Anhang Mai II

[Appendix]

ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΠΑΡΑ ΙΩΑΝΝΟΥ
ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ.
Ex Ms. Medicæo Regis Christianißimi, collato cum editione Basileensi anni 1575.

Ioannes Damascenus, Confessor (S.)

AUCT. I0. PATR. IER. EX MS.

[Si Sancti pretiosis honorantur statuis] Τοῖς τετηρηκόσι τὸ κατ᾽ ἐικόνα Θεοῦ ἀῤῥύπωτον καὶ ἀδιαλώβητον διηρθρώμενον τε καὶ ὡς ἀρχῆθεν εὖ ἔχον, ἢ καὶ διαχυθὲν πολλάκις ἢ ῥυπωθὲν ἀνακαλεσαμένοις εἰς τιμὴν ποιεῖσθαι εἰώθασιν ἄνθρωποι [τὰ θεῖα τούτων μορφώματα] a καὶ διατυπώματα· ὅσοις δὲ φιλοτιμότερον τὸ σέβας ἐνδείκνυται, καὶ ἡ χεὶρ αὐτοῖς σὺν τῷ πλουτεῖν μεγαλοπρεπῶς περιφανεστερείαις ταῖς ὕλαις κέχρηται καὶ λαμπραῖς, καὶ ταύταις τοὺς τούτων χαρακτῆρας ἐντυποῦσι, μείζω τὴν τιμὴν ἐντεῦθεν ἀφοσιοῦσθαι τοῖς Ἁγίοις ὀιόμενοι. Εἰ οὖν περὶ τὴν ἐκείνων nobr>μορφὴν οὕτω τὸ λαμπρὸν ἐπισπεύδουσι, τί ἄρα δέον περὶ τὰς ἱστορίας τῶν πράξεων, [magis eorum Vita culto est ornanda sermone;] ἠμελημένους ἑαυτοὺς λόγους καὶ ἀκαλλεῖς; Οὐ μὲν οὖν· τοῖς γαρ ἀγρικοτέροις συγγνώμη, ὡς ἔχουσι, σχεδιάζουσι λόγοις, τὰς πράξεις ἐξιστοροῦντας τῶν εὐαρεστησάντων Χριστῷ· οἷς δὲ λόγος τὸ σπουδαζόμενον γέγονεν, οὐ συγγνωστέον, βίους Ἁγίων παρεωραμένοις ἐσχεδιασμένους ὡς ἔτυχε, καὶ μᾶλλον ἀνδρῶν τοιούτων, οἷς πνοὴ καὶ ζωὴ τὸ λόγοις ἐπαγρυπνεῖν ἐχρημάτισε, καὶ λόγῳ καθηραμένοις τὸν νοῦν μὲν ἐξ ἀγνοίας καὶ λήθης, τὴν δὲ ψυχὴν ἐξ ἐμπαθοῦς ἁπάσης κινήσεως, καὶ παρ᾽ ὦν κατακεκόσμηται τὸ περίγειον, καὶ ἅπας διαπεφώτισται νοῦς λόγοις, εἰς οὓς ἐκεῖνοι ἐπόνησαν; οὐ τῆς θήραθεν σοφίας τὴν χάριν μόνην ἔχουσιν, ἀλλὰ καὶ τὸ τοῦ παρακλήτου φῶς δαψηλὲς ἀποπέμπουσι.

[2] Τούτων ἑις καὶ τῶν ἐν τοῖς πρώτοις τεταγμένων ἐστὶν ὁ πολὺς Ἰωάννης, [in primis Ioannis Damasceni,] ᾧ τὸ ἐπώνυμον ἐκ τῆς ἰδίας πατρίδος τῆς Δαμασκοῦ πόλεως ἐπισυνῆπται περιφανῶς· οὗτος γαρ οὐκ ἐλάσσων φωστὴρ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ στερεώματος ἐχρημάτισεν, ἀλλὰ καὶ πάμμεγας καὶ λαμπρότατος· οὐκ ἐν νυκτὶ φαίνων μόνον αἱρέσεως διεσκεδασμένης ἁπανταχοῦ, ἀλλὰ καὶ λύων πᾶσαν αἱρέσεως κακόδοξον ταῖς τῶν λόγων ἐπιστολαῖς. Νὺξ nobr>μὲν γὰρ διεσκέδαστο πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης, ἀμαυροῦσα τοὺς λαμπροὺς χαρακτῆρας τῶν σεβασμίων εἰκόνων. Καὶ βαθεῖα ἦν ἡ b σκοτόμαινα, ὁ δὲ ταύτην διαχέων τε καὶ ποιούμενος, οὐχ ὁ τυχὸν ἐτύγχανεν ἄνθρωπος, [qui hæreseon noctē scriptorum luce dispulit,] ἵνα καὶ παρὰ μέρος τῆς οἰκουμένης διασπείρῃ τὸ κακὸν· ἀλλ᾽ ἀνὴρ ἐκεῖνος εὐχειρὶ κατέχων, ἵν᾽ οὕτως εἴπω τῆς οἰκουμένης τὰ πέρατα, διὰ τὸ τὴν σκηπτρουχίαν ἐπέχειν τῆς τῶν Ρὡμαίων ἀρχῆς, ἐντεῦθεν καὶ πολὺς ἦν ὁ πνέων ἁπανταχοῦ, καὶ βίᾳ πολλῇ τα σεβάσμια καθαιρούμενος ἐκτυπώματα καὶ τοὺς σεβομένους αὐτὰ, οὓς μὲν κατάβρωμα έποιήσατο, ὁ λεωντόνυμός τε καὶ λεωντόγνωμος, ὡς λέων ἁρπάζων καὶ ὠρυόμενος οὓς δὲ τῶν ὀρθοδόξων, ἄλλον ἀλλαχόσε διέσπειρε τῷ βροχήματι, καὶ ὑπογαίοις μυχοῖς ἀνέπεισε κρύπτεσθαι, καὶ πολλοὶ λέουσι συνοικεῖν καὶ δράκουσιν ἡρετίσανται, [sub Leone iconomacho orthodoxos persequente:] ἢ τὴν συναυλίαν ποιεῖσθαι ἐκείνου καὶ τῶν ἐκείνου θεραπευτῶν· ἄλλοι τῷ φόβῳ εἰς τὰ μακρὰν τῆς οἰκουμένης ἀπέτρεχον τέρματα (λέων γαρ ἐνεύξεται, καὶ τίς οὐ φοβηθήσεται;) καὶ αὐτοῦ ἀπέφευγον ὡς ἐκ προσώπου ὄφεως.

[3] nobr>Ὁ δὲ χαριτώνυμος οὗτος ἀνὴρ καὶ πλήρης πνευματικῆς χάριτος, [ei generose se opponens.] τῷ θυμῷ ζέσας κατὰ μόνου τοῦ ὄφεως (ἵνα καὶ ζῆλος εἴη καὶ ἀρετὴ ὁ θυμὸς) οὐ τὴν Θράκην τότε οἰκῶν εἰς Σαυρομάτας ἀπέτρεχεν, οὐδ᾽ ἐκ τῆς Βύζαντος εἰς Ἡρακλείους στήλας ἀπέφευγεν, οὔτε μὴν ἐξ ἀνακτόρων εἰς ἐρήμους διέβαινε, διὰ τὸν τοῦ λέοντος βρυχηθμόν· ἀλλ᾽ ἐν Δαμασκῷ τὸ πρότερον, ἐν Παλαιστίνῃ τὸ δεύτερον ποιούμενος τὰς διατριβὰς, καὶ ἐν ἐρήμῳ τόπῳ ἀσκούμενος, ἀντεπαλαμᾶτο πρὸς τὸν Λέοντα γενναιότατα, καὶ τὴν καρδίαν ἐκείνου ἐκ τηλικούτου διαστήματος λόγοις χαλκευθεῖσι nobr>τῷ τοῦ παρακλήτου πυρὶ, καὶ στομωθεῖσι τῷ ζωηρῷ ὕδατι, ὡς τριλόγχοις δόρασιν, ὁ ἐμὸς διέπειρε τρισαριστεύς. Ἀλλὰ ταῦτα μὲν, ἐν τῷ καθήκοντι τόπῳ λαμπρότερον ὁ λόγος ἐμπλατυνεῖ· τούτου τοίνυν τὸν Βίον, ὡς ἔτυχεν ἐσχεδιασμένον ἀγροῖκιστὶ, παρορατέον· μᾶλλον μόνον διαλέκτῳ καὶ γράμμασι τοῖς ἀῤῥαβικοῖς; οὐ μὲν οὖν· Διὸ διηγητέον ὁίας ῥίζης εὐγενοῦς ὁ εὐθαλέστατος βλαστὸς ἀνατέθηλε, καὶ οἱ ἀπατρὶς τοῦτον ἀναδοῦναι αὐχεῖ.

[4] Δαμασκὸς πόλις αὕτη ἐστίν· ὡς γὰρ ἐπὶ Παύλῳ μέγα φρονεῖ, [Hic Damasci ad summam urbis gloriam natus,] πρώτη τὸν οὐρανοδρόμον ἰδοῦσα μεταθέμενον τὴν δυσσέβειαν, καὶ ἀντὶ μισοχρίστου γεγονότα φιλόχριστον· οὕτω κᾀπὶ τῷ ἀνδρὶ τούτῳ ἀγερωχεῖ κόσμιόν τι καὶ σέμνον, οὐκ ἐξ ἑτέρωθεν ἥκοντι οὐδ᾽ ἐξ ἑτέρας θρησκείας μεταθεμένῳ εἰς τὴν ὀρθότομον· ἀλλ᾽ ὡς αὐτὴ τοῦτον προσενεγκοῦσα ῥιζόθεν· καὶ μἀιεύσασα πλέον τὰ πρὸς εὐσέβειαν ἢ τὴν σωματικὴν ὕπαρξιν, καὶ τοῖς λόγοις ἐκθρέψασα, μέγα κομπάζει ἐπὶ τῷ οἰκείῳ βλαστῷ· βρενθύεταί τε καὶ γέγηθε πλέον ἐπ᾽ αὐτῷ, ἢ ἐφ᾽ οἷς ἄλλοις ἔχει λαμπροῖς πρὸς περιφάνειαν, κᾂν ὡρῶν εὐκρασίας ἐρεῖς, κᾂν ὑδάτων γλυκέων διειδῶν καὶ ἐπιῤῤοίας, οἷς πολλοῖς κατακλύζεται. Οὐ καρπῶν εὐγενῶν δαψίλια τὴν πόλιν ταύτην nobr>ἐπαίρει καὶ ἀνυψοῖ, ὡς τὸ ἐκ ταύτης ἀναθηλῆσαι τὸ καλὸν τοῦτο δένδρον καὶ εὐγενές, τὸ παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων ἐκτραφὲν, καὶ τοὺς καρποὺς ἀποδεδωκὸς τοῦ πνεύματος κατὰ καιρὸν, οὗ οἱ καρποὶ διὰ παντὸς νεαροί τινές εἰσι παρ᾽ ἡμῖν· καὶ ὡραῖοι τοῦ ἰδεῖν, καὶ γλυκεῖς εἰς τὸ γεύσασθαι· καὶ τοὺς ἁπτομένους καὶ γευομένους οὐκ εὐφραίνουσι μόνον, ἀλλὰ δὴ καὶ πιαίνουσί τε, καὶ αὔξουσι τὸν ἐσθίοντα, καὶ εἰς ἄνδρα τέλειον τὸν ἐν πνεύματι ἀνάγουσί τε καὶ τενειοῦσιν. Οὕτω δεδόξασται καὶ ἡ πόλις Δαμασκὸς ἐπὶ τούτῳ αὐτῆς τῷ γεννήματι, ἢ ἐπὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν οἷς πεπλούτηκεν ἀγαθοῖς καὶ τερπνοῖς.

[5] Αὕτη μὲν ἡ ἐνεγκαμὲνη τὸν ἄνδρα τοῦτον· πρόγονοι δ᾽ εὐσεβεῖς καὶ μόνοι τετηρηκότες τὴν τῆς εὐσεβείας ἄνθην, [ex parentibus Christianis & inter ipsos barbaros rerum potientibus:] καὶ τὴν ὀσμὴν τῆς τοῦ Χριστοῦ γνώσεως ἐν μέσῳ τῶν ἀκανθῶν· οὗτοι γὰρ καὶ μόνοι διεσώσαντο τὴν χριστεπώνυμον κλῆσιν, ὡς κλῆρον λαμπρόν τε καὶ ἀναφαίρετον, μηδὲν λυμηνάμενοι τὸ ὀρθόδοξον, ἀφ᾽ οὗπερ οἱ τῆς Ἄγαρ τῆς πόλεως κατεκράτησαν ἔνθέν τοι ἡ ἀρετὴ αὐτοὺς ἐπισήμους πεποίηκαν ἐν μέσοις τοῖς nobr>ἀσεβέσιν, ὡς αἰδουμένων ταύτην καὶ τῶν πολεμίων αὐτῶν· ἢ μᾶλλον ὡς Δανιὴλ ἐδόξαζε Θεὸς παρὰ τοῖς Ἀσσυρίοις δἰ ἣν εὐσέβειαν ἐνεδείξατο, καὶ Ἰωσὴφ ἐν Αἰγύπτῳ, ἐπιτρόπους καὶ κυρίους ἐν ἀλλοτρίοις καὶ ἐχθροῖς τοὺς αἰχμαλώτους καταστησάμενος· οὕτω κᾀνταῦθα τοὺς τοῦ Ἰωάννου προπάτορας πραγμάτων καθίστησιν ἐπιτρόπους ἐν αὐτοῖς τοῖς Σαρακηνοῖς, καὶ κρατοῦσι κᾀνταῦθα οἱ εὐσεβοῦντες αἰχμάλωτοι τῶν αἰχμαλωτησάντων αὐτοὺς ἀσεβῶν. Ὢ θαυμασίων Θεοῦ μεγάλων καὶ τεραστίων τῶν ἐξαισίων! Οὐδὲν ἀρετῆς ὑψηλότερον· οὐδὲν εὐσεβείας ἐστὶ τιμιώτερον, ἢ μετεωρότερον. Ὡς γὰρ σημᾶια ἐπὶ βουνοῦ, μᾶλλον δ᾽ ὡς λύχνος ἐν νυκτὶ, καὶ ὥσπερ σπέρμα τῷ Ἰσραὴλ, καὶ οἷον σπινθὴρ ἐν σποδιᾷ, τὸ τῶν προπατόρων γένος τοῦ Ἰωάννου ἐν Δαμασκῷ καταλέλειπται, ἵνα τὸν λαμπρὸν τοῦτον προενέγκῃ πυρσὸν, ὁ δὲ φωτίσῃ πάντα τὰ πέρατα.

[6] [patre præ ceteris virtute dedito] Τοιοῦτοι μὲν τῷ εὐφημουμένῳ ὑπῆρξαν οἱ προπάτορες· ὁ πατὴρ δὲ, ὡς ῥίζης ἀγαθῆς τοιαύτης ἀναδοθεὶς, ἐπ᾽ εὐσεβείᾳ καὶ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς τοὺς τεκόντας ὑπερβαλλέσθαι φιλονεικῶν, μείζω καὶ τὴν θεοφίλειαν ὑπεδείξατο. Ἔδει γὰρ τῷ οὔτω λαμπρῷ καὶ εἰς nobr>ἄκραν ἀρετῆς περιωτὺν πεφθακέναι μέλλοντι, τὸν προσεχέστερον τῆς γενέσεως αἴτιον περιφανέστερον τῶν πρὸ τοῦ γενέσθαι· ἵν᾽ ὥσπερ ἐκ τῆς καθ᾽ εἱρμὸν προβάσεως ἡ πρὸς τὸ ὕψος ἀναδρομὴ γένηται κατὰ λόγον εὔτακτον· ὡς δόξαι παρὰ τῆς θείας προνοίας ἄνωθεν οἰκονομεῖσθαι τὰ κατὰ τὸν μέγα τοῦτον καὶ μεγαλώνυμεν, οἷον συμβέβηκε κᾀπὶ τοῦ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου. Ἐπεὶ γὰρ μείζων τῶν πρὸ τούτου προφητῶν ἀναλάμψειν ἔμελλε, καὶ πάσης ἱεροσύνης ἀπέκεινα ἐνεργῆσαι μυστήριον, τὸ τοῦ Δεσπότου Βάπτισμα· ὑπὸ τῆς προνοίας προῳκονόμητο, [& magnæ erga redimendos captivos caritatis:] οὐκ ἐκ τῶν τυχόντων προβήσεσθαι, ἐξ ἱερατικῆς δὲ φυλῆς καὶ προφήτην ἐ͂ιναι τὸν φύσαντα· οὕτω κᾀνταῦθα ὁ τοῦ Ἰωάννου πατὴρ, ἀνὴρ ὑπὸ τῆς προνοίας τάττεται τὰ μάλιστα εὐσεβὴς καὶ φιλάνθρωπος. Διοικητὴς γὰρ τῶν δημοσίων πραγμάτων τῶν ἀνὰ τὴν χώραν πᾶσαν καταστὰς, διὰ τὸ περιὸν αὐτῷ τῆς τε ἀρετῆς καὶ τῆς ἄλλης τοῦ βίου περιφανείας, καὶ ἐφ᾽ οἷς ἐκόμα πλούτῳ συχνῷ, οὐκ εἰς κόμας καὶ μέθας καὶ δαπάνας ἀκαίρους ἐχρῆτο τοῖς χρήμασιν· ἀλλ᾽ ὅσον ἐν χρυσῷ ἦν αὐτῷ καὶ ὕλαις ἑτέραις ῥᾷστα κινουμέναις, ὤνιον ἐποιεῖτο τῶν εἰς αἰχμαλωσίαν ἀγομένων nobr>Χριστιανῶν· ἣν δ᾽ ἄλλην κτῆσιν ἐ͂ιχεν ἀκίνητον (πλείστη δὲ τούτῳ ἐτύγχανεν ἀνὰ τὴν Ἰουδαίαν καὶ Παλαιστίνην) εἰς ἀνάπαυσιν ἐδίδου καὶ τὴν τοῦ βίου αὐτάρκειαν τοῖς ὅσοι τῶν c ἐξωνημένων Χριστιανῶν, τὴν ἐκείνοις τοῖς τόποις προῄρηντο κατοίκησιν, τοὺς δ᾽ ἄλλους ἐλευθέρῳ φωτὶ καὶ ποδὶ ὅπη βούλοιντο συνεχώρει πορεύεσθαι. Τοιαύτη τοῦ ἀνδρὸς ἐκείνου ἡ φιλάνθρωπος ἀρετή. Πολλὰ γὰρ ἔχων, ὡς μηδὲν ἐντυγχάνων ἐ͂ιχε, νύκτωρ καὶ μεθ᾽ ἡμέραν τὰ προσόντα Θεῷ ἀποκτώμενος.

[7] [qui filium istum in premium accipiens a Deo,] Οὕτως ἔχων, οὐ φιλοξενίας ὡς Ἀβραὰμ, ἀλλὰ φιλανθρωπίας λαμβάνει μισθὸν, τόκον θαυμαστὸν, εἰ καὶ μὴ ἐξ ἐπαγγενείας, ἀλλὰ θείας, προγνώσεώς τε καὶ προορίσεως· προέγνω γὰρ ὁ Θεὸς τὸν Ἰωάννην ὁποῖος ἔσεται, καὶ προώρισε τοῦτον ἐκ τοῦδε γενήσεσθαι τοῦ ἀνδρὸς, εἰς μισθὸν αὐτῷ τῆς φιλανθρωπίας ἧς ποιεῖν ἐνείθιστο, εἰς τοὺς ἐλευθερίους ἀντικληρωσαμένους αἰχμαλωσίαν δεινήν. Τίκτεται οὖν αὐτῷ παῖς οὗτος ὁ λαμπρὸς· καὶ ἁπαλῷ τῷ σώματι ἔτι τῇ διὰ τῆς πνευματικῆς μητρὸς ἀναγεννήσει τέκνον φωτὸς ὁ πατὴρ τὸν υἱὸν ἀπεργάζεται, πρᾶγμα ποιῶν, οὐ τότε ῥᾷον, οὐδ᾽ ἐν μέσοις ἐκείνοις ἔθνεσιν εὐκατατόλμητον nobr>τοῖς πολλοῖς. Εἶτα φροντὶς τῷ πατρὶ περὶ τοῦ παιδὸς, οὐκ ἐλητίζειν αὐτὸν μαθεῖν, οὐ δόρυ κινεῖν δεξιῶς, οὐκ ἐκ τόξου βάλλειν ὀἳστὸν εὐστοχώτατα, οὐ θηρίοις μάχεσθαι, καὶ συναμείβειν τὴν φυσικὴν ἡμερότητα εἰς θηριώδη ὠμότητα, οἷα γίνεται τοῖς πολλοῖς τὸν θυμὸν ταραττομένοις συχνῶς, [eidem instruendo quærit idoneum magistrum.] καὶ μανιῶδες ἄττουσι καὶ παράπληκτον· ἐφ᾽ οἷς οὐκ ἐζητεῖτο τῷ τοῦ Ἰωάννου, πατρὶ Χείρων ἄλλος τις ὀρεσίτροφος, μυελοῖς ἐλάφων ἐκτρέφειν τὸν διδασκόμενον· ἀλλ᾽ ἀνὴρ ἀνηρευνᾶτο πᾶσαν παιδείαν ἐξησκημένος, ἐν ἐπιστήμῃ τυγχάνων λόγου παντοίου, καὶ λόγους ἀγαθοὺς τῆς ψυχικῆς καρδίας ἐξερευγόμενος, ἵνα καὶ τὸν αὐτοῦ παῖδα τοιούτοις ἐκθρέψῃ τοῖς ἐδωδίμοις καὶ καρυκεύμασι. Καὶ τὴν ἱερὰν ἐπιθυμίαν ὁ Θεὸς ἀποπληροῖ τῷ ἀνδρὶ, καὶ τῷ ζητοῦντι εὕρηται ὁ ζητούμενος· ὁ δὲ τρόπος τῆς τοῦ ζητουμένου εὑρήσεως, τοῖος δί.

CAP. II

[8] Οἱ ἐκ Δαμασκοῦ βάρβαροι, τὴν κατὰ τὴν θάλατταν ποιούμενοι ἔφοδον, ὡς αὐτοῖς εἴθιστο, πολλούς ποτε Χριστιανοὺς ἐληίσαντο, καὶ καταβάντες εἰς θάλασσαν ἐν πλοίοις ἠχμαλώτευσαν αἰχμαλωσίαν πολλὴν, [Captum a Saracenis Cosmam monachum] καὶ εἰς τὴν πόλιν αὐτῶν ἀγαγόμενοι, οὓς μὲν τοῖς ὠνουμένοις προέθεντο, οὓς δὲ μαχαίρας ἑιλκον nobr>ποιήσασθαι παρανάλωμα. Τούτοις καί τις συναπεκληρώθη ἀνὴρ, σχῆμα ἠμφιεσμένος μοναδικὸν, ἐξ Ἰταλίας ὁρμώμενος, κόσμιος τὴν ὄψιν, κοσμιώτερος τὴν ψυχὴν, καὶ τὴν κλῆσιν Κωσμᾶς, καί τις σεμνότης αὐτοῦ τῷ προσώπῳ ἐπέπρεπε καταμηνύουσα τὴν ἐντὸς κατάστασιν. Τούτου προσέπιπτον τοῖς ποσὶν οἱ ἑλκόμενοι πρὸς σφαγὴν καὶ ἐλιπάρουν ἵλεων αὐτοῖς τὸν Θεὸν ποιήσασθαι, [inter morti addictos consolans pater,] καὶ ὑπὲρ ὧν ἡμαρτήκασιν ἄφεσιν εὑρεῖν τῷ φιλανθρώπῳ ἐπεύχεσθαι. Οἱ οὖν βάρβαροι, τὴν τῶν τεθνηξομένων ἐκείνων δυσωπίαν ὁρῶντες ἢν ἐποιοῦντο πρὸς τὸν σεμνοήθη ἐκεῖνον, προσιόντες ἐπυνθάνοντο τοῦ ἀνδρὸς, τίς τε εἴη τὴν ἐν τῷ κόσμῳ ἀξίαν, καὶ ποῖος τὴν περιφάνειαν ἐν Χριστιανοῖς; Ὁ δὲ ἀπεκρίνατο εἰπών· Οὐδενὸς ἀξιώματος ἱερατικοῦ χρίσμα περικείμενον κέκτημαι· ἀχρεῖος δὲ τίς εἰμι μονότροπος, καὶ φιλοσοφίαν ἐξησκηκὼς, οὐ μόνον τὴν καθ᾽ ἡμᾶς καὶ φιλόθεον, ἀλλ᾽ ἢν καὶ οἱ θύραθεν σοφοὶ συνετάξαντο· ὡς δὲ ταῦτα ἔφησε, δακρύων ὑπεπλήθη τοὺς ὀφθαλμούς.

[9] Οὐ μακρὰν δὲ ὁ τοῦ Ἰωάννου πατὴρ ἑστηκὼς, καὶ οὕτως ἔνδακρυν d τὸν ἄνδρα ἑωρακὼς, προσείη παρακαλέσων nobr>τῆς συμφορᾶς καί φησιν· Ἵνα τί, ὦ ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, τὴν τοῦ κόσμου στέρησιν ἀποκλαίεις, [& omni scientiarum genere instructū,] ὁ πάλαι τοῦτο ἀποταξάμενος καὶ νεκρωθεὶς, ὡς ὁρῶ ἐκ τοῦ σχήματος; Καὶ ὸ μοναχὸς ἀπεκρίνατο· Οὐ ταύτης τῆς ζωῆς τὴν στέρησιν ἀποδύρομαι· ἐγὼ γὰρ, ὡς εἴρηκας, τῷ κόσμῳ νενέκρωμαι· τοῦτο δέ με ἀνιᾷ, ὅτι πᾶσαν μετείην ἀνθρωπίνην σοφίαν, τὴν ἐγκύκλιον προυπεθέμην ὥσπερ θεμέλιον· τῇ ῥητορικῇ τὴν γλῶτταν ἐξήσκημαι, ταῖς διαλεκτικαῖς μεθόδοις καὶ ἀποδείξεσι τὸν λόγον πεπαίδευμαι, τὴν ἠθικὴν μετείην ὅσην ὁ Σταγειρίτης, καὶ ὅσην ὁ τοῦ Ἀρίστωνος παραδέδωκε, τὰ περὶ τὴν φυσικὴν θεωρίαν ἅπασαν ὡς ἱκανὸν ἀνθρώπῳ ἐντεθεώρηκα, ἀριθμητικῆς δὲ τοὺς λόγους μεμάθηκα, γεωμετρίαν εἰς ἄκρον ἐξήσκημαι, [quod necdum ulli eas communicasset] ἁρμονίας δὲ μουσικῆς δὲ ἀναλογίας εὐτάκτους σεμνοπρεπῶς κατώρθωκα, ὅσα τε περὶ τὴν οὐράνιον κίνησιν καὶ τὴν τῶν ἀστέρων περιφορὰν οὐ παρέλιπον, ἵν᾽ ἐκ μεγέθους καὶ καλλονῆς τῶν κτισμάτων ἀναλόγως τῇ περὶ τούτων μοῦ γνώσει καὶ τὴν περὶ τοῦ κτίστου θεωρίαν ἀνάλογον ἕξοιμι (ὁ γὰρ τρανοτέραν τὴν τῶν κτισμάτων ἐσχηκὼς γνῶσιν, τρανοτερόν τε κατανοεῖ, καὶ διὰ θαύματος ποιεῖται πλείονος τὸν ταῦτα δημιουργήσᾳντα) ἐντεῦθεν εἰς τὰ τῆς nobr>θεολογίας μετέβην μυστήρια, ἥν τε παῖδεν ἑλλήνων παρέδοσαν, καὶ ἣν οἱ καθ᾽ ἡμᾶς θεολόγοι διεσάφησαν ἀπλανέστατα· τούτων οὖν μεστὸς γεγονὼς, οὕπω καὶ ἄλλῳ μεταδοῦναι τῆς ἐξ αὐτῶν ὠφελείας πέφθακα, οὐδὲ παῖδα τεκεῖν διὰ φιλοσοφίας πατρόμοιον· φιλοῦσι γαρ ὥσπερ οἱ πολλοὶ φυσικοὺς παῖδας τεκεῖν, ἐντεῦθεν τὴν τοῦ γένους διαδοχὴν διαμένειν οἱόμενοι· οὕτω καὶ οἱ φιλοσοφίαν ἐκμελετήσαντες τέκνα τεκεῖν διὰ φιλοσοφίας τὲ καὶ μυήσεως ποθοῦσιν, [dolere intelligens,] ἵνα τὸ κατὰ φιλοσοφίαν γένος χρυσοῦν ἐν βίῳ μέχρι παντὸς διασώζηται· οἱ δὲ τοῦ τόκου τούτου τοῦ θαυμασίου παραίτιοι, ἀθάνατον κληροῦνται τὴν εὔκλειαν· ἄλλως τε τοῦτο τῆς ἀγαθότητος ἴδιον τὸ μεταδιδόναι καὶ ἄλλοις, ὧνπερ πεπλούτηκε χρηστῶν· ὁγ᾽ οὖν μὴ οὕτως ἔχων μήδ᾽ ἐθέλων, οὐκ ἐν τῷ ἀγαθῷ κεῖται, ἀλλ᾽ ἐν τῷ πονηρῷ, ὡς ὑπερηφανίας καὶ φθόνου μεστὸς, ἐφ᾽ οἷς ἂν ἄλλοις μεταδοῦναι εἴ τινος εὐμοίρησεν ἀγαθοῦ μὴ προσθυμηθείς. Διὸ καὶ ὃ δοκεῖ ἔχειν, αἴρεται ἀπ᾽ αὐτοῦ, ὡς ἐπὶ τοῦ δούλου ἐκείνου, τοῦ μὴ καταβαλλόντος τοῖς τραπεζίταις τὸ τάλαντον. Ἐγὼ δὲ τὴν ἀγαθὴν μερίδα ἐκλέλεγμα· καὶ σφόδρα ἡρούμην τῆς προσηκούσης μοὶ σοφίας nobr>ἄλλοις γενέσθαι μεταδοτικὸς, ἐπειδὴ οὐκ ἔτυχον τοῦ ποθουμένου, ἵνα τοῖς πιστοῖς ἐκείνοις δούλοις συνταχθῶ τοῖς τάλαντα ποιησαμένοις ἐν διπλῷ διὰ τῆς πρὸς ἑτέρους χρήσεως, οὔτε μὴν τέκνον διὰ φιλοσοφίας ἀπέτεκον, καὶ ἄπειμι ὡς ἄν τις εἴποι ἄπαις καὶ ἄθλιος, ὡς ὁρᾷς δάκρυσι κατονοῦμαι τὸ πρόσωπον καὶ σκυθρωπάζω δεινῶς.

[10] Τούτων ἀκηκοὼς τῶν ῥημάτων ὁ ἐρῶν τοιοῦδε θησαυροῦ, [eumdem a Principe impetrat] ἀπεκρίνατο· Ἔα, ὦ μακάριε ἄνθρωπε, καὶ τὴν ψυχὴν παρηγόρησον· ἴσως γὰρ δοίη σοι ὁ Κύριος τὰ αἰτήματα τῆς καρδίας σοῦ. Ταῦτα εἰπὼν ὁ τοῦ Ἰωάννου πατὴρ, ὡς ἐ͂ιχε ποδῶν εἰς τὸν τῶν Σαρακηνῶν ἀπέτρεχεν Ἄρχοντα, καὶ ποσὶν ἐκείνου προσέπιπτε, τὸν κόσμιον Κοσμᾶν ἐξαιτούμενος. Καὶ τῆς αἰτήσεως οὐκ ἐκπέπτωκε, λαμβάνει δὲ δῶρον τὸν πολλοῦ ὄντως ἄξιον· καὶ ἀπαγαγὼν εἰς τὸν ἴδιον οἶκον, παρηγόρει τὸν ἄνδρα, καὶ τῆς μακρᾶς κακοπαθείας ἀνέψυχε, καὶ τοιαῦτα λέγων προσέθετο᾽ Οὐκ ἐ͂ι μόνον ἐλεύθερος τοῦ λοιποῦ, [domique recepto filium Ioannem & Cosmam adoptivum commendat.] ἀλλὰ καὶ κοινωνόν σε τοῦ οἴκου μου τίθημι, καὶ συνδεσπότην κατ᾽ ἐμέ, συμμέτοχόν μοι πάσης χαρᾶς τε καὶ θλίψεως· τοῦτο δὲ μόνον πρὸς τῆς σῆς αἰτῶ τιμιότητος, ἵνα τοῦτον δή μοι τὸν ἐκ φύσεως υἱὸν Ἰωάννην, καὶ τοῦτον δῆτα τὸν ἓτερον τὸν ὁμωνυμοῦντά σοι, ὃν καὶ υἱὸν εἰσεποιησάμην πνευματικὸν ἐκ Ἱεροσολύμων nobr>ὁρμώμενον, καὶ ἐφ᾽ ἁπαλῷ ἀπορφανισθέντα τῷ σώματι, πᾶσαν ἣν οἶδας παιδείαν καὶ φιλοσοφίαν, τὴν θύραθεν καὶ ἣν ἡ τοῦ πνεύματος χάρις τοὺς ἀξίους ἐμυσταγώγησεν, ἐκπαιδεύσῃς καὶ διδάξῃς ἐπιμελέστατα. Ὁ δὲ φιλόσοφος πρὸ ἅπερ ἀκήκοεν, ἵππος ἦν εὐθὺς δεσμὸν ἀποῤῥήξας καὶ κροαίνων κατὰ πεδίων, ἢ ἔλαφός τις διψῶσα καὶ πρὸς πηγὰς ὑδάτων ἐκπεμπομένη· ἐ͂ιπες ἂν αὐτὸν οἷόν τινα Μίδαν μεγάλοις ἐντετυχηκέναι τοῖς θησαυροῖς τοῦ χρυσοῦ. Τοιοῦτον ἔχων πρὸς τὸ πρᾶγμα τὸ πρόθυμον, τοὺς νέους ἀναλαμβάνεται, καὶ καθίσταται τούτοιν διδάσκαλος.

[11] Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀετὸς ἦν ἀέρα διαπετώμενος, ὡς πτέρυξιχρώμενος εὐφυΐᾳ φύσεως καὶ σπουδῇ προαιρέσεως· ὁ δὲ κατὰ πνεῦμα τούτου ἀδελφὸς καὶ συμμύστης αὐτοῦ Κωσμᾶς, [qui cunctas ab eo disciplinas edocti] ναῦς ᾖν ἱστίοις πτεροσομένη καθ᾽ ὑδάτων· τῷ πνεύματι, ἐξουρίας αὐτῷ πνέοντι, καὶ ζεφυρῶδεν ἀπὸ πρύμνής φυσῶντι· οὕτως τάχει φύσεως καὶ σπουδῆς συντονίᾳ, διὰ βραχέων συνελέγη τούτοις ἅπαν σπουδαιότατον μάθημα, ὃσον γραμματικῆς, ὅσον διαλεκτικῆς τε καὶ ἀποδεικτικῆς· τῇ δὲ ἠθικῇ φιλοσοφίᾳ nobr>οὐ τὸν νοῦν μόνον ἐκόσμουν διὰ τῆς κατὰ ταύτην μαθήσεως, ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς ψυχῆς ταραχῶδεν κατέστελλον· καὶ ὡς ἀετὸς δὲ βλέπον ὀξὺ, οὕτως ἦσαν ἐκεῖνοι πρὸς τοὺς τῶν φύσεων λόγους ἀσκαρδαμυτὶ ἀτενίζοντες. Ἀναλογίας δὲ καὶ ἀριθμητικὰς οὕτως ἐξησκήκασιν εὐφυῶς, ὡς Πυθαγόραι ἤ Διοφάνται· γεωμετρίας δὲ τὴν ἀπόδειξιν οὕτως ἐξεπαιδεύθησαν, ὡς Εὐκλείδας τινὰς τούτο δοκεῖν καὶ οἵτινες ἄλλοι παρόμοιοι. [in singulis evadunt eximii,] Περὶ δὲ τὴν ἁρμονικὴν τοιοῦτοι γεγόνασιν, ὁποῖοι ἄρα ἐξ ὧν ἐμουσούργησαν θείων μελισμάτων τοῖς συνετοῖς καταφαίνονται. Περὶ δὲ ἀστρονομίας, ὅσον ἐν διαστήμασι καὶ σχηματισμοῖς καὶ ἀναλογίαις τῶν ἀποστάσεων, κᾂν μικρὰ διεξῆλθε περὶ αὐτῶν εἰς βραχεῖαν τῶν ἰδιωτῶν εἴδησιν, οἷος ὁ Ἰωάννης ἐξ ὧν γέγραφε καταφαίνεται. Τοιοῦτος δὴ πάντως καὶ ὁ Κοσμᾶς· ἀλλ᾽ ὁ περὶ τούτου λογὸς ἑτέροις κείσθω· ὁ Ἰωάννης γὰρ ἡμῖν τῶν ἐγκωμίων ὑπόθεσις.

[12] [& specialiter in Theologicis Ioannes,] Τῶν δ᾽ ἐν θεολογίαις αὐτοῦ καὶ ἀκριβείαις δογμάτων τίς οὐκ ἐπιγνώσεται καὶ θαυμάσεται ἐκ τῆς στοιχειωτικῆς αὐτοῦ βίβλου, μᾶλλον δὲ παντελείου ἐν δόγμασιν ἣν ἄν τις παντὸς λόγου ὀρθοῦ νομοθεσίαν ἐρεῖ· καὶ πλάκας Μωσαἳκὰς, οὐχ ἁμαρτήσει τοῦ ἀληθοῦς. Ἀλλ᾽ nobr>οἶδα ὡς ἐν τοῖς e ὀπίσω ἔδει μετὰ τῆς βίβλου ἐκείνης ποιεῖσθαι ἐγκώμια, καὶ οὐκ ἐν τοῖς νῦν · ἀλλ᾽ εἰρήκαμεν ταῦτα πρὸς ἀπόδειξιν ἧς ἐπαιδεύθησαν παιδείας, καὶ ὅπως ταύτην μετείη ἅπασαν μετ᾽ ἐπιστήμης καὶ ἀκριβείας, καὶ τὸ θαυμάσιον, ὅτι οὐκ ἐφυσιώθη τῇ γνώσει, ἀλλ᾽ ὥσπερ τὰ τῶν φυτῶν εὐγενῆ βλαστήματα, ἐπὶ πληθύνοντι τῷ βαρυνόμενα, [nihil tamen inde elatior;] κάτω νεύει πρὸς τὴν γῆν, οὕτω δὴ καὶ ὁ πολὺς Ἰωἀννης, ἐπιπληθυνομένης αὐτῷ τῆς τῶν λόγων ἐπικαρπίας, κάτω νεύων ἐτύγχανεν, οὐ πρὸς γῆν δε, ἀλλὰ πρὸς τὸ βυθιώτερον τοῦ κατὰ φιλοσοφίαν πελάγους ἀποσκοπῶν· ἔτι ἐπὶ πλέων αὐτῷ ὡς μετά τινος πλοίου τῆς κοσμικῆς προσπαθείας, ἐπόθει δὲ καὶ τὸ πλοῖον τοῦτο τοῦ κόσμου ἀποσκευάσασθαι, καὶ τὰ ἱμάτια τῆς σωματικῆς προσπαθείας τέλεων ἀπεκδύσασθαι, καὶ οὕτω γυμνῷ τῷ νοῒ τὸ πέλαγος διανήξασθαι καὶ εἰσδύναι κατὰ βυθῦ ἵνα εὑρήσῃ τὸν ἀποκείμενον ἐκεῖ μαργαρίτην τὸν πυλύτιμον. Τοῦτο τοίνυν ποθῶν καὶ πρὸς τοῦτο ἀποσκοπούμενος, πρὸς τὸν πυθμένα τοῦ βάθους ἀποκλινόμενος ἦν, καὶ οὐκ ἐμφυούσῃ τῇ γνώσει, ἀλλ᾽ ἐταπεινοῦτο τῷ ἔρωτι τῆς μυστηκωτέρας σοφίας. Θὕτως οὖν πλήρης ἦν αὐτῷ ἡ νοητὴ λαμπὰς τῆς ψυχῆς τοῦ τῆς κοσμικῆς ἐλαίου, ἳνα καὶ τὸ τῆς ἀΰλου φῶς ἄνωθεν καταπτὰν nobr>ἐπὶ τὴν λαμπάδα ταύτην ὑφάψῃ, καὶ πυρσοειδὴς ὁ Ἴωάννης ἀναφανῇ.

[13] Ἐπὶτούτοις ὁ τούτου διδάσκαλος ἐκ τοῦ μαθητοῦ ὡς ἔοικεν ὁδηγιθεὶς πρὸς τουτονὶ τὸν ἔρωτα, [patrique restituuntur a magistro,] πρόσεισι τῷ πατρὶ τοῦ παιδὸς, καί φησιν᾽ Ἰδού σοιτὰ τῆς ἐπιθυμίας τετέλεσται, καὶ οἱ παῖδες ἐμοῦ κατὰ σοφίαν ὑπέρκεινται· οὐ γὰρ ἤρκεσαν αὐτοῖς γενέσθαι ὡς ὁ διδάσκαλος, ἀλλὰ μεγέθει φύσεως καὶ ἀνεκδότοις τοῖς πόνοις, ἴσως καὶ τοῦ Θεοῦ ἐπαυξήσαντος τούτοις τὸ τῆς σοφίας χάρισμα, ὑψιπετέστεροί μου πρὸς ὕψος φιλοσοφίας γεγόνασιν. Οὐ χρειῶδεν τοίνυν αὐτοῖς εἰμι τοῦ λοιποῦ· εἴτω δὲ τοῦ ποθισθὸς, τὸ παρά σου ἐαθῆναί με, καὶ εἰς μοναχῶν ἀσκητήριον ἀπελθεῖν, κᾀκεῖ ἐπιστημόνως ζητῆσαί με τὴν ἀνωτάτω σοφίαν. Ἡ γὰρ φιλοσοφία ἥνπερ προπεπαίδευμαι πρὸς ἐκείνην με παραπέμπεται· καὶ δυοῖν κάλλιον καταπλουτισθῆναί με τοῖν καλοῖν καὶ προσεπικτήσασθαι τῇ πρότερον σοφίᾳ καὶ τὴν ἀϋλοτάτην καὶ ὑπὲρ ἔννοιαν, [ad S. Sabæ lauram se recipiente.] καὶ ἣν ὁ γυμνὸς νοῦς ὁ πάντη ἀπηλλαγμένος τοῦ σώματος μυεῖσθαι δεδύνηται. Ἤλγησεν ἐπὶ τῷ λόγῳ τοῦ φιλοσόφου ὁ τοῦ nobr>Ἰωάννου πατήρ· πλὴν οὐκ ἐ͂ιχε κατασχεῖν, ἵνα μὴ δόξη φαῦλα τὰ μισθώματα, τῆς τῶν λόγων διδασκαλίας αὐτῷ ἀποδίδοσθαι· ἐφοδιασάμενος δὲ αὐτὸν δαψιλεστάτοις ἐφοδίοις τοῖς πρὸς τὴν χρείαν, ἐν εἰρήνῃ ἀπέλυσεν. Ὁ δὲ πρὸς τὴν ἐν ἐρήμῳ τοῦ ἁγίου Σάβα λαύραν ἀπιὼν, κᾀκεῖ ἕως τελευτῆς προσμεμενηκὼς, πρὸς τὴν αὐτοῦ σοφίαν Θεὸν μετακεχώρηκε. Συνεξεδήμησε δὲ διὰ θανάτου καὶ ὁ τοῦ Ἰωάννου πατήρ· ὁ δὲ μῶν Σαρακηνῶν Ἀρχηγὸς τὸν Ἰωάννην εἰσκαλεσάμενος, [& Ioannes creatur Protosymbolus.] προεχειρίζετο πρωτοσύμβουλον. Ὁ δὲ ἀνένευε, ἀλλαχόσε προνενευκυῖαν ἔχων τὴν ἔφεσιν· ὅμως ἱκανῶν βιασθεὶς ἀντιτείνειν ἔτι οὐκ ἴσχυσε, καὶ καθίσταται οὗτος, ἐν μείζονι ἀρχῇ παρὰ τὸν γεννήσαντα.

CAP. III

[14] Ἦν δὲ τὰ τῆς Ρὡμαἳκῆς διιθύνων τότε Λέων ὁ Ἴσαυρος, ὃς κατὰ τῶν σεβασμίων εἰκόνων καὶ τοῦ ὀρθοδόξου τῆς ἐκκλησίας πληρώματος ὡς λέων ἁρπάζων καὶ ὠρυόμενος ἦν, [Insaniens contra cultum imaginum Leo Isaurus,] ἐκείνας μὲν τῷ πυρὶ κατακαίων τῆς θηριώδους μανίας, τοὺς δ᾽ αὐτῶν προσκυνητὰς ἁρπάζων καὶ ἀπολλύων, καὶ ὀδοῦσι τυραννικῆς δύσσεβείας διασπαράσσων ἐλεεινῶς· ταῦτα εἰς ἀκοὰς τοῦ Ἰωάννου ἐνέπεσε, καὶ τὸν ζῆλον μιμεῖται τοῦ Ἡλίου καὶ τοῦ ὁμωνυμοῦντος nobr>τὸν ἔλεγχον, οἷα τοῦ πνεύματος χρίσαντος αὐτὸν ἀοράτως, καὶ πρὸ τῆς χρίσεως, τῆς δυσσεβείας ἀντίπαλον· καὶ τὸν λόγον προβάλλεται, οἷα τοῦ πνεύματος μάχαιραν, ὅπλον τμητικὸν ἀνελεῖν τὸ τοῦ θηριογνώμονος δόγμα ὡς κεφαλήν. Ἐπιστολημαίους τοίνυν λόγους ὑπὲρ τῆς τῶν σεβασμίων εἰκόνων τιμῆς τοῖς εἰδόσιν αὐτὸν ὀρθοδόξοις διέπεμπεν, ἄγαν δεικνὺς ἐμφιλοσοφώτατα, [& zelum Ioannis pro iis non ferens,] ἀναγκαίαν ἐ͂ιναι τὴν τῶν ἐκτυπωμάτων προσκύνησιν, κᾀκείνους παρήγγειλε πρὸς ἄλλους λέγειν τὰ ὅμοια καὶ τὰς αὐτοῦ δεικνύειν πᾶσιν ἐπιστολάς· καὶ διὰ πάντων ἔσπευδεν ὁ τῆς ἀληθείας νέος ἀθλητὴς, ὡς διὰ κύκλου τινὸς τὰς οἰκείας ἐπιστολὰς ἀπὸ χειρῶν εἰς χεῖρας διαβαίνειν τοῖς πιστοῖς, καὶ κρατύνεσθαι τὸ ὀρθόδοξον· καὶ κατὰ Παῦλον ἐπείγετο κύκλῳ διαλαβεῖν τὸ περίγειον, εἰ καὶ μὴ τῷ ποδὶ, ἀλλὰ δι᾽ ἐπιστολῶν τῷ τῆς ἀληθείας κηρύγματι.

[15] Ἤκουσται ταῦτα τῷ Βασιλεῖ Λέοντι, καί τινας τῶν ὁμογνωμόνων εἰσκαλεσάμενος, [conquisita diligenter aliqua ejus epistola] ἐπεὶ μὴ ἔφερε τὴν τῆς ἀσεβείας αὐτοῦ στηλίτευσιν, ἣν τρανῶς διεκήρυττον τὰ τοῦ Ἰωάννου γράμματα, παρήγγειλεν αὐτοῖς τὸ τῆς εὐσεβείας προσωπεῖον περιθεμένοις διὰ σπουδῆς ποιήσασθαι, καὶ διὰ λαλιὰν θέσθαι, οἰκειόγραφον nobr>εὕρεσθαι τοῦ Ἰωάννου ἐπιστωλήν. Οἱ δὲ τῆς κακίας ἐπασπισταὶ, οὐκ ἀνῆκαν πάντα κάλων κινοῦντες, τὸν δόλον ὑποκρυψάμενοι, καὶ ἀναζητοῦντες ὃ προζετάγησαν, ἕως εὑρόντες τῷ Βασιλεῖ ἐνεχείρησαν. Καὶ οὗτος δὲ προσκεκληκώς τινας τῶν ὑπογραφέων αὐτοῦ, τῶν τοῦ Ἰωάννου γραμμάτων προετίθει τοὺς τύπους εἰς μίμησιν, τόν τε τῆς γραφῆς χαρακτῆρα, ὅσον ἐν διανοίᾳ καὶ ὅσον ἐν λέξεσιν. Εὗρεν οὖν τοὺς εἰς τοῦτο ὑπηρετήσαντας ἱκανοὺς, καὶ δὴ κελεύει ὡς ἐκ τοῦ Ἰωάννου πρὸς αὐτὸν δὴ τὸν δυσώνυμον Βασιλέα ἐγχαράξαι γραμμάτιον, τοιοῦδε τοῦ σκοποῦ ἐχόμενον.

[16] Χαῖρε ὦ Βασιλεῦ· κᾀγὼ συγχαίρω τῶ κράτει σου διὰ τὴν ταυτότητα τῆς ἡμῶν πίστεως, [fingit similem proditoriam ut sibi ab eo missam,] εὐγνωμοσύνην τε καὶ σέβας τὸ προσῆκον ἀπονέμω τῇ βασιλικῆ σου ὁπεροχῇ· δἰ ἣν καὶ ταῦτα ποιῶ πρὸς γνῶσίν σου, ὡς ἡ καθ᾽ ἡμᾶς πόλις αὕτη περὶ τὴν φυλακὴν ἠμελημένη πάντη τυγχάνει· τὸ ἐν ταῦθά τε στρατιωτικὸν τῶν Ἀγαρηνῶν ἀσθενές τε καὶ ἐυαρίθμητον. Φεῖσαι οὖν πρὸς Θεοῦ καὶ τῆς πόλεως ταύτης· καὶ παρ᾽ ἐλπίδα πᾶσαν χεῖρα γενναίαν καὶ πολυπληθῆ πεπομφὼς, ἀλλαχοῦ προσποιουμένην πορεύεσθαι, ἕξεις τὴν πόλιν ἀπονητὶ· μετρίως γὰρ κᾀγὼ πρὸς τοῦτον συναροῦμαί nobr>σοι τὸν σκοπόν, ὅτι καὶ ὑπὸ χεῖρα σχεδὸν ἐμὴν πᾶσα ἡ χώρα καὶ ἡ πόλις ἐπιτελεῖ. Τούτου γενομένου τοῦ γράμματος, γράμμα ἕτερον διαχαράττει ἐκ τῆς αὐτοῦ δυσμενείας ὁ δυσσεβὴς, πρὸς τὸν Ἄρχοντα τῶν ἐν Δαμασκῷ Σαρακηνῶν οὕτως ἔχον τοῦ σκοποῦ· Ὡς οὐδὲν οἶδα τῆς εἰρήνης μακαριώτερον, οὐδὲ τῆς φιλίας εὐδαιμονέστερον, [eamque mittit ad Principem Damasci:] καὶ τὸ τηρεῖν τὰς εἰρηνικὰς συνθήκας, ἐπαινετὸν δὲ καὶ φιλόθεον · Διὰ ταῦτα παντὸς ἄλλου προτίθεμαι, ἀδιαλύτους φυλάττειν ἃς διεθέμην εἰρηνικὰς φιλίας πρὸς τὴν σὴν εὐγένειαν. Καί τοι πρὸς τὸ ταύτας διαλύσαι κρυφίως καὶ παρασπονδῆσαι δολερῶς, ὑπό τινος τῶν ὑπό σε τελούντων Χριστιανῶν, πολλάκις ἐκκαλούμενοι διὰ γραμμάτων αὐτοῦ πολλῶν, διαβεβαιομένων ἀσφαλῶς πλεῖστά μοι συλλαβέσθαι πρὸς τὴν ὑπό σε χειρώσασθαι πόλιν, ἂν πολυπληθὲς ἀφήσω κατ᾽ αὐτοῦ στράτευμα. Ἔνθεν τοι καὶ μίαν τῶν ὑπ᾽ ἐκείνου μοι πεμπομένων ἐπιστολῶν, ἀντεξαπέστειλά σοι, βέβαια παριστῶν σοι ἅπερ σοὶ ἔγραψα· ἵνα γνῶς, οἷος ἐγὼ περὶ τὰς φιλίας ἀληθής τε καὶ ἀπαράσπονδος· ἐπιγνοίῃς δὲ καὶ τὸ δύσνουν καὶ δολερὸν τοῦ ταῦτα γράψαι πρός με τολμήσαντος.

[17] nobr>Ταῦτα οὖν ἄμφω τὰ γράμματα ὁ λεοντώνυμος καὶ ὀφιογνώμων τὸν δόλον, [qui amputari dexteram Ioanni jubet.] διά τινος ἐξεπέστειλε πρὸς τὸ βάρβαρον. Ὁ δὲ, ταῦτα δεξάμενος, εἰσκαλεῖται τὸν Ἰωάννην, καὶ τὸ δολερὸν ἐκεῖνο γραμμάτιον αὐτῷ ὑποδείκνυσιν. Ὁ δὲ Ἰωάννης τοῦτο διεξιὼν, τοὺς τῶν γραμμάτων τύπους τοῖς ἑαυτοῦ παρεικάζεσθαι συγκατέθετο, τὰ δ᾽ ἐν αὐτοῖς ἐμφερόμενα μὴ τὸ παράπαν εἰδέναι, μή δ᾽ εἰς νοῦν βάλλεσθαί ποτε προσέθετο. Οὐκ ἠγνόησε δὲ τὸν δόλον καὶ τὴν ἐπιβολὴν ἀναγνούς· ἀλλ᾽ ὁ μισόχριστος ἐκεῖνος Ἄρχων πρὸς τὰ ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου λεγόμενα ὄνος ἦν λύρας ἀκούων (τοῦτο δὴ φάναι τὸ τῆς παροιμίας) καὶ ἐκωφώθη μὲν ἐξ ἀγαθῶν ῥημάτων καὶ ἀληθῶν· οὐκ ἐσίγησε δὲ τοῦ μὴ ἄδικον ἀποφθέγξασθαι πρόσταγμα, ἀλλ᾽ εὐθὺς κελεύει τὴν δεξιὰν κοπῆναι τοῦ Ἰωάννου, καὶ δεομένου βραχὺν χρόνον δοθῆναι οἷ, πρὸς ἀπολογίαν τὲ καὶ ἀφήγησιν τῆς κατ᾽ αὐτοῦ μανίας τοῦ δυσσεβοῦς, οὐκ ἀνῆκεν οὐδὲ ἠνέσχετο, ὅλως ὑπὸ τῆς μανίας ἐκστὰς ὁ βάρβαρος. Καὶ δὴ ἐκκέκοπται δεξιὰ, ἡ ποιήσασα δύναμιν τοῖς ὀρθοδόξοις ἐν Θεῷ δι᾽ ὧν γέγραφεν· ἐκκέκοπται δεξιὰ, ἡ ἐλέγχουσα τοὺς μισοῦντας τὸν Κύριον· καὶ ἀντὶ μέλανος, ᾧ ἐβάπτετο πρότερον λογογραφοῦσα τὴν τῶν εἰκόνων προσκύνησιν, nobr>οἰκείῳ αἵματι βάπτεται. Ἐκκοπεῖσαν τοίνυν ἐκείνην τὴν δεξιὰν, ἵν᾽ οὕτως εἴπω, ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς ἐμετεώρησαν.

[18] Ἑσπέρας οὖν καταλαβούσης καὶ εἰς πέρας λῆξαι τοὺς θυμοὺς τοῦ τυράννου ὑποτοπάσας ὁ Ἰωάννης, [quam deinde receptam Ioannes applicans trunco brachio] πρεσβείαν πρὸς ἐκεῖνον ἐστείλατο, δυσωπῶν καὶ τοιαῦτα φθεγγόμενος. Τὰ τῆς ὁδύνης μοι ἐπιτείνεται, καὶ οὐ φορητά μοι καθέστηκε, καὶ οὐκ ἂν ἀνεθῆ μοι ἡ τῆς ἀλγηδόνος ἀκὶς, ἕως ἐπ᾽ ἀέρος ἡ χεὶρ μου ἐκκοπεῖσα ἐκκρέμαται. Κέλευσον αὐτὴν χαρισθῆναί μοι, ὡς ἂν ὑπὸ γῆν κατακρύψω, καὶ παρακμάσῃ τὸ πολυώδυνον. Εἶξεν οὖν εὐθὺς ὁ τύραννος πρὸς τὴν δέησιν· καὶ δίδοται τῷ δικαίῳ ἡ χείρ. Ὁ δὲ ταύτην εἰληφὼς, εἰς τὸ κατ᾽ οἶκον αὐτοῦ εὐκτήριον εἴσεισι· καὶ ὅλος πρηνὴς πεσὼν, πρό τινος θείας εἰκόνος τὸν θεῖον χαρακτῆρα φερούσης τῆς Θεομήτορος, καὶ τὴν ἐκκοπεῖσαν δεξιὰν τῇ πρὶν ἁρμονίᾳ παραθεὶς, ἐκ βάθους καρδίας τῆς φιλευσπλάγχνου ἐδεῖτο, στεναγμοῖς καὶ δάκρυσιν ἐκβοώμενος· Δέσποινα, πάναγνε μῆτερ, ἡ τὸν Θεόν μου τεκοῦσα, [petit sibi a Deipara restitui:] διὰ τὰς θείας εἰκόνας ἡ δεξιά μοι ἐκόπη· οὐκ ἀγνοεῖς τὴν αἰτίαν ἣν ἐμάνη ὁ λέων· nobr>πρόφθασον τοίνυν ὡς τάχος, καὶ ἴασαί μου τὴν χεῖρα· ἡ δεξιὰ τοῦ ὑψίστου, ἡ ἀπό σου σαρκωθεῖσα, πολλὰς ποιεῖ τὰς δυνάμεις διὰ τῆς σῆς μεσιτείας, τὴν δεξιάν μου καὶ ταύτην νῦν ἰασάτω λιταῖς σου · ὡς ἂν σοὺς ὕμνους οὓς δοίης, καὶ τοῦ ἔκ σου σαρκωθέντος εὐρυθμικαῖς ἁρμονίαις συγγράψηται, Θεοτόκε, καὶ συνεργὸς χρηματίσῃ τῆς ὀρθοδόξου λατρείας· Δύνασαι γὰρ ὅσα θέλεις, ὡς τοῦ Θεοῦ μήτηρ οὖσα.

[19] Ταῦτα λέγων ὁ Ἶωάννης σὺν δάκρυσιν, εἰς ὕπνον ἐτράπετο, [quo per visum impetrato,] καὶ ὡρᾷ τὴν τῆς Θεομήτορος ἁγίαν εἰκόνα, ὄμμασιν εὐσπλάγχνοις καὶ ἱλαροῖς πρὸς αὐτὸν ἀποβλέπουσάν τε καὶ λέγουσαν· Ἴδε ὑγιὴς γέγονέ σου ἡ χείρ· μὴ μέλλε λοιπὸν, ἀλλὰ κάλαμον ταύτην γραμματέως ποίησον ὀξυγράφου, ὡς ἐπηγγείλω μοι νῦν. Ἀφυπνισθεὶς οὖν ὁ ἰαθεὶς, ἐ͂ιτα περιεργασάμενος τὴν κεκομμένην, καὶ ἰαθεῖσαν ταύτην ἰδὼν, ἠγαλλιάσατο τῷ πνεύματι ἐπὶ τῷ Θεῷ τῷ σωτῆρι αὐτοῦ, καὶ τῇ τούτου μητρὶ, ὅτι ἐποίησεν αὐτῷ μεγαλεῖα ὁ δυνατός. Καὶ στὰς ἐπὶ τοὺς πόδας, τὰς χεῖρας αὐτοῦ εἰς ὕψος ἀνέτεινε, καὶ μέλος ᾖσε τὸ τῷ καιρῷ προσφορώτατον· καὶ ἦν δι᾽ ὅλης νυκτὸς πανοικὶ εὐφραινόμενος καὶ ᾄδων ᾆσμα καινὸν Θεῷ εὐχαριστήριον· Ἡ δεξιά σου χεὶρ, λέγων, Κύριε, δεδόξασται ἐν ἰσχύἳ, ἡ nobr>δεξιά σου χεὶρ τὴν θραυσθεῖσάν μου δεξιὰν ἰάσατο· καὶ διὰ ταύτης θραύσῃ ἐχθροὺς τοὺς μή τιμῶντας τὴν σὴν σεβασμίαν εἰκόνα καὶ τῆς τεκούσης σε, [eucharisticos hymnos cum familia concinit.] καὶ τῷ πλήθει τῆς δόξης σου τοὺς ὑπεναντίους εἰκονοθραύστας, συντρίψεις διὰ τῆς ἐμῆς χειρός. Ἦν οὖν ἡ νὺξ ἐκείνη ἐκείνῳ ἡμέρα, καὶ οὐχὶ νύξ· καὶ φῶς, καὶ οὐχὶ σκότος· καὶ ἵν᾽ οὕτως ἐρῶ τὸ προφητικὸν μεθ᾽ ὑπαλλαγῆς, ἦχος ἦν ἐκεῖ καθαρὸς ἑορταζόντων, καὶ φωνὴ ἀγαλλιάσεων ἐν σκηνῇ δικαίου ἀνδρός.

[20] Ταῦτα οὐκ ἐν κρυπτῷ οὐδ᾽ ἡσυχῆ ἐτετέλεστο, ἀλλὰ διέβαινεν ὁ θαυμαστὸς ἐκεῖνος φθόγγος καὶ ἐναρμόνιος ἀλαλαγμὸς εἰς τοὺς ἐκγειτόνων καὶ κύκλῳ σε· καὶ εὐθὺς ἀπήεσάν τινες τῶν μισοχρίστων Σαρακηνῶν παρὰ τὸν οἰκεῖον Ἄρχοντα, [quare ad Principem accersitus.] Μὴ ἐκκεκόφθαι τῷ Ἰωάννῃ τὴν δεξιὰν λέγοντες, ἄλλου δέ τινος δούλου τυχὸν, ἢ ἄλλως ὑπηρετουμἐνου αὐτῷ, καὶ δι᾽ εὔνοιαν προσδεδωκότος ἑαυτὸν ἀντὶ τοῦ δεσπότου αὐτοῦ· τοὺς δὲ τὴν ἐκκοπὴν προσταχθέντας χρήμασιν ἀνταλλάξασθαι τὴν ποινὴν· ὁ γὰρ Ἰωάννης οἴκοι καθήμενος οὕτως ᾄδει καὶ τέρπεται, ὡς γαμήλια εἴποις πανηγυρίζειν αὐτὸν, καὶ ἐπιθαλαμίων ποιεῖσθαι τῶν ὑμηναίων ἠχήν, nobr>μᾶλλον δ᾽ ὑπὲρ ἐκεῖνα ἡ τούτου ἔοικεν ἀγαλλίασις. Τούτων οὕτω προσαγγελθέντων, [& miraculum in se factum contestans] προσεκαλεῖτο καὶ ὁ Ἰωάννης. Ὁ δ᾽ ἀφικόμενος, ἐκελέυετο δεικνύειν τὴν ἐκκοπεῖσαν δεξιάν· ἧς ἐμφανισθείσης, ὑπεφαίνετο καί τις γραμμὴ τῆς διακοπῆς, τοῦτο οἰκονομησάσης τῆς Θεομήτορος, τὴν ἐκκοπὴν ἀψευδεστάτην καταμηνύουσα. Ἐφ᾽ οἷς ὁ βάρβαρος ἔφησε· Τίς ὁ ἐξιασάμενός σε ἰατρὸς Ἰωάννη; καὶ τίνα τὰ ἐπιθέντα σοι φάρμακα. Ὁ δὲ λαμπρᾷ τῇ φωνῇ καὶ μεγάλῃ κήρυξ τοῦ θαύματος γίνεται· καὶ Ὁ Κύριός μού φησιν ὁ παντοδύναμος ἰατρὸς, ὃς οὐχ ὑστερίζουσαν ἔχει τὴν δύναμιν πρὸς τὴν δέησιν.

[21] Καὶ ὁ βάρβαρος ἀπεκρίνατο· Ὡς εἴκασμαι, ἄνθρωπε, [innocensq; declaratus,] ἐπ᾽ ἀνευθόνοις, ὃ πέπονθας, πέπονθας· καὶ λοιπὸν ἡμῖν σύγγνωθι, ἐφ᾽ οἷς ἀπερισκέπτοις καὶ ἀλογίστοις ταῖς ἀποφάσεσιν ἀπήνεγκα μὲν σοι τὴν τιμωρίαν· ἴσθαι τοίνυν τὴν προτέραν ἐφέπων ἀρχὴν, καὶ πρῶτος ἔσῃ ἐν τοῖς ἡμετέροις συμβούλοις· οὐδὲν γὰρ πράξαιμεν πώποτε τοῦ λοιποῦ ἄνευ σῆς παραινέσεώς τε καὶ συμβουλῆς. Ὁ δὲ πεσὼν χαμαὶ προσεκύνησε, καὶ πρηνὴς κείμενος ἐδέετο ἐκείνου ἐφ᾽ ὥραν ἱκανὴν nobr>συγχωρηθῆναι οἷ καὶ ἄλλην έάσαι τοῦτον ὁδὸν τὴν ἐρασμιωτέραν ὁδεῦσαι, καὶ ἀκολουθῆσαι τῷ λέγοντι, Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός. Ὁ δὲ βάρβαρος οὐκ ἐδίδου τὴν παραχώρησιν· καὶ ἦν ἰδεῖν μονομάχους, ὡς ἄν τις εἴπῃ, τὸν βάρβαρον καὶ τὸν δίκαιον, ὁ μὲν πολλοῖς ἠγωνίζετο ἐπέχειν τὸν Ἰωάννην τοῖς τοῦ κόσμου δεσμοῖς, ὁ δὲ βίαιός τις ἦν ταῦτα ἀποῤῥῆξαι μετὰ σπουδῆς, καὶ ἀγγελικαῖς πετάσαι ταῖς πτέρυξι. Καὶ στάδιον τότε ἠνεωγμένον μέγα ἐτύγχανεν, [facultatem impetrat secedendi in monasterium:] ἀγωνοθέτης δὲ Χριστὸς προεκάθητο, καὶ τὸ θέατρον ἄγγελοι· ἐρεῖ δέ τις ἴσως δικαίως, καὶ τοὺς πονηροὺς ἐξ ἀριστερῶν παρὰ θαῤῥύνειν τὸν βάρβαρον καὶ ἐπαλείφειν πρὸς πιθανότητας. Νικᾷ δὲ μετὰ πολλῆς τῆς ἀναῤῥήσεως ὁ ἐμὸς μονομάχος, καὶ τὰ πιθανὰ πάντα τοῦ ἀντιπάλου ὡς βέλη νηπίων λελόγισται, καὶ νικητὴς ἄπεισίν, ἀναδεδεμένος τὴν κεφαλὴν ταινίᾳ περιφανεῖ· καὶ τὸν οἶκον εἴσεισι φαιδρωπὸς, ὁ πρὶν ἐξιὼν αὐτὴν σκυθρωπός.

[22] [& bonis in pauperes, consanguineos atque ecclesias distributis,] Καὶ δύο προκειμένων αὐτῷ τῶν δεσποτικῶν ἀποφάσεων, τῆς μὲν πωλεῖν τὰ ὑπάρχοντα καὶ πένησι διανέμειν ὁριζομένης, τῆς δὲ καταλιμπάνειν οἰκίας καὶ ἀγροὺς καὶ τάλλα πάντα, ἕνεκα τοῦ ὀνόματος τοῦ Δεσπότου· οὔτε περὶτὴν προτέραν ποιεῖται τὴν σχολὴν, ἵνα ἴσως μὴ ἐμβραδύνῃ· οὔτε κατὰ τὴν δευτέραν ποιεῖ, nobr>ἵνα μὴ, ὡς ἔτυχε ταῦτα ἐάσαι, ἔριδες προβαῖεν καὶ διαμάχαι πολλαὶ τῶν καθ᾽ αἷμα ὠκειωμένων αὐτῷ, ἄλλων ἄλλο προβεβλημένων τοῦ κληρονομεῖν δίκαιον· ἀλλὰ μέσος ἀμφοτέρων χωρεῖ, καὶ ὡς ἶιχε τὰ ὑπάρχοντα διανειμάμενος πένησιν, αἰχμαλώτοις, δούλοις τοῖς ἑαυτοῦ (οὓς δὴ καὶ ἐλευθερίας ἠξίωσε) συγγενέσι, καὶ θείοις [τὸ μέρος] καθιερώσας ναοῖς. Ὡς δὲ ἐξῆλθε γυμνὸς ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ, οὔτω γυμνὸς ἐξῆλθε τὸν κόσμον, πλὴν τῶν ἀναγκαίων ἐπιβλημάτων, καὶ ἀπιὼν εἰς Ἰεροσολυμα, καὶ τὴν προσήκουσαν προσκύνησιν ποιησάμενος ἐν τόποις τούτοις τοῖς σεβασμίοις, [S. Sabæ Lauram cum Cosma ingreditur.] ὡς ἔλαφος διψῶσα τὸν Θεὸν εἰς τὴν ἔρημον ἔξεισι, καὶ τὴν τοῦ θεοφόρου Σάβα λαύραν καταλαμβάνει, ἔχων ἑταῖρον οὐ τῆς ὁδοῦ μόνον ἀλλὰ καὶ τοῦ σκοποῦ κοινωνὸν Κωσμᾶν, τὸν αὐτῷ συμμετασχόντα καὶ ἀναγωγῆς καὶ παιδεύσεως· ἐ͂ιπεν ἂν αὐτοὺς ζεῦγος ἱερὸν ἐ͂ιναι, καὶ ὑπὸ τὸν ζυγὸν τρέχειν τοῦ Χριστοῦ, ὡς ἂν ἀροῦνται αὐτὸν ἐπαυχένιον.

CAP. IV

[23] Ὁ γοὖν Ἰωάννης, ὃς τοῦ λόγου ἔστὶν ὑπόθεσις, τὴν θείαν ἐκείνην μάνδραν εἰσίων, τοῦ Ποιμένος πίπτει nobr>παρὰ τοὺς πόδας, λιπαρῶς ἐξαιτούμενος ὡς ἓν τῶν ἐκεῖ προβάτων ταγῆναι, [Ceteris ejus instituendi curam recusantibus,] ἀπολωλὸς ἑαυτὸν καλῶν καὶ ἐξ ἐρήμων ὀρέων ἄρτι ἐπιστρέφων πρὸς τὸν ποιμένα Χριστόν. Ἤσθη τοίνυν ὁ τῆς ποίμνης προεστὼς ἐπ᾽ αὐτῷ, καὶ τῆς προαιρέσεως ἐμακάρισε· καὶ δόξαν αὐτῷ, διὰ τὸ τοῦ βίου περιφανὲς καὶ τὸ τῆς γνώσεως περιὸν, ἑνὶ τῶν μεγάλων παραδοῦναι γερόντων τὸν νέηλυν, ὡς ἄν ὑπ᾽ ἐκεινῳ καθηγεμόνι ταττόμενος ἀπλανῶς ἐπιπορεύηται τὴν ὁδὸν τοῦ Θεοῦ· ὃν ὤετο ἐκ τῶν τῆς μονῆς ἐν πᾶσι καλοῖς ἐπίσημον εἰσκαλεῖται πρῶτον, καὶ ἐγχειρίζειν αὐτῷ τὸν Ἰωάννην ἐπιχειρεῖ. Ὁ δ᾽ ἀπαναινόμενος ἦν, οὐχ ἱκανὸν ἐ͂ιναι ἑαυτὸν φάσκων εἰς ποιμαντικὴν ἀνδρὸς τοιούτου, μέγα τὸ κλέος ἀραμένου ἐπὶ σοφίᾳ. Παρῆκε τουτονὶ τὸν γέροντα ὁ Ποιμενάρχης, καὶ μετὰ αὐτὸν ἕτερον εἰσκαλεῖται· καὶ ὁ δευτερος τὰ ὅμοια τῷ προτέρῳ ἔλεγε. Τρίτος μετ᾽ ἐκείνους ἄλλος εἰσήγετο· μετὰ δὲ τούτους οὐκ ὀλίγοι ἕτεροι· καὶ ἤρξαντο ἀπὸ μιᾶς παραιτεῖσθαι ἅπαντες τὴν προστασίαν τοῦ Ἰωάννου.

[24] Μετὰ δὲ τοὺς πολλοὺς, ἄλλος εἰσήγετο γέρων, τὸ ἦθος ἁπλοῦς, τὴν γνῶσιν πολύς, καὶ πρόθυμος nobr>πρόθυμον τὸν Ἰωἀννην δεξάμενος, εἰς τὸ κελλίον τὸ ἴδιον ἄπεισι σὺν αὐτῷ· καὶ τὸ καλὸν θεμέλιον πρῶτον αὐτῷ ὑποτίθησι, τὸ μηδὲ πράττειν ἰδίῳ θελήματι, θύειν δὲ Θεῷ ἱδρῶτας ἐν προσευχαῖς, διὰ τὸ τούτων ἐκτενὲς καὶ ἐπίπονον· καὶ ἐξ ὀφθαλμῶν δακρύειν, [duro cuidam seni traditur,] ἐφιέμενον τῆς ἐπὶ τῷ προτέρῷ βίῳ καθάρσεως, ἃ θυσία καθαρὰ λελόγισται τῷ Θεῷ ὑπὲρ πᾶν ἄλλο θυμίαμα. Καὶ τοῦτο μὲν πρῶτον, εἰς τὰ διὰ τοῦ σώματος ἐνεργούμενα· εἰς τὰ κατὰ ψυχὴν δὲ, μηδεμίαν ζωγραφεῖν κοσμικὴν φαντασίαν, μὴ εἰκονίζειν ἐν αὐτῇ μορφὰς πραγμάτων οὐ καθηκόντων· τὸν νοῦν δὲ ἀπὸ παντὸς φυσήματος διακένου διατηρεῖν, μήτε μὴν τῷ τῶν μαθημάτων πλήθει ἐπαίρεσθαι, [qui ei præcepta spiritualia] καὶ ἐν οἷς μεμάθηκε τὸ πᾶν καταλαβεῖν οἴεσθαι, μήτ᾽ ἐν ἔφεσιν [ἐλθεῖν] ὀπτασιῶν τινων καὶ ἀποκρύφων ἀποκαλύψεων, μήτε πειθήοεσθαι οἷ τὸν νοῦν ἑαυτῷ τεθαῤῥηκέναι ποτὲ ἢ δόξαι σχεῖν γουῶσιν ἀνεπισφαλῆ ἕως ἂν διχάζηται, ἀλλ᾽ εἰδέναι δειλοὺς τοὺς οἰκείους λογισμοὺς καὶ τὰς αὐτοῦ ἐπινοίας ἐπισφαλεῖς· σπεύδειν δὲ μὴ ἐᾷν σκεδύννάσθαι τὴν διάνοιαν ἀλλ᾽ ἐπείγεσθαι ταύτην συνάγειν ἐπιμελέστατα, ἵν᾽ οὕτω δὴ ὁ μὲν νοῦς αὐτοῦ φωτισθείη πρὸς Θεοῦ, καθαρθῇ δὲ ἡ ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα καθαγνισθείῃ, καὶ τέλος τὸ σῶμα nobr>σὺν τῇ ψυχῇ ἐπισυναφθείη τῷ νοῒ, καὶ τὸ τριπλοῦν ἁπλοῦν γένηται διὰ τὴν πρὸς τὴν ἁπλουστάτην τριάδα ἕνωσιν, καὶ γένηται ἄνθρωπος οὐ σαρκικὸς οὐδὲ ψυχικὸς, ἀλλὰ τὸ ὅλον πνευματικὸς, μεταστοιχειθέντων τῶν δύο γνωμικῇ προαιρέσει, εἰς τὸ τρίτον καὶ πρῶτον, λέγου δῆτα τὸν νοῦν.

[25] Οὕτω δὴ ὁ πατὴρ τῷ παιδὶ, τῷ μαθητῇ ὁ διδάσκαλος ὑποθέμενος προσεπέθετο αὐτῷ, [& silentii servandi tradit:] καὶ τοῦτο εἰπών· μὴ πρός τινας ἐπιστείλῃς ἐπιστολὴν· μὴ τὸ παράπαν φθέγξῃ τιτῶν τῆς ἔξω παιδείας· σιωπὴν δὲ ἄσκει μετὰ συνέσεως, οἶδας γὰρ τοῦτο μη μόνον τῶν καθ᾽ ἡμᾶς φιλοσόφων ἐ͂ιναι παράγγελμα, ἀλλὰ καὶ Πυθαγόρας ἐκεῖνος ὁ Σάμιος τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς ἄρτι μυουμένοις αὐτῷ τὰ τῆς φιλοσοφίας μυστήρια πολυετῆ παρήγγελλε τὴν σιγὴν· καὶ μὴ δόξῃς καλὸν ἐ͂ιναι τὸ τὰ καλὰ παρὰ καιρὸν φθέγγεσθαι, εἰς τοῦτο γὰρ ὁ Δαβὶδ ὁδηγείτω σε, ὅς φησιν, ὅτι Ἐσίγησα ἐξ ἀγαθῶν· ἐ͂ιτα τί ἐντεῦθεν αὐτῷ συμβέβηκε; λέγοντος ἄκουσον, Ἐθερμάνθη ἡ καρδία μου ἐντός μου, τῷ πυρὶ πάντως τοῦ πρὸς Θεὸν ἔρωτος, ἐν τῇ κατὰ διάνοιαν δὲ μελέτῃ τὸ πῦρ ἐκεῖνο τῷ Προφήτῃ ἐξήφθη. Ταῦτα τῷ Ἰωάννῃ ὁ γέρων παρήγγειλε· καὶ οὐκ ἦν καθ᾽ nobr>ὑδάτων γράφων, οὐδὲ κατὰ πετρῶν σπείρων, ἀλλ᾽ εἰς γῆν ἀγαθήν.

[26] Χρόνος οὖν παρῆλθεν ἱκανὸς, καὶ ὁ Ἰωάννης ἦν διὰ πάσας πείρας τῷ γερόντι παιδοτριβουμένῳ καὶ κατὰ πάντα τὴν ὑπακοὴν ἀνεπισφαλῆ ἐνδεικνύμενος. [illi obediens per omnia,] Οὐκ ἦν ἀντιλογία τῷ Ἰωάννῃ ἐν οἷς προσετάττετο, οὐκ ἦν γογγυσμὸς ἐν γλώσσῃ, οὐδὲ διαλογισμὸς ἐν καρδίᾳ, ὅλως ἀνακρίνων ἐντὸς ἅπερ ὁ ἐπιστάτης αὐτῷ διωρίζετο· ἀλλὰ τοῦτο μόνον ἐν μέσῃ διανοίᾳ ἐνκεκολαμμένον ἐ͂ιχεν, ὡς ἐν πλαξὶν ἕως βάθους, ἐπὶ παντὸς ἔργου καὶ ἐπιτάγματος τὸ ποιεῖν, ὡς ὁ Παῦλος παρακελεύεται τὸ ἐπιταττόμενον, χωρὶς γογγισμοῦ καὶ διαλογισμοῖν· τί γὰρ κέρδος τῷ ποιοῦντι χρηστὸν, εἰ οἶον δήποτε ἄν ἐπικάθηται οἷ τοῖς χείλεσι γογγυσμὸς, ἢ τῇ καρδίᾳ ἐμφωλεύῃ ὡς ὄφις διαλογισμὸς πονηρός; πότε βελτιωθήσεται ἡ ψυχὴ τῷ οὕτως διακονοῦντι; πότε τὴν ἐπὶ τὸ πρόσω σχοίη προκοπήν; διὰ τοῦτο πονοῦσιν εἰκῆ, πρὸς τὰ ἔμπροσθεν οὐ προκόπτοντες.

[27] Εἶτα τοῖς μείζοσι τῆς ὑπακοῆς ἀγωνίσμασιν ἐγγυμνάζων ὁ γέρων τὸν ἀθλητὴν, τί μηχανᾶται; nobr>Σπυρίδας, ἃς ἐ͂ιχον ἐργόχειρον, πολλὰς συναγηοχὼς πρόφασιν προβάλλεται τοιαυδὶ, [etiam Damasci venales sportas jussus proponere pretio nimio] εἰρηκὼς τῷ Ἰωάννῃ οὑτωσίν· Ὡς ἤκουσταί μοι, τέκνον, ἐν Δαμασκῷ πολλοῦ πωλεῖσθαι τὰς σπυρίδας, εἴπερ ἐν τοῖς τῆς παλαιστίνης μέρεσιν· καὶ χρειῶν ὡς οἶδας πολλῶν ἡμῖν δεῖ. Ἀνελόμενος οὖν ἁπάσας, ἐκεῖ ὡς τάχος ἔχεις πορεύου, καὶ μὴ ἄλλως ταύτας πωλήσῃς μηδὲ παρὰ μικρὸν, εἰ μὴ ὥσπέρ σοι ἐντέλλομαι, ὁπὲρ τὸ διπλάσιον τοῦ ἀξίου τὸ τίμημα ὁρισάμενος. Οὐκ ἀντεῖπε δὲ, οὐδὲ τὸν τοῦ ἐπιτάξαντος λόγον ἀνέκρινεν ὁ μέχρι θανάτου ὑπήκοος· ἐπωμίζεται δὲ τὸν φόρτον ὁ πτερωτὸς τὴν ὑπακοὴν, καὶ εἰς Δαμασκὸν ἄπεισιν ὁ πρὶν περίοπτος ἐν αὐτῇ, ῥακενδυτῶν, αὐχμηρὺς, καὶ ῥυπῶν· καὶ περιῄει τὴν ἀγορὰν τὴν τῶν σπυρίδων ποιούμενος διαπώλησιν. Ὡς οὖν πολλοῦ ταῦτα έποιεῖτο τιμήματος, γέλωτα παρεῖχε, καὶ δι᾽ ὀνείδους καὶ ὕβρεων τοῖς πᾶσιν ἐγίνετο. [humiliter paret.] Εἷς τοίνυν τῶν ἐξ ὐπηρετόυντων αὐτῷ, ὅτε περιφανὴς ἐν τῇ πόλει διέπρεπε, κατὰ πρόσωπον στὰς, καὶ τὴν ὄψιν ἐκείνου εἰς διάνοιαν ἐμβαλλόμενος, ἐγνώρισε τὸν οὕτω ταπεινὸν, τὸν οὕτω δυσείμονα, ὅστις εἴη, καὶ οἷος ἐτύγχανε· καὶ συντριβεὶς τὴν καρδὶαν πρόσεισιν ὼς μηδὲ εἰδὼς ὁ εἰδώς, nobr>καὶ τὴν τῶν σπυρίδων ἐξώνησιν ἐποιήσατο, δοὺς αὐτῷ ὅσον ἐπεζητήθη τὸ τίμημα. Ὁ δὲ τοῦτο λαβὼν παλινοδίαν ποιεῖται πρὸς τὸν στειλάμενον, καὶ οἷ ά τις νικηφόρος ἐπάνεισι γενναίως, εἰς τοὔδαφος καταβαλὼν τὸν ἀντίπαλον, ὃς ἦν ὁ τῆς κενῆς δόξης καὶ ὑπερηφανίας γεννήτωρ.

[28] [Epitaphiū carmen rogatus componere] Ἐκ γειτόνων δὲ τοῦ Ἰωάννου μοναχός τις ἐτύγχανεν, ὃς τὴν ἐπὶ γῆς παροικίαν πρὸς τὴν οὐράνιον μονὴν μετηλλάξατο, καὶ πρὸς Θεὸν ἐξεδήμησεν· ἦν δὲ ἐκείνῳ ἀδελφὸς κατὰ σάρκα. Οὐτὸς ἡττηθεὶς τῆς συμφορᾶς, οὐδ᾽ ὅλως ἐ͂ιχε στέγειν τὸν ἀδελφικὸν θάνατον. Ὁ γοῦν Ἰωάννης παρηγόρει τὸν ἀδελφὸν, καὶ ὡς ἐ͂ιχε λόγοις τοῦ πάθους ἀνεκαλεῖτο· δυσωπεῖ δὲ τοῦτον ὁ πενθῶν, καί τι αὐτῷ μελουργῆσαι τροπάριον ἐκλιπαρεῖ, παρηγοροῦν τὸ πένθος καὶ τὴν ψυχὴν καταψῶν. Ἐδεδοίκει δὲ ὁ Ἰωάννης τὴν τοῦ γέροντος ἐντολὴν, καὶ πρὸς τὴν αἴτησιν οὐ κατένευεν. Ὁ δ᾽ αἰτούμενος οὐκ ἀφίστατο δυσωπῶν· καὶ, Ἵνα τί, ἔλεγε, ψυχὴν ὀδυνομένην οὐκ ἐλεεῖς; καὶ μικρὸν ἐπιπάσσεις αὐτῇ φάρμακον ἀκεσώδυνον; Ἀν ἰατρὸς ἦσθα σωματοκὸς, ὀδύνη δέ με σωματικὴ περιέπειρεν, εἰ μὴ τὸ κατὰ δύναμιν προσῆξάς μοι φάρμακον, κᾀγὼ δεινῶς ἔπασχον, nobr>καὶ εἴσω τὴν ἐπὶ θάνατον, οὐκ ἔμελες δίκας ὑφέξειν παρὰ Θεῷ ταύτης τῆς παροράσεως; [contra Senis præceptum cum annuisset,] καὶ νῦν ἐν μείζονι παρορῶν με πάσχονται, οὐ μείζους ὑφέξεις τὰς δίκας. Εἰ δὲ καὶ δεδίττῃ τὴν τοῦ γέροντος ἐντολὴν, ἴσθι ἐν ἀποῤῥήτῳ μοὶ κεῖσθαι τὸ πρᾶγμα καὶ ἀνεξάκουστον. Κάμπτεται τοῖς λόγοις τούτοις ὸ Ἰωάννης, καὶ τροπάριον αὐτῷ ἐπὶ νεκρῷ συντίθησιν εὐαρμόνιον, ὃ καὶ μέχρι τοῦ νῦν παρὰ τοῖς πάντων στόμασιν ἄδεται, τὸ Πάντα ματαιότης τὰ ἀνθρώπινα.

[29] Ἀπῆν δέ ποτε τοῦ κελλίου ὁ τοῦ Ἰωάννου καθηγούμενος, ὁ δ᾽ ἐντὸς τῆς κέλλης ἐναρμονίως ὑπῇδε τὸ εἰρημένον τροπάριον. Καὶ ὁ γέρων ἐκτὸς πεφθακὼς τὴν μελουργικὴν ἐκείνην φθογγὴν ἐνωτίζεται, καὶ μετ᾽ ὀργῆς ὅτι πολλῆς τῷ Ἰωάννῃ φησὶν, [& propterea esset ab eo expulsus,] Οὕτως ἐπιλέλησαι τῶν ἀρχῆθέν σου ὑποσχέσεων; καὶ ἀντὶ πενθοῦντος καὶ σκυθρωπάζοντος, διακεχυμένος κάθη καὶ [f] g θροπτόμενος τοἳς μελίσμασιν; Ὁ δὲ τὴν αἰτίαν ἐξεῖπε τῷ γέροντι, καὶ τὸ τοῦ βιασαμένου πένθος προυβάλλετο, καὶ πρηνὴς πεσὼν ἐξῃτεῖτο συγγνώμην. Καὶ ὁ γέρων οἷα λίθος καὶ ὡς ἄκμων ἵστατο, μηδ᾽ ὅλως τῷ ἱκετεύοντι ἐνδιδούς· καὶ ἐξέβαλλεν αὐτὸν τῆς κέλλης εὐθύς. nobr>Ὁ δὲ θαυμαστὸς ἐκεῖνος ἀνὴρ, εἰς μνήμην εὐθὺς τῆς προγονικῆς παρακοῆς γίνεται, καὶ τῆς ἐκ τοῦ παραδείσου διὰ ταύτην ἐκπτώσεως· καὶ οὐκ ἐ͂ιχεν ὅποι καὶ γένηται, ἢ ποῖ τράπηται· καὶ πλέον ἦν παθῶν ὑπὲρ τὸν ἀποβάλλοντα τὸν ἀδελφόν, τοῖα δ᾽ ἔλεγε καθ᾽ ἑαυτόν, Ὡς ἐκεῖνος μὲν ἀδελφὸν ἀπεβάλλετο, ἐγὼ δὲ τὴν ἐμὴν ψυχὴν διὰ τῆς παρακοῆς ἀπολώλεκα. Τέλως ἑτέροις γέρουοι πρόσεισιν, οὓς τῶν ἄλλων ἤδει ἐξαιρέτους πρὸς ἀρετὴν, καὶ πρέσβεις προβάλλεται πρὸς τὸ τὸν γέροντα, δυσωπῆσαι καὶ δεηθῆναι, ὡς ἂν παρακληθείη καὶ συγγνοίη τῷ Ἰωάννῃ τὸ ἔγκλημα. Ἀπῆλθον οὖν ἐκεῖνοι καὶ δυσώπησαν· ὁ δὲ οὐκ ἐνεδίδου ὡς ἀνδριὰς, οὐ παρεχώρει τῷ μαθητῇ τῇ εἰς τὴν κέλλαν εἰσόδου.

[30] Καί τις τῶν μοναχῶν ἐκείνων ἀποκρινάμενος εἴρηκεν· Ἐξὸν ἄλλην ἐντολὴν δοθῆναι τῷ ἁμαρτήσαντι καὶ μὴ ἐκπεσεῖν τῆς συναυλίας τῆς μετά σου. [jubetur pro impetrando reditu latrinas repurgare:] Καὶ ὁ δυσωπούμενος, ἔφησε· Ταύτην τῷ Ἰωάννῃ ἐντολὴν ὁρίζομαι, εἴγε βούλεται συγγνωμονηθῆναι αὐτῷ τὴν παρακοὴν, πᾶσαν διελθεῖν τὴν τῆς λαύρας περιοχὴν, καὶ δι᾽ ἑαυτοῦ ἐκκαθάραι τὰ ἐν ταῖς κέλλαις τῶν μοναχῶν τῶν ῥυπασμάτων οἰκίδια. Οἱ δὲ ἀκούσαντες, ἐπὶ τῷ λόγῳ nobr>ἐγκαλυψάμενοι, κατηφεῖς ἀπήἳσαν, καὶ τὸ τοῦ γέροντος ἀνένδοτον ἐκπληττόμενοι. Οὓς προσυπατήσας ὁ Ἰωάννης, καὶ τὴν συνήθη βαλὼν μετάνοιαν, ᾔρετο περὶ τῆς πατρικῆς αὐτῷ ἀποφάσεως. Οἱ δὲ τὴν αὐστηρίαν τοῦ γέροντος ἐκπλήττεσθαι ἀπεκρίναντο, καὶ τὴν ἀπόφασιν δι᾽ αἰδοῦς ἐ͂ιχον ἐξειπεῖν. Ὁ δὲ καὶ λίαν αὐτοὺς ἀνακαλύψεσθαι προσδυσωπῶν ἦν. Πεισθέντες οὖν τὴν ἀσχήμονα ἐκείνην ἀνακάθαρσιν λέγουσιν. Ὁ δ᾽ ἀκηκοὼς ἤσθη μᾶλλον παρ᾽ ἐλπίδα πᾶσαν αὐτῶν, καὶ ῥᾷον ἐ͂ιναί μοι τοῦτό φησι, καὶ πρὸς ἡδονὴν μάλιστα. Εὐθὺς οὖν ἄπεισι κατὰ τῆς καθάρσεως ἐργαλεῖα ἐζητηκὼς, καὶ λαβὼν πρόσεισι τῇ κέλλῃ τοῦ ἐκεῖ γειτονοῦντος τῷ γέροντι· καὶ εἰσιὼν ἐν αὐτῇ, χεῖρας μολύνειν ἐκείνας, ἤρξατο, ἃς πολλοῖς πρότερον εὐωδίαζε τοῖς ἀρώμασι, καὶ τὴν χριστοθεράπευτον δεξιὰν, ὤ τῆς πολλῆς τοῦ ἀνδρὸς ταπεινώσεως! κοπροπηλόφυρτον ἔθετο.

[31] Πυθόμενος δ᾽ ὁ γέρων τὴν εἰς τὴν ὑπακοὴν τοῦ Ἰωάννου προθυμίαν πολλὴν, [quod facere incipiens ideoque laudatus] καὶ τὸ τῆς ἀληθοῦς καὶ πολλῆς ἐκείνου ταπεινώσεως βάθος, μᾶλλον δὲ ὕψωμα, ἐπιδραμὼν περιέβαλλεν αὐτόν καὶ περιεπλέκετο τῷ τραχήλῳ, τὰς δὲ χεῖρας περιεπτύσσετο, τὰ ὄμματα κατησπάζετο, κατεφίλει τοὺς ὤμους. Ὢ οἷον, ἔλεγεν, nobr>ἀθλητὴν τῆς μακαρίας ὑπακοῆς ἐγὼ ἀπέτεκον ἐν Χριστῷ! Ὁ δὲ Ἰωάννης πλέον αἰδούμενος τοὺς λόγους τοῦ γέροντος, πρηνὴς ἔπιπτε, καὶ τὸ ἔδαφος τοῖς δάκρυσιν ἔβρεχεν, ὡς Θεοῦ προσπίπτων ἐνώπιον· οὐ γὰρ ἐφυσιώθη τοῖς λόγοις τοῖς πατρικοῖς, οὐδὲ ἐξογκώθη τοῖς ἐγκωμίοις τοῦ γέροντος· ἀλλ᾽ ἐταπεινοῦτο πλέον, καὶ ὁ νοῦς αὐτοῦ μάλιστα συνετρίβετο. [magis se humiliat.] Οὕτως οἶδα τοὺς συνετοὺς τοῖς ἐπαίνοις ταπεινουμένους, καὶ συντριβομένους τοῖς ἐγκωμίοις, καὶ ἀνυψουμένους πρὸς τὸν Θεόν. Ἐπὶ τούτοις ἀνίστησιν ὁ πατὴρ τὸν υἱὸν, καὶ λαβόμενος τῆς χειρὸς, εἰς τὸ κέλλιον αὐτοῦ μετὰ χαρᾶς εἴσεισι· ἐ͂ιπεν ἂν, τὸν Ἰωάννην ἰδὼν, ὡς εἰς τὸν ἐν Ἐδὲμ παράδεισον πάλιν ἀποκαθίσταται νῦν· ἐν ἑαυτῷ δὲ τὸν παλαιὸν Ἀδὰμ διὰ τῆς παρακοῆς τυπώσας τὸ πρότερον, τὸν νέον ἐτύπου Χριστὸν καὶ αὖθις ἐν ἑαυτῷ διὰ τῆς ἄκρας ἐκείνης ὑπακοῆς.

CAP. V

[32] Μετ᾽ οὐ πολὺ δὲ ὄναρ τῷ γέροντι ἐπιφαίνεται ἡ πανύμνητος καὶ πανάμωμος, καί φησιν· Ἵνα τί πηγὴν ἀνέφραξας, [Monitus a Deipara senex ne] οὕτω μὲν ἡδὺ τὸ νάμα προχέειν ἔχυσαν; οὕτω δἳειδὲς, οὕτω δαψιλὲς καὶ νεκταρῶδες ὕδωρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν; ὕδωρ ὑπὲρ τὸ ἐκ πέτρας nobr>ἐν ἐρήμῳ βλύσαν ξενοπρεπῶς; ὕδωρ οὗ πιεῖν Δαβὶδ ἐπεθύμησεν; ὕδωρ ὃ τῇ Σαμαρείτιδι Χριστὸς ἐπηγγείλατο. Ἔα φέρεσθαι τὴν πηγὴν δραμεῖται πολὺ καὶ πᾶσαν διελεύσεται τὴν οἰκουμένην ὡς ὕδωρ πολὺ κατακαλύψαι θαλάσσας αἱρέσεων· μεταβαλεῖ τε ταύτας, [ultra prohiberet Ioannem] πρὸς θαυμασίαν γλυκύτητα· οἱ διψῶντες ἐπὶ τὸ ὕδωρ μετὰ σπουδῆς πορευέσθωσαν· καὶ ὅσοι μὴ ἔχοντες ἀργύριον βίου καθαροῦ πωλήσαντες τὰς ἐμπαθείας αὐτῶν, ἐκ τοῦ Ἰωάννου ἀγορασάτωσαν πᾶσαν ἐν δόγμασι καὶ ἔργοις ἀκραιφνῆ καθαρότητα. Οὗτος εἰλήφει τὴν προφητικὴν κιθάραν καὶ τὸ Δαβιδικὸν ἐκεῖνο ψαλτήριον, καὶ ᾄσει ᾄσματα καὶνὰ, [sacra cantica componere,] ᾄσματα Κυρίῳ τῷ Θεῷ· ὑπερβαλεῖται τὴν Μωσέως ᾠδὴν τοῖς μελουργήμασιν, καὶ τὴν χωραυλίαν Μαρίας· μῦθος ἐλεγχθήσεται τὰ τοῦ Ὀρφέως ἀνόνητα μελωδήματα τὴν πνευματικὴν καὶ οὐράνιον μελουργίαν οὗτος ᾄσεται, τοὺς χερουβικοὺς ὕμνους οὗτος μιμήσεται, καὶ πάσας τὰς ἐκκλησίας, τὰς θυγατέρας Ἱερωσαλὴμ, αὐτὸς νεἀνιδας τυμπανιστρίας ποιησεται, ᾀδούσας ᾄσμα Θεῷ, τὴν νέκρωσιν Χριστοῦ ἀπαγγέλλον καὶ τὴν ἀνάστασιν. Οὗτος ὀρθοτομήσει τὰ τῆς πίστεως δόγματα, καὶ στηλιτεύσει πάσης αἱρέσεως διαστροφὴν καὶ λοξότητα, καὶ ἡ καρδία αὐτοῦ nobr>ἐρεύξεται λόγους ἀγαθοὺς, καὶ ἐρεῖ τὰ τῶν βασιλέως ἔργα τὰ ὑπὲρ θαύμαστα.

[33] Περὶ δὲ τὴν ἕω εἰσκαλεῖται τὸν Ἰωάννην ὁ μυηθεὶς τὰ ἀπόῤῥητα, καί φησαν. [ipsum ad hoc animat:] Ὧ τέκνον τῆς ὑπακοῆς τοῦ Χριστοῦ, ἄνοιξόν σου τὸ στόμα, ἵνα ἑλκύσεις τὸ πνεῦμα· μᾶλλον δὲ ὃ προείληφας ἐν τῇ καρδίᾳ σου, ἐξερεύγου διὰ τοῦ στόματος· τὸ στόμα τοῦ γὰρ λαλήσει σοφίαν, ὅτι μελέτην ἔσχες ἐν τῇ καρδία τῆς συνέσεως πολλήν. Ἄνοιξόν σου τὸ στόμα οὐκ ἐν παραβολαῖς, ἀλλ᾽ ἐν ἀληθείαις· οὐκ ἐν αἰνίγμασιν, ἀλλ᾽ ἐν δόγμασι· λάλησον h εἰς ὦτα Ἱερουσαλὴμ τῆς ὁρώσης Θεὸν τῆς εἰρηνικῆς ἐκκλησίας αὐτοῦ, ου λόγους εἰκῆ καὶ εἰς ἀέρα ῥέοντας, ἀλλ᾽ οὓς ἔγραφε τὸ πνεῦμα ἐν τῇ καρδίᾳ σου. Ἀνῆλθε εἰς τὸ ὄρος τὸ Σίναιον τῶν ὀπτασιῶν Θεοῦ καὶ ἀποκαλύψεων. Κἂν ἐταπείνασας ἑαυτὸν ἔως τῶν ἀβύσσων τῆς πολλῆς ταπεινώσεως, νῦν ἄνελθε εἰς τὸ τῆς ἐκκλησίας ὄρος, καὶ κήρυξον εὐαγγελιζόμενος τῇ Ἱερουσαλήμ· Ἐν ἰσχύι ὕψωσον τὴν φωνήν· δεδόξασμένα γάρ μοι ἐλαλήθη περί σου, παρὰ τῆς Θεομήτορος σύγγνωθί μοι δὲ καὶ ὅσα σοὶ γέγονε ἐμποδίον, ἐξ ἀγροικίας μου τοῦτο καταπραττόμενος.

[34] nobr>Ἐξ αὐτῆς οὖν ὁ Ἰωαννης τῶν θείων μελισμάτων ἀρχὴν ποιησάμενος, ᾖσε τὰ μελίῤῥυτα ᾄσματα, ἃ δὴ τὴν ἐκκλησίαν ἐφαίδρυναν, [qui non illis tantum sed etiam scriptis libris Ecclesiam locupletat,] καὶ τόπον σκηνῆς τοῦ Θεοῦ ἐποίησαν, ἔνθα ἦχος καθαρὸς τῶν ἑορταζόντων ἀκούεται. Οὐ ταῦτα μόνον· ἀλλὰ καὶ τοὺς εἰς σφαιδρὰς πανηγύρεις λόγους ἐξέθετο· καὶ τὴν ἱερὰν βίβλον καὶ θεοχάρακτον πλάκα, ἵνα οὕτως εἴπω, διεχαράξατο, πᾶσι σοφοῖς τε καὶ ἰδιώταις, οὐ μετρίαν παράκλησιν καὶ θύραν εἰσαγωγῆς εἰς τὰ περὶ θεολογίας μυστήρια καὶ τῶν ἄλλων δογμάτων τῆς ἀληθοῦς πίστεως, καὶ τῆς τῶν ὄντων νοητῶν καὶ αἰσθητῶν συντρομουτέρας καὶ θεωρίας καὶ γνώσεως· ἣν ἐγὼ οὐρανὸν ἐκάλεσα, ὡς ἄστρασι ταῖς ὀρταῖς ἀποδείξεσι καὶ φυσικαῖς τε καὶ γραφικαῖς καὶ λίαν ἐπιστημονικαῖς διαλάμποντα. Ὁ γοὖν πρὸς τοῦτον οὐκ ἀποβλεπόμενος τὸν οὐρανὸν, καὶ τοῦ ἐν αὐτῷ κάλλους μὴ κατατρυφῶν, μηδὲ τοῦ ἐξ αὐτοῦ φωτὸς ἀπολάυων, ἢ τυφλός ἐστι ἢ ἐσκότισται. καὶ ἄθκιον εἴποιμι τὸν μυωπάζοντα πρὸς τὴν λάμψιν αὐτοῦ τὴν εὔθεον. Ἔτι δὲ καὶ μακροὺς συνῇρε λόγους ὁ Ἰωάννης καὶ αὖθις περὶ τῆς τῶν θείων καὶ σεπτῶν ἐινόνων περιφανοῦς προσκυνήσεως· καὶ ὅσον τὸ ἐν αὐτῷ τῆς θείας εἰκόνος κάλλος τὸ ἐξ ἀρχῆς ἀνεμορφώσατο κάλλιον, τοσοῦτον καὶ nobr>τὰ περὶ τῆς τῶν σεβασμίων εἰκόνων τιμῆς ἀνετάξατο ὑψηλόγερον καὶ φαιδρόγερον.

[35] Εἶχα δὲ πρὸς τοὺς τοιούτους πόνους ἀδελφικῶς ὑπαλείφοντα, ὂν ἐν πνεύματι θείῳ ἔσχηκεν ἀδελφὸν Κοσμᾷν τὸν κόσμιον, [socio Cosma in omnibus utens.] τὸν καὶ κοινωνήσαντα τούτῳ καὶ λόγων καὶ ἀναγωγῆς καὶ ἀσκήσεως· ὂς δὴ καὶ οὕτος τοῖς ἐν ᾄσμασι πνευματικοῖς πόνοις, τὸν Ἰωάννην ἐμιμήσατο συνετῶν, καὶ ὑπῇσε λιγυρὰς τῇ ἐκκλησίᾳ τὰς ἁρμονίας ἐν κιθάρᾳ καὶ φωνῇ ψαλμοῦ, τὸ οἰκεῖον σῶμα τύμπανον παραστησάμενος τῷ Θεῷ διὰ τὴν τῶν παθῶν νέκρωσιν, καὶ ψαλτήριον ἄλλο δεκάχορδον καταστήσας ὅλον ἑαυτὸν, τὴν πενταπλὴν τοῦ σώματος αἴσθησιν καὶ τὰς ἰσαρίθμους δυνάμεις τῆς ψυχῆς ἐντέχνως καὶ σοφῶς ἐντεινάμενος. [Hoc Episcopo facto ipse Presbyter ordinatur,] Ἀλλ᾽ ὁ μὲν Κοσμᾶς Ἐπίσκοπος τῆς Μαιουμᾶ ὑπὸ τοῦ τῶν Ἱεροσολύμων Πατριαρχεύοντος οὐχ ἑκουσίως χειροτονεῖται, τῇ βίᾳ δὲ ὑπενδοῦς, καὶ καλῶς ποιμάνας τὸ ποίμνιον καὶ ὡς φίλον Θεῷ, ἐ͂ιτα καὶ τραφεὶς ἐν γήρα καλῷ πρὸς τοὺς πατέρας αὐτοῦ ἀπελήλυθε, μᾶλλον δὲ πρὸς Θεὸν ἐξεδήμησε· τὸν Ἰωάννην δὲ ὁ τοὺς τῶν Ἱεροσολύμων ἰθύνων οἴακας θεοπνευστίας μεταστειλαμένος, ἐν καθέδρᾳ Πρεσβυτέρων αἰνεῖν τὸν Κύριον nobr>τοῦτον χειροτονεῖ.

[36] Ὁ δὲ πρὸς τὴν τοῦ θεοφόρου Σάβα λάυραν αὖθις ἐπανιὼν, καὶ τὴν οἰκείαν ὡς εἰπεῖν νοσσιὰν ὑπεισιὼν ὁ ὑψιπέτης ἀετὸς, [& reversus ad laurā insistit vitiis extirpandis,] οὐκ εἰς νοῦν ἔθετο τὸ τοῦ Σολομῶντος ἐκεῖνο παράγγελμα, τὸ τοὺς πρεσβυτέρους διπλῆς ἀξιοῦσθαι τιμῆς· ἀλλ᾽ οἷον μεταμειψάμενος τὸ ῥητὸν, καθ᾽ ἑαυτὸν ἔστρεφε, λέγων, τὸ τοὺς Πρεσβυτέρους διπλῆς ἐπιμελεῖσθαι τῆς ταπεινώσεως, τὸ τοὺς πρεσβυτέρους διπλὴν ἐπιποιεῖσθαι τὴν ἄσκησιν, ὑπὲρ τὴν πρὶν τὸ τοὺς πρεσβυτέρους διπλοὺς τοὺς ἀγῶνας ἐνδείκνυσθαι, οὐ πρὸς τὰ πάθη τοῦ σώματος μόνον, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὰ τῆς ψυχῆς καὶ τὰ κρύφια, ἃ διαλανθάνει τοὺς ἀσκουμένους πολλάκις εἰ μὴ σφόδρα νήφουσι, καὶ ὁ ἐντὸς αὐτῶν μιαίνεται ἄνθρωπος καὶ οὐκ ἐπαισθάνονται, τὰ δέ ἐστι δόλος, φθόνος, οἴησις, ἀλαζονεία λανθάνουσα, κενοδοξία ἐν ταπεινοδοξίας σχήματι, πολυπραγμοσύνη ἀλλότριος, ὑφ᾽ ἣν πολλὰ τὰ ἐκ τῆς γλώττης ἀνάγεται κακὰ, μετεωρισμός, ῥεμβασμός, ὕπουλον ἦθος, τύφος ὑπὸ ταπεινώσει τοῦ σώματος, μεθ᾽ ἡδυπαθείας ἐγκράτεια, ἀντιποίησις τοῦ οἰκείου θελήματος, ἡ ἐν τοῖς οὐδαμινοῖς τῶν χρημάτων προσπάθεια, ἡ παρὰ τοὺς κειμένους ὅρους ἀμφίασις, ἐξ ἧς τὸ πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς ἀνόμοιον, καὶ τὸ nobr>λεληθὸς τῆς ὑπερηφανίας δέλεαρ.

[37] Ταῦτα ὁ Ἰωάννης ῥιζόθεν σπεύδων ἐκτίλαι τῆς οἰκείας ψυχῆς, τοῖς πόνοις πόνους προσέθετο, καὶ μᾶλλον ψυχικούς· καὶ τὸν νοῦν συστείλας πανταχόθεν τέλεον, [virtutibus acquirendis,] ἃ πεπόνηκε πρότερον ἐπισυναγηοχὼς, ἐποιεῖτο τούτων ἐπίσκεψιν ἐπικοσμῶν, ἐπικαλύνων, ἐπιδιορθούμενος πρὸς ἀκρίβειαν καὶ λέξιν καὶ νοῦν καὶ ῥυθμόν· καὶ συνθήκην, καὶ ὅπως τὸ κάλλος ἀνθηρὸν ἄγαν καὶ οἷον ἄμετρον, ἐπισεμνύνων διὰ τοῦ σώφρονος, ἵνα γένοιντο αὐτῷ οἱ λόγοι μηδὲν ἐπιδεικτικὸν καὶ φαῦλον ἐπισυρόμενοι. Ὅστις οὖν ἐπιστημόνως αὐτῷ ἐγκύψει τοῖς τοιούτοις πονήμασιν, ὄψεται τῶν θεωρημάτων τὸ ὕψος, [elimandis etiam scriptis suis] καὶ τὸ κάλλος τοῦ λόγου μετὰ σεμνότητος. Τον δὲ ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ζῆλον τούτου, τίς ἐκ τῶν λόγων αὐτοῦ μή ἐκθειάσηται; τὸν δὲ τῆς σοφίας πλοῦτον πῶς τοῖς πᾶσι διένειμεν, ἐξ οὗ τὸ τῆς γνώσεως ὃ εἰλήφει τάλαντον, οὐκ εἰς διπλοῦν ἐπολλαπλασίασεν, ἀλλ᾽ εἰς δεκαπλάσιον; φείδομαι γὰρ ἐπαυξῆσαι τὸν ἀριθμὸν, ἵνα μῆ δόξαιμι τοὺς εὐαγγελικοὺς ὅρους ὑπερβάλλεσθαι, οὐ γὰρ καλὸν ἁπλῶς τὰ ὑπερόρια φθέγγεσθαι.

[38] nobr>Ἐκεῖνος δὲ καὶ εὀς τοῦτο πέπεικεν ὁ ζῆλος ὁ ἔνθεος, ὡς ὑπὲρ τοὺς θείους νόμους ἀγωνισάμενος, [in quibus zelum religionis] ἐκ Δαμασκοῦ μὲν τὸ πρότερον, ἐκ δὲ Παλαιστίνης τὸ δεύτερον βάλλειν τοὺς ἐν Κωνσταντίνου πόλει τῶν σεπτῶν εἰκόνων καθαιρέτας καὶ ὑβριστάς. Ἐνθὲν δὲ τὸ τῆς μεγαλοπόλεως θρέμμα, ὁ τῷ Πρωτομάρτυρι ὁμονυμῶν, καὶ λίθοις ὡς ἐκεῖνος ὑπὲρ Χριστοῦ, [laudavit Stephanus Iunior Martyr CP.] οὕτως ὑπὲρ τῆς εἰκόνος ἐκείνου [βαλλόμενος] εἰς οὐρανοὺς ἀναδραμὼν, μέμνηται τῶν τοῦ Ἰωάννου λόγων καὶ τῶν πόῤῥωθεν [γεγραμμένων] κατὰ τῶν δυσσεβῶν, θεῖον καὶ θεοφόρον ἄνδρα καλῶν. Κᾂν μὴ κεχρισμένος ἦν Ἀρχιερωσύνης τῷ χρήματι, οὐ χρὴ οὖν ἀρνήσασθαι τὴν ἀλήθειαν, καὶ μαρτυρίας ταινία ὅψει τὸν ἄνδρα τὴν κεφαλὴν ἐστεμμένον· Διὰ γὰρ τὸν εὐσεβείας ζῆλον, ἡ συκοφαντεία τῷ εὐσεβεῖ, ἐξ ἧς ἡ τῆς χειρὸς ἐκτομή.

[39] Οὕτω βιοὺς, καὶ οὕτω τὸν δρόμον τετελεκὼς τῆς ἀσκήσεως, καὶ τὴν πίστιν τετηρηκὼς, [& tandem vita functus migrat in cælum,] μᾶλλον δὲ καὶ πλατύνας λόγοις καὶ καλλύνας τοῖς δόγμασι, καὶ εὐ δεῦρο τοῦ χρόνου οἷς πεπόνησε βεβαιῶν, συνέχων, συντηρῶν πρὸς Χριστὸν ἀνέδραμεν ὃν ἠγάπησε. Καὶ νῦν οὐκ ἐν εἰκόνι τοῦτον ὁρᾷ, οὐκ ἐν ἐκτυπώματι προσκυνεῖ, nobr>ἀλλ᾽ αὐτὸν ὀπτάνεται κατὰ πρόσωπον, ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ βλέπων τὴν δόξαν τῆς μακαρίας Τριάδος, ἐπὶ τούτοις διττὸν ἀθλητὴν ἔδει, τὸν ἀσκητὴν τὸν τῆς ἐκκλησίας κοσμήτορα, τὸν τῆς ἀληθείας σημάντορα, τὸν ἀθλητικόν, τὸν ἀσκητικόν, τὸν δογματικόν, τὸν συνετιστὴν τῶν ἀσυνέτων, τὸν δογματιστὴν τῶν ἀμυήτων, λόγοις ἐγκωμιασθῆναι τοῖς κατὰ δύναμιν παρ᾽ ἡμῶν· [οὐχ ἴνα δόξης τὸ οἱονοῦν ἐκείνῳ περιποιησάμεθα] i, ἀλλ᾽ ἵν᾽ ἐκεῖνος ἡμῶν ἐν οὐρανοῖς ἀντιμνημονεύσῃ, καὶ τῆς ἐκείνου δόξης ἐμπλησθῶμεν τῆς οὐρανίου, ἔτι ἐνδημοῦντες τῇ γῇ, ἐκείνης λέγω τῆς δόξης, ἢν Δαβὶδ ἐπιμαρτυρ τῇ τοῦ βασιλέως θυγατρὶ, καὶ ψυχῇ βασιλικῇ ἐνιζάνεσθαι, πᾶσα λέγων, δόξα τῆς θυγατρὸς τοῦ βασιλέως ἔσωθεν.

[40] [unde eum sibi propitium habere auctor precatur.] Σύγγνωθί μοι τρισμάκαρ καὶ ἱκέτης γένοιό μοι τὰ πρὸς Θεὸν θερμότατος καὶ ἀνένδοτος, ἐφ᾽ οἷς τοῦτον καλὸν ἔρανον, ἄλλου πεποιηκότες ὡς ἐ͂ιχεν ὁ ἄνθρωπος, ἀφελῶς αὐτὸς εὑρηκὼς καὶ διαλέκτῳ Ἀῤῥάβων καὶ γράμμασι κείμενον, ὁ ὁμωνυμῶν σοι, ἐκ πόθου εἰς τοῦτο λόγου καὶ ἐπιμελείας τῆς κατὰ δύναμιν, διὰ σῶν μετέβαλον ἐπισκέψεων, ἢ ἂν οὕτω δέη, καὶ ἐπισκήψεων, καὶ τῆς Τριάδος ποίησον κᾀμὲ προσκυνητὴν ἄϋλον, nobr>ὅλον τοῦ σώματος ἐξιστάμενον, ὅλον ἔκδημον ταῖς θεωρίαις, ὅλον ἱερώμενον τῇ ὁλοκαυτώσει τοῦ θείου ἔρωτος, ἔτι ἐνδημοῦντα τῷ σώματι, ἵνα μετὰ ἄπαθείας ἐκδημήσας τῆς σαρκὸς, μετὰ παῤῥησίας σύν σοι τῷ Θεῷ παραστήσωμαι. Αὐτῷ ἡ δόξα, εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.

ANNOTATA.

a Editio Basileensis hæc suggerit verba, deficientiæ in Ms.

b Ms. σκοτομία, forte σκοτομανία.

c Ms. ἔξῳ μενόντων, extra manentium.

d Ms. ἔνδρακι, quod nescio an barbariori ævo usurpatum credam.

e Scriptum & impressum ἔμπροσθεν, contrario prorsus a mente auctoris sensu, quem secutus, mendum correxi.

f Pari modo utrobique legitur ἀπαδὸν, quod æque vitiosum esse existimo & nihil significare.

g Θρόπτομαι, pro Τέρπομαι, hactenus non legi.

h Ita restituo sensum verborum nonnihil depravatum: Λάλησον εἴσω τῆς ὁρώσης Ἱερουσαλὴμ Θεὸν.

i Deerant hæc in Ms.

ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΜΗΝΙ ΝΟΕΜΒΡΙῼ κθ᾽
Ex Ms. Synaxario Basilii Imperatoris apud Cryptam Ferratam.

Ioannes Damascenus, Confessor (S.)

Οὖτος ὑπῆρχεν ἐπὶ τῆς βασιλείας Λέοντος τοῦ Ἰσαύρου καὶ Κωνσταντίνου τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, ἐκ τῆς πόλεως Δαμασκοῦ, γένους περιφανοῦς καὶ ἐνδόξου καὶ πιστοῦ· ἔτυχε δὲ φιλαρέτου πατρὸς, καὶ ἐξεπαιδεύθη πᾶσαν τὴν ἑλληνικὴν παίδευσιν, ἀλλὰ καὶ τὴν θείαν γραφὴν· διὰ δὲ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν τὸν πατρικὸν πλοῦτον καταλιπὼν, γέγονε μόναχος μετὰ καὶ Κοσμᾶ, οὗτινος πολὺς ὁ λόγος τῶν ἐν ταῖς ἁγίαις ἑορταῖς ποιημάτων καὶ μελῳδιῶν, καὶ μάλιστα ἐν τῇ μεγάλῃ ἑβδομάδι τοῦ ἁγίου πάσχα. Ὁ οὖν ἅγιος Ἰωάννης τῇ τῶν λόγων nobr>αὐτῶν δυνάμει καὶ ταῖς ἐκ τῶν γραφῶν ἀποδείξεσιν κατῄσχυνε τὴν τῶν εἰκονομάχων αἵρεσιν· ὅθεν καὶ διαφόρως ἐξορισθεὶς παρὰ τῶν αἱρετικῶν βασιλέων, καὶ φυλακαῖς παραδοθεὶς ἐν καλῇ ὁμολογίᾳ ἐτελειώθη, ταφεὶς ὑπὸ τοῦ μαθητοῦ αὐτοῦ.

Ita Codex iste: Menæa vero, nulla facta exiliorum & carcerum mentione, post prolixiorem virtutis monasticæ & scriptorum ab eo & Cosma librorum ac poëmatum laudationem, ita concludunt encomium; ἐν γήραι πίονι καταλύει τὸν βίον, ζήσας ἔτη ἑκατὸν πρὸς τοῖς τέσσαρσι.

ΤΟΥ ΣΟΦΩΤΑΤΟΥ ΚΥΡΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΛΟΓΟΘΕΤΟΥ ΑΚΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΛΟΓΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΙΩΑΝΝΗΝ ΤΟΝ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΝ
ex Ms. Bibliothecæ Vaticanæ.
Sapientissimi Domni Constantini Logothetæ Acropolitæ sermo
IN S. IOANNEM DAMASCENVM
Interprete Joanne Francisco de Rubeis Iurisconsulto Romano.

Ioannes Damascenus, Confessor (S.)

A. CONST. ACROPOL.

ΔΕΣΠΟΤΑ ΕΥΛΟΓΗΣΟΝ. a

Τῷ Ἰωάννῃ τὸν λόγον! τῷ ἐκ Δαμασκοῦ τὰ ἐγκώμια! Πῶς δὲ ἄρα μὴ εὐθὺς ἀποκνήσω, καὶ πρὶν ἢ πρὸς τὸν ἆθλον ἀποδύσασθαι διαδράσω; Τῷ τῆς σοφίας ἀπλέτῳ βύθῳ, τῷ τῶν λόγων ἀχανεῖ πελάγει, τὸ τοῦ λόγου ἐπαφεῖναι παρωρμήθην ἀκάτιον· καὶ πῶς ἄν οὐ μετὰ φρίκης τὸν πλοῦν εἰσίω; καὶ εἰσιὼν, πῶς οὐχὶ δειλίας παρ᾽ αὐτὰ πληρωθεὶς, καὶ τῶν οἰάκων nobr>ἔνθεν ὀλιγωρήσας, καὶ τῶν πρόσω μεθέμενος, καθάπερ πρὸς τὴν ἀναγωγὴν ἀναπέσοιμι; Οὐκ ἔφθην τὸ τῆς ὑποθέσεως συννοησάμενος μέγεθος· οὐδ᾽ ἔστην, ἵν᾽ οὕτω φαίην, ἀποσκοπεύσων, ὅπη με προάγει τὰ τῆς προθέσεως· καὶ οἱονεί με κυμάτων ἐμβολὴ περιεκύκησεν ἀλλεπάλληλος, καὶ ὡς ἐν ζάλῃ διατετάραγμαι, καὶ τὰς φρένας σκοτοδινίᾳ συγκέχυμαι. Ἐξ οὖν ἀφετηρίας αὐτῆς, τὸ τοῦ λόγου μετέγνωκα· μᾶλλον δὲ ἅμα τῷ ἀνελέσθαι πρὸς ἀπόπλουν ἄγκυραν, ἀπειρήχατε καὶ παντελῶς ἀπηγόρευκα, καὶ γέγονα ἐν ἀπόρῳ, ὅπως τε κυβερνήσαιμι καὶ κατὰ τί τῆς φυχῆς διἳθύναιμι βούλημα. Τὸ μέγα δηλαδὴ τοῦθ᾽ ὅρμημα καὶ ἐγχείρημα· Ἀλλὰ παρευθὴς ὡς ἄν ἐπὶ τῶν μεγίστων κλυδόνων πύρσος ἔφανε, καὶ αἰσία τις αἴγλη διῆξεν· ἥ καὶ περιαυγάσασά μοι τὸ τῆς ψυχῆς ὄμμα, τὸν νοῦν θάρσους τε ἐνέπλησε, καὶ τὴν διόλου κυβέρνησιν ὑπεσήμῃνε, καί πως δὴ χρηστὴν ἐλπίδα δεξιᾶς ὑπέτεινε καθορμήσεως. Τίς δὲ ἡ αἴγλη καὶ ὁ πυρσός; Ἡ τοῦ Μακαρίου τοῦδε, τοῦ θείου καὶ κοσμολαμποῦς φωστῆρος, προσβολὴ καὶ ἐπίφαυσις. Ὡς γὰρ δὴ τῶν μνημονικῶν μοι ἐξανασχὼν τοῖς λογιστικοῖς ἐναπήστραψεν, ὅση τε εὐθὺς αὐτῷ παρὰ τῷ Θεῷ παῤῥησία παρέστησε, καὶ τὴν ἐκεῖθεν nobr>ἰσχὺν διεδήλωσε· καὶ ὅπως ἐν ἀπόροις δοῦναι πόρον ἱκανός ἐστιν, ἅτε ἐγγὺς ὢν τοῦ Θεοῦ, καὶ θεῖος ὅλος γενόμενος, τοῦ ἐν ἀμηχάνοις δεικνύντος τὴν δυναστείαν ἀεὶ, καὶ τερατουργοῦντος μόνῳ νεύματι τὰ παράδοξα.

Ἀπαίρω τὸ λοιπὸν, μετ᾽ αἰσίων, ὅ φασισυμβόλων, καὶ σὺν λαμπροῖς ἀνάγομαι τοῖς κελεύμασι· πέποιθα καὶ γὰρ, ὡς ὁ Μέγας οὗτος, περὶ οὗ τὸν λόγον πεποίημαι, καὶ ὃν νῦν ὑπόθεσιν λαμπρὰν τοῦ λόγου προβέβλημαι, τῷ λόγῳ ἢ αὐτολόγῳ τῇ σοφίᾳ Θεοῦ καὶ αὐτοσοφίᾳ, παρεστηκὼς τῇ μακαρίᾳ τε καὶ αὐταγάθῳ Τριάδι συνὼν, ᾗ καὶ περιὼν ἀκραιφνῶς ἐλάτρευσε, καὶ ὡς ἐφικτὸν ἐμιμήσατο· οὐχ ὅπως ἀνέξεται τὸ κατ᾽ ἐμὴν εἰσφέροντος δύναμιν, ἀλλὰ καὶ ἐπαρήξει, καὶ χεῖρα βοηθείας ὀρέξει, καὶ τῷ λόγῳ τὴν εὐδρομίαν παρέξεται, καὶ ὁλοσχερῶς ἵν᾽ οὕτως εἴπω τῆς ἐγχειρήσεώς μοι συναντιλήψεται. Ἄγε δὴ, ὦ μέγα τῆς ἀληθείας φωστὴρ, καὶ πυρσὲ θεογνωσίας, ἐπίφαινε, καὶ διἳθυνέ μοι τὸν λόγον, καὶ πρὸς τὸ δέον κατεύθυνε· ἔμοιγε δ᾽ ἐντεῦθεν ἀρκτέον ἤδη τοῦ ἐγχειρήματος, τὸν σὸν ἐπικαλεσαμένῳ Θεὸν, ὡς ἂν δὴ κᾀμὲ, σῆς εἵνεκα καὶ τοῦτο δόξης, παρὰ προσδοκίαν πᾶσαν σοφίσειε, καὶ συχνοῖς σε τιμήσας ἄλλοις, καὶ τῷ ἐπ᾽ ἐμοὶ, οὐχ ἤκιστα διάρῃ τερατουργήματι. nobr>Ἀλλ᾽ εἰ μὴ προὔλαβόν τινες, τοῖς ὁμοίως σοι, τὴν κατὰ Θεὸν διαπρέψασι πολιτείαν, καὶ τῆς τῶν χθονίων ὑπεραρθεῖσι ζωῆς ἔτι ὑπὲρ γῆς οὖσι, καταλιποῦσι τὴν γῆν, καὶ ἀγγέλοις μετὰ τοῦ πηλοῦ καταστᾶσιν αὐτόχρημα, ἑτέραν ἐπιφημίσαι πατρίδα, ἄλλην τε φρατρίαν ἀναγράψαι, καὶ ἁπλῶς ἄλλοθεν ἐκείνοις ἀνομολογῆσαι τὴν γένεσιν· αὐτὸς ἄν ἐγὼ πρῶτος ἐπί σοι ταῦτ᾽ ἐθάῤῥησα, καὶ πατρίδα σὴν τὸν οὐράνιον ἀνεῖπον χῶρον, καὶ φυλέτας ὄντως καὶ φράτορας τοὺς θείους νόας, τὰς ὑπερτέρας φύσεις καὶ ἀνωτέρας τῆς ὕλης καὶ τῶς ἐντεῦθεν ὑψηλοτέρας παθῶν· καὶ τάχ᾽ ἄν εὐστόχως ταῦτ᾽ εἰπεῖν ἀπεθάῤῥησα καὶ ἐπεφήμισα τὰ καθήκοντα. Ἐπεὶ δὲ φθάσαντες ἐπ᾽ ἄλλοις ἄλλοι τὴν ἀρετὴν ὁμοτίμοις ταῦτά πως εἰρηκότες τυγχάνουσιν· ἕτεραν ἔγω γε βαδιοῦμαι, τὴν τετριμένην ταύτην καὶ πρόχειρον, ἣ πρὸς τὴν τοῦ ἐγκωμιαζομένου γενεαλογίαν προάγει τὸν λόγον, κᾂν τῶν ἄνωθεν καὶ πρὸ αὐτοῦ ἀρχομένη, εἰς αὐτόν τε τὸν εἰς ἔπαινον προσκείμενον κάτεισιν.

Ἐξ ἑώας οὖν ὁ θεολαμπὴς φωσφόρος ἀνέτειλεν, ὅθεν καὶ ὁ Σωτὴρ ἐνανθρωπήσας, ὁ νοητὸς καὶ ὑπέρχρονος nobr>ἐπέφανεν ἤλιος, κᾀκεῖθεν δὴ τὰ πέρατα τοῖς αὐτοῦ θεοπνεύστοις λόγοις οἷά τισιν ἀκτῖσι κατηύγασε, καὶ τὸν τῆς πλάνης ζόφον ἀπήλασε, θεογνωσίας τε τὸ φῶς ἐξεδίσκευσε, καὶ τὴν εἰς οὐρανοὺς ἡμῖν ἀνάγουσαν ἐφανέρωσεν. Ἔδει γὰρ, καὶ καλῶς ἔδει, τοῦ Θεοῦ λόγου ἐκ τῶς ἑώων τοῖς ἀνθρώποις ἀναφανέντος μερῶν, καὶ πρὸς σωτηρίαν καθοδηγήσαντος (ἐπειδή πως περιτραπῆναι καὶ αὖθις ἔμελλε τὸ εὐμετάβολον τῶν ἀνθρώπων φῦλον, ὡς καὶ προκόψαί τὰ μεγάλα, καὶ τῆς εὐθείας καὶ βασιλικῆς ἐξολισθῆσαι μακρὰν) ἐκεῖθέν ποθεν καὶ τὸν ἀσφαλὴ τουτονὶ θεολόγον, φωστῆρά τινα θεσπέσιον ἀνασχεῖν, καὶ διαδέξαι τὴν ἀπλανῆ ταῖς τῆς ἀληθείας φωταυγείαις ἡμῖν, τὴν κατὰ Θεὸν δηλαδὴ πορείαν, εἴτ᾽ οὖν ὀρθὴν τῶν ἀληθινῶν δογμάτων ὁμολογίαν, ᾗ πρὸς τὴν ἄνω λῆξιν ἐπανάγειν ἡμᾶς ἔχει, τὰς οὐρανίους καὶ θειοτέρας δήπου μονὰς, ἅς πρὸ τοῦ χρόνου τοῖς ὑπὸ χρόνον ὁ τῶν ὅλων δημιουργὸς κατεσκεύασεν, ἐφ᾽ οἷς καὶ ἤμελλε προσκόψειν τὸ εὐόλισθον τῶν ἀνθρώπων φῦλον καὶ εὐπερίτρεπτον. Ὅπως τε τοῦ ὀρθοῦ παρεσφάλη κατὰ βραχὺ, καὶ πρὸς τὴν ἀπώλειαν ἀκρατῶς καὶ πάλιν ὑπήγετο, λόγος κατὰ καιρὸν διηγήσεται, ἤ μᾶλλον ἐκεῖσέ πη γενόμενος ἀποκλαύσεται, καὶ τὴν ἡμετέραν ὡς εἰκὸς θρηνήσει ἀσθένειαν, οὐχ ἥκιστα δ᾽ ἄν καὶ τὴν βαρεῖαν καθ᾽ ἡμῶν ἀεὶ τοῦ σατὰν nobr>ἐπίθεσιν ἀποδύραιτο· νυνὶ δὲ καὶ αὖθις ἐπανιτέον, καὶ τὰ τῆς γενέσεως, τά τε πρὸ τῆς γενέσεως διηγητέον τοῦ Μάκαρος.

Ἀπὸ b Θαιμὰν, ὡς ἔφθην, εἰπὼν, ὁ μέγας οὗτος ἀνεφάνη καὶ οὐράνιος ἀληθῶς ἄνθρωπος ἐκ τῶν ἐγγυτέρων παραδείσου καὶ τῇ θείαι πλησιαιτέρων Ἐδὲμ, τὸ θεῖον ἐβλάστησε τόδε φυτὸν· ἐκ τῶν ἑώων τῶν ἑώων ἀνέσχυε μερῶν, ὁ εὐγενής τῶν ἀφ᾽ ἡλίου ἀνατολῶν, προσθείην δ᾽ ἂν καὶ τῶν ἐκ δυσμῶν, καὶ βοῤῥᾷ καὶ νότου καὶ μεσογείου πάσης· τίνα καὶ γὰρ τῇ κατ᾽ ἀλήθειαν εὐγενείᾳ οὐχ ὑπερήλασεν; Ὡς ἄν δὲ καὶ ὅθεν παραδηλώσαιμι. Ἐκ τῆς περιωνύμου γέγονε Δαμασκοῦ, ἣν οὐκ οἶδ᾽ ὅστις οὐκ ἐν ταῖς πρώταις τυγχάνειν ἤκουσε πόλεων, καὶ ἣν πᾶς τις ἰδὼν οὐκ ἔστιν ὅπως οὐ πρὸ παντὸς ἄν ἄλλου ἀξιάκουστον ποιοῖτο διήγημα, κᾂν τοῖς μὴ πεφθακόσι θεάσασθαι θαυμάσιον περιλάλημα. Τί καὶ γάρ τις τῆς πόλεως οὐ θαυμάσειε; Τὴν θέσιν; Καὶ ποία τοιαύτης ἔτυχε θέσεως; ἣν ποταμοὶ κοσμοῦσι, καὶ λειμῶνες καθωραΐζουσιν, ὄρη τὲ ἀσφαλίζουσι, καὶ πεδιάδες καλλύνουσιν· ἣ πλήθουσα θρεμμάτων, ὡς ἀφθόνως ἐκτρέφουσα, κᾀντεῦθεν ἀνενδεῶς ἔχουσα, καὶ ἀγαθὴ κουροτρόφος καθέστηκεν; ὁποίαν τε τὴν εἰρήνην αὐτὴν ὁ φάμενος c έγνωμάτευσεν. Ἀλλὰ καίπερ τοιαύτην nobr>οὖσαν αὐτὴν, καὶ τοσούτοις εὐθυνοῦσαν τοῖς ἀγαθοῖς, καὶ οὕτω μέχρι γε καὶ αὐτοῦ, ἐκ τῶν τοιούτων περιαδομένην ἁπανταχῆ, ἐξ οὐδέ τινος ἄλλου σεμνύνεσθαι παρακεχωρήκει [ὁ ἐξ αὐτῆς] d γενόμενος· ἀλλ᾽ ὡς ἄν τινα τῶν φαύλων τε καὶ ἀσήμων, τοὺς ἐξ ἑτέρων γενμένους ὑπερβαλὼν καὶ περιώνυμος καταστὰς, ἐξ αὐτοῦ καὶ μόνου περιθρυλλεῖσθαι πεποίηκε. Τὴν γάρτοι κλῆσιν ἐκ αὐτῆς εἰληχὼς, τάχα γε ὡς ἐξ αίρετόν τι χρῆμα φανεὶς, καὶ πρός τε οἰκείους πρός τ᾽ ἀλλοτρίους ἀναδειχθεὶς ἀπαράμιλλος, κἀντεῦθεν δὲ γεγονὼς περιβόητος, οὐκ ἔστιν ὅπη τὸ κατ᾽ αὐτὸν οὐχὶ καὶ ταύτην περιλαλεῖσθαι προυξένησεν, καὶ πρὸς τοῦτον οἷον ἀντονομάζεσθαι, ἤ κᾄκ τούτου ἐπονομάζεσθαι. Ἅμα γάρ τις καὶ ἀκούσειεν, ἐξότε ὁ οὗτος γέγονε, Δαμασκὸν τὸν πολὺν καὶ τὰ θεῖα καὶ τὰ ἀνθρώπινα, Ἰωάννην ὥσπερ συνήκουσε· μέγιστόν τε εὐθὺς ἐξ ἀμφοτέρων αἰσθόμενος φαντάζεται μετ᾽ ἐκπλήξεως, κἀντεῦθεν ἀναπεμπάζων τῷ λογισμῷ οὐ μετρίου τοῦ θάμβους ἐμπίπλαται.

Ἀλλ᾽ εἰς ἑαυτοὺς ἐντεῦθεν οἱ γεγεννηκότες μεθέλκονται, καί πως δὴ παριδεῖν ἀνιστορῆσαι τὰ κατ᾽ αὐτοὺς ἐκβιάζονται· οὐδὲ γὰρ οὐχ οὕτω ταῦτα μικρὰ, ὡς παραδρομῆς ἀξιωθῆναι καὶ παραλείψεως, ἀλλὰ καὶ λίαν περιφανῆ τε καὶ ἀξιάγαστα, καὶ συγγραφῆς ἀκριβοῦς καὶ μνήμης ἀλληλοδιαδόχου nobr>δεόμενα· τά τε γὰρ κατὰ κόσμον, καὶ οἷς ἐπικεχήνασιν ἄνθρωποι, καὶ διάσημοι καὶ περίβλεπτοι, καὶ κατὰ Θεὸν οὐχ ἧττον περιφανεῖς καὶ θαυμάσιοι. Ἄνωθεν γὰρ καὶ ἐκ προγόνων τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν οἱονεί τινα κλῆρον ἐκ διαδοχῆς ἕλκοντες, τῷ πρὸς αὐτὴν ζήλῳ μακρῷ τοὶς πρὸ αὐτῶν ὑπερήλασαν· καὶ γαρ τοῖς μέχρις αὐτῶν, καθά τις ἡ πίστις συγκρυπτομένη σπινθὴρ, πυρσὸς ἐν αὐτοῖς τε καὶ ἐξ αὐτῶν ἀνήφθη, ἐμφανὴς καὶ διάδηλος. Ὡς γὰρ δὴ κρίμασιν ἀκαταλήπτοις Θεοῦ, τὰ ἑῶα μικροῦ πάντα τῆς τῶν Ρὡμαίων ἀρχῆς κατέδραμόν τε καὶ ἐλεηΐσαντο, καὶ τὰς ἐκεῖσε πόλεις οἱ τῆς δούλης Ἄγαρ ἀπόγονοι παρεστήσαντο, καὶ ἡ ῥάβδος τῶν ἁμαρτωλῶν κατὰ τοῦ κλήρου τῶν δικαίων ἀφθεῖσα ἢ πάντως γε τῶν καλῶς ἐλνωκότων Θεὸν καὶ μόνῳ λατρευόντων αὐτῷ, τὰ πάντα σχεδὸν κατηλόησεν, ἢ μᾶλλον ὡσεὶ χνοῦν ἀπελίκμησεν· ὑπὸ τοῖς ἀσεβέσι, φεῦ συμφορᾶς! καὶ ἡ καλὴ γέγονε Δαμασκός. Τῶν οὖν ἐν αὐτῇ πάντων, τῶν μὲν μικρὸν ἀντισχόντων, τῶν δὲ ἐκ πρώτης τὴν εὐσέβειαν ἀπομισαμένων, ἐνίων δὲ καὶ τηρησάντων (πάνυ δὲ τούτων βραχέων) τὸ σέβας διὰ τέλους ἀμόλυντον, καὶ οἱ τοῦ μεγάλου τούτου τῆς εὐσεβείας διδασκάλου nobr>καὶ κήρυκος πρόγονοι, στεῤῥῶς τε ὁπὲρ τῆς εὐσεβείας ἀντέστησαν, καὶ διὰ βίου τὴν πίστιν ἐφύλαξαν, καὶ καθαροὶ καθαρὰν τοῖς ἐξ αὐτῶν ἐνεπίστευσαν, καὶ οἱ ἀπ᾽ αὐτῶν ὡσαύτως καὶ μετ᾽ αὐτοὺς κατὰ διαδοχὴν ποιοῦντες ἐτύγχαν, καὶ οἵον ὀχετὸς ἦσαν ῥεύματος καθαροῦ διὰ βορβόρου τῶν ἀσεβῶν ῥέοντες, καὶ δι᾽ ἰκύος ὡς περὶ τῶν ἐν τοῖς βαρβάροις ἐναγισμάτων διήεσαν, τῇ τῶν ἀρετῶν οὑτωσί πως εἰπεῖν πυκνότητι διηθούμενοι.

Οὕτω μὲν οὖν ἐκ διαδοχῆς οἱ τοῦ Ἁγίου γεννήτορες εὐσεβεῖς καὶ τὸν κατ᾽ ἀρετὴν βίον ἐπιφανεῖς. Μὴ γὰρ δὴ δεξώμεθά τινας, ἑτεροῖα περὶ αὐτῶν ἱστορηκότας, ἀπερισκέπτως οἶμαι τὰ κατ᾽ αὐτοὺς ἀκηκοότας, καὶ τὰ τῆς ἀληθείας καὶ τῶν ἁγίων προγόνων μὴ διηκριβωκότας. (Ναὶ γὰρ ἀληθῶς ἅγιοι, μέσον ἀσεβῶν εἰλικρινῆ τὴν πίστιν τηρήσαντες, τῶν ἁγίων τε φυτοσπόρων) τοῦ ἁγιωτάτου τοῦδε καὶ θειοτάτου καταψευδομένους ἄνδρος, καὶ οἷον ὑπὲρ αὐτοῦ τοὺς ἐξ ὧν προελήλυθε στηλιτεύοντας· ἀλλ᾽ εὐσεβεῖς μὲν, οἱ γεννάρχαι τῷ μάκαρι ὡς ἡ ἀληθὴς ἀνέκαθεν ἱστορία παρέδωκεν· εὐσεβεῖς δ᾽ οἱ πατέρες, καὶ ἀρετῆς διὰ πάσης ἀντιποιούμενοι βιοτῆς, καὶ ταῦτα δημοσιῶν ἀρχῶν ἐπειλημμένοι, καὶ τὰ μεγάλα μαρὰ Πέρσαις δυνάμενοι, ἅτε καὶ παραδυναστεύοντες τῷ a href="#PE021580">e Περσάρχῃ καὶ τὰς ὑπερ τοῦ καινοῦ φροντίδας συμμεριζόμενοι, πᾶσάν τε σχεδὼν ἐ͂ιχε τὴν Δαμασκὸν ὁ πατὴρ Μανσοὺρ ὑπ᾽ αὐτόν. Ὑπὸ γὰρ τοῖς βαρβάροις, ὡς ἔφθην εἰπὼν, γεγονότες οἱ πρόγονοι, καὶ χρόνους αὐτοῖς συναμείψαντες, εἰ καὶ μὴ τὴν θρησκείαν μεταπεπτώκεσαν· ἀλλ᾽ οὖν ἐν κλήσεσιν ὀνομάτων, ἐν ἀναβολῶν σχήμασιν ἐβαρβαρισαν, ἵν᾽ οὕτως εἴποιμι, καὶ ἐπέρσισαν.

Ἐκαλεῖτο γοῦν Μανσοὺρ ὁ πατὴρ Περσικώτερον, καὶ πλεῖστα παρὰ Πέρσαις ἐτιμᾶτο· πλούτῳ τε περιεῤῥεῖτο, καὶ δόξαν ἐνεδιδύσκετο, καὶ ὑπὸ συχνῶν πάνυ περιεβέβλητο, δεομένοις ἐπαρκῶν, ἀδικουμένοις βοηθῶν, αἰχμαλώτους ὠνούμενος, καὶ τῆς ἐναγοῦς θρησκείας Περσῶν καὶ συνάμα τῆς περιμενούσης ἔνθα γεέννης ῥυόμενος. Οὐκ ἄλλως δὲ ἐξωνεῖτο, καὶ ὡς ἔτυχεν ἐποιεῖτο τὰ κατ᾽ αὐτοὺς, ἀπαμελήτους ἔπειτα παριεὶς καὶ περὶ ἐλαχίστου τιθέμενος· ἀλλὰ σὺν πάνυγε πολλῇ τῇ προνοίᾳ εἰσαῦθίς τε αὐτοῖς ἐφιστάμενος· καὶ ἀθρόους ὁμοῦ πάντας καὶ ἰδία καὶ καθ᾽ ἕνα ἐπισκεπτόμενος. Τὰ πρῶτα καὶ γὰρ τὴν τῆς αἰχμαλωσίας ἐκείνης περιέστελλε γύμνωσιν, καὶ τῷ τῆς διαίτης ἐπιμελεῖ ἀνελάμβανεν, ἱκαναῖς δ᾽ ἡμέραις οἱονεί τισι δεσπόταις προσανέχων nobr>αὐτοῖς, καὶ πᾶν ὅπερ ἐις θεραπείαν συντεῖνον ἤδει διὰ σπουδῆς ποιούμενος ἐκπληροῦν, ἐπειδὰν ᾔδῃ καὶ ἔβλεπε, τῆς ἐκ τῆς λεηλασίας τέλεον τληπαθίας ἀπαλλαγέντας καὶ ἱκανῶς ἀναῤῥωσθέντας, πρός τε τὴν ἑαυτοῦ ἕκαστον ἐπανεληλυθότας ὑγίειαν, τὸ πρὸς βούλησιν ἐξαγορεύειν, δεξιαῖς ἀνέπειθεν ἐρωτήσεσιν. Ὃς οὖν ἡρεῖτο συνεῖναι συνῆν· ὃς δὲ τὴν πρὸς τοὺς οἰκείους προθυμεῖτο δήπουθεν στείλασθαι, ἐφόδιά τε ἐλάμβανεν αὐτάρκως, καὶ εὐχαῖς εὐοδίαις συνεξεπέμπετο· ἔστι δὲ καὶ οἷς πρὸ παντὸς ἄλλου τουτοῒ στέρξασιν ἐν προαστείοις, ἐν ἀγροῖς (πλεῖστοι γὰρ αὐτῷ προσόντες ἐτύγχανον) ἄνετον τὴν δίαιταν ἐδίδου καὶ ἄφθονον, καὶ τρυφὴν ἐκεῖσε παρεῖχεν ἄμοχθον καὶ ἀνήροτον. Τοιοῦτος τῶν γεγεννηκότων ὁ βίος, τοιαύτη ἐκείνων ἡ ἀρετή· οὕτω τε τῷ Θεῷ λατρεύοντες καθαρῶς τὴν ζωὴν καλῶς ἐξεμέτρησαν, Θεὸν ἀεὶ πρὸ ὀφθαλμῶν ἔχοντες, καὶ Θεῷ τὰ κατ᾽ αὐτοὺς ἀναρτῶντες, καὶ τούτῳ πᾶν ἀνατιθέντες, καὶ δι᾽ αὐτὸν προχείρως ἄγαν τὰ πρόσοντα τοῖς βουλομενοις παρέχοντες.

Τί γοῦν ὁ ἀγαθὸς μισθαποδότης Θεός; Μεγάλα ἐπ᾽ ἐσχατων ταμιεύων, μεγάλῳ κᾀνταῦθα τούτους δεδώρηται. Καὶ γὰρ τέθεικε πατέρας, μακροὺς ἤδη χρόνους τὴν ἀπαιδίαν δυστυχοῦντας, καὶ τὴν τέκνωσιν τὸ nobr>παντελὲς ἀπελπίσαντας· καὶ πατέρα ἄῤῥενός τε παιδὸς, καὶ αὐτόθεν εὐθὺς συγγενηθέντος (ἐ͂ιπεν ἄν τις) ταῖς χάρισιν οὐχ ὅτι γοῦν τῆς προτέρας ἐπὶ τῃ στειρώσει λύπης ἀφαιρεῖται, ἀλλὰ καὶ πλείστης ἤδη τῆς εὐθυμίας ἐμπίπλησι, τῇ τοῦ γεγεννημένου ἐξ αὐτῆς προόδου καλλονῇ τε καὶ ὡραιότητι, τὸ τοῦ ἤθους ἐς νέωτα κόσμιόν τε καὶ χαρίεν δοὺς αὐτοῖς προφοιβάζεσθαι. Ἐκ τοιούτων ὁ μέγας οὖτος γεγέννηται, ἐκ τοιαύτης ὁ θεῖος καρπὸς τῆς ῥίζης τετελεσφόρηται, ἐκ τοσούτων τὴν ἀρετὴν ὁ ταύτην ἀπαράμιλλος προελήλυθεν· ἐπειδὴ δὲ καὶ προελήλυθε, παρ᾽ αὐτὰ τῷ βαπτίσματι καθαγνίζεται. Ὤ ζήλου γονέων! ὤ πίστεως ἀκραιφνοῦς! ὤ διαπύρου φίλτρου πρὸς Κύριον! οὐκ ἔτρεσαν τὸν ἀσεβῆ δεσπότην, οὐ τοὺς ἐν τέλει καὶ συνάρχους ἔπτηξαν, οὐ δήμου ἀλογίαν, οὐκ ἔθνους ἀπόνοιαν ἐδειλίασαν· οὐ δόξης ἐφρόντισαν, οὐ χρημάτων, οὐκ ὄλβου πολυειδοῦς, οὐδενὸς ἁπλῶς τῶν τοῖς πολλοῖς περὶ πολλοῦ τυγχανόντων τούτοις ἀμωσγέπως ἐμέλησεν· ἀλλὰ τῶν πάντων ἠ στέρησις ὠς οὐδὲν ὑπερεωρᾶτο, καὶ μόνος ὁ τοῦ Θεοῦ πόθος προετιμᾶτο καὶ λαμπρῶς προετίθετο. Οὐδὲν οὖν ὅπερ ὑπέθραξαν ἀναβολὴν τινα καὶ ὑπέρθεσιν ἐμπεποίηκεν· ἀλλ᾽ ἐξ αὐτῆς αὐτὸν ἡγίασαν τῆς γενέσεως ἀναφανδὸν, οὐχ ὡς οἱ πρὸ nobr>αὐτῶν λάθρα τοῦτο διεργασάμενοι, ἔμοιγε δοκεῖν καὶ ἄνωθεν εἰς τοῦτο κατεπειγόμενοι. Ὃ γαρ προέγνωκεν ὁ Θεὸς, καὶ πρὸς τὸν τῆς ἑαυτοῦ πόῤῥωθεν ἀφώρισεν ἐκκλησίας καταρτισμὸν, οὐκ ἠνέσχετ᾽ ἂν μὴ αὐτίκα τῷ προελθεῖν καθαγνισθῆναι, καὶ ἅμα τῷ ἀναπνεῦσαι ἀναγεννηθῆναί τε καὶ ἀναπλασθῆναι, τὴν κρείτω τε καὶ θειοτέραν ἀναγέννησιν καὶ ἀνάπλασιν.

Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τὴν βρεφικὴν παραμείψας, ὡραῖος ὠν ἐτύγχανεν καὶ παιδεύσεως, οὐκ ἀπεῖδον οἱ σεμνοὶ γεννήτορες καὶ δεσπέσιοι εἰς παιδοτρίβας σωματικοὺς, ὡς ἃν ὁ παῖς αὐτοῖς εὐφυῶς ἀσκήσειε τόξον μεταχειρίζεσθαι, καὶ καθάπαξ περὶ μάχας καὶ πολέμους εὐδοκιμεῖν· ἀλλ᾽ οὐδὲ τοὺς ἐπὶ τοῖς γυμνικοῖς γυμνάσοντας ἀγῶσιν ἐζήτησαν, ὡς ἂν δὴ πυγμὴν παιδοτριβηθείη διαγωνίζεσθαι, κούφως τε θέειν τὸν δίαυλον, καὶ δισκεύειν εὐχερῶς, καὶ δολιχὸν ἅλλεσθαι, ἢ καὶ πάλῃ τοὺς εἰς χεῖρας ἰόντας δεξιῶς καταβάλλειν καὶ νικηφόρος ἀνίστασθαι· άλλ᾽ ἐξητεῖτο παιδευτὴς ἀξιόχρεως, ὃς ἂν εἰδείη ῥυθμίσασθαι ψυχὴν, κοσμῆσαι σῶμα, καὶ Θεῷ παραστῆσαι, καὶ ἁπλῶς ἀντί χθονίου καταστῆσαι ἀγγελικόν τινα καὶ οὐράνιον. Ἐζητεῖτο μὲν ἄξιος παιδετὴς· ἀλλ᾽ οὔμενουν οὐχ ἡυρίσκετο· ἦν γὰρ καὶ παντελῶς ἄπορον ἐν βαρβάροις τὸν ἔλληνα nobr>διηκριβωκότα λόγον εὑρεῖν, καὶ μέσον ἀσεβῶν ἀνδρὶ κατὰ Θεὸν ζῶντι περιτυχεῖν, καὶ ἱκανῷ γε πρὸς ἐπὶ τούτοις ἦθος ἀνθρώπου πρὸς τὸ κρεῖττον καὶ θειότερον ἀγαγεῖν. Ἦν οὖν ὁ πατὴρ ἐν ἀπορείᾳ (τούτῳ γὰρ μᾶλλον ἡ περὶ τοῦδε φροντὶς ἐνέκειτο) καὶ οὕτως πάντοθεν ἀνεζήτει, ἅτε ἐπὶ πάσης ἰσχύων τῆς ἀρχῆς μεγάλα Περσῶν, καὶ πανταχόθι ταύτης περιφοιτῶν, καὶ τὸν τοιοῦτον ἀνιχνεύων ὅθεν ἂν καὶ θηράσαιτο. Θεὸς δὲ ἄρα, ὁ διὰ τῶν ἐναντίων τὰ ἐναντία οἰκονομῶν καὶ λόγοις ἀποῤῥήτοις διεξάγων τὰ καθ᾽ ἡμᾶς ἄνωθεν, καὶ τὰ περὶ τούτου σοφῶς διετίθει, καὶ πόῤῥωθεν συνήλα τὸν κατὰ πρόθεσιν, καὶ μάκρωθεν προσῆγε τὸν κατὰ βούλησιν, καὶ τρόποις διῳκονόμει παραχωρήσεως ἐπευδοκῆσαι τουτωῒ τὰ πρὸς ἔφεσιν· καὶ οἷος ὁ τρόπος, ἀκούσατε.

Οἱ τῆς δούλης Ἄγαρ ἀπόγονοι, καὶ τὴν ἐκ τῆς ἐλευθέρας Σάῤῥας οὐκ οἶδ᾽ ὅπως [ἐπωνυμίαν] σφετερισάμενοι, δοῦλοί τε ὄντες ὡς ἐκ δούλης τυγχάνοντες καὶ τὰ τῶν δούλων φρονεῖν ἔχοντες, καὶ αἰείπως περὶ τοὺς κυρίους δύσνοι πεφηνότες καὶ πρὸς τοὺς δεσπότας κακοὶ, οὐκ ἀρκετὸν ἐνόμισαν τῆς ἡμετέρας τῶν Ῥωμαίων ἀρχῆς τῶν πρὸς ἔω τὰ πλεῖστα κατασχόντες, καὶ τὰ τῶν δεσποτῶν nobr>οὐ μετρίως σκῆπτρα μειώσαντες ἀλλ᾽ ἤδη καὶ κατὰ τῶν λοιπῶν μερῶν ἐμελέτησαν, τῶν ἐναλίων τε καὶ παραλίων κατεπιχειρῆσαι πόλεων καὶ κωμῶν ἐβουλεύσαντο. Νεναυστοληκότες οὖν κατέτρεχον τὰ παραλία, καὶ πολλοὺς μὲν ἐζώγρουν, συχνοὺς δὲ ξίφους ἔργον ἐτίθουν, πλείστους δὲ καὶ ἀπημπόλουν τιμιουλκοῦντες ἀσυμπαθέστατα. Ἐπεὶ δέ ποτε, βαβαὶ συμφορᾶς ἐκείνης! τὰ δεινὰ ταῦτα κατὰ θυμὸν ἐκτελέσαντες, καὶ νόστου μνησάμενοι, πλείστους ὅτι τοὺς ξυλληφθέντας ἀγήγαγον, πάντας ἀποδόσθαι μὴ ἔχοντες, πολλῶν τε ὄντων καὶ πολλοῦ τιμωμένων, σφαγῇ συλλήβδην παραδοῦναι βεβούλευνται· τάχαγε τῷ σφετέρῳ αὐτῶν διδασκάλῳ, τῷ ἐναγεστάτῳ Μωάμεθ, προσαγηοχέναι προελόμενοι θήματα· καὶ εἰκότως ἄρα, εἰ καὶ παρὰ τὸ εἰκὸς τῆς φύσεως ἐβουλεύσαντο· τοῦ γὰρ ἀνθρωποκτόνου σατὰν μυστὴς ὢν ἐκεῖνος καὶ μιμητὴς, φόνοις τε περιὼν ἐγαννόσκετο, καὶ τὸ φονεύειν ἐνδέδωκεν, ἢ μᾶλλον, ὥς τι τῶν ἀμεθατέτων ἐντέταλται; ὥσπερ δὴ καὶ πᾶν ἔτερον ἐναγὲς ἀπαραβάτως δεδίδαχεν ἐντελεῖν.

Ἀπῆγον οὖν μυριοστὰς ὅλας, ἐφ᾽ ᾧγε σφαγιάσαι καὶ θυσίαν θεῖναι τῷ σατανᾷ· ἀλλὰ συνῆν ἐκείνοις, καὶ τῶν πολλῶν ἑις ἐνενόμιστο καὶ τὰ αὐτὰ συγκαταδεδίκαστο, κόσμου θησαυρὸς ἀξιόχρεως καὶ οἰκουμένης ἄξιον nobr>ἀληθῶς ἐγκαλλώπισμα, ἐκεῖνος οὗτος ὁ κατὰ Θεὸν ἑαυτὸν κοσμήσας Κοσμᾶς, ἀνὴρ τὴν ἐκτὸς σοφίαν πολὺς καὶ τὴν ἐντὸς καὶ ἡμετέραν ἀξύμβλητος· ὃς ἀποκεχωρηκὼς κόσμου καὶ συγκαταλεγεὶς ἀνδράσι ζῶσι κατὰ Θεὸν ἐν μετρίῳ πάνυ τῷ χρόνῳ, οὐχ ὅτι γε σφίσι συνημιλλήθη καὶ ἀκριβῶς τὴν ἀρετὴν ἐξισώθη, ἀλλὰ πολλῷ τινι τῷ μέτρῳ καὶ ὑπερβέβληκε, καὶ τύπος οἷον τοῦ κατ᾽ ἀρετὴν ἐγκατέστη βίου καὶ κανὼν ἀπαρέγκλητος. Ἀλλ᾽ οὐκ ἠγάπησε τούτῳ, οὐδ᾽ ἀρκετὸν ἐνόμισε τὸ μόνον ἑαυτὸν ῥυθμίσαι καὶ ζᾖν ἀπευθῦναι κατὰ Θεὸν· ἀλλ᾽ ἤδη καὶ τοὺς ἐν βίῳ περινοστῶν ἐπισκέπτεσθαι ἤθελεν, ὡς ἂν εἰ οἷόν τε τῆς ἐμπαθεστέρας πάντας καὶ κτηνώδους ζωῆς ἀπαλλάζειε, καὶ πρὸς εὐπρέπειαν μεταγάγοι, τὴν ὡς ἀληθῶς ἀνθρώπῳ καθήκουσαν. Ἀμέλειτοι καὶ τῆς μονῆς ἀπάρας, καὶ τῆς τῶν Ἰταλῶν ἐξορμήσας, ὅθεν ποθὲν καὶ γεγένητο, καὶ τὰ ἐφεξῆς ἅπαντα διἳὼν, τάχα δὲ καὶ πρὸς τὸ κρεῖττον μεταγαγὼν, ὅπηπερ οἱ πειραταὶ ἐπεισφρῆσαι ἤμελλον (κριμάτων ἀκαταληψίας Θεοῦ) προὔλαβε γεγονὼς, καὶ ξυνείληπται. Συναπήγετο γοῦν συσφαγῆναι συνεκλεγεὶς· ἀλλ᾽ οὐκ ἐθάραττε τουτονὶ θάνατος, οὐχ ἡ ἐπαλλοδαπῆς, τό γε δὴ τοῖς πᾶσιν nobr>ἀπευκταιότατον, τελευτή· ἑνὶ δὲ καὶ μόνῳ πάνυ λίαν λελύπητο, καὶ δι᾽ ἒν ἐπαθαίνετο, καὶ ὑπὲρ τὸ δέον (εἴ γε δέον εἰπεῖν) ἐδυσχέραινέ τε καὶ ἐχαλέπαινε (φιλαγάθως πάντως, οὐ φιλοτίμως) ἀλλ᾽ ἐν ἀποῤῥήτῳ, πρὸς ὃν οὐκ ἔχων εἰπεῖν.

Ὡς δὲ δὴ καὶ συναπήγοντο τὴν ἐπὶ θανάτῳ οἱ συγκατάσχετοι, καὶ τοῖς ἐκείνου ποσὶν ἄλλος ἄλλον προσλαμβάνειν ἔσπευδον ἐπικυλινδούμενοι, καὶ ὑπὲρ τῆς ἑαυτοῦ σωτηρίας δυσωπῦντες ἕκαστος συχνὰ τῶν ποδῶν κατέῤῥανον δάκρυα, ἰδόντες οἱ βάρβαροι τὴν πρὸς ἐκεῖνον πάντων ἐκείνων αἰδὼ, καὶ ἅμα τὴν διάπυρον αἴτησιν ἤ τις ἀδιάπτωτον ὥσπερ τὴν ἐλπίδα σφῶν ὑπενέφαινε, σεμνὸν καὶ ἄλλως τὸ ἐ͂ιδος ὁρῶντες, κᾂν τοῦ ἤθους κατανοοῦντες σεβάσμιον· τίς τε εἴη προήχθησαν ἐρέσθαι, καὶ ὅθεν ἐσχήκει τὴν γένεσιν, καὶ ὅτι γε τούτῳ τὸ ἐπιτήδευμα, κλῆσίν τε πρὸς τούτοις, καὶ ὑπὲρ τίνος (καὶ αὐτὸς τοῖς ἄλλοις ἐπίσης [ἔχων] τὸ ἐξ ἀνθρώπων γενέσθαι) οὕτως ἀπὸ ψυχῆς ποιούμενος φαίνεται, τὸν μονάδα βίον ἅπαξ ἑλόμενος (ἐκ γὰρ τῆς ἀναβολῆς συνιέντες ἐ͂ιχον τὴν πολίτειαν) καὶ βιωτικὸν ἅπαν ἀποστραφεὶς, μόνης δὲ τῆς ἐκεῖθεν λήξεως ἐφιέμενος, κᾀκεῖ γενέσθαι περὶ πλείστου nobr>πάνυ τιθέμενος· οὐ δὲ γὰρ οὐ δ᾽ ἐλάνθανε τοὺς ἀλιτηρίους ἐκείνους, ὁποία τῶν εὐσεβῶν ἡ πρόθεσις μοναστῶν, καὶ ὅτι γε σφίσι τὸ διά παντὸς σκοπούμενον καὶ ζητούμενον, ὑπὸ χεῖρά τε πολλοὺς πολλάκις ζυλλαβόντας, καὶ τότε δὴ συχνους πάνυ κατασχόντας, καὶ παιδιᾶς χάριν (τάχα δὲ καὶ τῶν ἡμετέρων εἰρωνείας) τὰ κατ᾽ αὐτοὺς ἀνετάζοντας· Καὶ ὃς δὴ βαθὺ στενάξας καὶ μόχιον· Καὶ ἄλλως μὲν ἐχρῆν ἀπαραμύθητα λυπεῖσθαι, τοὺς ὁμοεθνεῖς τούτους βλέποντι καὶ ὁμόφρονας βοσκημάτων δίκην ἀπαγομένους πρὸς τὴν σφαγὴν· καὶ ὑμᾶς τῇ ἀπωλείᾳ σφῶν ἐπιχαίροντας, ἀνθρώπους ὄντας καὶ ἡμῖν ἐξίσης Θεοῦ τυγχάνοντας πλάσματα· ἐι καὶ τὴν θρησκείαν ἀντιδιήρησθε, ὑποβολαῖς ὄντως τοῦ ἀρχεκάκου σάταν, ὃς πάλαι μὲν ἡμᾶς ἀπατήσας, τοῦ Θεοῦ τε διέστησε, καὶ τῆς θείας τρυφῆς ἐξωστράκισε, καὶ εἰς τὸν κλαυθμῶνος τόνδε χῶρον κατῴκησεν· οὐ παύεται δὲ νῦν εἰσέτι, φύσις ἡ πονηρὰ καὶ χαιρέκακος, καὶ ἀλλήλων διασκηνῶν καὶ ἀπομακρύνων Θεοῦ, ταῖς πολυπλόκοις αὐτοῦ μαγγανείαις καὶ τοῖς δεινοῖς ἄγαν σοφίσμασιν. Ἀλλ᾽ ἔστι μοι πρὸς τούτοις καὶ ἔτερον, λίαν ἀποκναίων καὶ ἀνιων ἀπαράκλητα· διὰ πάσης καὶ γὰρ παιδείας ἐληλυθὼς, καὶ σοφίας ἐς ἄκρον ἐληλακὼς, μέρος τε αὐτῆς μηδὲν λελοιπὼς nobr>ἀνεξέταστον, οὐδενίπως ἄχρι δὴ καὶ τῆς τήμερον τοῦ τοιούτου θησαυροῦ μεταδέδωκα, καὶ δέδοικα ἐπ᾽ αἰσχάτων ὁμέλεος τὸ παρὰ τοῦ ἐμπεπιστευκότος κατάκριμα.

Ἀκούει τὸν λόγον ὁ τοῦ Ἰωάννου πατὴρ· συμπαρωμάρτει καὶ γὰρ, ἐφῶ γε ἐκθέσθαι τοὺς κατασχὲτους πάνυ δεξιῶς συνωθῶν, καὶ ὅτι συγχνοὺς ὑφαιρούμενος. Ἔγγιστά που τοίνυν ἐκείνου γενόμενος, ἡρέμα καὶ σὺν αἰδοῖ ἐπανήρετο· Ἀληθῶς ἄρα σοι καὶ ὡς ἔφησθα, τοσοῦτον ἐγκατακέκρυπται ἀγαθὸν, καὶ οὕτω χρῆμα τοῦ παντὸς ἄξιον ἐναπόκειται; Καὶ ὃς δακρύσας καὶ τὴν ψυχὴν αὐτὴν πεπονθὼς, τὰ αὐτὰ καὶ αὖθις εἰρήκει· πλατύτερόν τε διεξήει τὰ τῆς παιδεύσεως, καὶ τὰ ἐξακριβωθέντα παραγεγυμνώκει λεπτότερον. Φησὶ γοῦν ὡς λόγους τε ἀριθμῶν, καὶ ἀναλογίας ἁρμονιῶν καλῶς ἄγαν ἠκριβωκὼς, τῶν ἐπιπείδων καὶ στεῤῥεῶν περιμέτρους καὶ διαμέτρους· καὶ σχήματα, καὶ αὐτῆς γε τῆς πολυθρυλλήτου τῶν ἀστέρων συντάξεως τὴν πολυύμνητον ἐπιστήμην συνειλοχώς, καὶ ὡς ἐν οὐρανῷ γεγονὼς καὶ τῶν αἰθερίων σωμάτων τὴν κίνησιν ἀναμετρησάμενος, τά τε τῆς ὑπερτέρας σοφίας μυηθεὶς ὄργια, καὶ (ὡς ἔπος εἰπεῖν) τὸ τιμιώτατον τῶν ἐν ἀνθρώποις κτῆμα κτησάμενος, λόγους δελαδὴ καὶ σοφίαν (χρῆμα, ᾧ οὗτος, οἷον οὔτε nobr>ἦκεν ἐνθάδε, οὔτε μὲν ἥξει τῶν χρόνων ποτὲ, ὡς καὶ τῶν πάλαι τις σοφῶν ἰσχυρίσατο) οὐδενὶ τυχὼν ὥτῳ τούτου μετέδωκα. Καὶ ὃς· Ἀλλ᾽ ἐγώ σοι τοῦτ᾽ ἴσθι ἐκπλήσω τὸ καταθύμιον, καὶ οὐχ οὕτως ἀπελθεῖν ἐάσω καταδεᾶ καὶ περίλυπον, τοῦτο μὲν, οἷς τὴν ὑπὲρ τοῦ ἐμπεπιστευμένου δίκην ὑποπτεύεις καὶ τὴν εὐθύνην ἐπιλογίζῃ καὶ δέδιας, τοῦτο δ᾽ οἷς ἀνώνυμος οἴχεσθαι κινδυνεύεις καὶ λήθης ἐν ἀποκρυβῆαι βυθοῖς, μὴ παῖδας ἅτε καταλελοιπὼς τῷ βίῳ διὰ παιδεύσεως, πολλῷ τινι τῶν ἐκ σαρκὸς πρὸς τὴν ἐσαῦθις μνήμην κρείττονας πεφῃνότας, καὶ μωνιμωτέρους ὡς ἀκούσας ἔχω μακρῷ τῶν ἐξ αἵματος. Εἰσὶ γάρ μοι παῖδες, παῖδες ὡραῖοι, παῖδες καλοὶ, παῖδες παιδεμάτων οἵων ἀπηριθμήσω καθαρὰ πάνυ δοχεῖα καὶ εὐρεῖαι δήπου δεξαμέναι, κενοὶ δὲ εἰσέτι, χήτει τοῦ τῶν τοιούτων μεταδώσοντος καὶ οἷον ὀχετηγήσοντος, καθεστήκατον· τούτους, γίνωσκε, τοῦ λοιποῦ παῖδας ἐγώγε θήσω σοι· σοὶ δ᾽ ἄν τὸ ἐντεῦθεν εἴη ὅσοις τε καὶ οἵοις ἐιρήκῃς ἀναγενῆσαι παιδεύμασι.

Ταῦτ᾽ εἰπὼν, σπουδῇ παρὰ τὸν Περσάρχην ἄπεισι, καὶ τὰ κατὰ τὸν Κοσμᾶν ἀπαγγέλλει, καὶ ὅτου γε χάριν διασαφεῖ· Ὡς δὲ δὴ καὶ εἴληφε τὸ ἐνδόσιμον, nobr>πάνυ γὰρ ηὔχει πολὺ παρ᾽ αὐτῷ τὸ αἰδέσιμον, οὐχ ἧττον αὐτὸς χαίρων ἢ χαίροντα ἐκεῖνον, οἴκαδε ἀπάγει λαβών. Ὅπως μὲν οὖν ἐφιλοφρονήσατο, καὶ οἵοις τὴν πρώτην ἐδεξιώσατο, περττὸν ἴσως μακρηγορεῖν. Πλὴν ἀλλ᾽ ἐπὶ πᾶσι τοῖς αὐτοῦ καταστήσας, καὶ ἄλλον ἑαυτὸν ἅπασιν ἐναποτεταχὼς, τοὺς αὐτοῦ παῖδας ἐγχειρίζει, παῖδας αὐτοὺς εἰσποιήσας αὐτῷ. Οὗτοι, Ἰωάννης, ἡ λαμπρὰ τῶν ἡμετέρων λόγων ὑπόθεσις, καὶ ὁ πρὸ αὐτοῦ τεθεὶς εἰς υἱὸν, γνησίου στερήσει γεννήματος, ὁ θαυμάσιος κλῆσίν τε καὶ τρόπου Κοσμᾶς· περὶ οὗ τί περ ἂν καὶ φαίην, οὕτως ἐκ παρέργου εἰδὼς; ὡς εἰ καὶ προὔργου τίς τὰ κατὰ τοῦτον ποιήσαιτο, μόλις ἄν τῶν πρὸς ἀξίαν ἐφίκοιτο; Πλὴν ἀλλ᾽ ἐγχειρίζεται τὴν ἱερὰν ξυνωρίδα ὁ θεῖος ἐκεῖνος παιδοτριβὴς ἢ γυμναστὴς, ἥδιστα δ᾽ ἂν φαίην καὶ ἱερὸς μοσχοδάμνης, ὅπως ἂν πρὸς τὴν τῆς οἰκουμένης δήπουθεν νέωσιν, καὶ τὴν τῶν θείων δογμάτων διασπορὰν ἐγγυμνάσειε. Περὶ μὲν δὴ τοῦ θείου λέγειν Κοσμᾶ τόγε νῦν ἐ͂ιναι, ἀναβολῇ παραπέμπω καὶ ὑπερτίθεμαι· ὃς γὰρ περὶ τοῦ ἑνὸς πρὸς ἀξίαν λέγειν οὐκ ἔχω, τίποτ᾽ ἂν γενοίμην καὶ τοῖς τοῦ ἑτέρου φιλοχωρήσας; ἄλλως τε καὶ τῆς παροιμίας ἀκηκοὼς, nobr>πρὸς δύο μὴ ἀποδύεσθαι, τὰ κατὰ τοῦτον παρίημι· δυσχεραίνων μὲν ἐξισχύω ἅμα καὶ ἀμφοῖν ἐπιβαλέσθαι, καὶ τῶν κατ᾽ αὐτοὺς ἀμφιλαφῶς δράξασθαι, καὶ ἑνί τούτῳ λόγῳ, τὰ ἑκατέρου διεξιέναι πλεονεκτήματα, ἢ μᾶλλον τὰ θεῖα τούτων ἤργα καὶ κατορθώματα. Οὐκ ἔχων δ᾽ ὅτι καὶ δράσαιμι, πρὸς τὰ τοῦ Ἰωάννου καὶ πάλιν ἐπάνειμυι, ἀγωνιῶν τε καὶ πνευστιῶν, καὶ ὅλος τῷ ἱδρῶτι διάβροχος, ὡσάν τις τῶν διωδευκότων μακρὰν, καὶ μακροτέραν ἀφορώντων τὴν εἰς τὸ ἔμπροσθεν.

Ἀλλ᾽ ἐπεὶ τοίυν ὁ Ἰωάννης ἀξίου τοῦ παιδευτοῦ, τοῦ Θεοῦ καλῶς προνοησαμένου, τετύχηκεν· ὕδωρ ὅ φασι καταπρανοῦς τῷ τῆς φορᾶς ἀκατασχέτῳ διεδείχθη, ἢ πῦρ ἐν καλάμῃ τῷ τῶν μαθημάτων δραστικῷ τε καὶ περιληπτικῷ, ἢ εἴ τι ἂν εἴη ἄλλο τῶν ὀξέως ἁπτομένων ἢ προβαινόντων, καὶ σχεδὸν ὑπερεκπιπτόντων τὴν αἴσθησιν· μᾶλλον δὲ καὶ τὰ τῆς παροιμίας νενίκηκε, καὶ ὑπερβαλλόντως τὰ καθ᾽ ὑπερβολὴν λεγόμενα παρελήλυθεν, ἅπανθ᾽ ὁμοῦ παρελθὼν τὰ ταχύτατα, παραδραμὼν καὶ πτηνῶν αὐτῶν τὴν ὠκύτητα, καὶ χαμερπῆ τινα καὶ δυσκίνητα, φαίνεσθαι ἀφεὶς, συγκρινόμενα· ἀλλ᾽ ὃ δή μοι ἔπεισιν ἐπὶ τούτοις ἐρῶ. Ἐρῶ γοῦν ὡς nobr>ὅσην τὴν ταχύτητα ὁ νοῦς αὐτόθεν αὐχεῖ, μᾶλλον δ᾽ ὁπόσην τὴν ἀεικινησίαν πλουτεῖ, ὡς ἀπ᾽ ἄκρων ἀθρόον εἰς ἄκρα διἳκνεῖσθαι, καὶ εἰς αὐτὸν έκ τῶν τῇδε καὶ κάτωθεν ἀνατρέχειν τὸν οὐρανὸν, καὶ ὑπὲρ ἐκείνου δ᾽ ἐνίοτε γίνεσθαι· τοσαύτην ὁ αὐτοχρῆμα νοῦς Ἰωάννης, ὥσπερ μὴ ἐπιπροσθούμενος σώματι μηδὲ σαρκὶ παραποδιζόμενος, περὶ τὰς τῶν μαθημάτων ἀναλήψεις εὐδρομίαν ηὔχει καὶ συντονίαν, ἀπροσπταίστως, ἀπαραποδίστως, ἀθρόον ὁμοῦ διἳὼν σύμπαντα καὶ εἰς βάθος τῶν νοημάτων κατανοῶν ἔκαστον. Καί μοι δοκεῖν οὐκ ἀπεικότως ἂν εἰ τοῦτον Πλάτων τεθέατο, τὴν μάθησιν ἀνάμνησιν ἐδογμάτισε, καὶ ἴσως ἂν ἐδέχθη καὶ πιθανώτερος ἔδοξε· παρῆκε δ᾽ ἂν ἐπὶ τούτῳ τὰ φαῦλα καὶ μικρὰ παραδείγματα, τοῦ ἐλαίου δηλαδὴ τὸ ἄψοφόν τε καὶ εὔδρομον, καὶ ἀλλάττα τούτοις παρόμοια, παιδαρίων μικροφυΐαν πάνυ μικροφυῶς περιστάνοντα.

Τὴν τε καὶ γὰρ ἐγκύκλιον παίδευσιν ἅπασαν ἀχρόνως σχεδὸν ἠκριβώσατο· ἐν ἀκαρεῖ γὰρ καὶ μετρίῳ πάνυ τῷ χρόνῳ πρὸς ἑλληνισμόν τε τὴν γλῶτταν ἐῤῥύθμισε, καὶ συχνὴν ἱστορίαν ἐνθένδε συνειληχὼς τὰς φρένας πεπύκνωτο, μύθους δὲ καὶ nobr>λόγους πλασμάτων ἀναλεξάμενος, φλυαρίας μὲν ἑλληνικῆς κατεγνώκει, προσφυῶς δ᾽ ἐντεῦθεν ἀλληγορεῖν θαυμασίως ἄγαν ἐξήσκηται, ἔνθεν δὲ καὶ πρὸς ὑποδοχὴν εὐτρεπής μειζόνων γεγένηται, ὑψηλοτέρων λέγω μαθημάτων καὶ καταλήψεων. Τοίνυν καὶ διαιρέσει τῶν τῆς f πυριπνόου κεφαλαίων ἐγγυμνασάμενος, λόγων τε ἰδέας καὶ μεθόδους διασκεψάμενος· κἀντεῦθεν συχνὴν εὐπορίαν καὶ ἄφθονον εὕρεσιν παροδικῶς συλλεξάμενος, ὥσπερ ἄν τις μεγαλέμπορος ἄλλοθί που τὸν σκοπὸν ἔχων καὶ τὸ μέγα ἐκεῖθεν κέρδος ἀπεκδεχόμενος, μεταξύ που τῆς πορείας τῶν τινι μὴ εὐκαταφρονήτων περιτυχὼν, βραχύ τι διατρίψας προσεπικερδάναι μὴ κατοκνήσειεν. Ὡς δὲ καὶ οὗτος ῥητορικὴν καὶ τὰς τῆς ῥητορικῆς μεθόδους ἀμηγέ πως ἐμπορευσάμενος, τὸ τάχος πρὸς φιλοσοφίαν ἀπέδραμε. Καὶ πρῶτα μὲν τὰ προτέλεια ταύτης τὴν λογικὴν πραγματείαν ἐξακριβοῦται, σχήματά τε καὶ ἀναλύσεις συλλογισμῶν σκέπτεται, καὶ προτάσεων χορηγίαν συλλέγει, καὶ καθάπαξ τὸν ἀποφαντικὸν λόγον ἐκμελετήσας τὴν ἀπόδειξιν ἐγχειρίζεται, κανόνα λόγων καὶ σταθμὴν ἀληθείας, ἢ καὶ ἀνάγωγόν τινα πρὸς τὰ φυσικὰ κλίμακα· ἅττα δὴ πρὸς θεωρίαν μεταβιβάζει, ὑψηλοτέραν ἄλλην nobr>καὶ κρείττονα, τὴν τῶν ὑπὲρ φύσιν λέγω καὶ θειοτέρων ἐξέτασιν. Τὴν δὲ δὴ σὺν ταύτῃ καὶ μετ᾽ αὐτὴν, τὴν ἀδολεσχίαν λέγω (οὕτω γάρ τις τῶν πάλαι τὴν διαλεκτικὴν κατωνόμασεν, ἣ φιλοσοφίαν τὴν πρώτην ὑποκρίνεται δεξιώτατα, τῆν ἁπάσαις τέχναις καὶ ἐπιστήμαις πρεσβεύουσαν, τὰς ἀρχάς τε παρέχουσαν, καὶ διασαφοῦσαν· τὰ ἀξιώματα) τὴν οὖν ἐκείνην, ἄντικρυς εἰκονίζουσαν· (πρὸς γὰρ ἅπαν τὸ ζητούμενον ἤ προβαλλόμενον εὐχερῶς καὶ αὕτη τοὺς λόγους ἐπάγει, εὐλόγους ἅμα καὶ ἁρμόζοντας κεκτημένη πρὸς ἕκαστον) τίς ὑπὲρ ἐκεῖνον ἢ κατ᾽ ἐκεῖνον ἠκρίβωσε, καὶ οὑτωσὶ μετ᾽ ἀγχινοίας ἐχρήσατο; Οὐδεὶς ἂν εἰς λόγους ἐλθὼν ἐκείνῳ, μὴ παρ᾽ αὐτὰ μετέγνω καὶ τῆς προπετείας ἑαυτὸν κατεμέμψατο· εὐχερέστερον ἄν τις τὸν ἐν Κρήτῃ λαβύρινθον, ἢ τὸν παρὰ Λακεδαιμονίοις g καιάδαν ἐξέφυγεν, ἢ τὰς ἐκείνου τῶν λόγων ἄρκυς διέδρασεν εἴ γε οἱ τοιούτου ποτὲ καὶ ἐδέησεν.

Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ περὶ φύσεως ἐξετάζειν ἤδη προήγετο, ὑπὲρ τῶν ἐκ Σταγείρας ἐδείκνυτο· οὐ γὰρ δὴ μόνον δεξιός τις τῆς φύσεως ἐπιγνώμων ἐφαίνετο, ἀλλὰ καὶ τῶν λόγων ἀκριβωτὴς ἄριστος καθ᾽ οὓς οὕτω πως τετάχαται τὰ τῆς φύσεως· ἔνθεν καὶ αὐτοῦ τε Ἀριστοτέλους καὶ τῶν ὅσοι πρὸ ἐκείνου καὶ μετ᾽ ἐκεῖνον περί τε φύσεως καὶ φυσικῶν nobr>διεσκέψαντο, ἀκριβὴς ἄγαν ἀνεδείχθη διαιτητὴς, κᾀπὶ τὸ ἀληθὲς διορθωτὴς ἀσφαλέστατος. Τὴν δὲ τῆς ψυχῆς ἀθανασίαν, οὐκ ἀμφιβόλως ἐξ ἀμφιβόλων τῶν ἐκείνου λόγων, ὑπείληφεν· ἀλλ᾽ οὐ δ᾽ ἐκ τῶν τοῦ Πλάτωνος ὑψηγοριῶν, ἐῶ δ᾽ εἰπεῖν μυθολογιῶν, σεσοφισμένα τε καὶ πεπλανημένα περὶ ψυχῆς δοξάσας, μετ᾽ ἐνσωματώσεις τινὰς ἢ μεταμφιάσεις ταύτης τὸ σύνολον παρεδέξατο· ἀλλ᾽ ἀληθῶς καὶ ἀναμφιρήστως ἀθάνατον ἐπιγνοὺς, ἀθάντα πρὸς τοῦ δεδημιουργηκότος ἢ δοξασθήσεσθαι ἢ κολασθήσεσθαι, ὅπως ἄρα τῇ σαρκὶ συμβιώσειε, καὶ κατείληφε καὶ δεδίδαχε· καὶ γινομένην εὐθὺς, ἑνί τε καὶ ἅπαξ ἐπέπειστο συνδεῖσθαι παχυλῷ σώματι, ὃ καὶ αὖθις ἀναλήψεται, πλὴν λεπτότερον καὶ θειότερον. Αλλ᾽ ἐντεῦθεν ὁδῷ προἳών, καὶ ὑψηλοτέροις προσβαίνει μαθήμασιν, ὡς θεωρεῖν λόγους τε καὶ ἀναλογίας, ἁρμονίας τε συζητεῖν, καὶ ἀνερευνᾷν σχήματα καὶ κινήσεις ἀστέρων, καὶ συνόδους πλανήτων ἐξακριβοῦν, σχηματισμούς τε τούτων, καὶ διαφόρους μετασχηματισμοὺς (ἐφ᾽ οἷς δὴ καὶ ὡς ἀληθῶς τις ἀπόγειος καὶ ἄντικρυς οὐράνιος ἄνθρωπος ἀναπέφανται) Εὐκλείδας ὑπερακοντίσας, Πτολεμαίους ὑπερβαλὼν, τοὺς nobr>πρὸ τούτων Χαλδαίους παῖδας ὥσπερ ἀποφήνας καὶ τὴν ἐπιστήμην ἡμιτελεῖς.

Ἀλλ᾽ ὃ μικροῦ με παρέδραμε. Τοῖς γὰρ ἠθικοῖς ἐντυχὼν τῶν παλαιτέρων συντάγμασιν, ὅσα ὃ ἐκ Σταγείρας, ὁπόσα ὁ ἐκ h Χαιρωνείας, καί γε ὁ σεμνότητι παρ᾽ ἔλλησι διαβόητος Πλάτων συνέθετο, οὐκ ἀπερισκέπτως τοῖς δεδομένοις ἑαυτὸν ἐμπαρέσχετο· ἀλλ᾽ ἐξ ἅμα πάντων, ἃ μὲν ἐέκρινε ταῖς τῆς καρδίας πλαξὶν ἐνεχάραξεν, ἃ δ᾽ ἑλληνικῆς διέκρινεν ἐμπαθείας ἢ προσπαθείας, ἀρίστως ἀποκρίνας, ἐκθύμως ἀπέστερξεν· ἀμέλειτοι καὶ τὴν Πλάτωνος κοινογαμίαν, εἰ δὲ βούλει τὴν i Κράτητος ὡς κυνώδη βιωτὴν ἐπιλογισάμενος κᾂκ ψυχῆς αὐτῆς βδελυξάμενος, αὐτοῖς εἰποῦσιν, k ἐς Κυνόσαργες, τότε ἐκείνων ἐιπεῖν ἀπεπέμψατο· τόν τε Ἀριστοτέλη τοῦ γάμου μὴ κακίσας, ἀλλ᾽ ὑπερφρονήσας, ὑπέρτερά τε φρονήσας καὶ ἐθεώτερα, τὸν ἄσπιλον αἱρεῖται βίον καὶ κρείττονα. Ἐπειδὴ γὰρ καὶ γέγονε κρείττονος τῆς ἡλικίας, καὶ πρὸς γάμους πρός τε τῶν γεγενηκότων αὐτῶν ἐβιάζετο, καὶ πρὸς τ᾽ ἄλλων συχνῶν ἐν τέλει δῆτα καὶ μεγάλων ἐφείλκετο, καθάπερ τις ἀπαθὴς φύσις καὶ πάντα πρὸς τὰ τῇδε ἀπόστροφος, ἀκλινὴς ἄγαν ἦν καὶ ἀνένδοτος, ἄλλοθί που τὸν σκοπὸν nobr>ἔχων καὶ ἀλλαχοῦ μεταθεῖναι διανούμενος τὸ πολίτευμα· ὅπηγε καὶ Παῦλος ὁ μέγας ἐ͂ιχε τὴν πρόθεσιν, Ἰωάννης τε καὶ Ἰωάννης, ὅτε σκιρτήσας πρὸ τῆς γεννήσεως καὶ τὸν Δεσπότην προσκυνήσας μὴ θεασάμενος, καὶ ὁ ἐπὶ τῷ τοῦ Κυρίου στήθει ἀναπεσὼν κᾀκεῖθεν τὰ τῆς θεολογίας ἀῤῥυσάμενος νάματα.

