An. Ch. MCXXVII.

Commentatione historica illustratus A. IOANNE GAMANSIO SOCIET. IESV.

Godefridus, Comes Capenbergensis, post religiosus ord. Praemonstratensis in Westphalia (B.)

Avct. Io. Gamans.

§. I. Natalis B. Godefridi.

[1] Idvs, seu XIII. diem Ianuarij tum vita tum scriptores ceteri B. Godefrido natalem statuunt; & in primis MS. Florarium SS. ista habet hoc die: Godefridi Comitis Camperbergensis. Canisius in Martyrol. Germanico: [B. Godefridi natalis 13. Ian.] In monasterio Elstad beata memoria Godefridi Comitis Capenburgi. Ghinius in Natalib. SS. Canonicorum: Magdeburgi natalis B. Godefridi Comitis. errat in Magdeburgo, inde enim iam recesserat, inq; itinere Ilmstadij, siue Elfstadij, mortuus, vt vita cap. 10. Nouißime Ioan. Chrysostomus vander Sterre Abbas S. Michaelis Antuerpiæ in Natalib. SS. ord. Præmonstraten. In cœnobio Ilmstadiano B. Godefridi ex Comite Cappenbergensi Canonici ordinis Præmonstratensis. Item in Hagiologio & Sideribus. Cuius, & Serarij annotationes nobis vsui, in loco notauimus. Mosander, Haræus, Fasti Mariani, hoc etiam die vitam compendio narrant.

[2] [nō 7. Maij, aut 25. Nouemb.] Vnde perperam ad Ferrario in generali Catalogo SS. refertur 7. Maij: In Germania S. Gothfridi Comitis Cappenbergensis & monachi. Citat quidem Martyrolog. monasticum, sed eius auctor VVion nec verbo meminit; item Canisium, Cratepolium, seu Mersæum: sed hic diem certum non ponit, ille vero solum 13. Ian. Miræus in Fastis Belgicis de eodem 25. Nouembris; non quod Godefrido, sed ipsius coæuo, eiusdem exempli, patriæ, religionis, Comiti B. Ludouico Arnsteinio natalem adscribat, etsi per lapsum amanuensis, qui 25. Nouembris, accepit pro 25. Octobris, seu VIII. Kalendas Nouembris, vero natali B. Ludouici. Vander Sterre adiicit in Natalibus, 12. Feb. Capenbergæ susceptionem, [Translatio.] & 16. Septemb. Depositionem reliquiarum B. Godefridi; omittit vero celebriorem Translationem primam Ilmstadij factam 13. Ianuarij. De illis tamen extra vitam cap. 12. num. 57. 58. 59. nemo alius.

[3] Ceterum iam vndecimo post eius obitum anno, Christi 1138. [Sanctitas publico encomio celebrata.] VVernerus Monasteriensium Antistes publicis litteris, quas infra referemus, eum appellat felicis recordationis, & sanctæ opinionis. Otto Episcopus, sanctæ recordationis. Post vero vitæ scriptor paßim, item omnes superius citati, excepto Florario, Baronius tom. 12. anno 1126. Spondanus, Serarius, aliiq; cum sanctitatis præconio Beatum, aut beatæ memoriæ, Fasti Mariani Sanctum, appellant. Quibus accedit VVernerus Roleuingius Carthusiæ Coloniensis alumnus, scriptor eruditus & pius, quod tam Fasciculus temporum & alij sine nomine impreßi libelli, quam inedita volumina testantur, quorum complura in MS. insigni Bibliotheca eiusdem Carthusiæ visuntur. Hic de VVestphalorum laudibus l. 3. c. 8. sanctos viros, & reliquias VVestphaliæ recensens, addit: in Campenberch, cœnobio ordinis Præmonstratensis, B. Gotfridus Comes. Mersæus quoque in Catalogo SS. Germaniæ: S. Godefridus Comes Cappenbergensis, vir iuxta mundum clarus, in militia strenuus, consilio prudens, verum in timore Dei, & pietate non minus promptus & eximius. Claruit sub Henrico IV. Imperatore anno Domini 1124. Cum apud seculum esset clarissimus, & gloriam mundi vanam esse & caducam perpenderet, relictis omnibus, ipsum suum insigne ac permagnificum castrum in monasterium cōsecrari inuitis suis fecit. Ipse deinde monasticum habitum sub S. Norberto assumpsit, & huius sancti viri consilium & vestigia sequi non erubuit, neque tæduit. Factus est velut alter VVilhelmus ille Aquitanus Dux sub Carolo Magno. [28. Maij] Hic Godefridus non sine sanctitatis opinione obiit. Vtrum sit relatus inter Sanctos, siue de eo facta sit apotheosis, ignoratur.

[4] [Canonizatio sollicitata.] Mosander & Serarius aiunt, quod quidem sciant, in Sanctos nondum relatum. Constat tamen certe allaboratum ab Archiepiscopo Moguntino iampridem, vt referretur. Vtinam sicut S. Norberti cœpta canonizatio, & ob publicos motus intermissa, per Abbatem Parcensem iuxta Louanium in Belgio, censura Molani excitatum, vt Miræus in Chronico Præmonstrat. ait ad an. 1578. est resuscitata, ita simili zelo gloriæ Sanctorum ordinis & patriæ gentis, de integro procuretur Godefridi. Ast Cappenberga accepimus, in publicis precibus inuocari olim & celebrari solitum fuisse: quod tamen intermissum pridem sit; nec qua vtrumque auctoritate factum sit, sciri.

§. II. Vita.

[5] [Vita, scripta a coætaneo,] Vita B. Godefridi e MSS. partim & impreßis, est triplex. Prima prolixa satis, &, nisi omnia fallunt, primigenia. Auctor in prologo diuersis locis vel metuit periculum ingratitudinis, si Dei magnalia in B. Godefrido profeßionis suæ filiis exhibita posteritati non commendentur; vel præcauet se suscepta commendatione, nulli alteri eadem tractaturo præiudicatum velle; vel arguit inertiam communem in tam diuturno silentio rerum præclare gestarum. Quæ omnia nihili sunt, alius ante si vitam conscripsit. Porro hanc Ilmstadio e MS. superioris cœnobij Præmonstrat. primus reuocauit in lucem, vt Baronius prædicat tom. 12. lucis ipse iubar Germaniæ Ecclesiæ Nicolaus Serarius noster, adiectis pauculis notis. Ab eo accepta, vti in nouißima Surij editione, hic adfertur, sed aptius aliquanto capitibus & paragraphis interpuncta.

[6] Scriptor huc vsque est anonymus, tamen Ecclesiæ Cappenbergensis Canonicus, omnium & suo ipsius præfantis testimonio: De B. Godefrido Comite Cappenbergensis cœnobij, [Canonico Cappenbergensi,] hoc est, loci nostri, fundatore. Paria habet num. 12. 52. 54. & aliis. Cappenbergæ tamen aut alibi locorum, vix cum B. Godefrido vixerit; quod gesta eius a se obseruata nulla narret, quin adeo diserte præmittit: Conabimur ea quæ sub oculis Fratrum nostrorū acta vel dicta sunt, explanare. Et n. 25. Hæc senior noster, quæ assidue oculis suis intuitus est, veraci ac fideli mihi testimonio prosecutus est. Similia paßim nu. 26. 37. 39. 46. & alibi. Verum tamen post B. Godefridi tam Cappenberga, quam e vita discessum, ibidem esse versatum, ex Fratrum Godefrido familiarium eiusq; famulorum narratione crebro citata, & aliunde, comprobatur nu. 12. & 46. Nobis adhuc ignorantibus eius transitum Cappenbergæ, cap. 11. num. 52. & alibi. Præterea ibidem adhuc an. 1149. vixit in posteriori translatione B. Godefridi cap. 12. Voßius l. 2. de Historicis Latinis cap. 49. scribit circa Lotharij II. Imperatoris tēpora claruisse incerti nominis monachum Præmonstratensem, scriptorem vitæ æqualis sui Godefridi Comitis Cappenbergensis. Ast scriptor ipse num.56. regnante Conrado, qui successor fuit Lotharij an. 1137. aut 1138. defuncti, factam esse primam translationem testatur an. 1148. quam postea vel cum ipsa vita primum conscripsit, vel saltem adscripsit.

[7] Idem porro pluribus locis, de se loquens solo, multitudinis numero vtitur; ac simul quæ Præmonstratensium totiq; Cappenbergensium familiæ communia, [imo Præposito,] vt in proœmio metum communis ingratitudinis, publicæ negligentiæ ac taciturnitatis culpam, sibi cum auctoritate sumit expianda. Quod cum præsides congregationum ipsi facere, aut si alios facere iubent, illud plerumque præmonere soleant; videtur Cappenbergæ functus officio Præpositi. Quod etiam prope conuincit altum vbique silentium de nutu iussuue maiorum, quo adactus hanc sit scriptionem aggressus; quod fere nemo illius æui scriptorum, si in cœnobio sub aliena degit disciplina, non præfari solet. Tum illa num. 59. Nos &c. huic nostro Ioseph (Godefrido) votis assiduis domum (Cappenbergensem) delegemus gubernandam. [nempe Ottone I.] Neque ex temporis ratione alius fuit quam Otto eo nomine primus, ordine secundus isthic Præpositus, qui anno 1125. vt infra dicetur, Cappenbergam veniens, circa initia imperij Lotharij, dein ibidem ab anno 1135. Fratribus præfuit, potiore parte sub Conrado Rege vsque ad annum 1155. quo mortuus vt infra. Ceterum huius eruditionem produnt multa ex sacris profanisq; litteris ad rerum splendorem, legentisq; oblectationem, scriptioni elegāter aspersa.

[8] [Appendix ex vita S. Norberti.] Huic vitæ appendicem addidimus ex vita S. Norberti tum MS. tum per Ioan. Chrysostomum Abbatem post accuratam cum variis MSS. collationem edita, capita duo, quæ totam conuersionem B. Godefridi illustrant; ideoq; in MS. Ilmstadiano, quo vsus Serarius, alterum saltem adiicitur; at sine vitæ illius citatione.

[9] [Alia vita auctore B. Hermāno de Are, vt cōiicimus] Altera vita MS. est e superiore, vt prologi finis, ac reliqua narratione verborum ac periodorum consensus ostendit, compendio quidem, sed accommodo, digesta, & præter rerum temporumq; ordinem meliorem, etiam miraculo vno auctior. Scriptor se Canonicum Cappenbergensem innuit, cum Cappenbergam castrum Ecclesiam nostram, eiusq; Comites nostros Comites appellat. Et forsan alibi etiam Episcopus fuit, quod addat: Plures de Fratribus nostris extra nos in diuersis locis Episcopatus, Abbatias, Præposituras, Prælaturas, & dignitates alias sunt adepti. vbi illud extra nos interpretatur nonnemo præter nos. Sed refragari ipse videtur, cum Episcopos ab Ecclesia nostra assumptos dicit. Non ille Cappenbergensem, aliamue cuius erat professus, sed Ecclesiam propriam, peculiari nexu sibi Episcopo deuinctam, nostram Ecclesiam potius appellaret. Dein illud extra nos, non ad solos Episcopos, sed ceteros etiam minores Antistites ibidem extenditur; adeoq; magis probatur Præpositum Cappenbergæ fuisse, & quartum quidem ordine B. Hermannum Comitem de Are, qui susceptam an. 1171. Præposituram moriens anno 1210. reliquit.

[10] [non VVernero Monasteriēsi,] Dato etiam fuisse Episcopum; ast vbi, aut quis fuit? VVernerus Monasteriensium XXI. vt aliquis suspicabatur, certe non fuit; quod nec ille Præmonstratensis, & iam anno 1152. defunctus, quo successorem accepit Fridericum, teste Frisingensi infra nullo modo attigerit tempora Episcopatus B. Isfridi, quem auctor inter alios citat Episcopum sibi æqualem vel superiorem. Is enim B. Euermodo Raceburgensi Episcopo circa annum 1177. mortuo subrogatus est. Ita Miræus in Chronico Præmonstrat. Helmoldus Annal. lib. 2. c. 26. Krantzius Metropol. l. 6. c. 40. & VVandaliæ lib. 5. cap. 42. [nec æquali.] Ex his emendandus in supplemento Surij Mosander, hanc ipsam vitam, mutato nonnihil stylo contractam, adferens, & asserens a contemporaneo B. Godefridi esse conscriptam.

[11] Præter has duas, tertiam vitam MS. Latino versu, asseruat vander Sterre. [Aliæ vitæ.] Quartam & recentem Historiæ SS. Præmonstratensium rhythmo Germanico conscriptæ inseruit Christophorus Pilckman, Abbas Steinfeldiæ domus Dei, & ordinis per VVestphaliam Bohemiamq; instaurator zelosus Quintam denique dedit anno 1633. in Bibliotheca Præmonstratensi Ioannes Pagius Theologus Parisiensis, Præmonstratensis Canonicus, & ordinis Syndicus. Ast eas ex prima. MS. Serario, Mosandro, aliisq; noue tantum collectas, omittimus: quidquid tamen aliunde inserunt, excerpimus,

§. III. Nomen.

[12] Godefridus, Godfridus, Gotfridus, Gofridus, Gaufridus, Gaudefridus &c. idem nomen inflexione tantum diuersa, [Etymon nominis Godefridis] tum diuinam vel bonam pacem, tum hominem pacis eiusmodi studiosum significat; duciturq; a Teutonico Frid, quod pax, barbare Fredum est; cui propiora sunt Godefredus, Gothofredus, Gottofredus, Gaufredus &c. apud Lanouium in schediasmate de Cancellariis: item Manfredus, Fredegundis, Alfredus, &c. In legibus Ripuariorum 18. apud Hermannum Comitem Nuenarium, [Fredum quid, & Freda.] Fredum explicatur, compositio, qua quis pacem a Principe impetrat. Lazius l. 3. de migrat. gent. ait: Vrede, pax; Frid hodie: inde Freda, mulcta pro pace violata.

[13] Porro nomen hoc isto æuo, viris illustribus familiare fuit; Electori Treuirensi, Comitibus Louaniensi Barbato eiusq; filio; Namurcensi, [Alij tunc Godefridi.] Arnsbergensi, aliis, & nominatim Duci Bullonio, qui, cum noster adhuc Godefridus admodum adolescens esset, in terram sanctam mouit feliciter, ibiq; deceßit, cuius sigillo in vita Venerab. Petri Eremitæ per D'Oultremannum legitur incisū Codtfridus, antiqua orthographia, etiam Romana (vt Lips. de pronunt. ling. Lat. c. 13.) G in C aut K, non tam ob aliquam affinitatem, permutante, quam C seu K lenis & mollis, hactenus innominatæ litteræ, vsum veterem attestante: quem exquisita Disceptatione philologica de natura & vsu litterarum c. 7. Reuerendiß & Prænob. [G littera in C & K mutata.] Ecclesiæ Monaster. Decanus, Mindensis Canon. D. Bernardvs a Mallinckrott, asseruit nuper, ac dilucide ostendit in Germanicis Gott, Deus, geben, dare, &c. velut Kott, Keben pronuntiari solitis. In omnibus enim istis etsi G. scribatur, tamen Klene effertur: qua in re quotquot idiomatis nostri cognitionem habent, siue superiores illi Germani sint, siue nostrates, Belgæue, suffragatores me habiturum confido. Ita ille, cuius eximia humanitate plurima nobis, ad hanc de B. Godefrido concinnandam commentationem, suppeditata sunt.

§. IV. Comitatus.

[14] Comitis dignitate arci ditioniq; Cappenbergicæ annexa Godefridum excelluisse, præter vitæ scriptores, ipse Sueuorum Princeps in Cæsarco conuentu cap. 7. magnifice testatur: & Rolevinckius in laudibus VVestphaliæ lib. 1. cap. 1. inter VVestphaliæ Comitatus, domusq; illustres recenset Cappenberch. Erant autem isthic Comites, quales hodienum occurrunt, in vna prouincia plures, eiusdem tamen prouinciæ Comites paßim omnes vocantur, etsi portionem aliquam singuli, aut titulum dumtaxat obtineant. Ita prorsus Cappenbergensis in VVestphaliæ prouincia Comes Godefridus, vitæ c.1. Comitatus agebat officium, [B. Godefridus Comes VVestphaliæ,] & in vita MS. S. Norberti c.31. dicitur Comes quidā VVestphaliæ præpotentissimus. Eo ergo tēpore quando vniuersa VVestphalia in Episcopatus a Carolo Magno constitutos, Ducatus, Comitatusq; diuidebatur; vt modo, complures etiam Comites certo terrarum districtu in eadem VVestphalia dominatum exercebant; velut etiamnum haud pauci exercent, vel seorsim singuli, vel pluribus in vnum, vt terris, ita terrarum ticulis per acta varia pactaq; concurrentibus. Imo toto hoc cōmentario vitaque B. Godefridi aliquot VVestphaliæ Comites nominantur, etiam hodie illustres. Complures item apud Historicos proprij VVestphaliæ Saxoniæq; Duces; Magnus ex Bilingiis, Godefrido adhuc puero, reliqua vero vita Lotharius Comes Suplinburgi & Arnsbergæ, tandem Imperator. His inferior, illis par aut superior ad inferioris Lupiæ tractum Comes Cappenbergensis arce & Comitatu suo, vti alia VVestphaliæ parte arx & stirps Arnsbergica eminebat, de qua cap. 4. &c. quod in stemmatis, quippe mortalium, assolet alternis fieri. Ideo vitæ S. Norberti cap. cit. titulus additur Godefrido Comitis VVestphaliæ præpotentissimi; & ibidem Castrum Cappenbergense dominatum VVestphaliæ tenere, & quidem totius, vt vita breuior habet; nimirum ampliorem præ reliquis, ac præcipue tota diœcesi Monasteriensi, in qua sola Cappenberga ad Comitatus, ac Stromberga ad vicecomitatus, siue Burggrauiatus sacri Romani Imperij dignitatem euecta erat, vide §. 5.

[15] Ad hæc Serarius notat. 6. obseruat vitæ S. Norberti c. 32. Godefridum vocari Principem: [& Princeps.] vtique tum quia inter primores patriæ, tum quia regia stirpe natus, opulentia, dominatu, Principibus par erat aut maior; quemadmodum ibidem Comes Campaniæ Theobaldus vocatur nobilissimus Franciæ Princeps. Et Godefridus ipse formularum gnarus, vitæ c. 9. num. 42. ita Fridericum socerū Comitem Arnsbergium alloquitur: Princeps & vnus ex huius seculi primis ore vulgari nominaris.

[16] Gentilitia quondam Cappenbergensium Comitum arma fuere: scutum aureum in summo latum, modice lunato aut nullo fastigio; ad imum cuneatius & pinnatum, vt fere prisca Samnitum, [Insignia Cappēbergicæ familiæ:] & posteriora veterum Nobilium. Mediam scuti regionem, tertiamq; totius areæ partem implet fascia punicea, velut militare cingulum. Apici insidet aduersa rectaq; galea, quæ septenis clathris diducta & illustrata, vti Marchionum solent; plumantibus corymbis ceu cristis, folia larga & reflexa exprimentibus, intecta; quibus miscellaneo coloris punicei aureiq; metalli iubare alternis effulgente exornatis, caßis ipsa pone iuxtimq;, ac parmula extima, pulchra diffusione ambitur. Eadem Ducum amplæ ac liberæ ditionis priuilegio ita coronata est, vt ex aurea circulari bracteola, margaritis intexta, quatuor exsurgant aureæ quercus frondes, totidem echinis per aquæ interualla prodeuntibus. Ab vertice caßidis erigunt sese; velut ad inferendum terrorem, gemina cornua aurea, dorsis obuersis, scutario symbolo singula media obligante. Horum similiumq; insignium ritus explanat Lipsius lib. 3. de milit. Rom. & plenius Siluester Petrasancta in Tesseris gentilit. cap. 26. Atque hæc genuina insignia hodie in Cappenbergensi curia Monasterij VVestphaliæ, in cœnobio ipso sepulchroq; BB. Godefridi & Ottonis, depicta visuntur, solo scuto absque galea. Eadem ipsorum Comitum heredes adm. R. D. Cappenbergæ Præpositus, & RR. DD. Canonicorum conuentus, etiamnum retinent. Iisdem consentiunt, citra extimum ornatum, insignia Episcopi Monasteriensis, atque vrbis ipsius, nisi quod hæc cristis inornentur: Cathedralis vero Ecclesiæ imaginem S. Pauli vmbilico tenus scuti fasciæ imminentem exhibent.

[17] Elogia S. Norberti Icone 22. in scuto ouali (quod aliis quoque vsurpatum, haud scio an ex veteri rei tesserariæ norma) fascias binas exhibent, [perperam alibi expressa.] scutiq; coronidem vnionibus in summo ambitu confertam, quæ Comitum est propria. Serarius noster scutum argenteum duplici prasina fascia distinctum sculpi curauit; galeam quinquies clathratam; inq; apice brachia duo sursum elata, manibus protensis, typis scutariis manicata, interq; ea globulum galeæ insidentē ac pauonina cauda fastigiatum.

§. V. Comitatus sedes.

[18] Cappenberga, princeps Comitum sedes, in VVestphalia, diœcesis Monasteriensis, a Luna ad Lupiam flumen sito oppido milliari ferme distat. Locus excelsus est, munitus & amœnus; [Cappēberga in diœcesi Monasteriensi, loco amœno,] ait Serarius Notat. 2. Castrum per totam VVestphaliam opinatissimum; B. Hermannus de Scheida B. Godefrido æqualis infra; permagnæ honestatis ac spectabilitatis; vita numer. 23. positum loco spectabili, situque admodum salubri & delectabili; numer. 5. qualem sane primos arcium conditores ruri elegisse constat, & scriptis humanißime litteris describit Bernardvs a Mallinckrott: Celebris, inquit, olim in Cappenbergæ tractu venatio, quam loci genius adhuc suadet, saltu spatioso vndique cœnobium ambiente, prospectuque plaga meridionali Marchiæ Comitatum versus, procul patente, in montes VVestphalicos, agros, pagos, oppida complura, Tremoniam, Camenam, Vnnam, Hammonem, Lunam &c. Ad saltus confinia, qua metropolim Monasterium respicit, adiacet planicies cōpascua duarum horarum longitudine, vulgo Die magheide: quæ in Speculo Saxonico inter præcipua regalia banna, id est districtus terrarum siluarumque & venatorum campos, vulgo VVildtbahn, refertur. Præterea isthic patriæ munimentum stetisse indicio est tum apparatus bellicus Friderici Arnsbergensis obsidionem molientis, [& munito;] in vita numer. 20. tum situs excelsior antiquitus munimentis eligi solitus; cuius generis in Monasteriensi ditione raris montibus, iisque parum editis insessæ, alterum tertiumue reperio; Strombergam, olim Burgrauiatum Imperij, & Horstmariam, quæ potens dynastia fuit. Quartum illis montanum castrum accenseri potest Huneburgum, de quo §. 6. Sub Magno Carolo Egbertus Saxoniæ cis Visurgim Comes habitauit in eadem preterlabentis Lupiæ ora, seu, vt Vffingus in vita eius cōiugis S. Idæ 4. Sept. apud Surium, [in prouincia Dreni,] in prouincia Dreni; quod nomen (etiam Francorum Annalibus vsurpatum) adhuc obtinet tractus ille Monasteriensis Ecclesiæ, ad dexteram Lupiæ ripam a Cappenberga in finibus eius sita, oppidum Lupiam vsque, olim Bructerorum sedes. Hertueldiæ, vico Lupiæ imminente, basilica ab eodem Egberto Comite VVestphaliæ constructa fuit, vicinisq; eius prædiis dotata, inq; ea ipsi & vxori, isthic considere solitæ, monumentum sepulchrale locatum. Houestadt adiacens Egberti curia fuisse creditur; & Eckelburg vicus cum arce, quasi Egberti Burgus. Neque Susatum amplius dimidia hora abest, iam ab Dagoberti Regis & S. Cuniberti æuo celebre.

[19] Supparem Cappenbergæ antiquitatem prodit breuioris vitæ prologus: Temporibus B. Ludgeri primi Episcopi Monasteriensis & Caroli Magni Regis inhabitabatur sēper mons Cappenberg. Nec abhorret iam tum fuisse recensitum inter Firmitates, seu loca prouinciæ firmiora, quæ vti & ciuitates, præter domicilia ruri reliqua, (recensentur non pauca in Actis SS. Evvaldorum, Svviberti, Ludgeri, ac veterum donationum litteris) prouinciales Carolo ad Bocholdiam victori cessere, in quibus saltem ipsa Cappenberga est numeranda. Cuius etiamtum arcis antiquos possessores ab eiusdem Caroli sororis filia ortum traxisse tradit vita longior c. 13. Quin id temporis montem istum saltumq; a propriis VVestphalorum Regulis, [Carolo Magno & Frācorum Regibus frequentata.] aut VVidekindi Caroliue Præfectis, habitatum, & asseclis frequentatum cum adhærente banno regio, seu venatorum campo, præter raram situs, soliq; vltra flumen fertilißimi præstantiam, persuadet Francorum Dagoberti, Martelli, Pipini, Carolomanni, hac in Frisiam Saxoniamq; prioribus annis sæpius iterata belli ac pacis expeditio. Neque infrequens Carolo Magno istac, Rheno ad Lupiam traiecto, transitus, qui variis locis apud du Chesne tom. 1. Histo. Francicæ astruitur. Annales ex MS. Tilij: Anno DCCLXXX. fuit Synodus ad Duriam; & inde per actus, (id est, vias, vt Festus verbo actus. Varr. l. 4. de Ling. Lat. Actus iter in agris, quod agendo teritur, vt viæ qua vehebant) partibus Saxoniæ ad Lippeham; & Saxones voluerunt resistere, in loco qui dicitur Bothslotz, & non potuerunt, sed fugientes reliquerunt omnes ciuitates eorum, & Franci aperta via introeuntes in VVestfaelos, conquisierunt omnes. Alij Annales ex MS. Loiselij: An. 779. iter per actus est partibus Saxoniæ ad Lippiaham. Transitur Rhenus fluuius, & Saxones voluerunt resistere in loco qui dicitur Bohhot, auxiliante Domino non præualuerunt, sed ab inde fugientes reliquerunt omnes firmitates eorum, & Francis aperta est via, & introeuntes in VVestfalaos conquisierunt eos omnes. Iterum Annales ex MS. Tilij: An. 785. Domnus Rex transiit ad Lippiaham & ingressus est Saxoniam, & misit filium suum contra VVestphalos. Eginhartus in Annal. de eadem expeditione ait: An. 784. cum exercitu in loco, qui Lippeheim vocatur, Rhenum traiecit. Hic & alibi, vt posterioris loci varia est lectio Buoholz, Bouholtz, Bolhoz, Botolz, Bozols, Boucholt; ita quoque prioris, Lippia, Lippeam, Lippiam, Lippiham, Lippiaham, Lipihaam, id est notiore dialecto, vt Eginartus Lippeheim. Vtrumq; designat VVernerus de laud. VVestph. l. 2. c. 5. Anno 779. exercitu traducto in loco qui dicitur Lippekant prope VVesaliam, ex aduerso Saxones prope Bocholdiam castra posuerunt, volentes impedire Regem. Nimirum vt Roerort, Angerort, Iseloort, Roræ, Angeræ, Isalæ fluuiorum, ora & extremum; ita Lupiæ Rheno se committentis ipsa crepido & adiacens vtrimque ripa, Lupiæ angulus vel extremitas, seu Lippekant vernacule dicitur, vt alibi Mosæ tractus die Maeskant. Comes Nuenarius Comment. de Gallia Belg. inquit: VVesaliæ ad mœnia Luppia Rheno coniungitur. Hanc Caroli Magni temporibus Luppiæmundam vocatam comperi, quemadmodum Angræmunda, & Ruræmunda quoque dicuntur, nam ostium hoc modo Germani soliti sunt appellare, velut fluminis effluentis os, fauces, labrum. Præter ista Carolus, Rheno apud Lupiæ fines & fauces transmisso, nunc ad eiusdem & Paderæ fontes, per interiectum Cappenbergæ agrum pace belloq; progreditur; nunc Tremoniæ sedem regiæ domus vel annonæ collocat, vt to. 4. Theatri Vrbium dicitur; nunc Sigeburgum vicinum expugnat, recuperat, nunc Heresburgi hibernat cum vxore ac filiabus, &c.

[20] Quod si eo iam æuo Cappenberga stetit, fit verisimile prius seculis aliquot, ante illa Frisiorum Saxonumq; contra Francos diuturna bella, initio castellum fuisse veterumue Burgum, aut turrim, & stationem insignem priscorum Bructerorum, qui populi regionem Lupia Amisiaq; fluuiis præcinctam obtinuerunt, vt clarum est ex Tacito Annal. 1. Cluuerio in Germania; quibus eadē regione post Chamaui & Angriuarij successere, Traiani Imp. æuo. Quod testatur & lætatur Tacitus de Germanorum moribus: Iuxta Tencteros Bructeri olim occurrebant: nunc Chamauos & Angriuarios immigrasse (in eorum sedes) narratur (primo anno principatus Traiani an. Christi 97. quo anno de Germania istum librum conscripsit Tacitus) pulsis Bructeris ac penitus excisis vicinarum consensu nationum, seu superbiæ odio, seu prædæ dulcedine, seu fauore quodam erga nos Deorum. [Nomen a veteribus Chamauis ductum videtur.] Nam ne spectaculo quidem prælij inuidere. Super LX. millia non armis telisque Romanis, sed, quod magnificentius est, oblectationi oculisque ceciderunt. Prælij locus incertus, vicinus tamen alicui præsidio Romanorum, vt spectari potuerit. Qui tantæ cladi superfuere de Bructeris, Rheni ripam Agrippinæ appositam insedere, vt Cluuerius demonstrat Germ. l. 3. c. 13. ex Nazarij Panegyr. & Gregorius Turonensis l. 2. c. 9. de Arbogaste Theodosij Imperatoris Duce, inquit: Collecto ergo exercitu, transgressus Rhenum, (Agrippinæ Coloniæ, vt præmiserat) Bructeros ripæ proximos; pagum etiam quem Chamaui incolunt depopulatus est. Hinc conficitur, nec abs re, hisce Bructeris quia confines Chamaui, eos ab illo vetere Bructerorum excidio, Lupiam quoque transgressos, aliquam regionis partem, siue pagum insedisse; a quibus hodierni oppidi Camene, seu Caemen, milliari a Lupia distantis, velut altera ripa æquali spatio semoti montis aut burgi Chamauorum, Chamenburg & Chamenberg, nomen profluxerit. Primum integra voce permansit hactenus; alterum cum ætate vnius litteræ mutationem per varium linguæ sermonisq; flexum subiit, vt Campenberch, & Capenburgum nonnullis, vt infra §. 9. Capenberg, & Capenberga vsitatius appelletur. Neque litterula vnica extrita & vsu variata magis obstare potest, quam plures & litteræ & syllabæ alibi recisæ obstare censeantur, quo minus veterem primamq; significationem retineant, vt Aliso, Elsen; Susatum, So est; Monasterium, Munster, & alia sexcenta. Porro quali gradatione a Siga & Sigambris (vt eruditi consentiunt, Iunius in Batauia, Cluuerius in Germ. l. 3. c. 8. 9.) deriuata sunt, Sigen & Sigena Comitatus Nassouij oppidum, Sigeburgum, seu Sicamburgum, vt vocat Kærius in oblonga Rheni Tab. ad Roræ & Lenæ confluuium; Sigeberga illustris ad amnem Sigam Abbatia; simili prorsus a Chamauis Caemen, Camenburg, Camenberg, seu Capenburgum, Capenberga sunt propagata. Itaque si prius Bructerorū nullus illic burgus aut statio, certe Chamauorum fuit posterius, omnino opportuna ad fluuium, ditionem eorum lambentem aut interlabentem; in silua omnem fere prouinciam obtinente; in monte totius regionis fere vnico excelsoq; & medio, ipsam Camenam, & vlteriora montium Sicambriæ, seu VVestphaliæ & Surlandiæ; pagum Tortmannorum, siue Tremoniam vt to. 4. Theatri Vrb. ceteraq; camporum & siluarum longißimo & latißimo ductu sub oculos subiiciente. Quem vita longior c.1. indicat istis verbis, loco spectabili; & vita breuior initio: Capenberch a situs sui qualitate, mons speculationis interpretatur: quasi ex Gapen, & Kapen, quod accolis, etiam priscis, fuit spectare, & speculari, fere otiosorum more. Placuit vero ista ad etymologiam, in vetustis plerumque incertam, vtrique scriptori alludere.

