Anno DXXXIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Theodoricus Abbas Confessor, in monte Or, prope Rhemos (S.)

AUCTORE J. B. S.

§. I. Discipulatus S. Remigii, cœnobium, cultus & ætas.

In Metropolis Remensis historia tomo 1, lib. 1, cap. 13, S. Remigii discipulos enumerans V. C. Guilielmus Marlotus, ita loquitur: Ut cælum stellulis micat, harumque luce perfunditur cum serenum est, [Inter S Remigii SS. discipulos non postremus,] sic provincia Remensis discipulorum S. Remigii splendescit numero, & sanctitate decoratur. Ex his qui intima cum eo familiaritate conjuncti erant, & velut domestici; plures tam e clero quam ex laicali ordine memorantur a Frodoardo, ut Agricola, Ætius, Agathimerus, Ursus, Pappolus, quibus addi possunt Celsinus, Clodoaldus & Leonardus, hunc Chronicon Centulense Remigii germanum propinquumque facit, colitque maritima ad Bonaniam ora velut communem adversus navalem hostem patronum. Alii ob eruditionis præstantiam ad episcopatus provecti, proprias diœceses illustrarunt, inter quos eminent Vedastus Atrebatensis, Antimundus Morinensis, Medardus, Genebaudns, Lupus & Agricolaus. Quidam vero, spretis hujus seculi curis, procul ab ut bibus in cellulis excubantes, posteris asceticæ vitæ exempla reliquerunt, ut Theodericus, Gibrianus, Helanus, Bertholdus. De horum nonnullis actum est locis propriis, hic illustrandus venit Theodericus, qui an ab ineunte ætate a S. Præsule institutus fuerit, ut recentiores aliqui narrant, ex Actis non constat: at S. Remigii consilio, sponsa expeditum, monasterio exstruendo præpositum, ac sacerdotio initiatum, ibi aperte traditur, quod certe satis est, ut verus & germanus inclytissimi Francorum apostoli discipulus fuisse dicatur.

[2] Neque est qui eam prærogativam S. Theoderico adimat, [monasterium condidit in monte Or,] nec de cœnobii erectione dubitatur; alia nunnulla controversiunculis hic explanandis obnoxia sunt Ceterum tertio ab urbe Remensi milliario, seu leucis inde duabus Gallicis brevioribus Boream versus, eminet præfatum Sancti nostri monasterium monti amæno, qui molli clivo jugum leniter ad urbem demittit, impositum, olim sub S. Remigii auspiciis ædificari cœptum, auctum subinde & insigni Regis Theodorici munificentia ditatum, postea barbarorum incursionibus deformatum, ad clerum secularem traductum, a laïcis fere occupatum, sed seculo tandem X ab Adalberone Remensi Archiepiscopo splendori pristino restitutum ac monachis Benedictinis concessum. Idem ipsum hodieque subsistit, antiquo disciplinæ vigore restauratum, & ultima reformatione celeberrimæ S. Mauri congregationi adscriptum est. Multa hic aliqui circa ipsum monasterii nomen comminiscuntur, utrum satis recte excogitata, non statim satis liquet. Sunt qui apud Marlotum tomo 1, lib. 2, cap 14, Montem istum Hor nuncupatum existimant, a concursu depositionis, his ipsis Julii Kalendis, cum Aarone Levitici ordinis Sacerdote in monte Hor: quamvis, inquit ibidem auctor, Mons aureus, vel monasterium MONTIS OR dictum alicubi reperiam, sicut mons Vaticanus, ubi Petrus Apostolus cruci affixus, ob nobilem ejus triumphum Mons aureus dictus est apud Spondanum anno LXIX. Alii Janiculum montem aureum vocare malunt, de qua re fusius disputat Baronius in Annalibus ad prædictum annum 69. Ad rem nostram.

[3] [de cujus etymologia] Non desunt qui nativa etymologia scribentes Callice Mont d'or, id simpliciter Latine vertunt Mons aureus; at scriptorum codicum orthographia decepti, inquit Mabilio in Actis pag. 616. annot A, nam S. Theoderici ætate an OR pro auro Francorum idioma admitteret, omnino dubium est. Alii Aureum montem a loci amænitate dictum volunt. Ceterum auctor Vitæ, ut infra patebit, constanter scribit Or, quamvis ad ejus mentem scribendum videatur Hor, ut est num. 8: Or siquidem lumen, vel iracundia, sive montanus interpretatur. Rursus Mabilio in Annalibus lib. 3 num. 21, Montem aureum perperam nonnulli interpretantur contra veterum traditionem, qui hoc nomine lumen vel iracundiam sive montanum significari testantur, exoticorum ejusmodi nominum recti interpretes. Atque eapropter montem Horensem atque proinde monasterium montis Horensis scribere mavult laudatus auctor, ut vide in Annal. lib. 8 num. 26, ubi eos refellit, qui Theodericum & Theodulsum Horenses cum synonymis Trevirensibus consundunt, quod pridem ab Henschenio observatum fuerat tomo 1 Maii pag. 95. Quidquid interim sit de variis hisce analogiis, derivationibus, aut interpretationibus, receptissimam lectionem in titulo secuti sumus, & cum auctore Vitæ montem Or appellavimus, cujuscumque demum S. Theoderici ætate or illud significationis fuerit.

[4] [& variis vicissundinibus disquiritur.] Variam cœnobii ipsius sortem & vicissitudines diligenter prosequitur, sæpe hic nobis laudandus Marlotus tomo 2, lib. 1, cap. 7, existimans regularem disciplinam omnino desiisse sub ultimis Francorum Regibus primæ dynastiæ, clericis tum in monachorum locum subingressis, quorum primum meminit Conc. Suession. anno 853 habitum. Rursus canonicorum ejus cœnobii fit mentio anno 882. Synodum in ipsomet cœnobio celebratam narrat 953. At paulo post ab Hungaris devastatum, opibus ac sacra supellectile spoliatum, & voracibus flammis penitus consumptum est. Deo interim beati Theoderici meritum infinitis revelante prodigiis, signisque coruscantibus, præsul Adalbero multum propensus in sanctam Benedictinam regulam, clericis liberius viventibus, Benedictinos substituit, bona monasterii, a Ragero comite usurpata & prædia ab eodem aliisque nobilibus violenter avulsa fortiter vindicavit, habitacula necessaria disposuit; atque ut prædicta innovatio, clericis nequidquam renitentibus facta, in futurum robur obtineret, regio diplomate dato Compendii sub die VII Kal. Junii, anno Incarnationis Domini DCCCCLXXIV, Indict. 2, vigesimo anno regnante gloriosissimo Rege Domino Lothario, munienda omnia perpetuoque sancienda curavit, quemadmodum ibi & in appendice nostra ex Mabilione pluribus argumentis probatum lector inveniet, uti & ea quæ de corporis elevatione idem Marlotus cap. 8, de regulari observantia & gisto ibidem a Francorum regibus percipi solito, cap. 9, deque Synopsi Abbatum, cap. 10 fusius deducit. Hæc paucis attigisse sufficiat; ad Sanctum nostrum ejusque cultum propius accidimus.

[5] Inter antiquos, seu quos vocamus classicos Martyrologos, [Usuardi annuntiatio a multis ampliata,] solus & primus S. Theodorici meminit Usuardus, ex quo in totam ejus progeniem recentioresque alios, passim notos, transiit. Primigenia annuntiatio in nuperrima nostra recensione est: In territorio Remensi, S. Theoderici presbyteri. Sed his non contentus scriptor vetustissimi & purissimi codicis Heriniensis, ut fuit olim Remensis provinciæ, adjunxit: Abbatis, discipuli S. Remigii, qui ejusdem magistri sui suffragantibus meritis, Regis Francorum filiam asseritur resuscitasse a mortuis. Alius vero, quem Molanus in additamentis descripsit, ex Flodoardo superaddidit, Theoderici filii Clodovæi. Cum autem multas virtutes operatus esset gregis. Dei ductor Theodericus (natus patre latrone tamquam rosa de spinis) & angelis eum suscipientibus, cum gloria migrasset, Rex Theodoricus ad monasterium veniens, sanctum corpus propriis humeris ad sepulcrum evexit. Pluribus supersedeo, quæ videri possunt in citata nostra Usuardi editione. In parvo Martyrologio S. Maximini Trevirensis, quod Hieronymianis minoribus annumeravimus, sic legitur: Remis civitate, depositio sancti Teuderici presbyteri. Auctarium vero Bedæ Lætiensis sic habet: Ipso die Remis, S. Theodorici Confessoris. Siquis forte Adonem citet, memineris auctiores codices allegari, quales apud nos sunt Mss. S. Laurentii Leodiensis, & alius Reginæ Sueciæ.

[6] Non est opus, recentiores omnes Martyrologos, Maurolycum, [sed non satis accurate.] qui pro Theoderici scribit Theodori, Galesinium, Felicium, Canisium, Ghinium percurrere, aut eorum elogia transcribere, cum vel Usuardinis, vel citatis supra verbis & elogiis ut plurimum utantur, aut alia vitæ compendia adducant, quæ hic in cumulum coacervare nec lubet, nec operæ pretium est. Talia item invenies apud Wionem, Dorganium, Menardum, Bucelinum, Saussayum & alios, phrasi dumtaxat, vel majori vel minori extensione diversa. Neque eorum errores, qui hinc inde circa Sancti ætatem irrepserunt, sigillatim refellendi sunt, veluti Ghinii, signantis annum obitus DXX, vel Bucelini, qui anno Christi DLX migrasse asserit; cum ii ex chronologica vitæ, seu potius mortis dispositione satis aperte detegantur. Nemo de S. Theoderici sanctitate priscoque in Ecclesia cultu dubitavit umquam, nec vero dibitari potest, cum tam antiquis monumentis subsistat, & Sancti nomen etiam in Martyrologium Romanum insertum sit: In territorio Rhemensi, S. Theoderici presbyteri, discipuli B. Remigii Episcopi. Plana hæc omnia sunt; proximum est, ut ætatis ejus epocham figamus.

[7] S. Theodericum nostrum claruisse temporibus Clodovæi Regis Francorum non male asserit Baronius in notationibus ad Martyrologium Rom.; sed nec satis recte, nisi in eorum opinione, [Determinatur annus obitus.] quam nuperrime rejecimus, quod Sanctus obierit circa annum DXX. Ceterum cum apud vitæ scriptores de annorum ejus numero nihil usquam traditum sit, sic nec de ejus nativitate quidpiam certo definire licet. At enim recte observavit Mabilio tomo 1 Act. Bened. pag. 620 annotat. A, ad designandum mortis sancti Theoderici tempus duplicem nobis suppetere chronologicam notam: alteram nempe petitam a Theoderico seu Theodorico Rege, qui Sancti corpus propriis humeris in sepulcrum intulit; alteram a Romano Remorum Episcopo, qui teste Adalgiso, in libro miraculorum S. Theoderici cap. 1, funus curavit. Romanus S. Remigio in sedem Remensem successit non anno DXLV, ut Sigebertus putavit, sed anno circiter DXXXII, cum Flavius, Romani successor concilio Arvernensi, anno DXXXV subscripserit. Theodoricus Rex obiit vicesimo tertio regni sui anno, inquit Greg. Turon. in lib. 3, histor. cap. 5, hoc est anno Christi DXXXIV. Annus ergo mortis S. Theoderici, Christi anno DXXXIII consignandus est. Ita etiam ante Mabilionem sensit Cointius ad dictum annum DXXXIII num. 56, subscribuntque recentiores chronologi passim, nullo, quod sciam, refragante.

§. II. Vita a variis scripta, miracula,
rhythmus, elevationes corporis.

[Acta varia in pluribus codd. exstant;] Sancti nostri gesta non indiligenter prosecutus est celebris rerum ecclesiæ Remensis scriptor Flodoardus, vel si ita vis, Frodoardus, historiæ suæ lib. 1 cap. 24, ex quo S. Theoderici vitam vulgavit Surius hoc die, eaque pridem notissima fuit & apud Legendarios recentiores passim recepta. Aliam paulo diffusiorem primus edidit Mabilio tomo 1 Act. Ord. S. Benedicti, inter subdititias a pag. 615; postea vero antiquiorem a se repertam, cujus meminerat tomo 5 Act. Bened. pag. 519, appendici tomi 1 Annalium inseruit a pag. 681. Primam, quæ etiam apud nos Ms. exstat & infra dabitur, se descripsisse testatur ex codice monasterii S. Theoderici & V. C. Chesnii; nostrum vero apographum desumptum ex Ms. S. Mariæ Bonifontis, idem ipsum est, quod exhibent Mss. itidem nostra alia, Valcellense & prægrande Legendarium ejusdem monasterii, collatum a Majoribus cum altero Reginæ Sueciæ &c. inter quæ omnia vix ulla occurrit narratorum diversitas, solumque in eo discrepant præfati codices, quod aliqui unum dumtaxat miraculum, quod Flodoardus quoque narrat, ad calcem adjectum habeant, alii plura, alii ea omnia subjungant, quæ Mabilio a vita distraxit, interposito titulo: Miracula quædam S. Theoderici Abbatis, quem & nos ordinem, tamquam elariorem, secuti sumus, Hoc solo discrimine excepto, conveniunt exemplaria omnia, neglectis fortasse verborum minutiis, quæ verosimilius non auctori vitæ, sed amanuensium diversorum oscitantiæ adscribendæ sunt.

[9] [inter quæ breviora præferenda sunt,] Alteram vitam, priori illa vulgatissima breviorem se postea reperisse memorat laudatus Mabilio citato seculo 5 Benedict. a pag. 519, quæ antiquioris videtur auctoris, in qua Teudericus, ad discrimen Teuderici regis, Teuderio appellatur. Sed bona C. V. venia, observatio illa nullius momenti est, nihil enim ibi plus dicitur, quam in Mss. nostris & apud Flodoardum, ubi se Sanctus a synonymo Rege discriminat per Theoderio vel Theodorio. Hæc igitur Acta prima vocat Mabilio tomo 1 Annal. pagina 64 cx codice Remigiano, ab annis fere octingentis exarato, quibus hunc titulum ex autographo præfigit: Incipit Vita sancti ac beatissimi Teuderici Abbatis ac Confessoris, discipuli almi Remigii, qui requiescit in monte Or, monasterio quod ipse angelo ostendente construxit. Harum duarum Vitarum oratio & stylus plane conveniunt, utraque ævi sui elegantiam æque sectatur atque ad oratorios numeros exornata est; multo brevior autem quæ prima & antiquior a Mabilione vocatur, utpote quæ nonnulla prætermisit: nam de miraculo filiæ Theodorici a mortuis suscitatæ non meminit, neque donationum ab eodem factarum &. Si recte conjicio homilia est, seu potius sermo encomiasticus in laudem S. Theoderici ab aliquo compositus, quod vel ex ipso exordio colligas: Quid dulcius, fratres carissimi, poterit a Christianis audiri, quam quando per suorum laudem Sanctorum, laus & gloria redditur creatori? &.

[10] Ceterum hanc primam Vitam legisse & præ oculis habuisse Flodoardum, [quæ Flodoardo praluxerunt.] certissimum est, quippe quam manifeste in multis, ut paulo verbosiorem contrahit, eadem tamen sæpe adhibens verba, sæpe sensus bene longos transcribens, ut ne de ambarum affinitate ullo modo dubites. Nec dubitare sinit duorum miraculorum apud Flodoardum conjunctio & connexio, quasi alterum completo jam operi superaddatur, sic enim habet: Reperitur etiam, præfati Regis filiam (de qua prior Vita non meminerat) vita functam, magnificus hic Domini præco vitæ reformasse spiraculo, pro qua languente Rex ad sanctum direxerat Remigium. Addunturque nonnulla tempore Hincmari gesta quorum notitiam primæ Vitæ auctor verosimillime habere non potuit. Sic rursus ibidem Flodoardus sequentem proxime paragraphum cum antecedentibus connectit: Traditur hujus beati viri suggestione, sanctus Remigius collectionem meretricum, quæ ad id usque temporis prostibula fertur extra civitatem retinuisse, subversis fornicibus, in viduarum quadraginta congregationem permutasse &c. Hæc si tantillum, expenderis, statim intelliges, scriptorem illum, quæ aliunde collegerat, Vitæ a se, partim descriptæ, partim contractæ, subjunxisse.

[11] De ætate auctoris anonymi, qui vitam majorem, [Vita auctior phrasi potius quam re differt;] de qua principio diximus, fusiori oratione exposuit, nihil est quod satis certo decernere. Flodoardo (quo obiit circa annum Dom. 971) posteriorem esse oportet, cum ejus historiæ caput 24, quo S. Theoderici vita continetur, in accommodatiorem seriem & ordinem redegerit; pro sua scribendi facultate multa superaddens, multa amplificans, servata nihilominus ubique eadem prorsus rerum gestarum substantia, ut quivis per se, facta utriusque collatione, imo vel primo solo intuitu perspicere poterit. Liberius itaque scriptor ille in utramque priorem vitam falcem immisit, plura quidem ex Flodoardo gesta accipiens, sed totam ferme antiquiorem panegyrim, quam Flodoardus hinc inde contraxerat, orationi suæ, etiam encomiasticæ, ad verbum immiscens. Hoc te luce meridiana clarius docebit utriusque vitæ Ms. exordium; & cetera percurrendo facile statues, quam paucis describi possent omnia, quæ oratores illi longis & conquisitis phrasibus, prope ad nauseam deduxere. Vide Cointium dicto superius anno 533 num. 56, Marlotum tomo 1, libro 2, cap. 14, & Mabilionem i Annal. tomo 1, lib. 3, num. 21, ubi singuli paucis totam S. Theoderici historiam complexi sunt.

[12] [aliæ contractiores sum.] Ceterum memoratæ jam tres vitæ præcipuæ sunt, quarum hic primam & tertiam, alteram in ipso fonte, Flodoardi historia, vel apud Surium aliosve invenies. Habemus & quartam, sed prioribus istis longe breviorem, ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris, Rosweydi cura extractam, quæ mera potius epitome dici debeat, sola ferme bina miracula, in filia Theodorici ipsoque Rege patrata, complectens, quamque proinde opus non sit producere. Quintam adhuc reperio a P. Alexandro Wilthemio sub annum 1644 Bollando nostro oblatam, cujus ibi hoc initium adscribit. Incipit vita beati Theoderici Confessoris. Tempore illo, sicut opera & conversatio ejus gloriosa, ordine vulgata, percurrit in populo, dignum est, ut tanti viri pagina gloriosa audienti plebi sit recitata, quia melius ædificat cunctos, si legatur, quam si impio ordine silentio subtrahatur. Hic vero juxta ordinem seculi, etsi ad nobilitatis titulum ejus non accessit origo, obtinuit tamen summa nobilitate apud illum, qui taliter exaltavit eum in cælum. Christianæa tamen familiæ adolevit, & pubescens sine crimine, dum pertransit juventutis annos, sponsam quidem habuit, sed cum ad perfectam sapientiam pervenissent, tum propriis voluntatibus confestim mundum renunciavit. Tunc quidem beatissimus Remedius in Remensi urbe, pontificali ordine fungebatur officium &c. Hæc cum apud nos non exstet, plura quæ de ipsa dicam non habeo: compendium etiam videtur esse ex vulgata prius Vita, fortasse majori nostra, desumptum.

[13] [Proditur verus auctor viræ gallicæ,] Superest ut & vitam Gallicam recenseamus, dicamusque anecdoti aliquid, hactenus, ni fallor, ignoratum. Edita est hæc Parisiis anno 1632, sub nomine D. Bailly, consiliarii & eleemosynarii regii, cœnobii S. Theoderici Abbatis, ac Reginæ Annæ Austriacæ ab ipso dedicata. At verum auctorem Baillæum ipsum non fuisse, sed nostrum Jacobum Vignerium, in republica litteraria olim notissimum, tunc vero adhuc juvenem, vix annum octavum & vigesimum egressum; Vignerium,inquam, auctorem colligo ex ipsiusmet litteris authographis, datis ad R. P. Dom. Christianum le Roy Lætiensem monachum, Remis III Kal. Novembris anno 1631, in quibus ita scribit: Postridie quam vitam S. Theoderici, seu Theodorici (qui S. Remigii quondam alumnus, tum fundator ac primus Abbas istius monasterii, quod in Monte aureo, tertio ab urbe Remensi milliario constructum, postea S. Theoderici appellationem sortitum est) gallico idiomate a nobis conscriptam reverendissimo hujus loci Abbati tradideramus, litteræ tuæ ad R P. Renatum Ayraut, hujus loci Rectorem perlatæ sunt. Hinc collige, quam apportune ceciderint, ut statim responsum, quod minime urgebas, obtineres. Hinc ego conjicio, hanc ipsam vitam a P. Vignerio compositam, & Abbati ipsi oblatam; cum & tempora plane conveniant, & nullam aliam S. Theoderici vitam gallice tunc editam me videre meminerim, in Bibliotheca autem Scriptorum Societatis nullum ejusmodi opus Vignerio adscriptum reperiam.