Καὶ δὴ λοιπὸν οὕτως ἑαυτὸν ἐῤῥυθμισε, τάς τε τῆς ψυχῆς δυνάμεις ἐκόσμησε, καὶ τῷ νῷ καλῶς καθυπέταξεν, ὡς θείαν ὄντως ἁρμονίαν ἐμφαίνεσθαι τούτῳ, καὶ ἀγγελικὴν ὡς ἀληθῶς σεμνοπρέπειαν. Ὅθεν δὴ καὶ οὐ μόνον τοῖς γεννήτορσιν ἐράσμιος ὁμοῦ καὶ τίμιος ἦν, ἀλλὰ καὶ πᾶσιν ἄλλοις, καὶ αὐτοῖς δὲ τοῖς ἑτεροδόξοις σφόδρα λίαν αἰδέσιμος. Τοίνυν καὶ τελευτᾷ τὸν βίον ὁ πατὴρ, καὶ πρὸς τὰ ἐκεῖσε μεθίσταται· ἐγκρίνεται δ᾽ οὗτος εὐθὺς, καὶ τὴν πατρικὴν ἀξίαν ἀνλαμβάνει, καὶ τοῖς λογάσι συγκαταλέγεται· ἄκων μὲν· ἀλλὰ γὰρ ἐκ παίδων καὶ ἐξ ἀρχῆς εἰς νοῦν ἔστρεφεν, ἑαυτὸν τῷ Θεῷ καθοσιῶσαι καὶ δοτὸς αὐτῷ χρηματίσαι, πρὸς τὸν μέγαν ὄντως καὶ οὗτος ἀπευθυνόμενος Σαμουὴλ, ὅτι δ᾽ αὐτόθεν αὐτὸς τοῦθ᾽ εἵλετο, καὶ μὴ πρὸς τῶν γεννητόρων ὑποσχεθεὶς δέδοτο, τάχαγε καὶ ὑπερτιθέμενος. Πλὴν ἀλλὰ τὴν τῶν πολιτικῶν ἐπωμίσατο φροντίδα, ὁ τῶν πνευματικῶν nobr>ἀπρὶξ ἀντεχόμενος. Τί γοῦν, ὡς δεξιῶς, ὡς νουνεχῶς, ὡς εὐεπηβόλως τὰ ἐγκεχειρισμένα διωκονόμει! Καὶ πρὸς μὲν ἁπάντων ἄλλων περιελαλεῖτο καὶ ἐθαυμάζετο, πρὸς δὲ τοῦ κρατοῦντος αὐτοῦ τὰ πρῶτά τε ἐτιμᾶτο, καὶ μετ᾽ αὐτὸν ἦν εὐθὺς, καὶ σύναρχος ἐνενόμιστο. Ἐνὸν ἰδου λέγειν τὰ μείζω καὶ τιμιώτερα, τὰ κατὰ Θεὸν τούτου παλαίματα, καὶ τὰ ὑπὲρ τῆς ἀληθείας ἀξιάγαστα ἀγωνίσματα.

Ἀλλ᾽ ἐπείπερ ἐνθαδὶ τοῦ λόγου γεγένημαι, ἄγε δὴ τὰ ἡμέτερα θρηνήσω πάθη, καὶ τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν ἀποκλύσωμαι, τὴν τε παλαιὰν πρὸς ἡμᾶς τοῦ ἀρχικάκου θριαμβεύσω δυσμένειαν, καὶ ὡς εἰκὸς ἀποδύρωμαι ὑπὲρ ὧν πρὸς αὐτοῦ πεπόνθαμέν τε καὶ πάσχομεν. Εἶχε μὲν τέως εὖ τὰ ἡμέτερα, καὶ τὰ τῶν Χριστιανῶν ἢνθει· τὰ γὰρ τῆς ὀρθοδοξίας ἐκράτει, καὶ τὸ πᾶν ἁπλῶς καλῶς ἐ͂ιχε, καὶ κοσμίως ὡς ἀληθῶς ἔσταλτο, καὶ ἵν᾽ οὕτω φαίην οὐράνιός τις χῶρος, τόπος ἦν ὁ περίγειος, καὶ Θεὸς τοῖς ἡμετέροις ἐπεχωρίαζε, καὶ τῶν καθ᾽ ἡμᾶς ὡς εἰπεῖν ἐπετρόπευεν. Ἀλλ᾽ ἐπεῖδε βάσκανον ὁ ἄνωθεν καὶ ἐξ ἀρχῆς φθονερῶς ἡμῖν ἐποφθαλμίζων σατὰν, καὶ (ὅ φασιν οἱ ἐκτὸς) τελχινῶδες καὶ κρόνιον ἐνητένισε· τρόπον οὖν ἀνευρίσκει ὁποῖος ἐκεῖνος nobr>ῥαδιουργῆσαι δεινὸς, καὶ πρὸς τὸ κακὸν πολυμήχανος· ᾧ γε οὐχ ὅπως ἄν ἐξοστρακισθῶμεν τῆς θείας ἐπισκοπῆς τε καὶ κυβερνήσεως, ἀλλ᾽ ἐκπολεμήσωμεν καὶ Θεὸν, καὶ τὰ ἔσχατα καθ᾽ ἡμῶν ὀργισθῆναι διερεθίσωμεν. Ἐπεὶ δ᾽ ὡς τὰ πολλὰ διὰ μέσου προσβάλλειν ἡμῖν εἴωθεν (ὡς καὶ ἐπὶ τῶν πρωτοπλάστων πάλαι διὰ τοῦ ὄφεως) εὑρίσκει καὶ αὖθις τὸν σκολιὸν τοὺς τρόπους, τὸν ποικίλον τὴν γνώμην, τὸν πονηρίας ἀνάπλεων, τὸν ἄντικρυς ὄφιν τοῖς σκαιωρήμασι, τὸν συνεσπειραμένον τε καὶ περιεστραμμένον τοῖς σκέμμασιν, ἢ μᾶλλον, τὸν ἀνήμερον φερωνύμως θῆρα, τὸν αὐτοχρῆμα λέοντα, τὸν ἄστεκτον τὴν ὁρμὴν, τὸν ἀνύποιστον τὴν ὀργὴν, τὸν τὴν κακίαν ἀφόρητον. Λέων οὖτος ὁ ἐξ Ἰσαύρων ὁ ἀποστάτης, τὰ μὲν πρῶτα τοῦ Δεσπότου l καὶ Βασιλέως γενόμενος, καὶ τὸ κράτος αὐτοῦ καὶ τὴν ἀρχὴν ὑφελόμενος, οὐκ ἀνδρείᾳ (μὴ οἰηθείη τις τοῦτό ποτε) μηχαναῖς δὲ καὶ δόλοις ὑποσπασάμενος· οὐ μικρὰ γὰρ πολλάκις καὶ πανοῦργος ἤνυσε τρόπος, καὶ τὰ μέγιστά ἐστιν ὅτε ἦθος ἐπίκλοπον ἐξετέλεσε, καὶ ἃ γενναιά ποτε χεὶρ σὺν μακρῷ τῷ πόνῳ οὐκ ἴσχυσε παραστήσασθαι, ἐκ τοῦ ῥᾴστου δόλος κατέστρεψεν. Οὔκουν δὴ θαυμαστὸν εἰ καὶ οὗτος κατὰ τοῦ εὐσεβοῦς μεμελητηκὼ nobr>Αὐτοκράτορος καὶ ἐπαναστάσει ἐπικεχειρηκὼς, τάχα γε τῆς ἀγαθότητος αὐτοῦ καταστοχασάμενος (δι᾽ ἣν καὶ πρὸς τὴν βασιλείαν ἐνεκρίθη ὁ πάντ᾽ ἐκεῖνος καλὸς Θεοδόσιος) τοῦ κατὰ βούλησιν οὐκ ἀπέτυχεν· εἰσὶ γὰρ οἵ φασιν ὡς καὶ ἐκ μαντείας καὶ ἀποῤῥητοτέρων μυήσεων καὶ τελετῶν ἀθέσμων, ἐκ πολλοῦ πρὸς τουτοῒ διηρέθιστο. Πλὴν ἀλλ᾽ ὁ μὲν τῶν σκήπτρων ἀφέμενος, καὶ ὑποχωρήσας τῶν βασιλείων (ὡς μὴ ὤφελον) τοῖς τῆς ἐκκλησίας φέρων ἑαυτὸν ἐγκατέλεξεν· ὅ δ᾽ ἐπεὶ τοῦ κράτους ἐπείληπται, κατὰ τῶν θείων, φεῦ, εἰκόνων λελύττηκε, ταυτὸν δ᾽ εἰπεῖν καὶ κατ᾽ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ; οὐκ ἀνασχόμενος μὴ τὰ ὑπεσχημένα τοῖς μαντεῦσιν ἐκπλῆσαι, καὶ τὸ χρέος σφίσιν ἀποτίσαι, τῆς τῶν προφοιβασμάτων ἐκβάσεως [m].

Ἐγείρει τοίνυν μέγαν κατὰ Θεοῦ πόλεμον, ἀχρειοῦνται τά τε μένη καὶ τοὺς νεὼς διεγείρεται, τά τε θεῖα καὶ τίμια ἐκτυπώματα διαξέειν τε καὶ ἀπαλείφειν ἐπαίρεται, καὶ ἁπλῶς ἀμορφοῖ ἢ μᾶλλον καταστρέφει τὴν ἐκκλησίαν Θεοῦ, ἣν αὐτὸς ἐνανθρωπήσας ἐθεμελίωσε, καὶ θεόπνευστοι τούτου περιεστείχισαν κήρυκες, μάρτυρές τε θεῖοι τοῖς αἵμασι φοινίξαντες κατηγλάἳσαν, καὶ θεοφόροι nobr>πατέρες πρὸς ἀσφάλειαν διωρόφωσαν (τί πολλὰ λέγειν;) ἣν αὐτὸς ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ παλαμηφορεῖ, τῷ τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου ἐξωνησάμενος αἵματι, τότε θεῖον Πνεῦμα συνέχει, Πνεῦμα τὸ Πατρὸς καὶ Λόγου μονογενοῦς, Πνεῦμα τὸ ἐκ Πατρὸς ἀῤῥήτως ἐκπορευόμενον, ὡς ὑπὲρ λόγον καὶ ὁ Λόγος τοῦ αὐτοῦ γεινᾶται Πατρὸς. Κατὰ τοιαύτης ἐκκλησίας, ὥ τόλμης παραβόλου! ὤ θράσους ἀλογίστου! ὁμόσε ὁ ἀλιτήριος ἐκεῖνος κεχώρηκε, τοσούτου κατετόλμηκε πράγματος· ἀλλὰ, φεῦ κριμάτων Θεοῦ! εἰς πέρας τὸ πρὸς βούλησιν ἢγαγε, καὶ τὸ κατὰ θυμὸν ἐξετέλεσε. Τοιοῦτόν τι καὶ γὰρ τὸ ἡμέτερον, ἀνέμου πεδίον, ὅ φασιν, ἢ κάλαμος πρὸς αὖραν στρεφόμενος καὶ μεταστρεφόμενος, λύγος τε ἄγαν λεπτὸς καὶ ἀκρόῤῥιζος, πρὸς ὅστις ἂν καὶ τύχοι βιαζόμενος, ἀγόμενός τε καὶ μεταγόμενος. Οὐ κατηγορῶ πάντων, τῶν πλειόνων δὲ καταφέρομαι συνήγορον ἐπικαίρως, καὶ τοῦ τῶν παλαιτέρων προσλαμβάνουν ἀπόφθεγμα. Εἶδον γὰρ, ἐ͂ιδον ὡς μὴ ὤφελον τοιαῦτα κᾀγὼ, καὶ ὁμοίοις καιροῖς, βάβαι τῆς συμφορᾶς! περιέτυχον· τοιαύτῃ τε σκοτομηνῃ ἐγκύρσας, μεγάλα προσκέκρουκα, καὶ ἀνίατα μικροῦ τετραυμάτισμαι. Ἀλλ᾽ ἐμὲ μὲν ὁ τῶν ψυχῶν ἰατρὸς καὶ τῶν σωμάτων ἰάσαιτο, καὶ τὰς τῶν μωλώπων ἐκείνων οὐλὰς ἀπαλείψειεν ὀ φιλάνθρωπος nobr>ἀκέστωρ, καὶ τῆς ἡμετέρας ἀσθενείας οἰκτίρμων θεραπευτής. Ὁ δὲ λόγος, ἄγε, τῶν προτέρων ἐχέσθω, καὶ ἐπειλήφθω αὖθις τῶν ἄνωθεν. Ἀνεστράπη μὲν ὑπὸ τοῦ κακοῦ κακῶς βασιλεύσαντος, τὰ θεῖά τε καὶ ἡμέτερα ὃ δ᾽ ἀναστήσων ἢ ἀνορθώσων ἦν, ὡς ἔφην, οὐδεὶς· πάντα δ᾽ ἐν ἀμηχάνῳ καθειστήκει, καὶ ἐν ἀπόρῳ τὰ τοῦ πράγματος κατηντήκει, καὶ τὰ τῆς διορθώσεως ἁπαξαπλῶς ἀπηγορεύετο. Ὁ γὰρ τῆς ἀσεβείας φωστὴρ, ὁ μέγας Ἰωάννης, ἐν Δαμασκῷ καὶ Περσίδι διῆγε, καὶ ἐπ᾽ ἀλλοδαπῆς ἐτύγχανεν ὢν ὁ ἡμεδαπὸς ἀληθῶς, καὶ τῶν ἡμετέρων κᾀκεῖθεν κηδεμὼν προμηθέστατος. Ἀλλὰ τὶ γοῦν; Τὸ καθ᾽ αὐτὸν ἐκεῖ στέρξας, τῶν τῇδε καὶ κοινῶν κατήμελησε; Πολλοῦ γε καὶ δεῖ. Ὡς γάρ τις αὐτόχθων τε καὶ φιλόπατρις, ἐπ᾽ ἀλλοτρίας γενόμενος, καὶ τῶν ἰδίων αὖθις φροντίζων, εἴ πως δὴ τὰ ἐν τῇ πατρίδι μὴ ὡς βουλητὸν ἔχειν ἀκούσειε (κᾂν παρὰ τὴν καρδίαν πάθοι, καὶ σκέψει τῶν λογισμῶν ἐνδοίη) κᾀκ τῆς ἀλλοδαπῆς τε καὶ πόῤῥωθεν περὶ τῶν ἐν τοῖς ἰδίοις ἂν διασκέψαιτο· ὡς δὲ καὶ ὁ θεῖος οὗτος ἀνὴρ, βάλλεται, τὴν καρδίαν αὐτίκα τῷ συμβάντι, παθαίνεται τὴν ψυχὴν, κήδεται τοῦ θείου λάχους, προνοεῖται τοῦ χριστωνύμου λαοῦ, καὶ συχνοῖς πάνυ τοῖς γράμμασι πᾶσι πανταχῇ τὰ τῆς πλάνης ἀναγνωρίζει, nobr>καὶ τὰ τῆς λύμης διασαφεῖ, τό γε ἐγκεκρυμμένον δέλεαρ τῷ καθιεμένῳ κατὰ τῶν ψυχῶν ἀγκίστρῳ πᾶσιν ὑπ᾽ ὄψιν ἄγει καὶ διάδηλον τίθησι. Τάχα δ᾽ ἂν καὶ τοῖς ἐνθαδὶ προυτεθύμητο, ὡς καὶ παράνομον διαλέγξαι Βασιλέα, κατὰ τὸν πολὺν τὴν παῤῥησίαν, καὶ τὸν ὑπὲρ Θεοῦ ζῆλον ἐμπύρινον Ἡλίου· καὶ παραστήσας τούτῳ κατὰ τὸν Ψαλμωδὸν, τὴν ἀνομίαν αὐτοῦ κατὰ πρόσωπον, λαόν τε ἀσύνετον νουθετῆσαι, καὶ ὡς ἐνὸν παιδαγωγῆσαι καὶ διορθώσασθαι. Ἀλλ᾽ ἀπὼν (ὅπη δὲ καὶ ὅπως προδεδηλώκαμεν) οὐκ εὐμεταχείριστον ἐ͂ιχε τὸ κατὰ πρόθεσιν. Τούτου γοῦν εἵνεκα τρόποις ἄλλοις ἀποπλῆσαι Θεῷ τὰ τῆς ὀφειλῆς διεσπούδακεν· ἀμέλει καὶ γραφὰς ἁπανταχῇ πέπομφεν, ἀντιποιεῖσθαί τε τῶν προτέρων ἐπιταττούσας ἐθῶν, καὶ τῶν πατρικῶν θεσμῶν καὶ θείων ἐξέχεσθαι· ἃς δὴ καὶ πάνυ πολλὰς τοῖς ἐνταῦθα διέσπειρεν, ἀφειδῶς πάνυ καταπυκνώσας, καὶ δαψιλῶς ἄγαν διασκορπίσας τοσαύτας. Καὶ γὰρ, ὡς καὶ κρυπτόντων τῶν ἀναλαμβανόντων, καὶ διὰ πολλοῦ τὸ λαθεῖν τιθεμένων, [συμβαίνη] γνωσθῆναί τε τῷ Βασιλεῖ καὶ κατὰ τοῦ σοφοῦ γραμματέως ἐκμῆναι, καὶ κατὰ τοῦ γενναίου ἀλείπτου διανάψαι, καὶ δολεροῖς ἀναπεῖσαι κατεπιχειρῆσαι nobr>τοῖς τρόποις. Ὁποῖον δήπερ ἐκεῖνον, εἰ καὶ διὰ βραχέων, δεδηλωκότες πεφθάκαμεν.

Θηριώθης μὲν γὰρ, καὶ τὴν ὀργὴν ἀκατάσχετος, ἀλλ᾽ οὐχὶ καὶ τἄλλα λεοντώδης κᾀκ τοῦ φανεροῦ τὴν μάχην κατατολμῶν, ὁ Ἴσαυρος ὢν ἐτύγχανε Λέων· ἀλώπεκος δὲ κεύθων ἦν τρόπους, καὶ ὡς ἀληθῶς ὑπὸ λεοντῇ τῇ βασιλικῇ καὶ φρικαλέᾳ στολῇ τὴν δολεράν τε καὶ ἄτιμον ἀλωπεκὴν περιέστελλε. Λυττᾶ γοῦν κατὰ τοῦ Ἁγίου εἰ οἷόν τε διαχρήσασθαι ἐκμανεὶς, ἢ μᾶλλον διασπάσαι, καὶ ὡμότατα τὴν γένυν ἐμβάψαι τῷ αἵματι, καὶ θηρὸς δίκην τὸν πρᾴον καταβροχθίσασθαι· οὐκ ἔχων δ᾽ ὅτι καὶ δράσειεν, ἐπὶ τὴν συνήθη κακουργίαν χωρεῖ. Καὶ γοῦν συνάγει τοὺς ὑπογραμματεῖς, πάντας τε γραμματεῖς, καὶ φαρισαἳκῶς κατὰ τῆς ἀληθείας τραχηλιάσαντας, ἐ͂ιπέ τις ἂν ἐκείνους καὶ τῆς κακίας ἀκριβεστάτους γραφεῖς· καὶ δὴ σὺν τοῖς ἰαλέμοις ἐκείνοις σκέπτεται βουλευταῖς, καὶ κατὰ τοῦ χάριν υἱοῦ Θεοῦ καὶ Χριστοῦ Κυρίου βουλεύεται, ὡς Ἡρώδης ἄλλος καὶ αὐτὸς ἐκμανείς· πλὴν ἕνα καὶ τέλειον σφαδάζει τοῦτον διαχειρίσασθαι, πλείστους ἄλλους περιἳδὼν νηπιώδεις ἅτε κρίνας καὶ ἀτελεῖς. Ἕνα καὶ γὰρ τοῦτον πάντων ἐκείνων nobr>ἀλείπτην ἐγνώκει, καὶ πρὸς ἑνὸς ἤδει τὴν μάχην δύσαντι παράτακτον ἐσχηκὼς· μανθάνει μέντοι παρὰ πάντων ἐπίσης, τὸ κατὰ πάντων περὶ λόγους αὐτοῦ κράτος, τὴν ἐν λόγοις διαῤῥήδην ἀνωμολογηκότων ἰσχὺν, καὶ τὴν πρὸς τὸν ἄνδρα διὰ λόγου πάλην, κοινῇ ἀπειρηκότων φωνῇ· καὶ μηδ᾽ ἄν ποτε ἐκ τοῦ φανεροῦ κατισχόσειν διἳσχυρισαμένων τὰ ἐκείνου ἀναλύσαι συγγράμματα, πανταχῆ τε διασπαρέντα· καὶ πολλῆς ὅτι τῆς πειθοῦς (οὐ γὰρ ἀληθείας ἤθελον λέγειν) πλήρη τυγχάνοντα.

Τότε δὴ λοιπὸν τύραννος, ὡς πάντων ἀπειρήκει, ἐν ἑαυτοῦ γίνεται, καὶ τοῖς οἰκείοις ἐπιτρέπει λογισμοῖς τὰ τῆς σκέψεως· καὶ ἀθρεῖτε ποριμωτάτης πρὸς τὸ κακὸν φύσεως, δαιμόνιον ὡς ἀληθῶς εὕρεμα προστάττει ζητῆσαι τῶν ἐπιστολῶν αὐτοῦ μίαν, καὶ διὰ πλείστου ὡς εὕρεσθαι ποιήσασθαι, ἰδίαιν δὲ αὐτῷ διαχαρακθεῖσαν χεροῖν. Καὶ γοῦν οἱ ἀνθρώπῳ ἐκεῖνοι καὶ μὴ Θεῷ ἀρέσκειν διὰ σπουδῆς ἔχοντες, ὧν καὶ τὰ ὀστᾶ διεσκόρπισεν ὁ Θεὸς, καὶ ὧν μετ᾽ ἤχου τὸ μνημόσυνον ὤλετο, ἐζητήκασιν, εὑρήκασι, δρομαῖοι προσενηνόχασιν· ὃ δ᾽ ὡσπερ ἑρμαίου λαβόμενος, τῶν τινι ταῦτα δεξιῶν, Εἴ γέ φησι δυνηθείης ἀπομιμήσασθαι τὴν ἰδίαν τῆς τοῦ ἐν τῇ Δαμασκῷ Ἰωάννου γραφῆς (Ἰωάννου λέγω τοῦ τοῦ Μανσούρ, ὃν δεινὸν nobr>κᾀκεῖθεν ἦσθα τῶν ἡμετέρων ἐχθρὸν καὶ πολέμιον) καὶ τὸν τῶν γραμμάτων τύπον ἐξακριβώσασθαι, μεγάλην εἴσομαί σοι τὴν χάριν, καὶ μεγίστων ἀξιώσω τῶν ἀμοιβῶν. Ἀκούει τῶν λόγων ὁ δεξιὸς τὴν κακίαν ὑπογραφεὺς, καὶ ὑπισχνεῖται τὴν μεταχείρησιν, καὶ οὕτω πως εὐστόχως ἐκπληροῖ τὸ πρὸς βούλησιν, ὡς οὐχ ὅτι πρὸς ἄλλους διαλαθεῖν, ἀλλὰ καὶ αὐτῷ γε τῷ ἀγχινουστάτῷ καὶ πρὸς παντὸς οὑτινοσοῦν ὀξυτάτῳ κατάληψιν τὰ τῆς σκαιωρίας ἀμωσγέ πως ἀγνοηθῆναι, καὶ τὰ τῆς κακουργίας παραδραμεῖν· καὶ τοσοῦτον, ὡς τὰ μὲν χαρακτῆρος ἀμφισβητεῖν καὶ τῶν γραμμάτων ὡς ἰδίων ἀντιποιεῖσθαι, τὰ δ᾽ ἐμπεριειλημμένα σφίσιν, ὡς οὐκ ἴδια παρακρούεσθαι. Καὶ γὰρ πέπλασταν τῷ δεινῷ τυράννῳ ἐπιστολῆς ἔκδοσις, δῆθεν ἐκ τοῦ Ἰωάννου πρὸς Ἀύγουστον, καὶ συντέθειται τῷ εὐφυεῖ γραμματεῖ, πρὸς ἰδέαν ὡς ἐπετάχθη γραφῆς, πρὸς γραμμάτων ὁμοίωσιν, πρὸς δαιμονίαν ἀκρίβειαν κατ᾽ ἀμφότερα, καὶ ἀπέσταλται τῷ Περσάρχῃ, καὶ ἑτέρα περὶ αὐτοῦ συνεπέσταλται. Ἅ τοίνυν τῆς ὡς ἐκ τοῦ Ἰωάννου πρὸς τὸν Βασιλέα ἐπιστολῆς τὰ δηλούμενα ἦν, ταῦτά γε ἦν πλὴν οὐκ ἐπὶ λέξεως εἴποιμι, ἐπιλέλησμαι n γὰρ ἐπεί πως, οὐδ᾽ ἐδικαίωσά nobr>μοι ἐναποθηέσθαι τῷ μνήμονι, ἀπαξιώσας ὁμοῦ καὶ τοῦ πλάσμασος καὶ τοῦ σκευωρήματος βδελυξάμενος· ἔχον δὲ ἄρα οὑτωσί πως αὐτά.

Δούλειον αὐχένα καὶ πόῤῥωθεν ὑποκλίνω σοι Βασιλεῦ, καὶ σοὶ τοὺς ὡραίους προσπτύσσομαι πόδας. Ὁ ἀπὸ Χριστοῦ παρωνμασμένος ἐγὼ, τῷ τῶν Χριστωνύμων ὁπηδήποτ᾽ ἂν καὶ εὑρίσκοιντο διάγοντες Ἄρχοντι, καὶ διασαφῶ τὰ τῶν ἀσεβεστάτων Ἀγαρηνῶν, ὅπως τε τὰ νῦν ἔχουσι, καὶ ὁποῖα δή που τὰ κατὰ τούτους συμπέπτωκε, καὶ οἷ κακῶν οἱ δοσμενεῖς ἐληλάκασιν. Ἴστω σου τὸ κράτος, τὰ τῆς στρατιᾶς παντελῶς ἐξηπορηκότας (πρός τε γὰρ ἀλλήλους o διήρηνται, καὶ ὑπ᾽ ἀλλήων ἐκδαπανῶνται) ἔνθεν καὶ εὐεπηχειρίτους, ὧπερ ἂν καὶ εἴη βουλομένῳ τυγχάνοντας· προσεπιτούτοις καὶ τὴν ἐμὴν πατρίδα, τὴν ἀρχαίαν πόλιν καὶ περιώνυμον, ἀτεμέλητον ἐκ μακροῦ τε οὖσαν καὶ ἐς τὸ παντελές ἤδη καταβληθεῖσαν καὶ εὐάλωτον πεφηνυῖαν καὶ λίαν εὐεπιχείρητον. Μὴ γοῦν ἐπιπλέον ἀναβαλοῦ, τρισμέγιστε Βασιλεῦ· ἀλλ᾽ ἐπίστηθι, ἐπιφάνηθι μόνον, παραγενοῦ τοῖς τῇδε· διὰ βραχέος γὰρ καὶ ἀκονιτὶ τὴν Δαμασκὸν παραστήσῃ τὴν πολυθρύλλητον, καὶ μέλα κλέος ἐπαναζεύξεις ἀράμενος· εὑρήσεις γὰρ ἐμὲ οὐκ ἐπὶ nobr>μικροῖς πάντως συνέριθον, μεγάλα ἐπὶ τᾔ Περσίδι πάσῃ δυνάμενον, καὶ τὸ πᾶν ὅπη τε καὶ ὅπως μοι βουλητὸν καὶ ἄγοντα καὶ μετάγοντα. Καὶ ταῦτα μέν ἢ τοιαῦτα δὴ τὰ τοῦ πλάσματος· ἃ δὲ ἐκ τοῦ Βασιλέως πρὸς τὸν Περσάρχην διεσήμαινεν ἐπιστόλιον ταῦτά γε ἢ τοιαῦτ᾽ ἄττα, κᾀκεῖνα τὴν ἔκθεσιν ἦν.

Μεγακλὲς, ὑψιγενὲς, Κρατάρχα Περσῶν, εἴης ὑγιείας ἔχων καλῶς. Τὰ τῆς ἐξουσίας εὖ σοι διέποιτο, κᾀμοῦ τῷ κράτει παντοίας τῆς εὐθυμίας ἐπαπολαύων ἀγγέλοτο εὖ ἔχοντα· καὶ τὰ κατὰ τὴν ἐμὴν μάνθανε μεγαληνότητα· οἶσθα οἷος ἐγὼ τὰς σπονδὰς ασφαλὴς καὶ οἶος τὰς συμβάσεις ἀμεταμέλητος· ὁ γάρτοι χρόνος, μέγας (ὥ τις ἔφη) πάντων διδάσκαλος, καὶ οὐδὲν ὅπερ οὐκ ἀνακαλύπτειν ἔχει, καὶ παραγυμνοῦν εἰς ἀλήθειαν. Τῶν μὲν τοί τις ὑπὸ σοὶ, χαιρέκακος ὄντως καὶ τῆς εἰρήνης πολέμιος καὶ τῷ ἀγαθῷ δυσμενὴς, συγχέαι τὰς ἀνέκαθεν ἡμῖν πειρᾶται σπονδὰς, καὶ τοὺς ὅρκους παραλύσαι διερεθίζει οὓσπερ ἀλλήλοις ἐκ p μακροῦ συνεθέμεθα, καὶ κατεπιχεπιχειρήσαί σου τῆς χώρας παραβιάζεται, ἐφ᾽ ᾧ καὶ οὐ μικρὰ συνάρασθαί μοι κατεπαγγέλλεται. Ἀλλ᾽ ἐγώ γε, φιλίας οὐδὲν ἀκραιφνοῦς λογιζόμενος ἰσοστάσιον, περιφρονῶ τοὺς λόγους· καὶ τὰς τούτου ξυμβουλὰς ἀπαναίνομαι· Πόσον γὰρ ἂν καὶ nobr>εἴη μοι τὸ ἐντεῦθεν κέρδος, ὑπὲρ οὗ τῶν συνθηκῶν ἀλογήσαιμι, καὶ τὸν φίλιον παροργίσαιμι; Ὅστις δὲ ὠν καὶ τυγχάνει ὁ ταῦτα γε μεταχειριζόμενος, ὅ φασιν, αὐτὸς δείξει· τὸ γὰρ δὴ πρός με γράμμα σαφῶς γνωριεῖ ἰδίαν αὐτῷ χεροῖν συντεθέν. Ταῦτα τὰ τοῦ Βασιλέως ἀρχικὰ καὶ κοινωφελῆ βουλεύματα καὶ διανοήματα· ταῦτα ἡ ἀλουργὶς αὐτὸν ἐξεπαίδευσεν· οὕτω τὰ τῆς περιόπτου καὶ τιμιοτάτης ἀξίας διάσημα σύμβολα καὶ περίβλεπτα μή τε πανούργως ἀνίει μηδοτιοῦν ἀνέχεσθαι φθέγγεσθαι, μήτε δολερῶς τὸ παράπαν μεταχειρίζεσθαι.

Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ καὶ ἀνελάβετο τὰς γραφὰς ὁ βάρβαρος ἐκεινοσὶ τύραννος, καὶ τὰ ἐν αὐταῖς ἀνελέξατο, οὐδὲν q … ἀλλ᾽ ἢ βάρβαρος εὐθὺς ὢν, ἀπερίσκεπτος τὴν ὁρμὴν καὶ τὸ ὅλον φάναι παράβολος, αὐτίκα τὸ ἐπελθεῖν ἀληθῆ τὰ δεδηλωμένα παραδεξάμενος. Ὡς γὰρ δὴ καὶ μετακαλέσαιτο τὸν Ἰωάννην, καὶ εἰ τὰς ἐπίστολὰς ἐγχειρίσειε, τίνα τε ταῦτ᾽ ἔστιν, ἔροιτο, ὁ δ᾽ ἐκ τοῦ εὐθέως μὲν οὐκ ἐ͂ιχεν ἀνανεῦσαι, μηδὲ τὰ τοῦ γράμματος ἀπομόσασθαι (τοιοῦτος καὶ γὰρ ἐτύγχανεν ὢν ἀκριβὴς ἄγαν, οὐ προπετὴς καὶ τὴν συναρπαγὴν διαφυγγάνων ἐφ᾽ ἅπαντι) συνειδέναι δὲ αὐτῷ τοιόνδέ τι μετακεχειρισμένῳ θαῤῥαλέως nobr>ἀπέφασκε· μὴ δοὺς ἀναβολῇ τὰ τῆς σκέψεως, μὴ καιρὸν ἐφεὶς ἐξετάτεως, ὡς ἂν ἐπὶ τῷ τῶν ὁμολογουμένως κατακρίτων καὶ πάσαις καταδεδικασμένων, τιμωρίαν ἀνηλεῶς ἀποφαίνεται. Καὶ γοῦν τὴν τῆς δεξιᾶς ἀφαίρεσιν ὁ τέως δεξιὸς τὰ πάνθ᾽ ὑπηρέτης καταδεδίκασται, οὐχ ἦττον εὐλόγως ἢ φιλανθρώπως, ὡς ὁ ἀπηνὴς καὶ τὰ πάντα παράλογος ᾤετο· τὴν γάρ τοι καθυπηρετήσασαν ἐστηρηκὼς καὶ τὴν τοῦ ἔργου κατατολμήσασαν ἀποκεκοφὼς, οὐτ᾽ αὐτὸν ἐκεῖνον᾽ τοιαῦτ ἀφῆκεν εἰσέτι διαπράττεσθαι δύνασθαι, οὔθ᾽ ἕτερόν ποτε κατεπιχειρῆσαι τῶν ὁμοίων ἐς ὕστερον.

Οὐ μέντοι γε μέχρι τούτου σταίη τὰ τῆς ὀργῆς, οὐδ᾽ εἰς τόδε τὸ δεινὸν λήξειεν· ἀλλὰ τοῦτο μὲν εἰς χλευασμὸν τοῦ ἑαλωκότος δῆθεν ἐπὶ τοιούτου, τοῦτο δὲ καὶ τῶν ἑτέρων σωφρονισμὸν, τοῖς ὁμοίοις ὡς ἄν γε μὴ περιπέσοιεν, ἅμα δὲ καὶ ἐξ ἄκρας ὀργῆς τε καὶ μίσους ἐπιγενομένου ἀνθ᾽ ἧς τέως στοργῆς τε καὶ εὐμενείας ἐκέκτητο πρὸς αὐτὸν (οὕτω καὶ γὰρ εἰώθαμεν ἄνθρωποι, οὓς πρὸ μικροῦ ποθοῦντες ἧμεν, εἴγε τι μικρὸν ἀμηγέπη προσκρούσειαν, τὰ μέγιστ᾽ αἴφνης ἀπεχθανόμεθα· καὶ οἱ τῇ χθὲς ἐρωτικῶς περὶ τὸ δετί διακείμενοι, τήμερον ὀστράκου τὸ τοῦ λόγου μεταπεσόντος, μισοῦμέν τε καὶ κακίζομεν) τούτων μὲν οὖν χάριν καὶ διὰ ταῦτα ἐπ᾽ ἀγορᾶς μέσης τὴν ἐκκοπεῖσαν αἰωρηθῆναι διακελεύεται. nobr>Τοιγάρ τοι καὶ πρὸς θέαν πάντων ἡ δεξιὰ κρεμᾶται, δεξιὰ ὡς ἀληθῶς Κυρίου, δεξιὰ δεδοξασμένη ἐν ἰσχύἳ τῇ θειοτέρᾳ δηλονότι καὶ κρείττονι, δεξιὰ ἡ θραύσασα ἐχθροὺς τοὺς προστάτας δηλαδὴ καὶ εὑρετὰς τῆς εὑρέσεως, καὶ τῷ πλήθει τῆς δόξης τοὺς ὑπεναντίους συντρίψασα (τίς ἡ δόξα, ἡ παρὰ Θεοῦ σύναρσις;) ὑπεναντίοι δὲ ἄρα, οἱ κενοτόμοι ἐκεῖνοι τῶν θείων καὶ πατρικῶν παραδόσεων, οἱ γενναῖοι τῆς κακίας ὑπασπισταὶ, καὶ οἱ ἀλεῖπται τουτωνὶ δαίμονες, οἱ ἀρχῆθεν ἡμῖν δυσμενεῖς καὶ πολέμιοι. Τεθριάμβευται δεξιὰ, ἡ ποιήσασα κᾀκ τῶν ἀπωτάτω καὶ πόῤῥωθεν δύναμιν, καὶ τὸν πρόσφατον ὁμοῦ καὶ πρεσβύτατον Ἰσραὴλ, τὸ μὲν τῷ χρόνῳ χρόνῳ τὸ δ᾽ ἀποκαλύψει τελεωτέρᾳ καὶ ἐπιγνώσει θειοτέρᾳ καὶ κρείττονι, τὰ μεγάλα κατ᾽ ἐχθρῶν ἐνισχύσασα. Ἀλλ᾽ ἐπεὶ γοῦν εἰς θέαν ἧκε πᾶσι, καὶ πάντες τὴν καταδίκην καὶ τὴν τιμωρίαν ἐπέγνωσαν, συνήθεις, ἀγνῶτες, οἰκεῖοι, ἀλλότριοι, ἐπιτήδειοι, δυσμενεῖς, εἴγε καὶ ὑπολειπτέον ἐ͂ιναί τινα τὸν ἐχθραίνοντα τῷ τά πάντα καλῷ, τῷ πρὸς πάντας χρηστῶ. Πεφυκὸς δὲ ἄρα ξυμβαίνει· καὶ γὰρ τῇ ἡμετέρᾳ τουτοῒ φύσει, μᾶλλον δὲ καὶ εἴωθεν ὡς τὰ πολλὰ ἐπιγίνεσθαι. Ἔνιοι καὶ γὰρ, μᾶλλον δ᾽ ἵν᾽ οὕτω φαίην οἱ πλείους, καὶ τοῖς μὴ ἠδικηκόσιν οὐδὲν, εἴγε μόνον ἐκεῖνοι σφῶν ὑπεφέροιεν, τούτου δὲ nobr>μόνου καὶ οὐκ ἄλλου μισοῦσι, καὶ ἐκθύμως αὐτοὺς ἀποστρέφονται, πρὸς τὸν πλάστην ὄντως ἀπαναισχυντοῦντες Θεὸν, καὶ τὴν φιλοτιμίαν τούτου μὴ στέγοντες.

Πλὴν ἀλλὰ πᾶσι καὶ τὰ τῆς καταδίκης, καὶ τὰ τῆς χλεύης ἐπέγνωσται, προνοίᾳ πάντως Θεοῦ, παρ᾽ οὗ δὴ τὰ μεγάλα καὶ κατὰ τὰ πρὶν ἐκεῖνα θαυματοποιηθῆναι, καὶ αὖθις αὖ ἤμελλεν, εἰ δὲ μὴ δι᾽ ἀξίου τοῦ μέσου Μωσέως, ἢ Ἰησοῦ, ἢ μὴν Ἠλιοῦ, ἢ τῶν τινος ἑτέρου προφητῶν καὶ θείων ἀνδρῶν, ἀμέσως δὲ ἐπ᾽ ἀξίῳ ἕτερός τις ᾧγε ἂν καὶ εἴη βουλομένῳ. Καὶ λεγέτω καὶ συναγέτω τὸ ὑπερβάλλον, καὶ ὑπερτιθέτω καὶ τῶν νῦν ὁμοῦ καὶ τῶν πώποτε. Ὡς γὰρ δὴ τῷ βαρβάρῳ λήξειαν οἱ θυμοὶ, πέμψας ὁ Ἰωάννης, αἰτεῖται τὴν χεῖρα, τὸ περιαλγὲς δῆθεν σχηματισάμενος, καὶ τὸ τῆς ὀδὺνης εἰς δυσώπησιν ἀφόρητον προβαλλόμενος, λόγους τε εὐλόγους προφασισάμενος, ὡς ἔς τ᾽ ἂν ἡ χεὶρ ἀπηωρημένη τε εἴη τὰ τοῦ ἄλγους οὐχὶ λωφήσειεν. Ἐπὶ τούτοις καὶ ἱλαρύνει τὸν ἄγριον, καὶ τὸν ἀμείλικτον μειλίσσει. Τοιοῦτόν τι καὶ γὰρ ἄνθρωπος· ὀργίζεται συμπεσὸν οὕτω, καὶ θηρίον ἐξ ἀνθρώπου καθίσταται· ἡμεροῦται τὸ κατ᾽ ὄρεξιν ἐκπλήσας, καὶ ἐις ἄνθρωπον ἐκ θηρίου πάλιν μεταπέποιηται. Τοίνυν δὴ καὶ ἐνδέδοται τούτῳ τῆς δεξιᾶς ἡ ἀνάληψις· παραυτὰ γοῦν καὶ ἀνείληπται· καὶ ὅθεν ἐκκέκοπται nobr>καὶ ἐπιτέθειται, καὶ ἐνήρμοσται. Ἀλλὰ τί γέτις ἐντεῦθεν ἂν καὶ θαυμάσειε; μᾶλλον δὲ, πῶς ὁ λόγος πρὸς ἀξίαν διηγήσαιτο τὰ τοῦ πράγματος; πότερα γὰρ τοῦ ἀνδρὸς τὴν πίστιν ἀγάσεται· ἢ τὴν τῆς Πανάγνου δύναμιν ἐκπλαγήσεται τῆς ἀειπαρθένου καὶ θεομήτορος; ποῖόν τε τούτων τοῦ ἑτέρου προθεὶς, ἐνθεώτερον θιασεύσειεν, ἢ δηλονότι καὶ ἄμφω συλλήψοιτο, καὶ δι᾽ ἄμφω περικροτήσειε, καὶ ὡς εἰκὸς ἄμφω ἐνθεάσειε;

Τὸ γάρ τοι εὐκτήριον εἰσιὼν, καὶ τῆς σεπτῆς ἔμπροσθεν εἰκόνος τῆς Δεσποίνης καὶ Θεομήτορος καταβαλὼν ἑαυτὸν, καὶ ἐφικανὸν τῷ ἐδάφει προσφὺς, μετὰ δὲ καὶ συχνὰ ταῖς κατὰ γῆς ὁλοψύχοις καταφοραῖς προσαῤῥάξας τὴν κεφαλὴν, τὴν ἐκκοπεῖσαν ἀνανεύσας ὑπέδειξε· καὶ ὡς ἐκείνῃ αὐτῇ παρούσῃ τῇ Παναγίᾳ, ἐπεφώνησέ τε καὶ τὴν θεραπείαν ἐζήτησε, δάκρυα θερμὰ καταχέων· καὶ ὅτου χάριν ὑποσταίη τὴν τιμωρίαν ὑπομιμνήσκων, Ὑπὲρ τῆς σῆς λέγων εἰκόνος, καὶ τοῦ μονογενοῦς σου υἱοῦ, τῶν εὐηρεστηκότων τε διαφόρως αὐτῷ, πρὸς τοῦ τῆς ἀληθείας ἐχθροῦ τὰ τοῦ δράματος ἐσκαιώρηται, καὶ τὰ τῆς σκηνῆς καθυποκέκριταί μου καὶ πεπλαστούργηται· ὅθεν δὴ καὶ μετὰ θάῤῥους ἀντιβολῶ, ἐπάκουσόν μου, καὶ τὴν χεῖρα σώαν αὖθις κατάστησον· nobr>ἴνα σοι τὰ τῆς θαυματουργίας καλλιγραφήσω παράδοξα, καὶ μελῳδήσω καὶ ἀναμέλψομαι, τὴν πολλὴν πρὸς Θεὸν παῤῥησίαν σου, καὶ τὴν διηνεκῆ πρὸς αὐτὸν ὑπὲρ ἡμῶν ἔντευξιν· μαρτυροῦμαί τε διαπρυσίως ἅπασι πανταχῆ τὴν ἀλήθειαν, ὑπὲρ ἧς πέπονθα, καὶ δι᾽ ἣν τὴν δεξιὰν κεκολόβωμαι. Ναὶ τοῦ εὐπλάγχνου καὶ τοῦ συμπαθοῦς μῆτερ συμπαθὴς καὶ φιλεύσπλαγχνε· ναὶ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ γεννήτρια, ὃς μόνῃ βουλήσει τὸ πᾶν τόδε παρήγαγε, καὶ τὸν κόσμον διἳθύνει τῷ νεύματι· ἔπι δὲ ἵλεων πρὸς σοῦ τὸ ἱκετήριον πρόσδεξαι τὴν δέησιν, καὶ εἰς πέρας ἄγαγέ μοι τὴν αἴτησιν.

Ταῦτα δὲ καὶ πλείω τούτων εἰπὼν, μικρόν τι τῶν ὀδυνῶν ἀνεθεὶς, ὕπνωσε· καὶ, ὢ θαυμασίων Θεοῦ! ὢ μητρὸς παῤῥησίας! ὢ πόσην ταύτην ἡ πάναγνος πρὸς τὸν υἱὸν πλουτεῖ καὶ Θεὸν, οἵαντε ἐκεῖθεν ἔχει τὴν δύναμιν! ἐπιφαίνεται τούτῳ καθεύδοντι, καὶ ὡς ἐγρηγορότι ζῶσα ὥσπερ ἡ εἰκὼν διαλέγεται, σῶαν γοῦν ποιεῖται τὴν δεξιὰν ὑπισχνεῖται, πλὴν τὰ τῆς ἐγγύης, φησὶ; μέμνησο· καὶ τοὐντεῦθεν τῇ χειρὶ χρῆσαι πρὸς ἃ δὴ καὶ εἴρηκας· κόσμησον ὡς ἐνὸν τὴν ἐκκλησίαν Χριστοῦ, δι᾽ ἣν κενώσας ἑαυτὸν τέλειος Θεὸς ὢν καὶ τέλειος ἄνθρωπος ἐξ ἐμοῦ τε καὶ δι᾽ ἐμοῦ… αὐτὸς σὺ καλῶς ἂν ἐκφήνειας, ὡς καὶ nobr>τἄλλα δῆ τῶν ἀποῤῥήτων ὑποθυμοσύνη τοῦ σοφίσοντος Πνεύματος· σέμνυνον τὴν ἐκκλησίαν, ὑπὲρ ἧς τὸ ἑαυτοῦ αἷμα ἐξέχεεν, ὃ ἐπὶ τῶν Χερουβὶμ ἐπιβεβηκὼς· καὶ ὃν τὰ Σεραφὶμ πέφρικε, καὶ ᾧ πᾶσα σὺν δέει Ἀγγέλων καὶ Ἀρχαγγέλων παρέστηκε δύναμις. Καὶ ὃς, Ἐγὼ μὲν οὐδέν τι προθυμίας ἐλλείποιμι, σὺ δ᾽ ἄλλ᾽ ἀντιλαμβάνου μού, Δέσποινα· ὑπὲρ τὴν ἐμὴν γὰρ ὁμολογῶ τοὐπίταγμα δύναμιν, ὑπὲρ τὴν ἐμὴν ἰσχὺν τὸ ἐγχείρημα. Ἐπὶ τούτοις διύπνισται, ἐπὶ τούτοις σῶαν τὴν δεξιὰν εὕρηκεν. Οὐ γοῦν ἐ͂ιχεν ὅτι καὶ γένοιτο, τοῦτο μὲν εὐφραινόμενος, τοῦτο δὲ ἐκπληττόμενος, καὶ ἄλλος ἐξ ἄλλου τῇ τερατουργίᾳ γινόμενος. Ἐκεῖ τις ἂν καλῶς ἐπήνεγκε τὸ τοῦ ψαλμῳδοῦ, τὸ ἑσπέρας ηὐλίσθη κλαυθμὸς, καὶ εἰς τὸ πρωΐ ἀγαλλίασις. Ἀνθ᾽ ὧν γὰρ ἑσπέρας ὠλόλυζον, ᾤμοζον, ὠλοφύροντο πρόσπολοί τε καὶ περίοικοι, ἡλικία καὶ τύχη διάφορος, πρωΐας εὐθὺς ἀντεπήει· γεγηθέναι τε καὶ σκιρτᾷν· καὶ λαμπρῶς ὁμοῦ πάντας ἀγάλλεσθαι, ὑγιᾶ παρὰ προσδοκίαν ἅπασαν κατιδόντας καὶ ἐμπεφυκυῖαν αὖθις τὴν χεῖρα, καὶ ἐνεργὸν πρὸς ὅγε αὐτῷ βουλητόν.

Οὐ μέχρι δὲ τῶν κατ᾽ οἶκον κρότος, οὐδ᾽ εἰς τοὺς οἰκείους ὁ λόγος διέμεινεν· ἀλλὰ διέδραμεν ἡ φήμη κᾀν τοῖς κύκλωσε κᾀντοῖς πόῤῥωθι· τοίνυν καὶ φθανοῦσί τινες τῷ nobr>σφετέρῳ προσαγγείλαντες Ἄρχοντι (Τῶν Ἀγαρηνῶν ἦσαν οὗτοι, τῶν δυσμενῶν ἡμῖν καὶ πολεμίων ἐκ τοῦ ἐναγεστάτου θρησκεύματος) ὅτι τε σῶς ὁ Ἰωάννης μένει, καὶ τὰ μέλη ἀδιαλώβητος, καὶ ὅτι χαίρει, καὶ ὄτι περικροτεῖ· καί τις στεφανίτης καθαπερεὶ παιανίζει, καὶ λαμπρῶς γέγηθε. Καὶ ὃς παρ᾽ αὐτὰ τὸν Ἅγιον μεταστέλλεται· καὶ τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἐξειπεῖν, διακελεύεται πρὸς ἀλήθειαν· τὰ ἔσχατα ἐπαπειλησάμενος, εἰ μὴ ἂν ὡς ἐσχήκεσαν παραστήσειε. Καὶ γοῦν ὁ θεῖος Ἰωάννης, κρείττων ὥσπερ αὐτοῦ γεγονὼς, ὅτι πως ἤδη καὶ πρὸς κρείττονα μετεκαλεῖτο πρὸς τοῦ Θεοῦ, καὶ πρὸς μείζονα τοὐντεῦθεν ἀνελαμβάνετο, μηδὲν ὑποτρέσας, μὴ τὴν πρὸ βραχέος ὀργὴν, μὴ τὸν ἄστεκτον ἐκεῖνον θυμὸν, μὴ τὴν φρικαλέαν ἂπόφασιν, πεπαῤῥησιασμένῃ γλώττῃ καὶ ἀπτοήτῳ τῆς ψυχῆς παραστήματι· Μὴ οἴου μέ φησι δώροις τισὶν ἢ δόλοις τὴν τιμωρίαν ὑπαλύξαι, ἢ ἄλλῳ τῷ τῶν ἁπάντων τρόπῳ διεκφυγεῖν, μήτε μὴν ἀνθρώπου τέχνη καὶ φαρμάκων ἐπιθέσει τὴν διαρτίαν ἀπολαβεῖν· ἀλλ᾽ ἴσθι σαφῶς καὶ πεπονθότα ὅγε δὴ καὶ προστέταχας καὶ πρὸς Θεοῦ μόνου τὴν ἴασιν ἐσχηκότα· καὶ ὥσπερ δὴ καὶ ὁρᾷν ἔχεις, ἀνελλιπῆ γεγονότα τὴν ὁλομέλειαν. Ἐκτείνας ἐπὶ nobr>τοῖσδε τὼ χεῖρε, καὶ τὴν ἐπὶ θάτερα περικοκλοῦσαν δείξας γραμμὴν, ἢ τὴν τε διακοπὴν καὶ τὴν μετὰ τοῦτο ἐφαρμογὴν, πάνυ καθαρῶς ὑπεδείκνυεν.

Ἐφ᾽ οἷς καὶ καταπλαγέντα τὸν βάρβαρον, Ὄντως ἀνεύθυνος ἦσθα, φάναι· καὶ δόλος μὲν ἡμᾶς ἐξηπάτησε, παρὰ δὲ πάντα δίκαιον λόγον, αὐτὸς, Ἰωάννη, καὶ κατεδικάσθης καὶ πέπονθας· ἀλλ᾽ ἴσθι μειζόνων ἀξιωθησόμενος πρὸς ἐμοῦ τὸ μετατοῦτο τιμῶν, ὑπὲρ τοὺς ἄλλους τε ταξόμενος, καὶ τῶν ὑπ᾽ ἐμοὶ τοῦ λοιποῦ καταστησόμενος ἁπάντων περιφανέστατος. Ὁ δὲ πρηνὴς αὐτίκα πεσὼν, δάκρυά τε θερμὰ καταχέων, Μή μοι γένοιτο καὶ εἰσέτι τῷ κόσμῳ περιπολεῖν, ὑπὸ Θεοῦ μόνου * ῥωσθέντι ὧν ἐπιφέρειν εἴωθεν ὁ περίγειος οὑτωσὶ τόπος δεινῶν, ὁ τῆς ἄτης λειμὼν (ὡς τῶν τις θυραίων σοφῶν ἐγνωμάτευσεν) ἢ καθ᾽ ἡμᾶς ἐρεῖν, ἡ κοιλὰς τοῦ κλαυθμῶνος. Ὁ δ᾽ ὑπολαβὼν, Ἀλλ᾽ οὐκ ἐνδώσω σοι, Ἰωάννῃ, τοῦτό ποτε. Καὶ ὃς· Ἄφελέ μοι καὶ τῆς κεφαλῆς εἰ βούλει, καὶ γὰρ εἰ οἷόν τε, μυρίους ἕτοιμος θανάτους ἀποθανεῖν, ἤ τὸ ἀπὸ τοῦδε τοῦ καταβούλησιν ἐκπεσεῖν. Κᾀκεῖνος αὖθις ἀκλινὴς διέμενε καὶ ἀνένδοτος· ὡς δὲ καὶ οὗτος τὴν αἴτησιν ἰσχυρὸς, καὶ τὴν πρόθεσιν ἀμετάθετος. Καρτερὸς γοῦν ὥσπερ συνέστη σφίσιν ἀγὼν, καὶ ἰσχυρά τις ἐκείνοιν nobr>διαμάχη συμπέπτωκεν· ἑκάτερος γὰρ θατέρῳ μηδ᾽ ἂν πῶς ποτε ὑπεῖξαι ἀπισχυρίζετο, καὶ ὅλῃ ἀντέπιπτεν ἰσχύἳ, καὶ ἐκθύμως ἐπὶ τῷδε διηγωνίζετο. Ἀλλὰ νενίκηκεν Ἰωάννης τῇ συνάρσει τοῦ κρείττονος· ἥττηται δ᾽ ὁ παλαμναῖος ἐκεῖνος καὶ βάρβαρος τύραννος, καὶ συνήττηνται οἱ ἀόρατοι ἀλεῖπταί τε καὶ συνασπισταὶ, οἱ τοῖς ἀγαθοῖς ἡμῶν ἀεὶ βασκαίνοντες ἔργοις τε καὶ βουλεύμασι δαίμονες.

Τί γοῦν καὶ ποιεῖ; Ἐπείπερ, ὅτι ἄν σοι καὶ εἴη βουλομένῳ, ἄγε δὴ ἐκπέρανον, ἤκουσε; πῶς τε τὰ κατ᾽ αὐτὸν διατίθεται; Ὁ πιστὸς μὲν οἰκονόμος καὶ φρόνιμος, ἐξότε καὶ οἰκονομεῖν ἀνεδέξατο, τότε δὲ συνεφαπτομένου Θεοῦ καὶ συνετώτερα βουλευσάμενος, ἅπαντα μὲν τὸν πλοῦτον τοῖς δεομένοις διένειμεν, ἀγροὺς δὲ καὶ τὴν κτῆσιν ἄλλην, τοῖς προσήκουσιν ἀπεκλήρωσεν· ἐπεὶ δὲ σοφῶς τὰ κατ᾽ αὐτὸν οὕτω διέθετο, εἰλωτικὴν ἀ ναβολὴν περιθέμενος, πρὸς τὴν ἀγαθὴν ἀπαίρει πορείαν, τὸ μὲν φαινόμενον πενιχρὸς, πρὸς δὲ τὴν τοῦ ἐριτίμου μαργαρίτου ἐξώνησιν πλοῦτον βαρὺν τὴν ἀρετὴν ἐπαγόμενος. Καὶ γοῦν τὴν Ἰερουσαλὴμ καταλαμβάνει, ἵνα τε τὸ σωτήριον ἐξετελέσθη μυστήριον, κᾀκεῖσε σεπτῶς τῷ Θεῷ καὶ Δεσπότῃ τὴν προσκύνηησιν ἀφωσιοσάμενος, παρὰ τὴν τοῦ nobr>μεγάλου Σάβα μονὴν ἄπεισι, Σάβα τοῦ τὴν ἀρετὴν περιβοήτου καὶ τὴν κατὰ Θεὸν πολιτείαν περιθρυλλήτου, Σάβα τοῦ λαμπρότητι βίου τὴν ὑφ᾽ ἥλιον καταυγάσαντος, ὃν εἴπερ τις ἂν φαίη τύπον τοῦ μοναδικοῦ βίου ἄνωθεν τοῖς ἐν γῇ καταπεμφθῆναι, εὖ οἶδα, τῆς ἀληθείας οὐχ ἁμαρτήσεται. Παρὰ γοῦν τὴν ἐκείνου φοιτᾷ· λαύρας τὰς τοιαύτας μονὰς καλεῖν εἰώθασιν οἱ πολλοὶ. Ὡς οὖν παρ᾽ αὐτῇ γένοιτο, καὶ τῷ τῶν ἐν αὐτῇ προεστῶτι εἰς ὄψιν ἔλθοι, πεσὼν πρὸ τῶν ἐκείνου ποδῶν, τῷ παρὰ τῷ εὐαγγελίῳ ἑαυτὸν ἀπολωλότι προβάτῳ προσείκαζεν, ἀφαρπάσαι τε τοῦ νοητοῦ κατεδυσώπει θυρὸς, καὶ τῇ ἰδίᾳ ἐνσηκάσαι μάνδρᾳ πάνυ λιπαρῶς καθικέτευε, μηδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς οὐρανοὺς ἆραι τολμῶν, ὡς ὁ τῷ Σωτῆρι παραβολικῶς ἐπεισκυκληθεὶς τελώνης, καὶ πρὸς μετανοίας σχεδιασθεὶς ὄντως ὑπογραμμὸν, καὶ ἀτρεποῦς τύπον ἐξαγορεύσεως· καὶ ταῦτά γέ τις, ὁ ἐξ ὀνύχων ἀπαλῶν καθαρὸς καὶ ἀπὸ γενέσεως. Ὢ καρδίας συντετριμμένης! ὢ πνεύματος τεταπεινωμένου! ὢ ψυχῆς Θεὸν ὁρώσης, Θεὸν φανταζομένης ἀεί! ὢ ψυχῆς τὴν ἀνείκαστον Θεοῦ δόξαν ἀναπολούσης διὰ παντὸς, καὶ μόνα τὰ ἐκείνου διανοουμένης διηνεκῶς, καὶ ἀμέσως ἀμέσῳ νοῒ nobr>συναπτομένης τῷ πρώτῳ νῷ καὶ νῶν ἐνσωμάτων καὶ ἀσωμάτων δημιουργῷ! Ὤ ψυχῆς ἐς τηλικοῦτον διαρθείσης ἐξ ἀρετῆς, καὶ εἰς τοσοῦτον ὑποπιπτούσης ἐκ ταπεινώσεως, καὶ ὡς τὸ μηδὲν ἑαυτὴν ἀχρειούσης, θριαμβευούσης τε καὶ στηλιτευούσης ὥσπερ ἐξαμαρτοῦσαν ἀνήκεστα.

Πλὴν ἀλλὰ τῇ τοῦ μεγάλου Σάβα μονῇ ὁ μέγας Ἰωάννης προσείλαπται, ὁ ὅσον οὐδέπω συχνοὺς ὑπερβαλέσθαι μέλλων καὶ τῶν μεγάλων εἰς ἀρετὴν. Καὶ γοῦν ὁ τῷ τότε τῆς μονῆς προστατῶν τοὺς προύχοντας τῶν μοναχῶν μεταπέμπεται· καὶ πρῶτα μὲν, τῷ πρὸ τῶν ἄλλων καὶ εἰσιόντι καὶ στάντι, τὴν τοῦ νεήλυδος ἐφορείαν, δείξας αὐτὸν, ἀνατίθησι. Καὶ, ὂς καθάπερ εἴ τις ἔκπληκτος ὡς δεδήλωκεν ἐκ τοῦ σχήματος, τὴν λειτουργίαν ἀπαγορεύει, τοῦτο μόνον εἰπὼν, ὀψέποτε ἀνειληφὼς ἑαυτὸν μόλις· Σοὶ, Πάτερ, νῦν ἀκήκοος ἀναφαίνομαι, ἐξότου σοι καὶ ἐνεχείρισα ἐμαυτὸν μήπω γε ὡς οἶσθα τουτοῒ πεπονθὼς, ἀλλὰ μηδ᾽ εἰς α ὖθις εἴθε ποτὲ· τὸ δ᾽ αἴτιον τοῦτό γε οὐκ ἄλλο καὶ σύγγνωθι. Ἐκ μακροῦ τὸν ἄνδρα περιβόητον ἔγνωκα· ἡ γάρ μοι φήμη, τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἀκριβέστατα διετράνωσε, καὶ λόγῳ τε καὶ βίῳ τῶν περιφανεστάτων παρέστησεν, ἐφ᾽ ᾧ καὶ δέδοικα τὴν ἐπιστασίαν, ὑπὲρ ἐμὲ κρίνων, nobr>πάτερ θεσπέσιε. Ἐπὶ τὸν μετ᾽ ἐκεῖνον τρέπει τὸν λόγον· κᾀκεῖνος τῷ πρὸ αὐτοῦ συνᾴδει τὴν ἀπαγόρευσιν. Ἐπὶ τὸν ἕτερον, καὶ οὐδ᾽ οὗτος συντίθεται· ἐπὶ τὸν μετ᾽ αὐτὸν, καὶ ὅλῳ κᾀκεῖνος ὑποχωρεῖ τῷ ποδὶ· ἐπ᾽ ἄλλον οὖν μετ᾽ ἄλλον ἐστρέφετο, καὶ ὁμοίως τὴν ἐκ τῆς δειλίας ἀπείθειαν περιετύγχανε· συνελόντι γὰρ φάναι ὁμογνωμονήσαντες ὁμοῦ πάντες οἱ γηραλέοι ἐκεῖνοι καὶ σεβάσμιοι ἄνθρωποι, καὶ τὸν μονάδα βίον ἀνῃρημένοι ἐξ ἄγαν μακρῶν τῶν ἐνιαυτῶν, τήν τε πολιτείαν ὑπερηρμένοι, καὶ ἀκριβεῖς τῆς μοναχικῆς ἐπιστήμονες, τὴν τῆς προστασίας παραίτησιν ὁμοφώνησαν.

Μεταστέλλεται μετ᾽ αὐτοὺς ὁ θεῖος ἐκεῖνος ἀνὴρ, πάντας ὥσπερ ἐκείνους περιἳδὼν, ἕτερον τὴν ἡλικίαν προήκοντα, τάχα δὲ καὶ τὴν ἀρετὴν ὑπερβαίνοντα, τῇ δὲ τοῦ ἤθους ἁπλότητι, Ἀβραμιαῖον ἄντικρυς γέροντα, πολὺ κατὰ τὸν Ἰακὼβ αὐχοῦντα τὸ ἄπλαστον, καὶ ἀρχαῖον ὡς ἀληθῶς ἄνθρωπον. Τούτῳ τὴν ἡγεμονίαν ἐπιτρέπει, τούτῳ τὴν ὁδηγίαν τῆς Ναζωραἳκῆς καὶ κατὰ Θεὸν πολιτείας ἀνατιθεῖ. Καὶ ὃς εὐθύμως ἄγαν τῆς χειρὸς τὸν Ἰωάννην λαβόμενος, ἄπεισι παρὰ τὸν οἰκίσκον τὸν ἴδιον· ὁ μὲν καθά τινος ἑρμαίου τυχὼν, ἐπαναστρέψας περιχαρὴς· ὁ δ᾽ ὥσπερ ἑαυτὸν τὸν παράδεισον εἰσιὼν, ἡδονῆς ἀῤῥήτου πλησθείς. Καὶ δὴ τῷ Μακαρίῳ δίδοται ἐντολή, nobr>καὶ ἡ ἐντολὴ, οὐχ ὡς πρὸς ἀτελῆ τῶν ἐλαφροτέρων τις ἦν. Ἐπισκέπτει γὰρ ὁ γέρων, τῷ ἰδίω μεδόλως στέργειν βουλήματι· μηδ᾽ ἐκτελεῖν τι τοπαράπαν ἀνθέκαστον· ἀλλ᾽ ὅσπερ ἂν προσταγείη μόνον, καὶ τοῦτο ἰσχὺς ὅση πέρατι διδόναι καὶ καλῶς ἐκπληροῦν, ἀεί τε τὸν Θεὸν ἔχειν πρὸ ὀφθαλμῶν, καὶ Θεῷ διηνεκῶς ἐντυγχάνειν, καὶ ὑπὲρ τῶν ἀμπλακημάτων ἐκλιπαρεῖν, συχνὰ γονυπετοῦντα καὶ δάκρυα θερμὰ καταχέοντα. Οὐδὲν γὰρ ἔφασκε τέκνον οὕτω προσίεται, καὶ περὶ πλείονος τίθεται, ὡς πνεῦμα τεταπεινωμένον καὶ καρδίαν συντετριμμένην ὁ Κύριος. Καὶ ταῦτα μὲν ἐξ αὐτῆς ὑπετίθει, καὶ οἷόν τι βάθρον ὑπέβαλεν, ἢ καί τινα προτέλεια παρεδείκνυεν· ἃ δὲ μεταποιεῖν κρειττόνως οἶδε ψυχὴν, καὶ πρὸς τελεωτέραν συμβάλλεται μεταῤῥύθμησιν, τῶν αὐτῆς τε δυνάμεων κάθαρσιν καὶ ἀνάβασιν, τίς ἂν παραστῆσαι λόγος ἐξίκοιτο; Ἀπὸ μὲν γὰρ τῶν γνωστικῶν ἄρχεται, ὡς ἄν δὴ καὶ τὰς ὀρεκτικάς τε καὶ ζωτικὰς, καὶ σὺν ταύταις τὰς ὑπαυτὰς, τὰς τῆς τρίτης r λέγω μοίρας καὶ χείρονος, μεταθείη πρὸς τὸ κρεῖττον, καὶ μεταβάλοι πρὸς τὸ θειότερον.

Ἀλλὰ μὴ θαυμάσῃ τις ὅπως ἄρα καὶ ἐπαιδαγώγει τὸν τέλειον, καὶ τὸν ἄκρον κατήρτιζεν· εἰγὰρ καὶ μέγας αὐτόθεν nobr>ὁ Ἰωάννης ἐτύγχανεν ὢν, σοφίᾳ πεπυκνωμένος, καὶ ἀρετῇ κεκοσμημένος, καὶ ὑψηλὸς ἀμφοῖν καὶ θεσπέσιος· ἀλλ᾽ ἔστι τις καὶ ἐπιδοσις τοῦ καλοῦ, καὶ τοῦ τελείου πέφυκε τελεώτερον, καὶ τοῦ διασήμου περιφανέστερον. Οὐκ ἀπεικὸς δὲ καὶ τὸν ἁπλοἳκὸν γέροντα, τῶν πρὸ τοῦ μὴ συνέντα, ὡς μὴ ἀκριβωσάμενόν πως ἢ καὶ παντελῶς ἀλογήσαντα, ὡς τῶν τινα παιδοτριβεῖν ἀτελῶν, καὶ καταμικρὸν οἷον ἐνάγειν πρὸς τελειότητα. Κολάζει τοίνυν τὴν αἴσθησιν, μηθ᾽ ὁρᾷν περιέργως, μήτ᾽ ἀκούειν ἐνηδόνως, ὅτι μὴ περὶ Θεοῦ καὶ τῶν θείων ἐγκελευσάμενος, μηδὲ λιχνεύεσθαί πως περὶ τὴν γεῦσιν ὥστε δὴ καθηδύνεσθαι· ἀλλ᾽ ὅσον γε ἀποζῇν τρέφεσθαι, μεμνημένον τῆς παραβάσεως, καὶ τῆς ἐκεῖθεν διὰ τὴν λιχνείαν τῶν καλλίστων ἐκπτώσεως, τῆς ἀκράτου δήπουθεν ἐκείνης τρυφῆς, καὶ τῆς ἀφράστου γε ἡδονῆς· πρὸς δὲ τάσιν χειρὸς συστέλλειν παράλογον, καὶ ἁφῆς κατέχειν τὸ ἄνετον, εἰς νοῦν διηνεκῶς ἄγοντα τὸ ἐκ τοῦ τολμηρῶς ἅψασθαι τῶν προπατόρων ὀλίσθημα· ἀνθέων τε καὶ μύρων ὀδμὰς ἀποπέμπεσθαι, μονονοῦ διαπαντὸς τῶν ἐν Ἐδὲμ ὀσφραινόμενον, κᾀκείνων ἐπιτυχεῖν ἐφιέμενον.

Καὶ ταυτὶ μὲν περὶ αἰσθήσεως καὶ αἰσθητηρίων, ὁ nobr>σεμνὸς ἐκεῖνος γέρων καὶ πρακτικῆς φιλοσοφίας ἐπηβολώτατος, τῷ τὰ πάντα μὲν εὐηκόῳ· κᾀκ τούτου ἀμαθίας ἄκρας ὑποκριτῇ, τῇ δ᾽ ἀληθείᾳ θεωρίας ὁμοῦ τελείας καὶ πράξεως ἐπιμελετῇ, σοφώτατα ἐπέσκηψε μαθητῇ. Περὶ δὲ φανταστικοῦ τε καὶ φαντασίας τοῦ παθητικοῦ δῆτα νοὸς, ὁποῖα; ὡς λίαν θαυμαστὰ, καὶ μόνης τῆς τοῦ μεγάλου γλώττης δεόμενα, τοῦ πρακτικωτάτου καὶ θεωρητικωτάτου, καὶ τῇ κατάμφω φιλοσοφίᾳ λαμπρῶς ὑπερβαλόντος, καὶ τοὺς νῦν ὁμοῦ καὶ τοὺς πώποτε. Μηδέν τι συνόλως τῶν γηΐνων καὶ ὑλωδῶν παρηγγύησεν ἀναμάττεσθαι· εἴτι δή πως καὶ ἐναπολέλειπται οἱ ἀναπολούμενον, ἀποβαλεῖν τὸ τάχος καὶ διακρούσασθαι (τοῦτο γαρ τῆς τῶν χθονιωτέρων φαντασίας καὶ πάθος καὶ σύστασις, καὶ τῆς κατ᾽ αὐτὴν ἐνεργείας τοῦτ᾽ αὖθις διάλυσις) μόνα δὲ φαντάζεσθαι τὰ ὑπὲρ ἡμᾶς, κᾀκεῖνα ὄντως ὄντα δοξάζειν ὡς ἀδιάπτωτα, κᾀκείνων ἐξαρτᾷν τὴν διάνοιαν, κᾀκείνων ἐπιστηρίζεσθαι· ἵν᾽ ὅπως ἐκ τοῦ δυνάμει νοῦν πεφηνέναι, ἐνεργείᾳ ταύτῃ νοῦν ἀποφήνειε· τὸν δ᾽ αὖ ἐντελεχείᾳ νοῦν ἐνεργέστερον μακρῶ καὶ θειότερον, ὡς τὸν νοητὸν, ἀμέσως ἀντιλαμβάνεσθαι, μηδέ τινι τῶν ὑποδεεστέρων δυνάμεων κατασπώμενον, τὰς δ᾽ ὑπαυτῷ πάσας ἀνάγοντα, καὶ πρὸς ἑαυτὸν ἕλκοντα, καὶ nobr>δι᾽ αὐτοῦ καὶ σὺν αὐτῷ πρὸς Θεὸν μεταφέροντα.

Καὶ ταῦτα μὲν ὁ καλὸς γέρων ὑπέθηκε νουνεχῶς καὶ ἐπέσκηψεν ἐμβριθῶς τῷ κατὰ χάριν υἱῷ, τῷ πολιῷ μὲν τὴν σοφίαν, καὶ πρεσβύτῃ τὴν φρόνησιν· εἰ καὶ ἄλλως ἐκ παιδὸς σύντροφον ἐ͂ιχε τὴν ἀρετὴν καὶ δι᾽ ὅλου συνδίαιτον. Προσεπιτούτοις, μή τί πως οἴεσθαι τοπαράπαν τυγχάνειν, ἢ γοῦν τινὸς ἐκ τῆς τῶν λόγων ὑπερφέρειν παιδεύσεως, μέγα τε ἢ μικρὸν μὴ φρονεῖν ἐπὶ λόγοις τὸ σύνολον, ἀλλ᾽ ἀποθέσθαι καθάπαξ λόγον τὸν θύραθεν, καὶ πάντα τρόπον ἀποπέμπεσθαι τοῦτον τῆς μνήμης· καὶ οὐχ ὅπως λόγους * πλατυκῶς συντιθέναι, καὶ ἐγκωμίοις ἢ καὶ ἱστορίαις ἐπιχειρεῖν, ἀλλ᾽ οὐδὲ τῶν συνήθων ἐπιστέλλειν τινί. Οἶδα μὲν οὖν ὡς μικρὰ ταῦτα νομισθεῖεν τοῖς ἀμυήτοις τὰ λογικὰ καὶ τὰ τῆς παιδείας ἀτελέστοις οὑτωσί πως ἐρεῖν ὄργια, ἔνθεν καὶ οὐχ ἱκανοῖς διαγνῶναι, οἷόν τινα τὴν ἡδονὴν ἔχει καὶ ὁποῖον τῆς καρδίας ἐμποιεῖ πλατυσμὸν ἡ τῶν διανοημάτων εὔστοχος ἔκφανσις καὶ τῶν νοημάτων ἀκριβὴς ἀνακάλυψις. Ἀλλὰ τί ἂν οἱ τοιοῦτοι καὶ φαῖεν ἀκούσαντες, ὡς καὶ σιωπὴν ἐπισκήψειε· καὶ τελέαν τῆς γλώττης κατοχὴν ἐπιτάξειεν, ὡς μηδὲ γρῦ τὸ nobr>τοῦ λόγου τολμᾷν φθέγγεσθαι, ἐκτὸς εἴ μὴ πρὸς αὐτὸν προσταττόμενος τῶν θειοτέρων ἀναλέγοιτό τινα βίβλων· πρὸς ἐξιλασμὸν Θεοῦ καὶ ἀνθομολόγησιν.

Τί τοίνυν ὁ πραΰς; τί τοίνυν ὁ ἄκακος καὶ τῷ Θεῷ διόλου κολλώμενος, οὗπερ εὐθύτητας ἠγάπησεν ἡ καρδία, πῶς ἐπὶ τουτοισὶ διατίθεται; Μῶν ὀκλάζει τῷ τοσούτῳ βάρει δυσανασχετήσας τῶς ἐντολῶν; ἢ μὴν ἐπελαφρίσαι ζητεῖ, ὡς ἂν μὴ ἐκ πρώτης βαρηθεὶς ἀναπέσῃ; Πολλοῦ γε καὶ δεῖ· εὐθύμως καὶ γὰρ τὰς ἐντολὰς ἐπωμίζεται, καὶ γενναίως τὴν πρὸς Θεὸν ταύτην ἄγουσαν εἴσεισιν, εὐθαρσῶς δὲ μᾶλλον εἰπεῖν πρὸς τὸ τῆς μοναδικῆς στάδιον ἀποδύεται, καὶ οὐχ ὅτι γε εἰς s πένταθλον ἐπαλείφεται, ἀλλ᾽ ἀληθῶς εἰπεῖν εἰς μυρίαθλον. Ἆρ᾽ οὖν ὑποδέχεται μὲν θαρσαλέως, οὐ φέρει δὲ καρτερῶς· ἢ εἴσεισι μὲν ἀπτοήτως, οὐ στεῤῥῶς δὲ ἐπαγωνίζεται. Οὐκ ἔστι τοῦτο εἰπεῖν, οὐκ ἔστιν. Ἀμέλειτοι καὶ οὐχ ὡς Ὀλυμπιᾶσιν, ἢ ἐν Νεμέᾳ, ἢ Ἰσθμοῖ νενικηκὼς στεφανίτης μικροπρεπὴς ἀναδείκνυται, ἢ καὶ τῶν τις κεκρατηκότων τὰ Παναθήναια στεφάνῳ τάχα τῷ ἐκ κοτίνης μέγα κομῶν ἢ ἀνασοβῶν τὸν ἐκ πίτυος nobr>καὶ τὰ μέγιστα ἐπιβρενθυόμενος, ἢ γοῦν ἱεροῖς τισι μήλοις, μᾶλλον δ᾽ ἀνιέροις περιθρυλλούμενος, ὑπὸ μὲν νουνεχεστέρων οὐχ ἧττον ἐμπαιζόμενος ἢ θριαμβευόμενος, ὑπὸ δὲ παιδισκαρίων περιβοώμενος, καὶ τοῖς ἐκ τῆς σκηνῆς συριττόμενος ἢ καὶ τῷ ἐκ τῆς μοίρας ἀληλιμμένος, καὶ βραχὺ τῷ χρόνῳ περιλαλούμενος, μόνοις γε τάχα τοῖς τῆς χυδαίας τύχης καὶ ζύρφακος· ἀλλ᾽ ἔξεισι στεφανίτης οὐράνιος, ἀγγέλοις τε καὶ ἰσαγγέλοις ἀνδράσι περιστοιχιζόμενός τε καὶ θαυμαζόμενος, θέατρον ἀληθῶς καὶ ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις, κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον, γενόμενος· ἐκπτήττων δηλονότι καὶ τὴν ὁρατὴν φύσιν καὶ τὴν ἀόρατον.

Ἀλλ᾽ ἐπεὶ γοῦν ἐπὶ πᾶσιν οὑτωσὶ τέλειον ὁ ἐμβριθὴς ἐκεῖνος ἐπιστάτης διέγνωκε, τὴν ταπείνωσιν ὑψηλὸν, τὴν ὑπακοὴν εὔεικτον, τῆς ἀρετῆς ἐργάτην ἀκαταγώνιστον, καὶ καθάπαξ τοῖς ὅλοις ἀποδεκτόν· ἄλλον τρόπον ἀποπειράσασθαι ἔσκεπται, καὶ ἑτέρως δοκιμἀσαι τοῦτον βεβούλευται, ἵνα πως εἰδείη, κᾄν τοῖς γνωστοῖς καὶ συνήθεσιν ὅπως ἂν τὸ μέτριον τηρῆσαι δυνηθείη καὶ ἄτυφον. Ὅτι τοίνυν συχνὰς σπυρίδας συναγαγὼν, τὰς μὲν ἐγχειρίζει τὰς δ᾽ ἐπωμίζει, εἰς Δαμασκὸν πάσας εἰπὼν ἔκθου μετακόμισον, καὶ τοσούτου γε nobr>ἑκάστην ἀποκήρυξον, ὑπερεκτιμᾷ δὲ τὰ εὐτελῆ ἐξεπίτηδες, δοκιμάζων κᾀν τούτω τὸν μαθητὴν, καὶ πρὸς τελείαν γυμνάζων τοῦτον ὑπακοήν. Τί τοίνυν ὁ τὴν ἀρετὴν ἄκρος, τὴν δ᾽ ὑπακοὴν ἀπαράμιλλος; ἆρ᾽ ἀναβάλλεται; μῶν ἀποδυσπετεῖ; ἤ τινα γοῦν δυσαρεστίας ἔμφασιν ὑποδείκνυται, ὥς τις ἂν οὐχ ὅτι τῶν κατ᾽ αὐτὸν μεγίστων τὰ θεῖα καὶ μεγάλων τ᾽ ἀνθρώπινα, ἀλλὰ καὶ τῶν θατέρῳ ὁποτέρῳ γε τούτων καὶ φαίης ἐπιφανῶν; Καὶ πῶς; Ὡς ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ καλούμενος, προθύμως ἄγαν ἐξήει, καὶ σὺν σπουδῇ τῆς ὁδοιπορίας ἥψατο, ὡς ἂν εἰ πρὸς λαμπρὰν ἀπήγετο τὴν ἀνάδειξιν, καὶ εἰς θρίαμβον μετεκαλεῖτο παγκόσμιον. Ἐπειδὴ δὲ καὶ εἰσήει τὴν Δαμασκὸν, πενιχρὸς, πειναρὸς, μηδενὸς ἐκ τῆς ἀναβολῆς ἄξιος, ὁ τέως πλείστου τοῖς πᾶσι καὶ τιμώμενος καὶ περιβλεπόμενος, καὶ παρὰ τὴν ἀγορὰν γένοιτο, ἐγκαλλωπίσματι καθαπερεὶ περιτιθέμενος τὰς σπυρίδας, ἀπεμβολεῖν τε ἀνεβόησε, καὶ ὅσου γε ἀποδίδωσιν ἑκάστην προσεπεδήλωσεν· ἦν δὲ ὡς ἐκ τοῦ συνήθους πᾶς τις ἂν τῶν ἐγχωρίων ἐπέκρινε, πλεῖον τὸ τίμημα καθ᾽ ὑπερβολὴν ἀπαιτῶν, χλεύης τοῖς παρατυχοῦσιν ἀφορμὴ καὶ γέλωτος γίνεται. Ὁ μὲν οὖν, Τί ληρεῖς; ἔφασκεν, ἄνθρωπε, ὁ δὲ, Παραπαίεις, καὶ τὰς φρένας ἐγκέκοψαι· ἄλλος δ᾽ ἄλλο τι nobr>ἐπετώθαζεν ἄλλοθεν· ἔνιοι δὲ οἱ καὶ κονδύλους ἐνέτεινον, καὶ κατὰ κόῤῥης ἐνέπαιζον, εἰωθὸς ὂν τοῖς ἀγοραίοις τοῦτο καὶ ξύγκλυσι· τῶν εὐηθεστέρων κατειρωνεύεσθαι, καταμωκᾶσθαί τε τῶν παρατετραμένων τὸ φρόνμα, καὶ τῶν οὕτω λεγομένων κρονολήρων, τῶν παρασεσαλευμένων δηλαδὴ κατεπαίρεσθαι, τῷ τε τῆς ψυχῆς ἀλογωτέρῳ ἐπιδιαχεῖσθαί σφισι καὶ οὐχ ὅτι γε μυσὶ καὶ νεύροις ἐκλύεσθαι καὶ ἀτακτά πως ἐπικαγχάζειν, ὡς ἀποκρουνίζειν καὶ δάκρυα· ἀλλ᾽ ἐπαφιέναι τούτοις καὶ χεῖρας, καὶ ῥαπίζειν ἀνέτως, καὶ ἁπλῶς τὴν ἀποτυχίαν διαπαίζειν τῆς φύσεως ἢ τὴν τῆς διοργανώσεως, εἴγε δὴ καὶ τοῦτο τύχοι συμπεσὸν ἄμβλωσιν.

Ἐφ᾽ ἱκανὸν μὲν οὖν ὁ σπουδαιότατος ἐνεπαίζετο, καὶ ὁ τὰ πάντα κόσμιος ἔνθεν κᾀκεῖθεν διωθεῖτό τε καὶ ἀπωθεῖτο καὶ παραλόγως ἐστίζετο, μᾶλλον δ᾽ αὐτὸς τὸν ἀόρατον ἐμάστιζε δυσμενῆ· ὁ μὲν γαρ τοῦ Δεσπότου τραχηλιάσας, ἐλεεινῶς πέπτωκεν· ὁ δ᾽ οὑτωσὶ μετριάσας καὶ εἰς τοσόνδε ταπεινώσας αὐτὸν, εἰς οὐρανοὺς αὐτοὺς πέφθακε, θαῦμα καὶ αὐτοῖς Ἀγγέλοις γενόμενος. Ἀλλ᾽ ὀψὲ δήποτε τῶν πάλαι τις οἰκετῶν, ἐνιδών τούτω περιεργότερον, καὶ τὰς ὄψεις ἐπείσας ἐπιμονώτερον, τοῦτον ἐκεῖνον ἔγνωκεν ἐ͂ιναι, οὗ τέως τοῖς nobr>προσπόλοις συντέτακτο. Παρ᾽ αὐτὰ γοῦν καὶ πλούτου ἀνεμιανήσκετο, καὶ δόξαν ἀνελογίζετο, τάχα δ᾽ ἂν καὶ τὴν πρὸς τὸ εἱλωτικὸν εὐμενὲς αὐτοῦ καὶ γαλήνιον παρεισεκύκλει τῷ λογισμῷ, καὶ χρῆναι πάντως ἐπελογίζετο, καὶ ἐναντία γε ὅ φασι περιτυχόντι τῇ δαίμονι εὐνοεῖν. Χρηστὰ γοῦν οὕτως ὃ χρηστὸς ἐκεῖνος τοῖς τρόποις οἰκέτης ἐννοηθεὶς (εἴωθε καὶ γὰρ τοῖς ἄρχουσιν, ὥς φασι, συνεξομοιοῦσθαι τὸ ὑποχείριον) ἀδιακρίτως ὁπόσον ἐπὶ ταῖς σπυρίσιν ἀπῃτεῖτο καταβαλόμενος, καὶ ἐπευχαριστήσας ὥσπερ τοῦ συναλλάγματος, μόλις ἀπήλλαξε πραγμάτων, τὸν ὑπὲρ τοῦ ἀπραγμόνως ζῆσαι πλεῖστα πάνυ τῶν πραγμάτων ἀποβαλόμενον. Καὶ γοῦν ὁ πρὸ τοῦ πλείστοις ὅτι τοῖς ἱππόταις παραπεμπόμενος, μονώτατος τὴν Δαμασκὸν ἐξιὼν, παλίνορσος βαδίζων ἀνέζευξεν· οὐδὲ γὰρ ἂν ἐπανῆλθε μὴ τὸ κατ᾽ ἐντολὴν ἐκπλήσας, κᾄν οὕτω γε τυχὸν εἰς μακρὸν ἄγαν ὑπερημέρησε· θᾶττον γὰρ ἂν περιἳών καὶ παιζομενος οὑτοσὶ πολλοῦ τὰ φαυλότατα ἐκτιθέμενος τὴν ζωὴν ἐξεμέτρησεν, ἢ τοῦ πνευματικοῦ Πατρὸς ἀτελῆ παρῆκε τὴν ἐτολὴν· Πλὴν ἀλλ᾽ ἐπανῆκε τροπαιοφόρος καὶ ὑπέροφρυν, γενναίως καταπαλαίσας nobr>παλαίσας ἀντίπαλον.

Ἀλλ᾽ ἐκδέχεται ἡμᾶς ἕτερον, οὐκ ἂν εἴποιμι ἀποπτώματος τρόπαιον, ἀλλ᾽ ἐκ μικροῦ τινος τοῦ συμβάματος μέγα λίαν ἀρίστευμα. Μοναχώ τινε τῷ Μακαρίῳ μὲν ἀγχιθύρω ἐτυγχανέτην ὄντε, ἀδελφὼ δὲ ἤσθην ἄλλήλοιν, καὶ ἐφρονείτην ἀδελφικά· οὐχ ἧττον γὰρ ἐκ προαιρέσεως συνηπτέσθην τῷ πνεύματι ἢ τοῖς σώμασιν ἀπὸ φύσεως. Τούτων ἅτερος ἐξ ἀνθρώπων γενόμενος, μικροῦ νεκρὸν κατέλιπε θάτερον· τῇ γὰρ συμφορᾷ κατάκρας ἐκεῖνος ἑαλωκὼς παρακλήτορας οὐ προσίετο, παραινέτας οὐ παρεδέχετο, καθάπαξ δὲ πρὸς πάντα λόγον τὴν ἀκοὴν ἀποκέκλειστο. Ἀλλὰ πρόσεισι τούτῳ μετὰ συχνοὺς ἄλλους, καὶ ἡ συμπαθεστάτη ψυχὴ ὁ γλυκὺς Ἰωάννης, ὁ καὶ τὴν ὄψιν ἡδὺς, καὶ τὸν λόγον πρᾳῢς, καὶ ἐπιεικὼς αἰδέσιμος κατ᾽ ἀμφότερα, καὶ δὴ ἐπειρᾶτο τῆς ἀκηδίας ἀναλαμβάνειν. Τί μὲν μὴ ἀνευρίσκων παρ᾽ ἑαυτοῦ ἱκανὸν παρεκαλέσαι ψυχὴν; τί δὲ μὴ παρὰ τῶν γραφῶν ἐπισυνείρων, πρὸς τὸ κατασχεῖν τὸ πάθος παραμυθήσασθαι; Πάντα κάλων, ὅ φασιν, ἐπί τὸ ἀνύσαι κεκίνηκεν· ἀλλ᾽ ἦν ὥσπερ ἀνδριάντι προσομιλῶν ἢ περιξόων ἀδάμαντα; Ἀνανήφει μόγις ὁ μοναχὸς· κοιλαίνει γὰρ ἐνδελεχὴς καὶ πέτραν ῥανὶς, καὶ ἐν ἑαυτῷ γίνεται καὶ εἰς συναίσθησιν ἔρχεται· καὶ γοῦν, Εἴ με βούλει παρακληθῆναί φησιν, καὶ εὐθυμότερον ἐθέλεις θεάσασθαι, ἄγε σύνθες τι καὶ μελῴδησον, ᾧπερ ἂν ἐμαυτὸν κατεπᾴδων τὰ ἐκ τῆς συμφορᾶς πάθη κοιμίζοιμι, ἅττα μοι τὴν ψυχὴν ἐκβαίνει, καὶ δεινῶς ταράττει τὸν λογισμὸν, καὶ τὴν καρδίαν ὥσπερ καταδαρδάπτει μου.

nobr>Καὶ ὃς, Καὶ πῶς ἂν τὴν πατρικὴν ἐντολὴν περιίδοιμι, ἁπαξαπλῶς ἐπισκήψασαν ἀποστρέφεσθαι ἅπαν γε τοιοῦτον καὶ μελέτημα καὶ ἐνέργμα. Ὁ δὲ μικρὸν ἴσθι τὸ τῆς παρακοῆς ταύτης ἀμπλάκημα, πρὸς τὸ ἐκ τῆς ὑπακοῆς τῆσδεκατόρθωμα· ψυχὴν οὐκ ὀδυνωμένην παρακαλέσεις, ἢ μᾶλλον ἐκλείπουσαν ἐφέξεις, καὶ μικροῦ δεῖν ἀποιχομένην συντηρήσεις, ἢ καὶ ἐπανασώσεις τῷ σώματι. Ὁ δὲ Ἰωάννης καὶ αὖθις ἀνένευε, καὶ αὖθις αὐτὴν ἐντολὴν προεβάλλετο· ὁ δὲ πολὺς καὶ πάλιν ἐνέκειτο, καὶ φορτικώτερος ἐπετίθετο, λιπαρῶν, ἀναγκάζων, μειλίσσων ἐκβιαζόμενος, τί μὲν οὐ λέγων; τί δὲ μὴ πράττων; τῶν ὅσα δυσωπεῖν οἶδεν ἄνθρωπον· ἀκριβεστάτην ἐν ἑαυτῷ τὴν τῶν t Λιτῶν εἰκόνα διετύπου· καὶ ὁποίας ὁ προσοποιήσας ταύτας ἐνέγραψε, τοιαύτας ἐκεῖνος ἄντικρυς ἐξεικόνιζεν, ἐ͂ιπέ τις ἂν εἰ παρέτυχεν, ὡς ἄκριστος ὄντως τῶν τῆς ῥαψῳδίας οὗτος ὑποκριτής. Ὅ δ᾽ ἀκαμπὴς καὶ οὕτως ἦν, καὶ ἀνένδοτος διέμενεν εἰς τὸ παντελὲς, τῆς ἐτολῆς ἀεὶ μεμνημένος καὶ προτείνων διαπαντὸς εἰς παραίτησιν, καὶ μὴ ἄν γε τῷ τρόπῳ ἀπισχυριζόμενος ἀθετῆσαι, ὡς ἐνθέντεν τὴν σωτηρίαν ἀπεκδεχόμενος. Καὶ ὃς, ἔκφρων μὲν ἄλλως τῷ πάθει nobr>γενόμενος, Ἐπὶ δὲ τῷ ζητουμένῳ καὶ λίαν ἐμφρόνως διασκεπτόμενος, νουνεχῶς ἁπάντων καὶ διομιλῶν συνετώτατα· Ὑφέξεις, φαίη, τῆς ἐμῆς ἀπηδίας ἐν καιρῷ κρίσεως τὸ κατάκριμα, οἶσθα δὲ ὁπόσα τοὺς ἀκηδιῶντας οἱ πατέρες καταδικάζουσιν· οὐδὲν γὰρ τῶν ὅσα πλάζεται παρ᾽ ἀνθρώποις ἱκανὸν τυγχάνει μοι πρὸς παράκλησιν, οὐκ ἔντευξις, οὐχ ὑποθήκη, οὐ προστάττων πατὴρ, οὐ παραμυθούμενος ἐπιτήδειος, οὐ φίλος ὁρώμενος, οὐ συγγενὴς ἐφιστάμενος, συνελὼν εἴπω τῶν ἁπάντων οὐδὲν· πάντα γὰρ ἐξίσης ἀπέστραμμαι, πάλαι μὲν ἀποταξάμενος, νυνὶ δ᾽ ἀληθῶς βδελυξάμενος. Ἄγε γοῦν, Πάτερ σεβάσμιε, διὰ λόγου μοι προσένεγκαι φάρμακον τῇ δεξιωτάτῃ σου γραφίδι· ἔμπλαστρόν τινα θεραπευτικὴν ἐπισκεύασον, ἥ τις ἀνακαλέσεται πρὸς ὑγίειαν, καί μοι τὴν ψυχὴν παρακαθέξει τῷ σώματι, λειποθυμοῦντι, καὶ μικροῦ δεῖν ἐν ῥισὶν αὐτὴν φέροντι, καὶ ὥσπερ ἐξαποπνέοντι. Ἴσθι γαρ ἴσθι ὡς ἐν ἀποῤῥήτῳ τὰ τοῦ πράγματος κείσεται, καὶ οὐδοποσοῦν ποτε φωραθεὶς τῷ γέροντι· διὰ γὰρ φροντίδος ἂν ἔχοιμι, καὶ προορώμενος ἀεὶ, περικαλύπτοιμι τὸ συντιθὲν καὶ συστέλλοιμι.

Πείθει τούτοις τὸν συμπαθῆ, μειλίσσει τὸν οἴκοθεν nobr>εὔεικτον, ἐφέλκεται πρὸς ὃ καὶ βεβούληται τὸν πᾶσι τόγε εἰς αὐτὸν ἧκον εὐέντευκτόν τε καὶ εὐμετάφορον. Συντίθησι τοίνυν u τροπάριον, οὕτω γὰρ ταχθὲν ἐκείνῳ τὰ τοιάδε καλεῖν, οὐκ ἄλλως δέον εἰπεῖν· τροπάριον, οὐ πολύστιχον μὲν, πολυδύναμον δὲ· ὃ δὴ καὶ ἐμμελέστατα μελῳδεῖ, τὴν πρώτην ὄντως ἁρμονίαν ἁρμοσάμενος (βούλει πυθέσθαι) καὶ ὃ, Πάντα ματαιότης τὰ ἀνθρώπινα, ὅσα οὐχ ὑπάρχει μετὰ θάνατον. Οὐ παραμένει ὁ πλοῦτος, οὐ συνοδεύει ἡ δόξα· ἐπελθὼν γὰρ ὁ θάνατος, ταῦτα πάντα ἐξηφάνισε. Διὸ Χριστῷ τῷ ἀθανάτῳ βοήσωμεν· τοὺς μεταστάντας ἐξ ἡμῶν ἀνάπαυσον, ἔνθα πάντων ἐστὶν σωτηρία. Ὢ πόσης τοῦτο γέμει φιλοσοφίας τὸ βραχυσύλλαβον! βραχυσύλλαβον γὰρ, πρὸς ἣν παριστάνει πλατυκῶς ἔννοιαν· ὢ πόσην σοφίας αὐχεῖ μεγαλόνοιαν τὸ εὐόριστον τοῦτο καὶ ἐμνημόνευτον! Γενικῶς ἀποφαίνεται, ὁλικῶς ἀποδείκνυσι, σεμνῶς ἀναγκάζει, μηδὲν ἡγεῖσθαι τὸν βίον, μηδὲν τὰ παρόντα λογίζεσθαι. Εἶπέ που τῶν αὐτοῦ λόγων καὶ Σολομὼν παραπλήσια, ὁ πάνταων μετὰ πάντων μεμαρτυρημένος σοφώτατος· καὶ ἐ͂ιπ μὲν ἄξια τῆς ἧς ἄνωθεν ἐσχήκει σοφίας, καὶ ἐγνωμοδότησεν ὡς θαυμάσια· ἀλλ᾽ οὐμενουν διαπαντὸς συνῳδὰ τοῖς λόγοις καὶ τὰ τῆς διαγωγῆς nobr>ἐπεδείξατο· αἰδοῖ γὰρ τῆς ἐκεῖθεν ὡς αὐτὸς ἐκεῖνς μεμαρτύρηκε δωρεᾶς, παρίημι λέγειν παθῶν ἀνθρωπίνων ἢ μᾶλλον ἀλογωτέρων κατάσχεσιν. Ὁ δέ γε μακάριος οὑτοσὶ καὶ τέλειος ἀληθῶς ἄνθρωπος, ὅτι καὶ διὰ πάντων ὁμολογῶν διετέλεσεν ἑαυτῷ, ὁ τὴν πάρεδρον Θεῷ σοφίαν οὐκ αίτήσας μὲν φανερῶς, εἰληφὼς δ᾽ ἀληθῶς, εἰ καὶ μὴ ἐξεῖπεν ὡς εἴληφε, πάντη πως ἐκκλίνων προΐεσθαι μεγαλοῤῥημοσύνην τοῦ στόματος, καὶ λόγοις ὅπως ἀληθείας ἔχει καὶ στάσεως ἐγνωμάτευσε, καὶ ἔργοις αὐτοῖς διεχλεύασε, καθάπαξ τοῦτον ἀποστραφεὶς, καὶ παντὸς ἀλογωτέρου πάθους ἀνώτερος φυλαχθεὶς· ἁπλῶς τε εἰπεῖν κατάλληλα τῇ θεωρίᾳ τὰ περὶ τὴν πράξιν ἐφιλοσόφισεν, ἅπανθ᾽ ὁμοῦ περιφρονήσας καὶ τοῦ μηδενὸς ἀξιώσας, ὡς οὐκ ὂν μᾶλλον ἢ ὂν λογισάμενος, ἅπαν ὁμοῦ χθόνιόν τε καὶ χρόνιον, οὐδὲ μόνου καὶ κυρίως ὄντος, τοῦ ὑπὲρ ἡμᾶς ἐκείνου καὶ ἀποῤῥήτου, παρ᾽ οὗ πᾶν ἐσχήκει ἢ λαμβάνει τὴν ὄντωσιν, διάπυρον τὴν ἔφεσιν ἐσχηκώς.

Ἀλλ᾽ ὢ περιπτώματος αἰφνιδίου! ἢ μᾶλλον εὗγε τῆς ἐθένδε λαμπρᾶς δοκιμασίας τοῦ Μάκαρος! nobr>δι᾽ ἧς ἐπιμᾶλλον ἐμφανίσαι τὸ εὐπειθὲς ἤμελλε καὶ εὐήκοον ὁπόσον εἰς τὸν πνευματικὸν ηὔχει πατέρα, καὶ οἵαν ἐκέκτητο τὴν ὑποταγήν. Ἐφίσταί οἱ παρὰ προσδοκίαν μελῳδοῦντι ὁ γέρων, ἀκούει τῶν λόγων, συνίησι τοῦ ἔργου, ἐκβαίνεται περιφρονηθείς. Εἴσεισι γοῦν γέμων θυμοῦ καὶ πλήρης ὀργῆς, χόλον ὥσπερ ἀποπνέων, καὶ μήδ᾽ ἐνιδεῖν δῆθεν ἐθέλων· ἀλλὰ τελέως ἀποστρεφόμενος, κᾀκ ψυχῆς τοῦτον ἀποποιούμενος, ὀψὲ δέ ποτε καὶ μόγις λόγου καὶ λόγου μεστοῦ πικρίας ἠξίωσεν· Οὕτως, ἄθλιε, τῆς ἐντολῆς ἐπελάθου; ταῦθ᾽ ὑπέσχου; ταῦτα προείλου ὅτε τοῦ κόσμου ἀποκεχώρηκας, καὶ παρ᾽ ἡμᾶς ἀναγκάσαντος μηδενὸς γέγονας; οὐκ οἶσθα ἐφ᾽ ὅτῳ σε προσείληφα δείλαιε; Οὐ μέμνησαι πόσων σε καὶ οἵων οὐ προσδεχομένων, τὸ τοῦ τρόπου τάχα κατοπτευσάντων σκαιὸν καὶ δυσάγωγον, μόνος ἔγω γε προσηκάμην, ὡς εἴθε μὴ ὤφελον, καὶ μαθητείας ἠξίωσα, οὐκ ἐπὶ τοιαύταις ταῖς ἐλπίσιν, οὐκ ἐπὶ τοιούτῳ σκοπῷ, οὐ μὰ τοὺς τῶν μονάχων ἱερωτάτους θεσμοὺς, οὐ μὰ τὴν συντηρηθεῖσαν ἀρχῆθεν εὐταξίαν, τοῖς πρὸς ἀλήθειαν nobr>τὸν μονάδα βίον ἀνελομένοις, καὶ τὴν κατὰ Θεὸν πολιτείαν ἀσπασαμένοις, οὐ μὰ τὴν ὁραθεῖσαν ἄνωθεν x Παχωμίῳ τῷ θεσπεσίῳ φαιδροτάτην ταύτην καὶ λαμπροτάτην μελανειμόνησιν· ἀλλ᾽ ἵν᾽ ὡς δέον σε καταρτίσαιμι, καί σε φυσιοῦσαν καθυποτάξας ἅπασαν οἴησιν, ἀπροσκόπτως τὴν πρὸς σωτηρίαν διαβαίνειν καθοδηγήσαιμι. Νῦν δ᾽ ἀλλ᾽ ἔλαθον ἐμαυτὸν ἀποσμήχων αἰθίοπα, ἢ καρκίνον βαδίζειν ὀρθὰ μεταμανθάνειν ἐκβιαζόμενος, ἢ ξύλον σκαμβὸν ἀπευθῆναι πειρώμενος, ἢ εἴτι γε ἄλλο τῶν αὐτόθεν δυσμεταβλήτων, καὶ ἀπὸ φύσεως μεταποῆσαι κατεπειγόμενος· ἔνθεν ἂν καὶ εἰς παραβολὴν γενοίμην, καὶ ἡ παροιμία καθηκόντως ἐπιῤῥηθείη μοι, ἣν κατὰ τῶν ἀφρόνως τι καὶ μάτην μεταχειριζομένων ἐπιφέρειν οἴδασιν οἱ πλλοὶ· καὶ γὰρ ἀνηνύτοις ἐπικεχείρηκα καὶ ἐπὶ ματαίοις ἐσπούδακα, καὶ ὡς ἀληθῶς καθ᾽ ὑδάτων γράφειν τεθέληκα. Ἀλλ᾽ ἔξελθε τὸ τάχος, ἀπ᾽ ἐμοῦ γενοῦ, καὶ τῆς σῆς ὁπίσω πονηρᾶς διανοίας πορεύθητι.

Ὁ δ᾽ ἀπαράκλητα ἐθρήνει πεσὼν, καὶ τὴν αἰτίαν τε ἐξηγόρευε, καὶ πλεῖστα ὑπὲρ συγγνώμης ἐδέετο. Ὁ δ᾽ αὖ γέρων, σοβαρὸς ἵστατο, συχνοὺς κατατείνων τοὺς λόγους, μᾶλλον δὲ μακροὺς ἐπισυνείρων τὺς χλευασμοὺς· τέλος τῆς χειρὸς τόνδε λαβόμενος, Οὐδὲν τὸ ἀπὸ τοῦδε σοί τε κᾀμοὶ κοινὸν, ἔφησεν, ἄνθρωπε· ὅπη γοῦν σοι καὶ βουλητὸν, ἄπιθι. Ἔξεισιν ἐπὶ τούτοις. Ἀλλὰ τίς ἂν ἐντεῦθεν ἐκφράσειε τὰ δάκρυα, τὸν κοπετὸν τὴν κατήφειαν, τὸ τῆς nobr>ψυχῆς πάθος, τὴν τοῦ σώματος τῆξιν, τὸ ἀφόρητον πένθος, τὸ ἀπαράκλητον ἄλγος; Οὐκ οὕτω πάλαι πέπονθεν ὁ Αδὰμ τῆς Ἐδὲμ ἐξωσθεὶς, ὥς γε οὗος ὁ μὴ ματαία κατ᾽ ἐκεῖνον ἐλπίδι κλαπεὶς, ἀλλὰ συμπαθείᾳ τῇ πρὸς τὸν ἀδελφὸν ὑπαχθεὶς, καὶ τῆς τοῦ πατρὸς ἑστίας ὐπὲρ φιλαδελφίας ἀπελαθείς. Ἀλλα μόλις εἰς νοῦν ἔπεισιν (εὑρετικὸν γὰρ ἡ ἀνάγκη, καί πως δὴ τὸ βιαζόμενον πολυμήχανον) ὡς εἰ τοὺς προύχοντας τῶν μοναχῶν προσιῶν καταδυσωπήσειε, καὶ πρέσβεσι σφίσιν ἀποχρήσαιτο πρὸς τὸν γέροντα, ἱκέτας τε αἰδεσίμους προβάλοιτο, ἵλεων αὖθις ἂν ἑαυτῷ θείη, καὶ τῆς προτέρασ μαθητείας καταξιωθείη, καὶ τῆς ἐντεῦθεν σωτηρίας οὐκ ἀστοχήσειε.

Τοῦτο δὴ καὶ ποιεῖ· καὶ ἀπίασιν οἱ σεμνοὶ καὶ δεσπέσιοι γέροντες, ὡς ἂν δὴ τὸν παιδευτὴν τῷ μαθητῇ καταλλάξειαν· καὶ τὸν υἱὸν ἐπαναγάγοιεν τῷ πατρί. Ἀλλ᾽ εὑρέκεσαν καὶ ἀδάμαντος ἐκεῖνον σκληρότερον· οὐδὲν γὰρ ὅτι καὶ παρεδέχετο, οὐδενί πως διεμειλίσσετο. Ως δὲ σφοδρῶς ἐνέκειντο, καὶ βαρυτάτοις αὐτὸν ὑπὲρ τῆς ἀσυμπαθείας ταῖς ἐπιτιμίαις nobr>ἀπεδείκνυον ἀνεχόμενον καὶ μείζοσιν ἤπερ ἐκ τῆς * παρηκοΐας ἐκεῖνον (ἐξὸν γὰρ ἔφασκον [δευτέρα] ἐντολῇ τὸ τοῦ μαθητοῦ διορθώσασθαι πταῖσμα ἐσχάτης ἁμαρτίας, μήτε μὲν μετανοοῦντα προσίεσθαι, μητε τὴν ὑπέρ τοῦ ἐπικλήματος εὐθύνην παραγυμνοῦν) οὗτος ὑπολαβων, Ἀλλ᾽ εἰ παριδεῖν ἔθέλει τὴν τῆς πρώτης παράβασιν ἐντολῆς, τῆς δευτέρας δεῦρο δὴ γενέσθω ταύτης ἐκπληρωτής· ὄλην τὴν λαῦραν περιελθέτω, καὶ τὰ τῶν οἰκιδίων, ἃ δὴ καλοῦμεν y σωτήρια, σαρωσάτω τὰ λύματα. Τοῦθ᾽ ὡς ἤκουσαν, ἀπεστράφησαν τὰς ὄψεις· καὶ οὐχ ἧττον μετ᾽ αἰσχύνης ἢ βάρους ἀπήεσαν, τότε τοῦ ἀνδρὸς σεμνὸν καὶ περίδοξον ἀναλογιζόμενοι, καὶ τὸ τῶν ῥυπασμάτων ἄγος διενθυμούμενοι.

Ἀλλὰ τίπερ ὁ Ἰωάννης; Ὁρᾷ τούτους ὑποστρέψαντας (ἦν γὰρ ἐξότε καὶ εἰσήεσαν, πυθέσθαι τι χρηστὸν ἐκδεχόμενος, καὶ τερμῶς ὑπὲρ τοῦδε τὸν Θεὸν δυσωπῶν) τοίνυν καὶ προσιὼν εὐθὺς ἐρωτᾷ, τί τε ὁ πατὴρ ἐθέλει, καὶ ὅτι γε ὑπὲρ τοῦ ἀμπλακήματος διαπράξασθαι βούλεται. Οἱ δὲ τὴν μὲν πρώτην ἐξειπεῖν οὐκ ἠνείχοντο· ᾐσχύνοντο nobr>γὰρ τὸν ἄνδρα, τῆς τε ἐκ τοῦ γένους περιφανείας, καὶ τῆς ἐξ ἀρετῆς οὐχ ἦττον σεμνότητος. Ὡς δ᾽ οὐκ ανίει ἀνερωτῶν, πρὸ τῶν ποδῶν τε πεσὼν, Ἐξείπατέ μοι Πατέρες ἐβόα, ἐξείπατε τίπερ ὁ ἐμὸς θέλει πατήρ· ἕτοιμος γὰρ ἐκπλήρῶσαι τούτῳ τὸ θελητὸν, καὶ εἰς πέρας ἀγαγεῖν τὸ πρὸς βούλησιν. Μόγις δὴ τότε τὰ τῆς ἐπιτιμίας ὡς ἐ͂ιχεν ἐξαγορεύουσι, τὰς ὄψεις ἀποστραφέντες, καὶ τὰ εἰκότα ἐρυθριάσαντες. Ἀλλ᾽ ὢ καρδίας ἐκείνης συντετριμμένης! ὢ τεταπεινωμένου πνεύματος! οἷς καὶ οὐχ ὅτι γε Θεὸς τοῦτον οὐκ ἐξουδένωσεν ἢ σωτηρίας ψιλῆς κατηξίωσεν, ἀλλὰ καὶ λαμπρῶς ἄγαν προσήκατο, καὶ μεγαλοπρεπῶς προσεδέξατο, καὶ θαυμαστοῖς οἵοις ἠμείψατο γέρασιν. Οὐκ ἔφθη γὰρ ἀκούσας· καὶ λαβὼν μετὰ χεῖρας τὸ πτύον καὶ ἐπωμισάμενος κόφινον, ὡσὰν δὴ καὶ ἐπῶ τῷ διαπαντὸς τούτῳ Θεὸν ορῶντι καὶ αὐτόχρημα καταστάντι νοῒ, οὐχ ἧττον αὖθις ἢ ἐπὶ τῷ πάλαι Ἰσραὴλ ἀνθομολογοῖτο Δαβὶδ καὶ εὐκαιρότατα ψαλμῳδοίη, ὡς ἀπέστησεν ἀπὸ ἄρσεων τῶν νῶτον αὐτοῦ μοχθηροτέρων τε καὶ αἰσχροτέρων δηλαδὴ βασταγμάτων, καὶ ὡς αἱ χεῖρες αὐτοῦ, ἐν τῷ κοφίνῳ ἐδούλευσαν. Διαγκαλισάμενος οὖν τὰ πρὸς ἐκφόρησιν ὄργανα, τῷ πτύῳ δὲ μόνῳ, ἀλλὰ καὶ χερσὶν αὐταῖς διεχειρίζετο τὰ μολύσματα, καὶ πληρῶν τὸν κόφινον ἀνετίθετο.

nobr>Τοῦτ᾽ ἀκουσθὲν ὁ γέρων μειλίσσεται, καὶ δρομαῖος ἐφίσταται, καὶ περιφὺς τῷ τραχήλῳ, περιεπτύσσετο συχνὰ, προσωμίλει ἡδέα· παλινῳδίαν τε ἄγων, τέκνον ὑπακοῆς ἀπεκάλει, καὶ θεῖον κατωνόμαζεν ἄνθρωπον· πλεεῖστά τε ἑαυτὸν ἐμακάριζεν, οἷς ὅτι τοιούτῳ τὴν ἀρετὴν ἐπεστάτησεν, οὕτω μεγάλῳ, οὕτω τελείῳ, οὕτω τοῖς ὅλοις ἀπαραμίλλῳ, καὶ οἷς δὴ τοὺς λοιποὺς παραγκωνισά μενος, τὴν ἡγεμονίαν αὐτὸς ἐκληρώσατο. Ἐπεὶ δ᾽ αὐτάρκως ἔσχε τῶν ἀσπασμῶν, εἴσεισι τὴν οἰκίαν, τῇ λαιᾷ μὲν τῆς δεξιᾶς ἐχόμενος, θατέρᾳ δὲ τῶν νώτων αὐτὸν διαγκαλιζόμενος, καὶ τὸ ἐξ ἐκείνου, οὔθ᾽ ὡς μαθητῇ παιδευτὴς, ουθ᾽ ὡς πατὴρ τέκνῳ χρώμενος ἦν, ὥς τινι δὲ τῶν κρειττόνων φύσεων προσανεῖχε καὶ δι᾽ αἰδοῦς ἦγε, καὶ τα μεγάλα ἐτίμα, καὶ ὡς εἰκὸς ἐσεβάζετο.

Ἐπεὶ δ᾽ οὐκ ἐχρῆν ἐπιπλέον τὸν λύχνον ὑποκεκρύφθαι τὸν μέδιμνον (οὐδὲ γὰρ οὐδὲ μέτριά πως ἐντεῦθεν ἦν ἡ ζημία τῷ εὐσεβεῖ καὶ θείῳ σχοινίσματι, ὡς ἐν βαθεῖ τῷ σκότῳ πλανωμένῳ καὶ δεινὰ πάνυ προσπταίοντι) μήτε μὴν διαπαντὸς, τὴν πηγὴν ἀνακόπτεσθαι δίκαιον ἐτύγχανεν ὂν, τοῦ θείου λαοῦ δίψει θείων nobr>λειποψυχοῦντος ῤημάτων, καὶ τὰ ἔσχατα μικροῦ πνέοντός τε καὶ κινδυνεύοντος, πῶς καὶ τίνα τζρόπον ὅτε λύχνος παῤῥησιάζεται, καὶ τὸ ἄφθονον τῆς θείας ταύθης ἀναστομοῦται ῤεῦμα πηγῆς, τότε χριστώνυμον καταρδεύει λάχος, καὶ τὸ θεῖον ἀναζωοῖ πλήρωμα, Θεῷ τῷ σοφῷ τῶν ἡμετέρων προνοητῇ, καὶ τὰ κατὰ τοῦτο διῳκονόμηται. Θεὸς γὰρ αὖθις παῤῥησιάζεται, πλὴν οὐχ ὡς τῷ Ἀβραὰμ ἐν τῇ σκηνῇ κατὰ πάροδον ἐπιφαίνεται, οὕθ᾽ ὡς τῷ ἐκγόνῳ Ἰακὼβ δια πάλης τε καὶ νίκης διασημαίνεται, πάλης ἐκείνης, ἣ τὸ μέγα προδιετύπου τῆς κοινῆς ἡμῶν σωτηρίας μυστήριον· τὴν κένωσίν φημι καὶ τὴν πρόσληψιν, καὶ τὴν τοῦ προσληφθέντος ἐξ αὐτῆς προσλήψεως θέωσιν. Τοῦτο γὰρ οἶμαι τὸ τὸν Ἰσραὴλ ἐκνικηθῆναι προϋπέφαινε, τὸ τὴν ἡμετέραν ἐπ᾽ ἐσχάτων φύσιν, τὴν τέως ἰσχυρὰν τὴν ἁμαρτίαν καὶ ἀμετάθετον, ξυμπλακῆναι Θεῷ, εἴτουν προσληφθῆναι καὶ τοσοῦτον ἐξ οὗπερ ἦν πεσεῖν, εἴτουν μεταπε σεῖν, ὡς οὐχ ὅ τι γε ἁγιασθῆναι (ἀλλ᾽ ὢ φρικτοῦ μυστηρίου! ὢ τεραστίου καὶ νοῦν καταπλήττοντος, καὶ λόγον συστέλλοντος!) καὶ θεωθῆναι, καὶ ὑπὸ πάσης προσκυνηθῆναι τῆς κτίσεως. Πλὴν οὐχ οὕτω γε Θεὸς καὶ αὖθις παῤῥησιάζεται (ταῦτα γὰρ ἄλλου τύπου, καὶ οἰκονομίας μείζονος προχαράγματα) nobr>νυνὶ δὲ διὰ τῆς αὐτοῦ πανάγνου μητρὸς, τῆς θείας καὶ ἀχειροτεύκτου σκηνῆς, ἐξ ἧς προλθὼν κατηγωνίσατο τὸν ἐχθρὸν, διαγγέλλει τὸ βουλητόν. Ἐπειδὴ γὰρ ἐξ αὐτῆς τε καὶ δι᾽ αὐτῆς ἐπανθρωπήσας τῇ κοινῇ τῶν ἀνθρώπων προσωμίλησε φύσει, διὰ ταύτης καὶ νῦν αὖθις, ἧν ἀγγέλων καὶ ἀρχαγγέλων καὶ πασῶν δυνάμεων προτετίμηκε, καὶ ὁμιλεῖ καὶ διασαφεῖ τὰ πρὸς βούλησιν.

Μιᾷ γοῦν τῶν νυκτῶν ἐπιφαίνεται τῷ πρεσβύτῃ ἡ πάναγνος αὐτὴ Θεοτόκος, καὶ, Τί φησι τοῦτο ποιεῖς; ἵνα τί τε πηγὴν ἀναφράττεις θείων πολυχεύμονα λόγων, καὶ φωστῆρα περικαλύπτεις καὶ συσκιάζεις τὸ φῶς, καὶ νύκτα μεσημβρίας ποιεῖς; Ἄφες τὸν Ἰοάννην κοσμῆσαι λόγοις τὴν Ἐκκλησίαν Θεοῦ. Ἄφες στηρίξαι ταύτην τοῖς ὀρθοῖς δόγμασιν. Ἄφες ἀναλῦσαι τὰ τῶν σοφιστῶν τῆς κακίας περίεργα καὶ γριφώδη προβλήματα. Ἄφες διελέγξαι τὰς ἀπάτας τούτων καὶ τὰ σοφίσματα. Περίπλεως οὖν τρόμου καὶ φρίκης ὁ μοναχὸς ἀφυπνίζεται, καὶ τὸν Ἰωάννην μετακαλεῖται, καὶ Ὦ, φησιν, ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, ἄγε τὸ ἀπὸ τοῦδε τὴν δοθεῖσάν σοι χάριν πρὸς τοῦ κρείττονος παῤῥησίασον, ἐν ἰσχύἳ τὴν φωνὴν ὕψωσον, φθέγξαι ῤήματα θεῖα, καὶ σύνθες λόγους σοφίας πλήρεις τοῖς ἄνωθεν· ὦπταί μοι γὰρ ἡ τοῦ ἡμετέρου σώτειρα nobr>γένους, ἡ πάναγνος Μαριὰμ, οἷς τε πρὸ τοῦ διεκώλυον χαλεπαίνουσα, καὶ ἀνεῖναι τοῦ λοιποῦ σφοδρῶς κατεπείγουσα. Τοίνυν μοι καὶ τῆς εἰσέτι κατασχέσεως σύγγνωθι· σύγγνωθι τῆς ἀφελείας τῷ γέροντι. Καὶ ὃς μὴ μέγα φρονήσας, μηδέτι παρηλλαγμένον ὅλως ἐπιδειξάμενος, ἀλλ᾽ ἐπὶ ταυτοῦ μένων, καὶ τὴν σύντροφον διατηρῶν μετριότητα, τήν τε ἀντισυγχώρησιν ἅμα καὶ τὴν εὐχὴν ἀπῃτει πρὸς τὴν ἐγχείρησιν.

Τίνα δὲ ἄρα τοὐντεῦθεν ἐξέθετο, καὶ ὁποῖά γε συνεγράψατο, μακροῦ πάντως τοῦ χρόνου καὶ τοῦ λόγου δεόμενα· οὐχ ἅπαντα μὲν κατὰ ῥυθμὸν εἴποιμεν, ὀλίγα δὲ λίαν, καὶ ὅσα νῦν ἡμῖν εἰς μνήμην ἥκει δηλώσωμεν, τοῦτο μὲν τοὺς φθάσαντας ἐπελθεῖν ἀναμιμνήσκοντες, τοῦτο δὲ καὶ τοῖς μήπω περιτυχοῦσι γνωρίζοντες. Κοσμεῖ μὲν οὖν τὰ πρῶτα τοῖς στιχηροῖς αὐτοῦ μελῳδήμασι, τὴν τοῦ Σωτῆρος φαιδρὰν ἐξανάστασιν· καὶ οὐχ ἁπλῶς οὕτω κοσμεῖ, πολυειδῶς δὲ καὶ ποικίλως, μελῶν τε διαφόροις εὑρέσεσι καὶ θαυμαστῶς οἵως ἐναλλαττομέναις ἐγγύτησι· κᾂν ταῖς λοιπαῖς δὲ τῶν πανηγύρεων, ἐφ᾽ αἷς ὁ εὐσεβὴς λεὼς ἐνθεάζομεν, ἔντι πάντως προτιθέντες τῶν ὅσαπερ ὁ Δεσπότης καὶ Ρύστης ἐνανθρωπήσας διατετέλεκε· καὶ τὰ εἰκότα ἐπαγαλλόμενοι, κάλλιστά τε καὶ πλεῖστα ξυνέθετο. nobr>Πρὸς δὲ καὶ μνήμας Ἁγίων, τοῖς ὁμοίοις λαμπρῶς κατεκόσμησε, μόνον οὖν οὐκ ἐπαίρει πάντας πρὸς ζῆλον τὸν ὅμοιον, καὶ ὑπαλείφει πρὸς τὴν αὐτὴν μίμησιν· καὶ γάρ πως ἀνδρείους τίθησι κατὰ Μάρτυρας, εἴτω ἂν τύχοι τῶν Μαρτύρων συνείρων τὸν ὑμνητήριον· καὶ πρὸς ἅπαν δὲ προσπαθεὶς σαρκικόν τε καὶ γήἳνον, κατὰ τοὺς ὁσίως καὶ ὑπὲρ τὰ τῇδε βιώσαντας, εἴ τινι πάλιν τῶν οὑτωσὶ ζησάντων τοὺς αἰνετηρίους εἴη συνθέμενος· καὶ καθωραΐσας τοῖς ᾄσμασιν, ἄλλους ἁπλῶς ἐξ ἄλλων τούς τ᾽ ᾄδοντας, τούς τ᾽ ἀκροωμένους, μεταποιεῖ, καὶ συνάμα πάντας πρὸς τὸ κρεῖττον καὶ θειότερον μεταστοιχειοῖ. Ἃ δ᾽ εἰς πλάτος ἄλλως ἐξέθετο, τίς ἂν κατὰ μέρος ἀπαριθμήσαιτο;

Ἐάσω τ᾽ ἄλλα· [ἀλλὰ πῶς] Παρήσω τοὺς ἐγκωμιαστικοὺς τοὺς τὰς σεβασμίους ἑορτὰς περικροτοῦντας, ὂ δὴ πρὸς χορείαν μετακαλοῦνται θειοτέραν ὄντως καὶ κρείττονα; τὴν δὲ πηγὴν, πῶς ἄρα παραδραμοῦμαι τῆς γνώσεως; ἢ πως οὐχὶ καὶ ἐκ παρόδους ταύτης ἀῤῥύσομαι; ἵνα πως πρὸς τὸν ἐφεξῆς δρόμον ἀκμαιότερος γένωμαι, λειποψυχῶν ἰδοὺ ἀπογινώσκων τὸν δίαυλον, καὶ ἀπαγορεύων τὸν στέφανον· ἀλλὰ γὰρ ἐμνήσθην ἐκείνης, καὶ νοῦν παραυτὰ τὸν θήραθεν συναγήοχα· ἐμνήσθην ἐκείνης, καὶ τῷ ὄντι λογικώτερος ἀναδέδειγμαι, χρῆσθαι συνετώτερον nobr>τῷ λόγῳ δυνάμενος· ἐμνήσθην ἐκείνης, καὶ τὸ μεῖζον πάντων, ἀσφαλὴς θεολόγος παρευθὺς εὕρημαι, καὶ νοιρώτερος δή πως γεγένημαι. Ὢ πόσων ἐν ἀκαρεῖ μυστηρίων ἠξιώθην! ὢ εἰς οἵαν κατήντηκα μεγαλόνοιαν· ὑπερπηδῶ τὰ ἀνθρώπινα, διασχίζω τὸν ἀέρα τουτονὶ τὸν ὑγρότερον καὶ περίγειον, ὑπερβαίνω τῶν καθαρωτέρων, ὑπὲρ τὸν αἰθέρα θέω μικροῦ καὶ εἰς τρίτον οὐρανὸν φθάνω, καὶ ἃ οὐκ ἐξὸν λαλῆσαι γλωσσημυοῦμαι, καὶ ἐνθουσιασμοῦ πληροῦμαι, καὶ μακροῦ κρείττων ἐμαυτοῦ γίνομαι· μόνον γὰρ οὐκ ἐν οὐρανῷ διὰ ταύτης ἀνέρχομαι, καὶ θεῖος ὅλος καθίσταμαι, καὶ νοῦς ἄντικρυς χρηματίζω, ἰσάγγελος τὴν κατάληψιν ἀναδείκνυμαι· μανθάνω τὰ τῶν ἀΰλων ὡς παρῆκται δυνάμεων, τὸν ἐννεαδικὸν διάκοσμον, τὸν εἰς τριαδικὸν συναγόμενον, μόνον οὐχ ὡς διατέρακται καὶ γινώσκω καὶ ὑπεράγαμαι· ἐνηχοῦμαι τὰς ἀποῤῥητους ἐκείνων δοξολογίας, καὶ πως δὴ συνεπαίρομαι τὴν ἁπλὴν τριάδα καὶ ὄντως μοναδικὴν, διαφόρως ἀνυμνεῖν καὶ γεραίρειν πολυειδῶς· ἐνοοῦμαι τὰς τρεῖς τῆς ὑπερφυοῦς οὐσίας καὶ ὑπερουσίου φύσεως ὑποστατικὰς ἰδιότητας, πρὸς δὲ, ὅσπερ δὴ ταύτην καὶ μίαν οὐσίαν τῶν τριῶν καταλαμβάνω προσώπων, οὕτω καὶ μίαν ἐξουσίαν ἐπιγινώσκω nobr>καὶ δύναμιν, ὅθεν καὶ ἔνα καὶ ἀληθῆ ταύτην Θεὸν, καὶ μόνον τῶν ὄντων τριττῶς ἀπερίγραπτον καὶ ἀληθῶς ἀκατάληπτον τὸ θαυμάσιον καὶ καταλαμβάνω σέβομαι. Οὐ γοῦν φθάνω διαιρῶν εἰς τρία, καὶ συνάπτω πρὸς ἒν, τὸ μὲν τοῖς χαρακτῆρσι, τὸ δὲ τῇ ἐκουσίᾳ, τῇ μοναρχίᾳ, τῇ ὁμοουσιότητι, τῇ τε πρὸς τὸ πρῶτον αἴτιον τῶν ἐκ τοῦ πρώτου καὶ αἰτιατῶν συμφοΐᾳ καὶ ἀπαραλλάκτῳ ταυτότητι, οὕτως ἐπαίρομαι, οὔτω κουφίζομαι, οὕτω θαυμασίως ἀνάγομαι, καὶ ὅλως τῶν ἐνταῦτα μετεωρίζομαι·· καὶ θειότερος ἀποκαθίσταμαι καὶ φαιδρότερος.

Μῦθος μὲν γάρ τις καὶ ποιητικὴ τερατεία, μᾶλλον δὲ γραώδης ἀνάπλασις, ὅτι καὶ ἐξίσης ἃ μὲν τὰ βρεφύλλια οἱ δὲ τοὺς νηπιώδεις ψυχαγωγεῖν ἔχουσι τοῖς καὶνοτέροις ἀκούσμασι· μῦθος οὖν, τὸν ἡλιον ἐς ὠκεανὸν κατείγειν, κἀκεῖθεν λελουμένον ἀνάγειν λαμπρότερον. Πλὴν ἔστι μῦθος, πάλαι μὲν θρυλλούμενος, νῦν δὲ διαπαιζόμενος· τῆς δέ γε ζωηῤῥύτου ταύτης πηγῆς, μᾶλλον δὲ τοῦ ἀπλέτου τοῦδε τῶν λόγων, πελάγους, καὶ ἀδιεξιτήτου τῆς σοφίας βάθους, οὐκ ἔστιν ὃς ἂν εἰ καί τι μικρὸν ἀποστίλβοι, ἀστέρισκος εἴγε τύχοι ὢν ἀφανὴς, καὶ οὐχ ὅτι κατὰ τὸν μέγαν τοῦτον ἥλιον ἀκτινοβολῶν, καὶ τὰ nobr>πέρατα διαυγάζων, ὡς ἀπ᾽ ἄκρων φθάνων ἐις ἄκρα, καὶ πάνθ᾽ ὁμοῦ τῆς αἴγλης πληρῶν· ὁποῖοί τινες οἱ πρὸ τούτου καὶ μετὰ τοῦτον ἐκλάμψαντες φωστῆρεσ παγκόσμιοι, τὴν οἰκουμένην λαμπρύναντες, Βασίλειόν φημι καὶ Γρηγόριον τοὺς ἀκλονήτους τῆς εὐσεβείας προβόλους, τοὺς στεῤῥοὺς τῆς ἐκκλησίας θεμέθλους, τὰς ἀῤῥαγεστάτας βάσεις τῆς πίστεως· (ταῦτα γὰρ οὗτοι πάντα δεόντως ἀκούοιεν, τάχα δὲ καὶ τὰ ὑπὲρ ταῦτα καθηκόντως ἄγαν κατονομάζοιντο) πρὸς δὲ τούτοις καὶ μετὰ τούτων, Ἰωάννην τὸν τὴν γλῶτταν χρυσοῦν, τὸν ὁμώνυμον τουτῳῒ καὶ ὁμότροπον, καὶ τοῖς πᾶσι πάντη κατάλληλον· οὐ δὲ γὰρ ἂν φαίην ἐφάμιλλον ἢ συνάμιλλον, ἀλλ᾽ ὄντως ἀκριβὲς ἀπεικόνισμα, ὡς πρὸς εὐφυὲς ἐκεῖνον ἀρχέτυπον, καὶ διαγινώσκω τοῦτον καὶ ἀποφαίνομαι. Πλὴν ἀλλ᾽ οὐκ * ἀῤῥυσάμενον, καὶ τῶν τινα καθ᾽ ἡμᾶς τῶν ἀμυδρῶς δῆτα πεφωτισμένων, καὶ ἀκτῖνος ὥσπερ ἀποπάλσει διηυγασμένων, μὴ ὅλον ἀνελθεῖν φωτεινότατον, καὶ ὅλον φαιδρότατον, καὶ ὅλον θεοειδέστατον;

Τί μοι λέγειν λοιπόν; ὡς παρεῖται Σταγειρίτης μετὰ τῆς γριφώδους τεχνολογίας, καὶ τῆς πολυσχιδοῦς περὶ φύσεως καὶ φυσικῶν ἀρχῶν ἐκθέσεως; ὡς παρῶτται μετὰ τῆς ὑψηγορίας nobr>(ὀκνῶ γὰρ φάναι θεολογίας) καὶ τῶν οὐκ ἀσφαλῶν περὶ ψυχῆς γνωματευμάτων, ἢ τερατευμάτων μᾶλλον εἰπεῖν, ὁ πολὺς Ἀθηναίοις Πλάτων καὶ τοῖς Ἕλλησι διαβόητος; ὡς ὁ λοιπὸς τῶν φιλοσόφων ὅμιλος έκείνοις δοξῶν, μᾶλλον δ᾽ ἐναντίων, κατέγνωσται; ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐατέον εἰ καὶ μεγάλαττα τυγχάνει· καὶ ἀληθῶς ἀξιάγαστα. Ἄγε δὲ καὶ αὖθις τὴν ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας παρρησίαν τοῦ μάκαρος ἀναλάβωμεν, καὶ τὸν ζῆλον ὃν κατὰ τὸν Φινεὲς ἔσχηκε, κατὰ τῶν ἐκπορνευσάντων ἐν τοῖς σφετέροις αὐτῶν διανοήμασιν, εἴτ᾽ οὖν τολμήμασιν, καὶ αἰσχρῶς ἄγαν ἀπερυθριασάντων κατὰ τῶν ἀχράντων καὶ σεβασμίων εἰκόνων· εἰκόνων (ἀβάλε τόλμης!) ἃς εἰς ἀνάμνησιν τῆς ὑπὲρ ἡμῶν τοῦ Σωτῆρος ἐνανθρωπήσεως, καὶ τῶν ὑπὲρ ταύτης διαθλησάντων ἢ καὶ σεμνῶς ἄλλῶς ἄλλως καὶ κατὰ Χριστὸν ζησάντων Ἁγίων, ἄνωθεν εὐθὺς καὶ ἀπ᾽ αὐτοῦ κηρύγματος τὸ Χριστώνυμον ἀνατυποῦν παρειλήφημεν πλήρωμα. Καὶ γὰρ ἀκοντίζει, εἰ καὶ μὴ παρὼν ἀλλὰ πόῤῥωθεν, κατὰ τῶν ἀκολάστων γνώμῃ καὶ αἰσχρῷ λογισμῷ βεβηλωσάντων ἢ καὶ παντελῶς διαγραψάντων τὰ ἅγια· βάλλει καθά τινι δόρατι, εὐστόχῳ λίαν ἐπιστολῇ, τὸν τοῦ πρώτως τῆς ἀληθείας ἐξολισθησάντος λέοντος ἔγγονον, περὶ τοῦ καὶ ἔφθην προεριηκὼς μετριάττα, καὶ ἐκ πολλῶν nobr>ὀλίγα τῶν ἀνιστορημένων περὶ ἐκείνου ἀναλεξάμενος· γνωριῶ δ᾽ οὖν ὑμῖν καὶ τὸν ἐξ ἐκείνου, καὶ κατ᾽ ἐκεῖνον (βούλεσθαι γὰρ ἴσσως) δεδηλωκὼς ἐξ ὀνόματος. Κωνσταντἳνος οὗτος, ὃς οὐχ ἧττον εἰ μὴ καὶ μᾶλλον κατὰ τῆς εὐσεβείας λελύττηκεν, ἡ δυσωδεστάτη ψυχή, ὁ κοπρόφυρτος ἄνθρωπος. Οὐκ ἀνέχομαι, ἢ μᾶλλον βδελύττομαι τὸν ἐν τῷ βαπτίσματι κατὰ τοῦ ὀρθοῦ δόγματος, μᾶλλον δὲ κατ᾽ αὐτοῦ τοῦ βαπτίσματος, οὐκ οἶ δ᾽ ὅπως, ἑπισυμβαντα τούτῳ, πρὸς φοιβασμὸν ἢ, ἀληθέστερον εἰπεῖν, σαφῆ τοῦ γενησομένου προδήλωσιν, εἰς ἐπήκοον ἐξειπεῖν.

Οὗτος εἰς ἄνδρας ἐλθὼν, ὡς εἴθε μὴ ὤφελε, τί μὲν τῶν ἀθέσμων οὐκ ἔπραξε; τι δὲ τῶν αἴσχρῶν οὐκ ἐποίησε; χεῖρον τοῦ γεγεννηκότος τὸ τοῦ Θεοῦ ἐθνος ἐμίανεν. Ἀλλ᾽ εὖγε εὐστοχωτάτης τοῦ Ἁγίου βουλῆς! εὖγε καιριωτάτης πληγῆς! Φινεὲς μὲν γὰρ τὸν Ἰσραηλίτην τῇ κακίᾳ συνδιετήρησε, καὶ ἀνετείνετο δόρυ, καὶ ἐστηλίτευσε τὸ ἁμάρτημα; καὶ τὸ ἀπ᾽ ἐκείνου τοὺς λοιποὺς ἐσωφρόνισε· πλὴν ἐφ᾽ ἑνὶ τὸ τόπῲ ἀνέσχηκε, καὶ μόνους τοὺς παρατυχόντας τῆς ἁμαρτίας ἀνακεχαίτικεν. Ὁ δὲ τὸν ὑπὲρ Θεοῦ ζῆλον οὗτος πολὺς, ὁ τὰ ὑπὲρ ἡμᾶς συνετὸς, καὶ τὰ καθ᾽ ἡμᾶς νουνεχὴς, κατηκόντισε μὲν, καὶ τῷ κακῷ nobr>τὴν κακίαν συνεξεκέντησεν· ἁπανταχῆ δ᾽ ἀθρόον ἀνέδειξε, καὶ ἐν ἀκαρεῖ τοῦ χρόνου πάντας συνέστειλεν, γράμμασι τοῖς αὐτοῖς πᾶσι πανταχῆ τὴν ἁμαρτίαν ἀνακαλύψας, καὶ θριαμβεύσας τὸ παρανόημα. Εὖγέ σοι τοῦ κατὰ Θεὸν ζήλου μάρτυς ὄντως ἀναιμακτι! εὖγε τοῦ διαπόρου πρὸς τὸν Θεὸν φιλρου! εὖγε τῆς ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας παῤῥησίας! ὑπέρευγέ σοι τοῦ περιφανοῦς καὶ ἐξατρέστου τῆς ψυχῆς παραστήματος, ὑπὲρ τῆς ἀληθείας κηρύγματος!

Ἀλλὰ τί γοῦν οὑτος μὲν οὕτω πρός τε Θεὸν καὶ τὰ ὑπὲρ Θεοῦ, Θεὸς δ᾽ οὐ προσίετο, ἢ οὐκ ἐν τοῖς μάλιστα προσεδέχετο; καὶ ὅπως τοῦτον ἐ͂ιχε Θεὸς μάνθανε, καὶ ὅπως προσελάμβανεν ἄκουε· Ὑποβάλλει τῷ τῶν Ἱεροσολύμων προστατοῦντι καὶ τὸν θρόνον κατ᾽ ἐκεῖνο καιροῦ τοῦ Ἁδελφοθέου διέποντι, Ἰακώβου λέγω τοῦ διαπρυσίου τῆς ἀληθείας διδασκάλου καὶ κήρυκος (τὸ δ᾽ ὅπως ὑποβάλλει παρίημι, ἀοράτως γὰρ καὶ δι᾽ ἐπιπνοίας τοῦ πνεύματος) Πρεσβυτέροις τοῦτον συγκαταλέξαι, καὶ τῶν κάτω θύτην μυστηρίων ἐκτελέσαι τὸν τῶν ἄνω καὶ οὐρανίων ἐπάξιον. Καὶ ὃς χρίει τὸ τάχος μεταπεμψάμενος, καὶ τοῖς ἱεροθύταις συντάττει, ὡς ἂν δὴ τὸ μέγα θύμα καλλιεροίη Χριστὸν, τὸ τυθὲν μὲν ἅπαξ, θυόμενον δ᾽ εἰσαιεὶ, ὑπὲρ τῶν ἅπαξ μὲν πεπτωκότων καθ᾽ ἑκάστην δὲ διασαλευομένων nobr>ἡμῶν. Τί δὲ Θεὸς μὲν οὕτω πως ἔχρισε, καὶ οὕτως ἀνέδειξεν, ὁποἳόν τε ἐ͂ιχε καὶ τοῖς πόῤῥωθεν διεδήλωσεν; Ὃ δ᾽ ὠλιγόρησεν, ἢ καθυφῆκεν, ἢ τῆς κατ᾽ ἀρετὴν συντονίας ὅλως ἠμέλησεν; Οὔμενουν οὐδαμῶς· μακρῷ γὰρ πλείων ἐντεῦθεν τὴν προθυμίαν ἐφάνη, καὶ πολλῷ τινι θερμότερος τὸν τοῦ σώματος ὑπωπιασμὸν ἀνεδείχθη, τήν τε ταπείνωσιν ὑψηλότερος, καὶ πρὸς πᾶσαν ἄλλην ἀρετὴν ἀκμαιότερος. Ὡς γὰρ ἄν τις τῶν τὰ τῇδε περιπολούντων ἀρχεῖα, μείζονος ἐπιβὰς ἀξίας, ἐνεργέστερος κατασταίη καὶ προθυμότερος, εἴπερ εὐλόγως πρὸς τοῦ τετιμηκότος ἐγκριθείη, καὶ αὐτός γε πρὸς αὐτὸν ἐπιλογίσαιτό οἱ τὸ ὀφειλόμενον, καὶ τὸ δίκαιον ἐπικρίνειεν· ὡς δὲ καὶ οὗτος, πρὸς τοῦ ἄνω Βασιλέως, τοῦ μόνου ἀγαθοῦ, τοῦ μόνου ἀλαθήτου Δεσπότου, τὸ τῆς ἱερωσύνης δεδεγμένος ἀξίωμα, τὸ μέγιστον ἀξιωμάτων καὶ τιμιώτατον, καὶ μόνοις τοῖς κατὰ τὸν μέγαν τοῦτον πρὸς ἀλήθειαν καταλαμβανόμενόν τε καὶ συντηρούμενον, εὐθυμότερόν τε τῆς λειτουργίας ἐπείληπτο, καὶ πρὸς τὴν τῆς ἀρετῆς ἐργασίαν συντονώτερον διεγήγερτο. Ἀλλ᾽ ἐπείπερ οὕτω γενναίως, οὐχ ὅτι πρὸς πένταθλον, ἀλλ᾽ εἰς μυρίαθλον (ὡς καὶ φάμενος ἔφθην) ἀποδυσάμενος, θαυμαστὰ οἷα ἐπιδείξαιτο· καὶ ὅτι γε πλείστην ἐμβάλοι τῷ θεάτρῳ τὴν ἐκπληξιν· nobr>ἦσαν δὲ ἄρα τὸ θέατρον θεῖοί τε πληροῦντες Ἄγγελοι, οἳ καὶ τῶν ἀγώνων ἦσαν τοῦτον ὑπεραγάμενοι· καὶ δαίμονες περιτρέχοντες, οἱ καὶ ἀντικαθιστάμενοι τούτῳ, καὶ πολυτρόπως ἀντεπιόντες, καὶ πολυμηχάνως ἀντεγειρόμενοι, οὓς καὶ οὐχ ἧττον εὐτέχνως ἢ γενναίως κατηγωνίσατο.

Ἐπεὶ δοῦν οὕτω ταῦτα διένυτο, ἀγέραστον δ᾽ ἐπιπλέον καταλιπεῖν οὐκ ἦν τάχα πρὸς τοῦ στεφοδότου Θεοῦ, ὃν καὶ ἀγωνοθέτην προυστήσατο, καὶ πρὸς ὃν ἀρχῆθεν ἀφορῶν, ἑαυτοῦ τε ὁσημέραι πλείων ἐγένετο, καὶ τοῖς ἄθλοις ἀκμαιότερον ἐπετείνετο, τέλος δὲ καὶ τὰ μεγάλα διεπράξατο καὶ κατώρθωσε. Τί τὸ ἐντεῦθεν καὶ γίνεται; Τῶν μακρῶν ἀναλαβεῖν ἐθέλει πόνων Θεὸς, καὶ τοῖς περὶ αὐτὸν λογάσι συγκαταλέξαι, καὶ τῶν καρτερῶν ἀγώνων διαναπαῦσαι, τοῦτο δὲ καὶ ποιεῖ. Τοίνυν καὶ ἐπιτρέπει τοῖς τῶν ἀγώνων θεαταῖς Ἀγγέλοις ἢ ἀγασταῖς, καὶ οἳ λαμπρὰν λαμπρῶς τὴν μακαρίαν ἀνειληφότες τοῦδε ψυχὴν, ἐς οὐρανοὺς ἀναφέρουσι, καὶ ταῖς τῶν ἁγίων ψυχαῖς σεπτῶς ἄγαν συγκατατάττουσιν. Ἀλλ᾽ ἴσως οὐ μικρά τις ἂν ἀμφισβήτησις τοῖς τῶν ἁγίων ἐκεῖ συνεπεπτώκει χώροις, ὅπη τε ὁ θεῖος ἀνὴρ οὗτος τετάξεται, ἴσως δ᾽ ἂν καὶ ποίου προσταίη nobr>χοροῦ τῶν περὶ Θεόν. Ἡ μὲν γὰρ ἱερὰ τῶν μαρτύρων πληθὺς εἰς ἑαυτοὺς ἂν μετεκαλοῦντο, ἐπειδὴ καὶ λαμπρῶς ἄγαν οὗτος ἀνωμολόγηκε τὴν ἀλήθειαν, καὶ μικροῦ δεῖν τὰ ἔσχατα πέπονθε, κᾂν εἰς μετριώτερον οἱ θυμοὶ τῷ τυράννῳ λωφήσειαν, καὶ ἀφαιρεθείη μόνης τῆς δεξιᾶς, τάχα γε ἄνωθεν ἐπισχεθέντος, ὡς μὴ ἂν ἐξ ἀνθρώπων τοιούτων προ ὥρας καλὸν γένοιτο, καὶ στερηθείη λόγων ὁ βίος, οὓς ἤμελε συνθεὶς εἰς νέωτα στηρίξαι τε καλῶς τὴν ἐκκλησίαν Χριστοῦ καὶ κατακοσμῆσαι θαυμασιώτατα. Μικρὸν γὰρ πρὸς τάδε, πλούτου τε μνημονεύειν, καὶ περιφανείας λέγειν ἀφαίρεσιν, ὅτι καὶ ἀποστόργως πρὸς τὰ τῇδε ἐκ παιδὸς εὐθὺς ἐ͂ιχε, καὶ ἁπαξάπαντα τοῦ μηδενὸς ἠξίου. Οἵ τε δὴ ἄλλως τὴν ἐκκλησίαν στηρίξαντες, πρὸς ἑαυτοὺς ἂν μεθίστων, καὶ τὰ εἰκότα ἐπεσεμνύνοντο πάνυ γε ὡς πλεῖστα περὶ εὐσεβείας καὶ συγγραψάμενον καὶ διδάξαντα· τί δὲ καὶ οἱ τὸν ὑγρὸν καὶ λελυμένον τὸν ἡμέτερον τουτονὶ βίον ἀποστέρξαντες, τὸν δ᾽ ἐρημικὸν ἑλόμενοι καὶ τραχύτερον; οὐκ ἂν δὴ ἐγκαλλωπισθῆναι καὶ οὗτοι συνταχθέντι σφίσιν ἠσπάσαντο; καὶ μάλα ἂν εἰκότως· τίς καὶ γὰρ τοῦδε μᾶλλον τὸν βίον καὶ τὰ τοῦ βίου ἀπέστραπται, καὶ πλείω καὶ μείζω περιεώρακε, καὶ ἁπλῶς τοῦ μηδενὸς διακέκρινεν ἄξια τὰ nobr>τοῖς πολλοῖς τιμώμενα τοῦ παντὸς, καὶ μόνῳ συνέζηκε τῷ σταυρῷ, γυμνὸς ἁπάντων κατηκολουθηκὼς τῷ Χριστῷ;

Οἶμαι δ᾽ ὡς καὶ αὐτὸς ὁ βροντῆς ὑιὸς μετονομασθεὶς, διὰ τὴν ὑψηγορίαν πάντως καὶ τὴν φρικτὴν θεολογίαν, οὐχ ὅπως ἂν ἑαυτῷ καὶ τοῖς καταυτόν τε καὶ σὺν αὐτῷ, συγκαταλεγῆναι χρῆναι τοῦτον ἐπέκρινεν· ἀλλὰ καὶ δι᾽ ἔργου ἂν ἐπεποιήκει, καὶ λόγους εὐλόγους ἐπενηνόχει, καὶ μικροῦ ἐπεμαρτύρατο τὴν ἰσότητα. Ἦ γὰρ οὐ δεόντως ἀκριβῆ καὶ τοῦτον ὡς ἑαυτὸν θεολόγον παρέστησεν; οὐ παρθένον; οὐ τῶν πρὸ ἀιώνων μυστηρίων ἐκφάντορα, καὶ τῶν ἐπ᾽ ἐσχάτων καὶ δι᾽ ἡμᾶς διαπρύσιον ὡς ἁληθῶς κήρυκα; Εἰ δὲ καὶ μὴ ἐπὶ τὸ τοῦ Κυρίου Κυρίου στῆθος ἀναπεσὼν ἔτυχεν, ἀλλὰ τοῖς τοῦ Κυρίου λόγοις ἀνεπαύσατο, κᾀκεῖθεν δὴ καὶ οὗτος ὡς ἐξ ἀκενώτου πηγῆς δαψιλῶς ἄγαν τὴν σοφίαν ἠῤῥύσατο· εἰ μὴ τὴν πάναγνον ἐνεχειρἰσθη καὶ θεομήτορα (ἐπ᾽ ἄλλοις γὰρ διοικονομηθῆναι ταῦτα τοῖς χρόνοις πρὸς τῆς μεγάλης καὶ ἀκαλήπτου προνοίας ἀφώριστο, καὶ οὐ τοῦ κατὰ τὸν μέγαν τοῦτον ἦσαν καιροῦ) ἀλλ᾽ οὖν καὶ ἀνελάβετο τὰ ὑπὲρ αὐτῆς, καὶ ὥσπερ ταύτην ἰδιοποιησάμενος κατεκόσμησε· καὶ οὐχ ὅτι γε πολλὴν ἐπὶ ταύτῃ τὴν αἰδῶ συνετήρησεν, ἀλλὰ καὶ πᾶσιν ἄλλοις ἐνέβαλε· κᾄν εἰ μὴ παρέτυχε τῷ σταυρῷ, ἀλλ᾽ ἠσπάσατο τὸν σταυρὸν, καὶ nobr>παρ᾽ ὅλον τὸν αὐτοῦ βίον μόνον οὐ παρίστατο δι᾽ ἀναπολήσεως· καὶ κατεψηφσμένον ἑώρα τὸν Ἰησοῦν καὶ γυμνὸν ἐπὶ τούτου τὸν Σωτῆρα κρεμάμενον, καὶ τὸ πάθος συνενόει, καὶ τὴν κοινὴν σωτηρίαν ἀνελογίζετο, ὅθεν δὴ καὶ ἐπιμᾶλλον τὴν σάρκα τε ταπεινον καὶ τὸ πνεῦμα συστέλλειν ἐπήρετο. Πλὴν ἀλλ᾽ εἴθ᾽ οὗτος καὶ οἱ σὺν τούτῳ, εἴτε μὴν ἄλλος, ἄλλς, εἴθ᾽ ἕτερος θείου τοῦτον προαγορεύσας χοροῦ, παρὰ διαιτητῇ Θεῷ τὴν νικῶσαν ἠνέγκατο, μόνῳ ἂν Θεῷ καὶ τοῖς περὶ Θεὸν εἴη γνωστόν· ὅτι δὲ καὶ παρὰ Θεῷ καὶ ἐν τοῖς μάλιστα τῶν περὶ Θεὸν τέτακται, ἐξ ὧν τε εἰρήκειμεν καὶ ἐξ ὧν πάνυ δὲ πολλῶν παρελίπομεν, εὔδηλόν τε καὶ γνωριμώτατον.

Τοίνυν δεῦτε δὴ χορὸς εὐσεβῶν, δυσωπήσωμεν καὶ θερμῶς αὐτὸν ἱκετεύσωμεν, μεμνῆσθαι ἡμων πρὸς Θεὸν καὶ ὑπερεντυγχάνειν τούτῳ διηνεκῶς τοῦ κοινοῦ τε ἅμα καὶ τῆς ἐκκλησίας πληρώματος· ὃ καὶ νῦν οὐχ ἤττον ἢ τούτου περιόντος ὁ ἀρχέκακος διενοχλεῖ σατανὰς, καὶ ἰδίᾳ ὑπερηγορεῖν τοῦ καθέκαστα· ὡς καρτίσαι μὲν πάντως κοινῇ ἐις τὴν κατὰ Θεὸν ὁμόνοιάν τε καὶ σύμπνοιαν, ῥυθμίσαι δὲ καὶ ἕνα καθ᾽ ἑαυτὸν ἔκαστον διαλῦσαί τε τὴν ἐπέχουσαν τὸ πᾶν τόδε σκοτόμαιναν, καὶ διασκεδάσαι τὴν καταιγίδα, καὶ τὸ δεινὸν nobr>καταστορέσαι τῆς ἐκκλησίας κλυδώνιον, καὶ ἰδία δ᾽ αὖ καὶ καθ᾽ ἔνα πρὸς εὔδιον καὶ σωτήριον διἳθύναι λιμένα, τὰ τῶν ἐμπαθῶν λογισμῶν κατευνάσαντα κύματα, τὰς βιωτικὰς δῆτα μεριμνὰς, τὰς ἀγρίας τῆς ψυχῆς λαίλαπας, ὑφ᾽ ὧν ὁ κυβενήτης νοῦς περιτρέπεται, καὶ τῶν οἰάκων ἄκων μεθίεται τῆς ἐπιστατικῆς τῶν ψυχικῶν δυνάμεως, καὶ ναυτιᾷ, καὶ ἰλιγγιᾷ, καὶ καθάπαξ ἐξαπορεῖ, καὶ ταῖς ὑπ᾽ αὐτὸν δυνάμεσι συγαταβαπτίζεται, καὶ βυθῷ ἀπωλείας συγκαταδύεται· ἃς σύμπλους μὲν ἔλαχε καὶ πρὸς ἐμπορείαν συνερίθους γαλὴνιον, συνναυαγήσας δέ πως καὶ συμπεριτραπεὶς, ἀπόλλυσί τε καὶ συναπόλλυται.

Ἀλλὰ δεόμεθά σου, Μάκαρ, καὶ πρό σου τὸν ἱκέσιον, καὶ νῦν μὲν αὐτόθεν τὰ καθ᾽ ἡμᾶς ἴθυνε, καὶ πρὸς σωτηρίαν καθοδήγει, καὶ τῆς θείας ἐδὲμ κατασκήνωσιν, εἰς δὲ αὖθις καὶ μετὰ τὴν ἀνάλυσιν πρόστηθι θερμῶς· ὡς ἄν γε τῆς αἰωνίου μὴ ἀστοχήσαιμεν ἀπολαύσεως, καὶ τῆς ἀκηράτου τρυφῆς μὴ ἐκπέσοιμεν, κᾀμοὶ λιπαρῷ σύγγνωθι, καὶ τῆς ἐγχειρήσεως ἴλαθι· ουδὲ γὰρ ἐξ αὐθαδείας ἢ πρὸς ἐπίδειξιν, ἀλλ᾽ ἐκ πολλῆς ὡς οἶσθα τῆς εὐνοίας καὶ εἰλικρινοῦς τοῦ φίλτρου, ἣν παιδόθεν ἔσχον πρός σε καὶ τὰ σὰ συγγράμματα καὶ πονήματα, τοῖς nobr>περί σού τε λόγοις ἐπεβαλόμην, καὶ τοῦ κατὰ δύναμιν οὐχ ὑστέρησα. Ναὶ σύγγνωθί μοι, καὶ δέξαι τόνδε τὸν λόγον εὐφημητήριόν τε ἅμα καὶ ἱκετήριον, καὶ περίεπε μὲν τῇδε καὶ τὰ ἐικότα κατάρτιζε, ἐν λόγοις, ἐν πράξεσιν, ἐν διανοήμασιν, ἐν βουλεύμασιν ἐπὶ πᾶσί μοι καθάπαξ συνιστάμενός τε καὶ συναιρόμενος· μετὰ δὲ τὴν ἐνθένδε καὶ ἐξ ἀνθρώπων μετάστασιν, ἀντιλήπτωρ θερμὸς ἐπιφάνηθι, καὶ δεξιὸς πρὸς Θεὸν ὑπερήγορος· ὡς ἂν μὴ τῆς κρείττονος γενοίμην λήξεως ἔκπτωτος, καταδικασθεὶς ἐκ τῶν πράξεων, ἀλλὰ συνταχθείην τοῖς τῷ θεανθρώπῳ λόγῳ παραστησομένοις ἐκ δεξιῶν, καὶ τῆς μακαρίας ἐκείνης φωνῆς ἀκούσαιμι, καταξιούσης τῆς παρὰ τοῦ ἀνάρχου πατρὸς κυρωθείσης ἄωθεν εὐλογίας, καὶ μεταδιδούσης τῆς ἀλλήκτου μακαριότητος, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ αὐτοῦ τε τοῦ ἀγεννήτου Πατρὸς, καὶ τοῦ συναἳδίου Υἱοῦ, καὶ τοῦ παναγίου καὶ ἀγαθοῦ καὶ ζωοποιοῦ Πνεύματος, τῆς μιᾶς ἐξουσίας, τῆς μιᾶς βασιλείας, τῆς μιᾶς καὶ φύσεως καὶ θεότητος, ᾗ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις· νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

Benedic Domine.

[1] b>Ioanni orationem! Damasceno encomia! Quo igitur pacto in ipso limine non torpebo, [Argumento difficili territus orator,] & priusquam ad certamen exuar non aufugiam? Ad immittendam in inexpletum sapientiæ profundum vastumque sermonum pelagus orationis naviculam impetum arripui; & quomodo non cum horrore navigationem aggrediar? ingressus vero, quomodo non subito repletus terrore, neglectis gubernaculis depositoque ulterius progrediendi conatu, non protinus ad regressionem convertar? Fateor equidem quod non satis mature consideravi magnitudinem argumenti, neque ut sic dixerim substiti, speculando quo me propositum meum proveheret. Circumdedit me fluctuum inter se collisorum æstus, & tamquam in tempestatȩ conturbatæ menti offusa est caligo; ideoque ab ipsis carceribus, ut proverbio dicitur, me subiit pœnitentia, seu potius in ipsa navis solutione anchoram tollendo fatiscens, penitus defeci atque ambiguus substiti, incertus quomodo gubernarem aut quo mentis dirigerem intentionem. Magnum est profecto, quod faciendum suscepi: verum, sicut in maximis quandoque tempestatibus, fax opportune elata apparuit, & faustus quidam splendor pertransiit, [confirmatur fiducia in Sancto locata:] qui illuminato mentis oculo & mentem implevit fiducia, & universum gubernandi modum indicavit, ac bonam quodammodo spem felicis in portum appulsus ostendit. Qualis vero splendor? aut quæ fax? Beati hujus divinique & mundum illustrantis luminaris radius atque exortus. Hic enim statim atque confirmata memoria mentem ad ratiocinandum illuminavit, manifestavit etiam quanta apud Dominum valeat gratia; simulque ostendit quomodo per invia possit mihi viam aperire Deo proximus ac veluti deificatus; Deo, inquam qui suam in arduis implicatisque negotiis libenter ostentat potentiam, & solo nutu patrat miracula, opinionem omnem excedentia.

[2] Faustis ergo auspiciis solvo, & claris in altum provehor plausibus: confido etenim quod magnus hic vir, de quo sermonem institui, quemque nunc mihi proposui in nobile orationis argumentum, subsistenti in se Verbo increatæque Dei Sapientiæ adstans, [Deoque invocato] & cum beata ac per seipsam bona Trinitate conversans, cui dum viveret sincere servivit ejus quoad licuit imitator, non tantum tolerabit quod pro mea tenuitate offero, verum etiam adjuvabit & auxiliarem dexteram porriget, felicemque cursum præbebit sermoni, & mecum ut ita dicam suscipiet conatum effectui mancipandum. Age ergo, magna fax veritatis & luminare cognitionis Dei, appare, meamque orationem rege, & quo decet flecte. Hinc meus jam incipiendus est labor: Deo tamen prius invocato, ut me, gloriæ tuæ causa, supra spem omnem, edoceat sapientiam; aliisque frequentibus in te collatis honoribus adjiciat istud, quod ostendes in me adjuvando, miraculum. Equidem licet ante me alii nonnulli iis, qui divinam sicut tu conversationē excoluerunt, & supra humanæ vitæ normam elevati terrena deseruerunt adhuc in mundo viventes, [statuit encomium ordiri a patria,] tamquam Angeli cum luto compacti; licet, inquam, alii nonnulli haud præsumpsissent patriam istiusmodi hominibus aliam adscribere, aliam nuncupare civitatem, ipsosque aliunde natos profiteri; primus id de te auderem, & cælum patriam tuam esse assererem, contribulesque ac cives tuos divinas istic mentes præstantioresque naturas, materia & perturbationibus nostris superiores; atque hoc faciens forte attingerem scopum, certe non nisi veritati congrua prædicarem. Quoniam tamen prævenientes me alii, de aliis tibi in virtutis honore similibus ita sunt locuti; per diversam ego viam progrediar, scilicet per tritam vulgo expeditamque, quæ ad ejus qui commendatur genealogiam perducit, atque a majoribus ipsumque prægressis incipiens, in ejus, quem sibi proposuit, laudes descendit.

[3] Ab Oriente exortus est hic Lucifer, divino effulgens lumine, unde etiam Salvator humanam indutus carnem, [qua fuit in Oriente] veluti sol mente perceptibilis temporaque excedens apparuit, exinde terminos mundi suis divinis sermonibus veluti radiis quibusdam illustrans, & abacta erroris caligine, luminosum cognitionis divinæ orbem explicans, ac viam in cælum tendentem manifestans nobis. Decebat enim, & plane decebat, ut cum divinum Verbum ab Orientalibus plagis apparuisset, ad viam salutis sese ducem præbens (quoniam rursus subverti debebat hominum genus mutabilitati obnoxium, ita ut magnis licet evectum profectibus a regio tamen rectoque tramite haud parum deflecteret) decebat, inquam, hunc erroris expertem Theologum, quasi divinum lumen indidem consurgere, nosque successive deducere per iter, infallibilis veritatis splendoribus illustratum, per rectam scilicet verorum dogmatum confessionem, qua ad eam perveniremus sortem, quæ supra cælos nos manet, atque ad sublimiores illas divinioresque mansiones, quas ante tempus, futuris sub tempore, universi Opifex præparavit, intendens ut ad easdem pertingeret lubrica & versatilis natura humana. Quomodo autem a recto tramite cito aberraverit, & ad perniciem festinaverit per intemperantiam, suo in loco mea explicabit narratio; seu potius, quando istuc pervenerit, deplorabit; nostramque ut par est lugens infirmitatem, gravem & assiduum contra nos sathanæ incursum lamentabitur: nunc vero redeundum nobis in materiam est, & quæ Beati concernunt originem, quæque ipsam præcedunt, jam sunt enarranda.

[4] Ab Oriente ergo, ut supra dixi, magnus hic vir & plane cælestis apparuit: in vicinioribus Paradiso plagis & voluptatis horto propinquioribus divina hæc planta germinavit: ex Auroræ cubili surrexit nobilis iste inter Orientis, addam etiam & Occidentis, Boreæque & Noti atque universi mediterranei incolas; ut qui neminem non antecessit vera ingenitaque nobilitate. Quomodo autem & unde, significabo. Natus est Damasci, celebri supra modum civitate, [urbs Damascus, & per se,] quam inter primas urbes numerari nescio quis non audiverit; quique ea visa non ante rem aliam omnem, dignam auditu velit de ea narrationem instituere, descriptionemque contexere, iis etiam, qui ipsam prius numquā viderint, admirabilē. Quid enim in hac urbe invenies, quod non suspicias? Situmne? Et qualis talem nacta est positionē? quā sic venustant flumina, prata ornant, montes muniunt, condecorant planities; quæ pecoribus referta atque ubertim ea alens & hinc affluentiam habens rerum, optima est nutrix juventutis: quam is, de quo loquimur, Pacem ipsam diserte nominavit. Sed quamvis ea talis esset, totque afflueret bonis, & propter ista sic etiam ab illo laudaretur; nulla tamen re alia permisit deinceps gloriari ipsam natus in ea, qui alios, ex aliis natos locis, antecellens & supra modum celebris factus, effecit ut a se solo celebraretur, tamquam parvarum & obscurarum urbium alias una foret. Cognomentum enim ab ea sortitus Joannes, continuo egregium quid visus est; [& per ipsum celeberrima.] domesticisque ac peregrinis incomparabilis demonstratus, atque hinc longe lateque celeberrimus, effecit ut numquam laudari posset ipse, quin etiam ejus patria laudaretur, & quasi pro ipso nominaretur aut cognominaretur ex ipso. Ex illo sane tempore quo natus ibi Joannes est, simul ac nominari aliquis audit Damascum, divinis humanisque rebus insignem; etiam ipsius nomen audit, & utrimque grande quidpiam atque admirabile sibi repræsentans, suamque cogitationem supra se reflectens ratiocinando, stupore prorsus ineffabili completur.

[5] Verum nos hinc ad se genitores trahunt, & ne res suas taciti prætereamus cogunt: non enim ita parvæ hæ sunt, ut transcursu atque omissione censeri possint dignæ; sed valdæ conspicuæ ac mirabiles accuratam scriptionem memoriamque ordinatam merentur: fortunæ siquidem bonis, & his quibus homines inhiant commodis præclare fulti, [qua capta a Saracenis,] nihilo minus insignes fuerunt divinis animi dotibus. Jam pridem enim fidem in Christum, velut hereditatem quamdam a majoribus per manus traditam tenentes, longe anteiverunt decessores suos, quodam zeli impetu ulterius elati. Scilicet ad ipsorum usque ætatem fides, in hominibus parvæ adinstar scintillæ delitescens, in ipsis atque ex ipsis accensa est ad modum facis luculentæ. Cum enim occultis Dei judiciis omnes fere Orientis partes, Romano Imperio subditas, posteri ancillæ Agar suis excursionibus vastarent ac depopularentur, etiā subjugaverunt civitates plerasque; & virga peccatorum contra Justorum sortem immissa, eorum qui recte Deum noverant eique soli serviebant omnia diriperet, vel potius excuteret velut pulverem; pulchra quoque Damascus (heu calamitas!) sub impiorum illorum potestatem devenit. Ex omnibus itaque illius incolis, aliquibus nonnihil reluctantibus, quibusdam Dei cultum ab initio ejurantibus, nonnullis vero (qui valde pauci erant) impollutam usque ad finem servantibus religionem; [genus ejus omne fidem tennit,] majores magni hujus magistri atque præconis fidei intrepide constanterque pro eadem sese opposuerunt, & tota vita sua custodiverunt illam, puri puram suis tradentes posteris; quod eorum quoque descendentes successive faciendo, erant veluti rivus mundissimi fluenti; & lutum impietatis permeantes profanationes barbaricas veluti limum transibant; virtutum ut sic dixerim densitate eos impermixtos transmittente.

[6] Hoc igitur pacto, veluti per successionem, hujus beati viri parentes vita omnino religiosa & præstanti virtute emicuerunt. [una cum publica dignitate:] Nec enim recipiendos putamus eos qui diversa quædam de ipsis narrarunt, eo quod res eorum indiscriminatim audiverint, ut existimo, neque de exquirenda accuratius veritate auditorum soliciti fuerint. Sancti namque atque ex sanctis prognati fuisse credi debent, qui in medio impiorum constituti fidem intemeratam servare potuerunt. Sanctissimo igitur ac divinissimo viro calumniam impingunt, & veluti ex ipsius odio illos, a quibus processit, sugillant: quandoquidem vir beatus & majores habuerit sanctos, & parentes quoad vixerunt sectatores pietatis; idque cum publicas essent dignitates nacti, & multa apud Persas potentia præditi, utpote cum Præfectis eorum dominantes & curam urbis partientes, universa ferme Damasco sub patris Mansuris ditione constituta. Sub barbaris namque, sicut jam dixi, geniti majores sese aptaverant tempori; & licet a vera religione non recederent; appellationibus tamen nominum & amictuum speciebus, barbari (ut sic dixerim) & Persæ fuerant facti.

[7] [ex quibus pater Mansur Persice dictus,] Vocabatur itaque pater ejus Mansur, Persico vocabulo, & in maximo apud Persas honore positus circumfluebat divitiis, atque indutus gloria ambiebatur a frequenti comitatu. Indigentibus interim suppeditabat pecunias, ferebat injuriam patientibus opem & redimebat captivos, ab execrabili Persarum superstitione simul & a gehenna, ipsos alioqui manente, vindicans in futurum. Non autem hoc faciebat perfunctorie, vel sicut sors tulerat, eorum peragebat negotium, satis habens redemisse eos atque de cetero neglectos dimittens: sed maxima circa eos utebatur providentia, iterumque & iterum iis assistens, omnes insimul ac seorsim singulos curabat. Imprimis namque eorum contegebat nuditatem, & imbecillitatem corporum diligenti competentis victus ratione fovebat: congruo deinde numero dierum ipsis velut dominis suis intendens, & quidquid ad eorum commodum pertineret studiose complens, postquam ab ærumnis suæ captivitatis exemptos sufficienterque recreatos videbat ad pristinam rediisse valetudinem, [excelluit mira in captivos caritate] jubebat benevole, utrum mallent, edicere, manere cum ipso vel redire ad propria. Quicumque igitur ad reditum in patriam propendebat, sufficientia sibi sumebat viatica & inter felicis itineris vota dimittebatur: quibus vero nihil erat potius quam cum eo versari in suburbanis agris quos possidebat plurimos, iis sufficientem largeque abundantem ibidem subministrabat victum, delicias eisdem exhibens nullo ipsorum labore quæsitas. Talis erat vita genitorum Joannis, talis virtus eorum: sic vacantes Deo ac puro ejus famulatui, annos suos cum omni honestate emetiebantur, semper illum habentes præ oculis, & sua omnia ipsi consecrantes, cui totum ferebant acceptum, & propter quem fortunas omnes promptissime communicabant poscentibus.

[8] Quid autem bonus remunerator Deus? Magna extremis reservans temporibus, [cujus mercedem a Deo accipiens filium,] magnum quid largitus eis fuit. Etenim diuturna laborantes sterilitate & sobolem jam diu desperantes, parentes effecit, & quidem masculæ prolis parentes, talisque filii quem simul cum Gratiis natum quis dixerit, eo quod non solum illos a præteritæ infœcunditatis mœstitia liberavit, verum etiam jucunditate quam maxima implevit, insignem ab ipsius uteri egressu formam vultus atque elegantiam præferens, unde eis dabatur occasio, augurandi bene de ea, qua adultior complendus esset, morum gratia ac venustate. Ita genitus, lustralibus mox undis per baptismum purgatur. O fides genitorum! o sincerus zelus! o amor fervens erga Dominum! Non timuerunt impium Præsidem, non Magistratus aut eorum ministros formidarunt, non irrationabilem vulgi dementiam, non gentis vecordiam exhorruerunt: non gloriȩ, [statim curat publice baptizandum:] non pecuniarum; non multiplicis in speciem beatitudinis rationem habuerunt, nullum denique earum rerum respectum, quæ apud plerosque in magno sunt pretio: sed bonorum omnium privatio contemnebatur, ut nihili damnum: & solum placendi Deo desiderium cunctis rebus præferebatur. Nullam igitur consiliis suis moram dilationemve interponentes, sanctificaverunt puerum statim ac natus fuit; non sicuti alii ante ipsos clanculum id facientes, sed propalam, idque superno (ut mihi quidem videtur) instinctu moti. Quem enim Deus prænoverat atque a longo temporum intervallo ad suæ Ecclesiæ reparationem destinaverat, non tolerasset non statim ut prodiit sanctificari, & simul atque spirare cœpit non regenerari præstantiori quodam generationis modo.

[9] Postquam infantilem prætergressus ætatem Joannes, institutioni cœpit maturus videri; honesti ejus admirandique parentes non respexerunt ad corporalium exercitationum magistros, [atque adolescenti magistrum quærens,] quorum cura filius suus scite tractaret arcum & bellicæ gloriæ conquirendæ aptaretur, decertare inter pugiles discens, aut stadium levi pede percurrere, disco ludere, saltare agiliter, conserere manus, adversarium supplantare atque prosternere: sed quȩrebatur pædagogus idoneus, qui sciret animum excolere, ornare corpus, & utrumque admovere Deo, atque ex terreno homine Angelicum quiddam & cæleste formare. Magister quærebatur vere profuturus, sed qualem inveniendi spes nulla apparebat: prorsus enim difficile erat reperire aliquem inter barbaros Græci peritum sermonis, & in medio impiorum nancisci virum, qui secundum Deum vivens sufficeret homini ad meliora perducendo. Pater igitur (quem acrius hæc torquebat cura) hærebat ambiguus, & omnes Imperii Persici, in quo poterat plurimum, partes lustrans, indagabat num alicubi ejusmodi hominem venari posset. Deus interim, qui sæpe ex contrariis contraria procurat & res humanas rationibus occultis ab alto temperat, etiam negotium istud disponebat sapienter, atque jam pridem e longinquis mundi partibus accersebat virum, juxta intentionem mentis ejus: arte enim quadam recessus in speciem contrarii usus, providerat quo modo ei largiretur id quod tantopere desiderabat: quisnam autem fuerit hic modus, audite.

[10] Posteri ancillæ Agar, qui liberæ Saræ nomen sibi nescio quo jure usurpaverunt, [inter captivos trans mare advectos] quique servi existentes, tamquam servæ filii & servilia cogitare soliti, semper circa dominos pravæ mentis, & animi erga heros improbi apparuerunt; non satis habuerunt in Romano Imperio occupasse pleraque Orientis loca, & dominorum sceptra vehementer imminuisse; sed reliquis etiam partibus inhiantes, consilium iniverunt insulares atque maritimas urbes & regiones invadere. Classe igitur delati percurrebant littoreas civitates, & incolarum accolarumque multos vivos capiebant, quorum alios quidem perimebant gladio, quamplurimos vero subjiciendos pretio crudelissime distrahebant. [ac cædi destinatos] Postquam autem (heu calamitatem!) malis tantis ex animi sententia patratis, redierunt ad sua, cum immensa quam adduxerant turba; quia vendere omnes non poterant (nam plurimi cum essent, magno tamen pretio taxabantur) simul universos decreverunt jugulandos. Fortassis autem hoc consilii sumebant, quia eos magistro suo execrabilissimo Mahometh malebant sacrificare; contra fas quidem naturæ acturi, aliquam tamen etiam in hoc rationem sequentes: siquidem ille diaboli ab initio homicidæ discipulus imitatorque dum viveret, lætabatur cædibus permisitque occidere, aut potius prȩcepto inter posteros inviolabili demandavit; quemadmodum aliud quoque scelus omne incunctanter docuit perpetrare.

[11] Igitur ad cædem & sacrificium adducebantur myriades integræ, [invenit Cosmam,] interque eos velut unus de vulgo æstimabatur quidam, ad eadem cum ceteris ferenda damnatus, qui unus dici poterat pretiosus mundi thesaurus & dignum terrarum orbis ornamentum; ille, inquam qui secundum Deum se ornaverat Cosmas, vir & externa sapientia insignis, & ea quæ domestica est nobis incomparabilis: qui cum a mundo recessisset, inter homines ex Dei consilio viventes conscriptus, non solum cum ipsis cito venit in vitæ morumque societatem, eorumque virtutes perfecte æquavit; verum etiam longo ipsos præcelluit intervallo, propositus cunctis ut conversationis perfectioris idæa atque irreprehensibilis regula. At non hoc uno fuit contentus, neque satis habuit tantum seipsum dirigere ac propriam vitam juxta Dei voluntatem componere; sed vitæ communis homines circumiens, eosdem curare & ad Deum studuit promovere; ut si fieri posset abduceret eos ab indulgentiori & affectibus mancipata ac brutali conversatione, atque ad honestum & ornatum vivendi genus traduceret, quale revera hominem condecet. Denique suo egrediens monasterio, & ab Italia (unde erat oriundus) recedens atque ulteriores regiones ex ordine pertransiens, & per viam cunctos instruens ad saniorem vitæ formam; cum pervenisset ubi piratæ facturi erant exscensionem, ex incomprehensibili Dei judicio in eorum incidit manus, & captus fuit. Simul itaque abductus, nunc inter jugulandos assistebat: [una dumtaxat re mœstum,] non tamen eum conturbabat mors præsens, eamque peregre subeundi necessitas, quæ solet imprimis formidanda videri: sed una re solum valde tristabatur & commovebatur, ac pœne ultra quam decebat ferebat moleste (probitatis tamen potius quam ambitionis studio sese affligens) id ipsum autem in pectoris arcano fovebat, quia cui aperiret non habebat.

[12] Cum ergo concaptivi ejus per viam supplicii rapiebantur ad mortem, videre erat illos confertim ad pedes ejus provolvi, [qui de sua conditione interrogatus a barbaris] eosque humectare lacrymis & ut saluti singulorum consuleret pro se orare unumquemque. Quorum erga ipsum reverentiam precandique instantiam, indicem fiduciæ ac spei immobilis, quam in ipso repositam habebant, considerantes barbari, & ceteroqui gravem specie ac moribus venerabilem conspicientes; cœperunt interrogare eum, quis esset, unde natus, quod ei studium, quod nomē foret; & qua de causa (cum ipse quoq; similem aliis haberet originem ex hominibus) ita prȩter naturam agere videretur, monastica vita in perpetuum electa (ex amictu namq; agnoscebant ejus professionem) ut a secularibus rebus aversus, solam quȩ in Religiosorum claustris & quietem desideraret, illic esse quam maximi faciens. Neque enim nefarios illos latebat monachorum institutum, & quem scopum considerationibus ac meditationibus suis haberent propositum; ut qui eorum multos sæpe fecerant captivos, & tunc eorum plures tenebant; curiositatis gratia, forte etiam nostra ridendi studio, [fatetur se dolere quod nulli dum communicarit scientiam suam:] res illorum soliti explorare. Ille vero, profundo arcanoque suspirio edito, Me quidem, inquit, oportebat inconsolabiter tristari, intuentem contribules hosce & unamines meos, pecudum more ad lanienam protractos, vos autem eorum pernicie gaudentes, cum sitis homines & æquali nobiscum sorte creaturæ Dei, quamquam religione dissideatis a nobis, opera auctoris malorum diaboli, qui jam pridem genus humanum decipiens ipsum sejunxit a Deo, & a Paradisi deliciis exterminavit, atque in hanc luctus regionem transtulit; non autem desistit etiam nunc ejus pessima indoles ac malis gaudens ab invicē nos disjungere fallacibus suis præstigiis, & dolosis illusionibus magis magisque elongare a Deo. Verumtamen aliud quiddam est, multo dignum mœrore, quod me affligit inconsolabiliter, videlicet quod disciplinarum omnium emensus stadium & sapientiæ fastigium consecutus, nullam ejus partem dimittendo quam non sim perscrutatus; nemini ad hunc usque diem de hoc thesauro communicavi; & ab eo, qui hæc mihi tradidit, metuo socordiæ ad extremum damnari.

[13] Audiit hunc sermonem pater Joannis: sequebatur enim, dextere satagens, ut ex iis qui detinebantur differrentur multi, [eademque patri Ioanni fassus,] nec paucos exitio subtrahens. Quam proxime itaque accedens ad eum, sensim & reverenter interrogavit, dicens; Verene, ut dixisti, tantum in te bonum occultatum est? Ille autem, effusis ad hæc lacrymis eodemque animi sensu motus, eadem iterum affirmavit, & quæcumque noverat distinctiori enumeratione percurrens, singula distinctius diffusiusque explicabat. Dicebat ergo quomodo numerorum rationes & cohærentiarum proprietates pulchre calleret; & plani ac solidi perimetros ac diametros atque figuras edoctum sese, etiam laudatissimam astrologicæ compositionis scientiam tenere, ac veluti constitutum in cælo dimensum esse motus corporum æthereorum; sapientiæ quoque sublimioris sacris initiatum se; quodque (ut uno dicam verbo) possideret aliquid inter humana pretiosissimum, bonum profecto quale numquam huc aut venit aut veniet, sicut quidam e veteribus Sapientibus dixit. Et tamen in neminem incidi, inquit, quocum hæc possem communicare. Ad quæ ille: Scito quod ego implebo desiderium animi tui, neque abire te sinam tali laborantem egestate & confectum dolore, partim quia pro tibi creditis examen formidans, pœnam times, partim quia periculū est ne ignotus hinc exeas, & in oblivionis profundo occulteris, eo quod nullos post te relinquas filios, acquisitos per magisterium, qui longe præstantiores ad futuram memoriam quam naturales esse videntur, &, sicut audio, diutius vivunt quam geniti secundum carnem. Sunt enim mihi filii, forma præstantes, filii maturi, filii capaces disciplinarum quas enumerasti, velut receptacula purissima & amplissimi alvei, sed adhuc inanes, defectu talia largientis & quasi per rivum infundentis. Hos ego tibi adoptandos tradam: tuum erit eas quas dixisti disciplinas ipsis tradendo eosdem quodammodo regenerare.

[14] [ab hoc demum deducitur] Hæc cum dixisset, festinanter abit ad Persarum Principem, quæ sibi cum Cosma intercessissent denuntians, eumque petit dari sibi, & cujus rei gratia id petat, manifestat. Ut vero assensum ejus obtinuit (multa enim apud ipsum gratia & auctoritate valebat) non minori gaudio quam Cosmas perfusus, domum eum perducit. Quomodo autem inter varia humanitatis officia ipsum exceperit, & quam jucunde complexus fuerit, longiori verborum circuitu prolixius explicare superfluum puto. [Ioannisque & sodalis Cosmæ magister constituitur.] Ceterum cum super omnes domesticos eum constituisset, & sicut alterum se coli a cunctis jussisset tradens ei filios suos, ipsius quasi filios efficit. Isti erant, Joannes, splendidum nostræ orationis argumentum; & ille qui ante ipsum, defectu prolis naturalis, fuerat adoptatus a Mansure, admirabilis, inquam, suoque ut nomine sic & moribus Cosmas; de quo quid velut in transitu dixerim? quandoquidem si quis res ejus susceperit ex proposito recensendas, vix eas prout dignum est exequeretur. Accepit ergo puerorum sibi commissorum par divinus pædotriba, tamquam pullorum generosorum domitor, exercendum ad universi orbis culturam & ecclesiasticorum dogmatum sementem. Ego autem de eximio Cosma in præsentiarum dicere omitto, differens eum & in aliud tempus rejiciens. Qui enim de uno pro dignitate dicere non valeo, qualisnam existerem, in alterius actionibus ad placitum immoratus? cum ceteroquin proverbium audierim, Adversum duos ne exuitor. Ea igitur quæ ad Cosmam spectant prætereo; ægro quidem animo ferens quod simul ambobus nequeam intendere, & res ab eis gestas utraque (ut dicitur) manu complecti, [Ex his Ioannes] unaque oratione enarrare prærogativas utriusque, aut potius divina opera actaque egregia. Cum itaque ad id agendum sim impotens, revertor ad Joannem; animo ad defectionem usque laborans, atque anhelitum ægre ducens, & totus sudore madidus; velut eorum aliquis qui longam emensi viam, longiorem ante conspectum habent.

[15] Postquam ergo Joannes dignum se præceptorem, Deo id procurante, nactus est; aquæ, ut dicitur, per declive fluenti apparuit similis irrevocabili impetu & celeri comprehensione disciplinarum; [artes omnes celerrime complexus,] aut sicut ignis in stipula, aut si quid est aliud eorum, quæ progredientia celeriter, ad metam suam pertingunt celerrime, oculorumque aciem ferme prævertunt. Quin etiam superavit ea quæ in exemplum velocitatis populari sermone usurpantur, & quæ hyperbolice adducuntur antecessit, omnes insimul artes citissime emensus, ipsasque prævertens volucres, atque efficiens, ut collatæ secum, animalia quædam tardigrada aut humi repentia possent videri. Dixerim ergo quod quanta celeritate gloriatur spiritus, quantaque pollet agilitate, ut ab extremis ad extrema subito impetu transeat; & in cælum ipsum ab inferioribus hisce partibus recurrens, interdum super illud constituatur; tanta etiam Joannes, qui erat veluti purus spiritus, non obtenebratus corpore neque implicitus vinculis carnis, gloriari poterat cursus felicitate contentioneq; circa liberalium artium disciplinam, nusquam labens, nusquam offendens, sed omnia continuo impetu pertransiens, & usque ad profundum quarumcumque notitiarum mente pervadens. Non incongrue igitur, si hunc vidisset Plato, doctrinam esse reminiscentiam definivisset, & fortasse meruisset probari, magis verosimile quid loqui visus, quam si proposuisset quædam ignobilia parvaque exempla, puta silentem ac facilem olei cursum, & reliqua his similia, infantulorum tenue ingenium valde exiliter exprimentia.

[16] Universum namque orbem litterarium fere sine temporis spatio absolvit, [& Grammaticam edictus] & quasi momentaneo, certe perquam brevi temporis impendio ad Græci sermonis usum conformavit linguam; multamque cognitionem hinc adeptus, ea mentem instruxit: lectis vero fabulis figmentisque, Græcas quidem nugas damnavit, in allegorica tamen locutione apparuit vel exinde mirabiliter exercitatus, atque ad susceptionem majorum idoneus, ad sublimiorum dico disciplinarum speculationumque comprehensionem. In divisione itaque earum partium, quas ignem spirans facultas complectitur, perbene versatus, inspectis orationum idæis ac methodis, [atque Rhetoricam:] collegit ex iis obiter multiplicem inventionum copiam affluentiamque, velut mercator sedulus, qui ad alium tendens locum in quo magnum sperat lucrum facere, sicubi per viam quid offenderit neutiquam contemnendum, non recusat ejus causa tantillum ibi commorari. Ita ergo etiam Joannes, Rhetoricam Rhetoricæque methodos quoquomodo mercatus, continuo ad Philosophiam accurrit. Et primum quidem hujus primordia, rationalem scilicet facultatem exacte perdiscit, [studuit Logicæ] figuras resolutionesque syllogismorum explorat, propositionum affluentiam & promptum usum colligit; atque enuntiativȩ orationis naturam speculatus, demonstrationem aggreditur, velut ratiocinii regulam & perpendicularem normam veritatis, aut potius ut scalam quamdam introducentem ad naturalium rerum investigationem, quæque ad contemplationem evehit mentem, ad sublimiorem scilicet aliam præstantioremque supernaturalium rerum indaginem. Loquacitatem vero quæ cum ipsa & post ipsam discitur (ita namque veterum non nemo Dialecticam nominavit, [ac Dialecticæ,] quæ primam Philosophiæ partem mire excolit & omnium artium est ministra, earumque tradit ac declarat principia & axiomata: ad omne siquidem quod perquiratur aut accidat opportunas etiam ipsa vias aperit) Dialecticam, dico, facultatem ecquis diligentius quam ille, aut sicut ille perdidicit? quis tanta perspicacitate ingenii in ea versatus est? Nullus sane cum eo disceptavit, quin e vestigio cœpti pœnitens ipsum se condemnarit temeritatis. Expeditius enim aliquis Cretæ Labyrinthum, aut Cæadam Lacedemoniorum effugisset, quam elenchorum ipsius evasisset retia, si semel iis esset irretitus.

