Anno MCCLXXI.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Bartholomæus Episcopus Confessor, Ordinis Prædicatorum, Vicentiæ in Italia (B.)

AUCTORE J. B. S

§ I. Recentiora de Beato scripta, cultus,
miracula, translatio, epitaphium, columna in ejus honorem erecta.

De Illustri hoc familiæ Dominicanæ germine jam semel atque iterum in Actis priorum mensium sermo occurrit; nam in elencho Prætermissorum XXI Maii, remittitur ad I Junii, ibi vero iterum transferendus dicitur ad diem natalem, [Acta compilarunt recentiores,] hactenus non satis certum, sed ex Barbarano ecclesiæ Vicentinæ historico tantisper suppositum, diem hunc I Julii. Plura de eodem B. Bartholomæo examinanda Papebrochio fuere, cum ex posterioris ævi scriptorum placitis, eum catalogo suo Patriarcharum Hierosolymitanorum adjiciendum censuit, ut vide tomo VII Maii in appendice a pag. 703, ubi id unice præ oculis habuisse videtur, B. Bartholomæum, si quo modo posset, saltem apte inter prædictos Patriarchas collocaret, de qua re in commentarii hujus decursu pluribus agendum erit. Interim promissum illic invenio, vitæ Acta hoc die a nobis danda, ea, quæ ipse Papebrochius Vicentia a nostro P. Octavio Zenobrio, collegii Societatis Jesu istic Rectore, Mss. acceperat; cadem nempe, quæ M. Antonius Thienæus in suo Sanctorum ac Beatorum catalogo, seu verius historia, per libros digesta, de B. Bartholomæo scripsit, suisque heredibus inedita dimisit, conferenda cum commentariis Barbarani, scriptis illis plurimum, uti præsumitur, usi.

[2] Ita tunc quidem animo designaverat Papebrochius, thesaurum se Vicentia nactum existimans; [quos inter primus Leander Albertus;] at postquam & Barbarani commentarios & Thienæi scripta diligentius evolvi, contuli & discussi, tam multa occurrunt, ut minimum incerta, dubia, implexa, male ordinata & digesta, præterquam quod recentissima sint, ut mihi longe tutius visum sit, antiquiora monumenta consulere, quæ ad Sancti ætatem paulo propius accederent. Et Thienæo quidem usus sum minime, quod is perturbatior, & res & tempora temere dividat, & æque imperite disjuncta consociet. Fatendum interim, nullam B. Bartholomæi, quem sub Ordinis Dominicani initiis, atque adeo seculo XIII floruisse constat, vitam olim scriptam fuisse: unde consequitur, non tantæ fidei esse, quæ tribus post seculis tradita novimus, ut continuo tamquam certa admittenda sint, quemadmodum ex variorum scriptorum collatione brevi apertius patescet. Qui qualemcumque vitæ seriem concinnaverit, primum fuisse reperio Leandrum Albertum, ex præclarissimo Ordine, sub seculi XVI principium, scriptorem sane celebrem, tomo de viris illustribus lib. 3, pag. 115, cujus compendium Italice reddidit Seraphinus Razzius, inter vitas Sanctorum ac Beatorum, Panormi vulgatas MDCV, pag. 67.

[3] [alii immensum auxere.] Secuti sunt ex eadem familia Joannes Michaël Pius, libris quatuor Italicis, de viris illustribus Ordinis Prædicatorum, Bononiæ impressis MDCXX; sed præ ceteris omnibus, qui quidem nobis noti sint, copiosissime Dominicus Maria Marchesius in sacro Diario Dominicano, sex tomis Italice itidem scripto & Neapoli ab anno MDCLXVIII, ad MDCLXXXI edito, tomo IV, qui prodiit MDCLXXVI, ad diem I Julii. Hæc ita ordine recensere visum est, ut perspiciat eruditus lector, quanta scriptores hi omnes æque ac Barbaranus in Vicentina sua historia ecclesiastica an. MDCXLIX vulgata, in rebus tam antiquis auctoritate valeant, quam caute expendendi sint, dum sine vetustiori teste aut fide digno vade, multa de B. Bartholomæo quasi in acervum cumulant, quæ ad justæ criticæ regulas exacta, potius orationes encomiasticæ sunt, quam historiæ, veris suis & certis fundamentis innixæ. Atque ut Leandrum ceteris præferam, non tanti tamen faciendum puto ipsius testimonium, ut non & illud omnino ad examen revocandum sit, utpote duobus, & quod excurrit seculis Beati morte posterius. Ceterum defectu antiquiorum, ab illo commentarii hujus nostri substructionem sumpsimus, ubi solida fuerit, ex aliis probatis monumentis paulo altius evehendam, sic ut nihil neglecturi simus, quod ad veram & solidam Beati nostri gloriam conducere arbitrabimur; ubi primum ostenderimus, ipsum cultu catholico, Sanctis debito aut licito, ab immemorabili, ut vulgo loquimur, gavisum fuisse.

[4] Multis id argumentis operosius demonstrare conatur laudatus Barbaranus, [Cultum probat Barbaranus,] plurima de B. Bartholomæo ecclesiasticæ suæ Vicentinæ historia immiscens lib. 2, a pag. 97 ad 151, totis decem & septem capitibus. Citat illic pag. 149 Indicem aliquem Beatorum Ordinis Dominicani, nescio cui Martyrologio subjunctum, in quo ita legitur: Fr. Bartholomæus Vicentinus Episcopus, vitæ innocentia & miraculis celebris, Vicentiæ sepultus, populi veneratione plurimum honoratur. Indicis istius & Martyrologii ætatem non habeo unde conjiciam , at ex aliis satis patet, ab ipso Beati obitu, cum sanctitatis tum miraculorum famam continuo increbuisse, si non & ipso vivo patrata sint miracula, quorom unum de servato ex rapidissimi torrentis vorticibus equite, Beato ipsi tribuit Marchesius, alterum addit Thienæus; quæ a Barbarano adscripta sunt Sacræ Domini Coronæ, vel potius Spinæ, quam a sancto Rege Ludovico B. Bartholomæus impetraverat, quod postremum infra evincimus ex variis instrumentis; quæ apud Vicentinos indubitata, sic a me referentur, ut ex iis ipsis, argumento, ut aiunt, ad hominem, multa nimis facile recepta refutaturus sim; alia paulo clarius stabiliturus. Interim noto, Castellanum in Martyrologio suo universali, ex vulgi opinione ita hoc die scribere: Vicentiæ, Venerabilis Bartholomæi de Bragantia, Patriarchæ Hierosolymitani, qui Parisiis existens, sacram Spinam de manu S. Ludovici recepit, unde Vicentiæ S. Coronæ templum fundavit. Tacent de ipso Martyroligia alia; sed aliunde cultus probationem prosequor.

[5] Ratio certior & manifestior petitur a sacri corporis elevatione & translatione, [ex solenni elevatione] quam Jacobus Marzarius lib. 2 historiæ Vicentiæ pag. 128, apud Barbaranum cap. 54, factam asserit anno MCCCXLVIII, causa multorum miraculorum & beneficiorum, quæ ad Beati intercessionem frequenter obtinebantur; quapropter solenni supplicatione instituta, in medio templi ex adverso aræ B. M. Virginis, summa veneratione & totius prope civitatis concursu, in elevata arca marmorea repositum est, ubi, inquit Marzarius, adhuc integrum & incorruptum servatur. Præfatam elevationem exornant certatim omnes, imprimis Barbaranus, in anno tamen quo contigerit a Marzario dissentiens. Ait enim, a nonnullis aliis referri ad annum MCCCLI, contra quos & Marzarium certat ipse pro anno MCCCLIV, quo XXI Maii incidente in sabbatum, factam translationem contendit, adeoque, ex ejus calculo, annis post obitum tribus & octoginta. At enim non advertit vir bonus, eum sabbati cum XXI Maii concursum, non in annum illum MCCCLIV, sed plane in adversantium sententiam, hoc est in annum MCCCLI coincidere; unde si recte signantur jam dictæ notæ, ambo tum Marzarius tum Barbaranus æque longe a vero aberrant, alter defectu, alter excessu totius triennii, quandoquidem notarum confluxus pro assignatis jam annis haberi non potuerit, nisi dum Pascha incidit in XVII Aprilis sub littera Dominicali B, quod plane accidit MCCCLI; nisi velis differre ad annum MCCCLVI, Pascha incidente in XXIV Aprilis, quo par quidem concursus reperietur, at nusquam determinatus annorum LXXXIII numerus, nisi Beati obitus anticipetur aut differatur.

