CIRCA ANN. DXL.

COMMENTARIUS PRÆVIUS

Carilefus presbyter Confessor, Anisolæ apud Cenomanos in Gallia (S.)

AUCTORE J. B. S.

§ I. Ejus patria, ætas & prima monastica institutio.

Inter seculi sexti numerosos & celebres per Galliam Sanctos, locum non infimum tenet is, de quo pridem in Actis nostris sermo recurrit S. Carilefus, alias Carilephus, aut Karileffus, multis aliis, sed plerumque luxatis modis, [Acta probant, celebrem fuisse sec. 6.] apud Martyrologos inflexus, monasterii Annisulensis, vulgarius Anisolensis, in Cenomanensium finibus conditor, quod hodie, ab ipsius appellatione Gallica, S. Calesii, vulgo S. Cales, vel S. Calais, passim nuncupatur. Cœnobium ipsum Ordini Bonedictino subinde adscriptum est, quamvis certum sit, S. Carilefum aliam prorsus Regulam cum S. Avito professum, ut habes tomo III Junii, pag. 358, annot. c. Seculo quinto natum, sequenti, necdum ad medium producto, mortuum, admittunt omnes; at exactam ejus ætatem, aut vitæ totius chronologicam seriem, nec ejus scriptores tradidere, nec aliunde satis certo eruere promptum est, quidquid de ea statuerit Cointius ad annos 517, 525, 528, 532, & 541. S. Aviti societas, disciplina monastica, primum Menate, tum sub sancto Maximino Miciacensi hausta, inde in pagum Perticum, [le Perche,] demum in Cenomanensem solitudinem migratio, fortuitus Childeberti in venatione ad ipsum accessus, obtenta ab Rege ad condendum monasterium latifundia, pluresque aliæ hujusmodi circumstantiæ in Actis expressæ, jam dictas conjecturas firmant, & Sancti nostri tempora, quoad licet definiunt, tametsi ad Acta Cenomanensium Episcoporum, a Mabilione tomo 3 Analectorum edita, non recurratur.

[2] In Arvernensi territorio, parentibus secundum seculi dignitatem clarissimis, [natum in pago Arvernico,] ortum diserte tradunt præfata Sancti Acta; an autem Claromontanæ civitatis fuerit indigena, ut voluit Branche, satis incertum est: hominum more locutum existimo, qui a regionum metropoli, nobilitatem aliquam accersi arbitrantur. Hoc constat; quamprimum ad annos litterarum studiis aptos pervenisset, doctrinæ gratia, in monasterium, cui Menate vocabulum est, missum, ubi Domino comministratore, & litterarum facundiam, & sanctæ conversationis susceperit normam. Nimirum in hoc ipso cœnobio prima posuit perfectioris vitæ fundamenta, fovitque adeo, ut ad magis ardua certamina incitatus, cum socio Avito primum istud monasterium deserens, ad Maximinum Miciacensem Abbatem, cujus tunc late per Galliam sanctitatis fama inclaruerat, perrexerit, ubi, postquam in communi virtutum palæstra se exercuisset (inquit Mabilio tomo 1 Annalium pag. 77) dimissa, jam non sua sponte, sed Maximini Abbatis sui consilio, Miciacensium societate, cum Avito commilitone & populari suo, in Perticensem solitudinem discessit.

[3] Quo auctore hæc tradat vir eruditissimus, aut unde acceperit, nusquam indicat; [& cum Avito plura loca incoluisse.] certe nec in S. Aviti, nec in S. Carilefi Actis id expressum reperit; imo ipsa S. Maximini vita in appendice Actorum Benedict. tomo 1, pag. 595, oppositum plane insinuat, nisi forte prima Sanctorum istorum ex Menatensi cœnobio fuga, cum hoc altero secessu ibi confundatur, ut ex nonnullis adjectis ferme colligitur. Talia sunt Cellarii officium, quo S. Avitus Menate functus, inde profugiens claves ad cervical Abbatis deposuerit, quod idem Acta S. Maximini factum volunt Miciaci. Rursus confunditur vel duplicatur trajectus Ligeris, qui non nisi semel necessarius fuisse videtur. Sic & alia aut translata, aut turbata sunt; quemadmodum & altera apparet confusio inter Avitos, quos operosius distinguere conatur laudatus Mabilio, non absque magna verosimilitudine, sic ut alius fuerit Miciacensis S. Maximini in regimine successor, alius Perticensis, S. Carilefi sodalis, de qua controversia pluribus agendum erit ad diem XIX Decembris.

[4] [Vita monastica Miciaci acta] Ceterum, ut tota S Carilefi, usque ad ultimum jam dictum recessum, vita, brevi compendio ob oculos ponatur, pateatque primæ cœnobitalis ejus institutionis ratio, numeros tres, 14, 16 & 17 ex altera S. Maximini vita, ex Mabilione, citata jam pagina, subjiciam, iis prætermissis, quæ in priori, pag. 586 num. 22, & inter miracula num. 3 pag. 599 habentur, cum meræ repetitiones sint, iisdem prope verbis ubique conceptæ. Erit eruditi lectoris, ex parvo hoc specimine conjicere, quam belle congruant, quæ de Sancto nostro, tum in propriis, tum in S. Aviti, tum in his S. Maximini Actis describuntur Titulus capiti, aut saltem sectioni præfixus, hic est Quomodo S. Carilefus & S. Avitus ad beatum Maximinum venerunt, & quomodo in sancta contemplatione permanferunt. Sic autem scribit secundæ istius vitæ auctor Bertoldus, monachus Miciacensis, ex libris Mss. V. C. D. d'Herouval:

[5] Interea ea tempestate duo quoque spectabilis vitæ viri Carilefus & Avitus, ad eum visendum ardentissimo accurrunt amore. [ex S. Maximini vita] Per idem enim tempus cœnobitalem sub Abbate, in loco, cujus est vocabulum Menate, servaverant vitam. At vero speculativæ anhelantes Anachoretarum theoriæ, ac sæpe vicissim amica de spiritalibus rebus serentes colloquia, furto fideli seipsos Abbati & proprio subduxerunt cœnobio. Exin autem præviam itineris habentes devotissimi animi voluntatem, Ligeris tantum alveum attigerunt: dein sanctæ opinionis auram, quæ de beato Maximino eo tempore ferebatur, tinnula captantes aure, ad visendum propere animi & corporis cursu devolverunt. Quorum adventum ubi beatus vir comperit, accurrens, ipsosque exosculans, toto caritatis affectu excepit, omnipotentique Domino, causa devotionis adventus eorum, multimodis rependit gratias. Igitur præfati famuli Dei, videntes se tanta caritate a viro Domini tractari, ejusque invictum circa divina obsequia animum, idemque fratrum qui sub eo degebant, longe aliter quam alios noverant, sanctæ religioni certatim operam dare; intermissa eremum petendi cura, satius duxerunt, ibi gradum figere, seque in cœnobitali vita, sub eodem viro Domini, aliquantisper exercitando probare. Quod divino nutu sibi inspiratum desiderium beato detegentes Maximino, & ibidem remorandi, & cum fratribus communiter cohabitandi, facillimam habuere licentiam.

[6] Beatus porro Maximinus videns utriusque viri Carilefi atque Aviti animum supernis semper anhelare gaudiis, [recte disponitur,] seque ipsos seris ac crebris extenuare jejuniis, occupare continuis ac puris orationibus, exercere silentiis, fatigari variis carnis laboribus, omniumque insignibus virtutum; ad culmen sacerdotii utrumque promovit. Erat quippe illis studii, ab illicito stultæ temeritatis appetitu faciles animi compescere motus, corporeæque oblectationis labiles frenare discursus; hinc opere se conspicuos reddere, inde piis prudentum auditibus sermonis gratia exhibere conditos. Inter hæc seminarium pii desiderii, imbre sancti Spiritus aliquamdiu in eorum cordibus confotum, scilicet quo olim solitariæ cœperant anhelare vitæ, magis magisque crescebat. Ad quod non vagabunda cordis ferebantur levitate, verum inexplebili Christo omnino deplacendi in dies trahebantur cupidine. Post annos vero cœnobitalis vitæque [communis] studium, anachoretico aspirabant certamini. Et quia ut in opere patrarent, se non posse Abbatis & fratrum sine licentia incunctanter noverant, id agere clanculo nitebantur. Igitur inter noctis silentium, cum Abbatem & totius congregationis fratres sopor altus haberet, vir Domini Avitus claves Cellarii, a proprio cingulo revinctas, ad cervical Abbatis deposuit, & pendulo gradu monasterium excedens, uno comitatus Carilefo, Ligeris amnem petivit. Tunc conscensa navi, in aliud confestim delati sunt littus: exin saltus magni solitudinem adorti, cui vocabulum est Perticus, intrarunt.

[7] Iis tali fuga elapsis, dieque terris reddita, beatus Maximinus una cum fratribus suis eos sollicite requisivit, [usque ad fugam in Perticum;] nec tamen invenit. Quorum discessu non minimam cordis est passus tristitiam. Illi itaque, ut optabant, consortia multorum vitantes hominum, simul in eadem primo cohabitantes solitudine, aliquamdiu delitescebant: deinde sanctarum virtutum jubare longius clarescente, quibus in dies dare operam contendebant, plures ad æmulationem sui vocabant. Unde ne duo egregii victricis pugnæ signiferi, tantum uni præficerentur agmini, cum uter eorum singulæ posset præfici turmæ, ab alterutro divisi, suos quisque cœpit ad bellandum in Christi militia cogere tirones. Ex his patet, recte a me supra, adversus Mabilionem observatum, Sanctos nostros Avitum & Carilefum, non Maximini Abbatis sui consilio, sed clanculo, sed fuga, atque illo inscio, e monasterio Miciacensi se proripuisse, quæ omnia Actis S. Carilefi & S. Aviti satis consentanca sunt.

[8] Difficultatem ingerit, quod in posteriori vita traditur XVII Junii tomo III, [in quo dubium an perstiterit Avitus;] pag 354 num. 11, nempe quæsitum, repertum atque e solitudine retractum fuisse S. Avitum, ut Miciacensi monasterio præficeretur: idque confirmat Letaldus, de miraculis S. Maximini, citato tomo 1 Act. Benedict. pag. 600, num. 6, his verbis. Itaque post gloriosum piissimi patris Maximini transitum, B. Avitus ab eremi quiete divellitur, & in ejus loco a fratribus subrogatur, qui & ipse religione mirabilis, pii Patris vestigis indeclinabiliter prosecutus est. Tum autem in prædicta sancti Aviti vita numero 12 sic legitur: Præterito autem aliquanto dierum spatio, nequaquam diutius aliis præesse passus est. Videbatur enim ei, quod ita Abbatis premeretur nomine, acsi magni ponderis gravaretur mole. Quapropter noctis cujusdam in tempore, B. Carilefo comitante, vastas loci Perthici solitudines, ut sese iterum occultarent, expetiverunt. Quibus denuo consentiunt, quæ habet Letaldus num. 8: Beatus porro Avitus, cum parvo tempore monasteriale regimen tenuisset, ad dulcedinem anachoreticæ vitæ, quam degustaverat, remeare disponit &c. Pugnant hæc omnia contra Mabilionem, citata Annal. pag. 77, verum cum huc proprie non faciant, ad dictam XIX Decembris rejicienda sunt. Ad nostrum S. Carilefum redeamus.

[9] [certum est, nostrum ad Cenomannos perrexisse.] Beatus nihilominus Carilefus (inquit ibidem Letaldus) eodem flagras ardore, Cenomanica deserta petiit, atque infra breve tempus, multis ad eum confluentibus, nobile cœnobium, in loco, qui Aninsula nominatur, ædificavit. De hoc ita Mabilio in Annal. pag. 76, num. 43. Hoc cœnobium a fluvio præterfluente, Aninsula, vulgo Anisola cognominatum, Carilefus ….. regnante Childeberto, consensu & favore Innocentii Cenomanorum Episcopi exstruxit. Item infra num. 44: Carilefus ab Avito Perticensi, cum Daumero & Gallo digressus in pagum Cenomanensem, consedit in loco Casa-Gajani appellato, ad Aninsulum amnem, qui locus, tametsi amœnus, ab hominum tunc frequentia omnino secretus erat. Illic tamen visebantur parietinæ vetusti ædificii, quamdam operis dignitatem etiam tum retinentis. Ibidem ecclesia itidem superstes erat, a Turibio Episcopo, sub titulo S. Petri constructa, ut in Actis Cenomanensium Episcoporum legimus, ubi Innocentius, ejusdem civitatis Episcopus, multas Carilefo suppetias contulisse perhibetur. Hic gesta Cenomanensia cum Carilefianis commiscet Mabilio, quorum, ne ad vitæ capita longiores annotationes subnectendæ sint, visum est, aliqualem hic notitiam præmittere, pro qua sit.

§ II. Monasterium Anisolense,
& S. Carilefi Acta a subæquali scripta, quæ non exstant.

[Circa ejus monasterium controversa] De vetere illo & celebri cœnobio pridem egit Henschenius Kalendis Martii in commentario prævio ad vitam S. Siviardi pag. 65, de ejusdem vero fundatione plurima annotavit Papebrochius ad gesta S. Innocentis seu Innocentii Cenomanensis Episcopi, XIX Junii a pag. 859, quibus materiam suppeditarunt citata superius Acta Cenomanensium Episcoporum a Mabilione edita, multis chartis ad S. Carilefum ejusque monasterium pertinentibus referta, quas mirum est ignorasse vitæ S. Carilefi auctores, si tum exstiterint, cum ipsi sanctissimi Viri res gestas tam uniformiter prosecuti sunt. Multa in illis Episcoporum Actis video litibus & contentionibus plane obnoxia, circa subjectionem monasterii Anisolensis Episcopo & ecclesiæ Cenomanensi, vi testamenti, a S. Carilefo vere vel prætense conditi, & a pluribus Episcopis provinciæ Turonensis, Abbatibus & Comitibus subsignati, pluribusque istiusmodi documentis aliis cursim infra assignandis, de quibus hic ex professo disserendi locus non est, præsertim cum olim agitata controversia, suscitanda amplius non videatur. Consuli possunt Mabilionis annotationes in præmissa sua Acta a pag. 391: hic in totius rei compendiosum specimen, sat erit ex Annalibus Bededictinis pag. 78 numerum 45 lectori proponere.

[11] Tempus conditi Aninsulensis monasterii certo definire, [a Mabilione] inquit Mabilio, in promptu non est. Id factum constat eo tempore, quo Cenomanni Childeberto Regi parebant: ac proinde post mortem Chlodomiri Burgundiæ Regis, cui hæc provincia, ex paterna hereditate, sortitione obvenerat. In Actis Cenomannensium Episcoporum variæ referuntur litteræ, tum Carilefi, cœnobium suum Innocentio Episcopo subjicientis; tum Childeberti, hanc subjectionem approbantis: quarum litterarum priores, datæ sunt octavo Idus Januarii, anno quartodecimo Childeberti. Verum has litteras, etsi antiquissimas, utpote quæ seculis octavo & nono in litis contentione productæ sunt, non immerito suspectas reddunt nomina Episcoporum subscribentium, quorum nulli in indicibus Turonicæ provinciæ Antistitum per id tempus reperiuntur; & census illi, in prædictis litteris expressi, in gratiam majoris ecclesiæ Cenomannensis, qui numquam ab Aninsulensibus persoluti leguntur. Accedit, quod monasterium istud a Nicolao Papa, apud quem prolixa de ejus subjectione controversia tum recruduit, quæ antea, Caroli Magni & Ludovici Augusti principatu, agitata fuerat.