[17] Ast quando ad investiganda naturalium rerum arcana processit, Stagiritæ discipulis superior apparuit: [Physieæ,] non enim solum videbatur naturæ peritus arbiter, verum optimus explorator rationum, juxta quas naturæ rerum fuerunt ordinatæ. Quare ipsius Aristotelis, & omnium quotquot ante & post illum de natura deque naturalibus rebus disseruerunt examinator sedulus, aut etiam explanator tutissimus habitus est. Animæ vero immortalitatem non ambigue ex ambiguis illius argumentis credidit; neque ex altiloquis, ut non dicam fabulosis commentis Platonis, erronea quædam circa illam sophismata fuit amplexus, per incorporationes quasdam & transformationes totam de anima doctrinam suscipiens: sed vere atque indubitanter intelligens ipsam esse immortalem, a Conditore Deo etiam in æternum aut glorificatum aut punitum iri, juxta vitam in corpore actam, & cognovit & docuit; persuasumque habuit, statim atque creata foret, semel eam colligari uni materiali corpori, quod rursus esset assumptura subtilius diviniusque. Hinc vero progrediens ad sublimiores disciplinas, accessit ad speculandas astrorum rationes proportionesque, eorumque inter se congruentias conquirendas & investigandas figuras: propter quorum notitiam terrigena quispiam possit, velut ex opposito, dici homo cælestis. [Astronomicæ,] Properavit etiam ad Planetarum progressus figurationesque eorum & transfigurationes varias indagandas, Euclidas in hoc genere antecellens, Ptolomæos exuperans, & qui illis antiquiores fuere Chaldæos, quasi pueros semiperfectos scientia fuisse demonstrans.

[18] Verum illud parum abfuit quin me præteriret. Cum in veterum commentarios de morali philosophia incidisset, quos Stagirita & Chæroneensis ac gravitate morum apud Græcos commendatissimus Plato composuit; [& Ethicæ.] non semetipsum omnibus incircumspecte tradidit, quæ ab iis memoriæ fuerunt tradita; sed inter ea optime discernens, quæ bona judicabat imprimebat cordis tabulis, quæ vero ad licentiam vivendi gentilem & cupiditatum illecebras putavit pertinere omnino respuit. Sic communionem uxorum, a Platone adinventam, & a Cratete institutam communis vitæ societatem, caninam reputans atque ex animo detestans, sectatores ipsorum in malam crucem amandabat: Aristotelis vero de conjugio opinionem non improbans, sed excelsius ea aliquid sapiens, sublimioraque & diviniora cogitans, incontaminatam longeque præstantiorem conjugali vitam præelegit. Ut enim provectioris evasit ætatis, compellebatur quidem a genitoribus ipsis ad nuptias; [Cœlibem vitam conjugali præferens] atque ab aliis, & his quidem multis positisque in dignitate, eodem pertrahebatur: sed veluti impassibilis quædam natura, a terrenis rebus omnino aversus, ad eas inflecti recusabat obstinate: utpote alibi suum habens scopum, eoque studium suum transferre cogitans, quo magnus Paulus suum intendit propositum, unusque & alter Joannes, is scilicet qui in utero matris ante nativitatem exilivit, & quem necdum viderat Dominum adoravit; & ille qui supra ejusdem Domini pectus recubuit, hauriens inde Theologiæ fontem.

[19] Deinceps autem taliter concinnavit seipsum animique potentias ita adornavit ac mentis imperio subordinavit, [in patris officium succedit.] ut in eo reipsa apparerent divina quædam harmonia & decor morum Angelicus, gravitasque: quapropter non solum erat carus atque amabilis genitoribus, sed & aliis omnibus ipsisque heterodoxis multum venerabilis. Postquam vero pater ex hac vita egressus transiit ad aliam, suffectus statim filius paternam assumpsit dignitatem, atque inter proceres fuit adscriptus. Invitus tamen. A pueris enim & ab initio cogitaverat semetipsum Deo consecrare eique soli vivere; Samuelis exemplum non solum sequens, sed etiam in hoc fortasse superans; eo quod ex seipso hoc elegit, non autem a parentibus, sicut ipse, promissus Deo & exhibitus fuit. Verumtamen supposuit humeros curæ civilium rerum, qui spiritualibus adhærebat ex animo. Sed o! quam dextre! quam prudenter & consulte creditum sibi munus administrabat! Diffundebatur ergo per omnium ora admiratio ejus, sed prȩcipue ab ipso Urbis Prȩfecto honorabatur, post quem erat immediate primus ac velut collega dignitatis. Atque hinc ordimur majora dicere, exantlatos nempe in causa Dei labores quæque pro veritate sustinuit certamina admiratione quam maxima digna.

[20] Sed quando huc devenit oratio; agedum nostras lamentemur calamitates, & humanam lugentes imbecillitatem, faciamus spectabile inveteratum adversus nos odium auctoris malorum; [Ecclesia pacem habente,] atque de iis quæ ab ipso passi sumus & patimur, ut par est, conqueramur. Bene eatenus habebant se nostra, & res Christiana florebat, prævalente ubique orthodoxa fide, omniaque universim optimo erant in statu; adeo ut cælestis quædam, ut sic dixerim, regio videretur esse orbis terrarum, quia rebus nostris præsens aderat Deus, seque adversus contraria nobis præbebat curatorem. Verū malignis ac fascinantibus oculis aspexit nos, qui jam pridem nobis invidit sathan, atque (ut gentiles loquuntur) gravi Saturnalique aspectu nos intuitus est. Modum igitur acer ille atque ad malefaciendum industrius adinvenit, quo non solum repelleremur a gubernatione & visitatione divina, sed ipsum Deum nobis efficeremus inimicum, & ad summam contra nos iracundiam concitaremus. Quoniam autem plerumque consuevit impetum in homines non facere nisi per medium, [Imperium adeptus Leo Isauricus] quemadmodum olim in protoplastos per serpentem, rursus quemdam sibi invenit pravum moribus, varium mente, refertum improbitate, conglomeratis fraudulentiis contortisq; in orbem commontis serpentem, iracundiæ vero impetu & intolerandi furoris vehementia belluam, ac congrua sui nominis appellatione leonem, Leonem, inquam, ex Isauris apostatam, qui primum Domino suo Imperatorique acceptus, potentiam ejus atque imperium supplantavit, non generosa quadam strenuitate usus (ne quis hoc putet) sed dolis & fraudibus: vafrities siquidem haud raro peragit magna quædam, & grandia patrat fraudulentia; quæque manus robusta diuturno labore non valuit edomare, quandoq; facillime expugnat astutia. Non igitur mirum, si etiam ipse, contra pium Cæsarem impia meditatus eumq; rebellando aggressus, ac forte ipsa illa ejus bonitate confisus, propter quam ad Imperium evectus fuerat, non est frustratus suæ voluntatis proposito. Sunt autem qui dicant occultioribus sortilegiis divinationibusque superstitiosis ac nefariis præstigiis jam pridem ad hoc fuisse invitatum. Et ille quidem, præclarus scilicet Theodosius, abdicato sceptro Imperium dimittens (quod utinam non contigisset!) Ecclesiasticis ministeriis semetipsum dedicavit; Leo vero postquam accepit regnum, furere, eheu! adversus sacras Imagines cœpit, sive, quod eodem recidit, adversus Deum, ne non adimplevisse diceretur quod vatibus suis promiserat, sed debitum fideliter, persolvisse quod sub conditione eventus successuri contraxerat.

[21] Magnum igitur bellum contra Deum excitat, inutilia faciens templa & loca sacra subvertens, simulque ad divinas imagines abolendas & comburendas tota vi consurgens, [contra ipsam insurgit abolendo imagines,] deformem omnino reddit, potius dixerim, subruit Dei Ecclesiam, quam ipse assumpta humanitate fundavit, quam præcones ejus divinitus afflati circummunierunt, quam Martyres cruore suo purpuratam illustraverunt, quam sancti Patres tamquam turribus ad securitatem comparatis vallarunt; quam denique Deus ipse & Pater in palma manus suæ gerit, Filii & Verbi sui sanguine redemptam, & divinus Spiritus continet, Spiritus Patris & Verbi unigeniti, Spiritus ex Patre indicibiliter procedens, sicut & Verbum modo quodam a nulla ratione comprehendendo ex eodem Patre generatur. Contra hanc Ecclesiam, o grandem audaciam! o temerariam præsumptionem! perniciosus ille pedem extulit; & tantum facinus molitus, o Dei judicia! ad finem quod volebat perduxit, quidquid animo volutarat adimplens. Erant ergo res nostræ quasi campus, ut ajunt, ventorum, vel arundo ad auram versa inversaque, aut virgultum tenue levibus ac brevibus innixum radicibus, & quocumque libuerit cuivis ductile & flecti facile. Equidem non omnes accuso, sed potius plerisque advocatum me opportunum offero, sicut unus ex antiquioribus dixit. Vidi etenim, vidi (quod utinam non vidissem!) etiam ego talia & in similia tempora, pro dolor! incidi, atque in noctem hujusmodi tenebris obvolutam incurrens graviter offendi, immedicabilibus pœne vulneribus confossus. Sed oro ut animorum & corporum curator Deus medeatur mihi, istorumque verberum livores aboleat benignus benignus medicus nostræque infirmitatis misericors reparator. Sed agedum ad priora revertatur oratio & superioribus rursum insistat.

[22] Subversi fuimus a malo, malum in res humanas divinasque usurpante imperium: qui vero hæc restaurans ad pristinam reduceret integritatem inveniebatur nemo, omnia autem ad impossibilitatem desperationemque extremam reciderant: [quod ubi intellexit procul absens Ioannes,] nam magnus Joannes, qui tam densam impietatis dominatricis noctem poterat illuminare, absens in Perside vivebat Damasci; & qui vere noster erat rerumque nostrarum etiam exinde provisor circumspectissimus, in aliena commorabatur regione. Quid ergo? An suæ istic studens utilitati, res quæ hic erant publicas neglexit? Minime vero. Sicut enim loci alicujus indigena & amator in alieno constitus solo, ibique negotiis suis curandis intendens, sicubi intellexerit res patriæ præter animi sui votum agi, etiam e longinquo iisdem consulit studiose, non sine conturbatione atque anxietate propria: sic quoque vir hic divinus, animo quidem consternatus est statim atque id contigit & internis motibus conturbatus, tamen Domini sui hereditatem anxie curans, consuluit populo Christiano, & frequentium epistolarum scriptione curavit ubique omnibus notum facere errorem, manifestare corruptelam, & in demisso ad animarum perniciem hamo occultatam escam sub conspectum adducere. [conatur scriptis epistolis prohibere.] Forte etiam præsens intervenire voluit iis quæ hic agebantur, & nostris calamitatibus coram opitulari, ipsum Cæsarem redarguendo juxta consuetum sibi zelum, multa loquendi libertate præditum; zelum, inquam igneum pro Deo, Eliæ instar; & posita juxta Psalmistam iniquitate ejus in conspectu ejus, coercere impetum multitudinis imperitæ, & quatenus posset ipsam erudire. [Psal 89, 8] Verum tamen absens (ubi autem & quomodo diximus supra) istiusmodi propositum non poterat facile executioni mandare; aliis ergo modis debitum Deo obsequium persolvere cupiens, quaquaversum suas direxit epistolas, quibus monebat ritus priores capessere & patriis legibus ac religionibus inhærere. Has autem epistolas ad eos qui hic degebant mittens multas ac fere innumerabiles (quamvis eas conarentur occultas habere qui recipiebant) non potuit evitare quo minus venirent in notitiam Imperatoris, ejusque furorem adversus sapientem scribam suscitarent & contra generosum palæstritam incenderent, suaderentque fraudulentis dolis eum adoriri: quod quomodo actum sit, licet breviter explicare cœperimus, nunc iterum dicemus distinctius.

[23] Erat is, ut dixi, Leo Isauricus, belluinus ille quidem & iracundiæ modum nullum ponens, [Leo econtra mortem ei per insidias struens,] non tamen usque adeo leoninus, ut palam auderet prodire ad pugnam; sed vulpini moris multum quoque habens, sub regia ac leonina & terribili specie vulpinam vilemque & fraudulentam occultabat mentem. Furit ergo contra Sanctum, occidere eum, si possit, aut verius laniare cupiens, cruentasque maxillas sanguine ejus tingere, & mansuetissimum virum ferino more quam crudelissime devorare: sed non inveniens quomodo id perficeret, ad familiarem sibi vafritiem convertitur. Coactis undequaque subnotariis notariisque, Pharisaice contra veritatem insurgere audentibus, quos aliquis haud inepte dixerit iniquitatis expertissimos scribas; cum perditis illis consiliariis, contra gratiam Filii Dei & christum Domini deliberationem instituit, tamquam Herodes alter etiam ipse insaniens: multosque despiciens, veluti parvulos atque imbelles, angitur animo, ut unum illum, virum utique perfectum, interficiat. Unum siquidem illum noverat ceterorum omnium esse instructorem ad luctam, & cum uno sibi congrediendum sciebat ad pugnam paratissimo. Intelligebat enim ex concordi omnium relatione vim atque potentiam sermonum ejus contra universos, [quem unice sibi timendum sciebat:] quia palam omnes confitebantur, quod non auderent cum homine congredi disputando, desperabant autem quod ejus scripta possent abolere, utpote jam ubique dispersa, multumque persuasionis (nec enim volebant dicere veritatis) habentia.

[24] Tunc tyrannus aliis diffisus omnibus atque in seipsum conversus, cognitionem propriis committit cogitationibus, [epistolam fingit velut ab eo datam] & ingenii ad malum vaferrimi machinamentum vere diabolicum reperit. Imperat epistolarum Joannis unam aliquam requiri, studio quantocumque adhibito, sed epistolam autographam: ministri vero ejus, qui non Deo sed homini placere nitebantur, quorum ossa dispersit Deus & quorum memoria cum sonitu periit, perquisiverunt, invenerunt, cursimque attulerunt ad eum, tamquam ad magnum quoddam inexpectatumque lucrum gaudentem: qui accersito ad se viro cuidam industrio; Si characterem, inquit Joannis apud Damascum degentis, Joannis dico filii Mansur, quem gravem infestumque rerum nostrarum hostem etiam inde patimur, sicut nosti, potueris imitari ejusque simillimum exemplar conficere, magnam a me inibis gratiam & grandi præmio remuneraberis. Audit hæc dexter ad nequitiam scriba, & falsificandam Joannis manum pollicetur, deinde quod erat pollicitus tam scite explet ad Imperatoris voluntatem, ut non solum alios latere suppositio posset; sed etiam ipsummet Joannem, licet ad cujusvis rei comprehensionem acerrimum, sic fugere valeret fraus occulta & maleficus astus, ut, quod ad characteris proprii formam attinet, litteras pro suis deberet agnoscere, quæ vero iis continebantur ut non sua repudiare. Conficta siquidem fuit epistola, velut ab ipso ad Augustum scripta, sicut solers ille scriptor acceperat in mandatis, secundum propositi in autographo characteris similitudinem & diabolicam tam scribentis quam jubentis industriam; & ad Persarum Præfectum missa: cum hac vero missa est etiam alia de Joanne. Quæ autem ab hoc, velut ad Cæsarem missa epistola, suggerebantur, hæc erant quoad sensum; neque enim verba referre ipsa possim, partim oblitus eorum, quæ non credebam memoriam nostram mereri, partim dedignatus tam execrabilem imposturam. Sensus ergo talis quadamtenus erat:

[25] Servile collum etiam e longinquo submitto tibi, Cæsar, tuorumque pedum extremitates amplector. Equidem, [de prodenda Damasco:] ut a Christo denominationem habens, Tibi, ut Christianorum ubique degentium Præsidi manifestare debeo, quæ pertinent ad impiissimos Saracenos; quemadmodum scilicet ea se nunc habeant, & qualia ipsis acciderint, quoque malorum processerint furiosi illi. Sciat igitur Majestas tua, ipsos omnino destitui militaribus copiis (divisi enim inter se sunt, mutuoque ab invicem atteruntur conflictu) atque adeo superatu faciles esse cuicumque volenti: meam insuper patriam, urbem antiquam & claram, quæ a fundamentis multo jam tempore subruta jacet, & in miseriarum plenitudinem dejecta est, nullo pariter negotio subjugabilem apparere. Ne cuncteris igitur, ter maxime Imperator, sed præsens assistens solum te videndum præbe, atque ad ea quæ hic geruntur improvisus accede: brevi enim ac sine certamine Damascum, famæ celebritate notissimam, sub tuam rediges potestatem, & magna gloria acquisita redibis: me siquidem in multis adjutorem reperies, utpote potentem in Perside & rerum summam quocumque libuerit ducentem ac traducentem. Et hæc quidem aut hujusmodi alia figmento isto continebantur: quæ vero ab Imperatore ad Persarum Prȩfectum addebatur epistola in hunc fere modum conscripta erat.

[26] Admodum inclite ac nobiliter nate & præpotens Persarum Præfecte, Bene valeas, & quæ ad tuam attinent potentiam ac dignitatem cedant prospere, [qua ad Præfectum misa,] meæque dominationi denuntieris plena felicitate frui, atque de magnitudine nostra idem intelligas. Nosti quam ego sim in fœderibus & pactis conventis nulli obnoxius mutabilitati: tempus enim, magnus (ut quidam dixit) magister rerum, nihil non detegit atque revelat. Tuorum interim subditorum quidam, improbitate gaudens, inimicus pacis, & hostis virtutis, convellere nititur fœdera inter nos jam olim sancita, & jusjurandum dissolvere quo nos ad invicem pridem obstrinximus, urgendo ut regionem tuam subjugare coner, atque auxilium ad hoc non modicum mihi se laturum pollicendo. Verum ego sincerȩ amicitiæ nihil comparabile esse existimans, hujusmodi suggestiones atque consilia abominor: quod enim tam magnum lucrum mihi posset alicunde emergere, propter quod fœdus violem & amicum provocem ad iracundiam? Ceterum quis talium machinator sit, ipse (quod ajunt) prodet: id enim manifestum facit epistola, ipsius propria exarata manu. Hæc nempe sunt Imperatorio apice digna & in commune utilia cogitata; sic eum sua docuit purpura; ita sublimis illius honoratissimæque dignitatis insignia non patiebantur vafre dissimulantem aut omnino reticere quidpiam, aut agere fraudulenter.

[27] Postquam tales scripturas accepit barbarus iisque contenta perlustravit oculis, [mulctatur dexteræ abscissione;] inhumanus jam antea cum esset & inconsiderato impetu ferri in iracundiam solitus præcepsque ad quidlibet effutiendum; vera esse mox credidit quæ significabantur sibi. Accersitum ergo Joannem cum interrogasset; utrum ipse eas scripsisset epistolas & quid hæc sibi vellent; cumque ille, ut in re improvisa non auderet suam esse scripturam abnuere (erat enim perquam circumspectus in verbis cautusque, ne qua in iis sibi obreperet falsitas) fidenter tamen inficiaretur, se talis ullius facinoris habere conscientiam, vel quidpiam ejusmodi tractavisse; tyrannus neque moram disquisitioni indulgens, neque tempus examini, tamquam in re proprii oris confessione comperta & undequaque certissima, decernit supplicium. Ita ad dexteræ manus abscissionem dexter per omnia minister damnatur; idque (ut crudelis ille ac prorsus irrationalis existimabat) non minus merito quam clementer: dexteræ siquidem ministerio privatum, &, qua facinus fuerat ausus, parte mulctatum, impotentem reddebat ad simile quidpiam moliendum patrandumve deinceps.

[28] Non tamen hic stetit effrænis iracundiæ impetus: sed addidit aliud, partim ad contumeliam ejus qui fuerat in delicto comprehensus, partim ad aliorum ne in talia umquam prolaberentur exemplum; [qua publice in foro exponitur,] eodem etiam facto suæ obsecutus gravissimæ iræ odioque, succedenti in locum prioris amoris ac benevolentiæ. Sic enim ferme comparati sumus, ut quibus paulo ante afficiebamur tenerius, si quid offenderint quoquo modo, magis etiam aversemur: & quod heri impensius amabamus, hodie, si tegula intercidat, ut proverbio dicitur, oderimus ac reprobemus. His ergo de causis rescissam dexteram jubet Præfectus tolli in altum ac medio foro suspendi ad spectaculum omnium. Nec mora, suspenditur dextera, dextera utique Domini, dextera præstantiori glorificanda virtute, dextera quæ confregit inimicos, auctores scilicet ac repertores imposturæ, quæ & magnitudine suæ gloriæ contrivit adversarios: adversarii autem erant innovatores divinarum ac patriarum traditionum, improbitatis pugiles generosi, eorumque instructores dæmones, qui nos jam inde a principio oderant. Detriumphatur dextera, etiam a remotissimis partibus virtutem operata, quæ novum simul ac veterem Israelem, hunc tempore, illum revelatione perfectiori ac cognitione diviniori sic dictum, contra inimicos vehementer corroboravit. Porro statim atque in omnium conspectum dextera illa venit, omnes simul & crediderunt culpam & pœnam agnoverunt, noti & ignoti, domestici & alieni, bene ac male affecti (quamvis promptum esset suspicari aliquem, viro per omnia honesto ac probo inimicum) quasi a natura sit insitum seu potius a consuetudine prava inolitum plerisque, mala etiam de optimis facile credere. Aliqui enim aut potius plerique, eos a quibus nec in minimo quidem læsi sunt, hoc ipso quod vel tantillum præcellant, oderunt & aversantur, contra creatorem eorum Deum agentes impudenter, ipsiusq; magnificentiam ægris oculis intuentes.

[29] Ut ut sit, per omnium ora divulgata fuit & culpa & pœna, ita volente Deo, [deinde recepta ac brachio applicata,] per quem denuo facienda erant magna & antiquis illis non absimilia miracula; si non mediante Moyse, Josue, Elia, aut aliquo Prophetarum ac divinorum istorum virorum; certe immediate, per non indignum si quis alius, neque invitum. Referantur igitur & conferantur inter se, & præponantur etiam hodierna veteribus. Postquam detumuerat furor barbari, mittens aliquem Joannes reposcit manum, prætexendo doloris vehementiam, & cruciatus acerbitatem supplicationi alias non excusabili; allegandoq; rationem verosimilem, quod numquam mitigandus esset pœnæ sensus, quamdiu suspensa manus maneret. Nec pluribus opus fuit ad cicurandum ferinum tyranni animum, & eum qui implacabilis videbatur componendum. Ita enim sese habet homo, iracundiæ succumbens fera efficitur ex homine, sumpta autem ut voluit vindicta mansuescit, & ex fera rursus transformatur in hominem. Indulgetur ergo Joanni, ut dexteram recipiat: mox autem & recepta fuit: & admota parti unde fuerat abscissa, est eidem adunata. Quid vero hic justius admirabitur aliquis? vel potius quomodo exæquabit sermone rei factæ dignitatem? Utrum deinde obstupescet prius, an fidem Joannis, an vero potentiam semper virginis Deiparæ Mariæ? Quodnam horum denique majoribus præconiis efferet? aut quomodo utrumque simul comprehendet, utrumque ut par est celebrabit?

[30] Oratorium namque domesticum ingressus Ioannes, [post preces ad Deiparam fusas,] cum ante venerandam imaginem Deiparæ Angelorumque Reginæ prostravisset sese, & pavimento adhærens crebris capitis allisionibus intimum animi sensum esset testatus, rescissam protendit dexteram, & velut a præsenti medelam magno clamore deposcens, ac profusis cum lacrymis irrogati sibi supplicii causam commemorans; Propter tuam inquit, imaginem ac filii tui, & eorum, qui multifariam placuerunt, icones; inimici veritatis hoc drama subornarunt, & totam hanc scenam contra me composuerunt: itaque fidenter peto, ut me exaudias, & manum salvam mihi reddas, ut valeam miraculi tanti laudem adscribere tibi, ac celebrare magnificeque extollere gratiam, qua vales apud Deum, & assiduam tuam deprecationem pro nobis. Testabor autem omnibus manifeste ipsam pro qua passus sum veritatem, & propter quam truncata mihi dextera fuit. Eja, pii ac misericordis Domini mater pia atque misericors: eja, omnipotentis Dei genitrix, ejus, inquam, Dei, qui sola voluntate cuncta produxit & nutu regit universum mundum: & quoniam propitiabilis est supplicatio tua, orationem meam excipe & petitioni meæ largire effectum.

[31] Hæc atque his plura cum dixisset, dolore nonnihil se remittente obdormivit: & (o mirabilem Deum! o potentiam apud eumdem! & apud filium auctoritatem! [ab eadem in somnis visa reunitur brachio.]) apparet dormienti Sanctissima, ac velut vigilanti non secus ac si viveret ex imagine colloquens, sanam quidem dexteram ei se facturam pollicetur; Verum inquit, tu vicissim recordare sponsionis, & ad ea quæ dixisti imposterum manu eadem utere. Exorna ut poteris Ecclesiam Christi, propter quam semetipsum exinanivit, cumque perfectus esset Deus perfectus etiam homo ex me atque per me apparuit: quod vide ut pulchre exponas, uti & cetera ineffabilia mysteria ex suggestione Spiritus, sapientiam tibi præbituri. Exorna Ecclesiam propter quam sanguinem suum fudit, qui super Cherubim ambulat, quem tremunt Seraphim, cui virtus universa Angelorum atque Archangelorum multo cum metu assistit. Ad hæc Joannes: Nihil equidem, quod in me erit prætermittam: sed tu, Domina, succurre mihi: fateor enim supra vires meas esse, quod imperas quodque ego conabor. Tunc evigilans salvam sibi dexteram suam esse invenit, nec habuit mentem in potestate, partim quidem præ gaudio, partim ex admiratione, & ex alio in alium affectum propter miraculi magnitudinem distractus est. Atque hic opportune quis istud Psalmistæ usurpaverit; Ad vesperam demorabitur fletus, & ad matutinum lætitia. [Psal 29, 6] Ea enim pro quibus familiares atque vicini omnis conditionis & ætatis ejularant, gemuerant, suspiraverant vesperi, mox atque illuxit agebant contraria omnia, exultantes, gratulantes, jubilantes communi cunctis gaudio; cum præter expectationem viderent dexteram salvam, adhærentem brachio, atque ad quidlibet habilem.

[32] Neque porro intra parietes domesticos hic plausus, vel penes solos familiares hæsit notitia rei gestæ: sed longe lateque procurrit fama: quidam etiam festinaverunt Præfecto suo nuntiare (ex Agarenis hi erant, [Accersitus Præfecto rem narrat intrepide:] erga nos semper malevoli propter detestabilem suam sectam) quod salvus sit Joannes, ac membris integer gaudeat gratuleturque sibi, & veluti laureatus quidam pæana concinat, palamque exultet. Ille vero continuo accersens Sanctum, quid sibi factum esset jubet veraciter explicare, extrema quæque comminatus, nisi ut acta erant omnia loqueretur. Divinus autem Joannes, tamquam seipso jam melior, ut qui ad meliora vocabatur a Deo & exhinc majora suscepturus erat; nihil veritus, non iram quam paulo ante expertus fuerat, non furorem ejus intolerabilem, non terribiliorem sententiam, libera voce & animo confidenti; Ne existimes, inquit, quod vel donis vel dolis evaserim pœnam, aut alio aliquo modo me eidem subtraxerim; multo minus quod humana arte vel pharmacorum virtute sectionem curaverim: sed omnino crede quod & passus sum quidquid jussisti, & a solo Deo medelam sim consecutus, membrorumque integritatem salvam quemadmodum potes intueri. Atque hæc dicens ambas manus extendit, atque in altera demonstravit circumductam lineam, quæ perquam manifestam faciebat sectionem factam, & restaurationem secutam.

[33] Ad hæc obstupefactus Barbarus; Vere, inquit, innocens eras, Joannes; & nos quidem fraus decepit, tu vero contra omnem justitiam damnatus ac passus es: [a quo, honoribus cum prosequente, retineri nequit.] sed deinceps majoribus apud me honoribus extolleris, & supra ceteros constitutus subditis meis universis eris illustrior. Joannes vero in terram se prosternens, & lacrymis calentibus profluens: Absit, inquit, ut amplius in mundo maneam, a solo Deo extractus ex iis ærumnis, quas proferre solet hæc terrestris habitatio, seu potius pratum noxarum, sicut externorum Sapientum nonnemo dixit, vel, ut consueto nobis vocabulo utar, vallis lacrymarum. At Præfectus: Numquam ego hoc tibi, Joannes, concedam. Hic autem; Caput, inquit, si velis aufer: nam paratus sum mille potius, si possibile sit, mortes obire, quam ex eo quod nunc cœpi proposito excidere. Ille tamen manebat immotus, nec minus Ioannes suam urgebat petitionem, a sententia neutiquam revocabilis. Grave ergo inter utrumque certamen ac veluti colluctatio pertinax fuit, cum unus alterum niteretur viribus omnibus superare, totoque robore velut irruere; planeque ex animo ad hoc incumberet. Sed victoria penes Ioannem, utpote causa meliorem, stetit: victus est autem sanguinarius ille barbarusque tyrannus, & cum eo invisibiles luctatores atque adjutores ipsius dæmones, qui bonis nostris operibus atque consiliis perpetuo invident.

[34] Quid ergo fecit aut quomodo res disposuit, postquam audivit; Quidquid placuerit, age, exequere? [Pecuniam egenis, prædia propinquis devedit.] Fidelis ille & prudens dispensator, jam inde ab eo tempore quo sui ipse juris potuit res proprias ordinare, tunc autem adjuvante ipsum Deo utiliora etiam consilia capiens, pecuniam quidem omnem distribuit pauperibus, agros vero & reliquas possessiones inter propinquos divisit. Cum autem sic omnia prudenter ordinasset, servilem indutus habitum, in bonam sese viam dedit, externa quidem specie pauper, sed ad emendam pretiosam margaritam multas opes, virtutem scilicet, secum efferens. Ingreditur ergo Hierosolymam, ut ibidem salutis nostræ mysterium susciperet; Deoque ac Domino suo reverenter adorato sanctificatus, ad magni Sabæ monasterium abit. Sabæ inquam illius, virtute celeberrimi & conversatione nominatissimi: Sabæ, [S. Sabæ monasterium adit] totam quæ sub sole est terram vitæ suæ claritate illustrantis, quam quidem ejus vitam aliquis dixerit in exemplum monasticæ professionis de cælo missam esse hominibus super terra commorantibus, cumque hoc dixerit, nihil præter veritatem dixerit, certo scio. Ut autem ad illius monasterium (lauras plerique solent istiusmodi loca nominare) atque in conspectum Abbatis venit, ad ejus pedes procidens, similem sese exhibuit ovi illi in Euangelio perditæ, supplicans ut spirituale ostium apprehendere sibi liceret, & in illius proprium ovile recipi; interim vero nec oculos audebat levare in cælum, sicut ille in parabolis a Salvatore memoratus Publicanus, propositusque in exemplum pœnitentiæ atque sinceræ confessionis; [ac admitti supplex petit.] idque cum a teneris, uti dicitur, unguiculis ipsaque nativitate purus fuerit. O cor contritum! o spiritum humiliatum! o animam Deum videntem, Deum semper cogitantem! o animam divinæ gloriæ semper intentam, eaque sola spectantem quæ illuc conducunt, mentique illi primȩ ac mentium corporearum æque ac incorporearum opifici immediatius inhærentem! o animam tam excelsa virtute evectam, tam profunda humilitate depressam, ut se quasi inutilem ad omnia existimans de seipsa triumpharit, seque ut gravissimorum peccatorum ream traduxerit!

[35] Ergo in magni Sabæ lauram Magnus Ioannes receptus est, [Seniores non audent ejus instruendi curam suscipere ob notam virtutem.] quasi qui necdum multos eosque in virtute præstantes superasset. Monasterii autem Præfectus monachorum præcipuos accersit: ac primo quidem ei, qui ante alios ingressus adstabat, curam injungit novitii, quem ei monstrabat, gerendam. Ille vero tamquam attonitus, uti vultu ipso monstrabat, ministerium hoc recusavit suscipere, postquam se utcumque collegisset, hoc solum effatus: Tibi nunc, Pater, videor inobediens esse, nihil tale, sicut nosti umquam passus, ex quo me tibi regendum commisi, sed neque alias idem commissurus: nunc autem causam intellige & ignosce. Ego a longo jam tempore novi celeberrimum hunc virum: ejus enim laudes manifesta vulgavit fama, tamquam facundia & vita clarissimi: quapropter vereor ejus curam suscipere, Pater reverende, imparem eidem me judicans. Ad alium deinde se convertit Abbas, & hic similiter sese excusat; indeque ad tertium, qui æque toto nisu resilit: prout etiam alii aliique fecerunt, quos Abbas appellabat, æque eos inveniens impersuasibiles ex formidine prænotata. Ut enim verbo absolvam, omnes illi venerabiles senes, licet a plurimis annis monasticam vitam professi, ejusque officia omnia perspecta habentes, in hoc conspirabant, ut magisterium sibi propositum declinarent.

[36] Post omnes denique vir ille divinus, tamquam istos despiciens, accersivit alium, ætate provectiorem, fortassis & virtute, simplicitate vero morum Abrahamium senem, [Cellam ingressus summa voluptate perfunditur,] multum etiam Iacobi præferentem sinceritate sua, vereque antiqui moris hominem. Huic institutionem Ioannis commendat, huic præcipit ipsum deducere per viam Nazarenæ secundum Deum conversationis. Cum ergo ille Ioannem perquam libenter accepisset, manu prehensum in suam deducens cellulam; ipse quidem revertebatur gaudens velut grande lucrum adeptus, Ioannes vero ineffabili repletus erat lætitia ac si ipsum Paradisum ingrederetur. Nam & huic Beato dabatur præceptum: sed præceptum haudquaquam ex levioribus, quale imperfecto alicui proponeretur. Siquidem mandabat senex voluntari propriæ omnino nihil indulgere, neque facere quidpiam quo per se inclinabatur; [instruitur præceptis variis,] sed ea solum quæ imperarentur conatu omni ad finem perducere perfecteque implere: Deum assidue habere præ oculis, & cum eo versari continuo ac pro delictis deprecari, crebro genua flectendo & ferventes lacrymas effundendo. Nihil enim, fili, inquiebat sic acceptum habet aut pluris facit Dominus quam spiritum humiliatum & cor contritum. Atque hæc quidem ipso in limine præcipiens ac veluti fundamentum jaciens, ostendebat quasi primordia quædam: quæ autem ad animam transformandam in melius atque perfectius coaptandam faciunt, nec non ad potentiarum ejus perpurgationem evectionemque, quæ demum oratio possit digne exequi? Incipit autem a cognitivis facultatibus, ut appetitivas etiam animalesque potentias, quæque his subjectæ sunt spectantque ad tertiam deterioremque hominis partem, parti subjiciat meliori atque ad diviniora transferat.

[37] Atque hic fortasse mirabitur aliquis, quomodo perfectum jam virum docere præsumpserit senex, & jam summum, perficere adhuc magis: etenim per seipsum magnus erat Ioannes, utpote plenus sapientia, ornatus virtute & utrimque venerabilis quam qui maxime. Verumtamen adjici semper aliquid potest ad bonum, & perfecto perfectius, præclaro præclarius invenitur. Non igitur incongruum fuit quod simplex hic senex, ignarus præteritorum (ut qui ea nec scrutatus erat fortasse nec scire curaverat) instituerit eum, velut ex imperfectioribus aliquem, paulatim ad virtutis perfectionem inducendo. [præsertim ad mortificationem sensuum] Castigat itaque sensus ejus, ut assuescat neque superfluum videre quidpiam, nec deliciosum audire, nisi Dei vel rerum divinarum causa; neque gulæ aliquid indulgere per gustum voluptatis ergo: sed solum comedere quod ad tuendam vitam sit satis, memorem antiquæ transgressionis, & quomodo per gulam maximis bonis olim exciderimus, cogitantem etiam sinceras alterius vitȩ delicias ineffabilesque voluptates. Vetabat quoque vel manum extendere inconsiderate vel aliquid molle contingere, præ oculis habentem ruinam protoplastorum ex audaciori contactu natam. Florum deinde atque unguentorum odores jubebat ablegare, sola mente semper olfacientem Paradisi fragrantiam, atque hac frui unice cupientem.

[38] Et hæc quidem circa sensus eorumque organa venerabilis ille senex & philosophiæ practicæ scientissimus docebat discipulum ad omnia obsequentissimum, & dum summam ignorantiā simulat, actionis æque ac speculationis perfectionem sedula meditatione consecutum sapientissime docebat. [& phantasia facientibus.] Quȩ autem circa phantasiam phantasiæque obnoxias animi passiones præcipiebat, qualia demum erant? Vere admiranda, quæque ut explicari possint, egeant ipsa magni illius viri lingua, utpote in praxi ac theoria summo, in eaque quæ ex his duobus exsurgit philosophia præcellentem manifeste cunctis, qui eo tempore aut etiam aliquando extiterunt. Imperabat scilicet, terrenarum atque materialium rerum nulli omnino adverteret animum, siquid vero ejusmodi reliquum ei esset, id continuo enectum ejiceret atque exturbaret (in hoc enim consistit passio phantasiȩ, circa res magis terrenas versantis, & hoc virtutem eidem adversantem dissolvit) sola autem ea cogitando volveret, quæ supra nos sunt & quæ vere subsistunt, ut quæ excidere nequeant, magni faceret: ad ea sola mentem attollere, ad ea conniti jubebat: ut qui per virtutem factus esse spiritus videbatur, ipsam quoque operationem spiritualem monstraret, animumque ad perfectionem evectum immediate susciperet, efficaciorem multo atque diviniorem, utpote intellectualem, neque ulli inferiorum facultatum obnoxium, sed has omnes elevantem atque trahentem ad se, & per se ac secum transferentem ad Deum.

[39] Talia venerandus ille senex prudenter atque cordate suggerebat injungebatque suo per gratiam filio, licet sapientia cano & prudentia seni, [In humilitate exercetur.] qui alioqui etiam a puero virtutem sibi veluti collactaneam & ubiq; familiarem habuerat. Insuper, ne se omnino aliquid esse putaret seq; propter eloquentiæ cultum extolleret, vetabat illius ullam sive magnā sive parvā rationem habere, sed foras excludere simul ac semel quidquid, didicerat externū atq; ipsam etiā memoriā quantum posset eliminare jubebat: neq; solum non permittebat aliquid numerose componere, vel encomiis historiisve scribendis vacare, sed neq; epistolam mittere notorum alicui. Scio equidem hȩc spiritualia parvi facienda ab imperitis, quasi qui de mysteriis disciplinȩ arcanȩ loquor apud nondum initiatos; eo quod non sint apti ad cognoscendum, quantam habeat voluptatem, quantumque faciat animum dilatari perfecta expressio cogitationum suarum & conceptuum mentis accurata manifestatio. Sed quid dicerent illi, quando audirent quod etiam præscribatur silentium & omnimoda linguæ compressio imperetur, ita ut nec gry proferre discipulus audeat, nisi cum a magistro jussus ex divinis libris aliquid legerit ad Deum propitiandum confitendumque?

[40] Quid vero innocens ille & Deo tota mente affixus, [Laudes ejus præclaræ.] cujus cor rectitudinem semper dilexit, quomodo in istis se habet? Num labascit, tantum pondus præceptorum dedignans? aut sublevari petit, ne scilicet in principio prægravatus succumbat? Longe istud a Joanne. Libenter cuncta in humeros suscipit, & viam hanc quæ ducit ad Deum generose ingreditur, seu potius ad vitæ monasticæ stadium alacriter percurrendum exuitur, & non solum ad quintuplum sed ad decies millecuplum certamen inungitur. Sed forte suscepit generose, quod non tulit fortiter; aut ingressus intrepide, non certavit constanter. Absit hoc omnino, absit. Non tamen velut victor aliquis in Olympiacis, Nemeæis, vel Isthmicis viliter coronatus apparuit, aut ut unus eorum qui in Panathenȩis prævaluerunt corona oleagina magnifice revinctus comas, aut pineam quatiens, eoque vehementer intumescens, vel sacris quibusdam pomis (profanis potius dixerim) gloriosus, ridentibus quidem illum sapientioribus, pueris vero applaudentibus, & succinentibus in scena theatris; aut sicuti sors tulerit inunctus & brevi admodum tempore laudatus, idque solis forsitan promiscuæ conditionis turbis ac vili plebecula: sed exiit cælitus coronatus, Angelis & Angelicis hominibus cum admiratione circum stipantibus, spectaculum vere factus, uti loquitur Paulus, & Angelis & hominibus, visibilemque atque invisibilem naturam obstupefaciens.

[41] Cum ergo gravis ille magister cognovit Joannem humilitate sublimem, obedientia morigerum, virtutis exercitatione infatigabilem, [Sportulis oneratus mittitur Damascum,] omnique ex parte probatum; adinvenit modum alium quo eum tentaret: aliter enim adhuc probandum censuit, ut videret, utrum & quomodo etiam inter notos familiaresque posset eamdem modestiæ mediocritatem tenere. Sportulas itaque multas colligens, easque partim humeris ejus imponens, partim in manus tradens, Damascum ferre omnes jussit: Tanto, inquiens, venales offeres, idque aucto immodice rerum tam vilium pretio, ut vel sic experiretur discipulum suum atq; ad consummatam obedientiam exerceret. Quid porro Joannes, virtute summus, obedientia incomparabilis? An cunctatus est vel affectus tædio, aut aliquod displicentiæ signum ostendit; ut alius forsan faceret minus quam ille in rebus divinis humanisque magnus, aut etiam alterutris dumtaxat illustris? Quomodo autem? Tamquam vocatus ad beneficium recipiendum exivit quam promptissime, & magno cum studio in viam se dedit, velut si mitteretur ad illustrem sui ostentationem atque ad triumphum pulcherrimum invitaretur. Ingressus vero Damascum, pauper, obsoletus &, quantum ex habitu dignosci poterat, omnino contemptibilis, qui pridem ab omnibus honorabatur & circumspiciebatur; mox ut forum intravit, sportis tamquam ornamento insigni circumcinctus, convocavit turbam, & quanti venderet singulas indicavit: erat autem, quemadmodum incolarum quilibet judicabant, præter morem exorbitans pretium, cujus petitio advenientibus omnibus risus & cachinni occasionem præbebat. Igitur; Quid deliras? o homo, inquiebat unus; alius, [ubi easdem nimio indicans insigniter illuditur] Nugaris & mente captus videris; tertius aliud quidpiam ei objiciebat; nec deerant qui colaphos ei infligerent, aut in faciem cæderent; quemadmodum fieri assolet in promiscua fori plebe, ut rideantur stolidi, & cerebro læsi ludibrio habeantur. Ita contra jam pridem stultos atque deliros insurgitur passim, & judicii imbecillitas, naturali nervorum musculorumque dissolutioni imputanda, tribuitur ipsis sæpe cum risu tam effuso, ut lacrymæ ab oculis exprimantur: quin etiam contingit ut talibus injiciantur manus, raptenturque inclementer, & ludibrium de se præbeat naturalis organizationis infelicitas, vel cæcutientium oculorum caligo, si hæc quoque eis acciderit.

[42] Ludificabatur ergo satis diu vir gravissimus; & qui per omnia decorus erat impellebatur hinc inde ac repellebatur, & præter rationem cædebatur, seu potius cædebat ipse hostem invisibilem: hic enim contra Dominum extollendo cervicem miserabiliter corruit, ipse vero sic modeste humiliterq; se gerens, usque in cȩlum extollebatur, factus etiam Angelis admirabilis. Tandem vero antiquorum ejus famulorum quispiam, curiosius eum intuitus, [& a famulo quondam suo, indicatum pretium tribuente, liberatur.] & oculos in eumdem constanter defigens, cognovit ipsum esse, cujus famulitio fuerat adscriptus. Mox autē in mentem recurrerunt opes & gloria viri pristina, fors etiam benignitas ac mansuetudo erga famulos obversabatur animo; eumque egere reapse suspicabatur, & ei, qui in adversam, ut ajunt, fortunam impegerat, bene velle incipiebat. Bonus ergo ille famulus, bona etiam cogitans (solent enim dominis suis, ut dicitur, servi esse similes) indiscriminatim numeravit, quantum pro sportis exigebatur: & veluti de contractu sibi gratulatus, a negotio importuno eum subtraxit, qui ut procul a curis secularibus viveret, negotia omnia abdicaverat. Sic qui antea plurimis stipabatur equitibus, nunc solus Damasco egrediens, retro unde venerat rediit: neque enim regressus fuisset, nisi mandato expleto, quamvis contigisset ei immorari diutius: & potius circuivisset tota vita sua inter ludibria exprobrantium, quod viles reculas tam caro exponeret, quam Patris sui spiritualis præceptum non esset executus: rediit autem trophæis gravis, quȩ superbo hosti generose obluctando detraxerat.

[43] Sed excipit nos aliud, non dixerim de peccato trophȩum, verum ex parva quadam occasione ingens facinus. Beato viro vicini habitabant fratres duo, [Vt consoletur inconsolabilem,] fraterna inter se caritate conjuncti; nec enim minus sibi conjungebantur spiritus eorū ex propositi similitudine quam corpora ex natura. Horum alter sublatus e vivis alterum pœne mortuū reliquit: nam is calamitate ista prorsus victus, non admittebat consolatores, non recipiebat hortatores; sed cuicumq; rationi aures penitus suas occluserat. Post alios ergo plures, ad eum quoq; accessit illa compassione plenissima anima Ioannes, vultu hilaris, sermone suavis, & utroq; venerabilis, conabaturq; mœrorē eximere. Quid autem non excogitavit quo ejus animū ad se revocaret, quid non contulit ex sacris Scripturis quo passionē consolando leniret? Omnem, uti dicitur, lapidē movit; sed nihilo plus proficiebat, quā statuæ colloquens vel adamantem terens. Tandem tamen (nam etiam gutta cadens assidue petram excavat) rediit utcumq; ad sese monachus, sibiq; ac sensui restitutus; Siquidem, inquit, consolari me velis; age, compone melos aliquod, quod memetipsum succinendo dolores infortunii mei leniam, qui in animam meam incurrentes, intellectum conturbant, & cor meū quodammodo depascuntur.

[44] Cui Joannes: Et qua, inquit, ratione fieri poterit, ut Patris mandatum transgrediar, absolute jubentis abstinere a quocumque ejusmodi cogitatu vel opere? Levis, respondet alter, hæc inobedientiæ culpa, [adduci non potest ullo modo ad componendum carmen,] respectu utilitatis e converso provenientis: animam enim mœrentem consolaberis, seu potius retinebis deficientem, ac pœne jam egressam conservabis vel etiam corpori suo restitues. Abnuebat nihilominus Joannes & iterum prætendebat datum sibi præceptum; nec instabat minus alter, graviterque incumbebat supplicando, cogendo, blandiendo; nihil non dicendo, nihil non faciendo, quo persuaderi homini posse credebat, genuinam ipsarummet Litaniarum seu Precum imaginem in se exprimens qualesque repræsentavit is qui primus Deas fecit, tales assimilavit, ut dici posset tamquam ipsemet optimus poëmatis imitator. Verum ad hæc etiam obfirmatus Joannes persistebat immotus, [id unum semper causatus: a moderatore vetitum esse,] semper memor præcepti, ipsumque in excusationem prætendens, quod nulla ratione posset infringere, quia per illud salvandum se sperabat. Sed alter, & jam ante mentis impos præ dolore, & tunc in unum quod quærebat toto incumbens ingenio, prudenter omnino ac sapienter; Reddenda tibi erit, inquit, in die judicii ratio hujus mei mœroris: scis autem quomodo condemnentur a Patribus, qui mœrentes afficiunt injuria. Quidquid hactenus adhiberi ab hominibus potuit, nihil ad solatium meum valuit, non deprecatio, non pollicitatio, non præcipiens pater, non familiaris consolans, non amicus invisens, non cognatus præsens, ut uno dicam verbo, nihil omnino: omnia enim æqualiter aversor, quæ & jam pridem dimisi & nunc plane abominor. Eja ergo, Pater reverende, stylo tuo elegantissimo applica mihi sermonis pharmacum, velut emplastrum quoddam salutare, quo sanitatem recipiam & anima retineatur in corpore jam deficiente, ipsamque, ut ita dixerim, in naribus habente, tantumque non expirante. Scias autem, & certo scias, fore ut res tota occulta maneat, neque umquam ad notitiam senis deferatur: hoc enim mihi curæ imprimis erit, semper provisuro, ut quod compositum fuerit ocultum & arcanum habeam.

[45] His vincit hominem misericordem, demulcet sua natura flexibilem, & ad quod vult, trahit per se ducibilem. Componit ergo Joannes Troparium, sic enim istiusmodi solent nec aliter debent appellari: [tandem multis rationibus persuasus Troparion conscribit:] Troparium paucorum versuum, sed multæ energiæ plenum, quod etiam suavissime canit, secundum harmoniæ vere primæ tenorem: estque (si lubet audire) hujusmodi. Humana omnia vanitas, quæ post mortem non existunt. Non permanent opes, non comitatur gloria, subsequens enim mors omnia ista facit evanescere. Quapropter immortali jam Christo clamemus: Requiem dona translatis hinc illuc, ubi omnium salus est. O quantæ sapientiæ plenæ sunt hæ paucæ syllabæ? paucæ, inquam, syllabæ respectu amplissimi quem continent sensus: qualem Philosophiæ latitudinem, hoc definitu ac memoratu facile dictum! Universim ostendit, planeque demonstrat, & absolute concludit, nihili faciendam vitam, nihili præsentia hæc æstimanda esse. Similia dixisset etiam is, qui omnium sapientissimus declaratus est Salomon, & dixisset ei, quam cælitus adeptus est, sapientiæ consona: dicta autem, ut admiranda, fuissent usum Proverbii sortita, non tamen prorsus consona verbis ejus vitæque dixisset, motus reverentia doni exinde, sicut ipse testatur, procedentis, ut taceam passionum omnium humanarum, potius dixerim irrationabilium compressionem. Beatus hic certe & vere perfectus homo fuit, qui sibi omnino conscius erat, collateralem Deo sapientiam non quidem petiisse palam, sed vere accepisse, etsi non propalaret quomodo eam acceperit; utpote jactantiam oris usquequaque declinans; quam id tamen verum esset sermone simul & opere declarans. Prorsus enim aversus a mundo & omni affectu irrationali superior, atque ut verbo absolvam, æque faciendo ac speculando philosophari edoctus, omnia simul contemnebat & nihili faciebat omnia: quippe qui temporalia & terrena cuncta potius non esse quam esse credebat; atque illius præcipui boni dumtaxat cupiditate flagrabat, quod supra nos est atque ineffabile, & per quod universa quæ sunt suam habent vel accipiunt essentiam.

[46] Sed o repentinum casum! aut potius, Euge præclaram Beati nostri exinde probationem! qua manifestius debebat monstrari, [hinc acerrime a moderatore reprehensus & expulsus] quam subditus & quam promptus esset ad Patris sui spiritualis mandatum, quantamque obedientiam ei deferret. Canenti præter expectationem supervenit senex, verba audit, rem intelligit, indignatur ut contemptus. Ingreditur ergo ira tumens & plenus furore ac veluti meram bilem spirans: neque intueri eum voluit, sed plane aversans serioque repellens, vix demum verbo, eoque acerbitate pleno, dignatur mœrentem: Ita, o miser, præcepti oblitus es? Hæccine promisisti? Hæccine elegisti, quando renuntians mundo, cogente nemine accessisti ad nos? Non meministi, quot quantisque rejicientibus te, eo forsitan quod morum tuorum pravitatem intractabilitatemque introspicerent, solus ego te (quod utinam non fecissem!) susceperim in discipulum, mea te instructione dignatus? non sane in spes ejusmodi ac talem finem: non profecto, per ipsam vitæ monasticæ Regulam: non, per ordinem illum pulcherrimum quem a principio observarunt, qui vere solitudinem elegerunt: non, per speciosissimam clarissimamq; nigredinem habitus, venerabili Pachomio de cælis monstrati: sed ut te prout oportet corrigerem, & omnem qua inflaris tui æstimationem subigens, per viam salutis sine offendiculo transeundam deducerem. Nunc autem deceptum me video lavando æthiopem, & cancrum docendo recti gressus rationem, ac lignum tortum erigendo, aut si quid aliud difficile mutatur, contra naturam tentando. Quapropter in derisum factus sum, quadratque in me proverbium, quo plerique utuntur contra eos qui aliquid imprudenter ac stulte aggressi sunt: Etenim cœpi facere, quȩ perfici nō poterant, & super aquas scribere volui. Nunc ergo exi statim, discede a me, vade post perversam cogitationem tuam.

[47] Joannes vero prostratus humi flebat inconsolabiliter, causam exponens multumque pro venia exoranda supplicans. Econtra senex stabat rigidus, [frustra se excusat:] increpantia verba in longum protrahens, seu potius prolixas invectivas colligens: denique manu eum apprehendens; Nihil, inquit, ex nunc tibi ac mihi commune sit, o homo; quo voles abito. Egreditur ergo: verum quis valeat explicare ejus lacrymas, planctum, gemitum, afflictionem animi, emaciationem corporis, doloris intolerabilis & inconsolabilis tristitiæ acerbitatem? Non sic olim e Paradiso ejectus Adam luxit, quemadmodum hic, non vana ut ille spe deceptus, sed affectu fraternæ commiserationis supplantatus, & caritatis causa domo paterna expulsus. [tandem, senioribus intercedentibus, recipitur hac lege,] Ut vero aliquantulum in se rediit (industria autem res est necessitas, & quisquis vim patitur multum contra molitur) Quid si, inquit apud se, primoribus monachorum supplex fiam, iisque ut legatis ad senem deprecatoribus utar, ut me priori disciplina dignetur, neque repellat a salute, quam inde expecto?

[48] Dictum, factum. Abeunt venerandi illi & sancti senes, ut discipulum magistro reconcilient, filium reducant ad patrem. Sed adamante reperiunt duriorem illum, nihil enim suscipiebat neque se patiebatur emolliri. Cum tamen instarent vehementius, ostenderentque quod graviores pro sua inclementia daturus esset pœnas, quam pro inobedientia alter. Licebat enim, inquiebant, iterato præcepto corrigere in discipulo quantumcumque gravis delicti lapsum; neque convenit non admittere pœnitentem, ac ne satisfactionem quidem quam pro culpa vellet explicare. Reposuit ille: Si primi præcepti transgressionem dissimulare me vult, [ut latrinas totius Laura emundet,] age, secundum adimpleat. Circumeat Lauram totam & latrinarum sordes expurget. Hoc audito illi averterunt vultus, discesseruntque pudore prægravati, cum ex una quidem parte considerarent viri venerabilis honestatem, ex altera vero obscœnitatem sordium cogitarent.

[49] Quid porro Joannes? Vidit revertentes illos (ex quo enim ingressi erant, lætum aliquid ab iis se auditurum præstolans, ferventi ad Deum deprecationi instabat) & accedens interrogat; quid velit Pater, & quid pro delicto fieri jubeat. At illi primo non audebant rem eloqui, reverebantur enim virum ob generis in eo claritatem, nec minus ob virtutis excellentiam. Ut ergo vidit nihil se interrogando proficere, ad eorum sese prosternens pedes, magna voce; Edicite, inquit, Patres, quid velit Pater meus: ecce enim paratum me ad mandatum explendum & quidquid voluerit executioni mandandum. Tunc rem, ut erat, exposuerunt, avertentes vultum & prout decebat erubescentes. Ast o cor contritum! o spiritum humiliatum! propter quæ non solum non despexit illum Deum aut salute qualicumque dignatus est, sed omnino magnifice & splendide eumdem excepit, admirandis omnino præmiis ipsum cumulans. [quam lubens amplectitur:] Etenim vix audierat verbum, cum mox apprehensis manu scopis & cophinum humero suscipiens abivit, velut qui animo, Deum ubique præsentem vidente, & statim mandatum capescente, non secus quam de antiquo Israëlis populo confitebatur David, hæc Psalmi verba opportune concineret, Avertit ab oneribus dorsum ejus, a gravioribus utique & magis pudendis sarcinis; & manus ejus in cophino servierunt. [Psal. 80, 7] Ferens igitur necessaria ad sordium exportationem instrumenta, non scopis solum sed etiam manibus easdem in cophinum collegit.

[60] Audiit hæc senex, statimque emollitus, in occursum ejus velociter egreditur, colloque infusus deosculatur frequenter, alloquitur dulciter, & dicta retractans appellat filium obedientiæ, [hinc majori in amore & honore Directori est:] divinumque hominem nuncupat; seipsum vero beatum prædicat, partim quia præfectus fuerat tantæ virtutis viro, tam magno, tam perfecto, tam incomparabili; partim quod submotis aliis ejusmodi munus ipse esset sortitus. Denique amplexibus ejus utcumque satiatus, ingreditur cellam, lȩva quidem manu dexteram ejus tenens, dextero vero brachio dorsum ejus circumdans; atque ex eo tempore illo utitur, non ut magister discipulo, neque ut filio pater, sed tamquam nobiliorum naturarum uni cum verecundia accedebat; vehementer ipsum honorans, & sicut conveniebat colens.

[61] Quoniam vero non expediebat lucernam abscondi sub modio (neque enim parva hæc calamitas erat fideli populo, profundis in tenebris oberranti, & graviter valde prolabenti) nec æquum erat omnino obstrui fontem (dum plebs Christiana verborum divinorum siti fatiscit, & extreme periclitans ægre spiritum ducit) age videamus qua ratione producta lucerna sit, & fluento copiosi fontis hujus reserato irrigata hereditas Christianorum, & divina plenitudo restaurata, Deo rebus nostris sapienter providente, & circa id satagente. Iterum enim libere egit Deus: non tamen sicuti Abrahamo tamquam in transitu apparuit intra tabernaculum, neque sicuti nepoti ejus Jacobo per luctam & pugnam se manifestavit; illam, inquam, luctam, quæ communis nostræ salutis magnum præfigurabat mysterium, exinanitionem scilicet & susceptionem, atque ejus qui susceptus fuerat ex ipsa susceptione deificationem. In quo sane natura nostra, ut existimo, extremis hisce temporibus visa est Israëlem superavisse, quod eatenus incommutabiliter ac firmiter peccato inhærens, congressa cum Deo sit atque ab eo assumpta, atque ex eo ipso per quod labi ac relabi debuerat, non solum sanctificata (o tremendum mysterium! o prodigium obstupescere faciens animam rationemque transcendens!) sed etiam deificata & ab omnibus creaturis adorata. Non tamen, ut dixi, ad eumdem modum nunc libere egit (istæ enim figuræ erant alterius rei altiorisque providentiæ) nunc autem per suam purissimam Matrem, illud scilicet divinum & non manufactum tabernaculum, ex quo prodiens inimicum superaverat, voluntatem suam significavit. Quoniam enim ex ipsa & per ipsam factus homo cum hominibus dignatus est conversari; per eamdem, quam supra Angelos Archangelosque & omnes Virtutes honoravit, locutus est & manifestavit, quæ volebat.

[62] Ergo nocte quadam apparuit seni Deipara: &, Cur, inquit, hoc facis? [cui apparens B. V. reprehendit, quod vetet Ioannem uti talentis a Deo datis.] Quare obstruis fontem, divinis sermonibus copiose scatentem; & luminare abscondis, ac lucem obumbrans, noctem efficis in meridie. Permitte Joannem exornare verbis Ecclesiam Dei; permitte ut rectis eam dogmatibus stabiliat, permitte ut dissolvat perplexas intricatasque pessimorum sophistarum objectiones, permitte ut eorum sophismata & fraudes redarguat. Ad hæc timore ac tremore impletus monachus expergiscitur, Joannem advocat, &; Eja, inquit, vir Dei, data tibi ad meliora gratia libere ex nunc utere, exalta in fortitudine vocem, loquere verba divina, & compone sermones delapsa ex alto sapientia plenos: apparuit enim mihi generis nostri salvatrix, intemerata Virgo Maria, succensens mihi quia te impedivi, severeque injungens, ut tuo te arbitrio sinam agere. Ignosce igitur quod te cohibuerim, ignosce senili simplicitati. Econtra Joannes, non elatus animo, neque ullam omnino in se mutationem ostendens, sed in eodem statu permanens, atque familiarem sibi modestiam retinens, ipse potius ignosci sibi petiit, & pro se ut oraret ad rem aggrediendam supplicavit.

[63] Qualia vero exinde composuerit & quæ scripserit, longi temporis prolixique sermonis opus foret exponere: [Scripta ejus recensentur:] igitur neque omnia neque ordine suo dicam, sed pauca admodum, quæ mihi in mentem venient, indicabo: partim ut iis, qui ipsa jam antea noverunt, memoriam renovem; partim ut nota faciam iis, qui eorum cognitionem necdum sunt assecuti. Exornavit ergo primum concinnis suis melodiis præclaram Salvatoris Resurrectionem, idque non simpliciter sed multifarie ac diversimode, inventione variarum cantionum, alternaque earumdem inter se mirabiliter connexarum vicissitudine. Sed & pro reliquis festis, quibus religiosa plebs congregatur, unum aliquod sibi proponens eorum mysteriorum, quæ Dominus ac Redemptor noster homo factus complevit, plurima eaque pulcherrima composuit. Deinde etiam Sanctorum memorias similiter honestavit, ita ut tantum non omnes ad similem zelum evehat, atque ad ipsam eorum imitationem disponat; facit enim ad exemplum Martyrum generosos, quicumque ad concinendos Martyrum hymnos accesserint; & ad omne, quod terrenum vel carnale est, sic affectos, quemadmodum ii qui istis superiores sancte vixerunt, quandocumque laudatorias de iis componit odas qui vitam sic egerunt: eosque suis glorificans cantibus alios ex aliis, canentes dico & audientes, simul omnes ad meliora ac diviniora transfert. Illa porro, quæ aliter diffuse exposuit, quis valeat sigillatim numerare?

[64] Ceterum ut hæc aliaque dimittam, quomodo prȩteribo encomiasticos sermones, quibus venerandȩ festivitates circumsonant, quique ad diviniorem vere melioremque choream invitant? quomodo transiliam fontem scientiæ inde emanantis, ut non saltem in transitu exinde hauriam? ut ad reliquæ festivitatis cursum robustior evadam, quando me deficere in stadio sensero ac desperare coronam. Cum enim illius memini, evagantem foras mentem continuo revoco; [summus ea legentium fructus.] cum ejus memini, vere magis rationalis videor, ipsa ratione prudentius uti valens; cum ejus memini, repente invenior esse solidus præ aliis cunctis Theologis & multo illis intelligentior. O quot mysteriorum notitiam brevi temporis spatio mihi sentio infundi! ad quantam evehor magnanimitatem! Calco humana, scindo aërem humidiorem hunc & circumfusum terræ, quin & alterum puriorem transcendo, & tantum non procurro ultra æthera atque ad tertium cælum pertingo, & quæ non licet loqui, effari doceor, plenus enthusiasmo multumque meipso melior; parum enim abest quin illius causa in cælum ascendam, totusque divinus fiam & plane spiritualis, atque intelligendi facultate æqualis Angelo factus videor. Disco quæ ad immateriales substantias pertinent; & quomodo novenarius chorus ad trinarium reducatur, prout ordinatus est, cognosco & admiror: insonant mihi ineffabiles eorum doxologiæ, & pœne compellor una cum iis diversimode canere atque laudare simplicem ac vere unicam Trinitatem. Intelligo supremæ essentiæ ac supersubstantialis naturæ hypostaticas proprietates, imo ipsam unam trium Personarum essentiam quodammodo comprehendo, sic unam potentiam potestatemque cognosco: quo fit ut ipsam intelligam adoremque unum ac verum Deum, solumque inter omnia quæ existunt tripliciter indefinibilem ac prorsus incomprehensum. Cum igitur in tres divido & in unum conjungo, tres in proprietatibus, unum potentia, auctoritate, consubstantialitate; & ea quæ est causatorum omnium cum prima causa dependentia, indissolubilique ipsius identitate; sic extollor, tam levis fio, tam mirabiliter sursum agor, ut ex iis quæ istic sunt totus suspendar, atque inde divinior splendidiorque mihi ipsi restituar.

[65] Fabula est figmentumque poëticum, seu potius anile commentum, quo æqualiter hinc quidem infantuli, inde pueruli consueverunt oblectari, novitatibus audiendis gaudentes; fabula est, [Cum summis viris comparatur,] inquam, qua dicitur Sol in oceanum mergi, ibique ablutus illustrior resurgere. Ut tamen hæc sit fabula, olim celebrata, nunc explodenda: qui vivifluo isti fonti, aut potius inenavigabili sermonum pelago & impenetrabili sapientiæ profundo se immerserit, fieri non potest, quantumcumque parum ipse scintillet, tamquam exigua atque inconspicua stellula, quin instar magni hujus solis radios suos diffundat atque extrema quæque collustret, tamquam a summis ad summa procurrens & splendore suo simul omnia replens: quales nonnulli ante & post ipsum quoque effulserunt, velut pulcherrima luminaria, universum terrarum orbem illuminantia; Basilium atque Gregorium intelligo, inconcussa pietatis antemuralia, firma Ecclesiæ fundamenta, integerrimas fidei bases; ita siquidem ipsos nuncupabimus non incongrue, quin & eminentioribus cognomentis appellari possint; cum illis vero atque post illos Joannem, aureum illud os, huic nostro cognominem ac moribus similem eique comparandum; neque enim ausim dicere æqualem vel coæqualem; sed vere accuratum exemplar, velut ad archetypi elegantis formam expressum, agnosco illum atque demonstro. Verumtamen numquid sine fundamento quis dixerit, aliquem nostri temporis modice dumtaxat, illuminatum & velut radii unius evibratione coruscantem, non posse fieri totum clarissimum, totum splendidissimum, totum deiformem?

[66] Nunc vero quid attinet dicere, quomodo præ Joanne contemnendus sit Stagirita cum sua ænigmatica disserendi arte atque multiplici expositione naturæ & naturalium principiorum? [& antiquis Philosophis præfertur.] quod parvi faciendus sit cum sua grandiloquentia (non enim ausim dicere Theologiam) cumque sua male fundata, aut, ut verius loquar, monstrosa de animabus sententia ille apud Athenienses & Græcos ceteros nominatissimus Plato? quod despicabilis fuerit tota Philosophorum turba, eadem cum illis seu potius contraria sentiens? Prætermittenda namque hæc mihi sunt omnia, quamvis magnifica & consideratione dignissima; iterumque dicendum de libertate Beati, qua pro pietate decertavit, & zelo quem habuit instar Phinees contra fornicantes in suis adinventionibus sive temerariis ausis, [Libertas in defensione imaginum,] & imprudenter agentes contra immaculatas venerandasque imagines. Imagines (vah audaciam!) quas in memoriam incarnati Salvatoris, & eorum qui pro ipso decertaverunt aut alias religiose juxta legem Christi vixerunt Sanctorum, jam inde a principio prædicatæ fidei efformare didicit universitas Christianorum. Quamvis minime præsens, eminus tamen emisit jacula contra improbos, qui opinione ac fœdo ratiocinio suo conspurcaverunt aut etiam omnino aboleverunt sancta: & epistola sua, veluti hasta bene collimata, confixit filium Leonis, ejus qui primus a veritate exciderat, de quo etiam jam ante dixi, pauca ex multis circa eum in historiam relatis seligens: nunc autem nominandus est mihi (velle enim vos credo) is, qui ex eo natus, secundum ejus exemplum regnavit. Constantinus hic fuit: qui nihilo minus, [contra Constantinum turpissimum hominem.] quin etiam multo magis quam ille, insanivit, animo utique impudentissimo & homo stercoreus; de quo non possum imo abominor enarrare, quid ei, nescio qua ratione, in baptismo contigit, contra rectam doctrinam aut potius contra ipsum baptisma, in præsagium, sive, ut verius dixerim, in manifestam futuri eventus prænotionem.

[67] Hic ubi ad virilem pervenit ætatem, quod utinam non fuisset! quid non admisit sceleris? quid turpitudinis non patravit? Fœdius quam pater suus inquinavit Dei populum. Sed o solertissimum consilium Sancti! o plagam opportunissimo tempore inflictam! Phinees quidem Israëlitam in sua observavit nequitia, & hastam intorsit atque propalavit peccatum, & ceteros eo exemplo emendavit: sed uno solum in loco repressit crimen, solosque præsentes avertit a scelere. Joannes vero vehementer zelosus pro Deo, & supra nos intelligens ac circa nos satagens, jaculatus est quidem, & una cum peccato peccatorem confodit; sed statim id fecit ubique notum, & momento pœne temporis omnes sustulit iniquos, litteris ipsis revelans scelus ubique locorum in conspectu omnium, & de impietate triumphans. Macte tuo isto in Dei causa zelo, Martyr incruente! Macte ferventi tuo erga eumdem amore! Macte animi tui ad pietatis defensionem fiducia! Macte illustri tua intrepidaque constantia in prædicanda veritate.

[68] Quid autem? an erga Deum resque divinas ita affectus hic fuit, & Deus eum non promovit, atque ad maxima quæque suscepit? [Divino natu presbyter consecrari jubetur:] Igitur quomodo cum eo egerit Deus, disce; & quomodo eum susceperit, audi. Suggerit Hierosolymorum Antistiti, tunc obtinenti thronum Fratris Domini, Jacobi scilicet fervidi illius magistri atque præconis veritatis (quomodo autem suggesserit taceo, quia invisibiliter per internam spiritus motionem id factum) suggerit, inquam, ut Presbyteris adscribat Joannem, & supernis atque cælestibus mysteriis dignatum, ordinet ad ea quæ in terris geruntur. Ille ergo mox accersitum inungit, & inter Sacerdotes collocat, ut magnam hostiam, Christum ipsum nemper, rite consacret, quæ semel immolata immolatur quotidie pro nobis, semel quidem lapsis, quotidie vero impelli ad lapsum solitis. Quem vero sic unxit & sic evexit Deus, quantique faceret etiam longe positis demonstravit; an deinceps negligentius egit, remisitque industriam & circa virtutis exercitationem elanguit? Minime vero: sed ex hinc majorem multo animi alacritatem adhibere visus est; [unde ferventior existit:] in subjugando corpore ferventior, in se humiliando sublimior, atque ad omnem aliam virtutem robustior. Sicut enim eorum aliquis qui versantur in Palatio, si ad majorem ascenderit dignitatem, promptiorem se ad obsequia exhibet, ut ab eo qui ipsum honoravit judicetur id meritus, secum ipse rationem iniens quo pacto debitum suum juste exolvat: ita etiam Joannes, a Rege Regum, solo bono ac solo vero Domino nostro, Sacerdotii donatus honore, omnium honorum maximo & venerabilissimo, & a solis ipsi revera similibus suscipiendo gerendoque; promptius capessivit ministerium sacrum, atque ad virtutis cultum vigilantior exurrexit. Postquam autem sese tam generose, non ad pentathlum (ut superius dictum est) sed ad myriathlon præparavit, quam maxime admiranda patravit facinora, totumque in sui admirationem theatrum rapuit: theatrum vero implebant Angelici spiritus, ejusmodi certaminibus plus quam dici possit oblectari soliti: diaboli autem circum cursabant, ipsi resistentes ac multipliciter repugnantes variis ex adverso machinis adhibitis, quos ille nihilo minus industrie generoseque pugnando superavit.

[69] Talibus perfunctum, non erat par, relinqui irremuneratum a Deo, quem sibi proposuerat agonothetam; & in quem jam inde a principio intentus, seipso quotidie fiebat major, & ad pugnas fortior procedebat, maxima denique opera ad finem perducens. [& copiosiore a Deo donatur remuneratione.] Quid igitur? Prolixos ejus labores suscipere voluit Deus, eumque Sanctis suis associare, a certaminibus generosis deinceps quieturum, sicut & fecit. Imperat ergo spectatoribus ac laudatoribus facinorum ejus Angelis, ut beatam illius animam ac virtutibus splendidam splendide accipiant deferantque in cælum. Hic vero non mediocris forsitan extitit concertatio inter choros Sanctorum, ubinam divinus vir iste locaretur, & cuinam eorum, qui Deo assistunt, ordini præficeretur. Etenim multitudo Martyrum ipsum invitabat ad se, quia præclare fuerat veritatem confessus & tantum non extrema perpessus; quamvis, emollita ad mediocritatem tyranni iracundia, sola fuerit dextera privatus: qui verosimiliter idcirco differebatur, superna quadam providentia, ne ante tempus cito auferretur vir tam insignis, & ætas nostra privaretur sermonibus, quos componens Ecclesiam Christi velut de novo fundaret & mirabiliter adornaret: ut non dicam, tamquam exile nimis, quod opes & generis claritatem abdicarit, quod jam inde a puero amorem seculi a se removerit, quod simul omnia transitoria nihili æstimarit. Qui vero aliter quam fuso sanguine stabiliverunt Ecclesiam, ad se illum traducebant, de eoque jure meritissimo gloriabantur, ut qui circa religionem plurima scripserat docueratque. Illi porro, qui fluxam hanc nostram solutamque vivendi rationem dimiserunt, solitariam austerioremque amplexi, numquid ejus societate ornari etiam ipsi desiderabant, idque optima ex causa? Quis enim magis illo seculum & quidquid in seculo est aversatus est, & plura ac majora despexit; nihilique omnino æstimavit, quidquid plerique hominum maximi faciunt, atque in sola cruce vixit, nudus omnino Christum secutus?

[70] Existimo autem quod etiam is, qui Tonitrui filius cognominatus est, [Confertur cum S. Ioanne Apostolo.] propter suam grandiloquentiam & verendam omnino Theologiam, non solum judicavit ipsum secum sociisque suis. Apostolis collocari debere; sed id etiam reipsa effecerit, rationes ad id perquam justas adducens, & propemodum æqualem sibi Joannem contestatus. Numquid enim studiosissimum hunc virum juxta secum esse Theologum demonstravit? numquid virginem? numquid mysteriorum a seculo abditorum præconem, & eorum quæ postremis temporibus circa nos agentur ferventem prædicatorem? Quod si non recubuit supra pectus Domini, acquievit tamen verbis Domini, atque exinde etiam ipse tamquam e fonte inexhausto copiosam hausit sapientiam. Si purissima Dei mater ei commendata non est (hæc enim ut aliis temporibus agerentur, magna atque inscrutabili Dei providentia constitutum fuit, nec ejus fuerunt seculi, cujus noster Sanctus) commendatam tamen sibi habuit ejus causam, & ipsammet in suis numerans exornavit; neque solum ipse multa eam est reverentia prosecutus, sed etiam hunc affectum ingessit omnibus. Si ei non contigit sub Cruce consistere, Crucem tamē adamavit & quoad vixit prȩ oculis habuit, Jesum mortis damnatum intuens, & nudum in ea pendentem Salvatorem cum memoria passionis ejus, & communis salvationis per eum patratæ, unde excitabatur ad corpus magis subigendum subjiciendumque spiritui. Ceterum, uti soli Deo Deumque circumstantibus notum est, an iste cum sociis sive alius ex divino Choro, eum sibi vindicare cupiens, prærogativam tulerit a totius causæ diribitore Deo; ita ex iis quæ diximus quæque multo plura prætermisimus manifestum atque certissimum est, quod a Deo collocatus sit inter eos qui proximi sibi assistunt.

[71] Nunc age chorus omnis justorum, oremus & ferventer supplicemus illi, [Oratio ad Sanctos ut pro nobis apud ipsum intercedant.] ut velit nostrum meminisse apud Deum, eumque perpetuo interpellare pro universa multitudine Ecclesiæ, quam non minus hoc, quam quo ipse vivebat tempore, auctor malorum sathanas infestat, & singulis quod maxime convenit impetrare patrocinando; ut omnes quidem communiter stabiliamus in vera secundum Deum animorum concordia, singuli vero sigillatim liberemur ab ea, quæ universum nunc occupat, caligine; ut dissipetur tempestas & gravis Ecclesiæ jactatio conquiescat, atque ita omnes & singuli ad quietum salutis portum dirigamur, componendo fluctus perturbatarum cogitationum & seculi curas, quibus, tamquam sævis animæ procellis, mens gubernatrix circumagitur, & invita quoque dimovetur a gubernaculo præsidentis circa res spirituales potentiæ, tamquam nausea vertigineque & deliquio laborans, simul cum subjectis sibi potentiis submergenda & profundo perditionis involvenda; iis, inquam potentiis, quas socias navigationis & tranquillæ negotiationis participes futuras mens accepit, naufragium autem quomodocumque patiens atque subversa, perdit, & una cum ipsis perditur.

[72] Ego vero, o Beate, oro te, supplicem tuum suscipe: [Obtestatio auctoris ad S. Ioannem prose.] & nunc quidem mei curam assumens res meas ad salutem cælestisque paradisi habitationem perducas, postquam vero fuerit anima soluta corpore ardenter insta, ne æterna privatus requie, excidam sincera voluptate. Ignosce etiam infelici mihi, & huic conatui propitius esto. Non enim ex arrogantia ad ostentationem, sed multa, ut nosti, devotione sinceroque amore, quem a pueritia habui erga te & tuas compositiones lucubrationesque, ad hanc de te orationem scribendam me ingessi, nihil quod potui prætermittens. Eja ergo condona mihi, & hunc laudatorium simul deprecatoriumque sermonem suscipe; atque in hac quidem vita me reforma in omnibus verbis, operibus, cogitationibus atque consiliis adjutor atque opitulator; postquam autem e vivis translatus hinc fuero, ostende te mihi susceptorem & opportunum advocatum apud Deum, ut meliori sorte non excidam ex operibus meis damnatus, sed cum iis collocer, qui incarnato Verbo a dexteris stabunt; felicemque illam vocem audiam, quæ dignum facit hominem benedictione jam olim ab æterno Patre decreta, eumq; ad perennem beatitudinem transfert, gratia & beneficio ipsius ingeniti Patris & coæterni Filii sanctissimique & optimi atque vivifici Spiritus, unius essentiæ, unius potentiæ, unius auctoritatis, unius naturæ ac Deitatis, quam decet omnis gloria, honor, & adoratio, nunc & semper & in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Respondet huic, Latinis usitato, Jube Domine benedicere, & significat Encomium hoc fuisse aut inter Sacra legi solitum, aut ad eum finem ut sic legeretur compositum.

b Themanitis regio Arabiæ hic anconomastice pro toto Oriente, adeoque & pro Syria accipitur, in qua Damascus Ioannis patria.

c Si recte sensum capio, ipse Joannes intelligitur: sed velim discere quo operum suorum loco ita Damascum appellet.

d Hoc modo supplendum censui, expuncto εἰς αὖθις, quod sic in Ms. legebatur ἐξ οὐ δέ πνος εἰς αὖθις ἄλλου.

e Videtur auctor, veluti ex sui temporis usu, honoratiori Persarum appellatione Saracenos dignari, ut qui jam inde ab anno 628, extincto Chosroe & filiis ejus, imperium Orientis ereptum Persis tenuerunt.

f Τὴν πυρίπνοον hic pro Rhetorica usurpari, ut quæ animos dicendo inflammet, patet ex sequentibus: ne quis autem de hujus lectionis sinceritate scrupulus cuiquam incideret, operæ pretium censuit Poßinus noster ipsum archetyponcodicem inspicere.

g Notus paßim Cretensium Labyrhintus, Lacædemoniorum Cæadas non item. Fuit autem hæc, ut ex Strabone, Thucydide, & Pausania colligitur, custodia publica, in quam malefici conjiciebantur: addit Strabo, apud Persas sic dictum ædificium plenum cineribus, & alibi memini legisse me quidpiam de supplicio per cineres, cui destinatus illis ex improviso involvebatur suffocandus, quod forte occasionem præbere poßit suspicandi, ex καίω uro, & ᾅδης infernus etymologiam petendam esse. Ms. Vatic. κεάδαν habet.

h Plutarchum intellige; Chæroneiæ in Bœotia natum.

i Crates Thebanus, Diogenis Cynici discipulus, qui nihil poßidere sapientem voluit.

k Ad canem album, verbatim diceretur: erat autem Κυνοσάργες, Athenis dictum gymnasium, in quo, procul a pudice natis remoti, exercebantur nothi ac spurii.

l Theodosius Adramyttenus hic esset intelligendus, qui Anastasio deposito suffectus an. 715 Leoni ceßit Imperium: verum non a Theodosio, sed ab Anastasio Præfecturam Orientis assecutus erat Leo; Theodosium vero numquam agnovit Imperatorem, sed mox ut electum audivit contra eum fœdus cum Artabasso Armeniæ Prætore iniit. Factus autem Imperator non statim, ut infra dici videtur, sed anno Regni sui nono primum cœpit insanire contra Sanctas imagines.

m Videtur infelix schismaticus dolere, vel quod non satis constans fuerit in tuendo schismate sub imperio Michaëlis, qui unionem cum Ecclesia Romana fecerat, eique se opponentes removebat ab officiis, sicut & hunc Constantinum, quem educarat apud se informarique optimis artibus curarat, privavit propterea loco gratiæ, quem prius habuerat & a sua familiaritate removit, uti scribit Pachymeres parte 1. l. 6 c. 27; si tamen ille sic castigatus vel modicū remisit de pertinacia, Michaele sesqui anno post mortuo, rediit ad vomitum an. 1282 sub Andronico, a quo denique factus est Logotheta circa annum 1294. Vel (quod potius crediderim) dolet ob eam divisionē, qua sub Andronico schismatici ipsi divisi fuerunt in Iosephitas & Arsenianos, quorum hi severius, isti benignius agi volebant cum iis qui unioni Romanæ (quam utrique detestabantur) renuntiarant; de quibus idem Pachymeres parte 2. lib. 1 cap 21 & 22: sed & alia deinceps schismata plura exstiterunt Constantinopoli, per justam Dei retributionem, ut nec unionem haberent inter se qui nolebant habere cum Romana Ecclesia.

n Videtur præsumere, quod textus epistolæ in Vita expressæ sit originalis, hoc autem ex illa Vita adeo non intelligitur, ut potius contrarium dici existimem.

o Anno Christi 730, motæ a Leone persecutionis quarto, Masalmas, Saraceni exercitus veteranus & plurimis victoriis illustris Ductor, in Turcorum terras expeditionem suscepit, consertoque prælio plures utrimque cecidere, Masalmas autem in fugam actus est: & rursum anno 732, in Turciam exercitum induxit: cumque jam Caspias portas attigisset, metu correptus retro concessit; sicuti scribit Theophanes ad annos Leonis 13 & 15, quæ sane non male conveniunt cum Chronologia alibi a nobis deducta.

p Hyperbolice id accipiendum, sive cum respectu ad tractatus pridem initos, sed sæpius violatos, per irruptiones iteratas Saracenorum in Romanum Imperium. Nam idem Theophanes testatur, quod prædictus Masalmas, anno Leonis 10 Cæsaream Cappadociæ armis aggressus, eam occupavit; & rursum anno 14 Romanam ditionem armis infestavit, atque in Cappadocia Charsiani castrum sibi dolo subjecit: ac rursum anno 16 Mavias filius Isam bellum Romaniæ intulit, penetrataque cum armato milite Paphlagonia, multa captivorum præda ditatus in patriam rediit: atque ita deinceps singulis fere annis, quamdiu vixit Leo, modo Mavias, modo Suliman, filii ejusdem Isam, provincias has aut illas ingreßi leguntur; dum ille orthodoxis imaginum cultoribus vexandis intendit.

q Videtur versus vel saltem verba aliquot excidisse.

r Quæ hæc pars tertia hominis? Corpus nisi fallor, ad quod spectant quinque sensus externi, subjecti appetitui ac voluntati, quam concipio velut alteram hominis partem, sitam in anima partim, partim in corpore: cui denique superstet ratio sive intellectus, totus spiritualis, eoque pars prima & dignißima hominis.

s Festus: Pentathlum antiqui quinquertium dixerunt: id autem genus exercitationis ex his quinque artibus constabat, jactu disci, cursu, saltu, jaculatione, luctatione.

t Litas, id est, Preces primus in Dearum numerum retulit Homerus, cujus etiam poëmata distinguuntur in Rhapsodias, quas Latine libros dicimus.

u De Tropariis, quæ Latine Versiculos vocare poßis, ita scribit Zonaras ad Canonem Anastasimum Damasceni, Τροπάρια λέγονται, ὡσ πρὸς τοὺς εἱρμοὺς τρεπόμενα καὶ τὴν ἀναφορὰν τοῦ μέλους πρὸς ἐκείνους ποιούμενα, ἢ καὶ ὡς τρέποντα τὴν φωνὴν τῶν ἀδόντων πρὸς τὸ μέλος καὶ τὸν ῥυθμὸν τῶν εἱρμῶν· εἰ μὴ γὰρ πρὸς ἐκείνους ὁ τῶν αὐτὰ ψαλλόντων· φθόγγος εὐθύνοιτο, οὐκ εὔρυθμον ἔσται τὸ μέλος οὐδὲ ἐναρμόνιον, οὐδὲ μέλος λέγοιτο, ἀλλ᾽ ἀπηχὲς καὶ ἀνάρμοστον καὶ ἄῤῥυθμον φώνημα. Troparia dicuntur quia se convertunt ad Tractum, & cantus mutationem ad illum faciunt, seu vertunt quodammodo ad tonum modulationemque Tractuum: nisi enim cum illis concordet tonus, ipsa Troparia canentium non dicentur esse melos, sed confusus, incompositus & inconcinnus clamor.

x S. Pachomii prolixa & antiquißima Acta damus 14 Maji, ubi num. 15 refertur Regula, eidem præscripta ab Angelo, in qua fit mentio Melotes albæ, lebitonis seu superpellicii linei, & cuculli: cujus licet non explicetur color, nigrum tamen hunc fuisse facile quivis credet.

y Ad verbum, ædicularum, quas Sellas appellamus: ita, ad hujusmodi neceßitatem honestiori vocabulo explicandam, variæ apud nos gentes utuntur voce Sedis: Suidas autem, quæ hic neutraliter σωτήρια, feminine scribit σωτηρίας, vultque dici ut σέλλας, σελλάρια, ἕδρας.

* an πλαστικῶς.

* an ρυσθέντι?

* an παρακοῆς.

* an ἀῤῥιζώμενον;

ΑΘΛΗΣΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΙ ΕΝΔΟΞΟΥ ΜΑΡΤΥΡΟΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΑΚΑΚΙΟΥ
Ex Ms. Cryptæ-Ferratæ servato in Bibliotheca Vaticana.

Agathius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Maximus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Anthes, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Arestinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Marinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tampus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Stercita, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rogata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victuria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Florida, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Florida alia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Lucius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Donata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Flavia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Joannes, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Nina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Castus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Gajus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Furius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Maximus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Julia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Felix, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Marcianus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Famosa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Honesta, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Niger, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Baptizius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rusticus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Processus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Secunda, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Militus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Felicia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Maxima, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Dativa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tumanus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Entidius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Secundina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Datica, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Gundinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tertulus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cælestinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Faustinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cencrius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Barachus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Seddinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Niria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tidus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Mittunus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Siricus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rogatus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Saturnina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Glandiosa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Vitalis, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cæcilia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Januaria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Galla, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Senerus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rogata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Matrona, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Augustina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Saturninus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rufus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Faustinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cithinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Zaderus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Antiquus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Nina alia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Saturus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Nicoma, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)

CAPUT 1

Τρίτον τοῦτο τοῦ μισοκάλου καὶ παμπονήρου δράκοντος λαίλαπα κινήσαντος κατὰ τῶν τοῦ Θεοῦ δούλων, ἐπὶ Μαξιμιανοῦ τοῦ γαμβροῦ Διοκλητιανοῦ, ὑιοῦ δὲ καὶ ὑπερασπιστοῦ τοῦ σατανᾶ· εὀθέως καὶ ἀσεβῆ διατάγματα τούτου κατὰ πᾶσαν χώραν ὑπεφοίτησεν, [Post crudelia edicta] ἔνθα προσέταττεν ὥστε ἐν πάσῃ πόλει, εἴ τις μὴ βούλοιτο τῇ θεραπείᾳ τῶν θεῶν προσιέναι, τοῦτον ἀπαραιτήτως πάσῃ τιμωρία ὑποβληθῆναι. Καὶ ταῦτα μὲν πρὸς τοὺς ἔξω Ἄρχοντας ἐθέσπισε, φόβου παντὸς καὶ κινδύνου βασιλικοῦ γέμοντα· πρὸς δὲ τούτοις nobr>καὶ τοῖς τοῦ στρατοῦ αὐτοῦ Ἡγεμόσι ταῦτα παρηγγέλλετο, ὥστε εἴ τις τῶν στρατιωτῶν μὴ ὑπείκοι τοῖς προστάγμασι τοῦ Βασιλέως εἰς τὴν θεραπείαν τῶν Θεῶν, μᾶλλον δὲ δαιμόνων, τοῦτον δέσμιον τοῖς ἔξω δικαστηρίοις δίδοσθαι εἰς τιμωρίαν.

[2] Ἐν τούτῳ τοίνυν τῷ καιρῷ καὶ τὰ κατὰ Ἀκάκιον τὸν ἅγιον Μάρτυρα ἤνθει μαρτύρια, τὸν ἀληθῶς φερωνύμως τῇ θείᾳ πράξει μαρτυρηθέντα, [Acacius Cappadox Centurio,] καὶ μηδὲν τοῦ κακοῦ διαβόλου μετασχόντα, ἢ πράξαντά τι τῆς κακεντρεχοῦς αὐτοῦ μηχανῆς. Οὗτος δὲ ἦν ὁ Ἅγιος, γένους μὲν Καππαδοκῶν, τῇ δὲ τύχῃ στρατιώτης, τῇ δὲ προθέσει ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ, καὶ ταύτῃ ἐκόσμει καὶ γένος, καὶ στρατείαν, καὶ ἀξίωμα· τάδε κατ᾽ αὐτὸν οὕτως ἔχει τὸν τρόπον. Φίρμου τινὸς ταξιαρχοῦντος τοῦ ἀριθμοῦ τῶν λεγομένων, κατὰ μὲν τὴν Ρὡμάιων γλῶτταν Μαρτησίων, κατὰ δὲ τὴν Ἑλλήνων Ἀριείων, στρατευομένου τε αὐτοῦ τῷ ἀριθμῷ Κεντυρίωνος· καὶ ἔκαστον τῶν στρατιωτῶν προσκαλουμένου τοῦ Φίρυου, καὶ πειρωμένου τὰ τῆς γνώμης ἑκάστου, καὶ πολλοὺς τὰ μὲν κολακείαις, [Christi fidem constanter profitetur:] τὰ δὲ καὶ ἀπειλαῖς δελεάζοντος εἰς τὴν ἀπώλειαν· ὡς ἔφθασε καὶ εἰς αὐτὸν ἡ πεῖρα τοῦ Ἄρχοντος, ἀνέκραγεν ὁ Μακάριος φωνῇ μεγάλῃ, nobr>λέγων, Ἐγὼ Χριστιανὸς ἐγενήθην, καὶ εἰμι, καὶ ἔσομαι, τοῦ Κυρίου μου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦτο θέλοντος· καὶ γὰρ καὶ γονέων, καὶ γένους Χριστιανοῦ εἰμι. Καὶ τρίτον τοῦτο τὴν πεῖραν ποιουμένου τοῦ Φίρμου, καὶ ποτε μὲν ἀπειλῇ βαρείᾳ, ποτὲ δὲ μείζοσιν ὑποσχέσεσιν ἐκμαλᾶξαι αὐτοῦ τὸ πρόθυμον βουλομένου καὶ ἐξέλκοντος, ἔμεινεν ἀσάλευτος ὁ Μακάριος τῇ ὁμολογίᾳ· ὡς λοιπὸν ἀναγκασθῆναι τὸν Φίρμον, κατὰ τὸ πρόσταγμα τὸ βασιλικὸν, δεδεμένον ἀποστεῖλαι τὸν ἅγιον Ἀκάκιον Βιβιανῷ τινι, τὴν καθόλου τοῦ στρατοῦ διέποντι ἀξίαν.

[3] Καθεσθέντος οὖν τούτου πρὸ τοῦ βήματος, καὶ ἐπερώτησιν μέλλοντος ποιεῖσθαι, [ad Bibianum suppliciis afficiendus mittitur:] τῶν εἰς τὸν Θεὸν τὴν ὁμολογίαν ἐσχηκότων, Ἀντωνῖνος Κομενταρίσιος ἀναφέρει τῷ Βιβιανῷ, λέγων, Τῇ πρὸ ταύτης παρελθούσῃ ἡμέρᾳ, Κύριε, Φίρμος ὁ Τριβοῦνος τῶν λεγομένων Μαρτησίων, Ἀκάκιον, στρατιώτην τοῦ νουμέρου αὐτοῦ, δέσμιον παρέπεμψε πρὸς τὴν σὴν τοῦ ἐμοῦ Κυρίου εξουσιαν, ὡς μὴ βουληθέντα ἐ͂ιξαι τῷ προστάγματι τῶν δεσποτῶν ἡμῶν τῶν ἀηττήτων Αὐγούστων, τῇ δὲ τῶν Χριστιανῶν θρησκείᾳ ἐξακολουθοῦντα, ἀκριβῶς γράψας καὶ τὴν αἰτίαν αὐτοῦ τῇ σῇ ἀρετῇ. nobr>Βιβιανὸς ἐ͂ιπεν, Ἀναγνωσθήτω τὰ γραφέντα τῇ ἐμῇ καθοσιώσει παρὰ τοῦ Κυρίου μου, καὶ ἐναρέτου Φίρμου τοῦ ταξιάρχου· καὶ ἀναγνώσθη· ἦν δὲ τὰ γραφέντα ταῦτα. Φλάβιος Φίρμος τῷ κατὰ πάντα μοι σεβασμίῳ Βιβιανῷ χαίρειν· Ἀκάκον τὸν στρατιώτην τοῦ ἀριθμοῦ τυγχάνοντα τοῦ ὑπ᾽ ἐμὲ, καὶ πολλὰ παρ᾽ ἡμῶν τοῦτον μὲν κολακείαις καὶ ὑποσχέσεσι προτραπέντα, τοῦτον δὲ καὶ ἀπειλαῖς ὑπομνησθέντα, Χριστιανόν τε ἑαυτὸν λέγοντα, καὶ ἀκλινῶς περὶ τούτου ἔχοντα, πληρῶν τὸ πρόσταγμα τῶν ἀηττήτων τροπαιούχων Βασιλέων ἡμῶν, ἀπέστειλα δέσμιον, ὀφείλοντα καὶ στρέβλαις nobr>ὑποβληθῆναι τιμωρίαις, ὅπως ἥξῃ τοῖς νόμοις.

[4] Ἀναγνωσθείσης δὲ αὐτῆς τῆς ἐπιστολῆς, Βιβιανὸς λέγει, Εἰσαχθήτω Ἀκάκιος, ὃν λέγει τάξις. Ἀν τωνῖνος Κομενταρίσιος λέγει, Ἔστηκε κύριε. Σταθεὶς δὲ ὁ Ἀκάκιος, τὸ πρόσωσον ἐ͂ιχε μειδιὸν, ἤδη προκατεικονιζόμενος τὴν χαρὰν τὴν μέλλουσαν. [ab hoc interrogatus de nomine & patria] Ὁ δικαστὴς ἐ͂ιπεν, Τίς λέγῃ; ὁ Ἀκάκιος ἐ͂ιπεν, τὸ ποθεινὸν ὄνομα ἐμοί τε καὶ παντὶ τῷ γένει μου Χριστιανὸς, τὸ δὲ τῆς χρήσεως τῆς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους, Ἀκάκιος. Ὁ Δικαστὴς ἐ͂ιπεν, Καὶ διατί φησιν Ἀκάκιος λεγόμενος, καθὼς λέγεις, κακὸς φαίνῃ, μὴ πειθόμενος τοῖς θεσπίσμασι τῶν Αὐτοκρατόρων; τοῦτο γὰρ σημαίνει τὰ γαρφέντα ἡμῖν παρὰ Φίρμου τοῦ Ταξιάρχου. Ἀκάκιος ἐ͂ιπεν, Κατασοφίζῃ μου δικαστά· ἐγὼ δὲ λέγω σοι ὅτι κατὰ τοῦτο μᾶλλον καλῶς Ἀκάκιος λέγομαι, οὐ γὰρ θέλω μετασχεῖν τῆς κακίας τῶν αἰμοβόρων δαιμόνων, ἢ τῶν τούτοις πειθομένων Ἑλλήνων. Ὁ δικαστὴς λέγει, Πόθεν ὀρμώμενος, οὕτω καταθρασύνῃ τῷ λόγῳ; Ἀκάκιος ἐ͂ιπεν, Τί γὰρ τοῦτο ποιεῖ, ὅτι ἐρωτᾷς περὶ τῆς πατρίδος; Ὁ δικαστὴς ἐ͂ιπεν, Ἐπειδὴ ἐν πεῖρᾳ γεγόναμεν, καὶ τὰ ἤθη τῶν πατρίδων ἐπιστάμεθα, διὰ τοῦτο ἐπηρώτησα, ἵνα πρὸς τὸ ἦθος τῆς πατρίδος σου nobr>ἀκούσας, οὕτω καὶ χρήσωμαι ἐν τῷ παρόντι μροστάγματι. Ἀκάκιος ἐ͂ιπεν, γενει μὲν Ἀχαιὸς, ἐγενήθην δὲ ἐν Καππαδοκίᾳ, ἐκεῖσε καὶ τὴν κατοίκησιν τῶν γονέων μου ἐχόντων, ἐπὶ στρατείαν ἦλθον, ὅθεν μάλιστα καὶ πολλοὺς τῶν συστρατιωτῶν μου προλαβόντας Μάρτυρας τοῦ Χριστοῦ γνωρίζω, ἀλλὰ καὶ γείτονας, καὶ συνηλικιώτας μου, ὧν τὴν χάριν τὴν δοθεῖσαν αὐτοῖς παρὰ τοῦ Θεοῦ μετὰ τὸν ὦδε θάνατον ἐ͂ιδον. Βούλομαι οὖν ἐκείνοις μᾶλλον ἀκολουθῆσαι, ἤπερ τοῖς λεγομένοις παρ᾽ ἡμῶν νόμοις ἀνθρώπων, τοῖς μετ᾽ αὐτῶν φθειρομένοις τῇ παραλλαγῇ τοῦ βίου τούτου.

[5] Ὁ δικαστὴς λέγει, μὴ νομίσῃς τὰς τυχούσας σε τιμωρίας ἐκδέξασθαι, καὶ γὰρ καὶ τὸ πάτριόν σου ληρῶδες καὶ ἀπότομον θάρσος τοῦτο ζητεῖ· Ὥστε οὖν πάντα σου τὸν λογισμὸν ἐκεῖνον ῤίψας, θέλησον πειθαρχῆσαι τοῖς νόμοις τῶν Βασιλέων τῇ πρὸς τοὺς θεοὺς θεραπείᾳ, δι᾽ οὕς κρατοῦσιν οἱ τὰ πάντα νικῶντες καὶ διέποντες Αὔγουστοι, αἰδεσθῆναι δὲ καὶ ἡμᾶς καὶ τὸ βῆμα ἡμῶν· καὶ [μὴ] νομίσῃς ἐ͂ιναι πάντων φρονιμώτερος, [Iudicis errorem reprehendit:]ἀπονοίᾳ ἀκαίρῳ κεχρημένος, εἰς ἄνθρωπόν τινα, ὥς φασιν, ὑπόδικον τοῖς νόμοις γεγενημένον, τὰς ἐλπίδας nobr>ἔχων. Ἀκάκιος λέγει, σφάλλῃ δικαστὰ, δεινῇ πλάνῃ τοῦ σατανᾶ πλανώμενος, οὐ γὰρ διὰ τὴν θεραπείαν τῶν θεῶν, ὧν λέγεις, κρατοῦσιν οἱ Βασιλεῖς, ἀλλὰ διὰ τὴν συγχώρησιν τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ, τοῦ τὰ πάντα διακυβερνῶντος. Τὸ δὲ εἰς ἄνθρωπον ὑπόδικον, ὡς σὺ λέγεις, ἔχειν με, δικαστὰ, τὰς ἐλπίδας· γνῶθι ὅτι ἄνθρωπος μὲν δι᾽ ἡμᾶς ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ἐπεφάνη τῷ κόσμῳ, ἵνα σώση ἡμᾶς. Θεὸς δὲ ὣν ἀληθινὸς, καὶ φέρων τὴν ἀπόῤῥητον αὐτοῦ οἰκονομίαν, ἢν οὐκ ἂν δυνήση ἀκοῦσαι, ἢ γνῶναι, εἰ μὴ πρῶτον ἑαυτὸν εὐτρεπίσῃς τῇ πίστει. Θεὸς γὰρ ὢν ἀληθινὸς, ὡς ἔφην, τὴν φύσιν, Γόγος ἀδιαίρετος ὑπάρχων καὶ συναΐδιος ἀεὶ τοῦ Πατρὸς, ἐν ἰδίοις ὅτε ἠθέλησε καιροῖς ἐτέλεσε τὸ ἔργον τῆς ἡμετέρας σωτηρίας, καὶ τῆς κατακρίσεως τοῦ σατανᾶ, τοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς βασκαίνοντος ἡμῖν, ἐλευθέρωσεν.

[6] Ὁ δικαστὴς ἐ͂ιπεν, Καὶ εἰ κατ᾽ αὐτοῦ πράσσουσιν οἱ Βασιλεῖς, πῶς οὐκ ἀμείβεται αὐτοὺς ὁ Χριστός σου, ὁ τὴν οἰκονομίαν, ὥσπερ σὺ ἔφης, δι᾽ ἡμᾶς βαστάσας, εἴγε ἐστὶ Θεὸς ἀληθῶς δυνατός. Ἀκάκιος ἐ͂ιπεν, nobr>Ἐκ τούτου γὰρ μᾶλλον, δικαστὰ, ὀφείλεις γνωρῖσαι αὐτὸν, καὶ τὴν ἀγαθότητα αὐτοῦ, [& docet cur Christus permittat tyrannos diu impune sævire in Christianos.] καὶ τὴν δύναμιν, ὅτι καὶ ὑβριζόμενος οὐκ εὐθέως ἀνταποδίδωσιν ὑμῖν, ἐκδεχόμενος τὴν μετάνοιαν ὑμῶν τῶν Ἑλλήνων, τῶν τὸ αὐτῷ πρέπον σέβας τοῖς δαίμοσι προσφερόντων· ἔστι δὲ καὶ τῶν εὐαρεστούντων αὐτῷ δούλων τὴν ἐκλογὴν καὶ προκοπὴν βουλόμενος ἐκτελέσαι, οὕτω καὶ ᾠκονόμησεν· εἰ γὰρ ἐβούλετο εὐθέως ὑμῖν ἀποδοῦναι, καὶ ὑμεῖς ἀπόλλεσθε αἰωνίως, καὶ οἱ δοῦλοι αὐτοῦ οὐκ ἐγίνοντο φανεροί. Ἀλλὰ καὶ ἡ δύναμις τῆς χάριτος αὐτοῦ ἀργὴ διέμεινε· καὶ πῶς ἐ͂ιχε δοξασθῆναι ὁ Κύριος ἡμῶν, εἰ μὴ ἦν μακρόθυμος ἐπὶ ταῖς πονηρίαις ὑμῶν; Νῦν δὲ συγχωρεῖ ταῦτα οὕτω γενέσθαι, ἵνα καὶ ὑμεῖς ὅσοι οὐ μετανοεῖτε, ἀλλὰ καταπτύσαντες τῆς ἀνοχῆς τῆς μακροθυμίας αὐτοῦ ἐμμένετε τῇ ὡμότητι ὑμῶν καὶ τῇ ἀποστάσει τῆς ἀπωλείας, αὐτοκατάκριτοι γένησθε· καὶ ἡμεῖς δὲ ἐκ προθέσεως τὴν δεσποτείαν αὐτοῦ ἐπιγνόντες, ζήσωμεν ἀἳδίως σὺν αὐτῷ· καὶ ἡ δόξα δὲ αὐτοῦ φανερωθῇ διὰ τῶν μετανοοῦντων ἀνθρώπων, καὶ διορθουμένων τὸν ἑαυτῶν βίον.

[7] Βιβιανὸς ἐ͂ιπεν, Γράμματα ἔμαθες, ὅτι οὕτω προσόχως ἀποκρίνῃ; Μὰ τοὺς γὰρ θεούς! καὶ λόγον ἐχόμενον ἐ͂ιπας, ὅσον τὸ ὑπεξουσίαν ἐ͂ιναι Θεοῦ τὴν τῶν nobr>ἀνθρώπων σωτηρίαν. Ἀκάκιος λέγει, Ἐν τούτῳ γὰρ μᾶλλον ὀφείλεις γνωρίσαι τὴν δύναμιν καὶ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, [responsum a Iudice laudatur,] τοῦ πάντων ἡμῶν δεσπότου, ὅτι μαθόντος τὰ δοκοῦντα ὑμῖν περισπούδαστα γράμματα, εἰ μὴ μόνον ὀλίγα πρὸς τὴν ἀνάγνωσιν τῶν θείων γραφῶν, αὐτὸς ὑπὲρ ἡμῶν τῶν ἐλεηνῶν δούλων αὐτοῦ ἀπολογεῖται, καὶ ποιεῖ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ ὑφ᾽ ὑμῶν τῶν πεπαιδευμένων, ἐπαινεῖσθαι. Καὶ γὰρ ἀπ᾽ ἀρχῆς πληρῶν τὴν οἰκονομίαν, καὶ μέλλων κηρύσσειν ἐν τῷ κόσμῳ τὴν ἑαυτοῦ βασιλείαν, οὐκ ἐχρήσατο ἀνθρώποις ἢ γένει, ἢ πλούτῳ, ἢ λόγῳ, ἢ γράμμασι δυνατοῖς πρὸς τὸ κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου, ἀλλ᾽ ἀλιεῦσι καὶ τελώναις, καὶ παντελῶς ἐν πτωχαῖς περιουσίαις ἐχρήσατο. Τοῦτο δὲ ἐποίησεν, ἵνα ἡ ὑπερβάλλουσα πάντα νοῦν δύναμις αὐτοῦ γνωρισθῇ, τοῦ θείου καὶ ἁγίου Πνεύματος ἐν πᾶσι συνεργοῦντος αὐτοῖς.

[8] Ὁ δικαστὴς ἐ͂ιπεν, Ἐγὼ ἐάσας τὸ καίριον ὡς εἰπεῖν, ληρῶ μετά σου τοιαῦτα διαλεγομένου. Οἶδας ὅτι παντὸς φόβου ἡμῖν ἐστι γέμοντα τὰ προστάγματα τῶν Αὐτοκρατόρων, ὥστ ἢ θύοντας καὶ θεραπεύοντας τοὺς θεοὺς ὑμᾶς τοὺς Χριστιανοὺς ἐν πᾶσί τε ὑπηκόους αὐτοῖς γενομένους, καὶ τιμὰς παρ᾽ αὐτῶν κομίζεσθαι, τοὺς δὲ nobr>μὴ θύοντας τιμωρεῖσθαι κατακρίτως. Θύεις οὖν τοῖς θεοῖς, καὶ πειθαρχεῖς τοῖς νόμοις; ἢ ἀντιλέγεις; Ἀκάκιος, Καὶ ἐπὶ Φίρμου πολλάκις ἐπερωτηθεὶς, ὡμολόγησα Χριστιανὸν ἑαυτὸν ἐ͂ναι, καὶ οὕτως ἐ͂ιπον, καὶ πάλιν· λέγω ὅτι Χριστιανός εἰμι, καὶ οὐ θύω δαίμοσι ἀκαθάρτοις. [fidem constanter profitetur:] Ὁ δικαστὴς ἐ͂ιπεν, Ἐγὼ ἔτι τὸ τῆς ἡλικίας σου μέτρον οἰκτείρω· ὁρῶ γάρ σε μὴ πλέον εἴκοσι καὶ πέντε ἐτῶν ὅντα, ἀλλὰ καὶ τὸ τοῦ στρατιώτου σχῆμα αἰδεσθεὶς, οὐκ ἠθέλησα τιμωρίαις σε τέως ὑποβαλεῖν. Ἐπὶ πολὺ δὲ, ἐὰν ἐμμένῃς τῇ μωρίᾳ ἐκείνῃ, ἀναγκάσεις με ἐπαγαγεῖν σοι βασάνους ἀνηκέστους. Ἀκάκιος εἶπεν, Καὶ ὃ ἐγὼ βούλομαι ποιῆσαι οὐκ ἔστι μωρὸν, ἀλλὰ καὶ πάνυ φρόνιμον καὶ ἀποδεκτὸν· ἵνα τὸν ποιήσαντά με καὶ μέχρι τοῦ νῦν προνοούμενόν μου μὴ ἐγκαταλίπω τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεόν. Ὁ δικαστὴς εἶπεν, πῶς μόνον ἔφης ἀληθινὸν Θεὸν, ὁπότε λέγεις τὸν Χριστὸν ὑιὸν εἶναι Θεοῦ, ἀνάγκη δὲ πᾶσα, ἐι ὑιὸς, καὶ ἴσος εἴη τῷ πατρὶ, δύο αὐτοὺς εἶναι λοιπὸν, καὶ οὐχὶ ἒνα Θεόν. Δύο οὖν καὶ αὐτοὶ λέγοντες Θεοὺς, πῶς νῦν ἔνα ἐκφωνεῖς; ἀναγκάζεις με γὰρ ληρολογεῖν μετά σου, οὕτως ἔκθεσμα καὶ nobr>ἀνάρμοστα ὁμιλῶν.

[9] Ἀκάκιος εἶπεν, Πιστεύω τῷ Ἰησοῦ τῷ σταυρωθέντι ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, δοθῆναί μοι λόγον διὰ Πνεύματος αὐτοῦ ἁγίου, [explicat personarū Trinitatē in substantia unitatis:] πρὸς τὴν ἐπερώτησίν σου ταύτην τοῦ διασαφῆσαι αὐτήν· οὐ γὰρ ἡ τυχοῦσά ἐστιν αὕτη ἐπερώτησις, ὡς δύο λέγοντες Θεοὺς, ἕνα προσκυνεῖν Θεὸν ἐπαγγελλόμεθα. Ἐγὼ δέ σοι λέγω καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀχώριστον εἶναι τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ εἶναι μὲν τρία πρόσωπα ἐν τρισὶ προσηγορίαις, μίαν δὲ δύναμιν· καὶ θεότητα τούτων τῶν ὀνομάτων ὑπάρχειν· ἔνα δὲ λέγομεν Θεὸν, ἔχοντα καὶ Γόγον καὶ Πνεῦμα, πάνυ γὰρ ἀλογώτατόν ἐστι, Θεὸν ἄλογον καὶ ἄνευ τοῦ ζωτικοῦ Πνεύματος εἶναι. Δίδωμι δέ σοι καὶ ὑπόδειγμα ἐγχωροῦν, ὅσον πρὸς τὴν ἡμετέραν ἀνθρωπίνην δύναμιν ἐν τούτῳ, Ὥσπερ ὁ Βασιλεὺς ὁ νῦν, ὃν σὺ ἐπιγράφῃ δεσπότην, ἐγὼ ἄνθρωπον αὐτὸν λέγω, ἀλλὰ καὶ κρίσει μείζονι ὑποκείμενον, ἔχει δὲ υἱὸν· καὶ λέγεται εἰ τύχοι οὗτος Μαξιμιανὸς, ὁ δὲ υἱὸς αὐτοῦ Μαξέντιος, καί εἰσι δύο μὲν πρόσωπα, ἡ δὲ φύσις αὐτῶν τουτέστι τῆς ἀνθρωπότητος μία, καὶ ἡ βασιλεία μία καὶ ἀδιαίρετος τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ ὑιοῦ, τιμᾶται γὰρ ὁ ὑιὸς διὰ τὸν πατέρα, καὶ ὁ πατὴρ διὰ τὸν υἱόν· τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἐπὶ τοῦ Θεοῦ, τῆς θείας οὐσίας μιᾶς οὔσης nobr>καὶ ἀτρέπτου, Θεοῦ τε καὶ τοῦ Λόγου αὐτοῦ καὶ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ τοῦ ἁγίου, ἑις καὶ ἀληθῶς Θεὸς ὁ παρ᾽ ἡμῶν προσκυνούμενος.

[10] Ὁ δικαστὴς εἶπεν, Καὶ πολλάκις ἐπὶ τὸ προκείμενον ἐμοῦ προτρεψαμένου σε, σὺ τοῖς λόγοις σου τούτοις, τοῖς μηδέν σοι ὡφελοῦσι, μεταγαγεῖν με βούλει. Πείσθητι οὖν μοι, καὶ θύσον, καὶ ἐπίγνωθι τοὺς πατρώους θεοὺς, [ad patiendum alacris,] δι᾽ οὓς τὰ πάντα συνέστηκεν· ἐπὶ πολὺ γάρ σου ἐφεισάμην. Ἀκάκιος λέγει, Μή με νομίσῃς φόβοις κτυπεῖν, ἔχεις τὸ σῶμά μου εἰς μάστιγας ἕτοιμον· ὡς βούλει χρῶ· τὸν δὲ λογισμὸν τῆς ψυχῆς μου, οὔτε σὺ, οὔτε ὁ Αὐτοκράτωρ σου, οὔτε ἡ παρουσία τῶν δαιμόνων σου οὐ δύναται μεταστράψαι ἐπὶ τὸ φαῦλόν ποτε. Ὁ δικαστὴς εἶπεν, Ἐπεὶ οὖν οὕτως βούλει, ἀνάγκη με πᾶσα εἰς αἰκισμοὺς χωρῆσαι κατά σου, καὶ τὸ πρόσταγμα τὸ βασικικὸν πληρῶσαι· ἀδύνατον γάρ σε τοιαύτῃ ἐξετάσει ὑποπεσόντα ἀναχωρῆσαι οὕτως, καταπαίξαντα τοῦ δικαστηρίου. Τότε θυμωθεὶς ὁ Ἄρχων πρὸς τὴν τάξιν λέγει, Πήξατε τέσσαρας πάλους, καὶ ἐκεῖ ἐνδήσαντες αὐτὸν, [crudelißime verberatur.] νεύροις ὠμοῖς χρήσασθε αὐτῷ καθ᾽ ἑκάτερα μέρη, νώτου καὶ τῆς κοιλίας, ἵνα μάθῃ μὴ φλυαρεῖν τοσαῦτα· καὶ νομίζειν ἐιδέναι τι, μηδὲν ἐπιστάμενος. Ἴδωμεν nobr>τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ αὐτοῦ, ἢ τὸ ἄτρεπτον τοῦ λογισμοῦ αὐτοῦ. Δεθέντος δὲ αὐτοῦ ἐν τοῖς πάλοις, καὶ μαστιζομένου αὐτοῦ καθ᾽ ἑκάτερα μέρη τοῦ σώματος, αὕτη μόνη ἐγένετο φωνὴ παρ᾽ αὐτοῦ, Χριστὲ, βοήθει μοι τῷ ταπεινῷ δούλῳ σου, Κύριε μή με ἐγκαταλίπῃς. Καὶ ἀλλαγέντων ἓξ τῶν τοπτούντων αὐτὸν, καὶ τοῦ αἵματος αὐτοῦ τὴν γῆν πληρώσαντος, καὶ ὅλου τοῦ σώματος αὐτοῦ χαλεπῶς διατεθέντος τοῖς τραύμασιν, ὁ δικαστὴς ὁρῶν τὸ πάθος ἐλεεινὸν γεγεννημένον, καὶ τὸν λογισμὸν τοῦ Μάρτυρος ἀμετακίνητον, λέγει πρὸς αὐτὸν, Θύεις; ἢ τί λέγεις; σὺ γὰρ εἴλω ἄθλιος μᾶλλον λεχθῆναι, ἢ φίλος γενέσθαι τῶν Βασιλέων;

[11] Ἀκάκιος λέγει, Οὐ θύω· ἔχω γὰρ τὸν Κύριόν μου Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν βοηθοῦντά μοι· ἐμὲ γὰρ ἐκ τῶν βασάνων σου τούτων ἰσχυρότερον μᾶλλον καὶ θαρσαλεώτερον κατέστησας. [ex ipsis pœnis robustior factus] Ἕως γὰρ ἄρτι ἡ προσδοκία κᾂν ἐν μέρει τὸν λογισμόν μου ἐτάραττε· γενομένη δὲ ἡ πεῖρα τοῦ πάθους, καὶ ἐνεχθεῖσα, διὰ τὸν ἐνδυναμοῦντά με Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, σφόδρα με γενναιότατον ἐποίησε πρὸς πᾶσαν τιμωρίαν, πιστεύσαντα ἀδιακρίτως τῷ Θεῷ. Ὁ δικαστὴς ἐ͂ιπεν, Ἐπειδὴ τὰς μείζονάς nobr>σοι τιμωρίας οὐδέπω ἐπήγαγον, ταῦτα λέγεις· ἐγώ σου τὸ θράσος καθαιρῶ τοῦτο· φεισάμενος γάρ σου, θαρσαλέον σε, ὡς λέγεις, πεποίηκα. Ἀκάκιος λέγει, Ποίει μόνον διὰ τάχους ὃ θέλεις, ἃς γὰρ νομίζεις βασάνους μοι ἐπάγειάν, εἰς ὡφέλειαν μού εἰσιν· καὶ ὄσον μείζονάς μοι ἐπιφέρεις κολάσεις, τοσοῦτον τὴν ἐν Κυρίῳ μου χάριν ἄκων χαρίζῃ. Ὁ δικαστὴς λέγει, Ταῦτα λαλεῖς, ἐπειδὴ τὸ σῶμά σου οὐδέπω κατεξάνθη τοῖς αἰκισμοῖς. Ἀκάκιος ἐ͂ιπεν, Καὶ ἤδη σοι ἔφην, ποίει ὃ θέλεις· οὐ θύω γὰρ δαίμοσιν ἀκαθάρτοις, καὶ οὐ ποιῶ τὸ θέλημά σου, οὐ δὲ τοῦ πατρός σου τοῦ σατανᾶ. Ὁ δικαστὴς ἐ͂ιπεν, Κλάσατε αὐτοῦ τὰς σιαγόνας μολυβδίσιν, ἵνα μὴ ἀπαυθαδίζηται τῇ ἡμετέρᾳ ἐπ᾽ αὐτῷ μακροθυμίᾳ. Ἀκάκιος ἐ͂ιπεν, Ἴδε καὶ ἐν τούτῳ ὃ ἠθέλησας ἐποίησας, [maxillas cæditur plumbeis maßis:] καὶ οὐδὲν πλέον ὠφελήσας· οὐ γὰρ νικήσουσιν αἱ κακοτεχνίαι σου τὴν εἰς Χριστόν μου ἀγάπην. Ὁ δικαστὴς ἐ͂ιπεν, θῦσον λοιπὸν, καὶ ἀπαλλάγηθι τῶν μενουσῶν σε βασάνων. Ἀκάκιος λέγει, Εἶπόν σοι, οὐ θύω· τοσοῦτον γὰρ τῶν μελλουσῶν βασάνων κατέπτυσα, ὅσον καὶ τῶν ἤδη προλαβουσῶν οὐκ ἐφρόντισα, τοῦ Θεοῦ μοι χορηγοῦντος τὴν δύναμιν.

[12] nobr>Ὁ δικαστὴς ἐ͂ιπεν, Πῶς στρατιώτης ὢν, καὶ ἀγράμματος, οὕτως ἀπολογῇ; Ἀκάκιος ἐ͂ιπεν, Τί γὰρ νομίζεις, [a Spiritu sancto edoctum se asserit loqui:] ἡμᾶς ἀπολογεῖσθαι ἐξ ἰδίας σκέψεως; Οὐχὶ· ἀλλὰ τὸ πλούσιον καὶ ἅγιον Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ χορηγεῖ τοῖς δούλοις αὐτοῦ τὴν παῤῥησίαν, καὶ τὴν ὑπομονὴν, προνοούμενον αὐτῶν, καθὼς ὁ Σωτὴρ ἐδίδαξε προειπὼν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ· Ὅτ᾽ ἄν φησι παραδιδῶσιν ὑμᾶς τοῖς ἄρχουσι διὰ τὸ ὄνομά μου, μὴ μεριμνήσητε πῶς ἢ τί λαλήσητε, δοθήσεται γὰρ ὑμῖν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τὸ τί εἴπητε· οὐ γὰρ ὑμεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς ὑμῶν, τὸ λαλοῦν ἐν ὑμῖν. Ἀντωνῖνος Κομενταρίσιος λέγει τῷ ἁγίῳ Μάρτυρι, Τί ὠφελεῖς, ἄθλιε, τοιαῦτα νουθετηθεὶς, καὶ μὴ πεισθείς; ἐὰν ὕστερον μετὰ βασάνων βαρυτέρων ποιήσῃς τὸ πρόσταγμα τῶν Βασιλέων. Ἀκάκιος ἐ͂ιπεν, Ὕπαγε, νουθέτει σεαυτόν· εἰ γὰρ τοῦ Ἄρχοντος, καὶ τῶν ἀπειλῶν αὐτοῦ, καὶ τῶν ἐπενεχθεισῶν μοι βασάνων οὐκ ἐφρόντισα χάριτι τοῦ Θεοῦ μου, σοῦ ἔχω ἀκοῦσαι; Ὁ δικαστὴς λέγει, Ἀκάκιον τὸν ἀκαθασίωτον, στρατιώτην ποτε, [ducitur in carcerem lætus,] ὑπὸ ἀσφραλῆ φρουρὰν τὴν ἐνδοτέρῳ εἰς τρία κεντήματα τοῦ ξύλου βαλόντες, περίθετε σίδηρα βαρέα κατὰ τοῦ τραχήλου καὶ κατὰ παντὸς τοῦ σώματος, nobr>τηρηθησόμενον τῇ ἐξῆς δικασίμῳ· μέ τε ὁρᾶσθαι ὑπὸ τῶν συνέθνων συγχωρούμενον, μή ποτε μακαριζόμενος ὑπ᾽ αὐτῶν, ἐντονώτερος ἡμῖν πρὸς τὴν μέλλουσαν ἐξέτασιν εὑρεθείη. Καὶ ἀπήχθη ὁ Μακάριος ἐν τῇ φρουρᾷ, χαίρων ἐπί τε τῇ παρελθούσῃ ἐπερωθήσει, καὶ ἐπὶ τῇ τῶν μελλόντων ἀγαθῶν ἀπολήψει παρὰ τοῦ ἀψευδοῦς Θεοῦ· καὶ ἐποίησεν ἐν τῇ φυλακῇ Πειρίνθου ἡμέρας ἑπτά.

CAP. II

[13] Ἐγένετο δὲ τὸν Βιβιανὸν γράμματα δέξασθαι παρὰ τοῦ Φλακκίνου, τοῦ προλαβεῖν αὐτὸν εἰς τὸ Βυζάντιον· ἐκέλευσε δὲ καὶ τοὺς δεσμώτας ἀκολουθῆσαι. [Byzantium abducitur:] Ὁ οὖν μακάριος μάρτυς Ἀκάκιος, καὶ τῷ ὄγκῳ τῶν τραυμάτων τρυχόμενος, καὶ τῷ πόνῳ τοῦ σώματος, ἔτι δὲ καὶ τῷ πλήθει τῶν σιδήρων βαρυνόμενος, καὶ τῇ ἐπείξει τῶν δημίων τῇ ἐν τῇ ὁδῷ, καὶ τῷ καμάτῳ τῆς πορείας, καὶ τῇ ἐδείᾳ τῶν σιτίων τρυχόμενος, καὶ τῷ μὴ συγχωρεῖσθαί τινα τῶν γνωστῶν συνέθνων ὁρᾷν αὐτὸν πρὸς τὸ ζῇν λοιπὸν ἐξαπορούμενος, ἐπακολουθούντων δὲ καὶ τῶν σὺν αὐτῷ δεσμωτῶν ἐν τῇ ὁδῷ καὶ τῶν κατεπειγόντων δημίων, ἤξατο τῷ θεῷ λέγων, ἀξιῶσας πρότερον τοὺς δημέους τοῦ συγχωρηθῆναι αὐτῷ εὔξασθαι, nobr>καὶ σταθεὶς ἐν τόπῳ τινὶ, ηὔξατο, καὶ ἐ͂ιπεν· Δόξα σοι, ὁ Θεὸς, ὁ κατὰ τὸ ἔλεός σου ποιῶν τὰ ἐλέη σου μετὰ τῶν ἀγαπώντων τὸ ὄνομά σου· δόξα σοι τῷ καὶ ἐμὲ τὸν ἁμαρτωλὸν καλέσαντι εἰς τὸν κλῆρον τοῦτον· δόξα σοι Ἰησοῦ, τῷ εἰδότι τὴν ἀσθένειαν τῆς σαρκὸς ἡμῶν, [in itinere orans] καὶ δόντι μοι ἐν ταῖς βασάνοις τὴν ὑπομονήν. Ἐπεὶ οὖν βλέπεις, Κύριέ μου, πολλὰ τὰ συνέχοντά με κακὰ, καὶ τοῦ μέλλειν ἐκδημῆσαι τὴν ψυχὴν μου ἀπὸ τοῦ σώματς, αὐτὸς, δέσποτα Κόριε, ἀπόστειλον Ἄγγελον τημελοῦχον, ἰώμενόν με ἀπο τῶν περιεχουσῶν με ἀναγκῶν· καὶ κέλευσον καταξιωθῆναί με οἱωδήποτε τρόπῳ, μόνον ἀποφάσει δικαστοῦ τελειωθῆναι, [divinitus confirmatur:] καὶ ἐ͂ιναί με παρὰ σοί. Καὶ εὐξαμένου αὐτοῦ, φωνὴ ἐγένετο ἐκ νεφέλης (ἦν γὰρ ὁ ἀὴρ συγκεημένος) Ἴσχυε, καὶ ἀνδρίζου, Ἀκάκιε. Ὡς καὶ τοὺς δημίους καὶ τοὺς δεσμώτας ἀκούσαντας θαυμάζειν, καὶ λέγειν, ἄρα καὶ νεφέλη λαλεῖ; ἢ ἠκούσθη ποτὲ ὡς νῦν ἠκούσαμεν; καὶ διηπόρουν περὶ τούτου.

[14] Πολλοὶ δὲ τῶν δεσμωτῶν ἀκούσαντες ταῦτα, ἐπίστευσαν τῷ λόγῳ, καὶ προσέπεσον τῷ Μάρτυρι, [prædicat Christum concaptivis:] ἀξιοῦντες αὐτὸν ἐκτεθῆναι αὐτοῖς τὸν λόγον τῆς πίστεως. Τότε γοῦν ὁ Μάρτυς σὺν αὐτοῖς ὁδεύων ἔλεγεν, Ἐγὼ nobr>μὲν ἐγενόμην ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ στρατιώτης, αὐξηθεὶς δὲ εἰς χεῖρας ἱερέων, ἀλλὰ καὶ γένος ἔχων ἱερατικὸν, μέμνημαι αὐτῶν διδασκόντων, ὅτι ὁ Θεὸς θέλων τὸν ἐκπεσόντα ἐκ τοῦ παραδείσου σῶσαι καὶ ἀναγαγεῖν ἐκ τοῦ ᾅδου, ἀπέστειλε τὸν συναΐδιον αὐτοῦ Λόγον εἰς τὸν κόσμον, καὶ ἐλθὼν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, σαρκοῦται ἐκ τῆς ἁγίας Παρθένου Μαρίας, καὶ σκήματι φανεὶς ὡς ἄνθρωπος, σταυρὸν ὑπέμεινεν, ἵνα τοῦ Ἀδὰμ τὴν παρακοὴν πάλιν διὰ ξύλου τοῦ σταυροῦ ἰάσηται, καὶ δώσῃ τὴν ἄφεσιν τῆς καταδίκης, αὐτὸς ὑπὲρ ὴμῶν τὸ χρέος ἀποδοὺς ὁ Κύριος ἡμῶν· καὶ διὰ τὸ προσηλωθῆναι τῷ σταυρῷ σχίσας τὸ καθ᾽ ἡμῶν χειρόγραφον, καὶ λύσας τὴν ἁμαρτίαν, καὶ διὰ τοῦ οἰκείου θανάτου θανατώσας τὸν θάνατον, καὶ νεκρώσας τὸν ᾅδην, καὶ καταισχύνας, καὶ ἐξουδενώσας τὴν δύναμιν πᾶσαν τοῦ διαβόλου καὶ πάσης τῆς στρατιᾶς αὐτοῦ, συνθλάσας τε πύλας χαλκὰς καὶ μοχλοὺς σιδηροὺς συντρίψας διὰ τῆς τριημέρου αὐτοῦ ἀναστάσεως, χαρίζεται τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων τὴν ἀνάστασιν, ἵνα ζήσωμεν πάντες εἰς τοὺς μέλλοντας αἰῶνας· οὗτος γὰρ ὁ κόσμος πρόσκαιρος, [convertit eos ad Christum:] καὶ οὐδέν ἐστι. Καὶ πάντες ἀκούσαντες ταῦτα, ἐπίστευσαν τῷ λόγῳ τοῦ Χριστοῦ.

[15] nobr>Τῶν δὲ πιστευσἀντων, ἰδοῦ τῇ ἐπιούσῃ ἑσπέρᾳ ἐν τῇ μονῇ, ἔνθα ἔμειναν ἐν τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ, ἐ͂ιδον λαμπροφοροῦντάς τινας σχήματι στρατιωτικῷ, ὁμιλοῦντας αὐτῷ. Καὶ οἱ μὲν τῶν ἰδόντων ἐνόμιζον φίλους αὐτοῦ ἐ͂ιναι συστρατιώτας, καὶ ὡς διὰ τὸν βασιλικόν φόβον ἐληλυθέναι ἐν νυκτὶ πρὸς αὐτὸν ἐπισκέψασθαι αὐτόν· οἱ δὲ ἔτεροι ὀπτασίαν τινὰ ἀπόῤῥητον ἔλεγον ἐ͂ιναι. [ab Angelis sanatur,] Πάλιν δὲ τῇ ἐπιούσῃ νυκτὶ, ἐλθόντες ἐν τῷ Βυζαντίῳ, καὶ κληθέντες ὁμοῦ ἐν οἴκῳ ἑνὶ, ἐ͂ιδον πάλιν τοὺς αὐτοὺς Ἀγγέλους ὁμιλοῦντας αὐτῷ, καὶ καταντλοῦντας ὕδατι θερμῷ τὰ τραύματα τοῦ σώματος αὐτοῦ, καὶ θεραπεύοντας, αὐτὸν, ὡς πάντας τοὺς θεασαμένους, τότε καὶ τῇ προτέρᾳ νυκτὶ, εἰπεῖν, ὅτι ὄντως ὀπτασία τις ἁγίων Ἀγγέλων τῷ Μάρτυρι ἐγένετο. Τῇ δὲ ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ, βληθέντος τοῦ Μάρτυρος εἰς τὴν ἐνδοτέραν φυλακὴν ἐν τῷ ξύλῳ καὶ τοῖς σιδήροις, κατὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ Ἄρχοντος ἐσφιγμένου καὶ τρυχομένου καὶ τῶν ἄλλων δεσμωτῶν εἰς τὴν ἐξωτέραν φυλακὴν ὄντων, [& recreatur.] ἐ͂ιδον πάλιν φῶτα πολλὰ ἐν τῇ νυκτὶ ἁπτόμενα πρὸς τὸν Μάρτυρα, καὶ τοὺς ἄνδρας, τοὺς μὲν λύοντας αὐτὸν ἐκ τῶν δεσμῶν καὶ θεραπεύοντας αὐτὸν, τοὺς δὲ τροφὴν αὐτῷ προσφέροντας. Καὶ ταῦτα ἐν πλείοσιν nobr>ἀγωγαῖς θεασάμενοι, τῷ δεσμωφύλακι ἀνενέγκαντες, ἐποίησαν αὐτὸν αὐταῖς ὄψεσι πληροφορηθῆναι, ὅθεν καὶ ὁ Καπικλάριος ἐκπλαγεὶς ἐφ᾽ οἷς ἐθεάσατο, πολλοῖς τῶν φίλων αὐτοῦ ἀπελθὼν ἐφανέρωσεν.

[16] Ὁ δὲ Ἄρχων μετὰ τὸ ἐλθεῖν αὐτὸν ἐν τῷ Βυζαντίῳ, μετὰ ἑπτὰ ἡμέρας καθίσας πρὸ βήματος, [quem ita vegetum miratus Iudex] ἐζήτησε τὸν Μάρτυρά λέγων, Κάλει Ἀκάκιον, τὸν τῆς ἀσεβοῦς θρησκείας τῶν Γαλιλαίων συνήγορον. Ἀντωνῖνος Κομενταρίσιος ἐ͂ιπεν, Ἔστηκε Κύριε. Σταθέντος δὲ πρὸ βήματος τοῦ Μάρτυρος, ἰδὼν ὁ δικαστὴς, τὸ πρόσωπον τοῦ Ἁγίου φαιδρὸν ὡσεὶ πρόσωπον Ἀγγέλου, ἐξεπλάγν· ἤλπιζε γὰρ αὐτὸν ἐκ τῶν τραυμάτων τοῦ σώματος, καὶ ἐκ τῆς θλίψεως τῶν δεσμῶν, καὶ ἐκ τῆς ἐνδείας τῶν σιτίων, καὶ τοῦ κόπου τῆς πολλῆς ὁδοῦ καταπεπονημένον καὶ καταδεδαπάνημένον σφόδρα ἰδεῖν τῷ σώματι· ὡς θαμάσαντα αὐτὸν ἐπὶ τῇ ὡραιότητι αὐτοῦ εἰπεῖν πρὸς τὴν τάξιν, Ὦ κακοὶ στρατιῶται, οὐχὶ ἐκέλευσα ὑμᾶς εἰς τὴν ἐσωτέραν φυλακὴν ἐν τῷ ξύλῳ εἰς τρία κεντήματα βαλεῖν, σιδήροις τε βαρυτάτοις, nobr>καὶ πολλοῖς κατὰ τοῦ τραχήλου, καὶ τῶν μέσων, καὶ κατὰ παντὸς τοῦ σώματος περικείμενον βληθῆναι, ὡς τῇ τούτων ἀγχονῇ τὸ ἀκμαῖον τῆς ἡλικίας αὐτοῦ καταπονηθῆναι, καὶ μήτε ἐπισκέπτεσθαί τινας αὐτὸν, πλὴν τοῦ τὴν βρῶσιν αὐτοῦ εἰσφέροντος; Πῶς οὖν ὁρῶ αὐτὸν οὕτω νῦν τεθραμμένον ὡς ἀθλητὴν, [de eo custodem interrogat,] ἀλλὰ καὶ τῷ κάλλει προστεθειμένον, καὶ πολὺ χαριέστερον γεγονότα; Ἀντωνῖνος Κομενταρίσιος ἐ͂ιπεν, Μὰ τὴν σὴν ἀρετὴν, καθὼς προσέταξας εἰς πάσας τὰς τιμωρίας ἐμβέβληται, καὶ ἐν Περίνθῳ κατὰ τὴν ὁδὸν τὰ σίδηρα φορῶν ἦλθεν ἔως καὶ ὧδε· ἐὰν οὖν δοκεῖ τῇ ἐξουσία σου ἐπειδεῖν τὰ σίδηρα, καὶ σταθμῖσαι, ᾧδέ εἰσι, μέχρι γὰρ τοῦ δικαστηρίου τούτου οὐ περιηρέθησαν ἀπ᾽ αὐτοῦ· ἐπιρωτήσει δὲ ἡ ἐξουσία σου καὶ τὸν δεσμοφύλκα μετὰ ἀπειλῆς, εἰ μὴ οὕτω προστέτακτο αὐτῷ κατὰ τὴν κέλευσίν σου.

[17] Ὁ δικαστής εἶπεν, Εἰσαχθήτω ὁ δεσμοφύλαξ· καὶ εἰσαχθέντος αὐτοῦ, ὁ δικαστὴς εἶπεν, Διατί τρισκατάρατε κατὰ τὸ προσταχθέν σοι οὐκ έποίησας τούτῳ, ἀλλὰ οὕτως αὐτὸν τεθραμμένον καὶ ἀνειλημμένον ἥγαγες ἡμῖν, [Sancto silere jusso:] ὡς μέλλοντα πάμμαχον ἡμῖν ποιῆσαι; Ἀκάκιος εἶπεν, Τὸ ἐμόν σοι πάμμαχον τετήρηταί σοι ἐν οὐρανῷ ἔμπροσθεν τοῦ ἀληθινοῦ ἀθλοθέτου Χριστοῦ, nobr>τοῦ καὶ τὴν ῤῶσίν μοι παρασχόντος· ὁ γὰρ Κύριός μου οὕτω θεραπεύει τοὺς δούλοὐς αὐτοῦ ῤήματι μόνῳ. Ὁ δικαστὴς εἶπεν, κλάσατε αὐτοῦ τοὺς ὀδόντας, ἴνα μὴ λαλῇ μὴ ἐπερωτώμενος. Καὶ πρὸς τὸν δεσμοφύλκα λέγει, Τί λέγεις σὺ τρισκατάρατε; Κάσιος δεσμοφύλαξ εἶπεν, Μὰ τὴν σὴν ἀρετὴν, [testatur ille angelica visione confortatum] τὰ μὲν προσταχθέντα πάντα, καὶ μετὰ προσθήκης κακῶν γενόνασιν αὐτῷ· ἄλλοι δὲ ἦσαν οἱ δορυφοροῦντες αὐτὸν, ὡς καὶ οἰ δέσμιοι πάντες οἰ σὺν αὐτῷ ἐπίστανται, καὶ εἰ ἄλλως λέγω, κεφαλὴν ἔχω, δέομαί σου, ἐξουσίαν ἔχεις, ποίει ὃ βούλει· ἐθεωροῦμεν γὰρ πλειστάκις λαμπροφοροῦν τάς τινας ὥσπερ στρατιώτας, καὶ ἄλλους ὡς σχολαστικοὺς καὶ ἐτέρους ὡς ἰατροὺς εἶναι ἐνομίζομεν συνόντας αὐτῳ, καὶ τημελοῦντας, καὶ τῷ ὕδατι καταντλοῦντας τὰ τραύματα αὐτοῦ, ἅμα δὲ συνεσθίοντας αὐτῷ· ταῦτα δὲ πάντα καὶ οἱ δέσμιοι ἀπὸ τῆς Περίνθου ἐρχόμενοι μετ᾽ αὐτοῦ ἐν τῇ ὁδῷ ἰδόντες, καὶ ὧδε πλειστάκις ἀνήνεγκάν μοι, [quam ipse & vincti omnes sæpe viderint,] ὥστε καὶ ἐμὲ αὐτοψὶ πεισθῆναι μὴ πιστέυοντα αὐτοῖς. Εἴ ποτε δὲ ἀνοίξας τὴν κατῆναν, εἰσελθεῖν ἠβουλήθην, αἰφνιδίως θεωρῶν, ταῦτα ἐπερωτῆσαι αὐτοὺς βουληθεὶς, πόθεν ἔρα εἰσῆλθον, ἢ τίνες εἰσὶν ἔκεῖνοι, οὓς ἔβλεπον μετ᾽ αὐτοῦ· εἰσελθὼν δὲ πολλάκις πρὸς αὐτὸν, οὐδένα nobr>αὐτῶν εὕρισκον, οὐ δὲ τῶν προκειμένων αὐτοῖς ἀγαθῶν, ἀλλὰ τοῦτον μόνον ἐν τῷ ξύλῳ εὐχόμενον καὶ δοξάζοντα τὸν Θεὸν αὐτοῦ, ὅτε δὲ καὶ ὕπνῳ κατακείμενον. Ὁ δικαστὴς εἶπεν, [& ideo crudeliter cæditur.] Σὺ χρήματα παρὰ τῶν συνέθνων αὐτοῦ λαβὼν, παίζειν θέλεις τὸ δικαστήριον· καὶ θυμωθεὶς, ἐκέλευσε καταυχενίοις αὐτῷ μολυβέσι χρήσαθαι. Ὡς δὲ ἐβασανίζετο ὁ δεσμοφύλαξ, ἐβόα, Δέομαί σου, εἰ ἄλλως εἶπον, ἀπόκτεινόν με. Ὀ δικαστὴς εἶπεν, Οἰκοῦν γόητα αὐτὸν ἀποφαίνεις; Ὀ δεσμοφύλαξ εἶπεν, Ἐγὼ ὃ εἶδον, εἶπον· εἰ δέ ἐστι γόης, οὐκ οἶδα.

[18] Ὁ δὲ μακάριος Ἀκάκιος ἐστὼς, ἐγέλασεν ἐπὶ τῇ ἀφροσύνῃ αὐτῶν, καὶ τοῦτο κλασθεὶς τὰς σιαγόνας. Ὡς τὸν δικαστὴν πάλιν ὀργισθέντα εἰπεῖν τῷ Μάρτυρι, Καταπαῖξαι ἡμῶν ἦλθες, θαῤῥὼν ταῖς γοητείαις σου; Ἀπεκρίθη Ἀκάκιος, Ἐγὼ μὲν οὐ καταπαίζω ἐπιχαίρων τῇ ἀπωλείᾳ ἡμῶν, ἀλλὰ καὶ σφόδρα λυποῦμαι περὶ τῆς ἀἳδίου ὑμῶν κρίσεως· παίζετε δὲ ὑμεῖς τὴν ἑαυτῶν ζωὴν, καταλιπόντες τὸν ἀληθινὸν Θεὸν, [Acacius minas rejicit:] τὸν ποιήσαντα τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ τὴν θάλασσαν, καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς, καὶ λίθοις προσκυνοῦντες. Ὁ δικαστὴς nobr>εἶπεν, Μὴ νομίσῃς με νικῆσαι τῇ εὐτονίᾳ σου, οὐκ ἐῶ σε ζῆσαι, ἐὰν μὴ θύσῃς καὶ πληρώσῃς τὸ προσταχθέν σοι ὑπὸ τῶν ἀηττήτων αὐτοκρατόρων Βασιλέων. Ἀκάκιος λέγει, εἰ ἐφοβούμην σου τὰς ἀπειλὰς, ἀπὸ πρώτης ἂν πεισθείς σοι ἐποίουν ὃ λέγεις· ἐπειδὲ ὁ λογισμός μου καλλίων σού ἐστι, καὶ οὐ φοβοῦμαί σου τὰς ἀπειλὰς· ποίει ὃ θέλεις.

[19] Τότε θυμωθεὶς ὁ δικαστὴς λέγει, Θύεις λοιπὸν, ἢ ἔτι ἐπιμένεις τῇ μωρίᾳ σου; Ἀκάκιος εἶπεν, Ἐπιμένεις σὺ, [virgis quernis flagellatur] ἀνθρώπους μηδὲν πράξαντας κακὸν ἢ ἀδικήσατάς σε ἀδίκως οὕτως ἀναλίσκων; Ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ δικαστὴς, κελεύει μηλεΐνας ῤάβδους ἐνεχῆναι, καὶ κατὰ τοῦ νώτου καὶ τῆς κοιλίας τύπτεσθαι αὐτόν. Ἀλλαγέντων δὲ δέκα ἀνδρῶν τυπτόντων αὐτὸν, ὁ Μάρτυς ἐν ταῖς βασάνοις ἐβόα, λέγων, Χριστὲ, βοήθει μοι τῷ ταπεινῷ δούλῳ σου· καὶ θυμωθεὶς ὁ δικαστὴς, κελεύει κατὰ τῆς κοιλίας τύπτεσθαι αὐτόν. Ἀλγήσας δὲ ὁ Μακάριος, ἐνεβόησε φωνῇ μεγάλῃ καὶ εἶπεν· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, βοήθει τῷ δούλῳ σου Ἀκακίῳ. Τούτου ῥηθέντος ὑπ᾽ αὐτοῦ, εὐθέως φωνὴ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐγένετο λέγουσα αὐτῷ, Μὴ φοβοῦ Ἀκάκιε, ἀλλὰ θάρσει, [cælesti voce confortatur:] σε γὰρ δεῖ μετὰ τῶν πατέρων σου ἀπιέναι, καὶ εὐφρανθῆναι ὧδε, ὅπου νῦν ὁμολογεῖς τὸ ὄνομά μου. Καὶ γενομένης τῆς nobr>φωνῆς ταύτης, οἱ δέροντες αὐτὸν ναρκήσαντες, ὡς ἐνεοὶ ἔστησαν, μὴ δυνάμενοι τὰς χεῖρας κινῆσαι, ὡς ἀπορηθῆναι τὸν Ἄρχοντα, καὶ θυμωθῆναι, πέμψαι τε τὸν ἅγιον Ἀκάκιον τὸν Μάρτυρα εἰς τὰ μείζονα δικαστήρια Φλακκίνῳ τῷ Ἀνθυπάτῳ τῆς Εὐρώπης, ἀναφυρὰν γράψαντα τοιαύτην. Τῷ κατὰ πάντα θαυμασιωτάτῳ καὶ μεγίστῳ δικαστῇ Φλακκίνῳ Ἀνθυπάτῳ, Βιβιανὸς ὁ αἰδεσημώτατος Καθολικός. [ad Proconsulem mittitur:] Ἀκάκιον τὸν τῆς ἀσεβοῦς θρησκείας τῶν Χριστιανῶν συνήγορον, παραπεμφθέντα παρὰ Φίρμου τοῦ Ταξιάρχου τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Μαρτησίων, καὶ μὴ βουλόμενον εἴκειν τοῖς προσταχθεῖσι παρὰ τῶν ἀηττήτων Βασιλέων ἡμῶν, πρὸ τούτων τῶν εἴκοσι ἡμερῶν ἀποσταλέντα δεξάμενος, καὶ ἰσχυρῶς τὴν κατ᾽ αὐτοῦ ἀνάκρισιν ποιησάμενος, οὐδεν πλέον ἴσχυσα· τοῦ προκειμένου αὐτῷ γὰρ σκοποῦ ἔχεται. Ἐπεὶ οὖν πλέον ὁ φόβος πρόσεστι τῇ μεγίστῃ σου ἐξουσίᾳ, τοῦτον μετὰ τῶν πραχθέντων παρὰ τῇ ἐμῇ βραχύτητι ἀπέστειλα ἐπὶ τὴν μεγίστην σου ἐξουσίαν, αἰκίσας μὲν ἔτι ἐκ τοῦ δικαστηρίου, νῦν δὲ ἐνδημήσασαν ἐνθάδε γνοῦς τὴν Λαμπρότητά σου.

[20] Δεξάμενος τοίνυν ὁ Φλακκῖνος τὰ γράμματα, nobr>ἐκέλευσεν ἐγκλεισθῆναι τὸν Μάρτυρα, ἄνευ δεσμῶν καὶ φυλακῆς μισαρᾶς· γυναῖκα γαρ εἶχεν ὁ Φλακκῖνος Χριστανὴν, [condemnatur mortis:] καὶ ἦν ἀξιωθεὶς καὶ ὀρκισθεὶς λάθρα παρ᾽ αὐτῆς, ὥστε τοὺς διὰ τὸν λόγον τοῦ Χριστοῦ παρ᾽ αὐτοῦ ἐξεταζομένους, μὴ ἐπὶ πολὺ τιμωρεῖσθαι παρ᾽ αὐτοῦ. Μετὰ οὖν πέντε ἄλλας ἡμέρας καθίσας, ἐκέλευσεν ἐνεχθῆναι τὸν Μάρτυρα, καὶ ἀναγνωθῆναι τὰ ἐπ᾽ αὐτῷ πεπραγμένα παρὰ Βιβιανοῦ. Καὶ ἀναγνωσθέντων αὐτῶν, κατέμαθε τὴν αὐστηρίαν τῆς ἐπ᾽ αὐτῷ ἐξετάσεως, καὶ ἔνστασιν, καὶ ὁμολογίαν ἀκλινῆ τοῦ Μάρτυρος, καὶ τῶν ἐπ᾽ αὐτῷ γεγονότων θαυμάτων, αἰτιασάμενος τὸν Βιβιανὸν, ὡς μὴ τάχιον αὐτὸν ἀνελόντα, ἀλλ᾽ εἰς τοσαύτην ἀκρίβειαν καὶ ἐπερώτησιν πρὸς ἄνθρωπον στρατιώτην ἐληλυθέναι· προσέταξε δὲ ξίφει ἀποτμηθῆναι τὴν κεφαλὴν τοῦ Μάρτυρος πρὸ τῆς πόλεως Βυζαντίου, εἰπὼν, Ἀκάκιον τὸν τῶν Γαλιλαίων nobr>σύμμαχον λιποτακτήσαντα τῇ συμμαχίᾳ τῶν τροπαιούχων Αὐτοκρατόρων ἡμῶν, καὶ βίᾳ ταύτῃ μᾶλλον αἱρησάμενον τὸ τέλος ἑαυτοῦ θᾶττον ἰδεῖν, ὡς ἠ κατ᾽ αὐτὸν ἐξέτασις τῶν στρέβλων ἐδίδαξε, τοῦτον κελεύει τὸ δικαστήριον, τοῖς νόμοις μὴ πειθόμενον, ξίφει τὴν κεφαλὴν ἀποκοπῆναι.

[21] Ὡς δὲ ἔγνω ὁ Μακάριος τῆς κλήσεως αὐτοῦ τελειούμενον τὸ ἔργον, βραβεύσαντος αὐτῷ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου, ἀνεβόησε, καὶ εἶπεν, Ὠ πόσοις στόμασι εὐλογήσω σε, ζωῆς ἀρχηγὲ Υὑὲ τοῦ Θεοῦ, [extra Byzantium ductus,] ὅτι οὕτως ἐλεήμων καὶ μακρόθυμος εἶ ἐπ᾽ ἐμὲ τὸν ἁμαρτωλὸν, εἰς τοιοῦτον κλῆρον καταξιώσας με; Καὶ ἀπαχθεὶς ἔξω τῆς πόλεως εἰς τόπον, οὗ ἔμελλε τελειοῦσθαι, ἀξιώσας τοὺς δημίους, ὥστε ἐπιτραπῆναι αὐτῷ ῥοπὴν ὥρας εὔξασθαι, θεὶς τὰ γόνατα, ηὔξατο λέγων, Δόξα σοι ὁ Θεὸς, καὶ τῇ μεγαλοπρεπείᾳ σου τῇ ἀνυπερβλήτῳ πρέπει αἴνεσις, τῷ οὕτως ἐνδοξαζομένῳ ἐν τοῖς ἁμαρτωλοῖς ἡμῖν· ὅσω γὰρ ἡμῖν χαρίζῃ, καὶ παρορᾷς τὰς ἀνομίας ἡμῶν, τοσοῦτον πλέον πλεονάζει ἡ δόξα τῆς ἀγαθότητός σου, ὅτι οὕτως εὐδόκησας ἐν τῷ Μονογενεῖ σου, καὶ τῷ Πνεύματί σου τῷ ἁγίῳ, τιμῆσαι τὸν ἄνθρωπον· nobr>καὶ νῦν με ἀνάξιον ὄντα εἰς τοιαύτην δόξαν ἐκάλεσας, διὰ τὴν σὴν ἀγαθότητα, οὐ διὰ τὰ ἐμὰ ἔργα. Εὐλογῶ οὖν σε δέσποτα ὁ Θεὸς, ὁ ἅγιος τοῦ Ἰσραὴλ, σὺν τῷ μονογενεῖ σου Υὑῶ, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ δόξα καὶ ἡ τιμὴ. [capite plectitur:] νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, ἀπετμήθη ἡ κεφαλὴ αὐτοῦ τῷ ξίφει, καὶ ἐτελειώθη ὁ ἅγιος Ἀκάκιος τῇ πρὸ ὀκτὼ Ἴδων Μαΐων, τουτέστι Μαΐου η᾽, καθ᾽ Ἕλληνας δὲ τῇ πρὸ δεκαπέντε καλανδῶν Μαΐων, ἐπὶ αὐτοκράτορος Μαξιμιανοῦ. Καὶ συνέστειλαν ἄνδρες εὐλαβεῖς τὸ σῶμα αὐτοῦ, καὶ ἐκήδευσαν μετὰ πάσης ἐπιμελείας ἐν τόπῳ ἐπικαλουμένῳ Σταυρίῳ. Ἐτελειώθη δὲ τὸ Μαρτύριον αὐτοῦ, [in Staurio sepelitur.] βασιλεύοντος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΑΝΟΔΟΝ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΛΕΙΨΑΝΟΥ ΤΟΥ ΕΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΥΠΕΡΣΤΡΕΨΑΝΤΟΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ.
Ex MSS. Ducis Sabaudiæ βίοις διαφόρων Ἁγίων fol. 327.

Gregorius Nazianzenus, Archiepiscopus Constantinopolitanus (S.)

EX MS. TAURIN.

[1] Πανήγυρις ἱερὰ καὶ ὑπέρλαμπρος ἡ τοῦ θαυμαστοῦ Γρηγορίου ἐπάνοδος, [Festi hujus præstantia,] καὶ τῶν ἐτησίων αὐτοῦ πανηγύρεων ἡ λαμπροτάτη καὶὑπεραίρουσα. Κεφάλαιον δὲ πανηγύρεως μνημονεῦσαι Θεοῦ, παρ᾽ οὗ, τῷ ταύτης αἰτίῳ, τὸ οὕτως τιμᾶσθαι καὶ πανηγυρίζεσθαι, κᾀντεῦθεν μεθ᾽ ἡδονῆς ἀνεκφράστου τὸ ἐκείνης ἀποθεάζειν σεβάσμιον a. Γρηγορίου ἐκείνου, ὃν, ὡς οὐκ εἶδ᾽ εἴ τινα ἄλλον, ἡ φύσις ἀσπήλως ἀπογεννήσασα, τὸ τῆς πρώτης πλάσεως ἐκπαθῶν ἀνεπίμικτον ἐν αὐτῷ διεμόρφωσεν· ὥστε μεγίστων (καὶ οὐ μὲν οὖν εἴποι τις ἂν, ἡλίκων καὶ ὅσων) τῶν ἀπ᾽ αὐτοῦ ὀφελειῶν καὶ χαρίτων ἀπολαύσαντες· δι᾽ ὧν τὰ ὑπὲρ ἔννοιαν ἡμῖν ἐκκαλύψας μυστήρια βληλοτέρας b ἀναβάσεως καὶ θειοτέρας ἀγωγῆς νομοθέτης καθέστηκε. Πανηγυρίζειν αὐτῷ δεῖν ὑπειλήφαμεν, οὐ μόνον· ὡς ἀξίῳ τῆς τῶν ὑπερφυῶν καταλήψεως, οὐδ᾽ ὡς δοχείῳ πάσης θείαστε καὶ ἀνθρωπίνης nobr>σοφίας, οὐδ᾽ ὡς δεδομένῳ δῶρον εὐχῆς τοῖς γεννήσασιν, ἐξ οὗ καὶ πρὸ τῆς ὠδίνος, [propter ipsius Sancti excellentiam,] καὶ μετὰ τὴν ὠδίνα τῷ παναγίῳ διεπλάττετο καὶ κατηρτίζετο Πνεύματι, ὅπερ ἐπ᾽ ὀλίγων ἔστιν ἴδεῖν· ἀλλ᾽ ὡς κατεγεμόνι τῆς νῦν ἑορτῆς, ἐν ᾗ πρὸς τοὺς οἰκείους τῆς πίστεως ἐπεδήμησεν, καὶ ὡς ἀπό τινος νίκης καὶ τροπαίων ἐπανιόντι, ὧν κατὰ τῶν αἰρετιζόντων πρὶν ἀνιστήσατο, δἰ ὧν καὶ λαμπροτέραν συγκροτοῦμεν αὐτῷ τὴν πανήγυριν. Ὅτι μὲν οὖν ὑπέρτερος πάντος ἐπαίνου καὶ πάσης λόγου δυνάμεως ἀναδέδεικται, καὶ οὐδὲν προθύροις ψάνειν αὐτοῦ τις κατατολμήσειε, κᾀν ὅτι μάλιστα τῶν ἄλλων ὑπέρκειται. Οὐκ ἔστιν οὐχ, οὕτως ἐχούσης τῆς ἀληθείας, μὴ οὐ μόνος αὐτὸς ἑαυτῷ διαρκέσει πρὸς εὐφημίας ὑπόθεσιν· ὥσπερ αἱ φυσικαὶ τῶν μορφῶν τὰς κομωτικὰς περιΐας μακρὰν ἀποθούμεναι. Εἰ δὲ μικρόν τι προσθενειν ὁ λόγος νεανιεύσοιτο, πολλοῦ μὲν ἄν ἐστι ἄξίος, nobr>εἰ τοσοῦτον τῆς μέντοι προθυμίας ἀποδέκτεος· τοῦ δέ γε καθήκοντος τοσούτῳ διεστηκὼς ὀφθήσεται καὶ ἀπολείπομενος, ὅσῳ τῶν ἐπὶ γῆς τὰ ὑπὲρ ἡμᾶς καὶ οὐράνια.

[2] Αἶ οὕτω μοι λοιπὸν ὑπῆρξε νικᾷν, τῷ τὴν ἧτταν ἀναμφίλεκτον ἀπενέγκασθαι. [absterreret oratorem;] Καὶ εἰ τοῖς ἄλλου μένα τὸ παραδραμεῖν ἢ παρισῶσαι τοῖς ἔργοις τὸν ἔπαινον, μεῖζον ἐμοὶ καὶ χάριεν τὸ μὴ δὲ λόγους προσΐεσθαι ἴσον κρίνοντι τοῦ παντὸς ἐφικέσθαι τῶν μέσων, τὸ μὴ δ᾽ ἐγγύθεν προσἳέναι τοῖς κρείττοσιν. Ἀλλ᾽ ἐπεὶ τῷ μεγέθει τῶν τοῦ Ἀνδρὸς καθορθωμάτων ἡττᾶται μὲν νοῦς, τὸ τῶν λόγων δὲ κράτος ὑποχωρεῖ καὶ συστέλλεται, καὶ γίνεταί τι κᾀνταῦθα τοιοῦτον, οἷον περὶ τὴν ἡλιακὴν ἀκτίνα ταῖς ἀσθενέσι τῶν ὄψεων, ἢ περὶ τὰ μακρὰ καὶ ἀδιεξίτητα πελάγη, τὰ δι᾽ ἀπειρίαν οὐχ ὁριζόμενα. Οὐ δ᾽ οὕτως λειποταξίου σχοίην λαβὰς, τῷ συμπαθεῖ τοῦ Πατέρος ἑμαυτὸν ἀναθέμενος· ὅτι κᾂν τούτῳ τῶν ἄλλων κατὰ πολὺ διενήνεγκε συμπαθεία, [nisi illius humanitati confidens] νικῶν οὐ μόνον τοὺς εἰς αὐτὸν ἁμαρτήσαντας, ἀλλὰ καὶ συγγνώμην διδοὺς τοῖς πρός τι τῶν μειζόνων ἐπεκτεινομένοις, ἐξατονοῦσι δὲ τῷ ἀνεφίκτῳ τοῦ πράγματος. Οὐκοῦν, ἐπείπερ τοῦ μὲν τὸ πρὸς ἐπαίνους ἀπρόσιτον ἀπεδείξαμεν, nobr>ἡμῖν δὲ μεθ᾽ ὅσον οἷόντε τὴν εὐφημίαν προσάγειν ἀκίνδυνον· φέρε, πρὸς μικρὰν ἀπορροὴν τῶν χαρισμάτων, ὡς πρός τι θεολαμπὲς ἱερὸν διὰ τῶν ἑξῆς βαδιούμεθα.

[3] Θεῖος γὰρ, εἰ καί τις ἄλλος, καὶ ἱερὸς ὁ Ἀνὴρ καὶ παντὸς θείου καὶ ἱεροῦ ἀναθήματος θειότερός τε καὶ ἱερότερος. [præsumeret loqui de viro vere divino:] Ὧ γὰρ τὸ ὑπερφυὲς καὶ ἀκατάληπτον τῆς Τριάδος περιέλαμψε φῶς, μᾶλλον δ᾽ ἡ Τριὰς αὐτὴ τῇ ἐκείνου ψυχῇ ἐνσκηνώσασα τῶν ἀπορρήτων αὐτῆς μυστηρίων τὴν δήλωσιν ἀπεκάλυψε, πῶς οὐ πάσης μὲν ἁγιότητος ἐνδιάιτημα, πάσης δὲ κρυφιομύτου θεηγορίας δοχεῖον θεοειδέστατον; Ὡς καὶ πρὸς τὰς διαφανεῖς ὕλας τὸ ἡλιακὸν ἔμπιπτον φῶς φωτοειδεστέρας ἐργάζεται συγκιρναμένης τῆς ἀκτίνος τῇ τῆς ὕλης διαυγείαι καὶ καθαρότητι, οὕτῳ καὶ τοῦ Τριαδικοῦ φωτὸς τῇ τούτου καθαρωτάτῃ ψυχῇ περιλάμψαντος, καὶ οἷον ἀνακραθέντος αὐτῇ, πολλῷ διαυγεστέραν καὶ φωτοειδεστέραν τοῦ ἡλιακοῦ φωτὸς ἀπηργάσατο, ἐξ οὗ καὶ φωστὴρ ἐν κόσμῳ λόγον ἐπέχων ζωῆς, καὶ κατὰ μετουσίαν τοῦ πρώτου φωτὸς φῶς δεύτερον καὶ φωτιστικὸν τὸν ἐν ἀγνοίᾳ τοῦ Τριαδικοῦ φωτὸς ἀναδέδεικται. Οὕτω μὲν ἐγὼ περὶ τούτῳ κέκρικα, εἰ καὶ θρασὺς νομισθείην, καὶ εἰς τὰ ἄμετρᾳ nobr>ἐκτεινόμενος. Ὑμεῖς δὲ ὅσοι τοῦ λόγου καὶ ὅσοι τοῦ βήματος, ὅσοι τῆς θεωρίας καὶ ὅσοι τῆς πράξεως, ἐπὶ τουτονὶ τὸν ἀγῶνα συνέλθετέ μοι, καὶ κάμνοντι περὶ τὸν λόγον συνεπαμύνατε, καὶ τὸν ἔπαινον συμμερίσασθαι, καὶ ἄλλος ἄλλο τι τῶν τῆς ἐπανόδου ἀξίων προσφθέγξασθε. Οὐ δὲ γὰρ εἰ πάντων αἱ γλῶσσαι τῷ Σεραφικῷ καθαρθεῖσαι ἄνθρακι, ἢ τῷ τοῦ παρακλήτου Πνεύματος στομωθεῖσαι πυρὶ, εἰς ταὐτὸ συνελθοῦσαι, δυνήθειεν ἄν τι τῶν ἐκείνῳ προσόντων ἀξίως διαλαβεῖν. Πειρατέον δ᾽ οὖν καὶ ἀντιληπτέον τῆς ὑποθέσεως, καλῶς καὶ ἀποχρώντως ἡμῖν προοιμιασθείσης τῆς πανηγύρεως.

[4] Ναὸς Ἀποστολικὸς καὶ σεβάσμοις τὸ τῶν Ἀποστόλων ἰσότιμον Κήρυκα, καὶ τὸν τῶν τῆς οὐρανίου βροντῆς ἀπηχημάτων μύστην ἐγκολποῦται καὶ ὑποδέχεται. [cujus corpus in Apostolorum templum] Ναὸς μεγαλοπρεπὴς καὶ ὑπέρλαμπρος τὸ ἁγιοπρεπὲς τῆς θεολογίας θησαύρισμα πρὸς τὰ τῶς ἁγίων ἀνατίθησιν ἅγια. Ναὸς (καὶ μή μοι μέμψεσθε τῆς ἀπληστίας τοῦτο πάσχοντι διὰ ζήλου θερμότητος) ὑπερθαύμαστος ὄντως καὶ ἀξιόμνητος τὸ τῆς ὑπερθέου Τριάδος ἔμψυχον τέμενος τῶν ἑαυτοῦ ἀδύτων εἴσω περιεστείλατο. Οὗτος (ἵνα μικρόν τι πρὸς ἡδονὴν τοῖς παροῦσι χαρίσωμαι) μεγέθει nobr>μὲν, ὡς ἄν τις εἴποι τῷ οὐρανίῳ ἀπείκασται στερεώματι, φωταγωγίᾳ δε τοῖς ἄστρων ὁμοίωται φρυκτωρήμασι, καὶ σύμβουλα τῆς ἐκεῖθεν λαμπρότητος τὰ παρόντα τοῖς φιλεόρτοις προσυπαινίσσεται· ἔνθα καὶ οἰκοδόμων εὐτεχνία θαυμάζεται, καὶ μέγεθος ἀναλογοῦν τῷ ποιήματι καὶ ἰσότητος ὅροι διαπεπήγασιν καὶ συμμετρίας νόμοι διατετήρηνται. Ναὶ μὴν καὶ πλακῶν διαλεύκων καὶ πολυχρόων αἱ φυσικῶς εἰς πολυμόρφους γραμμὰς χρηματιζόμεναι ὡραιότητες, [structura & ornatu augustißimum] αἵ τε ἀπὸ συνθέτων τμημάτων πρὸς διαφόρων σώων ἤ τινων ἄλλων εἰδῶν ζωγραφούμεναι ὁμοιότητες, καὶ ἡ ἐπὶ τουτοις ἁρμογὴ καὶ παράθεσις τῷ λείῳ τὴν ὄψιν διαλανθάνουσα, ὥσπερ τινὲς χρυσόστικτοι χιτῶνες τὰ τῶν τοίχων ὄψεις καταστοληίζουσαι, ἄλλον τινὰ πολυανθῆ καὶ πολύδενδρον χῶρον τὸ περικαλλὲς ἱερὸν ὑπολαμβάνειν τὴν αἴσθησιν πείθουσιν· ἅτε τῶν κύκλῳ περιηγμένων κιόνων καὶ τῶν τοῖς ἄνωθεν περιδρόμοις ἐρηρεισμένων δίκην φυτῶν ἀποδενδρουθέντων τῇ φυσικῇ τῶν χρομάτων διαφορίτητι. c Ὑπερμεγεθεῖς δὲ καὶ διαέριοι ἀψίδες, ὡς ἐπί τινων ἀτλαντικῶν ἐπικείμενας στηριγμάτων, καὶ τῇ πρὸς ἄλληλα τῶν ἄκρων συνθέσει κοινοποιούμεναι, nobr>καὶ δι᾽ ἀλλήλους ἐδράσμασι στεῤῥοποιούμεναι, τὴν χρυσόφορον ἐκείνην ὀροφὴν ὑπερείδουσιν, ἐφ᾽ ᾗς ὕπερθεν δεσποτικὸς χαρακτὴρ χρυσολαμπέσι ψηφῖσιν ἐγγέγραπται. Τοσοῦτο τὸ ἐκ τῆς τέχνῃς ὑπερφυὲς καὶ ἀμίμητον κληροσάμενος, ὡς ἔμπνουν ὑποτοπάζεσθαι καὶ φρίκης καὶ θαύματος ἐμπιπλᾶν τοὺς πρὸς αὐτὸν ἀτενίζοντας. Αἱ δ᾽ ἄλλαι τῶν ὀροφῶν μικρὸν ὑποβεβηκυῖαι τῷ μεγέθει τοῦ μέσου, καὶ εἰς τετράπλευρον σχῆμα ἀναγραφόμεναι, ὥσπερ τινὰ τετράστοιχον κόσμον τὸ ἱερὸν συνιστῶσι καὶ συνέχουσι τέμενος.

[5] Ἀλλ᾽ εἰ καὶ πρὸς τὰ τοῦ ναοῦ θαύματα λαβὼν ὁ λόγος ἡμᾶς ἀπησχόλησεν, [relatum hac die fuit,] ἐπανιτέον πρὸς τὸ προκείμενον καὶ πανηγυριστέον τοῖς φιλεόρτοις πνευματικώτατα. Ἡ σήμερον ἑορτὴ καὶ πανήγυρις τοῦ καλοῦ Ποιμένος καὶ Θεολόγου τοῦ Χριστοῦ τὴν πρὸς ἡμᾶς αὐτοῦ ἐπανέλευσιν διασαλπίζει καὶ ὑποδείκνυσιν, ἣν καὶ τῆς ἐκ τοῦδε τοῦ βίου πρὸς Θεὸν ἀναλύσεὼς πόλλῳ τιμιωτέραν οἶδα καὶ τίθημι. Δι᾽ ἐκείνης μὲν γὰρ τὴν ἀφ᾽ ἡμῶν αὐτοῦ διάστασιν καὶ οἷον ἀναχώρησιν διδασκόμεθα, διὰ δὲ ταύτης τὴν πρὸς ἡμᾶς ἐπάνοδον, καὶ διὰ μακρῶν τῶν χρόνων ἐπανάκλησιν παιδευόμεθα. Δοκῶ μοι καὶ αὐτὸν τὸν οὐρανὸν τῷ ἀέρι λαμπρὸν αἰθριάζοντι συναγάλλεσθαι, καὶ τοὺς περὶ αὐτοῦ τοῦ φίλτρου τοῦ Ποιμένος nobr>καὶ Διδασκάλου κατεχουμένους ἥδεσθαί τε καὶ ἀνασκυρτᾷν καὶ κροτεῖν λαμπρὸν καὶ χαρμόσυνον. Σήμερον γὰρ ἀληθὼς Ἀνατολὴ ἐξ ὕψους ἡμᾶς ἐπεσκέψατο, ἐξ ἑώας τὸν Θεολόγον ὡς πολύφωτον ἀνατείλασα ἥλιον, καὶ τὸ σκηθρωπὸν τῆς περὶ αὐτὸν στερήσεως διαλύσασα. Σήμερον Τριὰς τὸν ἑαυτῆς ὑπέρμαχον θεατρίζουσα, τὸ τῶν αἱρέσεων καταβάλλει ὀχύρωμα καὶ ἀνυψοῖ τῶν Ὀρθοδόξων τὸ σύστημα. Σήμερον ὁ τῆς Ὀρθοδοίας φωτοειδέστερος στύλος, καὶ τοῦ ἐν χάριτι λαοῦ προηγούμενος, τὴν τῶν μακρῶν χρόνων παραδρομὴν οἷά τινα διαβὰς ἔρημον, οὐχ ὡς ὁ παλαιὸς καὶ σκιώδης ἐκλέλοιπεν, ἀλλ᾽ ἐλθὼν ἔστη μέσον ἡμῶν τῷ ἑαυτῷ φωτὶ καταπυρσεύων τὰ τῶν Ὀρθωδόξων πληρώματα.

[6] Ἄρτι τοῦ Πατέρος ὡς ἀπό τινος ἀποδημίας ἐπανιόντος, περὶ αὐτὸν τὰ τέκνα συναθροιζόμενα τῷ ὑπερβάλλοντι τῆς χαρᾶς πρὸς θείαν ἀλλοίωσιν μετατρέπονται. Ἄρτι τοῦ Ποιμένος πρὸς τὴν ἑαυτοῦ ποίμνην εἰσελεύσαντος περιχαρῶς τούτῳ τὰ λογικὰ προσίασι θρέμματα, ἐπιβουλαῖς ἁπάσαις ἀνάλωτα. [summo cum gaudio urbis illius,] Ἄρτι τὰ ἱερὰ τεμένη τῷ θείῳ τούτῳ καὶ οὐρανομικῇ τῷ ναῷ συμπανηγυρίζοντα, καὶ τοὺς ἐφόρους αὐτῶς Ἀγγέλους nobr>συγχορευτὰς τῆς εὐφρούνης παραλαμβάνοντα, τοῦ Ιἑράρχου καὶ Θεολόγου τὴν ἐπανάκλησιν ἑορτάζουσιν. Νῦν ὁ μικρὸν τοῦτο πάλαι ποίμνιον καὶ βραχὺ αὐξήσας τε καὶ πλατύνας, καὶ εἰς τὴν παροῦσαν καλλωνὴν καὶ κατάστασιν ἀγαγὼν, πρὸς τοῦτο ἐπανελθὼν χαίρει καὶ γέγηθεν, οὐχ ἧττον νῦν ἤπερ ζῶν τοὺς οἰκείους καμάτους πρὸς αὔξησιν ἐπιδεδωκότας θεώμενος. Νῦν ὁ ἀφωμοιώμενος τῷ Θεῷ Ἀρχιερεὺς τὴν οἰκείαν καθέδραν ἀπολαμβάνει, καὶ ἀναλάμπει τρανότερον ἡ Τριὰς, καὶ ὁ τῆς πίστεως λόγος παῤῥησιάζεται, καὶ οἱ τῆς ἐκείνου σοφίας ἐρασταὶ περὶ τουτονὶ τὸν ναὸν καὶ τὴν ἱερὰν ταύτην κιγκλίδα συνωθοῦνταί τε καὶ συνεισρέουσιν τοῦ Θεολογικοῦ κατεντρυφῆσαι σκηνώματος. Νῦν ὥσπερ πρότερον ἐξ ἀγροῦ ἐπανελθὼν τῆς ἀπῳκισμένης καὶ μακρᾶς καταθέσεως, ἀντιλαμβάνει τὸν ἐξ ἡμῶν πόθον, καὶ τὴν ἐκ τῆς διατάσεως σβέννυσι φλόγα, καὶ μετασχεῖν τῶν ἐξ αὐτοῦ χαρίτων προτρέπεται, ἃς ἐπανερχόμενος ἑαυτῷ συνεισήνεγκεν.

[7] [quam olim fuerat coactus dimittere.] Χθὲς ἀπηλαύνετο τοῦ θρόνου, καὶ τὸ τῶν αἱρετικῶν σύστημα ἐπῇρτό τε καὶ ἡλαζονεύετο ὡς τοῦ ἐν ἡμῖν κράτους καὶ τῆς ἰσχύος καθῃρὴμένης· σήμερον εἰσάγεται πρὸς αὐτὸν, καὶ ὀῤῥωδοῦσι μὲν οἱ τῆς κακίας προστάται· nobr>ὑπερίσταται δὲ ἡ τούτων στρατηγὸς καὶ δαιμόνων πλῆθος καὶ ὀλέθριος. Χθὲς ἀπαίρειν οἴκοι κατηναγκάζετο, καὶ πρὸς τὴν ἀναχώρησιν κατηπείγετο, καὶ συνεκβάλλειν ἑαυτῷ τὴν Τριάδα παρὰ τῶν θερμοτέρων τῆς πίστεως ἤκουσεν· σήμερον ἐπιλανθανόμενος καὶ τοῦ οἴκου καὶ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ ἐπανέρχεται πρόθυμος, συνεισαγὼν ἑαυτῷ τὴν Τριάδα καὶ τοῖς ποθοῦσιν ἀποδιδόμενος, καὶ φαιδρύνων ψυχὰς, αἳ τῇ ἐκείνου στερήσει κατηφιῶσαι διέκειντο. Χθὲς τῇς καλῇς μετοικίας τῶν ἱερῶν ἀπῳκίζετο Ἀποστόλων, καὶ πρὸς τὴν φίλην αὐτῷ ἐρημίαν ἀναπέτρεχε· νῦν ἐπάνεισι πρὸς αὐτοὺς, καὶ ὡς τῆς ἀθλήσεως διδασκάλους, καὶ ὡς συνπανηγυρίζων αὐτοῖς τελειότερον, εἰ καὶ μὴ πρότερον, διὰ τὸν ἐκ τῶν ἐναντίων σατᾶν τε καὶ σκόλοπα.

[8] Ἀλλὰ γὰρ καλὸν ἄνω τὸν λόγον ἀγαγεῖν, καὶ μικρὰ περὶ τῆς τοῦ Πατέρος μνημονεῦσαι διαγωγῆς, [Hic natus in Cappadocia] ἵν᾽ οὕτω κατάρυθμον καὶ τάξιν τῶν αὐτῷ προϋπηργμένων βραχέως διειλημμένων, ἀκόλουθός μοι ἁρμόζουσα ἡ νῦν ἐπακολουθήσῃ διήγησις. Οὗτος, ὡς ὁ περὶ ἐκείνου βίος τοῖς φιλομαθέσι δεδήλωκε, πατρίδος μὲν ἔφυ τῆς Καππαδοκῶν, γονέων δὲ συζώντων εὐσεβείᾳ, nobr>καὶ Θεῷ τὸ πλεῖστον μᾶλλον δὲ τὸ πὰν ἀνατεθεικότων, ὡς καὶ καρπὸν εὐχῆς τοῦτον λαβεῖν, καὶ μὴ ἀποτυχεῖν ὧν ἐλπίζοντες οὐκ ἐσφάλησαν. Καὶ ἐπειδὴ τῶν τῆς Καισαραίων μετέσχε παιδευτηρίων ἀπέπλει πρὸς τοὺς ἐν Παλαιστήνῃ καὶ Ἀλεξανδρείᾳ παιδευτάς. [& una cum Basilio litteris & virtute excultus Athenis,] Κᾀκεῖθεν Ἀθήνισι μετεφέρετο ἡνίκα καὶ ναυαγίῳ περιπεσὼν, αὐτῷ μὲν ἡ διὰ τῆς τῶν τεκόντων ἐμφανείας ἐνηργεῖτο σωτηρία, ἐκείνοις δὲ ἡ τοῦ παιδὸς ἐδηλοῦτο δι᾽ ὄψεως ἀπολύτρωσις. Ἔνθα δὴ καὶ ἀναγνωρίζεται Βασιλείῳ τῷ μεγάλῳ, καὶ φιλοσοφοῦσιν ἄμφω τὴν ἀρετὴν καὶ τὴν πρὸς Θεὸν οἰκείωσιν καὶ ἀνάβασιν· ξυνωρὶς εὐσεβὴς καὶ ὁμότροπος καὶ ὄντες καὶ γνωριζόμενοι. Εἶθ᾽ ὁ μὲν πρὸς τὴν Καισαρέων ἀνεκομίζετο πρότερον, ὁ δὲ μετ᾽ αὐτὸν τοῖς γονεῦσι φέρων ἑαυτὸν ἐπέδωκεν, ὧν διασωθεὶς τῇ εὐχῇ ἀντεδίδου τὴν θεραπείαν· καὶ τῆς ἐφεξῆς αὐτῷ διὰ λούτρου παλιγγενεσίας τυχὼν, μετὰ Βασιλείου τὴν εἰς Πόντον διατριβὴν κατασπάζεται. Κᾳκεῖθεν πρὸς τὸν πατέρα ἐπάνεισι, [cum eodem Episcopo certavit contra hæreticos,] ὑφ᾽ οὗ καὶ εἰς Ἱερέα χρισθεὶς, πρὸς Σελευκίαν διὰ τὸ ἀναχωρητικὸν καὶ ἥσυχον μετανίσταται. Μετ᾽ οὐ πολὺ δ᾽ ἐπανιὼν πρὸς τοῖς κακοδόξοις ἀνταγωνίζεται· καὶ καταλλάγει μὲν Βασίλειον τῷ πρὸ τούτου Προέδρῳ, ἀγῶσι δ᾽ οὐκ nobr>ἀγεννέσι τῆς πρὸς τὴν ὑψηλοτέραν αὐτῷ καθέδραν συνεφάπτεται ἀναβάσεως· παρ᾽ αὐτοῦ δὲ πρὸς ἐπισκοπῆς χειροθονεῖται ἀξίωμα.

[9] Ἐντεῦθεν ἡ πρὸς τὸ Βυζάντιον ἐκ θείας ἐπιπροΐας αὐτοῦ ἐπιφοίτησις, [præsertim Constantinopoli, jam Episcopus,] ἡ πρὸς τοὺς ἀντιδόξους ἀδιάπαυστος συμπλοκὴ, ἡ τούτου νίκη, ἡ ἐκείνων ἧττα, ἡ καθ᾽ ἑκάστην προσθήκη τῶν σωζωμένων, ἡ τῶν πνευματομάχων καθαίρεσις, ἡ τῶν Εὐνομίου συμμάχων κατάλυσις, ἡ τῶν Ἀπολιναρίου προασπιστῶν κατάπτωσις, καὶ τέλος ὁ ὑπ᾽ αὐτῶν λιθασμὸς, καὶ ἡ παράδοξος σωτηρία καὶ λύτρωσις· ἵν᾽ οὖν ἐάσω τὴν παρὰ πάντων αὐτῷ προσοῦσαν αἰδῶ, τὴν τοῦ Κυνικοῦ φιλοσόφου ὑπόκρισιν, τὴν πατρικὴν πρὸς αὐτὸν στοργὴν καὶ διάθεσιν, τὴν κατὰ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ ἐπανάστασιν, τὴν ἐκ Βασιλέως τοῦ θρόνου ἀπόδοσιν, τὴν ἐκ συνοδικῆς συνελεύσεως τῆς καθέδρας βεβαίωσιν, τὴν διὰ ταῦτα τοῦ Ἀνδρὸς ὑποχώρησιν, καὶ πρὸς τὴν πατρίδα ἐξέλευσιν, καὶ ὅπως ἀγῶσι μείζοσι τὰ τῶν αἱρέσεων ἀνέτρεψέν τε καὶ ἀπελέπτυνεν· ἵνα ταῦτα πᾶντα διὰ τὸν κόρον παρελθὼν ἐνταῦθα τῆς ὑποθέσεως γένωμαι. [ac denique in patria senex:] Ἐπεὶ γὰρ ἀπειρηκότι τῷ Μακαρίῳ τούτῳ τοῖς ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ἀγῶσι καὶ πόνοις, καὶ σώματι μὲν παρηβηκότι nobr>καὶ ἀπηνθηκότι καὶ πρὸς βαθὺ γήρας ἐληλακότι, πνεῦμα δ᾽ ἀκμάζοντι καὶ νεάζοντι, οὐ δ᾽ ὡς ἔληγε τῆς πρὸς τοὺς ἐναντίους συμπλοκῆς καὶ ἀντιπαρατάξεως, ἀλλὰ (κατὰ τὴν ἐκείνου φωνὴν) καὶ διὰ γλώσσης ἐβάλλετε καὶ κατετίτρωσκεν, ἕως τοῦ ἐξ αὐτῶν ἅγους τὴν πατρίδα καθῇρε καὶ ἀνεσώσατο.

[10] Ἐποθεῖτο δὲ τούτῳ ἡ πρὸς Χριστὸν ἀνάλυσις καὶ μετάθεσις, [ubi sancte mortuus] καὶ τὸ κατοπτεύειν τρανότερον τὴν παρ᾽ αὐτοῦ θείαν Τριάδα, καὶ τῶν ἐν αἰνίγμασι καὶ σκιαῖς ἐμφάσεων τὴν κατὰ πρόσωπον ἀλήθειαν ἐνοπτρίζεσθαι. Ὁ μὲν ὅλος σοφίᾳ καὶ ἡσυχίᾳ κεκαθαρμένος, καὶ μηδὲν τῶν ἐν ἡμῖν σπήλων ἐπισυρόμενος, μετῆλθε πρὸς τὴν ἀγήρω καὶ αἰωνίαν ζωὴν, προσθήκη τιμία τοῖς ἱεροῖς Πατράσι γενόμενος, καὶ τοῖς Πατριαρχαῖς ὁμόσκηνος, καὶ τοῖς Ὁμολογιταῖς ὁμοδίαιτος, καὶ πᾶσιν Ἱεροκύριξιν ὁμοταγὴς καὶ ὁμόδοξος· μεθ᾽ ὧν καὶ τὸ ἀκατάληπτον φῶς τῆς ἁγίας Τριάδος ἐκτυπώτερον ἐνωρῶν, αἰωνίως γέγηθεν καὶ ἀγάλλεται. Σῶμα δὲ τὸ τούτου σεμνὸν καὶ ἀγνότατον τάφῳ μετὰ πατέρος κατατίθεται, μνήμην ἐπαιρετὴν καὶ ὑπόθεσιν σωτηρίας, [& sepultus fuit.] καὶ ψυχῶν παιδαγωγίαν, καὶ πρὸς οὐρανοὺς ἐκ τῶν γηΐνων ἀνάβασαν nobr>τοῦ ἑαυτοῦ βίον ἡμῖν ἐπαφεῖς. Εἶχε μὲν οὖν τὸ σήνωμα τὸ Καππαδόκων ἔδαφος, ὥς τινα πολίουχον καὶ οἰκιστὴν, παρεωραμένον δὲ καὶ τῆς προσηκούσης τιμῆς ἀμέθεκτον, καὶ τοῦτο ἐπὶ πολύ. Εἴτα τούτου τὴν πίστιν ἡμῶν δοκιμάζοντος, εἰ μὴ δυσχεραίνοιμεν τηλικούτου θησαυροῦ στερούμενοι· οἷα πολλὰ τῶν ἐκείνων κριμάτων, τοὺς χρόνους μὲν τῆς ἀγνοίας ὑπερορῶντος, τοὺς δὲ τῆς πίστεως προγινώσκοντος, κᾀν τούτοις ἀνακαλύπτοντος τῶν μυστηρίων αὐτοῦ τὰ ἀπόῤῥητα.

[11] Ἄρτι δὲ τῶν Ρωμαἳκῶν σκήπτρων τῷ Βασιλεῖ πιστῷ καὶ θεοσεβεῖ, τοῦ πρώτως βασιλεύοντος ὁμωνύμῳ καὶ ὁμοζήλῳ, [Constantinus Imp.] καὶ πλεῖστον ὅσον τὸν Ἄνδρα τιμῶντι καθισταμένῳ, πολλὴν τε περὶ τοὺς τούτου λόγους μελέτην καὶ φιλοπονίαν ἐπιδεικνυμένῳ, καὶ ὑπερθαυμάζοντι εἰ τηλικούτους ἀγῶνας καὶ πόνους περὶ τὴν βασιλίδα τῶν πόλεων ἐνστησάμενον, καὶ τοῦ τῆς αἱρέσεως ἄγους ταύτην περικαθάραντα, ὕπαιδρον οὗτον καὶ ὑπερόριον παρορᾷν, καὶ μὴ πρὸς ἣν ἐκοπίαζε ποίμνην ἀνακληθῆναί τε καὶ ἐπανελθεῖν, ὥσπερ τις ἔνθους καὶ κάτοχος τῷ παναγίῳ γενόμενος Πνεύματι, διανίσταται πρὸς τὴν ζήτησιν, καὶ τὸ βουλευμα ἱεροῖς καὶ τὰ θεῖα πεπαιδευμένοις ἀνδράσιν ἀνατίθησιν. Ἐπεὶ δὲ ὡς ἔκ τινος nobr>ἐπιπνόιας ἐπένευσαν τῷ βουλεύματι, καὶ πρὸς τὴν ἐκπλήρωσιν καθικέτευον, πείθεται ταῖς ἀγαθαῖς αὐτῶν εἰσηγήσεσι, καὶ τόπον ἕτερον τῷ μεγάλῳ συναμιλλᾶται Προδρόμῳ, ἑτοιμαστὴς καὶ οὗτος τῶν τρίβων τοῦ μεγάλου Θεολόγου, [corpus translaturus CP.] καὶ Ἀρχιποίμενος γενόμενος, ὡς ἐκεῖνός ποτε τοῦ πρὸς ἡμᾶς διὰ σαρκὸς ἐνδημήσαντος Ἰησοῦ. Καὶ δὴ παρευθὺ, ὡς ἐ͂ιχε, τάχους εὐτρέπιζε τοὺς ἀναληψομένους τὸ σκήνωμα, τὸν τῆς καταθέσεως τόπον ἐντὸς τῶν ἀδύτων ἐπογραψάμενος, καὶ σὺν τούτοις τὴν περικαλλιστάτην ἐκείνην, καὶ τῇ πίστει μᾶλλον, ἢ τοῖς ἐξ ἄργύρου κοσμήμασι μεμορφωμένην σορόν.