§. VI. Familia.

[21] Probati viri genus est virtus: tamen illa vt veniens e corpore pulchro, ita & claro stemmate gratior est. Hoc decus Godefrido vitæ scriptor cap. 13. tribuit: Antiqui possessores Cappenbergensis castri, de Magni Caroli & VVidekindi Regis progenie per Imezam, [Imeza Caroli Magni sororis filia.] quæ Xanctis quiescit, (quia, vt aiunt, sororis suæ filiam Carolus, tamquam pacis obsidem, VVidekindi filio dedit vxorem, & a cuius posteris curtem VVifde obtinemus) descendisse traduntur. Scio illustrium cunabula frequenter veterum Imperatorū, Regū, ac in primis in Saxonicis Genealogiis Carolinorū & VVitikindeorū insignibus prætexi, vt iis nascētes familiæ fabulis, ceu fasciis, inuolutæ, grandiores primo ortu appareant. Tamen eo argumento, velut comparato ad vetustam nobilitatem subruendam telo, paßim magnificis natalibus pro libitu illudere, cum præter incertum præsumentis metum, ratio illos nulla confutat, hominis est, vt leuißime dicam, rerum probabilium momenta haud serio expendentis. Quare Imeza Caroli Magni ex sorore neptis, etsi hactenus parum ex scriptoribus nota, haud tamen ideo temere explodenda; cum eius familia iam ab annis 500. proprio nomine, maritiq; certo sepulturæ loco, certis posterorum fundis, ex longa temporum & maiorum attestatione cognitis, confirmetur.

[22] Pari argumentatione Bravverus vtitur Annal. Treuirens. lib. 8. an. 809. non in Ada modo asserenda, sed & Officia.
Adam e tenebris iam ante Lazius Bruschiusq; eduxerant, prolata etiā sepulchri epigraphe, Ada Ancilla Christi, Soror Caroli Magni: clarius vero tum idem Bravverus in Annalibus, [Plures Caroli sorores.] tum in Maximiani cœnobij defensione eam Zillesius vindicauit.
Officiam, siue Efficiam ex MSS. Rutilensium codicibus Bravverus eruit, quam monasterij olim Benedictinorum, post Carthusiensium, Treuiros inter & Theodonisvillam, fundamenta ad fastigium produxisse, ac in oratorio S. Stephani sepultam; ædemque a Leone Papa B. Xysto Papæ consecratam constans est & temporum serie propagata traditio. Porro Fauchetus in Antiquit. & Magistrat. Franciæ; & gemini Sammarthani in historia Genealogica Franciæ to. 1. l. 3. c. 5. recensent Caroli Magni sorores tres ex matre Bertha, Rothaidem, Adelheidem, tenella ætate extinctas, Metiq; sepultas; Giselam (aliis Itisbergam) Abbatissam, sanctæ conuersationis feminam, quam a morte matris velut alteram matrem coluit idem frater Carolus, vt ad illius vitam 21. Maij dicetur, & tradit idem Bruschius in monasterio Campidona; vbi plures adiungit eiusdem Berthæ ex Pipino filias, Adam ancillam Christi, Bertham Rolandi strenui Ducis matrem, Symphorianam Amberti Ducis coniugem, illustri prole fecundam. Has omnes asserit Lazius de migrat. Gent. l. 3. in catalogo Carolingorum, (præter Adelheidem, cuius non meminit) Regis Pipini, qui Magno Carolo parens fuit, esse filias ex altera vxore Leutburgi; quam, non quidem harum parentem, legitimam tamen Pipini vxorem agnoscit Bruschius, & Leutburgim, vel Talatinam vocat, feminam Saxonicam. Ast ambo hallucinantur, cum prima & vnica fuerit vxor Pipino Bertha, marito an. 768. 24. Septemb. defuncto, ad mensem Iulium an. 783. superstes. Fauchetus & Sammarthani filias illas ex concubina susceptas volunt, si tamen vere Pipini filiæ fuerunt. At fuisse, duas saltem illas a Brovvero in lucem assertas, haudquaquam ambigo. Pro Symphoriana item, & Bertha, stant sui singulis liberi posteriq;, nō improbati a Genealogis etiam præstantibus. Ambæ vero illæ innuptæ, cum primis tribus ex Bertha, Mosellam, inter Metim ac Treuiros, viuæ domiciliis, mortuæ sepulchris illustrarunt, atque ad eius Rheniq; marginem certos a parente Carolo fundos possederunt, Ecclesiis diuersis postmodum consignatos. Harum quoque neptis ex Ludouico Pio, B. Ritzæ, item scriptoribus incognitæ, ad Confluentiam domos ac fundos extitisse testantur Ecclesiæ S. Castoris monumenta, vbi sepulta miraculis & cultu piorum claret. Proinde has omnes eo tantum argumento, quod ab Historicis, solos fere filios recensentibus, omittantur, natalium sedibus, fundis, tumulis, codicillis exturbare, iniquum est, ne dicam sacrilegum. Et cum filiæ Regum Francorum, vel suo vel parentum genio ductuq;, ad Rheni & Mosellæ Ripuariam præcipue degerint, minus videri mirum debet Imezam nuptui traditam vltra Rhenum, iuxtaq; eum Xanctis esse sepultam.

[23] Ceterum eadem Imeza num iam dictarum aliqua Caroli sororum, an alia consanguinea vel etiam affini tantum, quæ sororio nomine sæpius honorantur, orta sit, non liquet. [Imeza harum alicuius, aut fratriæ filia;] Referunt Sammarthani genealogiæ Hugonis Capeti scriptorem (Pontum, vt arbitror, Thiardæum, scriptis clarum, Cabilonensem Episcopum) tradere, Bertam Carolomanni Sueßionum & Germaniæ Regis filiam, a patruo Carolo Magno, Regi aut Duci Saxonum VVidekindo post initam concordiam, fidemq; Christi susceptam, in coniugium datam. Id tamen a me alibi necdum obseruatum; nec vllus filiæ Carolomanni, sed tantum filiorum, vt historici solent, meminit: eosq; vna cum Berta matre, Verona capta, in Franciam deductos adhuc adolescentulos ait Paulus Aemilius in Carolo Magno. Nec multo grandiores obiisse, videtur probare reliquæ ætatis in historicis silentium. Nihil alioquin obstat Berthæ & Imezæ nominum diuersitas, cum ea in Genealogicis vix æstimetur, si rerum sit consensio; quæ aliqua apparet, eo quod vetus sit & frequens vxorem fratris ab altero fratre sororem dici.

[24] Siue ergo Bertha fuerit Caroli fratria, siue Imeza sororis filia; eam ipse magno & seniori, post sancto, VVidekindo, pacis tantum obsidem; sed vxorem eius filio, vt ætate iuuenili supparem, [nupta VVidekindi Magni filio,] dedit. Ast viri filiorum? an VVigberto natu maiori ac heredi in VVestphalia? an VVidekindo iuniori, domino ditienis Salā inter & Albim, vt volūt Genealogi, Lazius, Crantzius, Emmius, Bertius in Germ. l. 2. c. 11? De primo suadet Cappenberga, VVestphaliæ pars, & ab illius patrimonio ampliore post decisa. Verum vtrique sua coniux apud eosdem: VVigberto filia Rabbodi Regis Frisiorum Sinicilla, vel Smicilla; VVidikindo Nilada, vel Inlada, suiq; ex illis liberi. Forte bello Saxonico, cuius dux fere & auctor VVidekindus, dubio procul ætate iam maturus ac præstans robore, post annos plures composito, alterutrius filij vxor obierat, vt secundam duceret Imezam. Vtvt sit, illud coniugium confirmat, quod circa idem tempus, eodem Lupiæ tractu, vir potens & illustris Egbertus Comes Carolo Magno gratißimus, eoq; fauente & agente, ex ipsa Gallia Comitis summo loco nati filiam regali indole vxorem S. Idam acceperit, & cum ea VVestphaliæ ab eodem Carolo præfectus ad Lupiam consederit, vt 4. Septembris dicemus. Quidni & Carolus neptem suam potentißimo Angariæ ac VVestphaliæ Duci nuptum dederit? præsertim cum Ducum istorum ac popularium animis in pacem Christiq; fidem incertis & asperis, [ad pacem firmandam.] suauiter Deo ac Francorum genti adiungendis, nihil fuerit opportunius partibusq; fœderatis iucundius?

[25] Hinc primi Capenbergæ possessores nati; & non vna tantum sobole serieq;: cum infra Otto Episcopus Monasteriensis, [Hermannus auus B. Godefridi.] Comes de Benthem, dicat se de Cappenbergensium Comitum consanguinitatis linea descendere, eosq; consanguineos nostros appellet. Vitæ quoque Scriptor ait: Quorum hodieque in multis excellens claret magnanimitas. Vnum hinc Hermannum Comitem, vna cum deuotissima eius coniuge Gerberge de Huneburg, Dei cultorem præcipuum necessario inducimus. Vnus hic ex multis, probus in paucis, miraculis clarus in viuis Hermannus, auus B. Godefridi, de quo in vita cap. 1.

[26] Auia paterna fuit Gerbergis de Huneburg. Litteræ Ludouici Pij apud Crusium in Annal. Sueuicis p. 2. l. 1. cap. 12. & in Vindiciis Eccles. VVirtenbergiæ, testantur arcem Huneburgum, altero ab Hala Sueuorum milliari, [Gerbergis auia, an Suena;] eiusdem Imperatoris iussu destructam, in fabricam ecclesiæ cœnobij Murrhartensis ab ipso fundati ceßisse, interq; ceteras res donatos XXX. ministros. & post: Nomina autem ministrorum ex arce Hunneburgo. deinde: Necnon alios strenuos Equites eius arcis Diethanum, VValdmarum, Tilum, & VVidekindum. Ex istis ministerialibus vel Equitibus, nobilitatis gradu præstantioribus, an ex Comitibus de Honburg & Hohenburg in eisdem Vindiciis & Metropoli Hundij, & alibi celebratis, Gerbergis orta sit, incertum. Secundum probabilius videri potest, ex confirmatione fundationis monasterij Alpirsbacensis ord. S. Benedicti facta per Henricum V. Argentinæ an. 1123. vbi inter complures Comites medius adducitur Folmarus Comes de Huneburc, qui Gerberge nostra ætate aliquanto posterior, B. Godefridi æqualis fuit. Reliqui certe, qui in eodem diplomate testes adhibentur, Alsatiæ vicinarumq; ditionum Comites Ducesq;: vt coniici queat, & Folmarum, & Gerbergim ex eodem tractu oriundos fuisse.

[27] [an potius VVestphala.] At propius ex ipsa VVestphalia Hermanno adduci coniux Huneburgica potuit. Nam (vt suis nos litteris docuit sæpius laudatus Bernardvs a Mallinckrott. V. Cl.) haud procul Horstmaria, in eodē mōtium seu collium tractu, quo arx illa Monasteriensis Episcopi sita est, in parochia Laer, celebri a primitiis fidei Christianæ (ibi per SS. Evvaldos cum miraculo plantatæ, teste VVernero Roleuinck eiusdem loci ciue de VVestphaliæ laudibus l. 2. c. 1. & l. 3. c. 8. aliisq;) visuntur etiamnum expressissima vestigia destructi castri Huneborg, pro istius seculi more triplici gyrato murorum ambitu quōdam muniti; quod ex parte dominum agnoscit sororium meum Gasparem Valken, dominum in Rokel & Laer: isque locus hodie & multis retro annis est fagis obsitus. Nec dubito illic antiquitus familiam de Huneburg sedes habuisse, & cognomen traxisse. Vulgus nostrum opinatur ab Hunnis aliquando isthic considentibus appellationem mansisse: (idem & in Huneburgo Sueuiæ refert Crusius.) Comites an Barones fuerint, & quæ occasio destructionis, dicere non habeo. Nec fuit priscis temporibus tam accurata distinctio, quin sæpe iidem hoc loco Comites, alio Domini vel dynastæ appellentur. Quia tamen in diœcesi tota Monasteriensi, præter Cappenbergenses Comites & Strombergæ Burggrauios, nullos alios reperio; (forte tamen erunt Benthemij, pro vsu eius temporis ex parte inter Comites referendi: inferior enim Comitatus Vltraiectino Episcopo in spiritualibus fuit subditus) & Vechtenses, Ahusenses, Horstmarienses, Lonenses, Ottenstainenses, Gemenses, non nisi titulum Domini vsurparunt; putarim etiam ad eamdem classem Huneburgicos pertinere.

[28] Hermanno porro ac Gerbergi tres nati filij: priores duo intercepti insidiis ac trucidati sunt, [Pater, patrui,] vt c. 13. Eorum alter Otto fuerit, parens Gerbergis Abbatissæ sanctißimæ, de qua cap. 2. At Godefridus horum frater, [mater,] deinde vxorem duxit Beatricem de Sueuia, quæ Beatum nostrum ei peperit. Mater vero Beatricis, auia Godefridi, Comitissa de Hohenloe iuxta Sueuiam, soror fuit auiæ Friderici II. Sueuiæ Ducis. Vide infra cap. 13. num. 61. [vxor,] Beato denique ipsi Godefrido nupta nobilißimæ domus Arnsbergensis filia. Adeo vt mirum non sit eum cum fratre tum Henrico Cæsari, tum Friderico Sueuiæ Duci, vtrique ex regia Francorum & Sueuorum stirpe oriundo, aliisq; antiquitate ac dignitate præstantißimis familiis, per matrem, vxoremq; agnatum censeri; & ab Egberto Episcopo infra virum nobilissimum ex terra nostra, seu VVestphalia, vocari.

[29] Genealogiam vero, etsi imperfectam, locupletius tamen exhibet antiquum Capenbergæ MS. Carolus Magnus sororis suæ filiam, Imezam nomine, VVidekindi Regis filio, vti pacis obsidem, in matrimonium dedisse scribitur: ex his (post plures generationes) nascitur Hermannus primus, Comes in Capenberg, Fundatorum auus, qui duxit Gerbergem ex nobilissima familia Huneborg, siue Humberg, ex qua dictus Comes Hermannus suscepit tres filios, quorū natu minimus Godefridus dictus, Godefridi Fundatoris pater; duo maiores, quorum nomina non constant, ab Eckerico occisi sunt in silua Greuenlo. De quibus superstes Godefridus vxorem duxit ex Sueuia, nomine Beatricem, ex qua genuit Godefridum & Ottonem filios, item filias duas, Beatricem & Gerbergem; illa hic in cœnobio Virginum sacro velamine suscepto vixit & mortua fuit: [frater, sorores germanæ,] hæc clam abducta nupsit nobili cuidam VVernero de Erperode. Porro defuncto Godefrido B. Godefridi patre, vidua nupsit Henrico Comiti de Rietbeck, fratri Comitis Friderici in Arnsberg. Ex hac Comes Henricus suscepit vnicam filiam, nomine Eleicam, [vterina.] quæ postea matrimonio iuncta Engelmaro Comiti de Oldenborg, peperit Henricum, Christianū, & Ottonem fratres, & Eleicam matrem Simonis Comitis in Teckeburg. Godefridus autem monasterij Capenbergensis fundator duxit filiam Friderici Comitis in Arnsberg, nomine Iuttam, ex qua nullam prolem suscepit. Otto autem in cælibatu ordinem ingressus fuit.

§. VII. Aetas.

[30] [Moritur B. Godefridus an. 1127. 13. Ian.] Hanc vita explanate docet cap. 11. Idibus Ianuarij migrauit ad Christū anno Dominicæ Incarnationis MCXXVI. ætatis autē ferme suæ XXX. Consentit minor vita, atque Anselmus Gemblac. inauctario ad Sigebertum. Verum annus ille accipiendus est veteri Gallicanæ Ecclesiæ ritu annum a Paschate ordientis; qui calculus Monasterij & Cappenbergæ ad an. 1310. viguit, quo demum abrogatus in Synodo Coloniensi sub Henrico Archiepiscopo, vt in S. Engelberti vita tradit Gelenius. Non ergo iuxta modernam Romanamq; æram, anno 1126. vt Baronius tom. 12. Mudtzardus Histor. Eccles. Belgicæ to. 2. Vander Sterre in vita S. Norberti Belgice scripta lib. 3. cap. 1. sed anno 1127. diem suum obiit B. Godefridus.

[31] [cum prius visisset S. Norbertū Archiepiscopum.] Cum enim ante mortem Capenberga cum fratre Præmonstratum sit missus, vt dicitur cap. 10. num. 48. ac post annum reuocatus ad Norbertum iam Archiepiscopum, nu. 49; inchoato an. 1126. 13. Ianu. obiisse non potuit; quod anni istius æstate primum electus sit in Archiepiscopum Norbertus, vt paullo post vitæ contextus docebit, & ipsa narratio mortis, quæ illi obuenit an. 1134. feria 4. Pentecostes, VIII. Idus Iunij, seu, vt inscriptio sepulchralis habet, anno eodem 6. Iunij: & consentiunt Anselmus Gemblacensis, Vrspergens. Trithem. in Chronico Hirsaug. Baronius to. 12. Ex quo necessum est, vt Norberto electo, sub autumni finem, ante natalem Domini adfuerit; atque inde Patris accepta benedictione, Ilmstadium declinans, ibidem anni sequentis 1127. die 13. decesserit. Quia si a tempore obitus S. Norberti anni præcedentes vsque ad annum 1126. relegantur, octo plane anni minus vno mense conficientur, quibus præfuit Archiepiscopus; eorumq; primus erit annus idē 1126. quo, vt ex vita relata mortis dies sexta Iunij indicat, eodem mense, aut sequente ineunte ante annos octo electus, ac xv. Kalend. Augusti, seu 18. Iulij. vt Biblioth. Præmonstr. tradit lib. 2. c. 32. die Dominica, [electum an. 1126.] deductus est in Cathedram Archiepiscopalem. Quæ in vita cap. 41. satis probantur feruenti studio Canonicorum Magdeburgensis Capituli, Spiræ in comitiis coram Rege Lothario ac Principibus de tribus sibi propositis S. Norbertum in vestigio eligentium. Non potuit, inquit scriptor, se homo debilis defendere, non licuit ei cogitare, nec cogitādo quicquam de se ordinare: sed quam cito raptus est, a Rege fuit laudatus, & ab omnibus astantibus approbatus, ab ipso etiam Romanæ Ecclesiæ Legato confirmatus. Deducitur homo onus graue aggrauatum secum portans, deducitur ad locum quem non nouerat: trahitur, inquam, &c. Itaque eligentium feruorem, mox abducentium ardor excepit. Ista euoluenti patet, perperam in Biblioth. Præmonst. S. Norberto Archiepiscopo tribui annos octo minus vno mense, ac vna statui annum mortis 1134. 6. Iunij, & ingressus in Archiepiscopatum an. 1127. Inter enim vtrumque terminum medij sunt tantum anni septem vno mense minus, cum octoni esse deberent vno mense minus, vel vltimus saltem annorum imperfectus, vt vult Baron. to. 12.

[32] [non 1125.] Neque illis octo annis adiici debent menses aliquot, vt vult auctor vitæ Belgicæ S. Norberti lib. 3. c. 1. quod in Candida militia se fusius ait probaturum. In vita enim & MS. & impressa vbique octonis tantum annis ipsius Archiepiscopatus definitur, nulla mensium acceßione qui ad septenos aut vndenos excurrerēt facile, si Norberti mors octauo anno Episcopatus finito, vel mox finiendo, in sextum Iunij incidit manifesto vitæ testimonio: adeo vt etiam nouem annos vno mense minus, neque octo tantum Archiepiscopus dici debuerit vixisse. Dein ratio petita ex vita B. Godefridi morientis anno 1126. 13. Ian. & ante mortem accedentis Norbertum iam Archiepiscopum, infirma est; quod ille annus, æui istius Ecclesiæq; computu, eodem modo explicari debeat, & ita explicatus distincto ordine initia Archiepiscopatus, finemq; reddat. Denique an. 1125. quo electum refert citata vita, & Historia Eccles. Mudtzardi to. 2. & Elogia S. Norberti Icone 25. cuiusq; caussa illos aliquot posteriores illius anni menses adiicere oportet, Norbertus in VVestphalia Capenbergæ, & ad Rhenum & alibi versatus est. Inde Præmonstratum veniens, Ratisbonam Romamq; eodem anno abiit, eoq; exeunte reuersus, dein Spiram proficiscitur anno 1126. & Archiepiscopus eligitur. Adstipulantur ex cœnobio Steingadensi ord. Præm. in Bauaria Tabulæ gestorum S. Norberti compendiariæ apud Seruatium Lairueltz in Optica regular. Speculo CXI. Anno dehinc 1126. in Archiepiscopatum Parthenopolitanæ, alias Magdeburgensis, Ecclesiæ electus est Spiræ. Item Dodechinus Mariani Chronicon ad ann. 1200. continuans: Anno 1126. Arnoldus Spirensis Episcopus obiit, pro quo Sigefridus constituitur. Norbertus vir religiosus Ecclesiæ apud VVormatiam præficitur. Vbi electionis locum variat, vrbemq; cuius Ecclesiæ præfectus, reticet: sed hanc Magdeburgum, illum Spiram fuisse, ex ceterorum consensu liquet. Neque isto tempore VVormatiæ vel Cathedra vacabat, teste Bruschio to. 1. de Germ. Episc. & Eisingreinio in Episc. Spirens. vel aliquis erat, aut alias fuit Norbertus. Patet ex catalogis Episcoporum VVormatien. apud Bruschium, Democharem, Cl. Robertum, Mersæum, Bertium, Eisingrein. At si apud Dodechinum postrema prioribus, iuxta rei gestæ seriem, præponantur, istud etiam clarius eluceret: Arnoldus Magdeburgensis Episcopus occiditur. Norbertus vir religiosus Ecclesiæ, apud VVormatiam, præficitur. Ista confirmat Trithemius in Hirsaug. an. 1127. Mortuo Archiepiscopo præfato Ruttgero, & Arnoldo qui Episcopatum inuaserat a ciuibus interfecto; clerici ad Imperatorem nuntios mittentes, Episcopum sibi dari petunt. Casu Norbertus isthic adfuit. Crantzius in Metrop. l. 6. c. 12. Magdeburgensis Ecclesia ad initium regni Lotharij tumultuabatur super Episcopis; tres enim de eius Pontificatu contenderunt. Horum itaque vnus Arnoldus, & ideo a Dodechino dictus Episcopus, etsi catalogus Magdeburgensis eum non recenseat apud Crantzium & alios. Præfuit nihilominus Ecclesiæ Merseburgensi, vt testatur Albertus Stadensis, & vna in anno electionis S. Norberti consentit. Anno MCXXVI. Arnoldus Merseburgensis Episcopus occiditur. Rotchero successit Norbertus in Sedem Magdeburgensem. & Compilatio Historica to. 1. Pistorij Scriptorum Germaniæ: An. Domini 1126. Norbertus Archiepiscopus in Magdeborch claruit.

[33] Atque hinc refelluntur ceteri, qui ineuntem Archiepiscopatum eius referunt vel ad an. millesimum centesimum vigesimum septimum, [nec 1127. aut 1128.] vt Robertus Sigeberti continuator, Baronius tom. 12. vel an. 1128. vt Trithemius in Hirsaug. Miræus in Præmonst. Chronico. Post hæc tandem Godefridus Præmonstrato euocatus, ad Archiepiscopum Norbertum an. 1126. accedit in autumno; & cum benedictione dimissus, Ilmstadij decedit an 1127. 13. Ianuar. vt etiam in Chronico Belgico Miræus annotat: Godefridus Capenbergensis in VVestphalia olim Comes &c. in Domino obdormit. [Natiuitas B. Godefridi anno 1097.]

[34] Eo nunc fatali anno stabilito, in promptu est natalis designatio. Si enim anno 1127. 13. Ianu. annos ferme 30. natus moritur, ergo an. Christi 1097. nascitur moriturus.

§. VIII. Conuersio.

[35] Exemplo prius quam sermonibus Norberti (& vero illud efficacius est) prouocatus ad studium eximiæ pietatis est Godefridus. Num ante inter eos notitia intercesserit, siue ex conuictu in Aula Cæsaris, siue quod non longe a Sanctis Cliuiæ oppido (vbi Præpositus fuerat Norbertus, & ipse illustri in eodem tractu familia ortus) aberat Capenberga; & habebat Godefridus ad VVesaliam Sanctos prope amplas posseßiones; non habeo pronuntiare. Vnum constat ex Norberti vita, fama creberrime ac celeberrime ob insignia tanti hominis percurrente, [Conuersio cœpta an. 1121.] compunctum esse paupertatis spiritu Comitem quemdam VVestphaliæ præpotentissimum, Godefridum nomine, qui accessit ad eum eo quod de eo multa audisset. Audierat vero tum fortaßis admirandam eius conuersionem, tum quæ gesserat Coloniæ, cum isthuc anno 1121. Septembri mense profectus, vt reliquias nouo quod meditabatur Præmonstrati templo obtineret, vt in historia Inuentionis S. Gereonis, apud Surium 24. Nouemb. commemorat, qui adfuit, Rudolphus Abbas. Ibi, vt in ipsiusmet vita Norberti cap. 22. dicitur, libentius in sermone & confessione audiebatur, quod ipsum prius iuuenem nouerant, & modo mirabiliter immutatum videbant: & quia populorum consuetudo nouitatis imitatrix esse solet, multi ad verbum & exhortationem ipsius tam laici quam Clerici concurrentes, imitatores paupertatis Christi effecti, ipsum secuti sunt. Triginta secum Præmonstratum duxit. An eum tunc conuenerit Godefridus non statuo. Iacta in eius animo tum semina videntur, quæ deinceps in vberrimos fructus adoleuerunt. Et cœpit vel inde fortaßis coniugis fratrisq;, haud perinde subito expugnari faciles, paullatim animos sollicitare.

[36] Serio tandem absoluteq; anno 1122. Deo se, illosq; ac bona mancipauit; quo, vt breuioris vitæ prologus habet, castrum Cappenberg fit domus religionis. [perfecta an. 1122. oblata Deo Capenberga.] Qui tum adesse potuerit Norbertus, perspiciet qui vitam illius legerit. Colonia Præ monstratum reuersus an 1121. ipsa die natalis Domini regulam S. Augustini cum suis professus est, vt cap. 23. refertur. Dein Christi crucifixi apparitione templi ædificandi loco designato cap. 26. fundamentum effossum per Episcopum Laudunensem consecratum cap. 27. Tum exiuit denique ad prædicandum, exiuit iterum seminare semen non suum, sed Dominicum; relictis qui præessent cœpto operi, relictis qui præessent reliquis omnibus, cap. 28. ac visitata ex itinere, vt reor, Floreffia, monasterio inchoato 25. Ianuarij, eiusdem anni 1121. siue, vt nunc inimus calculum, 1122. ad Mosæ Rheniq; tractum iterum perrexit: patet ex cap. 2. vitæ Godefridi nu. 9. vbi hæc habentur: Apparuit in VVestphalia sub ipso fere tempore eximium quoddam iubar Ecclesiæ, memorabilis ille Dei præco Norbertus. Eius crebris adhortationibus ceßit Otto Godefridi frater. Vxori quoque, ne diuino Spiritui vltra repugnaret, ipse tandem persuasit Godefridus: qui 31. Maij, anno ætatis suæ 26. Christi 1122. Capenbergam Deo in Præmonstratensis familiæ domicilium obtulit. Adstipulantur Mersæus in catalogo, & Miræus in Chronico Præmonstratensi & Belgico, certaq; traditio Ecclesiæ Capenbergensis, atque antiqui numerales versus, quos, vt alia cōplura, ad laudem sui sancti fundatoris humanißime Canonici Capenbergenses nobis submisere:
ReLLIgIone nItet DIgne NorIbertVs a VIta:
CappenbergIaCI ChrIsto fIt CopIa CastrI.

[37] Auctor Bibliothecæ Præmonstratensis id anno 1123. factum scribit tum in B. Godefridi, tum in S. Norberti vita, citatq; Chronicon, quod Cappenbergense, alibi VVestphaliæ appellat: [non anno 1123.] sed quæ ex eo depromit, sumpta sunt ex vita B. Godefridi, ab ipso anni adiectione interpolata: Apparuit, inquit, in VVestphalia circa hæc tempora, anno scilicet Domini 1123. eximium quoddam iubar Ecclesiæ, memorabilis ille Dei præco Norbertus. Hinc vero illi sic sentiendi occasio, quod cum IV. Kalend. Maij, aut, vt in titulo capitis decimi octaui habet, quarto die Maij, consecrationem ecclesiæ Præmonstratensis anno 1122. contigisse existimet, non videatur Norbertus, qui interfuit, abire postea in VVestphaliam potuisse, ibiq; Godefridum conuenire, ac fratrem eius diu reluctantem ad religiosam vitam inducere, & tandem 31. Maij iisdem omnia sua Deo offerentibus adesse: quare id in annum sequentem transtulit. Ast illam ecclesiæ Præmonstratensis dedicationem mensi Maio præmature nimis adscribit. [Dedicatio ecclesiæ Præmonstratensis.] Norbertus enim Colonia reuersus, ac profeßione in Natiuitate Domini 1121. nuncupata, cœpit tandem templum moliri; de quo eadem Bibliotheca & ipsa Sancti vita cap. 27. Creuit celerrime ædificium, & sub tempore nouem mensium perfectum & consummatum est, & a supradicto Episcopo Laudunensi consecratum. Cum ergo non prius quam Ianuario aut Februario mense cœptum sit, quomodo inde ad proximum Maium nouem intercesserint menses? Verisimilius est, Octobri aut Nouembri mense absolutum dedicatumq;. Etenim & cum ipso dedicationis die, per affluentis populi impetum motum esset altare maius, & lapis dissolutus, neque proinde sacris idoneus, iterandæ consecrationi in Octauis B. Martini diem secreto cum Episcopo instituit Norbertus. Haud ergo pridem ante prior illa facta consecratio erat: neque enim templi ita celeriter extructi & consecrati vsus diu exoptatus, tanto interuallo, a Maio in Nouembrem, differretur.

[38] In die vero Assumptionis beatissimæ Virginis Mariæ, vt scribit auctor vitæ cap. 4. num. 23. quæ summa nobis est solennitas, [Dedienta Capenberga a Theodorico Episcopo;] huius loci ambitus ab Antistite est consecratus; eodem ipso anno, vt Mersæus & Miræus scribunt, traduntq; Capenbergenses. Antistes autem ille Theodoricus de VVinzenburgh fuit, qui aliis Henricus. Is olim legitime electus, sed ab Henrico IV. schismatico Cæsare Burchardum intrudente exturbatus, & ab Henrico V. iterum; Burchardo tandem, dum Constantinopolim ab Imperatore mittitur Legatus, in itinere extincto, vel prioris electionis auctoritate, vel noua Capituli suffragatione restitutus est, anno (vt plerique consentiunt) 1121. ciuium contumacia grauibus malis perdomita a Ludero Saxone, aliisq; Principibus; arma fortaßis etiam iungente B. Godefrido, cuius virtutem bellicam & cum ipsis Monasteriensibus simultates vitæ auctor memorat. Tradunt hæc Vrspergensis, Gobelinus, Crantzius, Mersæus, aliiq;, & nonnulli quidem satis intricate. In ea Theodorici restitutione, fortuito incendio Ecclesia cathedralis parsq; vrbis maxima conflagrauit. Quare ipse, vt Crantzius scribit, reparationi structurarum, & reformationi morum plurimum necessariæ institit, perfecitq ad bonum modum, priusquam finem viuendi faceret; quem fecit anno 1127. Episcopis pluribus fatali.

