut ipse putabat, purgatorio fuerat fatigatus.

[38] [quia justitia Dei severa est.] Sed nimirum non solum arta, verum et longa via est quæ ducit ad vitam (Matth. VII), et ad visionem summi boni et præcellentis illius naturæ, ad quam non nisi purgatissimus poterit pervenire, testante ipsa Vita et dicente: Beati mundi corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V). Quis igitur gloriabitur mundum se habere cor? Ita tamen ut qui gloriatur, in Domino glorietur, id est in veritate quæ non mentitur, non in opinione quæ fallit et fallitur. Sunt enim plerique in quibus mentitur iniquitas sibi, fingentes et pingentes Dei misericordiam secundum suam voluntatem, cum misericordia Dei justitiam ejus non evacuet, et per multas tribulationes, hoc est purgationes, oporteat nos intrare in regnum Dei (Act. XVII). Non igitur qui manus suas miserunt ad fortia (Prov. XXXI) fastidiant Ordinis disciplinam, quæ in præsenti videtur habere aliquid non gaudii, sed mœroris. Exercitatis autem per eam reddet pacatissimum fructum in hac vita justitiæ, et in futura gloriæ. Non murmurent de asperitate itineris, sed attendant fratrem præfatum, qui diuturna et ardua conversatione, biennia corporis passione tanquam aurum in fornace purgatus, et ut argentum igne examinatus, nec sic tamen perfectus inventus est. Igitur etiam sibi non male conscii præsumptioni frenum timoris imponant, et paveant, et alas suas demittant. Opus est siquidem longo limæ labore, ut materialibus ab anima rebus et fantasiis rerum abrasis, memoria nil teneat, ratio nil videat, voluntas nil diligat præter Deum, qui est memoriæ forma originalis, lux incorporea rationis, et incitamentum est igneum voluntatis, summum bonum, beatum bonum, beatificum bonum hominis [Opus-hominis omit B.] . His breviter dictis ad excitationem quorumdam dormientium, ad propositum redeamus.

CAP. XVIII

[39] In structura exilia [Omit A.] non minus quam magna aliquoties necessaria comprobantur: [Ægrotum in visione patientiam docet.] igitur ponam hic aliquod parvum, quod et si nullam de utilitate gratiam, pro brevitate tamen veniam promerebitur. Est mihi frater, vobis quem sermo præsens alloquitur non ignotus. Hic ab adolescentia usque ad senectutem morbis multiplicibus fatigatus, longum probatur traxisse martyrium. Aliquando corporis ejus incommoda eo usque creverunt ut deficere putaretur. Scripsi ad virum Dei, adhuc in carne manentem, ut manum intercessionis porrigeret. Ea nocte qua orabat pro ægroto, visum est ei quod nudus staret coram homine Dei et ab ipso. durissime vapularet. Mirabatur contra se insolitam severitatem illius, sed miranti sua conscientia respondebat: “Deus est qui te verberat.” Vivit usque hodie, flagellum patientius ferens, cujus Deum interpretatur auctorem. Alicui forsitan somnium inane videbitur, sed orationis illius et visionis istius concursus me ut hoc scriberem provocavit. Jam illud quod subjiciam ipse mihi retulit vir beatus.

CAP. XIX

[40] Erat in quadam ecclesia et in oratione sua confitebatur Domino. [Monetur in visione se abbatem Clarævallis futurum esse.] Apparuerunt oranti effigies sanctorum Bernardi et Malachiæ m. Conversus ad ipsos suam orationem et intentionem direxit. Tunc unus eorum dixit ei: “Tu eris abbas Clarævallis.” Disparuerunt illi et territus ipse remansit. Territus, inquam, quia sicut postea mihi cum gemitu fatebatur, nunquam hoc fieri voluisset; et tamen dubitare non poterat super [Omit A.] hoc [Omit A.] quod divinitus audierat.

CAP. XX

[41] Elapso post hæc aliqua temporis intervallo, abbas Clarævallis Geroldus, [Igniaci, Hugo de Basochiis, correptionem non ferens,] vir honestus et multis gratiis decoratus, Igniacum devenit. Erat tunc Igniaci quidam monachus, immo dæmoniacus, Judas inter apostolos, satan inter Dei filios, Hugo de Basochiis: hic offenderat Ordinem in gravibus multum excessibus, et abbas prænominatus [Prædictus A.] eum in regulari vindicta [Corripuit add. A et B.] . Nactus igitur tempus opportunum quo suam ulcisceretur injuriam, furiis agitatus iniquis, dirum virus sub pectore versans, apud se de illius nece tractabat. Cum igitur sero esset, die uno, sedebat in vestibulo domus infirmorum frater quidam religiosus et humilis, Haymo nomine, natione Remensis. Hic, sicut ipse mihi confessus est, vidit manifeste duas horribilis formæ personas et quas esse dæmones dubitare non poterat, ingredi domum illam. Eo tempore satelles ille satanæ, Hugo prædictus, cum fratribus ægris corpore, mente jacebat ægrotus.

[42] [occidit B. Gerardum, abbatem Clarævallis: cui succedit Henricus a Marciaco.] Media nocte surrexit abbas ad confitendum Domino et nocturnis vigiliis interfuit. Necessitate poscente in dormitorium conventuale perrexit. Ubi Hugo in insidiis positus ut interficeret innocentem (Psal. X), ferro ad facinus præparato, ipsum letaliter vulneravit. Vixit usque in diem sequentem n. Circa vesperum positis coram ipso fratribus dixit: “Dirige me, Domine, in veritate tua et doce me, quia tu es Deus Salvator meus et te sustinui tota die (Psal. XXIV).” Et cum hoc dixisset, obdormivit in Domino; et, ut credimus, martyr insignis cœlos petivit sanguine laureatus. Cujus corpus de more compositum abbas Petrus usque Claramvallem deduxit o, multum metuens ne quod audierat impleretur: “Tu eris abbas Clarævallis.” Sed sortitus est sortem ministerii hujus quidam Henricus, vir potens in opere et sermone; quo post modicum in episcopum cardinalem assumpto p, sedes illa vacabat et iterum tractabatur de electione abbatis.

ANNOTATA.

a Fusniacum, Ordinis Cisterciensis de linea Clarævallis in diœcesi Laudunensi monasterium, inchoatum fuit anno 1121. Gillebertus, antea prior Clarævallis et Boheriarum abbas, anno 1186 Fusniacensis abbas creatus dicitur [Gallia Christ., tom. IX, col. 630 et 637.] ; ita ut hoc loco per anticipationem Fusniacensis abbas appelletur.

b Epistolæ tamen beati viri non sunt minus latinæ quam coævorum, literarum latinarum cognitione celebriorum.

c Eadem historia ex monachi, cui eam B. Petrus narraverat, scripto inserta est Exordio Magno, dist. II, cap. 33; sed verba non sunt ubique eadem, ut monachus ille eam bis scripsisse censendus sit.

d Ursicampus, Cisterciensis de linea Claravallensi abbatia, anno 1129 initia cepit in diœcesi Noviomensi. Guido, frater Sagelonis de Milliaco, tum abbas erat.

e In exemplari, quod Exordio Magno insertum est, legitur: Miles quidam, nomine Balduinus, dominus castri, quod, in territorio Remensi situm, Guiza nuncupatur, cum esset homo bellicosus et strenuus armis, postposito timore Dei, multa mala quotidie perpetrabat, rapinis, incendiis, cædibus cæterisque similibus diabolicis operibus frequenter insistens. In altera editione, quam sequitur biographus, et nomen gentis omissum et facinorum species, consilio plane manifesto. Videant Remenses quis sit ille Balduinus, dominus castri Guizæ, in territorio seu archiepiscopatu Remensi, qui sub annum 1169 guerram faciebat cum archiepiscopo Remensi, et paulo post mortuus est. Subit cogitare de Guisiorum castro, inremotissima vicinæ diœcesis Laudunensis parte sito. Sed ex Gilleberto Montensi et Balduino de Avesnis [D. Bouquet, Recueil etc., tom. XIII, pag. 560 et 564.] aliisque monumentis [Pertz, Script., tom. XXI, pag. 512, 515, 524, 528, 543.] innotuerunt nobiles viri, qui castrum de Guisia ad Isaram sæculo XII tenuerunt; quos inter nullus venit nomine Balduinus [Cfr. Pécheur, Histoire de la ville de Guise, tom. I, pag. 49 et seqq.] . Dein Igniacum centum chiliometris distat a Guisia ad Isaram, ut hujus castri dominus non facile potuerit Igniacenses monachos ampliori amplexari amoris affectu, et B. Petrus ad moribundi lectum vocari, ejus confessionem auditurus; ut nihil dicam de usurpata in aliena diœcesi jurisdictione. Verumtamen, quum aliud nullum castrum de Guiza noverim, nihil definire ausim, universam rem permittens popularium disquisitionibus. Videntur autem hæc facta tempore Henrici I, qui ab anno 1162 ad 1175 cathedram Remensem tenuit, multis discordiis, bellis et prædationibus vexatus [Cfr. Gallia Christ., tom. IX, col. 88 et seqq.] .

f Paulo aliter refertur Balduini conversio in Exordio Magno; sed tanta non est differentia, ut integer locus (quem qui volunt apud Tissier aut Migne legant) huc transferri videatur.Multo minus etiam discrepat in referenda Balduini conversione codex quidam ms. monasterii Villariensis, sæculo XIII exaratus [Ms. Bibl. reg. Brux., num. 4884.] .

g Ex Exordio Magno sequentia hic videntur describenda: Contigit autem in ipso tempore abbatem quemdam monachorum nigri Ordinis, quem miles ille, adhuc in carne vivens, aliquando graviter injuriaverat, ad eamdem domum Igniaci hospitandi gratia divertere. Gavisus vero reverendissimus abbas Petrus quod hanc quoque occasionem adjuvandi peccatricem animam sibi præstitisset Dominus, supradictum abbatem duxit ad tumulum defuncti: obsecrans in Christi amore ut eum absolveret ab illa injuria, quam suadente diabolo in ipsum commiserat. Quo statim sine dilatione, tum propter honorem Dei, tum propter compassionem fraternæ misericordiæ, quod petebatur concedente: ecce in ipsa nocte defunctus ille domno abbati Petro gratulabundus apparuit, ostendens ei corpus suum purgatum a lepra, qua se olim contaminatum fuisse insinuabat. Præterea in facie ipsius apparuit immensi cujusdam vulneris penitus obducta cicatrix: cujus sanitas recens deletum ostendebat esse piaculum, quod in abbatem commiserat.

h Clarius in Exordio Magno dicitur: In ipso sancto die Parasceves.

i Ysembrunum seu Isembrunum non videntur vertere ausi Cangius et Carpentarius in Glossario latino medii ævi, contenti loca excitasse in quibus hæc vox panni quamdam speciem designat. Sed Adelung in Glossario germanico, V° Isegrimm, nil dubitans, asserit esse colorem rufum subobscurum, rostbraune Farbe, roux brun.

k Hæc omnia nituntur prava interpretatione verborum aliquot Officii et Missæ pro defunctis, quasi non statim post mortem fieret particulare judicium, sed breve aliquod tempus incerta esset sors animæ. De qua opinione vide theologos.

l Hæc anno 1177 Nativitatis vel 1178 Incarnationis [Bouquet, tom. XIII, pag. 281 et 713.] , quo Henricus secundo crucem assumpsit; anno enim 1146 id jam præstiterat.

m S. Bernardus et S. Malachias in Claravalle sepulti erant et præcipui post Deiparam patroni: qua de re ven. vir Carolus Lalore [Trésor de Clairvaux, pag. 183 et seqq., pag. 217.] .

n Triduum supervixit, anno 1175, die 16 octobris, exstinctus, secundum Chronicon Claravallense.

o In Exordio Magno [Dist. II, cap. 27 et seq., ap. Tissier, tom. I, pag. 65 et seqq.] universa hæc tragœdia multo uberius enarratur: pauca quæ ad B. Petrum pertinent, inde huc transferam. Imprimis Hugo de Basochiis non erat Igniacensis monachus, sed B. Petri custodiæ a B. Gerardo traditus: Monachus quidam nobilis quidem genere, sed degener moribus, contra formam et honestatem Ordinis ubique vagabatur, frequentans curias principum et sæcularibus negotiis seipsum impudenter ingerens; in omni conversatione sua magis se gyrovagum quam monachum claustralem ostendens. Hunc domnus Gerardus, abbas Clarævallensis, zelo justitiæ et ordinis æmulatione succensus, teneri jussit: et, ablatis ei tam equis quam omnibus quæ habebat, venerabili viro domno Petro, abbati Igniaci ipsum commisit: quatenus in domo ejus regulari districtione coercitus, omni denique vagationis licentia decisa, pœnitentiam ageret vel invitus. Basochiorum autem domus, ad quam pertinebat Hugo, nobilissima erat, nomen ducens a Basilicis; quod feudum Suessionibus vicinum erat. Eodem genere natus Guido de Basochiis, chronographus et cantor ecclesiæ S. Stephani Catalaunensis, frater Nicolai militis et Milonis, abbatis S. Medardi Suessionensis, mortuus anno 1203. Ex eadem domo Suessionensis cathedra sæculo XIII tres accepit episcopos, Jacobum, Nivelonem et Milonem [Hist. littér. de France, tom. XVI, pag. 417.] . Unde intelligitur recte Hugonem dictum nobilem quidem genere, sed degenerem moribus. Quum autem B. Gerardus, qui, ubi Igniacum pervenit, ab abbate ejusdem loci, beatæ memoriæ domno Petro, cunctisque fratribus cum multa (sicut dignum erat) reverentia susceptus fuerat; occisus esset et sanguine madidus repertus, ipse etiam domnus abbas Petrus adfuit; et, videns martyrem Christi in sanguine suo volutari, lachrymosis suspiriis internum cordis prodebat dolorem. Quum triduo post exspirasset B. Gerardus, sacrum corpus ejus basternæ impositum, divinis psalmis et hymnis per totam viam resonantibus, domno quoque Petro abbate funus cum magna reverentia prosequente, Claramvallem honorifice delatum est. Ubi quam sublimi et manifesta revelatione, de gloria martyrii ejus idem abbas certificari meruit, ad commendandam posteris tanti martyris memoriam referre non incongruum puto. Cum a conventu Clarævallis pro commendatione beatæ animæ Missa solemniter, (sicut moris est), celebraretur, præfatus domnus abbas Petrus sacro altari astabat, solita sua devotione salutarem hostiam immolaturus. Qui, licet hilaritatem vultus intuentibus se prætenderet, erat tamen tristis et mœrens valde super tam indigna morte pii patris; maxime quod in domo sua, scilicet Igniaco, Dominus tam immane scelus fieri permisisset. Cumque diversis cogitationibus æstuaret, reputans ne forte propter peccata sua hoc accidisset, vidit repente visibili specie beatissimum Bernardum a dextris altaris stantem; eum quoque de cujus morte lugebat, domnum Gerardum, a sinistris: utrosque inæstimabili claritatis gloria refulgentes. Quorum visione obstupefactus, dum attonitus hæreret, dixit ad eum B. Bernardus: “Cur (quæso) tamquam mortuum luges eum, cujus transitoria mors, in perennitatem beatæ vitæ commutata, pretiosa est in conspectu Domini?” Et, protensa manu ad martyrem Christi Gerardum, qui in sinistra parte altaris stabat: “En, inquit, iste est frater meus, cujus funeri debitas persolvitis exsequias: qui, quanto crudeliorem et indigniorem mortem in oculis hominum pertulisse visus est, tanto majori gloria a Domino sublimatus, inter victrices et purpuratas martyrum catervas sortem suæ vocationis accipere meruit.” His dictis, tam jocunda visio ab oculis intuentis sublata est. Tanta vero lætitia et securitas de glorificatione dilecti amici sui in corde ejus, qui hæc videre et audire meruerat, successit, ut non jam quasi mortuum plangendum putaret, sed, propulsato omni mœroris et dubietatis nubilo, tamquam fidelissimum intercessorem apud omnipotentem Dei misericordiam habendum censeret. Hanc revelationem a piæ memoriæ domno Gerardo, quondam priore Clarævallis, postea Everbacensi abbate, audivimus: qui quantæ veritatis, puritatis et innocentiæ vir fuerit, norunt ii qui cum eo conversati sunt. Hanc apparitionem commemorat quoque Guilielmus de Nangiaco ad annum 1182: Florebat quoque, inquit [Ap. D. Bouquet, Recueil etc., tom. XX, pag. 740.] , hoc tempore Petrus Monoculus, abbas Clarevallis; cui sancti Bernardus et Malachias apparentes dixerunt quod Girardus abbas, prædecessor ipsius, quem frater quidam propter correptionem regularem in eo factam occiderat, ut martyr cum Christo regnabat.

p De Henrico a castro Marciaco, abbate Claravallensi et episcopo Albanensi, dictum in Commentario Prævio, numm. 3, 6, et aliis.

CAPUT TERTIUM.
De B. Petri electione in abbatem Claravallensem. Sanat ægrotos. Iter Veronense. Electio alicujus episcopi. B. Petrus fit monoculus. Ejus caritas. Moritur.

CAP. XXI

Erat in Claravalle prior claustralis Gillebertus, abbas hodie Fusniaci a. [Gillebertus, prior Clarævallis, ex fratris cujusdam visione cognoscit B. Petrum, specie humilem,] Hic beati viri sincerissimam sanctitatem intime cognoscens et optime, scilicet ut unicus ejus et familiaris amicus, sollicite cogitabat eum ab Igniaco in Claramvallem transferre. Dum hoc volveret in animo, quidam de fratribus animum ejus et intentionem prorsus ignorans, confessus est ei dicens: “Piam, inquit, gero sollicitudinem nostræ domus, et ignoro quem nobis Dominus pastorem providere proponat. Cæterum talis visio mihi ostensa est: Nuntiabatur nobis ad hanc domum Christum Dominum advenire [Advenisse A.] . Ad fores monasterii occurrebamus obviam. Videbamus eum non habentem speciem neque decorem, statura brevem, habitu pauperem, aspectu contemptibilem, nulli tamen erat ambiguum quin ipse esset Dominus Jesus Christus.”

[44] [sed virtutibus præstantem, fore abbatem.] Hanc visionem conferens et comparans suo proposito, Gillebertus nil aliud poterat interpretari Christum nisi Petrum verissimum Christianum et vere Christum, id est cælesti crismate, id est Sancto Pneumate unctum, qui in oculis hominum pauper et modicus videbatur, virorum novissimus et tamquam a Deo percussus; cæterum omnis gloria ejus erat ab intus, ubi pretiosa margarita fulgebat in corde et ubi erat locus Domino, tabernaculum Deo Jacob: tabernaculum, inquam, fide, caritate cæterisque virtutibus, sicut palliis, auro, argento, lapidibus pretiosis constructum, ornatum, spaciosum, speciosum et pretiosum, sed exterius cilicio coopertum; ubi desiderium visionis divinæ erat, in odorem suavissimum Domino, ubi concentus et consonantia rationis et affectionum reddens mellifluam harmoniam, divinum etiam demulcebat auditum. Competenter igitur et merito in habitu pauperis Petri Christus apparuit; et qui transformabit corpus humilitatis nostræ configuratum corpori claritatis [Infirmitatis A et B.] suæ [Nostræ A et B.] (Phil.III), transformavit corpus claritatis suæ configuratum corpori infirmitatis nostræ [Transformavit — nostræ omit. A et B.] , et cum in forma Dei esset et esset æqualis Deo, semetipsum exinanivit in similitudinem Petri factus, et habitu inventus ut ipse (Phil. II).

CAP. XXII

[45] Gillebertus igitur hac visione factus animosior, vicinos abbates et Petrum ex nomine convocavit; [B. Petrus, qui fugerat, absens eligitur abbas;] et Petrus quidem citatus aufugit. Cæteri nihilominus venientes, consentiente conventu, ipsum elegerunt absentem. Nec fuit qui contrairet, admirabilem virtutem illius cognoscentibus universis. Quæsitus ergo inventus est in quadam grangia Ordinis illius, inter conversos conversans. Et ea die inventus est in pratis fena vertens. Inde ductus Igniacum cum precibus vinci non posset, Ordinis auctoritate coactus suscepit officium invitus, nolens, addictus.

[46] [inventus, a febri sanat Gillebertum.] Crastino cum proficisci vellent et tendere Claramvallem, valida febris invadit Gillebertum superius nominatum, qui unus erat quærentium eum, quærentium hominem Dei Jacob (Psal. XXIII). Venit ad eum homo Dei conquerens et dicens quod omnia per ipsum facta forent, et nunc contra jura amicitiæ eum in necessitate desereret. Necessitatem suam non mendacium ille prætendit; ad quod sanctus abbas respondit: “Surgite, eamus hinc: febris vobis [Nobis B.] ulterius non nocebit.” Surrexit et cum servo Dei abiit, et post paululum febris eum dimisit. Itaque usque Claramvallem deductus a fratribus ut angelus Dei, ut homo missus a Deo, cum devotione et gratia cunctorum susceptus est. Ipse vero venit ad eos non in sublimitate sermonis, non in persuasibilibus humanæ sapientiæ verbis, sed in ostensione spiritus et virtutis, in veritate et perfectione christianæ religionis, quarum rerum eis exempla veneranda monstravit.

CAP. XXIII

[47] Post aliquod tempus visitabat abbatias Clarævallis filias et Gillebertus cum eo, [Caducum Gilleberti equum sanat.] de Boeriis novus abbas b. Porro Gillebertus equo insidebat, alias quidem commodo, sed sæpius offendebat ad lapides pedem suum et erat ad periculum residenti. Petrus autem attendens equum pedibus frequenter offendere et casum metuens Gilleberto, arguebat eum quare eo animali uteretur, unde ruinam damnumque corporis facillime posset incurrere. Ad hæc ille: “Molliter, ait, et apte vehit et non est insidiosus, propter quod usum ejus multum amplector. Cæterum si mihi metuitis et vultis mihi prodesse, rogate Dominum ut hoc vitio amplius non laboret.” — “Itane, inquit, orationes effundendæ sunt potius quam fundendæ? Nunquid enim de bobus cura est Deo? (I Cor. IX). Attamen oro Deum ne ita corruat ut vobis malum faciat.” Usus est et [Eo A et B.] postea multis annis nec cecidit, stabili nam fuit ille pede. Et ne casui potius quam Petri meritis ascribatur, statim ut Gillebertus, Fusniacum translatus, equum et Boerias deseruit c, quidam ex ejus loci fratribus equum ascendit, sub quo, immo super quem quadrupes tam crudeliter corruit ut frater, fracto crure, læsus infeliciter ad monasterium sit relatus.

CAP. XXIV

[48] Propter eximiam sanctitatem et conversationem ipsius, [Accitur Veronam a Lucio papa III;] et quia nemo poterat hæc signa facere nisi esset Deus cum eo (Joan. III), quæ etiam sibi mutuo attestabantur, sicut cynnamomum et balsamum aromatizans odorem dedit, et quasi myrra electa dedit suavitatem odoris (Eccli. XXIV): et hic odor se longe lateque diffuderat, et super omnia montana, non solum Franciæ, sed et cæterarum regionum divulgabantur omnia verba hæc, et erat celebre nomen ejus, et plurimi sicut prophetam eum habebant, videbantque eum cum gaudio, utpote amicum Dei et familiarem ipsius. Denique papa Romanus d fama tam felici permotus, quanti penderet eum satis ostendit, dum ad se, volens illum videre, vocavit. Mœstus, ut aiunt, peregrinationem illam suscepit, sed obediens Summo Pontifici ire non distulit. Erat ille papa ætate senex, senio gravis, ægritudine tactus qua et postmodum defecit.

[49] [qui ab eo Pœnitentiam et Eucharistiam accipit, eique abbatiam et alia donat.] Exhilaratus tamen ex adventu ipsius, vestibus pretiosis ornatus, sedens in tribunali, cardinalium circumstante corona, festivus eum et lætabundus excepit. Inde ducens eum in locum secretum, apostolica majestate deposita, coram ipso, immo revera coram Christo, qui in illo signis evidentibus apparebat, humilians se, omnia sua confessus est ei, ac de sacratissima manu ipsius coram ipso missas celebrantis Eucharistiam sanctam recepit; habitum quoque Cisterciensis Ordinis volebat assumere, sed vir Domini, quo quidem nescio, sed sane sano consilio fieri non permisit. Locum quoque in [Omit. A.] quo abbatiam sui Ordinis instauraret, immo potius restauraret, siquidem ibi abbatia fuerat, sed destructa tunc erat, sumptus necessarios ad perficiendum dominus papa donavit e. Post hæc servum Dei secum aliquamdiu [Diu B.] demoratum, cum remanere non vellet, honoratum, quin etiam muneratum, [Remuneratum A; quin — muneratum omit. B.] redire permisit.

[50] [Thomas vindicat curiam Romanam.] Romanæ Curiæ detrahiturqu od magnatum facies favorabiliter suscipere et opes soleat exhaurire potentum f: jam nunc ei parcius derogetur. In Petro paupere et in hac parte magno Petro non dispare, qui aurum non habuit et argentum, nudam venerata est virtutem, rebus ipsis confessa verum esse quod ethicus ait poeta:

Vilius argentum est auro, virtutibus aurum.

[Horat. Ep. I, I, 52.] In conspectu ejus vacuus Petrus apparuit, gratisque gratiam invenit, non emit, et ille cui reges Tharsis et insulæ munera offerunt, munera Petro pauperi obtulit, unde et Petrus super petram sui Ordinis ædificaret ecclesiam. Felix Petrus qui cum subjectus esset omni [Omit. A.] humanæ creaturæ propter Deum, triumphavit montes aureos, non suis viribus, sed per Deum. Felix et papa Romanus, qui cum esset mons aureus elevatus in verticem montium, se tamen subjecit propter Deum [Propter Deum omit. B.] humillimo omnium hominum.

CAP. XXV

[51] Positis quiddam parvum apponam, unde tamen magnum aliquid valeat æstimari. [In electione, per compromissum Henrico cardinali delata, neutrum ex duobus candidatis eligere suadet B. Petrus.] In Galliæ quadam pontificali ecclesia inter clericos orta est dissentio super electione pontificis g. Præsens erat cardinalis Romanus in quem clerici compromiserunt, duos ei proponentes, ut quem nominaret ille hunc eligerent universi. Cardinalis Petrum consuluit quis eorum ei melior videretur; alteri eorum, eo quod nobilis esset et dapsilis videretur, plures favebant impensius, vellentque plurimum ut ei attestaretur sanctus abbas; quasi eum probabilius et saniori conscientia promoverent, quem tantus vir suo testimonio prætulisset. Non erat ille harundo vento agitata, non hominibus placere quærebat, sed Deo: ideo secundum suam conscientiam et veritatem respondens, ait: “In duobus falsis denariis melior inveniri non potest.” Confusi sunt illi quoniam Petrus sprevit eos. Quinimo confusi non sunt et erubescere noluerunt; illum enim nihilominus elegerunt.

[52] [Sapientia hujus consilii experientia comprobata.] Vivit usque hodie, nobilis quidem genere sed non generosus [Nobilis A.] virtute; et facile foret sed necesse non est nominare personam: satis est si scriptura loquatur materiam nec loquatur auctorem. Intueri licet in Petri paucis sermonibus quatuor originales virtutes: prudenter siquidem in bono duorum comparationem sustulit; nam quia neuter bonus fuit, alter [Omit. A.] melior dici non debuit. Juste nihilominus egit, qui justitiam non abscondit in corde suo, qui veritatem et salutare Dei dixit (Psal. XXXIX): veritas odium parit, et dum odium quorumdam occurrere et gratiam offendere in vero dicendo non [Omit. A.] refugit [Omit. A.] , fortis fuit et in seipso

… Totus teres atque rotundus.

Non crediderunt verbo ejus, et quasi victus succubuit; non ex hoc movit litigium, non induit mœrorem, aliter sentientibus non detraxit, et ex hoc temperantiam et modestiam sui cordis ostendit. Ineptum forte vanumque videbitur asserere in tanto viro tantas, id est quatuor principales virtutes, tam levi tamque fragili argumento, cum multifarie multisque modis ipsisque luce clarioribus frequentissime probatæ sint. Sed ut ait aliquis, “artificis est periti in parvo magna concludere,” quod in exemplo præmisso brevi scilicet nos [Sic add. A.] arbitramur egisse.

CAP. XXVI

[53] Virtutes quidem hujus viri pluribus signis et ipsis insignibus, uti præmisimus, probatæ sunt et ostensæ; [B. Petrus amissionem oculi in Valle-Regia] porro patientia, quæ sic asperis exercetur ut vilibus humilitas, fortissimo argumento, quod tamen prætermisimus, in eo est probata. Dum in Valleregis esset abbas, valitudine validissima vexabatur. Cujus mali violentia in capitis proram conscendens alterum ex ejus oculis ita dissolvit, ut liquefactus ex toto penitus deflueret, sedemque concavam vacuam relinquens, virum Dei ex Deo etiam tunc beatum Monoculum efficeret. Cogitetur attente tantæ tentationis immanitas, et in libra justi judicii pia consideratione trutinentur dolor excrucians, deformitas vilificans, privatio luminis minus utilem eum reddens, et illud præcipue quod in his omnibus non peccavit ipse [Omit. A.] labiis suis, neque stultum quid contra Deum locutus est, sed ut de martyribus sancta canit Ecclesia:

Non murmur resonat, non querimonia,
Sed corde tacito mens bene conscia
      Conservat patientiam.

[54] [patienter et mansuete suffert.] Ita vir iste, sicut agnus mansuetissimus coram tondente sine voce [Sic add. B.] , non aperuit os suum, sed obmutuit, et humiliatus est et siluit a malis (Psal. XXXVIII); quin immo dicere solebat unum se de suis inimicis evasisse, ut ab altero magis quam a perdito formidaret. Non quia sensus aut membra corporis sui vir consummatissimus adversari sibi sentiret, quippe quæ potius erant arma justitiæ Deo, sed nimirum ad solatium damna corporis ægre ferentium hæc dicebat, eos per compassionem in se transformans, eis se per humilitatem assimilans. Membra siquidem sua, quæ super terram erant, assiduitate laboris, ardore caritatis, disciplinæ vinculis subegerat, imperans eis, non serviens, utens eis, non fruens, immo jam quantum ad se usu eorum non indigens et velut suffragia emendicata contemnens [Immo — contemnens omit. B.] . Quippe qui, ut de magno Martino legitur, humanam naturam supergressus, cœlo teste, Deo præsente et adjutore fruebatur; et tanquam a Domini spiritu per ipsum ad ipsum mente excedebat, ad quem per sensuales conjecturas et corporis labores alii vix ascendunt. Et implebatur in illo Scriptura quæ dicit: Et cum simplicibus sermocinatio Dei (Prov. III); cui quantum fuerit familiaris, cum ex pluribus, tamen ex eo quod subjiciam apparebit.

CAP. XXVII

[55] Cum adhuc abbas esset Igniaci, fratres aliquando priorem non habebant, [Non vult eligere priorem Igniaci nisi post multum cum Deo commercium.] cumque eum differret constituere, senior quidam causam dilationis inquirens, ab ipso audivit: “Super hoc Dominum rogare non cesso, nec aliquod ab ipso responsum accipio.” Nominavit ille senior unum quem idoneum æstimabat. “Minime vult hoc Dominus,” ait ille. Ex his indubitanter licet asserere quod, uti Moyses, sic iste loquebatur ad Dominum sicut homo loquitur ad amicum suum (Exod. XXXIII). Nimirum sicut ille locuturus Domino montem ascendit, sic iste in magno non montis sed mentis culmine stetit, ubi more quidem multorum Dominum consulebat, sed more paucorum Dominum audiebat.

CAP. XXVIII

[56] Sed regredientes ad Claramvallem, dicamus quod paulo ante obitum suum, [Quum Remos ivisset et cum biographo rediret,] vir Dei Petrus, eo trahentibus eum domesticis negotiis, Remis venit. [Eo tempore morabatur in cœnobio gloriosi martyris Nicasii. Add. B.] Ex hoc et venientem vidi et abeuntem longius ipse [Omit. A.] deduxi h. Intuebar eum non minus reverenter, non minus affectuose quam angelum. Intuebar eum et occurrebat magni Martini memoria, quem Severus Sulpicius, orator ille nobilis, describit in veste hispida, nigro et pendulo pallio circumtectum, asino, immo asello gestatum. Conformis iste Martini et ejus æmulator expressus equo paulo majore asino ferebatur. Ferebat etiam ad instar manticæ puerorum peditum scapularia, capa pendula et vetusta vestitus, rustici pauperis expressius quam abbatis imaginem præferebat. Erat interea ipse statura pusillus, corpore tenuis et exesus, non lascivis sensibus sed quietus [Forsam quietis.] ; et terrenis affectibus mitigatis, cogitatione suspensus et velut absens præsentibus, ut non homo videretur sed spiritus. Talem eum tunc vidi, talem notavi, talem credidi, propter quod et locutus sum et talem eum descripsi.

[57] [noluit aliis præire, ne illis molestiam ex pulvere crearet.] Igitur cum de rebus variis colloquentes per aggerem publicum i pergeremus, pulvis antecedentium vestigiis excitatus et vento ab opposito flante repercussus nobis molestiam ingerebat; tunc aio ad eum: “Antecedamus præcedentes ut procellam hujus pulveris evadamus.” — “Si præambulos, inquit, præcedamus, erunt ipsi in sorte qua sumus, et pœna reversura est in caput ista suum; nec est caritatis consilium intuitu sui commodi suum proximum molestare.” Erubui, fateor, attendens in me mei curam, aliorum incuriam, in illo autem excellentiorem viam, id est majorem caritatem: quando iste proximum gravaret in gravibus qui lædere cavebat in levibus? Ibamus interea, nec nos pulvis pungere, ventus vexare cessabat. Igitur ei compatiens, ejusque animum ex animo meo metiens, cum ipse animi patientia speciali passionem corporis superaret, corrigens quod reprehenderat ille consilium, dixi: “Lata est via quæ nos ducit: jungamur sociis lateraliter, ita illis illæsis nos quoque salvi erimus a pulvere, spiritu et tempestate.” Annuit ille, et sic ambulantes, deque rebus variis ut præmisimus colloquentes, magnam partem diei consumpsimus. Et cum me ratio ad reditum invitaret, jamjamque separandi essemus, tactus dolore cordis intrinsecus et trahens ab imo suspiria, dixi: “Siccine separat nos amara mors?” Nec hoc dixi tanquam [Quasi A.] prescius futurum, ex hoc tamen futura prædixi. Nam post non multum temporis intervallum transiit ille de hoc mundo ad mundi conditorem. De cujus transitu quæ nobis testati sunt qui fuerunt [Adfuerunt A.] breviter dicam et sic narrationem istam concludam.

CAP. XXIX

[58] Igitur Petrus, cum aliquot annis Clarævallensibus præfuisset, [Moriendi cupidus corripitur morbo, Igniaci;] egressus a Claravalle, sui Ordinis secum quosdam habens abbates, finitimas regiones perambulans, graviter infirmari et viribus corporis cœpit [Repente add. A et B.] destitui. Cumque, ipso silente, ægritudo periculum imminens loqueretur, accessit ad eum Gillebertus k supranominatus, qui semper erat sollicitus super eo, etenim ipsum tenere diligebat, dixitque ei: “Domine, quantum ex habitudine tua perpendo, in proximo est ut recedatis a nobis.” Ad hoc ille respondit: “Hoc puto et spero; nam in hoc anno multas preces effudi ad Dominum ut me liberaret de corpore mortis hujus (Rom. VII).” Interea morbus augebatur, morbidus angebatur [Omit. B.] . Vix tamen et cum labore usque Fusniacum venere. Ibi visum est fratribus quod inungi deberet, et a superiori cænaculo ubi mansionem acceperat, in inferiorem domum, quo fieri posset hoc competentius, eum deportare volebant.

[59] [ultima sacramenta accipit et pientissime moritur,] Ille vero qui nullo unquam labore, nullo dolore victus fuerat, nec foret ipsa morte vincendus, fatiscentes artus spiritui servire coegit. Surrexit, descendit, inunctus est, rediit, et tota nocte usque ad vesperam sic permansit; et cum jam fratres completorium decantassent, Gillebertus, more fidelis amici, propius assistebat amico, a quo nimirum paulo post separandus foret, quique in supremo spiritu jam positus esse videretur. Hoc ratus abbas de Valcellis l, qui et ipse cum cæteris propter astabat, in hæc verba prorupit: “Quid agimus fratres: homo iste recedit a nobis.” Quod audiens vir Domini, elevata manu innuit eis non se tunc sed in crastino migraturum; fratres igitur interim siluerunt, at ille pernox in orationibus suum Domino transitum commendabat. Tenebras rumpente diluculo, ad ipsum fratres conveniunt, quibus ipse conatu quo poterat Dei dilectionem inculcabat: et cum ad eos loqui non posset, orare tamen Dominum non cessabat. Itaque sicut placidus et quietus exstiterat, ita placide et quiete in ipsa oratione in qua confitebatur Domino, emisit spiritum ad Dominum qui dedit illum; et ad quem alium pergeret ille spiritus nisi ad Dei, immo ad Domini [Deum A et B.] spiritum, cum quo illi inhærendo fuerat unus spiritus, ad quem multa et magna merita eum elevabant, a quo nulla malitia eum separabat, in quo et Spiritus Sanctus similitudinem suam, immo se ipsum reperit, et funestus spiritus funereum nihil invenit.

[60] [prius confessus pluribus abbatibus omnia peccata, ab initio monasticæ vitæ.] A quo quam longe fuerit omnis malitia, in quo quanta fuerit innocentia, testatus est, me audiente, Gillebertus ille superius et sæpius nominatus [Ille — nominatus omit. B.] , qui ejus cum aliis coabbatibus confessionem audivit m, et qui ejus absque confessione, ut Deo ait Psalmista, sessionem et resurrectionem noverat. Testatus est ergo quod pro omnibus offensis quas confessus in suo fine fuerat, et quas in omni vita sua post inchoatum monachatum contraxerat, ut ejus verbis utar, plus quam Miserere mei Deus et Pater Noster cuivis pœnitenti non deberet injungi. Quod si vetere proverbio, “Pares paribus facillime congregantur et similia similibus naturaliter coaptantur”, indubitanter concludere licet, quod verum est quia Petrus [Omit. A.] hic pauper et modicus cœlum dives ingreditur n, et quorum est vitam imitatus et mores, sanctis et angelis sociatur. Sed jam spiritu digne pro meritis collocato, corporis exequias prosequamur.

CAP. XXX

[61] Quidam de fratribus unum de dentibus ejus proponebat extrahere, [Frustra tentat monachus mortui dentem extrahere.] pro thesauro scilicet et reliquiis illum servare desiderans; ex [Et A et B] hoc se facile facturum præsumebat quod os apertum defunctus habebat. Accedens igitur ut pium furtum patraret, os clausum et sic obstructum repperit, ut propositum implere non posset. Notatum est ab aliquibus, et quasi pro miraculo habitum; ego autem ut præsumptive judicem, hoc arbitror quod singularem humilitatem, quam vivus habuerat, etiam defunctus servabat. Lotum est illius corpusculum, quod etiam exanime non horrorem sed gratiam possidebat, feretroque impositum, licet sepulturam Igniaci in mortali sua humilitate voluisset, tamen usque Claramvallem delatum est. Fratres autem, ut audivimus, ubi sanctus Bernardus primo positus fuerat, ibi propter gratiam meritorum, et quia justi erat monumentum, posuerunt Petrum o: nimirum consonantes quorumdam testimonio, quibus iste visus est non minoris meriti quam ille. Nam, quod pace dixerim aliter sentientium, ille quidem excelsus in verbo gloriæ (Eccli. XLVII), homo magni consilii, currus Israel et auriga ejus (IV Reg. XIII), scriba doctus in regno cœlorum, proferens de thesauro suo nova et vetera (Matth. XIII), in Ordine Cistercii, in Ecclesia Christi multum fructum fecit in tempore suo. Ille, inquam, lucerna ardens et lucens (Joan. V) posita super candelabrum, ut luceret omnibus qui in domo Dei sunt (Matth. V), sicut lampas limpidissima [Ac lucerna add. A.] lucis suæ radios longe lateque diffudit [Sicut diffudit om. B.] ; iste autem, ut breviter dicam, quasi carbo succensus, sed cinere suæ paupertatis opertus, minus quidem splendoris, sed ardoris non minus habuit.

CAP. XXXI

[62] Post obitum exterioris hominis et sepulturam corruptibilis corporis, [Monachus prior liberatus a tentatione carnis, secundum B. Petri prædictionem.] interiorem ejus hominem, id est animum hominis, abisse quidem, sed non obisse, licet etiam fides hoc teneat, tali tamen argumento probatum est. Monachus quidam prior cujusdam cellulæ p sanctum virum frequentare solebat. Hic gravi quadam tentatione pulsatus et peccati vinculis irretitus, ejus consilium et auxilium flagitabat. Vir Domini verbum ei impendens solatii, bonam spem suæ liberationis habere jubebat [Vir — jubebat om. B.] . Sed cum fama funeris ad illum venisset, velut obside suæ redemptionis perdito, de sua liberatione pene desperans, defunctum quasi viventem alloquebatur et de solutione suæ pollicitationis compellabat. Dum taliter ad januam divinæ pietatis pulsaret, in somnis ei sanctus Dei Petrus apparuit, et consolans eum, quod ab omni tentatione sua salvatus esset [Liberaretur. A.] asseruit. Evigilans ille et quasi somnium quod viderat et audierat reputans, nihilominus sponsionis exitum expectabat. Et ecce infra paucos dies, persona quædam, cujus amore illicito ligabatur et qua vivente se sanari posse non sperabat, nunciatur defuncta; atque ita laqueus contritus est, peccator solutus et justi sermo completus.

ANNOTATA.

a De eo dictum in annotato a ad caput II. Non diu fuit prior Clarævallis. Successerat priori Joanni anno 1179; quo anno præsedit capitulo Claravallensi, in quo abbas electus est B. Petrus; sed paulo post abbas factus est Boheriarum et dein Fusniaci.

b Quum B. Petrus ad finem anni 1179 Clarævallis abbas factus est, prior erat ejusdem asceterii Gillebertus, ut creari non potuerit abbas Boheriarum ante id tempus; verumtamen in Gallia Christiana [Tom. IX, col. 637.] traditur abbas Boheriarum fuisse anno 1177. Boheriæ, Fusniaci filia de linea Clarævallis, ortæ sunt anno 1141in prato, nomine Macquiniaco; unde biennio post translatæ prope Guisiam oppidum in diœcesi Laudunensi.

c Deseruit Boherias Gillebertus anno 1186, Fusniacensis abbas electus.

d Intelligitur Lucius papa III. De ejus visitatione vide Commentarium Prævium, num. 30.

e Quum Lucius III paulo post diem obiverit, non videtur hæc fundatio perfecta esse; nullum ejus vestigium reperit Manrique in abbatiarum catalogis.

f Ut ex epistola apologetica, quæ venit ad finem, apparet, curiam Romanam aperte criminabatur Thomas de Radolio; quocirca vapulavit a nonnullis, et locum mutavit, criminationem qualitercumque convertens in laudem; sed inconcinne. Falsum proculdubio est Romanos pontifices sæculi XII indulsisse peculatui et concussioni. Re quidem vera cardinales aliquot, maxime legati, puras non semper servaverunt manus; et (ut unum tantum excitem testimonium), Stephani Tornacensis de rebus Grandimontensium literæ,quarum in commentario unas aut alteras indicavi, plenæ sunt querelarum de justitia impedita per fratrum conversorum largitiones. Verum hoc non pontificum Romanorum peccatum, sed officialium: quos ut cohiberent Christi vicarii, quot tulerunt leges? Quot ministros acceptas pecunias reddere coegerunt? Quot supremo supplicio tulerunt de medio? Dein inter ipsos legatos fuerunt complures continentissimi viri. Sic de cardinali Henrico ne unum quidem sinistrum verbum reperire est; et ipsemet Henricus, quum abbas erat Clarævallis, scripsit ad Alexandrum papam, laudibus efferens Petrum cardinalem tituli S. Chrysogoni: Habetis in partibus Gallicanis virum, sicut experti sumus, justitiæ et veritatis amicum, dominum P. tituli sancti Chrysogoni cardinalem, qui in una sola electione, me teste, quingentas marcas argenti strenue refutavit: ne sub obtentu muneris a tramite diverteret veritatis [Tissier, Bibl. Cist., tom. III, pag. 256.] .

g Videntur hæc spectare ad cathedram Autissiodorensem: sed res manifesta non est. Vide de hoc negotio Commentarium Prævium num. 23.

h Radolium, vulgo Reuil, jacebat in diœcesi Meldensi, Claravallis in Lingonensi, ut B. Petri iter non videatur fuisse per Radolium; sed Thomas, Remis tunc versatus [Codex ms. Brux. A, supra pag. 82, nota.] , eum ibidem viderit.

i Est via publica, olim strata a Romanis.

k Vide Annotatum a ad caput II.

l Valcella seu Valliscella ad Scaldim prope Crevecœur, in diœcesi Cameracensi, fundata est anno 1131; filia Clarævallis [Gallia Christiana, tom. III, col. 175.] . Erat tum abbas Godescalcus, natione Bruxellensis.

m Nequaquam hoc est exemplum singulare; Martenius [De ecclesiæ ritibus, tom. I, pag. 274 et 275.] complura refert. Quum quis pluribus presbyteris simul confitebatur, plures simul recitabant aut cantabant absolutionis seu reconciliationis formulam.

n Tum in hodiernis, tum in veteribus Breviariis Romano et monastico, scripta sunt hæc Sulpicii Severi verba in Responsorio ad octavam Lectionem, in festo S. Martini Turonensis.Turonibus in ecclesia S. Martini recitabantur in ipsa lectione nona.

o Vide Commentarium Prævium, num. 39.

p Cellula hoc loco est parvum monasterium; quod monasteriorum genus deinde prioratus dicti sunt.

CAPUT QUARTUM.
Biographi bona fides. Laus B. Petri. Epistola ad Henricum monachum Longi-Pontis.

CAP. XXXII

Completus est et sermo iste qui hactenus de justo isto habitus est; [Auctor, qui olim scripserat Vitam B. Guilielmi, petit ut sibi fides habeatur.] completus est, inquam, sed non plenius, quia nec plane nec satis urbane de ipso est quæ dici poterant vel debuerant executus. Nam sicut in proœmio præmisimus, sanctus iste qui juvenis inchoavit, senex decessit, sine dubio plura patravit quæ sunt incognita: et si cognita sunt, alii sed non mihi. Siquidem, ut repetam quæ dixi quondam scribens de domno Willelmo a, abbate sancti Theodorici, qui unus fuit et primus eorum qui vitam scripsere sancti Bernardi, cum præmissa mihi dicerentur, non ea scribere proponebam nec plura fui sollicitus indagare; jam vero cum calamo manum apponere decrevissem, plura quærendi non fuit opportunitas vel facultas. Nihilominus tamen vereor ne judicer ab humano die virum hunc nimiis laudibus extulisse, quasi aliud habuerim judicium super vivo quam habeam de defuncto; et item quia eum commendare suscepi, licuerit mihi magis dixisse mira vel magna quam vera, more quorumdam qui declamatorie solent multiplicare loqui sublimia studiosius quam veracia, vel poetarum

Qui miranda canunt, sed non credenda, poetæ;

ad quæ vel penitus purganda, vel aliquatenus lenienda, licet de præmissis dubitare non possit nisi valde perversus, et quia tamen sapientibus et insipientibus debitor sum, epistolam hic ponam quam ipsi, dum adhuc viveret et esset abbas Clarævallis, porrexi, ut ipsa sit et contra incredulos apologia, et operis præsentis epilogus, et in ea judicii mei super eo præsentis et præteriti indifferentia cognoscatur. Præmissa igitur salutatione, loquens et scribens ad ipsum sic dixi:

CAP. XXXIII

[64] “Ego sum Thomas, germanus Philippi, unus scilicet de duobus fratribus Radolii b quos diligere solebatis, [Refertepistolam quam olim dederat ad B. Petrum laudibus plenam,] cum adhuc Igniacensi ecclesiæ Vestra Beatitudo præesset, et fratres illius loci de vestra præsentia lætarentur, qui nunc absentiam vestram tanto gravius ferunt, quanto quid conferret præsentia ipsius absentiæ experimento didicerunt. Sed, ut de magno Martino legitur, cujus, ut secundum conscientiam loquar, vos estis imitator invictus, nobis estis ablatus, illis de Claravalle a Deo estis donatus; si tamen Clarævallenses in hoc Dei munere Dei gratiam recognoscunt, si non respiciunt in vanitates et insanias falsas, si non secundum faciem sed justum judicium judicare noverint. Quid igitur de vobis ipsi judicent viderint; ego constanter assero, testimonium in hoc habens ab omnibus recte judicantibus, quod quicumque vos non admiratur et diligit, decipitur profecto non parum [Non parum omit. A.] et errat, aut certe vestram virtutem aut veram ipsius virtutis naturam ignorat. Habuerint illi de Claravalle in aliis patribus gloriosa carismata, in vobis nempe, si dissimulare nolunt, habent, quod quanto rarius invenitur tanto carius approbatur, veræ et Christianæ virtutis exemplar; cujus perfecta effigies et veritas substantialis non est in magnis et mirabilibus hujus mundi, nec in eis rebus quæ sunt secundum sæculi judicium gloriosa, sed in fide firma, in caritate ignea, in humilitate profunda, in rerum visibilium contemptu et continentia, in invisibilium amore et experientia. Hæ sunt vestræ et veræ divitiæ; has magnifice possidetis. Harum conscientia, alia in quibus alii excellunt, quod fortius est facere quam habere, contemnitis. Hæc igitur fratres vestri videant, et si volunt gloriari, in Domino glorientur; habent præ cæteris hanc excellentiæ gloriam, quod habent in Dei rebus hominem singularem.

[65] [ejus orationes postulans.] Sed hæc dicta sint hactenus, quæ quidem pauca esse non dubito pro materiæ dignitate, sed profundissimæ et singulari humilitati vestræ multa esse multumque onerosa non dubito. Cæterum, ut ad sanctam Paulam scribit sanctus Iheronimus, neque Christi præconia, etiamsi voluero, adjuratus neque vestras laudes tacere possum. Jam nunc prostratus pedibus Vestræ Sanctitatis et ipsos pio amplexu et summa devotione deosculans, precor mi Pater, mi Pater, et si de tanto Dei servo ego tantus peccator auderem dicere, mi amice, ut Thomæ filii vestri, qui hoc vobis scribit, et Philippi fratris mei memoriam habeatis, et hanc pro maxima dilectione quam erga vos habemus retributionem reddatis, ut pro nobis nominatim aliquando communem omnium, sed vestrum proprium, Deum exoretis; hæc desiderabilia mihi sunt super aurum et lapidem pretiosum multum (Psal. XVIII). Nec mirum: sicut enim Deo nunquam sine spe misericordiæ supplicatur, ita constanter credo quod nunquam ei sine obtentu ejus misericordiæ supplicatis; et si non plenum in eis quæ exigitis, tamen ad aliquod commodum eorum pro quibus rogatis. Et omnino justum est ut vos supra cæteros exaudiat in vestris precibus, cum supra cæteros nostri temporis quos novimus eum in suis mandatis audiatis [Conclusio operis add. A.] .”

[66] [Hortatur lectores ad imitandum B. Petrum.] Congregemus in unum ea quæ præmissa sunt, et velut sub uno solis radio, non solum memori, sed vigili quoque cogitatione pensemus. Claudamus hoc opusculum et ei metam figentes, non tantum probabiliter, sed etiam necessario concludamus quod Petrus servus Christi fuit verissimus. Imitemur eum, et si virtutis imitatione non possumus eum sequi, debitæ venerationis et dilectionis contingamus affectu. Credamus in Christum et diligamus ipsum in quem ipse credidit et quem ipse dilexit, et quem diligens sanctus fuit, et sanctus existens virtutes præmissas et multas alias prætermissas patravit. Credamus, inquam, in Christum, sed fide quæ per dilectionem operatur, ut ita credentes in ipsum, post vitam temporalem, vitam quæ in Christo est, immo quæ Christo [Christus A.] est et ad quam Petrus processit, nanciscamur æternam [Amen add. A.] .

CAP. XXIV

[67] [Omit. A.] Magistro Henrico monacho [Omit. A.] Longipontis c frater Thomas de Radolio [Omit. A.] salutem. [In epistola ad Henricum, monachum Longi-Pontis,] Ex opusculo quod de vita venerabilis Petri abbatis Clarævallis composui, tollendam censetis epistolam in ejusdem operis calce locatam, tum, ut verbis vestris utar, quia ad materiam rei non satis attinet, tum quia adulationis notam gerit, viventi directa: ex quo etiam maligni et invidi occasionem reperiunt detrahendi. Credo multum majorum ac per hoc vestro judicio, sed credo aliquid et meo: unde sine vestri judicii præjudicio præsumo dicere: “Non mihi ita videtur.” Cum enim virum illum virtutis dignum laude intenderim laudare, et epistola laudes ejus epilogando contineat, ad rei materiam indubitanter pertinere probatur. Sed nævum adulationis viventi porrecta prætendit; a [At A.] simili adulatores dicentur magni viri qui laudes magnorum virorum ipsis viventibus descripserunt, ex quibus nominatim, ut reliquos sileam, Sulpicius Severus et abbas sancti Theodorici Willelmus historias laudesque scripserunt, ipsis adhuc viventibus, [Ipsis adhuc viventibus omit. A.] magni Martini vestrique Bernardi. Nec illi pro laudibus suis evanuerunt in cogitationibus suis, quorum nimirum erat gloria, non laus humana licet vera, sed veritatis testimonium et bona conscientia: nec isti dentem invidi timuerunt quominus ea scriberent, unde se Deo placere et humiles ædificare sperabant.

[68] [conatur purgare priorem epistolam de adulatione,] Hoc intuitu quidam eorum scientes et prudentes in flammas manus miserunt quas succendebant illi qui, stimulante invidia, ea despiciebant et carpebant quæ ipsi consequi [Omit. A.] non poterant. Igitur et ego, licet illis [Omit. A.] in puritate tantum impar quantum gygantibus nani, immo magis incomparabiliter, cum viro viventi suas laudes offerrem, adulationi minime serviebam, quia [Quam A.] ei non placere sciebam, sed ut verum fatear meumque revelem consilium, et vera dicebam, et hoc eum modo fratribus suis commendare volebam: timens ne, quia, ut ait sanctus Bernardus, omne humile probro ducitur, parvipenderent eum, cujus videntes exteriorem humilitatem, immo, ut magis proprie loquar, humiliationem, forsitan ignorabant vel minus attendebant intimam claritatem. Hanc eorum oculis ingerebam, et licet ex directo loquens ad illum, ex obliquo magis illos attendebam.

[69] [non curans linguas invidorum,] Maneat igitur epistola si probatis, laudesque sancti etiam cum meo rubore contineat: non enim in illa propriam, sed Dei servique ejus gloriam cogitavi; linguas inimicorum æquanimiter portare paratus sum, quas præsertim occasio talis exacuit. Certe si linguas hominum pacatas habere voluissem, penitus mihi fuerat, cum loqui nesciam, reticendum, et item eas si penitus pacare voluero, non epistola sola sed prorsus omnia delenda sunt, quia et invidi omnia carpere parati sunt, et benivolis eruditis sane et judicare gnaris ex artibus omnia vel plura merito [Omit. A.] complacebunt. Ideo cum exceptione, ut testatur proœmium, quod scripsi scripsi ut legentes sustinerent modicum quid insipientiæ meæ, et interim contenti nostris ineptiis, præstolarentur qui materiam inepte tractatam aptius retractarent.

[70] [et commendans opusculum Hugoni ex-abbati Longi-Pontis.] Hæc notate diligenter, carissime, et ut vel mihi credatis, vel forsitan fortius evincatis, quia sanctio non solum legalis est, sed etiam evangelica, quod in ore duorum vel trium testium stare debet omne verbum (Matth. XVIII), videat opusculum nostrum domnus Hugo ex-abbas vester d, qui hujusmodi litterarum usum habens de ipso judicare callebit. Qui cum filii matris suæ pugnarent contra eum, dum cedere nescit, egressus abiit post vestigia gregum nostrorum: nunc autem, ut audio, quasi quodam postliminio per aliam viam regressus est in regionem suam. Siquidem illud egit mentis magnitudine, istud modestia; ibi robustus, hic modestus, utrobique justus. Sed parco, ne iterum judicer adulari.

[71] [Correxit ea quæ dixerat de aviditate curiæ Romanæ.] Illud autem in opusculo nostro, in quo Romanæ Curiæ detrahi videbatur, quia non est tutum in eos scribere qui possunt proscribere, delendum vel, ut vobis videtur, vertendum esse consentio, quod et ipsum feci e. Si quis amore sancti duntaxat libellulum transcribere voluerit, utinam hanc scribere non omittat epistolam, ut ex ea satisfiat legentibus; et quod agit et intendit præmissus libro [Præmissus libro om. A.] prologus hoc repetat missus vobis, ut sic dicam, [Hic add. A.] postlogus.

Explicit tractatus Domni Thomæ, monachi [Omit A.] de Radolio, de vita venerabilis patris domni Petri [Monoculi add. A.] abbatis Clarævallis. [Amen add. A.] f

ANNOTATA.

a Maurini [Gallia Christ., tom. IX, col. 187.] sub oculis habuerunt vitam B. Guilielmi, olim abbatis S. Theodorici, Ordinis S. Benedicti, in diœcesi Remensi, dein Signiacensis de linea Claravallensi monachi, scriptam a Thoma de Radolio: sed, auctorem ignorantes, dixerunt esse anonymi. B. Guilielmus, quem decessores nostri prætermiserunt ad diem 12 januarii, vita functus est anno 1140. S. Bernardi adhuc viventis, sed omnino inscii, scripsit primam Vitæ partem, quam alii dein prosecuti sunt.

b De hoc diœcesis Meldensis monasterio vide dicta in Commentario Prævio, num. 40. Distabat Radolium ab Igniaco quinquaginta circiter chiliometris.

c Scripserat hanc vitam ad Walcherum seu Galcherum de Ochies, abbatem Longi-Pontis, ut ex epistola Vitæ præmissa liquet. Henricus, ejusdem monasterii monachus, censuras aliquot rescripsit: ad quas his literis Thomas respondit.

d Quatuor Hugones ad hoc tempus abbatesfuerant Longi-Pontis [Gallia Christ., tom. IX, col. 474 et seqq.] : Hugo I seu de Pipars monasterium inchoavit anno 1132, et officio cessit anno 1145, quadriennio post mortuus. Hugo II de Quassel sedit ab anno 1168; dein Hugo III Trecensis, dictus de Juvencourt, et demum Hugo IV de S. Quintino; cui successerunt Adam I et Galcherus de Ochies. Sed mirum in modum difficile est suos singulis adscribere annos. Uter autem ex duobus posterioribus Hugonibus hoc loco ex-abbas appelletur difficile dictu est. Valde commune tum erat inter Cistercienses, ut abbates sponte officio cederent, majorem quietem optantes. Sed ille Hugo fugere potius quam cedere a suis monachis coactus fuit.

e Vide annotatum f ad caput III.

f In codice ms. A, quem acceperunt decessores nostri vel ab Isaaco Vossio, vel ab Alexandro Manderscheydt, legitur nota quam, absoluta B. Petri vita, addidit librarius, his enuntiatam verbis: Humili omnes sancti viri Vitam legentes prece deposco, ut inertissimi scriptoris inertiam excusare, litteras juvare, mendasque quas reppererint emendare, æternæ mercedis prospectu, in orationibus suæ intercessionis illius meminisse dignentur; quatinus beato Petro intercedente, cum ipso mereantur perfrui vita perpeti: præstante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit, regnat in sæcula sæculorum. Amen. Qui hæc scripsit cum Christo vivere possit.

MIRACULA ET VISIONES B. PETRI IGNIACENSIS SEQUENTIA VITÆ B. PETRI A QUODAM SANCTI VIRI DILECTORE ADDITA SUNT
Ex codice ms. Trecensi sæculi XIII collato cum codice Bruxellensi.

Petrus Monoculus, qui et Igniacensis, abbas Clarævallis in Gallia (B.)

BHL Number: 6731
a

EX MSS.

CAPUT PRIMUM
Febricitantes a B. Petro adhuc vivente sanati. Item fistula et vulneribus laborantes. Willelmum occisum invocat.

[B. Petrus, quem Deus solatur et colunt principes,] Quod beatus Petrus noviter factus abbas vocem audivit consolatoriam. Domnus Thomas de Radolio de B. Petro, venerabili Clarævallis abbate, multa fideliter ac [Et B.] devote descripsit, sed plurima præterivit: de quibus aliqua, quæ a viris fidelibus narrari audivi, moneor [Moveor B.] annotare. Itaque vir beatus de priore Igniacensi in abbatem Vallisregis, electione regulari et obedientia compellente, translatus, ad injunctum sibi officium invitus et trepidus accedebat, cumque de suis viribus omnino diffidens graviter angeretur, hinc regiminis animarum arduitatem, inde principum sæcularium feritatem considerans, divinæ consolationis audivit dicentem vocem sibi: “Ne timeas, Ego ante te ibo, et gloriosos terræ humiliabo.” Hanc benignam promissionem suam tanta evidentia Dominus adimplevit, ut in omnibus miro modo illi prævius et adjutor extiterit, summos quoque [Quosque B.] principes subjectos [Subditos B.] ei fecerit, ac devotos. Imperator Fredericus b, vir potens et magnanimus, ingenti eum venerabatur affectu. Si quando pariter convenissent, viro sancto protinus accurrebat, et ambobus brachiis sibimet astringens hominem Dei, capam quoque propriis manibus auferebat invito. Rex etiam Francorum Ludovicus c in tantum servum Dei dilexisse probatur, ut quandocumque in ipsius venisset præsentiam, regio fastu deposito, assurgere ac genuflectere solitus esset, fossamque deperditi oculi devotissime deosculari. Nec dispari humilitate seu devotione filius comitis Theobaldi, Wilhelmus, d Remorum archiepiscopus, virum Dei amplectebatur; cui si forte in itinere occurrisset, obviam descendebat venienti, scilicet ut sedendo liberius grato sancti colloquio frueretur.

[2] [e morbo recreatur.] Qualiter a febribus liberatus sit. Cum die quadam sic pariter loquerentur, intimatum est archiepiscopo abbatem febribus cruciari; cui protinus præcipit in infirmitorium ire, quam celeriter ad primum nostri Ordinis cœnobium pervenisset. Inclinavit sanctus jubenti, et circa sextam superveniens, indilate quod jussum fuerat adimplevit, in infirmitorium introivit. Impleta obedientia reverenter inclinans, confestim festinus exiit, nolam refectorii quæ jam pulsari cœperat, de manu prioris accipiens, cum conventu comedit. In crastino Missam celebrans, audivit vocem dicentem: “Vis sanari?” Respondenti: “Volo” subjunctum est: “Ora Deum et sanaberis.” Oravit et promissam mox obtinuit sanitatem.

[3] [Ipsius beneficio convalescunt] Quod aliorum infirmitates portabat. In corde viri sancti mira erat infirmitatis alienæ compassio, mira copia pietatis. Imitator devotus piissimi Redemptoris nostri, de quo legitur: “vere langores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit,” aliquotiens, ut levamen aliis conferretur [Conferret B.] , sponte voluit infirmari, a febricitantibus interdum febres accipiens, quas plerumque uno die aut biduo sentiebat.

[4] [duo conversi] De duobus conversis apud Chaudum [Chaudium B.] a febribus liberatis e. In quadam grangia Signiaci f quæ Chaudium appellatur, duo adolescentes conversi febribus angebantur, Godefridus et Samuel. Ingresso in domum illam viro sancto abbate Igniaci [Igniacensi B.] , frater Godefridus ut sui misereretur orabat. Quem vir Dei, continuo manu illi cum benedictione Domini porrecta clementer, hilariter, absque mora optatæ restituit sospitati. Samuel, hoc audito, procedens similiter subvenire sibi anxius postulabat. Cui sanctus: “Quiesce, frater, non tibi expedit ut saneris; patere libens verber Dei, ut corporis ægritudo tibi ad animæ sit salutem.” Quo minime quiescente, et [Omit. B.] aliis quoque conversis qui undique confluebant nimia petentibus instantia, ut quemadmodum Godefrido, sic et Samueli vir beatus misericorditer subveniret, ait: “Quoniam me monente non quiescitis, me nolente precibus importunis quatenus hic a febribus liberetur unanimiter exoratis [Quatenus — exoratis, omit. B.] , ecce, quod cupitis adimplebo: modo quid inde proveniat, agnoscetis.” Sic Samuel, viro Dei manum sibi cum benedictione Domini porrigente, corpore, non corde sanatus, a collegio conversorum, numquam postea rediturus, abscessit. Sic omnia acta esse mihi retulit ipse, de quo agitur, Godefridus, qui optimus fuit Signiaci carpentarius, homo sine querela laudabilis et honestus. Id tamen eodem modo ab alio [Factum add. B.] prius audieram. Nec mirum a pluribus enarrari unde plures contigit admirari; scilicet a beato viro non solum tanta facilitate febres ab aliis amoveri, sed etiam immobili veritate absconditam Samuelis in corde malitiam prævideri.

[5] [et monachus, febricitantes;] De duobus monachis, uno a febre, altero a fistula liberatis. Cantor [Canto B.] Signiaci, domnus Martinus nomine, febricitans, cum beati viri præsentiam non haberet corporalem, per somnium vidit sibi solita lenitate [Caritate B.] blandiri et dicere: “Frater Martine, mirifica pietate sua sanet te Dominus [Omit. B.] Christus.” Hoc dicto evigilans, de adepta sanitate cum debita [Cum debita omit. B.] gratiarum actione in Domino exultavit; et quomodo per virum Dei, licet corpore non præsentem, a febribus liberatus fuerat, in Christo gratulans, enarravit.

[6] [Astilimus, fistula æger,] De monacho a fistula liberato [De — liberato. omit. B.] . Item apud Signiacum modo simili, vir beatus per visum alterum monachum quemdam, Astilimi nomine, a morbo fistulæ, quo diu vexatus fuerat, operante Christi gratia pia, liberavit.

[7] [alius monachus, dolore capitis vexatus,] Item apud Signiacum monachus quidam, cui nomen Pontius, vehementi capitis ægritudine vexabatur. Qui dum nimia infirmitatis instantia nec dormire, nec quiescere sineretur, Signiacum venienti viro Dei, qui tunc Igniacensibus præsidebat, molestiam qua diu fuerat vexatus exposuit. O mira Dei virtus! Continuo sacræ manus illius tactu, per operationem Sancti Spiritus, optatum adeptus est solamen pariter et levamen.

[8] [conversus, laborans fistula,] De converso a fistula sanato. In alio quodam nostri Ordinis cœnobio, conversus quidam fistulæ modo * adeo vexabatur ut quiescere non valeret, et pariter decumbentes ejus gemitu et clamore quietis beneficio privarentur. Ad quem vir sanctus accedens, vulnus ob intolerantiam fœtoris contectum, invito illo, detersit, genua flexit, orationem fudit, benedictionem contulit, horridum vulnus et fœtidum osculatus est; reposita ligatura, infirmum de divina confidere clementia, et supernæ subsidium misericordiæ suppliciter invocare commonuit. Res mira! Post osculum viri sancti, fœtor aufugit, horror abiit, doloris cessavit acerbitas et conquievit clamor. Patiens stupefactus, postmodum sospitati integre restitutum se reperiens, operanti mirabilia Deo magnifice benedixit.

[9] [et vir quidam mortifero vulnere ictus.] De saucio sanato Aderant apud Signiacum domnus Rogerus, episcopus Laudunensis g, et frater ejus Renaldus, dominus Rosetensis. Accidit, incitante humani generis inimico, ut vino madentibus et accensis ira duobus de servientibus illorum pauperioribus, alter alterum mucrone impeteret et valide in ventre percussum letaliter vulneraret. Continuo dominorum præcepto percussor capitur, alligatur, occidendus servatur; percussus, in infirmitorium hospitii delatus, celerrime moriturus et nullatenus evasurus putatur. Excitus strepitu vir beatus, qui aderat, tunc abbas Igniaci, pro captivo supplicat ut episcopi et domini Rosetensis misericordia dimittatur. Qui, licet venerationi ab omnibus haberetur, frustratur tamen hæc ejus supplicatio, ne audaciam pariat impunitas, si scelus tam evidens, tam immane, districta ultio non sequatur. Frustratus in hac parte, sanctus petit ut vincti occisio differatur, et si omnipotentis virtute medici, salus saucio conferatur, a vinculis absolutus liber abscedere permittatur. Hoc tanto citius sancto conceditur, quanto fidentius de saucio nil aliud quam certus et citus interitus expectatur. Vir autem Dei de omnipotentia Salvatoris præsumens, ad saucium ingreditur, vulneris tangit locum, et benedicit, et orat attentius, et divinam præstolari misericordiam pius anxii consolator hortatur. Post hæc corporaliter in claustrum ingressus, ab infirmo spiritu non recedit, cogitatione et aviditate cum illo persistens et ad Deum pro eo precibus devotis insistens. Infirmorum cura hospitum tunc ad quemdam monachum pertinebat Radulphum nomine, qui cum prius in sæculo sacerdotio fungeretur, Signiacensium collegio sociatus erat, ut onere sæculari abjecto, in proposito Cysterciensis Ordinis Deo liberius et sincerius, fixo sursum desiderio, militaret. Hic ad omnia disciplinæ regularis exercitia promptus et efficax, in vigiliis alacer, in psalmorum modulatione strenuus, in labore impiger, jam multis annis apud Signiacum, non solum sine querela, sed cum multa fuerat gratia conversatus. Hic injuncti sibi officii sollicitus adimpletor prædictum crebro visitans vulneratum, præ magnitudine vulneris et doloris vehementia protinus moriturum putabat. In claustrum remeans, a converso qui secum hospitibus infirmis præerat, pro anima commendanda et corpore in oratorium deferendo se continuo revocandum, attentis semper auribus, exspectabat. Cumque die illa minime revocatus fuisset, nec etiam subsequenti nocte, dum conventus ad vigilias surrexisset, in crastino velocius ad eumdem regrediens et quietum reperiens, cum ingenti admiratione, an adhuc viveret, et quomodo viveret, aut quid ei acciderat, inquisivit. Cui ille: “Vivo, ait, et redditus sospitati surgere sum paratus et recedere si auderem, sed sanctus monoculus hac nocte tertio mihi astitit, tertio curam vulneri meo adhibuit, et sciri nolens quomodo sim sanatus, districte præcepit ne sociis meis præsentibus surgam vel abeam, sed immobilis et quietus decumbam.” His dictis, ut cœperat decumbendo quievit. Postea cum omnes alii recessissent, sicut sibi jussum fuerat, silenter abscessit. De hoc taliter accidisse, audiente me, bis retulit is de quo supradictum est infirmarius hospitalis.

[10] [Ex humilitate sotulares ungit.] Quod sotulares ungebat furtim raptos. Vir Domini, cum tantis floreret virtutibus, non tamen, ut assolet, ambulabat in magnis et mirabilibus supra se, potius in parvis et mirabilibus infra se, ita ut aliquotiens raptos furtim sotulares secretius unxisse dicatur. In quo sane opere licet minimo non minimum dedit humilitatis exemplum, in quo non minimis sed maximis viris conferendus est, ne dicam præferendus. Magnus erat beatus Martinus, quis nesciat, de quo fertur quod noviter professus militiam, ministri sui calciamenta detraxerit et deterserit. Quid non habet humilitatis opus istud? Ecce tamen, ut videtur, plusquam Martinus hic, siquidem multo vilius est unxisse calciamenta quam detersisse vel detraxisse.

[11] [Occisum Willelmum invocat.] Idem pater, dum Christi vices ageret, in longinquam regionem iter arripuit, visitatoris vices acturus. Transiens itaque per silvam, invenit tumulum cujusdam hominis, qui ibidem nuper a latronibus fuerat interemptus. Tunc pater sanctus omnes qui in suo comitatu erant præcedere jussit, et descendens de equo cui insidebat, oravit, et facta oratione, voce intelligibili dixit: “Adjuro te per Deum ut me festinato de statu tuo certifices.” Ad hanc vocem, qui mortuus fuerat, dixit: “Transiens per locum istum interfectus sum a latronibus, mundus tamen a peccatis multis quibus homines sæculi hujus implicari solent. Unde deductus ab angelis ante tribunal Christi, ibidem post peractam meæ purgationis pœnitentiam, quæ in brevi finietur, sortitus sum vitam æternam.” Ad hæc abbas flebili voce ait: “Ora pro me frater.” Et ille: “Tu orabis pro me et ego pro te.” Deinde abbas commendans animam ejus Domino, ascendit equum, sicque ad suos regressus, quæ fecerat et audierat sub silentio texit; qui, dum hæc agerentur, latitantes sub arbore omnia cognoverant. Ab illa die abbas hominem illum in letania sanctorum, quam privatim dicebat, ante Dominum Gerardum, qui in domo Ignyacensi pro justitia h fuit occisus, consuete invocabat. Sed post aliquantum temporis, dum consuetam invocationem faceret, audivit vocem dicentem sibi: “Pone Gerardum ante Willelmum.” Nomen autem hominis sic erat.

ANNOTATA.

a Dilector ille B. Petri fuit monachus Signiacensis,uti facile colligitur ex num. 15 hujus scriptionis. Profitetur sese rimas explevisse quæ in narratione Thomæ de Radolio occurrunt. Nec videtur ipse præluxisse auctori Exordii Magni. Hoc opus idem fuisse ac librum De Viris illustribus Ordinis Cisterciensis, testatus est Carolus a Bentzerat, monachus Aureæ-Vallis: qui hanc lucubrationem diligenter contulit cum Exordio Magno, quemque Papebrochius, ex testimonio Alexandri Wiltheim, deditum esse dixit historiæ Ordinis Cisterciensis. Hæc ex schedulis decessorum nostrorum.

b

Non est cur miremur B. Petrum sæpe obvium fuisse imperatori Frederico, alias Œnobarbo, quippe qui non potuerit non crebro versari in vicinia abbatiæ Claravallensis, postquam secundis nuptiis comitatum Burgundiæ suæ ditioni adjecit: nam, ut traditur in Sigeberti Auctario Affligemensi, relicta uxore sua, (quasi ipsi esset cognata), anno 1156 duxit Beatricem, filiam unicam et heredem comitis Burgundionum, Reinaldi nomine [Pertz, Mon. hist. Germ., tom. VI, pag. 403; Cfr. pag. 506; Art de vérifier les dates, pag. 668, edit. 1770.] . Studii in B. Petrum, quod memorat anonymus scriptor, eximiam dedit significationem Fredericus, quum, data ultro citroque fide, accepit sub sua protectione Ordinem Cisterciensem. Cujus rei diploma, confectum inter annos 1179 et 1186, inscriptumque cartulario Claravallensi, publici juris fecit eruditus vir H. D'Arbois de Jubainville [H. D'Arbois de Jubainville. Études sur l'état intérieur des abbayes Cist., pag. 389; Cfr. pag. 174.] . Quod, cum plane spectet B. Petrum Monoculum ejusque Vitam illustret, hic describendum duximus:

Fredericus, Dei gratia Romanorum imperator et semper augustus, universis hominibus et fidelibus suis gratiam suam et omne bonum. Universitati vestre notum efficimus quod, venientibus ad nos venerabilibus personis Cisterciensis Ordinis, videlicet Petro, Clarevallis, et Bernardo, Bellevallis abbatibus, cum aliis religiosis confratribus suis, ab eisdem nostre salutis curavimus obtinere ut, presentis vite termino consummato, plenarium nobis officium per omnes domos ejusdem Ordinis persolvatur, sicut pro abbate uno facere consueverunt. Quoniam ergo universitati prenominati Ordinis speciali dilectione deinceps et devocione astringimur, omnia loca et possessiones ipsorum in protectione nostra et defensione accepimus, mandantes vobis et firmiter precipientes, quatinus honori et paci ejusdem Ordinis providere curetis, et districtam faciatis eis justiciam cum ad vos accesserint, scientes gratum nobis futurum quicquid boni eis diligentia vestre sollicitudinis attributum. Si quis autem predicto Ordini calumpniam seu violentiam attentaret inferre, vel inlatas minus diligenter corrigere, pro certe sciret, quod oppressionem illorum, tanquam fratrum et amicorum nostrorum, imperialis majestas, prout esset debitum vindicaret.

Quænam fuerint in ejusmodi adjunctis mutua jura et officia principum et monasteriorum, in alio opere explanavit auctor Commentarii [Examen historicum et canonicum libri Mariani Verhoeven, pag. 200 et seqq.] .

c Rex Ludovicus VII dictus junior, qui pariter B. Petrum multum amabat, regnum Galliæab anno 1137 ad 1180 tenuit [Art de vérifier les dates, pag. 546.] .

d Fuit Wilhelmus archiepiscopus Remensis ab anno 1176 ad 1202 [Gall. Christ., tom. IX, col. 95 et seqq.] .

e Chaudium, cujus antiquas appellationes explicant Theophilus Bontiot et Æmilius Socard [Diction. topogr. de l'Aube, pag. 41.] , hodie nomen habet Chaudrey, jacetque in partitione Albæ (Aube).

f Grangias monasticas alio loco descripsimus [Acta SS., tom. XII, pag. 390.] .

g Rogerus, episcopus Laudunensis consecratus anno 1175, mortuus est anno 1201 [Gall. Christ., tom. IX, col. 535.] .

h Gerardus occisus pro justitia a B. Petro ut martyr privatim fuit honoratus. Ubi duo animadvertenda sunt, scilicet Gerardum ut martyrem habitum fuisse, quia injustam necem cum pietate obiit. Quo pacto viri Christiani injuste occisi inter martyres computarentur infra ostendemus in Commentario Prævio Vitæ S. Foillani. Dein a B. Petro discrimen distinctissimum fuit positum inter cultum privatum et publicum servis Dei exhibitum.

* Lege morbo

CAPUT SECUNDUM.
Insidiæ dæmonis patefactæ. A litibus declinatio. Ægri a B. Petro refecti. Visiones. Miracula post mortem.

[Videt dæmonem præstolantem furaci converso,] Habuit idem abbas consuetudinem visitare sæpius grangias suas sine equo cui insideret, tam ipse quam fratres qui eum comitabantur, eique familiarius adhærebant. Hic quadam die rediens ab hac visitatione, stetit ante portam Ignyaci, levansque oculos suos vidit Ethiopem a nigerrimum, visu horribilem, super fastigium portæ residentem. Cui ait: “Quid hic agis, o impudens?” Et dæmon: “Fratrem quemdam exspecto qui est in dormitorio conversorum.” His auditis, abbas portam intravit, et, intermissa oratione, divertit in dormitorium conversorum; stansque latenter in superiori gradu dormitorii, vidit quemdam conversum per singulos pene lectos discurrentem, et ab illis caligas, aut tunicam, aut aliud aliquid furtum subtrahentem. Quo per moram aliquam considerato, abbas, qui prius latuerat, in palam venit, eique manu annuit ut ad se veniret. Conversus autem, viso abbate perterritus, usque ad portam monasterii cum secutus est. Tunc primum abbas conversum sic alloquitur: “Videsne, frater, eum qui super portam sedet?” Et ille: “Nequaquam.” Oravit ergo pater ut Dominus dæmonem eum videre permitteret. Et facta oratione, conversus Ethiopem teterrimum vidit super portam stantem. Tum pater: “Frater, hic est qui exspectabat te, ut cum latrocinio te hac nocte faceret reverti ad sæculum, id est, ad hujus sæculi mortiferam voluptatem.” Quo audito, conversus ad pedes abbatis corruit, reatus sui veniam postulans cum gemitu et contritione cordis. Abbas vero misericordia motus super eum, offensam condonavit, admonens ne tam iniquæ et mortiferæ tentationi amplius consentiret. Ad hoc dæmon convitia multa intorsit in patrem, et improperans monasterio confusus abcessit.

[13] [et monachis in cœnaculo cibos porrigentem.] Alio tempore idem pater, a visitatione rediens grangiarum, hora qua fratres reficiebant, monasterium ingressus est. Qui primo orationem consummans, cum fratribus qui secum pedites venerant, solus in claustra divertit, levansque oculos ad ostium refectorii, vidit quemdam juvenem in veste candida per refectorium celerrime discurrentem. Super quo vehementi admiratione percussus, ostium intravit extra consuetudinem et fratrum aspectibus se præsentavit; cumque staret in ostio, consideravit præfatum juvenem singulorum mensas visitantem, ferebatque quasi scutellam pergrandem, diversa et delicatissima fercula continentem. Hæc omnia cum omni sollicitudine comedentibus offerebat pro desiderio singulorum, et ante eorum facies qui ejus suggestioni consentiebant, diutius stabat, eorumque mensas qui ejus figmenta respuebant, dato saltu, pertransibat, seu si quis nudis pedibus vivos carbones attigisset. Venerabilis autem pater, illum vocans in auditorium monachorum, dixit, nulla benedictione præmissa: “Quis es et quis tibi contulit hanc potestatem, ut fratrum refectorium libere ingrediens, eis quæ non licet ministrare præsumeres?” Et ille: “Quid ad te de ingressu meo pertinet aut egressu? Nonne seis quia potestas a summo abbate est? Licentiatus ab eo, sæpius ingredior ecclesiam, claustrum, dormitorium, refectorium, et, excepta una tantummodo, omnes alias officinas frequento, et pro oportunitate earum, sicuti in præsenti cernis, malorum inhabitantibus importunitatem infero desideriorum. Nam una officina mihi oneri est et contraria, et si quando eam ingredior, sine dilatione, velim nolim, iratus et confusus expellor.” Tunc abbas: “Quæ est officina cujus tibi interdicitur ingressus?” Et ille: “Hæc vocatur capitulum, in quo super his quæ fratribus suggero, aut privata, aut communi confessione, omnes capiunt emendationem.” His dictis disparuit, et pater pro tanta revelatione Dominum adoravit.

[14] [B. Petrus lites declinat.] Nec prætereundum quod [Quæ] B. placitationes, Deo displicentes, viro quoque Dei displicuerint, quod ex subjecto probatur exemplo. Sicut prioris Igniacensis relatione didici, comes Robertus de Brana possessionem magnam Igniacensibus auferre volebat. Die præfixa, multorum stipatus agmine sociorum, adventum Igniacensium exspectabat, et [Omit. B.] abbatem quoque cum aliis coabbatibus adventurum, et pro tanto negotio aliquot secum jurisperitos et causidicos adducturum putabat; et ecce, vir Dei pedes ingrediens, comitem salutavit. Comes, quod solus et pedes venerat vehementer admirans, respondit: “Et ego vos, domine, salutarem, nisi me meosque liberos exheredare velletis.” Cui sanctus: “Non nostræ professionis, nec nostri est Ordinis ut injuriam vobis vel alii cuilibet inferamus. Si vestra est possessio quam clamatis, retinete eam; si vero Igniacensis cœnobii est, cavete ne nos injuste vexando, Dei, qui domus nostræ protector est, adversum vos [Ad add. B.] iracundiam provocetis.” Hoc dicto, silenter abcessit. Abeunte illo, dictum est comiti a sociis et amicis: “Aliter non contendet; alios adversus vos causidicos non producet; sed quia magni apud Deum meriti est, cavete ne adversum vos iram Dei, sicut præmonuit, excitetis.” Compunctus comes illico prosecutus euntem, et sancto humiliter inclinatus, ait: “Orate pro me, obsecro, reverende pater, querelam omnem in pace dimitto et [Omit. B.] possessionem vestram liberam vobis reddo, nec inde amplius vos vexabo.”

[15] [Depellit a monacho gravissimum morbum,] De monacho igniacensi a gravi infirmitate liberato. Cum vir sanctus, jam translatus ab Igniaco, Clarævalli præesset, apud Signiacum adolescens quidam monachus, viro sancto notus, ab eo etiam gratia speciali dilectus, ægritudine gravissima tenebatur. A planta pedis usque ad verticem non erat in eo sanitas; cor ejus, guttur, cerebrum et timpus utrumque tanta pulsus vehementia vexabatur, ut manus cujuslibet socii, et super vestes exterius cordi supposita patientis, evidenter interioris motus violentia moveretur: ambæ aures tinnitu assiduo gravabantur; brachia, crura, pedes et vitalia miri horrore frigoris angebantur. Interdum ventre igni secretius applicato, guttæ sudoris ubertim vi caloris a capite fundebantur, horridum tamen frigus ab interioribus minime pellebatur. Inguem utrumque tantæ cruciationis acerbitas obsidebat, ut difficile cum ingenti molestia graderetur. Naturalis defectu caloris cibi sumptionem non digestio, sed corruptio sequebatur; unde fiebat ut monacho se coram aliis commovente, ne inaniter conqueri putaretur, indigesti sonus cibi palam ab omnibus audiretur, sicut in utre semipleno aquæ sonitus vel liquoris cujuslibet interius latentis auditur. Legere, meditari, cantare vel alia disciplinæ regularis exercitia sustinere nequibat, capite multiplici et nimium diuturno dolore gravato; sensu penitus et memoria privari timebat; adeo vexabatur et in tantum defecerat, ut æstimaretur aut continuo moriturus, aut inutilis in perpetuo languore permansurus. Vir beatus, per patrem venerabilem, tunc abbatem Igniaci, domnum Gerardum qui e Signiaco violenter assumptus ei successerat, de tanta dilecti sui ægritudine rumore audito, eique succurrere postulatus, apud miram omnipotentis medici pietatem jugi pro illo sollicitudine intervenit. Obstupenda divinæ virtutis operatio! O omni efficacior medicamine misericordia Salvatoris! Viri sancti precibus acquiescens, cœlestis medicus tam efficax confecit antidotum, ut devotæ orationis et piæ subventionis efficaciam indilate senserit adolescens, mirabiliter absque mora contra spem et opinionem hominum convalescens. Postea vir beatus ad Ordinis negotia proficiscens, obviam sibi misso apud Vallemregis prædicto adolescenti manus imposuit, orationem fudit, in illius nomine et virtute qui vivificat mortuos, cœptum levaminis beneficium confirmavit. Sic monachus qui penitus defecisse nec posse amplius evadere putabatur, sancti viri precibus, operante Christi misericordia, roboratus; qui antea vigiliis interesse, jejunare, lectionis et meditationis studium sustinere nequibat, post hæc per annos triginta et amplius, præcipue in prædictis et in omni disciplinæ regularis exercitio, ampliorem quam ante ægritudinem habuerat obtinuit facultatem. Hic est monachus ille qui testimonium perhibet de hiis, et scripsit hæc, et scimus quia verum est testimonium ejus; qui sic sancti viri orationibus temporale subsidium se adeptum gratulatur, sic humili deprecatur instantia, ut ejusdem meritis et intercessione perpetuæ participium requiei misericorditer adipisci a Domino mereatur. Amen.

[16] [et sanat ulcera.] De monacho de valcellis. Erat apud Valcellas adolescens quidam, professione monachus, et [Omit. B.] levita b officio, nomine Nicolaus; gratiosus admodum existebat et amabilis valde, sed in modum leprosi ulceribus plenus. Contigit illuc venire beatum Petrum, dum ex more Clarævallis monasteria visitaret. Circumstantibus monachis, ab amicis vocatus, stetit ægrotus in medio. Tum vero nonnulli ejus efferre mansuetudinem, et [Omit. B.] alii innocentiam prædicare, omnes ut subveniat homini miserando, sanctum precibus pulsare cœperunt. Mira humilitas! Nihil cunctatus afferri sibi aquam jubet, deinde lavat, tergit, osculaturque [Osculatur B.] tam pedes quam cætera membra quæ occupasset infirmitas. Quo facto, ita perfecte sordes fugavit ulcerum, ut ne vestigium quidem ex eis in toto corpore remansisset. Hoc ita esse vir bonus et prudens, Rogerus, quondam Valcellensis, modo Fusniacensis monachus, asserit. A quo etiam id quod subjunctum est narratur [A narratur omit. B.] .

[17] [B. Petro in visione apparent, tum alii,] Visio beati Petri. Quadam die, dum vir Dei ante altare solito attentius vacaret orationi, videt in sublime duas valde venerabiles personas, episcopalem vultum et habitum prætendentes, cumque cum eis esse vehementer optaret, repente raptus, eorum est admixtus consortio. Post paululum ita mirabiliter tres illæ personæ uniri quodam modo videbantur, ut in nullo discreparent; mirante sancto, vox de cœlo sonuit dicens: “Magna gloria spirituum, ubi tanta est unio trium.”

[18] [tum beatissima Virgo] Alia visio. Transiens aliquando pater venerabilis per locum quemdam, haud procul a via prospexit basilicam et ingressus intro cœpit orare dumque se cœlitus visitatum persentit, diutissime protendit orationem. Interea qui comitabantur eum, stare præ foribus, et tædio affici, ac de mora nimia ad invicem murmurare; nemo tamen interpellare ausus est negotiis intentum cœlestibus. Tandem oratione finita, egressus foras cœptum carpebat iter. Et dum incedentes sermocinarentur, accessit monachus familiaris, dicens illum tardasse nimis, nec modicum fluxisse diei et potuisse se magnam partem itineris explicuisse, postremo moram longissimam fuisse omnibus tædiosam. Dein percunctatus causam, rogat obnixe ne se celaverit quicquam. Tunc vero caput inclinans, ut erat verecundissimus: “Beata, inquit, Maria mihi astitit mecumque locuta et benedictionem dedit. Ob quam nimirum causam gavisus sum gaudio magno valde.” Hoc Petrus de Perona monachus a beati viri capellano audisse se perhibet.

[19] [et monachus moribundus.] Alia visio. Adhuc Igniaci abbas, quodam tempore dum iter ageret, contigit ut appropinquaret Fusniaco, cumque jam prope portam monasterii esset, insonuit ei ilico vox dicentis: “Intra et animam unam Deo commenda.” Ingrediens indilate, in infirmitorium monachorum perrexit, Donatum, Vallisclaræ c monachum, in extremis agentem invenit; cujus confessione audita, blande pavidum consolatus absolvit. Sequenti nocte nocturnis astans vigiliis, inter suum et prioris stallum venerandi vultus et habitus conspexit personam, genua crebro flectentem et manus ad altare suppliciter extendentem. Hoc diu intuens, audivit eamdem personam sibi dicentem: “Orate pro anima illa, ut divina pietas ei locum conferat quem suis dilectoribus præparavit.” Sic ammonitus letaniam protinus inchoavit, qua silenter perdicta, mox auditus est tabulæ d sonitus, quo, secundum formam Ordinis, ad morientis subsidium convocatur conventus. Audita ergo tabula, festinanter de choro egrediens, ad commendationem animæ properavit. Cantantur letaniæ vel cætera quæ pro tempore et loco solemniter dici debuerant. Inter hæc infirmus ad se reversus aliquantulum respiravit, et expectantibus qui aderant, cum abbate secreto quandiu voluit est locutus. Reversis in chorum fratribus, ad lectulum reportatur gustansque paululum requievit. Paulo post iterum ingravescit dolor, iterum fratres convocantur et accurrunt, æger rebus humanis eximitur. Consummatis exequiis, et recondito corpore, vir sanctus manifeste omnes ut devote mortuo subvenirent admonuit, at quibusdam quid viderat et audierat secretius intimavit.

[20] [Vinum quo B. Petri viscera lota sunt sanat conversum] De converso Fusniaci. Defuncto apud Fusniacum viro sancto, corpus ejus exenteratum est, et ad locum cui digne præfuerat a Clarævallensibus est relatum. Panniculi in sanguine ejus intincti, viscera vino lota sunt, vinum, langoribus variis profuturum, divisum a multis fideliter est servatum. Hoc vino potatus, quidam religiosus cœnobii ejusdem conversus, Robertus nomine, a ficuum dolore, quo gravissime vexabatur, gavisus est meritis viri sancti se perfecte continuo liberatum.

[21] [et novitium Alnensem.] De novitio Alnensi. Eodem lomento optatam meruit recipere sospitatem Robertus, Alnensis novitius, quem post transitum viri sancti, conventu gravamine domus disperso, contigit apud Fusniacum conversari. Hic periculosa ægritudine angebatur, colli videlicet inflammatione durissima, quæ nulla poterat arte molliri, cui nec ferro, nec igne, nec medicamine aliquo valebat levamen aliquod adhiberi. Hic cum nullatenus evasurum se putaret et solum præstolaret interitum, relator horum monachus Fusniacensis, Petrus nomine de Perona, cujus acies columbina oculorum internum videtur æterni solis in eum intuentibus indicare splendorem, dixit ei: “Nosti, frater, quanta molestia crucieris et quod tibi humana non possit industria subveniri; vino itaque quo beati Petri Clarævallensis abbatis viscera lota fuerunt, quod penes me habeo, hortor collum tuum lavari, et omnipotentis medici Dei clementia a te suppliciter invocari.” Gratias egit languidus, exhiberi sibi vinum promissum poposcit; lotus est, et divina misericordia fidelis famuli sui Petri precibus operante, statim mollita est nimia colli ejus duritia et integram obtinuit sanitatem.

[22] [Beatus vir certior fit de gloria Geroldi abbatis,] Visio de domno Geroldo. Interfecto apud Igniacum domno Geroldo e, venerabili Clarævallensi abbate, tantus erat viri sancti luctus, tanta mœstitia, tam inconsolabile tædium, ut nec animum ab anxietate amaritudinis revocare, et nec sibi parcere, nec aliis saltem posset et de necessariis sine difficultate nimia respondere. Sic afflicto Pater misericordiarum et Deus totius consolationis optatum misericordiæ suæ solatium benignus infundit, et mœrorem in gaudium commutavit. Hæc revelatio in itinere Clarævallis facta est dum vir sanctus Clarævallenses prosequeretur, corpus martyris ad locum cui digne præfuerat deferentes. Hac revelatione affectus acerbitudo repellitur, gemitus conquiescit, sedantur suspiria, cordis tranquillitas et oris serenitas reparatur, vultus hilarior, sermo alacrior et responsio paratior eis ingeritur. Vir beatus, a studio inquirendi non desistentibus, quid viderit, quid sibi de domni Geroldi gloria revelatum fuerit, confiteri compellitur.

[23] [ipsumque videt martyribus aggregatum.] Visio de eadem re. Visioni huic alia competenter visio sociatur, quam vir Dei de eadem re postea vidisse narratur [Visioni — narratur omit. B.] . Itaque dum [Vir Domini Petrus add. B.] raptus ab Igniaco Clarævallensibus præsideret, utriusque significationem nominis evidenter dignis in se moribus exprimebat; digne siquidem Clarævallis dici poterat, qui corde humilis, vita clarus, quamvis gradu sublimior, in eadem nihilominus humilitatis constantia permanebat. Igniacus autem dicitur, quasi ignis accensus, vel ignis acutus, aut ignis et acus. Quod nomen illi similiter aptissime congruebat, qui, secundum duas ignis proprietates, fervorem scilicet ac splendorem, fervidus caritate, spendidus actione, negligentium segnitiem et teporem, non in felle amaritudinis, sed in spiritu mansuetudinis arguebat. Tali vacans studio, quotidie ad cœlestem patriam, fixo sursum desiderio, ferebatur. Sed carnis clausus ergastulo, sustinere exilii præsentis ærumnam corpore cogebatur. Sic affectus, nocte natalis dominici, post nocturnos, hymno “Te Deum laudamus,” expleto, et evangelica lectione perlecta, orationi devote intentus, duce Sancto Spiritu de oratorio exiit, et [Omit. B.] in claustrum veniens ante capitulum transiit et [Omit. B.] copiosum lumen intus aspexit. Ibi sanctorum multitudinem residentem et Dominum capitulo præsidentem conspexit. A quo leniter accersitus, humilitate debita, cum metu et reverentia ingreditur. Accedens propius videre præcipitur beatum Geroldum cum gloria et honore sanctis martyribus aggregatum. Similiter videre jubetur sanctum Bernardum in beatitudine mirabili, beatorum confessorum et virorum apostolicorum collegio sociatum. Visione tam mirifica vir Domini jocundatur, dulcissima Domini et sanctorum præsentia sicut in omnibus divitiis delectatur, maxime de ostensa sibi beati Geroldi et sancti Bernardi gloria magnifice in Domini gratulatur [Magnifice — gratulatur omit. B.] . Interea missa solemniter [Solemnis B.] cantabatur, donec cantore inchoante: “Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth,” sublata est a viro Dei visio, et disparuit qui cum multo sanctorum cœtu ei apparuerat, Sanctus Dominus, Deus Sabaoth.

ANNOTATA.

a Æthiopis vocabulo, medio ævo, diabolus aliquando significabatur, uti præsenti loco, quia diabolus non secus ac Æthiopes nigri coloris esse perhibebantur.

b Levita dicebatur medio ævo diaconus [Cangius., V° Levita, edit. Didot.] .

c Vallis-Claræ monasterium, situm ubi nunc est vicus Vauclere-et-la-Vallée-Foulon in partitione Axonæ (Aisne), anno 1134 inchoatum fuit [Gallia Christ., tom IX, col 633; Matton, Diction topogr. du depart. de l'Aisne.] .

d Tabulæ ligneæ sonitu excitabantur monachi, ut admonerentur vel monachum quemdam esse in extremis, vel veniendum esse ad capitulum, et alia hujusmodi [Cangius, V° Tabula] . Similes tabulæ hodieque in officio divino Parasceves Domini adhibentur.

e Huic Gerardo suum amicum, B. Petrum, sepulturæ socium dederunt Claravallenses monachi. Præter epitaphia in Commentario prævio indicata, hoc aliud protulerunt Sammarthani fratres [Gallia Christ., tom. IV, pag. 257.] et post eos novissimæ Galliæ Christianæ scriptores: Sub hac cellula lapidea jacent D. Gerardus martyr egregius, sextus Clarævallis abbas, et D. Petrus, octavus, miraculis clarus: cujus vita in volumine beati Bernardi habetur [Gallia Christ., tom. IV, col. 101.] .

APPENDIX.
DE B. ROBERTO DE BRUGIS ABBATE CLARÆVALLIS IN GALLIA

ANNO MCLVII.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Robertus de Brugis, Abbas Clarævallis in Gallia (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ I. Sancti Cistercienses in Opere Bollandiano suo die omissi. Cur hoc loco de B. Roberto. De ejus cultu, ortu, et monachatu.

Hucusque res gestæ B. Petri Monoculi, abbatis Claravallensis, [Plures sancti abbatiæ Claravallensis,] disputatæ fuerunt. Viderit lector ei cultum ecclesiasticum utique exiguum, sed omnino legitimum, plura sæcula fuisse exhibitum. Verum multi alii et abbates et monachi Claravallenses non minore veneratione honestati, in nostro Opere, quo die in Cisterciensibus catalogis sanctorum et menologiis inscribuntur, a nostris decessoribus fuerunt prætermissi. Quod silentium ideo tenuerunt, quod, quum legitimi cultus non nisi dubias, uti sæpe fassi sunt, significationes præ manibus haberent, iis in Opere Bollandiano locum inter sanctos dare non sibi fas esse existimarunt. Nos his viris prudentissimis feliciores, documentum gravissimum, iis, uti videtur, ignotum nacti sumus: ex quo omnino manifestum est B. Roberto, aliisque Claravallensibus, cultum aut beatorum aut sanctorum ultra sæculum ante Urbanianum decretum anni 1634 fuisse delatum. Quod documentum seu Compendium Sanctorum Ordinis Cisterciensis, editum anno 1491, Divione in Gallia, a præclarissimo viro Joanne Cirey, abbate Cisterciensi, et nuper a clar. Guignard, haud paucos illius Ordinis sanctos exhibet. Hic catalogus quanta cura fuerit instructus, demonstrat ipsum præloquium: Brevis quorundam sanctorum ac beatorum enumeratio, ait Cireyus, ex amplissimo eorum numero qui, sub hujus sacri Cisterciensis Ordinis habitu et observantia Altissimo pure famulando, ob probatam vite sanctimoniam preclaramque et evidentem miraculorum ostensionem, feliciter cum eo regnare creduntur; a libro qui Exordium Cistercii dicitur, a Vita et operibus beati Bernardi, a multis sanctorum historiis et tractatibus, et ab nostris itinerariis in diversa Ordinis monasteria per varias mundi regiones lustrando et reformando confectis, extracta. Quorum hi quos Dominus per sancte matris Ecclesie determinationem in sanctorum cathalogo conscribi et elevari voluit, merito sancti, alii vero beati proprie dicuntur; licet quandoque unum pro alio ponatur.

[2] [integro sæculo ante decretum Urbanianum,] Quibus præmissis, Joannes Cireyus præcipuos abbatiarum Cisterciensis et Pontiniacensis sanctos recitat; dein Claravallensium sanctorum seriem proponit hisce verbis: In Claravalle abbates: prelibatus Bernardus ex Cistercio directus. Robertus ex Dunis. Gaufridus fidelis olim Bernardi notarius. Pontius ex Grandisilva. Gerardus etiam martyr ex Fossa Nova. Petrus Monoculus. Henricus postea cardinalis. Monachi: Gerhardus prefatus beati Bernardi germanus cellararius. Hubertus prior. Godefridus postea Lingonensis episcopus. Silvanus. Bernardus postmodum papa Eugenius III, et alii plures. Quod si hocce loco omittit duos alios abbates Claravallenses, beatos Fastredum et Conradum, quos inter monachos cœnobii Cisterciensis numerat, hæc causa est, quod ibi postea ad infulas abbatiales induendas fuerunt electi. Dein pergit aliarum abbatiarum Cisterciensium recensere sanctos. At Joannes Cireyus in Compendio non tantum suam, sed etiam aliorum sententiam, uti ex præloquio manifestum est, expressit: idque præsertim patet ex eo quod idem ferme catalogus, iisdem plerumque adhibitis verbis, invenitur in extremo Missali Cisterciensi Parisiis anno 1526 impresso. Etenim quum libri liturgici apud Cistercienses multosque alios monachos, non nisi ex auctoritate capituli generalis Ordinis typis edantur, sequitur supradictum catalogum voluntate totius Ordinis illi Missali fuisse annexum. Atque inde hunc indicem transtulerunt in Chronicon Cisterciense Miræus, in Fasciculum sanctorum Cisterciensium Henriquezius, ac lingua Hispanica anno 1602 in Chronicon Ordinis Cisterciensis Barnabas de Montalvo. Quum Cireyi Compendium Sanctorum et Catalogus Missalis Cisterciensis anni 1526, utique monumenta hagiologica minime spernenda, integro sæculo decretis Urbanianis anni 1634 antiquiora sint, omnes sancti in iis exhibiti, ecclesiastico cultu, quo ab illo ævo ad nostra tempora fuerunt decorati, etiamnum legitime coluntur.

[3] [cultu publico honestati fuerunt.] Nec officit eorum nomina, modo S. Bernardum excipias, in duobus antiquissimis Ordinis Cisterciensis documentis hagiologicis prætermitti, scilicet in Kalendario Cisterciensi a Georgio [Martyrol. Adonis, pag. 710.] et Philippo Guignard [Monuments primitifs de la Règle Cisterc., p. 290.] edito, ac in Martyrologio Usuardino-Cisterciensi pariter a Philippo Guignard excuso [Ibid., p. 303 et seqq.] : qui liber a martyrologio Usuardino sæculi XV, in gratiam Cisterciensis puellaris monasterii Cameræ prope Bruxellas, descripto, vix discrepat. Etenim illo ævo apud Cistercienses in more fuit positum, ut ne minimam quidem pristinæ disciplinæ benedictinæ, præsertim in rebus liturgicis, mutationem inferrent: vel etiam quam paucissimos sui Ordinis monachos cultu qualicumque ecclesiastico extollerent, ne reverentia erga sanctos detrimentum pateretur [Bened. XIV, De Beatif. etc., lib. I, cap. XIII, num. 17.] . Hinc in eorum kalendario et martyrologio, de quibus modo, S. Roberto, Cisterciensium fundatore, ejusque proximis successoribus SS. Alberico et Stephano omissis, solius S. Bernardi memoriam celebrarunt. Animadvertat et lector antiquum illud Martyrologium Usuardino-Cisterciense ad annum usque 1689 ab illius Ordinis monachis fuisse adhibitum [Martyrol. Cistere. anni 1689, Præfatio.] , auctum quidem nonnullis celebribus sanctis: quamvis jam tunc, (ut ex Cisterciensibus Kalendario Missali anni 1487 præmisso, et præsertim Breviario anno 1615 Parisiis excuso, perspicuum est), liturgia illic multum esset mutata. Cireyum et Missale anni 1526 secuti sunt anno 1630 Henriquezius in Menologio Cisterciensi, et anno 1631 in Fasciculo Sanctorum Ordinis Cisterciensis, anno 1656 Bucelinus in Menologio Benedictino, anno 1683 Heredia in Vitis Sanctorum et Beatorum Ordinis S. Benedicti, anno 1687 Nivardus Van Hove in Kalendario Cisterciensi, et anno 1689 totus Ordo Cisterciensis, ac etiam monasterium, ut videtur, Villariense in Martyrologio suo.

[4] [De plerisque prudens silentium in Actis SS.] Qui scriptores, etiam post decreta Urbaniana annorum 1625 et 1634, Dei servos, in Compendio Cireyi et in Catalogo Missalis anni 1526 recensitos, tanquam sanctos aut beatos in suis menologiis celebrare minime dubitarunt, rati eos inter exceptos ab ipso pontifice numerandos. Hos tamen sequi non ausi sunt decessores nostri, nec pluribus eorum in Opere Bollandiano locum dare: maxime quod Cireyi Compendium iis erat incompertum, et qua auctoritate Catalogus esset instructus ignorarunt [Acta SS., tom. III Febr., pag. 52.] . Quam prudentiam nemo facile culpabit, qui eorum conditionem ante et post Urbani VIII decreta intellexerit. Eam exponens Papebrochius noster ait [Ibid. Propylæum Maji, pars II, pag. 171* et seq.] : Decretum (Urbani VIII de cultu Sanctorum editum anno 1625) præsentis Operis (Bollandiani) quasi regula est ad definiendum quorumnam ut Sanctorum ac Beatorum Acta debeant in eo locum habere: neque id tantum, sed etiam scutum contra querimonias quascumque de nimio vel rigore vel laxitate in faciendo delectu. Hinc Rosweido (qui animi anceps totis annis octodecim, pergit Papebrochius, apud se non potuit plene statuere, exorsurusne esset opus, quo videbat, admittendo vel prætermittendo sanctos multos, incredibilem se sibi invidiam pariturum), decretum Urbanianum anni 1625 magnopere placuit. Procul dubio actum erat de Actis Sanctorum, necdum inchoatis, nisi suo decreto succurrisset Urbanus papa. Successit Rosweido, mortuo anno 1629, primum Bollandus, qui certus de legitimo cultu eorum quos duodecim vel tredecim sæcula agnovissent Sanctos, ambiguus tamen fuit circa non paucos viros ætatis mediæ, sanctimonia claros. Nec opportunum arbitrabatur operi manum admovere, quamdiu non haberetur definitum, quodnam esset censendum juxta Urbani VIII mentem temporis immemorabilis cursus sufficiens ad cultum alicujus, numquam expresse a sede apostolica canonizati aut beatificati, excipiendum a lege istic lata. Sed huic quoque incommodo remedium adhibuit idem Urbanus VIII, declarans anno 1634 eo nomine intelligi tempus centum annorum metam excedens. Verum etiam post utrumque Urbani decretum, quum illius nulli interpretes quibus pergrandem fidem omnes haberent, præsto essent, decessores nostri, utpote aliis laxiores, aliis severiores, singulari, licet aliquando nimia, modestia utendum existimarunt. At postea, cum Benedictus XIV Urbanianum decretum egregiis commentariis auxisset, et Bollandianorum in Actis Sanctorum illustrandis diligentiam prudentiamque laudibus non vulgaribus extulisset, vela explicuerunt. Quare si quando de Claravallensibus aliisque Cisterciensis Ordinis sanctis ad suos dies omissis, singillalim agendi occasio idonea occurret, oblatam arripiemus. Et quidem B. Roberti, secundi abbatis Claravallensis, unius ex iis, Acta in præsentiarum illustrare omnino opportunum videtur, quum non secus ac B. Petrus Monoculus in Claravalle pedum abbatiale tenuerit. Certe plures alii, eadem dignitate in eodem monasterio aucti, uti beati Gaufridus, dein abbas Altæcumbæ; Fastredus, postea abbas Cisterciensis; Conradus, postea E. R. Cardinalis, a decessoribus nostris immerito prætermissi fuerunt: et primo aspectu non secus ac B. Robertus post B. Petrum Monoculum hocce tomo laudandi videntur. Sed res non ita se habet. Quum enim die suæ mortis non essent abbates Clarævallis, non hic, sed alibi in Opere nostro locum sibi vindicant.

[5] [De B. Roberto optima supersunt documenta.] De beato Roberto plura eaque egregia nobis supersunt documenta præter Cireyi compendium et catalogum Missalis anni 1526: quorum alia Cisterciensia, alia autem Dunensia. Præcipua Cisterciensia sunt Exordium Magnum et Liber sepulcrorum: quibus Henriquezius, Manrique aliique, ad fastos B. Roberti aliorumque scripto mandandos, plurimum usi sunt. Quam multum valeat Exordium Magnum, juxta Ignatii de Ybero recensionem Pampelunæ anno 1621, et Rixhemii anno 1871 editum, vel in nostro Opere [Acta SS., tom. IV Aug., pag. 254.] atque etiam in hoc tomo pluries ostensum fuit. Liber vero sepulcrorum ab Henriquezio [Fasciculus Sanctorum, tom. II, pag. 470 et seqq.] et cl. viro Carolo Lalore [Trésor de Clairvaux, pag. 185 et seqq.] typis editus, teste Carolo de Visch [Bibl. scriptt. Cist., pag. 121.] , parte aliqua, (non ultra annum circiter 1165), B. Gaufrido, S. Bernardi notario, tribuitur; ita ut inserta ibi laus B. Roberti, anno 1157 mortui, ejus esset opus. Documenta Dunensia monachi Dunenses Joannes Brando, Ægidius de Roya et Adrianus de But, annis 1428, 1478 et 1488 vita functi, collegerunt, præ manibus habentes sui monasterii codices mss. nunc deperditos, et Exordium Cisterciense; ita tamen ut duobus posterioribus Brando præluxerit. Quos scriptores præconiis extulerunt Carolus de Visch [Compendium Chronol. abbatiæ de Dunis, pag. 83; Biblioth. Scriptt. Cistere., pag. 5, 8, 176.] Felix Goethals [Lect. relat. à l'hist. des sciences et des lett., tom. IV, pag. 36.] , Emilius Gachet [Bull. de la Comm. d'Hist. de Belgique, série I, tom. III, pag. 101.] , et cl. vir baro Kervyn de Lettenhove [Chroniq. des Religieux des Dunes, Introd., p. I et seqq.] . Royæ Annales Belgici ad annum 1478, studio Andreæ Schotti, Franco furti anno 1620; Butzii Chronicon Flandriæ a Liderico I ad annum 1419, industria canonici J. J. De Smet, Bruxellis anno 1837, in Corpore Chronicorum Flandriæ, excusa fuerunt. Pariter ejusdem Butzii Chronica monasterii de Dunis, curante ven. presbytero Van de Putte, Brugis primum anno 1839, dein anno 1864 typis expressa. Brandonis Chronodromum, ex parte, scilicet seriem rerum ab anno 1384 ad annum 1414, continuatam ad annum 1488 a Roya et Butzio, anno 1870 protulit baro Kervyn de Lettenhove. Nec plura ille edidit, quum non nisi illustrandi regnum ducum Burgundicorum provincia sibi esset concredita. Ex altera Brandoniani Chronodromi parte, nondum juris publici facta, loca ad B. Robertum spectantia excerpemus.

[6] [Colitur die 29 aprilis.] Supervacaneum arbitramur de cultu ecclesiastico B. Roberti disputare, quandoquidem jam supra controversiam de Compendio Cireyi et Catalogo Missalis anni 1526 instituentes, ostendimus pientissimum virum aliosque plures monachos, in Claravalle sepultos, jure meritoque sanctis annumerari. Itaque satis erit significare qua die in kalendariis et menologiis ejus sancta memoria colatur. Verum nec in Compendio Cireyi, nec in Catalogo Missalis anni 1526, B. Roberto, aliisque Ordinis Cisterciensis sanctis, cultus dies assignatur. Sed quum die 29 aprilis sanctus abbas ex hac vita ad cœlum migraverit, hunc diem ei sacrum fecerunt Henriquezius, Bucelinus, Heredia, Nivardus Van Hove, Martyrologium Cisterciense, anno 1689 Mabillonii et Castellani aliorumque cura editum, nec non Martyrologium Villariense ms., Sigismundus de Albertis cæterique hagiologi Benedictini aut Cistercienses. Hos imitatus est Raissius in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Molani, B. Robertum die 29 aprilis prolixa laudatione celebrans, nominansque beatum, uti et Sanderus in Hagiologico Flandrico, et præsertim in tomo primo Flandriæ Illustratæ, tum etiam Franciscus Xaverius De Ram in sua editione Vitarum Sanctorum Butleri; Saussayus pariter ad eumdem diem in suo Martyrologio Gallicano eum proponit, sed ab eo vocando sancto abstinet. Scriptores antiquarum rerum Cisterciensium, Barnabas de Montalvo [Coronica del Orden de Cister, tom. II, lib. IV, pag. 78 et seqq.] , Manriquius [Ann. Cistere, tom. II, ad ann. 1157, cap I, num. 2.] aliique, quum Robertus res sui Ordinis non mediocriter promoverit, et miraculis, suæ sanctitatis testimoniis, splendorem assecutus fuerit, de eo, tamquam de sancto, sermonem habent, et plerumque hocce vocabulo eum nuncupant. Hos scriptores adeat lector qui beati monachi res gestas magis explanatas perlegere velit. Nos vero illas minus fuse descriptas proferimus, eo quod non nisi rimas decessorum nostrorum explemus. Primo de B. Roberti ortu et professione monastica.

[7] [B. Robertus, natus Brugis Flandrorum,] Hic Robertus, ait Butzius, fuit Flander, patria Brugensis, atque etiam S. Bernardi cognatus prædilectus [Apud De Smet, Chron. Fland., tom. I, pag. 286.] . Sed hoc loco, pro Roberto S. Bernardi nepote, Butzium, cui adhærent Henriquezius [Fasciculus, tom. I, pag. 174.] et Sanderus [Flandria illustrata, tom. I, lib. IV rerum Brugensium, pag. 248.] , scripsisse Robertum Dunensem, arbitror: quia de hac cognatione tam honorifica silent antiqui historici Cistercienses et Claravallenses. Addunt Meyerus [Annales Flandriæ, lib. V, pag. 43 V°.] , Henriquezius [Vidas de los Padres de Dunas, pag. 64.] , Sanderus [De Brugensibus claris, pag. 70.] , Vischius [Compendium Chronol. abbatiæ de Dunis, pag. 18. Cfr. Heinderyex, Jaerboeken van Veurne etc., tom. I, pag. 86 et seqq.; Chronyke van Vlaenderen (edit. Wyts), tom. I, pag. 180.] aliique eum fuisse patria et gente de Brugis, vel Brugensem, adeo ut his verbis natale solum et stirpem significent. Re quidem vera manifestum est ex documentis coævis, beatum virum Brugis Flandrorum in lucem editum fuisse, ibique floruisse medio ævo familiam nomine de Brugis, quæ in parochia Aerseele in vicinia Thiletana dominium de Gruuthuysen tenuit. Hinc quoque aliquando dicitur beatus Robertus familia Gruuthuysen natus [De Visch, Bibl. Scriptt., pag. 289; De Ram, Vies des SS. de Butler, tom. II, pag. 482, edit. Bruxelles; De Mersseman, in Biographie des hommes remarquables de la Flandre Occident., tom. II, pag. 129.] . Quod effatum difficultate non caret. Etenim nullum illius vestigium apud scriptores antiquiores aut Claravallenses aut Dunenses apparet. Utique in Libro sepulcrorum Claravallensium [Lalore, Trésor de Clairvaux, pag. 201.] beatus vir nuncupatur Domnus Robertus de Brugis: in aliis autem hujus cœnobii documentis de ejus ortu summum silentium. Verum annexueritne B. Gaufridus ejus nomini locutionem de Brugis, ut B. Robertum a suis homonymis, puta Roberto S. Bernardi nepote, ejusdem domus monacho, discernat, definire non ausim: sed id certum est, Gaufridum de Perona, Alanum de Insulis, in Libro sepulcrorum nominari Gaufridum de Perona, Alanum de Insulis etc., non ob genus, sed ob nativitatis locum. Idem de B. Roberto opinandum videtur, quia Joannes Brando, Ægidius de Roya, Adrianus Butzius monachi Dunenses, originum sui cœnobii diligentissimi inquisitores, nulla de beati viri nobilitate mentione facta, eum nude appellant Robertum monachum de Brugis: quibus et suffragatur Iperius in Chronico Bertiniano [Apud Martene, Thesaur. Anecdot., tom. III, col. 603.] . Propter quod scriptorum antiquiorum de nobili genere B. Roberti silentium, eum e domo de Brugis seu de Gruuthuysen non esse prognatum existimo. Atque huic nostræ sententiæ non exiguum accedit pondus ex eo quod scriptor doctus, nobis coævus, gentilitia domus de Gruuthuysen ad trutinam [Col. revocans, neminem invenit in hac clara familia antiquiorem Eremboldo, crucigero Brugensi anno 1096, nec unum sæculo XII, at plures sæculo XIII et sequentibus [[J. Van Praet], Recherches sur Louis de Bruges, pag. 44 et seqq.] .

[8] [anno circiter 1131 fit monachus Claravallensis] Annus vero ingressus beati monachi in cœnobium Claravallense non omnino certus est, sed videtur fuisse annus circiter 1131; idque colligimus ex Libro sepulcrorum et ex quadam S. Bernardi epistola aliisque documentis historicis. In illa parte Libri sepulcrorum, quam a B. Gaufrido, B. Roberto æquali, scriptam existimavit Vischius [Biblioth. Cistere., pag. 121.] , legimus: Dominus Robertus de Brugis … cum illustri viro… Gaufrido de Perona, thesaurario ecclesie S. Quintini, in… Claravalle sacre religionis habitum suscepit [Trésor de Clairvaux, pag. 201.] . Item in epistola ad Gaufridum ejusque socios ac proin B. Robertum, S. Bernardus non obscure dicit eos omnes (erant numero triginta), suis monitis obtemperantes, monasticam vestem in Claravalle induturos. Cui pientissimo consilio assensos fuisse B. Robertum, Gaufridum de Perona, Alanum de Insulis, Renerum de Teruania [Cfr. Henriquez, Fasciculus, tom. II, pag. 480.] aliosque socios ante annum 1138, haud dubium est; si quidem hoc ipso anno B. Robertus Dunensium monachorum abbas, uti infra videbimus, a S. Bernardo fuit constitutus. At quum tam grande onus non nisi viro aliquot annos vitam monasticam professo imposuisse existimandus sit sanctus abbas Claravallensis, in hunc modum ratiocinatur Angelus Manrique [Annales Cisterc., tom. I, anno 1131, cap. II, pag. 220.] : Nec multum erit, si conversio ejus (Roberti) præcesserit septennio, adeoque inciderit in præsentem annum Christi, nimirum 1131, maxime cum omnino compertum sit conversos eos esse sancto Leodii permanente, nec aliud tempus facile assignatur, in quo Bernardus eas partes peragraverit. Nunc de B. Roberto electo rectore monasterii de Dunis.

§ II. B. Robertus abbas Dunarum, dein Clarævallis. Ejus obitus.

[B. Robertus monasterii de Dunis in Flandria,] B. Robertus post annos circiter, ut videtur, septem Claravalle transactos, a S. Bernardo in Flandriam, Regulam Cisterciensem institutis monasticis Savigniacensibus in cœnobio de Dunis substituturus, missus fuit. Monasterium Dunense uno milliario a Furnis, Dunkerkam inter et Neoportum, constructum, nomen accepit e vocabulo flandrico duynen, quæ sunt montosa et arenosa littora, quibus mediis situm erat. Quo loco munus abbatis non videtur fuisse B. Roberto arduum, quum Cisterciensium et Savigniacensium disciplinæ parum inter se discreparent, vel etiam monachi Dunenses, viri pientissimi (quot fuerint nuspiam invenire potuit Butsius) hanc mutationem vehementer expeterent. Quæ fata pluribus verbis Brando, paucioribus Ægidius de Roya et Butzius commemorarunt. Brandonis, quippe scriptoris aliis antiquioris, rerum gestarum seriem proferimus secundum exemplar descriptum ex codice Petri Lammens, cura Cornelii Nelis, episcopi Antverpiensis. Anno Domini 1107, inquit Brando [Cfr. Bibliothèque royale de Brux., mss., num. 7979, pag. 172.] , in Flandria Ligerius quidam sanctitate famosus, haud procul a nobis, loco ubi nunc monasterium de Dunis situm est, versus mare ad plagam orientalem, sedit annis XXI cœpitque construere domum ibidem; ad quem in eodem habitaculo delitentem plurima virorum multitudo confluere cœpit, regi summo in habitu Saviniacensi gestiens militare.

[10] [inchoati a Ligerio, constituitur abbas,] Ligerium fuisse virum sanctimonia clarum referunt Cistercienses, qui eum utpote fundatorem monasterii de Dunis, postea Cisterciensis, inter sanctos aut beatos sui Ordinis numerant [Cfr. Henriquez, Vidas de los Padres del desierto de Dunas, cap. I, pag. 5 et seqq.] . Tradit Carolus De Visch [Compendium Chronolog. abbatiæ de Dunis, pag. 5 et seqq.] ad eum, Fulconem, monachum Moriniacensem Ordinis S. Benedicti in tractu Bituricensi, consensu sui abbatis anno 1127 sese contulisse, ostenditque plures, quos inter vel Brando vel ejus librarius, eum falso monachum Savigniacensem appellasse. Addit Vischius Fulconem anno 1127, probante abbate Moriniacensi, a Ligerio vestem Savigniacensium accepisse, eique anno 1128 mortuo abbatem successisse [Ibid., pag. 9. Cfr. Acta SS., tom. IV Aug., p. 240.] : quæ omnia ad annum 1128 hisce verbis refert Brando: Domnus Fulco, Saviniacensis monachus, in Flandriam veniens ad locum juxta Furnis super mare, quo nunc abbatia de Dunis est sita, et ibidem Ligerium quemdam heremiticam vitam ducentem reperiens … mutato habitu suo, cum niger esset monachus, habitum … a præfato Ligerio sumpsit, et in eodem loco ejusdem vitæ modum firmans, paulo postea Ligerio successit. Tunc domus illa a Ligerio fundata in loco qui nunc dicitur vetus monasterium, primo anno domni Fulconis, qui primus in eodem loco abbatizavit, ad locum quo nunc est monasterium devotissime est translata. Hæc autem omnia facta sunt anno Dominicæ Incarnationis MCXXVIII. domnus Fulco monasterium de Dunis… Clarævallis in capitulo in manus B. Bernardi abbatis, in die Petronillæ virginis, Ordini Cisterciensi tradidit, et eidem incorporatum est. Ipse Fulco habitum sumens Cisterciensis Ordinis, ibidem mansit, officio prælationis resignando, quietius contemplationis animam indulgens. Beatus vero Bernardus misit domnum Robertum monachum de Brugis oriundum, virum sanctitatis eximiæ, abbatem in Dunis, nonas aprilis; qui primus Cisterciensis Ordinis eidem monasterio de Dunis abbas digne et laudabiliter præfuit annis XV, usque ad obitum S. Bernardi, et post sanctissimum patrem Clarævallis abbas succedens, V annis strenue administravit. Brandoni consonant Sigeberti Chronici continuatio Valcellensis [Pertz, Monum. German., Scriptt., tom. VI, pag. 459. Cfr. Opp. S. Bernardi, tom. VIII, Suppl. col. 1247.] , Iperius in Chronico S. Bertini [Apud Bouquet, tom. XIII, pag 470.] , Roya [Edit. Schotti, pag. 27 et seq.] , Butzius [Loc. cit.] , Anonymus Blandiniensis [Bouq., tom. XIV, pag. 19] , Ægidius li Muisis [In Corp. Chronic. Flandriæ, tom. II, pag. 149.] pluresque alii quos citat Leopoldus Janauschek [Originum Cisterciensium tom. I, pag. 52. Cfr. Acta SS., tom. IV Aug., pag. 169 et seq.] . Tanta dilectione B. Robertum S. Bernardus prosecutus erat, ut ejus absentiam dolens, ad eum dederit epistolam; quam edidit Mabillonius et Migneus [Opp. S. Bernardi, tom. I, col. 530, edit. Migne.] . Insuper S. Bernardus, uti scribit Butzius, secutus discipulum, ingressus primo Furnis celebrans sermonem ad clerum sanctæ Walburgis fecit, nonas aprilis, anno Domini 1138, præfecitque dilectum Dunensibus Robertum [Chronica abbatum monasterii de Dunis, pag. 6.] . Vix alia de B. Roberto in Chronico abbatum Dunensium. At plura ipse Adrianus But in priore Supplemento.

[11] [eique multum prodest.] Ex dictis omnino manifestum est monasterii Dunensis origines antiquiores quam maxime humiles fuisse. Sed sub abbatibus BB. Roberto et Idesbaldo eorumque successoribus, tanta cepit incrementa, ut sæculo sequenti præclarum locum inter Flandriæ monasteria obtineret. Ad quem prosperum rerum exitum haud parum contulerunt S. Milo, episcopus Teruanensis, Theodoricus de Alsatia, comes Flandriæ, ejusque uxor Sibylla, multa benevolentia a principio erga Dunenses monachos usi, maxime quum Claravallensem Regulam suscepere. Nec potuere sodales Dunenses non sanctimonia clarescere [Manrique, tom. II ad annum 1153, p. 245; Cfr. Raissius, Auctarium SS. Belgii, ad diem 29 aprilis.] , siquidem eorum abbas, B. Robertus, omnibus erat monasticarum virtutum exemplar, et in rebus majoris momenti S. Bernardi consiliis parebat. Cujus summæ observantiæ specimen reperitur in epistola quam sanctus abbas Claravallensis scripsit ad B. Robertum, qui eum quomodo tironem indocilem tractaret rogarat. Hæc sancti Bernardi epistola, documentum utilissimum cœnobiorum moderatoribus, legi potest in sancti doctoris operibus, a Mabillonio editis. Eam conscriptam fuisse circiter anno 1139 putavit Mabillonius [Opp. S. Bernardi, tom. I, col. 550, edit. Migne.] . Nec dubium est quin B. Robertus pluribus aliis S. Bernardi monitis obtemperarit, quæ ipsi petenti sanctus abbas Claravallensis dederit, præsertim quando anno 1146 Germaniam et Flandriam peragravit: de quo itinere erudite scripserunt bollandianus Joannes Pinius [Acta SS., tom IV Augusti, pag. 192 et seqq., 209, 242.] et eminentissimus cardinalis Pitra [Opp. S. Bernardi, tom. VIII, col. 1798 et seqq., apud Migne.] .

[12] [Successit S. Bernardo Claravallensi] Mortuo, die 20 augusti anni 1153, S. Bernardo successit B. Robertus abbas Clarævallis [Chronicon Claræv., Opp. S. Bernardi, edit. Migne. tom. VIII, col. 1247.] . Referunt Manriquius [Annal. Cist., tom. II, ad annum 1153, pag. 245.] , Henriquezius [Fascicul., tom. I, pag. 179.] et Miræus [Chronicon Cistere., pag. 98.] , secuti Librum sepulcrorum Claravallensium, monachos ad eum eligendum magnopere incitatos fuisse ab ipso S. Bernardo morti proximo; sed hæc prætermisit scriptor Exordii Magni: ubi tantum legimus: Successit beatissimo Patri Bernardo in regimine Clarævallensis cœnobii dominus Robertus abbas monasterii de Dunis in Flandra: cujus prælationem, per septem fere annos antequam in ipsa promotio fieret, Dominus revelare dignatus est [Exordium Magnum, lib. II, cap. XXI, pag. 124, edit. Rixhemii; Acta SS., tom. IV Aug., pag. 325, 327.] . Excepit mox B. Robertum [Manrique, Annal. Cist., tom. II ad annum 1153; Sigeberti continuatio Valcellensis, apud Pertz, Monum., Scriptt, tom. VI, pag. 460.] in abbatia de Dunis Albero, Theodorici de Alsatia, comitis Flandriæ, nepos, monachus Claravallensis, cujus memoria ad diem 9 novembris in menologiis Cisterciensibus colitur: qui aerem Furnensem ferre non valens, paulo post Claramvallem reversus est, successorem nactus B. Idesbaldum. Beatus vero Robertus, non secus ac in monasterio de Dunis, multis modis res Claravallenses plurimum auxit. Ipse B. Henrico de Castro Marciaco, postea E. R. Cardinali, multisque aliis viris præclaris vestem Cisterciensem induit [Liber Sepulc., in Trésor de Clairvaux, pag. 189 et 195.] . At præsertim egregiis suis virtutibus viam christianæ perfectionis Fratribus ostendit. Quam eximia humilitate inter alios monachos in Claravalle eminuerit, accipimus ex auctore Exordii Magni. Impetravit a Deo ut Andreas, Virdunensis archidiaconus, qui cum alio quodam clerico Claravallensis monasticæ disciplinæ jugum acceperat, at de mitiore religione suscipienda serio cogitabat, in sanctis suis propositis perseveraret.

[13] [et, sanctimonia clarus,] Fertur quoque in somno a duobus juvenibus aspectu pulcherrimis de transitu in cœlum cujusdam pientissimi Fratris fuisse monitus, et tabulæ strepitu excitatus, accurrisse cum cæteris Fratribus ad monachum ægrotantem, eumque morientem Deo commendasse. Subjungit auctor Exordii Magni: Beatæ itaque memoriæ domnus Robertus, secundus Clarævallis abbas, cum talentum sibi creditum in lucra animarum fideliter, prudenter, ac humiliter expendisset, in gaudium Domini introductus est, sanctissimi prædecessoris sui, et si non par meritis, tamen beatitudini conjunctus; ut simul cum eo gaudeat in cœlis, cujus in tam religiosa congregatione dignus successor esse meruerat in terris. Reliquiæ corporis ejus conditæ sunt in monumento quod constructum est in muro Clarævallis prope ostium ecclesiæ: ubi et alii perfecti et vere digni Deo monachi requiescunt. Modo parum diverso narrat beati Roberti felicem exitum Montalvus [Coronica de Cister, tom. I, lib. IV, cap. 17, edit. 1602.] , cujus verba latine reddidit Henriquezius [Fasciculus Sanctorum, part. I, pag. 183.] : Orabat Dominum assiduisque precibus et lacrymis precabatur, quatenus si ejus vita saluti animarum non esset necessaria, eum a miseriis hujus sæculi eriperet. Exaudivit eum Dominus, et cum ex abbatia Igniacensi, ubi beatum Petrum Monoculum, divina præmonitus revelatione, in abbatem elegerat, Claramvallem reversus, Deo vacaret; ibidem febre correptus, decidit in lectum, et paulo post spiritum Deo reddidit; et cujus meritis, dum in humanis ageret, et postquam cœlitibus associatus fuit, crebra miracula Dominus operari dignatus est.