[12] Τί δὲ; Μὴ θρασέως οὕτω καὶ βασιλικῶς μετενεγκεῖν τὸ τοῦ Ἁγίου σκῆνος διενοήσατο; οὐ τὸ ταπεινὸν καὶ δοῦλον ἐτήρησεν; ἢ ταῦτα μὲν διεφύλαξεν, Βασιλείας δὲ καὶ Ἱερωσύνης διαφορὰς παρεβλέψατο; ἢ καὶ περὶ τούτων μὲν καλῶς ἐπισκέψατο, οὐκ ἐπαξίαις δὲ ὑμνῳδίαις καὶ εὐφημίαις αὐτὸν ἀντημείψατο; Οὐ μὲν οὖν· ἀλλ᾽ ἕκαστον τούτων ἐπὶ τῷ ἱερῷ Ἀνδρὶ καὶ τετελεκὼς καὶ ἐνηργηκὼς δι᾽ ἐγγραμμάτου ἱκετηρίας τὴν ἐπάνοδον ἐξῃτεῖτο. Τίς δὲ αὕτη; Σὲ μὲν, [Sancto per litteras supplicat,] ὧ τῆς θεολογίας πηγὴ ἀνεξάντλητε, καὶ τῆς ἁγίας Τριάδος λατρευτὰ,καὶ κήρυξ μεγαλοφωνότατε, ἄξιον ταῖς ἀγγελικαῖς δοροφορεῖθαι Δυνάμεσιν, καὶ πάντων, nobr>Ἁγίων τοῖς πνεύμασιν, ὅτι μὴ θέμις ταῖς ἐκ τῆς ὕλης τιμαῖς καὶ ἀφοσιώσεσι τὸν ὑπεράνω τοῦτον ἀναδειχθέντα τιμᾶσθαι, ὅτε τῷ ὑπερβάλλοντι τῆς πρὸς Θεὸν οἰκειώσεως αὐτῷ συγκραθέντα, καὶ ταῖς ἐκεῖθεν αὐγαῖς τρανότερον ἀστραπτόμενον. Ἀλλ᾽ ἐπεὶ καὶ αὐτὸς ἐξ ἴσου τῆς ὑλικῆς σαρκὸς ταύτης κεκοινώνηκας, καὶ δεσμοῖς ἀῤῥήκτοις φύσεως ἐλειτούργησας, εἰ καὶ τῷ ἐγκρατεῖ βίῳ τοὺς ταύτης ὅρους ὑπερνενίκηκας, καὶ μέτρα πόθου καὶ πίστεως ἐστοχάσω, καὶ τῷ ἀμόιῳ τὴν τοῦ ὁμόιου πίστιν προσείληφας, μέτρησον καὶ νῦν ἡμῶν τὸν πόθον, καὶ πρὸς τὸ τῆς πίστεως ζέον ἀπόβληψον. [ut se illuc reduci sinat.] Ἐμβάθευσον εἰς τὰ τῆς καρδίας ἡμῶν βᾴθη, τοὺς διαλογισμοὺς ἐρεύνησον, καὶ γνῶθι ὅτι ἐν προσεχήματι δουλείας, οὐ δεσποτείας σε τρόπῳ, πρὸς τὴν ἐπάνοδον ἐκκαλούμεθα. Μίμησαι τὸν μέγα καὶ πρῶτον Ἀρχιερέα Χριστὸν, ὃς τοῖς καλοῦσι πειθόμενος ἀναβλῇ τὴν πορείαν οὐκ ἤμβλυνεν· ζήλωσον αυτοῦ τὴν ἀνίκαστον ταπεινότητα, ὃς οὐ δὲ πρὸς τάφον νεκροῦ καὶ φίλου παραγινέσθαι ἀπηξίωσεν, ἵν᾽ ἑτέροις τὴν σωτηρίαν χαρίσηται. Καὶ τοιοῦτος ὀφθεὶς ἐλθὲ πρὸς ἡμᾶς, ὧν οὐκ ἀπέστης τῇ σχέσει τοῦ πνεύματος, οὓς ὀρφάνους οὐκ ἀπέλιπες, ἄλλα τῇ θεολόγῳ σου βίβλῳ τὰς ἡμῶν διανόιας φωταγωγὼν, ἔχειν σε διὰ ταύτης παρεσκέυαζες, καὶ διὰ τῆς κατὰ νοῦν ἀνατυπώσεως nobr>τὸ ἀδιάστητον ἐχαρίζου τοῖς ἀγαπῶσί σε. Ἰδοὺ γάρ σοι καὶ μακρὰν ἀφεστηκότες ὅλους ἑαυτοὺς ὑποκλίνομεν, καὶ τὰ τῆς βασιλείας ἐπίσημα πρὸ τῶν σῶν ἁγίων ὑφαπλοῦμεν ποδῶν. Ἐπίνευσον, ἐπικάμφθητι, πρὸς τὴν ποθοῦσάν σε ποίμνην ἐπάνελθε, πρὸς τὸν σὸν λαὸν ἐπιστράφηθι, εἴσελθε πρὸς πόλιν ἐν ᾗ τὸν ὀρθὸν τῆς πίστεως λόγον ἐστήριξας κινδυνέυοντα, ἐν ᾗ τὴν Τριάδα βλασφημουμένην ὀρθοδόξως νοεῖσθαί τε καὶ λατρεύεσθαι παραδέδοκας. Οὕτω γὰρ καὶ ἡμῖν χαριούμενος εἴης τὴν εἰς ψυχὴν ὠφέλειαν, καὶ πλείους ἕξεις ὑπὲρ τὸ πρότερον τοὺς διά σου τῇ εὐσεβείᾳ προστιθεμένους.

[13] Ταῦτα ὁ πιστότατος ἐγχαράξας Αὐτοκράτωρ, ἐπιδίδωσι τοῖς εἰς τοῦτο ἡτοιμασμένοις, [Refossum corpus] οἱ πορείας τάχυ τὴν Καππαδοκῶν καταλαβόντες τῷ τοῦ Μεγάλου τάφῳ προσήεσαν, τῇ ἐντεῦθεν ἀπορίᾳ τοὺς λογισμοὺς μεριζόμενοι. Τίς δὲ ἡ ἀπορία; Ζῶντι τῷ Μακαρίῳ δύοιν τάφοιν αὐτῷ διαλελαξευμένοιν, τῶν ἐκ τοῦ γένους. τελευτώντων χάριν τῆς καταθέσεως, θατέρῳ τούτων μετὰ πατέρος Ἱεροῦ συνετέθαπτο. Ὡς δὲ ἄγνωστος ἦν ὁ ἐπιζητούμενος, τρέπονται πρὸς ἱκετείαν, αἱροῦσι χεῖρας πρὸς οὐρανὸν, ἐκχέουσι δάκρυα, τοῦ ποθουμένου τὴν φανέρωσιν ἐξαιτούμενοι· καὶ, ὢ τῆς ἄνωθεν χάριτος! φανεροῦται τοῖς ἱκετεύουσιν, nobr>καὶ τοῖς ζητοῦσι συμπαθῶς ἐμφανίζεται. Τίνα τρόπον; Τῶν τούτου τιμίων ὀστῶν σώων, καὶ κατὰ τὴν οἰκείαν ἁρμονίαν εὑρημένων, καὶ καινοτέραν καὶ ἄῤῥητον εὐωδίαν ἀναδιδόντων, καὶ θαυμαστήν τινα καὶ οὐ συνήθη τὴν ἐπιφάνειαν καὶ θέαν ἐχόντων· ἃ καὶ ἁγιοπρεπῶς ἀνακομισάμενοι τῇ σορῷ ἐναπέθεντο. [& ex suavi odore agnitum,] Πρὸς ταῦτα χαρὰ καὶ δάκρυα, πρός τε τῶν κομιζόντων καὶ τῶν παραπεμπόντων ἐπεκέχυντο, τοῖς μὲν τοιούτου θησαυροῦ καὶ πλούτου ἀποστερουμένοις, εἰ καὶ πρὸς μείζω τιμὴν ἀπενήνεκτο· φιλεῖ γὰρ ἕκαστος δυσαποσπάστως ἔχειν πρὸς τὸ ποθούμενον· τοῖς δὲ, ὡς μὴ μόνον τοῦ ζήτουμένου τυχοῦσιν, ἀλλὰ καὶ Βασιλεῖ καὶ πολιτείᾳ χαριουμένοις τὸν ἐκ πολλοῦ Ποιμένα ποθούμενον. Ἐβάδιζον οὖν, ὡς ἐ͂ιχον, καὶ πρὸς πορείαν ἐτράποντο. Ἐβάδιζον δὲ ὕμνοις ἀσιγήτοις καὶ ἀειφανέσι λαμπαδουχίαις τὸ ἱερὸν ἐκεῖνο τιμῶντες καὶ σεβαζόμενοι σκήνωμα.

[14] Δοκῶ μοι καὶ τὰς ἐπουρανίους τότε διαρθῆναι πύλας τῷ ὑπερφυεῖ καὶ καιρῷ τοῦ θαύματος, καὶ τοὺς μὲν τῶν Ἀγγέλων συγκατιέναι καὶ δορυφορεῖν τὸ τῆς ἁγίας Τριάδος κατοικητήριον, [atque per viam qua portabatur] καὶ τῆς ἱὲρᾶς αὐτοῦ προπομπεύειν σοροῦ, τοὺς δὲ ἄνωθεν διασκοπεῖν τὴν ξένην ταύτην τελετὴν καὶ μετάβασιν, καὶ διαπορεῖν καὶ ὑπερπλήττεσθαι εἰ σῶμα περικείμενος ἄνθρωπος οὕτω τὰ τοῦ σώματος ἀναβέβηκεν, ὡς πρὸ τῆς τελευταίας nobr>ἀναβιώσεως τὸ θνητὸν εἰς ἀθανασίαν μεταβαλεῖν, καὶ μεταστοιχειῶσαι πρὸς ἀϋλίαν τὸν χοῦν, καὶ ὁμοφυὲς τούτοις ἀπολέσαι τὸ ὑληκόν. Πῶς δ᾽ ἄν τις τῷ λόγῳ παραστήσειεν τὰ κατὰ τὴν πορείαν παραδόξως τελούμενα; Ὄχλοι πανταχόθεν ἐπέῤῥεον σὺν μιᾷ πίστει καὶ προθυμίᾳ, καὶ ἄλλος ἄλλον παρελθεῖν κατηπείγετο, καὶ πρὸς τὴν ἱερὰν ἐκείνην σορὸν ὡς ἀπό τινος παρατάξεως συνελαύνοντο, οἱ μὲν συμπορευόμενοι καὶ τὴν τιμὴν τῷ ἀγγελικῷ σκηνώματι ἀπονέμοντες, οἱ δὲ ὑμνῳδίαις καὶ ᾄσμασιν αὐτὸ δεξιούμενοι, καὶ οἱ μὲν λαμπάσι καὶ μύροις καὶ πᾶσιν οἷς τὰ θεῖα τιμᾶται, τοῦτο τιμᾶν διεσπούδαζον, [magna ab omnibus veneratione exceptum,] οἱ δὲ καὶ πρὸς θέαν μόνην ὑπέτρεχον, ἁγιασμὸν ἐκ τούτου ἀντλῆσαι πιστεύοντες. Ἱερεῖς δὲ καὶ Μονάζοντες, οἱ μὲν ἱεροπρεπὼς τὸν Ἱεράρχην καὶ Ποιμένα προυπεδέχοντο, οἱ δὲ ἀσκητικῶς διαπρέψαντα ἐτίμων καὶ περιεπτύσσοντο. Τί δὲ καὶ ἀστυκοὶ καὶ ἐγχώριοι; οὐ δὲ γὰρ οὐ δ᾽ αὐτοὶ ἀσυντελεῖς πρὸς τὴν προπόμπην καθορῶντο, ἀλλὰ καὶ αὐτῶν ἔκαστος καθ᾽ ὅσον τε οἷός τ᾽ ἦν καὶ δι᾽ ὧν εὐπόρει, τὴν τιμὴν προσαπένειμεν· ὁ μὲν τὸ ἔχειν ὁ δὲ τὴν μὴ ἔχειν εὐχαριστίαν, καὶ ὁ μὲν προθυμίαν ὁ δὲ πίστιν ἀδίστακτον· Ἄλλος τὸ τοῖς ὑμνολόγοις συνέπεσθαι, ἄλλος τὸ τῶν ἐπομένων ἀντιλαμβάνεσθαι, nobr>καὶ πάντες πρὸς τὸ τιμᾷν ἐγίνοντο πρόθυμοι, τὸν ζῆλον διὰ τῆς παραθήξεως πλεονάζοντες.

[15] Οὕτως ἀμοιβαδὸν τὴν μακρὰν καὶ δυσχερῆ πορείαν διηνυκότες τοῖς τῆς βασιλευούσης ὁρίοις ἐπέστησαν, καὶ νεφέλῃ μὲν ἢ στύλῳ πυρὸς στάσειτε ἡλίου καὶ ἀστέρος φωτόφανείᾳ καθοδηγεῖται οὐκ εἶχον (ταῦτα γὰρ Μωυσέως ἦν καὶ Ἰησοῦ τοῦ Ναυΐ καὶ τοῦ ἐμοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ, [appellit Constantinopolim:] παρ᾽ οὗ καὶ τούτοις τὰ τοιαῦτα τερατουργεῖν πρὸς τὸ τῶν οὕτως ἐχομένων καὶ μέτρον καὶ χάρισμα) δυνάμει δὲ ἀοράτῃ καὶ ἐπιστασίᾳ τοῦ παρ᾽ αὐτῶν διακομιζομένου δυναμούμενοί τε καὶ ὁδηγούμενοι. Τότε δὴ τότε Βασιλεὺς μὲν σὺν Ἱερεῦσι καὶ τοῖς τὴν μεγαλόπολιν οἰκοῦσι τὰ τῆς ἀπαντῆς προευτρέπιζον, καὶ ἄλλος ἄλλον προθυμίᾳ καὶ πίστει νικᾷν ἡγωνίζετο· καὶ ὥσπερ τὸ πρὶν παῖδες τὸν Ἰησοῦν τῆς Ἱερουσαλὴμ ἐπιβαίνοντα ταῖς εὐφημίαις ἐδεξιοῦντο, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ νῦν τὸν ἐκείνου μιμιτὴν πρὸς τὴν νέαν ταύτην Ἱερουσαλὴμ εἰσιόντα μεθ᾽ ὁμοίαις ὑμνῳδίαις καὶ τιμαῖς προσυπήντων καὶ ὑπεδέχοντο. Ὡς οὖν τῆς θαλάσσης ἐπέβαινον, ἦν ἰδεῖν θέαμα ἡδύ τε μόνον καὶ θάμβους ἀνάπλεων. Ἡ μὲν γὰρ τὸ τραχὺ καὶ ἄγριον μεταβαλοῦσα πρὸς ἡμερότητα, καίπερ τοῦ καιροῦ πρὸς τοῦτο διερεθίζοντος, γαληνιῶσα, μικρὸν ὑποκυρτουμένοις τοῖς κύμασιν, τὸν πλοῦν παρεῖχεν ἀκόλουθον τῇ nobr>νηῒ, καὶ ὥσπερ τὰ νῶτα ὑφαπλοῦσα τῷ μιμητῃ Χριστοῦ, κοῦφον καὶ ἀταλαίπωρον τὸν διάπλουν εἰργάζετο. Βασιλεὺς δὲ ἐπὶ πρύμναν μετέωρος προκαθήμενος, καὶ τὴν θαυμαστὴν ταύτην σορὸν περιφέρων ἐγκόλπιον, πεζεύειν ὑπὲρ θαθάσσης ἐώκει, καὶ κρείττονι δυνάμει πεζοπορεῖν τὴν ὑγρὰν ἐφαντάζετο. Ἡ δὲ τοῦ φωτὸς τῶν λαμπάδων διαύγεια τῷ λείῳ τοῦ ὕδατος πρὸσεμπίπτουσα καὶ εἰς μαρμαρυγὴν μεταποιουμένη, κᾳκεῖθεν ἀνακλωμένη πρὸς τὸν ἀέρα, ὅλον ἀπετέλει φοτολαμπῆ καὶ ὑπέρλαμπρον.

[16] Τίνα οὖν τὰ μετὰ μετὰ ταῦτα; Φθάνουσι τὰ βασίλεια, καὶ πρὸς τὸν ἐν αὐτοῖς πολυθαύμαστον ναὸν τὸ ἀξιοπρεπὲς τοῦ μεγάλου Βασιλέως ἀνάκτορον ἀνακλίνουσιν. [illud in ædem palatinam defert,] Καὶ ἐπειδὴ κόρος οὐκ ἦν τῆς βασιλικῆς πρὸς τὸ θεολογικὸν σκῆνος περιπλοκῆς τε καὶ ἀνακράσεως, περιπτύσσεται τοῦτο καὶ αὖθις, περιφύεται τῇ σορῷ, δακρυῤῥοεῖ ἐκπλήττεται, τὸ μὲν ὑπὸ περιχαρείας καὶ τῆς τοῦ ποθουμένου λαβῆς τε καὶ κατάσχέσεως, τὸ δὲ ὑπ᾽ εὐγνωμοσύνης, καὶ τῆς εἰς ἄκρον ἀδιστάκτου πίστεως, τὸ δὲ πρόδηλον, ἵνα καὶ αὐτὰ τὰ ἀνάκτορα τῆς ἐξ αὐτοῦ μεταδῶ χάριτός τε καὶ ἁγιότητος ἧς οὐ δὲ προὴν ἐστέρηντο. Ἐπεὶ δ᾽ ἱκανῶς ἐ͂ιχεν αὐτῷ ἡ ἐν βασιλείοις nobr>κατάθεσις, ἐκεῖθεν μὲν ὑπεξήγετο καὶ πρὸς τὸν μέγαν τῶν Ἀποστόλων σηκὸν μετεφέρετο. Ἆρ᾽ οὖν ἁπλῆν τινα καὶ μυνοειδῆ τὴν τοιαύτην μεταφορὰν οἰητέον, ἢ φαιδροτάτην καὶ λαμπρὰν καὶ τοῦ θεολογικοῦ σκηνώματος ἐπαξίαν; μενοῦν γε λαμπροτάτην, καὶ περιφανεστάτην, καὶ τῶν πώποτε προπομπῶν κρείττονα.

[17] Ἐκομίζετο μὲν τῶν βασιλείων ὁ Ἅγιος ἐπὶ σοροῦ, βασιλικῇ πορφυρίδι κεκοσμημένης, καὶ ἀρχιερατικοῖς ὥμοις ἐποχουμένης, ὅτι μὴ θέμις τοῖς ἀναξίοις τοῦ ἀγνοτάτου καὶ καθαρωτάτου ἐφάπτεσθαι. Καὶ τούτου πίστις Ὀζᾶν ἐκεῖνος ὁ παλαιὸς, [deinde versus templum Apostolorum,] ὃς μὴ κατὰ τὸ προσῆκον τῆς κιβωτοῦ ἐφαψάμενος, πυρὸς ἐδείκνυτο παρανάλωμα. Βασιλεὺς δὲ ὡς τοῦ μεγίστου πάντων, καὶ μηδ᾽ αὐτοῦ τοῦ κόσμου ἰσοστασίου τυχὼν ἐφέτου, σὺν Ἀρχιερεῖ πιστῷ καὶ θεόφρονι συνείπετο καὶ συνεβάδιζεν. Ἀλλ᾽ ὡς τῶν βασιλικῶν προαυλίων ἐξήεσαν, ἐκεῖθεν εὐθὺς οἱ τῶν ἐν τέλει τῆς Συγκλύτου βουλῆς, καὶ εἰς Πατέρας Βασιλέων ἀπογαραφόμενοι, ὅσον τε περὶ τὴν Σύγκλητον ὑποβεβηκὸς καὶ κατώτερον τὸν τῆς θεολογίας ἐπώνυμον ὑπεδέχοντο, οὐ μόνον κατὰ ψυχὴν φαιδρυνόμενοι, ἀλλὰ καὶ ταῖς ἐκτὸς λαμπρότησι τῶν στολῶν τὸ nobr>ἐντὸς περιχαρὲς ὑπεμφαίνοντες. Ὡς δὲ βαδίζειν πρὸς τὸ τῆς πολιτείας πλῆθος τοσοῦτον συναθροισθὲν, [tota civitate ad spectaculum concurrente,] καὶ οὕτῳ περιχυθὲν, ὡς στενοχωρεῖσθαι καὶ Βασιλέα καὶ Ἱερεῖς, καὶ πρὸς τὴν ἔξοδον ἀνακόπτεσθαι. Οἱ μὲν γὰρ περὶ τὰς τῶν ὁδῶν ὑπαίθρους συναθροιζόμενοι, ταῖς ὑμνωδίαις ἐτίμων τὴν προπομπὴν, οἱ δὲ καὶ πρὸς τὰς θόλους αὐτὰς συῤῥηγνύμενοι καὶ μακρῶθεν ἰδεῖν τὴν ἱερὰν σορὸν ἠγωνίζοντο, ἕτεροι πρὸς τὰς πολυστύλους αἰθούσας καὶ τὰς μετεώρους στοὰς ἐπισυῤῥέοντες τοῦ ἀκορέστου θεάματος ἐνεπίμπλαντο, ἄλλοι περὶτὰς μεταρσίους καὶ τριωρόφους οἰκοδομάς. Ἔστιν δ᾽ ὅπου καὶ τὰς ἀκροτάτας ὀροφὰς ὑπερανίοντες ἐκεῖθεν ἐσκόπουν τὸν τῆς πανηγύρεως αἴτιον, καὶ οὐκ ἦν οὐδὲν τῆς λεωφόρου μερῶν, ὃ μὴ προκατείληπτο, καὶ προκατελαμβάνετο ἀνδράσι, γυναιξὶ, γέρουσι, νέοις, παισί. Πάντας γὰρ ὁμοίως ἡ πίστις πρὸς τὴν τοῦ μεγάλου Θεολόγου συνήλαυνε τελετὴν, ὡς καὶ αὐτὰς τὰς τῶν παρθένων ἀθεάτους ἄρτι τῶν θαλάμων ὑπεξιέναι, καὶ ἀῤῥένων καταθαῤῥῆσαι ὄψεως, καὶ τῆς τελουμένης ἑορτῆς κατιδεῖν τὸ μυστήριον.

[18] Ἐφέρετο οὖν ἡ τιμία ἐκείνῃ σορὸς, ὥς ποτε ἡ τυπικὴ κιβωτὸς, τοῖς τῆς χάριτος Ἱερεῦσιν ἐποχουμένη, οἷόν τις οὐράνιος θησαυρὸς τῶν ἀκαταλήπτων τοῦ Θεοῦ nobr>μυστηρίων συγκρύπτουσα τὰ ἀπόῤῥητα. Ἤγετο διὰ μέσης ὁδοῦ; ἐν ἡμέρᾳ μέσῃ, μέσον τοσοῦτο πλῆθος διαβιβαζομένη· καὶ λαμπάδες δὲ μυριοπληθεῖς τὴν ἑορτὴν κατεφαίδρυνον, ὡς τὸ ἐκεῖθεν ἀπαυγαζόμενον φῶς τὰς ἡλιακὰς ἀκτῖνας ὑπερνικᾷν, [jungendum corpori S. Ioan. Chrysostomi:] καὶ χειμῶνος ὥρᾳ καὶ καταφορᾷ νιφετοῦ ἥλιον ἄλλον πολυφαῆ καταφαίνεσθαι. Οὕτως τῆς ἱερᾶς ἐκείνης προπομπῆς τελεσθείσης, καὶ μετὰ τοσαύτης φαιδρότητος πρὸς τὸν ὑπερφερῆ καὶ πολυόνυμον τῶν Ἀποστόλων ναὸν κατηντηκάσης. Ἔδει γὰρ τὸν ὀμόζυγον αὐτοῖς ἀναδειχθέντα, καὶ διὰ τοῦ οἰκείου κηρύγματος τὸ τῆς ἁγίας Τριάδος φῶς πανταχοῦ διαπλώσαντα, μὴ μόνης τῆς ἐν οὐρανοῦ ἰσοτιμίας, ἀλλὰ καὶ τῆς κάτω συσκηνίας καὶ συνοικίας ὁμοδίαἰτον ἀναδειχθῆναι· ἔδει μὴ μακρὰν τῆς τοῦ Χρυσολόγου πατέρος καὶ φωστῆρος τῆς οἰκουμένης σοροῦ, τὸν μικρῷ πρὸ αὐτοῦ τὴν βασιλίδα καταλαμπρύναντα, μᾶλλον δὲ σὺν αὐτῷ ἐν ὁμοίοις καιροῖς τε καὶ πράγμασι ἀπωκίσθαι τε καὶ ἀποῤῥήγνυσθαι, ἀλλὰ πλησίον ἐ͂ιναι τῇ καταθέσει, καὶ κοινωνεῖν διὰ τῆς ταφῆς οὗ τῆς κατ᾽ εὐσεβείαν οὐ διεστήκει θερμότητος· ἔδει τῷ μεγάλῳ καὶ πολυφαεῖ καὶ ἀκοιμήτῳ τῆς μετανοίας ὀφθαλμῷ, καὶ τῷ τῆς εὐσπλαγχνίας καὶ συμπαθείας εὐσπλάγχνῳ καὶ nobr>συμπαθεστάτῳ κήρυκι καὶ ἐγγυητῇ, τὸν τῆς ὑπερθείου καὶ μακαρίας Τριάδος μύστην καὶ λατρευτὴν, καὶ τοῦ ταύτης μυστηρίου ὑφηγετὴν καὶ διδάσκαλον, καὶ τοῖς ἐν κόσμῳ τὴν ταύτης γνπσιν διατρανώσαντα καὶ συντεθεῖσθαι καὶ συντεθάφθαι· ἔδει πρὸς τὰ τῶν ἁγιων ἅγια ἁγιότευκτον σκῆνος εἰσαχθῆναι τοῦ Πνεύματος, καὶ μὴ δὲ μετὰ νέκρωσιν ἀφορισθῆναι, οἷς ἐν σαρκὶ προσιὼν ἐμυσταγώγει τὰ κρείττονα· ἔδει τοῦ καθαροῦ καὶ ἀχράντου θυομένου Ἀμνοῦ τοὺς καθαροὺς αὐτοῦ θύτας καὶ Ἱερεῖς συμπαρεῖναι τῷ θύματι, καὶ τὴν θυσίαν ἱερουργεῖν καὶ τὴν τοῦ Πνεύματος ἄνωθεν κατάγειν τοῖς πανηγυρισταῖς ἐπιφοίτησιν· ἔδει τὰ καθαρώτατα καὶ ἀγγεληκῆς ἁγιότητος πλήρη τούτων σκηνώματα, οἷά τινα χερουβικὰ ἐκτυπώματα κατακαλύπτειν τῷ περιόντι τῆς ἁγιότητος τὰ τῶν μυστηρίων φρικτὰ καὶ ἀθέατα.

[19] Ὢς δὲ ταῖς τοῦ νεῶ πύλαις προσήγγισαν, καὶ πρὸς τουτονί τὸν ἐπὶγῆς δεύτερον οὐρανὸν εἰσήεσαν, [ubi præsto est se invocantibus,] καὶ τὴν ἱερὰν ἐκείνου σορὸν μεθ᾽ ὁμοίας τιμῆς ἐντὸς τοῦ ἱεροῦ ἐναπτίθεντο βήματος, αὐτὸς μὲν ὡς οὐράνιον καὶ θεῖον κημέλιον καὶ θυσαύρισμα ἐν τοῖς ἁγίοις ἁγίων ἀνακλισθεὶς, τὴν εἰς αἰῶνας αἰώνων ἀνάπαυσιν εὕρετο, τοῖς δὲ τῷ ἐκείνου πόθῳ καὶ φίλτρῳ κατεσχημένοις ἀοράτως ἐπιφαινόμενος, καὶ τὸν ἑκάστου πόθον καὶ ζῆλον περισκοπῶν, τὴν ἐξ αὐτοῦ βρίουσαν nobr>χάριν τοῦ Πνεύματος ἀφθονώτατα ἐπιδαψιλεύεται. Τὰ μὲν οὖν τῇ παρούσῃ ἀνακομιδῇ τελεσθέντα παρὰ τῶν θερμοτέρων τῆς πίστεως καὶ τῶν γνησιωτέρων ἐραστῶν τοῦ Ἀνδρὸς, καὶ ὅπως ὁ σύμπας λαὸς περιχυθεὶς καθ᾽ ὅσον οἷόν τε ἦν τὴν πανήγυριν ἐσεβάσθησαν, ταῦτά ἐστιν ἃ καὶ παρελθεῖν βουλομένῳ ἀδύνατον, καὶ προσηκόντως ἐξυμνεῖν ἐργωδέστατον.

[20] Καὶ νῦν πρὸς τὴν οἰκείαν μάνδραν εἰσελάσας, τὰ ἑαυτοῦ συνήγαγε θρέμματα, [& gregem suum in sana de Trinitate doctrina conservat,] καὶ πρὸς τὸ παρ᾽ αὐτοῦ πλατυνθὲν ποίμνιον, καὶ εἰς προσθήκην ὁδοῦσαν ἐπιφοιτήσας, καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς κύκλῳ διάρας, ὁρᾷ τὸν ἑαυτοῦ λαὸν, οὐ τῶν τούτου λόγων ἐξαιταστὴν ὡς τὸ πρότερον, ἀλλ᾽ ἐπιθυμητὴν ἐνθεώτατον, ἀλλὰ κατηργισμένον ἐν πνεύματι, ἀλλὰ τετελειωμένον ἐν δόγμασιν, ἀλλὰ κεκαθαρμένον ἐν ἁγίοτητι, μεμνημένους τῶν λιθασμῶν, τῶν πόνων, τῶν ἱδρότων, τῶν καθ᾽ ἡμέραν θανάτων, οὓς ὑπὲρ αὐτῶν ἐκαρτέρησεν· οὓς διὰ τὴν ἁγίαν Τριάδα ὑπήνεγκεν, ὑπὲρ ᾗς καὶ ἀλγείν ἅπαντα καὶ κινδύνους ἔφερεν, ἵνα μή τι τῶν Τρίων ἀλλήλων ἀποξενώσῃ, καὶ ζημιωθῇ τῶν ὧσπερ ἐκέκτητο τὸ κάλλιστόν τε καὶ τιμιώτατον, μᾶλλον δἑ ἄλλους ζημιώσῳ nobr>τὴν ζωτηρίαν ἢ διὰ τὴν πονηρὰν συναίρεσιν τὸ τῶν Προσώπων διάφορον ἀναιροῦν, ἣ διὰ τὴν πονηροτέραν διαίρεσιν τὸ τῆς Οὐσίας ὁμότιμον διασπῶν. Οἶδεν γὰρ οἶδεν ὁ ἱεροπρεπέστατος νοῦς καὶ θεολαμπέστατος, τίνες οἱ ἀδιαστάτως αὐτῷ προερχόμενοι, καὶ τίνες οἱ ἀμφιβόλως· τίνες οἱ τὰ σπέρματα τῆς αὐτοῦ θεολογίας πολύχουν στάχυν ἀπεργασάμενοι, καὶ τινες οἱ δι᾽ ἀκαρπίαν ἀποξηρανθέντες· ἐπίσταται τίς τὸ τάλαντον πολυπλασιάσας, καὶ τίς ὁ τοῦτο πρὸς γῆν κατορωρυχώς· οὐκ ἀγνοεῖ τίνες τῷ καθαρωτάτῳ σίτῳ τῶν δογμάτων ὡς ζιζάνια συμβλαστάνουσι, καὶ τίνες τοῦ Χριστοῦ λήἳον πῖον καὶ εὔσταχυν διετήρησαν.

[21] Ὄντως οὐδεὶς τῶν παλαὶ, καὶ νῦν, ἢ ἐσομένων ἑαυτὸν οὕτως ἢ κόσμον ἀπέῤῥηξεν, [qui vivens ad perfectam evaserat sapientiam,] ἢ πρὸς τὰ θεῖα ἐπτέρωσεν, ἢ πρὸς τοσαύτην ἀναβέβηκε καθαρότητα, ὡς καὶ αὐτῆς τῆς τοῦ ἀμηχάνου κάλλους καταξιοῦσθαι ὁράσεως. Ποῖος δὲ ἄλλος ἐπὶ τοσούτῳ τὴν ἀνωτάτῳ φιλοσοφίαν ἠγάπησεν, καὶ ὅγος ταύτῃ συνανεκράθη, καὶ τὴν ἀνθρωπίνην αὐτῇ καθυπέζευξεν, ὡς τῆς μὲν τὸ ἔντεχνον, τῆς δὲ τὸ ἐν θείοις πάνσεπτον εἰς ἓν συγκεράσασθαι, καὶ μίαν κάλλους εἰκόνα ποικίλαις μεμορφωμένην nobr>ἰδέαις διατυπώσασθαι; εἰ μὲν οὐν ἑτέρῳ τινὶ τῶν εἰς φῶς προεληλυθότων ἐξεγένετο τοσοῦτον ὑπεραναβῆναι τὴν αἴσθησιν, καὶ εἴσω τῶν οὐρανῶν χωρῆσαι, καὶ τὸ τῆς σαρκὸς ὑφελόντι προκάλυμμα τὰ τῶν ἁγίων ἅγια κατοπτεῦσαι, εἰπεῖν οὐκ ἔχω· ὅτι δὲ μείζων τῶν πάντων ὁ μέγας οὗτος ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ἐπὶ σοφίᾳ πρακτικῇ τε καὶ θεωρητικῇ διαβεβόηται, καὶ οὐδὲν αὐτῷ τῶν τῆς θεολογίας δογμάτων ὃ μὴ πρὸς τῆς Τριάδος αὐτῆς ἀποκεκάλυπτο, παῤ ἧς καὶ τὸ ἐμπρεῖσθαι τὰ τοιαῦτα, καὶ δογματίζειν καὶ συγγράφειν κεχάρισται, [in omni scriptorum suorum genere lectori utilißimus.] οἶδα σαφῶς καὶ τοῖς ἀγνοοῦσιν ἐκτίθημι. Τί γὰρ ἄν τις τῶν ὑψιλῶν καὶ οὐρανίων θεωρημάτων ἢ Θεῷ προσοικειούντων καὶ βελτιούντων τῶν χρωμένων τὴν θεολόγον αὐτοῦ βίβλον μετερχόμενος, οὐκ καρπώσοιτο; Οὐχὶ τοῖς πανηγυρικοῖς αὐτοῦ λόγοις προσομιλῶν τὸ μέγα τῆς οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ μυστήριον ἐκπλαγήσεται, καὶ ὅσα ταύτης ἀκόλουθα; Οὐ τοῖς περὶ Ἱερωσύνης ἐντυγχάνων εἴσεται καὶ τὸ ταύτης ὕψος, καὶ τὸ τῆς θνητῆς φύσεως ταπεινὸν, καὶ οἷον ἐ͂ιναι χρὴ τὸν τηλικούτοις ὑπηρετήσαντα; Οὐ τοῖς περὶ θεολογίας ἐμβαθεύων, εὐθὺς nobr>τῶν σαρκικῶν ἀποστήσεται, καὶ πρὸς τὸ ὄρος ἀναβήσεται, καὶ τῆς νεφέλης εἴσω χωρήσει, καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ κατίσει ὀπίσθια; οὐ τοῖς τούτου ἐπιταφίοις καὶ ἐγκωμίοις ἐμμελετῶν πρὸς τὸ κρεῖττον ἀλλοιωθήσεται, καὶ διὰ μὲν τῶν πρὸς ἀρετὴν καὶ βίον ἄληπτον ἐπαναχθήσοιτο, διὰ δὲ τῶν τὸ καρτερικὸν παιδευθήσεται. Ναὶ δὴ καὶ τοὺς ἑαυτὸν d στομαχωμένους, καὶ τοὺς εἰς ἑαυτὸν ἐκφωνηθέντας ἀκουτιζόμενοι, τὴν ἐν Χριστῷ πρᾳότητα καὶ πολιτείαν ἀσπάσοιτο, καὶ τοὺς περὶ δογμάτων ἐνωτιζόμενος ἐυκόλως καταβαλεῖ τὸ ἀντίδοξον· ἄν δε καὶ τῶν Ἐπιστολῶν ἔλθοι, πρὸς πεῖραν ἡδύτητος ἀφράστου ἐμφορηθήσοιτο· ἂν δὲ καὶ τῶν ἐμμέτρων ἐσπῶν, τῆς ἑλληνικῆς ἅλμης τὸ ἄποτον ἀποκλύσοιτο· ἂν δὲ καὶ νυκτερινῶν εὐχῶν εἰς οὐρανὸν αὐτὸν ἀναθήσεται.

[22] Ἐγὼ γοῦν ὁπηνίκα τούτοις τὴν γλῶτταν ἐπαφεῖναι θελήσοιμι, αὐτίκα με ὡς ἀπό τινος ὄρους Σιναίου nobr>βρονταὶ καὶ ἀστραπαὶ βάλλουσιν νοημάτων, καὶ σάλπιγγες ἠχοῦσαι σφοδρότερον, καὶ καπνὸς, καὶ γνόφος περικυκλοῖ τὴν εἰς τὰ πρόσω πορείαν ἀπείργοντα· καὶ ὅλος κατεπηχὼς καὶ δέους ἀνάπλεως γίνομαι, [Sed hæc suis majora viribus sentiens orator] διὰ τὸ ἐπ᾽ αὐτοῖς ἐν πυρὶ καταβεβηκέναι τὸν Κύριον. Τίς δὲ καὶ τὸν νοῦν αὐτοῖς ἐμβαθύνας οὐ τὸ Ἡλίου πῦρ ἄνωθεν ὁρᾶ κατερχόμενον, ἢ τὸ ἐκ φλογὸς ἅρμα τοῦτον ἐξάραν μετάρσιον, ἢ τὸν ἐκ πυρὸς στύλον τοῦ Ἰσραὴλ προηγούμενον, ἢ τὴν σιαγόνα Σαμψὼν τὰς ἀλλοφύλων συγκόπτουσαν φαλάγγας, εἰπεῖν δὲ μᾶλλον τὴν κατελθοῦσαν μετ᾽ ἤχου βιαίαν πνοὴν ἐπὶ τοῦ πνεύματος καὶ τὴν χάριν ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν ὑποδείξασαν. Ἀλλὰ ταῦτα μὲν σχολῆς ἑτέρας τὰ διηγήματα, καὶ ἀνθρώπων γλώττης τοιούτων ἑν τοῦτο ἐσπουδακότων καὶ μόνον ταῖς τοιαύταις ἐνευδοκιμεῖν ὑποθέσεσι.

[23] Δεῦτε οὖν περιστάντες ἐμοὶ, ὦ κλῆρος Χριστοῦ, καὶ μερὶς ἡ θεόλεκτος, [ad eum se vertit, ut præsentem cum Apostolis,] οἱ τῆσδε τῆς μεγαλοπόλεως γνησιώτατοι τρόφιμοι, καὶ τῆς ἐμῆς φιλίας σπουδαῖοι θεραπευταὶ τὰς θεολογικὰς ἐκείνου φωνὰς ἀναπτύξαντες, τὴν ὁδὸν ἀνακρούσατε, ψάλλοντες ἐν συνέσει, ἐν προσοχῇ τῶν ὕμνων ῥυγμίζοντες, ἑαυτοὺς ἐν καταστάσει nobr>καρδίας πρὸς αὐτὸν ἀποβλέποντες. Ἴδωμεν τὸν Θεολόγον Γρηγόριον, τὴν καλὴν ταύτην μετοικίαν τοῦ Ἀποστολικοῦ ναοῦ ἀσπασάμενον, πρὸς ἣν πολλάκις ἐπανηγύρισεν. Πείθομαι γὰρ μὴ μόνον αὐτὸν, τὰς οὐρανίους καταλίποντα διατριβὰς, μεθ᾽ ἡμῶν πανηγυρίζειν καὶ συναγάλλεσθαι· ἀλλὰ καὶ τὸν τῶν Ἀποστόλων χορὸν τῇ δὲ ἑορτῇ παρεῖναι νῦν, τοὺς ἐμοὺς θερμοὺς προστάτας καὶ τῆς οἰκουμένης ἀσφαλεστάτους φρουροὺς· πρὸς δὲ τούτοις καὶ τὸ τερπνὸν καὶ πάνχρυσον στόμα τὸν ἐμὸν χρυσοῤῥόαν, καὶ τῆς ἐκκλησίας διειδέστατον καὶ μελίῤῥιτον ποταμὸν, τὸν τῆς μετανοίας ἐγγυητὴν, [Chrysostomo aliisque Sanctis.] ἐυκατάνυκτον καὶ τῆς διδασκαλίας ἐυηχέστατον ὄργανον, καὶ εἴ τινες ἄλλαι τῶν Μακαρίων ψυχαὶ, ἐπείπερ Δικαίων πνεῦμα διὰ παντὸς ἐν ταῖς τῶν ἁγίων λαμπρότησι δοξολογοῦσι τὸν Κύριον. Ταῦτά σοι παρ᾽ ἡμῶν, ὦ θεία καὶ ἱερὰ κεφαλή, μικρά τε καὶ ἀκαλλῆ, καὶ οἷα τὰ τῶν παίδων ψελίσματα· σὺ δὲ ταῖς πρεσβείαις ταῖς σαῖς διεξάγῃς ἡμᾶς πρὸς τὰ κρείττω τῇ βακτηρίᾳ τῶν λόγων σου, καὶ ὁδηγοίης πρὸς τὰς τῆς σωτηρίας αὐλὰς, καὶ ἀντιδοίης εὐχαῖς σου τὴν τελειωτέραν ἐκεῖσε μυσταγωγίαν nobr>τῆς ὑπερφώτου Τριάδος, διὰ τῆς ἐνταῦθα μυήσεως καὶ καθάρσεως, ἔχων συλλήπτορας τῆς αἰτήσεως τὴν τῆς δωδεκάδος τῶν Ἀποστόλων χορείαν, καὶ τῶν οἷος σὺ ἀπ᾽ αἰῶνος Θεῷ εὐηρεστηκότων, καὶ δοξαζόντων τὸν Κύριον. Αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, νῦν, καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

ANNOTATA.

a Videtur aliquid huic loco deesse ad sensum integrandum.

b Βλῆλος, an idem quo ὑψηλὸς altus, sublimis?

c Hic etiam unum alterumve verbum deest.

d Ecgraphum nostrum τὸ μαχόμενον, quod in στομαχωμένους vertens, videor mihi verum sensum habere. Non invenio quidem auctores qui ἀπὸ τοῦ στομάχου derivatum στομαχάομαι usurparint: sed decimo, quo auctor vixit, seculo nova hæc vox indulgeri potest.

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΚΑΙ ΠΑΝΕΥΦΗΜΩΝ ΜΑΠΤΥΡΩΝ ΑΛΦΙΟΥ, ΦΙΛΑΔΕΛΦΟΥ, ΚΑΙ ΚΥΡΙΝΟΥ ΜΑΡΤΥΡΗΣΑΝΤΕΣ ΠΡΩΤΟΝ ΜΕΝ ΕΝ ΠΩΜΗ, ΔΕΥΤΕΡΟΝ ΑΝΑΚΡΙΘΕΝΤΕΣ ΕΝ ΠΟΤΙΟΛΟΙΣ, ΤΟ ΔΕ ΤΡΙΤΟΝ ΠΕΜΦΘΕΝΤΕΣ ΠΡΟΣ ΤΕΡΤΥΛΛΟΝ ΕΝ ΤΗ ΛΕΟΝΤΙΝΩΝ ΜΕΣΟΠΟΛΕΙ ΤΗΣ ΣΙΚΕΛΩΝ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΥΠΟ ΤΟΥ ΑΙΜΟΒΟΡΟΥ ΒΑΛΛΕΡΙΑΝΟΥ ΚΑΚΕΙΣΕ ΤΕΛΕΙΩΘΕΝΤΕΣ ΥΠ᾽ ΑΥΤΟΥ.

Alphius, Martyr apud Leontinos in Sicilia (S.)
Philadelphus, Martyr apud Leontinos in Sicilia (S.)
Cyrinus, Martyr apud Leontinos in Sicilia (S.)

EX MS. VATICAN.

Εὐλόγησον δέσποτα.

Ημὲν τοῦ Κυρίου τῆς Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ προαιώνιος καὶ αὐταίτιος nobr>βασιλεία, οὔτε ἀρχὴν ἡμερῶν οὔτε ζωῆς τέλος ἔχει· ἡ δὲ πανεύφημος καὶ πανύμνητος διὰ τῆς ὰγίας παρθένου καὶ θεοτόκου Μαρίας σαρκώσεως αὐτοῦ ἐνανθρώπησις, [Post Christi incarnationem prædicatā] καὶ ἐπὶ γῆς παρουσία καὶ βασιλεία, ἔλαμπε μὲν ἤδη κατὰ πάσης τῆς οἰκουμένης, διὰ τῆς τῶν ἁγίων καὶ μακαρίων Ἀποστόλων διδασκαλίας, τοῖς καταξιωθεῖσι γενέσθαι τοῦ κλήρου τῶν ἁγίων, ὡς ἐξέσιον καὶ πάσης ἐπέκεινα φύσεως καὶ σοφίας· ἠπιστεῖτο δὲ τοῖς πολλοῖς, διὰ τὸ τῆς σοφίας παράδοξον, Ἄπιστον γοῦν ἐδόκει τοῖς τῇ πλάνῃ δεδουλωμένοις, ὅθεν πάντες τῇ γηΐνῃ καὶ ματαίᾳ δόξῃ τοῦ κόσμου τούτου κρατούμενοι, ὕβριν ἡγοῦντο καὶ μῦθον τὸ τῆς οἰκονομίας μυστήριον, καὶ τὸ σωτήριον κήρυγμα τῆς τοῦ Κυρίου ἐνανθρωπήσεως καὶ βασιλείας, Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, ἔθνεσι δὲ μωρίαν νομιζόμενον ἐ͂ιναι· καὶ διὰ τοῦ ταῖς τῶν δούλων αὐτοῦ παραδόξοις ὑπομοναῖς, ηὐδόκησεν ὁ Θεὸς τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος ἐνάγειν εἰς ἀληθινὴν καὶ σωθήριον θεοσέβειαν. Ἐγένετο δὲ κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν, τῆς σατανικῆς εἰδωλολατρείας ἐπικρατούσης κατὰ τῶν ἀνθρώπων, βασιλεῦσαι Λικίνιον τῆς Ρὡμαίων ἀρχῆς, λύκον τινὰ καὶ ἀπάνθρωπον, καὶ θῆρα ἄγριον γενόμενον κατὰ τῆς Χριστοῦ ποίμνης, ἡττώμενον nobr>σφόδρα τῇ πλάνῃ τῶν ματαίων εἰδώλων· ἔχων δὲ φίλον ὁμόφρονα, [Imperator consilio Valeriani] σύμβουλόν τε καὶ συγκάθεδρον, καὶ ὑπερβάλλοντα τῇ ἀσεβείᾳ, Βαλλεριανὸν ὀνόματι, ὅς δεύτερος ἦν αὐτῷ ἐν τῇ βασιλείᾳ, καὶ ζέων πάνυ τῇ κατὰ τῶν Χριστιανῶν μανίᾳ, καὶ τῇ τῆς εἰδωλολατρείας ἀσεβείᾳ. Τοῦτο οὖν συμβουλευσάμενος τί ἂν δέῃ ποιήσαντας αὐτοὺς ἐξάραι παντελῶς τὴν τῶν Χριστιανῶν λατρείαν, ἅπαντας δὲ πεῖσαι ἀνθρώπους ὑποκύψαι καὶ σέβεσθαι σὺν αὐτοῖς τοῖς ματαίοις θεοῖς αὐτῶν· ἦν γὰρ ἐκτετηκὼς τῇ ψυχοφθόρῳ τῶν εἰδώλων πλάνῃ, μάλιστα δὲ τῷ Ἀπόλλωνι καὶ Ἀσκληπίῳ, τοῖς τῆς ἀπωλείας ὁδηγοῖς· καὶ σκεψάμενοι ἅμα, γράφουσι μὲν ἐπιστολὰς ἐκ προσώπου αὐτοῦ Λικινίου τοῦ βασιλέως, κατὰ πᾶσαν ἐπαρχίαν καὶ χῶραν τοῖς ἄρχουσιν, στρατηλάταις τε καὶ πᾶσι τοῖς ἐν ὑπεροχῇ οὖσιν, ἐχούσας τὸν τύπον τοῦτον.

[2] Λικίνιος ἀεισέβαστος αἰώνιος Βασιλεὺς, τοῖς κατὰ πᾶσαν ἐπαρχίαν τῆς Ρὡμαίων ἀρχῆς, στρατηγοῖς τε καὶ ἡγεμόσι, [edictū contra Christianos vulgat,] καὶ τοῖς κατ᾽ ἐξοχὴν πᾶσι χαίρειν. Ἐπει δήπερ ἦλθεν εἰς τὰς θείας ἡμῶν ἀκοὰς φήμη, οὐ μετρίως ἡμᾶς ταράττουσα, ὡς αἱρέσεώς τινος ἐπικρατούσης ἀσεβεστάτης τῶν λεγομένων Χριστιανῶν, οἱ ὃν ἔτεκε nobr>Μαρία τις, Ἰουδαία γυνὴ, Ἰησοῦν λεγόμενον, ὡς Θεὸν προσκυνοῦσιν, Ἀπόλλωνα δὲ τὸν μέλαν Θεὸν καὶ nobr>Ἀσκλήπιον, Ἑρμᾶν καὶ Διόνυσον, Ἡρακλῆ τε καὶ Δία, δἰ ὧν εἰρήνη τῇ ἡμετέρᾳ πολιτείᾳ δεδώρηται, ἐνυβρίζουσι βλασφημοῦντες, τὸν δὲ λεγόμενον Χριστὸν ὡς Θεὸν προσκυνοῦσιν, ὃν Ἰουδαῖοι ὡς κακοῦργον καὶ μάγον ἐσταύρωσαν. Τούτου χάριν θεσπίζομεν πάντα Χριστιανὸν εὑρισκόμενον, ἄνδρας τε καὶ γυναῖκας, κατὰ πᾶσαν πόλιν τε καὶ χῶραν, τιμωρίαις ὑποβάλλεσθαι πικροτάταις, πρὸς τὸ τοἳς θεοῖς ἡμῶν θύειν αὐτοὺς, ἀρνεῖσθαι δὲ τὴν πλάνην ἐκείνην· καὶ εἰ μὲν πείθοιντο, ἀξιοῦσθαι συγγνώμης· εἰ δὲ μὴ, πονηρῷ θανάτῳ τῷ διὰ πυρὸς καὶ ξίφους παραδίδοσθαι τούτους προστάττομεν· εἰδότες ὡς εἴ τις κατά τι τῶν ἡμετέρων θείων τούτων ἀμελήσαντες ἀποφάσεων, τοιαύταις ἐκείναις τιμωρίαις ὑφέξεται.

[3] Τῶν δὲ τοιούτων γραμμάτων κατὰ πᾶσαν πόλιν προτιθεμένων, καὶ διωγμοῦ μεγάλου ἐπικρατοῦντος κατὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ ποίμνης· ὡς καὶ πολλοὺς τῶν ἐπισημοτάτων μετὰ πλήστας βασάνους ἐνδοῦναι. [quod & S. C. probatur.] Ἐπὶ πλείω τε ἐμμανὴς ὁ Λικίνιος, προσεκαλέσατο πρὸς ἑαυτὸν τὴν Σύγκλητον ἅπασαν, καὶ πάντας τοὺς ἐν ὑπεροχῇ ὄντας, σὺν στρατεύμασι. Καὶ πάντων ἐπὶ τῷ αὐτῷ γεγονότων, συμβούλιον ἐποιεῖτο πάλιν, nobr>ὅπως ἂν καθ᾽ ὅλου ἐξολοθρεύσει ἐκ τῆς αὐτοῦ βασιλείας τὸ τῶν Χριστιανῶν γένος. Πάντων δὲ συγκαθημένων, καὶ τῶν παρισταμένων τῷ Βασιλεῖ ἐν φόβῳ ὄντων, καὶ τῶν παρισταμένων αὐτῷ ἑτοίμως πράττειν λεγόντων, ὁ Λικίνιος ἐδημηγόρησε λέγων· Ἐμοὶ δοκεῖ, ὧ προσφιλέστατοι, μηδὲν ἐ͂ιναι τιμιώτερον τῆς εἰς τοὺς Θεοὺς ἡμῶν εὐσεβείας· ἐπειδὴ δι᾽ αὐτῶν ἐμοὶ μὲν ἡ βασιλεία, ἀνθρώποις δὲ πᾶσιν ἡ σωτηρία δεδώρηται. Δίκαιον τοίνυν ἡγούμεθα τοὺς θεοὺς ταῖς συνεχέσι θυσίαις ἀμείβεσθαι, τούς δὲ εὑρισκομένους Χριστιανοὺς, καὶ τοὺς θεοὺς ἐνυβρίζοντας, παντοίαις ἐπινοίαις βασάνων ὑποβάλλεσθαι, μέχρις ἡ τούτων θρησκεία λυθῇ, καὶ τὸ μνημόσυνον αὐτῶν διὰ κακίστων θανάτων ἀποσβεσθῇ. Πρὸς ταῦτα συνφώνως πάντες ἀπεκρίναντο λέγοντες· Ἡμεῖς προθύμως ἀποδεχόμεθα, μέγιστε Βασιλεῦ, τὴν τῆς ὑμετέρας θεότητος διὰ παντὸς πρόνοιαν, καὶ τιμᾶσθαι βουλόμεθα τοὺς ἀθανάτους θεοὺς, ὥσπερ καὶ τὸ ἡμέτερον κράτος· εἴ τις δὲ τοῦ λοιποῦ εὑρεθήσεται, ὃς μέχρις ἐνθυμήσεως Χριστὸν ὀνομάζων, παντοίαις εἰδέαις θανάτου ὑποβληθήσεται. Τοῦτον τὸν ἀσεβῆ καὶ παράνομον τρόπον βουλευσαμένης τῆς ασεβοῦς τῶν τυράννων συγκλήτου, καὶ διὰ ταγμάτων προτιθεμένων, nobr>καὶ παντοίων βασανιστηρίων ἐπινοουμένων κατὰ τῶν εὑρισκομένων Χριστιανῶν, πολλῶν τε ὄντων ἐχθρῶν τῶν θηρευτῶν, ὡς ἐν εὐθέτῳ αὐτοῖς καιρῷ, εἴ τινα εὗρον Χριστανῶν.

[4] Τὸ τηνικαῦτα ἀνέλαμψαν ὡς ἐν σκοτωμένῃ νυκτὶ ἀστέρες διαφανεῖς καὶ λάμποντες, [Ab Onesimo magistro] οἱ τοῦ Χριστοῦ μαργαρίται, Ὁνήσιμός τις ὀνόματι καὶ τοῦ Χριστοῦ γενναῖος στρατιώτης, ἅμα δὲ τούτῳ μειράκια οὕτω λεγόμενα, Ἄλφιος, Φιλαδέλφιος, καὶ Κυρίνος. Οὗτοι οἱ τρεῖς νέοι, ἀδελφοὶ τυγχάνοντες, τὴν ἁγίαν καὶ ὁμοούσιον Τριάδα ὁμολογοῦντες, σὺν αὐτοῖς δὲ καὶ Ἔρασμος, ἐξαφανίσαντες μὲν τὴν ἀρχὴν τῆς πολυθέου πλάνης τῶν εἰδώλων μανίαν ἐν τῷ τελείῳ φρονήματι, φωτίσαντες δὲ τὴν ἡμέραν τοῦ σωτηρίου κηρύγματος, πᾶσι τοῖς ἀξίοις διὰ τῆς οἰκείας αὐτῶν ἀθλήσεως. Μὴ δειλιάσαντες γὰρ τοῦ μιαρωτάτου Βασιλέως Λικινίου, μηδὲ τὴν μανίαν τῶν τοσούτων ἀρχόντων καὶ στρατοπέδων, οὐδὲ τῶν προκειμένων βασανιστηρίων παντελῶς ποιησάμενοι λόγον· ἀλλὰ τούτοις πᾶσιν ἐνατενίζοντες τοῖς δοκοῦσιν ἐ͂ιναι δεινοῖς, τῷ φιλοθέῳ τῆς καρδίας φρονήματι πρὸς Θεὸν ἀπέβλεπον. Ὀνήσιμος nobr>τοίνυν κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν εἰσελθὡν ἐν τῇ τῶν Βασκόνων χώρᾳ, ἐν μιᾷ τῶν πόλεων λεγομένῃ Πραιφέκτα. Κᾀκεῖσε οὖν αὐτὸν ὁπεδέξατο ἀνήρ τις φιλόχριστος καὶ θεοσεβὴς, Χριστιανὸς μὲν ὑπάρχων τὴν θρησκείαν ἐκ νεαρᾶς αὐτοῦ ἡλικίας, Βιτάλιος ὄνομα αὐτῷ· ἦν δὲ ὁ ἀνὴρ χρήσιμος καὶ φοβούμενος τὸν Κύριον, εὐμετάδοτος, ἐλεήμων, πάνυ σπουδαῖος περὶ τὰ θεῖα λόγια. Οὗτος τὸν Ὀνήσιμον ἐξενάγει ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ, [tres fratres instruuntur] διδάσκοντα τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ. Ὑπῆρχον δὲ τῷ Βιταλίῳ παῖδες τρεῖς, οὕς καὶ προειρήκάμεν, Ἄλφιος, Φιλαδέλφιος καὶ Κυρίνος, πάνυ ὡραῖόι τῇ ὄψει, καὶ καλοὶ σφίδρα, ὃς ἀνετρέψατο ἐκ παιδόθεν αὐτῶν, διδάξας κάλλιστα γράμματα, καὶ γλῶσσαν Ἑλληνίδα, παιδεύσας αὐτοὺς καὶ τὴν τῶν Χριστιανῶν ὀρθόδοξον πίστιν σέβεσθαί τε, καὶ προσκυνεῖν τὸν ἕνα μόνον ὄντως ὄντα Θεὸν, καὶ τὸν μονογενῆ αὐτοῦ υἱὸν τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, καὶ τὸ συναΐδιον καὶ ζωοποιὸν Πνεῦμα, Τριάδα ὁμούσιον, μίαν ἁγίαν θεότητά τε καὶ δύναμιν. [cum Erasmo eorum nepote;] Ἔρασμος δὲ ἦν ἔγγων τοῦ Βιταλίου ἐκ τῆς αὐτοῦ θυγατρὸς γεννηθείς. Τῷ αὐτῷ δὲ καιρῷ ἡ μήτηρ αὐτοῦ ἦν τετελευκυῖα· ἔμεινε δὲ ὁ Βιτάλιος κᾳὐτὸν nobr>ἐκπαιδεύων μετὰ τῶν ἁγίων αὐτοῦ τέκνων. Ἐδόθη δὲ χάρις εἰς τὰ παιδάρια ταῦτα, ὥστε θαυμάζεσθαι αὐτὰ ὑπὸ πάντων τῶν ὁρώντων αὐτά· σχολάζοντές τε ἦσαν οἱ ἅγιοι καὶ μακάριοι παῖδες ἐκεῖνοι, νύκτωρ τε καὶ ἡμέραν, ἐν τῇ μελέτῃ τῶν θείων γραφῶν, διερχόμενοι τὸ ἅγιον εὐαγγέλιον, τὴν διδασκαλίαν τοῦ μακαρίου Παύλου, λοιπὸν δὲ καὶ τὰς τῶν ἁγίων καὶ πανευφήμων Ἀποστόλων πράξεις ἀδιαλείπτως ἐντυγχάνοντες ὁμοίως καὶ τὰς προφητικὰς βίβλους. Ἐκ τούτου οὖν προσηύχοντο τῷ Θεῷ, ἵνα εἴ ἐστιν αὐτῷ εὐάρεστον, καταξιωθῶσιν ἐκχύσαι τὸ αἶμα αὐτῶν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ, καὶ συναρίθμους αὐτοὺς γενέσθαι τοῦ κλήρου τῶν ἁγίων τῶν εὐαρεστησάντων.

[5] Ἐν μιᾷ οὖν τῶν ἡμερῶν, ὄντος τοῦ ἁγίοι Ὠνησίμου ἐν τῇ πόλει, καὶ διδάσκοντος πολλοὺς, ἰδού τις παρεγένετο ἀποσταλεὶς ἐκ τοῦ Βασιλέως Λικινίου, μετ᾽ ἐπιστολῆς ἧς ἔγραψαν κατὰ πᾶσαν ἐπαρχίαν, ἐκ τῆς Ρὡμαίων πόλεως, Νιγελλίων ὄνομα αὐτῷ. Οὗτος εἰσελθὼν ἐν τῇ πόλει Πραιφέκτων μετὰ στρατοπέδου πολλοῦ, [qui edicto per Nigellionem proposito] καὶ πολλῆς ταραχῆς δι᾽ αὐτοῦ γενομένης παντὶ τῷ λαῷ, ἐφοβήθησαν ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ σφόδρα, καὶ ἐζήτουν ἀποδράσαι οἱ τῆς πόλεως ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ· ἦν γὰρ λοιμὸς καὶ ἀπάνθρωπος, καὶ πάνυ nobr>ὡμότατος καὶ παράνομος κατὰ τῶν εὑρισκομένων. Προσκαλεσάμενος δὲ πάντας τοὺς ἐν ὑπεροχῇ ὄντας ἐν τῇ Πραιφέκτων πόλει ἄρχοντας, μικρούς τε καὶ μεγάλους τοὺς ἐκεῖσε κατοικοῦντας, καὶ ἀνελθὼν ἐν τόπῳ ὑψηλῷ, ὃς ἦν ἐν μέσῳ τῆς πόλεως, ἐπέχων ἐν χερσὶν αυτοῦ τὰ ἐκπεμφθέντα καὶ κελευσθέντα παρὰ τοῦ Λικινίου δεινὰ καὶ ἀθεμητὰ βλάσφημα ῥήματα διὰ τῆς ἐπιστολῆς οὕτως· Λικίνιος μέγιστος ἀεισέβαστος αἰώνιος Βασιλεὺς, τοῖς κατὰ πᾶσαν ἐπαρχίαν, πόλιν τἑ καὶ κώμην τῆς Ρὡμαίων ἀρχῆς στρατηγοῖς τε καὶ ἡγεμόσι, καὶ τοῖς κατ᾽ ἐξοχὴν πᾶσι χαίρειν. Θεσπίζομεν πάντα Χριστιανὸν εύρισκόμενον, ἀνδράς τε καὶ γυναῖκας, κατὰ πᾶσαν πόλιν τε καὶ χώραν, τιμωρίαις ὐποβάλλεσθαι πικροτάταις, πρὸς τὸ τοῖς θεοῖς ἡμῶν θύειν αὐτοὺς, ἀρνήσασθαι δὲ τὴν πλάνην ἐκείνην. Καὶ εἰ μὲν πείθοντο, ἀξιοῦσθαι συγγνώμης· εἰ δὲ μή γε, πονηρῷ θανάτῳ τῷ διὰ πυρὸς καὶ ξίφους παραδίσδοθαι τούτους προστάττομεν· εἰδότες ὡς εἴ τις κατά τι τῶν ἡμετέρων θείων τούων ἀμελήσηται ἀποφάσεων, τὰς αὐτὰς ἐκείνοις τιμωρίας ὑφέξεται. Τῶν δὲ τοιούτων γραμμάτων ἀναγνωσθέντων ὁπὸ τοῦ ἀσεβοῦς Νιγελλίωνος nobr>ἐν τῇ προειρημένῃ πόλει Πραιφέκτων, ἐν ᾧ ἦν ὁ ἅγιος Ὠνήσιμος, καὶ σὺν αὐτῷ ιδ᾽ ἄνδρες, οἳ ἦσαν ἐπακολουθήσαντες αὐτῷ ἐκ τῶν πέριξ πόλεων καὶ κωμῶν, ἐφοβήθη πᾶς ὁ λαὸς τῆς πόλεως ἐκείνης· καὶ πάντων αὐτῶν ἀποκριθέντων τῶν παρισταμένων, Δέσποτα, δικαίως ἔκρινεν τὸ τούτων εὐσεβεστάτων κράτος, ἑτοίμως ἔχωμεν πάντα πράττειν, καὶ πληροῦν καθὼς ἐπέταξας. Ταῦτα δὲ ἀκούσας ὁ Βιτάλιος, δρομέως ἀπίει εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ· καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸν οἶκον, ἐν ᾧ ἦν ὁ ἅγιος Ὠνήσιμος καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ δεκατέσσαρες ἄνδρες, πεσὼν παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ, ἤρξατο αὐτῷ μετὰ δακρύων διαλέγεσθαι τὰ γενόμενα ἐν τῇ πόλει δεινὰ πράγματα. Ἀκούσας δὲ ὁ Ὠνήσιμος λίαν ἔχαρον ἐπὶ τοῦτο, λέγων τῷ Βιταλίῳ· Ἔδει σε οὖν, ἀδελφὲ, ἐπὶ τούτῳ χαρῆναι μᾶλλον, ἢ λυπεῖσθαι. Ὁ δὲ λέγει αὐτῷ, Ναὶ κύριέ μου, [a patre ex Onesimi sententia accersiti,] καὶ πάνυ ἐχάρη καὶ ὁ δοῦλός σου, ἀλλὰ θρηνῶ τὴν τῶν πολλῶν ἀπόλειαν, ὅτι ἀρνούμενοι τὸν τῶν ὅλων δημιουργόν τὸν σωτῆρα ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, λατρεύουσιν ἀψύχοις εἰδώλοις. Λέγει αὐτῷ ὁ ἅγιος Ὠνήσιμος· Σὺ δέ τί βούλει τέκνον περὶ τῶν ἡγαπημένων ἡμῶν τε καὶ ὑμῶν τέκνων; Ὁ δὲ Βιτάλιος nobr>λέγει αὐτῷ· Βούλομαι, ἐὰν Χριστὸς αὐτοὺς προσκέκληται, θυσίαν καθάραν αὐτοὺς προσενέγκαι αὐτῷ. Ἀλλὰ φωνήσωμεν αὐτοὺς ἐνθάδε, καὶ ἴδωμεν τὰ παρ᾽ αὐτῶν λεγόμενα περὶ τῆς θείας ταύτης καὶ μακαρίας ὁδοῦ.

[6] Ἀποστείλας δὲ ὁ Βιτάλιος ἕνα τῶν παίδων αὐτοῦ, προσεκαλέσατο τὰ παιδάρια ἐν τῷ τόπῳ, ἐν ᾧ ἦν ὁ ἅγιος Ὠνήσιμος, καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ πατὴρ αὐτῶν, Ἠκούσατε τέκνα μου τὸ τί ἐνταῦθα ἀπέστειλεν ἐν τῇ πόλει ἡμῶν ὁ παράνομος Λικίνιος διὰ τοῦ ἀσεβοῦς Νιγελλίωνος, [se ad mortem paratos ostendunt:] τοῦ ἀρνήσασθαι τὸν Χριστὸν τὸν ἄληθινὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ, καὶ προσκυνεῖν εἰδώλοις ματαίοις τε καὶ ἀψύχοις; Εὐθέως δὲ ἀποκριθέντες οἱ ἅγιοι τρεῖς παῖδες, ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος, ἐ͂ιπον τῷ πατρὶ αὐτῶν· Ναί φησι, πάτερ, ἠκούσαμεν, καὶ πάνυ κατεγελάσαμεν τὴν αὐτοῦ παράνομον κέλευσιν, καὶ τὸ δόγμα αὐτοῦ τὸ σατανικὸν παντελῶς διαπτύομεν· ἡμῖν μὲν μὴ γένοιτο ἀρνήσασθαι τὸν τῶν ὅλων ποιητὴν καὶ δημιουργὸν τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, μηδὲ τὸν ἀληθινὸν αὐτοῦ Πατέρα καὶ Θεὸν, μηδὲ τὸ σὺν αὐτοῖς ὑπάρχον πανάγιον καὶ ζωοποιὸν Πνεῦμα, ἤγουν τὴν ἀγίαν ὁμοούσιον καὶ ζωαρχικὴν Τριάδα· ἀλλ᾽ ἑτοίμως ἔχωμεν ἐκχύσαι τό αἷμα ἡμῶν ὐπὲρ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ. Ὁ δὲ πατήρ nobr>αὐτῶν ταῦτα ἀκούσας παρὰ τῶν ἑαυτοῦ τέκνων, ἔδωκε δόξαν τῷ Θεῷ, λέγων· Εὐχαριστῷ σοι, Κύριὲ μου Ἰησοῦ Χριστὲ, ὁ καταξιώσας τόν σοῦ δοῦλον ταῦτα ἀκοῦσαι παρὰ τῶν έμῶν τέκνων. [Ille gratias Deo agens] Οἶδας, Δέσποτα Κύριε ὁ Θεὸς, τὸ πῶς αὐτοὺς ὑπεστήριξας διὰ τῆς τοῦ παναγίου Πνεύματος χάριτος, γνωρίσαι τὸ σὸν ἅγιον καὶ ὑπερύμνητον ὄνομα. Αὐτὸς καὶ νῦν, Κύριε, σὸς ὁ βραχίων μετὰδυναστείας σωσάτω αὐτοὺς ἐκ τῶν παρὰ τῶν τυράννων μελλόντων αὐτοὺς ἐπάγεσθαι πολλῶν καὶ ἀνυποκάστων βασάνων· ἐνίσχυσον αὐτοὺς, Κύριε, πρὸς τὸ σὸν εὐάρεστον θέλημα, ἵνα ἐν ὑπομονῇ ὄντες, λάβωσι παρά σου ἔλεως καὶ σωτηρίαν ἐν τῇ φρικτῇ καὶ δευτέρᾳ παρουσίᾳ. [commendat eos S. Onesimo,] Ταῦτα δὲ αὐτοῦ εἰπόντος, κρατήσας αὐτῶν τὰς χεῖρας, παρέδωκεν αὐτοὺς τῷ ἁγίῳ Ὠνησίμῳ, λέγων αὐτῷ· Εἰς χεῖράς σου παρατίθημι τὰ μειράκια ταῦτα, ὦ δέσποτα, δίδαξον αὐτοὺς τὰ σύμβολα τῆς ὑπομονῆς, καὶ τὸ πῶς ἐκφυγεῖν δεῖ τὴν τοῦ κόσμου τούτου πλάνην, καὶ προσπελάζειν τῷ ἀπροσπελάστῳ, δι᾽ ὑπομονῆς καὶ καρτερίας, ὑποστηρίζων αὐτῶν τὰς καρδίας, μή ποτε αἰχμαλωτισθῇ ἀπὸ τῆς ὀρθῆς πίστεως. Ἐγὼ αὐτῶν ἐγινόμην κατὰ σάρκα πατὴρ, καὶ ἡ μήτηρ αὐτῶν πρὸ ἐτῶν ὑπεξῆλθε nobr>τὸν ἀνθρώπινον βίον· ἐγώ τε αὐτοὺς ἐπαίδευσα τὰ κάλλιστα γράμματα, καὶ δι᾽ αὐτῶν ἔγνωσαν τὸν ἀληθινὸν Θεὸν καὶ πατέρα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ αὐτὸν τὸν μονογενῆ αὐτοῦ υἱὸν, τὸ γέννημα τὸ ἀληθὲς τὸ προαιώνιον, καὶ τὸ συναΐδιον καὶ ζωοποιὸν ἅγιον Πνεῦμα, ἔμαθον διὰ τῆς αὐτοῦ χάριτος δοξάζειν τὴν ἁγίαν καὶ μόνην ἰσοδύναμον Τριάδα. Ταῦτα ἀκούσας Ὠνήσιμος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ, ἔδωκαν δόξαν τῷ Θεῷ τῷ δόντι χάριν τοιαύτην τῷ ἀνδρὶ τοιαῦτα ἀποφθέγγεσθαι. Οὐκ ἦν δὲ ἐκεῖσε ὁ Ἔρασμος, ὁτ᾽ ἂν ταῦτα πρὸς ἀλλήλους διελέγοντο· παραγενόμενος δὲ πρὸς αὐτοὺς, λέγει αὐτοῖς· Τί τὰ ῥήματα ὑμῶν, ἃ πρὸς ἀλλήλους ἀντιβάλλετε; Οἱ δὲ διηγήσαντο αὐτῷ τὰ κατὰ τὸν παράνομον Νιγελλίωνα. Ὁ δὲ Ἔρασμος λέγει αὐτοῖς· Ἐμοῦ ὄντος ἐν τῷ ἀγρῷ, τινές μοι περὶ αὐτοῦ διηγήσαντο, καὶ ἀκούσας ἐγὼ, ἐνέπτυσα αὐτοῦ τὴν ἀναιδῆ συντυχίαν. Λέλει αὐτῷ ὁ Βιτάλιος. Τέκνον, ἰδοὺ τούτους τοὺς τρεῖς ἀδελφούς σου, παρέδωκα αὐτοὺς τῷ ἀνδρὶ τούτῳ, τοῦ γενομένου προξένου τῆς σωτηρίας ἡμῶν, καὶ προθύμως ὑπέσχοντο nobr>συναθλῆσαι αὐτῷ, καὶ ἐκχύσειν τὸ αἷμα αὐτῶν ὑπὲρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ δέ Ἔρασμος ἔφη᾽ Κἀγὼ οὕτως ὁμολογῶ, καὶ Χριστιανὸν ἑαυτὸν ἀποκαλῶ· καὶ δέομαι ὑμῶν, ἐάσαι με, ἀλλὰ σὺν ἡμῖν ἐ͂ιναί με ἀεί· καὶ ἐν τῇ μαρτυρίᾳ ἐν ᾗ βούλεσθε, σὺν ὑμῖν εἰμι. Εἶτα παραλαβὼν αὐτοὺς ὁ ἅγιος Ὠνήσιμος, ἀνίξας τὸ στόμα αὐτοῦ ἐδίδασκεν αὐτούς. Τέκνα μου ἀγαπητὰ, ἀκούσατέ μου. Μνήσθητε τῶν εὐαγγελικῶν μαθημάτων, καὶ τῆς ἀψεύδους εὐαγγελικῆς ἐπαγγελίας λεγούσης, Ὃς ἂν ὁμολογήσῃ μοι ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων· ὁμολογήσω κᾀγὼ αὐτὸν ἔμπροσθὲν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· καὶ πάλιν ὁ μακάριος καὶ ἅγιος Παῦλος, [qui omnibus addit animos.] ὁ τῆς οἰκουμένης διδάσκαλος, λέγει Οὔκ εἰσιν ἄξια τὰ παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ, πρὸς τὴν μέλλουσαν ἀποκαλύπτεσθαι εἰς ἡμᾶς σωτηρίαν. Μὴ προκρίνητε τὴν πρόσκαιρον ταύτην ζωὴν καὶ παρεχομένην τοῦ βίου σκιὰν τῆς αἰωνίου καὶ ἀκηράτου ζωῆς, μηδὲ τὴν ματαίαν δόξαν τοῦ κόσμου τούτου τῆς οὐρανίου ἐλπίδος· ὅτι πᾶσα δόξα ἀνθρώπου ὡς ἄνθος χόρτου. Ὀλίγον ὑπομείνομεν, καὶ μετὰ Ἀγγέλων εἰς αἰῶνα ἀγαλλιασόμεθα. Ταῦτα τοῖς παιδαρίοις διελέγετο, καὶ τοῖς λοιποῖς τοῖς σὺν αὐτῷ, ὁ ἅγιος Ὠνήσιμος, λαλήσας μετρίως ἀκουομένῃ nobr>φωνῇ, καὶ ταύτῃ τῇ καλλίστῃ γνώμῃ στηρίξας τὸν λογισμὸν ἑαυτοῦ καὶ τῶν σὺν αὐτῷ, οὐκ ἐφοβήθησαν τὰς τῶν τυράννων ἀπειλὰς, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀλήθειαν λόγῳ καὶ ἔργῳ ἐκήρυξαν, καὶ τὸ προκείμενον τῶν κολαστηρίων πλῆθος κατεγέλασαν, μεγίστην διδασκαλίαν σὺν τῇ ἀληθείᾳ αὐτῶν τῇ ἁγίᾳ τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίᾳ, μνημοσύνα κάλλιστα ἐγκατέλειπον.

CAP. II

[7] Ὑπῆρχον μὲν οὖν οἱ ἅγιοι οὗτοι τοῦ Χριστοῦ πανεύφημοι Μάρτυρες, Ἄλφιος, Φιλαδέλφιος καὶ Κυριναῖος, καὶ Ἐράσμιος ἐκ τῶν Βασκόνων χώρας καθὼς καὶ προειρήκαμεν· πόλεως δὲ Πραιφέκτων, [Comprehensi ducuntur ad Nigellionem,] εὐγενεῖς τὸν τρόπον καὶ τῇ περιουσίᾳ λαμπροὶ, καὶ συνέσει θείᾳ κεκοσμημένοι. Ἔτι ἐκ παιδόθεν αὐτῶν υἱοὶ ὑπάρχοντες Βιταλίου Βάσκονος τυγχάνοντος, Ἄρχοντος δὲ καὶ πρώτου τῆς πόλεως Πραιφέκτων, ἐν εὐπορίᾳ δὲ αὐτοῦ ὑπάρχοντος πολλῇ. Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ ἐ͂ιναι αὐτοὺς ἐκεῖ ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Βιταλίου, καὶ διδάσκεσθαι ὑπὸ τοῦ ἁγίου Ὠνησίμου, ἀκούσαντές τινες τῶν τῆς πόλεως τῶν ἁγίων ψαλλόντων, διέβαλλον αὐτοὺς τῷ Νιγελλίωνι, λέγοντες, Εἰσί τινες ἐν τῷ οἴκῳ Βιταλίου, τοῦ Ἄρχοντος ἡμῶν, τὸν ἀριθμόν ιδ᾽, οἵ τινες λέγουσιν ἑαυτοὺς ἐιναι nobr>Χριστιανούς, καὶ Χριστὸν καταγγέλλουσιν ἀναθεματίζοντες τοὺς ἀθανάτους θεοὺς, καὶ τὸ δόγμα τοῦ Αὐτοκράτορος διαπτύοντες. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Νιγελλίων, καὶ θυμοῦ πλησθεὶς, ἀπέστειλεν στρατιώτας ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Βιταλίου ἀγαγεῖν αὐτοὺς συρομένους ἐκ τῶν τριχῶν. Ἀπελθόντες δὲ οἱ στρατιῶται, εὗρον τὸν ἅγιον Ὠνήσιμον καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ δεκατέσσαρας ἄνδρας, καὶ τὰ παιδάρια σὺν αὐτοῖς. Φθάσαντες ἕως αὐτῶν, ἐπέβαλον ἐπ᾽ αὐτοὺς τὰς χεῖρας, καὶ ἔσυρον αὐτοὺς ἐκ τῶν τριχῶν, καὶ ἤγαγον ἕως τοῦ Νιγελλίωνος. Καὶ στάντες ἐνώπιον αὐτοῦ, λέγει αὐτοῖς· Πόθεν ἔστε καὶ τί τὰ ὀνόματα ὑμῶν; Ὁ δὲ ἅγιος Ὠνήσιμος λέγει αὐτῷ· Χριστιανοί ἐσμεν καὶ σεβόμεθα τὸν Θεὸν τὸν τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὴν γῆν ποιήσαντα καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς, [& post Onesimi maxillas fractas] καὶ δαίμοσιν οὐ θύομεν. Ὁ δὲ ἐκέλευσε λίθον λαβεῖν ἕνα τῶν στρατιωτῶν, καὶ κατακλάσαι αὐτοῦ τὰς σιαγῶνας. Ὁ δὲ στρατιώτης ἐποίησε τὸ προσταχθὲν αὐτῷ, καὶ λαβὼν λίθον, ἔτυπτεν αὐτοῦ τὰς σιαγῶνας, λέγων αὐτῷ· Σωφρόνως ἀποκρίνου τῷ Ἄρχοντι, καὶ μὴ οὕτως αἰσχρῶς καὶ προπετῶς ἐνύβριζε τοὺς Θεοὺς. Ἰδόντες δὲ οἱ περὶ τὸν Ὠνήσιμον, ἔκραζον λέγοντες, Χριστιανοί ἐσμεν, ποίει ὃ nobr>βούλει, ἀναιδέστατε τύραννε. Ὁ δὲ Νιγελλίων, ἐκέλευσεν αὐτοὺς κρεμασθῆναι ἐκ τῶν τριχῶν; ἀπὸ πρωῒ ὥρας δευτέρας ἕως ἡλίου δυσμάς. Ἰδὼν δὲ ὁ ἀσεβὴς Νιγελλίων τὸ καρτερικὸν τῆς ὑπομονῆς αὐτῶν, ἐκέλευσε κατενεχθέντας ἀπελθεῖν ἐν τῇ φυλακῇ, καὶ ἀσφαλισθῆναι ἐν τῷ ξύλῳ. [diu suspensi clauduntur carcere.] Πρωΐας δὲ γενομένης καθίσας ἐν τῷ πραιτωρίῳ, ἐν ᾧ ἦν διάγων, ἐκέλευσε τοὺς ἀγίους ἀχθῆναι εἰς μέσον, καὶ λέγει αὐτοῖς· Ὑμεῖς τί έσκέψασθε περὶ τῆς σωτηρίας ἡμῶν; Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Ἡμεῖς ἐσκεψάμεθα τοῦτο, καὶ τὸ ζῇν ὑμᾶς σὺν Χριστῷ, καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος. Λέγει αὐτος ὁ Νιγελλίων· Ἄθλιοι, ποῖον κέρδος λήψεσθε ἀποθνησκόντων ἡμῶν; Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Ναὶ κέρδος ἡμῶν ἐστι, μετὰ τὴν πάροδον τοῦ κόσμου τούτου ἐ͂ιναι ἀεὶ σὺν Χριστῷ.

[8] Τότε ἐκέλευσεν ὁ Νιγελλίαων δεθέντας αὐτοὺς a ὀπισθάνκονα ἀπελθεῖν ἑαυτοὺς ἕως τῆς Ρὡμαίων, πόλεως πρὸς Λικίνιον καὶ Βαλλεριανὸν, παραδοὺς αὐτοῖς στρατιώτας ἱκανούς. Παραλαβόντες οὖν αὐτοὺς οἱ στρατιῶται ἐκ τῆς τῶν Βασκονῶν χώρας, [Romam ] ἀπήγαγον αὐτοὺς ἐν Ρὥμῃ πρὸς τὸν Βασιλέα Λικίνιον. Καταλαβόντων δὲ αὐτῶν τὴν πόλιν ἅμα τῶν στρατιωτῶν, ἤμελλε μὲν ὁ Λικίνιος κατ᾽ αὐτὰς τὰς ἡμέρας ἀποκινεῖν ἐπὶ nobr>τὰ ἀνατολικὰ μέρη, βουλόμενος παντελῶς ἐξάραι τὸ τῶν Χριστιανῶν γένος. Ἰδὼν δὲ τοὺς ἄνδρας, πάνυ ἐχάρη εἰς πρόσωπον Νιγελλίωνος· προσκαλεσάμενος δὲ τὸν Βαλλερίανὸν, λέγει αὐτῷ. Ἡμεῖς, προσφιλέστατε, ἀπερχόμεθα ἐν τῇ ἀνατολῇ, τοῦ τελείως ἐξάραι τὸ γένος αὐτῶν ἐκ τῆς ἡμετέρος Βασιλείας· σὺ δὲ ἐνταῦθα καθεζόμενος ἐν τῷ δευτέρῳ ἡμῶν θρόνῳ, ὅπου ἐὰν εὕρῃς ἐπὶ τῷ ὀνόματι τούτῳ τῶν λεγομένων Χριστιανῶν ἄνδρας τε καὶ γυναῖκας, ἐν πολλαῖς καὶ πικραῖς αὐτοὺς τιμωρίαις ποίησον ὑπεξελθεῖν τὸν ἀνθρώπινον βίον. [in carcere visitantur ab Apostolis.] Ἐκέλευσέ τε αὐτοὺς ὁ Βαλλερὶανὸς ἀπενεχθῆναι ἐν τῇ φυλακῇ, καὶ δεινῶς ἀσφαλισθῆναι ἐν τῷ ξύλῳ τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας. Ἐν δὲ τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ ἐφάνησαν αὐτοῖς ἐν τῇ φυλακῇ οἱ ἅγιοι καὶ πανεύφημοι Ἀπόστολοι, φῶς δὲ μέγα περιέστραψεν ἐν τῇ φυλακῇ, καὶ εὐθέως περιέπεσον τὰ δεσμὰ τῶν ποδῶν αὐτῶν καὶ τῶν χειρῶν, καὶ ἐ͂ιπον· χαίροις, Ὠνήσιμε δοῦλε Χριστοῦ, χαίρετε καὶ ὑμεῖς οἱ σὺν αὐτῷ· χαίρετε καὶ ὑμεῖς ἅγια μειράκια, τὰ καλῶς ἀνατραφέντα καὶ ποθήσαντα τὸν Χριστὸν ἐκ παιδόθεν ὑμῶν· δεῖ γὰρ ὑμᾶς πολλὰ παθεῖν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ nobr>Χριστοῦ. Ταῦτα αὐτῶν εἰπόντων, ἀσπασάμενοι αὐτοὺς οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, ἀπῆλθον ἀπ᾽ αὐτῶν. Ἦσαν δὲ περιπατοῦντες ἐν τῇ φυλακῇ ὡς μηδὲν ἔχοντες.

[9] Εἶτα μεθ᾽ ἡμέρας ζ᾽ ἐκέλευσεν αὐτοὺς ὁ Βαλλεριανὸς ἐξελθεῖν ἐκ τῆς φυλακῆς καὶ ἄγεσθαι πρὸς αὐτόν. Ἐλθόντων δὲ αὐτῶν, [Coram Senatu] οὐδὲν αὐτοὺς ἀνέκρινεν ὁ Βαλλεριανὸς, ἀλλ᾽ ἔστησεν αὐτοὺς ἐν ἑνὶ τόπῳ, ὅπως ἑτοιμάσῃ πᾶν ἐ͂ιδος βασάνων αὐτοῖς. Θεασάμενοι δὲ οἱ Ἅγιοι τὴν τοσαύτην κατὰ τοῦ Χριστοῦ γενομένην μανίαν παρὰ τῶν θεραπεύτων τῶν εἰδώλων, μᾶλλον δὲ τῶν δαιμόνων, ἀθλητικῶς ἀποδυσάμενοι ἅπαντες, καὶ πάντες προθύμως ἐν μέσῳ τοῦ Βασιλικοῦ βήματος τῆς συγκλήτου, καὶ πάντων τῶν στρατηγῶν καθημένων, καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐπ᾽ ἐξουσιῶν παρεστηκότων, ἔκραξαν οἱ Ἅγιοι λέγοντες, [fidem ultro profitentur:] Χριστιανοί ἐσμεν πάντες οὗτοι, οὓς ὁρᾶτε· οὓς καὶ δεσμίους ἐνἐκλεισας ἐν τῇ φυλακῇ, ἀναίσθητε Βαλλεριανέ· δι᾽ ὃ θαῤῥοῦντες εἰς τὸν ἀληθινὸν καὶ ἐπουράνιον Θεόν τε καὶ Βασιλέα Χριστὸν ἔστημεν μέσωθεν ἡμῶν, θαυμάζοντες τὴν τοσαύτην πλάνην ὑμῶν, ἣν περὶ τὰ εἴδωλα ἔχετε, ἀγνοοῦντες τὸν μόνον ζῶντα καὶ ἀληθινὸν Θεὸν τὸν τῶν ἁπάντων δημιουργὸν, ὃς καὶ τὴν βασιλείαν δέδωκε τῷ Λικινίῳ. Διὸ, Βαλλεριανὲ nobr>καὶ πάντες οἱ συγκαθήμενοί σου, μὴ πλανᾶσθε σεβόμενοι εἰδώλοις κωφοῖς καὶ ἀναισθήτοις. Ἐμβλέψας δὲ εἰς αὐτοὺς ὁ Βαλλεριανὸς, [promissa respuunt:] λέγει αὐτοῖς· Μανθάνομεν περὶ ὑμῶν, ἄνθρωποι, ὅτι ἐν φρονήσει εὐδοκιμεῖτε ἀεί· προσέλθετε οὖν καὶ θύσατε τοῖς θεοῖς ἡμῶν, ἵνα μὴ κακῶς ἀποθάνητε, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον τῆς τοῦ Αὐτοκράτορος προσφιλίας ἀπολαύσητε, τιμῆς τε καὶ πλούτου περισσοτέρου τύχητε, διὰ τῆς ἡμετέρας προνοίας, καὶ διὰ τῆς ἡμετέρας παῤῥησίας· αὕτη γὰρ ὑμῶν ἡ ματαία παῤῥησία οὐκ ὠφελήσει ὑμᾶς. Ἀποκριθέντες δὲ οἱ Ἅγιοι ἐ͂ιπον τῷ Βαλλεριανῷ· Εἴθε, ἄθλιε Βαλλεριανὲ, ἀνασχόμενός σοι ἐπέγνως τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεὸν, ἵνα καὶ οὐρανίου Βασιλείας ἀξιωθῇς᾽ αὕτη γάρ σου ἡ ἐξουσία πρόσκαιρός ἐστιν, αἱ δὲ ἐπαγγελίαι σου καὶ αἱ κολακίαι οὐκ ἂν τὸ σταθερὸν τῆς πρὸς τὸν Θεὸν ἡμῶν εὐσεβείας παρασαλεῦσαι δυνηθεῖεν· αἱ οὖν τιμαί σου σὺν σοὶ ἔσονται, ὡς καίπου ἄλλῃ γέγραπται, αἱ δὲ ἐπαγγελίαι σου ἔστωσαν τοῖς πειθομένοις σοι· ἡμεῖς γὰρ Χριστὸν ἔχομεν τὸν ἐπουράνιον Βασιλέα, [nervis cæsi animantur ab Onesimo:] παρέχοντα ἡμῖν δόξαν καὶ νίκην κατὰ τοῦ πατρός σου τοῦ σατανᾶ, καὶ τῶν ὑπηρετῶν αὐτοῦ. Θυμωθεὶς δὲ ὁ Βαλλεριανὸς, ἐκέλευσεν αὐτοὺς γυμνοὺς παρασταθῆναι καὶ βουνεύροις ἀφιδῶς nobr>τόπτεσθαι αὐτούς. Λαβόντων δὲ αὐτῶν τὰ βούνευρα, ἐκέλευσεν παραδοθῆναι αὐτοὺς τοῖς στρατιώταις καὶ ἀγαγεῖν αὐτοὺς ἐν τῇ φυλακῇ, ἕως οὗ σκἑψηται περὶ αὐτῶν. Ἀπενεχθέντων δὲ αὐτῶν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ, πᾶσαν τὴν νύκτα ὑπεστήριζεν αὐτοὺς ὁ ἅγιος Ὠνήσιμος, λέγων πρὸς τοὺς ἁγίους καὶ μακαρίους παῖδας, Ἄλφιον, Φιλαδέλφιον, Κυρίνον καὶ Ἔρασμον· Χαίρετε τέκνα ἠγαπημένα παρὰ Κυρίου· ἰδοὺ ἤρξασθε τῆς ἀθλήσεως τοῦ μαρτυρίου· ἰδοὺ μικρὸν, καὶ ἥξωμεν εἰς λιμένα εὔδιον, καὶ εὕρωμεν ἀνάπαυσιν ὑπὸ τοῦ μισθαποδότου Χριστοῦ. Ταῦτα καὶ ἕτερα πολλὰ οὐκ ἐπαύετο ὁ ἅγιος Ὀνήσιμος ὑπομιμνήσκων πάντας, ἐξαιρέτως τὰ μειράκια.

[10] Εἶτα ἐπὶ τὴν αὔριον ἐκέλευσεν αὐτοὺς ἀχθῆναι πρὸς αὐτὸν ὁ Βαλλεριανὸς, καὶ σκεψάμενος περὶ αὐτῶν, [cum litteris Valeriani traduntur Diomedi Puteolis,] ἐκέλευσε γραφῆναι ἐπιστολὰς, τὴν μὲν πρώτην οὕτω· Βαλλεριανὸς, ὁμόφρων καὶ συγκάθεδρος τοῦ ἀεὶ σεβάστου καὶ μεγίστου αἰωνίου Βασιλέως Λικινίου, πρὸς Διομήδην τὸν Ἄρχόντα τῶν Ποτιόλων, καὶ τῶν ἐκεῖσε μερῶν, πάντοτε χαίρεται. Ἐπειδὴ γινώσκοντες τὸ εὐπρόθυμον τῆς γαληνότητος, ὃ κέκτησαι πρὸς τοὺς nobr>ἀθανάτους ἡμῶν θεοὺς, ἐνταῦθα ἡμῖν ἐπέμφθησαν ὑπὸ Νιγελλίωνος τοῦ φιλτάτου ἡμῶν τέκνου, ἄνδρες δεκατέσσαρες, καὶ παιδάρια τέσσαρα, οἳ λέγουσιν ἑαυτοὺς ἀδελφοὺς τυγχάνειν, ἄνδρες βλάσφημοι καὶ προπετεῖς σφόδρα, ὥστε κατὰ πᾶσαν αὐτῶν ἐρώτησιν ἀναθεματίζοντες οὐ παύονται τοὺς θεοὺς ἡμῶν. Ἔστι δὲ αὐτῶν προἳστάμενος Ὠνήσιμός τις λεγόμενος. Καὶ τὸν μὲν Ὠνήσιμον καὶ ἑτέρους δεκατέσσαρας σὺν αὐτῷ, ἐκεῖσε προστάττομεν διὰ πολλῶν καὶ πικρῶν στρεβλώσεων τελειωθῆναι· τοὺς δὲ ἑτέρους τρεῖς παῖδας ἀποστεῖλαι ἐν Σικελίᾳ πρὸς Τέρτυλλον, τουτέστιν, Ἄλφιον, Φιλάδελφον καὶ Κυρίνον, πρὸς τὸν τῆς Σικελίας διέποντα ἀρχήν. Βληθέντων οὖν αὐτῶν ἐν τῷ πλοίῳ ἅμα καὶ στρατιωτῶν, καὶ διαπερασάντων ἀπὸ Ρὥμης ἦλθον ἐν Ποτιόλοις. Δεξάμενος δὲ ὁ Διομήδης τὰ παρὰ τοῦ Βαλλεριανοῦ πεμφθέντα αὐτῷ γράμματα, καὶ περιχαρὴς γενόμενος, ἐκέλευσε τοὺς ἄνδρας ἀπενεχθῆναι ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ. Εἶτα μεθ᾽ ἡμέρᾳς τρεῖς ἐκέλευσεν [ἀκθῆναι] αὐτοὺς ἐκ τῆς φυλακῆς· καὶ καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος, προσκαλεσάμενος τὸν Ὠνήσιμον λέγει αὐτῷ· Οὐκ ἐ͂ι σὺ Ὠνήσιμος, ὁ τὸν λαὸν τοῦτον ἀπατῶν εἰς τὰς κενάς σου καὶ μωρὰς διδασκαλίας; Λέγει αὐτῷ· Ἐγὼ nobr>μέν εἰμι ὁ Ὠνήσιμος, Χριστιανὸς δὲ τυγχάνω κᾀγὼ καὶ οἱ σὺν ἐμοί σοι παρεστηκότες. Λέγει αὐτῷ ὁ Διομήδης· Πόθεν ἀπεπλάνησας ταῦτα τὰ παιδάρια. Ὁ δὲ ἔφη· Οὐκ ἀπεπλάνησα μᾶλλον, ἀλλ᾽ εἰς τὴν ὁδὸν τῆς ἀληθείας ὡδηγήθησαν διὰ τῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ χάριτος. Λέγει αὐτῷ ὁ Διομήδης· Πανκάκιστε, πῶς ἐτόλμησας ἐνώπιόν μου ὀνομάσαι Χριστὸν, ὃν οὐ φέρω ἐγὼ ἀκοῦσαι. [qui ceteris interfectis,] Λέγει αὐτῷ ὁ ἅγιος Ὠνήσιμος· Ἄφρων καὶ ἀναίσθητε, καὶ τῆς ἀληθείας ἐχθρὲ, πῶς οὐ μὴ ὀνομάσω τὸ ὄνομα τὸ φοβερόν τὸ καὶ σὲ καὶ πᾶσαν πνοὴν ἀνθρώπων δημιουργήσαντος, ἀσεβῆ καὶ παράνομα; Τότε ὀργίσθεὶς ὁ Διομήδης, καὶ θυμοῦ πολλοῦ πλησθεὶς κατὰ τοῦ ἁγίου Ὠνησίμου, ἐκέλευσεν αὐτὸν ὕπτιον τεθῆναι, προστάξας ἐνεχθῆναι λίθον παμμεγεθῆ, καὶ τεθῆναι αὐτῷ εἰς τὴν κοιλίαν. Καὶ βαστάσαντες αὐτὸν οἱ δήμιοι, καὶ ἐλθόντες, ἔῤῥιψαν αὐτὸν ἐπὶ τὴν κοιλίαν τοῦ ἁγίου Ὠνησίμου, καὶ οὓτω παρέδωκε τὸ πνεῦμα τῷ Θεῷ. Τοὺς δὲ λοιποὺς ιγ᾽ καὶ τὸν Ἔρασμον ἐκέλευσεν αὐτοὺς τῷ ξίφει παραδοθῆναι. Καὶ ἐκβαλόντες αὐτοὺς ἔξω τῆς πόλεως οἱ δήμιοι, ἀπέτεμον αὐτῶν τὰς κεφαλάς.

[11] Εἶτα ἔμειναν οἱ τρεῖς οὗτοι ἀδελφοὶ Ἄλφιος nobr>Φιλαδέλφιος καὶ Κυρίνος· καὶ ἀγαγὼν αὐτοὺς ἔμπροσθεν αὐτοῦ ὁ Διομήδης, λέγει αὐτοῖς· Πόθεν ἐστὲ ὑμεῖς παιδάρια; Ἡ θέα ὑμῶν φανερά ἐστιν, ὅτι ὑμεῖς ἀνδρός τινός ἐστε τέκνα πλουσίου καὶ φίλου τοῦ Αὐτοκράτορος. καὶ Ἐπάρχου Βαλλεριανοῦ. [tres fratres] Δεῦτε οὖν τέκνα συμβουλεύσω ὑμῖν ἀγαθὴν συμβουλίαν· φείσασθε τοῦ κάλλους τῆς νεότητος ὑμῶν, καὶ μὴ οὕτω κακῶς ἀπολεῖσθε· ἀρνήσασθε δὲ τὴν ματαίαν πίστιν ὑμῶν, καὶ ἐπιστρέψαντες θύσατε τοῖς ἀηττήτοις καὶ ἀθανάτοις θεοῖς, καὶ παρακαλέσατε αὐτοὺς ὅπως δώσουσιν ὑμῖν συγγνώμην· πάλιν δὲ καὶ τιμὴν λήψεσθε παρὰ τοῦ Αὐτοκράτορος, καὶ πρώτους ὑμᾶς ποιήσει, καὶ ἄρξετε λαῶν πολλῶν. Οἱ δὲ ἅγιοι παῖδες ἀποκριθέντες ἐ͂ιπον αὐτῷ· Ἄκουσον Διομήδη, τὰ δώρατά σου σὺν σοὶ ἔστωσαν, ὡς καί που γέγραπται, αἰσχυνθήτωσαν γάρ φησι, κατὰ τὸν μελῳδὸν Προφήτην, πάντες οἱ προσκυνοῦντες τοῖς γλυπτοῖς· ἡμεῖς δὲ σεβόμεθα τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεὸν, τὸν Πατέρα τοῦ Κυρίου, ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ αὐτὸν τὸν μονογενῆ υἱὸν τοῦ Πατρὸς, καὶ ζωοποιὸν Πνεῦμα, [blanditiis & minis superiores invenit,] ὅστις σε παραδώσει εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρὸς τοῦ αἰωνίου· καὶ οἱ θεοὶ ὑμῶν, οὓς σέβεσθε, οὐ μὴ δυνηθῶσιν ὑμῖν βοηθῆσαι· λίθοι γάρ εἰσιν καὶ ξύλα ἀναίσθητα, μήτε φωνὴν ἔχοντες μήτε πνοὴν, ὅμοιοι nobr>αὐτῶν γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτά· δι᾽ αὐτῶν γὰρ ὑμᾶς ἀποπλανᾷ ὁ σατανὰς τοῦ συναπολέσθαι ὑμᾶς σὺν αὐτοῖς. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Διομήδης, ἐθυμώθη κατὰ τῶν νέων παίδων, καὶ λέγει αὐτοῖς· Οὐχ ὁρᾶτε τοὺς ἑταίρους ὑμῶν τὸ πῶς πικρῷ θανάτῳ αὐτοὺς παρέδωκεν ἡ αὐτῶν ἀπόνοια; Ἐκελεύσθην δὲ παρὰ τοῦ συγκαθέδρου τοῦ Αὐτοκράτορος Βαλλεριανοῦ, ἵνα ἀποστείλω ὑμᾶς εἰς χῶραν μακρὰν, ἵνα ἐκεῖσε θεώμενοι ὑμᾶς οἱ τοῦ τόπου ἐκείνου ἄνθρωποι αἰκιζομένους δειναῖς τιμωρίαις, μάθωσι δι᾽ ὑμῶν μὴ ἀντιλέγειν δεσπόταις. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ Ἅγιοι· Ὃ βούλει, ἀσεβέστατε καὶ τῆς ἀληθείας ἐχθρὲ, ποιεῖν, ποίησον ἐν τάχει. Ὁ δὲ Διομήδης ἐκέλευσε τύπτεσθαι αὐτῶν τὰ στόματα μετὰ λίθων, λέγων αὐτοῖς· Μὴ ἐπαίρεσθε κατὰ τῶν Θεῶν καὶ κατὰ τοῦ Αὐτοκράτορος Λικινίου μὴ βλασφημεῖν. Τότε λοιπὸν ὁ Διομήδης, ἰδὼν ὅτι οὐδὲν ἰσχύει πρὸς τὰ παιδάρια, ἐκέλευσεν αὐτοὺς ἀπενεχθῆναι ἐν τῇ φυλακῇ, καὶ ἐν τῷ ξύλῳ ἀσφαλισθῆναι, ἕως ἂν ἑτοιμάσῃ πλεῖον καὶ ἀποστείλῃ αὐτοὺς ἐν Σικελίᾳ πρὸς τὸν ἀνήμερον Τέρτυλλον, τὸν Ἄρχοντα τῆς Σικελῶν ἐπαρχίας. Ὄντων δὲ τῶν Ἁγίων ἐν τῇ φυλακῇ ἄϋπνοι διετέλουν ἕως ὄρθρου ψάλλοντες nobr>δὲ προσευχόμενοι τῷ Θεῷ, ὅπως δώσει αὐτοῖς καταλαβεῖν τὸ βραβεῖον τῆς Μαρτυρίας, καὶ καταξιώσει αὐτοὺς μὴ χωρισθῆναι τοῦ χώρου τῶν Ἁγίων, τῶν πρὸ αὐτῶν τελειωμένων.

CAP. III

[12] Καὶ μεθ᾽ ἡμέρας η᾽ ἡτοίμασεν ὁ Διομήδης πλοῖον· ἀγαγὼν δὲ τοὺς ἁγίους παρέδωκεν αὐτοὺς Σιλβανῷ τινὶ ἀνθρώπῳ b λυμῷ καὶ θηριώδει· καὶ ἐμβὰς σὺν αὐτοῖς εἰς τὸ πλοῖον, [Mittuntur cum litteris Valeriani in Siciliam ad Tertyllum,] ἐξῆλθον ἀπὸ Ποτιόλων, καὶ κατήντησαν ἐν τῇ Μεσινῶν πόλει· κᾀκεῖθεν δύσαντες τοὺς Ἁγίους, ἦλθον ἐν τῷ λεγομένῳ Ταυρομενίῳ· κατὰ συγκυρίαν δὲ ἐκεῖ ἦν ὁ Τέρτυλλος, πολλοὺς Χριστιανοὺς ἐκεῖ ἀνελών. Εἰσελθὼν δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ Σιλβανὸς, ἐπέδωκεν αὐτῷ τὰ ἀποσταλέντα αὐτῷ γράμματα παρὰ τοῦ Βαλλεριανοῦ πεμφθέντα αὐτῷ, ἔχοντα τὸν τύπον τοῦτον. Βαλλεριανὸς Ἔπαρχος ὁμόφρων καὶ σύνεδρος τοῦ Κυρίου μου Λικινίου, ἀεισεβάςου, μεγίστου, αἰωνίου Αὐτοκράτορος, καὶ τὴν τῆς Ρὡμαίων πιστευθεὶς ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀρχὴν, Τερτύλλῳ τῷ ἀγαπητῷ τέκνῳ τὴν Σικελῶν διέποντι ἐπαρχίαν. Ἐπειδή πᾶσα ἡ οἰκουμένη πειθαρχήσασα τῷ δόγματι τοῦ Αὐτοκράτορος, πρὸς τὸ θύειν καὶ σέβεσθαι τοῖς ἀηττήτοις καὶ ἀθανάτοις θεοῖς· τὸ δὲ κάκιστον τῶν Χριστιανῶν καὶ ἀπειθὲς γένος, οὐδαμῶς nobr>δύνανται τῷ δόματι τοῦ Αὐτοκράτορος ὑποταγῆναι ἐπέμφθησαν δὲ ἡμῖν ἐκ τῆς τῶν Βασκόνων χώρας παρὰ τοῦ φιλτάτου ἡμῶν Νιγελλίωνός τινες ἄνδρες, ἄγνωστοι καὶ ἰδιῶται τὸν ἀριθμὸν ιη᾽. καὶ τούτων μὲν μὴ πεισθέντων θύσαι τοῖς θεοῖς, τούτους ἀπεστείλαμεν ἐν Ποτιόλοις πρὸς Διομήδην ὁμόψυχον ἡμῶν, κελεύσαντες, τοὺς μὲν δεκαπέντε ἐκεῖσε μὴ πειθομένους ἐπιθύσαι· πολλαῖς δὲ καὶ δειναῖς τιμωρίαις τούτους καθυπόβαλε· ἕως οὗ τὸ ζῆναι ἀπαλλαγῶσι· τρία δὲ ἐξ αὐτῶν ἀπεστείλαμεν πρός σε μειράκια πάνυ ὡραῖα, ἵνα ἐν γαληνότητι τοῦ σου προσώπου ταῦτα ποιήσῃς ἐπιθύσαι τοῖς ἀθανάτοις θεοῖς. τούτου γὰρ χάριν αὐτοὺς ἀπεχωρήσαμεν ἐκ τῶν μιαρῶν ἐκείνων, δι᾽ αὐτῶν γὰρ καὶ οὗτοι παρ᾽ αὐτῶν ἀπατώμενοι ἀντέλεγον· καὶ εἰ μὲν πείθοιντο ἂν ταῖς σαῖς παραινέσεσἱ, καὶ θύσωσι τοῖς θεοῖς, συγγνώμην ἐχέτωσαν, καὶ μετὰ πάσης τιμῆς πρὸς ἡμᾶς ἀπόστειλον, ὁ γὰρ Αὐτοκράτωρ αὐτῶν χρείαν ἔχει· αὐτῶν δὲ μὴ πειθομένων, πᾶν ἐ͂ιδος βασάνων ἐπινοουμένη ἡ σὴ ἀνδραγαθία ἐπενέγκει αὐτοῖς, ὅπως διὰ πολλῶν καὶ ποικίλων στρεβλώσεων ἐπαγομένοις αὐτοῖς, τὴν τοῦ παρόντος βίου ζωὴν τιμωρούμενοι nobr>ὑπεξέλθωσιν· ἡμεῖς γὰρ γινώσκομεν τὸ σπουδαῖον καὶ εὐπρόθυμον, ὃ κέκτησαι πρὸς τοὺς ἀθανάτους θεοὺς, λοιπὸν δὲ καὶ εἰς τὸν Αὐτοκράτορα καὶ εἰς ἡμᾶς [c].

[13] Καὶ ταῦτα ἀναγνοὺς ὁ φενώδης Τέρτυλλος, ἐκέλευσε παραστῆναι τὰ παιδάρια ἐνώπιον αὐτοῦ· καὶ περιβλεψάμενος αὐτοὺς, [Taurominii examinati a Tertyllo] ἐθαύμασε τὴν εὐπρέπειαν τοῦ προσώπου αὐτῶν, καὶ λέγει αὐτοῖς· Πόθεν ἐστὲ, καὶ ἐκ ποίας πόλεως; καὶ ποίαν θρησκείαν σέβεσθε; καὶ τί ὑμῶν καλοῦνται τὰ ὀνόματα; Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἅγιος Ἄλφιος, λέγει αὐτῷ, Ἐγὼ μὲν Ἄλφιος καλοῦμαι· ὁ δὲ ἕτερος ἀποκριθεὶς, Κᾀγὼ Φιλάδελφος· ὁ δὲ τρίτος, Κυρίνος λέγομαι· ὁρμούμεθα δὲ ἐκ τῆς τῶν Βασκονῶν χώρας, πόλεως λεγομένης Πραιφέκτων, Χριστιανοὶ δὲ τὴν θρησκείαν ὑπάρχομεν. Λέγει αὐτοῖς ὁ Τέρτυλλος γαληνῷ τῷ προσώπῳ· Ἀρνήσασθε οὖν ὃν λέγετε σέβεσθαι Χριστὸν, καὶ πεισθέντες θύσατε τοῖς ἀθανάτοις θεοῖς. Οἱ δὲ Ἅγιοι λέγουσιν αὐτῷ· Αὐτοὶ θεοὶ οὐχ ὑπάρχουσιν, ἀλλὰ λίθοι καὶ ξύλα ἀναίσθητα· καί σε ὁ πατήρ σου ὁ διάβολος ἀναγκάζει θύειν αὐτοῖς, τοῦ μετ᾽ αὐτοῦ εἰσελθεῖν εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, τὸ ἡτοιμασμένον αὐτῷ τε καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ. nobr>Ταῦτα ἀκούσας ὁ αἱμοβόρος καὶ φονώδης καὶ παμμιαρώτατος Τέρτυλλος, [& pice perfusi mittuntur vincti Leontinos:] ἐκέλευσεν αὐτῶν τὰς τρίχας ξυρίσαι, καὶ λυθῆναι πίσσαν, καὶ ἐκχύσαι ζεούσης πίσσης ἐπὶ τὰς κεφαλὰς αὐτῶν, καὶ τὰς ὄψεις αὐτῶν μελανῶσαι τῇ πίσσῃ. Καὶ ἐκέλευσεν ἀχθῆναι ξύλον καὶ πελεκῆσαι αὐτῷ, καὶ γενέσθαι κλοιὸν, καὶ ἐπιτεθῆναι περὶ τῶν τράχηλον αὐτῶν· καὶ ἐν αὐτῷ τῷ ξύλῳ καὶ τὰς χεῖρας αὐτῶν ἐμβληθῆναι· καὶ ἀπελαύνειν αὐτοὺς οἱ στρατιῶται ἕως τῆς Λεοντινῶν Μεσοπόλεως. Ἀπερχόμενοι δὲ σφόδρα αὐτοὺς ἀπεβάρυνε τὸ ξύλον· καὶ ὀλιγοθυμήσας ὁ ἅγιος Φιλάδελφος, λέγει τοῖς ἀδελφοῖς· Εὔξασθε, ἀδελφοὶ, περὶ ἐμοῦ, μέλλω γὰρ ἐκλείπειν. Οἱ δὲ τὸ ὄμμα εἰς τὸν οὐρανὸν ἄραντες, ἐ͂ιπον· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ὁ Θεὸς τοῦ Πατρὸς ἡμῶν, ἐπάκουσον ἡμῶν ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ, καὶ κούφισον ἐξ ἡμῶν τὸν κλοιὸν τοῦτον, καὶ τὰ μεμελανωμένα ἡμῶν πρόσωπα καθάρισον· ἵνα ἡ σὴ εἰκὼν, ἣν ἔδωκας τῷ πλάσματί σου, ἔστιν ἀκηλίδοτος, ἵνα κᾄν ἡμεῖς ἔχωμεν παῤῥησίαν διά σου ἀντιλέγειν τῷ ἀλάστορι Τερτύλλῳ. Ταῦτα δὲ αὐτῶν προσευξαμένων, ἰδοὺ ἐξαίφνης γέγονεν ἐπ᾽ αὐτοὺς ὡς ἀστραπὴ καὶ ταραχὴ ἀνέμου, καὶ ἔπεσον οἱ στρατιῶται ἐπὶ πρόσωπον αὐτῶν, καὶ ἐγένοντο ὡς νεκροὶ, καὶ ἤρθη ἀπ᾽ αὐτῶν ὁ κλοιὸς, nobr>καὶ ἐῤῥιπται εἰς τὴν θάλασσαν᾽ Καὶ ἰδού τις φοβερὸς ἥψατο τῆς κεφαλῆς αὐτῶν καὶ τῶν προσώπων, καὶ ἐναθαρίσθησαν ὡς τὸ φῶς, καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς αὐτῶν ἀνέστειλαν, καὶ ἐγἐνοντο καθὼς ἦσαν τὸ πρότερον. Καὶ περιβλεψάμενοι ἀλλήλους, καὶ ἰδόντες ὅτι ἐκαθαρίσθησαν, καὶ ὁ κλοιὸς ἀπέπεσεν ἀπ᾽ αὐτῶν, καὶ ἔῤῥιπται εἰς τὴν θάλασσαν; ἔῤῥιψαν ἑαυτοὺς ἐπὶ πρόσωπον ἐπὶ τὴν γῆν, κλαίοντες καὶ λέγοντες, Εὐχαριστοῦ μὲν σοι, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ καταξιώσας ἡμᾶς διὰ τὸ ἅγιον ὄνομά σου, τυχεῖν ἰάσεως· καὶ τί ἀνταποδώσομέν σοι περὶ πάντων ὧν ἀνταπέδωκας ἡμῖν ἀγαθῶν· σὺ Κύριε ἡ ὑπομονὴ καὶ καταφυγὴ, καὶ εἴς σε ἐλπίζοντες βουλόμεθα νικῆσαι τὸν ἀρχέκακον διάβολον· σὺ γὰρ ἐ͂ι Θεὸς τῶν πεποιθότων ἐπί σοι.

[14] Ταῦτα δὲ αὐτῶν εἰπόντων, προσελθόντες ἤγειραν τοὺς στρατιώτας οἳ ἦσαν τὸν ἀριθμὸν τεσσαράκοντα. Ἀναστάντες δὲ οἱ στρατιῶται, καὶ ἰδόντες τοὺς Ἁγίους, ἐθαύμασαν τὸ πῶς ἤρθη ὁ κλοιὸς ἐκ τοῦ τραχήλου αὐτῶν καὶ γέγονεν ἀφανής· καὶ τὸ πῶς παραχρῆμα ἀνέτειλαν αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς αὐτῶν. [cum admiratione 40 militum.] Ἔλεγον οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ στρατιῶται· Ἀληθῶς Θεὸς ἀληθινός ἐστιν, ὃν σέβονται τὰ ἅγια παιδάρια ταῦτα. Οὐκ ἐτόλμησαν δὲ οἱ στρατιῶται προσεγγίσαι αὐτοῖς, καὶ ἐπιβαλεῖν ἐπ᾽ αὐτοὺς τὰς χειρὰς, εἰδότες nobr>παράδοξα τὰ γενόμενα ἐν αὐτοῖς, μόνον ἠκολούθουν αὐτοῖς. Αὐτοὶ δὲ μετὰ πάσης προθυμίας καὶ χαρᾶς ἐπορεύοντο ἐπὶ τὸ μαρτύριον τῆς ἀθλήσεως αὐτῶν. Ὑποστηρίζων τε αὐτοὺς ὁ ἅγιος Ἄλφιος, ἔλεγεν· Ἀδελφοὶ, οἴδαμεν τὴν διδαχὴν τοῦ πατρὸς ἡμῶν, τὸ πῶς ἡμᾶς ὑπεμίμνησκεν, ὅτ᾽ ἂν ἡμᾶς παρέδωκε τῷ ἁγίῳ καὶ πνευματικῷ ἡμῶν πατρὶ Ὠνησίμῳ, λέγων· Βλέπετε, τέκνα μου, ὡς ἐν τῷδε τῷ βίῳ οὐκ ἐχωρίσθητε, μηδὲ ἐνώπιον τοῦ δικαίου κριτοῦ ἐν τῇ τῶν δικαίων πρὸς αὐτὸν παῤῥησίᾳ. Μὴ οὖν χωρισθῶμεν, ἀδελφοὶ, ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν· μὴ θροήσωσιν ἡμᾶς αἱ τῶν τυράννων ἀπειλαὶ, μηδὲ τῶν βασάνων αὐτοῦ αἱ ἐπίνοιαι· αὐτὸς γὰρ ὁ Κύριος ἡμῶν ἐκ τοῦ παναληθοῦς αὐτοῦ στόματος ἔφησεν ἐν εὐαγγελίοισ· Μὴ φοβηθῆτε ἀπὸ τῶν ἀποκτεινόντων τὰ σώματα ὑμῶν, [Post noctē Catane actam] τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι· φοβήθητε δὲ μᾶλλον τὸν δυνάμενον καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα ἀπολέσαι ἐν ἡμέρᾳ γεέννης· αὐτὸν οὖν φοβηθῶμεν ἀδελφοὶ, γινώσκοντες ὅτι ἀψευδὴς ὁ ἐπαγγειλάμενος· ταῦτα μὲν καὶ ἀλλα πολλὰ ὁ ἅγιος Ἄλφιος διελέγετο τοῖς δυσὶ ἀδελφοῖς αὐτοῦ, περιπατούντων αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ. Καταπτήσαντες οὖν ἐν τῇ Κατανέων πόλει ἐβλήθησαν nobr>ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν εἰς τὴν φυλακήν· πᾶσαν δὲ τὴν νύκτα ἄϋπνοι διετέλουν οἱ Ἅγιοι, ἕως ὄρθρου προσευχόμενοι τῷ Θεῷ, ὅπως δώσει αὐτοῖς ὑπομονὴν, καὶ νικήσωσι τὰς τοῦ τυράννου κακοτέχνους μηχανάς. Προΐας δὲ γενομένης, ἐξήγαγον αὐτοὺς ἐκ τῆς φυλακῆς· καὶ δύσαντες αὐτοὺς, ἤλαυνον πορευόμενοι ἐπὶ τὴν τῶν Λεοντίνων Μεσόπολιν.

[15] Καταλαβόντων δὲ αὐτῶν ἐν τῷ ποταμῷ τῷ λεγομένῳ d Σημίθῳ, ἰδοὺ ὁ ποταμὸς πλημμυρίζων καὶ κυμαινόμενος ἦν σφόδρα, ὥστε μὴ δύνασθαι αὐτῶν τινα διαπεράσαι· καὶ τινες τῶν στρατιωτῶν ἠνάγκαζον εἰσελθεῖν τοὺς Ἁγίους ἐν τῷ ποταμῷ, καὶ διαπεράσαι. Οἱ δὲ Ἅγιοι ἔλεγον, [Symæthū fluvium] Ἄθλιοι καὶ ταλαίπωροι, οὐχ ὁρᾶτε ὅτι ὁ ποταμὸς πλημμυρίζων κατέρχεται; καὶ πῶς ἡμᾶς ἀναγκάζετε τοῦ εἰσελθεῖν, βουλόμενοι ἡμᾶς ἐν τοῖς ὕδασιν ἀπολέσαι; ἢ πάντως ὁ Κύριος ὑμῶν ὁ Τέρτυλλος οὕτως ὑμῖν περὶ ἡμῶν διετάξατο; Οἱ δὲ στρατιῶται τὸν ἀριθμὸν η᾽ ἐβίαζον τοὺς Ἁγίους, καὶ ἔτυπτον αὐτῶν τὰς κεφαλὰς μετὰ τῶν κόντων καὶ δοράτῶν αὐτῶν, καὶ τοῦτο δεδεμένους αὐτούς ἐβίαζον εἰσελθεῖν. [suadente diabolo coguntur ingredi] Μετασχηματισθεὶς δὲ ὁ διάβολος, εἰς ἄνθρωπον ὥσπερ ξένον ἑαυτόν τινα ποιῶν ὁδοιπόρον, ἔκραξεν εἰς τὸ ἐκεῖσε μέρος, λέγων πρὸς τοὺς στρατιώτας· Χαλάσατε τὰ παιδάρια πρῶτον ὡς ἦν πεζεύοντα, καὶ εὐκόλως τὸν ποταμὸν διαπεράσωσι· κᾀγὼ γὰρ πρὸ μιᾶς ὥρας ὑμῶν nobr>αὐτὸν διεπέρασα. Τοῦτο δὲ ἐνόμιζεν ὁ δείλαιος διάβολος ἐπ᾽ ἀγνοεῖν αὐτὸν τοὺς Ἁγίους. Οἱ δὲ ἅγιοι καὶ πανεύφημοι τοῦ Χριστοῦ Μάρτυρες, ἐπιγνῶτες αὐτὸν, ἐ͂ιπον αὐτῷ· Ὦ πανάθλιε καὶ ψυχοφθόρε διάβολε, ἡμᾶς μὲν βουλόμενος ἐν τοῖς ὕδασιν ἀπολέσαι, ταῦτα τοῖς στρατιώταις διαλέλεξαι περὶ ἡμῶν. Ἡμεῖς μὲν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰσελθόντες ἐν τῷ ποταμῷ διελευσόμεθα ἐν ἰσχύἳ αὐτοῦ· σὲ δὲ καὶ τὴν σύνεργόν σου δύναμιν κολάσει εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, ὄ που ὁ σκώληξ ὁ ἀκοίμητος, καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται καθὼς αἱ τῶν ἁγίων πατέρων καὶ ἱερέων εὐχαὶ περιέχουσι. Ταῦτα δὲ αὐτῶν εἰπόντων, ἀφανὴς ἐγένετο ὁ διάβολος· οἱ δὲ ἄθλιοι ἐκεῖνοι ὀκτὼ στρατιῶται ῦπερίσχυσαν καὶ ἐχάλασαν τοὺς Ἁγίους ἐν τῶ ποταμῷ δεδεμένους. Αὐτοὶ δὲ οἱ Ἅγιοι ἐν αὐτῇ τῃ ὥρᾳ ἐ͂ιπον· Μὴ ἐν ποταμῳ ὀργισθεὶς, Κύριε, ἐν ποταμοῖς ὁ θυμός σου γενέσθω ἐφ᾽ ἡμῖν, [& incolumes transeunt demersis impellentibus.] μηδὲ καταποντισάτω ἡμᾶς καταιγὶς ὕδατος, μηδὲ καταπιέτω ἡμᾶς βυθός· ἀλλ᾽ ὡς τὸν ἅγιον καὶ μακάριον Πέτρον ἐκ τῆς θαλάσσης ἔσωσας, οὕτω καὶ τοὺς σοὺς δούλους ἐκ τῶν βαθέων τῶν ὑδάτων τούτων διάσωσον. Ταῦτα αὐτῶν προσευξαμένων, ἔστη βραχύ τι ἡ αὔρα καὶ ἡ πλημμύρα τοῦ ποταμοῦ, nobr>καὶ διεπέρασαν οἱ ἅγιοι τρεῖς παῖδες, μηδὲ ἕως τῶν ἁγίων γονάτων αὐτῶν φθάσαι τὸ ὕδωρ. Ἰδόντες δὲ οἱ ὀκτὼ στρατιῶται, οἱ χαλάσαντες τοὺς Ἁγίους, ὅτι διεπέρασαν, δρομαίως εἰσῆλθον ἐν τῷ ποταμῷ, καὶ κατῆλθε τὸ πλῆθος τῶν ὑδάτων, καὶ ἐβύθησεν αὐτοὺς, καὶ οὐκ ἐφάνησαν μέχρι τῆς σήμερον· μετὰ οὖν τέσσαρας ἡμέρας, διεπέρασαν οἱ λοιποὶ στρατιῶται, καὶ ἔλαυνον αὐτούς.

[16] Εἴτα καταλαβόντες ἐν τῇ Λεοντίνων Μεσοπόλει, ἰδοὺ ἐν τῇ ὁδῷ; ἐν ᾗ ἤμελλον διέρχεσθαι οἱ Ἅγιοι, καί τις δαιμονιζόμενος Ἰουδαῖος ὑπάρχων, [Iudæum energumenum,] ἐκυλίετο ἀφρίζων καὶ κράζων· ἐν αὐτῷ γὰρ τῷ τόπῳ ὑπῆρχον σπήλαια, ἐν αὐτοῖς δὲ κατῴκει δαίμων· καὶ πᾶς ὅστις ἐπλησίαζεν τῷ σπηλαίῳ, ἐραπίζετο ὑπὸ τοῦ δαίμονος. Πρὸς αὐτὸν οὖν ὁ δαίμων εἰσελθὼν, ἐτιμώρει αὐτὸν δεινῶς, μὴ δύναμενος ἀπὸ τῆς γῆς ἀναστῆναι, ἀλλὰ κυλιόμενος ἤφριζεν. Πολλῶν δὲ προσελθόντων τοῦ κρατῆσαι τὸν παῖδα, οὐκ ἴσχυον αὐτὸν κρατῆσαι· ὁ γὰρ δαίμων οὐκ ἔα αὐτὸν ἀναστῆναι ἀπὸ τῆς γῆς. Πλησίον δὲ γενόμενοι οἱ Ἅγιοι τοῦ παιδὸς, καὶ ἰδόντες τοὺς γονεῖς αὐτοῦ ἀδημονοῦντας ἐπ᾽ αὐτῷ, ἐπυνθάνοντο παρ᾽ αὐτῶν τί ἄν εἴη τοῦ παιδὸς αἰτία· οἱ δὲ γονεῖς αὐτοῦ διηγήσαντο τοῖς ἁγίοις τὸ συμβὰν τῷ παιδαρίῳ. Εἶπεν οὖν ἑις ἐκ τῶν στρατιωτῶν, Μερκούριος λεγόμενος· Οὐ δύνασθε nobr>οὖν νῦν ὑμεῖς διὰ προσευχῆς παρακαλέσαι τὸν Θεὸν ὑμῶν, καὶ ἰάσασθαι τὸν παῖδα ἀπὲ τοῦ δαίμονος; Ἐγὼ γὰρ μέγα ἡγησάμην τὸ εἰς ἡμᾶς γενόμενον θαῦμα, τὸ πῶς ὁ κλοιὸς ἀφῃρήθη ἐκ τοῦ τραχήλου ὑμῶν, καὶ ἐκαθαρήσθησαν καὶ ἀνέτειλαν αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς ὑμῶν, καὶ εὑρέθητε ὡς μηδὲν παθόντες ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Τερτύλλου. [spondentibus parentibus fidem Christi amplecti,] Οἱ δὲ Ἅγιοι οὐδὲν αὐτῷ ἀπεκρίθησαν. Ἀκούσαντες οὖν οἱ γονεῖς τοῦ παιδαρίου τὸν λόγον τοῦ στρατιώτου λέγοντος πρὸς τοὺς Ἁγίους, δρομαίως ἔδραμον ἐν τῇ ὁδῷ, πίπτοντες ἐπὶ πρόσωπον αὐτῶν, κλαίοντες πικρῶς, καὶ παρακαλοῦντες τοὺς Ἁγίους, ἵνα ἐπισκέψωνται αὐτῶν τὸν υἱόν. Οἱ δὲ Ἅγιοι ἀποκριθέντες ἐ͂ιπον· Ποίαν θρησκείαν σέβεσθε; Οἱ δὲ ἐ͂ιπον αὐτοῖς· Ἰουδαῖοι τυγχάνομεν, κύριοι ἡμῶν. Οἱ δὲ, ἐ͂ιπον τῷ Ἰουδαίῳ, τῷ πατρὶ τοῦ παιδαρίου· Ἐὰν ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἰάσηται τὸν υἱόν σου, πιστεύεις εἰς αὐτὸν; Ὁ δὲ Ἰουδαῖος περισσῶς ἔκραζεν· Ναὶ, κύριοί μου, πιστεύω, μόνον σωθήτω τὸ παιδάριόν μου, ὅτι σήμερον τριάκοντα ἡμέραι εἰσὶ, καὶ οὐκ ἀνέστη ἀπὸ τῆς γῆς, οὐδὲ ἄρτον βεβρώκει, οὐδὲ ὕδωρ ἔπιεν, ἀλλ᾽ ὡς αὐτὸν ὁρᾶτε, οὕτω σκυλίεται ἀφρίζων καὶ ἀδημονῶν· καὶ πολλοὶ γενόμενοι ἐπὶ τοῦ κρατῆσαι αὐτὸν, ἵνα κᾂν ἐν οἴκῳ ἢ ἐν σπηλαίῳ βάλωμεν αὐτὸν, καὶ οὐδαμῶς ἰσχύσαμεν κυριεῦσαι αὐτοῦ· ἀλλ᾽ ὡς ὑπόπτερον πετόμενος αἴρεται ἐκ nobr>τῶν χειρῶν τῶν βασταζόντων αὐτὸν, καὶ ἀποκρούεταἰ ἐν τῇ γῇ. Οἱ δὲ στρατιῶται ἐ͂ιπον πρὸς ἑαυτοὐς· Ἀνασχόμεθα ὀλίγον τῶν παίδων, καὶ ἴδωμεν εἰ δυνατός ἐστιν ὁ Θεὸς, ὃν οὗτον σέβονται, ἰάσασθαι τὸν παῖδα τοῦτον τὸν πάσχοντα. Δραμὼν δὲ Ἰουδαῖος καὶ ἡ μητὴρ αὐτοῦ καὶ οἱ ἀδελφοὶ, παρεκάλουν τοὺς στρατιώτας λέγοντες, Ἐλεήσατε ἡμᾶς, κύριοι, ἄφετε τοὺς ἁγίους τούτους παῖδας παρακαλέσαι τὸν Θεὸν αὐτῶν, ἳνα ἰαθῇ τὸ παιδάριόν μου. Παρεκάλεσαν οὖν οἱ στρατιῶται τοὺς Ἁγίους λέγοντες· Ἐπικάμφθητε τοῖς δάκρυσι τοῦ ἀνδρὸς, καὶ παρακαλέσατε τὸν Θεὸν ὑμῶν, ἵνα ἰαθῇ ὁ παῖς οὗτος ἀπὸ τῆς μάστιγος τοῦ δαίμονος.

[17] Οἱ δὲ Ἅγιοι ἐ͂ιπον· Λύσατε τὰς χεῖρας ἡμῶν. Οἱ δὲ στρατιῶται περιβλεπόμενοι εἰς ἑαυτοὺς, οὐκ ἐτόλμων λύσαι τοὺς Ἁγίους, πτωηθέντες μήπως ἀναγγελεῖ τῷ Τερτύλλῳ τις ἐκ τῶν ὄντων ἐκεῖσε ἐν τῷ τόπῳ; καὶ ἀπολέσει αὐτούς· πολλοὶ γὰρ παρεστήκεισαν, θεωροῦντες τοὺς ἁγίους καὶ τοὺς στρατιώτας πρὸς ἀλλήλους συμβουλευομένους. Ἐγένετο δὲ ὡς ἐν τῷ μεταξὺ αὐτῶν συμβουλευομένων, ἐλύθησαν αἱ χεῖρες τῶν Ἁγίων, καὶ ἀπέπεσον ἀπ᾽ αὐτῶν τὰ δεσμά. Καὶ μικρὸν ἐκ τῆς ὁδοῦ ἐκνεύσαντες nobr>ἔστησαν οἱ Ἅγιοι, καὶ κλίναντες τὰ γόνατα ἑαυτῶν ἐ͂ιπον· Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστὲ, Θεὲ ἀληθινὲ καὶ δημιουργὲ τοῦ παντὸς, οὐράνοῦ τε καὶ γῆς καὶ θαλάσσης, ἐπίβλεψον ἐπὶ τὴν προσευχὴν τῶν δούλων σου, καὶ ἴασαι τὸν παῖδα τοῦτον, τὸν κακῶς ὑπὸ τοῦ ἀρχεκάκου διαβόλου πάσχοντα· ὅπως ἂν καὶ ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ, ἐν ᾧ ἐκέλευσε τὸ σὸν θέλημα ἀγαγεῖν τοὺς σοὺς δούλους, [oratione facta liberant,] δειχθῇ ἡ σὴ φοβερὰ καὶ κραταιὰ δύναμις· σὺ γὰρ ἐ͂ιπας, Δέσποτα, διὰ τοῦ προφήτου, Ὅτι οὐ βούλομαι τὸν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ὡς τὸ ἐπιστρέφειν αὐτὸν ἀπὸ τῆς ὁδοῦ αὐτοῦ τῆς πονηρᾶς, καὶ ζῇν αὐτόν. Καὶ νῦν, Κύριε, ἵλεως γενοῦ τοῖς δεομένοις σε, ἵνα σωθῇ ἡ ψυχὴ τοῦ προσπίπτοντος καὶ ὑποσχομένου πιστεύειν εἰς τὸ πανάγιον ὄνομά σου. Ταῦτα δὲ αὐτῶν εἰπόντων, ἀναστάντες οἱ ἅγιοι παῖδες, καὶ κατασφραγίσαντες ἑαυτοὺς, πλησίον τε γενόμενοι τοῦ δαιμονιζομένου, λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ ἅγιος Ἄλφιος· Ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δαῖμον ἀκάθαρτε, ἔξελθε ἀπὸ τοῦ πλάσματος τοῦ Θεοῦ. Καὶ αὐτῇ τῇ ὥρᾳ σπαράξαν αὐτὸ τὸ πνεῦμα· καὶ προσκροῦσαν αὐτὸν παρὰ τοὺς πόδας τῶν Ἁγίων, ἔφυγεν ἀπὸ προσώπου αὐτῶν κράζων ὁ δαίμων καὶ λέγων· Πόθεν ἥκασιν ᾧδε οἱ νέοι οὗτοι; δέμιοι παραγενόμενοι ἐμὲ ἐκ τῶν ἐμῶν ἐφυγάδευσαν; nobr>ποιήσω οὖν Τέρτυλλον, τὸν ἐνταῦθα αὐτοὺς ἀποστείλαντα, ὑπὸ θηρίων ἀγρίων βρωθῆναι, καὶ κακῶς τὸ πνεῦμα αὐτοῦ ἡμῖν παραδοῦναι. Ἤκουον δὲ πάντες οἱ ὄντες ἐν τῷ τόπῳ τῆς φονῆς τοῦ δαίμονος ταῦτα λέγοντος· ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ Μεσοπόλει πολλοὶ ἤκουον τοῦ δαίμονος κράζοντος. Ἐγένετο δὲ θόρυβος πολὺς ἐν τῇ Μεσοπόλει, λέγοντες οἱ ἄνθρωποι καὶ διαλογιζόμενοι, Τίς ἂν ᾖ ἡ φωνὴ ἡ δοθεῖσα ἐκ τοῦ ἀέρος· καὶ ἐγένετο ἐκεῖσε φόβος μέγας διὰ τὴν φωνήν. Ἐξελθόντος δὲ τοῦ δαίμονος ἐκ τοῦ παιδαρίου, ἔμεινε κείμενος ὡς νεκρὸς ἐν τῇ γῇ. Προσελθόντες οὖν οἱ Ἅγιοι καὶ κρατήσαντες τῆς χειρὸς, [& parentibus reddunt.] ἤγειραν αὐτὸν, καὶ ἔστη ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτῶν· καὶ προσκαλεσάμενοι οἱ Ἅγιοι τὸν πατέρα τοῦ παιδὸς καὶ τὴν μητέρα, παρέδωκαν αὐτὸν αὐτοῖς λέγοντες· Βλέπε ἀδελφὲ, ὡς ἐπηγγείλω, ποίησαι καὶ πίστευσαι Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ θεραπευτῇ, τῷ ἰασαμένῳ τὸν υἱόν σου· ποίησον ἐν τάχει, μήπως ἐπέλθῃ καὶ εἴς σε ἡ ἀληθινὴ φωνὴ τοῦ Κυρίου, ἡ εἰποῦσα τῷ ἐκ τῆς σῆς θρησκείας παραλυτικῷ ποτε, Ἰδοὺ ὑγιῆς γέγονας, μηκέτι ἁμάρτανε, προγνοὺς αὐτοῦ ὁ φιλάνθρωπος τὴν κακίαν. Καὶ παραδόντες τὸν παῖδα ἀφῆκαν καὶ ἤρξαντο τῆς ὁδοῦ.

[18] Ἰδόντες δὲ οἱ στρατιῶται τὸ γενόμενον θαῦμα διὰ τῶν Ἁγίων, ἐξέστησαν φόβῳ μεγάλῳ λέγοντες· Τίς σεβόμενος nobr>τοὺς θεοὐς ἡμῶν ἠδυνήθη τοιαῦτα θαύματα ποιῆσαι, οἷα οἱ Ἄγιοι οὗτοι ποιοῦσι, ἀοράτως ἐπικαλούμενοι τὸν Θεὸν αὐτῶν, καὶ εὐθέως σὺν τῇ προσευχῇ προσγίνεται καὶ ἡ αἰτησίς; Ἀδύνατόν ἐστι τοῦτο γενέσθαι παρὰ τῶν τὴν ἡμετέραν θρησκείαν ἐχόντων καὶ [παρὰ τῶν τοὺς θεοὺς] σεβομένων τι τοιοῦτο ποιῆσαι. Ὅ δὲ πατὴρ τοῦ παῖδος, καὶ ἡ μήτηρ, καὶ οἱ ἀδελφοὶ, καὶ οἱ σύνεθνοι αὐτοῦ Ἰουδαῖοι, παρεκάλουν τοὺς Ἁγίους, λέγοντες, Τί προστάττεται τοῖς δούλοις ὑμῶν; τί ποιήσωμεν, πῶς βαπτισθῶμεν; ἀπέδρασαν γὰρ ἔνθεν καὶ οἱ Ἐπισκοποὶ, καὶ οἱ Πρεσβύτεροι τῶν Χριστιανῶν, ἐάσαντες τὴν ἐκκλησίαν αὐτῶν, ἐν ᾧ βαπτἰζονται, διὰ τὸν φόβον Τερτύλλου τοῦ Ἄρχοντος· πολλοὺς γὰρ ἀπώλεσε Χριστιανοὺς ἐνταῦθα, καὶ ἐν παντὶ τόπῳ τῆς Σικελίας διὰ τὴν πίστιν τῶν ματαίων εἰδώλων. Λέγουσιν αὐτοῖς οἱ Ἅγιοι· Ἰδοὺ κεκρυμμένοι εἰσὶν ἐν τοῖς ὄρεσι· καὶ σφραγισθῆτε ὑπό τινος τῶν Ἱερέων, ὁμολογοῦντες ἐν ᾧ συνετάγητε τῷ σωτῆρι ἡμῶν Χριστῷ, τῷ τὸν υἱὸν ὑμῶν ἰασαμένῳ. Τὸ δὲ παιδάριον οὐδαμῶς ἠνέσχετο μετὰ τῶν γονέων ἀπελθεῖν, ἀλλ᾽ ἔλεγε τοῖς Ἁγίοις Μεθ᾽ ὑμῶν ἔσται ἡ ψυχή μου, [Convertuntur 20 milites,] καὶ θανεῖν μεθ᾽ ὑμῶν ἑτοίμως ἔχω. Ἀποκριθέντες δὲ οἱ Ἅγιοι· ἐ͂ιπον τῷ παιδαρίῳ· nobr>Ἄπελθε καὶ σπούδασαι πληρῶσαι τὸ ἐπάγγελμα, ὃ ἐπηγγείλω τῷ Χριστῷ· καὶ ὅτε αὐτὸς εὐδοκήσει, θεωρεῖ ἡμᾶς πάλιν. Πεισθεὶς δὲ τοῖς λόγοις αὐτῶν, ἀπίει μετὰ τῶν γονέων αὐτοῦ, χαίρων καὶ δοξάζων τὸν Θεὸν, ὥστε πάντας θαυμάζειν τοὺς Ἰουδαίους τοὺς ὄντας ἐκεῖσε· τοῦτο πρῶτον θαύμα ἐγένετο διὰ τῶν Ἀγίων, πρὶν εἰσελθεῖν αὐτοὺς ἐν τῇ Μεσοπόλει. Τινὲς δὲ τῶν στρατιωτῶν, τὸν ἀριθμὸν εἴκοσι, ἐ͂ιπον τοῖς λοιποῖς· Δήσατε ἡμᾶς μετὰ τῶν Ἁγίων τούτων· ὁμολογοῦμεν οὖν σὺν αὐτοῖς, καὶ λέγομεν, Χριστιανοί ἐσμεν, πιστεύομεν εἰς τὸν Θεὸν ὃν οὗτοι καταγγέλλουσιν. Οἱ δὲ ἐκ τῶν ἵππων καταβάντες, ῥίψαντες τὰ ὅπλα αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ, συνεμήγησαν. Οἱ δὲ στρατιῶται προσεγγύσαι αὐτοῖς ἐφοβήθησαν, διότι φόβῳ μεγάλῳ συνέπεσον σφόδρα, ἰδόντες ὃ ἐποίησαν οἱ συστρατιῶται αὐτῶν. Εἰσελθόντων δὲ αὐτῶν ἐν τῇ Μεσοπόλει Λεοντίνων, [& cum Sanctis includuntur carceri Leontino.] ἐξῆλθεν ἅπαν τὸ πλῆθος τῆς πόλέως θεωρῆσαι τοὺς ἁγίους· ἀκουστὸν γὰρ ἐγένετο ἐν ὅλῳ τῷ τόπῳ ἐκείνῳ, ὅτι δέσμιοί τινες εἰσερχόμενοι ἐν τῇ πόλει, ἐθεράπευσαν τὸν παῖδα τοῦ Ἑβραίου τὸν δαιμονιζόμενον· τούτους γὰρ ἀπέστειλε Τέρτυλλος δεσμίους τοῦ ἀπολέσαι αὐτούς· καθὼς καὶ τοὺς λοιποὺς Χριστιανούς. Εἰσαγαγόντες οὖν τοὺς Ἁγίους ἐν τῳ πραιτωρίῳ Τερτύλλου, παρέδωκαν nobr>αὐτοὺς τῷ Ἀλεξάνδρῳ τῷ συμβούλῳ Τερτύλλου· αὐτὸς δὲ ὁ Ἀλέξανδρος παραδοὺς αὐτοὺς στρατιώταις, ἀπήγαγον ἐν τῇ φυλακῇ, καὶ ἠσφαλίσαντο ἐν τῷ ξύλῳ· σὺν αὐτοῖς δὲ καὶ τοὺς εἴκοσι στρατιώτας ἀπήγαγον ἐν τῇ φυλακῇ, ψάλλοντας καὶ προσευχομένους διὰ παντὸς τῷ Θεῷ, ὃπως ἀξιωθῶσι τυχεῖν τῆς κλήσεως τῶν Ἁγίων τῶν ὑπὲρ Χριστοῦ τελειωθέντων· καὶ ὑπεστήριζον τοὺς στρατιώτας οἱ Ἅγιοι τοὺς σὺν αὐτοῖς συνεισελθόντας ἐν τῇ φυλακῇ, Μὴ φοβηθῶμεν, ἀδελφοὶ, τὸν φόβον τοῦ παρανόμου Τερτύλλου, μηδὲ δειλιάσωμεν αὐτοῦ τὰς ἀπείλας, ἀλλ᾽ ἐνδυσώμεθα τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν ἐνισχύοντα πάντας τοὺς εἰς αὐτὸν πεποιθότας. Ἐχρόνισε δὲ ὁ ἀσεβὴς Τέρτυλλος ἐν τοῖς μέρεσιν ἐκείνοις· διῆλθε γὰρ ἕως τῆς Μεσινῶν πόλεως καὶ Μίλλων e, ἀναζητῶν τοὺς εἰς τὸν Χριστὸν πεπιστευκότας, καὶ δειναῖς τιμωρίαις καθυποβάλλων, καὶ ξύφει παραδιδῶν.

CAP. IV

[19] Γυνὴ δὲ τις ἦν ἐν τῇ τῶν Λεοντίνων Μεσοπόλει, ὄνομα δὲ αὐτῇ Θέκλα, πάνυ πλουσία ὑπάρχουσα, [Thecla ab Alexandro teste oculato, de energumeno liberato audiens,] φοβουμένη δὲ τὸν Θεὸν ἐκ παιδόθεν αὐτῆς· ἥ τις ἦν ἀσθενὴς παραλελυμένη πρὸ ἐτῶν στ᾽. Ἀκούσασα δὲ περὶ τῶν ἁγίων Μαρτύρων, ὅτι ἰάσατο ὁ Θεὸς δι᾽ αὐτῶν τὸν τοῦ Ἑβραίου παῖδα, προσκαλεσαμένη Ἀλέξανδρόν τινα τὸν τοῦ Τερτύλλου σύμβουλον, καὶ τὴν ἀρχὴν ἐπέχοντα αντ᾽ αὐτοῦ τῆς Μεσοπόλεως nobr>(καὶ τοὺς εὑρισκομένους Χριστιανοὺς αὐτὸς ἦν δεσμεύων, καὶ παρατηρῶν ἐν τῇ φυλακῇ) λέγει αὐτῷ ἡ γυνή· Ἄκουσόν μου, τέκνον Ἀλέξανδρε· λάβε παρ᾽ ἐμοῦ χρήματα ὅσα ἂν βούλῃ, καὶ μόνον ἐπάκουσόν μου, καὶ ἀπόστειλόν μοι τῇ νυκτὶ τοὺς παῖδας τοὺς ξένους τοὺς ὄντας ἐν τῇ φυλακῇ, οὓς ἐνταῦθα ἀπέστειλε Τέρτυλλος δεσμίους· ἀκήκοα γὰρ περὶ αὐτῶν, ὅτι διὰ τῆς προσευχῆς αὐτῶν καὶ τῆς δυνάμεως τοῦ Θεοῦ αὐτῶν, ἀπηλάσθη ὁ δαίμων ἐκ τοῦ παιδαρίου τοῦ Ἑβραίου· κᾀγὼ τοῦτο ἀκούσασα, μέγα καὶ παράδοξον ἡγοῦμαι τὸ μυστήριον, ἐὰν οὕτω γέγονεν. Ὁ δὲ Ἀλέξανδρος ἀποκριθεὶς, ἐ͂ιπεν αὐτῇ· Ναὶ, κυρία μου, οὕτω γέγονε· κᾀγὼ οὕτως ἐπληροφορήθην, καὶ ἄλλοι σὺν ἐμοὶ πλείονες. Ἀκούσαντες γὰρ τοῦτο, καὶ ἡμεῖς ἐξήλθομεν ἕως τοῦ τόπου, καὶ πλησίον γενόμενοι, ἐκρύψαμεν ἑαυτοὺς φοβούμενοι μήπως σκανδαλίσωμεν αὐτοὺς, καὶ ἐκφοβήσαντες ἐάσωσι τὸν παῖδα, καὶ ἐκστήσωσι f ἐκ τῆς προσευχῆς αὐτῶν· ἡμῶν δὲ μὴ φανέντων, ἔῤῥιψαν ἑαυτοὺς τὰ παιδάρια ἐπί πρόσωπον ἑαυτῶν ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ μετὰ ὀλίγον ἀναστάντες ἀπὸ τοῦ ἐδάφους, ἐπετίμησαν τῷ δαίμονι, ὡς ἐξουσίαν πολλὴν ἔχοντες κατ᾽ αὐτοῦ, λέγοντες· Δαῖμον ἀκάθαρτε ἔξελθε ἀπὸ τοῦ πλάσματος τοῦ Θεοῦ· nobr>Εὐθέως δὲ καὶ παραχρῆμα προσκρούσας τὸν παῖδα ὁ Δαίμων παρὰ τοὺς πόδας αὐτῶν, ἐξῆλθεν ἐξ τοῦ παιδαρίου, κράζων καὶ λέγων· Οὐαί! μοι τίνες εἰσιν οὗτοι οἱ ξένην ἔχοντες θέαν, ὅτι ἐκ τῶν ἐμῶν με ἀπελαύνουσιν. Τῆς δὲ φωνῆς ταύτης πᾶσα ἡ πόλις ἡμῶν ἀκηκόει· ἐναπειλήσας δὲ Τερτύλλῳ, ὡς ἔλεγε θηριόβρωτον αὐτὸν μέλλων ποιεῖν. Κᾀγὼ, κυρία μου, ἐκ τότε καὶ ἕως τοῦ νῦν τύπτει ὁ ἐν ἐμοὶ λογισμὸς ἐν ἑαυτῷ στοχαζόμενος, μήπως ἀληθῶς δύναμιν ἔχοντα τὰ παιδάρια τοῦτο πεποίηκαν. Εἶτα λέγει τῇ γυναικὶ ὁ Ἀλέκανδρος g, νομίζω κυρία μου, ὅτι οὐκ ἔστιν ἄλλος Θεὸς δύναμιν ἔχων, πλὴν οἱ θεοὶ οὓς σεβόμεθα.

[20] Λέγει αὐτῷ ἡ γυνή· Ὦ Ἀλέξανδρε, εἰς κενὸν κοπιᾷς σεβόμενος εἴδωλα μάταια, [exponit ei fidem de Deo] λίθοις ἀφώνοις λατρεύων· Θεὸς γάρ ἐστιν ἐν οὐρανῷ, ὅστις ἐποίησεν αὐτὸν, καὶ τὴν γῆν ἐθεμελίωσεν ἐπὶ ὑδάτων, καὶ τὴν θάλασσαν ὥρισε, καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς, αὐτὸς ἡμῖν πνοὴν ἔδωκε καὶ ζωὴν, καὶ αὐτεξούσιον ἔθετο τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἔπλασεν ἐπὶ τῆς γῆς· δι᾽ αὐτοῦ γὰρ βασιλεῖς βασιλεύουσιν, καὶ δυνασταὶ κρατοῦσι γῆς, ὡς γέγραπται. Εἶτα μεταταῦτα θάνατος, καὶ μετὰ θάνατον ὥρισεν ἡμέραν κρίσεως, καὶ ἀνάστασιν νεκρῶν, καὶ παράστασιν παντὸς γένους ἀνθρώπων nobr>ἀπὸ Ἀδὰμ, ἕως τῆς τοῦ ἐσχάτου ἀνθρώπου πνοῆς, τῷ βήματι αὐτοῦ τῷ φοβερῷ, καὶ δίκην εἰσπράττεσθαι ἕκαστον παρὰ τῶν παρ᾽ αὐτοῦ πλημμεληθέντων, καὶ ἕως ἀργοῦ λόγου καὶ ἐνθυμήσεως· καὶ τότε παραδώσει ἕκαστον εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, ἐκεῖ γάρ ἐστιν ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τὸν ὀδόντων, ἐκεῖσε οὖν κολασθήσονται πάντες οἱ προσκυνοῦντες τοῖς θεοῖς ὑμῶν. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Ἀλέξανδρος, συνέπεσε τῇ καρδίᾳ, καὶ σφόδρα ἠγαθύνθη ἐκ τῶν τῆς γυναικὸς λόγων· ἦν γὰρ ἐγγύζων αὐτῇ κατὰ σάρκα ὁ Ἀλέξανδρος· ἡ γὰρ μητὴρ αὐτοῦ, [tamquam ejus consobrina,] ἡ μακαρία Νεοφύτη, ἀδελφὴ κατὰ σάρκα ὑπῆρχε τῆς ἁγίας καὶ μακαρίας Ἰσιδώρας τῆς μητρὸς Θέκλας· αἵ τινες δύο αἱ ἀδελφαὶ πολλοὺς ἀγῶνας ἐνεδείξαντο, καὶ βασανιστήρια ὑπέμειναν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ· αἵ τινες διὰ πολλῶν καὶ κακοτέχνων στρεβλώσεων τοῦ ζῇν ὑπεξῆλθον, ὑπὸ τοῦ ἀλητηρίου καὶ παρανόμου Ἀρμάτου, τοῦ πρὸ Τερτύλλου τῆς Μεσοπόλεως διέποντος ἀρχήν· αἵ τινες τελειωθεῖσαι, θάπτονται ἐν τῷ ἰδίῳ αὐτῶν προαστίῳ Ἀντζιανῷ. Καὶ μετὰ ταῦτα λέγει ὁ Ἀλέξανδρος τῆ γυναικί· Πῶς ἀποστείλω πρός σε τὰ παιδάρια, μήπως καὶ ἀποδράσουσιν, καὶ ἀκούσεται Τέρτυλλος, καὶ ἀφελῇ τὴν κεφαλὴν μου ἀπ᾽ ἐμοῦ. Ἡ δὲ διεβεβαιώσατο αὐτὸν περὶ τούτου, λέγουσα· Ἐὰν ἐκδράσωσιν nobr>οἱ παῖδες, ἡ ψυχή μου ἀντὶ τῆς ψυχῆς αὐτῶν δοθήσεται εἰς θάνατον. Ἢ οὐκ ἤκουσάς ποτε, Ἀλέξανδρε, περὶ τῶν τεκόντων ἡμᾶς, ὁπόσας βασάνους ὑπέμειναν παρὰ τοῦ ἀσεβεστάτου Ἀρμάτου, καὶ οὐδέκοτε ἠδυνήθησαν ἀποδράσαι, ἕως οὗ τοῦ ποθουμένου αὐταῖς ἔτυχον μαρτυρίου; καὶ οὗτοι τέκνον Ἀλέξανδρε, προθύμως ἐκδέχονται παθεῖν ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ· λαβὼν δὲ τὰ χρήματα παρ᾽ αὐτῆς ὁ Ἀλέξανδρος, [ac data ei pecunia,] ὑπέσχετο αὐτῇ λέγων, ὅτι τῇ νυκτὶ ἀπόστειλον ἐκ τῶν παιδαρίων σου δύο τινὰς πιστοὺς, καὶ ἐνεγκάτωσαν αὐτοὺς εἰς τὸν οἶκόν σου, καὶ εἴ τι βούλῃ λάλησαι μετ· αὐτῶν, καὶ πάλιν ἀπέωθεν ἀπόστειλόν μοι αὐτοὺς ἐν τῇ φυλακῇ, ὅπως ἐκεῖσε αὐτοὺς εὕροι ὁ Τέρτυλλος. Λέγει αὐτῷ ἡ γυνή· Ναὶ πάντως, μόνον παρακαλῷ, ἀπόστειλόν μοι αὐτούς.

[21] Προσκαλεσαμένη δὲ ἡ γυνὴ ὃν ἐ͂ιχε παῖδα πιστὸν ὀνόματι Σωφρόνιον, ὃν ἐ͂ιχεν ἐπὶ τοῦ οἴκου αὐτῆς, καὶ ἔτερον λεγόμενον Νίκονα, λέγει αὐτοῖς, Ἐὰν σκοτάσῃ, ἀπέλθετε ἐν τῇ φυλακῇ τῇ μεγάλῃ, ἔνθα οἱ Χριστιανοὶ καταδικάζονται, καὶ εἴπατε τῷ. Ἀλεξάνδρῳ τῷ τοῦ Τερτύλλου συμβούλῳ, τάδε παρεκάλεσεν ἡ κυρία ἡμῶν, Ἀπόστειλόν μοι τὰ τρία παιδάρια, τὰ ὄντα ἐν τῇ φυλακῇ nobr>τὰ ξενὰ, καθώς μοι καὶ αὐτὸς ὑπέσχου. Οἱ δὲ παῖδες τῆς Θέκλας ἀπελθόντες ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Ἀλεξάνδρου, ἐ͂ιπον αὐτῷ καθὼς ἐκελεύσθησαν παρὰ τῆς κυρίας αὐτῶν. Ὁ δὲ Ἀλέξανδρος κατελθὼν λέγει τοῖς Ἁγίοις· Ἀπέλθετε μετὰ τῶν παιδαρίων τούτων ἐν τῷ οἴκῳ τῆς κυρίας αὐτῶν, ὅτι χρείαν ὑμῶν ποιεῖται, [excipit ad se missos tres Martyres,] καὶ πάλιν εἰς τὸ τάχιον πρὸς ἡμᾶς ἐπανελεύσασθε. Οἱ δὲ ἐ͂ιπον· Γέγονεν ὡς ἐπέταξας, δέσποτα. Ἐξελθόντες δὲ οἱ ἅγιοι παῖδες ἅμα τῶν παιδαρίων τῆς Θέκλας εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς, καὶ εἰσελθόντες εὗρον αὐτὴν κατακειμένην, ὅλην παραλελυμένην, μὴ δυναμενην ὅλως μηδὲ χεῖρα αὐτῆς ἐπὶ στόμα ἐπαγαγεῖν. Ἰδοῦσα δὲ τοὺς ἁγίους τρεῖς παῖδας ἐκείνους, ἐθαύμασεν εἰς τὴν περικαλλῆ αὐτῆς θέαν (ἦσαν γὰρ ὡς ἀληθῶς οἱ Ἅγιοι ὡραῖοι τῷ προσώπῳ σφόδρα) καὶ λέγει ἡ γυνὴ μετὰ δακρύων· Ἀληθῶς τοῦ Χριστοῦ ἐστε Μάρτυρες Ἅγιοι· μακάριός ἐστιν ὁ ὑμῶν τῷ τρόπῳ ἀκολουθῶν· μακάριος ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ γεννήσας καὶ παιδεύσας, ὁ δι᾽ ὑμῶν ἔχων ἐμβατεῦσαι εἰς τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν. Εἶτα ταῦτα αὐτοῖς εἰποῦσα, λέγουσιν αὐτῇ οἱ Ἅγιοι, τί ἐστί σοι κυρία μῆτερ. Ἡ δὲ λέγει αὐτοῖς· Ἀκούσατε τέκνα μου πνευματικὰ, ἠγαπημένα ὑπὸ Κυρίου· σήμερον ἑξαετῆ χρόνον ἔχω, ὅτι ἐπάταξέ με nobr>ὁ σατανὰς, καὶ παρέλυσε· καὶ οὐ δύναμαι, καθὼς αὐτοὶ ὁρᾶτε, οὐδὲ κᾲν τὴν χεῖρά μου ἐπὶ τὸ στόμα ἐπενέγκαι, [& petit per eos curari a paralysi,] καὶ δεινῶς βασανίζομαι ὑπὸ ἄλλων στρεφομένη· καὶ παρακαλῶ ὑμᾶς, ὡς τέκνα τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας, παρακαλέσαι τὸν δεσπότην, ὅπως ἐπισκιάσει καὶ εἰς ἐμὲ ἡ χάρις τοῦ Χριστοῦ δι᾽ ὑμῶν. Λέγουσιν αὐτῇ οἱ ἅγιοι παῖδες· Κυρία μῆτερ ἡμῶν, οὐκ ἔστι τοῦτο ἡμῖν δύνασθαι ποιεῖν ἣ θεραπεύειν, ἀλλ᾽ ἣ τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ δυναμένου ἰάσασθαι καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα· ἡμεῖς γὰρ εἰ καὶ νέοι τυγχάνομεν, ἀλλ᾽ οὖν καθ᾽ ἡμᾶς ἁμαρτία πολλὴ ἐστιν ἐνώπιον αὐτοῦ. Ἀλλ᾽ ἱκετεύομεν αὐτὸν, τὸν δημιουργὸν καὶ ποιητὴν τῶν ἁπάντων Θεὸν, ἁμαρτίας νεότητος ἡμῶν καὶ ἀγνοίας μὴ μνησθῆναι, ἀλλὰ συγχωρεῖν τὰ παρ᾽ ἡμῶν ἐνώπιον αὐτοῦ πλημμεληθέντα δεινά. Καὶ ἡ γυνὴ παρεκάλει αὐτοὺς λέγουσα, Ἐλεήσατέ με, Ἅγιοι, ἐλεήσατε, ὅτι οὐχ ἡ τῶν ἐτῶν πολυγηρία εἰσακουσθήσεται ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἀλλ᾽ ἡ καθαρὰ πίστις καὶ λατρεία τῶν εἰς αὐτὸν πεπιστευκότων, καὶ ἀνενδότως δεομένων· οἱ δὲ Ἅγιοι ἐ͂ιπον αὐτῇ· Γενέσθω τὸ θέλημα Κυρίου είς σε, ὡς βούλεται, κυρία μῆτερ· ἀκηκόαμεν γὰρ παρά τινων Χριστιανῶν ἐν τῇ φυλακῇ, ἐν ᾗ ἤμεθα ἐγκεκλεισμένοι τὰ περὶ τῆς σῆς πίστεως· καὶ αἱ ἐλεημοσύναι σου πολλαὶ οὖσαι, δι᾽ αὐτῶν ὁ Χριστὸς ἐστι σκέψεταί σε.

[22] nobr>Ταῦτα δὲ αὐτῶν εἰπόντων, λέγουσιν αὐτῇ. Ἀπόστειλον ἡμᾶς, Κυρία μῆτερ, μήπως σκανδαλίσωμεν τοὺς σὺν ἡμῖν κεκλεισμένους ἀδελφοὺς ἐν τῇ φυλακῇ, [iisque permißis redire] τοὺς δὲ μέλλοντας ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ τελειωθῆναι. Λέγει αὐτοῖς ἡ γυνή· Τί δώσω ὑμῖν, ἅγιοι Μάρτυρες, διὰ τὸν κόπον ἡμῶν; Οἱ δὲ Ἃγιοι ἐ͂ιπον αὐτῇ· Τὴν ἀνυπόκριτον ἀγάπην τὴν ἐν Χριστῷ δυναμένην καί σε καὶ ἡμᾶς σῶσαι ἐκ τῶν τοῦ ἐχθροῦ ἐπιτηδευμάτων. Καὶ ταῦτα αὐτῶν εἰπόντων, παρέλαβον αὐτοὺς τὰ παιδάρια, καὶ ἀπήγαγον ἐν τῇ φυλακῇ. Καὶ εἰσελθόντες ἔστησαν προσευχόμενοι καὶ λέγοντες· Ὁ Θεὸς, ὁ μόνος ἄγιος, ὁ πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ ποιητὴς πάσης κτίσεως ὁρατῆς τε καὶ ἀοράτου, ὁ καταξιώσας τοὺς ταπεινοὺς καὶ ἀναξίους δούλους σου διὰ τὸ ὄνομα τοῦ μονογενοῦς σου υἱοῦ καὶ Θεοῦ ἡμῶν καταλείπειν τὴν πατρίδα ἡμῶν, καὶ καταντῆσαι ἐνταῦθα, οὐ γάρ ἐστι κτίσις ἀφανὴς ἐνώπιόν σου, ἀλλὰ πάντα γυμνὰ καὶ τετραχηλισμένα τοῖς ὀφθαλμοῖς σου· σοὶγάρ εἰσιν οἱ οὐρανοὶ, [ac pro ea orantibus,] καὶ σή ἐστιν ἡ γῆ οἰκουμένη καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῇ. Αὐτὸς ἐπάκουσον ἡμῶν, καὶ ἐπίσκεψαι τὴν δούλην σου, τὴν διὰ τὸ σὸν ἅγιον ὄνομα καὶ πόθον προσκαλεσαμένην ἡμᾶς· ἡμῶν γὰρ τῶν ταπεινῶν ᾔτησεν εὐχὴν τοῦ θεραπευθῆναι, μὴ εἰδυῖαν τὰ παρ᾽ ἡμῶν nobr>πραχθέντα ἁμαρτήματα. Ἀλλὰ καὶ νῦν θαῤῥοῦντες τῇ σῇ μεγάλῃ ἀγαθότητι, ἀξίωσον αὐτὴν τῆς ἰάσεως κατὰ τὸ σὸν εὐάρεστον. Καὶ ταῦτα εἰπόντες, ἤρξαντο τῆς ψαλμῳδίας, καὶ τῆς προσευχῆς ἕως ὄρθρου. Τούτων δὲ ἐξελθόντων ἐκ τοῦ οἴκου τῆς Θέκλης, ἐγένετο ὡς αὐτῇ ἐξηγήσατο, ὕπνον ἐπενεχθῆναι· καὶ ἀφυπνώσασα ὁρᾷ κατόναρ ἄνδρα τινὰ, Ἐπισκόπου σχῆμα περιβεβλημένον, φοβερὸν, πεπολιωμένον, καὶ εἰσελθόντα πρὸς αὐτὴν. Καὶ περισφραγίσας, λέγει αὐτῇ· Γυνὴ, ὁ Κύριός μου Ἰησοῦς Χριστὸς ἀπέσταλκέ με ἰάσασθαί σε, διὰ τῆς παρακλήσεως τῶν ἁγίων τριῶν παίδων, τῶν ὄντων ἐν τῇ φυλακῇ, ὡς ὁ παράνομος καὶ ἀσεβέστατος ἐνέκλεισε Τέρτυλλος. Ἡ δὲ σύντρομος γενομένη, οὐκ ἐτόλμησεν ἐπερωτῆσαι αὐτὸν, Τίς ἐ͂ι; Εὐθέως δὲ καὶ παραχρῆμα διυπνισθεῖσα, ἐ͂ιδεν ἑαυτὴν ὑγιαίνουσαν, ὡς ἦν ὅταν ὑπῆρχε νέα. Ἀναστάσα δὲ αὐτῇ τῇ ὥρᾳ, καὶ λαβοῦσα μεθ᾽ ἑαυτῆς δύο κοράσια, καὶ τοὺς δύο παῖδας αὐτῆς τοὺς πιστοὺς, ἀπίει δρομαίως ἐν τῇ φυλακῇ· δοῦσά τε χρήματα τῶν στρατιωτῶν, εἰσῆλθε πρὸς τοὺς ἁγίους καὶ πανευφήμους Μάρτυρας, καὶ δραμοῦσα ἔπεσε παρὰ τοὺς πόδας αὐτῶν, [eos revisit in carcere.] κλαίουσα καὶ λέγουσα· Εὐχαριστῷ τῷ Θεῷ δι᾽ ὑμῶν, ἅγιοι Μάρτυρες, ὅτι nobr>διὰ τῆς προσευχῆς ὑμῶν μόνης ἐπεσκέψατό με καὶ ἰάθην, ὃν ἀληθῶς σέβεσθε Χριστὸν τὸν τοῦ Θεοὺ ἀληθινὸν υἱόν. Οἱ δὲ ἐ͂ιπον αὐτῇ· Οὐχὶ, κυρία μου, καθὼς καὶ προείπομέν σοι, μᾶλλον ἡ πίστις σου καὶ αἱ ἐλεημοσύναι σου, καθὼς καὶ ἄλλῃ που γέγραπται, ἰάσαντό σε. Ἐποίησε δὲ ἐν τῇ φυλακῇ κλαίουσα καὶ καταφιλοῦσα τῶν Ἁγίων τοὺς πόδας, καὶ παρακαλοῦσα αὐτοὺς εὔχεσθαι ὑπὲρ αὐτῆς· οὐκ ἐπαύετο δὲ νυκτὸς καὶ ἡμέρας εἰσερχομένη εἰς τοὺς Ἁγίους ἐν τῇ φυλακῇ, ἕως ὃτου παραγενέσθαι τὸν Τέρτυλλον.

[23] Μετὰ δὲ τρεῖς μῆνας, παρεγένετο ὁ παράνομος κύων ἐν τῇ τῶν Λεοντίνων Μεσοπόλει· ἐπόθει γὰρ ἐκεῖσε αὐτὸν ἐ͂ιναι πάντοτε, [Adveniens Tertyllus,] διὰ τὸ τὸν τόπον ἐ͂ιναι χρήσιμον, καὶ ὕδατα ἔχειν ἱκανὰ, διὰ τὴν τοῦ στρατοπέδου αὐτοῦ ἀπόλαυσιν. Ἐδέξαντο δὲ αὐτὸν οἱ τῆς Μεσοπόλεως πάντες λαοὶ μετὰ χαρᾶς πολλῆς, ἐπευφημοῦντες αὐτόν τε καὶ τοὺς θεοὺς αὐτῶν. Ὡς δὲ εἰσῆλθεν ἐν τῷ πραιτωρίῳ ἑαυτοῦ, καὶ καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος, πάντων τῶν μεγιστάνων αὐτῷ παρισταμένων ἐν φόβῳ, προσκαλεσάμενος τὸν Ἀλέξανδρον τὸν ἑαυτοῦ σύμβουλον, λέγει αὐτῷ ἐπὶ πάντων· Κατέλαβον ἐνταῦθα οἱ παῖδες ἐκεῖνοι, οἱ βλάσφημοι, οὓς δεσμίους ἀπεστείλαμεν πρός σε, ξυρήσαντες αὐτῶν τάς κεφαλὰς, καὶ πίσσῃ καταχρίσαντες τὰ πρόσωπα αὐτῶν, καὶ κλοιὸν ἐπιθέντες ἐπὶ τοὺς τραχήλους nobr>αὐτῶν; Αέγει αὐτῷ ὁ Ἀλέξανδρος ἀπὶ πάντων, Ναὶ δέσποτα, κατέλαβον ἐνταῦθα οἱ νέοι· ἀλλ᾽ οὔτε αἱ τρίχαι τῆς κεφαλῆς αὐτῶν ἐξυρημέναι ὑπάρχουσιν, ἀλλ᾽ οὔτε τὰ πρόσωπα αὐτῶν h βεβηλάνονται ὑπὸ πίσσης, ἀλλ᾽ οὔτε πάλιν κλοιὸν εἰς τὸν τράχηλον αὐτῶν, καθὼς ὁ Κύριός μου διηγεῖται· ἀλλὰ λάμπουσι τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὡς ὁ ἥλιος· ἀλλὰ τοὐναντίον καὶ ἐκ τῶν κατεχόντων αὐτοὺς στρατιωτῶν, ἑαυτοὺς παρέδωκαν ἡμῖν λέγοντες, Ποιεῖτε ὃ βούλεσθε εἰς ἡμᾶς, [militum 20 conversione audita,] Χριστιανοί ἐσμεν καὶ ἡμεῖς καὶ οὗτοι οἱ ἅγιοι οἱ τρεῖς παῖδες, καὶ τοῖς θεοῖς ὑμῶν οὐ προσκυνοῦμεν. Ταῦτα δὲ ἀκούσας ὁ Τέρτυλλος, λέγει· Ὢ τί ποιήσω! Ἐξεκάκησε τὸ τῶν Χριστιανῶν γένος, κᾄν μύρια αὐτῶν προσενέγκῃς βασανιστήρια, οὐκ ἂν αὐτοὺς δυνηθῶσιν ἐπικάμψαι, ἀλλὰ μᾶλλον καὶ εἰς ὕβρεις τρέπονται κατὰ τῶν ἀθανάτων θεῶν καὶ κατὰ τοῦ Αὐτοκράτορος. Πάντως καὶ οὗτοι οἱ ἐπικατάρατοι τῆς γοητείας αὐτῶν μετέσχον. Ἀλλὰ, μὰ τὴν τῶν θεῶν πρόνοιαν, ποιήσω αὐτοὺς, ἵνα δἰ αὐτῶν μάθωσιν οἱ ἄνθρωποι μὴ ἀντιλέγειν δεσπόταις. Μετὰ οὖν ἡμέρας ε᾽, ἐκέλευσεν ὁ ἀσεβέστατος Τέρτυλλος ἀχθῆναι τοὺς κ᾽ στρατιώτας ἐν τῷ πραιτωρίῳ αὐτοῦ, τοὺς δὲ ἁγίους τρεῖς παῖδας ἐκέλευσεν ἀσφαλισθῆναι ἐν τῷ ξύλῳ, καὶ ἐκέλευσε πάντας συνάχθῆναι nobr>τοὺς τῆς Μεσοπόλεως Λεοντινῶν, ἵνα ἐπὶ αὐτῶν ἀνακρίνῃ τοὺς κ᾽ στρατιώτας. Συνήχθησαν δὲ πάντες εἰς τὸ πραιτώριον Τερτύλλου, ἐφοβοῦντο γὰρ αὐτὸν σφόδρα, ἦσαν δὲ καὶ τῇ τῶν εἰδώλων ἀπατούμενοι πλάνῃ. Πάντων οὖν συναθροισθέντων, ἐκάθισεν ὁ Τέρτυλλος ἐπὶ βήματος ὑψηλοῦ, καὶ ἐλθόντες οἱ στρατιῶται ἔστησαν ἐνώπιον αὐτοῦ, καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Τέρτυλλος· Τίς ὑμᾶς ἐνέκλεισεν ἐν τῇ φυλακῇ; Οὐχὶ ἐμοὶ ὑπηρέται κατὰ τῶν βλασφημούντων εἰς τοὺς θεοὺς, καὶ τιμῆς πολλῆς ἠξιοῦσθε; [interrogatos & fidem professos] Τίς ὑμᾶς ἀπέτρεψεν ἀπὸ τῆς τῶν θεῶν εὐμενείας; Ἀποκριθέντες δὲ δι᾽ ἑνὸς ἐξ αὐτῶν ὀνόματι Μερκουρίου, ἐ͂ιπον· Ἡμεῖς ἕως τοῦ παρόντος καιροῦ ἐν σκότει καὶ ἀγνοίᾳ περιπατοῦμεν, μὴ εἰδότες τὸν τῶν ὅλων δημιουργόν ὅτε δὲ ἡ χάρις τοῦ Χριστοῦ διὰ τῶν Ἁγίων τούτων ἐπέφανεν εἰς ἡμᾶς, ἀρνούμεθα τὴν τῶν ματαίων εἰδώλων πλάνην· οὐ γάρ εἰσι θεοὶ, ἀλλ᾽ εἴδωλα κωφὰ, ὅμοιοι αὐτῶν γένοιντο καὶ ἀναίσθητοι οἱ προσκυνοῦντες αὐτούς. Ἔστω σοι δὲ τοῦτο γνωστὸν, Τέρτυλλε παράνομε καὶ τῆς ἀληθείας ἐχθρὲ, ὅτι τοῖς θεοῖς σου οὐ προσκυνοῦμεν· ἑτοίμως ἔχομεν πάντα σου τὰ βασανιστήρια δέχεσθαι, ἔχομεν δὲ στεφανίτην τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν ἔχοντα ἡμῖν βοηθῆσαι, καὶ σῶσαι ἐκ τῶν ῥυπαρῶν nobr>σου χειρῶν.

[24] Ταῦτα ἀκούσας ὁ Τέρτυλλος. ἐκέλευσεν αὐτοὺς ἀναρτιθέντας τύπτεσθαι μετὰ ῥοπάλων φοινίκων σφοδρῶς, πρὸς τὸ τὰ σπλάγχνα αὐτῶν χαμαὶ ῥιφῆναι· καὶ κελεύει αὐτοὺς εἰς μέρος ἀπελθεῖν ὀλίγον· καὶ συμβουλευ σάμενος τοὺς συγκαθεζομένους αὐτοῦ, λέγει αὐτοῖς, [fustibus cædi jubet]Οὐκ ἐ͂ιπον ὑμῖν, ὅτι τὸ τῶν Χριστιανῶν γένος προπετεῖ στόματί ἐστι; καὶ μᾶλλον ὅσον ἐπάγονται αὐτοῖς τὰ βασανιστήρια, τοσοῦτον ἀναίδειαν κτᾶνται; Ἀποτεμῶ αὐτῶν τὰς κεφαλὰς, ἵνα διὰ τάχους τοῦ ζῇν ἀπαλλάγωσι, μήποτε καὶ ἄλλους πλανήσωσιν. Ἐκέλευσε δὲ πάλιν ἀχθῆναι αὐτοὺς εἰς τὸ μέσον, καὶ λέγει αὐτοῖς· Ἡ ἀρχή ἐστι τῶν βασανιστηρίων αὕτη, ἐπεὶ προσθήσω καὶ κολάσω ὑμᾶς, ἕως οὗ τὸν λογισμὸν ὑμῶν πείσητε τοῦ θύσαι τοῖς θεοῖς, καὶ τὸ θέσπισμα τοῦ Βασιλέως πληρώσητε. Οἱ δὲ ἀποκριθέντες ἐ͂ιπον αὐτῷ· Ποίει ὃ βούλῃ εἰς ἡμᾶς, παράνομε καὶ θεομάχε, ἐὰν γὰρ τὰ βασανιστήρια τῆς οἰκουμένης ἡμῖν ἐπαγάγῃς, καὶ πλέον τὰ σπλάγχνα ἡμῶν ἐκχύσῃς, οὐ μὴ μεταπείσῃς ἡμῶν τὸν νοῦν ἀρνήσασθαι τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν ἀληθινὸν Θεὸν, κύον ἀναιδέστατε. Ταῦτα ἀκούσας ὁ παράνομος Τέρτυλλος, [& capite plecti 10 Decembr.] ἐκέλευσεν αὐτοὺς τῷ ξίφει παραδοθῆναι. Ἐξαγαγόντες δὲ αὐτοὺς οἱ δήμιοι ἔξω τῆς πόλεως εἰς τόπον λεγόμενον nobr>Θεοπἡν, κακεῖ στάντες οἱ Ἅγιοι, καὶ προσευξάμενοι, ἐ͂ιπον· Κύριε ὁ Θεὸς ὁ παντοκράτωρ, πρόσδεξαι τὰς ψυχὰς ἡμῶν, καὶ συγκαταρίθμησον ἡμᾶς μετὰ τῶν, ἁγίων παίδων σου Ἀλφίου, Φιλαδέλφου καὶ Κυρίνου, καὶ μὴ χωρίσῃς ἡμᾶς ἐκ τῆς αὐτῶν τελειότητος. Ταῦτα αὐτῶν εἰπόντων, ἀπέτεμον αὐτῶν οἱ δήμιοι τὰς κεφαλὰς, μηνὶ Δεκέμβρίῳ ι᾽, καὶ ἔῤῥιψαν, αὐτοὺς ἐν τόπῳ σκοτεινῷ, ἔνθα ἦν λελατομημένον φρέαρ. Ἡ δὲ γυνὴ, ἡ διὰ προσευχῆς τῶν ἁγίων ἰαθεῖσα, αὐτὴ παρεστήκει τοῖς Ἁγίοις ὅταν ἐτελειώθησαν· δοῦσα δὲ χρήματα πολλὰ τῷ Τερτύλλῳ διὰ τοῦ Ἀλεξάνδρου παρεκάλεσεν, ὅπως ἀναγάγῃ αὐτοὺς ἐκ τοῦ λάκκου, καὶ θάψῃ αὐτούς. Ὁ δὲ Τέρτυλλος λαβὼν τὰ χρήματα παρ᾽ αὐτῆς, [quibus a S. Thecla sepultis] ἐπέτρεψεν αὐτῇ λαβεῖν αὐτοὺς καὶ θάψαι· ἐν δὲ τῇ πόλει οὐκ ἔασεν αὐτοὺς θαφῆναι. Ἡ δὲ θεοσεβὴς ἐκείνη γυνὴ ἐπέτρεψε τοῖς δούλοις αὐτῆς, καὶ ἤγαγον ἁμάξας ι᾽, κᾀκεῖσε τοὺς Ἁγίους βληθῆναι ἐκέλευσε· καὶ ἀπήγαγον αὐτοὺς ἐν τῷ ἰδίῳ προαστίῳ αὐτῆς Ἀντζιάνων, ἔξωθεν τῆς Λεοντίνων Μεσοπόλεως· κἀκεῖσε ὤρυξε τάφους αὐτῆς παραστώσης, κᾀκεῖσε τοὺς Ἁγίους ἀπέθετο, ἐνέγκασα πᾶσαν τὴν ὀθόνην αὐτῆς τὴν πολυτελῆ, ἐνέδυσε τοὺς Ἁγίους (γυμνοὺς γὰρ αὐτοὺς ἐκέλευσε nobr>ῥιφθῆναι ὁ ἀνήμερος Τέρτυλλος) καὶ ἀνῳκοδόμησε ναὸν αὐτοῖς μετὰ τὴν ἀπώλειαν τοῦ παρανόμου Ἄρχοντος, πλησίον τοῦ. τόπου, ἐν ᾧ ἀπέθετο τὴν ἁγίαν καὶ μακαρίαν Ἰσιδώραν τὴν μητέρα αὐτης, [templum postea erigitur] καὶ τὴν ἀδελφὴν τῆς μητρὸς αὐτῆς τὴν ἁγίαν Νεόφυτον τοῦ Ἀλεξάνδρου μητέρα. Αἱ δὲ διὰ τὸν Χριστὸν τελειωθεῖσαι, καθὼς καὶ προειρήκαμεν, ὑπὸ πολλῶν καὶ δεινῶν στρεβλώσεών τε καὶ βασανιστηρίων ὑπὸ τοῦ τρισαλητηρίου καὶ παμμιάρου Ἀρμάτου, τοῦ πρὸ Τερτύλλου ἄρξαντος τῆς ἐκεῖσε Μεσοπόλεως. Ἐπωνόμασε δὲ τὸν ναὸν τῶν ἁγίων εἴκοσι στρατιωτῶν.

CAP. V

[25] Μετἁ οὖν ἡμέρας ἱκανὰς ἐκέλευσεν ὁ παράνομος Τέρτυλλος ἀχθῆναι τοὺς ἁγίους τρεῖς παῖδας, Ἄλφιον, Φιλάδελφον καὶ Κυρίνον. Καθίσας τε πάλιν ἐπὶ βήματος ὑψηλοῦ, ἐκέλευσε τοὺς Ἁγίους στῆναι ἐνώπιον αὐτοῦ. Ἰδὼν δὲ αὐτοὺς, ἐξέστη ἡ διάνοια αὐτοῦ, λέγων ἐν ἑαυτῷ· Ἆρά γε οὗτοί εἰσιν, [Pulchritudinē Sanctorum stupens Tertyllus,] οὓς ἐγὼ τὰς κεφαλὰς ἐξύρισα, καὶ κατέχρισα πίσσῃ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ἐν τῇ τῶν Ταυρομενητῶν πόλει, καὶ κλοιὸν ἐκέλευσα μέγα ἐπιτεθῆναι ἐπὶ τοὺς τραχήλους αὐτῶν; Καὶ ἐπεγνῶν αὐτοὺς τελείως ἠλλοιώθη τῷ προσώπῳ, καὶ οὐκ ἠδύνατο ἀπολογήσασθαι τοῖς συγκαθεζομένοις αὐτῷ· ὥραν δὲ μίαν ἢ καὶ δύο ἔμεινεν ὁ Τέρτυλλος ὡς λίθος ἄφωνος. Μετὰ nobr>δὲ ταῦτα εἰς ἑαυτὸν ἐλθὼν, ἐξαναστὰς ἀπὸ τοῦ θρόνου ἑαυτοῦ, προσεκαλέσατο ἕνα τῶν στρατιωτῶν, ᾧ αὐτοὺς παρέδωκεν ἐκ τῆς Ταυρομενίας, καὶ λέγει αὐτῷ κατιδίαν, Οὗτοί εἰσιν οἱ παῖδες, οὓς παρέδωκα ὑμῖν, οἱ ἀποσταλέντες πρός με ἀπὸ τῆς Πὡμαίων πόλεως ὑπὸ τοῦ Κυρίου μου Βαλλεριανοῦ, οὓς ἐξύρισα καὶ ἐνέχρισα πίσσῃ τὰ πρόσωπα αὐτῶν, [auditis quæ acciderant, ] καὶ κλοιὸν ἐκέλευσα ἐπιτεθῆναι ἐπὶ τῶν τραχήλων αὐτῶν, πῶς αἱ τρίχαι αὐτῶν οὕτω ταχέως ἀνέτειλαν, καὶ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ἐκαθαιρίσθησαν; Ὁ δὲ στρατιώτης ἀποκριθεὶς, ἐ͂ιπε τῷ Τερτύλλῳ· Ἄκουσον, δέσποτα, καὶ διηγήσομαί σοι. Ἐρχομένων ἡμῶν κατὰ τὴν ὁδὸν, καὶ φθασάντων ἡμῶν ἐν τῷ ὄρει τῶν Μασχάλων, ὠλιγοθύμησεν ὁ ἑις ἐξ αὐτῶν καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους ἐλάλησε, καὶ ἔστησαν προσευχόμενοι τῷ Θεῷ αὐτῶν· καὶ ἐξαίφνης γέγονεν εἰς ἡμᾶς βροντὴ, καὶ σκότος ἔπεσεν ἐφ᾽ ἡμᾶς, καὶ ἀλλοιωθέντες, ἐπέσαμεν χαμαὶ ἐπὶ ὥρας πολλὰς κείμενοι ὡς νεκροί· μετὰ δὲ πολὺ προσελθόντες οὗτοι αὐτοὶ οἱ παῖδες, ἤγειραν ἡμᾶς· καὶ περιβλεψάμενοι αὐτοὺς, ἴδομεν αὐτοὺς ὅλους καθαροὺς, καὶ τὰς τρίχας τῆς κεφαλῆς αὐτῶν ἀνατειλάσας, καὶ τὸν κλοιὸν ἀρθέντα ἀπὸ τοῦ τραχήλου αὐτῶν, καὶ μηκέτι θεαθῦναι αὐτὸν ὑφ᾽ ἡμῶν. Ἰδόντες δὲ ἡμεῖς τὸ γενόμενον σημεῖον nobr>εἰς ἡμᾶς τε καὶ αὐτοὺς, οὐκέτι αὐτοὺς ἐτολμήσαμεν δῆσαι, καὶ οὕτως ἀπελάσαι· ἀλλὰ μόνοι ἑαυτοῖς ἤρχοντο χαίροντες καὶ δοξάζοντες τὸν Θεὸν αὐτῶν, ἐὰν γὰρ ἠβούλοντο ἐξ ἡμῶν ἀποδράσαι, κειμένων ἡμῶν ἐπὶ τὴν γῆν ἠλλοιωμένοι, πῶς ἄρα καὶ ποῦ ἠμελλομεν αὐτοὺς ἐπιζητεῖν; Ἀλλ᾽ αὐτοὶ, ὡς ἐ͂ιπον, προσελθόντες ἤγειραν ἡμᾶς. Πάλιν δὲ φθασάντων ἡμῶν ἐν τῷ ποταμῷ τῷ λεγομένῳ Σιμήθῳ εὕρομεν αὐτὸν πλημμυρίζοντα, ἔχοντα πλήθη ὑδάτων πολλὰ· καὶ ἀναγκασθέντες ὑπὸ τῶν σὺν ἡμῖν στρατιωτῶν τὸν ἀριθμὸν ὀκτὼ, καὶ τύψαντες αὐτοὺς, ἐνέβαλον αὐτοὺς εἰς τὸν ποταμὸν, βιαζόμενοι αὐτούς. Αὐτῶν δὲ εἰσελθόντων ἐκ τῷ ποταμῷ, κατέπαυσε βραχὺ τὸ ὕδωρ τοῦ ποταμοῦ, καὶ διεπέρασαν οἱ παῖδες, μηδὲ ἕως τῶν γονάτων αὐτῶν φθάσαν τὸ ὕδωρ. Ἰδόντες δὲ οἱ σὺν ἡμῖν στρατιῶται, συνηκολούθησαν αὐτοῖς, καὶ κατῆλθεν ὁ ποταμὸς, καὶ ἔχωσεν αὐτοὺς τὸ ὕδωρ, καὶ ἐγένοντο ἀφανεῖς ἕως τῆς σήμερον. [eos remittit in carcerem.] Διηγήσατο δὲ αὐτῷ καὶ τὰ κατὰ τὸν δαιμονιζόμενον Ἑβραῖον, τὸ πῶς ἀπέπεσον τὰ δεσμὰ ἐκ τῶν χειρῶν αὐτῶν. Ταῦτα δὲ ἀκούσας ὁ Τέρτυλλος, ἐκάθισε πάλιν ἐπὶ τοῦ θρόνου αὐτοῦ, καὶ περιβλεψάμενος τοὺς Ἁγίους. καὶ στοχασόμενος αὐτῶν nobr>τὰς ὄψεις (ἦσαν γὰρ ὡραῖοι σφόδρα, καὶ ἔλαμπον ὡς τὸ φῶς) ἐκέλευσε τοῖς ὑπηρέταις αὐτοῦ ἀπαγαγεῖν αὐτοὺς ἐν τῇ φυλακῇ· τοῦτο δὲ ἐποίησεν αἰσχυνθεὶς διὰ τοὺς συγκαθεζομένους αὐτῷ. Εἶτα συσκεψάμενος ὁ παράνομος πᾶν ἐ͂ιδος βασανιστηρίων ἐπαγάγαι ἐπ᾽ αὐτοὺς, μετὰ θυμοῦ πολλοῦ ἀνῆλθεν εἰς τὸ πραιτώριον αὐτοῦ. Οὐκ ἐπαύετο δὲ ἡ γυνὴ ἐρχομένη ἐν τῇ φυλακῇ καὶ καταφιλοῦσα τὰ δεσμὰ τῶν ποδῶν αὐτῶν, καὶ παρακαλοῦσα εὔχεσθαι ὑπὲρ αὐτῆς.