[12] Melioris notæ videtur in archivo Aninsulensi diploma Childeberti Regis pro dotatione ejusdem monasterii: [expensa & soluta videntur] ast annus ejus quartus, qui in recentiori apographo legitur, sine dubio mendosus est: tum quia eo anno Childebertus minorennis erat, necdum conjugatus cum Ultrogottha Regina, quæ prædictæ dotationi favit; tum quia necdum tunc Cenomanni Childeberto Regi parebant, sed Chlodomiro ejus germano, qui non ante annum Childeberti Regis tertiumdecimum, Christi DXXIV necatus est. Forsan omissa est in apographo numerica nota X, ac pro XIV, scriptum IV. Hoc diplomate Childebertus Carilefo tradit Madvallem, ubi situm erat Aninsulense monasterium, ejusque fines circumscribit. Idem princeps eumdem locum sub suam tutelam suscipit in aliis litteris, Daumero Abbati inscriptis: qui Daumerus, Carilefi ex Perticensi monasterio socius, ejusdemque in regimine Aninsulensi successor fuit. Eamdem gratiam Chilpericus anno regni sui primo confirmat Gallo Abbati, qui Carilefi servus in libro de vita ejus appellatur. In Actis supra laudatis Cenomannensium Episcoporum exhibetur precaria, Gallo Abbati a Domnolo Episcopo facta, Chilperici anno V. Deinceps nullæ hujusmodi litteræ inveniuntur ante precariam, ab Hadoindo Episcopo factam Sigranno Abbati, cui successit S. Siviardus, is qui gesta S. Carilefi litteris mandavit. Ex his intelligimus, Carilefum vita cessisse sub annum istius seculi XL, eique successisse Daumerum &c.

[13] [contra acta Cenomanensia,] Hic paucis multa complexus est confecitque vir eruditissimus: nam ut clarius loquamur, modeste quidem sed nervose primum in hac re Cenomanensium Actorum fulcrum, quod est S. Carilefi testamentum, plane subvertit, atque adeo instrumenta cetera ei innixa convellit, quod prius satis insinuaverat seculi 3 parte 2, in addendis & corrigendis pag. 627. Viderat pridem Acta illa Cenomanensia, pro magna parte apud nos Mss. Papebrochius, eadem citans ad vitam S. Domnoli XVI Maii, tomo tertio pag. 603, ubi adulterata aut omnino fictitia pronuntiare non dubitavit: cur postmodum, XIX Junii, ad vitam S. Innocentis, itidem Cenomanensis Episcopi, majorem eis fidem habuerit; equidem ignoro. Ceterum inveterata illa Cenomanenses inter ac Carilefienses litigia pridem examinavit Cointius ad annum 515, cujus opinio satis verosimilis est, sic ut facile quis persuaderi possit, si fervente dissidio, quod inter Episcopos Cenomannenses & Fratres Carilefianos diuturnum fuit, in gratiam monachorum producta fuerint apocrypha Regum diplomata; eodem prorsus dolo usos, qui partes Episcoporum tuebantur. Utut ea se habeant, ad institutum hoc nostrum facit, quod simplicia, candida & sincera appareant S. Carilefi Acta; contra vero, ut minimum in hac re implexa & suspecta videantur Episcoporum Cenomanensium gesta.

[14] [pro quibus pugnat Corvaiserius.] Interim hisce potissimum insistit Corvaiserius, pag. 123 narrans, S. Carilefum, priusquam Anisulæ domicilium figeret, ad Innocentium accessisse, veniamque illic habitandi impetrasse. Historiam bubali (vel ut ipse putat cervi) ad Sanctum confugientis, aliter exponit, quam in Actis referatur. Tum autem pag. 126, quasi immemor factæ antea ab Innocentio potestatis, ait, hunc ægre tulisse, quod S. Carilefus in diœcesi Cenomanensi sua nimium extenderet, eamque procedendi rationem multum vituperasse: unde coactus fuerit Vir sanctus apud Episcopum sese purgare, protestarique, nullum episcopalibus juribus præjudicium afferre velle, quin imo cœnobium, fortunasque omnes, tum præsentes, tum futuras ei penitus submittere, ut fusius deductum invenies in exemplo traditionis vel testamenti, de quo nuperrime Mabilio, videndo in Analectis tomo 3 a pag. 80: atque precaria, a pag. 84; rursus in instrumento tertio, pag. 86; item pag. 104, 106, 162, 165, 183, 184, 232, 234, aliisve similibus, quæ hic indicasse sufficiat, ab iis, quorum interest, accuratius discutienda. Hic unice observatum volumus, Acta Cenomanensia plurimum discrepare ab iis, quæ de S. Carilefo, magno candore & fide ab Vitæ scriptoribus narrata sunt, apud quos nec verbum etiam traditur de multis illis sociis, quos nominatim enumerat Corvaiserius, fortasse ex Actis S. Almiri, de quibus infra.

[15] Porro præcipuum vitæ S. Carilefi scriptorem, & in Actis Benedictinis & in laudatis nuper Annalibus, [Vita a Siviardo] constanter censet Mabilio, fuisse S. Siviardum Anisolensem Abbatem, quem floruisse putat sub seculi octavi principium, Henschenio obitum ejus consignante anno 687. Ubi id demum Mabilio repererit, nusquam indicat, nisi forte in Mss. quæ citat Cisterciensi & Anisolensi, B. Siviardi nomen præfixum fuisse existimemus. Ceterum in istius Sancti Actis ab Henschenio illustratis 1 Martii pag. 65, nec minimum occurrit vestigium, unde talem vitam ab eo scriptam fuisse colligatur. At cujuscumque demum auctoris ea fuerit, sincere simpliciterque composita videtur, ornatiori ferme stylo, quam ea tunc ferrent tempora. Nec multum absimilis est aliorum phrasis; id vero in omnibus mirandum occurrit, ab ipsis tam studiose vitata ea omnia, quæ cum S. Innocentio transacta a S. Carilefo fuisse, tot locis tradunt citata jam toties Episcoporum Cenomanensium gesta. An quod per id tempus Cenomanenses inter & Anisolenses de jurisdictione vel exemptione contenderetur, non habeo unde definiam: cum tamen non semel ea controversia recruduisse dicatur, quid vetat tantisper suspicari, eam fortasse causam fuisse, cur de eadem re tam diversa utrimque memorentur.

[16] Et vero suspicionem hujusmodi augere possent Acta S. Almiri apud Labbeum tomo 2 Biblioth. Mss. a pag. 469, [& ab alio scripta,] S. Siviardo longe antiquiora, & gestis Episcoporum Cenomanensium, qua parte de S. Carilefo loquuntur, magis conformia. Sic ibi incipit auctor anonymus: Compulsi a Fratribus, imperante etiam Pontifice nostro B. Domnolo, scribere S. Almiri vitam, ne inobedientes appareamus, adjuvante Spiritu sancto, qui in prædicto Sancto requievit, stylo suo tenui aggredimur. Præcipiente quippe Domino nostro Jesu Christo, legimus sic: Aperi os tuum & adimplebo illud. Idcirco recitanda sunt, quæ in exemplum bonæ actionis devulgata, lucrum faciunt animarum, atque suis imitatoribus procul dubio proficiunt in augmentis. Est ergo hic scriptor S. Carilefo ferme æqualis, utpote cum S. Domnolus Cenomanensis S. Innocentio, qui obiit circa annum 542, post quindecim annos, quod esset anno 557, successerit, vita functus circiter anno 583. Hic vero anonymus, nisi per turpissimum flagitium imponere nobis voluerit, aut quispiam alius fidei non minus sublestæ, ejus scripta interpolaverit, auctor idem ipse est, qui primam S. Carilefi vitam edidit, ut mox ex ejus verbis ostendam.

[17] Sub istius S. Almiri vitæ initium multa præmittuntur, quæ SS. Avito & Carilefo communia sunt, [qui aliqua admisceat] sic ut prior pars tota ad ipsos referatur. Imprimis observat scriptor, imperantibus apud Francos Childeberto & Clotario fratribus, in Cenomaniam venisse sanctos Avitum & Carilesum cum sociis quibusdam, quos alii postea secuti sunt, aliquo spatio temporis interjecto. Deinde subjungit, eos ex Aquitania, & ex pago potissimum Arvernico venisse, ac priusquam in Cenomaniam penetrarent, substitisse prope Aureliam, in monasterio, cui beatus Maximinus præerat. Sequuntur deinceps quæ cum S. Innocentio, ultro citroque gesta sunt; primum per consolatoriam Episcopi epistolam, a sacerdote, nomine Benedicto, delatam; ob quam per eumdem sacerdotem Viri sancti dicto Episcopo gratias retulerunt, mandaruntque, quod ipse juberet, in quantum Deus dederit, voluntarie adimplerent. Quorum voluntatem ut memoratus Innocens audivit, qui, antequam eorum obedientiam audiret, graviter hoc ferebat, & admodum eos redarguebat &c. Subinde componuntur pacifice dissensiones omnes, data plena potestate prædicandi, cellulas & ecclesias ædificandi; quæ omnia alludere videnturad ea, quæ in gestis Cenomanensium Episcoporum fusius deducta meminimus.

[18] [Actis nostris non plane conformia.] Post hæc additur articulus, de cujus veritate me fateor plurimum dubitare: at cum nostrum sit, omnia fideliter proponere, eruditi lectoris judicio relinquemus. Sic habet: Qualiter autem sanctus Carilefus cum prædicto Innocente Episcopo egerit, & quales cohærentias habuerunt, vel qualia instrumenta chartarum simul fecerunt, in eorum opusculis, sive in gestis pontificalibus Cenomanicæ urbis hactenus insertum habetur: similiter & qualiter cum S. Avito egerit, aliquid in eorum vitis olim conscripsimus; & ideo hic non est opus tangendi, neque mihi videtur inserere: sed siquis ea pleniter scire desiderat, prædicta opuscula legat, & sic inveniet. Deinde namque auctoritare & largitione memorati Episcopi, & consilio S. Aviti eorum magistri, quæsierunt illa loca, quæ postea ædificaverunt, sine quibus cellulas, opem eis non modicam prædicto S. Innocente Episcopo ferente, construxerunt, in quibus & corporaliter modo requiescunt; quibus in locis jam repertis, sub sancta regula fratres congregaverunt, & vivere regulariter docuerunt, sicut usque in hodiernum diem, Domino opitulante, regulariter student.

§ III. Alia S. Carilefi Acta, cultus, & translatio.

[Inter Vitas varie scriptas,] Si satis vera sunt, quæ modo ex S. Almiri Actis retulimus, manifestissime patet, sanctum Siviardum (si is S. Carilefi vitam scripsit) primum non fuisse, qui Sancti res gestas memoriæ prodiderit; sed ex anonymo illo, aut simili scriptore, materiam sumpsisse, quam pro suo modo nonnihil expoliverit. Jam vero, cum plures ejusdem Sancti vitas reperiamus, stylo magis quam rebus ipsis diversas, consequens sit, eadem illa vetustiora, sive istius, sive alterius Acta, scriptoribus nostris præluxisse. Porro inter hæc paulo recentiora, præferenda censemus, quæ sub S. Siviardi nomine edidit laudatus Mabilio, ex Mss. ut jam dixi, Cisterciensi & Anisolensi, quæ eadem, sed absque auctoris nomine, etiam apud nos Mss. exstant ex codice Vallis lucentis, Ord. Cisterciensis, diœceseos Senonen. a P. Chiffletio transumpta. Aliud exemplar Ms. anno 1638 Parisiis ad Bollandum misit P. Joannes Dardes, descriptum ex Ms. Anisolano manu Domni Anbert ejusdem loci religiosi, quod cum codice 863 Reginæ Sueciæ accuratissime contulit Godefridus Henschenius, qui S. Aviti vitam XVII Junii illustrans, recte observat, totum prope ejusdem caput secundum in Acta S. Carilefi transiisse, ut in Annotatis iterum dicemus.

[20] Ad primam illam vitam, seu Siviardinam spectant citata Mss. omnia, [præferenda Siviardina] in quibus inter se conferendis nihil desiderari passi sumus, quamvis minutias hinc inde leves negligendas putaverimus, ne innumeris & nullius momenti asteriscis & notulis margines omnes inficiantur, aut Grammaticis observatiunculis annotatorum accrescat numerus; neque tamen indicare negleximus in quo notabiliter differænt, aut se mutuo excedant. Primæ isti vitæ, ætate, ni fallor, suppar, nec minus nitida & elegans est altera, quam habemus ex Ms. Ultrajectino S. Martini, quod hodie in Cartusia Coloniensi asservatur, & procul dubio pridem servatum fuit, cum eo ipso, aut certe plane similibus Mss. codicibus usus sit Surius, ex quibus vitam edidit, contracta nonnihil ultima facie, a nobis inter Miracula restituenda. Stylum aliquot locis, ubi res poscere videbatur, se elimasse fatetur, at primigenia phrasi etiam Budicæ reperiri, testatum reliquit Bollandus. Tertia demum & aliis paulo brevior vita est in Legendario nostro prægrandi Ms. membraneo, quod fuit olim monasterii Valcellensis, quæ eodem exordio repetitur in Ms. Aquicinctino fol. 18. Hoc de omnibus constat, scriptas illas fuisse ante Normanorum incursiones, cum omnes testentur, S. Carilefi corpus Aninsulæ quiescere, quod barbarorum illorum metu ad castrum Blesense subinde translatum est, ubi usque hodie debita veneratione honoratur & colitur.

[21] observo, S. Siviardum, seu præcipuorum Auctorum, [quamvis nec ipsa nævis careat:] quem cum Mabilione sequimur, auctorem, æque ac tertium, qui breviora compilavit, in eo turpiter a principio lapsos, quod S. Carilefum natum dicant Childeberto, ac germano ejus Clotario (aliqui codices legunt Hildeberto & Lothario) rempublicam regni Francorum gubernantibus, dum Clotarius Radegundem, natione Turingam ….. inclitus vero Childebertus Ultrogotam (in uno codice scribitur Altrogodem) sibi matrimonio copulavit. Sic enim subjungunt: Quo tempore prædictus Christi famulus Carilefus in Arvernensi territorio ortus est. &c. Quæ non nisi per summam inadvertentiam a scriptoribus illis dici potuerunt, quandoquidem certum sit, tempore Clodovæi magni nasci Sanctum oportuisse, qui sub S. Maximini Miciacensis, anno circiter 520 defuncti, disciplina aliquamdiu vixerit, cum Childebertus & Clotarius non ante annum 528, partam per immane nepotum, filiorum Clodomiri, parricidium rempublicam regni Francorum gubernaverint. Scribere debuerunt, istorum Regum ætate S. Carilefum, jam apud Cenomanos degentem, virtutibus ac miraculis illustrem fuisse. Melius scopulum evitavit auctor vitæ a Surio editæ, expunctis Principum nominibus, quæ cum Sancti nativitate coincidere omnino non posse, haud dubie adverterit. Verum nec ipse erroribus immunis est, dum Maximinum facit Aurelianensem Episcopum &c. [plures aliæ emittuntur.]