[14] [obiit anno 1157.] Laudem B. Roberti, Libro sepulcrorum insertam [Trésor de Clairvaux, pag. 201; Henriquez, Fasc., tom. II, lib. II, Dist. 41, pag. 476.] , pluries memoravimus; quam utile ducimus hic integram referre: Sub secundo arcu lapideo in eodem claustro sunt ossa plurium personarum in priori capitulo sepultarum, pro illius, quod nunc exstat, dormitorii et novi capituli edificatione, translata; nam et primas litteras nominum singulorum insculptas ibidem lapidibus, diligens lector inveniet. Medium autem locum ceteris preeminentiorem dominus Robertus de Brugis, secundus abbas Clarevallensis, obtinet. Qui cum illustri viro domino Gaufrido de Perona, thesaurario ecclesie sancti Quintini, in hac Claravalle sacre religionis habitum suscepit. Cum autem monasterium de Dunis, quod a monachis nostri habitus, sed non nostri Ordinis, edificari ceperat, minime proficeret, traditumque beato Bernardo fuisset, tunc sanctus Bernardus eumdem dominum Robertum ibidem ordinavit abbatem. Infra vero paucos annos totum idem monasterium edificatum et locupletatum est, possessionibusque ditatum, et in ea benedictione preventum, cujus eidem loco usque hodie gratia perseverat. Hunc igitur virum venerabilem sanctissimus pater noster Bernardus, ante paucos dies sue felicissime migrationis, presentibus suis fratribus, non sine multa recommendatione persone ejus, suum eligi monuit et consuluit successorem. Ipsum ergo post transitum ejus dominus Godefridus, Lingonensis episcopus, quondam prior Clarevallis, abbatem nominavit. Cui Dominus toto tempore sui regiminis intus et foris, non solum in sua Claravalle, sed et in filiabus ejus tantam pacem contulit, ut felicissima illa tempora viderentur. Transactis autem tribus annis et dimidio, cum die sancta Parasceves nudis pedibus incessisset, vehementerque frigore afflictus fuisset, ad vigilias sequentis sabbathi tam gravi febre correptus est, ut non sine difficultate potuerit ex stallo suo fratrum manibus in infirmitorium deportari. Ubi eadem febre paucis diebus vexatus, in confessione pura et humili jugiter perseverans, non sine magno planctu totius congregationis, III Kal. maii in Domino requievit, scilicet die 29 aprilis anni 1157. Ex primis verbis, modo relatis, colligimus B. Robertum in alio loco de principio fuisse sepultum: ubinam fuerit nescitur [Manrique, Annal., tom. III, anno 1157, pag. 291.] . Sepulcrum quod dein obtinuit, æque ac BB. Serlo, Humbertus, etc., descripserunt Durand et Martene, Henriquez aliique [Voyage littéraire, tom. I, pag. 101. Lalore, Trésor de Clairvaux, pag. 200. Fasciculus, tom. I, pag. 183.] . B. Roberto successit in sedem abbatialem Claravallensem B. Fastredus, primus abbas Cambronensis in Hannonia, sua patria: cujus cultus prorsus idem ac cultus B. Roberti.

[15] [Ei perperam panegyricum tribuit Valerius Andreas.] Quum sanctis sua sufficiat gloria, minus æquum est eos aliena laude extollere. Quare a Valerio Andrea discedimus B. Roberto opusculum non suum adjudicante. Etenim scribit Valerius [Bibliotheca Belgica, pag. 795, edit. 1643.] : Sermonem elegantissimum habuit in anniversaria die depositionis S. Bernardi, quem Dunenses religiosi hodieque legunt. At hanc lucubrationem examinans Vischius [Biblioth. Scriptt. Cist., pag. 289 et seq.] , monachus Dunensis et Andreæ coævus, reperit esse eamdem quam Henriquezius in Fasciculo [Fasciculus, tom. II, pag. 268.] et Jacobus Merlonus, post opera S. Bernardi, Gaufredo, quarto Clarævallis abbati, attribuit: quorum vestigia postea in editione Operum S. Bernardi secutus est Mabillonius [Opp. S. Bernardi, tom. VIII, col. 573, edit. Migne.] . At manifestum est hujus sermonis, qui habitus fuit anno decimo post mortem S. Bernardi, seu anno 1163 [Ibid., col. 576.] , auctorem non fuisse B. Robertum, quippe anno 1157 mortuum. Quæ si attendisset Vischius, non mansisset anceps sitne sermo ille B. Roberti an alterius, dixissetque orationis panegyricæ S. Bernardi nullo pacto beatum monachum fuisse scriptorem. Quod si in sua Bibliotheca Scriptorum Cisterciensium ei locum non negavit, ita egit tum quia, præter Valerium Andream, Sanderus [De Brugensibus eruditione claris, pag. 70.] eum, utpote virum doctum, inter scriptores Brugenses eruditione claros numeravit, tum quia constat illum virum fuisse doctissimum et quædam etiam alia scripsisse fertur, licet tituli ad nos non pervenerint. Hæc aliaque Vischii verba ferme ad literam exscripsit Joannes Franciscus Foppens [Bibliotheca Belgica, pag. 1074.] .

[16] [Fata abbatiæ Dunensis.] Antequam huic Commentario historico de B. Roberto finis imponitur, hoc unum addendum arbitror, ædium nempe Dunensium, quas Cisterciensibus institutis beatus abbas aptavit, ne lapidem quidem super lapidem manere. Etenim Calvinistæ anno 1575 et sequentibus monasterium Dunense igni ferroque vastarunt, ipsosque monachos huc illuc verterunt in fugam. Insuper illius lateres dirutos ad alium locum Bernardus Campmans anno 1623 advexit, ne paulatim arenis marinis sepelirentur, et ut ad novum cœnobium ædificandum adhiberentur. Quod tamen consilium non exsecutus est, quia monasterium Dunense, ad Calvinistarum Hollandicorum impetus vitandos, intra oppidi Brugensis mœnia anno 1627 transtulit [De Visch, Compendium Chronol. abbatiæ de Dunis, pag. 96, 105, 109.] . Ex qua sede, sæculo XVIII exeunte, Respublica Gallicana monachos Dunenses expulit. Exstincti monasterii Dunensis ædes Franciscus Boussen, episcopus Brugensis, concedentibus senatu populoque Brugensi et probante ultimo illius cœnobii monacho, Nicolao de Roovere, viro integerrimo, in seminarium diœcesanum anno 1833 convertit [Kersten, journal historique, tom. II, pag. 395.] .

[17] [Ordo Cisterciensis sanctimonia clarus.] Pro coronide subjungimus SS. Cisterciensium seriem, quos S. Sedes ab illius Ordinis alumnis utriusque sexus in liturgia honorari indulsit [Officia propria Ordinis Cisterc., Venetiis, 1795.] . Mense januario: S. Guarinus; S. Albericus; S. Amedæus; S. Gerardus, frater S. Bernardi Claravallensis. Februario: S. Guillelmus; S. Humbelina; S. Bonifacius in Camera prope Bruxellas. Martio: S. Ælredus; S. Petrus de Castronovo; S. Gerardus, abbas Claravallensis; S. Stephanus Obazinensis; S. Vincentius Kadlubek; S. Raimundus. Aprili: S. Hugo; B. Ida Lovaniensis; S. Stephanus, abbas Cisterciensis; S. Francha Placentina; S. Robertus, primus abbas Cisterciensis. Majo: S. Petrus Tarentasiensis. Junio: SS. Bernardus, Maria et Gratia, martyres; S. Robertus Anglus; S. Aleydis, in Camera; S. Lutgardis. Julio: S. Theobaldus; S. Balduinus. Augusto: S. Famianus, Ursariæ in Hispania; S. Bernardus Claravallensis. Septembri: S. Hildegardis, dicta monialis Cisterciensis. Octobri: S. Martinus; S. Mauritius; S. Hedwigis; S. Bernardus Calvonius. Novembri: B. Eugenius III, Rom. pont. Decembri: S. Galvanus. Atque hi sunt sancti Cistercienses in liturgia catholica celebrati. Sed ejusdem Ordinis multi alii sancti cultu legitimo, licet minus solemni, honestantur: quorum res gestæ in nostro Opere vel fuerunt illustratæ vel illustrandæ sunt. Nec prætereundi sodales sanctimonia insignes de quibus Henriquezius, Miræus, Britto, Montalvus, Manriquius aliique, et qui tamquam sidera in Ecclesia Dei fulserunt. Quare non poterit lector, quin Ordinem Cisterciensem dicat gentem sanctam.

DE BB. MARGARITA ET IDA MONIALIBUS BINGIÆ IN GERMANIA

EXTREMO SÆCULO XII

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Margarita, priorissa Bingii in Germania (B.)
Ida, monialis Bingii in Germania (B.)

AUCTORE V. D. B.

§ Unica. BB. Margaritæ et Idæ natales. Hujus matrimonium et utriusque vita monastica. Cultus publici indicia.

In Hassia Rhenana, quæ Rheno et Naha fluminibus cingitur, et Moguntiam ad septentrionem, [BB. Ida et Margarita de Hohenfels, quarum prior nupserat comiti Spanheimensi,] Wormatiam ad occidentem, ambas civitates celebres continet, jacet ad rivum Seebach exiguum oppidum, bis mille non habens incolas, nomine Westhofen; ubi olim exsurgebat castrum, dictum Hohenfels [Wagner, Beschreibung des Grossherzogthums Hessen, tom. II, pag. 141.] . Verum erat et alterum castellum de Hohenfels, in finibus Rhenanis, de quo solo in posterum sermo erit. Non multum distabat a vico Imsbach, qui in proclivi montis nuncupati Donnersberg, a meridie, situm est in exigua valle. Quum jam antiquitus castellum fuerit prorsus dirutum, et regio ipsi obnoxia in alienam ditionem cesserit, nomen Hohenfels soli rupi adhæsit [J.G. Lehmann, Urkundliche Geschichte der Burgen und Bergschlösser um den Donnersberg und in ehemaligen Nahegaue (Kaiserslautern), IV, pag. 161.] . Quo tamen situs hujus castri facilius intelligatur, subjicimus illius chorographiam, prout eam nobiscum communicavit ven. vir Falk, parochus Mombacensis prope Moguntiam. Noverit lector montem Donnersberg, in cujus proclivi jacet vicus Imsbach, in hac tabella significatum fuisse litera D radiis circumdata. Medio sæculo XII obtinebat hoc castrum, quemadmodum narrat Trithemius, comes Theodoricus, cui nati sunt liberi complures, certe B. Margarita et B. Ida. Postea nupsit Ida Eberhardo, comiti Spanheimensi. Parum nos movent quæ contra illius antiqui auctoris effata opponit scriptor Germanus J. G. Lehmann, existimans in finibus Rhenanis, ad montem Donnersberg, numquam exstitisse comites de Hohenfels, sed tantum dynastas de Hohenfels; quorum initia refert ad annum 1221 [Die Grafen von Sponheim, pag. 16.] . Hinc negat B. Idam fuisse filiam comitis de Hohenfels, et uxorem Eberhardi Spanheimensis, contenditque potius natam esse e Godefrido I, comite de Spanheim. Cujus cum esset filia unica, perperam nuncupatur soror B. Margaritæ, nisi forsan istud nomen tamquam soror spiritualis consecuta sit. Verum hæc Lehmanni placita rejicienda esse opinatur scriptor Weidenbach [Rheinischer Antiquarius, 2. Abtheilung XVII, 75, Coblenz 1870.] . Cujus quidem sententia, licet in Rhenanis finibus numquam fuerint comites de Hohenfels, tamen ibi vixerunt domini seu dynastæ de Hohenfels, quos jam reperire est sæculo XII ineunte. Occurrunt enim ibidem sæculo XII plures viri nobiles domus Hohenfelsensis: ab anno 1125 ad 1191, Philippus I de Hohenfels, frater, ut fertur, Werneri II de Bolanden: ab anno 1150 ad 1199, Henricus de Hohenfels: ab anno 1185 ad 1236, Philippus II de Hohenfels [Kölnner, Geschichte von Kirchheim-Boland.] . Quare etiamsi erraverit Trithemius scribendo B. Idam fuisse filiam Theodorici comitis de Hohenfels, quum tantum sit nata e nobili viro de Hohenfels (forsan Henrico), nullatenus inde colligi potest B. Idam ex alia stirpe, nempe Spanheimensi, esse ortam, vel etiam non fuisse nisi spiritualem sororem B. Margaritæ. Quum igitur Lehmannus rem minime demonstret, non arbitramur a Trithemio esse recedendum.

[2] [in S. Ruperti Bingiensi cœnobio] Itaque ex duabus filiis Theodorici Hohenfelsensis, B. Ida et B. Margarita, prior nupsit comiti de Spanheim. Cujus comitatus tum satis amplus erat, positus in Palatinatu inferiori, Mosellam inter et Rhenum, postmodum in plures partes dissectus [Cfr. V. Spruner, Atlas medii ævi, mappæ 15 et 16.] . B. Margarita autem meliorem sortem elegit et Christo in novo Bingiensi parthenone servire statuit. De hoc asceterio pluribus jam dictum fuit in Opere nostro, in Vita S. Hildegardis fundatricis, ad diem 17 septembris [Acta SS., tom. V Septembris, pag. 635 et seqq., 677 et seqq.] ; ut nobis brevibus esse liceat. Hæc scilicet sancta, anno 1098 in comitatu Spanheimensi nata, octennis vitam monasticam auspicata est sub magisterio B. Juttæ, quacum inclusa vixit in monte S. Disibodi usque ad annum 1136. Mortua dein B. Jutta, et numero sociarum aucto, anno 1148 cum decem et octo sanctis virginibus ad Bingos transivit S. Hildegardis, et monasterium in monte ad Naham fluvium, juxta sepulcrum S. Ruperti ducis et confessoris, quatuor a Moguntia milliariis germanicis, ædificavit [Acta SS., t. V Sept., ex Trith Chron. Spanh., p. 634 et seq.] ; quod monasterium S. Ruperti prope Bingen, aut Mons S. Ruperti dictum est. In illud regulam S. Benedicti induxit pia fundatrix.

[3] [vitam monasticam professæ sunt, et mortuæ ad finem sæculi XII.] Exstat adhuc Bingium oppidum ad confluentes Rheni et Nahæ, a Druso castello munitum, adeoque a Latinis notum, dein dictum Pinguia, Pingwia, Pinge, aliisque nominibus, nunc vulgo Bingen. Sed præsens oppidum situm non est eodem omnino loco quo vetus [Joannis, Res Moguntiacæ, tom. I, pag. 192.] , sed in proximo sepulcreto Romano, ut ex retectis titulis urnisque funebribus constat [Wagner, Beschr. des Gr. H. Hessen, tom. II, pag. 12.] . Quam rem disputatam inveniet lector in libro cl. viri Ritter [Die lage Bingens, zur zeit der Römerherrschaft, in: Jahrbücher des Vereins von alterthumsfreunden im Rheinlande, XVI, pag. 1 ad 21; cfr. XVII, pag. 218 et seqq.] . Quum longe maxima pars oppidanorum, qui usque ad annum 1797 capitulo Moguntino paruerunt, catholici sint, perstitit asceterium ad annum usque 1632, quamquam extremo sæculo XV plane vastatum fuerit. Sed postquam illo anno, per bellum tricenarium, a milite Sueco denuo dirutum fuit, translatum est Eibingam, ubi usque ad conversionem rerum in Gallia et in Germania perseveravit [Gallia Christ., tom. V, col. 654.] . Edidit non ita pridem ejus diplomata Weidenbach [Regesta Bingiensia.] . Ibidem sub divæ Hildegardis magisterio, diu priorissæ gessit officium B. Margareta. Quum itaque S. Hildegardis usque ad annum 1179 vixerit [Acta SS., tom. V Septembris, pag. 676 et 677.] , aliquam inde notam habemus quo B. Margaritæ tempora constituamus. B. Ida, nuper amisso marito, Bingiam quoque se contulit anno 1189 aut sequenti, ibique sanctissime deinceps vixit. Quo autem anno ambæ sorores a vita recesserint, plane incompertum est. Arturus a Monasterio in Gynecæo, ad diem 19 martii et ad diem 29 octobris, vult B. Margaritam floruisse anno circiter 1109, partim nitens Ferrario, in Nova topographia, v° Spanhemium. Sed hæc refutatione non indigent. Alii B. Idam anno 1252 mortuam esse statuunt, eam haud dijudicantes a B. Jutta, S. Elisabethæ Thuringicæ pedisequa: sed de hac confusione redibit sermo. A vero non multum aberrabit qui sanctissimarum feminarum mortem ad extremum sæculum XII retulerit.

[4] [Utriusque laudes celebravit Trithemius, in Chronicis Spanheimensi et Hirsaugiensi.] Beatarum sororum ter meminit Trithemius, Spanheimensis et dein Herbipolensis abbas. In Chronico Spanheimensi, ad annum 1189, hæc tradit [Opp., part. II, pag. 258, edit. 1601.] : Hoc anno Ida, comitissa de Sponheim, monialis facta est in cœnobio S. Ruperti apud Bingas, mirabili visione sibi facta cœlitus inducta; ubi, in sancta conversatione arctissimaque pœnitentia vivens, omnibus castimoniæ et sanctitatis exemplar fuit. Soror ejus fuit virgo illa sanctissima Margaretha de Hohenfels, in eodem cœnobio priorissa multis annis; quæ miraculis claruisse in vita perhibetur, et festum commemorationis ejus in IV calendas novembris peragitur. In Chronico autem Hirsaugiensi [Ibid., pag. 159.] , ad annum 1190, hæc alia, sed similia: Anno Henrici, abbatis Hirsaugiensis, II, Ida, comitissa de Spanheim, monialis facta est Ordinis nostri, in cœnobio montis S. Ruperti, apud Bingen; in quo deinceps omnibus diebus vitæ suæ religiosissime conversata est; in orationibus ac meditationibus divinarum Scripturarum, continua humilitate et obedientia, nulli secunda. Ejus soror fuit Margaretha, virgo sanctissimæ conversationis; quæ priorissæ officium multis annis in eodem monasterio strenue gessit, et miraculis clara tandem migravit ad Dominum. Cujus dies commemorationis festus IV calendas novembris, quando transivit e vita, peragitur. Animadvertent proculdubio lectores adventum B. Idæ in Chronico Spanheimensi anno 1189 statui, in Hirsaugiensi (uti et in annalibus), anno sequenti. Uter annus eligendus, quis definiverit? Erunt fortasse qui notent Trithemium mortem S. Hildegardis ad annum 1180 referre, quum tamen sanctissima virgo anno 1179 mortua sit [Acta SS., tom. V Septembris, pag. 676.] ; ita ut chronographus uno aliquando anno præcurrat; adeoque verisimilius esse B. Idam Bingiam se contulisse anno 1189. Non repugno. Sed ad Trithemium redeamus.

[5] [et in annalibus Hirsaugiensibus, ubi B. Ida die 24 februarii, B. Margarita die 29 octobris, mortuæ esse traduntur.] In annalibus itaque Hirsaugiensibus [Tom. I, pag. 480 et 481 edit. S. Galli, 1690.] seu Chronico Majori, illa omnia paulo uberius explicat, ad annum 1190: Eodem anno, comitissa de Spanheim, nomine Ida, marito suo comite Eberhardo vita defuncto, cum esset mulier Christo devotissima, eleemosynis et sanctis operibus a puerilibus annis semper intenta, considerans instabilem hujus vitæ brevitatem, jam a lege viri soluta, omnem hujus mundi vanitatem pro Dei amore deseruit; et ingressa monasterium divi Ruperti apud Bingios, sanctæ conversationis habitum accepit. Quæ vivens deinde in magno rigore, mentis orationibus, jejuniis, vigiliis et lectionibus divinarum Scripturarum fere semper intenta, cæteris exemplar totius sanctitatis et virtutis evasit. Claruit in eodem cœnobio tunc temporis Margaretha, soror ejus, virgo sanctissima, quæ sub divæ Hildegardis magisterio diu priorissæ gessit officium, eratque in omni mentis puritate Deo castissime conjuncta per desiderium amoris, et multis coruscavit miraculis. Ob ejus dilectionem et mutuam charitatem, memorata comitissa intravit idem cœnobium, secum inferens illi, pro sustentatione monialium, non parvam hujus mundi substantiam. Ambæ istæ Domino dilectæ sorores filiæ fuerunt Theodorici, comitis de Hohenfels; ambæ Christo fideliter in summa vitæ sanctimonia servierunt usque ad mortem; ambæ tam in vita quam post obitum miraculis claruerunt. Quarum Ida, senior ætate, plena bonis operibus, tandem ab hac luce transivit VI kalendas martii, seu die 24 februarii, Margaretha vero, junior, IV kalendas novembris, seu die 29 octobris, in Domino quievit. Cujus sacrum caput in monasterio quondam meo Spanheimensi continetur, quod ego precibus multis olim a Guda magistra obtinui.

[6] [Indicia cultus publici antiquiora.] Hæc capitis translatio, quæ insigne cultus publici testimonium est, facta fuerit oportet inter annos 1483 et 1506, quo temporis spatio Spanhemii abbas fuit Trithemius [Gallia Christ., tom. V, col. 640 et 641.] , seu potius inter annum 1494, quo Bingiensi monasterio præfecta fuit magistra Guda Specht, et annum 1501 quo mortem obiit [Gall. Christ., t. V, col. 654; Trithemius, Ch. Spanh., ad an. 1494 et Ch. Hirsaug., ad an. 1494. Cfr. Res Moguntiacæ, Joannis, pag. 194.] , ut legimus in epitaphio, parieti inscripto; quod, ab Helwichio editum, latine sic reddimus:

Hic jacet sanctimonialis Guda Specht de Bowenheim, præposita et prima reformatrix cœnobii; laudabiliter præfuit per decem annos in multis variisque tribulationibus, in quibus beatum vitæ finem nacta est anno MCCCCC et I [Syntagma monument., in Archiv für Hessische Geschichte, tom. XII. pag. 460; Cfr, tom. VIII, pag 327.] . Verisimillime anno ante Gudæ obitum tertio, translatum fuit sacrum caput B. Margaritæ, quum videlicet anno 1498 tumba S. Hyldegardis virginis in monte S. Ruperti cum maxima reverentia fuit aperta, in præsentia totius conventus ibidem, et aliorum ad hoc ordinatorum; quorum unus fuit Johannes Trithemius abbas noster, qui precibus obtinuit ejusdem sanctæ virginis brachium a magistra Guda et conventu, quibus multa bona fecerat in tempore tribulationum earum. Has vero sacras reliquias cum aliis in quamdam tabulam fecit includi [Trithemius, Chron. Spanheim., ad an. 1498.] . Dein festum commemorationis, seu diem festum commemorationis B. Margaritæ initio sæculi XVI peractum fuisse, in Chronicis Spanheimensi et Hirsaugiensi perhibet idem Trithemius. Quæ verba, qualitercumque explicentur, aliud cultus publici indicium sunt. Ambas tam in vita quam post obitum miraculis claruisse tradit similiter Trithemius, ante iisdem verbis usus de S. Hildegarde [Chron. Hirsaug., ad an. 1180.] : atque hæc quoque dicta ostendunt utriusque patrocinium post mortem fuisse imploratum. Nemo itaque dubitet quin B. Margarita et B. Ida, centum annis ante Urbani VIII decreta, publice inter sanctos numeratæ fuerint. Verumtamen, ut S. Hildegardis corpus non nisi bello tricenario e terra levatum fuisse dicitur et Eibingam translatum [Acta SS., tom. V Septembris, pag. 677] , sic quoque in pristina sua tumba relicta fuisse videntur ossa ambarum sororum, et ne tunc quidem ablata, postquam S. Ruperti Bingense templum a militibus Suecis violatum et vastatum est.

[7] [Utriusque nomina in martyrologiis et menologiis. B. Ida distinguenda a pedisequa S. Elisabethæ et a magistra S. Hildegardis.] Inscriptane fuerint umquam BB. Idæ et Margaritæ nomina menologiis Usuardinis Bingensi et Spanheimensi, quis definiverit, quum illarum partium libri liturgici in tumultibus protestanticis plerique perierint? Arnoldus Wion primus (quem norim) annuntiavit B. Idam ad diem 19 martii, his verbis [Lignum vitæ, pars II, pag. 79.] : In cœnobio Bingensi, depositio sanctæ Idæ, comitissæ de Spanheim et sanctimonialis. Quam memoriam ad diem 19 martii scripsit, et in notis beatam feminam anno 1252 mortuam dixit, quod eam non discrevit, ut primus rite animadvertit Menardus [Martyrologium Benedict., pag. 209.] , a S. Jutta, pedisequa S. Elisabethæ, uxoris landgravii Thuringorum, quemadmodum supra monui. Utrumque errorem imprudens admiserat Ferrarius in catalogo generali sanctorum; sed, quod mireris, Arturus a Monasterio, qui Menardum legerat, et ipse erravit, opinatus B. Idam eamdem esse ac Juttam, sororem Meginhardi, comitis Spanheimensis, quæ cum S. Hildegarde in monte S. Disibodi vixit et dimidio sæculo antiquior est. Verumtamen, quum non nisi anno 1690 annales Hirsaugienses, ex quibus innotuit B. Idam die 24 februarii vita functam esse, editi sint, hinc factum est ut exemplo Wionis, Menologi Benedictini aliique fastorum sacrorum scriptores, puta Menardus, Ferrarius, Arturus, Hueberus et de Heredia, quin et Gelenius [Magnitudo Coloniæ, pag. 676.] , eam ad diem 19 martii referrent: ex qua die decessores nostri in Prætermissis eam ad præsentem diem remiserunt. Bugianus, in historia monastica, mentionem fecit B. Margaritæ ad diem 28 octobris; sed Wion [Lignum vitæ, pars II, pag. 354.] , qui pone venit, correxit errorem, ad diem sequentem scribens: In monasterio Spanheimensi, natalis S. Margaritæ priorissæ, sororis sanctæ Idæ, comitissæ Spanheimensis et sanctimonialis Bingensis: eademque fere repetierunt Ferrarius, Menardus, Arturus, de Heredia et nuper Lechnerus. Sed ab his quoque error non abest, quum B. Margarita Spanhemii monialis numquam fuerit, sed Bingiæ. Hinc ortus est error, quod Trithemius, omnium et solus dux, Spanheimensis abbas exstitit. Si umquam BB. Idæ et Margaritæ nomina martyrologiis liturgicis inserenda viderentur, scribi posset ad diem 24 februarii: Bingiæ in Germania, depositio B. Idæ de Hohenfels, comitis Spanheimensis viduæ et sanctimonialis; et ad diem 29 octobris: Bingiæ in Germania, natalis B. Margaritæ de Hohenfels, priorissæ et S. Hildegardis discipulæ.

DE B. IDA LEWENSI VIRGINE ORDINIS CISTERCIENSIS RAMEYÆ IN BRABANTIA BELGICA

POST MEDIUM SÆC. XIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Ida de Leewis, monialis Cisterciensis, Ramejæ in Brabantia (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ I. Incrementa ecclesiæ catholicæ sæculo XIII. Feminæ multæ sanctimonia claræ in diœcesi Leodiensi sæculo XIII. B. Ida Lewensis.

Bollandiani Operis lectoribus notum est sæculo XIII stupenda cepisse incrementa, inter Europæas gentes, [Sæculo XIII magna cepit incrementa ecclesia catholica,] religionem Christianam. Hoc enim ævo, præterquam quod Borussi, Livoni, Esthoni, Curlandi, aliique populi septentrionales ad fidem adjuncti sunt, floruerunt sancti Felix de Valois et Joannes de Matha, Ordinis SS. Trinitatis institutores; S. Albertus patriarcha Hierosolymitanus, Carmelitarum legifer; SS. Dominicus et Franciscus Assisias, Fratrum Prædicatorum et Minorum patres; S. Antonius de Padua; SS. Raymundus de Pegnafort et Petrus Nolascus, Ordinis Redemptionis Captivorum fundatores; SS. Ferdinandus, Leonis Castellæque, et S. Ludovicus, Galliæ, reges; SS. Thomas Aquinas et Bonaventura. Quibus jungendi sunt multi alii sancti, quorum plures ecclesias rexerunt, plures monasteria vel virorum vel feminarum inchoarunt, plures alio pacto multum profuerunt rei christianæ. Verum, licet et per totum Belgium non pauci viri omni virtutum genere claruerint, et Ordines monasticos mirum in modum promoverint [Smet, Heilige en roemweerdige persoonen in geheel Nederland, tom. II, pag. 235.] , diœcesis tamen Leodiensis præ reliquis (quemadmodum ex Jacobo de Vitriaco, canonico regulari, postea episcopo Acconensi, dein episcopo Tusculano et R. E. Cardinali, colligimus), multos homines, sed præsertim feminas, sanctimonia insignes edidit. In Prologo enim Vitæ S. Mariæ Ogniacensis scriptor ille, alloquens Fulconem, episcopum Tolosanum, tunc temporis ab Albigensibus e tractu Tolosano expulsum, et in diœcesi Leodiensi profugum, scribit, ut legitur in codice ms. Hoyensi [Catalogue des mss. de l'Université de Liège, num. 232. Cfr. Acta SS., tom. IV Junii, pag. 636.] :

[2] [præsertim in diœcesi Leodiensi;] Scis etenim, Pater sancte, Pastor Tholosane, imo totius ecclesiæ Christi in diebus nostris columna fortitudinis, (ad te enim mihi sermo est, quo præcipiente et de negligentia me arguente, præsens opusculum ausus sum attentare), nosti, inquam, cum venires ad partes nostras, quod jam tibi visum est esse quasi in terra promissionis. Te enim narrante audivi, quod reliqueras Ægyptum in partibus tuis et, transiens per desertum, terram promissionis in partibus Leodii invenisti. Cum enim in partibus tuis, multos de partibus nostris cruce signatos, contra (Albigenses) hæreticos fide ferventes, in tribulatione miram patientiam habentes, in operibus misericordiæ abundantes, cognovisses; imo (sicut mihi dixisti) quasdam mulieres magis pro uno veniali lugentes, quam homines in partibus tuis pro mille mortalibus, mirareris; veniens ad partes nostras, sicut audivisti, sic vidisti, imo plusquam audivisti; ita ut vix posses credere, nisi fide oculata per experientiam cognovisses. Vidisti enim (et gavisus es), in hortis liliorum Domini, multas sanctarum virginum in diversis locis catervas, quæ, spretis pro Christo carnalibus illecebris, contemptisque amore regni cœlestis hujus mundi divitiis, in paupertate et humilitate Sponso cœlesti adhærentes, labore manuum tenuem victum quærebant, licet parentes earum multis divitiis abundarent. Ipsæ tamen obliviscentes populum suum et domum patris sui, malebant angustias paupertatis sustinere quam male acquisitis divitiis abundare, vel inter pomposos sæculares cum periculo remanere. Vidisti (et gavisus es) sanctas et Deo servientes matronas, quanto et zelo juvencularum pudicitiam conservarent, et eas in honesto proposito, ut solum cœlestem Sponsum desiderarent, salutaribus monitis instruerent. Ipsæ etiam viduæ in jejuniis et orationibus, in vigiliis et labore manuum, et lacrymis et obsecrationibus, Domino servientes, sicut maritis suis prius placere nitebantur in carne, ita, imo amplius, Sponso cœlesti placere studebant in spiritu; frequenter ad memoriam revocantes … quod sanctæ viduæ quæ sanctorum necessitatibus communicant, quæ pedes pauperum lavant, quæ hospitalitatem sectantur, quæ operibus misericordiæ insistunt, fructum sexagesimum promerentur. Vidisti (et gavisus es) sanctas etiam mulieres, in matrimonio Domino devote servientes, filios suos in timore Dei erudientes, honestas nuptias et thorum immaculatum custodientes, ad tempus orationi vacantes, et post in idipsum cum timore Dei revertentes, ne tentarentur a satana. Multæ tamen ex consensu maritorum a licitis amplexibus abstinentes, cælibem et vere angelicam vitam ducentes, tanto majori corona dignæ sunt, quanto in igne positæ non arserunt.

[3] [ubi multæ feminæ castimonia insignes,] Vidisti etiam et miratus es, imo valde contestatus, quosdam impudicos et totius religionis inimicos homines, prædictarum mulierum religionem malitiose infamantes, et canina rabie contra mores sibi contrarios oblatrantes: et cum non haberent amplius quod facerent, nova nomina contra eas fingebant, sicut Judæi Christum Samaritanum et Christianos Galilæos appellabant… Sed quoniam scriptum est: “A fructibus eorum cognoscetis eos,” quam vere Deo adhæserint, in vastatione Leodiensis civitatis satis compertum est. Quæ enim ad ecclesias confugere non poterant, in fluvium sese projiciebant, magis eligentes mori, quam damnum incurrere castitatis. Quædam etiam in stereorarias sentinas prosilientes, malebant extingui fœtore quam spoliari virginitate. Ita tamen clemens Sponsus sponsis suis dignatus est providere, quod in tanta multitudine non est inventa aliqua, quæ mortem corporis vel detrimentum castitatis incurreret. Cum autem sanctarum una mulierum periculose laboraret in flumine, duo ex hostibus cum navicula ad eam venientes, eam in navim traxerunt, ut ei turpiter commiscerentur. Sed quid egit casta inter lenones, agna inter lupos, columba inter accipitres? Maluit iterum fluvio submergi quam corrumpi; a navi prosilivit inter undas: dumque navis ex impetu salientis mergeretur, simul illi duo mersi perierunt, illa vero per gratiam Dei, sine damno corporis et animæ, obsequente fluvio ad ripam pervenit.

[4] [et maxime moniales virtutibus claruerunt,] Quam sanctimoniam, licet ea bene multæ feminæ diœceseos Leodiensis, omnis generis, omnis conditionis, omnisque ætatis clarescerent, præsertim tamen sub Ordinum religiosorum vexillo militantes consecutæ sunt. Supra, in Commentario de B. Rycwera, moniali Præmonstratensi, vidimus qua alacritate ad parthenonem Præmonstratensem virgines et mulieres illustres, deliciis hujus mundi spretis, tamquam ad portum salutis confugerint, ibidemque, sub magistris canonicis istius Ordinis, Christi vestigiis insistentes, ad apicem perfectionis pervenerint. Ast, ut sæpe fit in rebus humanis, ille fervor paulatim decrevit: quin etiam commercium canonicos inter et moniales, antea valde moderatum et utile, in dies magis frequens, ac proin minus cautum evasit, adeo ut præsules Ordinis canonicarum curam dimittendam judicaverint. Sed tunc, quum ardor amplectendæ vitæ monasticæ, præsertim inter nobiliores familias, quam maxime vigeret, feminæ ad alium Ordinem regularem, scilicet Cisterciensem, qui tunc temporis tamquam sol in orbe christiano fulgebat, animum converterunt, et quasi turmatim ut in eum cooptarentur supplices petierunt et impetrarunt. Hujus flagrantissimi zeli, præ multis aliis, particeps fuit diœcesis Leodiensis, quemadmodum ex pluribus scriptoribus, sed præsertim ex Jacobo de Vitriaco discimus. Juvat ejus verba, quippe valde honorifica nostro Belgio, referre.

[5] [in Ordine] Postquam autem Præmonstratensis Ordinis viri timorati et religiosi, ait ille scriptor [Libri duo Orientalis et Occidentalis historiæ, pag. 305 et seq. Edit. Duacena anni 1596.] , sapienter attendentes et familiari exemplo experti, quam grave sit et periculosum ipsos custodes custodire, in domibus Ordinis sui feminas jam de cætero non recipere decreverunt: multiplicata est sicut stellæ cœli et excrevit in immensum Cisterciensis Ordinis religio sanctimonialium, benedicente Domino et dicente eis: “Crescite et multiplicamini, et implete domum.” Fundabantur cœnobia, ædificabantur monasteria, replebantur claustra, confluebant virgines, currebant viduæ et mulieres conjugatæ, de consensu maritorum suorum, carnale matrimonium in spirituale commutabant. Ex aliis monasteriis moniales mutato habitu ad fructum melioris vitæ et arctioris viæ advolabant. Matronæ nobiles et potentes in sæculo, relictis hæreditatibus terrenis et immensis possessionibus, præeligebant abjectæ esse in domo Domini, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum. Illustris prosapiæ virgines oblata matrimonia contemnentes, relictis ingenuis parentibus et blandientis sæculi delitiis, projectis ornamentis et vestibus pretiosis, Christo sponso virginum jungebantur in paupertate et humilitate; et vitæ durioris asperitate Domino devotissime servientes, temporales divitias et fallaces delicias pro spiritualibus sapienter permutantes.

[6] [Cisterciensi.] Ut enim de aliis hujus Ordinis monasteriis et congregationibus sanctimonialium, quæ in locis aliis passim ædificabantur, taceamus; in una diœcesis Leodiensis regione septem (verisimiliter Herckenrodanam, Aquirensem, Rameyensem, Hochtanam prope Trajectum-ad-Mosam: quibus adde in tractu Lovaniensi Florivallensem, Parcensem Dominarum, et Lintrensem) [Verstocht, Maeghden cloosters van Cisteaux in Nederlandt, p. 146 et seqq.] hujus Ordinis et professionis abbatias monialium in tempore modico fundari et construi vidimus, et sanctis monialibus tamquam liliis et violis exornari. Adeo autem sanctis et devotis virginibus abundat prædicta Deo amabilis provincia, tamquam hortus liliorum et paradisus delitiarum, quod pro certo credimus, et in veritate comperimus, si triplo plures essent in partibus illis, hujusmodi non deessent lilia, sed, prompto animo et ardenti desiderio, in holocaustum pinguedinis et odorem suavitatis sese offerrent piæ et devotæ virgines Domino, regnum mundi et omnem ornatum ejus contemnentes, propter amorem Domini nostri Jesu Christi, ut tranquilla devotione Domino servientes, sæculi pereuntis evadentes incendia, ad tabernaculum fœderis confugerent, ut esset eis, secundum Isaiæ verbum, in umbraculum dici ab æstu et in securitatem et absconsionem a turbine et pluvia. Hactenus Jacobus de Vitriaco circa annum 1217.

[7] [Harum et plurium aliarum enumerantur nomina. B. Ida,] Has inter sanctas feminas primum locum obtinuit B. Maria Ogniacensis, cujus virtutes, uti vidimus, ante et post ejus ad cælum migrationem, haud paucæ in diœcesi Leodiensi pientissimæ mulieres imitatæ sunt. Equidem sæculo XIII in isto tractu, præter BB. Julianam Corneliensem, Evam inclusam, Christinam Mirabilem, Lutgardem, Ivettam inclusam, Idam Nivellensem, Idam de Lovanio, Hilsuindem uxorem B. Ansfredi, Helwigem, Mariam de Gravio et Marquinam; ibi vitæ sanctimonia eminuerunt Beatrix priorissa de Nazareth, Beatrix abbatissa de Robermont, Agnes monialis Salsiniæ, Iolenta monialis Aquiriæ, Margarita monialis in Rameya, Maria monialis Walencuriæ, Ozilia monialis Salsiniæ, Sybilla de Gagis monialis Aquiriæ, Sybilla soror Beatricis de Nazareth, Uda inclusa Namurci, Odilia virgo, Catharina Lexia abbatissa Vallis-Benedictæ, Elisabetha de Gravio, Grimelota virgo Nivellensis, Elisabetha Wansia monialis Aquiriæ, Bertha Marbesia abbatissa in agro Namurcensi, Diedela virgo Nivellensis, Isabella Hoiensis socia S. Julianæ, Elisabetha Spalbecana, Himmana abbatissa Salsiniæ, Oda inclusa in valle S. Lamberti, Odilia mater Joannis Abbatuli, Ida vidua in Valle S. Lamberti, Sapientia, magistra B. Julianæ Corneliensis, multæque aliæ: quas inter B. Ida Lewensis monialis, cujus in præsentiarum nobis illustranda sunt Acta, incipiendo ab ejus domiciliis.

[8] [nata Lewæ in Brabantia Belgica,] Duo antiquæ diœceseos Leodiensis loca incoluit B. Ida, alterum, Lewam, unde oriunda erat et ubi vitam traduxit usque dum vestem monasticam induit; alterum, cœnobium de Rameya, ubi in moniales Cistercienses cooptata, omnigenis virtutibus claruit et tandem pientissime obdormivit in Domino. De priore loco, cujus historia copiose scripta fuit, breviter loquemur: de posteriore, utpote antiquissimo Belgii parthenone, nunc exstincto et deleto, vel etiam sanctimoniæ B. Idæ palæstra, adhibitis documentis plerumque ineditis, longiorem sermonem instituemus. Jam vero e monumentis historicis omnino sinceris, ostendit eruditus vir Car. Piot urbem quam nostro ævo gallice Léau, flandrice Leeuw seu Zoute-Leeuw nuncupamus, habuisse nomen sæculis XI, XII et XIII Villam Lewam, Leuvam, Lewam, Lewe vel Lewes aliave similia; sæculis XIV, XV et XVI Leeuw vel Leeuwen. Addit nominationem Zoute-Leeuw inde a sæculo XVI fuisse usurpatam [Notice sur la ville de Léau, pag. 7.] . In codice ms. Vitæ B. Idæ Lewensis, legimus Lewes, ut solebat non solum sæculo XI sed et XIV. Porro jacet Lewa, qui, ut ex nomine conjici potest, olim trajectus erat, in Brabantiæ Belgicæ parte Limburgico tractui finitima, fuitque ad annum usque 1559 antiquæ Leodiensis diœceseos parochia: quo tempore inter diœcesis Mechliniensis ambitum contineri cœpit. Exordia Lewæ valde sunt obscura. Ejus quidem primo fit mentio in Vita S. Landoaldi, cujus biographus, inter annos 972 et 1008 scribens, illud oppidum Villam Lewam appellat [Acta SS., tom. III Mart., pag. 39.] . Sæculo vero XII adhuc ditionis erat Leodiensis, quemadmodum ex numismate, ad S. Lamberti episcopi Leodiensis effigiem Lewæ cuso, constat. Sed, si Gramayo [Antiquitates Brabantiæ, pag. 44. Cfr. Piot, pag. 11.] habenda est fides, ex quo Godefridus Barbatus, Lotharingiæ dux, anno 1140 e vivis raptus, Lewam tenuit, ducatus Brabantiæ fuit pars [Ibid., pag. 84.] . Præterea inter communitates recensita fuit Lewa anno 1213, qua ætate ibi degebat B. Ida, et ejus administratio Villico (Mayeur) concredita, eo tamen pacto ut Thenensi villico, in cujus potestate erat Lewa, pareret. Qui rerum status, non raro mutatus, tandem a republica Gallicana, sæculo XVIII exeunte, prorsus exstinctus fuit. Tunc numerabat circiter 1130 incolas, nunc vero circiter 1650. De ejus antiquis institutis, cum vir cl. Carolus Piot ea erudite explicuerit, loqui omittimus. Attamen in memoriam lectoris revocabimus Lewis, a remotis temporibus usque ad perturbationem Gallicam sæculi XVIII exeuntis, floruisse capitulum canonicorum sæcularium, quibus licitum erat matrimonium inire. Simile institutum pariter viguit in ecclesia B. M. Virginis Thenis in Brabantia [Moulaert, Notre-Dame-au-Lac à Tirlemont, pag. 9 et 39.] .

[9] [et monialis Rameyensis. Cujus cœnobii sodales primo in loco ignoto,] Jam de monasterio de Rameya, quod in Brabantiæ Wallonicæ parochia Jauchelette prope Geldoniam * jacebat, et propter habitationem plurium sanctarum virginum, quas inter B. Ida Lewensis, multam laudem adeptum est. Tres habuerunt sedes moniales de Rameya: primam in loco ignoto, secundam in Kerckehem * prope Thenas, et tertiam in Rameya. Idque manifestum est ex B. Idæ Nivellensis, monialis quoque cœnobii de Rameya, antiquissima Vita ms., olim Bollandianæ, nunc regiæ Bruxellensis bibliothecæ. Scilicet in ea cap. II legitur: Cum esset (Ida Nivellensis) annorum sedecim, valedicens suis, intravit quoddam monasterium Ordinis Cisterciensis quod Kerkehem dicebatur. Quo in loco pusillus adhuc erat conventus monialium, quae, RELICTO SITU ALTERIUS LOCI quem primitus ad habitandum elegerant, ad hunc locum se et sua transtulerunt: et initio capitis III: Eodem itaque anno quo prædictum intravit claustrum, moniales adjutorio roboratæ cujusdam viri potentis, Gerardi nomine, migrarunt a loco illo, quoniam quidem aridus erat, et pergentes AD ALIUM LOCUM juxta rivum quemdam, monasterium constituerunt sibi, quod, quia virgulto ramoso consitum erat, Rameyam nuncupaverunt.

[10] [dein in Kerckehem,] De cœnobio vero Kerckehemensi pauca ad nos pervenerunt. Ejus auctor, uti Miræus [Diplomata Belgica, tom. I, pag. 438; cfr. pag. 203.] , Cornelius Van Gestel [Historia archiepiscopatus Mechlin., tom. I, Decan. Thenensis, pag. 284, (edit. Haga-Comitana).] et Gramaye [Antiquit. Brabantiæ, Pagus Nivell., pag. 48.] referunt, dicendus est Florentius, abbas benedictini monasterii Indensis prope Aquisgranum: quod valde verisimile est, quum hoc monasterium multas easque magnas possessiones in Hasbania haberet, et ad finem usque sæculi XVIII, ecclesiæ Kerckehemensis fuerit patronus. Alius scriptor anonymus exordia cœnobii Kerckehemensis ad annum 1212 refert, sub oculis sine dubio habens antiqua documenta historica, nunc forsan deperdita [Ibid. Archives du Royaume, Registre de la Ramée, A. 24.] . Certe antiquissimum est monumentum hucusque ineditum, diploma quo Hugo de Petraponte, episcopus Leodiensis, anno 1214 moniales Kerckehemenses earumque bona sub sua protectione suscepit: quod diploma, prout a nobis ex autographo descriptum fuit [Archives du Royaume de Belgique, Chartrier de la Ramée.] , accipe lector:

Hugo, Dei gratia Leodiensis episcopus, universis præsentem paginam inspecturis æternam in Domino salutem. Noverint tam præsentes quam futuri quod sorores de Kerkehem, Cisterciensis Ordinis, cum omnibus quæ juste possident, sub protectione beatæ Mariæ sanctique Lamberti et nostra suscipimus; cunctis qui eisdem sanctimonialibus intuitu divinæ retributionis subvenerint, orationes nostræ diœcesis communicantes. Sub pœna etiam excommunicationis prohibemus ne quis eas injuste vexare præsumat. Et ut prædicta in pace et quiete conserventur, præsentem paginam sigilli nostri munimine roboramus. Datum anno Verbi incarnati MCCXIIII.

† Locus sigilli.

Atque hæc de cœnobio Kerckehemensi, cujus ineunte sæculo XVIII adhuc vestigia conspiciebantur [Gramaye, Antiq. Brabantiæ, pagus Nivell., pag. 48.] .

[11] [et tandem in Rameya sedem habuerunt.] Brevi tempore in hoc loco manserunt monaiales, et ex eo, uti vidimus, quoniam quidem aridus erat, migrare coactæ fuerunt, vel etiam domicilium quærere in Rameya. Huc ab Helwide, abbatissa monasterii Nivellensis, et Gerardo, loci toparcha, deductæ et prædiis auctæ fuerunt [Archives du Royaume, Chronique ms. de Nivelles; Gramaye. Antiquitates Brabantiæ, pagus Nivellensis, pag. 48.] . Idque accidisse ipso anno quo B. Ida Nivellensis in albo monialium Kerckehemensium adscripta fuit, supra vidimus; hunc vero annum fuisse 1216 evidens est ex his verbis ejusdem beatæ feminæ Vitæ, cap. XXXIV: Anno igitur Incarnationis Domini MCCXXXII venerabilis Ida, expletis in Ordine Cisterciensi XVI annis et IX mensibus, … anno ætatis suæ XXXII, mense IX, III idus decembris mortalem exuit tunicam. Monialium Kerckehemensium, in Rameyam transeuntium, consilium probavit Florentius abbas Indensis, qui nec destitit optime de iis mereri: cujus rei testis est sequens diploma, ipso anno translationis datum:

Ego Florentius, Dei gratia abbas Indensis, et totus conventus ejusdem loci, tam præsentibus quam futuris scriptum istud inspicientibus, notum facimus, quod Gerardus de Comtehe (Cumptich) decimam quam tenebat a nobis in censu et feodo, de consensu nostro, sanctimonialibus de Rameia contulit in elemosynam. Nos vero decimam de novo sarto quæ ad nos spectabat de possessione prædictarum sanctimonialium pro antedicta decima, tam in culturis quam in animalibus, de consilio hominum nostrorum, commutavimus, excepto censu de prædicto sarto proveniente. Ut autem hoc firmum et inconvulsum maneat in perpetuum, sigillo nostro capitulique nostri munivimus ac roboravimus. Actum anno Incarnationis dominicæ MCCXVI [Chartrier de la Ramée] .

[12] [Multis gratiis earum cœnobium a RR. pontificibus auctum fuit.] Triennio post, id est die 27 martii anni 1219, Honorius III Romanus pontifex, cœnobium de Rameya sub beati Petri et sub sua protectione suscepit, et cum eo libertates ac immunitates Ordini Cisterciensi concessas aliaque privilegia communicavit. Hæc sunt Romani pontificis verba [Ibid.] :

Honorius episcopus, servus servorum Dei, dilectis in Christo filiabus abbatissæ ac monialibus de Rameia Cisterciensis Ordinis, salutem et apostolicam benedictionem. Cum a nobis petitur quod justum est et honestum, tam vigor æquitatis quam ordo exigit rationis, ut id per sollicitudinem officii nostri ad debitum perducatur effectum. Eapropter, dilectæ in Domino filiæ, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu, personas vestras et locum in quo divino estis obsequio mancipatæ, cum omnibus bonis quæ impræsentiarum rationabiliter possidetis, aut in futurum justis modis præstante Domino poteritis adipisci, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus. Specialiter autem libertates et immunitates Ordini vestro concessas, necnon decimas, curtes, domos, possessiones et alia bona vestra, sicut ea omnia juste et pacifice possidetis, vobis et per vos monasterio vestro auctoritate apostolica confirmamus et præsentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ protectionis et confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani VI kalendas aprilis pontificatus nostri anno tertio.

† Locus sigilli.

[13] [Quod sæculo XVI ad pristinam disciplinam regularem fuit revocatum,] Plures alii Romani pontifices [Ibid] , quemadmodum ex autographis diplomatibus ab eis datis, hodieque servatis in tabulario regio Bruxellensi, colligimus, monasterii de Rameya privilegia aut jura auxerunt vel tuiti sunt. Verum, quamvis hujus monasterii moniales sæpius nobilium familiarum essent filiæ, pauca tamen de iis tradiderunt scriptores antiqui. Nihilominus in brevi hujus monasterii chronico [Archives du Royaume à Bruxelles. Cartulaires et manuscrits, num. 778.] , sæculi XVI initio gallice conscripto, legimus disciplinam monasticam tunc temporis multum esse passam detrimenti, atque ut moniales pristinam vitæ sanctimoniam admitterent, illuc anno 1500 ex cœnobio Martiensi Dominarum (Marche-les-Dames) venisse quatuor moniales et tres sorores conversas. Eodem sæculo, scilicet anno 1559, cum Pius IV novas diœceses creasset, parochia Jauchelette ac proin etiam Rameya, quæ antea in diœcesi Leodiensi jacuerat, novæ diœcesis Namurcensis pars effecta est.

[14] [et extinctum anno 1796.] Et hæc fuit hujus cœnobii conditio, donec demum decreto diei 1 octobris anni 1795 territorium Geldonense, (ac proin Rameya), Reipublicæ Gallicanæ annexum fuit; et ipsum cœnobium, lege diei 15 fructidorii anni IV (diei 1 septembris anni 1796) et decreto 17 fructidorii anni IV (diei 3 septembris anni 1796) reipublicæ Gallicanæ, deletum; quum præesset septemdecim monialibus et decem sororibus conversis abbatissa Maria Theresia de Sivry [Ibid., Registre de la Ramée, A. 25.] . Ædes tandem, postquam sub hasta fuerant divenditæ, partim solo adæquatæ, partim usibus profanis adaptatæ fuerunt. Spoliatis singulis monialibus obtulerunt 10000 francorum charta papyracea (en bons), et sororibus conversis 3334 francos itidem charta papyracea: quam summam plures (et forsan omnes), nimia religione ductæ, accipere renuerunt [Registre de la Ramée, Art. 25, Recueil des décisions, etc, du S. Siège Apostolique, tom. III, pag. 318 et seq., edit. Romæ 1800.] . Vix addendum videtur summam illam, specie satis magnam, reipsa fuisse tenuem valde, quum tum temporis illa pecunia papyracea minimi pretii esset: de qua re vide Ephemerides Bruxellenses [Précis Historiques, année 1872, pag. 253 et 270.] . Brevi post, vi conventionis anni 1801, parochia Jauchelette intra archidiœcescos Mechliniensis limites comprehensa fuit. Huic notitiæ domicilii B. Idæ finem ponimus, referentes Gramayi [Antiquitates Brabantiæ, Nivellensis pagus, pag. 48.] ejusque sequacis baronis Le Roy [Topographia Gallo-Brabantiæ, lib. VI, cap. IV, pag. 243.] , scriptorum sæculi XVIII ineuntis, verba: Cœnobium hoc (de Rameya) nulli tota Brabantia facile cessurum; sive amplitudinem spectes, sive situm, sive quid aliud commendabile. Locus in sylvæ secreto sacris usibus convenienti. Ædificia ab annis centum amplitudine et specie eximia adornari cœpta, porticibus, officinis, fontibus eleganter instructa. Ast infeliciter nunc nihil nisi aliqua rudera supersunt.

[Annotata]

* Jodoigne.

* Kerkhom.

§ II. Biographi B. Idæ Lewensis. An fuerit inter eos Hugo Floreffiensis? Cultus ecclesiasticus B. Idæ. De ejus revelationibus. De aliis sanctis Belgii homonymis.

[B. Idæ de Lewis biographum coævum,] In cœnobio de Rameya, inter virgines quæ eximia sanctitate, prophetiæ et miraculorum gratia claruerint, diximus eminuisse B. Idam de Lewes. Scripta fuit ejus Vita a coævo, viro cordato eoque dignissimo, aliquot annis postquam pientissima puella e vivis migraverat, et quum ejus sanctitatis multi oculati testes adhuc supererant. Quod liquet ex hisce Prologi verbis: Noverint igitur omnes qui legerint et ad quorum notitiam præsens opus devenerit… Omittimus [in præsentia laudes ipsius] quas non solum innumerabiles, sed etiam inextinguibiles constat esse; cum tot tantorumque testium fuerint testimoniis sublimatæ, quod nullus invidus aut detractor valeat in contrarium oblatrare. Testantium quidem auctoritas ipsorumque vita laudabilis a nobis jure merito plurimum fuerant commendandæ: sed, quum ipsorum plurimi carnis ergastulo, conpede cororis in hac adhuc valle miseriæ detinentur, ne videamur fieri adulatores hominum super ipsorum laudibus, quoad præsens stat ratis in portu, stat pes sub limine, currus lora retracta rigent, pressa loquela silet. Hujus Vitæ plura olim exstiterunt exemplaria, nempe Rosweidianum (quod ipse a monialibus de Rameya acceperat), Villariense [Oudinus, Commentarius de Scriptoribus ecclesiasticis, tom. III, col. 107, edit. Lipsiæ.] , Corsendoncanum [Sanderus, Bibliotheca Belgica Mss., part. II, pag. 62.] , Rubræ-Vallis [Miræus, Chronicon Ordinis Cisterciensis, pag. 211.] , Miræi [Ibid., et Ordinis Præmonstratensis Chronicon, pag. 171.] et Crucigerorum Hoiensium: ast per temporum acerbitatem omnia præter Rosweidianum seu Bollandianum, nunc Bibliothecæ mss. regiæ Bruxellensis, et Hoiense, nunc Bibliothecæ mss. Leodiensis academiæ, vel periere vel huc illuc dispersa sunt [Bibliothèque des Mss. de l'Université de Liège, num. 135.] .

[16] [Miræus] Verum quis beatæ Idæ Lewensis vitam scriptis mandarit, non adeo est perspicuum. Miræus quidem Præmonstratensium origines referens, ad annum 1227 ait [Ordinis Præmonstratensis Chronicon, pag. 171.] : Vitam et merita… Ivettæ prolixe et eleganter conscripsit Hugo Floreffiensis canonicus. Idem quoque Vitam B. Idæ Nivellensis, virginis Ordinis Cisterciensis in Ramnia Brabantiæ monasterio, erudite descripsit… Habeo utramque Vitam manuscriptam in antiquo codice, una cum beatæ Idæ Lebbensis … quæ et ab eodem Hugone videtur conscripta. Idem Miræus, in Auctario de Scriptoribus Ecclesiasticis [Bibliotheca Ecclesiastica, pag. 257.] , apertis verbis affirmat ab Hugone, Floreffiensi canonico Ordinis Præmonstratensis, scriptas fuisse Vitas Idæ Nivellensis et Idæ Lewensis. In hanc ivisse sententiam videtur quia in uno eodemque codice scriptas habuit Vitas tum B. Ivettæ, cujus certo certius est auctor Hugo Floreffiensis [Acta SS., tom. I Januarii, pag. 864.] , tum BB. Idæ Nivellensis et Idæ Lewensis: quamvis forsan hocce fuerint dispositæ ordine, quia hæ tres sanctæ feminæ ejusdem Cisterciensis Ordinis erant sodales. Porro Miræum secuti Valerius Andreas [Bibliotheca Belgica, pag. 397, editio altera.] , Georgius Lienhart [Spiritus literarius Norbertinus, pag. 288.] , Foppens [Bibliotheca Belgica, tom. I, pag. 492.] , Oudinus [Commentarius de Scriptoribus ecclesiasticis, tom. III, col. 107.] et Continuatores Historiæ literariæ Franciæ [Histoire littéraire de la France, tom. XVIII, pag. 87.] , Hugonem Floreffiensem, scriptorem sæculi XIII adolescentis, Vitæ B. Idæ Lewensis auctorem dixerunt.

[17] [perperam existimavit] Sed arbitror, uti modo indicabam, Miræum et qui eum sequuntur incerto indicio in eam sententiam venisse, scilicet, Miræum, cæterorum ducem, codici ternas vitas complexo incidentem, ibique videntem Vitam beatæ Ivettæ auctorem habere Hugonem Floreffiensem, credidisse duas reliquas Vitas ab eodem fuisse conscriptas. Quæ hujus meæ opinionis causæ sint, paucis accipe. Imprimis Hugo aperit sese beatæ Ivettæ Vitam conscribendam suscepisse ut sui moderatoris votis faceret satis. Ejus enim abbas, nomine Joannes, morienti quum adstitisset beatæ Ivettæ, fuit summopere motus sanctitate illius feminæ, adeoque cupivit ut tantarum virtutum memoria numquam periret; sed in utriusque Idæ Vitis nihil hujus generis. Dein Hugo in Vita B. Ivettæ nomen suum aperte enunciavit; posteriorum Vitarum scriptores, nedum nomen, sed et professionem ita silent, ut vix divinare liceat. Tertio (atque hoc loco alteram causam sententiæ Miræi attingimus), Hugo Floreffiensis et scriptor Vitæ B. Idæ Lewensis nequaquam videntur coævi, quemadmodum Miræus existimavit. Hic scilicet putavit hanc virginem anno 1230 diem obiisse, id est, paululo post mortem B. Ivettæ, quæ die 13 januarii anni 1228, vita functa est, adeoque earum Vitas non multo diversis temporibus fuisse exaratas. Sed non ita se res habet. Et quidem si Miræus Vitam B. Idæ Nivellensis, quam eidem illi scriptori attribuit, inspexisset diligentius, vel ex ea sola potuisset intelligere B. Idam Lewensem anno 1230 nondum fuisse mortuam. Nam in Vita B. Idæ Nivellensis, anno 1232 in Rameya mortuæ, licet ibi aliarum plurium pientissimarum monasterii de Rameya virginum laudes narrentur, de præclarissima B. Ida Lewensi magnum agitur silentium. Quapropter opinamur B. Idam Lewensem nondum e terra migrasse, quando B. Idæ Nivellensis Vita fuit composita, ac proin ejus gesta post hoc tempus, nempe annum 1232, fuisse scripto mandata. Quin et existimamus hoc opus ante annum 1280 non esse perfectum: cujus placiti jam rationes afferamus.

[18] [fuisse Hugonem Floreffiensem.] Et quidem B. Ida Lewensis non videtur vita excessisse ante annum circiter 1260, quoniam certo post annum 1216 disciplinam Cisterciensem sectari cœpit, in ejusque usu longo tempore Deo serviit; et non nisi post plures annos biographum nacta est, qui certe fuit alius ac Hugo Floreffiensis. Quod argumentum, ut melius intelligatur, nonnihil enucleandum est. Scilicet beatam puellam post annum 1216 monasticam vitam suscepisse perspicuum est, siquidem primordia cœnobii de Rameya, quæ unica fuit ejus palæstra monastica, ad annum 1216 referenda esse ostendimus. Neque videtur in primas istius domicilii moniales fuisse cooptata: nam de cœnobii exordio, ut in ejusmodi adjunctis par esset, per Vitam nulla fit mentio: quod quidem non neglexit auctor Vitæ B. Idæ Nivellensis, ex domicilio Kerkchehemensi cum suis sodalibus anno 1216 Rameyam migrantis. Quare conjicimus B Idam Lewensem, non nisi post inchoatum ab aliquot annis monasterium de Rameya, ejus monialibus annumeratam fuisse. Eam præterea in illo pientissimo cœtu minimum quadraginta annis meliora charismata æmulatam esse existimamus: quia ibi longo tempore, ut fertur in ejus Vita, Deo servivit, et longum tempus in monachis et monialibus pro quadraginta saltem annis accipiendum esse videtur. Atque adeo B. Idæ Lewensis Vita verisimiliter ante annum 1260 non potuit conscribi. Quin et scriptionem quam præ manibus habemus, pluribus denique annis post felicem beatæ puellæ exitum confectam fuisse indicat ipse biographus. Etenim, deficientibus notis chronicis, ita tamen testes adducit, ut, licet multi adhuc vivi perhibeantur, appareat a morte B. virginis jam longiusculum tempus effluxisse; quo deducimur facile ad annum 1280, dimidio sæculo distantem ab edita Vita beatæ Ivettæ. Hæc quidem Vita laborioso stylo conscripta est, laboriosiore tamen Vita B. Idæ Lewensis. Porro quis credat virum senio confectum (qualis debuit esse Hugo Floreffiensis, si Vitam B: Idæ Lewensis contexuerit), prosecutum fuisse tam difficile scribendi genus ut vix juvenis, ingeniolum suum exercens, concipi possit ex tanto cogitationum et verborum artificio laudem aliquam quæsivisse. Non itaque mirum est si Henriquezius [Menologium Cisterciense, ad 29 octobris.] , vivo adhuc Miræo, percepit sententiam ejus stare minime posse, adeoque scripsit Vitam B. Idæ Lewensis ab anonymo monacho Cisterciensi literis fuisse traditam; non improbabili ductus conjectura. Habet enim virginis Lewensis biographus Cisterciensium istius ævi scribendi modum, multas referens visiones, ecstases, aliasque hujusmodi divinæ operationis dotes. Tandem ipsa Vita olet scriptorem adeo usuum Cisterciensium gnarum, ut nisi ipse istius Ordinis fuerit sodalis, vix animo percipi possit. Hinc Carolus de Visch Henriquezii placitum probavit [Bibliotheca Scriptt. Cisterc., pag. 244.] .

[19] [B. Idæ, cujus corpus fuit elevatum,] De antiquitate et æquitate cultus publici B. Idæ Lewensis dubium nullum esse potest expendenti vetus Chronicon Brabantinum, cujus prior editio facta est anno 1518 et altera 1530, ac proin plus centum annis Urbani VIII decreto antiquior. In capite II partis primæ hujus operis, declarantur duæ classes sanctorum aut beatorum virorum et mulierum Brabantiæ, quarum prior continet nomina maxime celebria: et quidem ii sancti dicuntur exaltati seu canonizati (verheven in der heyliger Kercken); altera sanctos et beatos minus celebres, dictosque non canonizatos (niet verheven); inter quos numerantur S. Bonifacius Lausanensis, S. Landoaldus, S. Alena de Foresto, S. Odrada, S. Vivina aliique officiis liturgicis nunc honorati. Porro in priore classe, scilicet inter illustriores, B. Idæ Lewensis venit nomen. Deinde caput XXX primæ partis occupatur totum Vita ejusdem virginis, quæ Sancta dicitur cujusque imago, capite radiis ornato, ibidem præmittitur. Accedit quod in codice ms. Leodiensi sæculi XV Beata nuncupatur. Unde luce clarius est B. Idæ in Opere nostro locum esse dandum.

[20] [assignatur dies festus] Dies ejus festus nunc passim assignatur 29 octobris; sed quoniam in Vita aliisve monumentis non legitur quandonam ad Deum abierit, variatum est aliquamdiu in constituendo ejus natali. Nec videtur ejus nomen illatum fuisse kalendariis, martyrologiis aut menologiis ante annum 1620. Equidem Kalendarium Salmanticense Manricii, editum absque temporis significatione, et Divionense, editum anno 1617, consequi non potui; existimo tamen in iis B. Idæ Lewensis, aut nomen non apparere, aut natalem non indicari: nam in Sacrario perantiquo Comitatus Namurcensis, anno 1619 Leodii a nostro Ægidio Du Moulin edito [Sacrarium perantiqui Comitatus Namurcensis, pag. 37.] , legitur B. Idæ nomen, quin ei dies sacer assignetur. Item occurrit in Chronico Cisterciensi Miræi anni 1614, ubi signatur pius obitus venerabilis puellæ, adjecto beatæ titulo, at plane omisso die natali [Chronicon Cisterciense, pag. 211.] . Quem primo annotatum reperio in Kalendario Cisterciensi, quod Miræus Originibus Monasticis, anno 1620 Coloniæ publicatis, ad finem inseruit. Ibi ad diem 29 octobris legitur B. Ida Nivellensis; sed Nivellensis loco Lewensis aperto errore scriptum est: nam B. Idæ Nivellensis nomen genuine ad diem 11 decembris recurrit. Nemo dubitare unquam potuit, quin Miræus ad arbitrium suum, vel potius quia dies vigesima nona octobris aliis carebat Ordinis Cisterciensis sanctis et beatis, B. Idam Lewensem illa die enunciarit; quapropter mirum non est, si Raissius, in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Molani, typis edito Duaci anno 1626, non Cisterciensium, sed Belgarum texens Kalendarium, adeoque diem illam vacuam apud Molanum non reperiens, maluit aliam inire viam. Scilicet jam pridem a martyrologis usu receptum est sanctos minus celebres, quorum dies mortis ignoratur, consignare iisdem diebus, quibus aliorum sanctorum ejusdem nominis, sed multo illustriorum, natalis notatur. Quo evenit ut in Opere nostro toties actum fuerit ad eosdem dies de sanctis homonymis. Quum itaque B. Ida Nivellensis die 11 decembris mortua sit eoque die Sanctorum Na talibus Molani inscripta, facile intelligitur cur Raissius ad eumdem diem, in Auctario ad eosdem Natales, B. Idæ Lewensis elogium texuerit. Henriquezius contra in Catalogo sanctarum Cisterciensium, post Quinque Virgines Prudentes, anno 1630 edito, necnon in Menologio Cisterciensi ejusdem anni et in Kalendario Sanctarum ac Beatarum Ordinis Cisterciensis anno 1633 Liliis Cistercii præfixo, Miræum secutus est. Non potuit ingens Henriquezii opus, eximia diligentia concinnatum, non prævalere.

[21] [29 octobris.] Atque hinc factum videtur ut qui postea venerint, B. Idæ Lewensis nomen constanter ad diem 29 octobris posuerint. Ii nimirum sunt: Saussayus in Martyrologio Gallicano anni 1637, Arturus in Gynecæo sacro anni 1657, Bucelinus in Menologio Benedictino anni 1656, Martyrologium Cisterciense anni 1689 minoribus literis, Cherle in Martyrologio Benedictino anni 1714, Martyrologium ms. quod in Brabantino monasterio Villariensi in choro, sæculo superiori, usurpatum fuisse videtur, et quod in nostro musæo nunc servatur; Sigismundus Albertus in Catalogo de Sanctis, Beatis ac Servis Dei Ordinis Cisterciensis anno 1712 Monteregali edito. His et adde Vitam ejus cum titulo Beatæ editam fuisse gallice a Joanne d'Assignies anno 1598 [Vie des personnes illustres et saintes de l'Ordre de Citeaux.] , eamque sæpius Beatam nuncupatam fuisse a Miræo in suis opusculis et a scriptoribus quos supra adduximus. Ex quibus omnibus manifestum est cultum publicum beatæ puellæ, qui non tantum in elevatione corporis, sed et in imaginibus et nuncupatione sanctæ aut beatæ ponitur, centum annis ante Urbaniana decreta exstitisse, et ad hæc usque tempora perseverasse. Quæ dicta cultus B. Idæ Lewensi delati historiam exhibent.

[22] [Mortua est exeunte sæculo XIII.] Hucusque ostendimus B. Idam Lewensem non ante medium sæculum XIII e vita migrasse, sed ejus ævum nullo certo indicio significavimus. Eam circa annum 1230 floruisse opinatur Miræus [Chronicon Cistere., pag. 211.] : cui non assentit Manriquesius [Annales Cistercienses, tom. IV, ad annum 1231, pag. 423.] existimans eam anno 1260 nondum obiisse. Nos quidem eam sæculo XIII jam senescente, non vero sequenti, e terra discessisse arbitramur, propterea quod non solum ejus Vita scriptorem illius temporis prodit, sed præsertim quia viri arte palæographica insignes illam eamdem scriptionem sæculo XIII exaratam autumant: unde fluit B. Idam Lewensem, quum ante annum 1260 vitam posuisse non videatur, hoc anno vel aliquanto postea in cœlum migrasse. De beata puella non aliud documentum antiquum superesse apparet, ni forsan excipias epistolam de laudibus Ordinis Cisterciensis, quam Gaufredus, monachus Villariensis, ad quamdam Idam Cisterciensem monialem scripsit. Suspicatur Manriquesius [Ibid.] hanc monialem fuisse B. Idam Lewensem: contra Bernardus de Britto [Chronica de Cister, pag. 916 et seq., edit. 1720.] , qui illam epistolam, Lusitanice redditam, juris publici fecit, opinatur B. Idam Nivellensem. Certo errat Brittus, nam in ea epistola refert Gaufredus B. Bonifacium, primo Lausanensem episcopum, dein sodalem Cisterciensium, in monasterio puellari de Camera prope Bruxellas, non secus ac B. Aleydem Scarbecanam, monialem ejusdem cœnobii, cultu sanctorum ibidem cohonestari. Quæ sane ad B. Idam Nivellensem, mortuam anno 1231, scribi non potuerunt: siquidem S. Bonifacius anno 1265 [Acta SS., tom. II Febr., pag. 149 et seq.] , et sancta Aleydis [Ibid., tom. II Junii, pag. 476 et seq.] anno 1250 omnis carnis viam ingressi sunt. Sententia vero Manriquesii, quamvis sit omnino credibilis, tamen non est certa, quum illo ævo exstiterit in Belgio B. Ida Lovaniensis, monialis Cisterciensis, illudque nomen in his partibus haud fuerit rarum, ac proin potuerit Gaufredus ad aliam virginem Cisterciensem cui esset nomen Ida suam epistolam dare.

[23] [Fuerintne visiones B. Idæ corporeæ, imaginariæ aut intellectuales,] Jam reliquum est ut perpauca de beatæ Idæ Lewensis visionibus, raptibus seu ecstasibus dicamus, maxime, quum gesta B. Dorotheæ Pruthenæ, B. Thomæ Florentini et B. Alphonsi Rodriguez, qui iisdem donis divinis fuerunt aucti, in hoc tomo exposituri simus. Porro a scriptoribus mysticis visio supernaturalis describitur cujusdam rei, a Deo peculiari ratione homini exhibitæ, intuitus. Quod si fit hæc visio per oculos, dicitur corporea seu apparitio. Imaginaria vero, si res in phantasia exhibetur per species compositas, vel recens infusas, et lumine supernaturali illustratas. Dicitur et Intellectualis, quando res, seposita omni phantasia, sine figura, soli menti ostenditur. Raptus vero seu ecstases sunt, cum ille, qui talia patitur, subito ac quasi violenter sensuum externorum usu privatur. Raptus alii a mysticis scriptoribus visionibus imaginariis æquiparantur: alii, prioribus perfectiores, hominem sensibus quoque internis privant, et adeo cum Deo amoris vinculo jungunt, ut illum in eum quasi transforment. De ignotarum autem rerum revelationibus veris, quæ nimirum Deum habent auctorem, addemus eas a falsis hoc præsertim indicio discerni, quod qui iis fruuntur, eas minime cupiant, et in christianis virtutibus, humilitate ac obedientia præsertim, omnino sese exerceant [Cfr. Scaramelli, II Direttorio Mistico, trat. III, pag. 195 et seq.; trat. IV, pag. 232; Acta SS., tom. VII Oct., pag. 511 et seq.; Amort, de Revelationibus etc. regulæ tutæ, part. I, cap. 259 et seq.] .

[24] [non constat. Falsitatis argui nequeunt.] Jam vero num corporeas, aut imaginarias, aut intellectuales visiones habuerit B. Ida, dictu est difficile, quum ex ejus Vita vix ullum nobis suppeditetur argumentum, unde id dijudicetur. Ast si quis in dubium revocaret beatæ puellæ visiones, responderemus id unum, ab illis abesse maculas quæ ut falsitatis signa a mysticis scriptoribus habentur. Subjungimus sententiam, imo plerumque verba, collegæ nostri, nunc pie in Domino defuncti, de B. Hermanni Josephi revelationibus disserentis, quæ etiam de beata Ida valent. Primo, non secus ac beatus Hermannus, B. Ida Lewensis totam fere vitam in statu egit ecstatico, plurimorum arcanorum conscia. Secundo status ille ecstaticus talis est ut ex his terrenis animus omnino abripiatur ad cœlestia, et inter ea versetur eo fere modo quo reliqui mortales inter terrestria: quod magnum Dei donum esse negarit nemo. Tertio, dum ecstaticorum animi illo modo versantur in cœlestibus, non destituuntur phantasiæ libertate, ita ut multa sibi imaginari queant eaque sibi videantur videre et audire, quæ exterius neque audiunt, neque vident. Atque hæc actio quum humana sit, non autem passio divina, facile intelligitur locum in ea esse multis erroribus. Adeoque cum ipso Papebrochio [Acta SS., tom. VI Maji, pag. 246 et seqq.] et Benedicto XIV [De canon. SS., lib. III, cap. ult.,] in revelationibus, visionibus aliisque id genus rebus, substantia distinguenda est a circumstantiis. Fieri enim potest ut per gratiam divinam mens humana singulariter sublevetur et rebus supernaturaliter magnopere inhæreat, quin tamen impediatur ne naturales suas vires exserat et pro præconceptis opinionibus, desideriis aliisque affectibus plura cogitet, quæ nequaquam ei divinitus communicentur [Acta SS., tom. IX Oct., pag 93.] . Plura qui volet, legat eruditissimum Eusebii Amortii opus de Revelationibus, visionibus et apparitionibus privatis, vel etiam R. P. Philippi a SS. Trinitate [Theologia myst. tom. II, pag. 396.] disputationem de divinis visionibus, revelationibus, locutionibus aliisque hujus generis charismatibus. Prolixius quidem de B. Idæ revelationibus et ecstasibus nobis hoc loco esset disserendum, nisi decessores nostri pluries, et præsertim in Vita S. Teresiæ explicanda, idem argumentum essent prosecuti. Neque tamen potuimus de ea re non instituere brevissimum sermonem, quum in hoc tomo illustranda sint Acta non tantum B. Idæ, sed etiam, uti monuimus, aliorum plurium qui pariter multis revelationibus, ecstasibus, raptibusque divinis donati fuerunt.

[25] [Plures sanctæ Idæ in Belgio] Sed antequam huic commentario prævio finem imponamus, monendum videtur, præter B. Idam Lewensem, aliam B. Idam, agnomine Nivellensem, sanctimonia et miraculis monasterium de Rameya illustrasse, de qua toties diximus et cujus natalis recolebatur olim die 11 decembris: ad quem diem Acta, si Deus det, in nostro Opere juris publici fient. Præterea aliæ sanctæ nomine Idæ in Belgio coluntur. De B. Ida Godefridi Bullonii matre, et de B. Ida Lovaniensi ad diem 13 aprilis egerunt decessores nostri: item ad diem 20 junii de B. Ida martyre, quæ culta fuit Gandavi. Quibus adde B. Ittam seu Idubergam, B. Pippini Landensis viduam et S. Gertrudis Nivellensis matrem. Jam habe, lector, B. Idæ Lewensis Vitam, secundum codicem ms. Rosweidianum seu Bruxellensem sæculi XIII, collatum cum Hoiensi seu Leodiensi sæculi XV: loci quibus inter se discrepant in margine notantur. Quæ lucubratio si non est omnibus numeris perfecta, certe est documentum egregium disciplinæ monasticæ puellarum Cisterciensium, quæ ævo illo in Belgio sanctimoniæ laude mirum in modum claruerunt, aliæ Cistercio, aliæ Clarævalli immediate subditæ. Exstat in bibliotheca Dusseldorpiensi codex ms. sæculi XV in quo recensentur harum cœnobia. Sub Cistercio fuerunt moniales de Rameya [Winter, die Cisterc. des nordöstlichen Deutschl. t. III, pag. 176.] .

VITA B. IDÆ LEWENSIS
e codice Bruxellensi collato cum Leodiensi.

Ida de Leewis, monialis Cisterciensis, Ramejæ in Brabantia (B.)

BHL Number: 4144

EX MSS.

PROLOGUS.

a

[Ne B. Idæ Lewensis leteant virtutes, ejus scribitur Vita.] Incipit prologus in vita dominæ idæ dictæ de lewes, sanctimonialis in rameya. Attestante veritatis eloquio, nemo lucernam accendit ut ponat eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. Ideoque nihil dubium est quin humanator * hominum, a quo et ex quo et per quem intellectus et mens et ratio perducuntur *, et sunt, et permanent; immo in se exsuperans omnem sensum, ut abyssus et fons et pelagus, et totius initium rationis; recuset penitus, nec aliquo modo consentiat abscondi luminaria, vel silentii tenebris sepeliri, quæ radio proprii luminis illustravit. Nos igitur super candelabrum lucernam ponere, prout nostra modicitas, immo verius nullitas, propinare potuit *, Deo dante, proponimus; ne commissum talentum Domini sub terra lateat; ne fax accensa gratiæ modernorum temporibus, clausa latibulo, negetur posteris; ne lucerna præradians, stellanti lampade venustata, contemptum sui doleat, et ne margarita prænobilis in utilis nobis remaneat et ignota b. Sed cum grandiloquis magnatum dictaminibus toto cantetur in orbe laus et nobilitas cæterorum, noster animus præsens opus arripere, sed amicorum plurimis et inexpugnabilibus petitionibus acquiescens, caritatisque vinculo coarctatus, nec volens nec valens obviare, et invitus et pavidus acquievit.

[2] [Quod si id opus multa continet mirabilia,] Excuset igitur potestas amicitiæ, defendat violentia caritatis a morsibus invidiæ, et a judicio dedignanti, quem diutius pavide quærentem subterfugere compulerunt. Delectet et alliciat auditus audientium, legentiumque provocet appetitus, non tam verborum lenitas quam materiæ bonitas, vitaque delectabilis virginis felicissimæ, quam commendant actus mirabiles, quam honestas amabilis, quam laudanda maturitas, quam virtutum et morum et * gratia, quam famæ declamatio popularis; quam videntes filiæ Syon beatissimam prædicaverunt et cucurrerunt in odore unguentorum suorum; quum sine dubio oleum effusum nomen ejus. Fuit enim hæc beatissima, de qua nunc agitur, quæ posset dicere cum propheta: “Ego autem sicut oliva fructifera in domo Domini, speravi in misericordia Dei in æternum.” Sed quum hæc nostra series tota versabitur circa laudes ejus et gratiam quam meruit, dum adhuc viveret, adipisci, de laudibus ipsius quoad nunc conticentes; qui coronas de manu Domini meruerunt accipere, reportantes decus et bravium cursus emeriti triumphale; quorum stili nec imam nec mediocrem gerentes elegantiam, flores prætendunt aureos, fistulisque venustati rhetoricis, harmoniam homericam, leporum lenitatibus delibutam, per te * nulla desipiunt, colorumque varietatibus virgulta redolent tulliana: non est nostræ nullitatis ut tantorum nominibus furiose se conferat, et ad opes quas habere non prævalet præsumptuose porrigat manum stultam; sed quum metiri se quemque decet propriisque juvari viribus, ne nostra portio reponatur cum illis arrogantibus qui dixerunt: “Linguam nostram magnificabimus, et labia nostra a nobis sunt;” infra gyri nostri circuitus habenas ingenioli, capacitatis propriæ paupertate præcognita, qualitercumque ducimus; sed ut quod verum est fateamur, insufficientissime, secundum quod nobilitas eximia, mirabilis et excellens exarandæ materiæ postularet.

[3] [noverint omnes nihil præter veritatem dici.] Noverint igitur omnes qui legerint, et ad quorum notitiam præsens opus devenerit, quod, teste Dei filio Jhesu Christo, nec motus arrogantia, nec sitiens aut avidus magnificare fimbrias, aut filateria dilatare præsumpsit. Omittimus quas non solum innumerabiles, sed etiam inextinguibiles constat esse, cum tot tantorum testium fuerint testimoniis sublimatæ, quod nullus invidus aut detractor valeat in contrarium oblatrare: testantium quidem auctoritas, ipsorumque vita laudabilis a nobis jure merito plurimum fuerant commendandæ: sed quum ipsorum plurimi carnis ergastulo, compede corporis, in hac adhuc valle miseriæ detinentur, ne videamur fieri adulatores hominum super ipsorum laudibus, quoad præsens:

Stat ratis in portu, stat pes sub limine, currus
Lora retracta rigent, pressa loquela silet.

His ergo habitis, invocemus illam beatam virginem, quæ virgo virginum, quæ splendor luminum, quæ vertex culminum, quæ salus hominum et est et dicitur, affectuosius exorantes ut hoc opus, quod nos offerimus ipsius benignissimæ majestati, non recuset ejus benignitas pio nutu dirigere, sed amoris delicias Jhesu Christi nobis scribentibus et ardores intolerabiles beatæ virginis memorandæ, quibus elanguit in carne militans, tanquam mater totius gratiæ propinet gratiam et favorem, illa felici virgine de qua loqui proponimus cum virginibus cæteris adjuvante, ipsoque præstante Jhesu Christo, qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat Deus per omnia sæcula sæculorum. Amen. Explicit prologus.

ANNOTATA.

a Titulus Prologi in Leodiensi codice ms. est: Incipit Vita beatæ virginis Ydæ. Ad finem in eodem codice non legitur, uti in Bruxellensi, Explicit prologus.

b

Animadvertet lector hunc prologum esse intellectu difficillimum a verbis: sed cum grandiloquis magnatum dictaminibus, usque ad: Omittimus quas non solum innumerabiles. Contra, eumdem prologum legenti in codice ms. Leodiensi, statim apparebit in codice Bruxellensi, quem edidimus, aliquot sententias ab inconsiderato librario fuisse trajectas. Quapropter ut mens biographi aperiatur, hic subjungimus codicis Leodiensis ipsissima verba:

Sed cum grandiloquis magnatum dictaminibus toto cantetur in orbe laus et nobilitas cæterorum, qui coronas de manu Domini meruerunt accipere, reportantes decus et bravium cursus emeriti triumphale; quorum stili nec imam, nec mediocrem gerentes elegantiam, flores prætendunt aureos, fistulisque venustati rhetoricis, harmoniam homericam, leporum lenitatibus delibutam, parte nulla desipiunt, colorumque varietatibus virgulta redolent tulliana: non est nostræ nullitatis ut tantorum nominibus furiose se conferat, et ad opes quas habere non prævalet præsumptuose porrigat manum stultam. Sed quum metiri se quemque decet, propriisque juvari viribus, ne nostra portio reponatur cum illis arrogantibus qui dixerunt: “Linguas nostras magnificabimus et labia nostra a nobis sunt”; infra gyri nostri circuitus habenas ingenioli, capacitatis propriæ paupertate præcognita, qualitercumque ducimus (quod verum est fateamur) insufficientissime, secundum quod nobilitas eximia, mirabilis et excellens exarandæ materiæ postularet.

Noverint igitur omnes qui legerint et ad quorum notitiam præsens opus devenerit, quod, teste Dei filio Ihesu Christo, nec motus arrogantia, nec sitiens aut avidus magnificare fimbrias aut philateria dilatare, præsumpsit noster animus præsens opus arripere: sed amicorum plurimis et inexpugnabilibus petitionibus acquiescens, caritatisque vinculo coarctatus, nec volens nec valens obviare, licet invitus et pavidus acquievit. Excuset igitur potestas amicitiæ, defendat violentia caritatis a morsibus invidiæ et a judicio dedignanti, quem diutius pavide quærentem subterfugere compulerunt. Delectet et alliciat auditus audientium, legentiumque provocet appetitus, non tam verborum lenitas quam materiæ bonitas, vitaque virginis felicissimæ; quam commendant actus mirabiles, quam honestas amabilis, quam laudanda maturitas, quam virtutum et morum gratia, quam famæ declamatio popularis; quam videntes filiæ Syon beatissimam prædicaverunt et cucurrerunt in odore unguentorum suorum, quum sine dubio oleum effusum nomen ejus. Fuit hæc beatissima, de qua nunc agitur, quæ posset dicere cum propheta: “Ego autem sicut oliva fructifera in domo Domini: speravi in misericordia Dei in æternum.” Sed quum hæc nostra series tota versabitur circa laudes ejus et gratiam quam meruit, dum adhuc viveret, adipisci, de laudibus ipsius quoad nunc conticentes omittimus. Quas non solum innumerabiles, sed etiam inextinguibiles constat esse: cum tot et tantorum testium fuerint testimoniis sublimatæ…

* amator

* producuntur

* potuerit

* deest

* lege parte

[Veteres Tituli Vitæ]

Ut Acta B. Idæ uno conspectu videat lector, veteres titulos Vitæ omnes simul præponimus, in ipso quidem opere suo quemque capitulo præmissos:

1 De laude Leodiensis diœcesis et unde sit nata virgo Yda.
2 De laude Gilberti, patris Ydæ, et de conversione sororis suæ Katerinæ.
3 De laude et pueritia virginis Ydæ.
4 De moribus Ydæ adhuc in sæculo conversantis.
5 De fervore compassionis ipsius.
6 De conversione ipsius et prima consolatione spiritus.
7 De tentationibus et de patientia et adversitatibus ejus.
8 De labore et patientia et augmentatione gratiæ ipsius.
9 De intelligentia ipsius et augmento jocunditatis.
10 De nimietate gaudii ipsius.
11 De dilectione virginis erga proximos et quibusdam miraculis.
12 De visione in Natali et cognitione præsentiæ Dei et contemplatione virginis.
13 De visione in matutinis et humilitate et compassione ipsius.
14 De subtilitate et cognitione spiritus ejus.
15 De frequenti raptu ipsius.
16 De intelligentia ipsius et consolationis spiritualis abundantia.
17 De visione ad obitum infirmantis et obitu ipsius virginis.

CAPUT I.
Parentes et sorores B. Idæ. Ejus pueritia et virtutes in sæculo.

[Gaudeat diœcesis Leodiensis, quod intra suos fines nata est B. Ida Lewensis,] Incipit vita dominæ Ydæ dictæ de Lewes, sanctimonialis in Rameya *. De laude Leodiensis diœcesis * et unde sit nata virgo Yda. Gaudeat igitur tanti decoris decore decorata, felix inter cæteras præminens et laudabilis Leodiensis civitas a, cujus dominio voluit Dominus subicere ditionis illam sanctam, illam mirabilem, illam prorsus inexplicabilis sanctitatis diœcesim, quam picturat * insignit quasi quemdam voluptatis mellifluæ paradysum, omnis decor, omnis amœnitas, omnis exuberantia bonorum spiritualium. Terra cujus arbores generat species aromaticas deferentes, inter quas in suo tempore velut sol inter sidera, velut aurum inter argentea, velut topazius inter alios lapides pretiosos, felix et felix iterum dulcis Yda prænituit, amicta sole mulier et in fimbriis aureis circumdata varietatibus sanctitatis. Gaudeat igitur memorata diœcesis tot et tantis decoribus exornata. Exultans jubilet sese vix sustinens præ magnitudine gaudiorum, villa laudabilis nomine * Lewes b, de qua virgo * prænobilis Yda, superius memorata, memorari digna per ævum, tam credita quam dicta est oriunda.

[5] [Deo cara.] Felix etenim est et dignus laudibus fundus ille, qui, tam vernanti cespite decoratus, indolis tam eximiæ germen proferre valuit, dulcibusque cunabulis tam dulcis pueritiæ meruit et * teneritatem enutrire, dulcique gremio refocillans tam sanctæ seminarium messionis, ejus teneritudini subveniendo debuit naturalis inopiæ defectus et ineptiam supplere beneficii largitate. Istam enim ut electam ex millibus sibi Dominus vindicans, sponsam prædilectissimam omnino voluit mundanis eximi delusionibus. Quare satis perlucide potest a quolibet æstimari, quod ideo * voluit * ille discretor omnium ipsam secundum sæculi dignitatem mediocri prosapia provenisse, ne paupertatis pondere suffocata, si de pauperibus processisset, mundi negotiis intricata, Deo posset alacriter minus militare; et ne blanditiis sæcularis fallaciæ, quibus mundus canit et fistulat, debriata, sicut perpluries contingit fieri, nobilitatis laqueo traheretur, si se levitate muliebri respiceret satam nobilibus, constipatam sæculi gloria, parentela grandis potentiæ circumfultam, sicque ventum pascens et aera, quærens mendacium, diligeret vanitatem.

[6] [B. Ida, filia Gilberti et] De laude Gilberti, patris Ydæ, et de conversione sororis suæ Katerinæ. Pater vero Domino dilectæ virginis Gilbertus, [soror Catharinæ inclusæ,] plurimum venerabilis, honestus, prudens, hilaris, multaque valetudine temporali sufficienter præditus, istam, de qua nunc loquimur, ab uxore sua Yda, thoro susceperat maritali, dulce pignus, fœdus amabile, delectabile vinculum, vim et nodum dulcedinis et amoris. Contigit igitur quod quædam de sororibus hujus laudandæ virginis, Katerina *, c mentis habens intuitum radio Sancti Spiritus illustratum, fallaces mundi glorias et inanem vitans lætitiam, se claustrali subjiceret clausioni d, sub habitu Cisterciensium et observantiis eorumdem, servaturam beati regulam Benedicti. Claustrum autem illud Cisterciensis Ordinis, quod subiit Katerina *, bonis spiritualibus cæteris pluribus præpollebat, in quo dicta Katerina * permanens, laudabiliter conversata, viriliter perseverans, regi regum per annos plurimos fideliter militavit. Ida vero per omnia prædigna laudibus, domi manens, vivens in sæculo non sæculariter se deduxit. Nam licet plurimos sibi catena sanguinis alligatos non minimæ sciret potentiæ, sæcularique gloria radiantes, rerumque temporalium affluentia dapsili non mediocriter abundantes, nunquam tamen virgini placuit quod parentelæ divitis loca vel gloriam frequentaret.

[7] [jam a pueritia omni virtutum genere claruit.] De laude et pueritia virginis Ydæ. Erat ergo hæc memorabilis pia virgo exterius in superficie corporali non minimo decore prædita, sed quod pretiosius est multoque laudabilius, radiabat interius omni virtutum scemate venustate *; fuit enim, dum adhuc degeret sub parentum custodia, semper in omnibus et ad omnes tantæ mansuetudinis, tam mitis innocentiæ, tam mellitæ dulcedinis, ut nec ore, nec opere quemquam unquam præsumeret conturbare; sed sicut lilium inter spinas, sic amica regis inter filias, sicque blanda, suavis, innocens, a jocis sæcularibus et a sollicitudine quam pariunt hæc tempora * exsortem et extraneam penitus et omnimode se reddebat, divitias, honores, gaudia, cæterasque mundi delicias tanto nisu tantoque studio vilipendens, quod de ipsa veridice dici posset, quod omnia reputavit ut stercora, ut Christum lucrifaceret. Unde tanta modestia, tam matura canitie pia virgo circumfusa reddebatur, discursus nescia, plurimumque constans et stabilis, et omnino tranquillis residens et quieta, seque in hujuscemodi adeo mirabiliter exercebat, ut eam jam possent asserere morum conversio, constans maturitas stabilisque modestia, claustro non sæculo substitutam.

[8] [In schola assidens, discit] Nec tam celebre studium a tempore solummodo juventutis et deinceps elaboravit fortiter exercere, sed ex quo primitus literalis scholas scientiæ frequentavit e (nec tunc plures circiter quam septem annos dulcis plantula creditur habuisse) tam scitienti * pectore tantisque desideriis, iter vitæ, salutis semitam gradumque valetudinis arripuit inchoare, ut nunquam aliquatenus die vel unico consentiret a studio mente pacifica remanere, sed quotiens huic desiderio temporis importunitas, terram tegens vel luto nimio vel altis nivibus, repugnabat, impetrabat, precum frequentia sollicitoque monitu ferventer postulans, ut ad scholas per cujusdam servientis ministerium portaretur; cæterisque temporibus, summo diluculo surgens, quotidie tanquam felix amica studii, ad studium haud segnius * properabat; unde sæpius accidit quod * ut ad scholas mane præveniens janitorem, ante scholarum ostia, quæ serata repperierat *, quiete residens valde diutius expectaret.

[9] [literaturam] De moribus Ydæ adhuc in sæculo conversantis. Mater * vero laudandæ virginis, tam miræ indolis captus pronostico, gaudens et hilaris, et omnino consentiens bonis operibus quæ agebat, procuravit sollicitus ut dulcis filia scripturarum scientiam f disceret *, nec hoc ut vanitatem sæculi sectaretur, sed ut saperet dulcius et sitiret * ardentius, impleretur * devotius laude Dei; nec fraudatus a desiderio. Jam prælibans * fructum propaginis, præ cæteris * pueris quos habebat eam longe tenerius in amorem susceperat; nec injuste: erat enim in omnibus magistris ut discipula, parentibus ut filia, cæteris ut ancilla, mitis, obediens, humilis, patiens, dulcis, suavis, innocens, devota, fidelis in operibus, postulantibus facilis, paribus amicabilis, pia miserabilibus, et, ut breviter transeam, ad omnes et in omnibus gratiosa.

[10] [ante annos moribus matura.] Hæc etenim senectutis canitiem maturitate pectoris jamque * nacta, præveniens ætatis terminum, moresque præanticipans, pueriles ludos et opera levitatis expers et nescia, devitans et refugiens, nolebat aliquatenus nec * etiam in talibus edoceri, vitiorumque accensus minime quærens seu diligens, festis diebus eligens a tumultu * sæculi removeri, secessus solitarios secretius ingrediens, flexis in terra genibus, orationi dedita tenerumque corpus afficiens, virgarum acrioribus verberibus * disciplinis, indelusam a sæculo se servabat: sicque per exercitium sublimiorum operum, omnibus intuentibus, se gerebat, vitæ morum et virtutis formam * et speculum et exemplar, ut nunquam petulantiæ sæcularis in se vultu vel cultu præferens notam vel signum aliquod posse legi: vilipendens et respuens ornamentorum gloriam, quam cum tanta sollicitudine ad decoris et decoris incrementum mulieres moderni temporis sibi desiderant et anhelant ardentius aptitari *, quandoque vituperia sustinent, et eam durius diligentes mundalia * quam pluries increparent. Sed nihilominus virgo vi pectoris loricata, cuncta præteriens aure surda, nihil appretians ventosa, frivola mundanorum, patienter sustinuit, vallo inexpugnabili puritatis et innocentiæ circumsepta, nec unquam vanitatibus acquiescens, honestatis custos et specula, maturis vestibus et peplis g candidis utebatur, et hoc solummodo quantum necessitas aut utilitas aliqua postulabat.

[11] [B. Ida, ab una suarum sororum repulsa, frequentat Beghinas et inclusas.] De fervore compassionis ipsius. Quædam vero de sororibus virginis, ea quæ mundi sunt sectans et appetens, graviter sustinens dulcis Ydæ modestiam, quia dissimilis tam corde quam et corpore sibi foret, erga ipsam frequentius ad iracundiam movebatur, ipsiusque societatem erubescens, nolebat quoquam pergere cum sorore, verecunda quod virgo nobilis ornatu mundalium * non splenderet. Sed prædulcis et amanda pia virgo de istis omnibus parum curans, ædificari cupiens, frequentabat cura laudabili tam reclusas h quam beghinas i *. Quadam die virgo laudabilis, cum ad locum quemdam accederet, sorore sua comite, contigit quod officium expresse diabolicum, inferni tirocinium theatrumque luxuriæ, testis * illa volubilis chorearum, de quibus dictum est per prophetam: “In circuitu impii ambulant,” in quodam loco fieret per quem gressus suos conveniebat dirigi, si iter quod inceperat perfecisset. Quod ut vidit nobilis filia Jhesu Christi, tamquam veræ cella dulcedinis, tamquam lacus misericordiæ, tamquam rivus et ebullitio pietatis, dilecti sui dedecus non modice graviter sustinens, ardentique mente compatiens errantium stultitiæ proximorum, caritatis transfixa gladio, vulnerata non mediocriter amoris jaculis, compassionis laqueo suffocata, lacrimarum imbribus effluens, iter quod arripuerat præ doloris incendio prætermisit, neque quo proposuerat curavit postea pervenire, sed festinantius figens pedem, domum quam citius est regressa.

[12] [In omnium sit admiratione.] O laudabilis puritas, o laudanda benignitas, o gratiosa sanctitas suavis innocentiæ, quæ sic suos armat et instruit possessores! Quantum fervorem potuit ardoris et incendii generare! Quantum nobis luminis radium progenerare potuit inextinguibilis hæc lucerna! Quantum potest irrigari pulverulentia sicci cordis tanto diluvio nectareæ dulcedinis, tanta exuberantia mellifluæ pietatis! Sed quid dicam? Quibus verbis possunt edisseri virtutum mirabilia, quæ dum adviveret, in hac prædulci virgine radiabant? Nonne virtutis speculum, nonne lucerna gratiæ k, nonne lampas irradians dici posset? Nonne virtutis merito vocari poterat sol, luna, lucifer, sydus, cœlum, triclinium Deitatis? Nonne vitis * lætitiæ, palmæ spe *, cedrus constantiæ? Nonne pudoris libanus, aut oliva fructifera, seu malum punicum caritatis, virtute congrua proprietatibus singulorum, poterat merito et non improprie nominari prorsus ita?

ANNOTATA.

a Sæculo XIII diœcesim et urbem Leodienses magnam sanctimoniæ famam jure merito adeptas esse ostendimus in Commentario prævio, num. 1 et seqq.

b De oppido Lewes vide Commentarium prævium, num. 8.

c Adeo propagatus erat medio ævo S. Catharinæ virginis et martyris cultus per antiquam Leodiensem diœcesim, ut nulli sancto, modo B. Mariam virginem excipias, tot altaria et beneficia ibidem essent dicata. Quæ annotatiopræcipuum suum pondus accipit ex polypticho antiquæ diœcesis Leodiensis, a ven. viro Carolo de Ridder edito.

d In codice ms. Leodiensi ubique omittitur nomen Katerinæ, quod quidem pluries occurrit in codice ms. Bruxellensi. Jam vero Catharina, B. Idæ Lewensis soror, sese claustrali subjiciens clausioni, sub habitu Cisterciensium et observantiis eorumdem, solemniter professa est ad mortem usque velle se vivere vitam inclusarum Cisterciensium. Frequentes quidem erant sæculo XIII in diœcesi Leodiensi inclusæ. Quinque saltem erant ecclesiæ in oppido Trudonopolitano, ab oppido Lewensi paucis leucis dissito, quæ suas haberent inclusas, uti ex ms. libro Sancti Trudonis de reditibus aliisque hujusmodi colligere est [Bibliothèque de Liège, num. 160.] . De monialibus inclusis prolixius in hoc tomo dicturi sumus in Commentario prævio vitæ B. Dorotheæ inclusæ.

e Literalis scientiæ schola [Cangius, V bis Literalis et Literatoria.] , id est schola in qua pueruli legere discebant. Hanc scholam habuisse videntur beghinæ: nam ex B. Beatricis Nazarethanæ Vita ms., olim S. Mariæ de Villario in Brabantia, postea S. Martini Lovanii, nunc bibliothecæ regiæ Bruxellensis, accipimus hanc virginem, initio sæculi XIII, a beghinis Lewensibus bonis moribus fuisse informatam [Bibliothèque Royale des manuscrits, à Bruxelles, num 4461.] . Ibidem et alia schola frequentissima erat, in qua juvenes et pientissimæ puellæ, uti B. Beatrix, in disciplinis scholasticis a magistris artium liberalium instituebantur [Ibid] .

f Ars scribendi, in quam ab ineunte ætate incubuit B. Ida, ei postmodum magnam præbuit utilitatem, quum aggregata est in numerum monialium de Rameya. Has enim haud mediocri alacritate exscribendis libris operam dedisse, ostendemus in Appendicula priore post B. Idæ Vitam. Hic tamen significare velimus nullam singularem laudem B. Idæ tribuendam esse, quasi inter sodales aut coævas raris meritis excelleret. Res non ita se habet. Olim scilicet multo plus vigebat in mulieribus, maxime monialibus, codices exarandistudium, quam vulgo credatur [Cfr. Pez, Thes. An., t. I, pag. XX; Hugo, Ant. mon., tom. I, pag. 239.] .

g Peplum erat pannus lineus, quem moniales et cæteræ mulieres divino cultui dicatæ sub mento gerebant [Cangius, v° Peplum.] .

h De feminis Belgii inclusis vide annotationem superiorem d.

i Ante annum 1231 jam erant Lewæ beghinæ: idque constat ex Vita ms. B. Beatricis Nazarethanæ, quæ a patre suo Bartholomæo beghinis Lewensibus erudienda fuit concredita, et postea monialis Vallis-Floridæ facta, abbatissæ suæ mandato in Rameyensi cœnobio scribendi artem didicit, ubi B. Ida Nivellensi, anno 1232 defuncta, familiariter est usa [Ms. Bibliothecæ Regiæ Bruxellensis, num. 8891.] . De beghinis Lewensibus post sæculum XIII magnum videntur habuisse silentium scriptores, nisi quod in Polyptichis diœceseos Leodiensis anni 1558 memoratur earum curia [De Ridder, Les diocèses de Belgique avant 1559, 1re partie, pag. 135.] . Nec me quidem latet legi in Statu temporali beghinagii Lewensis, (quod ad extremum sæculum XVIII, jussu Josephi II, Germaniæ imperatoris, fuit confectum, et in archivio regio Bruxellensi servatur), beghinas quæ in Grycken, viculo parochiæ Heelen,oppido Lewensi adjacentis, degebant, in unam eamdemque domum, ad earum usum ab Arnoldo van Schiven ejusque uxore Christina accommodatam, anno 1242 convenisse: easque ineunte anno 1578, suis ædibus igni ferroque vastatis, Lewam migrasse. De qua domicilii mutatione agit quoque Geldolphus a Ryckel [Vita S. Beggæ, pag. 285.] , referens tamen ad annum 1576 beghinagii eversionem. Quæ narratio non parum confirmatur ex eo quod beghinæ Lewenses, quoad sæculo XVIII a Reipublicæ Gallicanæ impiis fautoribus e domo fuerunt expulsæ, utebantur sigillo sæculi XIII, cujus hæc erat inscriptio: ✠ S. CURIE BEGHINARUM DE GRYKEN [Piot, Notice historique sur la ville de Léau, pag. 85 et seq.] . Sed quænam fuerint fata beghinarum Lewensium quibuscum B. Ida egit, non est liquidum. Putarem eas, postquam beghinæ viculi Grycken in unum convenerunt, paulatim desiisse, vel potius in eumdem cœtum cum beghinis viculi Grycken ab Arnoldo van Schiven ejusque uxore Christina fuisse congregatas. Quod factum suspicor quia, quum Beghinæ Lewenses, non secus ac beghinæ viculi Grycken, separatæ aliæ ab aliis viverent, earum castimonia non parum periclitaretur. Et hujus conjecturæ ratio est quod aliquot annis post, quidpiam simile in oppido Trudonopoli, ferme Lewæ finitimo, evenit [Cartulaire de l'Abbaye de Saint-Trond, pag. 321. Cfr. Acta SS. Belgii, tom. V, pag. 93 et seqq.] . Hanc annotationem protraximus ut sit in supplementum egregiæ dissertationis, quam noster Cornelius Smet de Beghinis edidit tom. V Actorum Sanctorum Belgii.

k Ab ecclesiæ exordio, quemadmodum ex picturis, in cœmeteriis Romanis detectis, manifestum est, Christiani ad Christum ejusque gesta exprimenda adhibuerunt præsertim eas figuras biblicas, quarum S. Paulus vel alius ex apostolis, aut etiam Ecclesiæ traditio, sensum indicaverant. Verum multo longius progressi sunt plures scriptores ecclesiastici,et præcipue S. Gregorius Magnus; qui mystice explicarunt arbores, plantas, flores aliaque hujusmodi quorum peculiaris in sacra Scriptura est mentio. Hunc, quum ejus opera medio ævo manibus multum versarentur, plures istius temporis scriptores (quos inter S. Bernardus præsertim, interpretatus octoginta sex sermonibus Cantica Canticorum) imitati sunt. Alii, uti Garnerus, canonicus S. Victoris Parisiis, explicationes ejus mysticas collegerunt; alii eas usurparunt et ad hanc classem pertinet B. Idæ Lewensis biographus, prout ex hoc primo capite evidens est. Aliquamdiu dubitavimus, num has locutiones, in beatæ monialis Vita contentas, explicaremus. Et quidem ut hanc iniremus viam sat propensi eramus, propterea quod nostro ævo in bene multis imaginibus allegoricis, vel etiam in adornandis ædificiis sacris, frequenter exprimuntur. Sed mentem mutavimus, quum hujusmodi explanationes non satis res historicas spectent. Sufficiat itaque indicare scriptores qui in earum sensu aperiendo operam suam posuerunt.Et ante omnes hocce loco sub oculis habendus est Garnerus scriptor sæculi XII qui, adhibitis S. Gregorii Magni lucubrationibus, sensum mysticum exponit verborum Lucernæ gratiæ, Lampadis, Solis, Lunæ, Luciferi, Sideris seu Stellæ, Cœli, Palmæ, Cedri Libani, Olivæ et Mali; quibus B. Idam, in præsenti Capite, ad ejus extollendas virtutes, biographus æquiparat [Gregorianum, col. 364, 457, 37, 39, 42 et seqq. 30, 335, 334, 337, 349, Patrol, Migne, tom. CLXXXXIII. Cfr. Cardin. J. B. Pitra, Spicilegium Solesmense, tom. III, Clavis S. Melitonis; Ledrain, Correspondant, tom. 85, pag. 370, livr. 25 oct. 1871.] .

* titulus hic deest

* deest

* et add.

* nominata

* deest

* deest

* idcirco

* voluerit

* deest

* deest

* deest

* venustata

* temporalia

* sitienti

* legimus

* deest

* repperebat

* lege Pater, ut in cod. ms. Leod.

* doceretur

* sentiret

* impleretque — laudem

* prælibatis

* add. omnibus

* jam

* vel

* tumultibus

* deest

* forma

* lege adeo ut — sustineret

* mundana

* mundialium

* beguinas

* pestis

* mitis

* palma spes lege palma spei

CAPUT II
B. Ida fit monialis Cisterciensis in monasterio de Rameya. Ejus consolationes et victoriæ de diabolo. Scribit libros liturgicos. Ejus spiritus contemplationis.

[B. Ida tredecim annos nata fit monialis Cisterciensis in monasterio de Rameya,] De conversione ipsius et prima consolatione spiritus. Cum igitur hæc venerabilis et prædulcissima pia virgo temporis numerum annorum tredecim feliciter implevisset, procurante patre suo Gilleberto, qui jam diu hoc exoptaverat, quoddam cœnobium Cisterciensis Ordinis nuncupatum Rammeya *, sitiens et desiderans regi regum liberius et expeditius militare, gratulanter et læto animo est ingressa. Ibique longo tempore beati regulam Benedicti, paupertate cordis et corporis, libenter et fideliter observavit, seque sub vinculo disciplinæ deducens et habitans *, jejuniis, orationibus, silentio, vigiliis, cæteris * generibus regularis militiæ, mundum, carnem, dæmonia superavit. Cumque adhuc ætate juvenis, necdum nacta statum novitiæ a, sicut mos est illius Ordinis, quadam nocte, vigili spiritu, alacri pectore, fervoris animo * sopiti, matutinorum b psalleret officium assignatum; affectum piæ virginis non a remotis intuens inspector ille cordium * Christus, loquens ad cor Jherusalem, etintus * advocans, manum immittens cœlitus per foramen, sponsam suam tam dulcius quam etiam secretius visitavit, dilectæque propinans pocula paradysi, tantum diluvium tantamque inundantiam jocunditatis spiritus et divinæ dulcedinis ei medullitus intimavit, ut cor eruptans gaudia, quid haberet interius, corporis ex indicio signis manifestissimis loqueretur. Quippe fluminis impetus civitatem Dei lætificat, cum tabernaculum suum sanctificat altissimus et subtilissimus dedicator.

[14] [ibique novitia gaudio perfunditur.] O quotiens, o quam sapidius, o quam delectabiliter virgo dulcis illam dulcedinem quam tunc perceperat, spiritus sui provocans appetitum, expectata prælibatis * gaudia, sitimque desiderii succendens et exasperans ad memoriam, studuit, studensque valuit * revocare. Suspirans igitur hujus dulcedinis correcta * desiderio, sitiebat ardentius, ut absque purgatorio posset ad * gaudia pervenire; fortis enim ut mors dilectio virgineum pectus * inflammaverat, ut ignem purgatorium, amoris capta laqueo, compulsa vehementia caritatis, consentiret nullatenus die vel unico tolerare, ne amplexus optati gaudii tardarentur. Cumque cum Domino loqueretur, secretioribus et mentalibus usa colloquiis, corde puro, mente sollicita, ferventi desiderio, postulavit ut quicquid inconveniens hac in vita contraheret ex terrenæ labis contagio, purgaretur a Deo funditus per pœnitentiam in præsenti, ut, cum soluto carcere corporali de præsentis vitæ periculis vellet ipsius animam evocare, nullis obstaculis * præpedita, cum dilecto mansionem suscipiens, ad ipsius cubiculum gaudens libere penitus evolaret. Facta prece, facilis Dominus exoranti, dilectæ virginis mentem pacificans, fortitudinemque spiritus animique constantiam, quam jam habuerat diu, non minimam spiritalem gratiam largiens, augmentavit.

[15] [In eam multis modis impetum facit diabolus,] De tentationibus et de * patientia et adversitatibus ejus. Perpendens igitur ille cognitor omnium quam prudens, quam magnanimis, quam fortis, quam probissima, quam discreta, quam patiens, quam solers, quam humilis virgo foret, ut majorem fructum reciperet, agrum pretiosissimum permisit acrioribus impugnatoris hominum hostis vexationibus fortius et profundius exerceri; nam ab illa die qua postulaverat a dilecto quod in præsenti penitus purgaretur, hostis ille nequissimus, quasi leo famelicus ad prædam irruens, ipsam tentationibus illatis diversimode versutisque malitiis degrassans et insaniens, tam corpore quam spiritu, per annum et dimidium affligere non cessavit, ipsamque sitiens totam confringere flagellis gravioribus corporalium verberum, frequentius et vehementius apertis et asperrimis ipsam verberibus affligebat.

[16] [sed ejus patientia victus] Cumque post completorium c mos et modus Ordinis exigat quod debeant soporis requie vires et corpora reparari, tunc ipsam acriter et hoc frequentius noctibus plurimis diris verberibus infestabat; sed virgo recolens quia beatus vir qui suffert tentationem et cætera, armis justitiæ circumcincta, defensata lorica fidei, bonitatis Dei fiducia solidata, mirificæ patientiæ clipeum rapiens, virili dextera, nequaquam muliebriter, sed in gladio spiritus potenter dimicans, omnia tela subdoli sapienter excutiens, fraudulentas ejus nequitias ad nihilum reducens, repulit et calcavit. Cum enim fortius et infestantius a nequam invido tereretur, majorumque verberum flagella toleraret, alacrior et lætabundior existebat; utque virilius bella confluctuum * posset immobilis sustinere, frequenter postulans Eucharistiam, Christum sibi turrim refugii, castellumque * muniminis * faciebat; sicque Syon urbs fortitudinis erat virgo, in qua Salvator murus et antemurale ponebatur. Sed quod mirabilius est, quotiens hostis perfidus aliquanti temporis spatio cessabat a verberibus et a vexationibus assuetis, timebat mirabiliter ne per offensionculam qualemcumque meruisset a Domino derelinqui: quod tamen nunquam accidit; sed conferens et amplians mentis convalescentiam, fortitudinis spiritum fervorisque constantiam, dilectus delectabilis mansit delectabiliter semper continue cum dilecta; sicut enim * ipse testatus est in Scriptura, deliciæ ipsius esse cum filiis hominum.

[17] [in perpetuum recedit.] Sentiens igitur inimicus humani generis nunquam posse quaquam versutia felicem virginem a statu fortitudinis, ab intentis virtutibus, ab amoris dulcedine supplantari, perpendens certius sibi per omnia dedecus et opprobrium, virgini gloriam, decus et meritum ex colluctationibus pervenire *, confusus et victissimus, nunquam audens ulterius tentare virginem, pœnam pro maleficiis recepturus, ipsam dimisit penitus seu per se seu per alium infestare. O Job alter! O Judith altera! O felix mulier, nullis cedens adversitatibus, Holofernis detruncans verticem, caput serpentis veteris conterens fortiter et conculcans! Fuit enim hæc beatissima dignaque laudibus dulcis virgo, in qua nihil omnino profuit inimicus, et cui non apposuit iniquitatis filius nocumentum.

[18] [B. Ida scribit ecclesiæ libros:] De labore et patientia et augmentatione gratiæ ipsius. Postquam autem virgo dulcis se novit a certamine, quod diu sustinuerat, liberatam, ad Rachelis delicias post Lyæ turpitudinem se medullitus transferens, ascensiones in corde suo disposuit, et se supra se sublevans sumptis amoris pennulis, volatu desiderii, contemplativis tractibus sublimata, cœlestium arcana penetrans, quasi virgula fumi ex aromatibus myrrhæ et turis et omnis pulveris pigmentarii, introducta cella vinaria cum dilecto, delibuta cœlesti nectare, corde florigero, mente melliflua, lacteo spiritu, caritatem in se promeruit ordinari. Vacans ergo dulcis Yda soli Deo, ducens in d consuetudinem omni die dominica Christi corpus recipere, de virtute in virtutem progrediens, in * scripturis occupans sensus exterius corporales, studiose libros ecclesiæ scribens e, corrigens quemdam librum ferialem f non minimum, in quo leguntur in Matutinis lectiones, et plures alios conscripsit diligentius.

[19] [reliquum tempus adeo divinæ impendit contemplationi,] Quidquam spatii temporis abire vacuum non permittens, laboris tempore laborabat plus cæteris, aliisque temporibus sanctis orationibus occupata, se dilecto placentem hostiam offerebat: quantoque vitæ meritis contemplativo spiritu ascendebat sublimior, tanto sibi et proximis in omnibus humilior omnibus * descendebat. Erat quidem virgo laudabilis utilis aliis, sibi prudens et Deo placida, vultu dulcis, devota spiritu, sicque sui fere jam nescia, quod, cum ascenderet ad altare, sanctam Eucharistiam perceptura, impinguatam medulla tritici, vinoque quod lætificat cor hominis debriatam, videlicet uvæ sanguine meracissimo, vix ad chorum de presbyterio duæ possent eam reducere moniales. Contigitque perpluries quod, oblita consuetudinis assignatæ, non biberet ad calicem quem propinat custos ecclesiæ g, nec rediret ordinate, sicut statutum est, de altari: sed nec illi solummodo contingebat hæc stupefactio, sed et quibusdam aliis accidebat similiter in eodem cœnobio casus iste. Quare discretione prævia, ne majus inconveniens inde posset accidere, sapienter præcautum est, perpenditque sententia generalis inter ipsas, ut quæcumque non redirent ordinate de altari, nullatenus accedere præsumerent ad altare.

[20] [ut propter Cisterciensium non servatas consuetudines in sumenda Eucharistia pœnas det. Sed eam consolatur Christus.] Doluerunt quamplurimæ, vehementi sitientes appetitu non extinguibili, quod prohibitum fuerat, et ardentes in vetitum, licet gravissime sustinerent, scientes se sui non esse pectoris, hoc casu propter bonum obedientiæ qualicumque angustia datam sententiam observabant. O dira providentia! O improba maturitas! O austera discretio, quæ sic amantium pectora vexas, affligis et crucias, nulli languori miserans, nullis mota suspiriis, nullis gemitibus emollita! Quid tibi cum vexamine? Quid tibi cum excidio? Quid tibi cum suspendio caritatis aculeo transfixarum? Attende quid philosophus inde dicat: Quis legem det amantibus? Major lex amor est sibi. Videns ergo virgo prænobilis, felix Yda quod inflicta sententia rigidius, ut mos est Ordinis, teneretur, prostrata devotissime tam corpore quam spiritu, cum secretis orationibus ad dilectum profundius ducens suspiria, lacrimarum inundans rivulum, dilectum alloquens fiducialiter, eructavit verbum mellifluum, dicens ita: “Scitis, o bone Domine, quod ad vos non audeam accedere, sed ad me bene potestis venire.” Quibus dictis, pater misericordiæ, qui astat post parietem, inspiciens per cancellos, respiciens per fenestras, dilectam suam visitans, ipsius desiderium implevit festinantius, amorose. Neque solummodo vice illa sponsam carissimam placuit Domino visitare, sed qualibet die dominica dulciter et divinitus ipsam per annum integrum visitavit, conferendo plenarie saporem et dulcedinem quam prius consueverat habuisse, cum corpus Domini suscepisset. Quo læta beneficio, versus in teutonico dulcis virgo composuit, qui latino eloquio transferuntur in hunc modum:

Pocula quæ tradunt gentes Christi bona constant;
Sed meliora satis sunt hæc quæ dat Deus ipse.

ANNOTATA.

a Cum quis in monasterium Ordinis S. Benedicti admissus erat, non statim in novitios cooptabatur: sed per aliquod tempus inter hospites, sub præfecti hospitum cura, degebat. Hanc probationem candidatorum vitæ monasticæ, in plerisque Benedictinis cœnobiis, duos occupasse menses legimus. Sed non ubique eadem istius disciplinæ forma: apud Cistercienses vero aliosque non nisi trium vel quatuor vel quinque erat dierum, quum S. Benedictus paucos tantum præscripserit dies. Quibus dictis facile intelligitur quo pacto B. Ida, necdum nacta statum novitiæ, aliquas vitæ monasticæ exercitationes in monasterio de Rameya peregerit [Martene, De antiquis Monachorum ritibus, lib. V, cap. II, pag. 668 et seq; Commentarius in Regulam S. Bened., cap. LVIII, pag. 743 et seqq.; Cfr., Acta SS., tom. II Aprilis, pag. 778.] .

b Matutinæ seu Matutini aliquando in antiquis scriptoribus pro Laudibus usurpantur, aliquando pro Nocturnis. Auctor vero Vitæ B. Idæ Lewensis hac voce Nocturna intelligit [Canguis, vo Matutini; Martene, Commentarius in Regulam S. Benedicti, cap. XII, pag. 287 et seqq.; De antiquis Monachorum ritibus, lib. I, cap. III, pag 39 et seqq.] .

c Consuetudo eundi cubitum post Completorium, non tantum apud Cistercienses (ut constat ex consuetudinibus Cisterciensibus, aPh. Guignard editis) [Les monuments primitifs de la règle Cistercienne, Consuetudines, cap. LXXXII, p. 186. Martene, De Ritibus Monachorum, lib. I, cap. XII, pag. 112 et seqq.] , sed etiam apud plures alios, qui S. Benedicti regulam admiserant, vigebat. Et quidem completorium locum obtinebat precum, ut nunc dicere solemus, vespertinarum.

d B. Ida omni die dominica Christi corpus recipiens, frequentissime, ratione habita consuetudinis hujus ævi, usa est S. Eucharistia. De qua re agemus infra in Vita B. Paulæ de Montaldo.

e Quam utilem operam sanctimoniales in describenda S. Scriptura, libris liturgicis et SS. Patrum operibus præstiterint, ostendemus in Appendicula I.

f Ut ex hoc ipso loco intelligitur, liber ferialis quem correxit B. Ida, non feriale erat quod natales martyrum continebat, formam Kalendarii habens, de quo Cangius [Glossarium infimæ latinitatis vo Feriæ, edit. Didot.] , sed feriale continens officia feriarum, de quo Carpentarius [Glossarium etc., vo Feriale.] .

g Caliæ quem propinabat custos seu sacrista ecclesiæ non Christi sanguinem, sed vinum continebat [Cons. Cist., cap. LVIII, pag. 155 et seqq.] . Sanguis enim Christi a diacono dabatur bibendus. Verum in Capitulo generali totius Ordinis Cisterciensis anni 1261 statutum fuerat: Cum ex perceptione sanguinis Domini quem post sanctam communionem in calice solent accipere personæ Ordinis pericula gravia jam evenerint et possint evenire in posterum graviora, ordinat Capitulum generale quod monachi conversi et moniales Ordinis, exceptis ministris altaris, ad calicem more solito non accedant [Nomasticon Cistere., p. 144.] . Hinc sequitur Ordinem Cisterciensem admisisse anno 1261 tanquam legem, disciplinam sæculo XIII passim usurpatam, dandi tantum sub una specie corpus Domini non conficientibus Eucharistiam [Binterim, Denkw. der Christ-Katholischen kirche, IV band, III theil, pag. 509; Benedictus XIV, De sacrificio Missæ, lib. II, cap. 22; Zaccaria, Bibliotheca Ritualis, tom. III, pag. CXCVII et seqq.] . B. Idam bibisse calicem sanguinis Dominici non legimus in ejus Vita.

* Ramciam

* habilitatis

* cæterisque

* add. non

* add. Jhesus

* add. eam

* lege prælibans

* voluit

* lege correpta

* cœli add.

* add. sic

* deest

* deest

* conflictuum

* castellum

* in minimis

* deest

* provenire

* deest

* deest

CAPUT III
B. Idæ gratiæ extraordinariæ et ecstases.

[B. Ida divinitus docetur christiana mysteria,] De intelligentia ipsius et augmento jocunditatis. Cumque virgo laudabilis, efflata Sancto Spiritu, cum persona quadam colloquium de rebus spiritalibus iniisset, disseruit excellentissime de modis et ordinibus quibus lumen inaccessibile Deitatis se transfundit ad angelos, et quod mirabilius est, de illa ineffabili Trinitatis unitate dixit mirabilissima; quin et alia plurima declaravit, quæ propter altitudinem excellentis materiæ subtilitatisque mirabilis, a persona cum qua virgo prænobilis loquebatur nihil potuerunt intelligi, nec sic in aliquo detineri. Quod advertens et cogitans in se ipsa, verens ne auditoribus occasionem traderet aut signum aliquod æstimandi quod aliquotiens tracta esset spiritualiter in sublimi, statim flectens eloquium ad ea quæ mirificæ dulcedinis humanitas Jhesu Christi prætendit intuentibus cordis acumine non velato, sermones ab infantia * ducens et dirigens ascendendo per ordinem, tam gradatim quam singulariter, distincte laudans singula, collaudando, plurima protulit, quæ ne legentibus aut audientibus generarent fastidium, hoc in libro consulte prætermisimus annotari.

[22] [gaudioque perfunditur cœlesti,] Non multum vero temporis * illud beneficium, præter * quod ei fecit Dominus visitando, sicuti jam superius est prætactum, fecit ei et aliud non minimum laudabile, nec dignum penitus reticeri. Quolibet namque sabbato de diebus dominicis instanter accedentibus, quoddam infundens gaudium prorsus inæstimabile, et sine dubio non humanum, sponsam Christus sibi carissimam jocunditatis nectare dulciter et medullitus adeo mirabiliter debriabat, ut corpus ejus * illa dulcis jocunditas non minime fatigatum. Diebus * dominicis, tota die fere frequentius ipsam tanta tranquillitas adeoque mirabiliter perfundebat, ut nequaquam plenarie posset verbis mortalium explicari. Post hæc autem, in anno altero, ad augmentum præfati gaudii, virgini contigit ut sexta feria post Nonam paululum gaudium prædictum semper accideret inchoari, sic ut a tota * sexta feria per totum sabbatum lætabunda, semper die dominica subsequenti tranquillitatem penitus, tam spiritus quam corporis, fere toto diei spatio susciperet inauditam, sicque Pater * corporalis figmentum * cognitor, parcens misericorditer dilectæ corpori, intus alebat spiritum supernis aromatibus, ipsum bonis interioribus refocillans, ut suimet omnino nescius onus * molis corporeæ non sentiret.

[23] [et extasi rapitur.] Quadam die virgo laudabilis sedebat solitaria quodam loco unde cœlorum * dilecte * poterat intueri, nec tamen vas curabat cernere, nisi quia latens interius quiescebat thesaurus ille nobilis, quem tota fortitudine cordis et corporis, tenerrime diligebat. Dumque illic delectabiliter resideret, ecce quædam de monialibus illuc adveniens, more claustralium signavit virgini, signis rei convenientibus, ut ad fenestram citius properaret. Videns illa se * vix * præ magnitudine tractus mentis placentioribus curis tunc temporis dedicatæ, surgens nolente spiritu non obedire voluit * moniali, fructum obedientiæ discretæ præferens spiritualis, etiam nec modicæ, dulcedinis voluptati. O mirum vinculum obedientia! O delectatio corporis * languidi! Quam mirabiliter contradictorie rem eamdem contenditis adipisci! Videns autem monialis illa, quæ venerat, ipsam, apertis oculis, immotis palpebris, mirifice spiritualiter residentem, cor illius percipiens confortatum, stupefacta non modice mirabatur; virgo vero dulcissima * Yda, sicut ei signatum fuerat, perveniens ad fenestram, illuc * diutius cum silentio residens, tandem quidem * locuta est timore conscientiæ paceque proximi conservanda. Quo facto satis lucide declaravit quanti sit ponderis spiritualibus, Dei dulcedine degustata, confestim ad se regredi, deque rebus forinsecis posse loqui.

[24] [Ad nimium gaudium temperandum B. Ida sumit Eucharistiam:] De nimietate gaudii ipsius. Semel equidem accidit, ut eo tempore quo more solito gaudiorum ingluvie vexabatur, ut præ intolerantia jam dicti gaudii necdum mori nec diu vivere videretur: quid ab ipsa tunc agi potuit, quod erat hoc consilium requirendum, quid poterat remedii procurari? Tandem sanum consilium idoneumque plurimum felici virgini datum fuit, scilicet ut reciperet corpus Christi. Quo audito, virgo laudabilis, nolens effectum * animi nec suum desiderium declarari, vocibus altioribus: “Wat sal mi Got” exclamavit, religionis pretium et desiderium sanctæ mentis volens iis vocibus occultari. Tandem sano freta consilio, suum recepit dulcius Redemptorem, confestimque tranquillitatem maximam tam mentis * et corporis est adepta, et sic idem moribus * et medicus complevit evidentius in dilecta quod olim dixerat per prophetam: “Ego occidam et ego vivere faciam, percutiam et ego sanabo.” Sed quid * est quod ita fecerit dulcis virgo? Numquid Deum contrarium sibi ipsi nitebatur efficere? Numquid gaudia respuens a dilecto collata dulcius, ut fortius eum confunderet, ipsum interius invocavit? Absit, absit. Vocavit siquidem ipsum interius, non ut esset sibi contrarius, non ut gaudia tolleret, sed ut mentis insaniam et tumultus impatientiæ, quam fervoris incendium et amoris acerbitas, moræ prorsus impatiens, compellabat ardentius ebullire, per expressam ejus præsentiam sedarent *, dilectæque languori miserans, nequaquam metam gaudiis vellet imponere, sed mensuram.

[25] [qua tamen alia die refici non potest.] Alia vice contigit ut * in festo quodam, ut mos est Ordinis magnis solemnitatibus, quo tota congregatio sanctam erat Eucharistiam a receptura, mentis ardor illam affligeret præ desiderio suscipiendi corpus Christi Jhesu, sustinensque hoc desiderium usque ad Primam, animum ab hora Laudum b reprimens, ulterius expectare non prævalens, illud habere voluit festinanter, velleque suum super hoc fieri præparantius intimavit. Ad Prima * corpus Domini sacerdos secum attulit ipsum volens ei tribuere, sed afflicta præ desiderio ardoris vehementia, quasi extasim patiens, fere morti contermina, perficere non * valuit * quod optarat. Tamen ne proximi turbarentur, nitebatur adeo fortiter revocare vigorem corporis, quo * laborantius * facies præ laboris angustia videretur tota nigredine circumfundi, sacerdosque nihil efficiens, secum sacram Eucharistiam, ad ecclesiam rediens sicut attulerat, reportavit.