[6] [& secuta translatione,] Verum quidquid sit de jam dicto errore, hominibus, chronologiæ non satis peritis, facile condonando: ad rem quæ præ manibus est, puto majorem fidem Barbarano & scriptoribus popularibus haberi posse, in eo quod concorditer asserunt, videlicet, Vicentinum per id tempus Episcopum Ægidium, cum Clero, primoribus urbis atque universa populi multitudine ad templum S. Coronæ PP. Prædicatorum progressum, præsentibus P. Romano Vello, Priore conventus & P. Francisco Bellunensi, inferioris Longobardiæ Provinciali, reclusisse antiquum venerabile depositum, in quo repertum fuerit sacrum corpus incorruptum & solidum, nulla sui parte dissolutum, atque adeo tam integrum, ut volunt, acsi ipso illo die fuisset sepultum, cum annulo, pedo pastorali aliisque indumentis episcopalibus, æque illæsis ac recentibus; quod spectaculum adstantes omnes incredibili voluptate perfuderit, singularemque omnium animis pietatis sensum instillarit. Inde igitur extracta sacræ exuviæ, debita cum reverentia reconditæ sunt in dicta superius arca marmorea affabre facta, & ad septem pedes a terra elevata, cui hæc inscripta epigraphe

B. BARTHOLOMÆUS
EPISCOPUS VICENTINUS.

[7] [cum apposito tutulo Beati,] Jam memorato tumulo marmoreo imposita est B. Episcopi, penicillo ad vivum expressa imago, splendentibus radiis decorata, cui similis alia in choro collocata fuit, neque ex eo tempore a quoquam dubitatum, quin Beati titulus ei deberetur, populari quodammodo apotheosi, quemadmodum per id tempus sexcentis locis factum comperimus. Partem novi sepulcri inferiorem occupavit lapis grandior, in quo aut tunc, aut forte serius incisum vel inscriptum metricum elogium, Beati virtutes & gesta exprimens; quod sensim ævi vetustate ita corrosum & extritum est, ut vix aliqui versus integri describi, aliorum verba aliqua difficulter restitui aut componi potuerint. Quamobrem auctor noster charactere cursivo seu Italico ea reddidit, quæ oculorum aciem non penitus effugerant: cetera utcumque supplevit, ejusdem cum Barbarano institui religiosus aliquis Cappucinus, quæ litteris Romanis expressa sunt, eo quo hic modo & ordine totum epitaphium lectorum oculis sistitur.
Hic lapidum compage jacet venerabilis, urbe
Bartholomæus in hac pastor, dans dogmata turbæ.
Sancto suo prius hæc altaria pulvere, lata
Gaudebant, ubi scala chori nunc est fabricata.
Hic mala confregit, morbos tumulatus abegit.
Longa dies Almo potuit nihil ipsa nocere,
Ut qualis fuerit, sic nec sua visa latere.
Integrum in tumulo translatum corpus habebat,
Mille trecentum quinquagenus quartus agebat.
Ampla ope dotatum, struxit templum urbe locatum.
Transtulit hic Spinam Francorum Rege, sacrumque
Dante Crucis lignum Ludovico: unde datumque
A plebe, & variis colitur venientibus hisque
Patribus hoc longe ad templum, populoque sacrisque.
Altus in hoc fertur templum. Sed jura tenente
Tunc fuit Ægidio scripta hoc sua vita jubente.
Hic fidei nomen dedit isti tale, quod Anglis
Nuntius & Gallis pressit, Gallique phalanges.
In civitate patri par vixit, hic Ordinis hujus
Gaudentum erexit studium, viduasque tuentum.
Hierusalem Patriarcha fuit, dilexit & omnes.
Hæc decuit Domini famulum alta in claustra reponi.
Schismaticumque suo confudit dogmate Gallum.
Urbs nostra hunc talem, utque erronea crimina qualem
Senserunt, stupuit, cui Titan sæcla vehebat.
Huic pietas hominum nam tunc dans vota virebat.

[8] Juverit ex eodem Barbarano subnectere aliud Beati elogium versibus itidem Latinis concinnatum, quo etiam tota ejus vita, ut hodie circumferri solet, comprehenditur.
Hic jacet Hierusalem & patriæ qui Præsul, & Anglis
      Nuntius & Gallis Bartholomæus erat.
Qui prius est ubi scala chori, nunc membra feruntur
      Integra de tumulo, quo jacuere diu.
Mille trecentum quinquagenus quartus agebat,
      Ægidius jussit scribere gestra Patris.
Hic struxit templum, confudit dogmate Gallum,
      Gaudentes miseris profuit instituens.
Huic Spinam lignumque Crucis dedit almus amico
      Rex Ludovicus Gallus & urbe tulit.
Hinc sacrum colitur [corpus,] sic quisque salutem
      Obtinet, unde patrem se probat esse pium.

[9] Eadem apparet utriusque elogii, sed brevior posterioris sententia, [dubiis vera miscentibus,] eaque paulo nitidius explicata. Felicius postmodum, licet non verius, limatum vel potius renovatum & auctum est inscriptum marmori epitaphium, annis quatuordecim post editos Barbarani annales, pro ut illud ex ipso tumulo descriptum ad Papebrochium misit anno MDCLXXXI laudatus collegii nostri tunc Vicentini Rector Octavius Zenobrius, insertumque est citatæ supra appendici Maii, quod hic denuo ad B. Bartholomæi gloriam repræsentari meretur.

D. O. M.

Clauditur hoc tumulo venerandus Bartholomæus,
Vicentinus olim Præsul, de stirpe Breganze.
Dominici ex manibus vestem cepit Ordinis almi:
Pallatii sacri Roma est venerata magistrum:
Inde sit Pastor Paffensis, Nemonicensis,
Et Vicentinus, patria plaudente creatur.
Dogmata sancta dedit, miracula plurima fecit
Vivens, atque graves morbos tumulatus abegit.
Nuntius ad Gallos titubantes missus, & Anglos
In fide confirmat, velut alter Apostolus, atque
Hæreticas frangit scriptis vertitque phalanges;
Schismaticumque suo confudit dogmate Gallum.
Hierusalem Patriarcha fuit, loca sancta restaurans.
Francorum Regem Ludovicum visitat, & Rex
Particulam sanctæ Crucis sanctæque Coronæ
Donat ei: remeat sanctum portando thesaurum.
Tunc templum hoc amplum pro Spinæ struxit honore,
Quæ Domini fuerat pretioso tincta cruore,
Et ligno Crucis cathedralem ornavit & ædem.
Bassanum patriæ ereptum sine sanguine reddit,
Et Paduam patriæ jungit cum fœdere pacis:
Gaudentumque scholam fundat Viduasque tuentum.
Post tres octoginta annos transfertur, & ecce
Integrum corpus visum est cum vestibus. Ejus
Concives grati statuam posuere perennem,
Æternum ut vivat, vireat, laudetur, ametur.

Monumentum, vetustate ferme collapsum, huic
formæ, huic marmori reddidit Fr. Bassanus
Brixiensis S. T. M. hujus cœnobii
Prior, anno Domini
MDCLXIII.

[10] [quæ si expendantur,] Hanc epitaphii veteris ex conjectura suppleti (utor hic verbis aliquibus Papebrochii) paraphrasim, si conferas cum altera Barbaraniana, vetera, quæ supererant verba suo quæque ordine nativo & rudi minerva exhibente, invenies auctorem, juniorem poëtam, hoc solum curasse, ut sensum veterem daret, ubi posset; ubi non posset, novum aliquod & proposito argumento aptum substitueret, opinor ex Barbarani historia Vicentina aut similibus traditionibus, quas pro suo genio ampliavit. Nihil enim in antiquo est, de sacri Palatii magisteriatu, nihil de episcopatu ejus in Cypro, multo minus de altero Paphensi, qui superadditur; nihil de recuperato Bassano, Patavio reconciliato, statuæque erectione. Ordinem etiam rerum immutatum reperies, & inventionem corporis integri, ibi in principio, hic in fine sic positam, ut cum illud hic dicatur post octoginta tres annos translatum; ibi appareat ex parte notatus fuisse numerus annorum Christi, quo id factum sit, Mille trecentorum: pro reliquis autem numeris vetustate extritis; suggeruntur apud Barbaranum supplenda verba, quinquagenus quartus, pro anno qui æque, & forte melius scriberetur quinquagenus primus.

[11] [non satis subsistunt] Tametsi digressiuncula longior videatur; ut supradicta epitaphia cursim expendamus, sedulo notandum est, poëtas hos omnes Bartholomæum rotunde appellasse Hierusalem Patriarcham, Hic jacet Hierusalem & patriæ qui Præsul, quo semel observes, ab his verbis, saltem ab antiquioribus fluxisse inveteratam illam de Beati nostri patriarchatu opinionem, quam mirum est in tabula publica prostantem non legisse Leandrum Albertum, dum Vicentiæ sub finem seculi XV, aut subsequentis principium se adfuisse testatur; arguendum sane supinæ negligentiæ, qui Beati, cujus vitam edere meditabatur, epitaphium non consuluerit. Dicam ego candide, quod videtur: aut multum fallor, aut patriarchatus ille qualiscumque verosimillime reducendus erit ad tempus, quo Beatus noster in Cypro Episcopus fuit. Videntur enim duorum priorum elogiorum artifices ignorasse prorsus Nemonicensem ecclesiam, multoque magis Paphensem, quas pro una eademque accipiendas, nec Vicentini, nec Patres ipsi Prædicatores negare possunt. Hinc vehemens me quidem urget suspicio, apud homines illos, vix mediocriter doctos, idem visum, in Oriente Episcopum esse, ac Patriarcham Hierosolymitanum: idque adeo facilius invaluisse credidero, quod cum sancto Rege Ludovico in Palæstina egisse, imo ejusdem confessarium fuisse, pervulgatum esset. Certe nemo hactenus tempus vel verosimile assignare potuit, quo patriarchatum Hierosolymitanum, ad spatium quantumvis breve, administraverit B. Bartholomæus.