[39] [id est, claustrum cum sacello.] Qui vero ab Antistite consecratus dicitur loci ambitus, is claustrum solum cum sacello quodam B. Virgini dicato complectitur. Ecclesia enim post ædificata est, reliqua iam arce ad religiosum conuentum aptata, celebraturq; eius dedicatio X. Septembris. Eodem prorsus anno modoq;, Floreffiæ initio cœnobij Norbertus ecclesiam paruam cum dormitorio, seu ambitu claustroq; dormitoriis fere substrui solito, ædificauit.

[40] Godefridus paullo post cū fratre, vt in vita c. 2. n. 9. dicitur, mutato seculari habitu, [Quando habitum mutarit Godefridus.] tonsuram religionis cum habitu sacræ professionis assumpsit. Non tamen simul ac castrū oblatum Deo 31. Maij, vel dicatus ambitus ac sacellum 15. Augusti. Sed vt trium cœnobiorum, quæ moliebatur, vtilitatibus expeditius consuleret, soceriq; & aliorum aduersariorum retunderet impetus, laica tantisper veste, obsequiis & comitatu famulorum, sed modesto, vsus est; vt vita locis pluribus docet. Nam num. 31: dicitur gladio adhuc accinctus iuisse ad visitantandum Varlarense cœnobium cum famulo suo Giselberto. & cap. 8. nu. 40. Oportebat quodam tempore hunc Dei seruum, adhuc ferentem gladium, cum Fratrum ita poposcisset vtilitas, ad Imperatoris Henrici cognati sui venire colloquium. Plura id genus occurrunt. Tandem anno, vt coniicere licet, 1124. sacram vestem induit, comamq; attondit.

§. IX. Capenberga cœnobium,
Ecclesiæ Monasteriensis filia.

[41] Plura Godefridus, cœnobia condidit. Principem inter ea locum obtinet Capenberga, quæ Canisio in Martyrologio Capenburgum; Florario, Rolevinckio, Roberto de Monte, Campenberga dicitur, sed in veteribus diplomatis ac vita Cappenberga & Capenberga: quam vocem breuioris vitæ scriptor, vt supra nu. 20. diximus, Teutonica notatione speculationis montem interpretatur, a gaepen, siue kapen, intueri, aut spectare, & berg, quod montem significat. S. Norbertus montem sanctificationis dexteræ Domini indigetauit. [Capenbergæ dignitas sanctitasq; præmonstrata.] Multis mons hic ostētis cælitus illustratus, aureæ columnæ, ciuitatis niue candidioris, Angeli præconio, Spiritus sancti descensu, clari luminis exortu, aliisq;; vt alterum censeri Præmonstratum queat. Ordinis certe in primo suo ortu in Germaniam adsciscendi, stabiliendi, lateq; propagandi, dux auctorq; Capenberga: S. Norberto quoque vnice in deliciis fuit, qui eius peculiaris habitus Præpositus; quem titulū, quoad ipse vixit, nemo alius geßit, etsi indubie disciplinā domus quispiam curabat, Cuno primum, dein forte, qui Præpositus post creatus est, M. Otto.

[42] Insigne Pilckmanni extat de Capenberga elogium, quod in Chronico Præmonst. ad annum 1157. recitat Miræus:
In VVestphalia præcipuū nostri ordinis monasterium est Cappenberg &c. Ex illo tamquā primario prodierūt diuersa alia, vtpote Clarholtz, (in dynastia Rhedensi, prope Lipstadium, [Mater fuit aliorū cœnobiorum.] ac fundatorem agnoscit Ludolphum de Steinfurt) Præpositura Canonicorum; sicut & Cappenberga ipsa adhuc Præpositura est, licet omnium aliarum sit mater Ecclesiarum. Item Præpositura dicta Vaerle prope Coesfeldiam in diœcesi Monasteriensi. Item Præpositura virorum dicta Scheida in Comitatu Marcano. Item abbatia VVedinghausen dicta prope oppidum & arcem Arnsberg. In hac abbatia ego nunc pro reformatione commoror. Ita Pilckmannus. VVesaliensem item Ecclesiam Capenbergæ filiam asserit Bibliotheca Præmonstrat. in synopsi monasteriorum quæ adhuc an. 1320. supererant. Item Seruatius Lairueltz Opticæ regular. Spec. 112. vbi & aliam addit eiusdem filiam Sanctam-Vallem, cœnobium quod quidam dicunt esse diœcesis Verdensis.

[43] Vsitatus pluribus Ecclesiis ad dignitatis eximiæ commendationem titulus est, vt filiæ dicantur Ecclesiæ Romanæ; Moguntina quidem specialis, [Filia Ecclesiæ Monasteriensis.] vt auctor est Serarius lib. 1. cap. 1. rer. Mogunt. Coloniensis fidelis, vt Mersæus; Leodiensis vnica, vt Guicciardinus. Minus hoc quidem, vetustum tamen Ecclesiæ Monasteriensis & Capenbergæ, ac mutuum decus, quod hæc, etsi libera, nulliq; obnoxia, illius dici se filiam voluit. Id VVerneri Episcopi gratiæ datum: & paterno animo eam congregationem cōplexus ipse posteriq; Antistites. Fidem faciunt diplomata, quorum aliqua ex Aegidij Gelenij V. Cl. luculenta sacrarum antiquitatum penu deprompta, hic dare visum. Primum est VVerneri, siue VVarneri, qui ab anno circiter 1131. ad finem 1151. Mimigardeuordensem rexit Ecclesiam; Cappenbergæ sepultus, licet sepulturæ locus ignoretur. Diploma sic habet:

[44] VVernerus D. G. Monasteriensis Episcopus. Quia Episcopalis est officij religiosos quosque fouere, [De ea re diploma VVerneri Episc. Monaster.] & eorum bona manutenere, vel etiam pro posse suo ampliare, quatenus illi tanto deuotius, quanto liberius minusque indigenter, diuinis laudibus insistere valeant; Notum facimus tam futuris quam præsentibus, quod felicis recordationis & sanctæ opinionis Comites de Capenberg Godefridus & Otto, cum seculo renuntiarent, & castrum in claustrum conuerterent, ministeriales centum & amplius, cum prædiis quibus inbeneficiati erant, cum vxoribus & paruulis omnique posteritatis spe, S. Paulo & Ecclesiæ Monasteriensi contulerunt, Dominicalia tantum quædam sua, quæ suis vsibus specialiter deputarūt, fratribus Christo seruituris assignantes. Postea desiderante me, & cum Prioribus nostris instante & satagente, Magister Otto Præpositus & D. Otto Fundator loci, ceterique Fratres ipsam Ecclesiam Capenbergensem, eatenus ab omni subiectione liberam, vt pote de libero patrimonio fundatam, Monasteriensi Ecclesiæ in filiam concesserunt. Quo tandem impetrato Maiores nostri, omnesque maioris Ecclesiæ Canonici, Ecclesiam Capenbergensem amore & beneficiis dignam iudicarunt. Sicque eorum consilio & vnanimi consensu, Ecclesias Ahlen & VVerne Ecclesiæ Capenbergensi donantes, stipendiis Fratrum illorum superaddidimus, vt in iis vices nostras fideliter agant, & vniuersum fructum earum percipiant, liberam habentes facultatem prædicandi, pœnitentias iniungendi, Missas celebrandi, baptizandi, infirmos visitandi, mortuos sepeliendi, & omnia quæ ad curam Pastoralem spectant exequendi. Fecimus hæc pro salute animæ nostræ, & pro animabus prædecessorum nostrorum Canonicorum, vinculo anathematis innodantes seu Ecclesiasticos, seu seculares personas, quicumque modo seu repetendo, seu aliqua occasione inquietando præfatos Fratres vexare præsumpserint. Testes sunt Henricus maioris Ecclesiæ Præpositus. Albertus Decanus maior. Engelbertus Præpositus. Baldeminus Lisbornensis Abbas. Gadeschalcus. Ioānes. Anselmus Decanus in VVahrendorff. Hartvvicus Cantor. Ernestus Cellerarius. Rabado custos. D. Vdo, VVilhelmus, Canonici. Laici vero Nobiles, Richardus de Ahahausin, Theodoricus de Hamone, & frater eius VVeremboldus, Cossuinus, Rudolphus. Ministeriales vero, Bernhardus de Dulmania, VVolfardus villicus, Fridericus Dapifer, Gervvinus Pincerna, Rudolphus de VVeinhouel, Ludolphus frater eius. Lupertus de Ahlen, Hermannus de Dahte, Etmarus de Lunen, Boldemarus de VVischels, Hermānus de Sendenhorst, & alij quamplures. Acta sunt hæc an. Dominicæ Incarnationis MCXXXVIII. Alij scribunt anno sequente, vt proinde descriptum illud mendi suspicione non vacet.

[45] Sequitur nunc eiusdem rei attestatio seu Charta Domini Ottonis Præpositi. Capenbergensis, post mortem VVerneri Episcopi conscripta, vt innuunt ista, piæ memoriæ D. VVernero, & iterum, erat vir in eiusmodi rebus valde prudens.
In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, [Charta Ottonis Prapositi Capenbergen.] Otto D. G. Capenbergensis Ecclesiæ Præpositus. Notum facimus tam futuris quam præsentibus, qualiter desiderante ac rogante ob honorem & amplificationem Episcopatus sui piæ memoriæ D. VVernero Monasteriensis Ecclesiæ Episcopo, tam ego quam dilectus frater noster Otto præfatæ Ecclesiæ nostræ deuotus cum piissimo germano suo Comite fundator, consensu omnium Fratrum, ipsam Ecclesiam nostram, eatenus ab omni subiectionis iure liberam, vtpote de libero & amplo patrimonio fundatam, prænominatæ Monasteriensi Ecclesiæ in filiam concessimus. Quod ea intentione, ea spe & consilio fecimus, quatenus tam temporalis Episcopus, quam omnes eius successores, sed & omnes Monasteriensis Ecclesiæ nostræ Fratres affectuosius & propensius diligerent, & quæcumque eorum studiosius manutenerent ac defensarent. Vnde & idem Pater noster, ne ingratus videretur, quod voluntati ac desiderio eius assensum præbuimus, vt erat vir in eiusmodi rebus valde prudens ac prouidus, mox vt ad eius manum deuenerunt, duas Ecclesias Ahlen & VVerne Ecclesiæ nostræ donauit; & insuper facultates & possessiones eiusdem Ecclesiæ, vbi & quantum ei opportunum erat, pro remedio animæ suæ alacriter ampliauit, manutenuit, & defensauit. Nos igitur non solum de præsenti sed & de futuro solliciti, idcirco supramemoratæ concessionis tenorem præsentis chartæ monumento notum esse voluimus; ne quis succedentium Episcoporum, vel etiam successorum nostrorum, aut ipsius rei gestæ ignorantia, aut aliqua non simplici interpretatione, aliquod in hac re Ecclesiæ nostræ nocumentum quærat & inferat: quin potius, prædicti viri felicem deuotionem imitando, bona omnia & studiose præuideat, mala omnia viriliter ab ea repellat. Huius igitur paginæ obseruatoribus sit pax, & peccatorum remissio a Patre & Filio & Spiritu sancto, Amen.

[46] Proximo diplomate præter Antistitum priorum & Præmonstratensium in VVestphalia id temporis Præpositorum nomina, etiam Capenbergæ Borkensein Ecclesiam & prærogatiuam Filiæ confirmat Episcopus Otto; de quo Crant. Metrop. l. 7. c. 33. Monasteriensis Ecclesia Episcopum meruit, post Hermannum, insignem virum Bremensis Ecclesiæ Præpositum, natum de Benthem Comitem, de Capenberg Comitis propinquum.
In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis, Otto D. G. Monasteriensis Episcopus. [Diploma Ottonis Episc. Monasteriensis.] Quoniam generatio aduenit, Notum facimus cunctis Christi fidelibus tam posteris quam modernis, quod sanctæ recordationis Comites Godefridus & Otto consanguinei nostri, cum pro salute animarum suarum seculo renuntiarent, centum & quinque ministeriales valde commendabiles, cum possessionibus quibus inbeneficiati erant, cum vxoribus & paruulis omnique posteritatis spe, S. Paulo Apostolo contulerunt, castrum Capenbergense in claustrum conuertentes, & militiam secularem in militiam spiritualis exercitij commutantes. Dehinc post aliquot annorum curricula, cum cœnobium Capenbergense in religione proficere videretur, desiderante ac rogante piæ memoriæ D. VVernero Monasteriensis Ecclesiæ Episcopo, Magister Otto Cappenbergensis Ecclesiæ Præpositus, & D. Otto eiusdem loci fundator, consensu omnium Fratrum, ipsam Ecclesiam Capenbergensem, eatenus ab omni subiectionis iure liberam, vtpote de libero & amplo patrimonio fundatam, prænominatæ Ecclesiæ Monasteriensis in filiam concesserunt; ea vtique spe, vt tam ipse venerandus Episcopus, quam eius successores, & omnes Monasteriensis Ecclesiæ Fratres in Capenberg affectuosius semper ac propēsius diligerent. Proinde iam dictus Episcopus ne videretur ingratus, quod eius desiderio satisfactū fuerat, duas Ecclesias Ahlen & VVerne, pro anima sua, pro animabus priorum suorum, omniumque maioris Ecclesiæ Canonicorum, iam dictis Fratribus contulit: quas Ecclesias iidem Fratres vsque ad Præsulatus nostri tempora inconcusse & quiete possederunt, pro eo quod omnes D. VVerneri successores, videlicet Fridericus, Ludouicus, Hermannus, venerabiles Episcopi, Fratribus de Capenberg fauorabiles ac clementes extiterunt; memores bonorum quæ supradicti Comites S. Paulo contulerunt. Quocirca prædictas Ecclesias Ahle & VVerne, earumque decanias, ab antecessoribus nostris Ecclesiæ Capenbergensi collatas, & tam ipsorum, quam etiam Romanorum Pontificum auctoritate confirmatas, sed & Ecclesiam Borck a prædecessore nostro Hermanno Fratribus eiusdem collatam; Nos quoque auctoritate nostri firmamus officij, paginam hanc sigillo nostro munientes; omnemque hominem, qui his contrauenire & hæc temere tentauerit cassare, excommunicationis sententia in virtute Spiritus sancti obligantes. In quo facto nos antecessorum nostrorum vestigiis inhærere, & Capenbergensium Comitum, de quorum consanguinitatis linea descendimus, nos benigne memores esse intimamur; simulque Capenbergensium Fratrū orationibus adiuuari præoptamus. Huius rei testes sunt Hermannus Cappenbergensis Abbas. VVernerus Lisbuensis Abbas, aliique Prælati, videlicet Iordanus Varlarensis, Fridericus Claholtensis, Hermannus Schedensis, Magister Bernhardus Bremensis, Vlricus de Engeren. Datum in Capenberg, anno Dominicæ Incarnationis MCC.

[47] [Archidiaconatus in Alen & Werne Capenbergensibus datus.] Alen & VVerne olim absque muris vici, hodie oppida sū diœcesis Monasteriensis; vbi etiamnū Decani & Pastoris officio funguntur, curantq; animas Canonici Capenbergenses: sed vicaria plerumque aliorum Sacerdotum opera, vtriusque loci, Archidiaconiq; munus exercet ipse Præpositus. De his addunt Capenbergensium litteræ: VVernerus ex tam liberali donatione, suaque propensione in hanc Ecclesiam ei an. 1139. ius Archidiaconale, seu Bannum Ecclesiasticum, in Alen & VVerne, perpetuis temporibus administrandum concessit, etiam in filiam Ecclesiæ Cathedralis Monasteriensis assumpsit.

[48] [Aliæ ex filiatione prærogatiuæ, iam antiquatæ.] Illud quoque præcellentiæ olim Capenbergensis Ecclesia habuisse scribitur, vt Præpositus ad electionem noui Episcopi Monasteriensis, non secus atque alius ex Prælatis eius Ecclesiæ, suffragij edendi caussa euocaretur. Præpositi Capenbergensis munus erat, Episcopum electum Archiepiscopo Coloniensi confirmandum suis litteris præsentare. Ad hæc, si Præpositus cum duobus Sacellanis dedicationi Ecclesiæ, aliisq; summis festiuitatibus in Choro interesset, Decano aßidebat, ipsiq; & Sacellanis, vt ceteris, eo die oblationes erogabantur. Idem in Comitiis & conuentibus Episcopo & Decano proximus erat. Denique si Canonicus Capenbergensis obiisset, eius memoria velut Monasteriensis Ecclesiæ Canonici, ibidem peragebatur, & vicißim Monasteriensium Capenbergæ. Quæ vetustæ fraternitatis, ac filiationis, de qua iam egimus, argumenta sunt: sed in nullo hodie vsu.

§. X. Catalogus Præpositorum Capenbergæ.

[49] [Præpositi Capenbergenses; I. S. Norbertus.] Operæ pretium fuerit, hic Capenbergæ Præpositorum nomina adiungere, partim ex Capenbergensium, partim D. Mallinckrott V. Cl. litteris:
I. S. Norbertus, postea Archiepiscopus Magdeburgensis; qui licet nomen Præpositi sibi non vendicarit, attamen monasterium hoc ipse per interualla, tum per alios quibus id commisit, rexit, vitæque monasticæ fundamina iecit, auxiliante quodam fratre dicto Cuno, qui in absentia S. Norberti vices Præpositi suppleuit, anno autem 1130. præposuit Ottonem I.

[50] [2. M. Otto I. dictus Legatus.] II. Magister Otto I. dictus Legatus: hic ob multiplicem ac variam rerum cognitionem & experientiam, ab Archiepiscopis, Episcopis, ceterisque Prælatis, ad ardua quæuis negotia expedienda adhibitus fuit: diuersas namque cum in Germania, tum in Italia, apud summum Pontificem, aliosque Magnates alibi legationes, summa industria ac laude, obiuit, vnde Legatus dictus. Quare ob felicem legationis expeditionem Princeps & Status patriæ quadam vice notabilem ipsi pecuniæ summam, triginta scilicet puri & examinati argenti marcas, dono dederunt, quibus suorum consensu duas vineas in villa dicta Reimagen, alteram in plano, alteram vero in monte, qui Keldenich dicitur, sitam, comparauit; vt quicquid istic diuini numinis largitate vini proueniret, in Capenbergensis Ecclesiæ vtilitatem cederet. Sed istæ dictæ vineæ a successoribus per commutationem quamdam abalienatæ. Cum autem esset SS. Theologiæ Doctor, siue Magister, vti tunc dicebantur, instructissimam librorum supellectilem huic Ecclesiæ comparauit. Præfuit annis 22. sepultus ante altare S. Ioannis Baptistæ. an. 1152.

[51] Monet Mallinckrott ex aliis tabulis, ab anno 1135. ad 1155. præfuisse; quo anno 111. Kalend. Aprilis obiit. Idem Otto in defensione cœnobij S. Maximini Treuirensis, sententiæ Conradi II. Regis datæ Spiræ pridie Nonas Ianuarij Indict. IX. an. MCXLVI. post S. Bernardum Claræuallensem, Fridelaum Augiensem, Benedictum Vicenburgensem, N. Morbacensem, præsens testis adscribitur: Magister Otto Præfectus Cappenbergensis, & post ipsum Gerlandus Floreffiensis. [Idem alibi nominatus.] Illud Præfecti nomen, Ottoni Præposito, & Gerlando Abbati hic tributum, vix alibi, vnaq; locus dignior Capenbergensi, præ Floreffiensi, qui Pater Abbas & tertius vniuersi ordinis. Quin & ipsa Floreffia aliquanto Capenberga prius Ordini acceßit. Abbatem certe consecratum primum accepit a S. Norberto an. 1128. eumq; vnum ex iis Abbatibus sex, qui paullo post generale Capitulum primum celebrarunt, vt habet vita S. Norberti c. 47. hæc posterius suum Præpositum; vt est videre in hoc catalogo.

[52] III. B. Otto Comitis Godefridi germanus frater, insignis cultor B. Virginis & S. Ioannis Apostoli, [3. B. Otto II.] laudabiliter præfuit annis 18. obiit anno 1172. sepultus in sanctuario. Ex alio indiculo D. Mallinckrott: Iam vero tertius Ecclesiæ nostræ Prælatus concordibus suffragiis designatus est D. Otto Comes, B. Godefridi germanus, pius fundator noster; qui officio cum annis fere 16. functus esset, ex hac vita migrauit an. MCLXXI. VI. Kal. Feb. attumulatus B. Godefrido in tumba, e regione summi altaris in superiori choro, (sanctuarium appellant) eleuata atque extuberata: quæ quidem tumba ab eo tempore numquam aperta legitur. Prædictus D. Otto fundauit anno Domini 1122. cœnobium Virginum iuxta VVesaliam, olim dictum Auerdorps, quod iam ob inæqualia tempora vel belli tumultus penitus destructum est. Alij Ottonis mortem consignant 23. Februarij. De eo rursus infra.

[53] IV. B. Hermannus Comes Arensis, ex Lothario & B. Hildegunde natus, [4. B. Hermannus.] fundator cœnobij Marensis; summa cum laude præfuit annis 40. obiit anno 1210. 6. Augusti, sepultus in choro. De hoc citatus D. Mallinckrotti catalogus: Quartus Ecclesiæ nostræ gubernacula suscepit D. Hermannus Abbas, Merensis cœnobij fundator: qui cum annis 40. admodum laudabiliter præfuisset, beato fine quieuit anno a Redemptoris nostri exordio MCCX. V. Idus Augusti, sepultus in choro. Et hic quidem prælaturæ suæ tempore Abbatis nomen tenuit, quod statim a successoribus mutatum est: qua de caussa id factum, non constat.
V. Andreas, præfuit annis 22. an. 1232. sepultus in sacello B. Virginis. [Successores triginta quatuor.]
VI. Hugo, præfuit annis 25. ad 1257. sepultus ante S. Ioannis Baptistæ.
VII. Arnoldus, præfuit annis 13. moritur anno 1270. sepultus ante S. Nicolai.
VIII. Bruno, præfuit annis 2. mensibus 9. obiit anno 1273. 7. Octobris, sepultus ante S. Stephani.
IX. Ericus, præfuit annis 2. mensibus 6. sepultus in sacello B. Virginis anno 1275.
X. Hartlenus, præfuit annis 19. sepultus ante S. Augustini an. 1294.
XI. Otto III. præfuit annis 19. sepultus ante S. Augustinian. 1296.
XII. VVarmundus, præfuit annis 2. cum dimidio; moritur anno 1301. sepultus ante altare S. Stephani.
XIII. Ioannes ab Eule, præfuit annis 4. & dimidio, sepultus ante S. Nicolai anno 1306.
XIV. VVenemarus, præfuit annis 2. cum dimidio, moritur anno 1308. sepultus ante S. Augustini.
XV. Theodoricus, præfuit annis 11. obiit anno 1319. sepultus in sacello Præpositi.
XVI. Ludouicus, præfuit annis 18. sepultus ante S. Augustini an. 1337.
XVII. Theodoricus ab Erm, præfuit annis 2. cum dimidio, sepultus in sacello D. Præpositi anno 1340.
XVIII. VVilhelmus, præfuit annis 2. sepultus ante S. Ioannis Baptistæ an. 1342.
XIX. Hermannus, præfuit annis 25. sepultus in sacello B. Virginis anno 1367.
XX. Adolphus de Recke, præfuit annis 16. moritur anno 1383. tumulatus in sacello D. Præpositi.
XXI. Euerardus Fridach, præfuit annis 5. sepultus in sacello D. Præpositi anno 1388.
XXII. Bernardus de Horst, præfuit annis 17. sepultus ante S. Nicolai anno 1405.
XXIII. Arnoldus de Boenen, præfuit annis 10. mensibus 7. moritur anno 1415. sepultus in sacello Præpositi.
XXIV. Fridericus Rogge, præfuit annis 29. mensibus 3. sepultus in sacello Præpositi an. 1444.
XXV. Hermannus de Konigsberg, præfuit annis 10. hebdomadibus 10. obiit anno 1455. sepultus ante altare sanctæ Crucis.
XXVI. Lambertus Deipenbroick, præfuit annis 13. 9. mensibus, & 9. diebus, obiit an. 1469.
XXVII. Bernardus a Galen, Decretorum Doctor, præfuit annis 14. mensibus 11. obiit anno 1484. sepultus in sacello Præpositi.
XXVIII. Ludolphus de Boenen, præfuit annis 8. obiit an. 1492. sepultus ante S. Annæ.
XXIX. Theodoricus de Oelden, præfuit annis 19. obiit an 1511. sepultus in choro.
XXX. Godefridus Hane, præfuit annis 12. obiit ad 1523.
XXXI. Ioannes Ketteler, præfuit annis 15. moritur anno 1538.
XXXII. Ioannes Harman, præfuit annis 8. mensibus tribus, moritur an. 1546.
XXXIII. Hermannus Ketteler, præfuit annis 10. obiit anno 1556.
XXXIV. Conrardus Nagell, præfuit annis 16. moritur anno 1572.
XXXV. Godefridus de Velmede, præfuit annis 11. obiit an. 1583.
XXXVI. VVenemarus ab Hoete, præfuit annis 30. moritur an. 1613.
XXXVII. Theodorus ab Hane, præfuit annis 11. obiit anno 1624.
Huic successit R. D. Ioannes Reinardus Schade, modernus Præpositus XXXVIII.

§. XI. Ecclesia Capenbergensis. Reliquiæ.

[54] Cappenbergæ, vt in eiusmodi arcibus, sacellum primitus fuit; eo Godefridi Capellanus Eppo, in vita nu. 40. Claustro ædificato, vna sacellum B. Virgini (vetusne illud, an, quod potius reor, nouum maius aptiusq;?) dicatum ab Antistite, 15. Aug. 1122. Mox amplior cœpta construi basilica. [Ecclesia Capenbergensis.] Vrgebat opus, vt alibi, Norbertus; acriusq; ipsi Fundatores, rati sic firmius Dei cultum iri stabilitum. Ac tum quoque Godefridus ipse domum hospitalem, vt nu. 45. dicitur, per se construxit. Illius vero basilicæ, secundum Virginem Deiparam, Petrus & Paulus Apostoli, [Eius Patroni.] tutelares primum adoptati; vt patet ex Honorij II. diplomate, quo ordinem Præmonstratensem an. 1126. Indict. 4. XIV. Kal. Martij confirmauit, recitaturq; a Pagio lib. 2. Biblioth. Præmon. cap. 28. Exin Ioannes Euangelista præcipue Patronus habitus, vt ex vita nu. 61. patet, ob præclaras eius allatas isthuc reliquias. Eæ intra auream crucem inclusæ, quæ Crux S. Ioannis Euangelistæ in Capenbergh ab antiquo dicta. Vnde vero eum adepti thesaurum sint Capenbergenses, tum in vita nu. 61. traditur, tum veteri hac illius cœnobij scriptura.

[55] [Reliquiæ.] Noscant vniuersi congregationis nostræ Fratres, quod imperante Henrico IV. fuit matrona quædam prænobilis, nomine Vlhildis, mater Henrici Ducis de Bauaria, qui filiam Lotharij Imperatoris duxit in coniugem. Hæc matrona clarissima mittens ad Imperatricem Constantinopolis materteram suam, [Eæ primum e Græcia in Bauariā allata;] petiuit sibi dari portionem aliquam de multiplicibus, quibus illic abundare solent, reliquiis. Cuius illa acquiescens precibus inter cetera transmisit crucem auream, cum gemmis, & catenulis aureis; in qua reclusus est sanguis naturalis de corpore Christi effusus, in tribus panniculis conglutinatus: capilli Domini nostri Iesu Christi: pars Crucis Christi: particula de tunica Domini: lacrymæ, quæ fluxerunt de corde Mariæ matris Christi: crines B. Mariæ: flores B. Mariæ, quos in manu habuit, dum Angelus ei Christi Incarnationē nuntiauit: de vestibus eiusdē Beatæ Virginis: capilli, crines, & barba S. Ioannis Euangelistæ: in tribus panniculis abundanter de sanguine B. Ioannis Baptistæ: & reliquiæ S. Augustini, & S. Catharinæ. Huius Vlhildis filiam, nomine Iuttam, Fridericus Sueuorum Dux duxit vxorem, obtinens cum filia crucem præfatam, quam in omnibus bellis collo suo appendit, propter victorias, quas consecutus est per eam.

[56] His ista gestis factum est vt Comites de Capenberg Godefridus & Otto, relictis omnibus, Christi se iugo subiicerent, [inde Capenbergā.] & habentes iuxta Sueuiam castra duo multum solemnia, ministeriales plurimos, & mansos ad duo millia; hæc Friderico Duci præfato, cognationis gratia, quia horum Comitum auia, & huius mater sorores erant, benigne tradiderunt: quibus pro debita recompensa, licet modica, Dux idem Sueuorum quadringentas reddidit marcas, & Crucem memoratam; quam iam dicti Comites incomparabiliter acceptabant libentius pecunia iam præscripta. Norbertus autem initiator ordinis nostri, & primus Ecclesiæ nostræ Pater, per pecuniam huiusmodi in Curia Romana confirmationem obtinuit nostri ordinis vniuersi. Has igitur reliquias venerabilis Otto, Comes olim & tertius Ecclesiæ nostræ Prælatus, quia præcipuus B. Ioannis dilector, ad nos lætabundus deduxit, reponens eas in capite deaurato: a quo successores eius cum cruce separabant easdem. Crucem igitur prædictam auream cum gemmis, & catenulis aureis, & reliquiis memoratis, Ego Otto Comes iam dictus, cū piæ memoriæ fratre meo Godefrido Capenbergensis Ecclesiæ deuotus fundator, toti Congregationi Capenbergensi conseruandam in ea fide committo, qua Christus matrem suam sanctissimam charo suo Ioanni in cruce pendens commendauit.

[57] Hactenus MS. Capenbergense. Postrema ex syngrapha aliqua Ottonis sumpta, sed interpolata. Ea Crux cum catenulis & gemmis integra conseruatur. Deaurato vero illi capiti versus sequentes inscripti:
Hic quod seruetur de crine Ioannis habetur.
Te prece pulsantes exaudi Sancte Ioannes:
Tu pius Ottoni succurre precando datori.
[Similes alibi reliquiæ.] De ceteris iam relatis reliquiis, ac similibus, agetur alibi. Apostoli præcipue ob sacros eius pilos veneratio increbuit. Visuntur aliis locis capilli B. Virginis, S. Ioannis Baptistæ, S. Mariæ Magdalenæ, & aliorum Diuorum, Christiq; ipsius. Imo & lacrymæ Christi, publica veneratione, officioq; diuino, tum alibi, tum in primis Origniaci ad Æsiam flumen in Picardia, præclaro nobilium Virginum cœnobio, & Canonicorum collegio, coluntur. Ad hæc ipsius Ioannis dentem venerabunda custodit, ac publice quotannis spectandum exponit Metensis Ecclesia, illuc, ipso viuente, a S. Patiente eius discipulo allatum, vt 8. Ianuarij in huius vita diximus. Sancti quoque Antonij Magni barba, Coloniæ Agrippinæ in S. Cuniberti æde asseruatur ac circumfertur, annui sudoris prodigio ad statum vrbis locum celebris. Petri Eremitæ barba Hui ad Mosam in pretio est.

[58] Vlhildis porro, siue VVulfhildis, (quæ prima venerabile hoc pignus ex Oriente missum excepit) Maginone, siue Magno, Saxoniæ Duce, & Sophia Colomanni Hungarorum Regis sorore nata; Henrici IX. post VVelfonem II. fratrem suum Bauariæ Ducis, vxor fuit: eumq; Conradi, Henrici, & VVelfonis, Iudithæ, Sophiæ, Mathildis, & VVulffhildis patrem fecit, quos omnes vel factis vel coniugiis nobilitatos recenset Andreas Brunnerus noster Annal. Boic. parte 3. Iuditha certe Friderico Sueuorum Duci, de quo supra actum, nupsit, eiq; Fridericum Imperatorem progenuit, supra sexum magnanima mulier.