[26] [Terrenos cibos fastidit.] Solemnitatibus c vero quibus mos exigit duas * d in Ordine celebrari, primis orare poterat, sed in secundis minime, fervoris indicibili, caritatisque minime * vinculata. Die quadam, in refectorio, post susceptam Eucharistiam, ad mensam residens, plena Deo, flagrans * odoribus *, ætuans spiritu, oblita sui penitus statusque sui nescia, quod gerebat intus voce foras eructuans, loquens in teutonico dicens ita: “Wi here min harte e”; quod conventus intelligens mirabatur non minime quod * in refectorio loqueretur f. Cunctis vero solemnitatibus et etiam diebus aliis * communicaverat sponsa Christi, delibuta Christi * deliciis, cibariis referta spiritus, pane pasta similagineo, terrena fastigians * fercula incredibiliter, non * ire * refectorium et ad Missam * cum aliis residere, reputabat pondus non minimum sarcinamque præ cæteris graviorem. Unde contigit fieri quod * quædam de monialibus quæsivisset a virgine quadam vice quæ loca magis nocua viderentur, volensque ab ipsius responsionibus aliquid extorquere, subjunxisset: “Numquid ecclesia?” Mox respondit: “Non. Scio enim * quod cantare et legere, meditari et orare mihi fiant dulcis tranquillitas et pax mentis.” Quid mirum igitur si tam dulcibus ferculis adeoque spiritualibus enutrire *, onerosum esset et odio carnale refectorium, cum testetur apostolus quia, gustato spiritu, discipiat * omnis caro.

[27] [Cuidam moniali impetrat animi quietem.] Quædam autem de monialibus hujus * monasterii, compassionis vulnere sauciata non leviter pro persona quadam, sub regula beati Augustini substituta, quæ viam regiam tutamque semitam virtutis deserens, ad vitia deflectens animum, ad mortis præcipitia ferebatur; stimulante mentis angustia, cum dolore mentis * cordis et gemitu denudabat * dilectæ virgini quod dolebat, ipsam rogans attentius et ardentius obsecrans, ut super hoc negotio Christi misericordiam imploraret. Virgo quidem hæc non obaudiens, nec petita præteriens aure surda, sub die tertia, fronte læta, facie hilari, monialem turbatam adiens, divinæ magnitudinem bonitatis lætabunde magnificans, ipsi jocundius intimavit quoniam hæc infirmitas non esset ad interitum; nam jactura verteretur ad commodum, et casus flebilis ad salutem; pertulerat enim ille misericors rerum depositor * utilitate spiritus in peccatis ipsam decidere *, ruinamque pro bono sustinens, ipsam in melius resarciret. His auditis et his similibus, monialis modo tristissima, purgata mentis facie, tersoque fletus nubilo, spe resumpta tristitiam penitus expulit, recepitque solamina mediante subsidio dulcis Ydæ.

ANNOTATA.

a Apud Cistercienses totus cœtus regularis in magis solemnitatibus Eucharisticæ mensæ assidere debebat. Talis non erat obligatio diebus dominicis. Etenim legimus in libro Consuetudinum: In die Nativitatis Domini, Cœnæ, Paschæ, Pentecostes, debent fratres pacem sumere et communicare, omni occasione remota, nisi forte abbas aliquem prohibuerit. Omnibus vero dominicis diebus communicet qui potuerit. Sacerdotes tamen, qui per septimanam cantant, si die dominico non cantant, in eorum sit potestate communicare vel non. Cæteris vero diebus, qui forte dominica non communicaverit, poterit communicare si voluerit [Les monuments prim. de la règle Cist., pag. 160.] . Ex quibus verbis intelligimus B. Idam ecstasim, de qua hoc loco, passam esse in uno ex his magnis memoratis festis. In aliis vero Ordinis Benedictini familiis alia fuit de mensa Eucharistica disciplina [De Antiquis monachorum Ritibus, lib. III, cap. IV, pag. 293; cap. XIII, pag. 390; cap. XVI, pag. 452; cap. XXII, p 492; lib. II, cap. IV, p. 189 et seqq.] .

b Laudes, quibus, haud longo intervallo facto, Prima conjuncta erat, incipiente luce in monasteriis erant dicendæ [Martene, Commentarius in Regulam S. Benedicti, cap. VIII, pag. 255 et seqq.] .

c Solemnitas non idem ac festivitas significabat. S. Benedictus in Regula sua dicit: In sanctorum vero festivitatibus, vel omnibus solemnitatibus, ut est dominico die agendum, ita agatur: excepto quod psalmi et antiphonæ vel lectiones, ad ipsum diem pertinentes, dicantur [Ibid., cap. XIV, pag. 294.] . Inter festivitates quidem et solemnitates hoc esse discrimen censent Hildemarus aliique, quod solemnitates ad Christi mysteria, festivitatesvero, ad præcipua sanctorum festa attineant. Hæc est quoque sententia Edmundi Martene [Ibid.] , quam affirmat sese habere communem cum Boherio et Menardo; licet Bernardus Casinensis solemnitates ad Christi aut sanctorum festa præcipua, festivitates vero ad alia minus præcipua, in quibus officium XII lectionum, pertinere existimet. Jam vero nuni apud Cistercienses solemnitatis vox eamdem habuerit significationem dubitandum videtur, cum in antiquis hujus Ordinis Usibus plura festa indiscriminatim vocentur festivitates et solemnitates [Consuetudines, cap. XXXIII et seqq, apud Guignard, pag. 124 et seq.] .

d Missæ sacrificium non nisi sabbatis dominicisque diebus fuisse celebratum apud Orientales referunt Cassianus et Palladius. Benedictini et Cartusiani monachi a quotidiana Missa quoque per longum tempus abstinuerunt. Haud facile aliquis definiet quandonam apud monachos invaluerit usus missas quotidie solemniter decantandi. Cistercienses quidem, religiosissimi omnium benedictinæ regulæ observatores, ab ipsis Ordinis primordiis, Missam quotidie decantarunt, ut patet ex eorum Libro Usuum [Martene, De Antiquis monachorum Ritibus, lib. II, cap. IV, pag. 147.] . Apud eos duæ canebantur Missæ in festis Nativitatis, Circumcisionis, Epiphaniæ et Ascensionis Domini, in Paschate ac Pentecoste et tribus diebus sequentibus. Item in omnibus solemnitatibus beatæ Mariæ Virginis, apostolorum, S. Benedicti, et multorum aliorum sanctorum [Consuetudines Cisterciensium, cap. LX, apud Guignard, pag. 158.] . Itaque in uno ex his festis B. Ida ecstasim hic commemoratam experta est.

e Verba teutonica Wi here min harte ellipsis esse videntur et significare Quomodo, Domine, cor meum!

f Causa mirationis de qua in præsenti hæc erat, quod apud Cistercienses loqui in refectorio severissime erat prohibitum. In Institutis enim Capituli generalis Ordinis Cisterciensis, cap. LXXIX legitur: Omni tempore secundum Regulæ præceptum decet monachum silentio studere, sed maxime nocturnis horis et ad mensam… Qui vero aliter fecerit, in ipsa refectione a vino abstineat. Quod si vinum non habuerit, uno pulmento, si duo habuerit, careat [Ibid., pag. 274.] .

* add. Jhesu Christi

* add. post

* deest

* add. redderet

* diebusque

* deest

* add. misericordiæ

* figmenti

* bonus

* ciborium

* directe

* sed

* add. intelligens

* noluit

* pectoris

* add. felix

* illic

* quædam

* affectum

* add. quam

* morbus

* add. hoc

* sedarentur

* quod

* Primam

* deest

* prævaluit

* quod

* laborantis

* add. missas

* lege munimine

* fragrans

* ardoribus

* add. et

* add. quibus

* cœli

* fastidiens

* deest

* inire

* mensam

* add. cum

* namque

* lege enutritæ

* desipiat

* ejusdem

* deest

* denudavit

* dispositor

* desidem

CAPUT IV.
B. Idæ erga proximum caritas. Ejus pietas in adoranda et suscipienda sacra Eucharistia. Ei apparent Deipara et puer Jesus.

[B. Ida quamdam monialem a vitio liberat.] De dilectione virginis erga * proximos et quibusdam miraculis. Erat quædam monialis in eadem abbatia * quodam detenta vitio. Quæ accedens ad virginem imploravit ejus auxilium, ut ei non respueret suis orationibus subvenire. Virgo vero laudabilis, petitionem humilem non cum fastu suscipiens, ipsi dedit consilium tam utile quam honestum, videlicet quod corpus Domini quadam die reciperet, ipsique diceret confidenter quod ad ejus subsidium a sorore Yda mitteretur. Illa vero laudandæ virginis freta consilio, recepit corpus Domini, percepitque quod Dominus voluit veraciter vitium per meritum dilectæ virginis terminari *.

[29] [Alius vitium denudat.] Erat autem et quædam alia monialis, in eodem cœnobio, quæ * vitium habens absconditum, prorsus latens intrinsecus, et quod numquam posset ab homine comprehendi *. Ad quam accedens dulciter cum lenitatis spiritu dulcis Yda denudavit, certissime per voluntatem Domini, quod ipsa tali vitio laboraret. Quod monialis audiens, volens * quod repeteret adhuc verba quibus esset de vero certior, sponte respondit durius, dicens ita: “Vidistis vos visiones?” Post hæc virgo mansuetissima moniali * certissime declaravit quod per Deum solummodo veritatem rei cognoverat; et adjungens ulterius dixit ei: “Scio quod Dominus etiam super vos propter hoc vitium sit iratus, donaque plurima dignitatis non insimæ specialemque gratiam vos amiseritis propter illud. Quod si non curaveritis emendari, sciatis sine dubio quod, permittente Domino, super vos graviter punietur.” Accidit etiam quod in sanctis suis Deus mirabilis cuidam personæ languidæ, per laudabilem virginem, languoris solvit vincula, restituitque languidam sanitati. Unde virgo valde proficiens, in seipsa spiritum fortitudinis viriliter accipiens, per hæc magis sollicite semper ad gradum conscendere studuit virtutum meritis altiorem.

[30] [Ipsa ad recipiendum corpus Christi divinitus adjuvatur.] Alia vice contigit quod virgo prælaudabilis, cuidam de monialibus significans signorum gestibus affectus desiderium quod habebat recipiendi corpus Redemptoris, addidit etiam quod hoc volebat fieri tali modo quod a nulla de cæteris nosceretur. Monialis vero dilectæ * virgini suum spondens auxilium, pacificavit super hoc cor illius. Post hoc vero notificans sacerdoti quamdam de monialibus velle recipere Salvatorem, se diligentius ad ejus adjutorium præparabat. Post hæc quædam persona veniens intimavit id ad quod venerat moniali, videlicet ut ad quoddam negotium monialis quam citius properaret. Statimque * vero dicta jam sæpius monialis corde dolens, turbato spiritu, festinantius adiit priorissam abbatiæ, postulans diligentius solliciteque supplicans licentiam sibi dare remanendi. Quid ei postulatio, quid supplicare profuit? Nequit * quod optaverat impetrare. Tristis ergo vultuque turbida fecit quod potuit, mitiusque petens auxilium, affectuoso spiritu sollicite rogavit Dominus * Dominum, cujus dulcis benignitas nullo termino clauditur, ut per merita virginis cui se promiserat adjutricem, occasionem mitteret qua posset ad auxilium quod promiserat virgini remanere. Confestim inundantia tanta de cœlo descendit * pluviarum, ut ad dictum negotium, si vellet etiam, posset nullatenus perrexisse. Sicque remanens gaudenter, detenta violentia pluviarum, rediens ad ecclesiam juvit dilectam virginem, quousque corpus Domini, quod expectabat, virgo dulcissima dulciter recepisset. Post ad locum idoneum ipsam ducens, egressa festinantius, ostiumque serans ecclesiæ, non imprudens deseruit dilectam solitariam cum dilecto, prædictique negotii non oblita, nacta tempus idoneum, ad ipsam festinantius properavit. Quid igitur dicent increduli, numquid Helyæ spiritum dulci sponsæ concesserat dulcis sponsus, per cujus meritum languorem repulit et cœlestes aperuit cataractas, repente mittens pluviam, cum cœlum antea purum consisteret et serenum?

[31] [Quadam die, suscepta Eucharistia, in ecstasim rapitur;] Quadam die virgo laudabilis *, Dei plena dulcedine, nacta locum idoneum ut pace spiritus frueretur, illic sedit pacifice. Dumque sic solitaria resideret, quædam de monialibus huc accessit, quærens ab ea dulciter si infirma vel debilis virgo foret. Illa vero gaudium spiritus hilari facie dulcius indicans, jocunde mirabiliter sicque * respondit: “Hæc gratia quam ego habeo me non debilitat.” Sicque dicens, inundantia gratiæ præpedita, non potuit ulterius quidquam loqui. Messionis in tempore quandoque contigit quod conventus ad segetes colligendas abbatiam exierat a, sed virgo domi remanens, corpus Christi studiose recipere desiderans, implere desiderium procuravit. Quæ cum accederet ad altare, recepto Christi corpore, stare diu non potuit, sed procidens supino corpore super terram, diu taliter jacuit. Quam quisquam assistentium erigere non audebat. Sacerdos itaque rem gestam intuens, accedens personaliter ad ostium ecclesiæ, personam quamdam citius accersiens, rogavit eam dulcius ut sic jacenti virgini subveniret. Quæ accedens ad virginem, ipsam jacentem erigens, nitebatur in quantum poterat ut ipsam posset ponere in sedendo, vertensque tamquam mortuam huc et illuc, * omnino poterat non plicare. Cumque illuc * diutius jacuisset, translata postea super lectum, usque post Nonæ spatium sic dormivit.

[32] [item cum fortuito sacra communione esset privata.] Quadam die dominica, sanctam Eucharistiam recipere desiderans, usque ad Missam ultimam sibi posuit terminum, sed decepta fuit quam plurimum expectando: contigit etenim quod conventus totus, egrediens ad quoddam ædificium, quod nuper factum fuerat, ad Missam loco pergeret celebrandam, nec habebant consuetudinem quod illic corpus Domini * reciperent moniales. Sentiens igitur virgo laudabilis se deceptam, doluit plurimum, cuidamque moniali signavit taliter quod ex signis cognovit monialis certius, quod pia virgo gravius anxietate pectoris angeretur, rogavitque virgo melliflua monialem ut ipsam non desereret. Quo concesso, simul ad ecclesiam * accedentes ædificium, illam Missam devotius audierunt. Sed dilector animarum post Missam dulciter visitans dilectam *, ipsam de se replevit cœlitus, adeo mirabiliter quod ad locum cœnobii non potuit de facili remeare, correptamque dulcedine debriatamque spiritu, pariter inter medium dum rediret oportuit diutius remanere. Cumque illic virgo dulcissima sic jaceret tracta mentis ab * extasim, faciem mirabiliter habens omnino rubeam et præclaram, persona quædam interim eam * videre sitiens, monialem sociam virginis dulcius petiit, promittensque duo psalteria beatæ Virginis b, ab ipsa quod petierat impetravit; denudansque faciem virginis monialis, ipsam ostendit largius personæ libentissime intuenti. Qua conspecta personæ placuit, ædificataque quamplurimum non minime laudavit faciem sanctitatis. Post hæc virgo sese recipiens, statuque solito jam recepto, rediit ad cœnobium cum sibi socia moniali. Deinde feria tertia post prædictam dominicam, ipsam rogavit dulciter monialis ut corpus Domini vellet recipere. Cui respondit mitissime pia virgo: “Bene mihi sufficiunt bona quæ mihi Dominus dominica die propinavit.” Quadam die virgo jocundior apparens solito, loquebatur cum monialibus de puero Ihesu nato. Quam benigne interrogans quædam de monialibus, requisivit utrum ei nasci vel pati Dominum majoris pretii videretur? Cui virgo respondens mitius, ita dixit: “Si natus Dominus non fuisset, mori nequaquam potuisset; sed ex quo natus fuerat, mortis pati supplicium oportebat.” Quotiens virgo nobilis seu lente seu celeriter juxta chorum sacerdotum transmeabat, consolatio spiritus ipsi sic de ciborio * c mittebatur ut facies ejus exterior, quandoque rosea, quandoque pallida, motum sequens intrinsecus *, videretur.

[33] [B. Idæ febricitanti in natali Domini] De visione in natali [Domini] et cognitione præsentiæ * Dei et contemplatione virginis. Pretiosa margarita summi regis, in adventu Dominico, secundum statum temporis veris amantibus desiderabilem, ardenti desiderio, fervore ineffabili, devotione penitus vix credenda, movebatur, desiderans ut aliquam novitatem pertinentem ad gaudia Nativitatis Domini d vellet ei dilectus nobilis de cœlesti dulcedine propinare; nec hoc præsumptio seu curiositas instigabat, sed amoris impetuositas, cor ejus vulnerans et transfigens. Deus vero, qui mentes hominum intuetur, amicæ desiderium non dedignans, ipsi libenter contulit quod optavit; accedente namque jam tempore solemnitati proxima die dominica quæ præcedit, adventus ultima, natale * Domini, Deus dilectam virginem tantis deliciis spiritualibus adimplevit ut videretur melius * morbo febricitantium laborare. Priorissa vero cœnobii solamen et auxilium ministrans *, diligentius ipsam inire compulit cellam infirmitorii e.

[34] [apparet Deipara cum puero Jesu.] Quæ lecto posita virgo dulcis, correpta vehementius amoris febribus continuis et acutis, amore languit amoris filia, amorem sitiens, amore debria, amoris æstuans dulci patibulo, amoris laqueo suffocari *. Sicque delectabiliter agonizans, sollemnitatis gaudium expectavit; post noctem vero mediam, eo scilicet tempore quo Missam primam contigit celebrari *, ecce cum magno lumine apparuit jacenti virgini quædam persona subito mirabilis *, speciosa ineffabiliter, excellentissime, reverenter gestans in ulnis puerum totius pulcritudinis et venustatis, lampade radiantem, de quo verba melliflua, verba condita nectare dixit *: “Ecce dilectus filius meus. Iste hac in hora natus fuit. Quo carius donum nihil habens, hunc tibi et conventui die conferam hodierna.” Viditque virgo nobilis in lumine divino undique confuso * quædam mysteria Trinitatis, Patremque Filio præsentialiter cohærentem, cujus verba suscepit audiens non invite. Virgo vero gerens memoriam caritativo spiritu de quibusdam personis, quærere quidnam illis contingeret hoc in articulo sese sollicitans, præsente Domino, requisivit; sed de quadam * specialissime requisivit a Domino studiose. Cui Dominus præcepit dulcius, quod illi diceret, quod niteretur semitam status arripere melioris. Iisque dictis, discessit visio. Tunc ad se rediens, intellexit quod in ecclesia cantaretur Agnus Dei. Post hæc sanctam Eucharistiam a nocturna Missa recipiens, ulterius præ desiderio sustinere non poterat, mirans etiam plurimum quod tam diu potuerit sustinere.

[35] [Postea de præsentia Dei in altari ubique erat certa,] Post hanc autem visionem, videbatur laudandæ virgini quod tanta claritas in suo corpore remansisset, quod totus mundus lumine solari septies clarior *, si in medio aeris corpus ejus pro lampade poneretur, posset eo faciliter decorari. Quodque præceptum fuerat de persona perfecit festinantius, fideliter et devote. Contigit etiam in dicta virgine renovari mirabilissime quod de beato Johanne Baptista reperitur. Sicut enim in utero matris sensit Dei præsentiam venientis, sic virgo prædulcissima sentiebat adventum Domini descendentis præsentialiter in altare; unde multotiens attentata certos reddidit super hoc acceptantes *. Quandoque namque citius, quandoque vero tardius quam more solito, sacerdote cœnobii f sic jubente * ut * probaretur veritas hujus rei, pulsabatur campanula de altari. Virgo vero errorem sonitus, quem ignorabant cæteræ, detegebat secretius sacerdoti. Hanc autem gratiam adeo generaliter illi Dominus dederat *, quod ubicumque penitus se haberet in altari, Dei præsentiam cognoscebat A quarta vero feria ante Pascha, tota illa hebdomada et etiam similiter * subsequenti usque dum canitur: “Quasi modo geniti * infantes, *” tanta plena dulcedine, tantis referta gaudiis lætabatur, quod amittebat penitus ciborum corporalium appetitum.

[36] [vel etiam utrum rite ab adstantibus reciperetur Eucharistia; cestases patitur.] Cognovit etiam pia virgo in quibusdam personis timidis, quod in ipsis, recepto Christi corpore, divinitas ineffabiliter lætaretur; in aliis similiter vidit Deum descendere, veluti non spontaneum, sed * invite, et ubicumque aderat, hæc et similia cognoscebat. Quasdam vero accedentes ad corpus Christi * extra semitam salutis percipiens et cognoscens, vidit cuidam accidere quod, quando corpus Domini in ore suo habuit, angelus affuit præsentialiter, qui regem suum sustulit ab ore tanti muneris nihil digno. Quadam die virgo laudabilis *, recepto Christi corpore, mentis extasim patiens, excessu rapta spiritus, permansit fere taliter tota die; postque cum aliquantulum, necdum tamen plenarie, rediisset, cum ad cellam infirmitorii transferretur, cellam ad quam translata fuerat non cognovit. Quædam autem de monialibus, condescendentes dulciter necessitati corporis, optabant quod comederet. Cumque cibum apponerent coram ipsa, non * ad se reversa penitus, apposita cibaria nec agnoscere potuit nec gustare. Cumque ori ejus apponerent buccellam carnium, illic stetit cibus appositus ipsaque penitus non percepit. Quædam vero persona, plurimum spiritalis, hic assistens, hortabatur sollicite ut ipsam frui sinerent quiete et tranquilliter dormitione spiritus inchoata. Cumque dimitterent ipsam pacifice, buccellam carnium in ore retinens, obdormivit iterum jocundo nectare debriata. Cum autem die crastina virgo mirabilis ad statum pristinum redisset, ea quæ dicta fuerant a persona spiritali narravit diligentius monialis. Quod * audiens virgo dulcissima dixit ei: “Veritatem ipsa dixit. Nocuisset mihi quam plurimum si non iterum taliter dormissem.” Contigit etiam de ipsa sæpius ut in ore tenens cibaria somnis spiritualibus obdormiret.

[37] [Amplexandum dat Deipara puerum Jesum B. Idæ.] De visione * in matutinis et humilitate et compassione ipsius. Eidem accidit dilectæ * virgini, quod cum quadam solemnitate beatæ Virginis matutinis officiis interesset, decus cœli, regina virginum, angelorum lætitia, mirabilis et mirabiliter ei apparuit omnino inter cæteras vigilanti g, gerens in ulnis puerum excellenter pulcerrimum, ornatum excellentius, picturatum et nobilem flore totius decoris et decoris, quem ut patrem et * filium, ut fratrem dilectissimum amplectans * et habilitans, dilectæ * virgini præsentavit venerabiliter et benigne. Quid tunc potuit agere? Numquid pigra vel negligens refutavit suscipere rem oblatam? Absit, absit. Immo gaudens et hilaris, amans amantem, sponsa sponsum, læta * suscepit dulciter in medullis intrinsecis cordis sui; tota namque vi * desiderii cordis et corporis ipsum ardentius et vehementius exportabat *. Contigit etiam hoc in articulo, quod ad ipsam pertinuit ut cantaret secundum ordinem versum suum. Quid tunc agere potuit, lacertorum amplexibus illigatum sic tenens puerum, quem præ cæteris omnibus diligebat? Cogitansque secum interius, hæsitavit diu quid faceret, dicens ita: “Si tenuero puerum sic inter brachia, versumque sic cantavero, statutum Ordinis non servabo, quia cucullæ h manicas * in articulis statuta jubent Ordinis declinari.” Cumque tempus versum expostulans jam instaret, bonitatis Dei circumfulta fiducia tali *, protulit confidenter: “Cogitetis de vobis, Domine, quia cantans perfruar ordine.” Cumque versum, ut debuit, incepisset, collo puer adhærens virginis, illam secum firmiter vinciens, se cum illa ligavit firmius brachiolorum * vinculis excellenter prædulcibus et amandis. Ipsa vero versum quem inchoaverat multo melius solito percantavit. Postea residens secundum ordinem, reponens super gremium * puerum venerabilem, consolationes quam plurimas hic ab ipso recepit dulciter et devote.

[38] [Quæ mirabiliter de Deo disserebat] Cum quandoque virgo jam sæpius memorata cum * aliquibus de Dei mirabilibus mirabiliter disserens loqueretur, assumens quinque literas, videlicet a d m o n, super illas mirabiliter * de Deo comprehendit, Trinitatem per m denotans, Deitatem per d et miranda per cæteras exponendo. Cum oppressa morbo non minimo jaceret quodam tempore lecto quodam, tenens in manu rosulam, dicens * ita: “Sicut hæc rosula * ad me non * pertinet, sic ad me non pertinuit bonum quod mihi Dominus propinavit,” dicens quod talia loquebatur de visitationibus illius temporis, quo visitator cordium ipsam quaque dominica visitarat. Sicque servans in omnibus humilitatis spiritum, nunquam in magnis ambulans, sequebatur humiliter * servientis in * omnibus * voluntatem, licetque * misisset * ciborum corporis appetitum, servienti * nunquam contraria, quando cibaria porrigebat, suscipiebat dulciter, licet spiritu * respuens et invita. Sicque suam subiciens penitus et omnimode suis inferioribus voluntatem, humilitatis infima studebat posse consequi, humilis omnibus, dulcis operibus, dolentibus compatiens, tota virtute spiritus imminebat.

[39] [et erga alios valde erat misericors.] Unde contigit fieri quod, cum quædam persona indigens, ut consolationibus pietatis officio fulciretur, cum laudanda virgine colloquens, status sui gravedinem miserabiliter indicasset, virgo plena dulcedine, bonis cœlestibus non avara, personæ spiritum refocillans, voce dulciloqua dixit ei: “Si bona aliqua unquam feci, ego * vobis omnino confero universa, vestraque mala omnia mihi detis, et ea mihi penitus dimittatis, tali videlicet pactione, quod vos de cætero virtutis semitam et novitatem spiritus vitæque rectitudinem sequamini sollicite, sicque spiritu fideli de cætero permanere studeatis.” Illa vero promittens firmiter quod postulaverat, ipsam dilectam virginem cæterasque quas nominaverat * religiosius conversari, solerter et sollicite frequentavit, plurimumque profecit postea monitione congrua dulcis Ydæ.

ANNOTATA.

a Quo tempore B. Ida Lewensis in Rameya vixit, ibi, ut ex ejus Vita manifestum est, non viguit inclusio: secus non exiisset ad colligendam messem. Neque eam a monasterii exordio usurpaverant moniales Rameyenses: nam legitur in Vita B. Idæ Nivellensis, quæ anno 1216, quemadmodum in Commentario prævio num. 11 vidimus, primo in Kerckhom, dein in Rameya regulam Cisterciensem profiteri cœperat, accidisse imminente messionis tempore, quod pars conventus de Rameya perrexit cum priorissa ejusdem loci ad grangiam quæ Kerkehem dicebatur, causa metendi fruges, et soror Ida (Nivellensis) cum eis. Cumque illic demorarentur plusquam octo diebus [Vita ms. B. Idæ Nivellensis, pag. 25, Biblioth. regia Bruxellensis, num. 8891.] … Postea quidem inclusio perpetua omnibus monialibus Cisterciensibus a Capitulo Generali anni 1256 præscripta fuit, præterquam quod abbatissa vel etiam celleraria, comitibus duabus monialibus, propter monasterii bonum aut propter alias inevitabiles causas e cœnobii septis exire possent [Thiers, Clôture des religieuses. chap. X, pag. 42 et seq.] . Addebatur tamen in Constitutione hanc legem non spectare monasteria quæ ante annum 1221 regulam Cisterciensem susceperant, quale erat Rameyense. Verum, licet per decretalem circa annum 1300 jusserit Bonifacius VIII, ut ubique moniales haberent in posterum inclusionem, affirmat tamen Petrus Impens, auctor ms. Chronici Bethleem [Compendium ms. Chronici Bethleem, lib. II, art. V. § 3. Wichmans, Brabantia Mariana, lib. III, cap. LIII, pag. 836. Cfr. Van Espen, Jus Eccles., tom. I, part. I, tit. XXX, cap. 3. 4, pag. 299 et seqq.; Verhael der Reformatie van de Abdy van Maegdendale, pag. 32.] , monasteria Belgica monialium, ineunte sæculo XV, nulla vel admodum pauca inclusionem observasse. Qua de re exstat Processus Inclusionis domus B. Mariæ Viridis-Vallis, qui servatur in bibliotheca regia Bruxellensi loculo 16585. Patet autem B. Idam a nulla Ordinis regula discessisse non servando inclusionem.

b De Psalterio, ut hic locus explicetur, plura dicenda sunt quam patiatur Annotati ratio. Quapropter ad finem Vitæ B. Idæ, nobis placitum est Appendiculam subjicere de Psalterio B. Mariæ Virginis.

c Ciborium erat altaris tegimen seu umbraculum, quatuor columnis iisque præaltis fultum, et in fastigatam formam eductum, adeo ut totum tegeret altare. Ciboria aliquando erant ditissima, ex marmore argentoque confecta et pretiosissimis gemmis ornata. Verum hujus generis ciboria ubique fere citra montes in desuetudinem abierunt. Nunc autem ciborii nomen datur cibolo seu pyxidi in qua servatur Eucharistia, quia quemadmodum ciborium olim appellabatur altaris tegimen, ita cibolum erat et est S. Eucharistiæ tegimen. Cibolum sæpius habebat columbæ formam, eratque ex auro, et suspensum super altare: in Bursfeldensium tamen et Casalinorum monasteriis Benedictinis S. Eucharistia servabatur extra altare [Cangius, Constantinopolis Christiana, lib. III, pag. 50 et seqq.; Acta SS., tom. II Aprilis, pag. 11; Martene, de antiquis Monachorum ritibus, lib. II, cap. IV, pag. 175 et seq.; lib. IV, cap. I, pag. 542 et seq.; Lenoir, Architecture monastique, tom. I, pag. 199 et seqq., pag. 353; tom. II, pag. 149 et seqq., pag. 255 et seqq.] .

d Gaudia Nativitatis Domini jam a sæculo III magnifice in Ecclesia agebantur. Verum tunctemporis christiani non pauci, admissa nuper religione catholica, saturnalia ex parte celebrare pergebant, ritus ethnicos cum Christianis miscentes. Medio ævo, eadem intemperantia. Quare, S. Augustinum imitati [Opera S. Augustini, tom. V, Sermo de Calendis Januar., col 1021 et seq. Item, alius scriptor, forsan S. Cæsarius Arelatens., ibid., col. 2002. Cfr. Leber, Collection de dissert. relatives à l'Histoire de France, tom. IX, pag. 206 et seqq., pag. 233 et seqq.] , multum diligentiæ adhibuerunt præsules ecclesiastici, apud Francos [Labbe, Concil., col. 1497 et 1500.] , ut ab illicitisfestis averterentur Christiani. Idem factum suspicamur apud omnes Germanos [Haltaus, Calendarium medii ævi Germanicum, pag 140] , Danos [Ibid.] , Suecos [Loccenius, Antiqq. Sueo-Gothicæ, lib. I, cap. 5, pag. 30 et seqq.] , Gothos [Ibid.] , Anglo-Saxones [Hampson, Medii ævi Kalendarium, tom. I, pag. 89 et seqq.] , aliosque populos septentrionales [Sagittarius, Antiqq. Gentilismi et Christianismi in Thuringia, pag 23 et seqq.; Meinders, Tractatus de statu Religionis et Reipublicæ in Veteri Saxonia etc., Diss. II, pag. 151.] : quoniam, exeunte mense decembri et ineunte mense januario, natalitia Christi celebrabant omnimodis delectationibus vehementer indulgendo. Quamvis multæ ex his gentibus a Romana ecclesia deflexerint, apparate tamen agunt, vel nostro ævo, ferias natales Christi. Adde quod in pluribus Germaniæ academiis, etiam acatholicis, mos est ut rectores, paucis ante hæc festa diebus, magistros et scholares advocent, eosque, ut Jesu in stabulo nati memoriam pia puraque mente recolant, pluribus verbis adhortentur. In catholicis vero ecclesiis quanta solemnitate agerentur Christi natalitia, exposuit Edmundus Martene [Tract. de antiqua eccles. Disciplina, cap. XII, pag. 81; Item, de antiquis monachorum ritibus, lib. III, cap. IV, pag. 282 et seqq.] .

e Cella infirmitorii in Ordinis S. Benedicti monasteriis diversas, inter se contingentes, mansiones, infirmis adaptatas, complectebatur, eratque sæpius omnino ab aliis officinis cœnobii separata [Martene, Commentarius in Regulam S. Benedicti, cap. XXXVI, pag. 472 et seq.] . Apud Cistercienses vero cum quis infirmus in infirmitorium recipiebatur,nonnullæ peculiares leges, haud parum severæ, ei servandæ erant [Consuet. Cistercienses, cap XCII, pag. 202 et seq.] . Benedictinorum præsertim Cisterciensium valetudinaria descripsit Albertus Lenoir [Architecture monastique, tom. II, pag. 389 et seqq.] .

f Sacerdos cœnobii idem erat ac capellanus cœnobii. Qui hoc munere in monialium Cisterciensium cœnobiis functuri erant, post expletum novitiatus annum, in abbatissæ manibus professionem emittebant hisce verbis: Promitto vobis obedientiam de bono usque ad mortem. Quum Rameyæ, uti ex Vita B Idæ liquet, lex de duabus Missis cantandis observaretur, manifestum est plures ibi fuisse presbyteros.

g Augustinus Wichmans Rameyam inter sacras Brabantiæ ædes Deiparæ gratiores numerare non dubitavit, propterea quod B. Ida Lewensis et B. Ida Nivellensis frequenter B. Mariæ Virginis alloquiis in Rameya fruitæ erant [Brabantia Mariana, lib. III, cap. XIV.] .

h Cuculla fuit primo vestis monachorum orientalium: quam adhibuerunt et monachi occidentales antiquiores, ac dein familiæ omnes Benedictinæ. Ast non videtur ejus formafuisse ubique eadem, quemadmodum constat ex dissertatione Edmundi Martene, qui in scriptorum hac de re sententiis colligendis multum impendit laboris [Martene, Commentarius in Regulam S. Benedicti, cap. L, pag. 699.] . Apud Cistercienses cucullæ caputium erat quadratum, et manicæ ad brachii longitudinem, et ita latæ ut duo pugna capere possent [Ibid., pag. 700 et seq.] .

* contra

* ascaria

* tenuari

* quoddam

* deprehendi

* volensque

* noniali

* dulce

* statim

* nequivit

* deest

* cecidit

* mirabilis

* sic

* add. ipsamque

* illic

* deest

* deest

* deest

* ad

* ipsam

* cibario

* intrinsecum

* deest

* natali

* verius

* monstrans

* lege suffocata

* celebrare

* mirabiliter add. nobilis

* add. ei

* circumfuso

* quodam

* clariori

* attentantes

* vidente

* deest

* dedit

* add. tota

* deest

* deest

* et

* Domini

* mirabilis

* nondum

* quæ

* visitatione

* dulci

* ut

* amplexans

* dulci

* add.lætum

* in

* exoptabat

* add. his

* talia

* brachiorum

* add. suum

* coram

* mirabilia

* dixit

* add. nunc

* deest

* add. in omnibus

* deest

* deest

* add. penitus

* amisisset

* add. tamen

* affectu

* deest

* noverat

CAPUT V.
B. Idæ languores corporis. Deus ei revelat arcana. Ejus ecstases et gaudia spiritualia.

[B. Ida, triennio ægrota, erga S. Eucharistiam fuit devotissima.] De subtilitate et cognitione spiritus ejus. Virgo quidem, omnino dedita sanctitati, quadam die de Deo mirabilia comprehendit, nominis sui litteras denominando *; per y namque, quæ litera est acuta, acuitatem; per d Deum; per a designabat amorem. Unde Yda quasi Deum * acute * amans ab etymologia nominis potest dici. Sic semper meditans ea quæ Dei sunt, studiose se circumspiciens, ne defectum quemque * incurreret per negligentiam, tribus annis se præbuit * exemplar patientiæ, sed nequaquam ulterius vivere * placuit elanguenti. Cumque diem dominicam ad diem sui obitus accedere diutius exoptasset, utrumque desiderium complevit pius Dominus. Ipsam enim in anno tertio, quadam die dominica, de corporis ergastulo liberavit. Quæ, dum adviveret, libenter, quando poterat, corpus recipiens Salvatoris, toto fere diei spatio tracta mentis dulcedine, contemplative remanens morabatur. Quando vero non poterat illud recipere, monitione cæteras excitabat. Quarum quædam auxiliis orationum virginis confidentes, accedentes ad altare, cum corpus Domini recepissent, contra carnem et vitia dæmonumque nequitias se sentiebant fieri fortiores.

[41] [Ipsi arcana] Quadam die virgo laudabilis, manens non minime lætabunda, parum tenens silentium, aliquantulum temporis ita fecit *. Post hæc eloquio nihil pigro protulit talia cuidam personæ præsentialiter assistenti: “Postquam vos huc advenistis, mutatus est status vester: nequaquam etenim talis estis qualem vos fieri simulatis.” Mutatus equidem erat status ejus in melius: monstrabat enim se iratam plurimum, nec iræ tamen [aliquid] * tunc temporis sentiebat. Quadamque die postea, illa persona eadem a laudabili virgine requisivit: “Die illa qua vobiscum locuta sum, videbamini debilis, nec posse vos de facili sustinere. Quid vobis contigit?” Ait illa: “Fui propter vos spiritu confortata.” Persona quidem iterum quærens a virgine, dicens * ita: “Quando vester spiritus raptus est, quomodo vobis est illa hora?” Dixit virgo: “Non dormio modo tam sæpius quam solebam. Rogavi namque Dominum ut hæc a me dormitio tolleretur. Quum autem * ad me reversa sum, bona quæ habui non possem aliquatenus explicare.” Eidem etiam postea declaravit quod quodam loco fuerat ad orandum, in quo posset nullatenus ipsam vidisse oculo corporali. Cum * eadem persona *, cum tribulationibus fuisset aliquantulum onerata, rogavit diligentius: quæ se sensit ejus subsidio semper promptissime liberari.

[42] [aperit Deus.] Erat quædam persona alia, quæ, dum adhuc ætate juvenis, corporis pulcritudine, divitiarum copia mundialique gloria præ multis radians, mundi posset deliciis quam plurimum abundasse, fortiter sæculum et sæcularia derelinquens, se Deo servientibus sociavit. Quæ cum cognosceret præ multis excellentius tam corpore quam spiritu dulcem Ydam, quadam die a virgine requisivit diligenter: “Vidistis me antea unquam?” Quæ moderato spiritu aliquantulum subticens *, quærenti protinus non respondit. Illa autem * instans, acutius scire desiderans hoc secretum, respondere cogit * virginem ad quæsita, plurimumque mota sollicitudine pietatis, dixit ei: “Vidi vos alias ubi nemo vos cernere potuisset, nisi quemquam huc vellet Dominus perduxisse.” Alia vice verius illud scire desiderans, denudavit ad purum penitus dilectæ virgini suum velle, virgoque largius secretum quod quæsierat ei fideliter revelavit. Illa vero cognoscens et intelligens absque nebula dubii, quod fuisset virgo laudabilis rapta mentis in extasi * ad illas ineffabiles paradysi delicias, et illic ejus spiritum spiritali lumine contemplata, multum inde tulit solatium. Nec est mirum *: rumores etenim dulces et sapidissimos, mellifluos, * delectabiles, hauserat ejus animus, prælibans et præsapiens ex rivulo fontis dulcedinem et spei gaudium ex auditis.

[43] [Sumentem S. Eucharistiam lætificat. Idem aliis obtinet B. Ida.] Die quadam, cum virgo nobilis ex more sibi solito sanctam Eucharistiam recepisset, se secludens * in solitarium quemdam locum remotum ab hominibus, domibus non terminum *, a turbarum tumultibus se sequestrans, ibi mansit diutius, contemplativo pectore, suavitatem spiritus animæque delicias ebrietate sobria degustando: potitaque solatio quod optarat, sese recipiens ad cœnobium rediit, vultum lætum et hilarem, radiantem cœlesti lampade divinoque cœlitus gaudio decoratum, prætendens intuentibus, declarabat evidentissime jocunditate corporis, in quanta plenitudine gaudiorum ipsius anima permansisset. Contigit quidem alias quod ad ipsam accederet persona quædam cognita, virginisque consortium et frequentiam diligens. Quæ cum ad invicem loquerentur, proposuere pariter sanctam Eucharistiam quadam hora recipere. Quod * cum virgo laudabilissima dulcis Yda cognovisset, personæ dulcius sic respondit: “Si Dominum meum recepero, noveritis quod scio verius quod pro vobis ipsi non potero supplicare.” Hæc igitur persona audiens dicenti talia sic respondit: “Ex quo equidem ita est, malo, magisque consulo, credoque modis omnibus plus valere, quod vos pro me rogetis Dominum, quem et ipsa recipiam, ipsumque * vos per tempus aliquantulum differatis.” Post cum accederet ad altare *, quæ sic locuta fuerat, corpusque * Domini recepisset, novit veraciter quod obtinuerat per preces virginis illud quod exoptaverat obtinere, nec hoc quidem * latuit.

[44] [Cognoscit quoque divinitus quæ aliis contigerant.] Cognovit * certius quidquid ei contigerat, cognoscens etiam quibus, quantis et qualibus turbationum motibus tam spiritus quam corporis antea fuerat onerata. Cognovit etiam, et hoc * sæpius * signis, modis et verbis * plurimis, quando, quamdiu, qualiter Deus spiritum personæ visitabat, eidemque perpluries notificabat talia familiariter et devote, postulavit autem a virgine persona eadem superius memorata ut ei diceret, cum super lignum cecidit, si senserit in capite læsionem. Ad hæc virgo respondit dulcius, quod ad horam illam non doluit, nec sensit penitus casum illum, sed, aliquanto tempore post elapso, læsionis in capite sensit gravitatem. Non mirentur qui audiunt. Non est enim mirabile. Cum enim cor refertum gaudiis tantis et talibus, ex parte qualibet et modis omnibus æstuans et exuberans, ex plenitudine mentis dulcedinem amoris, gaudia cœli, delicias ebulliat et eructet, qua parte pectoris, qua cella cerebri, quo sensus climate, se doloris absinthium ingerere potuit * aut miscere?

[45] [B. Ida ecstasi rapta omni destituitur sensu,] De frequenti raptu ipsius. Nocte quadam post completorium quædam de monialibus, prælationis culmine sublimata, rogavit caram virginem ut acquiesceret quidquam cibi percipere, ut aliquantulum vires et membra corporis possent ex alimonia recreari a. Quæ cum ad ista penitus reticeret, positus est * cibus in ejus osculo, sed ibi remanens in ejus utero non descendit: plena enim Dei dulcedine, plenissima cœlesti ferculo, terrena fercula nequivit capere, sed ad mentis dulcedinem, celeritatem * spiritus sitiens, * et avidi cœlorum celsitudinem contemplari, amori non recalcitrans, amoris cincta * vinculo, caritativis moribus * revolavit. Cumque duæ de monialibus, ut jaceret suavius, vestes ejus detraherent, licet illam converterent huc et illuc, manens prorsus ut mortua, suique nihil sentiens, quid de se fieret non cognovit. Cumque loqui subinde potuit, jamque sui compos et conscia, moniali dixit superius nominatæ *: “Si jam de me mirentur homines, vere non est mirabile, nec etiam ipsa miror. Miror * et ego plurimum super ineffabilibus et mirabilibus inauditis, quæ, divina misericordia largiente, me permittit lucerna spiritus, dulcedo cordium, dilectus delectabilis, agnoscere tam largius et sentire.”

[46] [et luget quod ad se revocatur, sed Deus eam recreat.] Die quadam ad mensam residens virgo laudabilis manducare minime potuit, sed apparens veluti mortua, cum conventus egrediens recederet de refectorio, ut gratiarum actio b redderetur, ipsa manens in extasi, rei gestæ penitus nescia, cum recedentibus non recessit, sed sic manens usque ad vesperas cum pace maxima quievit spiritu; et hoc ei frequentius contingebat. Die quadam alias accidit quod cum, recepto corpore Ihesu Christi, super lectum a monialibus duceretur, vacans mentis dulcedini, gaudio spiritus delibuta, vinculata mirifice caritativi numinis ligamento, illic dulciter jacuit, sopore delectabili contemplationis suspendio mancipata. Ad quam quædam de monialibus accedens penitus importune, aut immemor, aut prorsus nescia verbi quod habetur in Canticis: “Adjuro vos, filiæ Iherusalem, per capreas cervosque camporum, ut non suscitetis neque evigilare faciatis dilectam, quoad usque ipsa * velit;” ipsam renitentem et invitam a dulci somno excitans, ad alium locum idoneum perducere procuravit. Virgo vero graviter sustinens quod a tanta dulcedine, a tanto mentis gaudio, a re tam * delectabili fuerat ita citius revocata, in loco novo permanens, ab intimis visceribus ducens suspiria, querulosas voces et gemitus emittebat incessabiliter cum lamentis. Intuens igitur benignus et misericors rex amantium doloris vehementiam et amoris impatientiam, quibus dilecta nobilis angebatur, ulterius ejus angustias * non sustinens, ipsam melliflue confortavit. Quæ captato fruens solatio, mansit illic usque ad vesperas, dulci debria poculo, dulci sponso congratulans, dulcia carpens gaudia cum dilecto.

[47] [Alio tamen die rursus ecstasi rapta, ad se revocari non potuit.] Alia die contigit quod, cum dulcis et præmirabilis pia virgo panem vitæ, medullam tritici, sanctam Eucharistiam recepisset, sequens et servans ordinem ad gratias, cum cæteris intrans ecclesiam post horam prandii, exeuntibus aliis ipsa non exiit, sed ibi remanens, cum voce flebili cœpit ardentius fundere lacrimas, quas dulcis et nectareus consolator spirituum more * suo suscipiens, ipsam delectabiliter et amabiliter confortavit. Quædam autem de monialibus, quæ in ecclesia præsens erat, voces et gemitus ipsius audiens, ad ipsam citius properavit; sed invenit eam silentium jam tenentem. Cumque ipsam erigere niteretur, permanens quasi vacua omni vitali spiritu, et tamquam moles corporis inutilis et inepta, a luctante pro nihilo nequivit aliquatenus removeri. Quod cum perciperet monialis, prætermisit ipsam pacifice. Quam diu intuens vidit non brevi spatio ipsam vultu mirabili contemplantem.

[48] [De qua alia plura mirabilia referuntur.] Virgo vero jam dicta sæpius dulcis Yda perpluries studebat quærere loca convenientia suspiranti, ut clausa solitudine, altius et ardentius offerret sponso gemitus et singultus animi querulos, et animæ suspiria vehementis, seque posset liberius sine cujusquam scandalo agitare, seu ducere secundum desideria cordis sui. Accidit alias quod Ydam prædulcissimam, mentis dulcori deditam, quædam de monialibus caritatis sermonibus increparet, quod ad custodis calicem c virgo dulcis et clementissima non bibisset. Quæ dulcis audiens sic respondit: “Cum lætatur in * me Trinitas et Deitas in mente jubilat, et spiritus meus unus efficitur cum dilecto, cum ista sentiam, soror dulcissima, quomodo creditis quod possem calicem a custode suscipere seu gustare?” Altum etiam aliud dixit ei mirabile quod et ei contingebat *, sed propter simplices intellectus provide dignum duximus non scribendum. Interrogavit etiam a laudabili virgine monialis de qua nunc loquimur quæ comparatio seu quæ sit unio cum spiritu Dei et virginis, cum invicem contingeret commisceri. Cui virgo laudabilis clementer et dulcissime sic respondit: “Soror amabilissima, sicut est * aquæ stillula in utre vino plenius adimpleto, ita tunc est.” Hoc dixit quasi diceret: In Deo non appareo, quia modicitas creaturæ comparari non prævalet excelsæ magnitudini Creatoris.

[49] [B. Ida multa de suis ecstasibus] De intelligentia ipsius et consolationis spiritualis abundantia. Cum eadem monialis alia vice virginem invenisset tractam in extasim, ejus frequenter oculos cum digitis aperiens, vidit quod quotiens studuerat ipsos aperire, virgo rapta statim recludere properarat. Unde post hæc rogavit virginem ut sibi vellet dicere quid hoc esset. Cujus virgo petitioni congrue sic respondit: “Noveritis quod meus spiritus nondum erat a Dei spiritu separatus.” Die quadam cum virgo nobilis, Dei plena dulcedine, jam parum suimet compos esset, ipsam cœpit arguere memorata jam sæpius monialis, quod victum corporis seu necessaria recipere non curaret. Virgo vero hæc audiens responsum reddidit in hunc modum: “Quomodo creditis panis buccellam in corpus proprium introire, in quod capillus minimus præ multitudine Dei dulcedinis nullatenus subingredi prævaleret?” Rogavit etiam hæc eadem monialis dilectam virginem, ut ei diceret, cum mens ejus in extasim traheretur *, cur mutaretur facies et fieret quandoque pallida, quandoque crocea, hoc in statu. Ait virgo: “Qui secundum Trinitatis magnalia tracti seu rapti sunt, colorem * pallidum, sed qui volant ad extasim humanitatis dulcia delibando, colorem rubeum consequuntur.” Cum eadem monialis cum dulci virgine de illo ineffabili et prælaudabili sacramento, videlicet de corpore Ihesu Christi frequentius loqueretur, et ab eadem quæreret * quanto tempore permaneat forma panis d substantialibus e verbis jam finitis, dixit virgo laudabilis: “Quando Deum recipio, brevis spatio temporis ipsum animam sentio subeuntem, nec translatum ad mentem * corporis per cibi limites temporalis. Insuper sentioque * certius quod et vera humanitas et perfecta divinitas mentem meam inhabitent, seque meo spiritui dulcius conferant et transfundant.”

[50] [alii explicat moniali.] Asseruit quam pluries et * eadem monialis quod aliquotiens, cum caræ virgini jungeretur eo in tempore quo mentis extasim subiisset, per virtutem ipsius virginis, cui reddebat * proxima, confortata fuit multotiens divino consolamine, contra vitia fortior *, mundum spernens virilius et bonorum amantior sic effecta. Interrogavit virginem hæc eadem monialis, quomodo potest fieri quod lætetur corpus cum anima cum ipsa principaliter transfundatur lætitia spiritali. Ait virgo: “Cum anima sit hospes * corporis et amoris tanti confinio ipsi tam dulcius conjungatur; cum anima tota medullitus dulcedine divini gaudii sine mensuræ termino debrietur, quid mirum est si corpus sentiat quod sentit spiritus et præ lætitia dilecti hospitis gratuletur?” Dicebatur de virgine quod habebat consuetudinem quod, si cum ea aliquis loqueretur super illis in quibus fuerat mens ejus in * extasim evocata, continendo silentium quam citius mutaretur. Cum aliquotiens monialis superius memorata de mirabilibus Trinitatis cum virgine laudabilissima loqueretur, a casu contigit quod unum diceret, unde virgo commota dulcius ipsam ammonuit ut sileret, quin et ipsa pace mirabili dulce silentium tenens, diutius hausit mentaliter miram dulcedinem ex auditis.

[51] [Aliquando nihil cibi potest sumere,] Cum ab illa moniali rogaretur attentius die quadam, ut reparando provide debilitatem corporis, cibum vellet recipere, humilitate prævia non præsumens respuere quod rogabat, acquievit parum comedere, receptisque cibariis, obdormire non potuit fere per totum spatium noctis quæ fuit postea subsecuta. Sicque virgini contigit quod quæ prodesse credidit obfuerunt. Cum vero quodam tempore sollemnitas * Ascensionis Domini, jocunda spiritu, jubilans pectore, cordis et corporis adeo gaudium eructabat, quod præ mirabili cordis lætitia nihil omnino potuit manducare. In nocte vero celebri festivitate proxima probavit tentans quinquies si posset aliquatenus aliquid cibi sumere, sed nec pro totis nisibus se vincere prævaluit, nisi parum.

[52] [et gaudio spirituali modo abundat, modo caret.] Cum equidem contingeret quod subtracta fuisset gratia dilectæ virgini, qua visitaverat eam diutius quaque dominica divina bonitas, consternata humiliter præ timore diu mansit pavidi spiritus et trementis: unde cuidam hæc * de monialibus designasset, reddidit virgini monialis quod volebat conditor cordium ipsius patientiam sic probari. Cui virgo pro verborum eloquiis utens signis f sic respondit: “Si super hoc non sum culpabilis, novit Deus quod istam gratiam non multum cupio possidere.” Nec tamen hoc dixit despiciens, sed Ordinis statuta g sitiens cum cæteris sequi frequentius et posse melius tolerare. Cum quodam tempore divinæ plenitudinis nimietate languida quodam jaceret lectulo, cujusdam noctis tempore Nativitatem Domini præcedentis, lectiones intelligens de beati tractatibus Augustini loquentis mirabiliter de mirabilibus Trinitatis, tantis repente gaudiis, exæstuante spiritu, fuit ipsius anima delibuta, quod pene timuit ne sensum perderet, et præ mirabili cordis lætitia semet amittens penitus insaniret. Erubescant lectores tepidi qui tot sæpe magnalia scripturarum legunt, scrutantur, ruminant, cumque lecta transierint, ad instar vasis fœtidi, retinere vix prævalent nec odorem. Perpluries virgini contigit quod * per aliquotiens ab excessu mentis et extasi fuisset noviter revocata, prætendebat insipientibus * oculos adeo spiritales ut viderentur verius * quadam cœlesti lampade radiisque mirificis radiantes *.

ANNOTATA.

a In institutis monasticis diligenter erat cautum ne quis extra refectorium, et præsertim post Completorium, aut cibum aut potum sumeret. Dicto Completorio, debebant omnes irecubitum [Martene, de Monachorum ritibus, lib. I, cap. IX, cap. XI et cap. XII, p. 112.] , uti supra notavimus pag. 113.

b Gratiæ post refectionem non in solo refectorio Deo referebantur a monachis religiosarum S. Benedicti familiarum, sed refectorio exeuntes eas incipiebant et in ecclesia complebant [Martene, Commentarius in Regulam S. Benedicti, cap. 43, pag. 584.] . Ritus, isque valde solemnis, quem observabant Cistercienses, describitur parte prima Usuum hujus Ordinis [Consuetudines Cist., cap. LXXVI, p. 180 et seqq., apud Guignard.] .

c De custodis calice dictum fuit pag. 114.

d Forma panis eamdem habet significationem ac species panis.

e Verba substantialia nuncupantur verba consecrationis, propterea quod ea dicens sacerdos substantiam panis transmutat in substantiam Christi.

f Quoniam silentii lex apud monachos orientales erat quam maxime severa, et tamen non poterant quin inter se aliquando necessario communicarent, signorum usum a remotissimis temporibus adhibuerunt. Eadem disciplina passim apud omnes occidentales monachos, modo Cartusianos excipias, viguit; uti ostendit Edmundus Martene, qui suis libris de monachorum ritibus inseruit signorum literaturam bene longam, in monasterio Cluniacensi usurpatam [De antiquis Monachorum ritibus, lib. V, cap. 18, pag. 881 et seqq.] .

g In omnibus Ordinibus religiosis per leges monasticas omnes jubentur servare, uti dicimus, vitam communem, quod, ea ablata, facile enervatur cœtuum religiosorum disciplina. Ex hac præter voluntatem ob longas suas extases frequenter exempta fuit beata Ida.

* denotando

* acute

* Deum

* quemquam

* add. in

* timere

* fuit

* add. aliquid

* dixit

* enim

* Pro

* add. pluries

* subiciens

* quidem

* coegit

* extasim

* lege humores

* add. et

* seducens

* conterminum

* Quæ

* add. recipere

* add. ipsa

* et corpus

* add. virginem

* enim

* hæc

* persæpius

* verbis et modis

* potuerit

* positusque

* celeritate

* sitientis

* tracta

* motibus

* memoratæ

* add. enim

* omit.

* omit.

* add. ferre

* in ore

* intra

* contiger

* et

* traheret

* add. habent

* quærens

* partes

* Insuperque sentio

* hæc

* residebat

* fortiorum

* add. animæ

* ad

* add. accederet

* unde cum hæc cuidam

* add. cum

* inspicientibus

* omit.

* fulminantes

CAPUT VI.
B. Ida ob nimium gaudium spirituale languet. Diabolum, qui eam tentat, fugat. Morti proxima Eucharistiam petit. Ejus obitus.

[B. Ida, cujus intima præ luce divina patescunt,] De visione ad obitum infirmantis * et obitu ipsius virginis. Aliquando contigit virgini quod eam intuentium aspectus erubesceret; ipsi namque veracius videbatur quod eam tanta claritas omni parte transfuderat, quod adeo perspicua claritate prænimia videretur, quod ab intrinsecis * inspicientibus possent ipsius intima videri prospicaciter *, non obstante pariete corporali. Rei vero istius consocios compellabat eventus novitas admirari quam plurimum, quin et ipsa cui hæc contigerant mirabatur. Quædam de monialibus die quadam a virgine requisivit si haberet juvamen aliquod, si fieret ei colloquium de divinis eo in tempore quo gerebat illam angustiam, quam aliquando perpeti videbatur. Cui virgo responsis brevibus dixit ita: “Noveritis quod, si sic fieret, insanirem.” O mirabilitas amoris fervidi! O teneritas spiritus languidi! O dulcis caritas obsessi pectoris! Quæ sic premis amantum corpora *, corpus extra loqui non audeat, vel audire.

[54] Erat autem hæc virgo nobilis tanti fervoris spiritus tantique desiderii, [ob nimia gaudia languet.] ut non posset ullatenus præ vehementia furoris animi sui * sustinere diutius, quod ipsa corpus Domini non haberet, nec jam amor aut gaudium, aut * inundans dulcedinis aut gratiæ largitio sufficiebant pectori dilectationis ignibus inflammato, si * ipsum Deum et Dominum, quo ardebat totis affectibus, reciperet præsentialiter et expresse. Sed cum ipsum susceperat, habens habentem omnia, nihil unquam ulterius requirebat; tunc enim principaliter subjacebat corpus spiritui, spiritusque pace permaxima fruebatur. Ipsa tamen præ gaudiis prorsus indicibilibus quæ regnabant in * ipsius pectore, non valebat per noctes plurimas obdormire. Illis autem temporibus quibus hanc vehementiam gaudiorum virgo laudabilis sustinebat, tantis laboribus et pœna corporis, anxietate gaudii premebatur, ut etiam intima corporis strepitum redderent vehementem.

[55] [Apparent ipsi dæmones,] Apparuit quandoque virgini Deo caræ persecutor humani generis, ille nequam dyabolus, gerens in se figuram hominis; sed virgo fortis spiritu, vigore mentis radians, virtutum muniminibus loricata, omnino ipsum respuit, nec in aliquo timuit, nisi parum. Habebat aliquotiens virgo prædiligibilis modum talem ut juxta se posset nullatenus aliquem hominum * tolerare. Unde semel cum in ecclesiam introisset, corque suum evolasset ad cœlica, contemplando prælibans lilia paradysi, contigit quod accederet ad ipsam sic dispositam quædam persona leniter, ipsamque tactu facili tetigit aliquantulum; statim ipsa percipiens rem et tactum, exclamavit mirabilissime voce gravi. Cum quodam tempore virgo laudabilis cuidam personæ languidæ non parum, infirmitatum graviter vinculis catenatæ, præsentialiter assideret, succrescente morbi gravedine, personam contigit ad mortis terminum, quæ mordet omnia, propinquare. Cum autem * adesset proxima dulcis Yda, vidit præsentialiter dæmones hic assistere, qui horrore terribili et terrore horribili litigantes pro anima, dijudicabant miseram, instanter et crudeliter repugnantes misericordiæ, proferentes adversus trepidam quidquid poterant * in ipsa de mali genere reperiri, accusantes incessabiliter, et ipsam sibi nequius * vendicantes. His auditis, virgo perterrita, fremens totis visceribus, pietatis aculeo stimulante, pectus rore dulcedinis compassionis intime refertum * exuberans, totiusque misericordiæ vas et cellam, ad succursum illius animæ tunc temporis indigentis auxilio, sacris orationibus reservavit * medullitus et devote, rogavitque fremente spiritu, compuncto pectore, mente prorsus sollicita, quod benignus et patiens pater misericordiæ Ihesus Christus ab æternæ mortis periculo vellet præsentem animam liberare.

[56] [quos, adjuvante Deipara, fugat.] Necdum finitis precibus parte vidit ex altera resistendo dæmonibus præsentialiter assistentem imperatricem virginum, fontem misericordiæ, sustentamen debilium, medelam et refugium omnis humani generis, Mariam matrem Domini, quæ laborantem animam inter tantas angustias advenerat misericorditer liberare. Obiciens ergo regaliter, potestative respuens et rejiciens viriliter illos immundos spiritus, dixit ita: “Hæc anima vivens in corpore horas meas a solvit sollicite et devote.” Hisque dictis, liberans animam a verbo aspero laqueisque venantium, ad salutem ipsam benignius judicavit. Fuit ergo hoc in articulo virgo dulcis coadjutrix et consocia * matri misericordiæ, quæ petiit orationibus pietatis, quæ celsitudo virginum implevit ex operibus potestatis, sicque matrem sequens ut filia vitæ per ardua, per pacis semitam, per amoris vestigia, studebat diligentius honestatis munditiam, laboris patientiam, humilitatis gratiam conservare. Unde cum aliquotiens cuidam viro religioso plurimum et honesto quædam secretius retulisset, cum et ille quibusdam aliis rogaret virginem ea quæ sibi dixerat declarari, hujus * humilitatis filia sic respondit: “Non volo, domine, sed valde timeo sanctitatis nomen inaniter usurpare.” Sicque cœlum et cella certius celans secreta Domini potuit virgo nobilis humilitatis opere nuncupari.

[57] [Prænota die obitus, pie moritur.] Cum igitur obitus proprii diem et terminum prænovisset, corpus dilecti sitiens corde dulci suscipere priusquam carnis carcerem relinqueret ipsius spiritus, quandam accersiens de monialibus, dixit illi: “Cum dilecti corpus recepero, velare faciem nostro velamine memor sitis.” Illa vero, sicut rogaverat, ita fecit. Quæ cum velasset faciem, se submittens ad terram, paululum subinducto velamine, vultum ejus prospiciens vidit ipsius oculos spirituales plurimum palpebrasque nequaquam penitus removeri. In die vero crastina temporalem subiens obitum, licet prægrandis gravitas et non levis infirmitas ipsam urgerent graviter * acriter, tamen hoc in articulo devotionem minime pia virgo deseruit, sed devota vivens in sæculo, laboravit devotior et devotissima transmigravit; sicque bonum quod inchoaverat a pueritia, successibusque temporis jam productum in melius, fine sancto *, fine laudabili, fine dulci, fine peroptimo consummavit.

[58] [Ejus virtutes nemo poterit digne laudare.] Quis igitur, quibus eloquiis hanc Christi militem, hoc vitæ speculum, hunc fontem luminis adeo elegantius ut sufficere debeat collaudabit? Cui virtutum tota congeries, cui redundans pelagus gratiæ, cui decus et decor omnium quæ possunt quempiam ornare spiritum, adeo se largissime transfuderunt, ut non vivat quidquam laudabile cui non possit ejus nobilitas comparari. Potest enim tot mirabilibus virgo præradians, hortus irriguus b, terra fructifera, vas admirabile, solaris radius, lucerna gratiæ, palma, cedrus, oliva, hyssopus, rosæ plantatio, aroma, balsamum, viola, lilium et quidquid aliud * gestat dulcedinis, virtutum exigentia, nominari. Cujus excellentissimo tam virtutis quam meriti præconiali titulo citra sufficientiam efferendo, cum hæc nostra modicitas longo minus sufficiat, affigentes anchoram littore, contrahentes lora vehiculi, pede metam propositam atterentes, lingua silet, stilus eripitur, stat nostra faselus, cessant verba, cadunt carbasa, cedit corpus *. Contingentes igitur *terminum inchoatæ materiæ operisque propositi, supplicantes non minime rogamus diligentius audientium gratiam, ut ex benivolentia caritatis modicum quid festinant * nostræ insipientiæ, nec tradentes examini seu librali judicio præsens opus, paupertate dictaminis fastidiant materiæ bonitatem; sed quidquid melius in istis sapiunt, proferant amabilius et collaudent nobiscum virginem quæ, laudari meritis operum non indigna, meruit ex operibus obtinere vivendo gratiam, et * decedens cœlorum gloriam adipisci. In qua regnans, delectabilius circumdata varietatibus meritorum, munditiæ florida liliis, in amoris mersa diluvio, amantium gaudens deliciis, et optatis fruens amplexibus, cum dilecto * vivet *per sæcula sæculorum. Amen *.

ANNOTATA.

a Horas B. Mariæ Virginis in Ecclesia jam sæculo VIII usurpatas fuisse ostendere conatur cardinalis Bona [De divina Psalmodia, cap. XII, § 2.] : quas alii auctores putant a S. Petro Damiano fuisse primo propositas, vel saltem multum propagatas [Cfr. Labbe, Concilia, tom. X, col. 517; Acta SS., tom. III Febr., pag. 422.] . Id certum est, eas sæculo XII pluribus in locis fuisse usitatas [Cfr. Mabillonius, Præf. in Sæculum V Benedictinum, pars II, num. 117.] , quum ab Urbano II in concilio Claromontano anni 1095 [Labbe, Concilia, tom. X, col. 517.] mirum in modum fuerint commendatæ. Quanam ratione sæculo XIII a monachis Camaldulensibus dicerentur, exponit Mittarelli [Annales Camaldulenses, tom. VI, app., col. 71 et seq.] . In Belgio vero, quo ævo vivebat B. Ida Lewensis, adeo raro recitabantur, ut Deipara cuidam feminæ maxime patrocinaretur, quemadmodum refert biographus B. Idæ, quia quotidie suas solvebat horas.

b Locutiones mysticæ quas biographus hoc capite ad B. Idæ virtutes uberius demonstrandas adhibet, scilicet hortus irriguus, terra fructifera, vas admirabile, lucerna, cedrus, oliva, hyssopus, rosæ plantatio, aroma, balsamum, viola, lilium explicantur a Cornelio a Lapide [In Isaiam, cap. 58.] , Garnero [Gregorianum, lib. VI, col. 239; lib. XVI, col. 450, lib. XIV, col. 421 et seq., lib. IX, col. 334.] , Hugone a S. Victore [Opp., tom. I, col. 634; tom. III, col. 916, 915, 164, edit. Migne.] , S. Gregorio Magno [Opera, tom. V, expos. sup. Cantic., col. 479.] . et S. Bernardo [Opera, tom. V, Vitis mystica, col. 667, edit. Migne.] .

* infirmitatis

* lege extrinsecus.

* perspicaciter

* add. ut quæ gestant introrsus pectora,

* deest

* deest

* add. non

* omit.

* hominem

* igitur

* poterat

* nequitius

* add. et

* reseravit

* consona

* omit.

* omit.

* secundo

* aliquid

* opus

* ergo

* sustineant

* omit.

* Christo

* vivit

* add. Explicit vita beatæ Ydæ.

APPENDICULA PRIOR.

Ida de Leewis, monialis Cisterciensis, Ramejæ in Brabantia (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ Unica. Monitum. De librariis et librorum perscriptionibus in monasteriis Orientis et Occidentis. Scriptorium apud Benedictinos aliosque monachos, præsertim in Belgio. Libri scripti in monialium cœnobiis. De monialibus doctis medii ævi.

Hanc dissertationem de librorum perscriptionibus et studiis literarum in monasteriis præsertim feminarum, anno 1870 scripseramus, non ignari hoc argumentum a pluribus eruditis viris, infra indicandis, in transcursu fuisse præstrictum. Verum anno 1877 in lucem prodiit de medii ævi bibliothecis eruditissimum opus, cura R. P. Caroli Cahier, presbyteri Societatis Jesu, concinnatum: in quo ille cl. vir modo hic, modo illic fere omnia capita, quæ disputanda susceperamus, vel attingit vel explicat. Quibus perspectis, nobis aliquando in mente fuit lucubrationem nostram in tenebris relinquere, ne acta agere vel in alienum opus ire videremur. Ast quominus hoc consilium ad effectum adduceremus plura nos dehortabantur. Et primo quidem in finem alium quam nos animum egregius auctor intendit. Ipse enim sibi proposuit manifestum facere bibliothecarum medii ævi viros tum ecclesiasticos, tum monasticos, fuisse auctores: quod stadium magna laude ab eo lustratum fuisse nemo negabit. Contra nos ostendere conamur a monachis studium suum in exscribendis libris, quasi religiosæ professionis esset proprium, jam primis temporibus fuisse collocatum, aliis relinquentes provinciam fusius explanandi qua diligentia huic legi monasticæ fuerit obtemperatum. Alter, et quidem præcipuus, hujus nostræ dissertationis finis est demonstrare moniales, præsertim Belgicas, monachorum vestigiis institisse, non tantum in libris ecclesiasticis perpulchre describendis, sed etiam in colendis literis et juvenibus utriusque sexus liberaliter educandis. Accedit, ut hanc nostram disputationem proferamus, tum consilium virorum prudentum, tum exemplum sodalis pristinæ Societatis Jesu, Francisci-Xaverii Zaccaria: qui, quamvis decessor noster Stiltingus anno 1757 prolixam disceptationem de S. Liberii commentitio lapsu typis expressisset [Acta SS., tom. VI Septembris, pag. 598.] , non erubuit de eodem argumento commentarium, jam pridem confectum, annis 1757 [Apud Petavium, Opus de Theologicis dogmatibus, tom. II, part. II, edit. Veneta anni 1757.] et 1762 [Thesaurus theolog., tom. II. pag. 580.] juris publici facere. Quapropter et nos nostram disputationem, quo stilo ante novem annos fuit composita, prelo subjicimus. [Monachi orientales] Ex biographi B. Idæ verbis intelligimus hanc sanctam virginem, antequam monasticam suscepit vitam, literarum scientiam apud Beghinas Lewenses didicisse, et postea, quum esset monialis facta, studiose libros ecclesiæ scripsisse, vel etiam correxisse quemdam librum ferialem non minimum, in quo leguntur in matutinis lectiones… Plures alios conscripsit diligentius. Quidquam spatii temporis abire vacuum non permittens, laboris tempore laborabat plus cæteris, aliis temporibus sanctis orationibus occupata. Quæ verba satis ostendunt hunc præcipuum fuisse beatæ monialis laborem, uti et multis in locis plurimarum sacrarum virginum. Nec est illud mirandum: nam hoc pacto operam valde utilem tribuerunt ecclesiis pientissimæ illæ feminæ: dein otium, omnibus hominibus et præsertim muliebri sexui adeo exitiosum, vitabant. Præterea non ignorabant, id operum genus, primis æræ christianæ temporibus, a sanctissimis viris fuisse usurpatum et commendatum. Legimus enim in Heraclidis Paradiso cap. XIX, ubi Tabennensium monachorum vitæ ratio describitur: Alter … alius … alius codicum lectione vel conscriptione gaudebat [Apud Rosweyde, Vitæ Patrum, pag. 958.] . Cui consonat S. Hieronymus in epistola ad Rusticum monachum: Scribantur libri, ut et manus operetur cibum et animus lectione saturetur [S. Hieronymi Opera omnia, tom. I, col. 1079, edit. Migne.] ; item S. Joannes Chrysostomus in Homilia 14 in I ad Timotheum, dicens: Postquam preces matutinas et hymnos compleverunt, ad lectionem Scripturarum se conferunt: sunt etiam qui libros scribere didicerunt [S. Joannis Chrys. Opera, tom. XI, col. 576, edit. Migne.] . De eodem monachorum orientalium munere meminit Cassianus in opere de Cœnobiorum Institutis [Cassiani Opera, pag. 76, edit. Atrebat. 1628.] . Id quoque obtinuisse in suo monasterio affirmat S. Ephrem Edessenus, in Parænesi 48 ad monachum acediæ deditum [S. Ephrem Opera, tom. II, græce et latine, pag. 176 et seq., edit. Romana 1743.] .

[2] [etiam præclariores,] Præterea scriptoris officium tanti faciebant monachi orientales, ut cum quis eorum vir sanctus, vel alio titulo spectabilis, in eo cæteris excellebat, id tamquam non vulgaris laus in ejus referretur Vita. Hinc factum est ut S. Epiphanius de monacho hæretico Hierace, ejus egregias commemorans dotes, dixerit: Auctores nonnulli sunt, eum ultra annos nonaginta vixisse, et ad extremum vitæ tempus libros antiquarii more scripsisse. Librarius enim et quidem peritus fuit [S. Epiphanii Opera, tom. II, lib. II, hæresis 47, col. 178, edit. Migne.] . Item legitur in S. Epiphanii Vita, quam, licet fabulis aspersam, tamen sat antiquam esse affirmat Papebrochius [Acta SS., tom. III Maji, pag. 37.] : Lucianus admirandus et eruditus vir, SS. Hilarionis et Epiphanii magister, elegantis librarii artem tenebat. Paulo inferius additur: Lucianus autem habebat secum decem monachos qui quidem libros diligenter scribentes, ex iis sibi victum parabant [S. Epiphanii Opera, edit. Migne, col. 30 et 34.] . In eodem opere citatur diaconus Sabinus, cujus studium erat pulchre scribere [Ibid., col. 94.] : uti et Ruffinus, cujus ars erat recte scribere [Ibid., col. 94.] . Ipse S. Epiphanius, ut ait ejus biographus, sub S. Hilarione magistro proficiebat in Dei gratia et arte pulcherrima [scribendi] [Ibid., col. 34. Cfr. Acta SS., tom. III Maji, pag. 37 et seqq.] . Refert et S. Joannis Climaci biographus eum libellos composuisse [Opera S. Joan. Clim. Ejus Vita, cap. II, edit. Migne, col. 601.] . Simile præconium pluribus aliis monachis orientalibus tribuitur. Adde verba Nicephori, ex quibus liquet quam proprium esset vitam monasticam sæculo V in Oriente profitentibus libros ecclesiasticos exscribere: Theodosius junior, ut aula sua imperialis, inquit, re nulla a MONASTERIO differret, sedulo curavit. Mane consurgens hymnos Deo cum sororibus alternis cecinit, et spiritus verba semper in ore habuit. Cum episcopis et sacerdotibus congressus, obscuros locos et nodos scripturarum, haud aliter quam si sacris ipse initiatus esset, explicuit. Sacrorum librorum eorumdemque interpretum congerendorum adeo fuit studiosus, ut ea laude Ptolemæo inferior non esset. Noctu eis legendis operam navavit… Manu ipse sua pulcherrime scripsit, ac multa scriptorum ejus ad hoc usque tempus sunt conservata, temporum vi superiora: Evangelia videlicet, et alia quædam, aureis omnino literis distincta, quorum paginæ crucis formam referunt [Hist. Eccl., tom. II, lib. XIV, cap. III, pag. 441 et seq., edit. Paris 1630.] . Haud plura dicenda videntur de monachis librariis Orientis.

[3] [item occidentales,] Monachi occidentales eamdem ac orientales inierunt viam, atque similiter operam in exscribendis libris posuerunt. Etenim voluit S. Martinus Turonensis ut in suo monasterio ars, exceptis scriptoribus, nulla haberetur: cui tamen operi minor ætas deputabatur; majores orationi vacabant [Sulpitius Severus, Vita S. Martini, tom I, pag. 17, edit. Veronens.] . S. Fulgentius, monachus et postea episcopus Ruspensis, scriptoris arte laudabiliter utebatur [Acta SS., tom. I Januar., pag. 38.] . Neque ab hoc tramite recessit Cassiodorus, qui, post gestum consulatum aliaque munia, monachum agens in cœnobio Vivariensi in Calabria, indicavit in opere de Ortographia qua ratione scribendi sint libri [Cassiodori Opera, ap. Migne, tom. II, col. 1239 et seqq.] , habens procul dubio in oculis S. Irenæum, qui ad insignem diligentiam adhibendam librarios vehementer excitabat, ut narrant Eusebius Cæsariensis [Hist. Eccl., lib. V, cap. 23, p. 397, edit. Laemmer] et S. Hieronymus [Opera, tom. II, de viris illust., col. 650, edit. Migne.] . Item sanctus Ferreolus cap. 28 suæ Regulæ notavit scribere præcipue esse monachorum opus; dicit enim: Paginam pingat digito qui terram non proscindit aratro: quia qui agriculturam exercere non valet, legere, scribere, quod est præcipuum opus… potest [Holstenius, Codex Regul., tom. I, pag. 162, edit. Brockie.] . Ejusdem fuit sententiæ S. Eustasius [Acta SS., tom. III Martii, pag. 786] , abbas Luxoviensis et S. Columbani discipulus, monachos sibi subditos assiduo exemplo ad libros exscribendos magnopere incitans, imitatus suos magistros, cœnobiarchas Hibernos. Sed hæc nota lippis et tonsoribus.

[4] [et præsertim Benedictini,] Ab exordio quoque Ordinis S. Benedicti invaluit usus ut non pauci monachi industriam suam scribendis libris impenderent. Jubebantur enim otiositatem tamquam inimicam animæ vitare; et, ut refert Trithemius, fratres minus docti otio non vacabant, sed post orationes operi manuum devote insistebant. Libros scribebant qui ad hoc erant idonei, et a doctoribus edita, ex schedis ad mundum redigebant. Alii scriptos codices artificiose conglutinabant, corrigebant alii, rubro minio cæteri exornabant. Nullius manus huic sancto deerat officio, gaudebant se omnes participes haberi studiorum, quæ in expositionibus Scripturarum gerebantur [Trithemii Opera, De viris illustribus Ordinis S. Benedicti, lib. I, cap. 6, pag. 21. Cfr. De laude scriptorum, pag. 742, edit. Busei, anni 1605.] . Sic evenit ut per Ordinis S. Benedicti monasteria, etiam remotissimis temporibus, tanta, quam omnes mirati sunt, mss. codicum copia exstiterit [Mabillonius, Traité des études monast., tom. I, cap. VI, pag 53 et seqq., edit. Paris; 1692; Browerus, Antiquit. Fuldenses, lib. I, cap. XI, pag. 46 et seqq.] . Neque aliter Fuldenses monachi, præsertim tempore S. Sturmii, primi abbatis, ejusque proximorum successorum, egerunt, uti et Bursfeldenses, Cluniacenses, et alii bene multi Ordinis Benedictini rami: in quibus quotiescumque instaurata fuit disciplina monastica, toties tamquam egregium adminiculum adhibitum fuit literarum et scientiarum studium. Cui sententiæ non mediocre affundit lumen controversia de studiis monasticis Mabillonium inter et abbatem de Rancé, postea in compendium et ordinem ab Edmundo Martene redacta [Commentarius in Regulam S. Benedicti, cap. 48. pag. 627.] ; nec non laudes quibus extolluntur viri hujus Ordinis, de Ecclesia optime meriti, quales B. Lanfrancus [Acta SS., tom. VI Maji pag. 846.] , Joannes Stabulensis [Reiffenberg, Ann. de la Bibl. roy., tom. I, pag. XLIX.] , Jacobus de Wratislavia [Pez, Thes. Anec., tom. I, pag. IV.] aliique, eo quod libros impigre descripserunt. Verum ut librorum scriptio accurate religioseque fieret, erat in monasteriis cella scriptorium nuncupata, eaque scriptoribus destinata. Quod institutum notis persequitur Alcuinus [Cangius Glossarium, ad voces scriptores et scriptorium, edit. Didot.] versibus, et postea viguit apud Cistercienses, canonicos sancti Victoris Parisienses et passim. Neque dubium est quin in multis Belgii monasteriis fuerint hujusmodi scriptoria. Etenim ostendunt monachus Rivet aliique celebribus scholis claruisse, sæculo VIII, monasteria Elnonense, S. Bertini, Stabulense, Lobbiense, ecclesiam cathedralem Trajectinam ad Rhenum [Hist. littéraire de France, tom. IV, pag. 17; Vos, Lobbes, son Abbaye et son chapitre, tom. II, cap XVII, pag. 75 et seqq.; Delaplane, Abbés de S. Bertin, tom I, pag. XIII et seqq; tom. II, Append., pag. 514 et seqq.] : hanc laudem iterum sæculo IX meruisse referunt cœnobium Stabulense, cujus vestigiis tunc temporis monasterium Malbodiense institit [Hist. litt., tom. IV, pag. 239. Ibid., tom. V, pag. 84.] ; item sæculo X monasteria Blandiniense Gandavi, Gemblacense et Broniense, Epternacense, Lobbiense, Stabulense et S. Bertini: quibus addendæ sunt ecclesiæ cathedrales Cameracensis et Leodiensis [Ibid., tom. VI, pag. 30 et seqq., pag. 40 et seqq.] . Sed sæculo XI multo plura monasteria et ecclesiæ cathedrales literis scholisque splendescere contenderunt: nam Rivetus, præter monasteria S. Bertini, Epternacense, Lobbiense, enumerat Afflighemiense in Brabantia, S. Huberti in Arduenna Silva, S. Laurentii Leodii, S. Jacobi item Leodii, non secus ac ecclesias cathedrales Leodiensem, Ultrajectinam et Cameracensem, vel etiam ecclesiam collegiatam S. Bartholomæi Leodii [Ibid., tom. VII, pag. 17 et seqq., pag. 94 et seqq.] , et abbatiam S. Martini Tornacensis, cujus scriptores multum laudat Herimannus hujus cœnobii præpositus [Herimann., De restaur. abb. S. Martini, apud d'Achéry, Spicil., t. II, col. 900, 912, 913.] .

[5] [nec non Cartusiani ac Præmonstratenses;] Sæculo XII surrexerunt duo regularium Ordines, qui non tantum sanctimonia, sed et doctrina in Ecclesia claruerunt, Cartusiani et Præmonstratenses. Et primo quidem Cartusiani, memores præceptorum S. Brunonis [Acta SS., tom. III Oct., pag. 620.] , hæc retulerunt in Consuetudines a Guigone, quinto Cartusiæ priore, collectas: Omnes pene quos suscipimus, si fieri potest, scribere docemus … Quot enim libros scribimus, tot nobis veritatis præcones facere videmur, sperantes a Domino mercedem pro omnibus qui per eos vel ab errore correcti fuerint, vel in catholica veritate profecerint [Masson, Annales Cartus., tom. I, lib. I, cap. 28, pag. 62.] . Alter Guigo, in libro de Exercitio cellæ, verborum prioris Guigonis procul dubio memor, fratrem Cartusianum sic alloquitur: Hoc autem esse debet specialiter opus tuum, … libris exscribendis operam diligenter impendas [Apud Migne, tom CLIII, col. 883.] . Quæ opinio, scilicet monasteria qualicumque modo libris augere, habendum esse pro magno beneficio eis præstito, adeo mentes occupaverat medio ævo, ut in cœnobiis Normanniæ Lyrensi et Beccensi per quadragesimam preces funderentur pro fidelibus qui libros fecerint et dederint istis abbatiis [Martene, De antiq. Monach. ritibus, lib III, cap. XI, pag. 351.] . Ostendit Thomas Kempensis Florentium sæculo XIV magna contulisse officia cœnobio Windeshemiensi, eo quod ibi, utpote rector, verbo et exemplo multum artem scribendi promoverit [Opera Thomæ Kempensis, Vita Florentii, cap. 14, pag. 943, edit. Duacena 1625.] . Idem Thomas in Doctrinali Juvenum animos addens juvenibus sui cœnobii, quibus exscribendorum librorum cura erat commissa, dicebat pro librariis, vita functis, Deum oraturos esse eos, qui ex eorum librorum lectione percepturi essent emolumentum [Ibid., pag. 702 et seqq.] . Præmonstratenses vero canonici ab exordio sui instituti, quum essent viri valde literali, omnem moverunt lapidem ut libros egregios sibi compararent, et in suis monasteriis multos scriptores haberent. Et quidem in nostro Belgio præ aliis claruerunt abbatiæ Parcensis prope Lovanium [Libertus de Pape, Summa chronologica ecclesiæ Parchensis, pag. 463. Raymaekers, Recherches historiques sur l'ancienne abbaye de Parc, pag. 13, 44, 46, 48.] et Bonæ-Spei in Hannonia [Rivet, tom. IX, pag. 126 et seqq. Maghe, Chronicon ecclesiæ B. Mariæ Bonæ-Spei, pag. 18.] , rite imitatæ cœnobia Tornacense S. Martini [Chronica Tornacensis, apud De Smet, Corpus Chronicorum Flandriæ, tom. II, pag. 555 et seq.] , Andaginense seu S. Huberti [Cantatorium S. Huberti, apud Reiffenberg, Monuments pour servir à l'Hist. de Namur, Hainaut, Luxembourg, tom. VII, Introd., pag. CXI, pag. 237, 246. Robaulx, Chronique de S. Hubert ou Cantatorium, pag. 2 et seq., pag. 224, 231; Bethmann, Bibliothèques de Belgique, dans le Messager des sciences histor. de Belgique, année 1843, pag. 134.] , Gemblacense [Bethmann, ibid., pag. 141.] , Leodiense S. Laurentii [Ibid.] aliaque [Ibid.] , quorum codices mss. sæculorum X, XI, XII, XIII, per totum orbem terrarum spectabiles, usque ad supremi sæculi XVIII clades religiose fuerunt servati.

[6] [at præcipue Tornacenses monachi] Sed inter illas bibliothecas medii ævi pauciores tam amplæ fuerunt quam Tornacensis sancti Martini. Scribit enim in Chronicis Li Muisis sæculo XIV: Habebat dictus frater Vincentius (Bellovacensis, scriptor eruditissimus, quamvis sæpius minus prudens) a domino rege (S. Ludovico) auctoritatem videndi librarias in regno Franciæ. Et contigit quod venit in nostro monasterio sancti Martini dictus frater, et aperta est ei libraria, et vidit omnia sicut suæ placita fuit voluntati; unde audivi a prædecessoribus nostris antiquis et viventibus tunc temporis, quod dictus frater dixerat quod in nullo monasterio cujuscumque Ordinis invenerat tam bonos libros et sufficientes, tam bona et vera originalia, moralia, et antiquas historias, sicut invenerat in nostra liberaria et multum habuit nostrum monasterium commendatum [Apud De Smet, Chronica Fland., tom. II, pag. 152.] . Hinc et factum est ut sæculo X Gerbertus, postea Sylvester II, exemplaria belgica extollere non dubitaverit hisce verbis: Bibliothecam assidue comparo, et sicut Romæ dudum ac in aliis partibus Italiæ, in Germania quoque et Belgica, scriptores auctorumque exemplaria multitudine nummorum redemi [Sylvester, Epist. 44, apud Migne, Patrol., tom. 139, col. 214.] . Adde quod Patres concilii Tridentini ad recognoscendas divinas Scripturas Bibliis sacris duorum monasteriorum Belgicorum, Parcensis et Lobbiensis, usi sunt: quæ certe non est parva laus [Sanderus, biblioth. Mss. Belgica, tom. II, pag. 164. Bulletins de la Société histor. de Tournai, tom. I, p. 267.] .

[7] [et alii Belgæ;] Verum lugendum est ex innumeris iisque pretiosissimis codicibus mss. minimam partem ad nostrum usque ævum fuisse superstites: multosque bellis, vetustate, incendio monasteriorum, vel etiam rabie et Calvinistarum sæculi XVI et Reipublicæ Gallicanæ sæculi XVIII periisse. Solum oppidum Leodiense in suis triginta tribus cœnobiis circa quindecim millia codicum mss. numerabat [Bethmann, pag. 136.] . Si quis autem qualitercumque æstimare voluerit quanta olim esset in Belgio librorum mss. copia, satis ei erit adire Antonii Sanderi Bibliothecam Belgicam manuscriptam, anno 1641 Insulis editam; et licet illi libri plerique omnes interierint vel dispersi aut divenditi fuerint, tot tamen adhuc supersunt in bibliothecis publicis Bruxellensi, Leodiensi, Tornacensi, Namurcensi, Montensi, Gandensi aliisque, (omissis etiam privatis forulis et veteribus plurium monasteriorum catalogis), ut in nulla forte Europæ parte magis olim abundaverint. Neque copia dumtaxat præstant, sed, prout testantur viri qui præcipuas bibliothecas perlustrarunt, antiqui libri belgici passim scripturæ nitore, accurata literarum forma, atque etiam aliquando picturarum pulchritudine, aliisque id genus ornamentis adeo excellunt, ut natale suum solum hac ipsa excellentia quasi prodant. Qua de re videndi sunt Commentarii quos de belgicis bibliothecis mss. nostri ævi elaborarunt Bethmannus, eruditissimus Pertzii adjutor in edendis Monumentis Historicis Germaniæ [Ibid., pag. 133 et seqq.] baro de Reiffenberg [Monuments pour servir à l'histoire des Provinces de Namur, de Hainaut et de Luxembourg, tom. VIII, Introd. pag. XV et seqq.; Chronique de Philippe Mouskes, Introduct., pag. XXI. Annuaire de la Biblioth. Royale, année 1840, pag. IX et seqq.] , aliique.

[8] [item pueri culpamque contrahentes;] Præter monachos aliosque viros ad describendos codices adhibitos, multis in locis ad id munus, sæculo VIII, puerorum opera fuit usurpata: quæ consuetudo, quum puerorum minor esset accuratio, prohibet Carolus Magnus quominus in posterum servetur. Etenim in Capitulari Aquisgranensi anni 789, cap. LXXII [Labbe, Collectio Concil., tom. VII, col. 985.] , seu in Primo Libro Capitularium ejusdem anni, cap. LXVIII [Baluzius, Capitularia regum Francorum, tom. I, col. 237, edit. Paris. 1677.] , postquam monachis magnam sedulitatem in libris liturgicis comparandis præcepit, sic pergit: Et pueros vestros non sinite eos (libros) vel legendo vel scribendo corrumpere. Et si opus est evangelium, vel psalterium et missale scribere, perfectæ ætatis homines scribant cum omni diligentia. Monachis quoque culpam admittentibus subinde in pœnam injuncta fuit perscriptio alicujus libri vel partis, quum sit opus arduum. Unde quidam frater, ad calcem libri a se exarati, hunc pro coronide subjecit versiculum:

Explicet iste liber, a pœna sum modo liber [Haeftenius, Disquisit. monast., lib. VIII, tract. III, Disq. II, pag. 807.] . Occurrunt autem plura hujus generis exempla. Atque hæc documenta satis demonstrant describendorum librorum artem fuisse longissimo ævo laborem maxime monasticum.

[9] [feminæ, primis Ecclesiæ sæculis, et postea in Anglia,] Monachis non dissimiles fuerunt moniales aliæque pientissimæ feminæ, quippe quæ a prima ecclesiæ ætate in codicibus exscribendis pro viribus elaborarint: neque hanc operam postea per plura sæcula a suis domiciliis exsulare passæ sunt. Et quidem quum vitæ monasticæ professio adhuc esset in imperio Romano probrosa, describendis libris laborem impendere nitebantur; inter alias S. Melania junior, quæ, uti refert ejus biographus, monachos orientales æmulata, scribebat … adeo celeriter et pulchre et citra errorem, ut nullam umquam daret prehendendi ansam iis qui sunt hujus rei periti. Et in scribendo quidem maximam diei partem consumebat [Surius, Vitæ Sanctorum, Mensis December, pag. 379.] . Legitur in Vita S. Cæsarii Arelatensis, ab auctoribus coævis conscripta, Cæsariæ, secundæ abbatissæ cœnobii puellaris illius oppidi, opus cum sodalibus tam præcipuum viguisse, ut inter psalmos atque jejunia, vigilias quoque et lectiones, libros divinos pulchre scriptitarent virgines Christi [Acta Sanctorum, tom. I, Januarii, pag. 729.] . Apud Anglo-Saxones sæculo VIII multæ præclarissimæ moniales, S. Benedicti Regulam sectantes, ecclesias libris liturgicis, sua manu scriptis, ditare studuerunt. Hujus rei luculentissimum est documentum epistola S. Bonifacii, episcopi Moguntini, rogantis Eadburgam abbatissam ut sibi libros ecclesiasticos exarare velit. Quia sæpe, ait, sive solamine librorum, sive vestimentorum adjuvamine, pietas tua tristitiam meam consolata est: sic et adhuc deprecor, ut augeas quod cœpisti, id est, ut mihi cum auro conscribas epistolas domini mei sancti Petri apostoli, ad honorem et reverentiam sanctarum Scripturarum ante oculos carnalium, in prædicando: et quia dicta ejus, qui me in hoc iter direxit, maxime semper in præsentia cupiam habere, et ad scribendum hoc quod rogo, Eoban presbyterum destino. Fac ergo, soror carissima, de hac petitione nostra, sicut benignitas tua de cunctis precibus meis semper solebat, ut et hic opera tua, ad gloriam cœlestis patris, aureis literis fulgeant [Epist. S. Bonif., ep. 19, pag. 52, edit. Gilles.] . Quam artem ab Anglicis monialibus doctæ fuisse videntur moniales Germaniæ. [et in Germania,]

[10] In hac regione, si ex moniali Wessobrunensi argumentum ducere licet, ars scribendi libros in cœnobiis puellaribus fuit usitatissima. Quæ de Diemudi, indefessa istius cœnobii sanctimoniali, narrat auctor anonymus a Bernardo Pezio [Thesaurus Anecd., tom. I, Dissert. Isagog., pag. XX et seqq.] exscriptus, cum lectore communico, ut incredibilis laboris a sacris virginibus huic rei impensi specimen habeat.

Diemudis, ait, sanctimonialis virgo olim hujus nostri monasterii Wessobrunn devotissima. Fuit enim monasterium nostrum olim duplex vel in duo divisum, monachorum scilicet et monialium. Locus monachorum fuit ubi nunc est: monialium vero eo loco ubi nunc est ecclesia parochialis. Fuit hæc virgo arte scribendi peritissima. Licet enim nullum inveniatur composuisse opus, scripsit tamen manu propria multa volumina charactere optimo et legibili, tam ad cultum divinum, quam ad bibliothecam publicam monasterii pertinentia, quæ quodam indice a se scripto in quodam Plenario notantur. Nam in eodem indice notantur sequentes libri ad divinum cultum pertinentes:
Liber Missalis cum Graduali et Sequentiis.
Liber alius Missalis cum Graduali et Sequentiis, qui datus est episcopo Treverensi.
Liber Missalis alius cum Epistolis, Evangeliis, Graduali et Sequentiis.
Liber Missalis alius cum Epistolis et Evangeliis per totum annum, et Graduali et Sequentiis et baptisterio integro.
Item liber Missalis cum Epistolis et Evangeliis.
Liber Officialis.
Liber alius Officialis cum Baptisterio, qui datus est episcopo Augustensi.
Liber cum Evangeliis et Lectionibus.
Liber cum Evangeliis.
Liber cum Epistolis.

Prædicta volumina scripsit, ut dictum est, ad ornatum et utilitatem divini cultus. Sequentibus vero bibliothecam ornavit, de quibus tantum ea adhuc in nostra bibliotheca habentur, quæ hic * § signata sunt. Nam reliqua aut incendio monasterii, quod, ut fertur, bis conflagravit, aut negligentia et ignavia sequentium monachorum, perierunt et amissa sunt. Notantur enim in præfato indice libri sequentes ad bibliothecam pertinentes:
Bibliotheca * in II. voluminibus, quæ data est pro prædio in Pisinberch.
Bibliotheca in III. voluminibus.
Moralia S. Gregorii in VI. voluminibus, de quibus primum et tertium perierunt.
Gregorius ad Regaredum.
Gregorius super Ezechielem et quædam alia I. volum.
Sermones et Homiliæ antiquorum doctorum III. volum.
Origenes super Vetus Testamentum.
Origenes super Cantica Canticorum.
Augustinus super Psalterium III. volum.
Augustinus super Evangelium Johannis et primam Epistolam ejusdem II. volum. Primum non habetur.
Epistolæ Augustini num. LXXV.
Tractatus Augustini de Verbis Domini, de Sermone Domini in Monte, de opere monachorum, et agone Christiano, de adorando Deo, de professione viduitatis, de bono conjugali, de virginitate.
Epistolæ sancti Hieronymi num. CLXIV.
Tripartita Historia Cassiodori.
Ecclesiastica Historia Eusebii.
L. Sermones S. Augustini. Vita S. Silvestri. Hieronymus contra Vigilantium. Idem de consolatione mortuorum. Vita S. Blasii. Vita S. Johannis Elemosynarii.
Paschasius de Corpore et Sanguine Domini. Conflictus Lanfranci contra Berengarium. Passio S. Dionysii. Vita S. Adriani Papæ etc.
Hieronymus de Hebraicis Quæstionibus et multa alia Hieronymi et aliorum auctorum opuscula.
Libri Confessionum S. Augustini.
Canones.
Glossa per A. B. C. composita.

[11] [arti pulchre scribendi deditæ fuerunt, uti et in Norvegia,] Hæc sunt volumina a præfata ancilla Dei Diemude propria manu exarata in laudem Dei et SS. apostolorum Petri et Pauli, patronorum hujus monasterii. Quo autem tempore floruerit, nusquam invenire potui, cum in omnibus voluminibus ex humilitate, ut pie creditur, tam nomen proprium, quam tempus quo ea finierit, ponere neglexit. Alter scriptor, concinnator catalogi abbatum Wessobrunensium, postquam meminit Wulphildis, recenset libros quos scripsit et S. Petro tradidit Diemuot ancilla Dei. Diemudis virgo, ait, Deo devota ac monacha Regulam S. Benedicti in monasterio S. Petri Wessesprunensi professa, ad commendatissimæ vitæ suæ memoriam laudabilem, ipsa ancilla Dei devotissima infra scriptos libros manu sua propria fideliter ac ornatissime scripsit, ac accuratissime emendatos S. Petro obtulit devoteque tradidit. Dein subjungit scriptor syllabum librorum a Diemude exaratorum, qualem dedit anonymus, additis. Matutinali in II voluminibus, Lectionario I, Augustino contra diffinitiones I volum., Enchiridio, Hieronymo de laudibus Virginitatis, Chrysostomo de lapsu etc. I volum., Plenario I et Libro Prophetarum. Sciendum est, addit, cunctis Christi fidelibus, in sacris religionibus constitutis, quod tempore Gregorii Papæ VII, qui cœpit anno salutis MLXXIII, claruit inter cæteras sacras virgines Dyemuet, virgo et monialis S. Petri in Wessinsprun, quæ fuit exaratrix prædictorum librorum. Obiit autem hæc venerabilis Dei famula III kal. aprilis, de suis non immerito laboribus commendanda, tandem hic in loco suæ professionis, ibidemque sepulta in capella B. V. Mariæ annexa capitulo, et nominatur vulgariter “Das Alt-Munster.” Extant adhuc epistolæ suaves valde in monasterio Beronica, quod vulgariter nunc dicitur Perenried, per ipsam ad Herlucam virginem sanctam missæ, et iterum ipsius Herlucæ vice versa transmissæ, quibus se mutuo recrearunt exhortationibus charitativis, in Domino exhortando se confortantes. Addit Pezius, qui suis oculis elegantissimos Diemudis codices, plerosque adhuc tunc superstites aspexit, veneranda ossa pientissimæ monialis sub lapideo monumento in media ecclesiæ Wessofontanæ navi ad occasum solis condita fuisse, erecta super id effigie virginis dextram stylo armantis. Nec mediocrem diligentiam ad librorum perscriptionem contulit Herradis, sanctimonialis Hohenburgensis, quæ Hortum deliciarum, in oppugnatione Argentoratensi anno 1870 igni absumptum, summa industria confecit. De quo egregio libro disserere supervacaneum duco, quum ejus præstantia omnium sermone celebretur, maxime ex quo eruditus vir Alexander Lenoble [Bibl. de l'École des Chartes, 1re série, tom. I, pag. 239.] eam tam accurate explicuit. At in ipsa Norwegia, quæ olim ab Anglo-Saxonibus lumen christianum acceperat, moniales in libris ecclesiasticis eleganter describendis studium suum posuerunt. Refert enim decessor noster Conradus Janningus [Acta SS., t. VI Jun., pars I, p. 205.] sese vidisse in Pragensi ecclesia metropolitana S. Viti Psalterium, literis capitalibus belle exaratum, cui sub finem inscripta erant hæc verba: Ego Brigitta, filia Sichfusi, Soror conventualis in monasterio Munkalyff prope Bergis, scripsi hunc Psalterium cum litteris capitalibus, licet minus bene quam debui.

[12] [in Frisia aliisque regionibus,] Neque raro virorum Ordines religiosi, ad S. Bonifacii exemplum, monialium usi sunt opera, uti Emon, canonicus Præmonstratensis Floridi-Horti in Frisia. Hic, adjutus a fratre suo Addone, bene multos libros liturgicos mss. ineunte sæculo XIII collegit, et hoc operis, ut narratur in Chronico Menconis, non solum sic in clericis, quos ad scribendum fervide incitabat, et per se ipsum instruebat, verum etiam sedulitatem in fœmineo sexu observans, Sorores ad hoc habiles sollicite in scribendo informabat, primo quidem textum veteris ac novi testamenti et scholasticam historiam, expositiones sanctorum Patrum, videlicet Augustini super Joannem et beati Gregorii ac aliorum, necnon et magistrorum [Hugo, Sac. ant. mon., t. I, p. 513.] . Emonem imitati sunt sæculo XV FF. Prædicatores, operam monialium sui Ordinis in concinne describendis et ornandis libris adhibentes. In epistola enim, data die 15 februarii anni 1401, monet B. Joannes Dominicus Florentinus [Cfr. Acta SS., tom. II Junii, pag. 394.] , postea archiepiscopus Ragusinus et R. E. Cardinalis, moniales Venetas conventus Corporis Christi ut libris liturgicis Camaldulensium Murianensium, tamquam egregiis exemplaribus, quam diligentissime uti curent: et ne id negligant addit: Ne forte peteretis ab abbate S. Michaelis de Muriano Gradualia sua, in quibus sunt aliqua minia magna facta cum penna, et maxime infra octavas Resurrectionis et Pentecostes, et secundum illa exemplaria possetis et vos operari [Mittarelli, Annal. Camald., tom. VI, pag. 217. Venetæ ecclesiæ illustratæ, decas I, pag. 137.] . In alia epistola, quam Flaminius Cornelius publici juris fecit, idem B. Joannes Dominicus meminit monialium arte ornandi libros peritarum easque rogat ut magna cura ipsius lucubrationes perscribant. Ad similem opem virginum Inferioris Monasterii Ratisponæ, sæculo XIII confugit monachus domo Germanus, rogans earum abbatissam ut suum Dialogum de Cluniacensium et Cisterciensium consuetudinibus legibiliter scribatur et diligenter emendetur ab aliquibus sororibus … ad hoc opus idoneis [Pez, Thesaurus anec., tom. VI, pars II, pag. 58.] . Item fecerunt moniales Regilindis et Irmingardis: quarum prior manu sua exaravit Irimberti, abbatis in Babeberga, Explanationem librorum Judicum, posterior ejusdem monachi Explanationem libri Ruth [Pertz, Monum., Scriptt., tom. XI, Gesta archiepisc. Salisburg, pag. 48, nota.] . Memoratur quoque in Monumentorum Mallerstor fensium præfatione [Monumenta Boica, tom. XV, pag. 249.] quædam monialis cœnobii Euttingani, Leukardis, de gente Scotica, quatuor linguarum, patriæ suæ, græcæ, latinæ et theotiscæ gnara, quæque plures sua manu codices in membrana exaravit. Multarum aliarum monialium libri præsertim liturgici in bibliothecis Germaniæ servantur: hos omnes recensere supervacaneum est, quum ex dictis plane demonstratum sit a monialibus Alemannicis libros describentibus egregium officium religioni catholicæ fuisse præstitum. Nec dubium est quin apud alias gentes moniales eodem labore optime meritæ fuerint de episcopis, presbyteris, et monasteriis tum virorum, tum feminarum.

[13] [maxime in Belgio.] Ex scribendi arte jam laudem sibi pepererant sæculo VIII duæ sorores SS. Herlindis et Renildis, moniales cœnobii prope Masecam, flandrice Maeseyck, in provincia Limburgensi Belgica: Quatuor evangelistarum scripta, ait biographus sæculi IX, quæ sunt Christi … dicta et facta, honorifico opere conscripserunt. Nihilominus vero psalmorum libellum, quem psalterium appellamus, ipsæ stylo texuerunt: aliasque quamplures divinas scripturas, quæ quidem universa hactenus in eodem loco tam recentia et vibrantia auro, ac micantia margaritis fulgent, ut crederes ea hodie esse peracta [Acta SS., tom. III Martii, pag. 388.] : Quod insigne opus, tamquam pignus sacrum, hodieque in ecclesia parœciali Masecensi pie servatur. Qui hujus libri penitiorem notitiam habere cupiat, lucubrationes clar. viri J. Gielen [Messager des sciences hist., année 1858, pag. 1 et seqq.] et ven. presbyteri C. Deshaines [L'Art chrétien en Flandre, pag. 31 et seqq.] adeat. Sanctarum vero Herlindis et Renildis vestigiis institisse in Belgio, sæculis insequentibus, alias multas sanctimoniales, pietate conspicuas, omnino certum est. Etenim non tantum Rameyæ, ubi B. Ida studiose libros ecclesiæ scripsisse fertur, sed etiam in duobus aliis Brabantiæ cœnobiis Cisterciensibus, Floridæ-Vallis et Lyræ, pulcherrimi libri liturgici a monialibus scripti fuerunt. Et quidem in Rameyensi cœnobio hanc artem incolæ adeo callebant, ut ad eam perfectius addiscendam moniales aliorum monasteriorum huc properarent: verbi gratia B. Beatrix, circa annum 1231 monialis primo parthenonis Floridæ-Vallis, postea cœnobii Nazarethani Lyræ in Belgio. Quæ pientissima virgo, postquam, ut ait ejus coævus biographus, Wilhelmus de Mechlima, in Florida-Valle suum explevit tirocinium, consilio venerabilis abbatissæ post modicum temporis intervallum ad quoddam ejusdem Ordinis monasterium, Rameya nuncupatum, ubi scribendi facultatem addisceret, quam postmodum in scribendis libris suæ necessariis ecclesiæ frequentavit … destinatur [Bibl. royale des mss. de Bruxelles, num. 4461.] . Et infra narratur ejus patrem Bartholomæum in ædificando cœnobio Nazarethano absumpsisse sex menses, additurque: Elapsis autem prædictis sex mensibus, in quibus ad opus novi monasterii Lyrani conscribendis libris jugiter vacabat, cum duabus sororibus, Christina scilicet et Sibilla… Quam scientiam B. Beatrix in cœnobium Nazarethanum, a se Lyræ inchoatum, intulit, uti colligitur ex altero biographo Corsendoncano anni 1470, dicente libros pientissimæ monialis per multum tempus istius parthenonis fuisse ornamentum: Didicerat enim in ætate juvenili scribendi artem: unde, et usque hodie intuentibus patet, ecclesiam de Nazareth, libros multos manu scribendo, adornavit [Bibl. des mss de Bruxelles, codex 858.] . Libros pulcherrime scribendi disciplinam, etiam postquam typographia prolata fuit, moniales Belgii, uti et multi alii, sedulo coluerunt. Quas inter eminuere sæculo XV, Elisabeth Wytens, Margarita Raes, Elisabeth Vlieghe, Catharina Van Ghiseghem, moniales Bruxellensis conventus Augustiniani, cui nomen Porta cœli vel Jericho [Bibliothèque de Van Hulthem, tom. VI, mss. 15, 45. 48.] . Item Barbara Boons, beghina Brugensis. Pariter sæculo XVI Joanna Van den Broucke, monialis conventus Alostani B. Mariæ Annuntiatæ, non secus ac Maria Smeyers et Maria Van Peteghem beghinæ [Annales de la Société d'Émulation de Bruges, tom. IV, pag. 255. Cfr. Biographie des hommes remarquable de la Flandre Occidentale, tom. II, pag. 125 et seq.; Bulletins de l'Académie royale de Belgique, tom. XV, part. II, pag. 87. Cfr. De Smet, Mémoires, tom. II, pag. 590.] . Atque de his satis. Nec ullus, qui antiquam historiam Belgicam primis labris attigerit, monialium hujus tractus impigram industriam demirabitur, quæ olim, uti nunc, in propaganda gloria Dei indefessæ summa ope elaborarunt.

[14] [Multæ feminæ ab Ecclesiæ exordio, doctrina excultæ fuerunt,] Licet inter artem scriptoriam et doctrinam abstrusiorem ingens intercedat discrimen, plurima tamen utrique sunt communia, ut facilius ab uno studio transeatur ad alterum, quam prima specie appareat. Ad hoc ut mulieres operam suam in describendis libris sedulo ponerent, valebat plurimum haud paucas inter eas inveniri quibus disciplinæ difficiliores et magis arcanæ paterent: quæ eruditæ feminæ probe intelligebant quantam utilitatem rei christianæ afferrent, libros catholicos multiplicantes. De doctis illis mulieribus plurima exstant testimonia. Legimus scilicet non paucas feminas scholas scientiarum etiam altiorum adiisse, et Origenis prælectionibus et catechesibus, quamvis valde eruditis, frequentes adfuisse [Eusebius, Hist. Eccl., lib. VI, num. 8, pag. 439, edit. Laemmer.] ; insuper S. Hieronymum, quin imprudenter et inconsiderate ageret, ad SS. Marcellam, Paulam, Eustochium, Fabiolam aliasque matronas epistolas dedisse sublimiori philosophia et theologia insignes [Opera Omnia, tom. I, col 394 et seqq., edit. Migne. Cfr. Acta SS., tom. II Januarii, pag. 720.] . Doctæ etiam fuerunt sancta Melania junior [Surius, Vitæ SS., Mensis December, pag. 379.] , et Thomais quæ sanctæ Febroniæ martyris concinnavit Acta [Acta SS., tom. V Junii, pag. 14 et seqq.] , æque ac S. Perpetua quæ suam sociorumque scripsit Passionem [Ibid., tom. I Martii, p. 633] . Claruit sæculo VI Elpis, pientissima femina, quæ dicta fuit aliquando, licet forsan minus recte, Boetii uxor. quæque hymnos in honorem SS. Petri et Pauli condidit [Patrol. lat., Migne, t. LXIII, col. 537.] . Quarum vestigiis institerunt præsertim multæ moniales; ut Baudonivia, quæ S. Radegundis scripsit Vitam; ubi et legimus hanc sanctam reginam quasi diu noctuque, piis lectionibus vacasse [Acta SS., t. III Aug., p. 78.] . Item S. Rusticula, abbatissa Arelatensis, ut fert ejus ferme coævus biographus, intra pauca temporum spatia Psalmos omnes didicerat et omnes scripturas divinas memoriter retinebat. Obiit sancta virgo grandæva anno 632 [Ibid., t. II Aug., p. 659.] .

[15] [præcipue in Anglia,] Nuspiam magis forsan invaluit literarum studium quam apud moniales Anglo-Saxonicas sæculi VII et VIII. Quas inter non postremum obtinet locum Hilda, monasterii Streaneshalensis circa annum 664 abbatissa. Adeo erat in sacris literis docta, ut Beda, sanctæ feminæ preces non spernendas esse existimans, ad ejus usum Expositionem in Habacuc concinnaverit. Hæc diligentia, auctoribus S. Aldhelmo, primum abbate Malmesburiensi, dein episcopo Schireburnensi, et S. Bonifacio, monacho Exoniensi, postea archiepiscopo Moguntino, incredibilia cepit incrementa. Sanctus enim Aldhelmus cum Hildelitha abbatissa, ejusque monialibus Justina, Cutberga, Osburga, Aldgida, Scholastica, Hidburga aliisque aliquando habuit epistolarum commercium: ad quas, earum prædicans literas, hæc gravia verba scripsit: Jam dudum ad pontificale proficiscens conciliabulum, fraternis sodalium catervis comitatus, almitatis vestræ scripta meæ mediocritati allata satis libenter suscipiens, erectis ad æthera palmis, immensas Christo pro sospitate vestra gratulabundus impendere grates curavi; quo stylo non solum ecclesiastica promissorum votorum fœdera, quæ fida pollicitatione spopondistis, ubertim claruerunt; verum etiam melliflua divinarum studia Scripturarum sagacissima sermonum serie patuerunt. Cumque singulos epistolarum textus recitans, pernicibus pupillarum obtutibus specularer, atque naturali quadam, ut mihi insitum fertur, latentium rerum curiositate contemplarer, uberrimamque verborum facundiam ac virginalem urbanitatis desertitudinem magnopere admirarer; en, inquam, ineffabili gratulatur tripudio ille superi regnator olympi, et rector cœli, cum taliter catholicas Christi vernaculas, immo adoptivas regenerantis gratiæ filias, ex fœcundo ecclesiasticæ conceptionis utero, spiritualis verbi semine progenitas, per maternam viderit sollicitudinem divinis dogmatibus erudiri, ac velut sagaces gymnosophistas sub peritissimo quodam agonotheta palæstricis disciplinis et gymnicis artibus in gymnasio exerceri [S. Aldhelmi Opera, epist. de Laud. Virg., p 1 et seq., edit. Gilles.] .

[16] [et in Germania,] Eadem charismata, uti modo innuebamus, æmulatus est S. Bonifacius, quum adhuc in Anglia monasticam agebat vitam: nam eo duce non tantum monachi, sed et moniales paginarum transcurrentes seriem, ut enarrat ejus biographus, presbyter Willibaldus, cœlesti instanter scrutinio inhæsere, et sacramentorum arcana, mysteriorumque abdita jugiter meditabantur [Acta SS., tom. I Junii, p. 462.] . Postea in Germaniam ad annuntiandam religionem Christianam circa annum 716 migrans, non destitit cum Bugga seu Eadburga [Epistolæ S. Bonifacii, tom. I, pag. 51 et seqq., edit. Gilles.] , Cangyth [Ibid., pag. 73.] aliisque Anglicis monialibus, sanctam fovere necessitudinem, quemadmodum ex multis eorum literis constat. Epistolæ quas ultro citroque non adeo raras dabant, lingua latina, stilo laborioso erant scriptæ. Insuper S. Bonifacius, ut alius biographus Otlonus refert, plures ex Anglia in Germaniam arcessivit monachos et moniales scientia vera imbutos. Ex his monialibus Chunihilt et filia ejus Berathgit, valde eruditæ in liberali scientia, in Thuringorum regione constituebantur magistræ; Chunitrud in Bagoariam destinata est [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, sæc. III, part. II, pag. 42.] . Præterea et S. Liobam seu Leobgitham ex Anglia evocavit, præfecitque monasterio Bischoffsheimensi, ubi non parvulus ancillarum Dei numerus collectus est, quæ, ad exemplum beatæ magistræ, cœlestis disciplinæ studiis instituebantur, et in tantum doctrina ejus proficiebant, ut plures ex illis postmodum magistræ fierent aliarum: ita ut nulla, aut etiam rara in illis regionibus essent monasteria feminarum, quæ non discipularum ejus magisteria desiderarent. Lioba vero lectionis studio tanta diligentia incubuit, ut nisi orationi vacaret, aut alimento vel somno corpusculum reficeret, numquam divina pagina de manibus ejus abscederet. Nam cum ab ipsis infantiæ rudimentis grammatica et reliquis liberalium artium studiis esset instituta, tanta meditationis instantia spiritalis scientiæ perfectionem conabatur adsequi, ut consentiente cum ingenio lectione, duplicato naturæ et industriæ bono, eruditissima redderetur. Veteris enim ac Novi Testamenti codices sagaci mente perlustrans, divina præcepta memoriæ commendabat. Sed et dicta sanctorum Patrum, et decreta canonum, totiusque ecclesiastici ordinis jura, plenitudini perfectionis adjecit [Ibid., pag. 251.] . Hactenus Rudolphus, S. Liobæ biographus.

[17] [tum etiam] Eodem tempore S. Walburgis, S. Liobæ imitatrix, cœnobii Heidenheimensis abbatissa, vel alia monialis Vitas SS. Richardi ejusque filiorum Willibaldi et Wunibaldi sermone latino, nec, ut illis temporibus, barbaro conscripsit [Acta SS. Februarii, tom. II, pag 69.] . Et animadvertendum est hunc bonarum artium amorem in Germanicis feminarum monasteriis plura sæcula viguisse [Ziegelbauer, Hist. rei literariæ Ordinis S. Benedicti, tom. III, p. 487. Cfr. Pertz, Script., t. IV, p. 302.] . Quæ inter forsitan primas tenet monasterium Gandersheimense, ubi tres primæ abbatissæ S. Hathumoda, Gerburgis et Christina, filiæ Ludolphi ducis Saxoniæ, monasterii fundatoris, a prima ætate literas doctæ, nulli labori pepercerunt ut sodales indefessam optimis artibus operam darent: unde factum est, ut Roswitha aliæque ejusdem domus alumnæ, sæculo X, in linguis latina et græca, quin etiam in rebus philosophicis mirum in modum profecerint, ac de variis disciplinis non spernendos confecerint libros. Atque hæc ex Ziegelbauero, qui multo plura de Roswitha collegit.

[18] [in Gallia,] Neque prætereunda est Bertrada, soror S. Wolphelmi, sanctimonialis Vilicensis, in archidiœcesi Coloniensi, de qua idem Ziegelbauerus [Zieg., p. 496.] . Hæc pientissima virgo stilo satis eleganti Vitam S. Adelheidis, primæ Vilicensis abbatissæ, circa annum 1030 conscripsit, postea a majoribus nostris in Opere Bollandiano editam [Acta SS., tom. I Februarii, pag. 714.] Sunt quoque memoria dignæ Cecilia et Adela, Guillelmi Conquestoris filiæ [Rivet, Histoire littéraire, tom. IX, pag. 130 et seqq.] . Prior fuit monialis et postea abbatissa Cadomensis monasterii SS. Trinitatis. Doctior fuit Adela, comitissa Meldensium, Carnotensium et Blesensium, postea monialis Marciniaci Ordinis Cluniacensis, in Augustodunensi diœcesi: ipsa duas pro tuitione monachorum Majoris-Monasterii scripsit epistolas, ab Edmundo Marlene editas [Thesaurus Anecdotorum, tom. I, col. 373.] . Præter has benedictinas moniales scriptis inclytas, memorandæ sunt S. Elisabetha Schönaugiensis abbatissa, quæ anno 1169 obiit [Ziegelbauer, tom. III, pag. 499.] ; S. Hildegardis, abbatissa in monte S. Ruperti prope Bingium, quæ vitam posuit anno 1178 [Ibid, p. 503.] ; Heloissa, abbatissa Paracliti in diœcesi Trecensi, quæ mortua est anno 1163 [Abælardi Opera, Pars II, col. 379 et seqq., edit. Migne.] . Item Relindis et Herradis, sæculo XII, monasterii Hohenburgensis S. Odiliæ in Alsatia abbatissæ [Ziegelbauer, tom. III pag. 508 et seq.] , et sæculo XIII SS. Gertrudis et Mechtildis sorores, abbatissæ Rodersdorffenses in diœcesi Halberstadiensi [Ibid., pag. 510.] ; Mathildis, abbatissa Fontis-Ebraldi, et Angelucia, monialis ejusdem monasterii. Mitto plures alias ejusdem S. Benedicti Ordinis moniales, literis itidem claras, quarum Ziegelbauerus aut gesta breviter narrat aut nomina tantum recenset [Ibid., pag. 485 et seqq., pag. 535 et seqq.] .

[19] [nec non in Belgio.] In Belgio quoque non defuisse moniales doctrina eruditas, ex Vita B. Idæ Lewensis colligimus, quæ, cum quodam tempore divinæ plenitudinis nimietate languida, quodam jaceret lectulo, cujusdam noctis tempore Nativitatem Domini præcedentis, lectiones intelligens de beati tractatibus Augustini, loquentis mirabiliter de mirabilibus Trinitatis; tantis repente gaudiis, exæstuante spiritu, fuit ipsius anima delibuta, quod pene timuit ne sensum perderet et præ mirabili cordis lætitia semet amittens penitus insaniret. Pariter B. Beatrix, priorissa cœnobii Nazarethani Lyræ in Belgio, doctrina non vulgari eminuisse videtur; nam legimus in ejus Vita ms. jam significata: At quum inter omnia quæ proficientibus in hujus vitæ viam magis utilia comprobantur, Scriptura Sacra potissimum locum obtineat, utpote quæ tendentium ad patriam prima suo conductu fidelium gressus dirigit, prima suo lumine tenebras erroris expellit, et quasi pro muro a dextris gradientium et sinistris, iter prima præparat et ostendit: idcirco de hac primam narrationis nostræ seriem inchoabimus, et quam studiose Beatrix nostra suis eam temporibus exercuerit ostendemus. Aperuerat quippe divina gratia sensum dilectæ suæ ut intelligeret Scripturas, et propterea omnes tam actionum quam affectionum suarum motus, intrinsecos videlicet et extrinsecos, juxta consilium Scripturarum informare studuit.

[20] [Fuerunt et innumeræ aliæ feminæ doctæ,] Non jurat persequi omnes sanctimoniales quæ familias religiosas, sæculis XI et sequentibus, doctrina et scientia illustrarunt. Adeat quidem lector, qui harum monialium nomina recensere voluerit, scriptores Bibliothecarum Ordinum religiosorum: hos inter Georgium Lienhart, magnis extollentem laudibus pientissimam virginem Christinam, monialem Præmonstratensem in Rheters diœceseos Moguntinæ, quæ scripsit Librum Revelationum [Spiritus Litterarius Norbertinus, pag. 597 et seqq.] ; adeat Cosmam de Villiers, enumerantem septuaginta moniales Carmelitanas scriptis non ignobiles [Bibliotheca Carmelitana, tom. II, pag. 1010.] ; adeat Jacobum Echard et Jacobum Quetif, quadraginta quatuor monialium Ordinis Fratrum Prædicatorum laudes celebrantes [Scriptores Ordinis Fratrum prædicatorum, tom. II, pag. 882.] . Joannes a S. Antonio, in Bibliotheca omnium Ordinum S. Francisci, multo plures moniales scriptis suis claras significat, ad literas A B C proferens nomina triginta unum [Bibliotheca Universa Franciscana, tribus tomis, Matriti anno 1732.] . In Belgio multas feminas doctrina et eruditione spectabiles claruisse ab omnibus notum est. Nonnullarum mentionem facit Joannes Franciscus Foppens [Bibliotheca Belgica, pag. 63, 123, 559, 552, 707 et 845.] . Sed hic minime prætermittendum est Caroli Scribani testimonium, qui, ubi quærit cur rex Hispaniæ ad conservandum Belgium nulli parcat sumptui aut labori, respondet Belgium omnigenis divitiis præstare, ejusque incolas inter omnes mundi gentes excellere industria, doctrina, aliisque ingenii dotibus, et tandem addit: In urbe Antverpia incolas videbis linguarum peregrinarum, etiam diversarum, ita peritos, ut in alienone quam materno idiomate versatiores sint addubites; et non raro, etiam mulieres, quinque diversis linguis loquantur; paucos quoque reperias, qui non saltem binas ternasve calleant [Civilium apud Belgas bellorum initia, progressus etc., pag. 33 et seq., edit. 1627.] . Sed huic laudi non est immorandum, quum noster scopus in præsenti sit de solis monialibus scribendi peritis aut doctrina excultis sermonem habere.

[21] [medio ævo in monasteriis,] Primis autem illis temporibus non singularis aliquot monialium laus erat linguam latinam intelligere. Priusquam enim in Europa latina linguæ, quas neolatinas appellare solemus, certam fixamque induerunt formam, et regularum quasi jugum subierunt, solam linguam latinam docebantur pueri in scholis; dein quum libri rariores essent, tam viri quam mulieres, qui ad cantum choralem adstricti erant, non singuli ex suis codicibus, sed memoriter recitabant psalmos hymnosque, adjuti aliquando communi libro. Quapropter non minima novitiatus pars in exercenda memoria consumebatur: a qua exercitatione linguæ latinæ studium alienum non erat, ita ut generatim omnes facillima quæque latine scripta perciperent. Verum postquam novæ linguæ fuerunt constitutæ, prisca latina negligi cœpit. Non periit tamen omnino etiam inter moniales linguæ latinæ intelligentia. Id quidem Antonius Rivetus inferendum putat, tum ex eo quod Baldricus Dolensis, Marbodus Redonensis, Hildebertus Cenomanensis, Godefridus Vindocinensis, S. Bernardus, Petrus Abælardus, Petrus Venerabilis, Petrus Cellensis aliique epistolas ad sanctimoniales, tractatus de rebus moralibus et poemata, lingua latina exarata, ad earum componerent usum; tum etiam quod moniales officium ecclesiasticum, quod latine cantabant, sedulo meditari deberent; et quod sacram Scripturam, SS. Patrum et aliorum libros pios privatim aut omnes simul latine legerent.

[22] [ut patet vel ex rotulis defunctorum.] Aliquando tamen extra fines nonnullas moniales egressas esse nemo mirabitur. In codice ms. olim bibliothecæ Scheftlariensis, nunc Monacensis num. 17142, leguntur canonicæ alicujus cœnobii, cujus nomen prætermittitur, linguam latinam tenuisse et facillime, licet minus pure, locutas, quin et cum clericis loci, suis magistris, de poeseos palma certasse, illamque, ut videtur, retulisse. Hæc brevi post Henrici III, imperatoris Germaniæ, mortem, quæ anno 1056 contigit [Wattenbach, Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter, tom. II, pag. 57, edit 1878.] . Utilius carmina condebant moniales, sua arte ad sublevandas animas in purgatorio detentas usæ. Si quis enim monachus vel monacha e vita migrabat, obitus eorum monasteriis tum virorum, tum feminarum quibuscum precum societas inita fuerat, nuntiabatur literis latinis. His literis, quæ vocabantur Rotuli, aut Brevia defunctorum [Rivet, Histoire littéraire de la France, tom. IX, pag. 127. Cfr. Cangius ad voces Rotulus et Brevia mortuorum; Haeftenus, Monasticæ Disquisitiones, lib. VIII, tract. I, disq. 4, pag. 793.] , responsum latine, et interdum carmine, dabatur. Exstant et hodie hujusmodi responsiones, quarum haud paucas collegit clar. vir Leopoldus Delisle: harum una, nunc in Anglia in bibliotheca ms. domini Ashburnham servata, spectat ad Elisabetham Sconinck, abbatissam parthenonis Forestini prope Bruxellas. Elisabethæ obitum quadringentis circiter cœnobiis, ecclesiis virisque primariis nuntiavit et pro ea preces impetravit Joannes Leonis; atque hæc inter diem 6 septembris anni 1458 et diem 8 julii anni 1459 [Rouleaux des Morts, pag. 485 et passim.] . Tandem Antonius Rivet nonnullarum feminarum doctrina præstantium, quæ extra cœnobiorum septa vixerunt, nomina recitat: quinimo affirmat ad sæculum XIV usque nullas in Galliis feminas, exceptis Sororibus conversis, nisi linguæ latinæ notitiam aliquatenus haberent, ad professionem monasticam fuisse admissas [Hist. litt, tom. IX, pag. 131.] . Hoc inde profectum esse arbitror quod moniales officium ecclesiasticum recitant. Sed huic rei immorari non licet. Attamen ignorari a lectore nolo B. Beatrici, quam pluries laudavimus, Christum Dominum latino sermone dixisse: “Fœdus ineamus, pactum pangamus ut de cætero non dividamur, sed veraciter uniamur.”

[23] [Habebant moniales scholas] Præterea colligimus moniales, ex eo quod habebant medio ævo literarum scholas, ad quas, disciplinas præsertim sacras addiscendi causa, puellæ etiam nobilium domorum accedebant, apud suos populares doctrinæ laudem esse assecutas. Similis cura puellarum jam ineunte sæculo V adhibita est; nam S. Hieronymus, instruens Lætam, matronam romanam, cui in votis erat Paulam filiolam christianis moribus quam perfectissime informare, (quæ aliquando Deo soli virgo vivere possit), significat quam moleste et imperfecte puellæ in ædibus paternis excolantur domestica disciplina; eique auctor est ut Paulam virginibus Deo sacratis educandam tradat. Anteoccupans enim quæ a Læta opponenda prævidet, hæc scribit: Respondebis: quomodo hæc omnia mulier sæcularis, in tanta frequentia hominum, Romæ custodire potero? Noli ergo subire onus quod ferre non potes. Sed postquam ablactaveris eam cum Isaac, et vestieris cum Samuele, mitte aviæ et amitæ… Nutriatur in monasterio, sit inter virginum choros, jurare non discat, mentiri sacrilegium putet, nesciat sæculum, vivat angelice, sit in carne sine carne, omne hominum genus sui simile putet… Trade Eustochio parvulam… Trade comitem sanctitatis, futuram heredem. Illam videat, illam amet, illam primis miretur ab annis, cujus et sermo, et incessus, et habitus doctrina virtutum est [Opera S. Hicron, tom. I, col. 877, apud Migne. Cfr. Acta SS, tom. II Sept., pag. 635 et seqq., tom. II Jan., pag. 711 et seqq.] . Nec officit Paulam vix natam Deo a parentibus fuisse sacratam; nam virtutes quas in Bethleemetico monasterio infantula consequi debuit, omnibus Christianis colendæ sunt.