[12] Hæc obiter & ex incidenti disputata sunt, occasione encomii sepulcralis, [Alia cultus sigua ex ardenti lampade,] quod eo adduximus, ut de exhibito B. nostro Bartholomæo immemorabili cultu apertius constaret. Ad hæc, ex vita a Leandro Alberto scripta, quam mox subnectemus; patebit, quod ejus tempore ante prædictum sepulcrum lampas arserit, sumptibus patricii cujusdam Vicentini, in grati animi tesseram, ob singulare beneficium, Beato propitiante, a Domino impetratum. Castilius apud Barbaranum plures argenteas lampades appensas, votaque id genus alia ad tumulum affixa memorat, tamquam indubitatos testes miraculorum, ibidem Beati meritis patratorum. Citat præterea Joannem Michaëlem Pium, ut qui referat, in pervigilio & festo S. Coronæ, diem ipsum indicare prætermisit, nisi Parasceven a nobis intelligendam supposuerit, eo, inquam, pervigilio & festivitate, multa accendi luminaria ad Beati nostri sepulcrum; quod quidem ego apud citatum auctorem non reperi: ceterum, vel si id abfuerit, allata hactenus testimonia & documenta, de B. Bartholomæi cultu nullum prorsus ambigendi locum relinquunt.

[13] Ultimum suum argumentum cap. 55 desumit Barbaranus a columna marmorea, [ex columna marmorea Sancto erecta,] in cœmeterio sæpe memorati templi S. Coronæ erecta, cui imposita est B. Bartholomæi prægrandis statua, e marmore item elaborata; insigne monumentum pietatis & venerationis Francisci Trissini, nobilis Vicentini, erga sacram Spinam & beatum nostrum Bartholomæum, quod ibi collocatum est anno MCCCCXCII, Francicis, Trissinianis aliisque ornatum scutis gentilitiisque insignibus, sed quæ ad institutum nostrum potissimum faciat, hac metrica inscriptione circum columnam deducta:
Ad tua confugio sanctissima vulnera, Christe,
      Da mihi perpetuo lumine posse frui.
Qui patriam ornasti divino munere Spinæ,
      Præsul, ob id patriæ diceris esse pater.
Hanc urbem tutare, Pater, per serta rogamus
      Spinea, pelle famem sævitiemque luis.
Rex Regum, Ludovice, tibi pro munere tanto
      Æqua ferat capiti, qui tulit ista tuo.

[14] De antiquo B. Bartholomæi apud Vicentinos populares cultu religioso dicta sufficiant; [& constanti Vicentinorum veneratione.] non videntur in ea veneratione in hunc usque diem satis constanter perseverasse; saltem non reperi hactenus, certum ei festivitatis diem constitutum, nedum hoc I die Julii, ut mihi irrefragabilis testis est supra laudatus Octavius noster Zenobrius, ad Papebrochium scribens XXVI Julii MDCLXXXI, cujus verba ex ipsa autographa epistola exhibeo: Ceterum ad idem sepulcrum non vidi nisi unicam tabellam affixam, ut vocant, ex voto anno MDCLXXII. Nullum festum vel honor peculiaris per annum exhibetur eidem Beato, fortasse quia ex tumba, in quam olim translatum fuit, sublatum est ejusdem corpus: nescitur tamen quando hoc acciderit & cujus fraude; quod tamen non multo abhinc tempore solum innotuit Patribus Prædicatoribus, sed hoc non credo per urbem vulgatum esse. Hactenus Zenobrii epistola, sincere & candide præsentem rei statum exponens, quemadmodum in hujusmodi rebus ex superiorum incuria nimis quam sæpe usuvenit. Absit tamen ut hæc debitæ Beato venerationi, ubicumque demum sacrum corpus depositum sit, nocere quidquam possint, nisi Sedes Apostolica, cujus placita nobis oracula sunt, aliter judicet. Nunc quæ ad Beati gesta attinent figillatim expendamus.

§ II. Vita per Leandrum Albertum compendio deducta,
ex aliis illustratur usque ad Episcopatum Vicentinum.

[15] [Confusum Leandri encomium.] Jam supra monuimus, hanc esse antiquissimam Beati nostri vitam, quam quidem scriptam noverimus; ubi observes velim, ipsum obiisse MCCLXXI, hanc vero non ante annum MDXVII vulgatam. Sic autem laudatus auctor citato lib. 3 de viris illustribus Ordinis Prædicatorum pag. 115 orditur: Bartholomæus Vicentinus, Vir & litteratura insignis & morum honestate præditus, ob ejus ingentem doctrinam Romam evocatus, & Magister sacri Palatii factus, excellentissime divi Dionysii Areopagitae libros cœpit coram tota curia enucleare, atque eos ornare scholiis & glossematibus; quo factum est, ut visa ejus conditione, Pont. Max. eum Vicentinum Episcopum declaraverit. Quo in fastigio sic se habuit, ut ejus nomen longe lateque diffunderetur. Porro asserebant omnes, unum esse Bartholomæum, qui ceteros Antistites prudentia, ingenio & litteratura longe superaret. Quare omnes ceu numen, aut aliquem e cælo dilapsum, colebant & venerabantur. Quod ut animadvertit Innocentius IV Pontifex Max. eum legatum præmisit in Gallias ad Ludovicum Regem, qui postea inter Divos, ob ejus egregia facinora, relatus fuit. Qua in legatione sic se gessit Bartholomæus, ut in Galliis maximum sibi comparaverit nomen. Unde Ludovicus cernens ejus vitæ integritatem, præcipua eum sibi divinxit necessitudine. Ita Leander, cujus constricta & non parum hyperbolica narratio, longiori commentario excutienda.

[16] [ab aliis studiose exornatur.] Patet imprimis, ex auditu potius, quam ex certa aliqua Actorum relatione, hæc a Leandro accepta & inflatiori oratione deducta fuisse, dum tam confuse involvit omnia, ut nec ulla certa nota apponatur, unde vel unicum factum ad justas chronologiæ regulas liceat explorare. In hoc tamen ceteris præstat hic auctor, quod alia multa prætermiserit, quæ a recentioribus pie magis excogitata, quam solide probata sunt. Inter hos Joannes Michaël Pius B. Bartholomæum appellat nobilem Vicentinum de stirpe Bragantia seu Bregantina a castro hujus nominis nuncupata. Crescit apud Barbaranum & ex hoc apud Marchesium oratio, utpote qui familiam Bregantiam deducunt a nescio quo Adriano, prædicti loci Comite, qui jam tum anno Christi CL Vicentinum agrum deprædatus sit. Miror, non ascendisse ad Antenorem, vicini Patavii conditorem. Aliæ eodem antiquitatis studio inventa & a Marchesio adoptata non vacat percurrere; qui B. Bartholomæo æqualis fuit Nicolaus Smeregus, Notarius Vicentinus, in suo chronico apud Albertinum Mussatum, ad annum MCCLX Beatum nostrum Episcopum suum simpliciter vocat Bartholomæum de Vicentia; quod supra dixit Leander Bartholomæus Vicentinus. Quæ ad Beati in Ordinem Dominicanum ingressum, ejus singulares virtutes, philosophiæ & theologiæ peritiam, zelum in prædicando verbo Dei, Prioris munus aliaque ab ipso obita a præfato Barbarano & Marchesio traduntur, simili, si non eodem stylo, amplificata, & nescio quibus parergis, libere dicam an liberaliter ornata sunt.

[17] Quod Romam evocatus & Magister sacri Palatii, [Magisterium S. Palatii a Leandro assertum,] teste Leandro, factus sit, ambabus ulnis amplectuntur encomiastæ nostri, quamquam nemini hactenus tam felici esse contigerit, ut certum tempus recte determinaret, quo Beatum nostrum tali munere functum satis constet, tacente, ut cum Papebrochio supra observavimus, vel ipso antiquiori epitaphio, fœcunda alias multorum incertorum scaturigine. Fortius etiam contra pugnare videtur, quod in B. Bartholomæi testamento, seu ejus fragmento, a Barbarano allegato (totum debuisset producere) cap. 52 pag. 142, ubi Vir sanctus se Spinea Corona D. N. J. C. aliisque reliquiis dotasse ait conventum FF. Prædicatorum, subdat; in quo Ordine ab infantia nutriti, & disciplina & moribus sub observantia nostri institutoris Ordinis B. Dominici eruditi & informati fuimus, & in ipso ad Nimonicensem & Vicentinum episcopatum Dei misericordia promoti; de præfato magisteriatu sacri Palatii altum silens: nisi forte eam dignitatem minorem censuerit, quam ut inter cetera virtutis suæ meritorumque decora connumeraretur. Idem hoc ipsum argumentum infra recurret adversus prætensum patriarchatum Hierosolymitanum, quem saltem eo loci indicare non prætermisisset, si vere umquam ad eam ecclesiam fuisset evectus, præsertim cum jam dictum testamentum condidisse supponatur XXIII Septembris MCCLXX, hoc est anno illo, qui vitæ ultimum antecessit.