[14] [quæ in pluribus aberrat] At quisquis prædictæ vitæ auctor fuerit, non magnopere de S. Theoderico meritus est. Misit olim ad Bollandum laudatus Christianus le Roy elenchum errorum, quos in præfata vita observaverat. Et certe palpabiles sunt plurimi, præsertim in seculis, quæ semper perperam appellantur, quartum pro quinto, nonum pro decimo, duodecimum pro decimotertio. Sic pag. 74 circa finem, XIII Maii sumitur pro XIII Kal. Maii seu XIX Aprilis, non XX, ut alicubi scripsit Mabilio. Turpius labitur pag. 77 & 78. dum ait, S. Theoderici corpus post primam elevationem anno Dom. 976 per Adalberonem factam, annis dumtaxat LVII aut LVIII eo loco depositum mansisse, quandoquidem seculi XII principio inde translatum fuerit. Quæ omnia falsa sunt, nam secunda translatio, ut ex instrumento latino, in veteri capsa reperto & ab ipso auctore adducto constat: Anno Dominicæ Incarnationis MLXXI, Indictione VIII translatum est hoc pretiosum corpus sanctissimi Confessoris Theodorici, fundatoris & Abbatis primi hujus cœnobii, in hanc thecam studio & industria Rambaldi, ejusdem loci Abbatis, sibi fabricatam cum auctoritate D. Manassæ, sanctæ Remensis sedis Archiepiscopi. &. Atque hæc est secunda translatio, ab auctore vitæ gallicæ præterita, quæ mutatio evenit anno centesimo postquam hic monasticus restitutus est ordo. Vide Marlotum tomo 2, lib. 1, cap. 10.

[15] Non ergo annis dumtaxat LVIII in Adalberoniana theca quievit S. Theoderici corpus, [etiam in translationibus,] sed annis omnino quinque & nonaginta. Tertia autem translatio seculo XIII (non XII ut perpetuo hallucinatur scriptor Gallicus) contigit anno nimirum 1233, mensis Octobris die XXIII, uti fert documentum alterum his verbis conceptum: Anno Domini MCCXXXIII, X Kal. Novembris, die Dominico; pretiosum corpus beati Theoderici Confessoris, fundatoris & Abbatis primi hujus cœnobii, translatum est in hanc capsam argenteam, & auctoritate venerabilis patris Domini Henrici tunc Remensis Archiepiscopi, per manus venerabilium Patrum Jacobi Suessionensis, Philippi Cathaulan.. Milonis Belnacen., Adæ Sylvanectensis, Walteri Tornacen. Godefridi Cameracen. Episcoporum, Giraldo existente Abbate hujus cœnobii, præsentibus Guyllermo Abbate S. Abbate S. Auberti Cameracen., Euardo Abbate Sancti Basoli, & multis aliis bonis viris: pontificatus dicti Domini Henrici anno septimo & Gerardi tunc Abbatis hujus cœnobii, anno primo. Inventa autem fuerunt hæc antiqua scripta, in antiqua theca, antequam dictum corpus sanctissimum transferretur. Vide iterum Marlotum loco supra citato pag. 25 sub finem.

[16] De tanslatione ultima seculi proxime elapsi agit Henschenius I Maii in commentario ad vitam S. Theodulfi, [quas aliunde temporibus suis restituimus;] referens ex Mabilione, sed loco non assignato; anno MDCXXIX, Anna Austriaca felicis memoriæ, Regis Christianissimi Ludovici XIV matre, præsentiam suam dignanter exhibente, thecæ argenteæ inclusas S. Theodulfi reliquias. Idem intelligendum de corpore S. Theoderici, cum utraque translatio, vel potius in novas thecas transpositio, eodem die facta fit. At ubi scripsit Mabillonius hæc accidisse anno illo 1629? Auctor vitæ gallicæ anno, ut jam diximus 1632 editæ, ita Reginam alloquitur, ut perspicue tradat, per id tempus factam sacrorum pignorum translationem. Et quidem ipso illo eodem anno 1632 eam contigisse testis in hac re oculatus est scriptor, pag. 87 diserte asserens: Die Dominica, Junii XIII, anno MDCXXXII, translationem novissimam corporum eorum Sanctorum, quorum vitæ præcedunt, factam esse ab Episcopo Catalaunensi, assistente Regina, quæ ex singulari pietate, eam solennitatem regia sua præsentia cohonestare voluerit. Marlotus item tomo 2, lib. 1, pag. 21 sub finem: Serenissima Francorum Regina Anna Austriaca præsente, in novam, sed longe ditiorem thecam, idem B. Theoderici corpus translatum est anno MDCXXXII. Neque majori varitate nititur, quod ibidem addit Henschenius ex litteris R. D. Joachimi le Contadi, cœnobii San-Theodericiani Prioris anno MDCXLV, nempe quod Abbas Ramboldus anno Christi MC, loculos duos novos fieri fecit, in quibus eorumdem Sanctorum sacra pignora recondidit: nam Ramboldus iste, alias Raimbaldus obierat III vel IV Kalendas Aprilis 1078, isque idem jam ante novos loculos fabricari curaverat, ut supra ostensum est.

[17] [etiam diem quo celebrior facta est.] Hæc cursim de variis corporis S. Theoderici elevationibus & mutationibus dicta sint: plura memorat citata Contadi charta a Papebrochio descripta circa elevationem primam Adalberonis Archiepiscopi & Airardi Abbatis cura peractam, adstante & juvante Rege Lothario ex Mss. præfati monasterii; at cum hæc omnia diligenter discussa sint a Mabilione seculo 5 Bened. a pag. 519, maluimus ejus dissertatiunculam in appendice subjicere, ut de omnibus accuratius lector edoceatur. Unum ex Contadiana schedula adjungo; videlicet, ab eo tempore in hunc usque diem singulis annis die XIX Aprilis, in sæpedicto monasterio montis Hor, officio proprio, expressam omnium jam dictorum historiam continente, festum prædictæ utriusque Sancti elevationis solenniter celebrari. Quæ historia quoque in omnibus antiquissimis libris choralibus Mss, ut missalibus & breviariis, expresse habetur. Miror ergo ab aliis toties ingeri & regeri, factam translationem illam XIV Kal. Maii, & rursus in instrumento translationis secundæ repeti, XIV Kal. Maii, infra majoris hebdomadæ &. Et iterum: Hoc etiam Kalendarum die, idem felicissimus thesaurus ante plures annos ab Alberone &. Lege ubique non XIV Maii, nec XIV Kalend., sed XIII Kal. Maii, qui recte concurrit cum jam dicto die XIX Aprilis. Reliquum est, ut Vitas ipsas ob oculos ponamus, quibus primum miracula, eaque quæ ad ipsorum illustrationem spectant, deinde hymnos, Hucboldi, alias Hucbaldi, monachi Elnonensis, qui vertente seculo IX, & X principio vixit, hactenus ineditos, aliaque ad Sanctum ejusque cœnobium spectantia subjungemus.

VITA
Ex codice Remigiano, apud Mabilionem tomo 1 Annal. Bened. pag. 681.

Theodoricus Abbas Confessor, in monte Or, prope Rhemos (S.)

BHL Number: 8059

EX MSS.

[Scriptoris exordium.] Quid dulcius, fratres carissimi, poterit a Christianis audiri, quam quando per suorum laudem Sanctorum laus & gloria redditur creatori. Excitatur enim ad promittentis amorem mens audientium, cum præsentialiter cernitur completio promissorum. Veracissimus namque est, qui per Psalmigraphum promiserat spiritus: In memoria æterna erit justus. Cujus etenim umquam mundi ab exordio memoriam justi delevit oblivio? immo cujus justi nomen cum laudibus non vivit in seculo, quod in divinæ memoriæ scriptum est indelebili libro? Cujus rei præsens instat indicium, beatissimi Teuderici memorabile meritum: qui quantum in ipso fuit, laudem ab hominibus non quæsivit, mortalis gloriæ tumorem calcavit. Plus suæ conscientiæ quam vulgi opinionibus, & plus Deo quam sibi de se credidit. Sed humilium exaltator, atque se deprimentium erector Deus, ejus laudabilem famam, famosissimam laudem, longe lateque diffudit. Ille igitur, qui fortia quæque confundens, infirma mundi elegit, hunc non ex superbo sanguine generari voluit, qui eum in generatione justorum sublimiter nobilitavit. Quibusdam quippe nobilitas generis sæpe gignit ignobilitatem mentis. A parentibus tamen Christianis fuit ortus, & cum ingenti studio legitimæ conversationis usque ad annos pubertatis laudabiliter est enutritus.

[2] Interea bonæ indolis adolescens juveniles annos ingressus, [Laus S. Theoderici a servata virginitate.] juxta amorem humanæ propagantionis, consulto parentum persuasus, nomine tenus, quasi non habiturus, sponsam habere cœpit. Sed sponsi sponsæque cælestis esse malens amicus, amore invisibilium latenter inflammatus, moxque de mundo, mundique principe palam triumphaturus, adhuc studebat fieri Dei cultor occultus. Habuit quippe in proximo, quo sanaretur, medicum, quo juvaretur, patronum; quo doceretur, magistrum, beatissimum Remigium: cujus tunc temporis candidissima fama, famosissima claritudo, clarissima miraculorum coruscatio, non solum vicina quæque loca, verum etiam totius Europæ terminos ad usque Oceani limbos illustrabat. Hujus igitur gloriosissimi patris exemplis sanctus Teudericus jugiter irradiatus, ardens desiderio virtutum, crescebat in virum perfectum. Omnia quæ videntur, vilescunt, quæ non videntur, in desiderio sunt. Copulæ nuptialis amor amarescit, indulcescit amor castitatis. Otia solitariæ vitæ placent, carnis negotia displicent. Amore exstinguitur, nihil amori Christi præfertur. Renuntiatur mundo, fœdus initur cum Deo: bellum indicitur hosti, singulari locus quæritur certamini. Sponsus alloquitur sponsam, sponsi cælestis hortatur amorem, perpetuam pro virginitate pollicetur coronam. In cælibis vitæ præmium, sequi promittitur, agnum. Sed sponsa adhuc tabescens amore carnali, deridens spernit sui salutaria monita sponsi. Mirabatur enim se subito repudiari, cum debuit conjunx fieri. Ægre ferens, fastidia pati, antequam posset uxor vocari, amaro animo respondet, cum se despectam videt. Cum igitur sanctus Teudericus cerneret, quod sua persuasio in animo sponsæ locum non haberet, non consentientem sibi, deserit; atque pacificis ei verbis vale dicit.

[3] Tunc erat urbe Remense quædam celebris abbatissæ, [Acta cum abb. Susanna & S. Remigio.] sacratissima virgo, nomine Susanna, quæ sub providentia summi pontificis beati Remigii, puellari præfuit congregationi, femina virilis animi, virago profundi consilii, consiliatrix altioris ingenii Ad cujus, quasi ad piissimæ matris mitissimos sinus, contulit se sanctus Teudericus. Dehinc virgo virgini, Deo soli cognita pandit sui cordis arcana: erumpentibus lacrymis gemitu conturbatur, singultu concutitur, ante pedes spiritualis matris solo sternitur, salubre consilium cum subsidio precum subnixe precatur. Ad hunc compunctionis mœrorem devotissimi juvenis, commora sunt viscera piissimæ matris: flenti compatitur, lugentem solatur, mœrentem lætificat, & ut eum voti compotem faciat, Dominum pietatis exorat. Communis igitur utriusque Pater pius ab utrisque consulitur sanctus Remigius. Cujus per sapientissimum consilium, ad providendum futuri monasterii locum, mittitur cum virgine virgo, sancta cum sancto, Susanna cum Teuderico. Conscendunt silvosi montis verticem, in quo postea constructum, & modo manet monasterium. Illis autem dubitantibus ubi construeretur orationis domus, ubi deinde septa claustri, ubi porta monasterii, mittitur de sublimibus aliger missus, a quo Teuderico, cælum scansuro, consignaretur in terris locus. Jam tunc lætum primitus omen apparuit, cum mysticus ales aquila spatiando gyrans, & gyrando volans, quantum in ipso fuit, locum monasterii capacem, secans aëra, designavit. Et ut specialius ostenderet, quid Dominus vellet, ferme unius horæ spatio, supra, ubi ecclesia construi debuit, lentis volatibus stetit.

[4] [Designatio cœnobii præmonstrante angelo.] Libet considerare, carissimi, quanta sit dignitas istius loci. Mons Or nominatur; ab utriusque sexus duobus virginibus invenitur, per aquilam ostenditur, a Domino de cælis consecratur. In monte Or per aquilam ad serviendum Deo describitur locus, in quo renovanda erat veteris hominis, sicut aquilæ, juventus. Sed ne aliquo casu contigisse ab incredulis crederetur, die natalis Domini, cum nox detrimentum patitur, & lux augetur, quadriennio continuo, supervolando monasterium, circuire eadem aquila, mirantibus plurimis, cernebatur. Quæ vero virtutum opera, quanta miraculorum insignia peregit inibi miles Christi Teudericus noster, non sufficit per singula quæque sermunculus.

[5] [Ordinatus sacerdos, patrem de latrone monachum facit.] Post autem non multi successum temporis, cum Teudericus presbyteralis subiret onus honoris, implere volens officium sacerdotis, cœpit omnibus prædicare præcepta salutis. Dehinc specialiter tangit animum piissimæ prolis, Marcardi cura carissimi genitoris, Filius sapiens lætificat patrem, & cælo regenerat se generantem: de laico monachum, de latrone datorem largissimum, de servo diaboli, Christi fecit libertum.

[6] [Sanat Regis Theodorici oculum.] In illis igitur diebus de sancto Teuderico sancta per populos divulgabatur opinio. Et ne veluti lucerna contecta sub modio, sed hominibus luceret in mundo, quantum fuerat sublimis meritis, tantum clarere cœpit insignis miraculis. Ejus namque beatissima fama pervenerat usque ad Francorum Regis palatia, quorum tunc erat Rex valde timendus Teudericus, Clodovei filius, cujus oculus subiti doloris nimiis cruciatibus ita est correptus, ut nullis diversi generis medicamentis ad sanitatem pristinam ullus eum posset perducere medicus. Unius oculi lacrymabilis ægritudo, oculorum multorum lacrymas excitavit in populo; Regis animum exitus incerti conturbant: hinc tangit formido mortis, illinc magnitudo doloris, hinc metus amittendi luminis, illinc imminentis timor deformitatis. Nam si Rex adforet luscus, maximum in populis fuisset dedecus: aut enim turpiter regnando deformitatis portaret opprobrium, aut perditione oculi forte perdidisset & regnum. Unum ergo restabat Regi consilium, ut ubi cessasset humanum remedium, hic adesse necesse erat divinum adjutorium. Audiens igitur Rex famam venerabilis Abbatis Teuderici, jussit eum ad se vocati: & cum venisset, ostendit ei morbum miserabilis oculi. Monstrat pœnam quam patitur, prævenit pericula quæ veretur. Supplex deposcit, subnixus rogitat firmiter sanitatem, quam a Domino per suum servum deprecatur. Tunc vir Dei sciens virtutem non esse humanæ fragilitatis, sed divinæ operationis, corpus solo sternit, animum super sidera erigit, se orationi committit. Deinde peracto ferme unius horæ spatio, certus quod oculo Regis lumen impetrare meruit, orationem finivit: tandemque surgens, erecto ad sidera vultu, sanctæ Trinitatis nomen invocat, olei sancti paululum summitati pollicis infundit, oculo male habenti signum salutiferæ crucis imprimit, simulque, cum sanitate pristina, confestim lumen reddit Regem regum magnificat Rex lætus: lætitia repletur populus, ingenti exultat gaudio universus senatus. Laudatur Teudericus Dei servus, glorificatur ab omnibus mirabilis in Sanctis suis Deus. Convocavit Princeps primates populi: seque ipsum accusat, quod tam tarde inquireret atque cognovisset virum Dei. Congratulatur quoque de magnitudine miraculi, quod tam citus sensit virtutem spiritalis medicamenti, ita ut nullius cicatricis vestigia, nullius caliginis reliquiæ remanerent, sed clariore lumine & perspicaciore visu de sanato jam oculo luminosi radii resulgerent. Exultat omnis ætas per totum palatium, una vox exultationis & confessionis sonat per universum regnum, cum Teudericus servus Christi Teudericum Regem reddidit sanitati. Per multum tempus laboravit in vanum invalida manus medicorum: iste pauper clamavit pro divite, & Dominus exaudivit eum. Quod potentia non valuit divitis excelsi, hoc apud Deum valuit oratio humilis justi.

[7] O quantis honoribus Rex sublimaret Dei servum, [Humilitatis ergo nomen immutat.] si vellet! Quantis muneribus repleret, si cuperet! Quantis dignitatibus remuneraret, si sineret! Quid enim oculo carius, quid salute utilius, quid vita comparari potest pretiosius! Vel quid haberi pulcritudine desideratur avidius? Numquid enim non dedisset pro vita, sui regni dimidium, qui si moreretur, perdidisset totum? Sed humanæ laudis, & mundanæ retributionis contemptor, gratis dare maluit quod gratis accepit Atque vir magnæ humilitatis studiosus, cum plus curabat ne Regis esset univocus; ait ad eum, dicens: Domine Rex, quia Teudericus nomen tuum veneranter vocitatur a populo, ego servus tuus, ne feram nomen simile, de cetero, non Teudericus, sed vocabor Teoderio. Tunc Rex gratulanter admirans, & admiranter congratulans purissimæ simplicitatis humilitatem, atque simplicissimæ humilitatis puritatem humillimam, venerabiles manus deosculans sacerdotis, postulat benedictionem, atque honorifice jussit eum ad suum deduci monasterium. Ex hoc igitur uno demonstratur, quanta curationum gratia fulsit in sancto Theuderico. Quantas namque tum cerneres ad eum confluere debilium multitudines, [Multa miracula.] quæ sine mora temporis continuas reciperent sanitates! Cæcis quoque visum, surdis auditum, claudis gressum restaurans, aridas contractasque manus relaxans, a dæmonibus obsessos liberans, nocendi diabolicas fraudes per divinæ medicinæ destruxerat artes.

[8] [Sancti elogium,] O multum felicem gregis Domini pastorem, cui datum est corporibus, simul & animabus conferre salutem! O triumphalem spiritalis belli ductorem, mundum cum suo principe superantem! O Patrem piissimum multorum monachorum! O fidelissimum in domo Patris familias proferentem nova & vetera dispensatorem! O perseverantissimum in Dei famulatu, usque in finem, suæ suorumque salutis cupidissimum comparatorem sanctum Teudericum. Qui vitam angelicam in terris agens, & mentis intentionem in cælestibus figens, in diebus suis per justitiæ meritum placuit Deo. Tunc plures instruxit discipulos, & nunc innumerabiles imitatores suo saluberrimo informat exemplo, qui post multarum virtutum opera, post mira oculorum insignia, bono certamine ad victoriam perducto, felici cursu consummato, suis plangentibus monachis, obviantibus ei Sanctis, gaudentibus & perducentibus eum angelis, [obitus,] die Kalendarum Juliarum cum gloria migravit ad Christum. Cujus audita pretiosissima morte, præfatus Rex Teudericus ad monasterium properanter venit cum magna multitudine, & prædicti beneficii memor, [& sepultura a Rege procurata.] & suæ salutis non immemor, ad tumulum corpus beatissimi Abbatis Rex propriis evexit humeris. Nec mirum, si rex hominum illius membra commendet tumulo, cujus animam cum gaudio Rex regum suscepit in cælo. Ad cujus etiam venerabile sepulcrum divina virtus usque in hodiernum diem multimodam operatur salutem: per cujus nos omnes deposcimus patrocinium, ut misericordiam habeamus ad Dominum, qui vivit & regnat per omnia secula seculorum.

VITA ALTERA
Ex Mss. S. Mariæ Bonifontis Valcellensis,
Reg. Suec., Belfortii, & nostro; collatis cum edit. Mabilionis.

Theodoricus Abbas Confessor, in monte Or, prope Rhemos (S.)

BHL Number: 8060

Ex MSS.

PROLOGUS.

[Vitæ Sanctorum utiles.] Memoranda a sanctorum Patrum exordia & admiranda miracula, cum ad posterorum agnitionem & utilitatem stylo traduntur, quæ visa sunt vel audita relatu verissimo, honor Sanctis exhibetur, fides credentium accrescit, inimicus humani generis, pœnis æternis plectendus, confunditur, & Christus factor & redemptor, qui caput & corona omnium Sanctorum est, in membris laudatur, magnificatur quotidie & glorificatur. Nihil b enim dulcius a Christianis potest audiri, quam quando per suorum laudem Sanctorum, laus & gloria redditur creatori. Excitatur tunc ad promittentis amorem mens audientium, cum præsentaliter cernitur completio promissorum. Veracissimus namque est, qui per Psalmigraphum promittit Spiritus. [Ps. 111. 7.] In memoria inquiens, æterna erit justus. Cujus etenim mundi ab exordio memoriam justi delevit umquam oblivio, imo cujus nomen justi cum laudibus non vivit in seculo? Vivit prorsus & regnat cum Christo, cujus nomen felicitatis æternæ & vitæ cælestis scriptum est in sempiterno libro. Ibi siquidem credimus sanctissimi viri Theoderici * annotata merita, cujus succincte conamur & aggredimur pudice litteris infantiæ commendare primordia.

[Annotata]

a Purius censeo antigraphum nostrum, ut cum aliis Mss. collatum est, quam sint ea quæ consuluit Mabilio; quod vel ex solo prologo colligi posset. Incipit ipse, Memoranda primum, ubi certe particula ista plane redundat. Paulo inferius habet, sermone veracissimo; magis placent nostra, in quibus verissimo. Sic ad locum Psalmographi pessime scribit promittit Spiritum, ubi sensus clarissime exigit, promittit Spiritus.

b Confer hæc & sequentia pleraque cum vita antiquiori; & plane perspicies, totam ferme ipsam in hanc transfusam esse: atque idem ferme dicendum de Flodoardi cap. 24, ex illa etiam pro majori parte accepto, ut in Commentario prævio notavimus.