[59] [Aliæ Capenbergæ reliquiæ.] Alias Capenberga Diuorum reliquias habuit: ipseq; eo permultas Colonia attulisse S. Norbertus existimatur. Verum pleræquæ ab Haßico milite an. 1634. 17. Maij dißipatæ cōfractæq; sunt, incredibili immanitate, monasterio temploq; expilato; atque ipsa euersa tumba, qua sanctißimorum Comitum Godefridi & Ottonis, quingentis prope annis corpora quieuerant, intra sanctuarium; ac tunc eorum quoque ossa, fœde dispersa & conculcata sunt.

§. XII. Alia cœnobia, a B. Godefrido & fratre ædificata.

[60] Alia Godefridi atque Ottonis studio ac facultatibus condita cœnobia sunt, Ilmstadium præsertim ac Varlaria, Huius nu. 10. & 31. mentio est, appellaturq; Varlar, Varlare, Varle, Varlarense cœnobium, [Varlarense cœnobium.] & in diplomate Honorij II. Vuallar, in vita breuiore Valar, alibi Valarensis Ecclesia. Prædium fuit matronæ Monasteriensis, nobilis & opulentæ: in ius deinde Capenbergēsium Comitum venit, structumq; ab iis cœnobium, cuius insignia S. Odulphi (de quo 12. Iunij agetur) referunt imaginem. Noua loco celebritas parta prælio memorabili, quo an. 1454. VValramus de Moerse Ericum ab Hoia, Sedis Monasteriensis inuasorem, profligauit 18. Iulij, qui anniuersaria deinceps celebritate peragi cœpit. Ita eius Ecclesiæ Necrologion: Ordinatum est hoc festum ipso die Arnulphi Confessoris ad honorem sanctæ & indiuiduæ Trinitatis; & in crastino eius festi memoria defunctorum, qui pro defensione Ecclesiæ, & in obedientia sanctæ Sedis Apostolicæ mortui sunt. Varlarensis cœnobij fundationem hoc diplomate Egbertus Monasteriensis Antistes confirmauit:

[61] [Eius fundationis confirmatio.] In nomine sanctæ & indiuiduæ Trinitatis. Veritas, quæ mentiri non potest, suos esse fratres per semetipsum asseruit, qui Patris sui cælestis voluntatem fecerint: nec de ipsius æterni Patris voluntate nos dubios reliquit, cum domos vel agros relinquenti, seque sequenti, hic centuplum, & in futuro æternam vitam promisit. Quod ego Egebertus Mimigardeuordensis Ecclesiæ, licet peccator, Episcopus, meis temporibus contigisse cum multis bonis gauisus sum; quando vnus a ex terræ nostræ nobilissimis, Otto videlicet, Godefridi Cappenbergensis Comitis filius, ab omnibus, quæ in mundo possidere videbatur, liberrime se b exuens, solumque Deum partem sibi in posterum eligens, ad principalem Ecclesiam Diui Pauli quæ est in Mimigardeuordensi ciuitate, cum multis aliis bonis, quibus eumdem locum liberaliter & gloriose amplificauit, etiam Ecclesiam quæ est in Varle, cum omnibus ad eam pertinentibus, ob sui parentumque suorum, suique vnanimi fratris Godefridi, æternam memoriam; eiusdem fratris, qui eodem zelo accensus fuerat, benignissimo consensu, subscripta determinatione contradidit. Ipse sane voluit & petiuit, c vt nos petitioni eius, quia iusta fuerat, assensum præbuimus, vt in præfata Ecclesia secundum B. Augustini regulam canonicus d ac perpetuus ordo seruetur, ita vt eiusdem monasterij Fratres liberam super Præposito suo electionem habeant: Episcopus eum inuestiat, nullique nisi soli Episcopo obedientiam seruet. Si vero, quod absit, in electione sua Fratres partes fecerint, saniori parti Episcopus faueat. Baptizandi, prædicandi, sepeliendi libera ibi, sicut iustum est, habeatur licentia. Aduocatus ibi nullus sit, nisi quem ipsi Fratres vnanimiter elegerint: qui si incommodus vel inutilis fuerit, si semel, bis, vel tertio correctus non emendauerit, alium eligendi liberam habeant facultatem. Hanc traditionem, tam legitimam, tam ab omni calumnia absolutam, si quis tam nefarius, tam salutis suæ immemor, annullare, mutare, vel minima in parte labefactare præsumpserit, omnes suas sanctiones cassari & euacuari experiatur; in proditoris Iudæ sorte deputetur; & perpetuo anathemati, nisi resipuerit, subiaceat. Quod ne attentare quis imposterum audeat, præsentem inde kartam conscribi, eamque Episcopali banno meo confirmari, communique tam B. Pauli, quam mei sigilli impressione insigniri procuraui, subscriptis idoneis testibus. Bruno maioris Ecclesiæ Præpositus. Guntranus Decanus. Engelbertus Custos. Gerhardus Magister scholarum. Henricus, Hermannus, Helmvvardus Canonici liberi. Comes Engelbertus. Bernardus. VVicholdus. Hermanus & frater eius Bernardus. Rudolphus, & frater eius Ludolphus. Burchardus. Theodoricus, & frater eius VVerenboldus. Ministeriales, Hermannus Camerarius, VVolffhardus, Thietmarus, Bernhardus, Luitbertus, Geltmarus, VValtherus, Luitbertus, Bartholomæus, Bertramus, Ludegerus, Matzo, Rengetus, Hermannus, & quam plures alij. Actum Dominicæ Incarnationis anno MCXXIX. Indictione septima, regnante pio & victoriossimo Rege Lothario, anno regni eius quinto.

[62] Primus Varlarensis Præpositus, vt loci annotationes habent, fuit ipse Otto fundator. Succeßit Henricus e Comitibus de Cosfeldt. [Primi isthic Præpositi.] Est autem Cosfeldia oppidum diœcesis Monasteriensis ad Berkelam fluuium, VVesaliam inter & Monasterium, horæ fere aut paullo ampliore itinere a Varlar cœnobio distans: vbi non tantum iurisdictionem Archidiaconalem & vtramque parochialem ecclesiam Varlarenses obtinent, sed in temporalibus etiam diuersa poßident, interq; cetera duo molendina: quin & fundus ipse oppidi ad eosdem pertinet. Quo nomine plerique ciuium annue denarios aliquot persoluunt.

[63] Ilmstadium quinque leucis Francofurto distat, in VVederauia, filia Præmonstrati, cui tamen (vt in Optica regularium, speculo 112. Seruatius Lairueltz tradit) Cella Dominorum, [Ilmstadium cœnobium.] siue superio, prope Herbipolim sita, prouidet. Eloffstadium ab vndenario numero Eloff, quod suauius vulgo nunc Elff effertur, ei nomen factum quidam autumant, testante Serario. In vita breuiore mendose, vt reor, Eldenstat, in Appendice Flostat, tum Elephstadt, Elepstat, Flostatense cœnobium ex librariorum incuria; rectius alibi Elffstat, Eluestat, in Martyrologio Canisij Elstat, vsitatius Ilmstat. Mortem hic Godefridus obiit. Pars magna reliquiarum eius isthic asseruata, vt ex vita nu. 57. & 58. liquet. Fundatum anno 1122. & deinceps, non 1119. vt Lairueltz scribit, qui quod Ottonem primum ibi Præpositum fuisse scribit, nullius vetusti scriptoris auctoritate confirmat. Operibus præfuisse dum construeretur, ex cap. 6. nu. 32. coniicias.

[64] [Tria cœnobia Virginum.] In tribus hisce cœnobiis, multorum Fratrum & Sororum, vt infra ex S. Norberti vita dicetur, vsque in hodiernum diem viget congregatio, & in cultu diuino floret honesta religio. Gigas in catalogo Monasteriensium Episcoporum, in Theodorico: Hoc tempore Godefridus & Otto fratres germani, Comites Capenbergenses ordinem Præmonstratensem amplexi, arcem suam in monasterium conuerterunt; & præterea sex collegia e bonis suis, tria virorum, & totidem virginum fundarunt & sufficienter dotarunt. Fuere hæc virginum collegia, vt alia itidem principio eius ordinis, vel solo pariete a virorum cœnobiis interclusa, vel non magno certe interuallo disiuncta. Ilmstadiense extat etiamnum, diciturq; inferius, quia in valle situm, iactu lapidis a superiore semotum. Alterius ad pedem montis Capenbergæ rudera etiamnum conspiciuntur.

[65] [Aliud VVesaliæ.] Aliud Virginum cœnobium a Godefrido & fratre ædisicatum iuxta VVesaliam, dictum olim Auerdorps, vulgo das Hohecloister, id est, altum monasterium; cuius meminere Brunus to 4. Theatri vrbium, Bertius lib. 3. rer. Germanit. MS. Chronicon Cliuiæ, in Arnoldo XVII. Comite istæc habet. Quo tempore Godefridus & Otto Comites de Cappenberch, e castro eorum Cappenberch eiusdem ordinis (Præmonstratensis) Abbatiam instituerunt: aliud quoque virginum monasterium extra muros VVesaliæ super Lippiam condiderunt. Eo post euerso, Virgines intra oppidum resident, iam Canonicæ seculares.

[Annotata]

a al. ex terra nostra nobilissimus.

b al. eruens.

c al. &

d al. in perpetuū.

§ XIII. Efficax B. Godefridi exemplum.

[66] Nvllos B. Godefridus e carnali coniugio liberos suscepit: at Christo plurimos peperit. Longum fuerit vel nomina percensere eorum, [B. Godefridi exemplo conuersi, frater, coniux,] qui eius moti exemplo religiosam vitam complexi sunt. Primarij Otto eius germanus ac Iutta coniux fuere: de illo supra actum, ageturq; rursus in vita. Hæc sacrum velamen, (Capenbergæ, vt creditur) sumpsit, ac cellulæ inclusa aliquamdiu vixit: vnde eam raptor Franco vi abduxit, restituit Godefridus in vita cap. 4. num. 21. Qualis ea cellula fuerit, coniici potest ex vita Ludouici Arnsteinij, a Bravvero nostro in Sideribus Germaniæ edita, vbi isthæc habentur: Paratur primo omnium Dominæ Gudæ Comitissæ (de Bonneburg) in sinistro montis latere mansio specialis, vbi mutato habitu clausa semper, nusquam progrediens, strictioris cibi parcitate ante habitas delicias & numerosa quondam fercula redimebat. Per fenestram modicam diuina frequenter auscultabat officia, psalmis & orationibus intenta. Porro Iuta multa & opulenta prædia sibi retinuerat, quorum deinde colonos manumisit, fundiq; ius iis conceßit. Ea existimantur fuisse quæ etiamnum libera prædia appellantur, iuxta Beckumb diœcesis Monasteriensis oppidum, vulgo die frey Beckumbsche hoffen. Post Heruordiam euocata, illustri Dominarum collegio (olim a B. VVidekindo Angriæ fundato, translato dein Heruordiam cum ipsius beati Ducis oßibus) præfecta est Abbatissa.

[67] [soror,] Soror quoque B. Godefridi Beatrix, in eodem Præmonstratensi Virginum cœnobio ad Capenbergæ pedem, cum cognata sua Alheide Comitissa de Oldenburg, sub sancta Virgine Hadvvige Priorissa, quæ multis claruisse fertur miraculis, in religiosa disciplina & sanctitate omnem vitam traduxit.

[68] Perpulit & Theobaldi Comitis animum Godefridi conuersio, vt infra dicetur, vt & ipse seculum relinquere paratus esset. Sileo Namurci Comitem Godefridum, [plurimi alij viri feminæq; illustres.] quem vander Sterre Balduinum, ex MSS. Floreffiensibus appellat. Hermannus Comes de Are & Meer, quartus Capenbergæ Præpositus, cum matre Hildegunde Comitissa Marensi, & Hadvvige sorore; Ludouicus Arsteinius cum Guda vxore; Henricus Arnsbergæ Comes B. Godefridi ex vxoris fratre nepos; nō alia validius inducti ratione sunt, quam illius exemplo, vt insolita ac prope incredibili conspiratione, spe præcisa omni posteritatis, sese, arces auitas, amplißimos Comitatus, Deo consecrarent. Quid Godefridi famulos & clientes dicam? Quid B. Hermannum Scheidensem? Hic quidem certe, cum antea Iudæus fuisset, hoc veluti telo confossum sibi animum testatur in historia suæ conuersionis, cuius fragmentum recitat vander Sterre ad vitam B. Hermanni Iosephi Steinfeldensis. Eodem ex fonte, Comitum de Are, siue, vt hodie vocant, Nieuenar, ac præcipue Theodorici in Steinfeldia dotanda, aliisq; cœnobiis, munificentia.

VITA
Auctore anonymo ord. Præmonst. Edita a Nicolao Serario Soc. Iesv.

Godefridus, Comes Capenbergensis, post religiosus ord. Praemonstratensis in Westphalia (B.)BHL Number: 3575

Avctore Anonymo, ex Serario.

PROLOGVS AVCTORIS.

[1] Inæstimabilem beneficiorum Dei magnitudinem humani pectoris angustias excedentem Propheta sanctus considerans, quodam loco compunctus ait: Miserationum Domini recordabor, laudem dicam ei super omnibus quæ retribuit nobis. [Isaiæ 63. 7.] Alius item Propheta supernæ donationis infinitas in se diuitias obstupescens, nec dignas gratiarum actiones apud se inuenire sufficiens: Quid retribuam, inquit, [Cur hanc vitam auctor scribat.] Domino pro omnibus, quæ retribuit mihi? [Ps. 115. 3.] Vnde nos quoque auctori omnium de tot donis ac bonis suis ingrati esse metuentes, diuina quædam aggredimur commendare magnalia; nobis quidem, hoc est, nostræ professionis filiis specialius exhibita, generaliter vero piorum omnium vtilitati non mediocriter profutura. Verum non sublimitate sermonis, sed in Spiritus sancti cooperante gratia, humili ac simplici eloquio dicenda dicemus; quippe qui nemus in domo Domini plantare legali decreto prohibemur. [Deuter. 16. 21.] Solummodo res diuinitus gestas memoriæ mandare intendimus, nullique meliori ac doctiori hæc eadem diligentius tractaturo præiudicamus. Vnde nec æmulorum dentes luridos formidare debemus. Oculum enim columbinum, vt ait quidam Sanctorum, gratanter suscipit pulcherrima ac modestissima caritas; dentem vero caninum vel euitat cautissima humilitas, vel retundit solidissima veritas.

[2] Enimvero nostram imprimis arguimus negligentem inertiam, & inertem negligentiam, quod hactenus de beato viro Godefrido Comite, Capenbergensis cœnobij, hoc est, loci nostri fundatore, in laudem quippiam dicere negleximus, qui tamen tanti viri meritis & industria, vt parum dicam, omnibus hodie bonis repleti sumus. [Excusatio tarditatis.] Non enim satis eloquor, quid de hoc viro parturiat cor meum, dum attendo & perpendo sanctissimæ conuersationis eius insignia, tanti viri tam voluntariam paupertatem, tam humilem simplicitatem, ac simplicem humilitatem, tam felicem denique omnium ipsius consummationem. Et ecce ter beatus iste Comes verus, quia verum Regem comitatus, & perseueranter imitatus est, ipse, inquam, in perenni tripudiat gloria, nobiscum autem memoria eius cum benedictione perseuerat in secula. Memoria enim illius, vt scriptum est, in compositione odoris facta, opus pigmentarij manet in seculum seculi, quasi mel, & vt musica in conuiuio vini. Conabimur itaque de hoc Sancto aliqua locuturi, & gratas compendij metas non excedere, & ea quæ sub oculis Fratrum nostrorum acta vel dicta sunt, piis ac timoratis auribus explanare.

CAPVT I.
B. Godefridi vita in seculo acta.

[3] Temporibus gloriosi Henrici, qui huius nominis quintus Romanum administrauit imperium, [Godefridi parentes, genus, Comitatus.] fuit in VVestphaliæ prouincia electus ac dilectus Dei Godefridus, qui nobilissimis ac regiæ stirpis ortus parentibus, in timore Domini Comitatus agebat officium: pater eius Godefridus, mater Beatrix dicebatur. Hic vero reuerendissimus atque inter Dei amicos computari dignissimus, auum habuit Hermannum Comitem, qui vt maiorum celeberrima relatione cognouimus, cum esset eleemosynator præcipuus, misericordiæ operibus intentus, a tumultu militaris insolentiæ quietissimus, adhuc viuens huiusmodi miraculum operatus est. [Hermanus eius auus vir sanctus, in vita & post mortem clarus miraculis.] Cœcus quidam in illius degebat eleemosyna, qui die quadam ostēsum sibi diuinitus asserebat, quod visum recepturus esset, si aquam, de qua manus Comes ablueret, oculis admouisset. Aquam igitur tulit, oculis adhibuit, protinus vidit. Ad a sepulchrum vero eius hodieque nonnulla ostensarum virtutum demonstrantur indicia, quæ oculis meis vidi, quæque illic in testimonium reliquerunt hi, qui sanitate recuperata sospites inde reuersi sunt.

[4] Huius itaque tanti viri nepos Godefridus noster, ab ipsis iam adolescentiæ primordiis cœpit Deo deuotus existere, & scintillante in se flamma inspirationis diuinæ, omni sæculari dignitati, [Godefridi mores sācti.] vniuersæque suæ facultati satagebat renuntiare. Fuit enim vir mansuetissimus, suauitate venerabilis, benignitate laudabilis, oculis stellantibus mirum in modum gratiosus, facundus eloquio, prudens in consilio, militiæ quidem exercitio strenuus, sed Regi supremo militare, nudamque crucem Christi nudus baiulare inardescens quantocyus.

[5] [Insolentias militares detestatur.] Interim vero si quando militari apparatu, seu bellico procinctu, personæ suæ necessitate detentus fuit, se ab omni circum manentium iniuria vel infestatione cohibuit. Cum autem interdum discursantes milites prædari, & aliena, vt assolet, vsurpare conspiceret, attestante quodam familiari eius tunc ministro, postmodum autem Fratre nostro, manus ad cælum expandit, lacrymas fudit, hisque verbis omnipotentiam Saluatoris exorauit dicens: Domine Iesu Christe tuæ bonitatis altitudinem tuam imploro, vt me de medio iniquitatis huius eripias, & in die illo paratū & immaculatum inueniri præcipias. Scio enim, arbiter iustissime, quod in meum redundat caput, quicquid a meis delinquitur, omnisque dissimulationis meæ negligentia, tua merito districtione punietur. Cuius petitionis fructu quemadmodum priuatus non fuerit, (nec enim Dominus priuabit bonis eos, qui ambulant in innocentia,) subsequentium rerum tam fidelis quam mirabilis declarabit historia.

[Annotatum]

a Nulla sepulchri, publicæ venerationis, anathematum superest memoria: nec mirum, post tot bellorum tempestates.

CAPVT II.
Conuersio eius, fratris, vxoris.

[6] [Præsagiū condendi in Capenberg cœnobij.] Igitur dum habitaret in castro quod Capenberg dicitur, loco nimirum spectabili, situque ipso admodum salubri & delectabili, de loco eodem quod diuino quandoque mancipandus esset seruitio, diuersis fidelissimarum visionum ostensionibus reuelatum est a Domino. Presbiter enim quidam, VViemannus nomine, in visu noctis aspexit quasi columnam auream in Capenberg exsurgere, atque ipsius cæli fastigia penetrare. Quo visu diuinæ laudationis claritudinem illic exercendam frequenter intellexit, & astantibus quod futurum erat, verissime longe ante prænuntiauit.

[7] Vnus præterea ex amicis felicissimi Comitis, Egebertus nomine, cum esset in itinere proficiscens ad Comitem, noctu vidit Capenberg vrbem fore niue candidiorem, quæ vsque ad alta nubium sublimiter conscendens, ipsum cæli cacumen vertice pulsare videbatur.

[8] Quid referam de a patrui illius filia, quæ Gerbergis nuncupata, Monasteriensis b cœnobij extitit Abbatissa? Hæc ergo multa religione venerabilis cū beatū virum vnice diligeret, & tam pro ipso, [Gerbergis Godefridi cognata sanctitate illustris.] quam pro subditis frequentium orationum excubaret peruigilio; quodam tempore somno parumper arrepto, vidit sibi iuuenem vultu sidereo renitentem, & verba hæc sæpius eius in auribus iterantem: Locus Capenbergensis habitationis quam idoneus foret conuentui spiritualis congregationis! Quod illa iocundissime audiens (iam enim diu idipsum concupierat) cum beato viro retulisset, ille prudenter atque humiliter in hunc modum respondit: Neptis dilectissima, potens est Dominus Deus hoc pro suo velle ordinare, nam ego id per me nequaquam sufficio adimplere.

[9] Et reuera diuina hoc prouidentia iuxta verbum eius consequenter adimpleuit, nec beatum virum sui cordis tam pio fraudauit desiderio. Apparuit enim in VVestphalia sub ipso fere tempore eximium quoddam iubar Ecclesiæ, memorabilis ille Dei præco Norbertus, vir nimirum admirabilis gratiæ, prædulcis eloquentiæ, summæ continetiæ, informator ac propagator religionis Canonicæ, [Godefridus hortatu S. Norberti seculum relinquit, cum fratre, & vxore.] seruorum Christi aggregator, cœnobiorum non paucorum fundator, tam habitu quam voce strenuissimus veræ pœnitentiæ prædicator, ac per omnia illius propheticæ iussionis executor, qua dicitur: Parate viam Domini, rectas facite in solitudine semitas Dei nostri. De huius porro vitæ sanctitate, Archiepiscopatus dignitate, sancti quoque transitus felicitate, si quis ad plenum dicere voluerit, singularis profecto libri, ad hoc solum instituti, magnitudine opus erit. Tanti ergo prædicatoris cum circumquaque fragraret opinio, vir beatus vna cum germano fratre venerabili Domino Ottone sitienter præconem salutis adiit, verbum exhortationis deuotus accepit, actumque est Deo miserante, vti etiam præfatus Otto sensim atque gradatim seculum calcare inciperet, idemque sanctitatis propositum, quod in beato fratre suo iam dudum eminebat, arriperet. Quid multis immorer? Vterque paullo post, mutato seculari habitu, tonsuram religionis cum habitu sacræ professionis assumpsit: vterque sub regula B. Augustini, ac sub obedientia memorati Fratris Norberti, Domino militare deuouit. Vir Deo dignus Godefridus coniugem suam Friderici Comitis filiam, sacrum sumere velamen adhortationibus piis ac salutaribus effecit.

[10] Ipse quoque cum esset maior natu cum vnanimi fratris consensu castrum ipsum Capenberg, & omnia sua Deo fideliter offerens, in die B. Petronillæ Virginis vsibus ea pauperum Christi delegauit, tria videlicet exstruens cœnobia, hoc est Capenberg, Varlar, Elofstad, quæ singula prædiis suis copiose locupletans, [Tria fundat cœnobia.] eadem sub memorati Patris Norberti ordinauit prouidentia.

[Annotata]

a Gelenius in S. Engelberti vita lib. 3. cap. 42. tradit Ottonis Bauari filiam, Henrici Crassi sororem, Ottoni B. Godefridi patruo nuptam fuisse, ei videlicet qui cum altero fratre ab Eckerico trucidatus.

b S. Mariæ, Trans aquas dicti, ordinis Benedictini. Aliud isthic eiusdem ordinis cœnobium, S. Ægidij; sed posterius fundatum. Transaquense Lothario Saxone anno 1121. Theodoricum Antistitem reducente, cum pluribus aliis ædificiis conflagrasse creditur: Gerbergis studio, piiq; Antistitis; forte & Godefridi liberalitate restauratum.

CAPVT III.
S. Norberti virtutes, miracula, vaticinia.

[11] Placuit itaque Spiritui sancto, qui in præcone veritatis habitabat, [Regula, institutū, propagatio ord. Præmonstrat.] quique per illum loquens in agro Dominico fructus mirabiles operari dignatus est; placuit, inquā, ei, vt in prænotatis cœnobiis Fratres regulam Beati profiterentur Augustini, eo quidem tenore, vti regulam eamdem aliquanto districtius, a quam eatenus vsitatum fuerat, obseruarent, esu scilicet adipis & carnium abstinendo, austeriore quoque habitu b pœnitētiæ rigorem exhibendo. [Matth. 3. 11.] Nam & amicus Sponsi Ioannes non exquisitis, imo naturalibus & siluestribus cibis pastus est, & ab ipso Saluatore coram turbis ad eremum confluentibus, de vestitus asperitate laudatus est. Et ecce hic ordo noster, diuina prosequente clementia, longe lateque protenditur, &, vt vere confidimus, multo latius in futurum protendetur. Vnde nec ambigere præsumimus, quin sancto dictante Spiritu, & inchoatus fuerit, & diuinæ ordinationis nutu promulgatus. Numquid enim non vineam istam in brachio excelso ipse Dominus, dux itineris transtulit de Ægypto? Nonne ipse gentes, hoc est, prædones, & iniquos huius loci habitatores eiecit a conspectu nostro? Radices vineæ huius ipse plantauit, quæ iam vsque ad mare, imo & vltra mare palmites suos, opitulatione dexteræ cælestis, extendit? Vereamur ergo id quod sequitur in psalmo, videlicet, ne singularis ferus, hoc est, antiquus noster aduersarius, vineam hanc dextera Dei plantatam exterminet. [Psal. 79.] Quod vtique idem exterminator, quo pacto, nisi quorumdam cœnobiorum nostrorum scissura & singularitate magis efficere solet? Contra orandus est vineæ plantator atque mundator, vti palmites suos dignanter excolat; incensa igni & suffossa ab increpatione sui vultus perire concedat; vineam tenellam ac nouellam in abundantia suæ benedictionis quandoque perficiat.

[12] [S. Norberti visio duplex de loco Capēberg.] Ipse autem præfatus Pater Norbertus præ ceteris Capenbergense cœnobium affectuosius diligebat; de quo etiam loco, quod non silebo, in conuentu Fratrum aliquando residens asserebat: Fratres, inquit, carissimi, cum aliquado non longe hinc positus essem, vidi certissime super locum hunc descendentem Spiritum sanctum. Contemplabar quoque alio tempore magnæ claritatis lumen in circuitu loci huius exortum atque diffusum. Proinde, dilectissimi, glorificate Deum nostrum, quia hic profecto est mons sanctificationis illius, mons, inquam, est, quem acquisiuit dextera eius. Hæc ego in eodem Fratrum conuentu positus audiui, ne quis forte perfidia nubilosus, perspicue derogare præsumat veritati.

[13] [Regulam a S. Augustino accipit.] Audiui nihilominus eumdem orthodoxæ veritatis assertorem in communi Capitulo hæc, quæ sequuntur, prosequentem: Scio, inquit, vnum ex professionis nostræ Fratribus, cui de regula nostra studiosius indaganti, non quidem suis meritis, imo confratrum suorum orationibus, Beatus visus est Augustinus, qui auream regulam a latere suo dextro prolatam illi porrexit, seque ipsum lucelento ei sermone intimauit, dicens: Quem vides, Augustinus ego sum, Hipponensis Episcopus. Ecce habes regulam, quam ego conscripsi, sub qua si bene militauerint confratres tui, filij mei, securi Christo astabunt in extremi terrore iudicij. Et quidem ista humiliter tamquam de alio prosecutus est: nos tamen ipsum fuisse, cui hoc reuelatum est, indubitanter aduertimus.

[14] [Famem prædicit.] Sed & duo illius magnalia, quæ in hoc gesta sunt loco, dignum non arbitror præterire silentio. Quodam tempore famem VVestphaliæ affuturam, & ipsos etiam Fratres parumper castigaturam in spiritu prædixit; quæ iuxta viri Dei præscientiam adeo grauis euenit, c vt plerosque dira inediæ calamitas extingueret.

[15] [Fiduciam in Deum inculcat, haud vane.] Accidit ergo die quadam Fratribus ad refectionem ituris, cum hospitibus ac pauperibus erogarent quicquid sibi abstinendo subtraherent, vt panis deesset alimonia, ita vt etiam vnde fieret inueniri non posset. Cumque vir Dei sæpius intimasset quod scriptum est: Non affliget Dominus fame animam iusti; ecce subito per fideles suos Dominus tantam panis abundantiam transmisit, quod Fratres & sufficienter refecti sunt & aduenientibus cum alacritate obtulerunt. [Prouerb. 10. 39.] Atque postmodum ex die illa numquam Fratribus defecerunt opportuna subsidia.

[16] [Febres verbo pellit.] Tempore item alio cum vir sanctus quemdam vellet ex Fratribus pro caussa monasterij destinare, inueniens illum valida prostratum febre, iniunxit ei caussam obedientiæ in virtute Christi, solo verbo vsus imperij: Vade, inquit, & reuertere, iamque amplius noli febricitare. Statim ergo Frater recuperatis viribus perfecit quantocyus, quod a Patre sancto fuerat iussus. Ita viri Dei sermo & caussam obtinuit, & morbum diutinum repente fugauit.

[17] [Defunctus precibus adiutus gratias agit.] In prædicto quoque loco Frater erat laudabilis, cui amicus fidelissimus, pro cuius defuncti anima multis inuigilauerat precibus, nocte quadam astitit, eique familiari colloquio dixit: Frater mi, gratias tibi ago, quod hactenus etiam cum ceteri amici vel affines immemores essent mei, tu nostri memoriam nullatenus omisisti. Et nunc adhortor, vt stabilis & immobilis in tuo persistas proposito, nec de ordine vestro, tamquam alium potiorem inuenturus, fluctues animo, quia nimirum salubriorem, animæque tuæ commodiorem tibi demonstrare non valeo. Nam & huc veni nuntiare tuæ caritati, quod orationes confratrum tuorum quotidie recitantur super altare aureum, quod est ante oculos Domini. Hortor quoque, ne vnquam obedientiæ subterfugias imperium. Nulla enim virtute, coram Deo, sublimius ac fructuosius consequeris meritum.

[18] Ait Propheta, quod lingua canum Dei sit ex inimicis ab ipso. [Psal. 67. 24.] Conuersi enim ex inimicis Iudæis multi facti sunt, & hodie fiunt lingua canum, pro domo Domini contra inimicos latrantes. Et quasi quæreres, Vnde tantum bonum; respondet, Ab ipso, hoc est, a gratia eius, non a seipsis. Hoc diximus propter gratiam, quam operatus est Deus in Fratre in tēpore nostro d Hebræo, qui post multos errorum circuitus, [Iudæi duo conuersi, signo Crucis confirmantur: arripiunt institutū Præmonst.] Dei munere præuentus, cœpit ardenti desiderio fidem Christianam inquirere. Disputabat ergo cum Christianis, conferens de Lege ac Prophetis, cui cum dicerent ex verbis Apostoli, quod velamen maneret super cor eius, cogitabat, hoc non melius tolli, quam signaculo crucis: cœpitque signare se, occulte tamen propter metum Iudæorum. Et quia Iudæi signa petunt, ieiuniis & orationibus intentus cœpit efflagitare signum a Domino, quo posset aduertere, si Dei gratiam percipere mereretur. [2. Cor. 3. 15.] Quod cum obnixius ageret, ecce videt se Christi throno assistentem, & crucem auream super humerum Dominicum refulgētem, cernensque quosdam ex Iudæis prope astare, Nonne, inquit, recognoscetis ipsum hunc esse, de quo Isaias loquitur: Et factus est principatus super humerum eius? [Isa. 9. 6.] Talique signo iam plene conuersus satagebat aliquos etiam suorum de Iudaica liberare perfidia, & veniens Mogontiam in domum cognatorum, germanum suum admodum paruulum manu apprehensum de medio Iudæorum callide foras ciuitatem tentabat educere. Sed operante maligno per plateas gyrando vna cum puero cœpit errare, ita vt portam, quam egrederetur, inuenire non posset. Cumque nimis in ambulando gyrouagus vexaretur, intelligens demum ex maligno hunc fieri errorem, crucis vexillo frontem armauit, & mox apertis oculis portam inueniens lætabundus aufugit. Sicque secum erepto puero in breui dehinc baptismi gratiam percepit cum illo, ac prosequente cælesti dono, simul cum eodem non longe post, nostræ militiæ societati adunatus est.