[26] Μετὰ οὖν ἡμέρας ι᾽ ἐκελευσε πάλιν τοὺς Ἁγίους ἐν τῷ Πραιτωρίῳ αὐτοῦ συρομένους ἐκ τῶν τριχῶν ἄγεσθαι πρὸς αὐτόν· καθίστας τε ἐπὶ τοῦ βήματος πάλιν ἅμα τῶν σὺν αὐτῷ παρανόμων ἀρχόντων τῆς Μεσοπόλεως ἐκείνης, ἀχθέντων τῶν Ἁγίων, ἔστησαν ἔμπροσθεν αὐτοῦ, [Iterum adducti & interrogati] καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Τέρτυλλος γαληνῷ προσώπῳ, Πόθεν ἐστὲ ὑμεῖς παιδάρια, καὶ τί τὰ ὀνόματα ὑμῶν, καὶ ἐκ ποίας πόλεως ᾧδε ἥκατε; καὶ τίς ἡ αἰτία δι᾽ ἣν πρὸς ἡμᾶς ἀπεστάλητε; Τοῦτο δὲ ἐ͂ιπε, θέλων δοξασθῆναι ὑπὸ τῶν συγκαθεζομένων αὐτῷ παρανόμων ἀνδρῶν. Οἱ δὲ Ἅγιοι ἀνοίξαντες τὸ στόμα αὐτῶν, ἐ͂ιπον· Τὸ μὲν πρῶτον, τὸ ὄνομα ἡμῶν, Χριστιανοί ἐσμεν, ὁρμούμεθα δὲ ἐκ τῆς τῶν Βασκόνων χώρας, πόλεως λεγομένης Πραιφέκτων· nobr>ἐνυβρίζομεν δὲ καὶ διαπτύομεν τὰ παρὰ τοῦ παρανόμου ὑμῶν καὶ ἀθέου Λικινίου καὶ ὑμῶν προσκυνούμενα εἴδωλα ἄψυχα, λίθους καὶ ξύλους, [generose respondent qui & cuiates sint.] οὓς ὡς θεοὺς λέγετε ἐ͂ιναι· ἀπέστειλε δὲ ἡμᾶς ὁ σὺν σοι κακόφρων Βαλλεριανὸς πρὸς τὴν σὴν άθεΐαν, ἵνα τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ διαβόλου ἀποπληρώσῃς τὸ θέλημα. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Τέρτυλλος, λέγει αὐτοῖς, Τίνι θαῤῥοῦντες ὑμεῖς κατὰ τοὺς ἀθανάτους θεοὺς καὶ τὸν Αὐτοκράτορα, καὶ τὸν Κύριόν μου Βαλλεριανὸν καὶ ἡμᾶς; Ἀποκριθέντες δὲ οἱ Ἅγιοι ἐ͂ιπον· Θαῤῥοῦντες τῷ ἀθανάτῳ ἡμῶν Θεῷ καὶ τῷ μονογενεῖ αὐτοῦ Υἱῷ, καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι, ἤγουν τῇ ἁγίᾳ καὶ ἀχωρίστῳ Τριάδι, ταῦτα πρὸς ὑμᾶς ἀποφθεγγόμεθα. Θυμωθεὶς δὲ ὁ ἀσεβὴς Τέρτυλλος, ἐκέλευσεν ἀχθῆναι δώδεκα ῥοπάλους τελείους ἀπὸ φοινίκων, [fustibus verberantur,] καὶ στῆσαι ἑνὶ ἑκάστῳ αὐτῶν τέσσαρας δημίους, καὶ τύπτεσθαι αὐτοὑς τοῖς ῥοπάλοις εὐτόνως. Ἐπὶ πολὺ δὲ τυπτόμενοι οἱ Ἅγιοι, ἐκοπίασαν οἱ δήμιοι, καὶ αἱ χεῖρες αὐτῶν ἀπεξηράνθησαν. Τούτου δὲ γενομένου, τὰ μὲν σώματα αὐτῶν τῷ αἵματι περιεράνθησαν, αἱ δὲ χεῖρες τῶν δημίων ἀπελιθώθησαν. Τότε ἐ͂ιπον οἱ ἅγιοι παῖδες· Εὐχαριστοῦμέν σοι Χριστὲ, ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὅτι τοῦ ὑπηρέτου τοῦ διαβόλου ἀπέστρεψας τὴν ῥομφαίαν εἰς τέλος, καὶ τὸ καθ᾽ ἡμῶν φρύαγμα τοῦ τυράννου nobr>καθεῖλες. Ὀργῆς δὲ καὶ θυμοῦ πλησθεὶς ὁ Τἐρτυλλος, ἐκέλευσεν αὐτοὺς λυθῆναι καὶ ἀπενεχθῆναι ἐν τῇ φυλακῇ, καὶ τεθῆναι τοὺς πόδας αὐτῶν ἐν τῷ ξύλῳ δεινῶς, καὶ τεθῆναι ἐπὶ τοῦ τραχήλου αὐτῶν ξύλον μέγα· ἐπιτεθέντος δὲ τοῦ ξύλου ὑπὸ ἓξ βόλισμα σταχθέντος, [cippo includuntur:] φωνῇ μεγάλῃ ἐ͂ιπον οἱ Ἅγιοι. Εὐχαριστοῦμέν σοι, ὁ Θεὸς ὁ ὕψιστος, ὅτι κατηξίωσας ἡμᾶς ξύλῳ τοιούτῳ ἐπιτεθῆναι εἰς τοὺς τραχήλους ἡμῶν, τῷ ὀφείλοντι στηρίξαι ἐν ἡμῖν τὸ ἀμεθάτετον τῆς σῆς ὁμολογίας. Τῇ δὲ ἐπαύριον ἐκέλευσεν αὐτοὺς πάλιν ὁ Τέρτυλλος ἄγεσθαι πρὸς αὐτὸν, καὶ λέγουσιν αὐτῷ οἱ συγκαθήμενοι αὐτῷ; Ἄφες αὐτοὺς, δέσποτα, θεραπευθῆναι τῶν πληγῶν ὀλίγον· ἐπεὶ ἐὰν αὐτοὺς ἀγάγῃς, καὶ ἐπιβάλης ἑτέρας πληγὰς, ἐκλείπουσι, καὶ ταχέως ἀπαλλάσσονται τῆς παρούσης ζωῆς· καὶ πῶς ὑποστῶσι πᾶν ἐ͂ιδος βασάνων, καθὼς ἡ τοῦ Αὐτοκράτορος ἐδόθη περὶ αὐτῶν κέλευσις; Ἐκέλευσέ τε αὐτοὺς πάλιν διαμεῖναι ἐν τῇ φυλακῇ· ἡ δὲ Θέκλα ἀπίει ἐν τῇ φυλακῇ νυκτὸς, δοῦσά τε χρήματα τοῖς στρατιώταις, [foventur a S. Thecla.] καὶ εἰσελθοῦσα κατεφίλει τά δεσμὰ αὐτῶν κλαίουσα, καὶ προσελθοῦσα κατέδησε τἀ σεσηπότα τραύματα αὐτῶν, ἀλείφουσα αὐτοὺς σμύρναν, καὶ πᾶν ἐ͂ιδος θεραπευτικὸν, διδοῦσα χρήματα τοῖς στρατιώταις· nobr>λοιπὸν δὲ καὶ ἓτεραι τίμιαι γυναῖκες εἰσήρχοντο ἐν τῇ φυλακῇ ἅμα τῇ Θέκλῃ, καὶ περιέθαλπον τοὺς Ἁγίους· οὐκ ἠνέσχοντο δὲ οἱ Ἄγιοι, ἵνα τί καὶ τί περιποιήσονται αὐτοῖς αἱ γυναῖκες, αἱ εἰσερχόμεναι πρὸς αὐτούς.

[27] [Simulare suadentem diabolum] Ἰδὼν οὖν ὁ διάβολος τὸ ἐπίμονον τῆς καρτερίας αὐτῶν, μετασχηματίζεται εἰς ἄνθρωπόν τινα ἑαυτὸν ἐ͂ιναι γηραλαῖον, Καὶ φάσιν ὡς πονῶν περὶ αὐτῶν, τῇ νυκτὶ εἰσῆλθε πρὸς τοὺς Ἁγίους, καὶ λέγει αὐτοῖς· Τί ὑμᾶς κολάζει Τέρτυλλος τοσούτῳ χρόνῳ; δεῦτε συμβουλεύσω ὑμῖν συμβουλίαν ἀγαθήν· λοιπὸν δὲ ἐμπαίξωμεν αὐτῷ, καὶ σύνθωμεν αὐτῷ, καὶ προσκυνήσωμεν τοὺς θεοὺς θωπεία καὶ ἀπαλλάγηται τῶν πολλῶν ὑμῶν βασάνων, φειδόμενος τοῦ κάλλους καὶ τῆς νεότητος ὑμῶν, καὶ παρέχει ὑμῖν συγγνώμην. Ἀποκριθέντες δὲ οἱ Ἅγιοι, ἐ͂ιπον αὐτᾦ· Οὐκ ἀγαθὴ ἡ βουλή σου αὕτη πρὸς ἡμᾶς, ὦ ἄνθρωπε· αὕτη ἡ βουλὴ, ἣν φθέγγεσαι πρὸς ἡμᾶς, διαβολική ἐστιν· ἡμῖν γὰρ καὶ τὸ ζῇν σὺν Χριστῷ, καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος, κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον· καὶ ἐ͂ιπον αὐτῷ· Ἀπόστα ἀφ᾽ ἡμῶν, [repellunt & confundunt.] ἄνθρωπε· πονηρὰ γὰρ συμβουλεύεις, καὶ οὐκ ἀγαθά· ἡμεῖς γὰρ ἔχομεν τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν ἀοράτως ἡμᾶς παριστάμενον, καὶ ἐνισχύοντα nobr>διὰ τῆς τοῦ παναγίου Πνεύματος χάριτος, καὶ ἐπισκεπτόμενον ἡμᾶς, καὶ ῥυόμενον ἐκ τῶν ἐπαγομένων ἡμῖν πολλῶν ὑπὸ τοῦ ἀσεβοῦς καὶ παρανόμου Τερτύλλου, μᾶλλον δὲ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ κακοτέχνου διαβόλου, βασανιστηρίων. Ἄπελθε ἀφ᾽ ἡμῶν, ἀναίσχυντε διάβολε, εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, τὸ ἡτοιμασμένον σοι καὶ τοῖς ποιοῦσί σου τὸ θέλημα· δαίμων γὰρ ἐ͂ι, ὁ τοιαῦτα πονηρὰ ἡμῖν συμβουλευόμενος. Ταῦτα ἀκούσας ὁ διάβολος, ἔφυγεν ἀπὸ προσώπου αὐτῶν, καὶ οὐκ ἔτι αὐτοῖς φανερῶς ἠδύτο φανῆναι.

[28] Μετὰ οὖν ἡμέρας ὀλίγας, ὑποβάλλει ὁ διάβολος τῷ Τερτύλλῳ καὶ τοῖς σὺν αὐτῷ, ποιῆσαι ὀγκίνους δώδεκα πρὸς τὸ ἐν αὐτοῖς ἀπολέσαι τοὺς Ἁγίους· γενομένων δὲ αὐτῶν, ἐκέλευσεν ἀχθῆναι τοὺς Ἁγίους ἐν τῷ Πραιτωρίῳ· καὶ καθίσας ἐφ᾽ ὑψηλοῦ βήματος, ἀγαγόντες αὐτοὺς ἐνώπιον αὐτοῦ, λέγει αὐτοῖς· Τί ἐσκέψασθε περὶ τῆς σωτηρίας ὑμῶν; Ἐγὼ παρακαλῶ φείσασθαι τῆς νεότητος ὑμῶν, [Iterum reducti ad tribunal] καὶ μὴ εἰς τέλος τοσοῦτο κάλλος ἀπολέσθαι. Ἀποκριθέντες δὲ οἱ Ἅγιοι ἐ͂ιπον αὐτῷ· Ἡμεῖς ἐσκεψάμεθα, ἵνα ἐάν ἐστι θέλημα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, αὐτῷ παραδῶμεν ἄσπιλον καὶ καθαρὰν θυσίαν τὰς ψυχὰς ἡμῶν· σὲ δὲ Τέρτυλλε παράνομε καὶ τῆς ἀληθείας ἐχθρὲ, κολάσει ὁ Χριστὸς ἡμῶν εἰς τὸ πῦρ τὸ nobr>αἰώνιον. Ταῦτα ἀκούσας καὶ θυμοῦ πλησθεὶς ἀμέτρου, ἐκέλευσεν ἀχθῆναι τοὺς Ἁγίους, καὶ τεθῆναι ἔμπροσθεν αὐτοῦ, καὶ λέγει τοῖς Ἁγίοις· Ἐμβλέψατε εἰς ταῦτα τὰ ἡτοιμασμένα δι᾽ ὑμᾶς, καὶ οὕτως οὐκ ἀμελήσατε τῆς σωτηρίας ὑμῶν; ἀλλ᾽ αἰτήσασθε συγγνώμην τοὺς ἀθανάτους Θεούς· καὶ αὐτοὶ, ὄντες ἀνεξήκακοι, [ferreis uncinis laniantur] συγχωρήσουσιν ὑμῖν τὰς παρ᾽ ὑμῶν ἐπενεχθείσας αὐτοῖς ὕβρεις. Ἀποκριθέντες δὲ οἱ Ἅγιοι ἐ͂ιπον αὐτῷ· Μωρὲ καὶ ἀναίσθητε Τέρτυλλε, εἴπαμέν σοι ποσάκις, ὅμοιος γενήσεσθε τῶν θεῶν σου καὶ σὺ καὶ πάντες οἱ σύν σοι προσκυνοῦντες αὐτοῖς. Τότε ἐκέλευσεν ὁ παράνομος Τέρτυλλος ἐνεχθῆναι τοὺς ὀγκίνους, καὶ προστάττει δύο δημίους στῆναι ἔμπροσθεν, καὶ δύο ἀπὸ ὄπισθεν, καὶ ἕως ἐσχάτου τῶν ἁγίων παίδων, ἐκτείνειν τοὺς σιδηροῦς ἐκείνους ὀγκίνους, καὶ ἐπιπιάζειν τῶν ἁγίων τὰς σάρκας, ὥστε καὶ εἰς τὰ σπλάγχνα αὐτῶν ἅπτεσθαι. Καὶ τοῦ αἵματος ὑπερεκχυνομένου σφοδρῶς, ἀτενίσαντες εἰς τὸν οὐρανὸν οἱ Ἅγιοι ἐ͂ιπον, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ὁ Θεὸς, εὐχαριστοῦμέν σοι, ὅτι κατηξίωσας ἡμᾶς εἰς τοῦτον τὸν κλῆρον καταλαβεῖν· αὐτὸς οὖν, ὁ θανάτου γευσάμενος ἀθάνατος ὑπάρχων, ἵνα ῥύσῃ ἐκ τοῦ θανάτου τὸν κόσμον, nobr>δὸς ἡμῖν τοῖς δούλοις σου ἀκλινῆ ὁμολογίαν τῆς είς σε πίστεως ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ, καὶ φύλαξον τὰς ψυχὰς ἡμῶν ἀπὸ τῆς τοῦ διαβόλου κακοτέχνου μηχανῆς. Καὶ ταῦτα, εἰπόντες, ἐδόθη τοῖς Αγίοις ὑπομονὴ πολλὴ, ὥστε κράζειν [& Tertullo insultant.] αὐτοὺς καὶ λέγειν· Παράνομε καὶ ἀσεβέστατε Τέρτυλλε, πρόσθες ἄλλους βασανιστὰς ἐπὶ τῇ παρανόμῳ καὶ ἀσπλάγχνῳ σου πονηρᾷ ἐπινοίᾳ· Οὐκ αἰσχύνῃ, ἀναιδέστατε κύον, ὅτι τὴν αὐτὴν σάρκα περιβεβλημένος καὶ σὺ παράνομος καὶ ἀνελεήμων … ἡμᾶς ἐν τοιαύταις καὶ δειναῖς τιμωρίαις βασανίζεις; καὶ τοῦτο δωρεὰν, διὰ τὸ ὄνομα τοῦ δόντος σοι τὴν πνοὴν καὶ ζωήν. Ἰδόντες δὲ οἱ συνκαθήμενοι τῶ Τερτύλλῳ, ἐ͂ιπον αὐτῷ· Εἰ βούλει αὐτοὐς, καθὼς καὶ προέφημέν σοι, [Reducti in carcerem] ἀπάλλαξον αὐτοὺς διὰ ταχίστων καὶ πλειόνων πληγῶν τοῦ ζῇν· εἰ δὲ βουλει παντοίαις τιμωρίαις καθυποβάλαι αὐτοὺς, ἄφες αὐτοὺς πάλιν ἰαθῆναι ἀπὸ τῶν πληγῶν, καὶ σκέψαι περὶ αὐτῶν, καὶ ἐ͂ιθ᾽ οὕτως ἑτέρας βαρυτέρας βασάνους αὐτοῖς ἐπιφέρῃς.

[29] Τότε ἐκέλευσεν αὐτοὺς ὁ Τέρτυλλος ἀπίειν ἐν τῇ φυλακῇ, ὅπως πάλιν περὶ αὐτῶν σκέψηται. Ἀπενεχθέντων δὲ αὐτῶν ἐν τῇ φυλακῇ, παρεγένετο πρὸς αὐτοὺς nobr>ἡ Θεκλα, κλαίουσα καὶ ὀδυρομένη καὶ καταφιλοῦσα ἑνὸς ἑκάστου αὐτῶν τὰ δεσμά Ἔστησαν δὲ οἱ Ἅγιοι προσευχόμενοι τῷ Θεῷ, ὅπως ἰαθῶσιν ἀπὸ τῶν πληγῶν πρὸς χείρονα τοῦ Τερτύλλου κατάλυσιν. Ἐν αὐτῇ δὲ τῇ νυκτὶ, κειμένων αὐτῶν εἰς τὸ ἔδαφος (ἦσαν γὰρ πάνυ ἐκλελυμένοι ἀπὸ τῶν πληγῶν) ἰδού τις ἀνὴρ γηραλαῖος ἐλθὼν ἐν τῇ φυλακῇ, λέγει αὐτοῖς· Χαίρετε, τέκνα ἀγαπητὰ, ὑπὲρ Χριστοῦ, τοῦ παθόντος ὑπὲρ ἡμῶν, καλῶς ἀγωνισάμενοι· θαῤῥεῖτε, ἀνάστητε· ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς ἀπέσταλκέ με τοῦ ἰᾶσθαι, ἃς ὑπὲρ αὐτοῦ ὑπεμείνατε πληγάς. Καὶ ἐ͂ιπον αὐτῷ οἱ Ἅγιοι παῖδες, [sanantur a S. Andrea,] Τίς ἐ͂ι σὺ, δέσποτα. Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς ἐ͂ιπον αὐτοῖς· Μὴ θροηθῆτε, μηδὲ σκανδαλισθῆτε ἐν ἐμοὶ, καθὼς ὑμᾶς ἐβουλήθη πρὸς ὀλίγον ὁ διάβολος πειράσαι· ἐγώ εἰμι Ἀνδρέας ὁ Ἀπόστολος, καὶ παρεγενόμην πρὸς ὑμᾶς, τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀποστείλαντός με. Χαίρετε οὖν, ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι πολλὰ σημεῖα δοθήσονται ἐνταῦθα δι᾽ ὑμῶν, καὶ σώσει ὁ Θεὸς τὴν πόλιν ταύτην. Πολλοὶ γὰρ διὰ τὴν ὑπομονὴν ὑμῶν, ὁρῶντες τὸ ἀμετάθετον ὑμῶν τῆς καρτερίας, ἐπιστρέψουσιν ἐπὶ τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν. Ταῦτα δὲ αὐτοῦ εἰπόντος, προσεποιήσατο ψηλαφᾷν τὰς πληγὰς αὐτῶν, ἃς διὰ τῶν σιδηρων ὀγκίνων ὑπέμειναν, καὶ μόνον ἐγένετο ἐν τῷ ψηλαφᾶν αὐτοὺς τὸν Ἀπόστολον, καὶ nobr>ἀφανᾶς ἐγένοντο αἱ πληγαὶ ἀπ᾽ αὐτῶν. Ὑποστηρίξας δὲ αὐτοὺς ὁ ἅγιος τοῦ Χριστοῦ Ἀπόστολος, καὶ ἀσπασάμενος αὐτοὺς, [quod Tertyllus Deorum potentiæ adscribit.] ἀπέστη ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ ἀφανὴς ἐγένετο Πρωΐας δὲ γενομένης, προσκαλεσάμενος ὁ παμμιαρὸς Τέρταλλος στρατιώτην τινὰ ἐκ τῶν αὐτοὺς φυλαττόντων, λέγει αὐτῷ· Ἀπελθὼν ταχέως ἐν τῇ φυλακῇ, ἴδε τοὺς βλασφήμους παῖδας ἐκείνους ἢ ἔτι ζῶσι. Δρομαίως δὲ ἀπελθὼν ὁ στρατιώτης ἐν τῇ φυλακῇ καὶ εἰσελθὼν, καὶ περιβλεψάμενος τοὺς Ἁγίους, ἴδεν αὐτοὺς ὑγιεῖς ὡς μηδὲν παθόντας, μηδὲ ἐ͂ιναι ἐν τῇ σαρκὶ αὐτῶν πληγὴν τὸ σύνολον. Ἐλθὼν δὲ ὁ στρατιώτης, διεσάφησε τῷ Τερτύλλῳ λέγων· Πίστευέ μοι, δέσποτα, οὕτως εἰσὶ τὰ σώματα τῶν παιδαπίων, ὡς μηδέποτέ τι πονηρὸν παθόντα. Ἀγούσας δὲ ὁ Τέρτυλλος, ἀπέστειλε στρατιώτας πρὸς τοὺς Ἁγίους καὶ ἐκέλευσεν αὐτοὺς πρὸς αὐτὸν ἀχθῆναι. Ἐνεχθέντων δὲ αὐτῶν, αὐτὸς καθίσας ἐπὶ βήματος ὑψηλοῦ ἅμα τῶν σὺν αὐτῷ παρανόμων ἀρχόντων, λέγει πρὸς τοὺς Ἁγίους, Εἴπατε ἡμῖν, τίς ὁ θεραπεύσας ὑμᾶς; Ἢ πάντως ἡ τῶν Θεῶν δύναμις ὑμῖν σπλαγχνισθεῖσα, διὰ τὸ κάλλος τῆς νεότητος ὑμῶν, ἐχαρίσατο ὑμῖν τὴν ῥῶσιν τοῦ σώματος, καὶ κατέδησαν τὰ ἀποστάζοντα αἵματα τῶν μελῶν ὑμῶν, ὅπως nobr>καὶ ὑμεῖς διὰ ταύτης αὐτῶν τῆς συγγνώμης θύσητε αὐτοῖς, καθὼς καὶ πάντες ποιοῦσιν αὐτοῖς. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ Ἅγιοι Μάρτυρες· Ἐὰν ἀκούσητε πάλιν, οὐμὴ πιστεύσητε. Γένοιντο ὡς οἱ θεοί σου καὶ σὺ καὶ πάντες οἱ προσκυνοῦντες αὐτοῖς· αὐτοὶ γὰρ, ἄθλιε, ἑαυτοῖς βοηθῆσαι οὐ δύνανται, καὶ πῶς ἡμῖν ὡς λέγεις ποιήσωσιν; ἄφωνα γάρ εἰσιν εἴδωλα, κωφὰ καὶ ἀναίσθητα. Πλὴν ἔσῃ γινώσκων, παμμίαρε καὶ παράνομε καὶ ἄσεβες Τέρτυλλε, ὅτι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, ὁ τοῦ Θεοῦ μονογενὴς υἱὸς, αὐτός ἐστιν ὁ θεραπεύσας ἡμᾶς, καὶ διαφυλάττων ἡμᾶς ἀπὸ πάσης σου ἐπινοίας βασάνων· καὶ πάντας γὰρ τοὺς εἰς αὐτὸν πεποιθότας ῥύσεται έκ τῶν τοῦ πατρός σου τοῦ διαβόλου παγίδων, καί σε κολάσει σὺν αὐτῷ εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον.

[30] Ταῦτα ἀκούσας ὁ Τέρτυλλος, [Cum calceis clavatis ambulare coacti] ἐκέλευσε γενέσθαι ὑποδήματα σιδηρᾶ, ἔχοντα ἥλους ὀρθοὺς ὀξεῖς, καὶ πυρωθέντα ὑποτεθῆναι αὐτοὺς διὰ λαβίδος σιδηρᾶς, καὶ οὕτως ἐλαύνεσθαι τοὺς Ἁγίους ὑπὸ τῶν δημίων! Οἱ δὲ ἅγιοι Μάρτυρες μὴ δυνάμενοι βαδίζειν ἐλαυνόμενοι, ἐπεὶ οἱ ἧλοι ἐπάταξαν αὐτῶν τοὺς πόδας, καὶ ὑπερέκχυτο τὸ αἷμα σφοδρῶς, ὁ ἅγιος Φιλάδελφος ὀλίγον ὑστερίσας τοῦ περιπατεῖν, ἔτυπτον αὐτοῦ οἱ δήμιοι τὴν κεφαλὴν ἀνελεῶς· nobr>πάνυ γὰρ ἦν ὡραῖος καὶ τρυφερός. Στραφεὶς δὲ ὁ ἅγιος Ἄλφιος, ἐ͂ιπεν αὐτῷ· Τρεχε, ἀδελφὲ, καὶ συναγωνίστηθι ἐπὶ τὸν καταληφθέντα ἡμᾶς κλῆρον. Ὁμοίως δὲ καὶ ὁ ἅγιος Κυρίνος ταῦτα αὐτῷ παραινῶν ἔλεγεν· Ὑπομείνωμεν, ἀδελφὲ, ταῦτα γὰρ τὰ βασανιστήρια πρόσκαιρά εἰσιν· τὰ δὲ μέλλοντα κολαστήρια τοῖς ἀρνουμένοις τὸν Χριστὸν, [mutuo se animant ad cursum,] ἀτελεύτητά εἰσιν· ἔστι γὰρ πῦρ ἄσβεστον, σκώληξ ἀκοίμητος, σκότος ἐξώτερον, βρυγμὸς ὀδόντων, καὶ τάρταρος πικρότατος, ἃ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἁματράνουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ· οἱ δὲ ταῦτα ὑπομείνοντες ἐν τῷδε τῷ βίῳ, πρόξενοι γενήσονται ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, οἱ ταῦτα δι᾽ αὐτὸν ὑπομείναντες, καὶ ἀπολάβουν ἐκεῖνα τὰ ἀγαθὰ, ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ ἴδεν, καὶ οὓς οὐκ ἤκουσε, καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἃ αὐτὸς δωρεῖται τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν. Ταῦτα δὲ τοῦ ἁγίου Κυρίνου εἰπόντος τῷ ἁγίῳ Φιλαδέλφῳ (ἀληθῶς γὰρ φιλάδελφοι πρὸς ἀλλήλους ὑπῆρχον) ταῦτα δὲ ἀκούσας ὁ ἅγιος Ἄλφιος i παρὰ τοῦ νεωτάτου αὐτοῦ ἀδελφοῦ, πάνυ λίαν ἐχάρη, καὶ ὁμοίως ὁ ἅγιος Φιλάδελφος, προσέθηκε τὸ περιπατεῖν, μᾶλλον δὲ καὶ ὀλίγον αὐτοὺς προβαίνειν. Καὶ μετὰ ταῦτα ἐλαυνομένων αὐτῶν, ἡχοῦντο οἱ ἧλοι ἐπάνω τῶν ποδῶν αὐτῶν. nobr>Εἶτα ἄραντες τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν, ἐ͂ιπον, Κύριε, ὁ Θεὸς ὁ παντοκράτωρ, ὁ μόνος ἅγιος, ὁ σωτὴρ τῶν θλιβομένων, ἡ τῶν διωκομένων καταφυγὴ, καὶ ὑπομονὴ τῶν διὰ τὸ ὄνομά σου πασχόντων, μὴ ἐγκαταλείπῃς ἡμᾶς, [& post fusas preces divinitus roborantur.] ἀλλὰ παρασχοῦ ἡμῖν τὴν ὑπομονὴν μέχρι τέλους, ἵνα μὴ εἴπῃ ὁ ἐχθρός μου, Ἴσχυσα πρὸς αὐτούς. Μετὰ δὲ τὸ πληρῶσαι αὐτοὺς τὴν εὐχὴν, ἐγένετο εἰς αὐτοὺς θεία τις ἔλλαμψις τῆς τοῦ παναγίου Πνεύματος χάριτος, καὶ ἐνεδυνάμωσεν αὐτῶν τὸν νοῦν καὶ τὴν καρδίαν, καὶ ᾒρθη ἐξ αὐτῶν ἡ ὀδυνηρά τῆς βασάνου ἐκείνη θλίψις, καὶ ἀπίεσαν χαίροντες καὶ δοξάζοντες τὸν Θεὸν, ὥστε μήτε τοὺς δημίους καταλαβεῖν αὐτοὺς δύνασθαι. Ἀπελθόντων δὲ αὐτῶν ἕως τοῦ τόπου, τοῦ ἦν ὁρίσας αὐτοῖς ὁ Τέρτυλλος, καὶ πάλιν ὑπέστρεψαν αὐτοὺς εἰς τὸ πραιτώριον.

[31] [Adhæc obstupescens Tertyllus,] Ἦν δὲ ὁ Τέρτυλλος ἐν βαλανείῳ λουόμενος· ἐξελθὼν δὲ ἐκ τοῦ βαλανείου, καὶ ἀνελθὼν εἰς τὸ πραιτώριον αὐτοῦ, θεωρεῖ τοὺς ἁγίους Μάρτυρας ἀχθέντας ὑπὸ τῶν δημίων, καὶ ἰδοὺ τὰ πρόσωπα αὐτῶν περιχαρῆ καὶ ὡς ὁ ἥλιος λάμποντα. Περιβλεψάμενος δὲ αὐτοὺς, ἠλλοιώθη τὸ πρόσωπον αὐτοῦ, καὶ συνέστησε τῇ καρδίᾳ, καὶ ἔκραξε λέγων· Οἴμοι! τί ποιήσω; ἐξεκάκισα μετὰ τῶν nobr>κακίστων καὶ βλασφήμων τούτων. Ἄνδρες τῆς πόλεως ταύτης, ἔλθετε, ἴδετε θαῦμα καινὸν, πῶς οἱ ἄθλιοι οὗτοι τῶν ἥλων ἐπάνω τῶν ποδῶν αὐτῶν διαπερασάντων οὐκ ἐφείσαντο ἑαυτῶν. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ τῆς πόλεως ἄρχοντες· Τάχα, δέσποτα, μάγοι εἰσὶ, καὶ ὃν λέγουσι σέβεσθαι Χριστὸν, αὐτὸς αὐτοῖς χορηγεῖ ἐκ τῆς μαγικῆς αὐτοῦ ἐπινοίας, πρὸς τὸ μὴ δειλιᾶν αὐτοὺς τὰς βασάνους. Ταῦτα δὲ εἰπόντων αὐτῶν, ὀργῆς καὶ θυμοὖ πλησθεὶς ὁ Τέρτυλλος, [jubet eos fame necandos includi carceri:] ἐκέλευσεν αὐτοὺς ἀπενεχθῆναι ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ· καὶ ἐκέλευσεν αὐτοὺς ἕως ι᾽ ἡμέρας ἀσίτους διαμεῖναι, καὶ μήτε ὕδωρ πιεῖν, λέγων αὐτοῖς· Λιμοκτονήσω ὑμᾶς, ἄθλιοι, ἕως οὗ ἡ ζωὴ ὑμῶν πικρῷ θανάτῳ παραδοθῇ ἐκ τῶν σωμάτων ὑμῶν. Βληθέντων δὲ αὐτῶν ἐν τῇ φυλακῇ, ἀπέστειλεν Ἀλέξανδρον τὸν συνόμιλον αὐτοῦ σφραγίσαι τὰς θύρας τῆς φυλακῆς, κελεύσας μὴ συγχωρῆσαί τινα εἰσελθεῖν εἰς αὐτοὺς, μήτε ἄρτον μήτε ὕδωρ ἐπιδοῦναι αὐτοῖς, ὁρίσας τὸν Ἀλέξανδρον τὸν αὐτοῦ αὐτοῦ σύμβουλον παραμένειν τῇ θύρᾳ τῆς φυλακῆς, ἔνταλμα δεδωκὼς τοιοῦτον ὁ ἀσεβὴς Τέρτυλλος, ὅτι ὅστις ἐὰν φάνῃ ἀνὴρ ἤ τε γυνὴ ἄρτον ἢ ὕδωρ αὐτοῖς ἐπιδιδοὺς, τῷ ξίφει αὐτὸν παραδοθύναι. Οἱ δὲ ἅγιοι καὶ πανεύφημοι Μάρτυρες αὐτὰ ἀκούσαντες, σφόδρα κατεγέλων τοῦ Τερτύλλου, λέγοντες· Ὁ nobr>πανάθλιος ἀγνοῶν τὴν δύναμιν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ταῦτα λέγει· αὐτοὶ δὲ ἔστησαν ἐν μέσῳ τῆς φυλακῆς ἑδραῖοι καὶ ἀμετακίνητοι τῷ φρονήματι, αἰνοῦντες καὶ δοξάζοντες τὸν Θεὸν, καὶ προσευχόμενοι, καὶ λέγοντες οὕτω· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ὁ Θεὸς ἡμῶν, σὺ ἐ͂ι ὁ ἀληθινὸς ἄρτος, [ubi orationi instantes] ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς, καὶ μεταλαμβανόμενος ὑπὸ τῶν πιστῶν, αὐτὸς καὶ τοὺς δούλους σου ἐνίσχυσον· οἶδας γὰρ τὴν τῆς σαρκὸς ἀσθένειαν, ὡς πλάστης καὶ ἐνδυσάμενος αὐτὴν· αὐτὸς γὰρ εἴρηκας ἐν εὐαγγελίοις, ὅτι οὐκ ἐπ᾽ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος, ἀλλ᾽ ἐν παντὶ ῥήματι Θεοῦ· καὶ πάλιν αὐτὸς εἴρηκας, Ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα, καὶ πίνων μου τὸ αἷμα, ἐν ἐμοὶ μένει, κᾀγὼ ἐν αὐτῷ. Καὶ ἡμεῖς οὖν, οἱ ἁμαρτωλοὶ καὶ ταπεινοὶ, οἱ τοῦ ἀχράντου σου σώματος καὶ τοῦ τιμίου σου αἵματος μετέχοντες, οὐ μὴ πεινάσοιμεν, οὐ δ᾽ οὐ μὴ διψήσοιμεν εἰς τὸν αἰῶνα.

[32] Ποιησάντων οὖν αὐτῶν ἐν τῇ φυλακῇ ἡμέρας τρεῖς ἄσιτοι, ἐγένετο δ᾽ ἐν τῇ νυκτὶ ἔστη ἐν μέσω τῆς φυλακῆς τῶν θυρῶν κεκλεισμένων τις ἀνὴρ γηραλαῖος, [ab Apostolo accipiunt panem & aquam,] ἔχων ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ τρεῖς ἄρτους, καὶ ὕδωρ εἰς ἄγγος, φῶς δὲ περιέλαμψεν ἐν τῇ φυλακῇ μέγα. Οἱ δὲ ἅγιοι τρεῖς παῖδες, ἰδόντες αὐτὸν, ἔπεσον παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ, λέγοντες· Εὔξαι ὑπὲρ ἡμῶν, ἅγιε Ἀπόστολε καὶ nobr>μαθητὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν, Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅπως μείνομεν ἀμετακίνητοι εἰς τὴν ἀγάπην ὰὐτοῦ. Ὁ δὲ κρατήσας ἤγειρεν αὐτοὺς, λέγων᾽ Θαρσεῖτε, τέκνα, χαίρετε, καὶ ἀγαλλιᾶσθε ἐνώπιον· Θεοῦ τοῦ αὐτὸς γὰρ ἀπέσταλκέ με ἰάσασθαι ὑμᾶς. [vidente Alexandro: qui custodibus rem narrans] Ἔτι γὰρ μικρὸν ὑμᾶς κολάσει ὁ παράνομος Τέρτυλλος, καὶ ἐκ τοῦ σώματος ἐκδημήσετε, καὶ ἀμερίμνως ἔσεσθε τοῦ λοιποῦ μετὰ τοῦ ὑμᾶς ἐκλεξαμένου Θεοῦ καὶ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καὶ ταῦτα αὐτοῖς εἰπὼν, ἀσπασάμενος αὐτοὺς, ἀπῆλθεν ἀπ᾽ αὐτῶν. Αὐτοὶ δὲ λαβόντες ἐκ τῶν ἄρτων, ἔφαγον, καὶ ἔπιον ὕδωρ· καὶ ἐνισχύσαντες, ἔστησαν ἀδιαλείπτως ψάλλοντες καὶ προσευχόμενοι τῷ Θεῷ. Ὁ δε Ἀλέξανδρος ἰδὼν τὸ φῶς τὸ ὂν ἐν τῇ φυλακῇ· ἤκουε γὰρ καὶ τοῦ Ἀποστόλου διαλεγομένου τοῖς Ἁγίοις, καὶ ἐπέπεσεν ἐπ᾽ αὐτὸν φόβος μέγας, ὥστε καὶ φυγὴν αὐτὸν δοκιμάσαι καὶ μὴ ἰσχύσαι. Πρωΐας δὲ γενομένης, προσκαλεσάμενος ὁ Ἀλέξανδρος τοὺς παῖδας αὐτοῦ, καὶ τοὺς φυλάσσοντας στρατιώτας, λέγει αὐτοῖς· Ἀκούσατε ἄνθρωποι ξένον καὶ παράδοξον θαῦμα, ὃ ἐγὼ κατεῖδον ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ εἰς τοὺς παῖδας τούτους τοὺς νέους. Ἰδού τις φοβερὸς δυνατὸς ἐπέστη αὐτοῖς, τῶν θυρῶν τῆς φυλακῆς οὐσῶν ἐσφραγισμένων, καὶ προσήγαγεν αὐτοῖς ἄρτους nobr>καὶ ὕδωρ, καὶ ἐπέτρεψεν αὐτοῖς φαγεῖν, καὶ ἐνίσχυσε, καὶ καταφρονεῖν αὐτοὺς τῶν παρὰ τοῦ Κυρίου μου Τερτύλλου προσαγομένων αὐτοῖς βασάνων. Ἐγὼ μὴ δυνάμενος φέρειν τὴν λαμπρότητα τοῦ φωτὸς, τὴν οὖσαν ἐν τῇ φυλακῇ, φόβῳ συσχεθεὶς μεγάλῳ, ἠβουλήθην μὲν φυγεῖν, οὐκ ἠδυνήθην δὲ, ἀλλὰ τὰ γόνατά μου τοῦτο προσεκρούοντο, καὶ ἔμεινα ὡσεὶ νεκρός.

[33] Καὶ ἰδοὺ, ἀδελφοὶ, τοῦτο ὑμῖν ἐξαγγέλλω τὸ μυστήρίον· ὅτι οὗτοι οἱ ἅγιοι παῖδες, οὓς ἡμεῖς ἀδίκως βασανίζομεν, τινὸς δυνατοῦ ὑψηλοῦ εἰσι μαθηταὶ, καὶ δικαίως αὐτὸν καταγγέλλουσιν καὶ σεβοῦσι καὶ προσκυνοῦσι· δυνατὸς γάρ ἐστι ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων θεῶν. [Christi divinitatem agnoscit:] Οὗτοι γὰρ, οὓς ἡμεῖς σεβόμεθα, καὶ λέγομεν ἐ͂ιναι θεοὺς δυνατοὺς, ὡς αὐτοὶ οἱ Ἅγιοι λέγουσιν, εἴδωλά εἰσι κωφὰ, μήτε πνοὴν ἔχοντα, μήτε ζωήν· καὶ ἡμεῖς μὲν πολλούς θεοὺς προσκυνοῦντες, οὐδὲ ἰσχύουσιν ἀνταποκριθῆναι τοῖς Ἁγίοις τούτοις, παρ᾽ αὐτῶν καὶ ὕβρεις καὶ ἀτιμίας αὐτοῖς προσαγομένας καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν καὶ ὥραν· οὗτοι δὲ οἱ ἅγιοι παῖδες, ἕνα Θεὸν ἐπικαλούμενοι, καὶ υἱὸν αὐτῷ μονογενῆ ἕνα ὑπάρχειν, καὶ ἓν πνεῦμα ἅγιον σὺν αὐτοῖς σεβόμενον, τοὺς πολλοὺς καὶ μεγίστους θεοὺς νικῶσιν· ἀλλὰ καὶ τὰς βασάνους, nobr>ἃς αὐτοῖς προσάγομεν, αὐτομάτως ἴονται· καὶ ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, ἀδελφοὶ, ὅτι οὐκ ἔστι Θεὸς ἄλλος παρὰ τοῦτον, ὃν οὗτοι σέβονται οἱ Ἅγιοι, οὔτε ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω, οὔτε ἐν τῇ γῇ κάτω. Δίκαιον τοίνυν ἡγούμεθα, ἀδελφοί μου, καὶ τοῦτο, [pro qua etiam passæ sunt mater & matertera sua.] ὅτι Ἰσιδώρα ἡ μήτηρ Θέκλης τῆς συγγενοῦς μου, καὶ Νεοφύτη ἡ ἐμὴ μήτηρ, αὐτὴν τὴν μεγαλώνυμον ἁγίαν Τριάδα καταγγέλλουσαι καὶ Θεὸν σεβόμεναι, ἀεὶ ζῶντα, διὰ πολλῶν βασάνων τῆς ζωῆς ταύτης ἀπηλλάγησαν ὑπὸ Ἀρμάτου, τοῦ πρὸ τοῦ Κυρίου μου Τερτύλλου ἐν τῇδε τῇ Μεσοπόλει τὴν ἀρχὴν ἐπέχοντος. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ παῖδες αὐτοῦ καὶ οἱ στρατιῶται, Καὶ τί γέγονεν ὁ ἀνὴρ ὁ πρὸς αὐτοὺς εἰσελθὼν; καὶ διαλεγόμενος αὐτοῖς, Ἀποκριθεὶς ὁ Ἀλέξανδρος, λέγει αὐτοῖς, Πολλὰ διαλεχθεὶς αὐτοῖς, καὶ ὑποστηρίξας αὐτοὺς, ἀφανὴς ἐγένετο ἀπ᾽ αὐτῶν. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ παῖδες αὐτοῦ καὶ οἱ στρατιῶται· Πῶς, Κύριε, ὡς σὺ λέγεις, ὅτι ἡ μήτηρ σου τὴν θρησκείαν ταύτην σεσεβομένη, ἅμα τῇ ἀδελφῇ αὐτῆς ὑπὸ Ἀρμάτου ἐβασανίσθησαν, καὶ τὴν αὐτῶν ὁδὸν τί οὐκ ἐζήλωσας, ἀλλ᾽ ἐγένου ὁμόφρων Τερτύλλου, καὶ σύμβουλος αὐτοῦ εἰς τὸ ἀπολέσαι πάντας Χριστιανοὺς, έξαιρέτως δὲ ταῦτα τὰ ἅγια παιδάρια, τὰ δι᾽ αὐτῶν πολλὰ σημεῖα γενομένα ἐν τῇ Μεσοπόλει ταύτῃ; καὶ οὐδεὶς ἐξ ἡμῶν αὐτοῖς ἐπίστευσεν ἐκ τῆς πόλεως, εἰ μὴ Θέκλα ἡ nobr>συγγενἠς σου, καὶ Ἰουστίνη, καὶ ὁ ἀλλογενὴς Ἑβραῖος. Ὁ δὲ Ἀλέξανδρος ἀποκριθεὶς ἐ͂ιπεν αὐτοῖς, Ἀναπολογητός εἰμι περὶ τούτου, ἀδελφοί. Ταῦτα εἰπὼν ὁ᾽ Ἀλέξανδρος ἐπαύσατο· παρεστήσαν δὲ πρὸς τῇ θύρᾳ τῆς φυλακῆς, καί τινες γυναῖκες ἱκαναὶ, αἵ τινες ἦσαν Θέκλα καὶ Ἰουστίνα, ἃς διὰ προσευχῆς οἱ Ἄγιοι ἰάσαντο· ἦν δὲ καὶ ὁ Ἑβραῖος ἐκεῖνος, οὗ τινος τὸν υἱὸν ἠλευθέρωσαν οἱ Ἅγιοι ἐκ τοῦ δαίμονος, εἰσερχόμενοι πρῶτον ἐν τῇ Μεσοπόλει ἐν τῇ ὁδῷ σὺν τῷ υἱῷ αὐτοῦ, καὶ πάσης τῆς πανοικίας αὐτοῦ, κράζοντες καὶ λέγοντες· Ἐλεήσατε ἡμᾶς δοῦλοι τοῦ Χριστοῦ· κελεύσατε ἡμῖν σὺν ὑμῖν ἀθλῆσαι.

CAP. VI

[34] Ἀναστὰς δὲ ὁ Ἀλέξανδρος αὐτῇ τῇ ὥρᾳ, ἀπῆλθεν εἰς τὸ πραιτώριον, ἐν ᾧ ἦν ὁ Τέρτυλλος· καὶ εἰσελθὼν διηγήσατο αὐτῷ ἅπαντα ἃ ἑώρακε σημεῖα τὰ γενόμενα εἰς τοὺς Ἁγίους. Ταῦτα δὲ ἀκούσας ὁ Τέρτυλλος, [Tertyllus re intellecta,] σφόδρα ταραχθεὶς κατὰ τοῦ Ἀλεξάνδρου, ἔλεγεν αὐτῷ· Τάχα καί σε κατέλαβον αἱ τῶν Χριστιανῶν μαγίαι ἔξελθε ἀπ᾽ ἐμοῦ, ἢ ἑαυτὸν διαχειρίζομαι. Πάντων σοι χρημάτων λαβὼν παρά τινων τῶν σὺν αὐτοῖς, ἤνοιξας τὰς θύρας τῆς φυλακῆς, καὶ εἰσήγαγον ἐνώπιον αὐτῶν ἄρτον καὶ ὕδωρ, καὶ ἔφαγον καὶ ἔπιον. Ὁ δὲ Ἀλέξανδρος nobr>λέγει αὐτῷ· Σοῦ τὸ δακτύλιον ἐπέχοντος ἐν τῇ χειρί σου, πῶς ἐγὼ ἤνοιξα τὰς θύρας τῆς φυλακῆς; Κατάβηθι καὶ θέασαι τὴν σφραγίδα σου σώαν μὲν οὖσαν. Καὶ ὑπεχώρησεν ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ ὁ Ἀλέξανδρος, καὶ κατῆλθεν ἐν τῇ φυλακῇ. Ὁ δὲ Τέρτυλλος ἤρξατο ἀδημονεῖν, καὶ προσκρούειν ἑαυτὸν ἐν τῇ κλίνῃ ἑαυτοῦ. Καὶ μετ᾽ ὀγίγον ἀποστείλας τοὺς παῖδας αὐτοῦ, [multum anxius] ἐκάλεσε τοὺς μεγιστάνους καὶ τοὺς πρώτους τῆς Μεσοπόλεως ἐκείνης· ἐκαθέσθη δὲ ἐπί τοῦ θρόνου ἑαυτοῦ, καὶ ἐκέλευσε καὶ αὐτοὺς καθεσθῆναι, καὶ λέγει πρὸς αὐτούς· Τί ποιήσω τούτους τοὺς παῖδας τοὺς φαρμάκους, οὓς ἀπέστειλε πρὸς ἐμὲ ὁ Κύριός μου Βαλλεριανὸς, ὁ Ἔπαρχος; πρὸς τὸ καταπλῆξαι τὴν ἐμὴν ψυχὴν πάντως, αὐτοὶ καταλαβόμενοι αὐτῶν τὴν βασκανίαν καὶ γοητίαν, ἀπέστειλεν αὐτοὺς ἐνταῦθα. Μὴ δυνατώτερος ἐγὼ Διομήδους καὶ Νιγελλίωνος. Ἀποστελῶ κᾀγὼ αὐτοὺς αὐτῷ πάλιν, ᾧ ἐὰν βούλωνται τρόπῳ ἀπαλλάξαι αὐτοὺς τοῦ ζῇν. Οἱ δὲ συγκαθήμενοι αὐτῷ ἄρχοντες, ἀποκριθέντες λέγουσιν αὐτῷ· Οὐχ οὕτως, ὡς ὁ Κύριος ἡμῶν ἐνθυμεῖται, τοῦτο ἐποίησεν ὁ Αὐτοκράτωρ καὶ Κύριος ἡμῶν Βαλλεριανὸς, [Sanctos occidere persuasus,] ἢ ὡς μὴ δυνάμενοι αὐτοὺς τοῦ ζῇν ἀπαλλάξαι διὰ πολλῶν αὐτῶν βασάνων· ἀλλ᾽ ἕνεκε τῆς σῆς ἀνδραγαθίας, καὶ γινώσκοντες τὸ nobr>ἀφιλάνθρωπον τὸ ἀεὶ κέκτησαι τοὺς βλασφημοῦντας εἰς τοὺς ἀθανάτους θεούς· τούτου χάριν αὐτοὺς ἀπέστειλαν πρός σε, ὅπως καὶ δι᾽ αὐτῶν οἱ τῆς χώρας ταύτης φόβον ἔχωσι. Καὶ ἵνα ἀποστείλῃς αὐτοὺς πάλιν πρὸς αὐτοὺς, οὐ συμβουλεύομεν, μήποτε ὀργισθῇ ἡμῖν ὁ Αὐτοκράτωρ Λικίνιος, καὶ σὺν αὐτῷ ὁ Βαλλεριανὸς, καὶ ἀποστείλαντες, καί σε τιμωρήσονται, καὶ τὴν πόλιν ἡμῶν κατασκάψωσιν· ἀλλὰ μᾶλλον διὰ πολλῶν σου καὶ πλείστων βασάνων τούτους τοῦ ζῇν ἀπάλλαξον, καὶ ἔσῃ ἄφοβος καὶ ἀθόρυβος ἐξ αὐτῶν.

[35] Πληρωθεισῶν οὖν τῶν ι᾽ ἡμερῶν, ἀπέστειλαν τοὺς στρατιώτας τοῦ ἀγαγεῖν αὐτοὺς ἐν τῷ πραιτωρίῳ, συρομένους ἐκ τῶν τριχῶν. [eis iterum adductis ad tribunal] Καὶ καθίσας ὁ Τέρτυλλος ἐπὶ βήματος ὑψηλοῦ, ἐκέλευσέ τε αὐτοὺς ἄγεσθαι ἔμπροσθεν αὐτοῦ· καὶ περιβλεψάμενος αὐτῶν τὰς ὄψεις ἅμα τῶν συγκαθεζομένων αὐτῷ, ἦσαν γὰρ περικαλλεῖς σφόδρα, λέγει τοῖς συγκαθεζομένοις αὐτῷ· Τί ὑμῖν δοκεῖ τὰ πρόσωπα ταῦτα; οὐκ ἔφαγον, οὔτε ἔπιον τὰς ι᾽ ταύτας ἃς ὡρίσαμεν ἡμέρας; Εἰσπειδήσας δὲ ὁ Ἀλέξανδρος, ἔστη ἔμπροσθεν αὐτῶν λέγων· Μὰ τὴν πρόνοιαν τῶν μεγίστων καὶ ἀθανάτων θεῶν, καὶ τὴν κεφαλὴν τοῦ Αὐτοκράτορος, καί σου αὐτοῦ, δέσποτα, οὐκ ἠνοίχθη ἡ nobr>θύρα τῆς φυλακῆς μέχρι τῆς σήμερον, οὔτε παρά τινος ἔλαβον ἄρτον ἢ ὕδωρ οὗτοι οἱ παῖδες· ἀλλὰ καὶ ὃν διηγησάμην σοι ἄνδρα φοβερὸν ὅτι προσήνεγκεν ἄρτον καὶ ὕδωρ, σήμερον ἑωράκαμεν τρεῖς ἄρτους ἀκεραίους μὲν ὄντας ἐν τῇ φυλακῇ, ὁμοίως καὶ τὸ ἄγγος τοῦ ὕδατος. Ἀποκριθέντες δὲ οἱ συγκαθήμενοι αὐτῷ ἐ͂ιπον· Μαγικῆς ἐπινοίας τοῦτο, δέσποτα. Καί φησι πρὸς αὐτοὺς ὁ Τέρτυλλος· Μέχρι τίνος θρασυνόμενοι ταῖς βασάνοις ἐγκαρτερεῖτε, μαγίαις μᾶλλον κεχρημένοι· πεισθῆτε μοι οὖν καὶ θύσατε τοῖς ἀθανάτοις θεοῖς, [frustra ignem minatus,] ἐπεὶ, μὰ τὴν αὐτῶν πρόνοιαν, τῷ πυρὶ παραδίδωμι τὰ σώματα ὑμῶν, ἵνα πικρῶς τοῦ ζῇν ἀπαλλαγῆτε. Οἱ δὲ ἅγιοι καὶ πανεύφημοι Μάρτυρες ἐ͂ιπον πρὸς τὸν Τέρτυλλον, καὶ τοῖς συγκαθεζομένοις αὐτῷ. Ἡμεῖς δεχόμενοι τὰς ἀντιλήψεις τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, πάσας ὑμῶν τὰς βασάνους προθύμως εἰσδεχόμενοι, ἐστήσαμεν ἐνώπιον ὑμῶν ὑγιεῖς Μάρτυρες τοῦ μονογενοῦς υἱοῦ τοῦ Θεοῦ· καὶ ἑτοίμως ἐσμὲν πάλιν πρὸς πᾶσαν ὑμῶν βάσανον, διὰ τὴν εἰς Χριστὸν ἐλπίδα τὴν ἀποκειμένην ἐν οὐρανοῖς. Ὑμεῖς δὲ ποίαν παῤῥησίαν ἔχοντες τοῖς ἀψύχοις καὶ ματαίοις εἰδώλοις μάτην θρησκεύοντες, καὶ ταῖς ἀπωλείαις αὐτῶν κοινωνοὶ καθιστάμενοι; Αἰσχυνθῆτε οὖν λοιπὸν θεοὺς ὀνομάζοντες, τοὺς nobr>ἐν ἀσελγείαις καὶ μέθαις καὶ πολέμοις καὶ φόνοις πρὸς ὀλίγον ζήσαντας ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ, καὶ νῦν δὲ κολαζομένους ἐν τῷ ἀσβέστῳ πυρί· ὅπερ τὸ αὐτὸ ἄσβεστον πῦρ μένει, καὶ πάντας τοὺς σεβομένους αὐτούς. Ταῦτα ἀκούσας ὁ παράνομος Τέρτυλλος, καὶ οἱ συγκαθήμενοι αὐτῷ, καὶ κελεύει βουνεύροις ἀφειδῶς τὰς σάρκας αὐτῶν καταξέεσθαι. [taureis eos lacerat.] Ἐπὶ πολὺ δὲ γενομένου τούτου, ἐ͂ιπε πρὸς αὐτοὺς ὁ Τέρτυλλος· Μέχρι τίνος, ἄθλιοι, οὐ πείθεσθε ἡμῖν καὶ θύετε τοῖς θεοῖς, καὶ συγγνώμην παρ᾽ αὐτῶν ἕξετε, καὶ τιμῶν μεγάλων παρ᾽ ἡμῶν ἀξιωθήσεσθε; Οἱ δὲ ἅγιοι τρεῖς παῖδες ἐ͂ιπον αὐτῷ· Ἡμεῖς τῷ ζῶντι Θεῷ καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν θυσίαν αἰνέσεως προσφέρομεν, ὃς ἡμᾶς ῥύσεται ἐκ τῶν χειρῶν ὑμῶν, καὶ τῇ ἐπουρανίῳ δόξῃ καταριθμήσει. Εἴθε οὖν, Τέρτυλλε παράνομε, μᾶλλον ἐπείθου ἡμῖν, καὶ σὺν ἡμῖν τὸν μόνον ἀληθινὸν προσεκύνεις Θεὸν, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν. Ὁ δὲ Τέρτυλλος λέγει αὐτοῖς, Διὰ τὴν προπέτειαν ὑμῶν ἀπολέσω ὑμᾶς. Οἱ δὲ Ἅγιοι ἐ͂ιπον· Ἀπολέσει σε ὃν βλασφημεῖς Θεόν.

[36] Τότε ὁ παμμιαρώτατος Τέρτυλλος ἐκέλευσεν ἐνεχθῆναι μόλυβδον καὶ πίσσαν, καὶ ἄσφαλτον, καὶ λυθῆναι ἐν λέβητι, καὶ καταχυθῆναι ἐπὶ τὰς κεφαλὰς τῶν Ἁγίων nobr>καὶ κατὰ παντὸς τοῦ σώματος αὐτῶν. Τούτου δὲ γενομένου τοῦ ἀνοσίου προστάγματος, [illi a plumbo & pice liquefactis non læduntur:] καὶ λυθέντος λοιπὸν τῆς πίσσης καὶ μολύβδου, ἐκέλευσεν αὐτοὺς στῆναι ὑποκάτω πέτρας ὑψηλῆς, καὶ γυμνασθῆναι τὸν λέβητα, καὶ ἐκχύσαι τὸν μόλυβδον ἀπὸ τῆς κεφαλῆς τῶν Ἁγίων καὶ διατρέχειν δι᾽ ὅλου τοῦ σώματος αὐτῶν. Καὶ τούτου γενομένου ἐπιχἐοντες ἦσαν οἱ δήμιοι ἐπάνω τῶν Ἁγίων. Ἔκραζον δὲ λέγοντες, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, σῶσον ἡμᾶς, καὶ δώρησαι ἡμῖν ὑπομεῖναι ταῦτα τὰ βασανιστήρια, ἃ ἡμῖν προσάγει ὁ παμμίαρος Τέρτυλλος διὰ τὸ σὸν ἅγιον ὄνομα. Ἐκχεομένου δὲ τοῦ μολύβδου καὶ τῆς πίσσης ἐπ᾽ αὐτοὺς, ἦσαν πεπηγότα ἀμφότερα· ἀνέμου γὰρ ἰσχυροῦ πνεύσαντος κατὰ τὴν ὥραν, πεπήγασι, καὶ οὐδὲν ἠδυνήθησαν βλαβῆναι τῶν ἁγίων ἀπὸ τῆς ἀπενεχθείσης αὐτοῖς κακοτέχνου διαβολικῆς κολάσεως. Θύμου δὲ καὶ ὀργῆς ζέσας ὁ παμμίαρος Τέρτυλλος, ἐκέλευσε τοὺς Ἁγίους ἐπικέφαλα τῶν ποδῶν κρεμασθῆναι, καὶ καπνῷ δριμυτάτῳ καπνίζεσθαι αὐτοὺς εὐτόνως. Καὶ ταύτης προσενεχθείσης αὐτοῖς τῆς βασάνου, ἔλεγον· Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστὲ, δὸς ἡμῖν ὑπομεῖναι τὴν πικρὰν ταύτην τῆς βασάνου τιμωρίαν. Εὐτόνως δὲ αὐτοῖς τὸν καπνὸν ὑποβαλλόντων, nobr>καρτερικῶς ὑπομείναντες οἱ Ἄγιοι, ἐπὶ πλείου θυμοῦ πλησθεὶς ὁ Τέρτυλλος, ἐκέλευσεν αὐτοὺς λυθῆναι καὶ στῆναι ἔμπροσθεν αὐτοῦ. Τότε ἐκέλευσεν αὐτοὺς ξυρῆσαι τὰς κεφαλὰς αὐτῶν, καθὼς καὶ τὸ πρῶτον ἐκέλευσεν αὐτοῖς, διαπερασάντων αὐτῶν ἐκ τῆς Πὥμης, ὅτε ἦν ἐν Ταυρομένοις. Ἐκέλευσεν οὖν λυθῆναι πίσσαν, καὶ ἐκχυθῆναι ἐπὶ τὰς κεφαλὰς τῶν Ἁγίων· καὶ ἀχθῆναι ξύλον βαρὺ, καὶ πελεκήσαντες αὐτῷ ἐπιθῆναι ἐπὶ τοὺς τραχήλους αὐτῶν δικην ζυγοῦ, ὡς δέκα ἄνδρες μόλις ἐπέθηκαν εἰς τοὺς τραχήλους τῶν Ἁγίων, καὶ ἐκέλευσεν ἐνεχθῆναι τὸ ξύλον ἐν αὐτοῖς· καὶ ἐκέλευσεν αὐτοὺς περιπατῆσαι πᾶσαν τὴν πόλιν, καὶ προσπορεύεσθαί τινας ἔμπροσθεν αὐτῶν κράζοντας καὶ λέγοντας, Ὅστις οὐ θύει τοῖς ἀηττήτοις καὶ ἀθανάτοις θεοῖς, τοῦτον τὴν καταδίκην ὑφέξηται. Πορευομένων δὲ τῶν Ἁγίων διὰ μέσου τῆς πόλεως, καὶ τῶν προπορευομένων κραζόντων, ἠκολούθει αὐτοῖς πλῆθος λαοῦ, λοιπὸν δὲ καὶ Ἰουστίνη καὶ Θέκλα καὶ ἕτεραι σὺν αὐταῖς.

[37] [quibus visis Iudæi quidam] Ἦν δὲ προστάξας ὁ Τέρτυλλος τοῖς δημίοις ἀπελάσαι αὐτοὺς ἔως τῶν ὑψηλῶν σπηλαίων, καὶ πάλιν ὑποστρέφειν αὐτοὺς διὰ μέσωθεν τῆς τῶν Ἑβραίων κατοικίας. Ἐλθόντες δὲ εἰς μέσον τῶν Ἑβραίων, δραμὼν ὁ nobr>Ἑβραῖος ἐκεῖνος, οὗ τὸν υἱὸν ἐθεράπευσαν οἱ Ἅγιοι, λοιπὸν δὲ καὶ αὐτὸς ὁ παῖς ὁ ἰαθεὶς ἅμα τῇ μητρὶ αὐτοῦ καὶ τοῖς ἀδελφοῖς, καὶ πάσῃ τῇ πανοικίᾳ αὐτῶν· καὶ πεσόντες ἐπί πρόσωπον αὐτῶν ἔλεγον αὐτοῖς· Ἐλεήσατε ἡμᾶς Ἅγιοι, καὶ σὺν ὑμῖν ἐπιτρέψατε ἀκολουθεῖν. Ὁ δὲ ἅγιος Ἄλφιος σὺν τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ, λέγει τῷ Ἰουδαίῳ καὶ τοῖς σὺν αὐτῷ· Δόη ὑμῖν Κύριος ὁ Θεὸς, ὁ δι᾽ ἡμᾶς τὰ πάθη ὑπομείνας, [fidē Christi profitentur] καταξιωθῆναι τῆς μερίδος τῶν Ἁγίων. Τότε ᾖραν φωνὴν πάντες, κράζοντες καὶ λέγοντες· Χριστιανοί ἐσμεν, καὶ ἀρνούμεθα τὴν τῶν Ἰουδαίων μονοθέλητον πίστιν· καὶ πιστεύομεν εἰς τὸν ἔνα Θεὸν, καὶ εἰς τὸν μονογενῆ αὐτοῦ υἱὸν τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, καὶ εἰς τὸ πανάγιον καὶ ζωοποιὸν Πνεῦμα, καὶ τὸ αἷμα ἡμῶν ἐκχέομεν ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ, ὃν οὗτοι καταγγέλλουσιν ἀληθῶς. Ταῦτα ἀκοῦσαν τὸ πλῆθος τῶν Ἰουδαίων, ἐξελθόντες ἐκ τῶν σπηλαίων αὐτῶν, ἄραντες λίθους ἐλίθαζον αὐτοὺς καὶ ἔλεγον· Οὕτως εἰς Χριστὸν ὑμεῖς πιστεύετε, ὃν οἱ πατέρες ἡμῶν λαβόντες ἐσταύρωσαν; Οἱ δὲ δήμιοι ταῦτα ἀκουσαντες, ἀνήγαγον τῷ Τερτύλλῳ τὰ γενόμενα. [etiam coram Tertyllo,] Ἀκούσας δὲ ὁ παράνομος Τέρτυλλος ταῦτα, ἐκέλευσε καὶ αὐτοὺς τοὺς Ἰουδαίους δεθέντας ἀχθῆναι πρὸς αὐτόν. Ἐπιλαβόμενοι οὖν οἱ στρατιῶται τοὺς Ἑβραίους, ἄνδρας nobr>τε καὶ γυναῖκας, ἐπέδησαν αὐτοὺς καὶ ἤλασαν μετὰ τῶν Ἁγίων πρὸς τὸν Τέρτυλλον. Ὁ δὲ περιβλεψάμενος αὐτοὺς ὡς λέων, λέγει αὐτοῖς· Πότε ἐπιστεύσατε τοῖς ἀθλίοις τούτοις; εἴπατε ἡμῖν· Οἱ δὲ ἀποκριθέντες ἐ͂ιπον· Ἡμεῖς Τέρτυλλε πλανώμενοι ἐπιστεύσαμεν πίστιν ματαίαν καὶ βέβηλον, εἰδότες δὲ νῦν τὴν ἀληθινὴν πίστιν τῶν ἁγίων καὶ μακαρίων τούτων παίδων, ἣν εἰς Χριστὸν κέκτηνται, σὺν αὐτοῖς πιστεύομεν, καὶ σὺν αὐτοῖς αἷμα ἡμῶν ἐκχέομεν.

[38] Διηγήσαντο οὖν οἱ δήμιοι τῷ Τερτύλλῳ, λέγοντες· Ὅτι δέσποτα διερχομένων ἡμῶν διὰ μέσου τῆς πολιτείας τῶν συνεθνῶν αὐτῶν, καὶ ὡς μόνον ἤκουσαν λεγόντων αὐτῶν, ὅτι Χριστιανοί ἐσμεν καὶ εἰς Χριστὸν πιστεύομεν, ᾖραν λίθους, καὶ ἐλίθαζον αὐτούς. Ταῦτα ἀκούσας ὁ παμμίαρος Τέρτυλλος, ἐχάρη λίαν, καὶ ἀποστείλας ἐκάλεσε τοὺς πρώτους τῶν Ἑβραίων. Παραγενόμενοι δὲ ἐξ αὐτῶν τὸν ἀριθμὸν κ᾽ πρὸς τὸν Τέρτυλλον, καὶ προσκυνήσαντες αὐτὸν, λέγει αὐτοῖς· Καλῶς παρεγένεσθε πρὸς ἡμᾶς οἱ τῶν θεῶν σεβασταὶ καὶ φίλοι τοῦ Αὐτοκράτορος, οὗτοι λέγουσιν οἱ σύνεθνοι ὑμῶν. Οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ· Ἐὰν ἐν τῷ λογισμῷ τούτῳ ἐμμείνωσι, κακῶς ἀπολέσομεν nobr>αὐτούς. Εἶτα μετὰ ταῦτα πλησίον καλέσας ὁ Τέρτυλλος τὸν πεπιστευκότα Ἑβραῖον τῷ Χριστῷ, λέγει αὐτῷ, Μέχρι τίνος πλανᾶσαι καὶ βλασφημεῖς εἰς τοὺς ἀθανάτους θεοὺς τοὺς ἀεὶ ζῶντας; γίνωσκε γὰρ, ἄθλιε, ὅτι οὖτοι οἱ σύνεθνοί σου οὔτε ἀκοῦσαι ὑπομένουσι τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, [a quo Iudæis aliis traditi] ὃν οὗτοι οἱ ἄθλιοι ἀποπλανῶσιν ὑμᾶς. Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἑβραῖος, ἐ͂ιπε τῷ Τερτύλλῳ· Ἐγὼ πολλὰ λέγειν οὐκ οἶδα, τοῦτο δὲ λέγω σοι, Χριστιανός εἰμι καὶ δαίμοσιν οὐ θύω. Τότε ὁ Τέρτυλλος θυμοῦ πλησθεὶς, τοὺς μὲν Ἁγίους κελεύει πάλιν βληθῆναι ἐν τῇ φυλακῇ· τοὺς δὲ Ἑβραίους, τοὺς πεπιστευκότας τῷ Χριστῷ, δοὺς στρατόπεδον ἱκανὸν, παρέδωκεν αὐτοὺς τοῖς συνέθνοις αὐτῶν, λέγων, Ἄραντες αὐτοὺς ὑμεῖς, καὶ κατὰ τὸ ἔθος ὑμῶν κρίνατε αὐτούς. Παραλαβόντες δὲ αὐτοὺς οἱ στρατιῶται ἐξήγαγον αὐτοὺς μακρὰ τῆς πόλεως, καὶ στήσαντες ἐλιθοβόλησαν αὐτοὺς ἐκεῖ, καὶ ἀπέθανον, πάντες ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. Καὶ ὑπέστρεψαν οἱ δήμιοι καὶ οἱ στρατιῶται, καὶ ἀνήγαγον τῷ Τερτύλλῳ, [lapidibus obruuntur.] τέθνηκαν ἐκεῖνοι οἰ ἄθλιοι. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Τέρτυλλος, καὶ περιχαρὴς γενόμενος, ἐκέλευσεν ἅπαν τὸ στρατόπεδον σὺν τῷ δήμῳ συνέρχεσθαι ἐπὶ τὸ πραιτώριον. Πάντων οὖν συνελθόντων ἐν αὐτῷ, ἀπεκρίνατο ὁ Τέρτυλλος, λέγων αὐτοῖς· Δεῦτε, nobr>συνχάρητέ μοι πάντες, ὅτι οἱ μαθητεύσαντες τοῖς ἀθλίοις τούτοις, ἐλίθασαν αὐτοὺς οἱ σύνεθνοι αὐτῶν· καὶ πάντων αὐτῶν ἀποκριθέντων, μέγας ὁ θεὸς Ἀπόλλων καὶ Ἀσκλήπιος καὶ Ἡρακλῆς, καὶ Διόνυσος καὶ Δίος, οἵ τινες τῷ οἰκουμένῃ εἰρήνην χωρίζονται, καὶ τῇ τοῦ Αὐτοκράτορος κεφαλῇ, καὶ τῇ σῇ, δέσποτα.

[39] Τῶν δὲ Ἁγίων ἐν τῇ φυλακῇ εἰσελθόντων, ἅμα τοῦ κλοιοῦ τοῦ κατασκευασθέντος τέχνῃ σατανικῇ ὑπὸ τοῦ παρανόμου Τερτύλλου, [Sancti oratione fusa] εἰς τὸν οὐρανὸν ἀτενίσαντες, ἐ͂ιπον· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ὁ Θεὸς ἡμῶν, εὐχαριστοῦμέν σοι, ὅτι ἐκάλεσας ἡμᾶς εἰς τοῦτον τὸν κλῆρον τῆς μαρτυρίας. Αὐτὸς οὖν, δέσποτα, ὁ ἐν μέσῳ δύο λῃστῶν σταυρωθεὶς, καὶ θανάτου γευσάμενος ἀθάνατος ὑπάρχων, ἵνα ῥύσῃς ἐκ τοῦ θανάτου τὸν ἄνθρωπον, δὸς καὶ ἡμῖν ἀκλινῆ ὁμολογίαν αὐτῆς εἴς σε πίστεως ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ, καὶ φύλαξον τὰς ψυχὰς ἡμῶν ἀπὸ τῆς τοῦ διαβόλου μηχανῆς. Καὶ ὁ μὲν ἀσεβὴς καὶ παράνομος Τέρτυλλος ἠβουλήθη τὰ πρόσωπα ἡμῶν ἀλλοιῶσαι τῇ πίσσῃ, καὶ τὴν μορφὴν ἡμῶν, ἣν κατ᾽ εἰκόνα σου ἐφορεύσαμεν· καὶ τὰς τρίχας ἡμῶν ἀπεξύρισεν, ἃς ἔδωκας τῷ ἄνθρώπῳ, ὃν ἔπλασας εἰς εὐπρέπειαν᾽ αὐτὸς καὶ τὰ νῦν, κύριε, ἴασαι τοὺς δούλους nobr>σου καθὼς καὶ τὸ πρῶτον, ἵνα μὴ ἐπαίρηται εἰς ὕψος τὸ κέρας αὐτοῦ, [solvuntur & priori formæ restituuntur,] ὁρῶν ἡμῶν ἀλλοιωμένην τὴν μορφὴν, ἀλλ᾽ ἵνα κατενεχθῇ ἀπὸ τοῦ διαλογισμοῦ αὐτοῦ τοῦ ματαίου. Ταῦτα δὲ αὐτῶν εἰπόντων, προστάξει Θεοῦ διεῤῥάγησαν οἱ λῶροι, ἐν οἷς ἦν δεδεμένον τὸ ξύλον ἐν τοῖς τραχήλοις αὐτῶν· ἐγένετο δὲ ἄφαντον ἀπ᾽ αὐτῶν καθὼς καὶ τὸ πρότερον, καὶ ἔῤῥιπται εἰς τὴν θάλασσαν· τοῦτο γὰρ μόνον ᾔτουν οἱ ἅγιοι τὸν φιλοκτείρμονα καὶ φιλάγαθον Θεὸν, τοῦ μὴ μορφὰς αὐτῶν ἐ͂ιναι ἀλλοιωμένας. Ὁ δὲ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς δέδωκεν αὐτοῖς τὸ αἴτημα αὐτῶν· καὶ εὐθέως καὶ παραχρῆμα ἐκαθαρίσθησαν τὰ πρόσωπα αὐτῶν, καὶ ἐγένοντο ὡς τὸ φῶς· ἀνέτειλαν δὲ καὶ αἱ τρίχες αὐτῶν, καὶ εἰς ἀλλήλους ἀτενίσαντες ηὐχαρίστησαν τῷ σωτῆρι Χριστῷ καὶ δεσπότῃ πάσης τῆς κτίσεως.

[40] Εἶτα τῇ ἐξῆς ἐκέλευσεν αὐτοὺς ὁ Τέρτυλλος πάλιν ἀχθῆναι τοὺς ἁγίους τρεῖς παῖδας ἐν τῷ πραιτωρίῳ, καὶ στάντες ἔμπροσθεν αὐτοῦ λέγει αὐτοῖς· Ὑμεῖς ἐστε οὓς ἐγὼ ἐξύρισα καὶ ἐξέχεα πίσσαν εἰς τὰ πρόσωπα ὑμῶν; Ωἱ δὲ ἐ͂ιπον· Ναὶ, ἡμεῖς ἐσμεν, ἀναιδέστατε κύον. Ὁ δὲ πάλιν θυμοῦ πλησθεὶς καὶ ὀργῆς πολλῆς, λέγει αὐτοῖς· Ἐγὼ ὑμᾶς κακῶς τοῦ ζῇν ἀπαλλάξω, [raptantur proni per saxa,] μὰ τοὺς μεγίστους θεοὺς, ὅτι πυρὶ ὑμᾶς παραδώσω. Οἱ δὲ ἅγιοι παῖδες nobr>ἀποκριθέντες ἐ͂ιπον αὐτῷ. Ἡμεῖς καταγελῶμέν σου τοῦ ματαίου καὶ ἀναισθήτου νοός. Γνῶθι οὖν καὶ τὰ νῦν, ὅτι οὔτε ἑαυτοῖς, οὔτε αὐτοῖς δύνανται βοηθῆσαι οἱ θεοί σου᾽ εἴδωλα γάρ εἰσιν ἀναίσθητα καὶ δαιμόνια πλανῶντα τοὺς ἀναισθήτους ἀνθρώπους, ὑπὸ δε τῶν τοῦ Χριστοῦ δούλων καταργούμενα. Τότε πάλιν ἐκέλευσεν αὐτοὺς δεθέντας σχοινίῳ εἰς τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας τῶν Ἁγίων· καὶ στήσας εἰς τοὺς μὲν πόδας στρατιώτας ι᾽, ὁμοίως καὶ εἰς τὰς χεῖρας δέκα, πρὸς ἕκαστον τῶν ἁγίων κ᾽· καὶ τεθέντας αὐτοὺς ἐπὶ πρόσωπον, σύρεσθαι κατὰ ἀγρίων λίθων γυμνοὺς αὐτοὺς ὑπάρχοντας· τὸ δὲ αἷμα ὑπερέκχυτο σφοδρῶς, καὶ αἱ σάρκες αὐτῶν ἔπιπτον, [dein supini cum carnis laceratione,] ὥστε καὶ τὰ σπλάγχνα αὐτῶν φαίνεσθαι. Πάλιν δὲ ἐκέλευσεν αὐτοὺς ὑπτίους στρέφεσθαι, καὶ σύρεσθαι ὑπὸ τῶν δημίων εὐτόνως, ὥστε καὶ τὰ ὀστᾶ αὐτῶν γυμνωθῆναι. Καὶ ἐκέλευσεν αὐτοὺς ἀχθῆναι ἔμπροσθεν αὐτοῦ, καὶ λέγει αὐτοῖς· Ποῦ ἐστιν ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὃν σέβεσθε; Διατί οὐκ ἐξείλατο ὑμᾶς ἐξ τῶν χειρῶν μου; Τότε ὁ ἅγιος Ἄλφιος, χαμαὶ κείμενος, λέγει αὐτῷ· Ὦ παράνομε καὶ ἀσεβέστατε Τέρτυλλε, οὐκ ἠρκέσθη οὐδὲ ἐνεπλήσθη ἡ δολερά σου ψυχὴ τῶν τοσούτων βασάνων, ὧν ἐπήγαγες εἰς ἡμᾶς, ἀλλὰ καὶ ταύτην τὴν βάσανον nobr>ἐπήγαγες εἰς ὑμᾶς· ἀλλὰ καὶ τοῦτο ποιῶν, προσέθηκας ἐπὶ τοὺς στεφάνους ἡμῶν. Οὐκ ᾑδέσθης ὅλως ἄνθρωπος ὢν, [generose respondent Tertullo] θηριωδέστατε, καὶ ἐκ τῶν αὐτῶν στοιχίων γεγονὼς, εἰς τοὺς ὁμοιοπαθεῖς ἀνθρώπους τοιαύτας καὶ πικρὰς ἐπάγαγε βασάνους. Ἀλλὰ τί εἴπω πλέον, εἴπω καὶ τοῦτο, πανάθλιε· καθὼς καὶ οἱ πρὸ ἡμῶν ἅγιοι παῖδες, οἱ ὑπὲρ τοῦ νόμου τελειωθέντες, τὴν αὐτὴν κᾀγὼ ἀναλαβὼν φωνὴν λέγω σοι παράνομε, τοῦ πυρὸς τοῦ ἀσβέστου πρόξενον ἑαυτὸν ποιᾶν· τρία γὰρ μειράκια καταλελύκαμέν σου τὴν τυραννίδα, τὸ γὰρ μὴ δυνηθῆναί σε μεταποιῆσαι ἡμᾶς, κατάλυσίς ἐστι· τὸ πῦρ σου ψυχρὸν ἡμῖν, καὶ ἄτονοι οἱ κατάπελται, καὶ ἀδύνατος ἡ βία σου· ἐὰν γὰρ ἑτέρας μυρίους βασάνους ἐπαγάγης ἡμῖν, καὶ πάντα τὰ τοῦ πατρός σου τοῦ διαβόλου ἀποκενώσῃς εἰς ἡμᾶς βέλη, οὐκ ἂν τὴν πίστιν ἡμῶν συλῆσαι δυνηθῇς. [& retrahuntur in carcerem.] Ταῦτα ἀκούσας ὁ παμπόνηρος καὶ ἀναιδέστατος Τέρτυλλος, κινηθεὶς ἐκ τῆς τοῦ δαίμονος ἐνεργείας, ἐκέλευσεν οὕτως αὐτοὺς συρομένους ἀπενεχθῆναι ἐν τῇ φυλακῇ καὶ ῥιφῆναι ἔνδον. Ἠκολούθη δὲ αὐτοῖς πλῆθος λαῶν πιστῶν καὶ γυναῖκες, κλαίοντες καὶ λέγοντες, Ὁ Θεὸς, ὃν οἱ Ἅγιοι οὗτοι σέβονται, βοήθησον αὐτός τε καὶ ἡμῖν· ξένον γὰρ καὶ παράδοξον ἡγοῦντο, ὅτι τοσοῦτον αὐτοῖς ἐπενεχθέντων βασάνων, οὐκ nobr>ἐξέλειπε τὸ πνεῦμα αὐτῶν.

CAP. VII

[41] Τότε κελεύει ὁ Τέρτυλλος γενέσθαι σχάραν παμμεγεθῆ, καὶ τήγανον χαλκοῦν, [Dum nova tormenta parantur,] καὶ ὀγκινίσκους μικροὺς τρεῖς, πρὸς τὸ τὴν γλῶσσαν τοῦ ἁγίου Ἀλφίου ἀποκόψαι. Τῆς δὲ k σχάρας καὶ τοῦ τηγάνου μετὰ λ᾽ ἡμέρας πληρωθέντων, οἱ Ἅγιοι διέτριβον ἐν τῇ φυλακῇ, οὐκέτι γὰρ αὐτοὺς ἀνετάσαι ἤθελεν ὁ Τέρτυλλος, διὰ τὸ ἐν μέσῳ πάντων ἐνυβρίζειν αὐτοὺς αὐτὸν ὡς κύνα· παραινούντων αὐτῷ καὶ τῶν συγκαθεζομένων τοῦ μὴ ἀγαγεῖν αὐτοὺς ἢ εἴτι εἰς ἐρώτησιν, ἀλλ᾽ ἀπαλλάξαι αὐτοὺς ταχέως τοῦ ζῇν. Οἱ δὲ ἅγιοι Μάρτυρες Ἄλφιος, Φιλάδελφος καὶ Κυρίνος εἰς τὸν οὐρανὸν ἀναβλέψαντες, ἔλεγον· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πρὸ τῶν αἰώνων ὑπάρχων, [orantes in carcere Sancti] εἰς ὃν ἡμεῖς κατεφύγομεν ἐκ νεότητος ἡμῶν, ἡ καλὴ καὶ ἀληθὴς τῶν Χριστιανῶν ἐλπὶς καὶ προσδοκία, ἀψευδὴς τῶν δούλων σου ἐπαγγελία, ὁ ἀνεκλειπτος θησαυρὸς, ὁ καὶ πρὸ τῶν ἡμετέρων αἰνέσεων παρέχων τὰς σὰς δωρεὰς τοῖς ἀγαπῶσί σε· ἐπάκουσον ἡμῶν Κύριε, ὁ δοὺς ἡμῖν τὴν τῆς μαρτυρίας ὁμολογίαν μέχρι τέλους ὑπομεῖναι, αὐτὸς καὶ νῦν πρόσδεξαι τὰς ψυχὰς ἡμῶν, καὶ ῥῦσαι αὐτὰς ἐκ τῶν πονηρῶν καὶ πολεμίων πνευμάτων, καὶ μετὰ τῶν εὐαρεστησάντων σοι κατάταξον· συγχωρῶν δὲ καὶ οὗτος nobr>ὅσα ἔπραξαν εἰς τοὺς σοὺς δούλους τοὺς ἐπικαλουμένους τὸ ὄνομά σου τὸ ἅγιον· φώτισον δὲ αὐτοὺς εἰς ἐπίγνωσιν τῆς σῆς ἀληθείας, ὅτι πάντας θέλεις σωθῆναι· ἐξαπόστειλον δὲ βοήθειαν, ξαὶ ἐπὶ τοὺς δούλους σου τούς σε ὁμολογήσαντας, καὶ διὰ τὸ πανάγιόν σου ὄνομα λίθοις τελειωθέντας, βαπτισθέντας δὲ ὑπὸ τοῦ ἰδίου αἶματος, συγχωρῶν αὐτοῖς, δέσποτα; ἃ ἐπράξαντο πρὶν εἴς σε κακά αὐτὸς δι᾽ οἰκιῶν σου ἀμοιβῶν, ἀντάμειψαι αὐτοὺς ἐν τῇ φοβερᾷ σου καὶ φρικτῇ ἐλεύσει, τούτους ἀξιῶν τῆς ἐκ δεξιῶν σου στάσεως κατὰ τὸ σὸν θέλημα.

[42] Ταῦτα δὲ αὐτῶν εἰπόντων, ἐλθοῦσα Ἰουστίνη καὶ Θέκλα, [non permittunt vulnera obligari,] ἤνεγκαν πᾶσαν τὴν ὀθόνην αὐτῶν τὴν πολυτελῆ, βουλόμεναι κατασχύσαι καὶ καταδῆσαι τὰ τραύματα τῶν Ἁγίων, Εὑροῦσαι δὲ ἐκεῖ τὸν Ἀλέξανδρον, αὐτὸς γὰρ ἦν τεταγμένος τοῦ φυλάσσειν αὐτοὺς ἐν τῇ φυλακῇ, δοῦσαι αὐτῷ χρήματα, παρεκάλεσαν αὐτὸν λέγουσαι Ἔασον ἠμᾶς, κύριε, εἰσελθεῖν πρὸς τοὺς Ἁγίους, καὶ καταδῆσαι αὐτῶν τὰ τραύματα. Ὀ δὲ ἐ͂ιπεν αὐταῖς, Εἰσέλθετε. Εἰσελθουσῶν δὲ αὐτῶν, προσεκύνησαν τὰ δεσμὰ τῶν ἁγίων, καὶ ἐνέγκασαι τὴν ὀθόνην αὐτῶν τοῦ περικόψαι καὶ καταδῆσαι αὐτῶν τοὺς πόνους. Εἶπον αὐταῖς nobr>οἱ Ἅγιοι, Μὴ γένοιτο ἡμῖν περιποιήσασθαι ὑπ᾽ οὐδενὸς τῶς ἀνθρώπων, ἢ περιδεδέσθαι ἢ θεραπεύεσθαι· ἔχομεν γὰρ τὸν μέλλοντα ἡμᾶς λόγωι θεραπεῦσαι, μᾶλλον δὲ τῷ θελήματι αὐτοῦ τῷ ἁγίῳ· ταύτην δὲ ἣν προσηνέγκατε ἡμῖν, ἐξελθοῦσαι, δότε αὐτὰ τοῖς δεομένοις, πτωχοῖς, χήραις καὶ ὀρφανοῖς. Ἦν δὲ Ἰουστίνη ἔνα ἔχουσα ὀφθαλμὸν, ἀπελθοῦσα εἰς τὸν ἅγιον Φιλάδελφον, ἦν γὰρ αὐτὸς πλεῖν τῶν ἄλλων ἐκλυθεὶς ὑπὸ τῆς βασάνου· ἡ δὲ λέγει αὐτῷ· Ἐπίδος μοι κύριέ μου τὴν χεῖρά σου. Ὁ δὲ ἐπέδωκεν αὐτῇ τὴν χεῖρα· καὶ περιπτυξαμένη κατεφίλει αὐτήν. [& Iustinæ oculum sanant.] Ἐπιθεῖσά τε αὐτὴν ἐπὶ τὸν ὀφθαλμὸν αὐτῆς, καὶ ἔγένετο ὑγιὴς ὡς ὁ ἄλλος· ἔδωκε δὲ δόξαν τῷ Θεῷ ἡ γυνὴ λέγουσα· ἑις Θεὸς ἀληθινὸς, ὃν οἱ Χριστιανοὶ σέβονται. Εἶτα μετολίγον ἐξῆλθον ἐκ τῆς φυλακῆς, καὶ ὡς ἐ͂ιδε τὴν Ἰουστίναν ὁ Ἀλέξανδρος ἀναβλέψασαν, ἔμεινεν ἐνεὸς ἐν ἑαυτῷ· εἰς ἑαυτὸν δὲ ἐλθὼν, προσκαλεσάμενος αὐτὴν λέγει αὐτῇ· Οὐχὶ, κυρία μου, μετὰ ἑνὸς ὀφθαλμοῦ συγχωρεῖσα εἰσῆλθες εἰς τοὺς ἀνθρώπους; Ἡ δὲ λέγει αὐτῷ· Ναὶ· καὶ ἡ τούτων πίστις καὶ προσευχὴ ἰάσατό με τὴν ἐλεεινὴν, κᾀγὼ δὲ σὺν αὐτοῖς αἰνῷ καὶ ὑμνῷ Κριστὸν τὸν ἀληθινὸν Θεόν.

[43] Ταῦτα ἀκούσας ὁ Ἀλέξανδρος, εἰσεπήδησεν nobr>εἰς τὴν φυλακὴν, καὶ πεσὼν παρὰ τοὺς πόδας τῶν Ἁγίων, [Quo viso Alexander baptizari petit] μετὰ δακρύων ἔλεγε· Συγχωρήσατέ μοι Ἅγιοι ἃ εἰς ἡμᾶς ἔπραξα κακὰ, καὶ δεήθητε τοῦ Χριστοῦ, ὅπως κᾀμὲ καταξιώσει τοῦ ἁγίου καὶ σωτηριώδους βαπτίσματος· ἦν γὰρ καὶ αὐτὸς πεπαιδευμένος γράμμασι, καὶ καθημέραν ἀναγινώσκων τὰς τῶν Χριστιανῶν γραφάς. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ Ἅγιοι· Ὁ Θεὸς, ἀδελφὲ, ὁ πάντας θέλων σωθῆναι, καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν, δόῃ σοι κατὰ τὸ αὐτοῦ θέλημα. Πλὴν καθὼς ὁ μακάριος Ἀπόστολος βοᾷ, ὅτι ἰδοὺ νῦν καιρὸς εὐπρόσδεκτος καὶ ἡμέρα σωτηρίας, σπεῦσον, ἐὰν βούλῃ σῶσαι τὴν ψυχὴν σου. Ὁ δέ φησι πρὸς αὐτούς· Τί ποιήσω; πῶς δέξομαι τὸ βάπτισμα. Οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ· Εἰ μὲν δυνατὸν καὶ εὐάρεστόν ἐστι τῷ Θεῷ δέξασθαί σε τὸ βάπτισμα, καλόν· εἰ δὲ μή γε, διὰ τοῦ ἰδίου σου αἵματος βάπτιζέ σε. Ταῦτα δὲ αὐτοῦ εἰπόντος, ἐξῆλθε καὶ ἐκάθισεν ἔμπροσθεν τῆς φυλακῆς. [& coram Tertyllo se Christianum fatetur:] Καὶ ἰδοὺ ἀποστείλας ὁ Τερτύλλος, ἐκάλεσεν αὐτὸν ἐν τῷ Πραιτωρίῳ· καὶ εἰσελθὼν ἔστη ἔμπροσθεν αὐτοῦ. Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Τέρτυλλος λέγει αὐτῷ· Ἀλέξανδρε, ἆρά γε ζῶσιν οἱ ἄθλιοι ἐκείνοι, ὧν τὰ σπλάγχνα ἔῤῥεον ἐν τῇ γῇ; Λέγει αὐτῷ· Ναὶ ζῶσι, καὶ ἰάθησαν ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ αὐτῶν, Ὁ δὲ λέγει αὐτῷ· nobr>Ἀπελθὼν ἄγαγε ἡμῖν τὴν σχάραν καὶ τὸ τύγανον καὶ τοὺς ὀγκινίσκους, ἃ ἐπετάξαμεν εἰς τὴν ἀπώλειαν αὐτῶν. Ὁ δὲ Ἀλέξανδρος ἀποκριθεὶς ἐ͂ιπεν αὐτῷ· Μή μοι γένοιτο ἀπὸ τοῦ νῦν ἐπενεγκεῖν χεῖράς μου εἰς τοὺς Ἁγίους τούτους· ἀλλὰ κᾀγὼ ἀπὸ τῆς σήμερον τὸν Χριστὸν σέβομαι, ὃν οὗτοι προσκυνοῦσι, καὶ Χριστιανὸν ἑαυτὸν ἀποκαλῶ.

[44] Ταῦτα ἀκούσας ὁ Τέρτυλλος, ὡς λέων ἐταράχθη, [qui plenus ira] κράζων καὶ λέγων· Οὐαί μοι! τί ποιήσω; Ἰδοὺ γὰρ προείρηκα τάχα ἡ τῶν Χριστιανῶν μαγία κατέλαβε καὶ ἀφήρπασεν ὲκ τῆς ἐμῆς χειρὸς καὶ ὃν ἐ͂ιχον ἕνα σύμβουλον. Ἀποστείλας δὲ ἐκάλεσε πλείστους ἄρχοντας τῆς Μεσοπόλεως, καὶ καθίσαντες ἐ͂ιπεν ἀχθῆναι τὴν σχάραν καὶ τὸ τύγανον καὶ τοὺς ὀγκινίσκους· καὶ ἐκέλευσε καίεσθαι αὐτὰ κατὰ κράτος. Ἐκκαέντων δὲ αὐτῶν, [adductos extremum Sanctos] ἐκελευσεν· ἀχθῆναι μόλιβδον καὶ πίσσαν καὶ ἄσφαλτον καὶ ῥητίνην, καὶ κλιθῆναι ἐν τῷ τυγάνῳ, καὶ ἐκκαῆναι σφοδρῶς· ἀγαγών τε τοὺς ἁγίους Μάρτυρας λέγει αὐτοῖς· Ἰδοὺ ταῦτα δι᾽ ὑμᾶς ἡτοίμασα, ἢ πεισθέντες θύσατε τοῖς θεοῖς, ἢ καθυποβάλλω ὑμᾶς ἐν τοῖς τυγάνοις τούτοις. Οἱ δὲ ἀποκριθέντες ἐ͂ιπον τῷ Τερτύλλῳ· nobr>Ὃ βούλει ποιῆσαι, παράνομε καὶ ἀσεβέστατε κύον, ποίει ἐν τάχει· ἡμᾶς γὰρ ὡς καὶ προέφημέν σοι, οὐδεὶς χωρίζει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ ἡμῶν. Τότε θυμωθεὶς ἐκέλευσε τὸν μὲν ἅγιον Ἄλφιον γλωττοτομηθῆναι· [varie interficit] ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἅγιος ἐ͂ιπεν· Ἄκουσον, ἀναιδέστατε κύον, κᾄν ἀφέλῃς τὸ τῆς φωνῆς ὄργανον, καὶ σιωπώντων ἀκούει ὁ Θεός. Τότε οἱ στρατιῶται ἐπιλαβόμενοι αὐτὸν, ἀνοίξαντες τὸ στόμα αὐτοῦ, ἐκράτησαν οἱ δήμιοι τοὺς ὀγκίνους, καὶ σύροντες τὴν γλῶσσαν τοῦ ἁγίου Ἀλφίου, ἐπέτεμον αὐτήν. Τὸ δὲ πλῆθος τοῦ αἵματος ἐκχυθέντος, παρέδωκεν αὐτοῦ τὸ πνεῦμα ἐν εἰρήνῃ τῷ Θεῷ. Ὁμοίως δὲ ἀγαγόντες καὶ τὸν ἅγιον Φιλάδελφον, ἐπέθηκαν ἐπὶ τὴν σχάραν· καὶ προσοπτώμενος ἔλεγε· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, υἱὲ τοῦ Θεοῦ, εἰς χεῖράς σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά μου· ὁ γὰρ σωρὸς τῆς ἀνθρακίας τοῖς τῶν ἰχώρων ἐσβένοιτο σταλαγμοῖς· καὶ οὗτω παρέδωκε τὸ πνεῦμα. Ὁ δὲ ἅγιος Κυρίνος εὐχαριστῶν τῷ Θεῷ, ἑαυτὸν ἔῤῥιψε κατὰ τὸν τύγανον· καὶ οὕτω τελειώθησαν ἀμφότεροι οἱ ἀληθινοὶ στρατιῶται, οἱ πολλάς καὶ πικρὰς καὶ δεινὰς βασάνους ὑπομείναντες ὑπο τοῦ παμμιάρου Τερτύλλου. Ἐτελειώθησαν μηνὶ Μαΐω ι᾽, [10 Maji] ἐν τόπῳ λεγομένῳ Πουβλίκου, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ nobr>σωτῆρος ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἅμα τῷ Πατρὶ καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ἀγαθῷ καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[45] Ἐγένετο δὲ μετὰ τὸ τελειωθῆναι τοὺς ἁγίους καὶ πανευφήμους τρεῖς Μάρτυρας, Ἄλφιον, Φιλάδελφον, [corporibus in puteum abjectis:] καὶ Κυρίνον, ὑπὸ τοῦ παμμιάρου καὶ φονώδους Τερτύλλου, ἐκέλευσε δεθῆναι σχοινίον ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτῶν, καὶ συρομένους αὐτοὺς ἔῤῥιψεν ἐν φρέατι ξηρῷ, ἐν τόπῳ λεγομένῳ Στροβιλίῳ, πλησίον τοῦ οἴκου Ἰουστίνης καὶ Θέκλης· ἦσαν γὰρ αὗται αἱ μακάριαι γυναῖκες συγγενεῖς ἀλλήλων ὑπάρχουσαι, ἦσαν δὲ καὶ πλούσιαι σφόδρα, παρὰ πάντας τοὺς κατοικοῦντας ἐν τῇ αὐτῇ Μεσοπόλει Λεοντίνων. Ἰδοῦσαι δὲ τὸ γενόμενον παρὰ τοῦ ἀγρίου θηρὸς Τερτύλλου, ὅτι ἔῤῥιψε τοὺς Ἁγίους ἐν τῷ φρέατι, ἔτυψαν τὰ πρόσωπα αὐτῶν καὶ τά στήθη, σφοδρῶς κλαίουσαι καὶ λέγουσαι, Μὴ συγχωρήσῃς Κύριε τῶν δυνάμεων διαμεῖναι ἐν τῷ φρέατι τούτους τοὺς μακαρίους Ἁγίους, [ad quæ tollenda egressæ Thecla & Iustina cū famulis] οἳ καὶ διὰ τὸ σὸν ὄνομα ἐξέχεαν τὰ αἵματα αὐτῶν διὰ πολλῶν καὶ κακοτέχνων στρεβλώσεών τε καὶ βασάνων. Ταῦτα δὲ εἰποῦσαι, ἡσύχασαν ἐν τῷ οἴκῳ αὐτῶν ὀλίγον, ἕως οὗ βραδεῖα γέγονεν ἤδη ὥρα· προσκαλεσάμεναι δὲ τοὺς ἑαυτῶν παῖδας πέντε καὶ ι᾽ τὸν nobr>ἀριθμὸν, ἐ͂ιπον αὐτοῖς· Γινώσκετε, τέκνα ἡμῶν ἀγαπητὰ, ὃν σέβουσιν οἱ Χριστιανοὶ Θεὸν, δυνατὸς ὑπάρχει καὶ λόγῳ καὶ ἔργῳ ἰᾶσθαι τοὺς εἰς αὐτὸν πεποιθότας· οἴδατε ὅτι οἱ ἅγιοι οὗτοι τρεῖς παῖδες ξένοι, παραγενόμενοι ἐνθάδε, καὶ πολλαῖς βασάνοις ὑποπεσόντες ὑπὸ τοῦ θεομάχου καὶ παμμιάρου Τερτύλλου, οὐκ ἠδυνήθη διὰ τῶν τοσούτων βασάνων μετακινῆσαι αὐτῶν τὸν εὐσεβῆ λογισμὸν ἐκ τῆς Χριστοῦ ἀγάπης· τὸ τέλος δὲ πυρὶ παρέδωκε τὰ σώματα αὐτῶν, καὶ οὕτω παρέδωκαν τὸ πνεῦμα τῷ Θεῷ, ὁμολογοῦντες αὐτόν τε καὶ τὸν μονογενῆ Υἱὸν, καὶ τὸ συναΐδιον ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα τὴν ἁγίαν l ὁμοιούσιον καὶ ὁμοδύναμον. Ἀποκριθέντες οὖν οἱ παῖδες ἐ͂ιπον ταῖς κυρίαις αὐτῶν· Γινώσκομεν ὅτι ὁ Θεὸς τῶν Χριστιανῶν ὑπάρχει μέγας καὶ ἰσχυρὸς, καὶ οἴδαμεν ὅτι καὶ οὗτοι οἱ Ἃγιοι δι᾽ αὐτὸν ἔπαθον καὶ ἐτελειώθησαν ἐνθάδε. Λέγουσιν δὲ αὐταῖς· Καὶ τί κελεύετε ἵνα ποιήσωμεν; Ἡ δὲ Ἰουστίνη καὶ Θέκλα ἐ͂ιπον αὐτοῖς· Βουλόμεθα ὑμῖν πιστεῦσαι μυστήριον, ἵνα ἀπελθόντες σὺν ημῖν ἐν τῷ φρέατι, ἐν ᾧ ὁ δαίμων ἐχάλασε τοὺς Ἁγίους, καὶ ἐν πολλῇ ἰσχύἳ ὑμῶν κατελθεῖν ὑμᾶς ἐν τῷ φρέατι, καὶ ἑλκύσαι ἐκεῖθεν ὑμῖν τοὺς Ἁγίους. Οἱ δὲ μετὰ nobr>χαρᾶς δεξάμενοι τὸ προσταχθὲν αὐτοῖς ἔργον, ἀπίεισαν ἐν τῷ φρέατι, ἔνθα ἦσαν ῥεριμμένοι οἱ Ἅγιοι· εἴδησαν γὰρ καὶ αὐτοὶ ἔνθα ἦσαν οἱ Ἅγιοι βληθέντες.

[46] [cum cælesti odore & luce] Καὶ προδραμόντες τὰ γήναια ὀλίγον, οἱ παῖδες ἀπήρχοντο ἕως τοῦ φρέατος. Ἤδη δὲ αὐτῶν ἀπερχομένων οὐ μακρὰν αὐτῶν ὄντων, ἤκουσαν εὐωδίαν πολλὴν, καὶ αἰσθανόμεναι ἐ͂ιπον πρὸς ἀλλήλους· Τάχα ἡ εὐωδία αὕτη τῶν Ἁγίων τούτων ὑπάρχει. Εἶτα μετολίγον ἀναβλέψαντες, θεωροῦσι φῶς περιαστράπτον κύκλῳ τοῦ φρέατος· καὶ πλησίον γενόμενοι, θεωροῦσι κειμένους τοὺς Ἁγίους ἐπάνω τοῦ φρέατος, ἐξαστράπτοντα αὐτῶν τὰ πρόσωπα, καὶ τὸ σῶμα αὐτῶν ὅλον ὑγιὲς γενόμενον, ὡς μηδὲ πυρὸς ὀσμὴν λαβόντα. Τοῦτο ἰδόντες τὸ παράδοξον οἱ παῖδες, ἐπέστρεψαν δρομαίως, καὶ συνήντησαν ἐν τῇ ὁδῷ ταῖς ἑαυτῶν κυρίαις, [super puteum inveniunt integra,] λέγοντες. Ἀληθῶς, κύριαι ἡμῶν, καθὼς εἰρήκατε, ὅτι μέγας ἐστὶν ὁ Θεὸς τῶν Χριστιανῶν, καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ, καὶ τῆς μεγαλοσύνης αὐτοῦ οὐκ ἔστι πέρας. Ἰδοὺ οὔς ἐλέγομεν ἀνασπάσαι ἐκ τοῦ φρέατος, οὗτοι κεῖνται πλησίον τοῦ στόματος τοῦ φρέατος. Ἀναβλέψασαι δὲ καὶ αὗται, ἴδον φῶς μέγα περιαστράπτον τὰ σώματα τῶν ἀγίων καὶ πανευφήμων nobr>Μαρτύρων. Πλησίον δὲ αὐτῶν γενόμεναι ἅμα τῶν παιδαρίων, συνηκολούθουν δὲ αὐταῖς καὶ πέντε κοράσια· καὶ τρέμουσαι Ἰουστίνη καὶ Θἐκλα, προσέπεσον τοῖς ποσὶ τῶν Ἁγίων, κλαίουσαι καὶ λέγουσαι· Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς, ὁ ἐκλεξάμενος ὑμᾶς καὶ ἀγαγὼν ἐκ τοσούτων καὶ μακρῶν ὁρίων, πρὸς ἀνόρθωσιν καὶ σωτηρίαν τῶν δι᾽ ὑμῶν μελλόντον πιστεύειν εἰς τὸν ἕνα καὶ μόνον υἱὸν μονογενῆ τοῦ Θεοῦ τὸν ἀληθινόν. Εἶτα προσκυνήσαντες αὗταί τε καὶ οἱ παῖδες τοὺς ἁγίους αὐτῶν πόδας, καὶ αἱ τούτων θεραπαινίδες.

[47] [& post redditum surdæ ancillæ auditum] Μία μὲν ἐκ τῶν τῆς Θέκλης θεραπαινίδων ὑπάρχουσα κωφὸς, μηδέποτε ὅλως αἰσθανομένη φωνῆς· καὶ ὡς μόνον προσεκύνησαν τοὺς τιμίους καὶ ἁγίους αὐτῶς πόδας, εὐθέως καὶ παραχρῆμα ἠνόιχθησαν αὐτῆς τῶν ὠτῶν ἀκοαὶ καὶ ἤκουσεν ὡς αἱ λοιπαί. Ἰδοῦσα δὲ ἡ κόρη nobr>τὸ εἰς αὐτὴν γενό μενον παράδοξον θαῦμα, εἰσδραμοῦσα πάλιν ἐκυλίετο παρὰ τοὺς πόδας τῶν Ἁγίων, λέγουσα· Εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ δι᾽ ὁμῶν Ἅγιοι, ὄτι ἀνεώχθησαν οἱ Ἅγιοι τῶν ὠτῶν μου, καὶ ἤκουσα ἃ ἐπιθύμουν ἀκοῦσαι. Οὐκ εἴδησαν δὲ Ἰουστίνη καὶ Θέκλα ὄτι τοῦτο ἐγένετο εἰς αὐτὴν τὸ θαῦμα, εἰ μὴ ὄτι μόνη ἐκυλίετο παρὰ τοὺς πόδας αὐτῶν. Ἔμφοβοι δὲ γενόμεναι αἱ μακάριαι ἐκεῖναι γυναῖκες, γοιπὸν δὲ καὶ τὰ παιδάρια αὐτῶν, καὶ πάλιν ἠνδριομέναι, ἐλέγοντο τοῖς παιδαρίοις· Ἐπιβάλετε τὰς χεῖρας ὑμῶν χωρίς παντὸς φόβου καὶ τρόμου, καὶ ἄρωμεν τοὺς Ἁγίους ἔνθεν· καὶ ἀπαγάγωμεν καὶ κατακρύψωμεν αὐτοὺς ἐν ᾧ οἴδαμεν ἀποκρύφῳ τόπῳ. Καὶ ὠς μόνον ἐπέβαλον τὰς χεῖρας αὐτῶν τρεῖς ἐξ αὐτῶν παῖδες, ὁ μὲν ἑις Βαρνάβας, ὁ δὲ ἕτερος Ἰουλιανὸς, [auferunt atque sepeliunt.] ὁ δὲ τρίτος Ἀγαθόνικος (οἱ μὲν δύο ὑπῆρχον Θέκλης, ὁ δὲ ἔτερος ὑπῆρχεν Ἰουστίνης ὁ λεγόμενος Ἀγαθόνικος), καὶ ὡς μόνον ἐπέβαλον τὰς χεῖρας ἐπὶ τοὺς Ἁγίους, ἑαυτοὺς συνέδωκαν εἰς τοὺς ὤμους τῶν παιδαρίων, ὡς δοκεῖν μηδὲν βαστάζειν. Ἤγαγον οὖν αὐτοὺς ἐν τῷ οἴκῳ Ἰουστίνης καὶ Θέκλης, καὶ ἀπέθεντο αὐτοὺς ἐν κελλίῳ μικρῷ ἐν τόπῳ καθαρῷ, ἔνθα καὶ σπήλαιον ὑπῆρχεν· ἔμπροσθεν δὲ τοῦ αὐτοῦ σπηλαίου ἦν nobr>οἰκοδομηθὲν τὸ κέλλιον, ὡς μὴ ὑπονοεῖν τινα ὅτι ἐκεῖσε σπήλαιόν ἐστιν. Ἐν αὐτῷ δὲ τῷ σπηλαίῳ ἐ͂ιχον αἱ μακάριαι ἐκεῖναι γυναῖκες τὸν τίμιον καὶ ζωοποιὸν σταυρὸν ἀποκεκρυμμένον, ἐν ᾧ καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν προσεκύνησαν αὐταὶ, καὶ πᾶσα ἡ πανοικία αὐτῶν. Κᾀκεῖσε αὐτοὺς διεφύλαξαν ἐν τῷ αὐτῷ σπηλαίῳ, ἔνθα καὶ ὁ σεπτὸς ναὸς αὐτῶν ἀνῳκοδομήθη, μεθ᾽ ὧν αἱ ἐκκλησίαι τοῦ Θεοῦ εἰρήνην εἰλήφασι, διὰ τῆς χάριτος αὐτοῦ, ὅτι αὐτῷ πρέπει δόξα καὶ κράτος αῖνος, μεγαλοσύνη, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ ἁγίω Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

ANNOTATA.

a Οπισθάγκονα alibi necdum lectum ab ὄπισθεν retro & ἀγκων, ἀγκῶνος cubitus.

b λυμὴ pernicies est, λυμὸς nusquam legitur, imo nec λυμώδης, quemadmodum a λοιμὴ pestilentia dicitur λοιμώδης: quod autem per aphæresim ultimæ syllabæ, ex sequenti epitheto supplendæ, dicatur λυμῷ καὶ θηριώδει pro λυμώδει καὶ θηριώδει non ausim asseverare absque exemplis aliunde allatis.

c em>Videtur subintelligi πόλεως urbis & mox infra νήσκ, insulæ.

d Ecgraphum nostrum Ψημίθῳ, quod corrigendum fuit.

e Ibidem μέλλον, deinde verbo hoc punctis subnotato supra ipsum scribebatur καὶ Μύμονα, fortasse corrigendum & legendum, ex mente ejus qui autographum correxit, μύλλων.

f Scriptum erat ἐνδόσουν, pro quo nullum sensum faciente substituimus ἐκστήσωσι.

g Expungo, quia redundat ἐμοὶ ὡς,

h Βεβηλάνω pro βεβηλόω necdum alibi legimus.

i Ita etiam Latina versio, ubi in ecgrapho nostro perperam scriptus Φιλάδελφος.

k Σχάρα per apocopen primæ syllabæ pro Ἐσχάρα.

l Ecgraphum nostrum ὡμολόγησαν, quod sensum non facit.

APPENDIX SIVE ADDENDA AUT EMENDANDA AD II TOMUM MAJI,

AD DIEM V.

[Errata]

AUCTORE D. P.

De Irene CP. Fol. 4 col. 1 lin. 7 a fine dele, Præterea cap. 7 Idem Procopius, & hæc substitue:

Alteram ad mare dictam, cum exigua esset, destrui divinitus jussam, S. Marcianus Magnæ Ecclesiæ Oeconomus extruere cœpit; absolvit autem Verina Augusta, Leonis Magni uxor, post annum CCCCLX, uti in Vita S. Marciani die X Ianuarii cap. 5 fusius legi potest, & ad XV Maji paucis etiam indicatur, propter S. Isidori Martyris reliquias, ab eodem Marciano istuc illatas. De hac autem S. Irenes ecclesia cap. 7 sic loquitur idem Procopius.

em>Fol. 5 Col. 2 lin. 24 dele reliqua istic posita de S. Irene, incipiendo ab his verbis, Ac deinde seorsim refert S. Herinam; & sequentia substitue.

[4] P. Antonius Beatillus noster p.m. de hoc Opere sæpe atque constanter bene meritus quoad vixit, ad petitionem R. P. Bernardini Realini, in gratiam Aletinorum seu Lupiensium, inter hanc & Sanctam suam Patronam ac Protectricem (de qua seorsim agere proponimus) non distinguentium, prolixum de ejusdem Actis opus scripsit Italice, [Cultus in Therasia] & Neapoli anno 1609 imprimendum curavit Ibi post relata fuse Acta ex Græcis Latinisque monumentis, & ad quamdam verisimilitudinis speciem adducta, lib. 2 cap. 5 agit de illius cultu in variis orbis partibus, atque imprimis notat Insularum Archipelagi ex non minimis unam, quæ antiquis Therasia dicta, hodie a nomine S. Irenes, appellatur vulgo Santorini & Santerini. Cumque ea mutatio nominis seculo VIII facta videatur, haud inepte conjectat, ejus causam fuisse, quod insigni Sanctæ communiter invocatæ patrocinio fuerint salvati insulani ab excidio proximo, quod cunctis minabatur anno DCCXXVI Indict. IX horribilis fortuna, qua messis colligendæ tempore (sicuti narrat Theophanes) inter Theram & Therasiam insulas per aliquot dies vapor ex profundo maris, quasi ab ardente fornace ebullivit: quo paulatim densato atque in lapidem concreto, totus fumus igneus apparuit; & ob terrenæ materiæ crassitiem magni pumices lapidum instar per totam Asiam minorem, Lesbum, & Abydum, & maritimas Macedoniæ regiones disjecti sūt, ita ut universa facies ejus maris pumicibus innatantibus repleta fuerit. Conjecturam suam Beatillus firmat em>in eo, quod non sine miraculo videatur insula potuisse servari; servatam autem fuisse persuadeat incolarum hodieque numerus, oppidorumque cultus & cetera omnia, [Cypro & alibi.] quæ felicem undequaque regionem commendant. Nihil certe dubitem, quin insigne aliquod Sanctæ templum extiterit, atque adeo cultus ibidem viguerit, unde nomen novum factum sit. Idem licet præsumere de duobus in Cypro oppidis, corrupto nunc nomine San-Reino & Sant Arino dictis. Adde Nerodiadem in minori Asia, quæ nomen in Irenopolin vertit; & S. Irenem vulgo Sant-Arem in Lusitania, & alia alibi similia loca, fortassis nec a Sancta, nec ab una eademque nuncupationem adepta omnia: sed quædam etiam a Pace, quæ Græcis Ἐιρήνη dicitur, quædam vero a diversis ejusdem nominis.

DE S. HERINA SIVE IRENE
ALETII SEV LVPIIS IN CALABRIA

Irene sive Herina, Aletii seu Lupiis in Calabria (S.)

AUCTORE D. P.

§. I. Vetustiora monumenta cultus in civitate prædicta.

b>Beatillussupra laudatus, & alii in Regno Neapolitano scriptores, Aletinorum seu Lypiensium vel Luciensium Patronam em>non distinguunt a celebri illa Irene, de qua hactenus egimus. Horum sensui inhærens Philippus Ferrarius in Catalogo Sanctorum, qui non sunt in Romano Martyrologio, postquam ea scripsit de S. Irene quæ retulimus, seorsim refert S. Herinam Virginem & Martyrem, [Cultus & templum Aletii:] sub Licinio Imperatore, Aletii in Salentinis: & in Notis censet unam eamdemque esse, corpusque Aletium translatum fuisse, ac Aletinos ignorantes illius historiam, credidisse eam suam civem, aut certe acta utriusque confudisse. Apparet hoc ex Vita S. Herinæ Aletinæ, quam idem Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ diu ante ediderat, ubi in Annotatione indicat, a Ladislao Rege anno MCCCCXVIII,in quodam sacello, quod olim extra urbem Aletinam erat, imagines S. Herinæ & S. Veneræ, una cū accensis lampadibus imaginem sanctissimæ Deiparȩ circumstantium, fuisse repertas: ubi S. Mariæ de Luce cognominatæ templum constructum fuit. Sanctæ vero Herinæ insignem basilicam ab Aletinis excitatam fuisse, quam Clerici Regulares tenent.

[2] [non sine confusione personæ,] Agit de utriusq; Sanctæ Virginis ac Martyris Paßione prolixe Paulus Regius Vico-Aquensis Episcopus, in fine partis 1 de Sanctis Regni Neapolitani, & S. Veneram facit sodalem seu famulam S. Herinæ: hanc vero filiam Licinii em>Imperatoris ex Constantia Magni Constantini Sorore, quæ Aletii (dicitur vulgo Lecce, aliis Lupiæ & Lycium) nata & educata, a patre impio, post primam cladem in extremū istum Italiæ angulum reducto, inventa ex matris institutione Christiana, atq; in proposito servandæ virginitatis obfirmata, em>ejusdem jussu ibidem primum obscuræ turri inclusa cum sua sodali fuerit postquam autē in iis tenebris conspecta esset ardere lampas ante eas accensa, neq; alterutra posset a Christi fide abduci, simul utraq; Licinii jussu per exquisita tormenta martyrio deniq; coronata sit, sub annum Domini CCCXVI. De S. Venera, aliis Veneranda aut Parasceve, una aut pluribus, agemus mense Iunio die XXVI aut XXVIII, simillimam in ea rerum, temporum, locorum ac personarum confusionem reperturi, quæ hic occurrit circa S. Irenem Constantinopoli celebrem, atque in Thracia natam & passam, maleque a multis creditam filiam Licinii Imperatoris; quod & huic S. Herinæ Aletiensi æque insipienter applicatum est.

[3] [& fœdis circa Vitam parachronismis.] Etenim Constantinus (uti narrat Zosimus lib. 2) victo Maxentio, adeoque post VIII Kalendas Octobris anni CCCXII, Licinio Mediolanum accersito sororem Constantiam in matrimonium tradidit, quam antea se daturum ei promiserat, cum eum sibi socium contra Maxentium hostem adjungere vellet: nuptiisque celebratis, amborum Imperatorum nomine, pro Christianis fuit promulgatum edictum, quod refert Baronius ad annum 313 num. 5. Dißimulabat scilicet homo ethnicus tantisper, in gratiam novæ affinitatis, suum contra Christianos odium; quod in Oriente, ubi potissimum regnavit, cœpit exerere, em>hypocrisi deposita sub annum CCCXVI, Deo æque ac Constantino noviterque ductæ uxori injurius per sua adulteria. Idem falso oraculo ad persecutionem movendam animatus, arma tandem adversus Constantinum sumpsit, a quo Cybalensi prælio in Pannonia victus anno CCCXVIII, iterumque & iterum ac sæpius rebellans, ad extremum profligatus captusque ad Nicomediam anno CCCXXIII, ab aliis quidem occisus dicitur, ab aliis vero in Galliam amandatus, numquam visa, ex quo uxorem istam ultimam duxerat, Italia; & sexagenario major, quando exutus fuit dignitate omni, atque ipsa (ut pluribus placet) vita. Ex quibus liquido demonstratur, quam male consuta sit totā de Herena Aletiensi fabella: quam interim apud Salentinos em>natam ac passam, sed ab altera diversam, non negavero: corpus saltem apud eos honoratum semper esse in confesso manet. [Cur ipsa cum & S. Venera pingatur cum lampadibus,] Illam vero de lampade ardenti narrationem non aliud habere fundamentum crediderim, quam Euangelii verba, quibus Virgines prudentes Matthæi XXV inducuntur in adventum sponsi lampades ardentes præparatas habere. Ita Romæ in D. Praxedis æde, cuidam ipsius ecclesiæ arcitravæ (uti appelant) insclupta cernitur ipsa & soror S. Pudentiana, cum Sanctis Pastore atque Pudente, hoc patre, isto patruo (uti credunt multi) utriusque, juxta expreßionem desumptam ex Floravante Martinellio, in Trophæo sanctißimæ Crucis Romæ 1655 pag. 52,

[4] em>Similem Sanctarum Herinæ & Veneræ expressionem repræsentat Paulus Regius, [in imagine reperta anno 1418.] de inventione præmemoratarum imaginum sic loquens. Quia in memoria æterna Justos esse vult Deus; accidit ut eo tempore quo Aletii habitabat Regina Maria, uxor Ladislai Neapolitani Regis, in capella quadam inveniretur perquam devota & antiquissima imago gloriosissimæ Virginis Deiparæ, cum imaginibus duarum Sanctarum Martyrum Herinæ & Veneræ, a dextris & sinistris stantium, habentiumque accensas in manibus lampades. Ea capella, quia extra cinctum murorum erat, visitabatur a nemine: sed cum circa idem tempus locus illustrari cœpisset nocturno quodam lumine, totum unum annum durante, & supra tectum consistente; ædificata est ibidem ab Aletiensibus ecclesia insignis, sub titulo S. Mariæ Lucis; quæ ab eo tempore, id est ab anno MCCCCXVIII, in tanta veneratione cunctorum fuit, ut auctis paulatim circa eam ædificiis, visa sit includenda civitati. Cum aurem his nostris temporibus Aletium venissent Patres Theatini, comperissentque Patronam urbis appellari S. Herinam, eamdem assumpserunt in Titularem novæ suæ ecclesiæ, hanc sub ipsius nomine dedicantes. [Reliquiæ ejus quædam,] Sed etiam Andriæ Reliquia quædam istius Sanctæ est, nec non Aletii, scilicet (uti mihi Carolus Bozzi, vir Aletii nobilis & eruditus) apud Patres Cælestinos a sancta Cruce cognominatos, intra pulchrum vas argenteum, nomen S. Irenes Græcis litteris inscriptum habens, quas manu Silverii Metii Presbyteri Græci transcriptas exhibet Iacobus Beatillus, lib. 2 de S. Irene Cap. 7 Annot. c, ΤΟ ΛΥΨΑΝΟΝ, ΚΥΡΙΕ, ΤΗΣ ΣΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΘΛΟΦΟΡΟΥ ΕΙΡΗΝΗΣ, ΤΗΣ ΕΝΔΟΖΟΥ, ΗΤΗΣ, ΚΕΙΤΑΙ ΕΙΣ ΒΟΗΘΕΙΑΝ ΠΑΣΙ ΤΟΙΣ ΦΕΡΟΥΣΙ ΡΥΓΟΣ. Reliquiæ, Domine, tuæ sanctæ victricis, Irenes gloriosæ, quæ jacent in auxilium omnibus ferentibus frigus febrile.

[5] In hac etiam civitate, inquit prælaudatus Carolus Bozzi, invenitur antiquum manuscriptum cujusdam Nobilis Aletini, in eoque scripta hæc verba. Anno MCCCCLXXXIV obiit Illustris Dominus Franciscus de Baucio Dux Andriæ, in cujus morte pleno die stella apparuit. [cetera adhuc latent.] Et vero in numero Sanctorum reputari ille potest, propter bonam ac sanctam suam vitam. Ejus tempore in Beteghis per revelationem inventa sunt corpora SS. Sergii, Mauri, & Pantaleonis. Cumque aliquando Dux prædictus esset Aletii, missus huc a Rege Ferdinando, obtulit Universitati huic nostræ corpus S. Herinæ & corpus S. Orontii, quæ ubinam essent sciebat Dominatio sua: sed Universitas hæc, ingrata atque indigna tanto bono, pigra fuit in eo requirendo. Neque hanc rem putet aliquis fabulosam esse: ipse enim Antonellus Conizer præsens interfui. De Sanctis Martyribus tribus prænominatis agemus XXVII Iulii. De S. Orontio deque SS. Iusto ac Fortunato commune festum Aletini celebrant XXVI Augusti, ex indulto sacræ Congregationis Rituum, tamquam de Patronis æque Principalibus, jam inde ab anno MDCLVIII. Ad ipsam S. Herinam quod attinet, eam non solum credo ab Irene diversam persona, sed etiam nomine, ut sit diminutivum Herina ab Hera, sicut Paulina a Paula: non tamen id prorsus firmiter sustinuero, cum sciam ipsum Græcum nomen diversißime pronuntiari, ut videatur paßim esse Erini.

[6] Et fuit hæc quidem exinde Aletii culta: prout fidem em>faciunt antiquiora Missalia ac Breviaria, in quibus ad quintam Maji (teste Beatillo) quamvis Officium & Missa jubeantur fieri de S. Hilario Episcopo Arelatensi, [Cultus auctus] addi tamen jubetur Commemoratio de S. Herina: donec tandem hæc solennißime celebrari cœpit, Officio S. Hilarii prorsus dimisso. Hoc vero ut qua occasione factum sit per verosimilem conjecturam definiatur, sciendum est, inquit Beatillus, quod in Palatio, Aletino, id est ea domo quam Gubernator Regius incolit, ecclesiola sit, neque valde antiqua, neque omnino recens, sub nomine S. Herinæ, posita editiori loco, sic ut per saxeas scalas illuc ascendere e publica via oporteat. Circum hujus ecclesiolæ parietes, totam S. Herinæ vitam & res gestas depingendas curaverunt Aletini. In principio autem utriusque porrectioris lateris visuntur quadra duo, ipsam quam quærimus auctæ festivitatis & ecclesiolæ erectæ causam (nisi fallor) significantes. Etenim in ea quæ ad dexteram seu cornu Euangelii est, viri ac feminæ cernuntur flexis genibus, manibusq; in cælum porrectis monstrare turrim S. Herinæ, in media tabula expressam: [erectione ecclesiolæ palatinæ.] insuper designantur plurimi sexus utriusque homines humi strati, enectique ignibus undique de cælo vibratis. In altero latere, ex adverso tabulæ jam descriptæ, conspiciuntur similes sagittæ igneæ, quibus jumenta cujuscumque generis enecantur, hominibus eodem, ut in priori tabula, modo conantibus malum precando avertere. Hæc ante annos haud multo plures quam centum picta, cum locus dealbaretur, sola fuerunt reservata, cautumque ne cum aliis per reliquum parietem picturis oblinerentur calce: quod qui caverunt, & simul a communi dealbatione exemerunt quadrum, ubi pingebatur S. Herina cum sociabus, circa turrim sibi a patre structam consistens; videntur posteris significatum voluisse, ecclesiolam istam fuisse constructam occasione pestilentiæ alicujus, in homines animaliaque grassantis, quam S. Hirena publico invocata voto restinxisse sit credita.

[7] [seculo 15.] Ætas picturarum convenit cum historia nostrate, conjecturamque firmat. Etenim constat quod XV seculo post Christi incarnationem, violenta pestilentia plusquam semel depopulata sit Italiam, atque imprimis Hydruntinam provinciam; ita ut aliquando Aletii spatio biennii mortui sint ad quatuordecim hominum millia, & vice altera anno uno millia quindecim; uti habet Antonellus Coniger in Chronica sua MS. Propius autem ad rem eamdem confirmandam facit inscriptio, in fronte Palatii prædicti sculpta; quæ licet tempore, curiosius tamen explorantibus has plane litteras ac sensum visa est reddere. Ioannitufo, quod rem lupiensem b>prope perditam, turcico bello ac peste urgente, administraverit; quodque in tot humanarum rerum casibus prætorem bonum egerit, insignibus donato, magistratus in quartum annum prorogatus, et hæc… constructa, anno a christo nato MCCCCLXXXII. P. Nicolai Scancii opus.

[8] Quod autem ad Turrim attinet, in pictura supra descripta expressam, [antea in ejus honorem erecta turris,] traditio quædā Aletini populi a fide dignis gravibusq; testibus relata, habet, quod anno MCCX fuerit Lupiis Episcopus, nomine Formosus, cognominatus Bene, qui cum erexisset novam Cathedralem sub invocatione S. Mariæ, campanariam turrim pentastegam zonarum quinque superbeq; coronatam eidem adjunxerit Goffridus quidam, hujus urbis tunc Comes, in honorem S. Herinæ, & memoriam ejus turris cui, fuerat inclusa a patre, exemplo ut dicitur Thessalonica petito: quæ turris deinde civitati aliquamdiu pro insigni servierit. Cum autem & ecclesia & turris post annos centum ac sedecim corruissent, utramque a fundamentis restauravit Episcopus Robertus: in monumentum primæ molitionis secundæque reparationis hujusmodi epigraphas insculpi faciens marmori, ad ingressum & portam aulæ Episcopalis locando.

Cura Formosi Bene, Præsulis officiosi, [anno 1114,]
Cultu non vilis cum pratis ridet Aprilis,
Hæc in honore piæ quæ visitur aula Mariæ,
Tunc & fundati cœpit simul & fabricari,
Atque Deo fido, Lycii dominante Gofrido,
Transactis mundo cum tempore jam moribūdo
Centū mille decē, post hos quoq; quatuor annis,
Astra regens postquam nostræ voluit fore carnis.

Et hæc quidem inscriptio, loco suo ablata, nunc invenitur apud Victorium Priuli; alia vero in arcitrava majoris portæ adhuc superest:

Annis completis Domini cum mille ducentis,
Anno ter deno, vultu residente sereno [post lapsum restauratur anno 1230.]
Præsule Roberto, tecto vi discooperto,
Corruit ecclesia tibi condita, virgo Maria,
Cum campanili. Quæ condidit arte virili
Præsul prædictus Lyciensis: sit benedictus.
Nam statim refici fecit, debet benedici.
Hoc opus est signū laudantibus hunc fore dignū.

§. II Geminæ Reliquiæ S. Herina sive Irenes apud Patres Societatis Iesu. Miracula varia per usum gossipii, a P. Bernardino Realino Reliquiis admoti.

EX VITA REALINI.

[9] [Anno 1604, Roma Lycium allata Reliquia] Anno MDLXXIV constitutum Societatis nostræ Collegium apud Aletinos sine Lupios fuit, initiæ ponente P. Bernardino Realino: qui deinde ætatem reliquam apud eosdem egit, magnis eximiæ sanctitatis monumentis illustris, usque ad diem II lulii anni MDCVI. Vita ejusdem, dū de eo in Sanctorum Catalogum referendo Romæ agitur, descripta extat Latine & Italice a variis, Latine autem copiosißime a P. Leonardo de Anna, impressa Stabiis anno 1656. In ea, lib. 1 cap. 28 sic legitur. Anno a partu Virginis MDXIV, advecta Lycium ex urbe Roma Servatricis egregiæ lipsana, nostri homines & excepere cultu magnifico, & carminibus pluribus celebrata, in argenteo signo affabre elaborato composuere: templum item qua emblematis, qua scriptionibus, qua aulæis distinctum, eidem Virgini concinnatum egregie est. Interim dum hæc aguntur, non defuit piis laboribus & civium suorum studiis, quibus excipiebatur, manifestum ejusdem Virginis patrocinium. Etenim ut acceptam sibi Lupiensium & nostrorum operam ostenderet, repente novum ex ossibus & inusitatum odorem efflavit. At Bernardinus, [odorem mirum diffundit.] in communi civium sospitæ suæ gratulantium officiis ne asymbolus ageret, desiderari partes suas minime voluit. Itaque & excepit Patronam hilare, & miram reliquiarum fragrantiam carminibus celebravit. Sed rependit illico vati atque hospiti suo gratiam Irene. Etenim dum ille Virgini stylum exercet, ecce tibi inter scribendum, cæca quadam corporis lue senem jam annis quatuor laborantem, sanitati restituit, sordida statim peste discussa: quod ipsum novis carminibus celebravit.

[10] Anno deinde labentis seculi nono, Roma item allatum ad ædem nostram corpus est alterius S. Irenes, Virginis & Martyris, [quinto post anno indidem allatum corpus alterius S. Irenes.] in qua excipienda similem operam Bernardinus præstitit, qui tum forte Collegio Prorector præerat. Id ut pro dignitate componeretur, illustris femina Catharina Aquaviva, Nucensium Dux, magnis sumptibus & eleganti artificum opera industrie elaboratum conditorium crystallinum, argento belle distinctum, Patribus dono dedit. Igitur ut sacrarum Reliquiarum theca in sacello collocaretur, quod in æde nostra opere Corinthio affabre elaboratum visitur, solennis supplicatio est indicta. Realinus Vice-rector, affecta ætate jam gravis, excipiendæ Virginis curam Patribus demandavit: neque illi segniter ad rem aggressi. Interim dum pompa solennis adornatur, Prætor Aquaviva, Nucensium Dux, tam gravi morbo distineri cœptus est, ut in extrema jam vitæ alea laboraret. Id adeo ne rem turbaret Bernardinus effecit: qui decumbentē graviter Ducem, noctu conventum, [ad cujus translationē Dux Nucensis sanatur.] peramanter amplexus ac deosculatus, Age, inquit, quoniam Irenes Virginis lipsana solenni pompa per urbem in ædis nostræ sacellum sunt exportanda, & te Virginem præsentia tua cohonestare addecet; jubeo te in lecto non esse diutius. Cras itaque præscriptam tibi a medicis potionem hauri (obfirmaverat autem animum Prætor ne biberet, multis antea periculis certus illam se nauseante stomacho reddere) sive enim illa tibi processerit, sive rejectum eas, statim nihilominus convalesces ac festo diei integer ac lætus intereris. Prætor Realini verbis confirmatus paruit; & quamquam haustam medicorum potionem statim revomuisset, tamen ita repente convaluit, ut supplicationi interesset, ac Martyris corpus pie juxta ac officiose comitatus ad ædem nostram deduceret.

[11] [& militaris tumultus compescitur] Et vero tanti viri præsentia non leve operæ pretium fecit: descriptos enim Neapolitani regni milites, qui ad pompam ordinati convenerant, de loci dignitate inter se infensis odiis digladiantes, sua ipse auctoritate ac nominis majestate compescuit. Ergo seditione composita instituta supplicatio longo ordine per medium urbis incedere. Ad eum vero urbis Antistes & Canonicorum collegium ac totius Cleri reliqua multitudo confluxerant. Jam civium frequens turba, ad spectaculum effusa, sacro corpori præsto aderat atque ad templum processerat: cum ecce tibi pro foribus, mali dæmonis arte, novum ac periculosum derepente excitatum dissidium est. Inter Prætorianos enim & militem quemdam Legionarium nescio quid turbarum exoritur, eductisque utrimque gladiis spectare res ad sanguinem videbatur. Enimvero nondum comperto quid ille tumultus vellet, [Sancta invocata.] alii ferrum stringere, inermes alii terga vertere, denique ingens hominum vis, in re subita trepidantium atque in angustis templi foribus sese invicem collidentium, ancipitem rei exitum fecerat. Sed re cognita Bernardinus accurrens, arundineque qua nitebatur ingrediens, sese in medium repente proripuit; turbamque omnem ex facili ita composuit, ut e vestigio, positis odiis tectisque vagina gladiis, ad officium omnes pietatemque sine ullo metu redierint.

[12] [Miraculosū oderem communicant priores admoto sibi gossipio;] Quod ad priorem Reliquiam attinet, eane Lupiis olim delata fuerit Romam, an aliunde, non habeo quo definiam: satis est quod Lupias relata, ab ipsamet Sancta crebris miraculosarum curationam signis agnoscatur pro sua, ac nominatim in mox sequenti historia, quam una cum ceteris accipiemus ex prædicta P. Bernardini vita, juxta Depositiones juratas in ordine ad hujus Canonizationem exceptas, lib. 2 cap. 10. Forte per eos dies quibus sacra Irenes ossa Lupias trasvecta sunt, Victorius Priuli, vir inter Principes nobilis, cum lipsanothecæ linteolum apposuisset, adhæsisse tenui lino recentissimum odorem animadvertit. Igitur cum dentibus forte tunc laboraret, dexteræ genæ illud admovit, neque ita multo post tactu salubri convaluit. Hoc cum Senex animadverteret, subit periculum facere. Igitur gossipium ossibus Virginis admovens, cum inodorari id quoque cognosceret, cœpit illico laborantibus pro sacris lipsanis mittere. Quod pergratum Irenæ accidisse, cum exitus rerum felices, tum illustria quædam miracula probavere.

[13] [quo utens Bernardinus Realinus] Quidam cui tenuis admodum & angusta domi supellex erat, cum & hanc sibi clam furto sublectam vidisset, tanto animi mœrore est afflictus, ut in morbum inciderit. Agebant porro miserum male perpetuȩ quȩdam vigiliæ, sic ut septennium ipsum numquam salubriter tranquilleque dormierit: nam vix illi somnus accesserat, cum repente excitus evigilabat. Quamobrem jure ac merito demirabantur medici, tantæ insomniæ hominem tam diu esse superstitem. Ceterum illi vitam morte omni graviorem morbi violentia effecerat. Ita enim vivebat, ut vecors ac stolidæ mentis hominis umbra verius quam homo, per agros ac loca sola, osor celebritatis erraret, cibi non minus quam somni parcus. In hoc rerum statu aliquando desidenti forte sub arbore, Virgo egregia forma sese videndam dedit, cui candida palla virgineos artus velabat; ac laborantem placide affata, se Irenen Lupiensium Patronam esse dixit. Dein imperat, si se salvum velit, Lupias petere ad fines Hydruntinos; atque inibi sanctitate celebrem virum, [phreneticum sanæ menti reddit:] cui vocabulum Bernardino, in Collegio Societatis exquirere, atque huic omnes animi noxias sacra Confessione aperire; curare demum ut ejusdem manu lanæ xylinæ modulus, qui sua ipsius lipsana attigisset, ejus capiti adhiberetur. Paruit extemplo miser, susceptoque novem dierum itinere pervenit Lupias, ac Senem conveniens rem illi omnem aperuit. Exceptus itaque a nostris hospitio perhumaniter est, ac rebus omnibus rite absolutis statim somno tam arcte complexus est, ut quatuor ipsas ac viginti horas continenti sopore dormiverit, dein se cibo refecerit, ac demum recuperatis brevi viribus sanus ac sospes remeaverit domum.

[14] [curat brachium a vermibus exesum:] Triputeum suburbanum oppidum est, tribus ferme passuum millibus Lycio distans. Hic forte mulier dextero brachio laborabat, quod myrmecia ita corroserant, ut sæpe inde chirurgi mortuæ carnis execta frustula sine ullo sensu doloris abjicerent. Hæc adeo Lupias aliquando se contulit, ut si quid denique opis in medicorum arte superesset, periculum faceret. At hi insanabilem morbum pronuntiant. Ergo cum illi ad restim, ut ajunt, res rediisset, desperatis humanis opibus ad Senem nostrum adiit: qui mulieris malum commiseratus, prius de peccatis confitentem audiit, dein sacra Communione refecit. Ad ultimum jubet gossipium Irenes, quod ipse dederat, ad brachium apponere. Quæ cum cuncta ordine peregisset, proxima nocte Virginem aspectu pulcherrimam videre sibi visa est in somnis, quæ redditæ ipsa sanitatis admonuit. Nec vana fuisse somnia probavit eventus. Mane proximo prosilit e lectulo integra, sic ut maximo miraculo medici tam subitam tam certam sanitatem adscriberent. Ergo confirmata successibus præsentia Virginis, mirū quantum pietatem civium & cultum erga Patronam auxit. Statimque si quid vel immineret adversi, vel in præsens urgeret discriminis, adito Bernardino aliquid gossipii efflagitabant. Nec deerat piis suorum studiis ac votis egregia Virgo. Ceterum quod e Senis manibus xylum prodibat, id demum in cunctis unum salutare ac præsens experiebantur. Denique non unius urbis aut regni finibus contineri tantarum rerum fama potuit, sed longe lateque tota Italia atque extra vagatus rumor, multos mortales ad istiusmodi xylinæ modulum lanæ efflagitandum excivit: quibus ex animo Senex benigne faciebat, monebatque omnes ut eam cum pietate ac religione tractarent, ita demum præsentissimam Virginis opem pollicitus.

[15] em>Libro deinde 3 Capite 3, 5, 7 & 9 sequentia interseruntur, eodem spectantia, his verbis: [conguges maleficio liberat:] Neriti conjuges quidam, jam multos annos veneficio & cantionibus obstricti, geniali thoro abstinebantur. Hoc adeo clam omnes habuerant: verum Bernardini fama exciti, certum hominem ad illum, qui huic malo præsens aliquod amuletum postulet, legare deliberant. Quare Octavium quemdam, cognomento Nuccium, nobilem virum ad id muneris eligunt. Hic vero negotio suscepto, Lupias ad Senem, nullo sibi antea usu cognitum, adit. At ille, ut primum cubiculi limen intrantem vidit, venientem occupat; eidemque suscepti itinetis causam aperit primum, deinde quid facto sit opus edocet, Divæ scilicet Irenes adhiberi malo gossipium, certum inde veneficii remedium fore pollicitus. Mulier, cui Rebecca vocabulum, cum nescio quid noctu per sitim hausisset, cœpit inde mox illi tam male esset, ut vir juxta ac domestici emotam miseræ de sede statuque suo mentem non de nihilo crederent, usque adeo stolide meticulosa ac tristis agebat, nec veneficii suspicio aberat. [amentiam veneficio inductam aufert:] Eam ob rē legitimis evocationibus procurata suspicio aberat. Eam ob rem legitimis evocationis procurata, nihil tamen inde profecerat. Jam ferme bimestri circumacto, vir ad Bernardinum se contulit ac re tota ordine enarrata audiit a Sene, adhuc diu conjugem his intemperiis agitandam. Ceterum Virginis Irenes opem implorari imperat, ejusdemque gossipium, quod sibi mulier admoveret, dono dat. Vir omnia ordine exequitur, ac post multos dies pro uxore iterum convenit Senem: qui tum demum secuturam brevi sanitatem affirmavit. Nec res aliter evenit. Etenim non ita multo post aciculas duas, incurvam alteram & inflexam, alteram rectam atque integram evomens mulier, perfecte convaluit.

[16] [oculos obscuratos illuminat:] Margaritæ Corsæ, dexterum brachium abscessus in totum debilitaverat ac prætenta oculis membranula videndi etiam vim paulatim attriverat. Hæc itaque ad Senem adiens, quærendæ opis causa, hæc audiit: Tuam tibi ad Dei voluntatem addicere necesse est, filia: proinde sic habeto, velle Deum te oculis imposterum habere melius, brachio non item. Sub hæc D. Irenes gossipium admovit oculis: ex quibus quemadmodum brevi convaluit, ita numquam reddita brachio sua sanitas est. Annæ Morellȩ nobilis feminæ mammas turpis abscessus tam fœde vitiaverat, ut sex ipsos menses ingravescente indies peste medicinam omnem evinceret. Mulier ut morbi pertinaciam frangeret, [ubera putrefacta sanat:] pertinaciam frangeret, petiit ut Bernardinus ægram se inviseret domi, ac D. Irenes lipsana, quæ in æde Societatis servantur, manibus suis admoveret ad mammas. Nec vero id Rector abnuerat. Ceterum id ubi resciit Senex, nuntiari feminæ jussit, nil esse cur Virginis lipsana exportarentur; si communis Patronæ opem studiose imploraverit, utique melius habituram. Audit bene monentem mulier, seque Irenæ Virgini sub serum diei commendans, nocte ipsa in totum repente convaluit.

[17] [item contractum digitum,] Atque hæc, ut dixi, sparsim per illa quatuor Capita: ast Capite 12, quod totum de hoc argumento est. plura leguntur sic deducta: Jacobus Brancatius Societatis Jesu Sacerdos, casu nescio quo grave vulnus digito inflixerat [frustillo vitreo]; & affectus ictu nervus contraxit articulum, sic ut non sine acri dolore explicare digitum posset, & chirurgus curvitatem perpetuam timebat. Cogitavit igitur Provincialis Vitellesschus, qui toti postmodum Ordini præfuit; Lycio secum ad balneas Puteolanas Brancatium avehere. Sed Bernardinus saucium invisens, quid medicus timeret, quid destinasset Provincialis cognito, laborantem amplexus, ponere metum jubet, haud dubie valiturum. Mox sacra Irenes pignora coram Provinciali vulneri admovet, non sine præsenti ope Virginis. Postero enim mane Brancatius conglutinatū sibi vulnus animadvertit; digitoq; ad sua munia valido cœpit uti, stupente chirurgo, qui perpetuā nervi contractionē, [& disuriam solvit.] vel certe diuturnam ac permolestā curationem timebat. Triennis infans [Josephus Panneterius dictus] cū urinā reddere non posset, acri dolore angebatur. At pater, filii periculo anxius, ad Senē advolat: qui hominē conspicatus, antequam de pueri morbo audiret; Laborat scilicet, inquit, filius, quod excernere urinam non possit. Agedum & Irenes lanam xylinam ad uxorem tuam defer; eamque, post Dominicam precem & Angelicam salutationem semel recitatam, admoveri puero jube: statim enim dolore levabitur. Ergo pater, promissis & pio amuleto auctus, domum reversus imperata exequitur. Nec frustra: namque e vestigio finiri dolor, ac per urinam morbi causam reddere puer cœpit [Huic ipsi vero, ætate jam provectiori, sed longo mensium trium febri, qua æstuaverat, in hecticam desinente, simili pharmaco salus reddita est.]

§. III Aliæ variacum sanitatum gratiæ eodem modo divinitus impetratæ.

[18] [Eodem gossipio Realinus] Adolescentem cui Didacus [Chetta] nomen, abscessus gravis in interiori thorace ita confecerat, ut aliquando medici vix proxima nocte victurum pronuntiaverint. Pater [ejus Joannes Chetta Juris Doctor] cum nihil jam in arte præsidii superesse cerneret, ad Senem dolore anxius Cælestium opem quæsitum adiit. Adjicit itaque se ad pedes lacrymans, obtestatur ne filium cæca tabe, ne se ægritudine curaque confectum velit. Movit ea dolentis species mitissimum Senem: ac statim effusus in preces, una cum illo recitare Deiparæ Litanias aggreditur. Quo demum supplicio peracto, adfuturum se proximo mane est pollicitus, interim pro certo affirmat nocte proxima filium neutiquam, ut timebatur, expiraturum. Neque evenit aliter. Adest itaque primo mane Senex, atque in schedula Divæ Irenes nōmen & gossipium ferens, illud post preces laboranti admovet: deinde matrem ejulantem sevocat, ac placide affatur, lacrymas sisteret, ageret Numini gratias, sanitatem jam esse redditam filio. Nec vana elocutum eventus ostendit. Vix Bernardinus abcesserat, [moribundum sanat,] cum æger redditas sibi vires sentiens, ut periculum faceret surgit e lectulo: mox discursare ac pro sano se gerere, adeo ut excussam pestem haud dubio intelligeret.

[19] Hanc ipsam istius matrem [Antoniam Monciam] Bernardinus a gravi malo incolumem aliquando præstitit: res vero ita se habuit. [item oculos suppuratos,] Gravis suppuratio sinistrum ei oculum ita infecerat, ut sensim excrescens, dexterum occuparet & utrumque mox clauderet. Quare coacta est ægra ad quadragesimam lucem tenebras pati. Interim pestis ipsam vitæ arcem caput invaserat: atque hinc pervagata licentius pertinere ad os cœperat, atque utraque insano tumore vitiaverat. Ergo medici aut mortis aut perpetuæ cæcitatis damnatam pro deposita habebant. Mulier actum de salute sua persuasum habens, Bernardinum accersit, ut apud illum animi noxas Confessione deponeret. Atque ille ad officium advolans præsto est, & vix fari valentem excipit. Sacra demum cognitione criminum peracta, cœpit Senex suis manibus splenia solvere, & malagnata abjicere; oculosque Cruce signans metu solutam agere jussit, pollicitus fore ut quamprimum sanesceret. Mora nulla: illo ipso temporis puncto cœpit laboranti esse melius, [descripto Sanctæ nomine.] & oculorum usura frui; paucorumque dierum spatio interjecto in totum convaluit: quamquam Senex, ut patrati miraculi laudem alio deflecteret, discedens scriptum in scheda D. Irenes nomen reliquit, quod ægra secum haberet.

[20] Neretinum etiam Medicum [Petrum de Bannis] egregie curavit Bernardinus. Hic gravi anhelitu aliquando usque eo cœpit urgeri, ut nec quieti ullum nec cibo tempus a morbo vacuum daretur. Hinc miser se veneficio obstrictum ratus, [Rursum gossipio curat asthma,] ad Senem quærendæ opis causa Lupias se confert. Qui re intellecta, ter salutare Virginem, ter precem Dominicam recitare Medicum jubet: lanam etiam D. Irenes xylinam habendam dedit, addiditque nec ulli veneficio obnoxium fuisse unquam, nec imposterum huic quo torquebatur morbo futurum. Neque abfuit dicto fides: nam ita repente sanus effectus est, ut & Medico ipsi & familiaribus, qui laborantem noverant, admirationi fuerit. Joannes quidam Matthæus, [morbum latalum,] cui cognomen Mirabello e Societate, gravi morbo conflictatus & supremo Viatico instructus vitæ exitum expectabat. Hunc vero Bernardinus invisens, gossipium D. Irenes secum habere jussit: quo admoto, repente melius habere cœpit, & paucis demum post diebus omnino sospes evasit. Puella septennis [Beta nomine] pistoris filia, cum æquali sua domi ludebat: [oculum adustum,] dumque inter se, ut fit, pueriliter lacessunt, altera per jocum vivacem prunam (quam mater dum furnum converreret in angulum conjerat) in sociam jecit; ac statim alterum oculum corripiens ignis tanto cum dolore perussit, ut misella dies noctesque inenarrabiliter gemeret. Triduum ejulando continuaverat, cum mater per nobilem feminam [Isabellam Venturam] Palmerigensium Comitem, Seni filiam commendatum iit. Qui puellæ vicem miseratus, imbutum lustrali aqua gossipium affecto lumini admovit, ac signavit Cruce, pollicitus brevi convalituram. Nec eventus præsensionem fefellit. Sero diei mater, soluta vitta [quam Isabella prædicta adstrinxerat] oculum contemplata, sanum ac valentem reperit, perinde ac si nullas prunas sensisset unquam.

[29] [faciem deformatam,] Laviniæ cuidam [Casavecchiæ] inter sinistrum oculum & nares subnata caro os ita turpaverat, ut perpetuæ deformitatis medici prædamnarent. At Bernardinus Patronæ Virginis gossipio admoto, nullo negotio persanavit. Durescere enim primo clavus, mox in totum recedere est visus. Tarenti Joannem Hieronymum e Caloa familia strumæ exitiales septennium ipsum male habuerant, & insanabiles eas medici edixerant. Enimvero nihil, quod in humanis artibus præsidii esset, non tentaverat: Tarento Neapolim concesserat, periclitatusque chirurgos nobiles nullum operæ pretium fecerat: nam quamvis vinci se aliquando morbus efficacia medicamentorum simulabat, [strumas periculosas uni] tamen mox revalescere ac multo acrius laborantem urgere. Eidem Lupiensium medicorum manus experiri placitum: sed videlicet omnem operam luserat: nam præter emplastra ac vulnera & ceteram ferramentorum sævitiem, nihilo plus opis acceperat. Tandem ad Bernardinum, tamquam ad sacram anchoram perrexit, opem imploraturus. Jacebat illi miser ad pedes, arundinem, globulos coronarios, vestem deosculabatur, morbi pertinaciam accusans, admovensque cervicibus cingulum Senis, enixe suppetias flagitabat. Movit tanta doloris significatio Bernardinum: recitatisque precibus sacri gossipii particulam dono dedit, dictisque blandissimis sacrum munusculum cumulavit: Abi scilicet, inquit, pro te preces ad Deum fundam, neque ita multis post diebus valesces. Redit itaque Tarentum æger bonæ spei plenus, & Irenes gossipio auctus, Senisque promissum familiaribus narrat. Movit ea pollicitatio animos, ut omnes rei exitum operirentur. Haud multum temporis intercesserat, cum vatis præsensionem eventus probavit. Vigesima enim luce difflari tumor, humores arescere, pestis denique e faucibus abire omnis ex toto visa.

[21] Jam adolescentem alium, strumis itidem male habitum, [alterique.] multo citius sanitati restituit. Hic Bernardini præsentem opem alias expertus, a quo gravi oculorum epiphora fuerat signo Crucis & gossipio Virginis momento temporis liberatus, ad notum scilicet compertæque virtutis medicum advolat: qui eodem quo antea Martyris gossipio usus pro amuleto, tantum quod admoverat faucibus, cum repente victa mali vis omnis abscessit. Petiit Uxento Lycium quidam nobili loco genitus, [& cæcam illuminat,] cui Joanni Dominico Cesuræ nomenclatura, ut orbam luminibus filiam Senis precibus commendaret: acris enim distillatio puellæ oculos tam male affecerat, ut utramque miseræ lucem in totum extinxerit. Senex ubi de morbi violentia cognovit, ejusdem gossipii particulam patri dedit, jubens illam filiæ luminibus admoveri paulo frequentius: sic enim convalituram. Redit ergo domum pater, Senis imperiis dicto audiens: nec ita multo post redit puellæ luminum usus, sic ut brevi omnem a se cæcitatem integre averterit. Nicolaum quemdam ædium fabrum, sæva pleuritide conflictatum, medici octava luce extinguendum severe pronuntiaverant. [imagine Sanctæ curat pleuritim,] Ergo æger ipso leti appetentis die, Bernardinum qui acerseret misit, ut supremis piaculis apud illum noxas animi procuraret. Accurrit ad hominem Senex, atque inter eundum forte fit funeri obviam, quo femina pleuritide extincta efferebatur. Cepit ad ferale spectaculum Senem miseratio fabri, eodem morbi genere laborantis, ac statim illum D. Irenæ, cujus icona ad ægrum ferebat, enixius commendavit. Mox ut se recepit, ad Socium versus, Certe quidem, inquit, Nicolaus D. Irenes patrocinio momento sospes evadet. Nec vanam præsensionem eventus ostendit. Illo ipso momento temporis cœpit laboranti melius esse, exarmato magnam partem doloris morsu; ac vix pauculæ horæ intercesserant, cum sese æger ex toto sanum ac valentem sensit. Horatii cujusdam [Pallonii], [& oleo dolorem capitis.] qui domi nostræ agebat hospes, sævus dolor caput vehementer afflixerat: at Bernardinus liquore olei, quem de suspensa Martyris lampade acceperat, cum signo Crucis unctum repente sanitati restituit.

[22] em>Hactenus ex Vita Bernardini per Leonardum composita. Habemus & aliam ejusdem Vitam ex Manuscriptis Italicis concinnatam, auctore N. L. Societatis etiam nostræ Sacerdote, impressamque Lugduni anno 1645, ubi cap. XI similiter exponitur, quam multa per sacras B. Irenes Virginis ac Martyris Reliquias admiranda patraret Bernardinus. Sunt in his eadem fere quæ retulimus ex Leonardo, interjectis subinde propriis nominibus addito [] signo dignoscendis, quod sint ex hac altera vita accepta: reliqua hic non gravabor transcribere. [Rursum gossipio sistit fluxum sanguinis,] Tarenti Francisca Ritondia, profluvio sanguinis tam diuturno exhauriebatur, ut esset cadaveri similis. Huic Leonardus Pratius nobilis Lupiensis a P. Bernardino de S. Irenes gossipio pauxillum impetravit: quod cum traderet Pater, jam inde (ut postea est agnitum) Tarenti ægrota sibi meliuscule esse sensit. Acceptum vero cum sibi admovisset, adjecta semel oratione Dominica & Angelica salutatione, prorsus convaluit, ut a Bernardino fuerat ei prænuntiatum. Venit paulo post Tarentum Nobilis, uxorem sibi ex Vergæorum familia desponsurus. Pridie sponsaliorum ad sanguinis libras duodecim cum vel exspuisset vel evomuisset, jacuit semivivus: eodem tamen B. Irenes applicito pignore e vestigio restitutus, destinatum connubium transegit.

[23] [abscessus & strumas,] Hannibalis Molesii Hydruntini Prætoris honorarius ephebus, oculorum epiphora pessime affectus, repentinam valetudinem recepit, Bernardino illius oculis sacrato gossipio Crucem inscribente. Idemque alias strumarum correptus ulcere, remedio simili ab eodem pariter est statim sanatus. Catharinæ Mezzææ virgunculæ deformis in oculo macula ex variolis remanebat: quæ P. Bernardini gossipio prorsus eluta est. P. Antonius Beatillus, in Tropæensi collegio, ex letali morbo post sacrum Viaticum servatus a S. Nicolao, [polypum in naribus,] cujus tum colebatur dies, bimestri post, febris quidem expers, carcinodis tamen intra nares retinuerat quamdam labem, quæ septum illarum medium paulatim exedebat, pertinacissimo adversus remedia processu. Ob hæc Lupios missus, a Bernardino expetiit, ut B. Irenes Reliquiis supra ægras nares Crucem efformaret. Fecit, aperteque asseruit, non ituram ulterius mali tabem, sed eo quem occuparat hæsuram gradu. Quod uti affirmarat ad amussim evenit. Joanni Baptistæ Personio trimestre jam spatium acerbissima epiphora oculos cruciabat, & obtensus pupillæ rubeus paniculus; Joannem-Antonium Joannis infesta febris & periculi plena detinebat; Antonium Bellium e Societate Jesu, ex illiso per viam a jumento calce, ingens labor: singuli eadem a P. Bernardino S. Irenes medicina sanati sunt.

[24] Cæsari Saracenio humores decidui alterum brachium gravabant & incrudescebant remediis: sed S. Irenes gossipio a P. Bernardino accepto dissipati, dolorem una secum abstulerunt. Ludovicus Samalius, anniculo major; & Joannes Andreas Felix, anniculo minor; ille ab intestini in scrotum prolapsu, continuo humi repens, signo Crucis & sacro gossipio, ac recitatis semel Pater & Ave; hic vero ab hernia eodem gossipio sanati lunt: uti etiam Diodora Samalia ex B. Francisci tertio Ordine, cui nihil pœne supererat, quod non in medicos & medicamina consumpsisset, ad extinguendum carcinoma papillas misere arrodens. Olympiæ Pratæ, Hieronymi Verardi viduæ, ex immoderato sanguinis profluxu a medicis abjectæ, preces a Bernardino Federius Verardus filius exposcebat. Dedit adolescenti gossipium solitum, matrique jussit ut ferretur, post orationes Christi & Mariæ in laudem S. Irenes dictas, certoque ægrotam (ut vere contigit) valetudini reddendam. Francisco Antonio Mucetolæ Brundusii angina mortifera correpto, misit Bernardinus gossipium solitum, cum icuncula lustrali, cujus appressu convaluit.

[15] Erat P. Joannes Mirabellis in extremis sacro jam Viatico munitus; [atque delirium,] cum accedens Bernardinus, ad religiose moriendum animos opemque illi additurus, de S. Irenes gossipio pauxillum brachio apponit: ex quo mox ægroto meliuscule fit, ac paucis diebus sanitas succedit. Dionoram Simonettam Tarenti in patria deliratio diuturna fatigabat: hæc missum a P. Bernardino gossipium cum pie sibi admovisset, non delirio tantum soluta est, sed cui suam hanc commodaverat medicinam Julia Moronia, gravi a morbo liberata. Quæsivit ex Patre Purcilia a S. Maria Herculana, quod est vicinum Lupis castellum, auxilium aliquod ægrotationi, quæ permolesta filiam detinebat. Dedit solitum Pater, ac toties dictum, multoque sæpius mira & potenti efficacitate usurpatum, quod virgini sanitatem pristinam reparavit. At finis sit: nec enim brevitas aut ratio sinit omnia referre, quæ Irenes Virginis ac Martyris nomine Bernardinus admirabilia peregit.

DE S. SACERDOTE EP.

Sacerdos, Episcopus Lemovicensis, Sarlati in Gallia (S.)
Mundana ejus mater, Vidua Martyr, Sarlati in Gallia (S.)

AUCTORE D. P.

Fol. 20 col. 1 Annot. e mulcipliciter turbata invenitur chronologia, propter similem apud Sammarthanos in enumerandis monasterii Sarlatensis Abbatibus conturbationem; cujus post istæc impressa indicium nobis fecit Armandus Girard prælaudatus. [Comites Petragoricenses] Igitur ad corrigenda ista errata, sequentes Comitum Petragoricensium & Abbatum Sarlatensium catalogos texuit; quos primum exhibeo.

Anno DCCCLXVII, mortuo Emenone Comite Engolismensi, Carolus Calvus Vulgrinum instituit Comitatuum Engolismensis & Petracoricensis administratorem; [Vulgrinus an. 867.] cujus deinde posteri, sicut & filii aliorum in Provincia Comitum sub Carolo Simplice jus hereditarium sibi in addictos cuique Comitatus, tamquam Domini, arrogarunt. Propterea jam dictum Vulgrinum, qui deceßit anno DCCCLXXXIV vocamus primum Comitem hereditarium Petragorici. Filios hic post se duos reliquit: quorum primogenito Hilduino Engolismensis Comitatus ceßit; secundo genito autem Guillelmo, [Guillelmus Sector-ferri, 884,] dicto Taille-fer, id est Sectori-ferri Petracoricensis & Agennensis: hic enim etiam Vulgrino obtigerat per dotem Rogelindis uxoris, quæ erat soror Guillelmi II Comitis Tolosani. Obiit Guillelmus Sector-ferri anno DCCCCXX, successorem in Petracorico em>relinquens filium Bernardum, hunc quem Sarlatensis monasterii benefactorem reformatoremque post annum DCCCCXXXVI, Imperante, idest, [Bernardus 920,] regnante Domino Ludovico, eo scilicet quem hujus nominis quartum Ultramarinum appellant scriptores, Caroli Simplicis ex Ogiva filio, ab anno jam dicto usque ad DCCCCLIV. Bernardo quatuor fuerant filii, qui post ejus mortem, [hujus 4 filii an. 950:] & annum DCCCCL succeßive gesserunt titulum Comitatus Petracoricensis, sed absque liberis decedentes hereditatem dimiserunt filiis amitæ suæ Emmæ, ex Bozone seniore Comite Marchiæ natis, vocatisque ad succeßionem in Petracorico circa annum DCCCCLXXVI. Filii autem Bernardi prænominati hi erant Arnoldus Borsacius, Beslio in Comitibus Aquitaniæ minus recte Vortacius, Guilielmus Taleirandus, Ranulfus Bonus-par, seu Bonus-socius, & Richardus Simplex. Atque hæc omnia habentur ex Chronico Ademari & Historia Episcoporum Engolismensium in Biblioth. nova Labbe tom. 2 pag. 165, 167 & 253, nec non ex fragmentis historiæ Ducum Aquitaniæ & Comitum Pictavensium apud Beslium. Porro Guilielmus Taleirandus jam nominatus ipse est qui contra Apostolica præcepta venditor ecclesiæ Sarlatensis extitit, in gratiam Huberti num. 25 indicati.

Abbatum porro seriem, quæ in Gallia Christiana tom. 4 perturbata extat, & in qua non invenitur Simoniacus ille Hubertus, sic correctam vult Armandus, ut in monasterii Sarlatensis reformatione Abbas constitutus sit circa an. DCCCCCXXXVI.
I Odo, idem (ut existimant) qui Abbas Cluniacensis Benedictinum Ordinem reformavit in Gallia.
II Adacius, ab Odone institutus, circa annum DCCCC XL, cum antea Abbatiam Tutellensem reformasset.
III Asservarius, seu Assenarius, circa DCCCCL.
IV Bassenus, circa DCCCCLX.
V Hubertus, Simoniacus, circa DCCCCLXX.
VI Bernardus, DCCCCLXXV.
VII Geraldus, DCCCCXCIV.
VIII Americus, MXXXI.
IX Stephanus, MLXXVI.
X Arnaldus, MCXXII: in quo corrigendi Sammarthani, cum dicunt sub eo factam esse S. Sacerdotis Translationem circa annum MCXL. Etenim ea res narratur in Actis veluti sub Ludovico Pio, statim post Ecclesiæ restaurationem, gesta: & in Chronico Gaufredi Vosiensis Cap. 2 narratur, quomodo S. Pardulphi corpus de cœnobio Garactensi delatum est in monasterium Sarlatense, & juxta corpus S. Sacerdotis Lemovicensis Episcopi honeste collocatum est, utique circa annum millesimum, em>atque adeo post factam Translationem.
XI Gilbertus, MCXXXIV, prætermissus a Sammarthanis.
XII Raymundus de Felenon, MCLIII.
XIII Garinus de Comarca, MCLXIX.
XIV Radulfus de Cromiaco, non Cormiaco, MCXCV.
XV Arnaldus, MCCII.
XVI Bertrandus de Limegeoulz, MCCVIII, non vero Bernardus.
XVII Guido de Cornil, MCCXII, præteritus Sammarthanis.
XVIII Helias de Umion, non Vinion, MCCXXI.
XIX Stephanus de Rignac, MCCXXIX.
XX Helias Petri, MCCXXXII.
XXI Bernardus del Couderc, MCCXXXVI.
XXII Geraldus de Vallibus, MCCXXXVIII.
XXIII Helias de Maignanac, MCCXLIX, qui fuit Decanus Ißigeacensis.
XXIV Bernardus III, MCCL.
XXV Geraldus d'Albusson MCCLV. Inter hos tres ultimos Abbates de jure contestatio fuit, quis eorum potior, lisque adhuc pendebat Romæ an. MCCLX.
XXVI Arnoldus de Stapone MCCLX, in cujus favorem depositos fuisse tres illos contendentes, per sententiam novamque electionem, verosimile est.
XXVII Robertus a S. Michaele, MCCLXXIV.
XXVIII Bernardus de Vallibus, MCCLXXXIII.
XXIX Armandus de S. Leonardo MCCCXII, præteritus a Sammarthanis: fuit autem Abbas usque ad annum MCCCXIII, quando Abbatia Sarlatensis erecta est in Episcopatum a Ioanne Papa XXII. Quoniam autem primus Episcopus fuit creatus Raymundus de Roca-cornu, Abbas Galliacensis, credibile est, Galliacensem Abbatiam Armando in vicem ceßisse.

Hactenus ille, cujus diligentiam utinam plures imitarentur, expeditioremque facerent usum Catalogorum sacrorum; quos licet studiose Sammarthani collegerint, magnis tamen laborare defectibus, vel hoc uno exemplo discimus. Nobis certe perquam incommodum accidit caruisse hac distinctiori notitia; quam si habuissemus, omissa Annotatione prolixiori, post hæc verba lin. 9 cui subscribunt e Proceribus undecim, loco sequentium, quæ jubemus expungi, solum hoc scripsissemus, quod nunc substitui volumus.

Ludovicus iste, quo Imperante sive regnante conditum est instrumentum, fuit Ludovicus IV dictus Ultramarinus: Nam Comes Bernardus, reformationis auctor, patri suo Guilielmo Sectori-ferri succeßit anno 920 & vixit usque æd 950: filius autem ejus em>secundo genitus, avo synonymus, cognomento Tailerandus, Huberto Simoniaco Abbatiam vendidit, circa annum 970.

Fol. 22 ante Appendicem ponatur:

SUPPLEMENTUM MIRACULORUM
Ex veteri MS. Petragoricensi.

Sacerdos, Episcopus Lemovicensis, Sarlati in Gallia (S.)
Mundana ejus mater, Vidua Martyr, Sarlati in Gallia (S.)

[Miraculorū in veteri Ms. descriptorum] Si potuisset D. Armandus Girard per se ipsum integre legere, Galliceque aut Latine reddere veteris sui MS. Petragoricensis contextum, non fuisset opus miracula ibidem descripta reservare in Appendicem, sub spe bona quod voti nostri fieremus compotes, antequam ad eam proceßisset impreßio. Sed neque nunc adhuc quidpiam refertur Sarlato, & post plures litteras eo frustra datas, pœne cogor vereri, ne tam bonus amicus & tam sedulus adjutor mortem obierit. Ergo ex litteris anno MDCLXXVII datis quod licet transcribimus, atque Latine de Gallico reddimus; primum titulos qui legi potuerunt, deinde miracula quædam postrema. Tituli retrogrado ordine nobis descripti, sed ad situm suum naturalem hic relati, tales sunt.

De equite, qui captus fuit, falso accusatus falsi per suum inimicum, [tituli aliquot.] implet paginas duas cum dimidia.

De femina contracta, quæ venit ex oppido S. Joannis Angeliacensis, implet paginas quatuor cum dimidia.

De mercatoribus Tolosanis, quod invenitur in editis num. 44.

De Vagabundo monacho Seguino, quod habetur num. 43.

De captivo, quē S. Sacerdos fecit exire de carcere.

Quomodo quidam captus sit, & is qui torquere eum volebat, amiserit digitum.

De Equite, qui periit, quia dixerat injuriosa verba monacho Issigeacensi S. Sacerdotis: est autem Issigeacum oppidum exiguum prope Bergeriacum in Petracorio.

Sequuntur alia duo miracula, in quibus fit mentio duarum navium, quæ nulla vi brachiorum commoveri potuerunt; advenientibus autem peregrinis quibusdam, mox commotæ sunt.

[Pes ab igne sacro sanatur:] De paupere cui S. Sacerdos pedem sanavit. Eo tempore venit ad monasterium pauper quidam, cui pes adustus erat, igne & morbo illo, qui sæpe grassatur per mundum: mox autem atq; porta attigit, restinctus est, neque ullum deinde dolorem sensit æger. Postquam autem hoc miraculum & alia plurima quæ fiebant virtute S. Sacerdotis vulgata fuerunt per provincias vicinas, multi ægroti venerunt ad monasterium, qui sanabantur a quacumque tenebantur infirmitate: & in suas reversi regiones publicabant miracula in se facta.

[portæ divinitus apertæ paregrinis:] Quomodo portæ monasterii ultro fuerunt apertæ. Nocte quadam ad monasterium S. Sacerdotis venerunt peregrini quidam: & iis qui intro aderant sopiti inclamaverunt ut sibi aperirentur portæ. Cumque viderent se licet fortiter clamantes non exaudiri, cœperunt ipsas portas pulsare etiam fortius, petentes continuo ut sibi aperiretur. Interim unus de turba, contemni se sociosque cognoscens, neque se commovere quemquam ad ostia reseranda, cœpit clamare: Sancte Sacerdos aperi nobis utramque portam. Et continuo ipsæ portæ, suis cardinibus motæ excussæque introrsum, supra pavimentum ceciderunt. Illi vero simul intraverunt, simul genua figentes humi laudaverunt Deum, qui tale miraculum in honorem S. Sacerdotis fecerat.

Capitulum generale de pluribus miraculis. Ultramarinus quidam ex hisce partibus captus fuit positusque in carcere Soldani Babylonis in Ægypto, [liberatur captivus Cairi apud Soldanum.] perquam difficili: in quo adeo arcte constrictus fuit compedibus, cippis, catenis, & circulis ferreis, ut nec movere quidem se posset. Grandis erat quem miser patiebatur cruciatus, & plane talis qualē Saraceni solent Christianis a se captis inferre. Captivo huic nota erat fama S. Sacerdotis, utpote ex loco Sarlatensis territorii oriundo, identidemque interrogabat custodem carceris, quis mensis ageretur. Cum autem advenisset Vigilia S. Sacerdotis, iterumque custodem interrogasset; Cras, inquit, est dies quinta mensis quinti. Sciens ergo captivus tali die agi celebritatem S. Sacerdotis, post egressum Custodis, cœpit flere & gemere. Tunc apparuit S. Sacerdos in obscuro illo carcere; dixit que; Quid est, o homo, quod tantopere te affligis & ploras? Tu vero, respondit captivus, quis es, qui me interrogas? Imo, inquit S. Sacerdos, Tu potius tuum mihi nomen edicito. Hoc vero, replicat captivus, quid tibi vel mihi proderit cum docuero? Scito tamen, Domine, me ex Petracorio esse, atque in hunc carcerem ab infidelibus injuste retrusum. Nunc autem recordor quod cras agatur festum cujusdam gloriosi Confessoris Dei, cujus corpus in ecclesia Sarlatensi requiescit, ubi sæpius tali die fui, spectavique honorem istic ei solitum quotannis exhiberi, pulcrasque processiones, in quibus circumferebantur luminaria multa & hymni ad ejus laudem canebantur. Hæc ergo fletuum meorum & planctuum causa est, Domine: quia video me non esse eo in statu, quo possim festo illi interesse. Ad hæc S. Sacerdos: Surge & egredere de carcere: ipse enim sum S. Sacerdos. Cui captivus: Ah! nimium arctis constringor vinculis: non possum me commovere, Sancte Dei. Ne dubites, reponit S. Sacerdos, vincula ista diffringentur cito, & salvus de carcere egredieris. Tum conatum aliquem adhibuit captivus, ipsoque momento soluta sunt vincula omnia diffractave. Mox vero Sacerdos: Vade, age, [& vincula sua cum pallio Soldani defert Sarlatum] ascende ad aulam, ubi invenies Soldanum latrunculis ludentem cum suo quodam equite: accipe latrunculos cum pallio Soldani, quod humeris gerit, unaque cum catenis tuis defer Sarlatum ad monasterium, in testimonium veritatis. Non ausim, replicavit captivus: nam sine dubio comprehenderer. Econtra Sacerdos: Nihil, inquit, formides. Tandem sumptis animis ascendit captivus in aulam, ludentes invenit, tollit citra hæsitationem ab humeris Soldani pallium quo amiciebatur, serico auroque contextum cum figuris hominum, bestiarum & equorum antiqui operis, collegit etiam latrunculos crystallinos, cunctis qui præsentes aderant stupescentibus, seque invicem aspicientibus profundo cum silentio. Simulque omnia una cum suis vinculis portans captivus, non sine manifesto S. Sacerdotis auxilio, postridie, idest ipso die festo, cognovit se esse prope Sarlatum, in loco qui etiam nunc appellatur Pons S. Sacerdotis; tulitque ad monasterium pallium, latrunculos, & ferrea vincula, utique per Dei virtutem & auxilium S. Sacerdotis: ipse vero opertus erat frusto nigri panni, in modum straguli, quod etiam hodie Sarlati asservatur, una cum prædictis pallio, latrunculis, vinculisq;. Ipso autem quidquid actum fuerat referente, est cognitum, eum nocte una huc venisse, & redditæ sunt gratiæ omnipotenti Deo.

Alia etiam miracula ab annis decem aut quindecim fecit S. Sacerdos occasione ultimorum bellorū, [alii item varii detenti ab hostibus,] varios captivos ex carceribus liberans, nominatim inquilinos oppidorum de Castelnart, de Berbiguieres, & de Tersac: qui cum se vovissent S. Sacerdoti, egressi sunt salvi ex turribus, vinculis & cippis quibus clausi tenebantur; itemque ex vinariis doliis, quibus in caput versis grandiumque saxorum quadratorum mole desuper oneratis supposiri fuerant; prout illi testati sunt, Sarlatum venientes causa voti reddendi. Viros etiam varios & infantes mortuos suscitavit S. Sacerdos, & plurima miracula fecit tempore istius grandis pestilentiæ, quæ anno MCCCXLVIII tam horribiliter grassata est Sarlati.

[item duo ex carcere Sarlatensi.] Insuper a senioribus narrari audivimus, quod in carcere Sarlatensi fuerint captivi duo, sub custodia cujusdam nominati Pelissoni: qui cum in vigilia S. Sacerdotis audivissent campanarium ex turri lusum, ad Matutinas festivius resonantem, sicut mos est in majoribus solennitatibus; interrogaverunt custodem, qua occasione id noctis tantum streperent campanæ. Qui respondit eis, hoc fieri in honorem S. Sacerdotis, cujus sequenti die festum agebatur: esse autem Sanctum istum magnorum miraculorum patratorem, præsertim circa captivos liberandos, & corpus ejus in monasterio requiescere. Illo digresso, inquit unus ad alterum, Ut quid ergo ei votum non facimus? Cumque id simul fecissent omnes, eodem instanti viderunt ostiolum carceris apertum, & suis cum catenis egressi adstiterunt ante ostium monasterii, eo quod fores omnes clausæ essent ejusmodi hora. Illis autem ibi manentibus, regressus in carcerem custos neminemque reperiens, sed ostiolum apertum, cum vehementer obstupesceret, intellexit captivos omnes stare ante portam monasterii. Illuc ergo properat, & suadere conatur in carcerem ut redeant. Ipsi vero id æquum esse negabant, divino enim auxilio se inde eductos & per intercessionem S. Sacerdotis. Denique accurrente ad spectaculum populi multitudine, eosque liberos manere jubente, facta eis gratia est, quam audivimus narrari a Senioribus Sarlatensibus fide dignis, monstrantibus locum in quo tunc erat carcer, captivosque a visos referentibus, & nomen Custodis carcerarii memoriter tenentibus.

Atque hic est finis MSS. de Vita & miraculis S. Sacerdotis.

Fol. 23 in fine adde:

Hactenus monumenta nobis communicata a D. Armando Gerard; [Nova capsa curata an. 1677.] qui cum in prioribus suis anno MDCLXII datis significasset, pro nova capsa argentea fabricanda in promptu haberi septingentas vel octingentas libras monetæ Francicæ; de eadem, an jam confecta esset, interrogatus, respondit anno MDCLXXVII, XVI Martii. Res ea nunc agitur: nam Archidiacono nostro propter negotia quædam Capituli Tolosæ agenti mandatum est, ut cum fabris conveniat de pretio: curo etiam faciendam tabulam altaris pro sacello S. Sacerdotis, opus sane elegans nec minoris quam septingentis octingentisve libris staturum: post hanc collocabitur prædicta capsa, atque ita S. Sacerdotis Reliquiæ semper manebunt super altari: ipsa vero tabula collocabitur proximo illius festo.

DE S. LANDO.

Landus, Martyr Hortæ in Tuscia suburbicaria (S.)

Fol. 49 post num. 4 adde:

[sepultura non videtur curata a S. Eutitio.] 5 Qui nos de prædicti S. Eutitii Presbyteri cultu multa docuit Andreas Guidi, curam ejus in sepeliendis Christianorum corporibus ex majorum traditione commendans, eamdem probat ex sepultura S. Landi, quam ab eo fuisse curatam, ait, agnitum esse in ipsius corporis inventione; eo quod pariter inventus sit lapis tribus inscriptus litteris P. E. S. quas nemo dubitavit sic legere, Presbyter Eutitius Sepelivit. Debile profecto argumentum. Quis enim non videt litteras illas multiplici sensui posse aptari, prout cuique in mentem venerit divinare? Certe eodem jure quo isti E legerunt Eutitium, alius quivis legeret Episcopum, & intelligens aliquem. Hortanorum Episcoporum, quorum em>nomina exciderunt (excidisse enim plura liquet ex eorum serie apud Vghellum tom. 1 Italiæ sacræ col. 778) illas litteras sic enuntiaret, Petrus vel Paulus Episcopus sepelivit, vel Posuit Episcopus Stephanus, puta is qui Romano concilio dicitur interfuisse anno DCCCXXVI. Vt ut est, [Totius lateris inscriptis integra.] non solis istis tribus litteris absolvitur lateris istius inscriptio: sed, quemadmodum intelligo ex epistola Rev. Dom. Petri Corazzæ Curati Bassanellensis, superiori anno mense Aprili scripta ad D. Theseum Pennatium, rogatu nostrorum Patrum Viterbiensium ista requirentem; sic habet ad unguem: Lannus Christi Martyr hic requiescit (E. P. S.) sub Diocletiano passus: quæ si vera est lectio, magnam conjecturis prioribus alterationem inducit: maltum enim distant Domitiani & Diocletiani tempora: & nomen Lannus, nullam cum Germanica lingua cognationem habens, propius accedit ad Græcam, in qua apud Hesychium Λανὸν κῆρ idem est quod σοφωτάτη ψυχὴ, pectus bene consultum: & λανίζειν usurpatur pro λαγχάνειν sortiri, obtinere, experiri. Additur quin etiam ex relatu seniorum Bassanellensium, illo tempore quo visitatum fuit Sancti corpus, cum eo pariter em>inventam esse scripturam quamdam Græcam in membrana, quam quia legere nescivit ejus temporis Curatus, neque saltem laboravit ut interpretem reperiret, nunc dolent neglectam periisse. Quæ omnia non explent pium curiosæ religionis desiderium, sed diligentiam debent stimulare Hortanorum ad ulteriorem inquisitionem.

DE S. JOANNE MONASTERIENSI.

Ioannes Monasteriensis, Cainone in diœcesi Turonensi (S.)

AUCTORE G. H.

Fol. 51 ad finem hæc adde:

5 His jam pridem impreßis, antequam vulgarentur, dum Acta Iunii quædam prælo paramus, reperimus hunc eumdem Joannem in variis Martyrologiis consignari die XXVII ipsius Iunii, quin & in tabulis Romani Martyrologii notari sacram memoriam S. Joannis, Presbyteri & Confessoris in agro Turonio, [Memoria in Martyrologiis die 27 Iunii.] quem præcipuæ sanctitatis virum fuisse addit Molanus in prima editione: Secuti Canisius, Ghinius, Saussajus, & auctor Martyrologii Anglicani primæ editionis, ubi in secunda editione relatus est ad diem præcedentem: quasi jure quodam ad Anglos spectet, quod Britto natione dicatur. Verum Beda lib. 1 historiæ Anglicanæ cap. 1 Brittones de tractu Armorico in Britanniam insulam advectos, Australes sibi partes ejus vindicasse scribit: & mansit nomen apud dictos Armoricos, quos potius em>hic intelligi arbitramur. Gregorius Turonensis cum capite XXII de Gloria Confessorum egisset de S. Maximo, Cainonensium in agro Turonensi Patrono, cujus festum celebratur die XX Augusti, mox capite XXIII de S. Ioanne ista subjunxit.

[6] [Elogium ex Gregorio Turonensi.] Requiescit haud procul ab hac basilica Joannes quidam Presbyter, natione Brito, in summa religione degens: per cujus manus Dominus multa signa sanitatum dignatus est operari. Qui ob amorem divinum ab aspectibus se hominum cohibens, parvulam oratorii cellulam habebat ante ipsam Cainonensis vici ecclesiam: ibiq; in viridariolo, quod manu propria excolebat, lauros arbores plantaverat; (quȩ nunc vastis columnarum fomitibus jucundarum frondium amœnitate tenduntur) sub quarum umbracula vir sanctus considens, aut legebat aliquid aut scribebat. Cum post obitum ejus arbores illæ, ut diximus, patulis diffusæ ramis, obumbrarent locum viridarii, una ex his vetustate senescens exaruit. Tunc custos loci, effossa cum radicibus columna, incisis ipsis cum ramis suis, scamnum adaptat;in quo interdum aut resideret lassus, aut aliquid secure decideret cum necessitas exegisset. Quod cum per duos annos aut fere amplius scamnum in hoc usu habuisset, tactus, ut credo, inspiratione divina, dolore cordis ait: Væ mihi, quia peccavi, ut arborem, quam talis Sacerdos propria manu plantavit, ego ad diversas necessitatum utar sessiones. Et hæc dicens, accepto sarculo, effossa humo, & incisis scamni pedibus, posuit ipsum sub terra, replevitque fossam humo. Mirum dictu. Adveniente verno tempore, sicut reliquæ arbores florescunt, ita & hæc columna, quæ viri manu, ut ita dixerim, sepulta fuerat, rediviva & sospitate virescens, novas frondes emisit. Extant de ea hodie quoque virgulta in quinum senumve aut fere amplius pedum altitudine, quæ annis singulis incrementum sumentia, a Domino sublevantur. Hæc ibi: quæplane cum elogio supra relato conveniunt.

DE S. ANGELO CARMELITA.

Angelus, Presbyter Ordinis Carmelitani, Martyr Leocatæ in Sicilia (S.)

Fol. 56 in margine pro ANNO MCCXXV, pone MCCXX.

Et fol, 57 expuncto toto numero ultimo, hæc substitue.