* Gall. Thierry.

VITA

CAPUT I.
De S. Theoderici ortu, institutione sub S. Remigio,
servata cum conjuge virginitate, & constructo ab eo monasterio.

Patre itaque a Marcardo & pago Remensi villaque Alamandorum curte oriundus b atque secus pedes beatissimi Remigii educatus & adultus, [S. Theoderici patria & educatio;] quantum in ipso fuit laudem ab hominibus non quæsivit, tumoremque mortalis gloriæ calcavit, plus suæ conscientiæ quam vulgi opinionibus, & plus Deo quam sibi de se credidit. Sed humilium exaltator atque se deprimentium erector Deus, ideo ejus laudabilem famam ac famosissimam laudem longe lateque diffudit, ut exemplo tanti viri infirmiores corroborentur c ac cervicositas in altum de se confidens, prostrata & collisa humilietur, & justi humilitas per secula laudabiliter exaltetur d. Ad excitandam itaque & magis magisque inardescendam eorum utique fidem, qui castimoniam diligunt, & Deo per cordis munditiam placere volunt, hujus beati viri cunabula infantiæ, quibus inter cetera qualis ipse futurus erat, declaratur, operæ pretium duximus recolere, inserentes miraculum, quod ex tunc & nunc permanet, eritque a Christi dilectoribus digna sui veneratione semper amplexandum.

[3] Fons siquidem ex die quo humanitas pueritiæ, seu ejusdem cunarum pannuli cœperunt ablui, [miraculum in fonte ubi panniculi ejus laventur.] non sordium jactu, non alicujus immunditiæ inquinamento, quod oculis haurientium offensam daret, cum ejusdem putei semper fuerit os patens, quolibet modo potuit infici. Unde patet quia virginitatis & castitatis auctor Deus per prædictum servum futurum, præfatum fontem voluit purificare: ut qui templum corporis ejus incorruptum nævo pollutionis, jam sua gratuita pietate sanctificaverat, ipse quoque puteum, quo infantiæ ipsius rudimenta fuerant lota, purum valde magisque habilem ad potandum per succedentia tempora custodiret.

[4] Beatus igitur Theodericus cum ingenti studio legitimæ conversationis usque ad annos pubertatis laudabiliter enutritus, [Parentum suasu conjugem ducit,] jamque bonæ indolis adolescens effectus, juxta morem humanæ propagationis consulto parentum persuasus, nomine tenus sponsam cœpit habere, quasi non habiturus. Sed sponsi sponsæque cælestis cupiens esse amicus, amore invisibilium latenter inflammatus, mox de mundo mundique principe triumphaturus, studebat fieri Dei cultor occultus. Hujus itaque Angelicæ munditiæ habuit in proximo quo sanaretur, medicum, quo juvaretur patronum, quo doceretur magistrum, beatissimum Remigium sanctæ sedis Remorum Episcopum, cujus temporis candidissima ac famosissima claritudo, clarissima miraculorum coruscatio, non solum quæque vicina loca, verum etiam totius Europæ terminos adusque Oceani limites illustrabat. Hujus denique beatissimi Remigii patris exemplis sanctus Theodericus eruditus & jugiter irradiatus, [sed Remigii exemplo virginitatem colere statuit,] ardens desiderio virtutum, crescebat in virum perfectum, & pro nihilo ducebat cum ejus concupiscentiis mundum, quem cordis cernebat semper tendere ad interitum; illud sedulo beati Joannis Apostoli non minus ore ruminans quam mente: Omne quod est in mundo concupiscentia carnis est, & concupiscentia oculorum & superbia vitæ. [1 Jo. 2, 16.] Ergo quæ videntur omnia ei vilescunt, quæ vero non videntur in desiderio sunt. Copulæ nuptialis amor amarescit, & castitatis amor indulcescit. Otia solitariæ pudicæque vitæ vehementer placent, carnis negotia nihilominus displicent, amor carnis spiritus amore superatur, desiderium desiderio restinguitur. Hic crescit quidquid inde minuitur, nihilque amori Christi præfertur. Abrenuntiat jam sanctus vir mundo, amando pudicitiam; fœdus init cum Deo amante puri cordis munditiam, illud in pectore versans præmium salutis: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. [Matth. 5.] Bellum itaque indicitur totius continentiæ hosti, & singulari locus quæritur certamini. Perfunditur facies rubore verecundiæ, & reserantur arcana corids, ubi flagrabat amor pudicitiæ.

[5] [ad quam cum uxorem inducere non posset;] Tandem ergo sanctus Theodericus alloquitur sponsam, e & ad sponsi cælestis hortatur amorem, perpetuamque pro virginitate pollicetur coronam & cælibis vitæ præmium, si sequi se promittat, immaculatum agnum. Sed sponsa adhuc tabescens amore carnalis desiderri, spernit sui salutaria monita sponsi; mirabatur enim se subito repudiari, cum debuit conjux fieri; ægre ferens talia pati, antequam posset uxor vocari. Amaro animo respondet, cum se despectam videt. Cur, inquiens, ludibrio me ascribis, quam amore propagandæ caræ sobolis lege humana desponsasti? Cut despicis amantem, quam generositas non degenerat, nec alieni domini ulla servitus subjugat? Quis te alienavit ut connubia respuas, procreare natos execres, pater filiorum vocari non adquiescas? Forsitan ab alia pellectus, hæc vana mihi suades ut insanus. Cumque jam Dei electus talia & multo plura a sponsa auribus perciperet, & cerneret, quod sua persuasio in animo ejusdem locum non haberet; non consentientem sibi deserit, atque pacificis ei verbis vale dicens: Non, inquit, ut asseris, me insania tenet, sed amore cælestis sponsæ magis accendor, quæ quotidie parit filios cohabitatores & coheredes supernæ civitati Jerusalem. Tu sponso utere terreno, quoniam mihi sedet animo, sic transire per terram hujus peregrinationis, ut sequi merear agnum cantado novum canticum indefessa voce in cælis.

[6] [Susannam abbatissam consulit,] Hæc præfatus urbem Remensem concite petit, & quamdam Abbatissam, cœlibem vitam ducentem, nomine Susannam, quæ erat virgo sacratissima, idem beatus perquirit, sobrius sobriam, virgo virginem, pudicus pudicam, quæque sub prudentia beati summique Pontificis Remigii puellarum tum præerat congregationi. Femina virilis animi, virgo profundi consilii, consiliatrix altioris ingenii. Ad cujus quasi ad piissimæ matris mitissimos sinus sanctus se contulit Theodericus, indubitanter fidens, quia unde anxiando erat mœstus, tantæ virginis, cujus mens cælestia contemplabatur, consilio simul & consolatione foret vere quantocius lætitiæ restituendus. Interea ante pedes spiritualis matris, solo se sternens idem laudabilis vir, virgo virgini, Deo soli cognita pandit sui cordis arcana, & erumpentibus lacrymis gemitu conturbatur, singultu concutitur, atque salubre consilium cum subsidio precum subnixe precatur. Ad hunc compunctionis mœrorem devotissimi juvenis commota sunt viscera piissimæ matris, ac flenti compatitur, lugentem consolatur, mœrentem lætificat, & ut eum voti compotem faciat, Deum pietatis exorat. Communis itaque utriusque pater pius hac de causa ab utrisque consulitur sanctus Remigius, cujus eruditione & assidua famulatione in cunctis jam profecerat sanctus Theodericus, [cujus, & S. Remigii hortatu] ut qui factus fuerat pridem vitæ cælestis instruendo demonstrator, fieret ei in his consilii salubris dator. Cujus per sapientissimum consilium, pro sponsa mittitur, præmium æternæ retributionis in virginitate perseverantibus ab ipso eidem demonstratur, & quia virginitas Angelicæ munditiæ semper amica est, Angeli quoque eorum quibus placent, semper vident faciem Patris, satis instruitur. Adquiescit denique, immo amplectitur sponsa sanctissimi Patris alloquia, dulcedine vitæ æternæ mellita, & se promittit, si mereatur Christo adhærere, salvam, pudicam, incorruptam manere. Lætus demum ardore castitatis sanctus Theodericus amplectitur sponsam, quam videbat a voluntate sævientis inimici & carnis voluptate ereptam & opifici Deo, tenella fragilitate calcata, singulati castitatis amori mancipatam. Ecce patet liquido, quantum jam Sanctus flagrabat cælesti desiderio, qui dolebat, si sponsa terreno viro jungeretur, utique virginum consortio, agnum sequentium immaculatum, privaretur. Recte ergo pars istius meriti, simul cum Patre spirituali, sancto scilicet Remigio, asscribi potest & Theoderico; [etiam uxor virginitatem vovet.] quia si ipse non clamaret, forsitan sponsa virgo non permaneret. Consuluit, oravit, & obtinuit, ut sponsalia manumissa in terris, centuplicato fructu utrisque repræsentarentur in cælis.

[7] Prosequamur præterea sancti viri virtutum opera, [Mittitur cum Susanna ad construendum cœnobium] quem Dominus ad hoc sublimavit, ut in eo & per eum sua miraculorum ostenderet insignia. Est silvula tribus a civitate distans milibus, sita in monte cui vocabulum est Or: in quo visum est venerabili semper in divinis fulgenti patri Remigio ædificari cœnobium, ubi catervam monachorum sub beati Theoderici regimine, quem videbat jam exemplo virtutum vigere, coadunaret Deo militantium. Ad hunc ergo locum mittitur providendum pastor futurus cum sancta virgine Susanna beatus Theodericus, abstinens cum abstinente, virgo cum virgine, ut quibus erat devotio castitatis in cælestibus, esset similiter per eos locus orationum in terris reperiendus. Conscendentesque silvosi montis verticem, circumferebant oculorum aciem exorando divinam providentiam, ut cujus instinctu hæc fuerant inspirata, misericordia visibiliter forent demonstranda, quo in loco vel qualiter construi deberet situs monasterii, ubi orationis domus, vel domatum adjacentium, ubi deinde septa claustri sive portarum poni fundamentum. Hæc illis animo, supplici voto, volventibus, [cui angelus locum designat.] subito mittitur de sublimibus aliger, in similitudinem aquilæ, Angelus, a quo beato Theoderico cælum scansuro consignaretur in terris locus. Qui mysticus ales spatiando gyrans, & gyrando volans, non ea pernicitate, qua illud volatile ferri solet, sed amica familiaritate lentis volatibus monasterii locum, quantum in ipso fuit, secans aëra designavit. Et ut manifestius patesceret, quod Dominus vellet, fere unius horæ spatio, supra ubi ecclesia construi debuit, sanctis virginibus intuentibus, remigio alarum stetit summisso. Intelligunt devoti cultores Dei continuo, divinum esse missum, & sancto patri Remigio referunt rei eventum. Utque ne hoc ab incredulis, quasi casu contigisse, & non divinitus, crederetur, quadriennio ipso die natalis Domini, cum nox patitur detrimentum lucis, & auroræ fulgor coruscat, supervolando monasterium, continuatim jam perfectum, eadem aquila, vel potius in ejus specie Angelus, mirantibus plurimis cernebatur, ut pateret cunctis, divina providentia, & non humana, eumdem locum mortalibus tali signo fore ostensum, & Deo ad filios adoptionis procreandos spiritaliter & erudiendos doctrina scientiæ Dei, acceptum. Dignumque erat, ut qui misso cælesti consignabatur, tales haberet cultores, quos proba conversatio & mira virtus efficeret æternæ coheredes vitæ. Qui locus a duobus vasis munditiæ virginibus, sexu disparibus, sed animo æqualibus perquisitus, ac in specie aquilæ ab Angelo demonstratus, a Deo conditore & creatore omnium, dono charismatis creditur consecratus.

[8] [Interpretatio montis Or.] Ad transmittendas igitur vel elevandas animas ad amoœna æternæ felicitatis loca, misso cælesti prædictus mons, qui Or f recte vocatur, sæpissima apparitione & illustratione demonstratur. Or siquidem lumen, vel iracundia, sive montanus interpretatur. Bene utique: de ira enim sævientis leonis, qui indefesse quærit de grege Domini, quem atris faucibus devoret, eripiendi inibi erant, & in montem, cælum scilicet, quo Sancti cum Christo regnant, ubi quotidie auxilium ab ipso petimus precatu supplici, sublevandi, atque lumini perpetuæ felicitatis æternitatisque gloriæ reddendi, quo obscuritas terræ mortis abest, sed lux indeficiens tranquillitatis cum gaudio & diuturna pace manet, & præmia meritorum ibi singulis pro factis recompensantur, quæ oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, præparata a Deo diligentibus se. In monte denique altero Or rupis a Moyse, quæ usque hodie ibi monstratur, percussa fuit, & populis aqua affluenter largita; in hujus vertice Or montis aqua salutaris & fons saliens, doctrina scilicet divinorum dogmatum & eloquiorum sanctorum, filiis Ecclesiæ sacro fonte renatis & cibo potuque spiritali pastis, quotidie profertur & administratur. In illo rebellium corpora, de petræ duritia refecta sunt aqua, in isto latice assidue replentur corda. In illo Sacerdos legis veteris Aaron defungitur, in isto Sacerdos novi testamenti sanctus Theodericus fulgens virtutibus, eodem die Kalendarum, quod valde videtur mirabile, quo ille in seculo migravit, hic in ipso resolutus carne veneratur & colitur. Bene etiam per indicem cælestem in specie aquilæ locus coadunationis sanctarum animarum, filiorum videlicet æternæ Jerusalem in supernis sitæ ostenduntur, ut ibi in vasis misericordiæ, abjecto vetusto homine cum operibus suis, juventus fidelium ut aquilæ renovetur.

ANNOTATA.

a Rectius hic iterum, quam in edito, ubi frustra repetitur: Igitur beatus Theodericus &c.

b Adducit hic Mabilio verba Flodoardi ex citato cap. 24, lib. 1 Hist. Remen. ubi de S. Theoderico sic ait: Ortus autem pago Remensi, villa, ut traditur, Alamannorum Corte, patre latrone, veluti rosa spinarum procreatur horrore. Confer num. 9. Alammanorum Curtis, vernacule M'nancourt, tribus leucis ab urbe Remorum Sopiæ amni, vulgo Suippe, imposita est.

c Hic iterum male in edito corroborarentur. Errata id genus plurima occurrunt; sed ejusmodi minutias curiosioribus lectoribus excutiendas relinquo. Liquet, quod initio dicebam, Mss. nostra Mabilonianis puriora esse.

d Aliqua in edito ex priori vita inseruntur: Qui enim fortia quæque &c. Sed ea a Mss. nostris omnibus plane absunt. Sic rursus alia in fine numeri tertii, quæ paulo distinctius exprimere operæ pretium non est, cum ex unius ad alterum comparatione manifeste appareant.

e Sufficiat lectorem hic denuo cursim monuisse, hæc omnia ex vetustiori Vita, seu potius encomio desumpta esse; nec aliud occurrere, quod observatione dignum sit, præter scriptoris vel scriptorum quæsitam eloquentiam, qua multis pauca dicunt.

f De monte Or seu Hor in Commentario satis diximus; excogitata ab oratore interpretatio & allusio an probanda sit, aliorum esto judicium.

CAPUT II.
De gestis post sacerdotium in conversione patris,
ejectione meretricum, variisque in vita & post mortem miraculis.

In isto itaque loco miles Christi Theodericus pater spiritalis plurimorum effectus monachorum, quæ virtutum opera egerit, [Sacerdos ordinatus multos convertit,] & miraculorum insignia, nostri enarrare per singula non sufficit libelli pagina. Denique sumpto honore ministerii sacerdotalis ab angelico spiritali patre Remigio, implere volens officium nominis, cœpit omnibus ministrare verba salutis, convertens eos qui deviarant per amfractus lubrici erroris, & revocans ac reducens ad viam pascuæ paradisi semper florentis; ubi redolent rosæ, & folia lihorum, atque vernant æquora aromatum omni jocunditate & venustate flosculorum a. Quia igitur jam Sanctus plurimis præerat & proderat, quos actio vitæ contemplativæ inflammaret, cujusque vestimenta erant candida, & oleum de capite non deficiebat, qui mane seminabat, nec vespere cessabat: ejus animum cura Marcardi carissimi genitoris tangit, [etiam patrem suum Marquardum.] cupiens eum laqueis irretitum abstrahere secularibus, & doctrinis ac sacramentis informari cælestibus. Atque ut scriptum est, filius sapiens lætificat patrem, & cælo regenerat se generantem, compos sui desiderii effectus, de laico monachum, de lupo ovem, de latrone datorem largissimum, & de servo diaboli, Christi fecit libertum.

[10] [S. Remigius ejus consilio] In illis igitur diebus præclara Sancti per populos divulgabatur opinio, & ne lucerna contecta maneret sub modio, sed omnibus luceret in mundo, clarere cœpit longe lateque gloriosis miraculis. Adhærens namque speciali famulatu beatissimo Remigio, ejus in multis vestigia, eum imitando, prosequebatur, sciens illud Psalmigraphi, quia cum sancto sanctus eris, & cum viro innocente innocens eris Idem etenim pater spiritualis, cui moris erat gregi commisso visitationis curam solerter impendere, dum quadam die, ut erat solitus, cum beato Theoderico psalmodiæ laudes decantando prædictum monasterium visendi gratia peteret, accidit ut transiens secus locum, qui Cedrius vulgo dicitur, ubi prostibula meretricum erant; beati Theoderici in versiculo psalmi, quem canebat, vox saucibus hæsisset; peractaque, qua pro causa ibant, in redeundo eodem in loco, eodemque versiculo consuete subito spiritu intercluso subsistit. [Psal. 17, 26] Cui sanctus Remigius: Miror, inquit, frater, cur repetito in loco, vel eodem quo prius versiculo, contra morem animus quolibet discurrens, Dei in laudibus iterum titubaverit. Non, Pater, ait, egregie, mens per devia quiddam mali cogitando, captatur, sed pro dolor! cum sanctitas tua conspectibus divinis in cælo sit semper præsens, & Regum gratia terrenorum tuis jussibus pareat, [latibula meretricum vertit in cœno tum Virginum] cur animas retibus innexas diaboli & fraude, pateris in præsentia tua perire & tuæ remunerationi abstrahi, in profundumque baratri cum serpente seductore demergi? Scio enim, si vis, & pro certo vis. quia potes solo internuntio hoc Regis munificentia impetrare, & creatori suo oves circumventas, ac de fauce inimici ereptas, restituere. Nam tua suggestio, jussio est, & Regum obtemperatio. Hac de causa Pater egregius, laude attollendo discipulum, exhilaratus, Regi supplicat, & locum cœnulentum, ubi diaboli exercebantur opera, ut optabat, impetrat. Expulsisque omnibus, ad deceptionem animarum congestis, usque ad solum latibula meretricum, quæ erant cavernæ dæmonum, sicut ad præsens cernitur, subvertit. Et quoniam locus ille spurcitiarum extra erat civitatem positus, compositis infra muros domorum receptaculis, numero quadraginta sanctimonialium, b quo & ipsæ meretriculæ erant, coæquato, inibi consilio beati Theoderici fidelis discipuli collocavit, & unde sumptus corporis victu quotidiano haberent, penes largitatem Regis promeruit. Instituit quoque ut idem numerus semper maneret, & sicut illæ lenocinii opus perficientes, & voluntatem dæmonum peragentes, reditus proprii corporis Domino terreno persolvebant, ita istæ Regi cælesti corporis & cordis munditiam custodientes, cum fructu bonorum operum se ipsas repræsentarent. Ergo quia spiritus ubi vult spirat, & ardentes caritate facit quos inflammat, voluit menti famuli sui cælitus intimare, quatenus spiritualem magistrum commonere facerer caritatis amore, ut animas, quas inimicus gaudebat adquisisse, suo creatori redderet, & portio execrabilis diaboli minorata remaneret. Intelligeret etiam vir sanctus, plenus Deo, licet meritis mortuos suscitaverit, quod & in discipulo pars spiritus ipsius effulserit. Inspiratum est divinitus discipulo talia magistro suggerere, ut retributionis munus valerent a Deo utrique recipere. Magnus magister, magnus & discipulus, & post magistrum cumque magistro in hoc opere laudandus.