[Annotata]

a Quid Regulæ S. Augustini superadditum sit a Norberto, docet eius vita cap. 24. Iacobus de Vitriaco histor. Occident. cap. 22. Biblioth. Præmonst. lib. 1. cap. 5.

b Laneo videlicet ac niueo; quia, vt ipsemet ait vitæ cap. 24. auctoritate & vsu Ecclesiæ pœnitentes in laneis sunt. Solent certe maiores nostri peregrinationes vouere obeundas nudis pedibus, in laneis, siue absque lineis vestibus. Prius alioquin solis ouinis pellibus induerat se Norbertus; quem habitum in concilio Friteslariensi coram Legato Apostolico accusatus, mutauit.

c Vrspergensis: An. 1125. hyemem asperrimam, ver tēpestuosum, fames validissima ac mortalitas sæuissima secutæ, tantam stragem per vuiuersas prouincias, maxime tamen de vulgaribus dederunt, vt pene tertia pars populi notaretur occubuisse. Post refert, feria quarta Pentecostes 28. Maij, fruges vitesq; pruina; & quidquid reliquum fuit, 16. Iunij tempestate & pluuia instar diluuij effusa subuersum fuisse. De eadem fame eiusq; caussis agit Robertus de Monte. Cœpit ergo anno 1125. carior esse annona, sequenti grassata est fames.

d Hic est B. Hermannus; qui Coloniæ natus, (nam non nisi an. 1423. ea vrbe interdictum Iudæis) vir doctus, disputatione cum Ruperto Tuitiensi aliisq; habita conuersus, institutum Præmonstratense complexus, Scheidano eiusdem ordinis cœnobio in Comitatu Marcano præfectus, sanctissime vixit. Corpus de tumulo eleuatum a Ioanne Gelenio Archiepiscopi Coloniensis in spiritualibus Vicario: cuius frater Ægidius V. Cl. plura de eo in Fastis SS. Coloniensium breui editurus.

CAPVT IV.
B. Godefridi varie probata constantia.

[19] Sed hæc hactenus. Iam deinceps ad beatum Comitem reflectamus articulum, [B. Godefridus a socero vexatur.] & qualiter serpens antiquus virtutes eius videns & inuidens, per satellites suos illi obuiare tētauerit, iam nunc adducamus in medium. Vbi primum sancti viri religiositas innotuit, Fridericus a Comes profanus & Antichristianus potius quam Christianus, auaritiæ facibus accensus infremuit, fallaciæ commenta exquisiuit, dicens filiam suam arte circumuentam, hereditatis quoque debitæ portionem fraudulenta illi seductione sublatam. Qua occasione diuersis beatum virum affecit iniuriis, multis vexauit contumeliis, cum ille tamen expeditissimam de omnibus redderet rationem, & impudentem eius vesaniam, prout dignum erat, confidenter argueret. Verumtamen infelix ille non quiescens, & plus aloes quam mellis habens, cum aliquando suorum concione vallatus, complura genero minaretur, multis astantium tamen ob tanti viri reuerentiam lacrymas continere non valentibus, vir Dei conscientiæ vallo munitus, quo grassanti vesaniæ aspirare fas non erat, omnem furoris illius impetum securus irridebat; vocatoque demum vno ex familiaribus suis ait: Forte infelix iste me captiuare disponit, tu vero Patri Norberto dicito, [Minas eius contemnit.] quatenus etiamsi incarceratus fuero, ne quem pro mei absolutione laborem vel exiguum impendat. Ego enim pro lege Dei mei non solum incarcerari, sed etiam in carcere mori vtinam condignus inueniar. Ego in carcere Deum meum deprecabor, in carcere misericordiam & miserationes eius alacriter præstolabor. Opto siquidem, vt quemadmodum scopa vsu detrita nouissime flammis iniicitur, sic corpus meum Christi exhaustum seruitio, tribulationis demum igne consummetur. Ecce quanta beati viri constantia, omnia quidem pro Christo perpeti decernebat, sed pius Dominus nostris eum adhuc profectibus reseruabat.

[20] [Soceri mors infelix.] Fridericus præterea inexplebili stimulante auaritia, (Quid enim non mortalia pectora cogit auri sacra fames?) castrum Capenberg obsidere, ipsumque Patrem Norbertum pro muris suspendere minitans, (nam quis metus aut pudor est vnquam properantis auari?) eousque mala malis adiiciens iram sibi thesaurizauit, donec Altissimus, qui patiens est redditor, condigna illum animaduersione percussit: quem & vnus e Fratribus ante denuntiatum eius interitum a leone horrendo transglutiri per visum agnouit.

[21] Sed nec sic serpens ille, vno licet succiso capite, a veneno suæ conquieuit inuidiæ, sancto quidem viro tribulationem & dolorem exuscitans, sed in his quamquam inuitus maiorem illi virtutis occasionem subministrans. Hæc enim est inscrutabilis abyssus iudiciorum Dei, quæ diabolum cum membris suis electorum cogit deseruire profectui, cuius profundum & beatus Apostolus intuebatur, cum diceret: Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, his qui secundum propositum vocati sunt sancti. [Rom. 8. 28.] Sola enim est diuina vis, cui & mala bona sunt, dum eis competenter vtendo, ne quid in regno eius temeritati liceat, boni alicuius effectum elicit. Quod in sequentibus luce clarius elucebit. Matronam igitur, quæ sacrum velamen assumpserat, Franco quidam scelestus diabolico rapuit instinctu, qui beato viro inermi forte obuianti, [Franco raptor, Godefrido mortem minatus, male perit.] tantamque illius nequitiam pie persequenti, cum armatus & elatus diceret: Tune ille es, qui detrimentis meis operam dare perhiberis? Vir sanctus quemadmodum scriptum est, In timore Domini fiducia fortitudinis; & Iustus quasi leo confidens absque terrore erit, constantissime respondit: Ego detrimentis tuis nequaquam inuigilo, quin potius hostis antiqui dentibus, cuius mancipium factus es, te summe eruere desidero. [Prou. 14, 26. & 28, 1.] Cumque ille vesaniens gladium arriperet, dicam, dicam (magnus ab integro seclorum vt nouerit ordo) dicam quomodo vir Dei tamquam ad victimam agnus ductus, sine voce astitit, ceruicem protinus tetendit, sed nutu diuino conterritus ille ferire non præualuit. Numquid ergo hunc virum Christi Martyrem non dixerim, qui non solum animo, sed & iugulo præparato, tam incunctanter se ingerebat martyrio? Quis hunc athletam separet a caritate Christi? Tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? Denique raptam suam variis laborum anfractibus requisitam, cellulæ demum restituit, & raptor ille morte pessima, quæ peccatorum est propria, non longe post lancea perfossus interiit.

[22] Quid autem de nonnullis insensatis ministerialibus, & seruis etiam infimis referam, [Godefridi in conuiciis patiētia;] qui multis illum pulsauere conuiciis, dicentes eum amentem factum, sequi falsarium & impostorem illum Norbertum, tam sublimem huius mundi gloriam stulte deserere, seque desolatos, & quasi acephalos relinquere? Verum inter omnia hæc athleta noster dum omnes excipit assultus, permanet eiusdem patientia fortis ad omnes telorum nimbos, reddit & has contra venerando pectore voces: Si diligeretis, inquit, me, gauderetis vtique, quia ad Deum meum tendo, quia naufragium seculi huius præterire desidero, quia Creatori meo proximari concupisco.

[23] In die vero Assumptionis beatissimæ Virginis Mariæ, [item in bonis Deo dicandis:] quæ summa nobis est solemnitas, quando & huius loci ambitus ab Antistite consecratus est, quis digne commemoret, quales tentationum impetus, quantos impulsionum fluctus euicerit, aliis eum hinc trahentibus, aliis inde retrahentibus, ac mira improbitate suggerentibus, ne tantæ honestatis, tantæque spectabilitatis castrum desereret, cum & ipse Antistes carnem sapiens, & cor in terra trahens, alterius ei mansionis concambium repromitteret? Sed Christi miles inuictissimus, & vere super Christum fundatus, inter imbres & flumina, tot quoque ventorum flamina, immobili persistens tolerantia, nec terrore teri potuit, nec turbine frangi. Fortis enim est vt mors dilectio, & aquæ multæ non potuerunt extinguere caritatem. Nihil seruo Dei de multiplicis possessionis suæ complacebat specie, quia sola pretiosæ margaritæ, hoc est, caritatis diuinæ claritas fulgebat in mente. [Cantic. 8. 6. & 7.] Ministeriales centum & quinque, præter alias donationes gloriosas, cum sufficientissimis possessionibus Monasteriensi Ecclesiæ donauit, præter eos, quos Ecclesiæ Coloniensi, aliisque locis, prout ipsi orauere, contradidit.

CAPVT V.
Aliæ præclaræ eius virtutes.

[24] [humilitas.] Tandem ergo compositis rerum morumque secundis in commune bonis, postquam a concussione dura respirare datum est illi, claustroque fouere pacificos sensus, & in otia soluere curas, quantum purgatissimis moribus enituerit, Deum testor, quod humani sermonis inopia nullatenus explicabit. Studebat primum in omnibus sui despectum appetere, indigna quælibet atque extrema seruitia non abhorrere, oblatam sibi a Fratribus venerationem humillime declinare. Alto enim corde retinuit, quod a Magistro humilitatis accepit dicente: Discite a me, quia mitis sum & humilis corde, & inuenietis requiem animabus vestris. [Matth. 11. 29.]

[25] Verbum Dei audiens, seu orationem Domino fundens, [Cōpuctio & assiduæ lacrymæ:] vberrimis profluebat lacrymis, quæ satis in illo declarabāt ardorem ac deuotionem internæ puritatis. Qua de re vnus quoque seniorum testabatur dicens: De hoc viro sancto illud ego frequentius videns admiratus sum, quod cum vna nobiscum ad communem discumberet refectionem, non modo mira ciborum pollebat abstinentia, verum etiam tam vberrimis atque creberrimis lacrymarum rigabatur fluentis, vt stupens hæc intra me reputarem: Deus bone, quid in hoc agitur homine beatissimo? quæ putas horum ratio gemituum? quæ tantarum caussa est lacrymarum? Num ex nimia spiritualis lætitiæ se conficit abundantia, gratias nimirum agens & amantissima consideratione perpendens diuina, quæ hoc loco ipse in perpetuum ordinauit, ministeria, quæque iam nunc adeo videt in sui feruere præsentia? Num, inquam, pro his magnificis Dei beneficiis, in tantum gratulatur, vt a lacrymis tam affluentibus temperare non valeat? An vero potius tam immenso, tam impatienti, tam inconsolabili rapitur æternorum desiderio bonorum, vt illius intuitu, terrenorumque fastidio nihil omnino ei nisi flere libeat? Vtriusque profecto caussæ salubris & laudanda religiositas, vtriusque compunctionis beata talique Dei seruo condigna sublimitas. Hæc senior noster, quæ assidue oculis suis intuitus est, veraci ac fideli mihi testimonio prosecutus est.

[26] [prædicandi gratia:] Semen præterea verbi diuini fecundo corde percepit, tantaque ac tam crebra exhortationis gratia diffusa erat in labiis eius, vt Pater Norbertus de ipso gratulatorie dixisse perhibeatur: Postquam ego in prædicationis cursu lassatus defecero, Godefridū filium meum suscitabo more ceruorum, qui cum se venatorum instantia supra vires lassari persenserint, alios pro se ceruos exagitandos suscitare memorantur. Proinde vel vnum ex dictis eius, quod a Fratribus didici memorabile, piæ menti non ingratum erit aduertere. Cum Fratres exhortaretur non curare labia iniqua, & detrahentium inepta mendacia, quia imperitos tantum falsus honor iuuat, & mendax infamia terret, Mendacium, [apophthegma de mendacio:] inquit, diu subsistere non valet, veritas autem stabilis perseuerat & solida. Mendacium enim in præcipiti sedet equo, veritas autem in asino. Et recta plane similitudo, veritatem sedere in asino, quia Dominus meus qui ait: Ego sum veritas, in asino sedere dignatus est. [Ioan. 14. 6.]

[27] Corpus etiam suum & Apostolico castigabat exemplo, ac perenni frangebat ieiunio; sciensque, [abstinentia.] quod Summa quies nil velle super quam postulat vsus Debitus, vt simplex alimonia, vestis & vna Infirmos tegat, ac recreet mediocriter artus, modicis omnino contentus erat, aquam frequentius bibens, & pane solo excepto, vix aliud quippiam alimentorum sumpsit.

[28] [Rigorem apte suadet.] Cum autem Fratres quidā tepidi de rigore ordinis relaxando illi suggererent, vir sanctus Dei Spiritu plenus hac similitudine respondit: Qui magnum fluuium nauigio transmeare proponunt, longe superius a destinata ripa nauigare incipiunt, quia violentia retorquentur incessabili, & velint nolint, cum fluuio quodammodo descendere compelluntur: Ita & nos fratres, qui hoc mare magnum, & spatiosum manibus pertransire contēdimus, vbi sunt reptilia, quorum non est numerus, adiungere ascensum, nostrum roboremus propositum, quia humanæ torpor negligētiæ semper in descensu est: & vereor plurimum, ne in futurum ordo noster descendendo vel prolabendo nimium, (quia qui modica spernit, paullatim defluit) ad temporis pristini relabatur decursum. [Eccli. 19. 1.]

CAPVT VI.
Etiam in seculo sancti mores.

[29] Qvodam tempore cum ciues Monasterienses aduersus Comitem nostrum, seculari adhuc habitu detentū, iurgia concitarent, & bella mouerent, vnus ex ministris eius cum suis complicibus, in viciniam illam excurrens, prædam congregauit copiosam, animalia quoque multa, quæ diripuerat, stante in porta Comite, tamquam gloriabundus adduxit. Cumque vir pius æquitatis amicus, inquirens quid hoc esset, rem didicisset ex ordine, continuo sancta indignatione permotus, ministris astantibus, Ite, inquit, dicite prædoni iniquo, ne nostros vmquam præsumat adire conspectus, donec eis, [Aliis per suos erepta rescitui iubet.] quos impie læsit, satisfaciat, omnibus quæ rapuit ad integrum restitutis. Si enim homines ciuitatis illius ad præsens nobis, prout forte sumus digni, aduersantur, numquid ob hoc præsumptor iste villanos & innocentes quosque nostri sub nominis vmbra, deprædabitur? Ad hoc illo perterritus, & nil tunc minus auditurum sese arbitratus, quantocyus discessit, ex rapina nil sibi retinere præsumens, sua cuique multa cum sollicitudine resignauit. Itaque cum in Godefrido multa stupeamus mirifica, ea plus mirari solemus, quæ in seculari dignitate bona executus est.

[30] [Erga leprosos, & vites ægros comis.] Inter cetera cælestis gratiæ dona, eximia quoque in viro Dei, necdum seculi rebus exuto, abundabat compassio. Nec leprosos, aut quamlibet infimæ conditionis ægrotos despexit; adeo vt, stupentibus ministris, pauperrimo cuidam apud se languenti pius atque humillimus visitator assideret. De sordidissimo eius vasculo vna bibere non exhorruit, per omnia infirmanti se contemperans; &, iuxta Apostolicam eruditionem, ita subueniens, quemadmodum sibi vellet subueniri, si eadem vel simili ægritudine laboraret.

[31] Illud quoque de hoc liberalissimo Dei seruo nequaquam tegam silentio, [In pauperes liberalis.] quod gladio adhuc accinctus, dum iret ad visitandum Varlarense cœnobium cum famulo suo Giselberto, quem postea Conuersum vidimus, occurrit mendicus eleemosynam petens. Mox vir misericordissimus nullatenus ferens vacuum abire pauperem, Giselberto ait: Remansit, oro, quicquam in loculis? Respondit ille, Etiam Domine: Da, inquit, pauperi. Quo facto, rursus quæri iussit, siquid adhuc foret residuum, iterum ergo datum est pauperi. Sed nec sic quieuit sancti viri larga benignitas, quousque tertio quoque totum quod remanserat, pauperi donaretur. Ita Trinitatis Deificæ verus confessor & cultor, sine trino munere inopem præterire nequaquam passus est. Famulo quoque suo dixit: Demus, quæso, egenis quidquid valuerimus, quatenus Dei nostri bonitas nouellam plantationem Fratrum nostrorum in Capenberg & Varlare confirmare dignetur.

[32] Cuius germanus Otto, quod prætereundum non est, [Zelus Ottonis fratris eius.] cum esset apud Elofstat, illis in partibus diuinæ seruitutis cultum dono Dei ampliauit. Manegoldus enim vir nobilis & potens, cuius erant castra duo, Hagen, & VVirberg, ab aduersariis suis vna cum filio interemptus est. Remansit autem totius possessionis heres vnica filia, nomine Aurelia. Quam multis vxorem petentibus (erat enim satis elegantis formæ) venit Otto, & dato ei perpetuæ castitatis consilio, noctu eam non sine vitæ periculo, volūtariam abduxit. Deinde Pontificali & regali auctoritate subnixus, multis & variis exegit laboribus, quod simul cum Aurelia hereditas tota diuinis ministeriis mancipata est. Castrum igitur Hagen ipse deleuit incēdio, in altero autem fratrum & sororum hodie viget religio.

CAPVT VII.
Mundi contemptus, caritas erga proximum.

[33] Qvantæ vero puritatis, quantæque simplicitatis deuotione Godefridus cuncta reliquerit, & ex responso ipsius, quo Eucruuino satisfecit, plenissime declaratum est. Ea namque tempestate, qua raptam a Francone matronam laboriose requisiuit, fama, quæ tam praui fictique tenax quam nūtia veri est, mox vndique percrebuit, Comitem Godefridum pœnitudine ductum, suam recepisse coniugem, Fratresque omnes de castro, quod iam religiosi occupauerant, cum iniuria perturbasse. Talibus figmentis ad Mosam vsque diuulgatis, venit de finibus illis Eucruuinus, [Godefridi constans voluntas in rebus Deo dicatis.] nostri Henrici germanus, eumdem Henricum secum sperans abcessurum: & salutato Comite, cum benigne susceptus foret, caussam aduentus sui requisitus, exponebat dicens: Veni, Domine, fratrem meum, qui apud vos Conuersus est, quem & vnice diligo, pristinæ reuocare professioni, quia iam pridem vos, receptis omnibus, vniuersos Fratres expellere cœpisse, lōge lateque nuntiatur. Tunc vir Dei alacri vultu respondit: Quid ergo? Nonne tuis, amice, oculis in præsentiarum comprobas, ficta esse omnia? Miror quidem valde tantæ impudentiæ figmenta. Qua enim temeritatis audacia mihi ea vsurparem, quorum hodie nulla proprietas omnino mihi residua est, quæque Dei solius sunt attributa seruitio? Scis tu, Deus meus, quod etiamsi filios nutriēdos ex femina illa suscepissem, stipem potius necessitatis nostræ ostiatim mendicando, paruulosque in ceruice mea gestando conquirerem, quam eorum quippiam, quæ Dei sunt atque seruorum eius, aliquatenus temerare auderem. Hæc audientes qui aderant, tantam tanti viri sinceritatem, altissimamque paupertatem vsquequaque non sine fletu mirati sunt.

[34] Tempore quo maxime Friderici Comitis aduersus virum Dei feruebat persecutio, quemadmodum ab eodem furore suo vel ad modicum tyranni refracta fuerit immanitas, occultare non debeo. Accidit vt illis diebus apud a Traiectum fieret, præsente ac iubente Imperatore Henrico, Comitum, Marchionum, aliorum conuētus nobilium; vbi & ipsum contigit adesse Fridericum. Dum ergo tractatis nonnullis Imperij negotiis seorsim in secretario suo resideret Imperator, considentes forinsecus Principes, vt assolet, multa inter se vario sermone ferebant. Cum ecce vnus b Sueuorum Princeps bene Christianus, dissimulans omnino se, quis esset Fridericus, agnoscere, [Coram Imperatore laudatur, socero reprehenso.] cœpit illum facetissima vrbanitate, in illius senatus audientia, confutare, hoc modo Godefridi nostri, eiusque fratris conuersionem inducēs: Paullulum, inquit, o Heroes & commilitones dignamini aduertere. Auditum est, & celebri sermone vulgatum in finibus nostris memorabile gratiæ Dei miraculum, quod videlicet Capenbergenses Comites duo, diuina inspiratione cōpuncti, omnia sua Domino Deo nostro reddidere, ita vt omnis hereditas ipsorum in obsequium pauperum Christi, Deo iugiter seruientium, cedat in perpetuum. Felices nimirum viri multumque beati, quibus a Domino tantæ virtutis est collata ingenuitas, tamque sublimis propositi feliciter est consummata voluntas, qui nostris diebus vniuersis Christi fidelibus magnificum sanctitatis ac voluntariæ paupertatis largiti sunt exēplum, seipsos quoque non dubitantes humiliter in eorumdem Dei pauperum aggregare consortium! Sed ecce (o nefas!) quidam in vicinia illa filius diaboli, Fridericus nomine de c Arnesberg, tantæ sanctitatis bonum, vt fama est, præpedire nititur, atque nubilo cœcatus auaritiæ in ipsum Deum, quod nullus ambigit Christianus, infelicia bella machinatur. Ego vero si Deo nostro hic pessimus mortalium aliquando prædo præualuerit, minus libenter ipsi Deo me deinceps seruiturum profiteor, qui tantam nominis sui iniuriam propulsare noluerit. Nec tamen desperare queo, in conflictu isto Dei futuram esse victoriam. Inter hæc autem irrisoria Principis verba, infelix ille grauissima confusione deiectus, huc illucque vultum declinabat, loquentis aspectum ferre non sustinens, nec in tali conuentu, præ conscientiæ impietate, vel mutire præsumens.

[35] Hoc tamen cōpertum nobis & certum est, quod post conuentum illum regressus domum, [Pro captiuis intercedit.] aliquantum cœpit agere mitius, missoque nuntio, virum Dei magna cum lenitate deprecatus est, vti dignaretur Arnesberg ad suum venire colloquium. Hic sperans eum de animæ suæ remedio quippiam tractaturum, paucis fidelium suorum assumptis in Assumptione B. Mariæ Virginis confidenter venit ad locum. Vbi dum captiuos, compeditos, & incarceratos plerosque reperisset (semper enim homo crudelissimus habebat, quos in catenis maceratos affligeret) super his, more suo, viscerali flexus clementia, primo omnium pro his rogaturus accessit. Verum ad omnes supplicationum blanditias ille velut pelagi rupes immota resistebat, non tantæ solemnitatis gratiam, non tanti viri reuerentiam, non denique lamentabilem captiuorum miseriam dignatus aduertere.

[36] Quid autem mirum si eo tempore homo sæuissimus nullū pietatis admisit remedium, [Soceri eius infausta mors.] qui & ipsa mortis suæ hora nullius preces, nullius consilium admittens, nec vnum quidem ex captiuis relaxare voluit? Mortuus est impius tam tetri, vt aiunt, putoris molestia, vt matrona quæ illi assidebat, ipsa etiam post paullulum expiraret: & percussione tyranni gratulantes captiui, tunc demum absoluti sunt; frustra tamen, quia ex eis nonnulli diuturno carceris squalore infirmati spiritum in breui reddiderunt.

[37] [Ostentatas ab eo opes contemnit.] Dolente autem Godefrido, caussam sibi, pro qua vocatus esset, non aperiri, assumptum eum circumducere cœpit Fridericus, murorum ædificia, vel ceteram supellectilis suæ varietatem ostentando: cum tamen vir sanctus omnia hæc irrideret, & cuidam suorum, qui idipsum mihi attestatus est, innuens, hæc auribus eius instillaret: Existimat hic homo, me huiusmodi vanitatibus oblectari, sed ego hac vice velut ex necessitate morem ei gerere compellor, cum tamen pro cunctis eius, quas ostentat diuitiis, putris calami pretium non commutarem. Paucis deinde illum exhortatus, omnis protinus dilationis impatiēs, festinauit ad reditum. Semper enim seculi tumultus molestissime ferebat, paradisum æstimans claustrale silentium, & dilectæ sibi solitudinis quietem omnibus Crœsi superponens diuitiis.

[38] Post hæc vero, cum persecutoris sui cognouisset interitum, veræ compassionis affectu, memor clementiæ, immemor malitiæ, lacrymas fudit, per Spiritum in se habitantem sciens ad quæ vel quanta supplicia talis anima iusto Dei raperetur iudicio. Venerunt quoque sub idem tempus nonnulli ex ministris eius dicentes: Ecce Domine, qualis & quam ampla vobis obuenisset hereditas, si huius mundi gloriam, quam possidere valebatis, non vltro placuisset abiicere. Quos ille indignantis vultu reuerberans; Quid est, ait, quod pro magno iactatis? Numquid non omnia relicturus eram, quemadmodum & iste moriendo reliquit? Ecce interiit, nec iam sumet omnia, neque descendet cum eo gloria eius. [Æterna sola æstimanda docet.] Scis tu Domine Deus, quod etiamsi sic futurum præuidissem, nequaquam ob hoc tamen conuersionis distulissem gratiam, nisi forte ad amplius dilatandam laudationis tuæ seruitutem. Quid porro magnum feci ea relinquendo, quæ ipsa naturæ conditione mecum permanere non poterant? Nonne
Omnia quæ tempus peragit, quæque exitus aufert,
Vilia sunt breuitate sui?
Respondete quæso. Num si vobis opulentissimam ciuitatem vna siliqua comparare daretur, siliquam illam tam lucroso commercio eligeretis subtrahete, plus diligendo siliquam, quam ciuitatem amplissimam? Ad quod illi cum respondentes dicerent, Hoc factu stultissimum; Longe, inquit, stolidior, longeque vesanior est, qui quamlibet amplam huius mundi substantiam pro regno cælesti commutare dissimulat. Quis gloriabitur, imo quis merito de hoc remunerari postulabit, si auctori suo restituat, quod ab ipso accepit? Et tamen pius Dominus, etiam in huiusmodi nobis occasionem salutis constituit, quod sola nimirum dignatione fit eius inexhaustæ bonitatis.

[Annotata]

a Inferius nempe, quod vulgo Vltraiectum. Hic anno 1122. natalem Domini celebrauit Henricus V. vt Vrspergensis, & Crantzius Saxoniæ l. 5. cap. 43.

b Fuit hic fortassis Fredericus II. Dun Sueuiæ, Henrico V. Cæsari, auunculo suo, apprime gratiosus, vir, vt Frisingensis scribit, in bellis fortis, in negotiis ingeniosus, vultu & animo serenus, in sermone vrbanus, &c.

c Aliis Arnesburg, Arnsburg, Arnsberg. Brunus to. 4. Theatri vrbium: Sunt qui Angersberg haud secus quam Arnsberg legunt, quasi ibi Angariæ Ducatus inceperit. Ab aquila ductum nomen, & monte in quo situm: & gestarunt olim Comites, nuncq; Archiepiscopus Coloniensis Arnsbergæ dominus, albam in scuto rubeo aquilam. Arx etiamnum valida est in iugo montis, in cuius accliui geminum pendet oppidum vetus & nouum, ad radicem cœnobium ordinis Præmonstratensis Wedinckhusen, quasi Widekindi (fortassis magni illius & Sancti) domum dicas: id Henricus huius Friderici nepos fundauit, idem ipse institutum professus anno 1157.

CAPVT VIII.
Sanctitas eius terrori est diabolis; Principibus venerationi.

[39] Noui præterea vnum e Fratribus magnæ sanctitatis & grauitatis virum, [Dæmonium infestatione quemdam verbo, aspectuue liberat.] qui mihi secum de Godefridi meritis conferenti, hoc sermone respondit: Eia Frater, quis est hodie mortalium, qui merita sanctitatis eius ad plenum æstimare sufficiat? Ego tanti miraculi exhibitionem per sacram illius præsentiam præsens expertus sum, vt longe inferius reputarem si vel cœco mihi visum, vel claudo gressum, seu etiam surdo restauraret auditum. Solo enim intuitu, sacrique vultus eius efficacia quotidie infestum a me repellebatur dæmonium. His auditis obstupui, fateor, & hæc referenti: Per illum, inquam, te obtestor, qui est vera caritas, ne huius tam fructuosæ, tamque diuinæ rei me fraudes notitia. Tum ille: Eo, inquit, anno quo primum mutato habitu monasterium petij, multis me tædiis hostis antiquus, multisque tentationum aculeis incessanter aggressus est, ita vt ipsum dæmonem scapulis meis quodammodo insidentem, & intolerabiliter me ab omni operis deuotione retardantem, continua vexatione sentirem. Hunc ego dæmonem aliquando vehementius insistentem, cum pro posse reluctans, in oratione coram altari sancto prostratus, diuinum inuocarē auxilium, Dominus mihi etiam visibilem ostendit, habitu deformem, vultuque teterrimum. Quotiescumque igitur sic affligebar, currebam & inquirebam sancti viri præsentiam, & continuo eo viso, quasi quodam rore perfundebar, moxque fugam dæmonis, & mirabile tam corporis quam spiritus sentiebam refrigerium. Quod si præsentem forte videre non valebam, sed tantummodo solam vocem ipsius audire merebar, confestim non dissimili consolationis gratia refrigeratus sum, adeo vt nullatenus ambigere possem, talia in eo operari præsentissimam Spiritus sancti efficaciam. Quo Spiritu ille illustratus, meas quoque me tacente cognouit angustias, & velut omnia in se mea expertus incommoda, congruam quoque consolationis vocem formabat dicens: Frater mi, consolare, viriliter age, & quoties in tantū affligeris, vt ne vnā quidem orationem coram Domino fundere præualeas, sustine tempus miserendi eius, atque in spe futuræ consolationis Dei respira, certissime sciendo, quia iuxta Prophetæ veridicam vocem, Si abiecit, & miserebitur secundum multitudinem miserationum suarum. [Thre. 3. 32.] Ita me dulcissimo sermone, & mellita Dei melle lingua refouebat, sicque annum fere continuum agonizabam, & quocumque die virum Dei casu aliquo videre vel audire non merui, grauissima, vt præfatus sum, dæmonis infestatione conterebar. Hæc ego dicta vel acta sancti Fratris nostri nequaquam passus sum tegi silentio, quatenus pia omnis cognoscat anima, quanta in Godefrido nostro reposita fuerit supernæ gratiæ magnitudo.

[40] [Ab Henrico Imperatore honoratur.] Oportebat quodam tempore hunc Dei seruum, adhuc ferentem gladium, cum Fratrum ita poposcisset vtilitas, ad Imperatoris Henrici cognati sui venire colloquium. Erat autem Capellanus eius Eppo, qui postmodum tanti viri exemplo conuersus est, cui tamen interim non valde fuerunt accepta conuersionis Domini sui principia. Hunc ergo cum paucissimis famulis assumens, dum iter aggredi tentaret, ille ausus est dicere: Qualiter, o Domine, tuum Imperator aduentum excipiet? quali putas vultu te egenum aspiciet, & pauperem habitu, vel crine deformem? absque solita militum frequentia modo ad se venientem? Cui vir Dei placidissime respondit: Hoc, Frater, Deo nostro totum committo, in cuius manu cor Regis est, & quocumque voluerit, inclinabit illud. [Prouerb. 21. 1.] Cum ergo venisset ad palatium, Imperator, licet variis occupatus negotiis, eum videns, reiectis omnibus a longe cucurrit in amplexus eius, exclamans atque dicens: O cognate dilectissime, Deo nostro immensas gratias ago, quod te videre hodie merui. Nec enim hac die talem ac tantum, tamque mihi præcipuum virum me visurum æstimaui. Ita miro susceptum amore, magno quoque eum honore detinebat, & præ ceteris, ad Capellani ruborem, familiarius habitum, demum non absque affectuoso mœrore dimisit in pace.