[22] De cetero tanta est trium illorum scriptorum vel plurium in rebus enarrandis concordia, quanta est styli amplificati vel contracti diversitas, pro singulorum ingenio & scribendi peritia, de qua ferme inter ipsos certatum videtur, cum satis evidenter pateat, ex eodem fonte omnia profluxisse, ut facile observabit, qui Surii editionem modice immutatam cum Mabiloniana & nostra contulerit. Floridior est, imo verbosior præfata Suriana (ex editoris mente, graviter & erudite conscripta) longioribus dialogis & exhortationibus contexta; in qua non multa habuit, quæ elimaret Surius. Nos eam reproducere, operæ pretium non censuimus, cum notissima sit; nobis vero cavendum, ne multiplicatis hujusmodi Actis, opus nostrum immensum excrescat. De Gononi compendio non loquimur, is enim fatetur, se sua omnia ex Surio delibasse. Minus etiam curanda sunt, quæ habet Equilinus Episcopus lib. 6, cap. 37; ubi in brevi epitome error non unus offenditur. Pro Avito, ponitur Adjutus: mulieris punitio facta dicitur vivente Sancto; hic autem Cenomanis sepultus &c. Neque hic Saussayi aut aliorum recentiorum elogia recensenda suscipimus, quæ satis vulgata locis suis inveniri possunt, præsertim apud monasticos Martyrologos Wionem, Bucelinum & alios; longe præstabit, pro vetustissimo S. Carilefi cultu vetustiora monumenta consulere.

[23] [In quibus antiquis fastis] Inter Hieronymianos codices solus auctor Corbeiensis de eo meminit, iis verbis quæ in nupera nostra Usuardi editione retulimus: Cinomannico Anisola monasterio, depositio S. P. Carilefi Presbyteri & Confessoris. Ex hoc in apographa minora profluxit, de quibus in præfat. Usuard. pag. 9 num. 29 & 30. in Gellonensi, luxato nomine, martyribus immixtus est: Alibi, Orionis, Crilifi Confessoris, Zoëli &c. In Augustano item, Urion, Arileffi Confess., Zeli &c. Labbeanum deformius legit, Arilesæ. Coloniense S. Mariæ ad Gradus: Et S. Carilefi presbyteri. De eo silent Beda & Florus: inter auctaria scribit Atrebatense. Karlefi Confessoris. Tornacen: Eodem die, Kerlesi, qui bonis actibus & miraculorum signis effulsit. Barberinian. (quod est inter Hieronymiana contracta) Anisola monasterio, depositio S. Carilephi presbyteri. Romano parvo præteritus est; nec facile quis divinaverit, cur Ado VIII Junii scripserit: Item eodem die, S. Carilefi Confessoris. Crediderim Usuardo præluxisse auctiorem aliquem Hieronymianum codicem, qualem jam diximus esse Corbeiensem. De vera autem ejus annuntiatione in citata editione quæsivimus, putavimusque formandam, ut ibi in textu refertur: Aninsulæ monastetio, sancti Carilefi presbyteri: Codex Centulensis male legit: Carileffi Episcopi. Ambianensis eodem errore laborans, vulgare elogium addit: Qui, …. heremiticam vitam gerens, plurimorum postea ibidem exstitit pater monachorum; ubi etiam clarus miraculis, in pace quievit. De reliqua Usuardina sobole loqui supersedeo.

[24] [Sanctus memoretur,] Martyrologus metricus Wandelbertus laudato Aarone, sic subdit: Has quoque (intellige Kalendas) contemptor mundi Carilephus honorat. Rabani elogium hujusmodi est: Et natale Arelefi Confessoris, qui ab infantia Deo deditus, monasticam vitam expetivit, & a sancto Maximino Aurelianensium Episcopo (lege Miciacensi Abbate) simul cum Avito socio presbyter ordinatus (vide Acta) vitam solitariam desiderans, monasteria in diversis locis ædificans, multis virtutibus ante obitum & post obitum suum claruit, & sanctitas ejus plurimis profuit. Notkerus scribit Areleffi, totoque Rabani elogio, paucis mutatis in suum textum translato, subjicit: Sed quia virtutum nomine, aliquando vitæ sanctitas, aliquando miraculorum efficacia designatur, unum de miraculis, per sanctitatem illius ostensis, ad comptimendum temerariarum mulierum audaciam, in hoc ecclesiasticarum historiarum breviario commemorare sufficiat. Audiens quædam mulier, nomine Gunda, quia sanctus Areleffus muliebri sexui, per quem virile robur solet emolliri, interdixisset aditum in monasterium suum, assumpto virili habitu, quasi Sancto Dei illusura, & ut sibi videbatur, jam voti sui compos effecta, inter multitudinem virorum tendebat ad cœnobium, & ecce subito in amentiam versa &c. quæ honestius, & procul dubio verosimilius, narrantur infra in Actis a num. 33.

[25] Possent hic superaddi Beda Plantinianus, Maurolycus & recentiorum aliorum Martyrographorum longa series, [omissis recentioribus,] sed inutilis; quippe cum ex jam citatis habeatur quidquid ad vetustissimam cultus memoriam propius pertinet; quæ in Martyrologiis illis antiquis licet notissima; nihilominus a Romano moderno prætermissa est, ex solo opinor, Baronii arbitrio. Causam nec scio, nec lubet inquirere. Qui præterea, tamquam de S. Carilefo tractantes, alicubi citantur, ut Cratepolius, Tigeotius aliique similes scriptores, huc conferre nihil possunt: uti nec Renatus Benedictus, apud Ferrarium in Catalogo male asserens, Sancti corpus in abbatia Praten. apud Cenomanos depositum, cum constet, ex quo Blesas metu Normannorum translatum est, illic perpetuo servatum fuisse, ibidemque anno 1653 repertum, ut opportunius infra dicemus. Martyrologium Canisii Aninsulam in diœcesi Treverensi male collocavit. Superest apposita Mabilionis observatio, citata superius Annal. pag. 78. num. 45, qua lectores monet in hunc modum: Ceterum mirabitur, inquit, fortasse aliquis, cur Gregorius, Turonum Antistes, nullam de Carilefo, qui in sua provincia ante se floruerat, mentionem fecerit. At mirari desinet, cum alios ejusdem provinciæ, haud minus illustres, itidemque prætermissos advertet, ac ne nominatum quidem ab ipso, licet Aninsulensis monasterii meminerit, sancti Carilefi vocabulo cum adjuncto oppido insigniti, ejusdemque reliquiis nobilitati, usque ad tempora Nortmannorum, quando ad castrum Blesas delatæ sunt,

[26] Quid forte alii de corporis S. Carilefi depositione aut translatione scripserint, [quorum nonnulli in translatione aberrant.] nec quærendum nec examinandum puto, cum hæc in tanta luce posita sint. Casu incidi in Fastos Westfaliæ Mss., a nostro P. Joanne Velde olim collectos & concinnatos, in quibus 1 Julii sic legitur: S. Carilephus Presbyter & Confessor. Mol. Ferrarius in Topographia ait, Cenomanis sepultum. Garnefelt translatum putat cum S. Liborio Paderbornam & inde Hervordiam, ubi Wernerus [Rolevinck] lib. 3, cap. 8 nominat inter reliquias S. Corelphum, haud dubie pro Carilepho, Sed an hæc cum supradictis conciliari possint, nedum subsistere, facile lector perspiciet.

VITA
Ex Mss. collatis cum editione Mabilionis.

Carilefus presbyter Confessor, Anisolæ apud Cenomanos in Gallia (S.)

BHL Number: 1570

Ex MSS.

PROLOGUS AUCTORIS.

Constat, veterum fuisse morem, ut sui temporis viros per scripturarum suarum monumenta posteritati commendarent, eorumque dicta memoratu digna vel facta, aut litteris traderent, aut picturæ committerent. Vel certe ære seu marmore laborioso, atque spectabili opere effigiarent: id studii habentes, ut quæque ad sui notitiam utilium, vel cognitu digna, vel æstimarentur imitanda, eorum industria ad successorum suorum perducerentur notitiam, quatenus nec suo tempore indevoti, nec posteritati apparerent inofficiosi. Hæc cum ita sint, nobis quoque verendum est, ne militum Christi fortia facta, atque imitanda trophæa, quibus in nostro seculo emicuerunt, silentii carcere premamus; sed succedenti profutura ætati, vel mediocri stylo mandemus. Unum enim e pluribus Christi fortissimis præliatoribus Dominus nostro Ecclesiæ attribuit ævo, Carilephum nomine, cujus inclitam vitam, multorum utilitati profuturam, ipso opem ferente, suscipimus chartulæ contradendam, & quamquam tanto operi existamus impares, utpote quibus & tenuis adest facundia, & ingenii perangusta copia; satius tamen rati sumus, vel exiliter dicere quæ novimus, vel paucula; quam cum servo pigro, & negligenti pro retenta Domini pecunia, subire taciturnitatis dispendia. Dat etiam Dominus loquendi incitamentum, qui præcipit ora aperire, & ea ne elinguia remaneant, Spiritus gratia promittit adimplere.

[2] [Quid auctor intendat;] Ipse ergo nobis orandus est, ut qui servi sui adjutor exstitit ad bona peragenda quæ præcepit, sit & nobis adjutorio, ad narranda quæ in eo peregit: quo scilicet tenerior ætas cognoscens veteranorum Christi militum laboriosa pro Christo certamina, seu quæ propriis laboribus adepti sunt præmia, veluti palæstrici agonistæ certaminis fortissimi, oleo imitationis paternæ peruncti, fortiores reddantur ad toleranda contra spiritales nequitias acerba discrimina. Quæ singula ad divinitatis gloriam referuntur, quæ tantam meritorum attribuit famulis suis prærogativam. Corda etiam torpentia, manu commonitionis suæ, ut evigilent pulsat: ut pudeat eos non imitari, quos similes sui aliquando noverint, utpote quibus & caro ex eadem materia constiterit, & anima æque adeo cunctis bona inserta sit.

[3] [quibus impellentibus scripserit.] Sed quia invalidi reddimur nostris exigentibus desidiis, ad eorum sequenda vestigia, vel narremus utcumque, quæ de eis miranda comperimus, ut vel per hoc nos in sui consortium asciscant, si operum, quorum illi exstitere factores, nos inveniamur vel qualescumque narratores. Quod opus non aggredimur nostra præsumptione, sed sacrorum Ecclesiæ præsidentium Episcoporum jussione. Injungitur namque nobis, ut jam dicti beatissimi Carilephi vitam quoquo modo describamus, qui temporibus Childeberti præminentissimi Regis floruit, atque in castris sanctæ Ecclesiæ, tamquam strenuus miles, contra potestates aëreas, clypeo fidei protectus, spicula doctrinæ contorsit, fulmina miraculorum emisit.

CAPUT I.
De Sancti ætate & patria, apud Menatenses monachos,
deinde sub S. Maximino Miciacensi institutione,
usque ad sacerdotium.

Principe itaque supradicto & germano ejus Clothario, [Sancti ætas, patria & parentes:] Rempublicam regni Francorum gubernantibus: ut se habet talium usus rerum, monarchiam regni sui in duo diviserunt; ita tamen, ut in amore germanitatis manente unitate, unusquisque eorum potiretur regni sui ab alterutro tradita portione. Monente etiam successionis amore, connubia studuerunt inire. Quorum Clotharius Radegundem natione Turingam, pietatis insignitam moribus, sibi ascivit Reginam. Quæ postea, exactis in ejus copula aliquot annorum circulis, Pictavem petiit, atque in suburbio ejusdem civitatis, animabus, Christum desiderantibus, semet spectabilem reddidit. Ibique quantum sibi posse fuit, Superorum conversationi propinquans, vocante hora, mortalibus præfinita, terræ, quod suum erat, reliquit; animam autem, consortio Angelorum sociandam, quibus & diutinis laboribus se sociam præbuerat, misit: eis quidem, qui adhuc domibus luteis præsident, excubias sui corporis cum sudore relinquens æmulationis; Angelicis vero cœtibus admisceri festinans, mortalia liquit, & immortali sponso, cui jam dudum conjungi ardebat, sese conjunxit. Inclitus vero Rex Childebertus Ultrogotam, meritis venerandam Reginam, sibi matrimonio copulavit. Quo tempore a prædictus Christi famulus Carilephus, in Arvernensi territorio parentibus secundum seculi est dignitatem clarissimis ortus. Qui quamquam nobilitatis clarerent titulis, accessit tamen huic nobilitati animus clientelæ devotissimus Dominicæ, quæ eos, obumbrata seculi dignitate, potiore donavit claritudine.

[5] Susceperunt itaque sibi donatum Dei famulum, & tenerioribus quidem adhuc morantem in annis, [prima in monasterio institutio.] studiose nutriverunt. At vero appellente eo tempora, b quæ studiis sunt habilia discendis; doctrinæ gratia in monasterium, cui Menate c vocabulum est, mittitur. Ubi Domino administratore, & litterarum facundiam & sanctæ conversationis citissime suscepit normam. Videres d namque ejusdem loci devotos Christi famulos, alterutro in ejus caritate sese præcedere festinantes, & ut eum alius verbo, alius instrueret actu, laborantes, ipsum vero tamquam terram bonam, suscepto divini verbi fœnore, quo centuplicatum redderet, insistentem. Nempe quamquam immaturitas temporis juveniles ei repromitteret annos, gravitas tamen interior lascivos compresserat motus, & quamquam calleret intelligentiæ, sapientiæque acrimonia, veluti ad omnia invalidus, humilitate magistra, a senioribus studebat expetere consulta; & quæque ex eorum ore audiebat, veluti oracula ibi divinitus emissa, summopere statuebat servanda.

[6] Interea cum his diu operam daret exercitiis, veluti in gymnasio exercitatus cælesti; [Vitam eremiticam cum S. Avito expetit] cupiebat tandem aperto sese credere campo, & singulari contra diabolum dimicare certamine, heremiticam scilicet appetens vitam, in qua solus cum solo dextram consereret, &, fautrice divinitate, hostem protervum humilitatis protereret armis. Hæc eo intra se diutius volvente, & debita cum cautela, qualiter sibi agendum esset, deliberante, quadam die vir expectabilis vitæ, & per cuncta laudabilis, ejusdem cœnobii monachus, Avitus nomine, ei collocutionis gratia affuit. Erat namque isdem, de quo sermo agitur, vir, quamquam minus clarus, secundum perituram seculi dignitatem, prosapia; meritorum tamen præditus summorum prærogativa. Dum ergo inter se opportuna colloquia serunt, & divini epulas verbi palato mentis degustant, codicem, sancti Euangelii textum gestantem, aperiunt, oblatamque oculis lineam, quæ prima forte occurrit, lingua recitant, mente pertractant. Erat namque hujusmodi: Qui plus diligit patrem, aut matrem, aut fratres, aut sorores, quam me, non est me dignus. [Luc. 14. 26, Matth 10. 137.] Cœpere itaque, veluti animalia munda, cibum hunc dente discretionis terrere: & quia se plus ad arduam conversationem hæc verba sectandam admonerent commentari, ubi scilicet vacui parentum sollicitudine, alieni a cognatorum notitia, solo brachio intentionis cælestis sanctique desiderii, vitia carnis libere possent conterere.