[11] Defuncto autem Ghlodoveo magno Rege, quem beatissimus Remigius a ritu gentilitatis ad fidem Christi converterat, [Ab eodem Sancto muttitur ad sanandam Regis filiam,] & ex sacro fonte baptismatis susceperat, filius ejus Theodericus regni c gubernacula suscepit, vir acer & agilis animo, bello potens & astutus ingenio. Ab orbe etiam universo semper venerandus, ævo florens, & miraculis coruscans sanctus Remigius, adhuc Remorum regebat ecclesiam. Hujus itaque Rex expertus plurimorum relatu virtutes, pro filia rogaturus, quam unico amore diligebat, quæque gravi incommodo tenebatur, missos eidem dirigit, obnixe deprecans ut ad eum veniret, & languore fortissimo ægrotanti, cum subsidio orationis manum imponeret. Sed sanctus Remigius molestia quadam corporis detentus, beato Theoderico, quem pie casteque enutrierat, & divinis doctrinis instruxerat, quemque gratia curationum repletum in spiritu videbat, causam negotii pro qua petebatur, ut pater divinus filio spiritali commendat. Qui jussa magistri accepta cupiens solerter explere, iter arripit, & palatium Regis, credens divinam sibi clementiam adfuturam, festinus puellam visitaturus petit. Inter eundum denique medio itinere tristes excipit missos Regis, qui asserunt, eamdem petisse viam universæ carnis, utque ne ampliori gravaretur labore, plurimis suadent verbis. Ille vero a cœpto non desistens negotio, magistri conatur omnimodis parere imperio: veniensque Regis palatium, patrem tristem, matrem mœrentem pro filia, familiam lugentem pro Domina, optimates dominorum causa dolentes repperit, pro puella ab omnibus cara, & tam cito lumine hujus vitæ privata. Quorum lacrymis & ipse Sanctus permotus in lacrymas: Secedite, inquit, paululum & præparentur funebria: ego prorsus, pro quibus veni, procurabo explere obsequia. Cumque non alii, nisi quos jusserat sanctus Theodericus, [quam mortuam suscitat.] in domo remansissent, elevatis ad cælum oculis simul cum manibus, preces Deo in cubiculo mentis devotas, profusa facie lacrymis & corde compuncto persolvit: moxque sciens se exauditum, ad corpus examine accessit, atque oleo sancto, in morem reconciliantis, quinque corporis sensus, tactu pollicis illinit. Mirum in modum subito membra mortua in redivivam redeunt formam, oculi aperiuntur, vox reseratur, & vitæ redditam simul cum sanitate se esse, puella obtentu beati Theoderici omnibus prædicat. Accurrit Rex cum matre stupens miraculum, palatium omne exultat, familia gaudens tripudiat, dum vident vitæ iterum mortali redditam, quam plangebant paulo ante a conspectibus humanis subtractam. Veneratur tunc Sanctus a Rege & proceribus, glorificatur a palatinis omnibus, & laude attollitur a turmis vulgaribus. Cujus animum jubilationis gaudium non perfudit? Cujus de circumstantibus os lacrymæ lætitiæ non rigaverunt? Quis a gratuita Dei pietate potuit cessare? Qui sic inter peccatores positum dignatus est suum servum honorare? Ecce lucerna jam pleniter accensa plurimos per loca contigua, sed & longe positos lumine claritatis suæ illustrat, & ad Dei amorem, abjectis mundi vaniatibus, efficaciter exhortando informat.

[12] [Regis ob beneficium gratitudo.] Rex itaque non solum discipulum, sanctum scilicet Theodericum, sed & beatum Remigium cupiens dono munificentiæ sublimare, Vendereas * super fluvium Maternam * reverendo Patri Remigio, Gaugiacum * vero villam, [Matrona] in pago Remensi sitam, præcepto suæ auctoritatis roboratam, sancto Theoderico contulit, dicens: Hoc parvum munusculum, præclare famule Dei, tibi & sub tua gubernatione tuaque doctrina degere cupientibus, prompto animo conferimus; monentes & obsecrantes, ut dum hoc corporalibus augmentis creveritis, pro nobis & parentium animarum remedio, ac prole concessa, & stabilitate regni servanda, preces Deo in ara cordis, & quotiens ad altare accesseritis, toties offerre non pigeatis, quatenus unde vobis corporis robur adoleverit, inde anima pastu spiritali repleatur.

[13] [Prædictum miraculum confirmatur.] Præterea intimandum est, ob eorum confutandam maxime stultissimam dementiam, qui in præscripto miraculo aut titubant, aut secus quod est credunt, licet longo tempore post ejus venerabilem obitum res fuerit acta, ad præsens in medium proferre, quod præfatæ resuscitationis miraculum cartarum testimonio in archivo sanctæ Remensis ecclesiæ sit repertum, & in præsentia Regis ac procerum ejus recitatum, quodque fortassis dubitatum erat ab æmulis & incredulis, sit recolendum jugiter a diligentibus & credulis. Cultore itaque Dei & Sanctorum piissimo Karolo Rege, filio Ludovici Imperatoris, sceptra regni Francorum nobiliter gubernante, quidam procerum ejus, nomine Agilramnus, ejus munificentiam expetiit, ut eum dato alicujus villæ honore sublimare dignaretur. Exquiritur nomen pagi nomenque villæ, quo honor regius suo fideli postulato concederet. Ignarus petitor, inscius & Rex dator, quæ multo tempore jam evoluto, beatissimo Remigio Remensi Præsuli cum testamento cartarum fuerat attributa, Venderas villa super Maternam sita, a largitate Regis dari postulatur. Remorum sedem venerabilis Hincmarus Episcopus tunc regebat; is audiens villam infiscari jure proprietatis velle, quæ ejus Ecclesiæ subjecta dono regali dignoscebatur, protinus præceptum traditionis per Gerardum ejusdem ecclesiæ militem electum, Regi transmittit, evidentioribus ei demonstrans indiciis, contra canonicam fiendum esse legem, si res Ecclesiæ traditas, divelleret, & juri alterius proprietati traderet. Quo in præcepto insertum videbatur, quomodo Rex Theodericus pro resuscitatione filiæ a sancto Theoderico, sanctissimi Remigii discipulo facta, non solum eumdem Theodericum Dei servum honore prætulerit, verum & magistrum præstantissimum, sanctum Remigium, cui Dominus tantam gratiam contulerat, ut talem discipulum haberet, qui Spiritus sancti dono, sicut & magister, mortuos suscitaret, honoris & magnificentiæ gratia villam Venderas tradiderat. Hæc ut regia potestas animadvertit, a traditione substitit, ecclesiæque messe propria concessit. Ideo hoc interpositum est, ut incredulus resipiscat & credens plus gaudeat.

[14] Dispositio igitur divinitatis Dei, qui fidelem suum servum beatum Theodericum tam admirabili facto prætulerat, [Ipsius regis oculum curat.] & sublimando declaraverat, miraculo miraculum adjungens, voluit eumdem ægrotorum, & male habentium fore midicatorem: ut sicut alebat spiritali pabulo esurientium animas, ita & corporum sanandorum haberet curas, & sitientium quidem animos poculo spiritali, languentium vero medicamine salutis recrearet. Accidit itaque ut supradicti Regis, cujus filiam suscitaverat, oculus vi nimii doloris ac cruciatu immenso in tantum corriperetur, ut nulla medicorum arte dolor ad modicum sopiretur. Erat enim angustia intolerabilis, & spes medelæ penitus recuperandi sublata a medicis, uniusque oculi lacrymabilis ægritudo, oculorum multorum lacrymas excitaverat in populo. Conturbabant animum Regis incerti exitus, & Francorum, ne deturpatio ei proveniret, metuebat exercitus. Hinc tangebat formido mortis, illinc magnitudo doloris, hinc metus amittendi luminis, illinc admittendæ timor deformitatis. Nam si Rex æquale lumen oculorum non haberet, maximum populis dedecus exhiberet. Aut enim turpiter regnando deformitatis portaret opprobrium, aut cum perditione oculi, forte perdidisset & regnum. Unum ergo restabat Regi consilium, ut ubi non valebat humanum remedium, requireretur divinum adjutorium. Transmittit igitur supplices missos ad venerabilem Abbatem Theodericum, ut qui fuerat filiæ suæ vitæ restitutor, fieret tam benignissimus, quam celerrimus ejus oculi medicator. Advenit ilico idem reverendus Sacerdos, ostenditur ei miserabilis oculi vulnus, monstratur pœna quam patitur, nudantur pericula quæ verentur. Supplex ergo Rex deposcit, obnixus rogitat, firmiter sperat sanitatem, quam a Domino per suum servum sibi precatur conferri. Tunc vir Domini sciens virtutem divinæ operationis esse, non humanæ fragilitatis; corpus solo sternit, animum super sidera erigit, totumque se pro Regis oculo orationi committit, misericordiam Domini, puro corde rigans faciem, fonte lacrymarum quærit, surgensque post paululum ab oratione, placidum vultum oculorum ad cælum, ubi animum posuerat, totum elevat, nomenque sanctæ Trinitatis invocans, olei sancti parum summitati pollicis infundit, & oculo male habenti signum salutiferæ crucis imprimit, ac lumen pristinum Regi citius cum tactu in momento restituit. Regem Regum magnificat Rex lætus, lætitia repletur populus, ingenti exultat gaudio universus Senatus, laudatur Theodericus Dei servus, glorificatur ab omnibus, ut justum est, mirabilis in suis Sanctis Deus. Convocantur a Rege primates populi, de magnitudine congratulantur miraculi, cum in se gaudet Rex, virtutem per servum suum Theodericum renovatam, quam expertus ante fuerat in filia resuscitata. In tantum etenim subito operatio spiritalis medicamenti infusa est oculo, ut nullius cicatricis vestigia, nullius caliginis vel glaucomæ remaneret macula: sed, mirabile dictu! ita est claro lumine radiatus, quasi numquam fuisset oculus aliqua læsione aut caligatione contactus. Una vox exultationis & confessionis sonat per universum regnum, cum Theodericus servus Christi, Theodericum Regem reddidit sanitati. Quod invalida medicorum manus per multum tempus non valuit, pauper iste mundo, & dives in Deo, pro divite clamavit, & quod flagitavit sine dubio impetravit. Quod potentia non prævaluit divitis terreni, hoc apud Deum obtinuit humilitas justi. Quid enim in membris oculo carius? Quid vita desiderabilius? Quid salute vitæ comparari potest pretiosius? Vel quid haberi pulchritudine, desideratur avidius? Numquid non dedisset pro sui vita regni dimidium, qui si moreretur perdidisset totum?

[15] [a quo novo prædio donætur,] Maximis itaque honoribus Rex pro collata sibi sanitate sublimaret Dei servum Theodericum, si vellet; multis muneribus repleret, si cuperet; plurimis dignitatibus muneraret, si sineret. Sed humanæ laudis & mundanæ retributionis contemptor, quod gratis accepit, gratis dare maluit, nec quidquam terrenum aliquando accipere ullatenus consensisset, si hoc posterorum necessitati valde competens esse non prospexisset. Muneratus ergo jam dudum pro filia resuscitata de Gaugiaco villa, remuneratur nunc de Germiniaco * d pro salute oculi reddita, cupiens in isto sicut & in priori dono, ejus & futuris & præsentibus consulere filiis in Christo. Ipse enim nihil umquam terrenæ mercedis, ut paulo ante dictum est, nisi hi in causa essent, pro tantis recipere beneficiis adquievisset. Tantæ quoque humilitatis seu simplicitatis gratia vir Domini fuerat præditus, ut cum a Regis præsentia, supradicto munere accepto & sumpto pacis osculo, discederet; dixisse feratur: Domine Rex, cum tu honore potentiæ Theodericus Rex venerabiliter voceris a populo, ego tuus servus, ne nomen simile feram, de cetero non Theodericus, sed appellabor Theodorio. [& ex humilitate nomen immutat.] Admiratur Rex gratulanter viri sancti purissimæ simplicitatis humilitatem, atque simplicissimæ humilitatis puritatem humillimam, venerabilesque deosculans manus, Sacerdotis postulat benedictionem, atque honorifice jussit eum ad suum deduci monasterium.

[16] [Multis clarus miraculis] Ex his igitur & in his tam præcipuis miraculis sanctus Domini Theodericus, fama discurrente circumquaque præcognitus, venerari cœpit speciali conventu ab omnibus in regno Theoderici Regis consistentibus. Quantas tunc cerneres ad eum confluere debilium multitudines, quæ sine mora temporis optatas recepere sanitates. Cæcis nempe visum, surdis auditum, claudis gressum restaurans, aridas contractasque manus relaxans, a dæmonio obsessos liberans; mille nocendi diaboli fraudes per divinæ medicinæ destruebat artes. O multum felicem gregis Christi pastorem, triumphalem belli ductorem, cui datum est corporibus simul & animabus conferre salutem! O tropheum spiritalis prælii reportantem, & mundum cum suo principe superantem! O patrem piissimum monachorum, & ducem multorum ad regna cælorum! O prudentissimum in domo patris familias pastorem, & talenti crediti a Domino fidelissimum relatorem! Perseveravit enim in Dei famulatu usque in finem; & quidquid ore docuit, exemplis evidentissimis demonstravit. Quique sic despexit mundi labentia; ut semper cum Christo possideret cælestia. Qui siquidem confessor Domini Theodericus, post multarum virtutum opera, post miraculorum insignia, bono certamine ad victoriam perducto, [moritur,] & felici cursu consummato, vitam Angelicam in terris agens, & mentis intentionem in cælestibus figens, obviantibus Sanctis, gaudentibus & perducentibus eum Angelis, Kalendas Julii cum gloria migravit ad Dominum.

[17] Hinc in diebus suis placuit Deo per meritum justitiæ, [ac Theodorici Regis humeris ad tumulum defertur.] & ideo fruitur cum fructu bonorum operum corona gloriæ. Hic discipulos doctrinis conspicuis instruxit plures, qui salubri ejus informati exemplo & virtutibus præditi, magistri effecti sunt imitatores. Cujus transitum audiens sanctissimum præfatus Rex Theodericus propere ad monasterium, ubi corpus venerabile humatum jacebat, cum plurimo equitatu supervenit, memor beneficii prioris, sed & suæ non immemor salutis, ad tumulum, quem sibi idem beatissimus Christi Confessor Theodericus vivus præparaverat, corpus ejusdem, conjuncto venerabilium Christi sacerdotum suffragio, propriis evexit humeris. Subsequitur funus beatum plangentium caterva monachorum, lamenta dabant per aëra conventus populorum, cum vident terræ in abditis thesaurum subtractum abscondi, corpus scilicet beati Theoderici, cujus solamine & doctrina hactenus fuerant uberrime sustentati. Fatetur Rex, nimio cum dolore animi præsentia tanti patroni privari, cujus beneficio in contrariis meritus fuerat medicari. Non est mirum si Rex humanis compatiendo, illius membra commendat tumulo, cujus animam cum gaudio Rex Regum suscepit in cælo. Ad cujus venerabile sepulchrum divina virtus usque in hodiernum diem ad laudem sui multimodam operatur virtutem; cujus nos beatissimum deposcamus patrocinium, ut misericordiam habeamus apud Deum, cui est honor & majestas, imperium & potestas, cum Patre & Spiritu sancto per infinita secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Sic tota S. Theoderici vita ferme ex floribus componitur. Hic, si usquam, locus erat gesta aliqua Sancti sigillatim enumerandi, at ferme omnia generalibus terminis comprehenduntur, unde pateat, satis sero collecta esse, quæ de S. Theoderico commemorantur.

b Virgines procul dubio intelligit: at Flodoardus citato supra lib. 1. cap. 24 pag. mihi 151 ait, S. Remigium, prostibula illa, S. Theoderici suasu, subversis fornicibus, in viduarum quadraginta congregationem permutasse….. ipsumque numerum viduarum pauperum manere, ut adhuc quoque manet, decrovisse. Manebat igitur idem viduarum numerus, dum sua scriberet vitæ auctor, Flodoardo non longe posterior.

c Vulgo nota est regni Clodovæi inter quatuor filios divisio, in qua explicanda quidquid laborent eruditi, satis conveniunt, urbem Remensem Theodorico natu maximo subjectam fuisse.

d Confer hæc cum num. 7 vitæ vetustioris; facile perspicies binas diversas narrationes non cohærere. Diminutio nominis varie effertur, pro varia primitivi inflexione.

* Vendieres

* la Marne

* Gueux.

* Germigny

MIRACULA
Ex editione Mabilionis, collata cum Mss. nostris.

Theodoricus Abbas Confessor, in monte Or, prope Rhemos (S.)

BHL Number: 8064

Ex edit. Mabill.

[Mulier ad vesperam Sabbati laborans punita,] Desidia igitur plurimorum vel raritate scriptorum, plurimis ostensionibus beatissimi Confessoris Christi Theoderici miracula hactenus neglecta, istud quod per eum dispositio divina nostris temporibus operari dignata est donum, studuimus commendare litteris, ad dinoscendum, qui venturi sunt, posteris. In una itaque sabbatorum scilicet vespere primi sabbati, postquam omnis Christicola debet a suo cessare a opere, accidit, ut quædam sancti Dionysii femina, nomine Gislaidis, dum molam verteret manu, necessitatis causa, sua molendo frumenta, in curte superiori ipsius beatissimi Christi Martyris villa, ubi fuerat orta & alta, manubrium quod tenebat, quoque molam vertebat, mox manui adhæsit, adeo ut a nemine posset divelli, sed amputato ex utraque parte manus manubrio, cum detrimento tantæ confusionis domum rediit. Compertorque quod sanctus Dionysius in urbe Remensi esset, ad quam tunc temporis ipse Christi Martyr pretiosus metu paganorum * fuerat allatus, arrepto protinus itinere, veloci cursu supervenit usque ad pretiosissimam præfati Martyris Christi glebam: ad quam cum timore & reverentia accedens, magnaque cum fiducia & devotione se solo prosternens, deprecatur, ut ejus obtentu a tanta liberaretur intolerabili passione.

[2] [ad S. Theoderici sepulcrum curam] Cum autem hoc die noctuque postulasset, & jam nunc exinde remedium autumaret, apparuit ei in somnis, ut ipsa postmodum retulit, quidam habitu clericali indutus, scilicet in veste candida, facie jocunda, capillo admodum albo, vultu paulisper macilento, aiens illi: Surge hinc & vade ad sanctum Theodericum, quia secunda feria, quæ est post cras, ipsius erit festivitas celebranda, & vide ne in domo ejus appareas vacua: sed accipe potius ceram, prout tibi præsens suppetit facultas, & sic ad cellam illius perge, ipsiusque interventione obtinebis quod imploras. Expergefacta ac de visione stupefacta & admirans infit: Utinam ex voluntate Dei sit visio ista! & actutum præ gaudio surgens, haud aliter ac jussa, fecit. Venit ergo ad ecclesiam Sancti in veneranda solemnitate scilicet ejusdem beati Theoderici, tres hebdomadas habens, ex quo hoc illi acciderat: & ante mausoleum ejusdem se toto corpore prostratam lacrymabiliter dedit, ac pro salute sua preces effudit, totaque nocte ibi in oratione perseverans, veniam de piaculis suis humiliter ac fidenter quæsivit. Interea dum ante sepulcrum sæpedicti Confessoris Christi jaceret, divina operante gratia per hujus Sancti meritum & intercessionem cœpit manus feminæ ipsius paullatim a fuste disjungi, & absque læsione cujuslibet doloris pedetentim aperiri; sicque denuo tota manus expanditur, & in momento tinius articuli, dicto citius, in pavimentum fustis elabitur, acsi ejus manui numquam adhæsisset. Multi vero qui aderant hoc divinæ potentiæ cernentes miraculum, quod in illa die ostensum est per beatissimi Confessoris Christi Theoderici meritum, glorificaverunt Dominum in cordibus suis, qui semper est mirabilis in omnibus operibus suis.

[3] b Referamus & aliud memori dignum, quatenus palam fiat, [Otberio monacho bonam mortem obtinet] qualiter opituletur famulis suis beatissims Pater & Patronus noster. Fuit frater in hoc monasterio, Otbertus nomine, qui antequam Gallia ob scelerum enormitatem Hungarorum gladiis traderetur, ad extremum vitæ deductus est. Dumque certamina dæmonum pro se litigantium & eum ad interitum rapere conantium pateretur, almi patroni sui S. Theoderici tandem se vide eripi meritis, dæmones vero per invocationem nominis Christi & Sanctorum ejus, a se cum magno strepitu & indignatione recedere. Vidit etiam quemdam fratrem, dictum Bertricum, qui non longe ante decesserat, se crebro visitantem, consolando quoque monentem, ne hic apud seculum ultra manere cupiat, immo ad eum quantocius ire gaudeat, ut ea quae numquam potuit cogitare, valeat videre; quoniam si demoraretur in seculo diutius, nequaquam tantum malum vidisset aliquando, quantum visurus esset in proximo. Cujus dicto probatio constat veritatis insecuta: iste siquidem levi dolore corporis tactus, ad ecclesiam properans, exitum suum precibus Domino commendans, fratres advocat, missam quoque, quam debito properantius celebrant, illos repetere facit; quæ viderat narrat & eos de servitio Dei studiosius agendo & psalmodiam cum devotione canendam monet: atque jam quasi securus & hilaris migrat. Post cujus obitum gens Hungarorum c, Galliam ingressa, cædibus, incendiis & rapinis pene cuncta devastat, ipsumque monasterium flammis exurit, & proxima quæque circumpositarum ruinis fere villarum proterit. Intuemurque modo jam manifeste, quam vera fuerint, quæ ille audierat ex revelatione.

De fonte dudum noviter exorto.

[4] In silvula, huic contigua monasterio, fons d dudum noviter exortus est, ad quem febricitans quidam casu deveniens, vidit super ipsum fontem inclinatum quemdam senem in clericali habitu, aureum baculum in manu tenentem, qui cum sonitu advenientis motus se videretur erexisse a fonte; tanto iste pavore concussus est, ut attonitus in terra caderet; & post modicum rediens ad se, surrexit, & splendorem, qua senior abierat monasterium versus, magnum vidit; sicque salvatus ab infirmitate sua lætus abscessit. Cæci tunc temporis hoc in loco illuminati, nonnulli claudi erecti, muti locuti sunt, & surdi receperunt auditum.

Item de miraculis ibidem factis.