[24] [puellarum,] Hinc sæculo VII S. Wulfetrudis filia Grimoaldi, majoris domus sancti Sigeberti, regis Austrasiæ [Acta SS., tom. II Mart., pag. 595.] , et sancta Gudula [Ibid., tom. I Jan., pag. 1044.] , pariter spectatissima familia nata, in Nivellensi monasterio eruditæ fuerunt. Item SS. Aldetrudis et Madelberta a S. Aldegunde in monasterio Malbodiensi [Ibid., tom. III Sept., pag. 103; Acta SS. Belgii, tom. V, pag. 491.] ; vel etiam SS. Benedicta et Cæcilia [Acta SS., tom. III Aug., pag. 509.] , filiæ Zuentiboldi, regis Lotharingiæ, a S. Amelberga in cœnobio Susterensi, in Limburgio Neerlandico. Simili modo Valencenis, diœcesis Cameracensis oppido, edoctas fuisse sanctas virgines Herlindem et Renildem refert earum biographus [Ibid., tom. III Mart., pag. 385 et seq.] . Neque arbitrandum est sanctas virgines Gudulam, Aldetrudem et Madelbertam in iis monasteriis ut oblatas degisse: nam ex scriptoris verbis talem non fuisse earum conditionem perspicuum est. Præterea nescitur num illo ævo in cœnobiis Nivellensi et Malbodiensi, ubi tunc non viguit Regula benedictina [Acta SS. Belgii, tom. III, pag. 180 et seqq.] , puellæ oblatæ fuerint enutritæ [Cfr. Magagnottus, de oblatis pueris, apud Zaccariam, de disciplina populi Dei, tom. III, pag. 239.] . Tandem novimus S. Gudulam in nullo cœnobio vitam monasticam auspicatam esse [Acta SS. Belgii, tom. IV, pag. 670 et seqq.] , tum etiam a sanctimonialibus Nivellensibus et Andennensibus puellas ac mulieres, seu instructionis seu sustentationis gratia, intra septa domestica fuisse admissas [Ibid., tom. III, pag. 186] . Adde quod in Germania inferiore, non procul ab urbe Bonna, S. Adelheidis, abbatissa Vilicensis, mortua circa annum 1015, instituit, auxit et firmavit sanctam religionem et scholam divini servitii, quæ semper fuerunt summa cura sui officii. Has cum frequenter ingressa, moveret de arte grammatica quæstiunculas, si qua forte suæ quæstioni congruenti responsione obviavit, mox illam materne osculando, aliqua mercede donavit, et spe sui profectus perfusa est spirituali lætitia [Acta SS., tom. I Febr., pag. 718.] . Eamdem viam secutæ videntur moniales Ordinis Fontis-Ebraldi; nam in Regula, quam eis ineunte sæculo XII impertitus est B. Robertus de Arbrissello, capitulum XXIII his concipitur verbis: Ut scholares et magistræ earum semper habeant custodem unam de senioribus conversis [Nicquet, Hist. de Fontevraud, lib. III, pag. 286.] . Hujus cœnobii medio circiter sæculo XII fuit sodalis pientissima virgo Angelucia: quæ dicitur ab ipsis infantiæ cunabulis Deo oblata, apud Fontesbraudum nutrita, sacrisque litteris sufficienter imbuta [Martene et Durand, Thesaur. Anecdot., tom. III, col. 1704.] . Moniales quoque Montis-Cornelii prope Leodium in suo cœnobio nonnullas puellas nutriendas et edocendas sæculo XIII suscipiebant: has inter fuit B. Juliana, istius domicilii postea monialis et priorissa. Quæ sancta virgo, simul cum sua sorore carnali Agnete, magistra usa est moniali Sapientia nuncupata; sedens igitur Juliana ad magistræ suæ pedes, ab ea literas docebatur; cujus doctrinæ quotidianis profectibus respondebat, .. factum est in brevi tempore ut non solum psalterium legere sciret, sed etiam cordetenus retineret: dederat enim Deus ei et intellectum capacem et memoriam tenacem [Acta SS., tom. I Aprilis, pag. 445.] . Nec silentio prætereundæ sunt scholæ, quas sæculo XII habuisse refert Hildebertus Cenomanensis [Opp., Epist. lib. II, epist. 31, col. 244, ed. Migne.] moniales cœnobii cujusdam Andegavensis, non secus ac schola a monialibus primo Argenteoli prope Parisios, dein Paracliti instituta, et ab Heloissa frequentata [Abælardi Opp., part. I, epist. I, col. 134 et seqq., edit. Migne.] . Accedit quod ad ipsas moniales erudiendas arcessebantur interdum magistri externi: in Frisia, verbi gratia, B. Fredericus, abbas Horti B. Mariæ, virgines Ordinis Præmonstratensis in locum nuncupatum Bethleem transtulit, viris litteratura et cantus ecclesiastici scientia claris certo pretio conductis, illasque omni necessaria doctrina imbui curavit [Hugo, Monumenta sacræ antiquitatis, tom. II, pag. 226.] . Talis enim erat sæculo XII ad studia literarum ardor, ut bene multæ etiam regiæ stirpis mulieres, quarum nomina singillatim persequitur Rivetus, in artium palæstra meruerint [Rivet, tom. IX, pag. 131 et seq. Jourdain, De l'éducation des femmes au moyen âge, Mémoires de l'Institut de France, tom. XXVIII, pars I, pag. 89 et seq.] : sed eas prætermittimus, quia nobis propositum est eas tantum recensere quæ monastica instituta sunt secutæ.

[25] [imo aliquando puerorum.] Quod et magis miraberis, aliquando juvenes masculi a monialibus fuerunt educati. Equidem Carolus Magnus in Capitulari anni 804 prohibet quominus hanc curam moniales suscipiant: verum ipsa prohibitio eas huic rei operam suam impendisse aperte ostendit. Hæc sunt Caroli verba: Omnino prohibemus ut nullus masculum filium, aut nepotem, vel parentem suum, in monasterio puellarum ad nutriendum commendare præsumat: nec quisquam suscipere audeat [Baluzius, Capitul. Regum Francorum, tom. I, col. 418, edit. 1677.] . Quod præceptum oblivioni aliquando fuisse datum videtur: nam sæculo XI, a monialibus in literis eruditi fuerunt sanctus Goderannus, episcopus Santonensis [Mabillon, Acta SS. O. S. B., sæc. VI, pars II, pag. 320.] , et B. Theodoricus, abbas S. Huberti in Arduenna Silva [Acta SS., tom. IV Augusti, pag. 850.] . Qui pueri, quum in parthenonibus instituebantur, certo ætate majores erant quam pueruli quos moniales cœnobii Obazinensis educandos suscipiebant: nam, his, uti in Vita S. Stephani Obazinensis legitur, in septis illius monasterii puellaris non nisi ad annum suæ ætatis quintum commorari licebat: dein transibant ad adjacens monasterium virile [Baluzius, Miscellanea, tom. I, pag. 169, edit. Mansi.] . Eamdem ferme disciplinam obtinuisse in cœnobio puellari Clari-Fontis prope Arelunum in ducatu Luxemburgensi ex libris mss. certum est. Illius consuetudinis occurrunt quoque vestigia et in Germania et in Polonia. Narrat quidem Thietmarus, episcopus Merseburgensis, anno natus 976, se in monasterio puellari Quedlinburgensi in Saxonia, apud patris sui materteram Emnildam, primo litteris bene adhuc instructum fuisse [Pertz, Mon. Germ., scriptt. tom. III, pag. 772.] . Item in chronico Polonorum, lib. II ad annum 1091 legimus: Zbignerus a Wladislavo duce de concubina progenitus, in Cracoviensi civitate adultus jam ætate litteris datus fuit, eumque noverca sua in Saxoniam docendum monasterio monialium transmandavit [Ibid., tom. IX, pag. 446.] . Hujusmodi institutum in nonnullis Cisterciensium cœnobiis puellaribus invaluisse indubium videtur, ex eo quod in quodam totius Ordinis capitulo statutum fuit… Nec pueri in claustris monialium aliquatenus erudiantur [Nomasticon Cisterciense, pag. 365.] . Quæ prohibitio rursus exprimitur in Libello anni 1316 antiquarum definitionum Ordinis Cisterciensis, hisce verbis: Nec pueri in claustro monialium erudiri vel enutriri aliquatenus permittantur [Ibid., pag. 579] . Hanc vero legem credibile est ideo fuisse latam, quod illo ævo juvenibus masculis pie liberaliterque educandis abunde provisum erat. Qua in re Cisterciensi Ordini verisimiliter easdem ob rationes assensit anno 1253 B. Martinus III, prior Camaldulensis, præcipiens: Nec pueri in claustris monialium doceantur, nec puellæ nisi novitiæ ad probationem receptæ [Mittarelli, Annales Camaldulenses, tom VI, Codex, col. 57.] .

[Annotata]

* lege hoc §

* id est sacra Biblia

APPENDICULA DE PSALTERIO B. MARIÆ VIRGINIS.

Ida de Leewis, monialis Cisterciensis, Ramejæ in Brabantia (B.)

AUCTORE R. D. B.

[Psalterium B. Mariæ Virginis] Locus de Psalterio B. Mariæ Virginis, qui num. 32 Vitæ B. Idæ legitur, nos plurimum occupavit. Quum enim, ut ex Commentario prævio intelligere fuit, desint certæ manifestæque notæ quibus tempus vitæ B. Idæ definiatur, speravimus aliquamdiu ex indicato illius pietatis usu nos signum aliquod accepturos esse, quo statueretur post quæ tempora certo vixerit. Verum spes nos frustrata est: quum, re studiose examinata, apertum nobis sit Psalterium B. Mariæ Virginis jam fuisse usurpatum, quando B. Ida adhuc erat junior, quin constitui possit quo ævo exordium ceperit. Huic tamen negotio aliquid luminis afferre possumus, scilicet demonstrare hoc pietatis officium non esse tribuendum sancto Bonaventuræ, uti plures contendunt, sed multis annis antequam libros cœpit conscribere egregius doctor fuisse adhibitum: ac proin sanctum virum, quamvis aliquod psallerium B. M. V. concinnarit, non fuisse omnium primum illius pietatis auctorem seu inchoatorem; nam circumferuntur Psalteria Mariana plura, quibus hæc dumtaxat communia sunt, quod similitudinem quamdam habent cum distributione divini officii in horas canonicas, et celebrant laudes B. Mariæ Virginis: reliqua fere omnia inter se discrepant. Ex hac disputatione quoque sequi videtur, Psalterium B. M. V. de quo in eo loco, Rosarium B. M. V. non fuisse, nec id nomen sæculo XIII ineunte in Belgio habuisse. Recensuit Benedictus a Cavalesio seu Bonelli nonnulla hujus generis scripta [Prodromus ad Opera omnia S. Bonaventuræ, lib. VIII, col. 587, 662, 681 et seqq.] . Sed abest plurimum ut nihil desit illius elencho: nam si in veteres libros precum, maxime vernacula lingua scriptos, incidas, frequenter occurrunt ibi Officia Deiparæ titulo Psalterii B. Mariæ Virginis notata. Inde et apparet hanc pietatem olim fuisse usitatissimam.

[2] [sæculo XIII ineunte jam usitatum,] Jam vero quo circiter anno, quo loco, quo auctore Psalterium B. Mariæ Virginis fuerit primo usurpatum, hucusque non fuit ostensum, nec facile ostendetur. Antiquissimum, certo anno signatum, monumentum in quo nomen Psalterii B. Mariæ Virginis occurrat, (quod quidem cognoverim) est diploma Gandavense, quo fit anno 1227 donatio quædam beghinagio S. Elisabethæ a Joanne Alexandri filio. Hic dicit beghinas promisisse sese pro ipsius et uxoris anima in die anniversario, ob beneficium acceptum, dicturos esse Psalterium B. Mariæ Virginis [Ryckel, Vita sanctæ Beggæ, pag. 563 et seq.; Acta SS., tom. I Augusti, pag. 426 et seq.] . Haud scio tamen an hoc diploma sit interpolatum: in eo enim beghinagium Gandavense nuncupatur S. Elisabeth, quamvis hæc beata vidua anno 1231 mortua fuerit, et post quadriennium inter sanctos relata [Acta SS., ibid., p. 422 et seqq.; Cfr. Mamachius, Annales Ordinis Prædicatorum, tom. I. pag. 325 et seq. Monumenta, col. 316.] : ut omittam sententiam Fratrum quorumdam Prædicatorum contendentium agi hoc loco de Rosario B. Mariæ Virginis, quod reapse a multis Psalterium B. Mariæ Virginis vocatum fuit: nam ex illo documento Rosarium promissum fuisse recitandum certo demonstrari nequit.

[3] [ac proin a S. Bonaventura non confectum, recitavit B. Ida.] Firmius argumentum ad ostendendum Psalterium Deiparæ ineunte sæculo XIII jam fuisse usitatum, desumitur ex Vita B. Beatricis Nazarethanæ. Quæ pientissima virgo, in Brabantia exeunte sæculo XII vel ineunte XIII nata, prope Thenas in Floridæ-Vallis Cisterciensi cœnobio vitam monasticam suscepit, (uno saltem anno ante annum 1232 emortualem B. Idæ Nivellensis, ejus aliquamdiu contubernalis in Rameya): postea juxta Lyram monasterium Nazarethanum sui Ordinis prima priorissa inchoavit, ibique anno 1268 obivit. Suam Vitam patrio sermone ex obedientia ipsamet scripsit: quam, de suo parum admodum addens vel mutans, latine reddidit Wilhelmus monachus Afflighemiensis, postea prior Wavriensis et tandem abbas Trudonopolitanus, ubi anno 1297 e vita migravit [Miræus, Bibliotheca Ecclesiastica, pag. 173.] . Potest itaque haberi tamquam documentum quam maxime sincerum, anno 1268 antiquius, in quo res ante annum 1231 gestæ accuratissime referuntur. Hujus elucubrationis exemplar, anno 1320 scriptum, sub oculis habemus [Bibliothèque royale de Bruxelles, ms. 4461 Cfr. Henriquez, Quinque Virgines prudentes, pag 1 et seqq.; Analectes pour servir à l'Hist. de Belgique, tom. VII, pag. 77.] . Jam vero in illo codice ms. legimus de B. Beatrice: Quum in Florida-Valle (certe non post annum 1231) tirocinium poneret, Psalterium beatæ Virginis, quod ex angelicæ salutationis tam crebra repetitione compensari solet quam Davidici psalterii psalmorum numerus se extendit, quotidie cum genuflexionibus exsolvere consuescebat. Quibus verbis sane ostenditur ante annum 1231 Psalterium B. Mariæ Virginis fuisse usurpatum, ac proin non fuisse ejus auctorem seu inchoatorem S. Bonaventuram, utpote natum anno 1221, et factum Fratrem Minorem anno 1243. Ex eodem loco forsan colligi potest Psalterii B. M. V. nomen temporibus illis in Belgio Rosario Deiparæ nondum fuisse datum, sed tantummodo Psalterii exercitium Salutatione Angelica centies quinquagies repetita fuisse compensatum: nec id tunc primum fuisse præstitum, sed fieri solitum. Et nostra quoque sententia est Psalterium quod pientissima virgo Beatrix adhibuisse legitur, fuisse idem ac Psalterium a beata Ida Lewensi recitatum: nam, præterquam quod coævæ et ejusdem Ordinis in Brabantia erant moniales, notum est Cistercienses, præ reliquis monachis, cujusdam disciplinæ semel usurpatæ fuisse observantissimos. Quibus adde quod legitur in Vita B. Beatricis, earum cœnobia de Rameya et Floridæ-Vallis amicitia et commercio quam arctissime fuisse conjuncta. Sed quid plura? Satis ostensum videtur Psalterium B. Mariæ Virginis jam fuisse usitatum initio sæculi XIII, ac proin non fuisse ejus institutorem S. Bonaventuram: dein illud quod recitavit B. Ida non fuisse Rosarium, cui non nisi postea nomen Psalterii Deiparae in Belgio inditum opinor.

[4] [Disseritur de Psalterio majore Deiparæ.] Quod si jam lector nos sciscitetur de S. Bonaventura (quoniam fieri sermo non potest de Psalterio Mariano, quin et fiat de sancto doctore), en nostrum responsum: ejus causam nequaquam spectare ad sanctam Idam, quæ qualecumque Psalterium recitavit: dein litem de auctore Psalterii Majoris (nam de hoc uno fere disceptatur) neminem nostro ævo audere dirimere. Etenim a pluribus sæculis eruditi alii in aliam iverunt sententiam. Celebrem hunc librum a S. Bonaventura fuisse scriptum, affirmatum fuit a Galesino [Acta SS., tom. III Julii, pag. 845.] , Roberto Bellarmino [Opera, tom. VII, de Script. Eccles., col. 165, edit. 1617.] , B. Petro Canisio [De Verbi Dei corruptelis, tom. II de B. Maria Virg., lib. V, cap. 26, pag. 803, edit. 1583.] , Waddingo [Scriptores Ordinis Minorum, pag. 75.] , Mariano Florentino [Ibid., pag. 66.] , Arturo a Monasterio [Menologium Francisc., pag. 305.] , qui plures auctores secum sentientes indicat; contra Oudinus [Comment. de Script. eccles., tom. III, col. 411.] , Hyacinthus Sbaralea [Bibliotheca Franciscana, supplementum.] , aliique quos Arturus et Benedictus Bonnelli [Prodromus, col. 681 et seqq.] recensent, a sancto doctore abjudicant. Certe, uti Bonellus, in medio litigantium dubitantes stabimus, et existimabimus hanc quæstionem ex testimoniis veterum solvi non posse, et proinde inscriptione ipsius libri expediendam esse. Utique editiones duæ priores Argentoratensis anni 1495 et Veneta anni 1476 conveniunt in assignando Psalterio majore S. Bonaventuræ. Sed utrum jure, aut secundum codices sat sinceros, non constat: quod tamen magnopere placuisset Benedicto Bonello [Ibid., col. 682.] . Unde mirandum non est futurum editorem P. Fidelem a Fanna [Ratio novæ collectionis Operum S. Bonaventuræ proxime in lucem edendæ.] non videri propenso animo ad numerandum Psalterium Majus, de quo solo sermo est, inter genuina S. Bonaventuræ Opera. Ab hujus temporibus successerunt, ut ne cæcum quidem latet, innumera alia Mariana exercitia, et Psalterium Marianum in oblivionem apud multos abiit: ad quod non parum forte contulit ipsa opusculi forma; nam licet doctrina irreprehensibilis sit, numquam tamen omnibus placuit illa psalmorum, libri utique divini, immutatio et accommodatio: dein Fratres Prædicatores suum habebant Psalterium, nempe Rosarium, anno 1479 a Sixto IV Psalterium B. Virginis vocatum [Bullarium Fratrum Prædicatorum, tom. III, pag. 576 et seq.] , quod commendarent populo, pietatem utique faciliorem et ab omni invidia magis alienam.

DE BB. BERTRANDO ET CAUBERTO, CONFESSORIBUS ORDINIS FF. PRÆDICATORUM IN GALLIA MERIDIONALI

ANNO CIRCITER MCCXXX.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Bertrandus de Garriga, ex Ordine FF. Prædicatorum (B.)
Caubertus, ex Ordine FF. Prædicatorum (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ 1. De cultu B. Bertrandi Boscheti et Arausicæ. De combustione ejus reliquiarum. Numeratur inter Beatos, in libris antiquis et recentibus.

Antiquiores scriptores plerique qui res a S. Dominico, FF. Prædicatorum patre, ejusque discipulis præclare gestas posteris tradiderunt, [De BB. Bertrando et Cauberto hac die agendum est.] ut B. Jordanus, Gerardus de Fracheto, Theodoricus de Appoldia, Bernardus Guidonis, Leander Alberti, pluresque alii eorum imitatores, beatum Bertrandum de Garriga virum vere apostolicum, omnigenisque virtutibus coruscantem, describunt, ejusque sanctimoniam eximiis laudibus extollunt. Officio tamen liturgico nequaquam cohonestatur, quo tempore hæc scribimus, servus Dei. Sed magnopere laudandi sunt FF. Prædicatores, congregati in capitulo provinciali tum provinciæ Tolosanæ anno 1869, tum provinciæ Occitaniæ anno 1870, propterea quod gnavam operam posuerunt, ut quam primum sancta sedes cultum ecclesiasticum, ante hominum memoriam B. Bertrando de Garriga delatum, suo calculo confirmet, et officium liturgicum in ejus honorem celebrandum concedat. Postquam de B. Bertrando dixerimus, agemus de B. Chaberto seu Cauberto, alias Galliberto seu Galberto, Allobroge, qui ferme in iisdem partibus ac eodem tempore floruit, nec minorem animabus Deo gignendis laborem impendit, et cujus cultum publicum ecclesiasticumque centum annis decreto Urbaniano anni 1634 antiquiorem esse, declaravit anno 1871 Franciscus Vibert, episcopus Maurianensis in Sabaudia, qui et petiit a Romano pontifice ut eamdem sententiam ferret. Haud officit quominus de beato presbytero hac die agamus, ejus nomen menologiis aliisve hujus generis libris ad diem 29 octobris non inscribi: nam, quum modo ad unam, modo ad aliam diem, in ea relatus fuerit, aliquatenus inter aemeros habendus videtur. Jam primo de B. Bertrando disseramus.

[2] [B. Bertrandi corpus 23 annis post mortem incorruptum e terra elevatur.] Jure merito in Actis nostris locum damus B. Bertrando de Garriga, ut monuimus, quippe cujus cultus publicus isque ecclesiasticus plus centum annis decretum Urbanianum anni 1634 antecedat. Id autem ex cultus historia, quam imitati nostros decessores explicabimus, perspicuum fiet. Etenim beati viri corpus a terra fuisse elevatum, et translatum in ecclesiam monialium Cisterciensium villæ Boscheti, viginti tribus annis post ejus obitum, hoc est anno circiter 1253, refert Bernardus Guidonis hisce verbis: Hujus (Fratris Bertrandi) corpus sanctum, quod sepultum fuit in domo sanctimonialium del Bosquet, ubi et obiit, prope Aurasicam in Provincia, post viginti tres annos LEVATUM, integrum et incorruptum est repertum, et ibidem cum honore et devotione congrua custoditur, ubi multi consecuti sunt remedia sanitatum [Durand et Martene, Amplissima Collectio, tom. VI, col. 419.] . Idem ferme legitur in Brevi Historia Ordinis Prædicatorum, auctore anonymo, quam ex codice ms. anni 1367 conventus S. Sabinæ Romæ eruit Mabillonius, et juris publici fecerunt Martenius et Durandus [Ibid., col. 333.] . Hujus (Fratris Bertrandi), scribit anonymus ille, corpus post XXIV annos de terra levatum, integrum et incorruptum est repertum et in domo quarumdam sanctimonialium honorifice conditum, et usque hodie permanet … incorruptum. Quem anonymum non omnino secutus est Leander Alberti, sed vestigiis potius institit Bernardi Guidonis, qui corpus B. Bertrandi post XXIII annos, non vero post annos XXIV, elevatum fuisse narrat. Quæ elevatio corporis significatio manifesta fuit cultus servo Dei exhibiti [Bened. XIV, Beatif., etc, lib. I, cap. VI, num. 2 et seqq.; Acta SS., Propylæum Maji, Diss. 20, pag. 172 et seq.; Fontanini, de S. Petro Urseolo, cap. 14 et 15, pag. 45 et seqq. Mabillonius, Acta SS. Bened., Præf. in sæc. V, num. 99.] .

[3] [Anno 1413 transfertur furtim Arausicam,] Neque postea cessasse hunc cultum, facillime colligimus ex eo quod, quum anno 1413 cœnobium monialium, ita capitulo Cisterciensi jubente, suppressum esset, ejusque bona monasterio Aquabellensi ejusdem Ordinis unita [Gallia Christiana, tom. I, col. 740, edit. Piolin.] , FF. Prædicatores conventus Arausicani B. Bertrandi exuvias clam ad suas ædes detulerunt. Hujus piaculi, (quia, utpote sepulturæ ecclesiasticæ violatores, censuris Ecclesiæ sese obnoxios existimabant), veniam primo a Benedicto XIII antipapa, alias Petro de Luna, dein, anno 1427, a Martino V petierunt et impetrarunt. Cujus rei fidem facit hoc diploma:

[4] [probante postea Martino V.] Martinus Episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio decano Ecclesiæ S. Agricoli Avinionensis, salutem et apostolicam benedictionem. Religiosorum vota, in his præsertim, quæ ritus ecclesiastici decus et honestatem respiciunt, favoribus Nos decet prosequi opportunis. Exhibita siquidem Nobis nuper pro parte dilectorum filiorum prioris et fratrum domus Auraycensis, Ordinis Prædicatorum, petitio continebat, quod cum olim quondam Bertrandus de Garriga, primus provincialis in provincia Provinciæ, juxta morem dicti Ordinis in civitate Auraycensi decessisset, et civitas ipsa domo, seu conventuali loco ejusdem Ordinis, tunc careret, corpus ipsius Bertrandi in monasterio monialium de Bosqueto extra muros Auraycenses, quod inhabitabile nunc existit, traditum fuit ecclesiasticæ sepulturæ; quodque deinde certo temporis decurso spatio, postquam domus prædicta constructa et ædificata fuerat, nonnulli fratres illius, qui tunc erant, potentia laicali suffulti, ad monasterium prædictum tempore noctis accedentes, apostolicæ sedis, vel alicujus alterius super hoc licentia, ut creditur, minime requisita, corpus præfatum inde exhumare et ad domum ipsam transferre, ibique in quadam camera repositum occulte detinere præsumpserunt, pœnas et sententias in tales a jure promulgatas damnabiliter incurrendo; quodque tandem ipsi fratres, nec non eorum posteri, præfatæ detentionis conscii, ad cor reversi, ab excessu, et pœnis, ac sententiis hujusmodi, vigore quarumdam literarum quondam Petri de Luna, in sua obedientia, de qua partes illæ erant tunc, Benedicti XIII nuncupati, absoluti fuisse dicuntur; eodem corpore, quod sepeliendi usquequaque licentia minime est obtenta, in dicta camera continuo remanente, prout remanet de præsenti. Quare pro parte prioris et modernorum Fratrum prædictorum, nobis fuit humiliter supplicatum, ut eis corpus ipsum in cæmeterio ecclesiæ dictæ domus, seu in eadem ecclesia sepeliendi, licentiam concedere de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur, qui de præmissis certam notitiam non habemus, hujusmodi supplicationibus inclinati, discretioni tuæ per apostolica scripta mandamus, quatenus de præmissis omnibus et singulis auctoritate nostra te diligenter informes, et si per informationem hujusmodi ea inveneris ita esse, priori et Fratribus antedictis corpus præfatum in cæmeterio, in loco ad hoc congruo et honesto, seu in ecclesia hujusmodi sepeliendi, auctoritate prædicta, licentiam largiaris. Non obstantibus præmissis, et aliis contrariis quibuscumque. Datum Romæ apud Sanctos Apostolos, XVII kal. julii, pontificatus nostri anno decimo [Bullarium FF. Prædicatorum, tom. II, pag. 680.] .

Ex quo diplomate manifestum est ineunte sæculo XV magnæ venerationi fuisse B. Bertrandum, quin tamen ex eo publici cultus servo Dei exhibiti ullum certum argumentum duci possit: nam Bertrandum nuspiam nuncupat beatum Martinus V, nec corpus ejus sacrum aut quid simile. Sed certe illo ævo non tanti fecissent FF. Prædicatores Arausicani exuvias servi Dei, a duobus sæculis e vivis erepti, nisi jam pridem beatorum cultu fuisset decoratus. Quid secundum illud diploma statutum fuerit, nescitur: at certum est apud FF. Prædicatores mansisse corpus B. Bertrandi. Res modo diverso a Mamachio [Annales FF. Prædicatorum, tom. I, lib. II, pag. 368.] narratur: Cœnobio Ordinis (FF. Prædicatorum) in ea urbe (Arausione) extructo, quum virginum ædes pene collapsæ essent, anno 1427, nostri in suum templum, Martini V pontificis maximi voluntate, transtulerunt. Quomodo potuerit hæc verba cum Martini V epistola componere non video.

[5] [Sed anno 1561 ab Ruguenotis fuit combustum.] Eo loco quievit usque eo dum anno 1561 Huguenotæ, occupantes de nocte ecclesiam FF. Prædicatorum, eam igni ferroque vastarunt, ne exuviis quidem parcentes S. Bernardi *, ibidem tamquam sacris reliquiis religiose servatis, vel etiam custodiæ Corporis Domini. Atque hæc calvinista Josephus de la Pise [Tableau de l'Histoire des princes et de la principauté d'Orange, pag. 285.] , addens corpus beati Bertrandi fœtidum spirasse odorem. Hujus impii facinoris meminit et anno 1705 canonicus Prevost, Parisinus, S. Ecclesiæ catholicæ Arausicanæ præcentor, ad folium 237 ms. Historiæ pontificum Arausicanorum, quam hucusque ineditam reliquit, et cujus servatur exemplar in bibliotheca publica Avenionensi. Accipe lector ejus verba: Prima novembris (anni 1561) ecclesia FF. Dominicanorum in una nocte expugnata est. Statuæ, imagines, custodia Corporis Domini et corpus S. Bertrandi data sunt ignibus, et die crastina prophanas conciones in ea habuerunt. Hæc fuerunt corporis B. Bertrandi fata maxime infausta.

[6] [Non tamen cessavit ibi cultus B. Bertrandi,] Interea temporis, quamvis ab anno 1413 habitatores parochiæ Boscheti corpore B. Bertrandi essent spoliati, non tamen a colendo sancto viro abstinuerunt. Etenim anno 1643 episcopus Tricastinus * Franciscus de Grignan, in cujus episcopali ditione jacebat Boschetum, visitans pro munere suo istius loci ecclesiam, invenit ad majus altare imaginem tripartitam, in qua efficti erant sanctus Bertrandus, sanctus Paulus et sancta Catharina. Stabat et ibi juxta majus altare, Bizam versus, sacellum rotundum, quod traditio popularis affirmabat S. Bertrando esse sacrum et in quo verisimiliter jacebat ejus corpus antequam delatum fuit in Arausicanum conventum Ordinis sancti Dominici. Permisit episcopus ut in hoc altari S. Bertrandi, modo rebus necessariis rite instrueretur, Missa celebraretur [Archives du département de la Drôme, fonds évêché de S. Paul-Trois-Châteaux.] . Alius testis continuati cultus B. Bertrandi, Anselmus Boyer de Sainte-Marthe, Frater Prædicator conventus Tricastini, scribebat anno 1710, in Historia hujus loci, a popularibus multum coli servum Dei, atque tunc temporis nominari sanctum; quin etiam honorari in ecclesia Boscheti magnam statuam, quam dicebant esse ejusdem beati viri, et ad quam homines pii preces fundebant [Histoire de l'Église de S. Paul-Trois-Châteaux, pag. 92.] . Adde loci cœmeterium nomine B. Bertrandi fuisse nuncupatum, vel etiam hodieque nuncupari.

[7] Verum tempore perturbationis Gallicæ, sæculo XVIII exeunte, [etiam postquam ejus statua fuit sæculo XVIII exeunte fracta.] B. Bertrandi de Garriga statua non secus ac aliæ imagines et altaria ecclesiæ Boschetanæ, fracta dissipataque fuerunt. Pariter lapis sepulcralis valde magnus, quo antiquam beati viri sepulturam, in monasterio suppresso, opertam fuisse existimant incolæ, et in quo servi Dei imago insculpta conspiciebatur, fuit comminutus; cujus fragmenta, tamquam res omni devotione dignæ, a popularibus fuerunt collecta. Ad hanc imaginem sese pueros frequentissime B. Bertrandum orasse, narrarunt viri istius ævi superstites incolis adhuc inter vivos degentibus. Neque postea in illo tractu servi Dei periit cultus; nam paucis abhinc annis locata fuit supra altare, ad sacellum rotundum, de quo diximus, B. Bertrandi statua, ad quam incolæ loci sæpe accendunt cereos, vota nuncupant, preces fundunt, in beati viri honorem Missas celebrandas curant, dicentes se ejus interventu multa impetrasse. Item honori sibi ducunt homines seligi ad humeris gestandam in supplicationibus publicis B. Bertrandi statuam. Tandem, in parochia Boscheto, vix invenies domum quæ suam beati viri imaginem non habeat; in qua aversa legitur oratio hæc: Oremus. Omnipotens et mitissime Deus, qui sitienti populo fontem viventis aquæ de petra produxisti, educ de cordis nostri duritia compunctionis lacrymas, ut, intercedente B. Bertrando, peccata nostra plangere valeamus, remissionemque eorum, te miserante, mereamur accipere, per Christum Dominum nostrum. His perlectis, nemo negabit præsules ecclesiasticos, clerum piosque Christianos, sex abhinc sæculis, publice et privatim B. Bertrando cultum sanctorum detulisse.

[8] [Legitimum esse cultum B. Bertrandi ostenditur] Hujus ante Urbaniana decreta centenarii cultus illud quoque indicium est, quod in libro anno 1517 excuso inter Beatos locum obtinet. Scribit enim Leander Alberti, sodalis Ordinis FF. Prædicatorum præstantissimus, ubi colligit Quorumdam virorum illustrium ac sanctitate fulgentium ex Ordine Prædicatorum Vitas, expensis Joannis Lupi, civis et bibliopolæ Bononiensis, … anno Domini MDXVII – III cal. mart.

B. Bertrandos Gallus. Bertrandus ex Gariga, provinciæ Galliæ Narbonensis, claruit sub institutionibus patris Dominici; quin et sese pluribus annis ei comitem præstitit, carnem suam jugiter pro Domino nostro Jesu Christo affligens. Huic aliquando beatus pater interdixit ne sua opera perperam facta, sed aliorum defleret, perpendens quia pro suis delictis nimium se affligeret. Ex tunc enim (patris dicto audiens) pro aliis abunde flere cœpit, se missum faciens. Post plurimos tandem pro Domino labores, quos perpessus fuerat, post ingentem corporis afflictionem, ad Dominum devote migravit. Contigit unum post ejus felicem exitum, quod tacere non debeo, nec possum. Porro vigesimo tertio post anno exhumatum ejus cadaver integrum et incorruptum inventum est, ut omnibus miraculo fuerit, et ex eo loco in monasterium quarumdam sanctimonialium, quod vocatur Housquet, juxta Aurasicam provinciæ Galliæ Narbonensis, reconditum, usque in hodiernum diem cernitur prout inde fuerat deportatum [Leander Alberti, De viris illustr. Ordinis Prædicatorum, lib. V, p. 179.] . Hactenus Leander, qui servi Dei nomini (prout præstitit aliis sanctis ac beatis quorum Vitas aut collegit aut scripsit) literam B præfixit. Quod documentum maximi ponderis est ad demonstrandum cultum B. Bertrandi non offendere Urbani VIII decreta et jam inde antiquitus in Ecclesiam fuisse admissum.

[9] [ex libris scriptis.] Leandri vestigiis institerunt bene multi scriptores, servum Dei beatum appellantes, adeo ut ex solis libris typis editis manifestum sit, multo ante et post Urbaniana decreta, usque ad nostrum ævum, eum cultu sanctorum fuisse cohonestatum. In quorum numerum adscribendi sunt Antonius Senensis anno 1585 [Chronicon Ordinis Prædicatorum, pag. 12 et 56.] ; Seraphinus Razzi anno 1605 [Vite de Sancti e Beati del sacro Ordine de Frati Predicatori, part. I, pag. 94.] ; Nicolaus Jansenius anno 1622 [Vita S. Dominici, pag. 271.] ; Malvenda anno 1627 [Annalium S. O. Prædicatorum Centuria prima, pag. 175, 263 et seqq.] ; capitulum provinciale FF. Prædicatorum in conventu Aquensi, anno 1633; Joannes de Rechac anno 1647 [Vie de saint Dominique et de ses premiers compagnons, Vie du B. Bertrand, pag. 560 et seq.] ; Joannes Mahuct anno 1678 [Prædicatorium Avenionense, lib. I, pag. 6 et 8.] ; sodalis FF. Prædicatorum de Vienne anno 1700 [L'année Dominicaine.] ; Petrus Josephus Haitre ejusdem Ordinis, in ms. Martyrologio Provinciæ, servato in bibliotheca publica Massiliensi; Jacobus Lafond anno 1716 [L'annee Dominicaine, p. 277.] ; Franciscus Vidal anno 1747 [Sacro Diario Domenic.] ; Dominicus Ponzi [Sacro Diario Domenicano, tom. II. ad diem 20 octobris, edit. 1758 et 1838.] et alii plurimi. Tandem ven. presbyter Nadal [Histoire Hagiologique du diocèse de Valence, pag. 337.] in Hagiologio diœceseos Valentinensis, cujus pars est hodie parochia Boschetum, jure meritoque affirmat, anno 1855, cultum B. Bertrandi ad nostra usque tempora, ibi permansisse. Ex qua disputatione non tantum perspicuum est sanctorum honores beato viro ante hominum memoriam fuisse delatos, sed et eos scientia longissimi temporis et tolerantia episcoporum fuisse probatos. Quare pientissimi viri cultum ratum habuit Ordinarius loci, die 12 augusti anni 1870.

[Annotata]

* lege Bertrandi

* S. Paul-Trois-Châteaux

§ II. B. Bertrandus socius S. Dominici. Ejus gesta Tolosæ. Multum deflet sua aliorumque peccata. Creatur prior provincialis Provinciæ. Exordia conventus Avenionensis. Obitus B. Bertrandi.

[B. Bertrandus, natus Garrigæ,] Nullus ex antiquioribus scriptoribus B. Bertrandi Vitam literis mandavit, sed uti modo dicebamus, plures, Ordinis FF. Prædicatorum exordia, vel S. Dominici Acta enarrantes, servi Dei non raro meminerunt. Itaque ex istis historicis res gestæ beati Bertrandi excerpendæ sunt, præcipue ex beato Jordano Saxone, Gerardo de Fracheto, Theodorico de Appoldia et Bernardo Guidonis. Jam vero Bernardus Guidonis [Léop. Delisle, notice sur les manuscrits de Bernard Gui, pag. 186 et seqq., in notices des manuscrits etc., tom. XXVII, pars. II.] , diligentissimus scriptor Ordinis FF. Prædicatorum, qui brevi tempore post B. Bertrandum inter vivos degebat, refert eum Garricis (Garrigues) prope Alestum (Alais) in partitione Gardonis * [Germerd-Durand, Dictionnaire topographique du départment du Gard, pag. 5 et 97.] , oriundum esse, unumque ex primis S. Dominici discipulis, et cum eo anno 1216 S. Augustini Regulam suscepisse. Hæc sunt Bernardi Guidonis verba: Fratres qui cum B. Dominico regulam elegerunt. — Hic præmittere libet nomina Fratrum, qui cum beato Dominico in Pruliano pariter congregati, regulam B. Augustini, sub qua Prædicatorum Ordo sibi et posteris confirmari deberet, unanimiter elegerunt anno Domini MCCXVI; quorum hæc dumtaxat reperi. I Frater Matthæus Gallicus… II F. Bertrandus de Garriga præfatus de provincia Provinciæ, a loco suæ originis sic cognominatus, prope Alestum oriundus. Hic, cum esset socius beati Dominici et comes itineris, sæpe in vigiliis, jejuniis, disciplinis, aliisque multis operibus virtuosis, beati Patris formam vitæ sibi impresserat, vir existens sanctitatis magnæ, et rigoris circa seipsum inexorabilis, carnisque suæ mortificator acerrimus… [Apud Mamachium, Annales Ordinis Prædicatorum, tom. I, Appendix, col. 362 et seq.] . Fere eadem repetit Bernardus Guidonis in Libello de Magistris Ordinis Prædicatorum [Apud Durand et Martene, Collectio Ampl., tom. VI, col. 418. Cfr. ibid., col. 333 et seq.] . Fueritne B. Bertrandus ex familia nobili Garrigorum oriundus vel tantum ex loco Garricis nuncupato, non est apertum. Id tamen constat sæculo XII et XIII in Languedocia exstitisse familiam ita nuncupatam, pluresque qui ea nati sunt diplomatibus nomen suum apposuisse, atque hac formula usos: B. de Garricis, Bernardus de Garrigues vel etiam Bertrandus de Guarricis [Histoire du Languedoc, par De Vic et Vaissette, tom. II, preuves, col. 507, t. III, preuves, col. 158, 172, 174, 213, 224, 335. Cfr. Germerd-Durand, Dictionn. topogr du Départ. du Gard, pag. 97.] . Hinc conjecturis patet campus.

[11] [verisimiliter in Provincia,] At minus placet ven. viro Isnard, parocho Tulettæ in Franciæ diœcesi Valentinensi, aliisque scriptoribus [Bulletin de la Société d'Archéologie de la Drôme, an. 1870, pag. 274 et seqq.] Bernardum Guidonis affirmasse B. Bertrandum de Garriga a loco suæ originis fuisse sic cognominatum, prope Alestum oriundum, quasi hisce verbis significasset beatum presbyterum Alesti primam lucem aspexisse. Sententia contra ven. parochi est beatum Bertrandum Boscheti in Provincia natum esse, profertque codicem ms. medii sæculi XIV bibliothecæ nationalis Parisiensis, num. 4348, cui hæc est inscriptio: Catalogus priorum provincialium provinciæ Provinciæ Ordinis Prædicatorum, et in quo hæc leguntur verba: Primus prior provincialis in provincia Provinciæ fuit Frater Bertrandus de Garrigiis a villa seu loco suæ originis prope Alestum in Provincia, sic cognominatus. Insuper innititur ven. presbyter traditioni populari parochiæ Boscheti, in Provincia: juxta quam traditionem B. Bertrandus in vico parochiæ, etiamnum vocato Garrigues, vitam introiverit. At hæc sententia cum Bernardi Guidonis dictis non pugnat. Etenim eximius auctor beato viro ferme coævus, egregiisque instrumentis usus, non dicit B. Bertrandum prope Alestum esse ortum, sed oriundum. Quibus locutionibus, ut ex Facciolato colligitur, non significatur beatus vir Garrigæ prope Alestum natus, sed ex eo loco originem duxisse. Præterea certum est auctorem codicis num. 4348 ante oculos habuisse ipsius Bernardi scripta [Ampliss. Coll., tom. VI, col. 418.] . Adde quod in hujus opusculo cui titulus: Fratres qui cum B. Dominico Regulam elegerunt, hæc jam adducta occurrunt verba: F. Bertrandus de Garriga præfatus de provincia Provinciæ, a loco suæ originis sic cognominatus, prope Alestum oriundus. Est tamen discrimen inter codicem 4348 et alia opera Bernardi, scilicet in priore errat auctor dicendo Alestum in Provincia, cum sit positum in Occitania inferiore. In posterioribus de Alesti situ siletur, diciturque tantum B. Bertrandum oriundum prope Alestum, vel ut infra, Alestensem, id est, ex tractu Alestensi. Quoad traditionem Boschetanam, nihil impedit quominus familia beati Bertrandi, sede sua relicta, Boschetum migraverit et collocarit domicilium ubi nunc est vicus dictus Garrigues, ibique natus fuerit beatus vir.

[12] [fuit unus ex primis sodalibus domus Tolosanæ,] Brevi postquam S. Dominicus, B. Bertrandus aliique socii S. Augustini Regulam admiserant, instaurata fuit domus Tolosana ad S. Romanum, cujus ille idem B. Bertrandus, unus ex primis sodalibus fuit. Scribit enim, exordia istius cœnobii referens, laudatus Bernardus: Anno Domini MCCXVI, æstatis tempore, data est Fratribus prima ecclesia in civitate Tolosana, quæ in honorem beati Romani martyris est fundata… Erant autem tunc Fratres numero circiter sexdecim, quorum nomina quæ potui reperire breviter hic perstrinxi… Frater Matthæus Gallicus, vir doctus et ad docendum paratus, qui fuit postmodum primus et novissimus in Ordine nostro abbas. Frater Bertrandus de Garriga prope Alestum oriundus, qui fuit postmodum primus prior provincialis hujus provinciæ. Frater Petrus Cellani, qui fuit primus prior Lemovicensis. Frater Thomas Tolosanus, vir admodum gratiosus et sermone facundus. Frater Mames Hispanus, carnalis frater S. Dominici, et sanctitatis ejus purissimus imitator. Frater Michael Hispanus, vir contemplativus… [Ibid., col. 457.] . Qua serie manifestum est delectum optimum virorum habuisse S. Dominicum domum Tolosanam inchoantem. Sodalibus Tolosanis præfecit B. Bertrandum, ut ex pluribus diplomatibus, sigillo ejus annis 1215 et 1216 munitis, perspicuum est. Instrumenta anni 1216 edidit Martenius [Ibid., col. 458. Cfr. Echard, Scriptores Ordinis Præd., tom. I, pag. 16 not.] . At idem legimus apud ipsum Bernardum Guidonis in codicibus mss. Agennensi anni 1305 et Tolosano anni 1308, quos ex parte juris publici fecit clar. vir Leopoldus Delisle. Ex apographis ab eo editis proferimus ipsa Guidonis verba [Notice sur les manuscrits de Bernard Gui.] :

[13] [cui etiam præfuit.] Primus prior fratrum prædicatorum Tholosæ post beatum Dominicum, qui, sicut prætactum est, fuit omnium caput, dominus et magister, fuit Frater Bertrandus de Garriga, Alestensis, in domo et ecclesia sancti Romani, ubi primitus cœperunt Fratres in unum canonice et conventualiter habitare, ibidem sub eodem beato Dominico institutus. Erat autem prior anno Domini MCCXVI, mense octobri, sicut patet in quibusdam antiquis literis et veteribus instrumentis, nomine fratris Bertrandi prioris domus et ecclesiæ sancti Romani confectis, specialiter in litera donationis cujusdam domus pro loco et Fratribus factæ domno Fratri Dominico et Fratri Bertrando, priori prædicto; et in quadam alia litera de emptione quarumdam domorum pro eodem loco, et de venditione quarumdam rerum facta prioris nomine ab eodem. Hic frater Bertrandus fuit postmodum primus prior provincialis provinciæ; de quo in Vitis Fratrum et in Serie priorum provincialium plura sunt notata memorabilia, laude digna. Cui narrationi hæc in margine codicis Tolosani adjecit sua manu ipse Bernardus Guidonis: De prioribus autem qui beato Dominico in loco sancti Romani successerunt, non inveni certitudinem propter lapsum temporis, a Fratre Bertrando de Garriga, qui fuit ibi primus, usque ad Fratrem Johannem de Johannia; qui fuit ibi novissimus, et primus in loco secundo in quo nunc habitamus. Qui plura de his aliisque codicibus velit, adeat clarissimi viri Leopoldi Delisle eximium opus de Bernardo Guidonis.

[14] [Sua peccata multo nimis deflet,] Plura nobis de B. Bertrando scripto reliquit vir egregius Gerardus de Fracheto, Aquitanus et Castro Luceti ad Lemovicas natus, Ordinemque FF. Prædicatorum anno 1225 ingressus. Hic librum qui Vitas Fratrum inscribitur, ait Bernardus Guidonis, compilavit et studiose recollegit … ad mandatum ven. P. F. Hymberti magistri Ordinis… Plenus dierum et operibus bonis in senectute bona migravit ad Dominum, in conventu Lemovicensi… anno Domini MCCLXXI, ætatis suæ anno LXVI [Ampliss. Coll., tom. VI, Historia Fundat. conventuum Prædicat., col. 465. Cfr. Echard, Scriptores Ordinis Prædicat., tom. I, col. 259.] . Quæ de B. Bertrando memorat, quum ad nullum annum certo referantur, et ad ipsum virum privatum spectent, primo loco narrabimus. Ineunte sæculo XIII fuit beatus ille monachus socius sancti Dominici in apostolicis laboribus, et præsertim apud Albigenses. Itaque tradit Gerardus S. Dominicum interdixisse Fratri Bertrando, socio suo, ne suas, sed aliorum culpas defleret, attendens quod pro peccatis suis se nimis affligebat. Et tantæ virtutis verba sua fuerunt, ut ex tunc pro aliis abundanter fleret, pro se autem flere non posset etiam volens [Mamachius, Annales Ordinis Prædicat., Append., col. 363, in Notis.] . Verum deinceps aliter modum excessisse videtur B. Bertrandus; nam ab hocce tempore fere non nisi pro peccatoribus, neglectis defunctis, Missæ sacrificium obtulisse, apud eumdem Gerardum de Fracheto legimus: Fr. Bertrandus, inquit, vir sanctus et socius beati Dominici, et primus provincialis Provinciæ Fratrum, fere qualibet die Missam pro peccatis dicebat. Cum ergo in conventu Montispesulani (qui anno Domini 1220 cœpit fundari [Ampliss. Coll., tom. VI, Bern. Guid., Fundatio Conventuum Prædic., col. 529.] , Frater Benedictus, vir bonus et prudens, hoc advertisset, quæsivit ab eo, cur non pro defunctis, sed pro peccatis sæpius celebrabat. Qui respondit: “Quia defuncti pro quibus orat Ecclesia in tuto sunt, et certum est quod ad salutem pervenient: nos autem peccatores in multiplici periculo in pendulo versamur.” Cui Frater ait: “Dicatis mihi, prior charissime, si hic essent duo mendici, æqualiter pauperes, sed alter omnia membra corporis salva haberet, alter vero careret omnibus, cui primo subveniretis?” Respondit: “Ei qui minus juvare se posset.” Tunc Frater Benedictus ait: “Sic sunt defuncti, qui nec os ad confitendum habent, nec aures ad audiendum, nec oculos ad flendum, nec manus ad operandum, nec pedes ad peregrinandum: sed sola nostra expetunt adjutoria ex expectant. Peccatores autem, præter nostra suffragia, prædictis omnibus juvare se possunt.” Cum autem nec sic acquiesceret, sequenti nocte quidam terribilis defunctus ei apparuit, cum tumulo ligneo eum graviter opprimens, qui plus quam decies eum in illa nocte excitavit, et terruit, et vexavit. Unde in aurora dictum Fratrem Benedictum vocans, et ad altare cum lacrymis accedens, devote tunc pro mortuis celebravit. Hæc ab ore ipsius Fratris Benedicti audivit, qui ista descripsit [Apud Mamachium, Appendix, col. 363 et seq., in nota.] .

[15] [estque particeps miraculorum S. Dominici,] Fuit B. Bertrandus testis et particeps miraculi quod S. Dominici rogatu patravit Deus, eis simul Tolosa Parisios euntibus, linguæ Theutonicæ, cujus plane erant expertes, notitiam impertitus. Ecce narrationem Theodorici de Appoldia, qui scripsit exeunte sæculo XIII. De Tholosa quoque vadens Parisius Pater sanctus (Dominicus), cum ad Rupem Amatoriam venisset, ibidem in ecclesia beatæ Mariæ devote vigilans pernoctavit, habens comitem itineris, societatis et devotionis Fratrem Bertrandum, virum sanctum, qui fuit Provinciæ primus prior. In crastino procedentes, habuerunt in via obvios quosdam Theutonicos peregrinos, qui audientes virum Dei cum socio psalmos et lectiones orando frequentare, adhæserunt eis devote. Venientes autem ad villam, invitaverunt sanctos et eos more consueto dapsiliter procuraverunt: sicque fecerunt per quatuor dies continuos. Deinde pergit: Quarta die ingemiscens beatus Dominicus socio suo dixit: “Frater Bertrande, vere læsam habeo conscientiam, quod istorum peregrinorum carnalia metimus, cum eis spiritualia non seminamus. Si placet, flexis genibus oremus Dominum, ut linguæ eorum nobis det intelligentiam pariter et loquelam, ut eis dominum Jesum annuntiare possimus.” Qui cum orassent, stupentibus illis, intelligibiliter idioma Theutonicum sunt locuti, per aliosque dies quatuor ambulantes et loquentes cum eis de Domino Jesu, tandem Aurelianis venerunt. Dimiserunt autem eos Theutonici in strata Parisiensi, eorum se orationibus humiliter commendantes.

[16] [qui unum eorum, se vivente, manifestari prohibet.] Altera die dixit humilis Pater Fratri: “Ecce, Frater, ingredimur Parisius, et si scierint Fratres miraculum quod Dominus dedit nobis, credent nos sanctos, cum simus peccatores; et si ad sæculares pervenerit, multæ patebimus vanitati. Per obedientiam igitur tibi præcipio, ne ante mortem meam alicui hominum ista dicas.” Sic res latuit, donec post mortem ipsius Frater Bertrandus devotis Fratribus indicavit [Acta SS., tom. I August., pag. 589. Cfr. Mamachium, Annales FF. Prædicatorum, tom. I, Appendix, col. 323.] . Quod factum evenisse anno 1219 existimat doctus Malvenda [Annales Ordinis FF. Prædicatorum, ad annum 1219, pag. 261.] . Retulit quoque mihi F. Bertrandus … ait B. Jordanus in Vita S. Dominici, quod cum aliquando una cum ipso iter ageret, et gravis super eos intemperies aeris oriretur, jamque pluviarum inundatio multa terram infunderet, facto signo crucis, magister Dominicus sic ante se depulit omnem ejusdem inundationis eluviem, ut gradientibus eis, dum semper coram se viderent ad trium cubitorum spatium stillicidia dense stillantia super terram, nec una quidem gutta vel fimbriam vestimentorum ejus contingeret [Acta SS., tom. I Augusti, pag. 555. Cfr. Mamachium, Appendix, col. 286.] . Ut monuimus, Luteliam contendit beatus Bertrandus cum sancto Dominico anno 1219. Verum hanc urbem jam biennio ante petierat, scilicet ad inchoandum conventum Parisiensem.

[17] [Mittitur Parisius;] Anno enim 1217 instauravit S. Dominicus domum sui Ordinis Parisiensem: ad quam præter sex alios B. Bertrandum destinavit. Equidem apud B. Jordanum, S. Dominici biographum, multis laudibus B. Bertrandum extollentem, legimus: Missi sunt quoque Parisius F. Matthæus, supradictus abbas, cum F. Bertrando, qui postmodum fuit prior provincialis Provinciæ, vir existens sanctitatis magnæ et rigoris circa seipsum inexorabilis: quoniam suæ carnis erat mortificator acerrimus, et magistri sui, B. Dominici, sibi formam et exemplar in multis imbiberat; cui etiam aliquando comes itineris sui fuit. Hi, inquam, missi sunt Parisius cum literis summi Pontificis (Honorii III) ut Ordinem publicarent, et cum eis alii duo Fratres ad studium; videlicet F. Joannes de Navarra et F. Laurentius Anglicus, cui antequam Parisius ingrederentur, multa ex iis quæ circa Fratres postmodum acciderunt Parisius, videlicet de habitatione et situ domorum, de receptione multorum Fratrum, a Domino revelata sunt, prout ipse prædixit, et rei postmodum probavit eventus. Seorsum autem ab iis F. Mames, uterinus frater beati Dominici, et F. Michael Hispanus, habentes secum conversum Normannum, cui nomen Odorius. Hi omnes Parisius sunt transmissi; sed novissimi tres agentes celerius, citius pervenerunt. Ingressi sunt igitur Parisius pridie idus septembris (anno Domini MCCXVII); quos post trium septimanarum spatium subsecuti sunt alii supradicti. Conduxerunt autem sibi domum juxta hospitale B. M. Virginis, ante fores Parisiensis episcopi. Anno Domini MCCXVIII data est Fratribus domus beati Jacobi, quamvis nondum absolute, a magistro Johanne, decano sancti Quintini, et ab universitate Parisiensi, ad instantiam precum D. papæ Honorii; quam intraverunt ad habitandum octavo idus augusti [Acta SS., tom. I Augusti, pag. 550. Cfr. Chronicon Ordinis Humberti, apud Mamachium, tom. I, App., col. 300.] . Hactenus B. Jordanus: cujus verba, paucis mutatis, Theodoricus de Appoldia [Acta SS., t. I Aug., pag. 577.] jure ac merito in historicos suos libros transtulit. Harum donationum diplomata exhibuerunt decessores nostri, illustrantes Vitam B. Dominici [Ibid., pag. 455 et seq.] . At lectorem monitum velim referri in Brevi historia Ordinis FF. Prædicatorum, ab anonymo auctore anno 1367 descripta, eos venisse Parisios circa principium octobris anno Domini 1217. Verum hæc non adversantur effato B. Jordani, quum dicat socios Lutetiam advenisse alios die 12 septembris, alios post tres hebdomades.

[18] [prior provincialis Provinciæ, inchoat conventum Avenionensem.] Quamdiu B. Bertrandus Parisiis commoratus fuerit, non refertur: at certe haud longo spatio. Nam anno 1219 comitatus est sanctum Dominicum Tolosa Parisios contendentem. Insuper hæc scribit Bernardus Guidonis: Anno 1221 fuit a beato Dominico secundum generale capitulum … celebratum. In quo capitulo, vel in præcedenti … conventus per octo provincias sunt distincti… Primus prior provincialis in provincia Provinciæ fuit frater Bertrandus de Garriga [Apud Durand et Martene, tom. VI, col. 403.] . Addidit ille scriptor sua manu, ut legitur in codice ms. Rutenensi, postea servato in conventu Sanctæ Mariæ-super-Minervam Romæ: Frater Bertrandus erat prior provincialis anno Domini 1223, sicut inveni in quadam littera Pruliani. Quæ verba referens Martenius, usus codice Baluziano, loco 1223 scripsit perperam 1233 [Ibid., col. 418.] . Quid egerit beatus vir, quo tempore munere provincialis Provinciæ functus est, penitus ignoramus, nisi quod circa annum 1224 sui Ordinis conventum Avenionensem inchoavit. Etenim scribit Joannes Mahuetus, in libro de Originibus Avenionensibus Prædicatorum: Conventus Avenionensis Fratrum Prædicatorum a religiosis, circa annum 1224 a beato Bertrando a Garriga, primo provinciæ Provinciæ Provinciali, missis, inceptus est: sed anno sequenti, Ludovico VIII, Francorum rege, Avenionem numeroso exercitu cingente, egressi, capta tandem civitate et fugatis hæreticis eorumque fautoribus, religiosi regressi sunt. Idem referens Mahuetus paulo inferius, addit: Sic enim in veteribus nostris monumentis habetur [Prædicatorium Avenionense, lib. I, cap. I, pag. 6; cap. II, pag. 8.] . Mahueto omnino suffragatur Joannes de Rechac, qui insuper tradit beatum Bertrandum instaurasse conventum Massiliensem, anno 1225 [Vie de S. Dominique, lib. V, pag. 761 et 768.] . Alias etiam domos fertur inchoasse. Annum vero ejus obitus fuisse 1230 aut circiter affirmat Antonius Senensis, sed animadvertit Malvenda [Annales Ord. Præd., pag. 264.] nesciri unde acceperit. Antonium secuti sunt Joannes Pius, Nicolaus Jansenius, Bzovius, Touron aliique. Illa tantum de B. Bertrando ex scriptoribus antiquis certo colligimus. Omittimus incomperta seu mera conjectura hausta. Plura pro scopo suo erudite disputat ven. vir Isnard; cujus opus, nondum perfectum, ad nos pervenit quando hic commentarius fere ex toto typis jam erat editus; et qui, quum audiisset nos de B. Bertrando agere, multa egregia documenta, utique pleraque nobis nota, ad nos misit. Pro qua benevolentia gratiam ei maximam habemus. Nunc de B. Cauberto.

[Annotata]

* Département du Gard

§ III. B. Cauberti genus, ingressus in Ordinem FF. Prædicatorum, obitus et cultus.

ANNO MCCLXIV.

Lugendum est B. Caubertum, virum præstantissimum, non tantum nullum post obitum biographum nactum esse, [B. Cauberti gesta breviter scripserunt] sed ne commemorari quidem a scriptoribus æqualibus, modo Gerardum de Fracheto excipias. Hic concisam beati viri historiam condidit; quam maximi facimus, utpote a viro pientissimo et peritissimo, eoque coævo, scriptam. Aliam laudationem libro de Viris illustribus Ordinis FF. Prædicatorum Leander Alberti inseruit, multum usus opere Gerardi. Inter scriptorem utrumque modicum existit discrimen. Ast antiquitate præstat Gerardus, uti notione hagiologica Leander. Et certe ni, præter judicium sincerum episcopi Maurianensis, infra num. 12 memorandum, in Leandri narratione certa essent indicia cultus beato viro a remotissimis temporibus delati, ejus laudem, licet brevissima sit, prætermittendam esse duxissemus. Quum vero quæ de servo Dei dicenda nobis sint, pleraque et e Gerardi et e Leandri libris desumpserimus, eorum lucubrationes hic describimus, et quoniam multo prior ætate Gerardus fuit, ab ejus exscribenda narratione ordimur.

[2] [Gerardus de Fracheto] In conventu Lugdunensi fuit quidam Frater Chabertus nomine, zelator magnus animarum. Hic quum per annos viginti vel amplius prædicasset circa * montana Sabaudiæ quasi continue *, tandem veniens ad villam quæ dicitur Aqua bella, in qua primam suam Missam celebraverat, et in qua fructum multum fecerat prædicando, sentiens se gravatum, dixit: “Parate mihi Missam, quia in hac villa primam Missam celebravi, et ultimam credo me celebraturum.” Qua celebrata devote, fecit se ultima inunctione inungi, et verbis sanctis et devotione fidei suæ multos qui adfuerunt quammultum ædificans, post modicum in Domino obdormivit. Factus est igitur concursus populorum non modicus ad ejus sepulcrum, et quamplurimi dicuntur a variis languoribus liberati; et ecclesia canonicorum regularium apud quos sepultus est ibidem, multum est oblationum proventibus augmentata [Echard, Scriptores Ordinis Prædicatorum, tom. I, pag. 467.] . Alio loco lege apud Gerardum: Narravit Frater Chabertus de terra Sabaudiæ, fervens et gratiosus prædicator, qui post mortem multis dicitur miraculis claruisse, quod quum esset scholaris Bononiæ, in crastinum sepulturæ beati Patris Dominici, vidit cum aliis multis quemdam dæmoniacum ad sepulcrum beati Patris adduci; qui cum esset ingressus, clamare cœpit dæmon: “Quid mihi vis Dominice?” frequenter clamans et replicans: “Dominice;” et sic super sepulcrum tractus, obsessus est a dæmonio liberatus [Ibid., pag. 41.] . Quod prodigium ad annum 1221, utpote S. Dominici emortualem, referendum est.

[3] [et Leander Alberti.] Gerardo Fracheto, jam laudato, suffragatur Leander Alberti, scriptor eximius, hisce verbis: B. Chalbertus Allobrogus. Chalbertus Allobrogus, de cœnobio Lugdunensi, vir devotus et sanctus ac animarum maximus zelator, cum ultra XX annos per Alpes ac montes Allobrogum concionatus fuisset, divertens ad vicum cui nomen Aquabella est, quo primum rem divinam fecit (quam Missam vocant), et plures suis concionibus a vitiis ad virtutem revocavit, sibi diem ultimum imminere persentiens, dixit: “Pro sacris faciundis, viri, necessaria præparate. Hic enim primum rem divinam peregi, et ultimum (ut reor) peragam.” Quibus peractis, se sancto oleo perungi jussit, atque ad singulas verborum formulas alacriter respondendo, statim obdormivit in Domino. Ut vero rescierunt pagani virum Dei mortem obiisse, ad ejus funus concurrentes, laudibus extollebant. Quo factum est, ut plures a diversis langoribus capti, incolumitati, sancti viri nomine invocato, per omnipotentem Deum fuerint restituti. Jacet igitur in templo canonicorum regularium. Quod posthac oblationibus, nomine viri Dei elargitis, maximum accepit incrementum. Fuit enim viri sancti obitus circa annum Domini MCCLXIIII [De viris illustribus Ordinis Prædicatorum, lib. V, pag. 195 et seq.] .

[4] [Fuit Allobrox et Frater Prædicator.] Ex quibus recitatis verbis liquet, duos scriptores antiquissimos qui B. Cauberti memoriam literis mandarunt, non declarasse ex quonam oppido vel villa oriundus, vel quo anno in FF. Prædicatores fuerit cooptatus, vel etiam quibus muniis antea functus. Scimus tamen eum fuisse de terra Sabaudiæ, ut loquitur Gerardus, vel Allobrogum, uti Leander Alberti. Valde verisimile est eum vel Aquabellæ vel in vicinia vitam auspicatum esse, atque etiam antequam FF. Prædicatoribus adscriptus fuit, sacerdotio fuisse insignitum: nam secus difficulter intelligitur cur ibi primam celebraverit Missam, quum aut sedes episcopalis, aut domicilium FF. Prædicatorum, Aquabellæ numquam exstiterit. Haud me latet nonnullos arbitratos esse beatum virum, jam anno 1221, Ordinis FF. Prædicatorum fuisse alumnum, propterea quod Gerardus narrat, uti vidimus, eum scholarem fuisse Bononiæ, quando ibi hoc anno e vita migravit S. Dominicus. Sed hoc argumentum tenue videtur; nam tunc temporis, æque ac nunc, juniores FF. Prædicatores, qui studiis operam navabant, non scholares, sed studentes nuncupabantur, prout patet ex Regula Fratrum [Holstenius, Codex Regularum, tom. IV, pag. 113, edit. Brockie.] , et ex Libro de Instructione Officialium [Ibid., pag. 170. Cfr. Masetti, Monumenta et Antiquitates veteris disciplinæ O. Prædicatorum, tom. I, part. II, cap. I, pag. 119 et seq.] , a B. Humberto, magistro generali Ordinis et coævo B. Cauberto, edito. Nomen quidem scholaris potius, non tamen unice, dabatur iis qui in scholis publicis studiis vacabant. Præterea non conventus Bononiensis, sed Lugdunensis erat sodalis servus Dei, ac proin si junior Ordini sancti Dominici nomen dedisset, in illo ipso conventu Lugdunensi studia peregisset, uti tunc mos Ordinis erat, nisi forsan missus fuisset ad studium Parisiense FF. Prædicatorum, quod tunc nascentis familiæ unicum erat [Masetti, loc. cit., pag. 122.] . Hinc minus recte deduci videtur ex beati Cauberti, ut scholaris, commoratione Bononiæ anno 1221, eum ante sacerdotium inter FF. Prædicatores fuisse numeratum. De vita anno 1264 pientissime decessisse B. Caubertus perhibetur a Leandro Alberti, quem imitati sunt Seraphinus Razzi, Lima, Joannes de Rechac, Bzovius, Joannes Michael Pius, aliique.

[5] [Dicitur scripsisse Manuale quoddam.] Aliquando disputarunt nonnulli fueritne B. Caubertus Frater ille Cabertus, cujus opus probavit Henricus de Secusia, ab anno 1241 ad 1250, episcopus Sistaricensis *: In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ad honorem ejusdem, nos Henricus, ipsius permissione Sistaricensis episcopus, synodo nostra apud Sistaricum congregata, Manuale quondam effectum per Fratres Cabertum et P. de Rosset, de Ordine Prædicatorum, aliquibus capitulis additis, aliquibus declaratis, approbavimus, et ea quæ inferius continentur, ab omnibus subditis districte præcipimus observari [Martene et Durand, Thesaurus novus Anecdot., tom. IV, col. 1079 et seqq.] . Continet Manuale 104 capitula seu statuta. Sitne B. Caubertus hujus Manualis auctor, an ejusdem Ordinis homonymus, non ausus est affirmare Echardus [Scriptores Ordinis Prædicat., tom. I, pag. 467.] ; sed tempora omnino conveniunt, et qui in confiniis Sabaudiæ, vel per Alpes ac montes Allobrogum, verbum Dei prædicavit, facile potuit et in Provincia, in qua jacet Sistaricum, clarum sibi nomen facere [Scriptores Ordinis Prædicat., tom. I, pag. 467.] ; at de hac re nihil certum.

[6] [Cultus sanctorum ei fuit delatus] Unum nobis superest, ut ostendamus cultum publicum et ecclesiasticum, qui B. Cauberto tribuitur, centum annis Urbaniano decreto anni 1634 esse antiquiorem. Equidem constat, ex apertis verbis Gerardi et Leandri, servum Dei cum eximiæ sanctitatis fama vita functum esse, atque ei, statim ut animam exspiravit, a civibus Aquabellensibus cultum sanctorum fuisse delatum, et etiam paganos ad ejus funus concurrentes, eum laudibus extulisse. Sed ille concursus populorum non modicus ad ejus sepulcrum … in ecclesia canonicorum regularium, fueritne cultus publicus, an privatus, non ego sum qui rem dirimam. Fateor tamen mihi aliquanto magis placere cultum publicum, vel saltem initium cultus publici; quia non tantum non inscia aut invita auctoritate ecclesiastica, sed potius omnino approbante, delatus videtur. Ut enim ait Gerardus, oblationum proventibus, vel, uti narrat Leander, oblationibus nomine viri Dei elargitis, fuit ecclesia canonicorum regularium augmentata, seu magnum cepit incrementum: quæ sane videntur fieri non potuisse, nisi auctoritatis ecclesiasticæ consensu: hæc licentia si fuit data, cultus absque dubio dicendus est publicus atque etiam ecclesiasticus [Bened. XIV, De Beatif., etc. Sanctorum, lib. II, cap. VII, num. 5 et seqq.] .

[7] [multo ante et post] Hic cultus beatorum, qualiscumque fuerit, paulatim crevisse dicendus est: nam, quum annis 1597 et 1598, ecclesia canonicorum regularium, Deiparæ dicata, beati viri sepulturæ locus, a Gallis, bellum cum duce Sabaudiæ gerentibus, igni ferroque fuit excisa, fervidus esse nondum desierat. Quod et apparuit ex gaudio quo istius tractus habitatores completi fuerunt, quando anno 1650 Claudius Haloy, civis Aquabellensis, a canonicis capituli S. Catharinæ facultatem petiit construendi, suo sumptu, sacellum in vestigiis sepulturæ B. Cauberti, et destructæ ecclesiæ Deiparæ, olim canonicorum regularium. Satius habuit Claudius pristinum templum restituere, propterea quod ibi, ante bellum anni 1597, officium parœciale celebrabatur: unde tunc ad ecclesiam S. Stephani translatum, a canonico S. Catharinæ deinceps fuit peractum. Ad hoc pientissimum opus aggrediendum eum quoque movit antiqua religio populi Aquabellensis tractusque circumjacentis, qui hoc templum quam plurimum olim coluerat, utpote sedem exuviarum viri ex Ordine FF. Prædicatorum, sanctimonia, zelo apostolico et miraculis illustris: quo deprecatore bene multa beneficia a Deo impetraverant. Claudii Haloy precibus annuit capitulum S. Catharinæ, et pactum inter utrumque initum approbavit episcopus loci, hisce verbis: Expediantur literæ in forma juxta supplicata et conclusiones fisci. Datum in palatio civitatis nostræ S. Joannis Maurianæ die 22 junii 1650, Paulus Millet, episcopus Maurianensis. Præterea Haloyus ecclesiam, a se restauratam, et beneficiis et supellectili sacra auxit, eique mille sexaginta florenos dedit, quorum fructus ad hoc erogandus erat ut in perpetuum, singulis hebdomadibus, et in festo B. Mariæ in cœlum assumptæ, una Missa celebraretur. Ob suam munificentiam Claudius ejusque hæredes perpetui constituti fuerunt hujus sacelli patroni; quorum ultimus, Gerbais de Sona, baro Aquabellensis, hunc locum in omne tempus derelicturus, sibi capitulum S. Catharinæ subrogavit [Pointet, Mémoire concernant le vénérable P. Galbert, pag. 21 et seqq.] .

[8] [decretum Urbanianum] Statim ut pia Claudii mens popularibus nota fuit, mirum in modum, uti monuimus, eorum pietas in sanctum virum crevit, etiam antequam episcopus suum calculum adjecisset. Quam piorum hominum bonam voluntatem Deus ratam habuit, eisque, ob B. Cauberti interventum, multa singularia dona concessit; quorum indicia fuerunt frequentissima anathemata tam benigno patrono oblata. Horum præcipuum fuit tabella, in qua exhibebatur beatus Caubertus, super nubem sedens, et ad ejus pedes vir quidam, genu nixus, puerum ulnis gestabat: cui tabellæ hæc facta fuit historica inscriptio: Die 19 junii anni 1650, circa horam secundam pomeridianam, uxor domini Paleul, notarii Aquabellensis, parturiri nitens, fœtus sui nonnisi brachium et crus emittere valuit, ita ut ipsa et puer ejus in vitæ discrimine essent positi. Jam Deum, Deiparam omnesque sanctos et sanctas quorum recordabatur, invocaverat, quando ei venit in mentem B. Galliberti auxilium expetere: quod quum fecisset, sine mora fœtum feliciter edidit: cujus beneficii Deo gratias agit. Quæ tabellæ oblatio, quum auctoritate episcopali facta fuerit [Ibid., pag. 22.] , actus putandus est cultus publici, prout docet Benedictus XIV [De Servorum Dei Beatif. et Canoniz., lib. II, cap. 23, num. 9.] . Alii super sepulturam viri Dei posuerunt ejus imaginem, cui et inscripserunt hæc verba: Beatus Galbertus.

[9] [Aquabellæ in Sabaudia.] Qui fervor Aquabellensium sæculo XVIII nondum se remiserat, quando FF. Prædicatores, æque ac capitulum S. Catharinæ multique alii, a Romano pontifice Benedicto XIV, ut B. Caubertum Beatorum albo adscriberet, summa ope petierunt. Haud displicuit votum successori Benedicti XIV, Clementi XIII, qui Aquabellam misit Jacobum Astesan, sodalem Ordinis FF. Prædicatorum, dein episcopum Niciensem, et tandem archiepiscopum Oristanum in Sardinia, ut gnavam operam daret detegendo B. Cauberti corpori. Hac re audita, oppidi magistratus, qui contendebat sua injuria patronatum sacelli S. Cauberti ad capitulum S. Catharinæ fuisse translatum, ac proin in ipsas servi Dei reliquias sibi esse jus, non mediocre negotium Jacobo Astesan facessivit. Ipso enim die 13 octobris anni 1758, quo sacrum sepulcrum erat recognoscendum, consilium iniit decrevitque non impedire quominus beati Cauberti inventio a legato apostolico fieret, sed non concessurum ut sancta ossa in capsa alia quam expensis oppidi facta, deponerentur, vel alio quam ad ecclesiam parœcialem S. Stephani deferrentur. Quum Aquabellenses ita essent affecti, nulla corporis B. Cauberti facta investigatio, relictumque ubi post obitum conditum fuerat, et anno 1725 a pluribus Aquabellensibus integrum visum [Pointet, pag. 23.] . Pax vero non nisi die 5 octobris anni 1763 conciliata fuit inter capitulum S. Catharinæ et magistratum oppidanum. Sed cum in ipso pacto de B. Cauberto sileatur, non est cur longius hac in re immoremur, et a reliquis fatis beati corporis exponendis distineamur.

[10] [Pietas hodierna popularium.] Tempore perturbationis Gallicæ sæculi XVIII exeuntis, sacellum B. Cauberti valde infaustam fortunam subiit: nam primo partim fuit eversum; dein sub hasta, tamquam bonum Reipublicæ, fabro lignario venditum et in officinam conversum. Verum, quum circa annum 1860 flammis esset destructum, ruinosæ ædes a loci parocho fuerunt emptæ et super antiqua fundamenta ipsumque sepulcrum B. Cauberti, in ejus honorem, Aquabellensium civium expensis iisque grandibus, novum sacellum ædificatum. Ad quod pientissimum sanctuarium undique confluunt religiosi christiani, stipem pro Missa sacerdotibus frequenter porrigentes. Haud pauci se B. Cauberti interventu ex morbo convaluisse asserunt. Sed et Aquabellensium vicinos quoque pietate erga beatum virum, a remotissimis temporibus ad nostrum ævum usque, flagrasse, una voce affirmant hodierni harum partium incolæ. Quin est et mons, Aquabella aliquot chiliometros distans, quem, teste populari traditione, orationi vacaturus frequentissime ascendebat servus Dei, et ejus nomine nuncupatus Mons Chaberti (Mont Chabert). In cujus summo scaturiunt aquæ, quas multi, quum miraculo beati viri saliisse perhibeantur, haurire non desinunt. Addit septuagenarius incola sese puerum sæpenumero audiisse pluribus ægrotis, hanc aquam cum pietate bibentibus, miraculo sanitatem fuisse restitutam. Præterea parochus parœciæ Montis Gilberti (Mont Gilbert), quod nomen autumant non esse nisi arctationem Gualiberti (Gualibert), jurejurando confirmavit, in processu pro confirmatione cultus B. Cauberti, hunc servum Dei peculiari honore a loci habitatoribus coli, ejusque auxilium præsertim a puerperis efflagitari.

[11] [Leander Alberti in libro anni 1517 beatum vocat Caubertum,] Quibus intellectis, manifestum videtur centenarium fuisse, ante decreta Urbaniana, in ecclesia canonicorum Regularium, cultum B. Cauberti, eumque, tolerante episcopo loci, continuatum. Sed forsan luculentius fit idem argumentum ex libro de Vitis virorum illustrium Ordinis FF. Prædicatorum, quem anno 1517 typis edidit Leander Alberti, et ubi servus Dei Caubertus, uti vidimus num. 3, nuncupatur beatus. Etenim Urbanus VIII, prohibens anno 1625 immoderatum cultum Sanctorum, adjecit se suis decretis nolle præjudicare cultui servorum Dei qui tunc erat immemorabilis, seu, ut declaravit anno 1634, centum annorum, id est, ante annum 1534 ortus, addens hunc cultum immemorabilem esse qui probaretur per documenta authentica: quo nomine … in præsenti materia veniunt primo historiæ conscriptæ a viris fide dignis, qui eas composuerint centum annis ante constitutionem Urbanam … idque non solum si de cultu servorum Dei testimonium dicant, verum etiam si ejus virtutes et miracula tantummodo enarrent, ipsum appellantes BEATI vel SANCTI titulo [Benedict. XIV, de Canoniz. et Beatif. SS., lib. II, cap. XXIII, num. 1.] . Jam vero librum Leandri Alberti esse authenticum documentum, unde probetur B. Caubertum, centum saltem annis ante Urbanianum decretum anni 1634, in numero sanctorum fuisse ductum, vel, ut interpretatur Benedictus XIV, historiam scriptam a viro fide digno, nemo peritus in dubium vocabit. Cum enim Leander scripserit, ut ait Pius Thomas Masetti [Monumenta et Antiquitates veteris disciplinæ Ord. Prædic., Prolog., art. II, pag. 31.] , circa annum 1515, et veteres codices diligenter consuluerit, ejus auctoritati, nisi graviora obstent documenta, tuto possumus confidere. De hoc opere quoque cum laude loquuntur Hieronymus Tiraboschius [Storia della letteratura Italiana, tom. VII, part. II, lib. III, pag. 171.] , Joannes Fantuzzi [Notizie degli Scrittori Bolognesi, tom. I, pag. 147.] , Adrianus Baillet [Jugement des savants, tom. II, num. 110, pag. 38.] , et Echardus [Scriptores Ordinis Prædicat., tom. II, pag. 137.] . Sed quanti faciendus sit liber Leandri, ex hoc præsertim liquidum est, quod coram tribunalibus Romanis, tamquam testis centenarii cultus plurium servorum Dei Ordinis FF. Prædicatorum frequenter adhibetur, uti videmus in causa confirmationis cultus B. Mannis, fratris S. Dominici, B. Jordani Pisani et B. Laurentii de Ripafratta.

[12] [uti et plures alii qui eum secuti sunt.] Itaque antiquissimi cultus B. Cauberto delati testis veracissimus est Leander Alberti: cujus vestigiis ingressi sunt, B. Caubertum inter Beatos Ordinis FF. Prædicatorum numerantes, anno 1585 Antonius Senensis [Chronicon FF. Ordinis Præd., pag. 13 et 120.] , anno 1605 Seraphinus Razzi [Vite de santi e beati del S. Ordine FF. Predicatori, pag. 63.] ; anno 1607, Michael Pio [Delle Vite de gli huomine illustri di S. Domenico, col. 106.] , uti et anno 1620 in altera sui operis editione [Idem opus, col. 179.] ; anno 1615 Joannes Blancone qui opus Seraphini Razzi in linguam Gallicam vertit [Les Vies des Saints et Saintes de l'Ordre de S. Dominique, pag. 66.] ; item anno 1616 in Indiculo aliquot BB. martyrum et confessorum S. Ordinis FF. Prædicatorum, ad calcem Martyrologii ejusdem optime meriti Ordinis. Post annum 1625, quamvis Urbanus VIII prohibuisset, quominus cultus non probatus servis Dei deferretur, perrexerunt scriptores venerabilem Caubertum appellare beatum, rati eum esse numerandum inter eos quos ipse pontifex a suo decreto exceptos esse voluerat. Anno 1678, Annus Dominicanus [L'année Dominicaine, au 9 janvier.] ; annis 1758 et 1838, Dominicus Ponzi [Diario Domonicano, ad diem 9 Januar., edit. 1758 et edit. 1838.] ; tandem anno 1867 ven. vir Truchet [Histoire Hagiologique du diocèse de Maurienne, pag. 291 et seqq.] , presbyter Maurianensis, qui servi Dei Vitæ, inter Vitas Sanctorum et Beatorum a se conscriptas, locum dare non dubitavit. Verum primarium argumentum est, episcopum Maurianensem, (quod initio Commentarii diximus), declarasse, jure ordinario, cultum B. Cauberto tributum decreto Urbaniano centum annis esse antiquiorem, ac proin legitimum. Nec facultatem ab Urbano VIII episcopis datam excessit, tale pronuntians judicium, sicut ostendit Benedictus XIV [Ben. XIV, de Beatif., lib. II, cap. I, num. 1.] , rogansque Romanum pontificem, ut cultus B. Cauberti ampliaretur. Etenim declaravit die 5 julii anni 1634 sancta sedes: Particularis processus cum subsequenti pronuntiatione Ordinarii seu Apostolicæ Sedis delegati, sicut præcedere debet ex forma prædictorum decretorum super cultu non adhibito, ita etiam præcedere debet, et ab iisdem respective faciendus est, quando aliquis postulator allegaret, se versari in uno ex casibus exceptis; nempe quod cultus fuerit adhibitus ex indulto Summorum Pontificum, vel permissione Sacræ Congregationis, vel per communem Ecclesiæ consensum, vel per immemorabilem temporis cursum, aut per Patrum virorumque sanctorum scripta, vel longissimi temporis scientia atque tolerantia Sedis Apostolicæ vel Ordinarii [Benedictus XIV, de Servorum Dei Beatificatione etc., lib. II, cap. XVII, num. 1. Ibid., lib. II, Appendix I.] . Nunc firmiter speremus tum Fratrum Prædicatorum, tum episcopi, totiusque cleri populique Christiani votis sanctam sedem fore affuturam, ac proin B. Cauberti gloriam in hac terra, et popularium erga ipsum devotionem permagna capturam esse incrementa. Antequam huic commentario historico finem ponimus, non possumus quin R. Patri Xavier Faucher, Ordinis FF. Prædicatorum, gratias referamus, propterea quod non pauca documenta historica, ad BB. Bertrandi et Cauberti res gestas illustrandas aptissima, nobis humanissime indicavit.

Jam accedamus ad Acta B. Benevenutæ; quæ pientissima virgo, licet nunquam vota solemnia emiserit in Ordine Fratrum Prædicatorum, attamen sub eorum vexillo gnaviter militavit. Non tantum enim eorum salutari doctrina imbuta fuit, sed etiam in tertii Ordinis sancti Dominici seu de Pœnitentia sodales cooptata, ejusque leges ad amussim servans, ad perfectionis Christianæ apicem pervenit.

[Annotata]

* alias contra

* alias et confiniæ

* Sisteron.

DE B. BENEVENUTA DE BOJANIS VIRGINE ET SORORE TERTII ORDINIS S. DOMINICI IN PROVINCIA FOROJULIENSI IN ITALIA

ANNO MCCXCII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Benevenuta Bojana, V. ex ordine FF. PP. Forojulii in Italia (B.)

AUCTORE V. D. B.

§ Unicus. B. Benevenutæ Forojuliensis natales. De cultu ejus antiquo et a S. Sede confirmato. Lectiones Breviarii. De beatæ virginis biographis.

Is multum aberraret a vero, qui ex Martyrologio Romano aut ex ejus appendicibus sententiam ferre vellet de numero sanctorum sanctarumque, [S. Benevenuta, Bojana familia Forojuliensi nata,] quos tamquam arbor bona protulit Ordo FF. Prædicatorum. Pauci illuc sunt illati solemni Ecclesiæ judicio; paulo plures quorum cultus immemorabilis a Romano pontifice confirmatus est: sed quid illi, si comparentur cum ingenti multitudine eorum qui olim merito in numero sanctorum habebantur et adhuc habentur? Postremo hoc loco usque ad annum 1765, quo ejus cultum sacra rituum congregatio ratum habuit, venit B. Benevenuta, nobili familia Bojana Forojuliensi nata, tertii Ordinis S. Dominici (quem de Pœnitentia dicunt), alumna, atque vita tandem functa Forijulii seu Civitate Austriæ, die 30 octobris anni 1292. Sed, priusquam longius progrediamur, impedimentum aliquod amovendum est, quod ex Forijulii et Civitatis Austriæ nominibus facile oritur. Non est quod moneam provinciam Forojuliensem, (italice Friuli, gallice Frioul), olim ditionem Venetam, dein Gallicam, postea Austriacam et nunc demum Italicam, ad littus septentrionale maris Adriatici jacere, ejusque caput jam esse Utinum, antiquis autem temporibus Forumjulii: de quo pauca. Veterius hujus oppidi nomen latet; novum simul cum foro, seu conventu juridico, a C. Julio Cæsare, dum utramque Galliam pro consule cum imperio regebat, accepit, aucta et colonia militari, atque adscripta ipsi tribui Scaptiæ. Verumtamen in Mediterraneis Carnorum (hoc priscum regionis vocabulum) præminebat Aquileja, ad mare posita. Sed, anno 452 hac colonia et metropoli excisa, caput attollere cœpit Forumjulii. Et quidem, ut loquitur Philippus a Turre, natione Forojuliensis et Adriæ episcopus [De colonia Forojuliensi dissertatio altera, col. 67, ap. Burmannum, thes. antiquit. Italiæ, tom. VI, part. IV.] , Longobardis in Italiam irruentibus anno epochæ christianæ 569, cum Alboinus novi imperii exordia poneret, primo et nobilissimo ducatui Forojuliensi instituto Gisulphum præfecit, sedemque principatus in ipsa urbe Forojulii stabilivit. Inde ducum Forojuliensium celebris in Longobardorum historia (quam Paulus diaconus prosequutus est) fama, atque ipsius civitatis nomen inclaruit: quæ ab ipso Paulo nunc Civitas Forojuliana, rursus Opidum Forijulii, demum et Castrum Forojuliense vocatur. Tunc quoque aucta est civitas dignitate, cum a Castro Juliensi sedes episcopalis illuc translata, postea illustriori accessione patriarchas Aquilejenses recepit. Nam Callistus, episcopo Amatore expulso, domicilium in ea urbe regionis principe statuit, et insequuti ad XI usque seculum patriarchæ. Per hæc tempora tum Forum Julii frequentius novo vocabulo Civitas Austria appellata est atque in avorum memoriam retinuit… Cum Longobardi sedem imperii in urbe Ticinensi fixissent, eam regionem Italiæ postremam, provinciam scilicet Forojuliensem, quod ad plagam orientalem posita esset, Austriam nuncuparunt. Hinc vulgare nomen civitatis principis Cividale d'Austria, nunc tamen communius Cividale, seu Cividale di Friuli; quanquam vicini rustici nondum obliti sunt vetus nomen Forumjulii in Friuli conversum. Quod oppidum, multis olim templis insigne, nunc adhuc ecclesia collegiata pulcherrima, non multo plus quatuor millia incolarum habet, positum super Natisonem fluvium. Hæc fuit patria B. Benevenutæ; hic mortis et sepulturæ locus; quin etiam præcipuum venerationis et cœlestium beneficiorum theatrum. Sed ex hoc diverticulo in viam redeamus.

[2] [statim ab obitu coli cœpit,] Illic itaque pientissima virgo statim ab obitu populari oraculo inter sanctos annumerari et, ecclesiastica auctoritate nullatenus impediente, publice coli atque implorari in auxilium. Quæ veneratio quum cessasset nunquam atque paulatim latius etiam propagata fuisset, convenit tandem inter conventum FF. Prædicatorum Civitatensem seu Forojuliensem et gentem Bojanam, ut uno conatu confirmationem cultus immemorabilis beatæ alumnæ et cognatæ prosequerentur. Die itaque 20 aprilis anni 1759, Carolus Bojanus canonicus, cum fratre Hieronymo, et Corradus Bojanus canonicus cum fratribus Paulo presbytero, Francisco, Josepho et Leandro, P. F. Anastasius Comi, cœnobii Civitatensis seu Forojuliensis prior, cum octo patribus et octo fratribus, coram Hieronymo Candido, notario publico, P. F. Franciscum de Justis, in conventu Civitatensi theologiæ lectorem, duplici instrumento procuratorem constituerunt, qui suo nomine hanc causam promoveret. Biduo post, designatus procurator cardinali Danieli Delphino, prius patriarchæ Aquilejensi, dein, post divisum hunc patriarchatum in archiepiscopatus Goritiensem et Utinensem, primo (retentis ornatibus et titulo patriarchalibus) archiepiscopo Utinensi [Cfr Cardella, Memorie storiche de' Cardinali, tom. IX, pag. 29.] , libellum supplicem obtulit, rogans ut processum de confirmando cultu instituere vellet. Assensus est antistes, tribunal constituit et die 28 maji cœpit ipse testes audire; quo officio usque ad diem 26 sequentis mensis junii, nullis omissis solemnitatibus, functus est. A die deinde nona julii recognovit ille idem testimonia manu scripta aut typis edita, tabulas pictas, sepulcrum et alia hujusmodi, ipse ea oculis inspiciens, aut testibus peritis usus: quæ non nisi sub finem mensis augusti perfecta sunt. Hisce omnibus completis, ut in Informatione authentica de confirmanda archiepiscopali sententia legitur, et citato prius promotore fiscali ad terminos substantiales et ad sententiam, fuit die 22 septembris ab eminentissimo ordinario prolata et subscripta definitiva sententia, necnon notario actuario tradita, qui immediate illam publicavit, eaque mediante declaratum est constare de cultu ab immemorabili tempore exhibito beatæ nostræ Benvenutæ, et proinde ejus causam versari inter casus exceptos a decretis felicis recordationis Urbani papæ VIII.

[3] [adeo ut, ejus causam esse inter casus exceptos Urbani VIII] Hujus autem sententiæ hæc est formula: Nos Daniel, miseratione divina tituli S. Marci de Urbe S. R. E. presbyter cardinalis, patriarcha Delphinus, archiepiscopus Utinensis. Christi nomine invocato, pro tribunali sedentes et solum Deum præ oculis habentes, per hanc nostram definitivam sententiam, quam de jure peritorum consilio in his scriptis ferimus in causa canonizationis B. Benvenutæ Bojanæ, tertiariæ Ordinis Prædicatorum, de et super cultu publico, a tempore immemorabili et a pluribus sæculis eidem præstito, et super casu excepto a decretis sanctæ memoriæ Urbani VIII super non cultu editis de anno 1625 et 1634, seu etc., aliisque rebus etc., inter R. P. Franciscum Giusti, Ordinis Prædicatorum, specialiter deputatum a RR. PP. Ordinis S. Dominici conventus Civitatensis nostræ Utinensis diœcesis, necnon a nobilibus dominis Carolo canonico et Hieronymo, quondam Corradi fratribus, atque Corrado canonico, Paulo sacerdote, Francisco, Josepho et Leandro, quondam Eustachii fratribus, et respective ex fratre nepotibus Bojanis, actorem ex una, et excellentem dominum Carolum Moreti Pisoni, promotorem fiscalem hujus curiæ et mensæ archiepiscopalis Utinensis et pro sancta sede agentem, partibus ex altera; visis eisdem decretis sanctæ memoriæ Urbani VIII et aliis novissimis sacrorum rituum congregationis; visis testium depositionibus coram nobis formiter examinatorum; visis juribus et historicis monumentis coram nobis productis, recognitis et legitime compulsatis; visis visitatione, descriptione ac recognitione imaginum et tabellarum pictarum, cæterorumque monumentorum cultum et venerationem publicam et ecclesiasticam redolentium erga personam et memoriam laudatæ B. Benvenutæ Bojanæ, tertiariæ Ordinis Prædicatorum, coram nobis legitime factis; visis peritorum relationibus coram nobis emissis; viso toto processu coram nobis constructo; visis cæteris omnibus coram nobis deductis; visis deinde videndis et consideratis considerandis, Christi nomine repetito, dicimus, decernimus, declaramus ac definitive sententiamus constitisse et constare, publicum cultum a tempore immemorabili et a centum et multo amplius annis ante promulgationem dictorum decretorum sanctæ memoriæ Urbani VIII, fuisse præstitum et exhibitum, ac etiam in præsens præstari prædictæ B. Benvenutæ Bojanæ, dictumque cultum fuisse et esse publicum et notorium, et propterea causam istam versari inter exceptas a laudatis decretis Urban[ian]is, istisque nullatenus contraventum, sed sufficienter paritum fuisse et esse in eadem causa. Et ita dicimus, decernimus, declaramus, pronuntiamus et definitive sententiamus non solum præmissis, sed et omni meliori modo. Ita pronuntiavi ego Daniel cardinalis patriarcha Delphinus, archiepiscopus Utinensis.

[4] [ab archiepiscopo Utinensi declaratum fuerit,] Valebat hæc sententia ad integrum servandum B. Benevenutæ cultum, sed nequaquam ad eum ampliandum, minime vero ad inducendum festum aut ad Officium ecclesiasticum permittendum: quod tamen maxime cupiebatur. Hoc ut fieret, necessaria erat licentia Romani pontificis; quæ obtineri nequibat, nisi prius Romæ processus recognosceretur et confirmaretur. Exscriptus itaque processus integer, et a die 27 novembris ejus cum autographis collatio incepta: quæ non nisi die 5 januarii anni 1760 perfecta est. Biduo post missus portitor Romam ad congregationem sacrorum rituum cum exemplari authentico et his literis: Quum a pluribus retro sæculis felix vigeret memoria sanctitatis vitæ, virtutum atque miraculorum præclarissimæ cujusdam virginis, Benvenutæ nomine, ex illustri et pervetusta Bojanorum familia in urbe Civitatensi, hujus olim Aquilejensis, nunc Utinensis diœcesis, ortæ, tertiariæ Ordinis Prædicatorum, Beatæ vulgo nuncupatæ, proposita mihi judiciali instantia per legitimum procuratorem familiæ prædictæ atque Patrum conventus S. Dominici dictæ urbis, pro constructione processus auctoritate ordinaria super cultu publico, ab immemorabili tempore eidem præstito, seu casu excepto in decretis felicis recordationis Urbani papæ VIII, munus hujusmodi, licet mihi, pastoralibus quotidianis curis detento pluribusque corporis infirmitatibus gravato, arduum nimis, assumpsi et, servatis de jure servandis, diligenter et accurate pro posse, Deo dante, complevi. Dum igitur per portitorem electum dicti processus exemplum sive transsumptum in forma authentica ad sacram istam rituum congregationem mittitur, eminentiis vestris humiliter refero testes in hac causa examinatos, sive a procuratore inductos, sive ex officio nominatos, viros esse probitate vitæ morumque honestate commendabiles, fide dignos omni exceptione majores. Documenta plurima, in dicto processu compulsata, satis superque exhibent vitæ innocentiam, eximias virtutes et præclara gesta heroinæ prædictæ, quæ propriæ familiæ, civitati præmissæ atque huicmet diœcesi gloriam et magnum decorem addidit. Unde non immerito a felicis sui transitus tempore usque in præsens speciali cultu venerata fuit. Quid igitur remanet nisi ut enixas meas, civium urbis, populique diœcesis preces effundam pro celeri causæ hujusmodi expeditione, prout præsentibus meis iterum atque iterum sacram congregationem instanter oro obtestorque, et eminentiarum vestrarum manus humillime deosculor. — Utini 7 januarii 1760. — Eminentiarum vestrarum humillimus addictissimus servitor, Daniel, cardinalis patriarcha Delphinus, archiepiscopus Utinensis.

[5] [et a S. Sede confirmatum;] Insigni solertia confectus erat ille processus, ut quasi in exemplum proponi possit. Pro officio tamen contradixit Cajetanus Forti, fidei promotor, contendens non satis constare B. Benevenutæ cultum publicum centum annis antiquiorem esse Urbanianis decretis, adeoque eum non referendum inter casus exceptos. Sed accurate responderunt Dominicus Claverinus advocatus et Dominicus Trojani, ac facile vicerunt causam. Prodierunt itaque a sacra rituum congregatione et Clemente papa XIII bina decreta, quibus universa causa absoluta est. Quapropter, licet forma vulgaris sit, non piguit ea hic describere: UTINENSIS * BEATIFICATIONIS ET CANONIZATIONIS VENERABILIS SERVÆ DEI BENVENUTÆ BOJANI, MONIALIS TERTII ORDINIS S. DOMINICI, BEATÆ NUNCUPATÆ. Cum per Emum et Rmum D. Cardinalem S. Angeli ponentem causam Ven. servæ Dei Benvenutæ Bojani, Beatæ nuncupatæ, ad instantiam postulatoris dictæ causæ, propositum ac discussum fuerit in congregatione ordinaria sacra rituum, absque interventu consultorum ex dispensatione apostolica, infrascriptum dubium: An sit signanda commissio introductionis causæ in casu et ad effectum; sacra eadem congregatio, audito prius R. P. D. Cajetani Forti, fidei promotore, qui scripto et voce suam sententiam exposuit, rescribendum censuit: Affirmative, si SSmo Dno Nostro placuerit. Die 7 julii 1764. — Et, facta deinde per me secretarium de prædictis eidem SSmo Dno Nostro relatione, Sanctitas Sua benigne annuit prædictamque commissionem propria manu signavit die 11 julii 1764 L. † S. Joseph Maria cardinalis Feroni præfectus. S. Burghesius S. R. C. secretarius. En alterum decretum: UTINENSIS * CANONIZATIONIS BEATÆ DEI BENVENUTÆ BOJANI, MONIALIS TERTII ORDINIS S. DOMINICI. Ad supplices instantias Rmi Ptris Magistri Fris Joannis Thomæ de Boxadors, magistri generalis Ordinis Prædicatorum, postulatoris causæ canonizationis beatæ Benvenutæ Bojani, proposito in sacra rituum congregatione ordinaria ab Emo et Rmo Dno cardinali S. Angeli ponente dubio: An sententia lata per Emum et Rmum Dnum cardinalem archiepiscopum Utinensem super cultu publico, ab immemorabili tempore prædictæ venerabili Christi ancillæ exhibito, sive casu excepto a decretis felicis recordationis Urbani papæ VIII, sit confirmanda in casu et ad effectum; sacra eadem congregatio, audito prius R. P. D. Cajetano Forti, fidei promotore, qui scripto et voce suam sententiam exposuit, rescribendum censuit: Affirmative, si SSmo Dno Nro placuerit. Die 26 januarii 1765. Factaque deinde de prædictis per me infrascriptum secretarium eidem SSmo Dno relatione, Sanctitas Sua benigne annuit die 6 februarii 1765. L. † S. Joseph Maria cardinalis Feroni præfectus. S. Burghesius S. R. C. secretarius.

[6] [quæ concessit festum et divinum Officium in ejus honorem.] Ut itaque constitit legitimam esse, quæ publice B. Benevenutæ præstaretur, venerationem, via patebat ad postulandum a sancta sede decretum, quo Ordini Fratrum Prædicatorum et diœcesi Utinensi potestas fieret celebrandæ beatæ virginis festivitatis ritu duplici. Data fuit hæc facultas; unde in supplementum Martyrologii romani ad usum eorumdem Fratrum recepta est hæc commemoratio: Forojulii Carnorum beatæ Benvenutæ Bojani, virginis Ordinis nostri, quæ pœnitentia, oratione et humilitate floruit. Festivitatem illam agunt die emortuali, 30 octobris, Utinenses; pridie Fratres Prædicatores, qui jam pridem festo sacrarum reliquiarum diem 30 octobris præoccupaverunt. Sequentes autem a S. R. Congregatione approbatæ sunt lectiones.

Lectio IV. Benvenuta, patre Conrado Bojano (a quo in posteros nobilissimæ stirpis a Pertica Bojanorum agnomen est propagatum), matre Albertina a Bultinico Forojulii Carnorum orta, ab ipsa pene infantia præclara indicia futuræ sanctitatis dedit. Nam ornatum corporis, ludosque, quibus ea ætas delectari solet, fastidiens, e propinquorum conspectu in remotum viridarii paterni locum, unde liber ad ædem Sanctæ Mariæ in altissimi montis vertice sitam prospectus erat, se abdere, ibique preces ad multas horas producere consueverat. Quo tempore prostrationibus, flexionibusque genuum crebris ac laboriosis corpusculum fatigabat. Paullum ætate progressa, sibi cilicium induit, quod sex ipsis annis, corpus in servitutem redactura, tulit. Catena ferrea primum, deinde arctius funiculo lumbos cinxit; qui, ubi ea adolevit, ita adhæsit carnibus, ut sine chirurgi opera recidi avellique non posset. Itaque, ne res efferretur, ad preces se ipsa convertit, utque sibi funiculus ante pedes decideret, divinitus (ut est memoriæ proditum) impetravit.

[7] [Laudatur ejus asperitas vitæ] Lectio V. in tertium sancti Dominici Ordinem cooptata esset, Deoque virginitatem devovisset suam, ejus, quem sibi patris loco delegerat, imitata vitam, a vino se atque a carnibus abstinere, permultas noctes, easque potissimum quæ præcipuis diebus festis antecederent, meditationi divinarum rerum, precibusque insistens pene insomnes ducere, quietisque aliquantulum captura, lapide capiti subposito, humi cubare, catena ferrea ter se quaque nocte cædere diutissime perseveravit: cui postremo generi afflictationis, confessario obtemperans, modum aliquando fecit. Qua vitæ severitate sic debilitata viribus est, ut tandem in morbum inciderit siderationis. Cumque difficili uteretur respiratione, jacereque propterea nequiret, atque idcirco sedere perpetuo cogeretur, contractis ulceribus, sine maximo doloris sensu ne leviter quidem attolli poterat. Quem dolorem sic pertulit, ut ejus patientiam laudarent omnes, assiduitatem orandi admirarentur. Quinquennio fere cum vexata adeo pertinaci ægritudine fuisset, recuperandæ (si modo placuisset Deo) salutis causa, voto Bononiam sese ad sancti Dominici sepulcrum conferendi facto, repente summa adstantium admiratione sanata est.

[8] [et beata mors.] Lectio VI. Bononiam profecta, solutoque voto, in patriam revertit; quodque jamdiu cœperat, postque valetudinis causa intermiserat, denuo suscepit institutum vitæ. Quo quidem instituto, austeritatis et laboris pleno, cum ita spiritui subegisset carnem, ut mentem facile avocaret a sensibus, atque in una mysteriorum fidei contemplatione defixa esse videretur, multis magnisque aucta divinitus donis fuit. Sed in ea copia gratiarum a nulla re magis abhorruit, quam ab inanis gloriæ cupiditate. Denique inedia, vigiliis, defatigatione corporis diuturna afflicta, cum petiisset dissolvi et esse cum Christo, sacris Ecclesiæ susceptis, tertio kalendas novembris anno millesimo ducentesimo nonagesimo secundo læta decessit. Quod ut est divulgatum, magno numero cives, rati novam se in cœlis apud Deum patronam nactos, in ejus ædes primum, tum in ecclesiam Fratrum Prædicatorum Forojuliensium, quo illius corpus inlatum est, miraculisque (ut fertur) illustrari cœpit, venerationis erga illam suæ cultusque declarandi causa, confluxerunt. Quem cultum, nunquam intermissum, Clemens decimus tertius, pontifex maximus, ex sacræ rituum congregationis consulto probavit, Ordinique Præ dicatorum universo de beata Benvenuta virgine recitandi Officii Missæque celebrandæ potestatem fecit.

[9] [Ejus Vita brevi post obitum fuit scripta ab anonymo,] Ex Summario autem seu Positione, quæ ante apostolicam immemorabilis cultus confirmationem confecta est, plura discere licet quæ non parum valeant ad declarandam postumam B. Benevenutæ gloriam. Initium faciamus ab iis qui scripto ejus celebrarunt laudem. Literis consignata fuit ejus Vita paulo post mortem. Vivebat enim adhuc pia mulier quæ ei a secretis fuerat. Audi enim: Item Jacobina, devota vidua, secretaria Benevenutæ, de qua superius multoties est mentio facta, habet unum fratrem carnalem, canonicum Civitatensem et est scriba domini patriarcæ, quem super omnes alias personas diligit; et merito, quia ipse vice versa multum reveretur et diligit eam: ubi verba habet, diligit, reveretur tempus præsens designant. Sed accipe luculentius testimonium. Narraverat biographus conversionem nobilis feminæ Forojuliensis, quæ, cadaver B. Benevenutæ, (ut aliæ multæ mulieres), non sine veneratione osculata, mox cum viro vitam pientissimam amplexa erat, et anno post pie migraverat ad Dominum. Quum autem paulo post ille idem ad sanationem Margaruzæ, honestæ mulieris Forojuliensis, venisset: Hæc infirma, inquit, habebat in civitate quamdam dominam attinentem sibi in tertio gradu. Hæc autem domina fuit illa, quæ cum viro suo conversa est ad pœnitentiam, et MODO NUPER est devote defuncta, sicut parum superius est descriptum. Quæ verba modo nuper si perpendantur, consentient (ni fallar) omnes Vitam B. Benevenutæ scriptam esse non plus forte duobus annis post mortem. Putarunt nonnulli F. Conradum a Castillerio, sanctissimæ virginis confessarium, illius Vitæ auctorem esse; sed minus probabiliter. Solet enim ita scribere ut alius prorsus videatur. En exemplum: Fuit quædam domina nobilis et devota, Palma nomine, in quodam castro quod distat a civitate per quindecim milliaria, quæ Benevenutæ familiaris fuerat et devota, quia ejus bene noverat sanctitatem: erat enim Fratris Conradi, confessoris sui, soror carnalis. Et sic ubique. Quæ quum ita sint, si biographus F. Conradus fuisset et latere voluisset, non toties neque tam leviter produxisset nomen suum; sin autem noluisset latere, non occuluisset se esse F. Conradum et scripsisse Vitam. Verum, si alius ac Frater Conradus sit, patet illum ipsum Fratrem præcipuum fuisse testem quem interrogarit et secutus fuerit scriptor; quem in conventu Fratrum Prædicatorum Forojuliensium vixisse dubitandum non est: ut hæc Vita maximum habeat pondus. Quare in Processu compulsata fuit et pars miraculorum, (ex qua cultus antiquitas diluceret), in Summario edita secundum autographum; quod centum abhinc annis multa folia jam amiserat. Eadem Vita secundum exemplar antiquissimum monialium S. Dominici Forojuliensium a Cella, acceptum a Petro Franchini, Tarvisino et provinciæ Venetæ O. P. priori provinciali, ad finem sæculi XVI italice reddita est a Mutio Sforza, et Venetiis anno 1589 typis impressa; quæ editio anno 1681 Utini renovata est opera Jacobi Modonutti, (vicarii curati ecclesiæ S. Johannis in Xenodochio et Cellensium monialium confessarii), cum præfatione ad moniales et carmine italico de monasterii origine.

[10] [postea vero edita a Rubeo.] Anno demum 1757 ex prelo Veneto prodiit Vita latina, industria Johannis Francisci de Rubeis, viri celeberrimi, qui præfationem adjecit et annotationes. Cujus præfationis sententias, imo sæpe verba, hic subjungimus. Vita B. Benevenutæ anno 1757 primum latine edita est in lucem ex originali codice ms., qui in Forojuliensi Fratrum Prædicatorum cœnobio servabatur, ac partim ex alio sequioris ævi exemplo, quod possidebant perillustres viri Bojani, ejusdem cum Benevenuta nobilissimæ stirpis. Vetustus isque originalis codex, ipseque membranaceus in folio minori, ut inquiunt, usque eo dum cœptum est sæculum decimum octavum integer servatus est, ac sine ulla macula: post annum ejusdem sæculi decimum tertium per incuriam, ut ait Rubeus, periisse credebatur, sed bonis utcumque avibus repertus fuit, paginis aliquot imminutus. Primus nempe quaternio carebat prima charta, secunda et decima: ac integer desiderabatur quartus, qui codicis postremus erat. Nimirum inter capita in quæ Vitam ipsam secuimus, primum perierat ad hæc usque verba: abscondebat occulte, quia tota ejus attentio fuit. Ab iis etiam verbis, quæ in capite quarto leguntur num. 43: facto signaculo crucis, dedit ei dicens, deficiebant reliqua usque ad verba capitis quinti sub initium: adhuc ad eam eumdem remittere nuncium. Perierat demum pars maxima capitis decimi quarti post verba: et accipiens eum in manibus ad Benevenutam fecit orationem, cum epilogo. Hujusmodi supplere defectus omnes potuit Rubeus ex alio superius memorato recentiore codice, quem Bojanum vocare liceat, cujusque exemplum servabant etiam ipsi Fratres Prædicatores Forojulienses. Vetusti primævi codicis ætatem forma caracterum scribendique modus æqualem B. Benevenutæ præferebant.

[11] [Sancta virgo a plurimis laudatur.] Alii deinde complures laudarunt beatissimæ virginis sanctimoniam. In libro anonymo circa annum 1500 manu scripto, qui sub annum 1760 erat penes Joannem Dominicum Guerra, canonicum Civitatensem, hæc pag. 4 lecta sunt: Benivenia, sanctitate illustris, Bojanam domum suam et Civitatis Austriæ oppidum miraculis illustravit. In ecclesia S. Dominici condita devotissime veneratur. Similia reperiuntur in codice Marci Antonii Nicoletti, manu ante annum 1570 scripto, Vitasque continente patriarcharum Aquilejensium, antea compositas a Jacobo Valvasonio; itemque in Descriptione recentiori ms. Civitatis Austriæ et Historia rerum Forojuliensium. In multo pluribus libris prelo excusis prædicatur beatæ Benevenutæ sanctimonia: ex quibus in Summario recensentur Sermones aurei de sanctis, auctore F. Leonardo de Utino, editi Vicentiæ anno 1480, pag. 263 ter; Considerationes de Passione D. N. J. C., conscriptæ italice a Johanne Tiepolo et excusæ Venetiis anno 1610, tract. XII, cap. XV, pag. 1024; Ractii O. P. Vitæ sanctorum et beatorum utriusque sexus O. P., editæ italice Florentiæ anno 1577, part. II, pag. 101; Pii Vitæ virorum illustrium Ordinis S. Dominici, excusæ Bononiæ anno 1607, part. I, lib. III, pag. 490, et alterum opus de nobili et generosa progenie S. P. Dominici, similiter Bononiæ excusum anno 1615, lib. II, cap. XLIII, pag. 384; Miracula gloriosæ Virginis Mariæ, item scripta italice et typis mandata Tarvisi anno 1615, auctore Silvano Ractio, monacho Camaldulensi, lib. III, mir. LIV, pag. 282; Diarium sacrum, anno 1658 italice publici juris factum a Francisco Marchesio, presbytero Oratorii, ad 30 octobris; Panegyricus B. Benevenutæ dictus a P. Herculano occasione capituli provincialis, et typis expressus eodem anno 1658; Historiæ Forojulienses, item conscriptæ italice a Joanne Francisco Palladio de Olivis et impressæ Utini anno 1660, part. I, lib. VII, pag. 273 ad annum 1292; De Amore Jesu Christi, qui liber prius a Johanne Eusebio Nieremberg, presbytero Societatis Jesu, latine scriptus, et demum italice redditus in lucem prodiit Venetiis anno 1664, cap. XX, pag. 94; Affectus mutui SS. Virginis ejusque clientum italice prolati Bononiæ anno 1668, scriptore Thoma Auriemma, S. J., part. I, cap. VI, pag. 62, et cap. XXIII, pag. 353; Antiquitates civitatis Forojulii, auctore Basilio Zancarolo Cydonio, impressæ Venetiis anno 1669, part. I, lib. I, pag. 88; Mare Magnum exemplorum Dominici Riera, Ord. FF. Præd., editum Majoricæ anno 1699, exempl. CCCXLVI, pag. 369; Diarium sacrum Dominicanum Marchesii, anno 1679 Neapoli italice editum et sæpius deinceps aliis linguis, ad 30 octobris; liber P. Jacobi Modonutti, anno 1681 in lucem datus; Praxes morales, scriptæ italice ab Alphonso Gianotti, S. J., et editæ Venetiis anno 1701, part. III, prax. XIV, pag. 416; Sacra monumenta provinciæ Forijulii, auctore Lucretio Trei, excusa Utini anno 1724, pag. 106; Mensis Marianus, auctore Mariano Parthenio *, Parmæ editus anno 1762, pag. 40; Colloquia spiritualia, italice, auctore Alexandro Diotallevi, S. J., impressa Venetiis anno 1728, part. I, exemp. III, pag. 37; Studium orationis mentalis, italice, auctore anonymo, editum Patavii anno 1731, tom. I, pag. 416, etc.; Deliciæ quotidianæ conversationis cum Puero Jesu, Diarium sacrum et historicum, italice, auctore Josepho Antonio Patrignani, S. J., excusum Venetiis anno 1732, ad 18 junii et 30 octobris; opusculum Bojani de Gualteriis, ex Ordine Minorum, anno 1751 editum, alterum P. Polacco ex Oratorio Patavino (nisi sit Studium orationis mentalis), et aliud cujusdam Sforzæ, mihi ex depositione Hieronymi Ferrara cognita; Martyrium cordis Mariæ Dolorosæ, italice conscriptum a Liborio Siniscalchi, S. J., et impressum Venetiis anno 1752. Quibus accesserunt duæ aliæ Vitæ, quarum una anno 1767 typis Venetis, alia 1848 typis Utinensibus fuerunt expressæ. Plures alias lucubrationes de B. Benevenuta editas Bibliothecæ provinciæ Forojuliensis inseruit Josephus Valentinelli [Bibliografia del Friuli, pag. 160 et seqq.] . De ea et Menologia FF. Prædicatorum.

[12] [B. Benevenutæ corpus sæculis XV et XVII frustra fuit quæsitum.] Ex hac longa recensione liquet, etiam ante confirmationem cultus B. Benevenutæ, nomen ejus non intra unius oppidi mœnia latuisse, sed paulatim ad plura Italiæ septentrionalis loca propagatum esse. Verumtamen vix aut ne vix quidem extra Italiam innotuerat, quamquam manifestum est populum cœpisse eam venerari statim a morte. In Vita enim continuo sancta et beata nuncupatur; quam appellationem etiam adhibent illi omnes scriptores. Sic quoque in secundo Necrologio membranaceo conventus S. Dominici Civitatensis, ad diem 30 januarii legitur: Obitus F. Jacobi Bojani O. P. Frater fuit B. Benvenutæ. Quot quantaque publicæ venerationis testimonia secuta sint ejus ex terris transitum satis superque dabit ipsa vita. Conradi Bojani ejusque familiæ sepultura, ac proin et S. Benevenutæ, sub dio fuit ante ecclesiæ fores, ut hinc apparet: Insuper, inquit biographus, multi et multæ, volentes ecclesiam intrare, propter reverentiam sanctissimi corporis, quod ibi jacet sub lapide, non audent ponere pedes super lapidem sepulturæ; sed, divertentes a latere ad caput vel ad pedes sepulcri, per angulum sepulturæ ponunt pedes super limen ecclesiæ. Fuerintne umquam sacra ossa inde ablata, nescitur. Certe annis 1447 et 1609 frustra quæsita fuerunt, ut ex instrumentis authenticis constat; quæ ex Responsione ad Animadversiones Promotoris fidei et ex Summario huc transferimus; prioris hæc est forma: Anno Domini 1447, die 27 maji, apertum fuit sepulchrum, quod est immediate ante fores ecclesiæ B. Dominici, in quo dicebatur esse sepulta devotissima Benvenuta, et non est inventum corpus ejus; sed in eo erant sex capita; et omnia corpora erant resoluta in pulveres et cineres. Interfuerunt autem prædictæ aperitioni Ser Franciscus de Virgiliis, provisor communitatis Civitatensis, Ser Corradus de Bojanis, Ser Nicolaus de Portis, Ser Martinus de sancto Daniele, Magister Leonardus de Utino, Ordinis Prædicatorum, Fr. Petrus de Anchona, prior conventus S. Dominici de Civitate, Fr. Bartholomæus de Firmo, lector conventus Civitatensis, Fr. Hector de Utino et alii Fratres prædicti conventus. Ego Magister Leonardus prædictus manu propria scripsi. Verumtamen centum et sexaginta duobus annis post denuo fortuna tentanda visa est, ut ex altero monumento manifestum est: Anno a partu virgineo nono supra millesimum et sexcentesimum, XIV kalendas martii. Quum multis nobis constaret argumentis sanctissimam virginem Sororem Benvenutam Bojanam Forojuliensem, ex Ordine tertio sancti Patris Dominici, positam fuisse in tumulo parentum, qui extra portam majorem ecclesiæ est: fusis prius per octiduum ad Deum ingentissimis precibus, recitato etiam Davidis Psalterio, quod ad impetrandum a divina majestate postulata accommodatissimum esse memoriæ prodidit F. Constantinus Fabrianensis, ex nostra familia Prædicatorum; recitato quoque novies cantico Magnificat, quo remedio ad invenienda deperdita sæpius non absque miraculis usum fuisse legimus beatum illum F. Aloysium * Bertrandum, Valentinum, quem relatum propediem in sanctorum numerum veneraturos speramus; — implorata præterea sanctissimæ virginis Mariæ ope, ut ageret apud Filium, quo faciliorem nobis aperiremus aditum ejus precibus et interventu hunc pretiosissimum thesaurum reliquiarum Benvenutæ inveniendi; hoc tantum nobis proposito ante oculos, honore scilicet et gloria Dei optimi maximi et ancillæ suæ Benvenutæ: effodiendum curavimus ante valvas majores, apertoque sepulchro lapideo, quod (saxis superioribus remotis) aspicitur, nihil aliud reperimus nisi septem vel octo capita mortuorum et quam plurima ossa, duas etiam fasciolas aureas, totidemque sericas: quæ denique reposita fuerunt omnia; et collaudatus Deus benedictus, cujus voluntatem esse putamus ut delitescant ossa Benvenutæ usque ad diem judicii. Interfuere aperitioni sepulchri A. R. P. F. Georgius de Longis Utinensis, benemeritus prior conventus, F. Georgius Bovius Feltrensis et F. Dominicus Venetus, novitii professi, et qui scripsit hæc F. Bernardinus Gauslinus lector, alii etiam quamplurimi, quos, ne multus sim, omitto.

[13] [In ejus honorem fuit erectum altare,] Quum, bis quæsitum, corpus inventum non sit (verisimillime quod ab aliis distingui non potuit), rumor increbuit, ut testati sunt plures, clanculo translatum fuisse, et quidem Bononiam (ut scriptum reliquit P. Bernardinus Gauslinus) aut (ut Marco Antonio Nicoletti ad annum 1570 placuit) Ravennam: inanes conjecturæ. Ex quo autem tempore vani fuerunt illi labores et Bojana gens sepulcrum suum intra templi parietes habuit, cultus, qui prius sepulcro exhibebatur, ad vicinum altare translatus. Quod altare anno 1585 jam dicebatur altare beatæ Benevenutæ, quemadmodum constat ex visitatione templi S. Dominici Forojuliensis, quam Cæsar Nores, episcopus Parentinus et visitator apostolicus, instituit die 29 januarii illius anni; itemque initio sæculi XVII, quod ex consultatione de concedenda sepultura Johanni Pasino, civi Forojuliensi, die 9 decembris anni 1611 habita, manifestum est. Crevit paulatim honor illius altaris; ut Paulus Boemus Bojanus ex ligneo marmoreum id fieri curaverit: quod opus perfectum est die 16 septembris 1628. In libro memoriali sacristiæ ejusdem templi, ab anno 1594, notatæ ad singulos fere annos acceptæ eleemosynæ pro Missis in honorem sanctæ vel beatæ Benevenutæ, aut ad altare sanctæ Benevenutæ, vel ad sanctam Benevenutam celebratis: fundationes etiam Missarum perpetuæ a gente Bojana factæ. Quibus in croccie altero libro accedunt dona ab anno 1657 oblata pro oleo lampadis altaris ejusdem: quæ pietas centum abhinc annis nondum cessaverat. Quin et ante hominum memoriam afferebantur candelæ et alia lumina.

[14] [multis picturis] In Summario singulæ hujus altaris partes descriptæ leguntur; unde huc ea tantum transferimus quæ magis ad nos pertineant. Supra altare picta ibi est B. Benevenuta, habitu Dominicano, absque radiis aut aureola, genibus nixa coram S. Dominico, apparente in aere et cœlum demonstrante. Supereminet autem B. Maria, et utrinque stant viri, projectis in terram duobus fulcris. Adest et ex uno latere altariolum cum Christi cruci affixi imagine; ex altero sedes. Petrus a Castro Franco, pictor, nomen adscripsit. Superior pars visa est recentior, inferæ partes antiquiores. Coram pendebat lampas nova loco vetustioris. Ad latus altaris dexterum appensæ erant duodecim tabellæ votivæ, pleræque sæculi XVII et sequentis. In prima cernebatur infirma super lectum, et juxta, altera femina genua flectens, invocantes B. Benevenutam, cujus caput nebula splendida circumdatum est, quæque duas picciola croccie tenet; adscripta sunt hæc verba: 1634, LI 28 MAGGIO PER LA SIGNORA… DI MANIAGO PRESENTO ALLA SANTA VERGINE BENVENUTA LA SIGNORA DARIA RONCONA. In secunda, mulier commendat B. Benevenutæ, diademate luminoso circumdatæ, puerum lecto stratum. In tertia et quarta supplicant duo viri infirmi beatæ, depictæ similiter; itemque in quinta et septima duæ mulieres ægrotæ. In sexta et octava, quarum posterior est anni 1634, duæ mulieres S. Benevenutæ commendant viros infirmos, in nona mulier alteram mulierem. In decima et undecima mulieres invocant B. Benevenutam et B. Mariam a Rosario. In duodecima tandem, picta circa annum 1500, pater materque et duo filii implorant B. Benevenutæ opem. A sinistra erant aliæ undecim; quæ quum ejusdem essent generis, describendæ non videntur. A tergo primæ legebantur hæc verba: LI 28 MAGGIO 1634. SIGNORA DARIA RONCONI. In aversa parte tertiæ annus 1500 inscriptus erat. Subter quartam hæc alia: 1637. GIACOMO JANUTO D'INODO ALLA BEATA BENVENUTA ET … L'INVODO. Undecimæ hæc erant adscripta: LA MADRE TERESA BOJANI, MONACA ALLA CELLA, ESISTENTE IN LETTO PER UNA ROTTURA MORTALE FA VOTO ALLA BEATA BENVENUTA; GUARISCE CONTRO IL GIUDICIO DE' SIGNORI MEDICI ET CHIRURGICI, CHE LA CURAVANO 1687. Initio sæculi XVIII multo plures fuisse testatus est presbyter Hieronymus Ferrara.

[15] [decoratum.] Cernitur quoque ejusdem beatæ imago, satis recens, inter undecim sanctos et beatos Ordinis FF. Prædicatorum, qui in pariete infra cornicione ad latus evangelii depicti sunt. Vestem ibi gerit monasticam, catena super scapulare cincta, capite radiis circumdato, genibus flexis coram Christi cruci affixi imagine, posita in altariolo, infra scriptis his verbis: B. BENVENUTA BOJANA O. P. Servabatur in eadem ecclesia tobalea acu picta a beata virgine; de qua in multis inventariis mentio facta est. En excerpta ex inventario, die 10 junii anni 1504 confecto: Item thobaleam cum crucifixo in medio et cum multis sanctis ad acum laboratam per manus beatæ Benvenutæ de Bojanis. Longa hæc est pedes duodecim, lata quatuor et dimidium. Medius apparet Christus, cruci affixus, cum his verbis: JESUS NAZARENUS, REX JUDEORUM. Supra ad duo inscriptionis latera sunt duæ dimidiatæ effigies Cherubim; a dextra crucis S. Maria, a sinistra S. Johannes; ad pedes crucis figuræ minutæ S. Elisabethæ et S. Mariæ Magdalenæ, subscriptis nominibus; similiter adscripta nomina duodecim Christi apostolis in ordines distributis ad crucis latera. A dextra sequuntur S. Johannes Baptista, S. Nicolaus, archangelus Gabriel, annuntians Incarnationis mysterium, superveniente Spiritu Sancto; a sinistra S. Dominicus, S. Franciscus, S Petrus martyr et S. Antonius; quæ pars plurimum læsa est. His accedunt S. Margarita V. et M., S. Lucia, S. Catharina et S. Agatha. Circumdatur universa tobalea floribus, ramis aliisque figuris acu pictis; quas inter supra Christi imaginem cernitur martyris effigies, cum appictis verbis: SANCTA URSULA CUM SODALIBUS SUIS; quarum quinquaginta imagines per limbum dispositæ sunt.

[16] [In conventu S. Dominici,] Atque ex his rebus conjectura fieri potest quos sanctos præcipue veneraretur B. Benevenuta. Opere recentiore et assuta tela quatuor anguli refecti sunt. Superiore sæculo erat hæc tobalea in multo honore, quippe quæ totum annum in pyxide inclusa conservaretur, at in festo Corporis Christi (dum fiebat supplicatio), exponeretur in conventu, quo posset populus illam venerari illique admovere rosaria. Pie etiam deferebatur ad ægrotos, maxime ad parturientes: quin et dicebatur (sed de hac re nihil invenire potui in documentis coævis) una nocte elaborata. In claustro quoque conventus S. Dominici cernebantur B. Benevenutæ imagines: altera ad occidentem, anno circiter 1450 confecta, exhibet visionem servæ Dei, qua sibi videre visa est assumptionem B. Mariæ V.; altera, opposita soli meridiano et circa annum 1500 picta; qua quid significetur aperit subjecta inscriptio: BEATÆ BENVENUTÆ BOJANÆ FOROJULIENSI, VIRGINI PRÆCLARISSIMÆ, CUJUS EA FUIT IN DEUM, EA IN HOMINES CHARITAS UT EXEMPLA AD IMITANDUM PULCHERRIMA CUNCTIS RELIQUERIT. QUÆ AB ANGELO SÆPIUS INVISITUR ET CUJUS MANIBUS (O REM MIRAM!) TOTO QUINQUENNIO, NULLO ALIO ADHIBITO CIBO AD VITAM SUSTENTANDAM, CIBUM ACCEPIT. Hæc itaque cœlestis exprimitur nutritio, utrobique aureola caput cingente.

[17] [in monasterio S. Mariæ de Cella,] Ad finem sæculi XVII erat quoque effigies B. Benevenutæ non procul ab ostio conventus, ut inde liquet quod die 14 junii anni 1639 in consultationem adductum est num concedenda esset D. Annæ Theonæ, utpote feminæ amicissimæ et de conventu optime meritæ, sepultura ante hanc imaginem. In monasterio puellari S. Mariæ de Cella O. P. nonnullæ quoque erant B. Benevenutæ imagines. In quarum una, exsistente in choro et ad annum 1708 a Jacobo Palma picta, efficta erat beata puella vestitu religioso induta, cilicio cincta, catenam pro flagello manu tenens, et genibus nixa ab dextera Christi cruci affixi, cum adjectis his verbis: BEATA BENVENUTA BOJANA, VIRGINUM A CEL[L]A VIVENS SUAVISSIMA COMES, EXNUNC IN CŒLIS GLORIOSISSIMA PROTECTRIX. A sinistra crucis expressa erat S. Ursula, vexillum tenens, cum turba sodalium. Secunda imago erat in altariolo dormitorii, picta sæculo XVI; cui hæc italice adscripta verba: IMAGO BEATÆ BENEVENUTÆ BOJANÆ, MONIALIS S. DOMINICI A PŒNITENTIA, FILIA EQUITIS BOJANI, CONSILIARII PARTIARCHARM ULRICI ET BERTHOLDI. CHARISMATIBUS A DEO DONATA ET RAPTA AD CONTEMPLANDAS DIVINAS *, HABUIT SPIRITUM PROPHETICUM ET FECIT MULTA MIRACULA IN VITA ET POST MORTEM, ATQUE QUINQUENNIUM CŒLESTI CIBO PASTA FUIT AB ANGELO GABRIELE. MORTUA ANNOS NATA XXXVIII, MENSES V, DIES XXVI, PENULTIMA DIE OCTOBRIS ANNO DOMINI MCCXCII. In pariete refectorii picta quoque Christi a cruce pendentis effigies, circum se habentis Deiparam, S. Mariam Magdalenam, alteram Mariam, et S. Johannem. Facta dicebatur a peritis ante annum 1300, deinde vero aliquantum refecta. Referebatur autem ad B. Benevenutam, quod hæc, ut produnt, imaginem illam experta fuerit beneficam, et cum ea respondente Officium recitaverit. Hæc tertia et potissime secunda imago habebatur a monialibus in summo pretio et veneratione. Die 30 octobris, quæ quasi festa erat, adibant singulæ moniales altariolum dormitorii, ubi lampas et candelæ accendebantur; atque aliis etiam temporibus, si qua urgebat necessitas, exemplo B. Benevenutæ atque in ejus honorem millies recitabant salutationem angelicam. Hæc posterior pietas ab oppidanis quoque usurpabatur, maxime in partubus difficilibus. Quibus hoc loco addam, centum abhinc annis, Forijulii viguisse consuetudinem imponendi puellulis in baptismo nomen B. Benevenutæ.

[18] [et alibi plures aliæ imagines] Quum anno 1759, die 25 augusti, investigare cultus publici B. Benevenutæ indicia pergeretur, allatæ sunt septem aliæ pictæ imagines, a peritis recognoscendæ; quas inter num una fuerit allata ex domo Sandrinorum de Fornalis, de qua Josephus Maria Moroni, canonicus Forojuliensis, testimonium dixit, et altera ex domo Bojanorum Forojuliensi, de qua testis Hieronymus Ferrara, haud satis scio. In plerisque nihil occurrit quod in superioribus videre non fuerit. Verumtamen in secunda altero brachio sustinet beata puella imaginem pueri Jesu, altero imaginem Deiparæ; quo significentur apparitiones quibus in Natali Domini gavisa est accipere a Maria divinum infantem, et in festo Nativitatis B. M. V. a S. Anna futuram Deiparam. Quæ posterior apparitio quoque relata est in quarta tabula, cum hoc epigrammate: APPARITIO SANCTÆ ANNAÆ CUM BEATA VIRGINE AD BEATAM BENVENUTAM BOJANAM. In quinta a manu angeli cibum accipit; itemque in sexta, ubi et infernalis caverna cernitur, et infra leguntur verba: PREZA PER NOI, O BEATA BENVENUTA BOJANA. Hæc erat monasterii majoris Forojuliensis seu S. Mariæ in Valle.