[7] [& Menaie profugiens,] Itaque e vestigio Petrum secuti Apostolum, qui voce Domini audita, protinus retibus navique relicta, Domini secutus est itinera, beatissimus Avitus claves cellarii, cum cingulo revinctas, clanculo Abbatis sui supposuit cervicali. Erat namque tunc temporis, rei frumentariæ apothecisque præpositus monasterialibus. Sicque tandem, ruptis deliberationum morulis, pedem a monasterio extulere, & destinatum iter carpere cœpere. Emenso itaque non multo a monasterio itinere, Ligeris adiere fretum: quod navi e conscensa, Christo propitio, facile transmearunt, & in suburbium Aurelianense devenerunt. Audita autem præstantissimi viri & Deo amabilis Maximini fama, qui in iisdem locis, cohortibus monachorum, in cœnobio Miciacensi degentium, præerat, citissime ad eum visendum convolaverunt. Isdem namque præclarus meritis vir Maximinus, a Chlodovei f Regis & Reginæ ejus Chlothildis liberalitate, fundum acceperat, in quo sibi suisque cœnobium construxerat, [ad S. Maximinum Miciac. pergit:] & in eo spirituali philosophiæ tunc temporis operam dabat. Qui ut sanctorum cognovit adventum virorum, & ardentem circa Dei culturam affectum, protinus eis & secum habitandi facultatem, & fratrum attribuit societatem.

[8] [ubi cum socio sancte conversatur.] Ipsi vero, nequaquam obliti suæ propositum intentionis, haud retro aciem mentis retorserunt, vel tepiditati aut ignaviæ manus dederunt, sed tamquam Euangelico manum imponentes aratro, mentis obtutibus ad bravium supernæ vocationis intendebant, castigabantque corporis sensus a sinistris affectibus, & studebant eos venustare sacrorum actuum exhibitionibus, studioque illis erat, & opere sese reddere conspicuos, & sermonibus salsos; eratque in eorum operibus videntium admiratio, & in sermonibus gratiæ oblectatio. Reddebat namque eos castitas floridos, fides invictos, mentis puritas simplices, splendor vitæ laudabiles. Præponebatur ab eis cunctis, quæ diligi possunt, in dilectione Dominus, & propriæ dilectioni nullo modo supponebatur proximus. Erat illis humilitas, non modo verborum vel habitus, sed totus ipsorum ea conditus erat actus, ita ut quique eos viderent, in eorum studiis, velut pictura spirituali, verba Domini picta putarent; quibus ait: Si quis vult post me venire; abneget semetipsum, & tollat crucem suam, & sequatur me. [Luc. 9. 23.]

ANNOTATA.

a De apertissimo hoc parachronismo, quo S. Carilefi nativitas cum regnantibus Childeberto & Clotario perperam conjungitur, diximus supra in Comment. prævio num. 21.

b Consonant in hoc loquendi modo, editio Mabilionis, codex Vallis lucentis & Ms. Reginæ Sueciæ. In Anisolensi nostro rectius legebatur; appellente tempore, quod studiis est habile discendis.

c Monasterium est diœcesis Claromontanæ, quod etiamnum exstat, vernacule Menat, hodie Ord. S. Benedicti.

d Ita Mss. omnia; non satis clare. Aliter legit Mabilio, sed perfectum sensum non reddidit. Lectio nostra confirmatur ex Actis S. Aviti XVII Junii, pag. 352 num. 5, infra litt. F, ubi incipiendo a videres, usque ad statuebat servando, iisdem verbis concepta sunt omnia, nisi quod pro calleret, habeatur polleret; pro & quæque, quæ particula hic non semel recurrit, melius quæcumque autem. Tum vero sequens numerus noster 6, est principium capitis secundi prædictorum S. Aviti Actorum, convenitque cum numero illic 7. Numerus noster septimus, paulo brevior est, quam ibi sit octavus. Noster octavus, cum eo qui ibi est nonus, ferme cohæret. Cetera plusculum commixta sunt, ut facile perspiciet, qui utraque Acta conferre voluerit. Consule etiam, si lubet, annotationes Henschenii ad præfatum caput 2 Actorum S. Aviti.

e Non video cur Sanctis, ex Arvernia venientibus, trajiciendus fuerit Ligeris, ut cœnobium Miciacense attingerent; nisi cum aliquibus velimus, eos prius ad Orientem ultra Ligerim perrexisse, inde vero deflexisse ad Occidentem versus Aureliam. Dixi etiam in Commentario, videri factam confusionem in Ligeris transitu, æque ac in officio Cellarii ac depositione clavium ad cervical Abbatis &c.

f In Ms. Vallis lucentis male legebatur, ab Hildeberti Regis, scriptore in dicto superius parachronismo, quasi studiose hærente, Reginæ nomen non apponitur. In codice Reginæ Sueciæ mutatur phrasis; a Chlodovæo primo Christianissimo Rege Francorum. Correxi, secundum Ms. Anisolense, editionem Mabilionis & citata Acta S. Aviti.

CAPUT II.
De S. Carileficum S. Avito ad solitudinem recessu, ubi
occasione bubali, ad ipsum confugientis, a Rege Childeberto fundum
cœnobio ædificando obtinet.

[Sacerdotio initiatus,] Interea vir piæ recordationis Maximinus, ubi comperit eorum studia circa theoriæ anhelare appetitum, vitamque per orationum instantiam, vigiliarum assiduitatem, precum pernoctationem, ad supernum aspirare conventum; studuit ambos sacerdotali a insignite dignitate. Cujus voluntati divina provisione prosper cessit eventus. Intera devotissimi Christi famuli, nimio flagrantes amore, nec satis fieri suo in his cernentes desiderio, remotius sibi habitaculum judicarunt perquirendum. Ad quam rem non illos fluctivaga incitabat levitas, sed Domini excitabat voluntas, Christoque placendi inexplebilis cupiditas. Erat namque illud studii, ut quia annosum b jam transegerant in cœnobitali conversatione cursum, attingere anachoritale certamen singulare; ne qua illis deesset perfectio, quam eis demonstrabat Patrum recitata lectio. Itaque ab eodem quoque loco pedem referentes, vastas expetunt Perthici c saltus solitudines; quas peragrantes, inter opaca quæque nemorum, [in Perticensem solitudinem se abdit.] & lustra abditissima ferarum, obvium se tulit eorum conspectibus fertilis locus, qui tunc Piciacus dictus, ac nunc vocabulo Cellæ sancti Aviti cognoscitur insignitus. Sane ut amœna divinitatis potentia in eorum cordibus uberrimum monstraret fluere sancti Spiritus rivum, eis fontem aquæ aperuit viventis, nequa illi, qui gratia sancti Spiritus potabantur interius, necessitate gravarentur exterius. Quem fontem beatissimus Carilephus, manu sua ut aquæ retentor esset, tereti circumdedit ædificio, & hactenus ob amorem illius, a devotis non ignobili tegitur operculo. Quem locum, tamquam Domini provisione sibi delectum, amplexi, in eo stationem collocant, diesque quamplures in sanctæ Trinitatis devotione continuant.

[10] [S. Aviti, monasterium conditur;] At cum & tempora eis divinis studiis mancipata, in eodem loco protelarentur, & odor eorum notitiæ atque operum circumquaque divulgaretur, fama beatissimi Aviti, aures supradicti Regis occupavit, probata veridica Salvatoris sententia, dicentis: Nemo accendit lucernam, & in abscondito ponit, neque sub modio, sed super candelabrum, ut qui ingrediuntur, lumen videant. [Luc. 11. 33] Jussu itaque ipsius incliti Regis, & basilica in eodem loco fabricatur, opibusque regiis ditatur, nec non cœnobium præparatur, quatenus lichnus sanctæ Ecclesiæ nequaquam fulvis occuleretur in tenebris, sed cunctis sanctæ Ecclesiæ filiis, sui radios spargeret luminis.

[11] [Sed remotiora quærens S. Carilefus,] Beatus autem Carilephus, prout moris est sanctis viris prospera vitare, sinistra ob custodiam sui appetere, in his carissimum sibi relinquens Avitum carne, ab ejus præsentia in interiora secessit heremi, cum tamen ei inextricabilibus esset devinctus nexibus animi. Neque enim divinitas probabat, duos sui exercitus inclitos duces, uni debere præesse caulæ, cum pluribus uter eorum sufficere posset. Itaque assumpto secum suo commilitone Daumero, d conservoque itidem Gallo, pedem vertit in partes Cynomannicæ urbis, tandemque divertit in locum, veterum vocabulo Casagaiani e nuncupatum, situm in parrochia Labrocinensi: propter quem locum defluit Annisola amnis f qui hactenus nomen ipsius fluvii mutuans, eodem quo ille nuncupatur nomine; in quo multis admodum delituit diebus. Erat namque locus a cujuslibet accessu secretus, in altitudine heremi a viventium conversatione remotus, attamen terræ fertilitate jocundus. Reperit etiam inibi fontem, vivaci vena fluvium evomentem, parietesque vetusti ædificii senio lapsantes, dignitatem tamen pristinam ipsius operis vestigiis protestantes. Obtulit etiam se ejus conspectibus parva vitis. Cumque hæc singula lumine curioso perlustraret, inæstimabili suffusus gaudio, in terram sese protinus dedit, & misericordiæ Domini, tamquam qui hæc sibi paraverit, gratias reddebat innumeras, totis supplicans nisibus, ut qui ei locum præparaverat, fructus quoque operarii cælestis sibi ibidem peragere præciperet. [in eremo cellulam construit.] Cumque noctis spatia orationibus occupasset, in crastinum cellulam habitationis sibi & fratribus suis intra parietinas supradicti ædificii, vimine lento contexit, & hinc inde agriculturæ operam dare inchoavit.

[12] Itaque die quadam cum operi instaret cœpto, [Avis in ejus cuculla ovum enititur.] vitemque repertam, tamquam voti sui adjutricem circumfodiendo, & superflua quæque resecando excoleret, sudore laboris coactus, vestimento, quod cucullam vocant, exutus, quercui appendit. Inter hæc autem avicula perexigua, cujus vocabulum est Bitrisecus g, dum quaquaversum, ut ei moris est, vaga pererraret, & juxta familiarem sibi consuetudinem, intima quæque quadam curiositate dictante perlustraret, vestimento sese abdit, atque recedens, ovum enixum reliquit. Carilephus autem devotus Christi famulus, diurno explicito opere, cum jam sol verticem axis declivior linqueret, & occasum tepescentibus radiis vicinum promitteret, vestimentum recepturus, arborem adiit, ovum alitis reperit. Quo viso inæstimabile gaudium, admirationi mixtum, eum occupavit, totumque spatium illud, quo lucis abscessu umbræ terras tenuerunt, in laudibus divinis expendit.

[13] Cum vero jubare suo Phœbea lampas jam mundum venustaret, [De hoc casu aliisque rebus S. Avitum consulit.] & suppressis cæcæ noctis tenebris, umbrarum densitate occulta, manifesta redderet, sumpto secum germano suo Daumero, beatum Avitum repetiit, de his, quæ corde illius tegebantur, consulturus, simulque & de loci opportunitate inventi perlaturus. Interea, dum ut moris est sanctis viris, multa multorum utilitati profutura inter eos vertuntur; venerandus vir inter cetera & illud, quod ei evenerat, venerando Avito retulit; explorare volens, utrum ab eo quasi novum aliquid accidens audiretur; vel si quid hac re portendi posse videretur. Vir autem Domini Avitus, se his moveri confessus est, & quia non frustra, nec casu id acciderit, adjungens, ait: O mi amantissime, & nulli postponende mortalium Carilephe, insiste labori: Non equidem hæc qualiacumque promittunt, sed editus alitis fœtus, magnos loci illius futuros portendit proventus. Scito enim multo majorem olim ejusdem loci futurum Dominicum gregem, quam hic cernas nobiscum consistentem; qui tamquam optimi milites, in exercitiis Domini vitam transigentes, post laboriosos carnis triumphos, a Domino immarcessibiles laborum suorum consequentur fructus. Noctem itaque illam insomnem ducentes, totam eam Domini dedicavere servitio. Et nunc sermo erat eis de præsentis vitæ institutione; nunc ad futuram remunerationem locutio percurrebat; modo immortalium spirituum consortiis intererat; nunc autem sanctorum virorum documenta, atque exempla recensebat; nunc item psalterii modulamen dulci plectro mens docta ad suavem Domino reddendum sonum pulsabat. His itaque actibus totius noctis opacæ solati sunt tenebras. At fatiscentibus umbris Christi miles Carilephus repedans quo venerat, tugurio sese recepit dilecto.

[14] [Familiarem habet bubalum,] Erat nempe, ut jam dictum est, idem locus securus totius externi tumultus, & tantummodo feris heremique familiarissimis animantibus pervius. Namque earum adventu sæpe visitabatur, ita ut quodammodo de eo proprie dictum videretur. [Job. 5. 23.] Et bestiæ terræ pacificæ erunt tibi. Erat namque spectabile, videre bubalum, h qui in ea provincia difficilis est inventu, inter cetera animantia venientem ad eum; & qui ante spissioribus tantum locis sese occulendum crediderat, tunc videres eum omnis sævitiæ oblitum, & depositis rictibus, & feralis animi pervicacia, servo Domini mitem se & tractabilem præbere, atque in morem adorantis torosam cervicem inclinare, virumque venerabilem, submoto omni timoris angore, belluam adeuntem, & lento ungue setas inter cornua sulcantem, nec non colli toros, atque palearia tractantem, & illam veluti familiariter palpando mulcentem. At ferus ille hoc contrectatu, veluti benedictione donatus, præpeti cursu, uti ei natura dictante moris est, vastas repetebat solitudines.