[18] Quam est verosimile, excessisse Leandrum in officio Magistri sacri Palatii, [omisso Episcopatu Nemonicensi.] quod ex ipso ad recentiores Ordinis & patriæ scriptores defluxit, tam est certum, ipsum defectu laborare in eo quod episcopatum Nemonicensem annotare neglexerit, de quo jam Beatum ipsum tam expressis terminis loquentem audivimus; idemque porro testatum reliquit in alio instrumento de Spina Coronæ Domini, apud Barbaranum cap. 44, & apud Ughelum de Vicentinis Episcopis, Italiæ sacræ tomo 5 relato, in quo sic diserte legitur: Post hæc Rex Christianissimus cum Regina & fere tota domo Regia, Christianæ religionis amore mare transiit, tempore quo nobis, licet indignis, Nemonicensis civitatis, quæ in regno Cypri est, pontificatum Apostolica sedes contulit. Ultro & candide fateor, me ignorare quæ sit ista civitas Nemonicum, Nemovicum, Nimonitum, Nimonivicum, vel quocumque alto non absimili modo inflexeris, unde ne in hujusmodi ignotis hoc tempore nominibus indagandis supra Magistrum sapiam; lectorem rogo, consulat tomum VII Maii pag. 704 col. 1 in principio, ubi Papebrochius Nemonicensem nomenclaturam satis probabiliter derivare & combinare conatus est Ceterum, ut ut locus ille apud Geographos hodie non compareat, credendum utique est beato viro, primam suam episcopalem sedem tam expresse nominanti, ne alias compellamur fateri, supposititia esse omnia, quæ tamquam antiqua & indubitata instrumenta apud Barbaranum & alios obtruduntur.

[19] [Scriptorum Catalogus ex Barbarano.] Quæ de Areopagitæ Dionysii libris excellentissime coram tota curia Romana enucleatis, quos item scholiis & glossematibus ornaverit, interserit Leander, vereor etiam ut satis ad veritatem exacta sint. Non me latet, ipsos illos commentarios ab aliis celebrari, verum quo loco aut tempore elaborati sint, non est, qui satis certo ad posteros transmiserit. Si Barbaranus non fallitur, alia multa sunt Beati viri opera, & quidem Vicentiæ in bibliotheca S. Coronæ adhuc manuscripta, quæ ita recenset cap. 55. Glossas, inquit, & postillas propria manu scripsit in Job, Hieremiam, Danielem, Matthæum, Marcum, Joannem; Actus Apostolorum, Epistolas Canonicas, Genesim, Leviticum, Isaiam, Ezechielem, libros Machabæorum, librum Sapientiæ: Authenticum, tres libros codicis, unum digestum, & quosdam alios libros juris Canonici & civilis. Dubitabunt mecum alii, an codices illos umquam viderit Barbaranus, quos ordine tam præpostero enumerat. Sequuntur apud eumdem: Quaterni quamplures sermonum, quos dictus Episcopus fecit, & notavit propria manu. Liber de regressu animæ in se ipsam: ejusdem liber de naturali appetitu dominii. Liber unus de informatione Regiæ prolis ad Margaritam, illustrem Francorum Reginam. Tres quaterni Chronicas ætatum continentes. Quædam notæ super Cantica, sive commentum. Item commentum super Cantica breviatum. Contemplationes cum rhythmis & versibus diversarum festivitatum. Liber de suspectione mentis in radium divinum. Liber de naturali appetitu Divinæ speciei. Liber de venatione divini amoris. Libri naturales. Ars nova & vetus. Liber de animalibus ex multis compositus. Expositio in Cantica Canticorum F. Bartholomæi Bragantii, Episcopi Nimonicensis, ad illustrissimum Regem Galliarum Ludovicum.

[20] [In Syria S. Ludovicum invisit,] Talis est Barbarani catalogus, in quo de scholiis & glossematibus in Areopagitam, verbum nullum; procul dubio, quia Vicentiæ Mss. non exstant. Si opera hic descripta paulo studiosius discutiantur, vereor ne aliqua alio amandanda sint; posset non nemo Lullistici aliquid ea inter olfacere. Sed ista examinare, hujus loci non est; ad ea redeamus, quæ ante Episcopatum Vicentinum a B. Bartholomæo gesta, ex laudatis modo instrumentis comperimus. Ita de se ipso narrat vir Sanctus, post verba superius recitata: Navigantes ergo (ex Cypro) in Syriam, Regem atque Reginam visitavimus, & in Joppe atque in Sidone, & ultimo in Acone benignissime ab eis accepti fuimus, & tanto amore dilecti, ut in Franciam profecturi, nos instanter rogarent, quod eos Parisiis visitare curaremus; spem nobis tribuentes, quod ibidem sacra Dei nobis communicarent. Cum ergo de regno Angliæ, quo pro fidei negotiis profecti eramus, cum ipso rege Angliæ pariter & Regina Parisios venissemus, spes nostra desideratum suscepit effectum. Mitto plurima, quæ citati nostri scriptores, pii magis quam veraces, de legatione Apostolica in Syria apud S. Ludovicum obita, de munere confessarii Regii, & nescio quibus aliis commenti sunt. Ad rem nostram, ex his beati Antistitis verbis figenda esset tota chronologiæ ratio usque ad episcopatum Vicentinum, siquidem cum illius temporis historiis componi commode possent, quæ hic de se B. Bartholomæus narrare supponitur.

[21] Primum quidem ex his verbis, in Franciam profecturi, [functus deinde legatione Anglica:] conjicere velit aliquis, beatum Antistitem cum sancto Rege in Syria egisse, dum hic regressum in Franciam meditaretur, atque adeo verosimillime anno Ludovicianæ expeditionis ultimo, MCCLIV. Unde consequeretur, inde in ecclesiam suam Nemonicensem rediisse eodem anno, & forte ad alterum ibidem commoratum, donec Pontificis jussu Vicentiam translatus, sed ab impio Ezelino, eo accedere prohibitus, in Angliam pro fidei negotiis destinatus fuerit, unde cum ipso Rege Angliæ pariter & Regina Parisios venerit. Atque hinc ulterior conjectura fieret, B. Bartholomæum circa annum MCCLVI iter in Angliam suscepisse, & non multo post cum Rege & Regina Lutetiam profectum. Verum hic rhodus, hic saltus est, cui superando me imparem fateor, quantumvis operose angulos omnes historiæ Anglicanæ scrutatus sim, ut tempus invenirem, in quod hæc apte quadrare uspiam deprehenderem. Certum est, Henricum, VIII Idus Augusti MCCLIII ex Anglia solventem, Burdegalam appulisse ipso Assumptionis Deiparæ festo, constitutis comite Richardo & Regina regni custodibus; sic ut Regina non nisi altero post anno MCCLIV, IV Kal. Julii, scilicet die veneris ante Pentecosten maritum Regem subsecuta sit, nequidquam urgente præcepto, quo transfretare prohibebatur. Quæ omnia diserte tradit Matthæus Parisius, denuntiatus alias Romani Pontificis hostis. Ex quibus facile eviceris, eo saltem tempore, B. Episcopum Vicentinum, Regem & Reginam ex Anglia in Franciam, & postea Parisios comitari non potuisse, cum in ea hypothesi tum in Cypro adhuc detineretur.

[22] Anglicanam historiam prosequendo usque ad finem, [unde cum rege & regina Parisios venisse dicitur;] nempe ad annum MCCLIX (hic enim desinit egregia Parisii tela) nusquam sermo est de Regis Henrici in Franciam trajectu. At sub ipsum Continuationis principium, sic legitur: Eodem anno (MCCLIX) Rex Anglorum Henricus III a conquæstu, anno regni sui XLIII, in Galliam transfretavit. De Regina aut legato Pontificio altissimum silentium. Fuisse per id tempus Parisiis Henricum, & cum S. Ludovico de multis transegisse, historicorum tum Francorum tum Anglorum unanimis est consensio. Verumtamen neque tunc B Bartholomæus cum ipso Rege Angliæ pariter & Regina Parisios venire potuit, utpote qui tunc in Anglia exstitisse minime reperitur. Etenim dum ab anno MCCL, per annos singulos scrupulose enumerat, imo turpissimis coloribus omnes Pontificios ablegatos odiose depingit Anglicanus historicus, & quidem an. MCCLVIII, pag. mihi 650, Nuntios Papales omnes, saltem alicujus nominis colligit; nempe Episcopum Bononiensem, Archiepiscopum Massanensem, Joannem de Diva, Bernardum, Senisium, Rustandum, Herlotum, qui annis illis in Angliam successive missi fuerant; dum numerum invidiose potius auget quam minuit, nullum certe B. Bartholomæo locum videtur relinquere, quo ibi legationem obierit, atque ex Anglia, cum ipso Rege pariter & Regina Parisios venerit. Hic nodus Vicentinis & Dominicanis scriptoribus examinandus & solvendus erat; sed encomiastis illis nihil antiquius, quam multa congerere, de iis apte componendis nihil curare.