[19] [B. Benevenutæ.] Ubique radii vel nimbus circumdant caput, aut beatæ vel sanctæ titulus adjectus est. Ætas autem varia. Secunda picta visa est circa annum 1430, prima aliquanto post; quinta incerto tempore; sexta medio sæculo XVI; tertia medio sæculo XVII; quarta aliquanto post; septima medio sæculo XVIII. Itum quoque ad Manzanum, vicinam villam nobilis gentis Boschettorum; cui ad septentriones ab anno 1722 adjuncta est ædicula publica. In hac igitur examinata est tabula picta, insignia domus Boschettæ exhibens et supra altare appensa; in qua tabula cernitur Deipara inter nubes et angelos, et inferius, ex uno latere S. Petrus de Alcantara et S. Dominicus, ex altero S. Antonius Patavinus et S. Theresia, media autem B. Benevenuta, habitu claustrali et catenam manu stringens. Visa est pictura facta circa annum 1735 a Petro Manville, pictore Palmensi, aut secundum ejus exemplar. Iter deinde institutum ad alteram vicinam villam, nomine Ipplis, quæ super li Rouchi sita est, gentis Bojanæ prædium; et recognita fuit ædicula publica. Licentia Bernardi Valvasoni, vicarii patriarchalis generalis, die 14 septembris anni 1659 concessa, certaque dote constituta ab Eustachio Bojano, constructa fuerat hæc ædes sub invocatione B. Benevenutæ et S. Francisci, et prima Missa celebrata exeunte mense octobri anni sequentis. Ibidem quoque supra altare apparuit tabula a Matthæo Ponzoni, pictore Veneto, circa annum 1660 picta: hæc inter nebulas et angelos exhibebat Deiparam, et a sinistra S. Franciscum Assisiatem, a dextra B. Benevenutam, vestitu monastico et catena cinctam, neutrius caput cœlesti lumine ambiente. Ex testimonio demum Philippi a Turre, episcopi Adriensis, retulit Johannes Baptista Bruni, jurisconsultus Forojuliensis, quo nemo inter auditos testes accuratius de cultu beatæ virginis dixit, Romæ in conventu S. Sixti exstitisse B. Benevenutæ imaginem, cum appictis his verbis: BENENATA (?) DE AUSTRAI, VIRGO NOBILITATE INSIGNIS, SED SANCTITATE PRÆCLARIOR. Tandem die 30 januarii anni 1693 scripsit ad Papebrochium Aurelianus de Baenst, presbyter nostræ societatis, sese invenisse, in culina conventus S. Sixti, picturam neglectam, fumosam, semilaceram, exprimentem B. Benevenutam et alium sanctum (verisimiliter S. Dominicum), quos inter Christus cruci affixus. Sancto viro assidet angelus vitreum vas manu gestans. Uterque sanctus manu tenet Rosarium. Sancta fert coronam virgineam, sanctus alter in manu habet strophiolum sanguine tinctum. Amborum caput est nimbo redimitum. Subjectum epigramma de sancto nihil loquitur. Fieri tamen potest, ait Baenstius, ut temporis locique injuria abraserit, delerit, exederit. Hæc ex epistola servata in Bruxellensi bibliotheca regia mss. num. 8926. Quibus prælibatis, jam edimus Vitam B. Benevenutæ, prout descripta olim fuit ex codice vetusto et synchrono Forojuliensis conventus S. Dominici, et ex codice minus antiquo qui servatur apud consanguineos Beatæ. Quod apographum, hocce loco cum Rubei editione conferendum, dono Venetorum FF. Prædicatorum conventus SS. Rosarii ad nostros decessores pervenit, et nunc est bibliothecæ regiæ Bruxellensis num. 8926.

[Annotata]

* supple causa

* supple causa

* Josepho Mazzolari

* Ludovicum

* supple res

VITA DEVOTISSIMÆ BENEVENUTÆ DE FORO-JULII
collata cum editione Rubei.

Benevenuta Bojana, V. ex ordine FF. PP. Forojulii in Italia (B.)

BHL Number: 1149
*

EX MSS.

CAPUT I
B. Benevenutæ infantia et officia pietatis.

[B. Benevenutæ, licet septimæ filiæ, hoc nomen a patre datum est.] Fuit in civitate Austriæ de Foro-Julii a quædam virgo devota, devotis et honestis nata parentibus. In cujus nativitatis die, quæ fuit in festo sancti Floriani, qui fit in festo Coronæ Dominicæ b, occultabatur ejus ortus patri suo carnali c. Timendo enim eum contristare, nemo audebat manifestare, quod puella sibi nata esset, cum sex alias haberet filias d et nullum masculum. Quod cum pater adverteret, cœpit omnes hortari, quod secure creaturæ sibi natæ panderent veritatem: cum autem sibi dictum fuerit, quod uxor sua sibi filiam peperisset, cum gaudio et alta voce respondit: “Et ipsa sit benevenuta, et vocetur Benevenuta.”

[2] [Ab infantia vitam piam et modestam cum sorore Maria degit.] Hæc ab infantilibus annis cœpit vanitatem mundi et carnis delicias, non solum oblivisci, sed etiam nescire, perpetuumque cum Deo et angelis et sanctis firmare consortium. Cum ei a sorore sua quadam carnali caput ejus gaudeolis et friseis ornaretur, ut iret in publicum ad choreas et vanitates alias puellarum, post recessum sororis deponens omnia capitis ornamenta, caput suum peplo velabat, petens secretum orationis locum, quod sibi elegerat post domum suam in viridario suo, versus ecclesiam beatæ Virginis, quæ est sita in vertice montis altissimi e: ubi ex frequenti genuflexione et ex multis veniis, quas quotidie valde fatigabiles faciebat, terra erat adeo herbarum viriditate vastata et indurata, cum circumquaque viriditas esset non modica, veluti semita frequenti deambulatione hominum conculcata. Quando vero propter aeris intemperiem, vel aliam causam rationabilem, orationem quam sibi statuerat complere nequiverat, intrabat in secreto cubiculum suum, in quo jacebat cum sola sorore sua nomine Maria, quæ ipsam in virginitatis proposito sociabat; et, clauso ostio, Patrem suum orabat in abscondito: ubi tam in die, quam in nocte, contemplationi, orationibus et vigiliis vacans, vitam ducebat angelicam et non humanam.

[3] [Orationem dominicam et salutationem angelicam, maxime in festis, puella sæpissime dicit.] A septimo enim anno usque ad duodecimum, ad honorem Sanctæ Trinitatis centum Pater Noster et totidem Ave Maria f dicebat quotidie, et totidem etiam venias faciebat ob reverentiam Nativitatis Dominicæ; similiter etiam ad honorem Resurrectionis Domini Nostri Jesu Christi. Ad honorem vero B. Virginis omni die dicebat mille Ave Maria: sed omni sabbatho dicebat duo millia. In festo autem Annunciationis, quod suum erat specialissimum festum, tria millia dicebat Ave Maria, et quingentas faciebat venias profundas, quam fatigabiles valde. Ad honorem autem angelorum centum Pater Noster et totidem Ave Maria dicebat quotidie. Ad honorem autem apostolorum similiter faciebat. Idem etiam ad honorem patriarcharum: similiter etiam ad honorem martyrum. Idem etiam ad honorem confessorum, et sanctarum virginum, præter jejunia, et alias abstinentias quas faciebat

[4] [Cilicio, catena et funiculo non sine prodigio utitur.] A duodecimo anno cilicium portavit sex annis et dimidio; catenam portavit super nudam carnem duobus annis. Simili modo duobus annis fuit cincta funiculo super nudam carnem, qui processu temporis propter augmentationem corporis ita intravit * carnem suam, quod in continuis et maximis erat afflictionibus, quia eum non poterat removere sine incisione carnis. Nolens autem hoc alicui manifestare, ad consuetum se contulit orationis refugium, ut Dominus eam adjuvaret in tanta necessitate. Et ecce spiritus ejus raptus est extra carnem, sicut sibi sæpissime contingebat: postquam vero ad carnem reversus est spiritus, in nulla parte ruptum ante faciem suam projectum invenit funiculum g.

[5] [Abstinentiæ et vigiliis studet,] Apparenti autem sibi beatæ Virgini vovit suam virginitatem, et accepit eam pro domina sibi; et versa vice beata Virgo accepit eam pro sua filia spirituali. Cum beato Dominico etiam apparenti sibi similem composuit pactionem. Unde intelligens abstinentias et vigilias beati Dominici et corporis castigationem, toto posse studuit vitam suam vitæ beati Dominici conformare: propter quod decem annis et ultra vinum non bibit, et hoc occulte, patre suo et familia ignorante; videbatur ei interdum bibere vinum, et non bibebat; vinum etiam multoties abscondebat. Carnes etiam multo tempore non comedit. Plurimas noctes ducebat insomnes, et specialiter illas, in quibus erant festivitates præcipuæ, et quando in illis opprimebatur a somno, ne dormire posset, agrestum vel acetum ponebat in angulo oculorum.

[6] [humi cubat,] Multis etiam annis lectum non habuit ad jacendum, sed super nudam terram, lapide supposito capiti, aliquando somnum modicum capiebat, contemplationi et orationi tempus reliquum impendendo.

[7] [et cædit se catena ferrea; monitu S. Dominici et jussu confessarii hoc omittit.] Tres more beati Dominici omni nocte accipiebat cum ferrea catena disciplinas. Cum autem processu temporis nimium fuisset in dorso læsa de talibus disciplinis, apparuit ei beatus Dominicus, qui alias sibi pluries familiariter apparebat, dicens, quod hoc significaret confessori suo Fratri Conrado h, et secundum consilium ejus se gereret * in hoc facto. Sed, cum ad ecclesiam venisset sequenti die ut hoc compleret, a nimia verecundia frenata, dicto confessori suo minime revelavit. Quare secundo et tertio apparuit ei beatus Dominicus, increpans eam quod non dixerat, ei injungens quod hoc ei penitus manifestare festinet. Insuper dixit ei beatus Dominicus: “Scire debes, quod est divinitus ordinatum, quod tu in hoc tempore nascereris, et ipse intraret Ordinem Fratrum Prædicatorum, ut secundum ordinem ejus dirigas vitam tuam: et tibi bene erit pro eo, et pro te sibi bona succedent.” Et ita coacta ad confessorem perveniens et multam sibi vim faciens, cum multis lacrymis omnia revelavit, et suis consiliis acquievit. Confessor autem suus Frater Conradus accepit ab ea catenulam, et postea tenuit eam semper, et prohibuit sibi ne unquam sibi daret similes disciplinas.

[8] [Adhuc puella jejunia ecclesiastica observat.] In tenella ætate, qua * nondum erat apta jejuniis, cœpit quadragesimas majores Paschæ, et quadragesimas sancti Martini i continue jejunare; ita quod aliquas quadragesimas majores una die in pane et aqua jejunabat, alia die simplici contenta pulmento: exceptis aliis temporibus anni, in quibus quasi semper jejunabat tribus diebus in qualibet septimana, et aliquas earum in pane et aqua, aliis jejuniis Ecclesiæ omnibus non omissis.

[9] [Consortio humano misso, conversatur cum sanctis.] Publicum puellarum sive aliarum personarum fugiebat consortium, quasi semper in domo manens, et in secreto specialiter orationis cubiculo. Unde, cum pater ejus, hyemali tempore, sicut est hominibus sæcularibus consuetum, in sero jucundaretur cum sua familia juxta ignem, talibus nolebat interesse solatiis; sed in cubiculo suo contemplationi et orationi sola vacabat. Unde, cum pater suus, semel existens extra cubiculum, esset separatus ab aliis personis, ut compleret horas beatæ Virginis, quas quotidie dicere consueverat, audivit quasi cum aliis personis loqueretur interius, et volens videre quid hoc esset, aperto cubiculo, introivit ad eam, et inveniens eam solam, dixit: “Ubi sunt personæ quæ modo loquebantur tecum?” Et illa respondit: “Vosmet videre potestis.” Disparuerunt ei in aperitione ostii tres sanctæ virgines, quæ loquebantur cum ea, scilicet beata Catharina *, beata Agnes et beata Margaretha *, sicut dixit confessor suus, cui postea manifestavit. Et reversus est exterius pater ejus secum * mirans, in majori dilectione et reverentia de cætero tenens eam. Soror etiam sua, quæ secum in cubiculo dormiebat, testatur quod interdum excitabatur, audiens eam quasi cum aliqua persona loquentem: et videns aliquando lumen in cubiculo refulgere, dicebat: “Benevenuta, vide quale sit istud lumen;” et respondebat Benevenuta: “Dormi, quiesce et * noli curare.” Audivit Frater qui hoc scripsit a famulo domus, qui curam agebat equorum patris istarum virginum, quod circa meditullium noctis, cum veniret cum equo onerato magno pondere fœni et, aperta porta, intrasset in curiam domus, vidit per fenestrulas cubiculi in quo erat Benevenuta tantum lumen splendere, ac si totum arderet interius. Qui cum intrasset in stabulum, et fœnum deposuisset, et equum locasset, et rediisset exterius, de prædicto lumine nihil vidit.

[10] [quotidie adest Missæ et completorio atque interdum vesperis.] Quotidie in mane ad Missam, et in sero ad complectorium *, nisi magna contrarietas temporis vel impedimentum aliud maximum obviasset, veniebat ad ecclesiam beati Dominici k, quæ tantum distabat a domo sua, quantum bis forte jactaret balista; et, si festum erat, præveniebat tempus, et erat in vesperis, nec domum redibat, nisi audito complectorio; quia mirabiles et maximas habebat consolationes in Salve Regina. Unde, post vesperas, cum per sacristas clauderetur ecclesia, intrabat cum sorore sua, et quadam sua socia specialissima et fideli amica, in quamdam domum juxta ecclesiam, ut cum post vesperas aperiretur ecclesia, citius ad ecclesiam pervenirent. In mane consueverat usque ad tertiam in ecclesia permanere, nisi forte soror sua, quæ consueverat eam sociare, non posset propter aliquod urgens negotium exspectare; vel permittebat sororem suam domum redire tali conditione, ut circa tertiam veniret pro ea. Hæc omnia pater suus libentissime sustinebat, quia propter sanctitatem ejus reverebatur eam, et super alias filias eam tenerrime diligebat, nec ad prandium, donec rediret, sedere volebat.

[11] [Abstinet a carnibus] Comedendo autem cum patre in una scutella, videbatur carnes comedere, nec comedebat, sed distrahebat, vel abscondebat l occulte; quia tota attentio sua fuit carnem subjugare spiritui: propter quod carnis desideria etiam necessaria vitæ quotidie detruncabat, nunquam ad plenum carnis satisfaciens voluntati, in omnibus his hilarem gerens faciem et jocundam.

[12] [et ab obtrectationibus.] Obloqui de absentibus longe fuit ab ea, imo obloquentes de aliis in præsentia sua reprehendebat, nec patienter poterat sustinere. Sciens autem multas obloquutiones contra veritatem de se factas, nequaquam iræ vel impatientiæ spiritu movebatur; sed compatiens oblocutionibus *, cum modo charitatis et mansuetudinis dicebat: “Plus doleo de ipsis quam de me, quia plus nocent sibi, quam mihi.”

ANNOTATA.

a Austriæ de Foro-Julii origines num. 1 Commentarii prævii fuerunt breviter descriptæ. De iis plura egregia refert Joannes Franciscus de Rubeis in Annotationibus Vitæ B. Benevenutæ adjectis [De Rubeis, Vita B. Benevenutæ Bojanæ, pag. 10 et seqq.] .

b Festum S. Floriani, quod fit in Ordine FF.Prædicatorum in festo Coronæ dominicæ, agitur die 4 Maji. De hoc festo sat prolixe disserit Rubeus [Ibid., pag. 12.] .

c B. Benevenuta filia erat Conradi, dicti Bojan, et Albertinæ, cujus pater Odolricus vocabatur Bultinicus, a pago Butinico. Ex chartis vetustis quamplurimis collegit Rubeus Conradum nostrum ejusque majores vocatos fuisse de Pertica: ipsique Bojani nomen additum esse, quod familiæ cognomen evasit. Pertica erat pars suburbii Forojuliensis S. Petri appellati. In quo suburbio domicilium habuit B. Benevenutæ familia. Erat Ecclesia sanctæ Mariæ in Pertica canonica: cujus origines explicat Anonymus Ticinensis: Fertur autem hanc ecclesiam ideo dictam in pertica, quia cum in ejus cœmeterio multi antiquitus sepelirentur nobiles de longinquis partibus faciebant supra sepulcra sua singulas perticas (trabes erectas), quibus discernerentur singula monimenta, plantari [Ibid., pag. 43 et seqq.; pag. 52. Muratori, Scriptt. Italiæ, tom. XI, col. 13.] : similia profert Paulus Diaconus [Ibid., tom. I, lib. V, cap. XXXIV, pag. 486.] . Quare probabile est Bojanos fuisse vocatos de Pertica, quia in vicinia istius cœmeterii habitarent.

d Sex filiæ: Beatrix, Maria, Conradina, Mathildis et duæ aliæ quarum nomina sunt fortasse Adalmotta et Lucart. Maria vero mortua est anno 1298 [Rubeus, pag. 14.] ; Beatrix monialis fuit in benedictino monasterio Majore seu S. Mariæ in Valle [Ibid., pag. 46.] . Mathildis [Ibid.] matrimonium iniit cum viro nobili, ex quo filium genuit Conradum, de quo infra sermo erit. Mathildis vita functa est anno 1321. Conradina obiit anno 1298 [Ibid., pag. 47.] . Fuerunt et B. Benevenutæ tres fratres, Paulus qui, matrimonio junctus, propagavit familiam, et Jacobus, qui mortuus est Frater Prædicator anno 1328. Tertius vir fuit vere pius egregiusque miles.

e Hic montis vertex quinto circiter lapide ab oppido Forojulii Orientem versus distat. Ibi tempore Rubei adhuc colebatur vetustastatua Deiparæ: unde locus appellabatur Sancta Maria de Monte [Ibid., pag. 13.] .

f Pluries Pater Noster et Ave Maria vel alia hujusmodi quotidie dicere, tunc in usu erat [Cfr. Acta SS., tom. VII Octobris, pag. 1108 et seqq.] .

g Deus simile beneficium S. Francisco Xaverio contulit [Tursellinus, Vita Francisci Xav., lib. I, cap. IV, pag. 21 et seq. edit. Antv., ann. 1596.] .

h Fratrem Conradum ex nobili Castilleriorum gente fuisse natum ostendit Rubeus [Rubeus, pag. 16.] .

i Quadragesima S. Martini a festo circiter S. Martini ad Nativitatem Domini durabat [Cangius, Glossarium, V° Quadragesima. Cfr. Martene, De antiquis mon. ritibus, pag. 262.] .

k Exordia cœnobii et ecclesiæ FF. Prædicatorum Forojulii refert Rubeus ad annos 1252 et 1256 [Congregatio B. Jacobi Salomonii, cap. VI, pag. 123 et seqq.] .

l Hic legitur in margine nostri codicis, ab hac linea incipere vetustum codicem FF. Prædicatorum.

* Præmonemus Annotationes ad B. Benevenutæ Vitam a collega defuncti P. Victoris De Buck fuisse additas, et titulos aliquibus capitulis præmissos deesse in editione Rubei.

* intraverat

* regeret

* quæ

* Catherina

* Margareta

* secus

* omit.

* completorium

* obloquutoribus

CAPUT II
B. Benevenuta a dæmone vexatur. Apparitiones cœlestes.

[Dæmon frustra eam ad mundana allicit,] Quomodo maligni spiritus sibi apparere cœperunt. Videns hæc omnia humani generis inimicus, et multo plura in ea sanctitatis insignia, cœpit ejus sanctitatis felicibus operibus invidere, volens eam vincere, et decipere sub diversis formis sibi personaliter apparendo. Primo, cum juvencula esset et valde formosa, apparuit sibi, soli oranti in loco secreto viridarii sui, in specie juvenis elegantis, et dixit ei: “Cur modo facis ista? Alio tempore facere poteris; sed veni modo, et juventutis solatiis insistamus.” Quæ cum se vertisset, ut domui appropinquaret, subito disparuit, nec videri potuit, quasi ad locum aliquem divertisset.

[14] [et ad non servandum votum virginitatis.] Secundo etiam in simili specie apparuit ei, cum esset in cubiculo suo sola, dicens quod ex parte confessoris sui ad eam missus esset, ut diceret ei quod votum virginitatis, quod emiserat, non servaret. Quæ cum diceret: “Non credo tibi, cum prædicatores omnes in publico contrarium prædicent,” et alta voce vocaret ancillam, subito disparuit, et amplius non est visus.

[15] [Mendacia ei dicit de Ordine et confessario, sed prudenter vincitur.] Item cum fiebat provinciale capitulum, vel confessor suus a assumptus esset ad aliquem prioratum, aliquando apparebat sibi in specie Fratris itinerantis, pessimos portando rumores tam de capitulo quam de confessore suo. De capitulo dicebat quod magnæ fuerant in eo divisiones, turbationes, percussiones et vulnera multa. De confessore suo dicebat quod vel cum una muliere recesserat et exiverat Ordinem, vel quod erat in magna infamia. Quæ cum diceret: “Ubi est socius tuus?” respondebat: “Ego reliqui eum ibi extra.” Et cognoscens eum, increpabat eum, quomodo tanti Ordinis habitum audebat assumere, et adjurans eum per Jesum Christum, quod de his omnibus diceret veritatem, respondebat omnia fuisse mendacia, et quia ideo dixerat, ut affligeret eam tristitia et dolore.

[16] [Ei apparet in figura canis,] Item apparuit sibi in profunda nocte in cubiculo suo, dormiente sorore, et ipsa orationibus insistendo, in forma canis per cubiculum discurrentis, naribus odorando et inquietudinem faciendo. Quem cum expelleret sicut consueverunt canes expelli, recedebat, et post modicum redibat, inquietudinem faciendo. Et cum hoc pluries factum esset, dicebat ipsa: “Quis canis est iste qui non permittit nos in pace?” Respondebat ille: “Jam scies quis ego sum.” Et illa: “Ex quo tu scis loqui, non es de canibus nostris.” Et cum eam ille molestaret opprobriis et comminationibus multis, respondebat illa: “Non te timeo; sicut pejus potes, facias mihi.” Et ille: “Si non essent illi, vel illæ *, qui sunt juxta te, cito meam perficerem voluntatem.” Et post multa verba alia quæ habebant ad invicem, illo sibi minas inferente, et ipsa eum opprobriis confundente, licentiabat eum, quod abiret cum maledictione illa, quam Deus dedit sibi et suis quando expulit eos de cœlestibus in pœnas et in miserias sempiternas: et post hæc recedebat cum garritu et ululatu et clamore maximo, quia, postquam inceperat loqui cum ea, non audebat nisi licenciatus abire.

[17] [felis,] Item alia nocte sibi apparuit tribus vicibus in specie gattæ b, per cubiculum discurrentis; et cum ipsa quæreret qualis esset ista gatta, quæ sic inquietaret eam, ille cum opprobriis et comminationibus humana voce respondebat, et post multa verba quæ habuerunt ad invicem, licentiatus garriendo recessit.

[18] [et serpentis, semel] Item bis sibi apparuit in forma serpentis. Semel, cum esset de die cum sorore sua in viridario suo et soror distaret ab ea, serpens quidam magnus cœpit currere versus eam; et cum sororem alta voce clamaret in adjutorium sibi, subito in loca quædam occulta disparuit. Et ecce in nocte sequenti apparuit sibi in sua forma deformi, et cum ipse diceret ei: “Quid facis, pessima mulier?” et illa responderet, quod faciebat et facere intendebat quod Deo placeret; ille respondit: “Tamen heri vindicavi me de te.” Quæ respondit: “* Quomodo vindicasti te de me?” Ille respondit: “Quando heri in viridario territa fuisti, et alta voce sororem tuam vocasti in adjutorium tui.” Quæ respondit: “Fuistine ille tu *, qui currebat adversum me?” Et ille: “Utique;” et illa: “Non te timeo in quacumque specie mihi appareas.”

[19] [atque iterum.] Item alia vice apparuit sibi in forma serpentis: quia, cum similiter deposuisset se in loco ubi dormire consuevit, ille in forma serpentis pannos paulatim subintrans, et illa eum bene præsentiens et cognoscens, patienter sustinuit, donec extensus fuit totaliter juxta eam; et, cum esset tantæ frigiditatis, quod vix eum * poterat sustinere, subito pannos superiores projiciens, in manu sua cepit eum per medium, et tam valde projecit eum in parietem, quod ex sonitu videbatur quod deberet esse confractus. At ille subito caput elevans et veniens versus eam, cœpit ei terrores et minas inferre. Et cum non posset ei appropinquare, illa cœpit eum verbis confundere, dicens, quod justo Dei judicio factum erat, quod qui prius forma fuerat angelica decoratus, speciem indueret immundissimam, et abominabilis animalis. Et sic confusus et licenciatus cum clamore valido recedebat.

[20] [Lapidibus eam impetit,] Duabus vicibus, de nocte ipsa orante, projecit lapides versus eam per fenestrulas cubiculi sui, et post modicum intravit ad eam, petens ut sibi redderet lapides suos. At * illa respondit: “De tuo nihil habeo:” et quæsivit ab eo unde accepisset lapides illos; et ille respondit quod unum de torrente Natisto * c, qui fluit juxta Civitatem de loco qui dicitur Pyla d; * alium recepit de fornace Fratrum, ubi Fratres coxerunt calcem suam; et addidit: “Iveram etiam illuc, quia volebam me vendicare de sclericato e tuo; et non valui, te orante pro illo.”

[21] [ei apparet indutus forma terrifica,] Item quandoque sibi valde terribilis apparebat, oculis scilicet ardentibus, dentibus longis et eminentibus aprorum more, mandibulas movens et ore spumans, terrores sibi maximos faciebat. At illa, licet esset valde debilis persona, contra eum verbis et responsionibus, Dei adjutorio roborata, constantissime stabat. Unde sibi semel dixit pessimus ille: “Quid est quod videris quasi mortua, et quod non possis loqui, et tamen ita fatigas me, quod tibi non sufficio respondere.”

[22] [eam graviter vexat] Item dum, etiam accepta potestate super eam, ut in persona eam lædere posset, multoties et multis modis eam in corpore gravissime molestavit, quandoque eam ita vehementer trudendo in terram, quod sanguinem spuebat in mane. Item eam tam graviter verberabat in nocte quandoque, quod postea de die in facie et in * manibus videbantur vestigia percussuræ.

[23] [et cum ea luctatur.] Item eam quandoque capiebat et levabat, et tam vehementer projiciebat in terram, quod peplum de capite suo procul ibat. Unde, cum semel contra eam fortissime luctaretur, et projecisset eam in terram, ipsa, Dei roborata virtute, erexit se contra eum, et capiens eum projecit sub pedibus suis, et ponens pedem super collum ejus, cœpit eum verecundis vituperare sermonibus; et, sedens super eum, non sinebat abire; illo e contra clamante quod amodo dimitteret eum, quia nimis eum vituperaverat, et quod non auderet amodo nisi cum maxima verecundia coram suis sociis comparere. Demum, quando voluit, permisit eum abire cum illa maledictione divina, quam Deus sibi et suis dederat a principio. Ille autem cum tanto garritu et clamore recessit, quod si aliæ personæ ita audire potuissent, sicut audiebat Benevenuta, audire poterant plusquam per milliare latinum. Et hoc fecit exemplo beatæ Margaretæ f; et fuit etiam hoc in festo beatæ Margaretæ, quia sic eam docuerat confessor suus. Pluribus etiam aliis modis apparuerunt sibi maligni spiritus, qui non potuerunt memoriæ reservari illius, cui ista narrabat.

[24] [Laudi datur B. Benevenutæ sua constantia;] Quomodo sancti et sanctæ et beati spiritus sibi apparere cœperunt. Et quia ista devotissima Benevenuta in suprascriptis apparitionibus et luctis dæmonum in corpore et in spiritu affligebatur, nec * modicum Christus, post tribulationes habitas, consolationes sibi maximas exhibebat, ut in ea verificaretur illud * Apostoli: “Sicut abundant passiones Christi in nobis, ita et per Jesum consolatio nostra”; quia statim post luctam dæmonum apparebant sibi personæ diversorum sanctorum, vel angelorum, quandoque beata Virgo, quandoque angeli, quandoque alii sancti et sanctæ plures, qui confortabant et consolabantur eam, et commendabant, quia bene pugnaverat: et dicebant quia hoc Deus permittebat fieri propter bonum suum et aliorum suorum, propter augmentum meritorum suorum, et majorem gloriam præmiorum, et quia etiam ista quandoque manifestabuntur in posterum. Sic etiam legimus de Salvatore nostro, quia post victorias tentationum diaboli accesserunt angeli, et ministrabant ei.

[25] [incidit tamen in quinquennalem infirmitatem.] His ergo tentationibus, et colluctationibus, et supradictis jejuniorum, vigiliarum, veniarum et orationum operibus fatigata, nimiam debilitatem corporis acquisivit, et diversas infirmitates incurrit; visitationem tamen ecclesiæ consuetam, sicut supradictum est, et contemplationis, et orationis, et devotionis opera consueta non omittens, demum ad tantam pervenit debilitatem, quod quinque annis vel circa hæc de loco ad locum se movere non poterat nisi delata subsidio alieno.

ANNOTATA.

a Confessor B. Benevenutæ fuit superior FF. Prædicatorum conventus Civitatensis, qui et prior fuit conventus Veronensis, tum etiam conventuum Tridentini et Tarvisini, uti in ipsa Vita beatæ virginis pluries videmus.

b Gatta [Cangius, V° Gatta, edit. Didot.] seu Catta est felis.

c Natiso fluvius dividit Civitatem a suburbio Pontis appellato [Rubeus, pag. 23.] .

d Pyla locus est in alveo Natisonis fluvii, parum dissitus a porta suburbii cui nomen sancti Petri [Ibid., pag. 21.] .

e Sclericatus Rubeo videtur vox irrisionis indicans virum qui Clericam seu coronam clericalem gestat, aut clericatum seu vitam monasticam et regularem profitetur [Ibid.] . Mutius Sforza eamdem vocem italice reddit Schiericato, quæ sacerdotem dignitate spoliatum significat.

f Margaritam Antiochenam subiisse multas diabolicas vexationes narrat auctor ejus Actorum. Quæ, tum græca, tum latina, nostris decessoribus apocrypha visa sunt [Acta SS., tom. V Julii, pag. 31 et seqq.] .

* ille

* add. Et

* deest

* eam

* Et

* Natisso

* add. et

* deest

* non

* add. verbum

CAPUT III.
B. Benevenutæ morbi; quomodo divinitus sanetur et vota Deo facta persolvat.

[Portatur singulis hebdomadis in templum.] Quomodo cœpit decumbere de infirmitate, in qua in quinque annis per se nunquam ivit. Infra idem tempus, omnem omnino cibum quem sumebat, excepta sola aqua, continere non poterat. Quatuor vero annis ultimis manus, continuo tremore percussæ, continue et fortiter movebantur. Ultimo ad hoc devenit, quod jacere non poterat propter arctationem spiritus, quia tunc non poterat respirare; unde oportuit quod pararetur ei sedes, in qua aliquibus annis die ac nocte et omni tempore sedendo tantum duceret vitam suam: et ex longa sessione ad hoc devenit, quod caro, in inferioribus partibus cute nudata, pannis suppositis adeo adhærebat, quod quando propter causam aliquam levabatur, non sine majori carnis excoriatione et aliqua sanguinis effusione, dolor non modicus sequebatur. Et in his omnibus non est auditum ab ea querimoniæ murmur, vel impatientiæ verbum. Sed in omnibus gratias agens humiliter postulabat, quod adhuc superadderet Deus pœnas secundum suæ beneplacitum voluntatis. Et licet corpore se movere non posset, anima tamen sua vehementissime movebatur suæ sancto desiderio voluntatis. Cupiebat enim esse cum suo corpore sic infirmo in ecclesia beati Dominici, in qua multas et maximas consolationes spirituales habuerat, tam in Missis, quam in Salve Regina a; quandoque etiam in quibusdam solemnitatibus magnis, quæ occurrunt per circulum anni. Quare soror sua volens satisfacere suæ beneplacito voluntatis, invenit unam ancillam corpore fortem, quæ omni septimana semel ipsam ad ecclesiam deferebat. Post duos annos, inventa occasione, recessit ab eis: et, quia non erat aliqua persona quæ posset ad ecclesiam portare eam, cœpit vehementer angustiari, et lacrymis implorare, ut aliqua persona inveniretur quæ suo desiderio satisfaceret in hac parte. Unde soror sua propter hoc invenit pretio aliquas mulieres, quæ, in paucis vicibus fatigatæ, nec pretio nec precibus hoc ulterius facere voluerunt. Videns autem soror sua Maria b quod adhuc nimium affligebatur, ut satisfaceret ei, exhibuit semetipsam; quæ, licet nunquam biberit vinum, fortis tamen erat in corpore: et, non obstante febre quartana quam patiebatur de sero, portabat eam omni septimana ad minus semel ad ecclesiam, quanto indiguit tempore. Et licet multi de terra obloquerentur de portatione ista, quia jacendo super dorsum suum portabat eam, et etiam parentes sui verecundarentur non modicum, quia ridiculum videbatur: nihilominus nec illa quæ portabat, propter multam dilectionem qua diligebat eam, dimittere volebat, quin sororis satisfaceret voluntati; nec illa quæ portabatur, ut satisfaceret pio desiderio suæ devotionis, quin portaretur omittere.

[27] [Facto voto visitandi sepulcri S. Dominici,] Quomodo emisit votum visitandi sepulcrum beati Dominici. Eadem, sororis suæ laboribus compatiens, et oblocutiones populi tollere cupiens, devotione et oratione se convertit ad Dominum, super his consilium suum et auxilium postulando. Et Dominus posuit in cor ejus, ut votum emitteret ad beatum Dominicum, quod, si ejus meritis et precibus curaretur ab infirmitatibus suis, quod quanto citius posset suum visitaret sepulcrum. Quæ cum hoc suum propositum manifestaret fratri suo carnali c, juveni valde strenuo et tamen Deo devoto, licet deditus esset armis militiæ sæcularis, et sorori suæ virgini devotæ, et peteret ab eis si vellent eam sociare usque Bononiam ad sepulcrum beati Dominici, si voti conditio impleretur; respondit frater ejus: “Soror, non dico tantum usque Bononiam, sed si sanaberis, paratus sum te sociare etiam usque Romam.” Soror etiam sua cum gaudio et devotione voto consensit. Aderant etiam ibi duæ sorores carnales, una virgo, et alia vidua, ambæ Deo devotæ de Civitate *, honesta progenie, quæ promiserunt etiam secum ire, si votum suum consequeretur effectum; quod nullo modo credebant.

[28] [interventu B. M. V.] His itaque sic peractis, et fusa frequenter oratione ad Dominum supradicta, ecce festum desideratum ab ipsa dominicæ Annunciationis advenit, ad quod specialem habebat devotionem; et hora matutinali eorumdem se contulit ad tantæ festivitatis gaudia contemplanda. Cumque in hujus contemplationis dulcedine læta quiesceret, ecce raptus est in cœlum spiritus ejus, et vidit palatium inexcogitabili luce repletum, auro gemmisque, et aliis ineffabilibus ornamentis ornatum; et processit Dominus noster Jesus Christus, pontificalibus indutus, cum diacono et subdiacono, et duobus acolythis, secundum ordines suos suis paramentis ornatis. Et ecce beata Virgo, suo diademate coronata, cum choro virginum venit ante Dominum, et inclinationibus * omnibus iverunt ad locum suum. Post hæc quilibet ordines sanctorum secundum gradus suos venerunt, et inclinationibus * omnibus Domino, collocati sunt omnes in locis suis. Apostolis autem inchoantibus officium Missæ Rorate cœli d, prosecuti sunt omnes: et cum in officio usque ad purificationem processum fuisset, misit beata Virgo ad spiritum, qui illic raptus fuerat, per beatam Agnetem, subridendo dicens quod placeret sibi amodo recedere, quia satis viderat: et respondit spiritus quod nullo modo volebat recedere. Et cum misisset secundo, et spiritus similiter respondisset *, tertio misit dicens, “quod secure vadat, quia hodie visitabo eam in domo sua;” et subito spiritus redivit ad corpus. Et ecce consolatrix omnium afflictorum, sanctissima Dei Genitrix virgo Maria, regina cœli, luminoso amictu circumdata, et beatus Dominicus cum habitu sui Ordinis, ad stratum prædictæ virginis astiterunt. Cui regina: “Salvet Dominus, inquit, filia.” Quæ, stupefacta pariter et lætata, respondit: “Quænam estis, Domina?” Et regina ad illam: “Ego illa mater Dei sum, quam toties implorasti.” Et puella ad reginam: “Vos bene veneritis, Domina mea.” Deinde post aliquam concertationem verborum regina subjunxit: “Placet Filio meo te hodie, meritis et precibus hujus patris tui Dominici, corpore et anima salvam esse; cumque susceperis sanitatem, vult te aliis revelare, quod ejus suffragio sis salvata.”

[29] [mirabiliter sanatur.] Quibus et aliis multis dictis, quæ soli confessori suo, superiori scilicet Civitatensi, sub sigillo confessionis voluit revelare, quod nulli manifestaret quamdiu viveret in hac vita; regina cum collega suo ad cœlestia redierunt. Mane vero facto, ad ecclesiam Fratrum Prædicatorum se fecit deferri, sancti Dominici nomine consecratam; et, post Missam celebratam, sacra communione suscepta, cum in gratiarum actione persisteret, ecce reverendus pater sanctus Dominicus adstitit ante ipsam: qui dextera sua manum illius apprehendens: “Surge, inquit, filia,” et statim ad vocem illius erecta surrexit, tibias contractas sine pœna sentiens dilatari et manus tremulas ab agitatione cessare; sensitque se ab omnibus occultis infirmitatibus liberari, facieque sibi, quæ est angelica, restituta. Sicque beatus pater Dominicus eam introduxit in chorum; quam, licet prohibente sacrista, soror carnalis et aliæ duæ sorores quæ emiserant secum votum, et plures mulieres aliæ sunt secutæ, mirantes eam incedere, mirantes eam contra consuetudinem chorum intrare, ducem tamen itineris non videntes. Dictus autem pater, cum eam ante altare majus suum * consecratum nomini collocasset, et post altare postea declinasset, se recepit in ecclesiam. Ibi ergo gratiarum actione finita, cum plena sanitate surrexit, et mulieres, quæ hoc ignorabant, eam adjuvare volentes, a latere depellebat, dicens se a cunctis infirmitatibus liberatam, ac manus stabiles ostendendo, et propriis viribus incedendo, monstrabat se alieno subsidio non egere. Per se ergo egressa est chorum; et, cum in gratiarum actione ante altare beatæ Virginis modicum permansisset, ad altare beati Dominici iterum est reversa. Porro Fratres, qui convenerant, liberationem hujusmodi admirantes, volentes experiri si esset ab infirmitate rejectionis cibi sanata, ei cibum, risum scilicet cum lacte amygdalarum obtulerunt. De quo convenienti quantitate suscepta, confortata est, ipsum retinens, et ex ipso sentiens juvamentum. Postremo, quæ contracta et infirma ad ecclesiam delata fuerat, domum rediit non innixa baculo, nullo assistente auxilio, nulloque vehiculo deferente.

[30] [Iter Bononiense instituens, occurrit F. Conrado, superiori Civitatensi suoque confessario:] Quomodo complevit votum de sanitate recepta. Et post dies paucos, nec ingrata beneficii, nec immemor voti sui, cum fratre et sorore sua carnali, et cum duabus devotis mulieribus, de terra sua perrexit Bononiam, sepulcrum beati patris Dominici visitare, omnibus manifestans, sicut in mandatis susceperat, se dicti patris meritis et precibus liberatam. Quando pervenerunt Venetias, disponebant per Clugiam e ire Bononiam; sed, postquam iter inceperant, mutaverunt consilium, ut irent per Paduam. Et hoc Dei factum est voluntate, quia inde venturi erant superior Civitatensis, confessor suus, cum fratre suo carnali, qui est Frater Ordinis Prædicatorum f, qui de romana Curia veniebant. Cum autem superior et socius Paduam pervenissent, videntes ibi Benevenutam cum societate sua, sunt admiratione ineffabili stupefacti: dimiserant enim eam, quando de Civitate recesserunt, tam infirmam, quod credebant eam potius invenire mortuam quam vivam. Illa vero facie jucunda, ut decet socios *: “Ecce, inquit, sana sum: videte faciem meam, aspicite manus meas.” Superior autem fecit sibi seorsum recitare per ordinem miraculum perpetratum, quia adhuc nulli hominum dixerat modum miraculi, nisi hoc solum quod beatus Dominicus liberaverat eam: et injunxit sibi superior, quod omnibus petentibus miraculum manifestaret, et etiam miraculi modum et ordinem, sicut a beata Virgine acceperat in mandatis. Injunxit etiam sibi districte sicut potuit in virtute obedientiæ, quatenus sibi obedire tenebatur tamquam patri suo spirituali, ut sibi manifestaret qualem duxerat vitam in transactis temporibus, et quales sibi Deus fecerat gratias in hac vita. Videbat enim eam esse magni meriti apud Deum, et ratione stupendi miraculi quod nuper evenerat, et ratione sanctitatis vitæ, quam non totaliter ignorabat.

[31] [cui jussa totam vitam manifestat.] Tunc illa sic coacta et multum invita, dixit et multa magna et mirabilia valde, hac sibi promissione ab eo facta, quod quamdiu ipsa viveret nemini revelaret. Tunc manifestavit et austeritatem vitæ, quam duraverat a puerilibus annis, quantas et quales luctas habuerat cum malignis spiritibus, quomodo et quam sæpe a beata Virgine et a bonis spiritibus fuerat visitata, quales etiam cum sanctis diversorum Ordinum visitationes et collocutiones habuerat, et qualiter et quam sæpe rapiebatur in spiritu, et tam in cœlo quam in aliis locis Dei mirabilia magna vidit.

[32] [Venetiis cogitur miraculum publice narrare.] His peractis, Bononiam pervenerunt. Ubi voto devote completo, cum multa consolatione redeuntes, (nec mirum, quia comitem itineris in eundo et redeundo, sicut promissum ei fuerat a beata Virgine, habebat beatum Dominicum), tandem Venetias pervenerunt: ubi Fratrum Prædicatorum devotissima Benevenuta ecclesiam visitavit. In qua, præsente lectore et multis Fratribus et multitudine dominarum, cum de narrationis serie rogaretur, timens vanitatis notam, dicere recusabat, allegans quia a confessore suo, cui dixerat, et tunc ibi præsens erat, audire poterant. Sed tandem, Fratrum et dominarum præsentium importunitate devicta, prædictum miraculum, sic ut supra scriptum est, excepto illo raptu, qui fuit prius in cœlum, quod postea Fratri Jacobo, fratri suo, manifestavit, et * per ordinem enarravit. Ad ultimum pervenit ad propria; ubi aliquibus annis sana et sincera permansit.

[33] [Corporali mortificationi ad debilitatem usque studet.] Sed et hoc non sustinens patienter, cœpit jejuniis et vigiliis et aliis afflictionibus suam debilitare naturam, quia semper volebat in carne sua propter Christum aliquid pati, qui tantam pœnam pro ea fuerat passus, et semper Christi mortificationem in suo corpore circumferre. Propter quæ, cum veniebat ad ecclesiam, et redibat secundum pristinam consuetudinem suam, quam nunquam intermittere voluit, ad tantam pervenit debilitatem, quod oportebat, quod quasi semper a sorore sua sibi assistente duceretur *.

ANNOTATA.

a Salve Regina antiphonam primi post Completorium cantarunt Fratres Prædicatores Parisienses circa annum 1220. Ita historiaconventus FF. Prædicatorum Lutetiæ [Martene, Amplissima collectio, tom. VI, col. 551.] . Illam Petrum episcopum Compostellanum sæculo X concinnasse arbitrantur Durandus [Rationale, lib. IV, cap. 22, pag. 75, edit. Lugduni anni 1551. Cfr. Cangius, V° Salve Regina, edit. Didot.] , Mabillonius [Annales Benedictini, tom. IV, ad annum 986, pag. 38, edit. Paris. anni 1707.] aliique: contra Hermannum Contractum, anno 1054 vita functum, auctorem esse contendit Trithemius in Chronico Hirsaugiensi [Opera omnia, tom. II, pag. 51, edit. Francofurti 1601.] . Aliam viam ingressi sunt, ut animadvertit Mabillonius [Opera S. Bernardi, t. V, col. 1061 et seq., edit. Migne.] , Joannes Eremita et Albericus-Trium-Fontium, quorum prior, in Vita S. Bernardi Claravallensis, narrat pientissimum hymnum huic sancto viro fuisse cœlitus revelatum; posterior vero in Chronico ad annum 1130, sanctum Bernardum angelos hanc antiphonam decantantes audivisse, sed ab Haimero, episcopo Podiensi seu Aniciensi, eam fuisse primitus scriptam. Teste Joanne Grancolas, Sigonius affirmat Gregorium papam IX anno 1239 mandasse ut antiphona Salve Regina publice recitaretur in ecclesiis, verum in nullo Breviario ante annum 1520 occurrere, licet jam anno 1249, uti ex quadam epistola Joannis de Parma, ministri generalis Fratrum Minorum, facillime colligitur [Annales Fratrum Minorum, om. III ad annum 1249, pag. 209.] , usu esset recepta. Quod si quis plura de hoc hymno nosse velit, adeatJoannem Grancolas [Grancolas, Commentaire historique sur le Bréviaire Romain, t. I, pag. 263, edit. 1727.] et Benedictum XIV [De Festis Jesu Christi et B. Virginis, lib. II, cap. XIII, num. 3.] . Eamdem antiphonam explanarunt Pseudo-Bernardus [S. Bernardi Opera, tom. V, col. 1059 et seqq., edit. Migne.] , Pseudo-Anselmus Lucensis [Patrologia latina, edit. Migne, tom. CIL, col. 583 et seqq.] aliique. Ejus propagationem per Ordinem FF. Prædicatorum explicuit Stephanus de Bourbon [Étienne de Bourbon, ed. Lecoy de la Marche, p. 101.] .

b Soror Maria vixit cælibem vitam [Cfr. Rubeus, p. 14.] .

c Frater ille mortuus in quadam rixa [Ibid., pag. 29.] .

d Missa Rorate cœli desuper cadit in Dominicam IV Adventus.

e Clugia seu Clodia Fossa, vulgo Chiosa, urbs Venetiæ [Baudrand, Lexicon Geogr., V° Clodia Fossa.] .

f Frater Ordinis Prædicatorum, uti modo videbitur, nomen Jacobi habebat. In alio Necrologio dicitur mortuus anno 1318, in alio Necrologio anno 1328 [Rubeus, p. 31.] .

* Civitatis

* inclinantibus

* inclinantibus

* responderet

* suo

* lege sanctos; deest apud Rubeum.

* omit.

* conduceretur

CAPUT IV.
B. Benevenutæ consuetudo cum monialibus Ordinis FF. Prædicatorum. Ejus miracula in earum monasterio.

[B. Benevenuta sanctimonialibus familiaris;] Quomodo invenit gratiam intrandi monasterium sororum nostrarum. Tantam autem invenit gratiam a Sororibus Ordinis nostri, quæ sunt in Civitate, et a Fratribus qui habebant eas regere, post miraculum perpetratum, quod habebat liberam potestatem intrandi ad eas, et manendi cum eis, quando volebat. Videntes autem Sorores suam mirabilem et devotissimam conversationem, consolabantur valde et ædificationem non modicam reportabant. Contigit autem ibi manendo eam febribus infirmari, et petierunt aliquæ Sorores, quæ magis afficiebantur ad eam, pro gratia, ut maneret * cum ea in domo in qua morabatur, ut consolarentur cum ea, et adjuvarent eam in necessitatibus suis. Inter quas præcipua erat virgo Margareta, nobilis genere, sed humilitate nobilior; quæ sicut de die ibat, ita de nocte manebat vestita et calceata, in obsequio ejus, non habens proprium lectum ad jacendum: sed si volebat quandoque quiescere, ponebat se super asseres, reclinando caput super lectum infirmæ.

[35] [vexat eas diabolus] Malignus autem spiritus, qui alias consueverat molestare Benevenutam, venit ad lectum in quo jacebat cum Sororibus supradictis, et percussionibus et terroribus, et aliis modis adeo sibi molestus fuit, quod posuit se super humeros sororis Margaretæ, et cœpit eam vehementer comprimere: et ipsa cœpit eum adjurare dicens: “Maledicte spiritus, adjuro te per Patrem, et Filium, et Spiritum Sanctum, et per merita hujus sanctæ personæ, quod dimittas me in pace;” et tunc discedendo de ea sonum faciens, quasi pondus magnum super solarium cecidisset, secundo et tertio ascendit super eam, et similiter cecidit, ipsa se verbis similibus defendente. Demum intravit sub asseribus, super quibus lecti erant parati, et cœpit inquietare rodendo, et lacerando, et murmurando, quasi canis vel ursus, qui roderet ossa et laceraret textoria *. Quando vero recessit, cœpit clamando recedere, sonum tam horribilem faciendo, quod in rerum natura vix, vel nunquam posset similiter inveniri.

[36] [multis modis.] Item cum fenestræ vitreæ essent taliter clausæ, quod non possent aperiri ab aliqua persona exterius existente, aliquam earum interdum aperuit, et projecit lapidem interius in medio earum satis magnum. Item, cum ostium interius esset clausum, exteriora ferramenta ostii circumducendo exterius inquietabat Sorores. Unde cum una Soror iret ad ostium, volens magis cum repagulo confirmare, ille tam valide percussit exterius, quod repagulum procul ab ostio resilivit *. Item cum soror Marghareta esset forti cingulo circumamicta *, ponens manum ibi subito invenit cingulum detruncatum. His illusionibus et aliis pluribus multis diebus inquietabantur ab eo: sed Benevenuta subridendo sæpe hortabatur eas, dicens: “Nolite timere, securæ state, quia in nullo poterit vos nocere.”

[37] [Noctu auditur colloquens] Quadam noctem cum soror Margareta remansisset sola cum Benevenuta in stupha et dormiret, et Benevenuta oraret, cœpit Benevenuta increpare aliquem et dicere: “Quomodo es ausus huc venire? Recede statim, noli differre,” et similia increpationis verba. Ad quæ verba fuit excitata soror Marghareta, et cœpit valde pavere. Et post aliquam horam, cum esset iterum soporata soror Marghareta, cœpit Benevenuta loqui cum alia persona; ad quarum locutionem cum iterum excitata, et audiens vocem Benevenutæ et loquentis secum, licet non intelligeret verba, tamen propter dulcem modum loquendi cœpit vehementer affici et consolari de collocutione ipsarum. Et cum mane quæreret soror Marghareta cum quibus in nocte locuta fuisset, cœpit subridere et dicere quod dimitteret verba ista.

[38] [cum cœlitibus;] Similiter dicebat Maria soror sua, quod dormiente ipsa in stuphula *, in qua morabatur cum Benevenuta, et orante Benevenuta, quod pluries excitata est ad locutionem Benevenutæ, quæ loquebatur cum alia persona, et intelligebat interdum verba Benevenutæ, sed non loquentis secum, et sensit verba gratiarum actionis et humiliationis dicendo: “Regratior vobis, Domina; non sum digna de tanta gratia; dimittite me venire vobiscum,” et nominabat quandoque sororem suam Mariam, et cum videret quandoque Maria lumen in cubiculo resplendere, dicebat: “Caveas, Benevenuta, quale sit istud lumen;” et ipsa respondebat: “Dormi, noli curare.”

[39] [videt cœlum apertum.] Quando cœlum fuit apertum super se et sororem suam Mariam. Cum esset quadam vice cum sorore sua Maria in curia domus suæ, de nocte sub divo, et esset tempus serenum, et cœlum valde stellatum, et noctis esset * pars non modica transacta, cœpit loqui Benevenuta cum sorore sua de pulchritudine stellarum, et de cœlestibus Dei operibus. Et subito super eas apertum est cœlum cum maxima apertura, et aspicientes in aperturam, viderunt tantum luminis et splendoris, quod lingua humana explicari non potest *, et tantum lumen descendit inferius, quod personæ quæ erant in circumpositis domibus, videntes magnum lumen intrare per rimas et fenestras domorum suarum, timebant, dicentes: “Unde potest tantum lumen venire?” quia duravit per bonam horam.

[40] [B. Benevenutæ] De miraculis quæ fecit Dominus per Benevenutam, ea vivente, in domo Sororum nostrarum. Cum esset Benevenuta in domo nostrarum Sororum de Cella, antequam infirmaretur ibidem, in festo beati Michaelis, in nocte sequenti, cæteris Sororibus quiescentibus quæ morabantur cum ea, ipsa orabat. Soror etiam Marghareta vigilabat secum, et orabat. Et ecce cum esset Benevenuta super pavimentum prostrata, raptus est spiritus ejus; et hoc Soror Marghareta bene advertit, et cœpit multa consolari devotione. Et post longam horam spiritus ad corpus est reversus, quia hoc cognovit per suspiria, quæ sibi consueverant accidere, quandocumque spiritus revertebatur. Et cum surrexisset, cœpit conqueri sorori Margarethæ, quod fortiter sitiebat. Quæ cum respondisset quod daret sibi vinum vel aquam, sicut sibi placeret, respondit: “Vinum non biberem ista hora, aquam non potestis habere nisi de puteo; nolo quod in tali hora eatis ad puteum.” Et cum diceret: “Bene ibo ad puteum, nihil timeo ex quo vado pro vobis,” ipsa nullo modo acquievit. Et cum eam soror Marghareta rogaret instanter, quod deponeret pallium et declinaret caput aliquantulum super lectum, importunitate ejus devicta, fecit quod dixit. Soror autem Marghareta vehementi devotione commota, declinavit faciem super faciem ejus, et osculata est eam, et statim ex tactu et flatu ejus tantam sensit consolationis dulcedinem, quod videbatur ei, quod omnes dulcedines et consolationes hujus vitæ tantæ dulcedini et tantæ consolationi æquiparari non possent; et vix cogitare poterat, si major esse posset * consolatio beatitudinis, quia videbatur ei, quod præ gaudio et consolatione et lætitia anima vellet extra corpus exire. Dormire, bibere et * comedere, et omnes aliæ consolationes hujus vitæ respectu istius videbantur esse pœnales. Oculi ejus emittebant continuos rivulos dulcissimos lacrymarum, et circa cor et partes præcordiorum pectoris, ubi fundatur calor spiritualis, et circa hepar et renes et partes nutritivorum, ubi est fundamentum caloris spiritualis *, supervenit ei quidam calor maximus et insolitus, non pœnosus, sed mulcebris et suavis *, non generans sitim vel anxietatem, sed cum multa suavitate dulcendinem. Et cum palparet carnes exteriores, si essent propter istum calorem immutatæ, in nullo a dispositione naturali immutatas invenit: et hæc consolatio duravit ei bene per XV dies et ultra. Et quandocumque proximabat magis ad Benevenutam, magis renovabatur ista suavitas. Etsi in aliis temporibus sequentibus non sensit tantam consolationem sicut in principio, tamen adhuc aliquam sentit, et creditur, quod toto tempore vitæ suæ sentiet; quia omnes postea orationes et contemplationes, et omnia quæ ad devotionem pertinent, sunt ei satis majoris consolationis quam antea fuerint.

[41] [rogatione sanatur Soror Margareta,] Habuit Soror Marghareta quamdam infirmitatem multis annis, quæ contingebat sibi hyemali tempore, a festo scilicet S. Andreæ usque ultra Pascha. Infra hoc tempus, multis diebus veniebat ei quædam infirmitas, quæ loquelam impediebat, quia nil poterat loqui, sed mugitus ad modum bestiæ cum dolorosis signis emittebat tam grandes, quod omnes aspicientes ad compassionem magnam perducebat. Cum autem in præsentia Benevenutæ sibi semel evenisset ista infirmitas, ex vehementia doloris prona super quoddam reclinatorium se deposuit, et Benevenuta, compassione commota, orando se posuit similiter ex adverso: et post modicum Soror Margareta sine dolore et aliis signis infirmitatis surrexit; nec de cætero fuit unquam hac infirmitate vexata; quæ licet prius habuerit multa consilia medicorum, et multas fecerit medicinas, nullum unquam sanitatis potuit remedium invenire.

[42] [et Soror Bertolota. Sororis Margaretæ morbum in se transfert,] Soror etiam Bertolota fuit infirma de simili passione similiter multis annis. Cum autem accidisset ista infirmitas, et præsens esset Benevenuta, rogavit eam priorissa, quod misereretur ejus et adjuvaret eam. Et accipiens manus infirmæ, posuit in manibus Benevenutæ; quæ elevatis oculis suspexit in cœlum, et sanata est statim ab infirmitate sua, nec unquam postea molestavit eam. Cum semel esset soror Marghareta in obsequio Benevenutæ in infirmitate sua, et lavaret sibi pedes, licet esset ita infirma, quod a capite usque ad pedes vix erat aliqua corporis particula quæ non speciali molestia gravaretur, tamen propter magnum amorem et maximam devotionem quam habebat ad eam, sibi cum multa devotione et maxima lætitia serviebat; et ita serviendo subito sensit * perfecte et totaliter liberam * et advertit quod omnis infirmitas quam prius habuerat, Benevenutæ corpus totaliter occupaverat: unde cœpit multum dolere et dicere sibi: “Quid est hoc quod fecistis? Meam infirmitatem accepistis * super vos? Nolo istam commutationem: reddite mihi meam infirmitatem.” Et cum super hoc vehementer instaret, nec tamen propter hoc ad eam rediret infirmitas, tunc quasi turbata projecit contra Benevenutam pannos quibus eam operire debebat, et longe recessit ab ea. Cum autem Benevenuta pluries revocasset eam, ut rediret ad eam, et illa nollet, nisi hac conditione, ut sibi redderet infirmitatem suam; tandem ejus importunitate devicta, redivit * ad eam, et tunc Benevenuta dixit ei: “Sciatis, Soror Marghareta, quod vos peccastis, et displicuit Deo et beato Dominico quod fecistis.” Et Soror Marghareta respondit: “Et ego rogo vos, ut pro isto peccato rogetis pro me Dominum, ut parcat mihi, et det mihi omnem pœnam quam vult, quia parata sum portare.” Et ecce subito infirmitas a Benevenuta recessit, et redivit ad Sororem Margharetam multo major quam prius fuerat, et ex tunc tenuit eam, et per totam sequentem noctem affligendo eam fortissime, in suo lecto jacendo. Aliis autem Sororibus quæ remanserant juxta Benevenutam, dixit Benevenuta: “Soror Marghareta habuit gravem noctem.”

[43] [eamque ab alio defectu naturali liberat;] Item Soror Marghareta habebat unum naturalem defectum, quod non poterat caseum comedere toto tempore vitæ suæ, nec aliquam comestionem, in qua positum aliquid de caseo esset; imo si cochlear cum quo debebat comedere tetigisset aliquam comestionem, in qua positum fuisset aliquid de caseo, postea illud cochlear tetigisset comestionem quam debebat comedere, statim sentiebat, nec comedere poterat, et si comedebat, rejiciebat. Pater etiam suus habuit istum defectum, quia nunquam potuit comedere caseum. Benevenuta videns istum suum defectum, cum semel comederet secum, dixit ei: “Soror Marghareta, quare non comeditis caseum?” * “Quia non possum, et doleo multum. Sed istam fidem habeo de vobis, quod bene potero comedere, si vos vultis me juvare.” Et Benevenuta tunc accepit caseum in manibus suis, et super eo facto signaculo crucis, dedit ei dicens: “* Comedite secure;” et tunc cœpit comedere et sapere sibi, et comedit de cætero semper.

[44] [sanat puellam oculis laborantem,] Item fuit in dicto conventu Sororum nostrarum quædam Soror juvencula, XII annorum a, nomine …, cujus oculi obscurari cœperunt, quasi quadam nebula vel tela aranea subtili super oculos apparente; nec poterat aliquid videndo discernere, sed quasi ultra pannum lineum et spissum videns, omnia confuse videre. Hæc sentiens quod Benevenuta pluribus personis meritis et precibus suis impetraverat beneficia sanitatis, accessit ad eam, et flectens genua, posuit faciem suam super gremium suum, et cum lacrimis multis cœpit instantissime postulare, quod meritis et precibus suis valeret beneficium luminis obtinere. Et cum longam moram contraxisset ita tenendo caput suum in gremio ejus, et illa eam a se expellere non posset, tandem dixit: “Surge secure.” Et ecce oculi, qui prius erant obscurati, cœperunt lucidi apparere, et omnia clare videre. Sorores autem videntes hoc signum, cœperunt Te Deum laudamus in choro cantare. Et cum per totum diem quasi sana mansisset, suggestum est ei quod non deberet credere quod meritis Benevenutæ curata fuisset. Et suggestioni sibi factæ cœpit adhibere consensum; et tunc ad eam pristina cæcitas est reversa; quod Benevenutam non latuit. Unde sequenti die fecit eam ad se vocari, et dixit ei: “Quomodo vobis est soror *?” Et cum præ verecundia non responderet, dixit Benevenuta: “Secundum fidem vestram accidit vobis.” Tunc illa cum multis lacrimis procidit ad pedes ejus, adhuc suam misericordiam postulando, nec ab ea poterat separari. Benevenuta vero fecit sibi portari psalterium, et aperiens illud præsentavit ei, et dixit quod legeret. Quæ respondit quod non poterat, “quia vos non volueritis.” Benevenuta vero ponens manum super litteram, et postea removens eam, dixit quod legeret; et aperte legit psalmum quem operuerat manus ejus; erat autem psalmus Voce mea. Et volvens cartam, non valuit legere, dicens: “Ego non possum legere, quia non vultis,” et sic recessit ab ea. Mane autem surgens ad matutinas, per se legit matutinas, et semper postea bene * vidit cum oculis claris. Benevenuta autem, sequenti die tota, oculis suis nil vidit, sicut ipsamet testata fuit. Tantum temporis stetit Benevenuta sine visione, quantum steterat soror * in sua incredulitate.

[45] [item virginem nobilem de Strasolt.] Item in eodem conventu fuit quædam virgo nobilis de Strasolt, nomine Aicha, quæ in gula infirmata cum febre gravissima, ad tantum devenit, quod nec cibum, nec brodium b, nec aquam, nec vinum, nec aliquid sorbile quinque diebus potuit transglutire. Medicus autem qui curam ejus gerebat, de sua salute desperans, jussit sibi dari unctionem extremam. Interea Benevenutæ in domo sua existenti apparuit beatus Dominicus, dicens ei: “Vade cito ad domum Sororum nostrarum de Cella, et Sororem Aicham jam morti propinquam * sanabis. Verumtamen nihil ei facias, nisi postquam extremam susceperit unctionem.” Quæ, sine dilatione accipiens quamdam vicinam suam, quia soror sua carnalis noluit secum ire, cum festinatione venit ad domum Sororum nostrarum de Cella, et statim sibi ostium fuit apertum, et intravit, et accessit ad infirmam, postquam sacramentum unctionis acceperat. Et videns eam infirma confortata est. Erat enim multam fiduciam habens in ea, et dixit ei: “Spero multum, si manu vestra dabitis mihi potum, quia nimis indigeo, et primo benedixeritis, et postea ex eo biberitis, quod bene potero bibere.” Et Benevenuta, sicut postulaverat infirma complens omnia, porrexit ei potum, et statim sine difficultate bibit infirma; et non solum bibit, sed etiam comedit, et subito reducta est non solum pristinæ sanitati, sed etiam majori; quia quædam cibaria quæ prius comedere non poterat, sicut lac et fructus quosdam, et si comedebat, maximis doloribus vexabatur, postea semper, non solum leniter, sed et libenter comedit, optimum ex ipsis sentiens juvamentum. Sequenti die venit medicus ad visitandam eam; quæ præsentiens ejus adventum, sana et hilaris ridendo occurrit ei: quam cum videsset medicus, crucis signaculo se munivit, et ait, quod impossibile erat secundum naturam tam subito tantam mutationem in ea factam fuisse, nisi divina virtute; et mirans, et ædificatus recessit ab ea. Hæc signa sanitatum et multa alia, quæ longum esset scribere, et omnia supradicta fecti Dominus noster Jesus Christus per Benevenutam in supradicto conventu Sororum nostrarum; quorum omnium multæ Sorores antiquiores, sapientiores et religiosiores quæ essent in illo conventu, testimonium reddiderunt.

ANNOTATA.

a Soror juvencula XII annorum poterat esse monialis professa, nam illo ævo in omni Ordine regulari professionem religiosam vir post completum annum decimum quartum, et femina post duodecimum emittere poterat. Ita Decretales Gregorii IX, lib. III, tit. 31, cap. 8 et 11. Res quidem nostro ævo se ita non habet. A Patribus enim Tridentinis definitum est in Sessione XXV, de Regularibus, cap. XV: In quacumque Religione tam virorum quam mulierum professio non fiat ante decimum sextum annum expletum. In Vita B. Benevenutæ moniales juxta morem antiquum Sorores vocantur. Sororis nomen per similitudinem jam sæculo VI monialibus dabatur, uti liquet primo ex Venanti Fortunati carmine ad S. Martinum Galliciæ episcopum [Opera Ven. Fortunati, lib. V, cap. II, col. 183, edit. Migne.] , tum ex ejusdem poetæ carmine ad S. Radegundem et Agnetem, Pictavienses moniales [Ibid., Append., col. 591. Cfr. Acta SS., tom. III Maji, pag. 238.] . Verum jam antea sic appellabatur mulier cujus maritus vel presbyter vel episcopus fuerat creatus. De qua re plures alii auctores qui Cangium, ejus nomine prætermisso, exscripserunt [Glossarium, V° Soror.] .

b Brodium idem est ac carnium elixarum jus. Quod dicunt Galli Brouet, Itali vero Brodo, Broda [Cangius, V° Brodium, edit. Didot.] .

* manerent

* sextoria

* resiluit

* circumcincta

* stupula

* omit.

* posset

* potest

* omit.

* naturalis

* mulcebris et omit.

* add. se

* liberatam

* accipitis

* rediit

* add. Quæ respondit

* in margine nostri cod: Hic interrumpit. laud. codex MS.

* add. L. (forte: Lucia) sed potius: Leoncina

* omit.

* add. L.

* proximam

CAPUT V.
De cibo cœlesti B. Benevenutæ a S. Gabriele dato. Animæ purgatorio liberatæ.

[Angelus Gabriel eam per quinquennium cibat.] De Angelo Gabriele qui cibavit eam. Non solum supradicta mirabilia fecit Dominus Jesus Christus per devotissimam Benevenutam, sed multo majora fecit in ea antequam veniret ad locum Sororum. Cum enim cœpisset infirmari de illa infirmitate, in qua quinque annis decumberat, venit ad eam circa horam nonam decorus quidam juvenis cum mappa candidissima, cum pixide nobili et valde lucenti, et accipiens ex eo cum digitis suis, quod erat in pixide, posuit in os Benevenutæ et abiit nil dicens. Et * ex illa gustatione tantam sensit Benevenuta dulcedinem et tantam consolationem, quod lingua hominis explicare non posset. Post hoc cœpit Benevenuta cogitare et mirari, quare ille, qui sic venit ad eam, non se manifestavit, sciens eum nuncium Dei, et quod nihil dixit ei ex parte Dei. Quare cœpit instanter * Dominum deprecari, quod dignaretur adhuc ad eam eumdem remittere nuncium, et quod sui sibi panderet veritatem. Et ecce sequenti die eadem hora et eodem modo sicut prius, rediit idem nuncius, et salutans eam dixit, quod voluntas Dei fuit quod in primo adventu sui nihil diceret, ut faceret orationem quam fecit, et ad suam orationem * manifestaret se sibi. Postea dixit: “Ego sum nuncius ille, qui de Filio missus est ad Virginem Matrem, et de Matre ad Filium: ego sum angelus Gabriel,” a et cibavit eam sic ut prius et abiit. Et sic postea quotidie fecit quasi quinque annis continuis b, usque ad diem Annunciationis, in quo, sicut supradictum est, mirabiliter curata fuit. Sed postquam comedit cibum terrenum, risum scilicet cum lacte amygdalarum, angelus de cætero amplius non attulit sibi * cibum; sicut populus Israeliticus, qui eductus fuerat de Ægypto, postquam comedit fructus terræ promissionis, defecit sibi manna cœleste. Hoc tam grande negotium Benevenuta manifestavit priori Veronensi, confessori suo, sed coacta, quia confessor suus coegit eam: et de mandato ejus dixit dominæ Jacobinæ, devotæ viduæ, fideli sociæ et secretariæ suæ, sub sigillo tamen confessionis utrique, quod nulli manifestarent quamdiu vixerit in hac vita. Simili modo multa alia valde miranda manifestavit eis; et ipsi omnia secreta servantes, quamdiu vixit, nemini retulerunt.

[47] [Purgatorio liberat] De prædicatione miraculi Angeli Gabrielis. Postquam vero migravit ex hoc sæculo, quod fuit tertio kalendas novembris, Frater Conradus, prior Veronensis, confessor suus, prædicavit hoc mirabile sequenti dominica, quæ fuit secundo die novembris, coram magno populo Civitatensi in ecclesia nostra, qui ad hoc convenerat *, ut audiret *prædicari de ipsa, quia multam devotionem habebant in ea in vita sua. Modo majorem devotionem habent post mortem. Prædicavit etiam eadem hora, quomodo fratrem suum carnalem c, qui in quadam discordia et turbatione mortuus fuerat, meritis et precibus suis de pœnis purgatorii in brevi tempore liberavit. Prædictus enim * prior Veronensis habebat quemdam fratrem carnalem, probum juvenem, qui cum quibusdam amicis suis convenerat ad quoddam festum. In quo festo inter aliquos est orta magna turbatio, sicut in tali tempore sæpius fieri consuevit: in qua turbatione dictus juvenis est graviter vulneratus, qui viriliter se defendens unum de adversariis occidit in continenti. Ipse vero non statim obiit, sed portatus ad domum suam; ubi inter discordantes dimissis injuriis et pace firmata, insuper ecclesiasticis sacramentis devote susceptis, ipse postea de hac vita migravit cum bona devotione. Videns vero prior Veronensis fratrem suum sic esse defunctum, sciens ex alia parte Benevenutam esse magni meriti apud Deum, et cum Christo et beata Virgine et aliis sanctis familiarissimam esse, sicut confessor suus specialis, qui sua magna merita noverat et virtutes, cœpit instare fortiter apud eam, ut meritis et precibus suis intercederet apud Deum pro fratre suo, quem putabat in pœnis purgatorii vehementissime cruciari. Ipsa vero se excusans humiliter dicebat, quod ad hoc impetrandum ipse foret utilior. Prioris tamen instantia et importunitate devicta, promisit, quod postulabat prior, se pro posse facturam. Et ecce non post multum temporis postquam pro ipso cœpit orare, dictus defunctus, quadam nocte, ipsa orante, apparuit sibi amictus lumine, et flexis genibus ante ipsam, cœpit regratiari sibi, et dicere quod multæ pœnæ, quas adhuc longo tempore debebat sustinere, meritis et precibus suis erant sibi dimissæ, et ipse liberatus ab illis ibat ad regnum gloriæ, et sic disparuit.

[48] [patrem suum] De liberatis a pœnis purgatorii per ipsam. Non solum liberavita pœnis purgatorii, sed etiam patrem suum carnalem, qui tenerrime dilexerat eam, et ipsa eum similiter versa vice. Hic enim pater suus fuit vir eloquens, sapiens et discretus in negotiis sæcularibus; propterea esse consueverat advocatus, et sententiator negotiorum sæcularium et judiciorum quæ non secundum doctrinam legis scriptæ, sed secundum consuetudinem terræ suæ determinabantur coram domino patriarcha. Hic et * ad extremam horam veniens, factis suis discrete dispositis, et rebus suis inter heredes suos ordinate divisis, insuper devote receptis ecclesiasticis sacramentis, fiducialiter ex hac vita migravit. Et quia multa magna negotia sæcularia habuerat * præ manibus in vita sua, idcirco salutis suffragiis plurimum indigebat; propterea non cessabat devotissima Benevenuta filia sua pro ipso quotidie Domini misericordiam postulare. Postquam vero a die obitus sui anni aliqui præteriissent, apparuit pater filiæ in horribili habitu, petens majora suffragia. Quo viso, cœpit filia inconsolabiliter compati patri suo, et ex tunc omnibus affectionibus interioribus et corporis afflictionibus apud Dominum intercedebat pro patre suo, donans insuper ei coram Deo omnia bona merita sua, quibus aliquid meruerat in hac vita, ut ipsum de tantis pœnis Dominus dignaretur eripere. Et post parvum tempus, in die scilicet Ascensionis dominicæ, apparuit pater filiæ cum ingenti lumine, gratias ei referens de suo adjutorio sibi dato, benedicendo diem in quo ipsam genuerat, annuncians insuper ei quod suis adjutus meritis tendebat ad gloriam, et sic disparuit. Cum autem obitus patris anniversaria dies appropinquaret, venit ad eam quædam, soror sua vidua, conquerens quod non habebat necessaria quibus anniversarium patris celebrare posset, sicut volebat. Quæ respondens dixit ei: “De cætero non sis sollicita de patre nostro, quia sum certa quod * non indiget adjutorio nostro.” Quæ cum diceret quomodo sciret ista, timens vanitatis notam, modum sibi aperire nolebat. Quæ cum vehementer instaret, ista ejus importunitate devicta, sub sigillo confessionis modum sibi aperuit suprascriptum. Quæ non servavit promissionis secretum, sed manifestavit illud cuidam sorori suæ moniali, etiam sub secreto. Quæ etiam non bene servavit secretum, sed etiam sub eodem modo personis manifestavit aliquibus. Quod tandem ad aures Benevenutæ pervenit; de quo multum doluit et valde reprehendit sororem suam, cui manifestaverat primo: nec unquam sibi secretum aliquod voluit plus * revelare.

[49] [aliosque.] Non solum istos, sed et plures alios adhuc manens in hac vita de pœnis purgatorii suis precibus et meritis liberavit *: quemdam scilicet cognatum suum, virum quondam prædictæ sororis suæ viduæ, de quo alibi scriptum est; abbatem etiam Mosacensem d, qui in curia Romana ex hac vita migraverat; quamdam etiam religiosam, quæ infra Civitatem nata fuerat. Qui omnes postquam a pœnis liberati sunt, sibi luminosi apparuerunt, Deo et sibi de tanto beneficio regratiantes humiliter et devote, et post gratiarum actionem ad regnum Beatorum alacriter ascendentes. Quæ omnia manifestavit Benevenuta adhuc vivens Fratri Conrando * confessori suo, et devotæ viduæ Jacobinæ, fideli sociæ et secretariæ suæ, sub sigillo confessionis e, quod quamdiu viveret, nulli manifestarent. Et sic promiserunt, et fideliter servaverunt.

ANNOTATA.

a Ab archangelo non Eucharistiam, sedalium cibum cœlestem B. Benevenuta verisimiliter recepit: eo tribus vicibus in die reficiebatur [Vita della B. Benev., p. 44, edit. Utin. 1848.] .

b De longa abstinentia a cibo et potu, an et quando miraculo sit adscribenda, fuse disseruit Benedictus XIV [De Beatif. et Canoniz. Sanctorum, lib. IV, Part. I. cap. XXVII.] . Subjecit ille idem per modum appendicis Dissertationem academicorum Instituti Bononiensis de longis jejuniis.

c Fratrem Conradi de quo hoc loco, esse Philippum illum qui obiit die 23 aprilis anni 1285 [Rubcus, pag. 42.] , suspicatur Rubeus.

d Mosacensis monasterii, quod sæculo XI erectum fuit, origines explanarit Rubeus [Monumenta Ecclesiæ Aquilejensis, cap. LVIII, num. IV.] .

e Sub sigillo confessionis plura arcana B. Benevenuta Jacobinæ manifestans, tantum modo jussit eam rem plane tacere: non enim est capax femina silentii sacramentalis.

* omit.

* hic in margine nostri codicis: Denuo reassumitur codex Prædicatorum.

* petitionem

* omit.

* convenerant

* audirent

* etiam

* omit.

* habebat

* quia

* omit.

* relevavit

* Conrado

CAPUT VI.
Revelationes factæ a Christo et Deipara B. Benevenutæ.

[Apparet ei Jesus;] De gratiis revelationum. Mirabiles et inauditas habuit gratias revelationum, existente quandoque spiritu intra corpus, quandoque remoto a corpore, quia sæpissime rapiebatur in spiritu. Existente spiritu intra corpus, habuit revelationes quandoque a Christo, quandoque a beata Virgine, quandoque a Christo et beata Virgine simul, quandoque ab angelis, quandoque a beato Dominico. A Christo habuit revelationem in ecclesia beati Stephani a, quæ erat prope domum suam, quia in illa consueverat complere aliqua hora diei orationes, quas non potuerat * complevisse in ecclesia beati Dominici; quandoque etiam propter abundantiam imbrium, vel propter aliquod grande impedimentum, non poterat venire ad ecclesiam beati Dominici; in illa ecclesia habebat orandi consuetudinem, quia ad hoc est multum apta, a domibus scilicet hominum et conversatione remota, et ideo valde quieta. In hac ecclesia apparuit sibi puerulus unus devotissimæ pulchritudinis, et mirandæ jucunditatis. Quem cum ad se vocasset Benevenuta, et cœpisset secum devotionis sermonibus jucundari, inter cætera dixit ei: “Habes matrem?” Et ille respondit ei: “Et tu habes matrem?” Et illa respondit: “Non habeo matrem;” quia nuper obierat mater sua. Et ille respondit: “Ego bene habeo matrem.” Et illa quæsivit ab eo: “Scis tu Ave Maria?” Et ille respondit ei: “* Tu scis Ave Maria?” Et illa respondit ei: “Scio.” Tunc ille dixit ei: “Modo dic Ave Maria.” Et ille dixit ei *: “Modo dic tu;” et cum illa dixisset: “Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui Jesus b:” ultimo verbo prolato, ille respondit: “Et ego sum ille.” Et hoc dicto, statim evanuit.

[51] [item bis in festo Paschatis.] Item manifestavit se Dominus Jesus Christus Benevenutæ in anno obitus sui, in die Resurrectionis dominicæ. Cum enim in illa septimana sancta se præparasset Benevenuta sicut poterat, cum vigiliis, orationibus et lacrymis, et cum aliis operibus devotionis, ad digne celebranda salutis nostræ futura remedia; inter alia quæ postulavit a Domino hoc petivit, ut apparitionis quæ * apparuit Mariæ Magdalenæ, dignaretur sibi formam et modum ostendere. Et ecce in die Resurrectionis diluculo, ipsa orante in cubiculo suo, eo modo quo postulaverat, apparuit sibi Dominus. Et hac apparitione ab ea suscepta cum illa gratiarum actione et humilitate qua potuit, dixit * ei Dominus: “Vade ad ecclesiam, et fac ibi quod debes facere, et cum redieris domum, tibi iterum apparebo.” Et cum venisset ad ecclesiam, exibat Frater unus, confessor scilicet suus, ad altare beatæ Virginis ad celebrandum, et communicandum quasdam personas; et vidit quod cum eo veniebat beata Virgo. Et cum ascendisset sacerdos gradus altaris, beata Virgo super altare conscendit, et tamdiu fuit ibi, donec fuit Missa completa. Et cum sacerdos communicaret personas, beata Virgo cuilibet communicanti humiliter inclinabat. Et cum postea porrigeretur calix c cum vino cuilibet, qui communionem acceperat, quando ventum est ad Benevenutam, tunc beata Virgo de altari descendit, et tenens calicem ex adversa parte cum eo qui prius tenuerat, sibi vinum cum calice propinavit. Cum autem sacerdos rediret de altari versus sacristiam, vidit Benevenuta quod beata Virgo sacerdotem euntem interius est secuta. Et cum ad domum suam reversa fuisset Benevenuta, secundo apparuit sibi Dominus, sicut antea promiserat. Quæ ad pedes ejus humiliter se prostravit cum multa et humili gratiarum actione, sine cessatione lacrymas effundendo. Et Dominus ad eam dixit: “Cur tantum ploras? Numquid vis esse altera Magdalena? Noli plorare, quia ista, quæ volui ostendere tibi, postquam facta sunt, multa tempora transierunt.”

[52] [Deipara cum puero Jesu apparet B. Benevenutæ,] De revelationibus beatæ Virginis. A B. Virgine plures et pulchras et magnas habuit revelationes. Quodam tempore appropinquante die Nativitatis dominicæ, aliquibus diebus ante, sicut erat bona consuetudo sua, paravit se cum vigiliis, orationibus et lacrymis, et aliis devotionis operibus, ut digne coleret tam grande festum, et ut Dominus aliquam specialem consolationem secum * faceret in illo festo. Et cum venisset nox benedicta Nativitatis Domini, ipsa erat in ecclesia beati Dominici, et contemplante ipsa quomodo in nocte tam aspera involverat Dominum paucis et vilibus pannis Virgo puerpera, magno compassionis affectu et desiderio devotionis accensa, petivit a beata Virgine, quod impartiret sibi ut videret Dominum in illa forma. Et cum oraret ante altare beati Petri Martyris d, vidit quamdam dominam parvulum in brachiis bajulantem, et cum ea quemdam virum provectæ ætatis baculum tenentem in manibus. Et Domina dixit ad illam: “Revertere in domum tuam, et quod postulasti in hac nocte videbis.” Et cum ad domum suam reversa fuisset, apparuit sibi beata Virgo cum prædicto viro in cubiculo suo, et ait illi: “Accipe quod petisti.” Et posuit Filium in brachiis suis. Et cum per bonam horam tenuisset eum, cum in effabili cordis jubilo et consolatione mirabili, dixit ad eam beata Virgo: “Modo redde mihi Filium meum, quia satis tenuisti eum.” Et accepto Filio, postea disparuit, manente Benevenuta magnifice consolata.

[53] [eamque sanat.] Item revelavit beata Virgo Benevenutæ quamdam orationem, quam pro ipsa fecerat Soror Weremburg, priorissa Sororum nostrarum, in nocte Annunciationis dominicæ, quæ oratio consecuta est miræ virtutis effectum; quia propter multas genuflexiones, quas Benevenuta quotidie faciabat, genua ejus, modo unum, modo aliud, in diversis temporibus apostemata fuerunt *, et aliqua illorum apostematum sunt cum incisione curata. Ultimum autem illorum apostematum fuit postquam curata fuit per beatum Dominicum; occultavit autem multis diebus, sperans quod per seipsum detumesceret et curaretur. Sed cum e converso fieret, quia magis intumescebat de die in diem, ad tantum devenit, quod tam grande pondus secum portare nequibat. Et vocato magistro Bonifacio, perito chyrurgico, cum quodam suo socio, in vigilia Nativitatis Domini, genu cum instrumentis ferreis perforato, sanguinis non modica quantitas emanavit, patientissima Benevenuta, sine quo aliquis teneret eam, absque clamore, immobili permanente. Et posita tasta e magna in vulnere, ut inde humores, qui tumorem fecerant, purgarentur, remansit sic a prædicta vigilia usque ad vigiliam Annunciationis dominicæ. Illud autem quod infra hoc tempus de vulnere purgabatur, ponendo etiam ad nasum, nihil mali penitus habebat odoris: de quo medicus valde mirabatur. Imo e converso, quædam persona superveniens, quando medicus mundabat genu, dixit odorem delectabilem se sensisse: quod attestabatur miræ * munditiæ * hominis utriusque. Dixit autem Benevenuta medico in vigilia Annunciationis: “Magister, de licentia vestra vellem ire ad ecclesiam, et in tanto festo interesse divinis.” Cogitans autem medicus intra * se, dixit: “Volo quod Deus sit medicus ei.” Et dissolvens genu et extrahens tastam magnam de vulnere, quæ tasta fuerat de una magna candella * collata *, et apposito quodam emplastro super genu, ligavit eam, et dixit: “Nihil moveas de ista ligatura, donec ad te veniam; et quando cras ibis ad ecclesiam, ego volam * venire tecum, ut succurram tibi, si quid tibi * contrarium eveniret.” Sequenti nocte soror Weremburg, priorissa prædicta, orationem pro Benevenuta fecit ad Dominum, quod precibus beatæ Matris suæ dignaretur eam curare de ista sua infirmitate, tali curatione, quod esset ad gloriam et honorem suum et suæ beatissimæ Matris. Ipsa die vel sequenti, venit medicus ad videndum qualiter stabat genu cum vulnere, et ligatura soluta, invenit vulnus perfecte sanatum et genu detumefactum, quod fuisset impossibile, nisi multorum dierum spatio, medico et naturæ. Et Domino gratias egerunt. Et post aliquos dies, venit Benevenuta ad visitandam priorissam prædictam, et cum quæreret ab ea quam orationem fecisset pro ea in nocte Annunciationis dominicæ, et ipsa diceret quod nesciret, quia non recordabatur, dixit Benevenuta: “Vos fecistis pro me istam orationem:” et dixit ei formam orationis præscriptæ. Quod cum duceret ad memoriam, quod vere sic erat, admirari cœpit et dixit ei: “Et quomodo scitis?” Et respondit: “Quia beata Virgo dixit mihi.”

[54] [Rursus ostendit ei Jesulum.] Item multoties revelavit se beata Virgo sibi quodam modo mirabili. Cum enim aliquando de nocte in contemplatione persisteret, cogitans de beata Virgine et benedicto Filio suo, eorum inflammata desiderio, exibat sub divo, existente cœlo stellato, et oculis in cœlum semper intenta, videbat aliquando * cœlum aperiri, et beatam Virginem habentem Filium in ulnis suis tam prope descendere versus eam, quod poterat Filium cum matre clare discernere. Et cum aliquam moram contraxisset ibidem, devotissimæ Benevenutæ desiderio consolato, beata Virgo se cum Filio recipiebat in cœlum: et paulatim postea cœlum claudebatur, relinquens in fine clausuræ quamdam virgam rubeam, et longam in modum longæ lanceæ militaris: et hoc post clausuram per bonum spatium temporis apparebat. Hæc revelatio sibi frequenter apparuit, et specialiter tribus vicibus in una nocte. Istarum revelationum testimonia reddunt priorissa prædicta, et devota vidua Jacobina, secretaria sua, quæ audiverunt ab ipsa.

[55] [B. Benevenuta audit melodiam in nocte sabbai.] Item propter devotionem specialem, quam habebat Benevenuta ad diem sabbathi f ob reverentiam beatæ Virginis, diem illum cum multo præstolabatur gaudio, et cum advenisset, cum majori devotione et pluribus vigiliis et orationibus expendebat; et propter hoc meruit a Deo et a beata Virgine in illa die gratiam specialem; quia in omni nocte quæ præcedebat sabbathum, circa quartam horam noctis, audiebat quemdam cantum et harmoniam cœlestem, de qua consolationem mirabilem reportabat. Et cum hanc consolationem mirabilem revelasset cuidam sorori suæ et moniali in monasterio suo, non loquendo de persona sua, sed quasi de alia, (quia ista erat sua forma loquendi in omnibus revelationibus et mirabilibus suis), contigit quod venit ad monasterium sororis, ut aliquibus diebus secum consolaretur. Cum autem simul in uno loco jacerent, et nox illa sabbathi advenisset, deposuit se monialis; Benevenuta autem secundum consuetudinem suam contemplationi et orationi vacabat. Monialis autem soror sua recordata de melodia cœlesti quam prius manifestaverat ei, cœpit vigilare et observare, si et * ipsa prædictam melodiam posset audire. Et cum jam præteriisset hora in qua audiri debuerat, dixit monialis ad Benevenutam: “Quare non te deponis? Modo video quod tu non es illa quæ audivit illam melodiam cœlestem, de qua mihi supra dixisti: quia hucusque vigilavi, et diligenter auscultavi, nec aliquid audire potui.” Et Benevenuta fortiter ridendo respondit: “Certe illa quæ debuit audire bene audivit.”

[56] [Christus ejusque mater ei apparent.] De revelatione quam habuit a Christo et a beata Virgine. A Christo et beata Virgine simul quadam vice habuit revelationem. Cum enim infirmaretur de illa infirmitate in qua multis annis se de loco movere non potuit, et sederet in cathedra sua, in qua die ac nocte aliquibus annis sedendo vivebat, quia jacere non poterat, cœpit contemplari, et cogitare quantus fuerat dolor beatæ Virginis in illo triduo, in quo cum dolore quærendo Filium *, puer Jesus in templo remanserat: et cupiens in tanto dolore beatam Virginem sociare, quia toto * tempore vitæ suæ fuit cum doloribus assueta, adhuc quærebat dolores, carnis prosperitatem et corporis sanitatem fugiens versa vice. Et cœpit Dominum Jesum Christum et beatam Virginem instanter rogare, quod hoc dignaretur sibi concedere donum, quod prædictum beatæ Virginis deberet in se sentire dolorem. Et ecce quadam vice apparuit sibi quædam honesta et devota domina cum quodam pulchro et eleganti puerulo, qui circa ipsam cœpit per cubiculum ambulare. In cujus aspectu et conversatione cœpit magnifice delectari: et quærens aliquando eum tangere, ille se subtrahebat ab ea, et subito uterque disparuit. Et ecce vehemens dolor cum lacrymis eam invasit, et cœpit crescere semper, et eam tam vehementer affligere, quod nullam poterat consolationem recipere, et videbatur sibi quod anima vellet exire de corpore. Unde coacta fuit beatam Virginem invocare, quod juvaret eam, quia plus non poterat sustinere. Et post triduum apparuit sibi beata Virgo cum Filio suo parvulo, et posuit Filium in brachiis suis, et tunc omnis dolo r et amaritudo recessit, et fuit ei mirabilis consolatio restituta. Et dixit ei beata Virgo: “Tu voluisti sentire dolorem meum, quem habui in amissione Filii mei, et sensisti; sed noli de cætero similia appetere.”

ANNOTATA.

a Ecclesia S. Stephani erat in suburbio S. Petri. De ea Rubeus [Pag. 52; Cfr. Monum. Aquil, cap. LIII, num. VIII.] .

b Quo ævo vixit B. Benevenuta salutatio angelica non ultra verba ventris tui Jesus extendebatur. Qua de re disseruit auctor Commentarii prævii [Acta SS., tom. VII Octob., pag. 1108 et seqq.] .

c De calice cum vino illis temporibus porrecto, diximus in Annotationibus ad VitamB. Idæ [Conf. Martene, de Ant. Eccl. ritib., lib. I, cap. IV, art. X.] .

d S. Petrus martyr, Ordinis FF. Prædicatorum, cujus festum agitur die 29 aprilis, ab hæreticis, contra quos inquisitoris munere fungebatur, interfectus est.

e Tasta est linamentum quod ad vulnus sanandum adhibetur; dicitur gallice charpie, italice tasta.

f Sabbatum a beata Benevenuta tamquam diem sacram Deiparæ fuisse celebratum, nemo non videt. Sed hujus religionis, tum jam a pluribus sæculis in Ecclesia usurpatæ, exordia certo indicari nequeunt. Prisci enim Christiani sabbato, ut omnes sciunt, dominicam sepulturam colere soliti erant. Quanto tempore hæc pietas duraverit difficile dictu est. In Libro quidem sacramentorum, tributo Alcuino, memoratur sabbato Missa de S. Maria [Apud Pamelium, Liturgia latin., t. II, p. 533.] . Hanc Missam sæculo VIII Alcuinum, rogatu S. Bonifacii, archiepiscopi Moguntini, confecisse sensit, forsan minus recte, Gavantus [Thesaurus SS. Rituum, t. I, tit. IV, p. 7, edit. Antv., 1646. Alcuini Opp., t. II, col. 442, 415, edit. Migne; B. Thomasii Opp., tom. V, pag. 525, edit 1750.] ; nam solummodo annum circiter vigesimum agebat Alcuinus, quando S. Bonifacius e vita migravit. Hinc et longius progressi, nonnulli duxeruntsabbatum jam tunc Deiparæ fuisse sacrum. At sæculo XI res fit luculentior. Etenim in Micrologo de ecclesiasticis observationibus, qui sæculo XI scriptus putatur, legimus: sabbati dies … per totum annum venerationi S. Mariæ solet obsecundare [Micrologus, cap. 48, apud Migne, tom. CLI, col. 1012. Cfr. E. de Azevedo, Exercitationes liturg., ex. 16, p. 79; Anecd. hist. d'Étienne de Bourbon, p. 106.] . Huic sententiæ sanctus Petrus Damiani [Opp., tom. II, Opusc. XXXIII, cap. 4 et 3, col. 564 et seqq., edit. Migne.] , anno 1072 mortuus, favet dicens: Sabbatum … satis congrue beatissimæ virgini dedicatur. Quibus verbis sanctus vir ostendit suo tempore sabbatum in nonnullis saltem partibus beatæ Virgini esse sacrum, quippe qui paulo ante scripserit: Mos in nonnullis ecclesiis inolevit ut specialiter ad ejus (Deiparæ) honorem per omne sabbatum Missarum celebrentur officia, nisi forte festivitas, vel feria quadragesimalis obsistat. Eodem tempore occurrit S. Gerardus, Morisenus sive Chanadiensis episcopus in Hungaria, anno 1046 mortuus, qui singulis … sabbathis … cum novem lectionibus, sicut in die Assumptionis Matris Domini, magnisque laudum præconiis devotionis suæ officium complebat [Acta SS., tom. VI Sept., pag. 722.] . Haud multo post Urbanus II, in concilio Claromontano anni 1095, præcepit ut horæ beatæ Mariæ quotidie dicerentur, officiumque ejus diebus sabbati fieret [Labbe, Bibl. nov. Mss., tom. II, Chronicon Gaufredi, pag. 292; Cfr. Concilia, tom. X, col. 517.] . Quæ consuetudo a Cluniacensibus aliisque monachis sæculo sequenti prorsus fuit recepta [Martene, de Ant. monach. ritib., lib. II, cap. XII, pag. 245.] . Legem ecclesiasticam de carne non manducanda diebus sabbati, anno 866, quo S. Nicolaus I sua dedit responsa ad Bulgaros [Labbe, Conc., tom. VIII, col. 518. Benedictus XIV, De festis etc., lib. II, cap. 18.] , nondum fuisse latam putat Benedictus XIV; at sanctus pontifex dies quibus per annum a carnibus tantum abstinendum sit consulto non indicat. Hac de re mandatum fuisse editum anno 1000 refert Glaber Rodulphus [Hist., lib. IV, cap. V, apud Migne, Patr. lat., tom. CXLII, col. 678.] : Omnibus, ait, in communi placuit qualiter omnibus hebdomadibus sanctione perpetua sexta die abstineretur a vino, et carnibus septima, nisi forte gravis infirmitas compelleret, aut celeberrima solemnitas interveniret: quod præceptum a S. Gregorio VII in concilio Romano anni 1078 renovatum [Labbe, Conc., tom. X, col. 373.] , sæculo sequenti tam religiose servabatur ut, quemadmodum loquitur Petrus Venerabilis [Epist, lib. VI, epist. 15, apud Migne, Patrol., tom. CLXXXIX, col. 419.] , abstinerent causa Dei ipsi mimi vel lixæ a carnibus omni sabbato. Quin hoc pœnitentiæ opus in Deiparæ honorem tunc fuerit usurpatum vix dubium esse potest, quum illo ævo sabbatum, juxta jam memorata auctoris Micrologi et B. Petri Damiani dicta, satis congrue beatissimæ Virgini dedicatum esset. Quæ documenta ante oculos habentes, pietatem Marianam in sabbato jam sæculo VIII usu fuisse receptam existimarunt Colvenerius [Kalendarium Marianum, t. I, pag. 43.] aliique. Eam adjudicarunt alii Gregorio VII [Cfr. B. Petrum Canisium, de Corruptelis Verbi Dei, tom. II, pag. 826.] , alii S. Petro Damiani [Cfr. Baronium, Ann. eccl., ad annum 1056.] , alii Urbano II [Wion, Lignum Vitæ, lib. V, pag. 654.] , alii aliis. Hinc sub judice lis. At nemo negabit eam sæculo XI multum fuisse promotam, uti videre est apud Mabillonium [Præf. in sæculum V Bened., num. 116.] et Benedictum XIV [Loc. cit.] .

* poterat

* add. Et

* modo — ei omit.

* qua

* dicit

* omit.

* fecerunt

* miram

* munditiem

* infra

* candela

* colata

* volo

* omit.

* aliquandiu.

* omit.

* omit.

* omit.

CAPUT VII.
Revelationes factæ B. Benevenutæ ab angelis et a S. Dominico.

[Quinquennium a S. Gabriele nutrita fuit;] De revelatione quam habuit ab angelis. Ab angelis etiam magnas habuit revelationes. Inter quas fuit illa præcipua et stupenda, quæ superius est descripta, quando quasi quinque annis continuis cibo cœlesti nutrita est quotidie ab angelo Gabriele. Quod quamdiu fiebat, prudens virgo nulli hominum voluit revelare. Quando vero coacta fuit dicere, nonnisi sub sigillo confessionis manifestare voluit, scilicet quod quamdiu viveret, nemini diceret. Quod fuit fideliter promissum et firmiter observatum. Post mortem vero ejus, ad gloriam Dei et ad manifestanda virginis merita, fuit publice prædicatum: et sic satisfactum est omnibus qui mirabantur unde vivebat; quia cibum parvissimum quem post decem dies quandoque sumebat, semper totaliter evomebat a.

[58] [qui et alias cum S. Raphaele ei apparuit, uti et S. Anna ac filia ejus,] Item duo angeli apparuerunt sibi in nocte præcedenti Nativitatem beatæ Virginis, in ultimo anno quo migravit ex hoc sæculo, hoc modo. Cum appropinquaret Nativitas beatæ Virginis, secundum bonam suam consuetudinem paravit se ante aliquibus diebus, cum pluribus vigiliis et orationibus et aliis devotionis operibus, ut festivitatem in proximo venturam posset dignius celebrare, et quod Deus in illo festo consolationem sibi faceret specialem. Et cum nox Nativitatis beatæ Virginis advenisset, contemplari cœpit super beatæ Virginis nativitate mirabili: et postquam nata fuit, qualis erat conditionis et formæ, et qualiter suis diebus bajulabatur a matre. Et tunc cœpit vehementi desiderio quærere hanc sibi largiri gratiam, quod posset eam in * tali forma videre; et insuper cum instantia postulavit quod Dominus Jesus Christus cum beata Virgine matre sua huic sancto * desiderio satisfacere dignaretur. Post hæc venerunt ad eam duo juvenes elegantes, salutantes eam et dicentes: “Famula Dei, salvet te Dominus.” Quos cum debita reverentia et humili gratiarum actione suscepit. Cui unus eorum dixit: “Cognoscis me?” Et ostendens socium dixit: “Istum bene cognoscis.” Quibus illa respondit: “Non cognosco, sed obsecro vos, veritatem vestri * pandite mihi.” Respondit qui prius * locutus fuerat: “Ego sum Raphael angelus: iste est angelus Gabriel, qui te toties visitavit;” et addidit: “Ecce exaudita est oratio tua, quam hac nocte fecisti: jam cito veniet mater cum filia. Tu autem in terram prostrata debes eas cum multa reverentia et devotione suscipere. Quando autem mater ostendet tibi filiam, si filia adversum te extenderit manus suas, et tu manus tuas extendes adversus eam, et ipsam recipies. Si autem non extenderit, nec tu debes tuam adversus eam extendere.” Et his dictis disparuerunt. Et subito apparuit ei mater cum filia, et quodam honesto viro, in cubiculo suo, et salutavit eam dicens: “Salvet te Dominus, vera famula Dei.” Et vir qui cum eis erat, cum quodam vultu jucundo incepit eam devote respicere, dicens: “Benedicta tu a Domino, amica et vera famula Dei.” Quæ in terram prostrata, sicut fuerat edocta, cum lacrymis cœpit humiles et maximas actiones gratiarum agere, et surgenti ostendit mater filiam, et dixit: “Ecce quod postulasti.” Et cum devoto intuitu Benevenuta respiceret filiam, filia manus suas extendit adversus eam; et Benevenuta suas extendens, accepit eam in ulnas suas; et cum cœpisset consolari cum ea, et loqui, et ipsa ei nihil diceret, dixit matri: “Facite quod mihi respondeat.” Et dixit mater: “Jam bene scis tu quod puerculæ * talis ætatis nesciunt loqui.” Et cum per magnam horam tenuisset Benevenuta filiam, dixit ei mater: “Modo redde mihi filiam meam, quia satis tenuisti eam.” Et recepta filia, se ad cœlestia contulerunt, remanente Benevenuta magnifice consolata. Et hæc manifestatio fuit per XV * hebdomadas ante diem obitus sui.

[59] [tum etiam S. Dominicus,] De revelatione beati Dominici. A beato Dominico pulchram habuit revelationem, in quodam festo suo b, existente spiritu intra corpus. Cum enim aliquibus diebus ante festum præpararet * se more solito cum suis devotionis operibus, ut in illo festo, precibus et meritis beati Dominici, Deus sibi aliquam gratiam faceret specialem; post primas vesperas festivitatis, existente Benevenuta in ecclesia beati Dominici, apparuit sibi beatus Dominicus cum beato Petro martyre, salutans eam et dicens: “Quod postulasti a Domino, obtinuisti; adeoque hodie antequam exeas de ecclesia, videbis consolationem placentem tibi,” et disparuit. Et ecce cum post complectorium * Fratres exirent exterius processionaliter more solito cantando Salve Regina, vidit quod beatus Dominicus exivit cum eis in loco prioris, quia Frater Girardus de Barbara c, qui tunc erat prior, non erat in terra Et cum pervenissent exterius, posuit beatus Dominicus se in loco prioris, et veniente hebdomadario d et aspergente Fratres cum aqua benedicta, sequebatur illum beatus Dominicus amplexando et osculando unumquemque Fratrem quem ille aspexerat *, et amplexatis omnibus et osculatis, rediit ad prioris locum. Et cantata Salve Regina, cum Fratres redirent, beatus Dominicus intravit cum eis, et tendens usque ad altare suum, et post altare divertens, amplius non est visus. Similiter sequenti die post complectorium simili modo exterius Fratribus exeuntibus, beata Virgo exivit cum eis in loco prioris: et cum exiissent, stetit in loco prioris, et veniente hebdomadario et aspergente Fratres, sequebatur illum beata Virgo, unicuique cui ille aspexerat * inclinando. Postea reversa est ad locum prioris: et cum Fratres redirent in chorum, intravit cum eis et disparuit.

[60] [et iterum Deipara.] Item vidit quandoque Benevenuta beatam Virginem in medio duorum acolythorum, quando cantabatur Salve Regina, tenentem filium suum in manibus suis versa facie versus Fratres, et quando cantabant: “Et Jesum, benedictum fructum ventris tui, nobis post hoc exilium ostende,” ipsa manus cum Filio extendebat versus Fratres, et quandoque signa crucis faciebat cum Filio super Fratres.

[61] [Die Pentecostes] Item vidit quandoque in die Pentecostes e, quando cantabatur hymnus Veni, Creator Spiritus, flammam igneam totum chorum Fratrum operientem. Et tunc Benevenuta prospiciebat super homines qui erant in ecclesia, si aliquis videbat quod ipsa videbat. Et cum perpenderet, quod nullus advertebat, nisi ipsa sola, gratias Deo agebat, magnifice consolata.

[62] [et alias sæpe revelationes habuit.] De revelationibus spiritus extra corpus. Item maximas habuit revelationes existente spiritu extra corpus, quod sibi sæpissime et multum sæpissime contingebat, et quandoque pluries in una die: et tunc videbat magnalia Dei et sanctorum quæ fiebant super terram, et magnalia Dei et sanctorum quæ fiebant in cœlo. Sed raro illa manifestabat. Et hæc erat natura et conditio raptus sui. In quali situ et forma erat corpus quando exibat spiritus, in tali remanebat * donec revertebatur. Si stabat corpus vel sedebat, vel prostrata super terram, vel in alio quocumque situ erat, sic manebat, donec spiritus revertebatur: interim nec videbat, nec audiebat, nec aliquid sentiebat. Quando vero redibat spiritus, suspiria longa et tremula faciebat. Et si aliquando perpendebat, quod raptum sui aliquis advertisset, verecundabatur non modicum.

ANNOTATA.

a B. Benevenutam sustinuisse inediam refert biographus. De hac nonnullorum hominum conditione disseruit Benedictus XIV.

b Festum S. Dominici celebrabatur ætate S. Benevenutæ, die 5 augusti, pridie diei emortualis ejus, non quia in Festum Transfigurationis Domini caderet, uti aliqui opinati sunt: nam non illo die agebatur tunc hæc solemnitas in Ecclesia occidentali. Quod argumentum disputavit noster Cuperus. Anno 1558 translatum fuit festum ad diem 4 augusti a Paulo IV, volente diem 5 augusti B. Mariæ ad Nives deinceps esse sacrum: sed hæc mutatio non nisi anno 1605 in Ordine FF. Prædicatorum obtinuit [Acta SS., tom. I Aug., pag. 529. Rubeus, pag. 56 et seq.] .

c Girardus de Barbara rexit anno 1290 cœnobium Forojuliense FF. Prædicatorum [Ibid., pag. 57.] .

d Hebdomadarii plurium erant generum, sed hic indicatur frater vel monachus, qui suas vices in ministeriis monasticis in ecclesia per hebdomadam exequitur. De qua re vide Cangium.

e In die Pentecostes visio a B. Benevenuta habita indicatur quoque in vetusta Inscriptione, quæ legitur in claustro Romani cœnobii sub titulo S. Sixti [Ibid., pag. 57, 101.] .

* omit.

* add. suo

* omit.

* primus

* puerulæ

* lege VII

* præparasset

* completorium

* asperserat

* quem ille asperserat

* permanebat

CAPUT VIII.
De Christi Passione et Resurrectione ejusque matris Assumptione B. Benevenutæ revelatis.

[Vidit Christum patientem] De revelatione Passionis. In ultimo anno vitæ suæ, quando incipiunt cantari Passiones * in ecclesiis Dei, scilicet in die dominico de Ramis Palmarum, et per totam illam septimanam sanctam, cœpit se disponere cum toto mentis affectu et corporis conatu ad celebranda cum devotione multa dominicæ Passionis sacra mysteria, sperans quod tunc sibi Dominus faceret gratiam aliquam specialem. Et contemplando qualiter Dominus cœnavit cum discipulis suis, et qualiter post cœnam exivit cum eis ad locum orationis, et quomodo in oratione sudor sanguinis emanavit, et qualiter Judas proditor venit cum turbis et ministris Judæorum, et luminibus * et armis, et osculando Dominum prodidit, et cætera quæ sequuntur, cœpit vehementi desiderio anhelare quomodo videre posset loca et personas, modum et formam omnium quæ circa passionem Domini facta sunt *: et cum instantia multa est Dominum deprecata, ut Passionis suæ deberet sentire dolorem, ut in dolore Passionis suæ posset beatam Virginem sociare. Et ecce in hora cœnæ, et in die cœnæ Domini, quando cœnatus est Dominus cum discipulis suis, raptus est extra corpus spiritus ejus, et vidit Dominum cœnantem cum discipulis suis, et audivit verba quæ locutus est super mensam cum eis, et qualiter oravit, et qualiter proditus fuit, et quomodo illuserunt ei in domo principis sacerdotum, et quomodo flagellatus est ad columnam; et dixit quod domus in qua flagellatus est erat quædam domus obscura, in qua non erat aliquis, nisi illi duo qui eum flagellabant, et unus apostolus; sed quis fuerit ille apostolus nescitur a. Et erat etiam ibi Benevenutæ spiritus, qui vehementissime affligebatur ex flagellis quæ Dominus sustinebat, et accessit ad Dominum spiritus, et amarissime flendo cœpit amplexari Dominum cum columna.

[64] [et in cruce morientem;] Postea vidit quomodo data est sententia mortis super eum, et qualiter etiam posita est crux super eum, et quomodo bajulans sibi crucem ibat ad supplicium, et quomodo sequebatur illum multitudo mulierum flentium et lamentantium Dominum; et cum istis mulieribus ibat spiritus Benevenutæ flendo similiter et ejulando; et quando pervenerunt ad montem Calvariæ, quomodo est positus super crucem et elevatus in altum. Et vidit beatam Virginem flentem, et audivit verba lamentationis ejus; et * spiritus Benevenutæ stabat juxta crucem, et amarissime flendo amplectebatur crucem. Et vidit qualiter circa horam nonam cum clamore et lacrymis Dominus * expiravit, et vidit quomodo depositus est de cruce et positus in sepulcro, et breviter, omnia quæ circa Passionem Domini gesta sunt ita integraliter et aperte vidit, ac si fuisset ibi cum corpore et anima quando facta fuerunt.

[65] [hinc tristissima fuit.] Et his per ordinem visis, reversus est spiritus ad corpus suum, secum ferens dolorem Passionis Christi, quem habuerat extra corpus existens. Ex quo dolore fuit corpus adeo impeditum, quod nec comedere, nec bibere, nec dormire, nec aliquid facere, nec etiam se a lacrymis poterat continere. Et post hæc astitit ei Gabriel angelus, salutans eam et dicens: “Habes bene quod voluisti et a Domino postulasti.” Quæ respondit: “Utique et rogo quod propter hoc Domino Deo meo pro me gratias multiplices agas, et postules pro me quod dignetur, si placet ei, dolorem meum quantum ad exteriorem hominem mitigare, ut possim hodie ad ecclesiam ire et officio interesse, ut angustiam doloris mei homines non advertant.” Cui Angelus: “Sustine modicum, et respondebo tibi,” et disparuit. Et post modicum est reversus, dicens: “Habes quod postulas: quo vis, vade secure.” Mane vero lucescente, vidit multas guttas sanguinis super velum quod tenuerat super caput; et tentans si de naso sibi aliquid sanguinis exivisset, et minime reperiens, cognovit quod fuerunt lacrymæ suæ quæ colorem sanguinis portendebant, sicut et alias sibi acciderat. Et mutans velum, ad ecclesiam venit, ponens se in angulo ecclesiæ, ubi semper consuevit esse statio ejus, et prosternens se super banchas b, super quas sedent homines, et cogitans super Passione Domini, sicut in nocte præviderat, tantam effudit multitudinem lacrymarum, ut * extremitas veli sui, cum quo terserat lacrymas suas, adeo madefacta erat ac si de aqua extracta fuisset. Insuper in bancho super quo prostrata jacuerat, videbantur rivuli et vestigia lacrymarum; sicut testatur devota vidua Jacobina, fidelis secretaria sua, quæ juxta eam orabat. Et dixit quod tunc vidit oculos ejus in modum sanguinis rubore perfusos. Ejusdem etiam coloris fuerunt lacrymæ; sed advertere non potuit devota vidua Jacobina, nec alia persona, nisi sola Benevenuta. Sic enim postulaverat a Domino Benevenuta, et obtinuerat, quod nemo posset angustiam ejus cognoscere, ne notabilis fieret inter homines, et præberet eis de se causam aliquam obloquendi.

[66] [In Paschate vidit Christum a mortuis suscitatum,] Istæ lacrymæ et aliæ quæ effusæ fuerunt in præcedenti nocte, sunt lacrymæ illæ quas collegit angelus in vase splendenti, et ostendit Benevenutæ in die Paschæ, dicens: “Istæ sunt lacrymæ quas his diebus propter Passionem Domini dimisisti; ecce defero eas in cœlum, quia non est dignum ut in terra permaneant.” Duravit autem dolor in Benevenuta, sicut prius, tota illa die et nocte sequenti, et in sabbatho sancto usque ad Missam. Cum autem in Missa inceptum fuisset * Gloria in excelsis Deo, dolor fuit in aliquo mitigatus; cum autem sacerdos elevasset Corpus Domini, vidit eum in forma pulchri pueri: et tunc dolor est et * magis mitigatus. In elevatione autem calicis vidit eumdem puerulum stantem super calicem, super labia calicis pedes hinc inde tenentem: * et tunc dolor est amplius mitigatus, et deinceps cœpit dolor decrescendo recedere. In sequenti autem mane diluculo in die Paschæ apparuit Dominus, sicut apparuerat Magdalenæ, et prosternens se ad pedes ejus cum multis lacrymis, et vocans eum, non potuit eum tangere, et Dominus ad eam: “Cur tantum fles? Numquid vis esse alia Magdalena? Si fuisses tempore suo, sicut ipsa fecit, similiter et tu fecisses: sed vade ad ecclesiam, et fac quod ibi habes facere, et in reversione iterum me videbis,” et disparuit. Et venit Benevenuta ad ecclesiam, et communicavit: et in reversione apparuit sibi Dominus, sicut apparuerat duabus mulieribus revertentibus de sepulcro. Quæ prostravit se ad pedes, et * cum multa gratiarum actione et abundantia lacrymarum; et disparuit. Alias etiam apparuit sibi ter in die Paschæ; sed non dixit ubi vel quomodo.

[67] [et Deiparam cum tribus Mariis;] Post prandium in die Paschæ cum remansisset Benevenuta sola in cubiculo suo, quia soror sua exiverat cum aliis in publico, apparuit ei beata Virgo cum tribus aliis Mariis et salutavit Benevenutam affectuosissime, dicens ei: “Quia sociasti me his diebus in dolore Passionis Filii mei, cum his devotis tuis, ideo veni cum eis ad sociandum te, et consolandum in gaudio Resurrectionis.” Quæ cum multa humilitate et maxima gratiarum actione regratiata est sibi, et longam moram * contraxit cum ea loquendo. Quæ manifestare noluit quæ dixerat sibi, et etiam quasdam personas recommendavit Benevenuta beatæ Virgini, quas etiam noluit nominare. Et mirabilem habuit consolationem cum beata Virgine, et aliis sanctis dominabus quæ erant cum ea; quia per totum illud spatium, quod fuit intra duo signa prædicationis, conversationem et colloquium * cum eis habuit.

[68] De revelatione Assumptionis beatæ Virginis. In ultimo anno vitæ suæ habuit Benevenuta revelationem valde magnificam et valde mirabilem, [item Deiparam in cœlum assumptam a Filio;] in festo Assumptionis Dominæ nostræ c. Cum enim appropinquaret ista solemnitas, cœpit Benevenuta præparare se cum omnibus viribus interioris et exterioris hominis, ut cum devotione multa tam devotæ solemnitatis posset gaudia celebrare; sperans semper in Domino, quod in hoc festo Dominus sibi consolationem faceret specialem. Et ecce in nocte præcedente solemnitatem istam, apparuit sibi beata Virgo cum beato Joanne Baptista, et beato Joanne evangelista, et beato Dominico, et cum beatissimis virginibus Catherina et Agnete, cantantibus alternatim cœlestes cantus cum cœlestibus melodiis. Et elevans beata Virgo manum, indixit silentium, et Benevenutam affectuose salutans, dixit ei: “Ad istud festum meum cum solicitudine multa et devotione debita te parasti, et idcirco cum istis sanctis tuis, in quibus specialem habes devotionem, veni facere tibi festum, et ad visitandum te, ut videas qualiter fit hodiernum festum a cœlorum civibus in Ecclesia triumphante. Et volo te scire quod non est super terram * aliquis spiritus incarnatus, cui Filius meus hodie faciat tantam gratiam, sicut tibi; quia noluit aliquem nuncium de cœlo mittere ad invitandum te ad festivitatem meam, nisi memetipsam. Et ego ex parte ipsius, et ex parte mea invito te, ut gaudiis Assumptionis meæ in cœlum hodie debeas interesse,” et disparuit. Et tunc raptus est Benevenutæ spiritus extra corpus, et positus est in medio beatæ Catherinæ et beatæ Agnetis; qui videbat quomodo * Jesus Christus portabat animam beatissimæ Matris suæ, et qualiter sequebantur eum omnes angeli et sancti qui ibi aderant, cum canticis et jubilationibus, secundum ordines et gradus suos processionaliter ascendendo. Tunc ad concentum ascendentium cœtus angelorum ac sanctorum qui in cœlo remanserant, cum canticis et gaudiis obviam processerunt; sicque in cœlum gaudens suscipitur, et transcendens gradus omnes sanctorum et ordines angelorum, a dextris Filii in throno * collocatur. Tunc beata Virgo beatæ Agneti innuit subridendo, quod diceret spiritui quod amodo recederet, quia satis viderat. Spiritus noluit, sed dixit quod volebat festum totum videre. Angeli vero tunc circumdederunt Dominum nostrum Jesum Christum, et paraverunt eum ad Missam. Ipse vero Dominus incepit officium Missæ, et cæteri prosequuntur *, sed vox Domini super voces omnium resonabat. Et terminato officio, ad corpus suum spiritus est reversus.

[69] [item, in festo translationis S. Dominici, B. Virginem multosque alios sanctos.] Item habuit Benevenuta revelationem devotam in festo translationis beati Dominici d, quod fuit ante festum istud Assumptionis beatæ Virginis. Cum enim ad festum prædictum se cum suis consuetis devotionibus præparasset, in nocte præcedenti festum translationis apparuit sibi oranti beatus Dominicus circa meditullium noctis, et eam cum devotione salutans, dixit quod a beata Virgine missus erat, ut nunciaret sibi quod in hoc festo suo specialem consolationem habitura esset a Domino; et disparuit. Et tunc raptus est spiritus ejus et subito ductus usque Bononiam in ecclesia beati Dominici, et vidit ibi beatam Virginem cum choro virginum juxta arcam beati Dominici, et spiritus ejus in medio duarum virginum, scilicet beatæ Catherinæ et beatæ Margharetæ, ad jussum beatæ Virginis est locatus. Et tunc vidit societates sanctorum cantando se juxta arcam et per ecclesiam diffundentes; et cum ibidem cantando moram aliquam contraxissent, ascendebant cantando, et alia societas de cœlo cantando similiter descendebat, et cum fecisset sicut prima, tertia etiam descendebat; et sic alternatim descenderunt multæ societates sanctorum, secundum ordines et gradus suos, usque ad auroram. Beatus autem Dominicus docebat spiritum et nominabat sibi sanctos descendentes et ascendentes secundum ordines et gradus suos. Videns autem spiritus Benevenutæ Fratres in ecclesia facientes officium, et per ecclesiam discurrentes, dicebat beato Dominico: “Vident nos modo Fratres?” * “Ne timeas, filia, quia nequaquam videre nos possunt.” Circa vero auroram reversus est spiritus ad corpus suum: et in illa die cum corpore et spiritu fecit nobiscum festum in ecclesia beati Dominici conventus Civitatensis. Istam revelationem manifestavit Benevenuta Sorori Weremburg, quondam priorissæ Sororum nostrarum, et quibusdam aliis Sororibus nostris: manifestavit etiam devotæ viduæ Jacobinæ, fideli secretariæ suæ, sub sigillo confessionis, quod quamdiu viveret nemini diceret.

[70] [Dein in festo S. Michaelis, videt animas purgatorii a se liberatas.] Item eodem anno in festo sequenti beati Michaelis raptus est spiritus ejus, et juxta purgatorium est locatus: et vidit multas animas de pœnis purgatorii liberatas, quæ sibi gratias agentes dixerunt, quod suis essent meritis liberatæ. Aderat autem ibi Michael archangelus, et rogavit eum Benevenuta, ut dignaretur rogare Dominum, quod de hac vita tolleret eam in gloriam suam. Et respondit ei: “Nondum est hora; adhuc multum est utilis vita tua: sicut enim meritis tuis sunt istæ animæ liberatæ, adhuc sunt multæ in purgatorio, quæ tuum auxilium præstolantur; nihilominus petitionem, quam postulas, coram Domino præsentabo.” Plures alias revelationes manifestavit Fratri Conrado, priori Veronensi, confessori suo, et devotæ viduæ Jacobinæ, fideli secretariæ suæ, quas non potuerunt servare memoriæ. Aliquas etiam majores aliis reservavit, quas nemini dixit: promittebat eas suo tempore se dicturam; sed morte præventa manifestare non potuit.

ANNOTATA.

a Circumstantiæ Flagellationis Christi Domini a B. Benevenuta visæ non consentiunt commentariis aliorum scriptorum hac de re [Ludolfus a Saxonia, Vita Christi, part. II, cap. 62, edit. Coloniæ 1487. Thomas de Jésus, souffrances de J. C., tom. II, cap. 38, p. 229.] . Fertur S. Maria Magdalena de Pazzicognovisse in extasi Christum a triginta paribus hominum, id est sexaginta ministris, fuisse flagellis cæsum, cum alii aliis novi recentesque succederent [Apud Cornelium a Lapide, Comment. in Matth., cap. XXVII, v. 26.] . Sancta vero Brigitta (libro I, cap. X revelationum) [Revelationes S. Birgittæ, Hildegardis etc., pag. 14.] tradit Deiparam huic cruentissimo filii sui supplicio interfuisse. Subjicit Rubeus hujusmodi revelationes ac pias meditationes aliquando innoxia esse phantasmata: neque aliam sententiam in Commentario prævio B. Idæ Lewensis proposuimus. Quo pacto Romani facinorosos homines, qualis eis visus est Christus, flagris cæderent, exposuit cl. Carolus Rohault de Fleury [Les instruments de la Passion, p. 264.] et auctor Commentarii prævii [Passieboekje, p. 172, ed. 1851.] .

b Bancus, banchus, bancha, subsellium, sedile ligneum longius, quod plures una sessores capit. Eadem vox usurpatur ad curiam, tribunal,vel alia hujus generis designanda [Cangius, V° Bancus.] . In linguis germanicis vox similis eamdem significationem habet. Apud Gallos et Italos multos pro scamno sæpe adhibetur.

c Festum Assumptionis Deiparæ a remotissimis temporibus fuisse celebratum ostendunt Benedictus XIV [De festis D. N. Jesu-Christi et B. M. V., lib. II, cap, 8.] aliique [Butler, Vies des SS., 15 aout.] . Quo tempore vixit B. Benevenuta, minore pompa quam nunc in nostris partibus celebrabatur. Omnes sciunt Ludovicum XIII, regem Franciæ, et Napoleonem I, imperatorem, voluisse ut maximo apparatu hæc festivitas ageretur. Prior decreto anni 1638 statuit ut in gratiarum actionem Deo et Deiparæ ob reginæ, quæ hucusque sterilis fuerat, non speratam graviditatem, singulis annis per totam Franciam in festo Assumptionis B. Mariæ Virginis supplicatio publica institueretur. Posterior, statuens diem 15 augusti S. Napoleoni patrono suo esse sacram, suamque natalem, impetravit anno 1806 a S. Sede ut quotannis, indicta supplicatione, dies 15 augusti per Rempublicam Gallicanam solemniter celebraretur [Prompsault, Diction. de droit, tom. I, col. 377; Epist. Past. diœc. Mechl., tom. I, pag. 153.] . Sæculo XVIII exeunte in universitate Lovaniensioborta est acris controversia inter doctores. Alii contendebant dubiam esse Deiparæ in cœlum Assumptionem, alii eam tamquam certissimam propugnaverunt, viceruntque causam. Anno 1869 parochi ejusdem oppidi Lovaniensis a Patribus Concilii Vaticani, ut declararent fide catholica esse credendam beatæ Mariæ Virginis in cœlum Assumptionem, una voce petierunt.

d Festum Translationis S. Dominici, celebratur in Martyrologio Romano ad diem 24 maji hisce verbis: Bononiæ, Translatio sancti Dominici confessoris tempore Gregorii Papæ noni. Quanta pompa fuerit acta Bononiæ die 24 maji anni 1233 descripserunt decessores nostri ad diem 4 augusti.

* add. Domini

* luminaribus

* fuerunt

* omit.

* omit.

* et

* esset

* omit.

* omit.

* omit.

* longa mora

* colloquutionem

* terra

* add. Dominus

* add. gloriæ

* prosequebantur

* Et dicebat B. Dominicus: add.

CAPUT IX.
De prædictionibus B. Benevenutæ. Explet miraculo vicem plurium monialium.

[Introspicit animam Sororis Wilburgis] Quomodo habuit spiritum propheticum. In pluribus etiam habuit spiritum prophetiæ, multis personis manifestans sui cordis occulta et futura prædicens. Cum Soror Wilburgis de dormitorio ad primam dicendam veniret ad chorum, in ipso itinere invasit eam tentatio diabolica, timor et angustia multa: videbatur enim sibi, quod nunquam aliquid quod Deo gratum esset, operata fuisset; et idcirco Domino abominabilis esset, et ideo indigna Dei misericordia et consortio beatorum. Et cum in his cogitationibus moram contraheret, timor et angustia interioris hominis cœpit exterius declarari, ita quod Sorores, quæ erant in choro, et dicebant primam, videntes faciem ejus valde mutatam et male dispositam, accesserunt ad eam dicentes: “Soror Wilburgis, vos valde male habetis, exite de choro et ite quiescere.” Et cum exiret de choro, Benevenuta, quæ erat in eadem ecclesia in quadam occulta sede, ab aliis chori sedibus separata, præsentiens exivit de sede sua, et venit obviam ei, et manibus suis capiens caput ejus, posuit super pectus suum dicens: “Soror charissima, nihil timeas, quia non es damnata, sed es in bono statu animæ tuæ, et Dei amica.” Et ex tunc sine moræ dilatione, tam interius quam exterius, est in contrariam dispositionem transmutata, gaudium et lætitiam et consolationem gerens in corde, jucunditatem et hilaritatem demonstrans in facie, et de cætero melius quam prius fuerat consolata. Et hoc dixit Soror Wilburgis coram pluribus Sororibus.

[72] [et aliarum.] Quomodo occulta sciebat. Cum Soror Margareta in festo beatæ Ceciliæ stetisset in oratione, et eodem die venisset ad Benevenutam, Benevenuta orationem quam fecerat Margareta, sibi per ordinem recitavit: et hoc confessa fuit Margareta coram pluribus Sororibus. Soror etiam Bertolotta a, cum quadam die stetisset in oratione, cum venisset ad Benevenutam, Benevenuta etiam sibi suam per ordinem dixit orationem. Et hoc Soror Bertolotta asseruit coram quibusdam Sororibus.

[73] [Videt arcana Sororum.] Quomodo futura prædixit et remota sciret. Item cum quædam domina sæcularis misisset quamdam vestem nobilem de scarlato cuidam Sorori dicti loci cognatæ suæ, rogando instanter quod consueret supra dictam vestem quasdam margaritas et quosdam muliebres ornatus, et dicta Soror non auderet hoc facere sine licentia priorissæ, accessit ad priorissam pro dicta licentia. Priorissa vero noluit sibi eam concedere. Dicta vero Soror cœpit pro dicta licentia, ut satisfaceret cognatæ suæ, apud priorissam vehementer instare, dicens quod valde occulte faceret dictum opus. Priorissa vero ad instantiam ejus condescendit voluntati ejus, tali conditione, ut diceret illi cognatæ suæ, quod nec ipsa nec alia pro simili opere eas de cætero non gravaret. Et insuper dixit dictæ Sorori quod istud opus faceret ita occulte, quod ab aliis nesciretur. Propter quod dicta Soror accepit unam Sororem, et in occulto loco, in angulo scilicet dormitorii, inceperunt facere dictum opus. Benevenuta erat in domo propria, quando ista fiebant. Sequenti vero mane ad ecclesiam beati Dominici veniens, locuta est cum illa matrona, de qua supra facta est mentio, quæ habet libertatem intrandi et exeundi locum Sororum nostrarum, et dixit ei: “Dicatis Sorori Nicholottæ, quod bene meruit quod una manus sua fieret sicut est alia.” Et ideo dixit, quia infirmatur in una manu, nec ita potens est ad operandum cum una manu sicut cum alia. “Quare se abscondit in angulo dormitorii, ut faciat tale opus? Bene vidit Dominus et beata Virgo et sanctus Dominicus, et displicet eis.” Hæc autem cum audisset dicta matrona et quid diceret penitus ignoraret, cœpit admirari in verbis ejus, et rediens ad claustrum, dixit priorissæ et Sorori Nicholottæ verba prædicta, quæ sibi Benevenuta dixerat increpando. Quæ etiam cœperunt similiter admirari, quia istud negotium erat ita occultum, quod etiam de domo persona nulla sciebat. Et multa his similia de Benevenuta possent scribi, si scribere non gravaret. Hæc supradicta dixit mihi, qui hæc scripsi, priorissa coram pluribus Sororibus suis.

[74] [Supplet vicem] Quomodo supplevit in mane defectum. Soror Margareta, tertia feria Pentecostes, cum non audisset signum matutinarum, defuit a matutinis cum Sororibus, in choro et in sede sua, in statura, in habitu et in voce Sorori Margaretæ per omnia similis, officia quæ debebat facere Soror Margareta, cuncta perficiens. Die autem facto, cœpit conqueri Soror Margareta, et verecundari et dolere non modicum, quod in tanta solemnitate cum aliis non fuerat in matutinis. Aliæ vero Sorores contra eam dicebant, quod bene fuerat in matutinis, et quod viderant eam legentem et cantantem, et cuncta officia facientem. Negante autem firmiter Sorore Margareta, quod non fuerat, et versa vice aliis contrarium affirmantibus, cœperunt omnes non modicum admirari. Maxima autem causa propter quam dolebat Soror Margareta, quod non fuerat in matutinis, erat Benevenuta, quia erat ei valde devota, et amica specialissima, ne occasione hujus defectus obloquutio aliqua fieret contra Benevenutam. Fuerunt autem aliquæ Sorores dicentes: “Hoc non est aliud, nisi quod Benevenuta, divina eam adjuvante virtute, voluit sub specie Sororis Margaretæ suæ devotæ, ne confunderetur, supplere defectum.” Eodem die, domina Leveardis *, matrona scilicet illa quæ moratur cum Sororibus in habitu sæculari, veniens ad ecclesiam beati Dominici, et inveniens Benevenutam, narravit ei per ordinem supradictum negotium, et dixit: “Vere vos estis, quæ Sororis Margaretæ defectum supplevit.” Quæ nec negavit, nec affirmavit, sed ridendo respondit: “Majora feci pro Sorore Margareta.”

[75] [Sororis Margaretæ] Quomodo alia vice supplevit defectum. Simile huic negotio accidit alia vice. Post festum beati Petri martyris sequenti die, cum Soror Margareta esset debilis, dixit ei priorissa: “Nolite hac nocte surgere ad matutinas: estis nimis debilis.” Cum autem Sorores surrexissent ad matutinas, et sicut moris est, illæ matutinæ solemniter cantarentur, et Soror Margareta quiesceret, sicut ei dixerat priorissa, et jam magna pars matutinarum cantata fuisset, audiens Soror Margareta solemniter cantare Sorores, propter devotionem noluit plus quiescere, sed surrexit. A principio autem matutinarum visa est alia persona in sede Sororis Margaretæ, sicut supradictum est *, ei per omnia similis et vices suas per omnia complens. Postquam autem surrexit Soror Margareta, venit ad chorum, et ante altare inclinans, veniebat ad sedem suam: et cum jam intrasset formas super quas appodiant b se Sorores, quando faciunt prostrationes, videns Soror Catherina, quæ erat collateralis sua, Sororem Margaretam venientem, et aliam per omnia sibi * similem juxta se in sua sede manentem, obstupuit, et ivit obviam Sorori Margaretæ, et tenens eam dixit: “Quænam estis?” Quæ respondens ait: “Ego sum Soror Margareta,” et vertens se soror Catherina vidit, quod illa quæ steterat juxta eam, de sede illa recesserat, et amplius non est visa. Soror Margareta, quæ de novo venerat, stetit in sede sua, et complevit cum aliis Sororibus matutinas, et plures Sorores adverterunt istud admirabile factum.

[76] [pluries:] Item supplevit defectum. Semel etiam, cum Soror Margareta non fuisset in nona, visa est alia in sede sua, ei, sicut dictum est, per omnia similis. Jacobina etiam, devota vidua Benevenutæ secretaria, audivit ab ea, quod fuit quædam persona (sic enim loquebatur in tertia persona de seipsa quasi semper, cum loqueretur aliquod mirabile factum), quæ in loco Sororum nostrarum supplevit defectum cujusdam Sororis, quæ defuerat a matutinis, in cantando et legendo, et omnia officia dictæ Sororis in ejus specie faciendo c.