CAPVT IX.
Propositum eius multis modis impugnatum.

[41] [Constātia eius in dicanda Deo Capenberga.] Antistes quoque porro Monasteriensis, cum suggerentibus plurimis, castrum Capenberg, ne in partem seruorum Christi cederet, obtinere niteretur, plurimaque loca beato viro in concambium cunctis acclamantibus offerret, ipse super petram vere fundatus constantissime resistebat, ita respondens Episcopo:
Frustra, Pater, vniuersi conantur, quicumque terroribus vel blandimentis propositū nostrum de loci huius mutatione Dei dono inspiratum, impedire laborant; quia nulla feram ratione, vt, me superstite, deinceps in hoc loco mundanæ vanitati seruiatur, quin potius id elaborare necesse est, vt vbi hactenus licentiosa militum grassabatur incursio, illic amodo cælestis obsequij succedat assiduitas: sufficiunt enim præteriti dispendia temporis ad stultorum voluntatem consummandam, qui ambulauerunt, vt scriptum est, in luxuriis & desideriis suis. [1. Pet. 4. 3.] Mihi credite, etiamsi quadruplo tātum possessionum recompensantes offerretis, numquam castrum hoc vlterius seculi negotiis occupari consentirem. Tanta beati viri constantia, talique responsionum strenuitate confutati, nil Antistes, nil ceteri omnes vltra super hac re tentare præsumpserunt.

[42] Sed & tyrannus, quem sæpe iam diximus, tremendum verborum eius fulmen expertus est, cum foret ex illis vnus vir iste, de quibus legimus, quod si quis eos nocere voluerit, ignis de ore ipsorum egrediens, deuorabit inimicos eorum. [Apocal. 11. 5.] Dum enim ingenitæ libertatis memor Godefridus, [Peccatores libere reprehendit.] cōtra se Leuiatan, mundi despectu, suscitaret, mox conturbati sunt Principes Edom, robustos Moab obtinuit furor, indignati sunt habitatores Chanaan: quorum præcipuus Fridericus auaritiæ flamma succensus (halitus quippe diaboli prunas ardere facit) possessionibus Comitis, filiæ occasione, inhiabat, instabat, exercitum aduersus Comitem ductabat, crebro placitabat, impietate pro pietate vtebatur. [Exod. 15. 15.] Condicta igitur die in magnæ multitudinis frequentia, collatis multis hinc inde sermonibus, demum vir Dei innocentiæ puritate conspicuus, atque liberrimus, huiusmodi fulminea sancti Spiritus iacula in illum contorsit, dicens: Eia, miser homo, quid tantopere infimis & caducis rebus æstuas? Quid finitimis inhias contempto limite agellis? Numquid tu solus habitabis in medio terræ? Numquid mundum vorabis vniuersum? Esto; Et quid tibi proficit, si totum mundum lucreris, animæ vero tuæ detrimentum patiaris? Tu quidem filiæ nobis occasionem adducis, verum vniuersi nouimus, quantus te insatiabilis auaritiæ obsideat morbus, qui, mundo teste, nec defuncti fratris tui filiæ pepercisti, sed eadem auaritia vesaniens, captiuitatis eam iniuriis affecisti. Inter hæc verba mirabili confidentia, multorum cum stupore, mentum illius apprehensum concutiens adiecit etiam hæc: [Friderico Comiti mortem prædicit.] Ecce facies tua iam iamque marcere incipit, ecce caro vultus tui iam contabescit, velis, nolis, iam tempus imminet, quo resolueris in puluerem, & redigetur in lutum ceruix tua. Princeps, & vnus ex huius seculi primis, ore vulgari nominaris: sed timendum æstimo, ne in futuro seculo non inter primos, verum nec inter nouissimos ac despectissimos computari merearis. Tunc ille irridens cum timore respondit: Vos quidem, o Domine, non tam a Deo Dei Spiritu repleti estis, quin ego fieri queam saluus æque vt vos, & vester ille seruus seductor Norbertus. Ita ergo ignis, vt dixi, de spirituali cælo descendens, veritatis inimicum vrebat atque consumebat, cruciabat non illuminabat.

[43] Nec multo post infelix ille mortuus est, & respirauit mundus a tali peste liberatus. Nam & Fratres vniuersos nunc minitando, nunc militari manu terminis eorum proximando, tantis aliquando terroribus concusserat, vt vnanimiter vna cum Godefrido ac Patre Norberto facta inuicem confessione, tamquam oues occisionis ceruices pararēt, & portis vltro apertis, martyrium indubitanter atque alacriter expectarent. [Dire a socero infestatur.] Sed Dominus qui seruos suos, quos per vasa iniquitatis probat, de tentationibus nouit eripere, iniquos vero in diem iudicij cruciandos reseruare, egressum eius, insaniam, ac superbiam sua potentia irridens, circulum in naribus, & frænum in labiis eius posuit, & per viam qua venerat, omni quidem labore frustratum, sed voluntate non immutatum redire coegit. Et ille quidem præfatis Christi pauperibus, tamquam Saul malum Dauid quærebat cunctis diebus; verumtamen Dominus non tradidit illos in manus eius, istos per tribulationes axaminans, illius vero malitiam mire tolerando contemnens.

[Annotatum]

a Gobelinus æt. 6. cap. 48. An. 1123. Fridericus Comes VVestfaliæ de Arnsburg, homo ferocissimus, mortuus est; qui castrum Weuelsburg, antiquitus Hunnorum tempore constructum, restaurauerat vno anno ante obitum suum; a quo totam viciniam multiplicibus angariis vexare non cessauit. Consentit Gelenius in Engelberto l. 3. cap. 42. & alij.

CAPVT X.
Humilitas, ægritudo, mors.

[44] [Non patitur se Comitem appellari.] Cvm autem in medio Fratrum positus Godefridus, vita refulgeret Angelica, Fratres eum vniuersi, prout dignum erat, honorabant, & pristino dignitatis nomine Comitem interdum nuncupabant. Sed ille, cuius exemplo humilitatis vitam quisque suam dispicere cogebatur, hoc honoris vocabulum vehementer expauendo refugit, Fratribusque dixit: Per caritatem Christi vos obtestor dilectissimi, ne me seruum omnium vestrum deinceps vnquam tali vocabulo contristetis. Sub hoc enim nomine me in multis excessisse profiteor: meos quoque sub huius auctoritate nominis plurimum deliquisse, dolens & gemens recognosco. [Vilissima ministeria obit.] Sed minimum est hoc humilitatis indicium, cum aliquando etiam, quod ad confutandam superbiam nostram silere non possum, se cloacarium domus nostræ humillima seu extrema seruitute deiectus exhibuit.

[45] Porro caritatis & eleemosynæ tantus amor eum deuinxerat, vt ipse domum hospitalem, [Pauperibus famulatur.] quæ a hodie cernitur, per se construeret, per se quoque inibi pauperum pedes, Dominicæ institutionis minister & custos, frequenter ablueret, ac nummos distribuendo singulis misericordiæ opus impenderet, paternum circa eos affectum gerens per omnia, ita vt cum B. Iob veraciter loqueretur affectu: Pater eram pauperum, & cor viduæ cōsolatus sum. [Iob. 29. 16. & 13. & cap. 31. 17.] Item: Si comedi buccellam meam solus, & non comedit pupillus ex ea, quia ab infantia mecum creuit miseratio, [Diligit inimicos.] & de vtero matris meæ egressa est mecum. Dispersit enim omnia & dedit pauperibus, vt iustitia eius maneat in seculum seculi, & cornu eius exaltetur in gloria.

[46] Euangelici etiam præcepti non segnis imitator inimicos innocentiæ puritate diligebat, omnesque obtrectatorum iniurias fortissimus patientiæ custos magnanima æquanimitate sufferebat. [Math. 7. 25.] Recolo quoque verbum bonum, quod a quodam familiarium nostrorum, qui optime nouerat sanctum virum, in hunc modum lætus accepi: Vere, inquit, Frater, quid amplius tibi dicam? Vir de quo agis, fundatus erat supra firmam petram.

[47] Quis ordo fidelium ampliora his virtutibus expetat miracula, cum hæc ipsa sint tam admirandæ sanctitatis insignia? illa nimirū sunt diuine operationis prodigia, quæ cum reprobis nō possunt haberi cōmunia, & de quibus Propheta gratulatur dicens: Tu es Deus qui facis mirabilia. [Psal. 71. 18.] Verum præter has, aliasque spiritalis gratiæ dotes, [Ad mortē anhelat.] quas profecto mortale nō capit ingenium, nec digne promit eloquium, vir sanctus mirabili atque inæstimabili ad Christum transeundi flagrabat desiderio, ac inenarrabilibus anhelabat suspiriis, propter quod & Dominus properauit educere illum de medio iniquitatis. Nam & frequenter, sociis in itinere quolibet residendo pausantibus, ipse quemadmodum in exequiis mortuorum membra componi solent, manus & brachia sua composuit supinus, dicens clamore intimo, gemituque vehementissimo: O si veniat hora illa nostri transitus! o si ad hanc horam aptare ac præparare me digneris Domine Deus meus!

[48] Denique vt summi etiam Patriarchæ non deesset obedientia, dictum est illi a Patre Norberto: Exi de terra tua, & de cognatione tua, & de domo patris tui, & veni in terram quam monstrauero tibi. [Gen. 12.] Ad quod sine mora implendum obedientissime paruit, iamque discessurus vna cum venerabili Domino Ottone fratre suo, Ecce, inquit, frater mi, si quid hactenus residuum fuit, [Mittitur Præmonstratum.] quod non perfecta renuntiatione calcauimus, iam funditus in nomine Christi deseramus, nihilque vltra proprium retinentes ad iter obedientiæ alacriter properemus. Venit ergo ad locum vere, iuxta b nomen suum, a Domino præmonstratum, electum, ac prædestinatum, vbi & origo nostri ordinis cœpit, vbi cum fratre Acolythus ordinatus est, ibique quamplurimos Angelicæ suæ conuersationis exemplis roborauit.

[49] [Ægrotat Ilmstadij.] Post annum vero reuocatus ad Patrem Norbertum iam Archiepiscopum Magdeburgensem, cum seculi pompam vel strepitum sancti viri ægre ferret aspectus, Domino electum suum remunerare disponente, lenta cœpit pulsari ægritudine, acceptaque benedictione Patris Norberti, ad Elofstadense declinauit cœnobium, vbi hoc ordine post non multos dies migrauit.

[50] Cum languoris molestia sensim per dies ingrauesceret, aderat ei deuota sollicitudine germanus eius Otto cum nonnullis Fratribus, quibus ipse transitum suum iam iamq desiderare perhibebat. Cumque astantium vnus diceret: Absit Domine. Nequaquam nos desolatos relinquetis, nobis adhuc pernecessarius estis: vir beatus velut indignantis vultu respondit: [Fratrem aliosq; solatur, lætissimus morte ininstante.] Eia Frater, quid est quod loqueris? Vt quid, oro, pœnitentiæ habitum suscepimus, vt quid etiam pro Christo tota die mortificari contendimus, si non per labores hos quantocyus ad Christum emigrare concupiscimus? Optandum mihi est via breuiori pergere, atque ad cōspectum vultus Christi, quem semper optaui, maturius peruenire. Ad hæc dicta cum germanus eius graui se mœrore conficeret, consolans eum Beatus ait: Idcirco, mi frater, vniuersa propter Deum abdicauimus, quia nos ad huius horæ necessitatem peruenturos, hoc est, morituros, certissime noueramus, præoptantes atque satagentes, nehuius nos procella discriminis obruat imparatos. Amplectamur ergo hanc a corpore peregrinationem, faciamus de necessitate virtutem, gaudentes & gratias agentes quod de labore ad requiem, de miseria ad beatitudinem transmigramus. Nec enim poterimus operum nostrorum retributionem desideratam percipere, nisi contigerit hinc per mortis gustum exire. Quia vero initium est retributionis in obitu securitas mentis, videres illum nihil hæsitantem, nihil pauitantem, quinimo vehementer exultantem, ita vt liquido in hoc Sancto recognosceres, quod fidelis seruus vicinæ mortis tempus agnouerit, de gloria retributionis hilarescit. Vigilantem enim illum inuenit Dominus, castimoniæ zona præcinctum, & lucernas exemplorum lucis gestantem in manibus.

[51] Deinde cum sacri olei fuisset liquore inunctus, pacis osculum Fratribus dedit vniuersis, ita dicens: [Veniam petit a suis.] Ego quidem, Fratres, gratia ordinis ac zelo diuini honoris, quosdam vehementius quandoque allocutus sum. Vnde si quem vestrum offendi, quæso, ne dedignetur ignoscere. His dictis, non sermone responsum, sed fletibus, pariterque contristatis omnibus paullo post fratri sic locutus est: Frater mi, audio vocem dicentem; Exite obuiam ei. Et facto item interuallo, cum frater qui ei sedulus assidebat, ab eo inquireret, quid spei haberet, vir sanctus Latino sermone respondit: Magnam spem habeo. Iam enim pro toto mundo paullo diutius in hoc nollem morari exilio. Post hæc paullulum conquieuit, [Pie moritur.] apertisque mentis oculis cum ingenti subito exultatione dicebat: Beneueniunt nuntij Domini creatoris mei. Quo dicto debitum Creatori reddidit spiritum, atque Idibus Ianuar. quo die baptismum Christi sancta recolit Ecclesia, beata illa anima carne soluta, æternæ regenerationis induit candidatum: anno Dominicæ Incarnationis MCXXVI. ætatis autem suæ ferme XXX. migrauit ad Christum, cui est honor & gloria in secula seculorum, Amen.

[Annotata]

a Superest etiamnum domus cum sacello S. Nicolai, ante monasterium sita. Erogant Capenbergenses omnium rerum decimas in pauperes.

b Nomen a Christi apparitione factum loco autumant quidam; alij dictum prius Pratum monstratum, siue Pre monstre, scribunt. Vitæ S. Norberti cap. 19. dicitur: Elegit locum valde desertum &solitarium, qui ab incolis antiquitus Præmonstratum vocabatur.

CAPVT XI.
Miracula post mortem.

[52] [Apparet Gerbergi in magna gloria, & coronatus.] Porro Gerbergis Abbatissa, de qua præfati sumus, vnice sanctum virum diligens, sæpius eum discedentem contestata fuerat, vti vel viuus vel mortuus in breui eam visitaret. Cum ecce illi, in ipso transitu, apparuit miro decore redimitus, aureoque diademate coronatus. Quem illa, transitum eius ignorans, cum requireret dicens: Quid est dilectissime, quod sic coronatus incedis? Ille respondit: Noueris me modo sine dilationis interstitio, sine vllo grauis examinationis periculo, ad summi Regis migrasse palatium, ideoque tamquam Regis filium beata immortalitate coronatum. Quod ne aliquatenus dubites, ecce scripturam in diademate meo digestam agnosce. Respondit & attendit, atque hoc modo digestum inuenit: Induit me Dominus vestimento salutis, & indumento lætitiæ circumdedit me, & tamquam sponsam decorauit me corona. [Isaiæ 61. 10.] Tum illa non ignorans quod scriptum est: Gloria & honore coronasti eum; item, Posuisti Domine super caput eius coronam de lapide pretioso, diuinum aduertit fideliter oraculum, statimque, nobis adhuc ignorantibus, a Missas pro eo celebrari fecit, cum ecce frater eius post ferme dies decem veniens, felicem illius transitum hora eadem, qua nepti apparuit, completum, omnibus denuntiauit. [Psal. 8. 6., Ps. 20. 4.]

[53] [Claret miaculis.] Post excessum sancti viri plurima sanitatum beneficia per illum Dominus operatus est, quæ nobis quidem, ad quos vix famæ tenuis perlabitur aura, nec omnia cōperta sunt, nec facile a quoquā sigillatim enumerari possunt. Duo tamen ex pluribus operæ pretium reor attingere. Est locus, in quo b sanctimonialium cohabitat multitudo, c Eltene nuncupatus, vbi vna ex sanctimonialibus acerrimo dentium dolore laborabat. Cumque ingrauescente per singulos dies incommodo nihil obtinere posset remedij, turbata mens consilium denuo inuenit. [Dolore dētium quādam liberat.] Misit enim Dominus in mentem eius beati viri memoriam, quem adhuc viuentem bene notum habebat, & morte obita de virtutibus eius præclara multa compererat. Hinc toto cordis affectu cœpit implorare, quatenus suis apud Deum precibus tanto subueniret dolori. Mira res: vbi completa est pie credentis & de sancto viro præsumentis oratio, dolor omnis aufugit continuo.

[54] Eodem quoque doloris periculo quidam ex nostris, qui Sancto adhuc viuenti familiaris extiterat, permultum vexatus & infirmatus est. [Item aliū.] Dictum est illi & consultum, vti ad brachij minuēdum sanguinem phlebotomum posceret: quod agens, nihil omnino salutis consecutus est. Nouissime cum edidicisset prædictum sanctimonialis remedium, cœpit & ipse nostrum fideliter inuocare patronum. Fecit hoc, & mox curatus est.

[55] Hic Dei famulus spiritu nobiscum est, gaudens cum Apostolo, [Ad matutinum excitat sōnolentum.] & videns ordinem nostrum ac firmamentum fidei, quæ est in Christo. Cum enim e Fratribus vnus ad hymnos matutinos processurus celerius surrexisset, paullulum forte resedit in lectulo, & repentino sopore concidentibus eius oculis, egressa est processio. Moxque vir Dei clarus astitit dormitanti, & vocans eum ex nomine: Frater mi, ait, surge quantocyus; quia chorum iam ingreditur conuentus. Ad cuius illico vocem surrexit, & citato gradu Fratres procedētes consecutus est.

[Annotata]

a Abundans hæc piæ feminæ cautela fuit; nisi aut verita est, ne qua fraus apparitioni subesset, aut in gratiarum actionem offerri Deo sacrificia voluit.

b Ea voce non solæ monachæ significantur, sed & Canonicæ, vt patet ex Regula sanctimonialium canonice viuentium, in Gallicanis conciliis Sirmondi, & Miræo; imo & virgines viduæq;, continentiam in seculo, aut sacro suscepto velamine, aut peculiari modestioris habitus ratione, professæ.

c Pighius in Hercule Prodicio: Trans Rhenum e regione Cliuorum in Altino monte, vbi nunc nobilium virginum est cœnobium, quod Altense nominant. Id VVichmannus Comes circiter an. 960. condidit, ampleq; dotauit, ecclesia S. Vito dicata, commisitq; Luthardi filiæ, primæ Abbatissæ; quam secuta Athela neptis. Ottones variis illud priuilegiis ornarunt, atque Essendiensi, Quedelburgensi, Gandersheimensi illustribus cœnobiis par esse sanciuerunt. Diplomata recitat Gelenius in Engelberto: in iis Eltnon, Heltnon, Altenis, Altena, Eltica appellatur; vulgo Eltenbergh, aut Hoch-Elten; nam inferius haud a monte procul Neder-Elten iacet.

CAPVT XII.
Translatæ Cappenbergam reliquiæ.

[56] Anno Dominicæ Incarnationis MCXLVIII. Indictione XI. præsidente Sedi Apostolicæ Papa Eugenio, regnante glorioso a Dei cultore Conrado, & de peregrinatione sancti sepulchri b redeunte, vt Fratrū Capenbergēsium satisfaceret desiderio, venerabilis Dominus Otto, Elofstad profectus est, conuocatisque Fratribus dixit, se memorabilis Godefridi germani sui ossa Capenberg trāsferre, [Corpus Capēbergam auferri nolunt Ilmstadienses:] iam tandem oportere. Hoc enim, inquit, dum extremum hic spiritum ageret, a me toto postulauit affectu, quod & hactenus mea neglectum desidia, nunc demum opportunum est, vt sine dilatione gratanter adimpleatur. Illico contristati omnes, æqualis omnium tremor ac perturbatio; vna singulorum voluntas, eademque sententia, numquam se tanti fundatoris ac domini sui fraudandos præsentia, vel patrocinio carituros. Istum, aiunt, locum desolare venistis, vos qui patronū ipsius hinc auferre contenditis: quod si vllatenus præsumptum fuerit, omnes nos a maiore ad minorem de hoc cœnobio in præsentiarum effugatis. Nobis enim oblatus, & nobis per diuinæ gratiæ ordinationē donatus est. Quod ergo Deus nobis concessit, homo qualiter auferre præsumit? Ad hæc venerabilis Otto respondit cum suis: Poteramus quidem, Fratres mei, vos Apostolicæ Sedis litteris ad huius rei necessitatem etiam inuitos compellere, poteramus liberius & audacius quodammodo vobiscum agere, si non magis optaremus omnia consummari vestræ vniuersitatis assensione concordi. Iam siquidem diximus, quod hoc viuus expetiuit, quia cœnobium Capenbergense præ ceteris diligebat, sed & ego, quod diffiteri non valeo, id me promptius executurum iamiam migraturo coram Fratribus pollicitus sum. Illi e contrario, vt supra, se discessuros iactitant, [partem sinunt.] nec id vllius vnquam terrore potestatis elaborandum, vt huic in tanto loci sui detrimento, consensus vnanimitatem adhibeant. Et cum infinita surgeret altercatio, venerabilis Otto magno curarum fluctuans æstu, nunc huc, nunc illuc celerem diuidit animum, in partesque rapit varias, perque omnia versat. Nouissime vocatis maioribus hæc alternanti potior sententia visa est, & ipsorum consilio ad hoc deflecti consensit, vt reliquias illas c partirentur, quatenus & illius, & nostri cœnobij perpetuæ stabilitatis & pacis forent tuitio.

[57] [Febris, eius meritis, depulsa.] Denique cum idipsum ægre permissum fuisset, atque ipso die transitus eius, memorabiles reliquiæ cum magni frequentia concursus, de minori ad maiorem transferrentur ecclesiam, hoc quod eiusdem cœnobij Fratres diuinitus accidisse mihi fideliter attestati sunt, ad Christi gloriam reticere non debeo. Matrona enim quædam amplæ saris familiæ, Matthia nomine, quæ eatenus febribus irebatur, nec ab aliquo curari poterat, per eius medici omnipotentiam, qui per suæ humanitatis præsentiam socrum Simonis a febribus liberauit, ad Godefridi reliquias repente sanata est. Vnde ipsa quoque non ingrata deinceps ad sacram eius tumbam præ ceteris attētius excubabat, & sanctas reliquias indefessis orationum suarum frequentabat muneribus.

[58] [Pars reliquiarum affertur Capenbergam.] Post hæc, pridie Idus Februarij, portio reliquiarum, quæ nobis obuenerat, a Fratribus nostris, cum summæ deuotionis alacritate suscepta est, ita vt in die illo, nouo quodam & mirabili gratulationis d tripudio Fratrum nostrorum perfusa vniuersitas sit, & quodammodo nobis illuxerit Iubilæus, qui est annus iubilationis plenus. Nam sicut legimus,
Iubilæus adest; (annus remissionis) proprij distractio ruris
Antiquo donatur hero: seruire coactos
Libertas amissa petit; mala debita laxat
Creditor, & limen patriæ vetus aspicit exul.
Ita nimirum & nostra societas in huius patroni aduentu, velut antiquæ seruitutis mœrore proiecto, nouæ libertatis & exultationis gratia donata est, sentiens per eum vberiorem diuini respectus benedictionem consecutam.

[59] Deinde anno sequenti, sextodecimo Kalendas Octobris, sacra ossa, multis astantibus, in e sanctuario nouo venerabiliter ab Antistite Monasteriensi VVernero reposita sunt. [Hinc diuina in eum locum benedictio.] Ex quo nimirum tempore ipsa rerum experientia cognouimus, quod superni muneris abundantia intus & foris, magis magisque cumulati sumus, ita vt historiæ illius recordari possimus, qua dicitur: Benedixitque Dominus domui Principis militum, & multiplicauit tam in ædibus, quam in agris, cunctam eius substantiam propter Ioseph. [Gen. 39.] Nos itaque quemadmodum ille Princeps exercitus, huic nostro Ioseph votis assiduis domum delegemus gubernandam, creditis illi omnibus, quia profecto nostra omnia sub meritorum eius manu perpetuo benedicenda & promouenda indubitanter confidimus.

[Annotata]

a Ita de eo Guilielmus Tyrius lib. 17. cap. 8. Infra paucos annos apud Bauenberg mortuus est, vbi & magnifice in ecclesia maiore sepultus est: vir pius & misericors, corpore conspicuus, generositate insignis; rei militaris ad perfectum habens experientiam, vita & moribus per omnia commendabilis, cuius memoria in benedictione est. Otto Frisingensis eiusdem Conradi Imperatoris frater, de gestis Frederici lib. 1. cap. 63. Bambergensis Ecclesia conuenientissimum & honestissimum, & Ecclesiæ illi & Imperio decernens, iuxta tumbam Imperatoris Henrici eius loci fundatoris, qui nuper auctoritate Romanæ Ecclesiæ in loca sancta leuatus, pro Sancto habetur, regio cultu eum sepeliuit. Alij alibi sepultum volunt, Viennæ, Magdeburgi, Loraci, Spiræ &c.

b Redire cœpit, vt ex Frisingensi & Tyrio patet, an. 1148. peruenit in Germaniam an. 1149. ac Pentecosten Iuuauiæ, siue Saltzburgi celebrauit.

c Paus sacri corporis superior limstadij relicta, altera delata Capenbergam.

d XI. Ianu. cum de S. Balthasare ageretur, dictum est tripudium pro iubilo festoq; concentu accipi. Quamquam probabile sit vera olim instituta ad sacras eiusmodi panegyres in natalitiis translationibusq; Sanctorum tripudia, sed modesta, imo religiosa. Ita etiamnum Prumiam & Epternacum, celeberrima in ditione Treuirensi cœnobia, certis anni diebus, vetere instituto, peregrini saltantes deducuntur; springhende Heylighen: quæ res magnum in spectantibus ciere sensum pietatis solet. Sic Herbipoli S. Kiliani solenne olim tripudium, eius natali die, Sant Kilians-dantz. Huc fortassis respexit, siue Leo IX. seu quisquis bullam scripsit, qua S. Dionysij asseruntur Ratisponensibus reliquiæ, apud Binium to. 3. concil. statuens vt dies translationis annis singulis cum omni iucunditate & gaudio celebretur: totaque tripudiet regio Germanorum, tanti patris & patroni aduentu non ingrata. Alibi quoque apud Belgas, (vt Hallis oppido nobili miraculis Deiparæ, a Iusto Lipsio descriptis) consueuere peregrini, absolutis diuinis officiis, circum templum, in foro & compitis tripudia agitare, pias vna cantilenas concinentes, festiue interea sonantibus campanis.

e Ita superiorem templi chorum appellant; in cuius medio, e regione summi altaris, tumulo eleuato B. Godefridi, ac deinceps Ottonis condita ossa; tumulum nuper hæreticus miles subruit, vt ante dictum.

CAPVT XIII.
B. Godefridi genealogia.

[60] a Porro de antiquis possessoribus Capēbergensis castri, [Illustre Godefridi genus.] qui de Magni Caroli & VVidekindi Regis progenie per Imezam, quæ Xantis quiescit (quia, vt aiunt, sororis suæ filiam, Carolus tamquam pacis obsidem VVidekindi filio dedit vxorem, & a cuius posteris curtem VVifde obtinemus) descendisse traduntur, quorum hodieque in multis excellens claret magnanimitas.

[61] [Eius auus & auia.] Vnum hinc Hermannum Comitem vna cum deuotissima eius coniuge Gerberge de Huneburg, Dei cultorem præcipuum, necessario inducimus, cuius stirpem ingenuam ad nos vsque pertingentem silentio præterire pro gratiæ Christi commendatione non debemus. Deus enim omnipotens, cuius dispositio in sui ordinatione falli non potest, in huius filiis hereditatem partituris, magnam suæ bonitatis ostendit euidentiam, dum omnibus nefariæ factionis traditione circumscriptis, vel vnum internecioni subtrahendo futurorum vtilitati reseruare dignatus est. b Eckericus enim quidam potens & nobilis, [Patrui ab Eckerico interfecti.] cum eisdem filiis dominis suis fidele iurasset dominium, cœpit denuo illis nil minus opinantibus, clandestinis machinationibus aduersari, quærens quibus eos dolis extingueret, quorum dominio integram fidelitatem & ore firmauerat, & beneficiis obligatus debebat. Dispositis tandem insidiarum latibulis, eos c velut ipsius caussæ in Lunensi placito suffragaturos, humiliter, imo fraudulenter, euocauit. Sed nutu diuino tertius qui & iunior erat, pridie pedem sauciatus, [Pater seruatus.] proficisci nullatenus assensus est. Quid multa? Veniunt ad fraudis opertum, & ex medio nemoris, quod hactenus de cæde ipsa trahit vocabulum d Greuenlo, prosiliētibus hinc inde militibus, bini cum duobus fidelissimis famulis interempti sunt. Pro quo scelere non longe post homicida perfidus, capite truncatus, & sursum versis pedibus ignominiose suspensus est. Solus Godefridus (hoc enim nomen erat superstitis) domi, vt diximus, residens, euasit, de quo noster Godefridus ortus & nuncupatus, regionis VVestphaliæ lumen effulsit.

[62] e Præterea factum est vt Comites Capenbergenses Godefridus & Otto relictis omnibus Christi se iugo subiicerent, & habentes iuxta Sueuiam castra duo Creinekke & Hilderadehusen, ministerialesque plurimos, & ad duo circiter millia mansos, his quoque omnibus, sicut & ceteris quātocyus exui festinarent. Proinde Fridericus Sueuorum Dux opportunitatem nactus hos Comites adiit, flagitans, cognationis gratia (nam ipsius, horumque Comitum auiæ sorores fuerunt) vt memoratas possessiones ab eius manu non elongarent, quia licet digne appretiari non sufficeret, libens tamen aliquantum pretij ad illorum offerret arbitrium. Cui tamquam cognato suo illustres viri plurimum beneuolentiæ impenderunt, [Reliquiæ S. Ioannis Euangelistæ Capenbergam allatæ.] deditque solummodo marcas quingentas, & pro marcis centum, reliquias Ioannis Apostoli, satis pertinaciter asseuerans, huius quantitatem pecuniæ, quam tantæ gratiæ thesaurum, se dare maluisse. Has igitur memorabiles reliquias venerabilis Otto, præcipuus Ioannis dilector, nostræ lætabundus inuexit Ecclesiæ, atque in capite reposuit deaurato, quibus & multo caritatis affectu reditus ad luminaria cōtinua delegauit, & dimidiam ad minus argenti marcam emendis Fratrum piscibus, sed & ripa Rheni dimidiam vini carratam, ad festiue celebrandam eiusdem Apostoli f assumptionem deputauit. Similiter quoque in festo illius ad portam Latinam. Hæc itaque de patrono nostro tantisper libuit annotare, quatenus cum de thesauri huius veritate non ambigitur, amplior cunctis fiducia feruentiorque deuotio in beati Apostoli laudibus excitetur.

[63] g Pater Comitum Godefridi & Ottonis Godefridus vocabatur, mater eorum Beatrix. Pater eorum de VVestphalia oriundus fuit, mater vero de Sueuia. Defuncto Godefrido patre eorum, Beatrix maritum accepit Henricum Comitem h de Ryetbeke, fratrem videlicet Friderici Comitis i antiqui de Arnesberg. Iam dictus Comes Henricus procreauit de Beatrice Comitissa filiam nomine k Eileke, quam Eilekam vxorem duxit Comes Eigelmarus de Aldenburg, qui ex eadem Eileka filios genuit Henricum & Christianum Comites, & Ottonem fratrem eorum & Eilekam matrem Comitis Simonis de Tytneburg.