[5] Nuper quoque ordinato Hugone Remis Episcopo, quædam paralytica, quæ jacebat in civitate ad januas ecclesiæ S. Mariæ, Magenildis nomine, admonita per visum, illo se deferri petiit, atque, ut aqua ipsius fontis perfusa est, incolumitatem recepit. Quædam Adelwidis nomine; arida brachiis; ut eadem lota est aqua, sospitate potita recessit. Cæcus quidam de castro Mosomo, * tunc adveniens, mox ut ecclesiam S. Theoderici introiit, lumen recepit. Quædam paupercula de ipso loco, ut oculos sibi hoc fonte diluit, lumen quod a sexdecim annis perdiderat, recepit. Fulbertus quidam brachium gerens aridum, ut se hac aquæ perfudit, sanitatem brachiique recepit utilitatem. Tunc etiam quidam cæcus, nomine Ammalricus, ibi visum recepit, mox ubi se hoc fonte lavit. Aliaque plurima nunc ibi refulsisse probantur miracula & ex diversis ægritudinibus diversa sunt collata remedia.

ANNOTATA.

a Durabat ergo adhuc pia illa consuetudo, qua fideles a vespera Sabbati laborem manuum missum faciebant, in subsequentis diei Dominicæ reverentiam. Apud Gregorium Turon in lib. 3 Miraculorum S. Martini cap. 33, mulieri manus arida facta legitur, quia die Sabbati post solis occasum; qui nocti Dominicæ adjacet, panem voluit conformare. Meminit Flodoardus presbyter in lib. 4 historiæ Remensis cap. 8, Translationis corporis S. Dionysii Remos, facta ob metum Normannorum, tempore Fulconis Episcopi, quo tempore hoc miraculum factum est, nimirum vertente seculo IX; ut notavit Mabilio.
In Ms. nostro Reg. Sueciæ appositum reperit Henschenius, factum esse prædictum miraculum 888. Habetur idem ipsum in Mss. omnibus, atque in Flodoardo: ubi solum reliquis adjicitur, æque ac in codice nostro Valcellensi.

b Deest hoc miraculum in Ms. Reginæ Sueciæ: Flodoardus habet lib. 1 cap. 25; & duo sequentia miracula cap. 26.

c Flodoardus lib. 4 cap. 21, Hungarorum irruptionem refert ad annum primum Hugonis, postulati in Episcopum, id est ad annum Christi 936, inquit Mabilio.

d Hæc quoque Mabilionis observatio est: prope idem monasterium visitur etiam nunc fons unus ad Aquilonarem plagam, ad cujus marginem exstat crux antiquitus erecta, in qua depingitur Abbas in loculo, sub cujus pede videas concham fontis expressam, cum hominibus & cantaris inde bibentibus: ut veri sit simile, non alium hic designari, quamvis hoc tempore non amplius frequentetur, distinguendus ab alio fonte, qui ex nemore proxime in monasterium per tubos plumbeos dirivatur. Id unum ex antiqua illa fontis religione adhuc superest vestigium, quod in cratere quodam vitreo, argento incrustato, quem S. Theoderici dicunt, infundunt vinum, infirmis contra varios morbos prepinandum.

* Normannorum.

* Monzon.

ALIA MIRACULA
Ab Adalgiso S. Theoderici monacho, seculo XII scripta.
Ex ejusdem cœnobii cod. Ms. cura R. P. D. Juliani Nerman Prioris,
eruta a Joanne Gele, in quibus miraculis nonnulla minus utilia
prætermissa sunt
Ex editione Mabilionis.

Theodoricus Abbas Confessor, in monte Or, prope Rhemos (S.)

BHL Number: 8066

Ex edit. Mabill.

PRÆFATIO AUCTORIS

Dilectissimis Dominis, patribusque venerandis Cœnobis S. Theoderici in monte Or constitutis, servorum Dei minimus Adalgisus perpetuam in Domino salutem. Vestræ jussionis, amantissimi Patres, exsecutor esse cupiens, miraculorum gloriosi Confessoris Christi Theoderici volumen, licet tardus & ad alia negotia distractus, relegi; & quod esse minus videbatur, prout temporis opportunitas suggessit, seriatim ornare verbis studui, atque præfixis modo titulorum capitulis, ut unumquodque eorum, ex ipso capite manifestius appareat, adsignavi, vobisque petentibus offerendum putavi. Igitur vestra dilectio, amici studio, quod impetravit opus, hoc editum excipiat, & aliis communicandum prius ipsa communicet & legat: ubi si quid perperam me locutum cognoverit, si quid minus provide, minus caute, minus honeste, sibi quæso corrigat, mihi indulgeat. Ego namque, sicut in remorsis dapibus aliquando fieri contingit, quo plurima diversi generis nascentia proponuntur, sic in hoc opere inter alia mea meorumque opuscula vigilavi, ubi cum plurima reliqui, hoc pro vestræ caritatis imperio resumpsi: si qua vero majora me aliorsum traxerunt, cœptum sibi negotium deserere coëgerunt. Quapropter styli mei tenorem visus sum toties mutasse, quoties ad ea quæ dictanda fuerant, licuit recurrisse. Sed si verba vilia videntur, tamen vilis materia non est: Dei enim virtus & Sancti sui meritum laudatur in ea. Unde postulo paternitatem vestram, ut hoc blande suscipiatis, & pro me ad Dominum fundatis preces.

I. Quomodo & a quibus corpus sancti ac beatissimi
Theoderici Patroni nostri humatum sit.

Igitur beato Confessore Theoderico ad supernæ beatitudinis gloriam de hoc mundo vocato, Remorum venerabilis Archiepiscopus Romanus, qui eo tempore a Deo sibi commissam ecclesiam nobiliter regebat, Francorum Regem inclytum Theodericum cum sacerdotibus & nobilissimis palatinisque viris ad obsequium sancti corporis adesse rogavit. Rex autem pro gloria beati viri gaudens, sed quia sibi & mundo subtractum audierat, multum dolens, advenit, & collectis sacerdotibus & cleri populique, quæ devota convenerat, non parva multitudine, sacri corporis illius exsequias venerabiliter in territorio Remensi in monte conspicuo, qui ab antiquis Or vocabatur, celebravere.

[3] Sed ne diu celarentur merita tanti viri, virtutum miracula in ægrotantibus continuo consecuta sunt, non solum in ecclesia, quam ipse, cum adhuc viveret in hac luce, demonstrante sibi Angelo ædificaverat, sed etiam in ea silvula, quæ in montis latere ad Aquilonem prope cœnobium sita est. Ibi enim olim fons erupit ad honorem Sancti in populis amplificandum: ad quem cum ægroti venirent & ex eo lympham fideliter haurirent, invocato nomine Domini & sancti Confessoris, illico sanabantur. Itaque fons ille, sicut fideles viri & qui utrumque videre, testantur, colorem & saporem Jordanici fluminis, in quo Dominus & Salvator noster baptisma sanxit, retinere videtur. Nec mirum si virtutes in ea fiunt, virtute divina, quando & insitas qualitates has ab illo habet, a quo bona cuncta procedunt.

II. De quodam febricitante, qui casu veniens ad fontem Sancti,
in illius visione sanatus est.

Quadam vero die febricitans aliquis secus eumdem fontem deambulabat, qui tamen de illo nil cogitatione volvebat. Erat autem ei letale frigus & calor, vicissim compugnantes in imis ossibus & medullis, ita ut fugiente frigore, desiderarentur idem. Calor enim ingens in immensum debilia membra vaporabat. O quoties a cespite revulsit gramina, quoties ab arbore abrupit frondes, & cum nimio ureretur æstu, jungebat membris, & nec sic ardorem mitigabat. Sæpe vero nudatus veste, solo cohærebat, sed quæ natura frigida videtur terra, illius tacta corpore calebat. O miseria! Sæpe cum frigeret, induviis onerabatur amplioribus, & quæ æstum concitant, potiunculas bibebat, cumque admoveretur igni, ante prunas etiam frigebat. In hac igitur anxietate mentis & corporis, ad jam dictum fontem deambulando venit: sed cum adhuc eminus esset, contuetur sanctum Dei Confessorem Theodericum in habitu clericali, ætate senem, virgam auream in manu tenentem & inclinatum super fontem. Qui cum de incessu venientis ægroti, quasi motus a fonte se revocaret, ægrotus ille nimio pavore concussus, in terram cecidit, oculos clausit, & velut attonitus ad modicum mansit. At postea in se reversus, quid passus fuerit sensit, & caput elevans, Sancti monasterium versus aspexit, quo lucis lineam & quasi nimiæ claritatis radium, qua Sanctus ierat, intuitus est. Ita denique sanatus homo, febrem illam amplius in suo corpore non sensit. [Cæci, claudi, muti & jurdi sanati.] Cæci ea tempestate illo in loco illuminati, nonnulli claudi erecti, sermonem muti receperunt & auditum surdi. Per hæc enim amator hominum benignissimus Deus sancti sui Theoderici gloriam mortalibus innuebat, unde & ipse glorificabatur in Sancto, qui gloriosus est in Sanctis suis, mirabilis in majestate sua.

III. Paralytica mulier, ab urbe Remorum veniens, sanata est.

Tempus, locus & persona narrationis nostræ ordinem faciunt notabiliorem. Ludovico quarto itaque Francorum Rege nobilissimo regnante, & eo cleri populique votis annuente, Hugo a vir episcopalis Archipræsulatus apicem meruit in urbe Remensi. Eo tempore miraculorum seges in monte Or ad memoriam beati Theodetici Abbatis, velut in agro cui benedixit Omnipotens, excreverat, quorum fructu fama diversum volitans debiles & ægrotos usquequaque refocillabat. Nam omnibus illis & rumor gratus, & ad Sanctum desiderabilis concursus. Quanto enim quisque diutius languerat, tanto festinantius sanari cupiebat. Inde catervatim ruebant, & tantam Dei laudem, Sancti meritum videre desiderabant. Fuerunt vero & quidam quibus ostensum est in visione, quo loco donarentur optata sanitate. Horum quædam mulier paralytica, cui nomen Magenildis, jacebat in Remorum urbe ad limina beatissimæ Dei Genitricis, ut ab introëuntibus ecclesiam stipem peteret subsidii corporalis; sed neque fides aderat etiam cum salutem desideraret, ut se sanati precaretur.

[6] Divina vero bonitas, quæ aliquos idcirco percuti sinit, ut Dei opera manifestentur in illis, somno soporatæ in visionem ægrotæ monstrare dignata est mulieri. Quæ visio non falsidica rem vanitatis innodans, sed aperte denuntians, imperat ut ad montem Or, ad sancti Theoderici præsentiam, ad fontem nominis ejus, sicut erat infirma, ab amicis sese deportare faciat, ubi frigido liquore tacta sanitatem recipiat. Expergefacta mulier & ad se reversa, de visione tacite meditari cœpit: & quamvis primo inane reputans somnium hæsitaret, tamen postmodum vel dubia spe gratulatur. Visa est igitur lætari misera: & unde gaudeat attrita diutino languore, præsentes qui aderant percunctantur. At illa refert quæ ex visione conceperat, quæ ab eis illico commonetur, ut minime dubium, quod ei divinitus ostensum est, at verum credat. Narrantur etiam illi ægritudinum variarum genera sine numero nuper in monte Sancti aquæ tactu fugisse, & penitus a possessis corporibus defluxisse. Tunc illa jam non dubia de salute, sed fide firma credens se sanandam, abducite, inquit, hinc amici quantocius, & quod mihi divina miseratio dictavit, offerte me Sancti conspectibus.

[7] Illi itaque mox vehiculo morbidam subvehentes, & gressu quo poterant iter accelerantes (optabant quippe visum iri quomodo salus infirmis illaberetur membris) ad optatum locum pervenerunt. Visa protinus unda fontis accendit desiderium sospitatis, & desiderii crescente flamma, accedentium roborabatur fides credendi sumpta materia. Nam utrimque ætabunda agmina discurrebant, & de percepta jam salute, prout quisque poposcerat, potiti gaudebant: eis qui nondum fuerant consecuti, munus salutare designabant. At illi ægram nudantes & ut interius sanaretur potantes; frigido fonte exterius perfundunt. O mira Dei virtus! quæ lassis membris & toto corpore perdito, alieno subsidio, ut huc veniret, eguerat, ex gelido rore calescens substitit, & cum visibili elemento, invisibili gratia donata est. Tunc in se divina munera sentiens, ad glorificandum Dominum viventem in secula, solvit linguam. Gloriosus, inquit, es Domine in Sanctis tuis, qui per beatissimi Theoderici Confessoris tui merita ægritudinem meam fugasti & me perfectæ sanitati restituisti. Sit ergo nomen tuum benedictum in secula & in omnibus seculis seculorum. Cumque mulier de recepta sanitate tripudians, laudes multisonas Deo reddidisset, cum universo comitatu suo, remeavit ad propria, & omnes qui prius cognoverant eam paralyticam, ad amorem sancti Confessoris permoti sunt.

IV. De quodam cæco, coram multitudine populi
repente illuminato.

Et populus, Sancti quidem miraculi visor ad habitacula sua regrediens, complebat vias, opida, rura, castella nuper in monte Or ostensæ virtutis honestissima fama, & quicumque hæc a Deo per sanctum suum Theodericum fieri audiebant, ad simile quid videndum ire ipsi cogitabant: ut quod per auditum capientes agnoverant, oculis contuentes, credibilius haberent. Ægroti sane, & qui minus & qui amplius dolebant, isti forte, quia facilius sanari posse minores ægritudines putabant, spe majori nitebantur; illi vero difficilius aut omnino nihil mederi posse morbis gravioribus arbitrantes, aliquando desperabant. Horum tamen multitudinis adeundi Sanctum unusquisque oportunitatem quærebat; cujus autem facultati voluntas amplior adhæsit, is aggressus iter, ad locum citius pervenit. Sed senes, anus & pueri, quibus aut senectus vires ademerat, aut eas adhuc veniens ætatis ordo, non plene contulerat, audientes Sancti miracula gaudebant & ad ejus præsentiam properare desiderabant. At cum in membris debilibus robur omnibus abesset, ii quod suo quodam tempore talia non evenerant, dolebant. Unde & amissam juventutem plerumque votis imprecantes revocabant, pueri vero quod tantæ possibilitatis & suæ libertatis adhuc non essent, querelas effundebant, & juvenescere velocius optabant, ut ad Sanctum pariter in unum properarent, atque sanitatum genera, quæ per illum fieri credebantur, viderent.

[9] Igitur ab omni provincia & de longinquis etiam partibus affluentes, Dei beneficia populi sentiebant, & eum, qui per Sanctos operari mirabilia dignatur, glorificantes laudabant. Cum ergo eorum plures, qui nihil novi, nisi per auditum, ibi contigisse cognoverant, desiderio flagrarent contueri, vel aliquam febrim ruere, febricitantem surgere, infirmum convalescere: vir quidam memorabilis, Amalricus nomine, adductus est (cæcus enim erat) & ecce gaudium magnum fit in plebe de tenebris futurum continuo per amplius de recipienda luce. Dicebant ergo: Modo, Deo gratias, hominem videmus, in quo Dei propitiatio per sancti Theoderici merita conferetur, atque hinc hodie magis visa beneficia quam audita referemus. Igitur ad fontem sæpe memoratum cæcus deducitur, & undique turba coëunte, propter undam videndus statuitur. Qui poscens vas, liquore salutifero plenum, libavit, oculos irroravit, tersit, vidit atque se videntes recepto lumine videns, ipse cognovit. Gloria tibi Deus omnipotens, exhilaratus populus acclamat, qui cupientes, quærentes, amantes nos videre talia, per Sanctum tuum hodierno lætificasti miraculo, præsenti munerasti bono. Et homo quidem clare videns, cupiebat ipse Deo dare laudes: sed ejus una vox victa vocum multitudine, nec exaudita, conquievit. Qui tamen si quid de Deo, de Sancto bene cogitavit, hoc utique prout credimus, acceptabile ipsi Deo creatori fuit.

[10] Fuerunt itaque pauci in illa vulgi multitudine, qui quoniam reliquis prudentiores habebantur, diligenti investigatione quæsiere, cui potissimum istum salutiferum fontem valerent comparare. Multa quippe aquarum diversitas memoratur, aliæ quidem sterilitatem, aliæ fecunditatem, aliæ ebrietatem, aliæ vero sobrietatem, morbos innumeros aliæ, atque aliæ sanitatem gignere referuntur. Rerum siquidem omnium creator ipsarum unicuique, inanimatis etiam corporibus, infinxit, ut unumquodque eorum, id ad quod creatum est, certa vel occulta ratione operetur, sed universis fontibus dictorum aliquid innatum est. Unde cum Angelorum Dominus homo factus, verbo solo cæcum a nativitate sanare potuisset, sputo facto luto illitum, ad aquas Siloë præmittere maluit, ut inde lotus cæcitatem perderet, lumen reciperet. Quare nulli aquæ magis videtur iste fons congruere, quam ei, qui creantis gratia, tenebras efflugavit, lumina reparavit. Ergo fons iste aquæ Siloë comparetur. At cæcus ille Siloanus Dominum sanantem, illuminantem agnovit; Deum Dei filium credidit & eum secutus est: hic autem qui a puero Christiano nomine beatus, auctorem suum crediderat, modo receptis oculis, eum corde & ore, & si quid voce potuit, laudavit, glorificavit, veneratus est & ad propria reversus est: sed & omnes qui tanti miraculi contemplatores fuerant, Dominum Deum benedicentes ad habitacula sua redierunt.

V. De muliere, quæ a febri filium suum vexatum,
ad fontem, beatissimo Theoderico interveniente, feliciter sanum recepit.

Igitur auctore Deo, postquam beatissimi Theoderici Confessoris Christi merita, miraculis apertissime prodentibus infideli plebi clarificata sunt, & quod in superna felicitate jam cum Christo glorietur, nullo dubitante; populus adveniens tam animæ salutem quam corporis feliciter expetebat; virtutum facies recessit abdita, quæ prius in miracula, superius memorata, efficacissime apparens sese dilataverat. Ad hoc enim miracula claruerant, quia signa erant, ut cunctis per exteriora dona patesceret, quanta Sanctus æterna gloria coronatus, invisibiliter in animarum salute operari posset: & hoc inserto menti credentium, quia opus ulterius non erant miracula, satis utiliter cessaverunt. Et fons quidem in imis terræ visceribus occultatus est, hec amplius in eo priora beneficia claruerunt, Sanctus autem numquam a misericordia vel a beneficio conferendo cessavit: invisibiliter enim semper operatur. Sed quia carnales difficile vel numquam spiritualia capiunt, ad informandos vulgi animos ut credant, aliquando visibilia miracula opus sunt.

[12] Diu ergo cessantibus visibilibus operibus Sancti, generatio, quæ tunc erat, moriendo præteriit & ad nostra usque tempora ventum est. Volens itaque Dominus Sancti sui beatitudinem recenti populo manifestare, & ad se quærendum torpentia corda excitare, nostris his diebus nova miracula per eumdem Sanctum dignatus est misericorditer ostendere, quæ plebes fidelium viderent, & Sanctorum Regem devotius glorificarent. Igitur in vico, qui Chaneia * dicitur, cum plures mulieres, tum etiam una erat, quæ filium quem genuerat, in domo propria nutriens habebat: sed hunc habere, quasi non habere videbatur, dum puer febri valida incredibiliter vexaretur. Vexabatur etenim miro modo, ita ut vicissim frigus & æstus unum corpus miserum vindicantes, modo tremere, modo palpitare, modo vero manare gelidum sudorem a defecatis artubus, compellere viderentur, & cum tanto miseriarum augeretur pondere, genetrici suæ per singula momenta videbatur mortem denuntiare. At illa lacrymis suffusa flebat, & si quid opis afferre filio credebat, id ab amicis, a vicinis, a cognatis toto nisu quærebat, a transeuntibus etiam, quid febrim expellere posset, sæpe rogitabat: & cum omnes opiniones eorum vel inventas a sapientibus etiam medicinæ curas expendisset, nihil sanitatis invenit in illo. Sæpe quidem membris, ardore letifero calentibus, gelidam superfudit aquam; sæpe clamanti, modo frigesco, modo gelasco, modo vero morior, paravit ignem, ut satisfaceret in hacce puero febre miserabiliter alternanti.

[13] Cum igitur horum nulla profuissent, & creber anhelitus, longis interceptus suspiriis, interitum omnino minaretur (jam enim semivivum, quasi futurum mox cadaver, corpus extensum jacebat in terra) venit ex inspiratione divina matri in animum, ut eum ad sancti Theoderici præsentiam deferret, atque de salutifero fonte illius, qui nuper terræ venis, ab imo scaturientibus, antiquum repetens ortum, divina miseratione refluxerat, membra debilia filii perfunderet. Et acceptum ferebat, sed diutino fletu ac mœrore continuo confecta, brevi resedit itinere fatigata, & respirans ac properans pervenit ad locum, quæ quid ibi oraverit, quidve imprecata fuerit, cum super orbis divitias prolis salutem optaverit, non est requirendum. Oravit autem, & ad fontem cum fide descendens; hausit lympham, & superfundens ægroti filii membris, repente vidit visibile miraculum sanitatis. Nam dicto citius fugit dolor, membra pallida roseus recepit color, medullis, nervis & ossibus puerilis illapsus est vigor, & puer denique stans & gradiens, receptæ sanitatis lætitiam celare non poterat, nec volebat. Et mater hæc intuens amplissime gaudebat, & tanta Dei magnalia laudare cupiens, præ nimia mentis alacritate in ipso plausu deficiebat: sed huic tamen digno tripudio subito quædam præteritatum rerum pœnitudo sese ingerebat, videlicet quod virtutem Sancti sero cognoverat, plurima frustra perdiderat, sanandum tarde crediderat, quem modo fonteo liquore tactum sanctissime prosilire videbat. Et hæc igitur antecedentem filium secuta, ecclesiam sancti Christi Confessoris Theoderici est Ingressa, ubi uterque nomen Domini Salvatoris pro recepta sanitate benedixerunt, & Sancto vota voventes ad habitacula sua regressi sunt. Vicini autem & qui ægrotum priusquam sanaretur noverant, videntes modo sanum & nullum febris vestigium retinentem, ipsi etiam Deum benedixerunt, & ad Sancti memoriam tenendam, colendam, frequentandam animati sunt.