[77] [quod factum negavit numquam.] Quomodo non negavit se supplevisse defectum. Post hæc autem cum venisset Benevenuta ad fenestram Sororum nostrarum, et ibi esset priorissa cum Sororibus pluribus, Soror Margareta regratiata est ei dicens: “Carissima Benevenuta, regratior vobis multum *, quod vestræ placuit charitati in talibus matutinis meum supplere defectum, et cooperire opprobrium verecundiæ meæ.” Et cum hoc dictum, quæ ibi erant Sorores, certe confirmarent, Benevenuta ad hæc verba verecundiæ rubore perfusa, cœpit rogare, quod dimitterent ista verba, nec sibi de cætero talia loquerentur.

ANNOTATA.

a Bertolotta, hoc loco et alibi scribitur a Rubeo Bortholotta.

b Formæ super quas appodiant se sunt sellæ, solia canentium in choro. Apodiare idem est ac inniti, fulcire, sustinere [Cangius, V° Apodiare et V° Forma.] .

c Ex his quæ hocce capite explicata fuerunt, intelligit lector B. Benevenutam horas canonicas non eodem pacto ac moniales monasterii a Cella Ordinis FF. Prædicatorium recitasse. Nec mirum, quum beata virgo non monialis, sed tertiaria seu Soror de Pœnitentia sancti Dominici esset, cui proin sequens regula esset servanda: Fratres et sorores (scilicet tertiarii seu de pœnitentia S. Dominici) dicant quotidie omnes horas canonicas, nisi infirmitate impediantur. Pro matutinis dicant viginti octo Pater noster: pro vesperis quatuordecim, pro qualibet aliarum horarum septem. Ad honorem vero beatæ Mariæ semper virginis, pro qualibet hora superius nominata, tot Ave Maria quot Pater noster dicere teneantur. Pro benedictione autem mensæ dicant unum Pater noster. Cum vero surgunt a mensa, dicant similiter unum Pater noster. Pro gratiarum actione, vel psalmum Miserere mei Deus, vel psalmum Laudate, qui sciunt. Omnes etiam qui sciunt Symbolum apostolorum, videlicet Credo in Deum, dicant illud semel in principio matutinarum: et etiam ante primam, et quando completorium fuerit terminatum. Qui autem sciunt, et dicunt horas canonicas quemadmodum faciunt clerici, prædicta Pater noster et Ave Maria dicere minime teneantur [Holstenius, Codex Regul., tom. IV, pag. 144, edit. Brockie.] . Ita caput VI Regulæ Fratrum et Sororum de Militia Jesu Christi seu de Pœnitentia beati Dominici, quam Frater Munio, totius Ordinis Magister generalis, sæculo XIII exeunte, juxta modum vivendi illis Fratribus et Sororibus præscriptum, in ordinem redegit. Eam quoque plures pontifices suo calculo et auctoritate approbarunt [Ibid., pag. 140 et seqq. Acta SS., tom. III Aprilis, pag. 872.] .

* Leucardis

* alia — est omit.

* omit.

* omit.

CAPUT X.
De raptibus quos patitur B. Benevenuta.

[Rapitur in spiritu,] De raptu spiritus. Quoties autem fuerit raptus beatus spiritus ejus extra corpus suum sanctissimum, quis posset hoc scire, quia nemini unquam voluit dicere. Et si perpendit, quod interdum aliqua vel aliquis advertisset, verecundabatur non modicum, faciei * ejus rubore perfusa.

[79] [tempore Missæ,] De raptu in Missa. Multis annis ante felicem transitum ejus ex hac vita, frequenter spiritus ejus rapiebatur in Missa. Et fuit aliqua Missa, in qua a principio usque ad finem non fuit spiritus ejus in ea, nec audivit aliquid de illa Missa, nisi “Ite Missa est” in fine Missæ, quam dixit diaconus. Frequentius rapiebatur in Salve Regina, et in contemplatione et in oratione nocturna.

[80] [uti animadverterunt Sorores,] Quomodo Sorores perpenderunt de raptu. In tempore illo quando conversabatur quasi continue Benevenuta cum Sororibus nostris in monasterio suo, quod tempus incepit a festo beati * Augustini usque ad diem Resurrectionis dominicæ; de spiritu Benevenutæ adverterunt Sorores nostræ plurimos raptus, inter quos aliquos adverterunt mirabiliores et maxime manifestos. Primus fuit uno sero post complectorium, per bonam horam, quando Sorores exibant de ecclesia expletis orationibus suis. Tunc Benevenuta projecit se in veniam longam ante altare, capite aliquantulum elevato, et sic morabatur sine sensu et motu, videntibus pluribus Sororibus et valde mirantibus *; quia cum vocaretur, tangeretur et moveretur, nihil audiebat et minime movebatur, et tamdiu sic fuit, quod aliquid * morose dicere potuisset quadringentas Ave Maria et etiam plus. Et cum adhuc fortius moveretur, stetit sic per longam horam, antequam spiritus rediret ad corpus.

[81] [iterum,] De raptu pro cognato suo. Alia vice in die præcedenti festum S. Michaelis, post prandium, cum esset suppriorissa cum septem aliis vel octo Sororibus post refectorium suum sub quadam arbore, et Benevenuta erat cum eis, de spiritibus angelicis loquebatur. Et cum sic loquerentur ad invicem, spiritus Benevenutæ raptus est coram eis, et facies ejus est immutata; nam oculi ejus facti sunt rubei quasi sanguis, et lacrymæ fluebant ab eis in abundantia multa, et sic stetit per bonam horam. Et cum stuperent Sorores stantes ante ipsam, in tanta et tali mutatione mirabili, post aliquam horam reversus est spiritus ejus, sibi faciei suæ colore pristino restituto. Et cum priorissa et Soror Nicholotta, quæ erat specialis amica sua, quærerent ab ea, ubi fuerat, et quid viderat, cum multa verecundia respondit et rogabat, quod non molestarent eam hujusmodi verbis. Ipsæ vero instantissime supplicantes, importunitate sua coegerunt eam sibi manifestare ubi fuerat, et quid vidisset, promissione sibi primo ab eis facta quod, quamdiu viveret, nemini revelarent. Tunc dixit quod fuerat ad purgatorium, et vidit animam cognati sui, viri sororis suæ, quæ de pœnis purgatorii erat educta, qui dilexerat eam multum in vita sua, et multum sibi servierat et habuerat in ea devotionem non modicam: et dictum fuit Penevenutæ, quod meritis suis fuerat liberata de pœnis: propter quod felix illa anima, sic de pœnis educta, venit ante Benevenutam, et sibi magnifice gratias egit a.

[82] [atque iterum.] De longo raptu in vesperis. Item eodem die in vesperis erat in choro in quadam sede ab aliis separata; ibi enim consueverat commorari: et postquam inceptæ fuerunt vesperæ usque ad finem, et etiam postquam fuerunt finitæ, per longam moram fuit sine sensu et motu, quia raptus erat spiritus ejus, nec erat in ea: propter quod, finitis vesperis, veniebant Sorores ante eam cum reverentia et devotione multa, ejus dispositionem mirabilem contemplantes; de quo verecundabatur multum cum spiritus redibat ad ipsam. Item in matutinis sequentibus, cum in loco ubi dormiebat, moraretur, per totum tempus in quo illæ matutinæ solemniter cantabantur, rapta fuit in spiritu, et sine sensu et motu. Item idem contigit in Missa sequenti usque ad elevationem Corporis Domini, quia ante elevationem Corporis Domini per aliquam horam spiritus revertebatur ad ipsam: et adorato Domino, manebat in ipsa usque ad consummationem Missæ. Et hoc faciebat in omni Missa solemni. Item in nocte sequenti, quæ est ante festum beati Hieronymi, erat in domo, in qua jacebat cum quibusdam Sororibus; et cæteris dormientibus, excepta Sorore Margareta, Benevenuta orabat, et Soror Margareta cum ea. Et cum esset Benevenuta prostrata in venia longa, raptus est spiritus ejus extra eam, et bene advertit Soror Margareta. Et cum rediisset spiritus ad eam, quod bene cognovit Soror Margareta per quædam ejus suspiria longa, accessit ad eam et rogavit, et institit multum, quod se deponeret aliquantulum ita sicut erat vestita. Et cum se deposuisset cum multa devotione, posuit Soror Margareta faciem suam super faciem ejus, et osculata est eam: et tunc sensit tantam dulcedinem et consolationem ex ea exiisse, et in eam intrasse, quod videbatur ei quod omnes consolationes mundi huic æquiparari non possent. Et duravit ista consolatio in Sorore Margareta multis diebus, cum multa lacrymarum abundantia; quæ consolatio plenius in alio loco superius est descripta.

[83] [Rapitur quoque in cœlum,] De raptu in cœlum. Item in Annunciatione beatæ Virginis quæ secuta est, eodem anno, in primis vesperis et in Missa sequenti rapta fuit. Et tunc manifestavit aliquibus, quod in ipso raptu fuit in cœlo et vidit quomodo illæ vesperæ in cœlo fiebant. Item in septimana sancta, quando cantantur Passiones in Missis, quamdiu cantabantur Passiones, extra se rapiebatur: et in illis tribus * matutinis, quando lamentationes cantantur, quamdiu illæ * matutinæ cantabantur, non erat in ea spiritus ejus, in conspectu Sororum omnium.

[84] [mercedis loco.] De raptu in cœna Domini. Item in die cœnæ Domini, cum comederent Sorores, et ipsa erat in mensa cum eis, et * modicum quid gustasset, in conspectu totius conventus super mensam raptus est spiritus extra eam, nec sine multa devotione et lacrimis aliquarum. Item in videndo reliquias sanctorum, tribus vicibus rapta fuit in præsentia multarum. Primo in videndo reliquias beati Dominici, quæ fuerant missæ in duabus pixidibus eburneis. Una missa fuerat super altare Sororum nostrarum conventui *. Item duabus vicibus rapta fuit in videndo unum caput, quod fuit unius virginis, quæ fuit una undecim millium virginum b, quæ passæ fuerunt juxta Coloniam. Quod caput missum fuit Sororibus Ordinis Fratrum Prædicatorum de Forojulii, et servant illud in multa reverentia et devotione ornatum. Cum Sorores nostræ reciperent quamdam novitiam, tunc Benevenuta morabatur in loco Sororum nostrarum. Cum autem esset priorissa in capitulo cum aliis Sororibus ad recipiendam dictam novitiam, erat etiam Benevenuta cum eis: et stantibus Sororibus omnibus et Benevenuta cum eis, cum novitia exueretur habitu sæculari et religioso indueretur, et a cantorissa hymnus Veni, Creator Spiritus, inciperetur, raptus est spiritus Benevenutæ et adverterunt omnes. Cum autem conventus iret ad ecclesiam cantando hymnum, Benevenuta remansit in capitulo stando, quia non poterat se movere. Et cum ea remansit domina Leucardis c, quæ non habebat habitum religionis, donec Benevenutæ spiritus est reversus, et hoc factum est per longæ moræ spatium, et postea venit ad ecclesiam, et aliæ Sorores insecutæ. Istos raptus superius nominatos viderunt manifesto Sorores communiter. Fuerunt etiam alii raptus singulares non ita manifesti, qui non potuerunt per singulos memoriæ reservari; qui omnes contigerunt in Benevenuta infra tempus quo fuit cum Sororibus nostris superius nominatum. Quia vero devotissima Benevenuta noluit habere falsas consolationes hujus miseræ vitæ, toto tempore vitæ suæ, idcirco Dominus, justus judex, in raptu spiritus ejus in cœlum merito sibi dabat prægustare consolationes beatæ vitæ sine fine mansuræ, ubi vidit et audivit quod non licet loqui. Quia etiam ab infantilibus annis incipiens noluit se carnis dare deliciis, imo potius versa vice carnis molestias et dolores, et Christi mortificationem postea semper in suo tenello corpore circumferre: ideo Dominus Jesus Christus sibi præstitit spiritus consolationes mirificas; experimento enim didicerat, quod cum infirmabatur in corpore, fortior et potentior in spiritu reddebatur. Insuper etiam, quia nunquam voluit habere conversationem et familiaritatem diligentium transitoria, et terrena quærentium, ideo Dominus misit ad eam frequentem visitationem et consolationem civium supernorum, angelorum scilicet et maxime Gabrielis, sanctorum et frequentius beati Dominici, et beatarum virginum et præcipue Catharinæ, Agnetis et Margaretæ, in quibus omnibus ineffabiles consolationes habebat; quia delicatæ sunt nimis divinæ consolationes, et dantur non admittentibus alienas.

[85] [Sustinuit diabolicas tentationes] Et ne magnitudo harum consolationum extolleret eam, datus est ei permissione divina angelus satanæ, malignus scilicet spiritus, qui ei sub diversis speciebus visibiliter apparendo, multis annis ei * diversimode molestavit cum terroribus, aliquando minis, exprobrationibus, interdum verberibus; aliquando vero sub pulcra specie blandis verbis volens eam decipere, ipsam multiformiter impugnando. Sed in omnibus Dei virtute confusus diabolus, et superatus ab ea, cum clamore et verecundia recedebat. Devotissima vero Benevenuta immediate postea visitata per angelos, vel sanctos, vel sanctas, et per eos multipliciter consolata, manebat in multiplici gaudio et lætitia, quia sicut abundabant Christi passiones in ea, ita et per Jesum abundabat consolatio sua. Et cum quasi toto tempore vitæ suæ duxisset tam devotissimam vitam, sicut in his paucis verbis immediate superius scriptis breviter est descriptum, cupiebat dissolvi et esse cum Christo, præcipue postquam, in ecclesia rapta spiritu, prægustaverat dulcedines illas. Non ideo cupiebat ex hac vita migrare, et subterfugere * mundi pressuras, et dæmonum molestias, et carnis dolores, et infirmitates, in quibus nimis et ultra quam nimis afflicta fuerat; imo ad tantam patientiæ perfectionem pervenerat, quod audivi ab ea, qui hæc scripsi, quando sanata perfecte fuit divino miraculo: “Ecce, inquit, perfecte sum sanata, et videtur modo mihi quod nunquam aliquam infirmitatem habuerim; sed parata sum, si Domino placet, omnes quas habui infirmitates iterato voluntarie sustinere.” Sed ideo cupiebat dissolvi, ut ad illas, quas prægustaverat, dulcedines perveniret, et ut rediret ad eum, qui fecerat eam ad se, et inquietum erat cor ejus donec rediret ad eum. Unde personas illas, quas credebat timere et amare Deum *, sæpe rogabat, ut rogarent pro ea, quod Dominus tolleret eam ex hac vita: propter hoc me, qui hæc scripsi, de hoc sæpe rogavit. Similiter faciebat angelis et sanctis aliis, qui sibi frequentissime apparebant, sicut superius est sæpe descriptum, ut rogarent pro ea Dominum, quod de hoc nequam sæculo educeret eam; et dicebant ad eam ut patienter sustineret, quia nondum venerat hora ejus. Sed quia sancta desideria dilatione crescunt, et si dilatione deficiunt, desideria vera non sunt; istud suum desiderium, scilicet dissolvi et esse cum Christo, crescebat quotidie, et adhuc multum faciebat, quia duas magnas consolationes habebat in hac vita, propter quas patientius sustinebat præsentis peregrinationis exilium, quas modo perdebat: una tollebatur ex toto, alia vero tollebatur ex parte.

[86] [Ei fuit magnum solatium uti Fratre Conrado confessario,] Una major consolatio, quam habebat in hac vita, erat Frater Conradus, confessor suus. Nec mirum, quia Benevenutæ fuit divinitus revelatum per beatum Dominicum, sicut jam superius est descriptum, quod divina Providentia factum fuit, quod Frater Conradus intraret Ordinem Fratrum Prædicatorum, et deberet Benevenutæ specialem gerere curam: et ipsa debebat de consilio suo regi, et sibi in omnibus obedire. Fuit etiam sibi promissum a Domino Benevenutæ, quod in fine vitæ suæ apud eam esset et ipsam traderet sepulturæ; propter quod, quando fuerat occupatus in conventu Tridentino et in conventu Trivisino in officio prioratus, nunquam poterat quiescere desiderium ejus, nisi postquam esset absolutus a prioratu, et conventui Civitatensi assignatus. Nec mirum, quia ipsa revelaverat ei omnia mirabilia Dei, quæ Deus in ea fuerat operatus, tamen sub sigillo secreti, quod nulli revelare deberet, quamdiu ipsa viveret in hac vita, et in his ipsa debebat de consilio suo regi et dirigi. Sed modo de novo acceperat litteras prioris provincialis Frater Conradus, quod electus erat in priorem conventus Veronensis d, et quod iret ad dictum * ad exequendum officium prioratus. Quod audiens Benevenuta cœpit inconsolabiliter tribulari.

[87] [et versari in ecclesia S. Dominici.] Secunda consolatio quam habebat Benevenuta in hoc mundo, erat esse in ecclesia beati Dominici: unde si fieri potuisset, nunquam de ea nec in die nec in nocte recedere voluisset. Illa consolatio duabus de causis ab ea tollebatur ex parte: una erat debilitas naturæ propter vigilias et abstinentias suas, et etiam propter aliquas infirmitates, propter quas non poterat ad ecclesiam venire sine multo gravamine. Alia causa propter quam non poterat ad ecclesiam venire, erat defectus societatis, quia Maria soror sua, quæ consueverat eam sociare, modo sic sociare non poterat, sicut prius, quia modo incumbebat sibi * regimen domus interius et exterius, et habere curam familiæ.

ANNOTATA.

a Gratias egit B. Benevenutæ anima a purgatorio ejus interventu liberata. Idem accidisse S. Nicolao Tolentino narrant ejus biographi [Acta SS, tom. III Septembris, pag. 647.] . Plures alios sanctos de animabus defunctorum imprimis sollicitos enumeratR. P. Carolus Cahier, eorumque explicat insignia [Caracteristisques des saints, pag. 360 et seq.] .

b De reliquiis Undecim millium virginum in Opere Bollandiano prolixe dictum fuit a scriptore Commentarii prævii [Acta SS., tom. IX Oct., pag. 235 et seqq] .

c Leucardem de qua hoc loco et supra num. 73 et num. 74, suspicor, quum fere idem ac B. Benevenuta cum monialibus FF. Prædicatorum commercium habuerit, fuisse Tertii Ordinis S. Dominici seu de Pœnitentia sodalem. Eam feminam pientissime vixisse satis indicat biographus. Nec mirum; nam multas feminas hujus Tertii Ordinis ad perfectionis christianæ apicem pervenisse novimus. Harum plures in Codicis Regularum Proœmio nominantur [Holstenins, Codex Regul., tom. IV, pag. 142, edit. Brockie.] . Illius sodalitii per totum orbem Christianum propagati, utilitatem nemo non videt, quum omnes cujuscumque conditionis, generis et ætatis, qui pie vellent vivere in Christo Jesu, ei nomen dare possent; et omnes ejus leges, paucis iisque facillimis exceptis, omnibus christianis vel præcepto vel consilio servandæ proponerentur.

d De electione priorum hæc est lex OrdinisFF. Prædicatorum: Priores conventuales a suis conventibus secundum formam canonicam eligantur, videlicet a majori parte ultra medietatem omnium eligentium; vel per scrutinium, vel per compromissionem, vel per communem inspirationem; aliis subtilitatibus juris relegatis. Præterea quo pacto hæc lex servanda sit, in totius Ordinis capitulis generalibus pluries fuit declaratum [Codex Regul., tom. IV, pag. 72 et seqq.] .

* facie tempore Missæ,

* sancti

* admirantibus

* aliquis

* omit.

* omit.

* add. cum

* conventus

* eam

* ut subterfugeret

* Dominum

* conventum add.

* illi

CAPUT XI.
B. Benevenuta ut moriatur a Deo impetrat. Ultimæ ejus revelationes. Ejus mors.

[Petit et impetrat a Deo ut moriatur.] Quomodo petivit mori et exaudita est. Hæc igitur attendens devotissima Benevenuta, quod nulla sibi manebat consolatio in hac vita, cum usque ad XXXVIII annum suæ ætatis a pervenisset, octavo die ante festum Simonis et Judæ, cum duabus devotis viduis cum intrasset ecclesiam beati Dominici, (una quarum erat soror sua carnalis, uxor quondam cognati sui, cujus animam meritis suis eduxerat de pœnis purgatorii, sicut superius est descriptum: alia vidua erat soror devotæ viduæ Jacobinæ, secretariæ et sociæ Benevenutæ), prospiciens in crucifixum cum multo affectu et desiderio, audientibus illis duabus viduis, sic oravit: “Domine Deus Jesu Christe, per illum sanguinem pretiosum quem fudisti pro nobis peccatoribus super sanctissimam crucem tuam, rogo te quod de hac vita tollas me, si expedit animæ meæ.” Audientes autem illæ duæ viduæ orationem cum tanto affectu et desiderio factam, timentes ne exaudita foret, dixit ad eam soror sua: “Noli sic dicere, Benevenuta, quia non possem nisi cum desolatione multa vivere sine te in hac vita.” Ipsa vero jucunda facie respondit ei: “Non credis quam * possem te melius juvare si essem cum Domino Jesu Christo in vita gloriæ, quam si essem tecum in hac valle miseriæ?” Altera etiam vidua cum multa angustia dixit ei: “Domina Benevenuta, nolite nos derelinquere, quia vos estis magna spes nostrorum omnium, qui diligimus vos et devotionem habemus in vobis, et magna consolatio nostra.” Exaudita est * nihilominus oratio sua; nam illa die invasit eam quidam dolor pectoris, qui non dereliquit eam usque ad mortem.

[89] [Ægrota decumbit] Quæ signa apparuerunt appropinquante morte. In illa nocte et præcedenti, transacta tertia et quarta parte noctis, duæ mulieres, quæ erant sorores ad invicem de contrata illa, quæ vigilaverant usque ad illam horam, viderunt globum unum luminis supra domum prædictæ virginis descendentem. In mane sequenti venit ad ecclesiam, dolore non cessante, sed potius aggravante, et cum postea rediret domum sororis auxilio sustentata, in ipso itinere tantum invaluit infirmitas, quod os ipsam oportuit aperire, et in ipsa via multam ejecit sanguinis quantitatem. Tertia et quarta die, licet dolor non cessaret, sed potius augeretur, licet etiam * præcedenti sanguinis effusione debilior esset, et adhuc spuere sanguinem non cessaret; nihilominus voluit ecclesiam visitare. Quarta vero et duabus sequentibus oportuit eam decumbere, invalescente dolore: et infra hoc tempus omnibus ecclesiasticis sacramentis devote susceptis, et insuper omnibus * negotiis suis ordinate dispositis, elegit sepeliri in sepulcro in quo jacebant corpora patris et matris, quod est immediate positum ante fores ecclesiæ beati Dominici b. A multitudine insuper devotarum et honestarum personarum religiosarum et sæcularium, quæ magnam habebant in ea devotionem, fuit in isto triduo visitata.

[90] [et post triduum moritur.] Quomodo migravit de hac vita. In illa autem nocte, quæ istud triduum est secuta, cogitantibus quasi omnibus quod ipsa deberet ex hac vita migrare, sicut et factum est, multæ devotæ et honestæ personæ sæculares et religiosæ, propter devotionem sanctitatis suæ, super eam voluerunt vigilare, ut essent juxta eam, quando felix anima sua separaretur a corpore. Et cum jam appropinquasset meditullium noctis, ipsa quæsivit qualis hora esset modo, et responsum est ei quod noctis medietas jam transiisset. Tunc ipsa dixit: “Mittite pro Fratribus, quia ipsi possent nimium stare.” Nostræ autem matutinæ interim sunt pulsatæ. Et Frater Jacobus, qui erat frater suus carnalis, expedivit se, et primo venit ad eam. Post hunc venit * Frater Conradus, prior Veronensis, confessor suus, et invenerunt eam deficientem, sed adhuc aliquid intelligentem et etiam cognoscentem. Tunc prior Veronensis cœpit confortare et dicere: “Filia, nihil timeas, sed sta firmiter, et sis secura, et dicas Credo in Deum sicut potes.” Prior vero Veronensis et Fratres qui erant ibi cœperunt orare pro ipsa, et more solito recommendationis animæ sunt officium prosecuti. Soror autem Benevenutæ vidua tenebat eam intra brachia sua, super pectus ejus caput reclinatum habentem. Et tunc emisit magnum gemitum cum rugitu, et obscuro aspectu; et post modicum restituta est ei facies hilaris et jucunda, quasi ridens, a dextris et a sinistris oculis aspiciendo ac si sana fuisset, et sic lætanter et feliciter expiravit tertio kal. novemb. 1292 c. Et hic talis rugitus et dispositio faciei quam habuit in morte, videtur respondere cuidam revelationi, quam ad multam instantiam suam habuerat a beata Virgine.

[91] [Ipsi morituræ] Quomodo voluit scire qualis sibi diabolus appareret in morte. Audiens Benevenuta sæpe qualiter serpens antiquus insidiatur fidelibus in hora mortis, animas scilicet fidelium impediendo desperatione et diversis terroribus, quando egrediuntur a corpore, voluit de se scire quale sibi impedimentum præstare debebat. Propter hoc multis diebus ante instanti oratione postulavit a beata Virgine, quod sibi hoc notum facere dignaretur. Quomodo beata virgo manifestavit sibi. Quare beata Virgo semel apparuit ei, manifestans sibi *, quod tunc malignus spiritus apparebit sibi valde horribilis; et inquit: “Tu tamen esto secura, quia sine moræ dilatione veniam in adjutorium tui: et hoc quod tibi dico modo, hac nocte probabis.”

[92] [apparet diabolus.] Quomodo ei apparuit diabolus in morte. Et post recessum beatæ Virginis apparuit ei malignus spiritus nimis horribilis, faciens ei timores horribiles, et dicens quod in damnationem * erat sibi datam *, pro eo quod indiscretam duxerat vitam, et ante tempus interfecerat semetipsam. Et cum Benevenuta in angustia multa in adjutorium suum beatam Virginem provocaret *, et quod eam, sicut promiserat, adjuvaret, respondit ei malignus spiritus: “In cassum invocas; quia non fuit beata Virgo, quæ apparuit tibi, sed ego sub specie sua, quia sic te decipere volui.” Benevenuta vero beatam Virginem invocare non cessans, diabolus versa vice prædictis verbis et similibus per * longam moram ipsam impugnans, demum confusus abscessit; beata Virgine cum sua lucente familia subsequente, et devotissimam Benevenutam magnifice consolante. Hanc revelationem diu ante revelaverat Benevenuta Beatrici moniali, sorori suæ carnali, quæ super eam præsens erat, quando felix anima sua egrediebatur a corpore. Rugitus enim, quem prius habuit, fuit propter aspectum dæmonis; facies autem hilaris subsecuta, propter adventum beatæ Virginis, et suæ jucundæ societatis: unde tunc subjunxit: “Exspectate me modicum,” et expiravit. Insuper diu ante, in die scilicet Annunciationis beatæ Virginis, quando fuit curata Benevenuta ab omni infirmitate mentis et corporis, apparuit sibi beata Virgo cum pluribus sanctis, et promisit ei dicens: “Cum omnibus istis sanctis devotis tuis veniam tibi in adjutorium in hora mortis.” In hora transitus lumen apparuit. In eadem hora transitus sui, intrans quædam mulier multum antiqua fores curiæ domus Benevenutæ, vidit quamdam flammam ad modum facis ardentis elevari de domo Benevenutæ et inclinare * versus ecclesiam beati Dominici.

ANNOTATA.

a Jure meritoque existimat Rubeus B. Benevenutam anno 1255 vitam auspicatam fuisse. Nata est enim die 4 maji, festo S. Floriani, mortuaque, uti num. 90 dictum fuit, die 30 octobris anni 1292, annum agens trigesimum octavum: sequitur eam non explevisse annos triginta octo, sed tantum triginta septem annos, menses quinque ac dies viginti sex.

b Sepulcrum hic significatur quod exstruendum curavit Conradus Bojanus; antiquius vero ejus familiæ sepulcrum apud S. Stephanum fuisse opinatur Rubeus, vel etiam in alio loco pro voluntate eligentium [Rubeus, pag. 75.] .

c In vetusto Necrologio legitur: B. III Kal. Novembris MCCLXXXXII, obiit Benvenuta, filia quondam domini Bojani, quæ reliquit conventui vivendo multa bona sua mobilia. Vixit in spiritu devote. Quibus recentius Necrologium consonat: MCCXXXXII obitus Benvenutæ, filiæ quondam domini Bojani. Vixit devote in tertio Ordine nostro. Addit Rubeus postrema verba videri eadem manu ac priora scripta, licet atramentominus nigro. B. Benevenutam exspirasse in loco qui vocabatur Catapano refert Mutius Sforza [Vita della B. Benvenuta, pag. 106, edit. 1589.] . Locum intelligit Rubeus ubi variæ domus supellectiles adservabantur [Op. cit., pag. 75.] . Verum Catapano nihil aliud hic significat quam aliquod necrologium etiam nunc ita vocatum. Quam vocem in margine alicujus scriptionis auctor quidam exaravit, ad indicandum sese B. Benevenutæ diem emortualem, de quo agebat, in codice nuncupato Catapano invenisse [Vita della B. Benvenuta, pag 150, edit. Utinensis anni 1848.] .

* quod

* add. autem

* add. ex

* omit.

* vero

* omit.

* damnatione

* data

* provocasset

* post

* declinare

CAPUT XII.
Planctus parentum B. Benevenutæ. Ejus laus celebrata.

[Mortuam B. Benevenutam multi luxerunt,] Planctus parentum. Tunc elevatus est mœror et planctus omnium parentum, et amicorum religiosorum, et religiosarum, et multarum aliarum personarum, quæ propter devotionem convenerant ad felicem transitum ejus. Inter quos venit quidam nepos suus, filius sororis suæ viduæ, in cujus brachiis emiserat spiritum, et filius fuit cognati sui, cujus animam meritis suis de purgatorii pœnis eduxerat, sicut superius est descriptum; et irruit super corpus ejus cum clamore magno, et lacrymarum fletu largissimo; ita quod ex naribus ejus est ruptus sanguinis fluxus magnus, et curatus est de quadam infirmitate sua capitis, quæ emigranea dicitur, quam passus fuerat pluribus annis, nec ipsum de cetero amplius molestavit. Fratres autem nostri volebant ipsam eadem die tradere sepulturæ a, sed instantia et importunitate fratris sui Pauli b, et sororis suæ Mariæ, propter multum amorem quem habebant ad ipsam, (volebant satiari de ea cum præsentia corporis sui, et ea quæ necessaria erant ad sepulturam decentius præparare); illa die insepulta remansit.

[94] [eamque tulerunt in ecclesiam S. Dominici.] Tunc plures viri de melioribus civitatis, et plures dominæ nobiles et honestæ, cum multis de communi populo terræ, venerunt ipsa die visitare corpus sanctissimum Benevenutæ causa devotionis, osculantes c illud cum multis lacrymis et tangentes illud cum annulis, et cum paternostris d et rebus aliis, quas homines secum deferunt, ut ex tali tactu effectum virtutis acciperent et sanctitatis. Fratres nostri cantaverunt super eam Officium mortuorum. Advertentes autem hoc moniales de monasterio majori, quod cum tanta devotione visitabatur ab omnibus, petiverunt ab abbatissa plures earum, antequam sepulturæ traderetur tam sanctissimum corpus, licentiam visitandi. Et quia multæ erant quæ volebant, dixit abbatissa: “Eamus ergo omnes, veniam et ego vobiscum.” Et sic venit domina abbatissa cum toto suo collegio ad domum ejus. Postquam vero reverenter tetigerunt et osculatæ sunt corpus ejus, Officium mortuorum super eam solemniter cantaverunt cum Salve Regina. Audiens autem prior Prædicatorum, quod abbatissa de monasterio erat juxta corpus Benevenutæ cum toto collegio suo, et quod ibi erat magna populi multitudo, venit processionaliter cum toto suo conventu ad deferendum corpus Benevenutæ ad ecclesiam beati Dominici. Et cum prior cum conventu suo pervenisset ad corpus, omnibus, quæ necessaria erant, præparatis, ad ecclesiam B. Dominici processionaliter sunt reversi: et post eos domina abbatissa cum processione sua, sequente feretro cum populi frequentia multa. Et sancto corpore in ecclesia posito, et Officio mortuorum incepto, et cum vesperis finito, cæteri qui non debebant pernoctare cum corpore ad propria redierunt.

[95] [Postero die confessarius coram populo prædicat ejus laudes.] Mane sequenti reversa est ad Missam populi multitudo non modica. Frater autem Conradus, prior Veronensis, dixit Missam et prædicavit e, et quia non erat tempus protrahendi sermonem, in generali dixit breviter quædam sua merita sanctitatis, et in speciali duo miracula recitavit: scilicet quomodo beata Virgo in nocte Annunciationis dominicæ, apparuit sibi cum beato Dominico, prædicens sibi, quod in ipsa die debebat curari ab omnibus infirmitatibus mentis et corporis meritis beati Dominici. Quod et factum est eadem die stupendo miraculo; postquam scilicet a Benevenuta accepto corpore Christi, apparuit beatus Dominicus, et accipiens eam per manum, deduxit eam per medium chorum usque ad gradus majoris altaris suo nomini dedicati. Ubi postquam aliquantulum jacuit prostrata, ab omni infirmitate corporis et animæ sanata surrexit. Aliud vero miraculum recitavit, quando scilicet biennio cincta funiculo, funiculus adeo intraverat carnem ejus, quod non potuerat eum tollere sine carnis incisione: et hoc nolebat alicui revelare. Super quo Dei petens auxilium, confugit ad tutum orationis refugium, et spiritu suo ad eam reverso, qui in ipsa oratione extra se raptus fuerat, invenit ipsum funiculum ita integrum ante conspectum suum positum, sicut prius ipsa cincta manebat. Et ista duo miracula in superioribus magis distincte sunt posita.

[96] [Item die dominica] Multi autem viri et mulieres de Civitate scientes Fratrem Conradum multo tempore fuisse Benevenutæ secretarium et confessorem, et sanctitatis ejus multa secreta novisse, quæ ipsa vivente revelare non poterat ratione secreti, quod promiserat; nunc vero quod defuncta erat, et a promissione secreti fuerat liberatus, cupiebat * ab ipso audire aliqua Dei opera mirabilia, quæ circa ipsam facta fuissent, antequam recederet de conventu, et ad suum accederet prioratum. Et propter hoc fuit prædicatio ordinata in sequenti dominica; ad quam prædicationem convenit pars maxima Civitatis, ita quod ecclesia nostra erat hominibus valde plena; in qua prædicatione postquam prædicavit quasdam magnas gratias et virtutes, quas Dominus Jesus Christus Benevenutæ contulerat, tria specialia de ea valde mirabilia prædicavit, quæ sunt valde magnifica et insolita degentibus in hac vita.

[97] [mirabilia prodidit] De miraculo Gabrielis angeli. Primum fuit illud magnum prodigium, quomodo non terreno cibo, sed cœlesti alimento per Gabrielem archangelum, quasi per quinquennium, sustentata fuit; quia infra hoc tempus cibum vix in septimana sumebat, et hoc faciebat ad instantiam sibi adstantium, quia bene sciebat, quod eo non indigebat. Et cibus ille erat tam parvissimæ quantitatis, quod parvæ aviculæ vix sufficeret una die; quem post modicam horam totaliter evomebat. Angelus autem Gabriel circa horam nonam descendebat de cœlo quotidie, vasculum lucidum portans secum, et tribus vicibus in die digitis suis accipiebat quid modicum ex eo, et ponebat in os Benevenutæ, et de isto cibo vivebat. Nec fuit unquam aliqua persona, quæ vidisset eam aliquem cibum in toto prædicto tempore tenuisse, excepto Corpore Christi, quod semper tenebat: simplicem etiam aquam quando bibebat, bene tenebat.

[98] [plura.] Quomodo diabolum vicit. Secundum quod prædicavit fuit quod malignus spiritus pluries apparuit sibi, molestans eam in aliqua specie corporali, et bis, sicut docta fuit, projecit eum sub pedibus suis, ponens pedem super collum ejus, et sedens super eum et dicens: “Sternere, vilissime dæmon, sub pedibus feminæ debilis.” Et dæmon respondebat: “Heu me! Non audebo apparere ante conspectum ejus qui misit me: dimitte me abire, et promitto tibi quod nunquam te de cætero molestabo.” Tertium quod prædicavit, fuit quod animam fratris carnalis prioris Veronensis, qui nuper defunctus fuerat, ad instantiam ejus de pœnis purgatorii suis meritis et precibus liberavit. Unde defunctus postea apparens ei, humiliter gratias egit. Et hæc tria, quæ prædicavit, in superioribus melius sunt descripta. Et sic completum est quod Benevenutæ divinitus est promissum, et Frater Conradus erat ex revelatione Benevenutæ securus, quod in quacumque parte fuisset, juxta eam in hora mortis esset, et ipsam traderet sepulturæ.

ANNOTATA.

a B. Benevenutam ipso die obitus sepulturæ tradere volentes, FF. Prædicatores nullo pacto Ecclesiæ leges violabant: nam hujusmodi usum fuisse antiquissimum facile colligitur ex ritu sepeliendi mortuos [B. Thomasii opp., tom. IV, pag. 332 et seq., edit. Vezzosii.] , descripto in vetusto codice ms. archiv. Basilicæ VaticanæS. Petri: cujus vestigia in hodierno libro Rituali cernuntur. Atque etiam nostro ævo in Italia meridionali, præsertim tempore æstivo, similis usus viget. Quare S. Pachomius [Acta SS., tom. III Maji, pag. 324.] , S. Ambrosius Mediolanensis [Surius, De SS. Vitis, tom. April., pag. 56.] , beatus Carolus Magnus [Acta SS., tom. II Jan., pag. 886.] , multique alii quo die mortui sunt vel intra vigesimam quartam horam post mortem sepulturæ fuerunt dati [Ibid., tom. XII Oct., pag. 375.] . Verum die septimo, quarto, tertio, vel secundo mortui non raro sepeliebantur [De Ritibus eccles., tom. III, lib. III, cap. 13, pag. 564 et seq., edit. Roth. 1702.] . Hunc ritum ecclesiasticum explicuit Martenius [Ibid.] .

b Paulus Familiam Bojani propagavit duabus suis uxoribus [Rubeus, pag. 78 et seq.] .

c Osculantes corpus B. Benevenutæ huic sanctæ virgini non publicum sed solummodo cultum privatum exhibuerunt, quum hæc nequaquam solemniter aut a publicis Ecclesiæ ministris, sed tantum ex privata pietate peracta fuerint [Cfr. Ben. XIV, lib. II, cap. XII, n. 9.] .

d Paternostri, id est, Rosarium B. Mariæ Virginis, de quo in Actis nostris in Commentario ad Vitam S. Dominici.

e Oratio funebris in honorem B. Benevenutæ a Fratre Conrado habita, utpote cultus privati significatio, Urbani VIII aut aliorum RR.Pontificum decretis non repugnat. Hujus generis honor in similibus adjunctis a S. Bernardo S. Malachiæ fratrique suo Girardo et S. Claræ a cardinali Ostiensi, postea Alexandro IV, R. P., fuit delatus. Nec mirum tales laudes non esse prohibitas, cum in funere virorum non adeo sanctimonia quam dignitate, arte aut professione insignium, sint licitæ [Ben. XIV, loc. cit., num. 10.] .

* cupiebant

CAPUT XIII.
Miracula B. Benevenutæ. Lumina visa super ejus sepulcrum.

[B. Benevenutæ sepulcrum] De miraculis post mortem. Et sicut devotissima virgo Benevenuta ab infantilibus annis usque ad mortem in tota vita sua sanctissima fuit, et * toto * plena prodigiis, sic etiam post mortem, Dominus Jesus Christus veritatem sanctitatis ejus cœlestium luminum et diversarum curationum infirmitatum voluit confirmare miraculis.

[100] [luminibus clarescens vident moniales] De die sepulturæ et de signis quæ viderunt Sorores. Fuit enim sepulta a in vigilia omnium sanctorum, et in nocte sequenti, licet fortiter plueret, tres Sorores Ordinis nostri, quæ morantur in monasterio Sororum de Civitate, videlicet Soror Nicholotta, quæ modo est priorissa, Soror Margareta, et Soror Magdalena, viderunt splendere luminaria magna pro maxima parte noctis, in facie ecclesiæ super sepulcrum Benevenutæ, quod est ante fores ecclesiæ situm. Dormitorium enim illud Sororum nostrarum est ita dispositum, quod Sorores quæ morantur in cellis quæ sunt ex una parte, scilicet ex parte claustri, faciem ecclesiæ nostræ et etiam totam ecclesiam nostram possunt bene videre. Et illa luminaria, quæ apparent in luminaribus, et flamma materialis ignis discordare videntur, quia nihil fumi, nihil penitus rubedinis apparet in eis, sed in modum coloris argentei albescens splendore coruscat. Insuper in luminaribus illis magnis, quædam lumina * minora videntur, quæ sicut manipuli accensi ab illis magnis luminaribus discernuntur, et majoris lucis splendore, et motu vario quo moventur in eis.

[101] [pluribus diebus.] Item de luminaribus. Item in quodam die sabbathi post matutinas, quem diem admonitione beatæ Virginis Benevenuta speciali reverentia et devotione colebat, Soror Matildis de dicto monasterio Sororum nostrarum dixit, quod vidit quasi duos manipulos accensos ante faciem ecclesiæ, splendorem non modicum circumquaque reddentes, et juxta parietes ecclesiæ huc et illuc se paulatim moventes; et cum per bonæ moræ spatium sic fecissent, postea disparuerunt. Et post modicum quidam splendor luminis supervenit adeo magnus, ut totam operiret ecclesiam, et adeo splendidus, quod videbatur quod tota arderet ecclesia, et etiam iste splendor duravit per bonum spatium temporis, et in ista visione fuit prædicta Soror magnifice consolata. De eodem. Item prædicta Soror cum alia Sorore ejusdem loci, quæ vocatur Eusebia, vidit quadam alia nocte foris circa ecclesiam magnum lumen, et videbatur eis, quod maximum lumen esset intra ecclesiam, quia tectum ecclesiæ ad modum vitri videbatur lucere, ita quod totum tectum splendidum videbatur. De eodem. Item in sabbatho sancto Paschæ vidit dicta Soror Matildis magnum splendorem ante faciem ecclesiæ super sepulcrum ejus. De eodem. Item Soror Matildis et Soror Magdalena in festo Trinitatis magnum splendorem pariter viderunt ibidem. De eodem. Item istæ duæ Sorores viderunt simile lumen in festo Exaltationis sanctæ Crucis super sepulcrum ejus. De eodem. Item istæ duæ Sorores in octava Nativitatis beatæ Virginis viderunt simile lumen. De eodem. Item quadam alia nocte vidit Soror Eusebia ibidem magnum splendorem. Et in illo splendore erat quidam alius splendor in modum ardentis manipuli. Et talis splendor apparuit ei quinque vicibus una nocte. De eodem. Item dicta Soror Eusebia in nocte sancti Thomæ martyris vidit super totum locum Fratrum tam grande lumen, quod videbatur quod totus locus arderet, et de illo lumine videbatur quod exirent duo lumina, quasi duo manipuli accensi. De eodem. Item quadam alia nocte Soror Weremburg, quæ antea fuerat priorissa, et Soror Margareta, et Soror Nicholotta, quæ modo est suppriorissa, et Soror Matildis, et plures aliæ Sorores viderunt omnes pariter grande lumen super ejus sepulcrum. De eodem. Item quadam alia nocte plures Sorores simul viderunt juxta ecclesiam magnum lumen; et in eadem nocte duæ Sorores, scilicet Soror Wilbergis, et Soror Leoncina, viderunt ibidem tribus vicibus magnum lumen. De eodem. Item in festo beati Dominici Soror Wilbergis vidit ibidem duabus vicibus magnum lumen. De eodem. Item dicta Soror postea duobus sabbatis vidit ibidem lumen splendere, et tunc pluebat valde fortiter. De eodem. Item Soror Gisla vidit una nocte duabus vicibus magnum splendorem levantem se juxta ecclesiam. De eodem. Item dicta Soror Gisla in cœna Domini, postquam bona pars noctis lapsa esset *, vidit magnum splendorem in facie ecclesiæ ad tria loca se moventem, et in eis aliquam residentiam facientem. Istud etiam lumen viderunt duodecim, vel tresdecim personæ sæculares inter viros et mulieres, quæ erant sub porticibus domorum, quæ sunt ultra pontem nostrum lapideum b in facie, de quo dicetur inferius. De eodem. Item in festo sancti Lucæ vidit Soror Wilburgis idem lumen ibidem. De eodem. Item in festo undecim millium virginum vidit Soror Eusebia similiter. De eodem. Item eadem Soror vidit secunda nocte idem post festum undecim millium virginum; non solum istæ personæ religiosæ, sed etiam personæ sæculares, et specialiter quædam personæ, quæ erant in domibus ante faciem ecclesiæ nostræ dispositis ultra pontem nostrum lapideum.

[102] [Aliæ mulieres viderunt lumina circa sepulcrum,] Quomodo etiam sæcularibus dicta lumina apparuerunt. Aliquæ mulieres quæ stant in prædictis domibus, septimo die sepulturæ Benevenutæ viderunt circa sepulcrum ejus magnum lumen. — Item in tricesimo die sepulturæ, quæ fuit in festo S. Andreæ, et tunc pluebat, prædictæ mulieres viderunt magnum lumen ibi circa sepulcrum, et venerunt tres ex illis usque ad craticulam quæ est in introitu cimiterii, et tamdiu steterunt ibi, quod potuissent dici centum Ave Maria, et adhuc duravit illud lumen. Et cum tantam moram in pluvia contraxissent, sicut dicunt, non fuerunt madefactæ vestes earum. — Item in festo sancti Antonii heremitæ, plures mulieres, quæ erant sub porticibus prædictarum domorum, viderunt majus lumen solito supra sepulcrum, et tres mulieres albis indutas circa sepulcrum. Una erat in medio, et videbatur major aliis: aliæ duæ erant in finibus sepulturæ, una ad caput posita, et alia ad pedes: omnes autem a terra per cubitum elevatæ. Et licet magna pars noctis præteriisset, portæ c tamen ecclesiæ videbantur apertæ, et illæ duæ, quæ erant in finibus sepulturæ, intraverunt ecclesiam, illa, quæ sola erat in medio, remanente. Et cum hæc omnia durassent per bonum temporis intervallum, disparentes amplius non sunt visæ.

[103] [domum, aliaque loca.] Item in cœna Domini d, quæ post hoc tempus secuta est, in nocte sequenti apparuit luminis admirabile signum. Exivit enim de ecclesia nostra per rotam superiorem quoddam lumen adeo se diffundens, quod aer, qui erat tunc valde tenebrosus et pluvia plenus, ita resplenduit, quod denarium jacentem in terra homines discernere potuissent: et istud lumen ante ecclesiam fecit moram non modicam. Postea nostrum viridarium pertransivit versus sanctum Petrum, et quondam Benevenutæ domum; et ibi moram contrahendo, videbatur quod una magna domus arderet, et elevabatur ab illo lumine quædam lux alba sicut argentum. Deinde rediens versus domum Fratrum Prædicatorum, circumdando dormitorium et cimiterium Fratrum, et circumdando totam ecclesiam, dictum lumen postea non est visum. Et hoc factum est in præsentia multarum personarum, virorum et mulierum, quæ erant sub porticibus domorum, quæ sunt in facie ecclesiæ Fratrum Prædicatorum, aliquibus ibidem prius existentibus, aliquibus de lecto vocatis; vidente etiam Sorore Gisla de Cella: quæ visio etiam superius est descripta. Item plura alia luminaria viderunt aliquæ religiosæ personæ et etiam sæculares circa ecclesiam et sepulcrum ejus, et domum in qua prius habitaverat: et adhuc etiam quandoque apparent; quæ longum esset per singula scribere.

ANNOTATA.

a De loco sepulturæ B. Benevenutæ dictum fuit in Commentario prævio num. 12.

b Pons lapideus ille, rivulo defluenti impositus, tempore Rubei, id est medio sæculo XVIII [Rubeus, pag. 86.] , adhuc extabat.

c Portæ erant duæ in fronte ecclesiæ, major et minor: anno 1492 adhuc extabant, ut ex quodam Necrologio colligit Rubeus [Ibid.] .

d Cœna Domini anno 1293, in qua hoc signumvisum est, fuit dies 26 martii.

* omit.

* tota

* luminaria

* fuerat

CAPUT XIV.
Sanationes interventu B. Benevenutæ impetratæ.

[Interventu B Benevenutæ vir nobilis ejusque uxor] De miraculis infirmitatum. Non solum signa cœlestium luminum meritis devotissimæ Benevenutæ post mortem ejus apparuerunt, sed etiam corporis et animæ sanitatum. Fuit quidam nobilis in Civitate qui uxorem habebat valde formosam, quæ alias mulieres de Civitate videbatur pulchritudine superare; qui multum diligebat eam, et idcirco * decorabat eam magnis sumptuosis nobilium vestium ornamentis, et sic cum ipsa vanam ducebat vitam in curiis et conviviis dominarum et variis * solatiis chorearum, et in diversarum spectaculis vanitatum. Et licet ita vani essent, tamen diligebant multum et reverebantur devotissimam. Benevenutam propter sanctitatem vitæ suæ, quam cognoscebant. Et propter hoc sæpius cum devotione multa suarum orationum suffragia postulabant. In die autem in qua Benevenuta ex hac vita migravit et insepulta remansit, et cum magna devotione visitabatur a multis, venit etiam prædictus nobilis cum uxore sua ad visitandum sanctissimum corpus ejus. Cum autem pervenissent, projecit se domina super eam cum devotione multa, osculando faciem ejus angelicam, et amplexando corpus ejus sanctissimum cum lacrymarum effusione non modica, sicut et aliæ multæ dominæ faciebant.

[105] [ad sanctimoniam vitæ convertuntur;] Postquam autem Benevenuta fuit tradita sepulturæ, cœpit ista domina cum viro suo cogitare super vanitate vitæ, quæ quasi ventus abierat, et super sanctitate vitæ devotissimæ Benevenutæ, quæ suæ vitæ fuerat tota contraria; in qua licet pœnas habuerit, erat tamen modo finita. Cœperunt corde compungi, vitam mutare volentes; propter quod vir et uxor venerunt ad unum Fratrem Prædicatorem, cum vera contritione peccata sua generaliter confitentes, et de ista conversione sua Deo et meritis sanctæ Benevenutæ gratias referentes: et sic abjectis vanitatibus cunctis, de cætero sanctitati vitæ, et jejuniis et orationibus se dederunt. Postquam autem mortis Benevenutæ celebrata fuit anniversaria dies, prædicta domina magna infirmitate gravata cœpit decumbere, et misit statim pro illo Fratre Prædicatore cum quo fuerat primo confessa, et cœpit rogare dictum Fratrem, quod rogaret Dominum, quod tolleret eam ex hac vita, et cœpit etiam ipsamet ad hoc rogare sanctam Benevenutam. Et dixit Fratri cui confessa fuit, quod ex illa hora quando confessa fuit secum anno præterito, quando Benevenuta abiit ex hac vita, licet juvenis esset, continenter cum viro suo postea vixit, in jejuniis et orationibus multis vitam ducendo. Et in eadem infirmitate transactis octo diebus, omnibus ecclesiasticis sacramentis devote susceptis, prædicta domina migravit ad Dominum.

[106] [item e morbo recreatur quædam virgo, matrona,] In diebus quando prædicavit Frater Conradus confessor Benevenutæ, in suæ tempore sepulturæ, et prædicavit mirabilia Dei opera, quæ Dominus in ea et per eam fuerat operatus, in illa prædicatione erat quædam virgo devota, quæ Benevenutæ fuerat familiaris et nota, quæ in uno brachio suo quinque annis tam graviter passa fuit, quod non poterat idem levare, nec cum illo caput suum aliquo modo ligare. In sero sequenti, quando erat in domo sua in loco orationis secreto, sic oravit ad Dominum: “Virgo Dei Benevenuta, si sunt vera quæ hodie Frater Conradus prædicavit de te, instantissime rogo te, quod precibus et meritis tuis subvenias mihi in ista infirmitate brachii quam habui multo tempore, quod possim de eo me adjuvare in necessitatibus meis ad honorem Dei, et salutem animæ meæ.” Et post orationem obtinuit exauditionis effectum, et de illo brachio totaliter est sanata. Item fuit quædam devota matrona in Civitate, matertera scilicet Fratris Jacobi, lectoris Paduani, cui ex quadam pustula, quæ nata sibi fuerat sub labio et in gengivis, dolor intolerabilis supervenit. Cumque probatis diversis medicinis nullum posset invenire remedium, recordata est quod habebat quædam sua paternoster in una cordula posita a, et quomodo cum illis tetigerat corpus Benevenutæ, quando in feretro jacebat exanimis, et cœpit eam invocare cum magna devotione, et dicere: “Virgo Dei sancta Benevenuta, propter multam devotionem quam habui ad te, cum istis paternoster, quæ hic habeo, tetigi sanctissimum corpus tuum: supplico tibi sicut possum, ut in ista mea magna tribulatione precibus et meritis tuis me adjuvare digneris;” et colligens illa paternoster cum manibus suis superposuit loco doloris, et sine moræ dilatione dolor recessit, et sanatum est labium cum gengivis.

[107] [junior femina prægnans,] Item fuit in Civitate quædam juvencula prægnans prope partum, filia unica matris suæ viduæ, quæ etiam de alia infirmitate erat tam graviter infirmata, quod quinque diebus nec aquam nec vinum nec aliquid aliud potuit transglutire. Cum autem spiritus ita etiam arctaretur *, quod mortis periculum imminebat, mater sua, quæ pluribus diebus ac noctibus vigilaverat super eam, cœpit magnis vocibus Benevenutæ auxilium invocare, adjurando eam per omnes gratias quas sibi Dominus contulit in hac vita, et specialiter per illam qua ipsam angelus Gabriel toties visitavit et pavit, ne filiam suam tam miserabiliter mori permitteret. Filia etiam sua, sicut poterat, cordis devotione et signis exterioribus eam in sui adjutorium invocabat. Et ecce ambas somnus arripuit, quæ non dormierant per plures dies: et ecce quædam mulier in veste candida et fulgenti facie astitit filiæ dormienti, et etiam salutavit. Quæ cum diceret: “Quænam estis?” respondit astans: “Ego sum Benevenuta, domini Bojani quondam filia.” Et respondit infirma: “Vos beneveneritis.” Et postea dixit: “Liberate me de hac infirmitate, ne moriar.” Et respondit Benevenuta: “Vade ad domum meam.” Et alia dixit: “Quæ est domus vestra?” Et alia respondit: “Ecclesia beati Dominici.” Et hoc dicto, volebat Benevenuta recedere, et infirma cepit eam per vestem, et tenuit eam, dicens: “Tangite mihi gulam.” Quam cum tetigisset manibus suis, dixit: “Noli timere: bene curaberis.” Et tunc mater infirmæ cum timore excitata est, timens, ne forte * filia moreretur, et palpando filiam excitata est, et ipsa. Quæ dixit matri: “Heu! quam male fecistis, mater! Tenebam modo * sanctam Benevenutam et lapsa est de manibus meis, quæ mihi sanitatem promisit.” Et tunc subito evomuit sanguinis globum condensatum, quasi ovum parvulum; et tunc fuit sanata et ab omni periculo liberata.

[108] [adolescens crure æger,] Item fuit quidam adolescens in Civitate germanus consanguineus istius juvenculæ, cujus immediate est cura descripta. Hic adolescens in crure patiebatur, habens ulcus forte veneti grossi retinens formam; in quo ulcere nec caro poterat crescere, nec cutis superinduci; tam in Civitate, quam in Venetiis, per annum et dimidium multorum probato consilio medicorum. Hic adolescens habebat unum consanguineum, qui fuit filius devotæ viduæ Jacobinæ, secretariæ Benevenutæ. Hic acceperat a matre sua, ratione devotionis, particulam veli quod super caput portabat Benevenuta, et dedit * de isto panno aliquam partem * isti consanguineo suo qui patiebatur in crure, dicens: “Accipe et pone super ulcus tuum fiduciam habens, et sanaberis.” Quo facto cœpit statim caro crescere, et cutis superinduci, et infra paucos dies est plaga sanata.

[109] [quædam femina,] Item fuit in Civitate quædam juvencula matrimonio copulata, quæ quamdam infirmitatem patiebatur quæ fistula dicitur, in pollice pedis, et duraverat illa infirmitas quasi per dimidium annum, et creverat ille pollex satis ultra cursum naturæ, quia processu dierum multa in eo sanies fuerat congregata *, et fecerat in eo cavernulas et foramen ita magnum, quod avellana parvula posset intrare. De quo foramine plura ossa putrida sunt educta, et inde tanta putredinis quantitas emanabat, quod peciæ quibus pes involvebatur, quasi totæ omni die videbantur infusæ putredine. Color insuper illius pollicis in nigredinem tendere videbatur, et pro cura illius infirmitatis a paupere muliere tres marchas medicus postulabat. Videns autem hæc mulier quod non poterat satisfacere medico, cogitans etiam quod fuerat devota familiaris Benevenutæ *, ut inveniret sibi quemcumque pannum quo Benevenuta super corpus suum usa fuisset, sperans si illum super locum infirmitatis poneret, quod meritis ejus sanitatis remedium inveniret. Quærens autem illa diligenter, invenit unum centonem quem aliquando in pede portaverat, et dedit illi: et illa de centone illo modicam truncans particulam, posuit super pollicem fistulatum, et pollex cœpit mutare colorem, et de nigredine in rubedinem verti, et siccari fluxus putredinis, et foramina carne repleri, et unguis nasci, et indurari, ita quod infra octo dies fuit pollex perfecte sanatus.

[110] [Soror Wilbirgis,] Item in die Annunciationis Dominæ nostræ, cum mortua esset quædam Soror in domo Sororum nostrarum, et Sorores essent in exequiis funeris occupatæ, misit priorissa cum festinatione Sororem Wilbirgin ad rotam b. Quæ cum ambularet in zoccholis * c, adeo torsit pedem, quod cadens in terram cum dolore non modico, de loco non potuit se movere. Unde portata ad * ecclesiam per Sorores, et postea ad infirmariam ducta est, ubi fuit in angustia multa usque ad vesperas. Postea petivit cum devotione de rebus Benevenutæ quæ ibi habebantur, et dolori apposuit, et statim dolor integraliter est ablatus, et stetit super pedes, et sic velociter ambulavit, solo tumore in pede et nigredine remanente in testimonium infirmitatis præteritæ.

[111] [Soror Ambrosina,] Item in eadem domo Sororum nostrarum est quædam Soror nomine Ambrosina d, quæ gravissimum dolorem aliquibus diebus sustinuit circa collum. Quæ cum nesciret invenire remedium, suggestum est ei, quod de rebus Benevenutæ faceret inveniri, et dolenti loco faceret superponi. Quæ * cum illa cum devotione magna et instantia postulasset, et loco dolenti fuissent appositæ, sine moræ dilatione ablata est doloris angustia, et sanitatis tranquillitas subsecuta.

[112] [matrona Margaruza,] Item fuit in quadam villa juxta Civitatem, ad duo milliaria, quædam domina juvenis et honesta nomine Margaruza, cuidam viro matrimoniali copula sociata. Quæ ex quodam casu ita fuit confracta in dorso et in pectore et in toto corpore, quod non poterat nec loqui. nec comedere, nec urinam effundere per octo dies. Calor etiam febrilis huic casui supervenit: unde tam ex casu quam ex febre ad tantum pervenit periculum, quod a parentibus omnibus et amicis, et ab omnibus aliis personis omnis spes est ablata salutis, et omnia quæ ad sepulturam pertinent parabantur. Hæc infirma habebat in Civitate quamdam dominam attinentem sibi in tertio gradu; hæc autem domina fuit illa quæ cum viro suo conversa est ad pœnitentiam meritis devotissimæ Benevenutæ, et modo nuper est devote defuncta, sicut parum superius est descriptum. Huic dominæ, forte per mensem vel parum plus antequam ex hac vita migrasset, fuit revelatum in visione nocturna, quod in crastinum iret ad istam consanguineam suam sic infirmam, et diceret sibi quod votum faciat Benevenutæ, cujus corpus est sepultum in sepulcro quod est ante fores ecclesiæ beati Dominici; quod si meritis suis et precibus contingat eam ab isto periculo liberari, quod primam viam quam faciet extra domum erit ista, quod suum visitabit primo sepulcrum, et extendet se in longam veniam super eum *, cum candella tam longa, quæ possit totum ambire sepulcrum, et ad honorem suum et in gratiarum actionem in ecclesia beati Dominici faciet dici Missam. Hæc autem domina, sicut in nocte sibi dictum fuerat, summo mane surrexit, et ivit ad villam in qua jacebat infirma, et inveniens matrem ejus, revelavit sibi visionem quæ apparuerat ei: et dixit mater: “Filia mea nec audit nec loquitur, ideo non potest facere quod dicitis; unde vos, cui revelatio facta est, et scitis quomodo fieri debeat, faciatis pro ea votum; et nos sicut voveritis complebimus totum, si votum, Deo dante, suum consequetur effectum.” Et ista domina pro ista infirma emisit votum, sicut est scriptum superius. Et emisso voto post modicum infirma cœpit oculos aperire, et loqui, et bibere, et comedere, et cætera opera facere sanitatis, et in paucissimis diebus, mirantibus cunctis, plene convaluit, et votum sicut fuerat factum devote complevit.

[113] [puer novennis,] Item fuit in Civitate quædam devota domina nomine Gisla, quæ habebat unum filium novem vel decem annorum, qui perplures graves * habebat infirmitates. Habuit enim * manum multum * inflatam bene per tres annos, et aliquando fiebant in ea scissuræ; digiti etiam illius manus omnes * nodositatibus erant pleni. Sub brachio illius manus quidam tumor ad modum aposthematis sæpissime veniebat, ex quo totum brachium inflabatur. Collum etiam illius glandinibus erat valde plenum, et valde inflatum, et ab aliquibus istæ glandines scrofolæ * appellantur. Et cum istis infirmitatibus aliquibus annis iste puer nimium gravaretur, nec parentes super istis infirmitatibus possent remedium invenire, mater pueri, quæ sanctitatem Benevenutæ cognoverat in vita sua, et habebat magnam devotionem in ea, audiens etiam quod Deus post mortem ejus magna mirabilia * faciebat per eam, tam de luminibus cœli quæ super sepulcrum ejus sæpissime apparebant, quam etiam diversorum curatione morborum, * cœpit diligenter quærere si posset de rebus quas Benevenuta secum portare consueverat aliquas invenire. Et ecce quædam religiosa cognata sua dedit ei de velo quod consueverat Benevenuta super caput portare: et accipiens mater pueri manum infirmam cum illo involvit. Sequenti die dissolvens manum, invenit eam perfecte sanatam. Audiens etiam mater pueri, quod multæ personæ accipiebant de terra quæ erat circa sepulcrum Benevenutæ, et diversis infirmitatibus apponebant, et curabantur, misit filium suum, ut acciperet de terra illa, et posuit sub brachio pueri cum illa parte veli quo ligata fuerat manus pueri, et post paucos dies de tumore illo et de brachio puer totaliter est curatus. Ultimo accepit de terra sepulcri, et cum illo panno cum quo manus pueri et brachium sunt curata, posuit super collum pueri, et collum cœpit diminui, et glandines in unum colligi, et annullari: ita quod infra paucos dies manus et brachium et collum, quæ pluribus annis infirmata fuerunt, reformata sunt pristinæ sanitati.

[114] [devota matrona Jacobina,] Item fuit quædam devota matrona in Civitate, quæ adhuc vivente Benevenuta multam devotionem habebat in ea, et Jacobina nominabatur, et habebat unam infirmitatem, quam mihi, qui hæc scripsi, præ verecundia noluit nominare; et causa illius infirmitatis ibat quærendo de rebus Benevenutæ quas super se quandoque portasset. Et cum invenire non posset, videns quod multæ personæ accipiebant de terra e quæ erat juxta sepulcrum, accepit et ipsa, et apponens infirmitati suæ, penitus est sanata. Unde cum quædam amica sua postea portasset sibi de rebus Benevenutæ, a qua ante quæsierat, gratias egit sibi, dicens quod eis non indigebat.

[115] [sanctæ virginis soror.] Item Maria soror quondam Benevenutæ, quæ multo tempore servierat sibi in infirmitatibus multis, parvo tempore post mortem ejus infirmata est de quodam apostemate pectoris cum febre continua. Post curationem vero hujus febris et apostematis, remansit sibi quidam dolor magnus circa caput pluribus diebus, et in dentibus et in gingivis. Et cum quodam die cum isto dolore visitasset sepulcrum sororis, et fleret supra sepulcrum, sicut sæpissime faciebat propter nimiam dilectionem qua dilexerat eam, cœpit rogare quod ipsa, quæ alias personas juvabat de infirmitatibus suis, etiam se juvare deberet in isto magno dolore quem sustinebat in dentibus et in ore; quia multoties juvaverat eam in infirmitatibus suis. Et quia intellexerat Maria, quod de terra quæ erat juxta sepulcrum infirmitates multæ curatæ fuissent, circumspiciens ne aliquis eam videret, accepit de terra illa, et posuit in ore super gingivas et dentes: et statim omnis dolor a gingivis et dentibus est remotus, et post mansit maxime consolata.

ANNOTATA.

a Paternoster in cordula posita, id est, corolla precatoria ex sacris globulis in filo vel cordula composita. Jam ab antiquis temporibus hæ coronæ erant ex succino, curallio, vitro, crystallo, auro et argento [Cangius, v° Pater Noster, edit. Didot.] .

b Rota in monasteriis sanctimonialium jam ævo B. Benevenutæ erat turricula versatilis, qua necessaria in monasterium inducebantur, gallice Tour [Ibid., v° Rota.] . Significat hæc vox et alios sensus.

c Ambulare in zocholis, id est, in crepidis ligneis [Ibid., v° Zocholæ.] .

d Soror Ambrosina in vetusto scripto legitur oriunda a Justinopoli, capite Istriæ [Vita della B. Benevenuta, pag. 174, edit. Utinens. anni 1848.] .

e Terram honorantes quæ erat juxta sepulcrum B. Benevenutæ, priscos Ecclesiæ Occidentalis Christianos imitati sunt Forojulienses. Etenim quum in Occidente vetitum esset, ut pluries nos docet S Gregorius Magnus, ne sanctorum corpora dividerentur [Cfr. Mabillonius, Præf. in sæc. II Bened., num. 42; Trombelli, De cultu SS., tom. II, part. I, diss. VII, cap. 14 et seqq., pag. 90 et seqq.] , eorum loco huc illuc mittebantur brandea, seu lintea sanctorum reliquiis vel sepulcris admota. Imo pulveri circa eorum sepulcra collecto cultus exhibebatur. Hic honor tributus fuit Jeremiæ prophetæ ab Ægyptiacis Christianis, teste Pseudo-Epiphanio [Opp. S. Epiphanii, De prophetis, ed Migne, tom. II, col. 399, 421.] ; item S. Stephano protomartyri ab Uticensibus [Miracula S. Stephani, lib. I, cap. XII, ed. Migne, opp. S. Augustini, tom. VII, col. 840.] ; S. Theodoro martyri a Ponticis, ut narrat S. Gregorius Nyssenus [Oratio de S. Theodoro, ed. Migne, opp. S. Greg. Nysseni, tom. III, col. 739.] ; S Oswaldo regi ab Anglis, auctore venerabili Beda [Acta SS., tom. II Aug., pag. 86.] ; S. Hospitio [Ibid., tom. V Maji, pag. 42.] , S. Juliano martyri [Ibid., tom. VI Aug., pag. 184, 186.] , S. Martino Turonensi, a Francis, quod refert S. Gregorius Turonensis [Opp. S. Gregorii Turon., Historia Francorum, lib. VIII, cap. XV, ed. Migne, col. 457. Cfr. ibid. De gloria Martyrum, lib. V, cap. L, col 752.] . Qua de re non imperite disputavit primo noster Ferrandus [Disquisitio reliquiaria, lib. I, cap. III, pag. 113 et seqq.] , et dein Trombellus [De cultu SS., tom. II, part. I, pag. 33 et seqq.] .

* ideo

* vanis

* coarctaretur

* omit.

* immo

* omit.

* particulam

* segregata

* add. et specialis amica, rogavit quamdam neptem Benevenutæ

* zoculis

* in

* quas

* illud

* omit.

* omit.

* omit.

* add. magnis

* scrofulæ

* miracula

* membrorum

CAPUT XV.
Sanationes deprecante B. Benevenuta impetratæ in duobus monasteriis Forojuliensibus.

[In monasterio de Cella, Soror Mathildis,] De miraculis perpetratis post mortem in loco Sororum nostrarum. In loco Sororum nostrarum de Civitate est quædam Soror nomine Matildis de Istria, quæ inter alias devotior creditur, quia multum vigilat in oratione: idcirco plusquam aliqua Soror vidit lumina * de nocte splendere in facie ecclesiæ super sepulcrum Benevenutæ. Ista fuit specialis amica Benevenutæ quando vivebat in carne. Hæc cœpit infirmari in pede et in uno crure, et in manibus, et in capite ex una parte; quia in his partibus videbatur quod esset insensibilis, et quasi mortua: unde quando cum his membris aliquid tangebat, vel a re aliqua tangebatur, minime sentiebat. Multoties dormiendo de nocte coacta subito vigilabat, tremorem membrorum fortiter sentiendo: quæ omnia videbantur esse signa futuræ paralysis et propinquæ. Timens dicta Soror ne fieret sibi penitus inutilis, et aliis Sororibus nimis gravis, cœpit vehementer affligi, et se ad Dominum Jesum Christum contulit, toto corde cum multis lacrymis postulando, quod meritis et precibus devotissimæ Benevenutæ placeret sibi ne ad infirmitatem tam gravem pervenire deberet, super hoc semper cum devotione et fiducia multa suæ devotæ Benevenutæ suffragium postulando. Audiens etiam ista Soror, quod terra sepulcri Benevenutæ multarum infirmitatum fuerat in salutem, accepit tres lapillos qui fuerant in illius terra sepulcri, et cœpit cum illis tangere membra infirma, et cum oratione et devotione qua potuit, crucis charactere consignare. Quo peracto, omnia prædictæ infirmitatis insignia recesserunt, sanitate pristina integraliter restituta, et Domino Jesu Christo, et devotissimæ Benevenutæ reddita gratiarum actione non modica.

[117] [ac priorissa] Item priorissa dictarum Sororum nostrarum, in vigilia beatæ Mariæ Magdalenæ, cœpit infirmari de quadam infirmitate insolita valde, et non modicum timorosa. In die prædicta ante prandium digiti unius manus, ea invita, cœperunt separari ad * invicem irrationabiliter se movendo; et cum per parvam morulam sic stetissent, conjungebant se ad invicem et se fortissime confricabant; et post parvam horam, sicut prius, se ab invicem separabant, et quandoque ad partem posteriorem fortissime trahebantur; quandoque etiam tota manus in aliquam partem horribiliter vertebatur; et sic, ea invita, sæpissime vel quasi continue faciebat *. Post prandium vero prædictæ diei, digiti pedis ejusdem cœperunt cum pede similiter facere, et cœperunt digiti pedis tam fortissime se movere, quod una fortis mulier non poterat eos tenere, quando, ea invita, taliter moverentur. Commotio etiam illa transibat usque ad genua, et duravit ista infirmitas a prædicta vigilia usque ad adventum. Timentes autem Fratres et Sorores ne spasmum incurreret, et sic toto tempore vitæ suæ esset inutilis, super hoc diversorum habuerunt consilia medicorum, et sic in toto prædicto tempore multis susceptis potionibus, et diversis adhibitis medicinis, nullum remedium infirmitatis vel adjutorium sanitatis consequi potuerunt. Accessit autem quædam devota Soror ad priorissam, et dixit ei: “Quare non facitis sicut fecit Soror Matildis, quæ, tangendo se et signando cum lapillis qui fuerant in terra sepulcri Benevenutæ, meritis et precibus ejus integraliter est sanata?” Tunc priorissa concepit, quod volebat similiter facere, ex quo non juvabant eam adjutoria medicorum, et invenit de terra sepulcri Benevenutæ, et ligavit cum devotione et fiducia multa super digitos pedum, et alias super corpus suum cœpit portare de terra prædicta, et ab illa hora in antea nullum prædictæ infirmitatis signum super se potuit invenire. Imo ab infirmitate hanelitus, quam multis diebus habuerat, quia quandoque quasi suffocabatur, nec poterat * hanelitu * * satiari, cum ista et alia infirmitate totaliter est curata, et in omni parte corporis integraliter est restituta pristinæ sanitati.

[118] [et Soror Mattiuza sanantur;] Item in dicto conventu Sororum nostrarum est quædam juvenis nomine Mattiuza a. Hæc * multis diebus, quasi per medium annum, passa est in stomacho tam graviter, quod cibum non poterat continere; quare multam debilitatem et angustiam sustinebat. Unde cum quadam vice invaluisset contra eam infirmitas, ista venit ad priorissam, et cœpit ei conqueri de dolore nimio stomachi, et de debilitate non modica. Tunc dixit ei priorissa: “Quare non facis sicut ego feci? Quando vidi quod non poteram curari de infirmitate mea per consilia medicorum, contuli me ad adjutorium Benevenutæ cum fiducia et devotione. Audiens enim, quod terra sepulcri sui multis infirmis fuerat in salutem, posui de eadem terra super infirmitatem meam, et porto super me quotidie, et idcirco totaliter sum curata.” Audiens autem hæc Soror Mattiuza a priorissa, fuit ex una parte verecundia perfusa et timore perterrita; quia cum a multis pluries audivisset de miraculis Benevenutæ meritis perpetratis, non credebat, sed potius deridebat. Videns autem ex alia parte in priorissa, per Benevenutæ merita, de longa et horribili infirmitate tam grande et manifestissimum miraculum subito perpetratum, cœpit spe curationis et fiducia relevari. Propter quod pœnitentiam agens in corde suo de incredulitate quam habuerat super Benevenutam de ejus meritis et sanctitate, promisit ei, quod de cætero volebat sanctitatis suæ plenam habere credulitatem; et * quod si de sua stomachi infirmitate suis meritis curaretur, sanctitatem suam cum mille Ave Maria et totidem veniis b honorare volebat; et petivit a priorissa de terra sepulcri Benevenutæ quam secum portabat. Qua recepta, superposuit stomacho, et de cætero non dolor stomachi, non vomitus eam amplius molestavit: sed plena sanitate recepta, cœpit sine moræ dilatione communiter in conventu cum aliis Sororibus, hilariter et cum gratiarum actione Domino servire.

[119] [item in Monasterio Majori, Sophia,] De aliquibus miraculis perpetratis post mortem suam in Monasterio Majori. Est quædam antiqua domina in Monasterio Majori de Civitate nomine Sophia, quæ longam et honestam vitam duxit plus quam 70 annis, serviens Deo in habitu monialis. Hæc plus duobus annis in quodam brachio suo fuit gravi dolore et infirmitate percussa: os enim brachii exierat juncturam humeri sui, sicut tumor eminentis ossis exterius declarabat. Propter quod cum manu illius brachii nec laborare nec aliquid facere poterat, sed in continuo dolore et afflictione manebat. Laborando autem super hac infirmitate multis diebus cum diversis medicinis, nec doloris remedium, sed potius contrarium, nec salutis beneficium aliquod poterat invenire. Audiens autem quod Deus per Benevenutæ merita, cujus, quando vixit in hac vita, fuerat specialis amica, multis infirmis magna præstabat beneficia sanitatum; ad ejus beneficium implorandum se contulit, cum devotione multa et fiducia magna dicens: “Virgo devotissima Benevenuta, succurre mihi miseræ devotæ tuæ, quæ in hac tribulatione mea non salutis, nec doloris possum remedium invenire aliquod; et ut adjutorium libentius mihi præstes, promitto tibi, quod volo dicere psalterium unum, et in fine cujuslibet psalmi dicendo unum Ave Maria ad honorem tuum, totum psalterium decorabo; insuper etiam pro te Reginam misericordiæ millies salutabo.” Et incipiens psalterium suum volens complere promissum *, sicut procedebat in psalterio, sic doloris remedio et salutis beneficio juvabatur, ita quod in paucis diebus dolor cum infirmitate recessit, sanitate pristina integre restituta.

[120] [Elisabeth,] In eodem monasterio erat quædam nobilis femina juvenis monialis nomine Helisabeth de Guarmo, quæ gravissimo dolore capitis fuit frequentius infirmata: quia quandoque in mense semel, quandoque in quindena, quandoque etiam sæpius per tres vel quatuor dies, tam immanissimo dolore capitis vexabatur, quod nesciebat remedium aliquod invenire. Invaluit autem semel tam graviter iste dolor, quod a clamore vix poterat se continere, et quod non exibat claustrum, et quod non ibat insaniendo per terram c. Erat autem in dicto monasterio quædam monialis Beatrix nomine, quæ hujus infirmæ erat valde specialis amica, quæ astabat ei, auxilium impendendo et consolationem, quam * poterat, faciendo Hæc monialis fuerat soror carnalis devotissimæ Benevenutæ, quæ habebat peplum quod Benevenuta portare consueverat super caput, et hoc manifestavit infirmæ. Cui dixit infirma: “Cur celasti a me tam grande munus, et non exhibuisti mihi mei doloris magni remedium?” quia ista infirma fuerat etiam devotissimæ Benevenutæ valde devota et specialis amica, et dictum peplum sibi fecit adduci, et accipiens eum * in manibus, ad Benevenutam fecit orationem *, dicens: “O virgo sanctissima Benevenuta, cum devotione magna et fiducia multa ad te venio, tuum petens auxilium; quia nolo a te petere, quod impetres mihi a Domino, quod ab hac infirmitate totaliter debeat me sanare; quia nec tu in hac vita voluisti totaliter esse sana, imo potius mortificationem Christi Jesu semper in tuo corpore circumferre voluisti cum tua carne sanctissima. Sed peto quod per merita tua doloris mitigationem in tantum mihi debeas impetrare, quod meam non auferat rationem, nec impediat intellectum, ne cogar per terram discurrere furibunda, et sic in perpetuum sim confusa.” Et ista oratione completa, deposuit suum peplum quod habebat in capite, et Benevenutæ peplo postea se ligavit, et post parvulum temporis intervallum, quo vix quis posset psalmum dicere Miserere, sensit mutationem mirabilem in se factam, quia videbatur sibi quod non esset illa quæ paullo ante fuerat, de intolerabili scilicet carnis infirmitate et afflictione spiritus in utriusque hominis integram sospitatem subito transmutata; et dixit Beatrici: “Ego nihil mali sentio, sed totaliter sum sanata;” et in ista sanitate permansit, nec reversa est ad eam infirmitas sicut prius.

[121] [et Raynildis.] Erat in prædicto monasterio quædam alia monialis nomine Raynildis d, quæ multis diebus dolorem emigraneum gravissime passa fuit. Item * etiam monialis, quia erat devota Benevenutæ, multoties rogavit eam, quod precibus et meritis suis obtineret pro ipsa apud Dominum, quod tam gravem dolorem vel tolleret ab ipsa, vel mitigare deberet, et per multos dies non potuit exaudiri. Cum autem advenisset vigilia Assumptionis beatæ Virginis, dixit monialis ista in oratione ad Benevenutam: “O Benevenuta, virgo sanctissima, quomodo potes me devotam tuam dimittere in tanto dolore tam graviter cruciari? Si crastina die in tam devoto festo tuo beatæ Virginis permittis istum meum perseverare dolorem, nolo credere quod sis cum beata Virgine in regno cœlorum; quia si esses, non dimitteres me in tantæ lætitiæ festo tam graviter cruciari.” Adveniente autem festo, dolor totaliter cum infirmitate recessit, nec eam amplius molestavit.

[122] [Adjuvatur mulier parturiens.] Item fuit quædam conjugata in Civitate, quæ decem et novem annis * et plus laboravit in partu, nec parere poterat; unde omnes qui sibi astabant desperabant de vita sua. Supervenit quædam devota vidua, et cœpit confortare infirmam, et dicere quod fiduciam haberet in virgine beata Benevenuta, quæ jam in simili casu plures alias liberavit, et faciat sibi votum, et indubitanter divinum præstoletur auxilium. Et infirma clamavit se in culpa, quia deridere consueverat personas, quæ super ejus sepulcrum genua flectebant et venias faciebant, et ait: “O virgo beata Benevenuta, ne attendas ad mala merita mea, sed propter omnem gratiam quam tibi fecit Deus in hac vita, succurre mihi in hac mea necessitate; et si contingat me liberari per merita tua, volo tua semper specialis esse devota, et candella tuum sepulcrum faciam circumcingi, et ad honorem tuum ibi comburi, et creaturam quam peperero, tuo faciam nomine nominari e.” Et fecit dari papyrum illi viduæ quæ fecerat eam facere votum, ut cum illa mensuraret sepulcrum ad candelam faciendam. Et cum venisset ad mensurandum, antequam reverteretur ad eam, ipsa pepererat pulcrum et vivum filium masculum: et ordinavit, sicut prius voverat, quod post Benevenutam Benevenutus nominaretur.

[123] [Sanatur scriba patriarchæ Aquileiensis,] Item Jacobina, devota vidua, secretaria Benevenutæ, de qua superius multoties est mentio facta, habet unum fratrem carnalem canonicum Civitatensem, et est scriba domini Patriarchæ f, quem super omnes alias personas diligit; et merito, quia ipse vice versa multum reveretur et diligit eam. Hic circa festum omnium sanctorum nuper elapsum, cœpit infirmari febre quartana; et alias passus fuerat eamdem febrem bene per annum. Postquam autem in ista febre accessionem quartam habuerat, Jacobina, soror ejus, desiderio et devotione qua potuit, pro eo ad Benevenutam fudit orationem, dicens: “O devota et beata virgo Benevenuta, tu scis quod te dilexi, quod astiti tibi, quod te sociavi ubicumque voluisti, propter te quod omnia mea facta dimis: scio versa vice quod mihi ostendisti magna signa dilectionis: scio, quod adhuc existens in hac vita tantam invenisti gratiam apud Dominum, quod obtinere meruisti quidquid cum instantia postulasti; scio quod modo magis potes apud Dominum quam prius: rogo quod tu roges Dominum, quod dignetur curare fratrem meum de ista febre quartana; quia alias experta sum pro simili febre quanta sustinui.” Et ecce sicut petivit, per merita Benevenutæ, exauditionis effectum meruit obtinere, quia in sequenti accessione quasi nihil sensit, et postea nunquam, et factus est sanus et fortis.

[124] [necnon uxor medici,] Item in Civitate fuit quædam devota mulier, uxor cujusdam medici, quæ propter quasdam infirmitates de herbis coctis in aqua balneum sibi paraverat, et cum aqua, in qua erant herbæ decoctæ, deberet in vas projici, et aqua tunc bulliret fortissime, ex incautela projecta est aqua super crus mulieris, ita quod crus suum fuit totum illa bullienti aqua perfusum. Cum autem ei ex hac gravissimus accidisset dolor, recordata est de Benevenuta, quia devotionem multam habebat in ea; et clamavit, et dixit: “O virgo beata Benevenuta, rogo te per illam gratiam quam Deus dedit tibi in die Annunciationis Dominæ nostræ, in qua curata fuisti meritis et precibus beati Dominici ab omnibus infirmitatibus tuis, quod precibus et meritis tuis ab isto tam gravi dolore valeam liberari. Quod si continget, tres candelas faciam portari ad ecclesiam beati Dominici, et ad honorem tuum ibi comburi.” Et facta oratione, et emisso voto, sine moræ dilatione dolor omnis cessavit, et * testimonium miraculi per plures dies in crure rubedine remanente.

[125] [et nobilis domina] Item fuit quædam domina nobilis et devota, Palma nomine, in quodam castro quod distat a civitate per XV milliaria, quæ Benevenutæ familiaris fuerat et devota, quia ejus bene noverat sanctitatem; erat enim Fratris Conradi, confessoris sui, soror carnalis. Postquam autem Frater Conradus Benevenutam tradiderat sepulturæ, voluit visitare istam sororem suam antequam ad suum accederet prioratum. Post visitationem illam, soror ejus fuit tam graviter infirmata de quodam dolore, qui contigit sibi circa renes et ilia, quod vir suus assistens ei non poterat dolori remedium invenire cum tota familia. Recordata est autem domina de quodam cervicalis operimento, quod miserat sibi Benevenuta, et habebat illud loco secreto repositum; et vocata filia sua, fecit illud sibi afferri, et accepto illo, et super locum doloris apposito, cum multa devotione a Benevenuta per sua merita postulavit in tanta necessitate sua a dolore tam grandissimo liberari. Et statim dolor cessavit, et dormire cœpit, et fuit totaliter liberata.

[126] [Palma] Item ista eadem domina duas alias grandes infirmitates, passionem scilicet matricis et membrorum tremorem, pluribus annis passa fuit; et propter istas infirmitates venit ad Civitatem, ut ab iis curari posset de consilio medicinæ: et multis expensis factis nequaquam valuit salutis remedium invenire. Videns autem hæc domina, quod medicorum adjutorium non juverat eam, et quod Benevenuta de alia infirmitate sua ipsam subito liberavit; ad ipsam devotissimam Benevenutam reversa est toto devotionis affectu, et vovit dicens: “Virgo beata Benevenuta, credo te esse magni meriti apud Deum; succurre mihi devotæ tuæ in tanta necessitate; quia si precibus et meritis tuis de istis infirmitatibus meis * meruero liberari, promitto tibi quod nudipes et in vestimento lanæ humili et aspero, sine lineis, quam citius potero, tuum visitabo sepulcrum, et juxta illud sub divo vigilans, pernoctabo, Deo et tibi gratias agendo de percepto beneficio sanitatis; eodem modo et forma, quo ad te veniam, ad propria reversura.” Et hoc emisso voto, dictarum cessaverunt infirmitatum incommoda, et ab iis nunquam fuit amplius molestata; volenti autem devotæ dominæ suum votum complere cœpit obviare maritus, asserens quod, propter debilitatem, non posset votum sicut fecerat adimplere. Frater etiam Conradus, qui tunc erat ibi, cœpit suadere sorori, ne se exponeret tanto periculo, sed in hac parte deberet consentire marito. Domina autem cœpit instare et rogare humiliter, quod ex quo Deus tantum fecerat sibi bonum, quod dimitteret eam ire. Videns autem Frater Conradus ejus instantiam, cœpit eam juvare, et suo suadere cognato, quod secure permitteret eam ire, quia qui juvit eam in infirmitatibus suis, etiam in isto juvabit itinere. Et propter hoc, sicut emiserat votum, ita complevit. Et super hæc mirabilia contigit aliud non modicum admirandum, quia in tam longo viæ spatio, quia sunt XV milliaria, domina tam delicata, quæ longam viam nunquam consuevit facere peditando, nec nudipes etiam ambulare per domum, nec etiam assuevit in vigiliis pernoctare; quod in via tam longa et lapidosa, et cum tantis vigiliis, nullam in pedibus læsionem, nullam in membris fatigationem, nullam ex vigiliis habuit debilitatem, sed sic se habuit de omni gravedine et dolore, ac si in domo propria permansisset; quæ cum ipsa iter fecerant, satis personis aliis fatigatis.

[127] [aliique.] Multa quidem et alia signa fecit Dominus Jesus Christus per merita devotissimæ virginis Benevenutæ, quæ non sunt hic scripta, præcipue in doloribus qui contigerunt in diversis partibus corporis, et specialiter in capite, et in parturientium periculo: in quibus omnibus orationibus completis et votis emissis, sine moræ dilatione secuti sunt salutis effectus; quæ nimis occuparent scriptorem, si per singula scriberentur. Quædam etiam occultata sunt, nec ad publicam notitiam pervenerunt propter pudorem infirmitatum; et etiam propter alias causas nolunt illa manifestare, qui sanitatum beneficia receperunt. Sed manifestant sanitatum signa in luminaribus et votis cereis quæ ad ejus sepulcrum sæpissime transmittuntur: et aliquando ardent super ejus sepulcrum, aliquando vero in ecclesiam deportantur; de quibus sæpe per totam noctem beati Dominici illuminatur altare. Præter hæc multæ genuflexiones et orationes fiunt super ejus sepulcrum assidue. Insuper multi et multæ volentes ecclesiam intrare, propter reverentiam sanctissimi corporis quod ibi jacet sub lapide, non audent ponere pedes super lapidem sepulturæ, sed divertentes a latere ad caput, vel ad pedes sepulcri, per angulum sepulturæ, ponunt pedes super limen ecclesiæ. Et propter hæc et alia supradicta, bona fama in populo crescit quotidie g.

ANNOTATA.

a Mattiuza, apud Rubeum Matthiuza. In necrologio Sororum legitur: II idus Julii MCCCXIII obiit domina Sophya de Mels mater Sororis Matthiusse [Vita della B. Benvenuta, edit. Utin. 1848, pag. 176.] .

b Veniæ erant inclinationes vel genuflexiones religiosorum, in pœnitentiam plerumque injunctæ [Cangius, V° Veniæ.] .

c Obscurus hic locus ita intelligendus videtur: “tam graviter dolebat Elisabeth de Guarmo, ut vix se continere posset quin clamaret, quin e claustro exiret et per vias tamquam insaniens curreret.” Guarmo castellum situm in ditione nuncupata Friuli [Vita della B. Benv., edit. Utin., pag. 182.] .

d Raynildis mater fuit Pinosa Civitatensis, ut legitur in hujus testamento [Ibid., pag. 183.] .

e O virgo beata Benevenuta … si contingat me liberari per merita tua, volo tua semper specialis esse devota, et candella tuum sepulcrum faciam circumcingi, et ad honorem tuum ibi comburi, et creaturam quam peperero, tuo faciam nomine nominari. In qua oratione tria sunt animadvertenda: primo a puerpera Benevenutam nuncupatam esse beatam: secundo ab eadem candelam comburendam ad sepulcrum, voto esse promissam; tertio puerum nasciturum vocandum fuisse Benevenutum. Quæ si ad decreti Urbaniani normam perpendantur, dicendum erit puerperam B. Benevenutam ita honorasse quasi jam esset cultu publico cohonestata [Ben. XIV, De Beatif., lib. II, cap. XI, num. 10, 17; Muratori, Anecdota, tom. I, dissert. XVI, pag. 178 et seqq.] . Sed res non sic accipienda. Etenim illa mulier Benevenutam appellans beatam, de ejus gloria et suffragio in cœlo, ritu ecclesiasticoposthabito, tantummodo cogitavit. Nec incensio luminum ad sepulcrum pro cultus publici, sed lætitiæ privatæ significatione, illo ævo habebabur. Urbanus VIII, anno 1625, non permisit eam fieri nisi ad canonizatorum et beatificatorum sanctorum reliquias, imagines et sepulcra; sed hæc causa fuit, quod populus, (quum hujusmodi res palam ante omnium oculos sit), cogitare posset luminationem auctoritate publica fuisse susceptam, seu ad cultum publicum exhibendum. Denique puerpera, cum promitteret sese puero daturam esse nomen B. Benevenutæ, animum non attendens ad S. Benvenutum, episcopum Auximi, privatam duntaxat venerationem ostendit. Non est enim lex, sed veneranda eaque antiquissima Ecclesiæ consuetudo, quam nullus christianus parvi pendit, ut in baptismo neophytus non alio nomine quam alicujus sancti, præsertim Martyrologio Romano inscripti, nuncupetur. Nec culpandi sunt qui, ratione habita adjunctorum, alia vocabula baptizatis imponant, modo a dandis nominibus idolorum et falsæ religionis Pœnitentium abstineant [Ben. XIV, De Beat., lib. IV, part. II, cap. XIX, num. 18.] . Haud secus in Ecclesia antiquitus fuit actum. Sane non ab aliquo sancto nomen mutuatus est S. Bonaventura. Adde quod S. Pius V, ante pontificatum dictus Michael Ghislieri, quemdam Judæum, quem pontifex baptizavit, nuncupavit Michaelem Ghislieri. Quem imitatus Clemens XIII, tres Judæos unumque Turcam sacro baptismate abluens, eos gentis suæ appellatione Rezzonico honestavit [Novaes, Storia de' sommi Pontefici, tom. VII, pag. 213, tom. XV, pag. 53; Cfr. Oldoinus, apud Ciaconium,, Vitæ Rom. pontif., tom. III, col. 1004.] . Mos imponendi nomen Benevenutæ infantibus recens natis retentus fuit in Civitate, speciatim a gente Bojana. In qua prior hoc præstitit Paulus, beatæ virginis frater, qui Benevenutæ nomen indidit primæ suæ filiæ [Vita d. B. Ben., Utin. 1848, pag. 186.] .

f Patriarcha Aquilejensis, de quo hoc loco, erat Raymundus a Turre [Rubeus, pag. 100.] .

g Ex his reverentiæ significationibus facile colligitur ferme statim post ejus mortem cultum sacrum B. Benevenutæ fuisse delatum.

* luminaria

* ab

* faciebant

* potuerat

* lege anhelitu;

* quæ

* omit.

* promissa

* qua

* illud

* Legitur in margine nostri codicis: Hic desinit Prædicatorum codex.

* ista

* diebus

* in

* omit.

EPILOGUS.

[Vita B. Benevenutæ] Hoc cogit credere supradicta. Et licet multa superius scripta videantur insolita et mirabilia nimis, non tamen sapienti et discretæ personæ debent videri a veritate remota, cum devotissimæ Benevenutæ quasi omnia sint ab ore prolata, et ejus testimonio confirmata; quia nec ejus sunt contraria meritis, nec divinæ incongrua bonitati. Et hæc manifestare noluit nisi personis fide dignis, quæ convenientes essent ad celandum ea quæ sibi manifestabat, quamdiu viveret, sub sigillo secreti. Et manifestando illa loquebatur de se ipsa semper in tertia persona, quasi de alia dicens: “Fuit quædam persona quæ sic vidit, vel audivit;” quemadmodum Paulus Apostolus, manifestans Corinthiis revelationes suas, loquitur de se ipso tanquam de alio, dicens: “Scio hominem in Christo, sive in corpore sive extra corpus, vidisse vel audivisse, etc.” Et cum in prosecutione sermonis, non advertens loquendi stilum mutaret, interdum loquens in prima persona, et dicens: “Ego sic respondi, et sic fuit mihi dictum,” et similia, stabat perterrita et verecundiæ rubore perfusa. Et tunc devota vidua Jacobina, secretaria sua, dicebat ei: “Quare coram me nitimini vos occultare? Scio quod vos estis de qua loquimini.” Nec illa negabat, sed dicebat: “Cavete ne alicui manifestare velitis; quod si fieret, reputarem maximam injuriam mihi factam.” Et respondebat dicta domina Jacobina: “Obligo vobis corpus meum et animam meam coram Deo, quod certa sitis, quod quamdiu vixeritis, nemini revelabo: quod si contrarium fecero, diabolus accipiat plenam potestatem super corpus et animam meam. Imo etiam post mortem vestram, si supervixero, si vultis, istud * semper apud me servabo secretum.” Et respondebat Benevenuta: “Hoc non dico; sed ubi videritis ædificationem sequi, volo quod manifestare possitis.” Et ad manifestandum ista non fuit Benevenuta inducta propria voluntate, sed sui consilio confessoris: imo interdum ea, * qua sibi tenebatur, per obedientiam constringendo, specialiter super miraculo quod in die Annunciatonis Dominæ nostræ Dominus, per merita beati Dominici, fuerat in ea mirabiliter operatus. Cujus miraculi modum et formam adhuc nemini dixerat, nec dicere intendebat; sed Frater Conradus coegit eam, ut omni petenti manifestaret, prout a beata Virgine acceperat in mandatis, sicut forma miraculi superius est descripta.

[129] [ad veritatem scripta fuit.] Quomodo ergo est verisimile, vel credendum, quod mulier quæ fuit talis et tantæ vitæ, quæ de omnibus supradictis, cum esset confessor suus in exequiis sepulturæ, prædicationis testimonio confirmavit, quæ etiam penitus noluit, quod in vita sua publicarentur (quod et fideliter est et firmiter observatum); diceret de se verba, vel facta, vel miracula falsitatis? Approbant etiam nimium omnia supradicta miracula, quæ Deus in ea et per eam fecit in vita sua et post mortem, miracula cœlestium luminum, et curationum diversarum infirmitatum, quæ postea sunt secuta. Et super omnia illud stupendum prodigium archangeli Gabrielis, quomodo quinque annis, vel circa hoc, non hominis, sed archangeli Gabrielis fuerit educata cibario. Quod non solum ipsius Benevenutæ assertione probatur, sed etiam omnium de Civitate, qui ejus noverunt conditionem, testimonio confirmatur: quod non fuit aliqua persona quæ vidisset eam cibum sumere, quam * modicum, et valde raro sumebat, * nisi totaliter ejiceret illum, in toto tempore supradicto a. Sed si forte esset aliqua persona, quæ supradictis tam apertis rationibus et validis argumentis contemneret adhibere credulitatis assensum, (cum sit pium illa credere, et cedat ad honorem Ordinis b, et in magnum præconium beati Dominici), timere potest, ne quod de Christo capite et de suis adversariis prophetatum est et completum, scilicet: “Ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum, et in signum cui contradicetur;” ita etiam de membro Christi, Benevenuta virgine devotissima, et de adversariis ejus aliquando dici possit, et etiam compleatur. Si enim quæ superius sunt descripta, et devotissimæ virginis Benevenutæ processerunt ab ore, non sunt veritatis robore confirmata, sed in injuriam veritatis loquendo de Deo et de sanctis et de se pluries est mentita, necessario sequitur quod non sit membrum Christi, qui est veritas, sed diaboli, qui est mendax et pater ejus. Quod de tali et tanta virgine nefas est non solum credere, sed etiam suspicari; in cujus ore, quamdiu vixit in hac vita, non consuevit mendacium inveniri. Cujus etiam injuria redundat in Christum, qui dicturus est in extremo judicio: “Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis.”

ANNOTATA.

a Ex hoc epilogo discimus vitam B. Benevenutæ, a nobis typis editam, esse conscriptam a viro veritatis omnino conscio.

b Ad honorem Ordinis FF. Prædicatorum et S. Dominici quum cedat vita B. Benevenutæ, perspicuum est eam aliquo peculiari modo huic Ordini fuisse addictam. Porro in Necrologio diu post B. Benevenutæ mortem scripto legitur ad diem 30 octobris: Obitus Benevenutæ filiæ q. Domini Bojani. Vixit devota in tertio Ordine nostro. Præterea in Vita passim videmus eam cum Ordine FF. Prædicatorum singulare habuisse commercium: quod, habita rationeregulæ tertii Ordinis S. Dominici, suadet beatam virginem hujus fuisse sodalem [Rubeus, pag. 106.] .

* vestrum add.

* eam

* et quem

* add. non

DE B. ARCHANGELO CANETULO CANONICO REGULARI SS. SALVATORIS EUGUBII

ANNO MDXIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Angelus Canetulus, canonicus regularis S. Salvatoris, Bononiæ (B.)
*

AUCTORE J. V. H.

§ I. Beati Archangeli memoria in fastis sacris; Vitæ scriptores. Utriusque parentis nobilitas.

Ad diem XVI aprilis inter prætermissos et in alios dies rejectos referunt nostri [Act. SS., tom. II Aprilis, pag. 402.] B. Archangelum Canetulum,[B. Archangelus, cujus festum] Ord. Canonicorum Regular. S. Salvatoris: hoc die obiit in Castilione Aretino, itaque inseritur hodie a Constantino Ghinio Natalibus sanctorum canonicorum: et quia Bononiensis, refertur a Paulo Masini in Bononia perlustrata, breviter in prima, prolixius in secunda editione. Nos ejus Vitam antiquam et processum de fama sanctitatis recentiorem, latine redditum, jam pene ad prælum habebamus paratum, quando ex Lud. Jacobillo didicimus, coli Eugubii, eo quod corpus istic reconditum est, die XXIX octobris. Vitam antiquam habemus quidem, sed italicam; processum etiam de fama sanctitatis inter reservatas schedas majorum nostrorum reperimus. Authenticum exemplar relatum est in archivum canonicorum S. Salvatoris Bononiensium. Quocum prorsus concordat apographum, anno 1663 Bollandianis missum, ut testatus est ipse abbas generalis canonicorum S. Salvatoris. His maxime instrumentis utemur in Actis hic dandis. Præcipuam etiam utilitatem nobis attulit opus bene magnum Joan. Baptistæ Melloni de Viris piis et illustribus Bononiensibus [Atti o memorie degli uomini illustri in santita nati o morti in Bologna, clas. I, t. III, p. 381, Bononiæ 1818.] . Usui quoque est Jacobillus in opere de sanctis Umbriæ, qui B. Archangelum celebrat hac die, XXIX octobris. Recentiores etiam specialibus lucubrationibus Vitam beati nostri descripserunt. Anno 1686 Valerius Zani [Vita del B. Arc. Canetoli, Bononiæ 1686.] de B. Archangelo disseruit italico idiomate, nihil autem edidit, quod non fere ad litteram tradat Vita antiquior, infra danda. Fuit etiam Vita beati conscripta ab anonymo canonico regulari S. Salvatoris, italice pariter exarata ac Bononiæ excusa anno 1749. Sed auctor est Trombellius, abbas S. Mariæ ad Rhenum [Gaet. Melzi, Dizionario de opere anonime, tom. III, pag. 230.] .

[2] [agitur mense aprili.] In martyrologio pro canonicis Regularibus, Romano subnexo, sub die XVII aprilis, legimus: Eugubii in Umbria beati Archangeli confessoris canonici regularis, vitæ innocentia, caritate erga proximos et prophetiæ dono illustris; cujus corpus in ecclesia S. Ambrosii religiose colitur. Dubitat aliquantulum Dr. Joan. Stadler in suo Lexico sanctorum [Vollständiges Heiligen-Lexikon, tom. I, p. 301.] , num idem sit Archangelus, qui a nostris ad diem XXIX octobris reservatur, ac ille, cujus obitus ad diem XVI aprilis consignatur: præsertim quum nullam cognoscat rationem, cur in finem octobris relegetur. Sed facilis est quæstio: B. Archangelus de Caneto seu Canetulus vere die XVI aprilis obiit, ut infra in Vita edenda monstrabitur; sed eum remiserunt majores nostri ad exeuntem octobrem, quia tunc ejus festum Eugubii celebrari scripserat Jacobillus. Attamen num jure hoc affirmarit, dubium. Certe ante annum 1748 nullum recitabatur Officium B. Archangeli; et nunc quidem dies ejus festus agitur Eugubii die 16 aprilis, apud canonicos S. Salvatoris Lateranenses die 17 aprilis, Bononiæ die 13 maji. Omisit, quod sat mirum est, Philippus Ferrarius, licet Italus, nomen pientissimi viri in catalogo sanctorum qui in Martyrologio Romano non sunt: Castellanus quoque præterit illum tacitum. Quamvis autem beatus noster latuerit plerosque martyrologos, non est quod de ejus sanctitate et cultu dubitemus: sæpe enim veneratio alicujus servi Dei tam exiguis continetur finibus, ut ejus sanctitas a plerisque ignoretur. Atque ex eo sequitur, ut tanti laboris sit catalogum sanctorum texere omni ex parte absolutum. Nobis, qui hujusmodi operi nos totos impendimus, et undique libros, tum typis excusos, tum manu exaratos, conquirimus, sæpe occurrunt nomina sanctorum, nobis plane ignota, quorumque Acta ad dies antecedentes danda fuissent. Operis humani est sors universalis.

[3] [Officio colitur.] At beatus canonicus a suis popularibus non fuit neglectus. Etenim die 2 maji 1617, auctoritate ordinaria confectus fuit a vicario generali episcopi Eugubini processus, ut exhiberetur apostolicæ sedi pro officii recitatione in beati honorem impetranda. Verum cum petitio numquam postea proposita fuerit, nullum quoque in ejus honorem officium recitatum fuit ante medium circiter sæculum XVIII [Bened. XIV, de beatificatione, etc., lib II, cap. 18, n. 19.] . Nihilominus Prosper de Lambertinis, cum esset archiepiscopus Bononiensis, scribere non dubitavit: Beatus Archangelus in antiqua ac nota cultus possessione permanet, scientibus ac tolerantibus, quin immo approbantibus Ordinariis [Ibid.] . Idem summus pontifex factus, sumpto nomine Benedicto XIV, moras trahere nolens, pronuntiavit B. Archangeli cultum esse legitimum et apostolicis literis datis die 2 octobris 1748, permisit a canonicis regularibus S. Salvatoris ejus festum Missa et Officio cum lectionibus propriis ritu duplici celebrari a. Cum lectiones illas, quales editæ sunt in Officiis propriis Cleri Bononiensis et Canonicorum Lateranensium, plurimi in manibus habeant, placet eas exscribere ex Hagiologico Italico [Hagiolog. Ital., t. I, p. 200.] , ubi verbis nonnihil mutatis reperiuntur: Ex nobili Canetola gente ortus est Bononiæ Archangelus, qui ab infantia pietati addictus, inter civiles discordias patre ac fratribus interfectis, divina ope servatus fuit. Adolescens Congregationem canonicorum regularium S. Salvatoris ingressus, post tyrocinium laudatissime expletum, Venetias missus est, ubi hospitibus recipiendis in monasterio S. Salvatoris præfectus, patris sui occisori, ibidem hospitanti, ministrare debuit: quo viso et cognito, concitatos iræ et vindictæ motus magna sui victoria omnino repressit. Sacerdotio insignitus, ad S. Ambrosii monasterium extra Eugubium missus est, ubi quasi in solitudine vivens, cœlestium meditatione et assidua corporis maceratione diu se ipsum exercens, angelicam vitam duxit, suam et proximorum salutem consilio et opera ardentissime curans. Prophetiæ dono illustris, Juliano Mediceo, tunc exsulanti, florentissimum deinceps familiæ suæ statum prædixit. Quare Leo papa X, ejusdem Juliani frater, Archangelum Florentiæ archiepiscopum designavit; quam tamen dignitatem constantissime recusavit. Gravissimo deinde morbo correptus, sacramentis Ecclesiæ religiosissime susceptis, obdormivit in Domino, die XVI aprilis, anno MDXIII. Ejus corpus in civitate Eugubina solemni pompa delatum, miraculis claruit et mire incorruptum magna populorum veneratione colitur.

[4] [Ejus Vita conscripta fuit a canonico regulari,] Vitam, quæ omnium videtur antiquissima, utpote quæ scripta fuerit a collega canonico regulari coævo, primus edidit Prosper Lambertinius, dein Benedictus XIV, in opere de Servorum Dei beatificatione et canonizatione. Eamdem edidit J. B. Melloni; quam jam a Papebrochio translatam, et nos latine reddidimus, id maxime curantes, ut auctoris vestigia, si non in verbis, saltem in sententia, sequeremur. Atque imprimis biographum fuisse canonicum S. Salvatoris manifestum fit ex num. 13, ubi dicitur: Patres NOSTRI S. Secundi, et paulo supra: Vestimenta beati.. partim ab aliquo patre NOSTRO igni tradita sunt, quæ monstrant scriptorem ad Ordinem supradictum pertinuisse; nam monasterium S. Secundi, sub quo erat cœnobium S. Ambrosii, juris canonicorum S. Salvatoris erat, ut pluribus infra docebimus. Insuper ipse biographus dicit in fronte scriptionis Vitam collectam a devoto religioso ejusdem Ordinis et Congregationis fuisse. [æquali.]

[5] Hunc porro biographum coævum fuisse B. Archangelo, asserunt ii præsertim qui accuratius Vitam beati scripserunt; plerorumque lucubrationes habemus. Sed instar omnium probationum est nobis subscriptio Fratris Thomæ de Fabriano, tertii Ordinis Pœnitentiæ, eremitæ incolæ S. Nicolai. Hic autem Thomas in Vita num. 6 dicitur vir illiteratus tertii Ordinis pœnitentiæ S. Francisci, qui morabatur juxta ecclesiam S. Nicolai… Frater iste Thomas multas actiones pias retulit de P. Fr. Archangelo, et testatus est ejus ope se factum bonum servum Dei et superasse multas acerbas tentationes diabolicas. Nullum potest esse dubium quin idem sit vir qui Vitam subscribendo comprobavit, et qui in solitudine Ambrosiana amicus et cliens fuit B. Archangeli. Coram testibus igitur non solum coævis, sed oculatis et quodammodo domesticis composita fuit Vita infra danda. Dein ipsa scriptio in enarrandis miraculis post mortem patratis, ultra annum 1532, (num. 17), non procedit; inde patet circa dictum annum confectam fuisse. Jam sequitur eam ab obitu beati viri, qui, ut infra monstrabitur, anno 1513 accidit, annis fere viginti distare. Multi itaque supererant testes idonei, qui coram inspexerant narrata et proin fidem facere poterant eorum quæ referebantur.

[6] [Beati familia,] In vita infra edenda num. 1 dicit biographus: Fuit Patris domni Archangeli Bononiensis pater Facinus ex nobili familia Canetulorum Bononiensium. Enimvero nobilissimam fuisse Canetorum seu Canetulorum (utroque enim nomine, imo et tertio Canedolorum designatur) familiam, plurima demonstrant documenta. Docet nos Valerius Zani, qui sibi indidit nomen Aurelii Degli Anzi, in Vita, quam edidit, B. Archangeli, illustrem fuisse Canetulorum domum jurisprudentia, magistratibus et operibus publicis. Sic Cambius Canetulus sæculo jam XII in primis subselliis magistratus urbani sedebat b, et Joannes, insignis jurisconsultus, ad Bonifacium IX, pontificem ab anno 1389 ad 1404, legationem obivit [Melloni, Atti o Memorie, tom. III, pag. 383, not.] . Hæc legatio anno 1392 missa fuit, quando Bonifacius, ægre ferens Bononienses non præstitisse obsequium, sedi apostolicæ debitum, magistratus excommunicavit. Hi bella quibus impliciti fuerant, prætenderunt; excusationem non solum admisit Pontifex, sed beneficiis Bononiensem civitatem cumulavit [Muzzi, Annali di Bologna, t. III, p. 563.] . In episcopologio Papiensi legimus Gulielmum Canetum vel de Caneto Papiensem cathedram conscendisse anno Christi 1257: festum Corporis Christi, nuper ab Urbano IV institutum, in sua celebrari jussit Ecclesia [Romuald. a S. Maria, Papia sacra, Part. I, pag. 54. Ughelli, Ital. sacr., tom. I. col. 1100.] . Sed num ad familiam Canetulorum pertinuerit, dubitari potest, quia dicitur Gulielmus Ticinensis, et patriam rexisse Ecclesiam. Quamquam hæc dubitatio eludi videtur dicendo ramum aliquem hujus familiæ etiam Ticinensi solo insitum fuisse.

[7] [nobilitate præstans,] In Annalibus Genuensibus Joannis Stellæ occurrit Marcus Canedulo de Bononia, legum doctor, qui variis jam officiis Genuæ perfunctus, tandem anno 1500 magister justitiæ, id est, supremus magistratus in jure dicendo, nominatus est [Murator., Scriptt. Rer. Ital., tom. XVII, col. 1274.] . Ita variis temporibus varii Canetuli honores consecuti sunt. Sic quidem anno 1378 Petrus, legum doctor, creatus fuit miles, id est, eques torquatus: Bononienses, inquit Matthæus de Griffonibus, coævus, in Memoriali Historico [Ibid., tom. XVIII, col. 191.] , armata manu recuperarunt Turrim de Canuli et castrum Centi, et in introitu facti fuerunt duo milites, videlicet dominus Petrus de Canitulo, legum doctor, et dominus Nicolaus Lighi. Unde patet, Petrum non solum toga sed etiam sago insignem virum fuisse. Eumdem censuerim, qui in ecclesia S. Francisci ad pedem campanilis construxit sibi posterisque mausoleum, quo hæc inscripta sunt: Sepulcrum famosissimi legum doctoris D. Petri de Canitulo et suorum descendentium. In eadem ecclesia habetur et aliud monumentum Canetulorum, scilicet eorum capella, cum inscriptione, quam latine reddimus: Hoc sacellum construxerunt nobiles et egregii viri, M. Lambertinus eques et legum doctor, et Matthæus, fratres, et filii egregii et eximii equitis et legum doctoris M. Petri de Canedulo, civis Bononiensis 1419. Inter annum 1378, quo Petrus miles creatus fuit, et erectionem hujus sacelli intervallum solum est quadraginta annorum, dicique potest hunc Petrum fuisse patrem Lambertini et Matthæi, ac mausoleum ædificasse [Melloni, Atti o memor., t. III, p. 383 not.] .

[8] [cum Bentivogliis certat,] Fuerunt et alii viri primarii ex Canetulorum familia, quos longum esset enumerare. Unum tamen addam, quia mihi videtur B. Archangelum proprie attingere. Nempe inter Canetulos et Bentivoglios, qui aliquandiu Bononiensibus imperarunt [Ap. Trombelli, Vita del B. Arcang., pag. 50] , maxima gliscebat rivalitas, donec anno Christi 1445 in apertam internecionem erupit. Ex hac inimicitia secuta est occisio, ut habet Vita num. 1, patris B. Archangeli [Cfr. Melloni, tom. III, pag. 383.] . Tragœdiam exponit Hieronymus de Bursellis sive Albertucciis, Ordinis Prædicatorum, coævus, qui mortuus est anno 1497. Ejus pater Petrus, a Canetulis, quibus infensus erat, occisus fuit: nec aliquis miretur, inquit, si virum gregarium inter nobiles pono, quia hic meus genitor fuit, qui hæc scribo. Porro hæc scribit Hieronymus [Muratori, Scriptt., tom. XXIII, col. 882.] : Annibalis Bentivoglii invidia perculsi Canetuli, de morte ejus cogitare cœperunt. Conjuratione igitur facta a Ludovico et Bettotio cum domino Nicolao de S Domnino, Delphino de Aticone et domino Francisco de Ghisleriis cum multis aliis, in die S. Joannis Baptistæ, hora tertiarum, Annibalem juxta domum comitum de Brusculo, multis impositis vulneribus, dicti conjuratores occiderunt. Primus qui manum ad arma posuit, dictus Bettotius de Canetulo fuit.

[9] [et Bononia ejicitur] Illo die partibus contra se invicem insurgentibus, scilicet Bentivolorum et Canetulorum, multi occisi sunt et magna strages facta. Mortuo Annibale Bentivolo, statim versus ecclesiam S. Joannis Baptistæ Canetuli accesserunt. Juxta vero ecclesiam S. Isaiæ tres fratres, filios domini Ludovici de Marescottis, in via invenientes, Johannem et Thadæum et Antinorem, occiderunt. Galeatius autem Marescottus, alter ex his fratribus, cum vidisset non posse ex multitudine adversariis repugnare, per monasterium monialium S. Mathiæ aufugit, hortosque posteriores transgressus, ad domum suam accessit, et cum sociis arma sumens, velut leo contra hostes verbis et armis viriliter pugnaturus accessit. Per totam diem S. Joannis perseveravit civilis pugna. Baptista de Canetulo, vir subtilis ingenii et Canetulæ factionis caput, de quodam latibulo eductus et crudeliter occisus, in plateam civitatis tractus, jam mortuus ibidem discerptus est. In hoc furore occisus est et Nestor de Malvitiis; juxta eum Franciscus de Blanchis occisus est et Petrus de Bursellis sive Albertucciis, qui amore accensus patriæ arma corripuit, Canetulosque, quantum valuit, impugnavit. Nec aliquis miretur, si virum gregarium inter nobiles pono; quia hic meus genitor fuit, qui hæc scribo, voluique reddere patri, et si non quantum debeo, tantum quantum possum. Ad historiam cum brevitate revertor. Transactis vespertinis horis, Canetuli succubuerunt et a civitate exire coacti sunt. Ex duabus domibus Canetulorum et Ghisleriorum equimellum factum est, et bona eorum mobilia prædæ exposita, immobilia vero fisco applicata sunt. Sepultus est autem Annibal in S. Jacobo Fratrum Eremitarum, ubi imago equi cum sessore insculpta est.

[10] [sua culpa.] Causa tantæ calamitatis fuit machinatio Canetulorum. Volebat certe Annibal Bentivoglius pacifice vivere, amicitiam colere; quapropter Gaspari de Canetulo sororem suam uxorem spopondit; sed supradicta discordia interveniente, sponsalia soluta sunt, et data est in matrimonium Ghirardo Bevilaquæ, comiti Ferrariensi [Ibid., col. 881.] . Ita recruduit invidia. Canetuli sub specie amicitiæ Annibalem invitarunt, ut vellet patrinus assistere baptismo unius ex Ghisleriis. Quod quum accepisset et in æde S. Joannis Baptistæ die XXIV junii præsens adfuisset, ex insidiis a conjuratis occisus fuit. Internecivum odium duravit saltem usque ad annum 1461: apud laudatum enim Hieronymum sub hoc anno legimus [Ibid., col. 893.] : Matthæus, Galeoti Canetuli filius, formosissimus adolescens, femineo habitu indutus, Romam contendebat, multis mulieribus et famulis comitantibus. A Raphaele Pistoriensi stipendiario Bononiensium in agro Pistoriensi occisus est. Res crudelis visa et tanto assassino digna. Opinor aliquot annis post accidisse occisionem patris B. Archangeli, de qua agitur Vitæ num. 1: nam de nomine proprio patris beati nostri nulla mihi mentio occurrit. Id certum ex dictis, familiam Canetulorum primariis Bononiensis civitatis domibus accensendam esse. Profecto in mediis factionibus, quibus omnes fere civitates Italiæ tunc agitabantur, aliis aliis familiis prævalere volentibus, multa fuere scelera, etiam atrocissima; sed ubi sunt factiones, vix est, qui cognoscat qua ex parte stet justitia; atque hinc intelligi datur, quomodo juveni Archangelo laudi fuerit, quod, ut narratur num. 2 Vitæ, comprimere potuerit indignationem, ex aspectu occisoris familiæ conceptam.

[11] [Summa matris nobilitas.] Non minor quidem beati nostri nobilitas ex latere materno, si verum est, quod tradunt scriptores, illam ex gente Caccianemicorum ortam fuisse. Ejus honestas, jam sæculo X illustris, illustrior evasit cum assumptus est Lucius papa II ad summum pontificatum anno 1144 [Moroni, Dizion. de Erudiz. ecclesiast., V° Lucio II. Cfr. Muzzi, Annal. Bologn., t. I, p. 87.] . Deinceps vero in omnibus monumentis historicis, quæ de Bononiensium civitate agunt, continuo legimus, Caccianemicos inter primarias familias infulis, literis, toga et sago eminuisse. Quamvis porro splendor generis nihil conferat ad sanctitatem et merita alicujus, hæc tamen explicanda duximus, quia pertinent ad res historicas elucidandas.

ANNOTATA.

a Eadem licentia mox permissa est Civitati Eugubinæ, et postea, decreto S. Congregationis Rituum diei 13 januarii 1759, clero Bononiensi. Cui etiam 7 julii ejusdem anni concessitS. Congregatio ut a die 16 aprilis ad diem 13 maji illud festum transferretur [Melloni, Atti, etc., vol. III, pag. 423.] .

b Zani, qui hoc tradit [Vita del B. Arcangelo, pag. 6.] , non indicat undenam acceperit. Sane nihil hujusmodi narrant Vizani [Pompeo Vizani Bolognese, Historie della sua patria.] , Ghirardacci [Historia di Bologna, Bononiæ 1596.] , Carolus Sigonius [Historia Bononiensis, operum tom. III, Mediolani 1733.] , Muzzi, qui tamen singulis annis, quæ reperire potuit, nomina magistratuum studiose assignavit [Annali della città di Bologna, Bononiæ 1840.] . Nec in Memoriali historico rerum Bononiensium Matthæi de Griffonibus [Apud Muratori, tom. XVIII, pag. 105.] , nec in Chronico Bononiensi [Ibid., p. 241.] usque ad annum 1394 a Fr. Bartholomæo della Pugliola perducto, et dein ab aliis scriptoribus synchronis continuato: in quo tot nomina citantur nobilium Bononiensium; in his, inquam, nulla uspiam mentio alicujus Canetuli occurrit ante annum 1378. Exeunte autem sæculo XIV florere cœpit illa domus. Eo tempore in duas factiones divisi erant optimates Bononienses: quarum alteri adhæsit Joannes Canetulus, ac primas fere partes in ea egit. Quæ extremo anno 1394 ita prævaluit ut, nemine contradicente, summa reipublicæ potita sit [Ibid., p. 557 et seqq.] . Inde brevi opibus et auctoritate admodum crevit Canetulorum domus [Ibid., pag. 581 et seqq.] , adeo ut ineunte sæculo XV cum Bentivogliis de principatu contendere non vereretur [Ibid., tom. XXIII, pag. 867 et seqq.] .

* Annotata quæ Commentario prævio adjecta sunt, excerpta fuere ex schedulis unius sociorum.

§ II. Annus nativitatis B. Archangeli. Ejus ingressus in Congregationem SS. Salvatoris. Fata monasterii Eugubini. Bulla Gregorii XII. Corpus B. Archangeli Eugubii servatum.

[B. Archangelus, filius Facini aut Christophori,] B. Archangeli pater fuit Facinus, quem vocant et Facium, ex nobili familia Canetulorum Bononiensium. Hanc traditionem multi certam habuerunt: plerumque enim eum Archangelum Facii appellarunt. Nihilominus sunt notitiæ, quæ eum Archangelum Christophori dixerunt. Sic certe scribitur in catalogo canonicorum qui anno 1485 [Trombelli, pag. 51.] monasterium S. Antonii de Castello Venetiis incolebant. Unde fieri potest, ut Facius sit nomen avi: scilicet, patre occiso, dum adhuc in tenerrima ætate constitutus erat beatus noster, cognomen ab avo suo, qui tutor erat legitimus et res ipsius domesticas procurare debebat, mutuatus fuerit. Ita sanctissimus vir fuerit filius Christophori, nepos Facii a. Nomen matris in antiquis, quæ hactenus exstant, documentis, non reperitur; sed Ludovicus Jacobillus in Hagiologio Umbriæ [Vite de' Santi dell' Umbria, t. II, p. 367.] dicit, matrem fuisse ex nobili familia Caccianemicorum; quamvis Jacobilli, scriptoris sæculi XVII, tanta non videatur fides, tamen ipse in margine adnotat se hæc decerpsisse ex Actis a quodam socio ejus manuscriptis: unde vadem habet scriptorem coævum, seu socium B. Archangeli.

[13] [natus videtur] Quo autem tempore natus sit beatus noster, omnino obscurum est: tria solum habemus, quæ utcumque hisce tricis expedire nos valent: scilicet, eum adhuc infantulum fuisse, cum, Bononia factionibus agitata, occisi sunt ejus pater et fratres; eum ætate maturescente, anno 1484, induisse vestem canonicorum regularium, et anno 1513 obiisse. Si certo sciretur B. Archangeli ætas, aut quonam anno pater ejus occisus sit, possemus tempus nativitati ejus assignare. Id tamen certum est: anno 1445 publicum incurrerunt odium Canetuli, et Bononia expulsi, fortunis suis exuti sunt. Tunc quidem occisum fuisse patrem B. Archangeli non crediderim, quia Archangelus institutum canonicorum regularium secutus anno 1484, quadragenarius fuisset, quod non videtur cohærere cum iis, quæ num. 1 Vitæ dicuntur: Maturescente ætate, videns labores et pericula hujus mundi, quæ jam ex parte expertus fuerat, … statuit religionem amplecti. Hæc verba sane viro quadragenario nullatenus conveniunt. Atqui quando pater et fratres occisi fuerunt, ipse, ut dicitur, tenera adhuc ætate erat, sed aliquot jam annos habebat; ita ut anno 1484 jam ultra annos quadraginta ætas ejus progressa fuisset.

[14] [circa annum 1460.] Aliquanto igitur posterius paterna occidio ponenda est. Atqui opportune obvenit clades familiæ Caccianemicorum, quæ anno 1472 contigit. Homo quidam, inquit Carolus Sigonius in libro de Episcopis Bononiensibus [Opera omnia, t. III, col. 515.] , laicus, asello insidens, atque ingentem crucem ligneam manu ferens, in urbem introiit, ac quotidie extra ecclesias concionari instituit, fœda hominum flagitia increpans, iram Dei impendentem prænuntians ac mortales ad pœnitentiam agendam adhortans. Itaque hominis admiratione adductus, ingens virorum ac mulierum numerus ei se applicuit; neque enim, quum agrestem admodum vilemque amictum haberet, quidquam ab ullo præter victum necessarium capiebat. VII inde idus decembris urbe discessit, cum pridie malum ingens imminere civibus ostendisset. Quod quidem evenit, familia Caccianimicorum V idus prope ab inimicis suis deleta. Hæc ex chronicis. Quoniam vero, ut supra diximus, pater B. Archangeli uxorem duxerat Caccianemicam, fieri potuit, ut Canetulus pater anno 1472 perierit. Si id esset, statui utcumque posset, beatum nostrum natum fuisse inter annos 1460 et 1465. Tunc enim omnia optime coalescunt: nam anno 1484 canonicus regularis factus, scilicet maturescente ætate, pericula hujus mundi jam ex parte expertus, habebat viginti circiter annos quando mundo valedixit: et anno 1513 vita functus, quinquaginta annos natus obiit b.

[15] [Canonicus regularis factus,] Jam supra in Actis S. Stephani Agazzari ad diem XXVIII octobris locuti fuimus de canonicis regularibus S. Salvatoris Lateranensibus, quorum institutum B. Archangelus amplexus est, ut legimus num. I Vitæ. Hic aliud nobis dicendum non occurrit, quam de monasterio S. Ambrosii juxta Eugubium, quem locum sanctæ quietis sibi præ cæteris omnibus eligendum beatus vir existimavit. Juxta Eugubium erat olim eremitorium, de quo hæc scribit Maurus Sarti in libro suo de Episcopis Eugubinis [De episcopis Eugubinis, p. 185.] : De Petro Gabriellio (Eugubino episcopo, qui ab anno 1326 saltem ad 1343 episcopatum tenuit) id imprimis commemorandum est, quod eremitas aliquot, qui absque certis legibus in civitatis vicinia degebant, ad divi Ambrosii notissimum locum in ardua montis rupe, prope civitatem ipsam, collegit, ubi et ecclesia seu recens constructa seu restaurata est et in prioratum ab episcopo ipso erecta. Hæc anno primum 1331 gesta sunt. Sed postmodum anno 1342 magis magisque de ejus loci disciplina sollicitus Petrus, quæ prius acta a se fuerant confirmavit, ac priori et capitulo S. Ambrosii Regulam S. Augustini proposuit observandam, oratorium in ecclesiam regularem, locum in monasterium erigens. Pro veste autem scapulare lanei panni, coloris grisei, et cappam et tunicam ejusdem coloris assignavit, prohibens ne cottis lineis uterentur, neve canonici dicerentur. Hæc ex ejus diplomate, quod datum est anno 1342, XI Kal. novembris, imo die 21 novembris, ut quidem scribit J. B. Signius in egregio opere suo de Ordine ac statu canonico: in quo plura legere est de Ambrosiano asceterio.

[16] [monasterium S. Ambrosii] Monasterium in eo fere statu permansit, usque ad episcopatum Francisci Bilii, qui Ecclesiam Eugubinam rexit ab anno 1406 ad 1444 [Ibid., p. 205.] . Eo autem sedente, inquit Maurus Sarti [Ibid., p. 206.] , reformata est eremus S. Ambrosii, ubi olim ascetarum familia a Petro Gabriellio episcopo constituta fuerat. Sed aliis morte extinctis, aliis fortasse dilapsis, et loci asperitatem et paupertatem ferre non valentibus, vix unus erat relictus loci præses, Joannes Reccolus Eugubinus, et is quidem senio confectus. Egerat is non semel de instaurando Ambrosiano collegio cum Guidone Antonio, Urbini comite, Antonii comitis filio, ad quem post patris obitum Eugubinæ civitatis dominatus pervenerat. Hoc igitur curante, et volente Gregorio XII, divi Ambrosii prioratum, sic enim appellabant, congregationi canonicorum regularium S. Salvatoris, per eos dies nascenti, attribuit, vel potius primos ejus instituti sodales, e suis sedibus expulsos et profugos, eo loci recepit. Mirum autem quantum ei loco splendoris et dignitatis propterea accesserit, quantum ibi canonica disciplina floruerit, quot eximios alumnos ea familia brevi admodum tempore ediderit, qui non ibi solum institutam sanctioris vitæ rationem coluerunt, sed alio etiam evocati reformationem canonici Ordinis, ibi feliciter cœptam, propagarunt… Nunc, pergit laudatus Sarti, canonici regulares, relicta inhospitali ea rupe, ubi S. Ambrosii monasterium situm est, ad S. Secundi habitant commodiore loco, nec admodum ab urbis mœnibus dissito, quem a Calixto III obtinuerunt anno 1455 [Cfr. Lubin, Abbatiarum Italiæ brevis Notitia, p. 123] .

[17] [incoluit;] De commoratione B. Archangeli in monasterio S. Ambrosii agit biographus num. 4, ubi dicit: innotuit illi, esse Eugubii monasterium S. Ambrosii aptissimum ad sectandam vitam solitariam et contemplativam, in quo non erat prior, sed duo solum Fratres, qui a monasterio S. Secundi victum et vestitum recipiebant; quia omnes reditus et facultates quibus monasterium S. Ambrosii gaudebat, erant monasterii S. Secundi; sed quia monasterium S. Secundi erat incolarum capacius, congregatio concessit monasterio sancti Secundi omnes reditus et facultates. Ædem S. Secundi canonicis S. Salvatoris concesserat Calixtus III, anno 1455 [Ibid., l. c.] ; sed eremum S. Ambrosii, quem secretum norat, cum solum a duobus canonicis inhabitaretur, adeoque contemplationi rerum cœlestium aptissimum, præ omnibus aliis locis adamabat beatus noster; imo, ut habet citata Vita, ibidem … ædificavit cellulam, sejunctam a communi habitatione, in qua partem diei impendebat orationi et contemplationi. Pii autem religiosi, ut anno 1755 scribebat Maurus Sarti [De episc. Eugubin., pag. 207.] , antiquæ ecclesiæ S. Ambrosii cultum minime negligunt, præsertim cum ibi condita sint corpora beatorum Francisci Nanni Senensis et Archangeli Cannetuli Bononiensis; quorum alter sub ipsum novæ congregationis initium, alter aliquanto post insigni sanctitate floruit. Beneficus etiam fuit B. Archangelus in collegium Ambrosianum; nam recusato archiepiscopatu Florentino, a Juliano Mediceo sibi oblato, petiit id solum, ut legitur in Vita num. 10, ut monasterium S. Ambrosii tantum haberet redituum, qui sufficerent alendis quinque vel sex Fratribus, atque etiam ecclesiæ S. Ambrosii concederentur stationes et indulgentiæ tam extra quam intra Romam lucrandæ. Julianus eidem promisit, se pro parte virili rem curaturum; de petitione sua esset securus; acturum se cum Pontifice ut illi fieret satis [Cfr, Trombelli, pag 58 et seqq.] .