[15] [qui regios venatores fugiens,] Inter hæc autem Childebertus Augustus, cum sibi juncta conjuge Ultrogota, omnique comitatus frequentia, partes Cynomannicæ urbis adiit, & in villam, Madoalis i nuncupatam, devenit, nuntiaturque ei ibi consistenti, bubalum, illis locis inusitatam bestiam, haud longe in solitudine delitescere. Rex autem gaudio exhilaratus, jubet venatores suos præparare, quæque erant necessaria bestiæ capiendæ: canum scilicet vim exacui, arcuum sagittarumque copiam sufficientem exhiberi, volens eum in crastinum venari. Quæ sub celeritate omnia peracta sunt. In crastinum vero necdum cæca nocte aufugiente, interiora saltus petunt, & sicubi animantis vestigium perspiciant, mox ut sese lux repræsentavit, terram oculo curioso pererrant. Tandem itaque signa ejus itinetis diu rimata reperiunt, & acres post eum molossos ad insequendum funibus absolvunt. Miser autem jamjamque capiendus, [ad Sanctum se receptat.] ad sanctum Carilephum decurrit bubalus, & quasi cui quaquaversum fuga negaretur, Domini virum quasi singulare adiit suffugium. Sane venatores indicia ejus itinerum sequentes, canum etiam latratui credentes, tandem devenere ad locum, ubi Sanctus, cellula manu propria ædificata, habitabat. ibi itaque Sanctum virum, & post tergum illius prædictum adstantem, veluti querulum ac trementem, videre bubalum. Tum vero insolita rei novitate turbati, nec bestiam attingere, nec sancto viro aliquam molestiam ingerere ausi sunt. Venienti vero Regi, & sciscitanti causam morarum, atque ignaviam socordiamque illis objicienti, ita respondent. En, inquiunt, uti peritia & industria dictante consuevimus, cuncta peregimus: bubalum ipsum reperimus, sed quadam eventus novitate perculsi sumus. Invenimus namque in quodam tugurio hominem nobis incognitum, propterque illius habitaculum bestiam consistentem, mansuefactam, immanem. Enim vero quia visum est nobis, [Unde Rex ira commotus,] eumdem hominem Domini esse servum, utpote cui feralia subduntur animalia, nec ejus quietem ausi sumus perturbare, nec bubalum impetere. At Rex ira permotus; eamus, inquit, ad locum de quo sermo agitur. Euntes itaque pervenerunt usque ad locum, in quo Domini servus, bestia sibi famulante, Dominum exorabat.

[16] Tunc Rex, viso hoc miraculo, nequaquam Dei potentiam studuit in talibus venerari; [S Carilefum male excipit,] sed permotus indignitatione, has increpando voces cœpit emittere. Unde, inquit, vobis, o incognitæ personæ, tanta præsumptionis audacia, ut mei juris saltum, nullo concedente, ausi sitis irrumpere, & nostræ venationis dignitatem vestra importunitate vel in aliquo mutilare? At vero vir sanctus nequaquam oblitus vocis Dominicæ, qua ait; Dum steteritis ante Reges & Principes nolite præmeditari quemadmodum respondeatis, ego enim dabo vobis os & sapientiam; cum summa constantia & humilitatis reverentia, ait ad regem: O Rex bone, nos, quos hic vides, nequaquam despectus tui gratia, [nec placari se sinit;] aut conturbandæ venationis, lustra ferarum irrupimus, & inhabitabilia loca occupavimus, sed uti familiarius atque enixius Domini occuparemur servitio, inaccessibilia homnibus loca petivimus, si quo modo placent divinitati, ut quia hic consortiis hominum secernimur, post lapsum mortalis vitæ, in cælo consortiis angelorum perfrui mereamur. [Marc. 13. 9, Luc 21. 14.] Rex autem nimio felle suffusus, præcipio, ait, authoritate nostra, & te & socios tuos hinc secedere, & ut deinceps nullus hic ex vobis inveniatur, cavere. Tunc venerandus Carilephus, nec in minimo minis perturbatus regalibus, ad implenda divina præcepta sese vertit, & Regi dixit: Est nobis, inclite Rex, servis tuis, aliquid vini, quod parva vitis hic inventa atque exculta elicuit; petimusque serenitatem culminis vestri, ut aliquantisper ejus poculo indulgeatis, quatenus alacrius tam tua nobilitas; quam & comitum tuorum ad palatium redeundi habeat facultatem. Egit enim hoc, ut scripturæ obsecundaret, dicenti; Si sitierit inimicus tuus, da ei potum, hoc enim faciens, carbones ignis congeres super caput ejus. [Rom. 12. 20] Porro princeps isdem nimium furori parendo, non solum carbones caritatis, frigore restinxit malitiæ, sed etiam equum suum calcaribus verberans, ut ad palatium rediret, iter arripuit.

[17] Sed Domini larga misericordia, & inexhausta potentia, [donec divinitus correptus,] quæ humiles suos, fracta superborum potentia, exaltare consuevit, citissime, quanti apud eum valeret, qui despectus fuerat, aperuit; Nam cum Rex isdem, tumore immoderato distentus, iter in redeundo accelerare vellet, equus illius stupore repentino captus, subito constitit, & licet hinc inde cruentatus, processum Regi denegavit. Inter hæc admiratio timori sociata omnes occupat, & quid facto opus esset, omnes cogitare compellit. Sed cum diu in his hæsitarent, unus illorum, qui prudentia ceteris præstabat, ita ad Regem loquitur: Optime Rex, si non me suspicio fallit, homo ille qui a nobis contumeliose tractatus, atque ignobiliter est compellatus, Domini servituti devotus est, cujus virtuti hoc præstitit Dominus, ut quia a te, non ut decuit, est tractatus, tibi quoque ad ea quæ vis peragenda, denegetur effectus. Itaque celer ad virum Dei dirigitur nuntius, qui & de præteritis veniam impetraret, & jussionem illius, de his quæ agenda forent, Regi deferret. Qui citissime ad locum, ubi vir Dei erat, devenit, orantem eum offendit, & Regis necessitatem exposuit. Devotissimus autem Christi famulus audiens hæc, Domini misericordiam, se honorantem, glorificavit, & Regi ut ad se reverteretur, humiliter præcepit, dicens: Vade fili, & dic Regi ut revertatur; & quia sine benedictione recessit, ira permotus, accipiat a Domino per famulum ejus benedictionem, & revertatur ad palatium suum, submota omni læsione.

[18] [ad Sanctum reverti cogitur] Itaque ipse quidem orationi devotissime incubuit, apparitor vero mandata suscipiens, quam celerrime ad Regem revertitur; quem uti dimiserat, immobilem, & spiritualibus vinctum reperit nexibus, & coram eo legationis suæ verba deposuit, dicens: Optime principum, vir Domini, ad quem me tua censura ire decrevit, te ad se redire præcipit, ut benedictionem ejus, qua te ipse irascendo fraudasti, accipias, magnopere cupit. Mirum in modum, mox ut verba servi Domini audivit Rex, armis terribilis, potentia singularis, comitatus frequentia pene inaccessibilis, eis, quibus vinctus fuerat, solutus est nexibus, & qui voluntati Dei, qui in sancto viro habitabat, contra ierat, & contra eundo semet vinciri advertit, iterum ejus nutibus parendo, ab illis quibus arctabatur institis solutus, quod jubebatur, implebat festinus. Itaque equo absoluto, festine ad hominem Dei devenit Rex, dudum tremendus, modo tremebundus; [& admissi veniam petere.] & oculos quos dudum præ iræ magnitudine cruenta obsederat nubes, nunc abluebat cor contritum, lacrymas eliciens: cervicem, quam dudum superbia reddiderat rigidam, nunc humilitas reddebat curvam. Plantis itaque Sancti advolvitur, dextera pectus frequenter quatitur, reumque se iterum, iterumque fatetur, & ut a Sancto viro indulgentiam, pro his quæ lasciviendo commiserat, consequeretur, modestus implorabat.

[19] [Rex cum comitibus modico vino refectus] Beatus autem Carilephus, amica sibimet humilitate admonitus, Regem prostratum adiit humiliter, benigne erexit, devotissime verbis prædicationis instruxit, & ut deinceps se a tali levitate temperaret, admonuit. At vero Princeps iterum se ejus vestigiis summittens, loco magni beneficii habiturum se dicebat, si beati viri munificentia, vino illo, quod udum nihili habuerat, nunc potaretur. Ipse autem, qui animositati funditus renunciaverat, & saluti regiæ solummodo sibi providendum persuaserat, celerrime quod precabatur, fieri jussit, dicens uni commilitonum suorum: Ocyus, frater mi, vinum huc deferatur, simulque calix, quo Regis voluntati a nobis obsecundetur. Quo extemplo allato, sanctus Carilephus manu propria calicem implevit, & Regi poculum porrexit. Rex vero alacri animo, quod offerebatur, pro dantis dignitate potius quam pro sui sapore suscepit, & osculata manu ejus, ori admovit, atque eo exhausto, divinitati gratias retulit, itidemque comitum ejus quisque fecit. Mirumque erat videre, vas perparvulum in tantam exuberasse copiæ magnitudinem, ut liquor ille vitreus ubertim singulis propinaretur, nec tamen detrimentum inopiæ, quousque omnes sufficienter biberent, pateretur. Sed patet, non minoris fuisse meriti beatum Carilephum nostri temporis heremitam, olim Helia atque Helisæo, itidem heremiticis Prophetis; quorum unus ex hydriæ parvula farina, tam sibi, quam hospiti suæ jussit exuberari abundanter cibaria, alter vero ex pauculis hordei panibus, centum virorum exclusit esuriem.

[20] Igitur Rege & comitibus, quantum voluntas dictabat, [Madualem Sancto concedit, ad condendum cœnobium,] vino exsatiatis, vasculo supradicto nequaquam aliqua sustinente demensionis dispendia, item pedibus viri sancti advolvitur, & deprecationem in hæc verba profundit: Certum habeo, virorum optime, te Domini inhærere culturæ, & Domini servum, divinitatem vero tuarum in omnibus fautricem esse precum, ideoque peto, uti voto meo tuum præbeas nutum, quo scilicet fundi hujus Madualensis, quanta animo tuo sederit accepta portione, cœnobium Christo adjurore fabricare debeas. Quam petitionem licet vir Domini diutissime refugerit, tamen Regis petitio prævaluit; & ut id fieret, obtinuit. Nec tamen vir Domini ampliora spatia se suscepturum ullo modo consensit, quam diurno itinere sedens asello k posset obambire.

[21] Hoc Rex impetrato, veluti magno donatus præmio, benedictione postulata, & accepta, reversus est ad propria. [& reversus Reginæ omnia narrat.] Cumque reverso & domum petenti, jam dicta Deo devota occurrisset Regina, per ordinem ei suorum eventuum texit historiam. Ipsa vero adhæc ita respondit: Fateor, magnam cordi meo hæc quæ auditu addisco, cum timore peperere lætitiam, timeo enim tibi Domine Rex, nequid hujuscemodi rei causa, offensæ apud Deum, famulumve ejus incurreris. Congratulor tamen tuæ saluti, quod præ multa benignitate sua Deus noluit in præsenti suas, suique famuli injurias ulcisci. Oportet te tamen operam dare his, quæ ab eo didicisti, ne forsitan dissimulans, inobedientiæ atque indevotionis arguaris; & leviora evitans, deterioribus plectare tormentis.

ANNOTATA.

a Vult dicere, quod curaverit per Episcopum Eusebium eos sacerdotio initiari: nam, ut supra diximus, erravit auctor vitæ secundæ apud Surium, dum Maximinum illum, Aurelianensem Episcopum fecit.

b Quot annis Miciaci egerint SS. Carilefus & Avitus, certo determinare nequeo, satis arbitrarius est Cointii & aliorum calculus. Ceterum annositas illa, non unum aut alterum, sed plures commorationis annos indicare videtur.

c Videat curiosus lector ea quæ observavit Henschenius ad jam sæpe dictam S. Aviti vitam pag. 356 annotatione litt. k

d Daumerus in vita apud Surium vocatur S. Carilefi germanus, quod & hic invenies num. 13: Gallus vero, ibi commilito, qui ab aliis servus dicitur. Uter titulus melius competat, sus deque est, supponitur certe S. Carilefi, post Daumerum in cœnobii præfectura fuisse successor.

e Ita scribendum, inquit Mabilio, non Jagani, ut habet Surius & ex eo alii: qui locus exstat in diœcesi Cenomannica, ad fluvium Anisolæ, vulgo Anille, unde monasterio nomen Anisolensi, quod nunc S. Carilefi, vernacule S. Calais dicitur, Ord. S. Benedicti.

f Eruditionem hic inserit auctor secundæ vitæ, seu Surianæ, his verbis: Ubi multi fontes frigidas aquas ebulliunt, a quaram frigiditate fluvius ipse vocabulum sumpsit, quoniam anio, tremo intelligitur; idcirco Anisola dicitur, hoc est tremoris insula atque frigoris. Hinc est quod volucres anates nuncupantur, quia semper in aquis desiderant commorari. Ego aliunde anatem derivo: valeant cetera quantum valere possunt.

g Vide quæ de Bitrisco notavit Henschenius ad sæpe memoratam vitam S. Aviti, citata pag. 356 ad liit. n

h Non male fortasse opinatur Corvaiserius, feram illam Sancto familiarem, cervum potius vel taurum Silvestrem appellari posse, quam bubalum. At enim nec tauri silvestres nec bubali eo tempore in iis regionibus deerant, si vera sunt quæ narrat Agathias apud Cointium ad annum 548 de morte Theodeberti; quam sententiam adoptat eruditissimus noster Gabriel Daniel in laudatissima sua Francorum historia, non ita pridem Gallice edita tomo 1 pag. 115.

i Alii melius Maduallis vel Madvallis, cujus partem infra num. 20, Childebertus S. Carilefo tradidit; ad quam notat Mabilio pag. 647 ex vita S. Medardi: Prædium illud Madvalles dicebatur; ex Britannica & Latina lingua nomine composito, quod Bonavallis, nostro scilicet Romanæ linguæ vulgari potest interpretari eloquio.

k Huc referri meretur, quod apposite & erudite observavit Corvaiserius pag. 125, cujus verba Latine reddo: Quamvis, inquit, solitudo S. Ægidii, casu fere huic simili, detecta fuisse videatur, quamvis item pari miraculo motus Dagobertus Dionysianum monasterium condiderit, est tamen in circumstantiis magna diversitas. Ast in ecclesia prioratus Castrensis, cujus ignoratur fundatio, siti in silva de Douvre, prope eremitorium S. Theobaldi, apparet repræsentatio historiæ, nostræ huic omnimode conformis, sculpta in superiori parte operis, quod templi navim a choro disterminat. Illic videre est Principem venantem, canes feram insequentes, eremitam, hanc in cellulam suam recipientem: in alia deinde figura agnoscitur eremita asino insidens, quasi qui silvam circumeat. Dum perpendo narrationem de S. Carilefo, tam belle cum ea pictura convenire, loci situm & rei exitum adeo consimiles; contra vero nomina tam diversa, loca vero tam procul distantia; fateor ingenium in ea obscuritate evanescere, nec habere, quod aut resolvere, aut conjecturare satis tuto possit.

CAPUT III.
De reperto thesauro & condito monasterio, a quo Regina ipsa
& mulieres omnes arcentur: deque præclaris Sancti virtutibus & miraculis.