[Annotata]

a Videantur cuipiam quæ sequuntur ab alio auctore attexta.

b Is in Buddeburgh arce habitabat. Extat eius nominis arx (quæ in tabulis Mercatoris Bedborg dicitur) ad Lupiam, infra Lunam oppidum; estq; nobilis familiæ de Fridag. Ast eius, quam Eckericus tenuit, dicunt in silua Lohe extare vestigia.

c MS. Capenbergense habet ad conuiuium fuisse inuitatos ab Eckerico, vt postea nimirum in placito, siue iudicio, aut dicta iudiciali apud veterem Lunam, siue Oldenlunen, sibi adessent

d Non quod Comitum cædem hæc vox significet, sed quod cum antea Loo diceretur, additum sit vt Comitum-loo, siue Greuenloo dicatur. Quid autem Loo significet haud satis inter scriptores conuenit. Superioribus Germanis lo, loo, [Loo vox. Teutonica quid significet.] lohe idem esta quod flamma ardorue prunarum: ita quos Latini Comites ab alta flamma, ipsi ab Hohenlo, vel Hohenloo, & Hohenlohe vocāt, vt Lazius aliiq; obseruarunt. Inferioribus. Inferioribus, vt VVestfalis ac Belgis, vel siluam significat, vt hic & apud Diuæum lib. 2. rer. Brabantic vel locum altum, vt vult Lipsius in Louanio lib. 1. cap. 2. Goropius lib. 1. Origin. ait loca altiora, præcipue tamen aquis & vennis, id est, paludibus adiacentia, hac voce indicari; sic Loo-veen, Veen-loo. Loen quoque eadem notione vsurpant; sic Stadtloen, Stadtloo, VVestfaliæ oppidum. Sic Comitatus Lossensis in Belgio, vulgo Loen, quod vtrimque paludibus Donnerslag & Peel emergat aliquanto altior. Borchloen in eodem oppidum, olim Locastria, quasi castrum-Loo. Sic Cambdenus in Britannia, Comitatus Cestriæ locum Stanlavv, exponit saxeum collem. Plurima in Belgio loca hac addita voce efferuntur, Tongerloo, Tessenderloo, Stauelo, Calloo, Westerloo, &c. Kilianus in Etymologico præter superiorem significationem ait Loo prisce depressum dici: sed auctorem nullum profert.

e Nec sequentia satis videntur cum prioribus cohærere.

f Natalem eius, vt Deiparæ Virginis, Assumptionem vocat, quod, vt illa, ab obdormitione sua corpore quoque in cælos translatus credatur; quod alibi excutiemus. Vtriusque festum Græci μετάσασιν appellant; quod proprie translatio est: quo modo Genebrardus in Kalendario Græco XXVI. Septemb. (qui dies S. Ioanni apud Græcos sacer est) hanc vocem etiam interpretatus est.

g Tertia hæc est appendix, quæ aliunde assuta, vt priores, pars vitæ habita.

h Ex hac familia ortus videtur Conradus de Ritbech Osnaburgensis Episcopus XXXII. Sunt qui hic Comitem de Ritberge legendum putent. Est Ridberga arx illustris in VVestfalia non procul Lippia. Prisci certe Ritbergenses Comites ex Arnsbergicis orti fuere, vt Kleinsorgius tradit. Vltima heres Adelheidis Ottoni Hoiensi Comiti nupta: eius filius Conradus Ritbergica insignia ac titulum sumpsit. Plura de Arnsbergicorum familia habet Gelenius ad vitam S. Engelberti.

i Huius filius fuit Fredericus Bellicosus, B. Godefridi gener. De Henrico agit Gobelinus æta. 6. cap. 58. an. IIII. aitq; inter obsides ab Henrico V. Pontifici datos vnum fuisse Henricum fratrem Frederici Comitis Westfaliæ de Arnsburg.

k Reneccius in Appendice chronici Alberti Stadensis, in stemmate Oldenburgico de hac scribit: Elica, alias Lucca, Comitissa Cappenbergensis. Sed fallitur: erat quidem Eilecæ mater, vidua Comitis Capenbergensis, sed secundis tedis Comiti Ritbergensi nupta, cui Eilecam peperit.

DE EODEM B. GODEFRIDO.
Ex vita S. Norberti

Godefridus, Comes Capenbergensis, post religiosus ord. Praemonstratensis in Westphalia (B.)

Ex vita S. Norberti.

Cap. 32.

[1] Eo tempore fama creberrime & celeberrime ob insignia tanti hominis percurrente, compunctus est paupertatis spiritu Comes quidam VVestphaliæ præpotentissimus, Godefridvs nomine; qui accessit ad eum, [Conuertitur B. Godefridus.] eo quod de eo multa audisset: sed cum adhuc maiora, Spiritu sancto perdocente, qui per eum operabatur, inuenisset, omne consilium suum & voluntatem ei aperuit. Et qui se totum iam Deo deuouerat interius, sine mora de omnibus relinquendis, & de paupertate voluntaria amplectenda perdocetur exterius. Erat enim diues, potens in armis, vtpote homo iuuenis, in prædiis multis, seruis & ancillis satis locupletatus, quibus statim omnibus abrenuntiatis, se & sua omnia Deo per manus hominis Dei disponenda contradidit; ea siquidem conuentione interposita, vt propriæ domus, castri videlicet Capenbergensis, transmutaret fastigia, consecrandi gratia; vt vbi regnauerat vitiorum execratio, virtutum ibidem locum faceret diuinæ benedictionis consecratio.

[2] Quid faceret iuuenis certamen grauissimum bellaturus? Grauissimum bellum vere dixerim; quia erat illi vxor & frater eo iunior, qui per omnem modum, quodcumque disposuerat facere, contradicebat. Contradicebant etiam homines sui a feudati, serui & ancillæ, & cuncti ministeriales eius. Contradicebat Comes Fredericus pater vxoris suæ, atque ex magna parte eleemosynam quam fecerat, de dote filiæ suæ esse dicebat. Quid dicam? manus eius contra hos omnes, & manus horum omnium contra eum. Geritur bellum non armis materialibus, sed fide; non contentionibus, sed ratione; non armatorum multitudine, sed Angelorum suffragio, & spe cælesti galeatum, & superna loricatum virtute. Vicit tandem humilis importunitas, quam opportune plantauerat & comitabatur spes cælestis beatitudinis & perfecta humilitas. [Item vxor eius, ac frater.] Vicit quidem, quia vxor consensit; & frater, leonino furore deposito, agninam mansuetudinem assumpsit, & Religionis habitum, quem ipsum Comitem Godefridum velle nouerat, vterque suscepit.

[3] Gauisus est Pater Norbertus, gauisus est & Comes; & redditis omnibus Cæsari quæ Cæsaris erant, & quæ Dei Deo retentis, tres de propriis allodiis Ecclesias, ordinante Patre Norberto, construxit. In quibus Fratribus impositis, & Religione ordinata, cum Dei seruitium eleganter impleretur, non defuit tentatio & malignorum spirituum persecutio. Nam Comes Fredericus, pater vxoris Comitis, ambitioni suæ indulgens, eo quod castrum Capenbergense dominatum VVestphaliæ tenuerat, [Socer eum infestat:] prætendens esse dotem filiæ suæ, comminatus est Fratribus, quod nisi quamcitius abscederent ab eo, omnes interficeret. Aliquoties etiam cum equitatu suo illucvsque accedebat, Patri Norberto comminans, quod si ipsum teneret, cum asino suo eum suspenderet, vt æqua lance experiretur, quis eorum ponderosior esset. Tam superbæ locutioni qui aderant Episcopi aut alij Principes contradicebant; & pro hoc etiam verbo iram Dei super eum comminabantur. Iam enim Pater ille Norbertus circa Rhenum, & vltra Rhenū apud omnes pluris habebatur; nec æque ferre poterant, si a quoquam comminaretur ei vel malediceretur.

[4] Fratres vero Capenbergenses in arcto positi, nec vllum habentes liberatorem, præter Deum, de manu potentis & iniqui, miserunt ad Patrem suum vt adiuuaret eos, pariterque superbi hominis arrogantia verba nuntiantes. Quo nuntio accepto, collectis viribus fidei & spei in eum & per eum qui dixit, Confidite, ego vici mundum, ad ipsum se totum contulit, & publice pronuntiauit se cum asino suo terram illius ingressurum, & copiam sui se facturum. Quid multa? [Ioan. 16. 33.] Quamuis iter longum esset, tamen asinum suum mutare noluit, sed trāsito Rheno, [male perit.] mox cum asino suo inermis & debilis terram illius Frederici Comitis intrauit: b nec longe post atrocissimus ille hostis languore correptus interiit; & finem malitiæ simul reddidit & vitæ. Igitur animaduertendum est, quis & cuius miles iste fuerit, qui in asino residens, vibrato a longe iræ Dei gladio, in vltionem sui & Fratrum suorum, hostem perforauit, & de immani tyranno triumphum accepit. Sic pacatis omnibus, Fratribusq; Deum timentibus electis, in tribus, vt præmissum est, Ecclesiis de eodem allodio seruitium Dei omni tempore agendum ordinauit, videlicet Capenbergensem, Elophstadensem, & Varlarensem; in quibus multorum Fratrum & Sororum vsque in hodiernum diem viget Congregatio, & in cultu diuino floret honesta Religio.

[Annotata]

a MSS. passim, feodati.

b Alia MSS. a Chrysostomo vander Sterre citata, hic habent: Dirupto ventris thorace idem Fredericus sedens in prandio medius crepuit.

Cap. 33.

[5] Mvlta de tanto Patre narrari possunt, sed tamen plurima prætermittuntur; quia non contingit vni alicui scire cūcta que per eum Deus operatus est. Erat enim vere lucerna ardens, satis temporibus modernis spectabilis, lumen non sub modio, sed super montē positum: & tam in Germania quam in Francia magnum nomen eius habebatur & manifestum. Vnde contigit, [Theobaldus Comes vult seculum relinquere exemplo Godefridi.] vt cum in Franciam reuerteretur, & fama de conuersione supradicti Principis, mirantibus multis, diuulgaretur; eo quod cum habitu in religionem mutasset, & castra & castrorum militiam, & totum Comitatum destruxisset; seruitioq; Dei cūcta mancipasset; exemplo huius cōmotus & cōpunctus quidam nobilissimus Princeps Frāciæ, Comes videlicet Theobaldus, hominem Dei adiit, de salute sua, & de remissione peccatorū suorum simili modo consilium quæsiturus. Considerans autem hominis Dei facundiam & vultus elegantiam, & maturitatem in verbis & responsis eius, pietatis affectu mens eius in amore dulcedinis Dei & omnis mansuetudinis sic perfusa est, vt statim seipsum totum, cum tota sua possessione, viri Dei subderet potestati. Erat enim & ipse homo prudēs & bene doctus, & sanā doctrinā & sapiētiam verborum Dei sapiēter in corde suo & laudabiliter colligebat.

[6] Sed vir Dei e conuerso videns generosi Principis cor nobile, nobilemque & deuotam quam de seipso bene diuidēs offerebat oblationem, & holocaustum quod de cunctis rebus & diuitiis faciebat, paucis diebus respondendi acceptis induciis, Domino Deo consilium hoc attentius commendabat. Intellexerat enim quod Princeps ille amplissimas haberet facultates, & castra quamplurima, nec cuncta facile possent destrui & mancipari cuidam Religioni, tum propter Regni imminutionem, tum propter multorū aliorum Principum nobilium, qui sub eodem Principe Principes feudati erant, destructionem. Audierat etiam, [Eius pia opera.] ipsum esse largissimum in dandis eleemosynis, in ecclesiis, claustris, & ceteris Religiosorum officinis ædificandis; addens quoque ceterarum necessitatum grande subsidium. Audierat similiter hunc patrem esse orphanorum, spōsum viduarum, pauperum dapiferum, insuper solamen Lazarorum: nec in eo vir per omnia discretus, alterius consuetudinis vitam præsumebat ordinare, quem a Deo horum omnium ministrum considerabat electum fuisse.

[7] Expectabat autem ille responsum de contemptu mundi & renuntiandis omnibus: cui homo Dei, accepto diuinitus post datas inducias consilio, [Suadet illi coniugium S. Norbertus.] Non erit, inquit, ita: iugum enim Domini, vt cœpisti, cum iugo cōiugalis societatis portabis; & semen tuum cum benedictione patrum tuorum præcedentium terram tuam largissimam obtinebit: quia nobis non est licitum in te destruere, quæ de te diuina dispositio ante omnia tempora in his nouissimis temporibus voluit ordinare. Ad hæc intulit Princeps: Si sic, ait, necesse confirmas, Reuerende Pater, ex Dei voluntate; Domini est terra, & plenitudo eius, nec ex ea quisquam aliquid nisi per ipsum obtinere debet. [Psal. 23. 1.] Quia igitur ab ipso hoc præcipis, non habeo contradicere; sed certum tibi sit, quia nullam in matrimonium ducam, nisi quam Dominus Deus per te mihi voluerit copulare. Penset igitur quilibet auditor, quanta fuerit in viro virtus discretionis, qui de duobus Principibus alterum fecit cuncta relinquere; alteri vero præcepit, tamquam nihil habēti, cuncta possidere. Considerauit quippe in altero, quod aliena etiam ab egenis raperet: considerauit vero in altero, quod propria indigentibus largiri non cessaret.

ALIA VITA.
Auctore anonymo, ex MSS. a

Godefridus, Comes Capenbergensis, post religiosus ord. Praemonstratensis in Westphalia (B.)BHL Number: 3578

Avctore Anonymo, ex mss.

CAPVT I.
B. Godefridi genus, vita in seculo acta.

[1] Temporibvs b B. Ludgeri primi Episcopi Monasteriensis, [Præfatio.] & Caroli Magni Regis, inhabitabatur semper mons Kappenberg. Qui mons quod aliquando diuino mancipandus esset obsequio, [Laus Capenbergæ.] longe ante per visiones fidelium reuelatum est a Domino. Anno igitur Domini MCXXII. castrum hoc Kappenberg fit domus religionis: a quo tempore plures de Fratribus nostris extra nos in diuersis locis Episcopatus, Abbatias, Præposituras, Prælaturas, & dignitates alias sunt adepti, qui Ecclesias, quas rexerunt, in bonis pluribus perfecerunt. Episcoporum autem horum, quos ab Ecclesia nostra sic assumptos legimus, hæc sunt nomina: [Episcopi inde assumpti.] Norbertus Magdenburgensis Episcopus; c Hisfridus & d Euermodus e Ratenburgenses Episcopi; VValonus f Haueldensis Episcopus; VVitgerus g Brandenburgensis Episcopus; Flogerus h Sagensis Episcopus in Polonia. Et quia huiusmodi contigisse credimus nostrorum Comitum Godefridi & Ottonis meritis, quos nobis multoties subuenisse comperimus in angustiis, vitam eorumdem partim hic sub compendio notare curauimus, per quam recte viuendi normam capiamus, & cunctos legentes ad similia prouocemus.

[2] Temporibus Henrici i gloriosi Principis, qui huius nominis quartus Romanorum rexit imperium, fuit in VVestphalia castrum nomine Kappenberg, quod a situs sui qualitate mons Sion, id est, speculationis interpretatur. Cuius antiqui possessores de Magni Caroli, [B. Godefridi regium genus:] & VVidekindi Regis filio descenderunt, per Imezam, quæ Xantis quiescit: quam sororis suæ filiam Carolus tamquam pacis obsidem VVidekindi Regis filio dedit vxorem. Ab his duobus mediate Fundatores nostri Godefridus & Otto Comites nobilissimi de regia stirpe descenderunt. [parentes:] Quorum pater Godefridus, de VVestphalia natus, mater vero Beatrix de Sueuia nata processerunt.

[3] [auus sanctitate &] Hermannus Comes auus Godefridi & Ottonis, habens Gerbergim de Hunebergh vxorem deuotissimam, fuit Dei cultor maximus, & eleemosynarum largitor præcipuus. In huius eleemosyna quidam pauper degebat, qui die quadam diuinitus sibi ostensum asserebat, quod visum reciperet, [miraculis clarus:] si aquam de qua Comes manus abluerat, admouisset oculis. Aquam igitur oculis apposuit, & protinus vidit.

[4] [virtutes] Huius tanti viri nepos Godefridus noster fuit, vir per omnia mansuetissimus, suauitate venerabilis, mirum in modum generosus, benignitate laudabilis, oculis stellantibus, facundus eloquio, prudens in consilio, militiæ exercitio strenuus; sed Regi supremo militare, nudamque crucem Christi baiulare quantocyus inardescens.

[5] Cum aliquando suos aliena rapere conspiceret, omnipotentiam Saluatoris exorauit, dicens: [iustitia in compescenda militari licentia.] Domine Iesu Christe, tuæ bonitatis altitudinem imploro, vt me de medio iniquitatis huius eripias, & in die iudicij paratum & immaculatum inueniri perficias. Scio enim, arbiter iustissime, quod in meum redundat caput, quicquid a meis delinquitur; omnisque dissimulationis meæ negligentia tua districtione merito punietur. Cum ciues Monasterienses aduersus eum, adhuc habitu seculari detentum, bella mouerent; vnus ex ministris suis cum complicibus prædam copiosam animalium aggregauit; quam prædam stante in porta Comite tamquam gloriabundus adduxit. Cumque vir pius, æquitatis amicus, inquireret quid hoc esset, & rem didicisset ex ordine, continuo sancta indignatione permotus, ministris adstantibus ait: Ite, & iniquo prædoni dicite, ne nostros vnquam præsumat adire conspectus, donec eis quos impie læsit satisfaciat, omnibus quæ rapuit ad integrum restitutis. Si enim homines ciuitatis illius ad presens nobis, prout forte digni sumus, aduersantur, numquid ob hoc presumptor ille villanos & innocentes quosque nostri sub nominis vmbra deprædabitur? Ad hæc ille perterritus, sua cuique cum multa sollicitudine resignauit.

[Annotata]

a Vita hæc descripta est e veteri codice Carthusiæ Coloniensis, exarato per Simonem de Traiecto, Sacristam olim annis 40. & seniorem eiusdem Carthusiæ; collata cum alio veteri codice.

b S. Ludgeri vitam dabimus 26. Martij; obiit anno 809. quinque annis ante Carolum Magnum.

c Alias Isfridus. De eo agit Krantzius metrop. lib. 6. cap. 40. vbi & eius recenset miracula.

d Secundus Raceburgensis Episcopus fuit, Isfridi decessor. De eo Krantzius metrop. lib. 6. cap. 28. Eius & in vita S. Norberti mentio fit.

e Al. Raceburgenses, Razeburgenses, Racisburgenses.

f Alias Hauelburgensis, ad Hauelum flumen, in Marchionatu Brandenburgensi, sub Archiepiscopatu Magdeburgensi.

g Ad idem flumen sita vrbs hæc, a qua amplæ prouinciæ nomen.

h Ignota nobis hæc in Polonia ciuitas, nisi Saganum Silesiæ sit.

i Si genus nimirum spectes & dignitatem, non etiam facta: nam Ecclesiam immaniter vexauit arrogata sibi sacrarum inuestiturarum auctoritate. Henrico patri, 5. Octob. an. 1056. mortuo successit; obiit 7. Aug. 1106. imperio a filio spoliatus.

CAPVT II.
Conuersio varie & grauiter impugnata.

[6] [Fratrem & vxorem conuertit.] Vir Deo plenus Godefridus auxilio Dei fratrem suum Ottonem se iuniorem, & tamquam leonem pro ordine sæuientem, ad sanctitatis propositum, quod ipse habebat, induxit; & coniugem suam, quæ omnino renitebatur, & quæ fuit vnica Friderici Comitis de Arnsberg, per quam (quæ sola fuit heres) adepturus erat totum dominium sui soceri si secularis permansisset, sacrum sumere velamen adhortationibus salutaribus effecit, [Sua Deo dicat,] & castrum ipsum Kappenberg ac omnia sua Deo fideliter offerens, in die Petronillæ Virginis, vsibus ea pauperum Christi delegauit: & præter plures Ecclesias Sororum, quas fecit, tria cœnobia Fratrum in Kappenberg, in Valar, & in Eluenstat, construxit, quæ singula prædiis suis locupletauit. In quibus ordinauit, vt Fratres vsu adipis & carnium abstinerent.

[7] Pro caussis his ministeriales sui, & serui infimi, nimis illum pulsauerunt conuiciis, dicentes eum amentem esse factum, quod sequeretur falsarium & impostorem illum Norbertum, [suis obmurmurantibus.] ad cuius instinctum tam sublimem huius mundi gloriam stulte desereret, & eos quasi desolatos & acephalos relinqueret. Quibus inter alia multa sic respondit: Si diligeretis me, gauderetis vtique, quia ad Patrem vado.

[8] Et licet præmissa & his similia sustineret a suis, Principes tamen in remotis positi, admirantes de factis eius, summe venerabātur eum. [Honoratur ab Henrico V. Imp.] Et Imperator Henricus consanguineus suus, ad quem prius ante conuersionem solemniter & in comitatu magno venire consueuerat, & ad quem post conuersionem, quando Fratrum poscebat vtilitas, pauper, egenus, & crine deformis, cum paucis venerat, quam cito vidit Comitem, reiectis cunctis quæ ad manus erant, eum gratiosissime recepit, ruens in eius amplexus, exclamans atque dicens: O cognate dilectissime, Deo nostro gratias immensas ago, quod te hodie videre merui; nec enim hac die talem, tantum, tamque mihi præcipuum virum me visurū existimaui.

[9] [Infestatur a socero.] Fridericus Comes profanus, auaritiæ facibus accensus, infremuit, fallacia commenta exquisiuit, dicens filiam suam arte circumuentam; hereditatis quoque debitæ portionem fraudulenta illi seductione sublatam. Qua occasione diuersis virum sanctum affecit iniuriis, multisque vexauit contumeliis, affirmans Kappenberg, quod filiæ suæ dotem esse dicebat, & quod dominatum totius VVestphaliæ tenuerat, eamdem filiam priuari non debere.

[10] His diebus Comitum, Marchionum, aliorumque conuentus Nobilium apud Traiectum coram Henrico Imperatore fuit cōgregatus; inter quos Fridericus Comes de Arnsberg venerat memoratus. [Socer a quodam Principe salse irridetur,] Dum ergo tractatis negotiis consederent, ecce vnus Sueuorum Princeps, dissimulans se omnino agnoscere quis esset Fridericus, cœpit illum facetissima vrbanitate in illius Senatus audientia confutare, hoc modo Godefridi eiusdemque germani conuersionem inducens: Paullulum, inquit, Heroes & commilitones, dignemini aduertere. Auditum est & celebri sermone vulgatum in finibus nostris memorabile gratiæ Dei miraculum, quod videlicet Kappenbergenses duo Comites, diuina inspiratione compuncti omnia sua & se ipsos Deo reddidere, felices nimirum viri illi, qui nostris temporibus vniuersis Christi fidelibus magnificum sanctitatis & voluntariæ paupertatis largiti sunt exemplum. Sed ecce (o nefas!) quidam in vicinia illa filius diaboli, Fridericus nomine de Arnesberg, tantæ sanctitatis bonum, vt fama est, impedire nititur; atque nubilo cœcatus auaritiæ, in ipsum Deum, quod nullus ambigit Christianus, infelicia bella machinatur. Ego vero si Deo nostro hic pessimus mortalium aliquando præualuerit, minus libenter illi Deo me deinceps seruiturum profiteor, qui tantam sui nominis propulsare noluerit iniuriam. Inter hæc irrisoria Principis verba infelix ille grauissima confusione deiectus, huc & illuc vultum declinauit, loquentis aspectum ferre non sustinens, nec in tali conuentu pro conscientiæ impietate vel mutire præsumens.

[11] [homo crudelis] Erat autem Fridericus ille talis, qui semper captiuos, compeditos, incarceratos multos habuit, quibus in hora mortis suæ ad nullius preces clementiam exhibebat, nec per confusionem præmissam se emendauit. Nam P. Norberto comminatus est, [mortem Norberto & fratribus minatus,] sic intonans, quod si ipsum haberet, cum asino suo eum suspēderet vt æqua lance probaret quis eorum ponderosior esset; & Fratres vniuersos, nunc minando, nunc cum militari manu terminis eorum proximando, tantis aliquando terroribus concusserat, vt vnanimiter cum Godefrido & P. Norberto, facta inuicem confessione, tamquam oues occisionis ceruices pararent, & portis vltro apertis martyrium indubitanter atque alacriter expectarent. Sed eumdem per viam qua venerat, omni labore frustratum, nec voluntate mutatum, Dominus redire coegit.

[12] [reprehenditur a Godefrido, gaudente aduersis;] Cuius postea mentum vir Dei in magna multitudinis frequentia, collatis hinc inde multis sermonibus, apprehendit, dicens: Miser homo, quid tantopere caducis & infimis rebus exæstuas? Velis nolis, iam tempus imminet, quo resolueris in puluerem. Sic vir Dei pro Christo mori summum gaudium æstimauit. Ait enim: Opto siquidem, vt quemadmodum scopa longo vsu detrita nouissime flammis iniicitur, sic corpus meum Christi exhaustum seruitio, tribulationis demum igne consummetur.

[13] [male perit:] Dum Fridericus impius iuxta viri Dei verbum, scitum & dignum recepisset interitum, quem vnus de Fratribus ante denuntiatam eius mortem a leone horrendo deglutiri per visum agnouit; ecce Franco quidam scelestus coniugem beati viri, quæ iam sacrum velamen sumpserat, diabolico rapuit instinctu. Cui vir Dei inermis vxorem repetens occurrit: cumque Franco insaniens ad occidendum virum Dei gladium arriperet, idem vir Dei, tamquam agnus ad occisionem ductus, sine voce adstitit, & ceruicem protinus tetendit: sed nutu diuino territus ille ferire non potuit. Tandem vir Dei raptam suam, [vti & Franco raptor.] variis laboribus requisitam, cellulæ restituit, & raptor ille non longe post lancea perfossus interiit. Ex his fit fama, quæ volat ad Mosam, quod Godefridum de habitu pœniteret, religionem & Fratres abiecisset, & vxorem resumpsisset.

[14] [Godefridi constantia in bonis suis Deo dicandis,] In die Assumptionis B. Mariæ Virginis, quando noster ambitus consecratus est, quis digne commemoret quales tentationum impetus, quantos impulsionum fluctus euicerit, aliis hinc eum trahentibus, aliis inde retrahentibus, ac mira improbitate suggerentibus, ne tantæ honestatis, tantæque spectabilitatis locum desereret? Cum & ipse Antistes, carnem sapiens, alterius ei mansionis concambium repromitteret? Sed Christi miles nec terrore terreri potuit, nec turbine frangi. Ait enim: Nulla feram ratione, vt deinceps de hoc castro mundanæ vanitati seruiatur. Mihi credite, etiamsi quadruplo tantum possessionum recompensationes offerrentur, numquam castrum hoc seculi negotiis occupari consentirem. Ministeriales etiam centum & quinque, vxores & liberos eorum, omnes copiose inbeneficiatos, cum aliis donationibus gloriosis, Monasteriensi donauit Ecclesiæ: præter alia multa, quæ Ecclesiæ Coloniensi, aliisque locis, prout locorum prouisores orauere, contradidit.

CAPVT III.
Virtutes religiosæ.

[15] Postquam vero a concussione dura respirare datum est illi, claustroque fouere pacificos sensus, quam tūc purgatissimis moribus enituerit, Deum testor quod humani sermonis inopia nullatenus explicabit. Iste Sanctus mira pollebat abstinentia, [abstinentia,] & frequentius tantum solo pane & aqua se pauit. Qui cum simul ad refectionem communem discumberet, aut cum oraret, aut verbum Dei audiret, [pietas,] pro desiderio æternorum vberrimis atque creberrimis lacrymarum profluebat riuulis. Studebat insuper in omnibus despectum sui appetere, [humilitas,] indigna quæque & extrema seruitia in tantum non abhorrere, quasi se cloacarium exhiberet. Oblatam insuper sibi a Fratribus venerationem humiliter declinauit: leprosos aut ægrotos quosque non despexit, & de sordidissimo vase infirmitatis potum sumpsit: [aliæ virtutes.] caritatis etiam & eleemosynæ tantum habebat amorem, vt domum hospitalem per se ipsum construeret, vbi pedes pauperum abluit, nummos & eleemosynas distribuit, circa omnes cor gestans paternum: nomen Comitis sibi dari tamquam venenum respuit: inimicos insuper omnes propter Deum dilexit: obtrectatorum iniurias patientissime sustulit: & Fredericum Comitem prædictum cum putore magno exspirantem Dauidico more planxit, fundatus enim erat supra firmam petram.

[16] [Studium religiosæ disciplinæ.] Cum Fratres quidā tepidi de rigore ordinis modicum relaxando illi suggererent, vir Dei, Spiritu sancto plenus, respondit: Qui magnum fluuium nauigio transmeare proponunt, longe superius a destinata ripa nauigare incipiunt, quia fluminis violentia retorquentur: ita & nos Fratres, qui hoc mare magnum & spatiosum manibus pertransire contēdimus, vbi sunt reptilia quorum non est numerus, ad iugem nostrum ascensum roboremus propositum, quia humanæ torpor negligentiæ semper in descensu est: & vereor plurimum ne, quia qui modica negligit paullatim defluit, ordo in futurum descendendo, ad pristinum teporem relabatur.

[17] Exhortationis etiam tanta gratia diffusa erat in labiis, vt B. Norbertus de ipso gratulatorie dixerit: Postquā ego in prædicationis cursu defecero lassatus, Godefridum filium meum pro me suscitabo, [Eloquētia, S. Norberto probata.] more ceruorum, qui cum venatoris instantia se super vires lassari senserint, pro se ceruos alios exagitandos suscitare memorantur. Hunc Patrem Norbertum B. Bernardus Abbas, ob prædicationis dulcedinem, cælestem fistulam appellat.

[18] Fuit vir magnæ sanctitatis & grauitatis, quem eo anno quo venit ad ordinem, hostis malignus multis tentationibus infestauit; ita vt ipsum dæmonem scapulis suis insidentem, [Tentationes alienas sua præsentia discutit.] & ab omni deuotione retardantem continuo sentiret eumdem. Etiam idem Frater cum orando se coram altari prosterneret, & diuinum auxilium inuocaret, frequētius vidit dæmonem deformem, habitu vultuque teterrimum: quotiescumque sic affligebatur, currebat & inquirebat sancti viri præsentiam: quo viso ab eo dæmon fugit; & mirabile tam corporis quam spiritus refrigerium sensit. Si vero Frater iste Comitem præsentem videre non potuit, ex tunc quam cito vocem eius audiuit, [Secreta cælitus cognoscit.] gratiam, vt prius, recepit. Nouit insuper vir Dei per Spiritum sanctum, nullo mortalium sibi reuelante, quantas Frater iste molestias huiusmodi pateretur: ad hunc ergo tempore passionis talis frequenter properat, eumque per annum agonizantem egregie consolando roborat.

[19] [Cum fratre mittitur Præmonstratum.] Denique vt ad summi Patriarchæ obedientiam sibi non deesset obedientia, dictum est illi a P. Norberto: Exi de terra tua, & de cognatione tua, & de domo patris tui, & veni in terram, quam monstrauero tibi. Ad quod sine mora implendum paruit, & discessurus vna cū D. Ottone fratre suo ait: O ecce frater mi, si quid hactenus residuum fuit, quod non perfecta renuntiatione calcauimus, iam funditus in Christi nomine totum deseramus, & ad iter obedientiæ alacriter properemus. Venit igitur ad locum vere iuxta nomen suum a Domino præmonstratum, vbi & origo ordinis nostri cœpit: illic cum fratre suo est Acolythus ordinatus, ibique Fratres vterque quam plurimos Angelicæ suæ conuersationis roborauerunt exemplo. Nam omnes Fratres humilitate præuenire certabant, sicut eos prius dignitate seculari præcesserant.