[23] Ipsorum erat quærere & accurate definire, quo tempore ad sedem Nemonicensem promotus, quot annis ipsam B. Bartholomæus tenuerit; quando ad Vicentinam transierit. Respondet Barbaranus, [quæ ad rectam chronologiam,] cap. 52, primam cathedram occupasse annis decem, hoc est, inquit, ab anno MCCXLVI, ad annum MCCLVI; alteram vero annis quindecim, nempe a MCCLVI ad MCCLXXI. Quam hæc levi calamo resolvuntur, tam facile negari, nec minus commode convelli possunt, suppositæ semper instrumentorum veritate, de qua Barbaranus non dubitavit; utinam tam sedulo ea excussisset. De primæ sedis principio hoc solum asseri posse videtur, B. Bartholomæum Nemonicensem Episcopum fuisse, quando in Cyprum appulit S. Ludovicus anno MCCXLVIII. Quod si verba superius relata vere & proprie accipiuntur, tempore quo nobis ….. pontificatum Apostolica sedes CONTULIT; dicendum erit, ut Barbaranus alicubi fateri cogitur, eo primum anno Beatum nostrum creatum fuisse Episcopum. Tum ut superius citato Beati viri textui explicando conatum aliquem impendam, plane existimo, ante annum MCCLIV Cyprum deseruisse, ipso anno MCCLIV ad Anglorum Regem deputatum; sic tamen ut Angliam verosimilius numquam viderit: sed ita intelligenda ejus verba, ut ad Henricum missus fuerit præfato anno jam adulto, dum is cum Regina in Aquitania commoraretur, unde sub ejusdem anni finem cum ipso Rege pariter & Regina Parisios venerit; non ex insula Britannica, sed ex ditionibus Anglorum Regi subjectis in Gallia.

[24] [quantum fieri potest reducuntur] Atque hic est celeberrimus amborum Regum Reginarumque congressus, ab utriusque gentis historicis disertissime consignatus anno MCCLIV, eo ipso, quo ex Palæstina reversus est S. Ludovicus, in quo perpetuo hallucinantur scriptores nostri. Quibus non vacat, volumina multa evolvere aut consulere, legant brevissimos eruditissimi nostri Philippi Brietii annales, tota Italia vulgatissimos, ad dictum annum MCCLIV. Neque vero arbitrariam credas opinionem hanc nostram, utpote quam apertissime confirmat, is, quem nobis ut antiquiorem sequendum proposuimus, Leander Albertus, tametsi multa aut studio aut ex ignorantia, tacitus præterierit. Sic enim in citatis, § hujus principio verbis, clare pronuntiat: Quod ut animadvertit Innocentius IV Pont. Max eum legatum PRÆMISIT in Gallias, ad Ludovicum Regem, qui postea inter Divos, ob egregia ejus facinora relatus fuit. Fallor, nisi ex verbo PRÆMISIT quilibet omnino intelligat, prius in Gallia fuisse B. Bartholomæum, quam ex Syria redux esset S. Ludovicus. Nec de eo dubitabit quisquam, qui meminerit Innocentium IV, VII Decembris ejusdem anni MCCLIV e vivis excessisse; utique tunc certissime Parisiis præsens esse Beatus debuit, cum Gallus & Anglus cum Reginis uxoribus indubitato convenerunt.

[25] [contra aliorum inconcinnum ordinem.] Hac basi, qua in rebus obscurissimis verisimilitudine licet, posita, ruunt quamplurima, quæ a Barbarano & aliis supra citatis temere narrata invenient, qui eorum historias vel levi oculo dignari voluerint. Tantisper itaque (saltem donec ipsi meliora proferant) supponendum est, Beatum nostrum, cum ipso Rege Angliæ pariter & Regina Parisiis fuisse, dicto jam anno MCCLIV; unde consequi necesse est, anno ut minimum MCCLIII præcipitante, ecclesiam Nemonicensem deseruisse, ut in Italiam reversus, legationem Anglicam, seu Gallico-Anglicanam susciperet, confectisque cum Rege Angliæ Henrico in Aquitania negotiis, inde cum ipso pariter ac Regina, Parisios pergeret. Mira hæc videbuntur, iis præsertim qui suis Legendis, aut corrasis undecumque elogiis assueti, multa compilare aut in cumulum quodammodo conjicere malunt, quam res ipsas ad rectæ rationis regulas expendere. Fefellit etiam Papebrochium concepta ex Barbarano & Ughello opinio, cui inhærens, sic vitæ a B. Bartholomæo traductæ chronologiam constituit, ut putarit, anno primum MCCLIV, aditam ab ipso Syriam; factum anno MCCLVII Vicentinum episcopum, apud Anglum & Gallum anno MCCLX legatione perfunctum; anno MCCLXIII factum Patriarcham Hierosolymitanum; aliaque ibidem ordinarit, quæ cum hac chronologia haudquaquam posse consistere, primo ipso aspectu statim fiet perspicuum.

[26] Non lubet hic sigillatim referre, nedum refellere, [Potuit ad ecclesiam Vicentinam nominari 1256;] quæ speciosius quam verius aliquos finxisse diximus, de B. Bartholomæi ad S. Ludovicum Apostolica in Syriam legatione, de qua nec verbum ipse, nec eorum temporum Scriptores meminerunt: solum enim asserit, sese in Syriam navigasse, ibique Regem atque Reginam visitasse. Nec quæro nec divino, quam ob causam episcopatum Nemonicensem deseruerit; an cum Manfredo episcopo Vicentino, quem Cyprium isti imaginantur, permutaverit; quo pacto excludendus esset Paulus, qui ab Ughello quadragesimus ordine & immediatus Beati nostri decessor ponitur. Neque magis obvium est definire, quo anno ad Vicentinas infulas destinatus, nominatus aut promotus fuerit, nisi si forte feliciter id invenerit Ughellus, citans Reg. Vatic. ep. 741 f. 10, ubi dicatur ipsum, ex Episcopo Nemonicensi in Cypro, ab Alexandro IV ad hanc, Vicentinam, ecclesiam fuisse translatum anno MCCLVI, XV Kal. Februarii. Quod si verum est, cum nostra rerum serie facillime conciliatur: potuit enim, dum in Gallia hæreret, ad Vicentinam sedem promoveri, Episcopo alio Nemonicæ in ejus locum substituto, quæ ecclesia eatenus per Vicarium administrata fuerit, ut passim fieri & pridem factum esse notissimum est.

[27] Volunt recentiores nostri, Beatum ante legationis Anglicæ susceptionem, [quo demum pervenerit 1260;] Vicentiam pervenisse, anno, ut inter alios notat Thienæus, MCCLVIII, alii MCCLVI; tum, verba sunt Ughelli, in ea administratione probos vicisse exemplo, improbos & a catholica fide aversos fregisse doctrina; hæreticorum fraudibus circumventum, multa passum esse, tandemque ab Ezelino sævissimo pulfum in exilium. Hæc omnia amplificant Barbaranus & Marchesius, sed quam ruinosis piæ istæ fabellæ fundamentis nitantur, sole clarius demonstrat Beatus ipse, qui se primum Vicentiam accessisse testatur, dum sacras eo reliquias portavit an. MCCLX, tum scilicet cum exstincto Ezelino, ex Gallia in Italiam reversus est, ut ex ipsismet ejus verbis infra intelliges. Multa id genus alia plane intricata offendo, quæ sincere fateor, me ignorare malle, quam ad frigidas conjecturas confugere, quo nos alias compelleret confusa, ut ante me observavit Papebrochius, tota ejus temporis Vicentina historia, ac certorum monumentorum apud RR PP. Prædicatores penuria, quorum qui primus B. Bartholomæi gesta recensuit Leander Albertus, ea ignorasse deprehenditur, quæ ipsi perspecta esse oportebat, priusquam de texendo encomio suo cogitaret, quæque nullo negotio obtinere potuit, quandoquidem Vicentiæ se fuisse testetur, vidisseque ardentem lampadem, de qua § 1 locuti sumus.

[28] Nemo igitur a me exspectet deductam vitæ seriem, quam nusquam hactenus reperire licuit. Scimus, B. Bartholomæum patria Vicentinum fuisse, [unde aliqualis vitæ series texitur,] in Ordine Prædicatorum ab infantia nutritum, & disciplina & moribus sub observantia Institutoris S. Dominici eruditum; Scimus, in ipso ad Nemonicensem episcopatum fuisse promotum, idque verosimillime factum credimus an. MCCXLVIII, tempore quo nobis ….. pontificatum Apostolica sedes contulit, S. Ludovico apud Cyprum commorante. Quibusnam antea in ipso Ordine muneribus perfunctus sit, an Lector & Prior, ut ait Thienæus, an magnus verbi divini seminator, ut memorant alii; non est integrum asserere, sed neque negare. Scimus præterea, ex Cypro navigasse in Syriam, Regem Ludovicum & Reginam visitaturus, idque ante annum MCCLIV. Ab episcopatu Nemonicensi ad Vicentinum forte destinatus aut designatus fuerit ab Innocentio IV, sed turbante omnia impiissimi Ezelini tyrannide, missus interim ob fidei negotia ad Regem Angliæ, atque etiam ad S. Ludovicum, anno, ut diximus MCCLIV in Franciam suam reducem; post biennium ab Alexandro IV ad destinatam prius sedem evectus, ut ex Ughello nuperrime annotavimus. Hæserit porro apud sanctum Regem quo usque Ezelinus, dum Mediolano insidiatur, fugere compulsus, a fœderatis interclusus, vulneratus ac captus, vitæ simul & immanium vexationum flagitiorumque finem fecit anno MCCLIX. Atque hæc sunt, quæ a B. Bartholomæo ante susceptam Vicentinam ecclesiam ex ceteris monumentis gesta comperimus.