7 Quid moverit Alegræum de Casanate, in Paradiso Carmelitici Decoris, Statu 4 Cap. 12 ut scriberet, S. Angelum occisum fuisse anno MCCXXXI haud equidem divino, cum Vitæ omnia exempla notent dumtaxat annum MCCXX, a quo si recedendum esset, potius dicerem anno MCCXXV cædem istam contigisse. Etenim tali anno, & alio nullo (qui quidem in Honorii III Pontificatum decennalem inciderit) celebratum fuit festum S. Marci in feria VI, sub quo festi feriæque concursu, Vita ex MS. Vaticano apud Gononum notat ferventem illam concionem, quæ Sancto causa mortis fuit. Sed omnes omnino temporum characteres adeo male conveniunt inter se per totam illam vitam, ut in simili concurrentia nolim aliquid innovare circa chronologiam. Proinde existimo tenendum esse annum MCCXX. Sed neque dimicare velim pro patria Sancti, Siciliane hæc fuerit, uti Großus & em>Henricus de S. Vrsio videnter sentire; an Hierosolyma, prout eædem omnes Vitæ habent, & paßim Scriptores Carmelitici volunt. Multo minus velim propugnare Letiferos carceres, quibus ante mortem fuerit mancipatus Angelus ab infidelibus; nec enim verificari posse videntur, nisi supponas totum Leocatam infidelium fuisse, qui ibidem omnia gesserint pro arbitratu; quod absque idoneæ probationis argumento præsumi non debet.

His ibi mutatis prætermissam S. Angeli Vitam hic accipe, Lector, & simul prætermißionis illius causam recognosce distinctius.

AD VITAM S. ANGELI MARTYRIS
ORDINIS S. MARIÆ DE MONTE CARMELO.
PROTESTATIO PRÆVIA.

Angelus, Presbyter Ordinis Carmelitani, Martyr Leocatæ in Sicilia (S.)

AUCTORE D. P.

Tandem in lucem prodit Speculum Carmelitanum, admodum R. P. Danielis a Virgine Maria postumum opus, [Dilata in hunc locum Vita,] nec solum suo Ordini vehementer expetitum, totis novem annis quibus sudavit sub prælo; sed etiam nobis, utpote non exiguum commodum ex illo studiosißimi ac diligentißimi viri labore sperantibus. Hac certe expectatione inducti, distulimus agere de Vita S. Angeli Martyris, ipso quo ponenda erat loco, scilicet die quinta Maji, inter Acta Sanctorum tunc occurrentium; solumque voluimus istic imprimi Commentarium, pridem ab ipsomet R. P. Daniele approbatum, de cultu, translatione, & miraculis sancti istius Martyris: in hac scilicet Appendice multo post imprimenda ipsam Vitam exhibituri, si id a nobis Ordo suus exigeret; parcere alias malebamus labori, nec divulsam nuper amicitiam restauraturo; & apud animos exulceratos novas forsitan offensiones parituro.

[2] [duplex datur cum Annotatis,] Fueritne hic affectus diffidentis de causa animi, an caritatis discretæ, quæ olim etiam in Martio persuasit silentio involvere quæstiones, cum vita S. Bartholdi primi in Carmelo Prioris connexas, si non satis patuit ex Aprili; patere poterit nunc luculentius, quando solenni ante Speculum præfatum adjuratione compellor occasionem hanc non præterire. Parebo igitur, & Vitam dabo, quam sic a me postulant R. P. Danielis Discipuli. Dabo autem non solum unam (quod ipsis forsitan satis esset) em>sed etiam alteram vitam, & utrique communes Annotationes subjiciam, tum quas ipse Rever. Pater suo marte composuit asterisco * ad discrimen notandas, ut suus honor Auctori maneat, nec me alienis plumis jactare videar; tum quas ego addam plures & prolixiores ad notanda loca, vel difficilia ad fidem indubitatam eis habendam, donec certioribus exemplis probentur esse verosimilia; vel sic adversantia principiis historico cuilibet tenendis, ut ea indicasse apud talium intelligentes, convicisse sit. Hujusmodi nempe vitia sunt, quæ nulli librariorum socordiæ imputabilia, ipsi auctori debent necessario adscribi; nec ea qualiacumque, sed talia, ut impoßibile prorsus sit tam aliena a veritate profluere ex calamo hominis, id dumtaxit scribentis, [difficultates præcipuas indicantibus;] quod oculis vidit aut oculatorum testium relatu didicit; sicut se facere profitetur utriusque, quam dabimus, Vitæ Auctor.

[3] Vt autem quam clarißime procedant omnia, neque liberum adversariis sit, iis quæ magis premunt dißimulatis, divagari per alia, minus difficultatis forsan habentia; ad extremum proponam Anacephalæosim in qua num. 3 paucas interrogationes colligam, ad quas si responsum idoneum dederint, qui causas scire cupiunt, cur tota S. Angeli historia fuerit mihi semper de suppositione suspecta; sancte polliceor, [quibus solutis vel admissis,] quod in altera nostri Maji parte palam profitebor, Vitam illam esse omni acceptione dignißimam. Nullus in toto Armamentario Carmelitico fere est angulus, elatus nullum, quod non sit instructum telis ac scutis ex hac Vita petitis. Hanc igitur recepisse, ut verum veri Enochi Patriarchæ Hierosolymitani scriptum, nihil minus erit, quam cecinisse palinodiam, tot jurgiis convitiisque, carmine & prosa conglomeratis, postulatam. Aliud enim hoc non fuerit quam ea fere omnia retractasse, quæ præter amicorum exspectationem, contraque propriam voluntatem, scripsi in Aprili, inter respondendi neceßitatem ab adversario impositam, & veritatis tenendæ constantiam in Historico fideli requisitam inexcusabiliter (ut mihi quidem videbatur) constitutus. [finis sit contentionum:] Responsum idoneum si ipsis nullum suppetat ad interrogationes meas; & hoc præcipuo suo Achille privati, causæ nihil habeant cur scriptis, Hierosolymitani Ioannis Cyrillique Prioris ferentibus nomen, aliisque hujusmodi plus fidere debeant, quam huic apud ipsos hactenus indubitabili Vitæ; cessent obsecro quiritationes indignæ viris & intempestivi ante victoriam triumphi; quibus ego quidem nec lædor, nec moveor; ipsivero suæ causæ præjudicant plurimum, tamquam alia nulla præsidia habenti. Quid? quod & apud lectores cordatos ac moderatos perdatur doctrinæ æstimatio, Scholasticis studiis acquisita, & ipse Sacerrimus Ordo fit extravagantiis istis vilior, pro cujus augendo tuendoque honore quidlibet facere ac pati paratus sum, præterquam veritatem agnitam ejurare. em>Tacere possum, mentiri non volo.

[4] Cum hac præparatione animi, indifferentis in partem utramque, [quod S. Angelus Diviq; concedant.] secluso quolibet etiam honoris proprii respectu accedens ad scribendum, quasi omnia mihi adhuc integra forent; quem potius nunc optem habere propitium, quam ipsum S. Angelum, humanis fictionibus neutiquam egentem ut in firmamento Catholicæ Ecclesiæ instar sideris fulgentißimi luceat, atque ut in Paradiso Carmelitico fragret tamquam suavißima rosa? Velim tamen ut tuum pariter mihi aspires favorem, Anima beata, Anima R.P. Danielis a Virgine Maria, Anima, quomodocumque res erant, semper me diligens, semper a me dilecta. Iam enim cum R.P. Francisco Bonæ-spei (quem ipsum credo non alio quam pio, licet non secundum scientiam, zelo contra me sic excanduisse) jam inquam, cum ejus beato pariter spiritu, tali Te confido receptam loco, ubi æternum vives, memor vicennalis amicitiæ, immemor molestiæ, quam in hujus mortalitatis caligine versans sæpe attulisti mihi & sæpe retulisti, propter judiciorum ex principiis diversißimis procedentium diversitatem. Ibi siquidem non æternam dumtaxat contemplaris veritatem ineffabilium mysteriorum religionis ac fidei nostræ, etiam in hac tenebrarum valle citra cunctationem credendorum; sed & præteritorum quoque omnium temporum gesta, de quibus fas homini quærere & ambigere, intueris ut præsentia; procul em>ab illis præjudiciis, quibus vivens plusculum videris tribuisse. Sane nec mentionem quidem ferre poter as patienter ullius dubii, circa receptas in Ordine traditiones movendi; videbarque tibi deliramenta loqui, quoties aliquid conabar communicare eorum principiorum, quæ historico convenit esse familiarißima; quæque omnibus, ad solidam eruditionem verique & falsi discretionem, suggerit Ars prudenter dubitandi circa res facti; Ars multiplicis scientiæ & filia & mater; Ars ignota fere superioribus seculis, maxime autem exculta hoc ævo, quod Dei singulare munus censeri potest: factum enim per eam est, ut præterita cum præsentibus comparanti, videatur medii temporis historia, a tenebris plusquam Cymmeriis, ad lucem gratißimam esse traducta, paulatimque proficere ad plenam meridiem, labore & constantia provehentibus.

[5] Est porro S. Angeli Vita, de qua incipimus hic tractare, [Prima Vita, licet edita ex MS. Vaticano,] non una, sed duplex. Prima extat apud Benedictum Gononum, inter Vitas Patrum Occidentis, editas Lugduni anno MDCXXV, folio 227, ex pervetusto quodam codice manuscripto, nuper Romæ quasi divinitus reperto, bona fide fideliterque descripta & excerpta, anno Domini MDCI. Habet MS. istud Appendiculam em>de Vita S. Simonis Stock, verbotenus transcriptam ex Viridario Ioannis Großi; qui cum adhuc in vivis fuerit anno MCCCC, si ab eadem manu est Appendicula illa a qua est Vita S. Angeli, non poterit se ultra seculum XV Christianæ æræ Codicis totius vetustas extendere. Esse autem ab eadem manu, videtur judicatum fuisse anno MDCXXXV, nonnullis in dubium revocantibus repertum post eam de B. Simone testimonium. Tunc enim ipsum ab Illustrissimo Horatio Justiniano visum, lectum, extractum, atque congregatis sacri Officii Judicibus (quibus præerat, Eminentissimus Cardinalis Scalia, aderat Magister sacri Palatii) expositum fuit: qui omnes, post diligens examen, nihil annotarunt, quo vel leviter manuscripti fides possit labefactari, imo suo decreto probarunt, atque Vaticanæ Bibliothecæ restitui voluerunt. Ita Irenæus a S. Iacobo, in Tractatu Theologico de singulari immaculatæ Virginis protectione, Parisiis impresso sub annum MDCL.

[6] Satis apparet ex verbis jam allegatis, iatque ex occasione institutæ quæstionis, [non ideo magis authentica est.] aliud eo congressu judicatum non esse, quam quod postulabatur; videlicet, Appendiculam prædictam ibi antiquitus scriptum fuisse, non autem recentiori fraude aliqua furtim adjectam. Sed eo non em>contentus Irenæus, more profeßionis suæ scriptoribus pluribus perquam familiari, transiens a scripturæ certitudine ad certitudinem rei scriptæ, omnibus qui de hac præsumerent dubitare, eo judicio os putat usquequaque obstructum: eo quod existimet, Iudices illos continuo pro potestate jussuros fuisse librum comburi, aut saltem prohibituros referri ad bibliothecam, si in eo aliquid fabulosi contineri sensissent. Misera enimvero foret librorum veterum ac bibliothecarum publicis usibus erectarum conditio, si tali tamque levi ex causa has spoliari, illos aboleri oporteret, ad arbitrium Theologorum aliquot vel Canonistarum, imo & Historicorum, quamvis omnes forent Baronii aut Bellarmini. Non ita, vir bone, non ita agitur. Quod uni displicet, [sed nec foras, ejicienda] placet alteri: & aliquando contingit etiam ex mendacißimis scriptis, qualis est exempli causa Marcellini & Faustini Presbyterorum partis Visini adversus Damasum libellus, ingentem haberi pro historia utilitatem, & hujusmodi intuitu publica luce libellum istum donavit Sirmundus, erutum ex veterum membranarum tenebris. Fuimus nos solidis novem mensibus Romæ, & illius temporis partem præcipuam impendimus Bibliothecæ Vaticanæ MSS. evolvendis, notantes quid & unde describendum nobis esset. Hoc cum fieret, Custos Bibliothecæ Allatius, in omnem nostram actionem pro munere intentus, religioni sibi duxit non admonere Pontificem, cujus jussu nobis Bibliotheca patebat (erat is Alexander VII) etiam a nobis em>describendas notari Vitas Sanctorum, suo judicio fabulosas. [si forte minus vera.] Si tunc ad Solium stetisset Irenæus, exclamasset utique, Cur flammis devoti non sunt libri ejusmodi, qui fabulas & nullius momenti narrationes complectuntur? Exules certe fieri debent. Sed aliter sapientißimus Pontifex: de libris abolendis eliminandisve nihil ille; solum autem intelligere voluit, quo consilio tales Vitæ transcriberentur; intellectum porro consilium laudavit, sicut alibi fusius dixisse memini.

[7] Altera Vita ante sesqui seculum reperta est apub Siculos in MS. Panormitano, indeque edita sub hoc titulo: Vita S. Angeli Martyris, [2 Vita Panormi inventa] cum revelationibus ei a Christo factis in deserto, quibus prædicuntur victoriæ Turcarum, invasiones, calamitates, excidia, eversiones regnorum, & afflictiones Christianorum in multis provinciis, & præcipue in Italia. Titulum sequitur epistola editoris ad Generalem Ordinis Audettum, cum indiculo Capitum: ac rursum titulus, his verbis conceptus: Vita S. Angeli Martyris, Ordinis Carmelitarum B. Mariæ Dei genitricis montis Carmeli, civis Hierosolymitani de stirpe Davidica, edita per Reverendissimum Patrem Dominum Enoch, Patriarcham Hierosolymitanum; & per Reverendum Thomam Bellorosium, Canonicum Panormitanum & Protonotarium Apostolicum, emendata, & in Capita xxx divisa, anno post reparatum orbem MDXXVI. Hanc Vita prælaudatus R. P. Daniel a Virgine Maria totam inseruit parti quartæ Speculi sui ad diem V Maji, non ex impresso Panormitano immediate, sed ex fide transumpti MS. anno MDCXLVII Roma mißi a R.P. Joanne Baptista de Lezana. [datur ex editione anni 1526.] Ast de fide transcribentium non ausus dubitare, haud credidit operæ pretium esse explorare ipsam, facta collatione cum originali; quod apud nos esse non ignorabat, sciebatque non minus libenter commodandum sibi, quam commodabamus quæcumque alia Musei nostri instrumenta, nihil ipsi quoad licuit occultum habentes. Hoc posito, nemo nobis poterit vitio vertere, quod ipsum, ut jam dixi, originale habentes, missum huc Neapoli anno MDCXXXVII cura R. P. Antonii Beatilli nostri, ad illud conferamus Antverpiensem novissimam editionem; quando P. Daniel id facere prætermisit; ex eaque tum alia quædam suppleamus & corrigamus, tum insignem unum plurium linearum in Dedicatoria Epistola hiatum, non casu, sed studio (quod indicant puncta notata …) factum, ad dißimulandum, quod S. Angelus, quando Epistola scribebatur, necdum erat a Sede Apostolica canonizatus, prout nimis expresse ibidem dicebatur.

[8] em>Prior Vita, simpliciori & contractiori stylo, sed subbarbare scripta, [Vtraque Vita parallele componitur.] videri posset primus ac genuinus esse Auctoris sui fœtus, nisi dubitationem injiceret alia quædam Vita, ex Vltrajectino MS. sumpta: quam, licet antiquiorem forsan ac sinceriorem, in ultimum tamen reservo locum; quia sicut hæc nihil continet eorum, unde Patres Carmelitæ solent prætensionum suarum argumenta petere; sic de ipsa nulla mihi cum iisdem est controversia. Quidquid autem sit de ea, quæ fuerit aliarum omnium Vitarum fundamentum primum: de illa tamen, quam hic primam voco, sine scrupulo possum pronuntiare, ipsam præ oculis fuisse Auctori, qui composuit alteram, novo magisque Latino & fluidiori stylo, quæ quia Sicilia est reperta, Interpolatorem Siculum appello ejus auctorem. Poteram Metaphrasten seu Paraphrasten dixisse: nisi judicassem, quod non pauca de suo addiderit, ordinem quoque in principio mutans. Vt autem facilius primoque intuitu observari possit utriusque Vitæ differentia, decrevi non excudendam esse unam post alteram, sicut paßim in usu nostri Operis est; sed parallele comparandos inter se textus, eum qui ex Gonono sumptus est exprimendo littera (ut vocant) Romana seu stante; alterum ex Bellorosio em>Italica seu cursiva.

[9] [Vtraque præfert nomen Enochi Patr. Hierosolym.] Vtraque porro, licet altera alteri valde dißimilis, ut jam dixi, Auctorem unum eumdemque præfert Enochum, quo nullus certior rerum a S. Angelo gestarum testis videtur produci aut optari posse. Sola namque ea scribi a se dicit, quæ vel ipse a Patriarcha Hierosolymitano audivit, S. Angeli baptizatore, nutritio & magistro, in ejusdem Patriarchæ palatio educatus etiam ipse; vel coram plena Episcoporum triginta sex Synodo, præsens exponi & narrari audivit in ordine ad ejusdem S. Angeli canonizationem Hierosolymis factam; vel denique propriis oculis vidit, ex Carmelo usque in Siciliam comitatus Sanctum, reliquæ omnis vitæ, miraculorum & martyrii inspector. Patriarcham vero illum, sub quo tam ipse Enoch quam S. Angelus adoleverint, ait, appellatum fuisse Nicodemū: cui defuncto successerint Onuphrius, [& nominant Patriarcha Nicodemum] & Joannes: in quorum denique locum ipse Enoch sublectus, scripserit Vitam Sancti, martyrizati in Sicilia anno MCCXX, idque, secundum scriptorum Carmeliticorum calculos, expleto ætatis anno XXXV. Consequens igitur est Sanctum esse natum anno Christi MCLXXXV; & Nicodemum istum, uno saltem anno citius factum Patriarcham (tenentibus adhuc urbem Sanctam, cum suo Patriarcha Heraclio, Latinis usque ad an. MCLXXXVII) Sedem tenuisse ut minimum em>per annos continuos XXIX, siquidem primum obiit sub illud tempus, quo S. Angelus Sacerdos ordinandus agebat ætatis annum XXVIII.

[10] Nihil hic difficultatis invenit R.P. Daniel, quia constat Latinos permisisse Syro-Græcis, [pro eodem tempore quo non solum Latinus alius,] sub imperio suo in Palæstina constitutis, habere proprii ritus Episcopos. Dubito an etiam Patriarcham: exemplum enim quo id affirmem nullum reperio, nec ejus ipsis concedendi neceßitatem, quia simplex Episcopus Græcus, a Latino Patriarcha approbatus eidemque subjectus, abunde eo loco ac tempore sufficere poterat. Sed & hoc demus factum fuisse; vel eum qui ante captam urbem non nisi titulum gerebat Episcopi, expulsis inde Latinis assumpsisse sibi titulum & insignia Patriarchalia, de Constantinopolitani Imperatoris consensu: hic enim deinceps sibi arrogavit potestatem instituendi Patriarchas, dißimulantibus Saracenis, cum quibus clam ipsi conveniebat in perniciem Latinorum. Testem hujus rei habemus irrefragabilem Nicetam Choniaten, Annales sui temporis scribentem. Cum enim in Isaacio Angelo lib. 2 narrasset, qua ratione Dositheus, Studii monachus, [sed etiam Græcus Patriarcha fuit:] a jam dicto Isaacio, cui adhuc privato Imperium prædixerat, designatus est Hierosolymorum Patriarcha, post obitum Leontii viri eruditi & virtute celebris; subjungit quomodo idem Imperator, post mutatos jam tertium pro libidine sua Constantinopolitanos Patriarchas, Hierosolymitanum Dositheum ad Oecumenicam Sedem evecturus, fefellerit Theodorum Balsamum, ut id licere testaretur: quo facto, inquit Nicetas, Dositheus a Sede Hierosolymitana Constantinopolim est translatus: qui tamen rursus, eodem quo canis Æsopicus modo, & Pontificatum quem tenuerat amisit (nam alius Hierosolymis suffectus erat) & majori Sede excidit.

[11] [quod miramur ab Auctore Speculi non esse observatum,] Hoc est quod dico (inquit R. P. Daniel num. 1242) Anno MCLXXXVII Patriarcha Latinus erat Heraclius: eodemque tempore Patriarchæ Græci successive fuerunt Dositheus, Athanasius & Leontius, prout habetur ex Baronio ad dictum annum & sequentem MCXCIII. Itane vero? Duo Patriarchæ Hierosolymis uno tempore fuerunt? Ita omnino: suntque ad manum etiam in Patriarchatu Constantinopolitano exempla. Nam anno reparatæ salutis MCCIV Patriarcha Constantinopolitanus Latinus erat Thomas Maurocenus, & Græcus Joannes Camaterus, cui anno MCCVI successit Michael Saurianus, Sedem suam habens Nicææ, residente Constantinopoli præfato Thoma. Ast non hoc quærebam, Pater Reverende: neq; ignoro, quod urbe capta Latini exules cum suo Latino Patriarcha em>resederint Accone seu Ptolemaide; Hierosolymas, ut recte doces, tenentibus Syro-Græcis. Sed capere non possum, quomodo Hierosolymis uno eodemque tempore, id est anno MCLXXXV & pluribus sequentibus, sederint Patriarchæ duo, ambo Syro-Græci, unus ab Imperatore Constantinopolitano designatus ex more & a Niceta nominatus; alius in hac S. Angeli Vita primum repertus, nomine Nicodemus: quod fuisse necesse est si vera hæc sit.

[12] Malum omen, Fratres, ipso in limine offendisse. Cum autem Scriptori isti adeo infelix memoria sit, ut nec Patris quidē sui spiritualis nomen exprimere potuerit absq; errore duplici, nomenclaturæ uno, chronologiæ altero; vereor profecto ut ei poßim vel de proprio suo nomine credere. Hoc autem amisso, cum nolitis Pseudo-Enochum vocari, restat ut relinquatur Anonymus, donec mihi nodum istum solverit aliquis ex vobis, supra suū magistrum sapiens. [æque ac alia multa valde notabilia.] Nec tamen putetis, hunc, quem primo proposui nodū, quia se primum offerebat, esse aut solū aut præcipuum. Difficiliores alii occurrent in progressu, qui me plane facient dubitare, utrum ille tam certus, ut vult videri, testis miraculorū a S. Angelo in Palæstina patratorum, unquam pedem posuerit in Terra sancta: & qui se saltem Episcopum Syro-Græcum facit, an viderit unquam ejusmodi Episcopum Græco ritu divina celebrantē mysteria. Viceritis, cū istos & alios nodos solveritis.

VITA S. ANGELI MARTYRIS
EX ORDINE FRATRVM B. MARIÆ DE MONTE' CARMELI.
Auctore (ut præfertur) Enoch Patriarcha Hierosolymitano.

Angelus, Presbyter Ordinis Carmelitani, Martyr Leocatæ in Sicilia (S.)

BHL Number: 0464, 0465, 0467, 0468

EPISTOLA DEDICATORIA THOMÆ BELLOROSII
Amplissimo in Christo Patri Magistro Nicolao Audetto,a sacræ Theologiæ Doctori & totius familiæ sacratissimæ Religionis Carmelitanæ primario Moderatori, Thomas Bellorosius Panormita, Apostolicus Protonotarius, æternam in Christo Deo salutem dicit. a

D. P.

[1] [Vitam hanc nactus,] Nescio qua inscrutabili summi Dei dispositione, Pater Amplissime, de Vita sanctissima, Divi Angeli Martyris Carmelitæ incidit in manus meas libellus, vetustate miratu dignus: quem cum accurate sæpe ac sæpius perlegissem, nonnullis illum purgavi mendis. Fuit sane Vita beatissimi Martyris Latinis tradita litteris ab hinc annis b trecentis, a veridico & beato Viro Enoch, Carmelitanæ Religionis Professore, coætaneo & comite sanctissimi Angeli, tam in patria sua, quam in peregrinatione, & in loco martyrii. His igitur nimirum de causis indubitata & sole profecto clarior adhibenda est fides simplici & beatæ vitæ Scriptori. Sed quia libellus ipse rerum admirabiliū quadam farragine videtur oppletus; ne Lector, confuso rerum gestarum cumulo, afficiatur tædio, perquirendo rem aliquam singularem, [emendatam distinguit in Capita.] cognitione dignam, breves prius exsculpsi ex eo indices; & deinde totum opusculum in triginta digessi Capita.

[2] c [Quod latuit postea in arca mea triennio: quandoquidem cupienti mihi diligere Principem quemdam, & istius sacratissimæ familiæ Carmelitanæ studiosissimum, in cujus nomine libellus in lucem prodiret; numquam (nescio quo judicio) visus est quisquam idoneus, qui cura, studio, labore & omni alio favoris adjumento promulgari curaret in toto Christiano orbe, [Optatque ut Canonizationi petendæ serviat,] sicut fuit Scriptoris flagrantissimum desiderium, hanc Vitam sanctissimam; & ipsum Divum Angelum tandem, decreto indelebili summi Pastoris sacrosanctique Senatus Apostolici, in Catalogum Cælicolarum Martyrum referri efflagitaret efficeretque: nisique tuæ Amplitudini hæc anxifera cura, hoc studium ardentissimum, hic labor desudatus, hic divini amoris ardor, in ipsum gloriosum Martyrem divinitus & quidem merito servabatur: quoniam & insperato, & hoc tempore in divina mente præviso] advenisti ad hanc Siculam patriam, ubi conditum est beatum corpus ipsius Divi Angeli Martyris, quotidie miraculis refulgentis. Qui ad hos Sicanos populos olim ex Hierosolymis fuit missus a Christo Deo; ut prænuntiaret excidium, quod hac tempestate forte videtur ingruere cervici totius Christianæ Reipublicæ, præsertim Italiæ, a Turcarum debacchantium immanitate; & valde timeo huic Trinacriæ, ad quam peculiariter Sanctus Martyr fuit legatus: cui propterea inditum fuit nomen Angeli, priusquam nasceretur, a Beata Virgine; quia futurus erat Dei Nuntius mirabiliumque rerum, ducturus quoque vitam Angelicam.

[3] Advenisti, inquam, Pater Amplissime, tamquam novum sidus, ad reparationem pœne labentis sanctorum morum Regulæ Carmelitanæ. Et utinam atque utinam ceteræ familiæ Religionis Christianæ excuterent contractam rubiginem ex incuria majorum, induerenturque priscum splendidæ puritatis indumentum & non simulatæ sanctitatis; ut avertatur æterni Patris indignatio contra hypocritas, jam manifestata nuperrime in debellatione Regni Pannoniæ. Quoniam, [prædictas in ea clades inculcans,] sicut Christus Divo Angelo reseravit, sex & trecentis ab hinc prætergressis annis, ut prædicaret, quot Regna, quotque Provinciæ Christianorum in Asia Africaque ab Agarenis & Ismaëlitis, ac etiam in Europa Turcarum Imperio vi armorum occupandæ forent usque ad Regnum Hungariæ d*. Id quod jam ita evenit, pro dolor! proximis Kalendis Septembris; ut Pannoniæ Rege interfecto (quem quandoque e* dum esset infantulus, in ulnis meis tenui) ejusque validissimo exercitu penitus deleto, Regnum ipsum, quod olim Archi-regnum dicebatur, ceciderit in manus cruentas sȩvissimi hostis. Monuitque idem Christus Deus noster, ut prænuntiaret, quales subsequerentur postea calamitates, & cruentissima bella adversus totam Italiam, vexaturaque fere omnes Christianos. [& populum ad pœnitentiam hortas.] Et inter reliqua mala quæ præcessura essent prædictorum temporum turbines, inquit, quod tunc ventura sunt hæc flagella, cum multæ forent Religionum familiæ vitiis [magnis] scatentes, & præsertim hypocrisi f* [qua deciperent Christianum populum: indicans hypocritarum dolis & ficto animo mirifice offendi Majestatem divinam, cujus offensionis causa, tota] res Christiana laceranda foret. Et nisi eatur in criminum pœnitentiam a populo Christiano, deplorenturque tam propria quam aliena peccata ab ipsis Religionum familiis; vereor, & plus quam vereor, ne propediem efficiatur, quod a Christo revelatum est sancto Martyri, & conscriptum in cap. XIV hujus parvi voluminis, de Turcali victoria contra Italiam. Et væ! væ tibi Regina Orbis, quæ Caput es Christianæ fidei; quandoquidem non possunt membra tua discerpi absque incomparabili capitis dolore.

[4] [Rogat Generalem ut præveniat clades futuras] En, age, rumpe moras, Pater Venerabilissime; & da operam, ut cito & in proximo tempore Quadragesimi jejunii hic libellus volitet per orbem, & signanter totam perlustret Italiam, moreque declamantis Jonæ Prophetæ, tam per te quam per alios concionatores idoneos fungaris officio, quod Tuæ Paternitati, ut mihi persuadeo, cælitus reservatum esse non dubito. Tibi, inquam, in præsens hoc onus a Deo injunctum est, reformandi Religiosam vitam Carmelitanæ Familiæ; & in hoc Regno Sicano, ubi summa usus es cura, & singulari prudentia in expurgandis Domibus sacris omni sorde & abusu; inter quas illud cœnobium Drepanitanum, miraculis assiduis Virginis gloriosæ cuncto orbi famigeratum, & Divi Alberti peculiare, dum vixit, domicilium, [reformando suum Ordinem Carm.] revocatum est ad pristinum [vitæ] honestissimæ splendorem, tuo paterno affectu & auctoritate, juxta divinam dispositionem, quæ adhuc, imminente ruina, & in articulo ferendæ sententiæ, misit tuam Amplissimam Paternitatem ad has Siculas oras, velut alterum Angelum; ad ingerendum mentibus hominum ea, quæ prænuntiata sunt a Divo Angelo, ab hinc annis, ut dixi, plus quam trecentis. Et non sine inscrutabili mysterio advenisti, Pater in Christo, in habitu Divi Angeli, & Religionis immaculatæ Virginis Matris Dei; quæ mundi est Advocata indefessa, & assidue, ut vere confidimus, provoluta pro nostris delictis ad pedes divinæ Trinitatis, profusis lacrymis orat & rogat inducias, ut interea Christianus populus, scelerum sopore sepultus, evigilet & resurgat.

[5] [populumque excitando ad pœnitentiam] Nec miretur tua Amplitudo, si tibi videor intimo quodam præcludi dolore ob debellatum Regnum Pannoniæ a Turcis, vel g* ob cladem illam miserabilem illius gentis belligeræ centum quinquaginta sex millium pugnatorum; quoniam in illo Regno quinquennio gessi vices Amplissimi Patris quondam h Cardinalis Rhegini in gubernatione Episcopatus i Vesprimiensis & duorum cœnobiorum insignium Pechivacadionensis & Sassardiensis; novique in ea patria fuisse propugnaculum & antemurale Christianæ rei: quibus perfractis facilis patet sævissimis hostibus aditus ad Italiam. Præterea revelatio Christi ad Divum Angelum tenere debet omnes Christianos anxios & k* solicitos; quoniam perpauca restant ut adimpleantur, sed horribiliora impendent. Et si de quodam sancto Rege, Christianæ rei pœne ruentis reparatore, spes tandem promittitur, calcandi communes hostes, revendicandiq, Imperium Christiano Orbi: parum profecto nos pavefactos & excussos hæc expectatio solari potest. Sero enim Rex ille & ad nutum Dei movebit lacertos; & forte quando, quod absit, consummata erit divina ultio.

[6] [pro demandato sibi divinitus munere.] Verum quia divina Majestas suopte nutu non delectatur vindicta, sed potius clementia; non est nobis hæsitandum, quin ipse clementissimus Pater æternus cupiat emendationem populi sui, notamque fieri mortalibus iram suam, quæ placari nostra pœnitentia facile potest. Ideoque rogo & obsecro per viscera divinæ misericordiæ tuam magnam in Christianum populum caritatem; ut tanti meriti magnitudinem viriliter amplectaris, quam nullo modo tibi defuturam spero. Ne igitur, quæso, differas exequi quod ex divina dispositione commissum esse non dubito; sed rejecta omni mora invigiles, ut hoc divinum Opusculum, refertum stupendis miraculis sanctisque exemplis, cœlestibus arcanis atque divinis monitis, a me tibi Amplissimo Viro dicatum, ad laudem & gloriam Dei ominipotentis, ejusque Sponsæ immaculatæ Mariæ Virginis, & ad honorem Divi Angeli Martyris, & totius Familiæ Carmelitanæ, in tuo celeberrimo nomine ubique cunctis populis innotescat. Vale, Decus moderatorum Sacratissimæ Religionis B. V. Mariæ Matris Dei montis Carmeli.

ANNOTATA.

a Is natione Cyprius, pietate & doctrina clarus Ordinem em>totum in magna temporum varietate rexit annis triginta octo, videlicet ab an. 1524 usque ad 1562.

b Ab anno 1227, quo scripta notatur, usque ad 1527, quo a Thoma Bellorosio digesta in capita, & typis edita fuit, anni erant trecenti.

c Totus hic locus inclusus [] deest editionibus Belgicis, a Romano transcriptore prætermissus; sic tamen ut quod hic omissum est, relictum sit in epilogari Bellorosii epistola; atque ita non omnino mala fide actum videatur fuisse Romæ; sed quasi ex aliqua discretione hic dißimulatum, quod ad finem positum minus natum erat animadverti ab omnibus.

d* Ingens illa & luctuosa clades Hungaricæ gentis, cujus hic mentio fit, contigit anno 1526, festo decollationis S. Ioannis Baptistæ (nonnulli alium diem aßignant) quo Ludovicus Rex Hungariæ, anno ætatis vigesimo, in palude cum equo suffocatus interiit, & cæsi duo Archiepiscopi, quinque Episcopi, permulti Barones, atque immensus Nobilium numerus. Et sequentibus diebus Hungaria totæ ferro & flamma vastata fuit, per exercitum Solimani Turcorum Imperatoris.

e* Ex istis verbis, & ex officiis quæ in Hungaria Thomas ille Bellorosius obivit, gerendo vices Cardinalis Rhegini in administratione Episcopatus Vesprimiensis & duorum insignium Cœnobiorum, habetur, magnæ illum auctoritatis fuisse.

f* em>Hic rursum omissæ fuerunt lineæ, quas [] includimus quod soli transcribentis incuriæ imputandum facilem excusationem habet; ostendit tamen, non sine operæ pretio hujusmodi collationes cum originalibus institui. Sic & aliæ duæ voces hic omissæ supplentur ex prototypo, & alia quædam emendantur, quæ nihil attinet notare singula.

g* Numerum cæsorum & captorum illo in prælio Hungarico (de quo mox ante) ascendisse supra ducenta hominum millia referunt Hungaricarum rerum Historiographi & Annales Ecclesiastici. Inter ceteros certius, uberius, & dilucidius infelicis illius prælii Historiam descripsit Stephanus Brodericus, Episcopus Vatiensis, illius Regni Procancellarius, qui interfuit.

h Petrus Isuales hic fuit, ab Alexandro VI Rheginus Archiepiscopus factus an. 1497, ac deinde Cardinalis S. Cyriaci in Thermis, etiam Legatione functus in Pannonia Obiit anno 1511, teste Vghello in Episcopis Rhegiensibus.

i Est Vesprimium, Germanis Weisbrun, sub Archiepiscopo Strigoniensi; nomen, ut videtur, accipiens a fonte ejusdem fluvii, a quo ipsa Vngariæ Regia iisdem Germanis nuncupatur Stul-weissenburgh, unde etiam solis 8 leucis Vesprimium distat.

k* Et merito, evidens enim est prophetiam illam S. em>Angeli de tota Terra Promißionis, ceterisque Regionibus Asiæ & Africæ, Turcico Imperio subjugandis, jam pridem esse adimpletam, sicuti & illam, Ungariam pluries invadent, & fere desolabunt. Quis autem novit, an jam evenerint, & omnino adimpleta sint illa quæ sequuntur? Terrebitur & infestabitur Europa. Italia vero ipsa, ubi Sedes Petri est, diu & sæpe vexabitur.

INTRODUCTIO AD VITAM
Præfatio auctoris & vitæ Epitome relata coram Episcopis XXXVI, in Synodo Hierosolymitana ad S. Angeli canonizationem collectis.

Ex Bellorosio.

[1] Enoch servus Dei & Domini nostri Iesu Christi, divina miseratione Patriarcha Hierosolymitanus, toti ac venerabili Ecclesiæ Orientali, Occidentali, Meridionali, & Septemtrionali, ac omnibus Catholicis & fidei orthodoxæ subjectis salutem & pacem. Vobis universis & singulis, quibus Spiritus Dei, in virtute Domini nostri Iesu Christi, mysterio & sacramento fidei lumen cognoscendæ veritatis infundit; vere & fideliter scribere statuimus vitā & triumphum sanctißimi viri Angeli Hierosolymitani, Christi Martyris gloriosißimi (cujus martyriū propriis ipsi manibus contrectavimus) ad instructionem præsentium & futurorum Christi fidelium, & in testimonium veritatis: Athanasii Episcopi Alexandrini, & Hieronymi Presbyteri Cardinalis vestigia imitantes, & aliorum doctrina & sanctitate præstantium hominum, qui magna virtute & fide vitaæ, paßiones, & flagella Martyrum ac Christi Confessorum diversis temporibus conscripserunt, & conscriptis eorum exemplis atq; miraculis populo Christiano multipliciter profuerunt. Quamquā enim nos imbecilli & fragiles, ac Dei servorum minimi, ingenii viribus diffidimus; immenso tamē caritatis ardore & Sanctorum exemplis incensi, non delinguæ tersitie & styli candore, sed de sola Dei bonitate em>& mentis sinceritate confisi, id operis scribendum suscepimus; ut per nos vestræ sinceritati & fidelium universitati Vita hujusmodi undecumque probatißima tanti Patris, quam Deus mirabilium suorū operibus insignivit, & tam gloriosi Martyris victoria imitanda proponatur; & deinceps per vos, quasi per manus, posteris etiam excolenda tradatur, & in omnium seculorū memoriam reducatur. Nos enim nonnisi, aut qui ipsimet rem oculis conspeximus, aut a sociis nostris aliis fide certißima dignis audivimus & cognovimus, veritati semper inhærentes, nuntiamus, ab omni etiam mendacii suspicione penitus alieni, nō immemores dicti Salomonis: Qui mentiuntur, occidunt animam; & Psalmographi dicentis; Perdes omnes qui loquuntur mendacium; cum & Dominus in Euangelio suo instruat, de omni verbo otioso nos in extremo judicii die rationem esse reddituros. Hanc igitur Vitam sanctißimam viri sancti Dei, hanc ejus victoriam gloriosißimā merito imitandam, vobis & cunctis fidelibus intimamus. Vos autem imprimis, qui Ecclesiæ ipsi a summo Deo præpositi, per salutaria Christi pascua commissum vestræ fidei gregem ad cælestem patriam dirigitis, hortamur & obsecramus in Domino; ut non modo vitam ipsam & victoriam sancti Martyris, sed etiam revelationes, quibus futuris ætatibus moneri potest & instrui populus Christianus, a Domino Iesu Christo ei factas, omnibus notißimas faciatis; ut ex his etiam magno fidelium profectu, glorificetur Deus in sancto Martyre suo, in hac ipsa mortalium militia, qui Martyrem suum æternum vivere em>facit in patria.

[2] Congregatis in Sancta Hierosolymitana Synodo sanctis Patribus, dum Angeli Hierosolymitani, viri omnium consensu sanctißimi, nuper in Sicilia gladio perempti, extremus vitæ dies profusis lacrymis & intimo pectoris dolore prænuntiatur; & vitæ necisq; innocentißimi viri decursus, scitu quidem dignißimus, a plerisq; Patrum studiosa meditatione perquiritur; Ierasimus homo divinus, Archiepiscopus Nazareth, Angeli ipsius sæpißime memorandi socius; & Ioannes Archiepiscopus Cæsariensis, ac Petrus Episcopus Hastilonensis (quæ est Bethlem) multi etiam sanctißimi ac honestimi viri Eremitæ montis Carmeli, atq: alii complures sacratißimi homines, qui ejusdem S. Angeli diuturnam societatem habuerūt, & cum eo religiosißime convixerunt, veritati testimoniū perhibentes, constanti animo affirmant; ipsum Angelum toto vitæ spatio virū sanctitate clarißimum, Dei jussu cum Reliquiis Sanctorū & Deiferæ Virginis Mariæ imagine, primum ad Italiam, mox vero ad Siciliam profectum; atq; ibi tandem in oppido Agrigentinæ Diœcesis, quod Licata dicitur, cum veritatem prædicaret, & contra plurima & nefanda, quæ indies magis pullulabant, hominum facinora invectus, ne Deus offenderetur jugiter, neve boni, si qui aderant, malorum contagia contrahere sinerentur, acriter argueret (sicut a Christo mors ei prænuntiata fuerat) pro divinæ voluntatis revelatione & veritatis defensione gladio peremptum, & martyrio coronatū, diuturni certaminis victoria ad Christum, quem toto mentis ardore inhiabat, migrasse. Quorum attestationem ego Enoch (qui in ejus obitu præsens fui, illumque diem, & ejus societatis memoriam nunquam delere valui) certo & solido veritatis argumento confirmans, ab ipsis viri sancti natalibus, quos Nicodemus Patriarcha, vir sanctißimus, prædecessor noster, viva voce sæpius referebat, usque ad martyrii gloriam, totam vitæ seriem (prout præsentibus scriptis digeram) gravißimo approbante Senatu, tum animi alacritate, tum ingenti cordis mœrore recensui.

[3] Fuerunt autem inter alios illo in consessu Patres numero sex & triginta, videlicet:

b>Ex Bellorosio.

Athanasius, de Claramonte Patriarcha Alexandrinus.
Ioannes, Archiepiscopus Duracensis,
Andreas, Archiepiscopus Nicomediensis.
Ioannes, Archiepiscopus Tardenensis.
Lucas, Archiepiscopus Thessalonicensis.
Paulus, Archiepiscopus Colocensis.
Alexander, Archiepiscopus Nicosiensis.
Petrus, Archiepiscopus Carthensis.
Stephanus, Archiepiscopus Toranensis.
Iosephus, Archiepiscopus Tyrensis.
Philippus, Archiepiscopus Petracensis.
Ioannes, Episcopus Athonensis.
Iulianus, Episcopus Beranensis.
Paulus, Episcopus Bindensis.
Caßianus, Episcopus Syndonensis.
Mercurius, Episcopus Bariconensis.
Sixtus, Episcopus Panadensis.
Petrus, Episcopus Tiberiadensis.
Helias, Episcopus Ioppensis. I. Iaffa.
Andreas, Episcopus Ascolensis. I. Caza.
Pelagius, Episcopus Napoliensis. I. Sithesi.
Athanasius, Episcopus Montis Thabor.
em>Georgius, Episcopus Palferensis.
Paulus, Episcopus Famegustensis.
Georgius, Episcopus Ieroboliensis,
Andreas, Episcopus Gabulensis.
Ioëles, Episcopus Anterebensis
Petrus, Episcopus Tripoliensis.
Athanasius, Episcopus Rages Medorum.
Alexandrinus, Episcopus Damascenus.
Thadæus, Episcopus Scopiensis.
Antoninus, Episcopus Steplanensis.
Alexius, Episcopus Oronensis.
Georgius, Episcopus Albanensis.
Ioannes, Episcopus Heridensis.
Petrus, Episcopus Dulanensis.
Iacobus, Episcopus Alexiensis.

[4] A quibus omnibus, & singulis, nemine ulla ex parte in aliquo discrepante, gravi censuræ judicio, relata primum, omnia rigoroso cognita examine, confirmantur. Mox vero magnificatur divina bonitas, & sanctus ipse Christi Martyr Angelus Cælituum adjunctus consortio, ut pro militanti Christiano populo sit apud Deum perpetuus intercessor, communi omnium prece rogatur: & maxima demum apud cives Hierusalem devotione recipitur, & aßiduis ac magnis votis obsecratur & colitur, em>ubi indies majoribus, Deo operante, miraculis claret.

b>Ex Gonono.

[1] Enoch servus Dei & Domini nostri Jesu Christi, miseratione divina Patriarcha Hierosolymitanus, Venerabili Ecclesiæ Orientali, Occidentali, Meridionali atque Septemtrionali, omnibus Catholicis & fidei orthodoxæ subjectis salutem, pacem, ac sempiternam benedictionem.

Vobis quam fideliter & veraciter scripsimus passionem gloriosissimi Martyris dignissimique eremitæ S. Angeli, civitatis Hierosolymitanæ, [SS. Athanasii & Hieronymi exemplis motus,] Ordinis eremitarum S. Mariæ de Monte Carmelo: cujus passionem & obitum nostris propriis sumus oculis intuiti, atque vidimus, nec non propriis manibus palpavimus. Nos ergo fragiles & minime Sanctorum virorum vestigia imitantes; utpote S. Athanasii Episcopi Alexandrini, & Hieronymi Presbyteri Cardinalis, sanctissimi ac sapienctissimi Doctoris: qui eorum virtute & sanctitate Vitas & Passiones multorum Sanctorum virorum scripserunt; nec non aliorum doctissimorum hominum Christianissimorum, qui dictas Passiones notare voluerunt, [scribit quæ vidit & audivit,] pariter & nos eorum exemplis memorati S. Angeli Vitam & Passionem scribere, & in memoriam reducere voluimus. Magno ac arduo amore, immensaque caritate, sanctitatibus & benevolentiis vestris dictam Passionem memorati S. Angeli intimantes; verum funditus narrantes, quod vidimus & audivimus; nolentes penitus mentiri, cum qui mentitur, Salomone testante, occidat animam & alibi scribente, Perdes omnes qui loquuntur mendacium: & Dominus in Euangelio, De omni verbo otioso in novissimo judicio rationem reddituri sumus. [Sap. 1, 11, Ps. 5. 7, Mat. 12, 36]

[2] Igitur veritati ipsi inhærentes, vidimus & audivimus nuntiationem natalis beati Martyris voce vera a sanctissimo Nicomede, [ac narravit in Synodo.] Patriarcha Hierosolymitano, Prædecessore nostro, præfati Angeli Patre Spirituali, ac etiam aliorum sanctorum virorum fideli testimonio dignorum, qui vitam præfati S. Angeli, quem ob ejus merita summus cæli Conditor sibi contulisse videtur, ejusque miracula ac merita: quæ Deo omnipotenti sibi faventi omni solertia peragebat. Fuitque divinus homo Gerasinus Archiepiscopus Nazarensis, præfati Angeli Martyris socius; atque Joannes Archiepiscopus Cæsareensis, & Petrus Episcopus Ascalonensis, quæ & Bethlem.

[3] Fuerunt autem sanctissimi ac honestissimi viri Eremitæ montis Carmeli atque alii sanctissimi homines, qui cum S. Angelo societatem habuerunt, qui ejus vitæ testimonium perhibuerunt veritati, sancta Synodo præsente Hierosolymitana, coram sanctis Patribus ibidem existentibus & approbantibus, nemine discrepante, numero vere XXXVI, videlicet:

Ex Gonono.

Athanasio de Claromonte, Patriarcha Alexandrino.
Joanne, Archiepiscopo Duracensi. [Episcoporum 36.]
Andrea, Archiepiscopo Nicomediensi.
Joanne, Archiepiscopo Cretensi.
Luca, Archiepiscopo Thessalonicensi.
Paulo, Archiepiscopo Colossensi.
Alexandro, Archiepiscopo Nicosiensi.
Petro, Archiepiscopo Tracensi.
Petro, Archiepiscopo Joronensi.
Joseph, Archiepiscopo Tyrensi.
Philippo, Archiepiscopo Patracensi. Item
Joanne, Episcopo Atheniensi.
Juliano, Episcopo Veronensi.
Paulo, Episcopo Lyddensi.
Cassiano, Episcopo Syndonensi.
Nerairio, Episcopo Buicenensi.
Sixto, Episcopo Penadensi.
Petro, Episcopo Tyberiadensi.
Helia, Episcopo Joppe & Jaffæ.
Andrea, Episcopo Ascalonensi. I. Gatha.
Pelagio, Episcopo Neapoli. I. Sichen.
Athanasio, Episcopo Montis Tabor.
Georgio, Episcopo Jerabolensi.
Andrea, Episcopo Gabulonensi.
Joële, Episcopo Anteradensi.
Petro, Episcopo Impolitano.
Georgio, Episcopo Palphonensi.
Paulo, Episcopo Famagustanensi.
Athanasio, Episcopo * Rages Medorum.
Alexandro, Episcopo Damasceno.
Thadæo, Episcopo Scopiensi.
Antonio, Episcopo Stephanensi.
Alexio, Episcopo Cirgenensi.
Georgio, Episcopo Albanensi.
Jona, Episcopo Bendenensi.
Petro, Episcopo Dulanensi.
Jacobo, Episcopo Mexiensi.

[4] Unde præfatus S. Angelus gladio peremptus, diem sui obitus in insula Siciliæ, [qui eum canonizarunt ut Martyrem.] in quadam terra quæ Lecatta nuncupatur, finivit, Agrigentinensis diœcesis: in cujus obitu ego Enoch præsens fui, atque sui societatem numquam deserere valui. Qui prædicans veritatem contra Berengarium de Pulcella, lororem suam turpi incestu cognoscente, a Deo missus, ut nefandissimum scelus eradicaret, ab eo per Jesum Christum fuit sibi mors nuntiata: & a S. Joanne Baptista confortatus, a quo suas sanctissimas Reliquias in Italiam portraverat; videlicet Brachium & Tibiam, reservatas per Sanctum tempore Juliani Apostatæ, una cum capite S. Hieremiæ, & cum brachio S. Catharinæ Virginis, & tibia S. Georgii, & imagine quam S. Lucas Euangelista depinxit ad petitionem S. Theclæ Virginis, S. Pauli Apostoli discipulæ: quas Reliquias Alexandrinus Patriarcha Athanasius de Claromonte nobili suo fratri Gederigo de Claromonte per eum miserat.

[Annotatum]

* Edessæ.

REFLEXIO HISTORICA Circa prædictam Synodum, & Alexandrinum Patriarcham Athanasium, primo loco nominatum.

[1] [Consideranda circumstantiæ hujus Synodi,] Circumstantiæ, in quibus res aliqua gesta narratur, semper notandæ ab eo sunt, qui de ea ordinate ac fundate intendit agere. In Synodis autem præcipuam considerationem merentur tempus ac locus, tum qualitas Synodi (utrum scilicet Provincialis, Nationalis, vel Oecumenica sit) Præsulum eamdem constituentium fides, Personæ tam convocantis quam præsidentis auctoritas & conditio, causa denique movens ad conveniendum tali loco ac tempore: quæ omnia si recte se habeant atque invicem congruant, dubium esse nullum potest, quin & legitima fuisse, & vere (sicut dicitur) habita, non autem otiose conficta credatur. Huc ergo spectat Reflexio hæc Historica, em>varias paritura quæstiones, quarum vix minimam partem attigit aut prævidit R. P. Daniel a Virgine Maria, quando vel Annotationes suas ad hanc Vitam composuit, vel in Propugnaculo Eliano, Dissertat. 24 & ultima, per conjecturas quærit causam, ob quam eam non poßim simpliciter & sine censura suscipere. Res ipsa paulatim se evolvet, apparebitque, quod, licet omnia ea abessent, in quibus Vita hæc repugnat meis in Aprili assertis; licet etiam de prætensa Ordinis antiquitate tam essem certus, quam ipsimet Patres Carmelitæ se putant esse; possem tamen, imo deberem dubitare, verene eam Vitam scripserit auctor, ut plurimum oculatus, sicut in titulo & per decursū em>ubique prætenditur; an aliquis alius, qui multis post S. Angeli mortem annis, etiam centum & amplius, præsumpserit oculari testis ac pœne individui comitis personam & nomen arrogare sibi; speraveritque sub larva tam speciosa devotis S. Angeli mentibus, etiam hominum, alias non plane simplicium, impune se venditaturum pro compertißimæ veritatis historia, quidquid de Sancti istius vita ac gestis posset ex certis incertisve documentis & Leocatensium Carmelitarumque traditionibus corradere, vel ex cerebri sui phantasia vellet ad miraculum comminisci.

[2] Ad Synodum quod attinet, convenisse ea dicitur prope Hierosolymas, [quæ dicitur convenisse Hierosolymis,] urbem Sanctam, de qua in Notis ad 1 Nicæni Concilii can. 7 Severinus Binius hæc observat: Ecclesia hæc per annos quingentos, fere usq; ad Juvenalem Episcopum, Patriarchalis nomine, non re; honore, non potestate, habita est, sic ut Episcopus illius Ecclesiæ quarto quidem loco in Conciliis sederit, verum nulli Episcopo vel Archiepiscopo præfuerit: ipsum autem Cæsariensi Archiepiscopo Palȩstinȩ Metropolitano, & Antiocheno Patriarchæ, qui toti Orienti præsidebat, subjectum fuisse testantur Hieronymus in epistola ad Pammachium, & Leo Epist. 62 ad Maximum Antiochenum. Ab hac auctoritatis potestatisq; exiguitate, quomodo paulatim provecta sit ad majorem, Cæsariensique em>Archiepiscopo subtracta primum, eidem etiam cœperit dominari, non est hujus loci quærere; satis est sciri, quod in Concilio Chalcedonensi anno CCCCLI pro bono pacis conuenit inter Patres, post multam contentionem, per consensū Maximi Antiocheni & Iuvenalis Hierosolymitani, ut Sedes Hierosolymorū habeat tres Palæstinas. Ex hinc Sanctissimus & Apostolitus Thronus Hierosolymorum (uti apud Carolum a S. Paulo in parergo ad Geographiam sacram pag. 5 legitur) sub se habuit totam Palæstinam usq; ad Arabiam. Quando autem describebatur Anacephalæosis & enumeratio finium Patriarchalium, quæ ibidem transcripta est ex Græco Codice Vaticano, Constantinopolitanæ Ecclesiæ Thronus jam secundum locum inter Patriarchales obtinuerat, nequidquam improbante id S. Leone; necdum tamen Oecumenici titulum arrogare sibi Patriarcha Constantinopolitanus cœperat. [quorum Patriarchis olim suberant Episcopi 55,] Descripta ergo Anacephalæosis illa est inter seculum V & VII. Tunc autem nominabantur Hierosolymitano Patriarchæ subjectæ in

Provincia Palæstinæ primæ
Dora,
Antipatris,
Diospolis, vulgo Rama,
Jamnia, vulgo Zania,
Nicopolis, alias Emmaus,
Onus,
Joppe, vulgo Jaffa,
Ascalon, vulgo Scalona,
Gaza, nunc Azza,
Rhaphia quibusdam Rhama,
Anthedon,
Diocletianopolis,
Eleutheropolis,
Neapolis, alias Sichem,
Sebaste, vulgo Samaria,
Regium Apathos,
Regium Jericho,
Regium Libiæ,
Regium Gadarorum,
Azolus Paralus, vulgo Azdot,
Azotus Hispinus,
Eucomazon,
Vitelius,
Tricomias,
Texus,
Salton,
Salton Geraiticus seu Barsanomus.
Provincia Palæstinæ secundæ,
Scythopolis, alias Bethsan.
Pellas,
Gadira,
Capetolissa, alias Capitolias, vulgo Sunete,
Abila,
Maximianopolis,
Diocæsarea,
Tiberias, vulgo Tabarie,
Gadæ,
Elenopolis,
Hippus,
Tetracomia,
Clima Gaulames,
Vicus Nais,
Provincia Palæstinæ tertiæ.
Petra Metropolis, vulgo Krach & Arach,
Augustopolis,
Arindela,
Parochmuchi,
Ariopolis,
Mapses,
Elusa,
Sura,
Birosamon,
Elias,
Pentacomia,
Mamopsora,
Metrocomes,
Salton Hieraticum,

[3] [& seculo 11 etiam plures,] Quo statu res fuerint, quando seculo Christi XI Terram sanctam recuperarunt Christiani, incertum est. Ex Notitia tamen Patriarchatuum Latina, non diu post scripta & ex Ms Regiæ Bibliothecæ Parisiis transcripta, in dicto Parergo (ubi pag. 72 sub nomine Chananeæ numerantur Sedes Hierosolymitano Patriarchatui subjectæ) apparet numerum nō modo non imminutum tunc fuisse, sed etiam auctum; eique acceßisse totam Arabiam quartam, in qua ad triginta quinq; Episcopi numerabantur. Pro quibus omnibus (sicut ex Notitia in Codice Thuano reperta apparet) Latini valde paucos substituerunt ritus sui Antistites, Patriarcham scilicet cum Archiepiscopis Tyri, Cæsareæ, Nazareth & Petræ; quorum aliqui nullos, alii aut unum aut tres aut quinq; ut summum Suffraganeos sui ritus habebant; de Græcis parum aut nihil curantes, nisi quod in Monte Sinai, propter celebritatem peregrinationis ad S. Catharinam, voluerint unum habere, qui unionis Catholicæ esset, subjectus Episcopo Montis Regalis, sicuti prior Notitia indicat. Nunc gementibus sub Turcarum jugo qualibus cumque in Palæstina Christianis; & Constantinopolitanis Imperatoribus, a quibus solebant Episcopi peti, pridem extinctis; eo res devenit, em>ut cum nuper præterito anno MDCLXXII congregari Synodum placuisset adversus Calvinistas, [nunc ad summam paucitatem redacti.] pro reali Christi præsentia in Eucharistia, exemplo aliarum quæ fuerant super eadem causa Constantinopoli celebratæ an. MDCXXXVII & MDCXLII (quarum omnium Acta Græcolatina recenter accepimus impressa Parisiis) soli septem reperti sint, qui ad Dositheum tunc Patriarcham convenire possent; scilicet Metropolitæ Petræ, Ptolemaidis, & Posidonis (qui etiam, Cæsareæ Præsulem se dicebat) Nazareth, Bethleē cum Archiepiscopo Gazæ (qui etiam locum tenebat absentis Archiepiscopi sancti Spelæi) & Archiepiscopo Neapoleos atque Sebastæ, nec non cum Episcopo Lyddæ; subscripseruntque Decreto fidei ibidem constitutæ, una cum sexaginta Hegumenis monasteriorum, ecclesiarum Oeconomis, Hieromonachis, Presbyteris ac Diaconibus, ceterisque Ecclesiæ Hierosolymitanæ ministris, aliquam tituli dignitatem habentibus. Hæc operosius deducere placuit, ut ne ex præsenti Patriarchatus istius statu & Episcoporum in eo paucitate dubitare quis velit, utrum, quo tempore hæc (de qua agimus) Synodus celebrata dicitur, satis multos Episcopos Syro-Græcos habuerit Palæstina, ad complendum numerum XXXVI Patrum in titulo expressum.

[4] em>Ast utrum tam multi potuerint paulo post annum MCCXX Hierosolymas convenire, merito [Sed illos an. 1220 ad Synodum convenire difficile fuit:] ambiget, qui considerabit Saracenos sic eam, vicinasque provincias, tenuisse, ut Acconem seu Ptolemaidem cum omni circum regione usque Ioppen tenerent Latini Christiani, & bellis omnia arderent quam maxime. Quapropter suspecta omnia habens Coradinus Sultanus an. MCCXIX, magnamq; cladem passus ad Pelusium seu Damiatam, a Crucesignatis obsessā ac deniq; captam, rebus suis diffidens, muros turresq; Ierusalem omnes evertit, civitatē misere deformavit, & in Christianorū quoq; sacra furorē vertens, cogitavit de Christi sepulcro destruēdo, id ipsum Damiatam minaciter scribi jubens, sicuti ex Godefrido auctore coævo scribit ad dictum annum Odericus Raynaldus in Annalibus. Tali porro tempore tamq; turbato, & itineribus (quod consequens erat) tam periculosis, an satis verosimile est ausos vel cogitare Christianos Græco-Syros, de celebrando conventu tam solenni tamq; numeroso Episcoporū, & quidem non ex Palæstina solum, sed etiā ex Græcia, Macedonia, Creta, Cypro, quod indicant tituli Episcopales? Nec parum ponderis addit ad causā dubitandi, quod ea Synodus non solum Provincialis dicenda foret, aut Nationalis, qualem facit Lezana; sed propemodum Oecumenica. Demus autem tot Episcopos atq; ex regionibus tam procul sitis adducendos, satis fuisse temerarios, ut in viam simul se omnes darent; an etiam hoc probabile erit, quod Saraceni, aut cladibus em>efferati aut victoriis insolentes, aut exercituum ex Europa certatim transeuntium expectatione soliciti, permiserint, tam enormem Præsulum Christianorum numerū cum proportionato Cleri secularis ac Regularis suffragio ducentorum ut minimum capitum convenire, & suos conventus libere agere, prope eam urbem, quā unam spectabant omnes isti conatus Christianorum? Qui vero urbis mœnia turresq; sic destruxerant, ut non relinqueretur lapis supra lapidem, putas suburbanis domibus ecclesiisq; pepercerint, quæ tali in casu solent primæ destrui, ne receptum hosti præbeant? Vbi ergo locum inveniemus in quo convenerit turba tanta?

[5] Non est profecto levis hæc difficultas ex parte temporis, ex qua tamen adhuc nascitur alia, [nemine tunc existente qui convocaret] par vel major priore; videlicet, quod Synodorum plus quam Provincialium congregatio, qualis nobis describitur ab Auctore Vitæ, sit & fuerit semper tam in Oriente quam in Occidente moliminis maximi; nec absque Principum secularium consensu auxilioque perducenda ad effectū. Interim nō apparet, quis potuerittali tempore ejusmodi Concilium indixisse, & indictionis decretum tam efficaciter evulgasse, sicuti hic supponitur. In Hierosolymitano Patriarcha, quē vidimus ab Imperatore Græco totum pendere, licet aliquid facere per Palæstinā potuisset illo non requisito, nulla certe residebat auctoritas ad illos Episcopos evocandos, qui erant Constantinopolitano Patriarchæ em>subjecti, quales sunt, Nicomediensis, Thessalonicensis, Colossensis, [etiam ex aliis Patriarchatibus,] Nicosiensis, Atheniensis, ac similes alii. Constantinopoli autem (quæ tunc obtinebatur a Latinis) neq; Imperator erat, neq; Patriarcha Græcus, sed uterque nomen suum ægre obtinebat Nicææ in Bithynia; neq, hoc absq; æmulo. Surrexerat enim ad Pontum Euxinum Imperator alius adversus Theodorum Lascarim, ex familia Comnena, Thronum suum habens in urbe Trapezuntina, fortaßis & Patriarcham factionis suæ. Vt ut erat, vix potest videri credibile, quod alteruter vel Imperator vel Patriarcha potuerit volueritve solicitus esse pro Synodo cogenda in Palæstina, ubi vel Saraceni vel Latini Græcis exosißimi tenebant omnia. Demus autem id eos curare voluisse: frustra id erat, nisi annuissent favissentque Saracenorum Sultanus atque Amirii: & hoc vel cogitatu peregrinum est, rebus eorum sic turbatis atque periclitantibus, sicut dixi superius.

[6] Accedit huc, quod, ut omnia alia impedimenta abfuissent, non appareat quæ publicæ utilitatis aut neceßitatis causa, [idque ad canonizationis actum ignotum Græcis:] in aliis Synodis per ea tempora coactis semper gravißima, prætendi poßit isti Hierosolymitano Concilio. Nam si sola S. Angeli Canonizatio sufficiens causa videatur alicui, vereor ne omnium irrisioni sese exponat, scientium, Sanctorum quidem Canonizationes in Europa cœpisse circa ista em>tempora in Conciliis proponi & definiri, post lecta vitæ ac miraculorum Acta; sed in Oriente nihil simile umquam usurpatum fuisse vel etiamnunc usurpari. Qua ibi ratione Sanctitatis nomen cultumque obtinuerint, quos Ecclesiæ istæ pro Sanctis colendis suscepere, neque dictu facile est, neque hoc loco necessarium: satis est quod nequeat sapienter credi, istud Latinorum institutum adeo placuisse Syro-Græcis, ut ceteros omnes eorum ritus, etiam antiquißimos, habentes contemptui, novum istum neque antiquitus cognitum usum recipere voluerint.

[7] [qui tunc etiam erant schismatici, & Latinis infensissimi,] Quid? quod Syro-Græci omnes erant non solum alieniori semper a Latinis animo, sed pertinaci plane schismate ab eisdem dißidebant; eoque magis, quo ferebant ægrius suas ab ipsis ecclesias occupari, Reliquias distrahi, ritus negligi, se ipsos Censuris oerum gravari, Imperium denique fere totum obtineri. Placeat de his audire Iacobum de Vitriaco, ipso quo S. Angelus martyrizatus dicitur anno scribentem. Hic postquam cap. 70 & seqq. fuse explicasset vitia & peccata Latinorum, ex Europa in Palæstinam advectorum vel ibidem genitorum, quibus Terræ sanctæ exterminium acceleratum fuit; transit ad enarranda nihilo leviora delicta & crimina eorū, qui a diebus antiquis, in terra commorantes Suriani vocantur, aliis Syro-Græci, subRomanis, Græcis, Latinis, barbaris, Saracenis & Christianis, vicibus subalternis longo tempore jugum passi servitutis … homines magna ex parte infideles, duplices & more Græcorum velut vulpes dolosi … furtum & rapinā quasi pro nihilo reputantes, secreta Christianorum pro modico pretio Saracenis enuntiantes, inter quos nutriti sunt, quorum etiam lingua libentius utuntur quā alia, & mores perversos magna ex parte imitantur … Consuetudines autem & institutiones Græcorū in divinis Officiis & in aliis spiritualibus (in quibus & littera & lingua utuntur Græca, etsi hanc pleriq; eorum non intelligant) penitus observant; & Græcis tamquam Superioribus obediunt: Latinorum vero Prælatis, in quorū diœcesibus commorantur, non corde, sed ore tantum & superficialiter se dicunt obedire, timore scilicet secularium Dominorum. Habent enim proprios Episcopos Græcos: nec Latinorum excommunicationes formidarent, nisi ab eorum communione, in contractibus & aliis necessariis, laici nostri se subtraherent. Dicunt enim inter se, quod Latini omnes excommunicati sint, ideoq; non possunt excommunicare. Etenim tam Græci quam Suriani, occasione Symboli, quod in Nicæna Synodo composuerunt sancti Patres, miserabiliter decepti, negant a Filio procedere Spiritum S… Cū igitur omnes Latinos, hoc asserentes, excommunicatos reputent; altaria supra quæ Latini celebraverunt Divina, priusquam in ipsis celebrent, abluere consueverant. Sacramentis etiam nostris nullam exhibent reverentiam, nec assurgere volunt quando Corpus Domini ad infirmos nostri deferunt Sacerdotes… Diem autem Sabbati adeo solennem reputant, quod non licet alicui eorum in Sabbato jejunare, excepto tantummodo Sabbato sancto Paschæ. Solenniter autem, sicut in die Dominica, in Sabbato Divina celebrant; & carnes in ea manducantes, more Judæorum, splendide epulantur.

[8] [cum quibus nihil debuit commune habuisse S. Angelus & Ordo Carmelitarum.] Talia cum & in aliis scriptoribus legerem, & omnem fidem Vitriaco adhibendam putarem, circa mores & religionem gentium Terram-Sanctam incolentium, quando illuc Latini appulerunt, victisque Saracenis Hierosolymitanum Regnum sibi constituerunt; non modo nullam me injuriam facere credidi sacerrimo Ordini Fratrum Beatæ, Mariæ de Monte Carmelo, si primum eorum Priorem Bertholdum sociosque & successores ejus Latinos omnes fuisse dicerem; neque institutione aut propagatione habere quidquam commune cum tam detestanda schismaticorum colluvie, quæ sola cum Saracenis, Mahometanis, & Iacobitis em>Nam quos forte cogitare hic vellet aliquis Syro-Græcos, Catholica unione conjunctos cum Latinis, sub Episcopis Græcis eidem unioni adhærentibus (quales postmodum reperimus in urbibus quibusdam Græciæ, diu subjectis Genuensiū ac Venetorum dominio, post Latinorum imperium Constantinopoli extinctum; & quales sunt etiam inter Ruthenos, Regi Polono subjectos) hos in Terra-sancta, saltem pro isto de quo agimus tempore, nullos noverunt historici. Quod si aliqui eorum serio amplexi sunt Catholicam unionem quando sub Latinorū dominatu erant; eos omnes aut plerosq; credo rediisse ad vomitum, mox atq; in Saracenorum potestatē redierunt: Sic enim de facto vidimus accidisse Hierosolymis, ubi mox atq; urbs capta fuit, receptos diximus Patriarchas a Græco schismatico Imperatore missos. Atq; hic obsecro cogitent RR.PP. Carmelitæ, quantam tum injuriam eorum majoribus, ab Alberto regulam habentibus, tum S. Angelo, inter eos vitam religiosam professo per ignorantiam ac temeritatem fecerit hujus Vitæ Auctor; in omnibus sic faciens communicare Carmelitas cum Schismaticis, ut Priorum Latinorum, quos vere Sanctos Carmelus habuit, nec nomina quidem curaverit discere.

[10] [In Ægypto vix alii Christiani erant quam Iacobitæ vel Melchita,] Ex Syria transeo in Ægyptum, ubi Auctor noster offert nobis Athanasium de Claromonte, ex Basiliano Græci ritus monacho Monasterii S. Maria de Grotta in Sicilia, Alexandrinum Patriarcham. Videamus ergo quales ea ætate Christianos Ægyptus, quales Episcopos em>habuerit. Non alios utique quam habet hodie, schismatis nota infames, & variæ hæreseos stigmate notabiles, quos paßim vocant Jacobitas, ipsi se Cophtitas appellant. Agit de his consequenter Iacobus de Vitriaco cap. 75, aitque, quod a multis jam temporibus a Constantinopolitano Patriarcha excommunicati, & ab Ecclesia Græcorum sequestrati, usque in Indiam & Æthiopiam diffunduntur; omnes quidem Christiani, sed lamentabili errore longo tempore obtenebrati, parvulos suos in utroq; sexu more Saracenorum ex magna parte circumcidentes … Alius autē & error eorum est, quod Confessiones peccatorum suorum nō Sacerdotibus, sed soli Deo latenter faciunt, ponentes thus juxta se in igne, tamquā cum fumo peccata sua ascendant coram Domino. Atque hi, dum sub Saracenis Ægyptus fuit, soli fere potiebantur Ecclesiarum, aut divisas habebant cum Melchitis, sæpe commemoratis in Historia Saracenica, edita a Thoma Erpenio anno MDCXXV, perductaque usque ad mortem Macarii Iacobitarum Alexandriæ Patriarchæ.

[11] [quorum Patriarchæ recensentur accurate,] Hujusmodi Patriarcharū nomina & tempora a Marco Euangelista usque ad suam ætatem pertexens alius Auctor, ex Arabico MS. Petri Siguerii Franciæ Cancellarii Latine redditus ab Abrahamo Ecchellensi, editusq; Parisiis an. MDCLI, em>scribere se dicit nomina Patriarcharum Cophtitarum Ægypti Sedis urbis Alexandriæ, quorum quinquagesimus nonus numeratur iste Macarius; septuagesimus vero tertius quidam Marcus filius Zaraæ, cujus tempore transiit Abbas Marcus filius Alkonbari ad Melchitas: quos Melchitas, ut a Iacobitis distinguuntur, puto fuisse Nestorianos: qui usq; in hodiernū diem in Ægypto prævalent, postquam eamdem Turcæ debellato Sultano obtinuerunt. Sunt igitur Cophtitæ, sive ut alii brevius appellant Copti, non idololatræ (sicut mihi inepte exprobatur in primo Speculi Carmelitici limine, inter errores ac falsitates meas) sed Christiani (quod etiā manifestum faciunt eorum kalendaria a Seldeno edita, in opere de Synedriis Hebræorum, & sæpe a nobis ad dies Sanctorum festos allegata) ritibus quidem Græcis, lingua vero & litteris olim propriis id est Ægyptiis; deinde Arabicis usi sub Mahometanorum tyrannide; in Iacobitas & Melchitas, id est Eutychianos & Nestorianos discißi sic ut Iacobitæ an. MCCVII, secundum calculum Abrahami prædicti, Patriarcham habuerint Ioannem Abulmagedi filiū Abulbala, [& in his Athanasius post annum 1250,] qui confessionem ab ecclesia Cophtitarum abrogavit, circumcisionem vero plurimum commendavit: & huic post annos XXVI (quorum integris XIX ac mensibus V vacasset Sedes, occupantibus eam Melchitis, ab isto scriptore numquam positis in serie Patriarcharum) successerit anno MCCXXXIV Cyrillus filius Laklaki, Cyrillo vero, post septennalem Sedis vacationem (qua iterum Melchitarum aliquem sedisse dixerim) Athanasius, filius Cabili Archipresbyter Ecclesiæ Mohlake Cairi, in cujus promotione facta anno Martyrum DCCCCLXVII, adeoque post annum Christianæ æræ MCCL, desinit prædictum Chronicon Orientale.

[12] [perperam conversus in Athanasium de Claromonte pro anno 1220.] An hujus Athanasii nomen aliunde innotuerit Auctori vitæ S. Angeli, & ad annos triginta retro trahere eum placuerit, ad faciendum suum Athanasiū de Claromonte, equidem ignoro: unum video fieri non posse, ut ejusmodi Patriarcha Alexandrinus fuerit Catholicus; uti nec Patriarcha em>Hierosolymitanus, quiscumq; is fuerit, quando S. Angelus martyrio fuit coronatus. Proinde existimo nullam esse verisimilitudinem, quod ejusmodi homines soliciti fuerint pro honoranda memoria Carmelitæ Religiosi, a sua schismatica hæreticaque communione alienißimi, qualem par est credere fuisse S. Angelum & omnes ejusdem socios Carmelitas. Si nunc extarent Episcopalium apud Syro-Græcos succeßionum catalogi, vix poßum dubitare, quin ex singulis haberetur nova convictio falsitatis, absconditæ sub specioso nomine Hierosolymitanæ Synodi, S. Angelum canonizantis. Interim non videtur operæ pretium examinare morosius, quam bene vel male scripta sint nomina Ecclesiarum singulis attributarum. Quare finem facio Reflexioni huic historicæ, ejusq; summam ad paucas quæstiones restringens, peto ut mihi demonstrentur probenturque sequentia puncta:

I Quod Hierosolymis & Alexādriæ fuerint an. MCCXXI vel sequentibus Patriarchæ Onuphrius & Athanasius. [Summa quæstionum hinc enascentiū.]

II Quod Patriarchæ isti, cum Episcopis sibi adjunctis ex toto Oriente fuerint, Catholicæ communionis.

III Quod ritus & forma Canonizationum, tunc apud Latinos em>cœptarum institui,in usu fuerit Græco-Syrorum.

IV Quod poßibile fuerit tali loco ac tempore, & rebus politicis adeo turbatis, convenire Synodum XXXVI Episcoporum, præter plurimos alios ex Clero seculari ac regulari, jus habentes seßionis suffragiique in Synodis.

Quæ si nequeant ulla ratione probari, restat ut interrogem, ecquid fidei mereatur Auctor, tam multa ἀσύστατα καὰ ἀδύνατα commentus, velut certißimo sibi comperta, idque in prima introductione ad Vitam, cujus examen deinceps compendiosiori via procedet.

CAPUT PRIMUM.
Miraculosa parentum S Angeli conversio a Iudaismo: ejusdem nativitas atque infantia.

Ex Bellorosio.

[5] Nondum communis naturæ neceßitas omnes, qui Iessæum & Mariam, Martyris Angeli parentes, noverunt, de medio sustulit: sunt enim adhuc Hierosolymis complures, tametsi longævi & annis graves, sensuum tamen fere omnium integritate vegeti, qui eorum vitam inculpabilem, Christi fidei receptionem, ac mortalis vitæ exitum adeo memoria teneant, ut perinde ac si illi nondum vita functi essent, de singulis hi rationem reddere, & honestißimam em>illorum consuetudinem recensere & approbare consuescant. Ipsi itaque Iessæus & Maria (quod locupletißimis testibus comprobatum est) utpote natione Hebræi, de stirpe & progenie David, etsi antiquam Dei Legem toto mentis studio servabant; & jejuniis ac vigiliis mirifice vacantes, vitam, non intermisso Dei servitio, traducebant; cum primis tamen studiosißime orabant, ut Deus lumen veritatis mentibus eorum infunderet, & num in Lege promissus venisset jam, an venturus esset Meßias, ostenderet.

[6] Post longas denique meditationes, & diuturnas preces ad nonum Kalend. Aprilis prope festum azymorum, dum solo prostrati, & rigido induti cilicio, ac multis profusis lacrymis, continua in oratione persistunt; & confirmato animo, donec æternus Pater, diuturni gemitus & lacrymarum misertus, fidei Catholicæ veritatem manifestet, inediam pati præeligunt, & sine cibo & potu persistere decernunt; sub horam noctis sextam diei sanctæ Veneris, Virginem splendidißimam Christi Matrem, magno Angelorum cœtu comitatam, conspiciunt; quæ his eos dictis affari dignata est: Progenies de domo David, unde me quoque prodiisse Altißimus voluit; ponite dubium, & metum mentis oculis abstergite, & Meßiam in Lege promissum frustra postmodum expectari credite. Venit ille, & salvum fecit populum suum, quem noctis & caliginis tenebræ non comprehendent. Hic Dei quoad divinitatem Filius, de Spiritu sancto conceptus, absque virili semine, ex me matre & virgine, assumptæ carnis humanitatem em>suscepit. Hoc vos suscipite mysterium, hoc tenete sacramentum; id ipsum ut detersa mentis acie percipiatis, Hierosolymitanum Patriarcham, virum spiritu prophetico insignem, sæpius convenite; ipsumque, ceu pervigilem animarum Pastorem & verum Catholicæ fidei zelatorem, consulite.

[7] Iamque moram tollite, templum adite, ubi divinæ ex more celebrantur laudes; & quæ vidistis sacro Antistiti renuntiate: quæ vero ipse de Christiana fide insinuet, pectore fido suscipite, & mente firma credite. In ejus etenim manibus Meßiam videbitis optatum, Iesum Christum Filium Dei vivi; quo mortalibus viso oculis, sacrosanctum baptisma nequidquam differetis; eo enim fidei sacramento superioris Ierusalem incolæ fieri poteritis, qui inferioris nunc cives estis. Id autem, Iessæe, tibi prædictum velim, vigesimo post Pentecosten die Mariam uxorem tuam duos tibi filios concepturam; quorum primo Angelo, secundo Ioanni nomen esto. Erunt hi olivæ binæ, florentes in Carmeli vertice, duoq; candelabra lucentia, atque duæ lucernæ ardentes in sancta Dei Ecclesia. Hic enim erit Patriarcha magnus, & instruet Ierusalem virga virtutis suæ: ille vero pro divinæ voluntatis revelatione, & Christi nomine gloriosum consequetur triumphum martyrii. Quibus dictis Virgo venustißima, velut latitans circumfusa nube recedere visa est. Ac Iessæus & Maria primum animo conterriti, mox quadam fiducia freti, piis Virginem & devotis prosequuntur vocibus: atque ubi felicißima visione se destitui cognoscunt, poplite flexo & capite ad terram provoluto, Deo & ipsi Deiferæ Virgini gratias agentes, em>gaudio & exultatione explentur.

[8] Certißima demum hujus oraculi evidentia firmati, & animis aucti, sanctum Dei templum festini & alacres adeunt. Quod cum nullus, aut Iudaico aut idololatrico dogmati deditus, ingredi posset, ingenti animi fiducia subire volentes, a janitore impetu quasi tumultuario repelluntur. Tum candidati juvenes, specie & nitore venustißimi, quasi de improviso apparentes, repulsorum protectionem suscipiunt; & custode secedere coacto fores patere faciunt; quorum duo Iessæum, duo Mariam suscipientes, introducunt. Hac Angelorum apparitione permoti complures, qui Legibus adhuc Iudaicis tenebantur, Christum animo Deum verum concipiunt, & magna fide & spe ingressos subsequuntur. Iessæus & Maria ritum servantes, Antistitem reverentibus dictis salutant; & ceu minime diffidentes, jussa Deiferæ Virginis ejusque visionem clara oratione exponunt: populum (qui quatuor circumstantium millia hominum excedebat) stupore replente, Antistes Deo & Virgini gratias referens illos incomparabili caritate suscipit; sacrisque Christianæ fidei initiari, ac salutaribus documentis instrui præcipit: atque interim, cum dies ille Christi Paßioni dicatus esset, & maxima populi confluentis devotione divina celebrantur Officia, Christianis eos ritibus & divinis laudibus interesse jubet. Illi vero incredibili mentis alacritate, utpote nuper ad fidei sacramenta vocati, ritus & ceremoniæ, em>ipsaque divina officia admirati, Deo majores gratias egerunt, qui ab eorum oculis tenebras effugasset.

[9] Sequenti vero die, cui Sabbati nomen indicitur, cum solito more Antistes Hostiam manu tenens, signo crucis Calicem signare voluisset, Iessæus & Maria (dictu mirabile) Christum ea ætate & forma, qua morti subjici voluit, mortalibus oculis vident. Quod verum sanæ fidei argumentum & alii non pauci, hora eadem atque eodem modo, vidisse attestati sunt. Fuere autem numero triginia, qui pura idipsum conscientia Patriarchæ retulerunt, & æque omnes percepto expleti gaudio, divinæ bonitati gratias egerunt, quæ tali eos tantoque munere dignata fuerit. Ipsa Sabbati die, aqua Fontis sacri sanctificata, Præsul ad se Iessæum & Mariam vocari jubet, & quid de Christiana fide sentirent quidve crederent, interrogat: atque omni usus diligentia, intima etiam cordis scrutatus, quoad ejus fieri potuit, singula quæque examinat. Quos ubi mente pura cordeque sincero esse comperit, prout sancta docet Ecclesia, baptizat in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, universo populo respondente, Amen. Quo peracto, Corporis eos & sacratißimi Cruoris participes efficiens, more Ecclesiæ communicat, indeque statuta loca eis adire præcipit.

[10] Iessæus igitur, uxore valere jussa, domum adiit eremiticam Cœnobitarum Dei Genitricis de monte Carmelo, quæ Divæ Annæ ædes, ubi Deifera Virgo in lucem edita est, servato adhuc nomine, censentur. Maria vero, venia à conjuge impetrata, petiit montem Sion, ubi Monasterium est Sanctimonialium Ordinis em>S. Basilii. Hoc autem Patriarchæ præcepto præstare, & usque ad festum Pentecostes seorsum cum sanctis hominibus morari adducti sunt, ea lege, ut post præfixum dierum terminum, ad eorum ædes redirent. Difficile dictu est, quanto animi ardore, quanta & fide & caritate, non modo præcepta sed & consilia Christi servare, eaque toto spiritu complecti studuerint, atque adeo ut non modo Christianißimi, sed & omnium integerrimi, & religiosißimi judicati sint. Vnde factum est, ut eorum exemplo brevi temporis spatio centum & triginta, Iudaica pravitate relicta, ad fidem orthodoxam conversi, sese Christo addixerint. Interea festo die Pentecostes adveniente, pœnitentiæ sacramento, juxta Ecclesiæ institutum, imbecillitatis humanæ piacula deponunt; & pristino animi candore recepto, manu Antistitis, solenni ritu Eucharistiæ Sacramentum incomparabili devotione suscipiunt. Nec multo post, obtenta a sacro Antistite venia, ad proprios lares remigrant.

[11] Miratur universa civitas, & indies magis singulorum mentes firmantur;dum brevißimi temporis successu animi constantiam, virtutem & religionem utriusque suspiciunt. At Maria, prout Virgineæ visionis oraculo ei prænuntiatum fuerat) felici puerperio em>geminam prolem suscepit; & transacto justo dierum numero, ex more Antistiti offerens, sanctißimi fontis lavacro gemellos regenerari curavit. Primo quidem Angelo, secundo vero Ioanni nomen fuit. Hos tanta solertia pietas paterna nutriendos suscepit, ut nihil eis deesset, quo utique idonei fierent ad omnium virtutum exemplar. Patriarcha imprimis, parentum paupertate cognita (omnibus enim illi, quæ ante susceptum fidei Sacramentum poßidebant, pauperibus, Patriarchæ jussu, distributis, solo Christo contenti & nudi ad Ecclesiæ sinum pervenerant) summo caritatis affectu, & parentibus & infantibus ipsis alimenta simul & omnia vitæ necessaria ministrat. Hoc autem silentio prætermitti non debet, cum non sine mysterio & admirandæ virtutis præsagio effectum judicari poßit, quod uterque infantulus uberibus admotus, nunquam vel lac sumeret,nisi prævia & notabili corporali neceßitate adductus, & ita ut facile eos consulto abstinere dignosceres.

[12] Quartum denique infantiæ annum complevere, cum parentes diem sui obitus Angelo Dei nuntio prænuntiante accepisse, & ad supernam Ierusalem se propediem à Domino vocari, constantissime Antistitiretulerunt: atque ut eorum corpora in domo S. Annæ extra Vrbis mœnia, ubi Eremitarum S. Mariæ de monte Carmelo constructum est monasterium, sepeliret, votis piis supplicantes; ipsos eorum liberos infantulos ejus fidei crediderunt; quibus potuerunt precibus orantes, ut patrem indueret, & infantulos ipsos in filios adoptaret. Antistes, suscepta prius pio & benigno animo infantum cura, conversus ad utrumque parentem, religiosis verbis; Fiat, inquit, in pace locus vester, & habitatio vestra in monte sancto Sion. em>Habita tum Præsulis benedictione, incomparabili in Deum devotione accensi, ad lares proprios redierunt. Indeque sæpius repetitis quotidianis orationibus, sanctißimæ Trinitati & beatæ Virgini totique cœlesti Curiæ preces fundebant, ut mentem piam usque ad em>vitæ exitum eis servarent. Et paucis denique interjectis diebus, Maria primum felicem animam exhalans, ad Dominum, qui eam elegit, non sine Beatorum lætitia pervenit; nec longo post interposito temporis spatio, ipse quoque Iessæus consortem secutus est. Illorum corpora, omni honore & devotione, cura Antistitis sepulta sunt in Monasterio Carmelitano, ubi Divæ Annæ ædes esse consueverant, extra Vrbis mœnia.

Ex Gonono,

[5] [Parentes ex stirpe David,] Fuit quidam, Iesse nomine, Hebræus, incola Hierosolymitanus, haben uxorē Mariam nomine; ambo ex progenie David, absq; aliquali redargutione Deū timentes, omnibusq; diebus eorum vitæ legem divinam observantes; ac jejuniis & vigiliis Deū orando vacabant, quatenus Deus omnipotens eis deberet manifestare, utrum verus Messias, in Lege promissus, jam venisset an venturus esset. Quamobrem ad Nicodemum Patriarcham Prophetam pergebant, eumque super hoc consulebant, tamquam Catholicum & fidelem amatorem, & animarum quæ sese dabant sanctæ Legis atque sanctorum Prophetarum dictis & documentis.

[6] Et una dierum, scilicet vigesima quarta a mensis Martii, prope festum Azymorum, Jesse & Maria in terra prostrati, [potentes instrui.] atq; rigido cilicio induti, Deo immortali voverunt numquā de terra surgere, nec quidquam bibere atque comedere, donec æternus Pater veritatem fidei Catholicæ eis manifestaret, utrū esset verum id quod Patriarcha eis latius explicarat. Stantes ergo illi in magno fletu & amatitudine per totam noctem usq; ad horam sextam, videlicet die Veneris sancti, viderunt Virginem nem Mariam, [A B. Virg. edocentur,] Christi Jesu matrem, magno Angelorum cœtu visibilium comitatam, ubi uterque prostrati jacebant. Quæ ait, Frater & Soror de domo David, ex qua nempe & ego; sit vobis certum quod sum Maria Virgo, mater Jesu Christi, veri Messiæ in Lege Dei promissi quantum ad Divinitatem, veri hominis quātum ad humanitatem assumptæ carnis a me virgine ejus matre, qui Spiritu sancto conceptus est absque humano semine. Igitur, o frater mi Jesse, & tu soror mea Maria, tota mente credere debetis, quod Nicodemus vobis mandavit de sancta fide Christiana. Illico Jesse & Maria, capite de terra provoluto, Virgini matri dixerunt: O mater Dei & gratiæ, quid pro salute nostra agere nos expedit?

[7] [& ad Nicodemum Patriarc. mittuntur:] Tunc respondit Virgo beata, Recedatis hinc, & ad templum, ubi divinum Officium celebratur per prædictum Patriarcham, attingere non tardetis: & dicatis quæ vidistis, & meā apparitionem narrate. Et confestim videbitis in manibus dicti Patriarchæ filium meū Christum, verum Messiam: & cras in mane sacrosanctum baptisma accipere ne differatis, quo mediante possidebitis regnum æternum. [cum promisso duplicis prolis.] Et in veritate dico, o Jesse, quod Maria uxor tua concipiet a te, vigesimo b die post Pentecosten, duos filios masculos: & illi, qui primus nascetur, impone nomen Angelus, & ille erit Martyr pro veritate dicenda; secundo vero impone nomen Joannes, & erit iste Patriarcha Jerusalem: qui erunt duo candelabra & duæ lucernæ ante conspectum Domini. His igitur dictis Virgo Dei disparuit.

[8] [In templum inducti ab Angelis,] Illico Jesse & Maria surrexerunt, & cum omni festinatione ad sanctum Templum Domini accesserunt, ad quod nullus alius Judæus aut Paganus accedere poterat. Intrare vero volentes templi custos, cognoscens illos esse Judæos, subito inde repellere eos non est veritus. Christiani vero, qui aderant illic, cum vidissēt duos Angelos sanctos eos associantes, dixerunt Jesse & Maria, Nos volumus effici Christiani: dimittatis nos ad S. Nicodemum ire. Et cum magna Christianorum societate in sanctū Templum intrarunt: atque coram Patriarcha pavimento irruerunt. Et ibi erat fere totus populus; & adstantes ibi cœperunt narrare eis beatæ Virginis Mariæ, matris Jesu Christi, visionem visibiliter visam; ac etiam præceptum eis ab ea ore suo sanctissimo factum. Quapropter ipse Patriarcha Deo & Virgini gloriosæ gratias retulit immensas: illos vero non modica caritate, scilicet Jesse & Mariam, recepit, & omni affectione spirituali; & etiam catechuminari eos injunxit, præcepitque modicum ab altari residere, ut Officium audirent, & quæcumque fienda viderent, ad laudem & honorem Passionis Jesu Christi Domini nostri: atque viderent omnes accipere, more solito, corpus Christi.

[9] Patriarcha enim, cum esset dies c Jovis sancta, [Christum visibili forma in sacra Hostia cernunt:] & vellet (ut moris est) signum Crucis d facere cum Eucharistia super Calicem; Jesse & Maria viderunt e oculis propriis visibiliter Christum in forma humana, ætate perfecta, in qua erat dum mortem passus fuit. Aliqui perfecti Domini servi, eo modo & ea hora eos vidisse similiter attestati sunt, qui erant numero triginta: qui totum pura conscientia Patriarchæ explicaverunt. Omnes unanimiter mox gaudio percepto summæ bonitati Jesu Christi gratias egerunt de tali apparitione eis impensa. [& baptizati,] In Sabbato sancto, aqua sacri f baptismi facta & sanctificata, præfatus Patriarcha Jesse & Mariam interrogavit, quid de fide crederent Christiana. Et cum vidisset eos perfectos pura mente & corde, prout sancta Romana g tenet Ecclesia, baptizavit eos in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti; toto populo respondente, h Amen. Postea vero ex Corpore & Sanguine Christi communicati sunt.

[10] [ad monasteria secedunt:] Jesse igitur ivit ad domum quamdā, quæ fuit S. Annæ matris beatissimæ Virginis Mariæ, in qua nata fuit; ubi nunc monasteriū est Fratrum i* Eremitarum Ordinis S. Mariæ de monte Carmeli; Maria autem ad montē Sion, ubi est k monasterium Monialium Ordinis S. Basilii. Et hoc fecerunt ex Patriarchæ præcepto, & quod ibi moram facerent usq; ad Pentecosten cum illis sanctissimis personis, postmodum eorum domum adire deberent. Quod præceptum cum omni humilitate & caritate observarunt, l confitendo semel in hebdomada peccata sua, & Corporis Christi communionem a manu Patriarchæ sumendo. Celebrato autem die Pentecostes, & Corpore Jesu Christi accepto de manu Patriarchæ Jesse & Maria, habita licentia, ad eorum domum perrexerunt.

[11] span class="klein">[quibus filii gemelli nascuntur,] Iuxta vero Dei præceptum Iesse cognovit Mariam uxorem suam, & concepit tempore accepto, m scilicet novem mensium, & peperit duos filios masculos, prout Virgo Maria eis nuntiaverat. Post octo n dies pueri fuerunt Patriarchæ memorato præsentati & baptizati sunt, in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti. Amen. Primogenitus vocatus fuit Angelus, secundus vero Ioannes, prout a beata Virgine nuntiatum fuerat. Quos Iesse & Maria cū omni solertia nutrierunt, & Patriarcha etiam cum summa dilectione eis provideri faciebat de necessariis alimentis, tam filiis quam o parentibus, Et sciatis quod hi duo infantes in eorum vita tantæ ordinationis & virtutis existebant, quod nunquam cibum & lac sumebant, nisi prævia magna corporali necessitate.

[12] [& quarto post anno de obitu suo præmonitis] Er postquam annum quartum compleverunt, Iesse & Maria eorum parentes ab hoc miserabili seculo transierunt. Et quia eis visus fuit Angelus bonus Dei, qui dies suos extremos annuntiavit, in die SS. Petri & Pauli devote & humiliter Confessionem suam peregerunt, & Sacramentum Eucharistiæ sumpserunt per manus prædicti Patriarchæ. Postmodum cum mortui essent, Patriarcha eorum corpora cum omni honore omnique devotione sepeliri fecit in præfata p ecclesia.

ANNOTATA

a [An. 1184 Feria 5 aut 6 Hebdomada sancta non concurrit cum 24 Martii.] Cum S.Angelus dicatur a P. Daniele num. 1386 fuisse annorum 35 & dierum aliquot, quando martyrio est coronatus, anno 1220, 5 Maji; consequens est annum quo natus est fuisse 1185, atque adeo parentum ejus conversionem spectare ad annum 1184. Prædictam vero S. Angeli ætatem idem P. Daniel probat ex eo, quod dicatur in vita num. 21 infra, anno 28 ætatis missus fuisse, ut ad Sacerdotii gradum promoveretur: annus autem iste erat salutis 1213. His ex P. Danielis sententia positis quærendum nobis est Pascha anni 1184, quod invenitur per eos qui tunc numerabantur Cyclos, Lunæ 7, & Solis 17, litterisque Dominic. A G. ex quibus surgit Pascha I Aprilis celebrandum. Nec hoc difficile est invenire etiam ignoranti Cyclorum rationes, quia ad studiosorum commodum exstant em>apud varios conscriptæ tabulæ, & ab initio æræ Christianæ usque in seculum 18 & ultra digestæ, in quibus notantur cujusque anni Pascha, Indictio & littera Dominicalis: quas tabulas haud dubie inspexisset P. Daniel vel commodatas accepisset a nobis, si dubitare didicisset, eisque inspectis cognovisset, anno 1184, 24 Martii non fuisse aut diem Jovis sanctum (ut mox infra hic dicitur) aut diem Veneris sanctum (ut videtur indicari in Panormitano) sed Sabbatum aut Dominicam Palmarum. Nec enim conjungi potest 24 Martii cum feria 5 vel 6 Hebdomadæ Majoris, nisi quando Pascha celebratur 27 vel 26 Martii: Primum ab anno 1160 usque ad 1239, contigit numquam; secundum etiam intra annos 1144 & 1227 nec semel quidem sanctum invenitur.

b Anno 1184 quo Pascha, ut jam dictum est, celebratum fuit 1 Aprilis, dies Pentecostes celebrari debuit 20 Maji; & ab hoc dies vigesimus fuisset 9 Iunii: ex nota autem erronea diei 24 Martii concurrentis cum die Veneris sancto, fuisset Pentecoste 13 Maji, & dies abinde vigesimus fuisset 2 Iunii: eodem autem 24 Martii concurrente cum die Iovis sancto, die uno anticipanda essent omnia.

c Ita hic expresse & hoc die revera moris est Eucharistiam præsentibus distribui, apud Latinos quidem sub sacrificio em>Missæ ex consecratione tunc facta, apud Græcos vero sub finem Vesperarum ex Præsanctificatis Dominicæ præcedentis, Panormitanum tamen exemplum expreßius notat diem Veneris Christi Passioni dicatum … sequenti mox die Sabato: quo neque a Latinis neque a Græcis Missa fit, nisi Propaschalis, & hæc apud Græcos fit post mediam noctem: nec sub ea quisquam communicat.

d

Hic manifeste apparet quam imperitus Græcorum Rituum fuerit auctor, [Græci non faciunt Crucos cum Hostia supra Calicem] qui præsumit Patriarchæ Græci nomen assumere: nec enim Græci Missam ordinariam faciunt diebus jejunii, & multo minus in hebdomade Sancta; sed si communicandum est, faciunt Missam quæ dicitur Præsanctificatorum: in hac autem non est moris signum Crucis facere cum Eucharistia supra Calicem. Vide sis Græcorum Euchologium, sive quod Venetiis Græce excusum est an. 1602, sive quod Parisiis Græcolatinum notisque cruditißimis illustratum edidit Iacobus Goar an. 1647. Ibi invenies duplicis formæ Liturgiam, quarum prior a S. Basilio, posterior a S. Chrysostomo nomen habet, nec non Missam Præsanctificatorum, cum Exegesi B. Simeonis Metropolitæ Thessalonicensis super ipsam Liturgiam. Atque ex his omnibus disce, quod in ipsa quidem Liturgia ordinaria, finitis Matutinis laudibus fieri solita sub auroram, post divisionem sancti Panis, Sacerdos partem unam manu tenens, cum ea signum Crucis exprimit, immittitque in sanctum Calicem; [in Missa præsanctificatorum diebus jejunii:] in Missa autem Præsanctificatorum, facienda post Vesperas in diebus Quardragesimæ, post Pater noster & pauculas preces, nihil simile faciens Sacerdos, ad divina dona tecta manum mittens, tangit vivificum Panem cum reverentia & metu multo, & communicaturos advocans dicit, Præconsecrata Sancta sanctis: deinde detegens ipsum vivificum Panem, perficit communionem divinorum donorum: omittuntur enim in hac Missa omnia, quæ Consecrationem in Canone Missæ præcedunt ac subsequuntur, in quibus est ipsa fractio Panis sancti, ad quam pertinet signum Crucis super Calicem cum Eucharistia faciendum. em>Typicon autem Græcorum, quo totius divini Officii ordo per anni circulum definitur ad diem Parasceves, [& die magnæ Parasceves etiam hanc omittunt Palæstinii.] Sciendum est, inquit, quod intellexerimus in Palæstina die magnæ Parasceves non fieri Liturgiam, neque perfectam neque imperfectam seu præsanctificatam: quod idem intelligendum de Sabbato sancto usque ad noctem Paschalem, utpote Catechumenorum baptismis aliisque ceremoniis occupatißimo toto. Solum autem post occasum solis hora circiter secunda, ea fere ratione, qua nobis in nocte Natalis Domini, præscribitur facienda Liturgia S. Basilii, in qua non fit prænotata elevatio & signatio cum sancto Pane supra Calicem, uti in ordinaria Missa Chrysostomi. Hac autem completa primum digreditur Clerus ab ecclesia, ad modicum somnum cibumque sumendum, quo vires restaurentur ad sequentis festivitatis prolixissima officia.

Quæro nunc, quo fundamento credere poßim, eum, qui talia ignoravit, & omnia prorsus ex usu & ritu Latinorum Scripsit, fuisse Græcum Patriarcham? De errore circa 24 Martii, male cum hebdomade sancta composita, nullam ei moveo quæstionem: posset enim istud imputari memoriæ erranti in numero, quo nihil facilius. Sed utrum talem errorem non observasse excusari poßit in eo, qui prætendit more nostro Vitas Sanctorum illustrare annotationibus em>suis, nescio: ista enim aliaque similia prima sunt, quæ incurrunt in oculos aliquid examinare volentis, quia dant occasionem examinandi. Sed quid examinare volet, qui putat se habere præ manibus scriptum undequaque certissimum; sicut putavit R. P. Daniel, quoties sui Ordinis historias sumebat in manus? Vtinam tali exemplo discipuli ejus tandem aliquando reddantur cautiores, discantque non esse satis quod annos aliquam multos Theologicis disputationibus contriverint, ut de historiis quibuslibet judicent, præsertim propriis, pro quibus pugnat affectus præjudiciis armatus.

e Hoc quoque valde suspectum mihi est. [Iidem nec Hostiam elevant sic ut conspiciatur a populo,] Nam Goar agens de Elevatione hostiæ ante fractionem num. 158 ait: Longe post Orationem Dominicam, brevi tamen ante communionem spatio, juxta Jacobi, Chrysostomi & Basilii Liturgias, Dominicum corpus elevat Græcus Sacerdos, non ita tamen ut a populo conspiciatur. Quomodo igitur in sacra Hostia, quæ elevatur quidem, sed ita ut non videatur a populo, Christum in sua humana forma viderunt Iesse & Maria? neque ipsi solum, sed ex perfectioribus Dei servis alii triginta? Quid autem dico Elevationem Hostiæ non videri a populo? cum totum sacrum Adytum, in quo est Altare, a conspectu non solum populi, sed etiam Cleri in Choro sedentis, em>seclusum sit septo ligneo, ultra humanæ staturæ mensuram alto. Quæ autem in medio ejus est Porta sacra, oppansis velis vel adductis valvis clausa manet toto tempore Missæ, [Nec ante communionem aperū Portam sacram ut videri altare possit.] usque dum post Communionem Sacerdotis sacrificantis & Diaconi ministrantis, advocandi ad Communionem divinorum mysteriorum sunt, qui ad hoc fuerint præparati de Clero ac populo: In sacrum autem Adytum nemo recipitur, nisi Sacrificans & qui immediate aßistunt sacrificio: sed Clerus manet in suis subselliis per chorum circumductis, unde ejus locus, medius inter sacrum Adytum & partem ecclesiæ anteriorem populo attributam, vocatur. Σύνθρονος. Per hujus autem Chori Portam, quæ Porta appellatur speciosa, ingrediuntur communicaturi versus soleam templi, id est versus spatium, prætensum cancellis Adytum secludentibus, uno gradu altius quam pavimentum Chori & templi reliqui. Vide de his Missam S. Chrysostomi sub finem ad Communionem, & Goar Annot. 133 ad eamdem, ubi rationem reddit, cur statim a consecratione Hostiam sacram extensa manu demonstret Diaconus, voce quidem tacens,sed gestis profitens quod dicebat Ioannes, Ecce Agnus Dei: quamvis prædicta ceremonia non pateat oculis populi in ecclesia consistentis, propter cancellos interpositos, & sacras fores obseratas. Ast, inquies, nihil horum invenio ad XXIII Martii, ubi inter Miracula S. Georgii Cap. 5, Saracenus, ipsiusmet Amerumnis em>nepos, in oppido Thebaidis Ampelo, ingressus templum dum peragitur sacrificium, vidit totum illius Ordinem Christumque infantili specie oblatum, mactatum, divisum inter communicantes. Respondeo ab Ægyptiis ritibus ad Græcos non esse ducendum argumentum; neq; ab impia sacrilegi Saraceni impudentia, in sacra adyta eodem se penetrantis ausu, quo camelos suos induci in templum jusserat, consequens fieri ad id de quo dubitamus; interim ipsum Sacrorum ibi expositum ordinem eum esse ut hic dicta poßit confirmare, & Orientalium ab Occidentalibus ritus diversißimos explicare.

f Sicut apud Latinos peculiari ac singulari ritu consecratur Fons baptismalis in Sabbato sancto, [Consecratio Fontis,] ita & apud Græcos, forma præscripta in Euchologis Goar pag. 357 sub hoc titulo, Orationes baptismatis, quas catechesibus absolutis dicit Patriarcha, maxime Sabbato sancto vespere. Hoc autem interest inter Latinos & Græcos, quod Latini Aquam æque ac Oleum sacrum consecrent pro toto anno, Græci vero ad singulos baptismos ea renovent, & Olei quidem reliquias mittant in sacram lampadem, Aquam vero effundant in loco similiter sacro.

g Vtinam ea Syro Græcis Patriarchis atque Episcopis cura fuisset, quid sancta Romana teneat Ecclesia docere Catechumenos; & non ejus odium ipsis instillare a prima em>ætate, tamquam hæreticæ & excommunicatæ!

h Nec hoc cum ritu Græco concordat; sed postquam Sacerdos vel Episcopus cum populo, ter Alleluia decantans, tres Cruces oleo in aqua effuso fecit, [& ordo Baptismatis, cujus formam non populus.] exclamavitque, Benedictus Deus qui illuminat & sanctificat omnem hominem in hunc mundum venientem, nunc & semper & in secula seculorum, & Chorus respondit, Amen; offertur Baptizandus: & Sacerdos, accepto Oleo, Crucis figuram exprimit in ejus fronte, & in pectore, & in dorso, dicens; Ungitur servus Dei N. Oleo exultationis, in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, nunc & semper & in secula seculorum. Amen. Et Cruce signat ejus pectus & dorsi medium; in pectore quidem dicens, In animæ corporisque medelam; in auribus, Ad fidei auditum; in manibus, Manus tuæ fecerunt me & plamaverunt me. Uncto vero toto corpore baptizat eum Sacerdos, erectum illum tenens & ad ortum Solis respicientem, [sed Sacerdos claudit, addito Amen.] & dicit: Baptizatur servus Dei N. in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, nunc & semper & in secula seculorum, Amen: unaquaque prolatione demergens & educens eum ex aqua… & induens eum suis involucris ait: Induitur servus Dei N. tunica justitiæ in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, nunc & semper & in secula seculorum Amen. Vbi vides ad formalia Sacramentorum baptismalium verba nihil addi a quoquam, sed omnia Sacerdoti pronuntianda præscribi usque ad ipsum Amen.

i*

[Monasteriū S. Anna Hierosolymis si aliquando Carmelitas habuit,] De illo monasterio S. Annæ scribunt Historici Ordinis Carmelitani, Ioannes Großius Generalis in Viridario Clavii. Ioannes Hildensbeimensis vetustus celebrisque auctor, in libro inscripto Defensorium Ordinis contra detractores cap. 14 hæc de eodem commemorat: Traditum tenemus a Patribus, quod primus Conventus Ordinis post montis. Carmeli Collegium fuit in loco, qui Porta aurea dicitur, in quo Joachim & Anna convenerunt, &c. Fere eadem habet Ioannes Palæonydorus in Historia Carmelitana libro 2 cap. 1. Balduinus Leersius in Collectario Exemplorum cap. 1, & Petrus Lucius in Compendio Historiali. Præ ceteris autem accurate (ut solet) id pertractat Lezana Tom. 2 Annalium ad annum Christi 40.

[non habuit hoc de quo agitur tempore, sed Benedictinas.] Hactenus P. Daniel: sed contra hunc torrentem auctorum satis est, & plus quam satis unus testis oculatus, Iacobus de Vitriaco, qui enumerans varia tum urbis tum Terræ-sanctæ monasteria, postquam cap. 58 de Bethania egisset, in qua est Abbatissa nigra, & moniales, S. Benedicti Regulam & Instituta profitentes, mox subjungit; Ejusdem autem Ordinis & Professionis est Abbatia S. Annæ, genitricis Matris Domini, juxta portam quæ dicitur Josaphat, juxta Probaticam Piscinam sita, in quo loco beata Virgo nata fuisse perhibetur, in qua est Abbatissa cum Monialibus nigris. Ecce quam nullo negotio dißipetur ille torrens Auctorum Carmeliticorum, invicem sese ut oves sequentium, toties nobis objectus totiesque objiciendus, sed post hujusmodi exempla nemini amplius formidandus.

k [Et ecclesiæ Templi & Montis Sion Canonicos Regul. habebant.] Iterum Iacobus eodem Capite: In ecclesiis Templi Domini & Montis Sion & Montis Oliveti sunt Abbates & Canonici, secundum Regulam B. Augustini Domino militantes: quæ verba licet non prorsus excludant sanctimoniales Basilianas, cum plura in uno monte Sion fuisse monasteria potuerint; justam tamen formidinem falsitatis incutiunt, donec certiori, quam ab hac Vita haberi poßit, testimonio veritas probetur. Simili etiam modo formidare possumus, ut verum sit quod initio num. 8 præsupponitur de Templo Domini, quasi istic sua sacra facere fuerit solitus Episcopus seu Patriarcha Græcus, quamdiu civitatem Sanctam Latini tenuerunt per quatuor adhuc annos. Certe in Historia sacra nullo indicio docemur Latinos permisiße, ut in eadem secum em>ecclesia res suas agerent Syro-Græci, cum non deessent aliæ plures ædes sacræ, quælibere poßent relinqui hominibus, Latinorum ritus usque adeo aversantibus, ut eodem quo ipsi sacrificassent altari Liturgiam suam peragere nefas existimarent, nisi ipsum ante lavissent.

l [Frequens usus Sacramentorum.] O bene! quod frequens Sacramentorum usus & peccatorum etiam venialium Confeßio certioribus Sanctorum verorum probetur exemplis. Interim tamen etiam hæc qualiscumque vita, cum diu ante annum 1500 composita sit, nonnullum reddit antiquioris usus testimonium. Sed hic quoque baud inobservatum prætereas, toto hoc Capite nec unum quidem verbum aspergi, quod Græci Ritus odorem referat vel saporem; ita pura puta Latina sunt omnia, Hostia, Eucharistia, Communio; pro quibus Græci in suis Ritualibus solent nominare sanctum Panem, & divina Mysteria, & horum susceptionem vel traditionem.

m Si vigesimo die post Pentecosten anni 1184, adeoque 2 Iunii concepit mulier; consequens foret eam peperisse, circa initium Martii, unde ad initium Maji, quo obiit Angelus, non solum pauci dies (uti colligit P. Daniel) sed bimestre integrum superesset.

n Iudaisinum sapit illa octavæ diei observatio; neque em>puto ex idoneis auctoribus probatum iri, quod Græci octiduo toto soliti fuerint differre baptismum infantium. Si fallor, discam libens.

o Perquam difficile creditu est jußisse Patriarcham (quod asserit Vita altera) ut conjuges baptizati, quibus & sustinenda familiola erat, & filii quos educare oporteret promißi divinitus, omnibus sese bonis exuerent.

p [Ratio sepeliendi apud Græcos.] Tantum abest ut fidelium laicorum corpora intra Ecclesiam sepeliant Græci, quod nec Sacerdotibus quidem em>vel Episcopis privilegium hoc indulgeant, sed in consecrato ad id cœmeterio illos sepeliant æque ac laicos. Et illorum quidem corpora, dum super iis fit Officium funebre, intro admittuntur; laicorum vero, etiam monachorum, relinquuntur tantisper in vestibulo ante ecclesiam, donec absolutum Officium sit: quod ultimum in Rubricis huc spectantibus apud Goar perquam distincte præscribitur fol. 526 & 545: de egressu vero ab ecclesia ad cœmeterium agitur fol. 556.

CAPUT SECUNDUM.
Sanctorum Fratrum ingressus in Ordinem Carmelitanum & utriusque prima miracula.

b>Ex Bellorosio.

[13] Sepultis parentibus, Angelus & Ioannes in domum Nicodemi adducuntur; ubi crescente firmiori ætate, linguarum & artium peritia ac moribus informari cœperunt. Hebraicas primo, Græcas proximo, Latinas postremo loco litteras paucis annis tanto studio didicerunt, ut a septimo ad decimum octavum suæ ætatis annum trium linguarum peritißimi censerentur. Verumtamen cum linguis non mediocriter, & artibus, & scripturis profecerunt, adeo ut eruditam eorum adolescentiam, & optimis informatam moribus, nemo satis admirari poßet. Interim Nicodemus Patriarcha vir sanctus, & se multo onustum senio & em>morti proximum cognoscens, vocatos ad se adolescentes, paterna hac oratione compellat: Brevi, relicta mortali hac vita, scio me profecturum ad Patrem, qui me de nihilo procreare dignatus est. Vos, carißimi Filii, Deo gratias agite, qui deduxit adolescentiam vestram ad optimæ indolis periodum. Tempus jam adest ut bonæ spei fruges proferatis. Quocirca, quanti filiis paterna caritas fieri debet, vos hortor, ut vanam spem omnem & fallacißimi mundi hujus illecebras contemnatis,ac vitam cœlibem sacræque sanctorum hominum societati dicatam, eligatis; & in ea firmato vivendi proposito, usque ad mortem Deo serviatis; vita enim cœlibe nihil aut felicius aut beatius, quæ homines ceu Angelos efficit.

[14] His auditis juvenes, ingenti dolore confecti, & imo pectore suspiria trahentes, mœsta hæc responsa dederunt: Stupor invasit cor nostrum, & anima in amaritudine posita est, ubi tristi nuntio te, quem ceu unicum & verum parentem novimus, brevi nos relicturum accepimus. Et quamquam majoris gloriæ corona, ad quam properas, lætitiam proponit; paternæ tamen præsentiæ, e qua filii recreari mirifice solemus, prædicta jam privatio menti tristitiam affert. Quia vero divinæ dispositioni humana semper voluntas conformanda est, Deum, veræ consolationis Patrem, oramus, ut tanti parentis cura destitutos, consoletur, & divinæ clementiæ suæ manum ipse porrigat, & animos languentium erigat, em>tueatur, & foveat. Hortationibus sanctis tuis sic hærebimus, ut vita durante tuæ sanctæ memoriæ nunquam immemores videamur. Immortali Deo ejusque Genitrici, quod nobis vitæ superest, dedicamus. Regula S. Basilii miris modis nostrum animum diu jam invitavit: sed, Deo denique inspirante, animo statuimus vitæ normam servandam suscipere, quam annis, supra quadringentos, pluribus jam evolutis, Prophetarum Successores diu in monte Carmelo, nunc vero plerisque in locis, servare susceperunt. Hæc enim vel ex eo mirifice nostrum invitat & commovet animum; quia præcipuo Dei Genitricis titulo dicata, uberrimas in sancta Dei Ecclesia virtutum omnium fruges proferre videtur. In hac ipsa Religionis profeßione, te Patre filiis benedicente, Deo & Virni Deiferæ servire decrevimus: oramusque ac precamur filii Patrem, ut antequam ad Dominum migraturus tuæ æternitatis iter suscipias, in monasterio S. Annæ Cœnobitarum Carmeli montis, ubi quiescunt ossa parentum, filios reponas, in Dei & beatæ Virginis obsequio vitam mortalem acturos. Exploratis itaque adolescentium & cognitis animis, annuit benignißime eorum votis vir sanctus: & quibus potuit verbis hortatus, ad confirmandum propositum eos induxit. Ac paucis tandem interjectis diebus, re prius opportune discußa cum Hieronymo expreßi Monasterii Priore, viro vitæ integritate ac innocentia singulari, habitoque Fratrum consilio & assensu, ipsum monasterium ingrediendi propositum & diem statuunt.

[15] em>Die igitur scilicet festo Nativitatis beatæ Virginis, omni solennitate servata, adolescentes moribus & vita conspicui, incredibili humilitate & devotione, habitum Carmelitanæ profeßionis suscipiunt; nec solum Religionis ingressu, virtute, ac probitate proficiunt; sed & interim sanctimoniæ & humilitatis quotidiana exempla proferunt; sicque tandem peracto probationis anno, & ex more solenni profeßione emissa, decreto Patrum in Cœnobio Carmeli montis constituuntur; ubi abstinentia majori, quam Regulæ instituto tenerentur, vivere cœperunt. Nam cum a festo sanctæ Crucis, quod mense Septembri celebratur, usque ad Dominicæ Resurrectionis læta solennia, Carmelitæ jejunia continuare soleant; ipsi ardentiori animo corpus abstinentia premere cupientes, impetrata humiliter a Priore venia, eadem jejunia, simplicis & solius panis & aquæ modica refectione contenti, peragebant. Feria tamen secunda, quarta, & sexta nil penitus aliud, nisi crudarum & mollium fabarum modicum sumebant. A festo quoque Resurrectionis ad Pentecosten, quarta & sexta feriis, solo & eodem modico pane & aqua contenti erant: aliis vero diebus parum caulium, modico oleo conditarum, edebant. A Pentecoste autem ad Festum sanctæ Crucis, Dominico & Iovis die, coctis tum oleribus tum leguminibus vescebantur: ceteris autem diebus solius panis & aquæ simplici cibo vivebant. Numquam denique aut carnes, aut lac, aut ova comederunt, nec vinum biberunt.

[16] Sed neque solum ciborum abstinentia & jejuniis corpus em>premere, sed & fere intolerabili vestium duritie & asperitate illud ad servitutem spiritus redigere satagebant. Ferrea namque camisia nudam carnem tegentes, laneam desuper albam, griseamque deinde ceu canusinam nativi coloris cucullatam, Cœnobitarum more, gestabant. Ceterum divinis in choro vacantes, aut extra monasterium jussu Prioris prodeuntes; candidam insuper chlamydem, canusinis ceu virgulis distinctam & circulatam, gerebant. Lecti eorum nuda humus; & cum spiritus quandoque languidior esset, tabulæ, seu (quod majus mente concipi levamen non poterat) mediocris fœni manipulus cubile felsis plusquam mollißimum videbantur: duabus tamen lodicibus, inferius altera, altera superius, uti solebant. Nunquam visi sunt in lecto jacentes: & erat tanta eorum vigilantia, tanta solicitudo, ut quotidiano Officio ex debito persoluto, die singula totum genibus flexis Psalterium, Legem Domini meditando, perlegerent; nec unquam orationibas vacare desisterent, nisi ad alia obedientiæ salutaris monita vocarentur.

[17] Die quædam, jussu Prioris, nomine Hieremiæ, viri senio venerabilis, Angelus & Ioannes lignatum mittuntur. Vbi cum Ioannes arboris stipitem scindere niteretur, forte manubrio egressa securis, in profundißimum, qui juxta erat, fontem Eliæ decidit. em>Quo casu percussus juvenis animus, tristari cœpit: Angelus vero, hoc viso, bono fratrem animo esse jubet, & lignum manu accipiens, dixit: Nunc, Frater, quanta in Deum fide erigamur facile cognoscere est: orandus quippe nobis est Deus, Virgo etiam ac Elisæus Pater noster, ut nunc quoque securim hanc nostram supernatare faciant, veluti tempore Prophetarum supernatasse non dubia fide creditur: quo dicto aquæ lignum apposuit, & ferventi oratione habita; Agedum, Frater, inquit, securim cape: & surgens Ioannes, ferrum invenit, ut prius erat, ligno conjunctum, medio in fonte quasi natans: & accepta securi ingentissimas Deo & Virgini ac Patri Elisæo gratias egerunt.

[18] Tunc Angelus, ne hominum viventi cuipiam Dei donum hujusmodi revelaret, fratri præcepit; Deo, inquiens, soli acceptum, & Sanctis ejus, ac sinceræ fidei referendum: & nihil Deo magis placere, quam majori semper humilitate Dei servum proficere, ad memoriam revocavit. Erat tum senex Hieremias oratorio clausus, & divinorum meditationi innixus; ubi quasi raptus, vidit Angelum ferventißime orare, & ejus orationis virtute ferrum natare; prout oratione Patris Elisæi olim natasse dicitur: & hoc primum miraculum fuit, quod fecit Dominus per orationem servi sui Angeli. Hæc autem superius explicata omnia a Nicodemo, Hierosolymitano Patriarcha prædecessore nostro, fide & sinceritate relata, jam omnibus in aperto sunt.

[19] Ipse quoq; a primis (quod ajunt) incunabulis fere semper in domo superius expreßi Nicodemi Patriarchæ versatus, prædicta omnia ab eo ipso pluries accepisse, in conspectu Dei & hominum attestari non vereor. Ceterum posteaquam Religionem ingressus sum, vidi & alia multa ipsius Angeli opera mirabilia, quibus quantum divinæ bonitati ardentißima fides, cum spe & caritate, atq; cum abstinentia numquam intermissa oratio, ac deniq; sinceræ probitati conjuncta humilitas, acceptæ forent, facile perspectum est. Silentio nunc præterirem quæ plurima meritis Ioannis Deus operari dignatus est: sed em>decet Deum glorificari in operibus Sanctorum, qui semper est mirabilis, & facit mirabilia magna solus, in cælo & in terra. Vidi ego, qui vita penitus functi ad suæ resolutionis corruptionem accedebant, orationis virtute & lacrymis Ioannis, vitæ officium resumpsisse. Vidi non modo paralysi & lepra, sed & morbis aliis fere incurabilibus laborantes, ad sanitatem revocatos fuisse. Vt taceam plurimos oculis captos, qui faciem cæli videre non poterant, oculorum beneficio restitutos. Vt omittam dæmonibus vexatos, & denique liberatos. Hæc enim ut factu facilia sunt Sanctis, in virtute illius in quo sanctificantur, sic & vere credentibus non difficilia, quæ facta fuerint, videbuntur.

b>Ex Gonono.

[13] Angelus autem & Joannes deportati fuerunt in domum præfati Patriarchȩ: [Sanctis ætate & scientia auctis.] quos erudiri jubet scientia, bonisque moribus informari: & eos addiscere fecit Grammaticam Græcam a & Latinam: & adeo bene fuerunt eruditi, quod a septennio ad decimum octavum annum ita valentes censebantur, ut nihil supra. Verum cum Patriarcha cognovisset dies suos novissimos claudere debere; vocavit Angelum & Joannem, quibus hæc explicavet: Filii carissimi, Ego in brevi tempore ex hac vita sum recessurus: [suadet Nicodemus religionem,] vos igitur gratias Deo agite, qui vos in suorum numero elegit. Rogo autem vos, ut devotam aliquam Regulam eligatis, ut in aliqua religione b approbata Deo servire possitis.

[14] [illi Carmeliranam eligunt,] Cui Angelus & Joannes dixerunt: Regula S. Patris Basilii perfecta est & laudabilis; sed nos animo nostro statuimus Regulam observare, quam S. Albertus fecit Carmelita, Patriarcha c prædecessor vester, annis jam elapsis quadringentis d duodecim, ubi habitant Fratres Eremitæ montis Carmeli, & in ea Religione cum benedictione vestra volumus Deo servire, & Virgini gloriosæ ejus Matri. Patriarcha hæc audiens innuit eis, & ad id agendum intimavit. Præfatus igitur Nicodemus Patriarcha a domo propria recessit, & omni solicitudine & humilitate, ad præfatum monasterium S. Annæ perrexit una cum Angelo & Joanne. Prioris quæsito nomine, Hieronymus e, vir magnæ auctoritatis & potestatis & sanctitatis & reputationis in civitate Jerusalem, tum erat Prior. Quo reperto, eum rogaverunt, ut in illam Religionem Sanctam, eos, scilicet Angelum & Joannem, recipere vellet, ac ibi humiliter Deo servire.

[15] [recipiunturque in S. Annæ monasterio.] Habito autem consilio Fratrum cum dicto Priore, ad honorem summi Dei & gloriosæ Virginis Mariæ matris suæ, cum omni honore & humilitate & devotione, recepti sunt in Fratres Ordinis Eremitarum de monte Carmeli secundum Regulam S.Alberti f Patriarchæ. Post annum autem probationis g Regulæ, cum licentia Prioris, gressus suos in montem Carmelum direxerunt,majorem abstinentiam quam Regula præciperet volendo servare. Ordinatio eorum vitæ, cum licentia Prioris fuit a festo sanctæ Crucis de mense Septembris, usque ad festum Paschæ jejunare in pane & aqua: feria vero secunda, quarta & sexta nihil aliud sumebant nisi de fabis crudis & mollibus. A Pascha vero usque ad Pentecosten feria quarta & sexta in pane & aqua: aliis vero diebus solum comedebant modicum caulium cum modico oleo,& modicum pomi. A Pentecoste usq; [In Carmelo abstinentia excellunt,] ad festum Exaltationis sanctæ Crucis, die Dominico & die Jovis comedebant cocta, aliis vero diebus panem & aquam. Numquam comederunt carnes nec ova, nec vinum biberunt.

[16] Supra carnem nudam, camisiam h* ferreā gestabant; [& reliqua vita ajperitate.] postea vero unam vestem laneam albam i*, & desuper aliam griseam cum scapulari more monachorum. Postea vero cappam albā cum friseo k nigro; & hanc cappam gerebant in ecclesia & in civitate. Eorū dormitiones super tabulas, septē libræ ferri appositæ erant. Tempore somni dormiebant induti, [Corporis maceratio, Orandi assiduitas.] nec post religionis ingressum visi fuerunt a Fratribus in lecto jacere: & ultra debitum Officium semper genibus flexis totum dicebant Psalterium. Hæc supradicta omnibus diebus vitæ eorum peregerunt in hoc miserabili mundo.

[17] Una die, cum licentia Prioris, nomine l Hieremia, Fr.Angelus & Fr. Joannes, [Lapsum in fontem ferrū educunt.] pro labore sibi injuncto peragendo, iverunt portatū lignum. Cum ergo Joannes unam arborem incideret, securis de manico exivit, & in aquam decidit in quodā fonte S. Heliæ vocato, m qui profundissimus erat. Fr. Angelus hoc viso, accepit lignum,scilicet manicū, & in aquam posuit, dixitq; fratri suo Joanni, Oremus Dominum & Patrem nostrum Elisæum, ut nunc ita natare faciat super aquam securim nostram, veluti fecit tempore Prophetarum, & virtute ejus magnæ sanctitatis. Facta oratione cum surgerent, invenerunt ferrum cum ligno sicut prius erat. Hoc viso immensas Deo obtulerunt gratias, pariterque S. Elisæo.

[18] [quod revelatur Priori absenis.] Angelus autē prohibuit fratri suo ut nulli viventi hoc revelaret. Sed Prior memoratus, in sua camera orans, vidit quamdam visionem, scilicet quod propter orationem Angeli Deus faciebat natare ferrum super aquas, prout faciebat S. Elisæus. Et istud fuit primum miraculum, quod Deus fecit per orationem S. Angeli. Et hæc suprascripta sunt dicta & relata persupradictum Nicodemum, Patriarcham Hierosolymitanum, prædecessorem nostrum.

[19] Ego vero omnia prædicta attestor, quia a pueritia semper fui in domo præfati Patriarchæ conversatus. Postquam vero Religionem ingressus sum, vidi alia multa & infinita signa & miracula præfati S. Angeli, dimissis illis quæ fecit Deus instantibus orationibus Fr. Joannis ejus fratris, quæ operata sunt in sancta Religione, & eo existente Patriarcha Hierosolymitano prædecessore nostro, ubi etiam pro postulationibus miraculorum beneficia exhibere non desinunt. Mortui quoque quatuor vitam receperunt, paralytici quoque viginti adepti sunt sanitatem,leprosi vero novem decim cutem receperunt mundam, cæciq; quinq; [Ioannes multis miraculis claret.] lucis restituti sunt sanitati: plurimi etiam a dæmonibus vexati & a variis sunt infirmitatibus liberati, meritis præfati sanctissimi Joannis n* Carmelitæ, fratris prænominati Angeli.

ANNOTATA.

a Non videbatur convenire juvenibus, ex Davidica stirpe prognatis, ut alteri alicui linguæ quam Hebraicæ discendæ (licet ejus nullus barbaro isto seculo neceßitas esset nec fere utilitas) navarent operam: ergo in recognitione posteriori posita hæc primo loco est.

b Religionis approbatæ nomen ante Concilium Lateranense IV, celebratum anno 1215, quis usurpaverit scripseritq; doceri cupio: item an apud Græcos sit aliquid, quod isti tam specificæ appellationi respondeat. Dum hoc non fit, licebit opinari Latinum hominum, ex Latino sui temporis usu loqui & scribere, quæ Græcis non conveniunt.

c Hoc Prædecessoris epitheton, solitum inculcari in Pontificum Romanorum Bullis, præsertim horum trium ultimorum seculorum, tam scrupulose hic Auctor observat, ut hoc quoque Latinum hominem, & phraseon Græcanicarum expertem poßit indicare lectori, non prorsus habeti. Turpius est quod Nicodemi Prædessorem faciens Albertum, non em>solum contra chronologiam peccet, de qua mox: sed etiam clare indicet, ignotam sibi fuisse distinctionem inter Latinos Græcosque Patriarchas.

d Hæc si dicta censeantur decimo octavo ætatis anno, qui numero præcedenti indicatur spectant ad annum Christi 1204, [Ætas Alberti Patriarcha,] quando adhuc in Italia manebat Albertus, & de eo in Palæstinam mittendo primum cogitare cœpit Pontifex Innocentius III, Ioffrido Cardinali delatum sibi Patriarchatum recusante, uti pluribus videbis in ejus Actis 8 Aprilis Cap. 3. Nescio an hanc contradictionem observaverit hactenus Carmelitarum quispiam. Non potuit tamen in eorum oculos non incurrere enorme mendacium, quo dicebatur Albertus annis jam elapsis 412 Regulam Carmelitarum fecisse. Ergo Wastelius lib, Vindiciarum pro Ioanne Hierosolym. Sect. 1 art. 2 pag. 15, legi jubet Statuimus Regulam observare quam sanctus Joannes fecit … anno 412. Ostendi ego ad 18 Martii, agens de S. Cyrillo, Joannis hic a Wastelio nominati decessore immediato, [& Regulæ ab eo datæ perperam definita.] obiisse Cyrillū anno ut summum 390, Joanni autem tribuuntur anni 16 in Patriarchatu; hactenus igitur non male Wastelius. Sed unde probabit nobis, quod seculo 13, rerum historicarum tam imperito, Hierosolymis habebatur Patriarcharum series, adeo exacte comparata cum numero annorum Christianæ æræ, ut eum hoc loco definire promptum adeo fuerit? Quo etiam jure em>mutat contextum minime dubium, cui si error inest, non potest alteri quam ipsimet auctori imputari, non Joannem, sed Albertum nominanti, nec qui an. 412 sederit, sed elapsis jam annis 412, Regulam fecerit, illam utiq quam (ut alterius Vitæ verbis utar) annis supra quadringentos pluribus Prophetarum successores in monte Carmelo servare susceperunt: per quæ præsumptum initium Regulæ ad annum fere 800, sive seculi 9 initium referetur, non autem ad tempus prædicti Joannis. Vidit hoc Interpolator Siculus, & Alberti nomen prudenter expunxit, retento annorum numero, quo Regulam faceret antiquiorem videri, quod etiam alii plures præstare sunt conati, anticipando datam Regulæ magis minusq; prout quisq; solicitior erat, ut facerent ipsam multo antiquiorem videri Concilio Lateranensi 4, quo cavebatur, ne quis de cetero novam Religionem inveniret, sed quicumque voluisset ad Religionem converti, jubebatur unam de approbatis sumere; & similiter, qui voluisset domum de novo fundare, Regulam & institutionem accipere de approbatis. Non enim ipsis satis videbatur approbata, quam Albertus, licet Apostolici legati auctoritate munitus, scripserat, si ea scripta solum erat ante paucißimos annos, quando eam necdum ullus Pontifex confirmarat.

e Capta civitate Latinisq; omnibus inde ejectis, adeoq; & em>Sanctimonialibus Benedictinis, quæ Abbatiam S. Annæ tenebant, ut vidimus; [Hieronymus Prior in monasterio S. Annæ, an Sanctus?] potuerunt in harum locum Monachi Suriani succeßisse: sed an hos pro suis volent agnoscere Carmelitæ? Et si velint, an etiam aliis credibile facient hujusmodi monachos, utiq; schismaticos, pertinuisse ad obedientiam Prioris Latini, ad fontem Eliæ commorantis in Carmelo? Interim in kalendario codicis Ms. Carmeli Mechliniensis (quod nobis constat manu non unasuccißive auctum fuisse, & absque ullo scripturarum discrimine præponitur tomo 2 Speculi Carmelitani) inter Sanctos Ordinis ad XIX Iulii ponitur nomen Hieronymi Confessoris, cum addito Ordinis nostri; & in alio præfati Codicis catalogo, sic commemoratur, S. Hieronymus, qui erat Prior Confessor, XIX die Julii: in Acie vero bene Ordinata Philippi a Visitatione, ad eumdem diem collocatur Hieronymus Sapsasus, de eoq; dicitur in Mss. Notis ad dictam Aciem, quod in Domo S. Annæ Prior, SS. Angeli & Joannis præceptor, mortuum quatriduanum resuscitavir, & in cœnobio Sapsaso obiit anno 1225.

f [Reg. jejunii Carmelitis præscripti.] Ecce iterum inculcatum Alberti nomen, ne de alia quā Albertina Regula cogitasse auctorem, quisquam dicat. Quod iterum confirmatur ex numero sequenti, ubi dicuntur Angelus & Ioannes majorem abstinentiam servare voluisse quam Regula præciperet: nā Regula Albertina artic. 10 & 11 certas abstinentiæ leges præcipit, scilicet, singulis diebus, exceptis Dominicis, a festo exaltationis sanctæ Crucis usq; ad diem Dominicæ resurrectionis una cum perpetua ab esu carnium abstinentia. In libro autem de Institutione monachorum ad Caprasium, quem Joannis esse volunt, & ante Alberti tempora pro Regulæ fuisse, nullum de jejunio verbum, quod quidem ab editoribus meruerit in Indice rerum adnotari ad vocem Jejunium.

g [Probatio monastica triennalis.] Et hic purus putus medii ævi Latinismus est, Græcorum instituto contrarius, quibus inter edicta Patriarchalia apud Isaacium Habertum in Pontificali Ecclesiæ Græcæ seu Hieratico, edictum 12 sic sonat: Debet reverentia tua contestari ad universos, qui ut sacrorū phrontisteriorum curam habeant ordinati sunt, ne monachos aut monastrias ante triennii tondeant explorationem, & huic edicto consonat Iustinianus ab eodem Haberto dissert. 7 super eadem edicta allegatus, sic statuens, Sancimus sacros Canones sequendo, eos qui monasticam conversationem profitentur, non prompte mox a reverendissimis Præsulibus venerabilium monasteriorum habitum percipere monachalem; sed per triennium totum tolerare, nondum monachicum habitum promerentes; sed tonsura & veste eorum qui laici vocantur uti, & manere divina addiscentes eloquia.

h* In Ordine hoc semper in usu fuit, ut Orationi & internæ cum Deo conversationi (quæ primaria pars seu finis instituti Carmelitici est) perpetua sociaretur interna & externa sensuum mortificatio, sicuti Vitas Sanctorum hujus Ordinis legenti patescet.

i* En antiquum & genuinum Ordinis habitum, videlicet de lana: unde in antiquis Ordinis Constitutionibus, editis a Ven. P. Ioanne Soreth, Priore Generali an. 1466 statuitur: Vestimenta Fratrum lanea sint. Et infra. Sint albȩ tunicȩ, (scilicet de lana.) De tunica superiori ibidem; Habeant tunicas amplas, griseas, ad nigredinemtendētes,

k

[Friseum affictum Pallio Carmelitico.] Glossarium Cangianum, Frisum & friteum interpretatur Fimbriam, Laciniam, Gallis Frange, Belgis Frenie. Sic Leoni Ostiensi, in Chronico Caßinensi lib. 3 cap. 13, describitur Alba, a scapulis capite ac manibus friso decentissime adornata, a pedibus vero frisea nihilominus lista circumdata: & in Chronico em>Trudonensi Pallio cum friso. Quæ omnia ut liquet significant lineam sive listam, non a capite ad pedes perpendiculariter fluentem, sed circum oras colli, manicarum &c. circulariter ductam. Interim minus plena hæc erat Pallii Carmelitici, veteris descriptio, quod non erat frisatum cum una lista nigra ad infimam oram (ut phrasi Leonis Ostiensis cap. 58 lib. 3 utar) sed Carpitum, id est albis griseisque lineis distinctum totum, [pro virgulis eu circulis,] unde & Carpita vocabatur. Suppleturus igitur hunc defectum Interpolar siculus Chlamydem albam canusinis virgulis distinctam seu circulatam descripsit. Ex qua descriptione duo sequuntur pro mea de forma Carpitæ jam dictæ sententia. Primo griseum istud, quod albam Chlamydem distinguebat, vocari virgulas; ad denotandam exiguam grisearum partium latitudinem, quæ inter currebant fundo ipsius panni albo: adeoque non subsistere quod in epistola, Cyrillo S. Angeli coævo attributa, dicitur vestis ista ex tribus solum griseis quatuorque albis partibus perpendiculariter consutis fuisse compositum. Quia hæ sic sumptæ non potuissent integrare pallium, nisi magnam haberent latitudinem singulæ unius circiter ulnæ, longitudinem autem vix duarum: em>quales partes absurdißime aliquis virgulas dixerit. Neque hoc potuit dißimulare P. Daniel parte 2 Propugnaculi dissert. 19 conatus ad epistolæ illius sensum formam Carmelitani Pallii exprimere, sed non ausus definire latitudinem singularum partium; hæc enim cum proportione relata ad longitudinem, intentum ejus plane subvertisset. Secundo sequitur quod saltem ex mente hujus auctoris, vox Circulata, qua utitur, accipienda sit in propria sua significatione, [unde dicitur Cappa Circulata.] sicuti diceretur Friseata, quodque huc non poßit valere explicatio P. Danielis, loco citato num. 1895, ut dicatur Circulata, quia confecta ex partibus diversis circulariter habitum illum componentibus: quod prius quam scriberet, requirendus ei erat auctor aliquis, qui ante ipsum in tali sensu aliquid dixerit circulatum. Interim pro ipso consului omnis antiquitatis scientißimum virum Dominum du Cange, interrogavique cur eam vocem non annotarit, quidque de ea sentiret: hic vero respondit, in auctoribus quos legerat ipsam sibi non occurrisse; non videre tamen quomodo explicatio P. Danielis poßit cum veritate subsistere: Credo autem, inquit, quod qui Carmelitica pallia circulata fuisse dixerunt, expressa voluerint eo plane modo, quo exprimuntur circuli in Pallio Eliæ Salmanticensis: adde quod seculo isto nullius omnino moris esset vestes ex panno virgu lato faciendas sic contexere, ut lineæ a collo ad pedes descenderent, sed ut transversæ formarent circulos. Miror bonos istos Patres adeo cervicose stare pro prætensa Ordinis sui origine, & ruendis auctoribus pure imaginariis atque ad beneplacitum fabricatis. Ita ille. Ceterum non magnopere repugnabo si quis sustinere velit ut probabile, quod primi ex Asia in Europam transgreßi Carmelitæ, difformiter usi sint panno illo unde Carpitas faciebant, sic ut aliis quidem virgulæ suæ aut etiam Virgæ (nam & in latitudine diversitas erat) a collo ad talos perpendiculariter penderent; aliis circulorum instar corpus ambirent; atque hinc confusa utriusq; formæ memoria factum, ut tam variæ utriusque modi picturæ in locis variis inveniantur: omnes tamen tendant ad multitudinem virgarum, barrarum vel circulorum, uti ex iis patet, quas vel ego vel P. Daniel pro nostra quique sententia confirmanda adduximus.

Nunc vero quid dicemus de auctore, qui in describenda Carmelitana Carpita sic variavit phrasim? Numquid non possumus opinari, scripsisse eum, postquam non solum abolitus erat illius usus, sed ipsa pœne memoria formæ? Prioris autem textus errorem manifestum corrigens Interpolator Siculus, numquid antiquiori scriptore videtur usus & tali, qualem præ oculis habuerunt Bergomensis, Antoninus, Sabellicus, Heroldus, Circulata pallia proponentes? Idem suadet ipsa solicitudo & diligentia relucens in hoc loco, quæ non solet esse circa rem vulgo notißimā, qualis erat forma Carmelitani habitus eo tempore quo debuisset vixisse Enoch, S. Angeli coævus. Ridiculum sane se faceret hodie, qui cappæ Carmelitanæ albæ, qua Ordo utitur a quatuor seculis, formam operose describere vellet, quasi aliquis eam ignorare nunc poßit iis in locis, in quibus tam copiosa sunt istius Ordinis monasteria.

l Sic infra initio capitis sequ. Fr. Hieremias Ordinis Prior aut (ut Panormitanum) Montis Carmeli Prior, [Cur nulla mentio Brocardi Prioris in hac Vita?] misit Angelum ad Ordines sacros. Quid ergo Brocardus? Generalis, inquiunt hic Prior erat; & hæc omnia locali Priori disponenda relinquebat. Difficile creditu, tum quia nescio utrum eo tempore monasterium ullum habebant Carmelitæ ii, quibus scripta fuit ab Alberto Regula, extra Carmelum; tum quia in aliis Ordinibus video eumdem qui Abbas aut Prior generalis dicitur, etiam esse localem ipsius Archimonasterii Superiorem; & licet Vicarium aut Suppriorem habeat ad quotidiana ministeria, nihil tamen magnæ rei (qualis est promotio ad Ordines sacros, dimißioque ad provincias exteras) fieri nisi ad ejus præscriptum. Interim vero intota hac Historia, ubitam magnæ res offeruntur quam sunt illæ quæ dicuntur S. Angelo commissæ a Christo, trans mare peragendæ; qui etiam ab Interpolatore Siculo instruitur auctoritate recipiendi novitios ad habitum Ordinis aliaque similia faciendi; ne semel quidem nominatur Brocardus. Et hunc ego credam scriptoris Enochi Superiorem coævumque fuisse: qui merito dubito an vel nomen Brocardi aliquando audiverit?

m De fontis illius situ nequaquam dubito, superest ille etiam hodie, & R. P. Antonius Gonzales Recollectus, [Fons Eliæ in Carmelo,] qui Montem Carmelum anno 1668 mense Martio lustravit, in suo Hierosolymitano itinere, Belgice scripto editoque Antverpiæ an. 1673 lib. 3 cap. 30, eum describit his verbis: Ascendimus montem versus Orientem, unde defluit fons Eliæ dictus, quia suis eum precibus excitavit Propheta. Hic est celebris ille fons, in Carmelitana Regula nominatus: scaturit autem ex ipso monte per duos meatus, tam copiose, ut brachii mensuram aquæ erumpentes æquent. Quantum vero ex canalium reliquiis intelligi potest, pluribus olim radiis erumpebat ex saxo: nunc duo illi qui supersunt primum excipiuntur in piscinam quadratam, sive labrum amplum excisum in rupe; atque hinc porro derivati latices irrigant subjectam monti planitiem, arboresque eximie fructiseras reddunt. Non longius autem quam potest arcus sagittam jacere, absunt rudera veteris conventus, in quo habitabat Brocardus eum sociis quando Regulam accepit ab Alberto. Hactenus Gonsales, qui utinam etiam annotasset ipsius labri profunditatem! [monasterio proximus.] difficulter enim persuadeor tantam esse, quanta hic præfertur. Deinde non video, quomodo cum tanta Fontis atque conventus inter se vicinia, consistat lignatio descripta ab Auctore vitæ, & neceßitas miraculi petendi a Deo, vel ejus per visum cæleste oranti Hieremiæ revelandi. Poterat enim hic vel ex fenestra videre quid ageretur ad fontem, & in promptu erat baculum aliquem longiorem (si opus) ex conventu quærere, eoque ad labri oras minus profundas ferrum illapsum sursum attrahere;lignatio denique solet fieri in silva, qualem hic non debemus nobis fingere eo loco, ubi si virgulta quædam arbustave steterint, non erat opus ad ea demetenda securi tam violenter adacta. Quanto verosimilius lib. 4 Reg. 6, Filii Prophetarum narrantur cum Elisæo lignatum egreßi usque ad Iordanem, in cujus aquam lapsum ferrum securis, qua materiam ad ædificandum habitationis locum unus quispiam eorum incidere cœperat, certiori miraculo supernatavit.

n* Obitus istius B. Ioannis in Annalibus Carmelitanis refertur ad ann. 1222, ubi ista inter cetera: Inter Sanctos Religionis nostræ prædictū Joannē Patriarcham S. Angeli Fratrem enumerant. Plura de eo videantur ad diem 13 Iulii, ubi Vita ejus ex hac fratris Vita colligitur, & præmittitur auctoritas Codicis em>Mechliniensis, in quo ad talem diem notatur memoria Joannis Confessoris, Ordinis nostri, Patriarchæ Hierosolymitani, fratris S. Angeli.

CAPUT TERTIUM.
S. Angeli promotio ad Sacerdotium, miracula divisi Iordanis & mortui suscitati, anachoresis quinquennalis,

b>Ex Bellorosio.

[20] Nicodemo vita functo Honuphrius, societatis Cœnobitarum S. Basilii Professor, vir sanctitate eximia, in Patriarcham eligitur, & interim supervenientibus quæ celebria sunt Nativitatis jejuniis, Hiremias montis Carmeli Prior Angelum, Ioannem, Zebeddæum, & Thadæum, Cœnobitas egregii nominis & spectatæ sanctitatis, ad suscipiendos Ordines sacros promovet, & propterea Hierosolymam mittit. Quocirca Prioris benedictione humiliter accepta sese alacres itineri accingunt. Vbi vero ad Iordanis ripam perveniunt, nimia defluentium aquarum excrescentia flumen exundare conspiciunt; adeo ut demersa scapha, plurimi qui ad alteram fluvii ripam trajicere cupiebant, frustra ibi morari cogerentur. Quibus in unum coactis Angelus sic ait: Viri fratres,vos præcipue qui regenerationis charactere signati estis, nunc precor, revocate animos, & Deum vera fide credentibus benignum, & exorabilem sperate. Ipse enim omnipotens; em>nec abbreviata est manus ejus, ut mirabilia faciat. Orate igitur, Fratres, ut divino digni munere nunc effici mereamur, & flumen pertransire valeamus. Quibus dictus, nuda terræ apponens genua, atque Orientem versus faciem dirigens, junctis & extensis utrisque manibus & oculis in cælum elevatis, tota simul cum multitudine, dimidiam horam vel circiter oravit. Postmodum ad flumen se conferens, dixit: O flumen vere sanctum! quod Dei mandato meatus tuos retrorsum convertisti, & populum electum siccis pedibus transire permisisti, ac D. N. Iesum Christum in baptismo recepisti; per signum quod in te fecit S. Pater Elias, præsente Elisæo ad Paradisum per turbinem profecturus; & per virtutem Dei Patris, & Filii, & Spiritus sancti; atque per merita sanctorum Prophetarum, nec non per obedientiam nobis impositam; siste, & comprime cursum tuum; ut omnes nos, spiritu & aqua regenerati, illæsi transire valeamus. His dictis flumen (mirabile dictu & longe mirabilius visu) parte inferiori cursum velocißimum retrofecit, superiori vero, ceu aquarum planicies instar firmißimi montis stetit, atque ita omnes tuti illæsique pedibus siccis pertransivere.

[21] Hoc miraculum, tota regione vulgatum, multis tum improbis conversionis ad pœnitentiam, tum Agarenis Hebræisque reductionis ad fidem causa fuit. Verum Angelus quanto magis em>Dei benignitatem erga se & gratiam cognoscebat, tanto se humiliorem præstabat, tantoque ardentius Christianæ pietati & orationibus exhibebat. Venit tandem cum sociis Hierosolymam, & a sancto viro Honuphrio sacros Ordines incredibili humilitate & devotione suscepit. Erant autem Angelus & Ioannes, tunc Sacerdotii dignitatibus sublimati, vigesimum & octavum annum nati; cum, audita interim Angeli sanctitate, Hierosolymitani Cives Priorem conveniunt, ut diebus aliquot Angelum Hierosolymis retineret, quem commode salutare, ejusque orationibus se commendare cupiebant. Quod cum Prior ab Angelo requireret, honestis ille adductis rationibus, quo celerius inde discederet, ei persuasit. Hoc autem imprimis Angelo discedendi rationem suadebat, ut popularem auram declinaret.

[22] Transactis itaque Natalitiis festis, Angelus cum Ioanne Bethleem proficiscitur: ubi, quæ loci devotio exquirebat, Religionis officia complere studet. Cum interim mulier, Elisabeth nomine, viri sancti Dei nomen celebre & miracula audiens, devotione accensa & spe erecta natum, biduo jam ante vita functum, ad Angelum afferri curat, eumque his compellat: Angele, serve Dei, Prophetarum imitator, credo firmißime, si filium hunc meum chlamyde quam geris tetigeris, revicturum. Cui Angelus: Mortuos suscitare peccatori homini, qualem me esse profiteor, non est datum: munus hoc Dei solius, & vere servorum ejus. At illa, obortis perfusa lacrymis, Numquam, inquit, abscedam, donec chlamyde contexeris Iosephum filium meum, & pro eo orationem em>feceris. His commotus lacrymis vir Dei sanctus, puerum chlamyde cooperuit, & ad Orientem versus in hæc orationis verba prorupit: Deus admirande in omnibus operibus tuis, qui per merita Patris Eliæ viduæ filium suscitasti, per virtutem sanctißimæ Paßionis Filii nostri Iesu Christi, qui suscitavit Lazarum quatriduanum a monumento jam fœtidum, quæ tua est infinita potentia, suscitet & revocet ad vitam filium Elisabeth ancillæ tuæ. Vix orationem complevit, & adolescens quasi a somno excitatus, revixit: ubi, multorum cœtu adstante; Vere, inquit, Dei cultor Angele, quem Deus exaudit, & mortuos revocat ad vitam, ora pro Iosepho, qui per orationem tuam a corporali simul & spirituali morte ad vitam iterum revocatus sum. Conversus postmodum ad astantes, dixit: Scitote me æternis damnatum tenebris, & sempiternis pœnis destinatum, eo quod sanctißimum Dei nomen blasphemare sum ausus; & sancti hujus viri Angeli meritis & interceßione ab utraque morte liberatus. Fuit autem miraculum hujusmodi omnibus notißimum, non modo Bethleemitis, sed bis qui ad festum convenerant, decem numero hominum millia excedentibus; aderant autem comprimis Ioannes Archiepiscopus Nazareth, & Petrus Episcopus Bethleem, cum aliis Græcorum Præsulibus.

[23] Nocte vero sequenti, longa & ferventißima oratione peracta, jam spectatæ sanctitatis & gratiæ æstimationem de se concitatam, & honoris reverentiam omnium consensu paßim exhibitam, fugere statuit, & humilitati ac contemplationi in solitudine em>vacare decrevit; ob idque locum pœnitentiæidoneum mente volutans, tandem visione manifesta apud se Angelum vidit, qui ejus propositum confirmavit, locum docuit, & sese ducem exhibuit. Surgens itaque Angelus, Angelo Dei dumtaxat comitatus, in desertum abiit, ubi Christus quadraginta diebus & noctibus pro humano genere cum jenunio pœnotentiam continuavit. Et quamquam loci facies undecumque squalida, situ nihil non asperum præferens, horrida solitudo obvia, pericula omnia intentabant; ipse tamen, veluti ad deliciarum omnium locum amœnißimum, pervenisse judicat: ibique firmato permanendi consilio, quoscumque humanarum virium conatus, pœnitentia & devotione, ac continua cælestiū meditatione, aßiduus experitur. Quotidie Christi jejunium ad memoriam revocatur, quotidie locus Christi contactu venerabilis cor ejus inflammat, quotidie demum Christi Paßio solvit ad lacrymas & provocat in singultus. Atque his studiis eo in loco quinquennium complet. Quo tempore ubi Angelus esset, ad nullius quidem notitiam pervenit; tametsi per nemora & montes, & universam Regionum Provinciam diu quidem quæsitus foret.

[24] Interea vero chlamys ipsius, quæ penes socios relicta erat, apud Bethleem ingenti & incredibili devotione quæsita, ejus em>apud Deum merita & gratiam multipliciter patefecit. Hoc autem relatione & stupore dignum videri poterit, quod cum plurimi variis vexati languoribus, & (quod humani ingenii vires excedit) nonnulli vita functi devotione inenarrabili eadem chlamyde contecti, certißimo fidei argumento referantur; non tamen omnes ejusce chlamydis contactu sanitatis & vitæ beneficium accepisse dicuntur. Ex his autem, qui, non sine Deigloria, revixerunt, Andreas Ioannis filius Hierosolymitanus, Blasius Antonii ex Bethania, Thadæa Pauli Samaritana, Stephanus piæ memoriæ Philippi Hierosolymitanus, Lazarus bonæ recordationis Blasii ex Iericho, Matthæa recolendæ memoriæ Iosephi Nazareni, fideli multorum testimonio memorantur. Ex his vero qui fuerunt ad vitam revocati viri, Cœnobitarum; mulieres autem, Sanctimonialium in Monte Sion Monasteria ingressæ sunt, Deoque & magnæ ejus Genitrici semper Virgini, vitæ austeritate & pœnitentia incomparabili, servierunt, & miris modis alios ad Dei obsequium induxerunt. Hæc autem omnia & singula palam proferri per totam Orientalem Ecclesiam omnibus satis constat. Imprimis autem in ipsa Hierosolymitana Ecclesia ab Honuphrio Patriarcha, viro certißimæ fidei, ea omnia publicari audivimus; præsentibus sex & triginta Episcopis superius expreßis, in Synodali Concilio ejusdem Honuphrii Patriarchæ prope Hierosolymas solemniter congregatis. Eorum unanimi assensu ipse divus Angelus, in Divorum numerum relatus, debita Martyribus veneratione excolitur. Sed quod reliquum est vita & gestorū ejus memorabiliū narrare procedamus.

[25] em>His vero diebus Patriarcha vitæ diem clausit; cujus loco Ioannes, Angeli frater, subrogatus, & unanimi totius Civitatis assensu, Spiritus sancti gratia disponente, in Patriarcham electus, oves contagiis purgare, & ad pascua salutis reducere satagebat. Et non multo post constans fama per ora omnium volare, & ubique increbrescre cœpit, Angelum in deserto, ubi Christus jejunavit, quinquennio perstitisse; ibique spiritali alimonia em>& pane Angelico nutritum, ac Beatorum alloquio roboratum, ab officiis corporeis quasi alienum, soli spiritui & divinorum contemplationi vacare; & ipsa Christi solitudine, toto spiritu & affectu Christum imitari, Christo adhærere, Christum denique toto mentis ardore momentis omnibus resonare. Hujus vero rei constantißimæ famæ certißimi fuere auctores, & plurimi haud dubia sanctitate homines, quibus idipsum antelucana & certa visione, & oraculo non obscuro renuntiatum fuerat.

b>Ex Gonono.

[20] [S. Angelus ejusq; frater ad sacros Ordines promotendi,] Nicodemo vero Patriarcha ab hac vita migrante, & ad gloriam cælestem revertente, quidam Frater nomine * Stonobius, Ordinis S. Basilii, vir magnæ sanctitatis, fuit in Patriarcham electus & confirmatus. Et cum essent quatuor tempora a Nativitatis Domini, Fr. Hieremias dicti Ordinis Prior misit Angelum & Joannem, Zebedæum b & Thadæum Hierosolymam, causa se promovendi ad Ordines Sacerdotales. Præfati ergo Fratres cum omni humilitate & reverentia iter arripuerunt ad sanctam civitatem Jerusalem. Illis vero adjunctis versus ripam fluminis Jordanis, ubi c S. Joannes Baptista Dominum baptizarat, repererunt flumen adeo exundatum propter nimiam aquarum copiam & pluviarum, quod navem demerserat. Nullo eis licebat modo transire, adeo quod ibi erant fere septuaginta homines, qui flumen transire quærebant, nec poterant. Eo viso S. Angelus dixit circumstantibus, Precor, Fratres carissimi, ut omnes oremus; quatenus omnipotens Deus nobis gratiam præbeat, ut flumen istud transire valeamus. Et eis orantibus una cum eo fere per mediam horam, S. Angelus ivit ad flumen & dixit: O sanctum flumen, quod Dei mandato per siccum populum Israëliticum transire sivisti, & per obedientiam retro cucurristi in meatus tuos, & Dominum nostrum Jesum Christum, filium Dei in baptismo recepisti, & per virtutem Dei, Patris, & Filii, & Spiritus sancti, & per merita sanctorum Prophetarum Eliæ & Elisæi, [pecis pedibus Iordanem transeunt.] & per obedientiam nobis impositam, sta & mane obediens & firmum, tuumque velociter cursum cessa, ut nos & isti devotissimi Christiani transire valeamus immunes. His vero dictis flumen ex parte inferiori suum velocissimum cursum retrocessit: ex parte vero superiori, sicut palnities aquarum ad instar montis firmissimi stetit, quod quilibet sicco pede transivit, per virtutem divinam & merita S. Angeli: quo viso omnes maximam reverentiam erga S. Angelum habuerunt.

[21] Quod miraculum divulgatum fuit per totam Jerusalem & totam patriam. Et cum dictam civitatem applicuissent, S. Honofrius S. Angelum recepit maxima cum lætitia ac ejus socios; Ordines vere Sacerdotales eis contulit. Angelus vero & Joannes, cum Ordines Sacerdotales receperunt, erant d viginti octo annorum. Et cives Hierosolymitani, audientes tantam de S. Angelo sanctitatem & miraculum quod fecerat, Priorem rogaverunt, ut per aliquot dies eum ibi stare permitteret. Qui eorum desideriis & petitionibus consensit.

[22] [A matre pro mortuo filio rogatus Angelus,] Adveniente autem die Natalis Domini, S. Angelus, una cum fratre suo Joanne, ab Jerusalem recessit, & suos gressus versus Bethleem direxit devotionis gratia: & eorum devotione peracta usque ad vesperas, montem ascendit. Et cum ubique jam ejus fama fuisset divulgata: [eum invocato S. P. Elia advitam revocat,] quædam mulier de civitate Bethleem, nomine Elisabeth, ad S. Angelum accessit, filium suum in brachiis gestans; magnisque fletibus abundans, sese ad pedes S. Angeli projecit, atque dixit ei: O dulcis Pater, ô dulcis amice Dei & serve Jesu Christi, ego profecto credo & firmiter existimo, quod si chlamydem tuam projicias super puerum meum, qui jam suos dies expiravit, a morte resuscitabitur ad vitam. Sanctus vero Angelus sic ei respondit: O soror, suscitare mortuos non est concessum peccatoribus qualis ego sum, [alias damnandum.] sed solum sanctis Prophetis & amicis Dei spiritualibus. At illa: Numquam hinc recedam, donec projeceris mantellum tuum super filium meum, & facias orationem pro eo. Audiens talia verba vir sanctus, cooperuit filium suum cum chlamyde & sic oravit: O Deus omnipotens atque mirabilis in omnibus operibus tuis, qui resuscitasti filium viduæ Lazarum quatriduanum jam fœtidum a monumento, resuscita istius mulieris filium. Hac oratione peracta statim revixit qui erat mortuus. Juvenis vero prædicabat sic: Hic Fr. Angelus verus amicus est & magnus cultor Dei, qui mortuos resurgere facit non solum a morte corporali, verum etiam a spirituali: quoniam ego damnatus eram propter peccatum e* blasphemiæ sed per ejus orationem liberatus sum ab utraq; morte. Et hoc miraculum divulgatum fuit omnibus gentibus Bethleem, & omnibus qui ad festum venerant, qui numero erant fere decem millia, præsentibus Honophrio Patriarcha Hierosolymitano, & Joanne Archiepiscopo Nazareth, & Petro Episcopo Bethleem, & aliis Prælatis Græcis & f Armenis.

[23] [Auram popularem declinaturus adit desertū:] Nocte vero sequenti S. Angelus recessit solus, Angelo Dei dumtaxat sociatus: & abiit in desertum, & ibi per quinquennium stetit; nec unquam quisquam hominum g tempore illo scivit quid de eo factum esset, quamquam per valles & montes undique quæsitus fuisset.

[24] Vobis autem notum sit & manifestum, quod ejus h mantellus impositus fuit super aliquos mortuos, [interim chlamys ejus infirmis sanitatem & 7 mortuis vitam reddit.] nec quilibet nec omnes resurgebant præter septem, videlicet Andreas filius Joannis de Jerusalem, i Blasius filius Antonii de villa Bethaniæ, Thadæa k filia Pauli de civitate Samariæ, Stephanus filius Philippi civitatis Jerusalem, Lazarus l filius Blasii de Jericho, Matthia filia quondam Joseph de Nazareth; qui longo tempore supervixerunt in Religione sancta Carmelitana, & mulieres intraverunt monasterium quarumdam monialium in monte Sion. Et ex illo sanati fuerunt quatuor leprosi. Et hæc. miracula manifeste & publice vidimus publicari per totam Ecclesiam Hierosolymitanam ab Honophrio m, ejusdem Ecclesiæ Patriarcha, præsentibus triginta sex Episcopis, in Concilio Synodali dicti Patriarchæ Hierosolymitani congregatis.

[25] His vero diebus Honophrius Patriarcha suos dies clausit: [Ioannes, mortuo O. nuphrio, fit Patriarcha.] loco cujus fuit subrogatus Fr. Joannes, dicti S. Angeli frater: & unanimiter fuit gratia Spiritus sancti invocata. Electus in Patriarcham, qui post suam consecrationem Sedem adscendit Patriarchalem: & nuper scitum est, quod scilicet S. Angelus in eo deserto morabatur ubi Christus n jejunavit, & illic quinque annis semper nutritus fuit pane Angelico, & quotidie a sanctis Angelis visitatus.

ANNOTATA

a Quæ sunt hæc Quatuor-tempora Nativitatis Domini, sive (ut loquitur alius textus) solennia Nativitatis jejunia? An putavit Auctor, ritum servandi Quatuor-tempora jejunii annui, etiam ad Græcos pertinere, & Apostolicum ea esse institutum, Ecclesiis omnibus etiam Orientalibus commune? Nos quidem in Pontisicum Catalogis apud Anastasium Bibliothecarium, identidem legimus, Fecit Ordinationes per mensem Decembrem: item in Ordinario Romano, Quartum Temporum jejunium (Tempora autem ista erant usque ad an. 1022, quando eorum duo Gregorius Papa VII mutavit, Mensis primi scilicet Martii, Quarti Iunii, Septimi Septembris, Decimi, Decembris) Quartum, inquam, jejunium lego quod quarta hebdomada in iisdem feriis consummatur, & tunc sacri Ordines in Ecclesia Romana de iis qui dicuntur Cardinales, tradi consueverunt. Sed apud Græcos nihil tale invenies.

b Referuntur hi duo cum titulo Sanctorum Confessorum in Acie bene ordinata ad 13 Maji & 27 Novembris, em>in Notis autem MSS. ad primum diem sic monet Auctor: SS. Zebedæus & Thadæus, ab adolescentia & in Carmelo ipso & alibi, S. Angeli Martyris collegæ & commilitones, cum quo aquas Jordanis siccis pedibus calcarunt, & tandem vitam totam sanctissime exegerunt, miraculis illustres; ideo in kalendariis nostris merito celebrantur. Ad alterum diem in iisdem Notis dicuntur claruisse ad annum 1228. Quænam, sint ista kalendaria nescio; quæcumque alicujus momenti esse credidit P. Daniel initio tomi sui secundi curavit imprimenda: sed nusquam nomina ist æc invenies. Cetera quo fundamento dicantur, viderit auctor.

c em>Obsecro hic ego te quisquis oculos habes ut legere hæc poßis, & simul considerare situm locorum, accuratissime expressum ex tabula præfixa Commentariis nostri Iacobi Tirini: obsecro, inquam, ut vel ex hoc solo æstimes quam bene cognitam regionem, de qua loquitur, habuerit hic Scriptor, toto non cælo, sed solo aberrans, qui tamen credi vult fuisse Patriarcha Hierosolymitanus. Poteratne talis ignorare, quod Hierusalem ex Carmelo petenti vicinus dumtaxat rivulus ponte transeundus sit, quod Iordanis decurrat procul a via atque a Ierusalem, eo ubi Christus baptizatus est loco in mare mortuum influens, solumque transmeandus, quando ire in Moabitidem quis vellet ex Palæstina, in qua est Ierusalem, integri diei itinere vicinior Carmelo, quam locus in quo baptizatus fuit Christus? Eumne tu judicares Brabantum esse aut aliquam Brabanticarum urbium habere notitiam, qui petenti quomodo Bruxellis Liram poßis pervenire, nulla facta mentione em>Mechliniæ, te mitteret Antverpiam, longius quam ipsa sit Lira Bruxellis remotam, ut ibi Scaldim transeas, & Brabantia egressus eas in Flandriam, numquam sic venturus Liram, quam a tergo reliqueris, sed semper longius abiturus?

d Annus 18 S. Angeli, juxta calculum P. Danielis, incidit in annum Christi 1213 quando adhuc vivebat Albertus, [An verosimile Sanctum a Schismatico] quem solum sine scrupulo poterant veri Carmelitæ pro suo Superiore agnoscere; & vero etiam debebant, propter notam Syro-Græcorum in suo Schismate pervicaciam. Hic vero in proximo morabatur, scilicet Accone, ubi non poterat deesse aliquis Episcopus Græcus pro Græcorum commodo toleratus, [& ante ætatem legitimam esse ordinatum] a quo Latinorum subditi Syriani consecrationem peterent, absque periculo ordinationis schismaticæ. Posito autem quod Ritu Græco ordinandus esset Angelus, quomodo in eo observatus non fuit Canon Ordinationum XXX, apud Habertum in Pontificali Ecclesiæ em>Græcæ pag. 550? Presbyter ante triginta annos nonordinetur, etiamsi fuerit homo valde dignus: Dominus enim Jesus Christus in trigesimo anno baptizatus est & cœpit docere. Erat autem hic Canon, ipso de quo agimus tempore, adhuc in vigenti usu: siquidem Symeon Archiepiscopus Thessalonicensis, qui seculo XIII florebat, libro de sacris Ordinationibus cap. 5 apud Morinū; Presbyter, inquit, ordinandus triginta annorum esse debet, ideo Presbyter, id est senior nominatur, veluti juvenilem ætatem supergressus & Christum ætate exprimens. Ipse enim docere cœpit post acceptum baptismum, redditumque de ipso in spiritu testimonium, qui velut ordinationis a Patre vicem gerebat. Scribit enim Lucas, Et ipse Jesus erat incipiens quasi annorum triginta. Ille igitur ætate perfectus esse debet, quoniam Christi constituitur Sacerdos, rerum divinarum doctor & mystagogus. Scio in Vita S. Theodori Siceotæ legi 22 Aprilis num. 21, quod Theodosius Anastasiopolitanus Episcopus, eum qui solum duode viginti annos impleverat, divinitus sibi manifestatum, subito Lectorem ordinavit totonditque, postridie vero Subdiaconum, Diaconum & Presbyterum instituit: sed hoc etiam scio, quod multi Episcopum accusabant, quia eum ante legitimam ætatem ad Presbyteri dignitatem provexisset; Episcopum autem respondisse, se non ignorare, Canones non permittere, ut quisquam ante legitimum ætatis tempus & sine testimonio Presbyter instituatur: sed quemadmodum ipse Paulus Timotheum ætate juvenem Episcopum constituit; sic & ego, inquiebat, in nomine Domini, propter ejus probitatem hunc Presbyterum constitui; significavit enim mihi Deus eum esse dignum hoc munere. Revelatio ergo specialis, non aliqua dispensandi facultas, Episcopis Græcis nusquam a Canonibus indulta, immaturam istam ordinationem excusavit. Revelationem autem ejusmodi extraordinariam pro S. Angelo, non persuadet miraculum divisi Iordanis, tam parum congrue ad veritatem & naturalem situm locorum descriptum.

e*

[Damnandi aliqui suscitati ad pœnitentiam,] Octavius Cajetanus in Animadversionibus ad vitam S. Angeli circa hoc, ista notat: [Memorat Basilius, Seleuciæ in Isauria Episcopus, Falconillam Tryphenæ filiam, absque baptismate & fide mortuam, D. Theclæ precibus servatam. Idemque tradit S. Ioannes Damascenus, & Simeon Metaphrastes. Mirum igitur non est, adolescentem hunc Iosephum, æternis suppliciis addictum, precibus D. Angeli a morte corporis & animæ liberatum. Sed enim effatum illud Ecclesiastæ: Si ceciderit lignum ad em>Austrum, aut ad Aquilonem, in quocumque loco ceciderit, ibi erit; de ordinario divinæ justitiæ modo intelligitur, non autem de eo, qui extra ordinem, in libera Dei misericordia positus est. Deus enim, supremus omnium Iudex, cujus immensæ potestati procreatæ res omnes subjectæ sunt; quique de illis, ut ejus Majestati placitum, suo jure discernit, cum prævideat fundendas a sanctis viris flagrantißimas preces pro alicujus animæ salute, seque illis misericorditer flectendum, particularis judicii sententiam differt, designato interim loco ubi adservetur, quousque illud tempus adveniat, ut docent D. Thomas, Richardus, Durandus, aliique Theologi, lib. 4 sentent. distinct. 45 q. 2 art. 2.

[sed an etiam triennis aut quinquennis puer capax dicendus mortalis blasphemiæ.] Totum hoc non difficulter intelligo: sed capere vix possum, quomodo mortalis blasphemiæ, incurrendæque per eam damnationis æternæ capax esse potuit hic puer, adeo exiguæ adhuc ætatis, ut potuerit mater corpus defuncti brachiis suis ex urbe in montem ferre, nescio quam altum & quam procul dißitum: nec enim vacat quærere an & qualis circa Bethleem mons sit. Sanctus quidem Gregorius narrat lib. 4 Dial. cap. 18, ut rem tota urbe Romana notißimam, quomodo puer quinquennis, verbis blasphemis assuetus, de ipso patris nimium indulgentis sinu abripi se ab hominibus Mauris questus, Majestatis nomen blasphemavit, & animam reddidit … quatenus reatum suū pater agnosceret, qui parvuli filii animam negligens non parvulum peccatorem gehennæ ignibus nutrivisset. Puto tamen hanc tam severam sancti Pontificis sententiam, non tam ad asserendam pueri tantilli æternam damnationem spectare, quam ad terrorem parentibus hac in parte negligentibus incutiendum; sicuti eodem spectat quod noster P. Philippus de Berlaymont refert in Paradiso puerorum part. 1 cap. 17 §. 6 de puero ad parentis imprecationem a dæmone sublato per biduumq; detento juxta Mariæ montē in Belgio. Memini certe ex Actis Sanctorum Perpetuæ & Felicitatis, ab ipsamet Perpetua indubitabili fide scriptis, & ad 7 Martii illustratis, Dinocratem ejus fratrem, qui teste Augustino lib. 3 de anima cap. 9 septennis adhuc puer, fuerat ab impio patre ad gentilium sacrilegia revocatus, ob hoc fuisse in pœnis, sed purgatoriis dumtaxat, utpote de quibus sorore orante liberatus est. Et tamen in ordine ad usum rationis, citra quem pueri non incipiunt esse peccati, nequidem levioris capaces, ingens cognoscitur esse discrimen inter quinquennium atque septennium; rursum vero inter quinquennem & eum qui potest adhuc per notabile spatium gestari maternis in brachiis. Vidit hoc Interpolator Siculus, nec ausus primigenia phrasi puerum scribere, solum dixit em>quod defunctum ad Angelum deferri curavit mater, acsi de juvene annorum viginti loqueretur: eamdemque majorem ejus ætatem supponunt Scriptores Carmelitici, qui dicunt quod mox in Ordinem receptus, post quinquennium una cum S. Angelo iverit in Siciliam, prout infra ad num. 33 notabimus.

f Erat Armenia tota hoc tempore cum suo Patriarcha, quem Catholicum nominant, [Armeni a Græcis alienissimi.] Romanæ Ecclesiæ unione devincta, summique Pontificis obedientiam professa, satis integra in fide: neque ejus gentis homines, suis adhuc juribus legibusque viventes, sic erant dispersi per varias regiones, etiam per Palæstinam, uti sunt hodie, postquam toti in Saracenorum venerunt potestatem: proinde nec suos hic habere debebant Episcopos. Scribit autem Iacobus de Vitriaco cap. 78 quod inter Atmenos & Græcos inexorabiles sunt discordiæ & dissensiones implacabiles, & invicem alii aliorum ritus & instituta detestantur,

g Quid ergo? an absque Superioris sui licentia, distulit redire in Carmelum, ad hoc Sacerdos ordinatus, ut Fratribus, majori verosimiliter parte laicis, sacra ministraret?

h Bellorosius in titulo cap. 10 Cappam albam nominat, oblitus Circulati, quod antea num. 16 descripserat, pallii.

i em>In præcitata Acie referuntur hi ambo ad XXI Iunii ut Beati, alleganturq; Kalendaria Ordinis, & dicuntur obiisse ad annum 1227. Absunt a Kalendariis nunc excusis, alia hactenus ignota cujus fidei sint non definio.

k Similiter etiam hæc Thadæa & qua sequitur Matthæa, ut Beatæ referuntur 3 Octobris, & circa annum 1222 dicuntur sanctißime obiisse in Notis, nec allegato quidem Kalendario ullo aliove auctore, præter hanc S. Angeli vitam, in qua de morte earum nec verbum quidem.

l Præterito Stephano, solus Lazarus locum habet in Acie, allegatis Kalendariis Ordinis, necdum productis, ad 28 Septembris, diciturque obiisse circa an. 1225.

m Non mirarer ego, si tam parum solicitus Auctor ut saltem verosimilia fingeret, eosdem omnes 36 quos post obitum Angeli dicit convenisse Episcopos, [Vnamne an plures 36 Episcoporum Synodos hæc Vita supponat?] non alio Præside nominato quam Athanasio Patriarcha Alexandrino; credi voluit convenisse sæpius, & hac vice cognovisse de miraculis adhuc viventis Angeli; omnes, inquam, eosdem si non nominibus, saltem titulis Sedium prænominatarum. Lezana, quem sequuntur alii, maluit duos Onuphrios facere, inter quos medius sederit Joannes frater S. Angeli. Sed qui hoc dicunt, non facile dabunt rationem, cur in posteriori Synodo, non solum non præsederit, sed nec nominetur quidem Onuphrius. Si autem dixerimus Auctorem em>hujus vitæ unicum solum Onuphrium nobis significatum voluisse, qui primæ Synodo præsederit; & quod hujus successore Ioanne vita functo, convenerint ad novi Patriarchæ electionem Episcopi sub Athanasio Alexandrino, eaque occasione actum sit de Canonizatione S. Angeli; minus inconcinna fuerit fictio, & constabit sibi numerus Episcoporum 36 tam expresse bis positus, & ex ipsa singulorum nomenclatura notus, alias uno addito augendus. Redibit tamen, uno inconvenienti sublato, inconveniens alterum; videlicet, quod dicendum erit em>in Synodo 2 prius de Canonizatione quam de Electione actum fuisse; alioqui enim præsidere debuisset Electus, qui tali casu fuisset ipse Enoch Vitæ auctor, cum titulo Sancti in Kalendario Mechliniensi, ex eoque in Acie bene ordinata, scriptus ad diem 12 Augusti.

n Desertum Quarantanæ hodie dicitur. inter Ierusalem & Iericho, inter quam & Torrentem Carith, circa fontem Elizæi, Mons ostenditur Quarantanæ: & hinc ascendentibus in Hierusalem occurrit Mons alius, Diaboli nuncupatus, quod in hunc Christum credatur sustulisse Sathan, quando ei ostendit omnia regna mundi.

CAPUT QUARTUM.
Visiones & revelationes S. Angelo in deserto oblatæ.

Ex Bellorosio.

[26] b>Intereavero quinquennio transacto, Christus sole splendidior, magna Angelorum & Sanctorum multitudine comitatus, Angelo apparuit, dicens: Satis hic tibi, Angele, jam satis hic immoratum est; satis privato profectui & contemplationi datum. Ea te nunc celerius præstare oportet, per quæ a Patre æterno ad gloriam prædestinatus non dubia adoptione vocaris. Martyrio igitur in insula Siciliæ & oppido Agrigentinæ diœcesis, quod Licata dicitur, em>Dei amore suscipiendo, & plurimis pro revelanda Dei voluntate, & veritate tuenda laboribus perferendis te accingas. Verumtamen primum Hierosolymam & ad Ecclesias β Orientis te transferas; & fideles confirmes in his omnibus, quæ sunt secundum voluntatem Patris mei. Postea cum tempus fuerit, Alexandrinus Patriarcha Athanasius jussu meo credet tibi reliquias Ioannis Baptistæ, Hieremiæ, Georgii, & Catharinæ, cum imagine Matris meæ, quam, Thecla Virgine Pauli discipula instante, miro devotionis affectu Lucas depinxit. Ea enim, ubi sacrilega barbarorum impietas omnia contaminare, & furens in sacra δ dehonestare contendit, servari non decet. Quæ Romano Pontifici Honorio Tertio, & Frederico de Claramonte resignabis in Italia apud Vrbem-veterem.

[27] Quibus peractis Siciliam versus iter facies; ibi enim euangelizare opus est; ibi pugnare oportet; nefanda ibi Christianorum scelera, impia sacrilegia, crudeles incestus, execranda cordis duritia, nulla Dei reverentia. nullus timor, infidelitas plurima, nulla legum observantia, & fere nulla fides. Ea nullo censore committuntur & crescunt, quibus offenditur Pater meus cælestis. Quas ob res evangelizabis legem meam, increpabis, argues & clamabis, in abominationem & detestationem impiorum: & nisi conversi fuerint, pronuntiabis evaginatum gladium, & manum ejus percutientem, & ita hæc ultio veniet super eos. Cum vero in oppido Licatæ fueris, scito ibi hominem scelestißimum qui propriam sororem, elapsis jam annis em>duodecim, cognovit carnaliter, & tres ex ea filios habuit, quamquam illa maritum habet (quod nefandißimum scelus inquinat Siciliam totam, & cedit in scandalum populorum & fidei) ibi labores tibi, ibi sudores plurimi supersunt. Sed Margarita, tuis tandem prædicationibus ad pœnitentiam adducta, crimen, quod jam manifestum est, palam pronuntiabit, & culpam fatebitur, tres filios in medium producens, & supplex ac humilis veniam petens: Berengarius vero, hujus facti causa, ira replebitur & insolescet, ac primum coacta sceleratorum & consciorum manu, te innocentem gladio perimet: sororem postmodum, quia pœnitens illa crimen proprio ore detexerit, amens & furiis agitatus, petet, quam tu servari præcipies. Hoc prædicationis labore, in abominationem execrabilium scelerum & impietatum ac nefandi incestus, hoc martyrii medio, more Ioannis Baptistæ, ad cælestem patriam ascendes; ad quam mors pro veritate accepta, spontaneo martyrii patibulo, viam aperiet; ubi tribus laureis coronato paratum tibi regnum invenies ab initio seculi, & gaudebis cum sanctis Angelis in æternum.

[28] Angelus ubi se Christum clara visione vidisse cognovit, reverenter prostratus, qua potuit mente purißima, adoravit, atque post piam maximi & devotißimi affectus orationem, sese obtulit pro ejus nomine & amore moriturum, & pro viribus ubique connisurum, ut ejus voluntas omnibus innotesceret. Tu, inquit, fili Dei vivi, vere Deus æterne, pro me hanc vilißimam carnem induere; tot labores, tot dolores, tot ærumnas pati; mortem etiam subire dignatus es; & ego pro nomine sancto tuo non moriar? Moriar certe lætus em>& erit dulce mihi tua pro veritate mori. Demum autem, unum, inquit, te oro ac precor, clementißime Iesu, ut civitatem istam Ierusalem immensæ bonitatis tuæ oculo respicias, ubi manus ad Patrem tetendisti in sacrificium vespertinum, ubi contumelias omnes & quæ hominis lingua exprimi vix possunt sponte passus, & tandem in cruce affixus, & spinea coronatus, sacratißimum sanguinem tuum pro instauratione & salute humani generis effundere voluisti. Miserere, miserere, & propitius esto propter omen tuum; & libera eam, ne semper in ea glorientur inimici tui.

[29] Tum Christus; Scito, Angele, & hanc revelationem ubique prædicabis, quod civitas Ierusalem diu erit sub ditione Agarenorum, quæ & ab eis non multo post fere tota funditus destruetur: ipsa insuper Iudæa, Samaria, Galilæa, & tota terra Promißionis, & Cappadocia, & Ægyptus, cum multis Regionibus & Provinciis Asiæ & Africæ, paucis interjectis annis, omni ex parte cedent in potestatem Ismaëlitarum; & quas nunc vides, ubi divinæ celebrantur laudes, sacræ ædes, delubra, & ecclesiæ destruentur; & Christiani ritus fere ubique ad nihilum reducentur. Nec multo post universa; illa mundi pars, quæ minor Asia dicitur, in ditionem Mahumetis, Othomano Duce, deveniet, cujus successores Græciam invadentes, fere totam occupabunt. Indeque terra & mari indies magis potentia eorum augebitur, & terrebit fere omnes gentes, & perveniet usque ad Regnum Epiri, Dalmatiæ, & Raßiæ. Succedente em>vero tempore civitatem etiam ipsam Hierosolymam, cum universo Ismaëlitarum dominio Othomani obtinebunt, & ipsa Christianorum propugnacula expugnabunt, ipsam etiam Vngariam pluries invadent, & fere desolabunt eam, & terrebitur & infestabitur Europa. Italia vero ipsa, ubi Sedes Petri est, diu & sæpe vexabitur, & diuturna & perniciosa reprehensionis bella sentiet, & videbit ignem & sanguinem, & ruinam & quasi desolationem. Et erit afflictio, & sæviet furor & ira super filios ingratitudinis: & præcedent fames, pestis & divisio, & comitabuntur & non deficient. Venient autem hæc propter abominationes eorum qui construunt Babylonem, dißipant Sanctuarium, & sustinent populum iniquitatis, & odii & rancoris, & convertunt eum ad impietatem & turpitudinem omnis immunditiæ & omnis peccati.

[30] Tunc Angelus: Quando hæc futura prænuntiabo? Et Christus: Quando Ecclesia, nitore deterso, jacebit quasi vidua: quando Romani Pastoris solium & Regnum auctum plurimi affectabunt, & unus adversabitur alteri; quando surgent hypocritæ, populos fraudantes prætextu sanctitatis & religionis, & erit plena Ecclesia sectarum, in quibus regnabunt superbia, ambitio & luxuria, cum cohorte filiarum ejus: quando Principes divisi disceptabunt, & Rex Regi & Pontifex Pontifici adversabitur, & quasi tolletur pax de medio gentium & discordia fere pariet interitum. Quando hæreses prævalebunt & erit fere extincta fides, & populi & qui dominantur eis ad vanitates & insanias convertentur: tunc em>Pater meus æternus mittet furorem & iram, ac permittet ingratitudinis filios ubique torqueri ab hostibus & inimicis nominis mei. Hæc omnia constanter & intrepide prædicabis, & annuntiabis populo Christiano, quæ ventura sunt propter scelera ejus.

[31] Et Angelus: Miserere, inquit, Ecclesiæ tuæ, & averte iram tuam a populo tuo, qui clementer passus es pro eo, & liberentur dilecti tui, quos effusi sanguinis pretio redemisti; & da tandem qui liberet civitatem sanctam tuam, & eripiat eam a captivitate & manu hostium. Cui Christus: Cum contritus fuerit populus meus & cognoscet vias meas, suscipiet justitiam & custodiet eam; veniet tandem qui liberabit & ponet pacem in gentibus, & erit consolatio justorum. Quis, inquit Angelus, iste erit, qui liberabit civitatem tuam? Et Christus: Surget tandem Rex antiqua de gente & stirpe Francigena, insigni in Deum pietate, & suscipietatur a Regibus Christianis & fidei orthodoxæ profeßis, & erit dilectus eis, & terra ac mari crescet potentia ejus. Hic, rebus Ecclesiæ quasi ad internecionem redactis, subveniet: & Pontifici Romano junctus, purgatis Christianorum erroribus, & Ecclesia ad statum bonis optatum restituta, copias transmittet; quas sequetur multitudo ultro militantium; & magna eorum turma, qui pro meo nomine eo prælio cadent, effusi cruoris præmia suscipiet, & trophæis gloriosis cælum ascendet. Ipse vero instructa classe fretus transfretabit, & perditas restituet ecclesias, & liberabit Ierusalem. Et his dictis ab oculis Angeli Christus, candidißima nube circumfusus, abiit.

[32] Hac Christi visione confirmatus Angelus, & consolatione repletus, Ierusalem versus iter arripuit: ubi propter magnam diuturnæ inediæ abstinentiam vix cognitus, Priorem petiit. Quem ubi vidit, religioso more in terram provolutus, humiliter salutavit. Prior cognito Angelo, omni coacto Fratrum cœtu, gestiens ingentes Deo gratias egit, ipsumque complexus suavißime recepit. Audiens Angeli adventum Ioannes Patriarcha ejus Frater, venit ad monasterium S. Annæ, plurima lætitiæ signa ostendens. Angelus vero Ioanni ipsi Patriarchæ fratri, & simul Priori ac Fratribus, eum ut Hierosolymis remaneret orantibus, Christi jussa exposuit, ejusque apparitionem & revelationem narravit. Deinde prædicare cœpit, & sæpius universo totius civitatis populo congregato, sexaginta fere millium hominum numerum excedenti, Christi revelationes tanto servore tantoque spiritus ardore manifestavit; ut non modo Christianorum plurimi, alii quidem abstersis prioris vitæ maculis ad vitæ integritatem em>sese contulerint, alii vero Religioni & regularibus claustris perpetuo sese addixerint; sed etiam ex Agarenis multi, & ex Iudæis non pauci, Mahumetica spurcitia & Iudaica perfidia relictis, ad Christi fidem conversi, sacramentum regenerationis susceperint. Quibus peractis, multis aliis in oppidis & urbibus Christi jussa executus, incredibilem laboborem subiit, & vitæ non pepercit.

Ex Gonono.

[26] b>In fine vero quinque annorum a apparuit ei Jesus Christus, [Christus S. Angelo apparens] cum magna Sanctorum multitudine & Angelorum, qui dixit ei: Angele, non est tempus hic amplius morandi, sed volo quod tu ad gloriam Patris mei venias cum Angelis & Sanctis: nec illam mereri vales, nisi mediante martyrii corona: quia usque ad mortem mei amore te oportet pati in insula Siciliæ, [mittit eum ad prædicandum,] in quadam terra quæ Licatta dicitur, Agrigentinensis diœcesis, Ad quam insulam ibis cum Reliquiis Præcursoris mei Joannis Baptistæ; videlicet cum Tibia & b Brachio suo, nec non Capite c Hieremiæ Prophetæ, & Brachio d S. Catharinæ, & Tibia e S. Georgii, & imagine Matris meæ, quam depinxit S. Lucas f ad petitionem S. Theclæ, Apostoli Pauli discipulæ: quam servus meus g Athanasius, Patriarcha Alexandrinus, tibi dabit.

[27] [Reliquias transferre mandat,] Cum vero fueris ibi, videlicet in dicta terra nomine Licatta, prædicabis abominationes illas, quas committit Berengarius cum sua sorore carnali jam duodecim annis elapsis: cum qua genuit filios tres; & eos moneas secrete septies & clam: & si seipsos noluerint emendare, palam & manifeste eorum peccata redargue. Quamobrem certus existas, quod illius redargutionis indignabitur, & cum ira magna & superbia te interficiet, & solum soror ejus cum qua peccavit, peccatorum pœnitens, ad gloriam convertetur. Et in hac forma prædicando & reprehendendo mala acta & incestum sceleratissimum, more Joannis Baptistæ mortem recipies & patibulum martyrii, [martyrium prædicit,] & ad vitam cælestem adscendes tribus coronis h coronatus, scilicet corona virginitatis, secunda obedientiæ & humilitatis, tertia martyrii propter veritatis assertionem & pravitatis redargutionem.