[20] [Anhelat ad mortē.] Præterea vir iste sanctus mirabili & inæstimabili ad Christum transeundi flagrabat desiderio: nam & frequenter sociis in itinere pausantibus, ipse quemadmodum in exequiis mortuorum membra componi solent, manus suas & brachia componebat supinus, dicens clamore cordis intimo: O si veniat hora illa transitus nostri! o si ad hanc horam aptare me digneris Domine Deus meus! Propter quod Deus properauit educere eum de medio iniquitatis.

CAPVT IV.
Mors, miracula.

[21] [Euocatur Magdeburgum.] Post annum reuocatus a Præmonstrato ad Norbertum, iam Archiepiscopum Magdeburgensem, cum seculi pompam vel strepitum sancti viri ægre ferret aspectus, Domino iam electum suum remunerare disponente, lenta cœpit pulsari ægritudine, acceptaque P. Norberti benedictione, ad Eluenstadense declinauit cœnobium: vbi languoris molestia cum per dies ingrauesceret, aderat ei germanus suus cum aliis Fratribus, quibus ipse transitum suum se iam iamque desiderare perhibebat. [Ægrotat Ilmstadij.] Cumque adstantium vnus diceret: Absit Domine, nequaquam nos desolatos reliqueris; vir beatus velut indignante vultu respondit: Eia Frater, quid est quod loqueris? vt quid oro habitum pœnitentiæ suscepimus, vt quid etiam pro Christo tota die mortificari contendimus, si non per labores hos quantocyus ad Christum emigrare contendimus? Optandum est mihi via leniori pergere, atque ad aspectum vultus Christi, quem semper optaui, maturius peruenire. Ad hæc dicta cum germanus eius graui se mœrore luctuque conficeret; [Fratrem mœstum cōsolutur.] consolans eum vir beatus, inter alia multa sic ait: Idcirco, mi frater, vniuersa propter Deum abdicauimus, quia nos morituros certissime noueramus; nec poterimus operum nostrorum retributionem desideratam percipere, nisi contigerit hinc per mortis gustum exire.

[22] Dein cum sacri olei liquore fuisset inunctus, pacis osculum dedit Fratribus vniuersis, ita dicens: Ego quidem zelo ordinis & diuini honoris quosdam vehementius quandoque allocutus sum: [Veniam petit.] a vnde si quem offendi de vobis, quæso mihi dignetur ignoscere. His dictis non sermone responsum est, sed fletibus, & cōtristatis omnibus paullo post sic fratri locutus est: Frater mi, audio vocem dicentem, Exite obuiam ei. Et facto iterum interuallo, cum frater, qui ei sedulus assidebat, ab eo inquireret, quid spei haberet; vir sanctus Latino sermone respondit: Habeo spem magnam; iam enim pro toto mundo paullo diutius in hoc nollem demorari exilio. Post hæc paullulum conquieuit, apertisque mentis oculis, cum ingenti subito exultatione dicebat: Veniunt nuntij Domini Creatoris mei. Quo dicto, [Moritur.] Idibus Ianuarij migrauit ad Christum, anno Dominicæ Incarnationis MCXXVI, ætatis autem ferme suæ trigesimo.

[23] Porro Gerbergis Abbatissa, patrui sui filia, de qua præfati sumus, vnice sanctum virum dilexit: quem discedentem a se sæpius monuit, vt vel viuus vel mortuus eam in breui visitaret. Ipsi ergo in suo transitu, [Apparet ipsa hora Gerbergi cognatæ in VVestphalia.] facto in diœcesi Maguntinensi, apparuit in Monasterio miro decore redimitus, aureoque diademate coronatus. Quem illa, transitum eius ignorans, requisiuit, dicens: Quid est, dilectissime, quod sic coronatus incedis? Et ille: Noueris me modo, sine dilationis instertitio, sine vllo grauis examinationis periculo, ad summi Regis migrasse palatium, ideoque tamquam Regis filiū beata immortalitate vestitum. Quod ne aliqualiter dubites, ecce scripturam in diademate meo digestam agnosce. Respexit, attendit, & hoc modo digestum legit: Induit me Dominus vestimento salutis, & indumento lætitiæ circumdedit me, & tamquam sponsam decorauit me corona. Tunc illa diuinum oraculum aduertit hoc esse, statimque Fratribus in Kappenberg huiusmodi transitum intimauit, & Missas pro eo celebrari fecit. Postea ad decem dies Dominus Otto Comes veniens, felicem fratris transitum eadem hora, qua nepti apparuit, cum lætitia omnibus nuntiauit.

[24] Est locus dictus Eltene, in quo habitat Sanctimonialium multitudo; [Dolor dentium eius patrocinio curatus:] quarum vna acerrimo dolore dentium laborabat, quæ cum nullum haberet remedium, venit in mentem eius B. Godefridus, quem dum viueret agnouit. Hunc ergo toto cordis affectu cœpit implorare, quatenus suis apud Deum precibus tanto subueniret dolori. Mira res; nam mox dolor omnis aufugit. Eodem quoque dolore quidam de Fratribus nostris vexabatur, [iterum:] qui sancto viro adhuc viuenti familiaris fuit: hic quam cito nostrum inuocauit patronum, curatus est.

[25] Fuit apud Kappenberg pastor quidam religiosam ducens vitam. Is quodam tempore vsque ad mortem infirmatus est, & in ipso languore positus multitudinis malignorum spirituum phantasiis pulsabatur. Cum igitur iam tandem esset desperatus, nocte per se priore est admonitus, quatenus locum sepulturæ eiusdem Godefridi Comitis visitaret, [item alia grauis ægritudo:] & de bona viri eleemosyna reficeretur: fecit hoc, & mox sensit se toto corpore sanum, fugitque subito phantasticus error ab ipso.

[26] Fuit Sacerdos quidam de Fratribus nostris, quem b fistulæ per multos dies adeo debilitauerant, [alia item.] quod vix moueri potuit: hic alienis manibus ad ecclesiam portabatur. Interea dies anniuersarius Godefridi Comitis occurrit: & ecce Frater iste difficulter repens ad ecclesiam pro vigiliis viro Dei celebrandis peruenit in chorum. Vbi medullis intimis, ac totus perfusus lacrymis, salutis flagitabat auctorem, quatenus interuētu viri Dei sospitatem recipere mereretur. Orauit & exauditus est: nam indilate Godefrido subueniente, sensim mox properat vanescere morbus, proiicitur baculus, subsequiturque salus.

[27] [Quidam ab eo excitatus ad preces.] Cum vnus ex Fratribus nostris ad hymnos matutinales processurus celerius surrexisset, paullulum forte resedit in lectulo, & repentino sopore concidentibus oculis eius, egressa est processio: moxque vir Dei clarus adstitit dormitanti, & vocans illum ex nomine, Frater mi, ait, surge quantocyus, quia chorum iam ingreditur conuentus: ad cuius illico vocem surgit, & citato gradu sequitur præcedentes. c

[Annotata]

a Alterum MS. verum.

b Videtur morbi genus indicari, quod VVestphalis die pistelen dicitur, siue defluxiones humorum.

c Præter ista miracula, memorat Pilckmannus, ad reliquias B. Godefridi cœcum illuminatum, contractum erectum, claudum curatum.

ALIA VITA METRICA
Auctore anonymo, ex peruetusto MS. Capenbergensi. a

Godefridus, Comes Capenbergensis, post religiosus ord. Praemonstratensis in Westphalia (B.)BHL Number: 3577

Avctore Anonymo, ex mss.

§. I. B. Godefridus se suaq; Deo dicat.

[Præfatio.] Spiritus aspira, mea tu pius intima gyra;
      Dextram tu regito, carmen & incipito.
Mandemus chartæ, metri vel pauperis arte,
      Nostro pro modulo, de Domini famulo.
De Christi fido b cultore pio Godefrido,
      Qui decus Ecclesiæ, sol erat & patriæ:
Ex cuius vita nituit VVestphalia tota:
      Splenduit in tenebris vir merito celebris. [B. Godefridi genus,]
Inclytus iste satis, regalis nobilitatis
      Lampade magnificus, vir fuit Angelicus.
Hic Comes est verus, quia facto rem comitatus
      Ornauit meritis officium Comitis.
In Domino fidens, mundanaque gaudia ridens,
      Non opibus tumuit, sed magis abstinuit,
Spreuit & abiecit; [cōtemptus mundi,] Sanctis habitacula fecit
      Christi, pauperibus, Fratribus, hospitibus.
Castrum mutari præcepit, & euacuari
      Prædonum cœtu belligeroque metu.
Templum mutauit, Conuersis castra dicauit,
      Laudeque perpetua psallere fecit ea.
Tum manibus plenis sua distribuebat egenis, [opera misericordiæ,]
      Mandans assidue Fratribus, c vt viduæ
Sustentarentur; inopes omnes alerentur:
      Fouit enim miseros d vt proprios pueros:
25 Omnes pupillas, maiores atque pusillas,
      Vt pater excoluit, dum super his doluit.
Præcepti finis dilectio de peregrinis
      Sanctum commouit: nam domus his patuit;
His e & opem victus impendit vir benedictus,
      Vir cœcis oculus, debilibus baculus,
Patronus patrum, pia consolatio matrum,
      Vir robur iuuenum, præsidiumque senum,
Vir sacer & iustus, quamuis pietate venustus,
      Vir bonus & patiens, nil reprobum faciens:
Cuius honestatis dotes vel strenuitatis
      Quomodo dinumero cum careant numero?
Ipse domum struxit, ad quam pius agmina duxit
      Membrorum Domini, quæ modo commemini.
Hisque pedes lauit, mensam cum pane locauit,
      Nummos distribuit cuilibet, vt potuit.
Nec suffecit ei, quod egentum pauperiei
      Mens sale condita subueniebat ita;
Quin & inops factus, [obedientia.] ad Fratris pauperis actus
      Sese deiiceret, cunctaque perficeret.
Cunctis pareret, f quæ Patris norma iuberet,
      g Iussis Prælati promptulus arcta pati,
Cuius ad edicta patriaque domoque relicta,
      Deuotus nimium pertulit exilium.
Angelicus vultu, venerandus paupere cultu,
      50 Pauper, pauperibus vmbra, medela, cibus.

[Annotata]

a Hanc vitam sero nacti sumus, studio D. Mallinckrott V. CL. Canonicorumq; Capenbergensium: nam propinquos riuulos frustra consectati, cum iam prior pars huius commētationis subiecta esset prælo, eo recurrimus, hausturi liberius de fonte. Verum erat codex ille Capenbergensis ita & a tineis exesus, & vetustate ipsa pene absumptus ac mendis refertus, vt subinde eruere genuinam lectionem vix licuerit. Auctor, Capenbergensis Canonicus fuit; idem fortassis qui priorem vitam scripsit: presse sane eam metro reddidit, ast ordine fere concinniori. Et quod reliquiarum nulla hic mentio fit, coniicere licet ante earum translationem esse scriptam.

b MS. auctore.

c MS. &.

d MS. &.

e MS. ex ope.

f MS. quia.

g MS. iussit.

§. II. Infestatur a socero.

Sed quia (ceu nostis) semper fremit inuidus hostis,
      Hæc minime patitur, talia persequitur.
Commouet arma foris, a iacit intus tela doloris,
      Scandala molitur, quæ valet aggreditur.
Suscitat & quemdam, personam dico pauendam,
      Armis terribilem, nequitiis habilem.
Iste virum miræ laudis præsumpsit adire,
      Armis concutere, fraudibus appetere.
Ipsius ille tamen fuerat socer, vnde iuuamen
      Debebat potius fœderis vt socius.
Sed fraudis gnarum, prædonis pectus auarum,
      Intuitu scelerum non reputat generum.
Ingerit imo minas, terrores, atque rapinas, [Socer eum armis infestat;]
      Lecta militia tendit ad exitia.
At summus custos, solitus defendere iustos,
      Elusit tumidum, reppulit & cupidum.
Qui Saulis more multo bacchando furore,
      In famulum Domini sæuit inops animi.
Sed veluti Dauid Saulis molimina cauit,
      Sic reprobi facinus destituit Dominus.
Insuper antiquus draco suadet quod vir iniquus
      b In generum placitat, fictitium recitat. [fictum ab eo debitum in iudicio exigit.]
Nam subtracta sibi deposcit debita scribi,
      Inuidia tabens, nil rationis habens.
75 Nam plus debebat is, debita qui repetebat;
      Quodque breui spatio deseruit ratio.
Nam vir facundus, nulli virtute secundus,
      Accitus placito, non tamen ex merito;
Certius est certo quod claruit ore diserto,
      Ostenditque c reum qui maculauit eum,
d Prannum confutans, nulla formidine e nutans,
      Sed ratione potens, iustitiaque nitens. [Refellit eum Godefridus.]
Sic pro te, Christe, Sanctus sustollitur iste,
      Per mala perficiens, dura pie patiens.
Vt sit enim dignus lauro, par redditur auro,
      Flamma quod ex varia purificat scoria.
Hostis & inuitus licet f insidiando peritus,
      Auget ei meritum, dum parat interitum.
Quot tentamentis impugnat, tot documentis
      Erudit hunc nolens & nimis inde dolens.
At virtus mentem quia corripit insipientem,
      Sic miserans miserum corripit hic socerum:
Quid miser insanis! [eius auaritiam redarguit,] quam gloria vexat inanis,
      Vrit auaritiæ pestis & inuidiæ!
Diuitias quare sic insectaris auare?
      Quis status est hominis? nonne putredo, cinis?
g Num quamuis diues fueris per secula viues?
      An quis opum cumulum detulit ad tumulum?
Restat nonne mori? mors cui, dic, parcit honori?
      100 Qualescumq; sumus nōne h fauilla & humus?
At non pœnarum dolor i excruciabat auarum:
      Flammeus inde vigor, [Inferni pœnas inculcat,] frigoris inde rigor.
Sic malus arctatur, vt frigore nunc patiatur,
      Alterutretque vicem flamma rotando picem.
k Illic vermis edit morsu, draco vipera lædit,
      Semper vbi fletus continuusque metus.
Dentes cum strident, stridores tartara rident:
      Tempore nunc placito talia perspicito.
Prospice ne quæstus turpis tibi præparet æstus,
      Et l quæ supplicia nutrit auaritia.
Membris eductus si veneris ad loca luctus,
      Stringit te penitus mors sine spe reditus.
m Tum gratis fundes lacrymas, vel pectora tundes:
      Nam quis tunc redimit, mors ibi non perimit,
Tortor vbi durat, nec votum flebile curat,
      Dæmonis in facie sulphura cum glacie?
Nunc quos fraudasti vel inique despoliasti,
      His sua restitue, deque tuo tribue.
Sic rogo procura mala deuitare futura; [hortatur ad pœnitentiam.]
      Sic metuenda paue, iamque cauenda caue.
Defle commissum, sic euasurus abyssum:
      Inuenies etiam fructibus his veniam.
Sic incantabat sapiens, aspisque negabat
      Auditum crebris sueta tegi tenebris.
125 Hic docet æterna; placet illi tetra cauerna,
      Cordis tartarea dum latet in fouea.
n Cuius erat finis qualem dictauit n ….
      Qui reprobum stygio destinat exitio.
At seruus Domini, comperta morte tyranni, [Dolet audita eius morte.]
      Fletibus incubuit, vtque Dauid doluit:
Agnoscens vere talem tormenta manere,
      Qui non pœnituit raptaue restituit.
Sic erat affectus pietatis flendo retectus,
      Qui super hunc doluit, huic mala quæ voluit.
Ecce sequar morum, quos patrum vita piorum
      Nobis proponit, pagina ceu meminit.
Perdit primatum Samuel, populique reatum
      Votis attenuat, ne mala gens pereat.
Hæc cum bacchatur, Moysem lapidare minatur;
      Ille tamen precibus præstat opem trucibus.
Hæc exempla boni sectatur vita patroni,
      Sanctis præfatis æquiparanda satis.

[Annotata]

a MS. iacet.

b Solum in priori vita dicitur Fredericus arcem Capenbergam veluti filiæ dotem repetiisse.

c MS. eum.

d Forte prauum.

e MS. natum.

f MS. inuidiando.

g MS. Nam.

h MS. fauillat humus.

i MS. excruciebat.

k MS. Illis.

l MS. quia.

m MS. Tam.

n Quod hic deest, legi in MS. non potuit, vti nec quæ inferius.

§. III. Franco raptor mortem ei minatur: famuli amiciq; varie obstrepunt.

Hic nec omittatur quod Martyr iure vocatur
      Ille Dei famulus, cuius erat iugulus
Ensi prædonis in spe subiectus agonis,
      In spe martyrij non pauidus gladij.
Matronamque sibi cum iam rapuisset, eamque
      Franco deueheret, nec reuehi sineret:
Obuius est factus raptori flens homo sanctus
      150 ….. Forte via: mens patet ecce pia.
Quippe furens ille cum dat a conuicia mille, [Mortem minanti iugulum præbet.]
      Inque Dei famulum vertitur ad capulum,
Mucronem stringens, vt perficiat scelus ingens;
      Iste parat b tumulum sanguinis in titulum.
Vt Comes hoc gessit, dextram miser ille repressit;
      Nec peragens odium, continuit gladium.
Iste tamen voto feruens ac pectore toto
      Testis erat roseus, sanguine purpureus.
Iure coronatur, cui mens tam firma dabatur,
      Cuique fides valida, spes erat & solida.
Intus vexabant famuli, qui cœpta vetabant;
      Dumque reclamabant, murmura multa dabant,
Dicentes: Quare præsumis hoc tolerare?
      Hic vecors nimium perdidit ingenium.
En desolamur, & tamquam decapitamur. [A famulis stultus habetur.]
      Quis iam (pro facinus) noster erit dominus?
c Hunc captiuemus igitur, vinclisque domemus,
      Dum sensus redeat, sic neque desipiat.
Multum delinquit, qui sic sua membra relinquit,
      Quo magis euaderet seu caput & gereret.
Sic sic pulsatus doctoris verna beatus
      Omnia sustinuit, sicque pie monuit.
At noster Præsul non rectus denuo consul,
      Sancto consuluit, institit, & voluit,
Vt d seruaretur locus hic, aliusque daretur,
      Laude Dei resonus propositoque bonus.
Dicens, VVestfalis fieri dispendia, [Episcopo arcis dedicationem dissuadenti resistit.] talis
      Ac tam magnifici perditione loci.
Hoc acclamabant reliqui, Sanctumque grauabant,
      Ipsum dum variis detraherent studiis.
Sed frustra nisi, e veluti cedrum Paradisi
      Possent concutere, quo minus excutere.
Dum patuit telis, pulsabaturque querelis,
      Omnibus eminuit, nil mali sustinuit.
Stabat fundatus in petra vir memoratus,
      Flamina non metuens, flumina despiciens.
Et respondit eis, tamquam vere Pharisæis:
      Frustra nitimini, me famulum Domini
A voto cœpto deflectere, sicut inepto:
      Reddere disposui, quod bene proposui.
Ipsum castellum, de quo violentia, bellum,
      Cædes, & varia prodierant spolia,
Ipsum mutabo penitus, Christoque dicabo,
      Vt resonent in eo cantica digna Deo.
Nullius terror, sed nec cuiuslibet error,
      Hoc a corde meo tollet, agente Deo.
Num debebo pati, prædones vt scelerati
      Hic latebras quærant, priscaque fœda gerant?
Num debebo pati, plures vt despoliati,
      Ob mala quæ tulerant, limina nostra terant,
Se deplorantes, & in altum vociferantes,
      Vt iudex Dominus puniat hoc facinus;
Se lamentantes, & amaro corde precantes,
      Vt locus hic pereat, & Comes intereat?
Num precor ista sinam, non propulsando rapinam?
      Absit: non patiar, ne reus efficiar.
Tantum, Rex Christe, tibi complaceat locus iste,
      Quem tibi syncero munus amore fero.
Sed neque solamen subtraxit, dulceque f …..
      Cum prædux humilis spem tribuit famulis,
Dicens: Gaudete potius, Dominumque timete;
      En ego reddo Deo me Dominoque meo.
Et mihi iungantur, caput & sua membra sequantur:
      Me quisquis sequitur, par meus efficitur.
Serui personæ paritas datur æqua coronæ;
      Quin etiam potior, si fuerit probior.
Vna fides, vnus baptismus, & Deus vnus,
      Quantumuis humilem reddit ei similem.
Hæc attendentes, ad Christum vertite mentes,
      Qui sine persona dat sua cuique bona. [Quidam e famulis fiunt religiosi.]
His accenduntur quidam, Dominumque sequuntur,
      Mirantes equidem verba virique fidem.

[Annotata]

a MS. conuiuia.

b Forte iugulum.

c Prior vita non memorat eo procaciæ venisse famulos, vt vinciendum conclamarent.

d MS. reseruaretur.

e In MS. additum erat, sunt: perperam.

f Forte famen.

§. IV. Religiosæ eius virtutes.

Hvic fuit indulta lacrymarum gratia multa,
      Flebat enim secum, vota ferendo precum.
225 Quin etiam flebat, quando Conuentus edebat,
      Illic ipse sedens, [Assidue lacrymatur,] atque parumper edens.
Nam ieiunabat crebro, corpusque domabat,
      Hausit amara libens, sæpe fluenta bibens;
Et sunt mirati Fratres lamenta Beati,
      Quod nec desineret, quando cibum caperet.
a At secum fatur aliquis: Cur sic lacrymatur?
      Æstimo propterea quod videt obsequia
Christi feruere, [etiam mēsæ tempore; qua caussa.] lætatur & ipse videre,
      Hic vbi iam pridem nemo putare quidem
Posset, tale bonum fieri de monte latronum,
      Prædonumq; domo? Sanctus b ob hoc flet homo.
Aut etiam plangit, & eum dolor intimus angit,
      Pro desiderio, quo cupit exilio
Tentus præsenti, conuiuere Cunctipotenti,
      Mundo posthabito, corpore deposito.
Nec consolatur, penitus donec mereatur
      Hoc fungi dono perpetuoque bono.
Aut vice pleraque pro caussa plangit vtraque,
      Nunc grates memorans, nuncque mori properās.
Et merito: namque caussam commendat vtramque
      Cum titulo fidei gratia multa Dei.
Hæc mihi narrauit, c qui præsens ista notauit
      Quæ retuli meditans pluribus & recitans.
Constans ipse satis in proposito pietatis,
      250 Segnibus obstabat d dogmaque tale dabat:
Omni nos hora nitamur ad anteriora; [Suos hortatur ad rigorem disciplinæ.]
      Præstet vbique rigor propositique vigor.
Nemo lassetur, ad fortia quisque paretur,
      Nemo resoluatur, ampla corona datur.
Afficior grate super ordinis integritate,
      De lapsu vero sedulo mœstus ero.
Normam prætendo super ordine non metuendo:
      Exemplum capiat quilibet, vt sapiat.
Nonne trahunt proram sursum per fluminis oram,
      Qui se nauigio e crediderint fluuio.
Cur? quia pelluntur vndis, minimeque sinuntur
      Vndarum strepitu currere pro libitu.
Impetus vndarum, vehemens impulsus aquarum
      Cursum nauis agit, f inferiusque trahit.
Exemplo tali, Fratres, in spirituali
      Ordine res geritur, si bene perspicitur.
Ecce laboramus, vt in ordine proficiamus,
      Licet propositum, nil agitur vetitum.
Relligio floret, dilectio mutua feruet,
      Omnes prospiciunt, auia despiciunt.
Sed post feruorem timeo restare teporem;
      Vltimo prospicio prona tibi hoc vitio
Vos vexilliferi, constantes atque seueri,
      Non cum segnitie stemus in hac acie.
275 Cum galea, scuto, gladio g fungamur acuto
      Sit simul in dextra lancea cum pharetra.
Loricæ tegumen, teli non desit acumen;
      Hac ne militia vos feriant vitia.
Tergum non demus, magis hostis terga fugemus,
      Vt quod iter teneat posteritas videat.
Quod si sectari non vult, nobis reputari
      Pro culpa nequeat, cum via dux pateat.
Sancti vexati sunt olim, nec superati,
      Nullo supplicio, vel prece, vel pretio:
Horum miremur vestigia, nec pigritemur
      Spe confortati quæque molesta pati.
Sic est affatus nutantes iste Beatus,
      Accendens tepidos, & solidans trepidos.
Vere laudandus vir plane magnificandus,
      Qui verbo mouit, vtiliter docuit.
h Sed quis miretur, si dogmate clarus habetur
      Vir tam conspicuus, moribus innocuus?
Eius doctrina fuit afflictis medicina, [Eius doctrina, & facundia,]
      Dulcia persuadens, pneumatis i imbre madens.
Pectore iucundo clarebat & ore rotundo,
      Multos ædificans, cordaque lætificans.
Ipseque Norbertus sacro Pater ore disertus
      Munus id obstupuit, quod minime tacuit.
Nam congaudendo dixit: Cum multa dicendo
      300 Lassatus fuero, spe maculatus ero;
Hic quod facundus lingua, sensuque profundus,
      Pro me Doctor erit; hoc equidem poterit.
Nam socium lassus vt suscitat in grege ceruus,
      Cum fugit in vanum qui timet ora canum.
Hic excurret ita pro me, linguaque perita
      Multis proficiet, instruet, erudiet.
Vir sacer audiuit, quod custodire cupiuit;
      Nam non fugit eum, sic docuisse Deum:
Quod sum mansuetus, humili quoque corde quietus,
      Ex me colligite, discite, conspicite.
Restat mansuetis internæ pausa quietis,
      Qui fuerint humiles corde, mihi similes.
Præterea mitis fuit hic sine turbine litis, [mansuetudo,]
      Vocibus his parens, atque tumore carens.
Quanto nobilitas maior seclique potestas;
      Tanto præ famulis claruit hic humilis. [humilitas.]
Turbidus expauit dum quis k nomen replicauit
      Antiquum Comitis: Quidque, rogo, facitis?
Quid me turbatis? inquit, talique grauatis
      Nomine, l quod vereor, quoque minus moueor?
Multum quippe mali gessi sub nomine tali,
      Hoc m nomen Comitis obstitit illicitis.
Hoc lamentandum nunc est, fletuque piandum,
      Vt maculas animæ purificent lacrymæ.
325 Amodo iam vester famulus vocor atque minister,
      Qui n noua proposui, pristina postposui.

[Annotata]

a Forte Ac.

b MS. ab.

c MS. quia.

d MS. dogma tale.

e MS. crediderit.

f MS. inferius trahit.

g MS. fungamus.

h MS. Si.

i MS. inde.

k MS. nomine.

l MS. qui.

m MS. nomine.

n MS. modo.

§. V. Aduersus dæmonem imperium.

Mvlta viri clari possunt bona commemorari,
      Vnde queat sciri splendida vita viri.
De cuius gestis ait verax mihi testis:
      Eia quis referat, hic homo quantus erat!
Experto quiuis credat: nam credere si vis,
      Me patet expertum grande viri meritum.
Non esset tanti, mihi si morbum toleranti
      Dextram porrigeret, moxque malum a fugeret.
Non sic mirarer, si cœcus luce bearer,
      Claudus dirigerer, debilis erigerer;
Quantum …. endo fecit, me refouendo
      Hortatus comedens intuituque medens.
Nam cum fugissem mundum, Christumque petissem, [Dæmon tironē dire vexat:]
      Vexauit nimium me graue dæmonium.
Iugiter infestans, tantoque dolore molestans,
      Vt flerem, gemerem, peneque deficerem.
Cumque requirebam Sanctum, mox hoste carebam: [præsentia vel voce Godefridi fugatur.]
      Pro iusti merito dæmon abit subito.
Hic audiretur tantum, vel conspiceretur,
      Hoste fui liber: fugit enim coluber.
Voce vel ore viri periit violentia diri:
      Gratia sublimis iure stupenda nimis.
Rite fuit dignus, coram quo prædo malignus
      350 Non staret penitus, iudicium veritus.
Tam sacrum vultum metuebat apostata multum,
      Et fugit pauitans, in tenebris latitans;
Contiguisque locis reuerendæ fulmine vocis
      Territus excluditur: quod merito geritur.
Nam licet b instaret vehemens, Fratremque grauaret,
      Incumbens scapulis, artubus & tremulis;
Iure tamen cessit, fugit, furiasque repressit,
      Cum præsens aderat, qui leuiter poterat
Hosti præsenti virtute iubere potenti,
      Cuius vultus ei pars erat exitij.
Sensit præsentem latro perditus Omnipotentem
      In Sancti facie, voceque iustitiæ.
En lumen clarum fugat horrorem tenebrarum:
      Insidias vanas perdit hebes Satanas.
Gloria Christe tuo tibi fulgeat in Godefrido,
      Qui seruos humiles glorificare soles.
Qui tantum signum, tam celso paupere dignum,
      Declaras: ideo clarior vt sit eo,
Das illi rorem verbi, linguæque vigorem
      Qua pauidum doceat, & reserare sciat.
Sic consolatur, pectus velut c intueatur,
      Dum virtute Dei cor patet huius ei. [Godefridus hortatur tironē ad constātiam.]
Cui sapiens fatur: Frater mi,quando grauatur
      Mens tua tam variis dæmonis insidiis;
375 Vt iam te credas occumbere, d ne, rogo, cedas,
      Obluctando spei, viribus ac fidei
Constans persiste, quam transeat impetus iste,
      Hic dolor & gemitus prætereat penitus.
Forte nec orare potes, haud tamen efficiare
      Inde pusillanimis, sed geme cum lacrymis.
Si nec flere datur, tolerantia possideatur;
      Mens tua sustineat, gratia dum redeat:
Dum tempus flendi, tempus veniat miserendi:
      Illud adest animo, quod placuit Domino;
Hic exspectetur, qui percutit atque medetur,
      Mortua viuificat, tristia lætificat.
Sic os mellitum, dulci sermone peritum,
      Dulciter insonuit, suauiter admonuit.
O vir digne Deo, felici clare tropæo,
      Cernua vota tui suscipito famuli.
Hæc retuli de te, sed inerti more poetæ, [Auctor eum inuocas.]
      Obruor ingenuæ pondere materiæ.
Nunc ita, dulcis here, precor hæc tibi pauca placere,
      394 Vt demum videam te patriamque tuam. e

[Annotata]

a MS. fugiet.

b MS. restaret.

c MS. intuebatur.

d MS. iam.

e Atque hæc quidem de B. Godefrido hactenus nacti sumus. Plura expectamus ex eadem VVestphalia Rheniq; confinibus de Sanctis illustrissimi ordinis Præmonstratensis. Intelligentq; qui hæc addixere, eiusdem ordinis Antistites, num iure queri potuerit Augustinus VVichmannus Brabantiæ Marianæ lib. 3. cap. 76. Porro de viris sanctitate vitæ vel doctrina illustribus qui in hac Societate (Iesu) floruerunt, & inpensius Deiparam venerati sunt; aut quibus ipsa singularem fauorem exhibuit, consule Kalendarium Marianum Antonij de Balingem, qui de iisdem aliisque aliorū Ordinum & statuum fusius, licet de Ordine nostro eiusque Marianis clientibus parce admodum: quod Societatis scriptoribus nescio quo fato fere solenne est in plerisque suis libris de quacumque etiam materia conscriptis. Cum tamen de S. Norberto ac Norbertinis plurima quoque in cōmunem vtilitatem scribenda subpetant, & apud Deum non sit distinctio Græci neque Iudæi: apud homines autem antiquitas habeat locum, & senectus suam præferentiam; quæ in ordine nostro Præmonstratensi, quingentorum, & quod excurrit, annorum est. Hæc ille. At si nolint quidam sua communicare, an queri possunt non edi? nisi forte velint nos infami plagio aliena sublegere, vt Maximilianus Habbeckius noster VVauerana sua sibi erepta, seq; inscio edita referebat. B. Godefridi nonne primus vitam publicauit, & operibus suis inseruit Serarius? nonne B. Ludouici Arensteinij Bravverus?