VI. Quemdam hominem aërius humor cæcaverat,
quem Sanctus illuminavit.

Teracia vocabulum est cujusdam nominatissimæ silvæ, in qua constat monasterium de nomine sancti Michaëlis Archangeli b ab antiquis olim ædificatum, propter quod villa quædam sita videtur, quæ vulgo Aneïa vocitatur. In hac igitur aliquando vir quidam, nomine Hostrebaldus, qui una dierum operandi gratia in eam silvam ingressus, sed repente tenebrarum situ cælum sensim caligante & densa nebula totum inane desuper obnubilante, visus est homini crassior humor ab alto defluxisse, atque sibi os & pupillas oculorum infecisse. Cumque sæpe manibus & veste, ut clarius videret, siccare conaretur, amisit lumen, & apertis oculis, cum adhuc diluculi tenebris illam suam cæcitatem imputaret, inventus est a quibusdam: & ab eis interrogatus quid ibi solus esset, quid vias variaret, quid baculo protento semitam palparet, qui cæcus non esset, qui clare diem videret, acsi omnibus, uti sibi cæcitas ingesta nuper, esset nota, cum animi rancore & fletu nimio respondit: O insensati homines & perversi, graviores bestiis & feris? illæ quidem, me plorante, me vociferante, fugiunt, & privato lumine fugiendo consolationem præstant: vos autem rationabiles homines & noti, dolores doloribus augere contenditis, dum sic interrogatione cumulata sub exprobratione loquimini, meque flente, ad fletus uberiores impellitis. Nos, illi inquiunt, quid facias videmus, quid autem patiaris, nescimus: tu vero si quid est occultum manifesta, si quid noxium, scire cupientibus enarra. At ille, matutina, inquit, nebula capiti meo superfluens oculos clausit, lucem negavit, tenebras induxit, & ecce nihil video. Nos, aiunt illi, nihil consolationis afferre, nihil beneficii præbere in hoc tibi discrimine valemus: tantummodo te ad domum propriam reducemus, teque tuis cæcum, ut es, referemus. Igitur factis compensant dicta. Reductus itaque homo per duorum annorum fere curricula cæcitatem illam passus est.

[15] Ut autem in monte Or ad præsentiam B. Theoderici miracula superdicta claruerant, cum circumquaque provincias, tum etiam villam superius nominatam fama replevit. Et audiens cæcus, aliorum oculos lumen Sancti merito nuper recepisse, gaudere cœpit quasi qui sperat & diffidit. Sed multis ei suadentibus, ut iret; ut crederet, ut a Sancto sanari postularet, ire perrexit, & veniens ad fontem præsentibus supplicabat (plurima quippe turba circumjacebat) ut sibi liquor ille largiatur, quo, Sancto suffragante, dolores effugantur, sanitas exhibetur. Effectum petentis oratio consecuta est, haustum denique liquorem cæcus ille devote cœpit, libat, oculis infundit, & ad templum continuo devotionem suam pergit Deo commendare supplicationibus. Postquam igitur orando sibi satisfecit, & forte Deo, reversus iterum ad fontem est: ubi cum secundo gelidi fontis unda fovisset oculos, tenebræ mox fugere, lux hominem replevit: qui cum fontem videret, videret orbem, videret etiam turbam undique confluentem, quid ageret ignorabat, nisi quod ab his suggerebatur ei quos videbat. Universi vero qui aderant, ad monasterium cum illo pergunt, & fratribus ibidem Deo famulantibus ostentum gloriæ tantæ virtutis adsignant, & una cum eis Domino Deo laudum præconia solvunt. Et homo quidem, qui cæcus venerat, vota vovit & videns atque lætus ad propria reversus est. Convicanei vero & quicumque hæc eo tempore videre & audiere, erga cultum Dei & Sancti memoriam excolendam devotiores extiterunt.

VII. Cæcus alius, fonte tactus,
in monasterium veniens, illuminatus est.

Eodem itaque die, quo meruerat iste * sanitatem, cum jam vespertina chei synaxis solveretur a fratribus, aliud magnæ virtutis miraculum per Sancti hujus meritum declaravit divina potentia. Nisiacus denique Regius fiscus est, juxta quem villa, Diseia vocabulo, sita est. In hac itaque puer, Hagano nomine a parentibus humana lege procreatus, ingruente repentino dolore, cum quid haberet, adhuc rudis, edere non posset, oculorum cæcitatem incurrit. Parentes autem illius quid ei facerent, quid saluti ejus prece pretioque providerent, ignorabant, cum jam plurima curationis gratia adhibuissent, sæpe namque matrona, lacte de papilla presso, infantis oculis instillavit, sæpe lingua lingens, herbarum succos apposuit, sæpe etiam carmina de parte bona immurmuravit: sed cura, quæ ceteros allevasse videbatur, nihil infantulo profuit, & omnes amici, cognati, vicini etiam genitoribus condolebant. Audientes autem, quia nuper a Sancto cæci tres, sed & ante plurimi sanati fuerint, nec non ab aliis infirmitatibus alii quique sine numero relevati, parentes diem constituunt, quo ad hujus beatissimi Confessoris memoriam infantulus deferatur. Veniente vero die, sine mora parvulum ad montem Or & ad fontem Sancti devotissimi, cum omni veneratione & fide deportant: & pro eo vota voventes & Sancti suffragia postulantes, fontis unda totam parvuli faciem perfundunt. At ille flebat, & quid illi parentum devotio fieri postulabat, quidque virtus omnipotentis præstare disponebat, omnimodis ignorans, cum stridore nimio vagiebat. Denique eum ad monasterium deferunt, & de Sancti patrocinantibus reliquiis adhuc cæcæ faciei victoriosissimæ crucis Christi character * superduci deposcunt: quo peracto cæcitas omnis effugata est, luxque plena infantis orbibus infusa est. Unde parentes gratulati, sed & omnes qui tunc pariter audietunt, laudes omnipotenti Domino retulerunt.

VIII. De surdo, qui veniendo ad sanctum Virum,
recepit auditum.

Et opulentia virtutum Sancti cum ad longinquas quidem nationes, tum etiam ad proximas provinciæ Remensis partes odore multifluo spirabat famam. Unde contigit, ut villam, quæ Fraximus * vulgo vocitatur, & est in territorio Vermandensi secus Somenam * fluvium, perveniret. Erat autem homo quidam in illa, longo ante tempore surdus, qui cum vulgus promiscuum gratulari & ad miraculorum S. Theoderici relationem capiendam attentum videret, verbis (quia qui non audire, poterat loqui,) quid cælum suspiciant, quid pectora tundant, quid lacrymas fundant, quid demum gratulentur, interrogat. At illi, quia verba sonantia capere surdus non poterat, signorum nutibus & voce, quamquam ille non audiret, furdos, cæcos, claudos & infirmantium cœtum a Deo in monte Or & ad Theoderici fontem sanatos assignant. Et ille doctus talia capere signa, baculum sumit, viam carpit, plurima cogitationum volumina mente revolvit, & incedendo & festinando ad montem propinquat. Hora erat, qua fratres ad laudem summæ Trinitatis congregati, ætis solito clangore principium illius assignabant. Et cum montis in circuitu sonus ille aëra repleret, senserunt omnes quibus erat auditus in capite sanus, sensit & ille cui paulo ante fuerat minime sanus. O, Deo gratias, inquit, o sanctissime Confessor Domini, Theoderice, quam vera sunt quæ de te prædicantur! O utinam modo plane scirem ea quæ mihi convicanei mei nudius tertius in villa nostra referebant, quæque inter se conferebant, quæ signis incompositis designabant. Et certe mihi meus animus proferebat, quia illi ad istas partes me venire volebant, me venire nutibus demonstrabant, & surdos & cæcos & alios ab infirmitatibus multis revocatos, digitis numerum dispositis innuebant. Sed quid multa mecum eloquor, veni & sensi Dei virtutem & Sancti meritum: unde, O utinam ad ipsos jam remeassem, & plene modo scirem, quid ipsi me monebant! Narrarem quoque eis Dei collatum in me beneficium. Sed certe prius ad Sanctum perveniam, hujus terræ habitatoribus Salvatoris Dei magnalia referam, quodque per S. Theoderici deprecationem & audire merear & audiri me credam. Tandem igitur homo vel ista corde concipiens, vel ore profundens, ad monasterium pervenit, & monachorum catervæ, quæ adhuc ad laudem Dei consistebat, ista denuntians, & effectu novo materiam glorificandi conditorem dedit. Nam his auditis & æra feriunt, & ore personant laudes Deo creatori, qui est benedictus in secula.

IX. Puella, toto corpore paralytica,
oratione & meritis beati Viri sana recessit.

Pium est sentire de Domino in bonitate & in simplicitate cordis quærere illum, de quo dicit Psalmista, præparationem cordis eorum audivit auris tua. Ex vico Avenaio * puella fuerat, quæ toto corpore paralytica, octo annis lecto decubuerat, quorum spatio numquam manus ad os mittere, numquam se valuit in latus alterum deflectere. Hæc Altovillari * jam pridem invecta fuerat, ut Sanctorum patrociniis a pondere infirmitatis allevaretur: sed rediit ab eis inefficax, eo quod alterius meritis curanda reservaretur. Post reditum autem petiit matrem suam instanter & opportune, quatenus sibi vehiculum conduceret, vel quodlibet pararet gestatorium, quo viri Dei sæpedicti sæpiusque dicendi Theoderici adire posset oratorium. Mira res! penuria matrem arctabat, & contra filiam, super eo quod non habebat nec modum habendi vel inveniendi sciebat, querebatur, cum ecce puella, membris genuino refuso vigore, incolumem se esse vociferans, gratulatur, & gratulabunda insperato surgens, incolumitati suæ attestatur. Videres paulo ante vehiculum petentem, nunc inopinato stupidam matrem præcurrere, præcurrendo matrem, montis Or fontem quærere, quærendo attingere, attingendo salubri lympha singula membra perfundere. Eas Domino sanctoque patri in foribus oratorii ejus vota laudum persolventes, pium erat audire & videre, fidelibus mirantibus super immensa Dei clementia, quia antequam invocetur, dicit, Ecce adsum, & frequenter nec speranti præstat æterna beneficia.

X. Mulier ante triennium cæca,
sanata feliciter recessit.

In Trevirorum diœcesi castrum est, quod Longuis appellatur, quod quidem situm est super fluvium Charum, & undique silva circumdatur. Juxta hoc villa est Romaüs nuncupata, ex qua fuit mulier, Dodo nomine, oculorum lumine triennio privata: cujus recuperandi gratia circumduxerat eam vir suus per loca Sanctorum pleraque, sed a nullo potuit remedium, quod expetebat, impetrare. Super hoc omnino desperatis, viatores quidam forte obviant, qui salutatis eis & eorum rebus cognitis, primo monent eos, ne consultus suos flocci faciant, deinde in monte Or, inquiunt, noviter repertus est fons aquarum, contra morbos & pestes salutaris, non hominum modo, verum & bestiarum. Si gnave facientes, præteritis laboribus illuc tendens iter addideritis, quis dubitet vel ignoret, quod miserentis omnium Dei præcipuam largitatem illic invenire poteritis; quoniam Sanctus, qui meritorum suorum excellentia obtinuit, ut rivus illic scaturiat, impetrabit, ut in salutem quærentium utilitatibus proficiat. Securi ergo de meritis ejus, immo ex Dei largitate iter, ut monemus, non segnes attentate.

[20] His breviter peroratis, cogitur maritus a compare, quæ cogebatur a lucis amissæ dispendio, & properat uterque ad fontem, ut una potiretur properanter sospitatis remedio. At ubi ventum est, haurit uterque aquam in salutem salientem, lavat mulier & itinere quidem fessa, sed moræ impatiens, caput oculosque diligenter & sic obdormit juxta fluentem. Eo autem, qui nec dormit nec dormitat, miserante a somno evigilans, quod diu optaverat lumen sibi sensit rediisse, & marito exclamat stanti non longe: Gloria, laus & honor vero lumini Deo super cæli lumine, quod optato video. Quanta hinc subito utrique orta fuerit lætitia, conjicere potest quilibet auditor ex se vel ex simili rerum convenientia. Surgit excussus a terra uterque, & resumit sua quisque, liminaque templi accelerant subintrare, & summo largitori munificentissimoque Confessori gratias, pro acceptis benificiis, gaudent recompensare. Nec defuit actutum excitus fama facti plurimus plebis conventus, qui fratrum concors catervæ, cum eis resonarent competenter hymnos & laudum concentus.

XI. Eodem die claudus a matris utero puerulus
inter manus genitoris erectus est.

Huic divinæ munificentiæ addendum est aliud gestum. Puerulus nomine Hugo Lauduni erat, quem uterus matris luci claudum ediderat. Hunc pater multo tempore mœrens, memorialis nostri virtutum excitatus rumore, spe gaudens, humeris imponit, & ad fontem, salutis vicarium, multo sudore, ob iter prolixum respersus, tandem deponit, & primum quidem totum pueri corpus perfundit lympha medicante, deinde sacris ædibus infert eum, humilitate, pietate, devotione insignitus, fide duce fidissima his tribus ancillante, quæ quatuor fœderans, quintæ scilicet paternæ petitioni, merita beati viri accersivit celerrimæ subventioni. Nam subito clamore & insolita prece bajulati filii bajulus pater terretur, qui se erectum deinceps ambulare, nec ultra portari velle profitetur. Nonnulli astantes cum patre stupent, super pedes suos consistere, vacillare, tremere, incedere, quem noverant ex utero matris hactenus claudum; & accinguntur præconari magnalia Dei & reddere munera laudum.

XII. Mulier contracta Sancti fontis aspersione sanata est.

Hujusmodi nonnulla frequenter ad eumdem fontem gesta sunt, quæ ob sui pluralitatem & scriptorum raritatem, flatibus ventorum & oblivioni tradita sunt. Sed nos ea quidem quæ vidimus, nolumus negligere, ne illa, ut quam plurima, properaret oblivio absorbere. In Remorum urbe fuit mulier, Rothildis nuncupata, sexdecim annorum spatio nervorum stupore & membrorum contractione debilitata. Ea domesticorum manibus quotidie in porticum majoris ecclesiæ ferebatur, ubi alimonia transeuntium & maxime stipe canonicorum gloriosæ Dei genitricis alebatur, ut dictum est de nonnullis. Tandem rumore virtutum gloriosi patris animata est, & ad fontem medicantis aquæ vehiculo delata: cujus custodes fide firma expetiit, ut membra debilia salutari lympha respergerentur. Quod ubi factum est, geminus vigor subito medullis refunditur & sospes effecta, carpento neglecto, unde venerat, pede regreditur. [Auctor testis.] Nos vero astantes & hæc vidimus & Dominum, qui operatur in sanctis suis, jubilo cordis & vocis laudavimus.

XIII. De Britannia Oceani cæcata mulier veniens,
meritis beati viri visum recepit.

Ex insula Britannorum oriunda, sed Anglicæ gentis indigena mulier, multo tempore oculorum visu privata, fama fontis & harum virtutum excitur, sumptoque duce itineris mare transfretat, & memoriam Sancti ingreditur. Triduum expendit cœnobio fontique, confitetur, orat veniam: sed interdiu nequit impetrare ærumnæ suæ indulgentiam. Tunc jam quasi desperans & tædium perpessa disponit retrocedere, atque infecto negotio licet anxia, prolixius iter, quo defatigari decreverat, iterando, accelerat finibus suis se reddere. Sumit tamen ex aqua fontis, & defert secum, donec vicum ingreditur, quem dicunt Culmissiacum *: quem ingressa valida siti attentatur, quam facile propulsare poterat lympha salutari, qua onerabatur, quod & factum est. Sed proh dolor, restabat interior sitis exteriori acrior, quam utinam æque propulset fonte singulari, salubri quidem exterius, salubriori autem interius. Quod ut fieret, visum est insuper illi, oculorum luce carentium loca, ex eadem summotenus aqua irrotare, fide præduce, quæ cogit mentem, quam illustrat, & impossibilia pertentare. Nec mora, visus admittitur, cæcitatis obstaculum removetur, retrorsum subito torquet gressum, ne ingratæ sui lateant beneficia, & fit signi testis & nuntia: quæ etsi obmutuisset, indicio tamen erat videntibus radius pupillæ clarus & purus & intuitus, quæ erant impræsentiarum. Redditis ergo pro salute adepta gratiarum muneribus, alacris ac tædii nescia, prolixum iter remetitur, & suum repetit diversorium, non alienis manipulata, sed propriis fulta luminibus.

XIV. Quomodo clerici Laudunenses voluerunt
furari corpus beati Theoderici.

Beatissimi Theoderici meritis suffragantibus, innumera beneficia præstitit Deus cujuscumque generis fidelibus summis & infimis, remotis longe & prope manentibus: quæ partim scripto sunt in libris exarata, partim negligentia & oblivione oblitterata, partim memoriæ quidem nonnullorum commendata, sed ne nesciantur, litterarum adminiculo necdum coarctata. Horum pauca disposuimus, ne omnino a memoria, ut pulvis a vento, removeantur, scripto munire eorum auctoritate freti & fide, qui vel viderunt ea, vel a videntibus potuerunt audire. Majorum nostrorum quidam narraverunt nobis rem omnino divinam & pietatis nobis patrocinantis demonstrativam. Vit pie & laudabilis memoriæ pater cœnobii hujus Raimbaldus c, circumquaque manentibus egregie reverendus erat religionis fama & opere. Is loculos recondendis corporibus beatorum Confessorum Theoderici & Theodulsi aptos composuerat, & ut devotionis benevolentiam ostenderet, quam erga Sanctos habuerat, auro & argento eos decorate intenderat, quorum membra primo pallium superextensum tegebat, tabulis tantum anterioribus & posterioribus mirifice decoratis.

[15] Interea inter Laudunenses & prædictum Abbatem altercatio causæ super fundo quodam erat, pro qua finienda, ut corpus beati Theoderici Laudunum ferretur, oblata occasio admonebati Illatum est ergo urbi & ab ejusdem clero & populo decenter & honorfice; ut par erat, exceptum, in majori ecclesia diligenter servabatur a clericis ejusdem ecclesiæ, nostris omnibus semotis: & illos quidem, ut nostros semoverent, inopinatæ fraudis commentum admonuit, quod non multo post manifeste apparuit. Nam duo illorum noctu cum ferramentis, operi fraudis suæ necessariis, sacras ædes irrumpunt, irrumpentes sacrilega manu loculum viri Dei infringunt; effractum aperiunt, aperto manus injiciunt; sed manibus injectis, incomprehensibiliter Deo cooperante, corpus quod erat præsens; quia furari & exportare moliebantur, nec sentiunt, nec inveniunt. Super quo non minimum mente consternati, ut notam confusionis effugerent; claustra effracta retegunt opportune & diligenter; ne quomodo, ne quia occasione, ne qua suspicione quisquam rimaretur, & rimando agnosceret; quod egerant fraudulenter. Tanta fuit cautela eorum & diligentia, ut causa fraudis hujus diu lateret familiam Sancti, qui se suis servaverat, non suis occultaverat.

[26] Nec multo post prædictus venerabilis Abbas, perornatis loculis, impetravit a Remorum Metropolitano, ut diem statueret conveniendi & indiceret circumquaque manentibus, quo Confessor pius & a suo loculo exponeretur videndus, & amplectendus religiosis, & in eo veluti in requie perenni reponeretur ab illis. Cujus statuti conventus diem audientes duo illi, quos mirabilis Dei operatio, quæ ratione comprehendi non potest, a fraude sua nolentes averterat, Abbatem adeunt, verentes ne confusionis pudore indueretur, dum tempore constituto religiosis quibuslibet ostendere Sanctum vellet, nec ille invenirentur. Sane alios ex seipsis metientes, quos merito Deus privaverat, Electi sui cum inventione tum visu & invasione. Fatentur ergo reverentiæ tanti Patris casses clandestinæ fraudis, nec pudet illos, vel insultantes thesauro suo privatis, vel consulentes eorum famæ & detrimento laudis. Eorum confessione Abbas primo turbatur, sed pietate patris a perturbatione sua citius relevatur. Nam jejuniis triduo continuatis, & cum precibus & suspiriis eisdem astantibus, loculus aperitur. Sanctus integer invenitur, oculis videtur, manibus tangitur: oritur duobus illis novæ admirationis confusio & familiæ Sancti antiquæ devotionis ampliatio, patroni quippe sui & erga se considerant commiserationem ex præsentia sua & manifestatione, & erga illos indignationem ex absentia sua & occultatione. Omnipotens Deus super omnibus benedicatur, quæ in Sancto suo mirabiliter operatur. Amen.