[28] Sanctus vero Angelus, Christum visibiliter videns, [& oranti pro Ierusalem] in terra prostratus, eum adoravit qua potuit mente purissima, dicens, se totis viribus velle observare ejus mandata, & mortem pro ipso subire. Deinde ipsum sic rogavit: Te deprecor, Domine Jesu Christe, ut hanc tuam civitatem Jerusalem, tibi placeat habere recommissam, in qua sacratissimum tuum sanguinem fudisti, pro redemptione & salute humani generis.

[29] Cui Christus respondit: Angele mi, certus existas quod civitas Jerusalem & tota Judæa & Samaria & Galilæa & tota Terra promissionis & Armenia & Ægyptus & Cappadocia tota & Phrygia, hinc ad i modicum tempus dabitur in manibus Ismaelitarum seu span class="klein">[ejus & totius Terra-Sancta desolationem,] Agarenorum. Ab alia parte, quasi tota Græcia usque ad regnum Albaniæ & Sclavoniæ & k Russiæ & Hungariæ erunt in manibus l Juxorum; & magnas guerras & reprehensiones habebit tota Italia ab iis infidelibus propter magna crimina.

[30] Istud erit quando Ecclesia erit sæpissime divisa & unusquisque alteri adversabitur, & quando duo m vel tres summi Pontifices effici voluerint, [propter schismata & peccata:] & quando Ecclesia erit a multis tyrannis expoliata, & quando Ecclesia plena erit multarum Religionum hypocritarum, populos defraudantium sub colore sanctitatis: qui paucam caritatem erga proximum habebunt, & loco ejus superbiam, avaritiam, invidiam, luxuriam & sodomiam communiter habebunt. Et propter talia peccata permittam Italiam, & quasi omnes Christianos per manus inimicorum meorum castigari. Tu igitur prædica, & nuntia populo Christiano quod venturum est propter eorum scelera.

[31] Cui Angelus dixit: O Deus meus, quis ergo liberabit tuam sanctam civitatem de manibus infidelium? Et Dominus respondit: Unus sanctus & potens Rex n de domo Franciæ. & iste amabitur ab omnibus Regibus Christianorum, [ac tandem Regem venturum, qui Terram sanctam recuperet.] & ab omnibus fidei orthodoxæ professis: & habebit Passagium cum meo Vicario & cum multis Christianis, quorum multi meo amore mortem patientur, & gloriam æternam o* sibi vendicabunt.

[32] [Reversus ab eremo sanctus] Illico S. Angelus cum magna consolatione iter arripuit versus Jerusalem: & propter maximam pœnitentiam incognitus fuit: & cum Priorem suum vidit, se in terram projecit, p* dicens culpam suam. Hoc audiens Fr. Joannes Patriarcha ejus frater, venit ad monasterium S. Annæ, & eum visitavit. Sanctus vero Angelus dixit Priori & omnibus Fratribus & Fr. Joanni Patriarchæ, [prædicat Hierosolymis.] sicut Jesus Christus ei apparuerat: eique narravit omnia visa & audita. Fecit ergo fieri edictum q populo Hierosolymitano, quod prædicare volebat. Propter quod fuit totus populus congregatus; & B. Angelus prȩdicavit die Dominica proxima r septuagesimæ, qua excellentior nec prius nec postea audita fuit prædicatio: propter quod octoginta a href="#PE021688">s Judæi baptismum susceperunt, & veri Christiani effecti sunt.

ANNOTATA.

a Adeoque circa finem anni 1218.

β Nescio quæ sint hæ Ecclesiæ Orientis, aut quid hac adjunctione sibi voluerit Interpolator: nihil hic amplius narratur post aditam Hierosolymam, quam quomodo S. Angelus, visitata in transitu Alexandria, appulerit Messanam.

b [Reliquia S. Io, Bapt. Alexandria,] In vita S. Athanasii, ad 2 Maji cap. 29 ex Rufini lib. 12 cap. 28, docui, qua ratione aliquæ S. Ioannis Baptistæ Reliquiæ ad illius potestatem pervenerint, quas ille susceptas, paucis arbitris sub cavato sacrarii pariete inclusas, prophetico spiritu generationi posteræ conservavit: quibus Rufini tempore, dejectis & prostratis idololatriæ reliquiis, in ædibus quondam profanis aurea tecta consurgerent. Sed ut has Angelus credatur inde transtulisse secum, certius nobis constare deberet de modo, quo eas Alexandriæ acceperit, vel saltem accipere potuerit; quod & de ceteris dictum intellige.

c [Ieremiæ Prophetæ,] De cineribus Jeremiæ Prophetæ, ab Alexandro Magno conditore in hanc urbem translatis & illustri monumento em>ornatis, vide dicta 1 Maji num. 4.

d [& S Catharinæ.] Fuit sanctißimæ Martyris Catharinæ corpus medio ævo revelatum; exindeque tam in Orientali quam Occidentali Ecclesia magis cœpit nomen ejusdem celebere haberi.

e De plurimis ubiq; S. Georgii Reliquiis vide quæ diximus 23 Aprilis ante ejus Acta § 4 & 6.

f [Imago picta a S. Luca.] Vtinam hæc quam fidenter asseruntur tam certo essent a Christo sic revelata! magnum utique præsidium adferrent confirmandæ vulgari fidelium credulitati de istiusmodi imaginibus. Lezana ad an. 1220 num. 3 Constat, inquit, eam imaginem in Metropolitana Panormi ecclesia adhuc servari, prout in speciali discursu, de hac re in eadem civitate sub an. 1597 edito, testatur Canonicus Joannes Bapt. de la Rossa.

g Iam supra ostendimus ante annum 1250 nullum extitisse Alexandriæ Patriarcham, nomine Athanasium: & hunc, Ægyptium natione, hæresi Jacobitam fuisse.

δ Prudenter Interpolator Siculus hæc apposuit, sciens jam pridem sub Saracenorum dominatu Alexandriam fuisse: sed eadem ratione scire potuisset, quam inepte relinquatur em>eidem urbi Patriarcha Siculus idemque Catholicus.

h

[Tres aureolæ S. Angeli.] Solet propterea S. Angelus depingi cum palma & triplici corona.

Merito id quidem; sed an antiquæ picturæ suppetunt quibus id probetur? Non existimo: alioqui tres illas coronas puto fuisse reperiendas in imagine, quæ ligneo incisatypo præponitur editioni Panormitanæ. Præterea trium corollarū seu Laureolarum distinctio, quam est apud scholasticos Latinis nota, tam ignota est Græcis; quin nec apud Patres Latinos nomen earum invenies; non tamen ideo rem improbabis, utpote solidum habens in sacris Litteris fundamentum.

i Satisne videtur hic Auctor præterita distinguere a futuris? Numquid Jerusalem, Samaria & totum regnum Hierosolymitanum cum tota Ægypto, præter nuperrime captam a Crucigeris Damiatam, pridem reciderant in potestatem Saracenorum? Sane quanto magis hanc Vitam considero, tanto magis compellor credere, quod Scriptor supponat tempore S. Angeli Christianis adhuc omnia integra fuisse in Oriente omniaque pacata, esto Saracenis permixti viverent.

k Russia longius adhuc aberat a periculo, ideo probo magis ut legatur Rassia, Hungariæ proxima. Ceterum em>satis apparet, Auctorem non nisi ea prophetare quæ jam facta erant cum scribebat.

l Vix dubito quin librarii errore, Juxi pro Turcis hic obrepserint, neque id auctori imputari debeat: [Turci quando dicti Othomanni,] sed quod iidem ab Interpolatore Siculo vocentur Othomanni, ætatem illius nobis indicat, tum scilicet scribentis cum iidem Turci Græcia tota subacta celebriores esse cœperunt, atque denominari ab Imperii sui conditore Otman sive Atman: hic vero circa annum 1300 cœpit in Mysia Regni sui sedem figere, intentus dominationi ex Asia in Europam transferendæ: quod ipsi quidem non succeßit: succeßit autem suo nepoti Amurathi, qui Mysiam, [& a quo] Bessos Triballos, ac denique Adrianopolim subegit. Posteri varia fortuna usi, potentiam tamen suam paulatim promoverunt: quam denique ad summum extulit Mahumetes II, capta anno 1453 Constantinopoli. Vt hinc conjectura haud inverosimili dici possit, circa hoc tempus aut primum compositam, aut saltem prophetiis hisce auctam fuisse Vitam, quam habemus præ manibus.

m em>Accidit hoc post Concilium Pisanum celebratum anno 1409, [Tres simul Papæ Romani.] quando exauctoratis Gregorio XII & Clemente VII, creatus Alexander V schisma Ecclesiæ non extinxit sed auxit: vix demum abolitum in Constantiensi Concilio per electionem Martini V, & ultroneam ceßionem Joannis XXIII anno 1417. Rursum tamen præsumptio Basileensis Concilii novum schisma excitavit contra Eugenium IV, Martini successorem, anno 1439 assumpto Felice V; qui denique male sibi delatum Pontificatum humiliter deposuit anno 1449.

n [Prophetiæ de Rege liberaturo Ierusalem] Gononus in margine notavit; Is est S. Ludovicus. Magnam sane sanctus hic Rex de se spem fecit, ea quam ad Terræ sanctæ liberationem suscepit expeditione anno 1248; usque ad annum 1254, incredili cum generositate & patientia, sustinens belli sacri ac regni pondus; neque deinde umquam ex animo deponens, quoad vixit, consilium illuc redeundi; donec tandem inter ipsa secundæ expeditionis primordia peste contactus expiravit an. 1270. Non obtigit quidem ei felicitas ista, ut Ierusalem ac Dominicum sepulcrum reciperet ab infidelibus, res tamen Christianas in Palæstina vehementer erexit confirmavitq;: atq; ex hinc cœpit a fabricatoribus propheticarum prædictionum prædici em>Rex aliquis, civitatem sanctam liberaturus. Hujus generis exempla tria suppeditat libellus Ioannis Bonatii de Prophetis sui temporis, insertus Historiæ Suevorum anno 1660 Neapoli impressæ, ubi de futuro Imperii statu consulenti Henrico VI, Frederici Ænobarbi filio, primum Joannes quidam Aquitanus, mortuus an. 1239, promittit Regis a Deo eligendi posteris, quod Evincent Gallos & Grȩcos, confundent Soldanorum potentiam, convertentur rursus in Aquilonem, & ligabunt prorsus Arcturum, nationes omnes incognitæ sceptris eorum subdentur, liberabunt in fine Sion. Secundus Joannes Kala pollicetur post divisiones & schismata unum Rectorem, cujus semen evincet primo Britannos, [variæ a variis conficta.] de Francis deinde triumphabit, Græcorum confringet jugum, Soldanos inde confundet, penetrabit ad interiora Indorum, revertetur rursus ad Boreā, & domitabit Ursæ furorem, revertetur in Orientem, & dissolvet vincula Sion. Vltimus Abbas Joachimus Dei nomine sic loquitur de eodem Rege: Dilexi eum quoniam dilexit me … propterea semen ejus benedicetur & dominabitur omni carni, humiliabit Anglos & Francos, & Græcorum juga confringet: servient ei nationes incognitæ, subjugabit gelu Bootis; revertetur in Orientē & liberabit sepulcrum meum. Quæ omnia non dubito esse conficta, & hominibus a prophetici spiritus opinione famosis attributa, postquam depulsis a Neapolitani Regni posseßione Francis, ibidem Hspani prævaluerunt. Sic auctor epistolarum propheticarum sub larva S. Francisci de Paula sese occultans, ut in Supplemento ad hujus Vitam num. 77 die 2 Aprilis dixi, Cosmo Hetruriæ Duci, sub annum 1537, ausus fuit polliceri; Si Dei viventis signum suscipiat, futurum in cælo terrisque beatum, atque ante mortem Regem coronandum, & quidem regni multo quam sperare posset amplioris: utique in Oriente debellatis Turcis, quos spectabat Cruciata, eo quo istæc fingebantur tempore, designata. Velim ego in hoc saltem veraces inveniantur omnes isti pseudo-prophetæ, ut unus aliquis (Hispanus an Francus, Italus an Germanus, Anglus an Danus, nil interest) Turcorum potentiam conterat, & natalem Salvatoris nostri terram eorum eximat servituti. Interim vehementer metuo, ne sicut Romana Monarchia divinitus præparata fuit suscipiendo Christi Euangelio & regno ejus spirituali: sic Monarchia Turcica venturo Antichristo præparetur, usque ad ejus adventum duratura. Vnusquisque in suo sensu votoque abundet. Si speravit Auctor Vitæ S. Angeli approbationem certam apud eruditos in Francia viros, quia tam gloriosam de suo aliquo Rege prædictionem suis inseruit commentis, frustra id speravit, tot alia suæ fictionis coarguendæ argumenta suppeditans.

o* em>Nempe qui recta intentione, pro Dei amore, ad bellum illud sanctum vadunt & in eo occumbunt, [In sacro bello occumbentes quomodo dici possint Martyres.] quadam ratione quasi Christi Martyres glorioso triumpho cælum consequuntur. Et ea olim temporibus Godefridi Bullonii communis erat militantium contra Saracenos persuasio, prout testatur variis locis Willelmus Tyrius in Historia Orientali, & quidem lib. 3 cap. 9 post relatum casum cujusdam strenui Nobilis, in oppugnatione Vrbis Nicænæ lapidum molibus secus murum contriti; Flevit, inquit, super eum populus, ejus plurimum commendans animositatem, & mortem ejus in conspectu Domini reputans pretiosam, per quam ejus animam electis spiritibus non dubitabant sociandam: omnium enim, ut prædiximus, una mens erat & eadem sententia, eos qui sic acie procumbebant, vitam mereri perpetuam; & in parte sortis Sanctorum, prædestinato collocari in lumine. Et hæc confirmantur ex doctrina S. Thomæ 2, 2, quæst. 124 art. 5 ad 3 ubi satis indicat, eos qui pro defensione Reipublicæ moriuntur, posse consequi meritum martyrii, si illam defensionem & mortem suam in Deum referant. In quem locum sic commentatur Franciscus Sylvius: Adverte, illos qui pro defensione Reipublicæ in bello justo occiduntur, posse esse Martyres, si illam defendant propter Deum, amore Justitiæ ac Legis divinæ; non vero si stipendii militaris aut prædarum intuitu; aut alia aliqua intentione, vel prava, vel bonum dumtaxat humanum spectante. Potiori igitur ratione illi, qui pro Ecclesiæ defensione, Christi causa suscepta, mortem em>patiuntur, velut Martyres censendi sunt, seu, ut S. Thomas loquitur, meritum Martyrii consequuntur; si vulnera, & mortem, Dei amore sustineant. Confirmantur prædicta ex notabili Historia, quam refert Thomas Cantipratensis, in vita S. Christinæ Virginis, & ex eo Laurentius Surius ad diem 23 Iunii capite 20, & Cardinalis Baronius in Annalibus Ecclesiasticis ad annum Christi 1187, ubi ista: Quo autem die a Saladino Ægypti Sultano capta fuit Hierusalem, cum Sepulchro & Cruce Christi, illa in castro Loenensi tum constituta, spiritu cognovit rem gestam. Cumque multum exultaret, ab iis qui aderant rogata ut ejus lætitiæ causam exponeret, Respondit (ex revelatione a Christo sibi facta) eam esse, quod sit data occasio, qua magna possit hominum copia salva fieri; em>videlicet quando Hierosolymæ & Terræ sanctæ recuperandæ causa, animæ semper victurȩ, ejusq; sanguine redemptæ, ab iniquitate ad justitiæ studium convertentur, fundentq; homines sanguinem suum, & quamdam morti Salvatoris vicem cum multa devotione rependent. Vbi notandum, eos qui recuperandæ Terræ Sanctæ causa sanguinem fundunt, quamdam morti Salvatoris vicem rependere, (sicut jam dictum) meritum martyrii consecuturos: atque hac ratione magnam salutis oblatam occationem.

p*

Mos ille ab antiquo est in hoc Ordine, quod exituri extra Conventum, & deforis redeuntes Superiorem adeant, & ab eo benedictionem petant, prout faciendum decernunt Constitutiones Ordinis his verbis: Exeuntes Fratres petant benedictionem, & reversi præsentent se Priori, iterum benedictionem habituri.

[Veniæ Græcorum quales?] Hoc quidem erat Græcis Latinisq; commune: sed hi solent genibus flexis in terrā projici, seu provolvi: Græci vero (quorum morem hic convenisset exprimi) satis habent profunda corporis totius inclinatione nobr>Μετάνοιαν βάλλειν. Petrus Venerab. in Statutis Cluniac. cap. 4 Græcam Latinamque vocem, non morem conjungens, Metanœæ, inquit (genuflexiones ante a se nominatas intelligens), quæ quotidiano usu in Capitulo fiunt, & vulgo Veniæ nominantur: de modo autem Græcorum Ioannes Meursius in Glossario Græcobarbaro, Μετανοίας μεγάλας καὶ μικρὰς distinguens; Magnæ, inquit, erant, cum quis toto corpore, sine genuum tamen inflexione, ad terram fere usque se inclinaret; parvæ cum tantum cervicem & caput aliquo usque.

q Numquid hæc scribens scivisse videtur, quod eo tempore, quo id præsumpsisset facere S. Angelus, Saraceni tenebant Ierusalem; & ab obsidentibus Damiatam Cruciferis metuentes sibi, usque adeo suspectos habebant Christianos, ut totam civitem mœnibus turribusque nudarent?

r Anno 1219 celebratum est Pascha 7 Aprilis, atque adeo in 3 Februarii cadebat Dominica Septuagesimæ: quam Græcus homo potius vocasset Dominicam τοῦ Ἀζώτου id est filii prodigi, ab eo quod tunc recitatur Euangelio, vel Dominicam ante hebdomadem τῆς Αποκρέω id est Carnisprivii.

s Quisquis Mahometanorum instituta novit, etiam hoc scit, capitale apud eos haberi, si Iudæus ad em>Christianismum vel Christianus transeat ad Iudaismum, eoque casu aut moriendum ei, qui fidem mutavit, aut ad Mahometem transeundum. Quomodo autem nunc credere poterimus sub eorum oculis baptizatos 80 Iudæos? Interpolator Siculus, ausus etiam Agarenos multos addere, qui Mahometica spurcitie relicta sacramentum regenerationis susceperint, longius extra lineam verosimilitudinis abiit, non animadvertens, crimen certa morte luendum semper ea in gente fuisse, non solum siquis a Mahomete deficeret, sed etiam siquis contra ejus legem verbum aliquod auderet proferre.

CAPUT QUINTUM.
Iter S. Angeli Alexandriam, Romam, Panormum, Agrigentum,

Ex Bellorosio.

[33] Post hæc autem, assumptis Fratre Iosepho, ex oppido quod Emaus nuncupatur, Fratre Petro ex Bethleem, & me Fratre Enoch, Alexandriam versus iter facere cœpit. Quo ubi pervenimus, illius Civitatis Patriarcha Athanasius, vir sanctitate & fama nemini postferendus, quod jam sanctißimi viri Angeli virtutem & sanctimoniam percepisset, incredibili caritate nos suscepit. Cui Angelus, post ardentißimam ad populum habitam concionem, Christi visionem & mandata exposuit. At ille de Reliquiis resignandis, nihil penitus accepisse respondit: ultro tamen sese vir sanctus obtulit, divinis se monitis obsequentem præstiturum. Nocte vero sequenti manifestißima visione & certißimo oraculo habito, Reliquias Angelo credidit, eique ad Fredericum de Claramonte litteras dedit, atque quo Christi præcepta exequeretur omni eum humanitatis officio affectum dimisit.

[34] Alexandria relicta Kalend. Aprilis, Ianuensi navigio freti inde Siciliam versus solvimus, & prospera usi navigatione quindecim dierum spatio ad portum Siciliæ propinquum pervenimus. Forte autem ibi triremes quatuor infidelium latebant; quæ Ianuensium navem de improviso aggressæ, capiunt, eamque sexaginta vel circiter Saraceni ascendunt, & Christianos fere omnes compedibus ferreis devinciunt. Quibus Angelus dixit: Nolite Dei servos & amicos Christi offendere. Illi vero ira perciti in Angelum ruunt; quem dum ligare volunt, ille junctis manibus hac voce orare cœpit: Libera nos Deus de manibus inimicorum nostrorum, & da gloriam nomini tuo, ut gloriemur in laude tua, & liberentur dilecti tui. Et his dictis subito ignis de cælo descendere visus est, quo sexaginta qui navem ascenderant Saraceni exusti, quasi in favillas em>& cineres convertuntur. Alii vero, qui trecenti in triremibus erant, omnes oculis capti, voce humili misericordiam petebant. Tunc Angelus ad triremes primus pertransiit, & Christianis ut sequerentur animatis, hoc sermone usus est: Quicumque vestrum, o viri Ismaëlitæ, corde sincero credet in Iesum Christum filium Dei, dicto citius spiritus & corporis lucem suscipiet, & denique æternæ vita gaudia consequetur. Qua Angeli oratione omnes sacri Fontis lavacrum susceperunt, & lucem obtinuerunt. Inde vero solventes in Siciliam pervenimus.

[35] Primum itaque Messanam profecti, Cœnobium Carmelitanæ profeßionis adivimus, Priorique ex more obedientia præstita, & Cœnobitis salute dicta, hospitia charitatis accepimus, atque ipsa in Vrbe solennia sacra peregimus, tota Civitate gestiente spectaculo eorum qui nuper Sacramentum fidei receperunt. Mulier tunc nobilitate insignis, nomine Constantia, filium mutum, ut eum sanum faceret, ante viri Dei sancti pedes constituit; a quo, Deo oratione facta, linguæ beneficium infans recuperavit. Tribus postmodum religiosis sermonibus habitis, ab oculis multorum tenebras effugavit.

[36] Post hæc, Messana relicta ad portum Vrbis veteris pervenimus. Erat autem ibi Honorius III Romanorum Pontifex, & Fredericus de Claramonte. Angelus Christi Vicarium prius ex more salutat, & summa eum prosequitur reverentia: a quo benignißime suscipitur, ac de multis primum Terræ-sanctæ mirabilibus em>devotißime interrogatur; & post mutui & prolixi sermonis colloquium, libero & facili aditu sponte dato, quo sæpe redeat requiritur. Demum benigne Pontifice relicto, Fredericum de Claramonte convenit, & eum Patriarchæ Athanasii fratris nomine valere jubet: qui quanta humanitate & quibus officiis nos cumulaverit, longum esset referre. Multis denique cum eo colloquiis habitis, opportunitate data, ipsis Pontifici & Frederico Sanctorum Reliquias resignavit, scilicet Brachium & Tibiam Ioannis Baptistæ, Caput Hieremiæ Prophetæ, Brachium S. Catharinæ, Tibiam S. Georgii, & Imaginem B. Virginis. Eas honore incomparabili & incredibili devotione suscepit Honorius; & Angelum mirifice complexus, omnibus eum officiis humanitatis prosequitur, & ut ibi remaneret omni studio hortatur. Ille vero candidus & humilis, ingentes Pontifici gratias egit, & se ad Christi mandata vocari affirmat; cui suæ profeßionis Cœnobitas Carmeli montis commendat. Verum Pontisex ubi eum quinquies publice prædicantem audivit, in eum mira devotione accensus, & sanctitate ac doctrina ejus incredibiliter permotus, modis omnibus ipsum detinere nititur; & mœstus tandem abeundi solicitum & invitus dimittit. Fredericus B. Virginis Imaginem a Pontifice impetrat, & Angelo Panormum perferendam commendat.

[37] Relictis Honorio & Frederico, Romam venimus; ubi loca Sanctorum omnia devote lustrantes, mane primo, maxima tum Cleri em>tum populi multitudine coacta, in Basilica S. Ioannis Lateranensis sanctus Dei Angelus magno spiritus fervore prædicare cœpit. Aderant ibi sancti Dei viri Franciscus & Dominicus; quos cum nusquam antea vidisset, supernæ claritatis splendore mens illustrata cognovit; & novas, sed solidißimas Ecclesiæ columnas adesse prædixit. Sermone tandem finito S. Dominicus, spiritu elevatus, dixit S. Francisco: Hic est Angelus Hierosolymitanus, Christi & fidei Catholicæ defensor & declamator ardentißimus, qui doctrina & sanctitate vitæ incredibiliter Christianæ fidei profuit. Cui S. Franciscus respondit: Hic ille est civis cælestis, qui in Sicilia martyrio coronabitur. Et ambo simul animo hilari, ad S. Angelum veniunt, & eum incredibili humilitate salutant, ac mutuo pacis osculo prosequuntur. Tunc Angelus: Salvete, inquit, maximi Christianæ militiæ Ductores, Dominice impugnator hæresum strenuißime, & Francisce Christi præcipue imitator, qui virtute himilitatis vera portabis stigmata Christi. Dominicus vero: Tu, inquit, Angele, gaude & lætare; tibi enim Christi privilegio datum est, mortiferam hæreticorum rabiem compescere, Christianum nomen defendere, & Ecclesiam augere & illustrare. Et Franciscus subdit: Tibi Angele, veritatis defensor, merito gestiendum est; brevi namque in Sicilia martyrio vitæ militiam terminabis, & triplici laurea coronatus divinæ fruitionis & sempiterni gaudii præmia suscipies. Ad hæc Angelus: Vobis, sanctißimi viri, vobis magis gaudendum, quibus Christianam em>Rempublicam felicibus cœptis, meritis, & doctrinis amplificare concessum est. His & aliis ultro citroque inenarrabili caritatis ardore dictis, seorsum cedentes, de multis & magnis Scripturarum & fidei mysteriis, humiliter inter se aliquamdiu locuti sunt. Quibus ita agentibus, felicem qui aderant diem, & rarum ac singulare spectaculum dixerunt, quo simul tria mundi lumina in unum convenerint. Inde vero simul procedentes, cum prope ad S. Sabinam pervenissent, homo genere nobilis leprosus offert se obvium eis, dicens: Orate, sanctißimi Viri, ut Deus fœdo hoc morbo, vestra interceßione, me liberet. Quem illi in pacem abire jubent; & subito sanus effectus dat gloriam & honorem omnipotenti Deo. Angelus autem, cum Dominico & Francisco, diem illam & noctem divinis sermonibus & oratione transegit.

[38] Benigna tandem a sanctißimo Pontifice Honorio Tertio venia impetrata, & sanctis Dominico & Francisco in Christo valere jußis, ab Vrbe profectus cum sociis, per superiorem Italiam iter longum faciens, ubicumque moram trahere oportuit, euangelizando & verbo & opere in fide construendo, multa & admiratione dignißima fecit miracula: & aliqua, tum in Apulia tum in Campania, suæ proseßionis Cœnobitis loca suscepit; ac tandem in Siciliam pervenit ubi prima Panormus ei hospitium dedit in monasterio S. Mariæ, cognomento de Grotta, Ordinis S. Basilii: ubi Athanasius monasticam duxit vitam, antequam in Alexandrinum Patriarcham assumptus foret, quoniam nondum ibi domus Carmeliticæ profeßionis em>esset. Hic spiritus fervore incomparabili, diebus quadraginta, quotidianis sermonibus vacat Angelus, & incomparabilia conversionis opera & fructus incredibiles protulit. Nam & Iudæorum septem supra ducentos conversi sunt, & de Ismaëlitis plurimi, Christiani vero fere omnes ad pœnitentiam redacti; infirmi quoque non pauci diversis ægritudinibus vexati ad sanitatem restituti: quibus peractis, eisdem assumptis sociis majorem Insulæ partem ubi Sanctus sua prædicatione opus esse, Christo inspirante, cognoscebat, verbum Dei seminando peragrat; plurimisque interim Carmelitanæ professionis habitum concedit, & loca aliqua Carmelo addit; ac denique Agrigentum, ut illius Vrbis Antistitem reverenter salutaret, proficiscitur.

[39] Porro transeunti per balnea Cephalitana, in ipso thermarum loco inventi sunt septem viri leprosi, videlicet Ioannes Drepanensis, Pinus Thermensis, Franciscus Pactensis, Andreas Nothensis, Lazarus Randacensis, Antonius Calathamixensis, Manfredus Suteranus; quibuscum aliquamdiu balneorum custos contenderat, prohibens ne balneum intrarent, ipsum leprosorum non esse attestans. Tum ille eorum controversiam audiens, dixit: Pacem habete, precor, viri Christiani, & audite obsecro: creditisne balnei virtute sanitatem vobis restitui posse? At illi: Credimus, inquiunt. Tunc Angelus: Error certe vester est, viri Christiani; alia enim via sanitas vobis quærenda est: pœnitere vos peccatorum oportet, contritione prævia confeßio vestra est medicina, qua sine balnei ingressu jam liberati em>eritis. His auditis sancti viri monitis parent, & Pœnitentiæ sacramentum perficiunt. Quos Angelus proximi fontis aqua propriis manibus lavat, & oratione præhabita, per virtutem Iesu Christi, lepram abire jubet; subitoque eorum carnes mundißimæ visæ sunt, ac si nunquam lepræ contagio laborassent. Sanatis vero Angelus dixit: Cavete, ne peccando in aliam graviorem agritudinem incidatis; scelus enim infirmitatis causa est, & peccatum in Deum & proximum. Fecit autem vir Dei sanctus hoc miraculum palam: quod manifestum fuit viris centum & triginta præsentibus, præcipue vero Gotfrido Panormitano Archiepiscopo, qui doloribus pressus in balneis morabatur. Et Deum magnificans in sancto viro Angelo, subito & ipse sanus fuit.

[40] [Agrigenti multos infirmos curat.] Discessurum Angelum Antistes Panormitanus multis precibus detinere nititur; quem ubi confirmato animo abiturum vidit, Agrigentum usque comes sequitur; ubi quinquaginta dierum spatio quotidianis prædicationibus Angelus ipse operam dedit, & populum ad pœnitentiam & devotionem usque adeo convertit, ut fere tota civitas opera pietatis & religionis complexa, uberrimas salutis fruges proferret, summo Dei & Catholicæ fidei cultu, justitia, observantia, & pace fidelibus restitutis. Illuc Paralytici, dæmonibus vexati, cæci, surdi, leprosi, aliisque infirmitatibus variis oppreßi, a diversis insulæ partibus confluentes, meritis S. Angeli recuperatæ sanitatis beneficium receperunt,

Ex Gonono.

[33] span class="klein">[Transita Alexandria & Reliquiis acceptis,] Postea vero ipse Angelus & Fr. Joseph de a Emaus & Fr. Petrus b de Bethleem, & ego Fr. Enoch c recessimus ab Jerusalem, causa eundi in d Alexandriam. Ut autem ad hanc pervenimus, recepti sumus a S. Athanasio Patriarcha Alexandrino, qui jam famam S. Angeli perceperat, maximo cum honore & devota caritate. Cui S. Angelus explicavit, quomodo Jesum Christum Dominum nostrum viderat, & quod ei præceperat ut asportare deberet brachium & tibiam S. Joannis Baptistæ in Italiam, cum aliquibus aliis Reliquiis: de quo Patriarcha nullum signum adhuc habuerat e.

[34] Postea recessimus die primo f Aprilis, & cum proximo vento in Siciliam ivimus super quamdam g Januensium navim quæ tunc erat Alexandriæ, [appulsus in Siciliam Sanctus,] & Januam volebat repatriare. Die vero decima nona ejusdem mensis prope Siciliam applicuimus, in qua die quatuor Saracenorum galææ navem nostram aggressæ sunt, [invadentes navim Saracenos] & eam cœperunt & ascenderunt circiter septuaginta Saraceni, & quasi omnes Christianos ferripedarunt. Quibus S. Angelus ait: A, a! nolite offendere amicos Christi & ejus servitores. His auditis, subito quidam illorum Saracenorum maximo impetu eum fortiter percussit, magna ira motus, & dictum S. Angelum in terram posuit ut eum ferripedaret. Tunc S. Angelus manibus junctis Deum oravit hac oratione. Libera nos, Deus, de manu inimicorum nostrorum, & da gloriam nomini tuo, ut gloriemur in laude tua, & liberentur dilecti tui. Et subito iis dictis venit ignis de cælo & combussit omnes illos septuaginta Saracenos, [igne cælesti & cæcitate plectit,] & omnes alii existentes in galæis facti sunt cæci, qui numero erant fere trecenti, qui submissa voce clamabant misericordiam. Et S. Angelus, una nobiscum & cum omnibus Christianis, dictas galæas intravit, & dixit infidelibus: Quis vestrum credit fidem Christianam? Dico vobis quicumque fideliter credet fidem Jesu Christi, lucem recuperabit spiritualem & corporalem, & postea vitam æternam recipiet. Ex quibus ducenti fuerunt baptizati & lucem receperunt, ivimusque omnes in Siciliam ad laudem & gloriam æterni Patris, qui talem gratiam contulit servo suo Angelo, qui ad fidem Christianam illos Saracenos convertit.

[35] [Messanæ loquelam muto reddit.] Et applicuimus in terra h Messinæ, ubi fuit magnum festum celebratum, ex lætitia novellorum Christianorum. Erat ibidem quædam Domina, nomine Constantia, habens filium mutum: quem portavit coram S. Angelo, ut eum sanum faceret. Angelus vero Deo omnipotenti orationem fecit: qua facta illico puer sanitatem recuperavit.

[36] [Honorio 3 Reliquias tradit,] Post hæc navim intravimus & ad Portum Romanum i Urbis-veteris venimus. Ibi erat k Honorius III Romanorum Pontifex, & D. Federicus de Claro-monte, l cui S. Angelus Reliquias consignavit S. Joannis Baptistæ: quas cum maximo gaudio spirituali recepit. Et cum famam S. Angeli audissent, valde contenti Christo Jesu gratias egerunt.

[37] Post hæc inde recessimus ivimusque Romam, & S. Angelus una nobiscum. Qui omnia Sanctorum loca m* visitavit: ubi invenit SS. Dominicum & Franciscum, [Romæ in Lateranensi Ecclesia,] qui erant in ecclesia S. Joannis Laterani. Et cum ecclesiam intrassent, S. Franciscus, caritate & amore plenus nec non spiritu prophetiæ, S. Dominico alta voce dixit: O Dominice, ecce Angelus de Jerusalem, totus civis cælestis propter martyrium; [salutatur a SS. Francisco & Dominico:] & seipsum prosternens S. Angelum cœpit osculari. Dixitque S. Angelus S. Francisco, quem numquam viderat: Bene & feliciter adveniat verus humilis & grandi humilitate plenus, qui solus meretur portare sacra stigmata Jesu Christi. Sanctus vero Dominicus admirabatur de eorum sermonibus, qui per horam & amplius steterunt amplexati. [leprosumque osculo sanat,] Post vero seipsis dimissis ad S. Dominicum venerunt, & de rebus spiritualibus & cælestibus loqui cœperunt. Venientes autem de S. Sabina invenerunt unum leprosum qui vocabatur Angelus: quem S. Angelus cum esset osculatus, subito sanus effectus est, data gloria & honore omnipotenti Deo.

[38] Post hæc ii sanctissimi viri per diem & noctem in oratione steterunt, & licentia impetrata a sanctissimo Papa, ex præcepto Jesu Christi recessit n ab urbe, & cum sociis suis in Siciliam applicuit, & venit Panormum, & in monasterio S. Mariæ o* de Grotta, Ordinis S. Basilii hospitatus est, ubi fuit monachus supra memoratus Athanasius Patriarcha Alexandrinus. [Panormi prædicans 200 Iudæos convertit.] Ibi cum fervore intentissimo prædicationi vacavit per quadraginta dies, ex qua maximus fructus subsecutus est: quoniam solum de Judæis conversi sunt ducenti & septem, exceptis aliquibus infirmis diversarum infirmitatum, qui integram receperunt sanitatem.

[39] Post dies vero quadraginta p in ipse cum sociis suis ivit ad civitatem Agrigentinam; & transeundo per balnea Chifalii q illic invenimus leprosos homines, qui volebant seipsos balneare in illo balneo, ut sanari possent. Balnei autem custos nolebat quod balneum intrarent, quoniam non erat balneum leprosorum. Et audiendo hanc controversiam S. Angelus eis dixit, Pacem habeatis. Audite me parumper precor. Creditisne quod ingressus hujus balnei faciat vos sanos? [Cephaledi mundat septem leprosos,] At illi, Credimus. S. Angelus respondit: Non est verum, quoniam nondum purificati estis vera Confessione. Si igitur habita vera contritione peccatorum vestrorum, velitis vestram facere Confessionem, postea intrabitis balnea, & liberabimini: & sic fecerunt. Postea S. Angelus suis propriis manibus illos leprosos lavit cum aqua fontis proximi; & oratione facta, per virtutem Jesu Christi, eos sanavit: & eorum carnes, quæ similes porcorum assatorum carnibus videbantur, ita mundæ effectæ sunt ac si numquam leprosæ fuissent. Post hæc S. Angelus dixit eis: Cavete vos a peccato, ne in aliquam aliam infirmitatem incidatis: quoniam mediantibus sceleribus pro peccatis supervenient infirmitates. Et istud miraculum fuit manifestum pluribus quam centum triginta hominibus, qui præsentialiter aderant, præcipue Reverendo Patri & Domino D. Gothfredo, r Archiepiscopo Panormitano, qui in illis balneis erat, propter eum prementes dolores, qui se S. Angelo commendans sanus fuit a sua inæstimabili infirmitate.

[40] Qui una nobiscum venit Agrigentum, ubi S. Angelus prædicavit per quinquaginta dies, ubi maximum fructum fecit: quia multi infirmi liberati fuerunt ab infirmitatibus suis, [& sanat Archiep. Gothfridum.] videlicet paralytici, dæmoniaci, surdi, cæci, leprosi diversarum Insulæ partium.

ANNOTATA.

a Non obstante quod hic expresse dicatur Fr. Joseph de Emaus, [Fr. Ioseph de Emaus an Episcopus?] utique a patria; volunt tamen Scriptores Carmelitani, ipsum esse juvenem istum Bethleemitam, de quo a duplici morte resuscitato agitur num. 22; atque eumdem Kalendario Mechliniensi inscribi ad 13 Iunii his verbis, Joseph Episcopus Ordinis nostri. In Notis ad Aciem bene ordinatam additur, quod post cædem S. Angeli, aliis in patriam redeuntibus, ipse in Hispaniam transiit, ubi cœnobia statuit; unde in patriam reversus, pro laboribus & meritis per Gregorium IX Papam factus est Episcopus Emausensis: qui paucis in Episcopatu annis exactis, sanctissime obiit circa annum 1238. Factus est Papa Gregorius primum anno 1227, quo ipso scriptam esse ab Enoch Vitam dicit P. Daniel in titulo: &, si paucos solum annos in Episcopatu vixit Joseph, non potest nisi post annum 1230 ordinatus credi. Quomodo igitur potuit Enoch ipsi dedisse cognomen, non a patria, sed ab eo quem postea accepturus erat Episcopatu? Quæro insuper, pro Græcisne an pro Latinis eum Episcopum crearit Gregorius? Nam quamdiu hic Pontifex fuit (fuit autem usque ad annum 1241) Emaus æque atque ipsa Vrbs Hierusalem gemuit sub Saracenis; neque pro isto seculo exempla habemus nudorum titulorum, quales nunc consecrandis quibusdam Episcopis dari solent ab aliqua diœcesi in partibus infidelium constituta. Præterea hominem Græco-Syrum, Latinis Episcopum datum fuisse, non ita temere credi debet absque exemplis. Non etiam pro Syrianis potuit fuisse ordinatus Joseph iste: quia neque Pontifex curabat Syrianos schismaticos, neque em>hi accipere voluissent Episcopum a Pontifice Romano sibi datum.

b [item Fr. Petrus de Bethleem?] Hunc Fr. Petrum de Bethleem videntur Scriptores Carmelitæ distinguere ab eo, qui anno 1213 ibidem eodem nomine Episcopus citatur, testis resuscitationis præfatæ: & hoc omnino recte. Adscribitur autem ad 2 Iunii Kalendario & Aciei prædictis, ubi de eo addit P. Daniel quod post mortem S. Angeli in Palæstinam reversus, ex monasterio suo Bethleem ob vitæ sanctitatem violenter extractus, illius Ecclesiæ sicuti & Ascalonensis ei conjunctæ Episcopus creatus fuit, cui & tribus annis sancte præfuit ac miraculis clarus [obiit] circa annum Christi 1224. Fuisset ergo non Syro-Græcus, sed Latinus Episcopus: nam juxta Catologum Episcoporum, in prætensa Synodo Hierosolymitana nominatorum, Ascalonensis Episcopus Andreas erat, diversus ab eo, qui paulo ante nominabatur num. 2 Petrus Episcopus Ascalonensis, (Bellorosio Hastilonensis) quæ est, vel, quæ & Bethlem. Apud Latinos conjunctus erat Episcopatus uterque, sicut constat ex Notitia ultima apud Carolum a S. Paulo, ubi Patriarcha Hierosolymitanus sub se habere dicitur suffraganeos tres, Ebronensem, Lidensem, Ascalonensem, qui etiam & Bethleemitanus est. Sed pro Latino Episcopatu redit eadem quæ supra difficultas.

c span class="klein">[Lanfrancus socius S. Angeli.] Vbi manet B. Lanfrancus, quem Philippus Metius Straubingensis in Vitis Illustr. virorum Ordinis & ex eo Segerus Pauli in Chronologia S. Simonis scribunt, quo tempore S. Angelus occisus est, interfectum quoque fuisse? Segerus Siculum vocat; Metius ait propter morum probitatem, insignem eruditionem, & maximam erga Catholicam fidem zelum, a S. Angelo in socium peregrinationis assumptum. Talis ac tantus vir, inquit Lezana in Annal. an. 1220 num. 19, nullatenus debebat ab Enocho in sua historia prætermitti. Nihilominus quia iste Lanfrancus Siculus erat, ut Segerus ait, & Enoch forsan suorum Orientalium vel Surianorum gesta texere dumtaxat intendebat, ideo prætermisisse credendum. Allegat Metius Archivium Carmelitarum. An Leocatensium? Hoc profecto scrutandum potius Lezanæ fuisset, aliæque de eodem Landfranco memoriæ Siculorum, si quæ supererant requirendæ; & vel hoc nomine suspectus habendus Enochus, quod eo prætermisso alios nominet.

d [Quale iter Alexandriā Ægypti ex Palastina?] Terrane an mari Alexandriam Ægypti profectus cum suis Angelus est? Terram cum exercitu suo insidebat Corradinus, claßis etiam ejus non contemnenda obsidebat mare: & Damiata 13 mensem obsidebatur a Crucigeris quando in iter se dedisset Angelus, ac denique hoc anno capta est mense Novembri eodemque 22 cœptæ obsidionis. Erant igitur utrimque infestißima itinera; & Alexandria, Ægyptiarum civitatum versus Libyam fere ultima, adiri vel terra vel mari non poterat, nisi emensa totius Ægypti Latitudine trans omnia Nili ostia, ad quarum primum em>Pelusiacum jacet Damiata, Syriæ proxima.

e Quale deinde signum accepisse dicatur, vide explicatum per epistolam ejus ad fratrem Fredericum, infra post Vitam.

f Si cogitasset Auctor anno 1219 Pascha celebratum fuisse 7 Aprilis, fortaßis Sanctum detinuisset Alexandriæ, ad sacræ Hebdomadæ & Dominicæ Resurrectionis festa celebranda.

g Neque hoc dixisset credo, si Alexandriam hostium fuisse scivisset; ad quam appellere nequaquam tutum fuisset Ianuensibus, a classe Damiatam obsidente verosimiliter venientibus: horum enim & Venetorum & Pisanorum navibus omnis commeatus deferebatur ad exercitum Christianorum.

h [Quid de conventibus quos in Europa repererit S. Angelus?] Quæ hic & deinceps Interpolator Siculus interjecit de conventibus Ordinis in Sicilia atque Italia, contra expreßißimam attestationem Sanwici, dicentis quod Professores hujus Religionis, ante decretam transmigrationem, id est ante mortem B. Cyrilli & electionem Bertholdi 2, factam anno 1234, numquam proposuerunt extra Terram-sanctam habere ad habitandum aliquam mansionem suæ Religionis: quæ inquam, de talibus in contrarium reperiuntur hic apud Bellorosium, non est opus infirmare, donec definitum fuerit, authenticane em>sit hæc Vita, an non. Nam si authentica, nihil ambigendum erit de veritate prætensæ iis in locis antiquitatis; sin minus, levioris momenti sunt cetera omnia, quæ aliunde ad ipsam stabiliendam adducuntur.

i [Portus Romanus, Vrbs-vetus & Civitas-vetula confusæ in hac Vita.] Urbs-vetus, vulgo Orvieto, civitas mediterranea Vmbriæ p. m. 40 circiter Roma, & pari spatio distans a mari: ubi cum Hadrianus 4 sibi ac sacro Cardinalium Collegio Sedem constituisset anno 1156, celeberrima cœpit haberi civitas, frequenti successorum Pontificum commoratione vel hospitio. Cives Urbe-vetani nuncupantur, urbs ipsa Orebitum & Orbitum, deinde Urbi-ventum: sed in Pontificum Bullis ordinarie legas, Datum apud Urbem-veterem. Vidit hoc Bellorosius; & nihil in textu mutare præsumens (quod fidelitatem ejus nobis probat) inscripsit titulum Capitis 20, De adventu S. Angeli ad portum Civitatis-vetulæ: eam scilicet expressam volens, quæ olim, ex Centum-cellarum a Saracenis destructarum ruinis, commodiori excitata loco a Leone Papa IV, & Leopolis jussa appellari, vulgi tamen inveterato semel usu perrexit appellari Civita Vecchia; portum etiam habens, quem maris violentia pridem destructum & inhabilem, hoc nostro seculo Vrbanus Papa VIII construi novum jußit, ad Pontificias triremes ibidem collocandas, & absolvit anno 1634. Ceterum neque hic recte dicitur Portus Romanus, utpote tanto littoris tractu remotus ab em>eo loco, qui vere est & dicitur Portus, ac Portus Romanus, apud Ostia Tiberis.

k [Toto fere anno 1219 non fuit Honorius Papa nisi Romæ.] Nec ibi, nec Urbe-veteri, nec in Civitate-vetula erat Honorius anno 1219, quantum quidem sciri potest ex ejus epistolis apud Odoricum Raynaldum relatis in continuatione Annalium Ecclesiasticorum Baronii: fuit autem Romæ ab initio sui Pontificatus, idest a die 18 Iulii anni 1216 usque ad finem anni 1219. Tum Demum ad expedienda subsidia, obsidentibus Damiatam Christianis mittenda, primum Roma egressus est, Urbem-veterem versus; & Nicolao Cardinali de Claromonte Episcopo Tusculano dedit ecclesiam S. Mariæ in monasterio, per Breve Datum Viterbii XIII Kal. Decembris Pontificatus anno IV. Ibidem XIII Kal. Maji expeditum est Breve de canonizatione S. Hugonis Lincolniensis: tandemque progressus idem Honorius ad 12 m. p. Vrbem-veterem pervenit quo intenderat; moram istic diuturniorem facturus, sicut apparet ex ejus epistolis, quarum una contra Episcopi Aniciensis parricidas data legitur, apud Urbem-Veterem VI Idus Julii Pontificatus anno IV: alia deinde ibidem data eodem Christi anno, sed Pontificatus jam quinto, III Idus Augusti, monuit Ioannem Hierosolymitanum Regem, ne contra Armenios arma converteret em>dimißis Saracenis. Atque exhinc varia peragravit loca dominii Pontificii: nam & Anconæ scitur fuisse mense Decembri; atque post anni sequentis Romæ transacti quietem, circa Majum anni 1222, Alatri in Campania habuisse residentiam suam. Ex his patet non multum exerravisse Auctorem Vitæ circa tempus quo Angelum ipse ad Honorium in Vrbe-veteri adducit: sed loca confudisse (maritimum existimando, qui mediterraneus est) & utroque ostendisse, quam falso sibi arroget societatem Sancti in isto itinere.

l Extat apud Ferdinandum Vghellum in Episcopis Tusculanis Instrumentum, [Diploma datum Federico de Claromonte supposititium] de mandato (ut subscribitur) trium Cardinalium, Petri Sabinensis, Nicolai Tusculani & Stephani tit. SS. Apostolorum confectum Urbe-veteri, anno 1219 Indict. 8 die 6 mensis Septembris, ubi dicitur Potentissimus & Magnificus Princeps & Dominus, D. Fredericus de Claromonte, consanguineus dictorum Cardinalium, nuper a sanctissimo in Christo Patre & Domino nostro D. Honorio divina Providentia Papa tertio Miles creatus, & Rosa aurea donatus, cum potestate pugnandi contra Saracenos & infideles seu schismaticos, velut elapsis temporibus semper fecerunt potentissimi & magnificentissimi Principes de domo Christianissimi Magni Caroli Regis Franciæ, de qua ille gloriosissimus magnificentissimusque Verelandus de Claromonte descendit. Sequitur deinde enumeratio Reliquiarum variarum, e corporibus plusquam octoginta illustrium Sanctorum acceptarum a variis Cardinalibus, [de Reliquiis ei concessis:] tantam sublimem atque magnam progeniem & devotionem, quam ipse Fredericus habet circa sanctissimas Reliquias Sanctorum considerantibus; additurque, quod Honorius prædictus, cuivis confesso & pœnitenti dictasque Reliquias visitanti pro qualibet earum concessit vivæ vocis oraculo [annos] decem & septem quadragenas de indulgentia in perpetuum: quibus prædicti tres Cardinales, ita se audivisse testati, addunt singuli indulgentiam centum dierum. Sed in hoc instrumento, ut in pluribus similibus illustrium familiarum, quas nominare nihil attinet, variæ deprehenduntur ineptiæ, quæ omnino persuadent aut supposititium totum esse aut varie interpolatum. Quare antiqua devotio Claromontanæ familiæ erga Sanctorum Reliquias, multo certius probari potest ex instrumento Ioannis Cardinalis Ragusini, quo sub data anni 1417 & 7 Februarii notum fit, quod Henricus de Claromonte, Admiralius Regni Siciliæ & Comes Palatinus, [aliud certius in favorem alterius Federici ex simili causa.] de mandato Gregorii XII vivæ vocis oraculo sibi facto super depositionem Sanctarum Reliquiarum, quas ipse D. Henricus transportavit cum ipso de d. regno Siciliæ in civitate Gajetæ, cum ipse esset expulsus de d. insula per guerras D. Martini Regis Aragonum; quæ Reliquiæ erant in capella palatii suorum prædecessorum & per D. Matthæum de Claromonte, patrem suum, jussit consignari viro religioso D. Federico de Claromonte, filio ipsius Henrici & Abbati S. Annæ de Josaphat [Note: ] [an Cephalœdicensis?] Thessalonicensis diœcesis Ordinis S. Benedicti; ipsas cum summa devotione & reverentia assignavit D. Federico filio suo, coram Reverendissimo D. Donato de Aquino Archiepiscopo Beneventano, & aliis novem Episcopis. In hoc porro minus suspectabili instrumento, primo loco ponitur de pretioso ligno sanctæ Crucis Domini nostri; non autem, sicut in altero, nobis ob varias causas improbato, de gloriossimo Christi Martyre Georgio & parte de lorica ipsius, qui subjugavit totas nationes barbaras. Hæc autem placuit sic diffuse extendere, ut verosimile fiat, quod sicuti ex uno vero instrumento seculi 15 dari potuit occasio fingendi alterius, tamquam ducentis fere annis antiquioris, sub Honorii & Federici nominibus, atq; eidem inserendi prætensam a familia Claromontana antiquitatem propaginis; sic ex simili occasione data sit ansa Auctori hujus vitæ comminiscendi epistolam de Reliquiis seculo 13 per S. Angelum em>allatis. Sane vix dubito quin rebus in Sicilia pacatis, redeunte in Siciliam Federico Henrici filio, concreditasque sibi a patre atque avo Reliquias ad Palatii Claromontani capellam vel aliam aliquam ecclesiam referente, ac publice venerandas exponente, aucta sit erga eas Siculorum devotio; cui accesserit fama, de numero, antiquitate, & certitudine earumdem, more suo circumstantias varias auditis addens, quæ mirabilitatem in vulgo augent, fidem minuunt apud prudentiores. Est porro Clarus-mons vulgo Chiaramont, unde familiæ nomen, in Valle-Netina, aliquanto proprior Neto quam Leocatæ,

m*

[S. Angelus Scalam Pilati devote scandit.] Sanctus Dei Angelus Carmelita Martyr, habiturus concionem in Basilica Lateranensi, Scalam Pilati ascendendo genuflexus, seipsum & circumstantes ad lacrymas provocavit. Ita Nicolaus Proceßi in libro, tempore Vrbani V circa annum Christi 1370 scripto, cui titulus, Codex miscellaneus, Indicat, id se habuisse ex archivo Carmelitarum. Liber ille Processi MS. compactus in tabellis ligneis, cum lamellis ex aurichalco extat Romæ in Bibliotheca Vaticana, nondum cum aliis signatus certo numero. Nicolaus autem ille beneficiatus erat in Ecclesia Lateranensi anno 1362 & sequenti.

Nihil est quo suspectum reddatur hoc testimonium: sed eo suspectum merito redditur colloquium Sanctorum, de quo em>mox: si enim hoc verum fuisset, aut saltem vere habitum Romæ, magis meruisset tanto memorabilioris rei notitia, quam istius ascensus in Archivio Carmelitarum asservari. [an etiam cū SS. Dominico & Francisco egerit?] Suspicionem auget silentium eorum omnium, qui alterutrius Patriarchæ Vitas antiquitus scripserunt, multa de mutua eorumdem familiaritate memoriæ commendantes. Accedit quod difficile sit utrumque Romam simul adducere anno 1219: & ideo Waddinghus, nolens congressum utriusq; cum S. Angelo prorsus rejicere ut fabulosum, retulit eumdem ad annum 1216, quod auctoritati Vitæ hujus æque repugnat. Sane S. Francisci adventum Romam pro hoc anno nullo possumus vestigio deprehendere. S. Dominicum ibidem fuisse, saltem usque ad Martium, demonstrat satis clare Waddingbus: [Difficile id potuit anno 1219.] docet etiam utrumque intra festum Paschatis & Pentecostes fuisse Perusii apud Cardinalem Hugolinum, & deinde Aßisii in Capitulo generali Minorum, cui initium datum ipsa die Pentecostes, idest 25 Maji. Exinde Franciscus, mißis in varias Provincias sociis, ipse in Orientem cogitans, regimen Ordinis in Occidente commisit Eliæ; atque Anconam petens, cum navibus Damiatam commeatum ferentibus navigavit, nec ante sequentem annum in Italiam rediit. Dominicus in Hispaniam pedes iter instituit, & magna æstatis parte peracta Segoviam appulit, nec nisi sequenti anno mense em>Septembri Bononiam rediit, neque Romæ fuit quoad vixit, idest usque ad Augustum anni 1221. Quid autem Angelus? Die 19 Aprilis primum in Siciliam appulisse dicitur, inde Vrbem-veterem venisse ad Honorium, & quinquies publice coram eo prædicasse. Hoc vero nisi continuis fere diebus factum dicas, effluxisse debuit non solum quod reliquum esse poterat ex Aprili, sed etiam Majus totus. Restat igitur solum, ut post Pentecosten Romam Sancti excurrerint, licet in maximarum rerum apparatu ocupatißimi; quod utrum ex sola Vitæ hujus usque adeo vacillanti fide maneat credibile, dijudicent alii.

n Erat ergo jam in Vrbe Pontifex: non fuit autem a Novembri anni 1219 usque ad annum 1222, uti ex supra dictis liquet. Demus igitur eodem fere tempore quo Roma disceßit Honorius, Siciliam versus profectum Angelum, appulisse illuc mense Novembri exeunte; potuit habuisse satis temporis ut Panormi diebus 40, Agrigenti diebus 50 prædicaret, antequam veniret Leocatam, quo dicitur intrasse die 10 Martii.

o* Octavius Cajetanus, in vita S. Angeli, nuncupat S. Maria de Crypta: & in Animadversionibus ait, quod monasterium Robertus Vuiscardus Dux Apuliæ & Siciliæ construxerat, eo loco situm, quo nunc est Domus Professa Societatis Jesu: veterem Ecclesiam nostro ævo demoliti sumus, & in ampliorem formam, cultumque a fundamentis exstruximus. Addit P. Daniel num. 1322, quod * monachi illi S. Bafilii Panormi servabant olim, & adhuc modo servant, translati ad alium locum nuncupatum S. Christophori, Græcos ritus & idioma. Sane nos ipsi id vidimus in monasterio Cryptæ-ferratæ prope Tusculum, nec usquam scimus Basilianos alio ritu ac lingua uti, præterquam quod more Ecclesiæ Latinæ sacrificent in Azymo, & eodem quo Benedictini utantur habitu: quo sit ut apud imperitos non distinguantur hi ab illis.

p Vtique mense Ianuario fere dimidio, quod considerata calidioris regionis natura mirum non est: cum mense Februario balnea ejusmodi incipiant in Lombardia tanto inferiori frequentari. [Balnea Cephaliæ.]

q Cajetanus noster sic notat: Sane abest Panormo ad meridiem 20 passuum millia arx Cephala, quæ sita in rupe edita, ad cujus radices in imo balneæ aluminosæ, sunt, maximæque salubres; quibus ab arce cui subjacent, inditum nomen. Cephalitana igitur balnea nolim juxta urbem Cephalœdiam esse putes, sed quæ ad arcem Cephalam seu Ciphalium sunt: illa enim in littore, hæc in Siciliæ mediterraneis, & ab illis distant P. M. XL & amplius. Thomas Fasellus Cefalam nomen Saracenicum putat: Græcam crediderim, quod rupes, cui arx insidet, formam capitis præseferat.

r Hactenus multa notavimus, quæ homini ad res historicas attento potuissent curam inquirendi injicere; cui si obsequeretur, facile agnosceret haud magnam fidem adhibendam tam male consutæ narrationi, quantumvis Auctoris magni & testis oculati personam præferenti. Quod autem eorum nihil animadverterit P. Daniel, excusavi ipse apud me, accusando intellectum occupatū præjudiciis, quæ fecerint ut nec dubitare quidem sciret. Hoc autem loco etiam ista excusatio me deficit, quando considero quoties petierit & quamdiu habuerit sibi commodata a nobis Notitias Ecclesiarum Sicilicensium Rocchi Pirri, anno 1630 Panormi editas, idque etiam cum scriberet suas in hanc Vitam Annotationes; jamque tantum non convincor, ut credam subinde humanum quidpiam passum, agnitam difficultatem dißimulavisse, ne quid scilicet scriberet, unde hæc Ordini suo tam authentica Vita alicui veniret in suspicionem em>craßißimi & nullatenus excusabilis erroris. Etenim jam laudatus Auctor, postquam Berardi de Castaca Archiepiscopi Panormitani, anno 1214 constituti, gesta perduxit usque ad annum 1220, Hoc, inquit, [Pro Berardo Archiep Panormitano] anno Gaufridum Panormitanum Archiepiscopum appellari video in historia S. Angeli Carmelitæ… ceterum ego Berardi Archiepiscopi mentionem reperio ad plures annos, nec facile admiserim duos fuisse Berardos, inter quos Gaufridus iste sit interjectus: diplomatum enim verba in eumdem semper videntur cadere. Ita ille atque ex ordine profert diplomata quædam, quibus Berardi nomen & Episcopatus usque ad ann. 1252 sit impressum: nec in tota Archiepiscoporum Panormitanorum serie Gaufridum vel Gothfredum ullum reperit. Quid igitur? Fidem abroget huic Vitæ? Nimium illa videtur apta ad res Siculas illustrandas. Sentio, [obtruditur Gotfredus,] inquit, Gaufridum non Archiepiscopum fuisse Panormitanum, sed Panormitanæ Ecclesiæ curam & vices suas illi demandasse Berardum, quem scilicet, dum in comitatu Frederici Regis esset, sæpissime Panormo abesse oportuit. Si quæstio esset de fide Auctoris, solum longe audita scribentis, valere posset excusatio: non autem cum em>agitur de Auctore, ea quibus interfuit præsens scribere se profitenti. An enim talis potuit ignorare, utrum is cujus hospitio utebatur, uti mox dicitur, & qui secutus ipsos Leocatam erat, esset Archiepiscopus an solum Vicarius? Præterea non decet Rocchum Pirrum, totius fere Siciliæ, uti apparet, scrutatum archivia, dißimulare, quod talis Vicarii nullum uspiam vestigium potuit invenire. Si autem non invenit, & sæpe ac diu sic abfuit Berardus, [nequidem notus ut Vicarius.] uti nos jubet citra probationem credere; nihilne interea publicæ intervenit actionis, cui talis Vicarius nomine absentis Archiepiscopi, suum debuisset nomen subscribere? Quod ergo nullum nominat qui hoc fecerit, id signum nobis est, nullum ab eo repertum, cujus exemplo posset ejusmodi evasionē fulcire: quæ ut multis fulciretur exemplis, in præsenti tamen casu non sufficeret. I nunc & mirare non inveniri nominatos in hac Vita Hierosolymitanos & Alexandrinos Patriarchas, quando nec Siculum quidem Episcopum, a quo exceptus, & post mortem tumulatus S. Angelus fuit, potuit sine errore nominare, hic, pœne dixeram, Pseudo-Enochus.

CAPUT SEXTUM. S. Angeli Acta cum Berengario, mors, sepultura.

Ex Bellorosio.

[41] Kalendis Martiis, dimisso Agrigento, Licatam pervenimus, quo præcipue Christi Domini nostri præcepto ad prædicandum missus fuerat Angelus. Venit & nobiscum Panormitanus Antistes, Angeli Sanctißimi divino colloquio mirisice delectatus; in cujus domo hospitari, & cum eo diebus aliquot permanere, antequam nostræ profeßionis locum, qui non multis ante annis ibi constructus fuerat, ingrederemur, multis ejus precibus coacti fuimus; misso ad Priorem loci Fratre Iosepho, & venia impetrata. Denique Religionis domum ingredimur, & omnibus juxta profeßionis morem peractis, haud multo post cœpit Angelus vehementißimo sui spiritus fervore prædicare: vitia arguere, peccata detestari, incestum damnare; sacrilegia, stupra, & id genus facinora, quibus ira Dei provocatur, taxare; pœnas & supplicia, quæ subituri sunt obstinati, proponere; Dei ultionem ad memoriam revocare, justitiam docere, Scripturarum dogmata aperire, & alia hujusmodi declamationibus quotidianis agere; quibus plurimi, licet maximis innodati sceleribus, & malis malorum artibus irretiti forent, ad cor redire, gemitu & lacrymis cordis em>dolorem præseferentes, & Dei misericordiam implorantes: quos Belingarius tyrannus ore impudenti ridens subsannabat. Quem S. Angelus, servato caritatis & fraternæ correctionis ordine, quam sæpißime monuit, ut Deum metueret, incestum dimitteret, Christi legationem audiret; & ita quidem monuit, ut nihil prætermissum relinqueret, quod ad ejus reductionem attineret. At ille indies insolentior effici, in malitia gloriari, & obdurato ac inflato animo jura, leges, & divina oracula detestari; justitiam contemnere, Deum execrari, aliaque hujusmodi factiosa tyrannide fretus agitare cœpit; Angelo denique metum incutere, ut prædicare desisteret, minis & multis modis tentavit. Namque homini perditißimo aliorum etiam resipiscentia & ad Deum conversio mirum in modum displicebant, omnesque suæ perditionis participes fieri cupiebat.

[42] Verum Angelus, Christi præcepto intentus, spiritu ardentißimo quotidianæ pradicationi incumbebat; donec tandem eo prædicante mulier, nomine Margareta, cum tribus filiis, quos ex fratre Belingario carnaliter cognito conceperat, pœnitentia adducta, die quinto Maji, quo major Litania est, coram toto populo flens amare, & magno cordis dolore incensa, in medium proceßit; ubi: Precor, inquit, Angele sancte, pro nostra salute a Deo misse, ut ores pro me miserrima muliere, quæ diabolicæ potestati subjecta diu, vix expiabili peccato detineor. Iam enim transiguntur anni duodecim, quibus cum fratre meo Belingario, em>de quo hosce concepi filios, in nefandißimo scelere perstiti. Cui Angelus: Deus clemens & misericors, qui te convertit ad pœnitentiam, peccatis tuis parcere dignetur. Hoc crimine sic manifeste a muliere pronuntiato, Belingarius spiritu diabolico magis agitari cœpit; & sanctum Dei Angelum, cujus prædicatione mulier ad pœnitentiam conversa peccatum protulit, interficere disposuit.

[42] Nocte itaque sequenti Angelo Ioannes Baptista apparuit, quem Domini Iesu verbis hortatus, dixit: Scito, Angele, humilitatem, obedientiam, castitatem, constantiam, aliasque, quibus te dotavit Altißimus, virtutes tuas ipsi Domino Iesu Christo & magnæ ejus Matri semper Virgini mirifice placuisse; quocirca gaude & lætare, mortem brevi gloriosam recepturus; quia exultant Angeli, te simul cum Sanctis in patria expectantes. Accingere igitur sancto operi, & quinto die Maji sanguinem tuum pro veritate effundas, intrepidus Christi miles, qui commisso prælio & victoria parta, victor trophæo perducaris ad gloriam. His auditis gratias Deo immensas egit; & Ioannem Baptistam veneratus, ejus interceßionibus apud Deum & Virginem se plurimum commendavit. Mane vero primo, Dominicis expletis Officiis, vocat Angelus Fratrem Iosephum, Fratrem Petrum, & me Enoch; quibus S. Ioannis Baptistæ visionem recitat, & quinta Maji die se amore Christi gladio peremptum iri affirmat. Cui Petrus: Evitanda inquit hæc mors est, & hinc nobis sine dubio secedendum. Nec defuerunt em>persuasiones tum ab eo tum ab aliis adductæ, ut inde abiremus. Ceterum omnibus auditis, tandem ipse; Orate, inquit, obsecro, filii, ut quod ordinatum est a Deo Patre, Filio, & Spiritu sancto, hoc martyrium intrepido & constanti animo pro Christo patiar. Iam enim ut Apostolus cupiebat, & ipse nunc maxime cupio dissolvi & esse cum Christo. Mox vero subjunxit sæpius repetens; Sufficit, sufficit mihi, Domine, tolle animam meam

[44] Adveniente) quinta die Maji, re divina peracta in Basilica Apostolorum Philippi & Iacobi prope mare, coacta populi multitudine quinque hominum millia excedente, Angelus prædicare cœpit; tanta divini fervoris efficacia, ut omnibus de cœlo missus nuntius judicaretur, qui hominum mentes, neglectis mortalibus curis, ad cælestia sublevaret. Mirabatur jam universus populus vultum ejus, & suspiciebat faciem quasi candentem ut fulgur. Quo sic prædicante, supervenit Belingarius furiis plusquam cerbereis agitatus, magna sceleratorum & suæ conjurationis cohorte comitatus; & populo spectante, pulpitum ascendit, atque Angelum divino operi innixum, tamquam agnum mansuetum sanguinolentus invadens, quinquiesque pugione percutiens, quinque letalibus plagis transfodit. Quod sacrilegum & nefandum facinus, contra innocentißimum & vere Angelicum virum impie & nequißime commissum, populus non sustinens, sanguinarium tyrannum interficiendum insequitur. Angelus vero letalibus affectus vulneribus, em>jugiter ejus corpore sanguinem effundente, nullo dolore percitus, nullo percussus metu, sed vultu hilari & alacri voce, populum hortatur, ut Belingarium dimitteret; ejusque sororem potius ad pœnitudinem conversam, ne a furente trucidaretur, servaret.

[45] Positis deinde genibus Crucifixi imaginem versus, junctis manibus & oculis elevatis, pro universo populo & obitus sui memoriam agentibus, oravit; Crucifixum deprecatus, ut qui pro omnibus passus esset, suis etiam persecutoribus ad pœnitentiam conversus veniam concederet, & diei illius ac obitus sui memoriam agentibus optatam omnem gratiam impertiret. Qua oratione peracta, Psalmum cantare cœpit; Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum. Et Psalmum: In te Domine speravi, non confundar in æternum. Et ubi pervenit ad illum versum: In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum; audita vox est de cælo: Veni, Angele, ad Regnum tibi & Electis meis paratum a constitutione mundi, ut gaudeas cum Sanctis, ac inter Angelos in cælis colloceris, & cum Martyribus in æternum vivas, qui in superna Ierusalem triplicem jam tandem aureolam meruisti. His auditis felix anima, ceu columba candidißima, e corpore exiens visa est, & lux sole splendior supra sanctißimi Martyris corpus videri, & cantus suavißimi, ac mirabiles audiri cœperunt, odores insuper de corpore illo ineffabiles exiverunt, quorum fragrantia incomparabili oppidum impletum est. At Belingarius domum accurrens, cum sororem interficere nequiverit, conscius em>sceleris tanti suique impotens, ac desperatione, sic divina ultione permittente, superatus, laqueo se (ut Scarioth olim Iudas) suspendit: cujus corpus, locis profanis populi universi decreto expositum atque insepultum, feris relictum est dilacerandum.

[46] Ea die Gotfredus Antistes Panormitanus prædicationi Martyris Angeli, prout consueverat, aliis impeditus, interesse non potuit. Domique, cum lectionibus S. Bernardi vacaret, clarißima luce refulgens ipsius Martyris anima, thalamo clauso commoranti apparuit, dicens: Gotfrede Antistes, vale: &, quod facis, Deum time: ego vero Christum pro te orabo, ad cælestium Patriam profecturus. Tunc Gotfredus non mediocriter territus: Quis, obsecro, es? Ille vero: Ego sum Angelus Carmelita, hodie gladio peremptus in Basilica Apostolorum Philippi & Iacobi: Vade, & sepelias corpus meum in loco ipso, ubi Iesu Christi amore martyrium sustinui, & pro justitia & veritate morti traditus fui.

[47] em>Tristi hoc accepto nuntio; incomparabili Antistes dolore conficitur, nec potest se lacrymis temperare, tanti viri jacturam ex corde deplorans. Cumque non multo post multi insigni pietate viri, imo de pectore suspiria trahentes, ipsique præcipue Carmelitici cœnobitæ, luctu & amißi tanti Patris dolore & gemitu ducti, ad Antistitem illum, tamquam præcipuum Martyris amatorem, convenissent; Præsul ipse alios consolaturus, consolatore egere videbatur; casum lugubrem miseratus amici, cujus virtutem noverat, cujus sanctitatem satis laudare non poterat. Procedit itaque cum tota familia, populi lamentationes, quibus oppidum complebatur, audiens; & ubi tandem pervenit ad sanctam Basilicam, odoris fragrantia & cantu Angelorum mellifluo quasi raptus, nonnihil sistere jubet. Mox sanctum Corpus reverenter veneratus, & voce lamentabili minus audientem sic est affatus amicum: O Angele, veræ pietatis amator, Christi athleta fortißime, quæ tanta Erynnis furentem illius excivit animum? quis em>te, unicum sanctitatis exemplar, crudelibus his vulneribus fœdavit? O mentem sacrilegam! o pectus efferum! o impiam manum, quæ temporis nostri specimen, firmißimam Ecclesiæ columnam, fidei Catholicæ clypeum, sustulit! Digna, Belingari, te manent supplicia, cui justam Dei ultionem mors peperit Martyris innocentis. At tibi, Angele, velut Baptista Ioanni, pro redarguto incestu morienti, æternam comparavit gloriam & immortalem coronam. Istis & aliis pluribus pie & amice prolatis, corpus honorifice solenni apparatu sublimi in loco constitui curavit; & diebus octo cereis faculis circumquaque accensis, & juxta Ecclesiæ morem, officiis pro Martyre celebrari solitis horis omnibus, celebratis custodiri fecit.

[48] His autem diebus quot quantaque gloriosus Dei Martyr miracula fecerit, explicare difficile esset. Nam surdis auditus, lumen cæcis, claudis gressus, mundities lepra vexatis, paralyticis sospitas, & denique quavis etiam incurabili ægritudine preßis, qui per ipsos dies octo sacratißimum illud corpus tetigere, sanitas restituta est. Orta autem fuit pia admodum controversia inter Carmelios Cœnobitas, & eos qui Ecclesiæ præerant Philippi & Iacobi, de Martyris sepultura; quam Archiepiscopi auctoritas diremit, attestantis, Martyrem, ut eo in loco sepeliretur, ubi fuit martyrio coronatus, petiisse. Cui acceßit & fons, eodem in loco miraculose scaturiens, ubi sanguis Martyris sanctißimi profusus fuerat: cujus liquore omnis languoris solet curari infirmitas, festo præcipue die, & festi vigilia ejusdem sanctißimi Martyris. Fuit itaq; sepultus eodem in loco, ubi fuit Martyrio coronatus, manibus propriis ejusdem Archiepiscopi Panormitani. Et in his omnibus Frater Petrus, Frater Ioseph, & ego Frater Enoch socii fuimus, anno Domini nostri Iesu Christi MCCXX. Obiit die quinta Maji, die vero XIII Maji fuit sepultum corpus ejus.

b>Ex Gonono.

[41] Post hæc inde recedens venit Licattam, quo Domini nostri Jesu Christi præcepto missus fuerat causa prædicandi. Die decima a Martii intravimus illam terram, una cum præfato Archiepiscopo, [Leocata ferventer pradicat.] qui numquam nos voluit deserere, & hospitati fuimus in domo sua b. Post paucos autem dies S. Angelus fecit convocari Berengarium in camera sua, & secreto eum admonuit, juxta præceptum sibi impositum, & non solum septies sed decies septies: cui prædictus Berengarius omnia negavit a principio usque ad finem. Et dixit ei, quod S. Angelus non erat Angelus, [Berengarium frustra monet,] sed homo diabolicus & hypocrita tristis, & quod de omnibus mentiebatur. Et sic publice prædicabat coram hominibus & mulieribus. Cui aliqui dicebant, Berengari, noli mentiri, quoniam si ea quæ dicit vera sunt, Deus manifestavit ea per múndum.

[42] Die vero Veneris c S. Marci in Litania majori, prædicante S, Angelo, advenit Margarita cum tribus filiis, [sorore ejus publice suum scelus fassa.] quos fecerat cum Berengario fratre suo; & coram toto populo amariter flendo dixit, atq; magno dolore cordis incensa: O Angele sanctissime, a Deo missus pro nostra salute, te deprecor ut sim tibi recommissa, atq; Deum orare placeat, quoniam jam sunt anni duodecim, quibus in peccato perstiti, cum Berengario fratre meo & ab eo hos concepi filios. S. Angelus dixit ei, Deus misericors tibi parcere peccata tua dignetur. Et tam manifeste istud protulit, quod Berengarius, spiritu diabolico ductus, disposuit S. Angelum interficere.

[43] [Apparet Sancto Ioanes Bapt. & martyrium prædicit;] Nocte itaque sequenti sibi apparuit S. Joannes Baptista, & eum excitavit, ex parte Domini nostri Jesu Christi, dicens: O Angele mi, scias quod tua humilitas, obedientia & castitas placuerunt Domino nostro Jesu Christo & gloriosæ, Virgini matri suæ. Ideo gaude: nam omnes Angeli exultant de tuo adventu ad gloriam: quoniam mortem recipere debes, atque tuum sanctum sanguinem super terra diffuse dispergere debes, in quinta die mensis Maji per manus Berengarii. His autem dictis S. Angelus gratias retulit Deo, quoniam ipsum peccatorem dignabatur ad cælestem gloriam recipere. Post hæc S. Joannes disparuit. De mane divinis Officiis expletis, S. Angelus vocavit Fr. Joseph, Fr. Petrum & me Fr. Enoch, quibus visionem recitavit, quam viderat a S. Joanne Baptista, & quomodo die quinta Maji a Berengario debebat interfici. Cui dixit Fr. Petrus, Ergo hinc recedamus causa mortis evitandæ. Cui S. Angelus: Nescis quod ordinatum est ab ipso & Spiritu sancto ut hoc martyrium pati debeam, [ad quod promptus Angelus,] quo possim ad sempiternam gloriam pervenire? & vos me fugere vultis? Cui Fr. Petrus dixit suam culpam.

[44] Adveniente autem die quinta Maji, celebrata Missa S. Angelus prædicabat prope mare, ubi erat ecclesia SS. Apostolorum Philippi & Jacobi. Ibi erat populus fere quinque millia d hominum, & ipso prædicante venit Berengarius spiritu diabolico ductus, ascenditque pulpitum & S. Angelum quinquies e percussit. Quapropter populus videns tantum nefas eorum, [inter prædicandum] in S. Angelum inique commissum, homicidam arripuit, causa interficiendi. Cui S. Angelus dixit: Nolite ex parte Dei dare impedimentum tanto amico meo, quo mediante ad ipsum Deum proficiscar. Dimittite vindictam Domino meo dicenti, [quinque letalibus plagis confoditur,] Mihi vindictam & ego retribuam eis: sed unum precor, ut ad domum Margaritæ festinanter adire debeatis, eamque latere ne differatis, ne iste Berengarius eam interficiat. [Heb. 10, 30]

[45] Postea cantare cœpit Psalmum, Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum &c. deinde, [pro percussoribus orat,] In te Domine, speravi. Et cum pervenit ad, In manus tuas Domine, audita fuit vox una a populo, dicens; Veni, Angele, ad æternam patriam, ad gaudendum cum sanctis Angelis & animabus. His dictis fuit visa lux sole splendidior a populo supra corpus S. Angeli, & illico ejus anima fuit a corpore separata, & a multis visa fuit sicut columba candida de corpore exire, atq; cantus mirabiles auditi fuerunt de cælo. De ejus vero corpore exibant odores ineffabiles. Et cum non posset Berengarius suam sororem occidere, [ac pie mortuus,] eo eunte ad Palatium, laqueo se suspendit in quadam pertica. Ejus vero anima & corpus, a divina misericordia desperatum, projectum fuit, atque in locis profanis sepultum.

[46] Et cum Archiepiscopus Gothfredus, [apparet Archiepiscopo Panormit.] non esset præsens in morte S. Angeli, sed studens in aliquibus lectionibus S. Bernardi, apparuit ei sancta ejus anima, & dixit ei: Archiepiscope, vado ad Paradisum. Qui respondens ait: Quis es tu? Et respondit: Ego sum Fr. Angelus Carmelita, civis Jerusalem inferioris, nunc effectus sum superioris. Vade & sepeli corpus meum in loco, ubi propter Dei amorem martyrium sustinui, & amore justitiæ & Jesu Christi gladiatus fui.

[47] Subito Archiepiscopus cum tota familia sua venit ad sanctum corpus: [qui ad cadaver actedit.] illud vero stare supra terram fecit per octo dies, cum magnis faculis & f officiis, prout unus sanctus Martyr Christi:

[48] [Sanantur multi ad sepulcrum.] In quibus diebus quædam miracula fecit, quæ dictis essent inexplicabilia. Nam surdi auditum, cæci lumen, claudi gressum, leprosi mundationem, paralytici sospitatem, & denique omnes infirmi cum devotione eum visitantes per octo dies [valetudinem] receperunt. Fuit autem sepultus in loco ubi gladiatus fuit, per manus ejus loci g Symporitimi. Fr. Petrus, Fr. Joseph, & ego Fr. Enoch fuimus socii, [Salubris fons ex eodem scaturit.] anno Domini nostri Jesu Christi millesimo ducentesimo vigesimo. Die vero decima tertia h Maji sepultum fuit corpus ejus, ad honorem illius, qui vivit & regnat in secula seculorum.

ANNOTATA.

a [Iterin Dominica caveri solitum a piu.] Distat Licatta, seu Leocata quam aliqui malunt Alicatam nominare, unius dumtaxat diei itinere versus Ortum, ut mirum sit dies decem impensos dici, scilicet a em>Kalendis Martii, quæ anno 1220 (quando Pascha celebratum fuit 29 ejusdem mensis) incidebant in 3 Dominicam Quadragesimæ, cum esset annus is Bissextilis & litteræ Dominicales E D. Non est etiam satis credibile, quod Sanctus voluerit iter tantillum ingredi Dominica die, nulla grandi neceßitate urgente, quandoquidem id etiam religiosiores laici caveant. Sane de S. Coleta, Clarissarum reformatrice seculo 15, in ejus Vita ad 6 Martii cap. 4 legimus, quod quotiescumque Sorores ducebat ad conventus noviter constructos, vel quos visitare disposuerat dudum ædificatos, in quacumque foret patria vel quocumq; tempore (videlicet hyemis vel æstatis, pacis vel guerræ) Dominicis vel festivis diebus superveniebat, ibidem remanebat, quantumq; locus erat tenuis sive modica villa. Et Soror Petrina socia Sanctæ cap. 2 testatur, quod aliquando ob conjunctam diei Dominicæ cum sequenti festiva feria reverentiam, biduo integro remansit in exiguo quodam oppido. Tantum aberat ut tali die in iter se daret, quæ jam cœptum prosequi ducebat religioni.

b Interpolator Siculus præsumens quod Leocatæ jam tum fuerit conventus Carmelitanus, [Difficultates quædam circa hospitium Sancti,] addidit ab ejus Priore veniam postulatam, apud Archiepiscopum hospitandi: in quo tria occurrunt haud satis congrua. Primum quod consenserit extra conventum degere Sanctus, nulla apparenti em>ex causa. Secundum quod idem Archiepiscopus supponatur domum habuisse in oppido exiguo alienæ diœcesis & a sua Metropoli longe dißito. Tertium quod in tota hac narratione nulla fiat mentio Episcopi Agrigentini, qui tunc erat Urso, ab anno 1198 usque ad 1245 superstes, quem non fuisse eo tempore solitum a sua Sede abesse suadent contractus ab eodem Agrigenti signati an. 1219 & 1228 apud Rocchum Pirrum. Neque ad rem facit Archiepiscopi præsentia, hac enim non obstante manebat suum jus Episcopo, ut citra facultatem suam nemo concionaretur in sua diœcesi.

c Non concordant characteres: nam anno 1220, uti jam dictum, litteræ Dominicales erant E D. atque adeo festum S. Marci non in diem Veneris, [concursum festi S. Marci & feria,] sed Sabbati cadebat. Interpolator Siculus, magis etiam hoc loco confusus est, dum scribit hoc factum, die quinto Maji quo Major Litania est: quod animadvertens is qui Romæ textum Bellorosii transcripsit, veletiam ipse P. Daniel, delevit hæc verba quinto Maji, nullo eorum (quod fides exegisset) relicto vestigio. Detur tamen venia & Bellorosio & transcriptori, & pro quinto Maji substituatur VII Kalendas Maji id est 25 Aprilis, uti fert stylus Interpolatoris, Romana phrasi hactenus usi.

d Illo in quo versamur anno cū 5 Maji concurrebat feria em>3 hebdomadæ 5 post Pascha, dies utiq; feriatus, [auditorium 5000 hominum in die feriali,] & biduo post celebrandum erat festum Alcensionis, quando potius convocandus fuisset ad concionem populus. Quomodo igitur credā em>ex oppido non magno, quale est Leocata, 5 hominū millia, dimißis operibus & negotiis consuetis, confluxisse ad concionē audiendam? aut coram tanta multitudine ausum quemquam patrare scelus tale. Dubitari etiam haud immerito potest, an ecclesia SS. Philippi & Iacobi, quæ neque Collegiata nec Parochialis erat, sed a paucis Presbyteris administrabatur (sicuti ex Roccho Pirro in Notitia Ecclesiæ Agrigent. pag. 342 intelligitur) fuerit capax tam ingentis numeri. Adde quod Oppidum ipsum (licet anno 1553 a Turcica centum fere triremium classe, cui se Francica fœdere junxerat, igne vastatum, horrendam adhuc faciem præfert acerbissimi casus) credi poßit propter ingentem concursum ad S. Angeli corpus, æque ac alia similium devotarum peregrinationum loca, multum crevisse post ejus mortem; adeoque etiam nunc, quando tam insigniter instauratus est S. Angeli cultus, haud minus esse numerosum quam fuerit ipso illuc appellente. Ante annos autem 40, cum scribebat Pirrus, solum numerabat lares 1241 & in his cives 5235 omnis scilicet ætatis & sexus.

e Longe aliam cædis formam, velut non ab uno sed pluribus patratæ, exhibet imago, præfixa editioni Bellorostanæ, [& cædis modum diversum ab imaginibus.] quam verosimile est juxta traditionem popularem jam olim, & forte prius quam Vita sub nomine Enochi componeretur, pictam extitisse, in ea ubi corpus est ecclesia. em>Vnius talis mentio fit in Proceßibus, tamquam exstans in Oratorio Sodalitatis Leocatensis, cujus fidelis delineatio promissa mihi a R. P. Seraphino, uti dixi post Miracula num. 149. Hæc si missa fuisset, posset forsitan id ipsum confirmare; videlicet non uno toligenere aut pugione confossum fuisse Sanctum, sed caput quidem, sive (ut Grossus loquitur) frontem gladio percussam, non qualicumque, sed falcato, & qualem tunc temporis in frequentißimo usu fuisse, constat nobis ex eo acinace, quo creditur S. Petrus Martyr Ordinis Prædicatorum percussus an. 1252; quemque nos ipsi vidimus Forolivii in conventu, ubi ipse ejus percussor religiose postmodum vixit & sancte obiit.

f Interpolatori placuit pro Officiis (qualia hic intelligi poterant, juxta consuetum Ecclesiæ ritum, impensa defuncto) supponere Officia, pro Martyre celebrari solita: quod arripiens P. Daniel mox subintulit Annotationem hujusmodi. * Cœpit itaque cultus S. Angeli, ut Martyris, mox a suo martyrio, sic decernente Archiepiscopo præfato, propter revelationem sibi divinitus factam, & propter plura manifestißima miracula: & illa permoverunt etiam Antistites in Synodo Hierosolymis habita, ut eum velut Sanctum honorandum censuerint.

g Simporitimus pro Metropolita nescio quo modo hic dicatur. Συμπορεύεσθαι Græce dicimus, cum iter agenti socios nos adjungimus.

h Erat hæc ergo Feria 4 Rogationum istius anni, quam 17 Maji sequebatur Pentecostes: em>qui concursus dierum festorumque, si vere accidisset eo tempore quo cæsus est Sanctus, resque descripta fuisset a teste vere oculato, multas notabilesque circumstantias historiæ addere potuisset ac debuisset.

APPENDIX
Epistola Athanasii de Claromonte ad fratrem suum Fredericum, de Reliquiis per S. Angelum transmissis.

b>Ex Bellorosio.

[49] Athanasius de Claromonte Panhormitanus, Ordinis S. Basilii, miseratione divina Patriarcha Alexandrinus, Dei Servorum minimus, spectabili Viro & Nobili Frederico de Claromonte, Panhormitano, fratri suo salutem & pacem. Frater Angelus Carmelitæ, vir doctrina & sanctitate singularis, ac spiritu Dei ad divina opera excitatus, tuæ spectabilitati voce viva renuntiabit, quod præsentibus nos scriptis significamus. Nuper enim festo die Annuntiationis B. Mariæ Virginis, cum post matutinas noctis quasi circa horam nonam orarem in Basilica S. Ioannis Baptistæ, ante sacratißimas ejusdem Reliquias, vidi apud me hominem annorum triginta vel circiter; cujus aspectus nitens & lucidus tanquam em>sol, totam Basilicam illustrare videbatur. Is indutus pellibus camelorum, & tenens manu vexillum S. Crucis, ter vocavit me dicens: Athanasi, Athanasi, Athanasi; scito & sis certus, quod voluntas Dei est & desiderium meum, ut Imago gloriosæ Virginis Mariæ, & Reliquiæ quæ in hac conduntur Basilica, in Italiam mittantur. Non enim diu, quæ huic populo imminet, divinæ ultionis ira differetur. Has Fratri Angelo Hiersolymitano, qui in Insula Siciliæ pro veritate dicenda martyrium sustinebit, sicut & ego sustinui, credes, & resignabis: qui eas, magna, fide & devotione, cum sociis Petro, Iosepho & Enoch, portabit.

[50] Qua apparitione territus & non mediocriter tremebundus, demum resumptis nonnihil animi viribus, interrogavi, quisnam esset. Et ille: Ioannes, inquit, sum Baptista, præcursor Domini nostri Iesu Christi, cujus Reliquiæ sunt in ista Basilica; eas ad Fredericum de Claromonte fratrem tuum, devotum & timentem Deum, mittas: qui cum Honorio Pontifice eas suscipiet, & ubi divina voluntas disposuerit honeste reponet. Et his dictis non amplius apparuit. Hujus igitur oraculi præcepto moniti, habita prius oratione & firmato nobis proposito, per ipsum R. Fratrem Angelum præsignatum & socios ejus, ipsas Reliquias tuæ Spectabilitati mittimus. Reliquiæ autem hæ sunt: Imago gloriosæ Virginis Mariæ, Brachium & Tibia S. Ioannis Baptistæ, Caput Hieremiæ Prophetæ, Brachium S. Catharinæ Virg. & Martyris, & Tibia S. Georgii: de quibus, prout Dominus disposuerit, consulto sancto Patre Honorio Pontifice Romano, em>dispones pie & religiose, ut te præstare solitus es erga Deum. Audies autē plura ab eo ipso. Rev. Fratre Angelo, cujus colloquio mirifice delectaberis: quem ut optime dignoscas, & omni studio complectaris, em>hortamur. Est enim non minus opere quæm sermone mirabilis, & præcipuus veritatis amator, ac fidei Catholicæ defensor acerrimus. Cetera quæ de ipso referri possunt admirandæ sanctitatis opera, quod ipse brevibus scriptis assequi ea non possum, & tu facile (ut spero) cognosces, silentio prætereo. Vale in Domino nostro Iesu Christo, & orationibus S. Honorii Papæ nos commenda. Datæ Alexandriæ anno Domini nostri Iesu Christi millesimo ducentesimo decimo nono.

b>Ex Gonono.

[49] Anno Domini MCCXIX, a in festo Annuntiationis B. Mariæ post horas Matutinales quasi circa horam nonam noctis, [S. Ioannes Baptista apparens Athanasio,] in ecclesia S. Joannis Baptistæ, coram suis sanctis Reliquiis orando, quasi mihi videbatur non dormire. Videbam autem juxta me hominem unum quasi annorum triginta, cujus aspectus lucidus & clarus tamquam sol erat, qui totam ecclesiam illuminare videbatur. Erat enim indutus pellibus camelorum, tenebatque in manu sua vexillum b sanctæ Crucis, vocans me ter & dicens: Athanasi, esto certus, quod voluntas mea non est, ut Reliquiæ meæ & quæ mecum sunt, in isto remaneant loco, & maxime imago gloriosæ Virginis Mariæ, propter infinita peccata hujus populi; sed in Italiam festinanter ipsas mittere procures, per Fr. Angelum de civitate Jerusalem (qui martyrium sustinere debet in insula Siciliæ, propter veritatem dicendam, sicut & ego sustinui) & per Fr. Enoch c servum suum.

[50] Ego vero tremebundus interrogavi, quisnam esset & quod nomen haberet. Qui dixit; Sanctus sum Joannes Baptista, cujus Reliquiæ sunt in ista ecclesia; [jubet transferri suas, & aliorum reliquias] eas vero Federico de Claromonte, fratri tuo & meo devoto, mittere debes, qui cum Honorio Papa de iis providebit. Quibus dictis disparuit: & postmodum evigilans de mandato S. Joannis & gloriosæ Virginis per Fr. Angelum prædictas Reliquias vobis mitto, una cum Fr. Enoch, qui homines sanctæ vitæ sunt & conversationis quæ Reliquiæ sunt, Imago gloriosæ Virginis Mariæ, Brachium & Tibia S. Joannis Baptistæ, Caput Jeremiæ Prophetæ, & Brachium S. Catharinæ Virginis & Martyris, & Tibia S. Georgii.

ANNOTATA.

a Abrahamus Bzovius, ad hunc annum num. 19 totam hanc epistolam describens, & anno sequenti num. 15 intexens epitomen Vitæ, apud Gononum impressæ, indicat Codicem Vaticanæ Bibliothecæ signatum num. 3813, quam notitiam ei acceptam referimus, non item quod prætermiserit rem ipsam examinare. Fecisse id videtur Continuator Baronii Odoricus Raynaldus, alias non parce delibare solitus ea Sanctorum Acta, quæ habebat pro genuinis ac veris, quando de S. Angelo verbum omnino fecit nullum; media scilicet via incedens, inter veritatem agnitam, contra quam nolebat Vitam istam approbare; & dilectam sibi caritatem eorum, quos sui judicii expreßione sciebat conturbandos. Vtinam nobis quoque licuisset eamdem, uti cœperamus, em>viam insistere in rebus ad antiquitatem Carmelitanam spectantibus! Sed noluerunt ii, quorum gratia silentium tenebamus. Ast, inquies, Vitam Angeli non improbavit Boronius, siquidem in ejus Notis ad Romanum Martyrologium ad 5 Maji & ad nomen S. Angeli ita habet: Scripsit ejus res gestas Enoch Hierosolymitanus: de eodem etiam Molanus in Additionibus ad Usuardum: habes easdem in compendium redactas in Thesauro Concionatorum. Respondeo, quod eodem jure mihi objiciatur Bollandus in S. Cyriaco, quia is ad 9 Ianuarii agens de S. Marcellino Episcopo Anconitano, sepulto in æde S. Cyriaci urbis Patroni, annotavit, quod hic jussu Juliani Apostatæ Hierosolymis occisus est. Scripsit & hic & iste Notas ejusmodi ex communi aliorum opinione, quæ vera an falsa esset examinare & judicio contradictorio ventilare non vacabat ad alia festinantibus. Ego certe nolim hanc successoribus meis injuriam em>fieri, ut contra me calcaneum levasse accusentur, quoties ipsis continget, rem aliquam a me solum obiter ex incidenti occasione perstrictam, scrutari funditus, & post maturum operæ destinatæ examen reprobare quidpiam, quod ego vix obiter perlectum nescivi habere de falsitate suspectum. Potuit etiam Baronio, occasione quapiam dictam S. Angeli vitam examinanti, patuisse vanitas totius historiæ, hocque suum judicium memoriæ posterorum tradidisse; sicuti Bollandum, pœne prius quam prodiret Ianuarius, pœnituit eidem inseruisse S. Telesphori Papæ Vitam, a Zegero Pauli compositam: in qua deceptum se agnoscens, noluit deinceps manum apponere Vitis Sanctorum Carmeliticorum; sed omnes reliquit socio suo P. Henschenio; qui experiendo didicerat docueratque aliquas ex iis suspectas habere, quando de SS. Cyrillo Alexandrino, Anastasio, Avertano, ac Petro Thomasio Scripsit.

b Ita S. Joannem Baptistam, non solum Latini, sed etiam Græci exprimunt cum Cruce, uti videre est in horum Menæis excusis ante 7 Ianuarii.

c Quis ita de monachis vel eremitis loquitur, ut eorum socios servos ipsorum appellet? Sapientius itaque interpolator Siculus Socios posuit.

EPISTOLA THOMÆ BELLOROSII
Ad eumdem Ampliss. Patrem Magistrum Nicolaum Audettum, de quotidianis miraculis, quæ fuere meritis S. Angeli Martyris in oppido Leucate, ubi sepultus est; deque fonte vivo & fluxu olei medicinalis in loco sepulturæ dicti Martyris gloriosissimi.

Habes, Amplissime Pater, ea quæ scripta sunt olim de Vita sanctissimi Angeli, Virginis & Martyris, [Testatur auctor de miraculorum frequentia,] a me non minus expolita quam digesta per Capita, ut innotescant toti Orbi Christiano, quæ ita fere quotidie miraculorum locupletissimo testimonio comprobantur, ut non egeant aliquo testificationis adjumento, sicuti profuse tua Paternitas amplissima percepit a multis viris præstantibus in hoc Regno. Non enim tuam Paternitatem latet, quod Divus Angelus, spiritu humilitatis quæ de sinu Patris descendit plenus, ut declinaret inanem hujus mundi ventosi gloriam, priusquam ab humanis recederet, mandavit, ut in eo corpus ejus humaretur loco, in quo fuerat scelesti hominis gladio confossus. Nemo tamen postea fuit ausus hanc supremam sanctissimi Martyris voluntatem violare, verens ne inferret offensam, quoadusque aliter visum fuit divinæ Majestati; quæ (sicut conjicimus) ut dilectissimus ejus Martyr assidue effulgeret miraculis, ex sepulturæ loco, quæ in templo erat, & quasi ex ore sepulti, repente pulchrum lilium enasci fecit, [lilio ex ore sepulti nato,] quod quoties fuit incisum, statim renatum est. Et hoc miraculo permoti incolæ illius oppidi Leucatæ, locum effoderunt, ubi inventum est corpus, miro fragans odore; quod honorifice reposuerunt in arca honestissima.

Ex loco vero, ubi prius jacuerat corpus, fons vivus aquæ nitidissimæ & suavissimi odoris emanavit. [fonte salutifero,] Ex ea vero parte, qua caput Martyris requiescebat, cœpit fluere medicinalis olei liquor; ubi postea manu artificis aqua illa per gradus operis lapidei circumdata est, quæ tertio nonas Maji, anniversario die Martyrii, plus solito excrescit, & tunc etiam oleum effluit, incipiens pridie ab hora vespertina usque ad solis occasum diei sequentis: quod solertissime a plebe colligitur, ad sanandos infirmos; multiq; ægroti illo die solenni descendunt per gradus fontis, loturi corpus eorum, implorantes Divi Martyris auxilium, & sensim populo spectante recipiunt sanitatem, præsertim hernici & paralytici. Plura quoque efficiuntur miracula, [oleo ex loco sepultura fluente.] si die illo celeberrimo vir doctus Carmelitanæ familiæ, & non alterius Ordinis Professor, more declamatorio habebit sermonem ad populum de vita, miraculisque, & martyrio prædicti Martyris gloriosissimi. Non videtur mihi profecto hac de causa opus esse ut quærantur antiquæ attestationes de Vita sancti Martyris: quandoquidem vivi fontis scaturigo & effluentis olei liquamen, testantur omnia, quæ tradita sunt litterarum monumentis de cælesti beatitudine Divi Angeli, verissima esse & sole meridiano clariora. Nava igitur ex imis sensibus operam, Amplissime Pater, ut sicut a divina Majestate & Cælicolarum senatu prædictus Martyr factus est cælestis civis, triplici corona donatus; pari modo in hac Ecclesia militante, perpetuo summi Pontificis ac sacrosancti Senatus Apostolici decreto, divinis honoribus condecoretur, venereturque ab omnibus; ad laudem & gloriam totius Curiæ cælestis & individuæ Trinitatis, regnantis in secula seculorum. Amen.

Sequebatur in Panormitano impresso: Ad Divum Angelum, gloriosum sacro — sanctæ Carmelitanæ Religionis Martyrem, Marci Panclareni Basilii Siculi Messenii

HYMNUS.

Sidus o salve fidei coruscum,
Qui sacra palmam meritus corona,
Martyres inter resides beatos
      Tempus in omne.
Cui sacrum nomen monitus dedere
Virginis, cum lux manifesta visus
Rettulit claros oculis parentum
      Nocte sopora.
Tum parens alvo Mariæ beato
Lætior natos peperit gemellos,
Vergeret quamvis genitor senectæ
      Obsitus ævo.
Astinens rerum teneris in annis
Uberum lactas alimenta parcus,
Nec tibi curæ tener apparatus
      Divitis aulæ.
Sed labor durus juvat, eque primis
Mensibus cœlebs inhias Olympo;
Scilicet par est, etenim decebat
      Davidis ortum.
Atque germano socio laborum
Nunc domas hostes animæ rebelles,
Nunc humi stratus tua ceu cubili
      Membra reponis.
Ambo primæva pariles juventa
Rite Carmeli subiistis ædem,
Servitum magnæ Dominæ ferentes
      Pectore casto.
Nonne miraclis etiam refulges?
      Pro fides! Ima revocas ab unda
Ferream molem superenatantem
      Alitis instar.
Sistis & sacri fluvii recursus:
Sic Iosephus biduo sepultus,
Matris heu mœstæ lacrymis obortis
      Luce revixit.
Attamen vulgus refugis profanum.
Ergo desertas habitare rupes
Eligis, lustris penitus ferarum
      Undique septus.
Sæpe cælesti chorea revisunt
Angeli; hi sacras epulas ministrant:
Suspicis tandem venientis ora
      Splendida Christi.
Olli ait, Dux o fidei supernæ,
Præpetem (segnis mora nunc abesto)
I tene cursum Siculas in oras,
      Angele solers.
Sat tibi cura vigili ferendum:
Sed manet tanti pretium laboris.
Quid gemis cladem patriæ futuram
      Hoste sub acri?
Occidit quondam Libye, subactam
Barbaro cernent Asiam minores,
Græca Turcæa ditione tellus
      Versa jacebit.
Hic ubi servat Galilæa ritus,
Heu! minax agmen steterit, cadetque
Tristis Epiri plaga, quæque Nili
      Fertilis amne est.
Dalmatæ cedent miseri, Rhodosque,
Pannonis flebit regio, recumbet
Omnis Europe, propior periclo
      Itala tellus.
Exeret tantum scelerum propago.
Tu modo internos cohibe dolores,
Nuntio tempus fore quo resurget
      Nostra potestas.
Inclitæ crescet pietatis Heros.
Victor hoc ultro Duce miles ibit;
Roma jam tandem teneat quietas
      Libera sedes.
Hi dies salvæ patriæ supersunt.
Perge nunc urbes celer ad Sicanas,
Hic opem morbis operare, nostro
      Numine fretus.
Impius dum se miseræ sororis
Frater incestu scelerat nefando,
Ipse Baptistæ similis Joanni
      Fata moraris.
At talus mors est tua, nec timesces
Efferum crudi facinus tyranni:
Sic petes cælum gladio peremptus,
      Inclite Martyr.

Tripartitus, ut vides, Hymnus hic est, adeoque ad usum Divini Officii pro Vesperis, Matutino & Laudibus compositus, nescio an & usitatus aliquando. In Carmelitano certe Breviario modo non reperitur. Ne porro quid quam ignores, quod ad hujus Vitæ editionem spectat, accipe etiam extremam libri clausulam, his verbis conceptam. Impressum est hoc opusculum felici in urbe Panormo, per Antonium Maidam Panormitam & Petrutium Spiram Messanensem, socios, ad instantiam Reverendissimi & Amplissimi Patris, & Carmelitanæ Religionis summi Antistitis, Magistri Nicolai Audeti, anno post virgineum puerperium sesquimillesimo vigesimo septimo, die XXVII Aprilis.

ANACEPHALÆOSIS
Præcipuarum circa hanc Vitam difficultatum, quarum solutio postulatur.

[1] [Miranti cur hæc Vita nobis suspecta de falsitate,] Reverendus P. Daniel a Virgine Maria, cum in meo de Vita S. Barsanuphii commentario ad diem XII Aprilis legisset, quod non potuimus absque censura dimittere vulgatam S. Angeli Carmelitæ Vitam, utpote veritati a nobis demonstratæ multimodis contrariam, scilicet quoad antiquitatem quorumdam conventuum in Italia Siciliaque majorem justo; & hanc a se firmiter constitutam haberi adversus meas rationes ratus; pergit quærere, in eo quod mihi opponit Carmelitanæ historiæ Propugnaculo tom. 1 num. 2981, numquid sit aliud quod hanc Vitam mihi reddere suspectam poßit. An forte, inquit, Censor ille id veritati contrarium trarium arbitratur, quod eodem tempore duo fuerint eodem seculo Hierosolymitani Patriarchæ?.. An forte in Vita S.Angeli displicent, aut veritati contrariæ censentur ab isto scriptore, revelationes a Christo factæ S. Angelo de variis regionibus ob peccata per Turcas occupandis & vastandis? … An forte censor iste historiam illam celebratissimam de colloquio SS. Dominici, Francisci & ipsius Angeli præsumeret unus, solus, primus, contra omnes, veritati contrariam dicere? [& vix tria dubitandi capita invenienti,] Equidem fateor etiam in his tribus esse aliquid cujus solutionem non video, libenterque intelligam, qua ratione poßit verum demonstrari, quod eodem tempore Hierosolymis sederint duo Patriarchæ ejusdem ritus ac fidei Syro-Græci: nam hanc difficultatem non solvit distinctio duorum Patriarcharum Latini ac Græci, diversis in urbibus residentium. Cupio etiæm discere, quomodo Vrbis sanctæ occupatio prænuntietur ut adhuc futura, anno postquam jam acciderat vigesimo tertio: neque satisfacit quod ipso facto id verum fuisse constet, quia facile est de rebus jam præteritis veritatem dicere. Denique laboro ut tempus inveniam pro isto colloquio Romæ in Basilica Latenarensi habendo, ante vel post Festivitatem em>Pentecostes anni MCCXIX, qua celebratum est Aßisii Capitulum: neque laborem minuit auctoritas eorum, qui rem, hactenus in contradictorio judicio non ventilatam, bona fide uti acceperant crediderunt.

[2] [respondeo ea esse tam multatamque gravia,] Interim vehementer miror quod vir studiosus ac laboriosus, quique inter omnia quæ geßit munera semper intentum oculum animumque habuit in historiam, & nostra Sanctorum Acta aßidue volutans discere debuerat, per quæ vestigia soleamus deprehendere errores in Sanctorum Vitis latentes, atque ex horum numero & qualitate statuere, quo incertitudinis aut improbabilitatis gradu collocari singulæ mereantur, quænam etiam omni fide haberi indignæ: miror, inquam, ejusmodi virum, nihil aliud deprehendere in vita S.Angeli valuisse, quod aptum esset homini non plane inerudito dubitationem movere. Sane licet veritas totius Carmelitanæ historiæ, quoad ortum, progressum, continuationemque suam in Carmelo usque ad initiæ Bertholdi, tam certa mihi esset atque est ipsum Euangelium; licet etiam de antiquitate & diffusione Ordinis per Europam, diu ante solennem anni MCCXXXVIII migrationem, eadem haberetur evidentia, [ut nequeat credi a coævo & oculato scripta.] quæ habetur de Regulæ Benedictinæ per Occidentem propagatione atque universalitate ante ejus divisionem in varios Ordines: licet præfati tres mihi hactenus difficiles nodi perfectißime forent explicati; licet denique nihil fictum, nihil supposititium esset in ullo alicujus auctoris Carmelitani scripto, imo nec in ulla ullius em>cujuscumque Sancti Vita; tamen non possem cogere intellectum meum, uti crederem Vitam hanc esse scriptam ab aliquo qui Hierosolymis & in Palæstina, ineunte seculo XIII vixerit cum S. Angelo, cum eodemque transierit in Italiam Siciliamque, & morientem viderit, ac denique reversus Hierosolymam factus sit Patriarcha,

[3] Quid enim? An talis vir potuit Græcorum rituum tam esse ignarus, ut pro iis identidem Latinos substituens, [& eorum synopsin exhibeo,] omnia aliter facta narraret quam fieri debuerunt? An potuit nescivisse quo in statu Hierosolymam atq, Alexandriā reliquerit, inde discedens? An potuit credidisse, quod Syro-Græci atque Latini promiscua inter se Sacrorum Communione uterentur? An potuit vel somniando cogitasse, quod ex Carmelo Hierosolymam eunti transeundus esset Iordanes fluvius? An potuit Portum Romanum cum Centumcellensi, & hunc cum Vrbe Veteri confudisse? An potuit Honorium hic reperisse eo tempore, quo constat fuisse Romæ? An potuit erravisse in nominando Archiepiscopo Panormitano hospite suo, vel eum non distinxisse a suo Vicario? An potuit denique characteres omnes temporum confudisse, ut Parasceven diceret celebratam XXIV Martii, festum S. Marci componeret cum feria VI, aliaque similia iis annis, quibus id nec factum esse nec fieri potuisse dijudicare potest quantumvis tiro in chronologia, si modo vel minimum ei dubium occurrat, em>quo moneatur ad tabulas respicere, ex iisque dubitationis suæ solutionem petere? [quæ si solvi videro, nihil non credam.] Hæc si non singula, sed simul omnia dicas fieri potuisse; vel ostendas, ut Vita illa verificetur, non debuisse fieri; fatebor ego me vel carere oculis, vel plena in meridie densißimam noctem pati, prorsusque captum esse mente, atque (ut ex Approbatoribus Speculi unus loquitur) delirum sinciput. Fætebor etiam, eos omnes fatuos esse dicendos, qui Bollandum atque Henschenium Sanctorum Actis illustrandis applicaverunt, meque ab iis jusserunt discere rationem inveniendi discriminis inter verum ac falsum, æstimandique probabilitatum intrinsecarum atque extrinsecarum momenta diversa. Cogar denique credere insanivisse eruditos paßim viros omnes, seculares & religiosos, internos & externos, Catholicos & acatholicos, ipsumque cum suis Carmelitis P. Danielem, qui nostrum in hisce rebus judicium tanti hactenus fecerunt, quantum testantur editi eorum ubique libri, ipsumque Speculum Carmelitanum loco non uno.

[4] [Non enim valent excusationes eæ,] Ast, si ob unum vel alterum errorem, in vitis Sanctorum inventum, inquit Baronius in Annotatis ad Romanum Martyrologium & diem IX Octobris, cetera quæ remanent fide carere dixerimus, profecto omnes fere Sanctorum Vitas in maximum discrimen inducemus; cum pœne in omnibus aliquid notari possit, quod corrigendum videatur; sitque Canonicarum tantummodo Scripturarum singularis prærogativa, ut in cunctis vera, inconcussa certaque narrentur. Similia scribit Bollandus, in Præfatione generali præfixa Sanctorum Actis tomo 1 Ianuarii Cap.1 §. 7 & Cap. 3 §. 4, ubi ista habet: Fatetur quandoque Baronius, Acta quædam, ut primum venerunt in manus, inepta sibi visa & insipida; quæ accuratius expensa vehementer probarit, omnique acceptione, digna judicarit. Idem sibi sæpius usuvenisse non solum Bollandus atque Henschenius profitentur, sed ego etiam; atque e converso etiam accidisse, ut multa quæ in hoc stadium venientibus nobis visa sunt solidißima atque indubitabilia, usu experientiaque doctioribus factis judicata sint revera esse figmenta.

[5] Sed uti pro his non patimur valere, nec illis officere præjudicia etiam propria quandocumque certior veritas aliunde se offert; [propter quas errores sæpe excusantur,] sic non sumus tam rigidi exactores veri, ut nec errores, etiam graves ac multos, poßimus dißimulare, cum ii vel in librariorum interpolatorumve temeritatem atque incuriam, vel in auctorum simplicitatem credulitatemve nimiam, vel denique in temporum locorumq; distantiam refundi possunt excusando: ita tamen ut pro eorum numero ac gravitate, putemus decrescere probabilitatis ac fidei in ea fundendæ gradum; eoque posse deviniri, ut ex talibus Vitis tandem aliud nihil valeat certo constare, quam quod em>ipsi quorum eæ sūt Sancti, in magna notißimaq; fuerūt virtutis miraculorumq; æstimatione, & ut vere Sancti in suis respectiue locis culti. Quod si nobis obtrudatur Auctor, coævi oculatiq; testis nomen sibi & fidem arrogans, qui subjectus examini deprehendatur alienam assumpsisse personam, utpote convictus multiplicis falsitatis, & cum cetera quam prætendit plerumq; [quando quis convincitur alius esse quam finxit.] scientia nequaquam componibilis; quantumcumq; is diu & quantoscumq; fefellerit, abominamur eum detestamur ac eiq; quod assumpsit nomini consuetum in talibus Pseudo præponentes, a dicendo testimonio omnino removemus; esto fieri poßit ut inter multa quæ scripsit falsa, non parum lateat veritatis. Hoc enim solent lucrari manifeste mendaces, ut etiam vera dicentibus non credatur, donec alius fide dignior testis accesserit. Talis autem non est, quisquis omnem quam de re quapiam habet notitiā non nisi ex fonte tam infecto hausit; sicut ex hac sub Enochi nomine vulgata S. Angeli vita hauserunt pleraq; quicumq; de eo aliquid scriptis memoriæve tradiderunt hactenus.

[6] Ceterum istam qualemcumque S. Angeli Vitam primum fuisse Latinis litteris traditam censet ejus evulgator Bellorosius, [Videtur autem omnino Vita scripta Latine] cui P. Daniel num. 1318 assentitur. Et meo quidem judicio recte. Nihil enim in alterutra est, quod Gracismum em>sapiat; imo mihi clarum certumque videtur Græcarum rerum ac rituam prorsus ignorantem fuisse, qui eam primus composuit: neque contrarium evincit ingens diversitas inter utrumque exemplar, Vaticanum ac Panormitanum. Quid ergo? Alii ut volent sentiant; Ego pro diuturniori & frequentiori istiusmodi differentiarū experientia arbitror, Vaticanum contextum, utpote simpliciorem & seculi anterioris phrasi scriptum, ac minutiorum circumstantiarum observantiorem, periodis tamen breviorem multo, prius scriptum editumque fuisse; idque ab homine, [primo ut est apud Gononum,] Carmelitano quidem Ordini perquam amico, antiquitatum tamen ejus tam ignorante, ut pro pallio canusinis virgulis circulato, dederit ei cappam albam cum friseo nigro, id est nigro limbo inferne; & Regulam Albertinam ei scriptam esse crediderit, annis quadringentis duodecim ante ingressum Angeli in Ordinem; unde consequens videtur Carmelitam ipsum non fuisse. Hanc deinde nactus alius, concinniori meliorique Latinitate donavit, omißis mutatisve minutiis nonnullis, ac nominatim duobus istis articulis aut vitiosis aut obscuris; laxata etiam phrasi, de antiquioribus Ordinis in Sicilia Italiaq; Conventibus, atque aliis nonnullis rebus, ea interserens, [deinde interpolata ut apud Bellorosium,] quæ quia proprie ad Ordinem spectant, adeoque studiose interponuntur, credere faciunt posteriorem textus interpolati auctorem Carmelitam fuisse. Itaq; primum locum Vaticano textui, em>ut antiquiori & simpliciori; secundum dedi Panormitano, tamquam ex priore vita sumpto, licentiusque interpolato, atque adeo minus sincero, quemadmodum ex utriusque collatione mutua facile quilibet deprehendet, neque in hoc puto disceptaturos mecum R. P. Danielis discipulos.

[7] [utarque tamen antiquior alia extitisse,] Sed quid si dixero, nec unam nec alteram primogenium esse ejus fœtum, qui sese Enoch Jerosolymitanum dixit, primum de Angelo scriptum evulgans? De hoc tamen prius quam pronuntiem quidpiam, volo hic tertiam Vitam S. Angeli dare, cum observationibus nonnullis, acceptam ex MS. Legendario Vltrajectino ecclesiæ S. Salvatoris, quod apud nos fuit; & Heribertus Rosweidus transcribendum curavit, ex autographo (quantum Henschenius meminit) seculo XIV exarato: [cujus epitome habeatur in MS. nostro.] circa quod tempus rem totam primo fuisse compositam mihi persuadeo, propter ea omnia quæ ipsam haud dubiæ fictionis condemnant, nec videntur posse adscribi tempori, ei ætati, qua cæsus est Angelus, magis propinquo. Ipsum, ut habemus & Rev. P. Danieli utendum dedimus, hic etiam accipe, quo certius ipse sententiam feras, utrum Vltrajectinum contextum debeas ex Vaticano antiquiori in epitomen contractum credere, an utrumque ex antiquiori desumptum esse, meliori fide unum quam alterum.

TERTIA VITA
Brevior, forsitan etiam antiquior, & sincerior.
Ex Ms. Vltrajectino S. Salvatoris.

Angelus, Presbyter Ordinis Carmelitani, Martyr Leocatæ in Sicilia (S.)

BHL Number: 0466

EX MS.

PARS I.
Vita S. Angeli in Palæstina.

[1] [Parentes S. Angeli de sua Iudaica fide dubii,] Beatus Angelus ex tribu Juda traxit originem: cujus pater Jesse, & mater Maria dicebatur, Jerusalem habitantes, sub divino timore legem Moysi ad litteram servantes, prout narrat Enoch a Hierosolymitanus. Hi jejuniis frequentissimis, asperis ad nudum corpus indumentis utebantur, orationibus continuis insistentes, Et dum in ea vita persevarerent; nonnumquam dubitatio corda eorum invasit, an in Lege promissus venisset, an in antea esset venturus: & in hujus rei gratia Nicodemum Episcopum sæpius adibant: erat enim vir sacrarum litterarum doctissimus. Nec tamen fidem Nicodemi verbis adhibebant, qui etiam eisdem Messiam venisse, & Jesum Christum fuisse affirmabat; nec præteritorum in Lege Judæorum sententiis prorsus adhærebant. Sic nullis rationibus humanis contenti ad Deum confugientes, assidue precabantur, ut scrupulum illum a cordibus eorum extirparet. Et cum multo tempore in ea ambiguitate perstitissent, proxima die Paschæ b Judæorum domi orantes, frontibus humi procumbentes, voverunt se numquam ex eo loco amoturos, nec sumpturos cibum, donec divinitus illa tolleretur dubietas.

[2] [ab apparente sibi Deipara] At cum nocte dieque cum lacrymis & orationibus perseverassent, piissima Dei mater visibili specie, Angelico cœtu comitata, lumine circumfulsit eos, ralique sermone affatur: Estote fortis animi, Davidica progenies: sum namque Maria, Davidico etiam genere nata, quæ verum Messiam a lege promissum Jesum mundi Redemptorem genui, & lacte proprio nutrivi, de qua Nicodemus vobis persæpe locutus est: cui indubiam fidem esse adhibendam nullatenus dubitetis. Ad cujus vocem caput extollentes, clamaverunt uno ore dicentes: [mittuntur ad Nicodemum Episc.] Heu! Mater gratiæ, quid ut salvemur nos facere expedit? Quibus respondens Virgo; ait: Cum dies crastinus illuxerit, ite ad templum: ubi divinus Pontifex Nicodemus ad aram serviet: & eidem quæ vidistis & audistis, nuntiate, & sacro baptismate renovari petite. Qui cum crastino summo diluculo surgentes, ad templi valvas se contulissent, & ingredi vellent; custos eos acre satis repulit. Sed cum audisset eos, ut sacrum baptisma perciperent adventasse, ad Pontificem ambos c adduxit. Ad cujus genua provoluti, narraverunt omnia per ordinem, quæ præcedenti nocte audierant & viderant.

[3] Quibus auditis Pontifex gratias egit Deo & eos catechuminos fecit; eosque remotius d ab altari præ cateris fidelibus jussit semoveri, eo tamen pacto, ut, licet longe stantes, videre ministrorum administrationem valerent. [& prævia in monasteriis catechesi,] Cumque Nicodemus Dominicum corpus assumeret, ut assolet quilibet Sacerdos, super calicem; in humana specie Dominus Jesus apparuit illis & quibusdam Christianis, vacillantibus forsan in fide, ut in ea firmarentur. Postmodum Nicodemi mandato Jesse in contubernium se dedit Eremitarum Carmelitarum, qui portæ aureæ vicini erant, in domo quæ dicitur B. Annæ: & ejus uxor Maria in consortium puellarum, quæ sub B. Basilii regula in monte Sion vitam agebant, ubi utrique in loco suo manserunt, [baptizantur.] ubi & vigiliam Pentecostes celebrabant, meditantes beneficia quæ Dei gratia eisdem contulerat, & ipso die regenerationis lavacrum susceperunt. Transacta solennitate suam repetentes domum, convicinos ad fidei percipiendum lumen hortabantur; ex quo factum est ut infra quatuor annorum curricula centum & triginta Judæi ex tenebris infidelitatis ad verum fidei lumen pervenirent.

[4] Interea Maria concepit & peperit gemellos, Angelum videlicet & Joannem: quos, cum prima ætas capax fuit disciplinæ, bonis moribus & lacte doctrinæ salutaris educarunt. Vix septem e annis superstiterant, [Nati ex eis filii post mortem parentum] cum hac ex misera luce senserunt se discessuros; cælestemq; adipisci ardenter cupientes, a præfato Pontifice Nicodemo duo devota prece postulaverunt, unum ne eorum cadavera in domo Fratrum Eremitarum prohiberet humari, alterum ut filios post parentum obitum sub tutela educaret. Itaque se Deo commendantes, una eademque hora maritus cum conjuge animas eidem reddiderunt; & sicut se dilexerunt in vita, sic nec mors separavit. Pontifex igitur præfatus, post dignas parentibus præstitas exequias, paternali cura filios suscepit, & honestis moribus & litterarum scientia ornavit. Cum vero jam adolevissent, [in familiam Patriarchæ assumpti,] essentque annorum circiter decem & octo, Nicodemus se sentiens viribus corporis destitui ac resolvi, eos advocavit, religiosam vitam plurimum laudans; ad eam postremum aggrediendam attentius exhortando. Adolescentes, ut erant devotione fervidi, responderunt, id ipsum multo tempore se desiderasse: quamobrem ubi corpora parentum sepulta erant, orabant ut ibidem Deo famulari permitterentur.

[5] [denique fiunt Carmelitæ,] Nicodemus ergo Patre monasterii, quem Priorem vocant, accersito, eidem ipsos valde commendans, educandos religiose tradidit. Revoluto anno probationis, testimoniales humiliter petierunt, & ad Priorem, Superiorem f scilicet Montis Carmeli mitti, cui profiteri habebant & obedientiam promittere; quod in ejus manibus facere peroptabant. Quibus acceptis, festinanter accesserunt ad illum. Quos cum gaudio suscepit, quia eorum sanctimonia vitæ longe pervenerat. Qui statim professionis emissa voce, Regulæ supererogare cœperunt. Ab exaltatione namque Sanctæ Crucis usque ad Pascha tribus diebus in hebdomada solo pane & lympha contentabantur, reliquo tempore olus cum oleo & sale cibus illis erat. Vinum pro veneno ducentes, super tabulis ligneis modico interjecto fœno vestiti dormiebant, omnes ceteros Coëremitas in admirationē suæ austeritatis inducentes. [& Sacerdotio initiantur.] Vicesimo octavo suæ nativitatis anno, montis Carmeli Prior, Hierosolymam, ut Sacerdotii ordinem susciperent destinare voluit: illique plurimum renitentes, se indignos humiliter asserentes tanto ministerio, tandem præcepto Patris adject, virtute compellente suæ professionis acquiescentes, litteras obedientiales acceperunt: quos cum magna animilætitia Nicodemi jam defuncti successor ordinavit.

[6] Præterea ad civium Jerusalem instantiam, quibus de illorum præcipua religione proclamante fama innotuerat; Priorem, apud quos illi religionis habitum susceperant, rogavit, ut ipsos retineret, nec ad solitudinem Carmeli migrare permitteret: qua ex re apud Fratres illos aliquamdiu moram traxerunt. [Angelus Bethleemi moribundum sanat.] Sed cum nativitatis Dominicæ dies appropinquaret, ambo uno consensu Bethleem, ut in partus intactæ Virginis loco, ejus solennia celebrarent, se conferre decreverunt. Quo in loco ubi primum applicuerunt, mulier quædam, cujus filius in mortis agone laborarat, ad pedes B. Angeli cum fratre pertranseuntis cecidit, plangens & ululans dixit: Angele Pater, amice Christi, credo si in nomine ipsius nati de Virgine pallium tuum super filium meum extenderis, ipsum posse restitui sanitati, virum enim Dei mater illa ex sola fama cognoverat. Ad quam B. Angelus respondit: Heu mulier! numquid Deus sum? homo sane ac peccator. Quod vero a me petis, id singularibus Dei amicis aliquando concessum est. Abi hinc cum cælesti benedictione, meque pertransire sinas. At illa rursum: me numquam abs te discessuram certum habeas, nisi saltem pallium tuum porrexeris super filium meum, & Deum pro eo depreceris. Vir igitur sanctus mulieris fidem cernens, mantellum suum super filium, jam vitæ spiramen emittentem [explicans,] oravit in hunc modum: Omnipotens & mirabilis Deus in omnibus operibus tuis, qui filium Reguli incipientem mori sanasti, filium viduæ suscitasti, ac quatriduanum Lazarum jam fœtidum de monumento vivum eduxisti; hujus desolatæ mulieris lacrymas respice, ejus filium ad vitam evoca. Oratione facta illico filius se vivum & incolumem erexit, & mater omnesque qui aderant glorificaverunt Deum, famaque B. Angeli inde plurimum cœpit augeri. Ad dictam solennitatem convenerunt plurimi Ecclesiæ etiam Prelati, inter quos Honufrius successor Nicodemi in Patriarchatu Jerosolymitano, Joannes Archiepiscopus Nazarenus, & Petrus Bethleemitanus Pontifex, plures Græci & Armeni Ecclesiæ Dei Pastores.

[7] [secedit in eremum,] Nocte postera vir Dei Angelus, ut popularem auram declinaret, licentia g a Priore montis quæsita, ad squallentem accessit eremum ubi delituit quinquennio. Quo tempore Honufrius, Hierosolymitanus, de quo supra fecimus memoriam, animam expiravit: cui Joannes, B. Angeli frater germanus, cælesti dono successit. At cum Angelus in ea solitudine degeret, plurimas cælestes habuit revelationes; & inter ceteras, cum in ferventi desiderio oraret, apparuit ei Dominus Jesus dicens: Angele, per martyrii palmam ad Angelorum consortium assumeris; ideo versus Siciliam dirige calles, nam in illa insula, oppido quod Leocapta vocatur, diœcesis Agregentinæ, vitam gerit vir cui nomen Belingarius; [deinde ap. parente Christo in Siciliam dirigitur.] potens quidem, sed hæreticus scelestus; duodecim namque jam annis nefandum cum sorore incestum committit: quod primo quidem exteros latebat, sed jam inverecundus factus nec Deum timet nec homines reveretur: asserens etiam amicis redarguentibus nullum omnino committere nefas, quin potius caritatis opus, eo quod vir sororis frigidus sit & impotens: nec (ut asserebat) aliqua maris & feminæ in eadem specie [conjunctionem] lex naturæ prohibet, si avium, quadrupedum, & omnium reptilium conditiones commiscentium attendantur; & indurato corde non veretur affirmare, Sancta Ecclesiā non posse hæc prohibere. Ex ea nempe sorore tres excepit filios. Ambos admonebis secreto, ut pœnitentiā agentes a tam nefando desistant opere. Post plurimas tuas exhortationes, illis tibi non acquiescentibus, tale crimen publica prædicatione damnabis, Ecclesiæ etiam auctoritatem super decretum constituendum Christi auctoritate firmatam probabis. Attamen dico, quod mulier, aliquando sui sceleris pœnitens, misericordiam consequetur: Belingarius, in sua hæresi pariter & scelere pravo induratus, te necabit. Itaq; pro fide ecclesiæ & virtute pudicitiæ, quasi alter Joannes Baptista, ad cælestem gloriam aspirabis. Quibus auditis B. Angelus respondit: Domine Jesu Christe, in ditione tua cuncta sunt posita, neque tuæ decet velle repugnare voluntati. Plurima de miserabili Christicolarum persecutione eidem sunt revelata, futuris temporibus percipienda: Angelus vero post hæc Jerusalem rediens, vix obsordē in eremo contractam a Pontifice, suo germano, agnitus est: cui & multis aliis visionem aperuit, & commissam eidem Siciliæ legationem: ibidemque in Septuagesima, fratre suo impulsore, prædicavit; ad quem audiendū frequenter ultra h septuaginta millia personarū convenisse sunt æstimati, doctrinā ejus & sapientiam admirantes: ex Judæis autem qui convenerant, ad baptismatis gratiā circiter octoginta sunt conversi.

ANNOTATA.

a Non additur Patriarcha: atque ita relinquitur locus suspicandi, [Enoch in hac vita non vocatur Patriarcha,] quod hic titulus ab aliis postea additus sit, nihilo meliori jure, quam ad nomen Sophronii Hierosolymitani ante Vitam S. Mariæ Ægyptiacæ, maxima cum historiæ totius confusione, sicut ostendi ad 2 Aprilis. Simile quid Ephremo illi accidisse, qui Vitam S. Mariæ Junioris scripsit, cum non minori perturbatæ chronologiæ incommodo, ostendi ad diem 16 Martii, quando docui quomodo pro recentiori aliquo acceptus sit S. Ephrem Syrus tanto senior auctore vero, quam junior erat Sophronius Patriarcha. Idem accidisse tumaliis multis mihi persuadeo, em>tum etiam Joanni illi Hierosolymitano, Græcæ linguæ ignaro prorsusque Latino, qui scripsit librum de institutione Monachorum ad Caprasium, si tamen hic verum auctoris sui nomen præfert; de quo videbimus in Proliminari de Patriarchis Hierosolymitanis tractatu.

b Cum certum sit Pascha diversißimo sæpe tempore celebrari solere a Iudæis & Christianis, propter diversißimos utrorumque cyclos, hic modus loquendi, [neque indicatur Pascha Christianorum:] præterquam quod aptior sit adhuc Iudæis Angeli parentibus, de quibus est sermo; etiam effugit omnes illas difficultates, quibus involverunt nos alii, diem Veneris seu Iovis sanctum cum 24 Martii die componentes anno non suo.

c Quanto hoc simplicius ac verosimilius, præ miraculoso illo modo, quo in ecclesiam introductos ab Angelis palam conspicuis narrant alii?

d Alii interim, contra omnem Ecclesiæ utriusque ritum, propius faciunt sisti ad altare, tanto minori cum verosimilitudine, quanto remotius a turba laicorum altare suum solent habere Græci. [erratur tamen in ritu Græco.] Non tamen hoc satis est ad verificandam rē ut hic gesta narratur, quia tempore Sacrificii aspectui nullius extra sacrum Adytum consistentis patet Altare, usq; ad Communionem laicorum, neque credibile est Iudæis casu aliquo permissum esse, ut intra Adyta consisterent, unde fideles ipsi excludebantur.

e Hoc quoq; verosimilius dicitur, scilicet septennes potius quā quadrimos pueros in Patriarchalē familiā esse receptos.

f em>Optime dicuntur ad eum mißi, penes quem verosimiliter solū potestas adhuc erat, ad religiosa vota recipiendi novitios debite probatos, neq; hic prohibemur Brocardū intelligere.

g Etiam hoc prudenter.

h Immensam hyperbolen, alii melius reticuerunt.

PARS SECUNDA
Gesta S. Angeli in Europa & mors Leocatæ.

[8] Ipse vero Angelus postmodum cum fratribus Joseph ex Emaus & Petro de Bethleem, & a Nicodemo Hierosolymitano navem ascendens b partis Januensium, XV Kal. Maji versus Siciliam appropinquaverunt. Et cum non procul a Siciliæ essent, [Hierosolymis prædicat,] ecce navem quatuor barbaricæ trieres invadunt, illamq; brevi domitam prælio populus barbarus ingreditur, contra Christicolas contendunt, nunc manu, nunc pede conculcant. Quos B. Angelus sic alloquitur: Ah! ne servos Christi tantopere offendatis. [transit in Siciliam,] Quidam vero præ ceteris ea verba indignantissime ferēs, virum Dei magno ictu tutudit in faciem; deinde fuste accepto male illum feriebat. Vir autem Dei, oculis ad cælum intensis & manibus expansis, orabat dicens: Libera nos Deus de manibus inimicorum, & da glotiam nomini tuo, ut gloriemur in laude tua, & liberentur dilecti tui. Ad hæc, emissum protinus de cælo fulmen cecidit, & abundanti igne sexaginta barbarorum & amplius consumpsit, nullumq; Christicolarū prorsus offendit; qui vero supervixerunt infidelium, se privatos lumine oculorum compererunt: & eos ut Dei misericordiam implorarent B. Angelus hortatus est, dicens, Qui crediderit Dominum Jesum Christum filium Dei, illuminantem omnem hominem venientem in hunc mundum, certum se habeat lumina recepturum. Ex eis igitur ducenti & eo amplius oculorū aciem receperunt, qui postmodum Messanæ urbi Siciliæ sunt advecti: qua in urbe mutus quidam B. Angelo orante obtulerat se, & linguæ usum recepit.

[9] Non multo post Romam adiit, ubi cum Sanctorum limina visitaret, Beatis Francisco & Dominico in æde Lateranensi obviavit:quo in loco Franciscus, caritatis succensus ardore, [Romæ SS. Dominico & Francisco occurrit,] spiritu prophetico alta voce B. Dominico dicit; ecce Angelus Hierosolymitanus, vir utiq; angelicus, Christi Martyr in brevi futurus: & ut insuperabilis erat humilitatis, in terra se prosternens, cœpit Angeli pedes deosculari. Et quamquam Angelus S. Franciscum nunquā fuisset antea intuitus, eidem tamen intulit: Salve humilitatis exemplar, qui singulariter in corpore stigmata Domini Jesu portare a href="#PE021727">c meruistis. Beatus vero Dominicus horum sermonū verba audiens, tacitus admirabatur.

[10] Posthæc Angelus in Siciliam remeans, Parnormū applicuit: [reversus in Siciliam] ubi in monasterio ordinis S. Basilii, in quo B. Athanasius, tum Alexandrinus Patriarcha, sanctæ conversationis habitum primo susceperat, honorifice fuit acceptus. Prædicavit per dies quatuor ibidē verbū Dei. Ejus sermo adeo efficax fuit, ut Judȩos plurimos converterit ad fidei orthodoxæ lumē. Deinde Agregentiū pervenit; ubi prædicans per plurimos dies attentissime auditus, Deus virtutē dedit voci suæ: ita quod Deo cooperāte multa miracula perficeret. Postmodum Angelus comitante Episcopo Panormitano Leocaptā pervenit. Diebus paucis transactis Belingarium hæreticū, de quo supra meminimus, vir sanctus ad se privatim vocavit, eiq; rem ex ordine patefecit, & non solū septies sed plusquam decies diversis illū diebus admonuit. Belingarius quoq; suum defensabat scelus, [disputat cum incesto Beringario, sed frustra,] & furore repletus, dicebat, illum non Angelum bonum, sed diabolū esse, hypocritam ac pseudopræ dicatorē. Sanctus vero illi econtra dicebat, Nisi pœnitentiam egeris, certo scias tuum scelus, aliquanto prius absconditum, jam jamq; tuis amicis consanguineis & familiaribus cum cunctorum cordis displicentia agnitum, toti mundo esse Deo jubente manifestandū, & cum Belingarius, non confitendo ita esse, ut etiam opinabantur propinqui; sed cōditionaliter asserens illud esse secundū legē naturæ, contra quam neq; Ecclesia valebat statuta condere; B. Angelus replicabat aliud esse naturæ brutorū & rationaliū, quibus Deus propheticavoce ait, Nolite fieri sicut equus & multus quibus non est intellectus. Cū vero Belingarius adderet, necesse factum in filiis Adæ; respondebat Angelus, tunc pro implendo dicto præcepto licuisse, sed multiplicato genere humano a Domino prohibitū fuisse, primo per Moysen, dicentē Non revelabis turpitudinem sororis tuæ. [Ps. 31. 8., Luc. 18, 9] Contra hoc quod dicebat, Ecclesiam non potuisse statuere, dicebat Angelus, oppositū ex Euangelio, Christo dicente Apostolis, Qui vos audit me audit &c; ita quod Ecclesiæ mandata, cum evidenter non sunt contra Deum, sunt suscipienda acsi ex ore Dei procederent: Vos, inquit Salvator, non estis qui loquimini, sed Spiritus Patris. [Luc. 10, 16, Mat. 10, 20]

[11] Duravit inter eos hujusmodi disputatio longo tēpore: nec fuit inde pertinax sui erroris defensor conpunctus, [qui post auditā sororis suæ pœnitentiam] ejus tamen soror, cui nomen Margarita erat, viro Dei prȩdicante post aliquot dies accessit cū filiis, quos de fratre conceperat: ac cum dolore vehementi, omni præsente populo, dixit: Angele, qui pro nostra salute missus es a D. Jesu Christo, precor ut hujus miseræ peccatricis animā commendatā habere digneris, ut tuis precibus veniā consequi mereatur. XII annis & eo amplius diabolicis laqueis irretita cum meo germano Belingario impudicā vitā gessi, & ex eo tres hos concepi peperiq; filios. [conspirat in necem sancti:] Ad illā vero vir sanctus ait: Is qui venit peccatores salvos facere sua immensa misericordia, quoniā iniquitatē tuam cognoscis, veniam tibi præstare dignetur. Hac publica sceleris revelatione facta, Belingarius videns sororē amplius ejus condelectari nolle amplexu, sed ejus consortium prorsus devitare; in viri sancti necē virulento spiritu aspirabat. Sequenti nocte ei oraculo cælesti revelatur quod die prima d Maji in eū irrueret veritatis & virtutis inimicus Belingarius, & plagas mortis eidē inferret, adiecitq; eum supervicturum usq; ad diē quintum Maji. Qui cum in crastino Fratribus Joseph, Petro, & Enoch retulisset quæ viderat & audierat; illi suadere cœperunt, ut a Leocapta discederet: quod si se non respiceret, comitum suorum saltem compassionē haberet. Tandem nulla prece motus respondit: Divino nutui repugnare non licet: hoc ipsū, non me petente, sed Deo decernente statutum est: quare nullus apud me precibus vestris locus esse potest. Comites proinde supplicationibus finem imposuerunt.

[12] [Hic ab eo percussus I Maji] Cumq; jā dies neci dicta venisset; Missarum solenniis celebratis, B. Angelus prædicavit secus littus maris juxta ædem Apostolorum Philippi & Jacobi, quo & fere quinq; millia hominū convenerant. Tum prȩfatus scelestus Belingarius, cum sathanȩ e satellitibus gladiis evaginatis in virum Dei per mediū populi irruerunt, inferentes quinq; vulnera mortifera. Et licet potentissimus in illa regione esset ipse homicida opibus &amicis tamē populus nō potuit se cōtinere, visa injuria illata servo Dei, quin in eum impetū facerent, volentes ipsum vita privare. Sed B. Angelus prohibuit dicens: Per Jesum Christū vos obsecro, ut nullus amico meo in aliquo noceat: per ipsum namq; expeditius migro ad Creatorē. [Hebr. 10. 30.] Illi sinite ultionem, qui ait, Da mihi vindictā & ego retribuā. Precor autē ut ad sororis ejus lares quam cito properetis, tollaturq; de via, ne turbidus pudicitiæ hostis furibunde ad eā perveniat. Ipse quoq; vir sanctus psallere cœpit, Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, & in via peccatorum non stetit &c. Tunc populus devotus, ad ejus patientiam admirans, eum asportavit ad domum in qua quiescere solebat; & continuo usque ad mortem monebat populum ad patientiam & perseverantiam, orans pro inimicis.

[13] Adveniente die quinta quasi media nocte psallere cœpit, Domine quis habitabit in tabernaculo tuo? [moritur 5 Maji,] Et demū: In te Domine speravi. Et cū pervenisset ad illum versiculū: In manus tuas Domine commendo spiritum meū, vox cælica audita est a circumfuso populo dicens: Angele, veni accipe perennis gloriæ coronā. Et statim reddidit Deo spiritum; auditæq; fuerunt voces & harmoniȩ cantus Angelorum, qui ejus animam concomitabantur in cælum. Belingarius autem, cum ad sororis ædem cucurrisset nec eam invenisset, reversus in propriā domum, laqueo se suspendit. Corpus B. Angeli ut lux circumfulsit, ex cujus corpore odor suavissimus emanabat: corpus vero Belingarii in sterquilinio abjectum est.

[14] [atque octavo post die sepelitur.] Anima vero B. Angeli apparuit Archiepiscopo Panormitano dicens: Frater & amice, ecce vado ad gloriam, ite & sepelite corpus meū: Archiepiscopus quoq; mox ut ad Sancti viri corpus accessit: jussit ut per dies octo super terram custodiretur: honoravit interea corpus illud multis funeralibus obsequiis, sancto Martyre dignis. Per idem tempus plura ut quisquam crederet miracula facta fuerunt: nam furdis auditum, claudis gressum, cæcis visum reddidit. Octavo die traditum est corpus sepulturæ. Præmissa scriptis tradiderunt B. Angeli comites Petrus de Bethleem, Joseph ex Emaus & Enoch Hierosolymitanus. Obiit autem A. D. MCCXX, III nonas Maji. Miracula quæ quotidie operatur Deus in loco suæ sepulturæ, per Notarios oppidi in magnis voluminibus ostenduntur scripta, nec valent faciliter recitari.

ANNOTATA.

a Nicodemi nomen pro Enoch obrepsisse videtur solius librarii errore, siquidem rursus in fine nominantur tres socii, & horum tertius Enoch.

b Ecgraphum nostrum, portui, quod correxi. Hic autem adverto omissa Alexandrina excursione verosimiliter omnia hic narrari, quod scilicet navim hanc S. Angelus in aliquo alio portu ascenderit.

c Accepit stigmata S. Franciscus anno 1224.

d Celebratur 1 Maji festum SS. Philippi & Jacobi Apostolorum: qua die concionatum S. Angelum longe est verosimilius, atq; sub concione vulneratū quarto post die obiisse: licet alii ad ceteras, etiam hoc addiderint, quod diem percußionis confuderint cum die obitus.

e Hoc iterū majorem veri speciem habet, multis comitatū Sicarium fuisse quando facinus istud ausus est, & plures em>simul impetum fecisse in Sanctum; quod & imagines declarant, culirum pectori infixum & capiti impactum falcatum ensem repræsentantes. [Haretici in Italia] Itaque a Maurolico & hunc secuto Baronio recte dicitur S. Angelus occisus ab infidelibus & hæreticis, quos eo ævo multos per Italiam fuisse apparet ex historia S. Petri Martyris, anno 1252 prope Mediolanum occisi, ab ibi dictis Manichæis, hominibus utique spurcißimis, quibus id nominis ideo inditum sit a seculi 13 fidelibus, comparando eos cum Manichæis primum ac proprie olim dictis. [& Sicilia sec. 13.] Ad Siciliam ipsam quod attinet, circa annum 1230 ibi constitutum fuisse Inquisitionis tribunal æstimat Paramus, libro de Origine Inquisitionis apud Rocchum Pirrum in Notitia Ecclesiæ Panormitanæ: qui eodem trahit Friderici Regis diploma quoddam, datum anno 1213. dicentis, super eradicandæ autem hæreticæ pravitatis errorem, auxilium dabimus & operam efficacem.

APPENDIX I.
De tempore vitæ ac mortis S. Angeli, per verisimiliorem conjecturam quærendo,

[1] b>Si tam multa tamque enormia errata Scriptorum, loca, [Ex præmissis ut minimum sequitur,] tempora, personas, & ritus confundentium, non poßint discipulis R. P. Danielis persuadere, ea quæ apud se hactenus indubitata fuere scripta, inexcusabilia prorsus esse, atque omnino falso gerere titulum socii & oculati testis; saltem hæc tertia vita, dubitare eos credo faciet, an non multa sint ab auctoribus Vaticani atque Panormitani contextus audacißime interposita: proinde excusabilem me esse suo Ordini, quod testimonia ex illis petita pro suæ prætensæ antiquitatis affirmatione recusem suscipere, validiori in contrarium auctoritate tum Sanwici tum aliorum obstænte. [duplicem S. Angeli Vizam non esse sinceram.] Etenim apparet manifeste, tertiæ hujus Vitæ scriptorem, licet non profiteatur se integram dare, alio & quidem sinceriori in multis valdeque diverso contextu Vitæ, sub Enochi Hierosolymitani nomine editæ, usum: qui si haberetur, fortasse non admodum magna difficultas superesset ad veritatem certiori indagine consequendam, aut certe propius attingendam per tolerabiles aliquas conjecturas. Quid ni interim liceat super fictionum priorum ruinas fabricare aliquid, tantisper valiturum, donec aliunde major lux affulgeat? Lectori suo neque vim neque fucum facit, qui nihil certo veri habens quod pro certo substituat jam notis falsis, suggerit aliquid verosimile, idque arbitrio ejus relinquit probandum improbandumve.

[2] em>Hac igitur venia præsumpta, dico, quod exigua mutatione facta in numero annorum, [Si tamen is dicatur nō 35 sed 28 annorum fuisse, eum obiit.] quo vixerit S. Angelus quando Martyr est factus, hæc saltem quam ultimo loco proposuimus Vita, poßit salvari in multis, excusari in aliis; semper tamen supponendo, quod ipsa accepta non sit ex vere oculati testis scripto, sed ejus qui oculati testis personā fallaciter assumpsit, scripturus de rebus ex sola eaque confusa traditione habitis. Quæ autem ea mutatio? Non alia, quam ut qui anno ætatis XXVIII primum ordinatus Sacerdos dicitur, & septennio integro adeoque ad annum ætatis XXXV supervixisse; concipiatur anno XXVIII ætatis mortuus. Neque hoc concipietur omnino gratis, sed bono cum fundamento. Nam in Processu de miraculis S. Angeli, Michaël Garnito, testis LXXXVI num. 135 narrat, quomodo sibi apparuerit S. Angelus, qui annos ætatis circiter viginti septem præseferens, habebat macidulam faciem, barbulam flavam, staturam mediocrem. Et num. 141 Maria, relicta qu. Petri Falcone, testis XCVI dicit, [sicuti ex ejus apparitionibus & imaginibus intelligitur;] quod filiæ suæ Antoniæ dormienti apparuit in somnis Carmelitanus Frater, ætate juvenis, facie candidus, modicum habens barbæ; ipsa vero videbatur sibi coram eo tamquam coram S. Angelo genua flectere. Vnde autem hæc eis sic oblata em>species, ut S. Angelum videre se crederent, nisi quia talem videre consueverant in suis imaginibus, ex majorum traditione sic pingi solitis? Certe Hentiona, uxor Angeli Smecca, testis LXXXIII num. 120, cum graviter ægra visa esset sibi videre per somnium personam gravem, in ætate juvenili, cum pallio albo, galero & scipione tamquam peregrinum … experrecta est de somno, plena ingenti fiducia, quod is qui visus fuerat, fuisset S. Angelus, cujus speciem ex ejus imaginibus cognoverat. Neque ab hac delineatione abludit imago, quantumcumque rudis, præfixa Bellorosianæ editioni. Non est autem ei abroganda fides propterea quod imagines istæ, quibus conformes apparitiones fuerunt, repræsentent Sanctum cum pallio albo, loco variegati; quia mutato habitu in Ordine, consequens fuit eumdem mutari in imaginibus, saltem post factis, nec tamen mutari formam ac lineamenta vultuum & reliqui corporis. Nam & memoria nostra, quando reformatus fuit Patrum Carmelitarum antiquorum in Belgio habitus, vidimus omnes Sanctorum imagines quotquot antea circum ecclesiam eorum hic Antverpiæ appensæ fuerant, nihil mutata pictura reliqua, mutavisse colorem tunicæ interioris, ex nigro in fuscum. Cum variegato autem pallio si apparuisset Sanctus, inassuetis ad ejusmodi spectaculum oculis, numquam fuisset agnitus em>pro S. Angelo.

[3] [potuit eodem nascente Hierosolymis anno 1192,] Tali jam posito fundamento, Sanctus, qui anno MCC XX, quando est occisus, agebat ætatis annum XXVIII, natus fuerit anno MCXCII, quinto post captam a Saracenis Ierusalem & a Latinis evacuatam: interea vero temporis potuit obiisse Leontius, quem Patriarcham Hierosolymitanum habuit primis sui Imperii annis Isaacius Angelus; eique suffectus Dositheus, per suam translationem Constantinopolim, locum fecisse alteri, quem Nicetas non nominat, & gratiose possumus credere dictum fuisse Nicodemum, Nicodemo autem succeßisse Onuphrium, [Nicodemus fuisse Patriarcha & post eum alii,] Joannem & Enoch, tamdiu tolerandos, donec aliunde alii certiores prodeant, qui Leontio Dositheoque successerint, & excludant istos. Nicodemus porro parentes S. Angeli ex Iudæis fecerit Christianos, puerumque ætatis suæ anno septimo orphanum receperit in familiam, ac Monachis Syrogræcis, ad S. Annæ loco Benedictinarum exulantiam introductis, junxerit ætatis anno XVIII, Christi MCCX; circa idem tempus, quo Albertus Dei gratia Hierololymitanæ ecclesiæ vocatus Patriarcha Latinus, idemque Apostolicæ Sedis Legatus, Accone residens, Brocardo & ceteris Eremitis, qui sub ejus obedientia juxta fontem in monte Carmeli morabantur, tradidit vitæ formulam, quam juxta propositum suum tenere imposterum deberent. Novæ autem Regulæ Institutique, in em>partibus Latinorum jurisdictioni adhuc subjectis feliciter pullulantis, fama adductus Angelus; [& interim Angelus factus Carmelita] dimisso Hierosolymitano monasterio (quod quia forte etiam ipsum Carmelitani Ordinis Regulam institutaque suscepit, per anticipationem vocari potuit a scriptore, ejusmodi mutationum momenta non curiose scrutato, Carmelitarum Conventus) dimisso, inquam, Hierosolymitano monasterio, haud satis tunc a Schismatis labe puro, transierit ad Carmelum, ibiq; receptus a B. Brocardo, vix alios sub se Fratres quam laicos habente, mox atque idoneam Ordinibus sacris ætatem attigit, ad eosdem sit promotus; non Hierosolymis, ubi Nicodemi successor Honuphrius schismaticus residebat; neque ritu Græco, qui Carmelitis idoneus non erat; sed Latino, per manus Latini apud Acconem Patriarchæ, [ordinari Accone ritu Latino;] Thomæ scilicet, qui Concilio Lateranensi IV interfuit, vel Rodulfi; incertum est enim uter altero prior post Albertum; certum est tamen eorum alterutrum superfuisse usque ad annum MCCXXIV. Certum est etiam quod eodem tempore civitas Acconensis, cui suberat Carmelus, proprium suum adhuc habebat Episcopum, qui potuit (si id Patriarcha non fecit) ordinavisse Angelum, & per omnes sacrorum Ordinum gradus promovisse, Sacerdotem eum faciens anno ætatis suæ XXIV inchoato secundum Canones, em>in diebus Quatuor-temporum, per Adventum præcedentem annum Domini MCCXVI.

[4] [Iturus vero in Europam visitasse fratrem Hierosolymis,] Tum vero, ex occasione quam mox indagalo, mittendus in Europam, petierit facultatem revisendi loca sancta, Hierosolymis, Bethleemi, atque ad Iordænem; salutandi etiam fratris sui Joannis, si verum est quod fratrem habuerit, qui mortuo postea Honuphrio suffectus sit Hierosolymorum Patriarcha. Sed hic omnino non fuerit Carmelita, alioqui a Græco-Syris numquam eligendus recipiendusque: fuerit autem Patriarcha factus post martyrium S. Angeli, non ante; quia non est credibile Syro-Græcos promoturos ipsum fuisse ante ætate legitimam, quæ tanta ut minimum fuisse debuit pro Patriarchis, quanta pro Presbyteris ordinandis, id est annorum XXX. Certe nullus erat qui Hierosolymitanum Clerum hoc tempore cogeret ad infractionem hujus canonis (quemadmodum Constantinopoli factum est sæpe, [non tunc, sed postea factū Patriarehā Græcum;] per Imperatorum Græcorum tyrannidem potius quam jußionem) Saracenis scilicet necdum se ingerentibus in talia, quomodo nunc faciunt Turcæ ad pecuniam extorquendam; Constantinopolitano autem Imperio sub Latinorum potestatem redacto, & eo qui Nicææ titulum adhuc usurpabat, auctoritatem non habente qua Hierosolymitanos longe dißitos ad nutum suum sequendum compelleret. Electionis autem Patriarchalis & consecrationis em>ritus legere qui volet, inveniet descriptos doctisque observationibus illustratos in Pontificali Haberti. Porro si S. Angelus, anno suam ordinationem immediate secuto, id est MCCXVI, post quinquemestrem ut summum, non vero quinquennem anachoresin, missus in Europam credatur, potuit Romæ in Basilica Lateranensi vidisse SS. Franciscum & Dominicum: [& an. 1216 vel 1219 venisse in Italiam] si vero usque ad MCCXIX in Palæstina mansit, non potuit cum eisdem egisse nisi Perusii vel alicubi in Vmbria, intra hebdomades illas paucas, quibus S. Dominicus ante ac post Pentecosten in Vmbria fuit.

[5] [ad solicitandam approbationem Regulæ;] Quod attinet ad causam, ob quam ex Palæstina in Europam S. Angelus transierit, eam Vitæ auctor refundit in visiones & revelationes ipsi factas. De his nihil habeo quod affirmem vel negem: existimo tamen, ad mißionem eidem vel concedendam vel imperandam, non defuisse Priori Brocardo causam aliam, quæ communem Ordinis necessitatem tranquillitatemque spectabat. Hanc ut intelligas, memineris velim anno MCCXV in Lateranensi Synodo IV fuisse prohibitum, ne quis novam religionem inveniat: sed quicumque voluerit ad religionem converti, unam de approbatis sumat: talis autem an esset Carmelitana cum ambigerent multi, eoque nomine Fratribus inciperent esse molesti; agendum apud Apostolicam Sedem fuit, actumque est diu, nec ante annum MCCXXVI peractum em>est quidpiam. Qui id egerint nusquam inveniuntur a scriptoribus nominati: libera igitur relinquitur sua cuique conjectura. Mea huc propendet, ut Landfrancum fuisse putem, [una cum Landfranco socio,] quem S. Angelo socium aßignat Philippus Metius, grandi ætate atque experientia virum, sed gradu laicum: cui propterea ex paucis qui aderant Sacerdotibus, & his minime grandævis, (quantum ego quidem existimo) utpote post editionem Regulæ & res secundum eam ordinatas primum promoveri cœptis; ex paucis, inquam, qui suppetebant Sacerdotibus junctus fuerit S. Landfranco Angelus; juvenis quidem, sed magna virtute & gratia instructus a Deo, quæ defectum suppleret ætatis, & nata esset favorem conciliare, accedente præsertim singulari ad prædicandum talento zeli atque eloquentiæ.

[6] [navim conscendens Alexandriæ in Syria,] Hi ergo duo (nam aliostres, in Vita commemoratos, eodem jure possum omittere, quo prætensus Enoch Landfrancum prætermisit) duo, inquam isti terrestri itinere per regiones, Latinis etiamnum subditas, recta iverint Alexandriam; non illam Ægypti totius metropolim, quod vitarum prolixiorum auctores decepit (hæc enim sub Saracenis erat, nec Patriarchas habebat nisi Iacobitas vel Melchitas hæreticos) sed in confinio Syriæ atque Ciliciæ insignem urbem & Episcopalem in sinu Ißico, sub Patriarcha Antiocheno em>& Archiepiscopo Anazarhensi, in notitia antiqua Latina quinque Patriarchatuum apud Carolum a S. Paulo pag. 75 dicta Alexandros, idest Panna, unde in pseudosynodo Hierosolymitana (in qua fingitur canonizatus S. Angelus) inter titulos Episcopatuum ex aliquo veteri Catalogo sumptos, nominatur Episcopus Panadensis seu Penadensis. Etenim cum maris mediterranei littora, secundum Ægyptum Libyamque & Africam protensa, tota essent sub potestate Saracenorum; dubium nullum est, quin Christianorum naves contraria eis littora legerent. Ab Alexandria autem ista, quam dixi, rectus cursus teneri poterat per mare Cilicium, Pamphilium, Rhodiumque secundum Cretam, versus mare Ionium, atque inde in mare Tyrrhenum, ad Portum Romanum. [ubi Episcopus Latinus potest fuisse Athanasius,] Cum vero in dicta Alexandria Latinus Episcopus procul dubio fuerit, æque ac ceteris in urbibus una cum Constantinopolitano Imperio occupatis in Syria atque Cilicia; nihil prohibet opinari eum fuisse Athanasium de Claromonte, fratrem Federici; qui cum esset sacrarum Reliquiarum colligendarum studiosißimus, gratificari eidem volens frater Episcopus, usus sit opportunitate euntis ad Curiam S. Angeli.

[7] Hic vero Pontificem non in Urbe-veteri, sed Romæ debuit reperisse: apud quem cum diu protraheretur em>Ordinis & Regulæ confirmandæ negotium (uti ejusmodi negotia omnia facile inveniunt obicem aliquem) jamque sub finem anni MCCXIX egressus Roma Pontifex alia omnia curaret, spectantia ad exercitum Christianorum Damiatam obsidentium, similesque res maximas atque urgentißimas; desperantes de celeri negotii sui principalis exitu Angelus atque Landfrancus, decreverint excurrere in Siciliam, ibidem corrogaturi eleemosynas in subsidium Terræ-sanctæ; quod & in Italia fecisse eos credo, & hanc alteram commißionis eorum partem fuisse. Memini enim me apud P. Lezanam aut P. Danielem, nescio quo loco, legere commendatitias litteras, Carmelitis datas cum insigni commendatione utilis studii ea in re positi. Promovere consilium commendatione sua potuit Federicus de Claromonte, [Occiso Leocata Angelo,] carum habens S. Angelum cum socio, tum meritis eorum tum fratris intuitu: & simul tradere Reliquias, quas Panormum ferrent ad Archiepiscopum Berardum. Hunc porro non invenientes Panormi, & in Balneis esse intelligentes; Reliquias quidem Panormi reliquerint, litteras vero ad eum tulerint; intellectisque scandalis, quæ Leocatæ creabat Berengarii incestus diuturnus, hæreticorumque frequentia, suadente ac deducente Archiepiscopo, huc excurrerint, Berengarium secreta, hæreticos publica correctione castigaturi & emendaturi si possent. Sed hi cum impatientes monitorum, in concionatoris sibi invisi necem conspirassent, ipsum quidem, facto em>contra dicentem impetu, vulnerarint letaliter, socium vero inclementer habuerint.

[8] Landfrancus post Angeli mortem regressus in Italiam ad Pontificem Honorium, jam Urbe-veteri commorantem, mox inde curaverit in Carmelum scribere rei gestæ ordinem, [reversus Landfrancus narrarit aut scripserit aliquid,] vulgari forsan Italica lingua: vel saltem anno MCCXXVI, expedito feliciter quod intendebat Regulæ confirmandæ negotio, ipso in Carmelo scripserit quidpiam, devolutisque annis aliquot migrarit cum aliis in Siciliam, ibique optaverit sepulturam, ubi suus S. Angelus sepultus clarebat miraculis, relicta saltem oretenus nonnulla memoria Martyrii præmemorati. Hujusmodi relationem Landfranci absque auctoris nomine postmodum nactus aliquis, vero seu falso nomine Enoch, una cum obscura fama nonnullarum rerū de vita S. Angeli Hierosolymis aut in Carmelo; vel ipsemet commentus aliquam rerum in Palæstina gestarum fabulam potius quam historiam; confecerit Vitam, fortaßis circa finem seculi XIII, non sine erroribus; facile ignoscendis, si non arrogasset sibi nomen auctoritatemque oculati testis. Sic scriptam Vitam habuerit & secutus sit Auctor Collectionis Vltrajectinæ, nihil addens nisi duas ultimas lineas, nonnulla fortaßis omittens: em>majori utrumque fide, quam alius postea seculo XV eamdem Vitam extendit & auxit; [quod alis postea sub Enochi nomine amplisicarunt:] auxit vero non tantum miraculis multis, ex Eliæ & Elisæi Prophetarum historia mutuatis, sed etiam minutißimis pluribus circumstantiis, tanto ineptioribus, quanto ad majorem certæ scientiæ speciem fidentius confictis, quas ostendimus omnes repugnare rationibus temporum, locorum, ac rituum. Denique talibus laciniis auctam Vitam, uti eam ex Gonono habemus, simili fide expoliendam cultiorique Latinitate donandam susceperit alius ante finem seculi XV; idque fecerit non sine novis additamentis, cum quibus accepimus seculo XVI fide optima excusam Panormi.

[9] Equidem nihil horum affirmo: sed erroribus fraudibusq; detectis solum quæro verosimile aliquod fundamentum, [documentum Lectoribus ipsisque Carmelitis,] cui inædificari potuerit farrago ista tot figmentorum. Si recte conjectasse videar; gratulabor mihi quod per ruinas tot intolerabilium ineptiarum viam aperuerim ad qualemcumque verisimilitudinem: si melior alia via cuiquam occurrat, per quam historiæ substantia adhuc melius salvetur, circumstantiis fabulosis sepositis; eamdem me doceat, succurratque historiæ tam densa caligine seculis jam aliquot obseptæ. Interim RR. PP. Carmelitæ, si ex vitis BB. Alberti Patriarchæ & Petri Thomasii, apud Saracenum & eos quos Saracenus secutus est duces, portentosam omnino in speciem deformatis, nondum didicerunt, quam facile suo in Ordine antiquitus invaluerint & increverint fabulæ, ipsorummet judicio nunc damnatæ; em>saltem jam id discant ex Vita S. Angeli, quam credulitati suæ tamdiu vident illusisse. [ut dubitare incipiant.] Neque injuriam suam interpretentur, quod viri eruditi, circa nonnullas alias Carmelitanæ historiæ partes simili examine versati, easdem nolint ad prætensæ antiquitatis probationem recipere.

[10] [Gotfredus Episc. non fuerit Panormitanus,] Finem hic volebam facere, sed manum ad tabulam revocat Archiepiscopus Panormitanus, anonymus in MS. Vltrajectino, ac verosimiliter etiam antiquiori Vita, quam secutus est Auctor; ejusdem vero interpolatori utrique falso nomine dictus Gotfredus. Hic unde obrepere potuerit, requirens, in catalogo Episcoporum Agrigentinæ Ecclesiæ, cui subjacet oppidum Leocatense, apud Rocchum Pirrum invenio Fr. Gottofredum de Roncionibus a Pisis, Ecclesiæ isti præsidentem ab anno MCCLXV usque ad MCCLXX. Deinde reflectens oculos ad verba Bellorosii, epilogum scribentis; quibus dicitur, quod ex sepulturæ loco, & quasi ex ore sepulti, [sed Agrigentinus, qui corpus clevarit.] fecit Deus repente lilium pulcrum enasci, quoties incisum, statim renatum; & hoc miraculo permoti incolæ locum effoderunt, ubi inventum corpus miro fragrans odore, idque honorifice reposuerunt in arca honestissima; rē tam memorabilem, aliis quæ Leocatæ fuerant acta scribentibus præteritam, quia non nisi jam mortuo Sancto gestam, suspicatus em>sum pertinere ad istius Gottofredi ætatem, qui prædictæ Translationi consensum, ac verosimiliter etiam præsentiam manusque commodarit: atque hinc factum esse, ut confusa apud posteros memoria utriusque Antistitis, qui sepulturam curarat, quique translationem, unius nomen transierit ad alterum, cum manifesto parachronismo.

[11] Liceat nunc porro divinam demirari providentiam, quæ voluit ut procul a Sicilia Italiaque, [Interim gratulor mihi de servato Ms. Vltrajectino,] nostro in Belgio, etiam post illustrium Ecclesiarum bibliothecas expilatas dissipatasq; sub hæreticorum dominatu, conservaretur MS. Vltrajectinū, donec ecgraphum inde sumendum curaret noster Heribertus Rosweidus. Hoc enim nisi fuisset, vix aliquid tolerabilis conjecturæ potuissemus educere ex tam enormiter interpolata apud Gononum ac Bellorosium S. Angeli Vita. Adeo ut mihi videar haud incongrue aptare illi MS. posse, quod longe sublimiori divinioriq; in sensu dicitur in Psalmo CXVII, Lapidem quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli: a Domino factum est istud, & est mirabile in oculis nostris. Habuit eam Vitam P. Daniel a Virgine Maria, nec scivit æstimare; utpote in ea nihil inveniens, quo prætensiones suas contra me firmaret. Habui & ego eamdem tamdiu in scriniis, em>indeque eductam anno MDCLXXIV cum accepissem in manus, scribens tunc brevem de S. Angeli Vita commentariolum, [ex quo verosimilis conjectura educi potuit.] tractatui de miraculis præponendum, deinde vero propter Carmelitani Speculi expectationem suppressum, nec nominandam quidem putaveram; ratus non esse aliud quam vile compendium, ex Vita apud Gononum excusa desumptum. Nunc vero, post omnium accuratum examen, judico præ ceteris acceptabilem; utpote pauca eaque excusabilia peccantem. Et quamvis propter auctoritatem eorum, qui S. Angelum patria Siculum videntur fecisse, non leviter formidem, ne tota historia de conversis in Ierusalem parentibus, & filiorum educatione apud Nicodemum Patriarcham, gratis conficta sit; malo tamen qua possum cedere; si sorte indulgentia, qua id totum suscipio, conducat aliquid ad faciendum utraque unum, & dißidentes animos componendum.

APPENDIX II.
De quibusdam in Sicilia Conventibus, qui ante solennem migrationem Ordinis ibidem extitisse dicuntur.

[12] Non est mihi animus in hac Appendice agere de iis conventibus, quorum antiquitas ex sola Bellorosianæ em>editionis Vita probatur: stat ea vel ruit, prout ipsa fidem per prædicta amisit, [Prætensus Leontinis conventus pro an 837.] vel per congruas aliter sentientium responsiones recuperabit. Ad alios transeo, qui sive hactenus sint nominati sive non, aliunde videntur probari apud Annalium Carmeliticorum scriptorem Lezanam. Primus in ordine proponitur conventus, apud Leontinos fundatus (ut prætenditur) anno DCCCXXXVII. Vt autem probetur intentum, offertur attestatio authentica & jurata illorum, qui anno MDCXXXIV rogatu Prioris, unanimiter & concorditer oculis perspexerunt tectum venerabilis antiquissimæque ecclesiæ S. Mariæ de monte Carmelo, quod coopertum est cum tabulis & trabbis; videruntque ac legerunt quoddam scriptum seu pittaphium scripturæ, quæ scriptura sic exponit. DIE DECIMA QUINTA FEBRUARII UNDECIMA INDICTIONE 837. Vigore cujus millesimi exponitur antiquitas dicti conventus, & ab antiquis scriptoribus semper est expositum, per famam publicam, quod dictus conventus est primus conventus totius Ordinis Carmelitarum, præter de illo conventu de Monte Carmeli extra regnum. [male componit Cyfrā anni cum Indict, 11:] Iam alibi dictum est, & fusius demonstrabitur in Tractatu ad 3 tomum præliminari, usum Cyfrarum, quales in tecto illo em>conspiciuntur, non innotuisse Europæ nostræ nisi post Alphonsinas tabulas in Hispania conditas, editasque post annum MCCXL. Sed missum facio argumentum istud, & cum anno qualitercumque notato, compono Indictionem XI, expresso ad longum numero, ne quis errorem scriptorium credat. Hæc autem non conveniunt, ut notum est omnibus Chronologiæ tironibus, qui ex Petavio lib. 11 de Doctrina temporum cap. 20 didicerunt, Indictiones sic esse putandas, ac tali annorum ordine percurrendas, ut annus decimus quintus quilibet post annum Christi CCCXII, Indictione I notetur a Septembri, a Januario vero decimus sextus: & illud inquit extra controversiam est: itaque cum anno DCCCXXXVII, mense Februario, numerari debet Indictio, non UNDECIMA, sed DECIMA QUINTA. Quisquis igitur Romanis litteris, in trabe ista antiquitus descriptis neque a se intellectis, Barbaricas addidit zyfras; aliud nihil lucratus est, quam quod novo exemplo certiorem me reddiderit, primo quam levi nulloque fundamento opus habeat præjudicata credulitas in Ordine Carmelitano, ut prætensam in eo antiquitatem solide stabilitam credat; deinde quam bona fide, sed exiguo judicio, Annales suos compilaverit Lezana, em>vel nihil vel parum sciens dubitare, neque æstimare, utrum id quod sibi offerebatur ad probationem faceret an non.

[13] [Annus 1118 & 1121 alicubi notatus non probat Carmelitas tunc fuisse Panormi:] Proinde jam non miror, quod idem Lezana, pro suorum apud Panormum vetustate extare dicat monumenta duo, quorum alterum est inscriptio quædam in trabe tecti ejusdem monasterii, posita sub his numeris grandiori charactere sculptis MCXVIII; alterum inscriptio altera, cuidam sepulcro ejusdem ecclesiæ sub his MCXXI. Vt enim in his nulla fraus subsit; ad summum probatur, prius fundatam fuisse ecclesiam istam, non autem in ea fuisse Carmelitas; non magis certe, quam si ea invenirentur in ecclesia anno MCCXII fundari Patavii cœpta, ut ait Lezana, & Monialibus sub titulo Purificationis concessa, ac tandem MCCC tradita Carmelitis. [neque ciborium Sotera sub nota Vrbani 3.] Quod si tales annorum notæ lignis lapidibusque inhærentes, non probant possessorum hodiernorum antiquitatem; multo minus eam probabunt notæ istiusmodi, impressæ mobilibus rebus ac facile dominum mutantibus, qualis est Pyxis, ubi sanctissimum Christi corpus servatur, quæ est conventus civitatis Soteræ diœcesis Agrigentinæ, & inscribitur tempore Urbani III; quamvis max me ex hac inscriptione Soterenses Carmelitæ probatam crediderint suam eo loco vetustatem, em>in relatione facta Innocentio X, ut scribit Lezana ad annum præcitatum. Licet enim Vrbanus III vita functus sit anno MCLXXXVII, hoc tamen ipsis non magis prodest, quam alicui, heri creato nobili, ad avitam stirpis suæ claritatem probandam, gladium Caroli V emisse vel accepisse donatum.

[14] Circa Drepanum anno MCCL concessam esse Carmelitis ecclesiam Annuntiationis, [vel imago vetus Deiparæ Drepani:] ex nostro Octavio Cajetano ac publicis fundationis tabulis docet idem Lezana: sed ea ætate non contentus, vult ipsos prius in urbe possedisse ecclesiam S. Mariæ de Partu, nullo alio fundamento, quam quod ex hac in illam translata sit celebris quædam Deiparæ statua: quasi consequens sit, Carmelitas, ibi antea habitantes, anno MCCXXX excepisse appulsam illuc miraculosam imaginem, & postea simul cum ea migrasse. Interim ibidem olim habitasse alterius instituti monachos, intelligitur ex residuis parietinis; in quibus fatetur Lezana etiam hodie depictos cerni Fratres in vestimentis oblongis, non barratis aut variegatis, quæ tunc erant insignia Ordinis, sed subnigri coloris. Verosimilius est igitur, cum istuc imago sacra appulit, locum eum fuisse Basilianorum, quibus deficientibus, & in suburbio clarescentibus Carmelitis, non incongruum fuit his eam permitti, em>qui specialem Deiparæ cultum ipso etiam nomine suo profitebantur.

[15] [aut Rocchus Pirrus, dubitare nesciens] Vir æque ac Lezana bonus, & circa antiquitates Carmelitanas nescius dubitare, fuit Rocchus Pirrus, in toto suo opere, sine scrupulo usus notitiis e S. Angeli Vita acceptis. Quare nec eo loco, ubi manibus ipsam tenebat falsitatem, id est in Notitia Ecclesiæ Agrigentinæ, ausus est eam rejicere: sed videns ibi Archiepiscopum Gaufredum a Sede illa indubitabili auctoritate dejectum; imaginatus sibi est aliquem ejus Vicarium; dupliciter errans, sive quændo credidit, explicatione tali servari fidem testis (uti prætenditur) oculati; sive quando persuasit sibi, habendam rei novæ fidem sine exemplo ullius alterius facti, quo Archiepiscopus Berardus alias probaretur Vicariis sic usus, ut fuerint a populo Archiepiscopi dicti. Auctor iste in Notitia Ecclesiæ Messanensis pag. 392 Bonfiglium arguit, quod dicat Carmelitanam familiam venisse in Siciliam anno MCCLXVII, Ego enim, inquit, lego in quodam diplomate, [de antiquitate conventus Messanæ pro an, 1173] quod extat in tabulario S. Placidi Messanæ, dato anno MCLXXIII mense Decembri Indictione VI, regni Wilhelmi II anno III, Simonem quemdam regium Seneschallum, pro anima Regis Rogerii ejusque uxoris Helviræ multa prædia dedisse Fratribus Carmelitanis Messanæ. Ita Rocchus: sed an etiam chronatacticos characteres examinavit, verene em>subsisterent? Non videtur. Siquidem Guilielmus I cognomento Malus, ipsomet teste in prævia Regum Siciliæ chronologia, obiit Panormi pridie kalendis Maji anno MCLXVI, eique mox succeßit filius Guilielmus II cognomento Bonus: qui proinde mense Decembri anni MCLXXIII numerabat Regni annum, non III, sed VIII a semestri inchoatum: Indictio autem VI ejusdem anni finem acceperat mense Septembri, & mense Decembri in cursu erat Indictio VII. Denique hoc illud erat tempus, quo primus Carmeli Prior Bartholdus adhuc vivebat, & recens novi propositi rigor non potuisset pati multa prædia, qualia hic dicuntur esse donata, quæ vix demum in laxiori postmodum disciplina seculis exinde secutis recepta sunt in Ordine.

[16] [& Panormi pro an, 1118] Idem Pirrus in litteris, ad Generalem Ordinis Stratium datisan, 1627, agnoscit Carmelitas Fratres & Moniales Panormi sedem habuisse sub tempore anni MCXVIII: sed hanc suam opinionem in mera fundari conjectura, haud obscure significavit per alias litteras, eodem anno datas (utrasque autem refert Lezana ad ann. 1220) quibus scribit, Adelasiam Hierosolymitanam Reginam, imo Hierosolymitani Regis pellicem (utpote quæ uxorem vivam habenti incestis nuptiis se copulavit, cum maximo totius Christianitatis scandalo) scribit, inquam, Adelasiam, reversam e Hierosolymis in Siciliam aliquos secum Religiosos portasse, & (ut ☞ creditur) etiam Carmelitanos nonnullos, ipsisque fundasse Panormi domum aliamque Messanæ. Florebat tunc Hierosolymis, indeque per Europam est dispersa Religio seu Congregatio Canonicorum Regularium S. Sepulchri. Hujus professores in Siciliam traductos ab Adelasia crediderim: de Carmelitis quod additur credi, non debet supponi vere credi, donec probetur aliud habere fundamentum, quam ipsorummet Carmelitarum, proprias origines ignorantium, easque antiquißimas cupientium, divinationem gratuitam.

[17] Idem dixeris de primordiis conventuum Saccæ, Lilibæi, Leocatæ, ac Drepani, ad annum MCCXX relatorum ab Ægidio Leoindelicato, [aut alibi ex fide Viridarii Carmelit.] in libro quem edidit anno 1600 & Viridarium Carmelitanum nuncupavit. Hunc enim auctorem in istis omnibus allegans & secutus Rocchus Pirrus nihil novæ eidem confert auctoritatis. Sicuti nec Ioannes Baptista de Großis, quando in Catanensi Decachordo seu Notitia novißima sacræ Catanensis Ecclesiæ, impressa Catanæ an. 1642 pag. 157, citato eodem Ægidio, suadere nititur, quod ab anno MCC usque ad MCCVII interjecto spatio, nova Carmelitarum Colonia Catanæ suscepta est, rem promovente Constantia Augusta, Henrici VI Cæsaris uxore, Frederici II etiam Cæsaris matre, Siciliæ Regina, quæ & cœnobii hujus fundatrix a majoribus memoratur. Auctorem gravem vocat Lezana, & talis omnino fuerit necesse sit, qui Carmelitanæ antiquitati sic favet, æque ac Iulianus Petri, Luitprandus Ticinensis, atque Haubertus Hispalensis, non alio ex merito Carmelitis laudati. Ego nihil homini detractum volo, qui se Theologiæ sacræ ac Iuris utriusque Doctorem appellat & Protonotarium Apostolicum: non possum tamen non credere oculis meis, quibus ejus librum, uti in Musæo nostro est, legens, video toto primo Modulo Chordæ 2 haberi ab eo pro monumentis gravibus ac fide dignis, Continuationem Argenidis Barclaji & alias quisquilias similes.

AD DIEM VI.

DE S. THEODOTO MART.

Theodotus, Episcopus, Cyriniæ, in Cypro (S.)

Fol. 105 col. 2 post num. 2 adde;

3 Tertium ejusdem Martyris festum Menæa excusa offerunt II Martii, quando nomen inscribitur Ephemeridi metricæ, tamquam eo die præcipue colendi,

nobr>Δευτερίῃἔβη οὐρανίους Θεόδοτος εἴς ὄρμους,

Theodotus cælos ascendit luce secunda.

Non autem solum poëtice id dici (sicut alibi sæpe in hac ephemeride, qualemcumque diem cultus ita accipiente acsi fuisset dies obitus) intelligitur ex Elogio addito, quod, idem cum hic postremum expresso, circa finem sic variatur: Cessante persecutione propter decretum Constantini Magni Imperatoris, dimissus est ex carcere XIX Januarii, in qua festivam ejus memoriam agimus: secundoq; post anno ad Dominum emigravit, cum ageretur secunda dies Martii: quapropter iterum facimus festum. Decretum illud, promulgatum fuit anno CCC XII exeunte: mors ergo Sancti in annum CCCXIV referenda fuit: & utrumq; festum videtur Cypriis proprium fuisse, hoc vero quod VI Maji agitur, esse translationis alicujus, ex Cypro Constantinopolim nescio quando factæ.

DE S. JOANNE DAMASCENO.

Ioannes Damascenus, Confessor (S.)

Fol. 112 Col. 2 lin. 37 rerum mobilium, lege rerum immobilium.

Fol. 116 col. 2 post Annotata adde:

Sextum inter Opuscula S. Petri Cælestini Papæ V, per F. P. Cælestinum Teleram edita Neapoli an. 1640, cui titulus De miraculis B, Mariæ Virginis, inchoatur ab historia em>relata hoc 3 Capite, tacito eum cui contigit nomine, in hunc modum. Accusatus fuit quidam Sacerdos, quod falsam epistolam scripsisset contra Imperatorem, de quo in culpa non erat: datur tamen contra ejus sententia, ut manus abscindatur, quia scriptura videbarur sua. Quod & factum est, & suspensa est manus ante ecclesiam illius Sacerdotis, quæ ecclesia titulo B. Mariæ Virginis erat insignita. Sed Sacerdos de hoc facto gratias Deo reddebat: dolebat tamen, quia non poterat Deo Sacrificium offerre. Hic autem mox ad imaginem Virginis veniens, aperto vulnere cum ea pie rixabatur: Hæccine, Domina, nostrorū sunt præmia meritorum? Hæccine tuorum beatitudo servorum? Ecce, Domina mea, digne pro meritis peccatorum meorum me puniri voluisti, sed cur officii tui instrumentum abscindi permisisti? Hæc quidem manus sæpius scribebat cantica tuæ laudis, & in honore tuo sacrificium Deo offerebat. Factum est autē post hæc nocte quadam, cū ille in lectulo fessus non dormiens sed vigilans pausaret, adfuit Beata Virgo dicens ei: Quid agis, puer mi fidelissime? Heu, inquit ille, Domina, quid me interrogas? Imo ego te interrogo, Ubi eras quando talia sustinui? Ecce in ecclesia pendet abscissa manus servi tui. At illa: Confortare, fili mi, manum tibi restaurare potest, qui totum hominem fecit ex nihilo. Hæc dicens, eo vidente; illa perrexit ad ecclesiam, delatamque inde manum ejus brachio restituit, & valedicens abiit. Tunc ille gratias agens, reddita diei luce, Missam B. Mariæ solenniter decantavit. Quo audito Imperator pedester ad eum venit: & ore proprio deosculans manum, veniam petiit ab eo humiliter. Vides, lector, quomodo historia in substantia eadem, varietur in circumstantiis per plurium ora & calamos transiens; neque referre quam magnus, vel quæm sanctus aliquis auctor sit; sed quam solicitus ut quæ narrat vel scribit ex originalibus fontibus hauriat: quod juverit observasse, ut rationem Operis nostri consiliumque servandæ primigeniæ phraseos magis probes.

DE B. PRUDENTIA VIRG.

Prudentia Virgo, Ordinis Eremitarum S. Augustini, Novocomi apud Insubres (B.)

Fol. 129 col. 2 lin. 5 post evanuerunt, sequentia sic lege: Horum unum in Vita B. Magdalenæ Albricæ, per Hieronymum Borserium collecta, impressaq; Comi anno 1624, qua sumus usi ad XIII Maji, pag. 67 explicatur, per subscriptionem ipsi votivæ tabellæ additam: Quædam Domina Catharina recepit sanitatem ad sepulcrum hujus venerabilis Dominæ Prudentiæ istius. Obiit pridie Nonas Maji MCCCCXCII. Ceterorum miraculorum nullam conservatam fuisse in scriptis notitiam &c.

AD DIEM VII.

DE S. JOANNE BEVERLAC.

Ioannes Beverlacensis, Archiepiscopus Eboracensis, in Anglia (S.)

Fol. 186 ad finem num. 2 adde:

His impreßis accepimus ab humanißimo viro Guilielmo Dugdallo, ex MS. bibliothecæ Cotonianæ, alterum exemplar Vitæ atq; miraculorum sere usq; ad finem primæ collectionis, nam reliqua evulsa erant: quod ecgraphum commendamus posteris, conferendum cum hic editis, haud paulo quidem perfectioribus illo, aliquid tamen haud inutilis lucis per ejusmodi collationem accepturis, quod in appendice non potest ita commode fieri.

Fol, 187 num. 7 adde:

Quid porro secutum sit declaravit nobis, qui tunc in iis partibus vivebat R. P. Ioannes Turnerus, & modo nobiscum Antverpiæ vivit, optimus senex nostræq; societatis Sacerdos, manu propria sic scribens: Sparsa rei fama, plurimos continuo excivit spectatores, atq; in his Catholicos non paucos, cupientes venire in partem aliquam tam æstimabilis thesauri: sed Pseudo-Episcopi diligentia prævertit, jussitq; omnia eo, quo fuerant loco reperta, condi denuo. Regina nihilominus, mox ut inaudiit, volens quacumq; ratione pietati suæ facere satis, viro nobili commendavit negotium tam sibi carum. Qui nihil cunctatus, adeo efficaciter egit cum Vice-comite loci, ut is assumpto secum Henrico Collingwodo, nostræ etiam Societatis Sacerdote, evocatum noctu ædituum jusserit reserare ecclesiam, ac refossam ubi condita erat cistulam efferre. Qua aperta, secrevit noster duo insignia ossa brachii vel femoris, quorum alterum Reginæ ferret, uti factum est; alterum servaret sibi. Hanc deinde prædicto P. Turnero, suo tunc Superiori, reliquit: qui thecæ argenteæ inclusam misit Audomaropolim, ad suæ nationis Seminarium, ubi in oratione Sodalitii Mariani religiose conservatur & colitur. Ita ille hoc, quo nunc scribimus & primam Maji partem edimus, anno MDCLXXX.

Fol. 195 num. 7 lin. 5 a fine, anno DCCCCXIV, lege, anno DCCCCLXXXIV exeunte.

Fol, 283 col. 1 ad nomen primi inter Martyres Byzantinos, Agatius, adde, sive Acacius.

AD DIEM VIII.

MIRACULA S. GIBRIANI.

Gibrianus Presbyter, in diœcesi Catalaunensi & Remensi (S.)

Fol. 303 Ponenda fuissent S. Gibriani miracula, libris duobus distincta, qualia tandem accepimus Remis; sed triplex S. Angeli Carmelitæ Vita, cum prolixis ad eam observationibus, quam caritatis intuitu prætermissam cupiebam, hujus tomi molem sic fecit excrescere, ut necesse fuerit ad æqualitatem faciendam, ad tomi 3 Appendicem illa reservare. Istic ergo lector reperiet omnia.

DE S PETRO TARENTAS.

Petrus Archiepiscopus Tarentasiensis Ordinis Cisterciensis, Bellavalle in Burgundia (S.)

Fol. 320 col. 2 post lin. 3 delenda quædam, utpote commodius posita folio sequenti num. 4 circa finem. Ergo prohis verbis, In quo conservata fuit Vita & cusq; in S. Petri transitu; pro his, inquam, verbis ac duabus lineis inter ea comprehensis repone brevius sic

in quo servatum MS. asserit, in S. Petri transitu

AD DIEM IX.

[Errata]

Fol. 362 in titulo lin. 3.

Satunino, lege, Saturnino.

DE S. GREGORIO NAZIANZENO.

Gregorius Nazianzenus, Archiepiscopus Constantinopolitanus (S.)

Fol. 372 col. 1 ante §. 3, appone sequentia.

Nolim hic dißimulare, quod hæc ipsa meditans, nonnullaque eorum quæ proposui innovandæ chronologiæ fundamenta communicans cum eruditioribus quibusdam amicis, non omnes æque assentientes habuerim. Erant quibus videbatur superstitiosa solicitudo cavendi, ne ex patre jam Episcopo natus crederetur. Nazianzenus; metuebantque ne ex nostræ ac paulo superioris ætatis præjudicio procederet illa, hæreticis nupturientibus, risum motura. Alteri difficile captu apparebat, quod homo, in nostra sententia octogenarius quando Constantinopolim venit, tanta dicendi gratia simul & efficacia devincere sibi auditores potuerit, etiam heterodoxos, in sua Anastasia publice prædicans quantam ex ipsiusmet relatunovimus; maxime cum reverso in patriam adhuc libuerit de vita sua carmen scribere. Omnes denique jurabant, in cunctis, quotquot viderant & me rogante denuo inspexerant, exemplaribus Mss. constanter & signanter legi, ὅσος διῆλθε θυσιῶν ἐμοὶ χρόνος: fatebantur alioqui magnas esse, & (absque prædictis scrupulis foret) omnino convincentes rationes, quibus majorem Sancto ætatem conabar adstruere.

em>Ad primum quod attinet, respondeo ego, Hieronymi testimonium, qui solis triginta annis. Nazianzeno superfuit, esse ejusmodi, ut antiquum satis videri debeat ad persuadendum, Apostolicam fuisse traditionem, qua ordinatus Episcopus jubebatur continentiam ab uxore polliceri, pro mœcho habendus si aliter fecisset. Audi nunc eodem ipso tempore, quo florebat scribebatque Hieronymus, Synesium Sophistam, cujus, lapidem (uti dicitur) omnem moventis ne cogeretur Episcopus fieri, extat ad Theophilum Patriarcham Alexandrinum epistola, anno CCCCX scripta, atque etiam in Annales relata a Baronio; ubi inter alia hoc quoque dicit: Mihi & Deus ipse & lex uxorem dedit: quapropter omnibus prædico testatumque esse volo, me illam prorsus deserturam non esse, neque cum illa veluti mœchum clandestinam consuetudinem habiturum: alterum enim minime pium, alterum minime legitimum est: quin potius & volo & opto, & plures mihi & probos nasci liberos. Vbi apparet credidisse Synesium, quod Episcopo illicitum esset liberis operam dare; idque ex lege ordinationi Episcopali conjuncta. Qui autem existimaret, ita protestanti fuisse indultum uxoris usum, modo consecrari se sineret; adeoque legem istam non ita indispensabiliter viguisse, quin aliquando liceret contrarium; eodem modo em>debebunt credere, permissum Synesio tenere dogmata quædam, fidei Catholicæ non satis consentanea, a quibus similiter negat abduci se posse. Quare (ut recte Baronius) haud aliud credi potest verbis hic fecisse Synesius, quam quod factis Ambrosius exhibuit, dum ne Episcopus ordinaretur se adulterum & sanguinarium publica professione ab omnibus credi voluit. Manet interim sensus ejus de Episcopali obligatione ad continentiam notus, neque dubitare debemus, quin consecratus æque hanc tenuerit atque sanam in fide doctrinam. Non tamen, quod postea in simili casu, idem etiam obtinuit primis illis Christianæ simplicitatis seculis, neque simul ac lecto, tecto quoque secedebant conjuges. Et ideo nihil mirum, quod in iis quæ de parentibus suis, deque Basilii fratre Gregorio Nysseno & conjuge ejus Theosebia narrat noster Nazianzenus, nulla fiat divortii alicujus mentio. Nec enim sublato per mutuum consensum conjugii usu, desinebant esse & haberi conjuges, & communis familiæ onera curasque communiter sustinere; magna profecto laude digni, si cum his omnibus sic vitam instituerent, animumque a rebus terrenis abstraherent, ut etiam ἀζύγοις nulloque ejusmodi vinculo obstrictis similes se præstarent.