Inter hæc vero devotus Christi famulus, non, [Dum Sanctus terram excolit,] uti moris est terrenis commodis inhiantibus, in eo exultabat, quod ei ruralium suppetebat copia fundorum, sed omnipotentissimæ collaudabat munificentiam pietatis, quæ unde pauperes aleret, exulibusque atque peregrinis solamen conferret, sibi attribuerat. Volens etiam divina clementia, servi sui devotionem magis magisque in sui augmentare mulcendo clientela, cum quadam die, coactis fratribus qui secum morabantur, agriculturæ in prædio jam dicto insisteret, atque rastris terram verteret; deerat namque illis arandi copia; beatus Carilephus terræ glebam sarculo detrahens, thesaurum latentem retexit, eatenus mortalibus incognitum. Quo viso, fratres suos accersire studuit, [thesaurum reperit.] & qualiter eos Domini misericordia consolaretur, indicavit, pariterque ostendit, dicens: En, optimi comilitones, attendite, qualiter Creatoris nostri misericordia donis suis nostram exiguitatem nobilitat, cui parum est, hominum nos beneficiis ditare, nisi & opes terræ sinibus hactenus abditas, jam incipiat contradere. Referamus itaque illi gratias, eumque tota pectoris devotione studeamus laudare, utpote qui ea quæ majora sunt, atque illi ut sibi competit servientium munera nobis contradidit, qui sumus membrorum ejus infima & contemptibilia. Solo itaque postrati, & diutissime sanctam Trinitatem in hymnis & laudum decantatione venerati, tandem assurgunt, & susceptum, quem reperere thesaurum, in oratorium, quod dudum fabricarant, transvehunt: filius namque summi Patris Dominus Jesus Christus, cujus moris est in luteis habitaculis degentibus suis famulis, quæ secutura eos bona maneant demonstrare, quo scilicet uberius satagant mentem suam in amore ejus ignire, & qui jusserat eis per Euangelii oraculum in cælis thesaurum manentem condere, dicendo: Thesaurizate vobis thesaurum in cælo, ubi neque ærugo exterminat, neque tinea demolitur, neque fures effodiunt & furantur; etiam terra consistentes, terreno voluit invitare thesauro, ut perpenderent cujus pretii esset cælicus, si tanti esse poterat humanus thesaurus. [Matth. 6. 20.]

[22] Ita & hoc quisquam forsitan nec digne miretur, [Adami privilegia recuperasse videtur.] quia dignitatem quam in primi protoplasti perdidimus transgressione, iste divinæ obtemperando voluntati, recuperare valuit, non quidem adhuc donatus paradisi habitatione, sed adhuc oneratus terrea gravedine. Scimus namque, eumdem parentem nostrum tantæ fuisse sapientiæ, ut omnia ruris, pontique, atque aëris animantia ejus crederentur nutibus, & vocata illa obedientiam non detrectarent, & congrua sibi susciperent eo imponente nomina. Nonne reddita videtur hæc sancto viro prudentia, cui didicit sæva obsecundare bestia. Et cujus rictus solent bene cordati fugere viri, nunc cernere a erat, famuli more, ejus adhærere liminibus, & veluti discipulum assidue magistri limina terentem, mox ut præcepta illius audisset, avia quæque cursu petebat. Est etiam illud considerare, quod imperiosa quæ illi attributa est peritura potestas, isti eam misericorditer contribuerit divina majestas. Dictum est enim illis primis, in origine creatis: Dominamini piscibus maris, & volatilibus cæli, & bestiis. [Gen. 1. 28.] Ideoque præcellentissimus Carilephus, quia eum, qui regalia videbatur regere sceptra, viderat ab humana discessisse dignitate, & potius cordi humano inseruisse bestialem feritatem, non oblitus suæ potestatem dominationis, fræno orationum docuit eum iræ limitem imponere, & de cetero humane se civiliterque tractare, ne de illo posset dici: Homo cum in honore esset, non intellexit, comparatus est jumentis insipientibus, & similis factus est illis. [Ps. 48. 13.]

[24] [Variæ ejus] Inter hæc vero nec dignitatem isti video defuisse priscam; b quia sicut colonis paradisi, omni suppresso laboris sudore, jussa est tellus proventum fructuum sponte ministrare, haud aliter beato viro parum quod habuit vini exiguitate oblita, didicit sese extendere ad multorum satietatem virorum. Nec mirum est, sanctos viros ea quæ alterius perdidere ignavia, propria etiam recuperare in præsenti laboris instantia, cum statuerit rerum conditor, ad eas sedes revocare illos carne solutos, in quibus sine aliquo sui status permanerent detrimento, nisi obicem se præbuisset præcepti transgressio. Et quia illi humiliando sese, ardent divinis exequi jussionibus, æquum, non eos multari, ea quæ in transgressores lata est, severitatis sententia, sed potius etiam in præsenti honorari divina munificentia.

[25] [præclaræque virtutes.] Igitur vir Domini, quia tantis ac talibus se honoratum videbat beneficiis, magis ac magis crescebat in variarum virtutum exercitiis; namque in eleemosinarum largitionibus semet liberalissimum exhibebat: In jejuniis promptum; in vigiliis strenuum; nec non in omni plenitudine virtutum operatorem se comprobabat eximium; ita ut quodammodo singulariter sententiam Davidico ore prolatam, implesse videretur, dicentis: Ibunt, haud dubium Sancti, de virtute in virtutem, quousque hominem exuant, & Deum deorum in Jerusalem cælesti videant. [Ps. 83. 8.]

[26] [In condendo cœnobia ob incolis juvatur.] Interea circa ipsius heremi, quæ sanctus vir tenuerat loca, quidam hominum, rusticali opere tenuem sustentantes vitam, habitabant numero septem, qui divino timore & amore inspirati, simulque rei novitate allecti, Dei famulum sæpius invisere curabant, & necessitatem ejus, quantum sibi posse erat, sublevabant. Sed & a viro Dei thesauri, ex terræ visceribus sibi traditi, aliqua portione fuerant donati, quo scilicet & propriam indigentiam ejus juti solatio temperarent, & ædificandi monasterii adjutores forent. Qui & promissionis suæ memores, & ipsi quamdiu mortalibus interfuere rebus, ea quæ professi sunt, opere impleverunt. Sed & soboles eorum, hactenus devotissime prædecessorum suorum exempla sectatæ, itidem actitare noscuntur c.

[27] [Regina magnis promissis] Inter hæc vero cum Regina Ultrogota, Domini devotione nobilissima, certis nuntiis sibi deferentibus viri Domini vitæ qualitatem addidicisset, sibi scilicet parsimoniam, sed & noctium insomnietatem, nec non & vestium vilitatem, sed & super omnia, clarum in Christi famulatu, ac perseverantem servum (erat namque ei etiam consuetudo, cinere & cilicio corpus obvolvere; & quando summa exigebat lassitudo, quieti indulgere, nuda humo corpus supersternere) misit ad eum aliquos apparitorum suorum, ut suam voluntatem, Domini viro significarent, loquens in hæc verba: Rumor, dilectissimi mihi, nostras occupavit aures, virum hunc venerabilem, qui vicinam incolit heremum; Domini esse vere familiarissimum, & ejus ori divinum patere auditum. Unde peto, [ejus conspectum petit;] ut ad eum cum summa celeritate properetis, mei desiderium animi patefaciatis, & ut ei satisfaciat instantia precum nostrarum, obtineatis: magnopere enim, si voluntati effectus detur, exopto, ut vultus ejus perfrui merear præsentia, & animam meam divinæ cupio commendabilem reddere clementiæ, per ipsius interventionem. Quod si precibus meis annuerit, omnia fisci illius, in cujus parte residet, prædia ei attribuam, ut facultatem habeat, quidquid de his voluerit agendi.

[28] At ministri, nequaquam segniores Dominæ suæ jussionis executores, [sed non admittitur.] ocius ad venerandum Christi veniunt famulum, voluntatem Dominæ suæ aperturi. Ipse autem parumper deliberans, tacite secum volvebat in hunc modum cogitationem: Unde, inquit, talia Reginæ, ut tantopere me videre exoptet, diutinis sudoribus incultum, jejuniorum squallore horridum, rurali exercitio nihil aliud quam rusticum, pannorum vilitate deformem, prudentiæ tenuitate degenerem? Novi certe, novi virulentam veterni hostis calliditatem, qua in paradisi amœnitate, per femineam imbecillitatem, fregit viri vigorem. Ideoque æquum est mihi cavere muliebrem aspectum, ne capiar ego laqueis inimici, incolens squallida heremi loca; cum irretitus sit ille suasionibus ejus, qui paradiso fruebatur, cum vitæ jocunditate, etiam collocutione divina. Itaque deliberationi cito finem imponens, [Mulieres a cœnobio arcere statuit.] nunciis Reginæ ita refert: Ite, inquit, optimi juvenum, & Dominæ vestræ hæc verba referte: Si quid prævaleo, pro ea exorabo. Certum tamen habeat, quamdiu in corpore superfuero, faciem me mulieris nequaquam visurum: neque hoc cœnobiolum, quod Domino præcipiente construxi, ingressui mulieris umquam patebit. Neque enim decet, nos qui de Christi censemur familia, vendere nostrum mulieribus aspectum, aut pro capessenda terra, inimico humani generis nostram prostituere animam. Ideoque animum suum ab hac intentione submoveat, & fisci sui partem, cui libuerit, attribuat. Quæ consuetudo in eodem monasterio, Domino favente, hactenus manet inconvulsa d.

[29] Præpropere autem ad Dominam famuli reversi, [Regina ab incepto desistit.] responsa sibi tradita retexerunt, Reginamque mœstitia magna afficiunt Nec tamen illa ultra rogare apposuit, ut faciem viri Dei cerneret, eo quod & sanctum virum inquietare pertimesceret, & per rationem satisfactum sibi judicasset. Ipse vero devotus famulus Domini, adeo a cunctis judicabatur reverendus, ut operum suorum clarescentibus meritis, nullus ejus voluntati conaretur reluctari. Cernebatur namque vultus ejus angelico veluti nitens aspectu, & secundum scripturam, vultus indicabat mentem. Aderat illi morum temperantia æqua lance trutinata; circa exercitia Dominici cultus animus devotissimus, amorque inexhaustus. Jam vero verba quæ diceret, sale sapientiæ condita cerneres divinæ, omnibusque communicare sui fragrantiam odoris. Hæc omnia super fundamentum fidei Christianæ in corde suo collocaverat, Christum adhibens structuræ suæ perpetuum fundamentum, qui est vera petra, super quem omnis constructio stabilita, crescit in templum sanctum in Domino.

[30] [Plurimæ aliæ Sancti virtutes.] Erat ei interea circa peregrinos & exules magnus dilectionis favor, ita ut non secus quam sibi hærentibus alimoniam subministraret, tegimentaque præberet. Hujus pede cælestis desiderii compressus, succubuit amor mundi, hunc tremuit hostis antiqui pene invincibilis astutia, decipulasque suarum sero gemuit transilitas nugarum, quia scilicet agonis certamen, non propriæ virtuti aliquid tribuens, assumpsit, sed Christi intus auxilio, & instructus exemplo, contra hostes ejus, ipso duce militavit. Roborabatur namque in eo naturalis infirmitas carnis, ardore intimo caritatis, imbecillitatemque corporearum virium solabatur copia spiritalium crismatum, simulque illud apostolicum hortamentum: Quia non sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis. Itemque: Per multas tribulationes oportet nos introire in regnum Dei. [Rom. 8. 18., Act. 14. 21.] Hæc atque alia sacræ Scripturæ documenta, tamquam sal spiritale, fluxa mundi gaudia atque seculi pituitas ab eo exsiccabant, & ad semper mansura, cor illius ignibant. Hæc illius exercitatio, hæc continuata contra diabolum extitit decertatio; donec tandem optata quiete, post laboris excursum, a Domino ei frui concessum est, & operis sui recompensata remuneratio.

[31] [Extremus morbus & obitus:] Dum enim his, atque hujusmodi agonibus insudaret, & pene infatigabili intentione sese avidus præliator hosti protervo ad singulare quotidie certamen objiceret, agminibusque monasticis undequaque ad se confluentibus, æmulamina suarum virtutum invictissima relinqueret, finis cunctis mortalibus inevitabilis, ostium corpusculi ejus cœpit pulsare, ut anima Deo dilecta, diutissimis revincta catenis carceralibus, tandem libera, servitutis rumperet vincula, & Regi suo occurreret in gaudium ejus suscipienda. Acri itaque febri corpore prærepto, medullæ igne genuino e perurebantur, & sanguinis unda per membra singula siccabatur. Spiritus tamen, carnis infirmante vigore, fortior reddebatur, & ad Domini faciem deprecandam, quo celerrime soluto carnis vasculo liberaretur, magis ac magis accendebatur, cupiens secundum Apostolum, dissolvi & cum Christo esse. [Philip 1. 23] Divinitas autem fautrix bonarum precum, & rationabilium susceptrix vocum, ipsius preces ad se benigne admisit, & quod anxie petebat, pie implevit. Denique resolutione jam vicina, cohortibus monachorum circum se astantibus, & quæ ventura erant ei præstolantibus, paulo post futuram suam eis prædixit resolutionem, & prout possibilitas permisit, ut sui memores ressent his verbis admonuit: Filioli, adest mei finis irrevocabilis hora, ideoque peto, ut vestri memores, fidem rectam Deo servetis; neque ulla commixtione adulterina eam commaculetis. Obedientiam item caritati connexam vestro in corde & opere, tamquam singulare Christi imitamen, constituatis; ut non modo pœnas possitis evadere gehennales, sed etiam Domino tribuente percipere mereamini, veluti devotissimi milites, coronas triumphales. His & similibus documentis, tamquam ultimum vale fratribus dixit, & cælicum cælo collocandum spiritum reddidit.

[32] Jam vero eo migrante, quæ lingua explicet, quisve stylus percurrat, [discipulorum dolor;] qui fuerit circumstantium dolor, qui pectoris anxii singultus, & crebris pulsati pulmonum suspiriis. Qualiter loqui volentibus, atque orare nitentibus, media interrumpens verba, locutionem interdixerit doloris magnitudo: etsi enim gaudebant, se ad cælos tantum præmittere patronum, nequaquam tamen ab eo sine dolore poterant divelli, cujus verbis consueverant adhortari, & imitamine in Domini amorem subinde augmentari. Corpori autem funebria impendentes obsequia, cum magna diligentia loculum præparaverunt, & in basilica, quam ante obitum suum ipse ædificavit, terræ mandaverunt. Quem locum Dominus Jesus Christus, sæpissime ad demonstrandum, quem circa famulum suum habuerit, [sepultura & miracula.] favorem, mirandorum operum ostensionibus consuevit nobilitare. Neque enim vel hujus operis sinit brevitas, vel stylo suppetit facultas enarrandi, quot cæci post ejus excessum ad illius sepulchrum receperint visum, vel debiles sanitati sint redditi, sed & dæmones ex obsessis corporibus propulsi, nec non plurima sint mortalibus per intercessionem ejus collata beneficia f.

[33] Unum solummodo referam quod recens demonstratum a Domino constat dilectionis ejus indicium. [Terribilis punitio] Cum enim & in aula celebraretur regali, & per ora curreret vulgi, beato Carilepho numquam cordi fuisse in vita sua mulierem videndi, sed & petitionem fudisse ad Deum, ut a cœnobio ejus mulieris arceretur conventus, quod impetrasse a Domino prædocuimus; cujusdam inhonestæ mulieris cor sathanas adeo face incredulitatis ignivit, ut utrum necne verum esset, quod fama volante jactabatur, experiri conaretur. Erat autem nomen mulieris Gunda. Quæ persuasioni lubrici anguis, Evæ sequendo vestigia, obsecundans, comam capitis incidit, ut præcisio capillorum mentiretur sexum virilem. Insuper & contra Dei jura, virilia sumpsit indumenta: quatenus, sicut prædictum est, quæ contra Dei voluntatem erat factura, contra conditionem primævam, & legem divinam, moremque mortalium semet immutans iret, quasi aspectui divinitatis, & servorum ejus illusura.