XV. Miraculum de Egardo sacerdote sanato.

[Robertus comes Flandriæ cum Danorum regina apud S. Theodericum excipitur.] Inclyto magno Danorum rege viam universæ carnis ingresso; compar ejus Regina d Duci Siculorum iterato matrimonio jungi expetebatur: quam frater suus Robertus comes Flandrensium hujus rei gratia Siciliam ducens, per Franciam transivit & montem Or ad hospitandum expetiit. Quod audiens Rodulphus venerabilis Abbas ejusdem loci, collecto cœnobitarum suorum cœtu cum vexillis & apparatu ecclesiastico, decenter processit obviam, & honorifice utrumque recepit, Comitem scilicet ac Reginam: & exceptos introducit in cellam; immo in domum regiam. Nam vidisses in parietibus, paulo ante incultis, & in laquearibus, squalore pridem horrentibus, pallia imperatoriæ dignitatis, cortinis operosis superextenta, coruscare, & nihilominus stupuisses fulcra cælaturis, sculpturis, tornoque spectabilia. Stramenta quoque cum plumarum mollitie fulta, tum techis purpureis superinduta, primoresque ingressos his insidere, hisque refoveri. Porro sedilia quæque tapetibus, cum artificiali subtilitate, tum colorum varietate pretiosis venustabantur, pavimenti quoque facies pulvere suo detersæ ac virentibus quibus libet odoriferisq; [floribus] respersæ, ingredientibus ac residentibus suave redolebant. Præ ceteris placuisset tibi quamplurimum sedulitas puerorum, officiis domus a sapientibus sapienter dispositorum, qui honestate & ordine sese comitantibus providebant sollerter, ne quid deesset invitatis & recumbentibus, & ne quid per incuriam deperiret de sibi assignatis substantia, superlectili & utensilibus.

[28] Cum igitur omnibus rite ordinatis, inimitabili pater industria regium (ut ita dicam) apparatum discumbentibus ministrasset, non minus spiritum quoque illorum edulio suo refecit. Nam dilecti Deo beatissimi Theoderici vitam virtutibus illustrem coram eis a fratribus lectam & expositam, quasi saluberrimum animæ ferculum illis apposuit, quod præ ceteris sumptibus & impensis uterque magni fecit. Communicato itaque consilio, patris eximii contubernales esse deinceps elegerunt, ut ejus patrocinio familiarius ab eo cogniti fruerentur. Quod ipse quidem, utpote divinitatis imitator, gratias omnibus impenderet. Sed rerum suarum a se factus heres & possessor, sibi jam velut emptoribus suis illud redhiberet. Cum benevolentia ergo & concordia utriusque hujusmodi habita deliberatione, & benignitate alterutrius sibi invicem spondente, munus quodcumque est ex me tibi proderit: Comes juris sui fundum, [Comes prædium S. Theoderico tribuit.] quod Harlebeccæ villæ proximum est, viro Dei suppliciter attribuit. Quo facto, ut quantocius ad eumdem sibi sortiendum & jure perenni possidendum, Sanctus in loculo suo veheretur, benigne prudenterque consuluit.

[29] [Corpus Sancti defertur in Flandriam.] Post cujus & comitatus ejus abscessum, non distulit pater prædictus munifici Comitis consilio assentiri, & hujus negotii eventum experiri. Super quo Domni Rainaldi primi Remorum Archipræsulis assensum expetens, immo super hoc potissimum ab eo expetitus, litteris ejus cum sigillo acceptis, quarum indicio Sanctus, quoquo gentium veheretur ut par erat honoraretur. Cum apparatu non minimo, secum suum vehens patronum, iter arripuit, & ad locum prædictum perveniens, quæcumque Sancto oblata fuerant a Comite & Regina, nulla contradictionis mora interveniente, consecutus est. Verum de Sancti viri pietate quid potissimum dicere, quid laudis meritis ejus dignum poterimus ascribere? quocumque ibant, quocumque vir Sanctus ferebatur, opem miseris impendebat. Nam revera medicinæ cælestis exsecutor quibusque morborum venenis de mantica misericordiæ salubre antidotum proferebat, & quaslibet molestiarum pustulas scalpro adustionis divinæ inhibebat.

[30] Ea tempestate sacer ignis, quem Græci heresipilam dicunt, [Miracula & curationes.] divinæ animadversionis index, Flandriæ incubuerat partibus, Christicolarum quam plurima multitudine, tam horribilis cladis verbere grassante, partim prostrata, partim gemente & præ doloris immanitate dentibus stridente, partim morte jam multata. Porro apud villam Curtracum quemdam clericum, cui Egardus nomen, eadem clades adeo invaserat, ut a sura sub genu in pilæ modum conglobati nervi, talum dextri pedis femori connecterent, & a sura usque ad bases ejusdem pedis, os nudum & candens, ab igne sacro exesa carne, appareret, nec jam sentiretur ipse pes emortuus, quippe qui nullum officium jam exhiberet. Is ex litteris Metropolitani, quæ præferebantur, adventu viri Dei cognito, auctutum cœpit præsagire curationis suæ consecutionem: & vates Jeremias, exæstuare sentiebat ossibus suis ignem; id est subito ingenitam cordi suo ex devotione præsumptionem. Tandem optato adventu viri Dei & comitum ejus proceditur, & officiosissime a fidelibus excipitur. Ex pietatis enim profusione nonnulli lacrymatur, vota & suspiria devotionis promuntur, in jubilo cordis & vocis laudes persolvuntur. Vidisses Egardum tenere baculos pannis obvolutos, & his sustentari, & vix procedere, sed tamen celeres per spem præcedere. Vidisses eum interdum fessum subsistere & subsistendo advenientem Sanctum præstolari, sed ad Sanctum præcurrentes mente præcurrere. Vidisses singulos pectora tundere, commissa fateri, pro commissis veniam petere, sed mirareris oculos patroni nostri, veluti ceteris aversos, Egardum solum intueri: nec minus stupuisses mentem ejus, velut ceteris tunc explosis, Egardi solius misereri: & qui fugiens in angulo ecclesiæ latebat, quoniam se impotentem & debilem a potentibus & valentibus opprimi verebatur, in medio ecclesiæ positus, angulo latens proferebatur.

[31] Sed quid immoror multis, loculos altari supponitur & Egardus fustibus innitens e vestigio sequitur, luminaria suimet præsagus componit, & ante loculum spe gaudens accendit. Interea nostri omnes, præter paucos altaris custodes, curandis & reficiendis corporibus acciguntur, cum ecce debilis Egardi nervi a callositate, quæ ut diximus, sub genu dextro in modum pilæ coaluerat, solvi cœperut: & eorum quidem strepitus per totam ecclesiam audiebatur, sed ipse tamen nullo dolore angebatur. Nec multo post positis coram custodibus & stupentibus, velut exanimis pavimento prosternitur, & exinde laxatis in usum ambulandi nervis, admonitus a circumstantibus, trina circa altare deambulatione, seipsum æger experitur: ex qua deambulatione, curationis ejusdem infirmi veritate comperta; prandentes cum magno gaudio accersuntur & pro Sancti sui mirabili operatione Deo laudes redduntur. Et ne cui scrupulus inesset de pulsa debilitate, erectus æger in medium deducitur, resolutio nervorum omnibus ostenditur, [Auctor testis.] videtur & tangitur. Os quoque, quod exesa igni caro nudum reliquerat, rediviva postulatione tectum est parva temporis intercapedine, ut nos ipsi vidimus, nulla ducti curiositate, sed pro tanti miraculi posteris intimanda certitudine. Posthæc Egardus plene incolumitati restitutus, beneficii collati non immemor, relictis sedibus suis, sacram ædem montis hujus expetivit: ubi aliquamdiu commoratus, sacerdotali dignitate sublimatus est, & minister factus ecclesiæ beati Hilarii e in monte Or sitæ, quindecim annis & amplius Deo devote famulatus est. Exinde jam quasi theorematis solius inspector, anno verbi pro nobis humanati M C XXIII habitu monachi indutus, & propositum imitatus est. Sic interventu curatoris sui, mundi hujus effugit naufragium, & ut credimus, solidi portus adeptus est refugium, præstante Domino nostro Jesu Christo, cui cum Patre & Spiritu sancto semper est honor & imperium.

XVI. Miraculum de claudo curato.

[Delatio reliquiarum an. 1102.] Anno Dominicæ incarnationis M C II. induximus animo porticum nobis necessariam ante valvas ecclesiæ hujus construere: quæ cum plurima ex parte nostris impensis assurgeret, sed consummari negligeretur, privatim deliberavit sacrista noster, ut loculus aptaretur pretiosis Sanctorum reliquiis, qui circumcirca deferretur, quatenus devota fidelium oblatione cœptum opus perficeretur. Qui decenter compositus, Sanctorum nonnullorum memoriæ, quaquaversum sub nomine beatissimi Theoderici ferebatur, nec tamen corpus ejus continebat: quippe quod integerrimum, id est sine aliqua diminutione sui, loculo suo conditum apud nos servatur. Ventum est ergo Catalaunis, & totius civitatis reverentia & devotione hominibus dilectus æque ac Deo excipitur. Excipitur sane, quoniam, qui recipit justum in nomine justi, mercedem justi accipit. Neque enim veritas potest fallere, nec fidelis hospes veritatis promisso debet carere: & ut Gregorius, ipsius veritatis præco, testatur, sancti Martyres ubi corporaliter non sunt, ibi plerumque majora operantur. Interea quidam adolescens Tebaldus nomine, claudus ex utero matris, qui in cœnobio principis Apostolorum f stipe alebatur ecclesiastica, audivit de patroni nostri adventu & præsentia, nec distulit repere & scabellis sese invehere, donec reptabundus studuit loculo ejus succumbere. Quo facto, subito erigitur virtute divina & ejus ope fertur, quem non fert præsens libitina *. Hanc quippe manibus apprehendens, pro scabellis tenuit, & deinceps secutus est eam & ejus latores incessu, quo recens potuit, nec renuntiavit suis, sed nostros comitatus, sacras ædes montis hujus expetivit, & mansit apud nos duobus ferme annis: quibus expletis, propria repetivit, & adhuc dum hæc de illo scribimus, vivit. O beatum virum, qui adhæret Deo & unus cum eo spiritus est, & o nimis felices, quorum patronus est, si eum sequantur, quem consecutus est! Nam etsi ut stella a stella differt claritate, a suis differat, cum cetetis virtutibus, tum præcipue virginitatis gloria, modo tamen unitur suis, caritate, & sui umentur claritati ejus sine invidia.

XVII. Miraculum de lue extincta.

Super fluvium Vidulam * villa sita est, quam Chalon dicunt. In ea Dominicæ incarnationis anno millesimo centesimo undecimo tanta efferbuit mortalitatis pestilentia, ut habitatoribus subtractis, nonnullæ domus vacuæ remanerent, solitudine tantum inhabitante & mœstitia. Quippe nonnulli ad vesperam sospites, [Lues anni IIII.] mane facto tumulandi efferebantur: frequenterque mane sani, facto vespere fauce mortis absorbebantur. Luctus ubique, quoniam eadem erat facies vivi mortuique, unum tandem residuis inventum est remedium contra grassantis pestis justitiam. Compertum erat eorum plerisque pernicitate famæ ac tacendi impatientia, quod lues hujusmodi fugaretur Patris nostri meritis & præsentia. Unde suæ consulunt calamitati, licet ambigant utrobique, hinc de periculi evasione, hinc de sui voti consecutione. Memorabilem tamen patris montis Or, Radulphum adeunt, causam suæ luis non dissimilem inguinariæ Romanæ; licet non nesciret, singultim exponunt: pro qua ut vir Sanctus illo invectus, succurreret morti proximis, lacrymabiliter petunt. Verum ille primo paululum cunctatus est, sibi suisque timens, dum illorum miseretur; sed mox suos consulit, & illis insperato petita pollicetur.

[34] Sumptis igitur loculis prædicti patris & comparis ejus Theodulfi, comitante provinciæ adjacentis innumera plebe, vicum penetrant, quo infesta lues debacchabatur. Pande, pande mirum, nec taceas veridica pagina. Hic vicum penetrant luminosi patres, cum pace duce salutifera, illic fugæ consulit tenebrarum parens, cum lue comite pestifera. Hic ingreditur cum compare suo comes veritatis pater, illic fugæ consulit & mors cum eo mendacii parens spiritus mendax & ater. Nullum intervallum huic ingresso & illi egredienti: quoniam dispar erat causa fuganti mortem, ut vitam extinguenti. Quanta tunc fuerit jocunditas, paulo ante mœstis, luce exorta cordibus luctu tenebrosis, quibus pandetur ad liquidum, nisi (quod absit) idem perpessis.

[35] Fugato igitur grassantis pestis principe & prostrata ejus malitia, dux noster & signifer optabili potitur victoria, & plausu quidem laudis hinc inde concinente regrediebatur, cum ecce quasi vestigium prostrati hostis victori superesse contemplatur. Ad quod propellendum agonista divinus accingitur. Nam Chanadium * villam, superiori morbidæ pridem, sed curatæ, contiguam, dum pertransit, Litaldus quidam ex incolis, filiam contractam ex utero matris ulnis bajulans, loculo viri Dei supposuit. Nec mora, erigitur pusiola, gaudet & accurrit pater, innitentem adjuvat, & ut ambulet manu sua manum ejus sustentans, blande cohortatur. Sed ambulandi nescia nunc titubat, nunc occidit, nunc erigitur, & his modis virtutem divinam in ea operari genitor lætus testabatur. Unde clamitant circumstantes: erecta est, Deum super hoc laudare oportet. Sed familia Sancti ne quid frivolum autumaret, hujusmodi clamoribus noluit acquiescere. Quid plura, a suis ad sua dilecti Deo cum gaudio reportantur, & super lue mortis exstincta undique Dominum laudabant, & liberationi vicinorum suorum congratulabantur. Cum ecco octo diebus exactis, præfatus pusiolæ genitor manu ducens eam, valvas intrat hujus ecclesiæ, & devotas quidem preces prius effundens, majus altare post accedit cum filia, oblationes & laudes persolvens divinæ munificentiæ. Cujus coram astantis indicio pater monasterii & concio fratrum diligenter addiscit, quid operatus sit Deus per merita sancti sui beatissimi Theoderici patroni nostri in ejus filia, & tunc demum alacres postponunt omnem cunctationem, & concinunt laudes Deo & prædicant ejus mirabilia, cui est laus & ho. nor, virtus & impertium in Trinitate perfecta per immortalia secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Imo puer quinquennis, ut Flodoardus testis oculatus in lib. 4 Hist. cap. 20 asserit. Quod monstri instar in ecclesia visum est: sed patris ejus Heriberti Comitis Viromandensis cupiditati parendum erat.

b Monasterium S. Michaëlis in Tiracia, Tierache, diœc. Laudunensis ad nostrum usque tempus Ord. Benedictino subjectum est.

c Interfuit synodo Suessionensi apud S. Medardum, a Manasse Remorum Archiepiscopo convocata, anno Domini 1078. Ejus obitus in Necrologio S. Theoderici annuntiatur his verbis: Raimbaldus Abbas hujus loci obiit III Kal. Aprilis, pro quo habemus generale piscium & subcinericios panes. Alibi reperio, Raimbaldum illum obiisse IV Kal. Aprilis 1078, si ergo concilio illi interfuit, debuit illud sub anni principium celebratum fuisse quomodo umque anni numerentur.

d Nempe Adela Roberti I Flandriæ Comitis filia, soror Roberti II, cognomento Jerosolymitani, Kanuto Danorum Regi primum, tum Rogerio Calabriæ Duci nupta. Exstant in monasterii S. Theoderici chartophylacio litteræ Adelæ, datæ anno 1090, anno 31 Philippi regis Francorum, Indict. XIII, anno Rodulfi Abbatis tertio, IV Kal. Octobris: quibus litteris S. Theoderico (cujus corpus servatum a Deo integrum dicitur) silva in territorio de Herlebec conceditur.
Et hoc & aliud ipsius Roberti Comitis diploma infra dabimus, ex apographis a laudato supra Vignerio descriptis.

e Ecclesia paræcialis vici S. Theoderici, B Hilario sacra est, ut ad vitam S. Theodulfi diximus.

f Monasterium S. Petri Catalaunensis Ordini S. Benedicti hactenus subjectum.

* Chagny, in agro Retelliensi.

* agit de homine, altero oculo privato: quod miraculum omissum est a Mabilione

* Lege characterem.

* Fraine

* La Somme.

* Avenay diœc. Rem.

* Hantvillier mon O. S. B. diœr. Rem. ubi S. Helena colitur:

* Cormicy diœc. Rem.

* Id est feretrum seu loculus.

* La vesle Remos alluens.

* Chenay.

MIRACULUM S. THEODERICI.
Ex Ms. Reg. Sueciæ, in 4, num. 1456.

Theodoricus Abbas Confessor, in monte Or, prope Rhemos (S.)

BHL Number: 8067

Ex MSS.

[Nobilis Flander Romam peregrinitatus,] Fuit quidam miles Theodericus nomine, Flandrensis quidem patriæ, secundum seculi fastum oriundus, & hic, ut multi noverimus, in rerum facultate dives, qui quodam tempore ductus amore peregrinationis, sumpto apparatu, viam Romæ aggreditur, Apostolorum limina visurus, & ab eis veniam peccaminum deprecaturus. Iter agendo, hoc in loco devenit, & quia tunc hospitalitatis gratia pollebat, sese ea nocte ibidem mansurum disposuit, & audita loci religione, multum sibi complacuit. Recreatis ea nocte somni dulcedine artubus, summo diluculo resumpto itinere, suis diebus Romam pervenit, factaque oratione jam inde cœperat reverti: dum autem emensis viarum miliariis, per hunc locum regrederetur, comitibus ejus orationis gratia templum intrantibus, nescio cujus judicii ultione correptus, impos itineris effectus est. Ceteris igitur ignorantibus, retro substitit, ostendens illico actibus debachationis exterius, [in reditu fit phreneticus,] qui phrenesim mentis pateretur interius. Videres eum per quæque devia discurrere, incomposita verba proferre, quasdam inanitates ventorum, acsi manu capi possent, magno conamine insectari. Dum tanta mentis pervagatione, per diversitates viarum, Remis usque pervenit templumque beati Remigii irreverenter ingressus, nec minus quoque debachabatur: sed comites, facta tandem oratione, Theodericum abesse in comitatu animadvertentes, ut ejus debachationis signa ab incolis loci didicere, adhibitis secum quibusdam fratribus monasterii, quo eum certius divertisse audiunt, incunctanter iter acceleraverunt. Tandem itaque de templo extractus, ad hunc locum reducitur, ubi ferme quinque hebdomadibus consequenter immorabatur, ut de expulsione hostis præconium laudis beato Theoderico adscriberetur. Interea comites, adhibita illi servili custodia, accelerant revisere propria. Sed qui ei familiares, immo & fideliores fuerant, ut ejus finem viderent, infra paucos dies cum aliis quibusdam ad eum rediere. Verum sub hoc temporis intervallo, accidit ut ea nocte, qua solennitas beati Theodulfi celebraretur, circa primam vigiliam ductus in extasi, videret signum sanctæ Crucis in specie flammarum sibi prætendi, dehinc etiam sequebatur quidam senex, candidus ultra communem hominum aspectum, [& ab apparente sibi S. Theoderico curatur.] vultu decorus, & ut eodem energumeno signa referente, cognovimus, ipse fuerit Domnus Theodericus. Accedens itaque propius, eum lenissimo tactu attrectavit; sed quibusdam spatiis interpositis, tandem evanuit & nusquam ei ultra comparuit. Quid plura? Evigilans Theodericus, tactu viri Dei sensit se sibi fuisse redditum, moxque impiger ecclesiam intrans, coram feretro ejus se in terram prostravit, pro recuperata salute gratias agens Deo & sancto Confessori. Surgens autem post paululum, quid nocte viderat per ordinem quibusdam fratribus explanavit, eique sunt multum congratulati. His ita habitis, alacrior remeavit ad propria, sumptoque a suis saluberrimo consilio, pro recompensatione collati beneficii, data plurima pecunia, ut dives erat, infra hanc viciniam a quibusdam nobilibus viris, a Tebaldo scilicet patre Fulcridi, Tecelina de Cantamerla, Rodulfo & Joanna de Ham, Rainero de Geldum emit quoddam prædium, quod dicitur villa Francorum, quod beato Confessori Christi Theoderico tradidit ad temporalia solatia Fratrum. Multis deinceps supervixit annis, sed modernis temporibus viam ingressus est universæ carnis.

[Hymni de S. Theoderico]

Theodoricus Abbas Confessor, in monte Or, prope Rhemos (S.)

EX MSS.

AD HYMNOS DE S. THEODERICO ABB.
Dedicatio per Hucboldum.
Ex jam citato Ms. Reg. Sueciæ.