[18] [quod Gregorius XII] Quoniam porro de S. Ambrosii monasterio locuti fuimus, operæ pretium ducimus afferre bullam Gregorii XII, quam ex Bullario canonicorum regularium recitamus, sequentis tenoris [Bull. canonicorum regularium Smi Salvatoris t I, p. 76.] : Gregorius episcopus, servus servorum Dei, ad futuram rei memoriam. Fragrantia sacræ religionis, quæ apud dilectos filios, priorem et canonicos prioratus Sancti Salvatoris de Sylva lacus Ordinis S. Augustini canonicorum regularium, Fratrum nuncupatorum, Senensis diœcesis, ad nos et Romanam Ecclesiam nullo medio pertinentis, a nobis salubris suscepit institutionis initia; favorabiliter apud sedem apostolicam interpellat, ut prior et canonici prioratus memorati, Fratres nuncupati, insigni honoris dono per sedem apostolicam decorentur, et gaudeant prærogativa favoris et privilegii singularis. Hinc est, quod deducto ad notitiam nostram nuper, quod quidam dudum tunc episcopus Eugubinus Eremitorium, sive domum S. Ambrosii, situm in monte supra Burgum Faucis extra muros Eugubinos, in prioratum erexit, et nonnullos eremitas nullius tunc Ordinis existentes, qui in hujusmodi eremitorio famulatum Altissimo exhibebant, certum habitum regularem induit, et voluit, quod ipsi eremitæ ex tunc Fratres sancti Ambrosii vocarentur, et sancti Augustini regulam observarent et degerent sub eadem; quique prioratus ipse per priorem, a Fratribus hujusmodi eligendum et per episcopum Eugubinum, existentem pro tempore, confirmandum, perpetuis futuris temporibus regeretur; ac etiam quod idem prior et Fratres unam libram ceræ in signum subjectionis et recognitionis superioritatis et dominii eidem episcopo tradere annis singulis, necnon decimas et alias impositiones et onera, prout sæculares clerici solvunt, solvere et supportare in perpetuum tenerentur; et quod a nonnullis erectionem hujusmodi per dictum episcopum, (ut præmittitur), factam juribus non subsistere dubitabatur; et nihilominus quod nullus, nisi dilectus filius Joannes, prior prioratus ejusdem, quia modo senex est, et cum dictis priore et canonicis, Fratribus nuncupatis, qui, (ut præmittitur), a nobis regularis Ordinis et habitus sumpsere primordia, residuum cupit ducere vitæ suæ, in prædicto remanserit prioratu.

[19] [in collegium canonicorum] Nos motu proprio, non ad ipsorum prioris et canonicorum, Fratrum nuncupatorum, vel alterius pro eis super hoc oblatæ petitionis instantiam, sed de nostra mera liberalitate volentes circa prædicta salubrius providere: eremitorium sive domum hujusmodi, in prioratum S. Ambrosii, ut præfertur, erectum, cum omnibus et singulis pertinentiis, juribus et jurisdictionibus suis, eidem priori et canonicis, Fratribus nuncupatis, S. Salvatoris, apostolica auctoritate concedimus et assignamus, ac habitum et Ordinem sive observantiam per dictum episcopum, ut præmittitur, dictis eremitis sive Fratribus S. Ambrosii concessos, si qui sint, eadem auctoritate exstinguimus et supprimimus in eodem; ipsumque eremitorium sive domum vel prioratum in prioratum conventualem hujusmodi canonicorum regularium, Fratrum nuncupatorum, S. Salvatoris, erigimus; et volumus, quod per priorem et canonicos Fratres hujusmodi nuncupatos, (qui rochettum album de panno lineo sub scapulari et cappa superius grisei coloris lanæ mordentis, ad instar capparum conversorum Cartusiensis Ordinis, juxta ordinationem nostram, alias eis datam, deferant), eligendum, diœcesano loci vel ejus in spiritualibus vicario præsentandum, perpetuis futuris temporibus gubernetur. Et insuper ut dicti prior et canonici, Fratres nuncupati, ab omni inquietudine sint securi, nullisque obstaculis valeant impugnari, volumus et auctoritate præfata concedimus et decernimus per præsentes, quod prior hujusmodi, sic electus ac eidem episcopo vel vicario præsentatus, intelligatur esse et sit eo ipso per sedem apostolicam confirmatus, ac curam, regimen, gubernationem et administrationem prioratus ejusdem, tam in spiritualibus quam in temporalibus, gerere et exercere libere et licite valeat, ac si per ejusdem sedis litteras fuisset rite et legitime confirmatus.

[20] [regularium convertit] Præterea cupientes ut idem prior et canonici, Fratres nuncupati, eo devotius Altissimo in humilitatis spiritu famulentur, quo per sedem ipsam amplioris favoris præsidio senserint se munitos; prioratum hujusmodi conventualem per nos, ut præfertur, erectum, nec non priorem et canonicos prædictos, Fratres nuncupatos, præsentes et qui pro tempore fuerint, cum ipsorum conversis et personis eis ministrantibus sive servientibus, præsentibus et futuris, ac omnibus et singulis pertinentiis, juribus et jurisdictionibus supradictis, bonis mobilibus et immobilibus, ad præfatum prioratum quomodolibet pertinentibus, quæ, ut præfertur, possident, et, dante Domino, prior et canonici, Fratres nuncupati hujusmodi, in futurum largitione regum ac principum oblatione, seu alias pia concessione seu erogatione fidelium, vel aliis justis titulis poterunt adipisci, ab omni prædicti episcopi et ejus capituli et quorumlibet aliorum superiorum sæcularium et regularium, atque judicum quorumcumque superioritate, dominio ac jurisdictione, necnon a præscripta solutione unius libræ ceræ, ac præstatione et solutione seu supportatione decimarum, impositionum et onerum prædictorum, eximimus et penitus ac protinus liberamus, et sub protectione B. Petri et sedis apostolicæ, atque nostra immediate suscipimus et eisdem S. Petro et sedi nobisque prorsus et omnino subjicimus ac submittimus; ita quod episcopus, capitulum, superiores et hujusmodi judices seu alia quævis persona, quacumque præfulgeat dignitate ecclesiastica vel mundana, nullam in prioratum aut priorem seu canonicos, Fratres nuncupatos, conversos et personas hujusmodi, tamquam prorsus liberos seu exemptos, excommunicationis, suspensionis vel interdicti aut alias sententias promulgare, sive aliquam jurisdictionem exercere valeant ordinariam seu etiam delegatam:

[21] [et beneficiis ornavit,] Et nihilominus prædictis priori et canonicis, Fratribus nuncupatis, ac conversis et personis hujusmodi in eodem prioratu degentibus, præsentibus et futuris, quod ipsi omnibus privilegiis, indulgentiis et gratiis eidem Ordini canonicorum regularium ab apostolica sede concessis, quibus alii canonici regulares seu ipsorum loca, ubilibet constituta, potiuntur et gaudent, libere et licite uti et gaudere possint; fel. recor. Innocentii papæ IV prædecessoris nostri circa exemptos, quæ incipit “Volentes etc.,” et aliis constitutionibus et ordinationibus apostolicis ac statutis et consuetudinibus dicti Ordinis et aliis contrariis quibuscumque non obstantibus, de amplioris dono gratiæ concedentes. Nos enim excommunicationis, suspensionis et interdicti et alias sententias et pœnas ac processus, quos et quas contra priorem, canonicos, Fratres nuncupatos, conversos et personas, ac prioratum hujusmodi, contra præsentium tenorem ferri seu fieri vel promulgari contigerit, irritos decernimus et inanes, ac nullius volumus exsistere roboris vel momenti. Nulli ergo hominum, etc. Datum Arimini 9 Kal. octobris, pontificatus nostri anno octavo, videlicet Incarnationis Dominicæ 1414. Facile animadvertet lector, in citata bulla ad affectationem usque repeti post verba “canonici regulares” Fratres nuncupati: cujus repetitionis causam affert Joseph Mozzagrugno [Narratio rerum gestarum canonicor. regularium, lib. V, f° 34.] : quia inquit, ultra quod sunt canonici regulares, etiam sunt Fratres per congregationem. Enimvero illa tempestate plures erant canonicorum regularium varietates, præsertim ecclesia universali inter pontifices tres, quorum unus erat Gregorius XII, divisa.

[22] [Corpus B. Archangeli Eugubium] Quamvis autem ex dictis consequi videatur, Ambrosianum collegium esse caput, aut saltem quasi primordium, ex quo tota deinceps congregatio propagata fuit, attamen non ita diu in statu justi monasterii permansit, sed brevi desertum fuit, ut liquido apparet ex vita B. Archangeli num. 4, imo subjectum monasterio S. Secundi juxta Eugubium (S. Secundi Acta, ubi agitur de ejus reliquiis, dedere majores nostri ad diem I junii [Act. SS., tom. I junii, pag. 51.] . Monasterium hoc absorbuit quodammodo Ambrosianum, utpote quod pro victu et vestitu omnino penderet a Secundiano, quod omnes, ut supra dictum est num. 17, reditus et bona possidebat. Nihilominus perstiterunt ad S. Ambrosium unus alterque canonicus, quasi custodes sepulcri B. Archangeli et Francisci Nanni, quem, ait Maurus Sarti [De Episcopis Eugub., Præfat., pag XCV.] , patria Senensem, Congregatio canonicorum regularium S. Salvatoris quasi parentem alterum cum B. Stephano Agazario, item Senensi, agnoscit. Laboribus innumeris et pœnitentiæ exercitationibus fractus, Fabriani vitæ cursum complevit. Sed pii sodales, obtenta eremo D. Ambrosii prope Eugubium, sacra ejus ossa ibidem collocarunt, ubi ad hanc diem quiescunt. Commune habet sepulcrum cum nostro B. Archangelo, (qui Castilione mortuus, Eugubium translatus fuit). Hic titulus aureis literis exsculptus [Ap. Trombelli, pag. 44.] .

D. O. M.
BEATORUM CANONICORUM
CONGREGATIONIS DIVI SALVATORIS
FRANCISCI NANNI SENENSIS
ARCHANGELIQUE
CANETULI
BONONIENSIS
CORPORA HIC A NOBIS VENERANDA
CONQUIESCUNT.
ANIMÆ VERO
SEMPITERNIS IN COELIS GAUDIIS
PERFRUUNTUR.
AUGUSTINUS ZALOTTUS
MIRANDUL. F. C.
ANNO DOMINI MDXCI.

[23] Verum non caruit impedimentis translatio corporis B. Archangeli, [translatum] Castilionensibus thesaurum hunc retinere cupientibus, et præsertim guardiano monasterii S. Francisci, ut in Vita num. 13 refertur, obicem ponente, quoniam quod loco depositi ipsi commissum fuerat, tamquam proprium sibi vindicabat. Eodem numero videmus, pertinaciam guardiani tandem fuisse devictam. Sed falsum est translationem celebratam fuisse, ut ibidem dicitur, circa finem mensis octobris. Exstat enim epistola, scripta a Juliano Mediceo, data die XIV novembris 1513, qua a supremo magistratu Castilionis Aretini petit, ut Fr. Antonium Mariam non inhibeat auferre corpus beati viri, ut Eugubii sepulturam nanciscatur. Ex hac epistola manifestum fit, corpus B. Archangeli saltem usque ad medium novembrem Castilione quievisse et ex chronico Hieronymi de Venetiis [Ibid., pag. 65.] docemur die III decembris anni 1513 ad S. Ambrosii cœnobium advectum fuisse. Hinc Joan. Bapt. Melloni contendit, errare non potuisse sive Julianum Mediceum, sive chronicum Eugubinum, adeoque festum translationis in fine octobris constitutum fuisse, quia eo tempore anni facilior erat populi concursus. Hieme quidem ardua erat via quæ ducebat ad S. Ambrosii [Melloni, Uomini ill., tom. III, pag. 405.] .

[24] [miraculis claret] Vix sacrum corpus Eugubium advectum fuit, quum altare B. Mariæ Virginis sub quo conditum fuit, a populo frequentari et multis anathematibus ac tabellis ornari cœpit. Corpus vestitum fuit pretioso panno albi coloris et coopertum velo serico; idem etiam incorruptum portentosum spargebat odorem [Cfr. Bened. XIV, De Servor. Dei Beatificat. et canonizat., lib. IV, part. I, cap. 31, num. 22 et seqq.] . Cujus rei testes fuerunt multi et varii. Sebastianus Branconi, vicarius S. Ambrosii, affirmat in processu anni 1617, corpus esse servatum integrum, incorruptum, dulcissime odorum. Idem testimonium dederunt Josephus Battazzi, prior S. Secundi, Herculanus Florus, prior S. Ambrosii, Jacobus Balestri et Golinus Ubaldi Golini. Hanc sanctitatis et cultus publici famam jam antea prædicarat Joan. Baptista Domenichi: De cujus viri, inquit, (Archangeli) laudibus minus multa habeo dicere, quod ejus et vivi admirabilem et mortui sanctitatem, multa, quæ postea consecuta sunt, miracula comprobarunt. Quorum et præstantiam et multitudinem partim novit Eugubina civitas, partim illæ tabellæ indicant, gratique animi signa vehementer, quæ a multis accepto beneficio plurima parietibus appensa visuntur [Melloni, tom. III, pag. 419.] .

[25] [et colitur.] Quoniam porro corpus integrum et incorruptum erat, nullæ ejus reliquiæ præter vestimenta quædam exstabant. Ast canonicus quidam S. Salvatoris, candidus Padoano, patria Brixiensis, incensus cupidine particulæ sacri corporis, circa annum 1685, cum solus esset in ecclesia, magnam partem ejus auris, quæ ob situm capitis intuentibus non patebat, avulsit et secum Brixiam detulit. Sed brevi febre correptus insanabili remediis humanis, intellexit malum provenire ex furto sacrilego: quapropter, cum vovisset se pedibus iturum ad referendam aurem avulsam, morbo levatus fuit [Ibid., pag. 415.] . Hoc deinceps pignus datum fuit ecclesiæ Bononiensi S. Salvatoris, et ostensorio argenteo inclusum, quod præfinitis diebus in publico exponitur [Ibid., pag. 420.] . c In statuto civico civitatis Eugubinæ, nescitur cujus anni, quamvis jam ante annum 1624 factum fuerit, præscribitur, ut magistratus accedant ad aliquas ecclesias, ac ibidem intersint sacris mysteriis, ac pro incolumitate totius populi suppliciter orent. Inter designatas ecclesias est etiam S. Ambrosius, quia, dicit statutum, ibidem quiescunt corpora beatorum Archangeli et Francisci Senensis [Melloni, p. 420.] d. Quæ reliqua sunt, in Annotatis Vitæ illustrabuntur.

ANNOTATA.

a Non inepte tamen existimaret quis Christophorum fuisse B. Archangeli avum maternum aut avunculum, a quo post necem patris adoptatus et educatus fuerit. Nam Christophorum quemdam de Caccianemicis, Bononiæ, post expulsos Canetulos, legationibus et magistratibus gerendis illustrem fuisse legimus [Cron., di Bologna, apud Murat., tom. XVIII col. 698, 707, 728, 733, 755, 758, 760, 763 et seq.] ; qui tandem et ipse e civitate ejectus est anno 1472 [Muratori, tom. XXIII, col. 899.] . Facinum vero nullum alium in Annalibus Bononiensibus indicatum reperio quam Facinum Cane, qui pro duce Mediolanensi Bononiæ aliquamdiu imperitavit [Ibid, tom. XVIII, col. 573 et seq.] . Is quidem ad domum Canetulorum minimepertinebat. Quare, si pater quidem fuerit B. Archangeli, dicendum erit errasse biographum, quum servum Dei Canetulis annumeravit. Quod eo facilius fieri potuit quod Canetuli interdum Cane appellabantur [Ibid., col. 697, tom. XXIII, col. 886.] .

b Necem patris B. Archangeli, quam anno 1472 assignat auctor Commentarii prævii, accidisse potius crediderim inter annos 1445 et 1451. Etenim ex duobus scriptoribus coævis, Hieronymo de Bursellis et continuatore Chronici Bononiensis Bartholomæi de Pugliola accipimus Canetulos, post cladem anni 1445, quater conatos esse Bononiam invadere, annis 1447, 1448, 1451 et 1454. Postea autem nihil indicatur vi ab ipsis tentatum. Jamvero nullus Canetulorum occisus est anno 1454 [Hieronymus de Bursellis, Murat., tom. XXIII, pag. 887.] . Referenda itaque videtur mors patris B. Archangeli, ad annum 1445, 1447, 1448 vel 1451; ipse vero beatus vir aliquot annis ante natus fuerit. Cui sententiæ minime repugnat auctor Vitæ, quum dicat eum canonicum fuisse factum anno 1484, ubi ad maturam quamdam ætatem pervenerat (sendo giunto a una certa matura età). Imo, si certum esset B. Archangelum, quem anonymus noster scriptor dicit Bononiensem, Bononiæ vitam introivisse, ante annum 1445 natus foret dicendus: post hunc enim annum nulli Canetuli Bononiæ substiterunt.

c Nullæ aliæ B. Archangeli reliquiæ usquam servantur, præter res quæ ejus corpus attigerunt [Cfr. Peruzzi, Chiesa Anconitana, pag. 127.] . Inter multos divisum est linteum in quo beati viri corpus, usque ad diem translationis mox enarrandæ, jacuerat; ob cujus venerationem Deus non pauca beneficia tribuit [Melloni, tom. III, pag. 425.] .

d In omnibus domibus Congregationis SS. Salvatoris magnæ fuit venerationi B. Archangelus. Etenim dici potest, ait Trombelli, nullum esse monasterium nostrum quod non habeat ejus imaginem positam in cubiculis, in sacristiis et etiam in ecclesia… Jam est in Ordine mos antiquus … ut imponatur nostris, vestem canonicorum induentibus, nomen Archangeli [Vita del B. Arcangelo, pag. 40 et seq.] . Imo post annum 1748, quo sancta sedes cultum approbavit, altaria sub beati canonici invocatione, in quibusdam Congregationis ecclesiis, Deo fuerunt dicata [Scalabrini, Memorie istoriche delle chiese di Ferrari, pag. 323; Melloni, tom. III, pag. 423.] . Neque minus exstitit Eugubinorum studium. Ut enim sacrum corpus honorificentius collocaretur, decreta sunt sacellum novum et marmoreum altare exstruenda. Quæ dum parabantur, ad tempus translatum est beati viri corpus a sacello beatissimæ Virginis ad altare S. Ambrosii, noctu, die 25 novembris anni 1756. Denique, ea nocte quæ sequebatur diem 22 maji anni 1760, recognitum est atque conditum in sepulcrum recens. Hujus rei authenticum instrumentum penes se habebat Trombelli, ex quo nonnulla edidit Melloni [Atti, t. III, pag. 423.] , quæ et hic describere placet: Amoto serico velo albi coloris sacrum B. Archangeli corpus tegente, patuit ipsius beati sacrum depositum omnino integrum et incorruptum ac odorem spirans, veste serica albi coloris indutum, ac discalceatum, sacerdotalia indumenta retinens, cubare supinum super suppedaneo… Beati corporis caput, sinistra carens auricula, ex parte epistolæ jacet… Manus distentas gestat super casula serica … in qua aliæ viginti tabellæ argenteæ pendent appensæ. Deinde, sacrum corpus, novis indutum vestibus, in eleganti busto repositum est. Omnes vero qui adstabant suavem senserunt odorem, ut testatus est Sigismundus Gismondi, tunc prior monasterii Eugubini, qui translationi interfuit [Ibid., pag. 424.] .

VITA B. ARCHANGELI CANETI CANONICI REGULARIS EUGUBII.

Angelus Canetulus, canonicus regularis S. Salvatoris, Bononiæ (B.)
a

AUCTORE ANONYMO.

CAPUT PRIMUM.
Beati genus nobile; incolatus in variis cœnobiis; Leonis X pontificatum prædicit; recusat archiepiscopatum Florentinum.

[B. Archangelus, factus canonicus,] Fuit Patris domni b Archangeli Bononiensis pater Facinus ex nobili familia Canetulorum Bononiensium. A puerilibus annis fuit semper devotus et pius, et divino cultui multum deditus. Quum tenera adhuc esset ætate, factionibus Bononiensi civitate exagitata, pater ejus et fratres interfecti sunt c. Maturescente ætate, videns labores et pericula hujus mundi, quæ jam ex parte expertus fuerat, et quotidianas dæmonis insidias, Spiritu Sancto inspirante, statuit religionem amplecti, et induere vestem canonicorum regularium in Congregatione sanctissimi Salvatoris; quam anno 1484 devote et sancte suscepit. Accidit autem, ut ex obedientia missus fuerit Venetias ad monasterium sanctissimi Salvatoris d. Hujus porro monasterii prælatus videns ejus vitæ integritatem, pias actiones et mores optimos, commisit ei, licet adolescenti, officium recipiendi hospites; erga quos cum omnimoda charitate officium Marthæ exercebat.

[2] [occisori patris sui ministrat.] Accidit autem illo tempore, ut occisores patris ejus, qui jam pridem Venetias incolebant et familiarissime prælato monasterii utebantur, ab hoc invitarentur ad convivium, et Archangelus, pro officio curandi hospites, illis ad mensam ministravit. Sæpius autem considerando convivas, cognovit unum ex iis illum esse, qui patri mortem intulerat: unde multum conturbatus est, eique dæmonium cogitationem injecit petendi pœnas ab illo pro consanguineis. Ast pius Frater Archangelus, Deum magis timens quam mundum, voluit, Deo adjuvante, superare diabolicam tentationem, male injectam; quum scilicet præ ferventi ira vultum suum turbatum esse sentiret, fingendo subitum incommodum, e ministerio mensæ se subtraxit, ut non videret familiæ suæ interfectorem. Sic cum divino auxilio fugit et vicit tentationem vindictæ, quam, instigante dæmone, facile potuisset explere. Finito prandio et dimissis convivis, prælatus adiit Archangelum, inquisiturus ejus infirmitatem: qui causam suæ fugæ exposuit; unde magnopere miratus est prælatus et multum laudavit ejus constantiam.

[3] [Varia incolit cœnobia,] Quotidie proficiens de bono in melius in sancto proposito, et in continua devotione et humilitate, factus est sacerdos. Hanc dignitatem sacerdotalem, qua indignum se putabat, quanta devotione et humilitate susceperit, verbis explicare omitto. Videns autem in conversatione cum Fratribus intepescere boni propositi fervorem, quia cupiebat et appetebat loca solitaria, ut melius posset vacare vitæ spirituali, jussus fuit incolere monasterium S. Antonii Venetiis e, ubi triennio permansit; dein ad S. Salvatoris etiam Venetiis missus, ibidem quinquennio moratus est: rediit postmodum ad S. Antonii, ubi duobus annis moratus est; tandem in monasterio Tarvisino tribus remansit annis f. Quamvis porro hujusmodi transmigrationes illi graves et molestæ essent, numquam tamen a bono proposito deflexit; numquam, animi recreandi causa, abfuit sive de die sive de nocte ab officio chori ad laudandum Deum, aut omisit alia instituta Congregationis suæ: quotidie pro sua devotione Missam celebrabat, et Deum deprecabatur, ut daret sibi patientiam et præpararet in aliquo loco mansionem solitariam, in qua posset sibi vacare et melius tradere se devotioni et orationi.

[4] [sed Ambrosianum adamat.] Innotuit illi, esse Eugubii nostrum monasterium S. Ambrosii situ suo aptissimum ad sectandam vitam solitariam et contemplativam g, in quo tunc non erat prior, sed duo solum Fratres, qui a monasterio S. Secundi victum et vestitum recipiebant, quia omnes reditus et facultates quibus gaudebat monasterium S. Secundi, erant monasterii S. Ambrosii; sed quia monasterium S. Secundi erat incolarum capacius, congregatio concessit huic ipsi monasterio omnes reditus et facultates. Quod quum intellexisset Archangelus, instantissime supplicavit reverendissimo Patri Generali et visitatoribus ut pro sua benignitate permitterent ipsi adire et incolere dictum monasterium S. Ambrosii, ut melius posset exercitare se in divino servitio. Anno igitur 1498 obtinuit hanc gratiam, et septem annis continuis ibidem permansit, semper jejuniis, vigiliis et orationi deditus, abstinentiis quoque et meditationibus, et per diei partem duris laboribus corporalibus, ad macerationem carnis, et ut corpus redigeret in servitutem spiritualem. In eodem loco fodit et ædificavit pro suo commodo cisternulam, cujus dein circa annum 1502 margo instauratus fuit h: ibidem quoque ædificavit cellulam i, sejunctam a communi habitatione, in qua partem diei impendebat orationi et contemplationi.

[5] [A quo relegatus,] Inimicus generis humani diabolus perspiciens ejus assiduam diligentiam in famulatu Altissimi, persuasit RR. Patribus, male suggerentibus nonnullis æmulis ejus quasdam calumnias contra Fr. Archangelum, hunc esse amovendum a S. Ambrosii; et quia homo naturæ sponte pronior est ad credendum malum quam bonum, plus valuit mendacium quam veritas. Anno 1505 per sanctam obedientiam a RR. Patribus jussus fuit adire monasterium S. Salvatoris Venetiis et istic habitavit anno uno, semper consueto ardore Domino Deo serviens. Anno autem 1506 RR. Patres perspectam habentes ejus vitæ integritatem et probatissimos mores, constituerunt illum vicarium nostri monasterii S. Danielis in Monte, decem milliariis Patavio distantis k, quamvis repugnantem et invitum; quo in loco habitavit per unum annum. Inde factus fuit vicarius monasterii Insulæ, septem milliariis Vicentia distantis l, ubi duobus sequentibus annis 1507 et 1508 habitavit. Sed istiusmodi officii, quemadmodum et alius dignitatis cujusvis, numquam fuit cupidus, et abjecta omni ambitione et contempta ac pedibus conculcata omni dignitate, unam habebat mentem et unum desiderium, vitam solitariam et quietem animæ, ut valeret arctius se conjungere Deo Creatori suo. Aliud non cupiebat, non appetebat quam mansionem S. Ambrosii, quippe quam aptissimam et commodissimam novisset (sicut reapse est) vitæ contemplativæ, ad quam bona sua voluntate et desiderio ferebatur. Isti itaque consilio et justæ petitioni optimi et reverendi Patres istius temporis obsequi voluerunt, maxime persuasum habentes, calumnias æmulorum esse falsissimas, et confisi preces ardentissimas Dei servi in bonum Congregationis cessuras.

[6] [post paucos annos eo redit.] Anno igitur 1509 remissus fuit ad monasterium S. Ambrosii cum socio Fr. Antonio Maria de Patavio, et in eodem loco, pro more suo et magis quam prius incensus divino amore, diu noctuque sine intermissione insistebat orationi et sanctis operationibus vitæ spiritualis. Erat tunc eremita, nomine Fr. Thomas de Fabriano m, vir illiteratus tertii Ordinis pœnitentiæ S. Francisci, qui morabatur juxta ecclesiam S. Nicolai in domuncula prope monasterium, jamdudum donata ipsi cum hortulo. Hic olim erat vir nequam, sed dein in solitudinem secesserat. Audita fama bona Fr. Archangeli, ejus amicitiam ambiebat; quapropter quotidie accedebat ad S. Ambrosii ut sacro interesset, quod et Fr. Archangelus quotidie celebrabat. Contracta porro familiaritate, sæpe post sacrum miscebant colloquia spiritualia et Fr. Archangelo peccata sua confitebatur. Adeo familiaritate et exhortationibus, admonitionibus et exemplis devoti Patris Fr. Archangeli in vita spirituali profecit, ut ex lupo factus sit agnus et etiam in civitate Eugubina putaretur vir valde religiosus. Frater iste Thomas multas actiones pias retulit de P. Fr. Archangelo, et testatus est ejus ope se factum bonum servum Dei et superasse multas acerbas tentationes diabolicas. In dies autem crescebat fama Fr. Archangeli, qui omnibus splendebat optimis exemplis et sanctis colloquiis, quibus lætitiam spiritualem omnibus mirifice dabat; præsertim principibus Urbinatibus, Elisabethæ Gonzagæ, viduæ ducis Guidobaldi secundi ducis Urbini n, et Æmiliæ, domo Piæ, conjugi Antonii Feltrii o; quibus maxime placebat et quæ magnam in eo reponebant fiduciam, propter sanctam ejus vitam, quam et videbant et ab aliis narratam audiebant.

[7] [Multos auxilio juvat,] Princeps Æmilia monasterio S. Ambrosii obtulit totum officium divinum typis excusum et notis musicis insigne et corio rubro obtectum. Multæ etiam aliæ personæ in suis tribulationibus et ærumnis ad eum recurrebant, et omnibus injiciebat spem et consolationem, ita ut singuli discederent alacres et læti, quia quæ prædicebat, præstabant effectum; unde multi spiritum propheticum illi tribuebant. Ut refert Fr. Thomas eremita, Franciscus Maria, dux Urbinatium p, intellecta bona fama Fr. Archangeli, qui multa ipsi prædixerat, utpote qui spiritum propheticum crederetur habere, quum fide magna et devotione incensus esset, et implicatus bello periculoso, de cujus exitu esset anxius, misit quemdam fidelem suum Eugubium ad B. Archangelum ut auxilium consilii et orationum ab eo sibi postularet. Respondit Fr. Archangelus hominem se peccatorem esse, nec mereri ut exaudiretur; promisit tamen se præstiturum istam caritatem et obedientiam, et nuntio jussit ut postera die in S. Ambrosii rediret. B. Archangelus se ad orandum recepit, ac novem continuas horas in oratione perseveravit. Postera die misso mandavit ut duci diceret, omnia prospere successura; et sic evenit.

[8] [etiam futura prædicens] Sicut lampas accensa non potest abscondi, sic quotidie fama Fr. Archangeli magis effulgebat. Erat quidam physicus, tunc medicus civitatis Eugubinæ, ex Castello Aretino q, nomine Antonius, filius Nicolai Acquisti, qui illuc migraverat cum universa familia: hic amicitiam cum Fr. Archangelo contraxerat, occasione alicujus infirmitatis; unde sponte colloquebatur quandoque cum Fr. Archangelo, præsertim quia audiebat illum esse optimæ vitæ. Habebat etiam iste Antonius uxorem, dictam Mathiam, et nurum, dictam Mariam Christophoram, uxorem Baldi filii sui. Erant ambo venerandæ, devotæ et piæ feminæ, quæ per Antonium consuetudinem conjunxerant cum moniali monasterii S. Spiritus Eugubii r et ipsa valde devota et opinionem sanctitatis habente: cum qua moniali colloquebantur et eidem suas exponebant miserias, simulque desiderium videndi et audiendi Archangelum, quia sciebant, illum esse sanctæ vitæ, sed qui nullatenus cum feminis ageret. Reposuit sanctimonialis: “Quotiescumque volueritis cum illo loqui, dabo vobis schedulam, et quamvis eum numquam viderim aut allocutus sim, oblata tamen schedula mea meo nomine, videbitis et alloquemini.” Contulerunt se devotæ mulieres ad S. Ambrosii et, exhibita schedula, venit Archangelus ad januam, cum magna comitate et benignissime audivit illarum ærumnas et curas, illas consolatus est, ita ut domum redierint gaudentes, et quidquid prædixit, evenit. Erat D. Antonio Acquisti filia, quam in matrimonio collocare volebat, cum ipsa monatiscum statum sæculari præferret. Archangelus sæpe tum patri tum matri dixit, Deum velle filiam istam sibi virginem; sed ejus verbis fidem minime habebant. Statuto itaque sponsalium die, puella in morbum incidit; unde paucis post diebus obiit sponsa Christi, sicut prædixerat servus Dei.

[9] [Juliano Mediceo] Quum moraretur magnificus Julianus de Medicis s, frater Leonis papæ X, t in aula Urbinate, ubi erant multi viri illustres, pii et docti, ipse exsul Florentia propter motus civiles, multa audivit de sanctitate Fr. Archangeli; præsertim ab illustribus matronis, Elisabetha ducissa et Æmilia; unde hortabantur illum, ut Eugubii Archangelum conveniret, certe magnam consolationem percepturus. Magnificus Julianus, nolens contradicere hortationibus etiam aliorum amicorum, Eugubium se contulit ad videndum servum Dei: eidem itaque exposuit omnes calamitates et ærumnas suas, deflendo multis suum infortunium. Archangelus, omnibus auditis, eum consolatus est, jubendo ut bono esset animo, et fiduciam omnem in Christo Domino reponeret, rediret postera die ad S. Ambrosii; et post multiplices sermones abiit magnificus Julianus, repletus consolatione. Sequenti die rediit et post colloquia spiritualia dixit Archangelus: “Consolare te in Domino Deo et spera in eo; scito te brevi consolationem accepturum, quia domus tua magis quam umquam alias exaltabitur et omnis tribulatio convertetur in gaudium et lætitiam.” Non multo post frater ejus renuntiatus fuit papa, ac nominatus Leo X. Florentiam reversus cum gloria et apparatu magnificus Julianus. Et recordatus eorum quæ prædixerat Archangelus, quum tunc quoque obiisset archiepiscopus Florentinus, magnificus Julianus pro animi sui generositate et collatorum beneficiorum memoria, misit Eugubium servum cum pecunia et equitatu, qui Archangelum moneret, ut nulla excusatione interposita, Florentiam veniret. Illuc adveniens, in monasterio S. Donati in Scopeto a prælato benignissime exceptus fuit u. Modica refectus quiete, adiit magnificum Julianum; a quo quanto cum gaudio et amore receptus fuerit, facile dici non potest. Post multiplices sermones, tandem dixit, mortuum esse archiepiscopum Florentinum et cupere se, ut archiepiscopatum illum acceptaret Archangelus w.

[10] [Recusat archiepiscopatum.] P. Archangelus, qui nullatenus appetebat aut cupiebat hujusmodi officia et honores, omnino recusavit, dicens, prorsus inhabilem se esse tantæ dignitati; omnibus itaque tentamentis restitit, utpote qui mundi honorem et gloriam conculcasset, sciens quoque, quam grave quantique momenti esset, munus animarum pastoris, quippe cui reddenda sit ratio commissarum ovium. Unum sibi optabat, ut scilicet monasterium S. Ambrosii tantum haberet redituum, qui sufficerent alendis quinque vel sex Fratribus; atque etiam ecclesiæ S. Ambrosii concederentur stationes et indulgentiæ tam intra quam extra Romam lucrandæ. Julianus ei promisit, se pro virili parte rem curaturum; de petitione sua esset securus, acturum se cum Pontifice, ut illi fieret satis: si autem aliud quidpiam vellet, libere peteret. Reposuit Archangelus, se tunc nihil amplius cupere; proindeque post pauculos dies voluit redire ad solitam quietem et contemplationem. Accepta igitur abeundi licentia, in viam se dedit cum socio suo Fr. Antonio Maria de Patavio ut ad S. Ambrosii reverteretur.

ANNOTATA.

a Titulus Vitæ Italicæ hic est: Vita et obitus Fratris seu beati Archangeli Bononiensis, canonici regularis Congregationis SS. Salvatoris, concinnata ex testimoniis diversorum fide dignorum per devotum religiosum ejusdem Ordinis et Congregationis.

b Hoc loco appellatur Domnus; in toto dein textu a Benedicto XIV edito constanter vocatur Frater. Vidimus scilicet in Commentario prævio num. 22 cur et Canonicorum et Fratrum nomen usurpetur. Qua de re Pennottumadeas [Gabriel Pennotus, Clericorum Canonicorum historia tripartita, lib. II, cap. 51.] .

c Commentarii prævii num. 13 aliquatenus definimus, quo circiter tempore acciderit ista strages Canetulorum.

d Ecclesia S. Salvatoris Venetiis fundata est sæculo VII, ut refert Flaminius Cornelius [Ecclesiæ Venetæ illustratæ, Decas II et III, pag. 243.] . Variam experta fortunam; tandem anno 1441 [Ibid., pag. 256.] Eugenius papa IV vivæ vocis oraculo ad dictam ecclesiam canonicos regulares Congregationis S. Salvatoris Bononiensis, sibi non minus, quam olim patruo suo (imo avunculo) Gregorio XII, ob præclara virtutum merita carissimos, evocavit. Itaque ejusdem Congregationis prior generalis Venetias misit decem et octo canonicos, qui, duce Luca de Bardis Florentino, in possessionem iverunt monasterii. Priori etiam Eugenius papa indulsit, ut in solemnibus et emortualibus ipsius ecclesiæ solemnitatibus mitra, annulo aliisque pontificalibus insignibus uti posset. Et si quidem prima statio B. Archangeli fuerit monasterium Venetum S. Salvatoris, adeoque id incoluerit anno 1484 aut 1485, priorem, qui tunc annuus erat, habuit aut Zachariam Francisci Venetum, qui anno 1484, aut Franciscum Thadei de Caravagio,qui anno 1485 monasterium rexit, ut constat ex catalogo monasterii [Ibid., pag. 271.] .

e Monasterium S. Antonii Venetiarum canonici regulares Congregationis Viennensis ad annum usque 1471 incolebant, quo Veneti senatus preces, Romano pontifici suppliciter oblatæ, in causa potissimum fuerunt, ut ad Congregationem Canonicorum Regularium S. Salvatoris pleno jure transiret, ejusque possessionem per impositionem annuli iniit Petrus Michael, S. Salvatoris Venetiarum vicarius et procurator [Ibid, Decas VI, pag. 299.] . In monasterii templo, pluribus et insignibus reliquiis ornato, quam plurimi Veneti heroes tumulati sunt [Ibid., pag. 303] , et ejus prior gaudet usu pontificalium ornamentorum, ut patet ex indulto Innocentii VIII concesso pridie idus novembris 1489 [Ibid., pag. 311.] .

f Monasterium Tarvisinum S. Mariæ Majoris unitum fuit Congregationi S. Salvatoris Bononiensi a Pio papa II anno 1462 [Abbatiar. Ital. Notitia, pag. 382. Cfr. Joan. Bonifacius, Istor. di Trevigi, pag. 107, Mozzagrugno, Narratio rer. gestar. canonic. regularium, lib. VII, p 17.] .

g De S. Ambrosii monasterio egimus Commentarii prævii numm. 16 et seqq.

h Suspicatur Joan. Baptista Melloni in suo opere de Viris sanctis urbis Bononiensis [Memorie, tom. III, p. 391.] anno 1502 non instauratam fuisse cisternulam, sed primum effossam. Sane tunc temporis eremum Ambrosianam incolebat B. Archangelus, et quidem ab anno 1498, adeoque anno 1502 instauratione, utpote recens constructa, cisternula non indigebat; dein in authentico nostro apographo et apud Trombelli legitur instauratio facta anno 1552. Hinc irrepsit error, et pro 1502 legendum est 1552: qui annus a posteriore manu fuit additus primigeniæ vitæ, utpote confectæ circa annum 1532.

i Hanc cellulam descripsit Zani: cujus accipe verba latine reddita: In parte superiori hujus loci (ubi situm est monasterium S. Ambrosii) exstruxit (B. Archangelus) cellulam, separatam ab ædibus canonicorum, paulo amplius sex pedes longam, vix sex pedes latam. Per quadraginta quinque gradus sub dio ad horridum hunc recessum ascenditur, qui merito asperæ illi Thebadii similis dici potest. Obstupescunt adhuc pii fideles, dum recogitant quæ passus fuerit B. Archangelus quantaque constantia, quum, in ardoribus æstivi solis et frigoribus sævæ hiemis, sæpissime transiret per angustum illum callem. Erat ipsi pro lectulo duplex tabula nuda, non tam ad somnum capiendum, quam ad noctem molestis vigiliis agendam accommodata. In qua paucis nocturnis horis se necessaria quiete recreabat. Lignea sedes parieti affixa, parvum ac durum scabellum in quo genua poneret, piæ quædam imagines chartaceæ quibus Christi cruciatus meditanti exhibebantur: hæc erant pretiosissima ejus supellectilis ornamenta… Servantur hodieque tam insignis paupertatis pignora … eaque invisit quotannis celeberrimus virorum mulierumque conventus, singulis feriis sextis martii certatim illuc concurrentium.

k Angelus Portinari in sua descriptione urbis Patavinæ [Felicita di Padova, pag. 518.] inter monasteria numerat monasterium S. Danielis in territorio Montis Selicii, quod decem milliariis Patavio distat [Ibid., pag. 75; cfr. Gabr. Pennottus, Hist. Tripartita, pag. 317.] .

l In diœcesi Vicentina varia sunt cœnobia canonicorum regularium Ordinis S. Augustini, ut videre est in Notitia Abbatiarum Italiæ Augustini Lubin [p. 421.] ; ubi nullum inveni, cui nomen Insulæ. Habetur quidem abbatia S. Bartholomæi Congregationis Lateranensis S. Salvatoris, sed est in suburbano, adeoque septem milliariis ab urbe Vicentia non distat: “Verum canonicæ S. Mariæ Insularum extra Vicentiam hisce verbis meminit Mozzagrugno [Lib. VII, fol. 17.] : Ecclesia S. Mariæ Ciriolæ de Cinglo in Villa Insularum diœcesis Vicentinæ fuit ruralis et campestris, sed devotissima, quæ unita fuit Congregationi nostræ 1465 idib. decembris, Pont. S. Domini Nostri Papæ Pauli II anno sui Pontificatus II.” Hæc ex schedulis unius sociorum.

m De socio B. Archangeli, Antonio Maria de Patavio, et de ejus quasi discipulo, Thoma de Fabriano, nihil reperi.

n Sermo fit de duabus illustribus feminis: prior Elisabeth seu Isabella, filia Frederici Gonzagæ, marchionis Mantuani, et uxor, non Guidobaldi II, qui anno 1538 successit Francisco Mariæ Roboreo, sed Guidobaldi I, qui dux Urbinatium fuit ab anno 1482 ad 1508. Vidua erat, quando cognovit Archangelum nostrum: qui anno 1509 Ambrosianam solitudinem denuo incolere cœpit; Guidobaldus autem anno 1508 mortem obierat. Tota dedita vitæ sanctiori, largissimas in pauperes effundebat eleemosynas. Quum filius Alexandri VI ambiret ducatum Urbini, et sciret Guidobaldum esse impotentem, molitus est divortium inter hunc et Elisabeth, et alteras secum nuptias, quarum ope ducatum Urbini obtineret. Omnibus viris potentibus, imo ipsi Elisabethæ fratri arridebat consilium: sed ipsa, viris fortior, fidem, forsan irritam, marito datam, nullo pacto violare voluit, et Venetias recessit [Scip. Maffei, Annali di Mantova, p. 832.] . Ignoro undenam acceperit Jacobillus, Archangelum nostrum, ope Elisabethæ, (habet ipse Eleonoræ; sed legendum dicit Melloni Elisabethæ), obtinuisse separationem S. Ambrosii a monasterio S. Secundi et ejusdem restitutionem in pristinam dignitatem [Santi dell' Umbria, tom. II, pag 368.] : nullum enim profert testem idoneum; forsan haud discrevit Elisabetham Gonzagam a Juliano Mediceo, qui, petente beato nostro, ut narratur num. 10 Vitæ, operam suam promisit, ut Ambrosiano cœnobio assignarentur reditus, qui sufficerent alendis quinque vel sex Fratribus. Id autem accidit paulo ante obitum beati viri.

o Æmilia, conjux Antonii Feltrii seu de Monte Feltrio, teste Balthasare Castellione in suo libro qui Aulicus (il Cortigiano) inscribitur, laudibus extollebatur ab ingenio et judicio, et dicebatur omnium doctorum magistra, utpote a qua omnes scientiam suam mutuari deberent. Hæc ex Joan. Bapt. Melloni [Memorie, tom. III, pag. 394 not.] , quia coram non habeo Castellionis librum.

p Franciscus Maria Roboreus avunculo suo Guidobaldo successit et Urbinatem ducatum rexit annis triginta, ab anno 1508 ad 1538. Quæ vero fuerit causa cur FranciscusMaria B. Archangelum duxerit consulendum, definite dicere non audeo: erat dux Urbinas summus sub Julio papa II patruo imperator exercitus pontificii, in bello gesto cum Venetis quodque sat cito confecil, dein in bello suscepto adversus ducem Ferrariensem et Gallos, quod non bene evenit; atque hinc intelligitur non sine sollicitudine fuisse de belli fortuna [Ugolini, Duchi d'Urbino, t. II, p. 170 et seqq. p 179 et seqq.] .

q Castellum, seu sæpius Castilio Aretinus, hodie passim vocatus Castilio Florentinus, olim simpliciter Castilio appellabatur. Medium fere istud oppidum inter Aretium, ad cujus diœcesim pertinet, et Cortonam [Repetti, Dizionar. Geograf. della Toscana, V° Castiglioni Fiorentino.] .

r Antonio Severio, qui cathedram Eugubinam tenuit ab anno 1444 ad 1472, tribuit Sarti [De Episc. Eugubinis, p, 208.] quod ex variis monasteriolis, quæ erant extra civitatem, locis desertis vel incommodis certe et non admodum ad sanctimonialium habitationem idoneis, virgines Deo sacræ haud exiguo numero ad Sancti Spiritus in civitatem migrarint, quibus regendis Francisca ex castro Durantino, sanctitate illustris femina, data est, curante Federico, Urbinatium principe.

s Julianus Mediceus, filius tertio genitus Laurentii I, natus anno 1478, obiit anno 1516. Rempublicam Florentinam regere cœpit anno 1512. Ante annum hunc Archangelum nostrum adire debuit, quando exsul Urbini degebat; sed quoniam beatus vir prædixit Juliano (num. 9 Vitæ), eum brevi consolationem accepturum, circa annum 1511 hoc colloquium principis cum viro solitario constituendum est.

t Leo X pontifex creatus fuit die XI martii 1513: B. Archangelus autem vix mense uno Leonis creationi superstes fuit, mortuus scilicet XVI aprilis ejusdem anni.

u Monasterium S. Donati, quod Jacobillus [Santi dell' Umbria, tom. II, pag. 366.] de Palpiano appellat, atque vulgo Scopeto dicitur, anno 1420 canonicis Regularibus S. Salvatoris concessum fuit: unde illis Scopetinorum nomen adhæsit.

w Qui isto tempore regebat Florentinam Ecclesiam erat Cosmus Pazzius, electus anno 1508 die V julii, et subito obiit die IX aprilis 1513: vitio typographi ponitur annus 1515; nam ipse Ughellus in cujus opere mendum occurrit [Ital. sacr., tom. III. col. 183.] , dicit, successorem ejus Julium Mediceum, postmodum Romanum pontificem (cui nomen Clementi VII), archiepiscopatum Florentinum adiisse anno 1513. Existimat autem Joan. Bapt. Melloni, in suo Opere, acta cum Juliano Mediceo et reliqua narrata non posse in paucos dies concludi: scilicet inter diem 9 aprilis, quo mortuus est archiepiscopus, et diem 16 quo obiit B. Archangelus. Re quidem vera, quomodo fieri potuit ut tam brevi spatio beatus vir a Juliano arcesseretur; in S. Donati paululum interquiesceret; archiepiscopatum Florentinum sibi a principe oblatum, post multos sermones, propulsaret; dein Florentiæ paucis diebus commoratus, veniam impetraret proficiscendi, ac denique, febre correptus aliquot dies æger decumberet? Nodum expedire conatus est Trombelli [Vita del B. Arcang., pag. 53 et seqq.] , conjectando vel non recte ab Ughellio relatumfuisse obitum archiepiscopi ad diem 9 aprilis; vel B. Archangelum arcessitum fuisse Florentiam, Cosmo Pazzi nondum mortuo, sed ita affecto ut mors jam certa videretur: sic quidem interpretanda esse Vitæ verba: Eo tempore obiit archiepiscopus Florentinus (venne a mori) et Julianus servum misit Eugubium. Discedit et Melloni in hanc sententiam [Memorie, tom. III, pag. 398, not.] ; quam tamen haud sequendam ducimus. Exiguo enim tempore ægrotavit Cosmus, imo quasi repentino mortuus est. Scribit enim Ughelli [Ital. sacr., tom. III, col. 183.] : Florentini illum destinaverant ad pontificem Leonem X (electum die XI martii 1509), cujus erat affinis; sed paratum ac propemodum succinctum ad iter mors importuna subripuit. Ab aliis conjecturis proponendis abstinemus, quum non majorem habeant auctoritatem.

CAPUT II.
Febri correptus, sancte obit, et honorifice tumulatur; miraculis claret.

[Febre correptus,] Inter viam incidit in febrim, ita ut ægre attingere potuerit Castilionem Aretinum. Ibidem cum fiducia se contulit ad domum Baldi, filii D. Antonii Acquisti qui jam mortuus erat, et cum omni benevolentia exceptus fuit tum a Baldo, tum ab ejus matre Mathia et conjuge Christophora, quæ eum Eugubii ante cognoverant. Baldus vero ejusque familia illi assidue subministrarunt caritate incredibili quidquid ejus valetudo postulabat. Cum ita infirmus jaceret, Mathia inter loquendum familiariter dixit: “Pater, timeo, secundum dicta mediocorum ne cæca fiam: eligerem potius mortem quam cæcitatem, quia non sentio me parem patienter ferendæ tantæ infirmitati.” Petebat igitur ut se Deo commendaret, et sæpe dicebat præferre se mortem vitæ cum istiusmodi infirmitate. Respondit Archangelus: “Quum velis mori potius, quam amittere lumen oculorum, spero Dominum tibi concessurum, quam petis, gratiam.” Et quo tempore magis cœpit caligare, morbum, ex quo brevi obiit, contraxit; et omnes domestici recordati sunt prædictionis Archangeli. Quando porro Baldus cum Archangelo conquestus est, quod tum erga se tum erga liberos suos aspera et importuna erat mater sua, respondit ille: “Fili, feras hoc patienter, et curam habe matris tuæ pro amore Dei; non diu tibi fastidio erit.” Et, ut dictum est supra, brevi mortua est.

[12] [moritur,] Crescebat in dies febris et morbus ingravescebat, quamvis ex medicis, remediis et cura assidua, a prædictis feminis exhibita, nihil deesset. Sciens autem finem vitæ instare, dixit mulieribus: “Matres et sorores meæ, Mathia et Christophora, brevi deinceps tempore præbebitis mihi cibum.” Responderunt timide: “Forsan non facimus satis, sed assumemus alias feminas, quæ melius quam nos serviant tibi secundum voluntatem tuam.” Respondit Archangelus: “Cura mihi impensa in ministerio et cibo large sufficit: Dominus Deus pro me tribuet vobis mercedem.” Sic affectus infirmus, et cognoscens ultimum vitæ diem instare, vocavit Antonium Mariam, socium suum et dixit: “Vade et scribe ad R. P. generalem a meo nomine supremam epistolam, similiter ultimam ad D. ducem Urbinatem.” Quod autem ambæ continerent, non potuit comperiri. Quum autem abiisset Fr. Antonius Maria, ut mandatum obedienter exsequeretur, sæpius jussit ut celerrime rem conficeret, quia jam in eo erat ut animam Creatori redderet. Tandem antequam socius epistolas absolvisset, eum vocavit, ut se adjuvaret in vestiendo; indutus vestibus, assumpto baculo, sedit et rogavit socium, ut fierent animæ commendationes, (nam jam ante receperat ultima sacramenta), quibus respondit: “Amen”: et dicens: “In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum,” exspiravit, reddens animam Deo, die XVI aprilis.

[13] [et transfertur Eugubium.] Postera die, XVII aprilis, Baldus Acquisti præparavit secundum usum christianum honestas exsequias in ecclesia S. Francisci, cum Missis et religiosis, quotquot poterat habere tam intra quam extra Castellum. Corpus in ea ecclesia non fuit humo tectum; sed sepulcrum constituerunt in quo cum magno honore repositum fuit. Quædam vestimenta ejus, quæ remanserant in domo Baldi, partim a tineis erosa, partim apud aliquos devotionis causa conservantur, partim ab aliquo Patre nostro igni cremata sunt. Ibidem relicta sunt ejus baculus, feminalia et tibialia linea omnino integra a pedibus ad cingulum, quæ omnia in memoriam Archangeli conservata hactenus sunt. Patres nostri S. Secundi et civitas, audito ejus obitu, contenderunt ut corpus transferretur Eugubium: sed antequam loculus levari posset ex ecclesia S. Francisci Castilionis, ubi fuerat depositus, oportuit dari guardiano dicti monasterii, nominato Marco, mercedis causa pro amore Dei, ducatos tres. Sic honorate Castilione profecti sunt, et per viam, qua transibant, magnus honor exhibebatur, ut decebat, et ut merebatur Archangeli vita. Quum intellexissent consules civitatis, qui tunc in aula communi considebant, appropinquare funus, omnium magistratuum consensu mandarunt, propter odorem bonæ vitæ quem semper sparserat, ut omnis clerus, presbyteri, monachi et sodalitates irent obviam sacro corpori, et illos honores eidem exhiberent, qui tantam sanctitatem decerent. Nostri autem Fratres cum Fr. Antonio Maria, qui in itinere funus numquam deseruerat, cum reliquis religiosis qui aderant Eugubii, cum ingenti pompa et plausu totius civitatis comitati sunt sacrum corpus usque ad monasterium S. Ambrosii, per viam, ut tunc erat, arduam et salebrosam, et ibidem sacrum corpus compositum fuit in sacello B. Mariæ Virginis cum magno gaudio circa finem mensis octobris anni 1513.

[14] [Plurimi, voto facto,] Franciscus b quidam de Cortona, opifex apud Fratres S. Petri Eugubii, qui habitabat in loco dicto Puchelli, vico suburbano civitatis, altero crure contractus et duobus baculis innixus incedens, B. Archangelo, dum corpus ejus ad S. Ambrosii advehebatur, se commendavit, et procedentibus se conjunxit, et magno devotionis fervore eum precatus est, ut sanitati restitueretur; antequam corpus ecclesiam attingeret, beati meritis a malo liberatus est. Relictis autem baculis, sanus, quasi nihil umquam passus, domum rediit. Id accidit anno 1513. Idem postea, rursus voto facto, ab hernia liberatus est. F. Silvester tertii Ordinis S. Francisci in monasterio S. Nicelai, juxta S. Ambrosii, pluribus herniis totus ruptus, quum comitaretur B. Archangelum ad sepulcrum, cum magna devotione vovit, si sanaretur, facturum se tabellam, sepulcro affigendam: voto facto, meritis beati sanatus est. Ab eadem infirmitate liberatus est nepos Francisci de Cortona, B. Archangelo commendatus. Uxor Bartoccii de Zeppa de Bottone, ex vico Casa Morcia c in agro Eugubino, quum haberet filium infirmum et magna hernia laborantem, eum commendavit B. Archangelo, ut Deus illum ab infirmitate liberaret; quod si fieret, vovebat tabulam pictam in qua miraculum exprimeretur, sepulcro suspendendam, et Missam in ecclesia S. Ambrosii; voto emisso, puer liberatus est ab infirmitate die VIII januarii anni 1514. Pauper senex quidam cæcus cum fide et devotione se Domino commendavit, ut sibi lumen oculorum restitueretur; et voto facto tabulæ pictæ, in qua miraculum describeretur, visum recepit meritis B. Archangeli. Eodem etiam voto facto sanitatem obtinuit mater filio infanti, inferiore corporis parte dirupto.

[15] [recreantur] Mulier octo annis mentis impos, cujusque memoria omnino hebes erat, ita ut semper malum cogitaret et ligata teneretur; quum nullum superesset remedium humanum, voto pro ea facto B. Archangelo, ejus meritis liberata fuit. Urbinas quidam nudus venit ad visitandum corpus beati; interrogatus a Fratribus cur istiusmodi rem vovisset, respondit tali voto se impetrasse a B. Archangelo ut recrearetur e morbo comitiali. Id accidit anno 1521. F. Andreas de Civitella, conventualis ad S. Ambrosii, magnis febribus et gravi capitis dolore afflictabatur, quin ullum malo inveniret solatium; recurrit ad Deum et ad B. Archangelum et recuperavit sanitatem. Mulier quædam duos habebat filios, graviter inter se dissidentes, ita ut vellent separatim habitare. Dolebat quam maxime mater, verita ne mortem invicem inferrent. Votum itaque suscepit, ut si intercessione B. Archangeli pax inter filios conciliaretur sine alterutrius damno, ferret ad sepulcrum beati cor cereum: gratiam obtinuit. Alia mulier infirma, jam ab annis duobus verme aliquo agitata, quem hactenus expellere non potuerat, B. Archangelo votum fecit, et statim vermem evomuit; quapropter vermem argenteum obtulit. Vir quidam filiam habebat a sex mensibus cæcam, qui promisit se positurum funale ad sepulcrum beati viri, ut ipso apud Deum deprecatore, filia liberaretur: voto nuncupato, puella visum recuperavit per gratiam Dei et merita B. Archangeli.

[16] [e morbo,] Mulier ex agro Perusino, gravida, infirma fuerat a Quadragesima usque ad festum S. Joannis Baptistæ, nec eam ulla medicina sublevabat; sæpe mortuæ instar jacebat: parentes eam B. Archangelo commendarunt sub voto visitandi sepulcrum et offerendi indusium et vestem, quibus tunc induta erat, insuper et cereum: suscepto voto, mulier sana facta est. Alia mulier, graviter affecta brachii vitio, vovit, si sanaretur, brachium cereum offerre, et sic liberata fuit per intercessionem B. Archangeli. Perusinus quidam, accepto in capite vulnere gravissimo, unde mors imminebat, nullum reperiebat solatium; fecit itaque votum B. Archangelo, visitandi ejus sepulcrum et offerendi capitis effigiem ceream; subito cessavit dolor et plene convaluit, die XXIII augusti 1522. Bernardinus Assisiensis votum fecit visitandi pedibus nudis sepulcrum beati, si impetraret a Deo, ut tum ipse tum filius ejus pacem conciliarent cum inimico: facto voto, obtinuit gratiam mense augusto 1522. Juvenis quidam securi grave vulnus sibi in genu inflixerat, unde debilitatum remanserat; invocato B. Archangelo, sanatus fuit. Alius juvenis agri Eugubini tanta febre oppressus fuit, ut jam mors immineret, et sacra candela signaretur d. Fuit traditus B. Archangelo, cui promissæ sunt, si sanaretur, celebratio unius Missæ et oblatio candelæ pretii unius Bolognini e; sanatus fuit gratia Dei et meritis B. Archangeli die V martii 1525. Angelus Benedicti de Fossato filiam suam, tertio jam anno ex subito terrore male valentem, voto B. Archangelo facto, liberavit anno 1532.

[17] Viro nomine Pantaleoni de Fossato, erat filius parvulus, [maxime herniosi.] tantis afflictus febribus, ut per tres dies, nullo sumpto cibo, moribundus videretur: vovit sanctissimæ Virgini et B. Archangelo, si sanaretur puer, se adducturum eum ad beati viri sepulcrum et curaturum ut ibi Missa celebraretur; facto voto, puer incepit manducare et brevi pristinæ valetudini redditus fuit per merita Mariæ sanctissimæ et B. Archangeli. Relatum nobis quoque est, dominum Benedictum, filium Restori, Florentinum, infirmum fuisse ex hernia: quum nullum remedium utile reperisset, voluit castrari; sed medici timebant vitæ ejus, quod esset grandævus; cruciabatur diris et continuis doloribus. Aliquando in Castilione Aretino existens propter quædam negotia, audivit de miraculis B. Archangeli, quomodo etiam aliis, propter fiduciam in ipsius meritis multa præstitisset beneficia; incensus devotione et sciens in domo supradicti Antonii Acquisti servari feminalia servi Dei, fidem concepit sanationis, si et ipse indueret hæc feminalia. Petiit itaque illa a domesticis et obtinuit: quæ per viginti aut triginta dies gestavit et adjutorio Dei et meritis B. Archangeli fuit liberatus a dicta hernia. F. Petrus Franciscus a Bononia. F. Antonius a Bergomo. F. Joannes Andreas a Venetiis Bagnao. F. Thomas de Fabriano, tertii Ordinis Pœnitentiæ S. Francisci, eremita, incola S. Nicolai. Benedictus de Compagnono familiaris ejusdem.

ANNOTATA.

a Præpositi generales Congregationis S. Salvatoris annui erant, usque ad annum 1571, quo jussu S. Pii V facti sunt triennales [Memorie istoriche concernenti le due canoniche di S. Maria di Reno e di S. Salvatore, pag. 305.] . Igitur anno B. Archangeli emortuali seu 1513 præpositus generalis erat Constantius Laurentii Bononiensis [Ibid., pag. 304.] .

b Cecco appellatur vulgari sermone, qui plerumque Franciscus dicitur.

c Si fides habenda tabulæ, lucide sculptæ, quam Thomas Dempsterus suæ Etruriæ Regalis tomo secundo præmisit, Casa Morcia seu Marcia tribus fere passuum millibus septemtrionem versus distat Eugubio.

d Pia est fidelium consuetudo, hodierno etiam Romano Rituali præscripta, ut imminente morte, candela accendatur, quæ plerumque est benedicta, quatenus aut rite expiata in festo Purificationis et deinceps in singulis domibus hunc in usum servata, aut peculiari benedictione, quæ in Rituali indicatur, sanctificata. Atque hinc jam constat universalem esse sacræ candelæ usum; sed est etiam consuetudo antiquissima. Nam S. Ephrem in suo Testamento, ut referunt nostri in ejus Actis ad diem I februarii [Act. SS, tom I Febr., p. 63.] , prohibet usum cerei accensi: timebat quippe ne id in honorem suum facerent fideles, omnem vanitatem exclusam volens. Ut rite animadvertit Vossius, usum cereorum in exitu et funeribus non damnat sanctus, sed præ humilitate adhiberi sibi vetat [Cfr. Jos. Catalanius, Rituale Romanum commentariis exornatum, tom. I, pag. 371.] .

e Bologninum est moneta Bononiensis pretii sex quattrinorum [Du Cange, Glossarium.] .

APPENDIX.

AUCTORE J. V. H.

[18] [Sanantur morti proximus,] a Anno 1617, instituto processu canonizationis B. Archangeli, Sebastianus Branconi, canonicus regularis S. Salvatoris et vicarius S. Ambrosii, narrat, matrem suam eo infirmitatis venisse, ut jam in extremo discrimine, suprema unctione munita fuerit. Sed canonici avunculus oravit beatum Archangelum et pristinam valetudinem mulier recuperavit. Idem refert multos dæmoniacos valde clamasse et strepitasse, ostendentes se torqueri attingendo sepulcrum beati viri. Laudatus testis affirmabat, viros et mulieres, quibus caput dolebat, attactu ejus culcitræ, stramine oppletæ, omni dolore liberatos fuisse; quod idem testis, hoc ipso dolore affectus, expertus est. Similia etiam alii dicebant.

[19] [saxorum mote oppressus,] Franciscus Nicolelli visitaverat pro more feria VI secundæ hebdomadis martii anni 1683 b, cum filio suo, sepulcrum B. Archangeli: filius autem, peracta brevi precatione coram reliquiis, inspexit cellam beati viri et in egressu ab æqualibus invitatus ad colligendas cochleas, intravit in cavernam quamdam juxta cellam. Quærendo cochleas, invenerunt parvos quosdam nummos argenteos; clamor juvenum vicinos attraxit, et Franciscus, qui erat in cella, occurrit et filium suum, qui erat in summitate cavernæ, interrogavit, num aliquid invenisset. Qui respondit, duos nummos. Franciscus, ut eosdem videret, ingressus cavernam, vix mediam attigerat, quum ingens saxum, quatuor boum jugis vix mobile, e fastigio decidit et in Franciscum devolutum est. Ipse autem, invocatis B. Archangelo et animabus purgantibus, quartam molis partem in dorsum recepit, qua oppressus in terram prostratus est, et in ictu oculi altero fragmine illabente, inter duo saxa pes compressus est. Quum autem auxilium aliorum inclamasset, Antonius Petinelli in cavernam intravit, et videns pedem inter duo saxa elisum, timens etiam novum lapidum casum, totis viribus pedem e saxis evulsit. Tunc Franciscus magna voce questus est dolores ex violenta evulsione ortos; qua et luxatum est membrum, sed aliud sinistri nihil obvenerat, quum non solum crus sed totum corpus naturaliter fuisset conquassandum. Hanc incolumitatem tum ipse Franciscus, tum alii merito B. Archangelo tribuerunt c.

[20] [ex alto decidens,] Horatius Capellone Eugubinus, incensus cupiditate commode inspiciendi corpus beati Archangeli, accensam lampadem ex luminari, quod coram sepulcro ardebat, intromisit in arcam, in qua jacebat sacrum corpus; sed vir imprudens tum velum tum ornamenta incendit; ea de causa in cinerem comburenda erant et corpus et ipsa arca; sed statim absque ulla ope humana extinctus est ignis, illæso remanente corpore, quin et ipsa facie, quamvis intecta d. Carolus Meconi Lucensis, custos ecclesiæ S. Ambrosii, volens accendere lampadem coram corpore B. Archangeli, conscendit scabellum, alteri scamno impositum; quo revoluto, in terram prostratus est. In ipso autem lapsu invocavit beatum et inventus est sine ulla læsione sive in capite sive in corpore, quamvis se contusum crederet, atque alii affirmarent, id absque miraculo fieri non potuisse e.

[21] [pede confractus,] Joannes Feramelli, molitor, civitatis Eugubii incola, anno 1729 lapsu crus dexterum confregerat, ita ut fractura sex digitos transversos ab apophysi seu malleolo distaret. Ex tanta læsione vulnus provenit, ac crus et pes magnopere tumefacta sunt ex malo humore illuc concurrente. Quamvis autem sanando vulneri multi medici remedia adhibuissent, nihil tamen proficiebant et vulnus insanabile erat, ita ut per annos octo miser ingenti calceo pedem indueret, et baculo innixus vix incedere valeret. In ista miserabili conditione, die 17 decembris anni 1737, paucis horis ante auroram tantos expertus est cruciatus ut nec linteamen sufferre nec in lecto remanere posset. Surgens itaque a lecto, alieno ministerio, igni appropinquavit. Interea ejus uxor Theodora virum suum consolata, ad patientiam et ad invocandum B. Archangelum hortabatur. Tunc Joannes viva fide bis exclamavit: “O beate Archangele libera me ab istis doloribus, et fac ut deinceps istos non patiar.” Eodem temporis momento dicta Theodora, inspecto vulnere, exclamavit omnino tremebunda: “Ecce os erumpens” atque hoc ab ipsa extractum est sine ullo Joannis dolore. Mulier dein crus fascia ligavit et solita remedia apposuit, nempe folium tussillaginis et oleum, quæ olim frustra adhibita. Postera die ad artificium exivit Joannes, et totam diem labori impendit sine ulla defatigatione aut dolore. Vespere domum redux, fascia resoluta, vulneri cicatricem obductam vidit, ut omnino sanatum appareret, et intra pauculas horas carne et pelle supercrescentibus, in pristinam formam crus restitutum fuit. Deinceps vero usque ad diem VI maji, quo juratam facti relationem obtulit, nullum sensit dolorem, liber et sanus, baculi adjutorio nullatenus indigens, sine quo antea vix movere se poterat. Talis sanatio est vere repentina et perfecta, quatenus postea nullum dolorem aut tumorem passus est, quod in curatione naturali accidit, præsertim quando convalescens arduo labori se dedit, ut fecit ea ipsa die Joannes. Hæc sanatio facta sine ulla ope sive naturæ sive hominum, habenda est verum miraculum, et B. Archangelo est tribuenda. Factum juravit Joannes Faramelli Eugubinus, cui obvenit sanatio; dein Theodora Fracassini, dicti Joannis conjux, quæ omnium hactenus narratorum fuit conscia, si quidem maritum adhortata est, ut ad B. Archangelum recurreret, atque prima animadvertit, os ex vulnere prodire, et solitum remedium tussillaginis et olei applicuit vulneri; optime sciebat utrum maritus benevaleret necne. Insuper Evangelista Magni chirurgus, qui infirmum curaverat, idem testatus est, una cum Pasquino Alexandri Benedicti, Eugubino, qui omnia accurate perspecta habebat, et instrumento authentico juratus subscripsit f.

[22] [partu periclitans,] Pater abbas Mastri, vir doctissimus et fide dignissimus, pluribus vicibus nobis testatus est, se quum esset præpositus generalis, voluisse non solum videre et venerari sacrum corpus, sed insuper, ablata veteri casula, novam ac ornatiorem beato induere. Volens dein id in pristino situ reponere, animadvertit cadaver excedere longitudinem altaris, sub quo jacuerat. Generalis stupefactus portento inopinato, incertus quid ageret, genua submittit, beatumque orat, ut consueto loco adaptare se dignaretur. Exaudivit Archangelus preces servi sui, et nemine cooperante, pristino loco sese accommodavit g. Insuper Rosa Zanaroli, uxor Cajetani Coccia, die X februarii 1749, ad pariendum vicina, vehementissimis doloribus et membrorum distractionibus tentata fuit, ita ut in periculo vitæ existimaretur. Nihil proderant remedia opportunissima, quin et dolores accrescebant. Videns itaque inutilia esse humana subsidia, ad B. Archangelum cum omni fiducia recurrit, et ejus reliquias obtinuit. Et ecce, cruciatus cessarunt, et feliciter ac sine ullo pæne doloris sensu in lucem edidit masculum; statim e lecto exsiliens neque tunc neque postea dolorem sensit, quamvis in quinque partubus antecedentibus multis et gravissimis incommodis fuisset obnoxia. Quapropter ut gratum animum præstaret, voluit ut filio recenter nato nomen Archangeli imponeretur. Quæ omnia legitime testati sunt coram Joan. Peregrino Moruzzi, notario publico, tum dicta Rosa, tum ejus maritus et obstetrix Anna Frugnoni h.

[23] [dysuriacus.] In nomine Domini. Amen. Die XXI mensis octobris 1771, (ut narrat Petrus Maria Amiani Fanensis), febri, quam etiam medicus recognovit, oppressus fui, et sequenti die parum urinæ edidi, quæ etiam postera die, XXIII octobris, omnino cessavit. Vocavi igitur chirurgum Josephum Paoli, professorem chirurgiæ Fani, qui casu examinato, censuit syringam esse adhibendam, atque hoc remedium per dies novemdecim continuatum fuit cum summo dolore et molestia. Inter consolatores autem, qui me ad patientiam incitabant, erat reverendissimus abbas Philippus Carrara, canonicus regularis S. Salvatoris, qui die IX novembris dicti anni me convenit, cum priore et altero monacho Eremi Montis Jovis PP. Camaldulensium; abbas autem omnes adhortatus est, ut preces pro mea valetudine funderemus, præsertim ut omnem fiduciam reponeremus in Deo et intercessione B. Archangeli. Philippus abbas opportune secum detulerat particulam telæ i in qua olim beati corpus jacuerat, asserebatque, ope istius particulæ, stupenda facta fuisse miracula; inter alia, mulierem paucis ante diebus graviter infirmam pristinæ sanitati restitutam fuisse; habitabat autem prope monasterium suum S. Paterniani. Religioso hoc hortatu et pia insinuatione animatus, certam fiduciam et firmissimam concepi spem, obtenturum me sanationem per intercessionem beati Archangeli. Quum igitur dictus chirurgus vespere ejusdem diei XIX me visitasset, visum est illi, meliuscule mihi esse, nihilominus solitum remedium adhibuit. Sequenti nocte crevit spes sanationis, et pomeridiano tempore, postquam sacram particulam corpori applicui, somnum cepi, ex quo expergefactus, urinandi necessitatem expertus sum. Unde exclamare cœpi: “Miraculum! B. Archangelus misertus est mei, sanatus sum.” Exinde semper bene me habui: et quia cognovi gratiam mihi factam a Deo per intercessionem B. Archangeli, statui gratiæ reddere testimonium, præsenti instrumento, jurejurando firmato et mea ipsius manu subscripto. Fani XXIII januarii 1772 k.

ANNOTATA.

a Quæ deinceps recitantur miracula, jam non ex Vita, a coævis conscripta, sed ex variis auctoribus exscribuntur, et relata sunt aJoan. Baptista Melloni, in opere quod de sanctis et illustribus Bononiensibus composuit.

b Specialis erat populi pietas in visitando sepulcro beati nostri feriis sextis mensis martii, sive, ut legitur apud Melloni, quia singularis erat B. Archangeli erga Passionem Christi devotio, sive quia tunc facilior erat ad ejus sacrum corpus accessus, qui hiemali tempore valde arduus erat [Melloni, tom. III, pag. 421.] .

c Cfr Melloni. T. III, p. 412.

d Cfr Melloni. T. III, p. 413.

e Cfr Melloni. T. III, p. 413.

f Cfr Melloni. T. III, p. 414.

g Cfr Melloni. T. III, p. 416.

h Cfr Melloni. T. III, p. 416.

i Jam supra diximus Commentarii prævii num. 25, corpus B. Archangeli esse et manere integrum, nisi quod est altera aure mutilum: adeoque inter pios aliud, reliquiarum instar, distribui non potuisse, quam vestimenta, quæ beati corpus induerunt. Hinc ad miraculum lintei particula adhibita fuit. Anno 1745 dedit Benedictus XIV Anconitanæ ecclesiæ pileolum beati Archangeli [Peruzzi, Chiesa Anconitana, pag. 127.] .

k Cfr Melloni. T. III, p. 425.

DE B. LUCIA BARTOLINI RUCELLAI FUNDATRICE CŒNOBII S. CATHARINÆ SENENSIS O. P. FLORENTIÆ IN ETRURIA

ANNO MDXX.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Lucia Bartolini Rucellai, ex ordine FF. PP. Florentiæ (B.)

AUCTORE V. D. B.

§ I. Scriptores de B. Lucia. Quod discipula fuit Savonarolæ, non obstat quominus cœlitibus accenseatur.

Inter quadraginta novem puellaria cœnobia, quæ anno 1527 Florentiæ, [Multi scripserunt de B. Lucia,] secundum Benedicti Varchii [Storia Fiorentina, lib. IX, tom. III, pag. 104, Mediol. 1803.] censum, exsistebant, non infimum obtinebat locum S. Catharinæ Senensis monasterium. Exeunte sæculo XV cura B. Luciæ sub regula Tertii Ordinis Prædicatorum inchoatum, mox tantam bonitatis habuit famam, ut ante absolutum annum 1520, centum et tres novitiæ eodem admissæ fuerint [Brocchi, Vite de' santi e beati Fiorentini, part. II, t. II, p. 341.] , et dein aliquo tempore simul vixerint moniales [Seraph. Razzi, Vite dei santi e beati del ord. de' FF. Predic., pag. 629.] centum quinquaginta. Numero respondebat sanctimonia [Piò, delle vite degli huomini illustri di S. Domenico, col. 398, edit. 1607.] . Hac laude potissime præfulserunt B. Lucia, Bartholomæa Ludovici Martini, Laurentia Lorini, Theodora Joannis Landi, Raphaela de' Sassoli, Benedicta de' Ligi, Mauritia Francisci Ghinetti, Petronilla Petri Nelli et Augustina de' Medici; quarum omnium Vitas, secundum commentarios, secum a sorore sua Maria Angelica Ractia communicatos, breviter scripsit Seraphinus Ractius in Vitis sanctorum et beatorum Ordinis S. Dominici. Plerasque inseruit Joannes Michael Piò priori et posteriori editioni Vitarum illustrium virorum et mulierum Ordinis Prædicatorum. Vitam quoque B. Luciæ Rucellai Florentinæ Joannes a S. Maria excudendam curavit inter Vitas gallicas sanctarum et beatarum secundi et tertii Ordinis. Item Dominicus Marchesius in Diario sacro Dominicano italico ad diem 29 octobris, et ad eamdem diem Emmanuel a Lima in Hagiologio Dominicano Lusitanico, atque Arturus a Monasterio in Gynecæo. Sed hi omnes Ractii vestigia secuti sunt. Suam vero viam iniit Josephus Maria Brocchi in secunda parte Vitarum sanctorum et beatorum Florentinorum, usus duobus codicibus mss., quibus initia monasterii S. Catharinæ Senensis enarrantur [Vite etc., tom. II, pag. 341.] . Atque his subsidiis præcipuas B. Luciæ res gestas illustrare conabimur; ita ut, ubi testem nullum producimus, Brocchius nobis præire intelligendus sit.

[2] [discipula Savonarolæ. Qui mala publica videns,] Quum autem sanctissima femina Hieronymi Savonarolæ discipula fuerit, in antecessum pauca de eo animadvertenda sunt; quo percipiatur hoc commercium non obstare quominus B. Lucia inter cœlites numeretur. Savonarolam puritate vitæ, scientia non vulgari, zelique ardore eminuisse, nullus amplius negat. Sed imaginativæ animi vi imperare non potuit. Peccatis submersam videbat universam Italiam; clericos, religiosos et moniales castimoniæ leges quotidie violare noverat; matrimonii fidem impudenter frangi, mercaturam improbe exerceri, hominumque vitam continuis vindictæ periculis objectam cernebat; præterea habebat in oculis philosophorum et literatorum greges, qui plus auctoritatis tribuebant Platoni quam Christo, plus Horatio quam S. Paulo. Sallustium, ubi Romæ pravitatem sub bello Catilinario persequitur, describere videntur historici Florentini illius ævi: cives enim, tamquam, amisso pudore, jam quod deperderent nihil reliqui haberent, fœdissimis voluptatibus diffluentes, vino, alea, luxuria perditos, turpissimis amoribus atque intempestivis conviviis addictos, nullis non flagitiis coopertos et sceleribus conspici; in legum et judiciorum contemptione positam summam impunitatem, in audacia et temeritate fortitudinis laudem; facilitatis, in animi remissione atque indulgentia; in maledicentia et dicacitate, commoditatis et elegantiæ; omnia languide, dissolute, molliter agi, ac per summam ignaviam atque inertiam [Brutus, Hist. Florent., ap. Bzovium, Contin. Annal. Baronii, ad an. 1492, n. 19.] . Ferebantur plures Ecclesiæ præsules clericis bono exemplo nequaquam præisse [Cfr. Raynaldus, Contin. Annal. Baronii, ad an. 1484, num. 42, in priori edit. Item edit. Mansi, tom. XI, num. XXII, pag. 197.] . Mali Alexandri VI mores; de quo pontifice, verba Mansii [Notæ ad Contin. Annal. Baronii, tom. XI, pag. 415.] sunt, facilius siletur quam moderati aliquid dicitur. In illo vitia omnia extrema, virtutes moderatæ, nisi melius dixeris, nullæ. Pontificiam dignitatem, quam malis artibus peperit, nihilo melioribus retinuit. Qui hunc laudet, neminem hucusque scriptorem offendi, non æqualem eorum temporum, non recentiorem. Sed nuperius surrexit qui illius viri defensionem tentavit. Quid non suadet patrocinandi voluptas? Potior auctoritas est Hadriani papæ VI, qui in instructione quam dedit Francisco Cheregato, suo ad Germanos internuntio, non dubitavit fateri ex curia omne forte hoc malum Lutheranæ rebellionis processisse atque in hac sancta sede aliquot jam annis multa abominanda fuisse, abusus in spiritualibus, excessus in mandatis, et omnia denique in perversum mutata [Raynaldus, ad an. 1522, num. 70; ap. Bzovium, ad eumd. an., num. 34, pag. 471. Cfr. Civiltà cattolica, Series VIII, tom. IX, pag. 718 et seqq.] ; quæ omnia potissime Alexandri VI peccata fuerunt: quæ peccata eo magis deflenda sunt quod ille pontifex, quidquid dixerit Mansius, naturæ dotibus non spernendis haud parum fulsit [Ibid., pag. 732.] . Sed quid hæc prosequor? Qui aliquid intelligere velit de Ecclesiæ et potissime Romanæ curiæ malis, antequam Pius papa IV, omnes difficultates perrumpens, concilii Tridentini decreta promulgavit, is legat oportet Libellum de reformatione (maxime partem quintam), quem ad Leonem X dederunt non maledici et procaces viri, sed B. Paulus Justinianus et Petrus Quirinus, ambo sanctissimi et benevolentissimi eremitæ Camaldulenses [Mittarellius, Annales Camaldulenses, tom. IX, col. 612 et seqq., præsertim col. 706 et 707.] ; atque tum demum sciet quot quantique morbi medio sæculo XV et deinceps curandi essent et quantam sæculo XVI Deus Ecclesiæ adhibuerit misericordiam.

[3] [Dei vindictam denuntiavit,] Reformationem itaque omnium ordinum Ecclesiæ necessariam esse videbat Savonarola; neque in hoc peccabat, quod sentiebant optimi quique [Bossuet, Hist. des variations, lib. I, cap. I.] . At nihil boni exspectasse videtur ab ecclesiasticis viris, nisi populari voluntate cogerentur ad bonam frugem se recipere. Ex suggestu igitur traducebat Romanum pontificem, episcopos, presbyteros, regulares; quod extremum remedium non plebeculæ tantum, sed sapientissimis etiam viris, propter inveteratam ægrimoniam, placuit. Tanta autem peccandi libidine non posse non excitari Dei vindictam clamat humana ratio, experientia, Scriptura sacra. Quibus rebus quum ejus mens imbuta esset, pro phantasiæ alacritate, quasi præsentia videbat impendentia Italiæ mala. Has itaque, quæ sibi videbantur cœlestes visiones, publice enuntiare cœpit, prius ratiocinando, dein (postquam verbis ejus fides facta erat) prophetico modo; hac ab initio usus sententia quasi tessera: Ecce gladius Domini super terram cito et velociter. Brevi civitas scissa est in duas partes, alteram Piagnonorum, alteram Arrabiatorum; quarum prior plebem continebat et religiosissimos quosque, altera homines politicos et pravarum consuetudinum amatores. Inter omnes persecutores Hieronymi, ait Joannes Franciscus Picus a Mirandula [Vita R. P. F. Hier. Savonarolæ etc., edit. a Jacobo Quétif, Parisiis 1674.] , acerrimi inventi sunt qui moribus pessimis, et potissimum Ecclesiæ præsides, quorum vita fœdissima universum orbem fœtore repleverat, Florentinique illi cives qui usurariæ pravitati obstinate operam navabant, et vitiorum cœno impensius volutabantur. In tanto bonorum favore tantoque malorum odio, quis pari ratione modestiam fortitudinemque retineat? Non retinuit Savonarola, credens se prophetam esse Dei, non quod deliraret aut homo fraudulentus esset; sed quia falsis imaginibus deceptus erat et impotentis animi ardore abreptus [Cfr. L'Osservatore Fiorentino, tom. II, part. II, pag. 135 et 136; Perrens, Jérome Savonarole, pag. 322 et seqq] : quod quam sæpe et quam facile fiat, explicant auctores ascetici scribentes de spirituum discretione, et philosophi de phantasiæ viribus.

[4] [ac delapsus est in placita schismatica;] Plus semel itaque inobediens fuit Romano pontifici, cavillationibus scholasticis se de rebellione excusans; et quum demum excommunicatus est ab Alexandro VI, quem hactenus pontificem agnoverat, eum non legitimum esse pronuntiavit, deditque ad imperatorem, ad reges Franciæ et Hispaniæ aliosque principes [Perrens, Jérome Savonarole, pag. 373 et seqq. Civiltà cattolica, series II, vol. X, pag. 317 et seqq.] , literas, quibus eos ex parte omnipotentis Dei monebat et obtestabatur ut solemne concilium libero et tuto loco statim fieri procurarent, ne tanto animarum periculo sine pastore laberetur ecclesia, … cum hic sextus Alexander nequaquam esset pontifex nec esse posset, non tam ob simoniacam sacrilegamque electionem, ob ea quæ palam extant ipsius flagitia, quam cum christianus non esset, nec ullam fidei formam haberet, a qua mortalium omnium pessimus prorsus abhorreretur. Voluere aliqui negare harum literarum sinceritatem; sed oleum operamque perdiderunt [Perrens, pag. 235 et 236.] , atque recentissimus inter Dominicanos Savonarolæ eruditus defensor, Vincentius Marchese [Lettere inedite di Fra Gerolamo Savonarola, in Archivio Storico Italiano, app. XXV, pag. 86 et seqq. Cfr. Villari, Jérome Savonarole et son temps, traduit par Gruyer, tom. II, pag. 312; Civiltà cattolica, serie IV, vol. XII, pag. 371 et seq.] , consentit et demonstrat has literas plane genuinas esse, fassus ab eis pendere judicium de Savonarolæ vita. Explicare has quidem voluerunt nonnulli scriptores; sed frustra. Fac electionem Alexandri VI simoniacam fuisse adeoque nullam; quæ multorum videtur fuisse catholicorum sententia [Raynaldus, Baronii Contin., tom. XI, ad ann. 1492, num. 26.] ; titulum tamen habebat (quem dicunt) coloratum, quoniam ab universis gentibus ut legitimus pontifex agnitus erat. Propterea scribebat ipse Savonarola, qui eum aliquandiu verum pontificem habuerat, non tam ob pravam suam electionem eum jure carere, sed quoniam christianus non esset, utpote incredulus. Quæ manifesta calumnia erat.

[5] [a sanctis ta men honoratus.] Sed quod hæ literæ ab omnibus non cognoscebantur, aut quod pluribus reapse Alexander VI propter sua scelera videbatur antipapa, nequaquam refriguit ardentiorum Savonarolæ asseclarum amor. Adeoque quum ut hæreticus a renovato magistratu Florentino, præsentibus Alexandri VI legatis, die 23 maji anni 1498 igne concrematus est, in aliquibus Tusciæ conventibus ejus Officium quotannis celebrari cœpit, tamquam de martyre. Unum ex officiis anno 1860 sumptu comitis Caroli Capponii quadraginta exemplaribus editum, coram habemus; cui titulus: Officium venerab. in Christo servi Dei fratris Hieronymi Savonarolæ Ferrariensis, martyris Ordinis Prædicatorum [Cfr. Villari, tom. II, pag. 440; Revue des Deux Mondes, 15 Mai 1863, pag. 463.] . Quæ SS. Philippi Nerii et Catharinæ Riccii, Florentinorum, fuerit religio, passim traditum est. Sed hæc multo latius patuit, ut apud Perrens et Paschalem Villari videre est, ac melius in Proœmio illius Officii. Præterea ad hanc usque diem verbis, libris et rebus beatum prædicant Savonarolam plerique Ordinis FF. Prædicatorum alumni. Sed quod nostra maxime refert, quum Prosper Lambertinius, promotor fidei, pro officii sui munere S. Catharinæ Ricciæ viam ad canonizationem præcludere conaretur, quæ Savonarolam orarat ejusque imaginem et digitum, tamquam martyris, in cella sua servarat, difficultatem simul cum disputatione sustulit Benedictus papa XIII, ne de justitia vel injustitia condemnationis Savonarolæ quæstio, olim excitata et quasi extincta, revivisceret. Quod decretum confirmavit Clemens XII, atque ipse Lambertinius, Benedictus papa XIV factus; quippe qui beatam virginem inter sanctos retulerit, licet Savonarolæ devota cliens fuisset [L'Oficio proprio per Fra Girolamo Savonarola ei suoi compagni, scritto nel secolo XVI e ora per la prima volta pubblicato con un proemio. Prato, 1860, pag. 11. Cfr. Acta SS., tom. V Maji, pag. 234.] . Quæ si quis consideret, non oblitus æstum partium et factionum Florentinarum, profecto vitio non vertet B. Luciæ, quod Piagnonibus adhæsit et in miseri Hieronymi disciplinam se aliquandiu tradidit. Sed necesse est hæc jam explicate enarrare.

§ II. B. Luciæ et mariti thori separatio. Illius labores in constituendo S. Catharinæ Senensis monasterio. Hujus cœnobii vices.

[B. Luciam, in illustrem,] Nata est B. Lucia Florentiæ die 16 octobris anni 1465. Nomen patris Dominicus Bartolini, matris Ermellina Corbinelli; uterque ex nobilissimis domibus Florentinis. Ejus avus paternus, nomine Nerius, anno 1434 numerabatur inter dominos Florentinos; quinque annis post Confanonerius erat, atque aliquando etiam e decem de Balia et legatus Pisanus; avus vero maternus, dictus Antonius, filius Bartholomæi Corbinelli, primis nuptiis uxorem duxerat Antoniam, filiam Petri, filii Brancatii Rucellai seu Oricellarii; alteris vero Margaretam Borromæam. Tres fratres habuit B. Lucia, Carolum, Franciscum et Antonium, et duas sorores, Franciscam, nuptam Bartholomæo, filio Angeli Carducci, et Mariettam, uxorem Francisci, filii Francisci Davanzati. Sed Bartoliniæ gentis, quæ, quoniam frequens in ea erat Davanzi nomen, Davantia quoque dicta est, et alia de causa Scodellaria, stemma partim dedit Brocchius. Camillæ nomen in sæculo gessit B. Lucia; quæ ad annum 1484 nuptui data est Rudolpho, filio Philippi, filii Pauli Rucellai seu Oricellarii. Atque hæc domus valde potens erat, divitias nacta et nomen ab inducto usu lichenis tinctorii (vulgo Oricello, gallice autem tournesol), in lanificio; tam ampla autem, ut quum Bernardus Oricellarius matrimonio duxit Nanninam, filiam Petri Medicei, et Cosmæ neptem, ante Oricellariorum palatium publicum splendidissimumque convivium paratum fuerit quingentis utriusque domus hominibus [L'Osservatore Fiorentino, tom. I, part. II, pag. 55 et seqq.; Grand guide de Florence, 1838, pag. 127 et seqq.] ; neque minus affinitatum splendore, officiorum magnitudine et humaniorum literarum studiis insignis [Cfr. Scip. Ammirati epist. ad Pallam Ruccellai, in Opuscoli del Ammirato, tom. I, pag. 735 et tom. II, pag. 161; Roscoe, The Life of Lorenzo de' Medici, tom. II, pag. 257, Heidelberg, 1825.] . Quum sæculo XVIII scribebat Brocchius, sciebatur adhuc Florentiæ quo loco B. Camilla seu Lucia cum marito habitasset, in Vinea nempe, quæ erat ferme e regione porticus * Oricellariorum; (quo fabricæ genere utebantur tum nobiles ut a calore tuti res suas agerent et liberorum ludis interessent); quæ vinea quinque domibus distabat ab eorumdem Oricellariorum palatio versus Tornaquinciorum porticum: sed postea agger ibidem instructus est ad usum palatii marchionum Corsiorum.

[7] [ad perpetuam castitatem inducit maritus, qui fit F. Prædicator,] Multos ibidem annos vixerunt Rudolphus et Camilla, pietatem colentes in media nobilitate perversa. Quum itaque Hieronymus Savonarola anno 1490 secundo venisset Florentiam et jam palam reformationem civitatis et Ecclesiæ in capite et in membris e suggestu urgeret, ultimum non fuit nobile par inter ferventissimos concionatoris discipulos; et quamvis paulatim complures desciscerent ab ejus partibus, nihil ipsi moti fuerunt. Quum civitas luxuriæ vitio squaleret, multus erat reformator in commendanda castitate; neque suadebat tantum cælibem vitam innuptis, sed etiam matrimonio junctis; ut multi perhibeantur, sanctissime contractis et celebratis nuptiis, mutuo assensu prima die statuisse perpetuam virginitatem servare [Burlamachi, Vita di Ger. Sav., ap. Mansi, Misc. St. Baluzii, tom. I, pag. 550.] ; diciturque [Perrens, Jérome Savonarole, pag. 137.] se non continuisse finibus Apostoli, præcipientis conjugibus ne se fraudent invicem nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacent orationi; sed permisisse uxoribus negare debitum matrimoniale in Adventu, Quadragesima, et cum templum adituri erant: sed putem eum potius stetisse antiquis canonibus. In S. Marci conventu Florentino accuratam disciplinæ observantiam, pietatem et ingenuarum artium studia [V. Marchese, Memorie dei pittori etc. Domenicani, tom. I, p. 509.] stabiliverat. Eo itaque confluebant novitii, etiam ex nobilissimis familiis, Oricellaria, Salviata, Albitia, Stroctia et Medicea: ut brevi affuerint ducenti et aliquanto post ducenti quinquaginta religiosi [Perrens, pag. 80.] . Quum autem Rudolphus Oricellarius ejusque uxor Camilla liberis carerent, (nulli certe eis assignantur in stemmate quod a Brocchio confectum est,) statuerunt et ipsi quoque colere castitatem perfectam. Die itaque 8 maji 1496, (vel 1494, ut tradidit Ractius,) in templo S. Marci, coram vicario archiepiscopi Rainaldi Orsini [Cfr. Decretum Gratiani, cap. Si vir 23, caus. 27, q. 2.] et ingenti hominum multitudine, solemne publicumque fecerunt divortium, instrumentum scribente Julio Laurentii a Ripa, notario archiepiscopali Florentino; atque continuo Rudolphus, sumpto F. Theophili (vel Timothei, ut quidam scriptores tradunt), nomine, vestem S. Dominici in eodem S. Marci conventu de manibus Savonarolæ prioris accepit et induit. Quæ similiter fecit, nisi jam ante fecerat, consanguineus ejus Pandulphus Oricellarius, qui et F. Santi [Cfr. Burlamachi, ap. Mansi, tom. I, pag. 542.] .

[8] [sed in proposito non perseverat.] Verum, quamquam F. Theophilus auctor fuerat illius separationis thori, ad quam non nisi multis diuturnisque precibus fatigata, uxor ejus consenserat, tæsum est eum mox novæ vitæ, sive quod multa instituta, quæ in S. Marci cœnobium induxerat reformator, puerilia ei videbantur aut certe viro perfectæ ætatis parum convenientia [Ibid., pag. 539 et 540.] , sive quod sæculi delicias desiderabat. Post septem itaque mensium tirocinium sumptum habitum abjecit et domum rediit. Interea Camilla, quæ tunc annum duntaxat trigesimum primum agebat, libertate sua abusa non erat. Dici quidem non poterat ita senex et sterilis quod sine suspicione posset esse in sæculo; sed quum integræ opinionis exsisteret, ita quod nulla suspicio haberetur eam ad secunda vota velle migrare, vel quod minus continenter deberet vivere, ut loquuntur canones [Cap. Cum sis et cap. Uxoratus de convers. conjugatorum.] , claustrum ingressa non erat, ut perperam perhibent Ractius, Pius aliique ejus sequaces; sed, tertiam S. Dominici regulam professa, se Deo totam dicaverat, tempus impendens orationi, templorum visitationi, lectioni librorum spiritualium aliisque pietatis exercitiis. Quam ut in tectum conjugale reduceret Rudolphus, nihil intentatum reliquit. Sed frustra: Camilla enim, usa facultate, quam ei maritus, usui omnis in ejus corpus juris solemniter renuntians, fecerat, in proposito firmiter stetit. Quod vir tam graviter tulit, ut, quum aliquanto post mortuus est, uxori nil nisi dotem reliquerit, statuens ab ea deducendam esse supellectilem resque omnes, quarum ei usum hactenus concesserat.

[9] [Ipsa vero inchoat monasterium eique præficitur.] Anno autem 1500, biennio post Savonarolæ mortem, perfectius vitæ genus amplecti constituit Camilla et novum inchoare Tertiariarum monasterium. Eo impellebant animi vota magisque exemplum BB. Beatricis et Dorotheæ, fundatricum monasterii S. Catharinæ Senensis Ferrariis, quarum magna tum erat sanctitatis fama [Cfr. Piò, Vite etc., pag. 483 et 484, edit. 1607.] . Illius consilii consortes fuerunt tres pientissimæ puellæ de domo Rosellia; quarum pater, nomine Franciscus, suas dedit ædes, sitas in via cucumeris * non procul a S. Marci cœnobio, in conventum convertendas [F. del Migliore, Firenze illustrata, tom. I, pag. 206.] . Opportune advenit Soror Catharina, filia Andreæ de Basso de Cutigliano, monacha conventus S. Catharinæ Pistoriensis, in episcopatu Nicolai Pandolfini ære publico extructo, sed jam pridem in puellarum expositarum refugium mutato [Cfr. Brocchi, tom. II, pag. 340; Rosati, Memorie p. s. a. s. de' Vescodi di Pistoja, pag. 140 et seqq.; Tolomei, Guida di Pistoja, pag. 103.] ; advenerunt similiter Placentia Sorores Petrina et Corona Cosmæ, quæ verbo et exemplo regularis observantiæ magistræ essent. Miraculo proximum visum est quod illæ ternæ moniales, nullius invitatu, nulla consilii communicatione facta et nihil de B. Lucia edoctæ, simul Florentiæ adfuerunt, novæ domus exordia directuræ [Del Migliori, Firenze, tom. I, pag. 206.] . S. Catharinæ Senensis, quæ sæpius olim Florentiam venisse ibique habitasse dicebatur, nomen impositum, in memoriam proculdubio cœnobii Pistoriensis. Florentinis autem parthenonibus nihil necesse magis quam muri; quos tamen nobiles sacrilegi adulterique, scalis sericis non nunquam transiliebant; murorum igitur structuræ initium datum die 30 septembris anni 1500, F. Matthæo, S. Marci priore, primum lapidem benedicente, concessu F. Joachimi Torriani, magistri generalis Ordinis [Ibidem, tom. I, pag. 207.] . Verum Catharina Andreæ ætate provecta erat et paulatim ad alteram infantiam revolvi cœpit. Cujus loco priorissa omnium suffragiis electa est B. Lucia: (hoc enim nomen cum nova veste sumpserat). Sed se indignam esse exclamavit Soror Lucia, neque ullo pacto consentire voluit, donec tandem, victa Sororum precibus jussuque superiorum, Deum ita velle intellexit. Mirabili diligentia procuravit conventum, qui brevi tamquam speculum et norma aliorum parthenonum factus est. Eo itaque confluebant optimæ quæque puellæ, etiam ex prima nobilitate Florentina; omnes pietate insignes, addit Brocchius, commentarios verisimiliter coævos secutus.

[10] [Religiosa instituta inducenda curat] Verumtamen neque clausuram habebant, neque vota religionis, quum duntaxat habitum tertii Ordinis ferrent, conquisitis eleemosynis et labore victum comparantes, subditæ tamen priori S. Marci. Sed multis locis collegialiter vivebant Tertiariæ Dominicanæ seu Sorores de pœnitentia, regulam quamdam, ab Innocentio VII approbatam, observantes; quarum status ut firmior esset, Thomas de Vio Cajetanus, totius Ordinis magister, postulavit annis 1509 et 1510 a Julio II papa facultatem admittendi eas ad tria religionis vota, quin tenerentur ad clausuram aut ad officium divinum magis quam ex sua regula tertii habitus tenebantur; fruentes omnibus privilegiis Ordinis FF. Prædicatorum. Quæ quum concessisset Julius papa, priorissa, Matres ac Sorores collegii S. Catharinæ de Florentia tertii Ordinis Prædicatorum anno 1513 exposuerunt humiliter Cajetano, Florentiæ versanti, qualiter desiderarent se arctiori vinculo astringere, ut commodius in via Dei proficere valerent, vovere videlicet paupertatem, castitatem, obedientiam, et profiteri modum vivendi secundum Regulam B. Augustini. Die 6 novembris anni 1513 his assensit Cajetanus, subjiciens domum vicario Congregationis S. Marci, vetans sub pœna peccati mortalis quominus monialis sola cum solo versaretur, et confirmans alias ordinationes ante a se pro hoc conventu approbatus [Vide Diploma Cajetani ap. Bremond, Bullarium Ord. Præd., tom. IV, pag. 395 et 396. Cfr. Masetii, monumenta et antiquitates Ordinis Prædicatorum, tom. II, pag. 94.] . Hinc novum calcar additum est B. Luciæ; verum sensit imprimis Regulam S. Augustini, quæ præcepta et monita admodum generalia continet, et Regulam ab Innocentio VII confirmatam, eodem laborare vitio, et plane non sufficere. Quapropter paulatim aliæ multæ leges inductæ et consuetudines; quæ experimento comprobatæ et in constitutionum formam redactæ aliisque auctæ, demum anno 1542 ab auctoritate apostolica robur et firmitatem acceperunt [Bremond, tom. VII, pag. 142 et 143.] .

[11] [in hanc prosperrimam domum.] Quum priorissa creata est B. Lucia, triginta tres jam admissæ fuisse videntur puellæ; ipsa vero suis manibus habitu induit septuaginta alias: (quas inter duas filias fratris sui Antonii, anno 1505 dominis Florentinis allecti: alteram Mariam Laurentiam nomine, ætate octodecim annorum, die 26 octobris incerti anni adscriptam, et die 21 februarii anni 1517 extinctam; alteram Elisabetham, ætate septemdecim annorum, sumpto Catharinæ nomine, die 7 januarii anni 1506 inscriptam et die 4 decembris anni 1562 vita functam); adeoque anno post B. Luciæ mortem aderant plus octoginta moniales, viridi observantia sub habitu ipsius tertii Ordinis florentes. Quod testimonium eis dedit ipse Leo X, patria Florentinus, hac de causa. Quum in ea civitate essent, præter monasteria virilia S. Marci et S. Mariæ Novellæ, non tantum quinque parthenones secundi Ordinis, nempe S. Jacobi de Ripolis, S. Dominici ad Caffagium, S. Petri martyris, S. Marci et S. Luciæ [Quétif, Scriptt. Ord. Præd., tom. II, pag. IV.] , sed plures insuper tertii Ordinis, in quibus omnibus eadem vestis erat in usu, die 13 maji anni 1521 obtinuerunt a Leone papa X facultatem ferendi, more monialium secundi Ordinis, scapulare album super tunicam albam; quo fieret ut, quum propter Sororum numerum omnium maxime indigerent eleemosynis, ab aliis inter stipem corrogandam discernerentur [Bremond, Bullarium, tom. IV, pag. 395.] . Qua occasione illam eis tribuit laudem pontifex. Meliorius [Firenze illustrata, tom. I, pag. 207.] dabit alia pristina hujus cœnobii decora; quod, anno 1808 cum aliis monasteriis extinctum, triennio post mutatum est in appendicem academiæ artium liberalium, continentem tabulariam, bibliothecam, scholas musicæ, artium mechanicarum aliasque [Gargiolli, Descript de Florence, tom. I, pag. 98 et 296; Formigli, Guida per la città di Firenze, pag. 63; Grand guide de Florence, tom. I, pag. 42; Fantozzi, Nouveau guide de Florence, pag. 413; Repetti, Dizionario geogr. della Toscana, tom. II, pag. 255.] .

[Annotata]

* loggia

* Cocomero

§ III. B. Luciæ virtutes, dona spiritualia, morbi, mors, cultus.

[B. Luciæ virtutes, prædictiones,] Quod B. Lucia, difficillimis illis temporibus quibus pleraque vetera religiosa instituta, nedum ad meliorem frugem in Italia redirent, magis in dies pessum ibant, tam egregie novum S. Catharinæ asceterium constituit, non tam per singularem ejus prudentiam et accurationem factum est, quam per præclara castigatæ ejus vitæ exempla. Continuo scilicet asperrimis cruciatibus et jejuniis corpus suum exercebat; numquam tamen magis quam die jovis Carniprivii *: quo die ardentissime Deum orabat ut homines sæculi fallaciis obcæcati resipiscerent. Quotiescumque autem orabat, tantus erat ejus fervor ut aliquando in exstasim raperetur; atque tum sæpius factum est ut supra monasterium incendium apparuerit, populo ad extinguendum occurrente. Quo miraculo omnibus patuit, quantus esset in Dei servæ pectore divinæ caritatis ardor. Venit aliquoties ad eam angelus ejus custos; quo beneficio inter moriendum etiam dignatæ sunt Bartholomæa Martini et Laurentia Lorini. Mulla etiam prædixit B. Lucia, quibus eventus fidem fecit: verbi gratia, omnia quæ marito suo obventura essent; dein Sororem Gabrielam, filiam Francisci dello Scappela, morituram hac hora noctis, die 9 octobris anni 1520; quod factum est: Sororem Franciscam, filiam Angeli, filii Donati Oricellarii, morituram novem annis post suum ipsius obitum, priorissa Archangela Buonamici; et reapse die 19 junii 1529 vita functa est: omnium præsentium monialium Sororem Diamantem Masii de Albitiis novissime e vita cessuram; re quidem vera post reliquas omnes mortua est: et demum suum ipsius corpus post obitum non repertum iri; et reipsa, licet sæpius quæsitum fuerit adeoque constet id in S. Catharinæ templo sepultum fuisse, nunquam tamen repertum est.

[13] [morbus continuus, comitas, mors,] Sed si quæ cœlestibus illis commerciis sit suavitas, noluit Deus eam a dolore esse vacuam. Quamdiu vixit in monasterio, plurimum ab interna plaga doluit; verum quantumvis acerbum esset malum, animo obfirmato durabat, Dei voluntati se committens gaudensque quod Christi passionum fiebat particeps. Neque obstabat ille morbus, quin corpus jucundissimum odorem emitteret, omnes ad eam venerandam et diligendam allicientem. Sed et tam comis erat et lepida in humano commercio ut nemo eam aut videre aut audire posset, quin ejus caperetur suavitate. Quo dono plurimum utebatur ut peccatores ad pœnitentiam adduceret, tepidos ad Dei famulatum excitaret, ferventes ad perfectionem. Quum vero sensisset tandem ab interna illa plaga mortem instare, convocavit omnes Sorores; quas veniam rogavit admissarum in officio culparum. Acceptis dein pientissime ultimis Ecclesiæ sacramentis, transiit ad paradisum, anno ætatis quinquagesimo sexto vix inchoato. Nam de mortis anno nullum est dubium: decessit omnium consensu anno 1520. Sed hæret in die Brocchius, statuens eam mortuam esse aut die 20 octobris, aut die 28 (immo 29), qua ejus commemoratio fit et mortua dicitur a Ractio, Pio eorumque sequacibus. Valde verisimile est Brocchii dubitationem inde exortam esse, quod alicubi scriptum viderit XX loco XXIX.

[14] [cultus perpetuus.] Continuo autem inchoatus est cultus B. Luciæ publicus, ita ut facile centum annis Urbaniana decreta præcedat. Postridie enim, sparso rumore priorissam Luciam occubuisse ejusque corpus in S. Catharinæ templo omnibus ad venerandum esse expositum, accurrit populus, atque una omnium fuit vox eam BEATUM esse: quem titulum ad hunc usque diem servavit. Ut enim ex multis pauca indicem, beata dicitur a Ractio, Joanne Maria, Arturo, Dominico Marchesio, Emmanuele a Lima et Brocchio, quos initio adduxi; item a Carolo Guidone Forti in Catalogo agiologico Hetrusco [Agiol. Hetruscum, pag. 29.] et Ludovico Santonio in recentioribus Ephemeridibus sacris Florentinis [Guida sacra per le feste principali etc., 1854, pag. 107.] . Priusquam autem sepulcro corpus mandatum est, picta fuit ejus imago, radiis circumdata, jussu Laurentiæ Ginori, Pauli Oricellarii uxoris et B. Luciæ amicissimæ: quæ imago aliquanto post scalptura expressa fuit preloque multiplicata. Brochii ævo imago picta servabatur adhuc apud hæredes Pauli Oricellarii. Scalptæ autem imagini, multis locis obviæ, hæc circumscripta sunt verba: B. SR. Lucia de Oricellariis, fundatrix monasterii Sanctæ Catharinæ de Senis Flor. Picta etiam est ejus imago, inquit Brocchius, et publicæ venerationi exposita in aliquot Ordinis Prædicatorum templis, et imprimis in templo S. Catharinæ Florentino, ubi depositum fuit ejus corpus loco hactenus incognito. Interventu Alexandri Rinuccinii, S. Marci prioris, obtinuerunt S. Catharinæ moniales a magistro generali Thoma [de Vio] Cajetano aliquot preces in honorem B. Luciæ; quas preces, aliquandiu intermissas, ad annum 1750 denuo quotidie recitabant optimæ moniales. Ex qua pietate colligimus religionem erga B. Luciam detrimentum aliquando accepisse, at medio sæculo XVIII refloruisse. Orationes in ejus honorem recitatas coronidis loco adscribimus.

HYMNUS.

Pia mater, et humilis,
Naturæ memor fragilis,
In hujus vitæ fluctibus
Nos rege tuis precibus.
Te deprecamur, largius
Nostris adauge sensibus
Nescire prorsus omnia
Corruptionis vulnera.
Sit, Christe rex piissime,
Tibi Patrique gloria,
Cum Spiritu Paraclito
In sempiterna sæcula.
      Amen.

Antiphona. Veni, electa mea, et ponam in te thronum meum, quia concupivit rex speciem tuam.

℣ Ora pro nobis, beata mater Lucia.
℞ Ut digni efficiamur promissionibus Christi.

Oremus. Tuorum corda fidelium, Deus miserator, illustra, et beatæ matris Luciæ precibus gloriosis fac nos prospera mundi despicere et cœlesti semper consolatione gaudere. Per Dominum, etc.

[Annotata]

* Berlingaccio

DE B. PAULA DE MONTALDO VIRGINE SECUNDI ORDINIS MITIGATI S. FRANCISCI MANTUÆ IN ITALIA

ANNO MDXIV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Paula de Montaldo, virgo tertii Ordinis mitigati S. Francisci (B.)

AUCTORE R. D. B.

§ I. De cultu B. Paulæ, legitimo pronuntiato a Pio IX.

Quum ab initio moris fuerit apud Hagiographos Bollandianos, [Coli cœpit B. Paula saltem ab anno 1521,] historiam cultus illorum sanctorum, quorum Acta illustrant, enarrare, non possumus quin id præstemus, acturi ad hanc diem de B. Paula de Montaldo, moniali cœnobii S. Luciæ Mantuæ. Quo facto, luculente ostensum erit illam trecentos quinquaginta annos, ad hæc usque tempora, cultu publico et ecclesiastico continenter fuisse cohonestatam. Nec arduum est in præsenti illud munus, siquidem bene multa documenta non ita pridem fuerunt collecta a rogantibus S. Sedem potestatem peragendi in B. Paulæ honorem officium liturgicum. Petiverunt enim Joannes Corti, episcopus Mantuanus, Ordo Minorum S. Francisci de Observantia aliique, a S. Congregatione rituum, ut examinata re, B. Paulæ cultum ecclesiasticum eumque publicum ante hominum memoriam, (jam anno 1534), fuisse delatum, pronuntiare non gravarentur. Ad propositum assequendum, hæc fuerunt suggesta argumenta. Primo quidem donata fuit serva Dei nomine beatæ Sororis anno 1587 a Ven. Francisco Gonzaga [De Origine Scraphicæ Religionis, part. II, pag. 321.] , et anno 1680 a Cimarello, chronographo FF. Minorum [Chronic. Fratrum Minorum, part. IV, lib. V, cap. 10.] ; item dicta est beata anno 1612 ab Hyppolito Donesmondi [Istoria ecclesiastica di Mantova, lib. VII partis 11.] , historico Mantuano, anno 1637 a Waddingo [Annales Minorum, tom. VIII, ad annum 1514, edit. Lugd.] , anno 1638 ab Arturo a Monasterio [Martyrologium Franciscanum, ad diem 4 augusti.] , anno 1679 a Benedicto Mazzara [Leggendario Francescano, part. II tom. I, pag. 202.] , anno 1772 a canonico Alberto Baccanti [Vita della B. Paola, pag. 160 et passim.] . Præterea in epitaphio quod prope hodiernum ejus sepulcrum, anno 1813 Voltæ positum est, nuncupatur B. Paula. Hoc vero vocabulum brevi post felicem ad cœlum migrationem ei fuisse impositum, collegerunt ex eo quod tres moniales cœnobii B. Luciæ, ope pientissimæ virginis die Pentecostes anni 1521 sanitati restitutæ, interrogatæ quomodo tam subito facta esset in ipsis salutaris mutatio, appellationem BEATÆ usurpantes, B. Paulæ Montaldiæ acceptum beneficium referendum esse responderunt.

[2] [sed præsertim ab anno circiter 1535.] Trium monialium sanationem mirabilem duo medici testes oculati postea narraverunt Margaretæ Paleologæ, uxori Frederici, ducis Mantuani. Quæ, pietate impulsa, abbatissam enixe rogavit ut ipsa aliæque moniales, per beatæ Paulæ deprecationem, beneficium concipiendi et in lucem edendi filiam, sibi a Deo impetrarent. Obtemperarunt statim moniales S. Luciæ, factumque est ut post aliquot menses ducissa Margareta pepererit filiam, cui nomen Isabella; quæ anno 1554 matrimonio juncta fuit marchioni Francisco Ferdinando de Pescara extititque mater marchionis Alfonsi de Pescara et de Vasto. Porro ducissa Margareta Paleologa, ut gratiam referret, B. Paulæ incorruptum corpus indui jussit vestimento ex damasceno serico coloris fusci, quo Baccantii ævo adhuc vestitum erat Margaretæ pietatem speciem cultus habuisse nemo facile negabit, quamvis beneficium principissæ collatum non sit appellandum miraculum. Verum minus recte eidem anno 1521 illigavit Baccantius sanationem trium monialium cœnobii S. Luciæ, interventu B. Paulæ factam, ac Isabellæ conceptum: nam Isabellæ parentes non ante diem 16 novembris anni 1531 matrimonium inierunt: iisque primo natus est die 10 martii anni 1533 filius Franciscus, dein tempore ignoto filia Isabella de qua modo, postea die 24 aprilis anni 1538 secundus filius Guilelmus: item die 22 septembris anni 1539 tertius filius Ludovicus, et tandem anno 1540 quartus filius postumus Fredericus [Maffei, Annali di Mantova, lib. XI, cap. VIII, pag. 861, 871, 879; Gionta, Fioretto delle chroniche di Mantova, pag. 82; Moreri, Dictionnaire Historique, tom. I, pag. 47, Avalos; Imhoff, Corpus Historiæ genealogicæ Italiæ et Hispaniæ, pag. 148.] . Hinc evidens est, si quidem anno 1521 tres moniales fuerint sanatæ, eodem anno non fuisse a Margareta Paleologa conceptam filiam Isabellam. Ab hocce tempore cultus B. Paulæ multa incrementa cepit, in ejusque honorem oblata fuerunt a multis principibus, episcopis, viris nobilibus aliisque omnis conditionis et sexus hominibus oleum, cera, anathemata, lampades, vel etiam pecunia numerata. Horum series ab anno 1535 ad 1703 inscripta est in libro, qui in monasterii S. Luciæ scrinio servatur. Ad diuturnitatem cultus ostendendam Postulator causæ beatæ monialis memorat tres imagines quarum duæ priores sæculis XVI et XVII et tertia sæculo XVIII fuerunt depictæ: Mantuæ, inquit, in episcopalibus ædibus Paulæ imago asservatur; quæ ore lugens, sinistra manu effigiem Crucifixi Jesu humero innitentis, dextra vero linteum gerit. Veste monialium Ordinis S. Claræ induta, caput spectabili aureola cingitur. Picturæ imposita inscriptio B. Paola Montaldi. Picta imago anno 1700. Aliam elapso sæculo pictam videre licet in templo S. Martini, quæ pariter inscriptionem præfert B. Paola Montaldi. In Orphanotrophio etiam Mantuano, cœnobio olim monialium, est alia aureola insignita, quam sub finem anni 1600 depictam esse artis peritorum judicium est [Informatio super cultu B. Paulæ, pag. 4; Cfr. Summarium super dubio, pag. 9.] . Hæ picturæ indicio sunt publice in ecclesiis, ac in ipsis ædibus episcopalibus cultum sanctorum B. Paulæ sæculis XVI, XVII, XVIII fuisse præstitum.

[3] [Memoratur in Litaniis et Kalendariis Mantuanis: honorantur et ejus reliquiæ.] Adde quod pientissimus Franciscus Gonzaga, episcopus Mantuanus, insigni suo in sanctam virginem obsequio populique universi obsecundans, ejus incorruptum corpus anno 1603 extulit, beatamque Paulam in suis synodalibus constitutionibus patronis Mantuanis adnumeravit [Summarium, pag. 18.] . Dein Montaldi a remotissimis temporibus est ædicula B. Paulæ sacra: ubi eam populus colere consuevit; quin et sodales SS. Sacramenti, precibus quas omnes simul recitant, addere soliti sunt in B. Paulæ honorem Pater, Ave et Gloria: item in Litaniis Omnium Sanctorum, post omnes sanctas Virgines invocatas, beatam quoque Paulam orant. Neque oblivioni dandum est episcopum Mantuanum, die 19 aprilis 1731, marchionissæ Beatrici Spinolæ concessisse partem subuculæ B. Paulæ, simul et reliquias SS. Annæ Deiparæ matris, Cajetani confessoris, Andreæ Avellini aliorumque, in eadem capsa collocatas; dando facultatem eas apud se retinendi, aliis donandi et in quacumque ecclesia seu oratorio publico fidelium venerationi exponendi. Præterea festum B. Paulæ in Mantuanis Kalendariis annorum 1704, 1705, 1706, 1707 ad diem 18 augusti, ita indicatur: Hodie in ecclesia S. Luciæ ostenditur corpus B. Paulæ de Montaldis Mantuanæ, olim in eodem conventu monialis, quæ hac die de anno 1514 migravit ad Dominum. Item in Kalendariis annorum 1708 et sequentium hisce aut similibus verbis: Festum B. Paulæ de Montaldis, cujus corpus in ecclesia S. Luciæ incorruptum requiescit. Obiit hac die anno 1514. Pari modo in Kalendariis annorum 1753, 1764, 1765: Festum B. Paulæ de Monte Alto, virginis sanctitate et signis admirandis gloriosæ, quæ hac die anno 1514 ad æternum sponsum evolavit, cujus sacrum corpus de anno 1689 usque in hunc diem super altare majus ecclesiæ S. Luciæ incorruptum honorifice servatur et a multitudine populi concurrentis solemni cultu devote colitur et adoratur. Item in Kalendariis annorum 1783, 1784, 1785, 1786, cum jam sacrum corpus esset in ecclesia Ordinis S. Dominici S. Catharinæ: Festum B. Paulæ de Monte Alto, virginis Ordinis Clarissarum, cujus corpus in ecclesia S. Catharinæ incorruptum requiescit. Obiit hac die 1514. Sed de hoc festo siletur in Kalendariis quæ tempore extinctionis monasteriorum, id est, ab anno 1787 ad annum 1813, typis fuerunt edita. Rursus in Kalendario anni 1814 legitur: Festum B. Paulæ Montaldi virginis, cujus corpus incorruptum nunc in ecclesia parœciali Voltæ hujus diœcesis asservatur et colitur; obiit hac die, anno 1514, ætatis suæ anno 71. Eadem fere enunciatio quoque proponitur in Ordine divini officii Mantuano anni 1847.

[4] [Ejus corpus pluries magna solemnitate translatum fuit.] Recensendæ quoque sunt, utpote totidem præclarissimæ cultus significationes, plures eæque solemnes, quas jam indicavimus et infra describemus, translationes incorrupti corporis B. Paulæ. Primo fuit portatum anno 1783 ad monasterium S. Catharinæ: unde anno 1797 ad cœnobium S. Vincentii, et tandem anno 1813 Voltam, natale beatæ virginis solum. Ubi, ut ait Postulator causæ, adire sepulchrum Paulæ ac precibus sibi eam propitiare populus solet, pietatem foventibus magis beneficiis, quibus cumulare vicissim eum Paula non desinit. Quotannis vero eodem loco maxima semper civium et advenarum frequentia, novisque religionis ac lætitiæ signis, in diem octavum festa translationis instaurantur. Quotannis etiam natalitia aguntur servæ Dei. Orationes sæpe panegyricæ in festo translationis habentur, quæ beatæ nomine semper Paulam distinguunt, festa translationis memorant, et incorrupti corporis prodigium ad ciendam populi fidem pietatemque eleganter expoliunt. Eæ interdum typis editæ sunt [Informatio super dubio de cultu publico præstito etc. Servæ Dei Paulæ Montaldi, pag. 6.] .

[5] [Quem cultum, utpote legitimum, confirmavit Pius IX anno 1866,] Quibus explicatis, propugnatur causæ B. Paulæ concludit ultra centum annos ante Urbani VIII decretum anni 1634 cultum publicum et ecclesiasticum B. Paulæ fuisse delatum, et usque ad nostra tempora sine intermissione continuatum ac auctum. Hinc nomine tum Voltensium, tum Mantuanæ provinciæ universæ et totius Ordinis Minorum de Observantia, rogavit ut hunc cultum antiquum adeo et propagatum sedes apostolica auctoritatis suæ pondere confirmare dignaretur. Quibus votis annuens S. Congregatio Rituum, die 1 septembris anni 1866, declaravit B. Paulæ Mantuanæ, moniali secundi Ordinis S. Francisci, ante hominum memoriam, id est, ante annum 1534, ad nostrum usque ævum cultum publicum et ecclesiasticum fuisse exhibitum. Hanc sententiam suo calculo die 6 ejusdem mensis septembris probavit Pius IX, deditque litem secundum Postulatorem causæ B. Paulæ. Ille quidem faciliorem iniisset viam, si, (quemadmodum fecit Postulator causæ B. Petri Fabri, proponens decretum Congregationis Rituum in causa B. Luciæ Narniensis), centenarium tempus Urbani VIII non ab anno 1534 ad annum 1634, sed ab anno 1552 ad annum 1652 computasset: vel etiam si, rite intelligens Urbani VIII decretum, ostendisset B. Paulam jam ante annum 1634, longissimi temporis, id est triginta vel quadraginta annorum, scientia et tolerantia ordinarii, cultu ecclesiastico fuisse cohonestatam [Informatio etc. in causa B. Petri Fabri, pag. 27 et seqq.; Responsio ad animadversiones etc., pag. 32 et seqq, pag. 46.] . Lata itaque Pii IX sententia, reverendissimus dominus Joannes Corti, episcopus Mantuanus, quum B. Paula in hac diœcesi totam vitam traduxisset et felicem obiisset mortem, rogavit S. Congregationem Rituum ut clero Mantuano privilegium concedere dignaretur in B. Paulæ honorem persolvendi … officium cum Missa de Communi, additis ab eo propositis pro opportuna approbatione Oratione et Lectionibus secundi nocturni propriis. Porro die 31 augusti anni 1867, data est facultas persolvendi Officium et Missam die prima libera in kalendario diœcesano occurrente post XV kalendas septembris in festo beatæ Paulæ Montaldiæ virginis: dummodo rubricæ serventur. Eamdem facultatem toti Ordini Minorum S. Francisci, petente ejus ministro generali, concessit die 24 novembris ejusdem anni S. Congregatio, ita tamen ut B. Paulæ festum ageretur die aliqua libera a ministro generali fixe assignanda post XVI calendas septembris occurrente, et imposterum non varianda, inconsulta apostolica sede; servatis rubricis. Electa quidem fuit a Fratribus Minoribus dies 29 octobris: contra ab episcopo Mantuano dies 18 augusti. Officium vero ecclesiasticum, in honorem B. Paulæ usurpatum, est totum de Communi Virginum, præter orationem et lectiones II nocturni, quas hoc loco subjungimus:

Oratio: Deus, qui beatam Paulam Virginem, crucifixi Filii tui pœnas assidua meditatione recolentem, puritatis nobis et pœnitentiæ exemplar præbuisti, concede propitius, ut ejus intercessione, carnem crucifigentes, in amplexu Dominicæ crucis feliciter expirare possimus. Per eumdem Dominum.

[6] [et in beatæ honorem assignavit nocturni II lectionem IV] Lectiones secundi nocturni. Lectio IV: Montaldi prope Mantuam nata est piis et honestis parentibus Paula Montaldia. Integritate vitæ, singularique modestia et morum candore præcellens, ab ipsa pueritia rerum divinarum amore vehementer afficiebatur; ex quo passim sanctæ appellatione insignita, incolarum omnium admirationem in se et obsequia convertebat. Magis in dies mortales illecebras et sæcularia blandimenta fastidiens, brevi contigit, ut paternam domum desereret, ac Sororibus Sanctæ Claræ in cœnobio Mantuano Sanctæ Luciæ nomen daret. Monasticum habitum induit anno millesimo quadringentesimo quinquagesimo octavo, quum decimum quintum ipsa tantum explesset; tum vero altero elapso anno omnium gratulatione ac suffragiis solemnia vota nuncupavit. Ad perfectionis culmen mirum quantum intra claustra, corporis animique collatis viribus, contenderit. Contemplationi cœlestium assidue intenta, tantam ex divino congressu excipiebat gratiarum copiam, tantoque æstuabat caritatis ardore, ut sibi temperare non valens exterius etiam novum in modum effunderetur.

[7] [lectionem V] Lectio V. Pœnitentiæ christianæ artibus ut semet affligeret ad extremum usque spiritum usa est. Longo jejunio, vigiliis sævaque verberatione corpus macerabat; quorum rigore fracta, quum danda membris quies necessario foret, saxo caput inclinata nuda humo cubare consuevit. Ad motus quoscumque animi moderandos, coercendosque sensus non intermisso spiritu incubuit. Otiosis mentis evagationibus aditum occludens, continuo pæne alloquio et consortio Dei fruebatur. Sermonibus enim de divinis protractis sæpe fiebat ut extra se rapi videretur. Licet autem charismatum donis et virtutibus omnibus fulgeret, infimam se omnium putabat. Ejus tamen virtutes miratæ moniales ter in antistitam sibi elegerunt, quo in munere monasterii incremento et monialium perfectioni profuit suavitate, prudentia atque humilitate pari; qua vilissima quævis officia, quibus vel a primo in religionem ingressu se quodammodo manciparat, magistratum tenens obire non intermisit.

[8] [et lectionem VI.] Lectio VI. Divina caritate flagrans ita sibi et suis pro virili studuit, ut etiam extra monasterium in aliorum salutem operam impenderet. Quum enim de virtutibus ejus fama manaret latius, complures ad ejus claustrum ventitabant, quibus præsto aderat consiliis, hortationibus, precibus efficaciter ad Deum fusis. Tam salutare sanctitatis exemplar exosus humani generis hostis in eam tela omnia conjecit, at frustra. Nulla enim tentationum fraude irretita abditos quosque et apertos conatus plane victrix profligavit. Itaque quotidie magis in virtute proficiens, diuturna vexatione corporis potius quam senio confecta, postquam se rite sacramentis Ecclesiæ muniisset, septuagenaria major placidissime efflavit animam decimo quinto kalendas septembris, anno millesimo quingentesimo decimo quarto. Ejus corpus propter populares motus ac regnorum vicissitudines hac illac summo studio translatum, tandem a Voltensibus, sua orbari cive indigne ferentibus, triumphali pompa in patriam transvectum est, locoque affabre extructo sub altari sacelli beatæ Virgini sacri reconditum, ubi religiose servatur adhuc et colitur. Quare cultum ejus antiquum adeo et propagatum, atque episcoporum auctoritate probatum, Pius IX pontifex maximus suo decreto octavo idus septembris edito anno millesimo octingentesimo sexagesimo sexto confirmavit.

§ II. Genus B. Paulæ. Fueritne nata Genuæ, an Mantuæ vel Montaldii in agro Mantuano.

[Nascitur B. Paula anno 1443, non familia Genuensi,] Nata est B. Paula anno Domini 1443, uti refert Baccantius in Vita beatæ monialis [Vita della B. Paola, pag. 19; Mazzara, Leggendario Francese., part. II, tom. I, ad diem 4 aug., pag. 202.] quod et colligitur ex annotatione inscripta Breviario ab ipsa pientissima virgine adhibito, et olim servato in monasterio Mantuano S. Luciæ. Porro hæc est annotatio: Hoc breviarium fuit ad usum B. Paulæ de Montalti, quæ religionis vestitum induit die 1 aprilis anni 1458 ætatis anno decimo quinto. Verum de ejus natali solo agentes non idem senserunt omnes scriptores, donec tandem Baccantius rem planam fecit. Sed quum priores opiniones veri specie non omnino careant et videantur firmari nonnullis documentis, necesse videtur ut easdem cum suis rationum momentis breviter exponamus; quo appareat eas omnino cedere debere sententiæ Mantuanorum, præsertim Baccantii. Alii quidem beatam monialem Genuensem dicunt, propterea quod ibi floruit familia Montalti, cujus viri nonnulli muneribus insignioribus apud Genuenses functi sunt, atque etiam quod B. Paula in codice manuscripto monasterii S. Luciæ legitur nata antiqua familia de Montaldi, hodieque nobilitate illustri in civitate Genuensi. Sed, ut animadvertit Albertus Baccantius, primo scriptores qui B. Paulam ex Genuensi familia de Montaldi prognatam existimant, nulli antiquo documento innituntur: dein Leonardus Antonius de Centaura, secretarius Seraphicæ provinciæ, quem hac de re literis adierat Baccantius, scripsit, die 28 februarii anni 1772, se, adhibita multa diligentia, nullum hujus rei testimonium antiquum reperisse; addens familiam nobilem de Montaldi olim vixisse Genuæ, at jam esse exstinctam; suo autem ævo ibi esse familiam quamdam Montaldiam, non nobilem, artibus mechanicis deditam, eamque omnino nesciam suæ communis cum B. Paula originis. Itaque Genuensi opinioni pauca favent.

[10] [sed honesta domo] Sunt qui existiment eam a ducatu Mantuano oriundam esse. Diversi tamen hi abeunt, quum aliis placeat eam in vitam venisse in ipsa Mantua, aliis in propinquo feudo, vocato Montaldo, ex honesto genere. Et quidem, ut inde incipiamus, B. Paulam illustri loco fuisse natam, vix posse negari videtur. Ut enim ex ejus literis anno 1472 ad Ludovicum III marchionem Mantuanum datis, quas infra in Appendice edemus, apparet, omnino distinguit gradum et conditionem nepotis sui Ludovici, qui diserte civis honestus dicitur, ab humili statu alterius viri, qui et simplex agricola erat et Ludovici famulus. Deinde ut indulgentiam a marchione sibi conciliet, in memoriam revocat marchionem fuisse semper animo benevolo in fratrem ipsius Jacobum, ita ut hic videatur fuisse ejus ministerialis seu ab obsequiis: quod hominum genus fere inter nobiles habebatur. Insuper in iisdem literis abbatissa monasterii paterno nomine dicitur Elisabeth Hyppoliti; contra B. Paula nomine generis aut feudi de Monte Alto: quæ ostendunt ejus natales non fuisse humiles.