[34] Itaque armis accincta, baculoque quasi præpotentia & decore innixa, [inverecundæ mulieris,] veluti portentum, sicut se res habebat, diabolicum, tandem pervenit ad monasterium. Invidus enim diabolus idcirco vas sibi amicissimum intravit, ut an vera essent, quæ servo Dei concessa fuerant, exploraret, quatenus mentes mortalium ab amore illius loci tepefaceret, & quod lucrum inibi per dies singulos Domino acquiritur, annullaret. Sed moris est sapientiæ divinæ, ut scriptura dicit, Draconi illudere, & ejus calliditates, deceptioni humani generis præparatas, ad utilitatem viventium convertere, quatenus unde sibi cogitaverat lucra conquiri, inde eum contingat detrimenta graviora pati. Nam cum prædicta Gunda oratorium, quo sancti Viri corpus humatum fuerat, & hactenus veneratur, adisset, & fratres, laudes debitas Domino, consueto more decantaturi convenirent. Apertis ostiis, ipsa domum cum magna audacia temeritati mixta irrupit, & urnam qua sancti tegebantur ossa Viri, impudice adire voluit.

[35] [virili habitu] At vero ea, domus interiora petente, & curiose perscrutari volente, gemina capitis ejus lumina crepitu repentino multata sunt, & quæ reverenter inconcessa sibi contemplari voluit, ad ea quæ consueverat videnda, jus visionis amisit. Nam simul & dæmone pervasa, undam cruoris teterrimi per os arca ejus pectoris repente emisit. Quæ ubertim defluens terram cruentanda madefecit. Quæ cum elisa in terram invisis torqueretur cruciatibus, novitate tormentorum suorum, ora in se convertit circumstantium, & quidnam illi accidisset penitus ignorantium, & primitus quidem arbitrati sunt, eam masculini esse sexus, & causa deflendorum reatuum, sancti Viri adisse limina. Visa autem lymphatica ejus jactatione simul & horribili stridore, scrupulosissime ab ea causam rei perscrutari studuerunt. Illa autem actuum suorum, infelicitatisque propriæ retexuit historiam, omnibusque palam claruit, præsumptionem in ea tali flagello fuisse plexam, & ne umquam fragilitas humana in talibus potentiam auderet lacessere divinam, hujusmodi castigatione commonitam.

[36] [monasterium ingressæ.] At vero servi Domini, qui ad laudes recinendas Domino, venerant, operi cœpto institerunt, uberrimas sanctæ Trinitati gratias referentes, quod promissa, quæ sancto suo Carilepho statuerat, inconvulsa perseverare decreverit, simul &, si dubietas de hac re in aliquorum remanserat cordibus, tantis eam propulsabat miraculorum indiciis. Unde & eamdem mulierem in sua voluit permanere promissionis sententia, quatenus manifesta daret indicia, increduli divinorum verborum qua feriendi essent severitatis jactura. Qui mos hactenus circa eumdem locum a mulieribus quidem religiosis, amore & veneratione observatur religionis. Quas autem non arcet amor devotionis, codërcet sententia talis divinæ animadversionis. Quæ cuncta præconia sunt non modo ejus qui accepit ut talis esset, sed potius sanctæ Trinitatis, sine cujus nutu nec aliquid esse posset; cui honor, & potestas, virtus, & imperium in omni gente, loco & tempore & per cuncta seculorum secula. Amen.

ANNOTATA.

a Variant in exprimenda ea constructione codices nostri: veriorem lectionem secutus sum.

b Tota hæc de primorum parentum privilegiis, per duos & amplius numeros deducta oratio, scriptoris hujus propria est: paria multa episodia & discursus exhortatorios habet auctor vitæ Surianæ, sed de his non meminit.

c Et hic totus numerus solius auctoris nostri est, satisque indicat, non multis post Sancti obitum seculis scriptam esse hanc vitam; nam verosimile non est ad ducentos vel trecentos annos durasse illam rusticorum devotionem, majorum suorum onerosa exempla sectandi.

d Istud interdictum, inquit Mabilio, etiam de ecclesia intelligendum est, ut paret ex Miraculis. Eadem disciplina in plerisque cœnobiis Gallicanis viguit, ut in præfatione nostra observavimus. Lege miraculum S. Joannis Reomaënsis num. 9. Est in appendice Act. Benedict. tomo 1 pag. 641, & in Actis nostris tomo 11 Januarii pag. 864, num. 7. Vide etiam Cointium, ad capitulum 15 regulæ S. Aureliani Arelatensis anno 548 num. 25.

e In Mss. Vallis Lucentis & Reginæ Sueciæ est igne genuino; malui cum aliis legere, ut intelligatur, ignis geminus de vi morbi, & igne divino, quo Sanctus flagrabat.

f In editione Mabilionis & in Ms. nostro Anisolensi, sequitur hæc conclusio: Sepultus itaque est vir totius boni speculum Kalendis Julii, terra plorante, cælo lætante, regnate Domino Jesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & gloriatur Deus per omnia secula seculorum. Amen. Ergo eodem die est sepultus, quo mortuus. Mss. alia, Vallis Lucentis & Reg. Suec. hac clausula prætermissa, subjungunt miraculum de punitione mulieris, quod ab aliis varie narratum, hic fuse, nitide & caste exprimitur. Cetera miracula ex edito & ex Ms. Anisolensi modo subjiciamus, additis iis, quæ Surius ex vita a se vulgata expunxit.

MIRACULA AD SEPULCRUM S. CARILEFI
Facta, scripta ab anonymis, qui ante Carilefi translationem,
Normannorum tempestate peractam, vixisse videntur
Ex Ms. Anisolensi, Mabilione & vita a Surio edita.

Carilefus presbyter Confessor, Anisolæ apud Cenomanos in Gallia (S.)

BHL Number: 1572, 1568

Ex MSS.

Ardor inest anomo, hoc nihilominus paginæ committere opus, dictu mirabile, quod cuidam curiali contigisse; veterum relatione edicitur. Possessio est, monasterio longius sita, cui vicinus assidebat vir inter suos primus, mente tumidus, superbia elatus, in rebus transitoriis acquirendis avidissimus, cælicarum nihil curans. [Villici cœnobii S. Carilefi,] Ob idque multa inferebat eidem beati Carilefi fundo incommoda; variis afficiens injuriis incolas villæ sibi contiguæ. Insuper & damno rei familiaris contumeliarum addebat discrimina, si quid mussitare præsumeret ipsorum quislibet. Amaritudinis ergo tandem affecti dolore nimiæ, juris viri Dei Carilefi servuli, nullum jam sibi reputantes posse aliquid provenire subsidium, post diutinæ calamitatis incongruens dominium, sumptis viæ longioris necessariis, munera secum vehentes competentia; quibus placidum sibi proprium facerent Dominum, si offensæ alicujus tenerentur rei, imo & Salvatorem nostrum Redemptorem omnium, cœnobium almi Carilefi supplices adeunt. Tardius sed enim basilicam ingressi, longiori fessi jejunio, altera die qua pedes domibus extulerant, cum Fratres vespertina expleta synaxi, remearent ad propria diverticula, petiere custodem sacri sepulcri, uti indulgeret eis deplorare vocibus querulis proprium Dominum, præferentes manibus munera quæ ultro devexerant. Et ipse exterioribus commorans diutius in exitibus, jussit uni suorum condiscipulorum, altius ingemiscens, cuncta ad quæ vellent accessum adhibere, reserare secretorum intima: & hoc, postquam rescivit eorum causas necessitudinum, ac calamitosa pericula, condolens perhorruit.

[2] [eum, adversus vexatorem vindicem habent.] Verum illi orationibus diutius cum incubuissent, lacrymosos addentes gemitus, surgunt, altari nudato a duobus, qui geminis forte constiterant lateribus, fasces virgarum manibus tenentes, altare sacrum verberare cœperunt, simul clamantes: Cur nos, Domine, non defendis piissime? Cur hic obdormiscens nostri oblivisceris? Cur famulos, tui juris tuos ab hoste non liberas immanissimo? En qui liberabit, ut poscimus. Utquid cum procul a te habitemus, non præsentem quoque illic te potentia, si digneris, esse credimus? Cur quod humana nequit manus, Deo consors, & Angelorum atque Archangelorum socius, divinitus non operaris? Talibus attoniti vocibus accurrunt custodes, simul & rei novitate permoti, non sine indignatione, eos sacris expellunt locis. His itaque peractis, citius ad propria cum metu reversi, hoste se caruisse lætati sunt infestissimo. Contigit enim ipsum Vicarium, qui eis crebras ingesserat post damna contumelias, equitem eadem hora, ut verissime notatum est, leporem venandi obtentu insequi. Exitiali ergo quadam cogente manu, equo dejectus, fractis expiravit cervicibus, timoremque metus & reverentiam cunctis, cognoscere qui poterant, intulit, ne quis temerare umquam possessiones, viri auderet venerabilis Carilefi, aut sui cœnobii.

[3] [Misere contracius sanatur.] Nec prætereundum censeo, admirandum in quodam patratum miraculum, qui ita contractus nervis obstupentibus obvenerat, ut calcanea ipsius hærerent natibus. Devectus siquidem ex possessione, Monasterio contigua, ex qua & oriundus exstiterat, propinquorum manibus ponitur in basilica, quam vivens vir Dei Carilefus, senio lapsantem sudore reædificaverat proprio. Ibi igitur commorans, postquam pro eo aliquantis diebus oratum a Dei servis est, vidit matutinali peracto officio, corporali, ut sæpiuscule referebat, intuitu, astare propter sequendam, in habitu sacerdotali canitie venerabilem: manum sibi dantem, & ut surgeret bis ac ter imperitantem. Ruptis sed enim ad vocem jubentis nervorum nodis durissimis, cruoris aspergine commaculatus, tentat quod nescit, trepidus iter. Genibus atque plantis insuetum appetens opus, pergit imitabundus ediscere progrediendo, quod ex multo obliviscendo perdiderat tempore. Tantam itaque consecutus est in eundo valentiam, ut equestri diuturnitati auderet sese in viando committere; & non tantum committere, sed etiam hanc superare, ut verissimis approbatum est indiciis, jactitaret. Cujus & personam nomine tenus designarem, si aliquid commodi nostræ chartulæ contraderet.

[4] [Energumenus liberatur.] Auribus terrigenarum ad excellentiæ prærogativam Carilefi venerabilis efferendam, commodum insimulare duxi: quod divinæ virtus potentiæ seculis præmonstrare decrevit. Arvige vigena pagi Vindunensis, cum die Dominica plaustri boumque agitator, absque arbitris in saltum pergere disponeret, comitatus puero, ante matutinam proficiscens, ultori spiritui traditus, hac ultione est divinitus coërcitus. Deposita igitur Patroni proprii potentia, quam sibi cælitus nequaquam spiritibus potestatem fore concessam credimus; supra nominatorum Martyrum ac Confessorum antiquiora tentavit adire suffragia. Quorum memorias multis peragrando diebus, Martini videlicet, Hilarii, Martialis, Dionysii, ceterorumque, quos meritorum excellentia mundo clarissimos reddidit; dum ulterius progredi tentaret, accepit in somnis mandatum, ut proprium supplici voto expeteret Dominum, cujus juris sibi meminisse deberet: ocius igitur properaret, quia beati meritis Carilefi salus ereptionis illi esset eventura: & quod alii præstare supersederant, indulgentissime ipse largiretur. Quapropter ultro æger accurrens almi deposcit Carilefi merita, flebilis orat, vincula sibi laxare postulat, quibus retinetur, inimici. Exactis autem aliquot diebus (nam & lapidum molibus se concidebat, & ictibus collidebat fustium) propensius tamen, cum in oratione se Dei servi prostravissent, Domini jam jamque miserentis clementia, per Sancti, cujus adierat limina, & patebat intercessionis munia, præclara merita resipiscens; solvitur vinculis atrocis hostis, cui horribiliter cruciandus traditus fuerat. Sed is liberatori non ingratus proprio, usquedum hominem exuit, in ejus deservivit, nusquam longius progrediendo, excubiis.

[5] Prurit etiam mentem, illius signi addere magnitudinem, [Cæcus curatur.] quod utilitati mortalium olim provenisse, nulli venit in dubium. Cum rotans anni vertigo festivum ruduxisset diem, quo convenit mortalibus, ejus sacrum ad memoriam reducere transitum; undequaque multi confluxere, nobilium simulque & ignobile vulgus. Verum affuit, & inter infirmorum, diverso remedio egentium, turbas, convenit cæcus, præterea septuagenos ætatis excedens annos, spe deductus medendi inter plures, ex longinquis oris affuit, implorator pietatis existens Dominicæ, simulque & venerabilis viri poscens sedulus clementiam. Nec fiducia devotionis frustratus, fusis humiliter precibus, dum Missarum sollemnibus interesset muniis, & Euangelicæ, Levita pronuntiante, depromerentur oracula lectionis, sensit divinæ animadversionis subitum provenisse auxilium. Et quodam ignoti vultus ac venerandi habitus sacerdote, sibi dextræ manus protensione tergente oculos, respexit ilico faciem legentis, nitoremque intuens vestium, secum quod factum erat, mirabatur. Itaque Missarum completa solemnitate; dum cunctis egrediendi pateret aditus, domum egressus est ecclesiæ, negavit manum ductori propriam; seque sciscitanti puero, cur baculi renueret obsequium, respondit meritis Domini Carilefi, tantæ claritudinis se visionem adeptum fuisse, ut nusquam lucidius fuisset fruitus, dum ætatis esset juvenilis floridus in annis, gratias omnipotenti Domino referens, simul & ejus famulo, rediit, dum a servis Dei sextæ horæ compleretur officium. Coram quoque cunctis, quæ acta erant, astantibus retulit, omnesque ad laudes Divinitati referendas protinus excitavit.

[6] Operosum esse forte censeo, illius munificentiam signi, huic addere operi, [Item mutus.] quantam assecutus est quidam elinguis accola pagi Senonici. Is cum stipis poscens alimoniam, quaquaversum voluntas dictasset, figeret gressum, mendicitatis obtentu semet atque recreari gestiens, cœnobium beati Carilefi adiit. Et quod vocis carens officio lingua nequibat dicere, manus protensione ac tabellarum collisione lignearum, misericordiæ poscebat opem. Inter hæc convenere servi Dei hora congrua in ecclesiam Missarum celebraturi solemnia, accurrit inter plures & mutus, assequi sacram cupiens audientiam. Devotissimis igitur postulationibus, viri Sancti poscens indulgentissimam pietatem, admissorum scelerum veniam precabatur attentius. Cum autem ad Apostolicam, ac subinde ad Euangelicam ventum esset sacram recitationem, subita fibrarum disruptione linguæ contiguarum, sanguis cœpit effluere. Illico æger pristini recepit sermonis officium; ac gratulabundus ad propria remeare contendit, redditis pro gratiarum actione continuo laudibus.