[29] [aptatis etiam Leandri verbis,] Jam vero subjungi hic possunt, quæ apud Leandrum sequuntur, dum Beati legationem ad S. Ludovicum memorat, his verbis: Qua in legatione sic se gessit Bartholomæus, ut in Galliis maximum sibi comparaverit nomen. Unde Ludovicus cernens ejus vitæ integritatem, præcipua eum sibi devinxit necessitudine. Compositis rebus, cum remeare in Italiam eum oporteret, compulsus est a Rege, pro mutuo amore accipere munera. Qui videns, se non nisi munere regio donatum posse recedere ex Galliis, unam ex spinis sacrosanctæ Coronæ Dominicæ, diligenti custodia servatæ & honore in regiis thesauris, rejectis temporalibus muneribus, sibi dari petiit. Verum Ludovicus eum voti compotem reddere cupiens, propriis manibus, coram Galliarum heroibus, illi unam pretiosissimam spinam elargitus est. Quo ordine quove apparatu ei tantum munus contulerit, videri potest in quodam libro cœnobii Vicentini, Ordinis nostri. Non enim duxi, hic omnia narranda, alioquin volumen ingens ex hujusmodi incidentiis contexerem.

[30] [in quibus aliquid carpit Barbaranus.] Verissimum est, si non volumen ingens, saltem commentarium bene longum contexi posse, de thesauris sacris, quos in Gallia obtentos, summo apud suos Vicentinos in honore posuit beatus Antistes, ut sequenti § pluribus referemus, cum ea ferme sola, de ejus toto episcopatus tempore gestis, memoriæ, saltem cum aliqua veri specie prodita sint. Unum hic narrat Leander, quod Barbarano non placuit; audiamus sequentia ejus verba: Accepta igitur a Rege sanctissimo redeundi in Italiam cum pretiosissimo thesauro facultate, cum quodam venerando patre Asculano Ordinis nostri, temporibus malignissimis, & per loca periculosa Italiam revertitur: & tanto diviso thesauro, partem venerando patri Asculano dedit, & partem alteram detulit Vicentiam. Porro Asculani partem illam excepere ingenti cum honore, quam usque in hodiernum diem observant. Negat hæc Barbaranus cap. 42, & ex responso Guardiani alicujus, Ordinis sui, dato XXVIII Augusti, ibi pag. 106 adducto, evincere conatur, non partem Spinæ Vicentinæ apud Asculanos honorari, sed spinam aliam, a priori diversam, quæ a Philippo Rege, S. Ludovici filio, data fuerit Generali Dominicanorum, quasi in permutationem cum digito S. Dominici, ut ibi lector testatum inveniet. Neutram partem tuendam suscipio, disputent ii quorum interest. Jam ad episcopatum Vicentinum propius accedendum est.

§ III. Reliquum vitæ,
ab anno MCCLX ad obitum.

[Solennis ejus cum S. Spina Vicentiam ingressus] Pergimus cum Beato nostro, de gestis suis sic testimonium ferente, in citato jam non semel instrumento de Spina a S. Ludovico Lutetiæ accepta: Nam piissimus Rex Francorum, inquit, de Spinea Domini Corona, spinam unam excludi fecit, & nobis, regio flexo poplite, nostris ex opposito flexis genibus, devotus, & de suis sacris regiis manibus, manus pontificales ditavit. Quid ultra? dilectionis osculo dato pariter & accepto, mutua recommendatione facta, hinc & inde, nos abire permisit. Cum ergo anno MCCLX, perfido Eccelino mortuo, ad civitatem Vicentiæ appropinquaremus, Clerus & populus universus nobis obviam venit, clamantes & dicentes, Benedictus qui venit in nomine Domini. Hinc igitur, rejectis dubiis ambagibus, hinc, inquam, & non aliunde desumendum est Vicentini episcopatus initium; ut iterum testis est Beatus ipse in donatione reliquiarum, apud Barbaranum cap. 43, facta anno MCCLXI, Indictione VI (lege IV) die XIV, intrante Martio. Ubi expressis terminis asserit, se reliquias a S. Ludovico acceptas, AD EPISCOPATUM PORTAVISSE, CUM PRIMUM ACCESSIT AD EUM. Adde Smeregi chronicon, in quo prima B. Bartholomæi memoria ponitur MCCLX, his verbis: Indictione tertia, fuit Potestas Vicentiæ D. Marcus Quirinus de Venetiis, qui erat Potestas Paduæ anno MCCLIX: & D. Episcopus Bartholomæus de Vicentia, qui erat in spiritualibus & temporalibus civitatis Vicentiæ Dominus, fecit ipsum eligi in Potestatem. Rursus, sequenti anno MCCLXI, Indictione IV, fuit D. Joannes Gradenego de Venetiis Potestas Vicentiæ: & quia ipse obtulit mille libras denariorum parvorum ad ædificandum locum S. Coronæ, D. Bartholomæus Episcopus fecit ipsum eligi in Potestatem Vicentiæ.

[32] Nihil in toto Leandri encomio clarius exprimitur, quam, [non male a Leandro describitur.] sanctissimam Spinam Domini Vicentiam a B. Bartholomæo delatam, anno Domini MCCLX, cujus triumphos ita describit: Quum vero Bartholomæus Vicentiam appropinquaret (jam fama vulgaverat, illum sacram Spinam afferre) obviam habuit totam civitatem sertis redimitam, ac faces accensas manu tenentem, sanctum thesaurum suppliciter adoraturam, clamantemque; Benedictus qui venit in nomine Domini. Et quum Patres nostri cœnobium non haberent (licet incolerent urbem & in quadam domuncula habitarent, obtinuit a toto populo, in loco profano magnificas ædes exstrui, quo hæreseos labe infecti homines multo tempore inhabitaverant, ut ubi olim superabundaverat malitia, Dei bonitas & gratia superabundaret. Igitur extuderato loco, constructum est ingens templum, Christi Coronæ dicatum, & Spinæ sacratissimæ posita ara, in argenteo vase reconditæ, ad id fabricato, auro ac unionibus adornato, quo suppliciter usque in nostram ætatem a senatu populoque Vicentino adoratur. Quotannis etiam lustrata urbe cum facibus accensis, præcedentibus pulcherrimis virginibus, sertis ornatis crinibusque pansis, & omnibus Sacerdotibus, per totam urbem circumfertur, deinde argentea corona ingentis ponderis templum prædictum, vasisque pluribus ceteris, diversis coloribus ornatis & imaginibus a civitate donatur.

[33] [Ordini suo S. Spinam donat,] Quam passim obscura & dubia sunt, quæ Beati nostri vitam attinent, tam sunt certa, quæ de sacra Spina narrat Leander, ab ipso Beato egregie confirmata, laudato jam sæpe testimonio, cujus partem ultimam hic subjicio: Erat in civitate locus, qui Collum dicebatur, ubi sedes fuerat sathanæ, & homines attendentes spiritibus errorum & doctrinis dæmoniorum, in quo loco, universitate civitatis favente, ad honorem Dominicæ Coronæ fundavimus ecclesiam Ordinis Prædicatorum, cujus alumni fuimus, ibique sacra ad collum nostrum pendentia, quæ detuleramus, devote reposuimus, & alacriter contulimus. Sic igitur Vicentiæ civitas quondam perfidiæ, civitas effecta est fidei & gratiæ, sacro ditata munere. Plaudat igitur tota Italia, exultet amplius Tarvisina Marchia, sed tu magis plaude Vicentia, tanti doni ditata gratia. Ille vero, qui gratis tibi sua dona contulit Jesus Christus, sic te gratam faciat, ut de gratia te perducat ad gloriam, in qua vivit & regnat cum Patre & Sancto Spiritu. Amen. L. D. O. M.

[34] [quam a S. Ludovico acceperat.] Nec prætermittendum hoc loco est ipsum S. Ludovici donationis instrumentum, quod ex Barbarano ad verbum describo; Ludovicus Dei gratia Francorum Rex, dilecto sibi in Christo Bartolomæo, eadem gratia Episcopo Vicentino salutem, & sinceræ dilectionis affectum. Ad instantem petitionem vestram, de pretioso ligno Dominicæ Crucis, & sacrosanctæ Coronæ ipsius Spinam unam vobis, in signum dilectionis conferimus, dilectionem vestram rogantes attente, quatenus eam debito conservetis, & conservare faciatis honore, & pro nobis orare velitis, & orationes faciatis fieri speciales. Dat. Parisiis anno Domini MCCLIX, die Jovis post festum S. Nicolai hiemalis. In cujus rei perpetuum testimonium præsentes litteras nostro sigillo præcipimus communiri. Habes ibidem a pag. 113, alia ad eamdem rem spectantia testimonia Patriarchæ Constantinopolitani, Patriarchæ Gradensis, cum Episcopis Patavino, Tarvisino, Feltrensi, Torricellano & Exquilino, ac demum Ducis Venetiarum, quæ transumenda non censui, cum nulla in his controversia moveri posse videatur; utinam Beati ipsius gesta tam accurate descripta fuissent! Nec immemor sim denuo appellare donationem ipsam, a Beato Fratribus suis Vicentinis factam, cujus instrumentum apud laudatum Barbaranum exstat cap. 43, a pag. 109.