[11] [Montaldiorum,] Multo difficilior est quæstio de patria ejus, utrum scilicet cognomen ceperit ex iis Montalti viris qui in ipso feudo de Monte Alto prope Voltam sedem habebant, an ex illis qui, eodem genere nati, degebant Mantuæ: nam verisimillimum est unam eamdemque fuisse gentem. Quo facilius res expediatur subjungimus indiculum de familia Montis Alti: cui hic titulus: Illustrissimi comitis Caroli de Arco memoriæ de familia Montaldiorum, excerptæ tom. III ms. Gentium Mantuanarum. Sic autem pergit: In ecclesia Mantuana S. Dominici extitit antiquum monumentum sepulchrale, unde delinearunt Galeotti et Dell' acqua insigne gentilitium marmoreum Nicolai Montaldi, hac forma: (Cujusmodi fuerit hoc insigne, viderit lector).

Ex vetustis scriptionibus Schivenoglia et Quadri sequens constructum est stemma genealogicum.

TOBIAS.

Vivebat hic Mantuæ circa medium sæculum XIV. Cui filii erant hi quinque:

I Christophorus, II Paulus, III Bartholomeus, IV Nicolaus, V Franciscus.

I Christophoro fuit filius Bartholomeus. Hic quippe dicitur “Bartholomeus f. q. d. Christophoro de Montaldo.” Idem electus anno 1455 consiliarius communitatis, et dicitur habuisse sedem in ponte Massara versus S. Caritatem. Additur eum esse virum probum cujus industria non floreat, sed per fratrem suum religiosum Franciscanum fieri ut opus ei non omnino desit.

II Paulus anno 1402 dictus reperitur “commendabilis vir D. Paulus de Montaldo.” Inter annos autem 1386 et 1395 erat massarius (seu custos) consortii. Zucchi refert eum fuisse philosophum et medicum, et apud eum stabulatos fuisse anno 1380 senos equos occasione nuptiarum marchionis Francisci I.

III Bartholomeo filium fuisse Nicolaum colligitur ex testamento anno 1458 scripto a Francisco Maria Torelli. In hoc enim instrumento legitur “teste egregio viro Nicolao f. q. Bartholomei de Montaldo in Ca [lle] equi.” Videtur sedem suam (n. b.) transtulisse in villam prope Voltam, atque hinc progressu temporis nomen venisse de Montaldo et forte (n. b.) ejus filia fuit B. Paula.

IV De Nicolao in regesto consiliariorum communitatis Mantuanæ ad annum 1407 hæc leguntur: “Nicolaus de Montaldo mezzadrius et consiliarius, f. q. D. Tobiæ, ecclesiæ S. Ægidii; qui decessit die 12 maji 1426.”

V De Francisco annotatum legitur ad annum 1417: “Egregius et prudens vir dominus Franciscus de Montaldo civis Mantuæ.”

Alia nomina in illa scheda, quam multa humanitate ad nos misit ven. canonicus Papiensis Savoyo, nobis tradita sunt; sed quum hæc posterioris sint ævi, minus ad nos pertinent, quam ut ea hic subjiciamus. Id unum addemus, Zucchio videri gentem hanc Mantuæ exstinctam fuisse ante annum 1630. Ex universo itaque hoc loco id solum colligere licet, aliquot Montaldios sæculo XV Mantuæ versatos esse, quod aliunde jam novimus. Quæ vero dicuntur de Nicolao, quasi pater fuisset B. Paulæ et Mantua demigrasset Montem Altum, meræ conjecturæ sunt.

[12] [non Mantuæ,] Galvanus eamdem fere aperit sententiam, scilicet B. Paulam natam esse Mantuæ. Exhibet in primis titulum sepulcralem Pauli Montaldii, olim existentem Mantuæ. Extat, inquit, Sepulchrum egregii viri Pauli de Montaldo et suorum hæredum: Quo tempore librum suum componebat Albertus Baccanti, videbatur adhuc hoc sepulcrum in Mantuano conventu Fratrum Prædicatorum. Addit Galvanus se, tabellis tum familiarum et testamentorum, tum vectigalium oppidi Mantuæ ejusque territorii, lustratis, reperisse familiam Montaldi habitasse ad pontem nuncupatum Massara: item duo se habuisse præ manibus testamenta, quorum alterum anni 1491, erat Elisabethæ, uxoris Ludovici de Montaldo, alterum anni 1503 ipsius Ludovici de Montaldo. Qui Ludovicus num fuerit nepos B. Paulæ, quem anno 1472 in quæstione versari videbimus, definire non ausim. Idem Galvanus ut suam sententiam contra Voltanos, de quibus infra, propugnaret, librum vectigalium parochiæ Voltæ perscrutatus, affirmavit se nusquam reperisse cujuspiam Montaldii nomen. Sed, ut mox apparebit, in investigandis Voltanis monumentis non satis diligens fuit. Ex tota Galvani disputatione id unum colligi potest, fuisse olim Montaldios Mantuæ, quod nemo negavit, non vero B. Paulam ibi natam esse.

[13] [sed in feudo Montaldo,] Venimus tandem ad postremam sententiam: alii scilicet existimant B. Paulam in lucem fuisse editam a parentibus honestis in vico parochiæ Voltæ, nuncupato Montaldo, in diœcesi Mantuana [Baccanti, vita e gesta della B. Paola Montaldi, pag. 25.] . Quæ opinio non spernendis argumentis fulcitur. Et quidem hæc erat, sæculo XVIII exeunte, persuasio communis istius loci, quemadmodum palam affirmabat sæculo XVIII Antonius Maltinius. Volta oriundus, archipresbyter Marmirolæ. Quin et domus, pristinum B. Paulæ habitaculum, ostendebatur. Neque recens erat fama Montaldios olim Voltæ vixisse; nam, die 18 julii anni 1532, ipsum locum Montaldo incolebat quædam familia vocata Montaldi, uti constat ex sincero testamento Peregrini Francisci Delbono Boselli, civis parochiæ Voltæ. Adde quod in catalogo monialium vestem Ordinis induentium, B. Paula, uti et aliæ sodales, patriæ nomine adjecto, de Montaldo dicitur. Ibi enim scriptum erat: Soror Anna de Forojulii vestita anno 1449; Soror Jacoba de Mantua, anno 1450; Soror Angela de Ottelengo, anno 1453; Soror Constantia de Brixia, anno 1455; Soror Bernardina de Verona, anno 1455; Soror Justina de Gubernalo conversa, anno 1455; Soror Paula de Montaldo, anno 1458; Soror Lucia de Soragna, anno 1460 etc. Idem colligitur ex duobus instrumentis publicis, quæ sub oculis habuit idem Albertus Baccantius [Ibid., pag. 33.] : quorum prius est contractus initus die 14 januarii anni 1461 inter comitem Lancilloti Ippoliti et moniales S. Luciæ. In præsentia Sororis Dorotheæ de Milano; Sororis Marthæ de Canedo; Sororis Agnetis de Brixia; Sororis Susannæ de Mantua; Sororis Marthæ de Verona…; Sororis Paulæ de Montaldo, et Sororis Luciæ de Soranea. Posterius quoque est contractus factus ab iisdem, die 2 junii anni 1471, in præsentia Sororis Dorotheæ de Milano, Agathæ de Verona, Barbaræ de Brixia, Paulæ de Montaldo, Luciæ de Cremona etc.

[14] [in parochia Volta diœceseos Mantuanæ.] Rationes illæ Baccantii ad ostendendum B. Paulam natam esse Montaldi firmissimæ utique videntur. Angit tamen me argumentum quod ex ejus cognomine de Montaldo ducitur. Quum enim illo ævo familiarum nomina non omnibus essent, fieri potuit, ut B. Paula sola inter Sorores nomen gentilitium haberet: quod scilicet traxissent patres a loco unde essent oriundi. Sane, si B. Paula ex gente Montaldiorum non fuisset, minus apte, scribens ad marchionem Ludovicum II, se vocasset de Monte Alto propter locum originis, quum in ipsa civitate Mantua honesta degeret familia proprium idem nomen habens. In quibus insuper literis, non solum nepotem suum tamquam gentili nomine Ludovicum de Monte Alto appellat, sed, nullo addito cognomine, fratrem suum nude Jacobum nuncupat, quasi suo nomine Paulæ de Monte Alto satis cognitum. Verumtamen nihil obstare diffiteri nolim, quominus beata monialis in Monte Alto nata sit, et nonnulli ex ejus cognatis Mantuam migrarint, agnomen de Monte Alto e loco originis capientes. Neque enim temere rejicienda est Voltanorum traditio, B. Paulam esse natam in parochia vocata Volta in vico Montaldo, quem, uti vidimus, habitabat quædam familia appellata Montaldi. Nostro quidem ævo hæc sententia adeo ipsis Mantuanis certa visa est, ut B. Paulæ incorruptum corpus, quemadmodum infra enarrabimus, in ecclesiam Voltensem, utpote in patrium solum, anno 1813 deferri libentissime passi sint: quamvis, quum beata monialis Mantuæ diem suum obiisset in monasterio S. Luciæ, ejus corpus istius oppidi esset res. De quo beatæ puellæ domicilio jam paucis disserendum est.

§ III. De ingressu B. Paulæ in monasterium S. Luciæ. Origines hujus monasterii. De regula S. Francisci mitigata ab Urbano IV et Eugenio IV.

[Monasterium S. Luciæ, conditum anno 1380,] Monasterium S. Luciæ in Mantuano oppido situm, contiguum erat ecclesiæ parochiali S. Ægidii, prope domum B. Osannæ Andreasi, familiaris B. Paulæ. Hoc cœnobium exordium cepit anno 1380, sub Ludovico II marchione Gonzaga, et pontifice Romano Urbano VI, fuitque alterius cœnobii, item Mantuæ constituti, filia. De qua re, accepimus ex Gonzaga, anno 1238 conditum fuisse pro sodalibus S. Claræ, tunc adhuc viventis, cœnobium in Miliarino, prope portam Cerese, trecentos passus a Mantua; sed crescente, uti legit Baccantius in Amedæi Historia Mantuana inedita, in dies numero monialium propter vitam sanctimonia insignem, qua clarebant seraphicæ virgines, non amplius poterant commorari in antiqua sua domo. Quapropter decreverunt, ait Waddingus, anno 1380 cives Mantuani intra civitatem aliud ædificare sub nomine S. Luciæ, quod infra paucos annos ad summum usque perduxerunt, nonaginta et amplius Sororum capacissimum [Waddingus, tom. III, pag. 16; tom. IX, pag. 42; Gonzaga, part. II, pag. 321; Gionta, Il fioretto delle croniche di Mantova, pag. 55.] . In pientissimis disciplinis non perseverarunt moniales, et paulalim, neglecta sua Regula, sanctæ suæ professionis oblitæ, vitam minime religiosam degere non erubuerunt. Verum, divino adjutæ lumine, quam longe a perfectionis semita discesserint, perspexerunt, et, Deo adjuvante, tandem anno 1449, uti narrat Donesmondi in Historia Mantuana ecclesiastica, moribus reformandis multum dederunt operæ. Quod ut facilius perficerent, adsciverunt ex monasterio Miliarini Dorotheam de Mediolano vel, ut alii contendunt, de Modœtia, Elizabetham de Puro, Barbaram de Ceresari et Annam de Forojulii, virgines Deo omnino devotas, quæ inter S. Luciæ moniales reformationem, id est, observantiam instituti, jejunium, orationem, disciplinam monasticam et optimarum virtutum usum introduxerunt; adeo ut deinceps ibi regularis vivendi norma floresceret, non qualem S. Franciscus Assisias S. Claræ ejusque sociis anno 1224 proposuit, sed qualis erat a pluribus Romanis pontificibus, Gregorio IX, Innocentio IV, Alexandro IV, Urbano IV, et Eugenio IV, aut mutata, aut mitigata.

[16] [primo suscepit regulam Hugolinianam] Quæ hic de cœnobiorum Miliariani et S. Luciæ originibus, ac præsertim de mutatione instituti ibi facta proferimus, lectori suspicionem forsan injicient, B. Paulam cœtui qui esset disciplinæ lapsæ nomen dedisse. At hic vehementer erraret; siquidem illæ mutationes, quo vitam minus asperam pientissimæ virgines degerent, a Romanis pontificibus, monialibus plerumque reluctantibus, fuerunt introductæ, uti ex Regulæ Clarissarum fatis apparebit [De Gubernatis, Orbis Seraphicus, tom. II, pag. 603 et seqq.] . Primo quidem S. Clara ejusque sodales in Assisiatensi monasterio S. Damiani sedem habentes, ad exemplum S. Francisci, non nisi eleemosynis acceptis victum compararunt; sed, dum ille anno 1219 in Oriente doctrinam Christianam exponebat, cardinalis Hugolinus, protector Fratrum Minorum, monialibus Clarissis servandam S. Benedicti Regulam porrexit, iisque bona in posterum possidere in communi permisit [Waddingus, Annales Minorum, tom. I, pag. 312 et seqq.] . Quam vivendi normam moniales S. Claræ per universam Italiam diffusæ usurparunt: ita tamen ut virginibus Assisiatensibus, quibus præerat S. Clara, enixe petentibus, fuerit concessum primigeniam abstinentiam servare, et omni possessione vel reditu destitutis vivere [Ibid., tom. II, pag. 78.] . Verum anno 1224 S. Franciscus mitioribus præceptis cardinalis Hugolini, qui consilium mutaverat, novam subdens Regulam, statuit a S. Clara ejusque sodalibus nulla bona uspiam esse possidenda. Hæc S. Francisci disciplina nuncupatur Prima Regula S. Claræ. Sed eam duriorem existimans Hugolinus, factus Romanus Pontifex Gregorius IX, S. Claræ anno 1228 suasit ut propter eventus temporum et pericula sæculorum aliquas possessiones assentiret habere, quas et ipse liberaliter offerebat: sed sancta femina fortissimo animo restitit, et nullatenus acquievit [Acta SS., tom. II Augusti, pag. 758.] . Interea in multis S. Claræ cœnobiis pristinæ Regulæ Hugolinianæ fuit obtemperatum; quam ipse Gregorius IX verbo, et, mutatis mutandis, Innocentius IV [Waddingus, tom. III, pag. 187 et 482.] bulla anni 1247, approbavit.

[17] [dein Urbanistarum,] Illam utriusque pontificis indulgentiam non nisi ægerrime tulit S. Clara, et, cum morti esset proxima, enixe petiit et impetravit a cardinali Raynaldo, protectore Ordinis, episcopo Ostiensi, eoque Gregorii IX nepote, ut hortaretur Innocentium IV ad mitigationem Primæ Regulæ a patruo illatam revocandam. Hinc Raynaldus (postea Alexander IV), nomine Innocentii IV, anno 1252 [Wadd., tom. III, pag. 287.] , non secus ac ipse Innocentius IV, anno 1253 [Ibid., pag. 303.] , Primam Regulam approbarunt, ita tamen ut cœnobiis Hugolianam Regulam sequi cupientibus, ad id omnimodo potestas esset facta. Præterea idem Romanus pontifex Innocentius IV prohibuit quominus, aut a Fratribus Minoribus, aut ab episcopis cæterisque vel clericis vel laicis, Clarissis Assisiatensibus Primam Regulam sectantibus, alia imponeretur [Orbis. Seraph., tom. II, pag. 614.] . Pariter jussit ut, in quibus cœnobiis eadem Prima Regula jam esset suscepta, tamquam Ordinis lex putaretur. At, post paucos annos alias vicissitudines passa est Prima Regula: nam Urbanus IV anno 1263, petente S. Ludovico rege, monialibus Longicampi prope Parisios bona in communi possidere permisit, præscripsitque vitam minus rigidam [Waddingus); tom. IV, pag. 162, 507.] . Eamdem fere vivendi rationem idem Urbanus IV, auctore sancto Bonaventura, omnibus Clarissis imposuit. Hanc autem viam iniit pontifex quia sibi vehementer displicebat in aliis cœnobiis S. Francisci, in aliis Gregorii IX, in aliis Innocentii IV, in aliis Alexandri IV præscripta usurpari, atque etiam ipsas moniales in variis locis appellari tum Damianitas, tum Dominas pauperes, tum Minorissas, tum Sorores inclusas, tum Clarissas. Urbani IV vero institutum nuncupatur Secunda Regula Clarissarum. Eam suscepere plura monasteria. Reliqui vero parthenones cupientes secundum Primam Regulam mores instituere, hanc facultatem ab ipso Urbano IV petierunt et impetrarunt. Posteriores Clarissæ de Prima Regula, seu simpliciter Clarissæ, priores vero Clarissæ de Secunda Regula seu Urbanistæ appellatæ fuerunt [De Gubernatis, Orbis Seraphicus, tom. II, pag. 618.] . Ad alteram classem spectant moniales de Miliarino ac proin Clarissæ S. Luciæ, utpote ex hoc monasterio, ferme ab initio Urbaniano, deductæ, uti refert Gonzaga [Origo Religionis Seraphicæ, part. II, pag. 319 et seq.] . Hinc sequitur B. Paulam numquam Clarissarum Primæ Regulæ, sed Urbanistarum monasterium habitasse, ac proin potius Urbanistam quam Clarissam vocandam.

[18] [postea Eugenii IV;] Tempore B. Paulæ cœnobium S. Luciæ non primigeniam Secundam Regulam, sed eam multo leniorem sequebatur: siquidem duodecim annis antequam Urbanistis S. Luciæ adscripta fuit, Regula omnium Clarissarum Eugenio IV, Romano pontifici, adeo dura visa est, ut eam literis apostolicis anni 1447 multum mitigaverit. Ex quibus literis pauca excerpimus, tum quia ad earum normam B. Paula vitam instituit, tum quia, illis expositis, ejus facta infra enarranda facilius intelligentur. Verum prius animadversum velim B. Paulam, instituta Eugenii papæ IV amplectentem, nulla Regulæ usam esse dispensatione (talia viri sanctimonia præclari respuunt): nam primo Eugenius IV non secus ac Urbanus IV, invitis multis Clarissis, nova præscripta antiquis substituerunt: dein B. Paula in Clarissas post mutatam Ordinis disciplinam, cooptata fuit. Jam accipe, lector, verba Eugenii IV.

[19] [quam secuta est B. Paula:] Cum in Regula B. Claræ jubeatur jejunium perpetuum, quod quidem nimis rigorosum esse tenemus, placet et volumus, quod supradictæ, et tertii, vel aliorum Ordinum Sorores solummodo teneantur ad illa jejunia, ad quæ vos Fratres Ordinis Minorum Regulam servantes obligati estis, et eosdem modos servent in cibo quadragesimali, exceptis debilibus et infirmis: in aliis vero jejuniis, ut sunt quatuor tempora, vigiliæ apostolorum, et similia, servetur consuetudo regionis, secundum quam liceat ova lacticiniaque comedere. Quum etiam in aliquibus monasteriis Sorores sive monachæ incedant nudis pedibus discalceatæ, quod nimis rigorosum existimamus, placet et volumus, quod Sorores sive monachæ possint deferre illa, quæ nomine calceamentorum non censentur, puta zocholos ligneos, et sandalia, atque etiam, cum oportuerit, calceamenta. Item cum in aliquibus monasteriis, locis et congregationibus injungant silentium perpetuum, quod quidem nimis rigorosum existit, tibi tuisque in officio successoribus, et provinciarum vobis subjectarum vicariis, cum discretorum consilio, dispensandi tam in aliis quibusque perpetuis, quam in silentio supradicto concedimus facultatem. Insuper cum dilectus filius Frater Joannes de Capistrano, tuus in vicariatus officio prædecessor, declaraverit, quod in Regula prima B. Claræ contineantur centum et tria præcepta regularia, in quorum transgressione moniales sive Sorores professæ peccatum mortale incurrunt, idque nimis durum scrupulosumque judicemus, auctoritate et tenore prædictis declaramus et volumus quod in nullius prædictorum transgressione, præterquam eorum quatuor, quæ concernunt principalia vota obedientiæ, paupertatis, clausuræ, castitatis, et insuper electionis abbatissæ et depositionis, peccatum mortale incurrant. Item cum quædam prædictarum monasteria et loca in mendicitate vivant, placet et dispensamus quod in ferculo sive ministra sagina et lardo uti possint [Waddingus, tom. XI, pag. 273. Bullarum Ampliss. Collectio, tom. III, part. III, pag. 57, edit. Mainardi.] .

[20] [usa modera toribus FF. Minoribus Observantibus.] Quo pontificio decreto effectum est ut disciplina a cœnobio S. Luciæ admissa, multo mitior esset, quam quæ vel a S. Francisco vel ab aliis pontificibus Romanis, præsertim Urbano IV, fuerat ordinata. Hanc ad amussim servans beata Paula apicem perfectionis brevi attigit. Cui rei haud parum contulit Eugenius IV, monasterii S. Luciæ curam Fratribus Minoribus Observantibus demandans, qui illo tempore, ducibus S. Bernardino Senensi, S. Joanne de Capistrano, B. Alberto a Sarthiano aliisque pluribus, eximia prudentia Ecclesiæ negotia ferme ubique terrarum magnopere promovebant. Jam vero FF. Minores Observantes monialium S. Luciæ moderatores fuisse, colligimus primo ex eo quod quatuor virgines cœnobii Mantuani de Miliarino, quibus tum temporis Luciani monasterii emendatio erat concredita, jam ab anno 1434 FF. Minoribus de Observantia rectoribus utebantur [Gonzaga, part. II, pag. 320 et seq.; Waddingus, tom. III, ad annum 1238, pag. 16.] ; dein quod Eugenius IV, Romanus pontifex, literis apostolicis, datis nonis februarii anni 1447, omnia monasteria sive primi, sive secundi, sive tertii aut alterius Ordinis S. Claræ et S Francisci in his partibus, FF. Minoribus de Observantia omnino subjecta esse voluit [Bullarium, tom. III, part. III, pag. 57.] : quod et statuit decreto speciali anni 1449 pro cœnobio S. Luciæ [Gonzaga, pag. 321; Waddingus, tom. IX ad annum 1380, pag. 43.] . Haud me latet hunc rerum statum, utpote SS. Francisci et Bonaventuræ menti minime consonum, ægerrime ab eorum successoribus fuisse admissum [Cfr. Waddingus, tom. I ad annum 1219. num. 44. Item, tom. IV ad annum 1263, num. 15 et seq.; Orbis Seraphicus, tom. II, lib. XI, cap. VII, pag. 663 et seqq., Bullarium Franciscanum, tom. I, pag. 538.] , eumque Minoritis adeo exitiosum fuisse, ut. Waddingus, diligentissimus Fratrum Minorum historicus, non dubitaverit appellare curam monialium onerosam, molestam, periculosam, et Ordinis Seraphici plagam insanabilem [Waddingus, tom. I ad annum 1219, pag 318.] . Nec aliud fuit consilium plurium Ordinum regularium, nullum vel non nisi parcissimum monialium regimen ferentium. Hinc S. Ignatius, sua aliorumque experientia doctus, quam grave damnum Societati Jesu allaturus esset, si monialium curam susciperet, a Romano pontifice impetravit, ut nec ipse nec ejus alumni illis moderatores præficerentur [Acta SS., tom. VII Julii, pag. 708.] . Nec videtur successisse Cartusianis [Helyot, Hist. des Ordres religieux, tom. VII, part. V, cap. 53.] , Præmonstratensibus [Jacobus de Vitriaco, Historia, lib. II, cap. 22, pag. 324, edit. Duaci 1597.] , a'que etiam Minimis [Ignace Joseph Marie, Hist. d'Abbeville, lib. I, cap. 64, art. 12, pag. 295 et seqq.; Lanovius, Chronicon. gener. Ordinis Minim., ad annum 1621, pag. 507 et seq.; Helyot tom. VII, part. V, cap. 57.] institutio monialium: nam earum propagationem aut sistere aut impedire conati sunt.

[21] [Disseritur de Alberto Baccantio B. Paulæ biographo.] His absolutis, tempus est dicendi de B. Paulæ biographo Alberto Baccantio, quem sæpius jam memoravimus, et qui anno 1772 suum edidit opusculum hoc titulo: Vita e Gesta della beata Paola Montaldi, monaca professa nel monasterio di S. Lucia di Mantova, scritta dal sacerdote Alberto Baccanti, dottore di sacra teologia, cavagliere della Milizia aurata pontifizia, abate titolare di S. Lucia, e canonico della insigne collegiata di S. Stefano di Casalmaggiore. In Casalmaggiore MDCCLXXII. Fontes e quibus beatæ Paulæ res gestas sumpsit ille vir, ducentis et quinquaginta fere annis a sancta moniali distans, iidem prope sunt quos initio in confirmationem cultus immemorabilis adduximus. Luget in extremo libro amissionem compilationis initio sæculi XVIII scriptæ; quæ collectanea plura singularia de beata Paula continebant, et olim servabantur in monasterio S. Luciæ. Asseverat nihil se de suo dixisse. Præluxit ei præcipue opusculum anonymi auctoris incomposite scriptum de gestis et miraculis B. Paulæ, quod anno 1732 Mantuæ ab Alberto Pazzoni excusum fuit, et cujus exemplar postulatores causæ de confirmando cultu B. Paulæ nuspiam repererunt, neque nos rursus detegere potuimus, bibliopolarum aliorumque opera frustra adhibita. Valde verisimile est huic scriptori anonymo ad manum fuisse illam collectionem, ita ut pauciora perierint quam prima specie appareat. Cæterum quæ de B. Paula innotuerunt ejusmodi sunt quæ ex actis conventus colligi potuerint, aut ex monialibus audiri; certe pleraque multo magis ad modum rerum quam ad ipsas res pertinent, et hujus generis sunt quæ facile in monasterio per plura sæcula fideliter tradi queant. Hippolytus Donesmondi, qui scripsit anno 1612, et Waddingus, viginti quinque annis posterior, docent B. Paulæ recentiora miracula collecta fuisse a Ludovico Gratia de Tridino (Trino), viro nobili et erudito, qui anno 1597 edidit Vitam B. Osannæ Andreasi Mantuanæ, tertiariæ Ordinis FF. Prædicatorum et amicæ B. Paulæ. Quæ Vita adeo rara est ut eam nancisci non potuerint decessores nostri, eam ignoraverit Andreas Rossotti, auctor Syllabi scriptorum Pedemontii, et operose adeptus sit Jo. Andreas Iricus, scriptor rerum Tridinensium [Res Patriæ, lib. III, pag. 313.] . In hac Vita memoravit, duobus capitibus [Baccanti, cap. LV, pag. 220.] , commercium B. Osannæ cum B. Paula, cujus etiam Vitæ summarium inseruit. Et licet nuspiam indicatum reperiam edita fuisse in hac ipsa B. Osannæ Vita miracula recentiora, de quibus Waddingus et Donesmondi, non tamen dubito quin inde ea acceperint anonymus anni 1732 et Baccantius. Si enim de B. Paula singularem librum scripsisset Ludovicus Gratia, non recentiora miracula ab eo collecta Hippolytus Donesmondi, sed ipsam potius Vitam, utpote rem præcipuam, memorasset. Idem videtur dicendum de Irico, qui omnium maxime in laudibus Ludovici Gratiæ versatus est, et nihilominus nullam prorsus de singulari libello (aut manu ab eo scripto aut typis edito) super B. Paula mentionem fecit. Beneficia vero aut miracula, quæ post Baccantii librum editum, B. Paulæ interventu contigerunt, accepimus ex Summario Informationis de confirmando cultu beatæ mulieris. Ex quibus omnibus apparet Vitam quam edemus, licet ex coævis omnino monumentis directe sumpta non sit, non tamen spernendæ esse auctoritatis. Baccantii lucubratione maxime usi sumus ad beatæ Paulæ Vitam adumbrandam: quin et a nobis, nisi auctor ille latiore oratione laboraret, ad verbum ex italica in latinam linguam fuisset conversa. Hoc tamen non impedit quominus ex hoc ubero fonte nostram narrationem haurientes, addamus plura facta, ex Waddingo aliisque scriptoribus sinceris excerpta.

VITA B. PAULÆ DE MONTALDO VIRGINIS CLARISSÆ DE SECUNDA REGULA MITIGATA,
collecta ex Alberto Baccantio, Waddingo, pluribusque aliis.

Paula de Montaldo, virgo tertii Ordinis mitigati S. Francisci (B.)

AUCTORE R. D. B.

CAPUT PRIMUM.
B. Paulæ ortus, juventus, ingressus in monasterium S. Luciæ et vocatio religiosa.

[B. Paula, nata anno 1443, Clarissarum Ordinem,] Scripturi res gestas B. Paulæ, monialis Mantuani cœnobii S. Luciæ a, non possumus non ab ejus natalibus exordiri. Porro genita est beata puella anno 1443 parentibus conditione, moribus et pietate commendabilibus, in feudo parochiæ Voltæ b, nuncupato Montaldo c, in territorio Mantuano, marchione Joanne Francisco Gonzaga d. Silent scriptores de ejus genere, fratribus e, aliisque rebus familiaribus. Vix aliud de ejus pueritia referunt, nisi eam a teneris annis, ut a matre fuerat edocta, Deo placere studuisse, et omnes ejus modestiam, pietatem in ecclesia, præsertim tempore sacrosancti sacrificii Missæ miratos esse. Colloqui cum Christo in cruce pendente ei jucundissimum erat. Orationem: “Passio Jesu Christi, Sanguis Jesu Christi, Jesu, Maria, misericordia”, quam sibi confecerat, singulis diebus centies usurpabat. Ætate robustior, a matre interrogata de eligendo a se vitæ genere, respondit sese jamdiu a Deo supplici prece petere, ut Unigenitum Filium sibi sponsum daret. Et quidem nullus eam tam sublimi vitæ statu indignam putabat: nam tanta erat ejus sanctimoniæ fama, ut a populo nuncuparetur sanctula. Parentibus autem quodam die, quum in ecclesia parœciali Eucharistiam sumpsisset, exposuit se a Deo ad vitam religiosam amplectendam vocari: “Deus, inquit, me vocat ad vitam religiosam. Legi S. Claræ Assisiatensis Vitam et Regulam. Cupio ea sequi et monialis ejus Ordinis fieri; dummodo mihi compertum sit meum propositum non vobis displiciturum esse, renovo coram vobis votum, modo a me in ecclesia susceptum, eundi ad sanctuarium B. Mariæ de Gratiis, ibique consilium petendi a Deipara, erga quam filiali afficior veneratione et in cujus summo patrocinio totam meam spem posui.”

[2] [prius Deipara consulta,] Porro ecclesia B. Mariæ de Gratiis est sanctuarium magnificum, quod istius tractus incolæ et exteri Gratias de Mantua vocant, ad lacus meridionalem regionem ipsique lacui contiguum, distans quinque millia passuum Mantua, et septem millia Montaldo. Quarum ædium sacrarum origines describit Gonzaga [De Origine Seraphicæ religionis Franciscanæ, part. II, pag. 304] : “Substitit olim, inquit, ad quintum milliare ab .. urbe Mantua … ædicula quædam… Virgini Mariæ dicata, quam pauper quidam anachoreta … incolebat. Cum igitur anno … 1399 … contagiosa lues in Mantuanos grassaretur,.. Mantuanorum marchio … se ad unius templi, gloriosæ Virgini dicandi, constructionem ex voto adstrinxit, si præfata lues a Mantua secederet. Voti itaque compos effectus … præfatam ædiculam in pulcherrimam ecclesiam sub titulo sanctæ Mariæ de Gratiis … evexit.” Ad hoc templum, cujus cura Fratribus Minoribus de Observantia postea demandata est, innumeri conveniunt Christi fideles per totum annum, sed præsertim in festo Assumptionis, ipsam Deiparam veneraturi: servantur et ibi multa eaque pretiosa dona a principibus aliisque magnatibus sanctæ Virgini Mariæ oblata. Huc quum B. Paula a parentibus per lacum duceretur, navim qua vehebatur, medio in lacu, tanto impetu jactavit procella, ut turbines vincere remiges frustra conati sint. Beata vero puella omnem in Deo reponens fiduciam, dicebat: “Certi estote Deum nos adjuturum esse.” Dein magna pietate recitavit orationem jaculatoriam: “Passio Jesu Christi, Sanguis Jesu Christi. Jesu, Maria, misericordia,” et statim sedata est tempestas. In ipso vero Deiparæ sanctuario humillimas ferventissimasque fudit preces, et Pœnitentiæ Eucharistiæque munita sacramentis sibi visa est audire intra se vocem dicentem: “Paula, vitam amplectere religiosam: Seraphicus Ordo sit tuus: i Mantuam, rogatura ut in moniales S. Luciæ coopteris. Ibi quod quæris reperies, divinam tuam matrem et divinum tuum sponsum.” Posthæc sese cœtui S. Luciæ aggregare statim constituit B. Paula renovavitque votum perpetuæ virginitatis, quod jam pridem susceperat.

[3] [Mantuæ ingreditur; ubi post tyrocinium] Quum autem illo tempore moniales S. Luciæ, f olim officii sui immemores, jam a novennio ad frugem meliorem paulatim redirent g, nequaquam probrosum erat se ad earum gregem adjungere. Itaque B. Paula, ut in moniales cooptaretur, instanter petiit: idque, cum manaret ejus eximiæ bonitatis fama, universis suffragiis impetravit. Paucis diebus post, die 1 aprilis anni 1458, Mantuano marchione Ludovico Turca, seu III h, monastica fuit induta veste, agens quintum decimum annum. Tiro ad ecclesiam, ad chorum et ad divinum officium antecedebat alias sodales. Tempus vero in solitudine transigendum impendebat omni cœlesti contemplationi, gratesque Deo agebat quod ejus beneficio monialibus S. Luciæ erat adscripta. Divinæ gratiæ in se visibiliter operantis nullum motum parvi pendebat: continuum quoque corpori suo faciebat bellum, reliquas monasticas virtutes mirum in modum colens. Quod si postea de suo tirocinii anno erat sermo, solita erat dicere sese tum temporis fuisse vere felicem; nam vocationis suæ sublimitatem animo continenter volvens, nihil præter Deum in verbo vel in opere spectabat. Adde quod Jesu Christi passionem et mortem, atque etiam ejus in SS. Eucharistia præsentiam, non secus ac acerbissimos ejus matris dolores frequentissime meditabatur. Erat et erga cæteras moniales ad obsequium quam maxime prona. Præterea temporis sui parcissima, quiquid expletis pietatis exercitiis supererat, id totum ad monasterii utilitatem expendere conabatur. Hinc, paucis mensibus, egregiis suis exemplis ad restaurandam in cœnobio monasticam disciplinam plus contulit, quam novem annis Dorothea de Mediolano aliæque virgines quibus hoc munus ab ecclesiasticis moderatoribus fuerat concreditum: hinc quoque factum est ut monasterium S. Luciæ non infimum inter Mantuanas domos religiosas locum teneret.

[4] [emissis votis solemnibus,] Peracto tyrocinio, et annis ætatis sexdecim i expletis, quatuor emisit solennia vota, prout mos erat in castigatioribus domibus S. Claræ, paupertatis, castitatis, obedientiæ et clausuræ k. Neque satis ei fuit promittere superioribus obedientiam, quemadmodum in Ordine Seraphico fit; sibi quoque proposuit parere omnibus cœnobii monialibus, suis confessariis, aliisque animæ moderatoribus. Voti obedientiæ eo magis fuit tenax, quod rectorum suorum non secus ac ipsius Dei jussa accipiebat, et ideo solemne ei erat proverbium: “Non possum errare superiorum meorum peragendo mandata.” Dein sese adstringens ad perpetuam clausuram non tantum promisit Deo, quod aliæ omnes faciebant moniales, sese numquam pedem monasterii limine elaturam, sed etiam numquam ituram vel ad januam vel ad crates l, nisi omnino id esset necessarium, vel a superioribus mandatum. Post nuncupata hoc pacto solemnia vota, Deo propitio, incredibilem deinceps animæ pacem et lætitiam experta est, exultans gaudio, si ministerium Deo vel cœnobio præstare poterat. Neque aliquid præter ea quæ Dei sunt magni faciebat: hinc vilia ei erant hujus vitæ delectamenta, honores et alia hujusmodi: hinc quoque in adversis et prosperis æquanimitas ac perfecta eaque perpetua cum Deo conjunctio: hinc ejus erga Deum pro tot tantisque beneficiis gratissimus animus.

[5] [amore Dei flagrat.] Flagrans divino caritatis ardore frequenter exclamabat: “Amo te, mi Deus, amo te sine modo, nec tuas laudes canere umquam desinam: humillimas ad mortem usque tibi agam gratias, quod me in hoc monasterio vitam agere voluisti, ubi procul ab illecebris et nullo impedita negotio perfectissime tibi famulari possum. Scio quidem me misericordiæ tuæ plurimum debere; quæ me ex illicitis voluptatibus sustulit, ne malitia mutaret intellectum meum: tu solus novisti quot quantaque delicta admissura fuissem, si mediis in illecebris me reliquisses. Quapropter tibi gratum debeo animum, non tantum ob hæc beneficia, sed etiam quia tuo auxilio immunis fui a peccato, et me cœlesti tua benevolentia continuo prosequi dignatus es.” Verum multo impensiores Deo rependebat grates quibus diebus SS. Eucharistia fuerat refecta; tunc exclamabat: “Mi Jesu, qui vere id es quod sub panis speciebus accepi SS. Sacramentum, quod ipse in omnium tuorum mirabilium compendium instituisti, quo omnes homines in perpetuum excitarentur ad debitas referendas gratias: en rogo ut mentis meæ affectum tanquam pignus grati animi, quem tibi debeo ob tam insigne beneficium, accipias. Grates tibi persolvo, sanctissime Domine, Pater omnipotens, æterne Deus, qui me indignam tuam famulam, sine ullis meis meritis, per infinitam tuam misericordiam Filii tui pretiosis corpore et sanguine nutrire dignatus es.”

ANNOTATA.

a Cœnobium S. Luciæ erectum fuit, uti vidimus in Commentario prævio num. 15, anno 1380, quum Mantuæ dominus et capitaneus erat Ludovicus II Gonzaga [Art de vérifier les dates, pag. 843 et seq.; tom. III, pag. 664, edit. 1778; Moreri, Dictionn., tom. V, part. II, pag. 269.] .

b Volta, de qua locuti sumus in Commentario prævio num. 11, est oppidum diœceseos Mantuanæ ad Mincii dextram, Mantuam inter et Ardelicam [Note: ] [Peschiera] jacens.

c Montaldo feudum, intra Voltæ terminos situm, domicilium fuisse Nicolai Montaldii, patris B. Paulæ, nonnulli scriptores suspicantur. De hoc loco egimus in Commentario prævio num. 11.

d Joannes-Franciscus Gonzaga, cui abavus Ludovicus I Gonzaga, et de quo modo, primus fuit marchio Mantuanus, hoc titulo ob egregia facinora ab imperatore Sigismundo anno 1433 donatus. Ejus majores capitanei nuncupabantur [Art de vérifier les dates, pag. 843; Moreri, Dictionnaire hist., loc. cit.] .

e Significavimus in Commentario prævionum. 23 non nisi documenta recentiora de B. Paula superesse: modo excipias epistolam quam ad marchionem Ludovicum III scripsit, et in qua legimus eam habuisse fratrem Jacobum et nepotem Ludovicum.

f De disciplina religiosa in monasterio S. Luciæ restituta diximus in Commentario prævio num. 15.

g Monialibus S. Luciæ emendationem fuisse necessariam non mirum est, siquidem sæculis XIV et XV clerus, tum sæcularis, tum regularis, adeo a vitæ sanctimonia desciverat, ut multi viri probitate et prudentia insignes palam dicere non dubitarent, morum correctionem hominibus ecclesiasticis omnium ordinum a concilio generali esse imponendam. Qua in re multum posuerunt operæ Joannes Nider, Ordinis Fratrum Prædicatorum [De Reformatione Religiosorum, lib. I, pag. 1.] , Petrus de Alliaco [Von der Hardt, Concilium œcumenicum Constantiense, tom. I, part. VIII, col. 409 et seqq.] , Nicolaus Clemangius [Ibid., pars III, col. 33 et seqq.] , et Zabarellus [Ibid., col. 513 et seqq.] . Ordines S. Francisci et S. Claræ quoque, ferme per totam Europam, emendatione indigebant: quorum quidem hæc est laus, quod, si in aliqua regione primævus S. Francisci spiritus deficiebat aut tepescebat, statim surgebant et viri etfeminæ qui, sanctæ suæ professionis memores, nullum non moverunt lapidem ut omnes ad seraphicæ regulæ normam instituerent vitam. De iis autem disseruere Van den Haute [Breviarium Historicum Ordinis Minorum, tract. II, pag. 132.] , Helyot [Helyot, Histoire des Ordres Religieux, tom. VII, part. V, cap. 3, pag. 37 et seqq.] , Dominicus de Gubernatis [Orbis Seraphicus, tom. II, lib. VI, pag. 2 et seqq.; lib. VII, pag. 268 et seqq.] . Non itaque est mirandum si moniales Mantuani cœnobii S. Luciæ, sui officii aliquantum sunt oblitæ, sed, Deo adjuvante, ad bonam se receperunt frugem.

h Ludovicus Turca seu III, filius et successor Joannis Francisci marchionis Mantuani, abavus fuit S. Aloysii Gonzagæ [Acta SS., tom. IV Junii, pag. 848 et seqq.; Moreri, tom. V, part. II, pag. 276; Cfr. Art de vérifier les dates, pag. 844.] .

i B. Paula ingressa est cœnobium, annum agens decimum quintum. Itaque, cum post tyrocinii annum, emisit vota, nata erat sexdecim annos. Ante concilium Tridentinum lege ecclesiastica requirebatur eadem ætas quæ in matrimonio, in feminis nempe anni duodecim: legitimam ætatem quatuor annis superavit B. Paula. Concilium Tridentinum sess. XXV prohibuit quominus aut viri aut mulieres ante decimum sextum annum expletum professionem emitterent [Cfr. supra pag. 161.] .

k Licet a remotissimis temporibus clausuræ legibus moniales obstrictæ fuerint, non tamen tanta ejus erat severitas, quanta decimo tertio sæculo ineunte invaluit. Hujus auctores fuerunt S. Franciscus et cardinalis Hugolinus, postea Gregorius IX, eam imponentes Clarissis, omni effugio sublato: nec tamen de ea in votorum formula ullam fecerunt mentionem. Urbanus vero IV mitigans Clarissarum Regulam, ei hanc formulam votorum, quam, expleto tirocinio, nuncupavit B. Paula, inseruit: Ego soror N. promitto Deo et B. Mariæ semper Virgini et B. Francisco et B. Claræ et omnibus sanctis et tibi dominæ abbatissæ, vivere sub Regula a domino Urbano papa IV Ordini nostro concessa, toto tempore vitæ meæ, in obedientia, sine proprio, et in castitate, et etiam secundum quod per eam Regulam ordinatur sub clausura [Bullarium Romanum, tom. III, part. I, pag. 418.] . Hunc suscipiendæ in perpetuum vitæ religiosæ modum usurpabant etiam sorores servitiales, seu quæ abbatissæ permissu egredi poterant, omissa clausura. Eugenius quidem IV nonis februarii anni 1447 declaravit votum clausuræ, non minus quam vota obedientiæ, paupertatis et castitatis, obligare sub gravi [Ibid., tom. III, part. III, pag. 58. Cfr. Romoaldo da Bagnacavallo, Dichiarazione della seconda Regola di S. Chiara, cap. 2, pag. 89.] . De monialium clausura egregie scripsit Emmanuël Rodriguez [Quæstiones Regulares, tom. I, Q. 48, pag. 249. Cfr. J. B. Thiers, Traité de la Clôture des Religieuses; (Cherrier) Histoire et pratique de la clôture des Religieuses.] , Dominicus de Gubernatis [Orbis Seraphicus, tom. II, lib. XI, cap. 11, pag. 751 et seqq.] aliique complures.

l Exponit Urbanus IV, Capite XVI Regulæ a se Clarissis datæ, quomodo in earum locutorio confici debeant crates.

CAPUT SECUNDUM.
B. Paula ter cœnobii abbatissa. Ejus fiducia in Deo posita, pietas erga SS. Sacramentum, aliæque virtutes.

[B. Paula, ter cœnobii abbatissa,] Quum B. Paula vitam intra cœnobii parietes domesticos traduxerit, neque ad operam suam in rebus maximi momenti ponendam umquam fuerit arcessita, facile intelligimus eam non nisi christianis virtutibus, quæ quidem coram Deo auro sunt pretiosiores, inter homines præfulsisse. De his charismatibus pauca delibabimus, et primo quidem de ejus prudentia. Quinquaginta annis quibus vixit B. Paula in cœnobio S. Luciæ ne unam quidem monialem aliquo modo offendit, vel moniali fuit offensa. Nihil non fecit ut sodales omnes caritatis lege vinctæ, eumdem Christi spiritum saperent, persuasum habens, in rebus ecclesiasticis, non secus ac in politicis concordia parva crescere, discordia maxima dilabi. Quocirca nemo mirabitur eam, quum adeo prudentia clareret, ter suarum sodalium suffragiis fuisse lectam monasterii abbatissam: quo ævo, quoniam Nicolaus V anno 1447 id mandaverat, abbatissæ monialium S. Claræ uno duntaxat anno munere suo fungebantur: quæ tamen disciplina non fuit semper eadem a [Ibid., tom. II, lib. XI, cap. VII, pag. 688, et seqq.] . Et quum, qui ordini vivit, ut scribit S. Bernardus, Deo vivat, præcipiebat B. Paula ut omnes moniales religiose servarent regulam. Neque prætermittebat, vestigiis insistens Christi Domini, qui primo factis, dein verbis, discipulos omnimodas docuit virtutes, sodalibus tamquam vitæ religiosæ lucerna effulgere. Sciebat quoque maximum cœnobiis afferri damnum, cum in ea admittuntur puellæ minus idoneæ; et propterea, quemadmodum præscribitur in Regulis Gregorii IX, S. Francisci [Waddingus, Annales FF. Minorum, tom. II, pag. 78.] et Urbani IV [Ibid., tom. IV, pag. 508.] , nullam suo adjungebat cœtui, nisi reperisset eam aptam, atque probassent aliæ moniales. Adde quod, ut ipsa potius ex amore quam ex timore obedientiam præstiterat, et hunc parendi modum sedulo docebat moniales; quæ ejus monitis eo facilius obsecundabant, quod pro certo habebant sese ab ea, posthabito omni partium studio, perfectissime propter Deum diligi. Tristis erat cum tristibus, gaudens cum gaudentibus, ac de sodalibus, corporis vel mentis infirmitate vexatis, præsertim sollicita: ne multa, omnibus omnia erat facta.

[7] [perfecte fungitur officio,] Sed quamvis cœlestia tantum anhelaret, multum aberat ut res domesticas pessumdaret; sciebat enim bona cœnobii esse Christi Domini, ac proin omni cura digna; imo in familiis religiosis disciplinam regularem sæpe collapsam esse, et ipsos cœtus interiisse, propter inopiam rerum necessariarum. Hujus quidem sollicitudinis sæculo XVIII extremo monumentum (quod forsan hodie adhuc superest) ostendebatur in monasterio S. Luciæ, puteus scilicet, “B. Paulæ puteus” nuncupatus: quem ipsa, propterea quod moniales ex aquarum penuria multa incommoda patiebantur, fodi jussit. Cujus putei aqua ita fuit abundans, ut non tantum monasterio sufficeret, sed et eam multi oppidani ad usum quotidianum vel ad morbos depellendos adhiberent.

[8] [omnem spem in Deo ponens.] Porro in monasterii regimine B. Paula mirifice a Deo fuit adjuta, in cujus benevolentia omnis ejus spes sita erat. Nullum beneficium, quod in votis esset, non obtinebat; quare inter S. Luciæ moniales solemne erat effatum, si B. Paula aliquod donum summe cuperet, semper ipsi fieri satis. Nec valens pia animæ sua sensa cohibere, solita erat in hæc prorumpere verba: “Ego confido Jesu; scio quis sit; scio quoque me posse omnem in eo ponere fiduciam.” Usurpabat et aliquando hæc S. Pauli apostoli dicta: “Scio cui credidi.” Quæ ultima verba satis indicant eam Dei tantam habuisse fiduciam, quia, Dominum etiam atque etiam diligens, noverat homines, quanto arctius sese Deo adstrinxerint, et liberaliores erga summam majestatem se præstiterint, tanto eum in se liberaliorem etiam experturos esse. B. Paula tam vehementer divino amore ardebat, ut moderatoribus obtemperans, vel Deo preces adhibens, aut corpus dire macerans, aut alia quæcumque opera præstans, divinam voluntatem unice spectaret. Quod si quis ab ea, interposito Dei nomine, beneficium postulabat, nullam unquam ferebat repulsam. Quin ut perfectiore in dies divino flagraret amore, gerebat morem B. Paulo apostolo dicenti: “Sive ergo manducatis, sive bibitis, sive aliud quid facitis, omnia in gloriam Dei facite.” Frequentissime exclamabat: “Beatus, mi Deus, qui te diligat: millies beatior, qui non alium quam te amaverit: væ homini, qui amore erga te non flagret! Maledictus qui te non velit diligere.”

[9] [Sæpe utebatur SS. Sacramentis] Ad Dei et Christi amorem in se augendum præcipua quæ Christus suæ contulit Ecclesiæ adminicula, SS. Sacramenta Pœnitentiæ et Eucharistiæ, crebro adhibere non prætermisit. In Regula, quam anno 1263 Urbanus IV monialibus S. Claræ dedit, legimus: “Confessionem autem Regulæ omnes faciant ad minus singulis mensibus, et sic, confessione præmissa, in sequentibus solemnitatibus, videlicet in Nativitate Domini, Purificatione B. Mariæ, in initio Quadragesimæ, Resurrectionis Domini, Pentecostes, in festis SS. Petri et Pauli, B. Claræ, S. Francisci, et omnium Sanctorum recipiant Dominici Corporis Sacramentum b.” At his contenta non erat B. Paula, et, approbante confessario, singulis diebus dominicis, in omnibus B. Mariæ Virginis et Apostolorum festis, multisque aliis diebus SS. Sacramenta Pœnitentiæ et Eucharistiæ percepit, modo ut Deus vivis, modo ut mortuis esset propitius, vel ut aliud ab eo impetraret beneficium. Sacræ accumbens mensæ lacrymas præ gaudio effundebat; et eo die nullo cibo suum reficiebat corpus. Nec poterat de hac summa Christi Domini caritate cogitare, quin, sensibus alienata, extemplo raperetur in extasim: quod quidem diebus sacræ communionis, præsertim tempore S. Sacrificii, contingebat. Sub ipsa communione sui fiebat compos; sed ea peracta, confestim ad superna tollebatur. Aliis etiam temporibus extases patiebatur, quando nempe super solitum contemplationi rerum divinarum sese dabat. Præterea quo dignius sua anima Christi Domini esset habitaculum et uberioribus ditaretur donis, quoties sese reficiebat Corpore Jesu Christi, toties sacramentali confessione diluebat animæ suæ maculas: quæ adeo minutæ erant, ut ne unum quidem delictum leve per totam vitam omnino volens videatur admisisse. Ast diebus quibus a sacra abstinebat Eucharistia, spiritualiter, uti dicunt, eam sumere non prætermittebat: ad quod pium opus, non tantum orando Deum sanctosque, sed scrutando num factis cogitationibusque Numini displicuisset, animum parare solebat.

[10] [cum maximo animæ suæ emolumento.] Atque tanta erat ejus religio erga SS. Sacramentum Eucharistiæ, ut quum de Christo ibi præsente sermo haberetur, quasi tota esset ignea et desiderio flagraret transfundendi in sodalium animos suæ pietatis sensa: quin etiam quum esset valetudine valde infirma, numquam abesse voluit, quando in ecclesia monialibus SS Sacramenti impertiretur benedictio c. Impetratura a Deo vel animæ vel corporis commoda, aut etiam de donis obtentis Deo actura gratias, SS. Eucharistiam adire erat solita. Quod si SS. Sacramentum sacerdos elevans adorandum proponeret populo, quasi radiatum percipiebat Jesum; aliquoties sibi videbatur videre et audire circa altare Deiparam et angelorum chorum. Qui orationis spiritus non parva capiebat incrementa ex B. Paulæ familiari commercio cum B. Osanna Andreasia Mantuana, Ordinis S. Dominici tertiaria [Acta SS., tom. III junii, pag. 667 et seqq. Summarium super dubio de immemorabili cultu B. Paulæ, p. 3 et seq.] . Hæc autem sancta puella septennis virginitatem voverat, quam ad vitæ suæ exitum jejuniis, cilicio aliisque corporis cruciatibus, illibatam servavit. Orationi et contemplandis præsertim Christi doloribus plurimum erat intenta, et vix credibile est quantum sanctimoniæ suæ exemplo apud oppidanos valeret. Quum B. Paula, obstricta perpetuæ clausuræ voto, e cœnobio exire non posset, eam frequentissime invisit B. Osanna liberior, cum ea de rebus divinis sermonem habitura: in quibus colloquiis sese mutuo ad Deo perfectius serviendum excitabant. Accidit quoque sæpissime ut invicem spiritu visitarent.

[11] [Orationi incumbens] Ex quo pientissimo consortio B. Paula orationis spiritum vere mirabilem consecuta est. Equidem cum Deo ejusque Unigenito Filio diu noctuque colloquebatur, eis animæ suæ exponebat necessitates, rogabat ut eis ad vitæ finem usque placere et fidelis esse valeret, tum etiam ut cogitationes et desideria sua semper essent sancta. Fundebat et orationes ut in se inconcussa fides, firma spes et perfecta caritas crescerent, ac legem divinam et seraphicam semper fideliter servaret. Tria tamen pietatis exercitia præ reliquis cordi habebat, continuo colens SS. Eucharistiam de qua modo, SS. Christi Domini Passionem, et beatam Mariam Virginem. A pueritia mente volvere solita erat quos cruciatus Jesus ab exordio vitæ ad mortem usque tolerandos habuerit, quo magis ad Deum diligendum excitaretur et ad perfectiorem Dei virtutumque Christianarum notitiam perveniret. Tanta quidem ardebat pietate erga Christum vulneribus fœdatum, ut modo ejus manus, modo ejus pedes, modo ejus latus cruentata, non secus ac SS. Sanguinem frequentissime veneraretur, et in ore quasi continuo haberet potissimam suam orationem: “Passio Jesu Christi, sanguis Jesu Christi, Jesu, Maria misericordia.”

[12] [usurpabat sæpe preces breves a se concinnates,] Qua oratione quidquid a Deo petebat impetrabat: dein moniales alias, ut eam recitantes qualiacumque cœlestia dona obtinerent vehementer hortabatur. Item frequenter dicebat: “O mi dulcissime Domine, oro te, per pretiosissimum sanguinem quem pro peccatoribus fudisti. O Jesu mi dilecte.” Usurpabat et frequenter hanc orationem: “Ave Maria, mater dulcissimi Jesu Christi, oramus quoque dilectum Filium tuum, qui in cœlum beatissima illa die ascendit, ut regni suinobis det partem, ut dedit sanctis suis apostolis omnibusque suis discipulis. Domine Jesu Christe, quemadmodum exaudisti Mariam Magdalenam et Martham, quæ te rogaverunt ut a mortuis excitares suum fratrem Lazarum, et eum tua potentia, jam quatuor dies exanimem, ad vitam revocasti; oro te, mi Domine, ut me a morte æterna liberes, et merear ad dextram tuam stare, ut audiam tuam sanctam, suavem, eamque sapientem vocem, gratissinam servis tuis: “Venite benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi. Domine sis mihi mansuetus, qualis in domo Simonis fuisti S. Magdalenæ, et fac ut e meis oculis plurimæ fluant lacrymæ.”

[13] [elucebatque pietate erga Deiparam] Elucebat quoque B. Paula religione erga beatam Mariam virginem, cui sese in sanctuario de Gratiis totam devoverat: et hanc consecrationem in monasterio S. Luciæ in perpetuum renovavit. Præterea flexis genibus Mariam honorabat modo ut matrem Dei, modo ut matrem misericordiæ vel advocatam peccatorum, eamque orabat ut sibi a divino obtineret Filio gratiam Deo placendi in omnibus factis et verbis. Ipsi dictitabat hæc verba: “Ah! Maria, mater Dei, quam novi habere misericordiæ viscera, quæ volendo divini Verbi esse mater, suscepisti quoque munus intercedendi pro nobis apud tuum Filium Jesum; minime dubitans de tua singulari pietate, ad tuos pedes prostrata, te veneror, me totam tibi do, et ut serva tua in perpetuum me consecro tibi, te eligo meam Dominam, meam patronam et, si quidem id permittas, meam dulcissimam matrem.” Aliæ multæ hujusmodi orationes, a B. Paula concinnatæ et usurpatæ, ineunte sæculo XVIII, non secus ac plura alia documenta, beatam monialem spectantia, Romam fuerunt missæ ac ibidem deperditæ. Frequenter quidem Deum orabat pro se, pro suo monasterio, pro Mantua, pro universa Ecclesia: nemo frustra ad ejus preces confugiebat.

[14] [Scripsit quoque opuscula.] Quin etiam, ut omnes homines bonorum spiritualium quibus ipsa abundabat, essent participes, scripsit B. Paula lingua italica octo opuscula, quorum inscriptiones satis indicant quodnam eorum sit argumentum. Sunt enim hæc: I Dulcis est amor Jesu. II Qui in ore habet Jesu nomen non potest perire. III Semper Jesus, Jesus, Jesus. IV Per signum crucis de inimicis nostris libera nos Deus noster. V Jesu in ore meo, Jesu in anima mea, Jesu semper in mente mea. VI Domine, non sum digna ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur anima mea. VII Memento homo quia pulvis es et in pulverem reverteris. VIII. Memorare novissima tua, et in æternum non peccabis. Complectebantur eæ lucubrationes veram B. Paulæ philosophiam. Cujus hæc erat summa: omni ope enitendum esse ut, post labilem hanc vitam, assequamur finem quem Deus hominibus præstituit; nihil esse fortunatius quam unice diligere Jesum, cujus nomen assidue in ore et in pectore habendum.

[15] [Erat humilis,] Licet tam multis tamque egregiis charismatibus emineret, non ex iis tamen (ante oculos hinc propriam humilitatem, illinc infinitam Dei majestatem habens) ullam sumebat arrogantiam. Quo factum est ut monialibus, eam cœnobii abbatissam deligentibus, aperte manifestaret, sibi magis placere subesse quam præesse. Quod officium numquam admississet, nisi certa fuisset Deum ore sodalium esse locutum, ac proin obtemperandum esse. In optatis quoque ipsi erat, (sed cœnobii obstabat consuetudo), potius nomine suo quam nomine abbatissæ nuncupari. Sororum quidem servitialium seu conversarum non raro fungebatur officio; quin etiam opera servilia qualiacumque obibat, uti haurire aquam, adspergere hortum, purgare molendum monasterii triticum, eluere in culina scutellas, vasaque coquinaria, verrere domum et ecclesiam domesticam, resarcire vestes, aliaque hujus generis d. Nec probrosum ducebat iis sororibus conversis vel etiam ancillis suis inservire manibus, præsertim cum morbo afflictarentur: et si quæ agenda erant, ipsa potius perficiebat quam aliis injungebat. Dein quia sibi videbatur tot tantisque, quibus a Deo fuerat cumulata, donis perperam usa, vilissimam omnium rerum sese putabat. Quod si quæ clades oppido Mantuano, suo monasterio, Ordini Seraphico vel ipsi Ecclesiæ imminebat, sibi persuasum habebat, Deum ob sua delicta id permittere. Ægre ferebat se a frequenti hominum turba honoris causa conveniri; quos omnes tanta prosequebatur reverentia, ut numquam prior sedere voluerit. Cum visitaretur a religiosis alicujus Ordinis regularis, eorum benedictionem genibus flexis semper exorabat.

[16] [parca cibi, potus et somni;] Quæ adeo demisse de seipsa sentiebat, non poterat non parca esse cibi, potus somnique. Timebat enim ne, si sensibus indulgentior esset, peccati laqueis irretiretur, aut ne amore Dei minus flagraret. Hinc tam tenuem sumebat cibum, ut aliæ dicerent moniales eam miraculo protrahere vitam. Tædebat et eam, ut olim S. Bernardum Claravallensem, cibi potusque. Licet ad jejunia ab Urbano IV indicta non adstringetur, sed ad ea dumtaxat quæ Eugenius IV intacta reliquerat, indulgentia hujus pontificis uti noluit, sed potius accessit ad Urbanianam severitatem, quæ his expressa est verbis: “Sorores autem omnes, et servitiales, infirmis exceptis, a festo Nativitatis gloriosæ virginis Mariæ, usque ad festum Resurrectionis Dominicæ, nisi diebus dominicis et die Nativitatis Domini, continuum servent jejunium: a Resurrectione vero Dominica usque ad festum Nativitatis beatæ Virginis, teneantur sexta feria jejunare. Omni quoque tempore, præter infirmas infirmitatis suæ tempore, ab esu carnium abstineant. Cum debilibus autem dispensare valeat abbatissa, prout eorum debilitati viderit expedire. Ovis vero et caseo, et lacticiniis licite possint uti, præterquam ab Adventu usque ad Nativitatem Domini, et a Dominica Quinquagesimæ, usque ad Pascha, necnon et feria sexta, et jejuniis ab Ecclesia generaliter institutis.” Neque in his constitit B. Paula. Jejunabat enim per totum annum singulis hebdomadibus, feriis IV et VI et sabbato. Dein multis aliis diebus non nisi pane et aqua sustentabatur; item pluribus aliis diebus, iis præsertim quibus mensæ accumbebat Eucharisticæ, nullo vescebatur cibo. Et licet numquam nisi moderatissime indulgeret somno, (quando enim defessa erat, tantum tres dormiebat horas), tamen somnum tamquam tempus perditum putabat. Aliquando integras consumebat noctes in oratione, et quum somno vinceretur, tunc eum capiebat modo jacens humi, aut in stramentis, aut capiti supposito lapide vel ramis aridis, modo sedens in sella, capite alterutri cubito innixo, aut in scabello vel etiam in gradu altaris aut scalarum.

[17] [sæviebat in corpus suum.] Asperis continuo incedebat induta ciliciis, et corpus suum flagellis aut ex ferro, aut ex aculeis, aut ex funibus confectis, frequentissime et durissime dilacerabat Phthisim, debilitatem, cæcitatem in summa senectute ultra quadriennium maxima toleravit patientia: quo tempore de Christi passione loqui non desinebat. Et quum tot tantisque afficeretur doloribus, cum omnibus miscebat sermonem de rebus divinis læta et hilaris, ac quasi optima uteretur valetudine. Quin quo magis Deo adhæreret et beneficia cœlestia obtineret, ab eo quotidie novos petebat dolores: et quando dirissimis ejus corpus premebatur infirmitatibus, tunc mirum in modum continuæ rerum divinarum contemplationi sese dabat, non secus ac si fuisset optima valetudine. Neque tunc minus jejunabat, vel minus in vigiliis traducebat noctes, aut minus crudeliter tractabat corpus. Interea vero erga moniales erat blanda et de nullo dolore conquerebatur, dicens sese nulla premi infirmitate, adeo ut moniales dubitarent num morbo reapse torqueretur. Tunc tantum videbatur minus læta, quando ei a medico medicinæ præscribebantur: non propter earum nauseam, sed quod hanc corporis curam nimis exquisitam putabat. Quapropter solita erat dicere: “Melius esset hanc dare medicinam cuidam pauperi, qui magis quam ego indiget valetudine et robore. Mihi perplacet infirmitas mea; scio eam esse Dei voluntatem, quam in omnibus rebus et ubique volo implere.”

[18] [Cives Mantuani eam vivam multum honorabant.] Atque hæ fuerunt præcipuæ B. Paulæ virtutes. Nec potuit sancta femina, ut lucerna sub modio, in monasterio S. Luciæ abscondi, aut non splendescere Mantuæ aliorumque locorum civibus. Hinc marchio Mantuanus, ejusque uxor et filii non raro iverunt eam salutatum, vel ejus de rebus maximi momenti sententiam exquisitum. Mulieres nobiles vel etiam mediocris conditionis, ut Deus suis rebus faveret, sed præsertim ut sibi felicem daret partum, B. Paulam frequentissime adire solitæ erant. Ægroti majorem fiduciam ejus precum quam medicorum artis habebant. Viri nobiles et divites, non secus ac pauperes et mendici, curas suas tam de animo quam de corpore cum ea communicare, ejusque monitis, utpote undique salutaribus, minime dubitabant parere. Nec probro sibi ducebant viri præclari ordinis ecclesiastici utriusque eam, consilii causa, convenire, et tamquam magistram sequi: nam omnium erat persuasio B. Paulam divino lumine ob suam sanctimoniam mirifice adjuvari. Sed ei instabat finis vitæ; de quo breviter agemus.

[19] [Pie moritur die 18 augusti 1514.] B. Paula septuagesimum primum ætatis et quinquagesimum sextum vitæ monasticæ annum agens, obiit. Exhausta vigiliis, jejuniis aliisque adhibitis corporis cruciatibus, in gravissimum inciderat morbum, qui eo periculosior erat quod, quadam die coram Christi imagine in altis scalis orans, humi a dæmone fuerat prostrata et ita corpore defecerat, ut eam sociæ mortuam existimarent. Fini proxima, licet diris continuisque corporis angeretur doloribus, a Deo vel divinis rebus mentem umquam avertere nequivit. Interea ultimis aucta sacramentis, adstantibus aliis monialibus et confessario, animam exhalavit, die 18 augusti anni 1514, complexa dilectissimum Dominum Jesum Christum, cruci affixum, et pientissime pronuncians assuetam orationem: Passio Jesu Christi, Sanguis Christi, misericordia. Haud dubitarunt sodales quin, meritis dives, statim post obitum æternam recepisset mercedem, et in cœlis ejus suffragium multum valeret. Hinc sese ei commendare in clientelam, tangere manus, iisque in se Christi crucem signare; corpori, utpote sacris reliquiis, admovere annulos, coronas, numismata, imagines Christi cruci affixi aliaque hujusmodi.

ANNOTATA.

a Disciplinam circa electionem abbatissarum in Ordine S. Claræ pluries a pontificibus Romanis fuisse mutatam ostendit Dominicus a Gubernatis. Quonam tempore fuerit creata abbatissa P. Paula scimus tantum ex instrumentis a notario Cornice scriptis collectisque a Baccantio, nempe eam anno 1493 et 1503 parthenoni præfuisse; item notum est die 4 maji anni 1492 eam hoc munere functam esse. Id discimus ex beatæ feminæ epistola, quam in Appendice edimus. Ibi quoque legimus monasterium S. Luciæ tum temporis non parum penuria laborasse.

b Minus frequentem S. Franciscus Assisias communionem tertiariis et monialibus sui Ordinis præscripserat. Etenim in Regula Tertiariorum mandat ut ter in anno … peccata propria confiteri et Eucharistiam devote suscipere non postponant [Waddingus, tom. II, pag. 11.] . In Regula vero, quam S. Claræ ejusque sodalibus dedit, legitur: Duodecim vicibus ad minus de abbatissæ licentia confiteantur in anno, et cavere debent, ne alia verba tunc inserant, nisi quæ ad confessionem et salutem pertinent animarum. Sex vicibus communicent, videlicet in Nativitate Domini, in quinta feria Majoris Hebdomadæ, in Resurrectione Domini, in Pentecoste, in Assumptione B. Virginis, et in festo Omnium Sanctorum [Ibid., pag. 79.] . Animadvertendum est sæculo XIII in monasteriis multo minus sæpe quam hodie susceptam fuisse Eucharistiam. Et quidem ad normam disciplinæ istius ævi, mandavit anno 1239 archiepiscopus Tarraconensis ut canonici omnes, (quorum plerique non erant presbyteri,) in tribus anni solemnitatibus publice reciperent Corpus Christi [Acta SS., tom. XII Octobris, pag. 67.] : quod et fuit præceptum canonicis regularibus Comensibus [Ibid., tom. IX, pag. 418.] . Item S. Hildegardis anno 1179, scribit tamquam rem relatu dignam se cum suis monialibus per singulos fere menses ex consuetudine participationem Corporis Domini frequentasse [Ibid., tom. V Sept., pag. 667.] . Adeoque B. Joannes Bonus eximiæ dedit sanctimoniæ indicium, singulis diebus dominicis ad sacram accedens mensam [Ibid., tom. IX Oct., pag. 720.] . Frequentem quoque sacram communionem præscripserunt Gregorius IX, Clemens V et Benedictus XII, jubentes ut omnes prima die dominica cujusque mensis in monasteriis benedictinis communicarent [Martene, Comment. in Regulam S. Benedicti, cap. XXXV, pag. 455.] : nam a sæculo IX et præsertim XII ad sæculum XVI (quo S. Ignatii de Loyola opera crebrior S. Eucharistiæ usus in Ecclesia invaluit) Christi fideles pane angelico minus sæpe vescebantur [Acta SS., tom. VII Julii,pag. 436, 531.] .

c SS. Sacramenti benedictio in Ecclesia non videtur valde antiqua. Etenim Grancolas [L'ancien sacramentaire de l'Église, part. I, pag. 223.] et Joannes Baptista Thiers [Exposition du S. Sacrement, lib V, cap. 7, pag. 752. Cfr. Pascal, Dictionnaire Liturgique, V° Eucharistie; Précis historiques, année 1872, pag. 59.] censent eam in Gallia duntaxat a sæculo XVI extremo cœpisse a presbyteris dari. Ex Vita B. Paulæ, quæ ineunte sæculo XVI ultimum diem obiit, constat hoc pietatis officium diu in Italia, antequam in Gallia usurparetur, fuisse in usu.

d Servitiales seu conversæ Sorores, præter moniales ex quibus ipsum monasterium existit, paucæ sunt in cœnobiis Ordinis S. Claræ, uti in multis aliis feminarum conventibus. Servitiales Sorores eamdem ac moniales servant disciplinam, excepto quod ad clausuram non sunt adstrictæ. Ita in Regula Urbani IV.

CAPUT TERTIUM.
B. Paulæ sepultura et translationes.

[B. Paulæ corpus publice honoratur in ecclesia privata,] B. Paulæ, ob eximiæ sanctimoniæ famam, reliquiæ in loco omnino distincto ecclesiæ domesticæ monasterii S. Luciæ fuerunt depositæ: quin et deinceps uni ex monialibus officium earumdem custodiendarum fuit concreditum. Verum quum multi per pientissimæ feminæ interventum dona peculiaria a Deo impetrarent et de iis per totam provinciam Mantuanam esset sermo, jussit Gabriel de Mantua, a familia Galvania ortus, tunc Fratrum Minorum istius tractus minister provincialis, sacrum corpus in cupressina capsa honorifice deponi et servari. Interea vero B. Paulæ reliquiæ, quum eas ab omni putredine immunes custodiret Deus, a viris piis majore in dies reverentia habebantur, donec tandem anno 1603 Franciscus Gonzaga, episcopus Mantuanus a et jam pridem minister generalis totius Ordinis Fratrum Minorum, sponte ac motus pietate, permisit, quin et jussit ut, quo loco conditæ erant, publicæ venerationi quotannis die 18 augusti exponerentur.

[dein ab anno 1689 in ecclesia publica monasterii S. Luciæ;] Ibi quievit sacrum corpus usque dum anno 1689 in conventus ecclesiam publicam translatum est; cujus rei hæc fuit causa. Quum Carolus Gonzaga, dux Mantuanus, b in Hungariam, pro Leopoldo I imperatore c eoque rege Hungariæ contra Turcas belligeraturus, die 26 junii anni 1687, profectus esset, ejus pientissima uxor Anna Isabella, ut quam primum Mantuam repeteret, Deum per B. Paulæ interventum preces fundens adiit. Hinc et monasterii S. Luciæ abbatissæ quinquaginta cereos dedit, quorum unus alternis diebus ad beatæ virginis sepulchrum igni absumeretur, ita ut post dies centum cerei omnes concremati essent. Præterea quotidie debebant duæ moniales ante B. Paulæ corpus orationem jaculatoriam ab ea concinnatam “Passio Jesu Christi, etc.” centies recitare. Quæ vota non respuit Deus: nam quo die ultimus accensus est cereus, accepit prænobilis Anna Isabella suum maritum ducem Ferdinandum jam sese ad iter accinxisse Mantuanum: quo brevi post die 12 octobris anni 1688, incolumis pervenit [Il fioretto delle croniche di Mantova, pag. 140 et 142.] . Ast quum, accepto hoc beneficio, Annæ Isabellæ pietas erga B. Paulam non parum cresceret, factum est, quo satis ejus fieret studio, ut, adstante Henrico Vialardi, episcopo Mantuano ab anno 1687 ad annum 1711 [Italia Sacra, tom. I, col. 875.] , beatæ virginis corpus ex ecclesia domestica ad publicam, die 18 augusti anni 1689, ad altare majus solemni pompa translatum fuerit. Sed ducissa, priusquam id perageretur, jussit ut in duabus capsis artificiose exornatis, altera marmorea, altera crystallina atque perlucida, incorruptum deponeretur corpus [Baccantius, pag. 182.] .

[20] [ab anno 1783 in ecclesia S. Catharinæ; ab anno 1798 in ecclesia S. Vincentii;] Verum, quum imperator Austriæ Josephus secundus mense junio anni 1783 monasterium S. Luciæ Mantuanum exstinxisset, non defuerunt cœtus religiosorum qui, ut suum monasterium B. Paulæ exuviis ditaretur, nihil non fecerint. Res quidem successit monialibus S. Catharinæ Ordinis Fratrum Prædicatorum d, fuitque sacrum pignus in earum templo, jubente imperatore, sub altari majori publice expositum [Acta Confirmationis cultus, Summarium, pag. 14.] , et beatæ virginis festum solemni ritu, die 18 augusti, quotannis actum. Quo loco manserunt sanctæ reliquiæ usque ad diem 7 augusti anni 1798 [Ibid.] . Tunc ad S. Vincentium, monasterium quoque monialium Ordinis Fratrum Prædicatorum, hora 5 matutina portatum fuit, atque ibi in ecclesia domestica sub altari majori cultu cohonestatum publico. Idque fuit factum quod paucis diebus ante, die 3 augusti, ab Hieronymo Filippini, Mantuæ commissario, uti dicebant, potestatis exsecutivæ, nomine Reipublicæ Cisalpinæ, decretum fuerat ut S. Catharinæ incolæ ad S. Vincentii e migrarent moniales, et cum iis in unum coalescerent cœtum [Ibid., pag. 14.] .

[21] [et anno 1813 petentibus Voltensibus] Sed quum et anno 1810 e monasterio S. Vincentii, ad militum usum adhibito, moniales essent exturbatæ, rogarunt anno 1813 Bartholomeus Candrina parochus, simul et incolæ parochiæ Voltensis, ut B. Paulæ, suæ popularis, corpus ad locum transferretur natalem. Quibus legitimis annuens votis Hieronymus Trenti, sede vacante, vicarius capitularis Mantuanus, jussit ut, die 13 augusti, adstantibus præcipuis Mantuanis et Voltensibus presbyteris civibusque, primo sedulo recognoscerent sigilla quæ urnæ, quum ex ecclesia S. Luciæ ad ecclesiam S. Catharinæ transferenda esset, fuerant apposita: dein ut ad ecclesiam cathedralem Mantuanam portaretur, ibique custodiretur. Interea cives Voltenses pietatis ergo rogarunt ut recenti urna, cujus ipsi solverent pretium, B. Paulæ exuviæ includerentur: quæ facultas eis fuit concessa, propterea quod certo certius nullum inde incorrupto corpori detrimentum inferendum esset, etiamsi novis ornaretur vestibus.

[22] [delatum est Voltam.] Itaque die 18 septembris beatæ puellæ corpus ex veteri fuit extractum urna, vestibusque purgatis ac partim mutatis, in nova eaque auro textili fulgida locatum. Obsoletas quidem vestes, utpote sacras reliquias, religiosissime servari jussit vicarius capitularis. Dein circa horam primam pomeridianam, die 25 septembris, concreditum fuit B. Paulæ corpus presbyteris civibusque Voltensibus, qui statim iter ineuntes, nocte sequenti urnam in ecclesia parœciali parochiæ Goito deposuerunt, et postero die circa horam octavam in altari, quod in loco nuncupato Ghisiolo erectum erat. Tunc vicarius capitularis Mantuanus, suæ dignitatis indutus insignibus, et cleri corona circumdatus, B. Paulæ urnam denudari jussit, atque in ea appendi thecam argenteam gemmaque ornatam, quam dono dederat Tullus Guerrieri. Dein in marchionis Tulli Guerrieri, prætoris Mantuani, Ludovici Bonomi, prætoris Voltensis, pluriumque aliorum conspectu, rursus jussit vicarius capitularis urnam, cui suum apposuit sigillum, claudi. His peractis clerus, sequente vicario capitulari, uti et sodales sanctissimi Sacramenti, multusque populus, continuato agmine, psalmos cantantes, symphonia æra pulsantes, sanctam urnam, quam quatuor sacerdotes, aliis quatuor adstantibus, humeris portabant, ad parochialem deduxerunt ecclesiam: cujus in limine decantare cœperunt hymnum Te Deum: item, prope urnam quæ super mensa ad majus altare locata erat, antiphonam “Veni Sponsa Christi”, cui addidit vicarius capitularis orationem de Communi Virginum “Exaudi”. Postea fuit posita urna in parte superiore ejusdem altaris in omnium conspectu: ubi tum per Missam a vicario capitulari solemnissime celebratam, tum per vesperas modulate cantatas et benedictionem cum SS. Sacramento datam, permansit, ac dein in loculum sub altaris mensa in sacello B. Mariæ virginis de Rosario recondita fuit. In cujus rei perpetuum testimonium hæ incisæ sunt literæ in cornu evangelii:

PAULLA MONTALDIA
VIRGO CHRISTI HEIC SITA SUM
QUÆ CCCLV ANNIS POSTQUAM HINC SUM PROFECTA
CCC POSTQUAM MANTUÆ DECESSI
HAUD DISSOLUTO CORPORE
SOLEMNI POMPA IN PATRIAM TRANSVECTA
HIC SUB ARA VIRGINIS DEIPARÆ QUIESCO
PIETATE VOLTENSIUM MEORUM ELEGANTI TUMULO ORNATA
O VOS QUI RELIQUIAS MEAS DEOSCULAMINI
DEO O. M. MEI CAUSSA GRATIAS AGITE HABETOTE
QUEM VOBIS PRÆSENTISSIMUM PRECOR
VOS UT APUD ME BEATOS SISTAT UNIVERSOS.

Item in cornu epistolæ:

EX AUCTORITATE PRÆFECTI PROVINCIÆ
ET EX INDULGENTIA HIERONYMI TRENTI
VICE SACRA ANTISTITIS MANTUANORUM
OPERA ATQUE STUDIO
TULLI M. GUERRIERI MARCH. MANTUÆ PRÆTORIS
CUM BARTHOLOMÆO CANDRINA CURIONE
ADNITENTIBUS DOMINICO DOGINI PUBLICO CURATORE
ALOISIO BONOMO CAROLO VILLAGROSSI ALOISIO BOSELLIO
CORPUS B. PAULLÆ MONTALDIÆ NOSTRÆ
AB CŒNOBIO SOROR. FRANCISCANAR. QUOD FUIT AD S. VINCENTII
FAMILIA DISSOLUTA HUC EST TRANSLATUM
VI CAL. OCT. ANN. MDCCCXIII.

ANNOTATA

a Franciscus Gonzaga minister generalis FF. Minorum, postea episcopus Mantuanus, cognato suo S. Aloysio Gonzagæ auctor fuit ut Societati Jesu nomen daret [Acta SS., tom. IV Junii, pag. 870, 946 et seq.] . De pientissimo illo viro locuti sunt decessores nostri, ubi de Prætermissis diei 30 Aprilis [Ibid., tom. III April., pag. 722.] . Ex familia Gonzaga ante et post obitum B. Paulæ prodierunt decem episcopi Mantuani [Ughelli, Italia Sacra, tom. I, pag. 868.] .

b Carolus IV, alias Carolus III, natus anno 1652, mortuo patre Carolo II, alias Carolo III, anno 1665 creatus est dux Mantuanus, sub matris suæ Isabellæ Claræ Austriacæ tutela. Anno 1670 matrimonium iniit cum Anna Isabella Gonzaga, filia Ferdinandi III ducis Guastallæ, quæ obiit anno 1703. Altera uxore ducta, moritur improlis anno 1708 [Gionta, pag. 129, 133, 135, 152, 157, 158.] .

c Leopoldus I natus anno 1640 Ferdinando III, imperatore Germaniæ, et Maria Anna Hispanica, creatus fuit rex Hungariæanno 1655, rex Bohemiæ anno 1656, et demum imperator Germaniæ post patrem mortuum, anno 1688. Obiit Leopoldus anno 1705.

d Ecclesia S. Catharinæ, virginis et martyris, fuit ædificata anno 1329 [Ibid., pag. 45.] , dein prorsus renovata anno 1738. Anno vero 1789 desiit esse parœcialis fuitque ad militum usus adjuncta: sed anno 1814, facta subsidiaria vicinæ ecclesiæ parœcialis S. Apolloniæ [Diario di Mantova per l'anno 1836, pag. 94.] .

e Ecclesiam et monasterium S. Vincentii, martyris, sæculo XV ædificanda curavit Paula Malatesta, uxor Joannis Francisci marchionis Mantuani, ut monialium S. Dominici, quæ ab anno 1260 sedem habebant in Miliarino prope portam Cerese, esset domicilium. Licet hoc cœnobium a Josepho II anno 1797 esset abolitum, monialibus tamen hujus et plurium aliorum Ordinum fuit concessum, ut ibi omnes simul et domo et ecclesia uterentur, usque dum ex eo emigrare anno 1810 coactæ sunt: tunc eorum domus militaribus usibus fuit aptata [Ibid., pag. 163 et seq.] .

CAPUT QUARTUM.
Miracula B. Paulæ interventu patrata Mantuæ et alibi.

[Deprecante B. Paula, sanantur Ludovica Panizza,] Anno 1251 ipsa die Pentecostes Ludovica Panizza, monialis cœnobii S. Luciæ, multos annos distorta crure, quod jussu patris sui Ludovici Pannizza, eximii medici, instrumento chirurgico constrictum tenebat, sanitati, deprecante B. Paula, fuit reddita. Scilicet quum Victoriam Feram, monialem quoque S. Luciæ, custodiendis beatæ virginis exuviis præpositam, rogaret, ut sibi per B. Paulam aliquod solatium obtineret, respondit Victoria: “Filia, modo inchoabitur prima horarum canonicarum in choro: jubeas te ferri in ecclesiam prope virginis pientissimæ corpus, et te ferventer ei commendes: moniales et suas tuis jungent preces. Ita agas et noli dubitare.” His dictis Seraphina Quaglia et Veronica Acerbi prope sacrum corpus tulerunt Ludovicam; quæ postquam (simul et moniales), nonnullas adhibuisset preces, in maximo orationis fervore repente clamavit: “Sorores cessate, morior, ne amplius oretis: o quantus dolor!” Sed, monialibus alacrius pergentibus, subito cruris abjicit fascias, erigit se, incedit per totam ecclesiam, et tandem genibus flexis coram SS. Sacramento, impensissimas Deo et B. Paulæ de tanto beneficio gratias agit.

[23] [Perpetua Marasca,] Eodem die Perpetua Marasca, alia S. Luciæ monialis, sanitatem B. Paulæ meritis recuperavit. Hæc, adeo erat debilis a multis annis, ut in crure, quod ab ipsa nullatenus moveri poterat, ex acus punctura aut carbone ardenti nec dolorem nec calorem sentiret. Quum audiisset quam mirabiliter Ludovica Panizza morbum depulisset, exclamavit: “Heu! tanto beneficio omnino sum indigna, sed ego, qui Ludovica multo sum infirmior, quam maxime indigeo.” Ast, monialibus ei animum addentibus, jussit sese ad B. Paulæ sepulcrum ferri, incredibili fiducia ab ea petens sanitatem. Ibi Nicolosa Rodiani, tunc temporis S. Luciæ abbatissa, non secus ac aliæ moniales post recitatam horam canonicam nonam, cantaverunt litanias, dixeruntque alias pro Perpetua Marasca orationes. Hæc autem intra orationem clamare cœpit: “Ne amplius, ne amplius oretis: morior!” Jacebat quidem humi semiviva, quum confestim sanitati fuit reddita, stetit, incessit per ecclesiam, ante B. Paulæ corpus genua flexit, surrexit adoratura SS. Sacramentum, acturaque Deo gratias. Dein domum hortumque percurrit, et solitis, uti ante morbum, muneribus fungi non distulit.

[24] [Felicitas Pistronii,] Tertium miraculum eodem Pentecostes die deprecatione B. Paulæ patratum fuit. Felicitas Pistroni, S. Luciæ quoque monialis, jam grandæva, distortis jamdudum laborabat manibus. Verum, quum audiisset quo pacto Ludovica Pannizza et Perpetua Marasca morbo fuissent liberatæ, summa fiducia per B. Paulæ merita a Deo valetudinem petiit. Quapropter, recitatis vesperis, ivit in ecclesiam oratura cum cæteris monialibus ad B. Paulæ corpus. Ubi, postquam ejus manus signo crucis fuerunt signatæ, repente e languore fuere prorsus recreatæ. Qua re visa omnes moniales gaudio exultantes hymnum cecinerunt: “Te Deum laudamus, te Dominum confitemur.” Eodem die quum trium miraculorum fama per totum oppidum esset dispersa, venerunt ad monasterium sanctimonialium medicus, atque etiam Ludovicæ Panizæ pater: quibus rogantibus quomodo morbum depulissent, responderunt tres virgines, paulo ante subito sanatæ: “Nostra beata Paula nos sanas fecit.” Hæc mirabilia, quum a medicis narrata fuissent Margaretæ Paleologæ, uxori Frederici II marchionis Mantuani a, multum contulerunt, uti in Commentario prævio num. 2 vidimus, ad pietatem erga B. Paulam augendam.

[25] [monialis vocata Ciriachi,] Monialis S. Luciæ, nomine Ciriachi alta fenestra decidit: eique arteria, qui vulgo dicitur capitis pulsus, abruptus est. Eam medici et chirurgi, examine facto, dicebant mortuam: sed ecce postquam a monialibus B. Paulæ fuit commendata, sanitatem repente recuperavit. Hoc beneficium testatus est Alexander Andreasi episcopus Mantuanus, qui hanc sedem ab anno 1583 ad annum 1593 occupavit.

[26] [capellanus cœnobii S. Luciæ,] Quum hæc fierent aderat episcopi capellanus, qui tunc temporis acutissimo dolore ad cor laborans, sese quoque ad benevolam B. Paulam convertit, ac eodem momento morbo liberatus fuit. Quapropter obtulit B. Paulæ anathema argenteum, quod anno 1772 in cœnobio S. Luciæ adhuc servabatur.

[27] [operarius episcopi Mantuani,] Operarius quidam Alexandri Andreasi, episcopi Mantuani, de quo modo fuit dictum, gangræna adeo vitiatus erat, ut de brachio abscindendo omnino ageretur. Ast, quum animus ei deesset ad tam crudelem abscissionem subeundam, causam suam B. Paulæ commisit, consiliumque anathematis argentei appendendi cepit, centies quoque recitavit brevem orationem jaculatoriam a B. Paula concinnatam. Neque fefellit spem eventus: nam sanitatem, nullo adhibito remedio, nullo accersito medico aut chirurgo, præter omnium spem, repente recuperavit, suosque consuetos labores sine incommodo iterum suscipere valuit.

[28] [Diana Borromæa,] Diana Borromæa Florentina, prima Eleonoræ Austriacæ b, tunc ducissæ Mantuanæ, matrona honoraria, decidendo tam grave vulnus acceperat ut omnium judicio brevi esset moritura. Ast ipsa suæ vitæ curam B. Paulæ prorsus commisit. Adjecit et votum accendendi ad ejus sepulcrum quinque cereos, si valetudinem recuperaret. Quæ pietas ita Deo placuit, ut sanitatem ægrotanti reddiderit.

[29] [bubulcus cœnobii S. Luciæ,] Monasterii S. Luciæ bubulcus carrum onustum in cœnobium agens, sub rotam cecidit et tam crudeliter fuit vulneratus, ut nulla spes eum sanandi affulgeret. Quod, quum quædam cœnobii monialis vidisset, super eum partem vestis B. Paulæ posuit, qui illico prorsus illæsus surrexit.

[30] [matrona ex familia Calipuli,] Matronæ ex familia Calipuli, quum esset gravida et longo jam tempore acutissimis humeri doloribus laboraret, timeretque partum infaustum, Eleonora Austriaca, ducissa Mantuana, hoc dedit consilium: “Mitte, ait, quemdam ad monasterium S. Luciæ, qui tibi accipiat pannum olim a B. Paula adhibitum, et fiet prout tibi est in votis.” Placuerunt Eleonoræ verba matronæ gravidæ, quæ, cum partus tempus instaret, B. Paulæ induta panno, præter solitum felicissime edidit fœtum.

[31] [mulier quædam nobilis,] Alia mulier nobilis, quæ et ipsa quoties erat paritura in manifestissimo mortis periculo versabatur, dorso suo, quum rursus instaret partus, B. Paulæ imposuit vestem, ac repente infantem in lucem facillime edidit.

[32] [Dominicus Menini,] Dominicus Menini pleuritide et acuta febri tam graviter afficiebatur ut nullam ei, utpote insanabili, medicinam amplius ministrarent medici. Verum, quum a monasterio S. Luciæ, cui favebat, vestem B. Paulæ acceptam induisset, repente sanitatem recepit. Simile beneficium plures alii assecuti sunt tangendo B. Paulæ vel vestem vel velum, quin et flores, numismata, coronas, et alia hujus generis.

[33] [Franciscus Nicolaus Gonzaga de Vescovato.] Franciscus Nicolaus Gonzaga, dominus feudi imperialis Episcopatus (Vescovato), qui ortus anno 1731 obiit circa annum 1792 [Almanach de Gtoha, ann. 1792 et 1793, pag. 28; Cfr. Moreri, diction., tom. V, pars II, pag. 274.] , quum esset puer adeo morbis erat debilitatus ut ejus saluti omnino desperaretur. Qua de re valde sollicitus ejus pater, post optimorum medicorum artem sedulo adhibitam, B. Paulam, ut filio suo valetudinem a Deo impetraret, humilibus precibus adivit. Rogante eo, moniales S. Luciæ novem dies idem beneficium per beatæ feminæ intercessionem a Deo petierunt. Nec eventus spem fefellit; nam sub novendialium precum finem ægrotus convalescere cœpit et paulatim sanitati omnino fuit restitutus. In perpetuum grati animi testimonium, pater pueri testamento decrevit ut monialibus S. Luciæ quotannis magna ceræ vis, ad celebrandam in honorem B. Paulæ religionem novem dierum, liberalissime daretur.

[34] [Restinguitur incendium in coenobio S. Luciæ.] Die 6 maji anni 1731, circa horam secundam noctis, in monasterio S. Luciæ cubiculum abbatissæ Floribaldæ Chiusole cœpit incendi. Quod videntes moniales B. Paulæ implorarunt auxilium, et ecce ignis, nulla adhibita aqua aut alio remedio, extinctus est.

[35] [Convalescit Josephus Fedele dalla Porta,] Die 12 septembris anni 1730 Josephus Fedele dalla Porta febri tertiana vehementer fuit correptus, neque ullum potum, etiam aquam, stomacho retinere valebat. Sed sese B. Paulæ commendans et aquam ex ejus puteo bibens, plane a febri liberatus fuit. Simili beneficio donatus fuit die 2 junii anni 1731, quemadmodum ipse scripto testatus est die 15 junii anni 1731.

[36] [Filia quædam bima] Filia bima Camillæ uxoris Francisci Succhi, ex parochia S. Lazari prope Mantuam, ab octodecim mensibus febri laborans ad extremum erat deducta casum. Verum allata ad B. Paulæ sepulcrum, ibique ejusdem sanctæ mulieris veste tacta, illico a febri perfuncta fuit.

[37] [Teresia Ferrarezi,] Soror Teresia Ferraresi, monialis Mirandulensis c cœnobii S. Ludovici, annum vigesimum primum agens, non tantum sanguinem exscreabat a quindecim diebus, sed febri ardenti ac dolore capitis et pectoris multum ægrotabat. Quum ejus pater Joseph Ferraresi, cœnobii medicus, omnia media frustra adhibuisset, invocata est sancta virgo Mantuana. Interea in somno videbatur ægrota sibi videre B. Paulam, cui interroganti a qua corporis parte doleret, respondit: “Doleo a pectore et capite.” At ei animum addens B. Paula ait: “Noli dubitare: sanata es”. Ab hac hora monialis Teresia omni morbo liberata fuit. Cujus rei testimonium dedit die 6 maji anni 1732 Frater Franciscus de Mirandula, Ordinis Fratrum Minorum, confessarius ordinarius monasterii S. Ludovici.

[38] [Joannes Petrus Carrere,] Die 26 januarii anni 1732 Joannes Petrus Carrere hæmorrhoide adeo affectus est, ut post sexaginta dierum intolerabiles dolores, utpote omnino insanabilis, sacramentis morientium jussu medicorum et chirurgorum fuerit auctus. Quum res in hac conditione essent, intervisus fuit ab amico suo Francisco Padovani, monasterii S. Luciæ conservatore, qui ipsi hæc dixit verba: “Amice, commenda te Paulæ Mantuanæ, cujus corpus religiosissime in ecclesia S. Luciæ servatur. Ego rogabo moniales ut ejus capsam aperiant, populoque ad venerandum exponant, atque etiam preces fundant ut per ejus merita a Deo sanitatem impetres. Interea tu et familia tua magna fiducia vos committite B. Paulæ.” Annuit ægrotus: et qua nocte dicebatur moriturus, ecce tumor intra corpus desedit. Dein somno quievit quo superioribus sexaginta diebus frui non valuerat. Quando vero evigilavit, omnino fuit sanus. E lecto surgens ad ecclesiam S. Luciæ statim ivit, B. Paulæ, ad ejus sepulcrum, de accepto beneficio impensas acturus gratias.

[39] [Beatrix Spinola,] Mense februario anni 1732 marchionissa Beatrix Spinola uxor marchionis Ambrosii Spinolæ, qui frater fuit ducis feudi Sancti Petri in Galatina (diœcesi Hydruntina regni Neapolitani) [Sacco, Dizionario Geografico del Regno di Napoli, tom. III, pag. 313; Giustiniani, Dizionario Geografico del Regno di Napoli, tom. VIII, pag. 213 et seq. Cfr. Miræus, Gentis Spinulæ illustrium elogia, pag. 36.] , lecto jacebat a die 1 februarii anni 1732 a nervorum distentione incredibiliter dolens. Hinc factum est ut die 5 martii sequenti abortum fecerit, et morbus diebus 12 et 17 ejusdem mensis tantum ceperit incrementum, ut medici de ægrotantis vita servanda omnino desperarent. Tunc marchionissa a B. Paula sanitatem petiit: fuit eadem precatio monialium S. Luciæ. Quarum confessarius cum cruce, quam beata mulier gestare vivens solita erat, ægrotæ dedit benedictionem. Qua accepta, repente convaluit, et matronæ Margaretæ Vilimpenta exultans dixit: “Sum sanitati restituta, sum sanitati restituta, hoc beneficium in me contulit B. Paula”. Id paulo post videntes medici, examine facto, non potuerunt non vehementer mirari. Ambrosius vero Spinola ejusque uxor Beatrix, die 17 julii anni 1732, jurejurando totam rei narrationem confirmarunt.

[40] [Victoria Rosmini] Anno 1732 per merita B. Paulæ sanitatem recuperavit Victoria Rosmini: quod ejus medicus hisce latinis refert verbis: “Fidem facio indubitatam, ac attestor ego infrascriptus medicus ordinarius perillustris Dominæ Victoriæ Rosmini, vocatus anno Domini 1732, mense septembris, die S. Michaelis, ad visendam eamdem dominam laborantem febre continua cum symptomatibus talibus indicantibus malignam existere febrem; ideo taliter processit morbus, quod jam ejus salus desperata existebat. Certe frustra erant remedia. Ipsa vero ex corde B. Paulinam ex cœnobio S. Luciæ Mantuæ invocavit, a qua statim, Deo favente, bene se habere incœpit; et ita de die in diem pristinam adepta fuit salutem. Hæc omnia cum meo juramento, si opus est, corroborare paratus sum. Hac die 4 decembris 1739 Mantuæ. Bartholomeus Solianus, medicus collegiatus.” Hactenus Solianus.

[41] [atque Valentinus Dogini.] Anno 1814 Valentinus Dogini Voltanus natus viginti duos annos primo per aliquot menses torminibus, dein ter febri miliaria laborans graviter decubuerat. Porro quum a medico, utpote desperatus, esset quasi derelictus, magna fiducia B. Paulam sanitatem rogavit, seque ad ejus sepulcrum in Voltana ecclesia parochiali, invitis medicis, ferri jussit. Ut ad B. Paulæ altare Missæ sacrificium celebraretur petierat Dominicus Dogini, pater Valentini. Tunc quidem ægrotus melius sese habere cœpit et mox sanitati omnino fuit restitutus. Hujus beneficii bene multi fuerunt testes [Summarium, pag. 30.] .

ANNOTATA.

a Fredericus II, quando ejus uxor Margareta Paleologa erga B. Paulam munificam sese præbuit, erat marchio Mantuanus. Anno vero 1530 a Carolo V imperatore Germaniæ ex marchione primus dux Mantuanus creatus fuit [Art de vérifier les dates, pag. 845.] .

b Borromæorum familia in Etruria domicilium habuit ad annum usque 1370: tunc ob motus civiles Mediolanum migrare coactusest Philippus Borromæus; cujus posteri, quos inter S. Carolus, in nobilioribus Mediolanensibus gentibus repositi fuerunt. Non omnes Borromæi Philippum Mediolanum sunt secuti: ad hos pertinuisse videtur Diana, de qua hoc loco Vitæ B. Paulæ [Imhof, Corpus Historiæ genealogicæ Italiæ et Hispaniæ, pag. 187 et seqq.; Scipio Ammirato, Istorie Fiorentine, tom. III, lib. 13, pag. 207, edit. Floren. 1848.] . Eam in suum comitatum recepit Eleonora Austriaca, filia Ferdinandi I imperatoris Germaniæ, anno 1561 matrimonio juncta Guillelmo, duci Mantuano. Obiit anno 1594 [Gionta, pag. 86 et 94.] .

c Mirandulæ olim duo fuerunt monasteria Ordinis S. Francisci, alterum Minorum Conventualium, in quorum locum sunt suffecti ejusdem Ordinis Observantes: alterum Urbanistarum, inchoatum anno 1460 [Gonzaga, de origine Seraphicæ religionis, pag. 275 et 289.] ; hujus fuit monialis Teresia Ferrareri, de qua hoc loco.

APPENDIX. DUÆ EPISTOLÆ B. PAULÆ

Paula de Montaldo, virgo tertii Ordinis mitigati S. Francisci (B.)
a

I Epistola ad Ludovicum II Marchionem Mantuanum.

Die 9 julii 1472. Illustrissime Domine. Nos soror Elisabeth Hippolyti, abbatissa monasterii S. Luciæ, et Soror Paula de Montaldi, monialis professa ejusdem monasterii, humiliter te rogamus, ut tibi commendatum habere velis miserum Ludovicum de Montalto, nepotem Sororis Paulæ. Quod nobis licere existimamus, quia erga nostram domum et dilectum fratrem nostrum Jacobum semper animo fuisti benevolo. Scilicet, ut certiores facti sumus, Ludovicus feria II hujus hebdomadis quinquies et heri vespere quater supplicio dicto strappata dire fuit tortus, et nihilominus, utpote innocens, ullius criminis sese reum esse negavit. Item ejus famulus sexties eadem pœna, binis vesperis, fuit cruciatus. Hic, insuper adhibitis reticuli tormentis, nullam culpam agnovit. Quæ utriusque constantia innocentiæ est signum evidentissimum: Ludovicus est civis honestus annos habens viginti sex b, ejusque famulus est simplex ruricola. Quapropter, clementissime domine, rogamus Illustrissimam Dominationem tuam, ut eos tibi commendatos habere velis, neque permittas eos deinceps tormentis affici. Si enim essent rei, suam culpam in tormentis fassi essent; nam ut ab iis liberentur, frequenter inveniuntur rei, qui licet insontes sint, sontes tamen sese fateantur. Hanc gratiam per Dei amoren petimus a Dominatione tua, pro qua eumdem Deum obsecramus, ut res tuas prosperas non tantum conservet, sed et meliores reddat. Nostram quoque causam tibi committimus. Mantuæ, die 9 julii anni 1472. Soror Elisabeth indigna abbatissa, et soror Paula de Montaldo, monasterii S. Luciæ, demisse venerantur Dominationem tuam. Illustrissimo et excellentissimo domino marchioni Mantuano Gonzagæ c.

ANNOTATA.

a Hæ duæ epistolæ, ipsius B. Paulæ manu lingua italica exaratæ, servabantur in Mantuanotabulario Gonzaga. Eas, nobis a ven. canonico Papiensi Savojo exscriptas, in linguam latinam transtulimus.

b Ex iis quæ hoc loco dicuntur de Ludovico B. Paulæ nepote et de ejus fratre Jacobo, ostendimus in Commentario Prævio num. 10, familiam Montaldiam fuisse valde honestam.

c Marchio ille fuit Ludovicus II, qui natus anno 1414, factus marchio anno 1444, mortuus est anno 1478 [Gionta, pag. 200.] .

II Epistola ad Isabellam Estensem, marchionissam Mantuanam (?) .

a

Die 4 maji anni 1492. Illustrissima mater et domina valde misericors erga pauperes. Humiliter tibi exponunt Sorores monasterii S. Luciæ ad suum cœnobium nonnullas eleemosynas fuisse allatas, iisque sese usas esse ad subveniendum suis monasteriique necessitatibus. Hinc quidem ab Illustrissima Dominatione tua mutuo acceperunt quadraginta septem libras, unum solidum et tres denarios. Rogant te ut pro solita bonitate tua et magna humanitate, prædicta quæ tibi debentur, sibi remittere velis; qua eleemosyna uterentur ad suum monasterium, prout omnino indiget, instaurandum. De cætero Deum ejusque gloriosam matrem Mariam ferventer orabunt, ut Dominationem tuam, cui se perpetuo commendatas volunt, atque se obstrictas humiliter fatentur, incolumem, gratia (divina) ornatam, felicissimamque servet.

Soror Paula, indigna abbatissa monasterii S. Luciæ, tibi, ut et omnes reliquæ cœnobii Sorores, obsequentissima.

ANNOTATUM.

a Hujus epistolæ inscriptio deperdita est. Sed eam perlegenti satis probabile videbitur ad marchionissam Mantuanam, quæ tunc erat Isabella Estensis, uxor Francisci II [Ibid.] , fuisse datam.

APPENDIX.
DE TRIBUS TURIBIIS HISPANIS ASTURICENSI, PALENTINO ET LIBANENSI DE SOCIIS POSTREMIS VERISIMILITER GENUINIS SS. JUSTO, PASTORE, CLEMENTE, GERVASIO ET GUILIELMO ET DE PSEUDONYMIS SS. TOLOBÆO, SYNOBIO, EUSEBIO, EUSOSTOMO ET OFASO

EXERCITATIO CRITICA.

Turibius Hispanus Asturicensis (S.)
Turibius Hispanus Palentinus (S.)
Turibius Hispanus Libanensis (S.)

AUCTORE V. D. B.

[Libanensi S. Turibii monasterio, in Hispania longe celeberrimo,] Liebana, quam et Levanam, Lebanam Libanamque appellatam reperi, novem leucas longa, quatuor lata, non ita pridem provincia dicebatur, nunc vero pars est provinciæ S. Andreæ, vulgo Santander, in Asturiis. Ex quatuor constat vallibus majoribus, nempe Valdeprado, Cereceda, Valdebaro et Cillorigo, et ex multis minoribus. Capit vicos quinquaginta sex, quibus præest oppidum Potes, positum in medio. Olim multa illic erant monasteria; sed ante recentiores turbas tria tantum, nempe conventus FF. Prædicatorum in urbe Potes, monasterium Benedictinum in Piasca Naranzo et tertium S. Turibii, quod, in Torena seu Torenco positum, semileucam a Potes distabat, illa ambo celebritate et antiquitate plurimum superans, utpote quod inter vetustissima universi orbis numeraretur. Sæculo enim VI aut VII conditum habebatur, neque umquam eversum. Quum scilicet illa regio valde montuosa sit, atque omni fere ex parte altissimis rupibus claudatur, adeoque in fundibuli speciem gerat [Minano, Diccionario geografico de España, tom. V, pag. 215 et seq.; Madoz, Dicc. geogr. de Españna, tom. X, pag. 278, et tom. XIII, pag. 176 et seqq.; Rod. Mendez Sylva, Poblacion general de Españna, fol. 52.] , nunquam in eam penetrasse dicuntur Mauri; sed christiani, (quum alibi nuspiam tuto consistere possent aut cogerentur mixtim cum Mahometanis vivere), si liberi esse vellent, Libanense per fugium adiisse traduntur, reliquias sanctorum et quidquid pretiosi haberent secum ferentes [Yepes, Coronica general de la Orden de S. Benito, tom. I, fol. 97; Florez, Españna sagrada, tom. XXXIV, pag. 378 et seqq. Cfr. Mabillonius, Annal. Bened., tom. I, pag. 70, edit. 1703.] . Certe non numeratur inter oppida et pagos, quæ Alphonsus I, qui et Catholicus, Sarracenis eripuit; verumtamen inter loca ex quibus incolæ metu Arabum aufugerant, eodem ab Alphonso reducti. Eo tempore, inquit Sebastianus Salmanticensis episcopus, in Chronico quod Alphonsus III vulgo nuncupatur [Ap. Florez, España sagrada, tom. XIII, pag. 482.] , eo tempore, hoc est inter annos 739 et 757, quibus Alphonsus Catholicus regnavit, populantur seu incolis implentur Primorias, Lebana, Transmera, Supporta, Carranza, Bardulia, quæ nunc appellatur Castella, et pars maritima Gallæciæ, Burgi. Alava namque Vizcaya, Alaone et Urdunia a suis incolis reperiuntur semper possessæ, sicut Pampilonia, Degius est, * atque Perroza. Atque tum ad Libanense monasterium delatum fuisse volunt brachium integrum crucis, in qua Christus Dominus se nobis peccatoribus victimam substituit; cujus venerandæ causa perpetuo accurrebant olim innumeri peregrini [Morales, Viage a los reynos de Leon, y Galicia y princip. de Asturias, pag. 59, edit. Florez.] , maxime quum S. Turibii festivitas cum die dominica congrueret: tunc enim ab anno 1515, concessione Leonis X, tribus diebus ante et totidem post indulgentia plenaria proponebatur, quem more hispanico jubilæum appellabant. Sed tantæ celebritati pares non erant reditus. Solebant tamen adesse, largitate fidelium confisi, duodecim monachi (legitimus incolarum abbatiæ numerus), quibus abbas non præerat, sed prior, quoniam monasterii S. Salvatoris Onensis * prioratus factus fuerat anno 1183 [Yepes, tom. I, fol. 97 et 98.] .

[2] [a falsariis multa attributa fuerunt fictitia sanctorum nomina; quæ inter S. Ofasus.] Hanc qualemcumque Libanensis monasterii notitiam ideo præmisimus quod hodie in Schindelii supplemento Menologii Bucelini hæc legimus: In Hispaniis, monasterio S. Martini ad montes Libanienses in Asturia, S. Ofari, monachi et confessoris. Ofarus sive Ofazo, magni illius Benedictini Ordinis per Hispanias propagatoris, S. Turibii, Telensis seu Palentini episcopi, discipulus, unus ex quinque qui secretorum illius præ aliis conscii, angelicam plane in illis montibus vitam ducebant, contemplationis studio mirifice excelluit, et corpus in spiritus servitutem redigens, cum nihil in magistro, nihil in collegis sanctis Tolobeo, Synobio, Eusebio et Eusostomo, nisi prodigiosa gratiæ intueretur signa, admirabilis et ipse … in domum Domini lætabundus intravit sub annum Christi 590. Inter quos similibus laudibus cumulavit Synobium ad diem 7 februarii, Eusostomum ad 21 ejusdem mensis, Tolobæum ad 3 julii, Turibium ad 11 novembris et Eusebium ad 22 decembris, partim Tamayi aliorumque Hispanorum exemplum secutus, partim suum arbitrium. In Actis autem Sanctorum ad diem 3 julii in Prætermissis breviter de Tolobæo dictum est; quippe qui visus sit ex apocryphis Hispanis ortus esse: atque ego quidem initio cogitaveram similiter Ofasum (hæc enim forma latina magis placet) paucis transmittere; sed quum omnia figmenta non sint, quumque Libanæ olim, ante productas Higuerianas merces, præter S. Turibium quinque monachi dicti ejus discipuli ibique sepulti pro sanctis haberentur, secernendum aliquando est bonum semen a loliis. Quod hoc loco in appendice faciendum visum est, quoniam in Prætermissis satis spatii non conceditur, et in Sanctis qui hodie coluntur fictitia nomina miscenda non sunt veris.

[3] [Testimonia Moralis et Marietæ de thesauro sacro Libanensi.] Ante omnes autem audiendus est Ambrosius de Morales in itinere, quod jussu Philippi II, regis Hispaniarum, anno 1572, per regna Legionense et Gallæciense principatumque Asturiarum, ad reliquias sanctorum librosque manu exaratos in monasteriis et ædibus cathedralibus investiganda, suscepit: Episcopus Legionensis, inquit [Viage, etc., pag. 59, edit. Florez.] , misso visitatore, visitationem fecerat monasterii S. Turibii Libanensis in Asturiis. Ex commentario visitationis intelligitur illic exstare reliquias, quæ testimonium antiquitatis habent et venerationis, quæ undique a populis adeuntur, multis sequentibus signis: scilicet magnam partem crucis nostri Redemptoris … corpus S. Turibii sub arcu lapideo in feretro ligneo, cum quinque discipulis suis, sepultis in hac ecclesia … duos annulos sancti (Turibii); ad caput feretri sancti (Turibii) duas arculas, numquam apertas in quibus sunt multæ reliquiæ, pleræque allatæ e Terra sancta, ut in Catalogo legitur juxta testimonium antiquitatis et traditionis. Hoc monasterium sequitur Regulam S. Benedicti, et temporis diuturnitas delevit fundationis memoriam. Libros nullos habet. Quæ omnia recitare placuit, quo certius judicium lector postea ferre possit. Tum itaque nulli illic erant libri, scilicet manu scripti. Unus S. Turibius cognoscebatur; et quidem Turibius illic vixerat et discipulos habuerat quinque. Ambrosio de Morales accedit Joannes Marieta, qui anno 1596 Tractatum de fundationibus civitatum Hispaniæ, seu quintam partem et breviarium Historiæ suæ ecclesiasticæ Hispaniæ edidit, atque hæc de Libanensi monasterio, quod scripsit Ordinis S. Benedicti esse, in archiepiscopatu Burgensi (S. Andræ enim diœcesis a Benedicto XIV constituta est) situm, memoriæ tradidit [Hist. eclesiastica de España, Tratado de las fundaciones, etc., fol. 29.] : Jacet ibi corpus gloriosi confessoris, S. Turibii, episcopi Asturicensis, fundatoris hujus asceterii, mortui anno 460, die 16 aprilis, qua ejus festum in ecclesia Asturicensi agitur. In eodem monasterio sunt discipuli S. Turibii, Justus et Pastor, alii ac martyres Complutenses, etc. S. Pastoris etiam nominatim meminit Morales, ubi venit ad vicinum monasterium S. Mariæ de Piasca Naranzo: In arca, inquit [Viage, etc., pag. 60.] , supra altare majus fragmenta reliquiarum sunt et caput S. Pastoris, non martyris sed socii S. Turibii. Atque hæc denuo ex commentariis episcopi Legionensis.

[4] [Scriptores decepti Higuerianis commentis.] Sed interea Maximum aliaque hujusmodi cuderat Higuera atque anno 1594 eorum partes aut integros libros, manu sua descriptos et aliquando notarii publici sigillo obsignatos, cum aliis cœperat communicare, verbi gratia cum Francisco Portocarrero, Societatis Jesu presbytero, cum Augustino a Jesu, archiepiscopo Bracarensi, cum Garsia de Loaisa, qui commentarios in concilia Hispaniæ parabat, cum Didaco Murillo, capellæ B. M. V. de Columna Cæsaraugustanæ historico [Nic. Antonio, Censura de hist. fabulosas, pag. 8 et seqq.] , et (ut alios taceam), imprimis cum Prudentio Sandovallio, episcopo Tudensi, qui uno paragrapho [Fundaciones de algunos monasterios, etc.] novem Maximi loca adducit de Ordine S. Benedicti. Sandovallium aut descripserunt aut secuti sunt Yepesius, qui pater historiæ benedictinæ dicitur; Philippus de la Gandara, a suo editore Cycnus occidentalis [Ejus historiæ ecclesiasticæ Gallæciæ hic titulus inditus: El Cisne occidental canta las palmas y triunfos eclesiasticos de Galicia, ganados por sus hijos, etc.] appellatus; Franciscus Xaverius Emmanuel de la Huerta y Vega, a censoribus suis propter omnium historiæ legum observationem prædicatus, aliique quos brevitatis causa omitto. Quibus accedunt qui ex ipsis turbulentis fontibus biberunt, ut Bivarius, qui commentarium in Maximum conscripsit, Argaiz, qui omnes suos libros Higuerianis fabulis replevit, et Tamayus, qui, non contentus his commentis, sua addidit plenis manibus.

[5] [Dicta pseudepigraphorum de S. Turibio Asturicensi, de Turibio Palentino et de Tolobæo.] Ut itaque Libanenses qualescumque antiquas traditiones a novitiis figmentis distinguamus, hæc ipsa præmittenda videntur. Pseudomaximus ad annum 448 hæc tradidit de S. Turibio, episcopo Asturicensi [M. Maximi, ep. Cæsaraug., Chronicon, cum commentariis Bivarii, pag. 148.] : S. Leo papa scribit ad episcopos Hispaniæ, et præcipue ad S. Turibium, episcopum Asturicensem. Præsidente S. Turibio, episcopo Asturicensi, S. Leonis papæ legato, qui apud Aquas-Celenas oppidum Gallæciæ fuerat, Toleto in Hispania conveniunt frequentes episcopi … et abbates. De eodem Pseudoluitprandus [Argaiz, Poblacion ecclesiast. de España, tom. IV, pag. 347. Luitprandi Opp., pag. 462, edit. Antv.] : Thuribius, notarius S. Leonis, archidiaconus Tudensis, successit Ceponio, episcopo Tudensi. Moritur vero sancte kal. novembris; quo translatus fuit era 528. Is autem fuerat antea episcopus Asturicensis, cum scripsit Idatio. Partim illa repetita a Pseudohauberto, qui et addidit ad annum 448 [Ap. Argaiz, Poblacion, etc., tom. III, pag. 338.] : S. Thuribius, Asturicensis episcopus, transtulit brachium sanctissimæ crucis, ubi Salvator patitur, ad sedem suam. De Turibio Palentino plura congesta; verbi gratia de eo Maximus ad annum Christi 534 [Edit. Bivarii, pag. 391.] : Turibius monachus, ad quem scripsit Montanus, pontifex Toletanus, e monacho Benedictino fit episcopus Telensis vel Pallentinus; atque inferius [Ibid., pag. 392.] : Turibius, Pallentinus episcopus, Pallentinis hæreticis maledicit; dein ad annum 612 [Ibid., pag. 718.] : Per hæc tempora in monte Libanensi Asturum celebris habetur memoria S. Tolobæi, episcopi Bracarensis in Hispania. S. Turibii Pallentinæ sedis episcopi ex monacho Benedictino, cujus anniversarius dies est I novembris, memoria celebris habetur in monte Libanensi, ubi corpora sanctissimi monachi et episcopi (Palentini) et episcopi (Asturicensis) non monachi jacent. Similia tradit Pseudojulianus [Maximus, pag. 408.] : Turibius monachus, cui A. D. 536 dederat habitum S. Benedictus, et veniens ad Hispaniam fundat monasteria: post factus episcopus Pallentinus, hoc anno maledicit Pallentinis, infectis hæresi Priscillianistarum, et fluvius Nevis, dictus Carrion vulgo, exuberans civitatem ipsam inundavit. Et inferius: Lucretius, (qui episcopus Bracarensis erat), amore gratæ solitudinis, deserit sedem Bracarensem, et recepit se ad eremum Libanensem, cum sociis scilicet archidiacono Bracarensi et Turibio, Pallentino episcopo; et ad annum 593: Hoc anno moritur S. Turibius, episcopus Pallentinus, II novembris.

[6] [Quæ vera, quæ falsa sint de S. Turibio Asturicensi;] In his verum est duos exstitisse Turibios, alterum episcopum Asturicensem, alterum presbyterum Palentinum, atque priorem vixisse medio sæculo V, posteriorem 70 aut 80 annis post. Sed accipe paulo distinctiora. Temporibus S. Leonis Magni, qui pontificatum supremum tenuit ab anno 440 ad 461, vixit S. Turibius, Asturicensis episcopus, qui epistolam de Priscillianistis misit ad Idacium et Ceponium, et qui ob eosdem errores diaconum Pervincum allegavit ad S. Leonem Magnum; a quo notarius apostolicæ sedis constitutus est et anno 447 epistolam accepit de catholica fide. Hujus S. Turibii festum agitur die 16 aprilis; ad quam in opere nostro de eo actum est: sed postea rem valde diligenter disputarunt Nicolaus Antonius [Biblioth. hisp. vetus, tom. I, pag. 261 et seq.] et Florez [España sagrada, tom. XVI, pag. 89 et seqq.] . Ex antiquioribus lectionibus nullatenus colligi potest eum Hierosolymam peregrinatum esse aut ad Libanenses montes secessisse, aut quidquam ipsi cum Palentino Turibio fuisse commune. Verumtamen Lucius Marineus Siculus, qui exeunte sæculo XV floruit, in libro V de rebus Hispaniæ (quem etiam edidit Andreas Schottus, anno 1603, in Hispania illustrata) Asturicensem episcopum a Turibio Palentino haud discernere videtur. Sic enim loquitur [Ap. And. Schottum, Hispania illustrata, tom. I, pag. 333.] : De S. Turibio, Astoricæ episcopo. Divus autem Turibius innumeris claruit miraculis, et christianam religionem ac fidem catholicam quam maxime juvit. Nam quum adolescens in Hierusalem profectus esset, ibi annos fere quinque vitam egit sanctissimam. Mox autem ab angelo monitus, in Hispaniam multis cum reliquiis sanctorum atque Dei Optimi Maximi reversus, complures ob persecutionem sævissimam titubantes ad Christi fidem hortatus est; cujus honor maximus Palentiæ celebratur. Sed tum forte ne agebatur quidem Palentiæ ejus natalis; atque postmodum (ut mihi ex Ordinibus divini officii constat) non nisi ritu duplici illic celebratus est; contra Asturicæ ritu primæ classis, cum octava, tamquam patroni. Verum hic non fuit accessionum finis. Bivarius in Commentariis ad Chronicum Pseudomaximi [Pag. 155 et 167; Florez, España sagrada, tom. XVI, pag. 365.] recentius produxit Breviarium Asturicense, quod vetus similiter dicitur, sed reapse recentiores errores parte aliqua continet. Traditur istic Hierosolymis in Hispaniam detulisse sacras reliquias; quas partim reposuisse in sacello S. Mariæ de Monte sacro, partim in templo S. Salvatoris Ovetensi; dein, episcopus Asturicensis creatus, Palentiæ, Priscilliani hæresi infectæ, maledixisse. Persecutionem quoque — hæc Breviarii verba — passus est a quodam Asturicensi archidiacono, qui falsum illi adulterii crimen impegerat. Verum ipse facile innocentiam suam ostendit ignitis carbonibus, sine ullo nocumento, in linea veste usque ad templum asportatis: archidiacono ob eam rem et quia baculum ejus in contumeliam obscœne fœdaverat, repentina morte interempto. Relicto autem episcopatu, ut pravorum invidiam declinaret, secessit in solitudinem Liebanam, ubi obiit in pace anno 480, XVI Kal. maji: corpus vero ejus sepultum est in ecclesia, quam ipse condiderat. Augmentum de accusatione adulterii et purgatione per gestatos carbones ignitos, excerptum est ex capite III libri S. Ildephonsi de viris illustribus; ubi post narratum Montani, episcopi Toletani, cum Turibio Palentino commercium, traditur ipse Montanus ignitorum carbonum gestatione diluisse adulterii crimen. Quod perperam collatum est in Turibium Palentinum, atque hinc translatum ad Asturicensem, quum Palentinus et Asturicensis dumtaxat unus haberentur. Hac itaque auctoritate, aut potius Trugilli in Thesauro concionatorum, deceptus, scripsit Baronius ad diem 16 aprilis in Martyrologio Romano: Palentiæ, S. Turibii, episcopi Asturicensis, etc.

[7] [item de Turibio Palentino.] Verumtamen illi ambo Turibii facile distinguuntur [Cfr. De Aguirre, Concilia Hispaniæ, tom. III, pag. 159.] . Asturicensis enim, ut modo vidimus, florebat circa annum 450; Palentinus vivebat inter annos 527 et 536 [Nic. Antonius, Op. et tom. citt., pag. 264; Florez, Opp. et tom. citt., pag. 93.] , si quidem ad eum de Priscillianistarum erroribus, de servandis diœceseon limitibus aliisque id genus literas dedit Montanus, episcopus Toletanus [De Aguirre, Concil. Hisp., tom. III, pag. 158, edit. Catalani; Florez, España sagrada, tom. V, pag. 415 et seqq. Cfr. S. Ildephonsus, de viris illustribus, cap. III.] : de quo ad æram 565, annum Christi 527, scripsit qui genuinus visus est Nicolao Antonio Flavius Marcus Dexter [Fragmentum Chronici, ap. Nic. Antonium, Bibl. vet., tom. II, pag. 417.] : Celsio succedit Montanus in Toletana sede, et ad æram 574, annum Christi 536 [Ibid., pag. cit.] : Julianus succedit sancto pontifici Montano in sede Toletana; qui Celsus * fama sanctitatis clarus, pridie non. april. migrat in cœlum. Turibium Palentinum episcopum non fuisse dicit Florez [España sagrada, tom. VIII, pag. 18 et seqq. Cfr. De Aguirre, Conc. Hisp., tom. III, pag. 159.] , quoniam a Montano, archiepiscopo Toletano, filius vocatur; asseritque Mabillonius [Acta SS. Ord. S. Benedicti, sæc. I, pag. 188; Annales Benedictini, lib. III, n. 29. Cfr. Gams, Kirchengesch. von Spanien, t. II, pars Ip. 449.] eum fuisse monachum (et quidem conditorem Libanensis monasterii), tum ob alias rationes, tum quoniam a S. Ildephonso religiosus dicitur: sed forsan Montanus eum vocavit filium, quod ipsius esset suffraganeus; nec constat tunc solos monachos religiosos nuncupatos fuisse. Sed præstat obscura hæc argumenta hoc loco præterire. Quemadmodum autem S. Turibius Asturicensis ante prolatas Higueræ merces dictus est ad Libanenses montes secessisse ibique S. Martini cœnobium fundasse, sic post propositos illos errores Turibius Palentinus, introductæ illuc vitæ monasticæ, et quidem Benedictinæ, laudem adeptus est, atque etiam a Tamayo aliisque prorsus illegitime inter sanctos numeratus [Sainz de Baranda, Clave de la España sagrada, pag. 439.] .

[8] [Sandovallius falsa veris miscet de rebus Libanensibus;] Ut mittam Tamayum qui commenta commentis superstruxit, et Turibium Palentinum, quem sanctorum albo inscripsit, ad diem 11 novembris olim cultum fuisse atque adhuc colendum esse perperam dixit; audi Sandovallium deceptum, non deceptorem: Turibius, inquit [Fundaciones de los monasterios de san Benito, apud Yepes, tom. I, pag. 96 et seq.] , loquens de Palentino, vitam pertæsus et populares suspiciones (adulterii enim crimen in eum tum transferebant historici), quum illo tempore per multos sanctos monachos, a S. Benedicto in Hispaniam missos, Regula Benedictina florescere incepisset, statuit habitum et Regulam suscipere. Sociavit sibi comites quinque, monachos omnes sanctosque, Tolobæum episcopum, qui induit habitum, Synobium diaconum, Eusebium, Eusostomum et Ofasum, quibuscum ad montes Libanenses secessit. Ubi in asperrimo montis loco, una leuca ab oppido Potes, fundarunt monasterium, quod S. Martino Turonensi dedicarunt. Ipse vero benedictus Turibius, relictis illic monachis, tamquam miles veteranus et exercitatus, volens solus cum hoste præliari, cacumen conscendit et in parte maxime abscondita cellulam sibi fecit, ubi per severam abstinentiam, disciplinam continuam, orationem et lacrimas ad tantam pervenit perfectionem, ut a Deo singulares favores obtineret et ut angeli frequentissime ad eum descenderent, cum eo colloquentes et conversantes. Quo vero loco ad eum veniebant angeli, id est non procul a sua cellula, alteram fecit, quæ ad hanc usque diem Cellula Angelorum appellatur… Nihil præterea de eo scriptum est; neque quot annos in eremo illo vixerit neque quo anno vita functus sit memoriæ traditum. Nihil etiam scitur de sancto ejus corpore, nisi quod conjunctum sit cum corpore S. Turibii, episcopi Asturicensis, et cum sociorum suorum corporibus. Vidi cellulas et locum ejus pœnitentiæ; quæ vere movent ad magnam pietatem, ita ut anima videatur aliquid sentire de sanctitate hujus loci, unde beatus ille monachus ad cœlum profectus est. In quibus traditiones Libanenses immiscentur pseudepigraphorum commentis.

[9] [decepti ipsi Libanenses monachi et per eos Gallæciæ historicus.] Sed Libanenses monachi, qui triginta annis ante nullos antiquos libros habebant, sed noverant dumtaxat S. Turibium monachum, qui cum quinque discipulis illic vixisset et sepultus esset, persuaderi sibi passi sunt multo majorem monasterii sui esse gloriam. Tolobæum itaque, Eusostomum aliosque fictos sanctos admiserunt, admissosque inscripserunt libro, qui anno 1733 Francisco Xaverio de la Huerta y Vega antiquus visus est; atque etiam Crescentium quemdam, novum pseudepigraphum (qui Nicolaum Antonium, fabularum Hispanicarum venatorem acerrimum, et omnes, quantum reperi, bibliographos fugit), acceperunt, putantes scriptorem antiquum esse. Sed melius hæc intelligentur ex Francisco illo Xaverio de la Huerta y Vega, qui sub annum 1733 Annales suos Gallæciæ edidit: In provincia Libanensi, inquit [Anales de el reyno de Galicia, tom. I, pag. 349.] , ad pedes altissimorum montium patet angusto ostio spelunca spatiosa, interius saxeis sedibus circumdata. Clivum specumque Reginæ appellant accolæ, rati Europam inde a Jove abreptam fuisse. Hoc certum est ibi S. Turibium cum suis sociis degisse, priusquam Libanense monasterium conderent. In antiquo codice tabularii Libanensis nomina horum discipulorum leguntur: Clemens, Gervasius, Tolobæus, Eusostomus, S. Justus, S. Pastor, S. Guilielmus et S. Jofasus; ubi animadvertere est quatuor postremos dici sanctos, non item priores. Crescentius, auctor antiquus et fide dignus, Tolobæum sanctum vocat. Quibuscum sociat Sinobium, Eusebium, Turibium Minorem et Ofacium. Cum his aliisque discipulis designatum perfecit S. Turibius cœnobium; quod titulo S. Martini Turonensis, in Gallæcia notissimi, dedicavit.

[10] [Sæculo (ut videtur V) S. Turibius, diversus ab Asturicensi et Palentino, vixit cum SS. Justo, Pastore aliisque, in Libanensi solitudine.] Atque nunc facile videtur vera a falsis secernere. Ante hominum memoriam in Libanensibus montibus vitam solitariam egit quidam S. Turibius, cum aliquot sociis, quos inter SS. Justus et Pastor. Ex hac communitate ortum est monasterium titulo S. Martini Turonensis, cujus reliquiæ (verisimiliter oleum ex lampade, pulvis ex tumulo aut lintea feretro imposita) illic servabantur. Qui titulus, ut ex diplomatibus sæculorum IX atque X patet [Yepes, Coronica de la orden de S. Benito, tom. I, fol. 97.] , diu mansit. Sed quum fundatoris S. Turibii corpus adesset, factum est ibi quod in omnibus fere monasteriis contigit, ut, posito primi patroni vocabulo, communiter ab eo paullatim appellaretur sancto viro, cujus sepulcrum populus in templo venerabatur. Porro propter prægrandes sanctæ crucis reliquias in universa Hispania septentrionali celebre erat S. Turibii monasterium: quid itaque mirum si, quum S. Turibii Asturicensis, Turibii Palentini et Turibii Libanensis res gestæ parum innotuissent, unus idemque Turibius habitus est, adeoque Turibius Asturicensis dictus est sepultus fuisse in Libanensi monasterio? Sed postea, quum tres Turibii a se invicem distincti sunt, non sublata est pristina sepulturæ confusio et trini perrexerunt dici illic sepulti. Sed neque Turibius Asturicensis, neque Palentinus illic quievisse videntur: contraria traditio novitia est, sæculo XVI non antiquior. Tolobæus, Synobius, Eusebius, Eusostomus et Ofasus, nomina sunt ab Higuera prolata. Pastor et Justus auctoritatem habent a vetustis traditionibus Libanensibus; quæ auctoritas major esset, nisi eadem nomina fratres Complutenses martyrio suo et veneratione celeberrima fecissent in tota Hispania. Neque Clemens, Gervasius et Guilielmus proficisci videntur ex Higuerianis commentis; sed quum Turibii nomen vasconicam originem prodat, Justus, Pastor, Clemens et Gervasius latinam, in his mediis Guilielmus ortu Gothicus aut certe Germanus, admirationem quamdam excitat, non tamen incredulitatem: sæculo enim V nomina vasconica, latina et gothica potuerunt in illis partibus sociari. Sancte et præclara severitate hi omnes vixerunt, ut eorum cellulæ superstites testimonio sunt. Obtinuerunt quoque cultum aliquem ecclesiasticum: quod ex reliquiarum conservatione manifestum est: sed cætera eorum angelica vita cogitari magis potest quam narrari. Benedictini, Canonici regulares et Carmelitæ quique suo Ordini eos adscripserunt; sed vixisse videntur quo tempore unus tantum erat Ordo monasticus, nondum in varia genera et species divisus.

[Annotata]

* alias dictum est.

* Ona

* Celsio succedens?

Oktober XIII: 30. Oktober