Iam quid de Anastasia dicam? Ecclesiam ab initio em>fuisse putat Gregorius Presbyter, sed propter angustias contemptam ab Arianis, omnia sacra loca alia Constantinopoli occupantibus: Sozomenus nec ecclesiam quidem, sed in exigua quadam cellula cœtum suum coegisse Sanctum dicit, addens quod per quosdam fidei orthodoxæ homines in domum precatoriam constructa erat. Vt autem inter istas angustias plures dicentem intelligere possent, faciebant tabulata quædam, sursum erecta porticuum instar, in quibus feminæ stantes audirent verbum Dei, sicut ex ipsius Gregorii de Anastasia sua somnio Baronius elicit. Non ergo magnum fuit, hominis, quantumvis senis, nec tam laterum contentione quam eloquentiæ venustate valentis, vocem exaudiri ab auditorio non numeroso, sed loci angustiis proportionato; quemadmodum quotidianis experimentis videmus in Anglia atque Hollandia, voce minime grandi, veteranorum etiam Presbyterorum, impleri Catholicorum intra breve spatium constipatorum oratoria. Carminibus autem pangendis quis dicat ineptam esse ætatem quamvis grandem? Ejus certe rei in nostra Belgica Societate exempla suppetunt, ubi præter alios annosos poetas habuimus Balduinum Cabilliavum, qui vitam simul cum versificandi studio ad quartum supra octogesimum annum extendit; habemus etiamnum Iacobum Wallium, extremo superioris seculi em>anni natum, & tamen secundißima etiam nunc Minerva utentem ad pangendos quovis metro versus, Latine ac Græce. Hunc cum aliquando rogassem, ut illam, de qua loquimur, Gregorii de sua vita poesim carmine redderer elegantiori quam fecerat Billius; nihil minus in excusationem prætexuit quam ætatem suam, altera epistola hunc in modum mihi scribens, IX Idus Iulii anno MDC LXXVII.

Quam in partem acceperis ea quæ superioribus litteris ad te dedi, ego quidem nescio. Vereor sane, nepostulata præcidendo partem etiam aliquam reciderim, imperitorum more chirurgorum, amicitiæ nostræ integræ & jucundæ, mihique perutilis, neque modo fautricis fidelißimæ, sed etiam effectricis honestißimæ voluptatis, quam ex eo capio, quod de Musis meis optime merearis. Hoc te velim ad animum referre, quod me terret in primis, quam non modo magni, sed etiam diuturni laboris futura res sit. Neque enim diffitebere posse me faciliore opera Tragœdiam scribere, in qua & genio meo indulgeam, & libero cursu ferar. Ac ne nihil petitioni tuæ dedisse videar, accipe versus pauculos, quibus ut vina gustu prælibamus, ita volui diligentiæ meæ periculum aliquod facere, in primis his octo versibus.

Τὸ τοῦ λόγου βούλημα, τῶν ἐμῶν κακῶν
nobr>Ἐξιστορῆσαι τὴν ὁδὸν, εἰτ᾽ οὖν δεξιῶν.
Οἱ μεν γὰρ οὕτως, ὁι δ᾽ ἐκείνως φαῖεν ἄν,
Ὅπως ἄν οἶμεν τῆς ῥοπῆς ὦσιν τινές.
Ου᾽ γὰρ τὸ βούλεσθ᾽ ἀσφαλὲς κριτήριον.
Παίζει δὲ μέτρον τῆς ἀνίας φάρμακον,
Παίδευμα καὶ γλύκασμα τοῖς νεοῖς, ἅμα
Τέρπνον παρηγόρημα …

Libet peractam mihi remetiri viam:
Quotquot secundos, quotquot adversos tulit
Decursa casus vita, vulgandis libet
Mandare chartis. Damnet hic, alter probet,
Nihil laboro: cuique mens fuerit sua,
Ut huc & illuc sæpe momento levi
Inclinat animus. Quippe judicium nequit
Erroris expers ferre, qui solum velit.
At Musa quidquid asperum fuerat pati,
Ludente versu lenit: hæc suavi instruit
Monitu juventam: hæc pectora hortando arrigit,
Gravibusque præbet dulce solamen malis.

Mihi crede, nihil est quod malim, quam sanctißimi Patris sensa combibere animo, & stylo exprimere: subsidio esset Leunclavii interpretatio, & ea potior, si ulla exstet, simplex & soluta numeris versio. At quid Carolo V fiet, quem res variæ nonnumquam interturbant?

em>Hoc scilicet erat, quod fluere incipientem venam sistebat; maxime quod homini, numquam adstringi se passo ad definiti temporis spatium, intra quod absolvendum aliquid operis foret, perquam angustum relinquebatur; cum tomi primi impreßione ultra medietatem provecta, ad prælum vocaretur tomus secundus, cui erat ea Vita inserenda, quando ad medietatem hic quoque pervenisset. Excusari ergo se petiit, & obtinuit; non ut deinceps vacaret a studio litterarum, sed ut majori cum otio vacaret argumento magis libero, atque a pluribus diutiusque expectato, quod etiam nunc facit octogenario major, Musis interim suis non raro indulgens, ut pro re nata canant aliquid opera levioris.

Correctionis porro meæ licentiam, quæ pro, διῆλθε θυσιῶν, suggero legendam, διῆλθ᾽ ἐτησίων, nullius MS. auctoritate fulciri scio; ideoque eam libenter dimittam, cum vel aliam magis fundatam certamque invenerit quispiam, vel explicandæ phraseos istius rationem aptiorem: quando omnino constat (uti fecisse me credo ut constaret) opus esse vel correctione vel explicatione aliqua, præter vulgatam lectionem atque sententiam. Interim qui nihil mutatum volet, eo quod ἐτήστιαι ipsi non videantur pro anni curriculo posse per metaphoram accipi; sequatur explicationem Baronii, grandiorem hyperboten hic agnoscentis, quomodo sæpe non valde multum grandiores em>natu, tantillo se junioribus dicunt, se id de quo agitur scivisse prius quam nascerentur alii. Sed enormis hyperbole sit oportet, in qua annorum viginti octo spatium, in computanda ætate hominis, habeatur pro nihilo.

Fol. 400 col. 2 lin. 10 cælcisve lege cælisve.

Fol. 402 col. 1 lin. 18 Cotumque in ædem, lege, Totumque in ædem.

Fol. 413 num. 123 lin. 2 per cognitiis lege percognitis.

Ibid. num. 125 lin. 23 æquum enim ducit lege equum enim ducit.

Fol. 431 num. 40 col. 2 lin. 5 nova rursum de rursum de causa, lege, nova rursum de causa.

Fol. 439 num. 40 lin. 12 indignitatem mean lege, in dignitatem meam.

Fol. 459 ad extremum adde:

DE BRACHIO IN LUSITANIA.

Gregorius Nazianzenus, Archiepiscopus Constantinopolitanus (S.)

Antonius Vasconcellus in Descriptione Lusitaniæ, post Anacephalæoses Regum ejusdem nationis, impressas anno 1621 enumerans Insigniora sanctorum delubra, per totam Lusitaniam dispersa, num. 25 pag. 558 Apud Nabantinos, inquit, in Regio cœnobio manus integra est D. Gregorii Nazianzeni, argento inclusa. Incolunt Nabantini oppidum Lusitaniæ mediterraneum, a præterfluente rivo, qui deinde se in Tagum effundit, paßm dictum Villa de Tomar, ubi Reges inaugurari solebant, duplo propius Conimbricæ quam Olißiponæ. Hic suum olim Templariorum Ordo locum habuit principalem, antiquamque ecclesiam S. Mariæ de Olivares dictam, quæ creditur unicum ædificium esse, quod Saracenicæ vastitati ibidem superfuit, sicuti in Annotatis ad hunc diem, testatur Georgius Cardosus, scribens de prænominata Reliquia, quam ait illuc Ascalone allatam anno MCLXVIII una cum aliis ex Palæstina Reliquiis a famoso Ordinis Magistro Don Gualduino Paez Bracharensi, ibidemque simplici cultu conservatam usq; ad annu MDXXXV; quando R.P.Fr. Antonius de Lisbona, Ordinis Christi Prior, indignum ratus tam pretiosum thesaurum adeo parum honorifice haberi, ipsum transtulit ad Regium cœnobium: curans fabricandu argenteum brachium justæ magnitudinis, intra quod sacrum pignus, antiquioris operis auro ornatum, ex eo quod Regi Emmanueli primum allatum Sophala fuerat, sic includitur, ut per appositas utrimque crystallos conspici totum possit. Incolæ nullum fatentur

habere se efficacius medium, ad pluvias serenititatemve novis frugibus impetrandam, quam brachium istud in processionem educete ac circumferre. Cum autem hujusmodi Processionū occasione inter Religiosos & Clericos nata eslet contentio, de jure predictum brachium efferendi; egit secreto apud Innocentium X Fr. Petrus de Vasconcellis, Prior an. MDC XLVII, & obtinuit Privilegium, per quod contentio omnis cessavit; Ne quis de cetero, quavis auctoritate fungens, brachium seu manum S. Gregorii Nazianzeni, quod seu quæ, ut pie creditur, in dicta ecclesia magna cum veneratione asservatur, aliis ecclesiis, monasteriis seu locis piis commodare, aut sub quovis quæsito colore, ingenio, causa, ratione aut occasione, e dicta ecclesia extrahere & asportare, seu ut commodetur aut extrahatur & asportetur promittere aut consentire audeat seu præsumat, sub excommunicationis ac privationis vocis activæ & passivæ pœnis, per contra facientes eo ipso incurrendis, auctoritate Apostolica tenore præsentium, inquit Pontifex, interdicimus & prohibemus.

DE S. GERONTIO EPISC.

Gerontius, Episcopus Ficoclensis, Martyr, Patronus Callii in Italia (S.)

Fol. 464 Col. 2 ad num. 16 addatur:

Fit autem prædicta Translatio hoc etiam verosimilior, em>quod Lupoldus Bebenburgius, in libello de veterum Principum Germanorum zelo & fervore in Christianam Religionem, impresso Coloniæ an. 1564, asserat pag. 58, quod sub anno Domini DCCCCLXIII corpus S. Gerontii per quemdam Episcopum de Italia est allatum, ipsoque Ottone Imperatore jubente in Magdeburg Metropolim Saxoniæ est transmissum. Hoc autem posito, minus mirum foret abscuratam apud cives suos fuisse memoriam S. Gerontii, cujus scilicet non nisi vacua tumba loco pristino manserit.

AD DIEM X.

DE S. PALMATIO MART.

Calepodius Presbyter, Martyr Romanus (S.)
Palmatius Consul, Martyr Romanus (S.)
Alii XLII, Martyres Romani
Simplicius Senator, Martyr Romanus (S.)
Alii LXVIII, Martyres Romani
Felix, conjunx Martyr Romanus (S.)
Blanda, conjunx Martyr Romana (S.)

Fol. 500 col. 1 lin. 13 post hæc verba, tradit Cardosus in Hagiologio Lusitano, adde:

In Commentario autem ad hunc diem observat, ipsos quidem Regulares Canonicos hujus Reliquiæ causa (quæ conservatur in statua pectorali argentea ad medii corporis humani mensuram producta, & virenti laurea ex eodem metallo coronata) festum agere v Octobris: neq; dubitat quin id factum sit per confusionem aliquam, ex Synonymia duorum Martyrum, quorum hodie passus unus sit Romæ: alter Trevirensium Martyrum Antesignamus, tali die nominetur em>in Romano Martyrologio. Errorem autem satis evidenter demonstrari putat, ex eo quod Ordo divini Officii recitandi, impressus recentius, notet Die V Octobris, in festo S. Palmatii Romani Consulis & sociorum Martyrum Duplex. Eodem adducit impressum librum de Reliquiis dicti Conventus, ubi folio 116 hoc in ejus honorem Epigramma legitur.

Macte anime, dignus Romani sanguinis heres,
      Jure tibi subdit Martia Roma caput.
Ast ubi devicto victoria nobilis hoste
      Palmati? An vinci est inclita palma tibi?

Agnosco equidem confusionem hic aliquam: sed ab utra parte ea se teneat, num scilicet ex parte Majorum, qui Romano Martyri sumpserint diem Trevirensi proprium; an ex parte posterorum, qui excluso Trevirensi Romanum sibi asserere maluerint; quis definiet, quamdiu latent monumenta translationis, quæ doceant, Romane an Treviris allatum caput istud sit? Interim mallem pro vetustate stare, & credere, eos qui diem v. Octobris primi elegerunt, id fecisse, quia prædictum Caput non Roma, sed Treveris acceperunt. Idque vel eo probabilius censeo, quod Trevirensis Palmatius non inveniatur em>adscriptus Martyrologio V suardi, quale ex Gallia in Italiam atque Hispaniam transiit; adeoque non potuerant errandi occasionem accepisse ex Romano hodierno, quod nondum erat, quodque Baronius hac parte auxit ex Molano, interpolatnm in hac nostra inferiori Germania exemplum secuto. Quare & quod de Reliquiis Sociorum dicitur, compositis intra pyramidem argenteam, duos & semis pedes altam, gemmisque pretiosis adornatam, libentius de Trevirensibus quam Romanis intellexerim.

Fol. 510 col. 2 lin. 10 a fine, discatis, lege, discant.

DE SS. TERTULLINO ET CHRYSANTHO.

Tertullinus, Martyr Romanus Luxemburgi depositus (S.)
Chrysanthus, Martyr Romanus Luxemburgi depositus (S.)

Fol. 566 num. 25 adde:

Et hoc quidem usque ad annum MDCLXXIX, cum hæc imprimebantur. Tunc scilicet ultimum tali die celebrata sanctorum Martyrum festivitas est; & de consensu utriusque Præsulis Trevirensis atque Leodiensis, translata ea fuit in Dominicam III Julii, qua deinceps celebrabitur. Mutationi causam præbuit solennißimus actus, per quem anno superiori, communibus Dominorum ex tribus Provinciæ Luxemburgensis Statibus Deputatorum votis expetita & sacra Rituum Congregatione Ordinariisque approbantibus concessa est, in Protectricem ac Patronam Principapalem em>Ducatus Luxemburgensis & Comitatus Chiniacensis, S. Maria, mater Jesu, Consolatrix afflictorum, singulari jam pridem devotionis affectu in suo ad conspectum urbis sacello coli, cœpta. Cujus electionis assumptionisque solennitas anno præcedenti maximo cum splendore & apparatu perfecta fuit die II Iulii, Deiparæ Elisabetham visitanti sacra: deinde vero constitutum fuit, ut anniversaria memoria instauraretur ipsa IV Dominica post Pascha.

Fol. 594 num. 17 lin. 15 ad regni coronam anno DCCCCLXXXVII, adde: promoti.

AD DIEM XI.

[Errata]

Fol. 626 ubi de S. Liceria num. I lin. 6 acerbior phrasis, sic mitigetur:

Quod eam Sedem tunc obtineret vir, præ Iansenianæ factionis studio tam alienus a nostræ Societatis hominibus, quam posset quis maximis assectus injuriis &c.

Fol. 656 lin. ult. Martyrum sanguis, lege, Innocentium sanguis.

AD COMMENT. APOLOGETICUM.

Fol. 709. Non licuit nobis, via nostra gradientibus, em>procedentia præla sistere, donec in lucem prodiret Speculum Carmelitanum, cujus editio novis identidem prætextibus acceßibus que dilata, vix demum anno nono extorqueri cunctabundis potuit, per iteratas sæpius protestationes Typographi, tandem tandem finem facere volentis. Hinc necessarium omnino videtur quædam hic annotare, quæ istic locum habere debuerant. Notabo autem ea progrediendo per numeros, Commentarium nostrum partientes.

Num. 5 P. Danieli, qui & imprimenda & impressa de SS. Bertholdo & Cyrillo in Martio bis terve legerat probaveratque, tum aliis moderatioris zeli Patribus placuit moderatio nostra, qua scilicet abstinebamus a controversia circa prætensā antiquitatē movenda. Meminit optime ejus rei R. P. Gratianus, & meminisse possunt alii, nec puto eorum quemquam futurū, qui audeat dicere, quod dictus P. Daniel ostenderit aliquid se mutatum velle, & non potius egisse verbis honorificis gratias. Quid autem egisse gratias verbis dico? Voluit etiam Provincialis existens rebus ipsis testari, quanti nostrum faceret erga Ordinem affectum: & exemplo plane nobis novo, misit R. P. Gerardum a Puero-Iesu, tunc Priorem conventus Antverpiensis, qui a R. P. Petro vanden Berghen, Domus nostræ Præposito, impetravit ut liceret reciprocæ gratitudinis affectum redhibere, em>religiosæ ac fraternæ caritatis epulo nobis præbendo. Ad hoc ut novæ Symbolæ afferret aliquid P. Henschenius, securus de priori sua circa S. Cyrillum commentatione (utpote, sicut dixi, jam sæpius probata) deproperavit alteram de S. Bertholdo; dumque apparatur mensa, coram iis qui nos invitaverant, legit, simili quo priora successu; nisi quod Saussaji circa Sanctum istum errores, sane craßi, crediti sint posse dißimulari, ne per ejus latus viderentur peti auctores Ordinis, ex quibus eos hauserat. Horum sic gestorum memores, & ex Martio sic prodituro offensiunculam nec minimam quidem formidantes, sed grande augmentum amicitiæ pollicentes nobis; quid mirum si ad inexspectatas as non unius hominis querelas aliquantum commoti, judicaverimus data in Alberto occasione utendum nobis, scribendumque aliquid, quo appareret, quam non sine causa haberemus suspecta Carmeliticæ antiquitatis fundamenta? Id ergo prævidens P. Daniel ac socii, expresserunt a suo Reverendißimo Generali, Matthæo Orlando, litteras Roma datas XIV Octobris 1671, quibus rogaremur, ut acturi de B. Alberto & Regula Ordini ab ipso data, sequeremur informationes a dicto P. Daniele nobis dandas; & sicubi alleganda esset Cælaris Cardinalis Baronii auctoritas, non illam nude (sicut factum in Martio) sed cum aliqua explicatione insereremus; ne quod ipse de Carmelitano Ordine non sine passione scripsit, & nos probare videremur. Non enim ignotum esse, ipsum Ordini Carmelitano ob causam aliquam offensum, & inde etiam infensum fuisse, & de eo quædam scripsisse non sine grandi & patenti passione. Cardinalem Baronium non fuisse in eadem cum Carmelitis sententia circa librum de Institutione monachorum, sciebamus quidem; offensum, ideoq; infensum & ex passione scripsisse, ignoravimus sane; neque adhuc credimus; cum videamus Ordinis inimicos & hostes censeri omnes, qui non satis placentia scribunt & sentiunt de eorum origine: argumentum offensi animi sane perquam debile. Interim Reverendiss. P. Generali præfato in hæc verba respondimus, exeunte Decembri. Reverendissimæ Paternitati Tuæ primum maximas agimus gratias pro affectu, quo memoriam optimi P. Bollandi nostrumque de Sanctis opus prosequitur Ordo Carmeliticus. Huic ut pari affectu respondeamus, dedimus ac porro dabimus semper operam. Non autem fuerat necesse nos tam operose rogari, ut de Sanctis vestris quam fieri potest copiosissime scribamus, ad id tum nostra sponte tum ipsa susceptæ scriptionis ratione inclinatissimi: si quid tamen in iis probamus minus, id præter consuetudinem a nobis circa alios usurpatam malumus premere amico silentio, quam ingratæ controversiæ discussione imminuere suavitatem ejus caritatis, quæ nobis hic cum Patribus vestris longe suavior familiariorque quam cum ullis aliis Religiosis intercedit, verbis factisque testata. Quæ de S. Cyrillo habemus in Martio, ea Adm. R. Daniel a Virgine Maria aliique ex vestris legerunt & probarunt verbotenus, priusquam imprimerentur: adeoque culpari non possumus, si verbum aliquod, ab ipsis oculo inoffenso lectum, displicuit postmodum alicui alteri, ingenii minus commodi viro. In elogio B. Bertholdi, eorumdem suggestione semel iterumque reficto, pro verbis Saussaji ex Martyrologio Gallicano acceptis, quæ illi omitti malebant quam refutari (nam cetera omnia iidem ipsi probabant) substituimus disquisitionem de tempore, quo videri potest Bertholdus vixisse: neque aliud istic a nobis intendi, patet ex Synopsi marginali, quæ talis est: Gaudium ob recuperatam Terram-sanctam, secutus luctus ea amissa, mitigatur ob Carmelitas in Europam traductos. Horum primus Generalis creditur S. Bertholdus, colitur 29 Martii. An Lemovicensis & frater Ademari Episcopi Podiensis mortui anno 1098? an Haymerici Patriarchæ Antiocheni? Ab hoc traditur Prior Carmeli factus, & mortuus circa an 1188. Elogium ex Grosso, Rolevinko & Bostio. Hactenus verba Synopsis in margine expressæ. In contextu, quia quæstio erat de tempore, nec certa tunc suppetebant congruæ antiquitatis documenta ad rem definiendam, visum fuit Scriptorum recentiorum proferre sententias, inter quos præ ceteris placuit nominare Cardinales Bellarminum & Baronium, allegatis utriusque verbis; neque enim sciebamus, quod nomen Baronii adeo grave auditu Carmelitis esset, propter verbum COEPIT; quod uti sensum habet multiplicem, ita in subjecta materia poterat (etiam tacentibus nobis nec propriam sententiam explicantibus) pro vestro arbitratu intelligi. Ita nos tunc, ex certa (ut nobis quidem videbatur) præteritorum memoria. Nunc in quadam ad Lectorem allocutione, ante Speculum Carmelitanum, dicitur prædictus R. P. Daniel reliquisse sub protestatione signatum, die VIII Augusti MDCLXXV, Sicut veritati parceret, qui diceret me Vitam S. Alberti ante impressionem vidisse & probasse (quod quidem aliquos sparsisse intelligo) ita hisce declaro, haud verum esse, in vita S. Cyrilli aut S. Bertholdi non esse litterulam, quam non approbaverim. De vita Alberti em>si quis locutos nos intellexit, erravit haud dubie: nec enim in ea vel litterula est, quam viderit P. Daniel (utpote ex approbatione Armamentarii palam cognitus adversari) nedum approbarit: in Bertholdo, an viderit verba Bellarmini atque Baronii, substituta in locum aliorum ipsius arbitrio omissorum, dubito. Cetera omnia ad usque litterulam ab eo fuisse probata, quomodo negare potuerit, fateor me non capere, potißimum in S. Cyrillo, unde tamen non una sumpta est causa querelarum, contra nos formatarum. Nescio quomodo in viris alias optimis locum habeat istum Græcorum,

Ὅ τις βούλεται, τοῦτο καὶ ὅιεται,

Quod quis vult, hoc etiam putat esse.

sive mavis, τοῦτο καὶ μέμνηται, hoc & meminit. Affectus certe suus bono Patri Danieli fuit aliquando pro memoria: & hoc mihi evidentius patuit, cum ante editum Aprilem, ipse & R. P. Gerardus a Puero Jesu, agebant mecum ut a refutando Armamentario abstinerem; in quo nos esse provocatos, sibi & plerisque in Ordine viris cordatis vehementer ajebant displicuisse. Non meminerat scilicet amplius P. Daniel, se Mechliniæ Priorem sic scripsisse in sua ante ipsum Armamentarium approbatione: Attente perlegi & studiose examinavi librum … quem totum ad historiæ Carmelitanæ veritatem perspicue elucidatum, totum ad amicorum dissidentium concordiam suaviter præparatum reperi.

Num. 6 Quinque argumenta, dubia saltem & obscura, videlicet I a translatione Ordinis e Terra-Sancta in Europam, post annum 1099. II a Bertholdo, primo Ordinis in monte Carmelo Priore. III a sententia Em. Baronii de origine Ordinis Carmelitarū, sub Alexandro Pontifice & Aymerico Patriarcha Antiocheno. IV a flore Ordinis Carmelitarum seculo XII & XIII, & tunc Generalium acceptione. V a Joannis de Lezana & Danielis a Virgine Maria novarum rerum scriptionibus. Vere, dubia & obscura, cum eo trahuntur, quo per vim contendit ea esse trahenda Armamentarii auctor: in nostro autem de Sanctis Bertholdo atque Cyrillo contextu plana sunt & clara, non argumenta (nec enim ibi argumentamur) sed simpliciter prolata, ut posita extra controversiam.

Num. 7 Triumphator H. AC P. &c. sic enim publice ac privatim a suis appellatur discipulis. Horum dux & tituli tam speciosi Auctor, invento isto mire sibi plaudens, ne quis hanc laudem subriperet, cavit in sua laureata Philippica, quam Approbationis loco scripsit præfigendam Speculo, seque his verbis extulit: Armamentarii auctori, in edito a me Religionis Clypeo, hocce dederam elogium: Triumphator Henschenii et Papebrochii Jesuitarum, NOVISSIMORUM Ordinis nostri HOSTIUM. Sensisse scio, indignatos esse, questosque: at nullos curat incus strepitus. Ecce tibi, Papebrochi, alter item Triumphator, quemque encomio non verebor exornare simili:

(Rumpatur quisquis rumpitur invidia)

R. A. P. Daniel, Historiographus verax, solidus, solers & accuratus, Triumphator Henschenii et Papebrochii, Novissimorum Ordinis nostri HOSTIUM.

Ecce iterum nigros corrodit lividus ungues. Corrodat: non enim nisi veritate triumphante triumphant.

Indignatos esse questosque pro nobis de Societate nostra nonnullos, externos autem plures, facile credidero; de me meoque Magistro Henschenio jurare poßim, nullum nos alium ostendisse sensum ad insolentiam tituli talis, quam commiserationis erga eos, quos tam manifeste apparebat, in felle amaritudinis positos, omnem moderationis legem excedere: quin & dixi nonnullis, nomen Triumphatoris perquam commode offerri mihi, qui verebar auctorem secundæ partis appellare R. A. P. Franciscum Bonæ-Spei; eo quod post ejus mortem prodiisset liber, cui allaborasse em>plures dicebantur; quemque eodem jure poteram ab aliis auctum credere, quo sciebam augeri Speculum, mortuo jam P. Daniele.

Num. 12 sub finem, dicitur Pars 2 Armamentarii attexta Speculo Carmelitano contra expressam voluntatem auctoris, communi Typographo sæpe protestati, nihil in opere suo appariturum ejusmodi. Idem postea eidem confirmavit R. P. Columbanus, Provinciæ Syndicus, vehementer factum improbans; de quo tamen non queror: quid enim ad me, bene an male collocata in eo pecunia fuerit? Sed non æque patienter fero, quod qui novam istam Armamentarii impreßionem curarunt, fecerint ipsum P. Danielem sic loqui in fine sui Propugnaculi, Operæ pretium esse duxi, ad hoc monitus a viris cordatis, hic etiam inserere alteram partem Armamentarii Carmelitici, quod a me factum integre de verbo ad verbum. Ex hoc specimine intelligitur, quam libere Curatores operis, post mortem Auctoris, arrogaverint sibi illius nomen, ut sui proprii consilii inventa eo palliarent: qui etiam hoc sibi voluerunt licere, ut in illo Propugnaculo, in quo nominare me noluerat Auctor, eam moderationem imitatus, qua fueram in Aprili usus erga P. Franciscum Bonæ-Spei, meum nihilominus nomen apponerent. De Indicibus idem judicium esto, similiter post Auctoris mortem collectis licentius.

em>Num. 13 Illustrissimo Episcopo nostro Auberto oblatam sibi dedicationem Speculi admittere nolenti, ipsum apud eum laudavimus, diximusque nostro consilio ab Auctore compilatum, sicuti ex præfatione, ante plures annos impressa nobisque ab ipsomet Auctore ostensa, appariturum affirmabamus. Laudavimus utique Speculum, non solum in ea qua primitus conceptum forma, sed etiam quatenus tunc excusum erat multo auctius, moxque in lucem proditurum offerebatur Illustrißimo, in æstate anni MDCLXXVIII. Consilium quoque colligendi antiqua monumenta Ordinis, quod pridem communicatum nobis fuerat, & jam olim probaveramus, probabamus etiam tunc vel maxime. Verba Præfationis ante secundam partem Speculi sub finem hæc sunt. Occurrit menti quod pridem pleraque vetustiora opuscula circa historiam Ordinis hujus tradiderim inspicienda Patribus Bollando & Henschenio, & examinanda, quid circa eorum editionem censerent: quibus perspectis & lectis, judicarunt, e re & utilitate publica fore, si thesaurus ille absconditus publicus fiat. Diu autem antea idem P. Daniel sic scripserat, in Proloquio ad Vineam Carmeli, editum ab eodem R. P. Daniele sub nota anni MDCLXII: Speculum magnum Ordinis Carmelitani, quod paulatim excrevit in molem utcumque notabilem, ab annis multis formare cœpi, constans partibus sex: in quibus, Deo dante, vetustiora & præclariora quæ extare noscuntur hujus Ordinis monumenta, cum insertis Notulis succinctis exhibere, in votis est: quæ, pleraque hactenus no excusa, & tantummodo Manuscriptis in paucis reperibilia, non modo e re Ordinis sed & Ecclesiȩ esse, censent viri graves qui ea viderunt: quos inter RR. PP. Joannes Bollandus & Godefridus Henschenius e Societate Jesu. Nempe e re communi esse judicabant & illi, & ego post eos, expositos publice habere fontes tot paradoxarum in Historia ecclesiastica consequentiarum, per quas Originis suæ antiquitatem succeßionisque certitudinem demonstratam haberi volunt Scriptores Carmelitani. Neque sane fieri videbatur posse, ut de iis quamdiu laterent prudenter judicaret aliquis, ex locis hinc inde decisis, prout fiebat eatenus: ideoque in partem felicitatis duxi, cum mea de Alberto scriberem, accipere a P. Cornelio Hazart sex illas partes Speculi jam impressas, sicut has ad ipsum tulerat ipse P. Daniel, anno MDC LXXI: quibus tunc quidem vix aliquid videbatur ad editionem deesse præter indices & quasdam appendices, ultra unius voluminis molem non extensuras Opus, sicut illud Ordinario librorum Censori exhibitum fuit, ab eoque approbatum VI Decembris MDCLXXII. Quomodo autem Approbatio tunc data, pro opere eatenus composito, sufficiat pro eodem per septennium deinde secutum in quatuor volumina producto, viderint ii quorum interest. Mihi tamen hoc indicandum fuit; ne sibi contradixisse argueretur vir moderatißimus sapientißimusq; Aubertus vanden Eeden, tunc Librorum Censor, ista approbans; & deinde Episcopus, non omnino probans quæ sub eodem titulo, sed multo plura offerebantur: longe minus ea probaturus, si vidisset quæ post suam atque Auctoris mortem deinde alii addiderunt.

Post istam diem, qua alienum ab Dedicatione prædicta animum nobis declaravit idem Illustrissimus Aubertus, numquam eum deinde vidimus: incubuit enim haud diu postea Antverpiensi urbi gravis illa aura, quæ domos pœne singulas implevit morbis, multas etiam mortuis. Inter ægrotantes ad mortem ego fui: ipse, pro dolor! vix bene cœptum Episcopatum dimisit mortuis additus. Quid interea cum P. Daniele egerit, equidem nescio. Discipulos ejus in Tomi secundi Dedicatoria, successori ejus Illustrissi no Joanni Ferdinando inscripta, gloriantes video, quod delectatus in singulis, hæsit in universis: vidit, stupuit, laudavit: aggratulatus est operi nondum edito applausitque: & oblatum suoque dicandum nomini ambabus, quod dicitur, ulnis amplexus gratantissime acceptavit. Testes citantur; fallere nescius R. P. Daniel, ac R. P. Leo a S. Laurentio Antverpiensis Carmeli hodieque Prior. Nihil equidem alterutrius fidei detractum velim; laboro tamen ut hæc conciliem cum Auberti dictis factisque, jam alibi relatis, quorum oculatam auritamque fidem non patiar mihi extorqueri. Habeant tamen illi quod volunt: acceptaverit Dedicationem Aubertus: habebo & ego quod mihi gratuler, adeo scilicet efficax fuisse extremum illud nostrum cum eo colloquium, quod fere consumptum fuit, in persuadendo, ut nostræ arbiter futurus controversiæ, quando prodiret Majus, suspectum sese non faceret parti adversæ intempestiva severitate.

Num. 24 lin. 12 politica non religiosa, sed nec humana, lege, politica, quæ non videtur Christiana, nedum religiosa, ita enim sonant verba epistolæ, nunc demum repertæ datæque XX Augusti MDCLXXVII: & his melius convenit responsum Episcopi, sumptum ex titulo libri tunc famosi, Moralis Christiana & Diabolica.

Num. 25 Auctorem Epigrammatum injuriosorum, quorum ibi specimen datur, suspicabar juniorem quempiam, meum forte aut alicujus discipulorum meorum discipulum: em>nec enim credebam ejusmodi levitatem cadere posse in maturioris ætatis Religiosum. Nunc cum Protrepticon lego præfixum Speculo, & stylum stylo comparo; non ovum ovo videtur similius esse, quam illi sint epigrammata prædicta. Quare meos in Ordine discipulos suspicione absolvo, cum auctor Protreptici ejusdem fere mecum ætatis sit; ipsum tamen nolim gravare ultra quam fateri de se volet, libenter ignoraturus nomen adversarii latere volentis.

Post num. 34 adde.

Magno certe cum incommodo nostro id ipsum experti sumus anno hoc MDCLXXX, quando iidē Patres Revisores Generales, qui Commentarium Apolegiticum antea absq; ulla exceptione approbarant; nostras in Vitam S. Angeli Notas, iu quibus testabantur omnia vere, accurate, sapienter, atq; etiam modeste deducta videri, censuerunt tamen cum Patribus Carmelitanis communicandas; futurum sperantes, ut evidentia veritatis & styli moderatione moti illi, aut verecundarentur earumdem jam impressarum evulgationi non assentiri; aut saltem paterentur iis, quibus nota est præfixa speculo Carmelitano adjuratio de non prætermittenda S. Angeli Vita, indicari, huic esse abunde factum satis per ejusmodi Notas, sibi amice exhibitas. Etenim cum istud Revisorum consilium secutus esset Reverendiss. noster Pater, em>simulque rogasset Patres illos, ut cito mentem suam manisestarent (sciebat enim ad finem vergere impreßionem) ab initio Iulij, quo id factum, usque ad VXII Augusti, quo datæ ultimæ nostrorum ad nos litteræ Roma sunt, nullum omnino responsum potuit obtineri ab iis, licet plus quam semel instanter rogatis; ita ut denique oportuerit pagellam hanc, usque ad ultimos dies studiose dilatam, tandem subjicere prælo; & silentium tam diuturnum interpretari consensum verecundantium palam fateri, quid imprudenter fecerint editores speculi Carmelitani, ad ejusmodi Vitam provocando, cujus falsitas tam multis tamque evidentibus argumentis poterat eis pridem innotuisse, si ipsam serio examinandam sumpsissent viri, a peritia tractandarum historiarum debite comparati. Cur autem prædicti Patres Revisores istas potius Notas, quam Parerga, Chronologicæ Patriarcharum Hierosolymitanorum historiæ inserta, atque hunc Apologeticum Commentarium, censuerint esse communicandas cum Carmelitanis Romæ Superioribus, etsi pro certo compertum non habeam, ideo tamen puto tali usos discrimine, quod hæc omnino erant necessaria ad criminum mihi impactorum expurgationem, adeoque non debebant exponi periculo suppreßionis forsitan ab illis petendæ; Notas vero in Vitam S. Angeli si postularent vel mutari in aliquo, veletiam omnino supprimi, suspensa solum manebat causa, cujus peremptoriam em>definitionem illæ vel continent vel offerunt tergiversatione seclusa: ipsam autem terminari vel indecisam relinqui nostra non ita multum intererat; utpote satis habentium si permittamur de Vitæ istius veritate, adeoque de probationibus prætensæ antiquitatis exinde petitis, cum fundamento dubitare; eaque tenere, quæ de statu Ordinis, sub Alberto Patriarcha, in Aprili proposuimus, ut verosimilioria nobis, quamdiu in contrarium non adduduntur certiora æque veterum & cœvorum auctorum testimonia. Qualia nulla a nobis produci, mirum est qua fronte ausi sint nobis adversarii obijcere; cum Ioannes Phocas in Carmelo fuerit, non multis post cœptum ibi erigi monasteriolum annis; Samwicus vero eodem tempore vixerit, quo primum ex Asia migravit Ordo in Europam; Albertus Regulam, Pontifices seculi XIII bullas dederint, ex quibus notitiam Ordinis pro eodem seculo petii, per verosimiliores saltem rationes, ubi melius aliud non suppetebat.

Liceat hic porro (quoniam alibi nos fugit inobservatus error) corrigere in Ephemeride Græco-mosca pag. XXX ad V Id. Junii lin. 5 verbum unum, quo Eutychius, auctor libelli cui titulus Origines Ecclesiæ Alexandrinæ, nominatur Patriarcha Hierosolymitanus pro Alexandrino. Item pag. XXXIV ad XIII Kal. Iulii lin. 8 typographicum sphalma, ubi pro, Patrum, legendum Patrem. Quamquam hujusmodi alia proculdubio sæpius invenienda, sed benigno ipsiusmet lectorisoculo facile ac statim notanda, nihil attinet retractare.

Corrige etiam in hoc eodem secundo tomo pag. 146 in titulo cap. 3 nomen Fr. Richardi & lege, Fr. Fulchardi Item pag. 357 in Indiculo Sanctorum diei nonæ col. 2 lin. 7 nomen Abbatis Corisopitensis Sancti, quod est Tudinus, non Tiedinus.

Pag. 807 num. 11 post lineam 9 expunctis sequentibus quatuor lineis has substitue.

Dicuntur, autem Melchitæ, id est Regii seu Imperatorii, qui contra Euthychianos & horum præcipuos Jacobitas sequuntur definitionem Chalcedonensis Synodi, Imperatoribus Græcis probatæ. Sunt ergo Cophtitæ sive Copti &c.

Deinde col. 2 lin. 8 expunge hæc verba: id est Eutychianos & Nestorianos.

Item in Tomo 3 pag. 352 num. 12 lin. ult. inobservatum errorem calami, ex Græco Latina scribentis, ut apud se pro Domino orarent, & lege, ut apud Dominum orarent pro se.

AD DIEM X.

DE S. IOB.

Job Propheta in terra Hus (S.)

Pag. 495 post num. 3 adde. Carolus du Fresne, Dominus de Cange, Constantinopolis Christianæ hoc an. editæ cap. 4. recenset ædes in ea sacras Prophetis dicatas, quæ inde dicebantur Προφητεῖα; & num. 18 Abbates, inquit, monasterii Job Conciliis interfuisse leguntur cum ceteris urbs Episcopis: ac Domnus quidē Ἀρχιμανδρίτης μονῆς οὖ τῆς ὁσίας μνήμης Ἰὼβ Constantinopolitano anni DXVIII, Theodorus vero Ἡγούμενος μονῆς Ἰὼβ alteri Constantinopolitano sub Mena.

INDEX HISTORICVS IN VITAS SANCTORVM TOMI II MA II.

A

Aaron Ep. Cracoviensis 11 sec. 209 f

Abranus frater S. Gibriani 301 b, 302 ac

Acciolinus Marchio Estensis frater B. Beatricis Atestinæ 599 b

Accius sive Azo Marchio Estensis 13 sec. pater B. Beatricis Atestinæ 599 b, 600 d

Acholius Ep. Thessalonicensis 4 sec. 404 b, 419 d

† Adalbaldus pater S. Mauronti 53 b

Adalvardus Ep. Vpsalensis in Suecia 97 b

Adam Abbas S. Mariæ de Trappa in Normannia Ordinis Cisterciensis 132 c

† Adelaides sive Adelheidis uxor Ottonis 1 Imp. 663 ce

Adelheides Conversa de Molbach 12 sec. 554 f

Adelstanus Rex Anglorum 10 sec. devotus erga S. Ioannem Beverlac. 174 e, 175 c, 180 f 181

Adulphus Archiep. Eboracensis 10 sec. 97 a

Ægidius Episc. Fulginiensis 13 sec. 282 d

† Æonius Ep. Arelatensis 5 sec. 34 e

† Agapitus Papa 6 sec. 50 a

† Agatho Ep. Liparitanus 3 sec. 531, 536 b

Agericus Episc. Lemovicensis 5 & 6 sec. 16 bf

Agia mater S. Desiderati Episc. Bituricen. 303 c

Agnes uxor 2 Andreæ 3 Regis Hungariæ 124 a

Airardus Ep. Maurianen. 12 sec. 329 f, 331 d

Albernoz Cardin. sub Innocentio X donat 2 corpora Sanctorum Carmelitis Discalceatis 567

Albergatus Episc. Noviensis Guilielmus 477, sive Vgolinus 479 b, Antonius Iurisconsultus 478 c

† Albertus Ep. Ferrariensis 156 d, 158 b

† Albertus Ab. Pontidensis 281 b

Albertus Cæsar 15 sec. 488 d

Aldebaldus scriptor Vitæ S. Majoli post Syrum 668

Aldredus Ep. Wigornien. & Archiep. Eboracen. 11 sec. 166

Aleidis Abbatissa Vallis-Ducis prope Lovanium 3 b

Aleßia Virgo Vindocini sepulta 566 f

† Alexander Consiliarius in Sicilia sub Decio 513 c f: divinitatem agnoscit 518 b, convertitur 521, 522: Neophytus dictus in baptismo 524 c, secedit ad speluncam 525, 526, 530: Ordinatur Presbyter 534

Alexander 2 Papa confirmat Ep. S. Stanislaum 208 c

Alexander 3 Papa rogatur de Canonizatione Petri Tarentasiensis 321 a e

Alexander VII confirmat Confraternitatem S. Solongiæ 589 c, 596 e

Alexander 7 Ab. Cisterciensis 12 sec. 321 e, 322 c

Alexander Imp. sub eo Martyres SS. Calepodius, Palmatius Consul, Simplicius Senator & utriusque familia. Felix & Blanda 101

Alexander Wilthemius S. I. Scriptor Commentarii de corporibus SS. Tertullini & Chrysanthi Luxemburgum delatis 558

Alfricus Archiep. Eboracen. transfert corpus S. Ioannis Beverlacensis 166 f

Alfridus notus seu junior Rex Northumbriæ 169 d

Alpeis Comitissa Hugardiæ 10 sec. 650

Alpertus, Arpertus, Hardopertus Ep. Curiensis 10 sec. 662 f

Alphonsus Rex Legione in Hispania anno 1027 occisus 132 c

Aloysia noverca B. Beatricis Atestinæ 599 c

Alypiana neptis S. Gregorii Nazianzeni, soror ejus dicta 413 d

Amadæus 3 Comes Sabaudiæ 12 sec. 325 e, 326 d

Amadæus Dux Sabaudiæ Felix V Papa 489

† Amandus tondet S. Maurontum in Clericum 33 e

† Amatus Ep. custoditur a S. Mauronto 53 d

Ampolianus Præses 1 sec. 4 f

Amphilochius Ep. Iconiensis 4 sec. 369 f, 411 c

† Anastasiæ Reliquiæ & Ecclesia C P. 399 e f & c.

† Andreas Apost. sanat cæsos & lanceis ferreis laniatos SS: Alphium, Philadelphum, Cyrinum Mart. 517: fame necandos nutrit 518 b: consecrat S. Neophytum Episcopum 544 e

Andreas Archiep. Collossensis 15 sec. 488 d

Andreas Episc. Auximanus 615 d

Andreas Ep. Plocensis 13 sec. 262 e 263 d

Andreas Ep. Wladeslaviensis 11 sec. 215 e

Andreas 3 Rex Hungariæ pater B. Elisabethæ Ordinis Prædicatorum 123 e

Andreas Frater S. Petri Tarentasien. 329 d

† Annæ matris B. Mariæ cranium Bononiam allatum 487 f

Anna Austriaca uxor Casimiri Regis Poloniæ 198 f

† Anno Veronæ Episc. 44 f, 46 b

Annas de Lewy de Ventudour Archiep. Btturicen. 17 sec, 597 b

Anolinus Consiliarius Maximiani Imp. persecutor Christianorum 288 a

† Anthelmus Ep. Bellicensis 329 f, 331 d

Anthimus Metropolita Tyanensis 4 sec. 394 f & c

Antoninus Carcerum Præfectus sub Diocl. in Cappad. 293 f

Antonius Præfectus Cœnobii in insula Barbara 670 f

Antonius Ep. Comensis 15 sec 608 e

Antonius Ep. Vrbinatium 15 sec. 488 c

Apollinarii doctrina controvertitur 403 e, 409 f, 425

Apollinaris Ep. Alexandrinus an Sanctus 60 d

Apronianus Præfectus urbis Romæ sub Iuliano 551 b

† Archadius Ep. Bituricen. 304 b, 305 f

Aripertus 2 Rex Longobard. 8 sec. 194 c f, 195 a

Arnulphus 2 Archiep. Mediolani 10 & 11 sec. 286 f

Arnulphus pater & filius Florinenses 650 c, 653 a

Artasius Præses Tergesti sub Hadriano Imp. 497 b e

Artemia filia Dioclet. a S. Cyriaco liberata a dæmone 619 a

Asprandus Rex Longobard. 8 sec. 195 a

† Athanasius Ep. Alexandrinus 369 f

Attichus, Ludovicus Donius, scriptor Vitæ B. Nicolai Albergati 468 c

Aubertus Vanden Eeden Ep. Antverp. de Origine Theresanarum 711 d

Auginus pater S. Desiderati Episc. Bituricen. 303 c

Aystulphus Rex Longobard. an tulerit corpus S. Iobi Ticinis 496 f

B

Balsamon Silvester in Conc. Ferrariensi 15 f & 488 d

Barbus, Petrus Cardinalis, dein Papa Paulus II 469 e

Baronius, Cardin. scriptor Vitæ S. Gregorii Nazianzeni 3 9 b

Bartholomæus Moranus edit miracula S. Cataldi 569 f

† Basilius intimus amicus S. Gregorii Nazianzeni 369 e

† Basilii villa duplex in Italia 575 c

Basilius Imp. excitat templum S. Mocii 621 a

† Beatrix Martyr præfocata 618 f

† Beatrix soror Ducis Carinthiorum 619 f

† Beatus Confluentinus diversus a S. Beato Vindocino 365 num etiam Beatus apud Helvetios honoratus 367

† Beda instructus a S. Ioanne Beverlacensi 169 c

† Benedictus imitator Eliæ & Ioan. Baptistæ 685 d

Benedictus Episc. Spoletanus 13 sec. 282 d

Berlengerius scriptor Inventionis & Translationis S. Cataldi 569 f, 570 b

† Bernardi Ab. altare an. 1174 erectum 320 f, 331 f

Bernardinus Realinus post admotum gossypium Reliquis S. Irenæ sanat multos 791, 792

Bernardus Ep. Bononiensis 12 sec. 479 e, 481 b

Bernardus Ep. Maurianen. 329 e f

Bernardus Comes Biturigum 9 sec. an occiderit S. Solangiam 595 d

Bernardus Guidonis scriptor Vitæ S. Sacerdotis Ep. Lemovicensis 12 f

Bernardus Vasco Ord. Prædicat. 355 d

† Berno fundator Cluniacensis 685 e

Bibianus Dux in Cappadocia sub Dioclet. 293 e, f & c.

Bogna mater S. Stanislai 205 d, 207 a

Boguslaus Ep. Posnaniensis 13 sec 262 c

Boleslaus Rex Poloniæ 11 sec. 207 b, 211 e f, &c. anathemate perculsus 233 f, misere perit 237, 239 e

Boleslaus Pudicus Monarcha Poloniæ 13 sec. 262 c

Boleslaus 4 Princeps Poloniæ 13 sec. 255 e, 256 c

Bonifacius Episc Tudertinus 13 sec. 282 d

Borrellus Barcinonensis Comez 9 sec. 640 f

Bosporius Ep. Coloniæ Cappadociæ 4 sec. 396 c e

Briga mater S. Comgalli 580 c

† Brithunus Ab. Beverlacen. 7 sec. 169 d, 170 f

Brudæus Rex Pictorum 6 sec. 587 e, 588 e

Burchardus I Comes Vindocinensis 10 sec. 700 d

Burchardus V Mont-morencius 320 f, 321 a

C

Caballus, Bonaventura, edidit Italice Vitam B. Nicolai Albergati 468 c

† Cælestinus Papæ 35 b, 42 a

Cælestinus 3 Sanctis adscribit Petrum Tarentas. 346

† Cæsarius frater S. Gregorii Nazianzeni 369 e, 377 a

Cæsarius, Iulianus, Cardin. 15 sec. 488 d

Cajetanus, Vrsinus, Cardinalis 13 sec. 258 f, 259 e

† Calistus Papa baptizat S. Palmatium cum familia 500 S. Simplicium cum familia, SS. Felicem & Blandam conjuges 501 c

† Callisti Papæ imago vetusta Romæ in S. Mariæ trans Tiberim 499

Canetuli inter factiones Bononienses 15 sec. 471 d

† Cannicus Ab. in Hibernia 6 sec. 584 e, 585 f

† Candidus M. Romanus in Styriam delatus 619 f

De Capitibus Listæ, Franciscus, I. V. Doctor & miles sec. 15 488 c

† Caprasius Ab. Lerinensis 28 f, 29 f

Capuanus Episc. Cadurcensis, an Sanctus 14 d e f, 15 c

† Carolus Magnus Imp. Sarlatum exornat: ibidem Patronus 17 d, 18 b

† Carolomannus Princeps degit Casini 120 f

† Carolus Borromæus Cardinalis visitat corpora SS. Victoris & Satyri 286 f

Carolus VI Rex Franciæ 15 sec. 473 e, 481 d

Carolus VII Rex Franciæ 15 sec. 471 a, 481 d

Casimirus Magnus Rex Poloniæ 13 sec. 236 f, 237 b

Casimirus 3 Pater S. Casimiri Rex Poloniæ 237 c

Casimirus Rex Poloniæ 15 sec. 198 f

Casimirus Dux Cuiaviensis & Lanciciensis 13 sec. 262 c

† Caßianus Lerinensis 36 e f

† Castor 5 sec. 36 f

Cervantes, Ioannes, Cardinalis 477 a. 485 e

† Cessator Lemovici colitur 286 b d

Chelidonius Ep. Vesontionensis 5 sec. 31 b, 36 b

Chrichileius, Henricus, Archiep. Cantuarien. Cardinal. sec. 15 487 c, 488 f

† Christinæ Virg. Mart. translatio Panormum 133 a

Claudianus Mamertus Presb. frater S. Mamerti Ep. 620 c

Cledonius Presb. Iconii 4 sec. 411 d, 415 d: apud Nazianzum Vicarius 426 f

Clementianus Tribunus Romæ sub Iuliano, jubet occidi S. Gordianum 553

† Cleonicus M. Leontinus 526 e, 532 f, 548 a

Colmanus disc. S. Comgalli 588 f

† Columbanus Hibernus Ab. discipulus S. Comgalli 579 c

Comites Petracoricenses & Burdigalenses distincti a Comitibus Aquitanis 20 a b

Condulmerius Gabriel Card. post Eugenius 4 Papa 482 b

Conradus Rex Burgundiæ, Alamanniæ, Provinciæ 689 c

† Constantia Mart. Nuceriæ Paganorum 1 sec. 360 f

Constantinus Magnus dicat templa SS. Mocii & Menæ Constantinopoli 620 c

Constantinus Porphyrogenitus Imp. 448 c, 451 b

Constantinus 3 Scotorum Rex 10 sec. 180 f, 181 c

Constantius Presb. Arelaten. 5 sec. an Sanctus 31 e

† Cornelii Papæ imago in S. Mariæ trans Tiberim 499

Cosmas Magister S. Ioannis Damasceni 113, 736 a

Cosmas socius S. Ioannis Damasceni 113 e: Episcopus Majumæ 118 e

Crescens impius Episc. Leontinus 3 sec. 546 e

Crispus Episcopus Leontinus 3 sec. 546 e

† Cunegundis Polona 255 e, 256 a

Cusa, Nicolaus, Doctor Decretorum 488 c

† Cypriani encomia 403 f

† Cyriacus, Largus & Smaragdus Mart. 619 d

D

Damasus Papa 369 f

Daniel a Virgine Maria Carmelita beneficium reputat translata in Latinum miracula S. Angeli 94 d

Daniel Cardonus Latine vertit Carmen S. Greg. Naz. de Vita sua 429 c

Demophilus Arianus Ep. pulsus Constantinopoli 407 d

Deodatus frater S. Desiderati Ep. Bituricen. 6 sec. 303 c

Desiderius frater S. Desiderati Ep. Bituricen. 6 sec. 303 c

Diomedes Præses Puteoli sub Decio 510 c f, 511 c

Dionysius de Bar Episc. S. Papuli 16 sec. 592 e, 594 c

Dometius Leontinus 3 sec. 531 f, 532 d

Dormacus Rex Laginensium 6 sec. fit monachus 586 f

Drogonus Archiep. Tarentinus 15 sec. 571 a

Drusiana mater S. Miri eremitæ 606 f

† Dubricius Ep. Landavensis 98 d

E

Eadmerus Archiep. S. Andreæ 12 sec. 97 a

† Eata Ep. Hagulstadensis 7 sec. 169 d, 170 e

Ebrardus Archiep. Vesontion. 12 sec. 335 b

Ecdicius sive Anticius Regulus Aquitaniæ 13 c, 14 c f.

Edesius Poëta Arelatæ 5. sec. ar Sanctus 29 d, 30 a

Editha uxor S. Eduardi Conf. Regis Angliæ 168 c e

Eduardus de Gelria Dominus Monfortensis 14 sec. 317 f,

Elburga V. filia Eduardi Regis Angliæ, sanctimon. 358 d

Eleutherius Dux dotat monast. Remis 6 aut 7 sec. 51 f

† Elfleda Abbatissa Streveshalen. 169 b

† Elisabetha 255 e, apparet B. Elisabethæ nepti 125 c

Elizabeth Abbatissa Tabanensis in Hispania 359 d

Engelbertus Episc. Leodien. 14 sec. 318 c

† Epiphana uxor S. Alexandri Leontinis Martyr. an alia Martyr Hydrunti 523 c

† Erasmus nepos SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini 508 c 509 a: Martyr 510 e, 546 b

Erchanraus Episc. Catalaunensis 9 sec. 301 d, 302 b

Esau ex majoribus S. Iobi 495 d

† Euagrius Episc. CP. exul obit 369 e

Euagrius particeps laborum S. Greg. Nazianzeni 411 b

Euagrius Ponticus an discipulus S. Greg. Naz. 403 b, 404 a

† Eucharius Ep. Trajectensis ad Mosam 6 sec. 146 e

† Eucherius Ep. Lugdunensis 27 b e, 29 d, 35 c,

† Eugendus fundator monast. Iurensis 328 b f

Eugenius 4 Papa 475, 476, 486 d

Eulalius Ep. Nazianzenus 14 sec. 422 b

† Eulogius Episc. Edessenus 4 sec. 369 f

† Euphebii Mart. pars corporis Monachii 611 c

Euphratius pater S. Mocii Mart. 621 a, 623 d

† Eupsychius M. Cæsareæ in Cappadocia 369 f, 393 f

Eusebius Ep. Samosaten. 4 sec. 11 d 369 f, 391 f

† Eusebius Ep. Vercellensis 4 sec. 369

Eusebius Ep. Cæsariens in Cappadocia 384 c, 386 b, 389 a

Eustathia mater S. Mocii Mart. 621 a b 623 d

Eustathius monachus e domo S. Greg. Nazianzeni 410 e

† Eustratius, Auxentius, aliique Martyres 409 b

† Euthalia a Serviliano fratre occiditur 539 f, 540

† Eutitius Presb. Mart. Hortæ 49 e

Eutropia mater S. Euthaliæ Mart. 537, 538, 539

† Evurtius Episc. Aurelianensis 4 sec. 105 f

F

† Fabii Mart. corpus Bononiæ 611 c

† Falcus eremita in Aprutio 282 c d, 283 d

† Faustus Ep. Regiensis in Gallia 29 a f, 37 a

Felicinatus Episc. Leontinus 3 sec. 546 e

† Felicißima & Gracilianus Mart. 49 d e

† Felix Mart. Nuceriæ Paganorum 1 sec. 360 f

Fenna Regina mater B. Elisabethæ Ord. Præd. 123 f

Ferdinandus II Rex Siciliæ, dein Hispania 576

† Fiachrii dicti varii Sancti 588 f

Fichna Rex Vltoniæ 7 sec. 587 e, 588 e

† Finbarrus Ep. in Hibernia 585 e f, 586 a

† Fintanus Ab. de Cluain-Ednach 580 f, 582 b e

Firmus Tribunus in Cappadocia sub Dioclet. 293 e, 297 f

Flaccinus Proconsul Europæ in Thracia 297 f

† Flavianus Ep. Antioch. 4 sec. 426 d, 417 b, 420 b

Flavius Ep. Illiberitanus in Bætica 4 sec. 135 f, 136 d

Florentius Montmorentius Soc. Iesu accipit corpora Sanctorum 560

Folcardus monachus Cantuarien. scriptor Vitæ S. Ioannis Beverlacensis 166 c, 168

Forbius Episc. Aniciensis depositus 6 sec. 305 a

† Fortuniæ Mart. Corpus Massacii ex cœmeterio Priscillæ 359 a d

Francia seu Fracia aut Franda soror S. Gibriani 301 b 302

Franciscus Zampanensis in Calabria an Sanctis adscriptus 133 d

Fredericus Barbarossa Imp. 12 sec. 331 e

Frodelinus Ab. Novalicien. 8 sec. 492 f

† Fronto Episc. Conf. 359 e

† Fructuosus Ep. Eugubinus 464 b

Fulco Archiep. Gnesnensis 13 sec. 256 b f, 262 b

G

Galla filia Gallieni Imp. mater S. Lucinæ 616 a, 617 a

Garinus Ep. Tullen. 13 sec. 492 f

Gaufridus Ab. Altacumbæ, scriptor Vitæ S. Petri Tarentasiensis 322 f, 323, 345 f

Geisla Rex Hungariæ 11 sec. 211 e, 213 a

Gemistas, Gregorius, in Conc. Ferrariensi 15 sec. 488 d

† Genesii ecclesia Arelate 33 d, 34 e

Gennadius Maßiliensis 5 sec. 35 b

† Genovefa collata cum S. Solangia 596 d

† Georgii ecclesia Ravennæ 155 c d e, 156

† Georgii in Alga Canonici 479 f, 481 b

Gerardus Ep. Cameracen. 11 sec. 649 e, 650 c e

Gerardus Ep. Hereford Archiep. Eboraci 12 sec. 482 a, 484

Gerardus Abbas Prumiensis 12 sec. 554 c d, 555 a

Gerardus Canonic. Cracoviens. pro Canonizatione S. Stanislai 257 a c

Gerlacus Abbas Milonicensis in Bohemia Ordinis Præmonstratensis 132 d e

† Germanus Ep. Autißiodorensis 31 b, 36 b

† Germanus frater S. Gibriani 301 b, 302 a c

Gerardus Ep. Ruthenorum 13 sec. 262 c

Gibellini favent Frederico 2 Imp. 477 e, 479 c

Gerwinehardus Abbas S. Lupi 284 c

Giraldus Archiep. Tarentinus 12 sec. 573 b

Gisala uxor S. Stephani Regis Hungariæ 133 b

Godefridus Dux Lotharingiæ filius Godefridi Ardennensis sec. 10 650 d

Godefridus Dux Lothar. inferioris, Improlis 11 sec. 632 b f

† Gorgonia soror S. Gregorii Naz. 369, & seqq

† Gregorius Ep. Nazianzi, pater S. Gregorii Naz. 369 e

† Gregorius Ep. Nyssenus 369 e 377 f 389 d & c

Gregorius 2 Papa mittit S. Petronacem Casinum 120 a

Gregorius Papa 13 erigit sacellum S. Gregorii Nazianz. 373 e, 374 a: transfert corpus ejusdem 456

Gregorius senior Episc. Ostiensis 11 sec. 465 e

Gregorius Presb. scriptor Vitæ S. Gregorii Nazianz. 369 f

Gregorius Diaconus in familia S. Gregor. Nazianz. 416 a

Gualburgis mater S. Gualterii Stirpensis 702 b

Guelfi adhærent Papæ 477 a, 479 c

Guidinus Dux Brunswic. 25 sec. 488 c, 489 a

Guido Archiep. Viennæ dein Papa Calixtus II 12 sec. 324 e,

Guido 2 Episc. Aßisii 13 sec. 282 d

Guido puer nepos B. Bonizellæ, an Beatus 121 c, 122 e

Guilielmus Princeps Provinciæ a S. Maiolo sanatus 664 f

H

Hadriano Imp. martyrium paßi SS. Primus Presb. Marcus Diac. Iason & Celianus 493

Harcuria, Christophorus 15 sec. 487 c

Haroldus Rex Angliæ a Wilhelmo Conquestore devictus 174 c 175 c

Haymardus Ab. Cluniac. cedit Officium S. Majolo 657 f, & seqq.

† Hedwigis Ducissa Poloniæ 255 e, 256 c

† Helanus frater S. Gibriani 301 b, 302 a c

Heldricus vir potens factus monachus Cluniac. 678 e

Heliodorus Ep. Atini avunculus S. Nepotiani 627 b

Helladius 5 sec. 36 f

Henricus 2 Rex Angliæ 12 sec. 330 a, 331 e

Henricus Iunior filius Rex Angliæ 334 a 335 d

Henricus V Rex Angliæ 15 sec. 473 e, 481 e

Henricus Dux Burgundiæ frater Hugonis Capeti 689 c

Henricus Dux Austriæ desponsatus B. Elisabethæ Hungaræ 124 a d e, 125 a

Henricus Ab. Altæ-cumbæ dein Claræ-vallis 333 c

Henricus 2 Ab. Morimundi 12 sec. 322 a

Herbertus Archiep. Vesontione schismaticus 12 sec. 330 e f

Herebaldus Ab. discip. S. Ioannis Beverlac. 171 f, 173 e

Herox, Heros, sive Hericus Episc. Antiochiæ 4 d

Herimannus Comes Dagisburgensis 11 sec. 651 f

Herodion Epis. Leontinus 3 sec. 546 a

Hervæus Thesaurarius S. Martini Turon. 702 f, 703 d

Hildebertus Ab. in Scotia an Sanctus 492 d

† Hieronymus discipulus S. Gregorii Naz. 369 f, 402 e scriptor Vitæ S. Nepotiani 627

† Hilarius Ep. Pictaviensis 25 a

Hilarius Ep. Isauriæ 4 sec. 411 d

Hilarius Ep. Narbonensis 5 sec. 25 b

Hilarius laicus scribit ad S. Augustinum 25 b, 41 & c.

Hildefonsus Comes Tolosanus 12 sec. 330 a, 331 d

Hillebrannus Præpositus Cluniaci 10 sec. 686 a

Himerius sophista Athenis 4 sec. 372 b

† Homobonus Cremonensis 281 b

Honoldus Ep. Wladislaviensis 11 sec. 214 a, 215 e

Honoratus Ep. Arelatensis 24 f, 26 b, 27 c e f, & c.

Honoratus Ep. Maßiliensis scriptor Vitæ S. Hilarii Ep. Arelatensis 24 c d, 36 b c, 37 a, 41 c d

Hubertus Ab. Sarlatensis Simoniacus 9 sec. 18 e f

† Hugo Ep. Gratianopolitanus 329 e

† Hugo Ab. Cluniacen. 684 e, 685 a

Hugo Cazem Episc. Atrebaten. 487 c, 488 f

Hugo Floriacensis scriptor Vitæ S. Sacerdotis Ep. Lemov. 10 c

Hugo Vunstinck Canon. Trajecti, Præpositus Montis-Odiliæ 14 sec. 318 e

Humbertus 3 Comes Sabaudiæ 12 sec. 330 a, 331 d

Hungarus Ep. Vltrajecti 9 sec. 314 c f, 315 a

I

Iacobus Weltrensis aliis Velitrensis Minorita Actor Canonizationis S. Stanislai 256 c d f

Iacobus Sirmondus vertit e Græco Acta SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini 504 f, 548 a b c

Iagello Wladislaus 2 Rex Polon. 13 sec. 262 d, 263 e

Ianuarius Presb Romæ convertit S. Gordianum 552 d

Idisilus Ab. Rivipollen. in Catalonia 10 sec. 640 f

Idrahel Archiep. Tarentasien. parum probus 2 sec. 325 f

† Innocentii I imago in S. Mariæ trans Tiberim 499

Innocentius 4 Papa de Canonizatione S. Stanislai agit 256: peragit 258, 259, 260, 261

† Ioannis Bapt. caput Constantinopoli 454 d Reliquiæ Florinis 649 e

† Ioannes Evang. ante portam Latinam 98 d

† Ioannis Chrysostomi corpus Constantinopoli 453 a, 454 b d: Encomia scripta 37 a

† Ioannes de Capistrano Ord. Minorum 198 f

Ioannes V Papa creatus an. 686, 10 Iunii 197 a

Ioannes Papa XVI, Baronio XV, an Sanctus habeatur 132 a

Ioannes I Hierosolymorum Episcopus 492 c

Ioannes Patr. Hieros. scriptor Vitæ S. Ioannis Damas. 109 a

Ioannes Archiep. Saltzburg. a Bonifacio statutus 358 f

Ioannes Archiep. Tarentinus 15 sec. 488 c

Ioannes I Episc. Trevirensis 3 a

Ioannes Metropolita Euchaitarum scriptor 370 a

Ioannes Gothus Ep. Gerunden. in Hispania an Sanctus 96 f

Ioannes Apameæ in Syria Episc. 4 sec. 414 b

Ioannes Ep. Boronien. 15 sec. 472 b, 478 b

Ioannes Ab. de Fontibus Ep. Elyensis 13 sec. 97 c

Ioannes Conti Episc. Perusinus 13 sec. 282 d

Ioannes Garre Ep. Cameracen. 487 c, 488 f

Ioannes Vico-Sabinas Ep. an Vico-habenas? 154 e

Ioannes Ep. Valentinus in Gallia 12 sec. 324 f, 236 d

Ioannes Vernenburg. Ep. Vltrajecti 14 sec. 318 a, 320 d

Ioannes Dux Burgund. anno 1419 occisus 481 d, 483 e

Ioannes Bractifortis Comes Mazarhini 16 sec. 507 a

Ioannes a Stronconio Ord. Minor. Generalis 25 sec. 284 d

Ioannes Tentialbenc Ord. Minor. miraculis clarus 358 d

Ioannes Notarius testamenti S. Gregorii Naz. 411 d

Iobia filia Regis Persarum a S. Cyriaco liberata a dæmone 619 b

Iordanus Vrsinus Cameraries Papæ 489: Cardinalis 490

† Irenæus Episc. Lugduni 361 b f

† Isidora Sicula mater S. Theclæ 505 e, 515

Isidorus Ep. Ruthenus in Conc. Ferrariensi 15 sec. 488 d

Ismidio Ep. Diensis 12 sec. 329 f, 331 d

Ithacius Ep. Hispanus degit Treviris 4 sec. 11 e

† Iuliana Mantuana 599 e, 600 b

Iulianus Apostata Imp. sub eo Martyres Gordianus & Epimachus 551: Peßimus futurus prædicitur a Greg. Nazianzeno 380 f, 383 f, 388 c

Iulianus Exæquator sub Gregorio Naz. 414 f

† Iulii Papæ imago in S. Mariæ trans Tiberim 499

† Iustina Sicula 518 d, 519 d, 520 a b & seqq.

Iustinianus restituit templa SS. Mocii, Platonis &c. 620 f

Iustinianus Rhinothmetus Imp. 198 a

† Iustus Episc. Viennensis 361 c e

Iustus Ep. Hierosolymorum & Martyr traditur 2 f

† Kiaranus Ab. Hiberniæ 583 c e

L

Laban pater S. Sacerdotis Ep. Lemovicensis 14 c, 15 e: Mortuus suscitatur a filio 16 a

† Ladislaus Rex Hungariæ 11 sec. 211 e, 213 a

Læta a S. Hieronymo edocta an Sancta? 611 d

† Lambertus Martyr Ep. Trajecten. 319 f: Ejus monasterium in Styria 619 c, 620 e

Lambertus 2 Comes Lovanien. 11 sec. 651 f, 652 b f

Lambertus Comes Cabilonensis 689 c

Lambertus frater S. Petri Tarentasien. 324 f: Abbas Charisiaci 325 b c

Lampadius avus S. Mocii Proconsul 623 d

Lampertus Episc. Cracoviensis 11 sec. 239 a f

Landulfus Episc. Ravennæ 12 sec. 155 c

Laodicius Proconsul in Macedonia sub Diocletiano 621 c: cum satellitibus combustus 623 e

Lateranenses Canonici an Ravennæ 13 sec. 155 d

† Laurentii imago in S. Mariæ trans Tiberim 499

† Laurentii in Lucina ecclesia Romæ 197 c e

Laurentius Ep. Labacensis 11 sec. 214 a

† Leo I Papa reconciliatur S. Hilario Arelat. 31 d, 35 f

† Leo 4 Papa dat Privilegium Ecclesiæ S. Sacerdotis 18 e

Leo Isauricus Iconomachus insidiatur Ioanni Damasceno 154 f, 741 &c.

† Leonardus Ab. Vendoperæ 6 sec. 162 c

Leontius Ep. Arelatensis 5 sec. 34 e. 36 f

Leonora Sabauda mater B. Beatricis Atestinæ 600 d

† Leopardus Ep. Auximanus 615 d

† Leontius Ep. Cæsarien. in Cappad. 369 e, 374 f

† Lerinenses monachi 500 a Saracenis occisi 659 b, &c.

† Letardus Ep. mortuus in Cantio 131 b

Libanius Syrus Sophista Antiochiæ 4 sec. 372 c d

† Liberius Papa 197 b

Licinius Regulus 1 sec. 4 f

Longinus, Ioannes, scriptor historiæ Polonicæ, & Vitæ S. Stanislai 198, 202 f, 272 e

† Locrinæ & sociæ Mart. corpora Mantuæ 611

Lotharius Rex donat Vltrajectinis monasterium S. Wironis 314 b c d

† Luanus fundator monasteriorum in Hibernia 579 e

Lucianus Ep. Leontinus circa 300 an. 546 f, 550 c

Lucius Papa de Canonizat. Petri Tarentasien. 321 a, 345 f

Lucius Cardin. Ioannes, 13 sec. 258

Lucretius curat præfocari S. Beatricem 618 f

Ludovicus 7 Rex Franciæ pro Canonizat. Petri Tarentasiensis 321 f

Ludovicus e Francis Rex Poloniæ 15 sec. 237 a b

Ludovicus de Platamone Ep. Syracusæ 16 sec. 506 e

Ludovicus Perez Carmelita gratam habet translationem miraculorum S. Angeli ex Italico in Latinum 94 e

Ludovicus Iacob Carmelita de Origine Ordinis sui 712 e

Lugidus Ep. Hiberniæ 6 sec. 583 d

Luidgardis fundatrix Witichensis monast. Ordinis Minorum 124 c

† Luidgerus Ep. Monasteriensis degit Casini 121 a

Luitprandus Rex Longobard. 8 sec. 195 a

† Lupus Ep. Trecensis 35 c, 40 e

Lupus Ep. Plocensis 11 sec. 214 a, 215 e

Lusignanus Hugo Cardinalis 15 sec. 487 c, 488 f

M

† Macrina soror S. Basilii 369 e

† Magnesius Ep. Conorensis in Hiber. 580 c, 582 a f

† Malachias Ep. restaurat Benchorense monast. 579 c

Mansur pater S. Ioannis Damasceni 734 b

Marbodus Andegav. Archidiac. scripsit Vitam S. Gualterii. Stirpensis & aliorum, ipse dein Episc. Redonensis 701 e

Marcellinus Ep. Ravennæ 5 sec. 154 c d

Marcellus Diaconus curator pauperum sub Greg. Nazianzeno 410 e

† Marcianus Presbyter C P. 400 b, 401 c

Marcus Ep. Ephesinus in Conc. Ferrariensi 15 sec. 488 d

Marcus Ep. Plocensis 11 sec. 215 e

† Mariæ Magdalenæ revelatio corporis 3 e

Maria Regina uxor Caroli Regis Siciliæ 707 a, 708 a

† Mariani Lectoris & Iacobi Diac. MM. corpōra Eugubii 464 b

Marina uxor S. Gordiani Mart. 492 b. 552 f

† Martialis Episcopus Lemovicensis 17 a: An resuscitarit S. Aurelianum scriptorem vitæ suæ 285, 286

† Martinus Turonensis comparatus S. Majolo 687 a: an matrem gentilem convertit 16 e

† Martinus Episcopus Saguntinus 4 a b

Martinus V sub interdicto constituit Bononiam 471, &seq.

Martinus Ep. Chelmensis 11 sec. 214 a

† Maternus Ep. Mediolanen. 4 sec. 290 b c d

Mathæus Camariota scriptor 370 a

Mathias Clenschius donat corpus S. Tertullini Collegio Lexemburgensi 564 f

Mathildis filia Ludovici Transmarini 589 c

† Maurus propagator monasteriorum in Gallia 685 e

† Maximus Ep Regiensis in Gallia 27 a, 37 a

Maximus intrusus fraude in Sedem C P. 404 f, 436 f

Maximus Proconsul in Macedonia 621 c, 623

† Memmia & Iuliana Mart. 629 d

† Mercurii mart. & soci corpora Mantuæ 611 c

Michaël Archiep. Bituricen. 15 sec. 597 d

Michaël de Bucy Archiep. Bituricen. 16 sec. 592 e, 594 c

Mieczislaus I Rex Poloniæ 11 sec. 206 c, 207 b

Mieczislaus Dux filius Boleslai Regis Poloniæ 239 a b

Milehardus Ep. Sagiensis 2 sec. 162 b

Milo Ep. Trecensis 10 sec. 141 c

† Meletius Ep. Antiochenus 409 d, 416 a, 444 b e 445 c

Modestus Præses Edessæ sub Valente Imp. 10 b

Mombolus Ab. Latiniaci in diœc. Parisiensi 359 e

N

† Nabor & Felix Martyres 290 b d

Nagodus monachus Cluniaci sub S. Majolo, hujus Vitam scripsit 657 b, 658 d

Nectarius Ep. Constantinopolitanus 419 b, 421 a b

Nectarius Presb. Arelatensis 5 sec. an Sanctus 31 e

† Neophyta Sicula mater S. Alexandri Ep. 503 a, 515 f

Nicobulus maritus neptis S. Greg. Naz. 413 d, 422 c

† Nicolaus Græcus, eremita in Aprutio 282 c

Nicolaus IV Papa 13 sec. 477 d, 479 b e

Nicolaus V Papa, ante inter domesticos B. Nicolai Albergati 479 a

Nicolaus Culdeus Ep. an in Scotia Martyr? 358 c

Nicolaus de Romanis Gregorio XI a secretis 615 d

Nigellio Præses sub Decio & Valeriano 508 d, 509 d

† Nona mater S. Gregorii Naz. 369 e, 375 a, 398 b

Notgerus Ep. Leodien. 10 sec. 649 d, 650 d

O

Odescalcus, Petrus Georgius, Episc. Alexandrinus dein Vigubrumensis 284 e

† Odiliæ mons in Gelria. 309 b f, 314 d, 318

† Odilo Ab. Cluniaci scriptor Vitæ S. Majoli decessoris 657 d: 684 e: curat scribi miracula ejus 691 a

† Odo ex Canon. Turonensi Ab. Cluniacen. 685 f

Olivetani monachi Ravennæ 15 sec. 155 e

† Onesimus Magister SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini 508 b, 509 a, 510 c: Martyr 510 e

Opiszo Abbas de Meszano Nuntius Apost. in Polonia 13 sec. 260 c

Optimus Ep. Antiochiæ Pisidiæ 4 sec. 411 d, 412 f, 415 b

† Orontii corpus Lupiis 790 e

Osredus Rex Northumbriæ 171 b, 173 d

† Oswaldus Rex apud Anglos Martyr 45 e f, 46 b

† Otgerus Diac. 309 b d, 316 b, 317 c

Otho Comes Palatinus Rheni 488 c, 489 a

Otto 1 Imp. reformat monasteria per S. Majolum 663 c, 678 c

Otto 2 Imp. junior dictus 665 f, 666 c

P

Palæologus, Ioannes, Imp. Orientis 15 sec. 477 e, 487 f

Palæottus, Gabriel Cardinalis Episcopus Bononiensis 16 sec. 477 b

† Paldo Ab. S. Vincentii ad Vulturum flu. 8 sec. 120 d e

† Paphantius Ægyptius 7 f

† Paracodas Episc. Viennensis 361 e

† Paulinus Episc. Antiochenus 4 sec. 416 a, 444 f, 445 b f

† Paulus Episc. C P. Martyr 369 e

Pelagius Episc. Nucerinus 13 sec. 284 d

Perendulfus, Thomas, Archiep. Ravennas 15 sec. 479 d

Perinius Proconsul Nicomediæ sub Valeriano 3 sec. 362 c

Petranus frater S. Gibriani 301 b, 302 a c

† Petri Apost. imago vetusta in S. Mariæ trans Tiberim 499

† Petrus Chrysologus Ep. Raven. 5 sec. 154 c d

Petrus Gnesnensis Archiep. 11 sec. 212 c, 213 b f

Petrus Ab. Firmitatis Arch. Tarentasien. 12 sec. 325 f, 326 a

Petrus Ep. Alexandr. 4 sec. 404 b, 406 b f, 438 a

Petrus Ep. Atrebatensis 12 sec. 322 f

Petrus Episc. Dignensis 15 sec. 488 c

Petrus Ab. Claravallensis 12 sec. 342 f, 343 a c

Petrus fil. Alphonsi Regis Lusitania Ord. Cistercien. 358 d

Petrus Nicolaus pater B. Nicolai Albergati 470 e

Petrus de Piotrawin a S. Stanislao suscitatus 276 c

Petrus de Palude Ordinis Prædicat, 14 sec. 221 a

Philelphus, Franciscus, inter domesticos B. Nicolai Albergati 479 a d, 485 a

Philippa mater B. Nicolai Albergati 470 e

Philippus Dux Mediolanensis 15 sec. 472 e f, 473

Philippus Alsatius Comes Flandriæ 335 d

Philippus Bonus Dux Burgund. 15 sec. 481 e, 483 e

Philippus Audax Dux Burgund. 15 sec. 477 e

Philotheus Patriarcha CP. scriptor 370 a

Picininus, Nicolaus, Præfectus Ducis Mediolan. 15 sec. 488 e

Pippinus Rex Francorum 645 e

Pippini Herstalli Confessarius S. Wiro. 313 b, 316 e f, 317 a

† Pius I Papa scribit S. Iusto Ep. Viennensi 100 a

Pius II Papa, ante inter domesticos B. Nicolai Albergati 479 a

† Plechelmus Episc. 309 b d e, 313 c d, 316 a c

Pessemia soror S. Gibriani 301 b, 302 a c

† Porcarius Ab. Lerinensis cum 500 monachis a Saracenis occisus 670 a b c

Præmislaus Rex Poloniæ 13 sec. 236 f, 237 b

Prandotha Ep. Cracov. 255 e: an cultum habeat 256 a

Priscillianorum hæresis 4 sec. 11 e

Proæresius sophista Athenis 4 sec. 372 b

† Proculus Ep. Veronensis 44 c, 45 d, 46 b

Promptia soror S. Gibriani 301 b, 302 a c

† Prosper Aquitanus 5 sec. 35 d, 41 a b f, 42 d

Przemislaus Dux Majoris Poloniæ & Posnan. 13 sec. 262 c

Publius Leontinus 3 sec. 534 a, 536 b

R

Radbodus Comes Namurcensis 651 e, 652 e

† Radegundis Regina 50 c, 51 a

Raimundus Consularis pater S. Gualterii Stirp. 702 b

Rainaldus Archiep. Tarentinus 12 sec. 573 b

† Raphaelis Archang. festum 492 b

Ratchisus Rex Longobard. degit Casini 121 a

Ravenius Ep. Arelat. 5 sec. 31 e, 32 e, 34 e

Raulinus, Nicolaus, Burgundio Orator pro pace 15 sec. 487 e

Reginaldus Card. postea Alexander IV Papa 257 e, &c.

Reginaldus de Chartes Archiep. Remens. 15 sec. 488 c

Reginaldus de la Porte Ep. Lemov. 13 sec. 286 b

† Reginswindis Virgo Mar. ad Necarim flu. 97 f

Reimbaldus poëta de scriptoribus Vitæ S. Majoli 668 f

† Remaclus Ep. Trajecten. 654 b

Reinaldus 3 Dux Gelriæ 14 sec. 317 e, 318 e

Renatus de Breslay Ep. Trecensis 17 sec. 144 b f

Renatus Dux Andegavensis 15 sec. 486 f, 488 f

† Rhodippus Episc. Leontinus 3 sec. 545 c, 546 e

Ricardus Archiep. Cantuar. an. 1174 consecratur 320 c

Richardus I Dux Normannorum 689 d

Robertus de Belloviso Ord. Præd. ab hæreticis occisus 493 b

Rogerius Archiep. Tarentinus 14 sec. 576 c

Rogerius Ep. Bathoniensis an. 1174 consecratur 320 c

† Rosalia subvenit hydropicæ 90 a

Rotarid Rex Longobardorum an tulerit corpus S. Iobi Ticinum 496 f

† Rudolphus Ep. Eugubinus 464 b

Rudolphi Habsburgici Imp. filia sanctimon. 124 c, 125 a

† Ruffini Ep. Mart. translatio Aßisii 13 sec. 282 b

Rustici duo Ep. Lemovicenses a Ruricolis non distinguendi & forte neque ab Agerico 13 d

S

† Sabæ monasterium ingressus S. Ioan. Damas. 747 f

† Sabinus Mart. 194 c f, 195 a b

Sabinus Præses in Cypro sub Licinio Imp. 105 a d

† Sacerdos Episcopus Lugdunensis 4 a b

Salomon Rex Hungariæ 11 sec. 211 e, 213 a

Sanctus Haxius vel Hachius Ep. Bajonensis 13 sec. 466 b

Sandiwogius de Ezechel Præpositus Canon. Regul. Clodaviæ 202 f

† Satyri fratris S. Ambrosii corpus translatū 16 sec. 286 f

Sbigneus Ep. Cracoviensis Cardin. 198 e, 211 c, 219 f

Scherus fundator monasterii Calmesiaci in Lothar. 284 c

Schastianus Sericus scriptor Vitæ B. Amati Saludeciensis 348 c e, 354 a

Sebastianus Syracusa Prior I Carmelit. Leocatæ 58 f

Sedneus seu Sethna pater S. Comgalli 580 c, 582 c

Somozithus Dux Mazoviæ 13 sec. 262 c

Seraphinus a Iesu Maria Carmelita agnoscit beneficium in edendis miraculis S. Angeli ex Italico translatis 94 e

† Sergii, Mauri & Pantaleonis corpora inventa 790 c

Sergius Amalphitanus monachus Casinensis 284 c

† Severinus, Exuperius, Felicianus MM. Viennæ 100 b e

Servilianus S. Euthaliam sororem occidit 539 f, 540: excæcatur 542 f, 544 a

† Sidonius 5 sec. 37 a

Sigga Diaconus S. Ioanuis Beverlucensis 171 e, 173 d

Sigismundi Imp. mors 487 f

Sigonius Carolus, scriptor Vitæ B. Nic. Alberg. 468 b, 477 b

Silvanus Consiliarius Decii in Sicilia 511 c, 513 c

Silvester Sigona interpres Actorum SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini 505 b, 506 d

Simon Bonadius Ep. Ariminensis 16 sec. 348 f

† Simplicius & Faustinus fratres decollati 618 f

Sisintrudis sanctimonialis in Prigensi monasterio 4 d

Skarzeschon Polonus studet Canonizationi S. Stanislai 257 a

Sophia Abbatissa I Prumiæ inferioris 12 sec. 554 e

† Stanislaus de Operow Ord. S. Pauli in Pelonia 131 c

† Sratonicus M. Leontinus 526 e, 532 f, 548 a

Stephanus Gnesnensis Archiep. 11 sec. 213 f

Stephanus Ep. Camenecensis 11 sec. 214 a

Stephænus Ep. Vpsalensis in Suecia 97 b

Stephanus Comes Palatinus Rheni 488 c, 489 a

† Sturmius Ab. Fuldensis degit Casini 121 a

† Suenteslaus Mansionarius sancte mortuus 255 a b c

Syrus scriptor Vitæ S. Majoli Ab. 617 c, 668 f

T

Thalasius Princeps in Macedonia 621 c, 623 c

† Taso & Tato Abb. S. Vincentii ad Vulturnum flu. 8 sec. 120 d

Teixelina in agro Conimbricensi Sancta dicitur 2 f

Tertyllus Præses Siciliæ sub Decio 511 c d & seqq. a Sanctis occisus 535, 536

S. Theclæ Virg. & Martyris Ecclesia in Catalania 134 b

† Thecla Sicula a paralysi liberata 513 f, 514 &c.

Themistius Ep. Hadrianopoli in Pisidia 4 sec. 411 d

† Theobaldus Ep. Eugubinus 464 b

Theodotus Condiaconus S. Greg. Nazianzeni 111 c

† Theodorus Archiep. Cantuar. 7 sec. 169 b, 172 e

Theodorus an Ep. Forojul. in Gallia 27 a, 28 a, 37 a

Theodorus, aliis Thomas Ep. Wratislav. 11 sec. 214 a

Theodorus Metochita Genicus Logotheta 369 f

Theodosius Imp. baptizatus 404 b: degit Constantinopoli 407 d, 418 f

Theodosius Ep. Idæ in Lycaonia 4 sec. 411 d, 412 f

Theodosius seu Theodulus Ep. Apameæ in Pisidia 4 sec. 411 d, 413 a, 414 b

Theodosius Maronithes & alius Theodosius, Episcopi Leontini 546 e

Theodulphus Ab. Flaviacen. & Ep. Aurelian. scriptor 492

Theophilus puer seu servus S. Greg. Nazianzeni 411 a

Thomas Episc. Wratislavien. 13 sec. 256 b f, 262 c

† Thomas Ep. Cantuarien. 342 a f

Thomas a Iesu fundator Discalceatorum Carmelitarum in Belgio 566 f

Thomas individuus socius B. Nic. Albergati 470 b

Thomaßina Regina Hung. avia B. Elisabethæ Ord. Prædic. 123 e

† Tiburti M. Corpus Massacii ex cœmeterio Priscillæ 359 a

† Timotheus S. Irenem baptizat 4 f

Timothei Patriarchæ ρὁδισμός. 359 a

† Tresanus 301 b, 302 a c

† Troadius Martyr sub Decio 98 e

Turrecremata, Ioannes, Magister sacri Palatii 488 c

Turstinus Dux Wilhelmi Conquestoris 174 f, 175 b

V

Valens Imp. agit cum S. Gregor. Naz. 392 a, 393 e

† Valentinus Presb. & Hilarius Diac. Viterbien. 49

Valerianus prænomine Licinius, Censor sub Decio Imp. & utriusque nomine persecutio habita, & ab illo continuata 503 e: sub illo Censore paßi SS. Alphius, Philadelphus, Cyrinus & alii 503 f, 507 e &c.

† Veneræ Mart. imago inventa Lupiis 790 b d

† Veranus frater S. Gibriani 301 b, 302 a f

† Veronica de Binasco Ord. Eremit. S. Augustini 129 f

† Victor Papa 2 sec. 361 f, 362 a

† Villanus Ep. Eugubinus 464 b

† Vincentius Lerinensis 35 c

Vitalius pater SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini 508 e f

Vitus Lithuanorum Ep. 13 sec. 262 c, 263 d

Vladislaus Locticus Rex Poloniæ 13 sec. 236 f, 237 b

De Vrsinis, Rainaldus, Cardinalis 14 sec. 318 c, 320 d

W

Walbertus Ep. Augustæ Prætoriæ 346 e, 347 d

† Wenceslai Ducis Bohemiæ ecclesia Cracoviæ 241

Wenilo Archiep. Senonensis 9 sec. 626 c e

Werricus seu Wenricus Ab. Florin. 10 sec. 649 d, 650 d

Wiclislaus pater S. Stanislai 205 d, 206 a

† Wilfridus Archiep. Eborac. fit Ep. Hagulstaden. 169 f

† Wilfridus junior Archiep. Eboracen. 173 a e

Wilhelmus Conquestor Nordhumbros domat 174 e, 175 a

Wilhelmus Ab. Cistercien. 12 sec. 346 a, 347 c

Willetrudis & Willegisa amitæ S. Gengulphi 647 e

Wilhelmus Kecellus Clericus Beverlac. scriptor miraculorum S. Ioannis Beverlacen. 173 f, 180 d

† Willibaldus degit Casini 120 b, 121 a

Wolmirus Ep. Wladislavien. 13 sec. 262 c, 263 d

Wladislaus frater Boleslai, Rex Poloniæ 11 sec. 238 e

Wladislaus Princeps Oppoliensis 245 f, 262 c

Wschewoldus Kyoviensium Princeps 11 sec. 221 b

Wysroslaus Dux Polocensium 11 sec. 211 f

X Y

Xantopulus, Theodorus, in Con. Ferrariensi 15 sec. 488 d

Ximenius de Gazolaz, Petrus, Ep. Pampelonen. 13 sec. 466 b

Yolanda in Ducatu Lxemburg. Ord. S. Dominici 133 e

Z

Zabdas Ep. Hierosolymorum 3 sec. 98 a

† Zacharias Papa varia donat S. Petronaci Ab. Casinensi 120 e

Zambeccarii inter factiones Bononienses 15 sec. 471 d

Zaslaus Dux Kyoviæ & Rußiæ 11 sec. 211 f

Zenus, Iacobus, Episc. Bellunen. & Feltren. dein Patavinus scripsit Vitas Pontificium & B. Nicephori Albergati 467 f

INDEX TOPOGRAPHICVS

A

Abula urbs Hispaniæ. Reliquiæ S. Agathii Mar. 293 b

Ægyptus, Victor, Stephanus seu Stephana, Ianuarius 299

Ænaria insula prope Neapolim 139 b

Africa, SS. Gregorius, Archelaus & Felicißima, Mart. 7: Celerinus, Maximus & alii XC nominati, & 56 aut 45 anonymi & alii plures 136: Euticus, Fortunatus, Saturninus, Marcia 299: Probata & alii IX Martyres 556: Majulus, Victorinus & alii XIII Mart. 625

Alba Ripa monast. Cistercien. 332 b, 333 b

Aletium urbs Italiæ, templum S. Irenes 5 e

Alexandria, SS. Euthymius & Petivus Diac. M. 6. An S. Epimachus Martyr oberit 552 a b: Studuit S. Gregorius Nazianzenus 372 c e, 377 e, 430 f

Alexanum urbs Ep. Italiæ sub Hydruntino 575 b

Alta-Brueria monast. Fontis-Ebraldi 334 f, 335 d

Alta-cumba Ord. Cisterc. in diœcesi Genevensi 321 a

Altinum urbs Italiæ. S. Nepotianus Presb. 627

Alanteum opp. Siciliæ ecclesia SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini & corpora olim occultata 549 f, 550 b d

Amphibolis urbs Macedoniæ. S. Mocius Presb. dein Martyr 621, b f

Andana Abbatia prope Hujum 153 f

Anglia. S. Fremundus Martyr, Rex habitus 656

S. Anthimi monast. & corpus in Comitatu Clusino 614 e, 615 a

Antiochia. S. Euodius Ep. 98

Antinous urbs Thebaidis. Exilium SS. Eulogii & Protogenis 10

Apameæ urbes plures in Oriente 414 b

Aquensium ur. Episc. in Novempopul. S. Eudaldus Martyr 640

Arelate S. Hilarius Episcopus 24

Argentacum ad Dervoniam fl. S. Sacerdos mortuus 12 a, 16 c

Armorica post annum 382 Britannia cœpta dici 504 c

Asia SS. Demetrius, Atticus, Taddeus Mart. 626

Ateste municipium Patavinum. Estensis familia, hinc B. Beatrix Atestina 599 b

Athenæ. S. Gregorius Naz. studet 372 c d e, 378 a

Atrebatum pro pace facienda 487 c

Aturum urbs Novempopulaniæ. SS. Gerontius & Edentius 104

Avellani fontis monast. in Italia. B. Fortis eremita 464

Augustodunum. S. Placidus Presb. 138

Autissidorum. S. Iovinianus Lector Mart. 5 SS. Valerius & Valerianus Epp. 105 S. Helladius Episc. 300

Auximum ur. Piceni. Sisinnius Diac. Diocletianus seu Diocletius, Florentius Martyres 614

Axiopolis urbs Bulgariæ. SS. Quirillus, Quindeus & Zenon Mart. 363

Arianzas pagus S. Gregor. Nazianzeni 376 c, 410 f

B

Babiacum vicus Galliæ. Corpus S. Gibriani 302 f

Bamberga. Reliquiæ S. Gengulphi 644 b

Barbara insula prope Lugdunum 670 f, 673 d

Basilea. Concilium habitum. Acceßit B. Nicolaus Albergatus 475 b

Bassinellum opp. Italiæ. Ædicula S. Laudi 49 c

Benchor monast. Vltoniæ in Hiberniæ. S. Comgallus Ab. 579

Beneventum. Corpus S. Iuvenalis 137

Bergomum. S. Albertus Agricola 281

Besuense monasterium in Gallia. Advocatus S. Gengulphus 642 b

Bethania monast. Ord. Cist. in Burgundia 330 f, 331 c

Beverlacum, monasterium Angliæ. S. Ioannes Archiep. Eboracen. 166

Bituriges. S. Desideratus Episc. 303: SS. Palladius I & Palladius II Episcopi 468: S. Solongia Virgo Mart. 589

Bona-vallis Ord. Cistercien. in Burgundia S. Petrus Ab. dein Archiep. Tarentasiensis 320, 346 c

Bononia. S. Theodorus Episcopus 50: B. Nic. Albergatus Ep. 467: Corpus S. Fabii. Reliquiæ S. Baßi Mart. 615 c d: Reliquiæ S. Simplicii Senatoris. 100 b

Bosra in Arabia; alia in Idumæa 496 a

Bova urbs Calabriæ. S. Leo Ord. S. Basilii 48

Bordines prope Hujum 153 e

Boviensis Abbatia Ord. Cistercien. in Gallia 303 b

Broylus ad Lysam in Flandria. S. Maurontus Ab. 52

Brundusium urbs Archiep. Italiæ 575 e

Bullium duplex Ord. Cisterciensis 333 b

Burdegala. Patria S. Sacerdotis Ep. Lemovic. 11 c, 14 c

Burgium Oppidum Siciliæ 87 a, 88 b

Busceria monast. Cist. diœcesis Æduensis 332 d, 333 b

Byecx oppidum Poloniæ 267 d

Byzantium. SS. Agathius Miles, Maximus Presbyter, Anthes Diaconus, Arestinus, & alii nominati LXXV 291: Ecclesia S. Agathii 292 e

C

Cæsarea urbs Palæstinæ. S. Gregorius Nazainzenus studet 372 c, 377 d

Cælum aureum monast. Papiæ, a S. Maiolo reformatum 663 d, 678 f

Caino opp. Galliæ. S. Ioannes Monasteriensis 50

Caieta. S. Innocentius Episc. Africanns 138

Calabrum monast. Galliæ ad Dordoniam flu. S. Sacerdos Abbas 11 d, 14 c f, 15 a, 16 d

Callipolis, forsan Callinicus, urbs Thraciæ 5 a

Calvus mons variis locis in Gallia 334 a, 335 c

Cameneca urbs Podoliæ Episcop. 214 a, 215 f

Camerinum urbs Umbriæ. SS. Anastasius Cornicularius, ejus uxor, 4 filii, 2 filiæ, 3 famuli Mart. 613

Cappadocia. S. Agathius Mart. 292 d, 293 d

Campidona monast. Sueviæ. Corpora SS. Gordiani & Epimachi 354 a

Capua. SS. Quartus & Quintus depositi: eorum altare 555

Carrha urbs Mesopotamiæ. S. Protogenes Episc. 10

Castella eremitorium discalceatorum in Latio. Corpora SS. Sabini & Certesii 566

Casinum monast. S. Petronax Ab. & instaurator 119

Castrum S. Cerenici in Normannia 161 a

Castrum Theodorici. Corpus S. Cerenici 161 b

Cella S. Mariæ in Styria, miraculis clara 620 b

Chelmensis urbs Episcopalis duplex 215 e

Cistercium. Brachium S. Petri Archiep. Tarentasien. 321 e

Cestra, olim Kunkæcestra in Anglia 108 e

Clodawa monasterium Canonicæ Regul. in Polonia 202 f, 203 f

Cluniacum S. Maiolus Ab. 657

Calliense monast. Italiæ. S. Gerontius Episc. Mart. Patronus 461

Coloniæ. Reliquiæ S. Gengulphi 643 f

Colomna oppidum haud procul Roma 607 a

Columna Iovis in Alpibus 327 c, 328 f

Comum, seu Novocomum. B. Prudentia Virg. Ord. Eremit. S. Augustini 129

Concha urbs Hispaniæ. Caput S. Achatii Mart. 293 b

Conimbrica. Caput S. Palmatii Mart. 100 b

Consentia seu Cusentia urbs Archiep. in Calabria citeriore 575 d

Constantinopolis. Templa tria S. Irenes Martyris 4 c: Demetrius, Danax, Donatus, Therinus, Mesicera, Barbarus & socii Martyres honorati 103: S. Theodolus Ep. Cyriniæ in Cypro 105: S. Ioannes Damascenus mortuus 110 b: S. Mocius seu Mucius Presb. Mart. Ejus ibi ecclesia 620: S. Gregorius Nazianz. Episcopus 399 b: Corpus ex Cappadocia ad illam translatum 448

Corinthus. S. Athanasius Episcopus 54

Corisopitum urbs Britanniæ Armoricæ. S. Tudinus Abbas 460

Cracovia urbs Poloniæ. S. Stanislaus Episc. 158

Cremona. S. Albertus Agricola mortuus 281

Croca in Anglia. 108 e

Crota seu Crotonum urbs Ep. Calabriæ Ulterioris 575 c

Curtissolra in Hannonia. SS. Walbertus & Bertilia 633

Custodiaria insula Hiberniæ. S. Comgallus 583 d

Cyrene. S. Lucius 99

Cyrinia urbs Cypri. S. Theodotus Episc. 105

D

Dailnarais in Hibernia, patria S. Comgalli 582 c

Damascus, patria S. Ioannis Dam. 112 b: a Saracenis capta 7 sec. 113 a

† Dionysii monast. reformatum a S. Maiolo 684 b

Dirillus fluvius & silva Siciliæ 77 f, 79 c

Dobrinum oppidum Poloniæ 270 f

Drepanum. Reliq. B. Aloysii Rabata Ord. Carmeli. 717 f

Duacum. Corpus & cultus S. Mauronti Abbat. 52 c

Dunelmum in Anglia. Reliquiæ S. Eadberti & aliorum 108 e

E

Eboracum. S. Ioannes Beverlacensis Archiep. 166

Edessa. S. Eulogius Episcopus 10

Einsidlen in Helvetia. Brachium S. Beati 568 f

Elwangum op. Germaniæ. Patroni SS. Quartus & Quintus 556 e

Elysii campi apud Arelatenses 24 f

Eporedia urbs Italiæ 672 f

Erne stagnum Hiberniæ 585 d f

Eugubium urbs Umbriæ. B. Villanus Episc. 282 Corpus B. Fortis eremitæ 464 b

Europa provincia Thraciæ 297 e

Eystadium. Reliquiæ S. Gengulphi 644 b

F

Faimenna seu Fœmanna opp. agri Luxemburg 655 c f

Falais Comitatus 153 f

Feczyn oppidum Poloniæ 268 a

Ferraria. Patronus S. Maurelius Ep. Mart. 154

Ficoclum ur. Italiæ. S. Gerontius Episc. Mart. 461

Florentia. B. Nic. Albergati corpus 467 f: 472

Florina opp. Arduennȩ. Eccl. & Reliq. S. Gengulphi 643

Fontinetum oppidum Burgundiæ 336 f, 338 b

Fragellatis S. Philippi monast. Siciliæ. Corpora SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini 549 b, 550 a

Frietberg monast. Cistercien. in Burgundia 338, b

Fumiacum oppidum ad Mosam 151 d

G

Geldina in Arduenna. Ecclesia & Reliquiæ S. Gengulphi 649 a, 650 c

Galelæa urbs Africæ maritima 140 a

Gallipolis urbs Ep. Italiæ sub Hydruntino 525 b

Gemmula monast. agri Patavini. B. Beatrix Atestina sanctimonialis 599 e, 601 a

Gerrusium opp. Basilicatæ 575 c

Gerundensis diœcesiis SS. Eoualdus & Sixtus Martyres 134

Gnesna ur. Archiep. Poloniæ. S. Stanislaus, Ep. studet 201 a, 206 a

H

Hac ad Sabim & alia Hoc 153 f

Hagustadum urbs Angliæ. S. Ioannes Beverl. Episc. 169 d

Heraclea urbs Thraciæ 621 d, 622 a, 624 b

Hibeinda, patria S. Gibriani, 6 fratrum, & 3 sociorum 301 a: S. Wironis Ep. 311

Hierosolyma. S. Maximus Conf. Episcopus 7

Hieracium oppidum Calabriæ 575 e

Horta urbs Italiæ. S. Laudus Martyr 49

Hostunum urbs Ep. Italiæ sub Brundusino 575 e

Hus, Ausitis, habitatio S. Iobi 494, 495 f

Huium op. ad Mosam. Corpus S. Domitiani Episc. Traject. 147, 150 d

I K

Ilcinum urbs Ep. cui unitum monast. S. Anthymi 614 f

Imola urbs Italiæ. S. Maurelius Episc. 106

Insula del Gozo, seu Gaudii prope Melitam 78 c, 79

Iustiniana urbs Africȩ, ante Adrumetum 139 a, 140 b

Karelsteyn castrum Bohemiȩ. Reliq. S. Palmatii M. 100

Kyovia caput Ukraniȩ a Polonis occupata 11 sec. 221

L

Labense monast. Cisterciense in Silesia 256 b

Lancicia urbs Poloniæ 267 e

Lamberti monast. in Styria. SS. Cyrillus, Eleutherius, Marianus, Dorothea Martyres Romani 629

Laura S. Sabæ. Monachi S. Ioannes Damascenus & Cosmas socius 116 c & Cosmas Magister 114 b c

Lausanum urbs Helvetiæ 328 c f

Lemovicum urbs Aquitaniæ. S. Sacerdos Episcopus II S. Aurelianus Episc. 285

Leocate urbs Siciliæ. S. Angelus Carmelita 56

Leopolis urbs Poloniæ 270 f

Lerinus insula. S. Hilarius dein Ep. Arelat. 27 c

Lindisfarina in Anglia. Eadbertus Episc. 107

Longum-vadum Ord. Cisterc. in diœc. Lingonensi 320 f, 331 f, 333 a

Lublinum urbs Poloniæ 270 f

Lubecensis urbs Ep. prope Francofurtum ad Oderam 214 a, 215 b

Lucerna urbs Helvetiæ. Reliquiæ S. Beati 568 f

Lugdunum. S. Majolus philosophiæ studet 659 c, 670

Lupiæ urbs Calabriæ. Herina sive Irenis 789

Luxemburgum. Corpora SS. Tertullini & Chrysanthi MM. 558

Lycaonia regio Asiæ minoris. S. Tarasius Thaumaturgus 305

Lyconia insula Romæ, nunc S. Bartholomæi 501 d

M

Machilonium in Italia 473 c f

Magedon, patria S. Irenes 5 a

Majuma urbs Palæstinæ. S. Cosmas Ep. 8 sec. 118 e

Marchianense monast. Flandriæ. S. Maurontus Abbas obit 52 c, 53 f

Maurilinium monast. Aquitaniæ. S. Palladius 11 mortuus 569 b

Marsala urbs Siciliæ 78 a, 79 c

Maso, Masau, districtus Mosanus 314 d

Massabus oppidum Italiæ prope Tarentum 573 b

Materna fluvius Galliæ, antiquis Matrona 301 b, 302

Matiscona urbs Burgundiæ. S. Majolus Clericus & Archidiaconus 659 b d, 670 e f, 686 b

Mauriana urbs & provincia Sabaudiæ 339 c, 331 c

Mediolanum. S. Gerontius Archiepiscopus 43. Victor, Felix & alii LXXVII nominibus suis expreßi, & 815 certo numero comprehensi, & alii plures 107. S Victor Maurus Martyr 286. SS. Ephenicus, Castus & Polimius Mart. 364. B. Prudentia Virgo Ordinis Eremitarum S. Augustini nata 129 a

Mesembria urbs Thraciæ 5 a

Mesopolis Leontinorum urbs 512 a, 513 b e

Messana. Crania SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini 550 a

Metæ urbs ad Mosellam. S. Agatumber Ep. 632. S. Godon Episc. 307. S. Waldrada Abbatissa 51

Methemaucum insula Venetorum 473 b f

Milȩ seu Milazo urbs Siciliæ 513 c e

Monopolis urbs. Ep. Italiæ sub Bariensi 575 c

Mons-Cornelii prope Leodium 153 e

Mons-Jovis, aliis Mons S. Bernardi, in Alpibus 664 a

Mons-S. Odiliæ in Geldria. Habitatio S. Wironis Episc. 309 a b

Montmorencianum castrum in Francia 320 f

Monsteriolum duplex in Picardia, & agro Senonensi 481 b, 483 c

Mortuum-mare monast. Cisterciense 334 d, 335 d

Massacium opp. Italiæ. B. Angelus Martyr Ordinis Camaldulen. 356

Mutina urbs Italiæ. B. Nic. Albergatus degit 474 d, 483

Mutula urbs Ep. Italiæ sub Tarentina 575 b

Mysia inferior seu Bulgaria Cyrillus & alii V Mart. 557

N

Namnetum urbs Galliæ. S. Beatus multos convertit 566 c

Narus oppidum Siciliæ 81 e, 84 c

Nazianzum, patria S. Gregorii Theologi 369, 374 b

Neapolis. B. Nicolaus eremita 707

Nemausus urbs Galliæ 327 f, 328 f

Nicomedia. SS. Flavius Ep. Augustinus Ep. Augustus sive Augustinus, Marcellinus, Macrobius, Eutheus sive Eutychius Martyres 135: SS. Codratus seu Quadratus, Saturninus, Ruffinus & socii MM. 362

Nivellæ oppidum Brabantiæ. B. Idelburga sive Itta mater S. Gertrudis 707

Nivernum urbs Galliæ pro pace facienda 487 a

Novaria. Cultus S. Demetrii 626 d

Nuceria Paganorum urbs Italiȩ. S. Priscus Patronus 360

O

Ogna pagus ditionis Bergomensis, patria S. Alberti Agricolæ 281 a c

Oostwout pagus Borealis Hollandiæ. Ecclesia constructa non a S. Gengulpho 644 c

Ostia in ora Tiberis. S. Gregorius Epis. 465

Oxonium urbs & universitas Angliæ. S. Ioannes Beverlacen. Magister in Artibus 167 c

Oximum, olim Sedes Episcopalis, Sagium translata 163 d f

P

Panormus. S. Angelus Carmelita inter Patronos 59 c

Papia urbs Italiæ. S. Petrus Episc. 194. S. Luminosa Virgo 460

Parisii. S. Stanislaus Ep. studet 201 a, 207 b

Parthenium mare 379

Patavium. B. Beatrix Atestina-V. Ord. S. Bened. 598

Perinthus seu Heraclea urbs Europæ 621 d, 624 b

Persis. Sancti CCCX Martyres 364

Petravinum villa Poloniæ. Resuscitatus a S. Stanislao venditor agri 202 e, 215 f, 216

Philippi urbs Macedoniæ. S. Hermas Episc. 360

Pilsna urbs Bohemiæ. Reliquiæ S. Stanislai Ep. 200 d

Pilsno oppidum Poloniæ 272 d

Pinus opp. Burgundiæ 336 b, 338 b

Pisa. Corpus S. Evellii Mart. 613 d

Pizicatorium oppidum Italiæ 473 a f

Plutea, civitas Siciliæ 28 f, 79 d

Pons Ursariæ seu Ursarii in Alpibus a Saracenis 9 sec. occupatus 663 f, 664 a

Pontus procuncia diversa a Cappadocia 376 c d: degit Greg. Nazianz. 385 b, 433 a

Pradæ oppidum apud Rhætos seu Grisones 607 f

Praga. Pars brachii S. Palmatii Mart. 100 a. Reliquiæ S. Stanislai Ep. 200 d. Reliquiæ SS. Gordiani & Epimachi 554 b

Prumia monast. Diœc. Trevir. Reliquiæ SS. Gordiani & Epimachi 554 c d

Przeczlaw oppidum Poloniæ 275 f

Puteoli urbs Campaniæ. SS. Onesimus & Erasmus Martyres 510 e

R

Randatium oppidum Siciliæ. B. Aloysius Ordinis Carmelitani 709

Rapheium oppidum Alsatiæ 332 d, 333 b

Ravennæ monast. S. Apollinaris, reformatum a S. Majolo 663 d, 678 f

Remi. Corpus S. Gibriani 300 c

Rhodus insula 378 c

Ripollense monast. Cataloniæ. Corpus S. Eudaldi Martyres 645 c d e

Roma. S. Crescentia Mart. 7. Silvanus Mart. 7. SS. Calepodius Presb. Palmatius Consul & alii 43: Simplicius Senator & alii 48: Felix & Blanda conjuges Mart. 498: Ecclesia S. Mariæ trans Tiberim corpus & imago S. Calepodii 498: SS. Gordianus & Epimachus; item Primilus & Major seu Medon. 551: SS. Achilles, Sipponius, Epimenus, Nereus. Mart. 625: S. Benedicta sanctimonialis 107: Examinati SS. Alphius, Philadelphius, Cyrinus, aliique 509 f, Via Salaria SS. Anthimus Presb. Maximus, Bassus, Fabius Mart. 614: SS. Pinianus Proconsul, Lucina conjuges 614: Corpus S. Greg. Naz. in Campo Martio 454, 455: dein in basilica Vaticana 456 & seqq.

Roma vetus ac Roma nova, in suo statu descripta a Greg. Nazianz. 435 a

Romanum monasterium aliis Jurense, in Burgundia 684 e, 685 a

Rosetum urbs Italiæ in confinio Calabriæ & Apuliæ 575 c

Ruremunda urbs Gelriæ. S. Wiron Episc. 309

S

Sagium urbs Normanniæ. S. Cerenicus seu Serenicus Diac. 160

Salandra op. Basilicatæ 575 d

Salarola monast. agri Patavini. B. Beatrix Atestina sanctimonialis 599 d

Salica vicus Cenomanniæ 163 c f

Salinæ in agro Arelatensi 32 a

Saludecium opp. Italiæ in agro Ariminensi. B. Amatus tutelaris 348, 350 b

Samperiense mare prope Siciliam 78 e, 79 d

Sandomiria urbs Poloniæ 267 f

Santirena opp. Lusitaniæ. B. Bernardus Ord. Præd. cum duobus parvalis 354

Sarlatum. S. Mundana mater S. Sacerdotis Ep. 11. Ecclesia S. Sacerdotis 12 a

Sasima vicus. S. Gregor. Naz. electus Ep. 376 e, 394 f 417 a, 433 f

Saussiacum opp. Galliæ, Patria S. Desiderati 303 c

Scalabis opp. Lusitaniæ. B. Bernardus Ord. Prædicat. cum duobus parvulis 354

Sczepanow vicus Poloniæ. Patria S. Stanislai Ep. 205 d

Scyllacium ur. Calabriæ. Corpus S. Agathii M. 293 a b

Seleucia. Fugit S. Greg. Nazianz. 397 d, 450 e

Senonum urbs Galliæ. S. Liceria Virgo Mart. 626 b

Septempeda urbs Piceni, nunc Sanseverinum. S. Illuminatus 706

Silviniacus Prioratus in diœc. Arvern. Corpus S. Majoli Abbatis 678 b

Siradia oppidum Poloniæ 213 b

Sirmium urbs Pannoniæ. S. Montanus seu Montanianus Mart. 625

Smyrna. S. Dioscorides Mart. 624

Sniatyn oppidum Poloniæ 275 f

Sobyen oppidum Poloniæ 276 a

Spoletum, patria S. Cerenici 162 c

Stamedium monast. Ord. Cisterc. S. Petrus Tarentas. Abbas 325 c, 326 d

Stirpum monast. in Lemovicensi diœcesi S. Gualterius seu Gauterius Abbas 701

Swini Abbatia in agro Eboracensi 173 b f

Suricum op. ad lacum Comensem. B. Mirus Eremita 603

Symethus flu. Siciliæ 512 a, 513 c

T

Tarentum urbs Calabriæ. SS. Matthæus & Primus Mart. 103: S. Cataldus Episc. 569: uti Drogonus 570 d: Giraldus 571 b: Rainaldus 571 c: Rogerius 575 f

Tarentasia urbs Sabaudiæ. S. Petrus Archiep. 320

Tarsus urbs Ciliciæ. SS. Aphrodisius, Iocundus & Firmus Mart. 363: Aprodisius & CX Martyres 557

Tauriolus fluviolus in Lemovicibus 702 c, 703 c

Tauromenium urbs Siciliæ, palæstra Mart. 511 c, 513 d

Tergestum urbs. Istriæ. SS. Primus Presb. Marcus diac. Iason, Celianus Mart. 497

Terquanda in diœcesi Senensi. B. Bonizella vidua 121

Terra-nova in Sicilia 78 d, 79 d

Thessalonica. SS. Irenæus, Peregrinus & Irene MM. 6

Thosa in Helvetia. B. Elisabetha Hung. Ordinis Prædicatorum 123

Ticinum ur. Italiæ. Corpus S. Iobi 496 e

Trajectum ad Mosam. S. Domitianus Episc. 146

Trecæ. S. Mastidia Virgo 141

Treviri. S. Britonius Ep. 11

Turonensis diœcesis. Caput S. Athanasii Ep. num Alexandrini, an Corinthiorum 55 a d. S. Avertinus Diaconus 55

Tyana urbs metropolis Cappadociæ 394 c, 417 a

V

Valentsolum opp. Provinciæ. Patria S. Maioli 661 a. 673 d

Varennæ in Burgundia. S. Gengulphus Mart. 642

Vascones pro Vastanis in Japygia sumpti 508 b

Vasta seu Basta opp. Iapygiæ SS. Alphius, Philodelphius, Cyrinus nati 504 b

Verona. SS. Teuteria & Tusca Virgines 44: S. Metron Presbyter 306: SS. Primus Presb. & Marcus Diaconus Martyres 497 a

Vesontio urbs Burgundiæ. SS. Silvester & Frominius Episcopi 567

Vindecinum urbs Galliæ. S. Beatus 364

Vicohabentia Sedes Episcopalis Ferrariam translata 154 b e

Vienna urbs Galliæ. SS. Nectarius & Nicetius Episcopi 9: S. Iustus Ep. Mart. 99: S. Dionysius Episc. 361: S. Mamertus Episc. 629

Villa-Franca in Sicilia 84 c

Villa-viciosa urbs Lusitaniæ. Reliq S. Gengulphi 643 c

Villemontium opp. Galliæ. S. Solangia Virgo M. 591 b d

Villeriacum pagus Hannoniæ prope Philippopolim 649 a, 650 c

Vindicaris sinus Siciliæ 78 b 79 d

Visetum oppidum ad Mosam 153 f

Vltrajectum. Cultus S. Wironis Ep. 310 b. Reliq. 313 f

Volaterra. Caput S. Victoris Mart. 287 c

Vria urbs Episc. sub Tarentino 575 e

W X Z

Weingarta monast. Reliquiæ SS. Gordiani & Epimachi 554 b

Wladislavia urbs Cuiaviæ 214 a, 215 e

Wratislavia urbs Silesiæ 214 a, 215 e

Wura monasterium Friburgi 124 c, 125 a

Xichilis urbs, fluvius, & mare Siciliæ 78 a, 79 c

Zathor oppidum Poloniæ 270 f

INDEX ONOMASTICVS

A

Acontractio, solutio contractionis 654 b

Acredo, acerbitas 16 c

Alalagma, jubilus 684 d

Aliubi, alio 692 a

Allodium, fundus proprii iuris 554 e

Ama, vas vinarium 7 e

Amabillimum, Amabilißimum 651 b

Ambassiator, legatus 469 b

Anciani, senatores 489 d 478 b

Appendiciæ, appendices fundorum 14 f, 554 e

Appensa, mensura frumenti ad alicuius corporis pondus 653 f

Appodiamentum, sustentaculum 190 a

Arcusbusus, sclopus 353 e

Artista, artifex 268 f

Assaillire, insultum facere 697 c

Attendere, custodire 290 f

Attendere, expectare 692 d

Autenticare, approbare 274 b

Avisamentum, admonitio 253 d

Auricularius, secretarius Regis 303 e

B

Baculotentim, baculo innitendo 649 c

Baldacchinum, umbella 60 e

Ballivus, prætor 192 a

Barrare, barra seu tigillo ostium notare 68 c

Bassus, humilis, depressus 239 c, 252 d

Bocetum, bubule 580 e

Bordarium, fundus 12

Bovata, jugerum 166 f

Broca, sudes 331 e

Burichalia, equina stragula 412 e

Burgensis, civis 192 a

Burichus, equus 412 e

Bustuale, rogus 631 b

Buzunata, Bolfonata, obtusi jaculi ictus 720 a

C

Cæadas, Carrer Spartanus 761 b

Cæcucitas, cæcutitio 245 c

Calcaneus, offendiculum pedum 183 b

Cavalcata, pompa equestris 73 b

Camasus, chlamys hiemalis 412 f

Cambiatio, permutatio 461 b

Camisia, indusium 266 e

Candelabra, candela 274 f

Canteriatus, adustus 192 c

Canusinus, color griseus 701 c

Capellottum, pannus ex pilis caprinis 87 e

Carabus, scapha 683 f

Carnificium, carnificina 229 e

Carnisprivium, initium Quadragesimæ 274 d

Catechumenare, catechizare 809 d

Cautelosus, prudens, discretus 204 c, 209 f

Chrismale, vasculum sacri Chrismatis 585 a

Ciliciatus, cilicio indutus 248 d

Circumpagensis, accola 698 f

Colobium Episcopale, Pallium 99 f

Comitiva, comitatus 271 f

Commentaria, carceres 295 f

Commentariensis, Carceris Præfectus 295 f

Comportalitius, portatilis 700 a

Complexive, compendiose 272 a 240 d

Confratria, sodalitas 61 d

Congerrones, socii itineris 290 f

Congratulamen, gratulatio 651 c

Congruius, congruentius 597 e

Cooperta, operculum 576 a

Corporati, tribuum decuriones 562

Costorarius, sartor 84 d

Crepedo, rima 175 c

Crocæ, scipio, grallæ 343 a

Cucullare, monachum agere 648

Culcitrarius, qui culcitras facit 94 b

Curia, prædium 554 e

D

Dacia, tributum 239 e

Damnatilis, damnatus 699 e

Damnatitius, damnatus 697 e

Debriatus, plenus 660 c

Denerata ceræ, cera denario comparata 650 f

Defructatus, marcidus 664 e

Densim, dense 651 d

Depalare, manifestare 106 a

Deteriorare, depravare 654 e

Devotizare, devote orare 265 f

Diasophistæ, medici 616 b

Dietim, quotidie 236 f

Diffidatio, provocatio 317 e

Diffluxim diffluendo 655 a

Dilatare, procrastinare 179 b

Disconsolatus, solatio carens 697 d

Discurvus, distortus 246 b

Districtor, ultor 655 a

Dominicellus, nobilis 245 d

Doxa, gloria 329 a

E

Egredi, educere 60 e

Eleemosynaliter, in eleemosynam 708 a

Encœniare, dedicare 273 c

Equitatura, jumentum 574 f

Esox, salmo 607 c

Ex corde, de memoria 665 b

Examplare, augere, extendere 222 a

Exemplare, transcribere 65 a

Exisoles, rationum publicarum syndicus 423 f

Expulsatrix, expultrix 681 e

Exungulare, ungulis lancinare 622 c

F

Famigeratus, celebris 801 f

Fatiga, labor 247 f

Ferentaria, fercula proceßionalia 254 d

Ferripedare, compedibus vincire 824 a

Ferto, ponderis polonici genus 246

Festinantia, festinatio 190 f

Fiendus, faciendus 244 b, 597 e

Filare, nere 654 d

Fistulum, fistula 214 b

Flasco, lagena 19 a, 172 c

Foliacea, sculpturæ in formam foliorum 60 b

Forefactum, scelus 226 c

Fortia, munitio 461 f

Franchisia, immunitas 319 b

Frigoriticus, febriens 677 d

Frixum, limbus 60 a

G

Galæa, triremis 824 a

Glaucumeus, cæruleus 674 a

Gladiare, gladio cædere 830 b

Graduatio, promotio ad gradus 273 d

Grangia, horreum 340 e

Grassus, plenus 272 c

Gravitudo, gravitas 696 e

Grossus, grandis 482

Guantus, chirotheca 691 d

Guerra, bellum 317 e, 576 a, 485 f

Gutturositas, tumor gutturis 247 f

H

Hestcrasda, tributum pro pabulo equorum regiorum in Anglia 182 a

Horoscopium, horologium 194 a

Hymnisonus, canens 179 d

Hymnizare, cantare 684 d

I

Idolicus, quod ad idola pertinet 570 c

Importunari, importune instare 649 a

Impulsatus, illæsus 270 a

Inamorare, amore inflammare 274 d

Incardinare, instituere 595 b

Incharactatus, inscriptus 244 d

Incrementare, augere 650 b

Incompos, impos 180 a

Initiare, incipere 697 d

Imperfectus, defectus 651 b

Impræmeditatus, ex tempore 649 f

Insolatiatus, solatio destitutus 652 b

Interessens, præsens 597 e, 641 b

Intramuraneus, muris cinctus 630 a

Invacare, intendere 221 b

Invisor, invidens 683 c

Joculare, ludere 652 d

Irrediturus, non rediturus 221 d

K L

Kalendatus, die suo notatus 61 f

Laboriosus, agricola 278 b

Labruscus, stolidus 273 b

Languidari, in languorem adduci 258 a

Languidatus, marcidus 222 d

Latere, occultare 830 a

Levigabilitas, alleviatio 696 e

Loculum, loculus 699 a

Lotum, mensura medii congii 638 c

M

Maldrum, quantum simul ad molam fertur 550 f

Mallones, cirri capillorum 199 d

Maneries, forma 271 a

Manerium, prædium 166 b

Manicum, manubrium 813 d

Manipulare, manum dare 655 b

Mansor, incola 651 c

Marca, dimidia libra 273 d

Marginari, definiri 631 f

Mascarata, larvatorum pompa 73 b

Maschi, mortanola igniaria 88 b

Matricularius, ædituus 189 c, 194 a

Meliorare, corrigere 692 d

Minimissimus, minimus 719 e

Minorare, minuere 649 c

Minoramentum, imminutio 185 d

Modicillum, modicum 264 f

Morticinium, exitium 650 f

Morticinus, letalis 654 f

Moruclæ, boleti 664 e

Multissimus, plurimus 608 b

N

Nauclerare, nauclerum agere 242 c

Nepos, neptis 601 e

Nonna, sanctimonialis 655 d

Novellare, innovare 651 b

O

Obstinatia, pervicacitas 704 c

Offerenda, oblatio 152 c

Orama, visio 655 e

Orbitare, circumvolvere 651 b

Originarius, plebejus 255 f

Oxellum, axilla 190 e

P

Pactare, pacisci 268 b

Paleum, suggestus 60 e

Palearea, horreum 574 b

Pancszwye, vermes polonice 274 f

Paralyticatus, paralysi tactus 246 b 257 d

Particulare, partim excerpere 310 e

Palergium, παρέργιον 199 c

Passagium, transitus 252 c 821 e

Parvissimus, minimus 691 c

Pausare, quiescere 181 c

Pedules, socci lanei aut linei 183 c

Peduzzo, pede inverso claudicans 94 b

Pekunas, fulminum præses Deus apud Lithuanos 263 e

Pendiculans, pendulus 260 c

Pensa, mensura frumenti ad alicujus corporis pondus 651 f

Pensare, cogitare 7 e 699 c

Pereffluus, abundans 679 a

Personatus, dignitas ecclesiastica 659 d

Pessimare, perdere 18 e

Phrontisterium, monasterium 814 e

Physicus, medicus 84 c

Pissentunega, quasi mingens in tunica 351 a

Pittaphium, inscriptio 841 e

Plostellum, infantile curriculum 190

Polyandrum, cœmeterium 189 b

Populicus, popularis 649 d

Portulaniæ, id est ostiarii officium 274 e

Pneuma, spiritus 674 a

Practica, tractatio 484 f

Præconatus, edictum 194 d

Præconizare, laudare 268 d 273 d

Præpedium, impedimentum 707 d

Præstitus, commodatus 698 d

Profundare aquis, mergere 266 b

Probitus, illitus, delibutus 248 b

Protosymbolus, Præses Concilii 114 e

Psallentium, psalmodia 630 d

Psalterista, cantor Psalmorum 255 b

Q R

Quatripes, quadrupes 574 c

Ramiculus, ramusculus 180 e

Recaptare, recipere 691 a e

Recapitulare, iterum narrare 582 f

Recidivanter, recidive 263 f

Registratus, descriptus 608 d

Relatare, referre 59 a

Repatriare, in patriam redire 580 f 574 a

Revigorare, vigori reddere 651 f

Robustas, robur 230 c

Rocchetum, tunica linea mollior 457 d

Rotulus, ponderis genus 59 e

Rubus, mensuræ frumentariæ genus 466 c

S

Sagmarius, jumentum sarcinarium 31 d

Salariare, stipendia dare 269 a

Salarium, stipendium 264 a

Salma, ponderis genus 78 d

Sanctuarius, custos ecclesiæ 239 e

Scamellus, fulcrum manuale 700 d

Scansile, stapes equestris 192 c

Scatula, pyxis 588 f

Scerdo di legno 84 c

Sceta, an pera? 588 d

Scriptioma, stylus 274 a

Scurrones, carnifices 290 a

Secordia, discordia 174 d

Secundatio legis, Deuteronomium 675 c

Sellare, sellam equo aptare 253 e

Senior, dominus 654 d

Sertatus, coronatus 233 a

Severiæ, an Reveriæ, ineptiæ 274 b

Singiliones, vestes ex simplici panno 412 f

Sinnichium, vexillum basilicarum Romanarum 459 f

Solennizare, celebrare 649 c

Soma, corpus 645 d

Stallum, Stallus, sedes choralis 194 b, 319 b

Staurophoria, cruci delatio 647 e

Strepa, linea 234 e

Stolpniki, Stylitæ Moscorum XXVIII f

Stuba, cubiculum calidum 274 f

Subvenimen, subventio 652 b

Suppellicium, superpellicium d 457 d

T

Teporari, tepescere 654 e

Testa, caput 272 a

Tetix, tugurium 189 f

Tina, vas ligneum 264 e

Tinniola, tintinnabula 32 e

Thoralia, lecti 194 d

Tobalia, linteum 69 b 70 a

Todina, gracilitas 189 c

Tornatus, conversus 697 c

Trabba, trabs 841

Translatare, transferre 60 b

Trastami, ratis Polonica 277 f

Trava, manipulus 182 a

V

Vadium, pignus 181 b

Vasallus, miles 697 c

Volones, milites voluntarii 564 a

Viagium, iter 252 a

Viare, iter facere 704 c

Villagium, villarium, villa 206 e 221 a

Vitis, trochlea ferrea 62 a

Zetæ, propugnacula muralia 161 b

ONOMASTICON GRÆCO-BARBARVM.

Αρυθμὸς, cohors 766 a

Βεβηλάνω, pro βεβηλόω 788 f

Βλῆλος, altus 771 f

Βληλότερος, altior 766 c

Ἔνδρακι, cum lacrymis 730 f

Θροπτόμαι, oblecto 730 f

Καθολικὸς, Iudex totius exercitus 766 a

Κομενταρίσιος, custos carceris 764 c

Καπικλάριος, custos carceris 765 b

Κατηνα, catena 765 e

Λυμὸς, pernicies 788 f

Μελανειμόνησις, nigredo habitus 753 c

Νούμερον, cohors 762 c

Ὀπιστάγκονα, brachiis post tergum 774 f

Πάπος, palus 764 a

Πραιτώριον, Prætorium 774 f

Σκοτόμαινα, tenebræ, caligo 723 c

Στομαχάομαι, stomachor 771 f

Σχάρα, rogus 786 f

Σχολάστικος, miles prætorianus 765 d

Σχολιστικοὶ, Advocati 298 d

Σωτήρια, latrinæ 754 e

Τημελοῦχος, curator 298 c

Τρίχαι, crines 780 d

INDEX
MORALIS

A

Abbas & instaurator Casinensis S. Petronax 119: Abbas S. Sacerdos omnibus carus merito virtutum, & utilis exemplo & verbo 15 b: Abbatis onus admittere monetur a S. Benedicto in visione S. Majolus 674 d e: Abbas delinquentes paterne monet 675 d: miseris compatitur 675 d

Abbatissa S. Waldrada Metis 51

Abbatia recuperatur invocato S. Majolo 697 c d

Acta SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini imperite amplificata, interjectis aliorum Sanctorum Actis forte vel fictis vel temere eo tractis 505 c d: pars 4 tota fabulosa 505 f: Multa similia in Siciliæ edita 506 c d: Acta S. Cataldi in multis incerta 576 d e f, 577: Acta fabulosa S. Eudaldi Martyris omissa 640 c? S. Fremundi Regis Mart. 656 c: Acta S. Irenes Græca fabulosa omittuntur 4 b: Acta ex traditione vulgi cum aliqua censura explicanda S. Landi 49 c

Adulteram uxorem ad Dei judicium in aqua convictam ad pœnitentiam hortatus relinquit S. Gengulphus 646 e f, 647 a b: qui ab adultero vulreratus obit 647 c d: Adulter diffusis visceribus subito moritur 647 f: Adultera probo perpetuo exposita 648 a: Aulterii convictus Episcopus deponitur 305 d

Agricola S. Albertus apud Bergomenses 281 b

Amentia, veneficio inducta, aufertur admoto gossypio S. Irenes 792 f, 795 b: Amentes sanati ope S. Petri Tarentas. 336 f, 337 a f, 341 d, 342 a: S. Majoli 692 c

Amissus annulus recipitur invocato S. Stanislao 278 c

Angelus prædicit matri sanctitatem Gualterii nascituri 702 c: Angeli cum S. Majolo canunt 664 d, 680 c: cantu honorant orationem B. Amati Saludecii 351 d: Angeli monitu leprosum visitat, tangit, sanat S. Sacerdos 15 d: Angelus detinet equum, ne lædatur S. Majolus 683 b: eripit S. Anthimum in Tiberim conjectum 617 e: ab Angelis a suis vulneribus sanatur & recreatur S. Agathius 296 f, 297 a: Angelus educit animam ad corpus resuscitandi a S. Comgallo 584 b; cum eo Angeli visi sacrificium offerre 594: Angeli deferunt animam S. Finbarri in cælum 58 f: pisces suppeditant SS. Comgallo & Columbæ 586 c: ab Angelis in cælum deducitur S. Domitianus Ep. Trajecten. 150 Angelus indicat corpora SS. Eovaldi & Sixti Martyrum prope Gerundam 134 b

Apes volantes circa caput S. Mauronti dant occasionem, ut tondeatur a S. Amando in Clericum 53 c: cereum calicem imponunt manibus B. Bonizellæ sepultæ 122 b: convolantes puniunt violatores monasterii S. Cerenici 165 d

Apoplecticus sub umbra capsæ S. Ioannis Beverlac. sanatur 177 d

Apostema pestilens in gutture moribundi sanatur 245 e, 247 c: & alterius in femore ope S. Stanislai 245 e: alii 270 f, 279 e

Aqua annulo S. Stanislai tacta sanatur demens 250 b

Aquilæ 4 custodiunt corpus S. Stanislai occisi 202 c, 231 c

Arbor in scamnum aptata post biennium defossa multiplicatur 50 f: Vlmus nata ex stimulo bubulci in translatione B. Amati Saludecii 354 b c

Aranearum telis tegitur S. Teuteria, ne prodatur 47 a

Archiepiscopatum Vesontionis recusat S. Majolus 660 b

Asthma curatur admoto gossypio S. Irenes 93 f

Auditus confertur osculato pedes SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini Martyrum 527 f: variis redditus ope S. Eovaldi Martyris 134 f

Aulam Principum raro frequentat S. Greg. Naz. 443 b

In Aurem illapsum granum excidit invocato S. Gregor. Ost. 466 c

Azylum in ecclesia S. Ioann. Beverlacensis habentes volens eripere pede adusto impeditur 192 a b c

B

Baptismo necdum suscepto, in tempestate angitur S. Gregor. Naz. 331 a: Baptizatur fonte erumpente S. Comgallus a Presbytero, ante cæco, tunc sanato 580 d: Baptizando cæcum illuminat S. Catældus 577 b: in Baptismo S. Alexander Leontinus, appellatur Neophytus 534 c: Baptismus a laicis collatus, an olim omnibus probatus 379 d

Beatitudinibus 8 instructus S. Majolus 687 b

Benignus in omnes S. Stanislaus Episc. 209 f

Bibliothecæ Cluniacensis Præfectus S. Majolus, libros profanos spernit 672 e: Ex iis utilia seligit 675 b: in sacris libris optime versatus 675 c

Blasphemus in S. Gengulphum punitus, pœnitens sanatur 651 e

Bona sua Ecclsiæ & pauperibus distribuunt parentes S. Sacerdotis 15 f

Brachium secta vena intumescens signo Crucis sanat S. Ioannes Beverlac. 169 f, 170 a: post incisam venam periclitans sanatur ope S. Angeli 92 f: a vermibus exesum curatur admoto gossypio S. Irenes 792 d: Brachio arefacto sanatur invocato S. Cataldo 570 f

C

Cæca S. Mundana illuminatur a S. Sacerdote filio 16 e. Cæca admoto gessypio S. Herinæ 794 c: Cæci sex patrocinio S. Stanislai visum recipiunt, inter illos infans absque oculis natus 343, 344: item oculi extincti aut defluentes curantur 247 a, 269 c d: alii cæcutientes 250 f, ope S. Petri Tarentas. 332 d & seqq. S. Gregorii Ostiensis 466 b. Cæcus Presb. illuminatur ad baptismum S. Comgalli. 580 d, 583 a. Cæcus 7 annis ante mortem S. Gaulterius Stirpensis 705 a. Cæci illuminantur benedictione S. Hilarii Arelatensis 30 d: oleo SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini 544 f: saliva S. Comgalli 583 c: invocato S. Gibriano 301 d, 302 d f: S. Ioanne Beverlacensi 175 f, & seqq. ope S. Angeli Carmelitæ 75 d, & seqq. SS. Walberti & Bertiliæ 637 b, 640 a: S. Gengulphi 651 b, &c. S. Maioli 662 a &c S. Sacerdotis 20 d. S. Mastidiæ 142 e, 143 c e: S. Domitiani Ep. Trajecten. 151 f, &c. Cæcus claudusque sanatur invocato S. Philadelpho 544 b: Cæci fures benedictione S. Comgalli, pœnitentes fiunt monachi. 584 c: excæcantur milites ad capiendum S. Calepodium mißi 100 d

Cælum nubilum ad ingressum S. Greg. Nazianzeni in majorem ecclesiam C P. serenatur 407 d, 442 e

Calceis clavatis induti ambulare coguntur SS. Alphius, Philadelphus, Cyrinus 517 d

Calculi doloribus oppressus moritur B. Nicol. Albergatus 476 d, 489 c. Calculo laborantes 3 sanantur ope S. Angeli Carmelitæ 88 e, 89 a

Calumniam illatam S. Basilio, quasi de Spiritu sancto male sentiret, rejicit S. Greg. Nazianzenus 392 c: Mulier, ut adultra habita, tripodem ignitum, invocato S. Petro Tarentas. illæsa fert 338

Campanæ divinitus pulsatæ noctu, S. Stanislao apparente & Missam celebrante 241 d: de nocte ultro sonant in ecclesia S. Ioan. Beverlacensis 188 d: in obitu S. Cataldi 577 f

Cancer morbus infestat S. Benedictam 107 a: tollitur ope S. Majoli 694

Candela ultro accensa ad Reliquias S. Gengulphi 649 d: precibus S. Majoli 666 c: super libro innoxio consumitur 667 a, 683 d:

Canentes auditi in eccl. S. Gibriani combusta 301 f

Canonizationem S. Stanislai procurare moniti & negligentes puniuntur ægritudine 253 d, 254

Cantica, B. Virg. præscribente, componit S. Ioannes Damascenus 118 b, 756

Capita sua ferentes pinguntur SS. Dionysius, Desiderius, Iustus, Episcopi, Boëthius, S. Solangia 594 e, 596 b:

Capitibus vasis sub jugo traducuntur per urbem SS. Alphius, Philadelphus, Cyrinus 519 d: capillis subito recrescentibus liberantur 520 a

Capite plexi SS. Primas Presb. Marcus Diac. Tergesti 498 d: Milites 20 Siculi 515 e: S. Gordianus 553 d: S. Solongia Virgo 590 d, 592: S. Anthimus 617 f: S. Maximus 618 e: S. Victor Maurus Mediolani 290 b: S. Agathius & socii CP. 292 d e, 298 c: S. Mocius 624 b: SS. Saturninus & Rufinus, & Codratus 362 e, 363 d: Capitis reus invocato S. Angelo Carmelita vitæ gratiam impetrat 94 c d

Capitis dolor sublatus ope S. Avertini Diaconi 55 e: S. Cataldi 572 e: S. Petri Tarentas. 337 a c, & seqq. Caput sagitta transfixum sanatur ope B. Amati Saludecii 353 b

Captivus a Saracenis, ut socium servet, vulneratur S. Majolus 663 f, 679 d suos solatur prædicta liberatione 664 b: ultro compedes eius soluuntur 664 d, 680 b: Saracenis aut occisis aut submersis 680 f, 681 a. Captivi a Turcis, invocato S. Stanislao eis apparente, salvi reducuntur 275 b: alii 277 b, 280 e: Item liberati interceßione S. Victoris Mauri. 290 e f: Captivus Cairi liberatur invocato S. Sacerdote & vincula cum pallio Soldani defert Sarlatum 796 d: item alii 797. apparente S. Ioan. Beverlac. uniculis solutis 182 f, 183: ope S. Domitiani Ep. Traiecten. 151 b

Captivis liberalem humanitatem exhibet pater S. Ioannis Damasceni 112 d, 734 c: & captivum filio magistrum dat 113, 736: pro Captivis redimendis tradit argentum Ecclesiæ S. Hilarius Ep. Arelat. 28 e

Cardinalis B. Nic. Albergatus Episc. Bononien, 467

Carthusiani Ordinis B. Nic. Albergatus Episc. Bononiensis Cardinalis 471 e, 477 f

e Carcere educit tres viros S. Petrus Tarentasien. 308 c

Carnes comedentes feria 6 ob festum S. Martini excusat S. Gualterius Stirpensis 704 b

Castitatis servandæ votum concipit monitis parentum S. Gregor. Naz. 375 d: & visione puellarum Castitatis & Temperantiæ 375 f. Castitatis amore S. Solongia, vi rapta truncatur capite 590 b, &c Castitatem perpetuam vovet S. Maiolus adolescens 659 e, 670 e

Catarrhus ope Aloysi Robata curatur 720 f, 722 d

Catechesin baptizandi audiunt stantes, ordinandi flexis genibus 377 a

Centurio S. Agathius Cappadox Martyr 293 d

Chorepiscopi Græcorum quales 392 d, 393 d

Christi paßioni & incarnationi pie afficitur B. Elisabetha Hungara 126 b: a Christo in comitatu Angelorum evocatur ad cælum S. Domitianos Ep. Traiect. 147 c

Cibo communi semper etiam in merbo contenta B. Elisabetha Hungara 126 d. Cibi cælitus deferuntur SS. Columbæ & Comgello 586 e. Cibis submißis Comitem sanat S. Maiolus 666 f. 682 c

Cilicio vestitur S. Stanislaus Episcopus 209 c

Circulus ferreus pœnitentis invocato S. Ioan. Beverlac. ruptus cadit 184 d

Claudi sanantur ope S. Angeli Carmelitæ 92 b: S. Mastediæ 142 a: S. Petri Tarentas. 332 & S. Gengulphi 653 f

Cleri emendationi S. Petrus Archiep. Tarentasiensis 326 e. Clericus tondetur S. Maurontus post volatum apum circa caput eius 53 c

Clinica sanatur aqua benedicta a S. Ioanne Beverlacen. 170 bc: ope S. Stanislai 268

Colicos dolores passa 3 annis B. Elisab. Hungara 127 e

Colloquia prava evitat iuvenis S. Gengulphus 645 b

Columba capiti insidente fit Episcopus S. Hilarius 28 b Cum Columna ignea apparet S. Comgallus 580 e, 583 a

Concionatur magno cum fructu S. Stanislaus etiam Episcopus 101 b, 208 a: magno cum zelo & eloquio, etiam apud rusticos, S. Hilarius Ep. Arelat. 29 b c: S. Petrus Archiep. Tarentasiens. 326 c

Confessarii Pippini Herstalli SS. Wiro & Plechelmus 312 b, 317 d: Confessionem audiendo ægrum sanat S. Maiolus 662 f, 677 f, 678 a. Confitetur frequenter, quot annis generaliter, & importunum Confessarium patienter fert B. Elisabetha Hungaræ. 125 c

Confirmationem confert sedulo S. Petrus Tarentas. 326 b

Confraternitas auctoritate Alexandri VII ad honorem S. Solangiæ erecta 589 c: Confraternitas 33 virorum ad honorem B. Nicolai Albergati erecta. 467 c e,

Conjuges Anastasius Cornicularius & Theopista Martyres cum 4 filiis & 2 filiabus & 3 famulis 613: Felix & Blanda Romæ 101 c d: SS. Faltonus Pinianus Proconsul & Anicia Lucinia 614: SS. Walbertus & Bertilia 633

Consiliarius S. Sigeberti Regis S. Godon 307 d

Consul Romanus S. Palmatius M. cum suis 500

Continentes vivunt parentes S. Sacerdotis 15 e

Contracti sanantur ope S. Angeli Carmelitæ 92 b: S. Gengulphi 652 d &c. S. Majoli 692 b c e &c. S. Mastidiæ 142 df, 145 a: S. Petri Tarentas. 343 b d, &c. S. Cataldi 571 a: S. Ioannis Beverlacensis 173 d, 184 c, & seqq.

In Conversatione circumspecte S. Majolus 671

Conversi ad fidem 82 in martyrio SS. Primi Presb. & Marci Diac. Tergesti 498 d: pro Conversione docetur mysterium Trinitatis, Incarnationis, Crucis, & data gratia miraculorum Christo 616 c

Cordis dolores sublati invocato S. Stanislao 278 a: ope B. Beatricis Atestinæ 603 d

Coronæ spineæ festum 10 Maji 492 b

Corpus S. Stanisl. in mille particulas discissum & dispersum 229 d: a 4 aquilis custoditum 202 c, 231 c: divinitus redintegratum 202 c, 231 e, etiam reperto in pisce articulo digiti 232 a Corpus, S. Illuminati adhuc integrum, caput vertit versus sanctimoniales 706 c: Corpora SS. Alphii, Philadelphi, Cyrini in puteum projecta reperiuntur integra cum odore & luce cælesti 527 Corpus S. Epiphanæ Mart. a Sanctis defertur ad sepulturam 531 b. Corpus S. Victoris Mauri Mart. Mediolani a bestiis asservatur 29 b. Corpus B. Elisabethæ Huugaræ post 7 menses integrum reperitur 128 d: incorruptum B. Bonizellæ 122 b; B. Miri nequit auferri 606 f: uti & B. Amati Saludecii non sat reverenter tractatum 354 d: Corpus S. Greg. Naz. ut e Cappadocia transferatur Constantinopolim, Sancto per epistolam supplicat Constantinus Porphyrogenitus Imp. 451 b: ex suavi odore cognoscitur 451 f: Corpus enormiter distortum sanatur invocato S. Eudaldo 641 b: Corpus castigat cilicio & verberibus S. Gualterius Stirpensis 705 a

Cornibus furentis tauri raptati servantur ope S. Angeli 81 b

Cornicularius præfectus sententiis damnatorum exequendis S. Anastasius 613 In Cruticula ardente extensus & pice & oleo perfunditur illæsus S. Codratus 362 d

Crusis signe facto moritur S. Majolus 668 c: simulacrum Bacchi comminuit S. Mocius 622 f

Crucifixi Christi alloquio honoratur B. Suenteslaus 255 b

Crus male affectum sanatur ope S. Angeli Carmelitæ 93 e, 94 a. Crura cum pedibus arefacta curantur invocato S. Cataldo 571 f, 573 f. Crurum dolor ope SS. Walberti & Bertiliæ 635 e f, &c.

a Curru obruti sanantur invocato S. Stanislao 363e,366 c

D

Dæmon suadens, ut simulent in fide, confunditur a SS. Alphio, Philadelphio, Cyrino 516 e. Dæmoniacus furore correptus sanatur ope S. Ioan. Beverlac. 186 a: nomine Iesu a S. Hilario Arelat. 301: ope S. Stanislai 249, 250 a: ope S. Angeli Carmelitæ 75 b, 79 e: S. Domitiani Ep. Traject. 152 b c: S.Eudaldi Mart. 641 a: S. Anthimi 617 d. S. Petri Tarentas. 332 a, 343 b, 345 d: S. Gregori Ostiensis 464. S. Majoli 691 c: S. Desiderati 304: B. Amati Saludecii 353 c: S. Gengulphi 650 e

Deliberans de statu vitæ commoda contemplatinæ & activæ expendit S. Greg. Nazianz. 432

Dentium dolor sublatus invocato S. Stanislao 270 f: S. Petro Tarrentas. 337 d, 342 c

Diaconi Martyres S. Euthymius & Petinus seu Petrus Alexandriæ 6: S. Avertinus apud Turonenses 55

Digitus B. Amati Saludecii ablatus, divinitus reperitur manui adjunctus 353 a. Digiti in palmam reflexi sanantur invocato S. Petro Tarentas. 337 b, 341 e

a Direptione servatur oppidum per B. Amatum Saludecium 353 c

Discretione magna utitur in refectione & disputationibus S. Majolus 676 b

Dysenreria curata invocato S. Stanislao 277 f, 279 c

Disuria solvitur admoto goßypio S. Irenes 793 c

Doctrina S. Hilarii Arelatensis inculpabilis 36 c: Catholica 37. Doctrinam de Trinitate sanam commendat Constantinopoli abiturus S. Greg Nazianz. 418 d: conservat relato corpore CP. 453 c

Draconis insestatio fertur sublata a S. Domitiano Episc. Trajectenst 147 b, 149 d

E

Ecclesia S. Angeli Carmel. a Turcicis piratis immunis 74 b c: pro Ecclesiæ ornata solicitus S. Nepotianus 628 f

Eleemosyna mediata per tenacitatem famuli, similiter mediam libram receptam agnoscit & arguit S. Majolus 663 a, 678 a. Eleemosynis dediti parentes S. Stanislai 205 d. uti & ipse 201 c, 209 c: & S. Albertus agricola 281 b: & S. Eædbertus 107 c

Epilepsia sublata a S. Petro Tarentas. 332 e, & seqq. S. Cataldo 572 f: S. Stanislao 245 f

Episcopus C P. electus, acquiescit invitus S. Gregorius Naz. 404 c, 411 f, 412 a: cupiens se abdicare, obtestatione populi persistit 407 a, 439 e, 440, tandem discedit 447. Episcopatu se indignum æstimat electus S. Stanislaus 208 e. Episcopatum ob columbam capiti insidentem admittit S. Hilarius Ep. Arelat 28 b. Episcopus electus resistit & ex obedientia consecratur B. Nic. Albergatus 471 a, 478 b: vivit ut Carthusianus 478 f. Episcopatu relicto fugit S. Petrus Tarentasiensis 329 a. Episcopo digna officia peragit, suos exemplo & adhortatione excitat S. Hilarius Arelatensis 28 d

Equus excoriatus resuscitatur a S. Stanislao 262

Eremita B. Mirus 504: B. Nicolaus 20 annis austere vivit 707 d

Erysipelas frequens sanatur ope S. Angeli Carmel. 92 e

Eucharistiam in Paschate sumpturus prædo corruit, & die 8 moritur 21 c: ut Viaticum suscipiat, suscitatur pater a filio S. Sacerdote 16 a

Exemplis quam verbis fructuosius prædicari docet S. Greg. Nazianzenus 445 b

Exequiis B. Nic. Albergati interest Eugenius Papa 476 f

F

Faciei deformitas tollitur tactu Reliquiarum S. Teuteriæ 47 e: admoto goßypio S. Irenes 794 a, Faciei corporis tumor enormis sublatus ope SS. Walberti & Bertiliæ 638 b: Facie post tergum versa punitur irreverens erga S. Ioan. Beverlac. cujus ope sanatur 174 f

Fame torquetur S. Victor Maurus 289 a: Fame necandi ab Apostolo Andrea panem & aquam accipiunt SS. Alphius, Philadelphus, Cyrinus 517 f: in Fame publica divites ad eleemosynas excitat, addicens messem abundantem S. Domitianus Ep. Trajectensis 146 f, 149 a

Feminas fugit etiam decrepitas, S. Greg. Naz. 424 e

Febrim tertianam patitur triennio B. Elisabetha Hungara 127 d. Febris molesta 5 annorum sublata ope Teureriæ apparentis & præscribentus cultum sesti & legitime approbatum 47 e. Febris letalis invocato Aloysio Rabata 720 f, &c. Febres variæ sublatæ ope S. Angeli Carmelitæ 89 b: SS. Walberti & Bertiliæ 635 f, 636, 639 f: S. Gengulphi 651 e, 654 e f, 661 d: S. Majoli 677 d, 700: S. Petri Tarentas. 335 a, &c. B. Amati Saludetii 353 f: S. Stanislai 269 d &c. Febricitans energumenus sanatur ope S. Ioannis Beverlacensis 173 a

Fidem Christianam a Spiritu sancto edoctus S. Agathius Centurio in ea constans, in pœnis est 293 295 d

Filii & filiæ a S. Greg. Nazianzeno nominatæ, fuerunt spirituales 413 c

Fluvii aquas signo Crucis dividit S. Cerenicus 164 b. in Tiberim conjectus S. Anthimus, ab Angelo eripitur 617 e. Fluvium coacti ingredi, demersis impellentibus, incolumes transeunt SS. Alphius, Philadolphius, Cyrinus 512 b. Padi exundatio cohibita ope S. Maurelii Ep. 158 a

Fons fertur productus a S. Domitiano Ep. Trajectensi 147 b, 149 d. Fons S. Angeli miraculosa sæpius commovetur 74 e, 75 : ejus aquapestis sublata 68 c, 69 a, 70 b, 73 a: paralysis sublata 72 f, 75 c, 91 d: cæci illuminati 75 d, gladio perfossus sanatur 83 c d: copiose effertur a juratis sigillatis 75. Fontem a se emptum, ægris salubrem, Varennas transfert S. Gengulphus 645 f. Fons scaturit in loco unde elevatæ Reliquiæ SS. Maurelii & Alberti Ravennæ 156 f: erumpit ad baptismum S. Comgalli 580 d, 583 a: elicitur a S. Gualterio Stirpensi 704 c: e saxo elicitus a B. Villano 282 e: meritis S. Cerenici emanat 164 a

Formosus fit puer benedictione S. Comgalli 587 d

Fortis in adversis & admonendo Rege de effrænata ejus libidine S. Stanislaus 211 212 & seqq. ad martyrium paratus 225 d f, 226 f, 227

Fratres 4 Martyres filii Anastasii Cornicularii Mart. cum matre & 2 filiabus 613: tres Martyres SS. Alphius, Philadelphius, Cyrinus 502

Frumentum negatum S. Comgallo a muribus absumitur 584 f

Fuga S. Aldegundis a nuptiis, SS. Walberto & Bertiliæ parentibus probata 634 a b

Fumo torti SS. Alphius, Philadelphus, Cyrinus 519 d

Furibundus sanatur invocato S. Ioan. Beverl. 187 f: in visione admonitus ad pœnitentiam a S. Stanislao sanatur 249 b

Furta sublata restituntur invocato S. Domitiano Ep. Trajecten. 151 c. Furatus annulum detractum ex manu B. Bonizellæ, fit cæcus, quorestituto sanatur 122 d: Furatus vinum, S. Sacerdoti offerendum, fit furibundus 19 a. Furatus Sarcinulas venientium ad S. Sacerdotem paralysi punitur. 19: Fures ad restituenda oblata oratione compellit S. Petrus Tarentas. 331 f

Fustibus cæditur S. Victor Maurus 289 b: cæsi milites 20 Siculi 515 d: SS. Alphius, Philadelphus, Cyrinus 516 d

G

Genæ distortæ sanantur invocato S.Gengulpho 653 q

Gladio occisi SS. Danax, Therinus, Mesenera & Barbarus 103

Gossypium admotum Reliquiis S. Irenæ sanat multos 791, 793, 794

Grando periculosa depulsa ope S. Eoualdi M. 135 a

Gressus restitutus ope S. Mastidiæ 145 d: SS. Walberti & Bertiliæ 636 & c.

Guloso eleemosynam negat S.Petrus Tarentas. 332 c

Gutture præciso e latronibus sanatur, apparente S. Stanislao 143 f

Gutturis malum, impedienscomestionem, sublatum ope S. Gengulphi 650 f

H

Hæmorrhoissa invocatis SS. Alphio, Philadelpho, Cyrino sanatur 538 d

Hemiplectica curatur invocato S. Cataldo 572 b

Herniosi 25 sanati ope S. Angeli Carmelitæ 84 &c. horum unus apparente Sancto 85 a; alius ejus imaginem osculatus 86 b; alius oleo lampadis unctus 87 b c: ope SS. Walberti & Bertiliæ 637 c, 638 f, 639 b

Herpes insanabilis cum linguæ, colli, oculorum distorsione sanatur ope S. Angeli Carmelitæ 93 c

Humerus ex lapsu graviter affectus sanatur ope SS. Walberti & Bertiliæ 638 a

Humilis in oculis suis, in omni virtute proficit S. Majolus 673 b: Humilis monachus sub aquis illæsus 585 b: alius intra marinumæstum non madefit 585 c: in Humilitate exercetus S. Ioan. Damascenus 749 f

Hydropici sanantur ope SS. Angeli & Rosaliæ 89 f: S. Stanislai 277 f: S. Majoli 696 c d

Hymnographus apud Græcos S. Meles 306

Hypsistariorum hæresis 376 f

I

Ictericum morbum curant SS. Waldebertus & Bertilia 636 e

Jesus in imagine descendens cum 2 parvulis comedit, eosque invitat ad convivium cæleste cum B Bernardo 355

Igne combusti SS. Irenæus, Peregriuus & Irene Thessalonicæ 6: in Ignem projicitur illæsus S. Mocius, comburitur Proconsul cum 9 satellitibus 625 a b: Igne torti SS. Primus Preb.& Marcus Diac. Tergesti 497 f: ob Igne illæsa furno inclusa invocata B. Beatrice Atestina 602 e: Igne & aqua bulliente læsus sanatur patrocinio S. Stanislai 266 e: Cataldi 574 b: Ignis sacer sublatus ope S. Sacerdotis 796 c: S. Stanislai 279 a S. Majoli 694

Imago antiqua Christi, S. Mariæ, SS. Petri, Calisti, Innocentii I, Laurentii, Cornelii Papæ, Iulii Papæ, Calepodii in ecclesia S. Mariæ trans Tiberim, typis excusa 499: Imaginum sacrarum defensionem suscipit S. Ioannes Damasc. 114 f, 742, 757: dexteram ideo manum amputatam a Deipara recipit 115 c, 744 &c. Imagines cum radiis indicant venerationem Nic. Albergati 467 b f: Imago miraculose picta Aloysii Rabatæ 719 e: Imaginem S. Angeli Carmelitæ osculatus liberatur hernia 86 b: ad Imaginem S. Greg. Naz. in ecclesia positam mutus sanatur 428

Immobiles capsæ Corporum SS. Eoualdi & Sixti Martyrum 134 e: Immobiles facti, quia injurii S. Gengulpho, eo invocato surrexerunt 653 a

Incendio publico imputato Christianis fit persecutio 101 b: in Incendio templi, reliquis fugientibus, S. Mamertus persistit in altari 631 c d: Incendium modica aqua restinquit B. Elisabetha Hungara 126 f: Incendium extinguitur invocato S. Sacerdote nubecula a columba adducta 18 c: invocato S. Petro Tarentas. 356 a: herbis a sepulcro ablatis 340 d: ab Incendio liberatur Ecclesia S. Gengulphi 652: ab Incendio illæsus patrocinio S.Stanislai 252 c

Incurvatus & repens sanatur ope S. Mastidiæ 142 e: invocato S. Ioan, Beverlacensi 188 a

Innoventia B. Amati Saludecii ob suspicionem stupri cum sorore, patescit pallio ad soli radia appenso 351 e f

Injuria fit S. Hilario Arelatensi dum vocatur in suspicionem hæreseos 59 f: Injuriam passus, quid egerit S. Greg. Nazianzenus 401 c, 403 c, 436 b: veniam dat sicario ad ejus necem progresso 408 d, 443 c: Injurius eques in S. Sacerdotem, equi & sua morte punitur 19 e:

Injuriæ immemor redit ad ecclesiam, e qua contumeliose ejectus S. Stanislaus 211 b

Interdictum Papæ adfert Bononiam cum periculo vitæ B. Nic. Albergatus 471 e

Ischias sanatur ope S. Angeli Carmelitæ 93 a

ludæi convertuntur, puero energumeno a SS. Alphio, Philadelphio, Cyrino liberato 512 c: obruuntur lapidibus ab aliis Iudæis 519 d: ludæos coercet a mercatura diebus festis exercenda B.Nicol. Albergatus 479 d

Iudicium injustum secreto, dein publice, arguit S. Hilarius Episc Arelat. 29 a

Iuri civili studet B. Nicol. Albergatus 470 e, 477 e

L

Lac cælitus impetratur pro S. Finburro, senibus & infirmis permissum 585 e: Lactare visa neptulam anus 54 annorum, implorato S. Angelo Carmelita 67 b c

Lampas apud decumbentem B. Elisabetham Hungaram extincta cælitus accenditur 127 f: Lampas in ecclesia S. Angeli Carmelitæ in turbine exitiali manet inextincta 74 b: per miraculum accensa 75 b

Lapsu exanimis factus, invocato S. Ioan. Beverlacensi incolumis surgit 189 b: Lapsi ope S. Angeli Carmel servati, unus in profunda fovea, alter in acuta ligna, alii tres sub opere suo, alii 2 sub molari lapide, alius cum equo in præcipitium, alii fracta tibia 81, 82

Lapidibus occiduntur SS Sisinnius Presb. Diocletianus, Florentius 617 c

Latens dolor levatur ope S. Cataldi 573 e

A Latronibus liberati ope S Stanislai 269 a

Latrociniis dedito visum restituere negat S. Petrus Tarentasius 352 c

in Lecto ferreo ignito collocatur S. Theodorus Ep. 105 a d

Lector Martyr S. Iovinianus Autißiodorensis 5

Legatus mittitur B. Nicolaus Albergatus tertio ad Martinum V Papam 471. 480 e: ad Gallos & Anglos 472 c d, 481 d: ad Venetos & Florentinos cum Duce Mediolanensi & conficit pacem 472 e, 482 d: in Gallias 475 a, 484 b: ad Concilium Basiliense 475 b c, 484 f: ad Venetos & Insubres 475 e: ad Gallos & Burgundos 475 f: pax conclusa 487 e: ad Germanos 476 a, 488 a: ad Concilium Florentinum 470 b, 488

Leo lingit sudorem S. Mocii, & lea cum veneratur 624 a

Lepra abstersa saliva S. Conigalli 583 f: alterius post hunc ingreßi in balneum 588 e: Lepra consumptus sanatur ope S. Angeli Carmelitæ 83 f: S. Cataldi 575 e: Leprosum attactu lepræ sanat S. Sacerdos 15 d

Libidinis ardore tabescens invocato S. Ioan. Beverl. sanatur 178 c: Libidine abreptus Boleslaus Rex Poloniæ non fert monita S. Stanislai 212, 213: ab eodem ob conjugatam vi raptam acriter monetur 213 &c. sævit in mulieres & infantes 221 e f, 223 e: excommunicatur 226 d: furit 227, 230

Libri furto ablati per S. Stanislaum recipiuntur 276 f

Linguæ & sensuum accuratus custos S. Majolus 671 c Lingua S. Cataldi illæsa post multa secula 57 f: Linguæ inflatio curatur invocato S. Stanislao 248 e

Lilia ex ore S. Angeli Carm. sepulti nascuntur 57 f, 60 a

Liquor salutaris sudat ex corpore B. Beatricis 603

Locustarum lues extincta ope S. Greg. Ostiensis 466 c

Luce divina circumfusus S. Faltonius Pinianus Proconsul a morbo sanatus baptizatur 6 6 e

Ludos aleæ damnat B. Nicol. Albergatus 499 f

Luminaria visa ad sepulcrum S. Sanislai ardere 133 e, 135 b: in ecclesia S. Glbriani combusta 301 f, 302 d. Lumen cæleste cingit S. Comgallum orantem 580 b, 582 f: cellam ejus illustrat 584 a d. Lumine divino coruscant corpora SS. Eovaldi & Sixti Martyrum 134 c: ecclesia S. Ioan. Beverl. 188 c: sepulcrum 193 b

M

Manum dexteram ob defensas sacras imagines a Deipara recipit S. Ioannes Damascenus 115 c, 745. Manus arida curatur ope S. Mastidiæ 143 d: SS. Alphii Philadelphi, Cyrini 525 a: S. Cataldi 572 d: S. Majoli 691 d &c. Manum male adhærentem sanat S. Dasideratus 304 c: Maleficio liberantur conjuges admoto gossypio S. Irenes 79 f: Maleficium multeris, ex cujus brachio acus & sudes prodibant, tollit S. Petrus Tarent 330 a, 344 d

Maria Deipara dexteram, ob defensas sacras imagines amputatam, restituit S Ioanni Damas. 115 c, 745: Ejus jussu sacra cantica componit 118 b, 755 f: Ejus imagines a S. Luca dejectæ plures circumferuntur 486: æliquam curat circumferri Nicolaus Alb. 485 c: Deiparæ cella in Styria miraculus clara 620 b: ad Deiparam Podiensem peregrinatur S. Majolus 676 f

Meritrix zelotypa immittit dæmones in juvenem ope S. Angeli adjutum 80 d

Maxillæ fractæ S. Onesimi: abscissæ S. Epiphanæ 509 e

Ad Metalla damnatus S. Maximus dein Ep Hieros. 7 f

Militaris tumultus compescitur per S. Irenen 792 a: e Milite Presbyter S Nepotianus 628 a: Milites 20 conversi ob miraculum paeri sanati 511 b: baculus cæsi capite plectuntur in Sicilia 515 d: Miles sub Pippino Rege S. Gengulphus 645 e

Miracula proferenda ad Deigloriam & Sanctorum honorem 189 a: Miracula nova ad Canonizationem S. Stanislai quærens Reginaldus Cardin. ægrotat, & moribundus ab eo apparente increpitus sanatur 258: præ Miraculis cunctis habenda sanctitas vitæ 344 f

Missam celebrans S. Stanislaus manu Boleslai Regis occiditur 202 b, 229 a: eamdem celebrare post obitum visus 240 f In Morbo ultimo lætus S Nepotianus 629 a

Modestia S. Gregorii Naz etiam in orthodoxorum insolentia toleranda admirabilis 402, 436 c

Monachus divino monitu efficitur S. Sacerdos 14 c: Monachos exterminare nisus morte punitnr 192 d

Monstrosus corpore sanatur ope B. Ioannis Beverl. 176 c

A Morte seliberatum patrocinio S. Petri Tarentasiensis scripto testatur Henricus Ab. Morimundensis 322 a: Mortem Ottomus I Imp. præscit, & Ottomi 2 prædicit S. Majolus 665 f, 682 b: ante suam biennio abstinet publico 684 a: Mortis dies a S. Petro indicata S. Benedictæ 107 b

Moribundi sanatia a S. Ioanne Beverlacen. 170 c, 172 a: quinque invocato S. Stanislao 247 d, 250 d &c. ope S Angeli Carmelitæ 73 a, 83 d, 84 a: S. Cataldi 575 a: S Desiderati 304 c: S. Petri Tarentas. 336 d, moribundæ sanctimoniali S. Waldradæ manes apparent 52 d

Mortuus quasi inferiore parte sanatur ope S. Mastidiæ 143 c: Mortuus pater suus ut Viaticum accipiat suscitatur a S. Sacerdote filio 16 a: Mortuus natus vivere incipit ad baptismum ope SS. Walberti & Bertiliæ 640 b d: Mortuus infans sine baptismo & sepeliendus reviviscit donec baptizetur, apparente S. Stanislao 242 b: alius 264 b: Mortuus a triennio venditor villæ evocatur e tumulo, datoque testimonio ad sepulcrum reducitur a S. Stanislao 201 d, 216 &c id factum in augmentum fidei 220 b: & generalis resurrectionis 220 d: Infans a matre dormiendo oppressus reviviscit 271 e: Mortui sex ad vitam revocati S. Stanislao invocato 242, 243: alii 263 f, 26 a, 279 d: Mortui septem resuscitati a S. Comgallo 581 d, 582 a, 584: ex his monachus 15 annis vixit 581 d: anima ab Angelis ad corpus reportata 584 b: unus ante luscus rectis oculis vidit 581 f: Mortuus resuscitatur a S Cataldo 577 a: oleo lumpadis S. Angeli 76 d: Moritur in ecclesia in cinere & cilitio S Gualterius Stirpensis 706 b: Moritur S. Gregorius Nazianz. confugiens ad Christum, pœnitentiam instituens, & aspirando ad Deum 425

Mortificationi sensuum studet S Ioan. Damas. 749 d

Mulierem indutus dæmon tentat B. Nicolaum erem. 707 e

Muti sanati a S. Petro Tarentas 332 b, 334 a &c. opes S. Gregorii Ostiensis 466 b: S. Mastidiæ 143 b: S. Sacerdotis 20 e f, 21 a: S. Angeli Carmelitani 92 a: S. Gengulphi 655 c: S. Majoli 693 b c e, 695 d. 697 e: Muta & clauda ope S. Cataldi 574 f: Mutus & surdus a nativitate invocato B. Ioan. Beverlac. 182 b: alii 182 d, 185 c: ope S. Sacerdotis 20 e, 21 a: S. Domitiani Ep. Trajecti 153 b: apparente S. Stanislao 248 c &c. a S. Ioanne Beverlacen. 169 e, 170 f, 179

N

Narium polypus curatur gossypio S. Herinæ 794 f Ante Nativitatem prædicitur S. Comgallas qualis futurus sit 580 c, 582 f: in Nativitate luce cælesti honoratur 580 c

Naufragi liberati invocato S. Ioan. Beverl. 187 b: Naufragium prolatis S. Stanislai Reliquiis evitatur 251 c alibi 265 f &c

Navis, ut corpus S. Gibriani transferatur, ultro accedit 302 d: Navi inversa servantur incolumes invocato S. Angelo Carm. 77 a: Navis eversa 7 submergendi adjuvantur 77

Nervis cæduntur SS. Alphius & socii duo 510 c

Inter Nives manet intactus S. Comgallus 583 b

Nuptias aspernatur B. Beatrix Atestina, contra voluntatem fratris Marchionis Estensis vitam monasticam auspicata 598 e

O

Obedientia singularis & perfecta S. Ioannis Damasceni, jußi sportas nimio vendere 117 b, 750 b: latrinas purgare 117 e, 754: S. Majoli 672 e: B. Elisabethæ Hungaræ 125 d

Occidere alterum nolens occiditur B Nicolaus eremita 708 b: Occisor nequit fugere & suspenditur 708 c Occisor S. Beatricis a Satana obsessus expirat 618 f

Oculo altero capta S. Iustina sanatur admota manu S. Alphii 521 b: Oculus adustus curatur admoto gossypio S. Irenes 794 a: cæcutiens invocata B. Beatrice Atestina 603 d

Occultare studuit, quæ vivus fecerat S. Majolus 690 e

Odium inter Ottonem II & matrem, aliosque ponit S. Majolus 665 e

Odor suavis ex sepulcro B. Beatricis Atestinæ 601 b: prodit Reliquias S. Cataldi 570 e

Officium Ecclesiasticum in Natali Christi negligens monachus a S. Sacerdote apparonte morte punitur. 21 d

Oleo & aqua benedicta morbum tollit S. Majolus 666 e, 682 d: Oleum emanans e sepulcro S. Ioannis Beverl. cæcos curat 194 e: Oleum medicinale, & aqua suavißimi oderis emanat in loco Martyrii S. Angeli Carmelitæ 58 a, 60 a, 74 e, 75, 76 c, 87 b

Ὁμοιουσίου signatione seducti reconciliantur a S. Gregorio Nazianzeno 383 c

Orans luce circumcingitur S. Comgallus. 580 b, 582 f: cælesti lumine, & Anglico cantu honoratur B. Amatus Saludecius 351 d. Oratione locum palustrem reddit solidum S. Majolus 666 d: Orationis feruore rapta & a terra elevata B. Elisabetha Hungara 126 b: eadem Orat pro defunctis, a quibus fuerat injuriam passa 126 d

Ordinis S. Bafilii S. Leo mon. in Calabria 48. Ordinis Cisterc. S. Pettus Archiep. Tarentas. 320. Ordinis Carmel. S. Angelus Presb. Martyr Leocatæ in Sicilia 56. Ordinis S. Dominici B. Elizabetha Hungara, Andreæ 3 Regis filia 123: Ordinis Eremit. S. Aug. B. Prudentia Virgo Novocomi mortua 129

Os contortum restituitur a B. Beatrice Atest. 603 d

Ostia templi S. Ioan. Beverl. ultro aperta & clausa 188 d

P

Pacem Ecclesiæ Nazianzenæ & universalis curat S. Gregorius 421, 425 f, Pacem inter Pictavos & Andoganenses, aliosque concilias S. Desideratus 304 e: inter Insubres & Venetos B Nicolaus Alberg. 473 c, 474, a: inter Francos & Burgundos 487 a

Pane solo vesci solitus B. Aloys. Rabata 718 b: Panes dandi pauberibus multiplicantur a Petro Tarent. 333 d

Paralysin sanat oratione S. Alphius 514 e, 515 a: amplexu suo B. Elis. Hungara 126 e. Paralytici sanati ope S. Petri Tarentas. 334 f, 337 e, 342 e: SS. Walberti & Bertiliæ 635 f 636 f: S. Gengulphi 649 c 652 c: S. Majoli 692 f, 99 d, S. Angeli Carmelitæ 74 f, 75 a c, &c. S. Mastidiæ 141 f, 143 a, 144 a c: S. Stanislai 245 a, 269 c, 277 c, 278 c, S. Gibriani 301 d: S. Sacerdotis 20 f: S. Ioan. Beverlac. 187 Aloysii Rabata 711 d: S. Cataldi 570 f, 571 e: B. Beatricus Atestinæ 60 b

Parentes SS. Walbertus & Bertilia SS. Waldetrudis & Aldegundus 633: Parentes piißimos habet Greg. Naz. 430 a: illorum pietate ductus manet Nazianzi 382

Parturiens juvatur oleo lampadis S. Ang. Carm. 76 c: invocato S. Stanislao 268 f S. Petro Tarentas. 333 a, 244 b

Pascit multa millia perna una & modicis leguminibus S. Petrus Tarentas. 328 d

Patientiæ speculum S. Iob 494: læsus in fronte Patienter fert renuens indicare auctorem Aloysius Robata 718 c, 719 a. Patienter fert injurias S. Cerenicus 165 a: hereditatem sibi a noverca subtrahi B. Elisabetha Hungara 127 a b

Paupertatis amore non permittit vel unicum numnum servari B Beatrix Atistina 559 f: In Pauperes & peregriaos liberalis S. Petrus Tarentas. 325 d, 327 b, tunicam largitus friget ipsa 327 e: 2 millia solidarum distribuit 318 a: erga Pauperet misericors S. Majolus 659 d: in publica fame Deum orans 7 solidos re eriens, in pauperes distribuit 659 e : uti & plaustravini accepta 660 a, 671 e. Pauperi vestem largitus accipit meliorem 678 b: Pauperis familiæ indigentiæ succurrit invocata S. Teuteria 47 d: Pauperibus bona distribuit parentibus mortuis S. Stanislaus 207 e f: Pauperibus sublevandis addictus S. Gregorius Naz. 410 f: Pauperes large adjuvat B. Bonizella 122 a

Pedem attritam sanat S. Hilarius Arelat. in somnis apparens 31 a. Pedes debiles sanati ope SS. Walberti & Bertiliæ 637 f: dolores ope S. Majoli 696 a: S. Stanislai 276 f 279 b f

Peregrinatur Hierosolymam S. Gualterius Stirp. 703 e: Romam SS. Wiro, Plechelmus & Otgerus 316 a

Perseveranti datur S. Ioanni monasterium a S. Radegunde 50 c f

Peste infecti in Laz reto Panorn i ano 59 b: & urbs Leocata ope S. Angeli Carmelitæ liberantur 65, 66, 67 & seqq. Alii aqua fontis, oleo lampadis, ligno arcæ cjusdem 68 & seqq multis. Pestis sublata invocato S. Stanislao 280 b c: B Amato Saladecio 353 e: Pestis animalium sublata voto facto S. Ioanni Beverl. 188 e

Phrenesis sublata admoto goßypio S. Irenes 792 c: ope S. Cataldi 571 d: S. Gengulphi 654 b

Pice perfusi divinitus mundati & soluti SS. Alphius, Philadelphius, Cyrinus 511 e

Pingit SS. Alphium & socios S. Atho Ep. 514 c

Piscem ab ave delatum accipit S. Gualterius Stirp. 703 f

Pleuritis curatur admora imagine S. Irenes 794 d

Plumbatis cæsi S. Gordianus 553 c: Plumbo liquato absque læsione perfunditur S. Maurus Victor 289 e: Plumbo & pice liquefactis perfusi & illæsi SS. Alphius, Philadelphius, Cyrinus 519 c

Pro Pluvia impetranda instituta proceßio cum Reliquiis S. Solongiæ 93 b e: Pluviam post longam siccitatem impetrat S. Desideratus 304 b: a Pluvia protegitur folio cælitus lapso S. Gualterius Stirpensis 704 d: Pluvia a loco trituræ prohibita ope S. Maurelii Ep. 158 a

Podagra laborat S. Greg. Naz. 422 d. sænatur a S. Stanislao 270 a

Pollicis ulcus curatur invocato S. Cataldo 574 e

Pœnitentiam inculcat, cui ipse addictus Hilarius Arelat. 301 f: Pœnitentiarius & summus Quæstor Papæ B. Nic. Albergatus 476 c 489 b

Pontificatum Rom. oblatum reiicit S. Majolus 665 c

Prædicit urbis cladem & mortis suæ horam S. Hilarius Arelatensis 33 c

Presbyter ordinatus S. Ioannes Dam. insistit vitiis extirpandis, virtutibus acquirendis, & elimandis scriptis 118 e, 758: Presbyteri inviti ordinantur SS. Basilius & Greg Nazianzenus 384 a, 386 a, 432 f

Processio Sanctorum cum Deipara visa in ecclesia S. Ioan. Beverlacensis. 188 e

Procella dißipatur invocato. S. Cataldo 57 e

Proconsul S. Faltonius Pinianus maritus S. Lucinæ neptis Gallieni Imp. 616 a

Proles ante nativitatem Deo dicata, divinitus obtinetur S. Greg. Nazianzenus 430 b c: pie educatur 430 d

Pudicitiam suam Deo commendat S. Solomgia 589 f

Pugnam spiritualem præscribit suis S. Hilarius Arelatensis moribundus 33 a

Purgatorii pœnas triennio possus, resuscitatur per preces S. Stanislai 319 d

Quadragȩsimam ante Pascha & aliam ante Natalem Domini peragit S. Eadbertus 108 a

R

Regum aulas ob majorem utilitatem accedit S. Majolus & magna ædificatione 675 f

Reliquiæ S. Solongiæ in supplicatione fiunt immobiles, si nefarii, qui portant 593 c

Renum cruciatus sublatus ope S. Walberti 638 e: Aloysii Rabata 731 a b d: ope S. Mastidiæ 145 e

Sub Rota conterendus puer invocato ab aliis S. Angelo Carm. servatur 72 e. Rotis alligatus laniatur at liberatur S. Mocius 623 f

Ruinis obruta, & illæsa ope B. Beatricis 603 b

S

Sacerdotum castitati studet S. Stanislaus 201 c, 219 e Sancti pretiosis honorantur statuis, magis autem scriptis eorum Actis 111 d: fidelibns proponuntur ad exemplum 323 d: in Sanctis honoratur Deus 669 d: Sanctitatem Stanislai joco probans, si equi oculus sanaretur, oculum ipse amittit & equus accipit, sed pœnitens recipit 252 a

Saliva S. Columbani cæcus & leprosus curantur 583 c f

Sanguinis fluxus sistitur gossypio S. Herinæ 794 e e naribus sistitur a S. Petro Tarentas. 334 e per Saxi raptantur SS. Alphius & socii 520 a

Sciencias omnes facile addiscit S. Ioan. Dam. 738 c

Scribendi ars benedictione S. Comgalli collata 585 f

Serofulæ in collo curantur ab S. Cataldo 573 a

Senator Romanus S. Simplicius M. cum suis 501

Septennis Christum sponsum eligit S. Solongia 591 c

Sepulcrum Domini invisit S. Cataldus 577 e: Sepelit varios Sanctos S. Lucina 618

Silet 40 diebus S. Greg. Nazianzenus 423 b

Silicem gladio scindit Athelstanus Rex invocato Deo & B Ioan. Beverlac. 181 e

Simoniacus Abbas & dilapidator, non emendatus monitu S. Sacerdotis, in furias, actus, moritur 18 e

Somnus reconciliatur invocato S. Gengulpho 650 f

Sponso Henrico Austrio relicto fit sanctominialis B. Elisabetha Hungara Regis filia 124 d

Stella præcedit S. Solangiam ituram ædorandum 590 b, 591 f

Sterilitas terræ tollitur exposito corpore B. Ioannis Beverl. 175 c: Sterilitas fæminæ invocato S. Petro Tarantasiensi 332 b

Stomacho medentur SS. Walbertus 105 & Bertilia 639

Stranguria solvitur ope S. Angeli Carmelitæ 88 c

Strumæ curantur invocato S. Cataldo 571 e, 574 b: admoto goßypio S. Herinæ 794 b c

Stupranda S. Euthelia a SS. Alphio, Philadelpho, Cyrino apparentibus defensa 540 f

Submersionis periculum amovet signo Crucis S. Majolus 664 f, 683 e: a Submersione servatur; alius submersis, invocans S. Cataldum 575 c Submergendi, liberantur invocato S. Angelo Carm. 77 e, 78: puer in fontem lapsus 79 a. Submersi reviviscunt invocato S. Stanislao 243 b: ope S. Domitiani Ep. Trajecten. 151 b

Sulphure liquato in ora infuso illæsi SS. Primus Presb. & Marcus Diac. 498 a

Surdi sanantur a S. Petro Tarentas. 332 b d, 334 f &c. ope S. Greg. Ostiensis 466 d. S. Majoli 692 a: S. Cataldi 571 a, 572 a, 578 b

Suspensus toto corpore laceratur S. Theodotus Ep. in Cypro 105

T

Taureis lacerantur SS. Alphius & socii 519 c, 529 a

Telis occisi SS. Demetrius & Donatus 103

Tempestas maris prædicta a S. Cataldo 577 f. ejus precibus sedata 578: invocatione ejusdem 573 f. & Ioannis Beverl. 179: ope S. Angeli Carmel. 73 f, 74 a: frustilli arcæ ejusdem 67 e. Tempestatem maris, facto voto suscipiendi baptismi, & serviendi Deo, evadit S. Greg. Nazian. 430 f, 431

Tentationes carnis patitur S. Greg. Naz. 423 e, 424 d

In Terram prosternuntur tertio milites, volentes occidere S. Stanislaum 228 d e: aliqui cæci facti 202 b

Thaumaturgus Tarasius in Lycaonia 305

Theologi nomen ob debellatas hæreses datum S. Gregorio Nazianzeno 400 b

Tibia male affecta sanatur a B. Beatrice Atest. 603 e: inflammata ope S. Mastidiæ. 141 f: ad gradiendum inutilis, ope S. Angeli Carm. 93 f: diu saucia, ope Aloysii Robata 721 c: languida invocato B. Ioan. Beverlacensi 184 f

Trinitatem personarum in unitate substantiæ explicat S. Achatius Martyr 294 f

Triticum sub manu seminantis non deficit invocato S. Petro Tarentasiensi 340 e

Tumor totius corporis, brachii, pedis & tibiæ ope S. Ioannis Beverlac. sublatus 186

V

Vbera putrefacta sanantur per gossypium S. Irenes 793 b

Uacca, pro lacte sanguinem præbens, curatur invocato S. Petro Tarentas. 336 e

Vena in pectore rupta sanatur ope S. Angeli Carm. 93 b

Venarioni operam navat S. Gengulphus 645 d

Venenum potatum, invocato S. Stanislao, ejicitur 274 d

Vermibus scaturientes sanantur ope S. Stanislai 247 a: Vermium morbus invocato S. Gengulpho 651 d

Venter computescens curatur invocato S. Stanislao 248 f: Ventris torsiones ope S. Majoli 667 d: Ventris tumor ope S. Cataldi 573 d

Verberatur crudelißime S. Agathius, etiam in maxillis 295

Vestes tritas amat B. Elisab. Regis filia 125 f: V estitu simplici usus S. Stanislaus Episc. 210 a

Via magis fructifera, ubi solita orare S. Solongia 591 e

Vicarius Iuliani Romæ S. Gordianus 552 d: in loco ejus Clementianus sub quo occisus 553 b c

Victoria de Scotis obtenta monitu S. Ioan. Beverl, 181 b

Vidua B. Bonizella in diœcesi Senensi 121

Vinum S. Sacerdoti offerendum furatus, efficitur furibundus 19 a: Vini modicum peregrinis apud S. Sacerdotem diu fufficit 19 c: Vinum fracta lagena ineffusum servat S. Ioannes Beverlacensis 172 c

Virginitatem dißimulans ad sepulcrum S. Stanislai calvitio punitur 251 b: Virgo B. Beatrix Atestina plurimas Virgines congregat in monasterio 598 f, 599 e: Virgo & Martyr S. Solongia pingitur dextra ensem simstra palmam deferens 594 e

Virtute & doctrina clarus magnos fructus facit S. Stanislaus 210 d, 211 d: Virtutum & doctrinæ paralella SS. Basilii & Greg. Nazianzeni 429 a: Virtutibus Cardinalibus instructus S. Majolus 687 c

Vita apocrypha S. Innocentii Episc. Africani Cajetæ depositi 131: Vita asperrima in eremo SS. Gregorii Naz. & Basilii 387, 388 a. Vitæ eumdem tenorem servat S. Petrus Archiep. Tarentas. quem aute monachus & Abbas 326 a: ad Vitæ peragendæ statum quid dictent 4 virtutes Cardinales, perpendit S. Hilarius Ep. Arelatensis 26 f: Vitæ Sanctorum ad mores formandas prosunt 349 c d: simplici stylo melius experimuntur 658 d

Ulcera fœtida sanata patrocinio B. Amati Saludecii 353 f: S. Majoli 667 f

Unceis ferreis laniati, a S. Andrea sanantur SS. Alphius, Philadelphius, Cyrinus 517 a

Unctione sancta sanat ægrum S. Majolus 660 f, 673 a

Ungulis dilaceratus fortior apparet S. Mocius 622 c

Voce virginis a dæmone obsessæ territus S. Palmatius convertitur 500 e

Vomibunda ore hianti annos 14, Reliquiis S. Stanislai osculatis, sanatur 268 d: Vomitus sanguinis sistitur voto eidem facto 629 a

Votum S. Stanislo factum retractans fit cæcus & amens, eo servato sanatur 250 c

Urina impedita solvitur ope S. Angeli Carmel. 89 a b

Vulnera inflicta SS. Alphio, Philadelpho, Cyrino non permittuntur obligari 521 a: Vulnerati sanantur ope S. Angeli Carmel. 83 a: Vulnus a tauro inflictum curatum ope S. Stanislai. 277 a

Z

Zelus in avocændo ab idolis in S. Mocio 622 b

Zyfrarum usus ab initio Ecclesiæ non fuit 713 e

Einleitung Mai III