[Scriptor, qui rogatu Fratrum] Dilectis in Christo Patribus ac Fratribus congregationis almi Confessoris Christi Theoderici, Hucboldus humilis, licet indignus officio, sacerdos, habitu monachus, omnem felicis vitæ jocunditatem. Pia vestra religio atque ardentissima in Deum & sanctum ejus Theodericum devotio studiique simul boni intentio, nostram adiit mediocritatem, expostulans, ut ad nostrorum imitationem majorum, qui in laudem Dei & Sanctorum ejus mente promptissima, singulis apta temporibus, canora composuere modulamina, nos quoque vobis nocturnalia de memorabilibus præfati cultoris Dei & specialis Patroni nostri Domini Theoderici gestis cantilenæ, melodiis dulcorata, [S. Theoderico hymnos concinnavit,] cum antiphonis coaptaremus responsoria, in ejus sacra festivitate canenda. Quod exequendum tanta noster aggressus est animus alacritate, quanta vester id fieri poscebat devotione. Et ecce divina favente gratia, per ejusdem beati Viri Dei suffragia, quod vestra suggessit charitas, nostræ parvitatis obedienter explevit humilitas; sed quia attestante voce euangelica, dignus est operarius mercede sua, me humiliter expetente, & vestra bonitate favorabiliter annuente, in hujus parvissimi recompensationem servitioli, spopondistis mihi, cum vestræ promissione fidei, acturos vos in sacris orationibus vestris memoriam mei singulis annis, expleto hoc ipso officio nocturnali; non tantum dum in hoc cursu instantis ævi videor frui sole volubili, sed multo magis, cum Deo disponente contigerit, præsenti me vita defungi. Et addidistis hujus in me benevolentiam exempli, vos per successiones temporum, veluti pro bonæ consuetudinis lege, [postulat promissa sibi ab illis, pro mercede, orationum subsidia.] relicturos posterorum dilectioni. Promissionis ergo inter nos istius firmitas intemerata, sit fidei vestræ veritas coram Deo semper aperta, qui eum promittit habitaturum in tabernaculo suo, & requiem habiturum in monte sancto suo, qui loquitur veritatem in corde suo & qui non egit dolum in lingua sua. Et ne vobis videar pro parvis exposcere magna, sciat delectio vestra, apud se illum recepturum impensæ in me charitatis præmia, qui pro minimis fideliter actis, solet rependere maxima. Igitur gratifica vestræ dulcedinis sponsione & jussione accepta, ut in hoc perseverans, Deo miserante maneat apud vos nostri memoria, hæc prædicta, sicut & quæ sequuntur, capitula in hac adnotata sunt pagina. Pro vivo, Psalmum De profundis. Pater noster. Capitula. Salvum fac servum tuum. Convertere Domine usquequo. Mitte ei Domine auxilium de sancto. Nihil proficiat inimicus in eo. Esto ei Domine turris fortitudinis. Domine exaudi orationem. Deus qui justificas impium & non vis mortem peccatoris. Pro defuncto, Psalmum De profundis. Pater noster. Requiem æternam dona ei Domine. Ne tradas Domine bestiis animam confitentem tibi. Anima ejus in bonis demoretur. A porta inferi. Annue nobis Domine, ut anima famuli tui Hucboldi remissionem, quam semper optavit, mereatur percipere peccatorum, per Dominum.

HYMNUS DE S. THEODERICO.

Festiva Christo cantica,
Nunc turma fratrum concinat,
Qui semper in Sanctis suis,
Mirandus & laudabilis.
      Theodericum terrea,
Et carnis oblectamina,
Qui corde fecit spernere,
In seque mentem figere.
      Is ergo spernens seculum,
Christoque sponsam conserens,
Cælestis aulæ præmium,
Sibi petit Remigium;
      A quo salubri dogmate,
Cum doctus esset optime,
Datur Pater cœnobio,
Fundat poli quod nuntio.
      Præclarus hic in dogmate,
Et actibus sublimior,
Multis parabat præviam,
Arctam polorum semitam.
      Divina mox clementia,
Miraculis hunc radiat,
Ut verba vitæ seminans,
Et sanitatem conferat.
      Nam suscitavit unicam,
Theoderici filiam,
Ipsique Regi postea,
Lumen restaurat turbidum.
      Oremus ergo supplices,
Nos hujus ut precatibus,
A vitiis Christus lavet,
Illustret & virtutibus.
      Sit laus, decus, virtus, honor,
Patri, Proli, Paraclito,
Sit Trinitati gloria,
Uni Deo per secula. Amen.

ALIUS.

Exultet Domino mente serena,
Laudes ac jubilos concio nostra,
Solvens almifluis atque colendis
Festis eximii Theoderici.
      Quis tactus radiis Spiritus almi,
Dum transire videt gaudia mundi,
Sprevit clara figens lumina mentis,
Quo nos certa vocant munera Christi.
      Hic nam Remigii dogma magistri
Sectans, postposuit noxia secli:
Cui mox cœnobii creditur ordo,
Quem digne coluit dogmate claro.
      In quo mira nitens cælica virtus,
Infirmos varia clade levavit,
Et Regis sobolem ordine miro,
Orando revocat mortis ab antro.
      Tu nos ergo, pie Christe Redemptor,
Istius meritis solve, precamur;
Cunctis criminibus, atque beatis
Jungas agminibus lumine regni.
      Sit laus ingenito gloria Patri,
Virtus atque decus sit Genitoque,
Majestas similis Paraclitoque,
Unus qui Deus est tempore secli. Amen.

DE ELEVATIONE CORPORIS S. THEODERICI ABBATIS REMENSIS.
Ex tomo 5 Act. Ord. S. Bened. a pag. 519.

Theodoricus Abbas Confessor, in monte Or, prope Rhemos (S.)

BHL Number: 0000

Ex edit. Mabill.

Vitam sancti Theoderici Abbatis retulimus in seculo 1, auctore anonymo: [Cur dilata fuerit elevatio.] aliam breviorem postea reperimus, quæ antiquioris videtur auctoris, in qua Teudericus, ad discrimen Teuderici Regis, Teuderio appellatur. De ejus elevatione hic agendum, quam mirum fortasse videbitur, tamdiu fuisse dilatam: cum sancti Theodulfi, ejus discipuli, corpus ante hoc tempus tumulo elatum fuerit, atque Remos deportatum. Verum illud inde accidit, quod sancti Theoderici corpus maluerint ejus alumni secreto loco penes se propter Nortmannorum metum reponere, quam Remos delatum, amittendi periculo exponere. Hujus vero elevationis occasio nata est ex restitutione monachorum in cœnobio sancti Theoderici, quod in monte Or duabus ab urbe Remorum leucis situm esse alias diximus.

[2] Cum locus iste bellorum temporumque injuriis fere attritus esset, laxata regulari disciplina, [Canonici in locum monachorum suffecti.] monachi ex regularibus facti sunt seculares. Id contigisse putat Marlotus sub ultimis Regibus primæ stirpis. Equidem sex canonici sancti Theodorici nominantur anno 882 in libello supplici cleri Remensis, pro electione Fulconis. Accessit ad miseriarum cumulum, quod Hungari idem monasterium seculo decimo flammis combusserunt, teste Frodoardo in historia lib. 1. cap. 25. Anno 953 ex ejusdem Chronico, synodus quinque Episcoporum apud sanctum Theodoricum in territorio Remensi celebratur, Artoldo Archiepiscopo præsidente. Ad quam vocatus Regenoldus Comes, ob res ecclesiasticas ab eo pervasas, venire noluit: sed deprecatus est Regem, ne excommunicaretur, ut ad synodum mitteret. Cujus excommunicatio tunc Rege petente intermissa est. Postea tamen, id est anno 966, Odelricus Archiepiscopus Ragenoldum Comitem excommunicavit, pro villis ecclesiæ Remensis, quas pertinaciter detinebat. Et ipse comes loca quædam ejusdem Episcopi cum suis pervadens, rapinis incendiisque devastat. Ragenoldus iste comes erat Rociacensis * primus, qui multa bona Ecclesiæ, etiam sancti Theoderici, invaserat, sepultus in ecclesia sancti Remigii apud Remos, prope Gerbergam Reginam.

[3] Anno 970, Adalbero Odalricum Remorum Antistitem excepit, [Restitutus ordo monachorum 972,] cui nihil antiquius fuit, quam monasteria, suæ curæ concredita, in meliorem statum reformare: id quod de Mosomagensi & sancti Theoderici exsecutus est. Chronici Mosomensis verba retulimus superius, ubi de sancti Arnulfi translatione actum est, ex quibus hæc repetere juvat ad consequentiam dictorum. Jam tunc Episcopus Adalbero intendebat animum, hunc locum decussare, id est ornare, regulari institutione, sicut post fecit Remis, sancti Theoderici locum, quem de manibus Rotgerii comitis Rociacensis, injuste illum tenentis, vi & sagacitate retraxit: & remotis duodecim præbendariis, non Deo & Sanctis ejus, sed sibi ipsi & comiti servientibus, Abbate ex monasterio sancti Remigii accepto, Airardo nomine, cum monachis Deo fideliter militantibus, religiose instituens ordinavit, Ad hæc pia opera motus est Adalbero, tum quia in Gorziensi monasterio institutus a puero fuerat, tum quia per ea tempora sanctus Theodericus miraculis coruscabat, testante Frodoardo. Hæc monachorum restitutio contigit anno 972. Sic enim in brevi Chronico Remensi legimus apud Labbeum. Anno CMLXXII, restitutus est ordo monachorum in monte Or. Rem fusius narrat auctor anonymus in libello inedito, de elevatione sancti Theoderici, quo ex libello quædam hic delibamus, ubi Adalbero Remensis Archiepiscopus Adalberoni Mettensi Episcopo, consanguinitatis propinquiori linea conjunctus fuisse dicitur.

[4] Qui primus loco præfectus est Abbas, dictus est Airardus ex nomine, [præfecto Abbate Atrardo:] ex cœnobio sancti Remigii, ubi tunc religionis studium florebat. Is olim ex clerico monachus effectus, jam quoque eximia vitæ conversatione plures excellebat & sanctitate. Ibi dum vixit, & in loci reparatione, & in fratrum spirituali ædificatione attentius laboravit. Porro plures monachorum ejus, studio beate vivendi animati, abrenuntiato seculo, huc diebus illis confluebant. Crebro etiam, visitandi gratia, domnus Adalbero huc veniebat, eisque monita salutis dabat.

[5] Neque hoc contentus Adalbero, factum suum regiis litteris confirmari curavit, [Quod Adalbero, diplomare regio confirmari curat.] obtentis a Lothario Rege litteris, quas Marlotus in tom. 2 retulit. In iis litteris Rex proloquitur, fidelem suum Adalberonem Archiepiscopum, accedente etiam rogatu Emmæ Reginæ, sibi supplicasse, ut diploma largiretur super quadam abbatia cœnobii, tertio milliario ab urbe disparata, in honore beati Bartholomæi, beato disponente Remigio, sub divina revelatione constituti, in quo venerabilis Confessor requiescit Theodericus, primus ejusdem loci ab eodem sancto Dei pontifice monachorum Abbas institutus: qui locus cum a monastico ordine defecisset in canonicalem, procurante eodem Adalberone, in pristini ordinis dignitatem est reportatus. Rem probat Lotharius rex, confirmans bonorum restitutionem, quæ eidem monasterio ab eodem facta est. Diplomati subscribunt præter Adalberonem Remensem, Adalbero Laudunensis, Wido Suessionensis, Theobaldus Ambianensis, Gillebertus, Manasses, Albertus, & Rotgerus comites. Actum palatio Compendii, sub die VII Kal. Junii, anno Incarnationis DCCCCLXXIV, Indictione secunda, vigesimo anno regnante gloriosissimo rege domno Hlothario.

[6] [Elevatur corpus S. Theoderici,] Rebus ita ordinatis & firmatis, consilium initum est de sancti Theoderici corpore e terra efferendo. Id factum anno 976, & quidem XIII Kal. Maii, quo die ita legitur in Martyrologio loci: Inventio corporis beati Theoderici a Domino Adalberone Archiepiscopo, qui ordinatione beati Remigii, primus Abbas exstitit in monte Or, ubi incorruptus plus ferme quam trecentis quinquaginta annis requievit: & translatio ipsius atque sancti Theodulfi in capsam argenteam. Annum assignat breve Chronicon Remense apud Labbeum anno CMLXXVI, sanctus Theodericus levatus. Prolixam hujus elevationis historiam scribit Anonymus, cujus hæc summa: Effossa humo, apparuit derepente quidam sarcophagus, in quo nihil aliud repertum est præter terram, quæ, putrefactis laterum compagibus, intro plurima ceciderat. Et hoc quidem fecerat provida hominum industria, qui sarcophagum vacuum inter tumulum interposuerant, ne quispiam furtim sacrum pignus auferret. Altius defossa humo, tandem inventum est corpus beati Confessoris, holosericis vestibus involutum, stola scilicet circumquaque lento auro deducta; & pleraque pariter reperta sunt pretiosa indumenta.

[7] [Lothario Rege adminiculante;] Interea Episcopus, rem Lothario regi deferendam ratus, jussit corpus in terra relinqui pallio superinjecto. Hæc autem facta sunt anno Dominicæ Incarnationis DCCCCLXXVI, mense Aprili; videlicet XIII Kal. Maii, inter ipsa Quadragesimæ sollemnia: nec tamen usque in Decembrem mensem a loco sepulturæ remota sunt beati viri pignora. Quærebat interim Episcopus, ex industria, opportunitatem, quo Rex Lotharius, qui illis temporibus regno præerat, expeditius accersiri posset ad ipsam elevationem, quod ad effectum usque non pervenit juxta votum ejus, quia ferme toto illius temporis curriculo, immorabatur Rex pro quibusdam reipublicæ negotiis circa extremas partes regni. Demum accidit, ut prædicto mense, infra ipsos dies, quibus agitur observantia Dominici Adventus, ut Remorum finibus Rex appropinquaret, habiturus quidem apud Metropolim palatium cum optimatibus suis. Rex ab Episcopo invitatus ad celebritatem, non renuit adesse, sed mox cum uxore sua Emma & exercitu copioso eo iter acceleravit. Adalbero missa legatione, interea vicinos Episcopos & Abbates. convocavit. Omnibus adunatis Archiepiscopus sacrum corpus e tumulo efferre conatus, sed frustra: Regem obsecrat, præbeat manum: Theodericum regiis humeris in tumulum elatum, ex eodem nolle absque regis manibus efferri. Apposita Regis manu, sacrum corpus facili negotio eductum est, tertio Idus Decembris atque decenti in loculo repositum. Ipso die Rex cum Regina beato Confessori pretiosa ornamenta obtulerunt.

[8] [& S. Theodulsi corpus adjungitur.] Præterea beatæ memoriæ Episcopus locum amplius illustrare cupiens, corpus beati Theodulfi, quod tunc Remis in majori ecclesia quiescebat, ad pristinam sedem, reportari curavit: ut scilicet, ex his duobus patronis, uno in loco societatis, virtus divina copiosius oriretur, quæ finitimos ad pietatem excitaret efficacius. Reclamantibus civibus, dies nihilo minus constituta est. Adalbero sacram sarcinam cum suis comitibus, usque ad locum, qui mons Remensis dicitur, detulit: ex quo monachi eamdem suis humeris gaudentes ad suam ecclesiam extulerunt. Hæc paucis ex auctore illo anonymo, post cujus libellum varia sancti, cum Theoderici, tum Theodulfi miracula referuntur, quæ partim sancti Theoderici Actis subjuncta sunt in seculo I.

[9] Horum omnium auctor fuit cum Adalberone Airardus Abbas, [Ætas Abbatis Airardi.] qui primus loco præfuit post restitutam inibi monasticæ vitæ disciplinam. Mortuus est ante annum 983, ut colligitur ex indice monachorum, qui mortui sunt sub unoquoque Abbate Remigiano. Nam sub Rodulfo Abbate tertio, ponitur obitus Airardi Abbatis, & Christiani ejus successoris. Rodulphus vero non excessit annum 983, cum non nisi annos XIV Archimonasterio præfuerit, post Hugonem, qui annos dumtaxat duos Abbas fuit, post Hincmarum anno 967 defunctum, ut in ejus elogio superius diximus. In necrologio Remigiano Airardus Abbas sancti Theoderici notatur V Kal. Junii: Christianus XIII Kal. Februarii.

[Annotatum]

* De Roucy

APPENDIX
Ad S. Theoderici Miracula.

Theodoricus Abbas Confessor, in monte Or, prope Rhemos (S.)

Ex MSS.

[Adjiciuntur promissa diplomata.] Hic jam ad totius tractatus complementum nihil ultra desiderari videtur, præter diplomata Adelæ Daniæ Reginæ ejusque fratris Roberti Comitis Flandriæ, quæ supra a nobis promissa sunt, ex apographis Vignerii, ad Christianum le Roy, ab hoc ad Bollandun transmissis. Primum vulgavit Marlotus tomo 2 pag. 182, sed ita, ut loco non uno ex hac editione emendari possit; quamvis nec in nostro nævi desint, quos operosius excutere hujus loci plane non est. Sic & in Roberti Comitis præcepto, præter lacunas aliqua occurrunt, quæ ad exactiorem eruditorum, quorum interest, trutinam rejicimus, ad præsens institutum satis erit, utrumque instrumentum, quale accepimus, in illorum gratiam proponere. Diplomati Adelæ hunc titulum, de suo ni fallor, præfixit Marlotus.

Præceptum Adelæ, Danorum Reginæ;
quo per chirotecam donatio sylvæ de Harlebec,
monachis facta confirmatur.

In nomine Patris & Filii & Spiritus sancti. Ego Adela Dei gratia Danorum Regina. Notum sit omnibus sanctæ matris Ecclesiæ fidelibus filiis, quod ego partem unam sylvæ, quæ jacet in territorio de Herlebec, dedi sancto Teoderico Confessori Christi gloriosissimo, cujus virtutum famosissimam laudem a multis cognoscens, ob animæ Domini mei Regis remedium, & omnium antecessorum nostrorum, tam illorum, qui soluti debito mortis, diem Domini in pace sustinent, quam illorum, qui adhuc in carne positi vivunt. Et ut hoc magis firmum permaneret, consilio Domini Rainaldi Remorum venerabilis Archiepiscopi, nec non eximiæ congregationis Sanctæ Mariæ Remensis & Pratrum, Domino & prædicto Confessori Christi Theoderico servientium, Abbas Rodulfus, qui tunc gratia Dei illis præerat pastor, electis sibi fratribus quibusdam, corpus sanctum, quod divina pietas, qui castitatis & angelicæ munditiæ semper, dum vixit, fuit domicilium, servavit integrum, huc in nostram præsentiam advexit. Cujus adventum cognoscentes, obviam ei processimus cum clericis & proceribus nostris, cum laudibus & hymnis in ecclesiam nostram introducentes, eum cum digno suscepimus honore. Omnibus vero rite peractis, prædictus Abbas R. [Rodulfus] cum fratribus suis nostram precati sunt clementiam, quatinus donum, quod per fratres suos sibi transmiseram, Sancto ibi in præsenti coram nobis posito, sollempniter redonando confirmarem. Ego, accepta ab eo beneficii sui & totius congregationis tam corporaliter quam spiritaliter societate, adstantibus ibi proceribus nostris, petitionem suam per cirotecam unam adimplevi. Actum est hoc apud Herlebec, anno Incarnationis Dominicæ millesimo nonagesimo, Indictione XIII, Epacta XVII, regnante Philippo gloriosissimo Rege Francorum anno XXXI; anno archiepiscopatus Domini R. [Rainaldi] VII; Rabodo regente Noviomensem feliciter ecclesiam; anno R. [Rodulfi] Abbatis III.

✠ Signum Adelæ Reginæ. Signum Rodulfi Abbatis
✠ S. Taboldi. S. Hugonis. S. Richeri. S. Lanfredi. S. Rogeri. S. Tebonis. S. Dodini, monachorum.
S. Hermanni Præpositi. S. Leduini. S. Lanberti. S. Albaldi. S. Haimonis. S. Lyæberti. S. Helmicini, clericorum.
S. Cannonis Præpositi laici. S. Gummari. S. Derulfi. S. Godescalci, S. Ribodi. S. Dodelini. S. Benronis. S. Heriberti. S. Leudonis. S. Beringarii, laicorum.

De nova terra, quæ dicitur le Reste, & restitutione Herlebeeck.

In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, Patris & Filii & Spiritus sancti. Amen. Notum sit tam præsentibus quam futuris sanctæ matris Ecclesiæ fidelibus, quod ego Rotbertus Flandrensium Comes, Dei gratia inspirante, Hierosolymam ibam, plurimo exercitu meo comitante. Diverti autem cum quibusdam optimaibus meis ad abbatiam, in honore sancti Apostoli Bartholomei & beati Theoderici Confessoris consecratam, ubi Abbas & monachi reverenter susceperunt nos, cum processione ecclesiastica venientes nobis obviam. Qua expleta, in claustrum suum nos duxere ……………. participationem orationum & eleemosinarum suarum nobis concesserunt ………. pro peccatorum meorum remissione & incolumitate mei meæque conjugis Clementiæ, suprascriptis scilicet & Abbati & monachis reddidi, quod antea dederat soror mea Adela, abs meo tamen favore: sed ego postea ipsis abstuleram quorumdam suggestione; reddidi, inquam, partem terræ & aquæ in saltu meo de Herlebeecke, ut ibi restituat Abbas & monachi ejus molendinos & duas domos atque capellam unam. Hoc autem feci favore conjugis meæ prædictæ Clementiæ, cui super hoc [litteras] sigillo meo corroboratas direxi, ut forestariis prohiberet, ne scilicet [vel ipsis] vel servis eorum aliquam injustitiam vel violentiam ulterius inferrent. Siquis autem nostræ benevolentiæ donum minuerit vel infregerit ……….. ejus iram incurret, nostræ autem amicitiæ gratiam in perpetuum perdet. Denique beneficio, ipsis scilicet monachis a me concesso, addidi, eisque unum bunnarium prati prope molendinos concessi.

✠ Signum Comitis Rotberti.
✠ Signum comitis Tbali [forte Teobali vel Tetbali]
✠ Signum Balduini de Gant.
✠ Signum Rogeri Castellani de Insula.
✠ Signum ……. Comitis.
✠ Signum Eustachii, pincernæ Comitis.
✠ Signum Arnulsi de …….. Signum Cononis & Raineri clericorum, capellanorum Comitis.

Actum in monte Or, apud Sanctum scilicet Theodericum, anno incarnati Verbi millesimo nonagesimo sexto, Indictione III, Epacta IV, concurrente II.