[35] Sequatur modo, quod de Leandri encomio reliquum superest, ex quo rursus pateat, jam non semel a nobis vere pronunciatum, [Reliquum Leandri elogium.] nihil olim de toto Bartholomæi episcopatu, præter jam dicta, scriptum fuisse. En postrema Leandri verba: Dum esset in Galliis Bartholomæus, libros quosdam D. Dionysii legit. Igitur postquam clero & civitati suæ pluribus annis moderatus fuerat, vita sanctissime defunctus est, atque suo jussu, in templo Prædicatorum urbis Vicentinæ, sepulcro, ut par erat, tanto viro digno, quod adhuc in parietibus dextris templi præfixum, lapide sculpto cernitur, sepultus. Dum ipse in eodem cœnobio, anno Domini MCCCCXCV existerem, cujusdam civis Vicentini jussu appensa lampas est, quæ jugiter die noctuque oleo suffusa, ante ejus sacrum [corpus] manet accensa, referentis, se meritis ejus quoddam a Domino beneficium promeruisse. Post glossemata in Dionysium, Sanctorum vitas Bartholomæus brevi epitomate complexus est. Sanctissimam Spinam Domini detulit anno Domini MCCLX.

[36] Hic denuo meminit librorum Dionysii, quos in principio coram Romana curia enucleatos dixerat; [Institutio Ordinis Gaudentium,] tum autem de Sanctorum vitis brevi epitomate comprehensis, sed nos de Beati scriptis, quod quidem huc faciat, superius abunde egimus. Restarent explananda totius vitæ gesta reliqua, si ea alicunde erui possent. Sparsim colligemus, quæ satis probata videbuntur. Huc spectat præcipue equestris Ordo, quem Gaudentium vulgo, alias beatæ Virginis, seu Mariæ gloriosæ nuncupatum observo, de quo Barbaranus cap. 40 fusius memorat; ego pauca ad B. Antistitis gloriam conducentia, huc compendio transferam. Ait igitur, beatum Bartholomæum prædicti Ordinis, tunc primum confirmati cum Vicentinam cathedram occuparet, semina quædam jecisse, dum circa annum MCCXXXI, afflictissimam per id tempus variis calamitatibus civitatem Bononiensem cum B. Joanne Scledo, Ordinis sui viro itidem Apostolico, ad placandam pœnitentiæ operibus divinam misericordiam adduxit. Tantus nimirum fuit illustrissimi Prædicatorum Ordinis in prædicando verbo Dei fructus, ut inde auctor noster originem traxisse existimet, varias, quas hodie videmus, confraternitates seu sodalitia, sub variorum invocatione Sanctorum cum uberrimo animarum emolumento. Erat tunc Bononia contrariis studiis, discordiis, inimicitiis, odiisque civilibus scissa & distracta, quibus restinguendis pacandisque nemo usquam attenderet. Hinc noster ardenti zelo impulsus, anno ut volunt MCCXXXIII, eam societatem meditatus est, sub B. M. Virginis auspiciis, cujus ea potissimum cura esset, ut rixis, litibus ac dissidentium animis componendis, tamquam advocati, arbitri & pacificatores ultro & impensissime invigilarent, viduarum pupillorumque patrocinio pari sedulitate suscepto. Vide Carolum Sigonium de Epp. Bonon. pag. 125.

[37] Hi pauci de multis, sed præcipui, characteres sunt hujus Gaudentium Ordinis proprii, [de quo scriptorum sententiæ.] quos curiosus lector in nostri Philippi Bonannii Ordinum equestrium & militarium catalogo, anno MDCCXI Romæ edito, num. LXXV ex Sigonio sigillatim descriptos inveniet, cum hac diversitate, quod Barbaranus a Papa Urbano IV approbatum sodalitium asserat MCCLXI, altero a B. Bartholomæi Vicentiam ingressu; Bonannius autem annum MCCLXIII designet. Idem utrobique legum conditor Ruffinus, Pontificis pœnitentiarius, apud Barbaranum de Placentia, apud Bonannium proprio nomine Gurgo dictus: cujus congregationis primus Magister constitutus fuerit Loderengus Andalo, vir multis nominibus laudandus. In pauculis aliis non omnino conveniunt præfati scriptores, sed quæ operosius discutere nec vacat, nec opus est. Fratres Gaudentes ex Villario & Salimbeno cognominatos putat Bonannius, quod quisque in ædibus suis cum uxoribus vitam agerent. Monasteria habuisse, & Religiosorum instar vitam instituisse ait Barbaranus, quod utique inverisimile non est, cum Bonannius fateatur, deficientibus postea paulatim ejusmodi Equitibus, Sixtum V collegio Montis alti addixisse bona, quæ illi possidebant. de habitu & reliquis eorum obligationibus, vide citatos scriptores; mihi satis est, ad Beatum nostrum referendos ingentes fructus, qui ex eo Ordine profecti sint, & porro etiam, post ejus exstinctionem Vicentiæ promanare cernuntur, in iis, quos Optimates quotannis solent eligere, qui Equitum istorum vices in componendis simultatibus supplere conentur.

[38] [Hæreticos compescit & templum S. Coronæ exstruit.] Ad hæc etiam tempora reduci debent, si umquam facta sint, quæ Barbaranus habet pag. 104, de hæreticis a B. Bartholomæo ad orthodoxam fidem reductis, eosque inter antesignano quopiam, nomine Gallo, ex regione S. Petri, qui § 1 in Beati epitaphio depingitur. Alios hæreticos, cum nescio quo Jeremia pseudo episcopo, a nostro Beato ad Ecclesiæ gremium retractos suggerit Marchesius pag. 5, alios autem cum Episcopo Viviano intrusos, Beati opera ex urbe pulsos, quæ ut non difficulter admiserim; sic priusquam asseram, vellem vetustiori auctoritate probari. Templi S. Coronæ PP. Prædicatorum ædificatio, opus præcipuum dici potest, quod episcopatus sui tempore ad culmen perduxerit B. Bartholomæus; nam si Barbarano credimus, anno MCCLX inchoatum, toto decennio tenuit, anno primum MCCLXX omnibus numeris absolutum, quantacumque fuerit tum beati Præsulis, tum cleri, tum aliorum oppidanorum ad promovendam operis perfectionem liberalitas, de qua re vide laudatam Annalistam Vicentinum cap. 43, totis quatuor sequentibus capitibus prolixius deducentem innumera bona & beneficia, quæ cum Spina aliisque a beato Viro procuratis reliquiis in patriam suam redundarunt.

[39] [Alia ejus gesta Vicentiæ.] Proxime inde capite 49, longissimam historiam texit Barbaranus turbarum, tumultuum, bellorum inter vicinas civitates, eo solo intuitu, ut ostendat B. Bartholomæi, auctoritate & industria extinctas fuisse varias Vicentinorum & Patavinorum dissensiones, adeo ut hi, post mutuas clades, grassationes & depopulationes, Bassanum oppidum, non unius belli causam, Vicentinis restituerint: quibus plures alias sive Religiosorum sive secularium personarum compositas discordias annumerant citati jam toties Barbaranus & Marchesius; sed hæc & cetera omnia, apud ipsos fusius deducta legi sinemus, quo usque limpidiores fontes assignentur, unde sua hauserint, quos nobis etiam accedere liceat & consulere. Minutias præterea, non magis probatas, consulto prætereo. Hæc sunt præcipua quæ quidem satis certo innotuerint, a B. Bartholomæo episcopatus Vicentini tempore gesta, usque ad annum MCCLXVII, quo translationi corporis S. Dominici Bononiæ interfuisse debuit, siquidem vera sunt, quæ de ea celebritate acerrime tuetur Joannes Michaël Pius, ut statim dicemus. Istæ, inquam, primariæ sunt Beati actiones, nam toto fere sexennio B. Antistitem Vicentiæ vixisse, vix authentice compertum esset, nisi ejus meminisset Smeregus ad annum MCCLXIV; cujus testimonium eo pluris faciendum est, quod eodem cum Beato tempore vixisse videatur.

[40] Prædictæ autem translationi Bononiæ adfuisse B. Bartholomæum, [Translationi S. Dominici interfuisse 1267,] dubitare non sinit instrumentum, veris suis notis distinctum, quod a Joanne Michaële Pio & a Barbarano refertur, quodque hic legentium oculis lubet exponere: Venerabilibus Christi fidelibus præsentes litteras inspecturis. Frater Bartholomæus, miseratione divina Episcopus Vicentinus, salutem & æternam in Domino charitatem. Justus & pius Dominus, de cujus munere venit, ut sibi a fidelibus suis digne & laudabiliter serviatur, vota bene servientibus multo majora retribuit, quam valeant promereri. Cum itaque in generali Capitulo Ordinis FF. Prædicatorum, apud Bononiam celebrato, sanctissimum corpus piissimi Patris Dominici, Ordinis institutoris ipsius, præsentibus & cernentibus venerabili P. F. Joanne Vercellensi, Magistro, & Fratribus dicti Ordinis in dicto Capitulo, anno a nativitate Domini MCCLXVII, Indict. X, die Pentecoste, V Junii congregatis; Venerabilis Pater Dominus Philippus, Dei gratia Archiepiscopus Ravennas, præsentibus & adstantibus venerabilibus Patribus Dominis Dei gratia Octaviano Bononiensi, Tomasio Imolensi, Fratribus Arnulfo Humanensi, & Ægidio Torcellanensi Episcopis, atque nobis; nec non viris nobilibus Dominis Yrach de la Turre, Potestate, Gniesto de Fonte Carali, Capitaneo, & Antianis Bononiæ, de tumulo lapideo non cælato, ad marmoreum & cælatum cum debita reverentia & debita devotione transtulerit, atque caput pretiosum ad devota dictorum Episcoporum, Magistri & Fratrum oscula, primo reverenter exhibitum, subsequenter in angulari pulpito ecclesiæ dicti Sancti, in platea exteriori, præsente laudabili fidelium multitudine, ad tollendum de ipsius corporis, in dicta ecclesia conservatione solida & integra, dubitationis cujuslibet scrupulum, qui forte quorumdam cordibus residebat, per nos ibidem præmissa solenni prædicatione, monstraverit, ipsum in dictum tumulum cælatum manu devota reducens, & in sui compagine corporis in osculo sancto recondens.