[7] Fervidus menti calor advenit, supremæ committere magnitudinis paginæ opus mirabile, [Item contractus & cæcus sanantur.] quod unius temporis momento duobus debilibus haud dissimile præstitum est beneficium, quorum alter, qualo * devectus puer, ad limina beatissimi Carilefi projectus est a parentibus, omnimode pedum carens officio, & ab utero nodosæ congelationis tempore compliciti nervi, posterioris progressi petierant partes; proque manibus, terra tenus gerula nutrix, reptare potissimum docuerat, quam corporeis suppositum basibus viando posse incedere. Alter vero adultus jam ætate, dum viriles attigisset annos, in diutinæ infirmitatis fatigatus labore, ministerio pedum amisso, contractus ambulare, reptando manibus, non pedibus noverat. In qua lectuli quoque detentione, oculorum amisso lumine, cæcus fuerat factus. At pene jam viginti labentibus in infirmitate annis, spe recuperandæ sanitatis actus, virum venerabilem Carilefum adierat. Nam juvenis, famulus ejusdem fuerat cœnobii, verum in infirmitate destitutus, ad propria remeaverat soli. Paschali igitur ingruente sollemnitate vespera venerabili, in qua jejunium a devotis Christo cunctis celebratur famulis; uterque eorum delatus in ecclesiam, cum cetera turba sacrum cœpit audire officium. Et ecce subito, dum sacræ persolvuntur devotionis munia, exortus impar ab utrisque clamor, sanctum Carilefum invocantium, in eos omnium permovit intuitum; cunctorum oculi præ gaudio exundavere lacrymis, & unanimes precabantur, dicentes: Miserere eorum, Domine, succurre vir beate Carilefe, solve satanæ vincula, quibus retinemur astricti. Id etiam devotus adstans cœnobii Abbas cum turba monastica, refertos oculos lacrymis addens, etiam plura concinebat ex animo. Igitur ante Missarum initia, alter eorum gressum, alter quoque cum gressu recepit & visum. Cuncti, qui ora pro eis in oratione solverant, in gratiarum actionem Domino famuloque Carilefo convertuntur, Deo gratias, Deo laudes, omnes edicunt: nullus invenitur, qui laudis non exsolvat debita Christo.

[8] [Debilis pedibus erigitur,] Huc accedit gloria Justi congruens miraculum istud. Nam quidam invalidus pedibus, manibus propinquorum ad cœnobium jam dicti Carilefi adductus in ecclesia ponitur. Preces supplicationesque funduntur pro incolumitate adjacentis ægroti; is enim secundum perituram seculi dignitatem clarus, prosapia ortus nobiliter fuerat, Felix nomine, sed aliquanta actus attestatione, hoc carens vocabulo, per opem viri Dei recipere meruit felicius, quod amiserat sanitatis commodum. Igitur adveniente solemnitate, qua beatus Carilefus seculo abscedens, felicius cum Christo victurus migraverat, ejus ad tumbam diutius excubans ægrotus decubuit. Pro scelerum abolitione supplicans Dominum famulumque ejus, intercessorem suorum quærens peccaminum, nec minus spe recupernadæ sanitatis allectus, suffragium Sancti poscebat ex animo. Tandem defatigato somnus irrepsit, genamque genæ imprimens, illico ut obdormivit, adstantem sibi cernit virum, in habitu sacerdotali conspicuum ac venerabilem. Is sibi manum protendens, imperat, ut ocius surgat. Illico evigilans, ruptis fibrarum nodis, & nervorum complicationibus, effluente abundantissimo cruore, uti astare cœpit tremulus: & quid erga se actum sit, adstantibus retulit, alacri suffusus gaudio.

[9] Retexam, sed enim parum prolixius, hujus infelicitatis historiam, [qui aliis malis Romæ liberatus fuerat.] quatenus quid in eum divina gesserit clementia, mortalibus clarius patescat. Verum ea ipsa referemus, quæ ipso intimante cognovimus. Ab ineunte ætate atque pueritia mutus, mancus & contractus fuerat. Verum orbatus utroque parente, in hereditate locupleti relictus, ab avunculo proprio Romæ perlatus est. Ibi aliquamdiu demoratus, linguæ officium recipere meruit, ac manuum ministerium assecutus est. Cui & hoc intimatum esse dicitur; quia in oris Galliarum, pedum redditio sibi maneret fore ventura. Quam juvenis indeptus, juxta quod supra relatum est, magnas mandatori suo gratias referens, diu mansit in monasterio, stipe pastus ecclesiæ, usque dum ejus vesicæ turgentes, & vulnerum sanarentur loca, quæ evenerant pro extensione venarum atque nervorum resolutione. Et quid divinitus assecutus sit; plurimis referebat percunctantibus.

[10] Tandem & illud mirabile, quod beati Carilefi meritorum prærogativa nostro ævo attribuere dignata est. [Puer calculi morbo immunis.] Quidam puer calculi morbo vexatus atrociter, laborabat incommode, mœstissimos reddebat parentes, patrem dico ac matrem, qui quotidiano affectu, quasi quædam funebria obsequia filio videbantur impendere. Tandem carnalia meditantes, captant consilium, ut natum eumdem medico dirigerent nominatissimo & exercitatissimo; qui eodem degebat sancti Carilefi cœnobio. Itaque equo invectus, stipatus hinc inde satellitum cuneis (nobiliter enimvero fuerat natus) ad monasterium viri Dei pervehitur. Sed accidit, ut ea ipsa die annua ejus ac venerabilis solemnitas celebraretur, qua puer monasterium jam dicti Venerandi adierat. Post orationem igitur, dum vacaret audientiæ Missæ, affuit voluntas digerendi liquoris acrius elixi officio vesicæ. Progressus illico, applicuitque cuidam contiguo parieti, lapidum calcisque levigato compage, ternos minxit lapillos. Quorum interclusione meatuum deposita, sanissimus redditus, non ingratus, tam ipse quam sui ductores beneficii largitori, seposita externa medendi cura, spretaque pigmentorum pulverulenta contusione, ad propria alacres rediere, narrando vulgantes miracula Christi, qui in servis operatur suis abundantissima munia. Exuberant talium operum Sancti mirabilia, quæ ad laudem individuæ Trinitatis paginæ cernuntur, & cujus sit in cælo meriti, clarescit in terris, cujus pulvisculus affluit beneficiorum abundantiam. Hactenus Ms. nostrum Anisolense.

Alia duo miracula ex editione Mabilionis.

Addit ipse num. 11, 12, & 13 miraculum punitæ muliebris audaciæ, [Energumenus a B. Petro ad S. Carilefum Roma liberandus remittitur.] quod nos supra retulimus. Tum numero 14 sic pergit: Quidam Galliarum nobilissimus, opibus refertus opimis, locuplete familia diversæ ætatis undique septus, cuneis obsequentium fultus, spiritui immundo traditus, horrendum frendens, vexabatur atrociter; rationisque inops, cum sensu vocem quoque humani sermonis pestilens inimicus ademerat, & frangens potius verba quam eloquens, more canis rabidi, ore hianti sonum emittens, bacchando huc illucque vertebatur. Fit interea discursus affinium, at omnis familiæ multis accurrentibus nec succurrentibus, mente captus, quos attingere poterat, laniare tentabat. Loris sed cum duris a suis astrictus esset, loca Sanctorum diutino, absque sanitatis efficacia, perlustrans labore, tandem perducitur, &, ut verius fatear, trahitur ad beati Romæ Apostolorum Principis limina Petri: ibique eventum rei præstolantes, diebus noctibusque sui excubabant, Domini flagitantes clementiam, ut famuli sui, pœnis exhausti, jam jamque misertus, per orationem Apostolicam opem ferre sanitatis dignaretur. Igitur cum post multam energumenus debacchationem, fessus, sopore membra laxasset, capiti visus est astare senex admodum venerandus, canitie comptus, trabea circumamictus candida, lacerna decoratus nivea; talique mente captum voce compellans: Quid incassum his homo miserationis degens demoraris in oris? Surge & nativum revertens ad solum, beati nostri Fratribus [an non Fratris?] Carilefi posce suffragia; illius enim meritis Dominus te sanitati restituit. Hac admonitione certificatus æger, relicto stratu, cuncta quoquomodo potuit, pandit sibi adhærentibus, movetque uti actu peragant ocius jussum quod didicerat. Et unus eorum ætate & dignitate provectior, eadem sibi a Domino imperata bino jussu fatetur. Tandem ergo reversi, beati adeunt supplices limina Carilefi, ibique intra paucos dies, valantiam æger captivus plenæ adeptus sanitatis munificam, grates retulit omnipotenti Deo, famuloque ejus eximias: ac subinde locus ejusdem cœnobii augmentari crescendo cœpit in majus, fama virtutum beati viri ubique diffusa. Idem miraculum, sed brevius refert auctor vitæ secundæ, apud nos Ms., apud Surium editæ. Longe majus discrimen est in miraculo sequenti, ut ex utriusque narratione perspicies. Sic habet Mabilio:

[12] [Mutuæ SS. Carilefi & Dionysii in subditis suis curandis vices.] His quoque illud juvat adnectere factum mirabile, quod cuidam cæco contigisse narratur. Nam dum unus famulorum beati Dionysii, lumine orbatus gemino, ejusdem beati præfati Carilefi posceret medelam, intercessionis juvamine ocius assecutus est, quam speraverat sanitatem. Nam sanguinis unda facie perfusus, dum ante tumbam corporis beati viri solo decubuisset, haustu cæli lumen amissum cum admiratione cunctorum adstantium, ac Domino famuloque ejus gratias referentium, recepit. Paucis vero interjectis diebus, dum alter ex familia B. Carilefi, sancti adiisset limina Dionysii, causa deflendorum reatuum, & ejus similiter precaretur opis clementiam; quia & ipse cæcitate plexus erat, ut fertur, diutina; inter preces prolixius fusas obdormivit, viditque beatum Dionysium in habitu pontificali se vocantem, citatum proprio vocabulo, ac sibi dicentem: Cur mea, o homo, quæris suffragia, dum frater noster Carilefus abunde tibi impartiri valeat sanitatis commoda? Ab ipso quoque hæc te sperare decuerat. Cui respondit æger; non se diffidere de meritis proprii Domini. Illum tamen sibi fore testatur contiguum, proque me ab ipso opem poscere debes. Et vir sanctus: Quia ille cuidam virorum meorum homini nuper simillima dona illuminationis contulit, scias te protinus, Domino miserante, illuminandum. Et tactis oculis, evigilans continuo æger, cruore suffusus ora, in laudibus attollitur gaudii. Hausit cælum, & lumine recepto, nullo egens ductore, ad propria rediit. Ita Mabilio: audiamus modo Ms. Erit hoc specimen styli auctoris secundæ vitæ, perquam floridi. [Alia ejusdem rei narratio.] Sic scribit: Claudere me sermonem, non miraculorum cogit inopia, sed inertem poëtam catena insipientiæ stringit, cujus libelli dum finem cuperem imponere, cujusdam veracissimi viri relatione mihi est objectum miraculum, quod quamvis sint omnia admiranda, quæ referam ad laudem Dei nostri, præterire non audeo, quia omnipotens Deus, quibus suum servulum Karileffum junxit in cælis, non est dedignatus hominibus manifestare in terris. Aiebant enim quod quodam tempore, unus ex famulis monasterii Sacerdotis Domini Karilefi loquelam auditumque perdiderat. Qui cum aliquamdiu mutus surdusque maneret, ad oraculum beatissimi Dionysii Confessoris & Martyris, quod est ultra Leiodora flumen, in loco qui dicitur Novimeto, [vide notam Mabilionis] in solemnitate natalitii ipsius Martyris, causa orationis perrexit. Quo cum pervenisset, & sacratissimum templum fuisset ingressus, illico virtute Dei, Christi Martyris precibus os ejus apertum est, & aures ejus receperunt auditum, ita ut plectrum recte verba ederent & aures ejus resonaret auditus. Audite nunc, quomodo ad gloriam Christi, qui in Sanctis suis operatur quotidie per sacerdotem ejus Karileffum; gloriosus Martyr Dionysius, non post multos dies, suscepit talionem, ut patenter daretur intelligi, quia qui hic corpus suum, ob amorem cælestis patriæ, jejuniis, vigiliis, ceterisque faustis laboribus castigare non desinit, in cælo, cælesti dominio, sanctis Martyribus sociatur. Nam in die depositionis corporis Sacerdotis Domini Kareleffi, dum hinc inde caterva populorum, ad ejus cœnobium magna cum devotione venisset, contractus quidam ab utero matris, ex terris basilicæ Christi Martyris Dionysii superius memorati, ad tam preclaram festivitatem adductus est: quia ita conglomeratus dicitur fuisse, ut nec pedibus valeret gradi, nec manibus aliquid operari; cujus templi aditum intromissus, mox solidatæ sunt plantæ ejus, & brachia manusque resolutæ, ut extemplo exiliens, coram cunctis qui aderant graderetur, & expansis ad cælum manibus, laudes redderet Excelso; acsi Sacerdos Dei, Christi Martyr diceret: Ecce pro auditu reddito surdo, mutoque loquela, in virtute Dei summi, tuo famulo & pedibus gressum reddidi, & ad operandum brachia solidavi. Hæc se, qui retulerant, miracula audisse & vidisse testantur. Vides, quam supra dixi, narrationis differentiam. Hæc a Surio omissa sunt.

Monitum Mabilionis.

[Ubi quiescant Sancti reliquiæ.] Sancti Carilefi reliquiæ, grassante Normannorum strage, in castrum Blesas, vulgo Blois, diœcesis Carnotensis ad Ligerim situm, translatæ sunt, asservanturque hodie in oratorio, S. Carilefi dicto, intra castri ambitum, præter sinciput, quod cum duabus vertebris in ipsius Sancti monasterio Anisolensi habetur. R. P. Dominus Josephus Desormes, tum Prior ejusdem monasterii ad nos transmisit litteras Illustr. Jacobi Lescot, nuper Carnotensis Episcopi, quas hoc loco referre juvat. “Nos Jacobus Lescot, Dei gratia & auctoritate Apostolica Carnotensis Episc. in præsentia Serenissimi Principis, Domini Gastonis Ducis Aurelianensis & Carnotensis, Comitis Blesensis, ac Ludovici XIV Franciæ & Navarræ Regis Christianiss. patrui, Serenissimæ Principis ejus uxoris….. anno Incarn. Dom. MDCLIII, Dominica, XXI mensis Septembris, transtulimus partem ossium S. Carilefi Confessoris; membra S. Besorii, corpus S. Barachii Martyris &c. Et in capsa, ubi erant recondita prædicta ossa S. Carilefi, Nos Episc. Carnot. reperimus brevicatum quoddam in pergameno descriptum, sanum & integrum, sub hujusmodi tenore: Ego Willelmus Dei gratia Senon. Archiep. & Apost. Sedis legatus transtuli partem ossium B. Carilefi VIII Kal. Septembris, regnante Ludovico, filio Ludovici Senioris, anno ætatis Domini Philippi filii ejus sexto, præsidente castro Blesi Theobaudo Comite, filii Theobaudi, viri bonæ memoriæ, Comitis Senioris. Factum est hoc anno Incarnationis Dominicæ MCLXXI &c.” Notat demum Mabilio, ad quos modo spectet prædicta S. Carilefi ecclesia Blesensis.

[Annotatum]

* Vas vimineum.