[41] Nos de dictorum Dominorum Archiepiscopi auctoritate & Episcoporum concessione, [probat instrumentum ejus nomine datum.] cupientes ut jam dictum corpus in dicta ecclesia singulis annis festivis honoribus visitetur, omnibus vere pœnitentibus & confessis, ad quos dictorum Dominorum Archiepiscopi, Episcoporum & nostra jurisdictio se extendit, qui prædictum corpus, in festo translationis ipsius & usque ad octavas devote ac laudabiliter visitare curaverint, annuatim, ex parte dicti Domini Archiepiscopi, duos annos singulos de Omnipotentis misericordia & gloriosæ Mariæ Virginis genitricis ejus meritis, Sanctorumque omnium confisi suffragiis, de injunctis sibi pœnitentiis, misericorditer in Domino duximus relaxandos, præsentibus in perpetuum valituris. In cujus rei testimonium præsentes litteras fieri fecimus, & nostro sigillo muniri. Datum &c. Plurima congerit laudatus Joannes Michaël Pius, ut certam ostendat alteram hanc sui Patriarchæ translationem, peculiares ejus causas, obiter hic tactas, fusius exponens adversantiumque argumenta fortiter confutans; quæ nobis usui esse poterunt in illustratione gloriæ posthumæ S. Dominici, ad diem IV Augusti. Satis modo sit huc usque B. Bartholomæi vitam produxisse.

[42] [Quamdiu condito testamento supervixerit,] Supersunt ex communiori calculo anni quatuor, quibus quid egerit, nulla satis probabili conjectura assequor, nisi quod anno MCCLXX testamentum condiderit, quod nemo hactenus integrum protulit; fragmentum habet Barbaranus cap. 52 hujus tenoris: MCCLXX, XXIII Septembris, in Camino episcopali (intellige caminata vel camera) præsentibus &c. Venerabilis Pater Dominus Frater Bartholomæus Vicentinus Episcopus condidit testamentum, sic dicens: Nos F. Bartholomæus, Dei & Apostolicæ sedis gratia Vicentinus Episcopus, a sanctissimo Patre D. D. Clemente, divina providentia, sacrosanctæ universalis Ecclesiæ summo Pontifice, auctoritate testandi accepta; in primis ad locum Dominicæ Coronæ, Vicentinæ civitatis, Ordinis Prædicatorum, quam Christo auctore fundavimus, ad honorem Dei omnipotentis, D. N. J. C. crucifixi, ad defensionem fidei, ac pro salute animarum christianarum civitatis Vicentiæ & Vicentini districtus; & sacrosanctis reliquiis, a piissimo Ludovico Rege Franciæ, de ligno sanctæ Crucis & de spinea Corona Domini nostri Jesu Christi benigne collatis, dotavimus, & in quo Ordine ab infantia nutriti, & disciplina & moribus, sub observantia nostri Institutoris Ordinis B. Dominici eruditi & informati fuimus, & in ipso ad Nimonicensem & Vincentinum episcopatum Dei misericordia promoti, eligimus sepulcrum inter duo altaria & tabulata, quæ fieri decrevimus, inter altare B. V. & Dominicæ Coronæ, ita quod videri possit in choro interius & a laicis exterius, ut habeant materiam, & causam orandi pro nobis, quandocumque ipsum viderint sepulcrum &c. Huc usque præfatum fragmentum: cetera quæ ad obitum, sepulturam, elevationem, miracula & cultum attinent dedimus supra § 1.

[43] [quo die obierit, incertum:] Quamdiu testamento condito supervixerit B. Bartholomæus, quo anno, mense aut die mortalem vitam exuerit, docet quidem pro sua libertate Barbaranus, nihil dubitans quin e vivis excesserit, non I Junii, ut male identidem legit Papebrochius, sed hoc die I Julii MCCLXXI; fides sit penes ipsum, quandoquidem alii, aut alterum omnino signent, aut nullum audeant determinare. Nam si vera est nota factæ elevationis, de qua superius egimus, sic ut ea incidere debuerit in annum MCCCLI; id autem contigerit annis tribus & octoginta post Beati obitum; tenendum omnino esset, excessisse e vivis anno MCCLXVIII; quod ex Smeregi chronico erui posse videtur, dum per id tempus meminit turbarum occasione quæstionis episcopatus Vicentiæ, quas cædes & vulnera subsecuta sint: quæ sane arguunt sedem episcopalem, pro qua certabatur, pastore viduatam fuisse. Ast eo pacto, ut fictitium rejiciendum esset Beati testamentum jam descriptum. Hinc Scyllam video, inde Charybdin. Arguit quidem Smeregum Barbaranus, quod ea annis non suis consignaverit: verum enim vero, bona ejus venia, facile paterentur lectores eruditi, majorem fidem haberi testi oculato & synchrono, quam Annalistæ Vicentino, in pluribus, ævo suo vicinioribus, non semel hallucinanti. Ego me fateor hic hærere ancipitem, & Vicentinis hunc etiam nodum solvendum aut scindendum porrigere.

[44] Non minus obscura & involuta est memorata superius controversia, circa Patriarchatum Hierosolymitanum, [neque de patriarchatu Hierosolymitano,] ad quem evectum fuisse B. Bartholomæum, tam secure affirmant recentiores, præsertim Barbaranus, quam parum soliciti sunt, ut saltem opportunum tempus inveniant, quo tali dignitate præfulserit; nam recurrere ad tempus, quo cum S. Ludovico in Palæstina moratus est, ut volunt Barbaranus & Marchesius, idem propemodum est ac ingenue fateri, imaginarium fuisse prætensum patriarchatum, aliunde tot titulis suspectum, ut supra non obiter insinuavimus, modum suggerentes, quo patriarchatus ille cum primo episcopatu confundi possit. Aliam viam ingredi conatus est Papebrochius in citata appendice tomi VII Maii sub finem, pag. 704 & 705; at enim cum in tenebris versaretur, nihil mirum si conjecturis explanare non potuit, quod probabilissime numquam factum est. Damus Beato nostro Episcopatus successive binos, quorum ipsemet in testamento suo meminit, condito anno MCCLXX, vitæ suæ ultimum proxime præcedente, haudquaquam prætermissurus illustriores infulas, si umquam ad eas evectus fuisset. Mihi sane id verisimile non fiet, nisi scriptores Vicentini aut Dominicani graviores testes adducant, quam sint versiculi, nescio quo seculo aut a quo compositi, tacentibus de patriarchatu illo, Leandro Alberto, Razzio, Joanne Michaele Pio, & antiquioribus, quod sciam, omnibus.

[45] [nec de vicariatu in Italia quidquam constat.] Ut tricis omnibus me demum expediam, ultimam B. Bartholomæi dignitatem subnecto, nempe vicariatum Cæsaris in Italia, quem Ughellus anno MCCLXII innectit, quando una cum Patriarcha Aquileiensi ex delectu Rodulphi Cæsaris, Italiæ vicarius fuerit, insecutisque proxime temporibus, in Galliis & in Anglia Apostolicus Nuntius. Quam hæc inepte & imperite a viro erudito componuntur! Quis, obsecro, Rodulphus pro anno MCCLXII Imperator? Quis somniavit, B. Bartholomæum post annum MCCLXII in Galliis & in Anglia Apostolicum Nuntium fuisse? Malunt alii vicariatum qualemcumque referre ad Richardum Anglum, cujus & Alphonsi Castellæ regis electio notissima est; sed quam tuto, ipsi viderint. Similibus erroribus conspersus est totus ultimus Ughelli paragraphus, tum ubi de Beati obitu, tum ubi de sacri ejus corporis elevatione meminit. Nec magis curanda sunt, quæ ex ipso adduxit Papebrochius. Memini, inquit, me legisse in antiquo codice, membranis confecto, bibliothecæ cœnobii S. Salvatoris de Septimo, Florentinæ diœcesis, Rodulphum quemdam Vicentinum Episcopum anno MCCLXIV, die III mensis Octobris, ecclesiam Castrocati in Hetruria reconciliasse, cui S. Reparatæ titulus est. Aut male legit Ughellus, aut plane erravit codicis scriptor: nam siquid certum habemus, illud ex Smerego evidentissime constat, B. Bartholomæum anno MCCLXIV Vicentinæ ecclesiæ præfuisse. Alia non prosequor, cum sentis, dumis, vepribus & spinis plena sint omnia, sed ea nos inde selegisse existimamus, quæ de Beati nostri gestis, virtutibus & sanctitate cum aliqua certitudine commemorari & prædicari potuere.

Diese Seite ist ein Dokument und unterliegt nicht der inhaltlichen Gestaltung durch das Ökumenische Heiligenlexikon.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.